iin .

ACTA TOMICIANA.
TOMUS OCTAVUS.

Posnani, trpis Lndorici Morxbochi.

om us o c t a v u s e p is t o
l a r u m . LEGATIONUM. RE

SPONSORUM. ACTIONUM ET
RERUM GESTARUM.
S e r e n is s im i p r i n c ip is S ig is m u n d i p r i m i ,
R e g i s P o l o n ie e t m a g n i d u c is L i THUANIE.

P er

s t a n is l a u m g o r s k i , c a n . c r a c o v ie n .

ET PLOCENSEM.
CONTINET a . d . m d x x y l

Uerb Kor. Polskiftj przy statucie wyd. Tastyckiego, r. M D X X X 1 I.

Ad exemp: Stat: Ser: D: Siyism: I. R. P. a. D: MJj X X I V

M ieszczac przy VIII. ksi^dze Tomicyan6w wizerunek pomnika dawniejszego od czasu, kiedy Piotr Tonrcki objal podkanclerstwo koronnc, popelniam anachronizm. Niech krytycy odpuscic mi racz$ w edlenauki: Odpuszczono jej wiele grzechow
bo wiele milowala." A zaiste, godzi nam si? milowac i przy kad6j sposobnosci swi^cic zabytki owych fortunnych czasow
kiedy r6d Jagiell6w trzy berla w rku m ialu a terni wladal, oparty na woli wdziecznych lud6w, nie zas na urojonem
dziedzictwie i prawie sprzecznem z sfowy: dalem wam krdlow w gniewie moirn. \Vi?c te i Jagieliowie nie narzucali
ludom samodzielnym ani obc6j mowy, ani obcych praw, wiary lub obyczajtfw. Dalecy od gwalttiw i zabor6w, nie pracowali oni nigdy nad zaprowadzeniero autonomii mi^dzy 2ywiolami przeciwnemi sobie; brzydzili si? cwiartoaaniem Prokrustowego io ia (jak to gdzie indzi6j pisalem); a nie zaprzeczaj^c 2adnemu narodowi prawa do spadku po rozproszonych mularzach wie*y Babilonskiej. umieli jednakjze w zgodzie i milosci dokonac historycznej i moralnej Unii Litwy z Polsk^
Orzel polski i tu przedstawiony Tytan dzwigajacy Pogon litewsk^, dochowane po dzis dzien na bramie Gtogowskiej, swiadcz^ o czasach, kiedy Zygmunt I rzadztt ksi^stwem Glogowskiem i Opolskiem z por^ki brata, WladysJawa
krola W^gierskiego i Czeskiego.
K6rnik 1 sierpnia 1860.

T. I).

Si
n"i
i.

...

<-

- .rmi ;

' -

<n- tajf/

'' >I*m

. -*> '
iT

-T .

'

r--j. .

...... ' ? * * ! * ""

Anni domini MDXXYI. memorabilia.

S u b finem anni praecedentis indictus fuit conventus generalis regni in oppido Piotrkow, ad
quem rex senatum literis convocaverat.

Hunc vero conventum generalem praecesserunt de

more conventus particulares, ad quos rex legatos miserat cum ejusmodi legatione:
Tartarum, cum quo nullum foedus, nulla pax constituta fuit, adornari se summa vi
summisque conatibus adoriendi regnum Poloniae illudque igni ferroque longius latiusque
depopulandi.

Deinde etiam alia difficidtas in Prussia occurrebat, quod status omnes

illius provinciae haeresi lutherana depravabantur.

Rustici praetextu evangelicae liber

tatis adversus dominos suos arma sumebant, domos et curias eorum cremabant.

E is

itaque motis, ut remedium ferri possit, regia M tas. conventum Petricoviae indixerat.
Decreta conventus pctricoviensis haec fuere.
Imprimis ad coercendos Tartarorum impetus milites mercenarii designati, in quos ser
vandos exactio et contributio juxta antiquam consuetudinem ad duos annos constituta
fuit. Deinde propter magnum defectum monetae propriae decretum erat p er universum
senatum et terrarum nuncios, ut ex reliquiis contributionum anni praeteriti moneta nova
grossorum ternariorum cuderetur. Postremo constitutum fuit, ut rex conventum Marienburgi pro extinguendo ex Prussia Lutheranismo indiceret.
Articuli p er plebem gedanensem conscripti, (cf. Tom. VII. pag. 392.)
Citatio contra Gedanenses propter Lutheranismum ad conventum petricoviensem.

Comparentibus

coram regia Mte. in comitiis petricoviensibus nunciis Gedanensium errores ac excessus agnos
centibus et veniam petentibus decretum fuit, ut terminus ille Gedanensibus ad comitia Marienburgi celebranda produceretur.
Sigismundus rex, finito conventu, exivit Petricovia Cracoviam et postea Cracovia contulit se in
Prussiam ad comitia Marienburgi celebranda.
Proficiscenti Sigismundo regi Marienburgum, occurrit legatus ducis Prussiae, epus. pomesaniensis,
qui in sua legatione declaravit, sponsalia inita p er Hlrem. ducem Prussiae cum filia Sermi. regis
Daniae et postulavit nomine ducis, ut ejus Mtas. has nuptias sua praesentia honestare dignaretur.
A d hanc legationem ita responsum fuit:
Acta Tomiciana, Tomus VIII.
j
Sdtis

E x cod.

iUMI

Satis compertum cuicunque esse potest, quantis negotiis Mtas. regia involuta sit hoc
tempore in regno et aliis dominiis, ita ut vix ad componendos hos motus in Prussia
eripere se potuit, qua propter nequaquam id praestare potest ejus Mtas., quod Piris,
princeps postulat.
Joannes Franciscus, epus. scarensis, legatus a summo pontifice cui Ducem Moscoviae, componendae
pacis inter regem Poloniae et ipsum ducem, missus fuit.
Instructio data a rege nuncio summi pontificis de negotio pacis cum Mosco.
Oratores a Carolo V. imperatore et Ferjdinando, archiduce, praetextu quidem et specie tentandae
inter regem Poloniae et Moscum concordiae, quod palam prae se ferelant, ad ducem Moscorum
p er Poloniam erant missi, verum longe aliud fuit illis p e r principes illorum demandatum, nempe
ut Moscorum ducem contra regem Poloniae incitarent, ne rex Poloniae bello moscovitico im
peditus posset Ludovicum, Ungariae et Bohemie regem, copiis suis auxiliaribus contra Tuream,
qui cum ingenti exercitu in Ungariam adventabat, adjuvare, quo et facilius rex Ludovicus
sic destitutus periret et Ferdinandus Ungariam et Bohemiam, quod semper votis omnibus
cupiebat, hac data occasione, invadere posset.
Decretum regium in comitiis marienburgensibus inter epum. et nobilitatem, civitates et subditos
terrae cidmensis super solutione decimarum.
In comitiis Marienburgi celebratis constitutum fuit: ut rex Sigismundus Gedanum proficisceretur
eamque civitatem haeresi Lutherana infectam purgaret. M issi sunt itaque Gedanum imprimis
a regia Mte. insignes consiliarii ad disponendam et praeparandam pro regis adventu civi
tatem M a t h i a s de D r z e w i e c z , cujaviensis et Gedani eps. J o a n n e s de L a t a i i c e , eps.
posnanien., C h r i s t o p h o r u s de S z y d l o w i e c z , cast. et capit, cracovien. regni cancellarius,
L u c a s de G o r k a , cast. posnanien. et M ajoris Poloniae generalis capitaneus, S t a n i s l a u s
de K o s c i e l e c z , palat, posnanien., A n d r e a s de T h e n c z y n , palat, lublinen., J o a n n e s Choj e n s k i , arcliidiaconus cracovien., cum nonnullis aliis consiliariis et cum his una ducenti equites,
viri sagaces et rei bellicae p eriti, propter regis et legatorum autoritatem et ad vim si qua
fieret propidsandam.
Ubi post aliquantum temporis ipsorum consiliariorum cum Gedanensibus habitos tractatus, praedispositaque pro regis adventu civitate, r e x ipse cum multo senatorum comitatu et universa
Prussiae nobilitate Gedanum venit et recta ad ecclesiam majorem ex equo descendit.

Cui

ecclesiam cum maxima populi frequentia ingresso orationibus et gratiis deo agendis opera data
fuit.

Quibus finitis rex ad praetorium urbis est deductus, ubi locus residentiae ejus M tis. et

publici consilii erat.

Quo acciti fuerunt tam exautorati illi quam novi p er seditionem creati

proconsules civitatis, scabini reliquique magistratus et praecipui civitatis viri ac seniores po

puli; ubi in terribili illo judicio ex accusatione optimatum urbis, ex inquisitione diligenti et
testium depositione et seditiosorum p e r torturam examinatione capitalium criminum comprehensos
alios ultimo capitis supplicio affici jussit, alios uti minus reos in oppidis Prussiae commorari
quidem perm isit, interdicto tamen eis Gedani ingressu, alios ad vincula et carceres perpetuos
damnavit, reliquos ex tota Prussia proscripsit, et ad hunc modum civitatem suam faece illa
tumultuantium haereticorum purgavit, religionem autem sanctam catholicam in pristinum statum
redegit.

Ecclesias aperiri, addornari et ex his ablata reponi mandavit, sacerdotes, monachos,

moniales

3
moniales reduxit, urbe ac officiis dejectos civitati ac honoribus restituit et in throno regali
in foro urbis extrudo in diademade et chlamide aurea considens magistratus urbanos denuo
creavit et jusjurandum ab illis et a cuncto populo sub throno stante et elatis in sublime dextris
jurante solenniter recepit.

A d eundem modum Elbingi, Thorunii, Brunsbergi atque in aliis

civitatibus Prussiae actum erat.

Responsum a Sigismundo, rege Foloniac, Alberto, duci Prussiae, Gedani supra excusationem
quod regem venientem in terras Prussiae non exceperit.
Additio nonnullorum praerogativorum duci Prussiae ultra priores ei concessa ibidem Gedani.
Responsum duci Prussiae de dote matris.
Edictum regis de non legendis libris lutheranis.
Statuta et ordinationes p e r regem in civitate gedanensi, pro ejus bono, tranquillo et quieto statu
et ordine factae.
Constitutiones militarem et civilem ordinem totius terrae Prussiae concernentes.
Confirmatio privilegiorum civitatis gedanensis.
Donatio perpetua oppidi et bonorum JIela civitati gedanensi una cum vectigali, quod a merca
toribus in portu gedanensi exigitur.
Contributio decennalis regi p e r Gedanenses instituta.
Concessio tertii denarii vectigalis Phalgeld ad sex annos civitati gedanensi.
Contractus de solvenda dote retenta marchionibus brandeburgensibus.
Feudum super arces Bytow et Lavenburg ducibus Pomeraniae.
Literae ac mandata regia ad reformandam civitatem elbingensem et religionem restituendam.
Facultas commissoriis data ad restituendam religionem et civitatis statum reformandum Elbingi.
Restitutio religionis et ordinatio civitatis brunsbergensis.
Commissio ad reformandum statum civitatis Thorunensis.
Edictum adversus haereticos.
Renovatio edictorum contra haereticos.
Mandatum ad coercendos et puniendos Lutheranos in districtu gostinensi.
Avocantibus regem ipsum negotiis regni et Tartarorum in terris Russiae excursione, rex Gedano
Marienburgum se contulit, postea Marienburgo audita morte Stanislai et Janussii, ducum
Masoviae, in Masoviam se recepit et eam in possessionem accepit corporique regni Poloniae
veluti membrum, jam diu avulsum, restituit, acceptoque ab illis provincialibus jurejurando
Cracoviam rediit.
Stanislaus et Janussius, duces Masoviae, die VII. mensis Augusti Varsoviae obierunt, veneno
perempti, ambo etiam uno sepulchro in ecclesia S. Joannis collegiata Varsoviae sepulti.
Salvus conductus datus Joanni Alantsee, Italo, apothecario plocensi, qui a am etis culpatus de
veneno ducibus Masoviae subministrato.
Deductio ex Chronicis Dlugossii, Masoviae ducatum semper fuisse partem Poloniae regni.
Juramentum praestitum p er subditos ducatus Masoviae in arce Varsaviensi Sigismundo I., Regi
Poloniae.
Promissio de confirmandis privilegiis in proximo regni conventu omnibus statibus et ordinibus
ducatus Masoviae.
1*

Bona,

4
Bona in usum fructuum concessa Annae virgini, sorori ducum Masoviae ad tempus ejus connubii.
Confirmatio privilegii civitatis Varsaviensis.
Confirmatio privilegii oppidi Lomza.
Mortuis ducibus Masoviae nulla jam masculini sexus stirps remanserat, supererant tantum duae
stirpis hujus sorores, altera Z o p l i i a , quae palatino Hungariae Bathori nupserat, altera A n n a
virgo, quae adhuc in Masovia manebat.

Confugit itaque palatinus Hungariae ad Ludovicum

regem petitque ab eo, ut pro Zopliia, conjuge sua, et Anna, sororibus, apud regem Poloniae
intercederet: velit eas in possessione ducatus Masoviae, qui ex jure successionis ad eas per
tinet, relinquere.

Quam ob causam rex Ludovicus oratorem suum, praepositum colocensem,

ad regem misit, qui priusquam expediretur, venit fama, Ludovicum regem esse victum et
occisum cum exercitu suo ad Mohacz.
De conflictu Hungarorum cum Tureis ad Mohacz.

Historia Stephani Broderici, Ungari, epi.

sirmiensis.
Occiso rege Ludovico a Tureis, Sigismundus, rex, oratores suos, A n d r e a m C r i e i u m , epum.
premisliensem, et S t a n i s l a u m de S p r o w a , cast. biecensem, in Ungariam ad conventum
electionis novi regis, qui tum in Alba regali celebrabatur, misit, ut mutuis consiliis bono statui
regni Ungariae provideretur.

Qui ante quam ad locum electionis pervenissent, rex electus et

coronatus fuit J o a n n e s , comes a S c e p u s i o , palatinus Transylvaniae, ad quem Udem oratores

legatione functi sunt.

Cujus legationis haec summa fuerat:

Primum narrabant, se huc a rege eam ob causam ablegatos, ut una cum statibus hujus
regni de ejus bono statu consultarent; deinde commissum etiam sibi esse dicebant, ut
si soluto conventu et rege creato venirent, nihilominus regem electum adirent atque
hunc novum regiminis apicem nomine regiae M tis. gratularentur.
Instructio oratoribus in Hungariam euntibus.
Fridericus, dux Legnicensis, admonuerat regem p er literas de ju re ex Bulla aurea ad se pertinente ad affectandum Bohemiac regnum.

Quam ob causam Sigismundus rex oratores suos

ad status Boliemiae, qui tum ad electionem novi regis convenerant, ablegavit, qui eos admo
nerent: ne contra ju s regium, quod habet ex ju re aureae bullae, in creando rege aliud statuere
velint.

Quid autem in hoc negotio actum sit, tomus hic non habet.

Ferdinandus, archidux Austriae, in regem Boliemiae electus post obitum Ludovici regis, his
conditionibus:
Primum obligavit se de solvendis aere proprio debitis regni, deinde de ascribenda in
perpetuum Austria et aliis suis provinciis regno Boliemiae.
Post electionem J o a n n i s , palatini Transylvaniae, in regem Ungariae, F e r d i n a n d u s ,
Boliemiae electus, legatos suos ad regem Poloniae misit.

rex

Cujus legationis haec summi fuit.

Primum conquestus est Ferdinandus de Joanne, electo rege Ungariae, cum se contra
Deum, honorem, ju s et omnem aequitatem et justitiam in regni Ungariae haereditatem,
quae ad se ex tenore quorundam contractuum inter caesarem olim M a x i m i l i a n u m
et regem V l a d i s l a u m erectorum spectat, intrusisse.

Deinde rogat, ut sua Mtas., in

qua caesar Maximilianus et Vladislaus, rex, singularem confidentiam, ut in fratre

habuerunt, hujusmodi ardua negotia animo perpenderet, super quo nobis suum frater
num

num atque adeo paternum consilium impertiret et ad suscipiendum pro nostra et con
jugis nostrae justitia regnum Ungariae, auxilio et assistentia sua nos nequaquam de
serat.

Postremo petit, ut sua Mtas. oratores ad coronandum se in regem Boliemiae

mittere dignaretur.
Responsum a Sigismundo, Rege Poloniae, ad legationem Ferdinandi, electi regis Boliemiae.
Primum se dolere ex tam miserabili interitu Sermi. dni. regis Ludovici, deinde, quod
ejus Sertas, a Mte. sua postulat, ut sibi consilio et auxilio adesset ad regna Ungariae
et Boliemiae assequenda, Mtas. sua favit semper ex animo tum caesareae M ti. tum
ipsi Sermo, principi Ferdinando ita ut debet, et nunc Mtas. sua, intellecta electione
illius Sertis, in regem Boliemiae, magnam cepit voluptatem, et illius M ti. ex animo
gratulatur.

Atque ita cum illius Sertas, adniteretur, quo regnicolae Ungariae unanimi

voto et sententia regem eligerent et scissio omnibus modis evitaretur, ne ad extremam

calamitatem lioc regnum accederet, Mtas. sua oratores suos ad regnicolas Ungariae
misit, ut, cum pax et concordia sit potissimum necessaria, modis omnibus curarent,
quo unanimibus votis regem eligerent et, quae salutis sunt, amplecterentur.
Legatio Henrici,

regis Angliae ad Sigismundum, regem Poloniae, in qua hortatur regem, ut

ad regni Ungariae defensionem Turcique saevissimum imperium reprimendum una cum aliis
principibus christianis consilia actionesque suas converteret.
Joannes Dantiscus, orator a Sigismundo Jfi. ad Carolum V., cui hoc injunctum erat, ut apud
Caesaream Mtein. pro virili ageret, quin arx Barensis cum sua possessione Mti. regiae re
stitueretur.
Hoc anno pax inter Carolum V. et Franciscum I. regem GaUiarum instituta.
Joannes Dantiscus in negotio sibi a rege commisso tale decretum a Caesare retulit.
Ut arx Barensis reginae Bonae restitueretur reginaque quinque viros ex nobilibus et
patriciis illius regni. Viceregi Neapolitano praesentaret, qui in unum eorum nomine
Caesaris consentiret et ab eo juramentum acciperet de non tradenda arce in manus
hostium.
Commissio ad Viceregem de tradenda arce Barensi.
Mandatum ad Ferdinandtm de AJancon, praefecto arcis Barensis, ut castrum Barense personae
a Bona regina electae dimitteret.

-0 > > * O.

"

<rvy nvV

m;W-i* Vn t*

v-iVv

: ' " i. '

'

-* ' *; n

'

.V

j n h v - ' 'Vs

;
'
' PW? '--'M V - .v ;

** ^

V * m ,r N >

$ f:i' W

. \ .fc v

." ^

V,

an'sti^->v'

i'.w ,

-v^V > &.. >.

',!i

'>* -.

,S

}><

t'
t'5,

-n

. U

S&

J:t*

*
v

't- . 5%*>s *V.

. -

.*. '> '

*.'

. .>>

: ' tv - . *})! .

, V-A\

f,

-' -

'

'iV>

:. .r l

V'

.v> V - r' Ai.- " v '"'

V>- .?.,

;:
V

- at \-v

' '

rt\
tr^ - 1

TrV;

w'

; ;v,vv. &.

- \

ifon <Va

'i)\j
0

-*

fi.H

v ;*

tf MU WV i**V '

..

'

v * \m

''.'ii

.' ****' -L ** itv -V Vi 1 '"**&- aUn ivt"{

V?'.. .' <V "

-v. wvvtf"?

*' ; fl' >

I. Comitia Regni Polonie indicta in Piotrkow.

ub finem anni domini MDXXV indictus fuit generalis regni conventus in Piotrkow ad diem
b

S. Nicolai, ad quem consiliarii literis sequentibus convocati fuerunt.

Sigismundus, Rex Polonie,

Consiliariis Regni majoribus.
Mgce. sincere nobis dilecte.

Nescimus quo fato fiat tum nostro tum Reipublice, u t neces

sitates et pericula im m inentia,

que nemo non

videt,

nemo ignorat, utpote que ab

initio nobis semper impendent, nos semper urgent et atterunt, sunt ea tam en nobis quotannis explicanda, quotannis de eisdem consulendum, u t tam diu hoc saxum volventes hac
tenus illud evolvere nequiverimus.

Non ignorat tu a Sinceritas, u t Tartarus perpetuus et

anniversarius sit hostis noster, ut potens e t paratus, u t semper in perniciem nostrum in

tentus, cum quo nullum est nobis fedus, nulla pax condicta. E ra t in procinctu hac lapsa
estate summa vi adoriendi regnum et dominia nostra eaque longius latiusque solito popu
landi, nisi seditio et turbe intestine cepta impedivissent; his compositis, quin illius rabies
anno futuro intendatur acrius, u t hinc sarcire possit, quod bello interno detrim enti acce
pit, non auguram ur solum, sed plane pro compertum habemus. Porro, tametsi pax com
posita sit cum principe in Prussia, status tamen illarum terrarum nostrarum totus est hac
nova heresi turbulentus et depravatus, que pestis adeo jam incrementum sumpsit, u t tolli
nisi celeritate et vi adhibita non posse plane videatur, relinqui vero si deberet, omnia
magis m isceret, summa imis equaret, ordinem ac fidem omnem tolleret certissimamque
iram Dei et ruinam afferret. Quare ad obviandum et consulendum tem pori his multis im
pendentibus et aliis negotiis Reipublice, que coram latius explicabuntur, ne quid per nos
neglectum vel pretermissum videri possit, conventum regni generalem Piotrkovie pro festo
S. Nicolai proximo statuendum duxim us, quem particularis in N. feria . . . ac communis
terrestris in N. fer. . . . de more precedent, hortam urque tuam Stem., ut primum ad con
ventum particularem in N. et ad communem terrestrem in Novam Civitatem, ubi de eli
gendis idoneis et plena facultate nunciis operam faciat, demum ad generalem c o n v e n tu m
piotrkoviensem

IMDXXV.)
MDXXVL
Cod^Koru.
Cod. R.

8
MDXX.VI.

piotrkoviensem ad tempus designatum venire, non m oretur, ut illic una nobiscum et cumaliis consiliariis nostris pro fide et prudentia sua opportune, que opus sunt, consulere et
exequi possit. E t bene valeat.

Datum Cracovie die S. Luce, evangeliste.

Sigismundus, Rex Polonie,

Consiliariis minoribus.
Generose, fidelis dilecte.

Non opus arbitram ur explicare Tue Fti., que necessitates et peri-

cula immineant Reipublice, cum non ignoret, quam potens et continuus sit hostis noster
Tartarus, cum quo nullum est nobis fedus, nulla pax firmata, cumque non nesciat, qualia
et quam m agna presidia in finibus sint in conventu preterito decreta.

Preterea ingens

perturbatio in Terris Prussie provisionem celerem et non vulgarem exposcit, rebus omni
bus hac nova heresi prorsus in ruinam labentibus. Quare conventum generalem piotrkoviensem pro festo S. Nicolai prox, constituimus, quem particulares in N... et communis te r
restris in N. de more precedet, hortam urque tuam Ftem, ut constituta prius in ipso p a r
ticulari conventu N. et communi terrestri in N. demum ad generalem venire non negligat, nobiscum illic et cum aliis consiliariis nostris super negotiis impendentibus consultura.
Factura pro fide et gratia nostra.

Sigismundus, Rex Polonie,

Capitaneis Terrarum.
Generose, fidelis dilecte. Exposcentibus arduis Reipublice negotiis, instituimus conventum
generalem regni in oppido nostro Piotrkow ad fest. S. Nicolai prox, futurum, quem par.
ticularis in N. et communis terrestris in Nova civitate Ivorczin fer. VI. prox, ante fest.
S. Catharine de more precedent.

Itaque mandamus tue F ti.,

u t istos conventus procla.

mari ac publicari faciat in omnibus foris ac congregationibus populi, civitatum ac oppido

rum capitaneatus sui literasque nostras, quas ad officiales et nonnullos nobiles scripsimus,
ad eosdem perferri quam primum et diligentissime faciat; que autem superscriptionem non
habent, eas his, quos insigniores norit, intitulatas transmittat.
Clausula

ad C a p i t a n e o s

Maj o r i s P o l o n i e .

Ubi vero tu a Ftas. in loco predicto pestem vigere intellexerit, tunc habita m utua intelligentia cum palatino et castellanis, quorum copiam habere poterit, in aliquo alio oppido vel
villa vicina pro die superius expresso ipsum conventum particularem proclamari mandet.

Sigismundus, Rex Polonie,

Nobilitati Regni Polonie.
Generose, fidelis dilecte. Exposcentibus arduis negotiis Reipublice cum propter multas alias
causas, tum ob imminentes continuos et potentes hostes nostros T artaro s, cum quibus
nullum est nobis fedus, nulla pax firm ata, et terris Prussie heresi luterana ad ruinam
valde

valde inclinatis, celeri et non vulgari provisione indigentibus, indiximus conventum gene

MDXXYL

ralem Piotrkovie pro festo S. Nicolai prox, fut., quem particularis de more in N. precedet; itaque hortam ur tuam Ftem., ut ad ipsum conventum particularem proficiscatur, auditaque legatione nostra, consulat illic, que opportuna videbuntur de ipsis impendentibus
Reipublice negotiis, et nuncios, viros graves, ad res tractandas idoneos, cum plena facultate
ad conventum generalem eligat etc.

Legatio ad Conventus particulares,

a Rege missa.
P ost dictam salutem et gratiam regiam referendum.
Satis ubilibet constare, quam gravissima pericula et quam maxime necessitates regno et
Reipublice superimminent, que etsi quotannis explicantur, quotannis de eis consulitur, fieri
tamen non potest, u t alie necessitates alias non generent, que Mtem. sacram regiam et

regnum vehementer urgeant et afficiant.

T artarus perpetuus et anniversarius hostis ut potens est, u t paratus, ut semper in devastan
dum regnum ac in effundendum sanguinem christianum intentus et acer,

nemo est qui

nesciat.
Hocque illum Mti. sue regie et regno fore graviorem et atrociorem, quod, u t ab explorato
ribus suis Mtas. sua certo didicit, feliciter illi genti contra Tureas successit.
Cum eo nullum est Mti. regie fedus, nulla pax condicta.

A dornaverat se hac estate prete-

rita sum m a vi, summisque conatibus adoriendi regnum illudque igni ferroque longius la
tiusque populandi, nisi seditio et turbe intestine apparatum et propositionem impedivissent.
His compositis, certissimum est,

eum vires et rabiem suam estate futura omni quo poterit

majori studio et apparatu extensurum.

Accedit ad hec alia nova et sumina difficultas.
posita est,

Quamvis cum principe in P russia pax com

status tamen illarum terrarum nostrarum totus est hac nova heresi luterana

turbulentus et depravatus.

Preteritur hoc loco omnium rerum divinarum et hum anarum

perturbatio et confusio, sed rustici in illis terris pretextu evangelice libertatis adversus
dominos suos arm a sum pserunt et non paucos nobiles et dominos suos interfecerunt,
domos et curias eorum cremaverunt, ad exemplum illorum rusticorum, qui nuper in Ger
m ania plurim a contra Deum et religionem catholicam principesque et dominos suos in
dignissime commiserunt.
Hec autem pestis adeo incrementum sumpsit, u t tolli nisi celeritate et vi adhibita non pogi
sit.

Scriptis ad Mtem regiam non unis literis Illris. dnus. dux in Prussia contra ejus

modi rusticos auxilium im plorat, Mtas. autem regia nuihim presentius huic morbo rem e
dium hoc angusto tempore prestare poterit, quam quod universam nobilitatem terrarum
suarum Prussie ad arma concitaret, interim dum una vobiscum consilium capiet, quibus
modis huic malo et aliis calamitatibus resistendum erit.
Quare hortari Mtem. suam tam dnos. consiliarios suos,

quam proceres et nobilitatem , ut

ad conventum generalem Piotrkoviensem pro die festo S. Nicolai p restitu tu m ,

Acta Tomiciana. Tomus VIII.

nuncios,
virO S

# 10

viros bonos, graves, rerum peritos cum plenissima facultate eligant et m ittant,

qui una

cum Mte. sua regia universoque senatu id consulere, statuere et ordinare possint, quod
ad servandum in tantis discriminibus patriam , religionem, tem pla, vitam libertatemque
pertinere videbitur.

II. Andreas Crziczki, Eps. Premisliensis,

Petro Tomicio, Epo. Yicecancellario.
Tomicius ad particulares conventus Cracovia discesserat

MDaa \
Cod. K.

Rme. mi domine, dne. benefactor gratiosissime. Accurrit huc nuncius domini Luce de Gorka,
cast. posnanien., ex conventu illo Posnanie habito, qui mihi nihil referre scivit.

Doininus

etiam ipse posnaniensis se ad literas ad regem a se scriptas refert in omnibus. Ostendit

mihi tamen literas dnus. Nicolaus de Schidlowiecz, cast. sandomirien., a dno. Joanne Latalski, epo. posnaniensi, sibi scriptas, quibus ille scribit, sua opera conventum optime et
concordissime actum, inductam nobilitatem, u t secum domini nuncios eligerent, quod ante
fuit om issum , electosque nominatione dominorum castellanum przem entensem , judicem
posnaniensem, dnum.

Jaktorow ski, nobilitas vero castellanum sremensem, cast. camene-

censem et Albertum Grudzenski. Hi omnes, Rme. dne., novit vra. Dtio. Rma. ex cujus
quadra h eren t, et licet summopere mihi placeant tres primi, placeat et concordia domi
norum cum nobilitate, reconciliatis pene omnibus domino posnaniensi, m etuo tamen, ne
hic cortex duntaxat sit rei publice nucleus vero private, non placet enim mihi hec cauda
literarum ipsius dni. episcopi, quam subjunxit his verbis: in quem autem effectum venire
debent ipsi nuncii ad conventum, intelliget vra. Mgcia. ex literis nostris ad Mtem. regiam
missis;

profecto aliter fieri non potuit, nam et de concordia nostra cum nobilitate nihil

fuisset factum , si hec non

admisissemus.

quem in hac re ad Mtem. regiam mittimus.

Sed latius dicet dnus. Vincentius Splawski,

Hec ille.

Mihi suspicio est, non datam ple

nam facultatem nunciis, aut aliquid ejusmodi, unde iterum fru stra erit tem pus et opera
in conventu consumenda.

Quam primum dnus. Vincentius veniet, m ox omnibus ex illo

cognitis perscribam vre. Rme. Dtioni. per primum nuncium.

De occisa sorore Zebrzidowskii rum or confirmatur, tim et uterque frater casum aliquem m a
tris ex merore, itaque vellet iste senior, si cum gratia fieri possit, Dtioni. vre. Rme. illo
accurrere et matrem in tanta' calamitate invisere remque disquirere et consulere 6um
amicis. Id tamen in gratia et arbitrio vre. Rme. Dtionis. esto, cui me humiliter commendo.
Dat. Cracovie in crastino S. Catharine.

III,

11

III. Andreas Crziczki, Eps. Premisliensis,

P. Tomicio, Epo. Cracovien. Yicecancellario.
Rme. mi domine, dne. gratiosssime.

Scripsi paulo ante vre. Rme. Dtioni., mitti huc dnum.

Vincentium Splawski ex conventu posnaniensi. Is nondum appulit, verum, quantum ru m o r cod. K. B.

fert, eand 6m esse omnium cantilenam, quam vre. Dtiones. in Nova civitate a u d iv e ru n tx) et
quam fanaticus ille promissus rex est vaticinatus.

Venenum hoc a paucis membris jam

in totum corpus demanavit e t ; quibus ingeniis educi possit, nisi dei manu, non video. Quoti-

die hic novos garritus, alios aliis pejores audimus, ex quibus gravem aliquem casum Reipublice nemo non ominatur, si motio erit bellica, non opus erit aliis vel Tureis vel T a r
taris; tamen quid aliud futurum sit non intelligo.

Eheu privatas cupiditates!

quarum

suspicio vera licet a u t falsa nisi totum vulgus infectum teneret, hec mala non essent, que
a malignis quidem ingeniis et pestiferis linguis inseruntur, sed nonnisi occasione et m ate
ria perhibita.

Si saltem princeps is esse vellet, qui in tanta licentia deberet, non labora

remus, facile enim hec omnia dudum sua autoritate discussisset; nunc audio illum, quod
maxime miror, loquutum

innocentem se esse a sanguine ju sti hujus, cum de discrimine

hoc Reipublice mentio incidisset, quasi alios nocentes designans. Dnus. Deus det, u t omnes
saniora aliquando cogitemus.

Mi Rme. dne.

Doctor hic passus est repulsam indignam

certe et indebitam , nam preter quod habita non sit ratio commendationum nostrarum et
suffragiorum sanioris partis, etiam contra statuta baccalarius doctori est prelatus.

Digne

tu r itaque vra. Rma. Dtio. opem illi ferre et hunc errorem corrigere, quandoquidem , ut
p u t o , eam habet potestatem.

Cui me humiliter commendo.

Dat. Cracovie in vigilia

S. Andree.
1

IV.

Legatio ad Regem ex Conventu particulari

Posnaniensi per Vincentium Splawski missa.

Nayasnieischi Miloscziwi Kroliu.

Tak iako bil wasza Krol. M. Syem we Sredzie polozicz MDXXVL

raczil, gdzie wyecz isz tam na ten czass morowe powietrze iest,

Panowie porozumiawssi

sie przelozili ten Syem na tenze czass, na ktori we Srzedzie mial bicz, do Poznania i zyachali sie tam, y sliachti wielie, a niektorzi zbroinie w niemalim zebraniu beli przeiachali
na Syem.
Gdzies wisluchawssi posla Wassei K. M. y vota Panow naprzod rzecz vezinili dziwui^cz sie,
iss tich czasow tak niebezpiecznich od powietrza ten syem polozon w Piotrkowie, isz widz 3.cz sig tu w tim niebespieczenstwie zebrani a wiedzacz, isz tak sig w tim zebraniu pomiessali, isz temu zona, drugiemu dzieczi pomarly.

Mowili, wie to pan Bog, iako sie po

) de deponendis ex magistratu officialibus.

2*

tim

Co(i'

tim zebraniu vyrzeroi, i prossili panow, abi kv Wassei K. M. poslali, proszq.cz abi W. K.
M. dlia tei prziczini na inssi czass i na insse miescze bespiecznieisse od powietrza, ktorebi niebelo daliekie od tich zicm, ten Syem przelozicz raczill.
Potim przipominali roznoscz t$, ktora iest miedzi pani a raiedzi pospolitem czlowiekiem, obaczaiqcz ia bycz skodliwg, rzeczi pospolitei, a oznaimuicz iss sie spani ziednoczicz chcieli
y ziednoczili, chcqcz wedlie starego obiczaiv spolem spani posli obieracz.
Tam powiadacz poczgli obciqzliwosci wielie, ktore maiq naprzod od wielkicb, ciaskich a czgstich podatkow, z ktorich samich tilko Syemi zwikli biwad, przipominaiacz isz asz W. K.
M. raczil bil obiecacz y namienicz niektori pani i lyudzie madre ku praw oprawieniu;
a wszakosz ta rzecz skutku nie wzyela.
Tu wigcz 83 powiedzieli iss ku takowemu dawno obiecanemu praw oprawieniu, na czo W.
K. M. na przesslim syemie listi dacz raczil, tilko ktemv posli obracz chcza y obrali.
Co sie kaczerstwa luterskiego doticze mowili dziwui^c sie, iss W. K. M. tak dlugo wtei rze
czi cierpiecz raczil, mieni 3.cz iss przeslego lata moglesz W. K. M. iachacz do Pruss a poniewasz za nasim cigzkim nakladem tak wielie liudzi sluzebnici w Rusi bez potrzebi za
tq walkq, ktorq, Tatarowie miedzi soba m ieli, tich liudzi tak wielie w Russi potrzeba nie
bilo, moglesz W. K. M. tich to liudzi nieczo wziqwssi do P russ iachacz, a tam iednim n a
kladem oboiey potrzebie dossicz vczinicz.
A tak czo sie i tey Pruskiei rzeczi doticze y Tatarskiei na przissle liato baczacz, iss iest
v kxiqzefi ich M. dziesigcz tissiaczi zlotich, ktore Xigza liata przeslego zlozicz mieli, o kto
rich nicz nie wiemi a miecz ie od nich chczemi.
ktorimi potrzebam tim opatrzenie bic moze.

Tudziesz czopowe y ostatek podatkow,

W ina m ia ra, chiba tich praw oprawienia

poslow obracz niechczieli, prossfjcz panow, abi 1nai 3.cz wzglad na przotki swe, ktorzi na
tich miesczach ssiedzieli, na ktorich oni siedza dzi 6, tak raczili o dobrim rzeczi pospolitei
radzicz, iakoby w takowich czestich-a obciqzliwich podatkach niessiedzieli,

ktorich za

przotkow za ich niebiwalo, mieniqcz, iss ti takowe podatki, tich vasni przecziwko Panom
narodzili.
Przipominaiacz iako po walkach Pruskich, ktore czternasczie liat trwali, przes trzidzieSczi lat
zadne podatki niebeli vchwaloni, ani ich dawali, dziwiqcz si temu, isz onich czassow tesz
takowe kroliestwo bilo iako i dzi, takowe dochodi i pozitki dzis sq, i nadto ieezcze wiencei
sie dochodow prziczinilo iako czla nowe, nowi sklad i przedawanie soli w Bitgosczi i insze, i prossili za to Panow, abi wedlug obiczaiu przotkow swoich o lepszim postanowieniu
rzeczipospolitei radzili.
Czo sie doticze soli, ktorq. w Bitgosczi przedawajq obcziazali ssobie, isz nie dosipiuq. klod
i tess nieprzedadzq. iei, czo komv potrzeba ktobi mogl iei wzi^scz klodg albo czteri, temv
ledwie przedadzg. dwie a przeto prossili panow, abi sie tesz wtei rzeczi kv wassei K. M.
prziczinili, issbi Wassa K. M. rozkazal przedawacz soli to ,
Wszak gdibi soli wassei K. M. niestalo,

czo bi komv potrzeba bela.

tedi oni soli saskiei vziwad bgndg,,

assbi sol

wassei K. M. przisla.
Prziiachali tess towarzisse niektorzi od sluzebnich Woiewodztwa Poznanskiego prossancz pa
now , issbi im na trzeciq czwiercz liata pieniqdze dali, p 0wiadai 3.cz vtrate swoie, gdziess
wiencz

13
wiencz panowie baczacz vchwale pospolitq,

iss ieno do Swieritego Andrzeia sluzebni MDXXVI

w Russi trzimani bicz mieli, niezdalo sig im tego vczinicz.

Prossili potim, azali im, b a

czacz na ich vtrate, nieczo laski nad sluzba vcziniono, czego panowie bess ossobnego roskazania W. K. M. vczinicz iiiechcieli, ale w tei rzeczi ckcieli ssie W. K. M. dolozicz.
Wassei K. M. tess panowie dali oznaimicz, iss Golczewie timi czassi spusczili zamek Drahim
wedlug rozkazania W. K. M. wrgcze pana Poznanskiego, gdzie wiencz za takowym spuszczeniein glieyth im W. K. M. iest dan.

Lecz glieyth ten wten sposob iest, izbi bili

mieli zamek spuscicz do S. Jakoba, poniewaz wigcz oni mienili, iss zawzdi bili gotowi za
mek ten spusczicz wedlug rozkazania W. K. M. gdibi telko ich nakladi oprawione bili,
prosili abi im za bezpieczenstwo przirzecono bilo przez pana Poznanskiego za glieyth bez
takowei wimienki, iako na pierwssim glieyczie bilo. Gdzie wigcz za rada panow pan Poznanski im to przirzekl, iss W. K. M. nowim ie glieythein do roku opatrzicz raczi, gdziejz
panowie prossa abi W. K. M. bez tei vimianki tim to Golczom przez mig posla 6 raczil.
Czo sig doticze Drahimia, panowie W. K. M. dali powiedziecz, iss to jest zamek nieoprawni,
potrzeb tess kv obronie zadnich, iako dzial, prochow, y tess ziwnosczi zadnei na nim
niemass, to czo bilo dochodow zamkowich tam wmiasteczkv do koscziola bilo zlozono, to
wsitko Grzimultowski pobral przet tim niss Golczewie zamek w rgcze panv Poznanskiemv
spuscili, bo zebral sie bil Grzimultowski i vczinil iezde, chcqcz ten zamek pod Golczi
wziacz mocza, wiencz go niemogl, aliss potim Golczewie i panv Poznanskiemv zdobrei woli
spusczili, bi W assa K. M. ten to zamek dobrze opatrzicz raczil.
Wassei K. M. tez oznaimicz rozkazali 0 tich niebezpiecznosciach i naiazdziech, ktore ssie do
koroni W. Iv. M. z Xiestwa Glogowskiego dzieig.,

iako ssie przet nie dawnirn czassem

stalo, iss z starostw a Wschowskiego dobri czlowiek Casper Dluski viniesson bil, tak iako
W. K. M. pan Poznanski przed tim listi sweini oznaimil, gdzie ktem v przislo za pilnoscziq,
iss ten do dobri czlowiek pod niektoremi obyczaimi pusczon iest.

Riczerstwo pospolite

na Syeimie przeslim panow ich M. sa. prossili, abi W. K. M. raczil sie tak w to prziczinicz, iako by takowe rzeczi karane bili, bo kazdemv sig czlowiekowi wziemi W. K. M.
sprawiedliwoscz stanie. A poddani W. K. M. ze wssech stron vcziskani biwaia czo obcziasliwie przijmuia.
Tess panowie W. K. M. powiedziecz kazali, iss pan Margrabia iego M. raczil nowo pisacz do
pana Poznanskiego skarzacz sie na Grzimultowskiego, iss w tich czasiech gdi bil iezdg
vczinit zebrawssi ssie kv Drahimiewi, chcacz y mocza wziacz, tedi wigcz, gdi go wziacz
niem ogl, wiachaws 9i wziemie pana M argrabina,

iq.1 dwu poddanich iego M. y dal ie na

pal wbicz, a przed tim tess drugiego poddanego iego Mei. dal obiessicz przicissnawssi
poddane iego ktemv, iss pana swego obiessicz mussieli bez iego wini. Gdzie pan M argra
bia iego M. pisze, isz takowe rzeczi nieczinia dobrego zachowania w sqsietstwie y z$da,
abi to bilo oprawiono, abi poddani iego M. niemieli prziczini mscicz ssie takowich krziwd,
abi czo gorssego zlego nievroslo.

Przesto panowie W. K. M. kazali to oznaimicz, abi

W . K. M. to opatrzicz raczill.
Pan

14
MDXXVI.

Ban Roznowski wskazal kv panom za prziczinq, abi mogl na Syeim przissli gdziebikolwie
bil ziachacz *) dlia swich potrzeb, ktore tam spravvowacz ma.

Gdzies wigcz panowie W.

K. M. za to prossq, abi W. K. M. onemv ziachacz dopvsczicz raczil z Malborka.

Gulczow imiona
Zebidth,

Cvna,

Alexander.

V. Episcopi et ceteri Senatores Poloni

Proceribus et Nobilitati Prussie.
De Decimis.
MDXXVI.
Cod. Korn.

Mgci. et Generosi domini, amici charissirni.

Scripserunt nobis vre. Dtiones., u t earum cau

sam, quam habent cum Rmo. dno. epo. vladislaviensi ratione decimarum, hic apud Mtem.
regiam adjuvarem us et que in ea re Mti. sue scripserunt promoveremus; verum , u t in
genue fateamur, neque nobis, neque cuiquam nostrum placere potuerunt scripta in ea re
vestrarum Dtionum. partim quod reprehendere videantur decretum regium, magis ex equi
tate quam rigore ju ris latum, partim vero, quod scripla ipsa non adeo juridicis rationibus
quam apostaticis apophtegmatibus et invectivis consarcinata sunt, que etiam illudere m a
gis et contumelia afficere dominum episcopum, non vulgarem senatorem regni, quam con
vincere videantur.

Quorsum

enim attinebat ad non solvendas decimas allegare legem

gratie, que ju b e t reddi, que cesaris sunt, cesari, que Dei sunt, D eo? Dei autem esse de
cimus ipsernet per prophetas multifariam testatur et nemini quicquam deberi, cui honorem, honorem, cui tributum, tributum ; redemptorem vero nostrum, cum scribas et phariseos reprehenderet, quod ex minimis et quibusque rebus decimas darent atque hinc sibi
solum justi videbantur, m ajora vero precepta legis negligerent, nempe justitiam , miseri
cordiam ac fidem, subdidisse, tandem hec oportuit facere et illa non omittere.
gratie plus prestare ju b et quam m osaica, sed per charitatem ;

Lex enim

ea lege gratie primum

omnes Christiani pro decimis bona omnia sua ante pedes apostolorum projiciebant, demum
fiebant collecte et contributiones pro clero sustendando, postremo, cum potestas secularis
subjecta erat Christo,

donati su nt proventus et decime ju xta divinam constitutionem.

Que donatio si nihil aliud valoris haberet quam id, quod collatum est a regibus et prin
cipibus,

a quibus et seculares ordines sua habent bona et privilegia, illa valere non

possunt, nisi non valeant omnia. Quorsum item attinebat allegare sublatum leviticum sa
cerdotium, quasi non majus et nobilius sit sacerdotium christianum, quod datu r per spi
ritum sanctum per impositionem m anuum et potestatem remittendi et retinendi peccata,
omnemque pontificem ex hominibus assumptum pro hominibus

c o n s titu i,

ut offerat dona

et sacrificia pro peccatis, nec quemquam usurpare sibi debere hunc honorem, nisi vocatum
') a custodia casU'i maricuburgcnsis.

a Deo

15
a Deo tanquam Aaron, ut constet: non adeo sublatum esse sacerdotium veteris legis quam MDX.wr.
consummatum et perfecte redditum

E t proinde puduit nos vehementer et Mtas. regia pro

fecto dedignata est, totas illas literas vestrarum Dtionum. audire, tam damnatis, contume
liosis et nihil ad rem facientibus apostatarum cantilenis referta, decretum principis sui
impugnantes.

Neque excusare se possunt vre. Dtiones. paupertate

cum ab eis ipsis censum suum capiunt.

colonorum suorum,

E t dominus per Malachiam, prophetam, causam

reddit paupertatis populi, quando in decimis et primitiis suis defraudatur.

Rogamus ita

que et consulimus vestris Dtionibus., ut posthac in causis ejusmodi potius juris peritos
quam apostatas consulant, et cum plane videant, quantum mali invexerit orbi hec nova
antievangelica disciplina, ita se ipse gerant, ut bonos Christianos et boni christiani prin
cipis subditos et consiliarios decet.

Nos ut antehac semper in rebus omnibus, ita in hac

quoque causa, quantum maxime poterimus et justum ac decens nobis videbitur, volumus
libenter vestris Dtionibus. adesse et gratificari. Que valeant feliciter et nos diligant.

Ex

conventu petricoviensi die X 22. Januarii.

VI. Decreta piotrkoviensia.

Sigismundus, Rex Polonie,
Proceribus Terrarum Prussie.
De

decimis.

Mgci. et Generosi, sincere et fideles dilecti.

Accepimus literas vestras, quibus nescimus

Cod. Kom.

prolixene magis an indigne nobiscum adversus decretum nostrum , quod de solvendis de

cimis dno. epo. vladislaviensi anno superiore juste et in partem etiam vestrum equanimiter tulimus, agitis idque docentes nos, quasi novum et desultorium Christianum, de lege
gratie, de sublato sacerdotio levitico, de non contribuendo pastoribus, nisi pascant, et
aliis tritis jam illis apostatarum cantilenis, non temperantes interim ab aculeis in suum
episcopum et pastorem.

Unde vehementer miramur. Que est ista nova christiana ratio

per legem gratie, que tantum legi iram operanti contradicit, per libertatem evangelicam,
que solum servituti peccati opponitur, duplex idque ingens peccatum adversus divinas et
humanas leges committere, alterum non reddere proximo suo atque adeo pastori, que sunt
sua, alterum literis et decretis principis sui non parere, si per legem gratie liber est po
pulus a solvendis decimis, que ministris Dei solventur; nam lege gratie omnes pariter
Christiani in unam libertatem sunt asciti.

Si ob hoc,

quod sublatum est sacerdotium

Judeorum, non plus habeant sacerdotii christiani sacerdotes, quam id, quod commune est
om nibus, neque illis suos proventus deberi, pari ratione abolito regno Judeorum ,

reges

christiani non plus erunt reges, quam ceteri Christiani, nam per legem gratie omnes ex
equo regale sacerdotium esse censentur.

Si christiani principes decimas et proventus

successoribus apostolorum non recte contulerunt, minus recte apostolis ipsis primi illi
Christiani

16
MDXXVI.

Christiani pretia bonorum suorum omnium conferebant.

Si nefas est pontificem ob non

redditas decimas populum excom m unicare, majus erit nefas, quod apostoli ob negatam
pecuniam ecclesie dicatam utraque m orte condem nabant; si non pendendum est pastori,
nisi pascat et doceat, non pendendus erit etiam a plebe census ordini seu statui militari,
nisi militet et populum Dei tueatur, si denique non sunt valide dotes et privilegia majo
rum et antecessorum nostrorum ecclesiis collata, cujus eru n t firmitatis illa aliis ordinibus
sub paribus signis, pari atramento et pelle concessa.

Atque hec sunt ille evangelice ra

tiones, que nunc orbem terrarum seditionibus, tum ultibus, perjuriis et sacrilegis implent.
Gravi igitur et molestissimo animo ferimus, quod adversus decretum nostrum tales literas
talibus impiis dogmatibus consutas miseritis, que non solum indigna sunt, auribus nostris
et ab universa ecclesia catholica dam nata, sed etiam a nobis et aliis christianis principi
bus publicis edictis vetita. E t proinde denunciamus vobis hanc immutabilem sententiam
et voluntatem nostram ,

quod decretum ipsum nostrum juste et legitime latum nulla ex

parte m utaturi neque dominum episcopum et ju ra ipsius nostro debito patrocinio deserturi
sumus.

E t si in ea contumacia perseverare volueritis, nos id quod ad justum et Chri

stianum principem attinet exequemur.

Datuin Petricovie die

Januarii.

Dilatio reformationis et exequutionis

Jurium Regni.
Cod. Korn.

Significamus tenore presentium. Quia cum anno preterito polliciti fuissemus universis sub
ditis nostris, anno presenti conventum justitie statuere et in eo communia ju ra regni cor
rigere e t reform are, ac agentes illum tandem et promissis nostris satisfacere volentes,
aliquibus ex consiliariis nostris et nunciis deputatis excutfere ju ra omnia a cortice ad cor
ticem jussissemus, ut cognito per illos, que reformatione seu declaratione indigerent, tanto
facilius dehinc cum universo senatu hoc institutum et laborem

perficere

potuissemus,

illique bona parte a principio diligenter et satis longo tem pore expensa comperissent, ne
gotium esse longioris more et laboris magis ardui quam cuiquam videri potuisset, ac interim urgerent alia ardua negotia cum defensionis tum etiam aliarum necessitatum Rei
publice et, quod gravius erat, pestis in conventu pullularet et indies magis invalesceret,
que nos, ne ab incepta justitie opera et ab aliis omnibus actionibus, infectis rebus, disce
dere cogeremur, et Respublica defensione sua et aliis omnibus suis necessitatibus deserta
et summo periculo exposita esset, vehementer terrebat, de consensu et sententia omnium,
tam consiliariorum quam etiam nunciorum terrestrium , visum est nobis in aliud tempus
negotium ipsum jurium differre ac in eum modum hunc processum et ordinationem facere:
quod videlicet statuemus conventus in singulis palatinatibus, ad quos palatinus cum ca
stellanis et tota nobilitate convenientes, eligent unum, quem pro festo S. Joannis Baptiste
proximo m ittent huc Piotrkoviam aut alibi, si hic pestilentia impediverit, prout declara
b itu r, quo per nos ac consiliarios nostros electi videlicet duo palatini, alter ex majori
Polonia, alter ex minori, similiter duo castellani et duo viri ecclesiastici, doctores juris
canonici

17
canonici convenient, qui una cum nunciis ex palatinatibus destinatis ju ra et statuta regni

MDXXVL

a principio usque ad finem excutient, eo modo et processu, u t est jam in hoc generali
conventu inceptum. E t quicquid comperient vel reformatione, vel declaratione, vel correc
tione aut immutatione necessarium, illud totum annotabunt, deinde ad conventum gene
ralem, quem anno futuro, deo bene juvanto, aliquo die inter festum nativitatis domini et
dominicam carnisprivii ad hoc statuemus, omnia afferent et coram universo senatu ordine,
que annotaverint, declarabunt.

Nos vero demum cum consiliariis et terraru m nunciis,

que visa fuerint reformanda, corrigenda, declaranda aut immutanda, id totum , quod om
nibus expedire videbitur, prestare curabimus ac unicuique, cujuscunque status fuerit, suam
debitam justitium ministrabimus. Que omnia nos verbo nostro regio et presentibus literis
nostris facturos pollicemur.

In cujus rei testimonium sigillum etc.

D atum in conventu

generali Piotrkowie fer. I lla prox, ante fest. conversionis S. Pauli.

Ordinatio conventualis de defensione

Regni Polonie.
Significamus tenore presentium universis.

Quia declarare volentes subditis nostris, que acta Cod. Korn.

sun t in presenti conventu generali Petricoviensi per nos consiliariosque nostros et te rra
rum nuncios cum de juribus et rebus aliis domesticis reformandis tum etiam de statuenda
defensione adversus insperatos insultus Turearum et Tartarorum , qui opportuno modo ne
quaquam nisi continuis excubiis et militibus reprimi possunt, articulos in ipso conventu
decretos et constitutos in eum, qui sequitur, modum redigi fecimus.
Inprimis ad conducendos et servandos milites mercenarios in terris nostris Russie, equites
*
et pedites, de consilio et consensu omnium consiliariorum tam spiritualium quam secula.

rium ac nunciorum omnium terrarum regni nostri solvendos et contribuendos decrevimus

fertones de mansis seu laneis agrorum exactionem civilem, que vulgo Szos dicitur, et
contributionem Czopowe ju x ta antiquas quitantias et literas universales, usque ad duos
annos continuos, ut intra istud tempus liberius et efficacius intendere possemus et juribus
rebusque domesticis reformandis et aliis arduis negotiis nostris, que nobis cum in dominiis
n o s tris , tum etiam foris incumbunt.

Que contributiones solvi debebunt anno presenti

pro festo S. Joannis Baptiste proxime venturo, sequenti vero anno videlicet A. D. MDXXVII
pro dominica Invocavit. Contributio autem Czopo\ve inchoabitur a festo annunciationis
beate Marie proxime venturo, vbi preteriti anni ea ipsa contributio Czopo\ve terminabittir,
et durabit ad duos annos.
Item statuem us conventus particulares in omnibus palatinatibus regni nostri pro dominica
Oculi proxima, ad quos palatini cum castellanis convenientes d ig e n t in singulis fcisdem
conventibus unum virum prudentem et juris peritum, quem pro festo S. Joannis Baptiste
proximo m ittent huc Piotrkowiam, au t si hic aura insalubris fuerit ad alium locum vici
num, quem posthac declarabimus, quo etiam electi per nos et nostros consiliarios no&tros,
vid. duo palatini, alter ex Majori Polonia alter vero ex Minori, similiter et duo castellani
A c u Tomitiana.

Tomus VIII.

et du0

18
HDXXVI.
Jl {JA.*KLki-

et duo viri ecclesiastici convenient, qui omnes simul ju ra et statu ta regni a principio
u squ e ad finem excutient et exam inabunt eo modo et processu, vt est jam in hoc gene
rali conventu inceptum.
In iisdem particularibus conventibus exactores et dispensatores contributionum anni preteriti rationem sufficientem de perceptis et expositis publicis pecuniis facere debent coram
palatinis, dignitariis, officialibus et nobilitate illic congregata et quicquid pecuniarum re
pertum fuerit apud

illos superesse ex ipsis anni preteriti contributionibus, id totum hi

ipsi exactores de omnibus terris ad Mgcum. thesaurarium regni nostri Cracoviam pro
dominica Judica proxim a afferre sine mora debebunt.
In ipsis etiam conventibus designabit et conscribet quicunque palatinus in suo palatinatu vi
ros militares et idoneos, qui servituri et m ilitaturi sunt in terris Russie, talem delectum
in eis faciendo, u t potioribus non plures quam octo equos, reliquis pro conditione et fa
cultate uniuscujusque septem, sex, quinque, quator, tres, duos etc. u t videtur ascribant.
U t autem sciat quisque palatinus, quantum num erum equitum de suo palatinatu conscribere
debeat, ita decrevimus,

ut in palatinatu cracoviensi centum quinquaginta equites,

in

sandom iriensi similiter centum quinquaginta equites, in lublinensi centum, in Russie, Podolie et belzensi palatinatibus ac terris sexcenti equites veteranorum militum eligantur et
conscribantur.

In palatinatu vero poznaniensi centum et sexaginta, in calissiensi centum

octoginta, in siradiensi centum sexaginta, in lanciciensi centum , in brestensi et juniwladislawiensi palatinatibus centum triginta, in terra dobrzinensi quinquaginta, in palatinatu
plocensi centum et decem, in ravensi similiter centum et decem equites conscribantur.
E um autem equorum et m ilitum numerum quisque palatinus suis literis declarabit, quemque
militem ex nom ine designando et ad quot equos quisque illorum stipendium habere de
bebit.

Nos vero ex acceptis pecuniis relictis, que, ut premissum e s t, ad Thesaurum no

strum pro dominica Judica proxim a conferri debent, illis militibus pro dominica Palm arum
futura ju x ta schedulas palatinorum , nobis missis, dari e t distribui faciemus,

qui omnes

milites ad festum divi Adalberti proxim um Leopoli se sistere debebunt, ut illic per capitaneum militum nostrorum conscribantur.

Qui vero non venerint ad eum term inum et

diem Palmarum, qua, u t dictum est, pecunia militibus distribueretur, sibi ipsis im putabunt,
cum aliis, qui presentes fuerint, propter negligentiam pecunia erogabitur.

Si qui etiam

milites accepta pecunia a thesaurario regni nostri non se statuerint apud capitaneum m i
litum nostrorum in terris Russie, neque ibi servierint, nos damnum ejusmodi Reipublice
non in illis contumacibus, sed in ipsis palatinis terrarum repetemus et ad satisfaciendum
pro tali damno illos compellemus.
E xactores autem annorum preteritorum rationem de perceptis ac se ct expositis publicis con
tributionibus,

similiter et exactores anni presentis,

quos pro nostro arbitrio designaturi

sumus, facere debebunt in qo conventu generali, quem anno sequenti pro reformandis ac
ad unam formulam reducendis juribus et statutis re g n i, aliis nostris literis 'indicere et
agere polliciti sumus.
Ad excludendam vero monetam swidnicensem et aliam falsam , ex qua regnum maximum
capit detrimentum, et ad tollendam magnam incommoditatem defectu proprie monete presertim

'

19
sertim m inute, decretum est per universum senatum et terrarum nuncios, u t ex reliquiis MDXXVL
contributionum anni preteriti monetam novam et necessariam grossorum, ternariorum et
denariorum minutorum cudi faceremus.

Sed quia contributiones anni presentis non nisi

ad festum S. Joannis Baptiste edi debent proptereaque ad suscipiendos ad festum P al

m arum milites opus erit ipsas reliquias contributionum anni preteriti 'erogare, decretum
est, u t quando contributiones anni presentis ad festum S. Joannis contribuentur, ex illis
tantum dem atur ad monetam cudendam, quantum ex relictis contributionum anni prete
riti, que ad hoc designate su n t, fuerit distributum.
cusione monete provenerit,

Emolumentum vero quod ex ipsa

motu proprio et liberalitate nostra regia ac am ore,

quem

erga Rempublicam gerim us, ad defensionem regni et non ad ullum privatum nostrum
usum convertemus et converti debere promittimus.
E t quia nuncii ex palatinatu posnaniensi et calissiensi ad hunc conventum cum lim itata potestate missi nobiscum et cum universo senatu ac reliquisv nunciis omnium terraru m in
consulendo pro defensione et decretis contributionibus non' congruerunt nec consenserunt,
indicemus eisdem palatinatibus conventum particularem pro dominica Oculi et illos nobi
les ac terrigenas,

ut contributiones anni preteriti retentas quam primum exolvant et ad

thesaurum nostrum pro dominica Judica proxim a per exactores suos transm ittant et u t
decreta et constitutiones hujus conventus nostri generalis suscipiant, per nuncium nostrum
admonebimus. Quod si facere proterve recusaverint, mandabimus capitaneis et officialibus
nostris, ut illos ad parendum eisdem decretis et constitutionibus per pignorationes et penas consuetas compellant,
literarum.

h aru m ,

quibus sigillum nostrum est impressum testimonio

Datum Petricovie in conventu generali fer. IIIa prox, ante fest. conversionis

S. Pauli.

YIL

Sigismundus, Ilex Polonie,

Palatinis Hegni Polonie.

Mgce. sincere nobis dilecte.

Non ignorat tua Stas, nos anno preterito pollicitos fuisse li- Cod. Korn.

teris nostris universis regnicolis conventum justitie ad reformanda communia jura et unicuique statui justitiam ministrandam ad festum S. Andree preteritum statuere.

Cui rei

satisfacere volentes hunc conventum novissimum celebravimus et hoc imprimis aggressi

fuim us, u t expensis a principio usque ad finem omnibus juribus et capitulis tam commu
nibus quam speoialibus, quod in eis videretur correctione aut reformatione necessarium,
illud de communi omnium consilio et consensu corrigeremus et reformaremus.

Verum

cum per consiliarios et nuncios terrarum ad eam revisionem designatos, discussa a prin
cipio bona parte ipsorum jurium, com pertum fuit, negotium hoc esse magni laboris et
longi temporis, ita ut in presens nullo modo perfici potuisset, cumque et de defensione,
que super omnia omnibus est necessaria deque aliis arduis necessitatibus Reipublice re
staret consulendum et pestis invalescens timorem omnibus incuteret: visum est omnibus
tam consiliariis quam terrarum nunciis, conventum ipsum justitie in aliud tem pus proro*' .
3*
gare

20
lfi)XXVL

gare et de defensione ac aliis necessitatibus consulere.

Distulimus itaque iis rationibus

conventum ipsum justitie in eum m odum , u t ex singulis terris unus nuncius m itteretur
huc Petricoviam, vel ubi designabimus, pro festo S. Joannis Baptiste proxime futuro, qui
cum consiliariis et ecclesiasticis doctoribus a nobis electis, hoc processu, quem hic ince
pim us, omnia ju ra publica et privata excuterent eaque ad conventum generalem , quem
in hieme anni futuri ad hoc potissimum celebrabimus, afferent, ubi tum demum cum uni
versis consiliariis et terrarum nunciis id totum de reformatione eorundem jurium faciemus,
quodcunque justum , rationabile et necessarium videbitur.

Quare ad electionem ipsius nun-

cii, qui ad festum S. Joannis Piotrkoviarn mitti debet, statuimus conventum particularem
in N. pro dominica Oculi prox, futura, ubi Stas, tua cum aliis dignitariis et nobilitate
coveniens eligat talem virum , qui et peritiam ju ris habeat et idoneus ad eam provinciam
obeundam videbitur.

Decrevimus etiam , quod in eisdem conventibus particularibus exact

ores anni preteriti rationem facere debeant de perceptis et expositis et ut reliquie contri
butionum , si que supererunt, m itte re n tu r ad thesaurum nostrum pro conducendis militibus
antequam contributiones anni presentis decrete edantur, ne qua negligentia com m itteretur
et. periculum aliquod interim accideret.

D ebebunt autem palatini uniuscujusque terre

electos milites in suis conventibus ju x ta num erum unicuique datu m nobis describere, qui
bus ad dominicam Palm arum pecunias distribui faciemus, ut tem pestive se ad tuendos
fines regni conferre possent.

Itaque Stas, tu a hec 6mnia cum aliis dignitariis et nobilibus

in ipso suo conventu aget et tractabit.

D atum Piotrcowie sabbato prox, post fest. con

versionis S. Pauli.

VJ3L Sigismundus, Ilex Polonie,

Castellanis minoribus.
Cod. Korn. Generose, fidelis, dilecte.
ut polliciti fuim us,

Quamvis in hoc conventu generali primum ad reformanda ju ra,

operam nostram

intenderamus

et jam

per deputatos

consiliarios

et nuncios quedam pars illarum fuit excussa, in quo videlicet quodlibet caput reformatione
indigeret, tamen videntes omnis negotii magnitudinem et pestem invalescentem et alia ne
gotia nostram hic moram diutius ferre non posse, placuit universis, ut decreta defensione
statuerentur particulares conventus in omnibus terris ad eligendos nuncios in singulis
unum, qui ad festum S. Joannis Baptiste proxim um cum consiliariis et doctoribus a nobis
electis hoc modo, u t hic incepimus, ju ra ipsa expenderent et que reform atione indigerent
ad conventum generalem', quem anno futuro, deo bene juvante, statuem us, deferenda an
n o taren t, utque in eisdem conventibus facerent rationem executores anni preteriti, et mi
lites, quibus pecunia in Russiam dari deberet, per palatinos ju xta numerum cuique de
signatum conscriberentur, prout latius in literis, quas nunciis terraru m dedimus, continetur.
Quare conventum ipsum particularem in N. pro dominica Oculi prox, futura constituim us
e t mandamus Fti. tu e , ut ad illum proficiscatur et cum aliis dignitariis et nobilibus, tam
de eligendis nunciis quam aliis rebus predictis tractet et consulat p ro fide sua et gratia
nostra.

D atum Petricovie.
IX.

21
%

IX.

Contributiones institute in Comitiis

ad scribendum exercitum.
Sigismundus, dei gratia etc.

Universis et singulis, ecclesiasticis et secularibus consiliariis regni nostri ceterisque subditis

nostris quibuscunque tam terrestribus quam civitatum et oppidorum, honoribus et officiis
insignitis, ad quorum notitiam presentes litere pervenerint et presertim in palatinatu N.
et districtibus N. consistentibus, sincere et fidelibus dilectis, salutem et gratiam nostram
regiam.

Rmi. ac Rdi. in Christo patres, nec non Mgci., Generosi, nobiles, famati et pro

vidi, sincere nobis et fideles dilecti.

Cura regnum nostrum multis et potentissimis hosti

bus et presertim Tureis et T artaris expositura continua defensione indigeat, que per com
mune regnicolarum motione ita crebro, ut res exigit, neque certa au t diuturna neque etiam
#

hominibus ullo modo tolerabilis esse posset, statueram us hunc conventum generalem ad
consulendum de ea defensione, que ad inopinatos insultus
et expeditior fieri posse videretur.

hostium magis

opportuna

Igitur considerantes continuum de ipsorum hostium

insultibus metum et suspicionem, perpendentesque, quante molis sit et dispendii omnis com
munis motio nullamque esse tutiorem et commodiorem provisionem, quam presidia militum
m ercenariorum , de communi omnium consiliariorum ac nunciorura sententia et consensu
contributiones infrascriptas pro ipsis presidiis in terris Russie servandis ad duos annos
continuos decrevimus et constituimus, inetientes non m inus, quantum subditi nostri ferre
valeant, quam ut necessitas et periculum illarum terrarum exposcere videatur. Que quidem
contributiones modo infrascripto solvi et exigi debent.
Inprimis coloni seu cmethones tain villarum nostrarum regalium quam omnium spiritualium
et secularium subditorum nostrorum in omnibus regni nostri terris de singulo manso seu
laneo possessionato unum fertonem, de medio vero laneo sex grossos, de quarta parte
lanei tres grossos et reliquum de quantitate laneorum secundum antiquas quitantias anno
presenti pro festo S. Joannis Baptiste prox, futuro, sequenti vero anno, videlicet MDXXVII
pro dominica Invocavit solvant.
Item advocati et sculteli, colonos seu cmethones non habentes, solvent etiam per unum fer
tonem et similiter coloni seu cmethones ipsorum advocatorum de quolibet manso per
unum fertonem solvent similiter secundum antiquas quitantias per duos annos, temporibus
superius expressis, ita ut cmethones aliorum dominorum.

Ipsi vero advocati colonos seu

cmethones habentes nihil solvent.

Item tabernatores sive sint dominorum sive advocatorum seu scultetorum , qui agros habent,
ab illis exactionem solvent per eosdem duos annos pro temporibus superius designatis
secundum antiquas quitantias ju x ta agrorum quantitatem , hoc est, de singulo laneo agri
unum fertonem , de medio laneo sex grossos etc. ut supra.
Exactionem vero Ducillorum a singulis cocturis cerevisie m ore consueto solvere nihilominus
erunt astricti, alii autem tabernatores, qui advecticiam propinant cerevisiam, sex grossos

MDXXVI.
Cod. Korn.

22
MDXXVI.

solvent per hos duos annos et quolibet eorum cum non coquant cerevisiam sed aliunde
illam ad propinandum adducunt.
Item molendina predictarum villarum, que posrzebne v o c an tu r, manuales seu anniversarios
molendinatores habentia, ex singulis rotis sex grossos solvent per hos duos annos et quo
libet eorum tem poribus suprascriptis.

H ereditarii vero molendinatores dictarum villarum

et folusse ex singulis rotis molendinorum suorum , que walveu dicuntur, unum fertonem
persolvent.
Item molendina brasealia et hereditaria, aquatica et equestria in omnibus civitatibus et op
pidis, more veteri taxata, secundum antiquas quitantias contributionem , que Szos dicitur,
a qualibet marca taxe duos grossos persolvent similiter pro festo S. Joannis Baptiste anno
presenti, sequenti vero anno pro dominica Invocavit.
Minerarie vero officine, alias ferrum facientes, et serre hereditarie ex singulis rotis anno p re
senti et futuro per unum fertonem,

annales vero officine minerarie et similiter annales

serre h. e. locate seu conductitie, a qualibet rota sex grossos solvent.

ventilia hereditaria XII grossos.

Item molendina

Illa vero molendina ventilia que anniversarios molendina

tores habent, anno presenti et proxime futuro pro temporibus supra expressis per sex
grossos solvent.
Item civitates et oppida tam nostra regalia, quam subditorum nostrorum spiritualium et secularium, contributionem civilem, quam Szos vocant ita ut premissum est anno presenti
pro festo S. Jo. Bapt. prox, futuro, sequenti vero anno pro dominica Invocavit ju x ta anti
quas quitantias solvent, hoc addito et expresso, quod cives et suburbani agros habentes,
qui uno ju re civili gaudent et contributionem Szos simul contribuunt, contributionem de
agris suis non solvent.
Item contributio cerevisie, vini, medonis, malmatici, muscatelli, czopowe dicta, in iisdem
civitatibus et oppidis ac etiam tabernis villarum tam nostris quam subditorum nostrorum
spiritualium et secularium incipiendo a festo annunciaticnis S. Marie proximo, ubi con
tributio eadem anno preterito decreta terminabitur et expirabit, ad duos annos continuos
ab eodem festo annunciationis ejusdem S. Marie anni MDXXVTU more solito a singulis
cerevisie cocturis solvi debet, ex quibuscunque braseis fuerit eadem ipsa cerevisia cocta,
sive brasea ipsa sint civium et dominorum sive ex molendinis provenientia et emensurata
sive domi facta.
Item etiam a cerevisia, quam domini et nobiles ex braseis suis coquunt seu braxant et illam
dant ad propinandum suis tab ern ato rib u s, contributio ipsa czopowe solvi debet.
In civitatibus et oppidis exactores nostri eligent et deputabunt viros fidos ac idoneos, unum
aut duos de consilio capitanei seu ejus vice gerentis, aut in absentia illorum, proconsulis
et consulum , qui custodiant et observent, ut contributio czopowe fideliter contribuatur.
Nihil vero remittere illis debent a cerevisia, quam ipsi coquunt, sed moderatum salarium
pro cura et labore eorum illis constituant.
Item sacerdotes rutheni, qui popones vocantur ex singulis ecclesiis et sinagogis per mediam
sexagenam grossorum persolvent per hos
annorum.

proximos duos annos et quolibet eorundem

Item

23
Item Valachi ex singulis laneis integris si illos habent, vel areis, que dworziscza dicuntur MDX.wr.
unum fertonem solvent, et qui agros non habent a singulo centenario ovium similiter
unum fertonem persolvent per eosdem duos annos ad tem pora superius expressa.
Item ville vastate et cremate per hostes in terris Russie et Podolie et a suis dominis libertatem habentes, quarum videlicet incole dnis. suis nihil solvant, siquidem hoc probaverint
testimonio duorum hominum, ex unaquaque ejusmodi villa medio corporali eorum ju ra
m ento, quod suis dominis nihil solvunt, libertatem et immunitatem habebunt ab ista fertonum contributione,

in presenti conventu instituta, exactione czopowe excepta.

Ut

autem supradicta ordinatio in exigendis eisdem contributionibus facta debite exeeutioni

dem andetur, generosum dnum

N. ad eas colligendas in palatinatu N et districtibus N

designamus et constituimus presentibus literis nostris, mandam usque, u t in manus ejus

designato tempore easdem contributiones persolvere curetis.

Vobis vero capitaneis, quo

rum interest, m andam us, u t prefato exactori annis et tem poribus superius expressis sub
penis ad hoc constitutis absque cujusvis m ora et dilationis interventu de dictis contribu
tionibus per eos, ad quos pertinet, responderi faciatis et vos ipsi respondeatis; negligentes
vero in solvendo et contumaces per pignorationes et alias penas solitas ad solvendum
easdem contributiones compellatis pro officio vestro et gratia nostra facturi.

Datum Petri-

covie in conventu generali sabbato prox, post festum conversionis S. Pauli apostoli.

* 11 r p

.1

iii#. t

4 .

f ; t , ..

. *if

tjt

Contributio Czopowe.
#

Sigism undus, dei gratia Rex eti. Universis et singulis etc., sincere et fideles nobis dilecti.
Consulentes in hoc generali conventu de bono et tranquillo statu regni nostri, decrevimus
et constituimus communi omnium tam spiritualium quam secularium consiliariorum no
strorum et nuntiorum terrestrium consilio et voluntate, ita exigente necessitate Reipublice,
quod exactio ducillorum,

que vulgo

czopowe11 appellatur a festo annunciationis S. Marie

pro x ., ubi contributio eadem anno preterito decreta term inabitur et expirabit, per duos
annos continuos ab eodem festo annunciationis ejusdem S. Marie prox, inchoando usque
ad festum annunciationis beate Marie anni MDXXVIII. solvatur et exigatur hoc modo, ut
quilibet cujuscunque status et conditionis sit cerevisiam coquens venalem, ex quibuscun
que braseis fuerit eadem ipsa cerevisia cocta, h. e. sive brasea ipsa sint civium et domi
norum sive ex molendinis provenientia et emensurata sive domi facta, a quolibet vase
singillatim vel coctura ipsius cerevisie ju x ta locorum consuetudinem antehac observatam,
exactionem ipsam ducillorum in manus infrascripti exactoris fideliter solvat ita, ut a majori coctura alias vwaru plures grossi solvantur et a minori pauciores ju x ta vasorum
numerum et quantitatem et exactoris ordinationem, quam, ubi opus et quotiens expediens
fuerit, nostra auctoritate faciet et censtituet notariosque et custodes, viros fidos et idoneos
unum aut duos de consilio capitanei seu ejus vices gerentis aut in absentia illorum p ro
consulis et consulum deputabit, qui custodiant et observent tam in civitatibus et oppidis
quam in villis, ut contributio Czopowel fideliter contribuatur.

Nihil vero rem ittere illis

debet ipse exactor a cerevisia, quam ipsi coquunt, sed m oderatum salarium pro cura et
I/
labore

24
MDXXVI

labore eorum illis constituet e t juram ento corporali ad fidelitatem illos astringet.

Ter-

r.arii vero more vetusto circa quemlibet grossum solvendi pro civitatum et oppidorum
reparatione conserventur.

Tabernatores vero singuli cerevisiam

coquentes vel

coctam

a dominis tam spiritualibus quam secularibus ad propinandum recipientcs, a quolibet vase

mensure civilis teneantur per unum grossum in manus exactoris solvere.
vase vini, alias npulkoffek florenus cum

Item a medio

triginta quadrantibus solvendus est.

Item

a Dreinligk sive seremiensi vase vini duo floreni cum sexaginta quadrantibus solvendi.
Item a quolibet barili malmatici vel vini italici unus O rth cum septem ternariis solvatur,
a barili vero simplicis vini duo grossi solvantur et duo tern arii;

a medonis vase com

muni duo grossi cum dnobus ternariis, a cerevisia advectitia seu externa a quolibet ejus
vase duo grossi.

E t quicunque non soluta prius exactione prefata cerevisiam, vinum,

medonem, rnalmaticum et alium quemcunque potum ex predictis vendere et propinare in

fraudem Reipublice presumpserit, totum illud, in quo fraudem commisit seu committere
voluit,

irremissibiliter am ittet et ad penam regalem solvendam ,

quoties id commiserit

erit obligatus capitaneusque loci in tales omnes et singulos fraudem hujusmodi commit
tentes animadversionem debitam, veritate rei cognita, non habendo respectum ad quem
piam , irremissibiliter exequatur.

Ad quam quidem exactionem colligendam diligenterque

et fideliter exigendam in terra et districtibus prefatis in exactorem constituimus N. N.

Vobis omnibus et singulis, quibus interest, m an d am u s: quatinus prefato exactori nostro sive
ab eo substitutis de ipsa exactione ducillorum respondeatis et responderi faciatis.

Vos

vero locorum capitanei eos, qui rebelles vel negligentes in solvendo eru n t et quos ipse
exactor deferet, per pignorationes solitas ad solutionem hujusmodi exactionis compellatis
sub penis nostris contra negligentes capitaneos in novis et antiquis statutis descriptis et
pro gratia nostra aliter non facturi. Dat. Piotrkowie.

X.
Cod. Kom.

Sigismundus, Eex Polonie,

Mauricio, Epo. Varmiensi.

Rev. in Christo pater, domine sincere nobis dilecte.

Cum accepissemus, graves motus ex-

citatos esse in terris Prussie m ultaque mala commissa cum adversus deum et religionem
sanctam catholicam tum etiam adversus autoritatem nostram regiam eaque hactenus sistere
non potuissemus per literas, nuntios et conventus, quos istic celebrari fecimus, videmusque
res omnes et eos errores in dies in deterius delabi, nolentes

officium et debitum chri

stiani regis pretermittere et terras istas nostras diutius in ea confusione et pernicie, que
inde nasci solet relinquere,
decrevimus*

conferre nos istuc ipsi et his malis pro virili nostra mederi

Quod ut efficacius exequi possemus, conventum generalem earundem terra-

rum Prussie Marienburgi pro dominica Oculi proxima statuimus, quem his literis Pti. vre.
declaramus, et hortam ur illam, ut ad eum venire non negligat, nobiscum et cum aliis
consiliariis nostris de rebus et negotiis impendentibus consulturam pro debito suo et gra
tia nostra ita et non aliter factura.

Datum Piotrkowie in conventu generali, die dominica

post festum conversionis S. Pauli apostoli.

XL

25

XI.
Stephaniis Brodericus
P. Tomicio, Epo. Yicecancellario.
Eme. dne.,

domine mihi colcndissime.

De sigillo ita fuit decretum sicut Dtio. vra. Rma. MDXXVL

a Mgco. dno. Trepka, oratore regio, intellexerat.

Nondum tam en aliud factum est, nisi

quod hodie, que est XXVIII. Ja n u arii, sigillum ipsum magno honore Rmo. dno. strigoniensi est restitutum , qui credo illud diu non tenebit, sed facturum existimo id, quod vra.
Dtio. Rm a a dno. Trepka intellexit. Ego Deus est mihi testis nullis verbis exprimere
possum, quanta observantia et amore, quam sincero affectu prosequar vram. Rmam. Dtionem. cupioque et votis omnibus exopto, venire aliquando tem pus, quo hunc animi mei
ardorem re ipsa declarare possim.
Nova cx Urbe habemus; omnes tractatus principum, tam in Hispania, quam in Urbe et alibi
ubique Christianitatis eo tendere, u t pax universalis sit omnino futura.

In qua confi

cienda cum adhuc alique difficultates superesse viderentur, quo facilius ille amoveri possen t, prorogate su nt inducie, quorum finis appetebat in bimestre tempus.

E x omnibus,

que diversorum literis scribuntur, apparet, pacem omnino futurum cum liberatione regis
Christianissimi.
Rex N avarre, qui captivus Marchioni Piscarie a cesare donatus fuerat et in arce papiensi
detinebatur, m archioni Piscarie defuncto evasit, custodibus corruptis.
marchioni Piscarie pro ejus redemptione centum milia ducatorum.
et interim mors contigisset,

iste in hunc modum est libertatus.

cum Sctmo. dno. nostro male convenire scribitur.

Oblata fuerant

Cum ille plus peteret

Cardinali Columne

Hec sunt fere, que ex Urbe signifi

catu digna habem us; hic vero et in curia et in regno idem agitur, quod alias.
Iste conventus principum nostrorum tam diu desideratus posset fortasse nobis aliquam sa lu
tem afferre.

Illud pene preterieram, oratorem nostrum Franciscum M arsupinum ex U rbe

scribere, Tuream parasse sexaginta triremes, nescitur adhuc, quo mittendas, sed esse nonnullos m agne autoritatis viros, qui existiment, hec propterea agi, u t Ungari abducantur
a suspicione belli terrestria contra se movendi. Me et servitia mea vre. Dtioni. Rme.
humiliter commendo, que mihi ignoscat, quod hec quoque alinea m anu sunt scripta, non
dum ex lippitudine oculorum plane confirmato.
Januarii.

A c ta Tomiciana.

Tomus VIII.

E t optime valeat. Dat. Bude XXVHL

'

4
es
- .. W i t"

i
v

4TXX0K .emi!
,J30H io

>

jnv 'ioiiG iww m u t v w f . . .t*irt ati

rnorni

'oCf

fctfifi* . : ;t? inirfftfdTfl

'h i' tr srtritrob

i n o ' .slq^riT .o c K

'? .tunll

'6vJtl i

-f^ h ta .otifc .omfl nonoi. 03*01 nw rp aeriIIr-

*Vn.o- .V .W .C /.Jk -trrp ' , :>i. rK t>oap '
j a v tioi/p ,Li nam*ix-> u r w i M
:f.oo !rrr& cal i w i-tj tap^^ajurjwi^o^ i o fatam

'.W .,, wanib-jfc s * ;i h

,oHrfrf;o x2i-

.*oc[ixtvT-ou *atll ti

iT*$auh6t)?

';>trb'-

.w w fcw

.. . t ^ - .

atgtn ptfoa&rjiiH uitr-j f in n u t iii ccjaiyto fii-Ast .t:* ..

JaijiSteq aulq dlli /nnO

rli i ; " i- T l
dnnmtoO '/E&fErtaO'

MfatcX. M> y-ifai' ax,< >,

jo ii ;uv h-jri =?pjo rWij $iflCKi'I umu^riaMp

- . ' r i r -1
lii
^v i iiu t r ^, d ?< utithoa: :'avii
flV Ani

-aUruirf ftU X3 9ifp smt arote - H .-art.:<fh

.iteifft^offpr /iBfcja .r-jH ^
arf'iU icy atiMiifir<^4i2d
u O ria s u b d a i t s g a U

ijj

,f e

.tmui .

ris.-sv.i

rr-iu.. .oro oi;

v J ewuoiTcuI

;
: g '

i';? :

w T

;6.vf si s * h o : u -

Tfsftiir

'<*V

8 . />
rrtar

.n ..,:) n<r ;

- -A

-non jiiiwho* JnHrf jitiiait

JU V Z X itDu?!

.>
<r.
m

-uotr t>*& b~* ATihiionlm .iPi>

."*rFl

, #

-i-a ^ e c a t

: 'b u

; -l-I
**.: 'h<uio :n a)ngi hiiifc^otrji /jl-mun/tro? T -^Hinwd'

rt ' yp 'M
.

.'./r.fjac.t .<!}

am b '

g e d a n e n s ia
n e g o t ia

..

:*

j M a w a M A t ia o

XII. Citatio Regia contra Gedanenses

ad Comitia Regni.

/$

Famatis proconsulibus, consulibus, scabinis, judicibus et aliis administratoribus, officialibus,

/? f
MDXXVI.

nec non privatis civibus, mcrcatoribus, opificibus, plebi et toti communitati ac incolis ci- Cod' Korn'
vitatis nostre gedanensis singulis et universis fidelibus nostris.

Cura dudjim relictis m a

jorum vestrorum vestigiis et sacre religionis observantia abjecta,

novam et apostaticam

sectam istuc induxissetis, divinissimum sacratissime eucharistie sacramentum, nunquam satis

laudatam virginem, dei genetricem Mariam, dominam nostram, ceterosque sanctos eorumque imagines et statuas blasphemavissetis et modis indignis tra c ta ssetis,

ciboria, altaria

picturas in ecclesiis confregissetis et contumeliose ejecissetis, au ru m , argentum, calices

patenas, cruces, sacras vestes, cerimonias ac veterem ritum ecclesiasticum a priscis sanc
tissimis patribus, vita et miraculis clarescentibus, institutum, in omnibusque regnis et do
miniis christianis hactenus to t seculis concorditer et inviolabiliter observatum e templis
sustulissetis, monachos et sanctimoniales apertis claustris ejecissetis ipsosque ac sacerdotes,
alios et ecclesiasticas personas ignominiosis spectaculis turpiter ac publice exposuissetisj
ad vetitas nuptias contra eorum professionem ac votum etiam invitos compulissetis, ver
beribus et aliis injuriis affecissetis illorumque etiam simul et Rdi. dni. epi. wladislawiensis
ac abbatum et aliorum ecclesiasticarum personarum redditus et proventus tem ere occupassetis, jurisdictibnem episcopalem ejusdem dni. opi. wladislawiensis in civitate ac ditione
vestra impedivissetis et exerceri prohibuissetis, blasphemos heretice secte predicatores, le
gitimis rectoribus expulsis, instituissetis aliosque subditos nostros ac vicinos labe perni
ciosi exempli contaminassetis, et subinde, u t hum ana pariter cum divinis confunderetis, in
Mtis. nostre derogationem burgrabium et officiales nostros, proconsules, consules, scultetu m et scabinos propria temeritate exauctorassetis et multis opprobriis affecissetis aliosque
in locum ipsorum indebite suffecissetis, patrias leges, plebiscita nostrasque et predecessorum nostrorum inscriptiones tem erassetis, ac novas pro vra. libidine seditiose sanxissetis
et confecissetis, oratores et consiliarios nostros insignes et presertim Rdum. dominum epis
copum wladislawiensera ac alios nostros et judicum a nobis delegatorum nuncios indignis
simis contumeliis et injuriis affecissetis, literas et mandata nostra regia sepenumero trans-

30
MDXXVI.

gressi fuissetis ac indecenter accepissetis, nec sententie pro nobili Ebrehardo Ferber a no
bis late paruissetis, malam et levem monetam contra prohibitionem nostram et consilia
riorum terrarum nostrarum Prussie cudissetis,

multiplices periculososque tum ultus ac

seditiones publicas excitassetis atque subditis nostris et ceteris vicinis vestris violentiam
etiam nobis prohibentibus multifariam intulissetis et pleraque alia indigna commisissetis;
sepenumero vos tum literis tum nunciis nostris benignissime ac etiam severe admonuimus,
u t aliquando resipiscentes a multimodis hujusmodi prevaricationibus et insolentiis deinceps
abstineretis et spe consequende venie omnia in pristinum ordinem et statu m reponeretis.
V erum nec benignis admonitionibus, nec severioribus mandatis no stris, ullus apud vos
locus hactenus fu it, quinimo missis ad nos superioribus diebus nunciis vestris tanquam
premissorum facinorum rationem reddituris, liquida pertinacie* vre. testimonia aperte de
clarastis positaque fronte crimen magis agnoscere et tu eri, quam diluere ac simulatam
magis quam veram obedientiam nunciare non erubuistis.

E t insuper quosdam incolas

civitatis istic nostre precipuos predictorum m alorum autores et luteranos et apostaticos

cancionatores a nobis evocatos non modo non statuistis, ut m andaveram us, sed solita
pervicatia eos detinendo ad nos venire prohibuistis.

Unde non abs r e , id quod vestra

m erebatur audacia, dudum in vos decernere et statuere potuissem us, sed ne quis pii ac .
christiani principis clementiam in nobis desiderare videatur, au t vos, non admissa defen
sione au t non vocatos precipitanter condemnatos expostulare possitis, vos omnes et sin
gulos supradictos et universitatem vestram presentium literarum serie et edicto peremp
torie citamus et citari m andam us districtius precipientes, u t feria secunda proxima post
festum nunc instans Sanctorum trium regum coram nobis aut judiciorum regni et curie
presidentibus hic Petricovie vel ubi tu m cum curia nostra constituemur, per vestros sy n
dicos vel procuratores sufficienti mandato instructos compareatis ad videndum et audien
dum.

Vos, qui clementia nostra abutimini ob premissa facinora ac prevaricationes ju x ta

legum ac regni nostri sanctiones condemnari et legitimas tem eritatis vestre penas ja m
tandem in vos decerni vel saltem adhuc causas, si quas habueritis legitimas et rationa
biles, cu r id fieri non debeat, allegando.
%

V erem ur enim , ne et gravissimam ultionem

a domino Deo e t apud alios omnes reges principesque ac nationes christianas turpissimam
notam subeamus, si ad tam indigna et nefanda facinora ulterius conniveremus.

Volumus

quoque et decernimus, has nostras citationis literas u t ad singulorum' citandorum notitiam

deveniant post illarum in consulari congregatione factum publicationem per edictum preconis in loco judicii aut in valvis majoris templi beate Marie virginis et nonnullarum
aliarum ecclesiarum dominico au t alio festo die, populo ad divina officia congregato, more
aliorum edictorum affigi et publicari eamque publicationem omnes et singulos, quorum
interest, perinde artare ac si in eorum presentia exequutio presentium facta fuisset.

D a

tum in conventu generali piotrkowiensi fer. VI. prox, post fest. S. Lucie virginis.
Comparentibus coram regia Majestate in comitiis Piotrkowie Gedanensibus
et errores ac excessus suos agnoscentibus et veniam petentibus, considederata negotii m agnitudine, quod nisi presente in Prussia rege commode

transigi

31
transigi non posse, videbatur et quod omnes fere civitates regie univer- MDXXVI.
saque Prussia tam regia quam ducalis ob Luteranism um magnis motibus
agitaretur, decretum fuit in ipsis comitiis, u t rex in Prussiam , indicto
Marienburgi conventu, sese conferret.

Itaque ex senatus decreto te rm i

nus ille Gedanensibus dictus suspensus ac productus fuit ad diem sextum

post ingressum regie Mtis. in M arienburgum .

XIII. Prorogatio termini Gedanensibus

ad adventum Regis in Marienburgum.
Sigismundus, d. g. rex etc. Significamus tenore presentium, quibus expedit universis

Quia

cum proconsules, consules, scabini totaque communitas civitatis nostre gedanensis erga
divinam Mtem. et ejus orthodoxam religionem et fidem ac contra nos et auctoritatem no
stram regiam multifariam excessissent admonitionibusque nostris per literas et nuncios,
u t a prevaricationibus et insolentiis suis abstinerent et mandatis nostris parerent; satisfa
cere non curassent, citaveramus illos ad hunc conventum Piotrkowie generalem et ju re
cum illis agere volebam us, cum autem illi in term ino illis prefixo per nuncios suos co
ram nobis comparuissent et m andata ab ipsa civitate nostra gedanensi, altero sigillo ejus
dem civitatis,

altero vero pluribus sigillis ejusdem civitatis privatorum appensis,

coram

nobis exhibuissent erroresque et excessus suos agnoscentes veniam a nobis suppliciter

petiissent, nos prorogantes ac suspendentes term inum hunc, quem hic habuerunt ad sex
tam diem post felicem nostrum in M arienburgum proximum adventum, eadem ipsa m an
data ad nos accepimus ac in cancellaria nostra retineri ac conservari mandavimus, harum
testimonio literarum , quibus sigillum nostrum est impressum.

Datum in Piotrkow con

ventu in generali, dominica Septuagesime.

XIY. Chronica.
Initio anni MDXXVI.

XXXa Januarii rex finito conventu exivit ex P iotr

kow ad Cracoviam ad dies plus minus XX ad expedienda illic nonnulla

negotia.
Postea

ex Cracovia

contulit

se

ad

Prussiam

et

venit

M arienburgum

VIII Marcii.
X m* Marcii Janussius, dux Masovie, m ortuus est.
Conventus in Marienburgo statutus pro dominica Oculi.

XV,

32

XY. Sigismundus, Rex Polonie,

Bone Sfortie, Regine.

/$.:X \Jk
i

Serma. princeps etc. Pervenimus Thorunium itinere satis commodo utimurque et valetudine
^ successu, gratia D ei, hactenus fausto et felici, hodieque iter nostrum versus Marien

MDXXVI.
x>d. Korn.

burgum continuavimus.

Interim quia nunquam oblivisci possumus Mtis. vre., mittimus ad

illam visendam hunc nuncium nostrum et rogam us illam plurimum, u t quo pacto et ipsa
et pignora nostra suavissima valeant, nobis per eundem nuncium declarare dignetur sitque
felix et incolumis ac nos m utuo deligat.

Thorunii die IV. Marcii.

XVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Consiliariis minoribus Prussie.
Cod.

Korn.

Generose, fidelis, dilecte. Cum accepissemus, graves motus excitatos esse istic in terris P ru s
sie multaque mala commissa cum adversus Deum et religionem sanctam catholicam tum
etiam adversus autoritatem nostram regiam eaque hactenus sistere non potuissemus per
literas, nuncios et conventus, quos istic celebrari fecimus videremusque res omnes et eos
errores in dies in deterius prolabi, nolentes officium et debitum christiani regis preterm ittere et terras istas nostras diutius in ea confusione et pernicie, que inde nasci solet,
relinquere, conferre nos istuc ipsi et his malis pro virili nostra mederi decrevimus. Quod
ut efficacius exequi possemus, conventum generalem earundem terrarum Prussie Maricnb urgi pro dominica Oculi prox, statuimus, quem his literis tue Fti. declaramus et hor
tam ur illam: u t ad eum venire non negligat, nobiscum et cum aliis consiliariis nostris de
rebus et negotiis impendentibus consultura.

P ro debito suo et gratia nostra.

XVII. Sigismundus, Rex Polonie,

Judicibus, Scabinis et Nobilitati
Districtuum infrascriptorum.
Cod. Kom.

Generosis et nobilibus ju d icib u s, scabinis et toti nobilitati districtus N . . fidelibus dilectis

gratiam nostram regiam. Generosi et nobiles, fideles dilecti. Existim am us jam vobis esse
non incognitum, nos propter ardua istarum terrarum Prussie necessitates magnosque er
rores in illis pullulantes ex hac nova heresi luterana, que omnia divina et humana per
tu rb at et confundit, quo illis sedandis communi consilio provideri possit, conventum gene
ralem hic Marienburgi instituisse.

Itque mandamus vobis, ut quam primum simul conve

nientes unum vel duos nuncios idoneum vel idoneos, qui nobiscum et cum consiliariis
nostris super ipsis necessitatibus et aliis negotiis impendentibus et erroribus predictis
istarum terrarum consulerent, ex toto districto vestro eligatis et ad fer. V. prox, post
dominicam

33
dominicam ,,Letare instantem eosdem nuncios

nuncium cum plena et omnimoda

vel

f a - MDXXVI

cultate consulendi et consentiendi ad omnia, que in hoc presenti conventu constituentur

et concludentur, ad eundem conventum mittatis.
ter facturi.

Pro fide vestra et gratia nostra non ali-

Datum Marienburgi fer. VIa prox, ante dominicam Letare.

fSwecensis
Tucholiensis

Judicibus et scabinis districtuum

Slochoviensis
Gdanensis
Potzensis
Ledensis
Graudecensis
Grodnicza
Rogozno

Judicibus et scabinis districtuum

Golup
Covalevo
Starigrod
Batian
Bierglow

XYIII. Assensus Nobilitatis Posnaniensis

in contributionem in Comitiis decretam.
Sigismundus d. g. Rex etc.

Significamus etc.

Quia cum anno superiori instituissemus conr

ventum generalem Piotrkovie pro festo S. Nicolai preterito cum ad consulendum de de

fensione et aliis Reipublice negotiis, tum etiam ad publica ju ra reformanda, et in eo ipso
conventu, perpenso eo, quante molis sit et dispendii omnis communis motio, nullamque
esse tutiorem et commodiorem provisionem, quam presidia militum mercenariorum, decrete
essent per universos consiliarios ac terrarum nuncios contributiones fertonum, Czopowev
et Szoss ad duos annos continuos ad presidia in Russia tenenda, solis nunciis palatinatus posnaniensis et calissiensis non consentientibus, propterea quod sufficientem facultatem non habebant, et nos admonuissemus nobilitatem illam in conventu posnanienei
prox, congregatam , ut decretum conventus generalis susciperent, nec ab illo ut p^r est
dissidere, illique se obsequenter erga nos exhibentes, uti fideles subditos decet, ad easdem
contributiones per consiliarios primarios et nuncios palatinatuum suorum huc ad nos mis
sos consensissent decretumque conventus generalis aecepfassent, nos hanc eorum obser
vantiam et obsequium gratum habentes, promittimus preseutibus, quod hic eorum con*
sensus et obsequium,

in nos et Rempublicam exhibitum ,

in nullum detrimentum vel

diminutionem privilegiorum ac libertatum ipsorum cedere debeat nunc et in posterum.

In cujus rei etc.

Datum in arce nostra Marienburg fer 11 Pasche.

> Acta Tomiciana. Tomus VIII.

XIX.

Cod. Korn.

34
rvxxait .*t x>iKwrn

XIX.
Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,
datum Erardo Kwais, Consiliario Ducis Prussie, Luterano,
qui se episcopum Pomezaniensem nominabat.
Marienburgi Va Aprilis.

E a , que vra. Ptas. nudius tertius coram S. regia Mte. partim ab. 111. principe Prussie, parCod. Korn.
etiam suo nomine egit, bec in summa continebant.
MDXXVI.

Declaravit inprimis vra. Ptas. sponsalia inita per 111. principem suum cum filia Sermi. dni.
Danie regis et postulavit nomine Illtis. sue, ut ejus Mtas. has nuptias illius sua presentia
honestare dignaretur.

Recensuit deinde vra. Ptas. nonnulla in excusationem sui ex literis Mtis. sue ad se datis
et quod attinet eos concionatores, quos Mtas. sua comprehendi fecit, quemadmodum eos
ipsa hic constituerit cominiseritque, ut nihil, nisi verbum Dei predicarent, quod si fecerunt,
u t ejus Mtas. innocentiam ipsorum tueretur; sin aliter, non contradicere se, quin puni
rentur, et de hoc paratam esse vram. Ptem. et respondere et audire melius docentem.
Ad hec Mtas. sua regia vre. Pti. respondere mandavit.
Satis compertum esse unicuique potest, quantis negotiis ejus Mtas. involuta sit hoc tempore
in regno et aliis dominiis suis, ita ut vix ad componendos motus et alia negotia harum
terrarum eripere se ad hoc exiguum temporis spatium, qui hic immorabitur, potuerit; et
proinde nequaquam id prestare poterit ejus Mtas., quod 111. princeps et nepos ejus charissimus postulet, cui Mtas. sua libenter in omnibus gratificaretur et illi omnem honesta
tem exhiberet.- Optatque Mtas. sua, ut vra. Ptas. ejus Mtem. ita, ut audivit et u t res
est, excuset.
Quod ad predicatores ipsos vre. Ptis. attinet, Mtas. sua postquam intellexit eos hic predicare,
ubi et plebanus est legitimus et alii predicatores ab eo constituti, predicare vero nomine
quidem et pretextu verbum Dei, re autem ipsa meram doctrinam apostaticam et seditio
sam contra m andata et edicta Mtis. sue regie, illos comprehendi fecit s. Mtas. et castigari
debito modo constituit.
Que res merito nihil ad vram. Ptem. attinere debet, cum nondum a sede apostolica, u t mos
est, in universali ecclesia sit confirmata, hec enim est vera vocatio a Deo, sicut vocatus
est Aaron ab iis, quibus Deus hoc munus commisit, unguendus et sanctificandus.
Quando vero vra. Ptas. potestatem habebit legitimam, officium pontificis exercendi, tum
demum illud ju x ta divina et ecclesiastica instituta exercere poterit.
Nam quod ad verbum Dei attinet, illud Mtas. sua tanquam christianus rex et omnes ejus
subditi venerantur quidem et observant, sed illud operculum fieri scelerum et insolen
tiarum , u t nemo non videt, nequaquam Mtas. sua tolerare potest.
E t proinde ipsum verbum Dei predicari vult, non ut apostate vel hi novi evangeliste suo
sensu ac libidine exponunt, sed ut illud intellexerunt patres et majores nostri, a quibus
illud per manus accepimus, et qui eidem verbo omnem fidem fecerunt vitaque et m ira
culis suam fidem confirmarunt et illam to t seculis approbatum nobis reliquerunt.
De

35
De quo neque Ptas. v r a , u t literata, doceri opus habet, cum scriptum sit: ne transgrediaris MDXXVI.
terminos antiquos, quos posuerunt patres tui et non plus sapere quam oportet; neque censet
Mtas. sua satis pium et christianum disputare ac pro libitu suo unumquemque pronunciare de iis, que dudum universalis ecclesie decretis statuta et ab universis accepta sunt
et approbata.
Ita enim nihil unquam certi habere posset essetque ecclesia Dei ipsa Babilone confusior, ut
satis apparet in illis locis et civitatibus, in quibus hec pestis radices egit, que ne dominia
Mtis. sue ita u t alibi indignissime videt, occuparet, nullo modo pati nec admittere vult,
u t quicquam tam in divinis quam etiam humanis rebus in regno et dominiis suis aliter,
quam antiquitus traditum est et quam omnes reges et principes christiani observant, inno
vari deberet.
E t hec est Mtis. sue perpetua voluntas et responsionis summa.

XX. Decretum Regium contra Pruthenos,

negantes Episcopo et Clero decimas.
Sigism undus, d. g. Rex etc.

Notum facimus per presentes quibus expedit universis: quo- Cod. Korn.

modo coram nobis totoque nostro regio senatu tam regni nostri Polonie quam etiam nos
trarum

terrarum Prussie in conventu generali Marienburgensi in arce nostra celebrato,

constituti Rdus. in Christo pater, dnus. Joannes, eps. culmensis, sincere nobis dilectus
suo ac sui capituli nominibus ex una et nobilitas ac civitates terre culmensis parte ab
altera.

Ubi dnus. epus. questus est contra eandem nobilitatem, civitates, oppida et villas:

quod sibi et suo capitulo ecclesie culmensis annonas aratrales, quas pluzne vocant,
a quolibet aratro unum videlicet modium siliginis et alterum modium tritici, loco deci
marum institutas, pretextu luterane factionis solvere recusant, censuras quoque ecclesia
sticas in hac parte non curantes. Quas quidem annonas a ducentis annis et ultra eorum
predecessores ac ipsimet sine aliqua contradictione semper cum bona voluntate exolverunt,
p ro u t testimoniis literarum et antiquorum regestrorum a dno. epo. sufficienter est com
probatum , altera parte suam recusationem nullo literarum documento comprobante.
itaque cum nostro regio senatu hujusmodi juste

Nos

querele dni. episcopi et sui capituli

equam rationem habentes, considerantesque, quod hujusmodi annone aratrales ex dona

tionibus principum de consensu omnium subditorum nostrorum utriusque status terrarum
Prussie antiquitus emerserint locoque decimarum institute sint et a sede apostolica literis
sufficienter confirmate, quas et nos ratificamus et confirmamus presentibus tu m , quod
ipse dnus. eps. culmensis cum suo capitulo easdem annonas aratrales ultra longissimam
prescriptionem per suos predecessores ac se ipsum perceperit et pacifice ju re suo semper
potitus est, nolentes pretextum prefati luterani erroris in nostro regno nostrisque dom i
niis quicquam innovari aut per aliquem cujuscunque status, quod contra ecclesie instituta
esset, aliquid fieri debere, decrevimus presentibus, ut prefata nobilitas terre culmensis una
cum suis agricolis ct cives ipsi quarum cunque civitatum aut oppidorum ejusdem terre ac
5*

d io c e s is

36
H0XXVI.

diocesis culmensis, qui agros colunt, ejusdem annonas aratrales et quucunque alia ju ra epis>copalia aut parochialia ipsi dno. epo. et suo capitulo et ipsis plebanis, u t antea consue
v eru n t, sine aliqua contradictione ju x ta antiquam consuetudinem solvant realiter singulis
annis intra terminum dierum a festo S. Michaelis incipiendo usque ad festum S. Martini
confessoris inclusive.

Proinde nihil sua tem eritate, pretextu alicujus novi erroris innovent,

aut perm utare audeant,

et quemadmodum nobis nostrisque successoribus regibus in tem*

porabilibus, ita et ecclesiastico statui in spiritualibus ju x ta majorum suorum sacrosancta

instituta fideliter obediant, ritibus sancte ecclesie romane in omnibus se conformantes,
censuras quoque ecclesiasticas ut fideles Christiani pre oculis habeant,
tuentes.

illas omnino m e

Preterea quicunque ex nobilitate huic nostre sententie contravenerit premissis

satisfacere nolendo, au t se quovis modo opponendo, volumus, ut ad requisitionem dni.

epi. vel ejus capituli dnus. palatinus culmensis, pro tempore existens, in talem contu*macem nobilem pignoribus et aliis penis consuetis anim advertat, donec se satisfactione
et emendatione sue pertinacie dno. epo. et ecclesie ipsi reconciliet.

Hoc ipsum de civi

bus, oppidanis ac villanis contumacibus, u t in suis locis ordinariis prescriptis penis pignorationis et aliis puniant et ad satisfactionem compellant, presentibus dispositum esse vo
lumus.

Acta sunt hec Marienburgi fer. V P ante annunciationem Marie.

x!xi. Albertus, Marehio Brandeburgensis, Dux Prussie,

Christofero de Szidloviecz, Palatino et Capitaneo Cracoviensi, Regni Cancellario.
Cod. Kom.

Salutem. Mgce. dne. et frater charissime.

Heri nobis allate sunt vesperi litere epi. pome-

saniensis, vite integritate, m ajorum insigniis atque pietate venerabilis et conspicui viri, ad
nos scripte, ex quibus intelleximus sacre Mtis. regie nomine ejusmodi fere eidem re
sponsum datum: prim um , jurisdictionem illarum terrarum ad eundem non spectare non
confirmatum ab apostolica sede episcopum, deinde, defensionem ejus nomine captivorum
ministrorum verbi non passuram regiam Mtem., quia patribus omnibus non eandem fidem
adhiberet, quin imo regiam Mtem. sic decrevisse punire m inistros eos, qui contra uni
versalem, u t vocant, ecclesiam docuissent populum.

Quod responsum quam mirum nobis

fuerit, quam etiam aniinum disciderit nostrum , Mgce. dne. amate frater, cui potius signi
ficaremus imo aperiremus, quam Mgcie. vre., habemus plane neminem; qui namque fit,
u t id temporis, cum de concordia inter regnum Polonie et ordinem ageretur, epus. non
solum diceretur pomesaniensis noster, sed et ei negotio interesset preessetque, quod tamen
illorum universalis ecclesia nequaquam recipit au t approbat?

Igitur ne ad libitum hom i

num stat, vel observare universam ecclesiam, vel in eandem cum volupe sit peccare? Nisi
vero minus lesus sit pontifex rom anus, minusque pendeat ab ejus auctoritate ordinem et
magistrum esse vel non esse in Prussia quam confirmatos sibi episcopos?

Cujus autem

consensu hic ordo interierit, quid id temporis actum sit Cracovie ceterorum Polonie epi
scoporum

37
scoporum consensu nedum conniventia orbis non ignorat.

Utcunque rem pallient, per

MDXXVI.

heresim desertum ordinem, quemadmodum item ante, durante ordine, in bullas (rccte
bullas) pontificum indignationem Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum minitantium
ab eisdem peccatum sit,

prodent privilegia ab ea universali ecclesia nobis prestita, regi

propediem ex illorum consilio tradenda: scilicet hec est religio, ubi utilitas aliqua arriserit,
audacter judicium romane ecclesie, quam illi universalem vocant, infringere?

Ubi eadem

aliud suaserit, tunc ejusdem ecclesie et pontificum leges sanctissimas nobis formare? Nisi
hoc perfugium , satis sit dicere, lotis manibus, viderunt ipsi.

Satis mirari non possumus,

dominum et patrem nostrum Sermum. regem passum ad hec se induci.

Episcopus po-

mesaniensis noster a nobis prim um , deinde a suis vocatus ad m unus, qui nobis ineptus
minime videtur, tot negotiis a s. Mte. regia, archiepis. episcopisque episcopus admissus
habitusque nunc detnum jurisdictione privari dicitur.

V erum nos, non illum, sed nos ledi,

dicimus atque adversum id agi, quod concordia nostra prohibitum est.

Nam haud ob

scure intelligimus, quid sibi velint isti nempe hoc: papa, quia non approbat contractum
regie Mtis. et ducis, ne episcopos Pruthenorum confirmaturus. Non habebit igitur Prussia
episcopos.

Quod quam respondeat contractui nostro et paci, Mgciam. vram. judicem pa

tiem ur, et eas ipsas literas, quapropter optimum nostrum et christianum consilium in re
christiana dabim us:

com m ittat Mtas. regia episcopis suis, u t hunc nostrum ad se vocent,

privatim conferant scripturas et eas judicem faciant, que tandem judicem agens omnium
hom inum , si quid erratum est a nostro, corriget errorem.

Qui jam pridem parere meliora

doCenti paratus, valde suspecta illorum causa est, si multitudini magis fidunt quam spi
ritui Sancto, quam luci, quam scripture.

Veritatem filiam temporis esse, Ethnici dixerunt;

hec de veritate doctrine, quam illi novam vocant, consulimus, nam quod ad confirma
tionis episcoporum necessitatem pertinet, nec a sanctis patribus constanter recipitur.

Si

nos audierit regia Mtas., si inducta nostro consilio rem, christiane, amice, cendide, cum
nostro epo. committet secreto et tempore opportuno tractandam, honor m anebit, quod spe
ramus, debitus Pomesaniensi, pax et concordia nostra non lodetur et nos cognoscemus a re
gia Mte. u t filium am ari, ab epis. christiane diligi, a vra. quoque Mgcia. fratris in modum
observari.

Quod a dno. Deo precam ur vehementer iterum atque iterum.

Mti. commendatum velim.

E t his me regie

Bene valeat vra. Mgcia. et am et redam antem sinceriter. Datum

ex Monte regio XII Aprilis.

XXII.
Mgce. sincere nobis dilecte.

Sigismundus, Rex Polonie,

Dominis in Gdano.

\*4f>rU

Accepimus literas Stum. vestrarum , quibus nobis seriem in-

gressus sui istuc Gdanum describunt, quod nobis est non vulgariter g ratu m , et quia in
telligimus, opus istic esse presentia nostra et tem pus ac alia negotia nostra longiorem
m oram non patiun tu r, constituimus propediem istuc venire et, que opus sunt, citra cunetationem obire.

Interiin vero hortamur vras. Stes., ut nos quotidie de actionibus suis

red d an t

ciod. Korn.

38
reddant certiores.

MDXXVI.

Propter quod mittimus

illis cubicularios

nostros uti

postularunt.

Bene valeant.

t'

'' '

XXIII.
Edictum Regis ad Prussos,
ut circa Gdanum expectent regem
ex Marienburgo venturum.

/I?.I.iovi. .
Cod. Korn.

Universis et singulis dignitariis et officialibus, palatinis, castellanis, capitaneis, judicibus,

scabinis et nobilibus ac aliis quibuscunque ad servitium m ilitare nobis obligatis in terris
Prussie nostre ditioni subjectis ubilibet existentibus et presertim in palatinatu N. et districtu N. constitutis sincere et fidelibus dilectis gratiam nostram regiam.
nobiles, famati et providi, sincere et fideles dilecti.

Mgci. generosi,

Nemo vestrum ignorat, nos hic

Marienburgi conventum generalem istarum terraru m nostrarum Prussie in presens sta

tuisse et agere incepisse; quia vero negotia publica in ipso conventu presenti tractari in
cepta, discuti et perfici hactenus commode non poterant immineantque nobis multe etiam
regni et aliorum dominiorum nostrorum ardue necessitates, propter quas et ob sedandos
errores et motus in civitate n o stra gdanensi, dudum ex labe luterana excitatos, adventum
nostrum ad eandem civitatem gdanensem m aturare et propediem cum consiliariis nostris
illuc proficisci ac negotia predicta, bonum et tranquillum statum harum terraru m concer

nentia, de quibus plene hic deliberatum est et consultum illic determinare constituimus.
Ideo mandamus vobis strictissime, u t unusquisque vestrum absque omni m ora p ro u t melius,
decentius et ornatius poterit se accingat itineri et ad ipsam civitatem gdanensem se quam
prim um conferat et circa illam ad diem dominicam proxime futuram , que erit XV Aprilis,
omnino constituatur unaque nobiscum et cum aliis proceribus et aulicis nostris pro regio
nostro honore eandem civitatem gdanensem ipso die dominico prox, ingrediatur pro fide
et debito suo gratiaque nostra.
Volumus tamen et m andam us, ut quilibet capitaneus sub pena contra negligentes instituta
presentes vel alias similes nostras literas, cum primum ad illum pervenerint, publicari et
ad dignitarios officiales et nobiles ac alios predictos, ad servitium militare obligatos suo
rum districtuum , ita u t moris est, transm ittat, vel unusquisque vestrum ad alium sibi
viciniorem,

cum illas perlegerit,

aliter facturus.

easdem mox deferri faciat.

P ro

gratia nostra non

Datura in arce nostra M arienburg feria III prox post dominicam Con

ductus Pasche.

XXTV. Sigismundus, Rex Polonie,

Elbingensibus.

/f li.
f
Cod. Korn.

Fam ati, fideles, dilecti.

Retulit nobis Rdus. in Christo pater et dnus. Mathias, epus. wla-

dislaviensis, velle vos in certo numero equitum nobiscum civitatem nostram gdanensem
ingredi,

39
ingredi, gratum quidem nobis id foret, si tempus ferre posset, sed quia nos post aliquot
dies, dno. Deo volente, illuc proficisci in animum induxim us, propterea non potest nobis
hec vestra voluntas tempestive obtingere.
cum illuc Gdanum pervenerimus.

Habemus tamen vestra opera nonnihil opus,

Quare volumus et mandamus vobis, ut nos sequamini,

sed uon turmatim neque catervatim, neque aliquo tum ultu , ne forte plebs nobis illius
alioqui commota, aliquid sinistri suspicetur, sed singulatim et seorsum absque omnis tu
multus significatione eo veniatis.

Quod si aliqui sodalium vestrorum isthinc absint, nec

sunt vobiscum in presens, volumus, ut eis hanc nostram voluntatem significetis et aliter
non faciatis. ' Pro gratia nostra.

XXY. Responsum Regis Sigismundi

datum Guanensibus Marienburgi.
Tomicius dixit

Nulli incognitum est, quanta benignitate, gratia et favore prosequuta sit Mtas. sua regia
civitatem suam gdanensem,

quantum

in augendo tuendaque statu illius cure et im

pendii subierit.
E t quum ejus Mtas. intellexerat pullulare in illa eum errorem , qui divina et hum ana omnia
confundit multaque cum adversus Deum et religionem sanctam catholicam, tum etiam ad
versus autoritatem Mtis. sue regie indignissime commissa, admonuerat vos ejus Mtas. fre
quentissime non solum per literas et nuncios, sed etiam per primarios suos consiliarios
cleinentissimis verbis, ut ab istis insolentiis vos revocaret.
Cum autem monita saluberrima ejus Mtis. contempseritis cum abjecta religione sancta, ab
jectis moribus ac institutis m ajorum vestrorum , quibus aucta est civitas vestra in repro
bum sensum penitus abieritis et a recta via universalis ecclesie in semitas perditorum
apostatarum et prevaricatorum prorsus declinaveritis, cum edicta Mtis. sue contemptui
essent habita, officiales ejus depositi, omnes sacri ordinis viri expulsi, templa et m ona
steria spoliata multaque aliu nefaria perpetrata, coacta est Mtas. sua regia, ut justus et
pius princeps, vos in jus vocare et vobiscum jure de tanta Dei et sua injuria experiri.
Tamen considerans Mtas. sua regia eam penitudinem vestram , quam de commissis erga
Deum et Mtem. regiam excessibus tam verbis quam poplitibus profitemini, considerans h u
miles supplicationes v ra s., ut Mtas. sua vobis gratiam suam exhibere dignaretur, consi
derans denique id, quod vos et hanc causam vestram mere arbitrio et gratie Mtis. sue
subjicitis offerentes illi omnem suam obedientiam fidem et subjectionem : non rejicit ejus
Mtas. pro sua clementia hanc resipiscentiam vestram eamque in presens gratiam vobis
exhibet, quod judicium suum, cujus gratia huc venit, utcunque cum incommodo et jactura
temporis adhuc suspendit, ut interim cognoscat, utrum res ipsa et facta cum verbis ves
tris concordent, propter quod et judicium esset intermittendum et vobis ea gratia, quam
petitis, exhibenda.
Proindeque

Cod. Korn.

40
MDXXVI.

Proindeque mittere dignabitur Mtas. sua Gdanum aliquos ex consiliariis suis, qui hoc ipsum
investigabunt: an videlicet ea sit illic reipsa et factis ipsis resipiscentia e t penitudo voluntasque obsequendi Mti. sue, quam verba vestra et supplicatio vestra pre se ferunt.
Quo Mtas. sua cognito, id demum facere dignabitur, quod ju stu m , pium et christianum prin
cipem facere debebit, vos vero interea precedatis et concivibus vris. hanc gratiam Mtis.
su e, quam audivistis, referatis.
Cum tamen ante terminum vobis designatum , vos et penitere horum excessuum vestrorum
et submittere vos gratie et voluntati Mtis. sue declarastis, petentes a Mte. sua veniam,
et omnem obedientiam suam illi exhibentes, non rejecit ejus Mtas. pro sua clementia, ut
cunque gravissime lesa,

hanc resipiscentiam vestram ,

sed super illa deliberare et alio

tempore vobis respondere dignabitur.

./ ,
Cod. Korn.

XXVI. De ingressu regio in Gedanum.

Missi deinde sunt Gdanum a regia Mte. insignes consiliarii ad disponendam ac preparandam
pro regio adventu civitatem , Mathias de D rzew icza, cujavien, & Gdani eps.

Joannes de

Latlialicze eps. posnanieri., Christ. de Szidlowiecz, cast. et capit, cracovien. regni cancella,
rius, ac corczinen., siradien., gostinen., sochaczowien., samboriensis capitaneus, Lucas de
Gorka, cast. posnanien. e t Majoris Polonie capitaneus generalis. Stanislaus de Cosczielecz,
palat, posnanien., m arienburgen., tucholien., stumensis capitaneus, Andreas de T^czin,
palat, lublinen. ac belzen., chtlmen., ratuen., crasnostawiensis capitaneus, Joannes Choienski, Dr. juris, archidiaconus cracovien., primarius secretarius, cum nonnullis aliquot aliis
consiliariis et cum iis una ducenti equites aulicorum, viri sagaces, consilio boni et rei
bellice m agistri, propter regis et dominorum autoritatem , ac ad vim si qua fieret pro
pulsandam.

E ra t enim omnium hec non modica manus, quibus omnibus injunctum secreto

fuit, ne regi Gdanum ingressuro obviam ex urbe prodirent neve 'portas urbis ad ingres
sum regis claudi paterentur.

Cum quibus commixerat se 111. dnus. Georgius, dux Po-

meranie, nepos ex sorore regis, qui sub id tempus cum ducentis equitibus cathafractis ad
videndum salutandumque regem , avunculum suum , Gdanum venerat.
Ubi post aliquanti temporis ipsorum consiliariorum cum Gdanensibus habitos tractatus, predispositaque pro regio adventu civitate, re x ipse cum multo senatorum comitatu et uni
versa P russie nobilitate Gdanum venit et recta ad ecclesiam majorem ex equo descendit.
Cui ecclesiam cum maxima populi frequentia ingresso et sanctorum reliquiis deosculatis,
eps. cujaviensis cum clero et populo devotissimo letissimum illud canticum cuin lacrimis
cecinit, quod antiqui sancti patres nostri in lymbo Christo ad se venienti cecinerunt:
Advenisti desiderabilis,
Quem expectamus in tenebris etc.
Finitis vero orationibus actisque domino Deo gratiis, rex ad pretorium urbis est deductus,
*

ubi locus residentie ejus Mtis. et publici consilii erat.

Quo acciti fuerunt tam exautorati

illi quam novi per seditionem creati proconsules, consules, scabini, reliquique magistratus
et

(h tri

iu

t u

fcift

jvii totlicber vimd

fcverlicberactus Der boldigmit f;o
fccr2tncrburd)leud>tt0cjtct Aocfygeflomer^utfi/
vtwb (S5rof?med)ft0et* ^ e r r e /^ e r r e Q tgm tm bt
votid5otes 0at)cit^u m '0f ju p o lcn (jfroftfurffe
vn litraw ctt/ynU cuj]cn/vnbaU cc attbcprcuj>
jm ?c.fyet:e vn jrffelrnrt/yn feyjtft l\mctud)cu
3 ta b t Dan&r} offentlid) vffenm arcftan jcyncr.
i17atc|ict^it:Ud)r^cnbt/gcbalbcn/vnt> be cybee
pfltcbt von ocn jgym w itcrn t>afeI6ff cntl>pfaitgcn
b a t/@ a m p t cQltdjcn & * tu tt n v w b (Di*
benungebajeKnflfl auffgmcf)tet;

(Scjcfyeen 5 l^an^t^monta^eB negfirtf:

Joannis bes tauffcr.2(m toit nocfy

Cbvt(lscert *rr* $D, aeacDu

(gcbmcft jw Crortaw butrd)

41
et precipui civitatis viri ac seniores populi, ubi in terribili illo judicio ex accusatione MDXXTL
optim atum u rb is, ex inquisitione diligenti et testium depositione et seditiosorum per to r
turam examinatione capitalium criminum reos deprehensos, rex alios ultimo supplicio af
fici ju ssit, alios uti minus reos in oppidis Prussie commorari quidem perm isit, interdicto
tamen eis Gdani ingressu, alios ad vincula et carceres perpetuos dam navit, reliquos ex
tota Prussia bannivit ac proscripsit, et ad hunc modum civitatem suam fece illa tum ul
tuantium hereticorum purgavit, bonis autem ac fidelibus civibus, aliis annua donativa,
aliis perpetua bona donavit, religionem sanctam catholicam in pristinum statum restituit,
ecclesias aperiri, adornari et ex iis ablata reponi mandavit, sacerdotes, monachos, moniales
red u x it, consules et m agistratus ac reliquos cives per seditionem popularem urbe ac offi
ciis dejectos civitati ac honoribus restituit, vectigalia sua regia au x it et in trono regali,
in foro urbis extructo, in diademade et chlamide aurea considens, m agistratus urbanos
denuo creavit et jusjurandum ab illis et cuncto populo sub trono stante et elatis in sub
lime dextris ju ra n te solemniter accepit.
Ad eundem modum Elbingi, Thorunii, Braunsbergi atque in aliis civitatibus Prussie, reli
gione per commissarios restitu ta , rebusque omnibus tam ad statum ecclesiasticum quam
ad militarem civilemque ordinem pertinentibus recte constitutis, magnam laudem nomenque
magni et catholici regis exinde est consequutus.
Inter multiplices autem et suas et reipublice christiane curas, quum totus orbis christianus
et domesticis et Infidelium bellis tumultibusque ac cedibus hereticorum concuteretur, qua
pietate re x hic erga Deum et sanctam religionem catholicam fuerit, quanto studio hereses
a dominiis suis arcere curaverit et quam propensum in id senatum habuerit, id ex literis
et edictis ejus clarissime perspici potest,

quorum nonnulla hic subscripta atque ap

posita sunt.
Ceterum avocantibus regem ipsum negotiis regni et Tureorum contra Ludovicum, regem,
nepotem suu m , in U ngariam adventu, e Prussia se in vicinam Masoviam contulit, quam
post mortem Stanislai et Janussii, ducum Masovie, in quibus ultim a stirps mascula Piasti
extincta est, in possessionem recepit et corpori regni Polonie veluti m em brum olim jam
diu avulsum restituit, acceptoque ab illis provincialibus jurejurando,. Cracoviam venit et
afflictis rebus ungaricis post occisum illic regem Ludovicum, quantum per discordiam
duorum regum , recens tum electorum, licuit, prodesse et pacem afferre curavit.

XXVII. Andreas Cricius, Epus. Premisliensis,

P. Tomicio, Epo. Cracovien. Yicecancellario.
/ f l o
*

Rme. mi domine.

r .4

Pervenim us tandem Gdanum.

Invenimus quidem civitatem non vulga-

rem, sed fama m ulto minorem in omnibus preter ecclesiam, que pulchrior est, quam di
cebatur; hominum ingens quidem multitudo, sed m era colluvies, et maxima pars ex pagis
collecta.

In summa.

Acta Tomiciana.

Tomus VIII.

Facies civitatis quasi judaica, mercatorum bonorumque virorum

g
quantulum

Cod.

Korn.

42
quantulum est, in abdito m anet partim metu, partim pudore, nauti externi in navibus se

iMPXXVI. 0 f

- continent, horum perditorum hominum convictum vitantes et execrantes.

Princeps Pome-

ranie vera, est stirps nostra, regia, ipsa videlicet bonitas, episcopus pariter, ducis consilia
rius, est mihi Bononie notus;
z

multa is est mecum loquutus, quantum dependeat ex hac

actione et adventu regio, qui si animadversionem aliquam insignem non faciet, m ulto me-

- i lius fuisset huc non venisse, et malam spem illi jam prebet concionatorum luteranorum
(

libera declamatio, ef; nescio que spes, qua mali foventur.

Equitatus noster fuit honestis

simus dixitque mihi m ercator unus, quod sufficientes essemus compellere fecem istam non
solum in D eum , ed etiam in asinum credere, si vellemus.

V erum antequam vra. Rma.

Dtio. huc veniat, fru stra est sperare aliquid de negotio religionis et optimum esset,

id

quam prim um et prcsente duce Pomeranie aggredi; m ultum enim illum plebecula timet,
* quod ferratus venerit consimilisque videtur primo intuitu dno. Nicolao Pileczki, castellano
belzensi nostro.

P araverat sibi ejus cancellarius quandam orationem excipiendi Mtem.

regiam, sed illum de industria prevenimus, itaque almanice dehinc gratias egit de iis, que
illi regio nomine su n t dicta.

U t igitur ad rem redeam , oro, u t vra. Rma. Dtio. quam

prim um potest v en ia t, nam in ea sola spes est omnibus.

De aliis, qualis hic est apud

probos et improbos existimatio cognoscet huc veniens. Me Rme. Dtioni. vre. humiliter
commendo.
sirii

Gdani X V III Aprilis.

. fci.fi*

>

i9}fll

C e d u 1 a.
Rme. mi domine. Jeronym us Vietor discedet crastina die Cracoviam, supplico, dignetur illi
gratiam in ejus postulatis exhibere. E st profecto homuncio non vulgaris in arte sua et decori
regni nostri, et presertim cum dedidit se totum sub alas Rme. Dtionis. vre. cum viris illis
omnibus literatis, petit autem, ut quum ille Polonus obtinuit privilegium imprimendi con
tra ipsos falsa narratione, quod haberet caracteres suos, et pretextu isto facit imprimi in
Germania que vult in detrim entum ejus et aliorum im pressorum , non habens caracteres
suos, quos habere debuit ad festum Pasche preteritum sub annulatione privilegii, revoca
re tu r a u t cassaretur ipsum privilegium suum per literas ad consules cracovienses; nam
nunc vult imprimi facere in Germania judicia pro faturo anno.

Ego pro illo intercesse

ram , sed me collusit, dicens se caracteres proprios habere, quos usque huc non habet.

Tomicius tum oculorum dolore correptus

in Marienburgo substiterat et ideo nequit
una cum rege Gdanum ingredi. Paulo
post tamen ad regem se illuc contulit
vocatus; eo enim absente consilium regium
frigebat.

43
IO 1 OTJOJl i d [j j j i r j j i

IQ

jfV JB.

XXYIII. Sigismundus, Rex Polonie,

Gustavo, Regi Swetie.
Serme, princeps et domine frater noster charissime. Rogamus plurimum Mtem. vram., u t que illi MDXXTl
Cod. 8 .
animo integerrimo et benivolenti scribimus, boni consulere et in eam partem uti scribi.
.1

mus accipere dignetur.

Accepimus, persuasum esse Serti, vre. dogmata luterana et traditiones ecclesie witcmbergen*
nt

gensis potiores esse majorisque momenti et auctoritatis, quam dogmata sanctorum docto
rum et traditiones ecclesie catholice hactenus to t seculis ab omnibus regibus et principi
bus, regnis et dominiis christianis observata.

.m

Cui rei quamvis fidem adhibere non potue-

rimus, quod Sertas, vra. potius sibi sequendos impios et sceleratos apostatas, quam uni
versalem ecclesiam et alios reges et principes christianos, in animum suum induxisset,
quodque magis vestra Sertas, sibi de sede witembergensi, quam de sede rom ana persuadere
ac polliceri deberet, tam en ad eam fam am , quam accepimus, non mediocriter indolentes

r facere non potuim us, quin de his Sertem. vram. pro nostra singulari erga illam benivo*
lentia admoneremus, quam plurimum et ex animo rogamus, ut vestigia m ajorum suorum
sequi et religionem sanctam catholicam sedemque apostolicam ea, qua decet, observantia
prosequi velit. R educat in animum, qua gloria quave felicitate acti sunt omnes, qui reli. gionis hostes aut prevaricatores extiterunt et quid boni in omnibus regnis et dominiis
hujusmodi insolentes fidei ac religionis novatores peperunt.

Cognoscere autem vel hinc

potest vra. Serma. Mtas. non mediocrem in se favorem moderni summi pontificis Clementis V II, qui cum non pridem m itteret episcopum scarensem ad ducem Moscovie, sciens,
inter illum et regnum Sertis, vre. aliquas esse inimicitias, dedit illi in m andatis, u t de
perpetua pace et concordia inter Sertem. vram. ac ducem ipsum operam faciat, quod, u t
ab illo intelleximus, est diligentissime facturus. Nec ab re foret, ut Sertas vra. aliquem
nuncium suum in Moscoviam m itteret, qui unacum episcopo negotium ipsum pacis seu
concordie tractaret.
et rogamus illam ,

E t proinde commendamus Serti, vre. eum ipsum epum. scarensem

ne in assequenda possessione episcopatus sui illi Sertas, vra. obstare

velit, aut si id adversus ju ra vel consuetudinem regni Sertis, vre. sit, ju b eat magistro
magno au t huic, qui a Serte, vra. aut a capitulo electus est, equo et decenti modo cum
, ipso episcopo com ponere,
offert et su b m ittit

Quod nobis dignum et ju stu m videtur. F actu ra vra. Sertas, pro vir

tute et existimatione s u a ,
. ex animo desideramus.

Trine Alii

quo facto, renunciaturum se ju ri suo in gratiam Sertis, vre.

quam optime valere et omnibus felicibus successibus perfrui

Datum Marienburgi.

no zti a oijd

.jflM-fSo .y r /

In

:mm

io

44

XXIX. Re3ponsum a Sigismundo, Rege Polonie,

datum Oratoribus Caroli Y. Cesaris et
Ferdinandi, Arcliiducis Austrie.
MDXXVI.

gacra Mtas. regia quamvis non ignoret, quam constans sit apud ducem Moscovie fides et
am icitia,

quantique ipse faciat principes christianos sive ad bellum sive ad pacem confi

ciendam, que omnia ipse ex arbitrio et commodo suo metitur, gratissima est tamen Mti.
sue hec opera et studium tam cesaree Mtis. quam etiam Sermi. dni. regis Ferdinandi,
quod adhibent ad res Mtis. sue cum ipso duce pacandas, quod fraternum officium vicissim
illis Mtas. sua vult omni studio et gratificatione sua semper referre.
Quod autem Dtiones. vre. postularunt, ut legatos ipsius ducis Moscovie perm itteret sua Mtas.
secure per sua dominia Moscoviam redire, id Mtas. sua causa cesaree Mtis. et Sermi. dni.
regis Ferdinandi factura est non gravatim.
Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,
eisdem O ratoribus datum cum instructione.
Sacra Mtas. regia, Mgci. dni oratores, commendat inprimis magnopere hanc curam et stu
dium s. cesaree Mtis. ac Sermi. principis F erdinandi, quod adhibent ad communem inter
christianos principes pacem componendam, equanimiter etiam ferentes tam insignem vic
toriam suam et auram fortune publice utilitati posthabentes.
Agitque immensas gratias ejus Mtas. tam illius cesaree Celsitudini quam etiam Sermo prin
cipi Ferdinando, quod inter ea optima sua studia non gravantur etiam de pace, de bono
statu Mtis. sue regie curam et operam tantam sumere.
E t quamvis non potuit non plurimum mirari ejus Mtas., quod eorum Sertes. m ittant orato
res suos causa tractande pacis et negotiorum Mtis. sue regie, illa prius non requisita et
nulla de iis rebus m utua cum illa intelligentia prius habita, idque agant cum eo duce
tam amice et familiariter, qui preter barbarum animum et fidem etiam nulla in re Sertibus. earum au t rei christiane unquam ex usu esse possit, ut hesterno die declaravi.
Tamen hac ratione persuasum habens Mtas. s u a , id ex postulatione ipsius ducis Moscovie
procedere, quandoquidem quid aliud commercii esse possit illarum Sertibus cum tam lon
ginquo et efferato principe, Mtas. sua non videt, nunquam etiam dubitans ejus. Mtas. de
sincero et integerrimo amore in se suarum Sertum., in optimam partem accipit hanc earum
de se curam et sollicitudincm, quam illis vicissim vult Mtas. sua omni studio, omnibus
fraternis officiis et observantia sua referre.
Auget etiam hanc confidentiam Mtis. sue, quod vra. Dtio., Mgce. dne. Sigismunde, illuc pro
ficiscitur, que jam alias in eo negotio est satis versata et resoluta et cujus fidem et in
tegritatem Mtas. sua habet abunde cognitam et perspectam.
E t proinde quod ad conditiones pacis tractande attinet, hic m odus videtur sue Mti. in p re
sens unicus et conducibilis:

u t Dtiones. vre. agerent, quo pax et concordia illa inter

Mtem. suam et illum ducem restauraretur,

que ante novissimum bellum fuit composita

et aliquamdiu observata, ut, quicquid post illam actum esset, aboleretur et ablata utrinque
resti-

45
restituerentur: ad eam conditionem pacis curabunt Dtiones. vre. negotium modis omnibus MDXXVX
deducere et in ea constanter persistere.
Quodsi dux ille more suo obstinatus fuerit, neque ad pacem hanc dudum confectam induci
ullis rationibus poterit, tum demum vre. Dtiones. exquirent ab illo, u t vicissim ille con
ditiones,

que essent eque et Mti. sue ferende,

proponeret.

Quibus acceptis declarent

e vestigio vre. Dtiones ejus Mti., u t illa, capto consilio cum dnis. consiliariis Magni du
catis L ithuanie,

m itteret illuc oratores suos cum plena facultate ad ipsam concordiam

tractandam et concludendam;

nam alioquin dux ipse nihil omnino cum vris. Dtionibus

absque oratoribus Mtis. sue concludere vellet.

E t hec est sententia et instructio Mtis. sue, quo ad in presens, ju x ta quam vre. Dtiones. se
pro virtute et industria sua gerere velint et cognoscent Mtem. suam ejus fidei et laboris,
quem in hoc negotio prestabunt, futuram nec ingratam nec immemorem.
Isti oratores Caroli V et Ferdinandi, quibus precedens hoc datum fuit r e
sponsum , pretextu quidem et specie tractande inter regem Polonie et
Moscum concordie, quod palam pre se ferebant, ad ducem Moscorum fue
runt missi, verum longe aliud fuit illis per principes eorum dem andatum :
nempe u t Moscorum ducem contra regem Polonie incitarent et instiga
rent, u t re x Polonie bello moscovitico distentus non posset Ludovicum,
Ungarie et Bohemie regem, nepotem suum, copiis suis auxiliaribus contra
T ureum , qui cum ingenti exercitu contra ipsum Ludovicum adventabat,
adjuvare, quo et facilius rex Ludovicus sic destitutus periret et Ferdinan
dus Ungariam et Bohemiam,

quod semper votis omnibus cupiebat,

data occasione invadere et occupare posset.

occiso in conflictu cum Tureis habito,

hac

Preterea, si, rege Ludovico

regnicole Ungari et Bohemi ad

regem Polonie utrum que hoc regnum et Bohemie detulissent, facilius rex
noster minorique negotio ab ipsis Bohemie et Ungarie regnis per Ferdinandum et Germanos reprim eretur, quum ab altera parte etiam bello per
Moscos urgeretur. Eadem estate periit rex Ludovicus et Ferdinandus
Ungariam et Bohemiam invasit.

XXX. Sigismundus, Rex Polonie,

Oratoribus Pape, Cesaris et Ferdinandi
in Moscovia existentibus.
Rde. in Christo pater et Mgci. sincere nobis dilecti. Mittimus istuc ad vos oratores nostros
cum plena facultate et instructione, quibus commisimus, ut om nia cum scientia et mutuo
consilio Scertum. vrarum. tractent cum isto duce de concordia et pace seu etiam longio
ribus

cod. Korn.

CoJ

46
MDXXVI.

iribus induciis inter nos ineundis.

Postulam us a vris. Scertibus., curam adhibeant,

quid in conficiendis his rebus cum incommodo aut indignitate nostra committatur.
operam illis omnimoda gratia et favore nostro referemus.
-aoo sHi fiiGBgjsiv tu t olxi

rhjrmipj'*' .;>i!uitCI .Wy

Que bene valeant.

iout

Quam
mj)

tf&MutQitot vlllu

XXXI. Sigismundus, Ilex Polonie,

Carolo V. Cesari Catholico.
Cod. Korn.

Serme. et excellentissime princeps etc.

suum cum Sermo.

Accepimus literas Mtis. v re ., quibus nobis declarat

Gallorum rege concordiam, que et communem pacem reipublice chri

stiane et hostibus fidei nostre perniciem sit allatura, cui quidem concordie e t nos inter
alios confederatos nostros asscribere non est dedignata.

Que litere Mtis. vre. quia serius

nobis sunt reddite, boni consulere velit, quod etiam serius, quam par erat, illis respondemus.
Invictissime cesar.

Dici non potest,

quam ex animo letati sum us,

audita ipsa Mtis. vre.

concordia, intelligentes omnem rei christiane calamitatem ex discordiis intestinis et pre

sertim sum m atum principum manare, hostibus vero animos et successus accrescere. Unde
cui magis gratulem ur, nescimus, an Mti. vre., que non solum vincere, sed etiam victoria
uti tam egregie sciat,

an vero reipublice christiane, cui mansuetudine et equanimitate

Mtis. vre. tantum utilitatis et bone spei accesserit.

E st prolecto, quod in partem utram

que letemur, nos presertim, ad quos, ut periculo proximiores, potissimum cura salutis rei
christiane pertinet.

Faciat itaque dnus. D eus, quo hec ipsa concordia, u t auspicatissime

cepta et confecta est, ita conjunctissimis animis et studiis servetur, ut tandem id aliquando
consequatur, quod dudum communibus omnium votis expetitur, nempe pax ecclesie et
reipublice christiane tranquillitas ac illa generalis tanto tempore nequicquam parturita
expeditio.
Agimus autem immensas gratias vre. Mti.,

quod nos eidem sue concordie inserere et no

stram m utuam conjunctionem et necessitudinem tanto arctiorem reddere voluerit, cognos

cimus plane, quantum vel hoc nomine Mti. vre. debeamus, que sua in nos officia et amo
rem adeo cumulare non desinit.

Nos quoque operam dabim us, ut aliquando nos neque

ingratos neque etiam indignos hac conjunctione et benivolentia Mtis. vre. declaremus id
que nulla opportunitate preterm ittem us.
dignetur.

Quod de nobis Mtas. vra. persuasissimum habere

Cui nos ex corde commendamus et precam ur dominum D eum , u t illam et

omnes ejus actus ita, u t hactenus fecit, secundet.

Datum ex civitate nostra gedanensi.

XXXII. Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,

Joanni, Epo. Scarensi, Oratori apostolico,
ad Moscoviam misso, datum Marienburgi.
Cod. Korn

Sacra Mtas. regia expendit secum ea omnia, que et litere Sctmi. dni. nostri continent et
vra. Rma. Dtio. nomine illius Sctis. Mti. sue retulit.
*' i

Et

47
E t commendat impense Mtas. sua regia hoc studium et curam illius Sctis. cum ad paean- MDXXVI.
das turbas et dissidia principum et statuum christianorum tunc etiam ad reducendos eos,
qui in religione nobiscum dissident, ad unitatem s. fidei catholice.
Quodque Sctas. sua inter eas curas et studia sua non pretermittit negotia Mtis. sue regie,
cupiens illis pro virili sua commodare, id et gratissimum habet sua Mtas. et eam benigni
tatem ac paternum officium vult ejus Mtas. illius Scti. perpetua fide et observantia
sua referre.
Concedit autem libenter ejus Mtas. vre. Rme. Pti. liberum et securum transitum per regnum
et dominia sua ita ut illius Sctas. optavit et conductorem illi ad fines usque Moscovie
fidum et idoneum prebebit.

X X X m . Instructio a Sigismundo, Rege Polonie,

data Epo. Scarensi, Nuncio Clemen
tis VII ad Ducem Moscovie eunti
Rme.^ in Christo pater etc.

Postquam placuit Sctmo. dno. nQStro mittere in Moscoviam vram. Cod.

Ptem. et nos ad ineundam pacem cum illo duce Sctas. sua exhortatur, tametsi multe sunt
cause et rationes nostre, que diversum suadent, cum experti simus, fidem et jusjurandum
parvi esse apud illum momenti, nollemus tamen in hac re, uti in omnibus aliis consue
vimus, et votis illius Sctis. et necessitati rei christiane deesse.
Verum ante omnia vitandum est, ne quam dux ille occasionem capiat suspicandi, hoc in
stinctu nostro fieri, maxime cuin ad nos Ptas. vra. una cum nuncio illius descenderit,
unde et dignitati nostre nonnihil detraheretur et Sctmus. dominus noster suspectum se
apud illum reddere posset.
E t proinde ingenue illi referendum censemus id quod res est: fuisse apud nos Ptem. vram.
ac de libero transitu per regnum et dominia nostra et de pace inter nos et illum nomine
Sctmi. domini nostri egisse, nos vero tametsi gravissimis injuriis ab ipso duce affecti
fuerimus, ad postulata tamen illius Sctis. et causa rei christiaue pacem ipsam, que nobis
digna esset et ferenda, non detrectare.
De conditionibus vero pacis, licet mox post provectionem nostram ad Mg. ducatum Lithuanie
iniverimus perpetuam pacem cum ipso duce et illam literis et juramento firmaverimus,
quibus ille violatis bellum nobis intulit et arcem Smolensko per proditionem occupavit,
unde verisimile est, nullam cum eo pacem firmam et solidam fieri posse.
Tamen cum ita res ferat, ut ex usu videatur reipublice christiane, contenti sumus, u t id
agat Ptas. vra., u t ipsa pax perpetua, quam initio cum illo fecimus, reintegretur et ad
suas conditiones et modos priores reducatur, ut quodcunque post illius violationem
utrinque est interceptum restituatur et in ea sententia Ptas. vra. perpetuo quo ad pacem
perpetuam ineundam persistat.
Si vero dux ille arcein Smolensko exceperit et restituere illam noluerit, ab eoque instituto
nullis

Korn.

48
HDXXVi.

nullis rationibus Ptis. vre. deduci potuerit et presertim, quod intercepta esset post pacem
perpetuam, quam ipse violavit, non intelligimus, quibus aliis modis pax solida confici
posset, maxime in modernis rei christiane motibus, in quibus difficillimum esset de modia
et conditionibus aliis tractare.
Et proinde quod extremum est, agendum erit de induciis iis, que inter nos sunt in presens,
longius producendis etiam ad annos usque decem vel plures, ut interim res, que componi
non possent, penderent ad tempus aliud; hoc enim nobis tolerabilius esset, quam arcem
nobis tam indigne occupatam conditionibus aliquibus pacis amittere, ut interim nunciis
inter nos commeantibus et commerciis existentibus melior occasio pacis conficiende se of
ferret et necessitas rei christiane non impediretur.
Ad eas inducias producendas si ille videbitur accedere velle, poterit Ptas. vra. pro nobis
polliceri, quod eas quoque causa Sctmi. dni. nostri et rei christiane sumus suscepturi et
ad eas firmandas oratores nostros missuri; nam ille haud dubie non tractaret et firmaret
illas nisi cum oratoribus nostris, qui etiam ab illo jusjurandum acciperent, ut inter nos
fieri est consuetum.

hr. UW
X X X IY . Petrus Tomiczki, Epus. Vicecancellarius, #
Christofero de Szidlowiecz, Palat, et Capitaneo
Cracoviensi, Regni Cancellario.
Cod. Korn. Mgce. dne. Quod a maximo rerum omnium conditore jam pridem assidue precatus sum,
Cod' R'
id modo usque ad summum me assecutum esse plane perspicio. A primis namque ut
ita dicam cunabulis notitie et mutue benivolentie nostre tam excelsas et egregias animi
et corporis tum etiam fortune dotes in Mgcia. vra. suspiciebam, u t dignam semper judi
carem, que secundum regiam Mtem., dominum nostrum clementissimum, prima cum
summo imperio rebus humanis preesset, cui meo voto cum Deo propitio eventus ipse per
omnia responderet, insigni quodam desiderio torquebar, quod videbam certam partem
humane felicitatis Mgcie. vestre adhuc defuisse, nempe heredem, qui in paternarum vir
tutum chorum, tum etiam amplissimarum fortunarum, quas sibi virtute duce, fortuna
comita, Mgcia. vra. paruit, copiam succederet. Ecce heri jucundissimus nuncius, qui filio
lum Mgcie. vre. recens natum mihi nunciavit, ita pro summo et perpetuo meo erga Mgciam,
vram. studio actis primum immortali Deo gratiis mihi gavisus sum, Mgcie. vero vestre
gratulatus et modo his literis gratulor identidemque Deum precor, ut hoc gaudium, quo
me non minus, quam ipsam Mgciam. vram. affectum testor utrique nostrum sit diutissim um , ut videlicet idem ipse filius inspectantibus nobis crescat et evadat patri quam
simillimus.
Ego per meam valetudinem non potui concedere isthuc in Gdanum cum regia Mte., verum
declinante egritudine spero, me illam brevi consequuturum. Interim vero mitto Mgcie.
vre. exemplum literarum Joannis Dantisci et capitula confecte pacis inter cesaream Mtem.
et

49
et Sermura. dnum. regem Gallie, quam rogo enixe, velit me vetusto h. e. magno et

M DKXYL

sincero favore ac benivolentia sua prosequi, valeatque felicissime et me habeat sibi commendatum.

Dat. Marienburgi.

XXXY.

Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,

datum Alberto, Duci in Prussia,
Gedani X X U I Maji.

Sacra Mtas. regia, Illme. princeps, expendit secum ea, que vra. Illma. Dtio. coram Mte. sua roj, Korn.
referri fecit.
Cod. A,
Ac imprimis quemadmodum se excusavit, quod Mtem. suam venientem in has terras ipsamet non exceperit quodque huc, priusquam vocata esset, venerit, Mtas. sua tam grata
fuit de illa exceptione, quam per dnum. epum. zambiensem vra. Illma. Dtio. fecit, quam
si metipsa Mtem. suam excepisset, prout ipse dnus. episcopus illi abunde referre potuit.
De adventu huc Illme Dtionis. vre. verum quidem est, ita erat Mtis. sue voluntas, u t vra.
Illma. Dtio., non nisi habita a sua Mte. significatione, secum convenisset, nam volebat
prius ejus Mtas. omnia hic negotia absolvere, ut tanto liberius potuisset cum Illma. Dtione.
vra. de communibus negotiis suis et subditorum suorum tractare. Verum cum res pos
tulavit, neque longiorem moram pati videbatur, grata est et contenta ejus Mtas., quod
Illma. Dtio. vra. anteverterit significationem ejus Mtis. et hanc ejus excusationem in eam
partem accipit.
E a, que dnus. magister Livonie respondit oratoribus Illme. Dtionis. vre., bene Mtas. sua in
tellexit, sed non videt in presens, quod aliud consilium opportunum, quam ea molimina,
ubicunque fuerint, pervestigare et juxta illa mutuum cum Mte. sua consilium capere, ubi
vero ad rem veniendum esset, ejus Mtas. ju x ta debitum et inscriptionem suam non vult
Illme. Dtioni. vre. unquam pro virili sua deesse.
De literis ordinis, quas Illma. Dtio. vra. attulit et legi fecit, gratias habet Mtas. sua regia
et rogat Ulmam. Dtionem. vram., ut eas, que adhuc supersunt Mti. sue juxta inscriptionem
tradende, opportuno tempore mittere velit, ne quid eorum reliqui sit, ex quibus difficul
tates alique suboriri possent.
Verum quod Illma. Dtio. vra. optavit addi in suis literis feudalibus et illas ju x ta necessi
tatem suam extendi, non est in presens ejus Mti. ullo pacto integrum id facere, cum
ejusmodi negotia pertineant ad conventum generalem regni, que seorsum Mtas. sua nequa
quam transigere potest; verum in ipso conventu generali, qui primum fuerit, curabit ejus
Mtas. his postulatis Illme. Dtionis. vre. satisfacere.
De ordinatione, quam Illma. Dtio. vra. fecit, simulae de moneta cudenda committere dignata
est Mtas. sua dominis consiliariis harum terrarum cum Illma. Dtione. vra. simul consti
tuere ita u t melius videbitur communibus terris et subditis expedire.
Designabit etiam Mtas. sua commissarios ad revidendos ac rectificandos fines et limites cum
A cta Tomiciana.

Tomus VTII.

a lib i

50
MDXXVI.

alibi tum versus terram Samogitie et tam de villa Coadjuten quam etiam de aliis injuriis
ac differentiis transigendum.

Quod negotium censet Mtas. sua eo levius futurum , quod

ad limites ipsos sufficientes extant litere et munimenta.

Quod autem Illma. Dtio. vra. commemoravit debita, impensas et diminutionem proventuum
suorum, meminit ejus Mtas. idem fuisse per Ulmos, dnum. Georgium, marchionem, et
Fridericum, ducem legnicensem, anno superiori Mti. sue declaratum et propterea ejus
Mtem. consensisse ad pendenda quotannis Illme. Dtioni. vre. quatuor milia flor, ad statum
ejus relevandum, que Mtas. sua licet aliis gravissimis sumptibus et impensis onerata sit,
solvere non pretermittet, et quicquid preterea favoris et beneficentie in vram. Illtem. prestare poterit, id semper est quam libentissime factura, spem banc habens, quod et illa ita
se geret et conservabit erga ejus Mtem. et regnum suum, quemadmodum et decet et se
facturam Illma. Dtio. vra. pollicetur.

Secretius Responsum a Rege

eidem Duci in Prussia. XXV Maji.
Illme. princeps.

Credit abunde s. Mtas. regia, nonnihil esse de his, que adversus Ulmam.

Dtionem. vram. tractari in Germania, dnus. magister Livonie indicavit; nam et Mtas. sua
certissimum habet documentum ex urbe Roma et aula cesaris, omnes indigno animo ferre
et pessime interpretari ubique in regnis et dominiis christianis hanc cum Illma. Dtione.
vra. concordiam, quasi adversus religionem catholicam factam sugillatamque a plerisque
Mtem. suam tanquam jam ab unitate ecclesie divulsam et labe heretica contaminatam.
E t cum regum et principum nulla sit dos et facilitas major quam gloria et fama inculpata,
non libenter hanc de se existimationem ejus Mtas. audivit.
Non veretur tamen Mtas. sua notam aut difficultates aliquas ratione ordinis, qui jam prius
alibi excludi et extingui solebat, summo pontifice et cesare ferente, speraretque Mtas. sua,
si de illo solo ageretur, effici posse, ut et ipse pontifex et cesar ratum haberent suc
cessu temporis.
Verum si quid erit difficultatis, erit magis causa et pretextu heresis, que tolerari diutius
a christianis principibus, et homines in ea insolentia tanquam equus excusso freno relinqui
non poterint sine communi omnium errore et pernicie.
E t proinde si quid agent causa religionis adversus Illmam. Dtionem. vram., presertim ex
communi decreto Summatum et principum christianorum, quam in hoc casu Mtem. suam
adesse illi conveniret adversus religionem, potest ipsa secum satis considerare.
Propterea rogat plurimum ejus Mtas. Illmam. Dtionem. vram. et illi tanquam pater filio con
sulit, ut spes suas non edificet supei hoC fundamento, quod jam dudum et nunc est ab
universis tam ecclesiasticis quam secularibus potestatibus, regnis, dominiis et universitatibus
christianis damnatum et explosum, sed contineat se in iis terminis fidei, quos nobis ma
jores nostri reliquerunt, donec universalis ecclesia de his dissensionibus, quas seditiosi
homines excitarunt, dispiciat. Sic enim et notam ignominie et multas alias difficultates
Illma.

51
Illma. Dtio. vra. declinare poterit et facilior erit omnis cum pontifice et cesarea Mte. MDXXVL
actio et apud illos impetratio.

Si quid replicabit de verbo

Dei et Scriptura.
Scripturam et verbum Dei nec Mtas. regia nec quisquam Christianus damnat vel oppugnat,
sed oppugnantur interpretationes apostatarum et abusus verbi Dei.
E t ut non nova res sit heresis, ita nulla fuit doctrina adeo inepta et impia, que non scrip
turis niteretur, sed suo sensu interpretatis, que si ecclesia non moderaretur et dijudicaret,
quid certi in fide haberi possit?
Sed et verbum Dei non Deus, sed homines scripserunt, nec omnes sunt recepti, homines
etiam ipsum verbum Dei tenere et illi credere statuerunt et si ecclesie traditiones ut hu
mane autoritatem non haberent, nec scriptura aliquam fidem habere posset et proinde
absque consensu et unitate ecclesie vera fides et religio constare non potest.
Non consistit religio in hujus vel illius disputatione, in qua sibi quisque victor esse videtur,
sed in determinationibus eorum, qui in cathedra Moisis sedent et quibus Christus obediendum precepit.
Nixi sunt innumeri jam heretici, nixi et reges ac imperatores adversus ipsam cathedram et
autoritatem ecclesie, quid tandem effecerunt? Qualem sibi memoriam et utilitatem com
pararunt, manifestius est quam oporteat explicari, omnes enim quicunque ab unitate
ecclesie defecerunt, vel ab Infidelibus absorpti sunt vel domesticis saltem turbis et cala
mitatibus sese confecerunt et ignominiose perierunt.

E t proinde rogat Mtas. sua Illma.

Dtionem. vram., u t potius et de scripturis aliisque rebus cum sede apostolica, cum cesarea
Mte. et regibus christianis cumque tot seculis approbatis moribus et consuetudinibus, quam
cum apostatis et nullius pretii hominibus congruat et conveniat.

Ilesponsum a Rege datum eddem Duci

ad privata negotia. XXY. Maji.
Sacra Mtas. regia, Illme. princeps, magna gratitudine audivit ea omnia, que vra. Illma.
Dtio. tam fideliter ac confidenter cum ejus Mte. communicavit.
Ac inprimis, quod attinet conventum cum Sermo, dno. rege Ungarie, non alia causa id
hactenus Mtas. sua non fecit, quam quod cum aliis domesticis negotiis tum hac perturbatione et insolentia commissa adversus Deum et Mtem. suam in hac civitate gdanensi
fuit districta et impedita, visumque est Mti. sue magis decens et necessarium, domesticum
prius quam alienum incendium extinguere; verum cum primum se istis domesticis negotiis
explicabit, animum intendet ad ea omnia obeunda, queeunque pro bono statu ipsius Sermi.
dni. regis Ungarie opportuna esse videbuntur.
E t quod vestra Illma. Dtio. adjunxit de filio Mtis. sue, non veretur quidem ejus Mtas. ullas
difficultates in promovendo ad regnum ipso filio suo, nullum enim ex consiliariis suis, ad
7*
quos

quos electio pertinet, huic rei adversum sentit, agit tamen plurimas gratias Mtas. sua vre.
Illme. Dtioni., quod illam de ea ipsa re admonere et que sentit aperire curavit. Mtas.
sua, cum primum tempus idoneum videbit, agere de ipsius filii sui coronatione constituit
et in eo negotio nihil sine scientia et consilio vre. Illme. Dtionis. faciet.
,
De conjunctione cum Illri. dno.

Joachimo, marchione, ineunda meminit probe Mtas. sua,

qualia fuerint federa inter illum et regnum suum, ea si placuerit ipsi dno. marchioni
renovare aut etiam ampliare idque Mti. sue declaraverit, Mtas. sua id facere non recusabit.
Similiter non detractat cum Sermo, dno. rege Dacie aut innovare, si ille volet, ea federa,
que prius fuerunt inter nos et regnum ejus aut etiam talia inire, qualia sunt inter ejus
Mtem. et Illres. Pomeranie et Mekelburgenses duces, non ita pridem firmata.
De assistentia, quam habere potest Illma. Dtio. vra. a quibusdam principibus et commu
nitatibus ex Germania, Mtas. sua libenter videret quam plurimos esse et amicos et au
xiliatores Illme. Dtionis. vre. modo ne tales essent, qui majores difficultates et detrimenta
sua conjunctione quam utilitatem ac honestatem Illme. Dtioni. vre. afferrent

Responsum a Rege Duci eidem,

dotem maternam exigenti,
Sacra Mtas. regia, Illma. princeps, non ignorat, Sermum. olim parentem suum, dnum. regem
Kasimirum, item et fratres suos, reges defunctos, non potuisse dotem promissam patri
Illme. Dtionis. vre. tradere et quod illi non fecerunt, faceret equidem sua Mtas.
libentissime.
Verum ipsamet Illma. Dtio. vra. liquide scire et intelligere potest, quantis bellis, impendiis
et aliis difficultatibus Mtas. sua continue prem atur, ut hactenus ne respirare quidem ullo
tempore poterit, nec sine sua magna gravitate cum aliis de hujusmodi dote persolvenda
composuerit, qui licet semper erga Mtem. suam et regnum ejus optime se gesserunt,
solvere tamen illi Mtas. sua non sine magno suo incommodo et quidem vix poterit.
E t proinde postulat Mtas. sua ab Illma. Dtione. vra. et pariter ab aliis ejus fratribus, velint
adhuc Illtes. vre. tantisper expectare, donec Mtas. sua ab istis suis bellis et difficultatibus
paululum respirarit et tum demum non gravabitur Mtas. sua ita componere cum vria.
Ditibus, de ipsa dote persolvendo, ut melius fieri poterit, nam hoc tempore id nequaquam
Mtas. sua prestare potest, etiam si hac in re cupiat plurimum vris. Illtibus gratificari.
Additio Prerogativarum Duci eidem
ad priores ei concessas.
Sigismundus Rex etc.

In nomine domini, amen etc.

Manifestum facimus tenore presentium.

Quia licet quasdam terras nostras hereditarias in Prussia Illri. principi, dno. Alberto, m ar
chioni brandeburgen. et duci in Prussia etc. jure feudali concessimus, in earumque pos
sessionem illum per consiliarios nostros induci fecimus et ejus concessionis ac articulorum
et conditionum inter nos transactarum illi sufficientes nostras literas dedimus, in quibus
preter

53
preter alia etiam immunitates illi a nobis concesse sunt descripte, tamen cum contractus MDXXVI
cum illo per nos factus velit, ut si quipiam in privilegiis illis contineretur, que nobis
restituit et quibus renunciavit, quod huic ipsi contractui et transactioni non repugnaret,
sed quod ipsi duci ex Prussia in terris ejus occasione finium et aliorum jurium et privi
legiorum necessarium esset, quod id nos sub literis et sigillo nostro denuo concedamus:
ideo nonnullas infrascriptas prerogativas et immunitates prioribus literis contentas ejus
Illti. renovandas, addendas et denuo concedendas duximus et tenore presentium concedimus,
ita sane, ut ipse dux Albertus similiter et heredes ejus terram concessam ab omni ex
actione et servitio, exceptis iis, que nominatim in contractu concordie expressa sunt,
liberam teneat ac immunem, et coram nullo alio, si ratione ipsius terre impeteretur, quam
coram nobis aut successoribus nostris, regibus Polonie, respondere teneatur, atque ut li
ceat eidem una et heredibus suis per totam terram nunc concessam ad commodum suum
pasagia et thelonea ordinare secundum contractum prescriptum, nundinas et fora statuere,
monetam cudere pro contractus formula, taliam et alia ju ra taxare, directuras per terram
in fluminibus et in mari, sicut utile visum fuerit, stabilire. Denique jurisdictionem potestatemque illam habeat et exerceat in terris suis, quam aliquis princeps regni nostri
melius habere dignoscitur in terra, quam habet, quatenus tamen id inite concordie et con
tractui non adversetur, ut bonos usus et consuetudines ponat, assisias faciat et statuta
quibus omnes ejus subditi pace tranquilla gaudeant et utantur. Postremo concedendam
etiam duximus et concedimus tenore presentium ejus Illti. atque nobilibus suis omnibus
libertatem ducendi et transvehendi per regnum et dominia nostra, terra vel aqua, omnes
et singulas res, queeunque ad usum et necessitatem propriam ejus Illtis. atque eorundem
nobilium, non autem ad mercaturam exercendam, opportuna et necessaria fore videbuntur.
E t iis pariter omnibus, qui ex alienis provinciis commigrare vellent in terram et ditionem
ejus Illtis., equestris duntaxat conditionis seu nobilibus
proprias secum transferendi per regnum et dominia
thelonei et citra ullum impedimentum, facultatem et
monium sigillum nostrum presentibus est appensum.

liberum damus, res omnes illorum

nostra absque solutione cujuslibet
prerogativam. In cujus rei testi
Actum et datum in civitate nostra

gdanensi sabb. prox, ante fest. S. Trinitatis.

XXXVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Waltsro, Magistro Livonie.
Mgce. dne. Intelleximus, excitatos esse motus quosdam perniciosos istic in terra livoniensi cod. Korn.
et Rmum. dnum. archiepum. rigensem unacum clero suo in magnas angustias esse redac
tum, quod et fidem sanctam catholicam et ju ra ac immunitates ecclesiarum pro virili sua
tueatur. Nos vehementer m irantes, eam vesaniam usque huc processisse, ut plures fiant
insanorum apostatarum dogmata quam norma universalis ecclesie tot seculis observata.
Non possumus non dolentissimo animo ejusmodi turbas audire et presertim vicinorum,
a quibus

54
MDXXVI.

a quibus facilius incendium quodque manare solet ad contiguos et quod adversus eccle
siasticam struitur autoritatem, idem et in singulares redundare consuevit. E t proinde
rogamus et hortam ur tuam Mgciam.: agere velit, ne quid precipitanter fiat adversus ip
sum dominum archiepiscopum, donec oratores nostri istuc ad illam veniant, nam nos et
pro officio christiani regis et quia communis res agitur illi nequaquam deesse poterimus
Bene valeat ett.

XXXVII. Legatio a Sigismundo, Rege, ad

Joannem, Epum. Rigensem, in con
silio suo secreto agenda.
Cod Kom. Post dictam salutem et favorem regium et oblatas literas dicendum.
Sacram Mtem. regiam cum intellexisset ex fama primum, deinde ex nunciis Ptis. sue., quam
audit catholice religionis esse observantissimam, non solum autem propterea, quod Mtas.
sua peculiari quodam studio consuevit blasphemos nominis divini et sacre religionis tur
batores omnibus viribus comprimere, sed etiam, quia Rma. Ptas. sua cum suis ecclesiis
rigensi et tarbatensi protectione Mtis. sue gaudet. E t proinde velle Mtem. suam pro conser
vanda religionis integritate dictarumque ecclesiarum juribus, simul et dignitate ipsius Ptis.
sue omni gratia et clementia regia ejus Ptem. prosequi ac omni diligentia consulere, ne
quid detrimenti aut indignitatis Rma. Ptas. sua in hac causa accipiat, dignatamque esse
sacram Mtem. suam primum literas suas ad Magcum. Livonie magistrum et illarum ter
rarum status ea de causa dare et nunc etiam nuncios suos speciales mittere, qui omnia
pro honore et commodo Rme. Ptis. sue agerent, dummodo vicissim Ptas. sua Rma. in iis
rebus, si quibus subditi se gravatos merito conqueruntur, justo moderamine utatur, ne
Mtas. sua rem videatur postulare indecentem, ad quod ejus Rma. Ptas. Mtem. suam com
monere et hortari.
Pars Legationis ad Magistrum et ad omnes
status Livonie in Conventu congregatos.
Existimare S. Mtem. regiam , omnibus nationibus, presertim vero statibus Livonie perspec
tum esse, quanto studio quantisque sumptibus et labore christiane religionis incolumita
tem prosequatur adeo, ut pro arcendis fidei christiane infestatoribus ac pace ecclesie
conservanda nunquam gladium suum condat, sed pro illa semper sollicitissime invigilet.
E t proinde cum intellexisset, eam labem luterane hereseos, que magnam Germanic partem
fedavit ac sanguine et cedibus replevit, in Livonie etiam regiones penetrasse et vires al
tius in dies agere, doluisse Mtem. vicinorum ac veterum amicorum conditionem, nec mi
nus etiam incidisse Mti. sue cogitationem ferende opis et remedii querendi contra surgentem tantorum malorum perniciem idque non solum ob consuetum conservande christiane
religionis

55
religionis studium, sed etiam quoniam hec pestis facile videtur ad Mtis. sue subditos MDXXVI.
finitimos dimanare posse.
Quod quia Mtem. suam conniventibus oculis ferre indignum esset, ne alicujus mali occasio
inde oriatur, hortari Mtem. suam et pro debito christiani principis ipsos tanquam charos
vicinos admonere, ut vesaniam hanc seditionibus ceptam, tumultibus propagatam,

nihil

nisi dissidia et cedes horrendas parientem ex eorum civitatibus et dominiis exterminent

seque catholice sancte ecclesie et institutis Sanctorum patrum conforment ac pro restau
randa ecclesiastica disciplina et unitate servanda, quisque suo officio, quod ei incumbit,
utatur, ne Mtas. sua, si inde periculum aliquod terris et subditis suis accidat, alia reme
dia adire cogatur.
E t quia S. Mtas. sua accepit Rmum. dnum. Joannem, archiepum. rigensem et epum. tarbatensem occasione istorum motuum molestationes nonnullas tanto viro indignas pati, exi
stimare ejus Mtem. officii sui esse, ut quoniam rigensis et tarbatensis ecclesie jam dudum
protectione regum Polonie ac Lithuanie ducum utuntur, cause atque differendis ipsius
dni. archiepi. non deesse, ne quid in ejus prejudicium aut injuriam ageretur, ideoque hos
nuncios suos ad hunc conventum Mtem. suam misisse, qui actionibus iis contra Rmam.
Ptem. suam instituendis interesser.t referrentque Mti. sue, quid de ipsa causa et Rme.
Dtionis. sue statu decerneretur.
Hortari autem Mtem. suam. Mgcum. dnum. magistrum, ut pro solita sua virtute et debito
religionis et in reprimendis publice tranquillitatis turbatoribus strenuitate, qua Mti. sue
et regno precipue factus est notus, eidem dno. archiepo. defensionis et alia, ad que obli
gatur, debita prestet provideatque apud status terraru m , ne quid in Ptis. sue injuriam
committatur, et u t ille in suis et ecclesiarum suarum juribus conservetur, ejus quoque
subditos tam nobiles quam civitates, quibus modis poterit, inducat atque compellat, ut ei
tanquam dno. suo fidelitatis legitima prestent obsequia.

Ceteri etiam ejus jurisdictioni

subjecti honore et obedientia debita eum prosequantur, quos singulos etiam Mtem. suam,
ne quid in iis rebus cessent, pro regia benignitate hortari; non enim posse Mtem. suam
illius Ptem., si qua in re gravata fuerit, deserere aut non tueri. Quoniam vero nobilitas
illarum terrarum honestam semper apud Mtem. suam et per ejus regnum strenuitatis et
fidei laudem a majoribus eorum ductam ac ab eis acriter defensam commeruerunt, ad
monendum esse hunc ordinem, Mtem. suam putasse, presertim feudales ejusdem archiepi.,
ut tum in servando illi fidelitatis jure, tum in compescendis ejus et ecclesie pacis pertur
bationibus decorum hoc et ipsorum conditione dignum nomen non amittant.
Commisisse etiam Mtem. suam nunciis, u t, si res exegerit, operam den t, quo differentie
et dissidia omnia inter ipsum Rmum. dnum. archiepum. et ejus adversarios quoscunque
honestis mediis componantur et finem accipiant ac omnia tam in ea causa quam aliis
publicis illarum terrarum negotiis pro bona tranquillitate et pace in bonum ordinem
restituantur.
Deinde fiat honesta exhibitio Mgco. dno. magistro et omnibus statibus gratie et benivolentie regie, uti conditioni cuj usque convenit.
XXXVIII.

56

XXXYDX
/ '

Nicolaus de Szidlowiecz, Castell. Sandomiriensis, Thesaurarius Regni Polonie,

Bone Sfortie, Regine.

MDXXVI. Post addictissimam mee servitutis commendationem.

^Cod^R11'

Sacratissima princeps, domina mea

clementissima. Ut Mtas. vra. una cum desideratissima regia sua prole vivat incolumis,
per omnes horas audire ex corde cupio, et quod Mti. vre. jucundissimum scio, S. regia
Mtas., dnus. noster clementissimus optime valet.
Serma. princeps. Si Mti. vre. describere deberem tractatus omnes in rebus istis Gedanensium, post priores meas literas ad Mtem. vram. reginalem datas, prolixum scriptione et
lectione esset futurum , itaque missa facio hec, que etiam ex aliorum literis Mtas. vra.
dignabitur intelligere. Hec tamen summa est rerum omnium. Antequam S. Mtas. regia
novum magistratum hujus civitatis eligeret, vocatis in senatum omnibus majoribus de
consulatu et de communitate in secreta audientia et presentibus tantum dominis consilia
riis, ipsos cives vocatos juramento astrinxit, sicut timent dominum Deum et respondere
debeant in ultimo et districto ejus judicio, tum sub fide et verissimo amore erga suum
dominum, auctores seditionis nominent ac in faciem dicant.

Audito igitur juramento, unus

alterum incusabat et multis atque pl&nis probationibus quivis se ipsum purgabat, deinde
universi hos pronunciabant, quos mitto in schedula, qui jam capti et incarcerati sunt; de
reliquis diligens cura habetur.

Isti sunt principales, qui in schedula nominantur, quorum

tres examinati in presentia majorum sive seniorum civium ac in conspectu regie Mtis. de
objectis excessibus, in probatione defecerunt; convicti igitur in terram se prosternentes
rogabant gratiam, at non in tempore, vid. Sholcz et Netak. Ceteri item examinabuntur.
Intra hos dies examinationis 111. Albertus, dux Prussie, supervenit, in quo factiosi et faci
norosi isti comprehensi Luterani multum confidebant; sed eos sua fallet opinio, de quo
inferius.
Mtas. regia ejusmodi examinationibus a mane ad vesperam quotidie occupata fuit. Quod si
antea fecisset, magna certe pars istarum rerum confecta jam fuisset, letantur boni cives
et laudant justitiam principis, nec dignos se eo benignissimo principe fatentur. Cito post
Mtas. vra. reginalis sciet effectum et in laudem Dei omnipotentis et ad civitatem in pris
tinum bonum ordinem restituendam.

Quod ego Mti. vre. describere non negligam.

Serma. regina et domina, dna. mea clementissima. Mtas. sua regia hic sumptus ingentes fa
cit istis duobus dominis ducibus, vix possunt absolvi qualibet hebdomada pro necessariis
ad mensam noningentis florenis.

Preterea dominus dux Prussie habet equos CCLXIV. et

ultra CD homines, dux etiam Pomeranie nondum hinc discessit.

Idem dnus. dux Pomeranie habuit secretam audientiam in eum effectum, quod dos post
matrem suam , germanam sororem Mtis., dni. nostri, est retenta h. e. XXX milia flor, in
auro, quam repetebat, non obstante possessione civitatum et castrorum loco dotis opignoratorum,

ratorum. Ita hos anteactos dies sua Mtas. cum ipso duce absumpsit e t conclusum e s t MDXXVI.
quidem: pro toto sibi dabuntur XVIII milia flor, in auro, dimisit reliquum in gratiam s.
Mtis.

Incipiet itaque Mtas. regia solutionem dictorum XVIII. mil. flor, a festo proxime

futuro purificationis Marie, quo die quatuor milia et deinde quotannis duo milia florenorum solvere debet ad plenariam usque satisfactionem, et nihilominus civitates et arces,
quas tenet, possidebit per modum feudi.

Credo Mtas. vra. ex literis Mtis. regie apertius

hec intelliget.
De dno. duce Prussie Mtas. vra. scire dignetur, quod proxime preterita fer. quinta, die in
ventionis S. crucis, Gdanum intravit herique Mtem. regiam salutavit, cupiens studiosissime
sue Mtis. invisere valetudinem et sibi velle servire, sicut debet dno. et avunculo suo clementissimo, supplicavitque dari veniam, quod venerit non vocatus in eam civitatem, sed
coactus arduis et magnis suis rebus, multum eum urgentibus, opem et consilium petens,
quas se declaraturum obtulit alio die competenti, sine cujus Mtis. consilio et voluntate
sicut subditus dux neque procedere neque quippiam in his et in aliis suis actionibus in
cipere vellet toto evo vite sue, pro sua fide et debito erga ejus Mtem.
Hodie, Serma. princeps, Mtem. regiam dominus dux Pomeranie conduxit ad ecclesiam; pos
tea intra divina dominus dux Prussie etiam intravit et videns Mtem. regiam in stallo et
pariter ducem Pomeranie ad manum sinistram Mtis. regie, a tergo quasi veniens, con
stitit inter aulicos, Mte. regia nescia, tionec ejus Mtas. requisita fuit de ipsius presentia;
tandem (et erat circa finem misse) illius Illtem. vocavit in stallum , sed nequaquam potuit abduci a stando. Demum post missam, egrediente Mte. regia, dnus. dux Pomeranie
dnum. ducem Prussie adorsus est salutatione et sibi dedit m anum , qui alias sui parum
fuerunt cupidi; tum dnus. dux Prussie alacri animo et optima veneratione ipsum ducem
Pomeranie, veluti fratrem excepit, et quia idem dnus. Pomeranie dux tempore a manu,
dextra procedebat cum regia Mte., sua Mtas. inquit, ut dnus. dux Prussie non egre ferat
cum id facere erat solitus ante actis diebus. Respondit dux Prussie: Serme. rex ; Ego
non egre fero sicut subditus Mtis. vre. et expedit, ut ego antecedam cum curia Mtis.
vre. obsequentissimus."

Contra dux Pomeranie: nec ego , inquit, hospes hic sum,

defero ac veneror dominum ducem Prussie.

Atque ita alter alteri honorem et principa

tum deferebat; dux Prussie maxime, et decertabant precibus de loco et sic 111. dux Po
meranie a dextra et 111. dux Prussie a sinistra manu inter se mediam Mtem. regiam in
pretorium reduxerunt honorificentissime, et ex illa hora facti sunt amici.

Gdani die Sab

bati ante dominicam Rogationum.

Acta Tomicinoa Tomos VIII.

XXXIX

58
/

IV
.r ,

Mni

X X X IX . Decem octo milia Flor, ungaricalium solvenda

per liegem Ducibus Pomeranie pro dote matris eorum. ,

on

Sigismundus, Rex Polonie.

MD iXVi. 'Significamus etc.
Cod. R.

Quia cum venisset ad nos in civitatem nostram gedanensem 111. princeps

et dnus. Georgius, stetinensis, Pomeranie etc. du x , nepos noster ex sorore charissirnus,

et inter alia nobis declarasset: dotem Illme. olim principis, dne. Anne, matris sue et
sororis nostre charissime, quam fel. inein. Sermus. princeps, dominus Casimirus, rex,
parens noster charissirnus, Illri. principi, dno. Boguslao, patri suo, designaverat, nondum
esse persolutam et rogassct nos suo et fratris sui, Illris. principis, dni. Barnimi, ducis
Pomeranie etc. nomine, ut ipsam dotem illis exolveremus: nos accepta hac relatione et
t* documento, licet post tanta temporum intervalla nesciamus prorsus, qua causa id debiti
eo usque sit productum, et nos majoribus bellis et difficultatibus impliciti simus quam
dictus Sermus. parens aut fratres, predecessores nostri, fuerunt, ad quos hec solutio pro
pinquius spectabat, tamen agnoscentes dictorum Illrium. principum, dnorum. Georgii et
Barnimi, Stetini et Pomeranie ducum, singularem erga nos amorem et observantiam volentesque illos nobis et regno nostro beneficentia nostra devincire ac singularem benivolentiam nostram, qua illos complectimur, aliis testatam facere, ipsis ratione totius predicte dotis summam XVIII milium flor, ungar, in auro nos et successores nostros exoluturos submisimus et presentibus literis nostris submittimus ac obligamus, promittentes
in verbo nostro regio: quod ad festum purificationis S. Marie anni futuri MDXXVII
quatuor milia flor, ungarie. in auro, et deinceps singulis annis pro eodem festo purifica
tionis beate Marie per duo milia flor, ungarie. usque ad exolutionem totius summe prefate XVIII milium flor, ungarie. in auro numerari Illtibus. eorum aut nuncio, cum plena
potestate ab eis misso, in pretorio civitatis nostre gedanensis faciemus.

Ipsi vero domini

duces et recognitionem solutionis sibi quotannis facte dare sub sigillis suis et post totalem
solutionem summe predicte XVIII mil. flor, in ultimo termino presentes literas nostras
nobis aut successoribus nostris reddere tenebuntur. In cujus rei testimonium sigillum
nostrum est presentibus appensum. Actum et datum in civitate nostra gedanensi die
inventionis S. crucis.

XL. Feudum super arce Bythow et civitate

Lauenburgk, datum Ducibus Pomeranie.
Cod. Korn. Ad perpetuam rei memoriam.
00(1 1'

Nos Sigismundus etc.

Manifestum facimus etc. Quia vigen-

tibus olim bellis inter Sermum. fel. memorie Casimirum, regem, parentem et predecesorem nostrum, ac inter ordinem dictum S. Marie Theutonicorum in Prussia Illris. i)lim
princeps, dnus.

Ericus, stetinen., Pomeranie, Cassubie, Vandalie dux et princeps Rugie,

multa

59
multa in ipsis bellis et controversiis favoris, benivolentie et obsequii sui erga predicttim MDX.VVL
Sermum. parentem nostrum officia exhibere et suppetias non vulgares illius Mti. defuncte
adversus hostes ejus prestare solitus erat ac ob eam causam illi arcem Bythow una cum
oppido ibidem consistente, nec non civitatem Lauenburgk cum universis fructibus et pro
ventibus ad illa pertinentibus idem Sermus. parens noster ad arbitrium et beneplacitbm
suum concesserat, ut ex literis et aliis monumentis abunde constat; deinde vero ad eam
benivolfintiam et conjunctionem, que inter Sermos. predecessores nostros et preAicttim
dnum. ducem Ericum ac posteros ejus intercesserat etiam affinitas et necessitudo accefekit,
que ad hec usque tempora mutuis officiis et amore coaluit ita u t predictas arces e t oppida
repetita quidem aliquoties, tamen non gravatim et nos et Sermi. fratres ac predecessores
nostri possideri a nominatis dnis. ducibus Pomeranie citra jurium regni sui detrimenti
ferebant. Cum postremo nos ad has terras nostras Prussie venientes inviseret officio
sissime Illris. princeps dnus. Georgius, stetinensis etc. dux et princeps Rugie, nepos
noster ex sorore charissirnus et suam ac Illris. fratris sui germani, Barnimi, singularem
erga nos propensionem animi et observantiam declaravit, remisitque nobis et successoribus
nostris de dote Illme. olim domine Anne, sororis nostre, a prefato Sermo, dno. rege Casimiro, patre nostro, promissa XIV mil. aureorum ungaricalium, volentes .vicissim erga
Illtes. eorum uberiorem amorem nostram testari et illos eorumque successores nobis ac
regno nostro arctiori benivolentia ac conjunctione devincire, attamen juribus regni nostri
non deesse, illis et eorum heredibus masculis arces et oppida predicta Bythow et Lauen

burgk cum omnibus et singulis eorum subditis, vasallis, fructibus, libertatibus, eminentiis,
censibus, proventibus, juribus et pertinentiis universis, sicuti illa ad arbitrium et beneplacitum, ut dictum est, Sermorum. prodecessorum nostrorum et nostrum .hactdnus usu et
fructu tenuerunt, de consilio et consensu dnorum. consiliariorum tam spiritualium quam
secularium regni nostri tenendum, habendum, fruendum, utendum et possidendum in per
petuum, jure feudi pro nobis et successoribus nostris, regibus Polonie, dedimus et con
cessimus ac illos de eis ipsis arcibus et oppidis Bythow et Lauenburgk investivimus et
tenore presentium damus et concedimus illosque et eorum heredes, ita, ut jam dictum est,
de ampliori gratia et benivolentia nostra ab omni servitio et juramento nec non tributis
et exactionibus quibuscunque, nobis et posteris nostris ratione dictarum arcium et oppi
dorum prestandis, dimittimus et liberos facimus.! Pollicemur preterea dictos principes in
predictis arcibus et eorum pertinentiis, quantum in nobis est, defendere et tueri; tene
buntur tamen et obligati esse debent prefati dni. duces et eorum successores ad singulas
successorum nostrorum, regum Polonie, coronationes vel venire ipsi, vel consiliarios aut
officiales suos mittere, qui hoc ipsum jus feudale de prefatis arcibus et oppidis ad regnum
nostrum pertinens recognoscent et literas ejus recognitionis et revocationis ipsius feudi,
que gratis illi dari debent, a novis regibus accipient. Quod si aliqua legitima causa im
pediti hoc officium et debitum in coronationibus successorum nostrorum non fecerint,
nihil ea negligentia illis detrimenti afferre debebit; dummodo alio brevi tempore post co
ronationem id prestare curaverint. Ubi vero ipsi Illres. principes domini Georgius et Barnimus, duces Pomeranie, sine legitimis masculis, feudi heredibus, vel eorum legitimi mas8*

culi

60
IKDXXVl

culi ieudi heredes, non relicta prole virili, decederent stirpsque et progenies eorum mas
cula et legitima deficeret, extunc predicte arces et oppida, Bythow et Lauenburgk , cum
omnibus suis bonis, subditis, vasallis, fructibus, libertatibus, juribus, eminentiis, proventi
bus e t pertinentiis universis ac cum pleno jure et possessione citra omnem difficultatem ad
nos e t posteros nostros, reges Polonie, redire debent, salva tamen interim perpetuo ju ris
dictione, proventibus, decimis seu episcopalibus cum villis, bonis et piscaturis ac liber
tatibus ad Rdum. dnum. episcopum et ecclesiam vladislaviensem ex antiquo pertinentibus.
In cujus rei testimonium sigillum nostrum est presentibus appensum.
in civitate nostra gedanensi die inventionis S. crucis.

Actum et datum

Presentibus Rmis. in Christo patribus, dnis. Petro Tomicio, epo. cracoviensi

et regni nostri vicecancellario, Mathia Drzewiczki, vladislavien., Joanne
Latalski, posnanien., Mauricio Ferber, varmien., A ndrea K rziczki , premislien., et Joanne Konopaczki, culmen, episcopis; nec non Mgcis., venera
bilibus et generosis Christophoro de Schidlowiecz, palatino et capit cra
covien. et regni nostri cancellario ac siradien. sochaczowien. gostinen.
corczinen. samborien. et lukovien. capitaneo, Stanislao de Kosczieliecz, po
snanien. ac marienburgen. bidgostien. et stumensi capitaneo, Andrea de

Th$czin, sandomiren. et belzen., chelmen. crasnostavien. ratnen. et in

Ociecz capitaneo, Jeronimo de Lasko, siradien., Joanne de Ltusianis
culmen, et capit, radzinensi, Georgio de Baysen , marienburgen. et gnevensi capitaneo, Georgio de Konopath, Pomeranie et svecensi capitaneo,
palatinis; Luca de Gorka, posnaniensi et capitaneo Majoris Polonie gene. rali, Nicolao de Schidlowiecz, sandomiriensi et regni nostri thesaurario
ac radomiensi, Joanne de Kosczieliecz, lancicien. et capitaneo tucholiensi,
Petro de Sluzewo, junivladislaviensi, Joanne de Tarnow, sandecensi et
capitaneo pilsnensi, Janussio Swirczewski, vislicen. et ropczicensi et trebowlien. capitaneo, Stanislao de Sprowa , bieczensi et capitaneo opocznen.,

Joanne de Th^czin, lublinen., Ludovico de Mortangen, elbingensi et ca

pitaneo pokrziwnicensi, Joanne de Wetczwna, plocensi et capitaneo brathianensi, Joanne Iiozdrazeicski, caminensi castellanis; Nicolao Dzialinski ,
dobrinen. et capitaneo brodnicensi, Georgio Targowski, culmen, et tolkiemithen. capitaneo, Michaele Zielislawski , marienburgen. et noven. capi
taneo et Achacio Czema , Pomeranie et slochoviensi capitaneo succamemerariis; Joanne Karnkowski, cracovien. et skarbimirien. preposito, Joanne
Choienski, utriusque juris doctore, archidiacono cracovien., Nicolao Zamosczki, voiniciensi et tarnovien. preposito canonicoque cracovien., Sta
nislao Tarlo de Sczekaczowicze, archidiacono lublinen. et canonico craco
vien., secretariis nostris; Nicolao Tomiczki , tribuno lanciciensi ac costen.
pisdren. et coninen. capitaneo, prefecto stabuli nostri, Sylvestro Ozarowski,
Buccamerario nostro ac zawichosten. capitaneo, Joanne Tarlo de Sczeka
czowicze, incisore regni nostri et Simone Chlewicki, magistro coquine nos
tre

tre, ceterisque dignitariis, officialibus et aulicis nostris testibus circa pre- MDXXVI
missa fide dignis, sinceris, devotis et fidelibus dilectis. Datum per manus
prefati Rdi. in Christo patris Petri, epi. cracovien. et regni nostri vicecancellarii, sincere nobis dilecti.

XLI.

Responsum a Rege Georgio, Duci Pomeranie,

datum, ac Yaledictio Gedani YIIa Maji.

Sacra Mtas., Illme. princeps, immensas agit gratias Illme. Dtioni. vre., quod eam in his terris existentem visere et tantum suum amorem et observantiam erga illam declarare volu
erit; et quamvis ejus Mtas, compertam habuerit jam pridem hanc in se propensionem
animi Illme. Dtionis. vre. et ipsa vicissim illam omni amore suo fuerit semper prosequuta; tamen cognitam habens personam illius ad oculum in se tantum studium et obser
vantiam, tanto magis illam et amare et omnibus officiis amoris et necessitudinis prosequi
vult et pollicetur et quacunque in re illi ac Illmo. ejus fratri commodare et gratificari
unquam poterit, in ea parte Mtas. sua nunquam officium suum desiderari patietur, sed
vult utrique omnibus in rebus suo consilio et patrocinio semper adesse.
Libenter autem videt Mtas. sua Serma., quod eam differentiam,
Dtionem. fratremque ipsius ac inter Illtem. dni. Joachimi,

que inter vram. Illmam.

inarchionis brandeburgensis,

intercedit, nonnulli principes Germanie dirimendam susceperunt, cupit enim Mtas. sua,
ut vre. Illme. Dtiones. non solum cum dno. marchione, sed etiam cum omnibus aliis vi
cinis principibus sint in bona pace et amicitia.
Ubi tamen ipsa differentia per eos principes et arbitros non componeretur, et ob eam rem
Illme. Dtiones. vestre vel ad cesareain Mtem. vel ad cameram imperii evocarentur, non
gravabitur Mtas. sua, mittere cum illis aliquem ex proceribus aut consiliariis suis, qui
et aderit illis nomine suo regio et in rem illarum consulet et faciet id totum , quicquid
expedire videbitur.
De suppellectile relicta post mortem Illme. olim dne. Elisabeth, ducis legnicensis, et sororis
Mtis. sue regie,

non est integrum ejus Mti. quidquam agere,

quod illa multa ejusmodi

localia donata habuit, speciatira a Sermis. parentibus et fratribus suis, que videntur jure
vel saltem equitate repeti non posse, et quia jam Mtas. sua de illis et aliis omnibus cum
Illri. dno. duce legnicensi convenit et composuit.

Si tamen Illma. Dtio. vra. vellet pro

sua et fratris sui parte aliquid repetere, id illi Mtas. sua nec prohibet nec dissuadet.
Commendat deinde Mtas. sua optimum institutum Illme. Dtionis. vre. de altero connubio
ineundo, quandoquidem inter illam et ejus fratrem unica duntaxat soboles extat. Nullum
autem videtur ejus Mti. matrimonium conducibilius Illme. Dtioni. vre. et ejus subditis,
quam cum filia Illris. dni. Joachimi, marchionis, si quidem per eam affinitatem et omnes
controversie facile sedari possent et propter viciniam commodissime alter alterius rebus
et communium subditorum semper adesset et consuleret.

Nam licet MJas. sua alias non

norit,

Korn*

62
MDXXVi

norit, que ducende viderentur, tamen et de ista, quam Mtas. sua cognitam habet, duce
Masovie, non intelligit tantum commodi,
Dtioni. vre. provenire posse.

quantum cum ipsa filia dni. marchionis Illme.

Optat postremo Mtas. sua, ut Illma. Dtio. vra. felicibus auspiciis a se discedat et sospes ac
incolumis ad domum suam perveniat, idque sibi de Mte sua persuadeat, quod de optimo
avunculo charissirnus nepos sibi persuadere debet et potest.

XLII. Sigismundus, Rex Polonie,

Consulibus Gedanensibus.

liJLb k 1
Cod. Korn.

Famati, fideles, dilecti.

Commendamus plurimum curam et vigilantiam vestram in pervesti

gandis autoribus schedarum et aliarum rerum , ex quibus posset rursus plebs in seditio
nem concitari, et non dubitamus, si debitam diligentiam adhibueritis, quod emergent tandem aliquando, qui hujusmodi famosos libellos spargere adhuc non verentur; si quidem
nihil est occultum, quin reveletur. Scribimus, u t censuistis, Ilibus, dominis ducibus Pomeranie de transfugis concionatoribus, ut ex copia literarum, quam vobis mittimus, cog.
noscetis.

Vos vero nihil pretermittatis, quod attinet ad explorandos et castigandos tales,

qui occultis modis nituntur vulnus per nos obductum refricare.

vestra ac gratia nostra facturi.

,
Cod. Korn.

P ro fide et prudentia

XLIII. Sigismundus, Rex Polonie,

Georgio et Barnimo, Ducibus Pomeranie.

Illres. principes et dni. nepotes nostri chari&simi.

Jam non latet Ultes. v ras., que facinora

commissa sunt in civitate nostra gedanensi per seditionem popularem cum adversus divi
nam Mtem. tum etiam contra nos et autoritatem nostram. Quorum omnium malorum
potissimi fuerunt autores et artifices quidam concionatores apostate factionis luterane, qui
hujusmodi virus inserunt in animos hominum et presertim vulgi, rerum novarum cupidi,
et quia nos gratia dei civitatem ipsam gedanensem ab istiusmodi pestibus et monstris
tandem purgavimus, intelligentes, nonnullos condonatorum istorum apostatarum et pre
sertim quendam Jacobum Ilegge et alios ejus farine in ditionem et dominia Illtum. ves
trarum transfugisse machinarique omni studio, ut scripturis et aliis modis excitarent hoc
incendium gedanense per nos extinctum, quemadmodum jam certa indicia deprehendimus:
rogamus plurimum Illtes. vras., ut ipsum Jacobum Hegge atque alios transfugas ex Gedano concionatores evangelicos in Stolp, Collebergk, Lauenburgk ac in aliis locis ditionis
Illtum. vestrarum latitantes comprehendi faciant et vel eos istic coGrcere et punire vel ad
nos mittere velin t; faciantque id Illtes. vre. non solum amore religionis et contemplatione
nostri, sed etiam sua ipsarum causa et ratione: ne idem illis in civitatibus et communi
populo

63
populo earum contingat, quod nobis in ipsa civitate nostra gedanensi contigit. Et proinde, MDXXVI.
ut id diligentissime facere curent, illas etiain atque etiam plurimum rogamus et cupimus,
ut felicissime valeant.

XLIY. Sigismundus, Rex Polonie,

Georgio et Barnimo, Ducibus Pomeranie.
Illres principes et dni. nepotes nostri charissimi. E x relatione senatus gedanen. ad nos Cd dKrn'
facta accepimus, quendum Jacobum Hegge, Gedano oriundum, pseudosacerdotem et luterane impietatis pertinacissimum adsertorem, qui nuper ob perversum dogma, quod gedanensem plebem subvertebat et vitam contaminatam Gdano exulat, in ditione vrarum.
Illtum. oppido Stralesundensi delitescentem seditiosas et ad turbandam civitatis nostre
quietem, quam nuper stabilivimus, ac commodas epistolas missitare solere, quibus eos,
qui ad sanam mentem redierunt, quo in pristinos errores relaberentur, reducere tentat et
conatur.

Rogamus Illtes. vras.: consulant in hoc cum civitatis nostre quieti et concordie,

tum etiam saluti subjectorum suorum, qui forte etiam venenatum dogma haurire et im
bibere possent, nisi autor ejus illinc submoveatur. Et istum ipsum, quisquis est, Hegge
a ditione Illtum. vrarum. arcendum et pellendum curent et imperent; parva enim jactura
erit,

si unus nebulo ab orthodoxorum consortio quam longissime arceatur.

Quod nos

Illtes. vras. pro zelo in catholicam fidem et in nos benivolentia facturas minime ambigi
mus.

E t valeant felicissime vre. Illtes. Datum Gedani.

XLY.

Significatoria de solvenda dote materna

Marchionibus Brandeburgensibus.
S.

Manifestum facimus etc.

Rex

P.

Quia cum fuisset hic apud nos generosus et nobilis Joannes, liber c

dominus in Szwarczenbergk, et nomine Illrium. dnorum. Casimiri et Georgii, marchionum

brandeburgensium etc. tanquam regentium et seniorum aliorum fratrum suorum debitum
dotis per Sermum. olim parentem nostrum, dnum. regem Casimirum, filie sue et et sorori
nostre, Illrne. olim principi domine Sophie, matri Illtatum. suarum inscripte et ejusdem
dotis interesse a nobis exegisset, nos vero, perpensis difficultatibus, bellis et impedimen
tis nostris gravissimis, intelligeremus nos debitum tantum et tam antiquum solvere non
posse citra maximam rerum nostrarum incommoditatem et jacturam;

nihilominus gratifi

cari volentes ipsis Illribus. dnis. marchionibus, nepotibus nostris charissimis,

supradicto generoso et nobili Joanne de Szwarczenbergk,

eorum nuncio,

talem cum

contractum et
r

concordiam super ipso debito dotis facere voluimus.

Inprim is:

Korn-

64
MDXXVi. Inprimis: quod ad interesse attinet, quod neque juris est, neque Sermu 8. olim parens noster
se aut successores suos ad illud solvendum obligavit, nos subjicere nequaquam voluimus
neque dignum ac justum arbitrati sumus.
Quod vero attinet summam capitalem, vid. XXXII milia aureorum ungaricalium, ad illam
exolvendam, in eum modum et conditionem nos submittere voluimus, sub qua Illtri.
principi, dno. Georgio, duci Saxonie, est a nobis satisfactum: vid: ut, dimissis X milibus
aureorum, reliquam summam, nempe XXII milia aureorum singulis annis, incipiendo ab
anno domini MDXXX duo milia aureorum ipsis dominis marchionibus persolveremus us
que ad exolutionem summe predicte XXII milium aureorum. Quam solutionem celerius
incipere non possemus ratione aliorum gravium debitorum, que intra hoc tempus nos
exolvere obligavimus, et nonnullos proventus nostros, ex quibus solvi debeat, designavi
mus. Voluimus item ad debitum ipsum ipsis dominis marchionibus eo modo exolvendum
nos obligare literis regiis, ut mos est et loca, in quibus ipsa solutio fieri deberet, desig
nare nos obtulimus, vid. civitatem nostram posnaniensem aut tessnensem, provinciam
hanc generoso Severino Boner, burgrabio et zuppario nostro cracoviensi, committere vo
lentes.

Quia tamen dictus generosus Joannes, nuncius ipsorum dnorum. marchionum, se

talem conditionem acceptare non posse, allegabat, citra scientiam eorundem dnorum. m ar
chionum et rem in deliberationem accipiebat, nos eos tractatus nostros, uti fuerunt, pre
sentibus literis nostris testatos esse voluimus.
presentibus est impressum.

XLVL

In quorum testimonium sigillum nostrum

Datum etc.

Sigismundus, Rex Polonie,

Henrico, Regi Anglie.

mm.Saluteni et felicium successuum continuum incrementum. Serenissime princeps et domine frater

Kom.
^ amice charissime ac honorande. Subditus noster Joannes Molenbeck, civis Gedanen., intcl-

Ex cod.
bibi.

ligens se istic in regno Maiestatis vestre accusatum, quod ex numero esset hujus seculi censorum
et evangelistarum, et quedam adversus religionem commisisset, confugit ad nos pro interces
sione ad vestram Maiestatem, purgans et excusans se constantissime, quod nec probari quidquam
possit de aliquibus dictis suis, nec in disquirendis libris aliquid esse apud se Londini in
Curia Anse
germanice inventum. Nos quidem vehementer commendamus et hoc Maiestatis
t
vestre optimi et christianissimi principis officium, et magistratus ac optimatum ejus tam piam
et diligentem operam in compescendis ejusmodi pestibus, nam et nos, qui et vicini sumus
Germanis, et subditos ejus nationis innumeros haltemus, que solum, fato nescimus quo, hac
lue ac intemperie agitatur, cogimur hijs excessibus corrigendis, et tumultibus harum civita
tum nostrarum sedandis incumbere cum maxima molestia nostra et negligentia rei gerende
adversus Infideles. Verum cum ipse Joannes, subditus noster, ita asserit se innocentem et
immw-

65
immunem, rogamus M tem vestram, ut liceat ei tuto negocia, que istic habet, secure tractare, MDXXVL
et solita mercimonia obire, idque ut Maiestas vestra nobis suis literis indicare dignaretur,
pro quo vicissim Maiestati vestre omni officio gratificari curabimus, cujus fraterno amori nos
ex corde commendamus, et eam felicissime et quam diutissime valere desideramus. Dat. in
civitate nostra gedanen. die X V a Maii.

XLYII. Fraternitas et necessitudo inter Albertum, Ducem Prussie,

et Christophorum de Schydlowyecz, Cancellarium.
Christophorus de Schydlowyccz in Szmyelow et Magna Opatow palatinus et generalis capitaneuszx.
cracoviensis, regni Polonie summus cancellarius etc. Recognosco presentibus, quod cum mutua
inter Illustrissimum principem et dominum, dominum Albertum, Dei gratia marchionem brandeburgensem, Prussie, Stetinensem, Pomeranie, Cassubarum, Sclavorum Slesieque Ducem nec
non principem Rugie et burgrabium Nurembergensem, dominum meum colendissimum ac fra
trem honorandissimum, et me jam aliquanto tempore officia vere et absolute amicitie interces
serint, et uterque nostrum, summa fide et eisdem studiis, tam conjunctissime inter se principi
nostro Serenissimo domino SIG ISM U N D O , Dei gratia regi Polonie, Magno duci Lituanie,
Russie totiusque Prussie etc. Domitio nostro gratiosissimo et filio ac liberis Majestatis sue
etc., uti par est, et Regno Majestatis sue plurimum obstringamur, ut deinceps et nostra fir
mior et magis constans et stabilis sit necessitudo ac majore animo regiis commodis et aucto
ritati, publiceque saluti possemus inservire, et ad hunc finem status quoque utriusque nostrum,
contra omnem et temporis et emulorum nostrorum variantisque fortune iniquitatem securior
sit, mutuo nos in fratres germanos, perinde ac si ex eisdem parentibus orti fuissemus, acce
pimus et adoptavimus, accipimusque et adoptamus, totam hujus nostre conjunctionis rationem
et summam ad usum, emolumentum, conmoditatesque Ilegis nostri et dominiorum suorum speciatim et principaliter referentes et quod ad me attinet polliceor, ut honorem autoritatem,
statum, existimationem ac dignitatem prefati Illustrissimi domini ducis non secus quam
meam reputabo, et si quid infortunii, quod Deus avertat, eidem Illustrissimo domino duci
acciderit, omni ope, presidio, ac facultatibus meis, pro virili parte sublevabo, si quas insi
dias honori, aut vite ipsius domini ducis ab aliquo emulo aut calumniatore fieri intellexero,
ipsi domino duci significabo et detegam, easque pro facultate mea arcere et propulsare cona
bor, commodisque omamentisque ejusdem eque ac meis studebo, communes cum eo et amicos
et inimicos habebo, et uterque habituri sumus, et ad hec omnia pro viribus nostris efficienda
et prestanda, bona fide ac sponte mutuo nobis obligamus et promittimus, salva per omnia
fidelitate, quam Serenissimo Domino Regi Polonie, Domino utriusque nostrum, peculiariter de
bemus. Salvis denique Juribus Regni et dominiorum ejusdem Majestatis Regie et prefati
Illustrissimi Domini Ducis, Ducatuum et principatuum, quibus per hanc nostram conjunctio
nem prejudicare ac nocere nec intendimus nec volumus.
Datum in civitate Regia Gedanensi vigesima sexta die mensis Maji.
A c ta Tomiciana.

Tomua VIII.

X L V T II.

cod. mi*.

Korn'

66

XLY1H.
/

Petrus Kmita, Marsalcus Curie,

Bone, Regine Polonie.

MDXXVi. Etsi paulo ante latius vre. reginali Mti., que hic acta sunt, perscripseram, ex quo tamen.
ostensor presentium, servitor vre. Mtis., huc advenit ea que hic post mea ad eandem vram
Mtem. scripta acta sunt, brevibus significare visum est. Inprimis cum nonnulli seditio
sorum , qui divina atque humana omnia interturbare hic in ista civitate ausi sunt, jussu
mandatoque regio comprehensi et in vincula conjecti essent, tandem nonnulli eorum, pro
exploranda veritate, tormentis appositi sunt. Quorum quamvis graves atque enormes ex
cessus omnibus non incogniti erant, plura tamen multo per eosdem prolata recognitaque
sunt, quam in lucem unquam prodierant. Quid vero cum eisdem regia Mtas. ad finem
facere deliberavit, nondum satis perspectum habeo, interpellabantque nonnulli, ut ex iis
sontibus, qui primi precipuique esse censentur, in vita secure permanerent, quod per ipsum
ducem Prussie itidem efficere tentarunt. Sed hucusque regia Mte. ad id non consentiente
perficere non valuerunt, an vero regia Mtas. in hoc proposito firmiter perstabit, brevi res
ipsa indicabit, ego vero regiam Mtem., dnum. meum clernentissimum, vindicaturam, credo,
hoc tam nefarium lese divine Mtis., lese Mtis. regie scelus, nunquam antea apud nos
auditum.

Ad hanc autem civitatis hujus mutationem rerumque novarum molitionem omnes

Prussie incole non adversis oculis respiciunt et ex rerum hujus civitatis progressu reli
quarum civitatum eventum metiuntur. Quantum verum est in me, nihil aliud quam id,
quod cum regii nominis dignitate futurum sit, consulam, etenim omnibus privatis meis
commodis posthabitis, bonum publicum, honorem atque bonam famam regie Mtis. preelegi.
Hodie cum istis hic civibus tractari ceptuin est, quibus modis atque conditionibus regiam
Mtem. tota communitas hujus civitatis placare contentareque vellet pro excessibus suis
istis, quibus in commune suam Mtem. offenderunt leseruntque, propter quod immunitates
ac privilegia a regie Mtis. predecessoribus ipsi communitati concessa, ipsimet cives suis
delictis annihilarunt. Super quam propositionem die crastina omnes hujus civitatis incole
responsum sue Mtia. se daturos polliciti sunt.
Ad hec, Serma. dna. regina, verendum est, ne hic nostra ista diuturna mora aliquod Rei
publice nostre pariat detrimentum, quoniam de die in diem augetur fam a, palatinum Moldavie junctis omnibus Tartarorum copiis, imperatoris Turearum , uti fama est, subornatione, terras dominiaque regie Mtis. invasurum et vastaturum; quod novum et hodie per
literas capitanei camenecensis certo certius innovatum est, ipsum vid. Moldavie palatinum
unacum Tartaris jam in confinibus regni esse, proximisque istis diebus ad dominia domini
nostri clementissimi invasionem cum tormentis atque multo bellico apparatu facturum,
quod per fidos verissimosque exploratores, id ita esse, didicit, ab istis vid. exploratoribus,
qui oculis propriis omnia ista conspexere. Perpendat igitur vra. S. reginalis Mtas., si
hostes nobis hic procul agentibus regnum invaserint, quam facile ex libito suo omnia ferro
Jit
'
^
ignique

67
ignique daturus est. Maxime autem timendum est, ne illud malum hoc negotium hic MDXXVI.
interturbet Nondum expergefacti sumus, nimium celo confisi sereno, priorum jam pe
nitus obliti malorum.

Hec ego, Serma. regina, pro meo erga illam studio atque debita

observantia, non absque gravi cordis dolore, scribo, persuasus sum enim, vram. reginalem
Mtem. optime omnia velle omniaque optime agere, dummodo ejus votis in his obtempera
retur. Rogo igitur atque obtestor, velit vra. reginalis Mtas. hec mea scripta apud se in
partem vertere meliorem, quoniam uti servitor fidelis nihil celandum vre. reginali Mti.
putavi. Cuperem enim cupioque Sermo, regi, dno. meo, tum etiam vre. reginali Mti.
atque Sermo, filio ejusdem vestrarum Mtum. omnia leta tranquillaque in longissimos pro
tensa dies futura.

Cujus gratie me atque conjugem meam reddo deditissime commendatos.

Ex Gedano I Junii.

XLIX.

Nicolaus de Szidlowiecz, Thesaurarius,

Bone Sfortie, Regine.

Post deditissimam mee servitutis commendationem.

Sacratissima princeps etc.

Nihil mihi Cod. Kora.

in mundo est jucundius, quam ut vra. S. Mtas. reginalis unacum Illma. prole sua regia
vivat incolumis. Scire dignetur Mtas. vra. reginalis, Mtem. regiam letam et incolumem
valere. Dux Prussie jam est expeditus et quod attinet citationem cesaream pro violatione
ordinis, argumentum citationis et pro Luteranismo Mtas. sua oratores suos ad suam cesa
ream Mtem. missura est ipsius dni. ducis gratia. Mittit et dnum. Dzialinski, capitaneum
brodniczensem, ad magistrum ordinis Livonie, ipso. dno. duce supplicante, ab eo exqui
rendo, si tempore se alicujus necessitatis sibi assistere, veluti debet, proponat adversum
hostes, ut id sciat in tempore S. Mtas. regia. Idem enim dnus. dux suspicatur de hosti,
bus suis ex Germania ratione ordinis. Sua Ultas. factus est dux humanissimus, Mtem.
regiam, dici non potest, quantum veneratur et amat, omni die nunquam neglexit suam
Mtem. ducere ad ecclesiam; vix aliquando quarta pars aulicorum convenit, cum interim
ille presto est, et aliquando ultra unam horam ante cubiculum reg. Mtem. expectabat.
Donatus est duabus, cuppis argenteis deauratis satis honestis et magnis, tribus quadra
genis sabellorum et una petia Broccati. Mansit hic tribus hebdomadis et duobus diebus.
Ita necessariis omnibus provisus absumpsit florenos MCC. et absumpsisset magis, verum
C equos remiserat ad suum ducatum et reliquerat apud se CLVI. Donavit dnum. pala>
tinum cracoviensem torque aurea, dnum. palat, sandomiriensem, dnum. cast. posnaniensem
et me quemlibet per unum annulum, quo sue Illtis. apud Mtem. regiam non obliviscamur
et procuremus ei cumulatiorem gratiam, diligentissime sese commendans.

Mti. vre. vero

donavit optimum et pulchrum equum.

Jam tandem Mtas regia, ipso. dno. duce absoluto, procedit ad ulteriora in actionibus ge.
danicis.

Incarcerati facinorosi, multa confitentur libere sine torm entis, que plurimum

9*
timent,

68
MPXXVI.

timent, et mitto Mti. vre. reginali tantum unius non principalis civis confessa, restant
autem aliorum multo plura utpote majorum et principalis conditionis civium examinan
dorum. Mtas. sua hodie in Dei nomine incipiet tractare de suis commodis vel utilitatibus.
Quantum in me est, Serma. princeps, producam ego in medium consilii ingentia damna,
que hujus civitatis causa Mtas. sua perpessa est, et dimisit vram. Mtem. reginalem et
prolem suam regiam amantissimam, dimisit Sermum. regem Ungarie et Bohemie, nepotem
suum, modis omnibus supplicantem mutuum congressum, consulendum de suis regnis tot
procellis fluctuantibus, dimisit et sua Mtas. terras Russie maximis periculis expositas, que,
ingentibus sumptibus suis et nostris nihil parcendo, venit in eam civitatem, volens his
malis occurrere. E t manemus hic in loco rerum omnium plus quam Posonii aut Vienne
caro. Ita omnino pro mea parvitate ingenii consulam, quemadmodum suam Mtem. regiam
de sumptibus nihil peniteat; idem de aliis dominis consiliariis sentio, qui ad commoda
hic regie Mti. augenda sunt propensi. Mtas. regia cum incarceratis civibus nihil faciet,
donec de suis commodis constituet et hodie tota communitas coram sua Mte. parebit et
audiet questionem non vulgarem. Quicquid igitur futurum est, Mti. vre. reginali aliis
literis describam, cujus gratie me tanquam servitorem addictissimum commendo. Quam
Deus omnipotens diutissime vivere et regnare cum Sermo, rege totaque prole, dominis
nostris, concedat.

Ex Gdano I Junii.

L. P. Tomicius, Eps. YicecanceUarius,

Andree de Th^czin, Palat. Cracoviensi.

/*>!. v i
Cod Koru. Mgce. dne. etc.

Commendat Mtas. regia curam et laborem vre. Mgcie., quem in excutiendis

et corrigendis juribus regni una cum aliis istic facit; vellet tamen Mtas. sua, ut annotare
faceret vra. Mgcia. circa quodlibet statutum suam et aliorum sententiam, quomodo unum
quodque ipsorum statutorum emendari interpretarique debeat. Quod autem vra. Mgcia.
sollicita sit de negotio hoc gedanensi, facit pro prudentia et virtute sua. Nos etiam hic
nihil aliud hoc tempore sollicitos habuit, curavit unusquisque nostrum quam maxime com
modum regium et Reipublice augere, sed diversis aliquantum sententiis, quibus et ratio
civitatis et sententia postremo regia finem imposuit.

Sic enim Mtas. sua inter per

plexas et dubias nostras sententias tandem pronunciavit: non venisse se huc causa utili
tatis sue, sed causa religionis et civitatis, jam pene amisse, in pristinum statum restituende.
Id fieri non posse, nisi mali puniantur et boni confirmentur. Hoc esse potissimum im
perii presidium, hoc modo acquisitam esse a majoribus suis hanc civitatem, hoc modo
hactenus in variis eventibus retentam esse, neque etiam in posterum aliter retineri posse.
Quid improbi pollicerentur, non certum esse neque diuturnum, ita etiam et presidia vio
lenta. E t proinde se noxios, alios punire, alios proscribere, bonos autem immunes con
servare decrevisse.

Securitatem a dominis prestitam omnes cives a principiQ abnegasse,

omnes

omnes petivisse, ut mali punirentur et boni foverentur.

Preterea multa esse per sedi- MDXXT

tiosos adversus conditionem securitatis commissa, et proinde nihil honori dominorum

consiliarioruin officere, ubi promissum eorum, si quod erat, non servetur, a quo in com
mune omnes cives discessissent et cujus conditionem seditiosi posthac multis modis
infregissent. De utilitate sua, postquam omnia in manu haberet, id se facturam esse,
quod honestius, utilius et firmius videbitur. Post hanc Mtis. sue conclusionem puniti
sunt aliqui, aliqui etiam relegati, contributio ad decennium a Mte. regia suscepta et ex
proventibus civitatis duo milia florenorum perpetui census electi. Sic magis ex re Mti.
sue regie est visum.

Scribit vra. Mgcia., nunquam fuisse majorem occasionem commodi

Reipublice ex hac civitate faciendi, quam nunc, sed si audiret confessiones eorum, ex
quibus nobis magnas utilitates pollicebamur, si item audiret, que testimonia a ceteris
magnis viris habuerimus de practicis ipsorum, hoc pariter judicare posset, nunquam hanc
civitatem propiorem fuisse amissioni et quidem totius Reipublice nostre discrimine, quam
nunc erat, que omnia fides aliquorum et expectatio redemptionis Israel preservavit.
Audio et istic et alibi jactari voces de me, quasi parum rationis haberem in consiliis meis utili
tatis publice, cum tamen ego id unum semper curabam ju x ta sententiam et intellectum meum,
quem tamen pertinaciter nunquam sum tutatus, neque hoc agebam, ut mea pervinceret
sententia, sed ut id dicerem et consulerem, quod quam maxime et dignitati regie et utili
tati Reipublice expedire mihi videbatur; neque aliud pro debito meo prestare debui vel
potui, nota est plus quam expedit uniuscujusque nostrum sententia, et nota erit haud
dubie in posterum diutissime.

Ego quod suasi et consului, ejus me neque penitet neque

unquam penitebit atque utinam omnia arbitratu et sententia mea fierent, non restaret,
quod nobis, rebus bene confectis, esset in posterum metuendum, de quo viderint alii.
Mtas. regia hodie hinc egreditur, non diu se moraturam Elbingi proponit, sed adventus
iterum illuc domini ducis Prussie et moras et difficultates alias nobis ingeret.
Dari fecit Mtas. sua vre. Mgcie. centum marcas pecuniarum et illas ei apud dnum. Sopichowski recipiendas designavit, ad quem literas Mtis. sue mitto cum presentibus. Filium
domini castellani vilnensis et capitanei Samogitie adjuvabo omni studio et opera mea cum
#
propter plurima amicitie et humanitatis ejusdem dni. Castellani vilnensis in me prestita
officia, tum ut satis faciam desiderio vre. Mgcie., cui in rebus omnibus pro virili mea
placere et gratificari cupio.
datum.

Que valeat felicissime meque habeat sibi charuin et commen

Ex Gedano.

LI.

Consiliarii Regni et Prussie infrascripti

Bone Sfortie, Regine Polonie.

Serma. princeps et dna., dna. nostra clementissima.

69

Post servitiorum nostrorum commen- c,i.

dationem. Non dubitamus cognitum esse Mti. vre., domum Kosczielecz non postremam
esse inter primores hujus regni familias; ex qua cum multi alii insignes viri prodiissent,
tum

70
MDXXVI.

tum est in presens Mgcus. dnus. palatinus posnaniensis singulari fide et virtute preditus
ac optime tam de Sermo, domino nostro quam etiam de Republica meritus. Quo factum
est, ut jam pridem illi arx Marienburg fuerit commissa. Que ut summum est harum
terrarum presidium et precipuum regni munimentum, ita hactenus non nisi maturis, gra
vibus et probatis viris credi solebat. In ea prefectura cum alias sem per, tum in novissimo bello pruthenico egregie se ipse dominus palatinus gessit multumque cure, laboris
et impendii in eadem arce conservanda sustinuit ; nunc autem ambiunt quidam eam ipsam
prefecturam et satagunt, u t illi invito et sine ulla causa adimatur, quasi homini culpa
aliqua notato, quod hactenus nulli contigit. Et proinde, qualem ignominiam hec res ipsi
domino palatino, qualem item dolorem nobis omnibus, amicis et necessariis ejus afferret,
Mtas. vra. ut prudentissima domina facile conjicere potest. E t licet speramus, quod Sa
cra Mtas. regia,

que usque huc neminem etiam infime sortis hominem exauctorare aut

suo officio privare consuevit sine legitima et magna aliqua vel ratione vel causa, non sit
factura ipsi domino palatino et nobis omnibus hanc contumeliam, tamen plurimum nobis
de gratia Mtis. vre. persuadentes, ei unanimi omnes studio et voluntate supplicamus: dig
netur vra. Mtas. pro sua virtute honori optimi senatoris adesse et intercedere per nun
cium aut literas suas apud sacram Mtem. regiam, ne illi hec ignominia inferatur, sed ut
in ea prefectura, quam et majorum suorum et suis meritis est assequutus, quamque hac
tenus honeste et cum favore omnium hominum administravit,

conservetur, unde etiam

plurimum momenti et Mti. sue et Reipublice dependet. Faciet vra. Mtas. rem sua excelsa
virtute et prudentia dignam, quam et ille et nos omnes cum eo vre. Mti. Serme. omni
bus obsequiis nostris demereri curabimus tanquam domine nostre clementissime, cui nos
et servitia nostra etiam atque etiam commendamus cupimusque, ut illam dominus Deus
servet diutissime sospitem et felicem. Datum Gedani die . . . Junii.

Petrus, epus. cracovien. vicecanoellarius, Matkias, epus. cujavien., Joannes, epus. posnanien., Mauritius, epus. varmien., An-

Ejusdem Sacre Mtis. vre. obsequentissiini servitores:

dreas, epus. premislien., Joannes, epus. culmen., Christophorus de Schidlowiecz, palat, et

capitaneus cracovien. et regni Polonie cancellarius, Nicolaus Kosczieleczki, palat, calissien.,
Joannes de Ijusianis, palat, culmen., Georgius a Baysen, palat, marienburgen., Georgius de
Konopath, palat. Pomeranie, Lucas de Gorka, cast. posnanien. et Majoris Polonie capita
neus, Nicolaus de Schidlowiecz, thesaurarius regni, Petrus de Wisznice, marschalcus, Petrus
de Sluszewo, castell. vladislavien., Janussius Swierczewski, castell. vislicen., Stanislaus de
Sprowa, castell. biecensis.

LIL Hernicus, Rex Anglie,

Sigismundo, Regi Polonie.
Cod. Korn
Cod. R.

Henricus, Dei gratia Rex Anglie et Francie, fidei defensor ac dominus Hibernie, Sermo, atqUe Excellentissimo Principi, Dno. Sigismundo, eadem gratia Regi Polonie, Magno Duci
Lithuanie, Russie Prussieque etc. Dno. et heredi, ac fratri confederato nostro carissimo
Salutem

71
Salutem perpetuumque synceri affectus augmentum.

Quantum voluptatis solidique gaudii MDXXVL

publice ac privatim conceperamus ex literis, quas vra. Serenitas in Jacobi Egerth et

Joannis Meleubeck excusationem et commendationem ad nos dedit, non facile explicari
posse putamus, in eis enim non solum optimam suam amantissimamque erga nos volun
tatem et animum fraternum copiose testatur, sed et mentem vere christianam ac pectus
religiosissimo principe dignum in suis actionibus ubique prestat, quod profecto, ut semper
antea compertissimum gratissimumque habuimus, sic nunc illud Christi religioni ex corde
gratulamur, sempiternumque precamur intimisque exultainus precordiis, tam strenuum fidei
sancte cultorem et in Lutherana extirpanda heresi comitem et adjutorem nobis obtigisse,
quo nimirum nomine quas immensas possumus vre. Serti, gratias habemus, rogamusque,
ut in saluberrimo hoc animi sui instituto perseverare et quibuscunque potest modis, scin
tillam omnem, si qua remanet, heretice pravitatis, tollendam velit, qua ex re maximum
gloriam et uberem apud Deum mercedem sibi comparabit suique etiam status securitati,
que ex his fidei catholiceque religionis turbinibus manifeste periclitaretur, prudentissime
prospiciet. Quod vero ad eorundem suorum subditorum excusationem attinet, nihil arbi
tram ur nobis posse accidere vel molestius, vel quod majori acerbiorique odio quam Lutheranam istam heresim ac pestiferam occasionem insectemur, licetque dictorum Jacobi et
Joannis vita atque mores non omnino absque conjectura et suspicione ad nos delati es
sent, decrevissemusque, si ulla unquam daretur facultas causa cognita illos ex meritis et
admissa culpa punire in aliorumque exemplum corrigere, literis tainen hac in re nunc faci
mus vre. Sertis., in qua christiana sinceritas pulcherrime undique elucet, probatissimum
illis testimonium.

Itaque Serenitatis vre. intuitu attestationem et excusationem non so

lum permittemus, posthac eos ulla prorsus molestia, turbatione, obtrectatione et anteacte
vite inquisitione libere hic sua commercia et negotia exercere, verum etiam in eorum
agendis humaniter benigneque tractabimus, confidentes fore, ut Sacre fidei observatissimos
se imposterum prebeant cultores. Si quid preterea sit, quod in vre. Serenitatis gratiam
a nobis prestari queat, id ipsa sibi certissimum polliceatur. Cui felicia omnia exoptamus.
Ex regia nostra Wyndsore die XV Junii.

LIII.
I

...

Cedula Tomicii egroti ex hospitio

ad R e g e m missa. Gedani.
\

vI

* . M

t rjr

.*

i/

Ego tantum affectus sum egritudine mea, ut tam cito nequaquam ad Mtem. vram. venire Cod. Korn.
potero et proinde cum intelligam ex hac mora et cunctatione in iis exequendis, que sunt Cod'
necessaria, multa repullulare, que in dies Mti. vre. majorem difficultatem inferre possunt:
eriguntur enim rursus animi seditiosorum, officialium et bonorum civium timor et despe
ratio augetur, varii rumores in vulgum sparguntur, que neque cum dignitate sunt, neque
ad bonum finem tendere videntur, supplico humiliter S. Mti. vre., ut pro sua summa sa
pientia

72
MDXXVI.

pientia et justitia constituat tandem secum, quid cum facinorosis, qui jam ab universis
traditi sunt et ex confessionibus in summis erga Deum et Mtem. vram. excessibus com
perti et convicti, quid, inquam, agere debeat, ne hi serpentes in gremio constricti aliquid
ex improviso nocumenti afferant, suam Mtas. vra. sententiam ut prudens et justus prin
ceps ac dominus omnium nostrum dicere et illam exequi dignetur. Sero enim erit et
periculosum, quicquid agi debet, agere cum illis in discessu, ne quid motus subsequetur
post discessum Mtis. vre. fiatque jam inquisitio de aliis, qui adhuc restant, u t quisque
pro suo merito premium ferat, alioquin omnes res in pejus relabentur, si facinorosi mani
feste non punientur.
Obstare autem non debet neque potest assecuratio, si qua fieri certa potuit, illa generalitate,
nam omnes palam et nullo excipiente ab illa discesserunt, et ut noxii punirentur Mtem.
vram. rogarunt. Preterea multa hic commissa sunt ab ipsis captivis, quibus assecurationem, etiamsi ab illa non discessissent, infregerunt. Indignum autem est, Serme. rex, de
attondendis universis, inter quos multi sunt Mti. vre. addicti et innoxii, tantum curare et
de puniendis nefariis et manifestis facinoribus adeo deliberare, quum in minoribus, velut
in furtis, que aliquando miserie magis quam malitie causa committuntur, non consulitur
diu,

sed que juris sunt fiunt statim.

Dignetur itaque s. Mtas. vra. tandem auditis sen

tentiis dominorum, etiam horum, qui per egritudinem aberunt, quam celerius, id quod jus
titie est et honoris perpetui Mtis. vre., exequi, ejus enim est, inter dissidentes sententias
eligere, quod potius justius et honestius est.
Hec pro debita mea fide scribo S. Mti. vre., cui me humillime commendo.

iw
Cod. Korn.

,].r

LIV.

Universale.

- r '
;; :
- "v .....
Sigismundus, Rex Polonie etc. Manifestum facimus harum serie literarum universis et singulis.

Quod cum insignes quidam periculosissimique tumultus motu communis plebecule

in civitate nostra gedanensi essent excitati, quas corrigere componereque et sedare vo

lentes, contulimus nos ad terras nostras Prussie, pervenientesque Marienburgum, visum
fuit nobis, fore consultissimum, ut ad civitatem nostram gedanensem, mire motibus illis
ac tumultu populari non solum laborantem, sed plane confectam, Mgeos. et Generosum

Christophorum de Szydlowyecz, palat, et cap. cracovien. ac regni Polonie summum cancel

larium; Andream de Thpczin, palat, sandomirien., rathnen., chelmen., belzen. et crasnostaviensem capitaneum; Georgium de Baiscn, palat, marienburgen., Lucam de Gorka, cast
posnanien. et capit. Majoris Polonie generalem, et Achacium Czenta, succamerarium Po
meranie et cap it slochovien. et stargardiensem, sincere et fideles nostros dilectos premitteremus, quo possent aliqua ex parte tumultus illos, si non tollere, saltem planare et
viam nobis preparare, civitatem ipsam in pristinum statum et florem restituendi. Agen*
tibus autem predictis consiliariis nostris in ea ipsa civitate gedanensi munusque sibi com
missum diligenter et prudenter exequentibus, inter cetera supplicavit illa civitas magnum
in modum: curarent apud nos, ut illam et omnes incolas ejus de vita et rebus eorum
asse-

73
assecurare dignaremur.

Miserunt igitur ad nos Marienburgum memorati consiliarii nostri MDXXVI.

exponentes nobis et declarantes desiderium petitionemque civium gedanensium de ejus

modi assecuratione. Nos petitionem civium ne in hac quidem re obaudire volentes, de
dimus predictis consiliariis nostris facultatem, cives predictos gedanenses per schedulam
et verba infrascripta, de certa nostra scientia [et in medio consilii nostri concepta, assecurandi.

Que ita habent:

Promittatur et assecuretur, quod quicunque se fidos, obsequentes et promptos
exhibuerint erga Mtem. regiam et ejus voluntati se accomodaverint et

paruerint, quod erga tales clementer et benigne, uti christianum prin

cipem decet, se exhibere Mtas. sua dignabitur.
Post quam quidem assecurationem, per prefatuin Mgcum. Christophorum nostro nomine et
suorum collegarum factam, demandatum fuit sub pena capitis civibus gedanensibus: ne
auderent deinceps conventicula prefata facere, curarent portas civitatis appendere, bombardas e muris et turribus deducere et locis suis restituere.

Interea vero, dum hec age

rentur, nos ad eandem civitatem nostram gedanensem feliciter pervenimus, paucisque

diebus exactis universa civitas coram nobis constituta omniaque et singula contubernia
et, ut vocant, fraternitates, inprimis mercatorum et aliorum mechanicorum primum et
ante omnia illi assecurationi publice de alto et basso renunciarunt et ab illa discesserunt,
committentes se et omnia sua judicio nostro regio et supplicando, ut nulla habita ratione
personarum reos et auctores tumultuum punire, civitatemque in pristinum statum et or
dinem restituere dignaremur.

Quibus omnibus ita se habentibus revolventesque in animo

nostro, quod universa civitas, sic u t premissum est, ab illa assecuratione sponte et libere
publiceque (et quod dicitur) de alto et basso recesserit seque et universos incolas judicio
nostro, uti par est, submiserit; attento etiam, quod post assecurationem factam, illi, qui
fuerunt capita tum ultuum , conventicula privata et clancularia fecerunt, in illis adversum
nos et consiliarios nostros consuluerunt, portas civitatis, secundum quod illis sub pena
capitis jussum fuit, non appenderunt ac neque bombardas et arma e turribus et propu
gnaculis eduxerunt locisque suis non restituerunt, decrevimus et harum literarum serie
decernimus, punitionem et animadversionem nostram in improbos et temerarios inobedientesque cives factam et faciendam assecurationi illi nostro nomine facte nihil detraxisse.
Quiniino illam ipsam assecurationem pro parte bonorum, proborum et obedientium civium
militasse et militare debere; siquidem et harum serie literarum id ipsum repetentes attes
tamur ac ad omnium et singulorum notitiam deducimus: quod quicunque sive in hac ci
vitate gedanensi sive alibi fidos, obsequentes et promptos se exhibuerunt erga Mtem.
nostram, ac nostre voluntati se accommodaverint ac paruerint, quod erga tales omnes
clementer et benigne nos, ut decet regem christianum, exhibebimus. In quorum omnium
fidem et testimonium sigillum nostrum presentibus appendi jussimus, et ad meliorem
cautelam et firmitudinem nos manu nostra his literis subscripsimus.

Dat. in civitate

nostra gedanensi fer. II prox, post festum divisionis apostolorum.

A c ta Tomiciana.

Tomus VIII.

10

74

LY.

P. Tomicius, Eps. Crac. Vicecancellarius,

Stanislao de Chodeez, Cast. Haliciensi,
Marsalco Regni, Leopolit. Capitaneo.
7

l\

11

f .
i.* i

t
t*

i
# ' 4.

1i

In Podolia agenti contra Tartaros.

M D X X V I.

Cod^E'

Mgce. dne., amice charissime et honorande.

Nactus hunc nucium,

qui istuc redit,

nolui

illum vacuum literarum mearum ad vram. Mgciam. a me dimittere, quibus viso valetudi
nem ejusdem vre. Mgcie. faustaque et felicia omnia illi precor. Que sciat Mtem. regiam
et nos omnes, qui hic sumus cum Mte. sua Dei gratia bene valere et curare res fidei ac
religionis nostre ac etiam hujus civitatis omni studio et diligentia, que satis recte et
magna omnium hominum consolatione succedunt; comprehensi namque sunt multi turba
tores et factiosi homines, qui haud dubie penas scelerum suorum debitas persolvent una
cura complicibus, qui adhuc disquirentur. Reducuntur etiam quotidie presbiteri et mona
chi ad eorum ecclesias, vasa et vestes sacre perquiruntur, ut ad cultum Dei et ecclesiarum
restituantur, aliaque fiunt, que ad bonum tranquilluraque statum hujus civitatis et po
puli spectare videntur.

Quia vero morbus inveteratus bene et repente curari non potest,

non est mirum, quod tam diu hic manemus, spero tamen, quod intra duas septimanas,
si non intervenerit aliquod novum impedimentum, absolvere nos hinc poterimus. Ibimus
posthac in Elbingum, ubi etiam bona reformatione opus est, et deinde in Masoviam, ubi
sunt motus nonnulli, quos sedare oportebit auctoritate et presentia Mtis. regie; cupiunt
enim domini Masovite et domina dux eorum, ut remanere possit in ipso ducatu ut heres,
et ut distineant Mtem. suam, ne possessionem ejusdem ducatus, jure feudali ad se devo
luti, accipiat.

Hactenus noluerunt faccre sepulturam principi suo dno. Janussio defuncto,

sed corpus ejus ad hoc tempus tenent inhumatum,

efficaces huic rei pretendentes.

Verum Mtas. sua decrevit uti jure suo et, ut dixi, ex

Elbingo illuc in Masoviam, Deo bene juvante,

proficiscetur.

me diligat, ut consuevit, habeatque commendatum.

LYI.
Cod.

quasdam causas et rationes parum

Bene valeat vra. Mgcia. et

Datum Gedani.

Chronica.

/5lv.
Koru. Die XIII* Junii.
Duo consules et quatuor scabini novi gdanenses, Luterani, qui exauctoraR'
torum loca et bona invaserunt et qui fuerunt capita et antesignani seditionis et turbarum
in civitate, in forum ex carcere producti post publicationem voce apparitoris maleficiorum
per eos patratorum, in maximo curie ac universe civitatis concursu, decollati sunt et ca
davera illa ex loco supplicii sublata et ad templum dive Barbare extra urbem delata in
cimiterio defossa sunt.

XVIII*

75
XVIII* Junii. Consules et scabini in civitate novi per regem, in trono alte constructo cum

M D XXVI*

senatu sedentem , creati s u n t, civitas etiam universa in forum congregata juram entum
fidelitatis et obedientie regi prestiterunt; omnes enim in foro cives sub tribunali regio
stantes, dextris in sublime sublatis, voce magna ju raru n t, formam ac verba jurisjurandi
dno. Achacio Czema eis precinente.
XXVIII* Junii.

Petrus Tomiczki,

episcopus cracoviensis, regni vicecancellarius egrotare

cepit.
XIX* Julii. Wentlandus, magister artium , proconsul gdanensis, Luteranus et quinque alii
ex illis comprehensis, turbarum autores, carcere producti in foro decollati sunt.
Tredecimus etiam ejusdem factionis Marienburgi decollatus est, de quo nonnulla, u t res ple
nius nota sit, paulo altius repetam. Sub finem anni MDXXV venerant Cracoviam ad
regem cum apologiis scriptis, que supra cum responsis scripte sunt (cf. Tom. VII pag.
358 et seq.) a civitate gdanensi, h. e. a L uteranis, legati q u a tu o r, inter quos rusticus
fuit unus faber ferrarius, civis gdanensis, literarum ignarus ceterum loquax, tumultus ci
vilis autor, homo confidentia rustica animosus, idem Luteranorum predicator nam et
tortores apud eos tunc predicabant. Hi legati dicti apud regem et consilium regni le
gatione et responso cum objurgatione iis dato, jussi sunt tantisper Cracovie subsistere,
donec abire illinc mandarentur. Hi demum post multum tempus, dum rex , absolutis
regni comitiis, iter Gedanum versus ingressus est, Cracovia ad Gedanum abire jussi sunt,
tres tantum m odo, quartus eorum, faber supra nom inatus, vinctus deductus fuit Marien
burgum et carceri mancipatus.
violavit.

Fides ei humana non est habita,

qui fidem Deo datam

Is demum faber sub id tempus, quum supra nominati cives duodecim seditiosi

supplicio Gdani affecti sunt, ex senatus decreto patiri pro merito debuit, sed impetratum
postea fuit a rege, ut commutato supplicio gladio percuteretur. Productus a carcere in
campum extra civitatem decollatus est ibidem in agro marienburgensi et sub statua ima
ginis crucifixi Christi in terram defossus. Confiteri peccata sua more christiano et sacram
eucharistiam sumere noluit.

JI (

LVII. Edictum Regium, ne libri luterani

j
^
i
in usu habeantur et ad Marsalcum
Curie comportentur.

]s*

Manifestum facimus per presentes universis. Quia innitentes cum nostris prioribus, tum Cod. Kora.
etiam aliorum regum et principum Christianorum edictis ac decretis, mandamus omnibus
et singulis in hac civitate nostra gdanensi existentibus vel in posterum futuris, sub pena
exilii et confiscationis bonorum omnium, ut libros omnes luteranos et aliorum hujus farine, nec non picturas, cantilenas et libellos famosos in ignominiam et suggillationem ec
clesiasticorum vel secularium, a summo ad infimum insolenter emanatos, per quos potis10*
siraum

76
X!1\XXYJ.

simum tam in divinis, quam etiam humanis rebus tot seditiones excitate et mala perpe
trata su n t, prout in multis regionibus Germanie cum maximo et inestimabili rerum et
hominum damno est comprobatum, quilibet id, quicquid eorum habeat, ad hospitium Mgci.
Petri Kmite de Visnicse, marsalci curie nostre et scepusiensis, premisliensis et colensis
capitanei, cui provinciam hanc demandavimus, intra sex dies vid. ad feriam sextam pro
ximam apportet et illi, aut cui ipse commiserit, fideliter tradat, neque deinceps talibus
libris aut picturis vel cantilenis uti quispiam audeat, aut illa apud se retineat sub pena
predicta. Datum in civitate nostra gdanensi intra Octavam visitationis domine nostre
Sancte Marie.

/rtl \fJU

LVIIL Statuta et Ordinationes per Sigismundum, Hegem Polonie, pro bono et pa

cato statu Gdanensis civitatis facte.

'i**.' Ur di
Cod. Korr.. Sigismundus, Rex Polonie etc. Manifestum facimus universis et singulis. Quia cum acCod
f
; ^ :
cepissemus in civitate nostra gdanensi primum factiones intestinas, deinde seditiones et
tumultus populares excitatos ac ingentia facinora commissa, dogmata et religionem dam
natam invectam, Deum ac sanctos blasphematos, templa spoliata, ordinem ecclesiasticum
abactum, jurisdictionem omnem dni. episcopi loci ordinarii explosam, sacra omnia pro
fanata, preterea prefectum et officialem nostrum ejectum, consules exauctoratos, regimen
civitatis inversum, nuncios et mandata nostra contempta, adversus proceres et consiliarios
nostros primarios, quos ad disponendam ipsam civitatem in adventum nostrum premiseramus, tumultus et insidias esse structas et alia nefanda perpetrata.

Ac proinde vo

lentes nos in tantos excessus lese Mtis. divine et nostre, ut justum et christianum prin
cipem decet, animadvertere et ipsam civitatem nostram tam enormiter lapsam in pristinum
statum restituere, venissemus huc ipsi, omnibus arduis negotiis nostris pretermissis, eaque
omnia et iis plura, que fama didiceramus, facta comperissemus, cunctis tamen ordinibus
civitatis errorem suum recognoscentibus seseque in omnibus, tam divinis quam humanis
rebus in gratiam et potestatem nostram dedentibus ac humiliter nobis supplicantibus, ut
culpam hanc sibi remittere et civitatem a tanto precipitio liberare dignaremur: visum fuit
clementia nostra dignum, ut potius salutarem medicum qnam severum vindicem tantorum
malorum ageremus, u t videlicet iis, que noxia forent ejus corporis partim precisis, partim
etiam longius ablegatis, reliqua membra opportunis remediis curata ita consolidaremus,
ut rursus in exitialem morbum recidere non possent ac imprimis, divino opitulante favore,
religione sancta catholica, templis, monasteriis, ceremoniis, jurisdictione episcopi ac omni
ordine, omnibusque rebus divinis in pristinum statum restitutis, deinde creato magistratu,
accepto ab illo et universa communitate solenni homagio et juram ento, refecto omni or
dine civitatis, punitis aliis, aliis vero, prout melius ex re videbatur, proscriptis, denique
omnibus

77
omnibus restauratis, infrascripta mandata et constitutiones nostras ad ea omnia et singula, MDXXVI.
que hic statuim us et ordinavim us, manutenenda edidimus et promulgavimus.
Ac imprimis. Quia traditiones ecclesiastice, ut a majoribus nostris orthodoxis prodite sunt,
servari debent, quas si cuilibet expendere, m utare, vel abrogare, cuilibet scripturam pro
sensu seu libidine sua interpretari liceret, nihil certi non in religione solum, sed in hu
manis quoque rebus, que hoc precipue freno diriguntur, haberi posset, ut jam obscurum
non est, quos fructus edat novata religio, quot et quales normas et precepta tradant ipsi
arbitratu suo, qui in ritus et instituta ecclesie catholice debacchantur, statuimus, ut de
inceps usus antiquus religionis et ceremoniarum, tot seculis in omnibus regnis et dominiis
christianis observatus et a majoribus nostris nobis per manus traditus, ac per nos, ut
principem christianum decet, commodum restitutus, diligenter in hac civitate et in omnibus
ecclesiis observetur.
convictus puniatur.

Quem si quis vituperare, aut illi detrahere presumpserit, debito modo

Cui autem ju x ta veterem religionem et normam universalis ecclesie

ac constitutiones nostras vivere non placuerit, is intra duas hebdomadas post edictum
publicum civitatem exire et alio commigrare poterit, nunquam deinde reversurus, a!ioqui
ultra hunc terminum

adversus constitutiones nostras huc veniens, supplicium capitis

non evadat.
Statuimus item, ut omnes et singuli monachi, moniales et sacerdotes apostate alieque per
sone sacris addicte, que contra professionem suam et contra fidem Deo prestitam ad connubium et nuptias desciverunt et prima vota irrita fecerunt, sectas et doctrinas ab ec
clesia catholica damnatas profitentes in scandalum et perturbationem fidelium et in dedecus
ordinis ecclesiastici, intra diem naturalem seu XXIV horas ab editis publice presentibus
constitutionibus nostris ex hac civitate discedant et nunquam huc deinceps revertantur sub
pena ultimi supplicii.
Ne autem oves pastoribus suis legitimis orbate nesciant, cujus vocem sequi debeant, sta
tuimus: quod quilibet plebanus in hac civitate a termino sibi congruo prefixi apud ec
clesiam suam resideat officiumque et munia sua ipse obeat; qui autem idoneus non fuerit
ad condonandum et docendum populum, servare teneatur cum scientia et consensu con
sulatus et officialis dni. episcopi concionatorem doctrine et vite probate, qui sincerum
verbum Dei ju x ta sensum et intellectum sanctorum doctorum et ecclesie catholice, non
juxta commenta et interpretationes apostatarum docebit.

Qui autem ex plebanis secus

fecerit, is per dnum. episcopum legitime privetur et alius a patronis presentatus sufficiatur.
E t quia nunc solent plerique temere sese ad condonandum ingerere et pretextu tritici
verbi Dei zizaniam seminare, statuimus: ut nullus deinceps intra et extra civitatem qui
buscunque in locis tam sacris et monasticis quam etiam profanis tam publicis quam pri
vatis et secretis docere aut concionari audeat, vel ad docendum aut condonandum ali
quem admittat, statuat et conducat, nisi cum scientia et examine de vita et doctrina
ipsius concionatoris per consulatum et officialem dni. episcopi debite facto, sub pena ca
pitis et bonorum omnium privatione.
Quia etiam nunc novi religionis censores veteres orationes et cantica dudum recepta ab
rogant et suas precandi formulas et cantilenas sacris ingerunt, statuimus, u t cuncta
offida

78
MDXXVL

officia ecclesiastica: nempe hore canonice et misse ju x ta veterem ecclesie catholice ritum
et consuetudinem in hac civitate et ecclesiis peragantur et ut nulle deinceps orationes,
antifone, responsoria, cantilene et id genus alia insolita dicantur seu canantur intra divina, nisi que ab officiale dni. episcopi et consulatu fuerint approbata.
Quia item censores ipsi, aliorum cupiditatem et avaritiam insectantes, ipsimet nec a sacris
quidem manus rapaces abstinent, statuimus, ut quisquis vasa, ornamenta, suppellectilem
et alia quecunque in usum et ornamentum sacrorum ecclesiis et monasteriis concessa ab
stulerit, minuerit aut in usus alios temere converterit, ultimo supplicio u t sacrilegus
puniatur.
E t ut in hoc depravato tempore ecclesie suppellex tutius conservetur, presertim ab apo
statis, qui convasatis rebus sacris diffugere solent, statuimus, ut consulatus ad quodlibet
monasterium hujus civitatis duos probos cives designet, qui omnia clenodia aurea et
argentea ecclesie conscribant et in scrinio seu loco tuto conservent ad eaque unam elavem
ipsi et senior sive prefectus monasterii alteram habeat, nec nisi mutua scientia et con
gruis temporibus et festis illa exponant ac, ne pereant, provideant, relictis nihilominus
pro usu quotidiano et misse sacrificio calicibus, quot opus fuerint et aliis, que neces
saria videbuntur.
Innitentes autem cum nostris prioribus tum etiam aliorum regum et principum christianorum edictis ac decretis, inhibemus, ne quis deinceps libros ab ecclesia catholica dissi
dentes et damnatos, nec non cantilenas, picturas inhonestas, libellos famosos et alia id
genus, que vel religioni detrahunt, vel bonam famam cujuspiam aspergunt, invehat in
hanc civitatem nostram, aut illis quoquo, modo uti audeat, sub pena exilii et bonorum
omnium privatione.
Porro quod ad res attinet civiles, ne incendium per nos extinctum aliquis in posterum
resuscitare posset, statuimus et districte precipimus, ne quispiam sermones tales, ex qui
bus seditio vel tumultus aliquis tam in personas ecclesiasticas, quam etiam magistratum
civitatis oriri posset, palam vel occulte serere audeat, ne item quispiam civium, merca
torum et incolarum ejusdem civitatis nostre gedanensis aliquid commercii habeat, quovis
m odo, coram vel per nuncios aut literas seu etiam personas sublegatas cum hominibus
iis, quos ob eorum seditiones et facinora ex ipsa civitate proscripsimus; ubi vero quis
piam ex proscriptis literas vel nuncium ad aliquem civem seu incolam ejusdem civitatis
suo vel alterius nomine aut quovis alio pretextu miserit, nemo hujusmodi literas legere
aut nuncium audire presumat, nisi re prius consulatui declarata et illi nuncio et literis
ipsis fideliter declaratis.

Qui vero in his singulis excesserit et legitimo testimonio con

victus fuerit, pena capitis et bonorum omnium privatione puniatur.

Insuper quilibet nauclerus, qui in presens est aut erit in posterum apud hanc civitatem,
comparere teneatur cum domino et amicis suis coram consulatu et de se sufficiens testi
monium prestare, quod probus fidelis et constans homo sit, quodque nulla navi seu ho
minibus u te tu r, quos consideraverit civitati infideles au t intolerabiles esse. Ubi vero
quempiam ex sue navis hominibus sic affectum cognoverit, talem quam primum, sive hiuc;
nave soluta redierit, seu aliunde appulerit, senatui deferet, qui in civitate nequaquam
tolerari

79
tolerari debet.

Quod si tam dominus quam nauclerus hujusmodi legem transgressi fuerint, MDXXVL

sine ulla gratia juxta arbitrium senatus erunt inulctandi.

Statuimus etiam quod quicunque deinceps in civem gedanensem ascribi et suscipi voluerit,
is sufficienti testimonio docere et probare debebit, se libere natum nullique addictum seu
mancipatum esse et quod ante, ubicunque degebat, honeste decenterque se ges 3it; quo
testimonio prestito suscipi quidem ad jus civile debet vel poterit, non tamen longius,
quam ad annum unum , ut interim, quibus moribus preditus sit et quam idoneus civitati
fuerit, cognosci et probari possit.

Quod si interea et deinceps omni tempore vel sedi

tiosus vel aliquibus aliis malis moribus preditus videbitur, mox per consulatum jure civili,
auctoritate nostra regia exuatur et perpetuo de civitate proscribatur.
Statuimus item, quod omnes magistri, opifices quorumcunque artificum mechanicorum pro
fide et juramento suo diligenter observent, ne quem famulum seu socium advenam sus
cipiant et laboribus ac officinis suis adhibeant, donec prius talem novum famulnm seu
advenam senatui exhibeant, ita ut coram illo juramentum prestet, quod per omne tempus,
quo in hac civitate morabitur, se probe fideliter et cum omni obedientia ac subjectione
secundum nostras ac etiam ipsius consulatus ordinationes et statuta geret et conservabit;
si vero aliquis dictorum magistrorum et opificum secus fecerit, legitime convictus per
consulatum omnino pena capitis puniatur.
E t quia seditiosorum est in latebris primum artes et modos ad tumultum excitandum fa
bricare, statuimus, quod si tres quatuorve aut plures virilis sive muliebris sexus futuris
temporibus in domibus, templis, hortis intra et extra civitatem tales consultationes et
tractatus facerent, qui adversus statuta, decreta et edicta nostra tenderent, vel qui contra
penam seu mulctam hic per nos factam et impositam aut etiam contra communem civium
pacem aliquid continerent vel eorsum vergerent, qui item hujusmodi conventicula intra
et extra civitatem scientes admitterent, vel nuntium aliquod ad tales vel alios deferrent;
si quis denique aliquem vel aliquos contra premissa facientes vel facientem viderit sciveritve et talem non patefaceret et declararet consulatui, si legitima probatione tam is
quam alii nostre hujusmodi constitutionis transgressores convicti'fuerint, supplicio capitis
et bonorum amissione puniantur.
Denique ne quisquam voluntatis et statutorum nostrorum ignorantiam pretendere possit,
mandamus et strictissime precipimus: quod caupones tabernarii quique publica diversoria
tenent et generatim omnes hujus urbis cives et incole, ad quemcunque illorum hospitem
seu advenam aliquem venire et divertere continget, illi cum primis statuta et edicta nos
tra tam ad fidem catholicam ejusque cerimonias secundum usum et ritum antiquum ec
clesie catholice, quam etiam ad statum hujus urbis pertinentia referre et declarare tenean
tu r , ut quilibet hic et ubicunque in dominiis nostris existens se voluntati et mandatis
nostris accommodare sciat et possit sub pena gravissima per consulatum exigenda.
Quodsi quispiam hospes seu advena tam pertinax et temerarius fuerit, ut ita certior fac
tus vel hereses ac nova et impia dogmata profiteri ac seminare vel alia quecunque tam
religioni quam etiam ordinationibus nostris contraria tractare et promovere presumeret,
is auctoritate nostra per consulatum debita et irremissibili animadversione puniatur.
Ceterum

80
MDXXVI. Ceterum quod ad regimen et ordinem civitatis attinet, visum est nobis pro dignitate nostra
congruere et ita in posterum statuimus et habere volumus, quod burgrabius noster, qui in
hac civitate vices nostras in multis gerit negotiis, sive is proconsul aut consul fuerit, primum
locum ante omnes proconsules, quando cum illis erit, habeat. Que res tamen facultati
et auctoritati proconsulum, quam de more habent, in negotiis agendis nihil officere debet.
Volumus etiam et statuimus, quod in posterum omnis, qui in burgrabium, proconsulem et
consulem electus fuerit, juramentum nobis debitum coram eo, cui id literis nostris com
mittere voluerimus aut successores nostri commiserint, prestare teneantur.
Statuimus item, quod nullus ex civibus hujus urbis per seditionem, vel aliquem modum
illicitum ad regimen consulatus quoquo modo sese ingerere presumat,

sub pena ultimi

supplicii.
E t licet concessum sit a predecessoribus nostris, quod magistratus hujus civitatis possit in
negotiis magni momenti alios cives prudentiores in consilium suum adhibere et cum illis,
ut res postularet, consulere et concludere, quia tamen certus numerus non erat designa
tus et nimia multitudo consulentium nimiam sepe confusionem parit, statuimus et ordi
nam us, quod deinceps in arduis causis et negotiis non ultra quam centum cives in hoc
principali civitate nostra ad consulendum et ad ferendum suffragia cum consulatu, scabi
nis et duobus senioribus ex quolibet quatuor capitalium opificum ordine vocari et adhi
beri debent,

et quod hujusmodi centum viros semper consulatus eligendi,

nominandi et

vocandi in pretorium toties, quoties opus fuerit, potestatem et autoritatem habeat.

autem cives electi et vocati cum in pretorium
nulla arma seu gladios secum ferant, quilibet
ex eisdem civibus sue quarte ordine sedere et
quispiam adversus hanc ordinationem nostram

Ipsi

venerint, modeste et pacifice se gerant et

etiam magister quartarum faciat quemque
quemlibet eorum hortetur et admoneat, ne
quidquam committat, neve cujuspiam ser

monem interrumpat, aut aliquid aliud loqui et ingerere presuinat, quam id, quod a consu
latu fuerit omnibus in commune propositum.

Quod si quispiam adeo temerarius fuerit,

ut aliquid aliud, quam a consulatu propositum sit, injicere auderet, quod esset adversus
constitutiones nostras et quietum statum civitatis perturbare posset, talis extremo suppli
cio mulctandus erit.

E t sub eadem pena nemo civium extra eum centum virorum elec

torum numerum sub ipsorum congressu ad pretorium veniat, aut aliquod regimen sibi
sum at, quo communis tranquillitas civitatis commoveri possit. Quicquid autem in tali
congressu et consilio per magistratum proconsulum, consulum et scabinorum ac predictos
centum viros cum senioribus quatuor capitalium artificum pro bono hujus urbis cogni
tum, constitutum et conclusum fuerit, id firmiter et inviolabiliter ab omnibus incolis hu
jus urbis teneri et observari debet.
Si vero hujusmodi cives quatuor quartarum in unam sententiam non coierint, sed due quarte
eorum contrariam aliis duabus quartis sententiam tenuerint, in eo casu consulatus nomine
et auctoritate nostra, ut regentes civitatis cum scabinis potestatem habeant, id quod utilius
et magis necessarium videbitur diffiniendi ct statuendi et cui parti consulatus ipse cum
scabinis suo suffragio et voce accesserit, id ratum et firmum absque cujuspiam contra
dictione esse debeat.

Cui si quis se opposuerit pena capitis puniatur.

Cum

81
Cum autem cives communitatem representantes ad pretorium modo predicto per magistratum MDXXVI,
vocati fuerint, ut debitus ordo servetur, statuimus, ut senior scabinorum coram consulatu
nomine communitatis predicte juxta antiquam consuetudinem de rebus et negotiis con
clusis relationem faciat.
Statuimus etiam , quod consules antique civitatis, qui ad consulatum simul electi sunt, cum
in pretorium ad electionem consulum vocati fuerint, unum suffragium sive vocem inter
se habeant, prout antiquitus fuit observatum.
Item statuimus, quod quotiescunque consulatus opus habuerit opera et consilio scabinorum,
illos ad se vocare et suo consilio adhibere semper habeat facultatem, scabini vero, quandocunque a consulatu vocati fuerint, venire ad illum sine ulla renitentia et id totnm quicquid per ipsum consulatum eis propositum fuerit facere et exequi teneantur.
Statuimus preterea, quod pomeria, in quibus mechanici se sagittando exercent, non debent
deinceps adeo frequentari et visitari exceptis tribus diebus in anno festivitatis Pentecostes,
quemadmodum in pomerio principalium civium fieri solet. Postquam autem prefatos tres
dies convenienti hilaritate absolverint, tum claves restituere debent consulatui et ab ipso
deinde singulis annis pro hujusmodi conventione obtinenda claves ad pomerium requirere
et petere debent, eritque in ipsius consulatus arbitrio et potestate, hujusmodi conven
tionem et solatium ju x ta temporis necessitatem admittere vel recusare.
Gilda quoque nautarum singulis annis diutius patere et servari non debet, quam per unum
mensem incipiendo tribus hebdomadis ante Carnisprivium usque ad octo dies Quadra,
gesime. Licebit autem consulatui tale tempus prorogare vel contrahere, prout ex usu
videbitur.
Statuimus etiam, quod nullus coctor cerevisie in civitate sit, nisi de consensu et voluntate
consulatus, in cujus arbitrio sit constituere numerum illorum eisque cocturam ipsam cere
visie, quando necessarium fuerit, inhibere poterit.
Permittimus autem, quod usus mercature unicuique civi pro facultate sua sit liber et non
impeditus.
Statuimus item, quod consulatus habeat potestatem absque condictione civium antique civi
tatis in hac principali civitate muros,

turres, fossas, valvas seu portas, crates, que

cf)loSgittr vocantur, pontes, qui lingua vernacula ($ogbrucfen nuncupantur et quid

quid aliud eidem principali civitati necessarium sit edificandi et reformandi, mandamusquc
severius et ita et non aliter fieri jubem us, u t valve seu porte, que sunt inter principalem
et antiquam civitatem et suburbium omni nocte claudantur.
nere voluerit, is summa pena puniatur.

Et si quis se in hoc oppo

Providere volentes, ne seditiosis ansa relinquatur, odia et tumultus adversus magistratum

excitandi, statuimus, ut deinceps nec quispiam seorsum nec communitas ipsa audeat ra
tionem seu calculum de proventibus civitatis ab ipso magistratu exigere aut clandestina
consilia vel conspirationes de illo exigendo inter se facere; verum si quando magistratus
suspectus fuerit communitati de male administratis proventibus civitatis idque necessitas
postulare videbitur, nos ipsi designabimus vel successores nostri designabunt c o m m is s a 4A cta

Tomiciana.

Tomus V III.

Ij

fio s

82
MDXXVi.

rios nostros idoneos, coram quibys et non aliis magistratus ipse rationem de proventibus
civitatis facere tenebitur.
Quod vero ad res judiciarias attinet, statuimus, quod seculares cause inter personas seculares non nisi in foro suo seculari judicentur, quas officialis dni. episcopi sibi usur
pare non debet.
Procuratores in hac civitate causas agere volentes, si judicii spiritualis fuerint, per officialem
domini episcopi, si secularis, per consulatum sacramento obstringantur, quod non nisi
integre, fideliter et non animo serendi lites aut causas, lucri sui ratione trahendi, officium
hoc sint obituri, quorum numerum restringi volumus in utroque foro seu judicio et si
militer publicorum notariorum.
Qui gravi et repentina egritudine correpti testamentum condere voluerint nec ju x ta juris
dispositionem juratos judicii viros accersere tempestive valebunt, hi probis, integris ac
possessionatis aliquibus civibus in testimonium advocatis, testari poterint et hujusmodi
testamentum, si proxima die juridica per ipsos testes juramento coram judicio civili pro
batum et libro judicii inscriptum fuerit, perinde valebit, ac si coram juratis scabinis esset
conditum, juris tamen et consuetudinis facultatem quantum ad legenda bona non excedendo.
Ad sistendas vero frivolas appellationes, que in oppressionem pauperum plerumque inter
poni solent, volumus, ut in causis, quarum singule quinquaginta marcas leves non ex
cedunt, ad consulatum tantum et non ultra fiat appellatio; in causa vero, que quinqua
ginta marcas excedit, liberum sit unicuique appellare ad conventum generalem terrarum
et civitatum Prussie.

Que si in primo conventu terminata non fuerit, tunc unicuique ad

nos libere appellare licebit.

Cum civis alium civem in jus vocare voluerit, id non aliter quam coram bannito judicio
facere poterit. Quod bannitum judicium singulis duabus septimanis agi et celebrari debet,
nisi aliquis dies festus impedierit.

Et cum reus in primo termino non comparet, pena octo

bonorum solidorum judici luat, quem actor ad octo dies proximos secundo citari faciat.
Qui si iterum secundo non comparuerit, penam octo solidorum judici luat et persolvat.
Hunc actor iterum ad octo dies pro tertio citari faciat.

Qui si tertio non comparuerit,

actor causam suam contra reum obtinebit usque ad exceptionem auxiliariam, ad quam
importandam seu producendam octo dies illi concedi debent
Nemini deinceps dilatio termini ad procuratorem concedatur, cum procuratores sint hic in
loco. Si quis vero diem juridicam acceptare voluerit, id admitti ei debet, sed non nisi
ad octo dies, in quo termino actor querelem suam in scriptis paratam habeat, ubi id
scabini pro cause magnitudine habere postulaverint; et eam ipsam querelam suam idem
actor reo convento tradat, qui octo dies ad respondendum habebit, sic quod in iis quatuordecem diebus et querela et responsum producatur et confirmetur.

Et deinde in eodem

bannito tempore debent partes utreque probationes suas nominare, ad quas probationes
cuilibet parti specialis terminus assignetur secundum exigentiam probationum, h. e. ad
eam probationem, quam habere pars potest intra urbem octo dies, intra terras has
Prussie ter quatuordecem dies, extra terras Prussie tres menses, ultra mare et arenam
annum et diem.
P ostremo

83
Postremo cum quispiam civium habebit aliquid contra consulatum vel officialem dni. episcopi, MDXXVI.
de quo queri velit, is injuriam et querelam suam coram nobis aut posteris nostris, regibus
Polonie, uti suis legitimis hereditariis dominis, jure mediante, deponere et justitiam que
rere debebit, neque id cuipiam negari vel prohiberi possit.

Qui vero contrarium fecerit

et querelam suam ad communes cives vel plebem detulerit, u t tumultum et motum po

pularem excitaret, ultimo supplicio puniri debet.
Omnes autem et singule constitutiones et articuli suprascripti teneantur et observentur dili
gentissime sub debito fidelitatis et subjectionis ac sub penis gravissimis, tam a magistratu
quam ab omnibus incolis et advenis hujus civitatis nostre gdanensis, ad arbitrium fiostrum
aut successorum nostrorum, regum Polonie, ita ut per nos vel ipsos successores nostros
pro temporum vicissitudine et necessitate mutari reformari, minui, augerive semper possint.
In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus est impressum.

Datum in civitate

nostra gdanensi fer. VI prox, ante festum S. Marie Magdalene.

LIX. Alie Constitutiones militarem et

civilem ordinem totamque Prussiam concernentes.
Sigismundus Rex Polonie etc.

Significamus tenore presentium quibus expedit universis: Cod. Kon,

^od
Quia consulere volentes multiplicibus erroribus et abusibus, qui cum in divinis, tum etiam

humanis rebus inoleverant in terris et civitatibus nostris Prussie, venissemus huc ad eas
dem terras, omnibus aliis negotiis nostris intermissis, et auspice domino Deo recte omnia
que reformatione indigebant, confecissemus, etiam ad futurum deinceps bonum regimen,
constitutiones et ordinationem opportunam in ipsis terris relinquere, opere ptetium esse
duximus. Proindeque de consilio et consensu omnium consiliariorum et nunciorum com
munitatis tam militaris quam etiam civilis ordinis infrascriptas constitutiones edidimus et
promulgavimus.
Inprimis quisquam palatinus habeat apud se exemplum seu copiam privilegii terrariim Prussie et illud unicuique petenti ostendet et coram eo legi faciet,

quod nos manutenere et

secundum ipsius tenorem dignitates, officia et capitaneatus solis indigenis conferre dignabimur.
Ceterum cum jus culmense, quo potissimum Prussia utitur, scripturis saltem autenticis nusquam reperiatur esse sancitum, multaque propterea oriantur incommoda, Venerabiles et
egregios devote nobis dilectos Tidemannum Gise, custodem et canonicum varmienseiil,
Matiam Sliwniczki, canonicum gnesnensem, Achacium Freunt, canonicum varmieriSem,
Franciscum Soldaw et Philippum Holkner, legum licentiatum1, designavimus, u t hdc anno
ad Cal. Octobris Marienburgi conveniant et hujusmodi jus cum ejus cbnstitutionibtis ^as
sim colligant diligenterque conscribant, ut deinde typis excussum et eVttlgattfm ad omiiiu&
tiotitiam perveniat firmiterque a cunctis observetur.
U*

Judicia

84
M DX XVi.

Judicia autem terrestria in singulis palatinatibus quotannis bis serventur ita, ut in palati
natu culmensi primum judicium feria tertia post Lainperti celebretur, in aliis autem pala
tinatibus juxta veterem consuetudinem observentur. Ex quibus quidem judiciis terrestri
bus appellationes ordinarie fiant ad conventus generales terrarum Prussie, a conventibus
autem generalibus ad regium tribunal nostrum donec alterutra partium tres conformes
sententias obtinuerit.
Ut autem frivole et temerarie appellationes nonnihil cohibeantur, quisquis a judicio terrestri
ad conventum generalem appellaverit,

tres marcas in judicium reponat.

ventu generali ad nos appellatum fuerit,

sex marce deponantur,

Si vero a con

et si appellans coram

judicio appellato succubuerit, in usum publici judicii, in quo erant reposite, cedant, alioquin parti restituantur.
Nec palatini judicent causas ad jus terrestre spectantes, nisi de consensu partium, et pro
vocantes ad judicium terrestre remittant, exceptis causis levioribus, que videlicet valorem
X marcarum non excedunt. He quidem sine strepitu judicii de semplici et plano ab eis
componi possunt; in causis autem sanguinis et facto recenti deprehensis indilatam justi
tiam ministrent, nec partes contendentes ad componendum amice inter se controversiam
cogant, nec ullas penas exigant, nisi per judicium decretas, quarum penarum tertia pars
judicio terrestri, relique due partes palatino loci cedant.
Palatini et capitanei citati tam in judicio terrestri quam conventuum publicorum respondere
sint obligati, exceptis actionibus super bonis nostris regalibus emergentibus. Capitanei a u
tem juxta continentiam privilegii terrarum Prussie sint indigene possessionati, ratione
quarum possessionum suarum judicio terrestri sunt subjecti.
Statuimus preterea, ut communibus consiliariorum votis notarius terrestris nobilis possessionatus, linguas necessarias callens et alias ad officium hoc idoneus eligatur, qui cum ju ra
tus fuerit, exclusis tam ecclesiasticorum prelatorum quam civitatum et aliorum notariis,
solus secretis consiliis et conventuum publicorum judiciis intersit, literas et acta judiciaria
diligenter conscribat ac ju ra partium in judicio producta fideliter custodiat.
Ut autem temerarie litere amputentur, commissarios sive judices delegatos non deputabimus
in causis ad judicium terrestre spectantibus, et minus in eo jam pendentibus, nisi per
appellationem ordinariam, de qua superius jam dictum est, a sententia definitiva seu interlocutoria jam lata ad tribunal nostrum devolute fuerint, exceptis causis limitum bonorum
nostrorum regalium, nec judices delegatos seu commissarios, a quibus semel appellatum
est, in eadem causa denuo deputabimus, aut causam ad ipsos remittemus. Non enim ve
risimile aut honestum videtur, quod judex pristinam suam sententiam retractet, aut aliter
postea judicet quam antea judicaverat.
Conventus autem publici seu generales juxta proximam ordinationem nostram in Prussia
quotannis bis celebrentur, verno videlicet tempore Dirsavie ad diem S. Stanislai, tempore
autem autumni in Graudencz ad diem S. Michaelis, conventus autem peculiariter per nos
instituendus locum et diem ex nostro arbitrio sortietur.
Ad predictos conventus omnes cause tam ex civitatibus quam judiciis terrestribus per ap
pellationem devolvantur et etiam sine speciali commissione nostra judicentur. Deinde
vero

85
vero et non antea ad supremum tribunal nostrum remittantur parte provocaute,
prosequendam appellationem a judicibus legitimus terminus prefigatur.

cui ad MDXXVI.

Quam appellatio

nem, si intra unius anni spatium non prosequetur, prior sententia juxta juris communis
dispositionem in rem transeat judicatam et executioni demandetur.
Ante conventum vero publicum, per nos et successores nostros singulariter constituendum,
in singulis palatinatibus, culmensi videlicet, marienburgensi, Pomeranie, fiat nobilitatis con
ventio particularis, quam secundum morem antiquum palatini ex singulis districtibus palatinatus sui ad aliquem locum convenientem literis suis convocent, ut nuncii ad hujus
modi conventum mittendi eligantur. Qui autem vocatus non comparuerit, penam duarum
marcarum pendet, cujus medietas palatino ejus loci, altera vero medietas erario publico
proveniat.
At cum frustra sententie ferantur, nisi legitime executioni demandentur, volumus et irrefra
gabili constitutione sancimus, ut deinceps unusquisque cujusvis conditionis vel eminentie
fuerit, rei judicate sine omni contradictione cum effectu pareat et obsequatur, alioqui lo
corum palatini, nullo alio a nobis mandato expectato, legitimam exequutionem faciant, ad
juncto sibi, ubi cause conditio id postulaverit, capitaneo et nobilibus illius districtus, aut
etiam, si necessitas exigerit, omnibus et singulis vasallis nostris seu nobilibus illius palatinatus, quos ad assistendum illi sub jusjurandi debito et amissione feudorurn obligatos
esse decernimus. Si vero majori potentia sit opus, negotium ad nos referri volumus, ut
opportunis rationibus rebus provideamus.
faciendas justitiamque oppressis

Palatinos similiter ad hujusmodi exequutiones

administrandum jusjurandum

nobis

prestitum

adigat.

Quos etiam si remissiores fuerint L flor, ungarie. pena plecti volumus. Cujus mulcte me
dietas parti, cui justitia denegata est, altera vero medietas erario publico terrarum Prus
sie cedat. Ubi autem quis exequutioni violenter resistere convictus fuerit, pena banni
sive proscriptionis ac bonorum confiscatione irremissibiliter puniatur. Ex quibus bonis
parti lese primum fiat satis, quod reliquum fuerit, predicto fisco applicetur.
Statuimus preterea, ut nullus capitaneus, nobilis, civis aut quivis alius, cujuscunque condi
tionis existat, personis castris, domibus aut possessionibus alicujus ullam violentiam in
ferre, incursiones facere,'^in publicis stratis insidias ponere presumat; super iis convictus
ju x ta antiquum plebiscitum terre culmensis capitali pena puniatur.

E t cum aliquis nobi

lis decreto publici conventus, judicio palatinorum aut terrestri capitur, quod sub certis
penis in potestatem aut carcerem civilem non tradatur, sed in manus palatinorum. Si
quis autem in civitate, ubi nulla arx est, capiatur et auctoritate conventus, palatini aut
judicii in carcerem civilem conjicitur,

in potestate eorundem et non civitatis permaneat,

fidejussoria autem cautione a carcere hujusmodi liberetur, nisi causa fuerit criminalis.
E t ut sub pena XX flor, ungaricalium, quorum medietas palatino, altera parti lese cedat,
absque ulla remissione persolvenda, nobiles et eorum subditi autoritate seu potestate civili
non capiantur, detineantur aut arestentur, nec nobiles autoritate propria capiant aut deti
neant cives aut eorum subditos, sed unusquisque coram judicio suo ordinario conveniatur et justitiam requirat.
Preterea

86
M D X X V I.

Preterea ne in fluminibus Prussie, presertim navigabilibus, et item Fehres, Broe et Bda, ac

etiam Rede in districtu puczfeoviensi obstacula fiant, ut tam piscibus quam navibus et
lignis liber transitus permittatur, nisi quis speciale privilegium super hoc habuerit.
Nobilibus autem, qui habent privilegium piscandi in lacubus nostris regiis et testibus fide
dignis probare possunt, se fuisse in possessione piscandi, et quorum vel limites aut ager
stagnis nostris regiis adjacet, his quidem piscatio permitti debet, sed parvis retibus duiitax at ad usum et mensam eorum propriam non autem ad vendendum; ea tamen conditione, ut retia castrensia in hieme primos habeant tractus et eo tempore, quando pisces,
qui germanice 99reffem polonice vero klescz vocantur, semen aut fetum emittunt, nulli
liberum sit in lacubus nostris regiis piscari, ne hujusmodi piscium fetura in augmentando
impediatur.
E t preterea ut ecclesiastici bona terrestria ecclesiis adseribenda et approprianda sive incor
poranda absque speciali consensu nostro a modo non nisi a suis vasallis emant, ne obse
quia nobis ex ipsis debita intereant, pro se vero privatim illa emere possunt, que si in
vita sua non alienarint aut cuipiam non donaverint, ad eorum propinquos et consangui
neos devolvantur.
Similiter ne civis au t ignobilis quispiam^ bona terrestria emat, si vero jam empta possideat,
non per conductitias sed proprias personas servitia seu obsequia debita ad bellicum ex
peditionem de ipsis sub eorundem amissione prestet.
Nec omnino liceat a modo rusticis feras in nemoribus venari nec laqueos in silvis et agris
ponere, canes aut retia venatoria habere, alioqui in potestate dominorum sit, bombardas,
canes et retia hujusmodi auferre et pro qualitate excessus mandatum prevaricantes in
decem marcis, domino fundi applicandis, totiens quotiens punire, exceptis fossis pro lupo
rum captura, quas sine tamen cujusvis prejudicio quilibet cum consensu dominorum suo
rum habere potest. Simili modo nec palatini, capitanei aut nobiles alter in alterino fundo
absque voluntate dni. fundi venari, nec in silvis feras domare aut cicurire debet, quod
,;flofen vocant, sub amissione retium, equorum et curruum; bombardis autem nemo om
nino nec in propriis nec alienis silvia sub pena centum florenorum ungaricalium irremis
sibiliter solvendorum a modo u tatu r, cujus mulcte medietas nobis, altera erario publico
terrarum Prussie proveniet.
Volumus item ut in conventu generali prox, per universos consiliarios harum terrarum om
nium rerum vendibilium estimatio et justi pretii constitutio fiat utque diligenter respec
tus ad mensuras et omnia pondera habeatur,

ut dolus et deceptionis malitia vitari

possint.
E t item ut palatini et capitanei-diligenter fines terrarum observent, ne predones et grassa
tores ingrediendo et egrediendo impune grassentur, et item ne rustici cum cuspidibus,
lanceis, gladiis aut similibus armis publice aut privatim incedant eaque deferant, nisi a do
minis suis ad venationem vocati fuerint.
Districtius etiam inhibemus, ne Poloni a modo ab opificiis civitatum quarumlibet arcean
tu r, sed pari conditione cum Germanis et aliis nationibus adm ittantur, non obstantibus
hujus-

87
hujusmodi opificum contrariis constitutionibus, penarn iis, qui eos receperint infligenti*
bus, sub quingentorum flor, ungarie. mulcta per loci capitaneum pro fisco regio exigenda.
Ex quo item multorum querimoniis accipimus, quosdam officialium nostrorum presertim
Thucholiensium, pretextu mandati prohibitorii de invectione salis pregrini in Poloniam,
innocentibus antequam finibus terrarum appropinquent salem adimere. Quod quia iniquum
est, sub gravi indignatione nostra prohibemus, ne de cetero cuiquam adimatur, nisi ultra
fines transgresso.
Nobiles preterea districtus Slochow instar rusticorum, u t ligna ad arcem ducant, aut alia
servitia rusticalia faciant cogi nolumus, sed antiquam consuetudinem servandam esse de
cernimus.
Ad precludendas autem varias hinc inde obloquendi vias et controversiarum occasiones, que
solent oriri a civitatibus et oppidis contra nobiles et tabernatores tam seculariorum quam
spiritualium, qui coquunt et aliis per tunnas vendunt cerevisiam, ita ordinatum est: quod
nobiles pro utilitate eorum propria coquere libere possunt ipsam cerevisiam et si quid ex
illa eis superabundaverit, id vendant ad suas tabernas, verum negotiationem cerevisie non
exerceant, quod statui eorum foret indignum. Tabernatores vero, qui ultra tniliare dis
tant ab oppidis vel civitatibus et qui habent in suis privilegiis facultatem coquendi cere
visiam, coquere illam possunt, quantum ad propinandum in eorum tabernis sufficiet,
nequaquam tamen per integras et medias tunnas vendendi ipsam cerevisiam potestatem
habeant, sub pena decem marcarum toties quoties huic constitutioni contravenerint sol
vendarum.
Cum etiam mercatores et presertim peregrini sive exotici homines in nobilitatis ac civitatum
injuriam pelles, frumenta, humulum, linum et alia mercium genera in villis ac pagis clam
et publice coemere et negotiationes illicitas exercere soleant,

autoritate nostra regia fir

miter prohibemus, ne id de cetero fiat, statuentes, ut deinceps subditi dominorum, merces

et res suas vendibiles in proximas civitates ducant et in foro publico venales exhibeant,
legitima tamen dnorum. suorum cum pellibus ferarum et bestiolarum silvestrium ratione
habita, alioqui emptoribus equos et currus, venditoribus autem res venditas a prefectis
nostris adimi et confiscari volumus.
Mandamus insuper et ita omnino habere volumus, u t palatini debitores decimarum aratratralium et quorumvis ecclesiasticorum proventuum censuras contum aciter sustinentes ad
hujusmodi debitorum solutionem remediis opportunis compellant, ne ecclesiastici proven
tibus sibi debitis fraudentur.
Postremo ad tollendum errorem et incommoditatem ex varietate et adulteratione monete
provenientem, unanimi consilio decretum et institutum est, ut abolita in Prussia moneta
vetere, triplex nova sub nostris et terrarum Prussie insignis cudatur: videlicet grossi, so
lidi et oboli sive denarii, ita ut viginti grossi unam marcam, quadraginta autem grossi,
sive due marce, flor, ungricalem constituant, tres vero solidi grossum et sex oboli soli
dum.

Sitque ea moneta in grano, valore et estimatione polonice, que similiter nova cu

denda est, equaliter proportionata, ut grossus pruthenicus polonicum equet et solidus ter
narios duos, obolus vero obolum valeat, curratque hujusmodi moneta pruthenica regio
edicto

M DXXVI

88
MDXXVI.

edicto per totum regnum, Masoviam et Lithuaniam.

(Hoc tamen Ilis. Prussie dux usque

ad festum S. Martini prox, in deliberationem accepit.)

Que omnia et singula, u t premissa sunt, in omnibus suis punctis, conditionibus et articulis
rata et firma esse volentes de certa nostra scientia et deliberatione consensuque tam con
siliariorum nostrorum status utriusque, quam etiam nunciorum omnium terrarum nostra
rum Prussie statuimus et decernimus, robur debite firmitatis habere debere. Harum tes
timonio literarum , quibus sigillum nostrum est impressum. Actum et datum in civitate
nostra gedanensi fer. III* prox, post festum divisionis apostolorum.

LXX. Donatio perpetua Oppidi et bonorum Hela,

Portorii et rerum naufragio ad littus ejectarum
Civitati Gdanensi cum vectigali
a mercatoribus exigi solito, facta.
Quatuor millia annatim Regi ex Gedano solvi obligata.
i *>1 L *-1
In nomine domini. A m en! Quia illa, que perpetua futura sunt., literarum munimentis coraCod' R'
mendari solent, ideo nos Sigismundus etc. manifestum facimus universis, presentibus et

Cod. Korn.

futuris: Quod cum in civitate nostra gdanensi primum seditiones intestine, deinde om
nium divinarum et humanarum rerum perturbationes exorte essent et ob id in summo
discrimine civitas ipsa constitueretur, nosque ad illam liberandam et in pristinum statum
reducendam non sine gravi incommodo et difficultate nostra huc venissemus, multoque
labore et cura omnia divina et humana in veterem conditionem et ordinem, gratia omnipotentis Dei, ad plenum restituissemus, cujus beneficentie nostre spectabiles proconsules,
consules, scabini ac tota communitas gdanensis singularem rationem habentes et sue gratitudinis erga nos perpetuum testimonium extare volentes, nobis et posteris nostris omni
bus, regibus Polonie, ultra hec duo milia flor, ungaricalium, boni auri et justi ponderis,
que nobis quotannis vigore privilegiorum suorum a divo olim Casimiro, rege, genitore
nostro charissimo, dicte civitati concessorum solvere tenentur, sine quavis derogatione
eorundem privilegiorum atque jurium suorum, se ad quatuor milia marcarum pruthenicalium levis monete annuo solvenda obligassent, prout harum serie literarum mediante se
obligant. Nos vicissim ejus gratitudinis et obsequii erga nos exhibiti grati existentes et
dictorum civium gdanensium bonum statum ac continuum incrementum promovere eosque
de nostra clementia consolatiores reddere cupientes,

prefatis proconsulibus,

consulibus,

scabinis et universis civibus gdanensibus oppidum et bona nostra Hela nuncupata, que
hactenus sine privilegio predecessorum nostrorum, tamen u t asserebant in compensationem
aliorum bonorum suorum , que Sermus. olim genitor noster, dnus. rex Casimirus, tunc
magistro generali ac ejus ordini Theutonicorum in Prussia dederat, tenuerunt, cum omni
bus

89
bus et singulis eorundem bonorum juribus, proprietatibus, judiciis, utilitatibus, proventi- MDUTt
bus, fructibus et emolumentis, quibuscunque nominibus appellentur, que sunt, aut etiam
in posterum fieri possunt, nullis exceptis, de certa nostra ac consiliariorum nostrorum tam
regni nostri Polonie, quam harum terrarum ac civitatum nostrarum Prussie scientia, con
silio et consensu donanda et inscribenda duximus donamusque et inscribimus jure perpe
tuo et hereditario possidenda, tenenda, habenda et utifruenda. Preterea eidem civitati
nostre gdanensi ejusque universe communitati eam pecuniam, quam ab omnibus et singu
lis mercatoribus ac negotiatoribus undecunque in portum gdanensem cum navibus et mer
cibus suis cujuscunque generis applicantibus pro restauratione conservationeque ejusdem
portus sui gdanensis, antiquitus sub vulgari eorum vocabulo 5)3foIgeIt exigere et suble
vare consueverunt, ex regia munificentia nostra et consensu predictorum consiliariorum
nostrorum perpetuo concessimus, dedimus, donavimus et per presentes literas nostras
concedimus, dam us, inscribimus et appropriamus, ita ut a qualibet marca de omnibus et
singulis navibus, rebus ac mercibus per hunc portum dicte civitatis, hinc quocunque m it
tendis et huc adducendis advehendisque duos denarios pruthenicales exigere, sublevare et
in usus suos beneplacitos nunc et in evum convertere ac pro civitatis sue commodo et
utilitate applicare valeant.

Predicta vero quatuor milia m arcarum , que solvenda nobis

perpetuo obligarunt, hoc modo nobis solvere tenebuntur, vid: duo milia marcarum pruthenicalium pro festo annunciationis S. Marie, domine nostre, alia duo milia pro festo S.
Michaelis, incipiendo primam solutionem a prox, festo annunciationis beate Marie de anno
futuro vid:

MDXXVII et deinceps singulis annis in perpetuum.

nostri perpetuam voluntatem et deliberationem adjicientes,

Hanc preterea animi

ut si que res sive merces ex

quocunque naufragio ad universum ejusdem civitatis littus pervenerint, quas dispositioni

nostre et successorum nostrorum reservatas esse volumus et reservamus, quod ille ipse
res in fideli custodia burgrabii ac totius magistratus gdanensis conserventur tamdiu, quoad
dominus aut heres earundem rerum et mercium ex naufragio provenientium comparuerit
et illas jure repetierit, et dum cognoscetur, quod hujusmodi merces in suo valore durare
nequeant, habebit burgrabius noster gedanensis cum ipso magistratu potestatem eas ven
dere et pecuniam inde provenientem asservare, casu vero quo tractu convenienti temporis
nemo compareret, qui hujusmodi jus suum et res illas ad se pertinere, possit docere, ex
tunc ipse burgrabius gedanensis simul cum magistratu ibidem nos de eis ipsis rebus in
formare et certiores reddere tenebitur, ut nos et successores nostri de illis disponere va
leamus. Idem per omnia observari debet in bonis caducis sine legitimis heredibus post
obitum relictis et ad nos ex superioritate nostra devolutis, que pariter fidei et cure bur
grabii ac totius magistratus gedanensis committimus et dispositioni nostre et successorum
nostrorum reservari volumus et reservamus modo premisso, reliqua omnia, que alias
ipsi civitati gedanensi per predecessores nostros donata sunt, et ei provenire solebant,
eisdem subditis nostris gedanensibus pleno jure relinquentes.

In quorum fidem etc.

Da

tum in civitate nostra gedanensi sabbato prox, ante festum S. Marie Magdalene.

Acta

Tomiciana.

Tomus V III.

12

LXI.

90

LXI. Confirmatio Privilegiorum, Civitati Gedanensi

concessorum, per Sigismundum, Regem, facta.
rtU - u U
MDXXVI. j n
Cod. Korn.

nomine domini. Amen.

Ad perpetuam rei memoriam.

Quia inter egregia regum et

f

principum facta ea potissima censentur, que de clementia et liberalitate proficiscuntur ac

ea uti reliqua temporaria sunt fluxa, nisi literarum monumentis fuerint memorie com
mendata, proinde nos Sigismundus etc. manifestum facimus tenore presentium universis
et singulis presentibus et futuris harum notitiam habituris. Quia cum nos omnibus sub
ditis nostris ju ra, privilegia et immunitates eorum justas et legitimas manutenere consue
vimus et civitatem nostram gedanensem pro ejus in nos obsequiis et meritis cupimus non
solum in statu et regimine suo conservare, verum etiam majori favore et beneficentia
nostra regia semper augere et promovere, omnia et singula ejusdem civitatis gedanensis
vetera jura, privilegia, munimenta, libertates immunitates, plebiscita, statuta et quascun
que alias consuetudines laudabiliter introductas et a divis olim regibus Polonie ceterisque
retroactis principibus, ducibus et aliis predecessoribus nostris, tam spiritualibus quam secularibus, quibuscunque titulis et dignitate insignitis et sub quibuscunque verborum formis
concessa ac impetrata in omnibus et singulis suis punctis, clausulis et articulis, quorum
omnium et singulorum tenorem et seriem pro sufficienter hic expressis habere volumus,
confirmamus, ratificamus, approbamus et reintegramus omniaque et singula in ipsis pri
vilegiis et immunitatibus eorum contenta robur et firmitatem perpetuam obtiuere volumus
et decernimus. In cujus rei testimonium sigillum nostrum est presentibus appensum.
Actum et datum in civitate nostra gedanensi, Sabbato prox, ante fest. Marie Magdalene.

LXII. Contributio decennalis in Gedano

pro Rege instituta, cujus tercia pars
vicissim Gdanensibus donata.
(M . Korn.

Sigismundus etc. Quia cum proconsules, consules, scabini atque universi cives et communi
tas gedanensis metientes apud se propensam erga se gratiam et clementiam nostram nunc
maxime, dum in varios errores et gravissimos casus seditione quorundam nebulonum et
sceleratissimorum hominum prolapsi essent et nos in propria persona magnis et arduis
regni nostri negotiis omissis ad eos relevandos et in pristinum statum atque tranquilli
tatem reducendos venissemus divinoque auspicio et favore omnia tam divina quam etiam
humana exacte restauravissem us, volentes illi pro sua erga nos fide, integritate et obser
vantia singularem animi sui gratitudinem declarare, contributionem generalem universis et
singulis harum terrarum et civitatum Prussie subditis et incolis status utriusque pro nobis
hac vice in triennium laudatam et institutam , non solum acceptarunt, verum etiam illam
tam

91
tam de braseo, quam etiam aliis frumentorum generibus ad septennium deinde proxime liOXXVb
futurum, pro nobis instituerunt et prorogarunt eam, que addito hujusmodi septennio ad
decem annos integros dandum et solvendum polliciti sunt et se obstrinxerunt.

Nos vero

vicissim rationem habendo meritorum prefatorum proconsulum, consulum totiusque com

munitatis gdanensis, qui coram nobis sufficienter ostenderunt, dictam civitatem nostram
gedanensem ab iis, qui se paulo ante ad regimen et magistratum civitatis frivole et tcmere ingesserunt, et alias gravissimis debitis involutam esse, quorum quidem debitorum
summa LXXIX milia DLXV marcas numeri et monete pruthenicalium excedit, eisdem
proconsulibus, consulibus totique civitati gedanensi de prefata decennali contributione ter
tiam partem ad ipsa debita exolvenda reliquimus et assignavimus prout donamus, relin
quimus et assignamus per presentes. In quorum etc.

LXIII. Philippus Bischoff Burgrabius

novus Gedanensis creatus.
i/l 2*0^-*
Sigismundus etc. Significamus etc. Quia nos cognitam et compertam habentes singularem Cod. Koi*.
fidem plenam et in rebus agendis dexteritatem fainati Philippi Bischoff, proconsulis civi
tatis nostre gedanensis, quam cum alias semper, tum maxime in tumultu proxime preterito ejusdem civitatis nostre per nonnullos homines seditiosos excitato demonstravit, ip
sum in burgrabium nostrum gedanensem creavimus et constituimus ac presentibus literis
nostris creamus et constituimus hinc ad unius anni decursum.
Quocirca vobis famatis proconsulibus, consulibus, civibus totique communitati civitatis istius
nostre ac aliis, quorum interest, mandamus: ut ipsum Philippum Bischoff pro vero et leB
gitimo burgrabio nostro habentes illique honorem debitum exhibentes in iis omnibus, que
ejus officium concernunt, in effectu irrecusc obediatis ac in omnibus negotiis ad eum ra
tione hujus officii sui burgrabiatus libere exercere juxta antiquam consuetudinem permittatis. Pro*gratia nostra iion aliter facturi. Datum Gedani sabbato prox, ante festum S.
Marie Magdalene.

LXIY.

Prerogativa Bischoffi de non eundo

ad Pretorium.
S.

Significamus etc.

Rex

P.

I\

Quia nos habentes rationem virtutis, fidei ac eximiorum meritorum famati

Philippi Bischoff, procons. et burgr. civitatis nostre gedanen., erga nos et rempublicam
ejusdem civitatis considerantesque, illum esse valetudinarium hominem et grandeve et pro12*
vecte

m *
C:>d. Kor*.

MDXXVi.

vecte etatis, que omnibus incommodis obnoxia est, si quiete careat: eundem Philippum
Bischoff, ipsis ejus meritis exigentibus, hac prerogativa donandum et dignandum duximus
et harum serie literarum donamus et dignamur, quod non teneatur ire ad pretorium ad
:j curanda et obeunda negotia civitatis, nisi quando ei per valetudinem licebit, et id supra
incommodum illius facere poterit. Quod ad universorum et singulorum, quorum interest,
notitiam deducimus per presentes, mandantes vobis famatis procoss. et coss. sculteto, sca
binis totique communitati ipsius civitatis nostre gedanensis: ut eundem Philippum Bischoff
in hac prerogativa et libertate, illi per nos gratiose concessa, conservetis et ab aliis, quo
rum interest, conservari faciatis. Harum etc.

LXV.

,
Cod.

Korn.

Donatio ducentarum quinquaginta marcarum

Phil. Bischoffo ad decennium.

'

Significamus etc.

S.

R ex

P.

Quia nos habentes rationem virtutis et fidei et eximiorum meritorum fa

mati Phil. Bischoff, proc. et burgr. nostri gedanen., erga nos et rempublicam civitatis hu
jus nostre gedanen. cum alias sepius tum maxime his temporibus per eum constantissime
exhibitorum, quando ipsa civitas nostra gedanen. per nonnullos homines insolentes et fac
tiosos multis ac variis seditionibus et tumultibus tam in divinis quam humanis rebus
plurimum turbata et agitata fuit, quam a magno casu et discrimine, quod ex ipsorum ho
minum factiosorum perfidia et machinationibus ei imminebant, opera, studio, vigilantia
solertia prudentiaque sua cum non vulgari laude, neglecta et posthabita prorsus satis
longo tempore re sua familiari, usque ad felicem nostrum adventum immunem conserva
vit, quo se nobis ac omnibus consiliariis ac proceribus status utriusque regni et terrarum
nostrarum Prussie plurimum gratum reddidit et acceptum volentesque pro tam egregia
opera et meritis predictis eidem Philippo Bischoff condignam remunerationem facere, munificentieque et gratie nostre erga illum testimonium etiam ejus posteris relinquere, dedi
mus et donavimus damusque et donamus per presentes prefato Phil. Bischoff et ejus le
gitimis heredibus etr successoribus CCL marcas pruthenicales leves singulis annis ad de
cennium ex contributione Cziseil (Schoss) ipsius civitatis nobis decreta et instituta, eidem
Philippo numerandas et consignandas. Quocirca tibi generoso Joanni Balinski, castellano
gedanensi ac terrarum nostrarum Prussie et castri Marienburg thesaurario, et cuilibet alteri
thesaurario earundem terrarum Prussie, pro tempori existenti, committimus et mandamus:
ut ipsi Philippo Bischoff et ejus legitimis successoribus per tempus decennii supra expres
sum ex prefata contributione Csisel CCL marcas pruthenicales leves, uti premissum est,
extradas, de quibus pro singulis annis et ratis idem Philippus vel ejus successores te quietabunt. Nos vero eorum quitantias perinde atque nostras proprias suscipiemus successoresque nostri suscipient.

Pro gratia nostra non aliter facturus.

Harum etc.
LXVI.

LXYI.

Donatio LXXX Marcarum Magistro

Ambrosio Storm ad decennium.
k

S.

Rex

P.

;Vr

Significamus etc.

Quia nos egregii et famati magistri Ambrosii Storm, consulis gedanensis, MDXXVi.
. . .
a
Cod. Korn*
in prospecto habentes fidem erga nos et rempublicam civitatis nostre gedanensis diutur-

naque servitia,

que ipsi civitati gedanensi in notariatus officio ac legationibus apud nos

et alios reges et principes christianos variasque exteras nationes et gentes non minus se
dulo quam solerte fideliterque et honorifice exhibuit, volentesque ad nostra et ejusdem
civitatis nostre gedanensis futura obsequia illum ac ejus successores magis devinctos red
dere, dedimns illi et ipsius ejus legitimis successoribus dainusque et donamus per presen
tes LXXX marcas pruthenicales leves singulis annis ad decennium ex contributione Czise
ipsius civitatis nostre gedanensis nobis decreta et instituta eidem Ambrosio Storm nume
randas et consignandas.

Quo circa etc.

LXVII. Restitutio Eerberi ad dignitatem et locum

proconsularem et immunitas a civilibus officiis.
S.
Significamus etc.

'

Rex
r

; / ()

P.

M l*A'

*.;;v * - i t i n j t t n i - m v ' ( i t j

Quod cum transacto anno nobilem sincere dilectum Ebrehardum Ferber, Cod* Korn.

capitaneum nostrum derschoviensem, cum suis litis consortibus e civitate et m agistratu

gedanensi populari tumultu injuste ejectum, per sententiam nostram definitivam restituis
semus ac realitcr restitui mandassemus civitasque ipsa seditionum incendio estuans nostris
mandatis non paruisset: nos ubi ipsius motus intestinos nostra presentia discussissemus
statumque ejus remque publicam, domino fortunante, tranquillum reddidissemus, senten
tiam nostram predictam ipsi exequentes, prefatuta Ebrehardum cum suis litis consortibus
civitati loco proconsulari, magistratui ac dignitati pristinis in celebri senatus nostri regii
procerum et aulicorum nostrorum aliorumque hominum frequentia, solenniter ac realiter
restituimus suisque locis corporaliter residere fecimus.
sul deinde surgens ajebat:

Ex quo idem Ebrehardus procon

se magnam etatis sue portionem publicarum functionum mu-

nere oneratum exegisse et rerum communium civitatis administratione innumeros labores

ac molestias pertulisse, quas ingravescente jam senio, aine suo magno incommodo prestare a modo non posset ; proinde magistratu se abdicare cupiens, humiliter nobis suppli
cavit, ut eum una cum Jacobo Rese, genero suo, consule, ab hujusmodi rerum publicarum
functionibus et administrationis onere exauctorare et absolvere dignaremur.

Nos hujus

modi petitionis equitate moti, eundem Ebrehardum Ferber, proconsulem et Jacobum Rese,
consulem, a predictis rerum publicarum muneribus exonerandum et absolvendum duximus
et

94
M D X X V i.

ct autoritate nostra regia, honore et fama utriusque liberorumque ac posterorum suorum

illesa ac inviolata permanente, veteranorum militum more presentibus exoneramus et ab
solvimus et liberos dimittimus. Ceterum volentes eundem Ebrehardum ob integram in
nos et inclytum regnum nostrum fidem et devotionis studium uberiore regie benignitatis
clementia decorare ac virtutum suarum et in rem publicam merita sublimius provehi, ip
sum in nostrum terrarum Prussie consiliarium sublimavimus ac presentibus sublimamus
ac provehimus. Ad quod eum recipi, admitti et communibus consiliis tam publice quam
privatim interesse nec non pro consiliario nostro ab omnibus haberi ac censeri volumus.
In quarum etc.

LXYIH.

VW*
I

Cod.

Korn.

Decretum pro Ebrehardo Ferbero

et litis ejus Consortibus. ')
S.

Rex

P.

Significamus etc. Quod cum anno MDXXV die XXIV* mensis Aprilis inter nobilem Ebre
hardum Ferber, capitaneum nostrum dirszowiensem, Jacobum Ruse et Hiliebrandum Ferber,
ejus litis consortes, ex una et civitatem nostram gedanensem ex altera parte sententiam
nostram diffinitivam Cracovie tulissemus eandemque civitatem in XII flor, ungarie. milli
bus in auro predicto Ebrehardo cum litis consortibus condemnassemus, expensarum litis
taxationem nobis reservantes, ipsaque civitas variis seditionum fluctibus agitata et proinde
innumeris necessitatibus pressa, prefate nostre sententie sine magno sui detrimento ac dis
crimine parere et satisfacere non potuisset, nos cum illius motus comprimere ac statam
ejus in bonum ordinem reponere suscepissemus, inter alia etiam animum adjecimus, quo
predictam causam, que ad communem tranquillitatem promovendam non parum momenti
habere videbatur, rationibus opportunis ipsam civitatem non nimium gravantibus, nec predictum Ebrehardum intolerabiliter damnificantibus componeremus et jam tandem fine le
gitimo absolveremus, maturo itaque senatus nostri regii consilio et deliberatione prenominatam sententiam nostram moderantes, eodem Ebrehardo nobis officiose obsecundante,
statuimus et decernimus ac presentibus declaramus: quod proconsules, consules, scabini
et tota communitas gedanensis totius civitatis nomine Ebrehardo Ferbero et ipsius litis
consortibus, heredibus et successoribus loco XII milium flor, ungaricalium in auro, in
quibus condemnata fuit, et expensarum litis ac debitorum omniumque aliorum occasione
prefate sententie nostre debitorum XII milia marcarum pro tempore currentis inonete pruthenicalis, in sex annis sese continuo sequentibus sine omni exceptione et renitentia sol
vere debeant,

Ita ut diem dive Marie Magdalene ab anno MDXXVII 0 inchoando et de

inceps duo marcarum pruthenicalium milia annua pendant,

donec integra XII milium

) Moderatio seutentie super summa pecuniaria io qua Gdanenses condemnati erant Ferbero.

(Cod R.)

marcarum

95
marcarum summa totaliter fuerit persoluta.

Quod ut ea facilius facere possent, tertiam MDXXVI.

partem decennalis contributionis nobis prestande precipue in eum usum eidem civitati
benignitate regia condonavimus. Ceterum si prenominati proconsules, consules, scabini,
communitas aut civitas nostra gedanensis hoc nostrum moderationis decretum ingrata vio
laverit pecuniamque supradictam in promisso termino quotannis adnumerare recusaverit
distuleritve, eundem Ebrehardum heredesque et successores ipsius in corporabilem et
realem possessionem villarum ac omnium bonorum terrestrium prefate civitatis nostre
gedanensis in locis editioribus sitorum, vernacula lingua bie >oge nuncupatorum induci
et imponi volumus, ita ut pacifice illis uti et frui possit, donec ei de preteritorum ter
minorum rata cum effectu fuerit satisfactum. E t proinde u t hec omnia legitimam exequutionem consequantur: vobis Mgcis. Georgio de Baysen, marienburgensi, et Georgio de
Konopat, Pomeranie palatinis, vestrisque in palatinatibus hujusmodi successoribus sub
gratia nostra mandamus et omnino ita habere volumus, ut quam primum vobis constiterit,
proconsules, consules, scabinos et communitatem seu civitatem gedanensem huic nostre
constitutioni ac decreto contravenisse, nullo alio mandato a nobis expectato, prefatum
Ebrehardum et ipsius heredes et successores in ejusmodi bonorum possessionem auctori
tate nostra regia corporaliter induci, 9ine cujusvis impedimento curetis. Si vero ambo adesse
non possitis, alter vestrum exequatur. Postremo ut idem Ebrehardus ex predicta civitate
nostra gedanensi mutuam sentiat benivolentie et amoris sui in patriam vicissitudinem,
personam ac domum suam in qua Gedani residere consuevit et nunc residet, ab omnibus
pensionis et datiarum oneribus, servitute civili ac singulis aliis gravaminibus, donec ipse
vixerit,

liberos et immunos esse decernimus.

In quarum etc.

Data Gedani ante f. S.

Marie Magdalene.

LXIX.

In nomine domini. Amen.

Privilegium super bona Stangenbergk

Ferbero concessa.
Ad perpetuam rei memoriam.

Cum omnium rerum , que sem- ood.

Korn.

piterne sunt facture, nulla alia major firmitudo oxcogitari potest quam ea, que fit, lite- Cod' R'
rarum monumentis memorie commendata, proinde nos Sigismundus etc. etc. significamus
tenore presentium etc. Quia cum generosus Ebrehardus Ferber, capit, noster derszoviensis, coram nobis exposuisset, quod litere et rnonimenta sua super ejus bona hereditaria
Stangenbergk, predecessoribus ipsius per nostros predecessores concessa, tempore bellorum
in his terris nostris Prussie gestorum aut aliquo alio sinistro eventu essent deperdita supplicassetque, ut in vim et loco ipsorum munimentorum deperditorum novas literas seu
novum privilegium nostrum super ea ipsa bona hereditaria Stangenbergk illi dare et con
cedere dignaremur: Nos ejusdem generosi Ebrehardi Ferber supplicationi juste annuentes
ac certo edocti a nonnullis terrarum nostrarum Prussie, prenominata bona Stangenbergk
esse propria et hereditaria prefati Ebrehardo, ipsuinque et predecessores ejus in continua
q u ie ta

96
MDXXVi.

quieta et pacifica possessione eorundem bonorum hactenus extitisse, presentes literas super
eadem bona prefati Ebrehardi Ferber loco priorum literarum amissarum dandas et con
cedendas duximus, damus et concedimus harum serie literarum, per ipsum Ebrehardum
ejusque vero heredes legitimos et successores ea ipsa bona Stangenbergk, cum omni jure,
dominio et proprietate ita late longe et circumferentialiter, prout in suis finibus et te r
minis ab antiquo consistunt cum omnibus et singulis eorum juribus, censibus, fructibus,
redditibus, proventibus, agris, cultis et colendis, colonis, hortulanis, locatis et locandis,
campis, pratis, pascuis, curiis, prediis, areis, hortis, silvis, nemoribus, mericis, pinetis,
rubetis, mellificis et meile ex eis proveniente, aquis, rivis, paludibus, fluviis, piscinis, pis
caturis, stagnis, lacubus, molendinis, constructis et construendis, et eorum emolumentis
aliisque pertinentiis et utilitatibus ad predicta bona ex antiquo pertinentibus, que nunc
sunt et in posterum humana industria quomodolibet excogitare possunt, generaliter uni
versis ita quod generalitas specialitati nec specialitas generalitati non deroget, jure heredi
tario et perpetuo tenendum, habendum, utifruendum, quieteque et pacifice possidendum
ac donandum et in suos usus suorumque successorum beneplacitos convertendum, prout
ipsi generoso Ebrehardo Ferber predicto et ejus legitimis successoribus melius et utilius
videbitur expedire, ita tamen ut servitium bellicum, quod alii bona herrditaria possidentes
obire solent, quod ipse Ebrehardus prefatus et sui predecessores obeant et prestare de
predictis bonis teneatur, secundum consuetudinem terrarum nostrarum Prussie, et sui
successores, eorundem bonorum possessores pro tempore existentes teneantur.

In cujus

rei testimonium sigillum nostrum etc.

/

LXX. Immunitas Magistro Jacobo Forstenberger

a solutione censuum et facultas vendendi*
S.

J}
Cod. Kom. Significamus etc.

Rex

P.

Quia nos commendatam habentes virtutem in rebus agendis, fidem et

dexteritatem egregii magistri Jacobi Forstenberger, secretarii civitatis nostre gedanensis,

simulae in prospectu habentes plurima servitia ipsius, que per multos annos eidem civi
tati nostre et ejus rei publice non minus sedulo quam fideliter impendit et in hodiernum
studio indefesso impendere non pretermittit, volentesque eundem Jacobum Forstenberger
ad futura nostra et reipublice predicte civitatis nostre servitia alacriorem et obligatiorem
reddere ac illum in statu, conditione et re familiari sua gratia nostra commode relevare;
ipsum ab omnibus et singulis contributionibus et exactionibus in terris nostris Prussie,
presertim vero in civitate gedanensi, pro nostra et reipublice earundem terrarum Prussie
et ipsius civitatis gedanensis quacunque necessitate institutis et in statuendis immunem et
liberum fecimus ac presentibus literis nostris facimus et absolvimus; nec non etiam do
mum ejusdem Jacobi, in Gedano sitam, ab omnibus censibus et aliis oneribus nostris et
civi-

97
civilibus, quocunque nomine nuncupatis, eximimus et absolvimus presentibus literis nostris MDXXVT.
ad tempora vite sue ex trem a, damusque preterea et concedimus illi ex speciali nostra
gratia regia liberam facultatem et potestatem pannos quoscunque, ceram, olea quecunque
ac reliquas omnis generis res et merces vendibiles, quibuscunque censeantur nominibus,
in domo sua, quacunque illum pro tempore illic Gedani inhabitare contigerit, ad mensuram,
pondus et alio modo pro arbitrio et beneplacito suo vendendi absque solutione alicujus
census vel pensionis cuicunque persone vel personis et etiam sine quovis alio gravamine
reali vel personali et quarumvis personarum, cujuscunque dignitatis, preeminentie, status,
ordinis vel conditionis existant, impedimento et arresto non obstantibus quibuscunque
constitutionibus et plebiscitis ipsius civitatis nostre gedanensis etc.

LXXI. Ilestitutio Adriani Flint et Laurentii

Moler ad terras Prussie, antea proscriptorum.
S.
Manifestum facimus etc.

R ex

' J

P.

Quia tametsi Adrianum Flint et Laurentium Moler, quondam cives

nostros gedanenses, ex eadem civitate nostra gedanensi ac terris nostris Prussie proscrip
serimus easque illis perpetue vetuerimus: annuentes tamen supplicationibus consiliariorum
nostrorum earundem terrarum pro eis nobis factis, non ignarique ac immemores rerum
humanarum, que sub hac presertim temporum malicia, in que presens etas incidit, variis
casibus sunt obnoxie et in vitia proclives ac propense: ipsos, Adrianum Flint et Lauren
tium Moler eisdem terris nostris restituimus ac in gratiam nostram recipimus, permisi
mus ac etiam permittimus illis harum serie literarum, ut in civitate nostra elbingensi
domicilia collocare victumque sibi mercatura et alio quovismodo licito et honesto terra
et mari querere possint in omnibus terris et locis regni, Mg. ducatus Lithuanie et aliorum
dominiorum nostrorum, excepta civitate nostra gedanensi, quam, volumus, ut deinceps
non attingant, nec se illius negotiis immiscere aut commercia vel sodalitates aliquas cum
incolis illius habere audeant. E a tamen lege et. conditione ipsos Adrianum et Laurentium
hac gratia nostra dignati sumus et dignamur, ut inprimis prestent. de se cautionem fide
jussoriam sufficientem, quod constitutiones nos ras observabunt easque in omnibus exequentur seque, ut fides tranquillos et obsequentes subditos decet, conservabunt.

Quod

cum fecerint, volumus illos censere et habere pro civibus et subditis nostris juribusque
et libertatibus civitatis omnibus gaudere perinde ac alios cives nostros elbingenses, harum
quibus sigillum nostrum etc.

Acta Tomiciana.

Tomus VIII.

13

L X X IL

Cod.

Koro.

98

LXXH.

Holczhutter donatus civitate

Elbingensi.
S.

MDXXVI, 8 ignificamus etc.

Cod. FL*

Rex

P.

Quia nos ad preces consiliariorum nostrorum terre Prussie pro famato

Georgio Holczhutter, quondam cive nostro gedanensi, nobis factas, ipsum civitate nostra
elbingensi condonandum duximus ac harum serie literarum condonamus, sic quod in eadem
civitate nostra elbingensi domicilium collocare victumque mercatu, vel alio quovis modo
licito et honesto terra et mari sibi querere possit et pro cive nostro elbingensi censeatur
juribusque et libertatibus civitatis in omnibus gaudeat et potiatur; facimus preterea illi
plenam et liberam potestatem, civitatem nostram gedanensem, quando et quotiens illi col
libuerit resque et negotia ipsius exposcent, ingrediendi et in illa pausandi, m orandi, sub
sistendi ac negotia quevis licita disponendi et rursum inde discedendi; ea tamen lege et
conditione, ut prius de se prestet cautionem fidejussoriam sufficientem, quod parebit con
stitutionibus nostris easque in omnibus conservabit seque pacifice et honeste, ut fidum
subditum decet, gerat.

Quod vobis procoss. cos 9. ac aliis civibus nostris gedanen. notum

facimus ac declaramus: mandantes, ut eundem Georgium pro cive nostro elbingensi ha

bendo illum tam istic in civitate gedanen. quam alias ubique libere versari et mercaturas
ac alia negotia more aliorum regnicolarum nostrorum exercere permittatis.
nostra.

Pro gratia

Harum etc.

LXXHL Facultas data aurifabro Andree Fiszer

artem suam exercendi, non obstante, quod
literas eruditionis sue non ostenderit.
./j/

// J /'

S.

Rex

P.

Obd. Rora* Significamus etc. Quia nos commendatam habentes virtutem et industriam ac in arte auri Cod K.
peritiam providi Andree Fiszer de Gedano, admisimus illi et concessimus ad preces
nonnullorum consiliariorum nostrorum admittimusque et concedimus per presentes: ut hic
in ipsa civitate nostra gedanensi et alias ubilibet locorum in regno terrisquc nostris Prussie
artificium suum exercere et laborare familiamque et socios ejusdem artis sue resque per
illum seu in ejus officina fabrefactas venditioni exponere aliaque agere hanc suam ipsius
artem ac ejus exercitium et usum concernentia possit, que alii aurifabri gedanenses et
aliarum civitatum, nostre ditioni subjectarum, faciunt et exercent, absque cujusvis molestatione, contradictione et impedimento, eo non obstante, quod literas sue eruditionis
et conservationis ex illa civitate, in qua artem didicit, non demonstraverit, quas intra
duorum annorum spatium expedire ac magistris contubernii aurifabrorum gedanensium
osten-

ostendere tenebitur.

Quocirca vobis famatis procoss. coss. ac magistris contubernii auri*

MDXXVI,

fabrorum civit, nostre gedanen. ac etiam ad quos presentes litere nostre pervenerint, sub
ditis nostris, mandamus, quatenus ipsum Andream, aurifabrum et ejus familiam ac socios
omnem laborem ad ipsius artem quornodolibet pertinentem, libere in sua officina exercere
permittatis nullumque impedimentum aut molestiam sibi aut sociis dicti sui artificii per
eum susceptis, apud eum laborantibus preterea inferatis eundemque Andream Fiszer et
ejus familiam in omnibus et per omnia in exercitio sue artis conservetis et quantum in
vobis est, ab aliis permitti et conservari faciatis, vasaque et alias res per eum elaboratas
vendi permittatis et, ne exponantur aut vendantur vel emantur, inhibere quovismodo presuinatis. Mandamus item vobis aurifabris gedanensibus: ut prefato Andree Fiszer aurum,
argentum et instrumenta sua, illi per vos recepta, restituatis, vel, si distracta sunt, eorum
justum valorem illi exolvatis. Pro gratia nostra non aliter facturi. Datum etc.

LXXIY.

Immunitas Bertholdi Brandt, ut Scabinatu

cedat sine fame diminutione.
S.

Significamus etc.

Rex

P.

,t

i/h li / f l e .

Quia nos compertam habentes fidem erga nos et rem publicam civitatis

nostre gedanensis famati Bertholdi Brandt, senioris scabinorum ejusdem civitatis nostre
gedanen., ac perpendentes multos ac continuos labores ejus, quos in hoc officio scabinali,
quod nunc gerit, per multos-armos sustinuit, gratiaque nostra regia in iisdem laboribus,
quo ab illis quiescere aliquantulum, ut rei sue familiari melius intendere possit, relevare
illum volentes, dedimus et concessimus
eidem Bartholdo Brandt eam facultatem
cunque voluerit, renuueiare possit, que
gare bone fame, honori et existimationi

damusque et concedimus harum serie literarum

et prerogativam, ut officio suo scabinatus, quandorenunciatio nihil prorsus debeat officere aut dero
ipsius liberorumque et familie ipsius. Cui etiam

hanc immunitatem et exemptionem concessimus et concedimus: quod debeat esse liber

hinc ad sex annorum decursum et ab hoc ipso scabinali et aliis quibuscunque civilibus
officiis ad eaque suscipienda ac obeunda eligi vel astringi non possit. Quod- ad univer
sorum et singulorum, quorum interest, notitiam deducimus et deduci volumus presentibus
mandantes vobis famatis procoss. coss., sculteto, scabinis modernis et pro tempore existentibus totique communitati ipsius civitatis nostre gedanensis ita omnino habere volentes;
ut ipsum Bertholdum Brandt, scabinum, ejus officium scabinale quando voluerit dimittere,
seu illi renunciare permittatis ad idque et alia officia civilia per tempus, superius ex
pressum, eum non eligatis, neque ad illa obeunda aut suscipienda quovis modo vel pretextu astringere presumatis, sed- conservetis illum in ea ipsa exemptione et immunitate,
peir no illi gratiose concessa, et ab aliis, quantum vestra interest, conservari faciatis. Pro
gratia nostra.

Harum etc.
13*

LXXV.

Cod. Kont
Cod H

100

LXXV. Immunitas a solvendis tributis

Philippi Holkener, legum Licentiati.
P

S.

MDXXVI. Significamus etc.

Cod^R11

R ex

P.

Quia compertam habentes fidem, observantiam et merita erga nos et rem-

pubi, civitatis nostre gedanen. egregii Philippi Holkener, legum licentiati, ac considerantes,
illum nullas possessiones et hereditates habere, nullas etiam negotiationes exercere, sed
ex solo suo emerito peculio sustentationem et victum sibi querere, volentesque illum ad
i ;A

ij i

>J

**

1*.

.1

i fc

nostra et reipublice regni et terrarum nostrarum Prussie servitia reddere propensiorem;

eximendum et liberandum illum duximus de singulari gratia et autoritate nostra regia ac
harum serie literarum eximimus et liberum facimus ad ejus vitam ab omnibus ac singulis
exactionibus, contributionibus nostris et civilibus ac etiam oneribus personalibus, quocun
que nomine nuncupatis, in civitate gedanensi ac alias ubilibet in terra Prussie institutis
et instituendis, nec non ab omnibus servitiis et oneribus secularibus et personalibus qui
buscunque, ac immunem, liberum et exemptum esse declaramus ita ut ad ea ipsa onera,
servitia personalia, exactiones et contributiones predictas prestandas cogi quamdiu vixerit
nullo tempore debeat nec possit.

Quod ad universorum et singulorum, quorum interest,

notitiam deducimus et deduci volumus presentibus, mandantes universis et singulis digni

tariis et officialibus, palatinis, capitaneis, thesaurariis, exactoribus ac civitatum et oppi
dorum, presertim vero civitatis nostre gedanensis burgrabiis, procoss., coss. ac aliis ejus
officialibus modernis et pro tempore existentib us : ut prenominatum Philippum Holkener
in hac libertate exemptione et immunitate per nos illi gratiose concessa, omnino con
servetis et conservari faciatis ad nullaque 9ervitia et onera personalia obeunda nec ad
onera civilia nec ad contributiones et exactiones publicas seu civiles, seu alias quascunque
pendendas compellatis nec compelli et adstringi quovis modo, pretextu vel colore vel in
urgentissima Reipublice et civili necessitate permittatis.
facturi.

Datum etc.

LXXYL

X i j J j;
Ood. Kon. Significamus etc.
Cod' K'

Pro gratia nostra non aliter

Prerogativa Joannis Fischeri, locandi Macella

pro censu, cui vellet etc.

Sigismundus, Rex Polonie etc.

Quia perspectam et commendatam habentes fidem, solertiam et in rebus

agendis diligentiam famati Joannis Fischer, prefecti famulorum civit, nostre gedanen.,
quam cum antea, tum vero sub presentia hic nostra in multis negotiis, illi per nos com
missis, exhibuit, eundem Joannem Fischer et ejus successores ad nostra et ipsius civitatis
nostre gedanen. futura servitia propensiores et obligtiores reddere volentes, illi ex speciali
gratia

101
gratia et autoritate nostra regia hanc facultatem et prerogativam concessimus et presentibus li- MDXXVL.
teris nostris concedimus: quod ipse et conjunx ipsius ad eorum vitam, liberi vero ipso
rum utriusque sexus ad eorum annos discretionis macella carnium seu lanienas, quas in
ipsa civitate nostra gedanen. obtinent, possiut cuicunque velint ex contubernio laniorum
ejusdem civitatis gedanensis pro annuo censu locare, per ipsum Joannem Fischer ac con
jugem ac liberos ejus percipiendum ad eorumque necessitatem et usum convertendum,
sine quovis impedimento et contradictione laniorum et officialium quorumcunque civitatis
nostre gedanensis; ita ut ad tempora superius prefinita nemo illorum ad exercitium opi
ficii laniarii in dictis macellis cogi debeat nec possit, non obstante contraria ordinatione,
statuto vel plebiscito ipsius civitatis vel laniorum ejus,

quibus omnibus quoad personam

Joannis Fischer uxorisque et liberorum ipsius derogamus et derogatum iri volumus, man
dantes districte vobis, famatis procoss. et coss. ac laniis ejusdem civitatis: ut prefatum
Joannem Fischer et uxorem ejus, quamdiu aura vitali fruentur, eorum vero liberos ad
annos discretionis, uti premissum est, in hac prerogativa et facultate locandi aliis laniis
macella ipsorum et ex illis censum libere percipiendi conservetis et ne conducantur eadem
macella inhibere quovis modo presumatur. Pro gratia nostra non aliter facturi. Harum etc.

LXXVIL Donatio tercii denarii

Civitati
Gedanensi per Regem ad annos sex.

Significamus etc.

Quia rationem habentes magnorum debitorum, quibus involuta eat civitas

nostra gedanensis, et pariter onerum ipsius, que continue sustinere cogitur, de consilio
consiliariorum nostrorum tam regni quam terrarum Prussie hic nobiscum existentium, con
cedendum duximus et presentibus literis nostris concedimus famatis proconsulibus et con
sulibus ejusdem civitatis nostre gedanensis: ut preter duos denarios, quos a qualibet marca
quarumcunque mercium ante percipere solebant, quos $$folgelt nuncupant, etiam tertium
denarium per sex usque annos exigere possint,
debito modo sustinenda;

ad ipsa debita exolvenda et alia onera

ita tamen, ut de hac accessione sua et ipso tertio denario XL

marcas pruthenicales leves quotannis consiliariis terrarum nostrarum Prussie solvere te

neantur. In rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum.
nostra Marienburg fer. II prox, ante festum S. Petri ad vincula.

Datum in arce

Cod. Korn.

102

EPIGRAMMA.
LXXVIII. In Christophorum de Schidlowiecz, Castellanum
et Capitaneum Cracoviensem, Regni Polonie
Cancellarium.
Cricius fecit.

MDXXVi

Proh! Superi, quales pariunt hec secula mores!

Quanta fames auri, perfidieque lues!
Patria quem genuit, cui commoda cuncta ministrat,
Hic vendit patriam, vendit et iste lares.
A domino eductus summoque evectus honore
Et, domum domini vendit et omne decus,
E t vendit Christum, quem nomine portat ........
E t ruit a sancto milite sancta fides.
I nunc et dubita venalia cetera queque,
Cum patria et princeps venditur atque fides.

Ex cod. ms8.
bibi. Korn.

Ad

Christum.

Ante fueras ter deno venditus asse

A t nunc halecem vix, bone Christe, vales.
Aliud.
Argentum Judas, halecem satrapa pro te,
Christe capit: dic. rogo, cui charior es?
Cognosce: Christophorum, de Schidlowiecz, cast. et cupit, cracoviensem regni Polonie cancellarium
notat, qui olim emporium regni Polonie ex Posnania, corruptus wratis/awiensium pecunia, ad
Wratislavia/m transferri obtinuit. Idem ij)se anno domini M D X X V I cum rex Sigismundus
cives gedanenses luteranos ob fidem et religionem prevaricalam in Gdano puniret sontesque
ad penas ac ad supplicia damnaret, horum non paucos idem Schidlovicius, accepta ab his pe
cunia, panno et halecibus, a morte exilioque liberavit atque a carcere, rege importunis ejus
preditus ac lacrimis multa permittente.

LXXIX.

Lector, ut plene carmen infrascriptum intelligas,

causam, ex qua natum est, cognosce.

Cod. Korn. Cum in civitatibus Prussie, presertim in Gdano, per heresim luteranam anno dni. MDXXV
Cod E.
graves motus excitati essent, religioque sancta catholica una cum sacerdotibus ejecti illinc
esset, templa spoliata, burgrabius, proconsules, consules, scabini exauctorati, bonis spo*

lia ti

103
spoliati pulsiqiie e civitate novique in eorum loca homines egentes rapacesque suffecti, MOXXVX.
furca ac rota carnificine officina in foro erecta civitasque ad defectionem a rege ad na
tionem germanicam ac ad imperium spectaret, Sigismundus, Rex Pol., ex totius conventus
regni sui decreto cum plurimis consiliariis initio a. d. MDXXVI in Prussiam se contulit,

Mathiam de Drzewicza>
epuin. wladislaviensem, Joannem Latalski, eputn. posnaniensem, Christophorum de Schidlo
wiecz. cast. et capit, cracoviensem, regni cancellarium, Lucam de Gorka, cast. posnanien
sem, Maj. Polonie capit, generalem, Stanislaum de Goscielecz, palat, posnaniensem, capit,
marienburgensem, Andream de Thcnczin , palat, lublinensem, Joannem Choienski, juris
utriusque doctorem, archidiaconum cracovien. secretarium suum. Quibus adjunxit ex aula
sua ducentos equites, bello et consilio valentes, ad tractandos animos furentis plebis ac
ad civitatem pro adventu regis in tranquillum statum disponendam.
Sub idem quoque tempus Gdanum venerant ex Pomerania cum lucentis armatis equitibus
delectis 111. Georgius dux Pomeranie, nepos ex sorore regis, regem avunculum salutaturus, ac de dote matris nondum lata transacturus. Ea manus hominum electorum cum
non modica et ob id suspecta ac formidolosa civibus esset actionesque et tractatus consiliarorum egro acciperentur animo, cives ipsi, gens germana, odio vetusto in Polonos esttuans, constituerunt inter se ipsos fidem ac obedientiam regi juratam denegare consiliariosque illos in occursum regi Gdanum venienti urbe egressos et regem ipsum cum toto
comitatu urbe, clausis portis, excludere. At rex per virum prudentem Biszoff, civem ge
danensem, de scelere civium edoctus, misso nuncio. vetuit, ut et dux nepos et consiliarii
et aulici regi, Gdanum appropinquanti, obviam honoris causa ex urbe ne prodirent et ad
hoc intenti essent, ne porte regi ingressuro occluderentur.
Sic rege cum VIII millibus hominum (aderat universa nobilitas Prussie) preter spem civium
urbem ingresso, consilia illa civium irrita cum cecidissent, mox ad aliud nefarium facinus
perdendi regis et consiliariorum se verterunt. Degebat rex in preterio, subtus regem in
testudinibus pulveres erant sulfurei, extra urbem vero equi omnes curie regie in stabulis
erant; nam intra urbem angusta paucaque sunt stabula. Gdanenses itaque nocte, diem
Sanctorum Philippi et Jacobi insequente, stabula illa extra urbem incendere constituerant
et Marienburgi subsistens, premisit ante se Gdanum consiliarios:

et effusis Polonis ex urbe ad restinguendum incendium,

clausis subinde portis civitatis,

pulveres sub rege succendere, regem perdere, consiliarios cum ceteris, si qui remansissent in
civitate Polonis, trucidare decreverant. At rex providentia Dei et Biszoffii premonitus serva
tus est cum suis. Nam prius quam venisset nox illa ad cedem designata, rex die ipso
S. Philippi et Jacobi vociferari jussit ad se in pretorium eos,

qui privata cupiditate per

seditionem magistratus civiles invaserant et se ipsos proconsules, consules, scabinos con

stituerant, et exprobrata eis ingratitudine conatibusque nefariis, precepit eos et ceteros se
ditionis duces ac administros captivari et duci in carcerem, custodias etiam diurnas ac
nocturnas in tota civitate haberi mandavit. Aulici etiam penes regem excubabant. Noxiis
deinde per torturas examinatis et supplicio affectis plerisque aliis partim in vincula con
jectis partim proscriptis, plebeque perterrita, civitas, sublatis furoris ducibus, tranquillata
est, religio catholica restituta, res ablate templis reddite, sacerdotes reducti, burgrabius
novus

104
MDXXVI.

novus Biszoff ipse creatus, proconsules, consules, scabini illi priores et ceteri viri boni
restituti, et ceteri magistratus novi creati. A quibus atque ab universa civitate jusjuran
dum exactum est; constitutiones gubernande civitatis promulgate.
Ea sic constituta, quo in presentia regis firmarentur ac in exequutionem ponerentur, rex
cum aliquandiu illic immoraretur inoraque illa tediosa esset consiliariis et. toti curie, cunctique ad redeundum in Poloniam spectarent, fato quodam factum est, ut tedio illo animi
cunctorum levarentur letitia casu illis nova oblata.

Etenim interea tem poris, quo hec

Gdani geruntur, adducta fuit per mare ex Dania sponsa Alberto, marchioni brandeburgensi, duci in Prussia nuper creato; absolutisque in Monte regio nuptiis, redenutes in
Daniam descenderunt ex navibus Gdanum virgines danice elegantes culteque et gratia
puellari venustissime cum primariis matronis et cum consiliariis regi 3 Danorum, qui hanc
ipsam sponsam ad ducem maritum adduxerant, studio salutandi regis Polonie, fama lau
dati regis adducti, u t quem ex ampla fama cognitum haberent, eum etiam coram intue
rentur alloquerenturque. Excepte sunt he virgines cum toto earum comitatu a rege,
a consiliariis atque a tota curia perhumane ac honorifice, lautis conviciis a singulis pro
ceribus polonis singulis diebus tractate; ludi, choree, musice, solatia varia ad eorum ho
norem acta, omniaque hospitalitatis, liberalitatis, benivolentie officia in illos hospites ex
hibita.

Que et consiliariis illis danicis et gyneceo gratissima acciderunt.

Sicque Poloni

certati alter alterum superare contendentes dum coi.viviis, solatiis, blanditiis puellaribus
insistunt, obliti more illius tediose, leti tempus illud in Gdano exegerunt.

Ad Sigismundum Regem.
Commendatio more gdanensis, quam cum actus et coneilia perplexa
tum postremo puelle danice mari advecte,

suo lepore et blandi

tia veluti Syrenes quedarn cantu produxerunt.

Cum tua discutio, Rex invictissime, gesta

Quidque sibi Gdani tam mora longa velit,
Cuncta geri video celesti numine, lapsam
Dum reparas urbem restituisque fidem.
Nondum ingressus eras, ceptis diffusa favebant
Flumina, et infidis damna dedere viris.
Que tibi, queque tuis satrapis intenta fuerunt
Spicula, confudit nuncius arte Deum.
Quando venis urbem, fraudes mox Jupiter omnes
Dissipat, arbitrio subdit et omne tuo
Nil restare ultra visum, nisi dicere verbo:
Sic volo, sic jubeo, jussaque facta sequi.
Facta sequuta quidem fuerant radicitus acta,
Sed cito qui mutat, nil nisi littus arat;

Ista

Ista videns Pallas variis hincinde senatum

Involucris ducit, nectit et arte moras.

MDXXVL

Jam ducendi artes ubi defecere Minerve?

Visus et est rebus finis adesse suus.
Solus adhuc metuens, male ne firmata relinquas
Omnia Neptunus, que bene structa videt,
Syrenes mittit, blando modulamine que nos
Distineant, fessis ut mora grata foret.
Hec mora, que sanctamque fidem populumque labantem
Erigit exemplo firmius ipsa tuo.
Quis tibi nunc obstare potest, Sanctissime princeps,
Quando regunt artes numina cuncta tuos.

LXXX.

Casus ridiculus quidam.

De meretricula demissa in reti per fenestram

ex hospitio cujusdam Episcopi, janua per
hospitam occlusa.

E x cod. m u .

blbl'

Cricius fecit.
Presulis ex alta Thais demissa fenestra
Quod fuit in reti, nec patuere fores,
Nescio cur factum culpatur, maxime nunc cum
Natum evangelium cerdo faberque crepat;
Nam piscare homines, cum sit res presule digna
Juxta evangelium', nemo negare potest.
Id factum erat Gedani, rege de pretorio prima
luce spectante, in hospitio Joannis Latalski,
episcopi posnaniensis.

LXXXI.

Petrus Kraita de Yisnicze, Marschalcus etc.

Bone Sfortie, Regine Polonie.
#

Quod huc usque eidem scribere distuli, in causa fuere actiones perdifficiles, que me plurimum hinc inde distrahebant, expectavi etiam finem hujus hic nostre tragedie que jam
Deo bene volente finem sortita est suum ut eo certius perfectiusque egressum sacre
Mtis. regie vre. Mti. describere potuissem; credo enim varia de egressu regio vre. Mti.
[! Acta Tomiciana. Tomus VIII. i

esse

Cod. Koru.

CwL ^

106
MDXXVI.

*
esse significata; sed ego qui nedum in magnis rebus, verum et in minimis nollem vre.
Mti. quam se res habent significare, hucusque hunc meum distuli nuncium, quousque
oculis vidit sacram Mtem. regiam hinc egredi, quique nuncius s. regiam Mtem. una mecum satis longum iter est comitatus, ut vram. Mtem. de egressu regio redderet certiorem,
prout jam die date presentium hinc sua Mtas. regia Marienburgum versus, deinde Elbingum, illinc Masoviam recte proficiscitur. Post illa scripta per me vre. Mti. missa
multa atque varia per regiam Mtem. cum civibus gedanensibus tractata sunt, que omnia
nedum scriptis, verum et verbis longum esset enarrare. Duo tamen inter tractatus precipua erant: primum videlicet de tranquillitate hujus hic urbis utque omnia tam divina
quam humana ante egressum sue regie Mtis. bono debitoque fine term inarentur; secundum,
ut omnes noxii secundum sua quisque merita punirentur, prout jam XIV ex primis capite
truncati sunt; restant tamen nonnulli adhuc eque ac priores noxii, qui etiam ut puni
rentur, institi. Sed hoc maximam apud nonnullos mihi comparuit invidiam. Cum enim
plus summi Dei honorem religionemque sanctam, tum etiam dignitatem regiam , honesta
tem item atque commodum publicum pensi haberem, accidit, ut multorum et non mino
rum etiam in me animos exacerbarem; que omnia regiam Mtem. haud latent, sed cum
omnia ferre dissimulanter consueverit, nihil aliud preter quam ansam male agendi pluri
bus reliquit. Hec omnia ego prudenti judicio vre. s. reginalis Mtis. tanquam domine pru
dentissime relinquo. De me vero vra. reginalis Mtas. sibi certo certius persuadeat, nullum
meum privatum commodum appetivisse, verum pro laude imprimis Dei atque etiam ho
nestis commodis regie Mtis., dni. mei cleinentissimi, nimio plus institisse. Quod vero non
omnia ita, prout par erat, evenere, mea non refert, cum plurimorum contraire opinioni
non modo perdifficile, verum etiam impossibile est. Veniet autem quandoque hoc tem
pus, u t, que nunc latent in abdito, palam quandoque prodibunt manebitque suus virtuti
honos. Cum hic apud nos quecunque ad vram. Mtem. scribantur, in malam solent par
tem interpretari; sed ad propositum, si hic sontes palam quererentur. Hi, qui sue conscii
culpe, fuga saluti consuluerunt, cumque palam citarentur advocarenturque, minime comparentes tandem cum aliis nonnullis de civitate banniti atque exilio damnati perpetuo;
item nonnulli etiam , qui Luteri sectam professi abdicare abjurareque coacti sunt, atque
sufficientem cautionem fidejussoriam statuere, nunquam talia et ne minima quidem in
Deum atque contra regiam Mtem. se agere velle.
D ati sunt insuper per regiam Mtem. consulatui atque toti communitati nonnulli articuli
scripti, qui pro lege ad libitum regie Mtis. per ipsos tam consules, quam etiam totam
communitatem tenendi observandique erunt; templis,

ecclesiisque profanatis spoliatisque

suus decor atque honos omniaque inde abstracta reddita, ea presertim de quibus consta
bat, reddita sunt, de quibus vero non constabat, in iis inquirendis acquirendisque iste hic
consulatus operam adhibiturus est suam.
Item illa causa, que inter Ebrehardum Ferber, civem hujus hic urbis atque totam communi
tatem diu coram regia Mte. ventilata tractataque est, tandem per regiam Mtem. ad finem
deducta atque amicabiliter sopita et composita est; hec enim causa totius fomentum mali
in hac urbe fuit. E t sic omnia, Deo favente, bono fine hic terminata sunt, utinam diu durent.

Ad

Ad confirmanda atque manutenenda omni& et singula prefata, mandavit Mtas. regia huic MDXXTt
consulatui: ut trecentos pedites ad certum tempus hic foveant in terrorem iis, qui ad er
rores pristinos forsan resipiscere et relabi vellent.

Qui pedite jam omnes fere suscepti

sunt, quibus regia Mtas. duos ex harum hic terrarum nobilitate preficere dignata est.
Ad hec, Serma. regina, dna. mea clementissima, plura s t m ulta hujus hic tragedie capitula
scribenda essent, sed ante dies aliquot exivit hinc dnus. Choienski, archidiaconus cracovien., per regiam Mtem. ad vram. Mtem. missus, qui omnia et singula latius oretenus vre.
reginali Mti. declaraturus est.

Ea vero, que scripsi, vra. reginalis Mtas. in bonam inter

pretari partem non dedignetur; perpetue enim meum officium servitutis me non modo ad
scribenda ea, verum etiam atque etiam ad obeunda omnia ea, que sint ardua atque diffi
cilia, ex mandato atque voluntate vre. reginalis Mtis. permovit impulitque, si qua tandem
merces laborum meorum mihi speranda est, ex gratia imprimis summi Dei, deinde ex
gratia vre. reginalis Mtis. mihi speranda est et erit.
Auditurque dux Prussie ad regiam Mtem. Elbingum rursus venturus est, famaque est, eum
ducem relictam cum ipso ducatu MaSovie fratri germano suo a regia Mte. petere decre
visse, sed non credo istud regiam Mtem. facere; ducatus enim iste ad regem et regnum
Polonie jure feudi mediante devolutus est, quem sue regie Mti. a se et a regno suo alie
nare non conveniens videretur. Fuerunt hic etiam oratores a Sermo, rege Ungarie, ro
gantes nomine regis, quatenus prefatum Masovie ducatum sororibus ducum Masovie dive
memorie, ad easdem sorores jure naturali devolutum, dare gratiose sua Mtas. dignaretur;
itidem nomine Magni palatini terre illius, Naderspantl vulgo nuncupati, atque etiam
nomine nobilitatis Ungarie Sermo, regi nostro extitit supplicatum, sed omnes profecere
nihil brevique hic tempore manentes discessere.
F erunt etiam ipsam ducem Masovie in obvium regie Mti. ire velle petereque eandem decre
visse, ut se ducatumque suum, prout tempore fratrum ipsius, ducum Masovie, erant, regia
Mtas. liberum dicat, sed opinor non aliam prout et ceteri spem inde reportaturam. Est
enim prefatus ducatus Masovie non parvus et non contemnendus. Qui ducatus poterit
regie Mti., in his presertim turbinibus rerum non parum valoris autoritatisque afferre.
Quo ducatu una cum aliis suis regnis utinam regia Mtas., dominus noster clementissimus,
cum vra. reginali Mte. atque filio totaque sua regia prole diu pacifice feliciterque utatur
ad annosque longissimos cum prefatis omnibus optime incolumis perveniat, exopto.
etiam sacra Mtas. reginalis mei ineorumque non sit immemor servitiorum,

Vra.

oro obtestor-

que; potest enim poteritque vra. reginalis Mtas. in hac presertim teipporis occasione mihi
vicem non parvam servitiorum rependere habituraque me sibi et sue regie proli una cum
meis omnibus vra. reginalis Mtas. presto paratissimum devictrssimumque servitorem, cujus
gratie me atque meam conjugem vicibus iteratis commendo, cui, ut in omnibus votis at
que mandatis vre. reginali Mti. pareat, strictius diligentiusque commisi. Datum in itinere
ex Gedano XXIIIa Julii.

14*

LXXXII.

108

L X X X n.

Sigismundus, Rex Polonie,

Dominis Petricoviam designatis ad
correctionem et reformationem Jurium.

iik/a

/ i
.i
M D X X V i. Mgci. venerabiles etc.
Jam vobis scripsimus, quam gratum sit nobis, quod istuc conveneCod^Kom. r ^ jg et provinciam vobis injunctam obire ceperitis. Scripsimus item vobis sententiam et
.

voluntatem nostram, u t annotantes, que loca statutorum reformatione indigent, annotare

simul curetis sententiam v estram , in quem modum censebitis reform andum , ne in con
ventu generali alium quasi de integro laborem sumere cogamur. Quod ad expensas ves
tras adtinet, quia nondum quicquam est ad thesaurum regni ex contributionibus publicis
allatum,

mittimus vobis quietationes ad exactores cuilibet vestrum ad terram suam,

ut

illi vobis sumptum subministrent. Pergatis itaque, auspice Deo, exequi rem ceptam ju x ta
sententiam et instructionem nostram. Nos confectis hic tandem, gratia Dei, rebus omnibus
ex commodo et dignitate nostra, pergemus ad reliqua, que in his terris et alibi adhuc
restant, et quamvis ultra sententiam nostram et aliorum hic immorati sum us, mora hec
tamen necessaria fuit 'ad res omnes firmius stabiliendas, in quibus plus nobis prestitisse
videmur non adeo viribus nostris, quam singulari gratia Dei et fide obsequioque potiorum
civium. Nam primum religionem, qua laxata nutare solent omnia, penitus collapsam res
tituimus, civitatem, quam perfidia nefariorum hominum jam pene amiseramus, recupera
vimus commodum nobis et regno nostro, duplo plus auximus autoritatem nostram, multis
in rebus magis firmavimus, noxios homines majori ex parte e medio sustulimus, favorem
bonorum et potiorum civium, quod unicum hic fuit majoribus nostris presidium et fore
aliud non potest, in posterum firmius conservavimus, atque hec omnia ita moderati su
mus, u t quam maxime ex usu essent et durarent.

Moderata enim durant.

Pro his quam

gratiam habeamus apud nostros, nos et hi, qui nos juverunt honoremque nostrum custo
dierunt, nescimus, certe apud exteros etiam longinquos laudem immensam et nomen il
lustre genti nostre sumus consequuti.

Datum Gedani.

LXXXHL Sigismundus, Rex Polonie,

Consulibus Elbingensibus.
Cod. K orn.

Famati, fideles, dilecti. Delatum est ad nos, novos motus et turbas inter communitatem is
tius civitatis et vos exortas esse et communitatem rationem de perceptis et administratis
proventibus civilibus a vobis exigere, que res, ut est indigna, ita nobis vehementer mo
lesta, quippe que nedum civili unioni et veteri consuetudini istius civitatis plurimum
derogare, verum etiam ad majores motus et novationes rerum in dies magis ac magis
vergere

109
vergere videtur. Atque ita volumus et jubemus vobis omnino habere volentes: non prebeatis causam majorum motuum et turbarum , que haud dubie, ubi per vos ratio ipsa

mdxxvl

communitati facta foret, in civitate ipsa fierent, ac rationem ipsam coram nemine facere
audeatis; nos enim ipsi cum in terras ipsas Prussie venerimus, illam a vobis exacturi
sumus aut consiliarios nostros ad illam exigendam, ubi opportunitas postulaverit, istuc
Elbingum mittemus.

Pro fide vestra et gratia nostra secus non facturi.

Dat. Cracovie.

LXXXIV. Sigismundus, Rex Polonie,

Proconsuli, Coss. Advocato, Scabinis et
toti Communitati Civitatis Elbingensis.
Famati, fideles, dilecti.

Cum multis rumoribus perlatum esset ad nos seditiones vras. in-

testinas et insolentias adversus fidem et religionem sanctam catholicam eo usque procescisse, ut plurima contra Deum indignissima com m itterentur: calices, patenas, cruces et alia
clenodia de ecclesiis accepta, monachos spoliatos et extra septa monasterii ad petendas
elemosinas exire prohibitos, proconsules, consules et alios officiales civitatis licentiosissime
depositos,

aliosque in locum ipsorum indebite suffectos,

burgrabium contra autoritatem

nostram exauctoratum et alia innumera perpetrari, videbantur hec omnia nobis adeo in
digna et abominanda, ut fidem illis adhibere nequaquam potuerimus.

Nam et contra re

ligionem sanctam catholicam, quam omnia regna et dominia christiana hactenus tot secu
lis concorditer et inviolabiliter observaverunt, talia commissa videbantur, que ne Turei
aut Tartari forsitan committere auderent et adversus autoritatem* nostram ita insolenter
excessum ac si nomen et potestas nostra regia pluma levior censeretur, admoneremusque
vos per nuncios nostros benignissimis verbis de iis ipsis rebus, que ad nos rumoribus
perferebantur, quibus nos usque quaque credere non potuimus. Verum quia intelleximus,
post eam legationem nostram, non modo non intermissa et correcta esse a vobis, que sunt
iniquissime commissa, sed etiam illa in dies magis invalescere timentesque, ne et gravis,
simam ultionem a dno. Deo et apud alios omnes reges principesque ac^nationes christianas turpissimam notam subeamus,

si ad tam indigna et nefanda facinora conniveremus,

admonendos vos iterum his literis nostris duximus,

mandantes vobis sub gravissima in

dignatione nostra, ut, si ea ita se habent, uti ad nos relata sunt, primum omnium religio
nem sanctam ad eam observationem et ordinem, quem a majoribus vestris per manus
accepistis et cum qua nobis subditi facti estis, in omnibus, que mutata, destructa, ablata
et violata sunt, restituatis, magistratum omnem indigne et indecenter depositum ad sedes
et officia eorum reponatis,

argentum et res ecclesiasticas restituatis,

monachos et alios

sacerdotes ut eleemosinas petere et census sibi debitos retinere et exigere permittatis,

vosque in omnibus tam divinis quam humanis rebus et negotiis vestris ad priscum lau
dabilem morem ac instituta, quibus aucta est civitas vestra, reducatis.

Nam si vos ipsi

inter

Cod. Korn.

110
MDXXVI.

inter vos id facere non curaveritis, nos debitum ac officium christiani regis pretermittere
non poterimus et sciemus, quomodo nos erga vos in his gerere debeamus. Ad que om
nia volumus, ut nobis per hunc nuncium respondeatis.

LXXXY. Sigismundus, Rex Polonie,

Magistratui Plebeique Braunsbergensi.
Cod. Korn.

Cum jam dudum variis multorum relationibus didicissemus, quomodo vos in divine Mtis.
contumeliam adversus ecclesiasticam siinulque nostre superioritatis autoritatem ac contra
quietem ac statum Reipublice moremque majorum vestrorum, abjecta sacre religionis ob
servantia, totius christiani orbis consensu firmata, novam et apostaticam sectam propria
temeritate induxissetis, venerabile eucharistie sacramentum, misse sacrificium et statuas
sive imagines Sanctorum indignis et abominandis malis tractassetis, ejectis catholicis predicatoribus, apostaticos, criminatores instituissetis ac propterea etiam contra capitaneum
istic nostrum seditionem et periculosum tumultum in ecclesia vestra parochiali insolenter
excitassetis, dnum. episcopum vestrum loci ordinarium, cujus jurisdictionem contemptui
habuistis, nec non alias ecclesiasticas personas per predictos predicatores vestros insigni
bus contumeliis et publicis declamationibus affecistis, sacerdotes ac Dei ministros suis pro
ventibus et alimentis ac domiciliis privassetis eaque profanis vestris usibus deputassetis,
ecclesias et monasteria spoliassetis ac pleraque alia indigna commisissetis, nostris et prefectorum arcis nostre Marienburg literis sepenumero vos admonuimus vobisque severius
mandavimus, ut ad mentem saniorem redeuntes ac resipiscentes ab hujusmodi et similibus
ausibus et temeritate abstineretis, ecceliasticis suos proventus et ecclesiis adempta resti
tueretis omniaque in pristinum statum reponeretis.

Quibus mandatis nostris cum minime

obtemperassetis, sed ea prevaricantes in ceptis hujusmodi vestris pertinaciter hactenus

permaneatis, ita u t post discessum luterani nullum catholicum predicatorem in hunc usque
diem admiseritis, nec religiosos in suo monasterio verbum Dei disseminari passi fueritis,
Nos, qui in aliis civitatibus et toto regno nostro similem seditionum ac turbarum pestem,
Deo adjuvante, exterminare suscepimus, in vos etiam omnes et totam universitatem ve
stram procedere et id, quod equitas postulat vestraque meretur audacia, decernere jure
possemus; at cum plerosque civium innocentes ac predictis prevaricationibus minime con
sentire intelligamus, ideoque pro nunc duntaxat sequentes: videlicet Georgium Rabe, pro
consulem, Leonardum de Rosen, Simonem Eberth, Joannem Luthke, Petrum Kirsten etc.
quos precipuos hujusmodi malorum autores esse accepimus, per has nostras literas citatorias sive publicum edictura peremptorie citamus ac regia nostra autoritate citari man
damus: ut quarta die post felicem ingressum nostrum in Elbingura coram nobis in pro
priis eorum personis ibidem compareant, de supradictis criminibus et excessibus rationem
reddituri et procuratori fisci nostri legitime responsuri atque ostensuri se predictis man
datis

111
datis et admonitionibus nostris cum effectu paruisse. Alioquin audituri se ob premissa fa- MDXXVL
cinora et prevaricationes penas de jure in hujusmodi delicta constitutos decerni et pro
mulgari ac legitime exequutioni demandari, certos eos esse volentes, quod etiam ipsis non
comparentibus in eorum contumaciam ad omnia supra dicta contra ipsos procedetur,
ulteriore dilatione 'semota.
Volumus preterea et decernimus has nostras citationes et publici edicti literas ut eo com
modius ad singulorum notitiam deveniant, in consulari congregatione primum publicari et
deinde aliquo die convenienti in valvis ecclesiarum et monasterii locis editioribus ac pa
tentibus, more aliorum edictorum publicorum, affigi et publicari, eamque publicationem
omnes et singulos, quorum interest, perinde artare ac si in eorum proprias personas
exequutio facta fuisset.

Datum etc.

LXXXVL Sigismundus, Rex Polonie,

Senatui Populoque Elbingensi.
Famati, fideles, dilecti. Nuper cum nuncios vestros hic ad nos missos a nobis dimittebamus, mandaveramus eis ad vos referre, que esset voluntas nostra, presertim hec, u t bur-

Cod. Korn.

grabium nostrum et consules exauctoratos et ejectos sedibus suis viceversa reponeretis et

alias omnem Reipublice formam, quam mutastis, in pristinum statum reduceretis; constitueramusque certos consiliarios nostros istuc ad vos mittere. Cum autem intellexis
semus, nihil horum , que mandaverimus, fuisse a vobis factum, mutavimus consilium
nostrum mittendi ad vos eosdem consiliarios, verum quia nunc a nobis per literas pe
tiistis, ut non prebeamus aures faciles his, que ad nos de vobis deferuntur, nisi vos
quoque prius audiamus, volumus nuncios nostros ad vos brevi mittere, qui, quomodo
paruistis mandatis nostris videant et cognoscant nosque de omnibus rebus certiores faciant.
Nollemus enim, ut subditi nostri jussis nostris refragari et magistratus legitime electi
seditione vel furore plebis vexari aut dejici debeant.

Datum etc.

Missi fuerunt a rege Georgius de Baisen, palatinus marienburgensis, et Achacius

Czema, succamerarius Poineranie.

LXXXVII.

Famati, fideles, dilecti.

Sigismundus, Rex Polonie,

Elbingensibus.

Intelleximus ex literis vestris, vos illa, que per Mgcum. et Gene-

rosum Georgium de Baisen, palat, marienburgen., et Achacium Czema, suscamerarium

Pomeranie et capit, slochovien., vobis de mente et voluntate nostra significamus et etiam
literis

cod. Korn.

' od 3

112
literis nostris declaravimus exequi non neglexisse, quo nihil gratius nobis, nihil civitati
vestre ac singulatim unicuique vestrum utilius prestare potuistis, volumusque vos et omnes

MDXXVL

cives vestros pro hac fide et obedientia habere in gratia et tuitione nostra commendatos.
Quod etiam novi consules antiquis loco cedere et magitratu se abdicare sponte non re
cusarunt, libenter audivimus; quodque ad provisionem honoris eorum, ut postulastis,
attinet, habito super hoc maturo consilio et deliberatione, id faciemus, quod ea res po
stulare videbitur et vobis post hac super illa mentem et voluntatem nostram declarabimus.
Quia vero accepimus, vos non omnia adhuc ad pristinum ordinem et statum reduxisse
multasque insolentias et blasphemias fieri isthic apud vos adversus divinam Mtem. et sanc
tos ejus ritusque ac ordinem ecclesiasticum, qui non a sederatis apostatis, quales sunt ii,
qui nunc censuram sibi insolentissime sumunt, sed a sanctissimis patribus, vita et mira
culis clarescentibus, est institutus, mandamus vobis, u t primum omnium religionem sanetam catholicam ad eam observationem et ordinem, quem a majoribus vestris per manus
accepistis, in omnibus, que mutata et violata sunt, restituatis, monachum uxoratum or
dinis Carmelitarum conventus gedanensis, qui non solum luteranam heresim vobis predicat,
sed jurisdictionem exercens, vestrum etiam episco'pum agit, et alios ejus farine impios prevaricatores et apostatas ad nos vinctos transm ittatis, vel de civitate ista nostra omnino
ejiciatis vosque in omnibus, tam divinis, quam humanis rebus et negotiis vestris ad pri
scum et laudabilem morem ac instituta, quibus aucta est civitas ipsa vestra et cum qui
bus nobis subditi facti estis, reducatis. Nolumus enim ulterius ad tam indigna et nefanda
facinora connivere, timentes, ne in gravissimam ultionem a domino Deo et apud alios
reges principesque ac nationes christianas turpissimam notam subeamus, sub gravissima
indignatione nostra et penis in prioribua edictis nostris contentis, non aliter facturi.
Ceterum quod a nobis petiistis, ut huic civi nostro villas Neukircli, Krebeszdorff et Karsow,
dudum per bone memorie Sermum. olim dominum Kasimirum, parentem nostrum deside
ratissimum, monasterio S. Brigide istic donatas et adseriptas, ad quas se propinquitatem
habere dicit, restitui faceremus nosque meminimus, villas ipsas collatas fuisse per nos
Rndo. olim Luce, epo. varmiensi, et post ejus obitum successori suo defuncto, dno. F a
biano, epo., qui quandam pro illis concordiam, quam nos approbavimus, cum monialibus
S. Brigide de Gedano fecerat, non est integrum nobis quicquam aliter, parte non vocata,
de eisdem villis disponere. Sed quum vel causa ad nos devoluta fuerit, decernemus j u
dicialiter id, quod justum videbitur, vel si aliqua partium commissarios a nobis petierit,
eos illi designare non recusabimus. Ceterum Paulus, plebanus olim vester, ante tres
annos defunctus, certam pecunie summam et argentum ecclesie collegiate Gutstatensi et
parochiali Vormiditensi testamento suo legavit et vos illa, uti accepimus, ex ecclesia
vestra parochiali, in quam per testamentarios reposita fuerant, in pretorium sustulistis,
volumus et mandamus vobis, ut illa iisdem testamentariis restituatis; presertim cum vos
cause testamentarie jam dudum, ut certo edocti sumus, ab olim Fabiano, epo., definite,
judices esse non possitis.

Datum etc.

LXXXVIII.

113

LXXXVIII. Sigismundus, Rex Polonie,

Elbingensibus.
Famate, fidele, dilecti.

Delatum est ad uos, esse istic apud vos duos concionatores lute-

MDXXVi.

ranos videlicet Mathiam^ monachum Carmelitam uxoratum, et Georgium, plebanum ecclesie nove civitatis Elbing. Qui quum ausi sint hactenus contra prohibitionem nostram
sua prava doctrina avertere populum a recta via et sancta fide catholica sub pretextu
verbi Dei: mandamus vobis, ut utrumque illorum coram nobis feria III* proxima post
dominicam Judica proxime venturam personaliter statuatis, quos nos etiam per literas
nostras, u t coram nobis in propriis personis coinparerent ad diem predictum, vocavimus,
sub gravi indignatione nostra non aliter facturi.

LXXXIX. Plenipotentia a Rege data Mandatariis

Elbingum ad restituendam religionem
catholicam missis.
S.

Rex

P.

Manifestum facimus tenore presentium universis. Quia cum pridem venissemus in has
terras nostras Prussie, ut illa, que in oppidis et civitatibus nostris exorta et patrata fu
erunt adversus divinam Mtem. et ecclesiam sanctam catholicam ac etiam adversus autoritatem nostram regiam et in perturbationem ac detrimentum ipsorum oppidorum et civita
tum nostrarum, in. pristinum bonum ac laudabilem statum ac ordinem reduceremus idque
divina opitulante gratia per hoc tempus in civitate gedanensi ad plenum perfecerimus
jaxnque ad hoc ipsum prosequendum in civitatem nostram elbingensem iter instituissemus;
quia tamen preventi insperata necessitate regni nostri sententiam mutare et regno nostro
quam celerius adesse coacti simus, designavimus et misimus nomine et loco nostro in
ipsam civitatem elbingensem Rndos. in Christo patres, dnum. Mathiam, vladislaviensem,

Mauritium, varmiensem et Joannem, culmensem epos., nec non Mgcos. et Generosos Stanislaum de Koscielecz, posnaniensem et inarienburgensem, bidgostien. et stumen. capitaneum, Joannem de Lusianis, culmen., Georgium de Baisen, marienburgen., Georgium de
Konopath, Pomeranie palatinos, Ludovicum de Mortangen, cast. elbingensem, consiliarios
nostros sincere nobis dilectos. Quibus diligentissime commisimus ac omnem facultatem
nostram illis dedimus damusque presentibus: primum, ut de factionibus et tumultibus
illic excitatis eorumque autoribus, item de invecta illuc pestifera secta luterana exactissime
requirant, facinorosos homines, qui in premissis noxii et autores inventi fuerint, penis
debitis, secundum quod illis videbitur, puniant: deinde omnes defectus ipsius civitatis
corrigant et emendent ac statum ejus ad bonum et tranquillum ordinem restituant, aliaActa Tomiciaua Tomai VIII.

que

Co4 Korn.

114
MDXXVI

que omnia et singula agant et constituant, que ad bonum

civitatis et incolarum ejusdem spectare videbuntur, etiam
exigerent magis speciale quam presentibus est expressum,
nobis ceptas et suspensas audiant, examinent et diffiniant,

et tranquillum statum ejusdem

si talia forent, que mandatum
nec non causas omnes coram
prout jus et equitas postulabit

Quicquid autem per illos actum gestum et constitutum fuerit, id omne tanquam per no
met ipsos fieret, ratum, gratum et firmum nos habituros in verbo nostro regio prom itti
mus et pollicemur. In cujus rei testimonium sigillum nostrum est presentibus ap
pensum. Datum.

XC.

Approbatio restitute religionis et reformate civi

tatis Braunsbergk per Commissarios facte.
S.

Cod. Korc
Cod. R.

Significamus etc.

R ex

P.

Quia cum anno superiore nonnullas civitates Prussie, que intestinis sedi

tionibus plurimum estuabant, personali nostra presentia, dno. Deo adjuvante, pacassemus
et arduis Reipublice regni nostri negotiis nos inde avocantibus, reliquis civitatibus invi
sendis vacare non possemus, solennibus nunciis et consiliariis nostris vice nostra subdelegatis, rem a nobis feliciter auspicatam conficiendam demandavimus. Cum itaque Rndum.
in Christo patrem, dnum. Matliiam, epum. vladislaviensein, et generosum Ludovicum de
Mortangen, castellanum elbingensem, in oppidum Braunsbergk, quod tunc temporis in nos
tra retinuimus potestate, misissemus: ut compressis illic popularibus motibus et rebus ad
pristinum ordinem repositis hoc ipsum oppidum Rndo. in Christo patri, dno. Mauritio ,
epo. varmiensi, ejusque ecclesie, tanquam vero et legitimo domino, pacatum nomine nos
tro restituerent. Qui munus sibi injunctum rite et debito modo obeuntes ad occurrendum
futuris erroribus populumque in fide, officio et religionis observantia conservandum con
stitutiones salutares nobis pro parte prefati domini Mauritii, epi., oblatas autoritate nostra
ediderunt, quas cives seu incole oppidi predicti acceptantes etiam solenni juramento prefato dno. Mauritio, epo., postea prestito, servandas promiserunt, uno duntaxat articulo de
capitalibus et sanguinis judiciis, quem suis privilegiis derogare affirmarunt, ad no6trarn
cognitionem arbitralem consensu utriusque partis rejecto.

Quarum quidem constitutionum

est tenor talis.

Nos Mathins d. g. epus. cujaviensis, et Ludovicus de Mortangen, cast. elbingen.,
nuncii et oratores a Sermo, principe et domino, dno. Sigismundo etc. cum plena
facultate in civitatem Braunsbergk deputati, manifestum facimus universis et sin
gulis. Quod cum idem Sermus. dnus. noster rex per pacta pacis perpetue cum
Illmo. principe, dno. A lberto, duce Prussie etc. nuper inita dictam civitatem
Braunsbergk tempore belli ab eodem dno. duce occupatam a se recepisset, intelligens Mtas. sua, civitatem ipsam factionibus et popularibus seditionibus mirum
in

in modum fervere, dogmata de religione a primoribus ecclesie damnata in eam

invecta esse, Deum et Sanctos blasphematos, templa spoliata, ordinem ecclesias
ticum oppressum, jurisdictionem omnem dni. episcopi loci ordinarii explosam, in
prefectuin Mtis. sue periculosum tumultum excitatum, consules exauctoratos, regi
men civitatis inversum, Mtis. sue mandata contempta ac multa alia indigna hac
tenus patrari, dignata est Mtas. sua ex iis et aliis causis illam ipsam civitatem
aliquamdiu in sua potestate retinere, ut interim sua regia autoritate facinorosis
punitis, iis, que ordine dimota erant, in ordinem redactis, religione restaurata,
tumultibus compressis, ipsam civitatem tranquillam et obsequentem ac omnibus
hujusmodi erroribus purgatam, Rmo. dno. episcopo varmiensi, illius vero et na
turali domino, restitueret, proinde ejus Mtas. in his terris Prussie personaliter
constituta ac bone reformationi omnium suorum subditorum, ut christianum de
cet principem, studiosissime intendens, antea quam ex ipsis terris discederet, nobis commisit: ut sedatis primum omnibus rnotibus et dissidiis in ipsa civitate
exortis ac statu ipsius tam in ecclesiasticis quam civilibus rebus in justum ac
bonum ordinem reposito, eandem civitatem Rmo. in Christo patri, dno. Mauritio,
epo. varmiensi ejusque ecclesie curn omni jure et dominio restitueremus. Com
municato igitur cum aliis sue Mtis. consiliariis in Elbingo ad hec et alia negotia
nobiscum cum plena potestate deputatis consilio atque consensu ibiquc post de
bitam omnium inquisitionem, quibusdam *dictarum seditionum autoribus punitis
aliisque, que ibi reformari poterunt, reformatis pro tranquillo statu deinceps in
ipsa civitate liraunsbergk conservando, ac ad occurrendum similibus motibus et
periculis infrascriptas constitutiones in ipsa civitate perpetuo observandas regia
autoritate nobis commissa edidimus et promulgavimus, volentes nomine civitatis
Braunsbergk utramque videlicet veterem et novam civitatem comprehendi.
Ac inprimis: Quia traditiones ecclesiastice ut a majoribus nostris orthodoxis pro
dite sunt servari debent, quas si cuilibet expendere, mutare vel abrogare et
scripturam pro sensu seu libidine sua interpretari liceret, nihil certi non solum
in religione,

sed in humanis quoque rebus, que hoc preci pue freno diriguntur,

haberi posset, ut jam obscurum non est, quos fructus edat novata religio quot
et quales nonnas et precepta tradant, ipsi arbitratu suo, qui in ritus et instituta
ecclesie catholice debacchantur, statuimus, ut deinceps usus antiquus religionis et
ceremoniarum, tot seculis in omnibus regnis et dominiis christianis observatus
et a majoribus nostris nobis per manus traditus ac per regiam Mtem., ut princi
pem christianum decet, commodum restitutus, diligenter in hac civitate et om
nibus ecclesiis observetur. Quod si quis vituperare aut illi detrahere presumpserit, debito modo convictus punietur.

Cui autem juxta veterem religionem et

normam universalis ecclesie ac constitutiones nostras vivere non placuerit, is in

tra duas hebdomadas post edictum publicum civitatem exire et alio commigrare
poterit,

nunquam deinceps reversurus,

alioqui ultra hunc terminum adversus

15*
con-

116
M D X X V 7.

constitutiones nostras vivens, supplicium c%pitis et privationem om nium bonorum

non evadet.

Et quia nunc solent plerique temere sese ad concionandum ingerere et pretextu

tritici verbi Dei zizaniam seminare, statuimus: ut nullus deinceps intra et extra
civitatem quibuscunque in locis tam sacris et monasticis, quam profanis, tam
publicis quam privatis et secretis docere aut concionari audeat, vel ad docen
dum et concionandum aliquem admittat, statuat aut conducat, nisi cum scientia
et examine de vita et doctrina ipsius concionatoris per dominum episcopum aut
ejus officiales debita facta, sub pena capitis et bonorum omnium privatione.
Quia nunc etiam novi religionis censores veteres orationes et cantica dudum re
cepta abrogant et suas precandi formulas et cantilenas sacris ingerunt: statui
mus, ut cuncta officia ecclesiastica, nempe hore canonice et misse ju x ta veterem
eccle*ie catholice ritum et consuetudinem in hac civitate et ecclesiis peragantur,
et ut nulle deinceps orationes, antiphone, responsoria, cantilene et id genus alia
insolita dicantur aut canantur, nisi que a dno epo. aut ejus officialibus fuerint
M

approbata.
Quia item censores ipsi aliorum cupiditatem et avaritiam insectantes ipsimet nec
a sacris quidem manus rapaces abstinent, statuimus, ut quisquis vasa argentea,
ornamenta,

suppellectilem et alia quecunque in usum et ornamentum sacrorum

ecclesiis et monasteriis concessa abstulerit, minuerit aut in alios usus converte

rit, ultimo supplicio ut sacrilegus puniatur.
Innitentes autem regum et principum christianorum edictis ac decretis, inhibemus:
ne quis deinceps libros ab ecclesia catholica damnatos, nec non cantilenas, pic
turas inhonestas, libellos famosos et alia id genus, que vel religioni detrahunt,
vel bonam famam cujuspiam aspergunt, in hanc civitatem invehat aut illis quo
quo modo uti audeat, sub pena exilii ac bonorum omnium privatione.

Ceterum visum est nobis equum et pro dignitate superioris dominii congruere at
que ita in posterum irrefragabili edicto statuimus et habere volumus: quod prefectus episcopalis, sive is advocati, capitanei aut burgrabii nomine honestatus
sit, ubivis primum locum super omnes consules et proconsules perpetuo habeat
eo quod personam domini episcopi representet et ejus vices gerat.
Porro quod ad res civiles attinet, quum ii, qui magistratibus et judiciis in civita
tibus presunt, dominorum suorum vicem gerere censentur, cum a jure directi
dominii hec pendeant, absurdum arbitram ur a legibus bene institute civitatis ac
etiam periculosum, ut in magistratuum et judiciorum, presertim capitalium, dis
positione ipse dnus. excludatur.
tatis libertate sua,

Et quia item manifestum est, cives hujus civi

quam in preficiendis magistratibus habebant,

multipliciter

abusos fuisse ac propterea ipsam civitatem in non parvam calamitatem et dis

crimina incidisse: ideoque nos autoritate regia, amoto moderno consulatu, qui
populari seditione aut alia illegitima ratione, exauctorato magistratu antiquo,
constitutus fuerat, novos proconsules et consules hac vice constituendi potesta
tem

117
tem dicto domino episcopo relinquim us, statuentes: ut de cetero nullus ad m v MDXXTI.
gistratum recipiatur au t eligatur,

nisi de scientia et consensu domini episcopi

vel ejus prefecti; destituendi vero et exauctorandi proconsules vel consules apud
solum episcopum sit potestas, quod, quoties res postulaverit, ei facere licebit.

Statuimus preterea et ordinamus, ut deinceps in dicta civitate Braunsbergk omnia

judicia capitalia sive sanguinis ad dominum episcopum, pro tempore existentem,
aut ejus ad hoc constitutum officialem deferantur- Qui solus iu hujusmodi cau.
sis judicandi habeat potestatem, nec liceat deinceps consulatui in bonis civitatis
cuicunque preter voluntatem et specialem commissionem domini episcopi salvum
conductum aut libertatem passandi concedere.

Cujus potestatem consulatui per

petuo interdicimus.
Preterea quisquis ad magistratum de novo assumptus fuerit, anteaquam locum hu
jusmodi magistratus acceperit, debet dno. episcopo aut ei, qui ad id ab eo com
missionem habuerit, debitum fidelitatis juram entum prestare, quodque omnes
seditiosos et turbatores pacis civitatis illius, quam primum tales cognoverit, ipsi
dno. episcopo aut ejus prefecto fideliter denunciabit curabitque, ut tales debita
pena puniantur. Idem juramentum etiam prestare debent omnes, qui communi
tatibus artificum in seniores preficiuntur.
Decernimus item et statuimus, quod nullus ex civibus hujus civitatis per seditio
nem vel aliquem modum illicitum ad regimen consulatus quoquo modo sese in
gerere presumat sub pena ultimi supplicii, neque plures quam quatuordecim
persone in consulatum a modo preficiantur.
Interdicimus insuper perpetuo, ne consulatus totam communitatem in quovis loco
congreget aut illam sponte congregari permittat, decernentes, id neque consulatui
neque communitati absque speciali permissione domini episcopi vel ejus prefecti
licere sub pena amissionis omnium privilegiorum suorum; ubi autem magni mo
menti negotia emerserint, que communibus consiliis et unanimi consensu civi
tatis transigenda fuerint, statuimus: quod deinceps in hujusmodi arduis causis
ex singulis quartis civitatis sex boni et integri cives cum consulatu et duobus
senioribus ex quolibet quatuor capitalium opificum ordine ad consulendum et
ferenda suffragia vocari et adhiberi debent, et quod hujusmodi viros eligendi et
vocandi in pretorium, quoties opus fuerit, consulatus potestatem habeat. Qui
libet etiam magister quartarum faciet quemque ex eisdem civibus sue quarte
ordine sederem et quemlibet admoneat, ne cujuspiam sermonem interrumpat aut
aliud aliquid loqui et ingerere presumat quam id, quod a magistratu omnibus
in commune propositum fuerit. Si quis autem aliquid preter hec ingesserit,
quod civilem tranquillitatem perturbare posset aut his nostris constitutionibus
adversetur, si quis item non vocatus aut designatus propria temeritate sub ipso
rum congressu in pretorium venerit ad hujusmodi consilium interturbandum, ex
tremo supplicio mulctetur. Quicquid autem per predictum magistratum et viros
electos decretum et conclusum fuerit, id firmiter et inviolabiliter ab omnibus
incolis

118
IttAXVt

Afk
Ai
e

/b s
U

incolis hujus civitatis observetur. Si vero in unam sententiam non coierint, rem
ad dominum episcopum referant decernendam.
Ceterum si quis civium privato civi actionem movere voluerit, coram domino
episcopo aut ejus prefecto sive consulatu id faciat, magistratum vero coram
domino episcopo aut ejus prefecto dimtaxat conveniat, nec querelam injuriarum
suarum ad plebem seu communitatem, ut tumultus populares excitari possint,
sub pena ultimi supplicii deponere audeat.
E t quia seditiosorum est in latebris primum artes et modos ad tumultum excitan
dum fabricare, statuim us: quod si tres quatuorve aut plures utriusque sexus
futuris temporibus in domibus, templis, hortis intra vel extra civitatem consultationeB et tractatus facerent, qui vel adversus edicta vel statuta nostra tenderent,
vel qui contra penam seu mulctain per nos decretam, vel etiam contra com
munem pacem civium aliquid continerent, vel eorsum vergerent: qui item hujus
modi conventicula intra vel extra civitatem scientes admitterent, vel nuncium
aliquod ad tales vel alios deferrent: si quis denique aliquem contra premissa
facientes vel facientem sciverit videritve et talem prefecto domini episcopi aut
consulatui non denunciaret, tam is quam alii hujusmodi nostre constitutionis
transgressores legitima probatione convicti supplicio capitis at bonorum priva
tione puniantur.

*
Statuimus item, quod omnes magistri opifices quorumcunque artificiorum mechani
corum pro fide et juramento suo diligenter intendant, ut tales famulos vel so

Ab

cios advenas suscipiant ac laboribus et officinis suis adhibeant, qui per omne
tempus, quo in hac civitate inorabuntur, se probe, fideliter et cum omni obedientia et subjectione secundum nostras et domini episcopi ordinationes et con
stitutiones tam in ecclesiasticis quam in profanis rebus gerent et conservabunt,
quas iidem magistri eis notificare debent, alioqui de famulorum excessibus ipsi
rationem reddere et facinorum eorum penam luere sint obligati.
i

Decernimus preterea, quod pomeria sive horti, qui sagittariorum vocantur et preterea societates sive compotationes, quas gildas vocant, deinceps frequentari et
servari non debent sine speciali et expresso domini episcopi aut ejus prefecti consensu.
Demum ne quisquam voluntatis de statutorum nostrorum ignorantiam pretendere
posset, mandamus et strictissime precipimus: quod caupones tabernarii quique
publica diversoria tenent et generatim omnes hujus oppidi cives et incole ad
quemcunque illorum hospitem seu advenam aliquem venire et diverti contingat,
illi cum primis statuta et edicta nostra tam ad fidem catholicam quam etiam ad
statum hujus civitatis pertinentia referre et declarare teneantur, ut quilibet hic
ct alias in ditione domini episcopi existens se huic voluntati Mtis. regie et man
datis nostris immoverius regiis accommodare possit et sciat, sub pena gravissima
per consulatum exigenda et moderanda. Quod si quispiam hospes vel advena tam
pertinax et temerarius fuerit, ut ita certior factus, vel hereses et impia dogmata
pro-

119

profiteri ac seminare vel alia quecunque tam religioni quam tiam hi ordina*
tionibus nostris immoverius regiis contraria tractare et promovere presumeret,
is per prefectum domini episcopi aut consulatum debita et irremissibili animad

mdxxvi

versione puniatur.
Volumus postremo et mandamus, ut omnes et singuli constitutionum nostrarum
Buprascriptarum articuli annalibus hujus civitatis ad perpetuam rei memoriam inscribantur et quotannis semel communitati legantur ac ab universis firmiter et
inviolabiliter observentur; articulo tamen de judiciis capitalibus sive sanguinis,
quem civitas suis privilegiis plurimum derogare pretendebat, ad cognitionem et
decisionem regie Mtis., cujus arbitrio tam ipsa civitas quam Rmus. dnus. episco
pus varmiensis stare volebant, rejecto. Ita tamen, quod pro conditione tempo
rum et rerum in potestate domini episcopi sit, quosvis ex premissis articulis
m utare, addere, demere seu etiam abrogare, prout rebus publicis magis expe
dire videbitur. Nos itaque suprascripti nuncii et oratores presentibus articulis
coram tota communitate dicte civitatis, de nostro mandato solenniter congregata,
lectis et promulgatis, ipsam civitatem Braunsbergk modo quo supra reformatam
et in ordinem positam cum omni ejus jure et dominio ac subditis et attinentiig
universis, remisso prius juramento et homagio Mtis. regie prestito Rmo. in Chri
sto patri, dno. Mauritio , epo. varmiensi, tunc presenti ejusque successoribus et
ecclesie autoritate regia reddimus ac restituimus. In quorum testimonium sigilla
nostra presentibus sunt appensa.

Datum et actum in arce predicte civitatis

Braunsbergk sabbato post festum'assumptionis beate virg. Marie, que fuit XVIII*
mensis Augusti.
Suprascriptos articulos magistratus et tota communitas oppidi Brauns
bergk, solenni juramento Rmo. dno. suo epo. varmiensi prestito in
presentia nostra, se firmiter servaturos promiserunt et obligarunt.
M athiaSy e p u s. v la d is la v ie n s is . m. p.

Quas quidem constitutiones et ordinationes suprascriptas pro communi bono ac tranquillo et

quieto statu oppidi Braunsbergk ejusque incolarum predictarum per prefatos consiliarios
nostros modo premisso factos et conclusas omniaque et singula in eis contenta Nos Sigis-

m undus , rex etc., approbavimus, ratificavimus et confirmavimus, approbamusque, ratificamus et confirmamus ac robur debite firmitatis obtinere illas decrevimus per presentes.
Articulum vero de judiciis capitalibus vel sanguinis ad Nos et cognitionem Nostram, ut
prefertur, rejectum, cum cives braunsbergenses predicti asserant, illum esse sibi prejudicialern, hic inseri in presens non fecimus nec confirmavimus, sed illum altius adhuc
dispiciendum et discutiendum suspendimus et cum illum una cum consiliariis nostris matura
deliberatione et mutuo consilio expendemus, id demum faciemus, quod magis expediens
et equitati consentaneum fore existimabimus. Harum quibus etc.
I* *

'

'

' r

XCl

XCL Litere concernentes reparationem aggeris rupti.

De aggere utriusque insule
rupto reparando.
MDXXVL
Cod. Korn.

Ood R.

Sigismundus etc.

Significamus etc.

Quia cum incole villarum nostrarum utriusque insule

coram nobis recensuissent, quod ipsi, qui malicia temporum et bellorum preteritorum in
facultatibus suis nimium decrevissent et eorum vicini multi ex novissima ruptura aggeris
totam vim et molem aquarum atque glacierum fluminis Vistule a longo tempore susti
nentes et defluxum et inundationem ejusdem fluminis per eorum agros prohibentis, plu
rima damna divina forsan provisione accepissent, non essent sufficientes cum ipsis vicinis
suis predictum aggerem ruptum et damna aliorum aggerum instaurare ac reficere, supplicassentque nobis enixe, ut tam oppidanos quam etiam homines rurales, quoscunque in
insulis et circa illas degentes ac etiam villas infrascriptas incolentes, videlicet: Verneszdorff, Melencz, Obeschar, Cosczielithsze ac villas Tralaw, Tragenheyn, Bluinenstein, ad an
garias et labores predorium nostrorum Laski et Kominki antiquitus designatas, item
villas Eichwalt, Mewtrich, Orlob, Ladecob, Zewenort, Jekendorff et villas, quas cives
elbingenses tenent in pignore, privilegiis insularum gaudentes, a reparando tamen nihilo
minus prefato aggere aliisque aggeribus, seu ab aggerando et a custodia glacierum, ne
quod nocumentum aggeribus inferant, id quod nuper accidit, a predecessoribus nostris,
ut dicitur, libertate donatas, simulae molendinatorem in Trapenaw, ad refectionem ipsorum
aggerum et glacierum custodiam, ne cruste illius coacervate suo impetu et mole aliquo
nocumento eosdem aggeres et homines illis vicinos afficiant, adjungere et ut eandem re
fectionem et custodiam aggerum obeant, quotiescunque et quandocunque necessarium fuerit,
illis mandare eorumque libertates et immunitates ab hac refectione et custodia relaxare
dignaremur.

Nos predictorum insulanorum supplicationi annuentes, tametsi, consuevimus

pro officio et virtute nostra regia privilegia subditorum a prodecessoribus nostris juste
et legitime emanata in suo robore conservare,

prout et oppidanorum et hominum rura

lium predictorum et etiam molendinatoris in Trapenaw privilegia sive perpetua sive tem
poraria si que habent super hujusmodi immunitate ab aggerando et custodiendo seu provi
dendo et auxilium ferendo, ne glacies suo impetu aggeres rumpat; tamen nobiscum re
putantes presentem valde urgentem et maximam restaurandi et reparandi aggeris nuper
rupti, qui precipuus esse censetur, necessitatem, que communi auxilio, opera et impendio
nedum insulanorum, verum etiam nostro aliorumque ipsis insulis adjacentium et flumine
Vistula in navigatione utentium indigere videtur, relaxandam duximus, ac tenore presen
tium relaxamus, hac vice duntaxat et tam diu, donec idem agger ruptus debito modo
reparatus fuerit, ipsam libertatem et immunitatem oppidanorum et ruralium ac villarum,
et etiam molendinatoris in Trapenaw, quo ad hanc immunitatem et libertatem pro hac
vice derogamus, volentes et ordinantes, u t ad totalem seu completam ipsius aggeris pre
fati reparationem et custodiam, ne interim magis rum patur, aliis insulanis, ad ejus re
fectionem dudum obligatis, auxilium et operam suam prestare, omnino teneantur.
Et

121

E t in quolibet alio simili casu ubivis et impetus glacierum et aquarum excrescentia adeo
exuberare et ruptura denuo prefato aggeri imminere cerneretur, ita quod ea vis communi
manu et auxilio veluti commune incendium reprimi debeat, predicti liberi ad id obeundum
omnino etiam obligati esse debent et astricti. E t quia etiam exposuerunt et questi sunt
nobis predicti insulani de utraque insula,

se plurimum cum aliis annuis censibus tum

etiam Sancti Spiritus gravari et plerumque pascuorum penuria valde premi vel ex eo,
quod officiales nostri laniis potissimum loca nostra pascuorum locare soleant ipsisque in
sulanis ea locare recusent, supplicaruntque nobis: ut de eisdem pascuis benignam provisio
nem et ordinationem facere et consensum ad predictos census redimendos eis concedere
mus, committemus et mandabimus officialibus nostris: ut potius insulanis quam laniis vel
aliis pascua locent, dummodo insulani justo pretio et absque damno nostro ea ab eis
conducant et census, qui non essent perpetui, verum in vim reemptionis comparati, eis
dem insulanis redimere consentiemus; verum omnes census perpetuos tam ecclesiasticos
quam etiam seculares in suo robore conservamus.

Quod vero attinet ad ordinationem de

moderatione censuum nostrorum per predecessores nostros facta hominibus ejusdem utrius
que insule damna passis vel ex aquarum inundatione aut ex conflagratione aliquorum bo
norum suorum, super qua moderatione, quod juxta cognitionem et arbitrium prefectorum
arcis nostre Marienburg et seniorum insule pro tempore existentium illis esset facienda,
se literas ipsorum predecessorum nostrorum habere dicunt. Easdem literas, si illas ha
bent, licet per abusum diu extinctas, illis renovabimus et juxta earum tenorem et dispo
sitionem ipsos, quoad moderationem censuum ex causis et eventibus predictis conser
vabimus.
De vecturis vero frumentorum ad arcem et fimi ab arce et prediis, quibus preter debitum
et solitum passim quibuscunque temporibus se nimium gravari prenominati insulani utrius
que insule queruntur, ita statuimus et ordinavimus, statuimus et ordinamus harum serie
literarum: quod in eo casu, ubi vie essent lutose et temporis aliqua magna intemperies,
frumenta reponantur in granariis ad tempus vie et vecture commodum ipsorum frumento
rum ad arcem nostram Marienburg, et tunc sub ea commoditate temporis et itineris de
bent illuc duci et ex illis hoc, quod pro semente necessarium fuerit, debet in prediis, ex
quibus vehenda erunt, relinqui, ne rursum de arce id ad predia reduci per eosdem insu
lanos oporteret; fimum autem duntaxat ab arce et non vero a prediis devehere more an
tiquo debeant et teneantur.
Ad vehenda ligna pro igne ad arcem et etiam robora et calcem seu cementum ac aliam
quamcunque materiam pro edificiis ejusdem arcis et prediorum nostrorum necessariam,
volumus esse obligatos juxta antiquam consuetudinem, quibus nihil novi laboris vel one
ris in eorum prejudicium per officiales predicte arcis modernos et pro tempore existentes
imponi debet.
Ut autem hujusmodi ordinatio nostra de premissis facta valida et firma sit, jussimus pre
sentes literas sigilli nostri appensione communiri.

Datum Marienburgi fer. VI. post fes

tum S. Jacobi, apostoli.

A cta Tomiciaua

Tomus V III.

j0

Litere

MDXXVi.

122

Litere pro incolis minoris insule

in Prussia.
MDXXVI.

Co.1. R.

Sigismundus etc. Significamus etc. Quia cum questi nobis essent Georgius Trewge, Teychgrabius, et alii incole villarum et bonorum nostrorum minoris insule, quod plerique eorum vicini
non permitterent ju x ta illorum omnium communem sententiam et consensum per suos agros
fossis aquam duci in aliorum agris plus solito aliquando exuberantem, supplicassentque, ut
eundem consensum et legem eorum communem, per ipsos met insulanos predictos unanimiter
dudum constitutam, de ducenda aqua per fossas ex agris unius cujusque per alterius agros,
quo expeditos directos et certos gressus habeat omnique impedimento liberos ad tynam suam
propriam, superiorem videlicet aut inferiorem, literis nostris approbare ac autoritate nos
tra regia confirmare dignaremur,

nos huic juste supplicationi predictorum insulanorum

minoris insule annuentes considerantesque, quod si eorundem insulanorum planities, in

qua resident, non recte astruatur et res illorum tota locorum opportunitatibus non com
mendetur, nequaquam illic propter aquarum nimiam exuberantiam subsistere, sed et neque
commode agris et campis suis uti possent, non gravatiin approbavimus et presentibus ap
probamus et confirmamus legem eorum predictam de ducendis ipsis fossis libere per unum
quemque per alienos agros, quo aque diffundende ac progrediende ad tynas sit unicuique
illorum commoditas proximior, quum ipsius aque excessus non aliter quam manu et arte
emendari valeat: decernentes et statuentes harum serie literarum, quod unusquisque insu
lanorum prefate insule possit in alterius agris, citra tamen eorum detrimentum, fossas
juxta antiquam consuetudinem proscindere, que ex ipsius agris aquam excipiant et ad
tynam consuetam demittant, ea tamen lege, ut que fossis eximentur, ita coacerventur in
aggerem , ex utraque parte fosse,

ad cujus rationem aggeres ejus referentur,

meatus apertior pateret absque offensione vicini et ejus nocumento.

ut aque

Ut autem aqua su

perfluens et undecunque derivata tynis et fossis intra earum aggeres in omnibus conti
nua parilitate subsistat et non magis ad unum quam ad alium se diffundat, decernimus
et ordinamus, quod unusquisque insulanus etiam liber et in locis altioribus et circa quam
libet tynam agens, sive ille sit nobilis sive ruralis et predia ad arces nostras Marienburg
et Stum pertinentia, in expurgandis tynis limoque ex earum profundo exhauriendo et her
bis noxiis evellendis, meatum aque ad quamcunque tynam retardantibus, equalein modum
equalesque sortes, prout unicuique ab antiquo designate sunt, ju x ta antiquam consuetudi
nem omnino observent, citra ullum hominum pauperum et aliorum incommodum vel de
trimentum, ju x ta prescriptum et mandatum seniorum insule juratorum, qui ea omnia, que
ad rem totius insule faciunt et commoda ac opportuna illi et ejus incolis sunt,
quam alii norunt et intelligunt.

Statuimus insuper et decernimus et ordinamus:

melius
quod

nobiles de Buchwaldt et generosus Joannes Balinski , cast. gedanen. et terrarum nostrarum

Prussie casfrrique nostri Marienburg thesaurarius, heres modernus et sui successores ville
Schropi, possessores pro tempore existentes, et generosus Mathias Kostka de liostkow ,
heres in parva D am araw, ejusque successores, nec non curia Laza castri nostri Stum,

ac

123
ac heredes bonornm in .>erini}3fytt>ept, et alii quicunque superiori tyne adjacentes ad purgandam eandem tynain superiorem sint astricti. Reliqui vero nobiles et rurales etiam
liberi mundare ipsas tynas, superiorem vel inferiorem, cui quisque illarum propinquior est,
juxta ordinationem, designationem et mandatum dictorum seniorum insule teneantur et
quod nemo illorum sub pena ad hoc in jure insulano statuta irremissibiliter exigenda et
solvenda, aggeres, qui valli vulgo nuncupantur per transversum et quovis alio modo,
colore vel pretextu in alterius incommodum fodiat,

ut extra solitum alveum aqua per

vicinos campos in eorum prejudicium et detrimentum de ipsius agris vel campis excurrat
seque diffundat. E t quia etiam questi sunt nobis prodicte incole minoris insule, quod of
ficiales nostri prohiberent illos ex nobilium eis vicinorum silvis ligna ad eorum usum et
necessitatem comparare et ducere non absque gravi illorum incommodo et prejudicio, vo
lentes eosque urgentes, ut ineinptiones lignorum facerent in silva nostra DraufenmaIbt
appellata, quam propter ejus longam ab illis distantiam commode adire nequeunt: permit
timus eisdem insulanis minoris insule, ut illi, qui remotiores sunt a silva nostra 2 )taufen*
n)albt, libere vadant pro lignis ad silvas eis propinquiores nobilium, illi vero, qui pro
pinquiores sunt predicte silve nostre,

debeant ducere ligna ad eorum usum ex eadem

silva nostra ^raufeiitoalbt^ soluto pretio pro eisdem lignis, juxta estimationem sfcu taxam
officialium nostrorum castri Marienburg in hoc a longo tempore observatam. Quod vero
reparationem viarum in districtibus capitaneatus stumensis et elbingensis attinet, commit
temus et mandabimus officialibus nostris et etiam Elbingensibus, ut vias et semitas in
suis districtibus ita aptent et reparent, quo unicuique per illas securus et expeditus tran
situs pateat.

Permittimus vero eisdem insulanis minoris insule, ut possint vimina viren

tia salictorum seu ramos salicum et alia ligna, que nobis nulli usui sunt, in bonis nostris
ad plectendas sepes circa curias incidere, cum scientia tamen et admissione prefectorum
arcis nostre, qui eis indicabunt, ubi eosdem ramos vel ligna absque detrimento silvarum
nostrarum excidere debeant. Ad aggeres autem reparandos habebunt facultatem excidere
rubetum libere in silvis nostris ju x ta consuetudinem antiquitus observatam; citra tamen
detrimentum predictarum silvarum. Ut autem omnia et singula premissa firma et illibata
permaneant, jussimus presentes literas in eorundem premissorum fidem et firmitatem si
gillo nostro regio communiri.

Datum in arce nostra Marienburg sabbato prox, post fest.

S. Jacobi, apostoli.

Sigismundus, Rex Polonie,

Capitaneis in Prussia.
De r e p a r a t i o n e

aggeris

rupti.

Mgco. etc. vel Generoso etc. sincere et fideli dilecto, gratiam nostram regiam. Mgce. vel ge
nerose sincere nobis vel fidelis dilecte.

Non est incognitum tue Sinceritati, insulas nos

tras non vulgaris momenti damnum ex ruptura aggeris, totam vim et molem aquarum et
glacierum fluminis Vistule sustinentis, accepisse et complures earundem insularum villas
16 *
seu

MDXXVI.

124
M DXXV1

seu earum incolas inundationes et alia incommoda ex ipsis aquis Vistule passim per eorum
agros et campos sine quovis obice sese diffundentibus hactenus sustinere et, nisi celerius
ruptura predicta claudatur et firmiter obstruatur, verendum esse, ne aque ipsius Vistule
per eandem rupturam majori impetu quam alibi defluentes ipsum aggerem magis subruant
insulanosque majoribus injuriis et incommodis ledant, immo totaliter pessundent. Proinde
nos innitentes antique consuetudini, ab omnibus subditis nostris in his terris Prussie me
moratum
fluvium Vistule accolentibus in hoc eventu observate, mandamus tue Sti. districte
t
precipientes: mandet autoritate nostra et severe injungat universis et singulis hominibus

in oppidis et villis in eius districtu ubilibet consistentibus: ut simul cum oppidanis aliisque hominibus in districtu N. consistentibus quatuor vel quinque sexagenas roborum, ex
quibus XXX habere debent longitudinem pedum LX, alia vero longitudinis ultra pedes
XL ad ripam dicti fluminis Vistule, rejecta omni m ora, quam primum advehant et illic
deponant, quo commodius copia hujusmodi lignorum in ipsa ripa deprehensa minori ne
gotio colligi et ad locum rupture sarciendum facilius demitti possit. Quod u t indilate
fiat, tua Stas, operam et studium suum diligentissime impendat et modis penisque oppor
tunis eos, ad quos ea vectura lignorum pertinet, ad illam obeundam omnino compellat.
Factura tua Stas, pro debito officii sui et gratia nostra.

Datum etc.

Ordinatio de subministrandis trabibus ad reficiendum

rupturam aggeris Visle.
De quolibet laneo in districtibus infrascriptis
dari debet unum lignum magnum.
Districtus itaque gnevensis dabit quinque sexagenas roborum, ex quibus XXX habere debent
longitudinem pedum L X ; reliqua vero longitudinis ultra pedes XL ad ripam dicti flu
minis.
Districtus sticmensis dabit quatuor sexagenas roborum XXX vid. longitudinis LX pedum, re
liqua vero omnia ultra longitudinem XL pedum ad ripam etc.
Subditi dni. episcopi vladislaviensis item abbatum pelplinen. et oliven. in Pomerania dabunt
V sexagenas: XXX longitudinis LX pedum, reliqua ut supra.

Nova civitas cum districtu dabit unam sexagenam cum dimidia roborum, ex quibus X longi
tudinis pedum LX reliqua ut supra.
Oppidum Swiecie cum districtu et subditi abbatis corunovien. dabunt IV sexagenas, ex qui
bus XXX ad pedes LX, reliqua ut supra.
Districtus Graudencs et Roghavsen dabit V sexagenas ex quibus XXX ad pedes LX, reliqua
ut supra.
Civitas cum districtibus thorunensis et biergloviensis dabit VI sexagenas, ex quibus XXX ad
pedes LX, reliqua vero ut supra.
Districtus culmensis cum arce Starygrod, Papow et Junislaw dabit IV sexagenas, ex quibus
ut supra.
Districtus golubensis et kovaloviensis cum arce Lipno dabunt V sexagenas, ex quibus XXX
u t supra.
Dis-

125
Districtus brodnicensis et radzinensis dabunt V sexagenas ex quibus XXX ut supra.

M D X X V I.

Castrum Bratliian cum Novemiasto Lubawa item oppido Kurnik et villis, ad illa spectanti
bus, dabit VI sexagenas ut supra.
Ad Ebrehardum Ferber, capit, dirszoviensem, ut mandet oppidanis et aliis hominidus distric
tus 6ui advehere et deponere in locis rupturarum insularum marienburgensium mille cur
rus virgultorum et terre.
Item ad oppidanos dirszovienses similiter, ut ipsi videlicet simul cum aliis oppidanis et ho
minibus in districtu dirszoviensi consistentibus advehant mille currus virgultorum et terre
ad rupturas aggerum marienburgensium.

Sigismundus, Rex Polonie.

Subditis Terrarum Prussie.
De r e f i c i e n d a r u p t u r a aggeris.
Universis et singulis dignitariis et officialibus, palatinis, castellanis, capitaneis, tenutariis,
nobilibus ac civitatum, oppidorum proconsulibus et consulibus, ac communitatibus nec non
villarum incolis in terris nostris Prussie, presertim vero in districtu N. ubilibet constitu
tis, sincere et fidelibus dilectis, gratiam nostram regiam. Mgci. Generosi etc. dilecti. Non
incognitum est vobis, consiliarios istarum terrarum Prussie in conventu elbingensi proxime
preterito congregatos inter alia negotia illic per eos acta specialem ordinationem et con
stitutionem fecisse de reficienda ru p tu ra, que accidit in vallo majoris insule, totam fere
vim et molem aquarum Vistule sustinente. Quam quidem ordinationem et constitutionem,
quia tardius per illos, quorum interest, exequi accepimus, non possumus eam tarditatem
et negligentiam non molesto et indignanti animo ferre. Quia vero tempus hibernum jamjam appetit, quod majora incommoda dicto vallo adferre solet, nec ullam ejus reparatio
nem facile admittit, sumusque per officiales nostros certiores facti, rupturam ipsam ejus
dem valli nequaquam secundum ordinationem prodictam elbingensem ante adventum hie
mis debite sarciri posse, nisi aliud quoque extraordinarium infrascriptum commune auxilium ad illam sarciendam hinc ad festum S. Martini prox. fut. accesserit, hoc videlicet,
ut interim quolibet die centum currus terre atque ramorum illuc advehantur,
illic in fundum fixi spissitate impenetrabili assolidentur.

quo pali

E t proinde intelligentes omnem

laborem et impensam circa predictam rupturam jam factam

cassam prorsus et irritam

fore, nisi illa ejus pars jam aliquantulum restricta, quam adhuc unde continue lambunt,
modo premisso terris et ramis intertextis duretur et firmetur. Intelligentes etiam, quan
tum ea ipsa ruptura damni, nisi ad unguem reparetur, nedum insulis, verum etiam toti
isti terre Prussie esset allatura, huicque incommodo tempestive obviare volentes, manda
mus strictissime et ita omnino habere volumus, ut ordinatio ipsa et constitutio elbingensis
in toto debite executioni quam primum et indilate antequam vigor hiemis adveniat,
mandetur.

de

E t insuper omnes possessores et incole villarum de unoquoque districtu simul

per octo dies de quatuor mansis agri unum currum cum quatuor equis pro terra et ra
mis vehendis illic circa rupturam valli prefati ordine successivo per districtus habeant
terram-

126
MD1XVL

terramque ipsam et ramos continuo per ipsos octo dies ad rupturam ducant.
sione bonorum et gratia nostra secus facere non ausuri.
Francisci, confessoris.

Sub amis

Dat. fer. II prox, post fest S

Ad D i s t r i c t u m .
Stumensem,

Radzinensem,
Rogosnensem,

Christburgensem,
Graudecensem,

Altehauz,
Birgloviensem,

Roggehusensem,
Novensem,
Gnevensem,
Pelplinensem,

Papoviensem,
Kovaliensem,
Brodnicensem,
Brathianensem,
Golubensem,
Swecensem,
Tucholiensem,

Olivensem,
Dirszoviensem,
Subnicensem,
Stargardiensem,
Slochoviensem,
Thorunensem,

Mirachoviensem,

Putczensem,

Gedanensem.

Marienburgensem,

Sigismundus, Rex Polonie,

Civitatibus et Oppidis Prussie.
P ro s c a p h i s ,
Famati vel providi fideles dilecti.

laboratoribus,

arietibus.

Non est incognitum vobis, insulas nostras etc.

Proinde

nos innitentes antique consuetudini ab omnibus subditis nostris in his terris Prussie me
moratum fluvium Vistule accolentibus in hoc eventu /observate, mandavimus universis et
singulis hominibus in locis et districtibus, ipsi Vistule adjacentibus, ut robora ad clauden
dam rupturam predictam necessaria ad ripam dicti fluminis Vistule, rejecta omni mora,
quam primum adveherent et illic in ripa deponerent, quo commodius copia hujusmodi
lignorum in ipsa ripa deprehensa minori negotio colligi et ad locum rupture sarciendum
facilius demitti possit. Vobis vero, quos ea calamitas et navigationis ac demissionis seu
defluitationis m ercium , frumenti aliarumque rerum per Vistulam necessitas multum etiam
I

contigit, districte precipimus;

ut cum per seniores dictarum insularum fueritis requisiti,

XXIV scaphas et in qualibet illarum tres v iro s, nec non quatuor naviculas 28eifjelfcm
vulgo nuncupatas cum quatuor arietibus 8fcammen appellatis, pro palis in prenominata
ruptura quatiendo fingendis absque ulla renitentia et remoratione ad locum ejusdem rup
ture mittatis. Pro debito vro. et gratia ura. non aliter facturi. Datum.
.i

Marienburg enses duas naviculas 2Beielfan nuncupatas et in qualibet XII perso

nat

127
nas idone&s pro ramis et virgultis adducendis, nec non tertiam similem navicu- MDXXVI.
lam cum uno ariete, qui 9iammen dicitur et quatuor lembos lodziel( nuncu
patos pro terra et cespitibus herbosis ex pratis succisis, adducendis.
Tolkemitenses quinque scaphas et in qualibet tres viros.

Braunslergenses sex scaphas et in qualibet tres personas.

Jurati duas naviculas cum arietibus.

XCII.

Contributio publica in terris Prussie instituta.

S.

Rex

P.

Universis et singulis, ecclesiasticis secularibusque subditis nostris etc.

dilecti.

Mgci. Generosi etc. Coi Roro

Non est incognitum vobis, consiliarios et nuncios ipsorum terrarum nostrarum

Prussie demonstrare volentes, sue ac omnium ordinum et statuum earundem terrarum

nomine gratitudinem laboris et impendii nostri non mediocris in bello preterito cum ma
gistro et ejus ordine per nos feliciter gesto, pro ipsarum terrarum et earum jurium con
servatione facti, et quod nos intermissis aliis arduis negotiis nostris regnique nostri ad
easdem terras Prussie nunc demum venientes, de bono ordine ac quieto tranquillo statu
illarum consuluerimus multiplicesque errores et abusus, qui tam in divinis quam etiam in
humanis rebus increverant, reformaverimus non parcendo iterum magnis laboribus et ex
pensis, statuerint nuper in conventu gedanensi in compensationem eorundem laborum et
expensarum nostrarum contributiones infrascriptas.
Imprimis: quod omnes subditi nostri in ipsis terris Prussie degentes tam spirituales quam
seculares solvere debeant de qualibet inarca census duos grossos. E t qui habent de censu
decem marcas et ultra, dabunt de marca duos grossos, qui vero minus, dabunt de ara
tro unam marcam. Item omnes et singuli habentes pensiones seu datias frumentarias,
solvent a quolibet modio per unum solidum, lemanni vero et sculteti dabunt, prout cen.
sus in ea villa, ubi habitant, solvuntur, de marca videlicet duos grossos.

Item rustici,

prout suis dominis census solvunt, dabunt de qualibet marca duos grossos; simili modo
et tabernatores ju x ta censum, quem dominis suis solvunt, dabunt de qualibet marca duos
grossos; item lemanni, qui non habitant in villis, sed duntaxat in prediis, dabunt de ara
tro unam marcam.
Item molendinatores hereditarii, qui censum pecuniarium de suis molendinis solvunt, dabunt
a qualibet marca duos grossos, molendinatores vero, qui frumenta de molendinis pro censu
pendunt, dabunt a quolibet modio unum solidum; item ii qui mellificia poseident, contri
buent a quolibet polkoffu quinque grossos, a tunna vero mellis quindecim grossos.
Item arendatores agrorum et prediorum solvent a quolibet aratro unam marcam.
Que contributio suprascripta durabit ad unum annum, et intra festum S. Martini proximum

ad festum purificationis S. Marie anni proxime futuri MDXXVII pendi et colligi debet.
Ea vero contributio, que sequitur ad tres annos durabit et a festo S. Bartholomei prox
imo

imo initium sumet, hec videlicet: quod a quolibet modio brasei solvi debent duo solidi.
Item a qualibet tunna cerevisie peregrine seu advectitie quatuor solidi item a quolibet vase
vini magno, quod ^btetyltngP vulgo dicitur, due marce pendentur, a medio brc^[tngf
una marca. Item a media nkuffau vini ungarici etiam una marca. Item a qualibet tunna
mellis, ex quo medo coquitur, decem grossi contribui debent.
limatum vendunt, decem grossos solvent.

Illi vero, qui vinum sub

Ut autem supradicta ordinatio in exigendis eisdem contributionibus facta debite exequutioni

demandetur Generosos etc. ad eas colligendas in palatinatu N. et districtibus N. designa
vimus et designamus ac constituimus presentibus literis nostris, mandamusque omnibus
vobis supradictis, ut in manus eorum easdem contributiones persolvere curetis et persol
vatis. Vobis vero capitaneis ac civitatum et oppidorum proconsulibus et consulibus, quo
rum interest, mandamus et prefatis exactoribus sub penis ad hoc statutis de dictis contri
butionibus per eos, ad quos pertinet, responderi faciatis et vos ipsi respondeatis, negligentes vero in solvendo et contumaces per pignorationes et alias penas solitas ad sol
vendas easdem contributiones compellantur. Pro officio vestro et gratia nostra non aliter
facturi. Datum in arce nostra Marienburg die S. Jacobi, apostoli.

DE NEGOTIIS PRUSSIE.
Ducis Prussiae et Senatorum eius Juramentum.
Ego Albertus Dux Prussiae, et Senator Regni Poloniae. Juro quod ab hac hora et deinceps
fidelis ero Serenissimo Principi et domino, Domino Sigismundo Regi et successoribus suis
Regibus et Regno Poloniae, et profectum illorum fideliter procurabo, et pro negocijs Regis
et Regni, fideliter consulam, et secreta quae mihi, qualiter cumque communicata fuerint in
eorum detrimentum nulli pandam, et pacem ultimam inter me et Regnum Poloniae, per
petuo firmatam, in omnibus suis conditionibus et articulis obseruabo et custodiam, Sic
me Deus adiuuet, et haec sancta Crux.
Statuta inclyti Regni Polonie, a. D : M D X X X 1 I.

A cta Tomici ana.

Tomus VIII.

17

i i

M 881M

Vi

3(1

. m u t i i o f i i r r t n X ciiii-j flifJ io ta iX d B >t'j e s is e in * ! ia u G

-: >!: :

;*!*i

in -inl.Vi*;-.
fg9& ai.)3o;
."i

mI

u-

r.[>.ufH>.ivi8 OflfrntiQ .<

ot<}ta ,o<Jiiio o T [ tjIHoWI murroJl! miMsylonq

i:iif.iinu(iuno:> s u p r m w

ir.ui!^>ijJ i i gm

i- -in'i zn<i

; ' : '

fidini < iip

1 j"

rrwmirlljj n w >?ij

yJH .nuiiboiain 1m o ^arn >*.<'< siUjoitTi; t-> -UilinoiJibiK

*

oh

A o 3

oraiaaiit-Jiag o itabrt

ftusafc$

oagoil J

ndhjtvH

1> .rnattianoo v l i l a b f t ,iniyJI H

teisknq iilim m uJa& m nJsb m uioo

aiu-i

audiapio ni tnn;)8unr) o a tsq

.ZinO D)0I1B8 OOi;i1 t ,JOlJUib 809(1 9111

^\/.A /*a\V. tCV .> .i> 1 \ iov>^

Tl

nMwfcK

l i n mwtit toUQ itpirt

XCDI. Sigismundus, Rex Polonie,

Alberto, Duci in Prussia.

Hiris, princeps, nepos charissime.

Scripsimus alias Illti. vre. pro canonicis ecclesie quidsi-

nensis, postulantes: ut vra. Ultas. illos in ritu veteri et catholico conservaret et illis proventus eorum restitui mandaret. Id ipsum nunc ex animo optam us; nam non intelligimus, qua ratione, aut quibus scripturis auferri cuiquam debeat aliquid, quod ex
donatione illorum, cujus erat proprium, est traditum et concessum. Faciet Illtas. vrarem sua virtute dignam et nobis gratissimam. Que valeat feliciter. Datum.

XCIY. Sigismundus, Rex Polonie,

Erardo Kweiss, Epo. Pomezaniensi.
Rde. in Christo pater, sincere nobis dilecte. Quando fuit apud nos nepos noster, Illris.
princeps in Prussia, egeramus cum sua Illte., u t canonicis ecclesie Ptis. vre. pomezaniensi
bona ipsorum restitui et illos in ritu et religione sua veteri conservari faceret. Cujus
Illtas. pollicita nobis fuit id negotii Pti. vre. demandare, ut honesto et decenti modo pro
viderentur; nunc autem intelleximus, non solum non provisum esse illis a vra. Pte. de
victu competenti, sed etiam illos in vincula conjectos esse et ob hoc, quod in fide et
religione sua constantes sunt, indignissime contumeliosissimeque haberi et puniri. Nobis,
christiano principi et superiori domino, piaculum videtur postulare, ut tanta contumelia
religioni nostre catholice inferatur, utque ad deserendam illam aliquis subditorum nos
trorum ea vi cogatur, que ne Judeis quidem a christianis hominibus inferri solet. Quare
hortamur Ptem. vram.: ut ipsos canonicos suos liberos dimittat eosque in ritu ipsorum
catholico conservet, vel illos aliis rationibus quam iis, quibus lictores solent, ad evangelium suum pertrahat; nam iis nostri non nisi in prevaricatores utuntur neminemque a sua
religione, in qua natus est discedere compellunt, alioqui nos hanc catholicorum hominum
oppressionem in illis terris diutius ferre non poterimus, quum intelligamus, hanc rem ali
quando ad maximas turbas deventuram esse.

Datum.

17*

xcv.

132

XCY. Sigismundus, Rex Polonie,

Erardo Kweiss, Epo. Pomezaniensi.
MDXXVI. Rde. in Christo pater, sincere nobis dilecte. Accepimus literas Ptis. tue, quibus ad ea reCod. Korn.
....
. .
.
. . . .
, .
. .
Cod. R.
spondet, que illi pro captis canonicis pomezanien. ecclesie scripsim us, hujusque captionis
causam partim in Illrem. dnum. ducem in Prussia refert, partim evangelium obtendit et
rationes moderne sue professionis offert, vel doceri postulat. Quod ad Illrem. dominum
ducem, nepotem nostrum charissimum, attinet, nos vehementer dolemus, ejus Illtem. hoc
genus doctrine sectari, quod et notam perpetue ignominie Serme. familie nostre inurere
et illi ac nobis in posterum maximas difficultates et turbas parere poterit, quodque illos
potius sibi sequendos constituit, qui a summis non solum religionis, sed etiam orbis chri
stiani verticibus ac gymnasiis sunt damnati, quam sanissima consilia nostra, quam insti
tuta universalis ecclesie et regnorum omnium Christianorum consensu approbata. De tua
vero Pte. hoc plurimum miramur, quod totiens gestoium suorum nobis evangelium ob
jectet, quasi nos, qui quotidie evangelium audimus adeo obtusi simus, ut non intelligamus, quantum intersit inter vestrum et Christi evangelium, quod nobis, qui ecclesiam non
audierit, habendum esse pro Ethnico et Infideli decantat, quodque uni claves regni celorum , que sunt ecclesie, uni munus pastorale traditum, nos apertissime docet, ut ab uno
in singulos hec autoritas et potestas derivaretur, non sibi quisque honorem et jurisdic
tionem ecclesiasticam usurparet, utque in omnibus unitas et consensus observaretur, pro
cujus fide orasse Christum, ut non deficeret, adversus hanc non prevalituras portas Inferi, Christum promisisse, evangelium testatur et res ipsa tot seculis indicat, quibus ves
trum evangelium longe diversa ceu zizania tritico superseminat. Quod autem Ptas. tua
rationem fidei sue se reddituram offert et doceri postulat: nos neque exigimus rationes
ejus, que notissime sunt omnibus neque opere pretium arbitram ur, doceri a quoquam
eos, quos non solum post unam atque alteram admonitionem et correptionem, sed etiam
post condemnationem ecclesie catholice et clarissimorum gymnasiorum vitandos potius
quam docendos scriptura precipiat.

Si tamen ex animo doceri velit: habet tot insignia

cum priscorum tum etiam recentium volumina adversus hereticos edita; ex illis vel sanam
doctrinam hauriat, vel, si libeat, cum illis luctetur. Nos fidem et religionem nostram ita
observare, manutenere ac defendere pro. debito christiani principis curabimus, ut ecclesia
catholica tradidit et profitetur utque a majoribus nostris accepimus, neque ipsam fidem
et religionem nostram, que res summi est apud mortales omnes momenti, pro equis de
sultoriis habere volumus. Proindeque captionem et vim illatam canonicis ecclesie pomezaniensis ob constantem illorum in religione catholica fidem, quod apostatis et prevaricatoribus digne fieri solet, non possumus non molestissimo animo ferre hortamurque tuam
Ptem., u t quemadmodum illos ad hec indigna et immerita vincula conjecit vel conjici pro
curavit non legitime sed violenter, ita illos rursus in libertatem extricet et in bonis ac
religione sua, in qua fundati et constituti sunt, libere et quiete manere permittat. Pro
gratia nostra. Bene valeat. Datum.

XCVI.

133

XCYI. Sigismundus, Rex Polonie,

Erardo Kweiss, Epo. Pomezaniensi.
Rde. in Christo pater, sincere nobis dilecte.

Credimus non latere vram. Ptem., quanto stu-

mdxxvt*

dio nixi fuerimus hactenus nitamurque etiam nunc, ne quid ejus labis ad regnum et doycod^Klar*.
minia nostra permanaret, qua hoc infelici et turbulento tempore omnia divina et humana
misceri et confundi videmus, edocti satis cum priscis exemplis, tum vero iis, que pre
oculis sunt, quantas turbas et insolentias pariant h i, qui sibi censuram corrigendi orbis
sumpserunt, qualemque fructum afferant rebus humanis contempta et violata sancte reli
gionis catholice instituta.

Quare gravissimo animo ferentes, irrepsisse hanc pestem in

terras nostras Prussie eisque pro virili nostra consulere volentes, quod ob hoc jam apud
alios reges principesque et nationes christianas quodammodo non recte audire incipiamus,
et nollemus ullo pacto nos et decus nostrum regium vel minima ejusmodi suspicione, ne
dicamus nota, inquinari.

Postulamus a vra. P te ., ut huic studio nostro manutenende

isthic religionis catholice, ita ut illam per manus accepimus, adsit et subscribat.

Quod

si ea res illi non perinde sit cordi, hortamur eam, curet saltem, ne quid inter subditos
nostros diocesis sue contra normam universalis ecclesie innovetur; nam inde facillime pa
catis jam istic rebus nostris, aliquid novarum turbarum suboriri possit, quod maximum
aliquod detrimentum et perniciem secum afferret. Quod nos equo animo ferre aut tolerare
nequaquam possemus.

Factura Ptas. vra. pro sua prudentia sueque professionis debito.

XCVIL Sigismundus, Rex Polonie,

Laurentio, Cardinali S. Quatuor.
Rme. etc.

Occupat episcopatum pomezaniensem Erardus quidam, a Deo, uti se nominat,

Cod. R.

vocatus, luterane fractionis in Prussia antesignanus, qui non modo non curat a sede ' od' Kon
apostolica confirmari, sed etiam illam modis omnibus detestatur et horrenda illic sub alis
ducis Prussie perpetrat.

E t quia pars non modica ejus diocesis nobis immediate subest,

nolentes subditos nostros hac labe infici, prohibuimus ipsi Erardo, ne quam jurisdic
tionem exerceret in subditos nostros, donec a sede apostolica confirmationem obtineret.
Quam dum ille plane contemnit, rogamus vram. Rmam. Ptem. efficere velit, ut ipsa pars
ejus diocesis, que nostra est, committatur et commendetur jurisdictioni domini episcopi
culmensis vicini, unde et sacramenta ecclesiastica et alia necessaria subditis nostris mi
nistrari possint; nam summum hoc est hereticorum studium, ut nostros subditos corrum
pere possent, quod nisi diligentissime provideremus, haud dubie voti sui compotes fierent,
adeo suavis est viscus iste hoc seculo plerisque etc.
XCVIII.

134

X C V m . Clemens VII, Papa,

P. Tomicio, Epo. Cracoviensi,
Regni Polonie Vicecancellario.
MOX\vi. Venerabilia frater.
Cod. k"

Salutem et apostolicam benedictionem.

Exposuit nobis venerabilis frater

noster Laurentius, eps. prenestinus IV Sanctorum cardinalis nuncupatus, istius regni Po

lonie protector, ex parte charissimi in Christo filii nostri, Sigismundi, Polonie regis, quod
cum fere cives omnes incole et habitatores civitatis sue gedanensis illius ecclesias et
templa omnibus paramentis spoliassent ac sacra omnia profanassent et luterane heresi adhesissent, rex ipse ut christianum principem decebat preterinissis omnibus arduis
negotiis suis, ut vindicaret ea, que in divine Mtis. offensam per eos gesta fuerant, ad
dictam civitatem se contulit et ad omnipotentis Dei laudem et gloriam ac sue Mtis. ho
norem, purgatis omnibus eorum erroribus et abnegata per eos luterana heresi, orthodoxam
catholicam fidem, a quu recesserant, per eos perpetuo servari ac templa, monasteria, ceri
monias, jurisdictionem episcopalem aliaque omnia divina in pristinum statum restitui m an
davit, nunc vero totum regnum suum a dicta pestifera luterana heresi illibatum et illesum omni exacta diligentia custodiri

et conservari cupiens vidensque,

Erardus, qui fetido et polluto ore ausuque temerario

quod quidam

se a Deo vocatum esse temere

affirmare ac palam dicere presumit ac luterane factionis in Prussia antesignanum se ja c

tans, ecclesiam pomezaniensem detinet occupatam, quum post electionem *de persona sua
ad dictam ecclesiam factam pro obtinenda confirmatione dicte electionis infra tempus de
bitum ad sedem apostolicam venire et confirmationem ipsam habere negligat quodque
multa nefanda et horrenda secundum illos, qui luteranam heresin profitentur, non solum
temere dicere, sed etiam confisus favore illius, qui pro duce Prussie se gerit, facere ac
perpetrare audet sancteque matris ecclesie, a qua nutritus fuit, mandata palam negligit,
propterea idem rex, cum non modica pars pomezaniensis diocesis temporali dominio suo
subjecta existat, ne ejus subditi in dicta parte diocesis existentes, la b e , qua ipse Erardus
electus pollutus est, polluantur, cum dicatur, quod morbida pecus ovile inficit, neve sub
diti ipsi in spiritualibus detrimentum patiantur, eundem Erarduin electum per nos mo
neri desideraret, ut pro confirmatione electionis de persona sua facte intra tempus sibi
prefigendum ad sedem ipsam venire ac super premissis se expurgare debeat; quo tem
pore elapso, si non venerit et se non expurgaverit, partem diocesis in regno hujusmodi
existentis, donec ipse Erardus

electus luteranam heresin abjuraverit et confirmationem

hujusmodi obtinuerit, ab episcopatu pomezaniensi separari et episcopo culmensi applicari.

Quare idem rex nobis humiliter supplicari fecit, ut in premissis opportune providere de
benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur attendentes, beatum Gregorium dicere, quod
mundus sacerdotibus plenus est, sed tamen in messe Dei rarus valde operarius invenitur,
quia officium quidem sacerdotale suscipiunt, sed opus officii non implent, considerantesque, romanum pontificem Jesu Christi in terris vicarium ad conservationem fidelium et
extirpationem quarumcunque heresum et hereticorum intendere debere, ac ea, que ad
laude B

135
laudem et gloriam divini nominis ac fidei catholice unitatem pertinent, precipue ad ex- VDXXVT.
tirpandam luteranam heresin predictam ardentius invigilare teneri, ipsiusque regis mentem
et animum plurimum in domino commendantes ejusque sancto et honesto desiderio annu
entes, Fraternitati tue committimus et mandamus: ut de premissis te diligenter informes,
et si per informationem hujusmodi premissa vera esse repereris, eidem Erardo electo ali
quem terminum, quem duxeris competentem, autoritate nostra prefigas, infra quem ad
dictam sedem se personaliter conferre et super premissis expurgare et confirmationem
electionis de persona sua facte hujusmodi petere teneatur.

Quo termino elapso nisi ve

nerit et super premissis se purgaverit, partem diocesis pomezaniensis infra limites dicti
regni existentem a reliqua parte dicte diocesis separare ac dividere eamque dioceai culmensi hujusmodi ad nostrum et dicte sedis beneplacitum applicare et assignare dicta au
toritate nostra procures, ad hoc, ut ipsius regis subditi dicte heresis luterane labe non
polluantur eisque a catholico episcopo, videlicet culmensi, ecclesiastica sacramenta mini*
strentur. E t quia idem Laurentius epus. et cardinalis nomine ejusdem regis nobis ex
posuit, quod due moniales ordinis Sancte Clare professe monasterio S. Andree, cracoviensis diocesis, vigore literarum a sacra penitentiaria obtentarum exire et ad seculum
redire posse cupientes, literas ipsas ad suffraganeum tuum dirigi procurarunt, propter
quod scandalum in dicto regno propter luteranam heresin hujusmodi gravari posse vide
tu r, mandavimus literas ipsas examinari et invenimus illas, si narrata forent vera, a sa
cris canonibus non deviare, sed ju x ta stilum dicti officii concessas fuisse, tamen, ut ipsius
regis desidero ad scandala hujusmodi vitanda fiat satis, eidem Fraternitati tue etiam per
presentes committimus atque mandamus, ut has diligenter examines, et si repereris, moniales predictas minus vera narrasse, illas literas surreptitias fuisse, eas eisdem monialibus minime suffragari debere ipsasque moniales in dicto S. Andree seu alio monasterio,
prout tibi videbitur, perpetuo remanere debere ac religioni obligatas fore, dicta autoritate
nostra declares atque decernas, non obstantibus literis penitentiarie hujusmodi ac consti
tutionibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contrariis quibuscunque. Datum Rome
apud S. Petrum sub annulo piscatoris dia I* Decembris.

XCIX.

Laureutius, Cardinalis S. Quatuor, Protector,

Sigismundo, Regi Polonie.

Serma. regia Mtas. Animadverti sepenumero, que per magnos reges et principes bene Cod. noro,
feliciterque geruntur, prius rumore et fama quam ipsorum literis nunciari, sicut nuper ^ ^
evenit in iis, que Mtas. vra. in gedanensi civitate sua contra pestem luteranam prospere
sancteque operata fuit; nam aliquot diebus antequam litere Mtis. vre. mihi reddite fuis
sent, omnia hic in romana curia non sine summa ejusdem Mtis. vre. gloria et laude di
vulgata fuerunt, que posteaquam Mtas. eadem vra. per suas literas die V H P Septembris
datas mihi significare dignata fuit, incredibili sum letitia affectus, maxime postquam vi<Ji
ac diligenter examinavi sanctissimas ejus constitutiones ad extirpandam heresin luteranam
cum

136
MDXXVL

cum primis necessarias et opportunas.

Quas cum Sanctissimo dno. nostro presentassem

ac premissa omnia enarrassem, Sctas. sua maximam inde letitiam atque animi satisfac
tionem percepit, speratque eidem Mti. vre., de sancta Dei ecclesia et orthodoxa fide optime
mereri nunquam cessanti, omnia fausta et felicia successura fore, presertim quoad regni
Hungarie nuper amissi recuperationem ac illius regis contra tyrannum Turearum vindictam.
Quibus Mtas. vra. ut Sctmi. dni. nostri ac omnium Christi fiidelium spei et desiderio sa
tisfaciat, accingere se debet, certissime sibi persuadens ac in divina providentia sperans,
quod sicut ex Tartaris et Scismaticis, perpetuis suis et christiane fidei hostibus, plures
insignes victorias reportavit et nullum hactenus ad hanc sanctam sedem, nisi faustum et
letum nuncium misit novissimeque Luteranorum furorem repressit, ita contra dictum T u r
earum tyrannum opimam victoriam reportabit et universam Christianitatem maximo pe
riculo et metu liberabit.
Quod ad privilegia ordinariorum istius regni, de quibus Mtas. vestra per easdem literas ad
me scribit, pluribus jam mensibus elapsis, antequam in Etruriam proficiscerer, supplica
tionem in signatura papali signari feci, quam sollicitator hactenus non misit, quia timuerit,
ne in itinere perderetur. E t propterea ego aliam similem de verbo ad verbum signari
feci, qua penes se retenta sollicitator ipse originalem mittet. Quia vero papa mandavit in
signatura, ut in dicta supplicatione per referendarium, qui illam proposuerat, adderetur,
quod ordinarii collatores possent de beneficiis istius regni disponere juxta concordata Germanie, propterea isti domini episcopi poterunt videre privilegia, que per concordata hu :' i ' t i* ?.,?
. ...
.
.,
f
,. ,
jusmodi fuerunt Germanis concessa, quia eadem sibi pariter concessa intelligent, quibus
Sctmus. dnus. noster nunquam derogare intendit, et ego, quantum in rne erit, semper vi
gilans ero, ne quid per errorem transeat, per quod illis prejudicium aliquod inferatur,
nisi aliter Mtas. vestra mandaverit.

Quoad separationem partis diocesis pomezaniensis, que temporali dominio Mtis. vre. sub
jecta existit, a reliqua diocesi ecclesie pomezaniensis, cujus electus in luteranam heresim
*

1 , 1

'

^ I)

l i ! ( i

*J

..

'

if .i f

f I*

prolapsus dicitur, ac etiam de monialibus illis, que vigore literarum sacre penitentiarie
e monasterio egresse fuerunt,

confeci breve et ipsum Rdo. dno. Tomicio,

epo. cra-

coviensi, directum expediri curavi, per quod Mtas. vra. intelligere poterit, ipsius de
siderio, quantum cum honore hujus sancte sedis fieri potuit, plene satisfactum fuisse.
Quoad nuncium dni. epi. plocensis ad romanam curiam pro causa decimarum novalium
destinatum, ita illi favebo atque assistam, prout eadem Mtas. vra. mihi per suas
literas mandat.
Rdo. domino archiepo. rigensi cum propter se, qui dignus est vere catholicus prelatus ac
mihi jam plures annos optime notus est, tum maxime, quia Mtis. vre. negotia fideliter
amplexatus est, me totum exhibui et cum eo coram Sctmo. dno. nostro libentissime fui
et continuo illi adesse non omittam;

cujus literis circa ea, que simul apud eundem

Sctmuin. dnum. nostrum tractavimus in totum me refero.

Dominum Martinum Gorinski in familiarem meum recepi prout Mtas. vra. suis literis
me requisivit.
Quoad

t
%

137
Quoad novissimas literas Mtis. vre. die VHP Octobris datas, quibus acerbissimum casum MDXXVI*
Sermi. regis nepotis ac horrendam calamitatem illius regni merito deplorat, incredibile est,
quantopere Sctmus. dnus. noster et sacrum collegium cardinalium doluerit, cum ob alia,
tum quia prefatus rex per ejus genitorem J cum animam deo redditurus esset, una cum
regno ipso sub tutela sedis apostolice et sedentis in ea relictus fuerat. Ego certe pro
servitute, qua eidem regi ac ejus genitori, dum in humanis agerent, ac ipsi Mti. vre.
semper astrictus fui, maximum dolorem ex hujusmodi casu concepi, prout aliis literis
meis eidem Mti. vre. significavi, certiorem illam faciendo de iis, que in Urbe contra statura
et personam Sctmi. domini nostri impie nefarieque attemptata fuerunt. Somnum ac qui
etem capere non possum, rex Serme., dum mecurn ipse considero, rempublicam christianain
tot et tanta non solum in membris, sed etiam in ipso capite pati, nec video, quod remedium supersit, postquam christiani reges et principes pacem, que sola tantis malis
mederi posset, ita odisse videntur, ut ejus nomen vix audire possint. Non stat certe
per Sctmum. dominum nostrum, quin literis et nunciis dictos reges et principes ad pacem
ipsam continue hortetur ac moneat, omnia sedulo ac diligenter procuret, que ad verum

* pontificem et Christi in terris vicarium procuranda pertinent, nec aliquid pretermisit eorum,
que pro defensione dicti*regni Ungarie consilio humano excogitari ac prospici potuerunt.
Quod ut clarius eidem Mti. vre. constet, ad eam mitto copias literarum , quas Sanctitas
sua nunciis suis ad cesarenm Mtem. et regem Francie pro universali pace concludenda
destinatis initio sui pontificatus ac etiain illarum, quas proximis mensibus ad nuncium
suum ad prefatum regem Ungarie pro illius regni defensione missum scripsit. Ex quibus
Mtas. vra. intelliget, quot et qualia remedia pontifex ipse pro dicti regis ejusque regni
defensione excogitaverit, si ea, prout Sanctitas sua mandaverat, per ipsius regni prelatos
ac proceres adhibita fuissent. Sed cum judicia Dei occulta sint, persuasum habeo, pern; missione divina evenisse, ut dictum regnum amitteretur, quo major gloria ex illius recu
peratione Mti. vestre accrescat simulque christiani principes, prefati regis miserabili casu
admoniti, tandem resipiscant ac similia et. fortasse graviora sibi accidere posse cogitent,
nisi ab intestinis odiis et bellis cessantes adversus communem hostem arma convertant.
Quod utinam diebus meis videre ac 'Mtem. vram. de Tureis ipsis triumphantem audire
possim!

Quam felicissimam et semper invictam omnipotens Deus (ad vota conservet.

Rome die V IP Decembris.

io imruwon manortWmsoq bi;

nohquv

. M-rjtrh

h im . Jasm^h fretn /l

rw

C. Cardinalis S. Quatuor coronatorum

Petro Tomicio, Epo. Vicecancellario.
Rde. in Christo pater uti frater nobis honorande. Non sunt nobis agende gratie de facultate
per Sctmum. dnum. nostrum concessa super conferendis beneficiis dni. Bernardi, regii
secretarii, quandocunque illa per ejus obitum vacare contigerit, cum idem Sctmus. dnus.
noster hujusmodi gratiam concesserit, ut Sermo, regi duntaxat ostenderet, quanti ejus
Mtem. faciat illa concedendo, que aliis regibus denegavit
Acta TomiciftiML Tomus VIII.

Sciat namque Rda. Ptas. vra.,

]g

quod

cod. R.

138
quod Sctas.

m d x x v i.

sua

considerans prefati regis bonitatem ac eximia ejus in rempublicam Chri

stianam merita nihil Mti. sue, quod cum suo et hujus S. sedis honore concedi possit, un
quam est denegatura, cui, ut gratam rem etiam in his faceret, separationem partis diocesis
pomezaniensis, que temporali ejus dominio subest, a reliqua diocesi ecclesie pomezaniensis
causamque illarum monialium ordinis S. Clare, que vigore literarum sacre penitentiarie e mo
nasterio egresse fuerunt (super quibus idem Sermus. rex instanter ad me scripsit) eidem
Rde. Pti. vre. commisit, de cujus prudentia et integritate Sctas. sua ita confidit, ut per
suasum habeat, nihil eam facturam , quod coram Deo vel hominibus reprehendi possit.
Quoad bullam in favorem ordinariorum, quam Rda. Ptas. vra. nobis enixe commendat, di
cens, plures supplicationes per sollicitatores datas ac necessarias in eis clausulas per nos
.

deletas fuisse, non possumUs equidem satis mirari, cum sollicitator ipse, cui negotium de
mandatum fuerat, dicat, nunquam talia scripsisse, quinimmo plures copias supplicationis
signate misisse ac diu expectasse pecunias pro literarum expeditione et nunquam responsum nec pecunias habuisse, nunc originalis ipsa supplicatio m ittitur, retenta alia simili,
quam signari fecimus et ipse sollicitator penes se habere vult, ne originalis in itinere
ipso perdatur. In qua Rda. Ptas. vra. videre poterit, an aliquid per nos additum vel
detracturo fuerit. Per eam conceditur, quod ordinarii istius regni, quoad beneficia con
ferenda, gaudeant privilegiis ordinariis Germanie collatoribus per concordata concessis.
Volumus autem, vram. Rdaro. Ptem. pro comperto habere, nos eandem fidem ac diligen
tiam in rebus istius regni adhibere, quam in Sctrai dni. nostri negotiis prestamus, pre-

sertim in his que regiam Mtem. ac regni prelatos tangunt, qui cum adeo singularem erga
nos animi affectum gerant, vix tantum facere posse putamus, quantum ipsorum et pre
sertim Rde. vre. Ptis. fides et humanitas meretur.
Plura ad Rdam. Ptem. vram. non scribimus persuasum habentes, eam ex literis, quas ad
regiam Mtem. scribimus, reliqua intellecturam fore, ad cujus bene placita nos continue
paratos oflerimus.
reddat.

% i 17 Cod. R

Que bene valeat ac nos eidem Sermo, regi et regine commendatos

Rome die VII Decembris MDXXV.

CL Petr. Tomiczki, Eps. Vioecancellarius

Proconsulibus et Coss. Thorunensibus.

Famati domini, amici nostri dilecti.

Fecit tandem Mtas. regia ad postulationem nostram et

aliorum dominorum gratiam captivis Gedanensibus,

qui ad carceres erant deputati et

commisit dnis. Joanni Balinski, cast. gedanen., et Achacio Czeme, capit, slochoviensi, ut
cum

I |*Tf* 11 *

Ti ' *jJ- ***t f

/ **i 'I

4 f

*4

consilio dominorum palatinorum illos per civitates et oppida istarum terrarum

Prussie distribuant et collocent sub firma cautione. Quare et eos quoque captivos, qua
dari in civitatem vram. petiistis, Mtas. sua regia vobis dimisit facultatemque illis con
cessit, u t possint domicilium et incolatum suum apud vos habere, prout clarius ex literis
Mtis. sue cognoscetis, quas cum presentibus mittimus. Optamusque vos bene ac feli
citer valere.
CII.

139

CII. Petrus Tomiczki, Eps. Yiceeancellarius,

Joanni Fischero, Cap. pretorii Gedanensis.
Famate grate nobis dilecte

Impetravimus vobis a Mte. regia XL maroas pruthenicales leves IIDXXVL

propter diligentiam et sollicitudinem vestram, quam prestitistis in reducendo bono ordine Ccd* ^
istius civitatis et castigandis maleficis et factiosis hominibus, mittiinusque vobis cum pre
sentibus quitantiam ad dominum Balinski, castellanum gedanen., a quo easdem XL marcas
leves accipietis. Quas grato animo suscipiatis et sciatis, quod negotiis et rebus vestris
libenter semper patrocinari volumus.

CHI.

Datum.

Sigismundus, Rex Polonie,

Alberto, Duci Prussie.

Ulme, princeps et domine, nepos noster charissime.

Subditi nostri cives gedanenses binis (od. Korn

literis nobis questi sunt, quomodo cum procuratorem suum ad agendum contra eos,
qui confessione Mauricii, figuli, Gedani comprehensi, maleficii et conjurationis contra se
notati sunt Kunigsberguin misissent, idem procurator eorum jussu judicum kunigsbergensium in carcerem ductus sit ibidemque adhuc detineatur, in gravem contumeliam
ignominiamque civitatis gedanensis.

Significaveruntque nobis iidem subditi nostri, eum

ipsum procuratorem suum non alio pretextu captum esse, nisi quod ad penam talionis
subeundam sine cautione fidejussoria astringi renuebat. Quod si ita est, nequaquam pro
bare possumus, ut is, qui contra notorie damnatos, quique partim proscripti sunt, partim
conscientia scelerum eos stimulante urbe profugerunt, agere velit, ad penam talionis
arctari debeat, cum ea pena duntaxat in eos sit legibus constituta, qui hominem integre
fame et nulla infamia notatum capitis accusare voluerunt, quod tamen de istis a Gedanensibus accusandis secus esse manifeste apparet. Equius erat et mutue benivolentie magis
consentaneum, si dignitatis nostre ratione habita et accusandorum manifestis sceleribus
perpensis, contra eos simpliciter et de plano sine strepitu et rigore judicii procedi per
missum fuisset.

Utcunque res acta est, postulamus a vra. Illte., mandet suis, ut dictum

procuratorem confestim dimittant eique liberius contra tales agere permittant et id, quod
jus et justitia suadet, contra illos decernant, alioquin eos ex ditione sua pellat proculque
arceat vra. Illtas., rem virtute sua mutuaque nostra benivolentia dignam in hoc factura.
Preterea vertitur jam dudum differentia quedain vel rixa potius inter dictos subditos nostroB
gedanenses et subjectum Illtis. vestre, quendam Andream Masz, pro quo eadem Illtas. vra.
ad nos etiam non pridem scripserat, idque ob interceptam naviculam ejus, acida cerevisia vilibusque quibusdam pelliculis ut Gedanenses ajunt o n e ra ta m Cumque nos
admoniti literis Illtis. vre. Gedanenses, ut eidem Andree sua restituerent, requireremus
satis justas et probabiles rationes in medium attulerunt, cur ad id minime tenerentur.
Quas describere non est hujus temporis.
t&*

Illud

C<)d K'

140
MDXXVi. Illud tamen perspicuum est, causam hanc haud facile immo impossibile explicari posse, nisi

ambe partes h. e. ipse Andreas et Gedanenses coram invicem contenderint; non enim
licet nobis Gedanenses ad simplicem alicujus assertionem ad aliquid restituendum cogere,
donec in eo, pro quo arguuntur, legitime convicti fuerint. Itaque vellemus causam ipsam
inter eos ipsi cognoscere, quandoquidem ipsi Gedanenses id a nobis literis suis summopere flagitent. Hortamur igitur vram. 1litem.: mandet eidem Andree, quatenus coram
nobis hic sese sistat, nos e diverso Gedanensibus mandabimus, ut aliquem cum pleno
mandato huc mittant, vel ipsi compareant. Non est dubitandum Illti. vre.: si Gedanenses
ipsos Andree aliquid debere compererimus, quin eos ad satisfaciendum compellemus;
quodsi ipse Andreas cognitionem nostram subterfugere conabitur, suspicio erit, eum ca
lumniam nostris struere magis quam rem equam postulare. Ideo vestra Illtas. eum tali
cautione cogrcere velit, ne ipse ausu temerario et vi subditis nostris incommodet; id enim
et rei ratio et equitas et mutua nostra necessitudo exigere videntur. Illtem. vram. optime
et diutissime valere optamus.

XCIV.

Datum.

Petrus Tomiczki, Eps. Vicecaneellarius,

Joanni Palinski, Cast. Gedanensi,
Castri Marienburg Dispensatori.

Cod. Som- Generose dne., amice noster charissime. Salutem. Fecimus diligentem operam pro captivis
' R'
et e Gedano proscriptis, qui Marienburgi detinentur, ut sub cautione fidejussoria suffi
cienti dem itterentur; verum quia domini consiliarii terrarum Prussie adhortati sunt Mtem.
regiam, ut eos ipsos captivos quantocius in intima regni sui aut Mg. ducatus Lithuanie
procul a Prussia deportari mandaret, non desunt item et nonnulli, qui per civitates et
oppida Prussie, que desolatiora existunt, locandos censeant, Mtas. sua rem hanc omnem
de eisdem captivis in conventu proximo marien burgensi agitandam et expendendam dele
gavit et tandem huc ad cracoviensem conventum referendam. Quare interim, priusquam
discussa fuerit, vult Mtas. sua, ut ii ipsi captivi in locis suis adserventur.
De Georgio item Klock sua Mtas. ita constituit, quod quamvis ei ita ut ceteris ejus sortis
in Elbingo sedem figere concesserat, tamen cum ipse Marienburgum sibi sedem prout
scribitis preoptet vosque eum sub cautione quiete et tranquille mansurum et nihil
tumultus attentaturum promittitis, permittit ei eadem Mtas. Marienburgi residere.
De sacerdotibus et canonicis ecclesie pomezaniensis captivis mittimus literas regias ad epi
scopum pomezaniensem, quibus hortatur eum Mtas. sua, ut illos'liberos dimittat.

Quod

si honestis monitis Mtis. sue obtemperare neglexerit, queremus aliam viam eamque, Deo
favente, reperiemus, qua illos liberabimus. Que censuistis significanda esse dominis ad
conventum marienburgensem pro bono et commodo regie Mtis. ac Reipublice, ea omnia
literis Mtis. sue scriptis ad omnes ordines istarum terrarum perstrinximus.

Cum autem

rogaremus Mtem. suam , ut quemadmodum aliis consiliariis suis istarum terrarum suam
gratiam

141
gratiam exhibuit, ita vos quoque aliquo pecuniario munere condonaret, respondit Mtas. MDXXVL
sua, se in illos tantum respectum benignum habuisse, qui cum ea Marienburgi et Gedani
manentes et consulentes pro bono communi non parvum sumptum feccre eundemque
sumptum illis gratia sua compensare voluisse; vobis vero, quod alteri oneri obstricti ire
in Gedanum cum Mte. sua non potuistis, dixit subridendo, opus non esse ejusmodi pro
visione. Utcunque est, vos, qui servus estis et officialis Mtis. sue, nihil de ejus in se gratia
dubitare debetis, modo administretis res Mtis. 6ue ea fide et diligentia, qua hactenus
fecistis.

Bene valete.

Datum etc.

CV. Sigismundus, Rex Polonie,

Alberto, Duci in Prussia.
I

* /

*2

'

. |

| fi

1 11

Ulme, princeps, nepos nostor charissime.

i *

1 . 1 ,

#> y

i$'

f ! m

f <

f : ' y

f \ ( t

* 1 1

14

'
,

Meminimus cum illte. vra. Gedani coram con- ^

tulisse eamque nos adhortatos esse et petiisse, ne Gdano ob atrociora scelera proscriptis
in Monteregio vel alias in ditione ejus receptus usquam pateret. Quamquam vero secus
fieri audiamus, tamen id, de quo his diebus a senatu gedanensi per literas certiores sumus facti, magis nos permovet: significatum quippe est nobis, quendam Mauricium, figu
lum, eundemque e Gedano profugum ad Montemregium se recepisse et illinc mutato
vestitu Gedanum frequenter commeasse et tandem cognitum atque comprehensum in vin
cula conjectum esse.

Is Mauricius nec dum questioni traditus est, sed sponte, nulla sibi

adhibita vi, confessus est, se in animo habuisse, cedem et incendium Gedani facere; con
fessus preterea est, nonnullos suos complices Gedano proscriptos in Monteregio esse, qui
urbi gedanensi et incolis ejus perniciem moliuntur, prout hoc Illtas. vra. ex scheda his
literis inclusa in qua confessata ejus descripta sunt plenius intelliget. Quod si
quippiam tale in Monteregio vel alias in ditione Illtis. vre. sit, non dubitamus, quin id
inscia et invita Illte. vra. fiat. Quare hortamur eam et rogamus: velit talibus intendere
rebus et proscriptis e Gedano receptum apud se non permittere, eos vero, qui nominatim
in scheda descripti sunt, a dicto Mauricio nominatos, ad cautionem fidejussoriam adigi
mandet: ut dum et quando a Gedanensibus judicialiter requisiti fuerint, io judicio sese
sistant, et quidquid de eis pronunciatuin fuerit id subeant, siquidem id ita fieri debere,
equitas ipsa tum vicinia nostra et mutuus amor non modo persuadent, sed etiam cogunt
Illtera. vram. feliciter valere optamus.

rW n O iin

CVL
Famati, fideles, dilecti.

x /?)

Datum etc.

.iti v /

Sigismundus, Rex Polonie,

Senatui Gedanensi.

Plures his diebus a vobis accepimus epistolas, quarum quedam ad- ( od. Korn.

huc Februario mense, relique paulo posterius scripte sunt.

Scribitis in prioribus idem

etiam posterioribus literis repetitis, denunciantes nobis, quomodo procurator vester, quem
ad

142
MDXXVi.

ad insectandos eos, quos Mauricius, figulus, prodidit, Kunigspergum misistis, ibidem com

prehensus esset atque in carcerem conjectus adhuc detineretur.

Super quo opem, auxi

lium et consilium nostrum imploratis. Nos hunc casum vestrum atque procuratoris ejus
dem vestri non satis equo animo ferimus; 'sed in tanta perplexitate prout nunc ratio rei
ipsius patitur, non aliam presentiorem opem vobis ferre novimus, quam si ad Illmum.
dnum. Prussie ducem super eo negotio literas scriberemus,

prout fecimus easque ad

vos mittimus, certo nobis persuadentes, Illtem. suam ipsum

procuratorem dimitti m an

daturam. Quod cum factum fuerit, admonebitis eundem procuratorem, ut deinceps cautius
negotia vra. agat, ne in similem laqueum rursus incidat. Scripsimus item ad eundem
Illmum. dominum nepotem nostrum, prout petiistis, in causa Andree Masz, civis kunigsbergensis, significantes sue Illti. id, quod ex literis vestris didicimus, simul admonendo
eam, ut ipsum Andream Masz ad causam suam hic coram nobis contra vos agendam et
sententie nostre standum huc mittat, aut saltem si ipse Andreas id facere recusaverit,
cum tali cautione coarctet constringatque, quo contra vos nihil ultra tale attentare posset
ut vobis incommodare queat, quod nos Illtem. suam facturam confidimus.
In causa monachorum et monacharum S. Brigide cum Elbingensibus designavimus certos
commissarios literasque commissoriales dari mandavimus, ita enim ambabus partibus com
mode consultum censuimus. Quantum vero ad causam Georgii Schoper, consulis, attinet,
meminimus quidem, cum in Lithuania agentes sententiam super ejusmodi re ferremus,
partem adversam a nobis contendisse, ut eundem Georgium Schoper ad refusionem ex
pensarum cogeremus. Sed cum in judiciis nostris hic mos observari solitus sit, ut qui
libet litigator assecuta principali causa, ea sit contentus, nec ad repetitionem expensarum
procedat, eam ob causam , accedente quoque petitione vestra, nos eundem Georgium ab
impetitione ejusdem persone ratione dictarum expensarum absolvimus liberuinque mittimus.
De Bartholdo Branth non aliter fieri jubem us, quam prout litere nostre sibi a benignitate
nostra concesse de eo disponant, eas omnino observari volumus.
Quod ob victoriam de Tartaris, nostris divinitus concessam, solennes supplicationes Deo im
mortali habuistis, libenter ex literis vestris cognovimus; sed scitote, majorem partem cap
tivorum Tartarorum in Lithuania relictam esse, hos autem, qui nobis huc Cracoviam ad
ducti sunt, amicis nostris regibus et principibus dono dimisimus. Quam ob rem , quod
a nobis petiistis, nunc fieri non potest, id quod vos boni consulatis. Datum.

CV m .

Sigismundus, Rex Polonie,

Alberto, Duci in Prussia.

Cod

Kor:

Posteaquam ex confessione libera Mauricii, figuli Gedani deprehensi, compertum accepera

mus, certos profugos atque bannitos ejusdem Mauricii moliminis conscios ac complices
esse, volentes tanto destinato pestiferoque malo occurrere, nostra permissione ac jussu,
accedente fieri voluimus, ut complices illi criminali actione in jus civile per Gedanenses
nostros in Monteregio traherentur; quo facto non modo dictos complices pro delicti exi
gentia

143
gentia in carcerem merito conjectos, sed et Gedanensiutn procuratorem citra spem similiter MPXXYf.
istic certo tempore detentum fuisse accepimus. Verum illo tandem , nescimus quomodo
quave ratione, dimisso, illico et alii de crimine accusati, nulla vel sponsione vel cautione
accepta, sunt absoluti. Quum autem homines illi suspecti tanta permissa indulgentia vel
non contenti vel deteriores u t fieri solet facti, ausint interminari quasdam hostilitates civitati nostre gedanensi, magnifica quedam jactantes in ejus perniciem, utcunque
certo nobis persuadeamus, quod vra. Illtas. nullum ejusmodi hominem ex Gedano pro
fugum au t proscriptum foveret in terris et ditione suo, hortamur tamen illam, Ut tales
omnino communis pacis turbatores rerumque novandarum studiosos stricta aliqua et firma
cautione obstringat atque eo redigat, ut communis quies confoveatur et civitas nostra ge
danensis ejusque omnes incole sint ubique ab illorum improbitate securi et tuti.
feliciter vra. Illtas.
iirOi 'i; i

Valeat

Datum etc.

.. ('

m-

CIX.

d.

tp .-

iw u y son I> i w t n i T

Sigismundus, Rex Polonie,

Alberto Duci Prussie.

Illris. princeps, nepos noster charissime.

.
Accepimus literas ab Illfce. vra. manu ejus scriptas, Cod.

in quibus de Gedanensibus, qui nostra sententia damnati Gedano exulant et in ducatu

ejus agunt, facit mentionem: se videlicet nullum talem, qui in urbe nostra autores sedi
tionum fuerant, retinere, duntaxat quosdam clericos, qui preter id, quod duxerunt uxores
ab reliquis criminibus essent immunes, neque so credere significat mentem nostram, ut
probi cives tradi deberent, et alia in hanc sententiam.

Illris. nepos noster!

Probe e x

istimat Illt&s. vestra, nunquam fuisse talem mentem nostram , ut probi cives aut tradi
aut penis affici deberent, sed facinorosi. et publice pacis ac constitutionum violatores, ut
careeribua, exiliis morteque mulctentur, id duntaxat nos velle et cuperp, Quantum autem
Gedanenses exules attinet, meminimus, dum Gedani res componebamus, ita fuiese a nobis
et constitutum et firmatum, ut in eos omnes, qui nobis ab universa civitate pro noxiis
indicati et designati erant animadverteremus, sive fuerint laici, sive clerici;

nam et cie-

rici ipsi suis tumultuosis concionibus adhortationibusque haud secus deliquisse dicebantur
quam turbulentissimi quique laici, omnes itaque tales judicavimus proscribendos et
a Prussia procul arcendos, etiam eos, qui penarum metu sponte profugerunt. Habet
igitur Illtas. vra. de talibus, quid fieri velimus, mentem nostram h. e. quod equo animo
ferre non possemus, si tales in ditione Illtis. vestre receptum habere deberent; quando,
quidem et nostra et Illtis. vestre maxime interest, tales quam longissime a subditis nos
tris abesse, nec quemquam talium in ditione Illtis vre. locum habere, quod eandem vram.
Illtem. pro singulari nostra erga illam amore facturam non dubitamus. Quam feliciter
et diu valere optamus.

Datum etc.
CX.

Korn.

144
U /JK U F

T jW iuH U s m o m

>
-K

a m o t t n u - . M n . i i O j m i : n i w > %i i .

.*)>?

4am/ifc*> t r H i n

</,* a h

(v,

CX. Sigismundus, Rex Polonie,

Proeoss. et Coss. Gedanensibus.

. Famati, fideles nostri dilecti.

Binas a vobis uno tempore literas accepimus, quarum alteris

de quodam Jeronimo H orn , cive cracoviensi, querimini, qui istic degens multis in locis,
in quibus diversari consuevit, suis affectibus indulgendo multa loquutus est et egit ad
* excitandum furorem multitudinis contra ordinem vestrum, qui civitati preestis, ex quibus
ejus sermonibus et actionibus timentes vos, ne quid eveniat, quod non solum vobis, sed
et reipublice totius civitatis iimno verius totius regni dispendium et detrimentum sit alla
turum , publice custodie illum tradidistis: nos quidem hanc vestram istius rei exactam ac
diligentem considerationem in presenti temporum varietate et turbatione, quo par est
animo accepimus eaque cognita jussimus quosdam ex consulibus hujus civitatis cracoviensis ad nos quam primum accersiri, ut ab eis percontaremur de homine, an sit primum
concivis eorum, morum denique et vite seriem ejus indagare cupientes. Qui mox cogno
mine ejus audito narrarunt, nihil novi se audisse.

Postquam ejus actorum ratio eis ex

plicata est, qui hic degens et loqui et facere similia multa consueverat, non aliqua nature
et ingenii malignitate impulsus, sed levitate et petulantia quadam , ad quam bibendo et
insaniendo per longum usum ita devenit, ut ea tanquam quodam genuino morbo laborare
videatur. Quem si quadam malignitate nature ab eaque insita fraude id agere cogno
vissemus, sciremus vobis dare consilium, quo pacto sit in eum animadvertendum; sed
cum sit talis, qualem eorum relatione, qui mores hominum norunt, descripsimus, non pos
sumus eum judicare tali pena dignum, qualem mereri videtur, si mentis compos esset,
nec eo impetu ferretur, ad quem eum ebrietas et inde nata levitas impellit. Attamen, ut
eum pene metus cogrceat, ab iis desistere, que homini peregrino in aliena republica ver
santi non conveniunt, non improbamus, si ejus verborum licentie talia frena imponantur,
que posthac eum absterreant, ab iis abstinere, que in unaquaque ordinata republica ma
gnis penis puniri solent.

Reliquis vero literis significastis nobis quosdam concives vestros

Berlini in ditione Illmi. Joachimi, marchionis etc.., jurejurando esse ad acto s....

145

CXL Sigismundus, Rex Polonie,

Martino Oborski, Capit. Yarszoviensi.
Generose, fidelis dilecte.

Post allatas et redditas nobis literas tuas, accurrit huc nuncius MDXXVI.
Pod. Korru

cum literis Mgci. Laurentii de Prazmoic aliorumque dignitariorum ducatus istius Mazovie ^

ac venerabilis Stanislai Strzelca, canonici et officialis varszoviensis, qui omnes longe aliter
referunt nobis de sartore istic detento, quam tu perscripsisti. Scribunt enim illi, eum
ipsum sartorem, criminis blasphemie accusatum, datum esse sibi per officialem ipsum varszoviensem, non ut de crimine hereseos convictum ad supplicium aliquod de illo sumen
dum, sed duntaxat in custodiam, tu vero putans forte, illum per sententiam officialis pre
fati condemnatum jam esse, tradideris illum ad carcerem civitatis. Utcunque est factum,
cum repetat illum a te ipse officialis varszoviensis et ex depositionibus contra illum fac
tis, quas nobis huc misisti, non videtur subesse justa causa, propter quam in eum severe
animadverti deberet, ipsum ex carcere civili predicto, visis his nostris literis, dimittas et
coram officiali prefato sisti jubeas, coram quo si probabitur sufficienter, ipsum quippiam
gravius contra ritum sancte matris nostre ecclesie designasse ac commisisse et labe et
heresi luterana infectum esse, et ob hoc per sententiam condemnatum, cum civitate exi
gas, ne conversatione sua ceteri homines inficiantur. Si vero nihil aliud contra illum
producitur preter id, quod habetur in ipsis depositionibus huc 'transmissis velitque ad
cor redire et errores suos abjurare ac amplius in verba blasphema non prorumpere, eum
civitate uti patiaris. Ecclesiastici vero isti injungant ei pro hoc ipsius blasphemie et
maledicentie delicto penitentiam, quam habent in suis canonibus de hoc expressam, quam
ipse suscipiat et compleat. Deinceps vero juxta ritum sancte matris ecclesie vivat seque,
ut bonum Christianum decet,7 conservet.

Datum Cracovie fer. II ante 4 festum S. Jacobi

et Philippi, apostolorum.

C X n. Edictum regium, ut fiat inquisitio super

Luteranismo Cracovie et libri Hereticorum
querantur in domibus Civium, et ne iidem
libri imprimantur, vendantur nec legantur.
S.

R ex

P.

Manifestum facimus omnibus et singulis cujuscunque status ac ordinis subditis nostris ac Cod. Kor*.
etiam advenis quibuscunque.

Quia cum humanis ingerdis presertim vulgi ad res novas

et insolentes propensis necesse sit, cum alia pleraque mala, tum vero hereses emergere,
necesse item sit illas per eos, qui divinis ac humanis institutis sunt prepositi, tanquam
pestem aut virus nocentissimum a subditis ipsorum arceri, siquidem sola religio est, que
Act Tomiciana. Tomui V III.

J9

146
MDXXVJ.

legibus ac institutis suis homines in disciplina, in virtute ac in fide erga Deum et homi
nes continet ac regit,

quaque in norma et observatione sua veteri turbata et dissoluta

turbari ac dissolvi necesse est universa, quod postea, ut multis exemplis constat, in seditionem vergere ac in perniciem rerum publicarum earumque rectorum redundare solet:
Nos pro officio christiani principis eam ipsam religionem a sanctis patribus ordinatam, ac
per sanctam romanam ecclesiam directam nobisque a majoribus nostris per manus tradi
tam ac per nos denique et gentes nostras multo sanguine et clarissimis gratia Dei victo
riis hactenus defensam, etiam a labe heretica, his temporibus in vicinia emergente, inte
gram et immaculatam in regno et dominiis nostris conservare volentes, publicis edictis
mandavimus, ne qui libri Luteri cujusdam ejusque sequacium quorumcunque,

quos sua

insolentia in reprobum egit sensum, quique pretextu libertatis christiane, pretextu vitio
rum ordinis ecclcsiastici et scandalorum, que in hominibus fieri necesse est, tanquam sub
meile virus suum in vulgus spargunt et scriptis ac sermonibus famosissimis non solum
mores salubres ac instituta ecclesiastica, sed ipsos etiam sanctos patres turpissime pros
cindunt et sacra profanis miscent, nequaquam ad regnum et dominia nostra inferrentur
aut legerentur, neve quis dogma ipsum pestiferum approbare vel tueri auderet sub pena
capitis et confiscationis bonorum omnium, ad que postea edicta nostra exequenda modum
etiam opportunum statuere volentes, delegavimus in pretorium civitatis nostre regie cracoviensis nonnullos primarios nostros tam spirituales quam seculares consiliarios, qui cum
consulibus ac etiam officialibus civitatis sic edicta nostra exequenda statuerunt, ut inprimis quandocunque opportunum videretur Rmo. dno. episcopo cracoviensi, fieret per inqui
sitores ejus cum decurionibus, quos consulatus in tota Cracovia ad hujus negotii aliorumque excessuum tollendorum custodiam delegit, per omnes domos, testudines ac cistas
diligens scrutatio, et ubi aliqui libri heretici invenirentur, illinc pena edicti exigeretur.
Deinde ut impressores librorum nihil prorsus imprimere et bibliopole vel alii quicunque
exponere ac vendere deinceps audeant,

ex libris undecunque adductis,

nisi illos rector

universitatis prius viderit, et tam imprimi quam vendi permiserit sub penis predictis.

Ut

autem et relique civitates nostre hoc exemplo insistant ac ut unusquisque tempori premoneretur, ne ipsa mandata nostra transgrediatur et ignorantiam pretendere possit, nos
hanc ipsorum consiliariorum simul ac consulamus cracoviensis ordinationem per has lite
ras nostras omnibus testatam esse volumus, mandantes omnibus aliis civitatibus regni et
dominiorum nostrorum , ut ad euin modum edicta nostra exequi faciant, cum loci ordi
nariis aut eorum delegatis ordinationes opportunas statuant easque diligentissime exequantur.

Pro gratia nostra non aliter facturi.

Datum Cracovie.

CXIH

147

CXIII. Sigismundus, Rex Polonie,

Luce de Gorka, Castellano Posnaniensi
Capitaneo Maj. Polonie generali.
Algce. sincere nobis dilecte.

Declaravimus jam pridem Sti. tue decreta sive edicta nostra MDXXVI.

contra sectatores luterani erroris facta, postquam ad notitiam nostram pervenit, hunc ip

Cod- Korn.
Cod. R.

sum errorem plerisque in locis regni nostri serpere, u t in eos Stas, tua, qui hanc sectain
sequi in isto loco deprehensi fuerint, ita animadvertat, sicut constitutum et prescriptum
est a nobis.

Nunc autem accepimus istic in civitate posnaniensi quosdam esse, qui for

tasse dedita opera ab iis,

qui huic malo crescenti suffragantur et iter securius aperire

conantur, summissi sunt, ut hoc veneno alios imbuentes magistro suo diabolo se gratio
res reddant et acceptiores, cujus doctrinam sequentes id agunt, ut apud eum laboris et
industrie sue uberiora premia promereantur. Atque ideo Stem, tuam super hac re admo
nere voluimus, ut se vigilanter et caute gerat ad eos deprehendendos, qui clam nitentes
in vetitum libidinem suam in perniciem reipublice christiane exercere parant et inprimis
ad destruendum Dei omnipotentis honorem et laudem et ad subvertendas animas Chris
tianas ac venenis suis mellito quodam pretextu illitis a salute avertendas. Mandamusque
et omnino habere volumus, ut tua Stas, communicato consilio cum vicario et officiali ec
clesie posnaniensis quoscunque compererit pravis Luteri dogmatibus adherere aut illa pro
fiteri et approbare, in eos severe animadvertat eo modo, qui in superioribus literis nostris
est descriptus,

sic enim inprimis rei divine inserviendo gratum et acceptum Deo, cujus

res agitur, se reddet, nostram quoque gratiam promerebitur; quorum interest providere,
ne quid novi in perniciem religionis christiane pullulantis vires

sumat et coalescat.

Quanto autem majore cura studioque Stem, tuam huic rei exterminande operain suam
navare cognoverimus, tanto majore favore et benivolentia ad sua merita justis premiis
compensanda faciet nos propensiores. E t bene valeat. Datum.

CXIV.

Illris. etc.

Sigismundus, Rex Polonie.

Duci Ratiboriensi.

Quidam ex subditis nostris, qui sua interesse non ignorant, talibus in rebus vi

gilare, detulerunt ad nos, quendam abbatum in ditione vre. Dtionis., posthabito Dei timore
et pudore deposito, ad multa enormia facinora deflexisse ac se ipsis contaminasse cum
r t 1 r
f 1' ,
magno suo et sui ordinis sueque professionis dedecore, multorum denique hominum scan
dalo, qui ex quacunque occasione id querunt, u t suis affectibus satisfacere possint, oblato
pretextu licentie, cui suos animos devoverunt et addixerunt, quem cum jam conscientia
sua remorderet et videret,

superiorem suum abbatem de Ruda animadvertendo in eum

animum appulisse, ut securitati sue prospiceret ad vram. Dtionem. dicitur confugisse at19*

<Jue

Cod. Korn.
Cod. S .

148
MDXXYl

que sub ejus protectione sic delitescere, ut non sit facultas superiori suo, in ejus exces
sus debita animadversione uti. Cum igitur non ignoremus, vram. Dtionem. ejus animi
semper fuisse et esse, ut ab ineunte etate virtutes colere didicerit odisseque vitia, roga,
mus, dignetur hunc abbatem de Ruda et consilio et auxilio juvare, ut quod cepit ad uti
litatem publicam et honorem Dei, vre. Dtionis. beneficio et gratia prosequi et perficere
possit.

Ceterum idem abbas de Ruda per suos fautores causam monasterii sui ad nos

deferens supplicavit nobis, ut eam vre. Dtioni per literas commendemus, qui ab Illmo.
dno. duce Valentino Ratiboriensi novum privilegium impetrans, posteaquam vetus conflagrasset in communi incendio ratiboriensi, ea conditione illud ab eo obtinuit, ut eo viveute
pateretur, subditos monasterii sui ea ferre onera ad usum ipsius ducis, que nominatim in
privilegio erant expressa,

quo mortuo postquam vra. Dtio. hereditatem ejusce ducatus

adiit, inducta fortasse suasu iniquorum suorum, refragatur ejus voluntati, tanquam istud
ipsum privilegium suspicione inordinate cujusdam concessionis non careret. Rogamus
itaque: dignetur vra. Dtio. talium virorum uti consilio in hac ipsa actione, quos ab omni
affectu alienos esse cognoscit, ut animum suum ita instituere possit, quod, uti ceteris in
rebus solet, ita etiam in hac nihil videatur ab recto et equo deflexisse et ut privilegium
viris religiosis concessum relinquatur, ut ii ipsi fratres ejus firmitate et robore freti offi
ciis divinis liberius vacare queant.

Faciet autem vra. Dtio. rem se dignam et Deo omni-

potenti, cujus res agitur, acceptam, nobis etiam non ingratam.

CXY.
v*
Cod. Korn.

Que bene valeat.

Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Procoss. et Coss. Gedanensibus.

Famati domini, amici charissiini.

Literas vestras ad Mtem. regiam scriptas de Joanne

Niempcz reddidi Mti. sue, que declarat nobis vicissim suis literis deliberationem et volun
tatem suam super iis, de quibus dubitastis, et certo vobis persuadebitis, quod Mtas. sua
hominem illum ita asservari et detineri faciet, quod nunquam postea poterit vobis ullum
negotium facessere. Quacunque in re opera et patrocinio nostro commodare vobis et re
bus vestris et civitatis vestre poterimus, nihil unquam pretermittemus. Bene valete.

CXVI. Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Achatio Czeme, Succamerario Pomeranie,
Slochowiensi et Stargardiensi Capitaneo.
Ex cod. mv .Oenerose domine amice. Dolemus ex animo, quod perturbaverint vos plurimum litere regie
bibi. Kom. Mtis., que forte rigidius et asperius erant scripte, quam fuerit voluntas Mtis. sue. Nos, ut

scitis,

149

scitis, non scripsimus literas illas, nec ex nostra officina emanarunt, utcunque tamen est, certo MDXXVI,
vobis persuadeatis, cum jam feceritis satis mandato Mtis. sue, nullam indignationem Mtem.
suam erga vos habere dormiatisque secure in utramque aurem. Verum opus erit , ut homi
nem illum ita servetis et custodiatis prout vult et precipit Mtas. sua. De aliis captivis,
quorum uxores vos continuis precibus et querelis fatigant, nihil mutare in presens vult Mtas.
sua a priori suo instituto, prout ex literis Mtis. sue cognoscetis. Itaque conformetis vos in
his et aliis voluntati et imperio Mtis. sue. Fecimus operam et diligentiam nostram, ut unum
captivum vestrum liberum faceremus, Joannem Same, sed gravatur plurimum Mtas. sua in
relaxando aliquo eorum captivorum, qui sunt deputati ad carceres. Veretur enim ne, si di
mitti unum faceret, alii similem gratiam illis impendi postularent. Itaque expectetis adhuc
paulisper cum isto captivo, alio enim tempore accedente, occasione honesta liberum illum vo
bis faciemus. Valete.

CXYII.

Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Achatio Czeme, Succainerario etc.

Generose domine amice. Scripsi vobis paulo ante, quod non videmus adhuc tempus opportunume* cod. mu.
agendi et intercedendi apud Mtem. regiam pro liberando Joanne Niempcz et donando pristine blbl' Kom'
libertati. Cum enim Mtas. sua fecit illi non pridem singularem gratiam, quod eum ex turri
obscura extrahi jussit et collocari in castro superiori slochoviensi in habitatione lucida et
commoda sub cautione fidejussoria, si peteremus tam subito pro illo in toto e captivitate libe
rando plus irritaremus meo judicio Mtem. suam, quam ut illi prodessemus. Quare expectabimus aliud tempus ad eam rem accommodatum.
Venit huc nuper secretarius gedanensis, sed nondum est auditus, nec scire potuimus hactenus,
in quibus negotiis sit missus. Qui si aliquid agere voluerit in damnum et majorem penam
miseri Joannis Niempcz, curabimus obstare conatibus illius pro virili nostra dabimus que ope
ram suo tempore, ut is ipse Niempcz majorem gratiam sue Mtis. obtineat et restituatur
pristine libertati.

Bene valete.

CXVIH. Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Philippo Bischoff, Burgrabio et Pro
consuli Gedanensi.

/ r y

Famate domine, amice charissime. Magister Jacobus, secretarius civitatis vestre, tametsi Cod. Ko
diligentem operam fecerit, quo hinc cito absolvi potuisset, tamen propter magna et ardua
negotia, quibus in hoc generali regni conventu regia Mtas. erat districta, non potuit ad
hoc

150
MDXXVi.

hoc usque tempus absolvi; expeditus est tamen tandem et que accepit-in responso a Mte.
regia vobis plane referet. Qui notati fuerunt crimine tum ultus istic in urbe vestra ex
citati Mtas. regia erratum illorum libere dimisit, inque suam gratiam suscepit.

Nemo

id ei jure exprobrare potest aut audeat, et si quis in contrarium fecerit, equum et neces
sarium esse videtur, ut gravi pena puniatur. Que enim preterita et transacta sunt am
plius in ignominiam cujuspiam trahi et revocari non debent. De rebus novis, quas ad
nos perscripsistis, agimus et habemus vobis magnas gratias. Optamusque vos bene et
feliciter valere.

CXIX. Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Eggerto de Kempen, Consuli Gedanensi.
Cod. Kotl.

Famate domine, amice charissime. Accepimus literas vestras, quas reddidit nobis magister
Jacobus, secretarius civitatis vre., quibus commendastis nobis negotium domini Joannis
Furste, consulis gedanensis, id quod nos et propter illius afflictam fortunam et ob com
mendationem vestram ac aliorum amicorum nostrorum diligenter apud regiam Mtem. pro
movimus. Obtinere tamen non potuimus id, quod optabamus et vos cum ipso domino
Joanne Furste et aliis vestris amicis postulastis. Putamus vero et certo nobis persua
demus, quod Mtas. sua regia non tam facile bona sibi pro securitate pecunie per dnum.
Joannem Furste debite assignata distrahere permittet, prout de hoc magister Jacobus
plene enarrabit. Cui commisimus etiam declarare vobis sententiam et desiderium animi
nostri de ordinando et faciendo tegmento stalli nostri episcopalis, in quo in precipuis fe
stivitatibus anni vesperas et matutinas cantare solemus, rogamusque vos, ut illi in his et
aliis omnibus nostro nomine referendie plenam ac indubiam fidem adhibeatis, sicque vos
exhibeatis et id quod optamus prestare ac exequi curetis, prout benivolentia erga vos
nostra ac vicissim vestra erga nos propensio postulare videtur. Nos vero et grati erimus
opere et officii vestri et omnia, que nobis fieri et adduci ex Flandria procuraveritis,
cum gratitudine debita exolvemus.
liciter valere.

Optamusque vos cum vestris omnibus bene ac fe

CXX., Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Joanni Clioienski, Arckidiacono.
/517.
Coa. Kon Venerabilis domine frater in Christo charissime.

Proficiscitur istuc ad Mtem. regiam gene

rosus dominus Achatius Czema, qui inter alia negotia, que cum sua Mte. est acturus,
supplicavit nomine m ultorum consiliariorum terrarum Prussie Mti. sue, ut miser ille Joannes

151
annes Niempez, civis gedanensis, tandem liberetur. Huic rogamus adsitis diligenti opera MDXXVL
et auxilio vestro, jam pridem enim hoc negotium curatur a nobis et ut finem accipiat,
opere pretium videtur multos adhiberi intercessores.

Scripsimus autem et Mti. reginali,

u t sua autoritate adjuvaret preces nostras. Videbitis, quid in ea re Mti. regie scripsi
m us, et ad illud vos, quum nostro nomine apud Mtem. suam agetis, accommodabitis,
agatis tamen diligenter rogamus et optime valeatis.

CXXI. Sigismundus, Hex Polonie,

Proconsuli et Coss. Gedanensibus.
Fam ati, fideles, dilecti.

Certo edocti sumus, quod istic in ecclesia collegiata S. Marie Mag. Cod. Ko*u.

dalene juris patronatus nostri jam aliquot predicatores Germanorum per vos ordinati et
suscepti, qui contra veram et rectam orthodoxam fidem et religionem ac adversus edicta
nostra errores luteranos palam in suggesto profiteri non verentur, sed et modernum etiam
predicatorem ipsorum Germanorum, quendam Joannem de Bomberga, intelleximus ex
eorum esse calculo multumque de ipsa secta luterana suspectum et infamatum, quem hac
tenus ferre et fovere in scandalum et periculum animarum Christi fidelium ac subditorum
nostrorum plurimorum non veriti estis.

Quod nos indignantissime ferimus, volentesque

providere, ne ea perniciosissima secta, que non aliud quam summam peccandi licentiam
motusque et seditiones intestinas parit ac divine Mtis. iram ac vindictam provocat: isti
cives et alii subditi nostri inficerentur, per ipsos concionatores germanos, qui si in ali
quos errores ipsi prolabuntur, reliquos secum suis imposturis iu eosdem errores ducere
et in precipitium perfricta fronte trahere hominesque pretextu libertatis christiane absur
dissimo simul ac petulantissimo sensu, ut unicuique id quod libet liceat, ut unusquisque
quod velit et quatenus velit credat et faciat inducere non formidant, sed et contra Deum
et beatissimam virginem matrem ejus blasphemias fieri faciunt ritusque ac ordinem eccle
siasticum, qui non ab apostatis, sed a priscis sanctissimis patribu3, vita et miraculis cla
rescentibus est institutus, confundunt et penitus tollunt.

Ad extirpandum omnino hoc

perditissimum hereticorum genus et eorum sectam, que in aliis vicinis locis jam nimio
plus increvit, animum omnino induximus, commisimusque preposito vestro, venerabili
"Jakobo de Oborniki, ut nullum amplius predicatorem germanum secularem in ecclesia sua
concionari permitteret, verum ad munus predicandi aliquem fratrem de ordine predicatorum aut minorum S. Francisci regularis observantie, qui adhuc sinceram servant fidem,
ordinaret. Vobis vero strictissime mandamus et inhibemus, ne contra voluntatem ipsius
prepositi vel ejus commendarii seu vicegerentis et hanc ordinationem nostram aliquem
deinceps predicatorem germanum in ipsa ecclesia parochiali statuere presumatis, sed ejus
statuendi provinciam illi precipuam relinquatis omnesque et singulos cives vestros et alios
istic agentes, quoad vestra interest, de hac heresi luterana suspectos ac illi faventes de
bita

u>d' **

152
MDXXVi.

bita animadversione ju x ta continentiam priorum mandatorum ac edictorum nostrorum pu

niatis. Pro officio vestro sub gravi indignatione nostra secus facere non ausuri.

CXXII.

Sigismundus, Rex Polonie,

Gedanensibus.

Fam ati, fideles, nostri dilecti. Accepimus literas vestras, quibus de captivis civibus vestris,
qui in arcibus nostris istic jussu nostro asservantur, sententiam vestram perscribitis; po
stremo vero postulatis,

quid cum Joanne Niempcz facere velimus.

Generosum Acha-

tium Czema, succamerarium Pomeranie etc. informamus de mente et voluntate nostra in

ea causa. Jam a longo tempore et mox post discessum istinc nostrum consiliarii nostri
istarum terrarum admonebant nos et suadebant, ut eosdem captivos vinctos et detentos
non servaremus, sed per civitates et oppida sub firma et sufficienti cautione collocari fa
ceremus; verum nos nihil precipitanter in hoc agere voluimus, experiri prius volentes,
quam quietus futurus sit populus civitatis istius post discessum nostrum et sumptum de
facinorosis supplicium. Cum autem intellexissemus, Deo sit gratia, quieta et tranquilla
esse apud vos omnia, accedente presertim cura et sollicitudine vestra, induximus jamjam
tandem in animum nostrum , ut hi ipsi captivi dimittantur et per civitates et oppida
istarum terrarum sub cautione debita distribuantur; commisimusque hoc negotium gene
rosis Joanni Balinski', castell. gedanensi dispensatorique nostro m arienburgensi, et Achatio Czeme predicto, ut illi de consilio palatinorum istarum terrarum designentur autoritate
nostra et statuant, in qua civitate et oppido quisquis eorundem captivorum domicilium
firmum et stabile habere debeat, prius tamen sufficienti cautione obstrictis, videlicet de
non adeunda civitate nostra gedanensi, de non mutando domicilio et de parendo in omni
bus constitutionibus et statutis nostris, et nihil dubitamus, quin illi, quibus negotium
hoc demandavimus, non omnes aut plures captivos ad unum locum, sed in parvo numero
illos per plures civitates et oppida distribuere curabunt. Nam ita et non aliter facere
illis precepimus, intelleximus enim ipsi, quod non esset satis securum, in uno loco ho
mines facinorosos et rebelles simul manere.
P ro Joanne Niempcz multis et assiduis precibus magnorum virorum fatigamur, ut illum
libere dimitteremus; verum nos facere id hactenus noluimus nec volumus, Achatium Czema
sub quali custodia et quam arcte illum servare debeat, plene edocuimus. Datum in Niepolomicze fer. II* proxima post festum exaltationis S. crucis.

CXXIII

153

CXXin. Gedanenses condemnati carcere solvuntur

et per oppida collocantur.
S.

Iiex

P.

r$ 5

/fO

Generosis Joanni Balinski, castell. gedanen. etc., et Achatio Czeme, succamerario Pomeranie MDXXVi.
/ etc. fidelibus dilectis gratiam regiam.

Generosi, fideles dilecti. Non est incognitum vobis,

quod cum eramus in civitate nostra gedanensi et multi civium tanquam autores et {latra
tores factionum et seditionum intestinarum aliorumque multorum flagitiorum adversus
fidem sanctam catholicam et autoritatem nostram indignissime commissorum inculpati nobisque ad penam delati essent, visum fuit nobis et universo senatui, resque ita fuit con
stituta, ut aliqui eorundem delatorum, penam capitis non admodum demeriti, carceribus
manciparentur, ac per arces istarum terrarum sub libera custodia asservarentur, prout et
hactenus sunt asservati. Quia vero multotiens jam supplicarunt nobis pro eis per literas
et nuncios suos consiliarii terrarum istarum, ut videlicet ire et indignationi nostre tem
perare eorumque erumnis ac dure captivitati satis alioquin longe tempore per illos jam
perpesse misereri dignaremur, Nos, qui, u t testatum est, unicuique plus propensi ad pie
tatem et clementiam quam vindictam et severitatem esse solemus, supplicationibus prefatorum consiliariorum nostrorum acclinati et ipsorum captivorum miserti, arbitrantes,
quod jam sunt compuniti et pro excessibus suis puncti, captivitatem illorum solvendam
ipsosque libertati restituendos duximus.

E t quia persuadent nobis iidem consiliarii nostri,

quod alii eorundem captivorum non pauco usui et utilitati esse possent civitati nostre elbingensi, ubi in illa domicilia collocarent, committimus et mandamus vobis, ut ex eis
ipsis captivis omnibus octo, qui vobis magis idonei et ipsi civitati elbingensi non inutiles
futuri videbuntur, eligatis eosque in civitate ipsa elbingensi collocetis et ut domicilia illic
habeant, permittatis; ea tamen lege et conditione: ut proconsules et consules ejusdein
civitatis nostre elbingensis caveant et fidejubeant pro eius, quod pacifice et tranquille vi
vent et statutis et constitutionibus nostris parebunt eaque in omnibus conservabunt seque
ita gerent, prout fides et obsequentes subditos decet.

Quod cum fecerint, volumus, ut

in omnibus eque ac alii cives gaudeant et potiantur juribus, privilegiis, libertatibus civi
tatis ipsius elbingensis; gedanensem tamen civitatem nunquam deinceps attingant, nec se
negotiis illius immisceant aut commercia vel sodalitates aliquas cum civibus illius ineant
aut habeant.

Committimus preterea et mandamus vobis: ut communicato cum palatinis

istarum terrarum consilio reliquos omnes captivos gedanenses, demptis his octo supradictis,
per alia parva oppida istarum terrarum , ubi id magis commodum vobis et ipsis palatinis
factu videbitur, collocetis domiciliaque in eisdem habere illos permittatis, accepta tamen
ab eis prius cautione fidejussoria sufficienti: quod non aliter quam u t probos, fideles et
pacificos subditos decet, deinceps se conservabunt et constitutiones nostras in omnibus
observabunt.

Quod cum facient, volumus, u t perinde ac alii cives et subditi nostri cen

seantur juribusque eque potiantur; ad civitatem tamen gedanensem similiter nullo unquam
tempore vadant aut illam attingant.
A cta Tomid&na. Tomus V III.
20
Que

0 o<L Korn

154
M DXXVi

Que omnia supra scripta volumus, ut solerter et pro necessitate rei ac istarum terrarum
bono et tranquillo statu perficiatis et exequamini pro gratia nostra. Datum iu Niepolomicze fer. II* prox, post fest. exaltationis S. crucis.

li S J ,

CXXIVw Sigismundus, Rex Polonie,

Joanni Balinski, Cast. Gedanensi,
Achatio Czeme, Succamer. Pomeranie.

Cod. Korr. Generosi, fideles, dilecti.

Heri accepimus literas civium gedanensium quibus multis et satis

efficacibus rationibus ostendunt, quod periculosum foret,

civitati nostre elbingensi, si

multi captivi seu proscripti cives sui gedanenses ibi collocarentur. Quorum rationes et
causas nos diligenter nobiscum expendentes censemus et volum us, u t non plures quam
sex ex iisdem captivis et proscriptis ad ipsam civitatem elbingensem relegentur, com
putatis in hunc numerum Adriano Flinth, Laurentio Moler et Georgio Holczhutter; cum
enim jam alias sint illic Georgius Czimmermann, Jacobus Flinth et Joannes Ostendorp,
non videtur esse satis tutum ejusdem farine et factionis homines plures simul in una
civitate commorari. Ea vero lege volumus et precipimus captivos predictos tam in elbin
gensi, quam in aliis civitatibus et oppidis istarum terrarum collocari, ut prestent suffi
cientem cautionem sub pena capitis seu milium marcarum pecunie communis, de non
mutando domicilio, de non adeunda vel attingenda civitate gedanensi et ejus districtu, de
observandis statutis et constitutionibus nostris et quod erunt fideles et obedientes suo ma
gistratui, sub cujus jurisdictione domicilium habebunt.

Quamvis autem nihil dubitemus,

vos pro nostra dignitate et istarum terrarum tranquillitate munus vobis injunctum dili
genter et circumspecte obituros, ut tamen illud melius et cum majori maturitate et j u
dicio perficere possetis, mittimus vobis presentibus schedam inclusam, quam cives nostri
gedanenses conscripserunt de consilio, ut ipsi scribunt, Mgci. Georgii de Bajsen, palatini
marienburgensis, ex qua id, quod vobis cautius et utilius visum fuerit, accipiatis pro fide
et prudentia vestra et gratia nostra facturi.

Datum in Niepolomicze.

CXXY. Seditiosi puniti ac libertati restituti

Civitate Thorunensi donantur cum conditione.
/rtj?
Cod.

Korn

S.

Significamus tenore presentium etc.

R ex

P-

Quomodo cura superioribus annis perturbata a seditiosis

civibus gedanensis civitatis respublica plurima atrocia facinora tam erga Christi religio
nem quam etiam erga Nos emerserunt, ita ut Nobis necessitas incubuisset, Nos in pro9,

pria

155

pria persona Gedanum conferendi; quo cum venissemus, sublatis e medio capitibus seditionum et omnium malarum rerum auctoribus, reliquos etiam similium scelerum delatos
urbe submoveramus et concessa eis vita in perpetua vincula damnaveramus.

mdxxvl

Cum autem

successu temporis pro talibus captivis crebre et assidue cum ab amicis, tum etiam a con
siliariis nostris preces nobis porrigerentur supplicareturque nobis quotidie, ut eorum mi
seremur, quasi jam satis penarum dedissent, per tam longum tempus in squalore et fetore
carcerum detenti, permoti sumus, tum precibus tum misericordia.

E t quosdam eorum

vid. Ludovicum Phusz, qui detinebatur in Sthum , Jacobum Huffner, Joannem Bollen,
Andream Szulmann et Petrum Cremer ex captivitate et vinculis dimittendos liberandosque
duximus dimittimusque et liberamus per presentes, ea conditione et lege, si senatus thorunensis pro eis caverit, ut deinceps in fide et subjectione nostra firmiter persistant legibusque et institutis nostris ut reliqui omnes cives thorunenses per omnia pareant. Qua
cautione facta concedimus eisdem sic dimissis in civitate nostra thorunensi domicilia ha
bere illicque cum uxoribus et liberis atque familia universisque rebus eorum se continere,
morari secure et tranquille equoque jure cum Thorunensibus vivere, dantes eis potesta
tem et facultatem negotiandi, mercandi, navigandi terra, mari fluminibusque extra et intra
regnum nostrum mercature sive aliarum rerum causa libere peregrinandi, unica gedanensi
civitate excepta, qua eis penitus interdicimus, nec omnino volumus, ut eam aliquatenus
attingant. Ideo vobis universis subjectis nostris et precipue civibus thorunensibus id si
gnificare voluimus, ut supra scriptos homines jam a nobis dimissos et absolutos sciatis
eosque libere in oppidum vestrum suscipiatis benivolentiaque et amicitia vestra prose
quamini.

Harum quibus etc.

CXXYI.

Datum Niepolomicze.

Joannes Ottendorp donatus Civitate

Elbingensi cum conditione.
S.

Rex

P.
M tL u + V fz /

Noverint universi presentes literas inspecturi, quomodo cum componendis tum ultibus, qui
partim ob immutatam religionem, partim ob plebis erga magistratus rebellionem in urbe
nostra Gedano exorti erant, incumberemus, inter complures aut reos aut criminum sus
pectos delatus etiam nobis fuit Joannes Ottendorp, tunc gedanen. civis. Sed cum pro
atrocitate facinorum variis penis aut capitis aut carcerum aut exilii nocentes puniebamus
dicti Joannis Ottendorp facinus, quia levius fuit, quam ut in eum severiori supplicio ani
madverti deberet, ideo cum eo clementius mitiusque agendum esse duximus, et eo magis,
quod ab amicis et vicinibus regibus et principibus pro eum literis nobis est supplicatum.
Itaque gedanensi civitate sibi interdictum in civitate nostra elbingensi, quemadmodum et
aliis tribus ejus collegis domicilium seu sedem illi designavimus et presentibus literis
nostris designamus permittimusque illi et concedimus, ut ibi cum uxore, liberis, familia
20*
sup-

Cod. K om .

156
MDXXVI.

suppellectili, mercibus universisque rebus suis morari illiusque civitatis nostre juribus,
libertatibus et privilegiis sub protectione nostra regia uti et gaudere possit; dantes ei fa
cultatem illic mercandi, negotiandi, mercatura, navigatione, sive quocunque opificii genere
victum remque familiarem querendi et augendi, non modo per universam ditionem nos
tram, verum etiam foris, terra marique et fluminibus sine metu et periculo. Ita tamen,
u t civitatem nostram gedanensem nullo unquam tempore adeat, constitutionibus vero per
consiliarios nostros de mandato nostro in Elbingo editis et sancitis pareat.
Datum Cracovie.

Harum etc.

CXXVII. Sigismundus, Rex Polonie,

Georgio et Barnimo, Ducibus Pomeranie.
0

Cod. Korn

Illres. principes et domini nepotes nostri charissimi.

Salutem et plurimam felicitatem.
Senatus civitatis nostre gedanensis misit nobis certarum literarum, ex ditione vestrarum
Illtum. ad se scriptarum, exemplum, quibus nonnulli illarum subditi suscepto cujusdam

Jacobi Lang, civis gedanensis, cause patrocinio, quadamtenus eidem senatui minari viden
tur, si dicto Jacobo Lang in assequendo, quod suum est, opem non prestiterit, prout hoc
ex exemplo talium literarum quod una cum scribentium nominibus in schedula his
nostris literis inclusa mittimus plenius intclligent. Cum autem perspicuum unicuique
sit, nos neque tam iniquos neque tam negligentes officiales vel judices in regno et urbi
bus nostris habere, ut hominibus nostris ad externa auxilia confugere opus sit, hortamur
Illtes. vestras rogantes: agant cum suis eisque imperent, ne rebus minime ad eos perti
nentibus se implicent et immisceant, neve civitati nostre quiete alioquin et paccate scrip
tis suis metus suspicionem incutiant,

quin idem Jacobus Lang Gedanum redeat sive ad

nos confugiat, justitiam omnem, si in aliqua re injuria affectus est, hic experturus. Ita necessitudo mutui amoris nostri juraque vicinie, qua ditiones nostre se contingunt, inviolata
permanebunt.
tamus.

Quod libenter facturas confidimus Illtes. vras.

Datum.

CXXVIII.
V.

C m . Korn.

Serma. etc.

Quas optime valere op

: 'j

Sigismundus, Rex Polonie,

Bone, Regine.
.

..

Arbitrabamur nos in portu esse harum actionum nostrarum , verum nescimus,

qui ventus nos adhuc ita repellunt, u t non modo non possimus ad litus optatum adpellere, sed etiam quando hunc portum contingemus, scire adhuc nequeamus. Speramus
tamen jam celerem exitum et interim mittimus hunc nuncium ad visendam Mtem. vram.,
quam plurimum rogamus,

ut quo pacto et ipsa et Illmi. liberi nostri valent nos reddat

certiores ac felicissime valeat et nos diligat.

CXXIX.

157

CXXIX.

Chronica.

Die XXIV* Julii rex Sigismundus ex Gedano venit Marienburgum et illic allatus

M D X X VL

est nuncius, Tartaros maximo numero in terras Russie jussu Turei adventare, (
qui ab ipso Tureo tunc submissi fuerant, u t regem Polonie domi bello occupa
rent ac distinerent, ne Ludovico, regi Ungarie, rex Polonie auxilium ferre pos
set. Nam ea estate Tureus cum maxima potentia veniebat in Ungariam contra
regem Ludovicum. Inter quos die decollationis S. Joannis Baptiste pugnatura
v

est. Ungari pauci a multitudine Tureorum victi et cesi. Rex Ludovicus fugiens
ex pugna desperata in luto submersus est et suffocatus.
Ungari hunc regem suum iam diu perditum volebant, oderant enim illum, quia
Germanorum ludicros mores induerat, Germanos amabat, Ungaros spernebat et
cum Germanis macarizabat, et ob id nullam apud suos autoritatem habuit.
Rex itaque Sigismundus ad illam nunciationem de adventu Tartarorum literas
Restium scribi fecit, sed illas non misit neque publicari fecit in regno, quia id
unum cavebat, ne si litere Restium publicarentur, contributio publica ei non
contribueretur. Rex autem cupiebat a subditis contributionem exigere.
Tartari non magnum damnum dedere Russie.
Die XXX' Julii rex ex Marienburgo discessit in Poloniam iter suum dirigendo in
Mazoviam ducatum, que post mortem ducum Mazovie, Stanislai et Janussii, jure
feudi, deficiente illic prole mascula, ad regem ac ad corpus regni Polonie est
devoluta, ut ejus possessionem acciperet.

CXXX. Sigismundus, Rex Polonie,

Consiliariis terrarum Prussie.
Rde. Mgce. etc. etc.

Allata est nobis insperata novitas, licet hoc tempore consueta, Tarta-

ros magnis copiis confinia regni nostri applicuisse et jam fortasse terras nostras depopu
lari et quia indignum videtur illos nobis absentibus tam libere per regnum nostrum gras
sari deberi, nollemus ullo pacto subditis illis nostris deesse, hortamurque vos, ut citra
ullam moram huc Marienburgum ad nos veniat, ut cum vobis et aliis consiliariis nostris
de negotiis harum terrarum, que restant, constituamus.

Et bene valete.

Datura.

CXXXI.

Cod. Korn.

158

CXXXI. Sigismundus Rex Polonie,

Ottoni de Chodecz Palat. Podolie,
Capitaneo Sniatinen. et Colomiensi.
M DXXVI

Cod. Korn.

Cod. R.

Mece. sincere nobis dilecte.

Perturbavit nos vehementer adversa novitas, quam nobis scrip-

. .

sit tua Stas, de adventu Tartarorum, quamvis jam novitas esse non deberet nobis omni
bus, qui pene quotannis ea calamitate afflicti hactenus tamen nihil ad illam repellendam
certum et opportunum mutuo statuere curavimus. Nos etiam si in regno adessemus, nes
cimus quid aliud prestare possemus ultra ista tenuia presidia in conventu generali de
creta, quam communem motionem neque utilem neque tempestivam. Tamen pretermissis
hic rebus omnibus, multis quidem adhuc inconfectis, properabimus, quantum maxime po
terimus istuc ad regnum nostrum, et quicquid opportunum fieri posse videbitur ad tuen
dum subditos nostros, nihil pretermittemus. Interim premisimus cursim nonnullos domi
nos, qui nomine nostro homines, quos possent, colligerent et qui Sti. tue, si quo pacto
fieri poterit, adessent vel saltem dispersas hostium turmas, ne tam libere grassari possent,
im pedirent

Tua etiam Stas, curet pro virili, u t hostis, si non affligi poterit, saltem ne

impune evadat et nos de omnibus, quam diligentissime potest, certiores reddat.

Marienburg.

D a t in

CX X X n. Restes prime contra Tartaros.

S.
0#d. Korn.

Universis et singulis etc.

Rex

P.

Quia nos certiores fecerunt exploratores nostri, T artaros, con

tinuos hostes nostros, ingenti vi regnum et dominia nostra populari statuisse jamque illos
prope fines nostros degere, Valachum item cum gentibus suis paratum esse et arcem Kamieniecz oppugnare velle; in conventu vero preterito decreta sunt tantum presidia ad le
viores infiultus hostium reprimendos, que illic in Russia tenemus quidem, sed que ad
tantam potentiam propulsandam nequaquam sufficiunt. E t proinde, ne Respublica gravem
aliquam jacturam , quam dnus. Deus avertat, accipiat, aut in magnum aliquod discrimen
incidat, vobis omnibus in commune et cuilibet seorsum, qui expeditionem generalem et
servitium nobis et Reipublice debetis, in vim primarum restium notum facimus et man
damus, u t equos et arma aliaque omnia ad bellum necessaria parata et disposita juxta
debitum et facultatem vestram habeatis, ut, cum tertiis restium literis a nobis admoniti
fueritis, possitis citra ullam moram ad tuendam patriam et hostes propulsandos accurrere,
sub pena amissionis bonorum omnium. Volumus tamen, ut interim judicia publica te r
restria et castrensia non intermittantur, ut fertones et alie contributiones in conventu ge
nerali decrete, de quibus dicta presidia servamus, edantur et processus reformandorum
jurium

159
jurium et statutorum juxta constitutionem ejusdem conventus generalis non impediatur. MDX&V1
E t ne quispiam de hoc mandato nostro aliquam ignorantiam pretendat, volumus, ut unus
ad alium sibi viciniorem presentes literas, cum illas perlegerit, transmittat, ultimus vero
easdem loci capitaneo representet.
Marienburgo.

CXXXIH.
S.
Universis et singulis etc.

Pro gratia nostra aliter facere non ausuri.

Ex

Restium litere secunde.

Rex

Mgci. Generosi etc. dilecti.

P.
Non dubitam us, jam omnibus notum Cod. Korn.

esse, Tartaros ingentibus copiis ad depopulandum regnum et dominia nostra irrupisse;

notum est etiam unicuique, qualis defensio sit in conventu generali novissimo decreta.

Co*

Et proinde, licet heo infelix novitas nos in his terris Prussie comperit, ex quibus etiam
magnum Reipublice discrimen imminebat, neque illi aliter nisi presentia nostra occurri
potuit, tamen multis hic adhuc inconfectis proficiscimur ipsi, quantum celerius possumus
ad tantam regni calamitatem tantique hostis conatus reprimendos non solum sumptum et
laborem nostrum, sed etiam personam nostram regiam omnesque vires et facultates nos
tras pro regni et subditorum nostrorum salute exhibituri. Qua propter presentes literas
nostras in vim primarum, secundarum et ultimarum restium mittimus.

Mandamusque

vobis, ut quam primum vos moveatis et arma capiatis ac quisque vestrum armatus, in
structus et comitatus pro sua facultate apud Gliniani ad diem S. N. constituatur, ubi in
structis exercitibus nostris nos hosti opponere et regnum ab imminenti ruina eripere et
vindicare possimus. Et ne quispiam vestrum de premissis suam ignorantiam pretendat,
volumus et mandamus, ut unus ad alium sibi viciniorem presentes literas nostras, cum
illas perlegerit, quam primum transmittat, ultimus vero easdein loci capitaneo representet.
Sub amissione bonorum omnium et gratie nostre non aliter facturi. Datum ex arce
nostra Marienburg.

CXXXIV. Sigismundus, Rex Polonie,

Yaltero, Magistro Cruciferorum in Livonia.
Spectabilis et Mgce. dne., amice noster dilecte. Salutem et plurittiam felicitatetn. Acctfpi- cod. Kcrn
mus his diebus literas a Mgcia. vra., quibus repetit et in memoriam reducit, fuisse uttin- Cod *
que tempus constitutum, videlicet festum purificatiotiis S. Marie, quo limites initer Mg.
dudhtum nostrum LAtuaiiie et ditionem Mgcie. vie. atque ordinis, LiVoniafo, revideri, distingui et irt&biliri debeant, quo scilicet incole utHnque in pace fet mutua benivbleritia hgere
et

160
MDXXVI

et vivere possent.

Addit preterea, non per eam neque per commissarios ejus, quos jam

illuc proficiscentes ex itinere revocavit, stetisse, quominus negotium dictorum limitum

transigeretur, sed per senatores Lituanie, quos ad id munus obeundum delegaveramus,
qui ad predictum tempus nunquam comparuerant. Preterea rogat, ut subjectis nostris
Mg. ducatus Lituanie publice et privatim imperaremus, u t a vi et injuriis temperent tan
tisper dum limites revideantur et firmabuntur.
ejus de toto eo negotio responderemus.
Primum omnium itaque scire velit vra. Mgcia.

Ad extremum cupit, u t ei per nuncium

Nos simul et nostros, quos ad eam rem

designaveramus, probe meminisse temporis, ex utriusque nostrum sententia constituti,

limitum revidendorum et nihil eque concupisse, quam ut dissensionibus et controversiis
de talibus limitibus, a tot annis emergentibus, debitus tandem finis imponeretur.

Sed

dum id per nostros consiliarios ad predictam diem perficere conaremur, intervenit tam
ingens tamque intolerabile atque insperatum malum Mg. ducatui nostro Lituanie, ut post
positis omnibus aliis rebus eidem malo resistere inevitabilis necessitas nos cogit. Quod
quidem malum tametsi non dubitamus tam manifestum tamque famosum fuisse, ut etiam
ad notitiam Mgcie. vre. et fratrum ordinis ejus pervenerit; tamen, quo rem apertius co
gnoscat, paucis attingemus.

Continui predones dominiorum nostrorum , Tartari, preter

omnem opinionem intempesta hieme e stationibus suis prosilientes magno numero in eun
dem ducatum nostrum furtim irruperant et magna strage edita magnaque preda coacta
tam celeriter rem confecerunt, ut parum abfuit, quin impune transirent, sed ultus est
Deus perfidiam eorum, quippe sub id tempus, quo negotium limitum tractandum erat,
gentes nostre ducatus Lituanie jussu nostro simul et majoris momenti esse existimantes
hostes persequi et ulcisci, quam limites distinguere, quod alio tempore fieri potest, sin
gulari gratia et benignitate Dei omnipotentis, se ad hostem insequendum proruerunt et
assecutum fuderunt, ceciderunt et profligaverunt, multis captis, pluribus interfectis predaque omni recuperata.

Quam quidem rem nobis tam commode cessisse credimus, quod

Mgcia. vra. pro veteri ejus in nos benivolentia nobis favebit, tum etiam secum expendet,
quod non negligentia aliq u a, sed justissimis causis hoc negotium revidendorum limitum
ad tempus a nobis constitutum non est ad effectum consequutum, nempe inter ceterorum
multitudinem negotiorum, quibus nunc obruimur et. modo id agimus, u t tandem talibus
limitibus revidendis et firmandis finis imponatur, constituimusque oratorem nostrum istuc
ad Mgciam. vram. ex Mg. ducatu nostro Lituanie brevi mittere, qui de commodo tempore
eam rem cum ea tractet et concludat.

Postulamus itaque a vra. Mgcia., sufferat parum

per simul et contineat suos a vi, quandoquidem et nos nostros continebimus et limites
inter suum et nostrum dominium sibi sola cum suis subditis non constituat nec designet.
Nam quod querelas suorum in interiori schedula descriptas nobis significavit, sciat, non
paucioribus querelis nostrorum etiam aures nostras continue obtundi. Queruntur enim
nostri, se ex terris suis per officiales et subditos vre. Mgcie. extrudi, homines illorum
abduci, cedes et injurias multas committi, ditionem nostram in dies magis occupari. Non
dubitam us, quin in toto isto negotio ita se geret Mgcia. vra., quemadmodum de ejus vir
tute et prudentia jam pridem persuasum habemus.

Quam feliciter valere cupimus.

DUCATTJS MASOVIE
devolutus ad Regnum Polonie
Tjost mortem Stanislai et Janussii, ducum
Masovie. Qui filii fuerunt Conradi, ducis
Masovie. In quibus, steriliter defunctis,
stirps eorum mascula a Piasto usque con
tinuata defecit.
*

Dux STANISLAUS, natu major, mortuus est

Varszevie die IX* Augusti MDXXIV.
Dux vero JANUSSIUS, minor natu, inortuus est
Varszevie die X* Marcii MDXXVI.
Ambo veneno, arte itala, periisse passim
ferebantur.

A c ta Tomiciana

Tomus V 1U.

21

Jm'v
;

\ i& '

n-.'-.
'

. \
*

y:

..

iu.- u i
.

i l i . . v

fy
/

.V

'.

- i . !* !?

iv

'

.'.-na

.-isflar.jKi

Sm

) ?: .

'

'

. >. : x

8vr-*'\ -S

mrrolo*! murtjio/I fcjj riuiulovob

g f fip

m u f * ) f o - tfh**nin>;T-

;*f

V>

t > .o n

tifri f tr 0

M\;or.i.V.

/itoivftfib *roJ-i*: <>1* ,'ntidriip lui

.or/o*rM

abiti ,16

V liii- 1...

-ncvj
u jr;u

oupzu

' l i

oJm i l a

;/ ^

p .Iu o z n m

a r in io

-q u in

IW
i

;r^ . - ? ii

tW ^ tm o iu y < o i m M i V ^ A i ^ V T A T * *,
.
7

; "

trj-# *pu)*:om

v u ti

/ ;:uli

bg|fro(J fafrt! j.WU ,ori*fV>v bifnjA

***
' *A

let? ,:br.' ik^r% r-'.- ' f r>jjjfc td .

.

nji**. fetu*

>.?*:,
.

5 i '4

r|

..

- J J . i-. :

<

m-

ti

f>-y.

*?

'

P j-v.-.
ts

. .1" |3?HU5

si . n.

iV\ - *.5Wf

i*1 i L i -
JtES' 'j ?*">.'*-a

HiV *dm>T

# a*foiooT

Sigismundus, R. P. post castigatos et punitos Gdani Luteranos venit ad Sochaczow, ubi

factis cum Illma. virgine duce Masovie ejusque consiliariis tractatibus, Varszeviam inde se
contulit et ibi possessionem ducatus Masovie accepit et una jusjurandum fidei ac subjec

MDXXVI.
Cod R

tionis ab inhabitatoribus Masovie accepit.

CXXXY.

De obitu Ducum Masovie.

Notum sit omnibus presentibus et futuris, quia Conradus, dux Masovie habuit uxorem Annam, K* cod. mss.
filiam palatini vilnensis dicti Radziwill, ex qua habuit quatuor pueros, duas filias et duos
filios, filias duas Annam et Sophiam, filios Stanislaum et Joannem.

Post hoc obiit anno do

mini M D I I I ante Simonis et Jude existente Janussio in cunabulis, demum dux Anna, uxor
gubernabat Masoviam. Post mortem aliquot annorum prefati Conradi incepit amore prosequi
prefata Anna Joannem Mrokowski, presbyterum, in prefata benevolentia post mortem archidiaconi dedit prefato Mrokoivski archidiaconatum, et jam fuit canus, postea illum sprevit
incepit contra amare suum camerarium Andream Zaliw ski, quem post aliquot annos elegit
castellanum visnensem, et prefatus Mrokowski ex invidia commovit totam communitatem M a
sovie ad dictam ducem et contra Zaliw ski,

quia fuerunt capitanei alii fratres videlicet M i-

chael et Crasco et Petrus in Varsava et Bathiewo, et fuerunt rapaces, injusti domini. Com
munitas accipere voluit vi Ducatum a prefata Anna, sed non potuerunt, faciebantque multas vias
ad regem pro prefatis ducibus. R ex illis constituit conventum generalem in Zakroczin, ibique acceperunt gubernationem et titulum Anne prefate, matri ducum prefatorum. E t prefati
duces erant incantati per matrem, ut illam amarent, et erat sic factum. Demum prefata
Anna suis pueris fovebat octo ancillas, cum quibus illis admittebat coire, et ipsi tanquam
juvenes erant prompti ad mulieres; accidit una recens puella vilissima, filia palatini Radziejow ski, ad serviendum ad curiam ducalem, quam statim Stanislaus dux incepit amare adhuc
matre existente viva, demum prefata mater arguebat matrem prefate Catherine puelle Radziejowska, ut daret pacem duci Stanislao et sic cogitabat prefata dux mater, qualiter abominare
21*
possit

164
MDXXVI.

possit filio prefatam Catherinam, et abominavit, dedit pacem prefatus Stanislaus prefate Catherine. Deinde Janussius illam prefatam Catherinam amare cepit, quem ipsa ligaverat maxi
mis suis incantationibus. Dominus Zaliwski arguebat dnum. Janussium, ut non equitaret ad
Itadziejovicensem villam.

Postea prefata Catherina una cum matre Radziejowska cogitabat

de veneno, et sic intoxicaverunt prefatum Zaliwski. Janussius semper ibi equitabat ad Radziejowice, et prefata timens matrem prefati ducis Janussii, cogitabat, qualiter intoxicaret
una cum matre Annam ducem , et intoxicaverunt, que obiit anno M D X X I I post dominicam
Invocavit et sic remanserunt solum prenominati duces. Post hoc Janussius frequenter ibi
manebat in Radziejowice, et prefata Catherina volens effici dux, cogitabat, qualiter Stanislaum
ducem intoxicaret, ne retraheret Janussium ab illa, et sic factum est: contigit quia Janussius
petit Stanislaum ad Blonie pro collatione, ibique fuerunt leti et ebrii, et prefata Catherina
leta fuit cum illis, sed non potuit quidquam facere tempore vespertino. Sed dic crastino du
cem rogavit, ut procumberet antequam -dqiblaret ad Blonie, dicens: ..qitia melius est -equitare
vre. Dtioni. aliquid parum -comedendo, et ego vobis ipsa cupponem assabo propriis manibus*
D ux Stanislaus consensit tnlissime prefate' meretrici, statim d-edit eapponem Petro Jordanowski, suo dilecto, assare, et prompte assavit.

Ista res fuit, quia si tempore vespertino in

potum velit facere, non unus esset dux intoxicatus, et timuit;

capponem rogavitque, ut dux comederet.

demum sola portavit prefatum

E t illi non valde placuit comedere.

Sed prefata

meretrix alium cedit et posuit: et ipsa, mi domine, ei infundam acetum de Malmatico, ut

:
vobis esset saporoshis*, et ipsa infundendo acetum imposuit pulveres venenosos. Ipse parum
accepit cochleare, demum noluit et ipsa accipiens de mensa dedit prefato Jordanowski, et ac
cepit posuitque in loco, ubi nullus manducaret. Statim dux Stanislaus incepit egrotare Ot
equitat Masoviam. Doctores, nullo modo curare eum potuerunt ei obiit, fer. 11 ante Laurentii
a. d. M D X X I V et non potuerm t rescire mortis causum.

Postea dux Janussius terram in

tegram Masovie habuit et prefatus Jordanowslri ad Janussium incepit servin; et exponebat

amorem inter Janussium et prefatam Catherinam meretricem. Videntes aliqui de consilio boni
retrahebant, ne equitaret ibi Janussius. Ipse consensit illis. Postea videns prefatus Jordanow
ski, qui Janussio non admittent ducere prefatam meretricem, ipse eo Magis querebat vetulas
una cum ancillis Radziejowska et filia ejus Catherina, ut eo magis incantarent Janussium.
E t fuit maxime incantatus ita ut ab illo petiit prefata meretrix Blonie, et dederat ei dux,
consiliarii denegabant, et ipse Jordanowski debuit copulari cum prefata ,1meretrice et invenit
sibi mtdierem, dictam Milanowska, que postea Kliczewska vocabatur, que quondam serviebat
circa curiam adhuc pueris existentibus parvis ad ducem Annam prefatam matrem ducum
quesivit -maximas incantationes.

D ux Janussius semper habuit velle condonare prefate mere

trici una eum Jordanowski Blonie, quia scivit et in isto hec res pendebat et erat capitaneus
pro tunc in Blonie Jordanowski. Videns Anna, soror prefati Janussii, quia animus est fra

tris condonare Blonie Jordanowski una cum meretrice, quesivit tempus, quo tempore esset
letus princeps Janussius. Accidit vero tempore, ut fu it letus cum consiliariis, ipsa instruxit
consiliarios ad petendum Blonie Anne prefate, tam dudum rogm unt cum duce A nna, quod
fecit dux Janussius, quia dedit sorori Blonie. Jordanowski accensus ira -ac si Judas statim
cogitabat, qualiter possit occidere ducem Janussium. Intravit consilium ex ira cum prefata
fte&ovi

*l.

Catherina,

165
Catherina, t sic cogitabat de venam. Posi hoc dux Janussius agnoscit mulam 'mhmtatem MBXXVL
Jordanowski im uitque illum occidere, quia fuit succameranus. Dux incantationibus rn n p o tuit dimittere jvrefatum Jordanowski, dixitqueitli dux: nagmsco quid iram habtip er$a\me,
'<*' propterea ecoe tibi do quatuor centenas sexagenas et sex equos , de equis m stabulis e{ige
V tibi', t deline ab isto prdpo$ito:u Ipse accepit, postea accidit, quia Mrokowski/ filiaster
- t archidiaconi prefati; accejnt m ustorem' quondam, Jxosak, filiam Krosnowski, fedtquc aum
n i$a velle suum, pro profatu posuit querdam coram dme et consUiariis. Dux, non fu it
bone^vohmtatis erga prefatum Mrokowski, conmniionem fecit particudarem, convocata omatium
districtuum communitate propter nornm mntitutioncm, que fuit instituta eodem wino de m olentiis et sic in prefata conventione erat decretum supra Mrokowski, quiod dux sibi acciperet
Jeziora cum villis ad eum pertinentibus, dictus etiam Mrokowski fuit decretus, ut sederet in
turri annum ei sex 'septimanas,'-quod et factum esi. Datus erat sibi locus %}hekdi in'6unvrhata
magna sub domo magna Varsavie in 'curia, et fuit ibi per aliquot siptimand^, denum tediosus frangit murum et fugam arripuit. D ux Janussius ira accensus facit illum querere. Con
tigit quia fecit scribi, aut ipse scripsit literas Jordanowski ad Mrokowski, posuit literas
Varsavie, miium* igne amnibus subditis, de quibus Jordanowski pptime scivit. jLcciditj
famidus matris dicti Mrokowski equitaret cum his literis et querentes Mrpjcoivslci invene
runt dictum famulum circa pontem Bravassii, nocte quia equitaverat de Le&enicze ,a pigjtre
prefati Mrokowski ad Nicolaum dictum Mrokowski, quem dctemieruut et has literas ad
iilum invenerant, quas statim capitaneus Cobiensis Florianus Pari* ud ducent), deportavit.
Duic videns literas cujus esset scriptura et agnovit quia fu it Jordonowski, feeit ,it<^ue
dux eum detineri et mitti in Ciechanow. Ibidem fu it igne examinatus profatus Jor.^anowski et nulla voluit, que cogitabat, narrare quousque gladium vidit apportatum cum
stramine, fecit itaque sibi apportare calamare et papyrum et solus conscripsit, que habuit in
animo, acceperuntque regestrum, qui fuerunt penes existimationem, videlicet palatinus Brzeski
una cum sodalibus, qui fuerunt secum. E t 4ix regestro prefato enodaverunt prefati exami
natores et decollare fecerunt Petrum Jordanowski prefatum , ipsa detenta Khezewska sedebat
3
0
Varsavie et dux in llzewno infirmabatur. E t fuerunt latrones duo, qui servierunt quon
dam canonico Iladziejewski et ex amicitia, quam habuit cum sorore -qjus. dux ad ser
viendum suscepit tali modo eos, quia canonicus prefatus interfectus, fu it per Nosilski et
9*

t Jl . /

J 1

JL.

i"

>

illi vacui fuerunt post mortem prefati, ita fuerunt suscepti ad ducem Janussium, uni nomen

qui PetruA
quasi practicam fecit, quod fuit erroneum, et nescitur propter quid laudabatur, et solum
se asserebat scire practicam, que videns vilissima Iladziejowska que aguntur, appreciavit
Petrum et Mathimn, ut servientes intoxicarent ducem ad finem, quia non valde timuit. intoxicum prefatus dux, et dum sibi aliquomodo emendabatur in llzew no, petiit, ut- duceretur ad
Varsaviam. E t factum est. Ipsis duobus latronibus decem sexagena fuerunt date per
Radziejowska et bina pannum. Dum fuit in via dux eundo Varsaviam, ipse Mathias
dedit sibi in via in potum vtnenum. Petrus ipse quasi practicarius fiebat ad ducem, et dum
tempus habebat, venenum dabat duci, et ipse non vedile timuit vmenutn. Itaque Kliczewska
missa fuit ex turri. Ibi fuit interrogata de veneno fer. I V m te Letare. Ipsa dicebat, quia
->'
scio
erat Petrus, alteri Mathias.

Petrus fuit sclopeta et Mathias quasi musicus,

1 6 6

MDXXVI.

scio que agebantur, nihil fiet duci, si sanitate non privaretur.

lutem et nihil potuit facere.

E t spoponderat dux sibi sa

Deinde fuit missa in turrim et igne examinata fer. V et ipse

Petrus fer. V I duci venenum dedit. Eodem die receptus Petrus fu it in turrim tempore ves
pertino ex enodatione Kliszewska et ibi enodavit Mathiam sodalem, qui eadem hora receptus
est ad penam, enodavitque factum suum. Demum hac die obiit Janussius dux in aurora fer. V I
ad diem Sabbathum ante Letare ( X M artii) a. d. M D X X V I. Demum hi latrones sunt per
d iti, prius Kliczewska cum alia muliere combusta, postea Petrus cum Mathia alio tempore
receperunt mercedem suam. E t sic finiti sunt duces Masovie per dominam Radziejowska ut
supra scriptum est,

et sic sola Anna dux, soror prefatorum dominorum ducum remansit in

justitia cum tota terra.

Epithaphium Ducum eorundem extat Varsavie in ecclesia parrochiali S. Joannis Baptiste ad
latus majoris altaris, in marmore exaratum ejusmodi:
D.

0.

M.

Stanislaus et Janussius Conradi Ducis Masovie filii ex priscis Regibus Polonie et ultima Stirps
Mascula ducum Masovie hactenus a Sexingentis annis feliciter dominata, juvenes ambo,
summa probitate et innocentia prediti, fato immaturo et infelici, nec multo temporis intervallo,
cum ingenti omnium Subditorum suorum merore obierunt. Stanislaus Anno Salutis M D X X IV .
Aetatis sue X X I V Janussius vero M D X X V I Aetatis X X IV . Post quorum obitum here
ditas et dominium totius Masovie ad Reges Polonie pervenit. Anna D ux virgineo decore et
probitate incomparabili fratribus germanis cum amaro dolore et luctu posuit.

CXXXYI. Salvus conductus datus Joanni Alantzee, Italo,

Veneto, Aromatario Plocensi et Cracoviensi.
Is Yenetiis venenum attulit, quo duces Masovie extincti sunt, et ob id de vita sua tutus non erat,
Cod. Korn.

Sigismundus, Rex Polonie etc.

Significamus tenore presentium universis.

Quia ex certa

scientia et voluntate nostra salvum conductum nostrum regium et omnimodam securi

tatem famato Alantzee, Veneto, apothecario seu aromatario plocensi, dedimus et concessi
mus, damusque et concedimus tenore presentium mediante hinc ad festum nativitatis S.
Joanni Baptiste proximum, ut idem Joannes, apothecarius, eo fretus ad civitatem ipsam
plocensem et ducatum Masovie aliasque civitates, oppida etc. regni ducatusque predicti,
terrarum Prussie et alia loca dominiorum nostrorum secure venire in illisque morari, sub
sistere, negotia et actiones suas licitas causasque judiciarias agere, illisque dispositis vel
indispositis, inde quocunque voluerit recedere possit secure ac sine omni impedimento et
perhorrescentia quarumlibet personarum de regno, ducatu Masovie et aliis dominiis nostris
pre-

167
predictis, personaque rcbusque suis omnibus sub nostra regia protectione salvis ubique MDXXTt
rem anentibus, ea tamen lege, quod de se conquerentibus coram judicio competenti res
pondere teneatur, prout et hic satis longo tempore existens unicuique de aliqua re, culpa
aut excessu et quocunque alio facinore eum inculpari volenti coram nobis respondere in. nocentiamque et justitiam suam declarare voluit ad idque se spontanee et libere faciendum,
i
l i l i i / I' i J ' f j 1 f o 0 9 9 O i ( { JJjfilUJ i >
tfi. Q (
. U l l i . / n Mi:
>./
]
i ii
>J **O i>
obtulit, nemoque tamen hactenus hic coram nobis de aliqua re illum accusavit nec incul-

pavit, quocirca universis et singulis status utriusque tam regni ducatusque Masovie, ter
rarum Prussie et aliorum dominiorum nostrorum consiliariis, dignitariis et officialibus,
palatinis, castellanis, capitaneis nobilibus ac civitatum et oppidorum proconsulibus et con
sulibus, nec non civibus et quibusvis aliis communitatibus ceterisque subditis nostris in
regno, ducatu Masovie, terris et dominiis nostris ubilibet existentibus districte precipimus
et mandamus, ut hunc salvum conductum nostrum in omnibus punctis, clausulis et ar
ticulis firmiter observetis eoque durante ipsi Joanni, apothecario predicto, nullam vim
per se aut consanguineos, amicos, fautores familiaresque et subditos vestros et alios vobis
adherentes et per quascunque alias personas directe vel indirecte, quovis quesito colore
vel pretextu inferre presumatis aut permittatis, nec aliquis vestrum presumat aut per
mittat. Pro gratia nostra non aliter facere ausuri.
ante festum SS. Tiburcii et Valeriani martyris.
mdaofeiooo

isumfoVl: :

Harum etc.

jsjrsiihJuK f>pnQ

Datum fer. V* prox,

jkuln-> i l i * >nbi:D t)aS

CXXXYII. Sigismundus, Rex Polonie,

Anne, virgini, Duci Masovie.
Illris. princeps, nobis ut filia dilecta. Accepimus literas tue Illtis., quibus nobis obitum Coi. Korn.
fratris sui Illris. domini ducis Janussii declarat. Quo nuncio magnum sane dolorem ac
cepimus amissis his ducibus, quorum domus et quam optime semper de nobis fuit merita
et magno decori ac ornamento nobis et regno nostro extitit. Verum cum ita se habent
res humane, quas ille regit et gubernat, cui legem imponere aut ejus voluntati resistere
nemo potest, non licet nisi hunc tristem casum equo ferre animo.

Rogamusque tuam

Illtem., u t dolori et lacrimis suis modum imponat, quibus et sibi nocet et defuncto nihil
'{(i
ariJJUl
,
i . ' i* IjJ
i Vv
fi 11' i (IT/ /
)
prodest. Nos, postquam in curam nostram recidit, volumus illam omni gratia et paterna
dilectione complecti illiusque omne bonum non secus curare et prospicere, quam si nostra
esset filia.

Que feliciter valeat.

Datum.

. i) t n j i }'i j: a i n - ,a T
jfe4) PfIllO 1
nouoo f)ans* tvnvwsj&O *
uU!>m

CXXXVIIL

t68t
JTXXdK e u p fd u feiyfcd o n o ilo s io inx_fifcidi xnteon d u a

.'. n

*vn

j GXXXVIII.
G X X X Y in .

^uc-ianio
vupjimtkTiq
* &iw3 eupftiidoi
'i
I
'I

Articuli de incorporatione Masovie

Regno Polonie Domino Derslao llitlienski missi.

jii i J ) n o o 8 0 i xi.( n a i i t t o o

-im m

Hiut*

aiabnoq

o ilu $ 0 p c m u O 0 p t e (HB9QZ9 tm :

MDXXVI. X'^1'ostendendum et d e c la r a n d u m q u o d in Masovie ducatu jpiocensi per obitum Vladislai

immediate ducis Masovie vacaritis nuilus posset aut debeat, nisi de jure Sermus. princeps
-iv?
.
T_ ijL-unm att:

; nryiii .iiyA
dnus. CazimiruSy Kex Polonie, et regnum rolorne succedere ju x ta articulos mirascriptos.
,eudil<

-id

P h im u s a rtj.c u lu s .

.linailwaof immTton mo*

im n cil* );i

Qupd terra. Mjazayie ^ t . omnes dueptus sui jn Polonie regnq con-

Me i s ^ t et sunt fueruntque et .esse.^ebent, de corpore, regni. Polonie.,et. omnes, regps loe.t. antiqvd. vid. .lioleatyus,. Myesko, C aziinirys.w s yelut dominium certum
_.t ppxtupa possidebant. E t quando Qtfca tercius .jj^p|?ratpir ?. . qui veperat in Gnesnaro ad
(|j^itandifl linjiop Sancjti, Adfclberti,...q/ii .primus dedit coronam Polopis prinpi^alitej- et
lioleslami Chahri, ducem
J ^ n o r u m , in regem sublimavit et coronavit, pro
t e t e t y ? f e p Pvie.
i
jP ta W fJb 8
^g au ^b an t anprfmordiQ et Q n:dupibus, prout et bqclie sunt; qt plqcqppis, ecclesia, per
Jttycshopievit p .rip ? ^ pr^c\jexj<fath^l^um,. fupdpt .esf e.t. d io ^fjs plocensis et in solu
tione denarii S. Petri et in creandis magistratibus in moribus e | j ^ p b p ,^ 5ons^etudinibus
servantes ritus et observantias regni Polonie et metropolitane subjecta.
Secundus articulus.

Quod subductis seu amotis regibus in Polonia propter occisionem

S. Stanislai, epi. cracovien., nihilominus ducatus Mazovie adherebat aliis terris Polonie et
per monarchas P^lottOfinn vidt ' Viadi&luwn},. gfcfcrnimutti Butickivi, sceleratissimi S. Stanislai
interfectoris et per filium, sufiuv Jfrz^fMiSty e^ jjer ji^ios jp^uurchas obtinebantur usque
ad scissionem regni Polonie per filios dicti Boleslai Krziwousty in diversos ducatus. Que
.<noS .k0

quidem scissio causata fuit ex eo, quod reges in Polonia non coronabantur propter interraiilido tiaoil JMvaUJp. .si?f 11 -jiji iuislil Biiii .
> tim In {jidou .fcw
.y n ll
fectionem o. otanislai, quia sedes apostolica inhibuerat reges coronari propter^ scelus lioaii.rirooiob
runnpiaa oi-ua ifO Jaru
.. waG i n u b .inwrot* .tsiilil in
.
leslai interfectoris et ex eo sui nepotes regnum eis diviserunt rolorne in sortes, que tales

B lm m JiuL-Ridon j b v

muiiqo fti&pp Jo euciox m in o u p .endropu. i

8unfi .ttnrniqso

fuerunt: Prim a sors fdjt Gn.eqna et F oznam a, que cesserat duci Myeszkom. altera sors
iuit^Uracouia, Sandomiria, Cuiavia et Mazovia, que cesserat quci 'Cazimiro. Qui quidem
iti;t:iiilqv enj'> in~ n

nn

, t.: i-> , i .m io

ii u o f t ,9n&uiyH v n

Cazimirus genuit ex se Leskonem album et Conradum et hanc iterum sortem diviserunt,

irutyt .n\U'.iiT\u'\
....
. .
.I
,
; i,,.-; iL non
defuncto patre eorum Cazimiro vid. Leszkom albo cessit Cracomay bandovnna, biradia,
lidin olpnnr*b .te .toooa i;

inlyip. .tajTQfniji iftoboqi aiua. e im m a l )< n o lo b tu .jq M I u

Conrado vero tota Mazovia et (Juiavia et iste Conradus iuit post mortem patris sui pri-

*mus 0c[\ix>Afazovii11^ . 0 ^
et Hujus ^ o S o sunt superslites^in^MaSo^ia, quibus cleaitaon (3 raiiUti , 9it)oiqapT(] to anaioo.v.u.
n nm .. (
.
rpauiiii b o a iq aio a enoii . > '
mum sine prOle masculina decedentibus terre predicte ad coronam 1olonie devolvuntur.
Alteri vero

Vladislao cessit tota Slesia,

que Siesia tota est de" corpore ^1 regni Polonie

et de isto Vladislao etiam superstites sunt adhuc moderni duces Slesie.

Quarto Boleslao

Lancicia et Dobrzyn.
T e r c i u s a r t i c u l u s . Quod postquam decus in regno et jus regni per apostolicam sedem
Polonis est restituta, reges vid. viceversa Premislaus, Venceslaus, Vladislaus Lohetko et
Cazimirus esse ceperunt principes Mazovie, Lancicie, Cuiavie, Siradie et Majoris Polonie,
Pomeranie, et quicumque alii coacti sunt illis facere omagium et subjectionem feodalein,
.1IIVX7J K )

ex

169
ex quo processu temporis fere omnes prefati ducatus, decedentibus prefatis principibus MDXXVI.
sine prole masculina, fuere ad coronam devoluti. Vladislaus et Cazimirus duo germani
fratres licet fuerunt Troydzeno et Semovito, ducibus Mazovie, illis decedentibus, ducatus
prefati non ad eos, sed ad regnum fuerunt devoluti. Semovitus senior, qui ducem Mazovie
se intitulabat, protavus modernorum principum Mazovie, fecit publicum solvere omagium
Cazimiro, regi Polonie, et obligavit se et successores suos ad omagium feodale regibus
Polonie. De quo habentur efficacissime litere sue sub^majori sigillo.
Q u a r t u s a r t i c u l u s . Quod decedente Cazimiro, rege Polonie, Ludvigo, Ungarie rege,
nepote ex sorore, succedente in regnum Polonie dum unus filius Semoviti prefati, Semovitus
minor natu, subesse sibi retractaret, et altero vid. Janussio majori natu Varsovie subjec
tionem prestante, tunc per- Ludvigum regem missus fuit marchio cum exercitu polonico
et ungarico, qui terras ejusdem Semoviti tam diu igne vastavit, quosque obedientiam prestitit.
Q u i n t u s a r t i c u l u s . Quo Ludvigo mortuo et Vladislao patre moderni regis succedente,
qui Jagielo nominabatur, Mg. dux Lithuanie, quem Poloni pro augmento fidei catholice
et etiam pro incremento et pace regni Polonie in regem susceperunt, et quia Ruthenus
fuit Rmus. dnus. Bodzotha, archieps. gnesnensis, in ecclesia cracoviensi baptismavit nomenque sibi gloriosum Vladislai imposuit et eodem anno in ecclesia eadem in regem coro
navit. Eidem regi Semovitus primam subjectionem et obedientiam | fecit et ad omnes ex
peditiones jussu suo ambulavit. Quo mortuo omnes heredes filii sui vid. Semovitus, Vla
dislaus et Cazimirus publicum illi Sandomirie prestiterunt omagium una cum omnibus
suis et fidelitatis juram entum .

Quibus absque filiis decedentibus jure feodali plenissimo

ducatus eorum ad coronam Polonie censentur devoluti, neque possunt dupes varsovienses
terciam lineam attingendo neque filia Semoviti, neptis ex fratre jam dudum emancipata,
jus aliquod emancipare.
Deinde mortuo Jagielo dicto Vladislao circa annum dni. MCDXXXIV .regnicole Vladislaum
seniorem natum Vladislai dicti Jagielo in regem Polonie elegerunt, quem Rmus. pater
Albertus, archieps. gnesnensis dictus Giestrzembiecz, coronavit,- qui demum in proximo
regnum Ungarie adeptus est et ibi amissus est in conflictu Tureorum circa annum dni.
MCDXLIV in vigilia S. Martini. E t iste prefatus dnus. Vladislaus, Polonie et Ungarie
rex, nihil de omagio et de feodo in Mgcis. ducibus Mazovie attentavit. Concludendo premissa omnia breviter.

Quod regnum Polonie viceversa ex jure feodali et naturali taliter

est collectum post scissionem premissam ita quod omnes principes principales Mazovie,
Lancicie, Cuiavie, Sandomirie et Siradie sine prole masculina decedentes ducatus eorum
ad coronam regni Polonie devolvebantur successive, prout et hodie ducatus plocensis jus
tissima equitate et plenissimo jure feodali est devolutus ad regnum Polonie. Postremo,
u t ad plenum intelligi poterit originem et protoplasta Mgcorum. ducum Mazovie, qui
a quibusdam imperitis et quibus scripta temporum sunt incognita et catalogus inscius est,
quo de principibus romanis originem traxisse dicunt, quod per omnia aliter reperitur, prout
ex arbore eorum superius hic annotata ad plenum intelliget quilibet.
A r t i c u l u s s e x t u s . Deinde amisso in Tureis Vladislao, Polonie et Ungarie rege, Cazi
mirus, Mg. dux Lithuanie, germanus Vladislai prefati, in regem Polonie coronatur in
A cta Tomiciana. Tomus V III.
22
castro

170
XmXVL

castro cracoviensi per Rmum. dnum. archiepuin. gnesnensem, Paulum, plocensem, Viadislaum, vladislaviensem episcopos, die dominico post festum S. Joannis Baptiste A. D.
MCDXLV. Iste temporibus suis strenue regnum gubernabat. Hic Prussie terram adep
tus est, et per tempora longa bellavit raultasque munitiones, castra et civitates obtinuit,
i

castrum Marienburg possedit. Hic etiam rex tempore sui regiminis in Mgcis. ducibus
Mazovie feodum attentabat et eos ad recognoscendum compellebat inultocies eos in Biotrkow fatigando ad alias conventiones, ipsis tamen recusantibus nihil ad plenum per dnos.
consiliarios fuit diffiuitum.

CXXXIX.

Cod.

R.

Est mortuus in Grodno Lithuanie A. D. MCDXCII.

Arbor altera est a Gracco usque ad mellicidam

rusticum Evesinsko.

Evesinsko rusticus et mellicida genuit Piaszth, cujus uxor fuit Crzepycza. Pyast vero genuit
Semovitum. Semovitus vero genuit Mieszkonem, primum principem christianum, Mieszko vero
genuit Boleslaum Chal)ri. Otto tercius imperator, dum pro explendo voto ad Poloniam ad
visitandum limina S. Adalberti in Gnesnam venerat, primum regem de consensu principum suorum ibidem in Gnesna coronavit sumpto diademate de proprio capite. Hac ita
que occasione venerationis beati Adalberti gloriam regni primum Polonia adepta est.
Iste rex Polonorum primus, dictus victoriosus Boleslaus, dilatavit terminos regni et famam
celeberrimam gentis sue amplificavit. A Danubio siquidem fluvio regni Ungarie usque
ad Soldan fluvium, a Kyow, que est Russie metropolis, usque ad montem Carinthy. De
dit igitur in prefata coronatione Otto
lonie,

tercius imperator Boleslao,

primo

regi

Po

cum insigniis regalibus lanceam beati Mauricii et unum ex clavis domini Jesu

Christi filioque ejus Mieszkoni sororem suam desponsavit.

Boleslaus autem rex inter

plurima excellentia munera brachium S. Adalberti obtulit. Iste rex primus Polonorum,
Boleslaus Chabri, genuit Mieszkonem, cui Otto imperator sororem desponsavit. Mieszko
ex sorore imperatoris genuit Caziniirum monachum, qui ob discordiam et inobedientiam
subjecti populi et scelera eorum de regno decessit et volens sibi melius providere claus
trum Cluniacensem intravit Postea Poloni videntes rempublicam sine rectore inale dirigi, regem quesiverunt, quem in claustro Cluniacensi professum reperierunt et a domino
apostolico professura cum muneribus receperunt. Insuber denarium S. Petri pro tunc
solvendum concesserunt et tonsuram servare breviter promiserunt et hoc propter dispen
sationem cum monacho. Cazimirus monachus dispensatus genuit Boleslaum, qui dictus
Suit bellicosus, et sceleratissimus, qui occidit S. Stanislaum , epum cracovien., secundum
yiadislaum krzywousty, tercium Cazimirum, quartum Odoy- Boleslaus vero bellicosus dictus successerat in regnum post Cazimirum monachum, patrem suum, et occidit S. Stanis
laum in Rupella.
Vladis-

171
Vladislaus vero krzywousty rex post interfectionem Scti. Stanislai genuit octo filios, primus

MDXXVI.

Mieszko, cui Opolyem cessit et cujus superstites sunt adhuc in Slesia duces Opolienses.
Istius ramum omitto. Secundus Boleslaus etiam Slesie princeps. Tercius Vladislaus etiam
Slesie princeps, de cujus genere etiam hodie sunt ducc*% Slesie. Quartus Leszko. Quintus
dux Henricus maritus S. Hedwigis, Sextus Mieszko, cui cessit Gnesna et Posnania. Sep
timus minor Boleslaus, dux Masovie. Istorum omnium rami omittantur. E t hec scissio
facta fuit in Polonia. Octavus dux Cazimirus, cui cessit Cracovia, Sandomiria, Masovia,
Cuiavia, Lancicia. Hujus linea vadit in Masoviam et unus ramus cessit in Cazimiro,
filio Leszkonis, qui fuit multorum castrorum fundator et munitor in Polonia. E t iste
Cazimirus genuit Boleslaum, Leszkonem album, et Conradum.

Cui Conrado cessit Maso

via, Cuiavia et Dobrzyn; Lesxkoni Cracovia, Siradia et Lancicia. Boleslaus vero decessit
sine prole.
H ic l i n e a i n c i p i t d u c u m Ma s o v i e a C o n r a d o p r i mo duce.
Conradus I., dux Masovie totius existens, a quo moderni principes Masovie ortum traxe
ru n t, genuit tres filios sc. Semovitum, Boleslaum et Cazimirum. Semovitus cum Boleslao
totam terram Masovie obtinuerunt, Cazimirus vero Cuiaviam possedit, cui patruus Leszko
albus misertus terram Siradie et Lancicie dedit. Et idem Cazimirus genuit quinque filios:
Leszkonem nigrum, cui Siradiam assignavit, secundum Simeonem, cui Vladislaviam lega
vit, tertium Vladislaum, cui terram brzestensem donavit, quartum Cazimirum, qui terram
dobrinensem accepit. Quibus decedentibus sine prole masculina ducatus eorum ad coro
nam jure feodale devolvebantur. Semovitus, Conradi I ducis Masovie filius, genuit Conra
dum et Boleslaum. Conradus sine prole decessit indivisus cum fratre, Boleslaus vero ge
nuit Troydenum et Semovitum. Semovitus sine prole decessit, Troydenus genuit Semovitum
et Cazimirum. Cazimirus vero facta divisione terrarum cum fratre Semovito sine prole
decessit, et non potuit Semovitus succedere in sortem Cazimiri, donec eandem sortem
post mortem Cazimiri fratris sui denuo infecdavit a Cazimiro, rege Polonie. Semovitus
vero infeodatus terras apud Cazimirum, regem Polonie, post mortem Cazimiri, fratris sui,
existens unicus dux Masovie, genuit Joannem prudentissimum et alterum Semovitum, libe
ralissimum.

Joannes prudentissimus genuit Joannem, Boleslaum et Conradum.

Joannes

et Conradus sine prole decesserunt, Boleslaus autem ex uxore Anna, que fuit bone vite,
genuit Boleslaum unicum,

Boleslaus vero ex uxore Barbara quatuor filios genuit vid:

Conradum, Cazimirum, Boleslaum et Joannem. Hic etiam divisio fuit facta inter duces
prefatos, et ista est linea ducum Masovie. Yarschovie est facta divisio inter eos circa
annum dni. MCDLXX epo. plocen. Sciborio de Gosczyaczicze pro tunc existente, a quibus
etiam dominus Cazimirus filius Jagielo diligenter attentabat, u t feudum et omagium re
cognoscerent et multotiens eos fatigabat ad conventiones pro eadem recognitione; sed
rege vivente in causa recognitionis feodalis et omagii nihil fuit diffinitum per dnos. con
siliarios. Hi domini duces taliter fuerunt divisi: Conrado majori natu terra Czemensis
cum districtibus, Cazimiro terra plocensis et visnensis, quam terram plocensem post mor
tem Vladislai et Semoviti ducum plocsnsium et fratrum suorum jure propinquitatis et
ex

alio,

quod

terra

plocensis semper habebat se ad duceB Masovie,

22 *

dnus. dux
Cazi-

172
MDXXVL

Cazimirus fratri suo Janussio resignaverat, accepta ab eo certa summa pecunia

rum et consecratus fuit in epum. plocensem A. D. MCDLXXV et m oritur in Junyecz
villa fer. VI. in crastino octave corp. Christi A. D. MCDLXXX. Joanni vero seu Janus
sio sorte cesserat terra czechaijoviensis et lomzensis cum earum districtibus. E t moritur
prefatus dux Janussius in Rezan oppido subitanea morte vel quomodo Deus scit fer. II
die S. Juliane A. D. MCDXCVII et sine prole. Post quorum omnium mortem dux Con
radus Roffus ducatus eorum accepit Varsoviam, Zakroczym et Czechanow. Rex vero
Polonie Joannes Albertus, qui in regnum successit post regem Cazimirum, patrem suum,
compulit prefatum ducem ad feudum recognoscendum et omagium prestandum in oppido
Lublin circa festum trium regum ita quod prefati ducatus post duces sine prole decessos
post mortem ducis ConradA ad coronam rursus jure feodali spectare debent et incorpo
rari. E tih o c fuit anno MCDXCVII fer. quinta cinerum. Eodem anno in Zakroczym de
consensu prefati domini Conradi vasalli et prefecti civitatum juramentum coram dominis,
a regia Mte. missis, obedientiam fecerunt sic vid: quod post mortem prefati ducis Con
radi corone regni obedire et spectare tenebuntur.
Semovitus liberalissimus genuit Semovitum, Troydenum, Cazimirum, Alexandrum epum. tridentinum et vladislavien. Hi quatuor sine prole decesserunt indivisi.
Vladislaus vero genuit Semovitum et Vladislaum, ultimos jam duces plocenses et veros he
redes, qui in flore juvenili decesserunt, qualiter et quomodo, Deus scit, anno dni.
M.C.DLXII. die circumcisionis. Post quorum morte rex Cazimirus, Jagelonis filius, acce
pit terras ravensem, gostinensem, belzensem jure feudi eo quod sine prole decesserat.
Et postea iterum anno MCDLXXVI ipso die S. Blasii terram sochaczoviensem a ducissa
uxore Vladislai ex quadam permutatione recepit.
Terram vero plocensem sub Illri. principe duce Conrado Joannes Albertus, rex Polonie,
qui Cazimiro patri successit,

in regnum recepit et corone incorporavit a. d. MCDXCVII

ipso die S. Laurentii, Alexandro tunc sexto pontifice romano et Petro de Kothovo epo.
plocensi.

CXL. Collectio Bernardi Yapowski, Cantoris Cracoviensis, Secretarii et Historiographi Poloni.

Quomodo Mazovia scissa fuit a corpore Regni Polo Aie et qua
ratione rursus ad corpus Regni rediit.
Cod. R.
Cod. Korn.

Satis constat, Meseonem Polonorum principem, qui christianam fidem vereque pietatis culomni gente sua populariter est complexus, habuisse dominium, eundemque gnesnensem archiantistitem, inde cracoviensem, vladislaviensem, posnaniensem, vratislaviensem,

Anno Christi

966.

plocensem, caminensera et culmensem cum lubecensem ecclesias fundasse ac dotasse, manifesto argumento postquam plocensis episcopatus per eum erectus fuerit, quod Masovia
nui-

173
nullum tunc alium ducem quam principem Polonie habuerit Post quem Boleslaus, cog MDXXVI,
nomento Chabri" indulgentia Ottonis I I I , romani imperatoris, in Polonia regnavit, qui 1001.
majore aliquanto ausu ad Kijoviam usque et ripam Boristenis fines imperii sui p ro
rogavit.
Mesco inde habenas regni suscepit, qui haudquaquam pari felicitate aut virtute Rempublicam
administravit.
Kazimirus, cognomento Monachus*, Mesconi est surrogatus, qui regnum collapsum in in
tegrum restituerat
Boleslaus quarto loco, a morum feritate tyrannus appellatus, qui et sanctum virum Stanislaum, antistitem, impie trucidavit, apud Polonos regnavit. Ob quod nefandum facinus
a romano pontifice cum toto regno, si ei paruisset, spiculo anathematis notatus, ab omni-

1079.

bus destitutus et contemptus in voluntarium exilium Ungariam versus abiit, ubi quo casu
perierit, incertum.
Vladislaus inde, Boleslai tyranni frater, regnum arripuit solo ducali nomine contentus, quum
romanus pontifex eum inungere et coronare antistibus regni vetuerat ob cedem sancti
viri, per fratrem suum patratam , qui jam annis gravis pessimo exemplo inter legitimum

1082.
1097.

et naturalem filios regnum Polonorum vivens partitus est, Sbigneo illegitimo et bastardo
Majorem Poloniam, Pomeraniam, Cujaviam et Masoviam attribuit, Boleslao, legitimo ma
trimonio procreato, terram cracoviensem, sandomiriensem, syradiensem et lublinensem cum
omni Slesie tractu habere permisit.
Vladislao non multo postea vita functo Boleslaus monarcha ab omnibus est salutatus, qui
Sbigneum, duplicis proditionis reum, primo cum Pomeranis, inde cum Bohemis, regno eje
cit.

Per fratrem e regno pulsus, Sbigneus in Bohemia aliquandiu delituit;

inde postli

minio reversus, ab optimatibus Polonie, jurgio ex industria cum eo suscitato, est inter
emptus et tunc Major Polonia cum Masovia denuo ad monarcham fratrem rediit, fueratque regnum redintegratum .
Boleslao demum morte ex humanis sublato, major aliquanto clades et calamitas regnum in
vasit, quatuor ejus filiis: Vladislao, Boleslao, Mescone et Ucnrico principatum ambigenti
bus. Vladislaus, natu maximus, a fratribus apud Posnaniam victus in Silesiam concessit,
quam terram multiplicata sobole ducibus replevit, qui ob pulsum patrem, principibus P o
lonie infensi ad regnum Bohemie aperta defectione declinarunt.
Tres alii fratres residuum regni inter se partiti, Boleslaus cracoviensem satrapiam cum Ma-

1146.

sovia fuit sortitus, Mesco Majorem Poloniam, Henricus Sandomiriam, et eo tum primum
tempore feda regni scissio secuta est, que transivit in successores.
Processu temporis Majoris Polonie ducibus fatali necessiate de medio sublatis, ad Vladis-

1320.

laum Lokietkonem tota regni moles fuit devoluta preter Masoviam, apud quos ducum
progenies ad nostra usque tempora perduravit, que cum defecerit, ut alii ducatus ita et

1526.

istius Masovie ad regnum merito retrahi debet et equo cum aliis jure censeri. E t hec est
summa equitas.
Omnia hec in Dlugossio quam fideliter, tam vere adnotata sunt, que, si opus erit, demon
strari poterunt
a

CXLI.

174
rr

to.
<

<
r

1 . 1

CXLI. Laurentius Miedzilewski, Eps. Camencensis,

Nicolaus de Russoczyce, Cast. Biechoviensis.
Sigismundo, Regi Polonie.

MDXXVJ. Sacra regia M tas., domine, dne. clementissime.

E x cod. mss.
bibi. K o n .

. . .

Post humilem fidelium obsequiorum nostrorum

recommendationem. Dum ad munus nobis injunctum per Mtem. vram ex composito diversis itineribus proficisceremur Varschoviam versus, dumque finibus ducatus Masovie appropinquare
mus, uterque nostrum singillatim diversa a diversis audivimus territamenta per incolas ejus
dem ducatus ad rationem belli gerendi, vel se ipsos, uti illi ajebant, pro justitia sue ducis,
veluti heredis derelicte, atque pro libertatibus defendendi preparata, ego etenim epus. tam in
Szyeprcz quam in Ploczka constitutus ab aliquibus ecclesiasticis et secularibus ad me id pro
fide in Mtem. vram. deferentibus accepi, ad octo jam milia idoneorum militum delecta ac
scripta fuisse in defensionem tam castrorum quam tocius ducatus, si aliqua vis per Mtem.
vram. illis inferri debeat, quodque quererent auxilia et presidia a duce Prussie et ab aliis
undecunque, quodque nos nuncios regios Varschoviam non admittendos concluderent, liem
ego flocci pendebam et pro more meo vanam atque similem somno putans rejiciebam, infracto
pergens animo.

Ego autem castellanus dum venissem in Cuthno, plures illic de districtibus Bavensi, Gostinensi
et Sochaczowiensi nobiles calculum exactionis preterite facientes deprehendi, de quorum nu
mero nonnulli dignitarii et officiales mihi retulere, complures jam incolas ex ducatu Masovie
cum suppellectili et uxoribus suis ad amicos ac fratres in vicinis dominiis Mtis. vre. agen
tes, commigrasse, timore belli contra eos ex parte regni movendi ad id adducti, et quod nos
nuncios Varschoviam non intromittendos statuerent, quodque custodiis et preparamentis belli
cis armata esset.
Dum itaque Sabbato S. Vitalis preterito in dimidio miliaris ante Varschoviam convenientes una
progrederemur, longe prius prodromo premisso demulcentes corda hominum, ubi secus evenit
quam rati sunt relatores. Nam quatuor ex consiliariis scii, prelatus unus, castellanus et duo
capitanei cum pluribus aulicis obviant nobis missi, nos nuncios regios honorifice, uti par est,
excepere; cum autem reducti ad hospitium nos contulissemus, omnes fer me consiliarii nos in
viserunt, tam Illme. dne. ducis virginis, quam suis nominibus, congratulantes adventui nostro.
Quos ibidem resalutatos, omni procul mota mora, optavimus, ut opera eorum cras per lllmam.
ducem nobis audientia daretur. Quod licet infirmitatem ducalem allegarent tamen oUinuimrs.
N am in crastino ante meridiem auditi sumus, ubi posteaquam primam legationis nobis in
juncte partem recensuimus ut pote brevibus, gratiam et dilectionem S. Mtis. vre. tam erga
vivos quam mortuos duces, uti suos et regni sui feodales pro eorum fidelibus obsequiis M ti.
vre. divisque antecessoribus et regno ejusdem Sertis, vre. diligenter exhibitis, et quod contur
bata erat de morte ducis Janussii nuper vita defuncti et quod ex gratiosa superioritate et
innata benignitate sua miserit nos consiliarios suos vra. Mtas. ad leniendam etiam perturbor
tionem Illtis. sue atque ad revisendam et consolandam eam, quam gratia sua amplectitur pe...

rinde

175
rinde ac filiam. Oum enim commune sit omnibus hominibus mori omnesque- huic legi subja- MDXlVK
cere oportet, ratione ipsa in casu hujusmodi temperandum esse censet sua Mtas. tam sibi
quam Illti. tue.
\
E t quia oratoribus Illtis. vre. nuper apud S. Mtem. regiam in Marienborgk agentibus et genus
mortis, qua ipse dnus. dux absumptus est, notificantibus et orphanitatem Illtis. tue Serti, sm
in gratiosam tutelam ac protectionem committentibus, sua Mtas. feriam secundam proximam
post 8. Vitalis, que est crastina, sepulture ducali prefixit atque conventum omnibus hujus du
catus terris indici voluit, ad quam quidem honestandam sepulturam et ad prestandum M i
mum honorem funebrem pro amore, quem gerit in hanc Illrem. domum ducalem stirpis anti-*
que regni Polonie, generose promiserat suos mittere consi.Uari.os ad idem tempus, prout nos
ipsos misit, volens et mandms sua Sartas., ut ejusmodi sepultura pro statuto tempore perfi
ciatur etc. perfecta autem sepultura alia, que a S. Mte. accepimus in mandatis, vobis dniS.
consiliariis et officialibus hujus ducatus declarabimus, llec breviter et cdia ita ediximus.
A d hec universi consiliarii communicato inter se consilio ad dominam ducem accedentes, tale
responsum per vicecancellariitm dedere nobis: Quia deliberatione facta narrabuntur Dtiorubus.
vris. came et rationes legitime ab Illma. dn*. duce, ob quas hec sepultura non potuit nec
potest fieri tempore isto a regia Mte. prefixo, conventus autem institutus pro hoc tempore te
netur etc. Sic abiimus. Nunc autem totam diem dni- consiliarii una cum omnium terrarum
nunciis, quorum magnam multitudinem perlustravimus, unanimiter consiliariis adherentibus',
commiciis exegerunt.
In crastino autem missi sunt ad nos mane ex consilio quatuor, ditpUcem rem perferentes atque
arbitrio et electioni nostris donantes: quia si non molestum videretur nobis, adiremus pala
tium ducale, ubi sunt domini consiliarii cum totius militi* hujus ducatus nunciis congregati,
ubi si quid specialis per s. Mtem regiam ad eos in mandatis haberemus, explanaremus, quos
tamen locus hospitii nostri non caperet et sine quibus dni. consiliarii in ejusmodi rebus nihil
agere possunt. Vel si placeret, uti par est pro honore Mtis. vre., venirent ad nos, uti ad
nuncios consiliarhsque regios duntaxat consiliarii et causas legitimas non facte seputture di
cerent. Annuimus ad hoc, ut venirent ad nos prius cum sua declaratione et tandem si opus
intellexerimus, non abnueremus etiam et nos totam adire communitatem ad grande stratum
ducale, quia sic convenientius ac honestius pro conservanda dignitate s. Mtis. vre. faciendum
fore videbatur.
Advenientibus itaque ad hospitium nostrum dnis. consiliariis et causas non facte sepulture re*
censentibus potissitmm tres, quod nondum redierit n uncius n dm . duce Naderspmowa>, que .
propria in persona huc speratur venire; item defectum pecuniarum in thesauro ducali; item
egritudinmi Mime, ducis Anne s-mulque supplicantibus, ut boni comulanms ac ad s. Mtem,
vram. intercedamus, equo dignetur ferre animo, presertim quod hec sepultura debeat esse li
bera, non coacta. Tum nobis replicantibus, id agi eunt dmimicione et injuria justitie regie,
qua mediante he terre, non extante amplius masculina> prole de ducibus, devolute sunt ad
suam Mtem. et regm m suum; duplicabant et ipsi: nos equidem recognoscimus>superiorem do^
minum nostrum esse regem S e r mum. T nondum tamen cognitum esse et constare, circia quem
ftii major justitia: an circa regiatn Mtem. vel circa protem femineam ex-dotm ducali relecttim
et

176
UDXXVL

et jure naturali ac divino in bona hereditaria succedentem? Opusque desuper esse alia lon
giore disputatione, judicio et cognitione, et speramus, quod nihil ea in re sua Mtas. aget tum
cum Illma. dna. duce virgine, quam nobiscum per vim ac precipitanter, sed omnia juste et
misericorditer.
A d quod nos triplicavimus: sic esse, quod s. Mtas. regia, dnus. noster clementissimus, non con
suevit alicui quicquam auferre per vim, sed sicut dignatur Illmam. dnam. ducem et vos om
nes in suis juribus, justitia et libertatibus gratiose cotiservare, ita etiam non licet sue Mti.,
suam et regni sui justitiam deserere, immo vult prosequi ac exequi.
Sic quam alia nobis ultro citroque conferentibus, consilio inter nos utrosque capto spe demul
cendorum animorum popularium, cum consiliarii absque illis nihil sibi tuto agendum ducerent,
processimus cum eis in palatium ad sollicitandos eorum animos.
Ubi venientes, magnam nunciorum multitudinem frementibus animis, mitioribus tamen et hones
tioribus quam in Seroda, ut fit inter vulgus, deprehendimus, cumque consedissemus necdum
respiravimus, unus, dictus Szluzewski, nomine eorum prorumpens de repente fatus est: charissimi dni. nuncii regii, nomine totius nobilitatis hujus ducatus oro Dtiones. vras.: dicant
hic dnis. consiliariis et nobis omnibus eam regie Mtis. legationem, de qua meministis coram
Illma. dna. duce et propria herede nostra, quam nos ad vite et sanguinis effusionem non de
relinquimus, quamque legationem peracta sepultura dicere polliciti estis.
Quibus, communicato secreto consilio, visis eorum accensis animis et ne illis major turbande rei
causa daretur, consulto ab enarratione alterius partis legationis totalis prout per sacram Mtem.
vram. injunctum erat nobis, abstinuimus. Nihilominus tale illis responsum dedimus, presersertim ego epus. dixi ad eos ceu ad fratres meos. Quia ex quo non satis factum est, dni
fratres charissimi! priori mandato et voluntati s. Mtis. regie dni. nostri gratiosissimi in se
pultura ducali, ne forsan in isto posteriori satisfactum forc% uti clare cernimus ex gestibus
et sermonibus vestris, ideo quamvis sua Mtas. indubiam habeat justitiam ad hunc ducatum,
velletque vos omnes hujus ducatus incolas benigne gratia sua prosequi et in juribus ac liber
tatibus conservare, modo id libere faceretis, quod debetis et quod jubet sua Mtas. uti verus
et legitimus jam dnus. et heres hujus ducatus; sed ex quo non vultis sepulturam facere, nos
quoque aliam legationem juxta instructionem nobis datam non declarabimus, sed significabi
mus sacre Mti. regie has voluntates vestras sue Sertis, mandato contrarias et, quid deinceps
*
hic agere debeamus, instructionem expectabimus a sua Serte, et vos certiores reddemus.
Sic itaque compluribus hinc inde altercationibus vicissim in charitate et veritate habitis, disces
simus, alteramque diem SS. Philippi et Jacobi apost. in collocutionibus privatis contrivimus
ex nonnullisque percepimus, quod presentibus insinuare opere pretium duximus.
Quod mallent omnes vitam perdere, quam sepulturam ducalem ante perficere quam non viderent
supplicium sumi de veneficis in regno agentibus, quorum maleficio dux eorum periit, allegan
tes, quod sepius in regno solent dimitti malefactores etiam in notorio facinore deprehensi,
quamque libenter parcitur malis propter acceptionem personarum.
Item ferunt aliqui clam, licet non omnino autentici: quod cum primum nos hinc exiverimus,
cogunt suam dominam ducem, ut hinc exeat ob muniendam presidio Varschoviam, quam ve
lint tueri ab omni impetu nec quenquam in eam mittere, sed omnes et singuli armis instructi
ta

in

177
in campum exire, ob quod et fora hic non celebrantur, celebrarique sunt publica proclama- MDXXVI
tione prohibita.
Propter quod indixerunt conventum in Zakroczym universis et singulis nobilibus hinc per duas
septimanas tenendum et propterea consulimus: dignetur S. Mtas. vra. nos certiores reddere,
quid agere amplius debeamus, etenim uterque nostrum suos hic seorsum et secreto alloquitur
in partem S. Mtis. vre. amicos.
Nam heri ante meridiem in presentia Illme. dne. ducis expediti sumus his verbis, llde. dne.
episcope, et vos, dne. castellane! Illma. dna. dux nostra maximas gratias agit et habet
Serme. Mti. regie, quod dignata sit sua Sertas, eam per vras. Dtiones, consiliarios suos, gra
tiose revisere ac consolari ceu clementissimus dnus. rex patronus et pater filiam suam, pro
qua quidem gratia sua Illtas. non solum sicut filia , sed uti ancilla humilis minima et orphana, quibus modis potest, merebitur sue Mti. et studebit semper mereri, presertim oratio
nibus suis lacrimosis ad Deum omnipotentem, in quo primum et tandem in sua sacra Mte.
regia uti in patrono et patre p lentissimo spem omnem collocavit. E t pro tanto supplicat sue
Mti. per vras. Dtiones., dignetur sua Mtas. benigno ferre animo et absque omni indignatione,
quod non perfecerit hanc germani sui sepulturam, ad quam ornandam sua Sertas, dignata
est Dtiones. vras. mittere, propter causas legitimas satis abunde jam Dtionibus. vris. decla
ratas, quarum est potissima sue Illtis, uti cernunt, egritudo. Digneturque sua Mtas. tanquam
pientissimus pater non deturbare suam Illtem. veluti filiam suam ab hereditate naturali et pa
trimonio suo, sed eam gratiose in justa successione hereditatis sue conservare, uti alie vir
gines in ducatibus Masovie in simili casu conservabantur. Pro quo etiam Dtiones. vre. ve
lint intercedere ad S. Mtem. regiam, quoniam boni patris atque tutoris est et tueri et in
omnibus bonis ac secundis fortunis conservare filiam suam, quibus in rebus mittit sua Illtas.
suos nuncios quam sue Mti. intime commendent et ipse bene valeant.
Sicque accepto responso et valedictione perfecta discessimus. Vidimus autem illic quatuor phisicos, inter quos etiam unum a limo. dno. archiepo. doctorem Jacobum. Plura essent scribenda,
sed veremur, ne ambigua fide sint suspecta.
E t quamvis jam expediti sumus et dimissi, nihilominus tamen adhuc manemus hic et manebi
mus etiam propriis impensis quoad, poterimus, eque enim est nobis hic manere in obeundis
fideliter ac diligenter negotiis S. Mtis. vre. ceu alibi vel Gedani. Omnes hic amant S. Mtem.
vram. ceu et ipsa Illris. dux, sed nollet dimittere ducatum suum Serti., vre. asserens, eum
fuisse paternum et ad se jure hereditario pertinere, tota vero militia pre se ferens dicit,
quod nullum justum feudum rex et regnum habeat pro eo, quod is ducatus semper fuerit
hereditarius et libere dispositionis ac jurisdictionis, nec unquam reversales literas dederunt
duces regno super feudum, excepto quod per vim hoc habere voluit regnum; etiam dato, quod
dedissent utique duces, nobilitatem liberam non possent absque eorum speciali mandato et
consensu infeudare, et quod nunquam justo judicio de hoc cognitum est, quia hic, qui ali
quando judicabant, nunquam erant pares curie, quia debuerunt esse pares genere et jure,
quod nunquam fuit.
A cta Tomiciana. Tomus V III.
23
IleC,

178
MDXXVI. Hec, que hic quasi explorato, accepimus, fideliter notificamus S. Mti. vre., pro cujm felici

ac longeva
salute atque pro exterminatione nefandissime et spurcissime secte Luterane

#
altissimum suppliciter exoramus, et nos in gratiam commendamus. Rogamus etiam cito
responsum. Datum Varschovie feria quinta in die inventionis S. Crucis.

CXLIL Promissio Regis de confirmandis pri

vilegiis Masoviensibus in futuro Conventu.
S.
Cod.

Korn.

cd. R.

R ex

P.

Significamus tenore presentium universis. Quia cum post obitum Illrium. olim dominorum
Stunislai et Janussii, ducum Masovie, et defectum prolis eorum mascule, ducatus ipse
Masovie jure feudi ad nos regnumque nostrum esset devolutus nosque ad capiendam ejus
possessionem in illum venissemus, supplicassentque nobis dignitarii, officiales et nobiles
ejusdem ducatus: ut eorum privilegia, jura et libertates a prefatis ducibus Masovie et
ipsorum predecessoribus concessas confirmare illosque in eisdem juribus, privilegiis et li
bertatibus conservare dignaremur, nos et propter temporis angustiam ac plurima alia ne
gotia, que dilationem non patiebantur, confirmare predictas libertates, jura et privilegia in
presens commode nequeuntes, illorum confirmationem ad conventum generalem regni
nostri proxime futurum distulimus et harum serie literarum differimus, promittentes in
verbo nostro regio, quod in eodem conventu regni proximo ipsis dignitariis, officialibus
et nobilitati ac aliis ordinibus hujus nostri ducatus Masovie eorum ju ra et privilegia
justa et honesta legitimeque emanata ac libertates etiam juste et legitime concessas
a principibus Masovie defunctis, legitime imperantibus, in quarum usu et possessione an
tiqua, continua et pacifica fuerunt, confirmabimus et in eisdem privilegiis, juribus ac li
bertatibus illos conservabimus. Harum testimonio literarum, quibus sigillum nostrum est
impressum.

Datura etc.

CXLIII. Litere pro Illri. Dna. Anna, Duce Masovie,

super bonis in usus fructuum ad tempus
ejus connubii illi concessis.
Ex cod. mii.Sigismundus, d. g. rex Polonie etc. Manifestum facimus tenore presentium universis. Quia
bibi. Korn.
cum placuit divine Mti. Elres. dnos. S ta n isla u m et J a n u s s iu m , duces Masovie ex humanis

auferre et post tam ultimam stirpem virilis sexus ducatus ipse jure feudi et vigore vertenm
inscriptionum ad nos et regnum nostrum recidisset et volentes pro debito nostro et pro meri
tis obsequiisque hujus familie ducalis erga nos et majores nostros exhibitis, Illri. duci Anne
vir4

179
virgini, sorori ipsorum dnorum. ducum superstiti, cujus tutela ad nos pertinet, gratiam et MDXXV7beneficentiam nostram singularem exhibere et statum ejus pro conditione sua decenti, donec
innupta manebit, honeste providere, illi de consilio consiliariorum regni nostri et ducatus M a
sovie bona infrascripta in usum fructum tam diu tenenda concessimus et presentibus literis
nostris concedimus, donec in connubium fuerit collocata: videlicet castrum L i f f cum utroque
oppido et villis ad id ab antiquo pertinentibus, que libere sunt et non oppignorate seu quovismodo inscripte ac cum censu nostro ex villis nobilium terre seu districtus Liwensis pro

venire solito. Itim oppida L a to w ic z et G a r w o lin cum villis ad ea spectantibus. Item oppi
dum G o s z c z y n cum predio in B a n tk o w et villis ad id spectantibus, nec non oppidum P ta s e c zn o
cum villis S lo m y n o , L a z y et aliis villis ad id pertinentibus. Item fortalitium O sieczko cum
prediis in O sie c zk o et D a m b y et villis ea concernentibus cum omnibus et singulis eorundem
oppidorum et bonorum supra scriptorum censibus, fructibus, redditibus, proventibus, theloneis et
aliis pertinentiis, agris, pratis, campis, laboribus, nemoribus, silvis, mellificiis, apiariis et meile
ex eis proveniente, fluviis, lacubus, piscaturis, piscinis, piscationibus, molendinis et eorum
emolumentis, colonis, hortulanis, venationibus, aucupationibus, servitiis, stationibus, datiis,
mellis et avene tributis consuetis et aliis utilitatibus quecunque sunt et in posterum humana
industria quomodolibet licite excogitari possunt, prout dicta oppida et bona extendunt se in
longum et latum in suis limitibus et scopulis et signis, ac prout illa Illres. dni. duces M a
sovie, predecessores nostri tenuerunt et possederunt, ac cum toto et pleno jure patronatus om
nium et singularum ecclesiarum parochialium et aliorum beneficiorum ecclesiasticorum ad col
lationem ducalem prius in predictis oppidis, villis et bonis ipsi Illri. domine Anne duci per
nos reservatis ac pro victu et statu ejus decenti designatis spectantium sive per cessum seu
per decessum vacantium et vacaturorum.

Qu<j omnia et singula bona superius descripta seu

eorum usum fructum ipsa dna dux Anna cum omnibus et singulis eorum redditibus, proven
tibus ac utilitatibus, quibuscunque nominibus nuncupentur, nullis prorsus pro nobis exceptis
seu reservatis, tenebit, habebit et possidebit tumdiu donec, ut premissum est, innupta perma
nebit absque omni nostro officialiumque nostrorum et aliarum quarumlibet personarum impe
dimento , promittentes in verbo nostro regio, quod ab ipsa domina duce A nna, quamdiu in
hoc statu virginali manebit, bona predicta aut aliquod illorum ex nulla causa ratione et ne
cessitate nostra et Reipublice quantumcunque ardua et urgenti amovebimus, sed ejus Illtem in
eisdem bonis ad tempus, quo in connubium tradetur, conservabimus successoresque nostri non
amovebunt, sed etiam illam in eisdim botris ad prefatum tempus sui connubii conservabunt, manutenebunt et tuebuntur a quibuscunque personis cujuscunque status, gradus, ordinis et preeminentie existentibus. Volumus autem, ut quivis capitaneus castri Livensis pro tempore existens
juramentum fidelitatis nobis et successoribus nostris prestare teneatur de observando et custodiendo
fideliter eodem castro. E t quod cum Illris. dna. dux Anna nuptui traderetur, aut si forte
concederet ab humanis, quod dnus. Deus procul avertat, ipsum castrum Liff'predictum pro nobis
et successoribus nostris diligenter servabit et illud nobis dumtaxat et nostris successoribus ad nos
trum successorumque nostrorum mandatum resignabit et libere dimittet.

Idem capitaneus li

vensis nomine et auctoritate nostra jurisdictionem exercebit solitam, quam simul et alia jura
superioritatis nostre in omnibus et singulis bonis supra scriptis nobis et successoribus nostris
23
reser-

180
M D X X V I.

reservamus.

Concedimus preterea ipsi Illri. domine Anne virgini usum liberum domus seu

curie ducalis minoris, in qua nunc manet in civitate nostra Varschoviensi, ut in illa pro ar
bitrio suo manere eaque utifrui possit absque quovis nostro et successorum et officialium nos
trorum impedimento ad tempus predictum. Insuper concedimus illi liberam dimissionem per
fluvium Vistulam frumentorum et aliarum rerum, que colligentur et provenient seu excrescent
in prediis et bonis supradictis, quorum usum fructum illi concessimus, et que erunt ejus pro
prie et non aliene absque ulla solutione theloneorum nostrorum regalium et omni impedimento
4

et liberam excisionem lignorum et roborum in nemoribus nostris S tr\o m ie c z ad necessitatem duntaxat predii in Bantkow. Eximimusque eandem ducem Annam ab omni servitio et expedi
tione bellica generali et particulari contra quoscunque hostes nostros et regni nostri per nos
indicta et indicenda ita-quod, quamdiu bona predicta tenebit, nullam omnino de illis expedi
tionem bellicam etiam per alias personas facere debeat aut teneatur. Harum testimonio lite
rarum, quibus sigillum nostrum est appensum. Actum et datum Varschovie fer. I I intra oc
tavam nativitatis S. Marie virginis.

CXLIY.
C o d . K o r :.

Confirmatio Privilegii Civitatis Yarszeviensis.

In nomine domini. Arnen. Ad perpetuam rei memoriam. Regum et principum virtus in

tempora perpetua illustratur, cum fidelium subditorum incrementis consulunt prospiciuntque cumque eosdem justitia dirigunt
Ut autem talium regum et principum
ris suis ea, que subditis suis bene
meniorie posterum commendare. E t

et in juribus ipsorum eos tuentur et conservant.

laus et virtus ad posteros transferatur, solent lite
et laudabiliter pro eorum incrementis concesserint,
proinde Nos, Sigismundus d. g. rex Polonie, Magnus

dux Lithuanie, nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cujavie, Russie
totiusque Prussie, Pomeranie et Masovie etc. etc. dnus. et heres, significamus tenore pre
sentium, quibus expedit universis, presentibus et futuris, harum notitiam habituris.

Quia

cum per clementiam et ordinationem divinam ducatus Masovie post mortem Illrium. olim
principum Stanislai et Janussii, ejusdem ducatus Masovie ducum, ad nos regnumque nos
trum jure et legitime recidisset, mente et affectu integritatis nostre concepimus, ut omnes
et singulos subditos nostros in ipso ducatu Masovie degentes, status et conditionis cujuslibet, gratia et favore condigno complecteremur ac complexos servaremus justiciaque de
bita illos pro virili nostra dirigeremus, nec non immunitatibus juribusque omnibus ipso
rum et privilegiis, munimentis, donationibus, inscriptionibus et aliis id genus legitime
emanatis, concessis et observatis, quibus ex munificentia et donatione predecessorum nos
trorum, ducum Masovie, usi et potiti sunt ac utuntur et potiuntur, conservaremus atque
manuteneremus. Cum autem civitas nostra varszeviensis in ipso ducatu Masovie prima
ria et precipua existat et predecessoribus nostris omni studio fidei et observantie subesse
et obsequi semper solita sit, volentes propterea eandem civitatem cum omnibus et singu
lis incolis suis gratia nostra regia prosequi, supplicationem per eosdem cives nobis fac
tam pro innovandis et confirmandis eorum juribus, libertatibus, donationibus, immunita
tibus

181

tibus et prerogativis, per Illrern. olim principem dominum Joannem, ducem Masovie, ipsis MDXJCFl
concessis et in literis ipsius descriptis, quas predicti cives coram Nobis originaliter exhi
buerunt, ejusdem ducis sigillo majori appendente, communitatem ad exauditionis gratiam
admisimus prefatasque literas innovari ac presentibus de verbo ad verbum viseri man
davimus sub hoc qui sequitur verborum tenore.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Industria memorialis hominum non
est tante virtutis, quod ea, que aguntur in tempore, possit perpetue memorie
commendare, quapropter principum autoritas ex sua ducali pietate serie literarum
autenticarum consuevit ei cum effectu subvenire. Nos igitur Joannes, d. g. senior
dux Masovie et Russie terrarum dominus et heres czernensis, ad notitiam univer
sorum presentium et futurorum, quibus expediens fuerit, deducimus et deduci volu
mus presentium per tenorem: quod ex precordiis nostris semper cupientes bona
ducatus nostri indesinenter ampliare et presertim civitatem nostram varszeviensem
juribus et libertatibus inferius descriptis et notatis illustrare, ut ceteri pulcherrima
spe refecti ad ipsam civitatem nostram varszeviensem eo majori cum diligentia stu
deant convolare et in ipsa civitate coincolatu suscepto poterint cum ipsorum suecessoribus eo uberius permanere, petitionibus universitatis predicte civitatis varszeviensis rationabilibus acclinati, nutu Dei omnipotentis, ipsi universitati civium
civitatis predicte et ipsorum successoribus in eadem civitate et ipsius pertinentiis
locatis et locandis, jura infrascripta, per nos et nostros successores perpetuis temporibus inviolabiliter observanda, ex nunc prout ux nunc duximus concedenda at
que presentibus dedimus, damus, concedimus, ascribimus, appropriamus et incor
poramus, que sequuntur.

Prim o:

quod predicti cives varszevienses et eorum

successores in omnibus et singulis caussis tam magnis quam parvis, videlicet furti,
homicidii, incendii, membrorum mutilationis, violentie, stupri, false monete, pon
deris et mensure ceterisque viciis, quibuscunque nominibus nuncupentur, se
cundum exigentiam excessus ac delicti maleficorum et maleficiorum, in graniciebus, gadibus et metis memorate civitatis varszeviensis et ipsius pertinentiarum
perpetratorum -et perpetrandorum, sive perpetrantium inter hemines inhabitatores
ipsius civitatis,

nec non inter sexus utriusque ad ipsam civitatem pertinentibus

judicandi, sententiandi, diffiniendi, puniendi et condemnandi habebunt et ex nunc

habeant plenam et totalem facultatem, prout jus ipsorum teutonicum originale culmense in omnibus et singulis suis punctis,

conditionibus et articulis postulat et

requirit; ea nihilominus conditione adjecta penitus et inclusa: quod si aliquem ex

nobilibus vel communibus militibus quod absit quibuscunque nostri dominii
aliquod scelus vel delictum ex descriptis et aliis quibuscunque, quocunque voca
bulo recitari videantur, in civitate jam dicta, vel in suis metis contigerit facere et
patrare, ad judicium civile predictum minime adtrahat; quod nos per nos vel ba
rones nostros pro tribunali nostro residente judicandos et sententiandos eos ju x ta
eorundem demerita reservamus et judicare volumus, Deo propitio suffragante. Si
vero in aliquo maleficio peracto sive peragendo aliquis extraneus, puta militaris,
rus-

182
XDXXYI.

rusticus episcopalis vel monachalis hominibus dicte civitatis voluerit detineri, ipso
judicio civili judicetur; si autem peracto maleficio idem extraneus, ut predicitur,
detentioni predictorum civium effugerit et juri civili antedicto parere contempserit,
ex tunc causa de ipso more solito judicialiter difinita, tam diu malefactor ingressu
civitatis predicte et suarum granicierum carebit libero, quousque sufficiens satis
factio per ipsum malefactorem eidem civitati et suis rectoribus fuerit exhibita et
im pensa, alioquin si ipse malefactor contumax et rebellis in ipsa civitate et graniciebus suis per predictos cives et ipsorum successores, quotiescunque et quandocunque temporibus vite sue poterit detineri ju x ta excessum ipsius et delictum,
quemadmodum ipsum jus civile decreverit faciendum, puniatur. Propterea homi
cidio quod absit inter dictos cives occurrente, sive aliquo impedimento pro
curatorum et officialium nostrorum ,

reus tam in corpore quam in rebus et bonis

suis more consueto civili judicetur et puniatur.

Item damus predictis |civibus varszeviensibus et eorum successoribus a macellis car
nificum, bancis, cellariis, sutoribus, pistoribus, pannicidis, institoribus, mercatoribus
et aliis quibuscunque mechanicis et ipsius civitatis et suarum pertinentiarum ho
minibus, quibuscunque nominibus vocitari m ereantur, tanquam nominatim expres
sis, tam inter muros quam extra ad presens existentibus et Christo duce per h u
manam industriam accrescendis quomodolibet in futuro omnes et singulos census
exactiones, contributiones, fructus, redditus et proventus recipere, tollere et levare
ac pro ipsius utilitate ju x ta eorum discretionem convertere.
Item de hortis in suburbiis et de illis in silva, vulgariter L^g dicta, ultra turrim
nostram inter declivitatem montis et ripam fluminis, dicti Wisla, comprehensis, in
gadibus et metis dicte civitatis jacentibus, reformatis et reformandis ad utilita
tem in pratis, piscinis, humuletis et ceteris usibus quibuscunque per ipsos nostros
fideles et eorum posteros ex eisdem census, fructus, redditus et proventus tollent,
recipient et pro utilitate civitatis convertent.

Cui civitati insuper adjunximus vil

lam, Solecz vulgariter dictam, que villa gaudebit eodem jure in omnibus suis ar
ticulis, quo ipsa civitas fruitur atque gaudet.
Denique excipimus novam civitatem cum omnibus suis pertinentiis predicte civitati
antique adjacentibus et villas ultra turrim nostram predictam in areis et locis
situatas inter limites factos et designatos ac etiam census nostros de mansis cir
cumquaque predicte civitati adjacentibus, de quibus predicti cives et eorum posteri
se intromittere non presumant, sed potius nobis et successoribus nostris secundum
consuetudinem antiquam subjaceant et solutiones ac debita consueta reddant. De
mum prefatis nostris fidelibus per omnia loca theloneorum nostrorum, in dominio
nostro antiquitus observata, cum omnibus rebus et mercibus propriis sine aliqua
exactione theloneorum indulgemus transitum liberum et 6ecurum, ita tamen, quod
cum extra metas ducatus nostri cum eorum rebus et mercibus quibuscunque ver
sus partes extraneas proficisci voluerint et disposuerint, tunc thelonea ju x ta con
suetudinem ante vigentem in ducatu nostro dare et solvere tenebuntur.

Etiam
omnes

183
omnes et singulas inhabitatores civitatis nostre predicte varszeviensis, muro dun- MDXiVt
taxat inclusos, ab omnibus laboribus molendinorum nostrorum absolvimus penitus
et liberamus. Item damus predictis nostris fidelibus et eorum posteris plenam,
liberam et omnimodam facultatem, equos, equas, pecora, pecudes et quevis alia
animalia domestica pascendi et nutriendi in agris et campis allodii nostri varsze
viensis, premissa tamen faciant sine damno et prejudicio nostrarum frugum et se
getum, cujuscunque generis existant Etiam conferimus predictis nostris fidelibus
et eorum successoribus in rivulis circa civitatem scaturientibus ac scaturire et de
fluere valentibus, molendinum in loco ipsis apto erigere et edificare et erectum et
edificatum, juxta eorum discretionem 'potiorem ad utilitatem ipsorum propriam disponere; in quo molendino homines juxta eorum beneplacita, sine quovis impedi
mento nostro et nostrorum officialium, molere valebunt. Verum tamen, quod flu
vios sive rivulos ad nostra molendina defluentes non retineant neque impediant;
insuper census et obventiones ac conductus vulgariter przuwoz dictos de fluvio
Wisla per piscatores nobis impendi et dari antiquitus consuetos, pro nostra nostrorumque successorum utilitate reservamus, de quibus ipsi cives intromittere se
non audeant nec presumant, imo ad predictum fluvium Wisla manum suam non
ponant, sed alias utilitates quascunque in districtu ipsius civitatis et suarum pertinentiarum, si quas Christo duce erigere, disponere et edificare poterint, ut prefertur, he omnes predicte nostre civitati et ipsius civibus ascribantur, excepto si
quidem quod si, divina opitulante clementia, in ipsa civitate fodina auri, argenti,
sali9 et cujuscunque metalli in posterum excrescere ac emergere poterit, quod hec
ad dominium nostrum et successorum nostrorum licite pertineat, impedimento cu
juspiam hominis non obstante. Item penas tam magnas quam parvas nostras du
cales et advocati predicte civitatis, qui ad presens est et pro tempore fuerit, exci
pimus et penitus reservamus. In quibus quotiescunque predicti cives, successores
et subditi eorum mediante justitia condemnati fuerint, toties nobis et successori
bus nostris ac ipsi advocato et ipsius posteris ad solutionem ipsarum penarum
secundum consuetudinem diutius observatam compellantur.

Item damus predicte

civitati et ejus inhabitatoribus pro edificatione et reformatione ipsius cementum et

argillam,

ubicunque

in

dominio

nostro

proprio et non

extra

terint, libere recipi, levare et ad locum ducere ipsis opportunum.

invenire

po

Istud tamen

fiat sine impedimento et damno nostro et successorum nostrorum. Preterea absol

vimus et liberamus predictos nostros fideles ab omnibus expeditionibus, ad quas
proficisci minime tenebuntur, verum tamen isto expresso et adjecto, si, quod ab
sit, inimici nostri vel successorum nostrorum terram nostram hostiliter invaserint
et devastare voluerint, tunc predicti nostri fideles et eorum successores una cum
aliis nostris fidelibus ipsam terram ju x ta eorum posse tueri et defendere iri gifaril.
ciebus nostris tenebuntur; etiam hac conditione adjecta penitus et expressa: quod
ad quamlibet expeditionem nostram duos currus expensis secundum corisuetudiriem
antiquam repletos, nobis et nostris posteris, quotiens ipsa expeditio fuerit et oc
currerit

184
MDXXVI.

currerit, dare et exhibere sine quavis contradictione tenebuntur, ita tamen, quod
quemlibet currum de predictis quatuor equi valentes trahere debent, etiam quotiescunque de equis nos aut successores nostri indiguerint, totiens ipsi cives et eorum
sequaces ipsos equos ordinare debent. Nos vero et ipsi nostri posteri salarium
dictum $utlon cum expensis propriis pecuniis solvere obligamur illi vel illis,
quorum predicti equi erunt. E t quia predietam civitatem tantis libertatibus
illiustravimus, igitur volumus, quatenus cives ipsius civitatis, nulla libertate a no
bis vel nostris successoribus alia exacta, pro posse ipsorum ipsam civitatem refor
mare et ad meliorem statum reducere teneantur, et notanter incipiendo a nostra
tu rri,

circumeundo nostram civitatem ad occidentem et ad partem septentriona

lem, perveniendo usque ad locum, ubi quidam rivulus ad Wislam defluit ex op

posito ecclesie S. Joannis Baptiste collegiate; item in recompensam hujus gratie,
quam ipsis et eorum successoribus fecimus, u t prefertur, volumus, quod predicti
cives et eorum successores anni3 singulis perpetuis temporibus ad quodlibet festum
beati Martini, confessoris et episcopi, nobis et successoribus nostris. LX sexagenas
gross. pragen. solvere teneantur. Eo presertim expresso, si nos vel quempiam ex
nostris successoribus captivitatem incurrere contigerit, tunc volumus, quod predicti
cives et ipsorum posteri tantam et talem nobis persolvant exactionem, quantam et
qualem tunc super eos duxerimus imponendam.

Preterea volumus, quod si nos

vel quempiam ex liberis nostris sexus utriusque, divina disponente clementia, nup
tias celebrare contigerit, tunc predicti cives et eorum posteri ad quamlibet solennitatem nuptiarum XL sexagenas gross. pragen. dent et solvant. Inter cetera cum
honorabili viro Alberto, dicto Xi^zek, .canonico varszevien., a multis retroactis tem
poribus de villa Solecz nomine canonicatus sui et prebende, quorum jus patrona
tus sive presentationis ad nos et nostros successores dignoscuntur pertinere, no
mine annualis pensionis per VI sexagenas gross. pragen. predicti cives persolve
bant, unde volumus, quatenus pluries repetiti nostri fideles et eorum successores
singulis annis,

perpetuis temporibus in quolibet festo S. Martini ad solutionem

predictaru VI sexagenarum gross. pragen. eidem Alberto et ejusdem successoribus,

qui pro tempore fuerint, de pretorio dandorum procul omni dilatione astringantur.
H arum , quibus nostrum majus sigillum est appensum, testimonio literarum. Ac
tum et datum in Czirsko die dominico infra octavas ascensionis domini, sub anno
nativitatis ejusdem M.CDXIII.

Presentibus viris strenuis Petro P ilik,

palatino,

Sdavicz, castellano, Dobeslao, judice, Ws*cborio, succamerario zakroczymen. et marschalco curie nostre et aliis quam plurimis fide dignis testibus ad premissa. Da
tum per manus Pauli de Borzewo , decani varszeviensis et cancellarii nostri, nec
non canonici plocensis, qui presentia habuit in commissis.
Quas quidem literas preinsertas, sicut premissum est innovatas, omniaque et singula in eis
generaliter vel specialiter expressa vel contenta, in quorum usu et possessione prenominati cives nostri varszevienses fuerunt, Nos Sigismundus R. P. in omnibus punctis, clau
sulis, conditionibus et articulis totoque illarum tenore autoritate nostra regia de consilio
et

185
et assensu consiliariorum nostrorum in presenti generali conventu congregatorum approbavimus, ratificavimus et confirmavimus, approbamus, ratificamus et confirmamus ac robur

M D X X V I.

perpetue firmitatis easdem literas omniaque et singula in eis contenta habere decernimus
tenore presentium mediante. In cujus testimonium sigillum nostrum est appensum. Da
tum in conventu generali cracoviensi feria III proxima post domincam Letare MDXXVII.
Presentibus Rmo. et Rdis. in Christo patribus, dominis Joanne, archiepiscopo gnesnensi,
legato nato et primate, Petro Tomiczki, cracoviensi et regni nostri vicecancellario, Mathia,
vladislaviensi, Joanne, posnaniensi, Andrea, premisliensi et electo plocensi, Laurentio, camenecensi, episcopis, ac Mgcis., Venerabilibus et Generosis Andrea de Tczin, cracovien.
et chelmen. belzen. et rathnen. et crasnostavien. capitaneo, Otta de Chodecz, sandomirien.
et halicien. et coloinien. capitaneo, Joanne comite de Tamow, Russie generali et capitaneo
sandomirien. Jaroslao de Lasko, syradien. Andrea de Niscicze, plocensi et Andrea de
0
Kutno, raven. palatinis, Nicolao de Schidlowiecz, sandomirien. et regni nostri thesaurario,

Petro Kmita de Wisznicze, voinicen. marschalco curie nostre ac scepusien. colen. et premislien. capitaneo, Joanne de Tamow, sandecen. Stanislao de Sprowa, biecensi et capitaneo
opcznen. castellanis, Stanislao de Chodecz, marschalco regni nostri et leopolien. capitaneo,
Severino B oner, burgrabio, zuppario et magno procuratore cracovien. et capitaneo bie
censi, Joanne Karnkowski, clecto premisliensi et cracovien. et scarbimirien. preposito,
Joanne Choienski, archidiacono cracovien., Stanislao Tarlo, canonico cracovien., secretariis
nostris, Sylvestro Ozarowski, succamerario nostro, Joanne 'larlo, incisore regni nostri, ceterisque dignitariis, officialibus et aulicis nostris, testibus circa premissa fide dignis, sin
cere et fidelibus dilectis. Datum per manus Rdi. in Cbristo patris, dni. Petri, epi. cra
covien. et regni nostri vicecancellarii, sincere nobis dilecti.

CXLY.

Approbatio Immunitatum et Privilegiorum civitatis

Lomzensis.
S.

Significamus tenore presentium etc.

Rex

P.

Quia cum Deo max. opt., cujus nutu omnia diriguntur,

sic placitum est et ejus ordinatione divina ducatus Masovie post mortem Illrium. principum, dominorum Stanislai et Janussii, ducum Masovie, novissime, nulla prole masculina
superstite, vita defunctorum, ad nos regnumque nostrum ju re et legitime recidisset, mente
et affectu integritatis nostre concepimus ac de innata clementia et benignitate nostra re
gia desideramus omnes et singulos subditos nostros in ipso ducatu Masovie degentes
status et conditionis cujuslibet gratia et favore digno complecti justitiaque debita dirigere,
nec non in immunitatibus, libertatibus, juribus, privilegiis, munimentis, donationibus, in
scriptionibus, concessionibusque et aliis id genus juste et legitime concessis et observatis,
quibus ex munificentia et donatione predecessorum nostrorum Illrium., dnorum. ducum
Acta Tomiciana. Tomus VIII.

24

M a-

Cod. Korn.

Cod' R

186
Masovie usi et potiti sunt ac utuntur et potiuntur, conservare ac inanutenere.

MDXXVI.

Cum au

tem civitas nostra Lomza in ipso ducatu Masovie inter alias illius ducatus civitates non
postrema existat, et predecessoribus nostris predictis, dnis. ducibus Masovie, omni studio
fidei et observantie subesse et obsequi seinper solita fuit, propter quod singularibus pri
vilegiis, libertatibus et immunitatibus, que coram nobis exhibita sunt per illos, dodata
existit, cupientes etiam Nos eandem civitatem nostram Lomza cum omnibus et singulis
illius incolis gratia nostra regia prosequi, quo et concessis libertatibus et privilegiis uta
tu r libere et tempore felicis nostri regiminis incrementa recipiat uberiora, supplicationibus
eorundem civium nostrorum civitatis Lomza Nobis factis benigne annuentes: omnes et
singulas immunitates, jura, privilegia, literas, munimenta, decreta scripturas, libertates,
prerogativas, donationes concessionesque quascunque in iisdem literis, privilegiis et muni
mentis eorum Nobis originaliter exhibitis expressas, eidem civitati nostre Lomza per lllres.
dnos. duces Masovie, antecessores nostros juste et legitime concessas et observatas, quibus
usi et potiti sunt, utuntur et potiuntur, quas volumus hic habere pro expressis, in
omnibus et singulis illarum punctis et clausulis, conditionibus, articulis totoque illarum
tenore autoritate nostra regia ac de consilio et assensu unanimi consiliariorum nostrorum,
in presenti conventu generali congregatorum, innovavimus, approbavimus, ratificavimus et
confirmavimus, annovamus, approbamus, ratificamus et confirmamus, ac robur perpetue
firmitatis easdem literas, privilegia et munimenta omniaque in illis contenta habere decer
nimus harum serie literarum. Promittentes in verbo nostro regio pro Nobis et nostris
successoribus, regibus Polonie, eosdem cives nostros Lomzenses in iisdem juribus, privi
legiis et libertatibus, in predictis literis et munimentis expressis, conservare et inanute
nere, harum testimonio literarum , quibus in fidem sigillum nostrum est appensum.
Actum et datum Petricovie in conventione generali fer. II prox, post festum purifica
tionis gloriose virginis Marie. Anno domini MDXXVIII.

Presentibus Rmis. et Rdis. etc.

Per manus Rdi. dni. Petri Tomiczki, epi. cracoviensis et regni nostri vicecancellarii.
^

I J

<* J i f I f

1 1 (I l ( ) l

jJ I I |

CXLYI.

I ITf i l J

_ /

i I y

Locumtenens Regis in Masovia

creatus.

m l .w> jtnJiuJghib ai&jo ut&a

'

j fi

i no
S.

Rex

niiii-v^.nq

. I BuatiDth'gi8

P.

Cod. Kon,. Significamus tenore presentium universis. Quia Nos volentes ducatum Masovie, ad nos post
' ^
obitum lllrium. dnorum. Stanislai et Janussii, ducum ipsius, legitime jure feudi devolu
tum in bono quietoque et tranquillo statu constituere, priusquam de ipso ejus statu or
dinationem debitam in conventu generali proximo cum consiliariis ipsius regni nostri fa
ciamus, ac providere cupientes, ne alique insolentie aut enormes excessqs interim in ab
sentia nostra in eodem ducatu Masovie emergerent, que plerumque per impunitatem
evenire solent, illis presertim, qui absque aliorum, maxime vero prefectorum et officialium
pre

187
presidio se ab injuriis abstinere commode nequeunt: constituimus locumtenentem seu vice-

MDXXVI

regentem nostrum in predicto ducatu nostro Masovie Mgcum. Felicem de Brzescie, pala
tinum Masovie, dedimusque illi et concessimus ac damus et concedimus harum serie lite
rarum plenam et omnimodam autoritatem , omnes et singulos homines maleficos, homici
das, domorum invasores, pacis violatores et alios quocunque excessu notatos citandi ad
se illosque cura consiliariis hujus ducatus Masovie judicandi et puniendi absque omni
revocatione ad districtum , ita quod tales citati per ipsum palatinum comparere coram
illo debeant et teneantur, in secundo termino tanquam peremptorio, nullis dilationibus,
diffugiis, juribus et prerogativis quomodolibet concessis se tuendo, per que communis ju s
titia, quin ipsa maleficia et alii excessus predicti puniantur, impediri possit aut quoquo
modo diflerri. Quibus ad presens derogamus et derogatum esse volumus. Hanc autem
ordinationem nostram et facultates supradictas durare volumus ad conventura generalem
regni nostri proxime celebrandum. Ilarum testimonio literarum, quibus sigillum nostrum
est impressum.

Datum Varschovie in vigilia S. Mathei, apostoli et evangeliste.

Juramentum prestitum Regi Sigismundo

per Subditos Ducatus Masovie, feria Y.
in vigilia Exaltationis S. Crucis.
Y arszovie.

w,i

Ja N. N. slubujg i przysiggam, isz Naiasnieiszemu Xiaszeciv a p a n u , panu Sigmuntovi, z

bozei milosci Krolevi Polskiemv, vielkiemv Xiaszeciv Lithewskiemv Ruskiemv, Pruskiemv
panv i dziedzicv, panv memv milosciwemv i iego krolewskiei milosci potomkom, krolom
Polskim bgdg viecznie poddan y posluszen, a iego krolewskiei milosci dobre i vzitheczni,
y iego krolewskiei milosci potomkow, Krolow Polskich, bgdg jednal i omisla!, a co bgdg
viedziat bic szkodliwego iego krolewskiei milosci i potomkom iego krolewskiei milosci
a korunie Polskiei, tho ostrzege a vedlie mosznosci moiei ochronig i odwrocg i to wszitko
bedg iednal i czinil, co na dobrego a viernego poddanego przislusze, thako mi panie
Boze pomosz i wszisci swieei.

Versum in linguam latinam.

Ego N. N. spondeo et ju ro , quia Sermo principi et domino, domino Sigismundo, D. g.
Regi Polonie, M. duci Lithuanie, Russie, Prussie etc. dno. et heredi, dno. meo gratiosis
simo, ejusque Mtis. successoribus, Regibus Polonie, fidelis et obsequens subjectus ero ac
omne bonum et commodum sue Mtis. et successorum ipsius, regum , et regni Polonie
procurabo ac promovebo, et que sensero illis nocitura fore precustodiam et precavebo ac
pro posse meo avertam omniaque fideliter et obsequenter curabo et faciam, que ad bonum
et fidelem subditum pertinent. Tta me Deus adjuvet et omnes sancti.
24*
CXLVII.

Cod. R .

188

CXLVIL

MDXXVI.
Cod. &

Petrus, nepos Tomicii, Epi. Vicecancellarii,

Sigismundum, Regem, in Izlsza hac
oratione excepit.

Sigismundus, R ex, Mazovia post mortem ducum in ditionem suam accepta, vadens
e Varszevia Cracoviam versus, rogatu Petri Tomicii, epi. vicecancellarii, in arce
ejus Izlsza diversatus est et hospicio laute acceptus. Eam arcem et totam elavem
Islszensem administravit Nicolaus Tomiczki, frater episcopi, castellanus gnesnensis,
costen. pizdren. coninen. capitaneus, prefectus stabuli regii. Ejus filius parvus puer
sexenni3 orationem infrascriptam ad regem dixit.
Sacra Mtas., princeps invictissime.

Quantam letitiam et Rmo. dno. meo et nobis omnibus

adventus tuus attulit, non ego puer, sed ne Cicero quidem si adesset exprimere posset,
non solum quod illic sol oriri videtur, quocunque princeps suus applicat et talis quidem
princeps, qualem alterum sol ipse hoc seculo non videt, sed etiam quia quicquid dominus
et patruus meus, quicquid et nos omnes sumus, tua regia benignitate et beneficentia toti
sumus; quare non in alienis, sed in tuis ipsius edibus esto, tuis his omnibus, queeunque
a Rmo. patruo meo summa alacritate et consolatione exhibentur, uti et boni consulere
velis, et quia dnus. Deus me eodem mense, quo et filium tuum Augustum nasci voluit,
supplico Mti. tue, ut me in numerum servorum ejus adseribere et illius gratie commen
dare digneris, u t quos mensis unus in lucem edidit, una etiam etas et vita simul educat,
illum quidem ad regnum et imperium amplissimum, me vero ad ejus servitium et fidum
et idoneum. Dabo enim operam, u t qualem nunc Mtas. tua et Rmum. patruum et pa
rentem meum in servitio tuo experiris, talem ille me etiam posthac servitorem suum
cognoscat.

Dixi.

DE NADHERSPANO, MAGISTRATU PRIYATO,

ET DE UXORIS EJUS AFFLICTA FORTUNA.

iCV m t i

. , '

mmm mmmiM Mtemim- aa

CXLVm.
i :

i r .

.i J

Stephanus de Bator, Palat. Regni Ungarie,

Sigismundo, Regi Polonie.
1.

i ! f.

' k, Im IT n C 7 *' > i f *

JO

/TT1

"V . ; f* >*l

10

rllilO M

IJ / f i f UJl/HlJOO

lillii 0 3

Post humilem ac debitam servitiorum meorum in gratiam vre. S. Mtis. commendationem.

Sacratissima Mtas., dne. clementissime.

MDXXVL

Memoria teneo, quam clemens ac benigna sem-

per fuit mihi Mtas. vra. Serma. quamque in me ornando illustrandoque cum antea sem
per tum novissime in jungenda mihi matrimonio Illri. duce Sophia fuit propitia, ut solam
Mtem. vram esse ducam omnis mee accessionis ornamentique auctorem. Quod cum ita
sit, ipsam eandem in calamitatibus etiam angustiisque meis perfugium et quasi asilum
quoddam mihi constitui.

Que quidem calamitas mea qualis sit, scio, jam pervenisse ad

aures Mtis. vre., clarius tamen uberiusque Mti. vre. declarabit is Rdus. dnus. Ladislaus
ex Macedonia, electus epus. sirmiensis, quem ad Mtem.. vram. et nuncium hujus mee ca1
X*Jf ^ ^4^ I ^ f JI | f f f O |
1 I
lamitatis et deprecatorem misi, supplicans Mti. vre. tanquam domino clementissimo: dig
netur ipsi dno. episcopo benignas prebere aures et calamitatem deditissimi sui clientuli
ex pietate et clementia audire, ita ut sua autoritate et suo patrocinio adesse, ut que ornamenta accessionesque honoris vre. Mtis. auspicio eram assequutus, eas beneficio atque
ope ejusdem recuperare possim amissas.

In cujus gratiam me et servitia mea perpetua

iterum atque iterum humillime commendo.

Ex Babolcha sabbato post fest. beati Michae-

lis,. archangeli.

.r

.f , .

ft

ihnorji

aii(ji:uL> r j?. i u ta o

na aujf> (uiooihtisra tj
i!

IJ 0

CXLIX.

u p & ii

\Y<

JJ

Sophia, Dux Masovie, Uxor Nadherspani etc.

Sigismundo, Regi Polonie. >Iom te siViHU
;ni *l>xv

idia Iir oboai ou

Premissa servitutis mee perpetue in gratiam S. Mtis. vre. humili ac debita commendatione. Cod.
Sacratissima Mtas., dne. mihi clementissime. Dignetur meminisse Mtas. vra. Sacrat.,1'tjuo
|
,t r
4
i
t
.

% r
:sjjipacto pro. summa
s u a Jin me domumque et familiam nostram clementia fet antea, cum
__

res sponsaliorum tractabatur, peculiariter in sua me tutela habere sit dignata suisque
OL8I
auspi-

Korn.

Co(L

192
MDXXVI.

auspiciis id etiam negotium sponsaliorum agi et perfici voluerit.

Quo item pacto cum

veniens in Ungariam ad Mtem. vram. salutatum veneratumque illam supplex accessissem

supplicem me, non meo merito, sed sola generosissimi animi sui bonitate atque clementia
non u t subditum quempiam suum , sed ut sobolem natamque suam in tutelam me reci
pere. Nunc itaque qualis et quam inopinatus me casus cum spectabili et Mgco. dno. et
conjuge meo oppressit, quamquam non dubito, vre. S. Mti. diu jam cognitum esse; ta
men uberius vre. S. Mti. exponet is Rdus. dnus. Ladislaus de Macedonia, electus eps.
sirmiensis, quem ad vram. Mtem., unicam spem et refugium nostrum, hujus rei gratia
expedivimus.

Supplico igitur S. Mti. vre.,

tanquam dno. meo clementissimo, una cum

ipso Spectabili et Mgco. dno. ac conjuge meo: dignetur ipsi dno. episcopo, dum calami
tatem casumque rerum nostrarum exponet,

benignas prebere aures et pro ea clementia

atque benignitate, qua me indignam in suum suscipere est dignata tutelam, ita consulere
rebus nostris afflictis, ut Mtis. vre. S. patrocinio atque ope relevemur, et attollamur, quam
solam constituimus nobis et refugium et spem tutoremque singularem. Quod Mtis. vre.
beneficium una cum ipso Spectabili et Mgco. domino et conjuge meo ac utriusque nos
trum familia dum aliquis eorum supererit, assiduis ac perpetuis obsequiis nostris prome
reri contendemus.

In cujus gratiam ac tutelam perpetua servitia mea iterum atque ite

rum supplex commendo.

dignetur.

Quam Deus opt. max. semper felicem et incolumem servare

Datum in Babolcha, sabbato prox, post festum beati Michaelis archangeli. A.

D. MDXXIII.

CL.

Cod. Koni.
Cod. R.

Sigismundus, Rex Polonie,

Ludovico, Regi Ungarie.

P o st miserabilem casum Mgci. Stephani de Bator, non quin e vestigio causam ejus, u t in
integrum restituatur, sumina contentione agerem us, quandoquidem ope et auxilio nostro
Illris. princeps, dna. Sophia, uxor ejus, ducum Masovie soror, in matrimonio sibi collo
cata est, duabus itaque causis permoti ad eum juvandum adducti eram us, quod scilicet
et matrimonii ejus auctores fuimus et quod de gradu dignitatis ejectus et exauctoratus
non sine magno dedecore uterque ipsorum vitam degere cogitur, non multo ante cum
magna sua suorumque omnium gloria ad summum regni magistratum evectus, in quo flo
rere et apud omnes homines gratiosus esse videbatur. Quanta sit antem ista calamitas
quamque gravis et molesta, quam adverse fortuno malignitas attulit, que jure quodam

010

suo modo id sibi vendicare videtur, ut vim imperii sui in omnes passim exerceat, nos
ex multis humanis casibus intelligentes, ad hoc a principio casus ejus propensi eramus,
u t eum ad pristinum statum restituendum pro virili parte juvarem us, et quemadmodum
antea id fecimus, ita et nunc ei deesse noluimus vestramque Mtem. vehementer rogamus:
id jam eifiicere dignetur, quod in recuperanda dignitate, de qua dejectus est, id sibi jami.sfcVj

jam

193
jam polliceri valeat, ut nostro auxilio vestreque item Mtis. autoritate et gratia, id, quod
summa necessitate adductus petere cogitur, tandem consequatur. Cupimus Mtem. vram.

muxxvi.

bene et feliciter valere, cujus mutuo amori nos commendamus.

CLI.

Sigismundus, Rex Polonie,

Marie, Regine Ungarie.

Credimus Mtem. vram. eo quo par est animo ferre casum miserabilem Mgci. Stephani de Cod. Kum.
Bator, qui dum floreret summoque regni Ungarie magistratu fungeretur accepit uxorem
Illris* et vetuste familie Masovie ducum sororem, cum qua vitam agens, ut credit, felicem
et fortunatam, nulla sua, sed fortune culpa et malignitate ad id devenit, ut de gradu
ejectus cum conjuge sua sit in summa calamitate collocatus, de qua si nulla spes emer
gendi sit reliqua, quid utroque ipsorum sit calamitosius dici vel existimari possit, nihil
profecto cogitando assequi valemus. Sed cum non ignoremus, ipsam fortunam rerum do
minam eum cursum tenere semper solitam esse, ut nec quos clarificat perpetuo foveat,
nec quos deprimit, perpetuo premat, nec cessamus causam ejus apud Sermum. et charissimum nepotem nostrum dominum Ludovicum agere, ut post tot exantlatos labores et
erumnas in recuperanda tandem amissa dignitate utrumque eorum autoritate et gratia sua
juvare dignetur. Vestramque Mtem. etiam atque etiam rogamus dignetur, utriusque eorum
calamitatis eam, quam par est, rationem habere et inprimis hanc matronam hujus familie
oriundam, cum qua etiam vre. Mtis. familia satis propinquam consanguinitatis conjunctio
nem habuit, gratia complecti dignetur, idque agat et efficiat, ne in hac miseria omni ope
destituta contabescat et consumatur. Id enim agens, ut collapsos et jacentes erigat, ab
his qui recte judicant, sic ccnsebitur, ut nihil magis se dignum facere posse videatur. Et
nobis erit valde gratum. Cupimus vram. Mtem. bene et feliciter valere. Datum etc.

CLII. Sigismundus, Rex Polonie,

Archiepiscopo Strigoniensi.
Non est incognita vre. Pti. calamitas Mgci.

Stephani de Bator cum conjuge sua, a qua ut

sint aliquando liberi, credimus, omnes bonos vereque laudis questum habentes eis operam
suam sedulo navare. Scribimus Sermo, et charissimo nepoti nostro etc. et Serme. domine
regine et rogam us, u t sue Mtes. jam tandem autoritatem et gratiam suam adhibere dig
n en tu r, quod ipse Stephanus ab hac calamitate celerius liberatus ad pristinum dignitatis
gradum restituatur. Vram. etiam Ptem. rogam us, ut que sua est prudentia et probitas
eorum calamitatem justo examine dimetiatur agatque ea dexteritate, qua in aliis rebus
magnis agendis uti solet, ut impetranda eis gratia et restituenda eis dignitate amissa voti
compotes fiant. Quicquid autem vra. Ptas. in hac re perficienda nostra causa faciet, id
nobis erit valde gratum etc.
.

A cta Tomi ciana.

T o id u b

V ili.

25

C -L IU .

Cod. Kom

194

CLIII. Sigismundus, Rex Polonie,

Stephano Batori, Nadherspano, (seditione plebis de
palatinatu Ungarie dejecto.)
M D X X V i.
Cod. K orr.

Nihil pretermisimus in tua Ste. juvanda, quantum nunc nobis licere videbatur, ut Mtas.
g ermj nepotis etc. eam ad pristinum gradum dignitatis restituere dignetur; dedimus enim
literas in ea re ad illius Mtem. et Sermain. reginam ac Rdum. dnum. Strigoniensem et
eas per proprium nostrum cubicularium misimus spemque optimam habemus, suam Mtem.
omnia esse facturam, que cum dignitate in ea ipsa causa ei facere licebit. Mittemus au
tem non longo interjecto intervallo quibusdam in rebus ad Mtem. suam oratorem nos
trum Christophorum Szidlovicium, cui etiam committemus diligenter, ut nihil pretermittat,
quod ad tuam Stem, allevandam spectare videbitur. Tua vero Stas, interim sit boni
animi et de nobis id sibi polliceatur, quod et in hac re et in omni alia necessitate gra
tiam nostram, quantum opus erit, experietur.

CLIY. Sigismundus, Rex Polonie,

Christophoro a Szidloviec, Pal. cracovien.,
misso ad Regem Ludovicum oratori.
Cod. Korn.

Mgce. sincere nobis dilecte. Venit ad nos Rdus. Ladislaus de Macedonia, electus sirmiensis, qui prolixu et lugubri oratione recensuit calamitatem, que accidit Spectabili et Mgco,
Stephano de Bator, qui propter furorem popularem dignitate sua est exauctoratus, quasi
ipse nimium severe erga regnicolas regni Uygarie se gessisset, commemoransque merita
erga nos et nostros predecessores ejusdem dni. Stephani et majorum ipsius, rogavit nos
impense, ut pro illo apud Sermum. dnum. nepotem intercederemus. Nos quamvis commiserimus jam tue Sti. agere cum ipso Sermo, dno. nepote nostro de restitutione ejusdem
dni. Stephani ad palatinatum Ungarie; tamen intuitu meritorum ipsius et Illrium. dnorum.
ducum Masovie, qui in ea re huc ad nos suum nuncium miserunt ac nostra causa et
opera eidem dno. Stephano suam sororem in matrimonium collocarunt, iterum illi impen
sius committimus: u t curam istic omnem adhibeat, de ipso dno. Stephano ad locum et
dignitatem suam restituendo, ne hec nota in domo sua et posterorum suorum remaneat,
quasi pro crimine aliquo eadem dignitate sua privatus esset. Efficiat etiam apud illius
Mtem. ne bona, videlicet castrum Cherewgk et F u tak , que Mtas. sua in certa pecunie
summa ipsi dno. Stephano inscripsit, ab ipso auferri permittat antequam illa pecunie
summa, pro qua inscripta sunt, sibi restituatur, vel alia bona et sufficiens cautio sibi fiat
in effectu. E t super his habeat tua Stas, mutuam intelligentiam cum Rdo. dno. episcopo
agriensi, cancellario.

E t bene valeat.

CLV.

195

CLY. Responsum datum Ladislao de Macedonia,

Electo Episcopo Sirmiensi, in negotio Batori.
Mtas. sua regia preventa hac egritudine non potuit ocius vram. Dtionem. Rdam. audire,
et proinde optat, ut boni consulat.

m dxxvl

Coi Korn*

Molestissimum fuit Mti. sue cum audisset, dominum Stephanum de Bator palatinatu regni
Ungarie privatum et exautoratum , non ignorat enim Mtas. sua illum et propensum erga
se et bonum servitorem regi suo semper extitisse.
Quare cum expediret nuper in Ungariam Mtas. sua Szidlovicium, palatinum cracoviensem,
committere illi dignata est diligenter agere de ipso domino Stephano ad dignitatem suam
restituendo.

Fecit id Mtas. sua libenter,

cum intuitu illius meritorum, tum vero ratione

et ad postulata dominorum ducum Masovie, quorum sororem Mtas. sua in connubium

ipsi dno. Stephano sua opera et autoritate ordinavit. Tamen et nunc, petente vra. Dtione.
Rda., scribere dignabitur Mtas. sua diligenter oratori suo dno. palatino cracoviensi, ut
tam de palatinatu Ungarie eidem dno. Stephano restituendo, quam etiam arcibus illi non
auferendis, impendat omnem operam nomine Mtis. sue regie et alia quecunque opportuna
sciverit Mtas. sua ad juvandum et commodandum ipso dno. Stephano se facturam sem
per non gravatim pollicetur.

CLVI.

Petrus Tomiczki, Eps. Vicecancellarius,

Dno. de Rozembergk, Bohemo.

Mgce. dne. Ex literis Mgcie. vre. nobis nuper redditis intelleximus, quanto studio cura
et sollicitudine regni Bohemie simul et marchionatus Moravie horum temporum res eadem
Mgcia. vra. prospicit et perpendit, tum etiam ex earundem literarum prefatione, in qua
et ex sacris et ex profanis scripturis gravissime et prudentissime bonum pacis, concordie
et unitatis commendat atque ex adverso dissensionum et discordiarum incommoda execratur et damnat, abunde perspeximus.

Dumque totius juris et equitatis ordinem et dis

positionem conculcari et aliter quam oportet tractari conspicit, quanto animi dolore ob id
ipsutn afficiatur Mgcia. vra. vel ex Phinees exemplo, quod aptissime ex XXV numeri ca
pite in medium adduxit, animadvertimus, quod denique nulla alia ratione quam Sermorum.
Ungarie Polonieque regum mutuo congressu tot jam urgentibus et imminentibus malis
mederi posse significat; quodque earum terrarum salus tenui admodum filo pendeat ceteraque omnia, que prudentissime atque copiosissime explicat et providet, animo com
prehendimus et iterum atque iterum revolvimus.

Magnitudo animi, egregia fides in prin

cipes, pietas in patriam Mgcie. vre. tametsi jam pridem et nobis et omnibus fuerunt no
tissima, tamen nunc precipue in hac temporum acerbitate enituerunt

Nos quidem ma25*

lu is-

Cod. Korn.

196
MDXXVI

luissemus jucundiora audire, sed cura Deo immortali cujus nutu et voluntate cuncta
fieri credimus ita collibuerit, eo equioribus animis omnia ferre debemus. Quantum
vero ad congressum regum attinet, sciat Mgcia. vra. ipsum Sermum. dominum nostrum
regem nihil eque tam ardenter desiderasse, quam cum charissimo nepote suo congredi et
de optimo statu regnorum, datis ultro citroque consiliis, agere, sed tot obices totque im
pedimenta intercederant, ut sine magno discrimine dominiorum suorum sua Mtas. id per
ficere nequivit. Inter que vel unius civitatis gedanensis, ditissime et populosissime, per
turbatio et motus satis cause prestiterunt, quominus sue Mti. hoc tempore cum Mte. illa
congredi liceret. Que civitas furore et perversitate insane plebis concitata in tot errores
et hereses prolapsa erat, ut etiam de prodenda urbe consilia inierit et nisi ipsa Mtas
regia tempestive se huc contulisset, tot difficultatum nodi toti terre Prussie incubuissent,
ut explicari et dissolvi sine maximis periculis non potuissent. Sed gratia Dei eadem
regia Mtas. utpote sapientissimus et providentissimus princeps hic existens ita rem ex
orsus est, eaque fundamenta religionis instaurande simul pacis communis constituende
jecit, ut perfectis hic et absolutis rebus, curabit, ut Sermi. nepotis sui regnis etiam pro
summa sua sapientia subveniat, et, si ex re visum fuerit, etiam una conveniat, quam ad
rem nos etiam pro virili nostra operam navare non negligemus dabimusque operam, quan
tam majorem poterimus, ut justitia, equitas, omnis denique splendor et majestas, id quod
Mgciam. vram. vehementissime cupere videmus, autoritate Sermi. dni. nostri regis illis
dominiis restituantur.
Duo vasa vini, alterum rubei, alterum albi a Mgcia. vra. nobis allata et dono data sunt,
habemus pro eo dono Mgcie. vre. summas gratias eoque majores, quod a tanto amico pro
fectum est, pro quo, tum etiam pro reliqua benivolentia ejus, quam cum ex literis, tum
i
ex aliis certis argumentis didicimus, quicquid ad dignitatem et decus Mgcie. vre. sive
-

* * I *j

\ I

f i * 1

f I

| .|

, (

'

E ^ #

apud Sermum. dnum. nostrum regem, sive alibi pertinere arbitrabimur, et si qua in re
Mgcia. vra. opera nostra uti voluerit, id sine omni dubitatione libentissime impartieinur
eidem Mgcie. vre., cui nos commendamus, quamque felicissime et diutissime valere cu
pimus.

Datum.

CLVIL

Cod.

Korn.

Stephan Bator, secundum Palatinatu privatus,

Sigismundo, Regi Polonie.

Sacra regia Mtas. etc. Post debite servitutis mee in gratiam Serme. Mtis. vre. commenda
tionem. Quamquam scio Mtem. vram. cum ex Rdo. dno. Karnkowski, preposito, oratore
suo, tum ex literis meis jam diu ad amussim omnia cognovisse, que in conventu ad op
pidum Gathwan perpetrata sint, ac inter alia quomodo ego quorundara machinatione et
insolentia exautoratus sim, nihil unquam minus veritus aut meritus; sed aliud erat,
Serme. princeps, scopum, quod arcus minabatur, aliud quo sagitta dirigebatur. Quem
ictum ego pro veteri mea fide meorumque omnium erga clarissimam casimirei stemmatis
pro-

197
progeniem servitute excepi lubens, non sine gravissima honoris mei jactura sustineoque.
Que omnia orator Serme. Mtis. vre. luce ipsa meridiana clarius vidit cognovitque, cujus
ego tum opem, autoritatem fidemque identidem imploravi testatusque sum non jure sed

MDXXvr.

injuria adque immerito hanc injuriam, ignominiam notamque mihi irrogari; constitui
tamen, Serme. rex, supplicem hanc schedam ad Sermam. Mtem. vram. dare. Primo, ut
illius conceptam forsitan indignationem deprecer, quod in hac sevissima procella, immo
potius naufragio meo, segnis et tardus ad eam confugiam, cui pene uni omnes accessiones
meas acceptas ferre debeo; ejus enim ope, ejus autoritate magistratus meos adeptus sum,
adeptos sepe retinui, amissos recuperaveram. Verum enim vero, Serme. rex, certissima
spes mihi dabatur Mtem. vram. cum Sermo, et clementissimo rege nostro, nepote suo pro
pediem conventuram, ubi, ut Mti. vre. presentes calamitates meas juges declararem, quin
potius deplorarem, jam me accinxeram, sed hac quoque fiducia delusus et ad extremum
omni spe destitutus, procido ad olementissimos Mtis. vre. pedes, prosternor ad illius pientissima genua: audi obscurum, quem ut clarum laceres, sapientie tue consilia operasque mul
tiplices adhibuisti; audi calamitosum, quem ut felicem faceres, pientissimos quosque clementie tue sinus effudisti.

Supplico itaque Serme. Mti. vre., quatenus per oratorem

suum, quem ad conventum ungaricum proximum ad festum beati Georgii, martyris, ad

principes meos clementissimos mittendum designabit, dignetur hujusce calamitatis mee
meminisse et suis Mtibus. honorem meum commendare ac tandem Rmo. domino archiepiscopo strigoniensi aliisque dnis. prelatis et baronibus regnique hujus proceribus hoc
ipsum mei honoris negotium committere, ut Mtas. sua habita ratione dignitatis regie autoritatisque universorum dominorum prelatorum et baronum et libertatis regni, quas in meo
casu illegitime convulsas corruptasque esse duco, ex hac me contumelia, ex hac cala
mitate auspiciis Mtis. vre. eximat liberetque. Quod etsi nullo unquam servitiorum genere,
nullis gratiarum actionibus a Mte. vra. promereri posse spero, tamen enitar Mti. vre. una
cum Illri. Sophia, consorte mea, devota vre. Mtis. ancilla, filioque et fratribus meis ad
extremum usque spiritum servitiis fidelibus et promptitudine famulatus prom ereri Cum
iis me et servitutis mee perpetuam fidem atque alacritatem in gratiam Mtis. vre. supplex
commendo.

Datum in Babolcha in festo annunciationis beatissime virginis Marie.

CLYILL

Zophia, Uxor Stefani Batori etc.

Sigismundo, Ii egi Polonie.

Post humilem perpetuique mei obsequii in gratiam Mtis. vre. commendationem. Scio, co- <3od. R.
gnitum jam esse Mti. vre. Serme., in quam rursus est dejectus calamitatem Mgcus. dnus.
et maritus meus, nec dubito quin pro suo sapientissimo judicio perspiciat Mtas* vra., non
0

culpa aliqua nostra in has nos incidisse erumnas.

'' 'M

1 I *

^'

I J

11

Longe autem antea, Serme* princeps,

*. * ' l

. ' ( ! . ) / ' /|

| | | | ll i 1| I

huic nostre calamitati opem ac patrocinium Mtis. vre. imploraremus, nisi spem aliquam
fuissemus sequuti, que nobis aliam pollicebatur occasionem commoditatemque implorandi
pa-

198
MDXXVI

patrocinii Mtis. vre.

Quam quidem 9pem litere ipsius domini mariti mei clarius Mti. vre.

declarabunt. Sicut autem superiori illo dni. mei et mariti casu clementissimus nobis fuit
vra. Mtas. patronus atque adjutor, ita nunc eadem ipsa Mtis. vre. in nos clementia con
fisi in hoc etiam presenti nostro casu solius Mtis. vre. opem supplices imploramus. Illud
identidem in pectore meo volvens, quod Mtas. vra. dum jussu illius huc in Ungariam
venirem, patronum se mihi clementissimum atque tutorem offerre est dignata. Cujus erga
me clementie semper memor precabor dum vivam precorque Deum opt. max., ut assiduis
victorie triumphis augeat Mtem. vram. utque Mti. vre. ac proli illius omnia prospera tri
buat. Cui supplico tanquam humilis ancilla: dignetur hujus etiam presentis calamitatis
nostre meminisse et sicut illa priore calamitate nos sua auctoritate sua ope patrocinioque
levavit, ita ex hac etiam nos sublevet digneturque per oratorem suum agere efficereque
apud utramque Mtem. dni. mei, ut dignitas nostra Mtis. vre. auspiciis nobis reddatur,
ne in hac erumna et in his calamitatum procellis contabescamus. Reliquum est, mea ser
vitia rursus in gratiam Mtis. vre. commendo atque offero. Quam Deus diutissime inco
lumem conservet. E x castro meo Babolcha in festo annunciationis virg. gloriose.

CLIX. Legatio Prelatorum, Baronum et Nobilium

Regni Ungarie ad Sigismundum, Reg. Pol.
Cod.

Korn.

Serenissime rex, dne. nobis clementissime. Non dubitamus, optime Mtem. vram. meminisse,
quo pacto superioribus annis Illris. dna. Sophia, dux Masovie, opera atque auctoritate
Mtis. vre. data fuit Spectabili et Mgco. dno. Stephano de Bator, regni Ungarie palatino,
dno. et fratri nostro charissimo, in matrimonium; nunc accepimus tum ex relatione ipsius
domini palatini, tum etiam aliunde, utrumque jam fratrem ipsius Illris. dne. Sophie, ducem
videlicet Masovie, decessisse esseque cum eo sexum masculinum illius stirpis ducalis per
emptum et intermortuum, superesse duas tantum sanguinis et stirpis ejus sorores, alteram
minorem natu, que adhuc innupta in domo illa ducali est, alteram hanc, que vre. Mtis.
auspiciis ipsi dno. palatino nupsit. Quamquam igitur, Serma. Mtas., non dubitamus, sub
Mtis. vre. tanquam boni et justi principis tutela ipsi Illri. domine sorori et superstiti
quondam dominorum ducum omnia et ju ra et alia ducatus illius negotia tu ta et illesa
fuisse, futuraque etiam deinceps, volumus tamen hac ipsa in re Mti. vre. Serme. suppli
care, ut sicut illa christianissimus et justissimus princeps est, ita contemplatione inprimis
justitie, tum etiam servitutis omnium nostrorum, dignetur ipsas sorores superstites et re
liquias quondam dominorum ducum sua regia clementia complecti et fovere, ut sub tutela
Mtis. vre. debita obedientia nunquam discessuras, sed tanquam fideles subditas omnia vere
et sincere fidei officia Mti. vre. prestituras. Plura autem super hoc referet Mti. vre. nos
tro nomine Rev. dnus. Joannes Statilius, prepositus budensis, orator Sermi. regis nostri,
cujus verbis, supplicamus, Serenitas vra. dignetur fidem adhibere.

In cujus gratiam nos

et

199
et servitia nostra humillime commendamus. Quam Deus opt. max. ad multos annos Ie- MDXXVL
licissimam et incolumem conservet, atque illam assiduis victoriis augeat. Datum Bude in
festo S. Philippi et Jacobi apostolorum in conventu nostro generali.

-* .: jr

i\Y.

k '-

CLX. Ordinatio in Rakoss Hungarico

Bude habito XII. Maji conclusa.
A r t i c u l u s I.

Quod omnes proventus regie Mti. debent dari et presentari ad manus the- Cod. Kon.
saurarii, ita quod nullus a modo spiritualium aut secularium dominorum

A r t i c u l u s II.

audeat se amplius talibus intromittere.

Omnes, qui falsam monetam cuderunt minori gradu, quam regia Mtas. con
stituit, debent ad regiam Mtem. citari, et tales omnes in collo et bonis

puniri debent.
A r t i c u l u s III. Quod regia Mtas. nulli extraneo a modo aliquod castrum aut majores dig
nitates regni committat.
A r t i c u l u s IV. Regia Mtas. debet apud reges et principes Christianitatis auxilium contra
Tureas petere, talibus adeptis regia Mtas. manu potenti contra Tureas
invadere debet.
A r t i c u l u s V.

In tribus annis nullum Rakosz amplius celebrari debet, nisi, urgente magna
necessitate, regia Mtas. habere voluerit.

A r t i c u l u s VI. Palatinus regni Ungarie, qui nunc in sede sua residet, debet confirmari li
teris regiis, ita quod sine urgente causa a modo deponi non debet secun
dum contentum ulteriorem decreti.
A r t i c u l u s VII.

Si Turea interim manu potenti regnum Ungarie invaderet, ex tunc debent

expedire XX persone, X aut VI, aut III persone tertium, secundum
exigentiam hostis.

A r t i c u l u s VIII. Thesaurarius regni debet providere duos homines, qui preerunt, ut naves
admodum probent in Danubio, et secundum exigentiam facere et ordi
A r t i c u l u s IX.

A rtic u lu s

X.

nare committant.
Item duo potiores debent servari, qui undique providebunt pixides, pul
veres, stipendiariumque militem, secundum quod regnum servare et
tenere debet.
Regia Mtaa. ^ debet ad suum consilium accipere secundum placitum sue

A r t i c u l u s XI.

Mtis.
Regie Mti. data est potestas ad gubernandum et puniendum, prout sue
Mti. visum fuerit.

A r t i c u l u s XII.

Octo domini regni debent continuo adesse lateri regie Mtis. pro capessendo
consilio, ad puniendum excessus et inobedientes.
Ar-

Co<*' **

200
UDXXVI. A r t i c u l u s XIII. Omnes quicunque proventus regie Mtis. hucusque ad manus suas accepe

ru n t, quos Emericus nominaverit, tales debent et tenentur debitam

rationem facere.
A r t i c u l u s XIV. Regia Mtas. in curia sua continuo debet servare quingentos equites et in
castris finitimis contra Tuream etiam quingentos, ita tamen, quod iidem,
qui medium annum circa curiam regie Mtis. adessent, debent ad alium
medium annum circa castra finitima adesse, et ii, qui fuerunt in confi
nitimis castris, debent ad curiam regie Mtis. redire, ita quod alternatio
A r t i c u l u s XV.

quolibet anno fiat.

Omnes provisiones et dominia, que extraneis hucusque concessa sunt, de
bent cassari et presertim Andree de Burgo et ceteris.

A r t i c u l u s XVI. Omnes religiones et beneficia prepositure debent per Mtem. regiam solam
tribui.
A r t i c u l u s XVII. Moneta hec nova debet accipi usque ad festum S. Jacobi duo denarii pro
uno, demum post festum S. Jacobi debet presentari et cambiari ad ca
meram regie Mtis., ita quod unus denarius ungaricalis pro tribus dabi
tur, ex quo argento moneta bona cudi debet, que tenebit IX lotos.
A r t i c u l u s XVIII. Nullus amplius audeat monetam cudere excepta regia Mte., que tantum
A r t i c u l u s XIX.

A rtic u lu s

XX.

A r t i c u l u s XXI.

in tribus locis cudi debet.

Secundum primum decretum, ut regie Mti. proventus solvantur, demum
pro festo S. Martini proxime instanti a qualibet domo medium fiorenum bone monete solvere debent.
Regia Mtas. debet servare debitum numerum contra Tureas, secundum
quod latius in decreto continetur.
Item dno. Adam de nova domo debet regia Mtas. dare pro damno suo
quatuor millia florenorum in auro et omnes tales, qui aderant tali

facto, puniri debent.

A r t i c u l u s XXII. Item boves, oves, cutes admissum est de regno evehi, ita quod a quoli
bet bove tricesimo solvi debet monete bone unus florenus et a centum
ovibus quinque floreni aut secundum quod unus cum tricesimatore
melius componere poterit.

sii*

miJU>filq m u - nury m

iniih

m -i i
Jk

' I -1

<

...iniob

.X

swluoinA

II/.

awJji..

CLXI.

201

CLXI. Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,

datum Oratori Ludovici, Regis Ungarie
et Palatini Naderspani Nunciis.
Gedani X V Junii.

De D u c a t u

Masovie.

Rde. dne. Quia legatio Dtionis. vre. unum et idem negotium continet cum nunciis Mgci.
dni. palatini Ungarie, Sacra Mtas. regia committere mihi dignata est, utrisque in com
mune respondere.
Non ambigit Mtas. sua regia, ita persuasum habere Serrnos. dominos, regem et reginam
Ungarie et Bohemie, dnosque. consiliarios Mtum. suarum, tum vero spectabilem et Mgcum.
dnum. palatinum regni Ungarie, quod ducatus Masovie mera fuisset hereditas Illrium. olim du
cum Masovie eaque ratione juste ad relictas sorores eorum, Ulres. dnas. Sophiam et Annam
devolvi deberet.
Verum res longe aliter habet.

Ducatus iste enim est mera hereditas et corpus regni Po

lonie possessusque est ab initio a prefatis ducibus ju re feudi, quo quidem jure jam major
pars ipsius ducatus antea successive ad predecessores Mtis. sue et regnum Polonie re
cidit, nempe terra ravensis, terra sochaczoviensis, gostinensis, plocensis, visnensis. Que
omnes terre sunt Masovie, sed eo jure ad regnum devolute, atque id non solum mascula
stirpe non deficiente, sed etiam fratribus superstitibus, partitis inter se bonis, et sine prole
mascula decedentibus, ita u t nec fratres, divisis bonis, sibi invicem unquam succedere po
tuerunt, quo magis nunc, quum universa stirps mascula defecit. Quod scientes et intelli
gentes domini duces novissime defuncti obtinuerant a Mte. sua gratiam magnis precibus
ac servitiis suis, quod ipsi duo fratres sibi invicem succedere potuissent, et concessum
illis erat hoc privilegium a Mte. sua non sine magne clementie testimonio, prout litere
satis declarant.
Unde liquido patet, hanc non fuisse meram hereditatem ipsorum dominorum ducum de
functorum, qui tantum de sua sibi invicem successione erant solliciti, nulla unquam facta
mentione de sororibus, pro quibus id alioquin nunquam obtinere potuissent.
E t proinde ut Mtas. sua cuilibet justitiam libenter administrat et administrare hactenus con
suevit, ita et sibi regnoque suo injuria esse nec vult nec esse potest; habitura est tamen
Mtas. sua dignam rationem commendationis Sermorum. dnorum. regis et regine Ungarie
et Bohemie dominorumque consiliariorum suorum et postulatorum Mgci. domini palatini
Ungarie in transigendo hoc negotio, et quidquid gratie et favoris exhibere poterit ipsis
Ulribus. dnis. Sophie et Anne, citra offensionem jurium regni sui, id ejus Mtas. est quam
libentissime factura.
Referet vra. Dtio. Sermis. dnis. regi et regine nomine S. Mtis. regie plurimam salutem et
amorem, quodque Mtas. sua regia optat ex animo, u t illius utrique Mti. omnia ex animi
sententia et bono statu regnorum suorum succedant.
A cta Tomiciana.

Tomus V III.

26

Idem

M D X X V I.
Cod* ivorn,
Cod. R.

202
MDXXVI. Idem referet et Rmis. ac Spectab. et Mgcis. dnis. prelatis et baronibus regni Ungarie salu

tem et benivolentiam Mtis. sue regie, et quod illis Mtas. sua omnia fausta optat et favet.
Domino palatino Ungarie et pariter Illri. sue donjugi dicetis, vos, nuncii suarum Dtionum.,
utrique favorem et salutem Mtis. sue regie, dicetis et hoc responsum Mtis. sue, quoad
negotium eorum, in quo et in omnibus aliis vult illis Mtas. sua tantum gratie et benivolentie sue regie exhibere, quantum maxime illi licebit.

CLXIL

Ludovicus, Rex Ungarie et Bohemie,

Sigismundo, Regi Polonie.
De s u c c e s s i o n e

in d u c a t u

Masovie.

E x cod. ^-Serenissime
bibi. Korn.

princeps, patrue noster honoranilissime. Non sumus ignari, quam accurate atque
,
diligenter M ti . vre. causa Illris. domine Sophie, ducis Masovie, consortis fidelis nostri Spectabilis et Mgci. Stephani de Bator, regni hujus nostri Ungarie palatini , quam ratione ipsius
ducatus Masovie coram vra. Mte. nuper commendavimus, licet credamus, eam esse Mtis. vre.
in nos benivolentiam et item eam erga domum et familiam ipsius dvcatus Masovie singularem
gratiam et propens-itatem, ut causam ipsius domine Sophie, ducis, singulariter habeat commen
datam; merita tamen cumulatissima ipsius Stephani, palatini nostri, nos inducunt, ut hanc
ipsam causam consortis sue velimus apud vram. Mtem. esse commendatiorem. Quam ob rem
rogamus Mtem. vram. plurimum: velit cum petitionis nostre, tum etiam fidei et meritorum
d(/mus et familie masoviensis intuitu, qua erga Mtem. vram. duces ,ipsius ab initio fuerunt,
ipsam dnam. Sophiam ac Annam, sororem suam natu minorem, in dominio ipsius ducatus re
linquere. Que vestigia majorum suorum imitantes, eam fidem, sinceritatem et integritatem
una cum omni sua posteritate Mti. vre. et regno suo Polonie in omnibus rebus prestabunt,
quam debent et quam majores sui prestiterunt. jEt alioquin nihil est laudabilius nihilve
Mti. 'vre. dignius, quam si familia hec masoviensis, a multis annis insignis et predarissima}
tempore Mtis. vre. integra conservabitur. Si vero Mtas. vra. gravaretur hoc facere, velit
saltem propter petitionem nostram singularem causam ducatus ad conventum suum petricoviensem integram rejicere et differre, ut causa hac ibi perspecta et cognita revideatur, quid
juris ipsa domina Sophia et Anna, soror sua, in ipso ducatu sint habiture. Mtas. vra. in
hoc rem justam Beoque gratam et apud principes christianos laudabilem, nobis vero gratissi
mam faciet. Eandem felicissime valere cupimus. Datum Bude I X Julii.

i.

u<
iri

ur

t)S

CLXIII

CLXm.

Stephanus de Bator, Palat. Ungarie,

Sigismundo, Regi Polonie.

Serenissime princeps, domine, domine mihi clementissime.

Puto, non esse incognitum Mti.

vre., quanto studio quantave diligentia Mtas. dni. mei gratiosissimi superioribus diebus
tum per oratorem suum tumque per literas suas commendaverit Mtis. vre, negotium du

mdxxvl
Cod

KoriL

catus masoviensis, et item quam obnixe cuncti status et proceres hujus regni Ungarie
superinde apud Mtem. vram. intercesserint.
Cum quibus simul et ego per homines et
nuncios meos Mti. vre. humiliter supplicavi, ut Mtas. vra. Illmas. dnam. Sophiam, con
sortem meam, ac Annam, sororem suam, devotas Mtis. vre. ancillas, in dominio ipsius
ducatus pacifice permittere dignaretur. E t licet non dubitem, eam esse Mtis. vre. animi
integritatem, eam erga Mtem. ipsius domini mei gratiosissimi benivolentiam et item eam
fore gratiam suam erga domum et familiam masoviensem, que Mti. vre. semper fidelis et
obsequens fuit, ut petitionibus Mtis. sue, dni. mei gratiosissimi, simulque intercessioni
omnium statuum et procerum regni, tandem et mee supplicationi ex voto respondere dignaturasit. Tamen supplico et nunc Mti. vre., tanquam dno. meo gratiosissimo, cujus in
me clementiam summam in omnibus rebus meis ampliter sum expertus, dignetur ipsas
Mtis. vre. ancillas, habita ratione equitatis, quam Mtas. vra. ut princeps justissimus presefert, in ducatu ipsius dominio relinquere oratoresque ipsos optata et gratiosa relatione
remittere.

Quid autem prestantius, quidve apud Deum gratius esse potest, quam si hec

familia masoviensis ab olim clarissima Mtique. vre. mancipata gratia ejusdem integra con
servabitur. Manebit autem
amplior tamen apud omnes
vre. summa clementia enitar
vire. Quam Deus opt. max.
me et servitia mea perpetua

CLXIV.

Mti. vre., Serme. princeps, eadem dignitas, idem imperium,

principes christianos laus et gloria. Pro qua quidem Mtis.
ego dum vivam una cum tota familia quam maxime inser
conservet diutissime sanam et incolumem. In cujus gratiam
iterum commendo. Datum Bude XI Julii.

Ludovicus, Rex Ungarie et Bohemie,

Sigismundo, Regi Polonie.

Serme. princeps, patruo noster charissime. Literas Mtis. vre. datas in comraendationqpi ciri. Korn.
Spectabilis et Mgci. Stephani de B ator, alias regni nostri Ungarie palatini, accepimus,- Cod* R
quibus nos hortatur, ut eum pristino gradui restituendum curaremus. Est hic magistra
tus hujusmodi, ut nostra quidem autoritate, sed dominorum prelatorum ac baronum totiusque nobilitatis interveniente suffragio creari soleat, unde fit, ut hunc magistratum,
quem illi ad totius regni instantiam ademimus, sine ejusdem regni consensu restituere
nequeam us.

E t quamvis nos quoqUe moveat casus hominis, presertim cum hanc illi e&-

*' lamitatem communem cum Illri. conjuge accidisset, inter quos ope et autoritate Mtis. vre.
26 *
hoc

204
M D X X V I.

hoc matrimonium fuerat conciliatum, publicam tamen regni nostri libertatem, cui tuende
ac retinende solenni jure jurando sumus astricti, nostro desiderio cogimur anteponere.
Nihil est itaque certi, quod Mti. vre. de hoc negotio in presens possimus respondere
aliud, quam quod propediem conventum regnicolis nostris generalem indicemus, in quo
inter cetera, que tunc proponentur agenda, hujus quoque petitionis Mtis. vre. recordabi
mur, et quicquid deliberatum de ea re fuerit, faciemus Mtem. vram. certiorem. Cui nos
omnibus in rebus, uti patruo colerdissimo gratificari pro virili nostra semper studebimus.
E t eam valere optamus felicissimam.

CLXV.

Datum Bude XII* Julii.

Sophia, Dux Masovie, uxor Stephani Batori,

Sigismundo, Regi Polonie.

Serme. princeps et domine, domine mihi gratiosissime. Post humillimam orationum ac serCod' R'
vitiorum meorum in gratiam Mtis. vre. commendationem. Quamvis Mtas. vra. Serma.
tum ex litem meis tum relationibus servitorum meorum humillimam supplicationem meam
jam pridem intellexerit, cum tamen post Deum neminem habeam, Serme. princeps, ad

Cod. K ora.

quem confugiam cujusve implorem auxilium, presertim quando inclitum hoc regnum Un
garie, in quod per Mtis. vre. gratiam locata sum (ut eidem constare non dubito) tam
misere conflictetur, ut nulla salus sperari in eo liceat, et, quod Deus avertat benignissi
mus, si. eo potitus hostis fuerit sique dominum et maritum meum palatinum , obsequentissimum Mtis. vre. servitorem, fortuna belli vita privaverit, ubi caput meum reclinem:
proinde, Serme. princeps, Mti. vre. humillime supplico: dignetur ex sua singulari in om
nes, maxime autem in orphanas, justitia atque clementia in his, que optimo jure meo
a Mte. vra. postulo, servitores ipsos gratiosa et optata relatione ad me remittere, et ita
mihi orphane et ancille sue de bonis paternis una cum sorore mea providere, quo per
petuis semper temporibus precibus divinis agnoscere a Mte. vra. non desistamus. Ne
mihi preterea cum filio meo, si per rabiem tam potentissimi hostis de solitis sedibus
(quod Deus aliter vertat) ejiciamur, sub tectis divagari contingat alienis. Rursum igitur
Mti. vre. humillime supplico: dignetur ipsos servitores meos optata ad me mittere rela
tione.

Datum ex castro nostro Babolcha in festo assumptionis glor. virginis.

CLXYI. Responsum a Rege Sigismundo Oratori Regis Hungarie, Dno. Preposito Colocensi et Nunciis Stephani
Bathor, Palatini R. Hungarie, Yarschovie
die Sancti Lamperti.
Cod. K ora

Cod ^

Sacra Mtas. regia, Revde. dne., jam alias vre. Dtioni. et nunciis Spectabilis et Mgci. dni
palatini Ungarie declarari fecit, hunc ducatum Masovie devolutum esse jure feudi ad
Mtem.

205
Mtem. suam regiam, et proinde, quod ad bona immobilia attinet, nihil juris habent, ne- MDXXVL
que habuerunt unquam ambe Illres. domine Sophia et Anna, duces Masovie, eaque Mtas
sua dimittere, vel aliter de illis disponere, quam jus suum et regni sui postulat, neque
equum sibi putat nec satis integrum.
Similiter et bona seu summa pecunie dotalicii, quia dni. duces defuncti nihil sororibus suis
tenebantur, quam provisionem decentem, antequam nuptui traderentur, dotem vero n u
bentibus pro sorte patrimonii et matrimonii, et Mtas. sua in locum et jus ipsorum ducum
fratrum earum successit, nihil debetur juste a Mte. sua Illri. domine Sophie, quam resi
duum dotis pro bonis paternis et maternis, quod quidem residuum citra controversiam
exolvetur, quando ju x ta contractum mittentur huc bine litere, altere donationis propter
nuptias per dnum. palatinum facte, altere vero recognitionis domine ducis Sophie, quod
sibi sit de bonis tam paternis quam etiam maternis satisfactum et quod illis renuntiet,
ut litere contractus ipsius solenniter medio oratorum regiorum facti abunde declarant.
De rebus mobilibus, quia Mtas. sua nihil jure disponere potest, non vult etiam se ad illas
intromittere, verum Illris. dux Anna, cui cesserunt, respondebit de illis exactius sorori
sue domine Sophie et Mtas. sua operam . faciet, ne quam injuriam hac in re ipsa domina
Sophia sustineat.
Quod vero ad provisionem attinet, Mtas. sua, quod huic virgini innupte debuit, fecit non
gravatim, consignare illi dignata est quedam bona pro victu et statu ejus decenti tan
tisper, donec in matrimonium fuerit collocata, et tunc demum dos illi duntaxat veniet et
bona ad Mtem. regiam omnia redibunt.
Quare similem provisionem Illri. dne. Sophie, nupte et dotate, Mtas. sua facere neque jure
tenetur, neque Deo propitio opus p u tat, quamvis enim ingens sit casus iste, qui nunc
regno Hungarie accidit, insolitus tamen non est cum regnis aliis, tunc ipsi sacre corone
Hungarie, quam tamen hactenus dominus Deus servavit et in posterum pro clementia sua
servabit. Quantum autem dolorem conceperit Mtas. sua ex tam infelici eventu Sermi.
nepotis sui et ipsius regni Hungarie, facilius est cuique existimare, quam quisquam ex
primere possit;

verum quia ista est rerum humanarum conditio, quas illa sursum et

deorsum rotat, cujus voluntati nemo resistere neque illam reprehendere potest, vra. Dtio.
primum Sermum. regem suum, si incolumis, quod dnus. Deus fax it, evasit, sin minus
illos dominos, qui reliqui sunt, nomine Mtis. sue roget et hortetur, u t hanc suam tem
pestatem et procellam equo et infracto animo ferant et quod communis omnium salus
exposcit pro sua fide et prudentia curent et prospiciant. Mtas. sua regia ea causa pro
pediem, omnibus his negotiis intermissis, Cracoviam proficiscetur, ut regno illi propin
quior sit, cui quicquid a se prestari poterit consilii et auxilii, nihil omnium preterm ittet

cLXVir.

f 'J

)r

f/

iifiid

xmnonuTif kcioti dh ik*i/p

j*)

ftivtt?,

CLXVIL Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Stephano Batori, Palatino Ungarie.
MDXXVI. Spectabilis et Mgce. dne. Propter veterem et singularem meam in doraum Illrium. dnorum.

Cod Korn

Masovie ducum observantiam et fidem, qua pro virili mea et commodis et dignitati ejus
inserviebam, in causa Illme. dne. Sophie, ducis et consortis vre. Mgcie., post mortem
dnorum. ducum, ejus fratrum , egi apud regiam Mtem., dnum. meum clementissimum,
tantum , quantum justitia ipsa et equitas permittebat, ita ut quidquid restabat, quod
Illmi. olim Masovie duces, fratres,

per scripturam non abalienaverunt, ex eo cedet

pars eidem Illme. consorti Mgcie. vre., quemadmodum hoc ex oratoribus suis plenius intelliget Mgcia. vra.
Verisimile est ex hac maxima rerum perturbatione, que his temporibus in regno Ungarie
cxbrta est, vram. Mgciam. nonnihil commoveri, sed non minus verisimile, eandem pro
summa ejus prudentia et fortitudine animi, equiori animo id ferre, cum intelligat hec
omnia illius nutu et permissione fieri, c u ju s. potestati nemo resistit; assuevit equidem
preclarissimum hoc Ungarie regnum jam dudum talibus casibus, duravit tamen hucusque,
et fortassis divino munere, cujus incomprehensibilia sunt judicia, preter omnem hominum
spem durabit.

Nam et ipse Sermus. dnus. noster rex pro facultate sua, quo aliquid di

vina ope accedente ex tantis ruinis istic instaurare posset, nititur et consulit.
Oratores Mgcie. vre. nihil hic preterm ittebant, quod ad negotium eis injunctum attinebat,
quare operam et diligentiam eorum atque ita et me ipsum commendo ex animo vre.
Mgcie., quam dnus. deus diu servet sospitem et felicem.
I - I . L

iiiife i11iif)

- / i *

" 1

tsiivi^lKOn n# #->

CLXVm.
.

Cod. Kom. Illma. princeps etc.

f i

1#

/rV !

i*

* iwiniiil) ziit

Ex Varszovia.
/

**

*vji t!

1.1

UiijH

Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Domine Sophie Naderspane.
,^

Qua fide et observantia clarissime dominorum ducum Masovie domui

jam pridem afficiebar, satis perspicuum erat, et modo, qualem curam quamque diligen
tem operam in moderno negotio Illtis. vre. hic apud Mtem. regiam, dnum. meum cle
mentissimum, impenderim, testificabuntur illi oratores Mgci. domini palatini, mariti vre.
Illtis.

Sed et deinceps quidquid sive hic,

sive alias efficere potero, libentissime sine

omni dubitatione efficiam pro dignitate et commodo Illtis. v r e . ---- Cui me commendo et
quam valere felicissime desidero.

ir/x*.

Datum Varszovie.

CLXIX

207

CLXIX. Thomas, Epus. Agriensis, Cancellarius et

Alexius Thurzo, Judex Curie Regie,
Sigismundo, Regi Polonie.
Post servitiorum nostrorum commendationem. Intelleximus Mgcum. dnum. Andream de MDXXVL
Cod. R.
Bathor post reditum Venerabilis domini Alberti, prepositi quinqueecclesiensis, dedisse li
teras ad Mtem. vram ., quibus illi persuadere conatus sit, ne reliquam dotis pensionem
Illustri domine Zophie, duci Mazovie per Illres. fratres suos promisse numerandum cura
ret. Quid bono viro, domino Andree, in mentem venerit, cur vidue, conjugi sui fratris,
his maxime temporibus, in re, que nec sibi, nec familie sue detrimenti aliquid afferre
possit, negotium voluerit exhibere, ignoramus. Nihil enim est magis perspicuum, quam
quibus conditionibus, vra. Mte. ac Sermis. regibus nostris consentientibus, matrimonium
inter dominum palatinum defunctum ac dominam Zophiam, ducem, sit transactum, con
tractus, cui simul dominus Andreas una cum Mgco. dno. Georgio Bathori ultro subscrip
sit ac consensit, displicere amplius non poterit. Tantum autem abest, ut revocare con
tractum dnus. Georgius major natu frater velit, ut pro sua in fratrem defunctum pietate
proque singulari charifate et veneratione, qua Illrem. dnam. Zophiam prosequitur, si nulla
ejusmodi dotis assignatio fratre vivente esset facta, nunc fieri vel majorem vel certiorem
optaret. Supplicamus igitur Mti. vre., dignetur sue primum existimationis ac dignitatis
deinde Illris. familie ac ducatus Mazovie, qui quidem in potestatem Mtis. vre. recidit,
habere rationem et hanc non magnam pecunie summam, ut clementer se facturam spo
pondit, jubere citra difficultatem aliquam numerari. Nemo enim est, qui sibi factam in
ea re injuriam merito queri possit, presertim quum dominus palatinus et filiam relinque
ret superstitem et familie sue commoda auxerit et duplo propemodum inajora studuerit
efficere. Deus optimus maximus vestram Majestatem servet felicissimam. Datum Personii die XV Augusti MDXXX.
9

.X L X J D
o rn r-J

rn ^ * n f f lT a n i y .o l A .

.yinofo*! rgoH
.
-i

<0*1

,-!-! >

ir

.. feUptx-il

-iner> tnainuv'.- 'intti dtsim oT }

, e n * f . i .i

\u j

tnfffit

b ir p iU

m % i

. u n u s ' ' ; ^ r )ir

-Yfoitihtel>j;iib i'

-a to .

hh

#> ,tu

-'

eiKfixrp

t h>> &J6 i-.pl

i (>/. o

-e*.' liim*!

93iil-y}ti w t J v t t i t l * ' . a - . - i j b - d .

is a jn ^ T

un.'i8

,*t

8ittti;isuub 0 4 : W '...inuy.i^iiM

h 1eflj

Jai

V
:

**.;i

I ;-n p

m <*5b Ja^o J*jt/ i M 9j.i 1a Ivv ir - it

*i<f
.et<

' 0

' f ' 7-i

.;

. r - . , t ; . u
a o jl-iy v s v

x^ r t

.Ifv rv r

Jgvififlty&V <-*hi{

e w b ^ * -0

A ^ p ib

r. '4n}yjgr -if :

*>,. uM-moib

;j i

.;.!>

n ift.

o.! !-} , 9. iTilflv

I I - u n i s 4 w j 0 p i r H iis tiis j:.^ a ttw ji

t .tfrr.iv .ni->il 5 t i i n - j l

ih iM tlO Y o n i r r - J ^ i t

S ., u : ^ ' , u A j ' oh

{J i.-. tiivK]'

'

iufr . 1 : i* ,

]-,!/ .H u n iiT O fP j'

.< IU;. .<**'

'

,rtrr <<:..<1 i

, irt\ c - n

a ir-iy a ji
m

r-rihn f .t& M ' r

ftf,

->nr> <{:> - I t i o
: >w r

c \ i ru *

\iv

>-i ,-inbrv

Uf

.- 'f )

* ; ~>
mi a ? - i

n r n ^ r i* ftU flfa i

- :i.

' oiWjfljaj

i;tr v

.tm tq o

ih^otaiJs
- -

.k
:

v > .

.ntjiwiB

w ju

v
*

ii*

**

DE INFELICI CONFLICTU TJNGARORUM CUM TURCIS AD MOHACZ.

In quo Ludovicus, Rex Ungarie, interiit
* die XXIX* Augusti, Anno dni, MDXXVI.
Historia Stephani Broderici, cancellarii regni
Ungarie, qui eidem conflictui presens interfuit.
Quam precedunt plereque epistole, que hac ratione '
sunt scripte, quod rex Ludovicus post conflictum
superstes esse ferebatur.

A cta Tomiciana. Tomus V III.

27

Jrh d im .sh fl^ rrj xaH ^iitoiYobirJ op n i

,1/Y .Y M U tfab oqutA j.tw v /. Y IA Y .

.Lb

r ^ n ih f tlh :uas-j . h h s b o i H imnty tife! 6h<tf*iH

Jh fh ^ tiii iTi>^>iq w i ihfioo ttiAn-* im* .maeret J

uijjJoiifrao*> Jxj * u jifo h i\l / y t J>Of/p

.ttiJ u c b v it

Jau*
* r? io q u *

.*:

iiv "M :

'iimT ,'>fl

Im

CLXX. Legatio a Sigismundo, Rege Polonie,

Data Nicolao Nipszicz, Silesite, Aulico
regio in Ungariam misso, ad primam nunciationem de pro
fligatis Ungaris a Tureis.
Eloquens fuit homo iste, parum sincere
legationem egit, quia fovit Germanis.
Inprimis apud Sermum. dnum. Ludovicum, regem Ungarie, nepotem nostrum charissimum, MDXXVI.
hec ages. Referes illius Mti., quod quum ab exploratoribus nostris didicissemus, im p e -Cod' Korn'
ratorem Tureorum summis viribus ad regnum ejus Mtis. Ungarie contendere, nec tamen
posthac usque huc esset nobis ab ejus Mte. quidquam in hac re significatum, sperabamus,
eum rumorem et relationem ipsorum exploratorum nostrorum vanam esse eaque spe nos
usque huc in aliis arduis negotiis nostris, que nos in Prussia distinebant, solabamur.
Verum cum nuper partim ex literis mercatorum partim etiam fama communi accepissemus,
ipsum imperatorem Turearum Ungariam adortum areesque oppugnare et regnum depopu
lari ac eodem ipso tempore ingens vis T a rta ro ru m in regnum nostrum irrupisset, nimi
rum ex condicto inter se ipsorum , ut utrumque nostrum occuparent, omissis rebus om
nibus,

accurrimus huc ad tam grave et insperatum incendium extinguendum , et licet

Tartari, maximo damno nobis illato et preda ingenti abacta, discesserint more suo, tamen
exploratores nostri nobis significant, ipsos paulo post redituros esse. Quare audientes
in dies magis confirmari famam de iis, que in Ungaria per Tureos aguntur, et ipsi, pariter
in eisdem angustiis et periculo existentes, nequeamus in presens illius Mti., tam subito
ac insperate oppresse, quidquam subsidii afferre, misimus te ad ejus Mtem. invisendam
et ad ea, que privatis literis et rumore ad nos perferuntur, certius cognoscenda.
Rogabis itaque nostro nomine illius Mtem., u t infracto sit animo, utque nihil pretermittat,
quod ad resistendum hosti et suum regnique sui statum conservandum opportunum vi
detur, ac u t quam primum et summo pontifici et cesaree Mti. hauc suam et regni sui
calamitatem et excidium declaret, quorum hortatu et pollicitis hanc totam belli molem
in se et regnum suum ejus Mtas. derivavit, ut illi tandem summi vertices, depositis suis
inter se conflictationibus et dissidiis, communi omnium rei christiane discrimini succurrere
27*
cu-

212
MDXXVI

curent

Nos, dummodo adhuc nobis spatium detur consilii capiendi, nulla in parte, quan

tum maximo poterimus illius Mti. et nobis ipsis non deerimus, sicuti hactenus id, quicquid
per nos prestari potuit, semper facere curavimus.
Eadem erunt cum dominis ipsius regni Ungarie loquenda et nostra etiam calamitas decla
randa hortandique nostro nomine, ut jam tandem odia et inimicitias intestinas deponant
et operam omnem adhibeant, ut in tanto discrimine regem patriamque suam et se ipsos
salvent et conservent.
Potissimum vero erit adhortandus dominus vojevoda Transilvanie, ut ille sicuti opibus, fa
cultatibus et auctoritate rebusque gestis illic prestat, ita nunc modis omnibus adnitatur,
ut in tanta regni illius calamitate et fidem et animum suum declaret nomenque et famam
suam, quam ante non vulgaribus gestis sibi comparavit, minui non sinat.
Visendus etiam erit per te dominus Baro, uuncius et legatus sedis apostolice, cui declara
bis, nobis esse gratissimum, quod se adhuc in regno Ungarie contineat; speramus enim,
quod ejus consilio ac ope summi pontificis nobis laborantibus multum commodi sit ac
cessurum.
Declarabis etiam illi, qua causa te in Ungariam misimus et cum nos duo cum Sermo, dno.,
nepote nostro soli tantam molem Tureorum et Tartarorum sustineamus opusque sit jam,
auctis in immensum viribus ipsorum Infidelium et nobis laborantibus, omnibus Christia
norum viribus ad tantum incendium extinguendum , hortaretur ipse dnus. Baro summum
i
pontificem, ut christianos principes inter se dissidentes, quantocius uniret ac nobis op
portuno subsidio adesset, alioquin brevi de re christiana actum videbitur.
Hec summatim notata, tu, pro tuo ingenio ita extendes et moderaberis, prout res et digni
tas nostra postulabit eaque ages et loqueris, que tam ad consolandum regem et dominos
ipsos quam etiam illos ad defensionem excitandos opportuna et utilia cognoveris, que in
dustrie tue committimus.

In reliquis vero, prout illa tempus adferet, consilio Sermi. dni.

nepotis nostri ac ei et rebus ejus fideliter consulentium ac benevolentium insistes.

Seorsum dominis

Ungaris dicenda

n o m in e regio.

Post dictam salutem et favorem regium declarandus ingens dolor Mtis. sue regie, accepto
infelicissimo eventu Sermi. dni. nepotis sui et illius regni Ungarie, et quam Mtas. sua
non solum in hoc gravissimo casu ipsius Sermi. nepotis sui regnique illius, cui omnia
bona et fausta semper non secus favit quam sibi ipsi et regno suo proprio, sed etiarp in
imminenti ruina totius Christianitatis sit anxia et sollicita. E t proinde rogandi illi do
mini nomine Mtis. sue regie, u t in tanto inceudio et precipitio regni et patrie sue non
desint et domino suo, si incolumis evasit, quod dominus Deus concedat, et sue etiam ip
sorum saluti consiliis et unitis viribus, que opportuna adhuc videntur aut fieri possunt,
u t si hostis ita facile exturbari non possit, saltem, ne omnia occuparet, impediretur.
Ubi vero ipse Sermus. rex ille in hoc eventu, quod dominus Deus avertat, interiisset, cogi
tarent quam primum de sufficiendo sibi tali rege, qui sufficiens esset prudentia et peritia
sua nec non auxiliis aliorum regnum ipsum Ungarie tueri et ab hac calamitate liberare.
Qua

213
Qua in re et in omnibus aliis nolle Mtem. suam ipsis dominis et eorum regno omni con- MDixvi
silio, auxilio etiam favore, quocunque modo posset, unquam deesse.
Data erat hec precedens instructio Varszovie, dum adhuc non satis com
ani

iO

pertum erat de regis Ludovici occisione.

urir, t -iut ..iiiiA.i.i.-T
- n^lli nn

.iTtimMtrf.T\

O r*>

I J I J k# 1 f " I

( I I

I ,

J .* I I X

I| | /f

* !T1 #

*t

I," *

i ' |

*|/ I I I I f* n I *

" " 1 "l

CLXXI. Sigismundus, Rex Polonie,

Dominis Regni Ungarie singulis.
Rme. etc.

Intelligentes hoc tempore imperatorem Turearum maximis copiis regnum istud Cod. Kora*

Ungarie, quo et nostrum a Tartaris acerrime infestatur, mittimus ad Sermum. principem Cocl* ^
Ludovicum, regem ac nepotem nostrum charissimum, hunc nobilem et generosum Nico
laum Nipszicz, aulicum nostrum fidelem dilectum, ut pro nostra summa sollicitudine et
statu illius Mtis. et regni ipsius Ungarie certiores reddamur de successibus istis, et eam
sollicitudinem nostram et dolorem, quem ex hisce rumoribus concepimus, illius Mti. de
claremus. Commisimus etiam eidem nuncio nostro vram. Ptem. etc. invisere et nonnulla
illi nomine nostro referre. E t proinde postulamus ab illa, u t et fidem illi adhibeat et in
iis, que retulerit ita se pro sua prudentia exhibeat, ut sui regis et patrie salus in tanto
discrimine constituta exigere videtur. E t bene valeat.

CLXXH.
f

Sigismundus, Rex Polonie,

Proceribus Ungarie.

*}

(xOr.

Tftu.* SffffllCl 9(lP

*i A f U * . i a H

Rdi. in Christo patres. Spectabiles et Mgci. nobis sincere dilecti. In quantam iterum et Cod. Korn,
quasi anniversariam calamitatem inciderit regnum vestrum , non sine gravissimo dolore
nostro audimus, planeque videmus, quorsum status vester et gloria nominis vestri vergat.
Itaque hortamur vos ex corde, ut que salutis et honoris vestri sunt, dispicite et virtutis
fortitudinisque majorum vestrorum mementote.

Nos, quibus hec calamitas et suppressio

vestra tam subito taraque insperate audita est, quicquid in nostris etiam domesticis diffi
cultatibus prestare poterim us, neque Sermo, regi vestro neque vobis deesse curabimus.
Feliciter valeat.

CLXXin.

Sigismundus, Rex Polonie,

Marie, Regine Ungarie.

Serma. princeps et domina soror et affinis nostra charissima.

Accepimus infelicissimum Cjd> Konu

nuncium, prostratum esse cum exercitu suo per Tureos Sermum. nepotem nostrumf dnum.
. it/ t
Ludo*

Cod ^

MDXXVI.

Ludovicum, tantamque in eo stragem eommiesam, ut de salute illius Mtis. non sit satis

compertum. Quo ingenti et miserabili casu accepto, non solum ejus Mtis. sed etiam uni -n verse reipublice christiane, quanto dolore affecti sumus, facilius est Mti. vre. existimare,
quam nobis exprimere, ac non dubitantes, eandem Mtem. vram. pari dolori et animo esse
afflictissimo, mittimus ad illam visendam hunc nuncium nostrum , plurimum rogantes,
meminisse velit sortis et vicissitudinis rerum humanarum et quod hujusmodi quantumvis
infelix et calamitosus eventus insolitus non sit tam summis quam infimis mortalibus sitque hec alea humanis in manu ejus, cui resistere aut quem corrigere nemo potest. Sed
quidquid placitum est ejus divine Mti., id equo animo ferre necesse est et proinde sit eo
animo Mtas. vra. qui tantam reginam tantamque regnorum ejus tempestatem et calamita
tem decet, u t et Sermos. fratres suos ad succurrendum tante rei christiane ruine com
monefaciat et ipsa, quod reliquum istic salutis esse videtur, prospicere quam primum et
exequi curet, nosque cum de vita Sermi. conjugis sui tum etiam de rebus omnibus, quam
celerius poterit, certiores facere dignetur, qui vre. Mti. et regnis ejus in omnibus, quecunque opportuna fuerint et que per nos prestari poterunt, consilio et auxilio nostro non
deerimus. Que felicissime valeat et quantum potest dolori et lacrimis tem peret, iterum
rogamus.

CLXXIY. Sigismundus, Rex Polonie,

Joanni Comiti Scepusiensi et
Vojevode Transilvanie.
Cod.

Kon:.

Spectabilis et Mgce. dne. affinis charissime.

Non dubitantes tuam Mgciam. gravi affectam

esse dolore et sollicitudine in tam adversa sorte istius regni Ungarie ipsique etiam nos
anxii existentes de impendenti nobis in commune omnibus periculo et discrimine, mitti
mus ad visendam tuam Mgciam. hunc nuncium nostrum, generosum ac nobilem Nicolaum
Nipszicz, aulicum fidelem nostrum , per quem illi nonnulla ad communem rem et statum
horum regnorum significamus.

Rogamusque Mgeiam. tuam, u t et credere illi velit, que

referet et se talem in hac adversissimi temporis conditione prestet, qualem et patrie sa

lus et nostra ac omnium spes et expectatio de illa exposcit. Optime valeat tua Mgcia. etc.

CLXXV. Sigismundus, Rex Polonie,

Joanni Comiti Scepusiensi et
Vojevode Transilvanie.
Cod.

Korn

Spectabilis et Mgce. dne. affinis sincere nobis dilecte. Post varios rum o res, quibus nobis
optima spes prebebatur de successibus domini Ludovici, regis ac nepotis nostri charissimi,
tan-

215
tandem nunciatum est nobis, ejus Mtem. una cum exercitu suo tantam a Tureis cladem MDXXVI*
accepisse, ut de vita et salute ipsius hactenus sciri non possit. Quo acerbissimo casu
non solum ejus Mtis. sed etiam universe rei christiane accepto, ingenti dolore perculsi
sumus et ne pessimis his successibus pejores adhuc succedant maxime timentes,

tuam

Mgciam., que omnes istic et facultate et rebus fortiter gestis longe prestat, plurimum
hortam ur et rogamus, ut amore domini sui et sue ipsius patrieque sue salutis causa cu
rare velit una cum aliis fidelibus subditis sue Mtis., quod id quidquid reliquum salutis et
opportunum factu adhuc restare videtur, non preterm ittatur, sed quam primum quicquid
consilii et auxilii per illam prestari potest, pro conservando isto regno in tanto communi
casu, non desit officio et debito suo pro illa fide et virtute,

quam semper erga illius

Mtem. et rem publicam pre se tu lit, ostendatque nunc, cum maxime est opus, in tanta
patrie sue calamitate illum excelsum animum illamque in rebus agendis dexteritatem
suam, quam hactenus semper ostendit. Nos vero et tue Mgcie. et isti regno in omnibus,
queeunque opportuna videbuntur et que per nos prestari poterunt, omni consilio et au
xilio nostro nequaquam deerimus. Valeat feliciter tua Mgcia. et nos de successibus suis
certiores reddere non gravetur.

Datum.

CLXXYI. Sigismundus, Rex Polonie,

Marie, Regine Ungarie.
Serma. princeps etc. Quamvis significavit jam nobis Mtas. vra. per suum nuncium casum Cod. E orai
et interitum Sermi. conjugis sui et nepotis nostri desideratissimi, tamen quia post adven- Co11,
tum hic nostrum non cessant varii rumores de illius Mtis. vita et quidem in dies magis
invalescere, et, ut audimus, Mtas. vra. mittere dignata est Czetrzicz ad eum locum, in
quo ejus Mtem. lapsam et extinctam referebat, perquisitum, an ejus relatio vera esset
nec ne, quod alii constanter id negarent; mittimus hunc nuncium ad invisendam Mtem.
vram. simul ac ut de iis, que istic aguntur, certiores reddamur.

Plurimum rogamus

Mtem. vram., ut tam de vita ipsius Sermi. nepotis nostri quam etiam de rebus hostilibus
et statu presenti istius regni Ungarie nobis significare nobisque certum documentum,
quid tandem indubie credere debeamus, prestare dignetur, nam et justa, que illius Mti.
jam paravimus, distulimus exolvere hujusmodi rumoribus de incolumitate ipsius,
omnipotens Deus ita faxit, permoti. Valeat felicissime Mtas. vra. et nos diligat.

v' v* t

im

- 2 r *w

#9 jr

t'

fr

quod

f i A^vni ai

CLXXYII. Paulus, Episcopus Agriensis,

Sigismundo, Regi Polonie.
Serme. princeps et dne. gratiosissime.
commendationem.
i> '

Post servitiorum fidelium et orationum devotarum

Credo jam pridem pervenisse ad Mtem. vram. famam nostri adversi

casus,

Cod. Korn.

00 R"

216
MDXXVi.

casus, quem nuper non tantum nobis Ungaris, sed omnibus Christianis dolendum deflenn dumque a cesare T u re aru m , hoste christiani nominis truculentissimo, in medio pene Un
garie accepimus. Jam enim devastato toto Sirmio, pontibus juncto et transmisso Savo
Dravoque flumine, transfretato etiam Danubio, expugnatis et captis plus quam viginti
ii

duabus arcibus, in ipsa viscera et precordia Ungarie penetraverat, ubi nos cum regia
M te., dno. meo gratiosissimo, cum his viribus, quantas maximas brevi tempore habere
potuimus, advocatis etiam nonnullis externis auxiliis, ei occurrimus et ejus impetum, po
sitis ex adverso castris, paulisper repressimus. E t levibus preliis per aliquot dies tentatis,
semper superiores fuimus, quod nostrorum animus eum ardorem pugne accenderat, ut
nihil amplius differendum putarent q u am , toto exercitu in aciem educto, fortunam belli
tentare, presertim cum hostis insolentissimus ad id eos quotidie irritando provocaret, et
nisi id facerent, expugnationem castrorum minaretur. Educte itaque et directe ex u tra
que parte acie in die decollationis S. Joannis Baptiste commissum est prelium nobis, vel
Deo propter peccata nostra non propitio, vel inscitia ducum adversissimum et periculosis
simum. In eo enim prelio magnum robur nostri exercitus amisimus, plures enim quam
pro numero ceciderunt, et fortissimus quisque, in fuga vero plures quam pro damno more
pecudum jugulati sunt.

Multi et ex dominis,

prelatis et baronibus interierunt et me

quoque sine omni dubio idem casus tulisset, nisi me regia Mtas. sex diebus reluctantem
et me omnibus rationibus excusantem Budam ex castris reverti propter sua quedam ne
gotia maxime necessaria paucis ante prelium diebus compulisset, cujus mandatis parere
mihi etiam invito necesse fuit. Budam itaque veneram tribus tantum levibus curribus
cum sex adolescentibus et uno tantum homine militari, ceteris omnibus meis et militibus
et rebus in castris relictis. Cum vero Bude negotia domini mei gratiosissimi per aliquot
dies perfecissem et jam in castra redire vellem, audivi sequenti die post prelium circa
noctein, nostros sinistre pugnasse, quare Bude me retinui, donec certiora audirem. Eadem
nocte reginalis Mtas. sine scitu meo Buda excessit tantusque tumultus et terror factus
est in utraque urbe budensi et pestiensi, ut ex eis ita passim ab omnibus migraretur ac
si hostis in tergo instaret. Ego quantum potui fugam et tumultum in utraque urbe co
hibui, meliora adhuc sperare jubens, sed cum viderent, nullum citum auxilium alicunde
adventurum, deposita omni spe, ex utraque urbe excesserunt, paucis tantum viris in illis
relictis, qui potius hererent usque ad adventum hostis, quam permanerent ad custodiam
urbium. Ita misero presidio firmata est utraque urbs, arx vero budensis etiam miseriori.
Ego autem illis subvenire non possum, amisi enim in castris omnes res meas, ex militi
bus vero meis, quos fortissimos habebam, pauci admodum redierunt, et illi vulnerati et
contusi. Qui testimonio omnium ita dimicaverunt, ut si ceteri quoque domini iis similes
habuissent, nunc nos ea victoria, qua hostis exultat, gauderemus. Scripsi ad dominum
vojevodam Transilvanie, qui integrum exercitum habet, qui eo prelio non interfuit, obse
crans, ut properaret subsidium ferre saltim his duabus periclitantibus urbibus, scripsi et
vicinis mihi comitibus, u t capitatim insurgant ad ferendum auxilium laboranti tanta
mole et jamjam spiritum emissure patrie. Scripsi etiam regie Mti., dno meo gratiosis
simo, dicitur enim vivere et Posonii esse, sed grave vulnus habere ne desperaret,
sed

217
sed reliquias belli colligeret: multos siquidem cecidisso, sed longe plures homines milita- MDXXVL
res in Ungaria superesse, preterea integram adhuc Bohemiam, Moraviam, Slesiam, vicinos
quoque et affines Germanos cognatosque Polonos auxilio non defuturos.

Sed a regia

Mte. nuncius meus nondum rediit, quare de vita ejus nihil certi adhuc accepi. Certiora
autem de eo expectare tardum putavi, quare properavi literas cum nuncio ad vram. Mtem.
mittere: quoniam sive vivat regia Mtas. sive quod abominor non vivat, precipua
nobis spes est in vra. Mte. Ad vram. itaque Mtem. tanquam ad turrim refugii et ad
sacram quandam fiduciam recurrimus vestramque Mtem. per fidem Dei crucifixi, quam
hostis sanguinarius delere nititur, obsecramus et obtestamur, ut vra. Mtas. quam primum
poterit auxilio sit, nam nisi mature huic hosti, late omnia vastanti et recenti victoria in
solescenti, occursum fuerit, hoc ipso anno totum regnum Ungarie occupabit et clipeum
unius lateris Polonie, propugnaculum autem totius Christianitatis destruet.

Scio, Mtem.

vram. cum eo fedus percussisse, sed profecto perfidus iste, si Ungariam subjugaverit,
etiam vicina regna neglecto ruptaque federe aggredietur, timendumque est, ne hoc incen
dium, quo nunc Ungaria flagrat, omnia regna Christianorum involvat. Quare iterum atque
iterum obtestamur per Deum opt. max. vram. Mtem., ne nos in tanto periculo constitutos
deserat, sed quam primum succurrat nobis.

Quod si vra. Mtas. nobis auxilio fuerit, nos

quoque capitatim insurrexerimus, quibus maxime duce et autore opus est, poterimus Deo
favente non solum rabiem Turearum evitare, verum etiam totum nomen et omnem me
moriam eorum delere et extinguere.

Preterea supplico Mti. vre. humiliter, ut huic ho

mini meo, presentium videlicet exhibitori, que nomine meo dicet, ita credat ac si ego
presens Mti. vre. loquerer. Deus Mtem. vram. salvam et felicem conservet, cui iterum
mea perpetua servitia et hujus miseri regni Ungarie tutelam commendo. Datum Agrie
in profesto exaltationis S. crucis.

CLXXYIII. Sigismundus, Rex Polonie,

Paulo, Episcopo Agriensi.
Rde. in Christo pater et dne. nobis sincere dilecte. Antequam litere vre. Ptis. et hic ejus Cod. Kora.
nuncius ad nos pervenisset,'jam nobis constitit de infelicissimo eventu Sermi. dni. nepotis Co<1- R
nostri et istius regni Ungarie, quo hactenus adeo perturbati sumus, ut quid in presens
certi vre. Pti. respondere debeamus prorsus nescimus.

Urgent enim nos hinc debitum,

necessitudo, commune periculum, religio sancta et memoria favoris et beneficiorum, que

in regno ipso Ungarie percepimus, illinc vero inducie, que nobis sunt cum hoste, vis tartarica de facto nobis imminens, victoria et alia in manu hostili, aliorum principum Chri
stianorum incerte spes et suppetie.

Utcunque tamen est, agimus immensas gratias vre.

Pti. pro hac ejus et aliorum istic regnicolarum tanta in nos benivolentia et rogamus illam
plurimum, curare velit una cum aliis dominis, qui supersunt, ne hostis saltem universum
regnum tam celeriter occupare posset.
A cta Tomiciana.

Tomus V IIL

Nos enim in longinquis locis existentes, quam

28
p r i

218
MDXXVI.

primum hunc acerbissimum casum accepimus, omnibus negotiis nostris posthabitis, m ox

Craooviam, majoribus quibus potuimus itineribus, contendimus, eo animo et instituto, ut
quoad fieri poterit, regno isti non desimus. Velit itaque vra. Ptas. nos certiores reddere,
quo res summa loco et quid opportunum factu videatur. Nam quidquid possibile nobis
factu fuerit pro ipso regno salvando, nihil omnino preterrnittemus, modo vra. Ptas. una
cum aliis dominis interim adhuc rejiquias ipsius regni conservare curet, quibus tam re
pente a nobis succurri nequaquam potest; idemque agant cum vicinis aliis, Bohemis, Moravis et Silesitis, ut non desint huic communi impendenti omnium calamitati et ruine,
quod et nos jam per nuncios et literas nostras fecimus. Feliciter valeat vra. Ptas. et
persuasum sibi habeat, quod nos hac sua in nos benivolentia plurimum devinxit, quod
aliquando, si dominus Deus faverit re ipsa abunde cognoscet.

Datum in arce Ilzensi die

XXVII Septembris.

CLXXIX.

Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Paulo, Episcopo Agriensi.

Rme. mi dne., domine observandissime. Constabat jam quidem ante nobis ingens casus
R'
Sermi. dni. regis et regni istius Ungarie, verum hactenus varii et incerti erant rumores

C o A Korn.

de omnibus, nunc vero demum litere et nuncius vre. Rme. Ptis. nos de singulis fecerunt
certiores, ex quibus, quanto dolore cum Mtas. dni. nostri tum nos omnes perculsi et con
sternati simus, dici nequaquam potest. Expendens autem raecum victoriam et vim hosti
lem et quid nos adversus illam in tam subito casu prestare possimus, video rem undique
difficilem et pene neglectam in eo tanto periculo et ruina non solum horum regnorum
sed etiam totius Christianitatis; tamen non dubitet vra. Dtio. Rma., adeo principem hunc
nostrum et nos omnes affligi et urgeri casu isto, ut omnino nobis communem reputemus,
habeatque persuasissimum, quod quidquid Mtas. sua et nos universi prestare poterimus in
subsidium vestrum , nihil preterrnittemus, modo interim curet vra. Dtio. Rma. una cum
aliis optimatibus, qui reliqui sunt, ne tam brevi tempore tantum regnum ad excidium
concidat et, quod prudenter et opportune facit, alios quoque vicinos ad succurrendum huic
incendio exhortetur, quod etiam nos jam diligenter fecimus. Ego quantumcunque cura,
laboribus et facultatibus meis isti regno prodesse potero, nihil omnino negligam eaque
causa nunc omni celeritate Cracoviam contendimus, ut propiores simus et id quicquid
a nobis prestari possit exequamur. Itaque Dtio. vra. Rma. significare deinceps non pretermittet ea omnia, que hostis gerat et quid spei reliquum videbitur; gratissima est enim
huic Mti. regie hec illius cura et in se observantia. Commendo me ex animo eidem Rme.
Dtioni. vre.

Quam Deus omnipotens servet in hoc discrimine sospitem et incolumem.

CLXXX

219

CLXXX.

Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Bone Sfortie, Regine Polonie.

Sacra reginalis Mtas. et domina, domina mea clementissima.

mearum humilem commendationem.

Post servitutis et orationum

m dxxvl

Heri venit huc nuncius Rmi. epi.- agriensis cum li- Co(L B"

teris, qui quia pugne interfuit et singulariora quedam narrare videbatur, tamen nihil ab
illis, que prius jam pro compertis habebamus, discrepantia: Regem videlicet interemptum,
exercitum Ungarorum fusum ac penitus deletum, reliquum provincie Ungarie, quod superest, in ea positum esse Charibdi, ut de salute ejus pene jam sit conclamatum. Quibus
rebus intellectis Mtas. regia m aturat adventum Cracoviam estque ita, ut jam pridem
constituerat, die videlicet proximo Martis si Deus concedet istuc perventura.

Ego

certis et urgentibus rebus meis privatis remorantibus, cogor hic aliquantisper manere, tamen
post paucos dies consequor istuc Cracoviam Mtem. regiam. Interim me cum perpetua
mea servitute devotissimisque orationibus meis commendo humile vre. S. reginali Mti.
Quam ut Deus omnipotens cum Serma. sua sobole servet quam diutissime incolumem et
felicem, assidue illius divinam clementiam indignus oro.

CLXXXI. Maria, Regina Ungarie,

Sigismundo, Regi Polonie.
Serme. rex, consanguinee noster charissime. Quod post hanc memorabilem regie Mtis. dni. Cod* Konu
et mariti nostri charissimi totiusque regni Ungarie cladem, ad oppidum Mohacz nuper ac
ceptam, nullas ad vram. Mtem. literas dederimus, non oblivione mutue necessitudinis
nostre, que firma et perpetua est, sed ex eox vra. Mtas. existimet evenisse, quod non nisi
certissima de ejus belli eventu volebamus ad vrain. Mtem. scribere. Nam initio ab iis
etiam, qui prelio interfuerunt, varie omnia et confuse narrabantur, exactius deinde rem
totam cognovimus, itaque paucis vra. Mtas. infelicem hujus regni conditionem accipiat.
Cesar Turearum cum bellatorum ducentis fere millibus maximoque hujus generis terrestri
ac navali apparatu regnum hoc proximo mense Julio est aggressus, expugnatisque et in
potestatem suam redactis Varadino Petri, Wilak et aliis arcibus, citra Danubium positis
ad Ezek, quod oppidum ju x ta Dravi fluvii ripam situm est, factis mira celeritate ponti
bus, traducit exercitum ac nort longe a castris Mtis. regie castra metatur. E t quamvis
nostri nec tormentis, nec militum numero essent cum hoste conferendi, utpote qui non
plures viginti quinque milibus fuerint, summa tamen alacritate pugnam deposcunt ac
frustra quibusdam sanioris consilii viris dissuadentibus, manus cum Tureis XXIX0 mensis
Augusti conserunt, pugnatumque est aliquamdiu ex utraque parte maximo ardore animi.
Turei deinde ex industria terga vertunt ac nostros insequentes ad insidiarum locum, ubi
ingens bombardarum numerus terra et cespite tectus erat, pertrahunt, excussisque repente
28*
tor-

220
tormentis omnibus, partem aliquam nostrorum militum in fugam vertunt, ac tura demum,

MDXXVL

perturbatis ordinibus, infeliciter est pugnatum. Ceciderunt multi viri utriusque ordinis
clarissimi, inter quos, ut accepimus, dominus Strigoniensis, Varadiensis, Quinqueecclesiensis, Jauriensis, Canadiensis, Bosnensis.

De domino Colocensi et de Georgio comite sce

pusiensi, capitaneis exercitus, incertum habemus vivant an perierint, nemo tamen adhuc
est repertus, qui eos post funestum hoc prelium se vidisse confirmarit.
Joannes Dragfii, judex curie ac signifer regius, Ambrosius Zarkan, Franciscus Orzak cum
multis aliis opti/nis ac fidelissimis subditis Mtis. regie desiderabantur. Sunt hec nobis
memoratu acerbissima, sed vincit animi nostri dolor et hujus regni consternatio, quam ex
luctuoso interitu regie Mtis. percipimus, omnem dolorem et acerbitatem, cujus casum mi
serabilem et a nobis perpetuo deplorandum maluimus vre. Mti. per hunc nuncium quam
per literas significare. Orbatum hoc regnum est et capite et principibus, hostis omnia
igne et ferro populatur, nullus locus satis est tutus, ubique fuga et miseranda Christia
norum comploratio. Nos hinc, quos possumus, dominos et nobilitatis reliquias atque ipsos
etiam rusticos ad bellum instaurandum et hostem a regno propulsandum per literas hor
tari non desinimus, fratris quoque nostri Sermi. archiducis Austrie presidium, cujus item
provincias Turee jam ex omni parte attingunt, assiduis literis et nunciis imploramus
spemque certam habemus, Sertem. suam non neglecturam hujus regni pericula.

Superest,

u t vra. Mtas. meminerit, quamdiu Sermi. ejus frater ac nepos in hoc regno rerum sint
potiti, cogitet Polonie atque Ungarie fines esse contiguos, nec esse fidendum infidelissimi
hostis paucorum annorum induciis, juvet nos hic saltem rebus et consiliis, quibus fide
salva poterit, nec patiatur, quantum in se erit, regnum hoc nobile et olim florentissimum,
nostro seculo cum evidentissima totius christiane reipublice ruina interire. Reliqua dicet
vre. Mti. nostro nomine egregius Georgiu sSabka, regius secretarius, cui dignetur bonam,
solidam fidem habere.
feliciter.

Cod. R.

Commendamus nos Mti. vre. diligentissime et eam valere optamus

Datum Posonii IX* Septembris.

CLX X X n. Stephaniis Brodericus, Cancellarius Ungarie,

Petro Tomicio, Epo. Yicecaneellario et
Andree Cricio, Epo. Premisliensi.
__

%i

Rmi. domini mei colendissimi.

Servitiis commendatis etc.

* .

. r

Credo fama etiam, que velocis

sima presertim in malis esse solet, preveniet literas has de nostro infelici cum cesare
Turearum conflictu. O nos nunquam minus prudentes, quam tu n c, quum consilia pacis
cum Tureo vestris Dtionibus. non suadentibus solum, sed hortantibus ac rogantibus etiam,
non suscepimus.

Interfui infelicissimo prelio.

Nostrorum vix fuerunt XX milia, hostis

habuit ad ducenta milia, sed que bello essent apta LXXX milia. Nos tormenta bellica
et pauca et ea quoque male parata, ille CD vel circiter bombardis magis quam alio ge
nere virium hostis prevaluit; fusi fugatique sumus, amisso toto fere peditatu, qui fuerat
ad

221
ad X milia hominum, exuti castris, relictis tormentis omnibus. Regia Mtas., quam nostri MDXXYL
non sunt passi ullo modo a prelio abesse, quamvis dispositi fuerant, qui, postquam acies
cepisset inclinari, de salute ejus gererent curam , nondum tamen pro certo sciri potuit
ubi sit. Ego adhuc non desino bene sperare. Multi ex dominis potioribus amissi, ex
episcopis Quinqueecclesiensis, Jauriensis, addunt tertium quoque, sed nescimus adhuc, quis
sit ille, credo esse Vacienseru, dominum Strigoniensem, ajunt, salvum esse, sed ego du
bito; ita enim erat male affectus, u t vix equo insideret. E x secularibus amissos, ajunt,
esse, nam ego hos pereuntes non vidi, dominum Zarkani, Thomam Zeczi, Joannem Paxii;
de domino comite Scepusiensi adhuc dubitatur. Robur militie ungarice salvum adhuc
est, non multi equites meo judicio amissi, non enim visum fuit contra bombardas, que
immunerabiles erant, pugnare, nihil hastis nostris, nihil frameis, nihil aliis telis contra
illas valentibus.
Tureus, habita hac insigni victoria, Budam versus procedit et Budam et totum regnum oc
cupaturus, nemine resistere valente, omnibus huc illuc dispersis et de prelio instaurando
parvam certe spem habentibus. Bohemorum auxilia, que cum dno. cancellario Bohemie
venerant, incipiunt domum redire, verentes, ne ibi motus aliqui oriantur. Nos sumus hic
Posonii cum Mte. reginali, sed paucissimi, dnus. marchio, dominus banus Croatie, ex bello
reversus, dominus T urzo, dominus Vesprimensis. Alii quoque domini hic convocantur,
qui supersunt. Ego heri vesperi huc: applicui, inulta pericula in itinere passus et captus
quoque a nostris de Bohemis dico et pretio redemptus.
Quod ad salutem regis attinuit, nihil pretermisi, quod a me provideri potuit.

Fuerunt de

putati ex primoribus, qui nihil aliud curarent nisi servare regem. Non possum ullo modo
mihi persuadere, eum periisse.

Quid tamen sit in facto, crastinus et perendinus dies in

dicabit. Hec propterea pluribus verbis, licet fessus, scripsi, ut vre. Dtiones. scirent veri
tatem hujus prelii, que revera res ita se habet, ut scribo, et ut Mti. etiam regie, dno.
nostro clementissimo, referant hunc infelicem casum. Que dignetur in quantum potest
curam gerere de hoc regno. Apud dominum meum Christophorum cupio excusari. Non
potui ob celeritatem discessus nuncii, u t volebam , ad suam Illrem. Dtionem. scribere.
Vix hec scribere potui.

Ego redigor ad incitas, amisso episcopatu, prepositura quinque-

ecclesiensi, jam agitur de cantoratu strigoniensi, quem non credo XV dies duraturum,
amissis preterea rebus omnibus, que partim in castris, partim Bude fuerunt. Evasi ia
una diploide et caligis, confugiendum erat mihi ad dominorum et amicorum presidium,
inter quos vras. Dtiones. habeo precipuas.

Sed de his alias.

Mtis. regie, Dtionum. vrarum., dni. palatini humile commendo.

Posonio VI Septembris.

Me in gratiam Serme.
Que optime valeant.

Ex

CLXXXIII.

2 2 2

CLXXXIIL
MDXXVI.
Cod. Korn.

Cricius Tomicio.

Rme. mi dne. Mitto Dtioni. vre. Rme. literas nostri domini Broderici, qui equo in prelio
am;sso v;x pe(Jeg evasit, pedesque et sago indutus Posonium venit.
Accurrit huc a regina Ungarie Zapka et Erasinus, qui has literas mihi reddiderunt, qui
multa narrant aliter quam ille archidiaconus, de rege tamen conveniunt, in quadam aqua
limosa submersum, eumque tunc, cum discederent, venisse ad reginam, qui ejus precipitio
aderat et mortuum palpavit.

Dominum Strigoniensem captum et capite truncatum multa

que alia tristissima referunt. Nondum auditi sunt, cum hec scriberem, conjicio tamen,
illos nihil aliud habere quam preces deferendo celeri subsidio; Ferdinandum quidem, ut
etiam ferat, accingi, sed nullam de illo spem esse. Commendo me humiliter.

E x monte

S. crucis.

CLXXXIY. Sigismundus, Rex Polonie,

Stephano Broderico.
Cod. Korn.

Rde. in Christo pater.

nostri
tatem
fidem
nobis

Audientes vram. Ptem. ex tam ingenti naufragio Sermi. nepotis

et istius regni Ungarie salvam utcunque evasisse, cepimus non mediocrem volup
et in tanto dolore, quo tenemur, quod utique Ptas. vra. incolumis sit, cujus in nos
et observantiam habemus compertissimam. E t proinde rogamus illam describere
non gravetur, quid certi istic sit, cum de salute ipsius Sermi. nepotis nostri, tum

etiam de rebus hostilibus et statu illius regni Ungarie; nam varii rumores huc quotidie
ad nos deferri solent, sitque ejus erga nos propensionis et observantie, qua consuevit.
E t bene valeat.

CLXXXY. P. Tomiczki, Eps. Yicecanceljarius,

St. Broderico, Cancellario Ungarie.
Cod. Kom.

Scripserat non ita pridem Rda. Dtio. vra. ad me et nepotem meum, dnum. Premisliensem,
conjunctim literas, quibus et publicam principis sui et regni Ungarie ac etiam suam pri
vatam calamitatem et ruinam nobis declaravit. Nos tametsi alioqui aliunde jam de iis
dem rebus nuncio accepto, casum tam infelicem non modo regni tam preclari verum etiam
totius reipublice christiane deploravissemus, tamen perlectis vre. Rde. Dtionis. literis, que
certiora et veriora significare videbantur, in gravem luctum et merorem recidimus, ita u t
lacrimas non contineremus.

Sed cum Dei immortalis benignitate v ra Rma. Dtio. per

tot casus et discrimina rerum salva ad tuta loca pervenit, sperandum est, quod idem Deus,
II

223
qui vitam servavit et evadere concessit etiam, quibus rebus pro virtute et dignitate tuenda

MDXXVI.

et servanda opus e rit, benignissime providebit. Ego vero quidquid pro augendis ejus
commodis efficere potero, modo scire possim, quanam ratione id fieri debeat, nihil laboris
et sollicitudinis pretermittam.
De interitu Sermi. dni., dni. Ludovici, regis, tametsi jam propemodum apud nos conclama
tum sit, tamen quia nescio, qui iique non ingrati et propterea non rejecti rumores spar
gantur, fore adhuc nonnullam spem de vita ejus Mtis.
Mtas. dni. mei mittit istuc nuncium cum literis. Ego plurimum rogo vram. Rmam. Dtio

f i

t '

*/ / T l t

nem., ut quicquid certi et explorati cum de his, tum de ceteris habuerit, simul et reliquie dnorum. Ungarorum, quid preseferant, quidve pretendant, quorsum animus et co
gitationes suas dirigant, quid consilii in tam ancipiti fortuna capiant, quem sibi preesse
destinaverint, me literis suis facere velit certiorem. Nam ego principis et regis mei eam
mentem eumque animum esse animadverto, ut regno Ungarie quantumvis lacerato et af
flicto in nulla parte velit deesse, modo qua via quibusque consiliis id adoriri debeat,
edoceretur. Commendo me ex animo vre. Rme. Dtioni., que sit incolumis et felix.

CLXXXVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Antonio Pulleoni, Baroni Burgi, Nuncio apostolico.
Mgce sincere nobis dilecte.

Accepimus infelicissimum eventum Sermi. dni. Ludovici, Un-

Cod. Korn.

garie et Bohemie regis, quanto dolore et amaritudine animi nostri, facilius est unicuique Cod ^
existimare, quam nobis exprimere. E t quia cum de salute illius Mtis., tam etiam de re
liquis rebus, uti se habent, adhuc plane incerti sumus, mittimus istuc nuncium nostrum,
ut de omnibus quam primum certiores esse possimus rogomusque tuam Mgciam., ut nobis
significare velit, quid cum illius Mte. et statu istius regni sui agatur, detque operam copsilio et adhortationibus suis cum apud Sermatn. istam reginam, tum etiam reliquos dnos.
et proceres subditos ejus Mtis., ut pro amore domini sui et sue ipsius et patrie sue sa
lutis causa curare velint, quo id quod reliquum salutis et opportunum facto adhuc restare
videtur, non preterm ittant, sed quam primum quicquid consilii et auxilii prestari possit,
pro conservandis istis regnis in tanto communi casu non desint officio et debito suo.
Sanctissimo etiam dno. nostro significet citra moram tua Mgcia. hunc tantum casum non
solum regnorum istorum, sed etiam totius reipublice christiane, ut jam tandem illius Sctas.
adnitatur, illam tamdiu parturitam expeditionem adversus hunc hostem ad effectum dedu
cere et bella intestina Christianorum sopire, ne quod nobiscum nunc agitur, brevi et ad
ejus sanctam sedem et reliqua regna christiana evertenda hec tempestas perveniat. Faciet
tu a Mgcia. pro sua fide et sedulitate et communi bono, quam in illa semper cognovknus,
nos vero modis omnibus, quibus poterimus, deesse nolumus, ut debemus regno isti
Ungarie et reipublice christiane, utcunque hec alea fortune sese verterit.

Bene valeat

tu a Stas.

CLXXXVII.

224

CLXXXYII. Sigismundus, Rex Polonie.

Georgio, Comiti Scepusiensi,
Alexio Thurzo, Joanni Burnemisse,
Georgio, Marchioni Brandeburgensi.
MDXXVI

Spectabiles et Mgce. etc. Nunciatus est nobis infelicissimus eventus cura Tureis Sermi. dni.
Ungarie et Bohemie regis, nepotis nostri charissimi, et tanta clades, quam ejus Mtas. cum
exercitu suo accepit, u t etiam de ejus propria salute hactenus nihil constare possit. Quo
acerbissimo casu non solum ejus Mtis. sed etiam universe rei christiane accepto ingenti
dolore perculsi sumus; et ne pessimis his successibus pejores adhuc succedant maxime
timentes, tuam Mgciam. hortamur, u t pro amore domini sui et sue ipsius patrieque sue
salutis causa curare velit una cum aliis fidelibus subditis sue Mtis., quo id, quod reli
quum salutis et opportunum factu adhuc restare videtur, non preterm ittatur, sed quam
primum quicquid consilii et auxilii per illam prestari potest pro conservandis istis regnis,
in tanto communi casu non desit officio et debito suo pro illa fide et virtute, quam
semper erga illius Mtem. et rempublicain pre se tulit.

Nos vero modis omnibus, quibus

poterimus, deesse nolumus u t debemus et illius Mti. et regnis ejus, utcunque hec alea fortune sese verterit. E t bene valeat tua Mgcia. ac nobis quam primum significare velit,
quid istic in tam afflictis rebus agi et opportunum esse cognoverit.
cio nostro intelliget.

Datum.

CLXXXVIII.
Co<L Korn.
Cod. R.

Cetera ex hoc nun

Alexius Thurzo Sigismundo, Regi.

Serme. princeps et dne., dne. mihi gratiosissime. P ost servitutis mee perpetue in gratiam
Mtis. vre. humillimam commendationem. Accepi honore, quo debui, literas Mtis. vre.
Serme., quas per hunc suum cubicularium Mtas. vra. ad me dedit, ex quibus ultra alia
plurima argumenta facile perspexi, quanta benignitate Mtas. vra. me prosequatur; quod
ego quo genere servitutis mee possim a Mte. vra. promereri, non reperio; dabo tamen
operam pro virili mea, ut saltem aliquam partem tante in me benignitatis perpetuis meis
servitiis promerear.

Perscripsi proximis his diebus Mti. vre. per cubicularium regium id

quod de Mte. regia, dno. meo clementissimo b. m. nepote vre. Mtis. dubio rumore fere
batur. Expectavimus hactenus feliciora, sed jam proh dolor! pro comperto est, quod
Mtas. sua strenue et insigniter cum hoste pugnando, inclinata acie nostrorum nostrisque
in fugam conversis, equo, cui insidebat, graviter in prelio vulnerato, volens tandem m a
nus hostiles nonnisi tertiusmet effugere, in quadam profunda fauce Danubii una cum equo
decidens miserabiliter extinctus est. Quo casu infelicissimo regis optimi et hostis trucu
lentissimi metu adeo tota fere Ungaria concussa et consternata est, ut, si Dei benigni
tate et Mtis. vre. Serme. ac Christianorum principum ope adjuti non fuerimus, actum sit
O
de

225
de nobis et de tota ista patria.

Cesar Turearum, capta Buda, una cum suo exercitu di- MDXXVI.

citur pontem in Danubio prope suburbium extruxisse Danubiumque transivisse et jam

majorem partem Ungarie ulterioris, h. e. ejus partis, que est ultra Danubium, nobilissi
mas regiones usque Jaurinum depopulatus est et omnia igne exussit. Nunc, combustis
civitatibus Budensi et Pestensi et pertransito Danubio, nemini satis compertum est, quid
hostis immanissimus statuerit et quo profecturus sit.

Habet pre oculis duas vias, et nos

tra opinione aut iturus est ad expugnandam Transilvaniam , vel recta per citeriorem Da
nubii partem rediturus ad sua, et quidquid est intra ambitum fluviorum Danubii et Ticie
ferro et igne in regressu devastaturus et tandem Danubium trajecturus et fortasse in
castris vel Villack aut Varadini P etri, vel Nandor albo firmatis presidiis in arcibus seu
castris suis hiematurus.

Sed id nemini recte constat.

Nihil est, quod ille perfidissimus

hostis ferro et igne non devastet, viros et mulieres passim promiscue cedit, pueros ac
puellas secum captivas ducit. Hinc etiam citra Danubium a Vacia usque ad loca lon
ginqua omnia ussit.

Exercitum suum fere omnem dicitur habere in campo Rakosz prope

civitatem Pest-B ude, nihil intactum dicitur reliquisse, preter castruin regium, quod quam,
diu duret, nemo divinare potest.

Mtas. reginalis, dna. mea clementissima, est nunc hic

Posonii cum his dominis: palatino, episcopo vesprimensi, cancellario regio et epo. vaciensi.
Sun hic et ego cum Mte. sua, ob amissum dominum meum clementissimuin obque cla
dem nostrorum de devastatione patrie hujus mee acerbitate et dolore confectus, nescimus
quid consilii sit nobis tam subito capiendum. Nam major pars dominorum Ungarorum in
illa proxima clade miserabili interiit, alii, qui supersunt, sunt hinc inde dispersi, nec licuit
hactenus illis propter hostem, qui nos nunc ab invicem secrevit, in unum convenire, ut
potuissemus de salute nostra jam reliqua in medium consultare.

Ego quidem, gratiosissime

domine, omnem substantiam meam ad regias necessitates et conducendas gentes in proxi

mam expeditionem contra hostes consumpsi, nihilominus tamen, quicquid est mearum
virium, quicquid opere ac laboris, paratus sum pro tuenda salute hujus patrie mee im
pendere. Sed jam facile credi potest, quod nostris propriis viribus, ita afflictis et con
tritis, non possit unquam tanto hosti obsisti aut Ungariam salvam permanere, cum hosti
jam omnia pateant sintque pervia, nisi post Deum a Mte. vra. et a christianis principibus
nobis succurratur.

Non parum spei erat in dno. vojevoda nostro Transilvanie, qui adhuc

omnem exercitum suum salvum et integrum habet, sed nihil potuit adhuc nobis constare,
ubi locorum sit et quidnam pre se habeat.

Quicquid erit in posterum, quo se status

omnium istarum rerum verterit, tanquam deditissimus et fidelis servitor Mti. vre. per
scribere non pretermittam. Interea Mtas. vra. dignetur nobis et huic lacerate patrie ope
et consilio suo adesse. Agitur etiam per reginalem Mtem. apud fratres suos Sermos.
principes, Carolum, imperatorem, et Ferdinandum, archiducem Austrie, et alios statu 3 im
perii pro ferendis auxiliis. Cum hoste autem jam ista hieme confligi non potest. Non
videntur alia remedia, nisi firmare castra in confiniis, si non recuperabuntur. Non est
aliqua spes, posse hoc regnum stare diutius; amisso regno hoc quod Deus opt. max.
procul avertat quid vicinia regna et provincie deberent sperare, Mtas. vra. facile ju
dicare potest.
Acta Tomiciana.

Ego me et perpetua servitia mea rursus in gratiam Mtis. vre. humillime

Tomus VIII.
29
com-

226
MDXXYl

commendo. Quam Deus opt. max. felicissimam et incolumem conservet.

beati Michafilis, archangeli.

Posonii in festo

CLXXXIX. Brodericus, Cancell. R. Ungarie,

Petro Tomicio et A. Cricio, Episcopis.
Cod.

Kora.
Cod. E.

R mi. dni. mei colendissimi.

Scripsi his diebus ad vras. Rmas. Dtiones. ex infelici bello re*

. .

versus et descripsi infelicem nostrum casum. Postea cesar Turearum cum Budam venis
set, ponte super Danubio facto, exercitum in ulteriorem ripam totum tra d u x it, Buda,
Pesto et omnibus vicinis oppidis et villis combustis et spoliatis, sola arce et secessu
Niekensi salvo atque illeso relicto, discessit, ut intelligimus, Varadinum Petri versus, ibi
vel in Belgrado hibernaturus. Viszegradi castrum, strigoniense, komarense, Thata salva
permanserunt et alia superiora penes Danubium. Preterea omnia, que sunt ultra lacum
Balatonem, item patria mea Sclavonia tota ultra Danubium inter Titiam et Danubium.
Quo sit se moturus, quid acturus, quantum damni allaturus, incertum adhuc est.
Dnus. meus Strigoniensis, dnus. Colocensis, Varadiensis, Quinqueecclesiensis, Jauriensis,
Bosnensis, de secularibus vero dnus. comes Scepusiensis, Dragfii, Sarkan, Thom. Zeechi,
Gabriel Perinii, Corlathki, dnus. Trepka, Ilampo, Orzach et multi alii desiderantur.
Quid cogitent vre. Dtiones. de nobis, quid de se, incerti sumus, ego vero rerum omnium
vestrarum incertissimus, ut qui a pluribus mensibus ne jota quidem percepi. Me vris.
Dtionibus. humiliter commendo, que optime valeant. Posonii die IIa Octobris.

CXC. Sigismundus, Rex Polonie,

Nobilitati Regni Ungarie.
Cod. Koru. Generosi, egregii et nobiles sincere et grate nobis dilecti.

Jam tandem certiores facti su

mus, Sermum. olim dominum Ludovicum, Ungarie et Bohemie regem, nepotem nostrum
desideratissimum in hoc funesto et inauspicato conflictu cum Tureis interiisse, quo mise
rabili eventu non solum gravissime dolemus christianum principem et nepotem nostrum
charissimum interiisse, verum etiam angimur et solliciti sumus impense, quod intelligamus,
quanta ex hoc casu primum isti regno Ungarie et aliis ei contiguis, deinde toti Christia
nitati ruina impendeat.

Novimus enim hostis hujus institutum, u t per has regiones adi

tum sibi ad reliqua omnia regna et dominia christiana occupanda paret. Quare cum in
memoria habeamus et habere semper volumus vestrum singularem affectum et fidem cum
erga Sermos. olim reges vestros, Vladislaum, fratrem, et Ludovicum, nepotem nostrum,
tum etiam erga nos ipsos, et proinde omnem statum et fortunam vestram cum nostra et
subditorum nostrorum communem reputantes, presertim cum etiam omnino hostis est
hi r)

t:\'

'T

com-

227
communis, hortamur vos e t plurimum rogamus, ut, dura adhuc licet, quam diligentissime
consulere velitis cum aliis vicinis et fratribus vestris de hoc regno Ungarie, in tanto dis

MDXXVI.

crimine existenti, salvando. Perpendatis hostilem potentiam et fortunam illi nostris pec
catis nostraque negligentia et dissidiis intestinis faventem, cui si concordibus et unitis
viribus horum regnorum non resistetur, actum de nobis omnibus brevissimo tempore, non
dubitetis. Nos, ut per nuncium vestrum a nobis petiistis, parabimus pro virili nostra et
ut in celeritate fieri potuit, suppetias vobis laborantibus. Sed cum interim edocti simus,
hostem discessisse seroque ipsas suppetias futuras, consultius judicavimus, illas pro alia
necessitate reservare. Et omnino persuasum habeatis, quod quantum nostris regnorumque ac dominiorum nostrorum viribus et facultatibus prestare poterim us, nullo unquam
tempore et eventu vobis et regno isti Ungarie consilio et auxilio nostro deesse volumus.
Nunc de his, que nos sollicitant et huic potissimum ac aliis regnis vicinis impendere vi
demus, admonendos vos eo animo duximus, quem erga vos gessimus semper benivolentem et faventem. Postulamusque a vobis, u t quorsum ipsi hostes se converterint, ubi
suas stationes habeant, quid agant, quidve moliantur, nos reddatis certiores. Cracovie
XI* Octobris.
t#

'

^ t

i .

/ *

CXCI. Copia literarum Prefecti arcis Jauriensis.

Corpus Ludovici, Regis, inventum et sepultura facta.
Servitiorum meorum humillimam post commendationem. Rme. dne., domine gratiosissime. c0d Kora.
His diebus Serma. reginalis Mtas. Ulricum Cietrzicz cura quibusdam aliis fidelibus ser- Cod' R
vitoribus suis ac literas ad me miserat mandaveratque, ut ipsi Cietrzicio pro requisitione
corporis Mtis. regie, dni. gratiosissimi, fel. m. proficiscenti XII equites meos darem ac cum
ipso in eum locum mitterem. Quamvis hoc tam arduum negotium proceribus regni Un
garie attingeret, ego tamen juxta mee fidelitatis exigentiam nolui Mti. sue medio tantum
familiarium et servitorum meorum servitia exhibere, verum in persona mea propria cum
eodem Cietrzicz ad hoc ipsum peragendum profectus sum.

Noverit autem Rma. Dtio.

vra. dicta et relata omnia memorati Cietrricz fuisse verissima, nam dum loco appropin
quaremus necdum tamen attigissemus, Cietrzicz a longe locum mihi demonstravit.
nanter illuc venimus, equum mortuum in luto et paludibus comperimus.

Festi

Cietrzicz cor

pus regie Mtis. illic esse arbitratus, spretis paludibus luto se injecit, sub equo corpus
regium cum reliquis comitibus quesivit nec reperit, arma tamen sue Mtis. ibidem invenit,
paululum inde progressi corpus unum exangue vidimus, quod versando cognovimus cor
pus esse Trepka, magistri curie regie. Multa denique corpora diutius versantes, regium
corpus inter illa non reperimus, non longe sub quodam portu quandam sepulturam no
vam vidimus et quasi divino instinctu humatum corpus Mtis. sue regie cognovimus.
Accurrimus omnes, ante omnes alios Cietrzicz unguibus suis terram cepit fodere, nos
quoque similiter primum a parte pedum aperta sepultura dextrum pedem hominis sepulti
29 *
Cie-

228
MDXXVi.

Cietrzicz arripuit, aqua duorum pileorum diligentissime lavit, signumque, quod Mtas. re
gia in dextro pede habebat, deprehendit exclamavitque voce m agna: hoc est regie Mtis.,
domini mei semper gratiosissimi, certissimum corpus! Effodimus caput primum et ora
abluimus pulcherrime, per ea signa, que regia Mtas. in dentibus gerebat, se esse indica
vit. Teges quidam erat nobiscum ductus, quem distendimus et in eum corpus Mtis. sue
deposuimus, aqua pura abluimus. Absit adulatio et Rma. Dtio. vra. credere dignetur,
nunquam vidi corpus exangue hominis tam incorruptum tamque non fastidiosum et minus
terribile, nulla enim corporis sue Mtis. pars coruptionem aut feditatem aliquam habebat,
nec minimum vulneris etiam preter unum exiguum in quantitate unius aurei. Postea cor
pus regium in linteamen m undum , quod ego ex Jaurino propter hoc ipsum sumpseram,
involvimus ac scrinio, quod similiter ex Jaurino duxeram, imposuimus, Deoque opt. max.
opitulante ubique magna et optatissima pace venimus. Dum autem Albam regiam appulimus, preeurrit Cietrzicz et hec ipsa judici civitatis aliisque omnibus declaravit. Illi, ut
decuit, cum omni clero et populo magna cum processione civitatem egressi, regio funeri
obviam venerunt. Demum corpus Mtis. sue civitatem induximus et in domo prepositure
albensis in quadam testudine magno honore deposuimus, aperto scrinio; regium corpus
judici civitatis ostendimus, cognovit et ipse suum dominum. Mox occlusimus ac Martino
Harwath custodiendiim reliquimus.

De quibus omnibus ipse Cietrzicz, presentium exhi-

bitor, vre. Rme. Dtioni. latius explicabit.

E x arce Jauriensi fer. VI* post fest. S. Luce,

evangeliste.

CXCII.

Qui in bello perierunt.

Ex Ecclesiasticis.

Cod. Kom.

Ladislaus Zaltanus, archiepiscopus strigoniensis et. Primas.

Paulus Totnori, archieps. colocensis, generalis capitaneus exercitus.
Franciscus Perenii, eps. varadiensis, filius palatini defuncti.
Philippus More, eps. quinqueecclesiensis.
Blasius Paxi, eps. jauriensis.
Franciscus Czahali, eps. canadiensis.
Georgius de Palina, doctor, eps. husnensis.
Ex episcopis e prelio evaserunt.
Zagrabien. Vacien. Nitrien. Segniensis Brodericus, Sirmien., qui et cancellarius, epi.
Non i n t e r f u e r u n t E p i s c o p i .
Agriensis, Transilvaniensis, Tminiensis.
Ex

229
Ex Secularibus perierunt.

MDXXYI.

Georgius, comes scepusiensis, frater vojevode transilvaniensis, capitaneus exercitus generalis,

collega domini Colocensis.
Joannes Dragffi1), judex curie regie, quod est secundum post palatinatum in regno officium.
Ambrosius Zarkan, comes Zaladiensis, baro.
Petrus Korlatkewi, magister curie regie.
Andreas Trepka, magister curie reg ie, baro.
Antonius Paloczi, comes baro.
Gabriel Perini, comes baro.
Mathias Zlinii, comes de Frangepan ibus.
Franciscus lianto , baro.
Sigismundus Bamffi, baro.
Thomas Zer.hi, comes baro.
Laurentius Bamffi, baro.
Joannes Batiani, cubicularius, baro.
Simon Horwath, magister pincernarum, baro.
Nicolaus Tharczaj, capitaneus cubicularius.
Georgius Orloffit, 2) capitaneus segniensis.
Joannes Paxii, comes tolnensis.
Franciscus Balossa. 3)
Frater Pauli Bakith.
Franciscus Czaki.
Stcphanus Haczel, castellanus posoniensis.
Capti.

Michael Fecketcff, cubicularius.

Bartholomeus Mailini, cubicularius, prefectus annone.
Primores ex Nobilibus cum cubiculariis et aulicis regiis circiter quingenti.
Secretarius regius unus.
Equitum quot milia perierunt vix possumus adhuc conjicere, debent esse ad milia
quatuor.
Peditum decem milia cum suis capitaneis.
Curruum circa quinque milia.
Equorum currilium circiter quindecim milia.
Tormenta majora bellica octoginta quinque.
Minora, que nos barbatas pragnenses appellamus, quingenta.
Naves onerarie ducente.
( H .bo*)) JsmO (*
>) Cod. R Drayffi.
*) Oxlochwit (Cod. R.)
*) (Bulassa. Cod. R.)

.IIIOXJO

Inter-

230

Interfecta prope Strigoniuin rusticorum quinque milia.

MDXXVI.

Partim capti partim interfecti per Ungariam in diversis locis usque ad ducenta
*

milia.
ni

Ex secularibus redierunt.

Dominus Stephanus de Bathor, palatinus regni Ungarie.

Do.

Franciscus de Batian, banus Croatie.

Do.

Petrus Perinii, comes temesiensis, baro.

Do.
Do.
Do.

Andreas de Bathor, comes, baro.

Ladislaus More, magister dapiferorum, baro.
Emericus Orzak, *) magister cubiculariorum, comes, baro.

Do.

Petrus Erdendi.

Do.

Joannes Bamfi, comes, baro.

Do.

Casper Raskai.

Do.

Joannes Tahi, baro.

N on i n t e r f u e r u n t prelio ex S ec ul a r ib us .

Joannes de Zapola, comes scepusiengis, vojevoda Transilvanie.

Georgius de Bathor, magister agasonum regalium, valetudinarius.
Michael Orzak, 2) baro, valetudinarius.
Caspar Schumi. 3)
Caspar Horwath, magister dapiferorum, baro.
Joannes Czapo, 4) baro, relictus ad custodiam Sclavonie.
E x comitibus Croatie nullus interfuit preter Mathiam Zliny suprascriptum , quia tarde
venerant.
Despotus Rascie etiam non interfuit, quia deputatus ad custodiam Posseghe 5) erat.

*) Ornat.

(Cod. R.)

) Ornat.

(Cod. R.)

) Sszumy.

1 i H l l

(Cod. R.)

Gappo.

(Cod. R.)

) Pozege.

(Cod. R.)

CLXCIII.

231

boirf

m V

aut -

, .

-i

-H

o' idfri r :

vlJ u iiooq|A

CCXCIX. De conflictu Ungarorum cum Tureis ad

Mohacz verissima historia Stephani Broderici, Epi. Yesprimen., Cancellarii Ungarie.
In hac pugna rex Ludovicus cum exercitu victus interiit.
Ad

Lectorem.

Opere pretium fore putavi, si bellum, quod divus Ludovicus, Ungarie et Bohemie rex, unicum hoc seculo nostro rare probitatis exemplum, cum Solimano, potentissimo Tureorum
imperatore, majore animo ac necessitate, quam vel viribus, vel eventu proxime gessit, et
in quo interiit, breviter describerem, eo etiam consilio, quod video esse nonnullos partim
qui hec aliter, quam acta sunt narrent, partim qui nostros, alius aliam ob causam crimi
nari non cessent atque hunc infelicem pugne eventura non solitis rerum humanarum ca
sibus , sed nostrorum culpe falso adseribere nitantur.

Miseram humane calamitatis sor-

tem! utpote que non solum ipsa per se sit satis gravis et erumnosa, sed etiam quod
omnia, que vel fieri vel vitari potuisse videantur, soleant calamitatem passis imputari,
idque quandoque per ludibrium. Nos quoque, ut video, et rex noster inclitus, qui caput
suum non dubitavit pro Christi religione et pro aliis Christianis ponere, de hoc tam bono
et sancto opere non solum non laudamur, sed etiam lapidamur, et non saltem misericor
diam aliquam tante nostre miserie ab iis, pro quibus hec passi sumus, meremur, quibus
haud scio an aliud jure imputari possit, nisi quod ab eo tempore, quo Christi, Dei opt.
max. ductu ex Scythia venimus et fidem Christi professi sumus, semper scutum et cli
peus omnium aliorum Christianorum, et quod in hoc preclaro nostra sententia
Christianitatis obsequio duos jam reges, ambos eadem Jagellonia stirpe prognatos, tot
preterea utriusque ordinis principes viros, tantum nobilitatis et militie, tantam et tam in
numerabilem populi multitudinem amisimus, ipsis interim si Deo placet bella plus
quam civilia ac plus quam fraterna inter se gerentibus et uno in alium culpam hujusmodi
bellorum rejiciente.
autem dicimus:

Potuissent, dicet aliquis, multa in hoc bello melius provideri; nos

nullum adhuc fuisse neque ita potentem neque tam felicitate preditum

vel regem vel populum, qui non adversam etiam aliquando fortunam sit expertus.

Nos

posthac etiam preciarum actum iri cura christiana republica putabimus, si reperiet nationem aliquam, que eam per quingentos amplius annos suo sanguine et suo privato sumptu
ab externis hostibus tueatur.

Sed omissis his licet justissimis querelis, ad rem nostram

redeamus. Descripsimus hec revera ita ut ea agi vidimu3. Si stilus videbitur, sicuti est,
incomptior, scimus, non deesse plures et in Ungaria et in Polonia natos, qui poterunt
hec si volent exornare, quod si faciant, tantum abest, ut molesto id animo simus laturi,
u t eos etiam ad id vehementer hortemur et gratias eis sumus hoc nomine acturi, dum
modo non recedant ab hac rei geste veritate; nobis sat fuerit, illis materiam tantum de
disse rudem, illorum dolabris et asciis levigandam et expoliendam.
r

Appo-

MDXXVT,
iJod. Korn.
Cod

232
MDXXVI.

Apposuimus hic statim a principio nomina eorum, qui tunc majores magistratus erant, quod
per hos magna ex parte acta sunt omnia. Bene vale, lector optime et boni omnia consule.
Narratio

rei

geste.

Regnabat eo tem pore, quo Ungariam Solimanus, Turearum imperator, validissimo exercitu
est aggressus, qui fuit annus a Christi nativitate sextus et vigesimus supra millesimum
et quingentesimum, Ludovicus, ejus nominis secundus, Ungarie et Bohemie rex, Vladislai
ex Anna de Candale Galla filius. Qui, patre in etate pupillari orbatus, agebat eo tem
pore, quo bellum est ei per Tureum motum, primum et vigesimum annum. Fuerat ei
paucis mensibus ante patris mortem desponsata Caroli, imperatoris et Ferdinandi, arcliiducis Austrie, soror Maria, quam statim, u t ad annos pubertatis pervenit, duxit in uxo
rem , sorore sua natu majore Anna eodem tempore Ferdinando in matrimonium data.
E rat Ludovicus juvenis procerus forma corporis supra alios equales egregia, nature sin
gulari bonitate et preclara indole virtutis ita insignis, u t si eum ad maturiorem etatem
pervenire contigisset, habuissemus in eo procul dubio longe optimum ac prestantissimum
principem.

Ingenio erat miti admodum ac minime feroci, ad omne rectum et honestum

mire flexibili et sua etiam sponte proclivi, preterea armorum tractandorum, equitandi, ve
nandi et alia hujusmodi juvenilia ac militaria opera exercendi studiosus, verax, constans
et secreti, si quod ei credidisses, tenacissimus.
E ra t eodem tempore comes palatinus regni, que prima est a rege inter seculares dignitas,
Stephanus Batori, qui sub Mathia, rege, impigre et magna cum laude rem Transilvanie
administrabat, ex fratre Andrea nepos.

Transilvanie preerat Joannes Zapoly, comes seepusiensis, is qui paulo post regnum est adep
tus, a patre Stephano in amplissimis opibus cum fratre Georgio relictus, tanta apud no
bilitatem gratia et favore, ut jam inde a puero omnes eum veluti regni successorem, si
illud herede legitimo vacuum remansisset, observarent, in eum unum omnium oculi essent
conjecti.
M ajori Valachie, que Moldavia, Stephanus, minori, que Transalpina vocatur, Badul, vojevode
imperabant, uterque regi Ungarie subjectus.
Banus Dalmalie, Croatie et Sclavonie tres he provincie ab uno magistratu regebantur,
quem nos maritimum prefectuin dicimus erat Franciscus Batiani, obsequiis familiaribus
juvenis olim regi adhuc puero conciliatus.
Arcem Temesiensem et eas regni partes, quas inferiores vocamus, Petrus Pereni tuebatur; et
is coronam regni post mortem patris Emerici Pereni apud eum relictam, cum eo, quem
diximus, Joanne Zapoly, comite scepusiensi, servabat.
Sirmio et ei regni parti, que inter Savum et Dravum per ripam Danubii jacet, Paulus Thomori, archieps. colocensis, preerat, ex ordine eorum, quos fratres minores vocamus, vir
strenuus et qui antequam eam religionem intrasset, plurima exhibuerat nec modica sue
virtutis argumenta, sepius cum hoste congressus; vacante postea archiepiscopatu colocensi
cum ea loca, amisso paulo ante Belgrado, non minus defensore quam sacrorum ministro

-<<!'!A

indi-

233
indigere viderentur et postulatum fuisset in publico regni conventu ab omnibus, ut Pau- MDXXVi.
Ius e religione si exire abnueret, etiam vi et autoritate summi pontificis extractus, illi
ecclesie illisque locis ab hoste defendendis preficeretur, diu multumque non simulate re
luctatum, tandem voluntati regis ac regni parere coegerunt. In qua prefectura confessione
omnium, perperam etiam de eo judicantium ut nulla excellens virtus sine invidia est
ita se gessit, ut nihil penitus pretermiserit, non solum, quod ad strenuum militem et im
peratorem, sed etiam quod ad virum religiosum et bonum archiepiscopum pertineret, ni
hil de priore vite austeritate neque in cultu corporis neque in una alia re remittens aut
immutans.
Comes Christophorus de Frangepanibus ante menses aliquot ab obsequiis Ferdinandi, archiducis, magnis promissis ad obsequia regni accersitus, quum postea loco beneficii, quod
expectabat, injuria non mediocri affectus fuisset, illuc unde venerat ad Ferdinandum
rediit.
Cancellarii munere fungebatur Stephanus JBrodtricus, in ea parte superioris Pannonie natus,
que nunc peculiariter Sclavonia appellatur, ad eum magistratum ex legatione romana,
quam tunc obibat, paucis ante mensibus accersitus majore ad bene gerendum animo quam
facultate.
Thesaurarii magistratus erat penes Alexium Thurzonem, hominem, u t opinio multorum de eo
erat, predivitem et eo magistratu aliquoties antea diligenter functum.
Joannes Burnemissa posoniensis et budensis arcis prefectum agebat, non parve apud regem,
quem ab incunabulis educaverat, in rege in hanc vel in illam voluntatem movendo autoritatis; apud alios fere omnes magne venerationis cum ob senium, tum propter innate
cujusdam serenitatis et bonitatis ac illibate in regem fidei opinionem.
Hi fere, quos diximus, erant tunc publici magistratus. Ceteri prelati et barones suis quis
que privatis rebus operam dabant preter Ladislaum Zalfcanum, archiepiscopum strigoniensern, regni primatem et supremum cancellarium, qui licet paucis ante mensibus, vel quia
aliter facere non poterat vel quietioris vite studio, sigillum regium, quod secretum vocant,
in manus regias tradiderat, quod Stephano Broderico fuit datum; penes hunc tamen adhuc
magna pars autoritatis residebat, res hujus etiam nutu pro magna parte regebantur, cui
ob dignitatem, prudentiam etatem et rerum , quas longo tempore administraverat, agen
darum peritiam, rex adhuc inter omnes plurimum tribuere videbatur, presertim ubi de
summa rerum agebatur.
E t is fere erat status rerum in Ungaria, quando nunciatum est regi Ludovico, Solimanum,
pace cum omnibus finitimis in annos plures firmata, arma infesta contra se terra aquisque
movere. Cui ad id faciendum magnam prebebat opportunitatem Belgradum et Sabacz, pau
cis ante annis in potestatem redacta, Zalankemen et omnibus aliis oppidis citra Savum
eodem tempore dirutis usque ad Varadinum Petri, quem totum tractum nos, durari te ad
huc antiquo vocabulo, Sirmium appellamus. Que res talem hosti aditum in Ungariam
patefecerat, ut quoties Savum transire et in Ungariam irrumpere vellet, egre posset ab
eo prohiberi. Preerat tunc ei Pannonie inferioris parti, quod superius dictum est, Paulus
Thomori. Qui ubi exploratum habuit Turee in Ungariam adventum, non contentus id per
V Acta Tomiciana. Tomua VILI.

jjq

li -

234
MDXXVI.

literas et nuncios sepe antea regi significasse, conscensis raptim levibus curribus, quos
nos a loco Koczi appellamus, XX* Marcii ad regem, tunc Vissegradi agentem, repente
advolat, adventum et apparatum hostis ac pericula, que regno immineant, edocet, suarum
ad hostem reprimendum virium imbecillitatem, celeritate opus esse ad arcendum hostem
Savi apud Belgradum transitu, quam rem, si in tempore provideatur, tametsi difficilem, non
tamen prorsus factu esse impossibilem. Si ad id necessaria sibi dentur, suam operam
pollicetur.
Rex his motus rebus et quod adventus Turei ex pluribus etiam locis vehementer confirma
batur, ex eorum consilio, qui presentes aderant, conventum publicum indicit ad diem divo
Georgio, que proxima erat, sacram. Ad quem quum frequentes omnes omnium provin
ciarum ordines convenissent, decernuntur ibi ea, que ad regni defensionem pertinere vi
debantur; illud inprimis, ut ad diem visitationis gloriose virginis Marie, h. e. ad secundam Julii diem omnes regni proceres, tam ecclesiastici quam seculares, et universa nobi
litas viritim cum certa rusticorum parte Tolnam armati conveniant, hosti inde cum rege
obviam ituri, rex interim ad bellum necessaria paret, principes christianos, maxime vicinos, per oratores periculi communis adm oneat, Bohemos item Moravos et Slesitas tam
nunciis quam literis urgeat ad auxilia debita et alia sibi ad hunc rem promissa prestanda,
neque obmittat pontificem romanum urgere, quantum maxime possit, ad eam pecuniam,
quam in Ungaria ad militem conducendum pontifex habeat, adaugendam; nam de rege
Polonie Sigismundo alia prorsus ratio esse videbatur:

quod is fedus cum Tureo paulo

ante pepigerat, extremum excidium a suis regnis, quando aliter inter tot christianorum
principum dissidia non posset, vel hoc pacto avertere conatus, neque videbatur princeps
integerrimus et fidei observantissimua contra confederatum principem auxilia ulla prestiturus. Eadem ratio de Venetis erat.
Permittitur preterea in eodem conventu regi, ut si ob erarii publici penuriam, quod mala
administratione eorum, qui Reipublice profuerant, penitus exhaustum erat, videretur ei
thesauri ecclesiastici pars aliqua attingenda, id ei facere liceret.

Quod ut fieri sine noxa

aliqua posset, romanus etiam pontifex suo jam diplomate indulserat.

Designantur postremo preter illos, quos domi habebamus, duo huic bello gerendo duces:
comes Christophorus, quem jad Ferdinandum rediisse superius diximus, et comes Nicolaus

de Zolyom.
Cum hec et plura alia in hunc modum essent in conventu illo generali constituta, rex om
nibus rebus rite constitutis conventum dimisit, ipse, que statuta erant, exequitur. Primum
omnium scribit de his periculis ad oranes principes christianos, omnium auxilia implorat,
maxime cesaris Caroli et regis Gallorum, Francisci, paulo ante ex captivitate in ljberta.
tem restituti, utrumque summis precibus obtestatur, ne se in tanto periculo et discrimine
deserant. Regi Gallorum et illud in memoriam reducit, quid sibi in oppido Piczigetone
captivus per oratorem suum de defendenda Ungaria et de ferendis, si Deus eum pristine
libertati restituisset, suppetiis promiserit: nunc esse tempus, ut promissa hujusmodi per
solvantur, quando et ei facta esse divino munere eorum adimplendorum potestas et sibi
extrema immineret eorundem reposcendorum necessitas. Mittit preterea oratorem expedi
ti
1
tum

235
tum ad 9ororinum suum, principem Ferdinandum, ac ad alios imperii principes, qui tum MDXXV?
Spire conventum imperialem agebant.

Mittit in Bohemiam, Moraviam et Slesiam.

Agit

cum Joanne Antonio , barone Burgi, qui tunc pontificis nomine apud regem oratorem age*
b at, ut instet apud pontificem pro majori pecunia ad tantum onus belli sustentandum
suppeditanda. Preficit argenti dimidie ex ecclesiis recipiende Ladislaum Macedonium,
paulo ante ex episcopo sirmiensi prepositum quinqueecclesiensem in gratiam cancellarii
factum, cum pluribus aliis; Nicolaum vero Gerendi argento huic vel in monetam cudendo,
vel ex assensu oratoris pontificii ad hos tantum belli solos usus militibus distribuendo. Exi
gitur preterea per thesaurarium pecunia ab abbatibus, prepositis, capitulis, a civitatibus,
quas appellamus liberas, a Saxonibus, a Transilvanis, a Judeis, conquiritur undique ner
vus belli ita, ut intra paucissimos dies collecta sit in hunc modum non parva vis pecu
niarum in eosdem, quos diximus, belli usu9 distributa.
Veniunt interim assidue modo litere, modo nuncii ab archiepiscopo colocensi, a vojevoda Tran
silvanie, ab aliis, Tureum jam Belgrado appropinquare et aliquam partem copiarum, que
r' preinissa erat, jam Savum transire. Que res acriores addidit regi et iis, qui apud regem
erant, stimulos rerum omnium approperandarum et ante omnia hostis, quando jam Savi
transitu arceri non posset, a Dravi transitu prohibendi.
Verum hic locus postulare videtur, quum sit sepe tam Savi quam aliorum fluminum et lo
corum mentio facienda, u t situm universe Ungarie et maxime eorum locorum, per que
hostes contra nos venit, per que nos illi obviam processimus, ubi prelium commissum sit,
breviter explicemus.
Hungariam igitur totam, quam nunc vel ab Hunnis vel ab Hungaris populis ex Scythia certe
profectis, qui eam incolunt, ita appellari constat, Danubius, omnium quos Europa habet
fluviorum maximus, in monte nigro ortus ex Germania defluens, inediam interfluit ac
inter duas partes scindit, in citeriorem et ulteriorem (nam nunc
f que regni sedes est, essemus). Citerior <*a est, ubi olim Pannonie
Ungaria Danubio, ab Austria et Norico radicibus Cedi sic olim
Dravo, a Bosna et Itascia Savo fluminibus terminatur. Nam in

ita loquimur ac si Bude,

fuerunt, hec ab ulteriore
dicti montis, a Sdavonia
locis Danubio propinquis

et ad Belgradum spectantibus, ad Savi usque fluminis ostia cum Danubio excurrit, Walko}

Pozegam , Sirmium , tres insignes provincias, quas nos comitatus vocamus, a Sclavonia
divellens. Hujus citerioris Ungarie caput est Buda, regni sedes, nobiliora in ea loca et
oppida Alba regalis, coronatione regum et sepultura insignis, Strigonium, metropolitana,
Quinqueecclesie, episcopalis sedes; preterea Sopronitm , Jaurinum et Sabaria, divi Murtini,
et Stridon, divi Jeronymi patria.
Flumina in ea nulla nobilia preter Danubium et Dravum. Lacus habet duos nobilissimos,
Balaton et Fertew, alterum circiter XIII milliarium in longitudinem protensum, alterum
non ita longum, sed Balatone longe latiorem.
-n.r r r, .
< *Utr f j:j
Huic citeriori Ungarie, ubi Dravum transieris, annexa Sclavonia est, pars olim Pannonie
superioris inter Dravum et Savum posita, sed Savum longe etiam transgressa et usque
ad flumen Hunam , sic enim illi nunc est nomen, protensa. Ibi Croatia incipit, post, quam
Dalmatia sequitur per oram adriatici maris, que partim Veneto, partim Tureo paret; mi30*
nima

236
MDXXVJ

nima ejus particula est regi Ungarie subjecta.

Rasciani, qui olim Mesi superiores fuerunt.

Loca mediterranea Bosnenses tenent et

Sclavonie caput Zagrabia est, Croatie nunc B ih ig n m , antea Timinium erat. Dalmatie in ea
parte, que Ungaro paret, Segnia, Bosne Jaycza, Rascie sive Ser vie Belgradum. Et in
hunc modum se Ungaria citerior et ea, que inter Danubium et sinum Adrie sunt, habent.
Ultra-danubiana Ungaria montibus Carpatiis, supra Posonium incipientibus et longissimo flexu
ad latus Euxini maris porrectis a Moravia, Silesia, Polonia et a Russia distinguitur usque ad
eum locum, ubi regio est, quam Maromarussiam vocant; ibi eam alii montes et silve, ab
eo loco Severinum versus tendentes, a Transilvania et Valachia transalpina separant. Hanc
ulteriorem Ungariam Tibiscus fluvius, omnium, quos septentrio habet, fluviorum piscosis
simus, in montibus Maromarussiis ortus mediam interfluit, preter alia minora duo navi
gabilia flumina in se recipiens, Zamossium et Marissimi, utrumque ex Transilvania defluentem.
Hec Ungaria ulterior hec habet oppida nobiliora ad septentrionem: Posonium , Tyrnaviam ,
Trincinium, et ibidem fluvium Vagum prope Comaron in Danubium influentem, Nitriam et
inibi Bistritiam cum aliquot montanis oppidis et auri, argenti, cupri fodinis. Item Vaciam,
Pestum, Bude oppositum, Agriam, Cassoviam et aliquot Scepusii oppida non ignobilia. Ad
meridiem vero Colociam, Baciam, Zegedinum, ultra Tibiscum Varadimm, Debreeiniutn, R i
vulum, Demarum, cum fodinis auri et argenti, Canadinum et nobilissimam arcis Temesiensis
prefecturam, que tertium inter regni prefecturas locum obtinet. Severinum , ubi pontis olim
a Trajano imperatore extructi vestigia etiam nunc apparent et alia, que brevitas historica
nunc prolixius vetat enumerare.
Tibiscus ipse circa Titelium non procul a Yaradino Petri, in citeriore ejus fluminis ripa sito,
Danubium influit.
Ultra eos montes, quos a Carpatiis ad Severinum protendi diximus, Transilvania est, Dacie
olim pars. Ejus caput Alba Julia, vel a Julio Cesare, vel a Giula, quodam Hunnorum
principe, ita dicta. Oppida nobilissima complura, in quibus Cibinium, Brassovia, Colosium,
Bistricia et plura alia a Germanis, quos nos Saxones appellamus, condita et habitata in
ea sunt. Siculi, gens ferox et bellicosa, inter quos nullus neque nobilis neque rusticus,
omnes eodem jure censentur, Helvetiorum instar.
Transilvania ipsa rerum omnium est feracissima, precipue auri et argenti et aliorum metal
lorum; ad hec salis montani. Equos generat nobilissimos, vino abundat, sed non eque
excellenti ut Ungaria et Sclavonia.
Transilvaniam due cingunt Valachie, Transalpina et Moldavia, illa Danubio, hec mari Euxino
admota utraque cum Transilvania eam Europe nunc occupat partem, que olim Dacia erat.
Sic totus ipse tractus transdanubialis, qui non solum Ungariam ulteriorem, sed Transil
vaniam quoque cum utraque Valachia continet, Danubio, Carpatiis, mari Euxino et ru r
sus eodem Danubio ex omni parte includitur.
E t hec de generali Ungarie situ. Nunc restat de iis locis dicere pauca aliquanto particula
rius, in que tota hujus belli vis incubuit.
Infra Budam per ripam Danubii descendentibus, preter quosdam ignobiliores pagos et vicos

Pakosz, post Tolna est XVI milliariis nostris ungaricis a Buda remota, inde Batlia, sub
iiniiii
;,
Batha

237
\

Batha Mohacz ad ripam Danubii situm. Mohacz ad dextram in locia mediterraneis Quinqueecclesias habet civitatem, ante hanc cladem, ut in Ungaria, satis insignem, quatuor
milliariis, vel paulo amplius a Danubio, tribus a Dravo remotam. Dravum versus Soklossium , ultra Dravum Valpo, arces nobiles habentem. A Mohacz porro usque ad Dravum
fluvium quatuor vel paulo amplius milliaria sunt. Supra autem eum locum, ubi Dravus
Danubio miscetur, in ulteriori ripa est oppidum Ezek et ibidem vestigia magne alicujus
tempore, quo Romani Pannonias obtinebant, urbis, colonie fortasse Romanorum, ab ostio
Dravi nonnisi duobus milliariis remote. In eo loco, ubi Ezek est, Dravus in angustum
coarctatus, ponti faciendo est aptissimus. Quod sequuti nostri tempore, quo Belgradum
amissum est, pontem ibi, per quem exercitus traduceretur, extruxerant. Post Ezek Erdewd
est arx propositure titelliensis, locus undique silvis cinctus et qui parvo labore, natura
adjuvante, inunitissimus effici posset. Post Boroh, Valko, Zata, et e regione ejus Bacia ,
quam diximus alteram Ungarie metropolin, in loco campestri sita, ut sunt omnia alia
ulteriora, que inter Tibiscum et Danubium jacent, campestria et plana, atque ob id pecori
et armentis alendis inprimis utilia. A Zata per eandem ripam est Villak, oppidum cum
nobilissima arce, atque aperitur beata illa et fertilissima regio sirmiensis, non vini solum,
toto septentrione laudatissimi, sed etiam rerum omnium, que ad usum humanum pertinent,
ferax, tot olim imperatoribus atque etiam, quod annales romani habent, unius ad pontificatum
romanum evecti mater et alumna, oppido olim ejusdem nominis insignis, cujus etiam nunc ves
tigia extare dicuntur. Mira ibi locorum est amenitas, mira soli fecunditas, incredibilis agris
temperies, quod propterea esse constat, quod ea regio non est a littore adriatico nisi tri
dui aut ad summum quadridui itinere remota.
occurrit Baumonostha,

Prima in Sirmio ab Villak recedentibus

sedes episcopatus sirmiensis,

ac antequam ad Varadimm Petri

perveneris, Camanez, nobile oppidum. Infra illud est Varadinum Petri, oppidum cum arce
ecclesie colocensi subjectum, quem locum amisso Belgrado pro Belgrado muniveramus.
Postea est Zalankemen et alia non magni nominis oppida superiore belgradensi clade per
Tureos diruta. Inde in eo angulo, ubi Savus Danubium influit, arx Zetnlin, inter hanc
arcem et. Belgradum ostia Savi, et in altero confluentis angulo Belgradum illud, tot no
bilissimis cum Tureo commissis preliis insigne, a cujus jam pene capte oppugnatione Jo -

annes Huniadi, Mathie, regis, pater, Ungarie gubernator, cum fratre Joanne Capistrano,
Amuratem olim Tureorum imperatorem summa cum nominis nostri gloria repulit. Hanc
arcem nos Nanderalbam vocamus, aliqui Albam grecam dicunt, antiqui Taurinum appella
runt; sita est, qua Ungariam spectat, in rupe precipiti oppidum habens sub se ejusdem
nominis, hinc Savum ubi Danubio miscetur, illinc Danubium preterfluentem despiciens.
E t in hunc modum se habet Ungaria et eorum locorum, ubi tantam cladem accepimus, situs.
Nam ad dotes Ungarie, quibus supra omnes provincias Europe, si verum dicere licet,
abundat, referendas, peculiari volumine opus esset. Nos situm ejus, u t magis esset con
spicuus, in precedenti pictura oculis legentium subjicere voluimus.
Rex igitur, ut ad institutum redeamus, ubi accepit, Tureorum copias jam Savum transire,
veritus, ne'illo superato e vestigio ad ripas Dravi et ad oppidum, quod diximus, Ezek
ante se occupandum festinaret, ad eum locum presidio retinendum animum adjedt. Que
res

MDXXVt

238
MDXXVI.

res demandata est comiti palatino regni, qui tunc non procul a Dravo in arce fraterna
erat, qui licet male pedibus affectus, id tamen curandum impigre suscepit. Ceterum illis,
quibus mandatum erat, u t eodem vel irent, vel copias mitterent, mandata regia segnius
quam par erat obeuntibus, palatinus frustra id, quod aggressus erat facere conatus Budam
ad regem venit, ubi accusata eorum, qui sibi adesse noluerant, negligentia, postea apud
regem remansit, regie exhinc contra hostem profectionis comes.
Sub idem fere tempus rex factus est certior per secretum nuncium a quodam, cui hostis
consilia ac rerum ejus status erat exploratus, nihil esse consultius, quam si vojevoda
Transilvanus cum Transalpino, nam et hujus fides regi in hac parte explorata esse vide
batur, vel a tergo aggrederentur hostem, nihil tale cogitantem, vel illo recto contra regem
tendente ipsi junctis viribus Traciam omni presidio nudatam invaderent. Ita enim fore,
ut hostis vel opprimeretur in medio, vel certe ab incepto desistere atque ad sua defen
denda redire cogeretur. Fuit id consilium primo suspectum ob nonnullas causas, quas
longum esset commemorare, deinde ubi cum archiepo. strigoniensi res fuit communicata,
illo consilio approbante, preceptum est vojevode transilvano per Urbanum Batiani, qui tum
forte in Moldaviam m ittebatur, ut re plenius cognita id faceret, quod magis e republica
esse arh itraretu r, ut si id putaret utilius vires suas et Transii vanorum cum vojevoda
transalpino ad illa loca converteret.

Que res pro magna parte in causa esse potuit, ne

vojevoda ipse transilvanus ad tempus prelii adesse potuerit.

Ja m dum hec agebantur, non aderat solum sed et preterierat tempus conventui tolnensi
designatum et nemo adhuc ad eum locum venisse audiebatur videbanturque omnes aolum
regem inspicere neque prius Tolnam venturi, nisi regem ibi esse intellexissent. Invales
cebant interim in dies magis ac magis rumores de Turee ulteriori progressu, donec au
ditum est, eum Savo transito, aliquot castellis obviis dirutis, Varadinum Petri obsidere
et arcem eam, nam oppidum parum munimenti habebat, acerrime terra et aquis oppu
gnari.

Tum denique rex, licet neque ex Bohemia neque aliunde quisquam adhue adve

nerat et paucas admodum copias apud se haberet, ne quid tamen in tanto regni periculo
obmisisse videretur, quod a sr; fieri posset, vigesima quarta Julii Buda egreditur penes
Danubii ripam Tolnam versus paulatim iturus, sperans, interim alios quoque ad se ven
turos. Paulo ante hunc regis ex Buda egressum inissus fuerat Stephanus Bator de Somlio
ad vojevodam Transilvanie, qui eum juberet, rejectis omnibus aliis consiliis, hostis ad
ventu jam ita exigente, cum omnibus copiis transilvanis ad regem properare.

Habuit tunc

rex cum Buda egrederetur, cum iis, qui Marie, regine, et archiepi. strigoniensis erant,
equitum et peditum ad tria milia.
Eo die, quo Buda egressi sumus, ad suburbanum Ambrosii Sarkani pervenimus, duobus
milliariis a Buda distans. E rd loco est nomen. Ibi rex equum amisit, quem habebat
omnium charissimum ac prestantissimum, repentino morbo absumptum, ex quo
dolore est affectus.

Multi id pro infausto omine habuere.

in c r e d ib ili

Ubi cum aliquot diebus rex

fuisset commoratus, neque quisquam ad eum venisset, cum iisdem copiolis, cum quibus
illo venerat, ulterius ad vicinum pagum, Erczi vocatum, procedit. Ibi etiam multis diebus
inutiliter consumptis et solo Andrea Batori ex primoribus cura non contemnendis copiis
ad

239
ad eum veniente per ripam Danubii ad Pentelen est itum, locum et ipaum, sicut de Ezek MDXXtL

diximus, vetuste alicujus Romanorum colonie vestigia servantem, ubi nobis a vojevoda
Transilvanie Georgius Bassi cum mandatis presto fuit. Summa mandatorum hec erat:
Vojevodam valde ancipitem esse, quidnam agere debeat, ob tantam , qui ad eum
missi illis diebus fuerant, nunciorum varietatem. Venisse ad se primum aliquot
literas regias, deinde frequentes nuncios, in quibus Casparum etiam Uorwat de Vingart, regie dapis in mensam apponende prefectum, quibus ad regem venire jube
retur; venisse postea Urbanum Batiani, qui consilia quedam de hoste a tergo cum
vojevoda transalpino aggrediendo ad se detulerit; venisse postremo Stephanum B a
thori de Somlio, qui rursus priora illa mandata repetiverit, non revocatis aperte
iis, que per Urbanum Batiani fuerant nunciata, atque ita prorsus se incertum esse,
quid inter tot consiliorum mutationes agere vel quodnam horum mandatorum ex
equi debeat, ad omnia se, quecunque regia Mtas. jubeat, esse paratum; sibi tamen
videri illud consilium longe esse salutarius, quo ad regem venire juberetur, serU tt
esse jam illud aliud, de Turea a tergo invadendo, et ut valdo periculosum ita jam
factu etiam longe quam ante difficilius, etiamsi maxime conducat; jam enim Trans
alpinum, cum quo id facere juberetur, coactum esse mittere in castra cesaris T u r
earum pro obside filium, quem unicum haberet.
His a Georgio Bassi cognitis, rex inde ad Feldwar (ita oppidum in eadem ripa Danubii
situm appellamus) eodem, quo Bassi mandata domini sui exposuerat, mane profectus,

Georgio ibi in senatum vocato, mandat: ut dies et noctes, quantum maxime posset ad
vojevodam festinet.

Placere regi vojevode consilium et ita nunc hoste limites regni in

gresso et contra se properante, ex usu esse.

Itaque rebus omnibus et consiliis aliis post-

habitis, vojevoda cum omnibus tam Transilvanorum copiis, quam aliis, quas per viam ad
regis castra venieris ubique offenderit, ad regem festinet, omnes quoscunque possit, in
castra regia trahat, non nobiles solum ac militares, sed etiam agricolas. Dantur litere
ad Traii8ilvanos, dantur ad episcopum illius provincie, Joannem Gostan, regine cancella
rium, dantur ad vojevodam ipsum, Georgio id ex voluntate, ut dicebat, domini sui suadente, litere, quas ille aliis, ad eos facilius movendos, ostendere posset, solito acrius scripte
et in quibus sub pena infidelitatis ei mandabatur: ut ad regem dies ac noctes festinaret.
Mittitur cum Georgio Bassi, ut res facilius et crlerius confici posset, Joannes Statilius,
acris et prompti ingenii vir ac non mediocris literature, Petri B em la i, epi. olim vesprimensis et bani maritimi, viri pacis et belli artibus clari, ex sorore nepos.
Hi nondum a rege discesserant, et ecce infaustus nuncius, Varadinum Petri per plures dies
a nostria viriliter defensum, omnibus fere defensoribus interemptis, muroy quo pervetusto
et ideo non satis valide arx erat circumdata, crebris tormentorum ictibus in terram dejeoto,
in hostium potestatem venisse atque eos inde terra et aquis ad alias propinquas arces,
maxime ad Villak oppugnandum properaro. Rex hoc nuntio consternatus, tantoV magii
properare jubet eos,- quos ad vojevodam mittebat.

Scribuntur preterea litare ad omnes

partes, mittuntur mincii ad Georgium , coAiitenv scepusionsem, qu* nonv tange ab Alba re

gali cUm quinque Hominum milibus esse dicebatur, ad Franciscum Batiani, banum GrojQ
atie

'

240
MDXXVi.

atie, ad comitem Christophorum, quem jam fama erat a Ferdinando digressum in Croatiam ad patrem pervenisse, ut acceptis inde annis, equis et domestico milite ad regem
instructior veniret. Ad hec Ladislaus Macedo Budam ad reginam celeri cursu ire jubetur.
Petitur regina, ut fratrem suum Ferdinandum et iu ejus absentia presides Austrie pro
subsidiis, antea petitis, regi quam primum submittendis urgeat et maxime pro tormentis
bellicis, quibus hostem instructissimum audiebamus, nos non valde abundamus; deinde ut
regina urgeat Bohemos quoque et illas copias bohemicas, pro quibus nomine et ere suo
privato conducendis.... Megericio pecuniam dederat; urgetur per literas Thomas Nadasdinics, qui ad Ferdinandum missus fuerat, ut instet apud eum, narratis ei regni ac regis
periculis et precipue Varadini Petri amissione, ne princeps regi duplici cognatione et peri
culorum etiam societate conjunctus regem in tanta necessitate deserat. Idem agere j u
betur Nadasdinus apud alios imperii principes, qui tunc, ut superius dictum est, Spire
conventum imperialem habebant.
Inter hec Paulus Thomori, adhuc ante Varadinum expugnatum, quum duo equitum milia,
que sola tum cutn eo erant, summe temeritatis esse judicavit, tante hostium multitudini
opponere, relictis in presidio arcis mille circiter peditibus et paucis equitibus, quos in
arce ab hoste defendenda periisse diximus, in alteraiu Danubii ripam transgressus fuerat,
ubi quantum poterat hostis celeritatem retentabat, tam terra, quam aquis; habebat enim
et super Danubio copias navales eorqm, quos nos Nasadistasu appellamus, non parvas,
hosti tamen longe impares.
Rex vero expugnatione Varadini Petri audita, per ripam Danubii ex eo loco, quem supra
diximus, ad Pakosz, ibi biduum commoratus et erat dies transfigurato salvatori sacra
Tolnam pervenit, aucto jam aliquantulum exercitu, ut, cum Tolnam intraret, habuerit
ad quatuor vel paulo amplius equitum milia.
Tolnam intranti regi prodiit obviam cum
iis, qui pauci jam Tolnam convenerant, comes palatinus, qui adhuc ex secundis castris,
que nos in Ercy diximus habuisse, Tolnam fuerat premissus. Rege Tolne existente con
venerunt ex omnibus fere tam citerioris quam ulterioris Ungarie provinciis, quas nos nco-

mitatus appellamus, frequentes. Supervenit et comes Georgius scepusiensis cum trecentis

vel paulo amplius equitibus gravis et levis arm ature, ac mille circiter ducentis peditibus.
Adfuit et Annibal Cartaginensis Cyprius cum inille trecentis peditibus pontificis pecuniis
conductis. Venerunt et alie pedestres pontificis copie, que omnes in unam summam col
lecte efficiebant quatuor milia peditum armis et robore militum eleganter instructe, atque
ex hoc numero, ductore Gnojenski, Polono, egregio castrorum metatore et ad hoc ipsum
precipue conducto, Poloni mille et quingenti, qui rebus omnibus, quibus hoc militum ge
nus commendari solet, alios peditatus longe anteibant Venerunt per hoc ipsum tempus
et nonnulli ex episcopis, Paulus Vardai, agriensis, Franciscus Perinii, varadiensis, et plures
alii tam episcopi quam seculares.
Cum Tolne essemus, consultatum est diligenter frequentissimo senatu quotidie fere de rebus
regni, de ulterioris regis progressu ac rursus de retinendo transitu Dravi, quando jam et
de Savo, de Varadino Petri actum esset et Turea, expugnatis jam o m n ib u s penes D anu
bium castellis et arce etiam Villak in potestatem accepta ad Ezek adventare diceretur.
De-

241
Designatur itaque rursus, qui vadat ad Dravi transitum ante hostem occupandum idem
comes palatinus, qui prius. Adduntur plures ex optim atibus, qui eum sequantur cum
copiis, quorum aliqui, dum mandatum regium exequi recusant, dum privilegia sua et
morem baronum sub regis tantum signis militandi jactant, ea quoque res, Dravi scii, de
fensio, fuit pretermissa, palatino, tametsi eadem qua prius corporis valetudine impedito,
*

nullum tamen laborem recusante. Quem cum ad Mohacium progressum ceteri, qui mit
tebantur, sequi recusarunt, privilegia sua, ut diximus allegantes, rex in frequenti senatu,
ubi de hoc agebatur, subito in iram versus: video", inquit, ego, unumquemque capite
^meo verba regis sicuti fuerunt, ita ponemus excusationem et salutem capiti suo
querere, ego personam et caput meum ideo in hec pericula adduxi, u t illud pro hujus
regni et pro vestra salute omni fortune discrimini objicerem; ne quis igitur sit, qui
possit excusationem aliquam sue ignavie meo capite pretendere, neve possit aliquid mihi
^im putari, ibo ego, Deo opt.. max. bene juvante, cras vobiscum in persona eo, quo alii
sine me ire nolunt."
ra n t, subsequuta,

His dictis applausu multorum, admiratione vero omnium, qui ade

signum in sequentem diem proficiscendi canere ju b et, quibusdam,

qui non ignorabant, quid inde periculi sequi possit, frustra profectionem ejusmodi dis
suadentibus.
E x Tolna igitur sequenti die profecti, pridie ejus diei, qui erat assumpte virgini matri di
catus, Zekzardum , inde binis castris Batam pervenimus. Fuerant prius missi, invalescente
in horas hostis appropinquatione, qui exercitum per pagos ac vicos huc illuc dispersum
in unum cogerent et Batam compellerent.

Fuit missus episcopus bosnensis, Georgius de

Palina, vir juris scientia et vite integritate clarus, qui Paulum Thomori eodem venire ju
beret. Cum itaque Batam omnes convenissent et tempus exigere videretur id, quod et
ad eam diem videbatur non sine gravi detrimento et incommodo dilatum, imperatorem
% aliquem exercitui preficere, R ex, animis et suffragiis omnium prius a singulis secreto
exploratis, cum multo majoris partis vota in Paulum Thomori, monachum, inclinare vide
re t, eum cum comite Scepusiensi, Georgio, fratre vojevode, totius exercitus imperatorem
declarat, non omnibus eam ducum, presertim monachi, declarationem approbantibus, qui
busdam etiam sat gravate id ferentibus, quos tamen omnes postea vidimus dicto duci
obsequentissimos fuisse. Verum Thomori, cum regis voluntatem eam circa se videret, u t
curam ducendi exercitus omnino susciperet, diu est multumque reluctatus, nunc regularem
professionem, nunc imperitiam ac virium suarum tanto oneri ferendo imparitatem causa
tu s: habere, dicebat, regiam Mtem. multos claros viros ex ordine patricio seculares, qui
bus hoc muneris longe magis conveniret, nominabat comitem palatinum presentem et vo
jevodam Transilvanie absentem, utrumque in magnis expeditionibus versatum et ducendi
exercitus aliis omnibus, quos Ungaria haberet, peritiorem. Ad hec comitem Georgium et
Petrum Perinii, licet juvenes, non carentes tamen et ingenio et ministris, longe se bello
. gerendo aptioribus, se tanto oneri omnino imparem, ut qui tale bellum, quale tunc sue
Mti. instaret, ne oculis quidem unquam vidisset neque id onus ullo pacta subiturum , si
rex caput ei amputare juberet. His et aliis ejusmodi tam publice quam in secretis col
loquiis regiis frustra sepe memoratis, rex nihilosecius eum ducem belli declarat, addit ei,
A cta Tomiciana.

Tomus VIIL

oi

auod

MDXXVL.

242
MDXXVL

quod diximus, Georgium, comitem scepusiensem, qui et ipse diu est eam provinciam per
tinacissime deprecatus;

tandem ea lege consentit, ut ei nemo alius, nisi frater Paulus

collega daretur, utque ubi frater vojevoda Transilvanie advenisset, liberum esset ei sta
tim ab hoc munere sese abdicare. Quod facile fuit concessum, quod longe jam antea
fuerat decretum, ut cum Paulo Thomori et comite Christophoro vojevoda Transilvanie
dux huic bello gerendo preficeretur.

Nam comes Nicolaus Soliom valetudinem adversam

excusaverat.
His ita peractis, duces ad locum castris prope ad oppidum Mohacz capiendum proficiscuntur.
E ra t id oppidum episcopatus Quinquequeecclesiensis inter Batam et ostia Dravi fluminis
in ripa Danubii situm.

Danubius paulo supra Batam scinditur in duos alveos; major ul

teriorem, que campestris est, Ungariam secat, minor Batam et Mohacium alluit, ambo infra
Moliacium in unum coeuntes insulam illic efficiunt. Mohaczi vicus seu oppidum est satis
celebre, habet circa se quaque versum ingentem planitiem, nullis collibus vel silvis impe4
ditam, habet ad solis occasum Quinqueecclesias, civitatem, ut diximus, hac clade satis in
signem. A septentrione est ei ea, quam diximus, B a ta ; ab oriente habet illum minorem
Danubii alveum; a meridie quatuor et amplius miliariis remotum Dravum fluvium, inter
quem et Mohacium sunt partim colles vitiferi, partim palustria quedam loca, et in hoc
ipso spatio erat non procul a Mohacz aqua, potius quedam palustris, quam quod ea vel
palus vel amnis vocari possit Krasso eum incole vocant ultra quem habebat Thomori
quinque aut sex equitum milia in castris, partim ex iis, qui ab initio cum eo fuerant,
partim qui postea cum Petro Perinii et cum aliis ad eum advenerant, quos jussu regis
ex ulteriori ripa Danubii in citeriorem traduxerat, cum exercitu regio conjungendos.
Loco igitur castrorum cum collega prope Mohacz capto, diligenter ex prescripto etiam Gnojenski metato et sua cuique statione assignata, ipse rursus ad suos, qui ultra illam aquam
in castris erant, cum Petro Perinii proficiscitur, illos quoque, si id eis persuaderi possit,
in castra regia secum adducturus. Quo ubi pervenit et ubi militibus et copiarum ducto
ribus, in unum convocatis, voluntatem regiam et pariter suam de castris retroducendis
exposuit. Tunc vero milites ad unum omnes fremere, indignari, sese ab hoste, cui obviam
ire oportebat, cum quo manus, si viri essent, forent strenue conserende, abduci, fugam
meditari non pugnam, principes, qui talia regi suaderent, otio et inertie assuetos, veniat
modo rex et secum in hostem arma ferat, victoriam fore in manibus suis, exploratum
sibi esse; habere quidem hostem ingentem vim hominum et tormentorum, exercitum ta
men ejus et imbellem esse et inermem, vix decimum aut vigesimum quemque telum ali
quod habere, quo nocere possit.
Illud etiam esse compertum sibi, dicebant, omnem illam strenuam olim et invictam Turea
rum manum primum in Belgrado, post expugnatione Rhodi cecidisse, agat modo magna
nimus dux cum collega, que sint strenui ducis, omnia prospere cessura, evellat regem et
strenuum quemque militem ab illa inerti sacerdotum et aliorum pugnam detrectantium<
turba, qui regem etiam ipsum, et animo alioquin et corpore prestantem, suis ignavis mo
ribus et consiliis corrumpant et effeminent et ex prestantissimo juvene sui simillimum
reddere conentur.
Dum

243
Dum hec in illis castris aguntur, jam apud Mohacz omnes loca in castris sibi designata HDXXvr.
occupaverunt et sub tentoriis agebant. Rex adhuc se in nova villa Macedoniorum, que
inter Batam et Mohacz est, cum paucis continebat, non parvo expositus periculo, si hos
tis non multum inde remotus paucitatem, que apud regem erat, animadvertere potuisset.
Sed regis fatum in aliud tempus, ubi longe gloriosius pro patria occumberet, fortune re
servabat.

Advolat interim repente ex castris nocte intempestiva ad regem, somnum car

pentem, Michael Podmaniczki, ab optimatibus missus, afferens pro re certa, cesarem T ur

earum Dravum jam transiisse cum magna copiarum parte, reliquam cum omni celeritate
traduci, certamen nullo jam modo differri ulterius posse, orare optimates regiam Mtem.,
u t posita mora ad eos in ca9tra veniret, de prelio cura hoste conserendo consultaturus.
Rex his, que Podmaniczki adtulerat, cognitis et advocatis his paucis consultoribus, quos
secura habebat, consultat, quid in re tam trepida et ardua agendum esset. Occurrebat
regi consilium vojevode Transilvanie et comitis Christophori, quorum uterque per nuncios,
qui ab iljis paulo ante redierant, damnarat consilium eorum, qui regem ante tempus ad
locum hosti adeo propinquum adduxerant; fuisse regis vel Bude expectandum vel in alio
quopiam remotiore ab hoste loco subsistendum, dum omnes regni vires et auxilia conve
nissent. Hortati fuerant reg e m , ne ante suum saltem adventura manus cum hoste con
sereret. Nunciabat et illud vojevoda Transilvanie per Joannem Statilium; venire secum
ex Transilvania copias tum numero tum robore militum ita prestantes, ut in eis posset
rex vel precipuam ponere spem victorie. E t hec igitur regi veniebant in mentem et ante
oculos ei versabantur, que senatus nunciabat, cui, si non paruisset, si quid adversi conti
gisset, hoste presertim adeo propinquo et militibus tanto pugne ardore flagrantibus, vi
debat omnem rei male geste aut occasionis pretermisse culpam in se unum rejectum iri.
His curis anxius, statuit tentare optimatum animos, si quo pacto ad vojevodam saltem et
comitem Christophorum expectandum et ad castra interim, si hostis adeo urgeret, in tu
tiorem locum transferenda induci possent. Mittitur ergo in castra eadem ferme illa noc
tis hora, qua Podmaniczki venerat, cancellarius, qui apud regem erat, suasurus primoribus
maxime ducibus belli et dno. Strigoniensi ac comiti palatino regni nara reliquam procerum
simul et vulgi multitudinem a nutu istorum pendere non ignorabat prelii dilationem.
Ju b etu r cancellarius commemorare omnia ex ordine, queeunque a vojevoda et a Christo

phoro fuerant regi nunciata, ponere eis ante oculos, quam manifestum excidium regno
immineat, si rex cum tot primoribus, tanto totius regni nobilitatis et militie flore sese
tam aperto periculo exponeret. Nam si contingat id, quod hostium multitudine et ap
paratu cum paucitate suorum collata, magnopere esset extimescendum, regem succumbere,
quid postea esset, quod possit hostem remorari aut impedire, quominus tota Ungaria parvo
negotio potiatur? Dicebat insuper: esse longe fortasse utilius, dum alii venirent, dum
vojevoda cum Transilvanis, lanus cum Sclavis, Christophorus ex Croatia, Bohemi cum
Moravis et Slcsitis et, si que auxilia essent ventura, adesse possent, exercitum abducere
in aliquem tutiorem locum, vel retro etiam, si hostis eam necessitatem im ponat, aliquan
tulum cedere; minus calamitatis accepturam esse Ungariam, si hostis eam totam a Mohacz
usque ad Posonium pervagetur ac ferro et igne devastet, quam si talis exercitus, in quo
31*

rex

244
MDXXVL

rex et tanta sit procerum et militum turba, uno prelio deleatur; his enim deletis, quid
postea spei regno esset? Rege autem et tot proceribus ac tali milite salvo, faciliora fore
omnia, eo presertim rege, qui generis propinquitate ac necessitudine sit longe lateque
universum christianum orbem circumplexus.
Hec cum cancellarius, quemadmodum jussus erat, eadem illa nocte ad proceres primum,
primoribus singulis seorsum nocte aditis, deinde ad senatum universum detulisset, nihil
minus profecit, quam si nihil fuisset eis nunciatum, adeo omnium animi erant partim vana
victorie spe certaminis avidi, partim metu dissuadende pusjne, cujus desiderio videbant
militum animos accensos occupari.

Rex igitur sub primam lucem in castra venit, et quia

nondum ex Buda naves venerant, que tentoria et alia in castris regi necessaria defere
bant, in domum episcopi oppido adjacentem divertit, tentaturus ibi quoque, quod per
cancellarium paulo ante frustra tentaverat. Convocantur igitur ad regem omnes omnium
ordinum et nationum consiliarii, cui senatui ex ordine etiam militari interfuere frequentes
et ex Bohemis quoque ac Moravis illi, qui aliis prevenerant.

Agitur diligenter cum Se

natu et militari ordine, quid facto sit opus, cum nemo adhuc eorum, qui ex Transilvania,
Sclavonia, Croatia, Bohemia, Germania expectabantur, adesset, quorum plerosque certa spes
esset brevi adfuturos, hostis autem in propinquo esset, non nisi ad summum duobus mi
liariis a castris regiis remotus, pugnam fortasse nullo pacto dilaturus, quid faciendum regi
censerent: transferendane alio castra pugne interim, dum ii, qui expectabantur, advenirent,
differende gratia, an belli fortunam cum hoste experiendam.
Aderat his consultationibus Paulus Thomori etiam, proxima nocte ex aliis castris hac ipsa
de causa accersitus. Qui cum a prelio cum hoste conserendo videretur non alienus, rex
miratus, qua spe eum animum haberet et etiam ejus a tali proposito avertendi gratia co
ram universo senatu jubet eum interrogari primum de suorum, deinde de hostium munero.
Nam et id sciebat, illi magis quam ulli alii constare per frequentes exploratores et tran s
fugas, qui ad eum assidue veniebant.

Ad primum respondit: tam in castris regiis, quam

in suis erant enim, quod supra diximus, divisa non esse suo judicio supra viginti
milia armatorum, in castris vero hostium, dixit, se certe intelligere esse ad trecenta milia
hominum. Que res et tanta nostrorum cum hostibus imparitas cum animos omnium vehe
menter perculisset, subdidit repente ille: non esse hostes propterea magnopere formidandos, esse enim illam multitudinem et inermem magna ex parte et imbellem.
r

Instanti regi

rursus percunctando, quotnam crederet hostium milia esse bello aptiora et selectiora, res
pondit: LXX milia.

Is quoque numerus est visus exercitum nostrum quam longissime

exuperare, presertim cum eidem tormenta etiam bellica grandiora dixisset esse supra tre
centa.

His tamen diu multumque consultatis et tam Monachi consilio quam animis fere

omnium preter paucos, qui, nescio quo vano metu ducti, non audebant palam, quod
sentirent, proferre jam per se ad pugnam decernendam spectantibus, supervenere re
pente inter medias has consultationes missi ex aliis castris, qui cum in senatum intro
missi fuissent, d ix e ru n t: se nomine eorum, qui in aliis castris erant, tam ad rogem quam
ad senatum mandata habere, ita ut prius cum solo rege in secreto conclavi colloquuti,
postea inde cum eodem rege egressi monent senatum accurate nomine suorum: ne regem

245
a pugna cum hoste conserenda dehortentur, habere se vires hostium licet hi numerosi MDXXVL
sint plane exploratas, victoriam esse in manibus, modo fortuna, quam Deus eis obtu
lisset, uti vellent. Venirent igitur cum rege et castra, Deo bene juvante, cum suis castris
hosti vicinioribus et illi invadendo opportunioribus jungerent. Quod si qui regi aliud per
suadere niterentur, illis paratum esse exitium seque ab hoste contra nos, si castra nostra
castris illorum quam primum non admoveremus, venturos affirmabant.
His inter ipsas belli consultationes coram rege et senatu expositis illis etiam, qui saniora
consilia sequebantur, tam atroci denunciatione deterritis, pugna decernitur, nulla spe ne
que vojevodam, neque Christophorum, neque Bohemos ad tempus prelii affuturos, banus
tantum Croatie, Franciscus Batiani, qui jam non procul a Quinqueecclesiis cum copiis
sclavonicis erat, spem faciebat, sese intra biduum aut triduum affuturum, id quod postea
ita evenit. F u eru nt, qui dimisso etiam senatu multum improbarent consilia pugne ita
precipitanter ineunde.

Fuit inter alios Franciscus Perinii, eps. varadiensis, festivi ingenii

juvenis et ita terso scribendi charactere preditus, ut ei neminem nostrum, nisi fortasse
Thomam Zalahazi, epum. vesprimensem, in hoc genere preferre ausum, presertim si ta n
tum ingenio excolendo, quantum otio et iis rebus, in quibus juvenes nobiliores magno suo
et patrie damno tempus plerumque conterere solent, indulsisset. Is igitur quasi eorum,
que paulo post sequuta sunt, prescius, regi non sine omnium, qui aderant, admiratione
dixit: eum diem, quo pugnandum esset, postquam ita placeret, viginti milibus Ungarorum
martyrum nondum enim hunc numerum exercitus excedebat duce fratre Paulo Tho

mori, pro Christi religione occisorum, fore consecrandum ac pro eorum canonisatione,
quod vocant, Stephanum Brodericum, cancellarium, si is huic bello supersit, in Urbem fore
mittendum, ut qui pontifici et supremis patribus sit ob legationes Rome defunctas bene
notus. In quo utinam ille falsus fuisset vates.
Sed erunt fortasse, qui accusaturi sint audaciam nostrorum, qui ita cupide pugnam hanc
exposcebant et hanc vel temeritatem vel improvidentiam sint vocaturi, quos neque nunc
deesse video, sed ignorant illi, multa fuisse in causa, que prudentissimos etiam et summos
quosque imperatores ad idem facile impellere potuissent et ante omnia mirus et incredi
bilis ac fatalis pene quidam militum ardor ac certa et indubitata in omnium fere animis
victorie spes.

Ad hec occulta etiam quedam Pauli Thomori cum magna hostilis exercitus

parte consilia, cum his scilicet, qui vel Christiani ipsi, vel christianis parentibus nati erant
et qui tormentorum bellicorum apud hostem curam habebant, partim germani partim italici generis.

Quin et illud accedebat, quod non videbatur satis tutus ab hoste, adeo pro

pinquo, recessus, hoste presertim ob equorum velocitatem ad nullam rem magis apto ac
prompto, quam ad persequendum cedentes.
Pugna igitur in hunc modum decreta, ea que ad pugnam pertinebant, curantur.

Ante omnia

Thomori in castra sua, que in proximo fuisse diximus, proficiscitur, ibi egre a suis impe
tra t, ut retro aliquantulum concedant, ut se cum exercitu regio conjungi patiantur. Ita
sequenti die castra nostra cum castris illorum medio fere miliario infra Mohacz conjuncta
.fu eru n t, sic tamen, u t et ibi nostri illis non m iscerentur, sed esset parvum intervallum
inter nostra et illorum castra relictum.
Eodem

246
MDXXVI. Eodem tempore venerunt ex Buda naves tormentis bellicis majoribus et minoribus, pulvere
item bombardico et quibusdam aliis ad pugnam necessariis plene, novem etiam machinas
a Viennensibus missas advehentes.
Venerunt et Alexii Thurzonis ducenti fere pedites cum aliquot machinis; nam ipse cum dno.

Vesprimensi Bude relictus erat apud reginam. Hi duo ad ejus custodiam et obsequia de
putati fuerant, fuge etiam ejus postea comites, qui in hanc usque diem in regine obse
quiis permanserunt.
Adfuit et banus Croatie die dominico, qui pugnam precessit cum elegantissimis copiis, fuere
ad tria milia equitum ac non ita multi pedites. Venerant cum eo Joannes Talti, Joannes
Banffi et nonnulli alii ex regni Sclavonie proceribus. Venit postridie ejus diei mane, rege
aciem instruente nam eo etiam die creditus est hostis in prelium descensurus Simon de JErdevdi, eps. zagrabiensis, cum fratre Petro Erdevdi cum septingentis amplius
equitibus, viris, equis et armis decenter instructis. Advenit eodem fere temporis momento
Stephanus Acel cum trecentis ferme equitibus, quos Joannes Burnemissa regi in subsi
dium miserat cum aliquot milibus aureorum, supremum a patre filio alumno munus.
Venit circa serum ejusdem diei Joannes Zereclien supra duo milia peditum eorum, qui
circa Dravum accolunt et insignes sagittarii habentur, ducens, partim in suis, partim in
capituli quinqueecclesiensis possessionibus collectorum. Venerunt et alii-quam plures in
tra aliud triduum, illi precipue, qui propinqui erant, et in his Philippus More, eps. quin
queecclesiensis et frater ejus Ladislaus More.
Quibus omnibus simul congregatis, fuere ad XXIV vel XXV hominum milia, nam nava
lium copiarum, que et ipse in eodem loco erant, nullus in eo bello usus fuit cesare
cum illo suo tam numeroso et potenti trecentorum milium hominum exercitu non nisi
per duo miliaria distante. Consumpti sunt illi tres dies, qui pugnam antecesserant, partim
in pugne preludiis, que assidue fiebant, majori semper hostium quam nostrorum damno,
partim in consultando, quo pacto et in quo loco cum hoste congrediendum, quem in mo
dum acies esset struenda, ubi rex in acie stare, ubi eques, ubi pedestres, ubi bombarde
poni deberent, quas ad octoginta habebamus, cum hostilibus minime conferenda.
Disputatum fuit ante illud tempus diligenter de regis persona. Fuerant, qui censerent, eum
cum aliquot hominum milibus selectis procul ab acie stare debere. Quod cum nullo
modo exercitus laturus esse videretur, qui regem de more volebant prelio interesse, agi
tatum est et illud, ut regis loco armis regiis alius indueretur; sed id quoque visum est
sine ingenti exercitus reclamatione et consternatione fieri non posse. Decretum igitur
postremo est, cum satis anceps pugna imminere videretur, u t essent, qui reges servandi
curam haberent, si quid gravius accidisset et regem simul et aciem, ita ut restitui amplius
posse non speraretur, inclinare viderent, ex media acie ereptum abducerent. Demandata
fuit hec cura Gasparo Raslcai, Valentino Thewrek et Joanni Kalai, tribus prestantibus vi
ris et regi sine ulla controversia fidissimis, dispositis etiam ad id equis velocioribus, qui
bus rex, si ita necessitas postulasset, in evadendo uteretur.
Sed ad rationem aciei disponende redeamus. E rant non pauci, et in his Gnoienski, Polonus,
qui consultissimum censerent, si curribus, quibus rex maxime abundabat, acies undique
cin-

247
cingeretur ac si quasi inter septa ac munimenta certamen fieret; hoc enim pacto futurum MDXXTT.
dicebat, ut hostis non ita facile nos posset, quod magnopere erat timendum, circum ve
nire. Approbant hanc struende aciei formam Badicz, Boszicz et Paulus Bakicz, ex quibus
posterior tribus legitimis preliis a Solimano cum hoste commissis interfuisse se dicebat.
Itum est igitur in hanc sententiam demandataque ea cura Gnoienskio et quibusdam aliii,
serius tamen quam oportebat et eo demum vesperi, quo in sequentem diem est cum
hoste pugnatum. Itaque et hec res sicuti et alia multa fuit neglecta.
Aciem eo die, quo est pugnatum, qui fuit XXVIII Augusti, divo Joanni Baptisto decollato
sacer, ex sententia eorum, quos paulo ante nominavimus, ita extruere placuit, ut quanto
latius extendi posset, extenderetur; in quo illud est potissimum spectatum , ne ab hoste
circum veniremur; deinde divisus est universus exercitus in duo agmina.
mine duces belli erant, nullo certo loco, sed ubi res postularet.
*

In primo ag

Dextrum ejus cornu bo

nus Croatie cum Joanne Tahi, sinistrum, quod vojevode Transilvanie, si adesse potuisset,
designatum fuerat, Petrus Perinii curabat. E ran t in hoc priori agmine plures ex primo
ribus, ex quibus Antonius Paloczi, Franciscus Homonay, Gabriel Perinii, Thomas Zeczi,
Andreas Bathori, Emericus Czibak et plures alii.
Tormenta bellica statim post principia posita erant. Secundum agmen sive illa acies, quam
nos statariam appellamus, in qua rex erat, ex equite magis constabat, paucos admodum
pedites a lateribus habebat. Inter hanc aciem et primam non intercedebat nisi spatium
lapidis jactus. In eo agmine ante eum ordinem, in quo rex erat, triplex erat ordo, magna
ex parte ex cubiculariis regiis et baronibus conflatus, quorum dux erat Nicolaus Tharczay,
vir et manu promptus et singulari in regem fide. Ibidem erat uterque aule regie prefectus, Petrus Karlaczki et Andreas Trepka, Polonus, erat et Stephanus Schlik, Bohemus, cum
aliis Bohemis et Moravis, et hi ante regem regi proximi erant. Tres illos ordines subse
quebatur ordo regius et in ejus ordinis medio rex ip se :
Ingenio, specie virtuteque numinis instar,
Sed patrie regumque decus, si fata tulissent.
Ad regis dexteram erant antistes Strigoniensis et Zagrabiensis; nam Agriensis adhuc ex Bata
Budam fuerat missus.

Post Zagrabiensem Varadiensis, Quinqueecclcsiensis, Sirmiensis; duo

enim ex prelatis, Jauriensis et Vaciensis ad levam positi erant, post cancellarium Nitrien-

sis, Bosnensis, prepositus Albensis, et post hunc secretarii ac cubicularii regii. In parte
sinistra penes regem locus erat relictus comiti palatino regni, qui licet eger pedibus et
vix equo insidens, tamen modo in primo, modo in secundo agmine diligentissime ver
sabatur.
In leva igitur parte cum palatinus a loco suo abesset, erant penes regem aliquot barones
et illi duo, quos diximus, antistites regi a tergo adherebant, Czetricz, Mailat et Horwat,
stabuli regii magister, post proceres simili modo erant hi, quos quisque sibi magis fidos
et strenuos habuit et pro tutela corporis sui delegerat. His erat conjunctus post regem ac
proceres equitum cataphractorum pulcherrimus globus, mille vel paulo amplius cataphractos
continens; nam alii hujus generis equites per primum agmen sparsi erant. In medio hu
jus globi efat vexillum regis, quod Joannes Dragffii, judex curie, que tertia est inter seculares

248
MDXXVI.

culares a rege dignitas, sustinebat Hanc statariam aciem cingebant undique equites levis
armature et pedites quoque a lateribus, quod superius diximus. In latere ejus dextero
post antistites et secretarios erant illi tres, quibus tutelam regii corporis commissam fuisse
diximus.
Locus, ubi acies fuit instructa, recesserat a Mohacz miliario uno, a Danubio preterfluente
miliario medio. E ra t, quod et superius dictum est, in eo loco ingens et lata planities,
nullis neque silvis neque virgultis neque aquis neque collibus impedita, nisi quod ad levam inter eum locum ac Danubium erat aqua palustris et limosa crebra arundine plena,
ubi postea multi mortales perierunt; contra nos collis erat in longum protensus in theatri
quodammodo forma, ultra, quem cesar Turearum castra habebat. In collis imo descensu
pagus modicus cum templo Feldwar ei pago est nomen ubi fuerunt posite machine
hostiles. Eum locum oculis nos postea circa extremum certaminis tempus conspeximus
hostibus fuisse oppletum, maxime Janczaris, quos vocant, qui quicquid erat ultra illius
pagi casulas, omnia longo ordine occupabant, inter quos fuisse cesarem, postea fuit cog
nitum. Tormenta ita erant ibi posita, quasi in quadam valle, propter quod nostris longe
m inus, quam si in plano fuissent, nocere potuerunt et plus terroris quam damni intu
lerunt.
Acie in hoc,

quem

diximus,

loco eo

modo

et die paulo

structa erat autem dies clara et multum serena

post solis

exortum

in

palatinus regem ex eo loco,

quem ei designatum fuisse diximus, eductum, quod et triduo ante fecerat, per universum
exercitum circumducit; ibi enim presentem, de quo aliqui dubitaverant, omnibus manu
ostentans, paratum dicebat, omnia extrema et mortem etiam subire pro patria, pro saera
Christi religione, pro conjugibus et liberis eorum: agerent itaque ipsi viri quoque fortissimi, Ungaros se esse, meminissent et eos, qui et ipsi sepe et eorum olim majores, in
clyti illi heroes et fortissimi christiane reipublice propugnatores, tot clara trophea ex eo
dem illo, cum quo pugnaturi essent, hoste retulissent, nec esse cur hostium multitudine
terrerentur, non enim in multitudine, sed in robore militum sitam esse victoriam, Deum
etiam ipsum ex alto pro sua sancta religione pugnaturis adfuturum, in manu ipsorum
positam esse victoriam, non patrie solum, quam hostis occupare venisset, sed totius rei
publice christiane salutem.

Hec et alia ejusmodi cum palatinus et simul etiam rex omni

bus ordinibus obequitatis commemorassent, rex locum et ordinem suum repetiit.

Consumpsimus postea majorem diei partem in hoste expectando, qui se haud ita multis, qui
levia cum nostris certamina ac belli preludia exercebant, premissis, adhuc post colles
illos continebat dubium: nostrosne, u t ad illas locorum augustias pertraheret, an ut pugna
in sequentem diem dilata nos ea nocte in castris ex imsproviso aggressus opprimeret,
quod pro ea militum et tormentorum copia, qua abundabat, non erat ei difficile factu, an
potius longa prelii expectatione fatigaret.

Quicquid in hoc hostis fuerit sequutus nam

mihi de hoc nihil est compertum tenuit certe nos toto fere illa die suspensos. Sic
suspensis ac expectantibus apparuit, jam sole in vesperam inclinante, agmen hostium per
vallem, que nobis ad dextram subjecta collibus erat, tacite incedens, sola hastarum sum
mitate illud prodente.

Monachus igitur ratus id, quod erat, illos vel ad castra nostra di
ri-

249
ripienda, yel ut nos circumvenirent, tendere, de prima acie ad regem advolans jubet Gas-

parum Raskaj cum duobus aliis, quos ad custodiam regii corporis deputatos fuisse dixi
mus, ire exploratum , quidnam illi molirentur et ut eos, si possent, ab incepto itinere
avertant. Ille non immemor, quid ei antea fuerat de regis custodia mandatum, recusata,
quantum honeste poterat, ea provincia, demum cum et Monachum instare videret et regem
Monachi imperio non contradicere, ne, quod non sine magna causa faciebat, id ei in
ignaviam vel timiditatem verteretur, subdit equo calcaria et illuc, quo mittebatur, cum
sociis et tota equitum, qui ei parebant, cohorte festinat, ea etiam spe, quod non vide
batur ullo modo dubitandum, eum ad tempus, quo regi ejus opera esset necessaria, inde
facile reverti posse. His eo, quo diximus, profectis, adhuc incertum erat, utrum hostis
facturus esset eo die pugnandi potestatem. E rat post meridiem hora fere tertia, nec de
erant ex primoribus, qui tam longa expectatione pertesi, signa receptui canenda et in cas
tra redeundum censerent. Quod cum Monachus sensisset, repente ad regem cum collega
advolat, pugnam nullo modo differendam esse monet, minus esse nunc periculi cum parte
copiarum hostilium quam in posterum diem cum toto exercitu congredi, non esse de vic
toria dubitandum. Ad quam vocem rex statim signa canere jubet et simul cum tubarum
clangore et tympanarum sonitu exoritur clamor vel cantus potius nostrorum, Jesu salva
toris nomen de more invocantium. E t eodem tempore vidimus ingentem copiarum hosti
lium vim de colle illo, qui nobis oppositus erat, sese sensim demittentium, ubi cesar T ur
earum erat. Tum demum regis capiti galea est imposita, quo tempore magnus in ejus
ore pallor apparuit, quasi futuri mali prescius. Signo belli dato viriliter cum hoste con
currere ii, qui in prima acie erant; bombarde quoque nostre omnes fuerunt emisse, parvo
tamen hostium damno. Fit certamen multo acrius, quam pro numero nostrorum , plures
ex hostibus quam ex nostris cadunt, donec nostris fortissime pugnantibus hostis cedere
cepit, sive nostrorum impressione coactus, sive ut nostros ad tormentorum loca pertraheret.
Et repente advolat ad regem Andreas Bathor: hostes terga dare, victoriam esse nostram,
promovendum esse gradum et nostros hostem persequentes adjuvandos. Properamus igi
tur per equa et iniqua. Verum ubi ad eum locum ventum est, in quo paulo ante fuerat
certatum, ibi nostrorum multa,

plura hostium cadavera per campos jacentia vidisses et

quosdam semivivos et adhuc spirantes.

Interim nostris hosti instantibus et fortiter cum eo pugnantibus agmine regio eodem quan
tum a cataphracto milite properari poterat properante, inclinare cornu dextrum cepit et
plerique ex eo cornu fugam capessere, tormentis, credo, que hostis tunc priinum jaculari
ceperat, exterriti. Que res et globorum jam nostris etiam, qui penes regem eramus, capitibus supervolantium crebri ictus non parum terroris omnibus incusserunt. Et eo ipso
tempore rex in ordine nostro non comparuit, sive priores illos ordines, quos ante eum
fuisse diximus, pregressus quod antea ita erat statutum, ne rex eodem in loco staret
sive sublatus ex acie ab iis, quos ei post tergum fuisse diximus; nam utrumque fieri
potuit. Nec desunt, qui dicant, eum priores sui agminis ordines transgressum, usque
ad principia processisse atque ibi viriliter cum hoste pugnasse, quod ego neque affirmare
ausim neque aperte inficiari, illud mihi certo constat, eum tunc a nostro ordine et a suo
-1 A cta Tomiciana. Tomus VIII.
32
loco

MDXXYT

250
MDXXVI.

loco abfuisse, quando tormenta hostilia tonare ceperunt et quando ex cornu dextro fuga
fieri cepit, secundum ex eodem ordine pene eodem tempore, quo regem, sensimus abfuisse
archiepiscopum strigoniensem et nonnullos alios regi propinquos. Ego regis amissi cul
pam neque in eos ausim conferre, qui ei custodes fuerunt adhibiti, neque in eos, qui eum
fortasse intempestive ex acie subduxerunt, sed infelici cuidam nostro fato, ut rege etiam
amisso non solum pateremur ea, que ab externo hoste passi sumus, sed domesticis etiam
dissidiis ac factionibus ob alium regem in locum demortui substituendum agitaremur,
nostris fiagitiis his etiam graviora promerentibus. Illos enim utrosque scimus regi fidissimos fuisse et regie saluti studiosissimos; nam quod ad tres illos attinet, ad custodiam
regii corporis deputatos, constat ab hoste, ad quem reprimendum missi fuerant, non prius
redire potuisse, quam fuerit tota acies nostra in fugam conversa, capto etiam uno ex eis
et eodem in loco liberato. Quo molestiore animo ferendum censeo, quod ausus sit qui
dam oratione etiam de eo publicata, si oratio illa vocari debet, nostros sui regis deser
tores falso vocare. An deseruisse regem sunt censendi, qui omnia illi officia bonorum ac
fidelissimorum subditorum prebuerunt, qui omnes fere in eodem, in quo rex jacuit, campo
jacuere, testati morte etiam, quam fidi suo regi, quam amantes patrie fuerint? Sed idem
ille egregius historiarum scriptor, qui hec scribit, et qui tot convicia in gentem nostram
ingerit, hujus etiam cladis historiam ita scripsit, ut me pudeat, eum ita impudenter rem
sibi ignotam in vulgus prodere fuisse ausum.

Sed ad institutum redeamus.

Regis exercitu per ea, que diximus, vehementer perturbato et ad fugam spectante, diu tamen
etiam postea est pugnatum, jam non in latiore illa planitie, sed ante illa torm enta, que
nobis adeo erant propinqua, ut non fuerint a nobis decem passibus remota, donec non
solum terrore, sed et fumo tormentorum, omnia replente ac visum etiam prohibente, co
acta fuit magna exercitus pars in vallem, que aquis illis palustribus juncta erat, descen
dere, reliquis adhuc ante tormenta viriliter pugnantibus.

Ceterum cum ii quoque, qui se

in vallem receperant, rursus in pugnam restaurandam rediissent, neque jam ulterius vis
tormentorum et fumi sustineri posse ullo modo videretur, magna exercitus parte in fu
gam dilapsa, ipsi etiam fugere sunt coacti. Fugam igitur ad unum omnes, qua cuique
proximum erat, capessunt, ac per ea potissimum loca, per que paulo ante ovantes spe victorie pleni veneramus et per castrorum loca, que fuerant antea ita per hostes direpta ac
disjecta, ut vestigia eorum tantum superessent et plena essent omnia eoruin, qui in cas
tris remanserant, cadaveribus.
Hostes, visa nostrorum fuga, vel fraudem subesse rati, vel pugna fatigati, diu se intra aciem
suam continuerunt et nisi tenebris noctis insequentis sese intendentibus nequaquam nos
tros sunt insequuti.

Que res et quod nox paulo post cum imbribus effusissimis est sub

secuta, multis mortalibus saluti fuit. Duravit justum certamen per unam fere et mediam
horam. Sunt non pauci et illa palustri voragine absumpti; nam regis corpus, quem et
ipsum ibi periisse nonnulli dicebant, fuit postea repertum in hiatu quodam terre prerupto
supra Mohacz miliario medio, sub pago, quem Cziele vocamus, qui locus tunc Danubii inun
datione aquam solito majorem habebat
it

'*:?**-
* >

Ibi simul cum equo ita ut erat armatus fuit

.
.

i*
suf-

251
suffocatus, quo in loco plures etiam alii perierunt, atque ab eo loco non procul repertum MDXXVI.
est corpus Andree Trepka e t Stephani Acell.

Motiachus in prima acie fertur cecidisse fortiter pugnans, ejus caput a trunco abscissum
postero die per castra hostium loco triumphi fuit circumlatum longe haste affixum, quod
postea ante tabernaculum cesaris stetisse ajunt. Eo die, qui pugnam est insequutus, mille
et quingenti ex iis, qui capti fuerant, et inter hos magna primorum nobilium pars in co
rona positi coram exercitu victore capite sunt truncati, cesare sanguine illorum Diis suis
libante, pauci ex captivis servati, ut essent, a quibus posset cesar et Himbraim Bassa ea,
que opus erant, sciscitari. Inter hos Nicolaus, cognomine Herczigk, quod lingua nostra
ducem significat, dux revera et thesaurarius regius existimatus, item Joannes Pilecz/ci et
Joannes Macieowski, Poloni, omnes cubiculi regii ministri, a quibus postea ad reginam
reversis multa cognovimus, que brevitas historica commemorare nunc non sinit. Servatus
fuit et Michael Fekete ac Bartholomeus M ay tini, qui postea magno ere inde redempti sunt.
Perierunt in eo prelio et in fuga preter regem ex antistibus: Ladislaus Zalkanus, archieps.
strigonien., Paulus Tornori, colocen., dux belli, Franciscus de Pereni, varadien.

More, quinqueecclesien., Blasius Paxi, jaurien., Franciscus Czoholi, canadien.

Palina, bosnensis episcopi.

Philippus
Georgius de

E x baronibus Georgius de Zapola, comes scepusien., alter belli dux. Joannes Dragfi, judex
curie regie, Franciscus Orzagk, cubiculariorum, Petrus Cliarlaczki et Andreas Trepka, jani
torum , Simon Horwat, pincernarum regiorum magistri. Thomas Zeczi, Gabriel Perini,

Ambrosius Zarkan, Antonius Paloczi, Matinas Czetini, comes de Frangepanibus, Sigismundus

Banfi, Franciscus Ilampo, Joannes de Baticn, Stephanus Szlik, Bohemus, et nonnulli alii
Bohemi et Moravi.
E x nobilioribus et potioribus regni Franciscus Balassa, Nicolaus Tharczai, Joannes Paxi,
Joannes Istvanfi, Emericus Vardai, Michael Podmaniczki, Gregorius Orlowczik, capitaneus
segniensis, Stephanus Acell, cast. posoniensis, Sigismundus Pogan, Joannes Tornati, Joannes
et Stephanus Calnai, Nicolaus Forgacz. P reter hos nobiles potiores ad quingenti. Equitum
preterea tria vel quatuor milia.

Pedites paucissimi evaserunt.

Fuerunt autem usque ad

duodecim vel tredecim milia peditum, ex quorum ducibus vix evasit quisquam alius preter Annibalem Cyprium.

Tormenta bellica omnia et illa que in acie et ea, que partim

in castris partim in navibus rem anserant, hostis habuit.

Horum cura demandata fuerat,

sed sero et non nisi eadem illa nocte, que pugnam precessit, comiti Joanni Uardegg, viro
strenuo et industrio et qui circa regem ab initio fuerat diligentissime versatus; regi inter
paucos charus.
Nocte et die, que pugnam insequuta est, hostes in omnes partes propinquas cursu effusi,
obvia queque vastarunt et combusserunt, nulli mortalium parcentes, non sexui, non etati,
non religioni, omnia feda et crudelia in miseram gentem exercentes, neque est mearum
virium, cladem illius noctis et sequentium dierum deplorare, que tanta fuit per omnem
illam Ungarie citerioris partem, u t non possim mihi persuadere ab ullo unquam hoste cru
delius esse sevitum.

Illud inter alia contigit, nunquam fortasse antea auditum , ut infan32*

tuli

252
MDXXVI

tuli vivi, ne vagitu proderentur, fuerint ab infelicissimis matribus in terram defossi,

ibidem are terra intercluso, matribus inde aufugientibus, misere suffocati.
Processit hostis usque ad Balatum lacum, Quinqueecclesia, civitate insigni, combusta, cujus
tamen arx et nobilissimum templum, quod in arce est, remansit intactum.
Dum hec agerentur iam vojevoda Transilvanie circa Segedinum erat cum copiis Transilvanis,
que cum ita cito subsequi non possent, ipse conscensis levibus rhedis cum paucis ad re
gem properabat, ut vel solus prelio, quod intellexerat minime dilatum iri, interesset.
Comes Christophorus Zagrabiam pervenerat. Bohemorum aliqua pars eorum, qui in auxi
lium regi veniebant, partim non longe ab Alba regali, partim circa Jaurinum erat, et
circa eadem loca Georgius, marchio brandeburgensis, et cancellarius Bohemie, Adam

de Nova domo.
Regina, hac clade audita, cum episcopo vesprimensi et Alexio Thurzone et oratore pontificio,
incerta adhuc de regis interitu, trepide Posonium confugit, rerum suarum magna parte
per Danubium subvecta. In quibus et in iis, que civium budensium erant, licet Andreas
Orbanasz, qui arci strigoniensi preerat, nonnulla damna fecerit, tamen in hujus rei comme
moratione longe a veritate recessit ille, qui militibus nostris levis armature, quos vero
nomine nHussaronesli appellat, eam culpam impingit, quod puellas reginales inhonestius ha.
buerint et in eorum soleis per ludibrium saltaverint.
Cesar paucis diebus circa ea loca, ubi prelium fuit, commoratus, omnibus deinde, quos predatum dimiserat, ad se revocatis, inde versus Budam movit, ad quam sextis aut septimis
castris ad ripam Danubii legens cum pervenisset, oppidis et villis obviis omnibus exustis,
eam sine omni presidio relictam reperit et combussit, arce solum cum stabulo regio ac
vivario ferarum servata. Inde dimissis in omnes citerioris Ungarie partes predatoribus,
quicquid inter Danubium et lacum Balatum jacet, usque ad Jaurinum omnia ferro et
flamma vastat, Strigonii tamen arx, per eum, quem superius nominavimus, Andream Or

banasz deserta, per hominem humillime sortis et qui paulo ante peditum illius capituli
ductor fuerat, Matheum, cognomine Nagk, qui illuc cum paucis confugerat, arx vero Visse
gradi, corone regis conservatorium, per rusticos ac monachos fuerunt servate: tantus terror
invaserat animos nostrorum audito cesaris Budam adventu. Que quidem arces et cum iis
Thata et Comarum atque etiam Alba regalis propterea etiam ab hoste non fuerant capte,
quod is, nescimus, quo consilio, regnum vastare tantum contentus, de arcium et locorum
munitiorum expugnatione nihil habuit pensi. Nusquam est hosti sic in Ungariam sevienti
magis repugnatum, quam in loco, cui Marotho est nomen, non procul a Strigonio. Se
cessus est archiepiscopatus strigoniensis non inamenus inter eas silvas, quas nos Viertesiasu appellamus, silvis et nemore undique cinctus. Huc se nostrorum aliquot milia re
ceperant cum conjugibus et liberis, locorum angustiis freti. Cum his hosti fuit non semel
acerrimum certamen, magna hostium strage. Postremo cum nullo modo castra nostrorum,
que curribus circum duxerant, expugnari ab hoste possent, coactus est hostis tormenta
quoque bellica illuc adducere et ita demum et castra disjecta et omnes fere ad unum
cesi fuere. Ingentes cadaverum cumuli, qui nunc quoque eo in loco visuntur, facile
magni

253
magnitudinem cedis declarant. Fuere ut hi, qui pauci inde eflugerant, referunt, usque MDXXVI.
XXV milia nostrorum. (Omnium vero ubique tam cesorum quam captorum numerum in
unam summam colligendo, affirmare ausim ex his, que cognoscere potui, periisse hac clade
prope ducenta hominum milia.) (Cod. R.)
Citeriore Ungaria in hunc, quem diximus, modum a Dravi ostio ad Jaurinum usque vexata,
terrore non modico etiam iis, qui procul erant ac Viennensibus quoque injecto. Ponte
super Danubium ad Pestum facto, decimo quarto quam ,Budam venerat ,die, cesar in
D ) 0 il i

>U

*T * *

*.1^

* *>

i fT i /t

If

1 JI

! J I *S 1 i j*) /

. i f*M h I O

ulteriorem Ungariam transiit, dimissis inde ad omnes quoque partes, que inter Danubium
et Tibiscum sunt, omnia similiter vastat et comburit, sicut in citeriore Ungaria fecerat,
multitudinem omnem, que Tibiscum non transierat, partim gladio interimit, partim in
'

* - i *

'

* \~

**

1' f

'

*/

i *\

' , ! I f

f ( i *f ( I * ' I

I |f

) |

servitutem rapit. Ipse satis jam in miseram Ungariam debacchatus, domesticis, que interim in Asia minore, quam Natoliam vocant, exorta fuerant, dissidiis eum revocantibus,
omnibus, que intra Dravum et Danubium occupaverat, locis atq
tate budensi, sine ullo presidio relictis, domum est reversus.

.*j u iaU iq cy u j m:j

d*Jl b o i f p

10 b i l fftlll v

In vitam Ludovici, Regis Ungarie et Bohemie.

Ludovicus, Ungarie et Bohemie rex, patre Vladislao adhuc vivente, utriusque regni diadema
puer accepit, matrimonium cum Maria, sorore Caroli V et Ferdinandi, regis, contraxit,
virtute, ingenio, proceritate et viribus corporis supra etatem conspicuus. Mortuo patre,
magnis Christianorum principum promissis ductus, Tureorum rabiem in se provocavit multisque arcibus amissis ad extremum Solimano, Tureorum imperatori, cum ingenti et xnstructissimo tam navali quam terrestri exercitu ad occupandum regnum Ungarie venienti,
cum suis duntaxat et his quidem longe imparibus copiis se objecit et fortissime pugnans
cum multis primariis tam ecclesiasticis quam secularibus viris interiit, aetatis sue anno
XXIV, a Christo nato anno MDXXVI0 die XXIX0 Augusti.
Corpus ejus inventum et Albam regalem adductum, illic demum a regnicolis suis cum honore
debito est tumulatum die IX1 Novembris.
Si Curios Fabiosque suos, si Roma Camillos

mtmM

Effert, pro patria qui subiere necem,

Ju re tuos celebrare potes, Ungaria, reges
Bina Jajiellonie
germina sancta domus.
O
O
Ladislaus erat primus, Ludovicus hic alter,

liicr te
U f >

8 r t 9 U

T 9 V

I H

[ { a fi7 9 8 9 iq ittiifl* nr

Pro laribus vitam qui posuere suis,

Viribus imparibus sunt ambo fortiter ausi
Cesare cum Tureo conseruisse manus,
E t potius duxere piis occumbere in armis,
Viventes prede quam sua regna dare.
Magnanimi juvenes cesi pro pace suorum
Proque fide melius non potuere mori.
CXCIV.

254

CXCIY.

Sigismundus, Eex Polonie,

Joanni Bumemisse.

Pec^a^ * s
Mgce. Narravit nobis egregius et nobilis Martinus Liszieczki Stis. tue curam et
Cod. R.
providentiam in tanto casu et discrimine istius regni Ungarie, quod et arcem Posonium bene
obfirmaverit nullumque ad eam permittere velit, donec ab universis regnicolis debito modo
rex fuerit declaratus. Nos tametsi tue Sinceritatis prudentiam et sagacitatem in multis
aliis negotiis dudum cognovimus, tamen et hanc ejus animi constantiam et circumspec
tionem plurimum commendamus, rogamusque illam: ut pro virili sua curet et agat, quo
rebus adeo collapsis mature et opportune provideatur rexque talis eligatur, qui prudentia
et experientia sua unitisque aliis vicinis regnis et dominiis sciret possetque tantam tem
pestatem propulsare. Hec ideo sollicitos nos habent, quod et regno isti ex animo bene
volumus et quod res communis agitur. Bene valeat tua Stas.

CXCY. Sigismundus, Rex Polonie,

Friderico, Duci Legnicensi.
Cod.

Korn.

Ck)d>

Bime. princeps. Accepimus literas vre.

#
n uen t de jure ex bulla aurea ad nos
potissimum se hoc nobis suggessisse,
mutabili, quod vel tacente vra. Illte.

Illtis., quibus commemorat, quia nos nupfcr admopertinente ad affectandum Bohemie regnum , ideo
quia fide et animo erga nos perpetue firme ac im
ita nobis de ea semper persuasum fuit, esse eam

toto desiderio nostrarum ubique partium atque etiamnum futuram nostri decoris ac com
modi studiosam, multo etiam magis, quam ut aliquid ulla in re de ea aliquando addubi
tare possimus aut debeamus, toties propensionem ac integritatem vre. Illtis. experti. Quid
vero in re jam transacta agendum putemus vre. Illti., non dubitamus illam cum aliis do
minis ducibus Silesie et proceribus ac universis ordinibus marchionatus Moravie conven
turam esse, ubi res ipsa et pericula impendentia vris. illic Dtionibus. multa suppeditabunt
et principes reliquique viri prudentissimi facile pro suo quisque animo et ingenio excel
lenti invenietis, quibus consiliis et remediis habebit opus res et causa vestra communis,
in tanta presertim perturbatione reipublice christiane, que si alias unquam, nunc certe
maxima et salutari indiget consultatione.

.v

Bene valeat.

255

CXCVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Proceribus Regni Bohemie.
De Rege eligendo et de jure suo.
Non egimus hactenus quicquam cum vris. Dtionibus. super isto regno Bohemie suo rege MDXXYL
orbato, quod nos et ingens dolor, quem ex casu ipsius Sermi. regis et nepotis nostri charissimi accepimus, nihil prorsus cogitare sinebat et nondum plane de interitu sue Mtis.
constabat, variis varia de successu ejus referentibus. Verum cum tandem res certa esse
partim ex Ungaria, partim etiam vestrarum Dtionum. et aliorum multorum hominum li
teris ad nos confirmetur: Mtem. suam casu isto et fato miserabili functam esse, nec ob
scurum sit, quantum nobis juris competat ex antiquis privilegiis ad istud regnum Bohe
mie, admonendas duximus vras. Dtiones., u t, que ad commune bonum, non ipsarum
tantum , sed etiam totius rei christiane pertinent, mature cogitent et exequantur. Ac in
primis testamur dominum Deum, qui est humanarum mentium scrutator, nos nulla ambi
tione nullaque cupiditate aliorum regnorum teneri, presertim hoc adversissimo tempore
hisque regionibus, ad quas tota communis tempestas est devoluta, satisque esse nobis hoc
regnum et dominia, in quibus ejus divina Mtas. nos constituit, que utinam in tanto discri
mine, quod videmus in dies magis imminere, integra et inconcussa conservare possimus.
Tamen nolentes et deesse communi periculo rei christiane et socordes videri in iis, que
juris nostri sunt, hortam ur et rogamus vras. Dtiones., ut matura deliberatione de creando
rege consilium et rationem ineant, ne postea sera sit omnis adversus imminens periculum
provisio, ac de creando quidem tali rege, qui maturitate et experientia sua unitisque
viribus aliorum regnorum et dominiorum vicinorum possit et sciat tantam hostilem molem
et tempestatem propulsare. Perpendatque etiam apud se justitiam nostram, quam ex vi
antiquorum privilegiorum regni Bohemie non ignoramus, nobis esse in ipsam regnum le
gitime ex avita et fraterna linea succedendi, et adversus hanc justitiam nostram nihil
tractare et constituere velint.

Nos vero, quod ad defensionem ipsius regni et ducatuum

ac terrarum ad illud spectantium ju ra et privilegia vestra tam publica quam privata, quod
denique singillatim ad quemque statum et ordinem, nec non ad personas vestras pertinebit,
in his omnibus vos, uti probum benignum et christianum regem decet, semper gerere et
conservare volumus.

Bene valeant vre. Dtiones.

C X C T n . Sigismundus, Rex Polonie,

Ducibus Slesie, seorsum.
Illme. princeps etc.
.

Jam in dies magis confirmatur Sermi. olim dni. Ludovici, regis ac ne.

potis nostri charissimi, funestus interitus et edocemur certo de justitia nostra in regnum
Bohe-

Cod. Kora.
Cod. JEL

256
Bohemie vigore veterum privilegiorum, presertim vero bulle auree succedendi. Quare
scribimus literas omnibus ordinibus in commune commemorando ipsam justitiam nostram,

M D XXVI.

non quidem cupiditate aliqua latius regnandi hoc presertim tempore, quo cernimus extre
mum discrimen his regionibus imminere, sed ne omnino vel deesse rei christiane, vel ita
ignavi esse videremur, si quod malum in commune nobis instat negligere et jus nostrum
missum facere deberemus, nec dubitamus illorum Dtiones. rationem habituras ipsius juris
nostri et hujus temporis necessitatis, nihilominus vram. Illtem., de cujus singulari erga

nos affectu plurimum nobis pollicemur, speciatim hortamur et rogam us: tueatur pro virili

UTO/' i i

sua jus ipsum et dignitatem nostram adversus eos, qui nobis istic adversi essent, experie
tur, Nos hujus opere et studii sui perpetuo gratos et memores futuros. Valeat fe
liciter.

CXCYIH.

Cod.

Sigismundus, Rex Polonie,

Alexio Thurzoni.

Spectabilis et Mgce. Accepimus literas Stis. t u e , quibus declaravit, Sermum. dnum. ar-

Korn.

Cod' ^

chiducem Austrie regem Bohemie electum, cum Serma. dna. Ungarie regina Heimburgi una
fuisse et illic pariter constituisse, ut eadem Serma. dna. regina cum domino palatino
$

regni Ungarie generali et reliquis optimatibus ad proximum dive Catharine festum de

futuro rege Ungarie eligendo, simul et de tam afflictis Ungarie rebus fulciendis conven
tum indiceret; etiam quomodo Mgcus. dnus. vojevoda Transilvanie omnibus primoribus
et nobilitati regni Ungarie pena proscriptionis, si quia contrairet, adjecta per literas denunciaverit, ut conventui, quem ipse ad proxime preteritum S. Emerici festum in Alba
regali indixerat, presentes interessent ibique, de creando novo rege, comitia haberent.
Preterea eundem Sermum. principem Ferdinandum in animo habere, jus suum, quod ad
regnum Ungarie se habere pretendit, armis et viribus prosequi, si aliter quispiam, quam
ipse rex Ungarie designaretur. Postremo ut, (quominus aliqua scissio et dissidium in
regno isto Ungarie fieret) operam et autoritatem nostram interponeremus, nos admonuit
et impense rogavit.

E t primum omnium hoc tue Stis. in nos officium studium et fidem,

quod nos videlicet de tantis rebus certiores effecerit, grato animo suscipimus hancque
ejus de salute communi sollicitudinem plurimum commendamus; scire denique eam volu
mus, nos et florentibus et jam ruinam minantibus rebus regni Ungarie auxilio et consilio
nostro nunquam defuisse et nuper statim post miserabilem interitum Sermi. dni. regis
Ludovici, nepotis nostri desideratissimi, nihil officii et benivolentie nostre pro reliquiis
ejusdem regni servandis pretermisisse. Ad ultimum cum proxime ab eodem superius no
minato domino vojevoda Transilvanie et reliqua congregatione, que cum eo apud Tokaj
convenerant, per literas rogaremur, ut ad conventum, in Alba regali inductum, oratores
nostros mitteremus, Nos, u t favorem et benivolentiam nostram erga dictum Ungarie reg
num re ipsa comprobaremus, e vestigio ipsos oratores nostros illuc misisse, quibus inter
cetera

257
cetera ad salutem ejus regni pertinentia mandata, hoc primum et precipuum dedimus, u t J4DXXV;.
seposita omni ambitione, que regnorum et rerum publicarum precipua pernicies et exci
dium fieri solet, sublatisque intestinis dissidiis, simultatibus, odiis et factionibus, domini
ipsi ac universi ordines regni Ungarie de tali rege eligendo agerent, ac omnia studia, cu
ras, cogitationesque suas intenderent suffragiaque sua conferrent, qualis et regno ipsi Un
garie et toti reipublice christiane saluti ac presidio atque decori esset futurus,

quique

genere, dignitate, finitimarum nationum amicitiis et auxiliis, armis virisque ita suffultus
sit, ut ad resistendum tanto hosti sufficere posset. Sed et in posterum quicquid possibile
nobis facto fuerit pro regno isto salvando, in quo tanto tempore genus nostrum feliciter
regnavit et in quo inultum benivolentie et favoris semper cognovimus, nihil omnino pretermittemus. Dabimus etiam omnem operam, ut in eodem ipso regno scissio modis om
nibus evitetur, ne ad calamitatem extremam hec quoque domestica non minus noxia ac
cederet, et ut unanimi voto et sententia rex eligeretur.

Bene valeat tua Sinceritas.

CXCIX. Sigismundus, Rex Polonie,

Joanni Comiti Scepusiensi, Vojevode Transilvanie.
Spectabilis et Mgce. dno., affinis noster charissime. Hodie primum reddite sunt nobis litere Cod Kora
tue Mgcie., quibus nobis conventum, nuper in oppido Tokaj habitum, simul et singularem Co<L
animi sui erga nos propensionem declarat. Nos inprimis agimus illi gratias non vulgares,
quod ea tam sollicite agit, que saluti patrie sue et honori nostro conducere intelligit.
Fuit hec nostra semper de illa fiducia et mittemus quidem citra moram ad ipsum con
ventum Albensem oratores nostros non gravatim. Verum quia terminus est jam admo
dum propinquus, haud scimus, an ita per tempus, ut res postulat, venire illuc poterint;
tua tamen Mgcia. curare iterum non pretermittat id, quicquid oornmunibus rebus et dig
nitati nostre expedire intelligit. Et feliciter valeat. Cracovie fer. IV in vigilia omnium
Sanctorum.

CC. Sigismundus, Rex Polonie,

Prelatis, Baronibus liberisque Civitatibus
in Transilvania.
Rdi. in Christo patres, Spectabiles et Mgci., Generosi, Egregii, Nobiles et Famati, nobis sin- "od.
cere dilecti.

Accepimus literas vrarum, Dtionum., quibus nobis conventum suum, quem Cod i!

ad consulendum saluti patrie sue nuper in oppido Tokaj habuerunt, declarant et cum
considerent, se absque rege et directore suo nihil certi aut solidi aggredi et constituere
posse, indixerunt conventum generalem regni pro festo S. Emerici, ducis et confessoris
Acta Tomiciana. Tomus VIII.

Korn

iq

in

258
MDXXVI.

in Alba regali,* postulantes a nobis, ut ad illum oratores nostros mitteremus. Fuerunt

nobis ipse litere vrarum. Dtionum in his modernis turbatissimis temporibus non mediocri
solatio, quod intelligamus, illas id agere et curare, quod in eo casu reliquum salutis et
opportunum videtur, unde speramus, adjutore domino Deo et sanctissima illius matre,
vestrarumque Dtionum. maturo consilio, regem imprimis salutarem, deinde ordinem neces
sarium et postremo firmam et certam defensionem adversus tantum hostem istic adhuc
constitui posse. Ad quod illarum saluberrimum institutum adjuvandum, mittemus liben
tissime citra ullam moram oratores nostros, ut optant, ad conventum ipsum. Verum quia
hodie demum literas de hac re vestrarum Dtionum. accepimus, tam subito oratores ex
pedire non potuimus; curabimus tam en, ut quantum fieri poterit, non morentur. Quod
Dtiones. vre. si tardius venerint, boni consulent et angustie temporis ascribent. Interim
dominus Deus dirigat omnia consilia et actus illarum in gloriam nominis sui et regni
istius salutem et incrementum.

Que valeant feliciter.

Cracovie fer. V. in vig.' omnium

Sanctorum.

CCI. Sigismundus, Rex Polonie,

Prelatis, Baronibus ac Civitatibus Ungarie.
Credentia.
Cod. Korn.

Rdi. in Christo patres, Spectabiles et Mgci. dni. Generosi, Egregii etc. Intellecto conventu
vestrarum Dtionum., quem ad consulendum bono statui regni istius Ungarie agunt, misi
mus in medium illarum Rdum. dnum. Andream, epum. premisliensem, et Stanislaum de

Sprowa, castellanum biecensem, consiliarios nostros sincere nobis dilectos, nolentes vris.
Dtionibus. et isti regno aliqua in parte consilio et auxilio nostro pro virili nostra deesse.
Itaque postulamus ab eisdem Dtionibus. vris.: ut ipsis oratoribus nostris plenam fidem in
iis, que nostro nomine retulerint, adhibeant et que saluti sue et regni istius sunt, diligen
ter expendant et provideant. Pro sua prudentia et virtute facture. Que feliciter valeant.

CCII. Legatio a Sigismundo, Rege Polonie, ad Ungariam,

Data Andree Cricio, Epo. Premisliensi et Stanis
lao de Sprowa, Cast. Biecensi, ad Joannem,
Comitem Scepusiensem, Vojevodam Transilvanie.
Cod. Korn.

Dicta salute et oblatis literis, declarandus ingens dolor Mtis. regie, quem habet de tanto
casu et interitu Sermi. nepotis sui deque regni Ungarie moderna calamitate et jactura,
quam amisso principe, amisso exercitu et magna parte procerum et optimatum suorum,
amissis denique arcibus plurimis et terra depopulata nunc accepit.
Dolere

259
Dolere etiam singillatim Mtem. suam de interitu Spectabilis et Mgci. domini Georgii de Za- MDXXVI.

pola, comitis scepusiensis, fratris germani sue Mgcie., quod utruinque et domum ipsorum
Mtas. sua pro debito affinitatis et pristine benivolentie singulari affectu et favore com
plectitur.
Non dubitare etiam Mtem. suam ipsum dominum vojevodam hac jactura cum principis tum
patrie et germani sui in magno dolore et mestitia positum esse. Verum cum hec mu
tatio est dextere Excelsi, cui resistere nemo potest, consolandus est nomine regio et ad
m onendus, ut eam adversitatem equo et infracto animo ferat, quod ille, qui adeo nos
per hostes nostros affligere voluit, idem post rursus consolari poterit
Cum autem perpendat Mtas. sua vim hostilem conatumque occupandi istud regnum Ungarie
et istinc aditum sibi parandi ad reliqua christiana regna et dominia opprimenda, perpen
dat item discordiam intestinam aliorum principum christianorum nullamque auxilii ipso
rum spem his regnis esse, que adeo jam fracta sunt et inclinata, vehementer esse sollicicitam Mtem. suam, ne his pessimis eventibus adhuc pejores sequantur.
Rogare itaque et hortari Mtem. suam ipsum dominum vojevodam, ut cum ille nunc unicus
sit istic, in quo potissima spes sit tantis malis providendi, curaret una cum reliquis do
minis et proceribus regni, qui adhuc relicti sunt, ut quam primum status regni Ungarie
componatur rexque talis eligatur, qui autoritate, prudentia et unitis aliorum regnorum et
dominorum vicinorum viribus sciret et posset tantam hostilem vim et impetum propulsare
et hec regna totamque Christianitatem ab extremo interitu vindicare.
Non ambire quidem neque cupere Mtem. suam plura regna et principatus nunc presertim
in tan ta rerum omnium perturbatione et adversitate, nequaquam tamen deesse velle Mtem.
suam tum regno U ngarie, in quo tanto tempore genus Mtis. sue feliciter regnavit et in
quo Mtas. sua multum benivolentie et favoris semper cognovit, tum sibi ipsi et regno
suo totique Christianitati, postquam res communis agitur. E t proinde offerre Mtem. suam
pro salute ipsius regni Ungarie omne studium, vires et facultates suas.
Singillatim vero spem omnem habere Mtem. suam in dno. vojevoda, quod et saluti patrie et
debito affinitatis, quo Mti. sue junctus est, non sit defuturus. Mtem. vero suam ita se
gesturam esse semper adversus illius Mgciam. in omnibus eventibus, sicuti bonum et fa
vorabilem affinem decet, nec minus illius commodis ac honori Mtem. suam propensam et
faventem futuram, quam cujusvis sui arctissimi necessarii.

CCm.

Andreas Cricius, Eps. et St. de Sprowa, Cast.

Sigismundo, Regi Polonie.

Sacra Mtas. et dne., dne. clementissime.

Humillimam nostri commendationem.

Pervenimus

huc hesterna die in Fristadt, gratia Dei, incolumes, nam in tanta itineris malignitate magis accelerare nequaquam possumus. Excepti sumus ab Illri. dno. duce Tessinensi, more
illius solito officiosissime.

Peracto prandio, seu cena potius, petivimus cum ejus Illte. se33*

cre-

Cod. Korn.

tod R'

260
MDXXVL

cretura colloquium, conclusique in cubiculo retulimus illi, ut Mtas. vra. pro affectu et
confidentia sua, quam de illa summam habet, committere nobis dignata sit, illi rationes
profectionis nostre in Ungariam referre et cum illa, de negotiis illis occurrentibus consi
lium capere. Diximus deinde, ut major pars dominorum et regnicolarum Ungarie, qui in
Tokaj congregati erant, declararint per literas suas Mti. vre., se illuc ad consulendum sa
luti regni sui convenisse, cognito tam en, quod absque principe et directore nihil ex usu
geri possit, se conventum generalem omnibus regnicolis in Alba regali statuisse pro festo
S. Emerici nuper preterito petivisseque illos a Mte. vra. summopere, ut in medium ipso
rum oratores suos ad consulendum de bono statu regni mittere dignaretur. Scripsisse
etiam speciales literas Mti. vre. dnurn. vojevodam Transilvanie, quibus declarat id, quod
ab omnibus scriptum sit, fieri ratione habita dignitatis Mtis. vre. oflerendo illi sua servitia
impensissime.

Vestram vero Mtem., ut ante non solitam esse unquam regno illi aliqua

in re deesse, in quo tanto seculo sanguis ejus feliciter regnavit et in quo plurimum fa
voris et beneficentie Mtas. vra. cognovit statumque et sortem illius communem cum regno
suo propter vicinitatem reputet, ita et nunc noluisse Mtem. vram. illorum regnicolarum
preces obaudire eaque causa nos illuc ad conventum ipsorum mittere, ut quacunque in re
opera nostra indigerent pro bono statu regni sui, illam pro virili nostra impenderemus.
Idem facturam fuisse Mtem. vram. ad regnum Bohemie mittendo,

si eam rationem ha

buissent domini Bohemie Mtis. vre. quam habent domini Ungari, ut vel saltem aliquis ex
iis, qui Mti. vre. addictissimi videntur, et in quos Mtas. vra. plurimum favoris et bene
ficentie contulit, admonuisset illam, quando et quo pacto geri debuerint hec, que ita quasi
ex improviso sunt gesta, mirarique Mtem. vram. quid sibi velit, quod etiam, irrequisitis
dnis. dueibus et statibus Slesie et Moravie, facta sit in ' Bohemia electio, quandoquidem
res esset tanti momenti, ut olim ea causa fuerit totius Silesie a regno Polonie deficiendi.
Et proinde quod iter nostrum attinet, rogamus, ut sua Illtas., que in Ungaria sentiret,
nobis communicare et consilium suum, quo pacto nos gerere deberemus, subministrare
dignaretur.

In eam sententiam fuit exordium nostrum cura ejus Illte. Respondit ad

hec crebra ducens suspiria non multis: velle se quidem, si quid consilii haberet etiam ex
penetralibus cordis eruere et libentissime nobis impartiri, pro eo quod omnia bona Mti.
vre. integerrimo animo semper optet et faveat, verum apprime sibi displicere primum, quod
tam sero significatum sit Mti. vre. de hoc conventu Albe regalis, rem enim factam esse
de industria, ut vel non mitteret vestra Mtas. oratores in tanta angustia temporis, vel si
m itteret, non venirent tempori, deinde, quod corona sit illuc in Albam regalem deducta
compromissuraque inter regnicolas illinc, nisi electo et coronato rege non discedere; nos
itaque sero venire et cum omnium oculi in nos veluti insignes, ut inquit, oratores sint
conjecti, nonnihil levitatis hinc nasciturum; tamen cum jam eo usque progressi essemus,
pergeremus in Dei nomine, sed priusquam Trenczinium veniemus, nos certiores de re trans
acta futuros. Respondimus: Mtem vram. nos non mittere ad regnum illud petendum,
sed ad regnicolarum, ut dictum est, postulata, alioqui id aliter et tempestivius a Mte. vra.
actum et practicatum esset.

Subjunxit ejus Illtas.:

esse tainen nuncium illic Mtis. vre.

hujus rei causa, idque dicens caput scalpsit et suspiravit acriter, innuens, nescimus quid,
de

261
de ipso nuncio. Quesivimus deinde, quidquid censeret agendum, si in itinere electum regem MDXXVI
acciperemus? Redeundum, inquit, potius quam progrediendum.

Subjunximus: at si dnus.

vojevoda eligetur, cui Mtas. dni nostri favet ex animo, num non potius illi esset gratu
landum, quam redeundum ex itinere? nam ita nos a Mte. vra. instructos esse. Immo, in
quit, hoc erit consultissimum et ad novum regum vobis devinciendum et ad suspicionem
amovendam; quod non causa regni captandi missi fssetis.
Magnam rem esse diadema ut, cuicunque, imponatur, rex sit sicut alter, et proinde bonis
verbis esset potius devinciendus, quam aliqua ingratitudinis et invidie seu doloris nota
ostendenda. Et hec dicendo gestiebat quodammodo et subridebat, licet adderet, quod si
res ita cederet, periturum haud dubie mox regnum illud, quod ita discerptum et m uti
latum etiam regio honesto statui tenendo, nedum hostilitati cum Tureo et Ferdinando
sustinende jam nequaquam sufficere posse videtur.

Quesivimus postea, quid sentiret da

Moravis et Silesitis, quod ipsis irrequisitis facta sit electio?

Conventus et querimonias,

inquit, futuras; postremo nihil; Germanos enim nisi Germanis favere, pecuniam hoc tem
pore

omnia posse.

Et iterum scalpens caput et suspirans: scire se, inquit, qui Mti. vre

consilia suggerebant, qua via et jure exigeret regnum Bohemie et eos ipsos precipuos
fuisse, qui ita u t factum est opera et practicis suis effecerunt. Hec et alia plura plena
sicophantiarum audivimus ab ejus Illte. cum ingenti dolore nostro et, quantum cognovi
mus, etiam si Mtas. vra. omnia studia et operas suas in hoc collocasset, ut regnum illud
obtinuisset, nihil omnino absque ingenti largitione privata et publica effecisset; quare nunc
maxime divina nobis videtur Mtis. vre. sentenna, qua fuit ab initio semper.

Nam et prin

ceps Ferdinandus preter largitiones ipsas et obligationem de solvendis ere proprio debitis
regni, etiam de ascribenda in perpetuum Austria et aliis suis provinciis regno Bohemie
se strictissime obligavit. Nunc, Serme princeps, prosequemur iter nostrum cum majori
molestia ex his rebus, quas audivimus, quam ex luto tartareo, in quo assidue volutamur et
pestilentia, quam vitando cogimur in villas declinare. Si electus erit rex ille ante nos
trum adventum, gratulabim ur illi juxta instructionem Mtis. vre., quod si aliter nunc propter
aliquas causas censeret faciendum, nobis quam primum per literas declarare dignetur, simul
ac ea, que tractare aut impetrare apud ipsum regem, si creatus fuerit, deberemus. Qnicquid postea nobis scriptu dignum occurrerit, e vestigio Mti. vre. perscribere curabimus.
Cujus gratie nos humillime commendamus.

Ex Fristadt die S. Martini.

Expectatur hic marchio Georgius in horas idque non alia causa nisi ad tractandum, ne quid
electioni bohemice obsisteretur ab aliquo.
Sacra Mtas. regia. Post scriptas has literas egimus cum dno. duce, u t si dnus. vojevod^
rex crearetur, suggereret illi, uti ad unienda hec regna Ungarie et Polonie animum indu
ceret et filium Mtis. vre. in heredem suum acciperet propter multa commoda, que hinc
sequerentur in partem utramque, quod avidissime arripuit et nobis, ut idem ageremus,
suasit, quod faciemus modo opportuno, nisi Mtas. vra. interim prohiberet.

Hec autetii

scribimus in eum eventum, si rex ille crearetur, accederet enim hinc Mti. vre. nostra
sententia existimatio non vulgaris.
CCIV.

262
MrxxtfT"'

t n e.

CCIV.

P.ir

MDXXVi.

CCodKRL

Rme. dne., dne. colendissime.

Cricius Tomicio.

Quia scribo diffuse Mti. regie, que hic apud dominum ducem

egimus et percepimus eo labore et itinerariis molestiis affectus, non puto necessarium vre.
Rme. Dtioni. illa repetere, que omnia ex literis regiis accipiet. Omnino iste dux per
suasum habet, regem futurum dnum. vojevodam idque nos accepturos adhuc ante Trenczinium. Supplico Rme. Dtioni. vre. instruere nos dignetur, quo pacto nos gerere in eo
eventu debeamus, ne quid Ferdinandum offendamus, qui omnia olfacit et nequaquam ne
gotium intermittere vult.
commoditate.

Propter pestem cogemur in villis divertere cum maxima in

Omnes, qui nos vident, putant, quod causa regni captandi vadamus dici-

turque nobis passim, nos sero venire neque aliter cuiquam persuadere possumus, quod
mihi vere animus presagiebat. Prosequemur tamen iter nostrum et quicquid acceperimus,
mox S. Mti. regie perscribemus.
lime commendo.

CCY.

Cod Kora.

Interim me una cum collega vre. Rme. Dtioni. humil

E x Fristadt die S. Martini.

Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius

Andree Oricio, Epo. Oratori.

Rde. nepos charissime. Binas accepi his proximis diebus literas vre. Ptis., alteras ex Fristad alteras ex Trenczinio. Previdebam ego, vos ad Albam regalem tempori pervenire
non potuisse, id quod vra. etiam Ptas. perspiciebat. Bene tamen est factum, quod ac
cepto nuncio de rege electo non substitistis nec retrocessistis, sed persequuti estis iter
vestrum, proderit enim id aliquando regie Mti. et patrie nostre.

Hesterno die rediit Zo-

ravinski ex Posonio et attulit multiplices literas, ex quibus conjicere licet rem ad magnum
dissidium et arma spectare. Nam domini Ungari, qui in Serme. dne. regine et principis
Ferdinandi partibus sunt, nolunt rata habere ea, que in Alba regali acta sunt, forteque in con
ventu suo in Comorno ad electionem alterius regis procedent. Quod si fecerint, reliquie
regni istius Ungarie, nisi Deus prospexerit, sunt omnino periture. Reliqua ex literis dni.
Broderici nostri intelliget vra. Ptas.

CCVI. Andreas Cricius, Eps., et Stanislaus de Sprowa, Castellanus,

Sigismundo, Regi Polonie.
Cod Kcrr. Sacra regia Mtas. et dne., dne. clementissime. Post humilem nostri recommendationem.
Quam honesta et necessaria sit hec legatio nostra in Ungariam, Mtas. vra. ex literis dni.

Nipschicz satis intelliget.

.VJOL

Nos cum hic applicuimus et rem omnem transactam cognovimus,

263
mus, dubii et anxii fuimus, quid potissimum nobis exequendum esset, nulla enim ratio MDXXVL
suadebat iter prosequi cum ea causa jam am putata esset, propter quam missi sumus,
cumque ex literis tam novi regis quam etiam dni. Nipschicz intelleximus, non modo non
optari adventum nostrum, verum etiam quodammodo ignominiosum futurum , quum preterea dubium non sit, quando apud ipsum novum regem erimus illique gratulabimur, quin
Sermo, principi Ferdinando et aliis dominis, qui eidem regi adversi sunt, prebeamus si
nistram de Mte. vra. suspicionem.

Tamen cum hec et alia incommoda, que ex hac lega

tione nostra sequi debuerunt adhuc Cracovie tanquam in speculo previdentes Mti. vre.
recensuimus neque dissuadere potuimus, quin saltem per inferioris conditionis homines,
quam per nos, in quos omnium oculi sunt intenti, hec legatio fuisset absoluta, et cum
instructi simus a Mte. vra. idque dominus dux tessinensis approbavit, ut si ante adventum
nostrum rex electus esset, illi nomine Mtis. vre. gratularemur, non ausi sumus retrocedere,
ne quid adversus sententiam Mtis. vre. aut dominorum consiliariorum committeremus,
cum is mos noster sit in sinistris successibus pro lucro habere, si quid sit, quod culpari
possit. Cogimur itaque iter hoc omnium molestissimum et prorsus adversus sententiam
nostram exequi; accedemus ipsum novum regem, dicemus causam adventus nostri, dice
mus et id esse nobis commissum, ut si regnum hoc illi vojevode Joanni obtingeret, gra
tularemur ei nomine Mtis. vre. etc. quod postea Mtas. vra. illi confirmare per literas suas
dignabitur, ut aliis legationibus non fiat opus. Agemus cum illo de terra scepusiensi, de
Valacho frenando et aliis, de quibus prius scripsimus aut quidquid ex usu nobis videbitur,
ut saltem hec impensa Mtis. vre. et nostra molestissima fatiga non esset omnino frustra
et ut consideremus, quomodo se erga Mtem. vestram gesturus sit et que spes in conser
vando isto regno videbitur. Interim nos Sacre vre. Mti. humillime commendamus.

Datum

Trenczinii die XVI Novembris.

Serme. princeps. Dignetur S. Mtas. vra. pro sua sapientia retinere animum et vultum suum
illum, quem habuit ab initio non aucupandi regna ista, nam hinc majorem laudem habi
tura est, quam si operas omnes in hoc collocasset, que in Bohemia forsan prodesse potu
issent, neque id tamen absque largitionibus, hic autem ne superi quidem omnes efficere
potuissent, ut Ungari alium crearent, quam suum sanguinem.
regiminis.

Adeo pertesi sunt externi

Proinde nunc quasi renati sibi videntur cum summa letitia domum redeuntes.

Quam autem utile fuisset, regna hec Mti. vre. obtinuisse, que preter externas summas
hostilitates etiam intestinis factionibus et inveterato malo ordine, quasi in extremis labo*
rent, non disputamus in presens; verum tamen nobis videtur, quod dum in his adversis
simis temporibus Mtas. vra. vix unum suum regnum et dominia satis tueri et conservare
potest, quum alia hec regna longe majoribus periculis exposita et disordinationibus inve
teratis depravata susciperet, sufficere r.on posset ad omnia conservanda imo circa unum
occupata aliud certissime ruine exponere cogeretur; nam quodlibet istorum regnorum et
presentem principem et modis omnibus satagentem requirit.

CCVII.

264
1730

CCVIL Petrus Tomicius, Eps. Vicecancellarius,

Luce de Gorka, Castellano Posnaniensi etc.
MDXXVI. Non dubito vram. Mgciam. jam intellexisse, Sermum. principem Ferdinandum regem Bohemie
Cod. Kora.
declaratum esse, idque irrequisitis dominis ducibus et statibus Silesie et Moravie, qui

queruntur quidem graviter, hanc tantam ignominiam sibi irrogatam esse, agereque volunt
conventus et mutua consilia super hoc habere. Postremo tamen nihil facient; Germani
enim nisi Germanis favent et pecunia hoc tempore omnia potest. Nam princeps Ferdi
nandus, preter ingentes largitiones privatas et publicas et obligationem de solvendis ere
proprio debitis regni etiam de ascribenda in perpetuum Austria et aliis suis provinciis
regno Bohemie se strictissime obligavit. Major pars dominorum et regnicolarum Ungarie,
qui in Tokaj congregati erant, declararunt non pridem Mti. regie per literas suas, se illuc
ad consulendum saluti regni sui convenisse; cognito vero, quod absque principe et direc
tore nihil ex usu geri possit, se conventum generalem omnibus regnicolis in Alba regali
statuisse pro festo S. Em erici, confessoris, nuper preterito. Petiveruntque a Mte. sua
summopere, u t in medio ipsorum oratores suos ad consulendum de bono statu illius regni
mittere dignaretur; scripsit etiam speciales literas Mti. sue dominus vojevoda Transilvanie,
quibus declaravit id, quod ab omnibus scriptum est, factum esse, ratione habita dignitatis
Mtis. sue, offerendo illi sua servitia impensissime. Mtas. vero sua u t ante non solita est
unquam regno illi aliqua in re deesse; in quo tanto seculo sanguis ejus feliciter regnavit
et in quo plurimum favoris et beneficentie cognovit statumque et sortem illius cum regno
suo propter vicinitatem communem reputat, ita et nunc noluit Mtas. sua illorum regnicolarum
preces obaudire misitque ad conventum ipsorum fer. IV. ante S. Martinum Rdum. dnum. Premisliensem et dnum. Stanislaum de Sprowa, cast. biecensem et capit, opocznensem, ut
quacunque in re opera illorum indigerent pro bono statu regni sui illam pro virili sua
impenderent.

Idem factura fuisset Mtas. sua ad regnum Bohemie m ittendo, si eam ra

tionem habuissent domini Bohemi Mtis. sue, quam habent domini Ungarie, ut vel saltem
aliquis ex iis, qui sue Mti. addictissimi videntur et in quos Mtas. sua plurimum favoris
et benivolentie contulit, admonuissent illam, quando et quo pacto geri debuerint hec, que
ita quasi ex improviso sunt gesta.

Ego mihi certe persuadeo , quod antequam oratores

nostri Trenczinium pervenerint, dnus. vojevoda Transilvanie erit rex Ungarie electus et
coronatus. Nam et corona est in Albam regalem deducta et compromissum inter regni
colas illinc nisi electo et coronato rege discedere. Que res, si ita cedet, prout est mea
et multorum hominum sententia, peribit haud dubium mox regnum illud, quod ita dis
cerptum et mutilatum etiam honesto regio statui tuendo nedum hostilitati a Tureo et
Ferdinando sustinende jam nequaquam sustinere posse videtur.
In conventu regni futuro habebit vra. Mgcia. hospiciuni satis commodum in domo dni. Petri
Konarski, custodis ecclesie mee, qui tametsi solenniter inhibuerit suis procuratoribus, ne
quempiam hominem in domo sua collocarent, ego tamen uti volui autoritate mea episcoIlVr )

pali

265
pali et nihil dubito, quod quicquid ego faciam et facio, ipse dominus custos ratum et
gratum est habiturus.

Commendo me etc.

M D XXVL

Datum Cracovie sabbato ante Elisabeth.

C C V m . Sigismundus, Rex Polonie,

Andree Cricio, Epo. et St. de Sprowa, Cast. etc.
Recte et ex animi nostri sententia fecistis, quod Albam regalem profecti estis utcunque
Threnczinii intellexeritis, novum regem illic jam creatum et coronatum esse, volumusque
ut enarratis rationibus profectionis isthuc vestre novo regi ad regni istius fastigium evecto

Cod. Kom.

Cod' R'

verbis nostris gratulemini eique favorem, consilium et patrocinium nostrum pro conditione
temporum et facultate nostra offeratis. De ceteris vero actionibus supersedeatis; non
enim nobis videtur, tempus aptum esse, in presens vel de filio nostro aut terra scepu
siensi, vel de aliis quibuscunque rebus quicquam agere.

Animadvertimus plane ea, que

in Alba regali gesta sunt Sermo, principi Ferdinando et primoribus regni istius Ungarie,
qui ad illius Sertem. et Sermam. dnam. reginam ejus sororem se contulerunt, non admo
dum placere, veremurque, si Deus non prospexerit, ne inde extrema pernicies et excidium
regno isti afflicto et lacerato et demum toti Christianitati proveniat. Cui malo imminenti
vellemus nos quidem pro virili nostra libentissime subvenire, sed excogitare non possu
mus, quibus modis et rationibus id aggredi debeamus.

Scimus enim, quod Sermus. prin

ceps Ferdinandus nemini permittere vult regnum Ungarie, quod sibi hereditarium esse
pretendit et multiplici contractuum genere obligatum usque ad unicam guttam sanguinis.
Alter est
patietur.
nos sunt
habeatis.

et electus et coronatus, nec facile diadema, capiti suo impositum, detrahi sibi
Quare vos nullas alias actiones istic obeundas suscipiatis, quam que vobis per
commisse, et utamini honesta excusatione, quod nihil aliud a nobis in mandatis
Bene valete.
I

CCIX. Andreas Cricius, Eps. Premisliensis,

Stanislaus de Sprowa, Cast. Biecensis etc.
Sigismundo, Regi Polonie.
Sacra regia Mtas. et dne., dne. clementissime.

Post humillimam nostri commendationem.

Cod. Korc.

Scripsimus binis literis Mti. vre., que primum apud dominum ducem Teschnensem deinde Cod' R'
vero Threnczinium venientes cognovimus, scripsimus etiam vre. Mti., nos intellecta hic
creatione novi regis nihilominus iter nostrum prosequi, cum ad gratulandum ipsi novo
regi, tum ad alia negotia opportuna hic obeunda, nihil aliud pre nobis ferentes, quam id,
quod res est: missos nos a Mte. vra. ad postulationem horum regnicolarum, ut mutuis
consiliis bono statui hujus regni provideretur, quandoquidem uniuscujusque prudentis est,
A cta Tomiciana.

Tomus VIII.

34

ru e n ti

266
MDXXYI

ruenti vicino parieti prospicere, neque Mtem. vram. aliquo privato affectu teneri aut de
alia re esse in presens sollicitam, quam ut in tanto communi discrimine status hujus
regni quoquomodo conservari posset et ut per nos Mtas. vra. certior fieret, quid de sa
lute ipsius et communi defensione sperare deberet.

Igitur egressi de Threnczinio varios

rumores de conventu Albe regalis et ipso novo rege accepimus, alii solutum conventum
et regem Budam aut Strigonium discessisse, alii diversa referebant. Propter quod premisimus ad ipsum regem Gierstoff, cubicularium Mtis. vre., cum literis, quibus illi declara
vimus adventum nostrum ad conventum Albe regalis, ita ut a Mte. vra. postulatum erat
cum excusatione decenti, quod celerius venire non potuerimus et quamvis intellexerimus,
conventum ipsum dissolvi et illum regem esse creatum , habere nos tamen in mandatis
eum accedere et nonnulla illi nomine Mtis. vre. referre, u t nobis declararet, quo ad se
venire deberemus. Misso cum ipsis literis Gierstoff, ipsi substitimus in Wrablani, ne mul
tum a via tam in Albam regalem, quam etiam Budam vel alibi deflecteremus, ubi quatuor
dies expectando responsum permansimus, etiam duas rationes in prospectu habentes: unam,
ut cum res principalis absque nobis acta esset, reliqua quoque negotia, presertim defen
sionis, sine nobis absolverentur, ne vel aliquid offerre cogeremur, quod Mtas. vra. prestare
non posset, vel nihil offerendo et excusando animos horum regnicolarum a Mte. vra, ali
enaremus; alteram, ut cum nobis dictum esset, omnes absentes, presertim qui principi Ferdinando adheserunt, citatos esse sub privatione officiorum et bonorum omnium, ne in ejus
modi tragediam incideremus.

Solent enim hic ad omnia hujusmodi negotia oratores

adhiberi. Que res quid obfuerit paulo ante apud universos Ungaros, Mti. vre. coram
dicemus latius.
Post quatriduum Gierstoff rediens literas nobis regias attulit, quibus significabat, se Bude
nos expectaturum. Cumque jam illo proficisceremur et pro hospitiis promisissemus, ru r
sus noctu ad nos Strigonium misit, ut hic prestolaremur, quod Bude neque locus esset
neque facultas nos pro decentia excipiendi, se vero in crastino, qui dies erat Lune, ven
turum.

Qui crastinus productus fuit ad diem usque Veneris.

Misimus iterum ad illum

Gierstoff et significavimus, mirari nos, cur tanto tempore vel non veniret, ut nobis dici
fecerat, vel nos ad se non accerseret.

Renunciavit nobis per consiliarium quendam suum

cum amplissima excusatione impedimenta et negotia sua sum m a, quibus distineretur, ta

men omnino se postridie venturum, ut interim equo animo hanc moram ferremus. Venit
tandem Dominico vesperi satis egregie et magnifice, misit iterum ad visendos nos et excu
sandum moram suam in crastino tempusque accedendi se constituit ante prandium , ubi
ad illum deducti sumus per Rmum. dnum. Zagrabiensem et dnum. Raskaj.
clusis, solus nobiscum restitit

Omnibus ex

Nos, dicta salutatione, verba in hanc sententiam fecimus.

Quod causa, propter quam huc venerimus, jam esset ejus Serti, ex literis Mtis.
vre. ac etiam nostris comperta.

Mtem. enim vestram cum intellexisset conven

tum in Alba regali institutum, ad consulendum de bono statu hujus regni eaque
causa oratores suos postulari, nos e vestigio ad eum ipsum conventum expedi
visse, ne ulla in parte huic regno deesset, cujus fortunas omnes communes cum
suis semper existimavit et cui non secus quam suo proprio omnem bonum sta
tum

267
tum et successum optavit, utpote cujus stirps et sanguis hic longissimo tempore

MDXXVi.

feliciter imperavit, et ipsa Mtas. vra. multa in se benivolentie officia cognovit,

persuasumque habuisse Mtem. vram., quod presentia nostra et mutuis consiliis
omnia negotia, que agerentur, essent ubique plus ponderis et autoritatis habi
tura; comisisse tamen et hoc nobis Mtem. vram., ut si soluto conventu et illo
in regem creato veniremus, nihilominus ejus Sertem. accederemus eique hunc
novum regium apicem nomine Mtis. vre. gratularemur. Quandqquidem Mtas. vra.
pro ea affinitate, quam cum ejus domo jam dudum inire voluit et complexa sit
semper illam benivolentia ac amore non vulgari et illi omnem felicitatem, omnesque accessiones ex animo favit; cumque placuisset dno. Deo Mtem. vram. cha<

rissimo nepote privare et tam miserabili ejus casu hujusque regni calamitate,
ingens animi vulnus Mti. vre. infligere, hoc saltem sperare Mtem. vram., quod
pro illo desideratissimo nepote suo habitura sit ex ejus Mte. affinem et vicinum
non minus erga se propensum et officiosum, quam ille defunctus nepos fuerat.
Sperare item Mtem. vram., quod illius regimine commodius hoc regnum ad pri

stinum statum reduci et a faucibus inimici eripi poterit, quandoquidem ejus Mtas.
et gentis sue et hostis sibi imminentis, cum quo toties est conflictata, conditio
nem ex amussim novit. Et proinde nisi intelligeret, se huic provincie satis
facere posse, nequaquam pro sua prudentia suos humeros huic oneri subjici
endos existimasset.

Itaque gratulati sumus amplissimis verbis ejus Mti. de assequuto hoc regis culmine et pre
cati sumus; ut hec illius sublimatio cederet in confusionem hostium nominis christiani et
ad horum regnorum totiusque Christianitatis presidium et incrementum, hortatique sumus
ejus Mtem., ut predecessorum suorum Sermorum. regum Ungarie vestigia sequendo gla
dium suum regium, quem accepit, strenue vibraret pro patria sua ac fide et religione
sancta catholica, que nunc non ab Infidelibus solum , sed etiam ab ipsismet Christianis
turpissime proscinditur et labefactatur. Unde et auxilium a dno. Deo et laudem immor
talem apud omnes mortales esset habitura.
Quod ad Mtem. vram. attinet, illam complexuram esse ejus Mtem. constanti et paterno amore
neque illi omnibus officiis, quibus posset, defuturam esse unquam, si quidem illi cordi fu
erit et consiliis Mtis. vre. uti voluerit.

Quibus quidem consiliis, si olim Sermus. rex L u

dovicus innixus fuisset, potius quam illorum, qui bellum hoc turcicum ad hec regna, veluti
medici malum ad extremas corporis partes divertere solent, non se et regnum hoc in tan
tam perniciem et interitum precipitasset. Rogavimus postremo, ut cum hanc significatio
nem in se Mtis. vre. animi haberet, nobis vicissim declarare dignaretur, quid sibi Mtas.
vra. polliceri effeberet, cum de ipsius Serte., quam singulari benivolentia et amore semper
est prosequuta, tum etiam de hoc regno, pro cujus bono statu Mtas. vra. cure unquam,
laboris et impense, quantum potuit, pretermisit et pro cujus salute olim patruus Mtis. vre.,
novissime vero nepos charissirnus animam suam posuerunt.

Rogavimus item, ut cum ad

conventum Albe regalis vocati fuerimus ad consulendum mutuis consiliis de bono statu
ac defensione hujus regni et conventum ipsum non ulla tarditate nostra, sed ipsorum
34*
sera

268
MDXXVL

sera significatione neglexerimus: declarare nobis dignaretur Mtas. sua, quibus rationibus
regnum suum restaurare ac defendere constituerit, non cupere nos ea scire ulla curiosi
tate, que in aliena republica vitio dari solet, sed cum hec ambo regna Ungarie et Polonie
sibi invicem parietes sint, alterum a Tureis alterum a T artaris, quorum rabiem esset
etiam hoc regnum satis expertum, interesse plurimum utriusque Mtis. vre., u t cujusque
vicinus paries solidus et inconcussus permaneat, ne alter ruens alterum secum in ruinam
trahat. Quarexut Mtem. vram., que sit spes salutis ac defensionis hujus regni, edocere
possemus, rogavimus etiam atque etiam, ut nos ejus Mtas. de instituto suo certiores
facere dignaretur.
In hunc sensum fuerunt verba nostra coram ejus Mte. absque ullis prorsus arbitris, quibus
etiam subjunximus ea, propter que petiveramus seorsum aliam secretam audientiam iis
causis et rationibus, quas Mti. vre. secretioribus literis nostris describimus.
Visum autem fuit nobis, Serme. rex, non expectato ad hec, que egimus, finali responso, hunc
cubicularium Gierstoff ad Mtem. vram. expedire, ne in longa esset expectatione sciendi,
quid nobiscum agatur, ut quo, pacto se principia nostre legationis habeant, intelligeret;
veremur enim, ne preter opinionem nostram et petitionem assiduam nos hic rex iste diu
tius detineret. Nam hoc illi accidisse videmus, quod artifici solet, qui multos simul la
bores suscipit, quibus dum cito satisfacere non potest,
ducere et cras semper in ore habere.
Nunc Mtas. vra. statum hujus regni brevibus accipiat.

cogitur homines vanis promissis

Regnum est majori ex parte adeo

crudeliter vastatum et destructum, ut horrorem quendam intuentibus prebeat, omnia plena

egestatis et lamentationis, hostis arces, flumina et aditus omnes opportunas ad regnum
occupat ita, u t ipsimet regnicole fateantur, regnum esse in ipsius potestate constitutum,
eamque rationem se in eligendo rege habuisse, palam dicunt, quod cum nemo inter christiunos principes tam potens sit, ut regnum hoc obtinere posset, nisi conditionibus quibus
cunque cum Tureo initis, si id per alienos fieri deberet, fieret potius per ipsosinet et prin
cipem suum, ex stirpe et sanguine suo electum, qui melius quam aliquis alienigena suos
regere sciret et fovere mallet quam exteros.

Contractum est hic tantum odium, nescimus

quo fato, adversus Germanos, ut pre illis Turei fratres et amici reputantur.

Nihil cogi

tatur nisi de conjunctione cum Tureo et de impetenda Germania una cum illis, si qua
hostilitas aperto Marte esse ceperit. Regine prorsus omnia bona sunt ablata, idem fit
illis, qui ejus partibus adhuc adherent.

Templa pene omni suppellectili preciosa, sed per

reginam, u t ipsi referunt, et per alios harpyas sunt spoliata pretextu illius infelicis expe
ditionis contra Tureos.

Quam ob rem inter alia laudi datur huic moderno regi, quod in

Transilvania in omnibus bonis suis non permiserit tunc queeunque harum ecclesiasticarum
rerum attingere et quod illas harpyas comminatione suspendii a b e g e r i t q u i n etiam nunc,
cum audisset, principem Ferdinandum capere argentum ex ecclesiis et monetam cudere,
ipse mox in contrarium edictum fieri jussit, Ot minima queque res ecclesiastica sui regni
intra certum tempus suo loco restitueretur sub pena sacrilegiorum.

Mira res est, nullus

nunc mercator, nullus artifex, nullus medicus aut apothecarius visitur, exulant mores et
vestitus exotici, maxime germanici, exulat cultus, humunitas et discretio, omnia in scithicum

269
cum quendam morem versa sunt.

Rex ipse in omnibus et per omnia vitat ea, que in

defuncto a suis vituperari novit: proindeque non alios magis quam suos complectitur,
fovet et praeficit, audit, tractat et expedit omnia solus, equitat suo more m ilitari, sago
ad sellam alligato et discursat inter suos per iter, in loco vero rei divine ante omnia et
religiosissime operam dat, mox consultat et negotia sollicite tractat. Sed sic est: fervet
semper principium, immo jam ita refrigescere videtur, ut dum solus omnia agere et ex
pedire vult, ita distrahatur, ut quid potissimum agat nesciat omniaque procrastinare co
gitur multique pertesi expectationis et inedie absque responso discedere coguntur cum
maledicentia ipseque, u t intimi ejus referunt, sepe testatur, se penitere suscepti hujus re
giminis et profecto, utcunque in publico spem vultu simulet animumque excelsum preseferat, videtur tamen in maximis angustiis constitutus esse; u t omnino appareat ita illi
accidisse, quemadmodum depingi solent in comediis adolescentuli amantes et clam invitis
parentibus amicas suas uxores ducentes, ut priusquam ducant, nihil cogitent: utiles an
perniciose sint nuptie et quo pacto indignatio parentum vitetur, ne una cum uxore domo
excludantur; id unum curant, u t voto suo potiantur, quo facto tum demum subit anxietas
et sollicitudo de omnibus incommodis et adversis.

Sic iste quanto amore regni hujus

potiunde flagrarit, nunc demum apparet. Captatus est in hoc a longo tempore favor po
pularis, turbe in optimates et regios administratores excitate, corona, ut fertur, adhuc
ante conflictum Threncinium abducta, preoccupata omnium externorum studia tractatibus,
: conventibus, coronatione denique, nihil interim quale regnum sit et quibus discriminibus
expositum perpendendo.

Qua re tantopere cupita et assequuta, nunc demum cogitatur

magno ex omni parte timore et anxietate, quo pacto regnum instaurari et defendi possit,
nec tamen etiam nunc modus ullus invenitur, preter spem successus alicujus aut res
omnino desperatas. Unum est, Serme. rex , quod spem prebere videatur statum hujus
regni per illum conservandi; videmus eum cautissimum et ipsa vulpe astutiorem, videmus
mores et actiones ejus hominibus et tempori maxime congruentes nihilque illum, ut nunc
est, omittere, quicquid opportunum esse videtur, omnia denique ex nutu ipsius pendere et
administrari. Perpendimus insuper, quod cum ab adolescentia sua hanc fortunam et in
dustriam habuerit, ut multa in se molimina summatum hujus regni, id dudum, quod ac
cidit, timentium, superare sciverit et potuerit, ne addamus et regiam autoritatem, haud
dubie cum rerum potitus sit, ita statum suum dirigere sciet, ut ex his tempestatibus, que
illi imminent, elabi et regnum hoc stabilire poterit.

Quod ita dominus Deus prestare digne

tur et vra. Mtas. in his rerum omnium turbinibus saltem ex hac parte, unde majus dis
crimen imminet, in aurem utramque dormire posset. Nam, Serme. princeps, quantum hic
videmus et que alibi geruntur audimus, nusquam est adhuc felicius virtute et prudentia
Mtis. vre. quam in regno et dominiis ejus, nisi quod nos ipsi, ne bene sit, modis omni
bus adnitimur.
Regnum hoc si princeps Ferdinandus adeptus esset aut adipisci in posterum posset, uti se
accingit, vel universam hanc gentem delere cogeretur, antequam illud pacate obtineret,
vel se et regnum hoc una cum aliis vicinis penitus precipitaret. Si vero Mtas. vra. electa
fuisset, uti est hic omnibus post eum, qui sanguis ipsorum est, acceptissima: duo impri
mis

270
MDXXVi.

nris facere cogeretur, primum conditiones quascunque cum Tureo inire, secundo ingenti
r
^
sumptu vastitatem et ruinas regni sarcire et regnicolas, presertim militares, quorum ma

xima pars hominum et rerum suarum jacturam fecit, sublevare, quorum alterum indignum
esset nomine Mtis. vre., alterum ipsa scit quam facile; sed sine his se et regnum hoc omni
spe frustraretur, immo in certum precipitium deduceret. Hic autem preter bona regine et
patrimonium hujus regis ac Transilvaniam, quam tenuit, nihil omnino aut modicum ad
modum superest proventus regii. Preterea aperta esset et perpetua cum domo cesarea
hostilitas Mti. vre. ineunda. Nunc huic regi, more ipsorum scythico, multa licent, que
aliis fortasse non perinde licerent: occupavit bona regine, privat majoribus officiis et bo
nis absentes sibi non consentientes, episcopatus vacantes mulgebit fortasse ad annum us
q u e, licet ad illos jam personas aliquas designaverit, nec qiticquam in hac re nisi cum
consensu et consilio omnium spiritualium agat in sarcienda tanta reipublice et ecclesiarum
*

jactura et alia id genus, que vult, facit. Patrimonium habet amplissimum, opes non vulgares dudum repositas et alia id genus. His omnibus adjutus hos pecunia ju v a t, illos
promovet, alios verbis lactat, instrumenta et alia necessaria bellica, quibus hoc regnum
penitus vacuum est, comparat, scissa sarcire, diruta restaurare nititur, et nihil non agere
videtur eorum, que opportuna censentur, idque effusa jam, u t intelleximus, ingenti summa
pecunie ingentique labore et sollicitudine adhibita, quod per alios aliorum quoque regno
rum et dominiorum curam habentes ita commode fieri non posset. Hec propterea scri
bimus ita verbosius, quod nos, subditi Mtis. vre., adeo optavimus illi preter ejus volunta
tem hec regna contingere et nescivimus, quod optavim us; hocque ita dici non potest, ut
apparet omnibus faciem hujus regni intuentibus, non multos regere, sed bene regere laudi
d atu r, quod in his perturbatis et infelicissimis temporibus in hisque regni erroribus et
libertatibus inveteratis, hoc opus, hic labor est. Quid autem profuerit majoribus nostris,
quod olim Ludovicus et Vladislaus Ungarie simul et Polonie reges fuerint, immo ipsis
quoque regibus, satis historie testantur, nam preter alia incommoda, que plurima fuerunt,
et obligationes bonorum regalium et nimie libertates, quibus nunc laboramus, hinc potis
simum manarunt. Nunc ex ea propensione, que hic erga Mtem. vram. cum a rege, tum
ab omnibus passim exhibetur, speramus Mti. vre. futurum hoc regnum deditissimum.
UJJCL.

I & i : ' C t l ( H .

->

'J -i

it}

; t ' i A

*?

~.

i) r * f . |

it

\r.

i-

f*

lif

ri'

> .?

f!

Rex ipse se Mti. vre. pro nepote amisso filium dedicat et qualem se offert, talem accipie
mus et Mti. vre. afferemus, impari quidem sorte et commutatione, pro nepote vero filium
asciticium; tamen mos est eorum, qui cultellos deferunt, u t uno amisso, ligneum interdum,
ne alter pereat aut vagina destruatur, imponant et sufficiant.

Qui an ex usu aliquo fu

turus sit Mti. vre. et nobis omnibus aut saltem impensam hujus legationis valiturus, ig
noramus. Licet si Mtas. vra. ponat ad calculum to t et tantas impensas pro defuncto ne
pote factas, ex adverso vero utilitates, que illi aut ejus regno ex ea propinquitate pro
veniebant, nescimus damnine plus an lucri Mtas. vra. offendet, cum interim ex vicinia
non secus quam ex hostili dominio et cusiones monetarum et alia incommoda regno Mtis.
vre. inferebantur, non quidem culpa optimi illius regis, sed inobedientia subditorum. E t
proinde cum ita Deo placuit, non omnino hic filius, qualis sit, aspernandus est et preser
tim

271
tim cum ab aliis circumquaque magne insidie, ut hic accepimus, Mti. vre. et dominii3 ejus MDXXVL
struantur et nusquam tuta fides.
Hic autem rex, si in regno consistet, utcunque perquam astutus sit, et sciamus quod ju x ta
bacalarium Mtis. vre. tria desunt in Hungaria cochlearia etc., tamen cogitur ille, velit no
lit, Mti. vre. addictus esse; cum Tureis enim si pacem obtinebit, ea absque tributo con
tingere non poterit, quod jugum quisque cogitat semper excutere, cum Germanis autem
nescimus, quo diverso ipsorum genio ita congruet semper, u t solet congruere inter canem
et gattam , nisi tem pus, quod omnia m utat, animos ipsorum aliter formaret. Quod ad
principem Ferdinandum attinet, scripsi ego episcopo Broderico Posonium, scripsi et illi
epo. Nove civitatis eo exemplo, quod mitto Mti. vre. dedique literas ipsas perferendas palatinidi Ravensi, aulico regine, juveni bene discreto et versuto et, que illic narrare deberet,
instruxi.
Sacra Mtas. Damus operam pro virili nostra, ut hec legatio nostra, nescimus ad quid facta,
habeat tamen speciem aliquam honesti et commodi aliquid in posterum pariat, ita sermo
nes et actiones nostras moderantes, ut juste neutra pars quicquam sinistre suspicionis de
Mte. vra. et nobis capere possit sicque hunc regem et gentem Mti. vre. devincimus, ut
nihilominus altera pars sibi de Mte. vra. jure persuadere possit, integrumque fiat Mti. vre.,
utra in sella considere velit, an vero in neutram, quod omnium est consultissimum, de
clinare, quandoquidem neutra pars in eo, quod aggressa est, usa sit ante consilio Mtis.
vre. E t si quando ad concordiam ventum fuerit, fieret autoritate Mtis. vre., que in his
perniciosissimis temporibus de nullo alio, quam de communi pace Christianorum et est et
debet esse sollicita, placeant alicui vel non placeant hec Mtis. vre. in partem utramque
benivolentie officia, cum ab illa nihil rectius agi possit; ulcus enim asperius tractatum
universo plerumque corpori exitium afferre solet, quod maxime nunc est metuendum; an te
quam enim rex iste se exturbari patietur, potius Tureo se subjiciet, quamvis si quid Mtas.
vra. conjunctionis sibi pararet adversus eos, qui longe indignius contra Mtem. vram. con
spirant, jure optimo faceret et par pari referret, de quo latius coram. Quo pacto in his
et aliis omnibus hinc absolvemur Mti. vre. ipsi, Deo bene juvante, brevi referemus.
Serme. princeps.

Dum hec scribebamus supervenit fama, Sermum. principem Ferdinandum

jam adortum esse ditionem hujus regni et oppidum Tarnawa obsedisse, tamen cum apud
hunc regem fuimus, visus est his rebus non credere et satis excelsum animum preseferre.
Disseruit nobis longo sermone, ut semper soliti sint principes Germanie post decessum
regum Ungarie hoc regnum impetere, ut terram hanc possiderent et genus ungaricum
extirparent, tamen hoc suum optatum hactenus consequi non potuisse.

Suscepisse se gu

bernacula hujus regni non ambitione aliqua in tanto ejus casu et vastitate, sed amore
servande patrie, pro qua paratus esset semper vitam suam exponere, spem suam summam
in Deo ponere et non dubitare se, illius auxilium sibi affuturum. Quid postea sequetur
Mti. vre. Serme. vel ipsi declarabimus, vel adhuc ex itinere perscribemus.
Cum nobis hic sermo incidere solet cum dominis et regnicolis de Mte. vra. et commemo
ramus illis, quanta in hoc regnum benivolentie officia prestiterit Mtas. vra. et ut primum
patruus, demum nepos Mtis. vre. pro ipso regno sanguinem et vitam suam fuderunt, cum
que

272
T ibiiT'

que hortamur illos, u t sacre hujus et meritissime in se familie Mtis. vre. et regni Polonie
memores essent, omnes uno ore non aliter appellant Mtem. vram. quam suum legitimum
dominum et regnum Polonie non aliter se existimare putant, quam suum proprium. Rex
ipse et nutibus Mtis. vre. se obtemperaturum pollicetur.

Hec, u t accipimus, ita Mti. vre.

perscribimus, utinam alii quoque principes eandem rationem Mtis. vre. haberent, speran
dum esset, brevi communem pacem futuram opera et consilio Mtis. vre. Nunc si tragedia inter Germanos et Ungaros ordietur quid est aliud, nisi aliqua ingens ruina totius
Christianitatis expectanda, quam dominus Deus sua gratia longe avertere dignetur. P o l
licitus est quidem rex ipse nos hodie absolvere, tamen, experti prius ejus procrastinatio
nem, noluimus hunc cubicularium Mtis. vre. diutius retinere, sed hec principia legationis
et actionum nostrarum Mti. vre. significare, presertim cum jam prejudicium quasi habea
mus expeditionis nostre, ut Mas. vra. ex secretioribus literis intelliget.
Tractamur hic honorificentissime et recte in omnibus habemus, tam en nihil est, quod magis
cupimus, quam ex hac afflictissima terra quam primum egredi.

Faciat dominus Deus, ut

sacram Mtem. vram. brevi salvam et incolumem reperiamus, cujus clementie nos humiliter
commendamus.

CCX.

Strigonii die IV Decembris.

Andreas Cricius, Eps. Stan. Cast. Biecensis,

Sigismundo, Regi Polonie.

Cod. Ko:u. Sacra Mtas. et domine, domine clementissime. Post humillimam nostri commendationem.
Cum venimus huc Strigonium diverti ego, episcopus, ad prepositum hujus ecclesie strigoniensis, virum eruditum, cordatum et non vulgaris cum apud hunc regem, tum apud omnes
alios existimationis. Is quia conventui albensi intererat et regem in coronatione dirigebat,
multa nobis dixit et communicavit scitu necessaria, et inter alia retulit, quod cum orato
res principis Ferdinandi ad Albam regalem hac proficiscerentur, declinasset ad domum
suam alter illorum Marcus quidam , doctor, et cum sermo incidisset de rege eligendo,
subjunxisset Marcus ipse, principem suum neminem scire, qui se impedire deberet preter
Mtem. v ram .; preterea quod idem facere voluisset vra. Mtas. in regno Bohemie secretis nunciis
et literis, tamen id efficere non potuisset.

Quod si factum fuisset, facile principem suum

Ferdinandum de illa ulcisci posse, qui ad hoc unum jam habeat Moscum sibi arctissimo
federe conjunctum, u t,

quandocunque velit, Mtem. vram. castigare possit, scripsisseque

oratores ipsius principis ex Moscovia, ducem illum jam totum esse in manibus ejus, pa
ratum ad omnem significationem Mtem. vram. impetere, inducias, quas cum illo nunc ha
beat, neque nunc esse, neque unquam futuras certas et stabiles et alia id genus multa,
que licet adhuc domi divinabamus, tamen cum multo dolore audivimus, subiitque in men
tem querimonia domini ducis Casimiri de eo, quod negotia Mtis. vre. hujusmodi imposto
ribus et sycophantis, qualis indubie est unus ille Sigismundus Herberstein, creduntur, neque
alii apud nos magis idonei vid6ntur, quam hujusmodi dotibus prediti.
ni!

His acceptis,
Serme.

273
Serme. princeps, tanto magis placuit regem hunc Mti. vre. devincire, ut contra hanc virgam ferream, in qua illi tenere volunt Mtem. vram., habeat illa vicissim hanc ferulam,
qua illis semper majori terrori esse possit. Egimus itaque secretissime cum hoc ipso
rege de periculis, que impendent huic regno, non a Tureis solum, sed etiam ab Almanis,
quantum expediret conditiones quascunque in presens cum Tureo inire, qui superari aut
repelli ullo inodo non possit, rebus hujus regni sic se habentibus, u t aliis, quod factu fa
cilius sit, tanto commodius resisti posset; quam item esset ex re utriusque Mtis. vre.,
ut sese aliquo modo seu necessitudine conjungerent, ut mutuis consiliis suas res et nego
tia stabilirent. Suasimus demum, ne inconsulta Mte. vra. ad aliqua connubia seu concor
dias sese precipitaret. Suasimus hoc autem partim, u t connubium cum regina illi alioquin
et huic genti aspernabile diverteremus, partim ut si ille regnum suum bene firmabit et
Mti. vre. placuerit, posset postea ratio iniri de collocanda illi filia Mtis. vre. Illma. dna.
Isabella, de quibus tempus utique jam esset cogitare. Tamen ejus rei et alicujus alterius
specialis conjunctionis nullam illi significationem dedimus, ne metas excederemus, sed
duntaxat generaliter de conjunctione aliqua egim us, ut postea liberum esset Mti. vre.,
prout tempus afferret, se cum illo conjungere. Ad quod ex colloquutione et responso ita
extemporaneo hanc significationem habemus: quod semper facturus sit omnia, que perti
nebunt ad eam ipsam conjunctionem ju x ta arbitrium et voluntatem Mtis. vre.
De suscipiendo in heredem filio Mtis. vre. visum fuit postea dno. duci Cazimiro non ita
subito agere, visum et nobis nihil speciale proponere inscia voluntate Mtis. vre.
De defensione et conservatione hujus regni, quantum intelligimus, petiturus est per nos rex
ipse, ut Mtis. vre. medio conditiones pacis cum Tureo inire posset, quam operam credi
mus Mtem. vram. non recusaturam, ne regnum hoc precipitaretur et Tureus vicinus Mtis.
vre. efficeretur et ut etiam per hanc occasionem agere posset Mtas. vra. de suis induciis
longius producendis.
Habemus etiam quoddam prejudicium ex primo sermone de terra scepusiensi, dum subjunxit:
recens adhuc esse, quod juravit fines et ditionem regni non alienare, ut forte non sit ita
concessurus, u t petebamus, tamen de omnibus certiores erimus post responsum ultimum.
Sacra Mtas.

Venit huc ex Posonio palatinides ravensis, aulicus regine, qui nobis multa

inira narravit, inter alia: habuisse dominum Turzonem copiam legationis, quam dnus. Nipschicz apud hunc novum regem egit, et alia pleraque secreta Mtis. vre. eaque cum aliis
illic dominis cxcusisse et ita omnes interpretatos esse, quod Mtas. vra. vel ambierit sola
hoc regnum, vel illud huic novo regi faverit, et cum quidam diceret, se audivisse Mtem.
vram. habere gentes nonnullas in Scepusio ad defensionem ipsius regis, subjunxisse illum
palatinum Nadherspanum, affinem mazoviensem, cum multis conviciis: Mtem. vram. solam
defensore indigere neque se et subditos suos a bestiis tartaricis tueri posse, abducta hoc
anno per illos Mti. vre. ducenta milia hominum plusque illi quam regno Ungarie damni
illatum et alia multa in contumeliam Mtis. vre. et generis polonici, propter quod scripsi
ego, episcopus, ita Broderico, ut Mtas. vra. ex copia intelliget.

Hanc gratiam refert ille

nunc Mti. vre. et pro uxore consequuta et pro dignitate bis restituta sola autoritate Mtis.
vre., quam semper dominus olim archiepus. in hujusmodi odiosis causis obtendere solebat,
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
3^
ita

MDXXVI

274
MDXXVi.

ita ut in degradando domino Stephano Verbetio, qui nunc est omnia. Nuncius Mtis. vre.
non interfuerit solum ejus nomine, sed etiam sententiam dictarit, nescimus an ad hoc
m issus, quod nos crassioris intellectus nunquam ausi fuissemus facere; nam ea res et
Sermo, olim. dno. regi Ludovico et Mti. vre. plurimum detraxerat favoris apud hos om
nes regnicolas, sed illa omnia facta fuerant in gratiam regine et principis Ferdinandi in
eum finem, qui nunc apparet. Narravit etiam nobis ipse palatinides: valde jam nutare
illos dominos, qui adherent principi Ferdinando, tiraeturque de ipsorum fuga, modo huc
tuto reverti possent. Non sunt autem nisi palatinus, epus. vesprimensis, banus Croatie et
Brodericus. Reliqui omnes cum universis regnicolis emori mallent, quam hunc regem de
serere. Quid fiet postea, nescimus. Hodie pransuri sumus apud ipsum regem et spera
mus nos absolvi. Commendamus nos iterum S. Mti. vre. Strigonii IV Decembris.

CCXI. Andreas Krzycki, Eps.

P. Tomicio, Epo. Vicecancellario.
Cod. Korn Rme. mi dne.

Mitto exemplum literarum, quales mihi scribende videntur, et cum uterque

rex se regem legitimum illius regni putet, videtur mihi, quod si etiam litere ipse in ad
versarios inciderent, ambigue interpretari possent; nam utrum magis salutare et honestum
sit Joanni illi adherere, qui coronatus est et minus potens, an Ferdinando illi, qui se jus
et obligationes habere pretendit et plus potest, in dubium verti posse et cujus est con
dere, ejus est interpretari, quamvis non placet mihi nos sic agere.

C C X n. Exemplum Epistole Cricii

ad Brodericum, Cancellarium.
Cod. Korn. Rme. mi dne. Scire dignetur vra. Dtio. Rma., me, nescio quibus malis avibus, huc appulisse.
Cd R
E rat Sermus. rex meus preter summum dolorem de amisso nepote etiam de statu hujus
regni, uti de vicino pariete, apprime sollicitus, urgebatur a nobis, ut non deesset communi
saluti, si ab his regnicolis, ut rex esset, postularetur. Id modis omnibus reluctabatur,
nec Dtiones. vre., in quibus potissimum confidebamus, ullam significationem dabant, quor
sum res inclinarent, ut penitus omnia ignoraremus. Supervenit interim orator Sermi.
principis Ferdinandi, auxilium ad regnum consequendum petens.

Letata erat Mtas. sua,

quod is princeps munus hoc sibi suscipiendum duxerit, qui potissimum illi satisfacere et
rebus labantibus succurrere possit. Mox accurrit nuncius cum literis ex Tokai ab opti
matibus et regnicolis illic congregatis, quibus scribebant, se conventum ad consulendum
de bono statu Reipublice in Alba regali instituisse, enixe rogante^: ut Mtas. sua oratores
ad ipsum conventum mittere dignaretur.

Expeditus sum ego e vestigio cum collega non

vul-

275

vulgari, ut terminus erat brevis, pene tumultuarie, u t juvaremus, si quid possemus, et con- MDXXVI
silio salutem hujus regni et rem Sermi. principis Ferdinandi, quantum fieri posset, promo
veremus. Interim quam venimus et conventus solutus est et rex preter spem creatus.
Diu, quid facturi essemus, dubitavimus, visum tandem fuit turpe retrocedere, sed perre
ximus ad visendum ipsum regem et que facies esset rerum explorandum. Cum quo, nes
cio quid suspicante et congressum nostrum vitante, non cito convenimus et inprimis, ut
decebat, gratulati sumus illi hoc regium culmen assequutum; rogavimus demum, u t cum
ad consulendum de bono statu hujus regni huc vocati essemus et conventura neglexeri
mus, declarare nobis dignaretur, quibus rationibus statura suum et hujus regni decreverit
adversus tot tempestates tueri et conservare, quandoquidem interesset plurimum Mtis. dni.
nostri scire, quo pacto hic regni sui paries consisteret, ne sua ruina regnum etiam suum
in preceps deduceret. Quantum autem ex responso et his, que video, colligere possum,
omnia videntur noxia et desperata neque aliud presagire possum, nisi ingentem aliquam
horum regnorum et totius rei christiane ruinam. Maxime igitur perturbati revertimur ad
Sermum. dnum. nostrum, qui nunc de hac una re sollicitus est, ut communis salus aut
saltem horum regnorum servetur; cum vero accipiet, que perniciosa molimina hic cogno
verimus, quantum mali impendeat ex animis horum vicinorum in sese exulceratis, haud
dubie incredibilem capiet dolorem. Si vobis placuisset, tempori etiam aliquid communi
care Sermo, dno. nostro et cura ejus consilio agere de salute patrie sue et honore Sermi.
principis Ferdinandi, aliter fortasse omnia successissent. Nunc quomodo vobis et patrie
consuluistis videritis.

Nos ex mandato doraini nostri libentissime inservivissemus ipsi

Sermo, principi, sed venimus post prandium et hec gens vestra adeo fremit in Germaniam,
nescimus quo malo fato, ut nefas sit, nisi cura contumelia nominare, et Turei jam pro
fratribus et ainicis habentur. Dtio. vra., si ita videtur, poterit rem Mti. reginali et ipsi
principi declarare et nostra obsequia Mtibus. suis commendare non gravetur.
Rme. mi dne. Accepi esse istic nonnullos, qui existimationi Sermi. dni. nostri et gentis nos
tre modis omnibus detrahunt, qui impotentiam nostram, qui tot centena milia hominum
hoc anno per Tartaros abducta palam jactant, quod eo majori amaritudine animi audivi,
quo sciam, eos ipsos plurimum officii et beneficentie principis nostri in se expertos esse.
Fatem ur quidem impotentiam nostram , sed tamen tot et tantis hostibus cincti, hactenus
gratia Dei nulli succumbimus. Incessebat nos magno seculo Germania, huic non ignaviter
restitimus, impetebat vi immensa Moscus, is quoque cesus et repressus est. Eandem mercedem retulit Moldavus. Adoriuntur plerumque Turei, et hi majori dispendio quam lucro
discedunt, neque hactenus ullam arcem nostram occupant. Incursant Tartari, sed incursant
illam oram ab initio. Id vel ex Tristibus Ovidii liquet, neque illorum clandestinos insultus regio campis potentissima vitare potest. Qui si tantum muscarum abducerent, quan
tum vos hominum istic computatis, ne musca quidem jam superesset in Polonia. Semel
invaserant Tartari Ungariam et omnia deleverant, semel umbilicum vestrum attigit T u r
eus, et jam actum de omnibus videtur.

Et nos, qui quotannis cura his et aliis hostibus

soli absque ullius alterius auxilio conflictamur, substitimus hactenus. Vobis fungi videmur
non homines. Utcunque est, contenti sumus principe nostro, cui utinam omnes essent

35*

si-

276
MDXXVI.

similes; contentus est et ipse ditione sua, nihil unquam ex his vestris felicitatibus et am
plioribus imperiis ambiens. Neque est, ut apparet, quid ambiatur. Spectabimus istas
vestras magnificas tragedias equidem non libenter, quas ordimini, et videbimus, quorsum
vel vos vel patriam vestram deducetis. Faciat dnus. Deus, ut omnia in pacem et tran
quillitatem convertantur. Quod unum princeps noster optat et curat, ut non deesset
etiam opera, si id alicui cordi esset. Felicissime valeat vra. Dtio. et me diligat. Strigonii.

CCXHL

Cod. R

Andreas Cricius, Eps. Preraislien.

Episcopo Nove civitatis.

Rme. dne., dne et frater honorande.

Ut novit vra. Rev. Dtio., me cum collega meo postu

lantibus his optimatibus et regnicolis ad conventum Albe regalis missos esse ad consu
lendum de bono statu hujus regni, ita non ignoret, nos post actum conventum et regem
preter spem creatum huc venisse, neque jam consilii de statu hujus regni neque servitii
prestandi Sermo, principi nostro Ferdinando ullum nobis locum relictum esse, accessisse
nos tamen ipsum novum regem et gratulatione facta, ut conveniebat, hoc unum nos in
presens curasse, ut sciremus, in quam spem rex ipse tantum onus susceperit et quibus
rationibus defensionem statuerit, quidve Sermus dominus noster Polonie rex sperare pos
sit, de hoc regno conservando, cum quo illi communis calamitas ab Infidelibus impendet,
ne hic paries vicinus ruens, nos secum in ruinam trahat, comperisse nos hic tandem plus
fremitus et apparatus in Christianos quam in ipsos Tureos multaque esse molimina pene
desperata et reipublice christiane perniciosissima. Sed nec minora istinc de vobis audimus
propter quod vehementer perturbati revertemur ad Sermum. dnum. nostrum, quem scimus
de nullo alio quam de communi salute nunc esse sollicitum.

Deus omnipotens omnes

has nebulas ac tempestates in serenitatem et communem tranquillitatem convertat.

Hec

vra. Rma. Ptas. Sermo, principi suo referre velit, cui Mtas. dni. mei et nos, ejus
subditi, omnem optamus felicitatem. Commendo me vre Rme. Pti., que sit felix et in
columis.

CCXIV. Andreas Cricius,

Petro Tomicio.
Cod Korn. Rme. mi domine. Supplico humiliter vre. Dtioni. Rme. boni consulat, quod ita laconice illi

scribo, cognoscet enim ex literis regi a me scriptis, mihi ad illas scribendas vix diem
suffecisse. Cognoscet item omnia ex ipsis literis, queeunque illi essent a me scribenda.
Valeo gratia Dei recte satis sumusque hic cum meo collega, viro certe optimo, gratissimi.
Me vre. Dtioni. Rme. unice commendo, quam dnus. Deus servet diutissime sospitem et
felicem. Strigonii IV. Decembris.
CCXV.

277

CCXV. Andreas Cricius,

Petro Tomicio.
Rme. mi dne. Humilem mei commendationem. Sumus tandem ab hoc rege absoluti, cum MDXXVL
quo nihil aliud constituimus, quam generalem benivolentiam et conjunctionem, et gaude- Go^ Kon1,
mus Mtem. regiam nobis inhibuisse, licet sero, ne aliqua alia negotia subiremus, nam id
ipsi diligenter cavimus, et que de filio Mtis. sue et aliis specialibus agenda nos scripse
ramus, non nisi opportuno modo facere voluimus.
Quantum ex secretis tractatibus dominorum, qui regine adherent, conjicere licet, omnes
principis Ferdinandi mine et apparatus adversus Ungaros eorsum duntaxat tendunt, ut
hic novus rex reginam duceret, quod ille maxime recusat, ut coram dicemus. Habemus
iter adeo malignum, ut prorsus nescire possimus, quando istuc applicare poterimus. Me
vestre Rme. Dtioni. iterum humillime commendo, que scire dignetur, nos hic tantam be
nivolentiam a rege et omnibus cognovisse, quanta verbis exprimi non potest.
cinio IX* Decembris.

E x Tren-

CCXYI. Legatio ad Sigismundum, Regem Polonie

a Ferdinando, Rege Bohemie, Archiduce Austrie.
Instructio pro Joanne Mrakiesz de Raskaw *), consiliario fideli nostro dilecto, quid ipse nostro Cod- Korn*
et Serme. principis, consortis nostre charissime, dne. Anne, Ungarie et Bohemie etc. re
gine, nominibus, apud Sermum. principem Sigismundum, Polonie regem , fratrem et affi
nem nostrum charissimum tractare et agere debeat.
Nempe ad sue Mtis. curiam proficiscatur, ubi, oblatis literis nostris et conjugis nostre credentialibus, dicat fraternum nostrum amorem, amicitiam et singularem benivolentiam, si
sue Mti. et ejus conjugi in bona valetudine et felici regimine omnia pro voto bene ver
terent, vehementer gauderemus.
Preterea declarabit, quemadmodum olim noster charissirnus predecessor, cesar Maximilianus,
simul et Vladislaus, Ungarie et Bohemie re x , ambo in suam Mtem. singularem et
eam fraternam confidentiam habuerunt, eam ob rem ille utreque Mtes. in huma
nis agentes regie Mti. Polonie nos juxta et Sermum. olim Ludovicum, regem Bohe
mie, nostrum desideratissimum affinem, felicis recordationis, et uxorem jam nunc nostram
charissimam unice commendaverant.. Hinc est, quod predictus rex Polonie ex singulari
affectu eam ipsam conjugem nostram non u t patruus, sed ut pater post obitum Sermi.
olim Yladislai, Ungarie et Bohemie etc. regis, complexus est eamque paterno amore prosequutus est.

Proinde nos una cum conjuge nostra obnoxii sumus sue Mti. ut fratri, af-

*) Nastaw (Cod. R.).

fini,

278
fini, patri et patruo occasione hujusmodi benivolentie et studii, ut nos gratos exhibeamus.
Nos item cum conjuge nostra in illa Mte. ponimus pre ceteris amicis nostris singularem

MDXXVJ,

et summam confidentiam. Quam ob rem visum nobis fuit, ut illi Mti. nostram et con
jugis nostre gravitatem et adversitatem, que jam nunc nobis instat, pro benivolentia erga
illam Mtem. innotesceret, quemadmodum prefata dna. Anna, conjunx nostra, secundum
sanguinem, deinde nos ju x ta tenorem nonnullorum contractuum, de quibus sua Mtas. in
dubie bene scit, proximis superioribus annis hic inter quondam prefatum cesarem Maximilianum et regem Vladislaum, felicis recordationis, erectorum, veri et a Deo ordinati he
redes regni Hungarie sumus, neque nobis persuadebamus, ut quispiam quicunque is esset
nobis in hoc impedimentum facere ausus fuisset.

Atqui non animadverso jure heredi

tatis predicte et contractus erecti Joannes, comes a Scepusio, vojevoda Transilvanie, ausus
est contra Deum, honorem, jus, immo omnem equitatem et justitiam nostram agere quippe
qui se per adherentes suos in regni nostri Ungarie hereditatem intrusit seque regem, ut
pretendit, declarans contra utriusque nostram justitiam et hereditatem.
Quantum nos eam ipsam rem apud nos ipsos expendimus, nihil aliud dispicere et invenire
possumus, nisi quod ipse id genus practicam longo tempore et spatio ante pro suo et
suorum complicum commodo intenderat, quod multis suis factis colligi potest, quippe qui
viventibus Sermo. Vladislao et Ludovico, regibus, ad culmen regni Ungarie aspirare co
natus est, u t non ignotum est; qui etiam id temporis, cum Tureus, christiane fidei hostis
et persecutor, cum ingenti vi et exercitu Ungariam invasisset ad expugnandum castrum
Nandoralbense, tum dno. suo, Sermo. Ludovico, nullum subsidium, quod tamen nunquam
non apud se habuit, ad sue Mtis. multiplicem requisitionem prestitit, quin immo suam
Mtem. in castris agentem deseruit, quo imperator Turearum fortissimas munitiones et
munitissimas nimirum arces pariter et civitatem Nandoralbensem et alias id genus muni
tiones locaque communi Christianitati in gravissimum dispendium expugnavit et ditioni
sue subjugavit.

Insuper manifestum est et res ipsa fert, quod idem vojevoda proxima

superiori estate cum ipso Sermo, dno. Ludovico contra Tureum in campo castra metanti
cum non contemnendis copiis equitum et peditum in procinctu esset, ut regi presto fu
isset. Cum autem animadvertisset belli molem, suam profectionem causando remoratus
est et ita pugne non interfuit, immo a dno. suo in suprema necessitate descivit, quo proh
dolor! interitus Sermi. dni. Ludovici subsequutus est.

Quod nos et charissimam conjugem

nostram et utriusque nostrum necessarios haud parum afficit.

Ad hec potissimum colligi potest, quod predictus vojevoda privatam intelligentiam cum im
peratore Tureorum habuit, siquidem cum idem Turea post acceptam cladem nostrorum
Budam concessisset, unde se rursus promovit discessurus cum exercitu suo descendens
partim per ditiones ipsius vojevode pretereundo exercitum ejus. Quam profectionem ipse
vojevoda Tureo sine aliqua renitentia permisit, quam ob rem vojevoda una cum suis
a Tureo indemnis permansit.
Postea idem vojevoda autoritate sua propria civitatem capitalem Budam et arces sibi usur
pavit positis in eisdem presidiis, quo non contentus, atqui cum pluribus suis conventum

f ...

in oppido Tokaj celebravit.

.tu

Ubi contra prefati regis Ludovici derelictam sororem nostram

et

279

et coronatam reginam et palatinum regni in vita existentem in dispendium regni Ungarie

statutorum, decretarum et solemnium ex antiquo consuetudinum conventum promulgavit
in Alba regali, quem a decessu regis nulli nisi regine et palatino regni indicere et stal
tuere convenit, quo non animadverso se in hoc ita gessit et conventum ipsum ita, quasi
verus heres regni Ungarie esset, universis innotuit.
Quamvis soror nostra prefata et palatinus regni juxta tenorem ordinationis statuti et decre
torum regni Ungarie etiam conventum omnibus statibus indixerant et declaraverant et
maxime vojevode, qui sibi hujusmodi conventum non displicere preseferebat, immo conr
sultum visum esset, qui denique ea in re secum tractare permisit, ut videlicet suum pretensum conventum abrogaret et ad illius reginalis Mtis. et palatini regni Ungarie ultimum
conventum veniens una cum aliis statibus regno obedientibus super rebus regno neces
sariis in medium consuleret. Quorum omnium ipse vojevoda nullam rationem habuit, sed
ju x ta conatum suum , quem in vita sepius nominatorum Vladislai et Ludovici regum etc.
practicando meditatus est, procedens, se XXX Octobris proxime preterita Budam cum
certo numero equitum recepit, ubi regum palatium in possessione accipiens, deinde cum
suis complicibus in Albam regalem pervenit, ubi cum primis demortuo regi Ludovico sub
apparentia gratificaturus, eum sepelire jussit, se ipsum porro XIX* Novembris in pretensum
regem Ungarie eligere et postridie mox coronare permisit contra ipsius regni Ungarie
laudabilem et receptam consuetudinem, decreta simul et immunitates.
Etsi nos pro nostra parte et persona ad vojevodam miseramus, ipsum super omnibus his
rebus commonefacientes, postulantes, ne nos in jure nostro hereditario impediret, qui
tamen preterea, quod ejus rei oblitus est, nuncios nostros verbis datis detinuit pollicendo
eis nonnihil spei, quos coram communi concione sui pretensi conventus comparare impedivit. Hinc est, quod sub eo ipso conventu nuncii nostri nostram simul et conjugis nos
tre justitiam ad consortes ipsius vojevode deferri minime potuerunt. Itaque ipse cum suis
jus nostrum et conjugis nostre ad regnum Ungarie preripuit, ad quod administrandum
tum a superis, tum a natura nihil juris aut equitatis habet.
E x omnibus jam premissis sua Mtas. pro sua summa prudentia predicti vojevode et suorum
adherentiurqj machinationem expendat, que Sermi. Ludovici, regis, cladis et interitus et
Turei victorie non parva occasio fuit.

Proinde nos cum uxore simul et sorore nostris

ipsius Ludovici, regis, fratris et amici nostri, fatum ex animo dolemus.

Esto prefati vojevode negotium in meliori fundamento fixum et locatum sit quam est, si
etiam plurium suffragiis et legitimus rex ad regni habenas evectus esset, neque etiam in
aliquibus pactis cum Tureo staret, tura ipse pro sua parte adeo parve potentie est, u t
ipsi Tureo, si proxime venturo vere contra Christianos ingenti vi belligerandum, ut pre
terita estate, decreverit, neutiquam ita resistere possit, ut nos cura regno nostro Bohemie
et aliis ad nos spectantibus, ducatibus et provinciis simul et cesaree Mtis., dni ac fratris
nostri, nec non imperii statibus auxilio, quod nobis dubio procul non contemnendum af
futurum persuademus. Stantibus rebus vojevode in eo statu ut nunc, non regnum Un
garie modo, sed alia finitima christiana dominia in multis partibus majoribus discriminibus
exponantur oportet. Si vero nobis et conjugi nostre charissime, uti veris et naturalibus
regni

MDXXVL

280
MDXXVi.

regni Ungarie heredibus habene regni traderentur, tum illa omnia pericula modo bono
vitari et precustodiri possint.
P reter hec expendendum est, si prefatus vojevoda in eo regie dignitatis culmine contra n o s
tram et conjugis nostre justitiam mansurus sit, tum id in futurum aliis se libenter in altum
ferre volentibus exemplum, ut a decessu principis derelinquentis liberos, vel non, se per
vim in hereditates intrudendi prestabit, ex quo tandem nihil nisi sanguinis ingens effusio
consequeretur. Prout idem rex Polonie apud semet ipsum sufficienter estimare potest.
Licet nos ab interitu Sermi. dni. Ludovici, regis, tam strenuum exercitum equitum et pe
ditum conscriptum habuimus, quod Deo bene volente ipsi vojevode re ipsa ita conatus
suos, ne ea ratione coronam nostram nobis preriperet, prohibere potuissemus, verum nos,
et non inique nostro hereditario juri et contractibus inter cesarem Maximilianum et Vladislaum, regem, factis omnino confidebamus.

Ne autem contra regni Ungarie decreta, sta

tuta, ordinationem et modum prescriptum eligendi regem, quicquam regnicole attentare

auderent, conventum soror nostra, Ungarie et Bohemie regina, simul cum palatino regni
Ungarie ad Posonium juxta vim et tenorem ordinationis regni et statutum indixit, ubi
obsequentibus statibus regni tum congregatis per nostros insignes oratores nostram et
conjugis nostre justitiam et contractus in hoc certos proposuimus.

Super quo prefati sta

tus bene deliberato et maturo consilio et causa debite expensa, heri nempe dominica
die ante festum Scti. Thome, apostoli, qui XVI* Decembris est, superis sic volentibus nos
et conjugem nostram in regem et reginam legitima electione eligentes publicarunt. Quare
electio et coronatio vojevode, que ex sua ipsius et adherentium suorum propria utilitate
et audacia facta est, invalida est et nullius roboris. Pro electione vero nostra, nos cum pri
mis superis acceptum cum laude et honore referamus oportet, quam Sermo, regi Polonie,
fratri et affini nostro charissimo pro mutua benevolentia, ut nobiscum congaudeat, cela
tam esse noluimus.
Quemadmodum nos ut premissum est cum conjuge nostra ex illa singulari commendatione,
qua nos cesar Maximilianus et Vladislaus, rex, paterno amore et affectu Mti. sue com
mendaverant, pro illa arctissima necessitudine et summa confidentia, quam in illam Ma
jestatem figimus et locamus, minime dubitantes, quin sua Mtas. nobis utro q u e unice af
fecta sit, u t honorem et fortunas nostras, jure ad nos spectantes, promoveat et dispendium .
et jacturam nostram precustodiendo. Quod denique eundem Sermum. dnum. regem Po
lonie nos cum conjuge nostra majorem in modum requirentes rogamus: u t sua Mtas., in
quam cesar Maximilianus et Vladislaus, reges, confidentiam singularem, u t fratrem ha
buerunt, hujusmodi ardua negotia animo perpendat, super quo nobis suum fraternum atque
adeo paternum consilium impartiat et ad suscipiendum pro nostra et conjugis nostre ju s
titia regnum Ungarie, ad quod debita jam electione vocati sumus, auxilio et assistentia
sua nos nequaquam deserat, quin immo se erga nos favorabiliter exhibere velit; quia nos
et conjunx nostra secundum Deum spem summam in sua Mte. collocamus, cui nos
rursus offerimus, ubi sue Mti. inservire possumus etiam contra ejus adversarios et hostes,
cum requisiti fuerimus, quod nos pro facultate nostra non illibenter, ut nostro charissimo
fratri et affini presto esse volumus, suam Mtem. nulla ratione derelinquentes.
Pre-

281
Prenominatus consiliarius noster illi Mti. Polonie significet, si sua Mtas. nomine conjugis
sue hereditatis in regno neapolitano aliquid difficultatis haberet, in quo sue Mti. au.
xilio esse possemus, ut nos sua Mtas. confidenter certiores reddat, tum nos in ea re dno.
et fratri cesaree Mti. fideliter scripturi sumus negotiumque ipsum sollicitabimus et promo
vebimus non aliter, quam si nostrum proprium esset, quo se indubie cesarea Mtas.
amice erga illam Mtem. exhibebit, ita quod sua Mtas. Polonie cum conjuge sua bene
contenta erit.
Ex quo deliberavimus, intra paucos dies, nempe post festum Epiphaniarum domini, hinc
esse soluturos versus regnum nostrum Bohemie ad suscipiendum diadema, tum consilia
rius noster supra nominatus regem Polonie verbis nostris et conjugis nostre requirat et
petat; ut sua Mtas. pro honore et complacentia nostra oratorem suum ad hujusmodi co
ronationem mittere non deneget. Que omnia nos una cum conjuge nostra illi Mti. u t
nostro singulari affini,
studebimus.

patri

et patruo

obsequiis nostris compensare

et complacere

Post hujusmodi legationem, quam consiliarius noster ad regem Polonie delaturus est, cum
ad reginalem Mtem., affinem nostram, conjugem sue Mtis. adeat, cui post oblatas nostras
et conjugis nostre credentiales literas, pari ratione utriusque nostrum verbis benivolentiam
et studium nostrum dicat, si sue Mti. reginali omnia prospere responderent, quod id nobis
singulari gaudio esset. Postea sue Mti. reginali declaret, quomodo ipse a nobis utrisque
ex speciali confidentia, quam erga dominum et maritum sue reginalis Mtis. gerimus, in
necessitatibus et gravitatibus nostris apud illam Mtem. fidele consilium et auxilium et
assistentiam petiit, non dubitamus, quin etiam ejus legationis tenor ad notitiam sue regi
nalis Mtis. perveniet, quam obnixius rogabit, ut sua Mtas. apud dominum et maritum
suum nostro nomine modo meliori quo potest promoveat, nos rursus sue Mti. reginali
exhibentes, si ipsa in regno neapolitano ratione hereditatis sue aliquam difficultatem habet,
ut nobis innotesceret, tum nos sue Mti. reginali apud dominum fratrem et cesaream Mtem.
summo studio adesse volumus, ita quod sua Mtas. bonam et celeriorem expeditionem
consequatur, quemadmodum idem Mrakiesz id diligentius pluribus verbis ad suam Mtem.
resinalem deferre novit.
Quodcunque responsum ex utraque parte ei dabitur, nos reditu suo prius edocturus est, quo
voluntati nostre satisfaciet. Datum in civitate nostra Viennensi dominica post Lucie h.
e. XVII. die mensis Decembris.
I
ffll "*7 f ;
J
'

Legationis pars secretior ad Regem Polonie.

Instructio pro Joanne Mrakiesz de Raskaw, quid in secreto inter
cetera, que a nobis in speciali instructione ad fratrem et affi
j f l

/ *I

nem nostrum charissimum, regem Polonie etc. deferre et tractare in commissis habet.
(

.,

/ J

I *

"

1 l l

i r

w f

Quemadmodum in premissa instructione, eidem consiliario nostro data, ut post emuneratam

Acto Tomiciana. Tomna YIU.
gg
beni-

MDXXVL

282
MDXXVI-

benivolentiam et amorem, de quo nobis apud illam Mtem. Polonie, ut fratrem affinem pa
trem et patruum plurimum confidimus, etiam exposito negotio Joannis, comitis scepusiensis, vojevode Transilvanie, quomodo ipse contra nostram et conjugis nostre heredita
tem, nempe regnum Ungarie, se hactenus injuste gessit, quod petitio, desiderium et stu
dium nostrum eo tendat, u t Sermus. rex Polonie, in quem quondam cesar Maximilianus
et Vladislaus, rex, singulariter confidentes, ut fratre suo charissimo totam spem fixerant,
nostram simul et conjugis nostre injuriam respiciat, utque nobis sua Mtas. pro suo fra
terno amore paternum consilium ad suscipiendam hereditatem nostram regni Ungarie au
xilium et assistentiam prestet, quemadmodum id latius instructio nostra in se continet.
Nihilominus ipse Joannes Mrakiesz debet in speciali regie Mti. Polonie significare, quod
quamvis nostre petitiones et desideria, ac e contra exhibitiones erga suam Mtem. in ge-

neralitate consistunt; tamen non est animus noster, ut hec exhibitio nostfa hujusmodi li
mitibus, ut instructio in se continet, arctetur, quin iinmo offerimus nos respectu illius
auxilii, quod nobis futurum speramus pro repetendo diademate regni Ungarie, illi Mti.
Polonie e converso contra hostes et adversarios, nempe Moscos, Tartaros et alios nostrum
sedulum subsidium equestre et pedestre, cum id a nobis sua Mtas. requirst.
Cum sua Mtas. in id, de quo nos minime dubitamus, consentiet, ad idque ventum fuerit,
u t designetur et nominetur, quali aut quam magno auxilio nos sue Mti. obnoxii esse de
bebimus et cum quali et quam magno nos sua Mtas. jam nunc adesse voluerit, in quo
consiliarius noster cum sua Mte. finaliter conveniet et concordabit ju x ta continentiam
mandati nostri in hoc a nobis ei dati.
P er hujusmodi amicam et fraternam intelligentiam ex utraque parte nostrum non parum
commodi proventurum est, quo etiam magna christiani sanguinis effusio precustodiri pot
est; nimirum cum utriusque nostrum adversarii et inimici hujusmodi fraternam unionem
et confederationem senserint, futura illis erit majori terrori quam gaudio seque non facile
contra alterum nostrum aliquid hostiliter attentando movebunt.
Demum consiliarius noster, ea omnia premissa, summo studio, cura et opera apud illam
Mtem. agat et referat, quod nobis de sua Mte. firmiter hujusmodi subsidium futurum per
suademus eo nomine, quod sua Mtas. ut pius pater et patruus nostre conjugi in causa
matrimonii et alias nunquam defuit, quinimmo ipsamet matrimonium conficere iu v it, u t ,
videlicet regnum Ungarie post decessum masculini sexus, nempe regis Ludovici, ad nos
veniat et devolvatur.
Si quidem cum nos sue Mtis auxilium habuerimus, quo brevi in possessionem regni Ungarie pervenire possimus, speramus Deo duce brevi futurum , quod cum regni nostri et
aliis ducatibus et dominiis nostris etiam cesaree Mtis. dni. et fratris nostri et imperii in
signi subsidio, pro quo jam nunc non indiligenter sollicitamus, Tureo tantam resistentiam
facturi sumus, per quam non solum regna nostra Ungarie et Bohemie, sed etiam regnum
Polonie atque adeo utriusque nostrum ducatus et dominia, immo tota Christianitas ab ul
teriori illius hostis impetu et incursione imraunes erunt. Si autem ipse vojevoda cum
suis adherentibus diutius in regno moraturus sit, id nequaquam fieri possit; sed cum
T ur-

283
Tureus proximo vere cum suo exercitu veniret, tum non solum in regno Ungarie, sed MDXXVI.
alias magna strages et sanguis effusio et alia irrecuperabilia damna subsequerentur, sua
Mtas. pro comperto habeat, quod a statibus imperii ipsi vojevode contra Tureum nullum
subsidium dabitur, quam quidem sanguinis christiani effusionem sua Mtas., frater et af
finis noster, ut christianus rex, precustodire cupidus et inclinatus est.
Cum autem minime ambigendum sit, quin uterque vojevoda tam Moldavie quam minoris
Valachie ipsi vojevode Transilvanie adherere poterint, a quibus sibi subsidium non vul
gare fore sperat, proinde sua Mtas. adjuvet, ut nobis eam adjuturam persuademus, ut
prefati vojevode ab auxilio ei prestando alienentur et abducantur.
Sunt px*eterea plures civitates in Ungaria, quarum spes omnes site sunt in rege Polonie, ad
quem respectum singularem habent, ut sua Mtas. illas flectat et ducat in his, ut nos et
conjugem nostram pro veris heredibus cognoscant partesque nostras sequantur neque se
alterius cujusquam debito subjicere sinant.
Si sua Mtas. nos et conjugem nostram in regnum nostrum hereditarium reponere adjuvabit,
tum sua Mtas. regnum Ungarie non solum a Tureis servabit, sed sue ipsius Mtis. regno,
ducatibus et dominiis de securitate optime consulet, de tota denique Christianitate optime
merebit. Id quod si secus fiet, sua Mtas. dispicere possit, quid sue Mtis. heredibus ex
pectandum esset et quod hujusmodi bono et utili communi Christianitatis sua Mtas.
impedimento foret.

CCXVIL

Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,

datum Oratori Ferdinandi.
Cricius scripsit
Tomicius dixit

Persuasum habet sacra Mtas. regia, Sermum. principem Ferdinandum dolere atque angi ex
tam miserabili interitu Sermi. olim dni. Ludovici, Ungarie et Bohemie regis, non solum
propter mutuam necessitudinem, sed etiam quia casus illius Mtis. ingentem jacturam et
periculum attulit universe reipublice christiane, quod quidem periculum quo vicinius est,
eo magis est omnibus in commune metuendum.
Sed quia divine Mti. placuit et nostra demerita exigunt, ut universa Christianitas hoc vulnus
et flagellum sustineat, ferenda est ejus voluntas, cui nemo resistere potest, equo et in
fracto animo, curandumque, ut placato Dei furore nihil, quod ad communem salutem tu
endam restat, pretermittatur.
Mtas. regia licet accepto hoc tristissimo nuncio incredibili dolore hactenus detineatur, quod
cunque tamen ab illa prestari potuit in eo casu insperato, ut hec regna salva et defensa
manerent, nihil opere ac diligentie sue omisit, quod etiam ut Sermus. princeps Ferdinan
dus faciat et cum cesaream Mtem. tum alios principes christianos ad hoc commune incen
dium extinguendum hortari et monere velit, Mtas. sua et suadet et rogat.
Hi,'
36*

Quod

Cod. Rore,

Cd U

284
MDXXVI.

Quod autem ejus Sertas, a Mte. sua postulat, ut sibi consilio et auxilio adesset ad regna
ista Ungarie et Bohemie consequenda, Mtas. sua favit semper ex aniino cum cesaree Mti.
tum ipsi Sermo, principi Ferdinando, ita u t debet, omnem accessionem et prosperitatem,
ut utrique Mti. satis compertum esse potest, et nunc Mtas. sua, intellecta electione illius
Sertis, ad regnum Bohemie, magnam cepit voluptatem et illius Mti. ex animo gratulatur
speratque, quod successu isto reliqua illius Serti, pro voto succedent. Atque ita cum
illius Sertas, consilium a Mte. sua optat, id consulit et suadet Mtas. sua, ut ejus Sertas,
adnitatur, quo regnicole Ungarie unanimi voto et sententia regem eligerent, et scissio mo
dis omnibus evitetur, ne ad externam calamitatem hec quoque domestica nou minus no
xia accederet, quem casum Mtas. sua vehementer timens optat, ut Sermus. princeps F er
dinandus citra ullum tumultum et seditionem rem agat. Ac ea causa mittit illuc Mtas.
sua Cricium et dominum de Sprowa, oratores suos, ad postulata illorum dominorum et
regnicolarum, ut cum nunc pax et concordia intestina sit potissimum necessaria modis
omnibus curarent,
plecterentur.

quo unanimibus

votis regem eligerent et que salutis su n t, com

Qua in re et in omnibus aliis, quicquid Mtas. sua in modernis angustiis et difficultatibus

favoris et adjumenti prestare poterit, illius Serti, citra incommodum dignitatis sue et ja c
turam reipublice regni et dominiorum suorum, cui astricta est, quam libentissime facturam.

CCXVIII. Responsum a Sigismundo, Rege Polonie

datum Oratori Joannis, Regis Ungarie.
Cod. Koru. Sacra Mtas. regia, Ilde. dne., plurimas agit et habet gratias Sermo, dno. regi Ungarie, fratri

et affini suo charissimo, pro hac benivolentia et propensione animi, quam erga ejus Mtem.
cum antehac multis argumentis et testimoniis, tum vero nunc per vram. Dtionem. am
plissime declaravit.
)
Mtas. sua regia vicissim, si prosequuta fuit seinper illius Mtem. in minoribus existentem
singulari favori et benivolentia cum illaque et domo ipsius affinitatem co n trahere dudum
voluit, nunc illius Mtem. ad regium culmen evectam et quidem illius regni, in quo olim
longo tempore sanguis Mtis. sue feliciter regnavit et in quo etiam. Mtas. sua multum
erga se favoris et beneficii experta est;

tanto magis illius Mtem. complecti et amare

dignabitur, et quemadmodum illius Mtas. se pro filio et regnum suum ejus Mti. com
mendat, Mtas. sua vult libentissime et illius Mtem. ut filium suum et regnum ejus ut
regnum proprium omni benivolentia omnibusque paternis officiis semper prosequi nihil*
que eorum pretermittere, que Mtas. sua pro dignitate et commodo illius Mtis. et regni
ejus prestare posse videbitur, quandoquidem preter hanc mutuam benivolentiam utriusque
Mtis. etiam boni et mali successus utrique propter vicinitatem et mutua federa communes
esse videntur.

Quare nunciabit vra. Dtio. nomine Mtis. sue plurimam salutem, paternum amorem, illius
booQ
*k
Mti.

285
Mti. nunciabit hanc animi significationem Mtis. sue, quam audivit, commendabitque vicissim ejus Mtem. regnumque et dominia Mtis. sue fraterno amori et benivolentie illius

MDXXVI,

Mtis. pro conservanda veteri amicitia et federibus dudum inter Sermos. reges et regnum
hoc utrumque initis, declarabit illius Mti., quod quacunque in re Mtas. sua illi et ejus
regno commodare et gratificari unquam poterit, hoc non secus quam filio suo et quam
proprio regno suo faciet semper libentissime.

CCXIX. Sigismundus, Rex Polonie,

Joanni, Regi Ungarie, Dalmatie etc.
biit: : jy eiifif aun i)uj'!!v eim i' * m

.im

.-n ' jhlf

*i'i H inslifo . iiifuu* Sfnfegn&xii*

Serme. princeps et domine frater et affinis noster charissime. Etsi post mortem ac infelicem
eventum Sermi. principis domini Ludovici, Ungarie et Bohemie regis, nepotis nostri desideratissiini, justo dolori nostro aliquatenus indulseramus nonnihilque ut par erat fuimus
commoti, non solum propter mutuam necessitudinem et arctissimum sanguinis vinculum,
sed etiam quia casus illius Mtis. ingentem jacturam et periculum attulit regno isti
Mtis. vre. Ungarie et reipublice christiane; tamen cum nature legem inevitabilem et
durissimam rerum humanarum conditionem nobiscum in animo revolveremus, resumpsi
mus animum acerbitatemque meroris mitigavimus et nos ipsos sumus consolati. Sed et
litere Mtis. vre. peropportune nobis nuper oblate amice simul et humaniter ad nos per
scripte non minimam partem doloris nostri levaverunt, quibus omnem ordinem et seriem
rerum in regno suo his diebus gestarum, utpote de congregatione in oppido Tokai, item
de altera apud Albam regalem, de sepultura ipsius Sermi. domini Ludovici regis justisque
persolutis et quod maxime optabile et perjucundum era t, de sua in regem Ungarie, omI O 11 l J . * i- , , H | I { f >
f i I tfv
.
'r
/,
,
J
jfy
,. * .
r
J, f
)
I f
{
I > :
niurn ordinum concordibus suffragiis, provectione et coronatione nos certiores effecit.
Quas cum perlegissemus, incredibile dictu est, quantum ex tam honorifico Mtis. vre. suc11
cessu exhilarati ac in spem bonam erecti simus. Jam Cnim multo ante cognovimus,
t r

M f

T " I '

< *

* f r

.*

i '

quanta sit animi vre. Mtis. magnitudo, quanta prudentia, quantus denique in rebus agendis usus, quibus forte, ut cum jam Deus opt. max. illam regno isti multis cladibus nuper
afflicto et ferro ac igne crudelissime depopulato preficere voluerit, curabit inprimis statum
illius componere, turbas et dissensiones intestinas sedare, discrimini, quod foris 'impendet,
quam celerrime prospicere et totam Christianitatem ab extretno interiiu vindicare.

Et

proinde majori studio et alacritate, qua possimus, gratulamur Mti. vre. hoc regium culmen
et fastigium, in quo ut diutissime prosit ac dominia sua cum summa sua gloria et per
petua subditorum suorum pace et tranquillitate moderetur, summopere optamus et precamur, et cum Mti. vre., pro nostra singulari in eam benivolentia proque ea affinitatis' ne
cessitudine , que' inter nos intercedit, regnum istu d , quod Deo duce virtute comite est
assequuta, ex animo favemus, postulamus ab ea, persuasum sibi habere velit, quod nos
erga illam semper in omnibus Aventibus ita gerere volumus sicuti bonum et favorabilem
affinem decet. Quicquid etiam consilii 'et' auxilii pro conditione temporum et facultate
-uci
nostra

Ood. Kora.

Cod" lk'

286
MDXXVL

nostra illi et regno ejus prestare poterimus, nihil omnino preterrnittemus.

servet diutissime Mtem. vrsm. sospitem et felicem.

iiuiifg K!
Kiiif)

,&viijrrerf tOii mot ito

ii)

Up, i

Datum Cracovie.

u.uoiiru; it jj.v
U

f.

I*

yjiLii.

Dnus. Deus

Ji l j f U '1 *>i r

o*in
*U#.k >iJpfPU*llU *Oi!

CCXX. P. Tomiczki, Eps. Crac. Vicecancellarius,

Joanni, Regi Ungarie, Dalmatie, Croatie.
Cod.

Kora. }nter faustas acclamationes gratulationesque, que post assequutum tante dignitatis culmen
ad Mtem. vram. deferuntur ab eis, qui de illa aut meriti sunt aut mereri student, ego
quoque, qui et Mti. vre. et totius domus ejus dignitati et decori jam a multo tempore
sincerissime studui, eidem Serme. Mti. vre. regie, que maximis virtutibus suis et rebus
clarissime gestis ad tanti regni fastigium elata est, humillime gratulor, Deumque immor
talem precor, u t eam pro salute regni sui et totius reipublice christiane servet quam diu
tissime triumphantem, incolumem et felicem. Rogo autem plurimum Mtem. vram. hoc
sibi de me persuadere dignetur, quod de addictissimo quocunque servitore suo. Cujus
gratie me rursus humillime commendo.

CCXXI. Sigismundus, Rex Polonie,

Ferdinando, electo Regi Bohemie,
Archiduci Austrie.
%

Cod. R.

Serme. etc.

Binas his diebus habuimus a Mte. vra. literas, alteras XVII* die Novembris

alteras XXV* ejusdem mensis Vienne Austrie datas, ex quibus id, quod etiam alioqui non
ignorabamus, quale videlicet jus Mti. vre. Serme., quod ejus conjugi domine Anne, nepti
nostre charissime, ad regnum Ungarie competat, ceterasque res, que propositum ejus im
pedire videntur, probe intelleximus. Nos quidem Serme. princeps, cum pro vetusta et a
pluribus annis mutuis officiis confirmata benivolentia et necessitudine, que cum Serma.
domo cesarea nobis jam pridem intercedit, tum etiam pro singulari amore, quo et Sertem.
vram. et conjugemejus, neptem nostram, jam dudum merito complexi sumus, amplissimas
quasque fortunas et maximorum honorum incrementa ei sinceriter favemus; verum ad
regnum Ungarie assequendam opem et consilium nostrum, quod a nobis nunc poscere vi
detur, utpote in re perplexa et difficili, tam subito ei prestare cum arduum tum perdiffi
cile nobis videtur; perspicimus enim negotium ipsum cum propter plurima tum vero ma
xime propter inopinatam novi regis in Ungaria creationem, tot difficultatum nobis impli
catum esse, ut ad id consilio expediendum longa deliberatione atque judicio opus esse
censeamus.

Quo circa non dubitamus, Sertem. vram. pro humanitate et prudentia sua

equiore animo laturam , si ei in re tam impedita tamque difficili consilium nostrum ad

presens non aperimus; nec enim ullo pacto committere vellemus, u t nos consilii nostri
pu-

287
pudere debeat; quin potius successu temporis, quod tamen brevi fore confidimus, circumspectis rebus plurimis rationibusque subductis quidquid e re et dignitate Sertis, vre. fore

MDXXVL

arbitrabimur, per proprium nuncium nostrum i ili significabimus. Quam tameti plurimum
rogamus: velit interim sibi a bello et aliqua hostilitate, quantum fieri poterit, temperare.
Nam preterquam quod tempus ipsum anni ad res gerendas sit minime aptum et commo
dum , considerare etiam atque etiam Sertem. vram. opere pretium ducimus, ne regnuih
christianum et quondam florens, nunc vero ab immani hoste adeo quassatum et afflictum
existens et pene extremis laboret, funditus intereat.

Nam Tureus, qui omnes opportuni

tates et momenta observare solet, si Ungariam ab ea parte urgeri olfecerit, verendum

erit, ne ad eam evertendam et penitus occupandam, omnes suos conatus animumque ad
jiciat. Unde quid consequuturum esset, facile quivis dijudicare potest. Itaque quid res,
quid tempus, quid ratio postulet, pro sua summa prudentia et rerum multiplici usu op
time constituat et perpendat Sertas, vra., nec dubitam us, quin consilio nostro in re tara
salubri tamque humana acquiescere dignabitur.

Quam felicissime et diutissime valere op

tamus ejusque mutuo amori nos commendamus.

CCXXII. Sigismundus, Rex Polonie,

Palatinis et dispensatoribus
publicarum contributionum.
Mgci. venerabiles ac generosi, sincere et fideles dilecti. Dudum efflagitantibus subditis nostrisEt cod mt.
ex ordine baromm et nobilium, in animum induximus, constitutiones et statuta'regni nostri uibL KonL
in meliorem ordinem quam nunc sunt reducere: videlicet superflua queque ex iis demere et
supplere, si quid desit, reliqua vero corrigere et emendare ac in unam formulam redigere;
verum hactenus, ut scitis, res ad, effectum pervenire non potuit preterquam quod eadcvn ipsa
statuta quadamtenus sunt jam revisa atque discussa. Cum vero hec instantia tempora ad
rem continuandam arbitremur fore satis idonea cupiamusqm, ut regni nostri desiderium res
et negotium ordinandorum et emendandorum ipsorum statutorum conficiatur et finiatur, ideo
mandamus vobis: ut pro festo S. Francisci proximo eum, qui in palatinatu isto delectus 1est
ad corrigenda eadem ista stattda, ad locum constitutum h. e in Piotrkoio expediatis et in tanta
pecunie summa pro expensis provideatis, quanta anno superiore quisque, qui ad hoc munus
fuit designattis, erat provisus, iit cum ceteris ad hoc deputatis id peragat, quod ei jam p ri
dem injunctum est, ne super ea re subditi nostri nobiscum deinceps expostulare possint. A li
ter non facturi pro gratia nostra.

[> xiM
CCXXIII.

288

CCXXin.
fhl

MDXXVi.
Cod. K.

Henricus, Rex Anglie, Defensor fidei

et Dominus Hibernie,
Sigismundo, Regi Polonie.

Tanto facilius consilia, preces, hortationesque nostras apud vram. Sertem. locum habituras
confidimus, quanto apertius constat, in eam calamitatem christiane reipublice summam esse
adductam et jure quodam peculiari expansis manibus eflusisque lacrimis nunc gravissime
periclitans christianorum principum auxilia imploret collatorumque beneficiorum gratiam
nunc exposcat, quam cogimur ex officio cumulatissime referre, tum quod beneficio Dei,
qui totius est reipublice caput, immensa munera accepimus, tum vero, quod commune in
cendium publicum exitium et sumini Dei indignatio ad id omnes maxime impellit. Quod
si Christianorum pectora simultas, odium sevaque bellorum cupiditas et discordiarum ap
petitus ita obeeeat, ut non patiatur illos mutue charitatis memores esse, eterne tum sa
lutis ratio jugumque durissimum, quod a tam potenti et truculento nostre fidei hoste ex
propinquo imminet, merito debet Christianos omnes ad publicam perniciem arcendam, ad
commune extinguendum malum, Turcarumque tyranni rabiem, priusquam se latius effun
dat, coercendam in tempore tam necessario inflammare, eoque in loco meminisse debent,
publicum casum catholiceque religionis culmen privato cuilibet odio vel affectui esse preponendum in tanta presertim occasione ac necessitate, quam a Deo in Christianorum ocu
los injectam arbitramur, ut cogantur ex presenti malo, ex nobilissimi regni Ungarie cala
m itate, ex potentissimi illius regis amissione publicoque discrimine, quod longe antea
prospici debuerat, proprie nunc saluti consulere. Que quum non nisi unicam spem unicumque presidium relictum sibi habeat, id veluti tutissimum portum par est obviis ulnis,
alacri animo, junctis viribus, concordi voluntate a cunctis complecti privatasque injurias
publice utilitati ipsique Deo, bonorum omnium opifici, tandem condonari; ejus namque
militia et in sacrosancte fidei gratiam susceptum bellum tantum solidi promittit gaudii
certissimique fructus, quantum a. mutua ac nefanda illa inter Christianos grassatione mali
calamitatisque expectandum est. Existimantes itaque gloriosissimum esse et christiano no
mine maxime dignum, ut certatim omnes tante propulsande cladi se accingat seque totos
expeditioni huic tantopere Deo accepte addicant, voluimus in salutaria hec consilia vram.
Sertem. una cum aliis principibus pro viribus allicere et adducere, quo ex ista animorum
et virium conjunctione facilius iniri queat necessarium illud adversus tructulentissimos fidei
hostes certamen, quod non alio animo suademus, quam ut in eo juvando nullas partes
omittamus, que a catholico principe possint expectari. Vestram igitur Sertem. intimis precordiis, omni studio omnique ardore precamur, obsecramus et obtestamur, ut ex animo
velit ad dicti regni defensionem Turceque sevissimum imperium reprimendum cogitatus,
consilia actionesque suas et se totam convertere et quam plurimos potest suo exemplo
pientissimis iis conatibus lucrifacere, quorum exitus, si modo ex multa disputatione rei
bene gerende facultas non omittatur, felicissimus optatissimusque sese undique offert. E t
felix diutissime valeat vra. Sertas. E x regia nostra Grenwicii die I* Novembris.
m / ' /:

CCXXIV.

289

CCXXIY. Sigismundus, Rex Polonie,

Henrico, Regi Anglie.
Serme. princeps et dne. frater, amice et consanguinee noster charissime.
MDXXVL
Fuit apud nos orator Sertis, vre. exposuitque nobis, quam ob rem ab illa in Ungariam et CoJ. Kora.
ad nos sit missus et literas Sertis, vre. nobis reddidit, ex quibus abunde cognovimus,
quanto amore et pietate predita sit erga rempublicam christianam. Quem animum et
studium Sertis, vre. licet jam antea fama ejus illustri cognoveramus, fuit tamen nobis hec
significatio in laboribus et discriminibus nostris voluptati et solatio non vulgari agimusque immensas gratias vre. Serti., quod erga hec, nostrum ot Hungarie, regna, que assidue
tantam molem Infidelium sustinent, utique majori sollicitudine teneatur, quam hi, qui post
terga nostra securi degunt, propensiores ad turbas et seditiones intestinas, quibus divina
et humana omnia confunduntur, quam ad succurrendum nobis in extremo discrimine con
stitutis.

Jam enim Sertas, vra. satis intelligere potuit, quemadmodum nepos noster desi

deratissimus, dnus. Ludovicus Ungarie et Bohemie rex, interierit quantamque hoc tempore
regnum Ungarie cladem acceperit, quantas item regnum nostrum calamitates et labores
sustineat in reprimendis assidue non solum Tureorum viribus, sed etiam Tartarorum, Mos
corum et aliorum Infidelium et Scismaticorum insultibus. Soli enim nos sumus, qui abs
que ullius alterius auxilio totam illam oram tuemur, ex qua olim Gothi, Vandali, Alani,
Hunni proruperunt in summam rei christiane perniciem, quorum omnium multitudinem
et ferocitatem longe exuperant Tartari.

Quare cum nos suppetiis potius quam calcaribus

egeramus, plurimum rogamus Sertem. vram., ut, quod animo et officio veri catholici prin
cipis facit et pollicetur, non desit nobis et regno Ungarie in tanta calamitate et discri
mine constitutis aliosque principes christianos, ut idem faciant cohortari dignetur, quando
quidem communis res agitur et perfractis nobis, quid reliqua regna et nationes utilitatis
et solatii consequentur, Sertas, vra. ut prudentissimus princeps abunde cognoscere potest.
Cum autem ad modernam cladem Ungarie hoc etiam mali accidat, u t alter in regem co
ronatus statum suum modis omnibus, etiam si extrema tentanda essent, tueri velit, alter
illum exturbare et regno illo potiri summo conatu nititur,
diosissimum esse ad interitum considerantes,

nosque hoc iter compen

operam omnem facimus, ut hoc bellum

adeo perniciosum sisti et averti posset, etiam atque etiam rogamus Sertem. vram., ut hoc
studium et laborem nostrum modis et mediis omnibus quibus potest adjuvet, nec minus
adniti curet Sertas, vra., u t digladiantes inter se illos alios summates principes in con
cordiam reducat,

quorum alia ex aliis intestina bella exitiali furore sine fine gliscentia

totam rempublicam christianam in perturbationem et interitum deducunt. Commendamus

nos ex corde vre. Serti, regnuinque, dominia, gentes et facultates omnes nostras, quas
Serti, vre. ad omnem ejus necessitatem offerimus, rogamusque illam , u t nos eo amore,
quem testatur, prosequi non desinat, et quidquid de integerrimo fratre et amico sibi p e r
suadere potest, id omne cupimus de nobis sibi semper persuadeat. Dilectissime frater nos
ter, Dominus Deus servet vram. Sertem. diutissime sospitem et semper felicem,
i Aoto Tomici au a.

Tomus VIII.

37

ccxxv .

290

CCXXV. Carolus V, Romanorum Imperator,

Ferdinando, Archiduci Austrie.
MDXXVI Serme. princeps, frater charissime.
Cod. R.

Postquam divino nutu ad regie dignitatis apicem evecti

sumus, nihil eque nobis cordi fuit, quam pacem et unionem inter christianos principes
componere armaque nostra in sempiternos christiane fidei hostes convertere, ut christiana
respublica, que intestinis bellorum tumultibus prostrata jacebat, erigeretur et quantum per
nos fieri posset propagaretur satisque evidens hujus animi nostri judicium dedisse arbi
tram ur, dum pacem iniquis quidem conditionibus in ipso regni nostri initio cum Christianissimo rege Gallorum inivimus arctissimumque cum eo fedus percussimus, et licet inde
tot cedes, tot strages, tot denique calamitates non sine magno animi nostri dolore chris
tiana respublica perpessa sit, placuit tandem Deo opt. max. nobis tantam tamque insignem
ab ipso Gallorum rege Christianissimo victoriam apud Ticinum concedere, cui similem nec
prisca unquam secula viderunt, qua universis christiane reipublice miseriis perpetuum
finem imponere liceret: eaque victoria per nos adepta, licet facillimum nobis fuisset in
Galliam sine rege ac ducibus orbatam omnique milite omnino exhaustam cum invicto ex
ercitu nostro majora semper moliri conanti aliisque copiis irrumpere et non solum ea,
que per Gallorum reges a nostris predecessoribus fuerant occupata, recuperare, sed
damna etiam inde secuta ex ipsius Gallorum regiis dominiis resarcire: maluimus tamen
christiane reipublice salutem quam humanam laudem ot gloriam nobis vindicare ditionemque
nostram quovis modo propagare, eaque mente ac animo ipsius regis Gallorum liberatio,
nem pacemque cum eo tractare ac componere decrevimus. Quod licet, non sine magna
animi nostri molestia, tamdiu fuerit procrastinatum, tandem Deo opt. max. hujusmodi co
natibus nostris, tanquam sibi ipsi ejusque christiano populo dicatis, sua gratuita benigni
tate favente pacem, amicitiam veramque concordiam cum ipso Christianissimo Gallorum
rege inivimus arctissimumque fedus cum eo percussimus ac in eo Sertem. vram. compre
hensam voluimus; in quo quidem neque Sertas, sua pro ejus equitate ducatus nostri Burgundie aliarumque rerum , que nobis jure pertinere dignoscunttir, restitutionem denegare
voluit, nec nos illi pro nostra liberalitate amicitiam et affinitatem abnegavimus, immo quo
hec arctiori necessitudinis vinculo stabiliri possent, Sermam. dominam Leonoram, sororem
nostram charissimam, illi matrimonio copulandam promisimus et nihil a nobis pretermissum
extitit horum, que ad veram amicitiam et mutuam amorem preterea commodum vel otium
subditorum nostrorum ac universe reipublice christiane opportuna censuimus.

Quod Ser

tem. vram. latere noluimus, ut tanquam in ipso federe comprehensa una nobiscum eam
animi voluptatem accipiat, quam pro suo in christianam rempublicam animo merito ha
bituram nobis pollicemur; cum nihil amplius sit, quod dubitare debeamus: christiani no
minis hostes ditionem nostram tentaturos, immo collectis tandem Christianorum viribus
majorum nostrorum exemplo ipsos expugnare et, si Deus concesserit, in ovile Christi re
digere pro virile erit innitendum ad idque Sertem. vram. etiam atque etiam hortamur,
quam feliciter regnare cupimus.

Datum.

CCXXVL

291

CCXXVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Cardinali Eboracensi.
Rme. in Christo pater et dne. amice nobis charissime. Cum esset apud nos Mgcus. Joan- MDXXTL
Kora*
nes Vallop, Mg. marschalcus Caleti, declaravit nobis et singularem in nos benevolentiam Co(J ^ 4
Rme. Dtionis. vre. et studium curamque non mediocrem de bono statu rei christiane ac
defensione adversus Infideles, quod nobis eo gratius fuit audire, quam non ignoramus,
eandem Dtionem. vram. Rmam. summa, ut meretur, cum apud inclytum istum regem, fra
trem nostrum charissimum, tum apud universum regnum autoritate prestare. Et proinde
est, quod illi gratias agamus non vulgares, nobisque et ipsi rei christiane afflicte gratulernur, et spem aliquam salutis illi polliceamur. Quo nos vicissim animo sumus et in
Sermum. istum regem, fratrem et consanguineum nostrum, et etiam in vram. Rmam. Dtio
nem ., que item sit conditio et status horum regnorum, que sola nunc totam Infidelium
molem sustinent, ita ut ferre jam diutius nequeant, declarabit rursus item Mgcus. Joannes
Vallop. Rogamus vram. Dtionem. Rmam., dignetur suo consilio et lavore adesse nobis
et regno Ungarie, ut iste Sermus. frater noster cum reliquis summatibus principibus tan
dem ad juvandum nos in extremo discrimine constitutos permoveantur. Hi enim, qui
post terga nostra degunt, parum nobis spei de se prebent; qui ipsi religionem christianam
magis turbant majorique ignominia afficiunt, quam ulli Infideles, non intelligentes, quanta
nobis perfractis calamitas in ipsos universos alios dimanabit.

Commendamus ex animo

nos et subditos gedanenses et alios, qui istic in regno Anglie negotiantur, Dtioni. vre. Rme.
uti amico nostro singulari.

Cui in rebus omnibus, quibus poterimus, semper gratificari

et nihil officii bone amicitie erga illam pretermittere volumus.

semper sospitem et felicem.

Dnus. Deus servet illam

Datum Cracovie.

37
*

filio lo * ! .coii

.r / X X 'X )

.fttu o a jn o d & l

IU u ib i 3

*.

U.UIfflM * w o l
f 'l b\0 1
'"a M ' )

.tt *

>

a i> JIuviiad m i

'm a lig n i*

oo aanfMuidu i*t us-su o u ^

<xunui io.:

i >.I

-?<j
J r / u ia b ib

.u s i-J

*b arm uiboui aui|.

#T>ibiHi

q UuV

iuu;UjJ4 u .av/ .ginouU .jfriil

T: 1!I

-irl _.;?(ai niQiti H tu l/h u i buqn m in .?av*tMU ju ^utm u*

S)i;io7*|

<utyif-H i.;ui . i fA

.n ; J * r i q 4)ii)ituU4> -Liu rj'tt

! ifj!f

-"'I J V Uti ,ui>. a ' ! ' l ! )

raamJl .tuaiv .ui^aobll

htfflK : II! .tutum- -hutfcj BWtlK'.'

-riJ

-uhng twft}u t>'uij*iuh i-ti inqi J:> >iiptjtfo& t k>tVt%tuy .aoo fiim u^n * i i v i l l i boup
ni ia uinui* orum
.oi-Kl

.<um/ ni niuif

>op

/ruitfirvj^foq tUi.

mjiupila uivgi *.-'> .tunibl

nru Mjiog t *-<i - > }> u u tfsfA .ru *

mnil ihil ujJ*>f popa lue .u{j , i n u i o n ^ i inuiad sutme n

.humoL
idoti

iin ti a tis iin

.n o / a l

-di) jp n iiic jio u n q a d U a n im t M

iu p

, uiui*> t a

g iu y iln

.lu J u ^ y o iu i^ q

riie il

s a iiu iio tib

mytwO*! ufj ujdiwigi! n ie^i iup

Aiuaim

m u r.O w a

a *b

ucm

', \t n f i

.^ u an -> d

jgtdoii

ni

>M

ju

*u

.-r m ^ .iU
u u L i':v n [

,i)o l( V
o a ^ s t i>
L*t

tn *b

fla u ^ b jnlaoa 3**1 Jaoq *

k[\ j *.*

^ u d iiu iu budii uf .iw )

^utiU

muivn,

. it in t u jjv X -n i*n v - .u i n u v u l l

o iu n U o

iiiu imiup /laubDia ^iawQ^i ^qpiiajgui uuaiiu: *iginu

imoO

a(i-*i!i ;:v lia;

oijcbno-j jia ai*.!* snfi . .;uyu

J i d f t i u b iti ,t;umij>Mu a u / iu iu .Jiiuj,

J-j o ilU n q g i >>u. n u j-iit^ ib . " U u n ir iJ

i*a

.axiiuu

?-r *j. *j** ?

.<'_>

o i i**>a >OfUf |4m

-.li-iau

r>/

U4M

t>

bona sfortia df aragon

A d exempli Sto tu: Reg: Poloniae impressi Cracov:

anno D

1524.

regina poloniae

anno mdxxi.

LITERE CONCERNENTES NEGOTIUM

BARENSE.

n . U T f J l

M A /I f i t f

g 3 A J llH /~ n

Ir j. i

J1

m j l

b l i i f s i Ii
JY

k / -

jU U .

CCXXVII. Joannes Dantiscus, Orator

Sigismundo, Regi Polonie.
Serma. Mtas. regia et domine, domine clementissime.

Fost humilem perpetue mee servi- "MDiXTi.

tutis commendationem. Scripsi Mti. vre. Serme. brevibus prima Novembris preteriti, que Cotl' Korn'
hic agebantur: presertim de egritudine regis Christianissimi et quomodo rursus convaluit,
de adventu item cardinalis de Salviatis, legati pontificis, qui huc penultima Septembris appli
cuit et quomodo illum convenirem, et de ingressu huc tertia Octobris domine ducis de
Alenczon, sororis regis Francie, ac de matrimonio inter cesarem et sororem regis P ortu,
galie confirmato deque commissione a cesare mihi data ad Mtem. vram. Sermam. in fa
vorem domini Jacobi Fugger et de aliis plerisque rebus, que eo tempore se offerebant.
Scripsi iterum novissimas XVI Novembris etc. postquam mihi litere Mtis. vre. Serme. XI
Septembris Cracovie date, reddite fuerant, quibus respondi, quantum pro illa tempestate
licuit, moliminaque viceregis, que hic passim aperte feruntur, inserui, et quomodo dux
Borbonensis eodem die huc ingressus fuerat, cum aliis novis, que hic habebantur, annotavi.
Supervenerunt tandem etiam duplicate priorum literarum Mtis. vre. Serme., quas XXVIII
Novembris accepi, cum quibus Rmus. dnus. eps. cracoviensis mihi scripserat, unde a tem
pore perlectionis illarum, licet dominus Mg. cancellarius male per podagram habuit, us
que ad hunc diem laborare non pretermisi.

In commissionibus Mtis. vre. Serme. curiam

quotidie fere frequentare non destiti cesarique et dno. comiti de Nassau literas Mtis. vre.
Serme. reddidi et mandata mihi injuncta exposui illaque cesari pro memoriali, u t hic voeant, in scriptis dedi. Sed omnia donec dominus cancellarius convaleret suspendebantnr.
Ille, cum jam salvus ex ea egritudine factus esset, literas a me Mtis. vre. Serme. libenter
accepit operamque in his omnibus, de quibus illi scriptum et per me dictum fuit, pollice
batur, tam cito tamen cesarem his rebus intendere non posse, asseruit, propter hec pacis
*

tractande cum Gallis negotia, qua de re per duos aut tres dies, quousque, nescio quid,
de istius pacis conclusione canebatur, me continui et rursus aratrum hoc prosecutus sum
fuique singulis diebus usque ad hodiernum mane apud cancellarium et post prandium
apud cesarem, et, quo justius illum urgere viderer, pridie ei literas duplicatas Mtis. vre.
.i .U.
Serme.

296
MDXXVI.

Serme. quasi nuperrime milii redditas, iterum presentavi et eadem, que prius, mandata illi
exposui. Nihil aliud pro responso obtinui, quam quod brevi negotiis his, bene informatus in
consilio, de illis intendere vellet et mihi desuper benignum dare responsum. Intellexi in
terim , quod heri Mtas. sua debuit ire venatum per aliquot dies fortassis non reditura,
quapropter me illico rursus ad curiam contuli et cesarem subsequente vicerege inter eun
dum conveni, rogans illius Mtem., u t dignaretur binis Mtis. vre. literis, per me illi reddi
tis, respondere aut mihi desuper mentem suam committere, ne tam diu Mtas. vra. Serma.,
que in magna esset expectatione, in tam longa incertitudine versaretur, utque illi tandem
plane mentem suam declararet, quo illius fraternum amorem et benivolentiam in re ju sta
liquidius experiri possit.
ponsum daturum.

Ad quod subintulit, ut paulisper expectarem, brevi se res

Contuli me igitur iterum hodie ad cancellarium et illi responsum hoc cesaris retuli hocque
etiam, quod vicerex, quia illum etiam post cesarem alloquebar, responderat, ut pote quo
modo a me quesivisset: si adhuc officiales Mtis. vre. Serme. non essent in status barensis
pacifica possessione? ad quod ego respondissem, quod sine castro istius status pacifica
possessio haberi non posset. Ad quod ille: quomodo? nonne debuit esse castellanus, qui
cesari placeret? Verum, inquam ego, sed debuit a Sermis. principibus meis constitui, in
quo illis derogatum est et ille intrusus in jurisdictiones Sermorum. principum meorum se
temere ingerit, condemnamurque et nemo nos accusat.

Unde ille rubore ex bile suffusus:

sit, inquit, castellanus quisquis velit, quid ad me? mihi perinde est.

Rogo, inquam ego,

Dnatio. vra. Illma. in hac sententia maneat, nullas deinceps habituri sumus difficultates.
Hec quum cancellario retulissem, prorupit in risum. Alibi, inquit, aliter dicit. Cumque
ulterius quererem, quid sibi ista vellent, contraxit humeros: Lucifer, inquit, est et vult
se equare altissimo. Ad quod ego: spero quod altius decidet. Domino cancellario male
cum eo, u t prius scripsi, convenit, neque immerito.
de illo bene sentiret aut loqueretur.

Neminem adhuc in aula audivi, qui

Dnus. cancellarius jocando mecum illum vocare

solet sollicitatorem meum, interdum etiam pro vicerege novum regem, et apud neminem,
quam apud cesarem et comitem de Nassau habet gratiam , suis etiam propriis servitoribus exosus est.
Ante tres horas, cum hec scribo, reddite mihi sunt de illo regie vestre et reginalis Mtis.
litere Cracovie V* Octobris date, in quibus ea est sententia, quam jam crebris literis ad
Mtem. vram. perscripsi; nescitur tamen certo, quomodo hec habeant.

Hic ea opinio pas-

sim est apud omnes dicunturque mihi mira a meis delatoribus, hocque fere est apud au
licos hic frequens, quod vicerex pro conficienda hac pace a rege Francie ducenta millia
ducatorum cura scientia cesaris habere debeat et cum his pecuniis pro statu barensi Mti.
vre. Serme. satisfacere debere perhibetur. E t cum nuper hec dno. cancellario retulissem,
quesivit a me istius dicti autorem, quem, cum ex camera cesaris est, designare non li- ^
cuit, sed mihi sic relatum, asserui, fuisse. Ille admiratus dixit: se hoc nequaquam cre
dere cesaremque in negotio Mtis. vre. Serme. non aliter facturum, quam justitie et justo
principi convenit.

Respondi ego: si hujusmodi techne inter homines fierent privatos, valde

indignum fore, quid inter principes et precipue hanc ob causam; quod in aliis rebus cesar
?

Mti.

297

Mti. vre. Serme. non rogatus aut requisitus amorem suum fraternum et singularem benivolentiam exhiberet, ut in missione velleris aurei et in compositione cum duce Moscovie,
ad quem tam insignes oratores mitterentur, quod Mtas. vra. Serma. nunquam postulaverit,
et si postularet, vix se impetraturum speraret; in causa vero justissima, que hereditatem
claram Serme. conjugis sue et liberorum spectat, ad decursum ferme duorum annorum
habitis tot difficultatibus, nullum finem habere posset. Respondit ille mihi: cesaris cul
pam non esse, innuens in illum supra descriptum Luciferum, promisitque, se omnem da
turum operam, quantum esset illi possibile, ut semel hec res transigeretur, quodque hac
tenus nihil fieri potuit propter tot negotia et occupationes, paulo post vero tempus esse,
quo commode hec causa tractari posset.
Hec est usque in hunc diem omnium rerum summa, de quibus etiam ad longum, quantum
ego intelligere potui, ad Mgcum. dominum Ludovicum Aliphium, collegam meum, binas X*
et ultima Decembris preteriti perscripsi. Aliud omni diligentia et cura mea etiam ali
quando cum importunitate efficere non potui,

quam quod mihi responsum de die in

diem differretur, neque ullam resolutionem sum habiturus, sic enim certo opinor, antequam
negotium hoc pacis cum Gallis omnimode sit confectum, inde hic capient consilium, quod
quale futurum est, tanti ingenii non sum, ut divinare possim, suspicor tamen aliquid.
Superiori die solatii causa in campo obequitando, offendi dominum Sigismundum Loflredum,
qui me viso applicuit. Cum illo longo sermone de rebus nostris contuli, et de hac mora
pollicitus est me aliquando certiorem reddere, cum illi liceret, quam ob rem fieret et hac
tenus facta esset.

Aliud ab eo neque habere potui neque possum; inde quid conjectari

debeam certe me preterit; timeo adhuc anguem in herba.

Qualiscunque ille sit, quantum

totis viribus eniti possum, ut tandem , quid istis sicophantiis sibi velint, agnoscere possi
mus, nihil opere pretermittam. Ego credo certe, si cesar honesto modo viceregem in sta
tura barensem intrudere posset, sic illi addictus est, quod omnino faceret; non possum
tamen mihi persuadere, quod ea in re quicquam contra Mtem. vram. Sermam. aut sine
illius assensu sit attentaturus. Spero quod brevi ex omni hoc dubio absolvemur; res
enim hec diutius sub nive, sole appropinquante, latere non poterit.
Accepi hic X* Decembris a dno. collega meo literas Neapoli XVI* Novembris datas, in qui
bus mihi scribit, Pantaleonem nondum advenisse, quem ego hinc X* Septembris cum
omnium rerum expeditione et longo literarum volumine ad Mtem. vram. Sermam. expe
diveram, duplicatas vero istarum expeditionum XX* Septembris hinc a me missas se ac
cepisse et subito istam metamorphosira de castellano barensi ad Mtem. vram. Sermam.
transmisisse injunxitque mihi quedam alia, que ad justitiam status barensis spectant, ex
pedienda; cum quibus quia adhuc de castro, quod principale negotium est, nondum su
mus expediti, ad me continere cogor. In illis suo tempore nihil omittetur, modo id, quod
istius corporis caput est, habeamus. Misit mihi etiam dnus. collega literas cambii ad Welzeros super CCC ducat., qui mihi ab illis XIV* Decembris, novissime preteriti, sunt dati,
cum quibus, junctis istis CC, quos XVI* Novembris a Fuggaris accepi, ucque ad medium
Aprilis futuri hic vivere possum.

De his vestivi familiam et exposui XXX duc. et co

actus fui dare strenas, pro hoc novo anno, officialibus hujus aule et aliis, ut hic usu reActa Tomiciana. Tomus V1H.

qo

ceD-

MDXXVI.

298
MDXXVI.

ceptum est, quas etiam vix XL duc. redemi.

Anno preterito pro illis XXX exposui, sed

hoc anno major inopia et audacia petendi officialibus crevit, cum ab alio anno illis sti
pendium non est solutura, et nemo hic vult servire neque januam quidem inferiorem ad
aulam gratis aperire, nisi aliquid detur. Que omnia ex calculo meo cognoscentur, quem
aperta fronte Mti. vre. Serme. seu illis, quibus commiserit, postquam, Deo bene favente,
aliquando incolumis rediero, sum exhibiturus. Utque Mtas. vra. Serma., unde aliqua con
jicere potest, cognoscat, quomodo hic vivitur: pro aqua tantum quamdiu hic sum XXXVI
ducat, dispensator meus exposuit, quid pro lignis et aliis rebus, que ferme gratis apud
nos habentur? Hec igitur in literis meis inculco, cura apud nos sunt extranea, ne suspi
cioni fidei mee non convenienti fiam obnoxius, quam Deo duce apud minimos etiam in
corruptam hactenus conservavi eamque Mti. vre. Serrae., cui et predecessoribus ejus a XXV
jam annis servio, sine labe integram representabo.
Que hic de pace aguntur, adhuc clare scribi non possunt, hodie enim cum apud cancella
rium essem in prandio et post illud de rebus nostris, ut supra scripsi, contulissem, ro
gavi eum, u t, quantum liceret scire, ne Mti. vre. Serme. his de rebus fabulas, que hic
passim feruntur, scriberem, mihi certi aliquid de hac pace communicaret, quam inter
omnes christianos principes nemo cupidius, quam Mtas. vra. Serraa. desideraret. Respon
dit mihi: quod adhuc certi parum haberet,ur, sed quod omnino spes esset, brevi pacem,
que jam in extremis tractatibus versatur, futuram , conditiones tamen adhuc dici non
possent.

Cumque interrogarem, si in conditionibus, quas prius mihi dixerat, pax hec con-

fici deberet: erunt, inquit, iste conditiones, sed non omnes. Has igitur quemadmodum
eas dno. college meo Mti. vre. perscribendas descripsi, ad presens etiam annotare non
supervacaneum censui.
Inprimis rex Francie sororem cesaris Leonoram habere in conjugem et filia Leonora ex rege
Portugalie suscepta Delphino, primogenito regis Francie, jungi matrimonio deberet, item
ut Burgundia restitueretur cesari preter tres quosdam comitatus, qui regi Francie cum
Leonora in dotem darentur hoc pacto, quod si cum illa haberet liberos, illis in heredi
tatem perpetuam predicti tres comitatus cederent, quod si liberi non essent, rursus ad
cesarem devolverentur.
Item quod rex Francie renunciaret omnibus juribus suis, que super regno neapolitano,
ducatu Mediolani, Germania inferiore et Tornaco, atque super omnibus aliis terris et do
miniis haberet, de quibus unquam lis fuerat, esset etiam obligatus cesari, cum in Italiam
pro coronatione proficisceretur, concedere omnem suam classem et sex milia peditum cum
quingentis equitibus gravis armature ad eam profectionem, soluto sex mensium stipendio,
mittere. E t quando cesar contra quoscunque Infideles in propria persona expeditionem
faceret, ipse etiam rex Francie in propria persona cum illo proficisci astringeretur.
E t quod omnes querele et cause dissensionum, que unquam inter eos fuerant, sub hac
pace et concordia sopite et remote esse perpetuo et nunquam amplius in memoriam
reduci deberent.
Dux borbonensis debetur etiam restitui et ablata illi reddi. Pro quorum omnium fide atque
firmamento rex Francie Delphinum cum XII primis regni primoribus vel illorum filiis
ir a e

299
hac in Hispaniam obsides mittere obligaretur. Qui cum in Hispania jam essent, rex Francie MDXXVI
pro istarum rerum et tractatuum conclusione et observatione liber in Franciam abire et
omnes istos tractatus per sententiam definitivam a parlamento cum literis suis desuper
sub suo et XII primorum regni ac XII potissimarum civitatum sigillis munire et confir
mare deberet, hac adjecta conditione, quod si tractatus isti modis quibuscunque etiam in
fringerentur et non observarentur, totum Francie regnum in ditionem cesaris omni jure
et cum perpetuo dominio absolutum ab omnibus juram entis, regi prestitis, cedere ac de
volvi deberet perpetuo.
Sub istis conditionibus pax fiet nec ne, adhuc incertum est. Ego quidern credo, quod inter
cesarem et regem Gallie captivum , qui modis omnibus querit liberari, hujusmodi condi
tiones possint concludi, sed in ambiguo est, si regnum Francie consentiet quousque mi
tiores fiant conditiones quam iste hic confecte, propter quas suspicor in Italia tumultus
excitatos, quibus ut obviam iri possit cum nervi et omnium rerum penuria hic laboretur,
faciliorem hoc ingenio pacem futuram spero. Sine dubio pax ista brevi fiet, cum vice
rex, ut fertur, ducenta milia inde ducatorum habere debeat et illam prout vult tractat,
sed si diu durabit,/ magnum
est dubium.
O
Dux Borbonensis spe et promissis frustratus diu noluit consolari intelligens, ex vicerege
provenisse, qui alias illi infestissimus est, quod pacta cum eo facta non sunt observata,
unde adhuc in dies cum eo tractatur proinissaque hunc habent pretextum; ferunt ipsum
imprudenter fecisse, cum Lconore conjugium haberet sibi pollicitum, quod non subito
etiam ab illa petivisset assensum;

cesar ei promisisset, quantum in ea re prestare po

tuisset, Leonorain tamen, sororem suam, que regina et vidua esset, cogi non posse, que
jam sui juris et arbitrii foret; nihilominus magna cura apud illam egisset, ut in matri
monium cum duce
nasterium secedere
hic volunt legitime
in eum disputare.

consentiret, ad quod nequaquam induci potuisset: malle enim in mo

aut duriorem conditionem suscipere, quam duci Borbonensi jungi, quo
causari, quod promissis cesaris nihil sit derogatum, de quo non est
Dicunt aliqui, quod cesar illi in recompensam ducatum Mediolani, ubi

adhuc castrum obsidetur, dare statuerit, et nescio, que alia fabulantur, sed unum hoc scio,
ducem Borbonensem male in omnibus contentum et dissimulare, quantum potest.
ea fide hic tractantur.

Omnia

Mortuus est superiore die marchio Piscarie, qui cesari in Italia jam longo tempore servivit,
quod etiam in ipso mortis fine testatus est. Illi etiam cum vicerege non bene convenie
bat; post illius mortem princeps Navarre, qui Ticini sive Papie captus habebatur, cor
ruptis hispanis custodibus, fugit in Galliam, qui certe non dormiet.
Ante tres dies venit huc secreta posta, que ferebat, ducem Mediolani Franciscum esse m or
tuum , quod adhuc abditum servaretur.

Ab illo amplius nihil est metuendum.

Juribus

suis, que nunquam habuit super statu barensi hic certo renunciavit, sed nulli cessit, unde
cum illius mors fiet manifestior, manifestius et acrius in rebus nostris urgebo cesarem,
hoc obice remoto.

Alter frater Maximilianus fertur ex Gallia fugisse ad Helvetos, ut d u

catum Mediolani recuperaret; sed ut est in adagio, ad calendas grecas.

Matrimonium cesaris, de quo aliquoties scripsi, firmum est, vidi nuper sponsam depictam
38*

apud

300
VDXXVL

apud Mg. cancellarium; quod si illa picture respondet, certe formosissima est.

Eo tem

pore dominus cancellarius a me quesivit, si a Mte. vra. Serma. haberem literas de vellere
aureo presentato? Cum mihi de ea re nihil esse scriptum assererem, quasi me fortassis
dubium vellet confirmare: certo, inquit, Mti. vre. Serme. jam esse missum, quasi diceret,
post tam longam deliberationem tandem esse negotium confectum.
Missi sunt hic pridie versus Portugaliam, ad excipiendam sponsam, archiepiscopus toletanus,
dux Calabrie et dux de Vezera cum almirante de Castilia celebrabunturque nuptie hic
prope in quodam oppidulo, et propter minores expensas et quod non sit necessarium ci
vibus toletanis hic omnium exactionum et vectigalium dari immunitatem. E st enim in
more positum: ubicunque rex Castilie celebrat nuptias, illic istiusmodi immunitatem con
cedi.

De dote prius scripsi, quam ampla sit et quantum hic illa sit necessaria.

Dicitur etiam, quod rex Francie ante hinc suum exitum cum Leonora matrimonium sit con
summaturus, et quod jam sint insignes aliquot ex ducibus oratores designati, qui Delphi
num cum aliis obsidibus in oris Hispanie excipere debeant, crediturque, quod Pascha hic
simus celebraturi, donec omnia hec perficiantur.
Archiepus. lundensis electus, de quo et illius dno., rege Dacie, X* Septembris cum Pantaleone ad longum scripsi, mecum hic est in quotidiano commercio, vir profecto bonus et
bene industrius.

Is mihi secreto retulit et fidei mee commisit, ne in notitiam hostium

domini sui id perveniret, quod cesar illi dixerit, regem Dacie in conditiones pacis cum
rege Gallie esse inclusum, sic quod ab utrisque omnino restitui debet.

Quod igitur Mti.

vre. Serme. scribo, ut pro sua incomparabili prudentia illi non solum vicinitatis verum
etiam affinitatis causa, que inter utriusque liberos contrahi possit, faveret. Omnia sors
versat, melior semper est amor et benivolentia, quam qualecunque odium. Si aliquando
bonus iste rex fortassis seductus deliquit, tot calamitatibus castigatus, resipiet.
Venit hic superioribus diebus post mortem fratris sui 111. dnus. Joannes A lbertus, marchio
brandeburgen., quem ut decuit nepotem Mtis. vre. Serme. ante cameram cesaris nuper
excepi, inveni adhuc reliquias quasdam ob repulsam in episcopatu plocensi, nihilominus
satis humanum se mihi exhibuit, dicens, se aliquando uberiorem familiaritatem mecum
contracturum. Manebit hic in aula habiturus a cesare conditionem et pensionem quolibet
anno duorum millium ducatorum, sed eam estimationem et autoritatem, quam hic m ar
chio Joannes habuit apud omnes, vix meo judicio consequetur.
Quomodo hic ducis Moscovie nuncii habiti sunt et quibus modis expediti, ad longum prius
scripsi. Scribet etiam fortassis dominus collega meus, cui, cum propter temporis brevi
tatem Mti. vre. Serme. scribere non licuit, illa perscripsi.

Mittuntur hinc a cesare man

data et instructiones ad oratores, qui ab archiduce nomine cesaris in Moscoviam proficis

cuntur. Intellexi, omnia illis ad vota Mtis. vre. Serme. committi et quod prius omnia do
minus archidux cum Mte. vra. Serma. communicaverit; proposui nihilominus ea, que de
his negotiis XI* Septbris. Mtas. vra. Serma. ad me perscribere dignata est, Mg. cancellario,
qui etiam pene mihi fassus est, fumum esse tam longinquas legationes, et illas magis pro
fama quam ex usu aliquo fieri.
Discedunt hic a curia eps. lundinensis, qui cum dno. Rmo. cracoviensi epo. Bononie stu
duisse

301
duisse dicit, cum collega suo, doctore Samson; et in locum eorum Edwardus Lens, qui MDXXYI,
contra Erasmum Roterodamum aliquando scripsit, a Sermo. Anglie rege huc m ittitur.
Quid ex frustrato matrimonio cum regis Anglie filia ante tres annos contracto nascetur,
aliquando res ipsa docetur.
Habentur hic varie et graves suspiciones contra pontificem et Venetos de his tumultibus in
Italia excitatis, nihilominus legatus nuncius pontificis et Venetorum orator adhuc hic
agunt negantque et tegunt, quomodocunque possunt, stratagemata sua. Sic transit orbis.
Scripseram Mti. vre. Serme., quomodo secretarius cesaris Philippus Nicola et orator ipse
ducis Mediolani mecufn de matrimonio cum Serma. reginula, primogenita Mtis. vre., locuti
erant: jam hec res penitus evanuit. Dux mortuus est, iste bonus secretarius corruptus
cordiaca passione sibi ipsi mortem asciscere voluit cum forpice, qua vulnera duo in collo,
inoffenso tamen] gutture, sibi inflixerat, ex quo furore sanus evasit, sed officium suum
apud cesarem amisit.
E t ne quicquam intactum relinquam, cum Mtas. vra. Serma. minimarum etiam rerum scien
tiam habere vult, scripseram, quod duo famuli mei ab inquisitoribus hereticorum capti
preter culpam fuerant, quos Marrani isti contra cesaris tot promissa mihi facta in quintum
usque mensem in carcere detinuerunt; unde cesar toties a me impulsus magno labore
tandem effecit, uni inquisitorum episcopatum dando, quod IVE Decembris emittebantur;
quo factum est, cum ammanuensem non haberem, cui fidere audebam, quod tanto tem
pore duplicatas non feci.
Scriptum est huc nuper ex insulis balearibus, quod centum biremes, quas fustas vocant,
Turearum vise sint in mari, alia majora navigia expectantes.

Quorsum ille divertent,

cum in isto mari sint et propinque Sicilie, Sardinie et ipsi Italie, levis est conjectura; hic
tamen talia non creduntur, quamdiu ad vivum non penetraverint.
Alia hic hoc tempore digna scientia Mtis. vre. Serme. non habentur. Ego quidem hic digna
pariter atque indigna aliquando ferendo, non passim sine magno tedio, quod tamen, cum
sic Mti. vre. Serme. visum est, animo equo, quamdiu illa voluerit, etiam si extrema om
nino sint perferenda, tolerabo, nihilque est, quod me magis affligat, quam quod tantas
pecunias Mtis. vre. Serme. hic effundo, sine quibus cum illius decore ac digna estimatione
pro oratore subsistere non possum, nam expensis, largitionibus etiam erga subarratos meos
delatores, juris peritos etc. id genus hominibus uti cogor, quod igitur, licet aliquoties
scripseram, replico, ne fidem meam erga Mtem. vram. Sermam. integerrimam quisquam
malus suggillare posset; sub Mte. enim vra. Serma et illius servitio quamdiu sum, vivere
et mori decrevi. Cui me suppliciter, ut dno. meo clementissimo, commendo.
Inter scribendum allata est huc alia novitas: ducem Mediolani non mortuum, sed veneno,
nescio a quo, accepto gravissime, sic quod non crederetur victurus, laborasse rursusque
ad se rediisse esseque spem eum convaliturum. Superiori die mecum locutus est illius
secretarius Camillus. In anno preterito in Valleoleti predixeram hec omnia, que ad pre
sens cum illo duce fiunt. Is me verum vatem fuisse asseruit, sed tamen adhuc omnia non
eo modo agi, quemadmodum adversarii cuperent, castrum Mediolani munitissimum esse
in eoque milites et fortes et constantes, qui impetus istius obsidionis non [magni penderent
multa

302
K9 XXYL

multaque inter os et offam intervenire posse, estque mihi fassus, ducem suum non tam
acriter pro statu barensi institisse ut multi suspicarentur, immo parum aut nihil et nisi
inductus, de quo adhuc mecum, cum inter spem et metum apud cesarem penderent, plane
loqui non auderet, promisitque se aliquando ad me venturum.
partis adverse studium expiscabor.

Ex eo fortassis omne

Constans hic rumor est, quod dux borbonensis ante nuptias cesaris in Italiam sit rediturus
et quod in recompensam matrimonii et aliorum promissorum ducatum Mediolani habi
turus sit, ex quo centum et quinquaginta cesari et archiduci Austrie quinquaginta aure
orum milia ducatorum singulis annis solvere tenebitur. Quam firmitatem hec pacta sunt
habitura, cum castrum Mediolani, rebus desperatis, vel in pontificis aut Venetorum, seu
Helvetiorum manus tradi possit, ipse viderit. Iste bonus dux patriam et omnia bona sua
deficiendo ad cesarem amisit, caput suum manifestis aliquoties objectavit periculis et cum
labe honoris sui apud fere omnes suspicionem non levem reliquit. Hec illi refertur gratia.
Nusquam tuta fides, ut Dido inquit, hic vero minime,

sed de his aliquando coram,

Deo favente, latius.

Postquam comes de Nassau rediit a Leonora, cesaris sorore, que ab hinc XII leucis diversatur et forsan ab illa matrimonium cum rege Francie, cum illud cum duce barbonen.
omnino fastidivit, impetrare non potuit, cesar ipse ad eam se contulit, impetrabit, si Deo
placebit. Tante molis hec res est. Credunt has technas neminem intelligere, cum passim
ab omnibus rideantur.
est,
tum
Non
eum

Mutato proposito, quod scripsi, hic debere fieri, in Gallia futurum

cum rex Francie, relictis his obsidibus, omnia hic conclusa in regno suo exequetur,
demum illi post postulationem cum ceremoniis factam in Galliam sponsa mittetur.
m iretur Mtas. vra. Serma. quod diversa plerumque prioribus scribo, omnia enim ad
modum hic tractantur et retractantur.

Significavit mihi nuncius 111. dni. ducis de H __ hic agens, quod accepisset literas, quibus
illi responsum est ad eas, quas cum Pantaleone hinc dederat, et quod Pantaleon incolu
mis Neapolim venisset, unde non mediocri gaudio affectus sum, cum quod illi reditum
ad dominum collegam meum et sospitatem faveo, tum etiam, quod Mtas. vra. Serma. ex
hoc longo volumine, quod cum illo scripsi, multa de negotio barensi et viceregis moli
minibus intelliget. Dudum enim conatus illius percepi, de quibus tamen hucusque nihil
certi scire potui, cum neque cesar neque Mg. cancellarius aut quisquam alius ex consilio
ea de re aperte quicquam meminit.

Omnes obscure loquuntur, ab aulicis multa tamen

clare dicuntur, immo mihi nuper dixit unus, quod ex Italia vidisset literas ad viceregem,
quarum suprascriptio illum ducem barensem vocabat. Quodcunque id est, quod sub his
tricis adhuc latet, ut scripsi, brevi experiar; sed hujus rei exitum, sic omnino suspicor,
non sumus habituri, donec cum Gallis et fortassis cum Italia omnia componantur.

Inde

consilium in rem suam et partis adverse cesar capiet, expeditionemque istarum rerum da
turus est; scit apprime moras nectere ac procrastinare et obaudire, si quid durius aut
vehementius illi dicatur. Plerumque ego veritus sum, ne egtius importunitatem meam et
ea, que per illam dicta sunt, ferret, sed totiens impulsus obcalluit et permittit sibi dici
ac exprobrari quodammodo, ipse tamen in sententia, quam concepit, perseverat.

Jam fere
duo

303
duo menses preteriere, quo responsum de castro barensi quotidie efflagito, et nihil aliud MDXXVI,
quam cras et brevi" pro responso hactenus obtinui. Quod igitur Mti. vre. Serme. seribendum duxi, ne mihi quicquam de his moris, que hic fiunt, impungi possit, cum hic
nihil aliud cupiam, quam absolvi et esse quantocius cum Mte. vra. Serma., cui me iterum
atque iterum suppliciter commendo.
Fertur mihi dum hanc cartam insero aliud novum, quod faustum sit et felix diuque dura,
turum : pacem jam omnino conclusam, que hactenus inter cesarem et regem Gallie variis
mediis et conditionibus tractata est, et per Francie parlamenturo, sufficientibus mandatis,
firmata, qualiscunque per regis consensum conficeretur, postaque hec, qua novum hoc
allatum est, venantem cesarem ac ad sororem properantem subito consequitur. Condi
tiones vero pacis preter eas, quas descripsi recenti hac in prima fama, he feruntur: Burgundia preter tres comitatus debet restitui, matrimonium per verba de presenti cum Leo
nora firmari. Duo regis filii, Delphinum et dux de Aureliano cum duce Albanie et Lotaringie obsides dari, pro quibus excipiendis comestabilis Castilie et dux de Alba usque
ad oppidum Victoriam sunt deputati.

Decem centena milia ducatorum, de quibus duo

centena milia pro dote quitantur seu demittuntur, cesari a Gallis debent solvi. Rex Gallie
post obsidum adventum dimitti debet. Pro conditionum exeeutione cum Burgundia fuerit
restituta, pecunie persolute ac pro sponsa m issum , obsides rursum cum illa redibunt in
Franciam, pace, ut speratur, perpetua permanente. Hec ex tempore tumultuario calamo
conscripta Mtas. vra. Serma. ad presens clementer suscipiat, paulo post omnia verius et
abundius habitura.

Datum ex Toledo ad Tagum X Januarii.

CCYIII. Joannes Dantiscus, Orator,

Petro Tomicio, Epo. Vicecancellario.
Rme. in Christo pater et dne. gratiosissime. Humillimam commendationem. Sperabam mihi c d .
plus temporis superesse, cum Mti. regie scripsissem, ut etiam de his, que vellem, longior
cum Dtione. vra. esse potuissem, sed fefellit me opinio, jam enim ad postam a me expe
tuntur litere, dabit igitur brevitati veniam.
Habeo gratias immortales: quod duplicatas XP Septbris datus Cracovie Dtio. vra. Rma. de
rebus nostris ad me perscribere dignata fuit, majores gratias et quas tenuitas mea potest
Dtioni. vre. Rme. habeo, quod fratrem meum Georgium, quem unice diligo, Dtio. vra.
Rma. suorum numero ascripsit, me, illum et omnes meos perpetuos servos habitura.
E x literis ad Mtem. regiam intelliget Dtio. vru. Rma. omnia, que hic fiunt. Mgco. dno. meo
Cracoviensi scribere propter temporis angustiam non potui; illi me humiliter commendo.
Rmo. dno. Premisliensi omnia fausta precor et me totum Dtioni. vre. Rme. trado atque
pro mancipio dedo. E x Toledo ad Tagum celerrime X* Januarii.

,s)

* v

l M

I J v

s J ll

J i

v' l

. p 4 ' i

. *Vj i

9 c M I

%i V i n i ^ v l

i J i li*

CCXXIX.

304

CCXXIX. Bona, Regina Polonie,

Joanni Dantisco, Oratori.
MDXXVI. Mgce. et egregie, sincere nobis dilecte.

E x literis s. regie Mti. sub data Toleti ad Tagum

*MbLKoriLB X V I Novembris per tuam Sinceritatem scriptis, intelleximus, quo in ordine istuc pendeant res
nostre quo ad castellum nostrum barense et ejus castellanum. Circa castellum prout Sinceri
tas tua intimavit cesaream Mtem. cavisse Alarconem castellanum, per dnum. viceregem impo
situm, ibi in arce nostra moraturum usque ad decisionem litium inter nos et ducem Mediolani,
affirmareque istam decretationem non contravenire illi priori decretationi.
Nobis contrarium videtur, cum prius cesarea Mtas. decreverat in arce nostra barensi ponendum
esse castellanum fidum et gratum cesari, ad electionem tamen nostram et per nos nominan
dum ; in ultima vero decretatione pronuncietur, Alarconem futurum castellanum, quem nos nec
elegimus nec nominavimus, et ita non ad electionem nostram est ille gratus cesari. Sed ad
cesaris optionem cogimur gratum cesari acceptare, licet prius ad Illris. viceregis optionem
elegeramus et nominaveramus quinque viros patricios regni neapolitani et dites et bene meri
tos, de quibus gratiorem cesari virum acceptare poterat et jam elegerat, videlicet Mgcum.
Ludovicum Poczotum, et quid obfuerit, quod hec non sint sortita effectum, ignoramus.
Quantum autem hoc nobis statuiquc nostro barensi detrimenti et nocumenti afferat, ex his, que
sequuntur, Sinceritas tua dignoscat. Cum enim delinquentes carcere aut compedibus coercere
volumus et ad arcem nostram barensem relegamus, castellanus ille sive ejus locumtenens aut
amicitia, vel potius pecunia, corruptus a gubernatore nostro liberationem incarceratorum petit,
que si negatur, seditiones in populo excitat, murmurat et eos, si placet, liberare potest in
contumeliam et levitatem nostram. Qui si ad electionem nostram ordinaretur, minime auderet
in talia facinora, cum eum facile et alienare et privare possemus, quando foret in
potestate nostra, sed cum auctoritate cesarea electus est et impositus, eum minime castigare
vel amovere valemus, quo fit, ut alio in castro ad cohibendos errores vasallorum nostrorum
cagamur carceres et tenere et reformare, cum ex impunitate vel facilitate venie sequitur au
dacia delinquendi.
Nec illud omittimus, licet sciamus, Sinceritatem tuam non latere, Alarconem habuisse in man
datis a cesarea Mte. in decretatione per Bork delata, quod nobis castrum barense cederet,
quo minime consensit affirmans: hoc ex consuetudine hispanica esse, nisi ad tertium regis
mandatum et per proprios hostiarios nunciatum non posse salvo suo honore arcem restituere
et ita nil obtinere potuimus. Orte postea sunt difficultates, quas supra tue Scerti. scripsimus,
quas Uli etiam certo explicare non possumus, cum ad hunc usque diem expeditionem cum
Pantaleone missam videre nobis non concessum s it , verum per literas Sinceritatis tue moniti
Ludovico nostro scripsimus, ut arcem omni qua offerretur conditione acceptare non renuat,
procuraturi tandem apud cesaream Mtem., ut illa prout decet nobis libere restituatur. Ideo
nunc per has nostras Sinceritati tue nil novi desuper agendum aut tractandum cum cesarea
Mte. committimus, donec sit nobis significatum per Ludovicum nostrum, quid novissime circa
J

hanc

305
hanc arcem barensem actum fuerit, que in dies expcctamus; hec tamen nunc scripsimus pro MDXXVI.
informatione et documento, ut si contingeret interea coram cesare aliquam desuper fieri men
tionem ab illis, qui fortasse fingerent tanquam nos jam essemus contente de isto castellano per
ejus cesaream Mtem. constituto, quem hactenus ignoramus, an nobis aliquam fidem aut obedientiam prestiterit, et tunc Sinceritas, tua sciret respondere, quam hoc nobis non solum mo
lestum, sed etiam grave factum, quod non credimus processisse de mente cesaree Mtis., sed
ad instigationem et suggestionem aliquorum, quod castellanus per nos nominatus, licet fuerit
electus et representatus ac per Illrem. viceregem acceptatus, videlicet mgcus. Ludovicus IJoczotus, attamen, allegata illa consuetudine Juspana, de qua supra scripsimus, ad castellum non
fuit intromissum cum nostra indignitate, et inde orta est hec turba.
Preterea scripsit Sinceritas tua, qualiter sacra cesarea Mtas. paratam se obtulit fodere nobis
justitiam cum omnibus nos indigne et injuste super hoc statu barensi impetentibus, nescimus
tamen, quamdiu hoc expectare debeamus, quandoquidem toties de facto impedite hacte
nus nil de jure aut de justitia contra nos deductum sit, nec saltem doctum de ulicujus
legitimo inter esse, et jam totiens erat statutus terminus duci mediolancnsi etiam cum intima
tione ad docendum de suo interesse et juribus; vicerex quoque expectatus est. Itane ergo per
petuo ventilabitur hec causa nostra in suspenso?
Quapropter, ut et nos aliquid jam certi habeamus et tuam Sinceritatem eo citius huc revocare
possimus, volumus, ut hec interea secum mature revolvat et deliberet, ut quando iterum illi
scribemus sciret et sit parata proponere coram cesarea Mte. hoc gravamen nostrum et negligentiam administrande nobis justitie nostre, et tunc sollicite instabis, quod cesarea Mtas. om
nibus adversariis nostris, ad. hunc statum nostrum barensem interesse suum pretendentibus,
statuerit jam certum, ultimum et peremptorium terminum, infra quem causas asserti juris sui
proponerent et terminari debeant sub pena perpetui silentii et repulsionis. Quod si sua as
serta jura proposuerunt, tua Sinceritas jam non ignorat, quid pro nobis respondere debeat,
quomodo causam nostram defendere cum illa reconventione super aliis bonis, prout ante scrip
simus, et quo diligentius egerit Sinceritas tua, eo citius rebus nostris istuc bene confectis, se
revocari et remunerari speret ac expcctet.
Quantum est de capitulis matrimonii nostri, tua S. omnem adhibeat operam et diligentiam, ut
quidquid, quod favori nostro accedere adhuc possit, obtinere valeat presertim in eo articulo,
quo cogi videmur ad legatorum satisfactionem secundum capitula matrimonii nostri et illorum con
fectionem, super quorum ttactatu scripsimus ac commisimus Ludovico nostro nonnulla, que
adhuc nescimus ob temporis angustiam an perfecerit, illis autem confectis Sinceritatem tuam
certiorem reddemus et tunc ibi necessarias petemus provisiones, qtias noverimus opportunas
et efficaces.
r
Licet nos ordinaverimus modum capiendi nummos tue Sinceritati ad contentationem et provisio
nem suam per illatu viam Ludovico, qua via scripsit nobis Ludovicus, cum tua jam Sinceri
tas dederat quittantiam de ducentis et decem ducatis, quam Ludovicus redemit et satisfecit,
quod tunc ante decem dies miserat tue Sinceritati treccntos, nos mirari non sufficimus, quod
tua Sertas, non per illam viam, qua incepit, receptionem pecuniarum prosequitur, idque nobis
molestum est, quod duplicata procedat via, volumus ut deinceps illa via Ludovici provisionem
Acto Toinieia.na.

Tomus VIII.

39

su a m

306
MDXXVI.

suam habeat et non alia, nihilominus soluti jam sunt illi ducenti dominis Fuggaris et quittantia repetita. Hac tua Stas, via Ludovici habeat provisionem suam et non hac vel alia.
De novitatibus, que ibi aguntur, de quibus s. regie Mti. satis perfkienter perscripsit, fuimus
contente et ut ita frequenter faciat hortamur. Datum Niepolomicze V I I I Februarii.
Jam dudum est, quod nos scripsimus et misimus Illri. comiti de Nassau tres quadragenas Sa
bellorum, hactenus nescimus, si habuit. Scribat nobis Sinceritas tua.

CCXXX. Bona, Itegina Polonie,

Joanni Dantisco.
E x cod. mss
bibi. Korn.

Mgce. et egregie sincere nobis dilecte. Heri scripsimus tue Sinceritati literas, hodie tamen re
plicare volumus hoc maxime recensentes, quod hactenus nec literas nec aliquas expeditiones,
per illum Pantaleonem tanto tempore missas, de quibus iri his ultimis suis commemorat, literas
videre potuimus, non vidimus et quid cause sit ignoramus, minus etiam scimus, quas expe
ditiones in negotiis nostris illi reportarunt a cesare, tua Serte, procurande, et nec ipse Ludo
vicus habuit, quod mirari non sufficimus et aliud credere non possumus, quam quod illi nun
cio aliquis casus accidit, propter quem aut impeditus fuit aut periit in mari vel in terra
nosque magno tenemur tedio, quod nesciamus in quo puncto pendeant negotia nostra, maxime
quoad castellanum, quem immutare cuperemus ex causis in ultimis literis tue. Serti, descriptis,
sed expectamus prius informationem a Ludovico nostro, tum et de legatariis, cum quibus non
nulla tractare commiseramus, si contenti esse voluerint. E t propterea hoc inquirat ibi dili
genter Sertas, tua, ut intelligat, qua via an marina vel terrestri ille nuncius currebat et si intelligere poterit, quorsum diversus sit et ubi periit, ac in omnem eventum omnia replicare de
bebit, que et scripserat et miserat nobis vel Ludovico nostro per eundem, tum in negotiis
nostris barensibus tum in aliis rebus, et si aliquid ibi emerserit aut innovatum fuerit in
causis nostris post recessum Pantaleonis, omnia illa replicabit et innovabit, et de post que
acta aut tentata fuerint continuabit. Hoc etiam sacre regie Mti. et nobis quoque molestum est,
quod nesciamus, quid velint isti nuncii cesarei, qui proficiscuntur ad ducem Moscorum cum
nuncio illius, qui his diebus hinc jam versus Moscoviam diversi sunt et hoc tua Sertas, fort
asse in illis literis per Pantaleonem, ut solet, descripserat, quas nos hactenus non vidimus et
hoc nos scire multum juvaret.
Illudque nescimus nec tiobis scripsit Sertas, tua, quo pacto Reverendissimus dnus. cardinalis de Salviatis, legatus apostolicus apud cesarem, cui adeo commendatum fuit per pontificem et cardi
nales negotium nostrum, se in nostris habuerit negotiis, et si ex corde illud egerit et tuam
Sertem. relevaverit, ut sciamus, quales iUi gratias referre debeamus et quantum illi confidere ac
de eo nobis in reliquis et adhuc in istis negotiis nostris persuadere ac polliceri possenms,
bene enim eum intellexit Sertas, tua, si nobis ille ibi profuit, vel si medium tenuit aut si
non nocuit.
Scripsimus etiam heri tue Serti., quod jam hic soluti sunt illi ducenti ducati dominis Fuggaris
et

307
et quittantia ab eis repetita, verum tamen molestum est nobis, quod tua Sertas, in his pecuniis MDXXVI.
capiendis duplicata procedit via, aut enim utatur neapolitana, per quam, ut nobis Ludovicus
noster scripserat, jam ceperat ducentos et tunc ante decem dies miserat tue Serti, idtm Ludo
vicus trecentos, ita nobis nunc scripsit. Eligat itaque tua Sertas, sibi unam viam, quam malue
rit et que sibi magis commodior ac pro voto fuerit, vel illam neapolitanam vel hanc per do
minos Fuggaros, et una via procedat in recuperando salario suo. Nos mallemus, quod proce
deret via neapolitana, si eidem eque commoda ac pro voto fuerit, ac tum damus in arbitrium
suum, dummodo una et eadem via semper procedat.
Non ignorat tua Sertas., nos hic diligenter curare, ut sit canonicus quam primum in ecclesia cracoviensi ac etiam in varmiensi, habentes rationem sue virtutis ac fidelium servitiorum; in cra
coviensi enim primam habet nominationem nostram Sertas, tua in mensibus apostolicis alternativis, et faciet hoc tue Serti, limus, dnus. epus. cracoviensis; in varmiensi vero ecclesia promisit
nobis Rev. dnus. episcopus varmiensis verbo ac scriptis cum suo capitulo in suis mensibus de
primo vacaturo, quidquid erit, tuam Sertem. providere.
Nuperrime vacat unus ibi canonicatus, sed in mensibus apostolicis, ad quem licet tua Sertas, re
cepta fuerit et possessio eidem assignata, quia tamen absque canonico titulo, nil juris tribuit
ipsa possessio, et propterea hic bene consulte voluimus, ut intraret virtute nostre prime nomi
nationis Plotowski et tua Sertas, futurum ibidem canonicatum prebendatum vel etiam ipsam dig
nitatem expectaret, que si vacabit in mense ordinario, habemus firmam promissionem ejus, si
autem in mensibus apostolicis, curabimus, quantum poterimus, quod nominatus noster secun
dus Carolus Antonius faveret jus suum tue Serti., modo mittat huc mandata sufficientia ad
acceptandum et provideri petendum vigore nominationum nostrarum, vel in personam vene
rabilis Stanislai Bork vel cui alteri placuerit, nam asserti procuratores sui vix aliquid per
ficere poterunt. Datum Cracovie die I X Februarii.
m

CCXXXI. Joannes Dantiscus, Orator,

Sigismundo, Regi Polonie.
Serma. regia Mtas. et dne., dne. clementissime.
commendationem.

Post humillimam perpetue mee servitutis cod. Korn.

Scripsi novissimas Mti. vre. Serme. Xa preteriti, quarum his duplicatas

si forsan non sint reddite, adjunxi, ex quibus per ordinem omnia, que in negotio barensi,
ac aliis in rebus acta sunt, abunde intellexit. Addidi preterea exemplum literarum, quas
ad Mgcum. dnum. Ludovicum Aliphium hinc XXIV* mensis preteriti scripsi, unde etiam
de his, que cum cesare et Mg. cancellario in re barensi egi, certior fiet.
obtulerunt, per modum ephemeridum sic habent.

Que interea se

Cum pax inter cesarem et regem Christianissimum XIV Januarii in Madrillis ab omni parte
esset conclusa, ut ex articulis ejusdem videbitur, suborta fuit iterum inter Mg. cancella
rium et viceregem quedam gravis dissensio ratione veritatis, quam bonus iste senex quan
tum potest libenter tuetur, cesaremque ad eam amplectendam ducit ac impellit; sed dum
ii,

39*

vidit,

3OS
MDXXVI.

vidit, se nihil proficere et adversariis suis plus fidei quam sibi adhiberi, rursus in priorem
suam sententiam, de qua prius X* Septbris. scripsi, incidit et bonis modis a cesare, ut
a curia dimitteretur, rogavit, se jam postremo senio confectum domique res suas et ami
corum suorum indispositas habere laboresque aulicos pertesus et his fessus amplius se
ferre non posse plusque in Italia se rebus sue Mtis. quam in curia commodum ac utilem
futurum. Hec fuerunt verba et ipse mihi cancellarius retulit, quibus abitionem suam pos
tulavit. Sed cesar hec in deliberationem accepit effecitque, quod usque ad Hispalim adhuc
proficisci debeat, illic ea de re consilium cum eo habiturus. Unde cum sic cancellarium
turbatum cognovi, nolui illi esse importunior, ipse nihilominus mihi consuluit, ut apud
cesarem instarem et sollicitarem sedulo. Quod a me non fuit omissum, sed nihil aliud ob
tinere potui, quam hoc corvi carmen: cras, cras!
Interea exitus versus Madrill hinc a cesare parabatur, ut illic cum rege Christianissimo con
veniret illumque et omnia alia, que in confccta pace agenda restabant, absolveret et inde
recta versus Hispalim contenderet. Quod ubi compertum habui, velis et remis incubui,
non veritus etiam, ut in agendo tedulus cesari fierem oranibusque modis, et blandis et
durioribus verbis, promissum toties responsum postulavi. Hoc cum incassum aliquoties
cessisset, tandem adegi eum , quod mihi pollicebatur: se in consilio statuum (consultam
hoc vocant) quod post prandium haberi debuit, negotii barensis mentionem facturum operamque se, ut absolveretur, daturum. Rogavi summopere, ut sic fieret et subinde me ad
cancellarium rursus contuli illique cesaris hoc responsum exposui orabamque, ut cum res
hec tractaretur, benevolentiam suam, quam ad negotia Mtis. vre. Serme. habet semper,
illic etiam impartiret.
Quod se facturum promisit, ut illius verbis utar, quantum
esset possibile.
Consulta hec habita fuit usque ad IV horam noctis. Mane cum primum opportunum vi
debatur, iterum conveni cancellarium; sed ille tum literis legendis ex Italia occupatus rogavit, ut cum eo essem in prandio, quo facto mecum liberius posset conferre

Unde cum

in conclave cum eo divertissem, consedimus, ille, u t solet, subrisit. Heri,tf inquit, longam
con8ultam habuimus, ex qua, multis rebus infectis et vestra etiam, discessimus; habemus
unum diabolum viceregem significando qui non solum vestras, verum etiam ipsius
cesaris omniumque statuum Italie res turbat, et quamdiu ille presens est, nulla in re
quicquam boni fieri potest; quapropter ego suadeo, ne in hoc exitu cesarem in negotiis
vestris amplius molestetis, sed usque ad Hispalim differatis, ubi omnia commodius e x
p e d i r i possunt. Iste enim demon Luciper, qui se vult equare Altissimo, cum rege Gallie
discedit, forte absente illo omnia melius dirigentur, egoque id faciam, quod mihi est
possibile.
4

Dixit etiam inter alia, quod omnes consiliarii adhuc in prima sententia per

sisterent: cesarem non debere hoc m utare, quod semel decrevit, sed permittere Mti. vre.
Serme., quod castro barensi castellanum preficiat, quemadmodum in literis remotionis se
questri fuit expressum. Multaque alia mihi retulit, que in exemplo literarum mearum ad
dominum Ludovicum Aliphium videbuntur. Inde Mtas. vra. Serma. cognoscet, quo vice
rex cesarem ducebat et quid ille, si potuisset honesto modo, in mente habuit, que certe
nemo, quam cancellarius hactenus impedivit.
Dixit

309
Dixit mihi etiam eodem tempore cancellarius, qua de re licentiam, ut vocant, a cesare do
mum eundi a curia petivisset, quod omnia videret sine ordine et perverse dirigi ac sa

MDXXVI/

niora consilia sperni, perperamque multa tractari, quod rebus cesaris nequaquam hene
cedere posset, servitiorumque et fidei sue rationem nullam haberi, implicatumque se esse
multis debitis, ex quibus sub his expensis, que in curia facere cogitur, difficulter se ex
plicare posset. Nihilominus se adhuc esse a cesare inductum, ut ad Hispalim proficisce
retur, quod negare non potuisset.

Si tamen illic etiam hunc transversum agendi ordinem

non immutari cognosceret, ulterius nequaquam se in curia mansurum.

Cum ego interro

garem: quando cesar hinc certo abire deberet, nam per decem fere dies illius exitus in
crastinum semper ducebatur, ille mihi Salomonis hoc respondit: tria esse investigabilia et
quartum, quod penitus ignoraret: viam volantis aquile in a6re, viam navis in mari, viam
serpentis supra petram et viam juvenis in adolescentia sua, quod ultimum cum accentu
et affectu quodam pronunciavit, subestque aliquid. Cum, quid de pace hac conclusa sen
tiret, qucrerem:

Ego, inquit, posfquam utnnes desperabant, ego solus bene speravi,

nunc cum omnes bene sperant, ego despero, videbit, inquam, cesar in istarum rerum
fine, quis illi fidelius consuluit. Utinam sim vanus vates. Hec et multa alia, que lon
gum esset recensere, inter nos habita sunt et conclusum, cesarem in exitu me alloqui
magis non debere illumque usque ad Hispalim sequi.
E x his Mtas. vra. Serma., quomodo huc usque omnia habeant, liquido cognoscet. Accingo
me igitur ad hoc iter et cogor me denuo cum equis iterum instruere novosque sumptus
facere. Cum hic omnia in exitu, que viam spectant, preciosiora sunt, quam antea fuerunt,
vix L. ducatis me expediam, quo fit, ut prius in novissimis scripsi, quod usque ad me
dium Aprilis cum pecuniis mihi a dno. Ludovico Aliphio missis, trecentis videl. ducatis,
me sustinere non potero.

Qua propter ad hanc viam in omnem eventum a Welseris,

datis literis cambii ad dnum. Nicolaum Antonium Carminianum, quem dnus. Ludovicus
thesaurarium status barensis reliquit, alios iterum trecentos ducatos accepi. Multe hic
profectq pecunie expenduntur, quibus in stuporem aliquando vertor et timeo, ne mihi
suspicionem aliquam fidei mee non convenientem et inde indignationem pro gratia, quam
a Mte. vre. Serma. spero, pariam, fretus tamen fide et innocentia mea, prudentia item in
comparabili Mtis. vre. Serme., que cum calculum meum aliquando videbit, non aliud de
me, quam quod fideli subdito et servo convenit, experietur. Cum istis CCC ducatis usque ad Junium futurum me sustinebo, aliter enim hic et necessitate et honore Mtis. vre.
' 1
I
*
Serme. exigente pro oratore sustinere me non possum.
Jam fere sextus mensis agitur quod neque post illas, quas X Septbris cum Pantaleone, ne
que post alias meas in Novembre et Januario ad Mtem. vram. Sermam. datas, responsum
aliquod accepi, habeo igitur certam fiduciam, quod brevi Mtis. vre Serme. literas sum
habiturus, que mihi letum reditus mei nuncium sint allature priusquam isti hic estus ex
candescent, quos non parum metuo, non oblitus, quid superiori estate sum perpessus,
quandoquidem causam non video, propter quam Mtas. vra. Serma. amplius hic mecum
tantas expensas facere debeat. Negotium barense jam prope finem est, quod credo in
Hispali perficietur. Quod si cesar castrum hoc ex instituto in regno observato, vel ob
quos-

310
MD&&VU

quoscunque slios respectus retinere seu occupare voluerit, quod tamen mihi non persua.
deo, necessario sequi opportet, quod etiam impendat, quo conservetur. Hoc ex usu et re
illi esse nequit; quocirca spem ad recuperationem non levem concipio. Que cura facta et
ea, que hunc statum spectant, certo ordine firmata fuerint, supervacanea hic mora mea
ulterior esset. Que Mtas. vra. Serma. et alia, que adhuc expedire videbuntur, pro summa
sua sapientia bene perpendat. Ego me ex mandatis Mtis. vre. Serme. ne latum quidem
unguem movebo, quicquid Mtas. vra. Serma. de me statuerit, modo illius cum gratia ser
vire possim, perferam libenter.
Cesar hinc XII istius versus Madrill solvit tota curia hic relicta et cum rege Christianissimo
inter quintam et sextam horam vesperi cum multis ceremoniis convenit. Rex illi usque
extra portam oppidi ivit obviam.

Quem cum cesar supra mulam tardius progredientem ^

vidisset, ipse equo vectus alacri cursu ad eum contendit et, u t ferunt, humanissime ex
cepit adegitque illum ut hospitem in Hispania et futurum sororium, quod dextrum inter
eundum latus acciperet diuque reluctantem hoc modo in castrum illic comitatus est; m ul
tis officiis amoris et benivolentie plenis erga eum usus, non sine spectatorum summa ad
miratione. Fuerunt ibidem una tres dies, genio, u t hec tempora exposcebant, indulgentes
et familiaribus colloquiis. Cesar neminem oratorum , u t regem compellarent hinc secum
proficisci permisit, licet hoc omnes postulassemus.
interpretantur.

Cur hoc factum sit, varii multifariam

Ego certe regem libenter convenissem, cum, u t illi de hac confecta pace

nomine Serme. Mtis. vre. fuissem congratulatus, tum etiam, ut illi m andata novissima de
castro et statu barensi Mtis. vre. Serme. exponere potuissem, utpote si ei expedire visum
fuisset, pro m utua cum Mte. vra. Serma. conjunctione cesarem alloqueretur ac interce
deret, quo castrum barense, quod a statu illo jure avelli nequit, rursus in potestatem Mtis.
vre. Serme. perveniret. Sed cum illuc nemo de oratoribus fuerat admissus, et. ego me
continui, nihilominus unum de meis, nobilem Fabianum Vojanowski, famulum Rmi. dni.
Cracoviensis, juvenem satis industrium, ad illum conventum misi dedique ei literas ad
dnum. Stanislaum Laski, fratrem Mgci. palatini siradiensis, quem apud regem , cum oratorem istic ageret, reliquerat, ut per medium illius id , quod mihi Mtas. vra. Serma in
junxerat, in notitiam regis perveniret.

Sed sors aliter vertit, nam domina dux de Alenzon,

soror regis, cum ex Hispania discederet, illum secum cum quibusdum aliis nobilibus in
Galliam abduxerat, unde ob arctam et occultam custodiam, que de rege et ejus comitibus
habebatur, ea in re nuncius meus nihil efficere potuit. E t sic, uno equo iterum destructo
quem ex Neapoli hucusque fovi, rediit et omnes ceremonias illic habitas mihi retulit,
quas cum sint rare et vix multis seculis eveniunt, presertim inter duos tantos principes,
annotare non supervacaneum censui.
Post tres dies, ut scripsi, cum simul in Madrillis fuissent, dispositum erat, ad regis, ut
fertur, postulata, quod regina Leonora ad Ilescas, oppidum ab hinc sex miliaria nostra, dit

verteret, magno videndi regem desiderio flagrans, quod de rege, u t eam videret, etiam
creditum est. Qua de re X V P istius ex Madrillis solverunt et IV. miliaria progressi, in
Torison oppidum diverterunt, illic in una pariter domo hospitio suscepti, dulci familiari
tate et consuetudine jun cti, pernoctarunt. Sequenti die Ilescas cum prioribus ceremoniis,
rege

311
rege ad dextrum latus obequitante, intrarunt et paulo post demum simul ubi regina diversabatur accesserunt, que cum puellis suis et mundo muliebri descensis gradibus usque
ad portam dbraus illis ivit obviam exceptique utrinque per oscula, ut in Gallia usu re
ceptum est, in aulam ad id peripetasmatibus exornatam devenerunt

MDXXVI.

Consessum est illic.

Erant ibi de primoribus heroinis istarum regionum plurime, inter quas fuit regina ger
mana, relicta vidua olim nepotis Mtis. vre. Serme. marchionis brandeburgensis, et comitis
de Nassau conjunx, marchisa de Zenete. Dici nequit, quam alacrem et hilarem se rex

vultu omnibus ostendit perinde atque in Gallia in consuetis suia symposiis, visus est sepius ipse ibi blandiri, jocari et precipue reginam ambire, alloqui, choreas ducere, omnibus
denique placere satagebat adeo, ut cunctis, qui prius eum norint, admirationi fuerit. Trans
actis sic tribus et ultra horis, postquam valedictum fuit, cesar cum rege per duo miliaria
nostra rursus ad Torison retrocesserunt et ea nocte multa feruntur mutuo contulisse; et
licet, ut scripsi, regine vale jam dictum fuerat,

nihilominus mane facto iterum ad eam

concesserunt, et ut prius plures horas mutuis colloquiis ac tripudiis absiimpserunt. Inde

etiam valedictione facta ad Torison sunt reversi et postero die, qui fuit XIXa hujus, cum
laute simul epulati fuissent et quam familiarissime satis longo tempore inter se de omnibus
contulissent, classicum ad abitionem insonuit. Unde iterum conscensis equis cesar regi
ultimum valedicere statuit, quod eo in loco rex reCusavit per longius illum prosequutus
Spatium et tandem, quasi ab eo invitus avelleretur, per mutuos amplexus fuit discessum.
Cesar recta versus Hispalim et rex cum vicefege ad Burgos, obsides illic expectantes,
iturus.

Iste est istius congressus finis; utinam ex eo orbi christiano hec, que sperantur

commoda eveniant, sed adhuc hec messis in herba e s t

Regina Leonora huc rursus concessit prestolarique hic debebit, donec Omnia, que in pace
tractata sunt, perficiantur.

Timeo, ne bona ista princeps diutius, quam velit, expectet.

Multum est mutata ab illa, qualem ego eam ante X annos apud divum olim Maximilianuin cesarem in Brabantia Brussellis videram, plurimum forme et decori per tam breve
temporis spatium est derogatum, pinguis non parum facta, vultu crassiore, pustulis rubris
ad elephantiasim fere similibus, infecto. Certe minimum aut nihil picture, quam Mtaew
vra. Serma. habet, ad presens respondet. Agit hic non omnimoda de fratre contenta, qui
discedens, cum ipse egeret, illi etiam non abunde providit. Quapropter hic illitis officia
les sycophantias seu, ut hic vocant, finantias pro conquisitione pecuniarum 6truunt, idque
quod anno futuro de dote sua ex 1ortugalia habere deberet., a feneratoribus, noh parva
summa relicta, accipere cogitur et pro hoc tempore impendere. Cum hoc fit sorori, fa
cilis conjectura, quid cum aulicis fiat, quorum hic adhuc magna pars est, qui a credito
ribus nondum sunt absoluti.
Dux Borbonensis etiam hinc XVI* istius versus CafeSaraugustatn cessit, cujus comites, ne de
ipso dicain, estive in Italiam viaticati, qUod unquam huc Vfenerint imprecautes discesse
runt. Intelligo tamett, eum ante consumptum cesaris matrimonium mari S( non credi
tarum , hinc ulterioretn e t alii omnes provisionem expectabunt

Qubcirca ccfear in hoc

itinefe pafum cunctabitur, ut ante Hispalim sponsam suam cum tam am pla, ut prius
scripsi, d ote Conveniat. Postquam hyrtteneum cum ilia im gna pompa* quemadmodum hic
pas

.S*

MDXXY

312

passim fertur, peractum Hispalim ingredietur. Ibi non diu est immoraturus, inde Cordubam,
Granatam, Valentiam et tandem Barzalonam concessurus, et habita classe regis Gallie, ut in
articulis pacis est conclusum, versus Neapolim, quod pro festo Joannis XXIV* Junii, fertur,
futurum, et inde pro coronatione Romam iturus. Longa hec erit peregrinatio et in estibus non parum tediosa. Quod si me interim Mtas. vra. Serma. revocare dignabitur, nihil
mihi fieri potest commodius et gratius, si vero aliter visum fuerit, omnia mihi pro Mte.
vra. Serma. non gravate sunt perferenda. Fiat voluntas domini.
Magnus cancellarius XVII* istius hinc solvit. Iterum podagra, quam hic guttam vocant,
correptus cum ultra solitum morem cum duce Borbonensi, cui bene vult summopere,
cenasset.

In lectica itaque versus Hispalim defertur, ipse dux cesarem in Italiam prece-

det, statum Mediolani, u t constans fama est, habiturus; utque Franciscus bonis modis ex
castris protrahatur, fertur, quod cesar ex eo per medium pontificis Romanorum cardina
lem facere intendat, que vita illi melius competet, cum alias ignavie, ventri et luxui de
ditus perhibeatur mavultque confessor quam m artyr mori.
Rex Francie, postquam obsides, ut in articulis pacis continetur, in Hispaniam venerint X*
futuri Marcii postliminio in Galliam revertetur, u t ea, que pro pacis conservatione hic
tractata sunt, exequatur. E t ne quicquam de his tractatibus Mtem. vram. Sermam. lateat,
impendi omnem operam, qua articulos confectos et gallice summatim descriptos obtinui;
quos utcunque latine versos his annexui et Mti. vre. Serme. cum meis scholiis mitto.
quibus omnia hic conclusa cognoscet.

Ex

Qui regem Gallie melius quam ego norunt dicunt,

illum licet libere plerumque loquatur profundissimi esse cordis et in eo multas habere la
tebras mirisque modis omnia dissimulare posse perinde atque dissimularet, unde licet, ut
fe rtu r, cesar totus in eum confidat neque sibi permittat quicquam illi contrarium dici,
nihilominus hic suspicio non levis et ingens dubium, donec XLV1I isti articuli perfician
tur, apud plurimos manebit, non obstante etiam, quod cesar illi vellus aureum reddiderit,
quod in principio belli ei rex remiserat; Deus tamen, qui corda regum in manu sua habet,
omnia in meliorem finem, quam creditur, dirigere potest.
E x hac pace si durabit neminem reor majus commodum et emolumentum, quam Luciperum
illum, ut cancellarii verbis utar, habiturum, quem u t cesar contentum redderet, cum for
tassis illi de statu barensi satisfacere non potuit, dedit ei in regno neapolitano, de quibus
cunque proventibus ipse voluerit, supra id, quod prius ratione officii habet, XVI mille
ducatos annuos, fuitque mihi dictum, quod hujusmodi summam ei tamdiu dedisset, donec
de statu barensi Mti. vre. Serme. per aliam recompensam satisfieret. Hoc cum cancellario
retulissem: hanc, inquit, ^conditionem a cesare non audivi, sed bene verum est, quod
XVI millia ducatorum meminit, se illi tantum annatim dedisse, sine tamen ista in te r
fectione." Dixit autem mihi ipse cancellarius, quod cesar ab eo quesivisset, si non
possent inveniri modi, quibus Mtas. vra. Serma. contenta redderetur de statu barensi, ad
quod se respondisse ut prius, quemadmodum in exemplo literarum mearum ad dominum
Ludovicum habetur.

Datus est etiam a cesare viceregi comitatus de Asti in Sabaudia,

ex quo prope XVI milia ducatos annuos percipere poterit; in Germania insuper inferiore
etiam illi non parum datum est; sic quod in summa ex hoc bello paceque a cesare plus
quam

313
quam quadraginta milia ducat, de annuis proventibus acceperit.

Quid adhuc a rege Gallie MDXXVI.

est habiturus, dicebatur hic, ut scripsi in novissimis: quod rex illi ducentena milia scu
torum promiserit, cum quo nunc in Galliam proficiscitur et sine magno munere, cum
istius liberationis auspex fuerit, ab eo non dimittetur. Sic mutat fortuna vices, quem
tollit in altum, deprimit, et quem nunc presserat, inde levat Sed, ut philosophi docent:
nullum violentum perpetuum, quod cito fit, cito perit.
Legatus pontificis, cardin. de Salviatis, qui, ut regem videret, non parum apud cesarem in
stitit, unde ad illum in Madrillis per breve temporis spatium , sed non sine arbitris, fuit
admissus. Venatur hic cruce, facultatibus ac indulgentiis suis non pauca, que tamen sta
tum ejus, u t reor, sustinere non possunt, et cum interdum cecultat, ut ejus generis est,
etiam in Hispaniam lectica producitur. Fortassis nuptiis cesaris intererit, nos alii oratores
recta ad Hispalim premittimur. C redo, quod iste nuptie parva impensa celebrabuntur
quodque ad eas pauci etiam vocabuntur.

Hic adhuc ea et majore penuria quam ante la

boratur, quo fit, quod in istis futuris ardoribus per hec regna gaditana, ut scripsi, pecunie omnibus modis querentur;

nam in eis cesar nunquam fuit prius et, si pro futura

estate in Italiam trajicere volet, sine nervo illi nequaquam poterit esse integrum. Audivi
Mg. cancellarium dicentem, astantibus quam plurimis, quod si cesar hoc anno Italiam non
attigerit, postea frustra conari; hoc ego etiam, quantum meo judicio possum assequi, re
bus sic stantibus credo certo futurum. Qua de re donec ferrum candet exercebunt et in
usus suos vertent, quod si refrixerit, validi incudibus ictus et brachia multa vi in nume
rum extensa non proderunt

In hoc itaque ad presens incumbunt.

Misse sunt ad om

nes, ut suspicor, reges et principes in Germaniam litere, quibus ista profectio denunciatur
et ab eis solite suppetie postulantur, voluitque cesar hinc comitem de Nassau ad electo
res imperii et ad nescio quos alios m ittere, sed ille se omnibus quibus potuit, rationibus
ab hoc itinere redemit; nam alias in Germania non apud omnes bene audit; sique hinc
abiisset, cesar hic solus fuisset relictus. Dominus Majordomus, gubernator Bresse,
hodie hinc ivit, ut Burgundie possessionem capiat, dnus. Beulrein de Rois ivit in Flan*
driam , non omnimode contentus, is enim duci Borbonensi sororem cesaris promiserat.
Vicerex in Galliam proficiscitur, cancellarius etiam, ut scripsi, Italiam petere statuerat.
Quo factum est, quod dnus. comes de Nassau hic remansit, non invitus certe; nunc apud
illum erit arbitrium.
Scripte etiam hinc sunt a cesare ad Mtem. vram. Sermam. litere, quarum cum presentibus
exemplum mitto, significaturque Mti. vre. Serme. pacem et federa hec esse confecta eamque in illa cum reliquis regibus et principibus inclusam. Has ego literas cum de statu
barensi nihil in se continebant, de quo rogaveram, ut Mti. vre. Serme. responderetur, ad
me accipere nolui, nam hoc negotium, de quo scribitur, ego hic non procurabam; misse
sunt igitur ad dnum. archiducem Austrie in ea forma, quemadmodum aliis regibus ac
principibus, in hac pace et federe comprehensis, scriptum est; gloriose tamen sunt, ut
videbitur, huicque nationi, cujus illarum fuit autor, respondent, quandoquidem hic aliter
sentimus.
Jam per alias digressiones viceregem hunc relinqueram; ne tamen de his, que hic per me
. J

A cu Tomiciana. Tomus V III.

4Q

s c iri

314
JJDXXYJ

sciri possunt, Mtem. Vram, Sermam., cum de omnibus habere vult scientiam, quicquam
pretereat, iterum Luciperum illum conveniam, de quo intellexi effecisse eum, quod Granmetter seu

Majordomus,

ad

Burgundie

possessionem

capiendam,

sit missus;

nam

illi cum cancellaHo bene convenit egisseque eum tantum apud cesarem, quod officium
hoc domus ei dederit et ipse aliud officium stabuli, quod interim, quo vicerex fuit, nun
quam dimisit, comiti de Hegmunt ex Hannonia, quem ille in gratiam cesaris promovit,
resignavit, idque sub hoc pretextu fecerit, cum hic passim dicatur, regem Gallie fidem
non observaturum, quod ipse igitur in curia cesaris vult esse concordiamque hanc et ami
citiam inter cesarem et regem , cujus ille cor in manibus habere gloriatur, firmiorem in
dies et perpetuam facere, contra omnem opinionem, qui aliter sentiunt, et hoc contra can
cellarium hinc ille lacrime quodque hoc itinere cum regem in Blois perduxerit, alium
viceregem, quem sibi expedire cognoscet, instituet et inde ad officium hoc domus ad ce
sarem revertetur. Hec est illorum sententia, qui cum eo versantur. Aliud tamen ab aliis
dicitur: ipsum videlicet in regno neapolitano plurimos habere, quos sibi non abs re hos
tes fecerit; ab illis timere exitium, quod illum certo, si diutius ibi ageret, expectaret.
Proinde consulens saluti sue, hoc commentum sub specie fidei cesari proposuisse, cui bo
nus iste juvenis, qui hodie XXVIItum etatis annum exegit, credens, omnia illum agere per
m ittit Ego tamen etiam non parum in causa fuisse arbitror; quod igitur amplius vicerex
esse nolit, cum videt se statum barensem, in quo satis tutus fuisset, obtinere non posse,
nam in eo totam suam fiduciam locaverat, mavultque hic esse, ubi viceregibus et omni
bus imperare potest. Sed hoc unum Lucani me consolatur: magni brevis est fortuna fa
voris ;. presertim cum animus istius principis paulo momento huc vel illuc impellitur, quod
per non unam jam metamorphosim hic sum expertus.
Venit huc nuper in postis a dno. archiduce Salamanca, thesaurarius, qui fertur future im
peratrici torquem viginti milium ducatorum valoris attulisse.

Quid iste egerit, nam in

itinere a cesare est expeditus, adhuc scire non possum , cum tempore tam en , sit etiam
quantumvis latens, expiscabor aliquid.

Fuit huc scriptum, quod Mtas. vra. Serma. cum

nepote suo Sermo., Ungarie rege, in Moravia pro Januario preterito convenire debuerat
et postea ea de re nihil est innovatum hic, et ne verbum quidem amplius.
Convenit me nuper apud Mg. cancellarium dnus. Wilhelmus de Roggendorff, cum quo mihi
adhuc in aula cesaris Maximiliani, preclarissime memorie, antiqua fuit consuetudo. Hic
in curia peditum Germanorum et aliorum, qui hactenus circa Perpinianum in finibus Ca*
talonie excubias servarunt, capitaneus est et non parve apud cesarem, comitem de Nassau et dnum. cancellarium autoritatis, vir certe inter istas nationes pro Germano sagax
et industrius. Ille mecum ab ovo exorsus, quod semper rebus Mtis. vre. Serme. libenter
inservivisset, repetens id, quomodo me una cum eo cesar Maximilianus ad corrumpendam
anum, que tunc Leonoram dirigebat, ut ejus animum Mti. vre. Serme. afficeret, mississet
et ego mille ducatos, quos cesar mihi dare voluit, anui promisissem, ut matrimonium
hoc conficeret, quodque eo et ab eo tempore libenter Mti. vre. Serme. servivisset et ad

presens etiam esset istius animi, ubi illi commodo et honori esse posset, longa istiusmodi
pro sua facundia usus prefatione.

Qua de re, cum intellexisset matrimonium, quod Mtif

i .T

vre.

315
vre. Serme. propositum fuisse sciret, inter marchionem Mantuanum et primogenitam Mtis. UDXlVl.
vre. non successisse, aliud se honestius et commodius scire. Cumque ad heC verba per
venisset, vocatus fui a cancellario. Ille se alio tempore ad me venturum pollicebatur, di
cens: si in his quicquam conficeretur, quod etiam opere mee digna ratio haberi deberet.
Cumque illa agerentur in exitu cesaris, ad me non pervenit amplius, oblitus forsan, vel,
quod credo potius, de industria omisit, vale tamen per alios, sine aliqua adjectione, mihi
denunciavit. Unde suspicor nihil aliud, quam de duce Borbonensi fuisse hoc negotiiim,
apud quem semper esse solebat. Desperabat forsan propter conjunctionem Mtis. vre.
Serme. cum rege Christianissimo id non posse effici, quod etiam quemadmodum alia le
viora in notitiam Mtis. vre. Serme. perducendum existimavi.
Et ne quicquam relinquam intactum. Semper nova hic habentur vaticinia, quibus a plerisque creditur. Est hic quidam episcopus nicensis, de quo prius aliquoties scripsi, is se ex
cujusdam monialis predictione summum pontificem Romanorum futurum somniat, capti
vitatem revera regis Francie, que u t hodie anno proterito fuit et plura alia, que evene
ru n t, predixit.

De eo item novum habet vaticinium, quod passim coram omnibus sub

his verbis profert: surget rex e carcerc, fretus ingenio, m ulta promittet, pauca servabit,
plurima exiget et cetera. Hoc quid sibi velit, nulli vult declarare. Videt etiam, quum
ista coram cancellario diceret, literas Venetorum ad cesarem, quarum suprascriptio fuit
Sermo, et excellentissimo principi etc. cum toto titulo et in fine sine aliqua adjectione
fuit ultimo archiduci Austrie etc. Ad hec ille: brevi scribent: Dno. nostro clementissimo
Quid ex his erit futurum, experientia docebit.
Utque per modum epilogi rerum mihi commissarum adhuc reminiscar.

Sum constans in ea

qua prius opinione, quam aliquoties descripsi, quod de statu barensi et presertim qilod
castrum spectat omnimodam absolutionem et certitudinem Mtas. vra. Serma. non est ha
bitura, quousque cum Gallis omnia perficiantur; inde fabricato consilio cesar responSum
suum , propter quod a me toties est impulsus, dabit; cujus sit sententie ac mentis CTga
Mtem. vram. Sermam. planius declarabit. Quod brevi spero futtirum.
Alia hoc tempore digna scientia Mtis. vre. Serme. se non offerunt;

ex Hispali, DeO bene

favente, quomodo nuptie iste transacte sint et de omnibus aliis, que interim evenient,
scribam quam copiosissime.

Commendo me et causam sororis mee, quam Rmus. dnus.

meus Cracoviensis exponet, suppliciter Mti. vre. Serme. Quam Deus opt. max per omnem
felicitatem ac dierum longitudinem quam diutissime augeat, conservet atque tueatur, meque hic mori non permittat, priusquam illius manus, more hispano, humillime coram exosculer.

Datum Toleti supra Tagum in die Scti. Mathie, apostoli XXIII Februarii.

Exemplum supplicationis ad Reginalem

Majestatem.
Dignata fuit mihi novissime Mtas. vra. Serma. scribere, quod fratrem meum Gedrgium, qdem
egrum Neapoli apud dnum. Ludovicum reliqueram, Rmo. dno. meo CracoViensi eommen40*

d av it

316
MDXXVI.

davit et quod in mea absentia amicorum meorum curam suscepit, quo hic tanto liberius
et vigilantius negotiis Mtis. vre. Serme. intenderem; pro qua singulari Mtis. vre. Serme.
gratia eas quas potui gratias habui habiturusque sum dum memor ipse mei, dum spiritus
bos regit artus. Fretus itaque tam clementi Mtis. vre. Serme. propensione audentius ad
illam scribo. E st mihi soror, quam una cum parentibus meis cum dote pro nostra con
ditione satis ampla marito cuidam in Lituaniam dederamus, qui nobis insciis multis debi
tis erat oberatus.

Ille non diu supervixit.

Venerunt post ejus mortem creditores et pro

debitis suis quicquid ille reliquerat, utpote curiam seu domum et omnia, que in eo erant,
acceperunt; sic quod vix cum vestibus suis soror mea manus eorum effugerat, amissa
dote et aliis bonis, que adintulerat, fuitque postea circiter IV annos vidua. E t cum nulla
calamitas sola venire soleat, cum sic spoliata rursus ad parentes meos ex Lituania in
Prussiam contenderet, stante bello novissimo in Konigsperg seu Monteregio id, quod illi
fuit reliquum, per officiales dni. magistri fuit receptum. Qua de re ad preces domino
rum, qui Thorunii a me permoti pro eo intercesserant, Mtas. regia de bonis hostium, que
Gedani habebantur, illi recompensam quandara fecit, cum qua meoque ac parentum meo
rum subsidio iterum illam m arito, quem nunc habet, dedimus, et quia manifestum fuit,
quod istiusmodi debita prior maritus mortuus ante sex annos, priusquam eam habuisset,
contraxerat, et quod illa etiam dotem suam amiserat, nemo creditorum illam impetiit ne
que molestavit; cum id etiam de jure illis non licuit.

Ad presens vero, cum Gedanenses

a religione nostra et obedientia erga Mtem. regiam atque ab omni divino et humano jure
defecerunt, meque hic tam procul in servitiis Mtis. vre. Serme. agente sororem hanc meam
mihi certe in ignominiam turbare juridice, si iniquitas jus est, et minus juste molestare
permiserunt sententiamque contra eam, quod debita hec, quibus nunquam est usa, persol
veret, tulerunt. Ab ea sententia per maritum ejus, ut ibi in more positum est, ad con
sules est appellatum,

que forsan appellatio adhuc illic in pretorio pendet.

Quapropter

Mti. vre. Serme. humillime supplico: dignetur ad Mtem. regiam intercedere, ut pro incom
parabili in omnes justitia sua Gedanensibus in hac causa silentium imponat caussamque
hanc usque ad meum reditum ad suum tribunal ex vi sue superioritatis avocet. Rem Deo
gratam et gratie sue erga me convenientem factura.

CCXXXn. Joannes Dantiscus, Orator,

Petro Tomicio, Epo. Yicecancellario.
Cod.

Korn.

Rme. in Christo pater et dne., dne. gratiosissime. Humillimam commendationem. Respondi

nuper literis Dtionis. vre Rme. Cracovie XII Septembris datis, in quibus mihi tragediam
omnem Gedani actam plebisque ibidem insolentiam descripsit et quomodo nuncios suos
cum eorum antesignano, Georgio Czimmermann, u t facinora sua assererent et tuerentur,
ad Mtem. regiam miserint, qui adhuc eo tempore, quousque maturiori consilio et debito
et officio suo Mtas. regia satisfaceret erant retenti. Post istas nullas deinceps a Dtione.
Jivci

vra.

vra. Rma. accepi sumque in magna expectatione, quorsum se isti fluctus frangent; spero MDXXVI.
siquidem tam insignem in Deum et sanctam religionem injuriam ac temeritatem, audaciam
quoque tam crudam et frivolam in jura superioritatis Mtis. regie commissam, non impune
prevaricatoribus illis fuisse.
Cumque ausi sint contra Dei et ecclesie instituta et adversus Mtis. regie superioritatem cum
tanto contemptu impudenter se opponere, minime mirum est, quod in me meosque sint
debacchati, presertim cum me negotiis regiis addictum tam procul abesse compertum ha
berent; quo non solum mihi verum etiam clientele regie, sub qua huc sum legatus, vim
se inferre testari possent. Omitto ea, que in ecclesiam meam commiserunt, hec enim
nulli non sunt nota, in sanguinem etiam meum impuras manus immittere non sunt veriti,
quemadmodum hoc in sorore mea audacter quadruplatores isti comprobarunt, quam primi
mariti sui debita, ante ejus conjugium supra sex annos contracta, cum dotem suam et
omnia, que ad illum intulerat amisisset, et a nemine per quatuor annos, antequam iterum
nuberet, impetita fuisset, decretis suis malignis et iniquis persolvere coCgerunt; quod tamen
per modum appellationis, ut apud eos usu receptum est, aliquamdiu fuit intermissum,
sicut hoc latius in supplicatione ad reginalem Mtem., cujus exemplum his inclusi, Dtio.
vra. Rma. cognoscet, quam humiliter deprecor: dignetur etiam Mtem. regiam orare, ne
tantam iniquitatem contra omne jus et equum ab istis limphaticis et furiosis spiritibus
correptis, in executionem devenire perm ittat, sed causam hanc usque ad meum reditum
clementer suspendat.
Scripsit mihi item Dtio. vra. Rma. ea, que de Tureis et Tartaris illo tempore apud nostra
tes habebantur et quod quinque millia equitum nostrorum in finibus regni ad excubias
observandas adhuc ea tempestate ibidem militarent.

Que cum cesari retulissem, admiratus

est equitum tantum numerum et denuo a me quesivit: quinque milia?" respondi, quod
interdum nostrorum triginta et ultra milia equitum, quod hic videtur fidem excedere
contra hostes progrediantur, cum hostium solent esse quinquaginta et quandoque usque
ad centum milia et hi omnes equites. Non credunt id, quod nobiscum crebro agitur,
donec etiam experiantur timendumque est pro hoc vere futuro, ne ista navigatio cesaris,
quam post festum Joannis in Junio parat in Italiam, per Tureos et Afros intercipiatur et
ne illi citius quod omen Deus avertat quam cesar coronentur.
In fine literarum suarum injunxit mihi Dtio. vra. Rma., ut quam diligentissime de omnibus,
que hic agerentur et presertim de pace et connubiis cesaris ac regis Christianissimi per
scriberem, quod certe feci, quantum eniti potui et quantum mihi hic scire licuit, videorque mihi parum omisisse de his omnibus, que hactenus hic sunt tractata, quemadmodum
hoc ex meis ad Mtem. regiam liquide intelliget. Habui etiam singulari arte et industria
summarium omnium articulorum super hac pace confectorum, ex quibus singula cognoscet,
et quid ex hac pace futurum sit, pro summa sua sapientia perpendet. Hic, me hercle,
pauci bene sperant.

Unum hoc oro, Rme. domine, quod si in tantis et tam longis meis

scriptionibus, quibus ad Mtem. regiam uti soleo, ut illius mandatis satisfiat, quicquam im
prudentius vel minus cultum aut premeditatum emiserim, id pro sua in me gratia in
bonam partem interpretari et veniam mihi desuper impetrare dignetur; scribo enim calamo
veloci

318
MDXXVi.

veloci et precipiti, presertim cum tempus me deficit, et interdum ea, que mihi pro veris
deferentur, aliorsum eveniunt, quandoque etiam que vera sunt et omnimode sic conclusa,
que tamen paulo post invertuntur. Nunquam fui in aula magis incerta et perplexa, plura
hic video plerumque impetu quam ratione dirigi, ac magis ex re quam ex prudentia con
silia fieri, quo sepe fit, quod ea, que paulo ante scripsi, paulo post retracto; unde hoc
magis rerum rectoribus quam mihi levitati impingi potest.
Ego semper onero querelis Dtionem. vram. Rmam., de quo mihi ad presens etiam temperare
non possum, cum preter Deum ad neminem alium spem et confugium meum habeam.
Scripsi regie ac reginali Mti. de tantis expensis, quas hic sub ea persona, quam fero apud
istas exteras nationes, ad illarum Mtuin. honorem ac estimationem facere cogor, incertus,
si de me sint contenti necne. Deum testem pure advoco, quod ex his preter victum et
amictum nihil in meum cedit commodum. In exitu ante duos annos Cracovie pro ser
vitiis equorum meorum a Mte. regia CLXXII flor, accepi, de meis propriis pecuniis cen\

tum ducatos in auro asportavi, a dno. doctore Bork in Madrillis alios centum habui in
m utuum , item hic a Volfgango Haller ad fidem meam centum et quinquaginta ducatos in
auro accepi, quos ego illi ante meam abitionem ex Hispania persolvere sum pollicitus.
Summa est D ducat, quos ego in hoc servitio exposui, de quibus tamen, ne inferioribus
oratoribus me sim inferior, parvam quandam argenteam suppellectilem pro usu mense ad
honorem Mtis. regie mercatus sum.

Nemo hic est civitatum orator sive Venetus, Floren

tinus seu Januensium sit, qui non argentum suum splendide habeat. Iste mos adeo hic
peculiaris est, quod secretarii et aulici quidam minores, ne dicam de summis, quibus ad
id suppetit, quinimmo et cives, qui eam habent abundantiam, ex argento edant et bibant;
hinc ego edoctus, me etiam aliis conformem effeci nihilque ad id ex regiis pecuniis ac
cessit, quas ita expendo, quemadmodum, Deo bene favente, in reditu meo ex calculis et
rationibus meis videbitur, quod coram equo judice nullam fidei mei sinistram suspicionem
sunt relicture.

Sunt etiam multa, que pro commodo negotiorum mihi commissorum et

que interdum quibusdam secretis meis subaratis extraordinarie cogor exponere et que
item in alios usus preter quam domesticos proveniunt, que non levem summam conficiunt.
E x his cognoscetur, quod hic mihi non thesaurizo quodque nullum promereale aurum
colligo. Quamdiu me novi et quamdiu etiam aliis notus fui, quorum adhuc bona pars in
curia Mtis. regie extat, eosque in testes voco, quod ab avaritia et illius sordibus semper
fui alienissimus.

E t si mihi coram Dtione. vra. Rma. gloriari licet, utile nunquam honesto

pretuli, quamvis mihi illius copia data fuit non semel, qua propter, si quid forsan contra
hoc animi mei institutum ab ipso X...., cui propter Dtionem. vestram. Rmam. in multis de
fui, vel a quocunque alio persenserit, rogo et obtestor: partes meas apud Sermos. prin
t

cipes nostros usque ad meum reditum tueatur.

darum reum aget.

Nemo, u t in Deum spero, me repetun

Rme. dne. Memini me IV* Septbris. hinc ad longum cum Pantaleone, domini Ludovici nun
cio, scripsisse, que T ....spectant, adhuc in ea opinione persevero, utcunque res cedet, quod
multo commodius et satius esset, si S.... induci p o ss e t..............................
propter multos respectus consentiret Res enim nunquam tam bene componentur, quin
semper

319
semper aliquid novi suboriri possit, quod Dtionem. vram. Rmam. cum B. ad unguem MDXXVI
perpendere arbitror. Quantum hucusque hic immorando intelligere potui J.... semper mo
dos queret, ut alicui ea in re benefacere possit, cumque omnes simus mortales, si, quod
Deus quam diutissime prohibeat, B.. decederet, ad quem adhuc respectum habere coguntur,
actum esset, utque hoc honesto quodam pretextu fieret, non deessent commenta.

Hec pro

fide mea et quantum ego hic existens certis conjecturis consequi potui Mtem. regiam per
Dtionem. vram. Rmam. latere nolui, cui me et fratrum meum Georgium humillime com
mendo maximopereque rogo, nos gratia sua prosequi non desinat. Fabianus Vojanowski,
qui mihi hic et rebus Mtis. regie accurate et fideliter inservit, se etiam suppliciter Dtioni.
vre. Rme. commendat. Datum Toleti supra Tagum XXIIIP* Februarii.

C C X X X m . Bona, Regina Polonie,

Joanni Dantisco.
Mgce. ct egregie, sincere nobis dilecte. Scripseramus nos tue Sinceritati literas nostras sub Ex cod. mas.
data V I I I mensis Februarii, sed ob tarditatem earum literarum, quas nobis Pantaleon fere- * Koru
bat, nonnulla in literis illis scribere distuleramus, credentes aliquid novi opportuni nobis alla
turum; quia tamen non videmus ex eis relevari negotium nostrum , quoad castellum Bari et
ejus castellanum, sic jam esse oportet, quemadmodum sacra cesarea Mtas. voluit et decrevit,
quod videlicet castellum Bari sit in manibus castellani moderni, usque ad litis decisionem et
nos interea habebimus patientiam.
Accedit insuper nunc hoc, quod non juvat negotium nostrum ille casus, quem fortasse jam non
ignorat Sertas, tua , deportationis extra statum nostrum barensem ac jugulationis illius olim se
ditiosi doctoris, quem Ludooicus noster, extra tamen scientiam ac voluntatem nostram, perdere
jussit. Quod licet nos laudare nequimus, cum illum aliter castigare potuissemus, absque eo ru
more et scandalo, hoc enim nec commisimus, nec mandavimus, verum tamen scribebamus, quod
ille homo, adhuc vivente matre nostra, ob ejus seditiosas et periculosissimas in republica fac
tiones ac multas proditiones ter mori debuit. A t olim mater nostra, multorum precibus victa,
ob spem emendandi illi vitam condonaverat, nunc autem confisus ille aliquorum officialium temeris favoribus sub specie simulata tanquam cesaree Mtis. partes ageret et perpetrabat multa et
intolerabilia mala facere tentabat et contendebat, propter que juste penas passus est, licet non
officiose et absque scientia et voluntate nostra. Quod multum nunc crederemus obstare nego
tiis nostris, si nesciremus, Scrtem. tuam pro sua prudentia et virtute hec ibi moderare et pro
veritate excusaro posse, si aliqui emuli vel sequaces illius doctoris perditi, hominis satis fla
gitiosi, accusarent Ludovicum nostrum, super nece ejus, pretendentes fortasse, eum ob id per
ditum, quod cesaree Mtis. partes tueretur. A t tua Sertas, respondere poterit rationabiliter satis,
quomodo hoc possibile foret, nos contravenire posse aut velle voluntati et deliberationi cesaree
M tis., cum in omnibus illi parere soleamus et nil temere attemptemus. A t cum ille doctor
pro suis sceleribus et delictis toties patratis Sudum mori debuit, nunc juste mortuus est, sine
tamen

320
MDXXVL

tamen scientia et voluntate nostris. Super quo negotio, si et quando opus erit, informabis
Illrem. dnum. magnum cancellarium et alios amicos nostros et specialiter Sigismundum Gotfridum, cujus nepotem, dnum. Scipionem de Siena, nos in auditorem generalem omnium negotio
rum illius status deputavimus omnemque justitiam et Judicia illi tradidimus. Qui etiam jam
potuit significare dno. Sigismundo, affini suo, hunc casum, et ille novit, quam seditiosus et
periculosus fuit ille interturbator in republica illa, multarumque proditionum, factionum et ho
micidiorum cotiscius. Quorum omnium extant exempla et documenta in civitate Rossani et alibi,
adeoque jam tolerari non potuit absque magno scandalo et detrimento.
E t propterea, si tua Stas, adhuc non tentavit apud cesaream Mtem. procedi super negotio prin
cipali castri nostri et non obtinuit, prefigi omnibus adversariis nostris et interesse prttendentibus certum et peremptorium terminum ad producendum jura sua, prout hoc novissimis
nostris scripsimus literis. Si ibi cernit causam, illam nostram ob casum istud reddi odiosam,
non multum nunc instabit pro expeditione castri, donec sensim restringeret et tepesceret ac
mitesceret iste rumor, ne obesse posset justitie nostre in negotio castri et ne adversarii nos
tri, qui jure carent, in hoc attemptato se fundarent, quod utique nobis obesse non poterit,
cum sit factum absque scientia voluntateque et mandato nostro. E t postea, capta meliori op
portunitate et commoditate, instabit diligenter pro expeditione castri nostri principalis, ac ut
terminus peremptorius et ultimus prefigatur omnibus, infra quem, si produxerint jura sua
contra statum totum, tua Sertas, jam scit, quid pro nobis respondere debeat et compensationem
jurium quoad Cremonam pro nostra equitate opponat et nobis mox significet, si hoc apud
cesarem inchoabitur; si autem in regno Neapolitano, nos etiam illam certiorem reddemus, quo
pacto in hac causa succedet nobis. Jura nostra omnia deducat, olim matri nostre concessa
totiens jam confirmata et nobis innovata. Si autem adversarii nostri infra tempus eis deter
minatum nulla jura produxerint, quamdiu ergo manebimus sic in suspenso, petat Sertas, tua, nos
absolvi ab instantia et impetitione adversariorum nostrorum et eis jam perpetuum silentium
imponi et castrum nobis restitui. E t sic utinam rediret cum victoria Sertas, tua, sentiret suum
honorem et commodum, qui tantum sustinuit onus.
Postremo sciat tua, Sertas., quod Ludovicus noster ob eum malum et adversum rumorem pro eo
doctore deportato aliunde quam Bari habitare deliberat, donec ista transeant. E t ita volumus,
ut tua Sertas, nostras omnes literas et negotia recte huc ad nos convertat et dirigat per ur
bem Romam banco Velserorum, quibus nos scribimus nunc, Fuggaris quoque, ut, quas literas
et negotia nostra eis committerentur, diligenter hic ad nos remitti curarent; et a quibus com
modum videbimus, tue Serti., committemus repetere suum solitum salarium, vid. L X X X flor, pro
singulis mensibus, vel simul cunctam summam pro aliquot mensibus, tum etsi quid retentum
fuit aut neglectum, illud totum rehabebit et suam quitatitiam semper dabit, et nos sumus
parate mox satisfacere; unum tamen bancum eligemus, quem noverimus commodiorem ex istis
duobus.
Fecimus fieri processum Bari super deportationem et jugulationem illius doctoris, absque scientia
et voluntate nostra perditi, et expectamus illum processum, parateque sumus castigare illos,
qui extra voluntatem et mandatum nostrum perdiderunt illum doctorem, et mandabimus facere
justi-

321
justitiam tam cum Ludovico quam cum aliis, qui fuerunt criminis conscii et culpabiles, con- MDXXVi.
tra quos id constiterit nobis ex processu. Bene valeat Stas. tua. jDatum in Niepolomicze
ultima Martii.

CCXXXIY.

Sigismundus, Rex Polonie.

Yiceregi.

Illustris et Mgce. etc. Accepimus non pridem literas tue Illtis., quibus non vulgarem suam c<>d Korn*
erga nos propensionem testatur, que nobis est et fuit semper gratissima; verumtamen mi
ram ur, quod et possessione ducatus nostri barensis, in quem legitime successeramus, in
dicta caussa spoliati fuissemus et obtenta demum commissione a cesarea Mte. ad tuam
Illtem. et collaterale consilium super restitutione ipsius possessionis, obtenta etiam inve
stitura ab ipsa cesarea Mte. ad ipsum ducatum barensem, facto denique per nos debito
ejus Mti. homagio, habere tamen hactenus ipsam possessionem non possumus.

Que res ut

ab omni jure et a nostra cum cesarea Mte. conjunctione et necessitudine maxime aliena
videtur, ita magne est nobis cure et cordi, non patiemurque nobis, etiam si extrema sub
eunda essent, tam manifestam injuriam et ignominiam fieri neque istis difficultatibus, que
nobis immerito ingeruntur, nos ita facile deturbari permitteremus, ut illi putant, qui has
technas in nos concinnant. Rogamus plurimum tuam Illtem., ut, quod nobis literis suis
pollicetur, re tandem prestare velit, si non adeo nostra saltem tamen justitie causa, quod
istic unicuique pro officio suo illam ministrare convenit.
nos futuros nec immemores nec ingratos.

Cujus officii cognoscet aliquando

Optime valeat tua Illtas.

CCXXXV. Sigismundus, Rex Polonie,

Cancellario Cesaris.
Illris. et Mgce.

Experimur tue Illtis. erga nos benivolentiam et studium, cum in aliis istic

negotiis nostris, tum maxime in causa ducatus barensis.

In qua cum credidissemus nos

tandem voti compotes factos, facto omagio cesaree Mti. obtentaque investitura illius Mtis.
et commissione super restitutione possessionis; hactenus tamen id ab officialibus sue ce
saree Mtis. consequi non possumus, quod juro ipso vel infimo cuique debetur. Rogamus
plurimum Illtem. tuam: adsit istic nobis et oratori ac procuratoribus nostris, u t et justitia
nobis ministretur et commissio jam per ejus cesaream Mtem. facta adeo non levipendatur
cum indignitate illius Mtis. et nostra summa injuria, quam nequaquam equo animo ferre
nec justitiam nostram deserere ullo pacto, etiam si extrema subeunda sint, possumus.
Nam nos sufficientes sumus cum ad possessionem, in quam legitime successimus et que
nobis jure debetur, restituti fuerimus, 6x illa unicuique pro jure nostro respondere, sed
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
4j
et
l

Cod. Kora

322
MDXXVI.

et sequestrum cum investitura, que possessoribus tantum, vel quibus possessio jure dari
debet, minime coheret.

Agere etiam velit tua Illtas. apud ejus Mtem. cesaream, ut capitula

et articulos matrimoniales nostros confirmare dignaretur et ut inhiberet denuo illius Mtas.

testamentariis Ulme, olim matris nostre simul et collaterali consilio, ne se ad executionem
illius testamenti intromittant, quemadmodum et prius illius cesarea Mtas. dignata est jam
committere, quam commissionem nobis hactenus parum prodesse intelligimus.
hanc operam tue Illti. omni gratitudine et benivolentia.

Referemus

Que valeat feliciter.

CCXXXVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Ludovico Aliphio, Secretario.
I
Cod.

Kom. Mge. fidelis, dilecte.

Accepimus literas tuas, quibus nobis restitutionem principatus nostri

barensis declaras commendamusque curam tuam, quam istic in negotiis nostris omnibus
adhibes et eam tibi uberrima gratia nostra rependemus.

Scripsimus vero jam pridem et

cesaree Mti. et Dantisco pro ipsa restitutione integra et speramus, brevi fore, ut arx, que
adhuc retinetur, nobis tandem restituatur. Tu interim, que opportuna sunt, cures pro
fide et industria tua turbamque et seditionem, que in civitate Rossani est excitata, ut
magis expedire videbis, sopias et extinguas autoresque illius corrigas autoritate nostra,
nec pretermittas, quin nos de omnibus, que istic emergunt, reddas certiores.
et gratia nostra facturus.

Pro fide tua

CCXXXVIL Sigismundus, Rex Polonie,

Yiceregi Neapolitano.
Cod Koru.

Diris, et Mgce. etc. Nescimus, quo fato nostro fiat, ut ex difficultatibus, que nobis in d u
catu barensi dudum sunt oborte, nos hactenus explicare nequeamus ut multa adhuc super
sint, que nobis negotium istic non mediocre exhibeant. Rogamus Illtem. tuam, ut rebus
nostris sua autoritate et patrocinio adesse velit ita ut humanissime est pollicita, utque
Mgcum. Ludovicum de Aliphiis, secretarium et nuncium nostrum, negotiaque et caussas
omnes, quas coram illa aut judicio regni neapolitani habet, adjuvare et commendatum
habere velit.
curabimus.

Quod illi vicissim omni benivolentia et officiis, quibus.poterimus, referre

Optime valeat Illtas. vra.

CCXXXVIII.

323

C C X X X Y ni. Sigismundus, Rex Polonie,

Carolo Y Cesari.
Serme. et excellentissime etc.

Rediens dudum ad nos a vra. Mte. nuncius noster Bork, MDXXVL

declaravit nobis a Mte. vra., quod nos in possessionem ducatus nostri barensis et principatus f'od' Koro
Rossani restitui mandavit et literas ad eam opportunas nobis attulit. De quo officio et fa
vore fraterno Mtis. vre. fuimus admodum consolati et illi e vestigio gratias, quas debui
mus, per literas nostras egimus. Verum facti nunc sumus certiores illinc ab officialibus
et procuratoribus nostris, ipsam possessionem, vigore literarum Mtis. vre. nobis restitutam,
denegari remque pretextu quarundam- aliarum literarum vre. Mtis., que directe contrarie
sunt investiture et aliis literis nobis concessis, in longum produci quod admodum
nobis mirum videtur quibus scriptum dicitur, ut, nisi vocato prius Illmo. dno. duce
Mediolani, de restituenda nobis possessione nihil fieret, ut hac mora et difficultate injecta
faciant nobis aliquod incommodum hi, qui et favorem nobis Mtis. vre. invident et nos
tram mutuam conjunctionem et necessitudinem egre patiuntur.

Cum autem et nos vocati

non fuerimus, quando possessio nobis indicta causa adimebatur, qui ad illam legitime suc
cessimus, obtinuerimusque insuper investituram a Mte. vra., facto illi debito homagio, que
concedi non solet, nisi possessoribus vel quibus possessio ju re debetur, proindeque se
questrum cum ipsa investitura nequaquam coherere potest, rogamus etiam atque etiam
Mtem. vram., ut fratrem nostrum honorandissimum: non patiatur nos ita et con
junctionem et necessitudinem nostram mutuam apud se per emulos nostros labefactari,
ut etiam illud saltem,

quod jure optimo

nobis

debetur,

citra istas productiones et

difficultates nobis ipsa possessio bonorum nostrorum reddatur. Qua potiti parati erimus
coram Mte. vra. aut ejus collaterali consilio, non ipsi solum Illmo. dno. duci Mediolani,
sed etiam unicuique alteri pro jure nostro respondere. Mandare etiam dignetur Mtas.
vra iterum consilio suo collaterali: ne se ad executionem testamenti Illme. olim dne. Isabelle, matris nostre, intromittat. Nam intelleximus priorem inhibitionem Mtis. vre. non
proficere.

Quo faciet rem suo nomine et celsitudine dignam et nos hoc fraterno et ju s

tissimo officio reddet perpetuo sibi deditos et mancipatos.

De his autem omnibus et aliis

negotiis nostris reddet abundius certiorem Mtem. vram. orator noster Mgcus. Joannes
Dantiscus, cui Mtas. vra. benignas aures prebere dignetur pro nostra in illam observantia
et conjunctione nostra mutua. Dnus. Deus servet Mtem. vram. semper sospitem et felicem,
cujus fraterno amori nos ex animo commendamus.

Datum XII Junii.

CCXXXIX. Sigismundus, Rex Polonie.

Ferdinando, Bohemie Regi.
Serme.

Mirari satis non possumus, unde nobis tot difficultates apud cesaream Mtem. in- Vvh I n

geruntur, ut cum ejus Mtas. jam dudum dignata sit, consensum suum dare super inves4 1*
titu-

\
324
MDXXVI

tituram arcis barensis, adhuc tamen possessionem arcis ipsius habere non possimus.
nobis preter omnem equitatem et spem nostram accidit.

Quod

Et proinde rogamus omni stu

dio vram. Sertem.: commendare hanc caussam nostram illius Mti. cesaree dignetur, ut tan
dem illius Mtas. possessionem ejusdem arcis barensis nobis reddi et libere dimitti jubeat,
et ut illius Mtas. cesarea aures non adhibeat hominibus malevolis, qui inter nos dissidium
querunt conjunctionemque et mutuam benivolentiam et necessitudinem nostram dirimere
contendunt.

Faciet vra. Sertas, rem sua virtute et nostro in Se perpetuo amore dignam,

quam illi omni studio omnibusque officiis referre curabimus.

Felicissime valeat.

CCXL. Sigismundus, liex Polonie.

Joanni Dantisco, Oratori.
od.

Korn

Mgce. sincere nobis dilecte.

Etsi pro debito muneris tibi injuncti crebro literis tuis de om

nibus rebus, que ad nos spectare arbitraris, certiores nos facis, nosque vicissim ad omnia
tibi accurate respondemus et quid facto opus, quicque istic nostro nomine agendum sit,
frequentibus literis nostris suggerimus; tamen, credimus, quod propter magnam locorum
intercapedinem, qua disjungimur, litere, que utrinque m ittuntur, serius quam oportet perveniunt, et ideo minus miramur, quod, si quid istic non satis ex sententia nobis aboritur,
aliunde quam ex tuis literis cognoscimus, prout modo nobis accidit. Intelleximus enim
ex quorundam hominum certa relatione: quod cesarea Mtas. ducatum barensem viceregi
neapolitano donare constituerit pro re bene gesta, quam in prelio, quod cum rege Gal
lorum nuper habitum est, navavit, nos vero quapiam alia re pro ipso ducatu placatos vel
contentos efficere.

Tu bene scis, quod nos nihil aliud ab ipsa cesarea Mte. optamus

quam quod jure divino et humano nostrum est, et proinde id ipsum venale non habemus.
Quare si quid ejusmodi istic olfeceris et deprehenderis, da operam, ut quam maxime po
teris illud avertas eique pro virili tua occurras, cesareamque Mtem. verbis nostris pluri
mum roges, ne in caussa justissima nobis incommodare patiatur neve nos ad dimittendum
sub quibuscunque conditionibus et modis ducatum nostrum barensem inducere in animum
inducat, nam in ea re nullo modo desiderio et voluntati illius satisfacere possemus. Id
nos Mti. sue cesaree omni studio et facultate nostra rependere curabimus. Hec et cetera,
que in rem nostram fore existimabis, solita tua diligentia curare studeas, nosque de omni
bus rebus per primum quemque tabellarium reddas certiores.

Datum.

CCXLI. Sigismundus, Rex Polonie,

Joanni Dantisco, Oratori.
Cod. Kom.

Mge. fidelis, dilecte.

His diebus nobis hic in his terris nostris Prussie existentibus ternas

accepimus literas tuas, quibus nobis cum alia multa, tum concordiam cesaree Mtis. cum
Chris-

325
Christianissimo rege Gallie declaras,

proindeque, si quid est, quod negligi a nobis vide-

MDXXVL

atur, causam esse putas, quod relique litere tue serius nobis redduntur.
Rescripsimus
cesaree Mti. ad ejus literas, quibus nobis eandem concordiam significat, scribimus et alias
literas in negotio arcis barensis, quod tam diu duci vehementer miramur et molesto animo
ferimus. Quare agas pro virili tu a , ut tandem hujus tragedie finis sit aliquando et ma
neas istic tantisper in aula Mtis. sue cesaree sequarisque illam, quocunque ac in quascun
que partes orbis se converterit, donec a nobis fueris revocatus.
Quod de provisione tui attinet, Serma. conjunx nostra dicit: curatum a se, ut tibi sumptus
necessarii ex statu barensi suppeditentur, tamen si qua esset in ea re negligentia, sumere
potes apud trapesitas, quantum tibi opus foret ad expensas necessarias, quod demum man
dabimus illis persolvi. Cura ut facis, u t nobis et frequenter et copiose scribas, valde
enim nos delectant tue litere quantumlibet prolixe scribas. Multum hic negotii et laboris
capimus in restituenda religione et toto statu hujus civitatis nostre gedanensis, que Luteranismo et seditionibus tota fuit corrupta et inversa. Restituimus gratia Dei tamen omnia
in pristinum statum.

Utinamque et alii principes idem facerent priusquam hoc malum

divina et humana omnia ita, ut jam magna ex parte fecit, ubique confundat.
civitate nostra gedanensi IV* Julii.

Datum in

CCXLII. Joannes Zamboczki,

Joanni Dantisco.
Salutem. Litere tue ex Toleto reddite mihi sunt hic Gedani eo die, quo severa nimium
acerba questio habita est de Gedanensibus tuis, quorum quasi princeps quidam fuisse vide
batur quidam Ceimnerman. Is dies fuit I V Maji. Cujus rei seriem et historiam, si
tibi in universum describere deberem, tecto et umbra mihi opus esset, quibus videlicet rebus
historiarum scriptores gaudere solent, queque me deficiunt. Scio preterea, quod a Reveren
dissimo dno. episcopo cracoviensi de his rebus ad te perscriptum sit. Illinc poteris nonnihil
conjicere, sed plura ex fratre tuo, qui istinc ad te proficiscens maria et terras emensurus est,
quique magnam partem earum rerum, que hic Gedani acte sunt, coram contemplatus est et
quid futurum speretur perspicere potuit. Adjectis adhuc quinque diebus tres continuos men
ses hic transegimus; de discessu nonnihil tractatur, sed is, quo die futurus sit, nobis non
constat.
Nipszicz noster aberat hinc I X pene continuos menses, fuit in Ungaria legatus in Fuggarorum
negotio missus, quibus populari furore magna vis facultatum in fodinis est direpta. Ferunt
plus ducentis milibus aureorum eos damni fecisse, ad tamen ea recuperanda, Michaele Spis et
Georgio Hegel cooperantibus, Nipszicz missus fu it; profecerit necne, parum mihi constat, ta
metsi Fuggari regi per literas gratias egerunt, quod opera ejus in integrum restituti essent.
IUud conjicere necessarium est tantorum clientum patronum auro quodamtenus sussarcinatum
esse, accepitque Stosz severinos imperiales, mortuus est priusquam ipse centum nummos au
reos

00(1 **
bibi. Kora.

326
}IDxxvi.

reos annue pecunie adeptus est. Idem Nipszicz hac nocte ex Ungaria rediens Derschovie
nocturus egit, hodie .circa X horam venturus. Vale et illud scias, me nihil eque cupere,
quam reditum tuum, huncque celerem. Vive, vale mei memor. Gedani V I Julii.

CCXLIII. Joannes Zamboczld,

Joanni Dantisco, Oratori etc.
f0?; mssPost scriptam obsignatamque et in manus fratris tui qui hesterno die regi valedixit naviga-

M U . K orn

turusque erat traditam priorem epistolam, venit Nipszicz una cum Jarando adolescente ex
Ungaria hora quasi X. Is attulit mihi aliisque tuis literas tuas a Georgio Hegel missas,
Toleti X X Februarii datas, que si prius mihi reddite fuissent, quam priores ad te scripsis
sem, longe aliter tibi scripsissem.
A d cohonestandas nuptias ducis Prussie, qui filiam Panorum regis in uxorem duxit, missus
est hinc D . Jaroslaus de Lasko, palatinus Siradiensis, profectus est adverso flumine Istula
et modo rediit.
Literas, que ab amico meo dno. Andrea de Tanczin adolescente qui cum eo est, venerunt, his
adlegatas tibi mitto. E x eis quod illic nunc actum est, cognosces; perstat in sententia dux
Prussie, Livonia videtur se ad eum acclinare. Agitur modo illic conventus; missus est hinc
illuc dnus. Dzialynski legatus cum Acliacio. Cracovie resistunt spirituales nostri pertinaci
ter. De exitu rerum non est meum neque congruum pronunciare; nunc auctoritate et potestate
regia accedente videntur vicisse hi, qui imperium romani pontificis sequuntur. Sed de his re
bus fortasse tacere melius est, quam pauca scribere. Consequentibus diebus, si certum tabel
larium nactus fuero, uberius et certius aliquid de his rebus ad te scribam, nunc quodammodo
pendere videtur.
Dnus. Oppoczenski preterita hieme sub conventum piotrkoviensem rediit ex Turda, inducias trien
nales attulit literis firmatas, quas ego hic Gedani interpretatus sum.
Nipszicz narrat, imperatorem Tureorum Ungariam cum exercitu petere jamque in itinere esse,
Ungaros in acie regemque ipsum in campo; sed adhuc nil certi, altamen credibile, nam alioquin
cursor Tartarorum principis, qui nuper huc Gedanum cum literis venerat, quem et ego allo
cutus sum, idem ajebat: Tureum cum universo bellico apparatu mense Junio consurrecturum.
Sed Tureorum mos est mihi non incognitus, quod tametsi copie eorum in procinctu sint, nemo
tamen preter imperatorem solum et paucissimos ejus a consiliis scit, ad quam plagam orbis
contendunt. Memini dum ad oppugnandam Methonem, Peloponnesi urbem, miles cum eis pro
ficiscebatur, ducentorum miliariorum nostrorum itinere jam consumpto, nemo tamen adhuc
scieb&t, quem urbem adoriri deberemus, donec sub menibus Methonis machine bellice ex navi
bus jam terram exponi cepta erant; atque ita et modo nihil certi de his rebus affirmare et
ad te scribere ausim; nefas enim esset et grande piaculum, si tu ex meis scriptis apud tan
tum principem et summum totius orbis dominum, cesarem videlicet, incerta pro certis et in
comperta pro compertis referre debeas. Presens mensis indicabit omnia, si que a Tureo ag
gredi debeant.
e;m

Apud

327
Apud Tartaros prevaluit ille, qui autoritate imperatoris Tureorum principatum occupaverat, Set- MDixtT.
girej soltan, pulso et in extremas solitudines profligato nepote, qui paucorum et horum igno
bilium seditione animatus tyrannidem tentabat. A d quem Jastrzgbski missus erat, sed prius
quam eo pervenerat, Tartarus se in fugam proripuit. Rediit itaque Jastrzgbski, nulla re
perfecta. Litere a Tartarorum principe, de quibus supra memini, hoc significabant: Tarta
rum cupere amicitiam nobiscum, sed eis conditionibus, quales jam ante constitue erant, qne,
quales fuerint, fortasse tenes. Dimissus est hinc idem ipse cursor nuper, cui vicissim cursor
noster annexus. Nos interim Gedani.
Scias, Masovie ducem, Janussium, extremum illius stirpis marem, preterita Quadragesima e vita
migrasse, non sine suspicione veneni ei in amatorio poculo prebiti. Ducatus ipse jure feudi
ad regem devolutus est. Rex, quia Gedanensium negotium, quod tunc pre manibus erat, majoris ponderis esse ratus, Gedanum profectus est. Masovitc iterum mirandas technas exco
gitant, tum legatis, tum literis, tum promissis, quo sub puella duce superstite, et ejus imperio
manerent. Atque ita res pendet. Rex absolutis hic Gedani negotiis, Elbingum et tandem ad
Mazuros se conferet; videbimus, si Deus volet, quid futurum erit. Marienburgensis prefectura
data quidem est dno. palatino lanciciensi, et jusjurandum prestitit scribitque se capitaneum,
sed nondum arci presidet. De qua re multum esset scribendum, sed urgent naute.
Oratores cesaree Mtis. atque ducis Ferdinandi jam dudum sunt in Moscovia. Fuerunt hic nu
per duo nuncii adolescentes, qui usque ex Moskwa urbe cum literis venerunt: nolle videlicet
ducem ipsum ad aliquos tractatus descendere, donec rex legatos suos ad eum mittat. Rex,
ut cesaree Mti. obtemporaret, designavit mox legatos, dnum. Kiszka et Bogusz, thesaurarium,
imperavitque, ut nulla mora interposita illuc proficiscerentur, adolescentes vero donati et ho
norifice hic habiti cum duce itineris rursus cum responso ad oratores in Moscoviam hinc di
missi sunt. Dedi eis literas ad veterem amicum nostrum, dnum. Sigismundum de Erberstein,
quibuscum inter cetera rogatum habui, ut me dno. comiti de Nagarollis, college suo, quem
tu tantis laudibus in celum vehebas, quamvis ignoto commendaret. Nomina adolescentum horumque nobilium fuere Gunter de Herberstein et Wuchatar. Cenavi cum eis una dierum.
In Lithuania, scito, omnia parata. E t bene vale nam ventus Sutest perflat, fraterque tuus jam
accinctus. Item vale. Gedani VI Junii.

CCXLIY.

Sigismundus, Rex Polonie,

Carolo Y Cesari.

Serenissime etc. Accepimus ex oratore nostro, quem apud Mtem. vram. habem us, arcem
barensem nondum esse nobis restitutam. De quo mirari satis non possumus, et vehemen
ter dolemus, quod justitiam et jus nostrum, quod unicuique quantumvis infimo debeatur,
nos apud Mtem. vram., cum qua nobis tanta conjunctio et necessitudo intercedit, obtinere
non possumus.

E t proinde etiam atque etiam rogamus Mtem. vram., ut tandem, quod

nobis ju re liquidissimo debetur, restitui faciat.

Nam profecto jam nos pudet totiens nequid-

Cod. Korn.

328
MDXXVI.

quidquam pro obtinenda justitia nostra Mti. vre. scripsisse, per ipsumque oratorem nos
trum continue egisse et neque preces nostras neque etiam commendationes aliorum pro
nobis hactenus apud illam quidquam valuisse. Confidimus tamen in virtute Mtis. vre.,
quod non patietur diutius persuaderi sibi, quominus justissimis postulatis nostris satisfa
ciat; quod vicissim omnibus officiis, quibus poterimus, Mti. vre. referre curabimus.
felicissime valeat.

Datum Gedani.

CCXLY.

Cod. Korn.

Ulris. et Mgce. etc.

Que

Sigismundus, Rex Polonie,

Cancellario Caesaris.

Intelligimus plane et literis oratoris nostri edocemur, nullum istic esse

in Aula Mtis. cesaree, qui eque ac tua Mgcia. rebus nostris afficiatur, fatemurque ob hoc
nos illi multum debere idque re ipsa p<* omnem occasionem prestare et nostram illi gratitudinem declarare curabimus. Quid autem cause sit, quod jus nostrum de arce barensi
obtinere apud ejus Mtem. cesaream tamdiu non possumus, nescimus, nisi vehementer mi
ram ur, quod utique justitia, que infimo cuique debetur, nobis unis denegatur.

Quod

quantum conveniat cum nostra mutua conjunctione et necessitudine, tua Mgcia. expendat,
quam plurimum rogamus, agat, ut solet, ne ita indignis modis diutius in hac re verse
m ur et ducam ur; nam jam prorsus nos pudet tot postulatorum at tante opere, quam in
ipsa re usque huc frustra impendimus. Cognoscet tua Mgcia. nos ejus laboris sui, quem
pro nobis capit, dignam rationem habituros. Que bene valeat. Datum Gedani.

CCXLVI. Sigismundus, Rex Polonie,

Ludovico Aliphio, Secretario.
Cod. Korn.

Mgce. fidelis, dilecte.

Non dici potest,

quam nobis molestum sit,

quod cum

lega

tariis Ulme, olim domine matris nostre nihil sit determinatum quodque istic tamdiu hoc
saxum volvere cogeris. Itaque operam omnem facias, ut quam magis tibi videbitur fieri
posse ex re et dignitate tam nostra quam Serme. dne. conjugis nostre huic negotio finem
facias et cum illis rem transigas.

Molestissimum est etiam nobis, arcem barensem nobis

non esse restitutam, qua in re scribimus adhuc cum cesaree Mti., tum etiam aliis literas
opportunas, tuque, que curanda istic occurrunt, fac, ut cures pro industria ac virili tua.
Datum Gedani.

CCXLVII.

CCXLVIL Bona, Regina Polonie,

Joanni Dantisco, Oratori.
Mgce. et egregie, sincere nobis dilecte. Habuimus tuas sub data ex Hispali in Betica Hispanie MDXXVL
K i C0(L niat
X I I I M aji satis gratas et letas literas, quibus significasti, non esse tanti habita , quanti bibl> Kont
aliunde reputatum seditiosi nimium Antonelli interitum, etiam si cesari deferatur, quod nobis
audire placuit tueque Sinceritati gratias agimus, quod nos ex eo apud nos perplexo liberavit du
bio remque nostram tutam declarat salubri consilio. Nec posset illud nobis obesse, sicut juste
censemus citra omnem jacturam jurium nostrorum, verum tamen, si tentatum fuerit aliquid
contra, tua Sinceritas non ignorat, quid pro nobis non minus juste quam rationabiliter res
pondere debeat et mentem nostram prioribus nostris literis conformando recolligat, junctis his,
que Mgcus. Ludo vicus Aliphius, secretarius noster, eidem nunc scribit.
Consilium adversus Ludovicum de Montealto et Hannibalem, servum ejus, comprobamus, et ac
ceptamus officiumque hoc boni oratoris gratia nostra remuneramus.
De castro barensi et ejus castellano pendemus ex literis suis, quas intactas remisimus sacre re
gie Mti., dno. nostro, et inde expectamus, ut intelligamus, que interea acta sunt; attamen ea
spe solamur, quam nobis satis bonam his literis pollicetur, sumusque et grate et contente,
quod consanguineus dni. Sigismundi Loffredi sit noster castellanus, qui et meretur et placet
et quanto citius, tanto nobis charior erit. Efficiat hoc Sinceritas tua dni. Sigismundi Lorffredi adjutorio et opera dummodo castrum eripiatur de manibus illorum, quos justis partibus
nostris semper habuimus suspectos, immo infensos, quorum etiam, ut scribit, autoritas minui
tur, et utinam pereant sine cesaris indignitate cum illorum ignominia, qui privatam utilitatem
et non cesaris honorem curabant.
De citatione peremptoria adversus impetitores nostros, rebus sic furentibus, silentio concedimus
semperque bonis consiliis per tuam Sinceritatem illic nanciscendis deferimus et acquiescimus
et propterea hec suo arbitrio commiseramus et utinam Granate finem horum haberemus sicut
sperat Sinceritas tua, tunc illam regiis ac nostris literis revocaremus, quas donec expresse
miserimus, nolumus quidem omnino, ut inde pedem moveret.
De cambio trecentorum ducatorum apud dominos Velzeros sumus contentissime, redduntur et
semper reddentur per Nicolaum Carminianum, Barensem '1 hesautarium nostrum, absque omni
mora et difficultate. E t licet decreveramus et tot literis nostris insinuavimus tue Sinceritati
ut salarium suum repeteret ea via et ab illis mercatoribus, quos Jo. Jacobus de Dingomo,
mercator venetus, nostro nomine demonstraret, quia tamen videmus impeditam esse intentionem
nostram et infractam viam illam, jam Sertas, ttia utatur officio et benivolentia dominorum
Velzerorum aut Fuggarorum, vel quos horum maluerit, dummodo sit firmus et securus una via.
Nos illis rependemus favore nostro et restituere nmndamus etssante omni difficultate et mora.
Debet his trecentis se contentare usque ad mensem Septembrem, sicut nobis scribit, sed non
dum nec prius redibit, donec eam expresse revocaverimus, et deinde tam pro suo honore quam
etiam honestissima inde expeditione consulemus.
S' Acta Tomiciana. Tomus YTH
^2
Redi-

330
MDXXVL Redimus ad castellum Barense et dicimus quosdam servos et familiares castellani egredientis e

castello occidisse satis indigne duos cives Barenses subditos nostros, et postqi am petita fuit
justitia desuper apud collaterale consilium, hactenus non fuit obtenta, et ut credimus plures
erunt similes errores per istum castellanum, nam et istos homicidas clandestina fuga libera
bit et aliis malum exemplum et scandalum dabit, quod tua Scertas. coram cesarea Mte. proponat et hanc rationem deducat pro relaxando castello nostro. N il nobis inde scripsit de
Illri. dno. duce Calabriensi, consanguineo nostro et connubio ejus, quod sincere cupimus.
Datum Cracovie X X Julii.
Via Velzerorum.

CCXLYm. Joannes Dantiscus, Orator apud Cesarem,

Bone, Regine Polonie.
Ex oo4 mu.Serenissima reginalis Majestas et domina, domina mea clementissima.

Humillimam fidelis mee

servitutis commendationem. Scripsi novissime ex Hispali, sed laconice, propter celeriorem poste
abitionem die X I I I a M aji per manus Velzerorum, ea, que illo se tempore offerebant. Interea
instare apud Majestatem cesaream non destiti, quo finis rerum mihi commissarum haberetur,
et cum in continuis his laboribus sim versatus sedulo, non potui hactenus quidquam certi ad
Majestatem vestram Sermam. perscribere, donec ad presens tandem hanc absolutionem, quam
mitto, extorsi. Qua, in re si non feci id, quod debui, certe hoc, quod potui, factum est.
Accepi die X I I Junii preteriti literas Majestatis vre. Serme. in Niepolomicze Va Aprilis datas.
A Majestate regia per decursum unius anni absque X V diebus nullas vidi, quo factum est,
quod hunc familiarem meum, nobilem Fabianum Wojanowski, remittere in Poloniam decreve
rim, a quo omnia, que hic aguntur, et que hucusque gesserim viva voce intelligentur, ne que
' ' suspicio fidei mee inconveniens subesse possit, coactusque sum facere, ut illum mitterem ea de
re, quo has expensas Mtas. vra. Serma. coram liquido intelligeret, quomodo hic vivitur, et
quid pro utriusque Mtis. honore sub persono,, quam fero, quotidie a me expenditur, et quo
labore, quibusque difficultatibus in hac aula tractantur negotia. Illius enim opera fere in
omnibus ustis sum, timuitque hic ulterius apud me persevarare, tum propter cesarem, qui ilU
non omnimodo competit, tum etiam propter inquisitores, a quibus adhuc sibi metuit, ne in il
lorum manus incidat rursus, cum per quinque menses in illis innocenter pessime sit habitus.
Dedi illi pro expensis XX F ducatos et equum pro X I I I ducatis, proque literis et expeditio
nibus, quas secum fert, X. A d eum modum hic plurima extraordinarie etiam a me exponun
tur, de quibus Mti. vre. Serme. aliquando magnam rationem sum redditurus. Ordinarie raro
cum tribus ducatis per diem me sustineo, et quolibet mense servitoribus pro salario V I I du
catos expono et quid pro rebus aliis necessariis, que quotidianum usum spectant, quid cancel
lario scribis, juris consultis, et ceteris id hominum genus! nihil tamen in ventum projicio,
voluique ut quam minime, si fieri possit, pecunie Mtis. vre. Serme. exponerentur, de quibus
nihil aliud re vera mihi accedit, quam victus et amictus, isque admodum tenuis, quo saltem
hoc

blbL Korn.

331
hoc persona, quam fero, digne proferri possit. Dati mihi a Mte. regia Cracovie in exitu pro MDXXVI,
servitiis meis centum septuaginta du,o floreni, accepi mecum centum ducatos meos in auro,
a domino doctore Bork etiam centum ducatos, hic accepi in mutuum a Fuggarorum factore
centum quinquaginta ducatos, quos nuper per Georgium Eegel Cracovie solvere curavi. Nollem
quidquam in meum singulare commodum vertere de pecuniis Mtis. vre. Serme., qua de re de
meis propriis ad honorem utriusque Majestatis supellectilem parvam argenteam hic comparavi,
qua utique aliis oratoribus non sum inferior, quemadmodum latius hec omnia iste meus fa
miliaris coram referet. Unde humillime rogo, Mtas. vra. Serma., quod illum sub his expensis
miserim, boni equique consulat, cum tanto tempore ab utriusque Majestate nullas literas acce
perim, et cum has commissiones cesareas tandem ad presens expediverim, quo commodius per
ferri possint, non potui mihi temperare, quin hunc nuntium mitterem, a quo de omnibus red
detur certior.
Scribit mihi Mtas. vra. Serma. quod Godofredus Caraczolus, qui olim Illustrissime domine ma
tris sue nomine agebat Barzalone, contentabatur quolibet mense L X ducatis. Sciat Mtas. vra.
Serma., quod ego certo compertum habeo, nam eo tempore etiam illic agebam, eum habuisse
quolibet mense L X X X ducatos, et non fuit habitus pro oratore, sed pro agente, neque etiam
unquam in numerum et ordinem oratorum venerat. Is cum una mula et tribus vel quatuor
famulis, quos indies mutare solebat, se continuit et negotia sibi commissa de industria pro
traxit, ut ex his L X X X ducatis, de quibus vix X X per mensem consumebat, commodum suum
colligeret, neque unquam, nisi per me inductus ad cesarem pervenire potuit. Fuit illic longe
alia mea et illius conditio: ille enim ab Illustrissima olim domina matre Mtis. vre. Serme.
quolibet mense L X X X ducatos habere solebat, cum ego plus interdum quam centum exponere
solebam, fuitque etiam non parum Fuggaris et Velzeris oberatus, que debita aliqua per me
soluta ex numero CD ducat., quos cesar mihi donaverat, aliqua etiam Majestas regia per
Turzonem in Augusta Vindelicorum Fuggaris persolvit, sicque se hec res et non aliter habuit.
Iste bonus Godfridus pro commodo suo effecit, quod olim Illustrissima domina dux in illa
hereditate regine Joanne, operam et oleum perdidit, cur.i contenderet cum fisco regio super pos
sessorio relicto petitorio, sciens Illustrissimam olim dominam ducem nunquam in possessione
istiusmodi hereditatis fuisse. Sed de his hactenus.
Quod vero Mtas. vra. Serma. mihi providit de centum ducatis quolibet mense, habeo illi, quas
exiguitas pectoris mei potest, immortales gratias, velim quod decies decem fieri posset. Credat
mihi Mtas. vra. Serma., quod hic multe expenduntur pecunie, licet me in illis expendendis
supra morem meum contineo, sed certe hic pro oratore minus exponere non licet, neque pos
sum. A Joanne Jacobo de Dingorno hucusque super istiusmodi provisione, neque apud Fuggaros aut Velzeros ullam commissionem habui, a Velzeris tamen hactenus accepi per literas
cambii ad thesaurarium Mtis. vre. Serme. Nicolaum Antonium Carminianum, id, quod mihi
fuit necessarium, hi se mihi ad fidem meam in dandis pecuniis benevolos exhibue
runt soleoque ab illis in tertium mensem trecentos ducatos per modum cambii acci
pere. A d presens vero cum istim nuntii expeditione hoc tempus et calculum servare non
potero, cum per istos menses quinquaginta duo ducati extraordinarie pereunt, accedet quod
pro fulura hieme me iterum, munire vestibus cogor, rursusque me ad iter versus Valentiam
42*
accin-

332
MDXXVI.

accingere, taxam item hospitiorum solvere, quod in Castilia non fuit necessarium. Hoc igitur
in notitiam Mtis. vre. Serme. deduco, ut cognoscat, qualiter hic vivitur, quo fides mea, quam
Deo bene favente incorruptam sepulchro mecum inferam, Mti. vre. Serme. reddatur per
spectior.
Hortatur me, quod hic nullum tedium et fastidium, donec omnia conficiantur, habere debeam,
quod facio quam libentissime, modo negotiis Mtis. vre. Serme. bene inservire possim. Si ta
men hic diutius, quam suspicor, foret immorandum, et nulla alia de re, quam quod de castro
barensi finis expectari deberet, si his diebus haberi non poterit, satius mihi videretur ac com
modius, quod Mtas. vra. Serma. aliquem huc sollicitatorem mitteret, qui per mensem viginti
aut triginta ducatis se hic sustinere posset, hunc ego in exitu meo instruerem de omnibus,
ne tot expensis Mtas. vra. Serma. afficeretur. Trahit me sepe vehemens cupido visendi Ser
mam. regiam ac reginalem Mtem. vram., parentes preterea et amicos, et ut etiam domi, cum
jam X l/1 annos habeum, rebus et ulteriori vite mee, quamdiu Deus illam concesserit, inten
derem; vincit tamen incredibilis observantia mea erga Mtem. vram. Sermam., passiones et
affectus meos, que omnia discrimina et difficultates mihi leves facit. Persuadeat sibi igitur
de me Mtas. vra. Serma. idem, quod de minimis et fidelissimis suis servis solet; non frus
trabo Deo duce opinionem.
Superiori die decima octava Augusti preteriti accepi a Fuggaris tres quadragenas sobellinorum,
quos Mtas. vra. Serma. jam pridem ante unum annum huc miserat, incorruptos et certe op
timos, illos adhuc, donec sim certior, cui dari debeant, apud me continebo. Dominus comes de
Nassau se iterum rebus Mtis. vre. Serme. bene applicuit, et habuit me nuper in prandio,
promisitque pro Mte. vra. Serma. omnem operam, ei postquam illi ad longum de vicerege
fuissem conquestus, et quomodo ab eo status barensis appetitus, ct omnes nobis difficultates
ingeste essent hactenus, certe videbatur condolere, et respondit: quis est, qui non multa habere
velit, sed desideria non semper succedunt", innuens viceregem ad statum barensem inhiasse,
at frustra; pollicebaturque se ea de re cum illo collocuturum, antequam desuper cesarem con
veniret. Significavitque mihi paulo ante per dominum prepositum de Waltkirchen, qui hic ha
bet vices cancellarii imperii, quod cum vicerege fuisset locutus, qui illi bene in rem Mtis. vre.
Serme. respondisset, se omnia pro Mte. vra. Serma. facturum, et nisi febricula quadam fuis
set preventus, qua ab hac in quodam castello suo ad duodecim leucas divexatur, jam cum ce
sare istius rei se expeditionem habuisse, jussitque me bene de castri recuperatione sperare.
In hoc puncto res adhuc heret. Decrevi itaque paulo post viceregem convenire, et arte eum
tractare. Cesar etiam ante triduum mihi promisit, quod istius rei finem facere velit, ante
quam vicerex hinc in Italiam secedat, illique injungere, ut res et negotia Mtis. vre. Serme.
bene et favorabiliter tractaret. Quid hinc futurum, per postam in Italiam cum duplicatis ex
peditionibus, quas per eam viam mittam, Mtas. vra. Serma. copiose intelliget.
Quid cum sobellis Mtas. vra. Serma. fieri velit, cum primis mihi significet. Intellexi dominum
comitem de Nassau non accipere ab aliquo munera, et si cum his sobellis pati deberem re
pulsam, satius quod ipsi cesari darentur, quo rebus Mtis. vre. Serme. propensior efficeretur.
Dominus comes de Nassau gravate se implicat alicujus negotiis, que omnino ut ignem fugere
solet. Dominus Magnus cancellarius constanter adhuc rebus Mtis. vre. Serme. addictus est.
De
i

De hoc solo bono et integerrimo finem bonum sperare nunc possumus et poterimus semper. MDXXVI
Proinde efficiat Mtas. vra. Serma., ut hic mille ducatos habeat, quos bene promeruit, ego da
turus sum operam, ut eos accipiat, licet hoc ab eo difficulter impetrabitur, et sic Mtas. vra.
Serma. hac in uda semper est certum habitura amicum. .
Commissiones et litere, quas ad presens a Mte. cesarea expedivi, sic habent, ut ex supplicatio
nibus et declarationibus desuper videbitur, quarum exempla mitto presentibus et cum illam
iste meus nuntius sollicitaverit, de omnibus Mtem. vram. Sermam. coram abunde edocebit.
Imprimis mitto literas observatorias omnium privilegiorum et literarum, quas unquam Mtas.
vra. Serma. ex hac curia habuit, presertim que spectant cognitionem secundarum et. tertiarum
causarum eximinalium, sub pena mille unciarum auri, ut omnia ad unguem observentur. Item
alias, quibus mandatur, ut de feudo Montis Serici justitia ministretur, alias etiam, quibus com
mittitur, ut quidquid stante sequestro ultra solitas et necessarias expensas per officiales cesareos de statu barensi exactum fuerat, Mti. vre. Serme. restituatur. Alias preterea, quod cog nitio et punitio delictorum stante sequestro commissorum juxta formam privilegiorum super
statu barensi, Mti. vre. Serme. remittatur. Item commissiones ad instructionem Magnifici do
mini Ludovici Aliphii per me sunt expedite, quemadmodum latius ex illis cognoscetur.
De castro barensi hucusque aliud impetrare non potui, quam quod decretum desuper factum in
sublationem sequestri observaretur, sic quod liceat Mti. vre. Serme. deputare castellanum, do
nec aliter cognitum fuerit; literas tamen ad castellanum qui nunc preest, ut castro cederet,
habere non potui, quod adhuc in solo vicerege dependet. Quo circa, ut scripsi, daturus sum
et apud illum atque cesarem omnem operam, ut semel exitum istius tragedie habere possimus.
Videor tamen mihi non parum effecisse et hoc studio et cura Mgci. domini Magni cancellarii,
quod decretum hoc iterum est confirmatum, cum prius non fuerit observatum. Quidquid erit,
si ad presens castrum non relaxabitur, expectandum erit donec terminus impetitoribus status
prefigendus transibit, vel eo stante, de justitia decernatur. Impetravi igitur, sicut mihi Mtas.
vra. Serma. mandavit, beneficio imprimis domini Magni cancellarii et legis, diffamari C. L V II.
de ingenuis, hujusmodi termini prefixionem, sub pena perpetui silentii, ne sic negotia
Mtis. vre. Serme. in perpetuo turbine versentur; et spero Mtem. vram. Sermam. brevi in his
rebus finem et securitatem habituram.
Que spectant asportationem doctoris Antonelli, non habent hic eum respectum, ut forsan Mtas.
vra. Serma. suspicatur, neque ideo gravius quidquam hic de Mte. vra. Serma. dicitur seu
sentitur, unde eam rem tam in animum admittere non deberet, cum hic rebus Mtis. vre.
Serme. nihil noceat, vix de illa scitur et nihil estimatur. Quid vero a consilio collaterali hanc
ob causam Barium sit missum, putatur hoc a domino Sigismundo Loffredo per neminem quam
per dominum Ludovicum de Monte Alto et illius nebulonem Annibalem baronem factum.
Quapropter dominus Sigismundus Loffredus mihi consuluit, ut contra hos duos quasi suspec
tos exceptionem coram Mte. cesarea facerem , ne se amplius in negotia status barensis inge
rerent, quod eo modo feci, ut in commissione desuper videbitur, qua si Mtas. vra. Serma. uti
voluerit, in illius est arbitrio, mihi fuit non inconveniens, ut hujusmodi commissionem Mti.
vre. Serme. transmitterem.
Condoleo certe, quod dominus Aliphius in indignationem Mtis. vre. Serme. inciderit propter hominem
qui

334
MDXXvi

qui dudum mortem promeruerit, quod hic neque negotiis, neque existimationi Mtis. vre. Serme.
officere potest, presertim cum sciam, hoc ex re et commodo Mtis. vre. Serme. factum. Proinde
supplico Mti. vre. Serme., si quid apud illatu preces mee possunt, ut eum ab hanc causam
gratie sua prosequi non desinat, neque mihi importet, quod tam fideliter et ex corde pro col
lega meo et bono amico apud Mtem. vram. Sermam. intercedo, quem aliis negotiis Mtis. vre.
Serme. strenue inservivisse cognovi. Homines sumus, si erraverimus, humanum est, veniam
tamen, cum erratum fatemur, ct apud Deum consequimur.
Interpretationem matrimonii Mtis. vre. Serme., que tamen mihi fuerat promissa, non potui obtinere;
nihilominus testamentariis mandatum est, ne ad testamenti execidionem procedant, sicut hoc
jam aliquoties ad illos est perscriptum. Optime igitur Mtas. vra. Serma. fecit, quod cum le
gatariis sub protestatione circa resolutionem compositionem facere commiserit. Hic omnia ejus
modi ad forum et judicia remittuntur, quemadmodum hoc ex decretatione desuper videbitur.
Essent adhuc plurima scribenda, que hic aguntur, sed cum tempora hec sint periculosa, continui
me. Is familiaris meus omnia coram abundius referet, quem una mecum Mti. vre. Serme.
humillime commendo et rogo, cumprimis de omnibus me certiorem faciat, ac reditus mei cle
mentem rationem habeat. Datum Gratiate in Betica die prima Septembris.

CCXLIX. Joannes. Dantiscus, Orator,

Sigismundo, Regi Folonie.
Cod- Kora-

Serenissima regia Majestas et domine, domine clementissime. Humillimam perpetue mee

servitutis commendationem. Scripsi nuper ex Hispali XIII1* Maji preteriti Majestati vestre
Serme. in compendio ea, que illo se tempore offerebant, que ad presens propter hos no
vos tumultus prosequi non bene tutum est.

E t cum interea omnia ferme a Mte. cesarea

expediverim, que nostre regie et reginalis Mtis. negotia spectant, et quo omnia liquidius
que hic aguntur cognosci possint, misi hunc familiarem meum, nobilem Fabianum Voja
nowski, qui ob certas causas hic mecum perdurare non potuit, a quo omnia, que hic hac
tenus acta sunt, viva voce intelliget, paulo post cum duplicatis commissionibus, quas cum
primis postis per Italiam transmittam, copiosius de omnibus scripturus. Iste est Fabianus,
qui superiori anno preter culpam ab inquisitoribus fuerat captus, et cum magno meo la
bore et singulari Mtis. cesaree gratia, cum per quinque menses desedisset, liberatus, unde
sibi metuens, ne iterum incideret, quod hic facili negotio accidere solet, et cum illi etiam
ar beticus non satis conveniat, patriam repetere maluit.

Felicior illi quam mihi libertas.

Hunc una mecum Majestati vestre Serme. commendo, et rogo absentis sui servi ac re
ditus mei aliquando clementem rationem, cum parum de tribus annis desit, habere digneI
i' '<
.
*
1 '

tur. Datum Granate in Betica die prima Septembris.

CCL.

335

CCL. Bona, Regina Polonie,

Joanni Dantisco, Oratori.
Magnifice et egregie sincere nobis dilecte. Multo jam tempore exacto, literis nullis tuis refecte, mdxxvl
dubia spe rerum nostrarum distrahimur, nec scimus quid interea fecerit Sinceritas tua, idPjX c*1- m88*
bibi. Korn.
autem eandem ignorare nolumus, quod dominus Alarcone, castellanus barensis, nec substitutus,
secundum commissionem et mandatum S. cesaree Mtis. nullam hactenus nobis fecit fidelitatis
sue juratoriam professionem et obedientiam, et cum suus substitutus cum literis cesaree Mtis.
nostro nomine desuper requisitus fuerat, respondit, se id a suo castellano non habere in com
missis, nec id facere debere vel posse sine sua scientia et voluntate. Itaque agat Sertas, tua,
si nondum nos voto nostro potimur, ut saltem interea ille castellanus, quem ibi esse presentem audimus, in manibus Sertis, tue hoc ipsum prestaret juramentum, et mandatis ac com
missis S. ces. Mtis. satisfaceret, vel prout commodius noverit Sertas, tua, sic hocce negotium,
ita ut opus sit, perficiat, quodque Alarcone, si ibidem juramentum prestare noluerit, commit
teret hoc et mandaret suo substituto literis suis, quas ut illi mitteret, Sertas, tua curet.
Non dubitamus, jam vos ibi inttllexisse de casu infortunatissimo Sermi. domini regis llungarie
et Bohemie, et quid ei acciderit in prelio cum Tureorum imperatore habito, jamque hec regna
fore in maximo periculo, ni S. cesarea Mtas. provideret. E t quid tandem illa Mtas. facere de
liberat, maturius est consulendum. Que omnia nobis perscribat Sertas, tua, et bene valeat.
Datum Cracovie X X Septembris.

CCLI. Joannes Dantiscus, Orator.

Sigismundo, Regi Polonie.
Serenissima Majestas regia et domine, domine clementissime.
servitutis commendationem.

Humillimam perpetue mee ^

In discessu meo ex Toleto XXIIIP Februarii, et deinde ex

Hispali, cum huc fuit eundum, XIIIa Maji novissimas meas ad Mtem. vram. Sermam.
dedi: imprimis omnes tractatus pacis inter Mtem. cesaream et regem Christianissimum et
ea, que id temporis negotium barense spectabant, descripsi. In ultimis laconice, cum eelerius opinione mea posta curreret, omnia, que tunc se offerebant, perstrinxi. Unde cum
mihi ad presens liberius scribendi otium conceditur, quedain ex superioribus literis his
annotare, atque altius repetere opere pretium censui, quo de omnium istorum temporum
et tractatuum historia ex ordine, ut se habuit, cum Mtas. vra. Serma. de singulis vult
certior fieri, liquidius edoceri possit.
Cum exiremus Toletum, rex Francie, cum vicerege neapolitano versus Galliam contendebat,
eubsequente regina Leonora usque ad Victoriam, oppidum, ubi exitum rei expectaret.
Cumque perventum fuisset ^id fines Francie prope Fontem rapidum , quod castrum cum
oppido cesar ipaulo ante a Gallis recuperaverat, circa vicum Paganum, qui sancti Joannis
<;-oJ
vo-

Korn

336
vocatur, disposite erant due cymbe in medio fluminis, Hispanis ad istam, ad aliam ripam

MDXXVI.

Gallis magno numero expectantibus.

In una cymba fuit rex Francie cum vicerege et

Ferdinando de Alanczon, in alia Delphinus et secundogenitus, dux de Aureliano, juncti du

obus aliis dominis ex Gallia. Cumque vicissim appropinquassent, primitus lilii regis as
cenderunt scapham viceregis, quos cum rex exosculatus fuisset, in aliam cymbam insiliit,
insalutatoque vicerege, quamprimum littus Gallie attigit, equum celerrimum turcicum as

cendit. Nunc rursus, inquit, sum rex Francie," et subinde velocissimo cursu Bajonam,
munitissimum oppidum, intravit, obsides vero filii in Victoriam civitatem sub !custodia

comestabili Castilie perducebantur.

Missus fuit post regem quidam secretarius cesaris, ut illum de tractatibus confirmandis, quemt- admodum Madrillis conclusum fuerat, in Francia commoneret. Quod cum frustra ab illo
fieret, rege moras nectente tempusque longius asserente ad istiusmodi confirmationem
necessarium, quasi id sine suorum consensu facere non posset, secretarius ille rebus in
fectis ad cesarem in Hispalim rediit. Inde primum apparuit, quod de omnibus hic con
clusis nihil certi foret futurum , sicut ab omnibus fere in hac aula prius erat ominatum,
si mens non leva fuisset.
Postquam rex Gallie articulos pacis, u t erat promissum, cum primum in regno suo esset,
confirmare distulit, scribens huc cesari humanitatis et amoris largas literas, excusando se
preterea, cur id tam cito fieri non posset, longiorem petens dilationem, cognitum fuit
viceregem cesari male consuluisse. Suborta est itaque contra illum subinde non levis sus
picio , adeo etiam, quod de obsidibus accuratior fuit cura h ab ita, ne ille se de custodia
intromitteret, cum patri tantum favisset, immo etiam ipsemet episcopos habuit, qui su
perintenderent, quid moliretur. Quod cum percepisset, scripsit cesari, ut posset ad regem
admonendum de promissis in Galliam proficisci, quod non gravate impetravit, fuitque ibi
dem non parvo tempore, principio magno in honore habitus; credebatur, enim quod no
vos secum pacis haberet tractatus, quibus priores abolirentur; cum vero compertum fuit,
quod nihil aliud ageret, quam regem ad observandum pacta hortari, favorem et autori
tatem brevi amisit. Hic etiam non immerito apud omnes male audivit, quod cesarem
in eum crassum errorem contra multorum, et precipue contra Magni cancellarii tam fida
consilia induxerat, ut scilicet Gallum, in recenti preda captum et adhuc ferocientem, cum
plumis suis integrum ex manibus ad suos pervolare dimitteret, quodque cesarem in no
vas difficultates et angustias sua temeritate persuasioneque tam arrogante et frivola de
trusisset et in scopulum tam bene previsum impulisset. Hinc ab omnibus credebatur,
quod cesaris favorem illamque facultatem, quam in eum habet, omnino esset amisurus,
quod tamen contra multorum opinionem secus evenit.
Interea, quo vicerex fuit in Gallia, factum est novum fedus, quod viceregis preclaros trac
tatus non parum infecit et obscuravit. Publicata fuit liga, u t hic vocant, ipso die sancti
Joannis XX IIIP Ju n ii inter summum pontificem, regem Christianissimum, regem Anglie,
Venetos, et ducem Mediolani, relictusque est locus sub certis conditionibus cesari, si hanc
societatem cum illis velit ingredi, ipseque rex Anglie istius lige defensor est appellatus.
E t cum publice proclamaretur, rex Francie, data opera, ipsum viceregem secum per ea

loca

337
loca duxit, ubi hanc publicationem liquido audire potuit; unde perculsus, ut redire posset ad cesarem, non difficulter a rege o b tin uit Sicque, ut ajunt, pro tanto beneficio
regi, quod libere postliminio redierat, prestito, oneratus non levibus muneribus Galliam
deseruit et huc IX* Julii sine strepitu nocte intempesta preter omnium fere opinionem
et scientiam intravit habitusque est in eo honore et autoritate apud cesarem qua prius,
quod omnes demirantur.
Ante illius adventum dnus. Mg. cancellarius justis rationibus permotus effecit, quod numerus
senatorum privati consilii augeretur, ne, cum is rediret, omnis apud illum, ut quondam,
autoritas haberetur; cumque cesar paucorum consilio usus in tractatibus gallicis sic lapsus
fuisset, facile sibi persuaderi permisit, ut plures ad hoc secretum consilium viri prudentes
adhiberentur. Hoc si paulo ante fecisset, solidius cum rege Gallie tractatum fuisset. Non
juvat amisso claudere septa bove. Acciti sunt igitur ad hoc consilium: dux de Alna et
dux de Bezera, viri Hispani, senes virtute atque industria plurima prediti, deinde toletanus ac barensis archiepiscopi, quorum apud omnes in Hispania autoritas magna est, et
confessor cesaris, eps. osmensis. Cum his dnus. cancellarius apud cesarem agit omnia, neque vult, quod sibi soli credatur, neque Atlas vult esse et solus celum humeris sustinere,
veritatem etiam in consilio summopere tuetur, adeo, quod jam nomen mutaverit, u t qui
prius hic pater patientie dicebatur nunc pater veritatis nuncupetur, crediturque a multis,
quod si cesar illos auscultaverit et illorum sanis consiliis obsequetur, brevi ipsum in
Italiam venturum et novas suorum hostium machinas et ligas superaturum. Quod dii
bene vertant.
Conveneram dominum cancellarium priusquam vicerex advenisset aliquoties rogando, ut ma.
turaret quantum posset apud cesarem, quo resolutionem rerum omnium et castri barensis
planam tandem expeditionem consequi possem, ne, quum vicerex adveniret, negotia nos
tra , ut paulo ante, cum ex Italia appulisset, iterum inficeret. Ad que mihi respondit,
quod illius adventum formidare non deberem, nihil enim illum apud cesarem amplius valiturum, qui jam eum melius quam unquam prius cum magno suo incommodo cognovisset, jussitque me bene sperare: quum primum alia negotia, que tum erant plurima et
ardua, absolverentur, mea etiam non postrema futura.
multi sunt rati, evenit.

Sed secus longe, quam ille et alii

Postquam omnes passim de absente vicerege etiam in consilio

apud cesarem pessime fuissent locuti cesaremque contra illum non parum commovissent,
ille in adventu suo vocalissimos quosque elingues fecit et m utos, a cesare humanissime
exceptus et habitus, et cum illo solo sepissime inventus occlusus, donecque hic fuerat,
raro novi isti senatores advocabantur, quod hic plurimos male habuit. Dnus. comes
de Nassau quantum potuit a negotiis et curia se extrahebat, Mg. cancellarius in sen
tentia, ut abiret in Italiam constanter perseverabat, quod tum illi, ut inferius patebit,
fuit negatum.
Hec cum sic agerentur, contuli me ad cesarem fecique omnium rerum mihi commissa
rum epilogum; et inter alia exposui, quomodo anno superiori antequam vicerex ex Italia
cum rege Christianissimo Hispanie applicuisset, Mtas. sua cesarea commisisset omnium
expeditionum et presertim illarum, que fuerant super castro barensi, literas dari obserActa Tomiciana. Tomus VIIL
43
vatO

MDXXYL

338
MpXXTI.

vatorias. He cum jam scriberentur et vicerex advenisset, subito fuerant impedite, impeditum, que, ne decretum Mtis. sue de castro barensi unquam fuisset observatum, quo erat per
missum, quod Mtas. reginalis castellanum deputare deberet. Id vicerex non advertens, castrum
, nullo ju re intercepisset et castellanum pro suo arbitrio intrusisset, et quod omnes iste
. more et difficultates in justitia Mtis. vre. Serme. per neminem alium, quam per viceregem,
qui ad statum barensem, preter omnem equitatem, ardentissime inhiabat, fuissent facte.
Quapropter Mtem. suam cesaream rogabam, quum jam iterum vicerex adesset, ne per
mitteret, quod ille Mtem. vram. Sermam. ulterius cum justitie sue detrimento circumdu
ceret haberetque mutue necessitudinis cum Mte. vra. Serma. atque etiam ipsius equitatis
accuratiorem rationem, presertim cum nullam gratiam, sed meram justitiam Mtas. vra.
Serma. per me exposceret, que nulli negari deberet .u Ilee cum illi seorsum certe cum
affectu dixissem et quedam item magis acria, que res ipsa expresserat, commemorans
etiam illi memoriale, quod desuper in scriptis a me receperat, sanguineo quodam colore
suffusus, paulisper substitit et ad eum modum respondit: Quod negotia ista tamdiu fu
issent producta, non aliam esse caussam, quam quod graviores tractatus cum rege Gallie
ac plurime alie difficillime occupationes se interim obtulissent, quibus intentus hactenus
rebus Mtis. vre.. Serme. intendere non potuisset, quodque vicerex ea in re nullam habet
culpam neque justitie Mtis. vre. Serme. unquam obfuisset, seque deinceps daturum operam,
quamprimum esset possibile, qua his rebus finem imponeret, et non velle hinc abire, nisi
prius in omnibus me resolvisset .14 Quod cum Mgno. cancellario retulissem, admiratus in
quit: iste vicerex incantavit cesarem. Neque se aliter res habere potest; promisitque tamen
bonus iste senex iterum operam suam, quam prestare posset.
Paulo post misit ad me dnus. Sigismundus Loffredus, suo et aliorum consiliariorum nomine,
rogantes, ut omnia memorialia seu supplicationes, quas in re barensi Mti. cesaree per hos
dies dedissem, recollectas illi mittere, nam eas, quas habuissent, inter tot alias, non posse
reperiri.

E t hoc, u t intellexi, ex commissione cesaris factum fuit, ne toties a me mole

staretur.

Conscripsi itaque ex ordine omnia et dedi.

Post longam tandem consultatio

nem et factam relationem et post tot conventus cum cesare Toleti, Hispali et hic Gra
nate, de quo adhuc inter scribendum faciam mentionem, extorsi has commissiones, quas
paulo ante cum familiari meo Fabiano Mti. reginali misi et cum his iterum duplicatas
mitto. Ex eisdem omnia abunde intelligentur, a me nihil esse preterm issum , quantum
meo sum intellectu assequutus, quod his rebus videbatur commodum, idque feci, quod
potui.
Subinde cum jam abiisset Fabianus, fui iterum apud cesarem commonuique Mtem. suam, ut
antequam hinc vicerex in Italiam discederet, presente adhuc eo, de castro barensi finem
faceret illique committeret, ut res et negotia Mtis. vre. Serme. in statu barensi cum
favore et benivolentia tractaret commendataque haberet, sicut et justitie et mutue san
guinis conjunctioni inter suam cesaream Mtem. et vram. Sermam. convenit; quod libenter
se facturum promisit. Allocutus sum item et viceregem, qui subsequebatur, et aulicis
verbis illum excepi et nomine Mtis. vre. Serme. rogavi: ut apud Mtem. cesaream inter
cederet, quo tandem cum hoc castro certus finis haberi possit.

Ille composito ad gravitatem

339
tatem vultu, lingua sua belgica respondit:
toW gn bat 23efi< bon.,< Quod verbum MDXXYI.
illi peculiare est, et deinde inquit: quicquid Mtas. cesarea mihi ea in re mandaverit, li
benter sum facturus. Quid postea cum illo se obtulerit, et quid tandem in his expedivcrim, in hoc scriptionis processu habebitur.
Que alias hic acta sunt, u t hujus aule historiam prosequar, sic habent. Cesar postquam in
Hispali nuptias suas celebrasset, ad quas neminem oratorum vocaverat, nam et in Qua
dragesima X* Marcii, ipsa dominica Letare, et in luctu propter mortem sororis, regine
Dacie, sunt habite.

Paucis expensis illas absolvit.

Unde cum post octo dies Hispalim

cum aliis oratoribus venissem, ceeari, quemadmodum conveniebat Mtis. vre. regie et regi
nalis nomine sum congratulatus et in hoc novo conjugio omnia fausta precatus. Quod
illi gratuin fuit plurimum habuitque inagnas utrisque Mtibus. vris. gratias. Ibidem illum
iterum de negotio barensi commonui, ad quod more solito respondit: se, quam primum
esset possibile, huic negotio accommodaturum.
Deinde per dominum de Nassau ad imperatricem mihi paravi aditum.

Ad quam cum in

tromissus fuissem, illa in magna primorum suorum et puellarum frequentia assurexit et

me cum aulica solennitate audivit. Congratulabar illi verbis regie vre. et reginalis Mtis.
9
^1
et in hoc tam augusto connubio omnem felicitatem precabar exhibendo fraternum amorem
et benivolentiam ab utraque vra. Mte. cum incremento perpetuo duraturam. Illa, ut est
certo humanissima princeps, cum per quendam episcopum portugalensem salutationemt
meam intellexisset, hilari vultu utrisque Mtibus. vestris immensas gratias agere jussit ver
bis ac exhibitionibus amplissimis, pollicebaturque, si unquam Mtibus. vestris gratificari
posset, se id quam libentissime facturam.

Unde ego nactus ansam exposui illi obiter

negotium barense, et moram, que in eo preter omnem equitatem per duos jam annos
fieret, rogando, ut hanc primum in hoc novo conjugio vestris Majestatibus impartiret be
nivolentiam, intercederetque ad Mtem. cesaream, ut tandem aliquando istius rei finis ha
beri possit. Quo audito, innuebat aliquibus circumstantibus, et cum aliquamdiu collocuti
fuissent, inter alia mihi referri jussit, quod Mtas. cesarea nulli preter fas et equum facere
consuevisset, neque id etiam negotiis Mtis. vre. Serme. facturam. Subintuli statim, quod
de Mte. cesarea parum quererer, que alias justissimi principis nomen haberet, sed potius
de illis, per quos sic duceretur, cumque interdum equis ultro currentibus, quo fortius
proferantur, dari soleant calcaria, hoc etiam ab illa postularem, u t scilicet Mtem. cesaream,
que per se ad faciendam justitiam suapte satis esset propensa, suo instinctu et adminiculo
redderet propensiorem, hinc illa in risum versa, comparationem laudavit, et omnem
suam operam pollicebatur, quam tamen parum profuisse sensi.
Ibidem in Hispali varia se obtulerunt, quibus cesar causabatur, quod rebus Mtis. vre. Serme.
non posset intendere. Imprimis excommunicatio, quam volens subiit, persuasus a spiritu
alibus, et triginta tribus diebus sustinuit, donec ab ipso summo pontifice absolveretur,
factaque fuit propter episcopum Samurre, antesignanum olim et ducem concitate communitatis, quem ob cedem in custodem strangulari jussorat in carcere, prout in novissimis
latius descripsi,

luctus preterea ob mortem regine Dacie, non observantia pactorum

cum rege Christianissimo confectorum, novaque liga in Italia, que omnia hic non parvas
43*

turbas

340
MDXXVI.

turbas excitarunt.

Fuerunt nihilominus hastiludia, ut vocant, et in illis una cum cesare

. viginti duo persone, gemmis, auro et argento pretiosissime ornate, quibus omnibus cesar
impensas, que pro labore artificibus debebantur, solvebat; ornatui tamen effectus ludi non
respondebat. Venerat ad hoc festum junior imperatricis frater in postis ex Portugalia cum
quinque nobilibus, qui illum comitabantur, sine pompa et magnis expensis, spectator tan
tum, nam in arenam non prodiit. Nihil secum rerum, ne lectum quidem attulerat, unde
in cubili cesaris diversabatur. Is post hos ludos a paucis visus ac salutatus, a cesare
tamen muneribus auctus bene eo quo venerat modo discessit.
Inde cesar profectionem suam in Cordubam versus Granatam cum conjuge sua parabat,
prius vero in discessu Illustri domino duci Calabrie Reginam, germanam relictam viduam
nepotis Mtis. vre. Serme. domini olim Joannis, marchionis brandeburgensis, connubio
junxit.

Sic bonus iste princeps, qui inter majores suos octoginta reges habuit ex domo

Arragonie, egestate ductus in hac obesa anu desedit, et in scopulum tot naufragiis famomosum impegit; verumtamen ad presens ex auro et argento, qui hactenus fictilia in
mense usum habuit, vescitur, recteque in hoc matrimonio, cum aliam spem non videret,
sibi consuluit, nunquam natus ex rege vicerex regni Valentie appellatur.
Venerat etiam circa hanc abitionem Illustris dominus Henricus, dux brunsuicensis, in postis,
et paulisper immoratus in eisdem reversus est. Fertur, quod confirmationem fratris, qui,
ex Prussia redierat habitumque professionis retinuerat, magistrum ordinis universalem
constitui obtinuerit, et nescio que alia contra Illustrem dominum ducem Montis regii, *
quondam magistrum. Hec mihi dominus electus archiepiscopus Lundensis, qui hic a rege
Dacie extorri agebat, retulit. Potissima tamen causa fuit, quod huc appulerit, exercitus
ille peditum et quorundam equitum ab eo congregatus et retentus in Frisia orientali, que
alias Forstlia appellatur, quem usui cesaris seu potius expensis, et deinde regis Dacie exulis applicare conabatur; et cum percrebuisset in Germania profectio cesaris in Italiam,
contendebat etiam unus ex ducibus istiusmodi profectionis particeps fieri. Ceterum obtinuit
quasdam literas contra civitatem liberam Goslariam, que una est de Vandalis, et illius ditioni
adjacet, pro quibusdam argenti fodinis, ut vocant, que illic habentur, easdem si posset
usurpare nitebatur. Sic ille expeditus abiit. Secutus est subinde electus Lundensis, de
quo superioribus literis plurima Mti. vre. Serme. scripsi. Is non omnino contentus dis
cessit, rebus sibi commissis non undequaque ex animi sententia confectis.
E t ne quidquam Mtem. vram. Sermam. lateat, scripsi alias, cesarem ex hoc conjugio dotem
novem centena milia ducatorum habiturum , que ingens summa ad hunc modum decrevit.
Postquam consummatum fuit matrimonium, imprimis pro mundo muliebri, quem nova
sponsa adduxerat, defalcata sunt quinquaginta millia ducatorum, iterum alia quinquaginta
millia, que quondam cesar a rege Portugalie in m utuum acceperat.

Preterea ex hac

summa tria centena milia ducatorum sunt amputata, que pro doto cum Leonora debe
bantur, item centum milia ducatorum, que rex Portugalie in rebus et mercibus misit in
Flandriam. In paratis cesar duo centena milia ducatorum accepit, alia duo c e n te n a milia
duobus annis subsequentibus erunt persolvenda, unde rumor longe rem ipsam excessit.
Habet nihilominus cesar, cum nemini solvit omnibusque modis conquirit pecuniam, cum
que

341
que officia et omnia quecunque potest oppignoret, ingentem auri vim compositam, quam,
u t ajunt, ad profectionem suam in Italiam et in alios usus per omnem eventum conser
vat, prudenter quidem, sed miseris aulicis incommodissimum.
Scriptum fuit eodem tempore ex Urbe, quomodo orator Mtis. vre. Serme. ad Turearum im
peratorem missus, illic honestissime tractatus et habitus fuisset, et quod Turea illi quo
libet die pro expensis quingentos ducatos dedisset eumque apud se in hujusmodi expensis
ultra medii mensis decursum detinuisset, atque bene expeditum ad Mtem. vram. Sermam.
dimissiset. Cumque cum his novis hic mihi aures pene defatigassent, respondi: Infideles
et Barbaros meliorem ac digniorem habere estimationem de Mte. vra. Serma., quam eos,
qui et sanguine juncti et ex debito christiano Mti. vre. sint devincti, illam nihilominus ea
facturam, que prudentissimo et christianissimo regi bene conveniunt, essetque longe alia
' ratio tractandi oratores apud nos quam ut hic usu receptum est. Qua de re vicistitudine
quadam per alios principes benivolentiam et liberalitatem nostris rependi.

Ad hec conti

cuere omnes, confusique ora tenebant.

P er idem tempus cesar cum imperatrice paucis comitatus Cordubam se contulit, omnibus
aliis oratoribus, cancellario et consiliariis Granatam premissis. Huc itaque XXVI* Maji
applicuimus, fuitque in hospitiis conquirendis novus ordo compositus, ut scilicet illa pe
cuniis mercaremur, in tantaque civitate difficulter etiam sic conducta haberi potuerunt; nam
major fere pars Mauris adhuc sub nomine tantum christiano habitatur, qui sibi ab omni
bus advenis, presertim Hispanis summopere metuebant; data tamen mihi fuerunt, cum
hic parve casule sint, tria hospitia.

A primo quinque, a secundo tres, a tertio duo ducati

quolibet mense erant solvendi. Lectos vero pro famulis seorsum coSmi; in illis enim ca
sulis nihil preter parietes videtur. Sic indies in hac curia, quo ulterius cesarem sequi
mur, majores accrescunt expense, que me certe male afficiunt, quandoquidem multe pecunie absumuntur. Hoc uno mense preterito, a XII Augusti usque ad X IIam Septembris
cum expeditione istius nuntii, quem paulo ante misi, ac cum emptione et. reparatione
vestium hiemalium ducentos ducatos exposui, alias etiam ordinarie atque extraordinarie
pro vestre regie et reginalis Majestatis decore servando plurima expenduntur. Que igitur
toties scriptis meis refrico et inculco, ne quispiam fidei mee vel minimam notam inurere
queat, in hocque elaborabo, quoad jus fieri poterit, coram aliquando, Deo bene favente,
de omnibus preter suspicionem dignam rationem habiturus.

Mihi hic neque seritur ne

que metitur, unde vivere possem, neque in tam longinquis regionibus quidquam mihi est,
quod adminiculo expensis Mtis. vre. Serme. accedere posset. Omnia, que ad usum domus
et corporis a vertice usque ad calcem sunt necessaria, ex illis comparantur, nihilominus
et ea que, domi habeo, ex hoc sacerdotiolo columbino ad honorem utriusque Majestatis
impenduntur, preter alia adhuc debita.

Sed de his iterum hactenus.

Appulit tandem huc cesar IV* Junii, magna istorum hic dominorum pompa exceptus.

Cum

vero usque ad portas civitatis venisset, invenit eas occlusas. Sic enim hic in more po
situm est: quod antequam reges ingrediantur, jurant primum omnia privilegia et immu
nitates, ab aliis regibus concessas, se observaturos.

Inde jam sera nocte cum facibus

quandoquidem tardissime in tanta hominum frequentia procedebatur.

Perductus est ad
eccle-

MDXXVI.

342
MDXXVJ.

ecclesiam majorem, que ex Moschea saracenica seu maurica est consecrata, in qua Ma
jestatis sue cesaree avus et avia materna, Ferdinandus et Isabella, a quibus hoc regnum
captum est, et Philippus, pater, claris sunt conditi sepulchris.

Ibidem nocturnis sacris et

ceremoniis pcractis, ad castrum Alhambra, supra hanc civitatem eminens, de quo tanta
predicantur, et quod reges Mauros in deliciis habuit, ascendit.
Postero die conveni cesarem, et de rebus mihi commissis, ut supra etiam attigi, commonui,
responsumque vetus, quod in Toleto et Hispali dare consueverat, more solito obtinui, hoc
est, se his negotiis velle intendere quamprimum foret possibile. Quod cum Magno can
cellario retulissem: hoc idem", inquit, et mihi est pollicitus. Experiemur, inquam, quid hic
sit futurum, nam rerum omnium resolutionem huc distulit, unde ut paulisper ab ulteriore
sollicitatione me continerem, donec saltem in consilio aliarum rerum fieret exordium con
sulit." Quod feci. Ceterum post pauxillum iterum conveni cesarem refricans illi omnia per
modum epilogi,

exagerando tot more incommoda et justitie Mtis. vre. Serme. detri

menta, quibus indignis modis afficeretur, qua de re memoriale, ut hic vocant, in seriptis
desuper a me postulavit, et se his rebus brevi finem impositurum promisit. Quod illi se
quenti die in manus dedi.
Subsecutus est, ut supra scripsi, viceregis adventus, et tot mei cum cesare congressus, at
que ea expeditio, quam novissime cum proprio nuntio transmisi, unde quo in cardine eo
tempore res versabatur, Mtas. vra. Serma. et ab ipso nuntio, et literis, quas secum tulit,
abunde intellexit. Alia que hic hactenus evenerunt, de quibus in novissimis nihil attigi,
ne nuntius cum illis aliquod impedimentum seu discrimen inter eundum subiret, sic ha
bent in compendio.
Cum jam rum or iste de non observatione tractatuum in Madrillis confectorum passim in
valuisset, varie multorum erant sententie, ut in hujusmodi novis fieri solet, presertim cum
jam constaret, summum pontificem, regem Anglie, Venetos et ducem Mediolani cum rege
Christianissimo nova confecisse federa, que primum plurimorum animos perculerunt, unde
omnes hic fere oratores pro hostibus ac exploratoribus, me excepto, sunt habiti.

Qua

propter, u t negotiis Mtis. vre. Serme. in his turbis a cesare aliquam inirem gratiam, me
ad illum contuli, et dixi: me audivisse, quibus modis quondam amici facti illi inimici fu
erint, et qualiter, posthabitis promissis et federibus, per novas inter se pactiones contra
eum conspirassent, quandoquidem id illis jam pridem fuisse peculiare semper; non tamen
adhuc desertum eum esse ab omnibus, deberet enim sibi certo persuadere de Mte. vra.
Serma., que non, u t alii christiani principes, facili momento huc vel illuc impellitur, quod
integerrimo atque optimo fratri, consanguineo et amico convenit, meque ea de re in illius
aula potissimum agere, quo amor et observantia Mtis. vre. Serme. erga illum omnibus red
deretur testatior exploratiorque.

Proinde si quid per me velit in rem et usum suum

Mti. vre. Serme. significare, que procul dubio operam suam nunquam illi esset negatura,
me id oppido quam libentissime suscepturum, omnique studio et diligentia apud Mt^m.
vram. Sermam. procuraturum."
Ad quod ille alacri vultu inquit:

verum est, facta sunt contra me nova federa, propter

pietatem et nimiam humanitatem meam, illa tamen diu durare non possunt. Deum itaque
de-

343
^deprecabor, u t justitiam meam contra hostium meorum molifnina adjuvet, et ego me
etiam quantum possum juvabo, habeoque vobis gratias de vestra exhibitione. Nunquam
de domino vestro, fratre meo, rege Polonie, dubitavi, quem expertus sum esse prudentem et vere christianissimum principem, ille etiam sibi de me vicissim, id quod bono
fratri et amico convenit, persuadeat. Si quid in his per vos fieri decrevero, a Magno
^cancellario intelligetis."

Sic me in omnium conspectu, nam eo tempore post prandium

a mensa surgebat, hilari fronte humaniter me arridendo a se dimisit. Hinc paulo post
negotium barense et ea expeditio, quam misi nuncque his duplicatam inserui, cepta fuit
tractari. Hoc colloquium quoniam ex re mihi commodum videbatur, a me ipso cum ce
sare habui, speroque id, cum non fuerit inconveniens, Mtem. vram. Sermam. non egre
laturam.
Hec dum sic agerentur, venit huc XX Junii orator regis Christianissimi, presidens burdigaliensis, quem cesar in publico audivit. Hic fertur longa oratione nomine regis sui cesari habuisse g ra tia s, quod illum tam humaniter in captivitate tractaverit et a se sub
certis conditionibus dimiserit, quibus jam in aliqua parte satisfecisset, reliquis idem factu
ru s, si in illius facultate consisteret, excusando in his regem suum modis quibus potuit
commodioribus, plurimum ab illo amoris et benivolentie offerens, modo tractatus inveniri
possent, quibus sororem cesaris per verba de presenti promissam et filios suos obsides
recuperare posset. Hec fuit summa. Ad que responsum est: quod cesar Christianissimo
regi eam fraternam benivolentiam ac benignitatem oxhibuisset, factum fuisse ob eam opi
nionem, quam de illo concepisset, ut pote que de quolibet bono principe haberi debeat,
hec si frustrabitur, ille viderit cui incumbit, quam id decorum et honestum, si secus age
re tu r, sit futurum.

Cesarem ea fecisse pro totius christiane reipublice tranquilitate et

commodo, que in his periculosis turbinibus cura Infidelibus expedire videbatur, et quo
tandem universalis aliquando pax in orbe christiano confici posset. Quod vero aliquibus
pactis jam fuerit satisfactum, nondum esse compertum, qua de re neque sponsam sub
certa conditione promissam, neque obsides regem Christianissimum unquam habiturum,
donec omnia in articulis desuper confectis compleantur.

Ego hic utramque partem com-

perio pertinacissimam, una prorsus omnia vult habere, alia omnino nihil reddere, quod
sine alicujus partis periculo nequaquam poterit dirimi.
Postridie ejus diei, que fuit sancti Barnabe, cesar, vocatis omnibus oratoribus, contulit se
ad ecclesiam hic majorem, et cum jam de castro descendissemus, venit etiam orator gallicus, cui cessi dextram partem, habentes cesarem in medio. Inter eundum obtulerunt se
aliqua, que consulto transeo, commonui tamen cesarem de negotiis, de quibus me verbis
solitis, brevi, inquit, et quantum est possibile", absolvit.

In ecclesia tandem cum eodem

oratore, viro certe humanissimo, consedi, inultaque contulimus, et quia mihi vicinus est
hospitio, postquam conduxeramus cesarem, una usque ad diversoria nostra divertimus.
Ille superiori die, cum hinc nuntium m itterem, literis eum, ut per Galliam ire posset,
munivit.
Neque hoc omittendum est: XVI* ipsius Junii pransus est mecum Camillus, ducis olim Me
diolani Francisci secretarius, de quo alias scripsi, vir doctus et bene industrius. Is paulo
ante

MDXXVL

344
MDXXVI

ante redierat, missus hinc ad ducem, dum obsideretur, dixit illum male valuisse ex toxico,
nescio a quo dato, et quod a cesare nihil aliud quam justitiam et admitti ad responden
dum coram non suspectis judicibus peteret, contra ea, que adversus illum falso fuissent
cesari delata; sed adhuc omnia hic in moras protrahi, unde forsan ducem ipsum in des
perationem aliquam, et ad ea que prius nunquam cogitasset, cogi.

Inter alia etiam mihi

retulit, dominum ducem nunquam super statum barensem questionem fecisse, verum ta
men ab eo hic exactum fuisse, cum ducatus Mediolani investituram postulasset, quod
juribus suis, si que super statu barensi haberet, in manus cesaris vel alterius cederet,
quem nominare adhuc noluit, dicens, illius ope negotia ducis sui agere, quia Borbonensi
cum vicerege pessime convenit; hanc tamen cessionem non fuisse factam ea de re, quod
cum dux nullum hinc commodum esset habiturus, ne etiam consanguineis suis sine suo
emolumento detrimentum et difficultatem inferat, nihilque esse reginali Mti. de illo me
tuendum.

Nam etsi forte justitiam haberet, non tamen illi essent tante pecunie, quibus

statum ipsum ju x ta inscriptiones et privilegia redimere posset.

Hec ille. Intellexi nihilo

minus certo, ducem ipsum cessisse. Quod si ita est nec ne, puto utcunque r.egotiis id re
ginalis Mtis. nihil posse nocere, presertim rebus ut nunc stantibus, cum ipse miser dux
castro et statu Mediolani sit per ducem Borbonensem dejectus, et hostis cesaris quod de
fecit ad Venetos judicatus, quemadmodam hoc latius ex Italia Mtem. vram. Sermam. nos
cere existimo.
Vigesima quarta Junii ad honorem Mtis. vre. Serme. venerunt ad me pransum Illustrissi
mus dominus Joannes Albertus, marchio brandeburgensis, nepos Mtis. vre. Serme., qui
alias interdum, quo dignitatem ac estimationem Mtis. vre. apud istas nationes augeat
sepe me invisere solet. Item Reverendissimus dominus episcopus Brixiniensis, Maximiliani
cesaris naturalis, dominus comee de Montfort et doctor Brantner, secretarius Mtis. cesa
ree, cujus opera hic utor sepius. Reverendus etiam prepositus de Waldkirchen, cancella
rius hic imperii.

Cum illo in hoc convivio exorsus sum commentionem et colloquium,

quod a domino comite de Nassau postulabam, illumque ad eum premisi edoctum de om

nibus difficultatibus et moris, que hic rebus Mtis. vre. Serme. ingerebantur. Ceterum
cum domino marchione in longum sermonem incideram de vratislaviensi et plocensi epis
copatu, nullasque habuit fratri suo gratias, qui eum suis turbis adeo apud Mtem. vram.
Sermam. impediverat, unde ad presens hic cogitur exulare, ubi parva illius ratio habetur,
rogavitque me plurim um , ut eum maximopere Mti. vre. Serme. commendarem, de qua
firmam concepisset fiduciam, cum pro necessitudine sanguinis, tum etiam pro ea devo
tione, qua suis obsequiis, ubi unquam aliquid posset, Mti. vre. Serme. esset devinctissi
m us, illam sibi aliquando profuturam.
vereque ecclesiasticus.

Est profecto optimus et humanissimus princeps,

Si aliquando cardinalis Moguntinus decederet, cujus coadjutor est,

pro sua propensione, quam erga Mtem. vram. Sermam. presefert, posset illi in omnem
eventum non vulgariter commodo esse et honori, quem igitur quantum mea facultas et
mee vires possunt, sic u t illi pollicitus sum, Mti. vre. Serme. maximopere commendo.
Cum de duce Borbon incidit mentio, illius successus non abs re in notitiam Mtis. vre.
Serme. deferre censui.

Hic cum jam longo tempore fuisset Barchinione,

collegeratque
non

343

non contemnendam classem, qua in Italiam trajiceret, deinde consilio domini cancellarii, qui
ipse id mihi retulit, relicta classe, de qua rumor erat publicus, quod post aliquot dies
solvere debebat, inscendit quadam nocte preter omnium opinionem velocem seu liburni
cam, vulgo brigantinam, navem, ad id in quodam alio portu clandestine dispositam, et tertio die^
que erat XXIX Junii, per omnes hostium insidias incolumis Genue applicuit.

Inde cum

audisset, post mortem marchionis Piscarie, quem ajunt veneno interiisse, inter milites cesarianos, castrum Mediolani obsidentes, quasdam seditiones subortas, receptis secum ex Ge
nua tribus millibus militum, quam celerrime potuit, Mediolanum in castra cesaris cum
omnium summo gaudio pervenit. Compositisque turbis, cum intellexisset, adventare hostes,
ut castrum assererent et commeatu sublevarent, eodem die ipsos hostes cum eorum magna
jactura repressit et acerrime obsidionem continuavit, adegitque paulo post ducem Franciscum, ut castrum et sese cesari dederet sub his conditionibus, quod Comum, oppidum
ad Larium lacum, cum XXX milibus ducatis annuis, donec se justificaret et purgaret ce
sari, pro victu et sustentatione status sui haberet. Quibus ille non contentus, timens for
san conscientie admorsus, ne ex Como m itteretur in Hispaniam, defecit ad Venetos; ipse
Yero dux Borbon, habita hinc secum investitura, potitur hucusque ducatu. Quod quamdiu
durabit, exitus docebit, continebit se nihilominus in eo, quoad poterit.

Cum enim in

Gallia omnia amiserit, in hoc statu cum castro procul dubio sic se firmabit et muniet,
cum alias sit princeps rerum bellicarum pertissimus, ne facili negotio amoveri possit.
Advenerat huc etiam per Galliam Ulmus, onus. Fridericus, comes palatinus Rheni, XXIa J u
nii, de cujus adventu plurime hic erant fabule. Hec tamen potior fuit caussa, quod huc
se contulerit, ut debitum suum pro servitiis olim Mti. cesaree impensis consequeretur.
Quocirca factus est cum illo calculus donatusque patera aurea, que octingentos ducatos
valebat, et duobus sailibus ducatis, VIa Julii hinc discessit. Fuit hic passim rumor, quod
vicerex regni neapolitani fieri debuit, nam hoc officium illi superiori tempore priusquam
huic, qui nunc est, datum fuit; repressus tamen ab isto, coactus erat cedere. Proinde ad
eum me contuli et pro veteri illa humanitate, qua me ante tres annos Norimberge trac
tavit, precatus sum illi in hoc officio multum felicitatis.

Ad que ille subridens: consu-

litisne inquit inihi in his turbinibus relicta Germania et dominiis meis, ut me tam ma
n ifestis subjiciam periculis? jam satis servivi et expertus sum, reliquum vite, quod Deus
dederit, domi apud meos absumendum est. Subintuli: si tale officium ex re illius fuisset, nihil Mti. vre. Serme. accidere potuisse gratius, nam sub eo status barensis in com
modiore tranquillitate et justitia quam hactenus conservatus fuisset." Respondit: se etiam
in Germania Mti. vre. Serme. bene inservire posse idque se semper quam libentissime
facturum," pollicebatur. Sic bonus iste princeps in postis, cum jam de pace ulteriore du
bitare ceptum fuit, reditura ad suos m aturabat; scripsit tamen nuper mihi Fabianus meus
ex Burgos, quod intellexisset, illum adhuc apud regem Christianissimum in Gallia com
morari, cum hic aliud non sciatur, quam quod sospes domum attigisset.
Fuimus hic IV* Julii non in parvo timore et discrimine ob terre motum, qui primum inter
undecimam et duodecimam horam noctis subito factus fuit; certe satis acer, tamen sine
alicujus damno et periculo, et iterum hora II" et postremo hora IV in aurora eundem
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
44
sensi-

MDX1V1

346
ICDXXYL

sensimus, sed mitiorem, de quo hic plures plurima vaticinabantur; ego tamen nihil inde
aliud, quam viceregis adventum presagiebam, qui paulo post IX* ejusdem mensis, u t supra
descripsi, nocte intempestiva appulit.
Sub idem tempus venit huc novum, quod triremis, in qua advectus fuit rex Francie ex Italia
in Hispaniam, ad Mauros in Africam delata fuisset. Quod sic habuit. In portu hispalensi
servantur tres triremes pro custodia angustiarum inter Gades, Calpen et Africam. Iste tri
remes de more exiverant et cum hec prima potior, que regem Christianissimum vexerat,
longe alias, ut alias consuevit, precederet, milites quidam et naute in illa jam longo tem
pore non habitis suis stipendiis capitaneum triremis, Bortunum, cui cfesar etiam plurimum
debebat, cum adhuc in portu contra illum conspirasset, apertis et ruptis claustris et com
pedibus captivorum, in cubili regio dormientem occluserunt, aliis omnibus, qui partes
capitanei tuebantur, interfectis, sicque in Africam ad regem de Pheez appulerunt, triremem
una cum capitaneo illi donarunt, captivos in libertatem et se in servitutem redigentes.
Tantum potest desperatio.

In ea trireme erant tales camere et viceregio luxu exornate,

quales ego supra aquas nunquam prius viderim. Dii faxint, ut quemadmodum illa regem
Christianissimum, sic etiam regem istum inchristianissimum de Pheez aliquando hic ad
ducat.

Sed frustra precamur atque om inam ur,

cum adhuc alie cause alios pariant

effectus.
Legatus pontificis Reverendissimus cardinalis de Salviatis, XVIa ejusdem Julii, cum jam ista
liga pontificis contra cesarem publica haberetur, absente cesare de industria, ne illum
conduceret, quemadmodum venientem exceperat, hinc abiit. Male audiebat, et si plerisque obtemperatum fuisset, adhuc retentus esset sed prevaluit religio. Ego eum, donec hic
esset, frequentare non ausi, ob suspicionem potissimum, que cesari de arce barensi fuit
ingesta, ne illa in manus pontificis daretur. Neque hoc solum de pontifice boni viri hic
sunt suspicati, verum etiam quod magis ab omni prorsus ratione et estimatione Mtis. vre.
Serme., que in omnibus christianissima habetur, alienissimum est, commenti sunt, arcem
istam Tureis in his induciis confectis tradi debere.

Quod ita ad se delatum, ipse cesar

mihi ferme fassus est, addens tamen: sibi nihil aliud de Mte. vra. Serma. persuadere,
quam id, quod bono fratri ac christiano regi convenit, quandoquidem, cum talem delatio
nem illi factam compertum haberem, subinde me ad illum contuli, et dignis rationibus
Mtem. vram. Sermam. excusavi, rogando, ut tales delatores melius cognosceret, qui tam
frivole falsum dicere non erubescerent, quo sciret, quatenus illis deinceps foret cre
dendum.
Scripsi paulo altius, quomodo cum domino preposito de Waltkirchen egissem, ut me in col
loquium cum domino comite de Nassau perduceret, quod ille diligenter effecit. Quocirca
XVIII* Julii idem dominus comes cum prius ad longum mecum de omnibus fuisset col
locutus, me secum in prandio habuit et humanissime tractavit.

Illi ego ingenue expo

sueram omnia, que hic falso de Tureis et aliis contra Mtem. vram. Sermam. cesari delata
fuerant, et preterea istas moras et difficultates, que per viceregem rebus Mtis. vre. hic
ingerebantur, et quod cesar tanto tempore neque literis Mtis. vre. Serme. neque relationi
bus meis illi coram factis responderit, mentemque suam in his declarare gravaretur, ro
gabam-

347
gabamque, ut si negotiis Mtis. vre. Serme. nihil aliud impetrare posset, saltem cesarem MDXXYL
induceret, u t aperte, quid tandem de statu barensi apud se statuisset, responderet, ne sic
Mtem. vram. in perpetuo versaret dubio. Ad que ille contracta fronte, qua condolere vi
debatur, inquit: indignum fore ad eum modum inter tantos principes tractari, seque cum
vicerege imprimis, et deinde cum cesare desuper loucturum, et quod iste suspiciones,
que in quibusdam contra Mtem. vram. hic ex malevolentia haberentur, nihil excelse vir
tuti et estimationi Mtis. vre. Serme. obessent, compertum enim haberetur a cesare et om
nibus, quanta fide et religione Mtas. vra. afficeretur, et utinam, inquit, multos tales re
ges haberemus,M promisitque, ubi Mti. vre. Serme. aliquando inservire posset, omnem ope
ram. Post aliquot dies, cum rediisset cum cesare et vicerege ex quadam venatione, iterum
eum conveni. Dixit mihi: se locutum fuisse cum viceregc, et quod ille omnia in rem
Mtis. vre. Serme. polliceretur, sed, inquit, cor illius non perspexi. Multi multa cupiunt, que
tamen non semper eveniunt. Nihilominus bene sperare me jussit.
Prim a die Augusti auspicatus omen a natali Sermi. magni ducis Lithuanie, filii Mtis. vre.
Serme. accessi iterum cesarem, dicebatur enim vicerex indies discessurus, u t ante illius
abitionem certum de arce barensi finem haberem us, rogavique, cum et ipse semper Au
gustus vocaretur, rebus nostris tandem etiam auguste responderet. Illic mihi Mtas. sua
cesarea certam expeditionem pollicebatur, quam, ut infra patebit, sum assecutus.
Post aliquot inde dies, venit huc quidam nobilis per postas ex Anglia ad cesarem, et ad
Eduardum, oratorem hic regis Anglie, missus, qui etiam me aliquoties excepit. Is mihi
dixit, quomodo quidam cubicularius Mtis. vre. Serme. in Angliam venerit, regique ibidem
a Mte. vra. literas cum quibusdam commissionibus coram expositis dederit, et quam bene
ille habitus et donatus discesserit, seque ex illo intellexisse, Mtem. vram. Sermam. in
Prussia Gedani agere, ibidsm centum et aliquot factiosos cepisse et quadraginta ex ilH*
affecisse supplicio, quod quanto me implevit g audio, scribi nequit. Dolui tamen his de
rebus et de aliis, que apud nos aguntur, ne jota quidem ad me esse scriptura, cum ad
alios hic oratores ex illorum regionibus omnia deferantur, hisque potius quam fame cre
ditur, fitque, quoties ad aulam venio, quod semper de novis partium nostrarum, aliquando
etiam ab ipso cesare interrogor, et si recentes, ut vocant, a Mte. vra. habeam literas.
Ad hoc interdum id quod possum respondeo, jamque annus preteriit, quod nullas acceperim.

Nihilominus cum his novis cesarem accessi, eaque ex ordine reoenBui, que illi fue

ru nt admodum grata, quesivitque de his quadraginta supplicio affectis, quales fuerint;

dixi: illos plebejos et capita factionum fuisse." Bonum, inquit, foret, si alibi etiam fieret.
Ad ea ego occasionem nactus, insignem mihi et meis hic ab inquisitoribus factam ignomi
niam atque injuriam dixi, qui istiusmodi regis sumus, cujus hac tempestate per orbem
christianum in castigandis Luteranis et tuenda fide catholica non habeatur similis, et
qui sub sua ditione talis heresis et secte homines, quoad ejus fieri potest, nequaquam pa
tiatur, unde sua Mtas. cesarea liquido meam et meorum innocentiam cognoscere posset.
'Respondit: de Mte. vra. nunquam sibi aliud persuasisse, quam id quod christiano regi con
venit, neque de me, cum jam dudum illi notus essem, aliam se quam bonam et Christia
nam opinionem habuisse unquam. Quod vero hec adversitas mihi accidisset magis casui
44*

for-

9UOXVZ

348

fortuito et malignitati quorundara, quara recto judicio esse adscribendum, non parumque
id eum afflixisse, quemadmodum id mihi ipsi non foret incognitum, quara operam pro
liberandis famulis meis impendisset, quod certe verum est; expertus enim sura, hanc tribulatio
nem meam illi cordi et cure fuisse. Nam ut famulos meos liberaret, uni de inquisitori-

. bus episcopatum dare coactus fuit. Nihilominus hinc abire non integrum mihi duco, sicut
Fabianus latius referet, nisi sub salvo conductu cesaris, illi enim hic de inquisitione diu
solent, donec commoditatem suam nanciscantur, insidiari his, contra quos semel odium,
et qualemcunque etiam suspicionem conceperunt, neminemque curant, dummodo expiscentur id, ad quod inhiant, tam ceca prede cupiditate ducuntur.

Hocque nuper preclare

contra duos Fuggarorura factores, bonos certe juvenes, declararunt, quibus etiam nulla
alia de re struxerunt insidias, quam quod sunt Germani atque de Lutero, qualis esset, di
xissent, et precipue quod plurima bona, si caperentur, ab illis sperent. Qui tamen, de
illorum moliminibus certiores facti, in Portugaliam profugerant, alias in summo fuissent
discrimine.
Allatum etiam eo tempore huc fuit novum, quod Serenissimus rex Hungarie profligasset
quadraginta milia Tureorum, et quinque pontes super Savum fluvium ab illis constructos
intercepisset, quod utinam sic esset. Fuit ideo hic gaudium non mediocre, dicebaturque
passim regem Hungarie Tureas, et Mtem. vram. Luteranos pessumdasse.

Idem nuntius

Anglicus hic asserebat, magnam vim auri regem Anglie in suppetias regi Hungarie misisse.
Fuit etiam paulo post dictum, quod rex Portugalie triginta milia ducatorum itidem regi
Hungarie misisset, et quod rex Francie hanc pecuniam retinuisset in Gallia. De quo
cum Magnum cancellarium interogarem, non de retentione, sed de pecuniis ex Portugalia
missis, dubitabat.
His diebus adhuc dominus Magnus cancellarius, ut prius aliquoties scripsi, omnino relinquere
curiam statuerat, rogaveratque cesarem, ut eum prem itteret in Italiam, u t saltem domui
sue ordinem faceret et res suas componeret, ibidem se illum expectaturum, quod si tam
cito in Italiam non concederet, se rursus in Hispaniam reversurum. Super hac petitione
cesar illi in dies respondere pollicebatur, quod tamen satis diu fuit protractum. Vocato
tandem eo in colloquium, his modis eum hortatus est, ut m aneret, quemadmodum ipse
dominus cancellarius mihi retulit, imprimis: quod videret paucos se habere, quibus in his
turbinibus bene fidere posset, et quod jam fidem et integritatem ejus haberet perspectam,
neminemque sciret, qui negotia omnia aulica et presertim ea, que justitiam spectant, me
lius quam ipse dirigere et disponere posset, quocirca non conveniret, quod in presens
abiret.

Compertam preterea haberet inopiam ejus, et quantum debitis implicatus esset, in

quibus eum brevi relevare ad dignam meritorum suorum rationem habere vellet, quodque
adhuc perseveraret, paulo post futurum, ut simul in Italiam proficiscerentur.

His devic

tus bonus iste senex, ut ipse mihi retulit: egou, inquit, si puella natus fuissem, impulsus precibus non diu virginitatem retinuissem." Permisit se a cesare cum omnium, et
potissimum meo non vulgari gaudio, iterum illaqueari.
Si hoc bono viro curia ista tam perplexa careret, nescio quem ordinem esset habitura. Nam
illo adhuc hic existente, omnia negotia cum difficultate et variis dilationibus tractantur,
licet

t
349

licet ipse dexteritate sua prosit, quam plurimis

Quid fieret si abiret, cum hic nemo sit, MDXXVI,

qui illi prudentia, rerum gerendarum peritia, eximia virtute et singulari in omnes h u
manitate comparari possit? Ille profecto ex ipsa rei equitate negotiis Mtis. vre. Serme.
barensibus constanter favit, et tne quantum potuit in his actionibus sepius confirmavit,
promisitque mihi nuper, si forsan cum castro barensi ante exitum viceregis finis non ha
beretur, ne hoc me turbaret, effecturum se apud cesarem etiam post illius discessum, ne
ea in re preter justitiam quidquam fieret, neque se quidquam signaturum seu subscrip
turum, quod non foret justitie conveniens. Ego certe id de eo expertus sum , quod ne
que promissis, neque muneribus capi potest, licet tantum debeat, ut ipse mihi fassus est,
ultra summam triginta milia ducatorum, quod ingens debitum in servitio Majestatis cesa
ree contraxit. Nihilominus quinquaginta milia ducatorum, qui illi fuerant promissi certique habebantur, ut saltem sine detrimento cesaris regi Christianissimo et illius negotiis
faveret, plane abjecit, nullamque conditionem suscipere voluit, et oblatorem, archiepiscopum de A m b ru n , non sine responso se digno absolvit , idque non seorsum solum,
verum etiam in cesaris et totius consilii presentia. Igne aurum, et animus hominis
auro probatur.
Quamvis, u t supra scripsi, dominus cancellarius mihi promisisset, post abitionem viceregis
se commodo expeditionem castri barensis tractaturum ; non tamen destiti indios urgere,
immo et molestare cesarem, satius esse ducens, u t hic presente vicerege aliquid certi con
ficeretur, quam quod iterum Neapoli nove et longiores ut prius de his disputationes
fierent, sicque in perpetuo turbine volveremur. Ideo per totum istum mensem, quam
primum Fabianus abierat, nihil feci aliud, quam quotidie in oculis esse cesari, sumens
exemplum ab illa muliere in evangelio, que summa improbitate seu importunitate duri
tiem iniqui judicis superaverat, quo factum est, quod cesar toties a me impulsus, ac etiam
per quosdam alios, et precipue per dominum comitem de Nassau, quem ad id summis
precibus induxi, ut tandem post vigesimum mensem, XX8 die Septembris novissimi mihi
responderit non ut prius, hoc est: brevi et quantum est possibile,14 sed certius his verbis:
ego cogitavi de rebus vestris, et commisi Magno cancellario, u t vobis respondeat, ab eo
omnia intelligetis."

Ad ea ingentes illi egi gratias, et subito me ad cancellarium con

tuli. Qui cum primum me vidisset subrisit: negotium, inquit, vestrum jam tum demum
est commissum (libuit illius verba subscribere) heri, inquit, cesar quoddam memoriale
vestrum protulit, et postulavit, quomodo de castro barensi agi et provideri oporteret,
dicens: nescio, quomodo hoc negotium tamdiu est protractum, et quis in causa fuerit,
fortassis ego ipse per tot occupationes, quibus hactenus, eram distentus." Ad quod ego:
certe orator Polonus nullam Majestati vestre impingit culpam, magis viceregi, qui guo in
Toletum adventu, cum litere observatorie ea in re fuissent decrete, illas et alia omnia
decreta impedivit. Ad que nihil respondit, sed rem aggressus est, commisitque mihi, ut scri^berentur litere, quibus decretum prius factum maneret in vigore, hac tamen adjecta conditione, quod a Serenissima domina regina debeat constitui castellanus gratus et fidus
sue Majestati, Majestatique aut viceregi in loco illius is jurare debebit, se castrum hoc
fideliter pro Majestate sua cesarea et domina regina conservaturum."

Hec fuerant verba

can-

350
MDXXVI.

cancellarii, ad que subinde respondi, quod Majestas vestra

et Serenissima domina regina

de hac expeditione neutiquam possent esse contenti, cum ex diametro priori decreto re
pugnaret, quandoquidem hac nova conditione videretur cesar tantum juris habere in cas
tro, quantum Mtas. vra. Serma. cum sua conjuge, quod citra insignem injuriam fieri non
posset. Preterea si iterum viceregi facultas datur, quod illi gratus castellanus eligi de
beat, nullum fortasse gratum illi posse inveniri, quemadmodum ut in tritis fabulis est,
Marcolphus habita optione nullam arborem, qua suspendi debuit, oum per omnem sylvam
duceretur, gratam invenire potuit, sicque iterum nove difficultates et nullus finis habe
retu r; foret itaque satius et commodius, quod hic confirmaretur castellanus a Majestate
cesarea, et is presertim, qui prius Neapoli gratus et acceptus viceregi fuerat, ex quinque
nobilibus et patriciis viris illius regni electus, dominus scilicet Ludovicus Poczotus, ne in
istiusmodi electione illic in regno facienda nove suborirentur turbe et dilationes. Quod
cum audisset dominus cancellarius, consuluit, ut cum his iterum adirem cesarem, si quid
certius impetrari posset, se etiam operam suam impensurum.
Confeci igitur aliud memoriale cum verbis decreti, cujus exemplum his inclusi et postero
die conveni cesarem, habuique illi imprimis gratias, quod tandem de castro barensi men
tem suam declarasset, dixique, quale responsum a domino cancellario recepissem ex illoque difficultates suprascriptas exposui et Ludovicum Poczotum, memoriale hoc illi offer
ens, nominavi. Quod cum accepisset, respondit, se personam illam non noscere, sed velle
ab aliis certior fieri, qualis esset, et tunc id facere, quod fieri posset.

Scripsi itaque do

mino cancellario, cum ingrederetur consilium, parvam chartam, ut istius rei mentionem
faceret. Proinde me paulo post rursus ad illum contuli, ubi tum ille memoriale meum
a cesare acceptum mihi ostendit, dicens: iterum fuisse non parvam ea in re disputatio
nem, et maxime viceregem depugnasse, ne Ludovicus Poczotus susciperetur, asserens:
illum prius in castro barensi fuisse castellanum, et igitur non abs re esse suspectum,
conclusumque tandem in summa fuisse, quod ex electis per dominam reginam presentandis vicerex in unum de illis nomine cesaris consentire debeat, qui id saltem jurare
tenebitur, quod in decreto est expressum.

E t insuper, cum sint hec tempora varia et

periculosa, stantibus his bellis, jurare etiam teneatur, quod castrum hoc in manus hostium
non sit traditurus, neque admissurus, ut. in hostium manus perveniat."
Addidit etiam, viceregem dixisse: quod Majestas vestra statum barensem forsan Venetis
vel aliis posset vendere, qui nunc sunt hostes, et ne deinde regno aliquod detrimentum
aut grave discrimen oriretur, necessarium fore, ut castrum bene custodiretur.

Quod si

principes ipsi, hoc est vestra regia et reginalis Majestates preessent in personis statui, non
opus foret singulari juramento de castri custodia, qua propter castellanus deputandus ad
tale juramentum astringeretur, quemadmodum ex decretatione videbitur.

Consuluitque

mihi dominus cancellarius, ut id ad presens quod haberi possit acciperemus, fortassis ali
quando commodius aliquid percepturi.
Respondi domino cancellario imprimis ad hoc, quod vicerex dixisset: Ludovicum Poczotum
prius castri barensis fuisse castellanum, verum esse non posse; nam proditorem istum
novissimum castellanum, qui tum castro XVI annis prefuit, fide et honore posthabito,

cas-

351
castrum hoc in manus viceregis dedisse, ab illo quingentis ducatis corruptus, unde liquido MDXXVI.
constaret, Poczotum non fuisse castellanum; sed aliud subesse; viceregem adhuc ad sta
tum barensem aspirare, unde castellanum sue farine nitatur intrudere, quo facilius vestram
regiam et reginalem Majestatem defatiget et pertesas faciat et forsan ad aliquas condi
tiones dimittendi statum inducat, quod tamen nunquam succedet, nisi cesar preter omnem
equitatem manifestam vim et injuriam Majestatibus vestris velit inferre, quod a tanto prin
cipe debet esse alienissimum. Quod vero Majestates vestre statum hunc Venetis, aut
aliis, ut cesari incommodaret, deberent vendere, id illas nunquam habuisse in animo, hocque potius ex calumnia viceregis procedere, qua etiam in aliis rebus contra Majestates
vestras usus est aliquoties, quam ex vero judicio, hincque ille lacrime, quibus adhuc aperte
cupiditatem suam in statum barensem demonstraret. Ad hec cancellarius: non timendum
esse, dicebat, siquidem viceregem id amplius non moliri posse, eumque bene esse conten
tum cum XVI milibus ducatorum, quos cesar illi dederit annuos, ex quibuscunque velit
regni neapolitani proventibus, ducatum preterea sulmonensem et comitatum de Asti, qui
illi sunt commodiores, quam XX milia ducatorum in statu barensi, quodque cesar se om
nibus modis ab eo absolvit, et ad istam profectionem in Italiam, quantum fieri potest, ma
turius expedit, hincque illius autoritatem aliquando non semper eandem futuram : unde
de ista ad presens expeditione deberem esse contentus, aliud enim sub his bellorum turnibus non posse fieri.
Cum itaque plane et sine conditionibus castrum hoc recuperare non potui, hanc expeditio
nem sub ea protestatione accepi, si et in quantum Majestatibus vestris plaeeret. Primam
conditionem, que habetur in decreto remotionis sequestri, nauci facio, ea enim per termi
num peremptorium his prefigendum, qui ad statum barensem jus habere pretendunt, cum
nemo sit, qui possit comparere, evanescet.

Alia vero, quod castrum debet fideliter custo

diri et non dari in manus hostium, me adhuc habet dubium, et non levem mihi suspicio
nem peperit, sub ea namque conditione castrum semper erit in cesaris, aut in illius offi
cialium potestate semperque hoc vocabulum fideliter pro usu et in favorem cesaris in
terpretationem accipiet, quo castellanus illi obligabitur, et non m inus, irnmo plus forsan,
quam Majestatibus vestris obsequi et parere tenebitur, sicque hec techna, ut mihi videtur,
et quantum certis conjecturis possum assequi, honesto quodam pretextu palliantur, quod
tamen post terminum prefigendum elapsum liquidius apparebit. Tunc siquidem transacto
decreto libere Mtibus. vris. castellanum statuere licebit, nulla alia conditione, quam, ne cas
trum in manus hostium cesaris tradatur, adjecta, neque necessarium erit, quod castellanus
sit persona fida et grata cesari, sicut prius vigore decreti fuit confectum; sed absolute
Mtibus. vris. addicta. Quod si ita observabitur, portum attigimus, si vero hoc adverbium
fideliter retinebitur, et pro cesare, ut timeo, interpretabitur, semper in alto navigabimus.
Hec ideo tam clare Mtibus. vris. Sermis. descripsi, u t quid sibi ista velint, bene apud se
reputent atque perpendant. Nullaque alia fuit causa, quod cesar literis Mtis. vre. Serme.,
et meis relationibus tamdiu non responderit, quam ne hoc additum, id est:

secreta

castri retentio prodiret in lucem, quod tamen post istam expeditionem ulterius latere
non potuit.
Et

352
MDXXVI.

E t ne ullum quidem Japidem intactum reliquisse videar, juxta hoc vulgare adagium : Deo
unum et Cacodemoni duos cereos," misi ad viceregem, rogans; ut cum illi foret opportu
num, me in colloquium admitteret; unde famulo meo humanissime respondit: non fuisse
necessarium, ut id peterem, se semper paratum quandocunque vellem, et si mihi commo
dum visum foret, pro crastino inter octavam et nonam horam me ad castrum conferrem,
illic mecum conveniret." Quod postero die feci. Erat vicerex in conclavi cum cesare; significavi illi, quod adessem. Subinde ad me exivit ultra morem suum blanditer mihi arri
dens, quo mihi versus ille trivialis venit in mentem: Tu quoque fac simile, sic ars delu
d i t u r arte." Dedit mihi manum, sicque juncti seorsum recessimus. Inde illi expeditio
nem hanc de castro barensi ex ordine retuli, rogaviquc, ut quemadmodum Illustrissime
olim felicis memorie domine duci Mediolani, matri reginalis Mtis. desideratissime, fuisset
amicissimus, in eadem etiam amicitia cum filia perseveraret, que illi, et presertim Mtas.
vra. Serma. esset plurimum affecta, quodque efficeret, ut tandem istius negotii certus et
justus finis haberi possit; promisit enim mihi cesar, se ex animo id illi commendaturum,
cumque jam per duos hic integros annos magno labore et dispendio nihil aliud egissem
atque impetrassem, quam hanc expeditionem, que tamen jam pridem diu fieri potuisset,
rogabam, ut illam, cum in regnum neapolitanuin veniret, m aturet ac exequutione prose
queretur, ne nove more et difficultates, ut prius, per capita Hydre succrescerent, quo tan
dem semel status iste, post tot turbines tranquillus redderetur, quod Mtas. vra. regia et
reginalis omni benivolentia ac propensione essent repensure.
Hec cum dixissem, nolens consulto refricare quidquam illorum moliminum, quibus ad statum
inhiabat, composito humaniori vultu respondit: quod jam sibi esset hec expeditio a ce
sare commissa, quique illi injunxisset, ut rebus Mtum. vrarum., ubi posset, inserviret, quod
se libenter facturum pollicebatur, daturumque se operain quamprimum veniret Neapolim,
ut cum officialibus Mtum. vrarum. Sermarum. aliquem dignum et bonum virum castro ba
rensi preficeret, qui in his bellis et tumultibus castrum hoc fideliter custodiret, quod alias
non esset necessarium, si ipsi principes per se ipsos statui preessent. Hocque alibi etiam
sic solitum fieri, dicebat, ratione duntaxat superioritatis, ne in absentia dominorum ali
qua fieret ab officialibus negligentia, que fortassis principi superiori periculum in aliis
dominiis esset paritura. Meminerat domini Ludovici Poczoti, quod antequam in illum
consensisset, omnes se istos quinque viros patricios a reginali Mte. presentatos ad cesa
rem perscripsisse, qui ex his nullum pro castellano habere voluisset." Hoc cum cancella
rio postea retulissem, respondit: longe esse a veritate alienum, nam id nunquam in noti
tiam cesaris pervenisset."

Deinde me interrogavit vicerex: quid ageretur de magistro

Prussie, et an uxorem duxisset, de quo id, quod scivi, retuli.

Quesivit rursus a me, si

reginula major natu Mtis. vre. Serme. alicui esset desponsata, et quot annos haberet.
De annis respondi, cum de his mihi constet, et quod a multis precaretur, sed cum adhuc
esset tam tenere etatis suspicarem, illam nulli adhuc esse promissam. Idque a me dili
genter exquirebat, causam tamen non dixit, quam etiam scrutari non conveniebat. Inde
ad plurima aha divertimus, et cum de his bellis et rege Christianissimo incidisset mentio,
dicebat: evolavit ex manibus meis, pennis tamen non levibus relictis ipsis, quem si ite.

rum

353

rum sors mihi daret, non secus atque psittacum in cavea tractarem, eumque alium quam MJDtXXVI
prius sermonem docerem." Sed sero sapiunt Phryges.
Postremo in line colloquii se obtulit vestre regie et reginali Majestati, ubi illis inservire
posset, ut illius verbis utar de bona voluntate se id libenter facturum.

Verba quidem

ea ab illo obtinui, quis subsequetur effectus, breve experiemur. Cor multas habet late
bras, suspicorque quod adhuc in corde illius sit aliqua pars, in qua status barensis delitescat.
Consolatur me nihilominus id, quod de illo superiori die dominus comes de Nassau di
xerat: multos quidem esse, qui plurima cupiant, sed non semper omnium desideriis
responderi.
Fuit eodem tempore mecum Cornelius Duplicius Scepperus, juvenis in omni scientiarum ge
nere apprime eruditus, cujus opus excussum typis contra terrores et minas quorundam
astrologorum et maximas istas planetarum conjunctiones ante tres annos Mti. vre. Serme.
ostendi, et illius refutationes contra calculos ab astrologis perperam observatos perlegi.
Is aliquamdiu regi Dacie extorri inserviebat, et hic ab eo anno superiori oratorem age
b at; p o st omrem tamen regine, cum et ipse Belga sit, cesari se addixit, estque in m a
thematicis cognitionibus peritissimus. Postulavit itaque ab eo vicerex, ut profectionis sue
in Italiam eventum scrutaretur. Qua de re postquam in hospicium meum divertimus (est
enim mecum in quotidiano commercio) fecit questionem, et celum, terram atque maria
illi invenit contraria. E x his aliqua congessit ad eumque detulit. Priusquam tamen ab
iret, suscepit provinciam, ut nomine meo ad hoc iter omnia infausta, fausta dicere volui,
viceregi precaretur et adhuc illum seorsum de re barensi commoneret, ne se difficilem in
castellanum per reginalem Majestatem constituendum exhiberet, ad nihilque illum aliud,
quam ad id, quod in novissima cesaris commissione haberetur, astringeret, preaccurateque
obs6rvaret non solum verba, verum etiam vultum atque gestus respondentis. Quod fecit
diligenter. Retulitque mihi, quod cum illi omnia, quemadmodum prescripseram, exposuisset,
imprimis ad istam meam imprecationem levi vultu multas egisset gratias, et deinde oculis
acrioribus protulisset: ad quid aliud castellanus ille astringi deberet, quam ad id, quod
a cesare decretum est, et quod ea in re non pungerer aliquo dubio, se operam daturum,
quamprimum Neapoli applicaret, ut hoc negotium quantocius finem suum habeat. Quod
si hominem non noscerem, qui alias in dicendo facilis, et in promittendo levissimus est,
ut pote cum illius verbis raro effectus respondeant, non parum bona spe ex his firmarer,
sed omnia, etiam tuta timeo, sepius hic naufragium passus.
Utque semel historie Colophonem addam : vicerex tandem XXIV* Septembris profectionem
suam ingredi hincque abire statuerat, quare cesar prudenter effecit, u t antequam disce
deret cum cancellario omnimodo in gratiam rediret. Idque prius etiam vicerex multis mo
dis tentaverat, amicis scilicet cancellarii prodesse, coramque multis de illo bene loqui in
cipiens, ne, post abitionem suam, cancellarius in concepta simultate perseverans illi no
ceret, et cesaris animum, quem forsan novit flexilem, immutaret et a solito favore avel
leret quod sentiens bonus iste senex, ut cesari obsequeretur ac gratificaretur, fieri permisit. Venit itaque eodem die ad eum vicerex ad prandium , ducens secum umbras, do
minum comitem de Nassau, confessorem cesaris, episcopum Ossimensem, dominum de
A c u Tomiciana. Tomu VILI.

45

LaSSaU,

354
MDXXVJ.

Lassau, Ferdinandum de Alarcon et Cesarem Ferram usta, magistrum stabuli, quod prius
illius fuit officium, cum aliis plerisque. Id cum mihi relatum fuisset, ne adhuc quidquam
pretermitterem, quo firmius et solidius negotium castri barensis fieret, scripsi subinde do
mino cancellario in hunc sensum. Congratulabar illi primum, quod hi, qui gratis eum ode
rant, cum eo in gratiam redirent, quod ut perpetuo duraret, essetque iterate amicitie vin
culum perennius quam prius, precabar, utque in hac nova reconciliatione, que quanto recentior est, tanto magis perhibetur et majoris virtutis esse et ferventior, novo amico suo
viceregi negotium barense ex animo commendaret, quod si ab illo sic commendatum bene
deinceps tractaretur, non vulgare conjunctionis durature signum futurum Misi illi istius
modi chartam , cum jam prope finem ageretur convivium.

Quam ut

perlegisset, tacite

intra se risit, dixitque famulo meo: se id quod scripsissem diligenter facturum, quam pri
mum remotis mensis conclave simul subirent, in quo suprascripti hi cum cancellario per
acto prandio satis longo tempore consedisse feruntur. Unde vicerex eodem die versus
noctem magna comitante caterva hinc abiit.

Plurimi de nobilibus et aulicis cesaris illum

in Italiam sequuntur, his enim aliqua pars solutionis facta est, aliis hic remanentibus,
qui certe in magna sunt egestate, nihil adhuc datum est, de quo non abs re me plura
scribere pudet.
Cum jam vicerex abiisset, postridie ejus diei dominum cancellarium rursus conveni, podagra
solita, que illi statis temporibus post mensem Augustum redire solet, laborantem.

Ad

misit me nihilominus decumbens, non parvo dolore affectus, et dixit mihi, quod viceregi
negotium castri barensis summopere commendasset, illumque ad rem bene respondisse
pollicitumque fuisse, se sic habiturum atque omnia facturum , ne per eum quidquam ste
tisse videri possit. Quod si fiet, inquit, experiemur. Ad hec ego: quomodo, si ipse
^dubitaret, quid ego spei habere deberem, qui omnimodo hesitarem volubilitatem hominis
,,noscens?"

Non dubito, inquit, sed de dubio experiemur.'4

Bene tamen me sperare jussit, et has mihi literas ad vestram regiam et reginalem M ajesta
tem dedit seque illis maximopere commendari rogavit.
Sic omnia expertus, nihilque pro meo intellectu intentatum relinquens, clausas tandem com
missiones seu literas, quibus exempla illarum conjunxi, ad viceregem et ad Ferdinandum
de Alarcon, nunc marchionem Vallis Siciliane, in absentia vero ad illius locum tenentem
non sine labore ab istis hic secretariis expedivi, habiturus etiam ejusdem tenoris dupli
catas, quas paulo post Romam ad manus Velserorum mittere statui, cum hisque pauca
scribere, ne propter hec bella, et quod jam per hanc viam Italie aliquoties litere sunt in
tercepte, fiat periculum.

Has igitur presentes, quo securius ad manus Mtis. vre. Serme.

pervenirent, per Fuggaros versus Antverpiam direxi, unde per proprium nuntium Craco
viam Georgio Hegel mitti debent. His etiam duplicatas junxi, quarum principales per
Fabianum misi.
Instabam hic, ut ad marchionem de Alarcon, sive ad illius locum tenentem, litere more hispano scriberentur, quibus illi mandaretur a cesare trina vice, ut castro cederet; quas
tamen obtinere non potui, satis enim esse, ajebant, et ego fere idem sentio, quod vicerex illi
m andet, quandoquidem per eum prius castro erat prefectus, cui obedire citius quam ipsi
etiam

355

etiam cesari cogetur.

Quo circa danda erit opera, ut aliquis in regno neapolitano inve MDXXVI.

niretur, qui pro castellano viceregi placeat.

Ego hic, ut supra scripsi, hoc negotium ul

terius promovere non potui.

Summa hec est et compendium omnium rerum hactenus per istos duos annos hic a me
gestarum, diuque ante previdebam, castrum hoc libere restitui non debere, sicut aliquo
ties scripsi, donec cum Gallis et his bellis finis haberetur. Causaque, quod sequestrum
fuit interpositum et quod arx barensis sic est intercepta, non fuit alia, quam splendida
hec superiori anno in Galliam legatio et rumor iste de conclusis ibidem matrimoniis, que
non parvam hic auxere suspicionem, unde omnes more et difficultates provenere, qua
rum adhuc finem, cum inter os et offam plerumque plurima incidunt, tam cito futurum
non video, presertim donec castrum sub istiusmodi pendebit conditionibus, quibus duran
tibus anguem in sinu alere videmur, nisi cum castellano aliquod stratagema fieri posset.
N ova, que alias hic habemus, hec sunt.

Confederatio contra cesarem, de qua prius scripsi,

perdurat et fit, ut ajunt, auctior, exercitusque pontificis et Venetorum, qui fertur habeTO'
ad numerum XL milia peditum et equitum, agit non procul a Mediolano circa Landrianum
oppidum, quod interceperunt, in loco bene munito, detrectatque certamen, ut ab illa parte
dicitur, de industria; ab ista fertur, quod ob m etum , cesarianosque moris et tedio ven
ture hiemis conficere nititur. Capitaneum V enetorum , ducem U rbini, u t quidam dicunt,
egrum , quidam vero timore adactum ex castris in tutiorem locum Brixiam se contulisse
ferunt, Venetosque a rege Christianissimo magno cum desiderio expectare suppetias. Dux
Borbon in castro et civitate Mediolanensi cum numero militum non contemnendo se con
tinet et paulo ante Venetos, qui commeatum ferebant Cremonensibus, fudit.

Alia pars

copiarum cesaris in Ticino sive Papia, alia Alexandrie et in reliquis vicinis oppidis et
castris se tuetur, scripseruntque huc, quod usque ad finem Decembris se possent in omni
bus sustinere; verum tamen, ut interea pecunia et hominibus succurratur et suppetie
sibi ferantur.
Qua de re vicerex in Italiam cum classe septuaginta velorum his diebus proficiscitur.

In

hac classe sunt quatuor galeones et quatuor Oaracee magne genuenses et viginti quatuor
caravele portugalenses, preter alia navigiorum genera. Iste septuaginta naves tormentis
et omnibus armis navalibus abunde sunt munite feruntque in se omnes illas machinas et
grandes bornbardas, quas cartaunas vocant, que circa Fontem raBidum et in illis finibus
Hispanie fuerant, sequunturque plures alie mercatorie et onerarie naves, ut secure traji
ciant, fertttrque hec classis armata esse octo milibus bonorum militum Hispanorum, inter
quos sunt duo milia peditum Germanorum electorum, qui jam hic tribus annis contra
Gallos circa Perpinianum et Narbonam militarunt, et novissime cum aliis Hispanis Mau
ros circa Valentiam, de quibus ex Hispali scripsi, vicerunt, et fere omnes trucidarunt, ut
infra latius patebit. Aggerit se preterea sine stipendiis magna vis militum, qui in Italiam, ut illic mereantur, tendunt, hocque mense hec classis ex Carthagine nova hinc sol
vere debet. Que si feliciter Italie applicuerit, non mediocris hostibus metus et cesariartis
animus accrescet porro; sed astra, ut per Cornelium visum est, huic profectioni minantur,
45*

que

356
MDXXV'.

que tamen a Deo directa, per sapientiam, ab illo hominibus datam , plerumque superari
compertum habetur.
Ea tempestate circa XII*m Augusti, cesar per dominum cancellarium oratorem Venetum et
Florentinum ex Hispania abire jusserat, qui hic non pro oratoribus, sed pro exploratori
bus habebantur.

Unde cum jam se accingerent itineri et quisque illorum mihi valedixis

set jamque Florentinus precessiset, egerunt tantum apud cesarem nuntius pontificis, regis
Christianissimi et regis Anglie orator asserentes, se nova mandata ad tractandum
de compositione habituros, quod eis adhuc permissum fuit, ut manerent ulterius.
Revocatus fuit itaque Florentinus ex itinere, a Veneto non tamen interea, quemadmodum
mihi cancellarius retulit, cesar ab incepto desistet, qui istos duos oratores, u t hostes, a se
expediverat, nolens illis permittere, ut vel saltem unum equum, quos zenetos<' hic vocant,
secum ferrent, illosque manu propria in literis commeatus seu passus inscriptos crassa li
nea obduxerat et obliniverat. Sunt itaque hic omnes hi suprascripti oratores, sed nihil
adhuc ab illis tractari sentio, quo pax aliqua sit speranda.
XX* Augusti pontifex breve invectivum, Rome XXIII* Junii datum, cesari huc miserat, im
pingens illi culpam, quod causa esset omnium tumultuum et bellorum, que in orbe christiano ab aliquot jam annis haberentur, taxans ejus avaritiam , qua statum Mediolani et
plurima alia, que ad eum jure non spectarent, vi am biret, et quod nunquam ex animo
ecclesie romane favisset, sed omnes suos conatus per hec bella contra illam declarasset,
plurimaque alia pro rege Christianissimo et duce Mediolani ingerens, qui istius invective
causa fuit. Nam pontifex postquam cum eo et aliis pro libertate Italie, ut vocabant,
contra cesarem conspirasset et marchionem Piscarie ad se multis pollicitis traxisset, pro
mittens illi regnum neapolitanum, qui non declinans a fide simulabat se huic conspirationi
adherere; cesari tamen omnia clare perscribebat. Re igitur cognita, et cum jam dux
Mediolani acrius obsideretur, videns pontifex illum a se in hoc discrimen perductum, scrip
sit manu propria cesari multa contra marchionem Piscarie m ortuum , conquerendo quasi
ille fuisset causa istius conspirationis, in quam hunc ducem protraxisset, postulans sum
mis promissis et precibus a cesare, ut ducem Franciscum, sic seductum rursus in gratiam,
omne delictum remittendo, susciperet. Cui cum cesar manu propria vicissim rescripsisset,
honorem imprimis marchionis mortui defendendo, et quod hanc remissionem, causa in
dicta, duci Francisco dare non posset, nisi prius videretur de justitia, se deinde miseri
cordiam ad istiusmodi preces facturum. Permotus hinc pontifex, cum jam omnia in lucem
prodiisse cognosceret, aperte se per hoc breve invectivum declaravit.
Ad hec non immerito percitus cesar multo vehementius nuntio pontificis, qui hoc breve
reddidit, respondit, Magnoque cancellario jussit ad ea, ut omnia, que inter ipsum et
summum pontificem regemque Christianissimum atque alios acta sunt, nota fierent, per
modum apologie rescribere; quam in triginta paginas digessit, et omnia his inclusit, que
per h ec tempora se obtulerunt, nihilque contra pontificem intactum reliquit. Hujus apo
logie exemplum cesar nuper regi Anglie per hunc nobilem Anglurn, de quo scripsi, trans
misit, et paulo post nuntio pontificis XVII* Septembris coram notario et testibus perlegi,
et c o n s c rip ta m deinde p e r modum clausarum literarum dari mandavit.
W

Quam

357

Quam cum idem nuntius audivisset atque accepisset, obstupuisse fertur, dicens, quod post
hoc breve cesari redditum, ad quod tanta essent rescripta, aliud accepisset multo mitius

MDXXVi.

cum commissione, quod si primum non reddidisset, supprimere id apud se deberet, et

dare hoc ultimum. Cum autem sic evenisset, nihilominus se operam daturum, quo inter
pontificem, dominum suum, et Mtem. cesaream pristinus amor, benivolentia ac observan-
tia, si in aliquo decrevissent, reintegrari possent.
Spero, me etiam istarum literarum ad pontificem, seu potius apologie, copiam habiturum,
excudi enim debet et variis linguis in omnium mortalium notitiam deduci.

Cancellarius

cum primis mihi illius exemplum pollicitus est, quod cum habuero, quantocius ad Mtem.
vram. Sermam. pervolabit, sed reor, hanc illam prius ex Germania, quam a me habituram,
cum jam illae sit missam, et ibidem promiscue omnia matura et immatura prelis subjici
in more positum sit.

In line istiua apologie enumerat cesar beneficia sua in pontificem,

et veri pastoris officia, a quibus illum longe aberrasse, asserit, et quantum auri ex suis
regnis et dominiis ad curiam romanam confluat, adducens in medium centum gravamina
germanice nationis, quodque hoc auro suorum, cum potius contra Infideles vertendum es
set, ipsemet impetatur, et per hoc exercitus conscripti dominia sua preter rationem et
equitatem invasere. Unde hortatur pontificem, ut arma, que illi non conveniunt, deponat,
quod et ipse se facturum pollicebatur, clavesque aureas contra Infideles convertat et in
christianos Petri clavibus utatur, crimimitionemque per hoc breve objectam diluat, in paternamque gratiam redeat. Quod si non fecerit, se sua omnino tueri in animum induxisse,
et ab ea indigna criminatione se ad concilium generale, quod pro tempore et loco con
venienti institui postulat, referre, illiquc se suaque omnia subjicere.

Qua de re sibi te r

minum prefigi et apostolos dari, more appellantium instantissime petit.

Quid inde futu

rum, temporum successus docebit.

F u it etiam huc nuper alia apologia allata Parisiis in mense Augusto suppresso nomine autoris excussa in defensionem regis Christianissimi, quod justis rationibus federa et pacta
cum cesare in Madrillis confecta non servaverit neve servare teneatur. Ad quam do

minus cancellarius abunde respondit, et omnia, que inter cesarem et regem Christianissi
mum transacta sunt, quam copiosissime descripsit, eaque ab ipso domino cancellario legi
ad decursum fere trium horarum audivi, de quibus tamen neque disputare, neque judicare
meum est. Cumque hec propediem in lucem dabuntur, Mtas. vra. Serma. cumprimis
etiam habitura est exemplum, ne illam quidquam istarum rerum lateat.
Rex Anglie per oratorem suum, quoad fieri potest, elaborat, licet istius lige defensor
appelletur,

ut

se,

ut vocant,

neutralem prestet, et ut se mediatorem facere pos

set, quo forsan per eum tractatus fierent, ut vel inducie, vel pax certa conficere
tu r, omnemque operam pro obsidum restitutione, quo pecuniis redimerentur, impendit.
Qui tamen ut a cancellario intellexi, cum rex Christianissimus nihil in articulis contentum
prosequitur, immo adhuc graviora minatur, durius quam ante observabuntur, et ad nescio
quod castrum perducentur, remotis ab illis omnibus aviculis et pueris, qui cum eis huc
advenerunt, sic quod nemo sciret, ubi sint, aut quid cum eis agatur; dicuntque hic cum
pater hinc suis technis ex cavea evolavit, quod nidum cum pullis cautius custodient.
Causa

358
MDXXVL

Causa cur ista fiunt, hoc est. Nuntiavit nuper XXIV* Augusti rex Christianissiinus per ora
torem suum cesari, presente nuntio pontificis, oratore Anglo, Veneto et Florentino, vehe
mentius, ut hic autumant, quam conveniebat, quod sibi filios suos omnino restituere de
beret, quod si non fieret, se illos modis omnibus recuperaturum. Unde hic non parva nata
fuit tragedia, quandoquidem cesar pro sua justitia et ob fraudem et perfidiam, ut hic vo
cant, qua rex Christianissimus ex captivitate se asseruit, duellum illi obtulit. Itidem vice
rex fecisse fertur. Quod si regi Christianissimo ob dignitatem regiam id forsan non
conveniret, daret in locum suum aliquem sui sanguinis, velintque non solum scriptis et
subscriptis articulis, verum etiam manu toti mundo justitiam suam, et, ut hic ajunt, illius
dolos dare in lucem. Id tamen, reor, non ex cancellarii consilio processisse, sed illius
qui circa Ticinum, dum alii pugnabant, maxime fossa et vallo obice se defendisse per
hibetur.
Illustris dominus dux Ferrariensis inter utrumque volitat et in medio se continet nullique
adhuc se totum addixit, licet a pontifice et Venetis multis pollicitationibus sit illectus,
non tamen his, quibus illi satisfit; nolunt enim reddere, quod ademptum est, immo adhuc
adimere quedam, que possidet, quapropter plus videtur hic herere. Impetravit nuper in
vestituram a cesare ad ea, que ab imperio habet, quocirca orator ejus, qui hic agit, vir
doctus, cum quo mihi singularis est consuetudo et familiaritas, apud cancellarium imperia
lem, dominum prepositum de Waltkirchen, opera mea usus est, quam illi oppido quam li
bentissime im partivi, fuitque illi non inutilis.

Isque sic se gerit, quod nisi ille et ego

hic amicorum, alii omnes hostium oratores vocantur, cum quibus igitur raro nobis esse
solet commercium.
Venerat huc novum superiori die, quod pontificis, Gallorum et Venetorum classis obsideret
Genuam, quodque Andreas de Aurea, pontificis capitaneus, habuisset tredecim triremes,
tres naves grandes, et duas brigantinas,

Galli sexdeciin et Veneti duodecim triremes,

sed tempestate adacti solverant obsidionem, ferturque parum Genue ob hunc impetum
trepidatum fuisse, quamvis post tempestatem reditus classis et obsidionis speraretur.
Quamobrem cum jam duriora instant tempora, in quibus triremibus navigari non potest,
vicerex se navibus majoribus armavit, que in mari ventis et tempestatibus exagitato se
tutius et commodius sustinere valebunt.
Fuit etiam hic aliquamdiu constans fama, et data opera emissa, quod cum hac classe vice
regis cesar ipse in Italiam trajicere debuerat, idque a plerisque credebatur, unde hic mi
rabiles motus crescebant; putabatur enim cesarem hanc abitionem celare de industria, et
quod deinde preter omnium opinionem, quasi venatum iret, dispositis omnibus per vice
regem, que ad hujusmodi profectionem spectarent, cum his navibus coivere debuisset.
Inde, reor, classem hanc confederatorum Genuam obsedisse, ne illic, cum sit portui pro
pinquior applicare potuisset. Sed rumor iste tum demum in fumum abiit, neque futurum
est, ut hic passim multi loquuntur, quod tam cito cesar deinceps in Italiam sit venturus,
fronte capillata posthac occasio calva.
Cesar nihilominus molitur aliquid, cum ad nihil aliud intendat, quam ut modis omnibus pe
cunias conquirat, qua de re et statum suum in multis ceremoniis aulicis minuit, nullique
sti.

359
stipendia et pensiones, neque etiam officialibus in istis suis regnis solvit, quos tamen cer-

tfDXXYL

tis rationibus, ut contenti sint, adegit, et sic omnes officiorum pensiones suspendit, et
quidquid potest, ut supra scripsi, oppignorat, medietatemque et ultra proventuum regno
rum istorum obligavit, ut coacervet et nervos sibi congerat. Faciunt idem omnes, qui
curiam sequuntur, et ut cancellarius mihi retulit nuper, quod sibi cesar etiam injunxisset,
ut statum et expensas suas, quantum potest, extenuaret. Quo factum est, quod plures de
nepotibus et amicis suis hoc tempore in Italiam miserit.

Contrahuntur vela, quo ali

quando, cum opus fuerit, plenis carbasis navigari possit.

Jam fere hucusque mensis est, (quod felix sit et faustum) quo imperatricem concepisse et
pregnantem dicunt. Ob id ju x ta se continet neque movere se audet, et plerumque in
lecto decumbit, quo fit, quod hic, ubi omnium rerum penuria est, diutius, quam opina
bamur, erit immorandum, et preter id, quod hospitia persolvimus et omnia cariora quam
alibi habemus, paleas pro bestiis, que in summo sunt pretio, invenire nequimus. Utinam
eas hic haberem, que in columbari meo nullius sunt usui et putrescunt. Sed frustra op
tamus, que emere cogimur, patiemurque paulo post in defectu lignorum ingentia frigora,
montibus jam supra nos undique nivibus obductis, quas per omnes istos estus clare sem
per vidimus. Qua de re nunc mardurine mihi desunt, que domi a tineis absumuntur,
ovinis me utcunque munivi pellibus, que tamen hic carius, quam apud nos vulpine ven
duntur. Gratum mihi etiam est plurimum, cum per Dei gratiam istos ardores et flam
mas incolumis superavi, quod hec frigora veniant, cumque intensioribus assuevi, ista
nihil moror.
De Mauris circa Valentiam sic res habuit.

Postquam ante triginta annos hoc regnum per

avum cesaris maternum, Ferdinandum regem, fuerat subactum, Mauri omnes, qui hic et
alibi remanserant, ad fidem Christi compellabantur. Eam , quemadmodum inviti suscepe
rant, sic etiam sunt prosecuti, et cum tempore, presertim circa Valentiam, in paganismum
relapsi, quod egerrime ferentes hi, quibus inde questus peribat, cesari superiori anno per
suaserunt, ut edictum sub penis durissimis emitteret, quo omnes fidem Christi rursus pro
fiterentur.

Id cum Mauri multis oblatis conditionibus evincere et mitius reddere non

poterant, omnes pariter conspirarunt, satius esse ducentes presenti morte, quam longiori
cruciatu pro secta sua enecari, congestisque omnibus bonis suis, cum conjugibus, liberis
et jumentis in quemdam montem circa Valentiam non procul a mari se contulerunt, eum
que natura munitum, industria et assiduo labore effecerunt munitiorem, indeque per varios
incursus ad loca vicina, nemine resistente, libere vagabantur, villas et oppida diripientes,
neque parsum ecclesiis, in illas more suo sevientes, eucharistiam secum adduxerunt, nihil
hostile in extrema desperatione constituti omittentes, quo et commeatum et ea, quibus se
diutius possent continere, colligerent.
Venerat interea ad illos in mense Julio preterito Tureus quidam pirata, cui nomen Barbarossa, frater illius, qui superioribus annis a cesare victus in Africa, cum aliquot Liburni
cis quas F ustasf vocant, sed postquam perspexisset contra vim Hispanorum illos non posse
diu subsistere, assumptis secum primis ex illis, et quodquod navigia ejus ferre poterant,
onustus multis divitiis in Africam rediit, majorem desperatorum partem relinquens. Qui,
cum

360
MDXXVi.

cum sibi aliud presidium non esse intellexissent, quam fortiter oppetere; adeo sibi vallis,
munitionibus et potissimum commeatu providerant, quod illic adhuc satis diu perdurare,
vel saltem ad commodas aliquas conditiones pervenire potuissent. Sed cesar illos, ne pro
cogendo exercitu impenderet, omnibus dedit in predam, quo factum est, quod ad septem
milia Hispanorum montem longo tempore obsederunt, et fere quotidie particularibus preliis cum illis non sine suo detrimento congrediebantur, donec ista duo millia peditum Ger
manorum, de quibus scripsi, profecturi cum vicerege ex Carthagine nova in Italiam, illae
applicuissent. Junctis itaque viribus, cum faciliores montis aditus speculati fuissent, IX*
Septembris in ortu solis Mauros sunt aggressi, quorum erant, ut fertur, bonorum bella
torum et preterea desperatorum, cum quibus malum solet esse certamen, ultra quatuor
milia, et mulierum ac puerorum cum alia infirma plebe numerus septem milium, qui
tamen omnes se defendebant.
Dimicatum est acriter, et de nostris tam Hispanis quam Germanis, plures desuper scorpio
nibus, catapultis, fundis et lapidibus cesi et abjecti, totoque hoc die parum feliciter suc

cessit, erant enim aditus magis ardui quam putabatur; non tamen a Germanis fuit ces
satum, itidem etiam ab alia parte ab Hispanis, sed tota nocte in ceptis stationibus per
severantes, et rursus in aurora procedentes, multo labore ascensum nacti, cum jam
segnius Mauri ob metum et nostrorum constantiam se tuerentur. Post octimestre spa

tium, quo montem occupaverant, omnes fere trucidarunt, mulieres item plurimas confo
derunt, a quibus per emissiones lapidum plurimi male erant affecti.

Occisi sunt in hac

colluctatione plus quam centum Germani pedites, et ultra ducenti ex jaculis venenatis, ex
Hispanis, cum cautius sibi prospicerent, pauci perierunt.
Mulier quedam ut se salvaret, eucharistiam e sinu contra peditem Germanum protulit, qua
ille reverenter accepta, sacerdoti dedit, et cum solenni processione ad primam ecclesiam,
Deo gratias agentes de victoria, detulerunt.

Inventa est in eo monte magna et opulenta

preda, qua post longam inopiam, quam hic passi sunt Germani, cum illis a duodecim
mensibus non erat persolutum stipendium, divites facti captivisque sub hasta venditis,
/

alacres ad classem sunt profecti.

ditiones expectarent.

Qui si non advenissent, adhuc Mauri incolumes con

Utque etiam nostros Mauros attingam. De rebus prutenis nihil amplius, que prius hic per
sonabant, auditur. Res istius ordinis omni ex parte silentio sunt absolute. Credo etiam
quod dux brunsvicensis, ut certo intellexi, nihil in his hic expediverit, quodque electus
Lundensis, de quo id, quod supra scripsi, habui, ex odio contra dominum ducem Prussie,
propter regem suum hoc idem mihi retulit, de quo mihi Cornelius Scepperus plurima
dixit, que consulto pretereo. Idem etiam se asseruit vidisse et legisse articulos matrimo
niales inter ipsum regem et reginam mortuam confectas, in quorum uno fuerat cautum et
conventum, quod rex Dacie magistro et ordini Teutonicorum obligatus et devinctus erat
succurrere et ferre suppetias contra quoscunque hostes, a quibus invaderentur, vel quos
illi invaderent. Quantum iste articulus utrique profuit, utrinque sunt experti.
Hoc certe ridiculum omittere non debeo. Cum hic dux Brunsvicensis multas literas et commissiones contra Luteranos expedivisset, non alia de re, quam ne frater suus habitum
or-

361
ordinis abjiceret et soror monialis monasterium egrederetur, cui, si nUberet, dotem dare MDXXYL
cogeretur, preseferens in Luteranos acerrimum animum, reliquit hic per incuriam, cum
exiret hospitium, librum quendam a Lutero editum, in quo, cum Missam audiebat, orare
fuit solitus. Quod cum cesari relatum fuisset, resolutus in cachinnos in q u it: agnos contra
lupos agere videbatur, pellem tamen lupi post se relinquens.

Sic transit orbis.

Et ne quidquam lateat, quod Mtis. vre. Serme. scientia sit dignum: ostensum mihi fuit nuper
fedus, ut vocant, sanctissimum, tempore Maji preteriti inter pontificem, regem Christianissimum et Venetos per illorum procuratores et nuntios, ut supra scripsi, in Gallia con
fectum, in quo regi Anglie, et eis, quos ille voluerit, et duci Mediolani Francisco, pro quo
pontifex et Veneti promittunt, locus relinquitur. Preterea etiam his datur ad istam confederationem aditus, quos rex Christianissimus nominavit et sibi adscivit, scilicet Scotie
Navarre, Lusitanie, Polonie et Hungarie reges, Sabaudie, Lotharingie et Geldrie duces,
utque illius federis verbis utar, Illustrissimos, strenuos et Magnificos viros, dominos Heivetios XIII cantonum alte lige Alemanie ipsius Christianissimi regis compatres. Quod
cum legissem, non potui mihi a risu temperare, cum tam grandes istorum .vaccimulgorum titulos, regibus sine digna prefatione relictis, viderem, respondique illi, qui hoc fedus
mihi non abs re monstravit, volens a me desuper fortassis aliquid expiscari: quod liberum
fuisset Tartaros, Tureas, Persas et Arabes in hec federa inscribi, illisque vicissim, si in
eo velint esse nec ne, suo* uti arbitrio. Alioquin Mtem. vram. Sermam. satis domi habere
cum amicis et hostibus suis negotiorum, non oportere se illis foris implicare. Si vero
quidquam in his esset, quo communis aliquando et firma pax fieret, quam nemo Maje
state vestra cuperet ardentius, se profecto nullam operam omissuram, neminemque gravius
ob hec bella, quibus orbis christianus ubique perturbatur, affici et ex animo dolere, quam
Mtem. vram. Sermam., que Infidelium vires indies experiretur, et pro sua prudentia hinc
Christianitati magnum malum portendi certo prospiceret. Collaudata tandem Mtis. vre.
Serme. hujusmodi propensione, ille cum suo federe a me discessit. Cujus exemplum etiam,
cum omnia his diebus

debent

publicari et imprimi,

Mtas. vra. Serma. cum primis

est habitura.
Venit huc novum, cum hec scriberem, quomodo Tartari magno numero in regno Mtis. vre.
Serme. passim grassarentur interim, quo illa rebus prutenis et luteranis in Prussia pa
candis et absolvendis fuit occupata, quod etiam litere ad me Georgii Hegel, que hodie una
cum reginalis Majestatis, Cracovie XIV* Julii datis, mihi sunt reddite, confirmarunt. Quan
tum hoc malo nuntio sum perculsus, scribi nequit. Alias, nisi idem Georgius mihi ali
quando scriberet, quid apud nos ageretur, penitus ignorarem. E x literis reginalis Maje
statis, que nihil de his, que apud nos eveniunt, scribere solet, nihil tale intellexi. Si tpmen quid prodesse possit, vel ut saltem commiserationem aliquam afflictionum nostrarum
aasequerer, ad cesarem, quam primum ex venatione redierit, quod erit intra triduum, me
conferam, illi hanc turbam expositurus, ne nos credat sic Infidelibus confederatos, ut
quidam hic putant, quod nihil ab illis nobis periculi unquam immineat, et utinam ad eum
modum cum illis in federibus essemus, quamdiu hic isti mutuo digladiantur, qui, cum
pacem habere possent, malunt bellum. Sic est a natura comparatum, nitimur in vetitum.
Acta Tomiciana. Tomos VIIL
46
Jam

362
MDXXVI. Jam annus elapsus est, quod, ut supra scripsi, a curia Mtis. vre. Serme. nullas literas ac

cepi, et cum illa interim multa preclara in patria mea et alibi gessit, que huc passim
per incertos autores feruntur, esset quidem, meo judicio, aliquando non inutile, quod de
his et aliis rebus, que apud nos aguntur, interdum certior fierem, possent se ea hic ad
plurima accommodare, que et estimationi Mtis. vre. Serme. apud istas nationes accessio
nem et rebus mihi commissis singulare adminiculum prestarent.

Ex re enim plerumque

optima nascuntur consilia.

Scripsi hic paulo altius, quod non sit mihi bene integrum, sine cesaris salvo conductu hinc
abire, quocirca, ne quis causari posset, ad id me dedisse occasionem, Mti. vre. Serme.
rem ipsam, u t in se est, aperiam. Quando ante duos annos cum domino doctore Bork
simul eramus in Madrillis, habuimus quoddam amplum hospitium, u t ipse coram referet,
in eo erat hospes ex genere Judeorum , seu, ut vocant, Marranorum, et hic erat quondam
reconciliatus inquisitoribus, errorem confessus et pecunia absolutus, habuitque quatuor
filias innuptas. Cum uno de illis confessor cesaris, episcopus Ossimensis, ordinis Predicatorum ,> solebat habere commercium, quod diu fuit incognitum, et ille habuit hospitium
in domo quinte sororis, que erat m aritata, unde libere iste sorores convenire solebant.
Post abitionem domini doctoris Bork insinuavit se mihi alius ejusdem ordinis cesaris con
donator, quorum non sunt pauci, frater Michael.

Is, ut solent monachi, familiaritatem

mecum inire ambiebat, crebriusque veniebat pretextu quodam amicitie cum hospite domus
habite, sub quo unam de his puellis invisere solebat, me adhuc istarum rerum inscio,
cum nihil tale suspicarer. Cumque camera quedam a filio hospitis ante habitata e re
gione culine mee esset vacua, convenit me cnm hoc fraterculo hospes rogabatque, ut adnuerem, quod idem frater in illa morari posset. Id cum etiam monachus iste a me pre
cibus exigeret, ut alias, ubi alicui commodare possum satis sum facilis, non gravate im
petravit, omnemque illi benivolentiam, ut religioso convenit, exhibui.
Succedente tandem tempore, cum puer meus ex innata malitia curiosior, ad puellas istas
obiter aliquando introivisset, et quemdam alium fratrem Vincentium ejusdem ordinis, ab
jecto habitu cum provectiore de illis lusitantem offendisset, cepta fuit alia haberi opinio,
viseque sunt sepius due de istis puellis domum, in qua confessor cesaris agebat, frequen
tare, illacque in noctis crepusculo divertere et redire diluculo, interdum etiam ibidem per
triduum et totidem noctes subsistere, et quando domi agebant a pueris ipsius confessoris
perpetuo conveniri, modo aliquid ferebant in lancibus, modo lances referebant, u t in his
rebus fieri solet, erantque multa alia certiora signa, que justa suspicione carere non po
terant, licet quedam inter eos consanguinitas fore diceretur.
Quo factum est, quod forsan aliquis de meis, ea, que videbantur, reticere non potuit, et
quod sic jam hec res in fabulam vulgo proferebatur. Quod egre ferentes fraterculi, qui
sub ista summa hipocrisi, qua hic vivitur, alias longe sanctiores reputari volunt, ut se
ulciscerentur, moliri ceperunt, neque alios modos, quam ut inquisitoribus me cum meis
pro Luteranis deferrent, invenerunt. Qua de re hospitem ipsum et quemdam nebulonem
Biscainum, qui mihi pro cursore servierat, a me dimissum, in testes vocarunt et clan
destinos processus fecerunt.

Sed tamen nihil efficere poterant ante viceregis adventum.

Cum

363
Cum ille ex Italia appulisset, et bonus iste confessor animadvertisset eum mihi et negotiis Mtis. vre. Serme. pessime affectum, cum illo se junxit, et postquam jam quilibet
eorum seorsum contra me cesarem concitare niteretur, inquisitores cum ficto hoc processu
induxerunt, et longam contra me et meos calumniam proposuerunt. Cesar vero pro rei
veritate et sua benignitate me excusavit, quemadmodum mihi postea ipsemet retulit, duos
tamen de famulis meis, quos ex Germania, Luteranismo infecta, natos esse confinxerant,
capi permisit.
Unde cum causam istius odii et captivitatis cesari ad unguem exposuissem, protestatus, quod
nihil in confessoris et aliorum ignominiam a me diceretur, sed saltem ut veritas et inno
centia meorum inde emergeret, haberetur enim ipse confessor istarum puellarum consan
guineus, respondit Majestas sua: ^quomodo potest esse ex illarum sanguine, cum pater
et mater illarum fuerunt Marrani, et ipse sit nobilis ex domo, que nunquam Marranos
habuit. Voluitque ut hanc historiam gallice scriptam, personis non nisi per signa nominatis, sibi darem. Quod cum fecissem, elaboravit Majestas sua serio, conferens uni de
inquisitoribus, licentiato de Suarez, episcopatum, cum cognovisset, ex odio et malitia hujus
modi traditionem factam, quod tandem famuli mei liberabantur, et nisi sic.se res habu
isset, nunquam istarum Harpiarum manus evasissent.
Hec igitur tam diffuse Mti. vre. Serme. desc^psi, quo liquidius cause istius veritatem meamque et meorum innocentiam perspiciat, et quid hic ab isto vicerege passus sim, et ut, quo
in periculo fuerim sub Mtis. vre. servitio, clementer perpendat, neque adhuc abs re vereor,
ne hec tragedia mihi hic aliquando obsit. Nuntiavit enim mihi ex itinere Fabianus, coram
id mihi dicere non audebat, nam illi sub pena relapsi, ut vocant, fuerat prohibitum, quod
dixissent inquisitores, cum adhuc detineretur: me etiam aliquando habituros, unde, ut mihi
caverem, admonuit, sicut ipse latius referet. Credo equidem, quod adhuc aliquid ab isto
confessore et vicerege congestum in fundo lateat. Et quamvis candore et innocentia mea
fretus nihil est, quod metuam, tamen ab istorum hic hominum malitia et cupiditate, ne
extra curiam cesaris alicubi in eos inciderem, prospiciendum mihi erit.
Quapropter Mtem. vram. Sermam. suppliciter rogo, ut cum me hinc, et hoc utinam brevi,
revocare dignabitur, velit per literas suas mihi securitatem redeundi a cesare obtinere, et
quam alienus ab hac perversa secta semper fuerim, non gravate testari. Meminit enim,
ut reor, Mtas. vra. Serma., cum ante tres annos ex Hispania per Vitembergam rediissem,
quid de hoc prodigioso monacho dixerim et palam senserim.
Extant etiam non pauca epigrammata mea, quibus hoc monstrum depinxi.

Confecte pre

terea per me litere a Mte. vra. Serma. ad dominum Jo. Rechenbergk et Christophorum Humborg, equites auratos, judicium meum de hac exeeranda heresi proferunt. Tenor denique
vite mee et institutum, quantum apud nostrates cognitum est, nihil unquam cum his in
eptiis habuit commune. Intra pelliculam, nunquam egressus privatos parietes, me semper
continui, neque unquam plus sapere, quam oportet, commodum censui. Proinde cum hic
preterito et hoc anno satis superque estu et solis ardoribus tostus sum, clementer efficiat,
ut id, quod reliquum mihi carnis superest, ad meos referre liceat.
Perlatum est huc paulo ante, cum post novissimam confectam pacem cesar oratorem suum,
46*

quem-

MDXXVi

364
MDXXVI.

quemdam Hispanum, ad regem Anglie per Franciajn missiset, quod is ibidem de omnibus
humaniter tractatus fuisset, et ab ipso etiam rege Christianissimo bene habitus, cumque
1J illum Majestas sua a se dimisisset, datis illi conductoribus, et ipse usque ad fines regni per
venisset, ibidem eum retentum et aci quoddam castrum , ubi adhuc captivus habetur, intrusum esse. Inhumanum certe, si sic esset, facinus. Quamobrem cum hoc evo nostro nus
quam tuta fides, Mti. vre. Serme. humillime supplico: dignetur, cum me revocabit, ad re
gem Christianissimum dare literas, illasque huc ad me transmittere, quibus securum sal
vum conductum per Gallias habere valeam. Mare enim toties expertus, quantum possum
fugio, et jam nauseo cum illius mihi subit recordatio, idque mihi semper ante oculos ver
satur: Stulte Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit.

Velim igitur, si cum gratia

et permissione Mtis. vre. Serme. fieri possit, terra meum m aturare reditura.
Dignetur itaque mihi mandare, per quod iter mihi erit redeundum, et quid per me ulterius
fieri velit, in quod, quantum eniti possum, totis viribus, donec fruor halitu, incumbam,
neque me a fidelis servi et subditi officio ac debito, pro quo Deum sedulo deprecor, de
flexisse cognoscet unquam.
. (J, }

.;

Alia huic volumini inserenda digna Mtis. vre. Serme. notitia ad presens non restant, cui hu
millime supplico, cum ita mihi discedenti injunxerit, ut de omnibus etiam levibus rebus,
que hic se offerunt, quam copiosissime scriberem, dignetur his incultis meis et longis
scriptionibus dare veniam, contentaque in eis non secundum tenuem meum intellectum,
sed juxta incomparabilem suam prudentiam metiri et aliquando longe et dure mee ser
vitutis clementiorem habere rationem. Jam enim totus senui et canui in servitiis Mtis.
vre. Serme., cui me suppliciter, ut domino meo clementissimo commendo. Datum Gra
nate in Betica Hispanie X II mensis Octobris.

Exemplum supplicationis, cujus in literis precedentibus est mentio.

Supplicatio
Sacratissima cesarea et catholica Majestas.

ad

Cesarem.

Cum tandem Mtas. vra. Serma. confirmavit de

cretum suum hactenus non observatum, quod ante viginti menses in sublatione sequestri
status barensis tulit, hoc videlicet de verbo ad verbum hic annotatum: quod castrum ba
rense, ejus qualitate et importantia inspecta, donec aliter sit cognitum, custodiatur nomine
et impensis ipsius Serenissime regine Polonie, pro qua custodia teneatur prius dicta Se
renissima regina deputare castellanum nobis fidum et gratum, qui antequam castrum pre
dictum ad manus ejus tradatur, in ipsiusque officii adeptione ju rare et promittere tene
atur, quod, si causa cognita decisum et determinatum fuerit, ipsum castrum cum suis per
tinentiis eidem Serenissime regine non pertinere, seu per sententiam illius proprietas seu
possessio alteri adjudicata fuerit, idem castellanus dictum castrum cum pertinentiis in
executionem judicati relaxabit illi vel illis, quibus dictum castrum, ut premittitur, ad
judicatum fuerit.
Sup-

365
Supplico itaque Mti. vre. Serme. et hoc idem decretum sic, u t jacet, in forma observari, et

mdxxyi.

in executionem deduci committat ac severe demandet. E t ne circa electionem castellani

aliqua suboriri possit nova difficultas, dignetur Mtas. vra. Serma. consentire, quod nobilis
Ludovicus Poczotus, qui prius per Illustrissimum viceregem inter quinque viros patricios
regni neapolitani, illi nomine Serenissime domine regine presentatos, pro castellano fuerat
susceptus, hic etiam coram Mte. vra. Serma. presente adhuc vicerege pro castellano con
stituatur, et ad nihil aliud astringatur, quam ad id, quod in decreto Mtis. vre. Serme.
suprascripto est expressum. Rem priori sue voluntati et sententie, quam in his mutare
non solet, et justitie dignam factura.

Exemplum Decretationis ad
Viceregem.
Fiat juxta formam decreti in personam gratam cesari seu ejus viceregi ex parte regine
nominandam, que ultra juramentum in decreto positum etiam teneatur prestare ju ra
mentum, quod is fideliter castrum custodiet, nec ad hostium manus dabit seu tradet darive aut tradi patietur.

Exemplum Decretationis ad
Ferdinandum de Alarcon.
Fiant litere Ferdinando de Alarcon, sive ejus locum tenenti, quatenus ad mandatum vice
regis castrum dimittat persone, u t pretermittitur, nominande et eligende una cum omni
bus rebus et munitionibus, que tempore ingressus sui in eodem castro reperte fuerant.
\

CCLIL Joannes Dantiscus, Orator,

Petro Tomicio, Epo. Yicecancellario.
__

.Rme. in Christo pater etc.

___

. j

Respondi superioribus diebus Dtioni. vre. Rmo. ex Hispali

XIIIa Maji ad eas, quas prima Januarii ad me ex conventu petricoviensi dederat.

Ab eo

tempore a Dtione. vra. Rma. nullas accepi. Scripsi item 1 Septbris, novissimi cum fa
miliari meo Fabiano, illique commisi: ut omnia, que se hic hactenus obtulerunt, coram
abunde recenseret, quem spero cum literis et commissionibus a me hic expeditis sospitem
applicuisse. Ab eo omnium rerum series, quippe cum mihi adfuerit semper, et quidquid
hie gestum est, liquido intelligetur.
Que post illius discessu egerim et ea etiam, que cum illo propter insecuritatem scribere non
audebam, ad presens ad Mtem. regiam longo volumine complexus sum, unde omnem
historiam accipiet, nolui igitur longa scriptione esse molestior.
Jam

Korn>

366
MDXXVI Jam prope tres anni, quo a Dtione. vra. Rma. exivi, labuntur totusque et barba et capite
canui omnicanus certe. Hec sunt exteriora, passiones autem interiores, quibus hic miris
modis versatus sum , describere non possum; et adhuc finem nunquam graviora passus
non video, vult enim Mtas. reginalis et hoc item mihi nomine regie Mtis. m andat, quod
hic usque ad omnium rerum exitum maneam, quem tam cito futurum sperare non possum.
Mihi, qui ad hoc fortassis natus sum , reluctari non licet, sic mihi in fatis esse et astra
significant et adhuc longiores labores minantur. Nihil tamen me durius afficit, quam quod
etiam procul abesse et conspectu Dtionis. vre. Rme. carere tanto tempore debeam, quam
humillime rogo: mei in hoc exilio non obliviscatur et cepto me favore prosequi non de
sinat; in neminem enim preter Deum majorem spem et fiduciam meam omnem quam in
Dtione. vra. Rma. pono et habeo.
Scribit mihi reginalis Mtas., quod, nescio quam primam nominationem ad ecclesiam Dtionis.
vre. Rme. cracoviensem mihi obtinuerit et aliam ad varmiensem; sic ego sum perpetuo
expectans, solidi nihil mihi datur; opera tamen Dtionis. vre. Rme. solidi aliquid fieri
posset, que prius omne id, quod habeo, sua in me propensione contulit. Quapropter
iterum atque iterum suppliciter rogo: dignetur mei, quemadmodum semper consuevit, per
opportunitatem benignam habere rationem.

Si quid tale evenerit, Rdum. dorninum doc-

torem Bork, cum hic mecum ageret, procuratorem ad omnia cum facultate substituendi
effeci, qui, ut spero non gravate pro me omnia subibit, modo se negotium offerat, quod
duce Dtione. vra. Rma. aliquando se prodibit, alias parva de aliis spes mihi reliqua est.
Adhuc in ea persisto sententia, que spectat T . . . sicut XXIIII Februarii ad Dtionem. vram.
Rmam. perscripsi; d e 'q u a ad reginalem Mtem. nihil attingere ausus sum, ne ulcus offen
derem. Quod Dtio. vra. Rma. pro mea fide et sua prudentia perpendat et per occasio
nem illic, ubi expedit, inculcet. Si B . . . non esset, jam actum fuisset.
Alia non restant, quam, quum hec scriberem, venit novum ex Gallia, quod Sermus. Ungarie
rex in conflictu cum Tureis occubuisset.

E x Italia tamen felicior describitur successus:

Sermum. Ungarie regem, accepta prius clade, ex Bohemis, Polonis et Germanis reintegrasse exercitum et Tureos profligasse ac ipsorum ductorem Ibreim Bassa vivum cepisse.
Quod utinam verum sit! presertim quod ex Polonia misse fuerint in Ungariam suppetie,
argumentum esset, Tartaros non fuisse in Polonia, vel saltem cum eorum detrimento ex
ivisse vel strage aliquo affectos fuisse.

Id me non mediocri afficeret gaudio.

Sed cura

mens in dubio est, paulo momento huc vel illuc impellitur.

Jam hic passim dicebatur, audita morte Sermi. Ungarie regis, de juribus, que cesar haberet
in regnum Ungarie et nescio, que alia de Ferdinando, archiduce, que consulto pretereo.
De tumultu Rome et fuga pontificis cura cardinalibus in castrum Angeli, reor, Dtionem.
vram. Rmam. jam veriora habere nova, quum huc feruntur. Fuit hic ea de re primum
non parvum gaudium, sed paulo post, cum venisset fama: Venetos intercepisse Cremonam,
cujus prius habebant castrum, letitia hec in fumum abiit. Dicitur etiam, quod pontifex
ex vi pactorum, que cum Cesarianis confecit, copias suas a Venetis revocasset, quodque
successissent sex milia Helvetiorum a rege Christianissimo missa. Item quod, nescio etiam,
qui pedites ex Germania ad ducem Borbon nuperrime pervenissent.

Nusquam fui, ubi

tam

367
1

tam varia, quam hic dicuntur. Si itaque et ego scribendo sum varius, non mihi sed huic MDXXVL
aule, in qua bullio, est imputandum.
Quod reliquum est: commendo me humillime Dtioni. vre. Rme., ut dno. et patrono meo gra
tiosissimo, et rogo, me ex clientela sua non deserat, sed qua cepit gratia prosequatur rneque literis suis aliquando in hoc ergastulo consoletur. Datum celerrime, cum jam litere
a me exposcerentur, ex Granata in Betica Hispanie XIIIItt Octobris.

CCLIII.

Henrich, Comes a Nassau, Marchio Zenete.

Sigismundo, Regi Polonie.

Serme. et potentissime princeps et domine, dne. mi obsetvandissime.

Salutem et paratissi-

Cod Kom

mum obsequium cum humili mei commendationem. Reddita est mihi epistola Sertis, vre.,
qua a me dignata est exposcere, ut pro mea autoritate apud Sacratissimam cesaream Mtem.
ad requisitionem Mtis. vre. oratoris, Mgci. dni. Joannis Dantisci, negotium illud vre. Sertis,
barense pro illius justitia et equitate commendarem. Quam quidem epistolem ea reveren
tia, qua debui, excepi atque, tametsi certum habuerim, apud dictam cesaream Mtem. in
hoc ipso negotio Serti, vro. et illius vice^ oratori suo pro tam ju sta postulatione facile
impetranda ulla autoritate sive mea, quantulacunque illa apud suam Mtem. existat, sive
alicujus alius opus fuisse. Nihilominus tamen ad dictas literas Sertis, vre. et illius ipsius
oratoris instantiam, qui pro ratione temporum et inde aliorum plurimorum arduorum sue
Mtis. negotiorum fidelissima cura et diligentia usque et usque haudquaquam caruit, eidem
oratori apud suam Mtem. libenter presto fui dictumque negotium, ut fidelissime potui,
promovi, illud usque eo deducens, ut sue Mti. placuerit super eodem negotio nunc cle
menter providere, quemadmodum ex Mtis. vre. dicti oratoris literis Mtas. vra. ad plenum
intelliget.

Eam autem provisionem spero vre. Serti, non ingratam futuram , id quod et

mihi maxime volupe foret, cupienti, ubi illi post hac quibuscunque in rebus humiliter officioseque inservire potero, id prestare quam paratissime.

CCLIY.

Datum Granate XIIII* Octobris.

Mercurinus de Gattinaria, Cancellarius.

Sigismundo, Regi Polonie.

Serme. ac potentissime rex et dne., dne. colendissime.

Ea est Mtis. vre. singularis erga me

voluntas summaque benivolentia, quam in suis literis in dies ostendit atque Mgcus. ejus
orator Joannes Dantiscus suis verbis retulit, ut cupiam, mihi occasionem dari, qua meam
gratitudinem attestari valeam.

Hoc velim Mtas. vra. sibi persuadeat: nullum unquam me

officium pretermissurum, quo Mtis. vre. ac Serme. domine regine apud cesaream Mtem., do
minum meum clementissimum, negotia promovere possim, prout latius Mgcus. ejus orator,
qui

Cod.

Kom.

368
MDXXVI.

qui et fide summa et mira dexteritate atque prudentia, quicquid sibi commissum est, exequitur, Mti. vre. referre poterit.
liter commendo.

E t valeat quam felicissime Mtas. v ra ., cui me humi*

Ex Granata XIIII* Octobris.

CCLY. Bona, Regina Polonie,

Joanni Dantisco, Oratori.
E* cod.
bibi. Korn.

Magnifice et spectabilis sincere nobis dilectc. Miraremur profecto cum tam diu tue Sinceritatis
literas non acceperimus, ni vias obstrusas, commercia interdicta et temporum turbulentias

audiremus, nam apud nos dubium non est, quin tua Sertas, circa nostra negotia oculatior
Argo persistat, et ad nos crebras literas dederit, sed literas interceptas et male habitas cre
dimus. Quidcunque est, boni consulimus, dummodo Sertas, tua bene valeat et res nostre
bene fortunateque succedant. E t quia sepius de arcis recuperatione perscripsimus, nunc
eadem voluimus inculcare, hortantes Scrtem. tuam, id manibus pedibusque, ut ajunt, contendat
apud Mtem. cesaream, quoad nobis ipsa arx barensis libere restituatur et ad nostras fideles
manus, vel cui nos vices nostras commiserimus, absque aliqua conditione gravi vel insolita
extradatur. Nam recuperata arce barensi, extunc videremur statum barensem pacifice, quiete
et tranquille possidere, est enim status ille absque arce barensi, tanquam corpus sine capite,
et multa possent ibi enormia contingere, que habita arce 2>ossent evitari. Proinde Sertas, tua
vires ingemi sui intendat, invigilet et nitatur arcem istam recuperare, ut nobis libere extra
datur, cum nil gratius ad presens audire valeamus. Preterea in regno neapolitano imposita
est contributio a baronibus et proceribus exigenda, quam Adoham vocant, et consiliarii illius
regni nos ad hanc contributionem arctare volebant, et jam fuisset facta exactio, ni Magnifi
cus Scipio de Summa, noster auditor generalis, obstitisset et impugnasset; tandem eo deventum
est, quod res ipsa in consultationem cesaris rejecta est, et quidquid cesar decreverit, id ratum
et firmatum erit. Quapropter Sertas, tua curet, ne contra jus et illius regni antiquam con
suetudinem ex hac contributione gravemur; nam a seculo non est auditum, quod quispiam rex
vel regina vel de domo regia Adoham solveret, prout latius audivimus scripsisse tue Serti,
eundem auditorem nostrum generalem, qui de re ipsa plene instructus, plenam tue Serti, in
formationem dedisse credimus. Studeat igitur Sertas, tua circa hoc apud Mtem. cesaream
obtinere, quod in nostrum decus et utilitatem perpetuo elucescat. Ulterius Magnificus Ludcvicus de Montealto, regens regiam canceUariam in regno neapolitano, se nobis per literas ob
tulit, nostrum statum barensem ab emulorum et adversariorum impugnationibus velle tueri at
que protegere, ni unum obstaret, quippe cum ipse officialis regius sit, non poterit in campum
sub aperta Marte descendere absque consensu et mandato cesaris, quamobrem nobis per lite
ras significavit, quod si unum verbum per literas cesareas habuerit, quo possit hanc pro
tectionem libere suscipere, hanc provinciam capesset et nostrum statum barensem nostrosque
subditos audacter tuebitur, et proteget, citra tamen prejudicium fisci cesaris et regii, jwrium
et rerum omnium. E t quia nostra plurimum interest, eundem in protectorem constituere, id
circo

369

circo hortamur Sertem. tuam, studeat modis omnibus a Mte. cesarea literas obtinere, quibus MDXXVI.
mandetur eidem domino Ludovico, quod nostri ducatis barensis protectionem suscipiat tantum,
quantum sibi licitum fuerit et fas et jura permitterent, ac citra prejudicium fisci regii. Quod
speramus facillime obtentum iri. Quod si obtentum fuerit Sertas, tua earundem literarum
exemplar nobis transmittat, et super lioc superque aliis negotiis ad nos ut solet copiosius
rescribat.
De negotio Magnifici Ludovici Aliphii, secretarii nostri , id exequi et perficere conetur Sertas,
tua, quod ipse per literas diffusius tue Serti, perscribet, quam hortamur, ut causam hanc am
babus manibus complectatur et votivo fine concludatur. De quo rem nobis gratissimam faciet
eadem Sertas, tua, que bene et feliciter valeat. Datum Cracovie die X X V I I Octobris.

CCLYI.

Joannes Dantiscus, Orator,

Nicolao Carminiano.

Magnifice domine tanquam frater charissime. Rescripsi copiose literis Dtionis. vre. datis X X lF z cod. am.
Martii B a r i, die X I I Augusti preteriti, ab eo tempore a Dtione. vra. nullas accepi, unde
Kora'
quod illi interea rescriberem, non habui, ad presens tamen mihi temperare non potui, quin
saltem Dtionem. vram. ad solitum scribendi officium revocarem, quo utrinque quid in rebus
nostris agatur, scire possemus.
M isi V I Octobris novissimi literas eambii CCC ducat., quos hic a Veheris accepi, quibus
prope finem Septembris me sustinui, de istis CCC, quos X I I Augusti accepi, nuntium proprium
ad reginalem Mtem. hinc cum provisionibus expedivi, effecique tantum magna cura et labore,
quod tandem reginali Mti. castellanum castro barensi preficere licebit, qui cesari aut viceregi
gratus sit, et qui jurare debebit id, quod in remotione sequestri expressum est, et quod cas
trum hoc in his bellorum turbinibus in manus hostium cesaree Mtis. non perveniat, quemad
modum ex istis provisionibus, quas jam duplicatas ad reginalem Mtem. transmisi, latius cog
noscet. Quid in his N. N. faciet experiemur, et cumprimis oro, Dtio. vra. ad me perscribat. Quod
si sic se exhibebit, ut mihi est pollicitus, brevi hinc ex hoc ergastulo exire licebit, quod sum
mopere desidero; sed citra voluntatem reginalis Mtis., que mihi novissimis iterum injunxit, ut
morarer hic, donec me expresse duxerit revocandum, id fieri non potest. Ferendum est igitur,
quod sors, quod fatum, res dominique dabunt.
Scripsit mihi paulo ante reginalis Mtas. ex Cracovia X X Julii preteriti, quod illi gratum est
plurimum, casum hunc cum AntoneUi rebus sue Mtis. nihil obfuisse. Etiam deinceps non
poterit obesse, nam res hec tanti hic non estimatur, ut forsan adversarii nostri desiderabant.
Spero, quod aliquando post istas turbines, cum N . N. in aliis est satisfactum, portum attingemus.
Inter alia Mtas. sua reginalis mihi scribit, quod est contentissima, ut illius verbis idar, cambium me habere cum Velzeris, et quod illud semper solvitur per dominos Velzeros al>sque
omni mora et difficultate, et licet prius decreverit et mihi ter literis scripserit, quod expen
sas meas ea via et ab illis mercatoribus, quos Jos. Jacobus Dinganno, mercator Venetus,
sue Mtis. nomine mihi designaret, acciperem, quia tamen mercaturam suam impeditam et viam
Acta Tomiciana Tomus VIII.
47
hanc

370
MDXXVi.

hanc infectam videret, commisit mihi ut uterer officio et benivolentia Velzerorum aut Fuggaronm , apud quos mihi videretur commodius, dummodo una via sim securus, quodque illis omni
favore suo restituere et rependere mandabit Mtas. sua, omni mora et difficultate cessante.
Idque ideo in notitiam Dtionis. vre. deduco, ut cum Utere cambii mee venerint, de mente re
ginalis Mtis. eo modo sit edocta, quam etiam rcor in his ad Dtionem. vram. scripsisse, quo
dominis Velzeris, qui in hoc meo servitio me adjuvant, sine protractione et molestia rependatur et cum
benivolentia persolvatur, quod sic Dtionem. vram. plane facturam confido, tum quia voluntas est
reginalis Mtis., tum etiam, quod id expense, quas hic facere cogor, exigunt et deposcunt. _
Pro domino dodore Sigismundo de Bussis, fratre meo singularissimo, impendi, quam potui, ope
ram, sed hucusque nihil fieri potuit certi, sunt enim mille qui officia ambiunt. Injunxit etiam,
mihi reginalis Mtas. hanc pro eo per speciales literas provinciam, quapropter et ex mandato,
ac pro meo in illum amore elaboravi, quoad ejus fieri potuit, sed adhuc frustra. Habeo ta
men ad tempus exitus mei, quando revocatus fuero, spem, quod in absolutione mea apud ce
sarem aliquid impetrabo, nam in hujusmodi ultimis expeditionibus solet oratoribus gratiam
ampliorem, quo contenti abeant, concedere. Per me nihil stabit, quod in rem illius profuturum
cognovero.
Quod reliquum est, me Dtioni. vre. unice commendo, et rogo cum poterit, poterit autem semper
cum voluerit, de omnibus ad me perscribat, presertim si quid ex partibus nostris novi habu
erit. Hic nihil aliud habemus, quam que ex Italia ad nos perferuntur. De Hungaris, Tur
eis, et Tartaris plena hic sunt timoris omnia. In his si quid certi acceperit, rogo, quampri
mum mihi impertiat. Pendeo animi totus, et istarum rerum sciendi desiderio estuo. Datum
Granate in Betica Hispanie die undecima Novembris.

CCLVTL Joannes Dantiscus

Scipioni de Summa.
moMagnifice domine plurimum observande, salutem et commendationem. Beddite mihi sunt hic die
Korn.
vigesima tertia mensis novissimi per fratrem uterinum Mgce. Dtionis. vre., dominum Sigis-

R x ood.
blbL

mundum Loffredum litere, X V Cal. Octobris Neapoli date, quibus me humaniter arguit, quod
cum ad me compluries scripserit, ipse nunquam responderim. Ne itaque adeo injuriosus Mgce.
Dtionis. vre. videar, qui in hoc ab aliis nimium interdum diligens et copiosus judicor, pro
comperto habeat, quod primas, quas unquam ab ea viderim, literas ex Neapoli X V I I Cal.
Aprilis missas, in Hispali accepi, et illis hinc X I I Augusti preteriti rescripsi. Ab eo tempore
usque ad istas ultimas, sub nomine Mgce. Dtionis. vre. nulle alie ad me sunt perlate. Unde
quod hactenus a me non est responsum, postquam causa defuit, reprehendi merito non debe
rem, quippe cum alias ea in re erga amicos, quoad ejus fieri potest, semper esse soleo et fre
quens et studiosus.
Quod spectat arcem barensem et provisionem desuper anno superiori dccima octava Augusti
hic a me expeditam, cujus Mgca. Dtio. vra. meminit, eo tandem magna cum difficidtate et
3

labore

371
labore perductum est, quod licebit Serme. domine nomine castellanum gratum Mti. cesaree aut MDXXYL
ejus viceregi preficere, qui id jurare debebit, quod in literis remotionis sequestri exprimitur,
et preterea cum ipsa princeps nostra per se in statu barensi non agit, jurabit etiam, se cas
trum hoc in manus hostium cesaree Mtis. non daturum, quemadmodum hoc ex novissimis pro
visionibus, quas hinc ad Sermam. dominam nosiram X I I , et duplicatas X X I I Octobris pre
teriti misi, clarius jatebit. M isi etiam prima Septembris alias per proprium nuncium cum
literis justitie et observationis omnium decretorum et termini peremptorii prefixione contra
status barensis competitores, quas reor jam ad Sermam. dominam nostram perlatas. E x his
omnibus, quorsum negotia nostra tendunt, liquido intelliget.
Scripsit Mgca. Dtio. vra., indictum esse Serme. domine nostre militare servitium, et licet id de
jure et juxta vim privilegiorum de statu barensi Mti. cesaree deberetur, tamen de consue
tudine a sanguine regio descendentibus exigi solitum non fuisse, hocque recentem morem cum
Illustrissima olim domina duce, que hac prerogativa, quamdiu in vivis fuerat, f ruebatur, com
probaret. E a ego omnia ad presentem Mgce. Dtionis. vre. instructionem per modum sup
plicationis Mti. cesaree exposui, et in scriptis exhibui. Ceterum aliud obtinere non potui
quam id, quod iste provisiones, quas cum earum exemplis ad presens mitto, continent, ut pote
negotium hoc ad jura et regni constitutiones, omissa consuetudine, remittitur, quod Mgca.
Dtio. vra. pro sua prudentia et istarum rerum ibidem in regno peritia, commodius quam ego
intelligo moderabitur.. Utque sciat quomodo hic fiunt expeditiones; X X I V preteriti dedi sup
plicationem, X X I X fuit decretata, X hujus presentis accepi a scribis confectam. E t hoc mihi
hic fit presenti, capiat conjecturam de reliquis.
Fui superiori die cum domino Sigismundo Loffredo, qui mihi literas Mgce. Dtionis. vre. osten
dit, quibus illum rogat et hortatur, ut hic rebus Serme. domine nostH afficeretur. Id mihi
gratum fuit plurimum, utque perpetuo hoc faciat, oto et obsecro, atque ut ad me sepius scri
bat obtestor, quandoquidem litere Dtionis. vre. tam erudite, que me de rebus Sermorum. prin
cipum nostrorum certiorem reddunt, me non vulgariter oblectant. Ego in scribendo verbis et
moribus utor prtsentibus, cum tamen philosophus ille apud Gellium dicat: verbis saltem pre
sentibus loquendum esse et moribus antiquis utendum.
Alia id temporis non restant. Que hic in novis habentur, a fratre suo uterino latius et certius
quam ex me accipiet. Si quid Mgca. Dtio. vra. habet de partibus nostris ex Polonia, cum
sit proximior quam ego, queso, mihi impertiat. Hic multa de Hungaris et nostris feruntur,
que Deus prohibeat, mihi vero his de rebus nihil scribitur. Faciet mihi igitur rem apprime
gratam, si de his, que novit, Dtio. vra. ad me perscripserit, cui me summopere commendo, et
illi omnia fausta precor. Datum Granate die X I Novembris.

47*

CCLVIII.

372

CCLVIIL Joannes Dantiscus, Orator,

Sigismundo, Regi Polonie.
-o-W

>'.
f* *
umikoA
* '(
MDXXVI Serma. Mtas. regia et d n e , dne. clementissime. Humillimam perpetue servitutis mee comCod. Som.
mendationem. In hoc nostro exitu hinc, cum iterum breve scribendi tempus mihi restet,
cogor esse compendiosior, quam velim, quod item feci in novissimis XXVP mensis novis
simi datis, longiorem aliquando omnium rerum historiam scripturus, cum in Vallem oleti,
centum ab hinc miliarium sospites applicuerimus.

Dabit itaque Mtas. vra. Serma. cum

gratia sua ad presens veniam.

Que usque ad primum diem Septbris. hic acta sunt, abunde, ut reor, Mtas. vra. Serma. a fa
miliari meo Fabiano, qui id temporis hinc solvit accepit, paulo post XIP Octobris scripsi
iterum omnium rerum ingens volumen, unde etiam de omnibus, que hic se obtulerunt,
copiose edocebitur. Interea pauca evenerunt digna scientia Mtis. vre. Serme., quedam
tamen de his presentibus annotare non omnino absonum censui.
Memini in penultimis apologie regis Christianissimi, qua se ad pacta non astringi tuebatur
et responsi ad eam dni. Mg. cancellarii, invective preterea pontificis in cesarem et illius
longe refutationis, qua cesar concilium generale appellavit.

Quorum omnia exempla

excudi enim debuerant Mti. vre. Serme. mittere pollicebar.

Cum autem hoc infaustum

novum de interitu Sermi. preclarissime memorie Hungarie regis et Turearum victoria huc
fuit allatum, decidit ab ineptiis his animus nihilque istorum in publicum iri permittitur,
quo futurum spero, quod forsan, relicto hoc tam turpi certandi genere, ad instans malum
reprimendum omniilm animi erigentur.
Scripserat huc cesari Sermus. Ungarie rex per proprium nuncium duobus diebus antequam
cum Tureis tam infeliciter congressus fuisset, quod bene sperasset per hanc cum rege
Christianissimo concordiam certas suppetias, verum cum illa parum durasset et non suc
cessisset, spem se ulteriorem non habere, destitutus itaque ab omnibus, cum hostem in
penetralibus sentiret, Deo et fortune se committere caputque et regnum suum se post bi
duum hostibus objecturum.

Hinc ab istis hic nationibus varia feruntur, alii ut fit, factum

probant, alii nimiam vehementiam improbant. Dicitur etiam, huc scriptum esse et hoc
cancellarius mihi retulit quod ipse rex pridie quam conflixisset, in verba et sectam Luteranismi jurasset.

Id mihi longe a veritate alienum esse videtur.

Confingunt, u t certo

credo, isti hic diaboli istas calumnias, quo cesaris bonam propensionem immutarent et
forsan a pecuniis contribuendis, de quibus jam tractatur, redimerent.

Scripsit huc dnus.

archidux cesari, omnibus modis subsidium implorans, non solum ut frater, verum etiam
ut infans Hispaniarum: quod si propediem ei non mitteretur, fore, ut paulo post de se
nuncium magis triste, quam de rege Hungarie audiret. Hec perscriptio permovit hic plu
rimos et maximopere cesaris animum perculit. Qua de re inprimis archiepiscopus toletanus omnes suos et ecclesie proventus, qui ducentena milia ducatorum excedere perhi
bentur, ultro in hoc subsidium et profectionem contra Tureos obtulit, modo sibi et suis
sacerdotibus victus relinqueretur. Idem de aliis dicitur. Progreditur igitur hinc cesar
post

373
post quinque aut sex dies in Castiliam, u t illic desuper curtas hoc est conventiones MDXXVI.
habeat. Utinam bonos et solidos effectus pariant.
In Valle oleti cesar celebraturus est regi Ungarie exequias; ad illas, ut scripsi in novissi
mis, cum mihi de stipendio meo menstruo non suppeteret, accepi CC ducatos a Fuggaris,
ex hisque mihi et familie vestes confeci lugubres, pro quibus LI ducatos impendi, et pro
expensis, quas huc ad me frater meus cum literis Mtis. vre. Serme. fecerat, alios L;
quandoquidem illi ne assis quidem cum huc ad me mitteretur a Mte. vra. Serma. datus
fuerat. Reliquos centum ducatos, ne sim expensis Mtis. vre. Serme. gravior, in alios meos
usus converti, et peto illos pro servitio IV equorum meorum in stipendio meo defalcari.
Nihil est, quod habeam amplius.
Cesar hic fecit exequias avo, avie et patri suo, neminem tamen oratorum vocavit.

E rant

etiam non magis sumptuose, quemadmodum alia omnia sunt, que agit; pecuniam enim
modis omnibus conquirit ac conservat. Mittit nihilominus hinc dno. archiduci, fratri suo,
cum oratore suo, fratre marchionis de Granata, centum mille ducatorum.

Ille ad instruc

tionem dni. archiducis iturus est ad corrumpendum fortassis Bohemos, u t archiducem in

regem accipiant. Nemo hic alius, qui illi obesse possit, quam Mtas. vra. Serma. timetur.
Auditum tamen est a quodam de consilio cesaris, qui fertur dixisse: melius futurum , si
Mtas. vra ad ista regna in his turbinibus susciperetur, cum sit et etate provecta et p ru
dens et quod tandem post decessum Mtis. vre. a cesare recuperari possent; cui tamen ab
astrorum peritis parum vite promittitur. Sic varii varia dicunt. Suspicor tamen certo,
quod non solum contra Tureas, sed etiam pro regnis istis coSmendis archiduci pecunie
mittuntur, timeoque plurimum, quod hec ambitio rebus Christianis plus nocebit, quam pro
derit; nisi Deus nobis propitius aderit, nihil est, quod solide spei nobis sit reliquum.
Dnus. Mg. cancellarius cesarem in Vallem oleti precedet meque in suain societatem accepit.
Intellexi ex eo, quod cesar ex re consilium ibi capiet, et quod omnino statuerit apud se
et in ea sententia perseverat, quod quam primum possit in Italiam proficisceretur, com
missis omnibus negotiis hujus belli contra Tureas ipso dno. archiduci.

Alias hic rumor

passim sparsus est, quod certo in Germaniam trajicere debeat contra Tureas, quo ad con
tribuendum suos hic subditos proniores efficiat. Dixit etiam mihi cancellarius, quod jam
a cesare sit dimissus, u t eum pro futuro vere in Italiam precedat; habent, nescio quas,
cum pontifice novas practica3.

Rex Anglie hic etiam per oratorem suum tractat; misit

huc nobilem hunc rursus, qui Fabianum meum hinc per Gallias tuto traduxerat.

Ille

mihi retulit, quod rex Gallie conditiones proponit pro liberandis obsidibus, quum Burgundia nequaquam possit restitui, ut pecuniis redimantur. E t credo, quod rebus sic ut nunc
stantibus succedet habitis pecuniis, que non ad levem summam ascendent.
dubio ad Italiam se conferet, modo vita sufficiat.

Cesar procul

De adventu huc in Hispaniam pontifiois, ut passim ferebatur, nihil amplius dicitur; expectabit cesarem in Italia. Tractabitur, ut scripsi, de pecuniis et pace inter cesarem et re
gem Gallie, que, ut spero, cum ultima necessitas id exposcit, conficietur. Nihilominus
Mti. vre. Serme. humillime supplico, cum me revocare dignabitur, ut mihi ad regem Christia-

374
MDXXVI

8tianissimum m ittat literas, quibus liberum et securam transitum per Gallias habere pos
sim, ne, ut me mari committam, quod fugio maxime, sit necessarium.
Illmus. dnus. Joannes Albertus, marchio brandeburgensis, nepos Mtis. vre. Serme., qui hic
mecum fere in quotidiano fuit commercio, Mti. vre. Serme. se maximopere commendari
petiit. Scripsit etiam has annexas, ex quibus illius erga Mtem. vram. animum cognoscet.
E st profecto humanissimus princeps et Mtis. vre. observantissimus
Is mihi nuper dixit:
se intellexisse, quendam novum electum ordinis magistrum huc venturum et multas querelas contra dnum. marchionem Albertum, fratrem suum propositurum. E t quamvis, in
quit, suspecta sit causa de Luteranismo, nihilominus, inquam, fratrem meum deserere
non possum. Cui ego respondi: quod ego etiam accepissem ex literis Fabiani, familiaris
mei, datis in Lusiniano, oppidulo Gallie: in itinere esse quendam virum senem istius or
dinis ex Livonia, qui similiter questum huc venit contra dnum- ducem Prussie et contra
Mtem. vram. Sermam., quod contra jura imperii illum ducem in Prussia creaverit, cum
id non sit facultatis Mtis. vre. sed cesaris; et quod idem senex in aliis contra Luteranos
actis Mtem. vestram, vocasset christianissimam, sed quod dominum magistrum duccm fe
cerit, summopere reprehendisset. Ad hec dominus marchio: si, inquit, novus iste magister
vel senex iste huc appulerit,

mutuis inter

nos consiliis illorum consilia reprimamus.

Quicquid erit, preter commissionem Mtis. vre. Serme. obiter ex me ipso, quid illis et ce
sari sit respondendum, si ad hoc deventum fuerit, in promptu ex priore desuper instruc
tione, ad me superiori anno missa, habeo.

Hactenus de magistro et hoc ordine nihil hic

fuit tentatum , neque adhuc quicquam auditur, licet jam pridem hic compertum sit, quod
regis Danie filiam in conjugem duxerit. Neque etiam intelligo negotium hoc cure hic
haberi, quasi res pruthene nunquam fuissent in rerum natura, cum tamen de illis prius
hic personabant omnia, sic videntur in oblivionem devenisse. Quod igitur in notitiam
Mtis. vre. Serme. deduco, ne, quid gravius ea in re hic agi, suspicari possit.

Hic

quisquam se et suas res cordi habet, nemo in commune consulit; quo fit, quod non miror,
Deum tempora nostra corripere, cum nemo ad id, ad quod suffectus est, intendat.
Scripsi in penultimis, quemadmodum hic dicebatur: viceregem neapolitanum classem LXX
velorum habuisse et hoc pro re verissima predicabatur.

Multum tamen iste rumor a scopo

veritatis aberravit. Compertum habemus cum magnis et parvis non fuisse ultra XXX na
vigia. Sic incertissima hic pro veris narrantur, unde que huc semivera feruntur ad partes
nostras per formam falsissimam transvolant; adeo in hominibus abundavit iniquitas et
mendacium, credoque hoc Davidis nusquam verius esse, quam hic: omnis homo mendax.
Qua de re si interdum aliter se res habuerunt, atque ego scribo, veniam mihi dari, queso.
Non libenter scribo fabulas, nisi certos habuerim autores, contineo me; attamen et cum
certis autoribus me lapsum aliquando invenio, adeo hic inversa sunt omnia.
De vicerege adhuc non accepimus, si Italie applicuerit, necne.

Exivit hinc XXIII* Septbris

et ex portu Carthaginis nove XXIIII* Octobris sequentis solvit, ter rursus tempestatibus
adactus rediit et pene unam magnam carracam incendio amisit. Jam longo tempore nihil
de eo auditur nemoque scit, quo divertit, aut ubi agat.
De

375
De negotio castri barensis misi duplicatas commissiones cesaree Mtis. XII* Octobris versus MDXXYL
Antwerpiam per Fuggaros et XXII* ejusdem mensis per Velzeros Romam, quas reor ad
reginalem Mtem. pervenisse,

Ex his intelliget Mtas. vra. Serma., qualis expeditio fuerit.

Rem ulterius promovere non potui. Licebit reginali Mti. deputare castellanum fidum et
gratum cesari, qui jurare tenebitur id , quod in remotione sequestri expressum est, hoc
solummodo addito, quod etiam juret: se castrum in manus hostium cesaree Mtis. non tra
diturum , quemadmodum ex meis penultimis latius patebit.

Spero quod semel istius rei

finem simus habituri; satisfactum enim est viceregi principatu Sulmonensi, ut prius scripsi,
et duobus comitatibus, brevique experiemur, quam executionem commissiones iste sor
tientur; quod si observabuntur et Mtas. reginalis caste*lanum suum castro prefecerit, non
erit amplius causa, cur hic ulterius in tam gravibus expensis immorer, meque, quod sum
mopere cupio, Mtas. vra. Serma. revocare tandem post tertium annum dignabitur. Idque
quo fiet citius, eo mihi erit magis gratum- Quod voluntati Mtis. vre. Serme. una mecum
humillime commendo. Datum Granate VI* Decembris.

CCLIX. Joannes Dantiscus, Orator,

Petro Tomicio Episcopo Cracoviensi.
Reverendissime in Christo pater et domine, domine gratiosissime.

Humillimam commenda-

tionem. Affecerunt me summa voluptate Rme. Dtionis. vre. litere, quas huc ad me frater
meus Berriardus attulit, illarum enim desiderio a multo tempore flagrabam.

Hic tam co

piose, u t velim, in hac celeritate respondere non possum, dabit igitur pro sua in me gra
tia veniam.
Quod litere mee tam multe et prolixe Mti. regie non displiceant etiam magno me solvit du
bio, daturus sum igitur operam, dummodo tempus suppetet, ut, quam copiosissimas pos
sim, transcribam semper.

Quod vero tarde reddantur, id mihi imputari non debet, velim

enim quod ea hora, qua scribo, perferrantur, neque enim diligentia ea in re major a me
desiderari potest. Fit omnino id, quod potest.
De rebus pruthenis satis sum edoctus. Hic ista parum curantur, cum et de Tureis, qui jam
forsan sunt in Austria, adhuc nimiam curam haberi non video. Luctum quidem ob mor
tem Sermi. regis Hungarie in vestibus protrahimus, cum satius esset, ut armati incede
remus, ad que adhuc non video vehementem concursum fieri,
istorum regnorum Tureis faciliorem ao nos aditum prebeat.
Que provisionem meam spectant, adhuc de illa certum modum
menstruum stipendium in mutuum per literas cambii versus
ob antiquam cum illis consuetudinem tantum non crederent,

immo plus timeo, ne ambitio

non habeo, a Velzeris hoc
Barum capio. Qui si mihi
dudum hinc cum ignominia

forsan abire coactus fuissem. Super hoc meum stipendium pro vestibus luctus et redemp
tione fratris mei, qui Fuggaris, quando huc veniret, oberatus fuerat, centum ducatos ab
ipsis Fuggaris in mutuum accepi, et alios centum in meos usus necessarios, quos petii
iy
.
a

Cod.

Korn.

376
MDXXVI

a Mte. regia in servitio equorum moorum defalcari.

Alias nihil habeo, et si quid aliud

haberem, cum jam et proventus Columbinos impenderim, id etiam exponeretur, saltem ne

fides mea qualitereunque suspecta fieret, id enim etiam hac legatione, et nihil aliud quero,
quam quod salvo honore, et cum gratia principum meorum redire aliquando liceat.
Quod Dtio. vra. Rma. res sororis mee commodumque et dignitatem meam cure habet, habeo
quas possum immortales gratias et scribere non possum, quantum ob id Dtioni. vre. Rme.
debeo.

Dtioni. vre. Rme. ille rependat, qui hanc in me propensionem suggessit, ego qui-

dem daturus sum operam, quoad id a me fieri potest, ne unquam ingratus oftendar.
Id quod Dtio. vra. Rma. manu propria de sua egritudine ad me perscripsit, sane intellexi,
intendi igitur per alium medicorum consilium superum et ipsemet apud duos hic seniores
et prestantiores medicos fueram, proposuimusque illis questionem egritudinis Rme. Dtio
nis. vre., eamque quantum potuimus illis declaravimus, ad quam consilia sua, bene a me
donati, conscripserunt, que hic conjunxi. Isti hic habentur pro doctoribus, latinitas tamen
et ortographia non respondent, modo res ipsa prodesset Rme. Dtioni. vre., nihil est quod
mihi posset accidere gratius. Unus illorum doctor Liberalis est Venetus credo, alter doctor Alvarus est Hispanus, habenturque hic in magna estimatione, et sunt cum cesare et
cum primis dominis hic semper. Utinam consiliis suis Rme. Dtioni. vre. quod summopere
cupio, prosint.
Alia que hic aguntur, Dtio. vra. Revina. ex meis ad Majestatem regiam intelliget, hoc tamen
addendum est.

Dixit mihi heri nuncius Serenissimi Anglie regis nuper huc missus et ru r

sus a cesare subito expeditus, quod illi cesar heri in expeditione proprio ore dixisset, ut
diceret regi suo, quod illum omnium rerum et tractatuum suorum cum rege christianissimo constitueret arbitrum, et quid uid inter ipsos faceret, nunquam infectum habere vellet,
voluitque deponere symbolum si quis audierit vel audiret, quod ante decursum trium men
sium inter cesarem et regem Francie concordia et pax confecta esse deberet.
cenandum mecum multis audientibus predicabat.

Hec inter

Is nuncius est iste, qui Fabianum meum

secum per Galliam pro suo famulo tuto perduxerat, nobilis et bonus juvenis, de quo
Fabianus latius.
Cesar accelerat ad istam Castiliam voluitque cancellarius et rogavit me seorsum, ut cum
eo procederem, nescio quos tractatus mecum habiturus, suspicor de Majestate regia potius
quam de Serenissimi Hungarie regis istis exequiis. Iturus sum cum eo, si mulas pro sar
cinis meis habuero, de quibus summa nunc est difficultas, laborat tamen pro me cancel
larius.

Nunquam vidi curiam tam male ordinatam, ut est ista.

Non habetur hic re

spectus personarum, irnmo despectus. Que turbe hic esse solent in exitu, Fabianus
referet. Quod reliquum est, commendo me cum ir-jeo fratre Georgio humiliter Dtioni. vre.
Rme. et rogo qua cepit me gratia prosequatur, efficiatque, ut aliquando ex his turbinibus
redire possim.

Si in eis vivendum est, malo illas domi quam foris perpeti.

Reveren.

dissimo domino premisliensi, cui ad presens scribere non potui, commendo me, et illi
omnia fausta precor.

Datum Granate in Betica Hispanie die VI* Decembris.

CCLX.

377

CCLX. Joannes Dantiscus, Orator,

Bone, Regine Polonie.
Serma. reginalis Mtas. et domina, domina mea clementissima. Humillimam fidelis mee servitutis MDXXVL
commendationem. Accepi superiori die literas Mtis. vre. Serme. Cracovie die X X Julii datas, ^ 1 KomT
quibus scribit, quod sibi litere mee de die X I I I Maji ex Hispali reddite fuerint. Ab eo temr
pore nulle ad me alie perlate sunt. His et aliis Mtis. vre. Serme. scriptis copiose cum fa
miliari meo Fabiano die I Septembris, X I I et X X I I Octobris respondi, presertim in his,
que Antonellum et expeditionem castri barensis spectant. Addidit etiam in eisdem suis no
vissimis, quod Mgcus. dnus. Ludovicus Aliphius ad me super his scripsisset, habeoque conjec
turam, quod fortassis illius litere juncte fuerint literis Mtis. vre. Litere ille vero ad me
non pervenerunt, de quo plurimum doleo, fuissent enim mihi non vulgariter grate , ut pote
cum jam diu ab eo nullas habuerim. Affectus sum nihilominus singulari gaudio, quod illum
intelligo gratiam bene meritam Mtis. vre. non amisisse, quam rebus et negotiis Mtis. vre.
Serme. fideliter inserviendo, uberiorem promeruit.
Que adversus Ludovicum de Monte Alto et Annibalem, baronem, illius substitutum, expedivi,
a Fabiano meo, ad Mtem. vram. misso, et etiam ex duplicatis X I I Octobris ad Mtem. vram.
datis liquide intellexit. His Mtas. vra. Serma., que prudentissima est, suo tempore, quemad
modum res ipsa exposcere videbitur, commode utetur.
De consanguineo domini Sigismundi Loffredi, cum ipse presente adhuc vicerege nihil hic desu
per mecum ageret, me etiam continui, satius esse ducens, quod Mtas. vra. Serma. liberam
castellani haberet electionem, quo aliquando castrum in omnimodam suam potestatem redigeret,
in quod votis quantum fieri potest erit incumbendum.
Citatione peremptoria, quam misi, non videtur mihi incommodum, quod Mtas. vra. Serma. quam
primum uteretur, quamdiu dominus Franciscus, olim Mediolani dux, hostis cesaris censetur,
ne, si forsan per tractatus cum Venetis, qui illum tuentur, rediret in gratiam apud cesarem,
difficiliores postea cum eo fuerint actiones, et quanto citius hec citatio exeeutionem habebit,
tanto securius et tranquillius status barensis confirmabitur. Salvo tamen meliori judicio. Id
ego hic secundum temporum qualitatem pro rudi meo intellectu assequor, Mtas. vra. Serma.,
que alias prudentissima est, nihil, quod ex re erit, omittet.
De literis cambii, eum, quem cepi, modum servo per Velzeros ad dominum Nicolaum Antonium
Carminianum, thesaurarium Mtis. vre. Multe hic expenduntur pecunie, licet me, quantum
possum et quantum cum utriusque Mtis. decore convenit, contineam. Centum ducati pro or
dinariis expensis domus singulo quoque mense transeunt, raro per unum diem tribus ducatis
dispensator domum sustinere potest, nihilque superflue profunditur, dummodo honeste, et aliis
oratoribus inferioribus me non inferior videar. Sunt hic oratores, qui quolibet die quinde
cim, duodecim, atque ad minus novem ducatos exponunt, cum his tamen sic me gero , quod
illis non impar habeor. Adhibenda est etiam apud istas hic nationes estimationis accurata
ratio, quum hic utriusque Mtis. vre., novi, nulla hactenus in re diminui, unde et extraordi
narie non parum impenditur, de quibus prius aliquoties scripsi, et ad presens etiam attingo,
Acta Tomiciana. Tomus VIIL
48
cum

378
MDXXVI.

cum hic majores qnabi ante in aliis civitatibus, ubi cum cesare egimus, expensas facere cogi
mur, lectosque et hospitia solvo, pro quibus hic extraordinarie per istos sex menses non in
fra L X ducatos exponam, quid de reliquis! quod ad presens recensere et longum et morosum
esset. De his omnibus, Deo bene favente, calculi mei liquido respondebunt.
'
.
. ut'i&
E t ne expensis Mtis. vre. Serme. essem gravior, presertim in extraordinariis, accepi, ut nuper
scripsi, a Fuggaris CL ducatos, qui Oeorgio Hegel ex proventibus meis Columbanis per
solvi debent, et paulo ante iterum L . Item cum huc missus a Mte. regia frater meus Bernardus cum literis regiis appulisset et hoc infaustum novum de clade Serenissimi Hungarorum
regis perlatum huc fuisset, ne ordinariis Mtis. vre. expensis derogaretur, pro vestienda fa
milia et me in hoc luctu, et pro expensis pro fratre meo factis, accepi a Fuggaris centum
ducatos, et alios centum in usus meos, qui a Mte. regia exiguntur, et isti centum ducati in
stipendio servitii equorum meorum defalcabuntur. Velim quod adhuc alicubi haberem quidqudm, quod servitio Mtis. vre. Serme. impendere possem, ut saltem cum illius gratia, salva
fide et honore meo, aliquando mihi daretur reditus. Aliud commodum ex hac mea legatione,
et pro tantis laboribus, quos fideliter impendi et in quibus totus canui et senui, non spero,
neque cupio. Quod hic reliquum est, gratie et equitati atque incomparabili prudentie Mtis.
vre. Serme. humillime committo.
Accepi heri pro hoc in Valle Oleti itinere, quod plus quam centum milliaria nostra conficiet,
a Velzeris iterum trecentos ducatos, de his paulo post extraordinarie pro equis et mulabus,
que res nostras ducent, totam hic domum et que ad eam spectant, non secus atque apud nos
nobiscum hic circumferre cogimur, non parum exponetur, si accedet subinde novus currus
cum strenis, quem etiam vix quadraginta ducatis absolvam, sic semper extraordinaria accres
cunt, unde maximo tedio afficior, cum tantum pecuniarum profusionem video, que tamen sub
ista persona, quam fero, vitari non potest. Velim itaque atque humillime supplico, cum joan
fere omnia hic sunt expedita, quod Mtas. vra. Serma. me quantocius revocare dignaretur,
reditusque mei clementem rationem habeat. Cum primum vicerex Neapolim applicuerit, nego
tium castri ad votum, ut spero, Mtis. vre. Serme. terminabitur. De illo ab eo tempore, quo
ex portu Carthaginis hic nove solvit, ne verbum quidem auditur amplius. Magno cum desi
derio a cesare nova de illo hic expectantur.

Expedivi hic literas cesaris ad collaterale consilium, ut fiat omnimoda justitia contra locum te
nentem Aluramis, de civibus his duobus barensibus occisis. Bem ipsam cum effectu cesari ixposui, quippe cum tam indignum sit facinus ab eo permissum, qui hoc reprimere et castigare
debuisset. Cesar id certe egerrime tulit jussitque desuper commissionem fieri, que quidem
scripta est, sed nondum manu cesaris firmata. Sic expediuntur hic negotia. Jam fere mensis
est, quod adhuc has literas a secretario habere non possumus , spero tamen vel quod hodie,
vel cras illas sum habiturus. Id si fiet, cum presentibus mittentur.
De consanguineo Mtis. vre. Serme., Illustrissimo duce Calabrie, scripsi cum penultimis ad Mtem.
vram. reginalem. Bonus iste princeps, etiamsi vultum satis habet cadavericum, duxit molem
carneam immanem et ingentem, neque credo crassiorem hoc evo haberi mulierem, que non
pinguis, sed ipsum abdomen dici potest. Cum illa Valentie ex rege vicerex factus est, bene
tamen

379

tamen sibi consuluit. Si hanc massam carneam non duxisset, adhuc esset in fictilibus, cum MDXXVI.
nunc aurum et argentum in usu habeat, quo prius omnino erat indigus.
Scripserat ad me superiori die dominus Scipio de Summa, frater uterinus domini Sigismundi
Loffredi, quem generalem audientiarium status barensis Mtas. vra. Serma. constituit, quod
fiscus a Mte. vra. Serma. militare servitium, quodque toti regno fuit indictum, ex statu ba
rensi exegisset, ad quod de consuetudine Mtas. vra. ex sanguine regio descendens non adstringeretur, exemptaque semper fuisset et Illustrissima olim domina mater Mtis. vre., dum
in vivis ageret. Qua de rc Mti. cesaree supplicavi, a qua obtinui, si ex constitutionibus
regni sic observatum fuisset, ne etiam quidquam Mti. vre. derogaretur. De consuetudine vero
quam allegavi, nihil obtinere potui, verum timeo, quod iste cesaree commissiones, quas illi
misi duplicatas, parum proderint. Quid speramus in rebus gratie cum adhuc in his, que de
jure et mera justitia ad Mtem. vram. Sermam. spectant, difficultatem habeamus.
M ittitur hinc cesaris farramusca ad pontificis animum explorandum, si venturus sit certo in
Hispaniam nec ne, quemadmodum Mti. cesaree perscripsit. Is nunc apud cesarem multa pot
est, et factus est magister stabuli, quod officium hic inter prima habetur. Sic fit. Si for
tuna volet, fies de rhetore consul etc.
Expecto adhuc responsum Mtis. vre. Serme. de sobellis, si ipsi MU. cesaree, vel alteri cuipiam
illos dari voluerit, et de mille ducatis magno cancellario, quidquid in his fieri decreverit,
quemadmodum cum Fabiano scripsi et denunciavi, et de omnibus aliis mihi cum primis precipiat, ego namque extra mandatum et voluntatem Mtis. vre. Serme. ne latum quidem unguem
efferam, et id semper, quod fidelis servi officium est, diligenter et fideliter observabo, atque
quantum totis viribus adniti possum, complebo, dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit
artus.
Fuit hic hactenus frater marchionis de Taranto, theologie professor, quem tantopere mihi Mag
nificus dominus Aliphius superiori anno commendavit, et quem credidit hic posse plurimum
quemadmodum iste bonus frater de se ipso jactare solet. Is jam absumptis pecuniis, et etiam
quibusdam a me in mutuum acceptis, quas visurus sum nunquam, cum expeditionibus suis
hinc in Italiam revertitur. Omnia que hic pro universitate barensi, et in causa Rutiliani ac
divi Nicolai obtinuit, Neapoli etiam obtinuisset, nam illic ad forum omnia remittuntur. Sic
hic tractatur.
Alia in hac temporis angustia, cum pro itinere sarcinule sunt colligende, non 'restant, ex Valle
Oleti forsan latior scribendi dabitur campus, cum intellexero, quid super novissimis commis
sionibus de castro barensi et vicerege factum fuerit. Utinam ad eum modum transigatur
negotium, ut aliquando ex hoc exilio, seu potius ergastulo redire possim, quod gratie et vo
luntati Mtis. vre. Serme. humillime una mecum commendo, et rogo fratrem meum Georgium
sic ubi me absente in regno erret, in clientelam suam clementer suscipiat. Id semper cum
hac vita, quamdiu in me erit, promereri studebo. Datum Granate in Betica Hispanie die
V I Decembris.

48*

!M'J , c

.. -

;t-uwn^mnV^S?

l!>nnnv\^,

*'.' mo'>

bcmy

>

-*> w\ti'Z> >

-V.

.',

'.v

>

,
,

.. .
i >

V ' \ 0 lv

. ...,>

'

-^jv *\V

o 'VaiVV.
1 1 - . -

i - .

* 1 .m *

#Ui> . VV ..'

..> i. inoo amtft

>
^

' 'l' *vyV,>>|* Y . v W W \

v.rj-*-'A.

&

. . -

> , j j

*' '
u

i h

t o

'

M fcS W ^

. f v .

..*-.' ..

--

: u * u v

Yj,

\6sV/tlVt^\CO sh

, .

vV .

\\ *ir*y,*>

Vfl*

>.*.\ N Vw/..;

>/;

/.'

.'.

v.-.

, /vi .A1L *ugtffcUhr{i ?u

tr m
iV

i\y$

,'- ,iV' W j
.

,.v

u-ft U V.-H" , V>v.>-A\t>

rv#i

;vU
.;.v

..WsliS, Vt luls^w. ' .

;
f*.

-V.

'

.'

'

m\ 11M
h
\\
fcv'; .W *

.'

AV.
MWf l ? M J S A J W & Q
^W vivv*' V-.A\

i - \

'.

W*. V --v, V'i

t v~

*nV'-'

S ,V T & JSTt*J
<.

:> / V v . &

*t>

"

. >V\.

W;.'r.

,*&

hsA.

\
Vtv,'>

.\

. .v . ..

Sv.-V. .

. . .>.

vV> > f.

.'' -Aoi

'
,Vw

-. VV-.'--. /! .v**y . i *-.'*> v.^

.n*,nvv'T

' :. ..

mmw Sv'
tv<

r V. '

y*

>1

ii

i*: V-? i ;*i*

|<* v- >>V/-. - 0 ' v i

ita

-Aa

%
o' ;iv#J

M f i' *'>

i*

.#|rtV4S jsi^ UU*\\jv'. rfi DftVA

5j .

\h

,
-w- . '

. ' ; '':

- 0 ' * - V ^ * fct'-";,

1- .

'

- .!

' ' V.\ : 't>\ V ' 3W ?.J 'KVl

V' 'fi'y 1

vW

''

-,Vm '}i* m

'.Witw/ ,. vV'

Series Actionum, Legationum, Literarum etc.

quae in hoc octavo Tomo continentur.

I.
II.

Anni Domini MDXXVI Memorabilia.

Comitia Regni Poloniae indicta in Piotrkow.
.
Literae. Andreas Cricius, Eps., Petro Tomicio., Epo. Vicecancellario..
Ia conventa posnaniensi nuncios electos esse, sed nihil se boni sibi ex
hac electione polliceri, immo suspicionem esse, nuncios istos non ple
nam habere facultatem.

III.
IV.
V.

Andr. Cricius, Eps., Petro Tomicio, Epo. Vicecancellario.

Legatio ad Regem t x conventu particulari posnaniensi
per Vincentium Splawski missa.
Literae. Episcopi et ceteri Senatores Poloni,
Proceribus et nobilitati Prussiae.
.
De decimis.

VI.

Decreta piotrkoviensia.
De decimis.
Dilatio reformationis et exequutionis jurium regni.
Ordinatio conventualis de defensione regni.

VII.

Literae.

Sigismundus, R. P., Palatinis Regni.

De dilatione conventus justitiae ad f. S. Joannis Baptistae.

VIII.
IX.

Sigismundus, R. P., Castellanis minoribus.

.
Contnbutiones institutae in Comitiis ad scribendum exercitum.
Contributio ,,Czopowe.

X.

Literae.

Sigismundus, R. P , Mauricio, Epo. Varmiensi.

De convcntu generali terrarum Prussiae.

XI.

Stephanus Brodericus Petro Tomicio, Epo. Vicecancellario.

Sigillum restitutum domino Strigoniensi.

Ex urbe delatum est, pacem omnino futuram esse.
Rex Navarrae captivus evasit corruptis custodibus.
Tureus bellum parat acerbum adversus Ungariam.

XII.
XIII.
XIV.
XV.

NEGOTIA GEDANENSIA.....................................................................................
Citatio regia contra Gedanenses ad Comitia Regni.
.
.
.
.
Prorogatio termini Gedanensibus ad adventum Regis in Marienburg. .
Chronica.
Literae. Sigismundus, R. P., Bonae Sfortiae, Reginae.

n
Pagina.

XVI.

Literae*.

Sigismundus, R. P., Consiliariis minoribus Prussiae.

32

Conventus generalis Marienburgi celebrandus pro dominica Oculi.

XVII.
XVIII.
XIX.

XX.
XXI.

Sigismundus, R. P., Judicibus, Scabinis etc. .

.
.
.
Assensus Nobilitatis Posnaniensis in Contributionem in Comitiis decrctain.

Responsum a Sigismundo, Rege Poloniae, datum Erardo Kwais, Consi

liario Ducis Prussiae, Luterano, qui se Episcopum Pomezaniensem nominabat. .
.
.
.
.
.
.
.
Decretum Regium contra Pruthenos, negantes Decimas Episcopo et
Clero.
Literae. Albertus, M. B., Dux Prussiae, Christopboro, de Szydlowiec,
Cancellario etc. .
. . .
.
.

33

34
35
36

De episcopo pomezaniensi et ejus confirmatione.

XXII.
XXIII.

Sigismundus, R. P., Dominis in Gedano.

.
Edictum Regis ad Pruthenos, ut circa Gedanum exspectent regem ex
Marienburgo venturum.
.
.
.
.
.
.
.
II'./
XXIV.
.
.
.
.
.
#
Literae. Sigismundus, R. P., ad Elbingenses.

37
38

Singulatim ac seorsum absque omni tumultu Gedanum veniant.

XXV.
XXVL
XXVII.

Responsum Regis Sigismundi datum Gedanensibus Marienburgi. .

De ingressu regio in Gedanum............................................................................
Literae A Cricius, Epus., Petro Tomicio, Epo. Vicecancellario.
De ingressu isto regio.
meraniae jam adest.
aggredi possent.

XXVIII.

XXIX.
XXX.

39
40

De civitate gedanensi et ejus facie. D u x . PoQuam celerrime veniat, ut negotium religionis

Sigismundus, R. P., Gustavo, Regi Sueciae. .

.
.
.
Vestigia majorum sequi et religionem catholicam sedemquem apostolicam
ea, qua decet, observmtia prosequi velit.
Responsum a Sigismundo, R.*P., datum Oratoribus Caroli V. Caesaris
et Ferdinandi, Archiducis Austriae...............................................
Literae. Sigismundus, R. P., Oratoribus Papae, Caesaris et Ferdinandi
in Moscovia existentibus. .
.
.
.
.
.
.
-

43

44
45

Oratores m ittuntur cum plena facultate et instructione, quibus cojumissum est, ut omnia cum scientia et mutuo consilio tractent.
0 -'

IS

XXXI.

48

De concordia inter caesarem et regem Franciae facta laetatur.

XXXII.

ii
XXXIII.
fi?
XXXIV.

us

Sigismundus, R. P., Carolo V..............................................................................

Responsum a Sigismundo, R. P., Joanni, Epo. Scarensi, Oratori apostolico, ad Moscoviam misso, datura Marienburgi. .
Instructio a Sigismundo, R. P., data Epo. Scarensi, Nuncio Clementis
VII ad ducem Moscoviae eunti.
.
.
. ,
Literae. Petrus Tomicki, Epus etc. Christophoro Szydlowiecki, 'Can
cellario etc. .
.
.
.
.
.
.
.

47
48

Gratulatio de filio nato. Ob adversam valetudinem cum regia Mte. Ge

danum concedere non potuit. Exemplum literarum Joannis Dantisc
de confecta pace et concordia inter Caesarem et regem Eranciae mittit

XXXV.

tp.

XXXVI.

Responsum a Sigismundo, R. P., datum Alberto Duci Prussiae. Q^dan

XXIII Maji.
.
.
.

.
.
,
|fi/
Literae. Sigismundus, R. P., Waltero, Magistro Livopiae. .
,:
De motibus quibusdam perniciosis in terra livoniensi sedandis.

49
53

xxxvn.
xxxvni.
xxxix.
XL.
XLI.
XLII.

Pagina.

Legatio a Sigismundo, R. P., ad Joannem, Epum. Rigensem, in con

silio suo secreto agenda. .
.
.
.
.
.
.
Literae. Nicolaus Szydlowiecki, Thesaurarius etc.
Bonae, Reginae Poloniae. .
.
.
.
.
.
.

54
56

De negotiis et rebus Gedani transactis.

Decem octo millia flor, hungaricalium solvenda per Regem Ducibus

Pomeraniae pro dote matris eorum. .
.
.
.
Feudum super arce Bythow et civitate Laucnburg,

datum Ducibus Pomeraniae.

.
.
.
.
.
Responsum a Rege Georgio, Duci Pomeraniae,
datum ac valedictio. Gedani VII Maji.
Literae. Sigismundus, R. P., Consulibus Gedanensibus.

58

61
62

De auctoribus libellorum explorandis et castigandis.

XLIII.

Sigismundus, R. P., Georgio et Barnitno, Ducibus Pomeranie

De contionatoribus apostatis in Pomeraniae civitatibus latitantibus coer

62

cendis et puniendis.

XLIV.

Idem Iisdem. .

63

De Jacobo Hegge, pscudosacerdote gedanensi, in civitate Sundensi per

verse agente.

XLY.
XLVI.

Significatoria de solvenda dote materna Marchionis Brandeburgensibus

Litferae. Sigismundus, R. P., Henrico, Regi Anglie.

64

De Joanne Molenbeck, cive grdanensi quodam.

XLVII.
XLVIII.

Fraternitas et necessitudo inter Albertum, Ducem Prussiae, et Christo

phorum de Szydlowiec, Can<ellarium .
.
.
.
Literae. Petrus Kmita, Marschalcus Curiae,
Bonae, Reginae Polonia,
.
.
.
.
.
.

65
66

De negotiis gedanensibus. Verendum est ne diuturna Gedani m ora ali

quod Reipublicac detrimentum pariat.

XLIX.

Nicolaus Szydlowiecki, Thesaurarius,

Bonae, Reginae Poloniae. .
.

.67

De rebus Gedani gestis et agendis.

L.

Petrus Tomicius, Epus. Vicecancellarius

Andrae Tgczy6>ki, Palatino Cracoviensi.
De corrigendis juribus regni.

LI.

68

De robus Gedani gestis et gerendis.

69

Consiliarii Regni et Prussiae Bonae, Reginae.

De assequenda pro KoScielecki praefectura Maricnburgensi.

LII.

70

Henricus, Rex Angliae, Sigismundo, Regi Poloniae.

De Jacobo Eggert et Joanne Molenbeck.

LIII.

Cedula Tomicii aegroti ex hospitio ad Regem missa.

71

Jam tandem facinorosi et convicti puniantur.

LIV.
LY.

Universale Sigismundi, Regis Poloniae.

.
.
.
.
Literae. P. Tomicius, Epus. Vicecancellarius,
Stanislao de Chodecz, Castellano Halieiensi etc.
In Podolia agenti contra Tartaros.
.

72

74

De rebus Gedani gestis.

LVI.
LVII.

Chronica.
Edictum Regium, ne libri luterani in usu habeantur et ad Marschalcum
Curiae comportentur. .
.
.
.
.
.
.
.

75

IV
Pagina.

LVIII.
LIX.
LX.

LXI.
LXII.
LXIII.
LXIV.
LXY.
LXVI.
LXVII.
LXVIII.
LXIX.
LXX.
LXXI.
LXXII.
LXXI II.
LXXIY.
LXXY.
LXX VI.
LXXVII.
LXXVIII.
LXXIX.
LXXX.
LXXXI.

Statuta et Ordinationes per Sigismundum, Regem Poloniae, pro bono

et placato statu Gedanensis civitatis factae. .
Aliae constitutiones, militarem et civilem ordinem totamque Prussiam
concernentes.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Donatio perpetua Oppidi et Bonorum Hela, portorii et rerum naufra
gio ad littus ejectarum civitati gedanensi cum vectigali a mer
catoribus exigi solito, facta. Quatuor millia annatim Regi ex
Gedano solvi obligata. .
.
.
.
.
.
.
.
Confirmatio privilegiorum, civitati Gedanensi concessorum, pgr Sigis
mundum, Regem Polonie, facta. .
.
.
.
.
.
Contributio decennalis in Gedano pro Rege instituta,
cujus tertia pars vicissim Gedanensibus donata.
Philippus Bischoff burgrabius novus Gedanen. creatus................................
Praerogativa Bischoffi de non eundo ad Praetorium. .
.
.
.
Donatio CCL marcarum Ph. Bischoffo ad decennium. .
Donatio LXXX marcarum Magistro Ambrosio Storm. .
.
.
.
Restitutio Ferberi ad dignitatem et locum proconsularem et immunitas
a civilibus officiis.
Decretum pro Ebr. Ferbero et litis ejus consortibus.
Privilegium super bona Stangenbergh etc. .
Immunitas Magistro Jacobo Forstenberger a solutione censuum et fa
cultas vendendi.
.
.
.
.
.
Restitutio Adriani Flint et Laurentii Moler etc. .
Holczutter donatus civitate elbingensi. .
Z
Facultas data aurifabro Andreae Fischer artem suam exercendi.
Immunitas Bertholdi Brandt etc. .
.
.
.
Immunitas a solvendis tributis Phil. Holkener.
Praerogativa Joannis Fiscberi locandi macella etc.
Donatio tertii Denarii $pfal)Ige[b" civitati gedanensi.
Epigramma in Chr. Szydlowiecki. Cricius fecit. .
Explanatio carminis ad Sigismundum, Regem.
Casus ridiculus quidam.
Cricius fecit. .
Literae. Petrus Kmita, Marschalcus etc.
Bonae, Reginae Polonie. .
.
.
.
.
.
.
De rebus Gedani confectis.
ducatu Masovie.

LXXXII.
LXXXIII.

De duce Prussiae quae fama fert.

76
83

88
90

91
92
93

94
95
96
97
98
99
100

101
102
105

De

Sigismundus, Rex Poloniae, Dominis Petricoviam

designatis ad correctionem et reformationem jurium. .
Sigismundus, R. P., Consulibus Elbingensibus.

108

De turbis quibusdam ibidem exortis.

LXXXI V.

LXXXV.

Sigismundus, R. P., Proconsuli, Cop. etc. Civit. Elbingensis. .

De restituenda religione catholica etc.
Sigismundus, R. P., Magistratui etc. Braunsbergensi.

109
110

De eodem negotio.

LXXXVI.

Sigismundus, R. P., Elbingensibus.

.
.
Georgius de Baisen et Achacius Czema mittuntur.

111

V
___

'

LXXXVIL

LXXXVIII.

LXXXIX.
XC.
XCI.

Pagina

Literae.

Sigismundus, R. P., E l b i n g e n s i b u s . .........................................111

Bene fecerunt in redintegrando veteri ordine.
De villis quibusdam, quas petierunt civi cuidam reddendas, sibi non licere,
summamque quandam pecuniariam restituant legitimo possessori.

Sigismundus, R. P., Elbingensibus.

.
.
.
.
.
113
De concionatoribus quibusdam luteranis personaliter coram rege sta
tuendis.
Plenipotentia a Rege data Mandatariis Elbingum, ad restituendam re
ligionem catholicam, missis.
Approbatio restitutae religionis et reformatae civitatis Braunsberg per
Commissarios factae...............................................................................114
Literae concernentes reparationem aggeris rupti. .
.
.
.
. 1 2 0
De aggere utriusque insulae rupto reparando.

Literae pro incolis minoris insulae in Prussia.

.
.
.
.
. 1 2 2

Capitaneis in Prussia. Do eodem aggere reparando.

.
.
123
Ordinatio de subministrandis trabibus ad reparationem rupturae.
.
124
Literae Regis ad subditos Terrarum Prussiae de reficienda ruptura .
125

ad civitates pro scaphis, laboratoribus, arietibus. .

.
126
XCII. Contributio publica in Terris Prussiae instituta. .
.
.
.
.
127
D E NEGOTIIS PRUSSIAE.................................................................................. 129
XCIII. Literae. Sigismundus, R. P., Alberto, Duci.
.
.
.
.
. 1 3 1
XCIV.

Idem Erardo Kweiss, Epo. Pomezaniensi.

XCV.

Idem E i d e m . ................................................................................. 132

XCVI.

Idem Eidem.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
133
XCVII.

Idem Laurentio, Cardinali S. quatuor. .

.
.
.
.

XCVIII.

Clemens VII. Petro Tomicio.

.
.
.
.
.
.
134
XCIX.

Laurentius, Card. S. IV. Sigismundo, R. P ....................................135

C.

Laurentius, Card. S. IV. P. Tomicio. .

.
.
,
.
137
CI.

P. Tomicius Procoss. et Coss. Thorunensibus.

.
.
.
138
Gratia regia facta est captivis Gedanensibus.

CII.

P. Tomicius, Epus., Joanni Fischero, Cap. gedanensi

139

Recipiat XL marcas a dno. Balirtski, cast. gedanensi.

CIII.

Sigismundus, R. P., Alberto, Duci Prussiae. .

De procuratore quodam gedanensi, Regiomontem misso ibique in custo

diam dejecto, dimittendo.

CIV.

P. Tomicius, Epus.

Joanni Balinski.

140

De captivis. De Georgio Klock. De sacerdotibus et canonicis eccl. po

mezaniensis captivis.

CV.

Sigismundus, R. P., Alberto, Duci................................................. 141

Nolit proscriptis ex Gedano receptum in ducatum suum permittere.

CVI.

Sigismundus, R. P., Senatui Gedanensi.

De diversis negotiis.

CVII.

Sigismundus, R.
CIX.

Sigismundus, R.
CX.

Sigismundus, R. P.,
CXI. Literae. Sigismundus, R. P.,
ol

De sartore quodam
viensi tradendo.

A cta Tomiciana.

Tomus VID.

P., Alberto, D u
P., Alberto, D u
Procoss. et Coss.
Martino Oborski,
blasphemiarum

causa

c i . ........................................ 142
c i . .........................................143
Gedanensibus.
.
.
144
Capit, varszoviensi.
.
145
detento officiali varszo

.,([
49

.'//

/')

VI

exii.
cxm.
cxiv.

Pagina.

7.Z.1
Edictum regium, ut fiat inquisitio super Luteranismo Cracoviafe
et libri Haereticorum quaerantur in domibus civium et ne
145
iidem libri imprimantur, vendantur neve legantur. .
147
Literae. Sigismundus, R. P., Lucae de Gorka, Castellano Posnaniensi
Communicato consilio cum vicario et officiali ecclesiae posnaniensis quos
cunque compererit pravis Luteri dogmatibus adhaerere, ia eos se
vere animadvertat.

Sigismundus, R. P., Duci Ratiboriensi. .

.
.
.
De abbate quodam turbulento abbati de Ruda superiori tradendo.

CXV.

P. Tomicius, Epus. Vicec., Procoss. et Coss. Gedanensibus.

148

De Joanne Niempcz quodam.

CXVI.

P. Tomicius, Epus. Vicec., Acbacio Czemae etc.

De captivis adhuc detinendis in carceribus.

CXVII.

Idem Eidem.

149

De Joanne Niempcz.

CXYIII.

P. Tomicius, Epus. Vicec., Philippo Bischoff.

Magister Jacobus tandem expeditus est et responsum a Mte. regia referet

CXIX.

cxx.

150

P. Tomicius, Epus. etc., Eggerto de Kempen.

De Joanne Furste.

P. Tomicius, Epus. etc., Joanni Choienski, Archidiacono.

Achacio Czemae, proficiscenti ad regiam Mtem. in negotio Joanni
Niempcz, diligenti opera adesse velit.

CXXI.

Sigismundus, R. P., Proconsuli et Coss. Gedanensibus.

151

De inhibendo Luteranismo et exstirpando omnino.

CXXII.

Sigismundus, R. P., Gedanensibus.

152

De Joanne Niempcz et reliquis captivis.

CXXIII.
CXXIV.

Gedanenses condemnati carcere solvuntur et per oppida collocantur.

Literae. Sigismundus, R. P., Joanni Balinski, Cast. Gedan. etc. .

153
154

De collocando captivis.

CXXV.
CXXVI.
CXXVII.

Seditiosi puniti ac libertati restituti civitate thoruncnsi donantur cum

conditione.

.
.
*

*
Joannes Ottendorp donatus civitate elbingensi cum conditione. .
Literae. Sigismundus, R. P., Georgio et Barnimo, Ducib. Pomeranie.

155
15G

De Jacobo Lang quodam gedauensi.

CXXVIII.
CXXIX.

cxxx.
CXXXI.
CXXXII.
CXXXIII.

cxxxiv;

cxxxv.

Sigismundus, R. P., Bonae, Reginae......................................

Chronica.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Literae. Sigismundus, R. P., Consiliariis Terrarum Prussiae.
Tatari depopulantur fines, quare celeriter consiliarii Marienburgum adesse
velint, ut quae restant ad conficienda hic negotia conficiantur.
Sigismundus, R. P., Ottoni de Chodecz, Palat. Podoliae.
De Tatarorum irruptione.
Restes primae contra Tataros. ^ .
.
.
.
.
.
,
Restium literae secundae.
.
.
.
.
.
.
.
.
Literae. Sigismundus, R. P., Valtero, Magistro. .
.
.
.
De designandis et constituendis limitibus inter Lithuaniam et Livoniam
ditionis ordinis.
DUCATUS MASOVIAE DEVOLUTUS AD REGNUM POLONIAE
post mortem Stanislai et Janussii, ducum Masoviae.
De obitu ducum Masoviae. .
.
.
.
. . .

157

158

159

161
163

VII
Pagina.

CXXXVI.
GXXXVII.
CXXXVIII.
CXXXIX.
CXL.

Salvus conductus datus Joanni Alantzee, Italo. .

.
.
.
Literae. Sigismundus, R. P., Annae, ducissae Masoviae.
Articuli de incorporatione Masovie.
.
.
.
.
.
.
Arbor altera est a Gracco usque ad mellicidam rusticum Evesinsko.
Collectio Bernardi Vapowski......................................................................

166
167
168
1?0

171

Quomodo Masovia scissa fuerit a corpore regni Poloniae et qua ratione

rursus ad corpus regni redierit.

CXLI.

CXLII.
CXLIII.
CXLIV.
CXLY.
CXL VI.
CXLVII.

CXLVIII.
CXLIX.
CL.
CLI.
CLII.
CLIII.
CLIV.
CLV.
CLVI.
CLTII.
CLVIII.
CLIX.
CLX.
CLXI.
CLXII.

Literae.

Laurentius Miedzilewski, Epus. Camenecensis et

Nicol. de llussoszyce cast. biechoviensis, Sigismundus, R. P
De negotiis ducatum Masoviae concernentibusPromissio regis de confirmandis privilegiis Masoviensibus. .
Literae pro Illri. domina Anna, duce Masoviae, super bonis in usus
fructuum ad tempus ejus connubii illi concessis.
Confirmatio privilegii civitatis varszoviensis.
Approbatio immunitatum et privilegiorum civit. Lomzenzis.
Locumtenens regis in Masovia creatus.
.
.
.
.
P etrus, nepos Tomicii, Epi. Vicecanc., Sigismundum, Regem,
Izlsza oratione excepit.
.
.
.
.
.
.
.
DE NADHERSPANO, MAGISTRATU PRIVATO, et de uxoris eju
afflicta fortuna.
.
.
.
.
.
.
.
.
Literae. Stephanus de Bator, Palat. Ungariae,
Sigismundo, R. P.

Sophia, Dux Masoviae, uxor Nadherspani etc.

Sigismundo, R. P.

Sigismundus, R. P., Ludovico, Regi Ungarie.

Sigismundus, R. P., Mariae, Reginae Ungariae.

Sigismundus, R. P., Archiepo. Strigoniensi. .

Sigismundus, R. P., Stephano Batori. .

Sigismundus, R. P., Chr. Szydlowiecki, Cancellario,

ad Regem Ludovicum oratori misso.
Responsum datum Ladislao de Macedonia, electo
episcopo Sirmiensi in negotio Stephani Batori.
Literae. P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Domino de Rozemberg.

Stephanus Batori Sigismundo, R. P.

Sophia, Uxor Stephani, Sigismundo, R. P.

Legatio Praelatorum, Baronum et Nobilium regni
Ungariae ad Sigismundum, R. P.
.
.
.
.
Ordinatio in Rakosz hungarico Budae habito XII Maji conclusa.
Responsum a Sigismundo, R. P., datum Oratori Ludovici, R. U.,
et Palatini Natherspani nunciis.
.
.
.
.
.
Literae. Ludovicus, R. U. et B., Sigismundo, R. P.

174
178

180
185
186
188
189
191

192
193
194

195
196
197
198
199

201
202

De successione in ducatu Masoviae.

CLXIII.
CLXIV,
CLXV.

203

Stephanus de Bator, Sigismundo, R. P. .

Ludovicus, R. U., Sigismundo, R. P.
Sophia, Dux Masoviae etc. Sigismundo, R. P.

204

49*

VIII
Pagina,

CLXVI.

Responsum a R. Sigismundo Oratori Regis Ungariae, et

Nunciis Stephani Batori datum.
.
.
.
.
.
.
.
CLXVII. Literae. P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Stephano Batori.
-P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Sophiae Nadherspanae. .
CLXVIII.

Paulus, Epus. Agriensis, et Alexius Turzo, judex,

CLXIX.
Sigismundo, R. P.
.
.
.
.
.
DE INFELICI CONFLICTU UNGARORUM CUM TURCIS AD
MOHACZ.
.
.
.......................................................................
CLXX. Legatio a Sigismundo, R. P., data Nicolao Nipszicz,
in Ungariam misso ad primam nunciationem
de profligatis Ungaris a T u r e i s . .............................................................
CLXXI. Literae. Sigismundus, R. P., Dominis Regni Ungariae.
-Sigismundus, R. P., Proceribus Ungariae........................................
CLXXII.
-Sigismundus, R. P., Mariae, Reginae Ungariae.
CLXXIII.
-CLXXIV.
Sigismundus, R. P., Joanni Comiti Scepusiensi.
-Idem Eidem. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
CLXXV.
-Sigismundus, R. P., Mariae, Reginae Ungariae
CLXXVI.
-Paulus, Epus. Agriensis, Sigismundus, R. P. .
CLXXVII.
Sigismundus, R. P., Paulo, Epo. Agriensi.
.
.
.
.
---CLXX VIII.
---P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Paulo, Epo. Agriensi.
CLXXIX.
---P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Bonae, Reginae.
CLXXX.
-Maria, Regina Ungariae, Sigismundo, R. P. .
CLXXXI.
--Steph. Brodericus, Cane. R. U ngariae, Petro Tomicio, Epo.
CLXXXII.
Vicecancellario, .
.
.
.
.
.
.
.
.
-Cricius Tomicio. .
.
.
.
.
.
.
.
.
CLXXXIII.
-Sigismundus, R. P., Stephano Broderico.
.
.
.
.
CLXXXIV.
-P. Tomicki, Stephano Broderico. .
.
.
.
CLXXXV.
--Sigismundus, R. P., Antonio Pulleoni, Nuncio apostolico.
CLXXXVI.
-Sigismundus, R. P., Georgio, Comiti Scepusiensi etc.
CLXXX VII.
-Alexius Turzo Sigismundo, R. P. .
CLXXXVIII.
-Brodericus, Cancell.j P. Tomicio et A. Cricio, Episcopo.
CLXXXIX.
-- .
Sigismundus, R. P., Nobilitati Regni Ungariae
CXC.
.
.
.
.
.
.
CXCI. Copia literarum praefecti arcis Jauriensis
Corpus regis Ludovici inventum et sepultum.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
CXCII. Qui in bello perierunt .
CXCIII. De conflictu Ungarorum cum Tureis ad Mohacz verissima
historia Stephani Broderici, Epi. Vesprimensis et Cancellarii .
.
.
.
.
CXCIV. Literae, Sigismundus, R. P., Joanni Burnemissae
Sigismundus, R. P., Friderico, Duci Legnicensi
cxcv.
De jure ad regnum Bohemiae ex aurea bulla ad
regem Poloniae spectante.
c x c v i.
-Sigismundus, R. P., Proceribus Regni Bohemiae. .

De rege eligendo et jure suo.

CXCVII.

Sigismundus, R. P., Ducibus Silesiae. .

.
.
.
.
\J

De eodem negotio.
CXCVIII.
Sigismundus, R. P., Alexio Turzoni.
.
.
.
.
.
De novo rege in regno Ungariae eligendo.

204

206
--

207
209

211
213
----

214

215
--

217
218
219
--

220
222
-----

223
224
--

228
226
227
228
231
254

255

256

II
Pagina.

CXCIX.

257

Sigismundus, R. P., Joanni, Comiti Scepusiensi.

Oratores ad Albam regalem mittentur.

CC.
CCI.

Sigismundus, R. P., Praelatis, Baronibus etc. in Transilvania

Sigismundus, R. P., Praelatis, Baronibus etc. Ungariae .

258

Andreas Cricius, Epus., et Stanislaus de Sprowa, castellanus,

ad conventum generalem Albam regalem m ittuntur.

CCII.
CCIII.

Legatio a Sigismundo, R. P., ad Ungariam, data Andreae Cricio, Epo

Premisliensi et Stanislao de Sprowa, Cast. Biecensi etc. .
Literae. Andreas Cricius et Stanislaus de Sprowa, Oratores,
Sigismundo, Regi Poloniae.
.
.
.
.
.
.
.

259

Relatio ex itinere.

CCIV.

Cricius Tomicio.

262

Instructionem rogat, quomodo gerere se debeant,

ne Ferdinandus offendatur.

CCV.
CCVI.
CCVII.

CCVIII.

P. Tomicius, Epus. Vicecanc.

Quae nova ex Ungaria interdum advenerint, descripsit

A. C ricius, E p u s., e t S t. de S p ro w a S ig ism u n d o , R. P.

A. Cricio, Epo.

Ex itinere relatio.
P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Lucae de Gorka, Cast. posnaniensi
Quae in negotio bohemico et ungarico usque dum
facta sint, refert.
Sigismundus, R. P., A. Cricio et St. de Sprowa. .

264

265

Albae regali actionibus supersedeant, novo rege jam

creato et coronato, modo gratulentur novo regi.

CCIX.

Andreas Cricius et St. de Sprowa etc.

Sigismundo, R. P.
Relatio de rebus per ipsos in Ungaria gestis.

CCX.

CCXI.
CCXII.
CCXIII.
CCXI V.
CCXV.

Andreas Cricius et St. de Sprowa etc. Sigismundo, R. P. .

De iisdem negotiis. Ferdinandus, regem Bohemiae
arctissimo foedere conjunctum esse in omnem eventum
cum duce Moscoviae, se certo audisse.
%Andreas Cricius, Epus., Petro Tomicio etc. .
lixeinplum epistolae Cricii ad Brodericum, Cancell. Ungariae.
Andreas Cricius, Epus., Episcopo Novae Civitatis .
Andreas Cricius, Epus., Petro Tomicio etc. .
Idem Eidem

272

274
276
277

Jamjam negotiis confectis domum petunt.

CCXVI.
CCXVII,
CCXVIII.
CCX1X.

Legatio ad Sigismundum, Regem Poloniae, a Ferdinando, Rege

Bohemiae, Archiduce Austriae .
.
.
.
.
.
.
Responsum a Sigismundo, R. P., datum Oratori Ferdinandi, R. B.
Responsum a Sigismundo, R. P., datum Oratori Joannis, R. U. .
Literae. Sigismundus, R. P. Joanni, R. Ungariae etc.

283
284
285

G ratulatur regium culmen et fastigium etc.

CCXX.

p. Tomicki, Epus. etc.

Joanni, R. Ungariae etc. .

G ratulatur idem.

CCXXI.

Sigismundus, R. P., Ferdinando, R. Bohemiae.

Tametsi ei favet omnia incrementa, tamen ad assequen
dum regnum Ungariae pro tempore operam suam navare non licet.

286

Pagina. .

CCXXII.

Literae.

CCXXIIL

Sigismundus, R. P., Palatinis et Dispensatoribus

publicarum Contributionum.
.
.
Henrieus, R. Angliae- etc. Sigismundo, R. Poloniae.

287
288

De expeditione generali contra Tureas.

CCXXIV.

Non deesse velit regno Ungariae in tanta calamitate aliosque

principes christianos, ut idem faciant, cohortari dignetur.

ccxxv.

289

Sigismundus, R. P. etc. Henrico, R. Angliae.

Carolus V, Imperator, Ferdinando, Archiduci Austriae. .

290

De rebus cum rege Galliae gestis.

CCXXVI.

291

Sigismundus, R. P., Cardinali Eboracensi.

De ope ferenda regno Ungariae.

CCXXVII.

293
295

LITERAE NEGOTIUM BARENSE CONCERNENTES.

Literae. Joannes Dantiscus, Orator, Sigismundo, R. Poloniae.
Dat. ex Toledo X Januarii.

CCXXVIII.
CCXXIX.

Joannes Dantiscus, Orator, Petro Tomicio, Vicecancellario.

Bona, Regina Poloniae, Joanni Dantisco, Oratori. .
Dat. Niepolomice

ccxxx.

303
304

VIII Februarii.
306

Bona, Regina Poloniae, Joanni Dantisco, Oratori. .

Dat. Cracoviae IX Februarii.

CCXXXI.

Joannes Dantiscus, Orator, Sigismundo, Regi Poloniae. .

307

Dat. Toleti XXIII Februarii.

CCXXXII.

Joannes Dantiscus, Orator, Petro Tomicio, Vicecancellario.

316

D at. Toleti XXIV Februarii.

CCXXXIII.

319

Bona, Regina Poloniae, Joanni Dantisco, Oratori. .

Dat. Niepolomice XXXI Martii.

CCXXXIV.
CCXXXV.
CCXXXYI.
CCXXXVII.
CCXXXV1II.
CCXXXIX.
CCXL.
CCXLI.

Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,

R.
R.
R.
R.
R.
R.
R.
R.

P. Viceregi. .
.
.
.
P., Cancellario Caesaris.
P., Ludov. Aliphio.
.
P., Viceregi Neapolitano.
P., Carolo V. Caesari. .
P., Ferdinando, Boh. Regi.
P.; Joanni Dantisco. .
P., Joanni Dantisco.
.

321

322

323

.
.

.
.

.
.

324

325

Idem Eidem. Dat. Gedani VI Juli.

.
Sigismundus, R. P., Carolo V Caesari. .
Sigismundus, R. P., Cancellario Caesaris.
Sigismundus, R. P Ludov. Aliphio.
.
Bona, Regina Poloniae, Joanni Dantisco.

.
.

.
.

.
.

326
327
328

Dat. Gedani IV Julii.

c c x l ii.

Joannes Zamboczki, Joanni Dantisco.

Dat. Gedani VI Julii.

CCXLIII.
CCXLIV.
CCXLV.
CCXLVI.
CCXL VII.

329

Dat. Cracoviae XX Julii.

CCXLVIII.

330

Joannes Dantiscus, Orator, Sigismundo, Regi Poloniae. .

Bona, Regina Poloniae, Joanni Dantisco, Oratori. .

334
335

Joannes Dantiscus, Orator, Bonae, Reginae Poloniae.

D at. Granatae I Septembris.

CCXLIX.
"CCL.

i I

* , .

if\ r y

'

f t

|'

f. m ,

D a t Cracoviae
XX f 1Septembris.
# , , * i y . 4
41 flift *' #
d

ij

Pagina.

CCLI.

Literae.

Joannes Dantiscus, Orator, Sigismundo, Regi Poloniae. .

335

Joannes Dantiscus, Orator, Petro Tomicio, Epo. Vicecancell.

365

Dat. Granatae XII Octobris.

Exemplum supplicationis, cujus in literis precedentibus est mentio.
Exemplum Decretationis ad Viceregem.
Exemplum Decretationis ad Ferdinandum de Alarcon.

CCLII.

Dat. Granatae XIV Octobris.

CCLIII.

H enrich, Comes a N assau, Marchio Zenete,

Regi Poloniae. .
.
.
.
.
.
.

Sigismundo,
.
.

367

Dat. Granatae XIV Octobris.

CCLIV.

Mercurinus de Gattinaria, Cancellarius,

Sigismundo, Regi Poloniae..............................................................
Dat. Granatae XIV Octobris.

CCLV.

Bona, Regina Poloniae, Joanni Dantisco, Oratori. .

368

369

370

Joannes Dantiscus, Orator, Sigismundo, Regi Poloniae. .

372

Joannes Dantiscus, Orator, Petro Tomicio Episcopo Cracov. .

375

Dat. Cracoviae XXVII Octobris.

CCLYI.

Joannes Dantiscus, Orator, Nicolao Carminiano.

Dat. Granatae XI Novembris.

CCLVII.

Joannes Dantiscus Scipioni de Summa. .

Dat. Granatae XI Novembris.

CCLYIII.

Dat. Granatae VI Decembris.

CCLIX.

Dat. Granatae VI Decembris.

CCLX.

Joannes Dantiscus, Orator, Bonae, Regine Poloniae.

Dat. Granatae VI Deeembris.

377

.*!'. j
0
oijr.-B*. > ** * ! <*
.cun ?i 4rf k*

TtfS

.u o o

' ' 7:;

, v .
,.bm.raeiai3

*ii

.IUOD
-S

'

'

'

.
t

838

l. '

.7 J 00

.IVJOO

Gdf;

#>ftrxnati

07?

.r v jo a

'CitlkiltI*

4r

.XfJOO

6vi<&mV

$7f;
,y .r

IV

xn o