$

Amasya Belediyesi Yaynlan

MEVLANA

CELALEDDIN-1 RUMI
A

Hayat ahsiyeti Ailesi ve evresi Eserleri

Amasya'da Mevlana ve Mevlevilik
Eserlerinden rnekler

Prof. Dr. Adnan KARA1SMA1LOGLU

AMASYA

2010

AMASYA BELEDYES
www. a1asya.bel. tr

Kltr Yay nlar No: 13

Ocak 2010

ISBN: 978.9944-0742-5-4

Editr
Do. Dr. YavuzBAYRAM
Yayn Danman

A
Osma A

: kan
Yrd.
Amasya Beledye

Sayfa Tasarm

Yasin VARILI

lAGL

Kapak Ta

M. Blent KAR

NDEKLER
Takdim
nsz
Giri

.........................................................................................................................

.................. . . . . . . . .................................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...........

.............

. . . . . . . . . . . . ............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mevlana'nn A.ilesi

.........

......

...............

Mevlana'nn Doumu, Ad ve Lakaplar

A.ilenin Belh'ten Ayrl .
.

Konya'da Daimi kamet

Mevlana'nn Tahsili

...

......

. .
...

......

..................

. . . . . . . . . . . . . . . . . .........

...........

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..................................

......

..............................

13

....................................................................................................

Mevlana'nn evresi

11

.......

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tebrizli ems'in Konya'ya Gelii ve Kayboluu

10

..........................................................

...................................................................................................

15

16

17
22

Grt Bilgin ve eyhler..................................................................................23

Tarikat Silsilesi ve Yolu

. . . . . . . . . . ...... . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

Hz. Mevlana'nn Vasiyeti ............................................................................................27

Hz. Mevliinii'nn Liikapla

.........................................................................................

27

Hz. Mevliina'nn Elkiib- Aliyeleri ... ... .. ... .... .. .... ... .. ... .. . ... .... . .. ... ... .. .... ... ...31
.

Mevlanii'dan Semeler

..

..

..

............ ....................................................................................

33

Getirin bana o kaak gzeli! ... ... . ... .. .. ... ... .. . ...... ....... ... ... . .... .. .. ... .......... .35
.

Ah 'mine'l-ak'!

..

..

..

. . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

Mevlana'nn Eserleri . . . . . .. . . . . . . . .. .. . .. . . .. . . . . . . . . . . .... . . .... ... . .. . . . . . . . .. .38

..

..

..

..

Amasya'da Mevlana ve Mevlevilik

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

::::

l\tlesnev''den Hilciyeler .. ... .. . .

..

..

an

Orumden Kaan Ad

........

.. . . .. . ... . . . . ... . ... . ... . ... . ... . . .

.... . ... . ... ... . ... ......... ...............

. ... . ..... . . ...... .

4
8
6
4

Bakkal ile Papagan ....... ...... . ........ ... . .... ................. ........ . .... . ... . .. . ... . ... . ... ........... .
.

'.

Htht Ku unun M
.

. .
.

Dil Bilg inil e Gemm.......

ilki
Asbn, Kurt ve T
.. .

. . .. . .. . .

::: :

Sarn Ziyareti .......

.

-:

Mesnevi Im
. bvnden
g
Br

ui fetL................. ........ . ........... . ................................

. ............ .

Akilh Papagan . .. .. .. ... ... .. ..

algm

..

--

: ::

. .... .... ... . .. .... ...... . .

.

.
53
. . .. .. .. .. .. .... .. . .. ..
55

.. .. .... .... .. .. .
.

50

................... ...... . . .. ... .. ... .. .

: : : :: :

. .... .. ... ... .

.

. .

. .

5
6
5

... . ... ... . .. ....... .. ... ... ... .. ... .. ... ... ...... .. .. 8
.

..

..

. ... . .. . ... . ... . ... . ... . ... . ... ... . ... . ... . ...

..

..

.... ................ ...... .6

.

'Takdim
Tarih boyunca insanla k tutmu, ufuklar am, hedefler ortaya koymu
bu hedefleri ortaya koyarken de etrafndakilere kendi davranlar ile en gzel
rnekleri sunmu kutup insanlar vardr. zellikle bizim tarihimizin iinde bu tr
rnek ahsiyetleri arayp bulma hususunda zorluk ekmediimiz bir gerektir.
Gnmzde kanaat nderi diye nitelendirilen bir ok byk ahsiyet sadece
kendi dnemlerindeki ve evrelerindeki insanlarn olgunlamas, kemale ermesi
ne deil ayn zamanda alar tesine de k tutacak umdeleri, prensipleri ve ha
yat nizamlarn da bir miras olarak brakmlardr.
zellikle Anadolu'nun slamlamas ve Trklemesinde ok nemli roller
oynam olan Hoca Ahmed Yesevi, Yunus Emre, Hac Bekta- Veli, Mevlana
gibi stn ahsiyetler bizim iin ok nemli kilometre talardr.
Bu isimlerden kitabmzn konusunu da oluturan Mevlana Celaleddin-i
Rumi; sevgi, bar ve kardelik ikliminin tesisi iin, zerinde durulmas, hepimiz
tarafndan doru bir ekilde anlalmas ve retilerinin ba tac edilerek, hayat
mza yn vermesi asndan byk nem arz etmektedir.
Hak ak ile halk muhabbetini bir potada birletirmi ender kiilerden
olan Mevlana Cclaleddin-i Rumi sanyorum ki bugn sadece bizlere deil, kan
ve gzya ile kirlenmi olan tm dnya iklimi iin ok nemli k noktalar
sunmaktadr.

nsann kendi benliinden kmas, halk iinde bile Hak'tan yana olmas,

gnlde yanan ak odunun aslnda diriliin mutusu olduunu hissetmesi

ve hissettirmesi, gnl ykan deil gnller kazandrmay bir hayat felsefesi
haline getirmesi, farkllklar ortadan kaldrp, aslda var olan teklii birlii ve

beraberlii alar tesine haykrmas gibi daha sayamadmz bir ok nemli

hasleti kendinde barndran Mevlana Celaleddin-i Ruml'nin dn gn (eb-i

Aruz) olarak isimlendirdii vefatnn 736 nc yl dnm nedeni ile hatrasna

kk de olsa saygnn ifadesi olmak zere bu mtevazi almay tm halkmza

sunmaktan mutluluk duyuyorum.

Bu almann ksa srede hazrlanmas ve takdirlerinize sunulmasn

da bata deerli birikimi ve bilgileriyle katkda bulunan Prof Dr. Adnan

KARASMALOGLU'na, yine birikimi ve deneyimi ile emeini esirgemeyen

Do. Dr. Yavuz BAYRAM'a, Belediye Bakan Yardmcs Osman A K BA'a ve

dier emei geen alanlarmza teekkr ediyor, Mevlana'nn retisinin bir

lik, beraberlik ve kardeliimize vesile olmasn diliyorum.
Cafer ZDEMR

Amasya Belediye Bakan

rp
6

nsz
Hi phe yok ki Mevlana, yalnzca bizim iin deil btn dnya iin son
derece nemli bir abidevi ahsiyettir. Mevlana'run bu zellii, Anadolu'da huzur
ve gven ortamnn salanmas abalarna, "sevgi ve hogr" erevesinde etkin
biimde katk salamasna dayanmaktadr. yle ki Hac Bekta- Veli ve Yunus
Emre gibi gnl erleriyle birlikte Anadolu'nun barnda ektii sevgi ve hogr
tohumlar, ksa srede yeermi ve zamanla baka corafyalara ve nihayet btn
dnyaya ulamtr.
Mevlana, bugn iin bata Konya olmak zere, lkemizin her bir kesinde,
sevgi ve hogrye dayal bak as ve btn slami duyarllyla birlikte
yaamaya ve yaatlmaya devam etmektedir. Anadolu'da ilk mevlevlhanelerden
birinin atldn bildiimiz Amasya da; halk, sivil toplum rgtleri ve
yneticileriyle birlikte Mevlana'ya gnlden sahip kma potansiyeli tayan
ehirlerimizdendir. phesiz bu sahiplenmeyi, Amasya'nn esiz tarihi tecrbeleri
ve kltrel birikiminin doal bir sonucu saymak gerekir. Amasya'nn manevi
havasn soluma frsat bulmu bir akademisyen olarak, Amasya'da bu anlamda
rnek gelimelerin salanabileceine yrekten inanyorum.
Mevlana'nn sevgi, samimiyet, inan ve hogr eksenli yaam felsefesine ne
kadar muhta olduumuzu her geen gn biraz daha iyi anlyoruz. Bu balamda
deerlendirildiinde, Amasya Belediyesinin Mevlana ile ilgili abalarnn ayr bir
anlam ve nem tadn ifade etmeliyim. nk Mevlana, yzyllardan beri
olduu gibi, bugn de birletirici ve uzlatrc bir ilev grmeye devam etmektedir.
Elinizdeki kitapta Mevlana'nn hayat, ailesi, ahsiyeti, evresi, silsilesi gibi
hususlarla ilgili blmler, Mevlana ile ilgili nemli almalar yrtm ve
yaymlam olan Sayn Prof. Dr. Adnan Karaismailolu'na aittir. Bu arada
www.semazen.net ve www.mevlanader.org gibi adreslerde, Hocamza ve baka

aratrmaclara ait herkesin ulaabilecei pek yararl dosyalarn yer aldn da

hatrlatmak isterim. Mevltma'nn Eserleri, Amasya'da Mevlana ve Mevlevilik,

Mesnevi'den Seme Hikayeler blmleri Do. Dr. Yavuz Bayram; Mesnevi

mbiinden Birka Damla balkl blm ise Belediye Bakan Yardmcs Osman

Akba tarafndan hazrlanmtr.

Bu vesile ile hibir karlk beklemeksizin, almalarn bizimle paylama

hususunda tereddt gstermeden kitaba katkda bulunan Sayn Prof Dr. Adnan
Karaismailolu'na, Amasya Belediyesi ve ahsm adna teekkr ediyorum.
Bu arada bata Belediye Bakan Sayn Cafer zdemir ve Belediye Bakan

Yardmcs Sayn Osman Akba olmak zere, sevgi ve hogrye hararetle

ihtiya duyduumuz bir dnemde byle bir kitapk yaymlama ve Mevlana'yla

ilgili programlar yapma ferasetini gstermi olan Amasya Belediyesini gnlden

kutluyorum.
Mevlana'nn hogr ikliminin btn hayatmz kuatmas, sevgi ve
kardelik bilincinin evliya memleketi Amasya ile birlikte btn lkemizde hakim
olmas dileiyle...

Do. Dr. Yavuz BAYRAM

Giri
Bugnk snrlara gre nemli merkezlerini Trkmenistan'daki Merv,
ran'daki Niabur ve Afganistan'daki Herat ve Belh ehirlerinin oluturduu
Horasan blgesini Anadolu'ya balayan gl halkalardan biri, Mevlana ailesi
olmutur. Bu halkalar sayesinde Horasan Anadolu'ya, Anadolu da dnyaya alma
talihine erimitir. Anadolu'nun bu sayede gerekleen yeni kimlik kazanma
dnemine hakim olan ve Mevlana ile zdeleen dnceyi vuslat, muhabbet ve
merhamet kavramlar temsil etmektedir, diyebiliriz.
Mevlana'nn atalar,Xlll. asrn balarnda bugn Afganistan'n kuzeyinde ve
zbekistan snrna yakn bir blgede bulunan Belh ehrinde ikamet etmekteydi.
Bu ehir, slam ncesine yakn asrlardan itibaren Trklerin hakimiyetinde
bulunmu, Gaznelilerin ve Seluklularn idaresinde nemli ilim merkezlerinden
birisi haline gelmiti. ehir, Mevlana'run doduu yllarda 1 Iariznahlarn
hakimiyetinde idi.
Mevlana ve evresiyle ilgili, kendi eserleri dndaki, ilk bavuru kaynaklar,
olu Sultan Veled'in 1291 ylnda kaleme ald btidaname adn da tayan
Veled-name1, krk yl kadar Mevlanaya hizmet etmi olan Sipehsalar Feridun b.
Ahmed'in 1300'l yllarn banda yazd Risale2ve Ahmed Efl.aki'nin 1353'te
tamamlad Menakibu'l-Arilln'dir.3 Sultan Veled'in eseri, her iki eser iin de
kaynak olurken; ayrca Eflaki, Sipehsalar'n Risale'sinin nemli blmn kendi
eserine aktarmtr. Bunlardan btidaname'deki bilgUer, salkl olmakla birlikte
btn hususlar aydnlatmaya kafi gelmemektedir. Sipehsalar'n ve Eflaki'nin
eserlerinde menkbelerin arasna serpitirilen bilgiler ise eksik veya yanl
deerlendirmelere yol aabilmektedir.
2

Velcd-namc, nr. Ccliilcddin-i Hmai, Tahran, 1315 h.; Ayn eserin dier adyla evirisi: iblid:i-namc, trc.
Abdlbaki Glpnarl, Ankara, 1976.

"Zindegi-n:ime-i Mevlana Celaleddin-i Mevlevi" adyla nr. Sa id-i Nefisi,Tahran,

'

Mevlana ve Etrafndakiler, trc. Tahsin Yazo, stanbul, 1977.

1325 h.;Trkeye evirisi:

El-EAii ki, emseddin Ahmed, Meniikibu'l-iirifln, nr. Tahsin Yazc, T-H, Ankara, 1 976AriAcrin Men kbeleri, I-II, trc.Tahsin Yazc, stanbul, 1986-1987.

1980; Trkeye evirisi:

Mevlana 'nndf.ilesi
Hz. Mevlanann babas, Hseyin olu Sultanu'l-lema Bahaeddin Mu
hammed, Belh ehrinde alim ve arifleriyle mehur bir ailedendi ve byk bir

ne sahipti. Mevlana'nn soyca anneannesi tarafndan nl Hanefi fakihlerinden

ems'l-eimme Muhammed-i Serahsi'ye (.

1097) bal bulunduu4, babaan

nesiyle Harizmahlardan olduu ve baba tarafndan Hz. Ebu Bekir'e ulat

ynndeki bilgiler, birok eserde yer almasna ramen, kendilerinin ve Sultan

Veled'in eserlerinde bulunmamaktadr.5 Ancak bu bilgiler, hi olmazsa, aileye sa

hip olduu deerler nedeniyle duyulan hrmet ve sevginin byklne delil

olarak grlmelidir.

Mevlana'nn babas Mevlana-yi Buzurg (Byk Mevlana) Bahaeddin

Veled'in, hanm Mmine Hatun'dan, iki olu ve bir kz dnyaya geldi. Byk
olunun ad Alaaddin Muhammed'di. Kz Fatma Hatun, Belh'ten ayrldklarn
da evli olduu iin burada kald.

Dnyaya n salan olu Mevlana Celaleddin Muhammed'in ise olu ve bir

kz oldu. Byk olu Bahaeddin Muhammed'in (Sultan Veled) ve ondan bir veya

iki ya kk olu Alaaddin Muhammed'in anneleri, Semerkantl erefeddin'in

kz olan Gevher Hatun'dur. Dier olu Muzafferddin Emir Alim ve kz Melike

Hatun'un anneleri ise, Gevher Hatun'un vefatndan sonra evlendii Konyal Kira
Hatun'dur.
4

Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, l, 50-51 (nsz), 126, 243. Sultinu'l-ulcma, emsl'l-cimmc'nin torunuyla, belki de

s. 38.
Mevlanii'nn Hz. Ebu Bekir'in soyundan geldiini gstermek arn aayla adna eklenen 'el-Bekri (Bekre mensup)'

daha don olarak torununun kmyla evli olabilir. Bk:. Glpnarl, Abdlbaki, Mevlana Celaleddin, stanbul, 1985,

mensubiyet sfat, bata Sipehsalir'n Risale'si ve Menakibu'Hirif1n olmak zere kaynaklarda srarla kaydedilmek
tedir. Ancak bu men subiyetten l\1evlan:i'run ve babasnn eserlerinde bahsedilmemesi, en gvenilir Mesnevi ve

Divan- Kebir yazmalarnda ve nihayet trbeler inin kitabelerinde de bu dunma iaret eden bir kayt bulunmama
s dikkat ekicidir. Sultan Veled'in, Veled-namc'sinin, Celaleddin Hmai tarafndan yaynlanan Farsa metninde bu

JQ

mensubiyeti ifade eden beytin, eski ve itibar edilmesi gereken yazmalarda bulunmadn ise Glpnarl ortaya koy
mutur. Bkz. Glpnarl , Mevlana Celaleddin, s.35-38.

Mevlana'nn byk olu ve sadk halefi Sultan Veled'in, eyh Selahaddin-i

Zerkub'un kz olan Fatma Hatun'dan bir olu ve iki kz vard: Celaleddin

Emir Arif elebi ile Mutahhara Hatun (Abide) ve eref Hatun (Arife). Ayrca

iki hanmlndan Nusret Hatun'dan elebi emseddin Emir Abid, Snble

Hatun'dan elebi Selahaddin Emir Zahid ve elebi Hsameddin Emir Vacid
isimli oullar dnyaya geldi. 6

Mevlana 'nn <Doumufid ve J:{kaplart

Mevlana, Belh'te 30 Eyll 1207 (6 Rebilevvel 604) tarihinde dnyaya

gelmitir.7Mevlana'nn ad Muhammed'dir. Btn kaytlara gre babas da ayn

ad tamtr. Bata kendisi Mesnevi'nin mukaddimesinde kaydettii zere ad,

ihtilafsz olarak bu ekildedir. Mesela Ankaral smail Efendi (. 1631) "Hazret-i

Mevlani'nn ism-i erifleri Muhammed ve lakaplar Celileddin'dir. Babalarnn

isimleri dahi Muhammed ve lakaplar Bahaeddin'dir." demektedir.8 Dedesi
Hseyin'in lakab da Celaleddin'dir. 9
slam dnyasnda hrmet

belirtmek n nemli kiilerin isimlerinin

nnde kullanlan 'efendimiz' anlamndaki Mevlana lakab, Mevlana Celaleddin

Muhammed'le birlikte zel bir isme dnt.10Hdavendigar, Hnkar, Hazret-i

Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, Il, 250-251; kr. C. Humai, Vcled-name nsz, s.4-6.
Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, l,1 25; Sadece yl olarak, Sipehsahir, Mevlana ve Etrafindakiler, s.33. Bu tarihten be
on sene daha nce domu olmas gerektii eklindeki Glpnarl'run gr pek uygun grlmemitir. Bu gr
iin bkz. Mevlana Celileddin, s.44; Mevlana ems-i Tebrizi ile altm iki yanda bulun, arkiyat Mecmuas, Say
m, 1959, s.156-161.
8 smail-i Ankaravi, Mesnevi-i edf erhi, I-Vl, stanbul, 1289/ 1841, II, 12.
9 Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, I, 91.
10 Kad Nccmeddin-i Tati'nin dilinden aktarlan u bilgiler, bunun en eski kayd olsa gerektir: "Btn dnyada ey geneldi. Hazret-i Mevlana'ya mensup olunca :elleti ve nde gelen kiiler, bunu gzel karladlar. Bi
rincisi, Mesnevi kicabdr. Her kimsraa, mesnevi denilirdi. imdi mesnevi ad sylenince akl, dnmeksizn
Mevlanaoo .Mesncvi'si olduuna karar veriyor. kincisi, btn alimlere mevlana denilir. imdi mevlana ad sylenince Ha7.ret-i Mevlana anlalyor. ncs, her kabre trbe denilirdi. Artk trbe denilince, trbe sylenince
trbe olan Mevlan:l'nn istiralutgal1 anlalyor." Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, II, 50.
6
7

11

12

Mevlana, Mevlevi, eyh, Molla-y Rumi, Rumi ve IIazret-i Pir lakap ve

unvanlar da Mevlana iin kullanlmtr. 'Hazret-i Mevlana' ve 'Hazret-i P'r'
sayg hitaplar, Mevlevi evrelerinde ve Anadolu'da daha ok tercih edilmitir.
Bugn ran ve Pakistan'da 'Mevlevi', Bat'da 'Rumi' lakaplar, onu anmak iin
ncelikle kullanlmaktadr.
Doduu ehre nispetle Belhi (Belhli) sfat, bilhassa ilk kaynaklarda babas
ve kendisinin adlarnn yannda yer almaktadr. Mevlana ocukluk dneminin
dndaki yllarnn hemen tamamn, nceki asrlardaki isimlendirmeyle 'Diyar-
Rum'da geirdii ve bu blgedeki Konya'y vatan edindii iin 'Rumi' (Rum
lkesinden; Anadolulu) sfatyla anlmtr. Bunlarn yan sra vatan edindii
ehre iaret etmek zere XIII. asrdan itibaren Konevi (Konyal) sfat da adyla
birlikte birok eserde yer almtr.

fiilenin </Jelh 'tendfynl

Mevlana ocukluk veya ilk genlik yllarnda iken; babas Bahaeddin
Veled Belh ehrinden ayrlmay gerekli grd. Bu yllarda Belh'te siyasi istikrar
bozulmutu. ehir 1198'de Gurlular'n, 1206'da Harizmahlar'n eline gemi ve
Mool tehlikesi de ba gstermiti. Her halkarda Moollarn istilasndan nce
ailesini buradan uzaklatran Bahaeddin Veled'in gerekeleri ak olarak kaynaklara
yansmamtr. Ancak onun bu corafyadaki siyasi gelimelerle birlikte, fikirlerini
Ma'arif isimli eserinde tenkit ettii nl bilgin Fahreddin-i Razi'nin (.1209)
ve onun grlerine itibar eden Harizmah Muhammed'in (.1220) manen ve
madden mevcut etkinliinden rahatszlk duymu olmas mmkndr.11
11 Bahaeddin Veted'in, Bclh'ter ayrlmak zereyken verdii vaazda, Sultan Allleddin I farizmah'la birlikte

Fahrcddln-i Riizi'nin bulunduu hakkndaki rivayeti (EAiiki, Ariflerin Menkbeleri, T, 34) dorulayan bir belge
yokrur. nk Fahrcddin-i Razi'nin lm tarihi (606/1209), bu hadsi eden nceye rastlar.

13

Belh ehrinden ayrlrken Mevlana'nn 5, kardei Muhammed Alaaddin'in

7 yanda olduu belirtilmektedir.12 Bu bilgiden hareketle baz eserlerde ailenin

Belh'ten ayrl tarihi olarak 1212veya 1213(609 veya 610) yl gsterilmektedir.13

Belh'ten 12 19 (616) yl hududunda ayrlm olmalar daha makul grl

mektedir. nk Sultan Veled, kafilenin g yolu zerinde bulunan Badat'tan

ayrlmak zereyken; Belh ehrinin Moollar tarafndan istila edildii haberinin
buraya ulatn, sylemektedir.14Bu istila tarihi de 1220 (617) yldr.

Haccetmek niyetiyle hareket eden kafile, Niablr ve Badat'a urayarak

Hicaz'da Hac vazifelerini yerine getirerek am zerinden Anadolu'ya intikal etti.

Ahmed-i Eflaki'ye gre am'dan Malatya'ya, sonra Erzincan'a, buradan drt yl kal

dklar yakndaki Erzincan Akehir'ine ve daha sonra yedi yl veya daha fazla ikamet

ettikleri Larende'ye (Karaman ) vard.15 Sipehsalar'a gre Hicaz'dan am'a, buradan

Erzincan'a ve hemen Erzincan'a bal Akehir'e vard, k burada geirdi ve daha
sonra Konya'ya ulat.16 Sipehsalar ise, ailenin Malatya'ya uradndan sz etmedii
gibi, ailenin Erzincan Akehir'indeki drt yllk ikametini de bir yl gstermekte ve

Larende'deki yllara deinmeden Konya'ya vardklarn anlatmaktadr.

Bahaeddin Veled, on yedi veya on sekiz yandaki17 Mevlanay Karaman'da

1225 ylnda kafilenin yelerinden Semerkantl Lala erefeddin'in kerimesi Gevher
Hatun'la evlendirdi. Bu evliliin akabinde 1 226(623)'da Sultan Veled ve daha sonra
Alaeddin elebi dnyaya geldi. Karaman'da yedi yl kadar sren ikamet esnasnda

Mevlana'nn annesi Mmine Hatun ile aabeyi Alaeddin Muhammed vefat ettiler
ve bugn Mader-i Mevlana Trbesi olarak bilinen yerde topraa verildiler.

14

12 Efl:lki, Ariflerin Menkbeleri, I, 95.

13 Ayrca bu g iin 618 (1221) yl da zikredilmektedir. Bkz. Glpnarl, Mevlana Celaleddin, s.42.
14 Sultan Veled, Velcdname, s.40 (nsz), Metin, 191; kr. eviri btida-name, s.251/ be yit 4186-4187; Efki,Arif
lerin Menkbeleri, l, 98. Deerlendirme iin bkz. Helmth Ritter, Mevl:ina Celaleddin RCmi ve Etrafindakiler,
Tiirkiyat Mecmuas, C. VII-VIll, s.268-281, stanbul, 1942, s.270.
15 Efl:iki, Ariflerin Menkbeleri, l, 99-101.
16 Sipehsal:ir, Mevlana ve Errafndakiler, s.22-23.
17 Efl:iki, Ariflerin Menkbeleri, I, 110, 112.

JC,on(ya 'da <Daini kanel

Byk Mevlana Bahaeddin Veled ailesiyle birlikte, btidaname'nin dndaki
rivayetlere gre Sultan Alaaddin'in srarl davetleri zerine, Karaman'dan Seluklu
devletinin bakenti Konya'ya intikal etti. Ailenin reisi, Konya'da 23 ubat 1231
(18 Rebiulahir 628) tarihinde vefat etti.18 Eflaki'ye gre vefat ettiinde seksen
be yandayd ve bu srada olu Mevlana 24 y a na ulamt. 19 A. Glpnarl,
Bahaeddin Veled'in Ma'arif isimli eserindeki bir ifadesine dayanarak, hicri 546
(1151-1152) ylnda domu olmas gerektiini dile getirmektedir.20
Sultan Veled'in ifadesine gre, Bahaeddin Veled Konya'ya vartan iki yl
sonra vefat etmitir:21 ki yl sonra Tanr takdiriyle Bahaeddin hastaland, ban
yasta koydu ...... anszn ahiret alemine gt.

Bu duruma gre aile, hicri 626 ylnda Konya'ya varmtr. Belh'ten yolculua
k yl 616 yl kabul edilirse, Konya'ya var yl olarak da 626 yl uygun
grndne gre bu arada on yl kadar bir zaman gemitir. Bu zaman dilimi
gzergahta ve ikamet yerlerinde geen yllarla yaklak olarak uygun dmektedir.
Padiah Celaleddin, babasnn yerine geti, oturdu; yeryz
tuttu.

halk

ona yz

Babas gibi zahitti, bilgindi; btn bilginlerin ba-babuuydu, padiahyd.22

Mevlana bir yl sonra babasnn mritlerinden Seyyid-i Srdan lakapl eyh
Burhaneddin-i Muhakkk- Tirmizi'nin Konya'ya geliiyle ona baland ve bu
ballk 9 yl srd.
18 EA:tki, Ariflerin Menkbeleri, 1,103,116.
19 EAnkl, AriAcrin Menkbeleri, l, 108, 112.
20 Glpnarl, Mevlana Celaleddin, s.34.
21 Sultan Vclcd, Vclcd-namc, s.41(nsz),192-193; kr. btidiinimc, 242-243/ beyit 4221, 4240.
22 Sultan Vcled, lbtidaname, s.244/ beyit 4256-57.

15

Mevlana, Seyyid'in hizmetinde dokuz yl kald; bylece hem szde, hem

zde onun ei oldu.23
Efiaki'ye gre "Bazlar, Mevlana'nn o anda, bazlar da Belh'te babasnn
zamannda Seyyid'e mrit olduunu sylerler. Seyyid lala ve atabek gibi daima
Hdavendigar' omuzunda tar ve dolatrrd."24 Ancak bu balln her
durumda olgun yalarda gerek bir anlam kazand aikardr.
Mevlana, mrit kabul ettii ve mrit olarak baland Burhaneddin-i
Muhakkik'in tavsiyesiyle bir mddet tahsil iin am ve Halep'te bulundu.
Dnte Kayseri'de hocasn ziyaret ederek onun nezaretinde ile kard. Seyyid,
Kayseri'de hicri 638 (1240-4l)'de vefat edince de kabrini ziyarete gitti.25

Mel/lana 'nn 1:ahsili

Mevlana'nn ciddi bir tahsil grd ve tasavvufi bir terbiyeden getii
kaynaklardaki bilgilerden ve eserlerindeki ak delillerden anlalmaktadr. Babas
vefat ettiinde 24 yanda iken medresede onun yerini alabilecek ilmi zellikler
tad belirtilen Mevlana, buna ramen tahsiline devam etti. Mevlana'nn,
babas hayattayken 1221-1228 yllar arasnda tahsilini ikmal iin Halep ve arn'a
gitmi olduu belirtilmektedir. 26 Ancak 1225 ylnda Karaman'da evlendii ve
sonrasnda art arda iki ocuunun dnyaya geldii gzden uzak tutulmamaldr.
Efiaki'nin ifadesiyle "Baha Veled hazretleri yokluk aleminden varlk alemine
gtnn ikinci ylnda, Mevlana hazretleri, zahir ilimlerinde derinlemek ve

J6

23 Sultan Veled, btidinime, s.248/ beyit 4318.

24 Ef!al<l,Ariflerin Menkbeleri, I, 117, 128; kr. Sipehsalar, Mevlana ve Etrafndakiler, s.19, 34.
25 Eflaki, Ariflerin Menkbe leri, I, 131.
26 Glpnarl, Mevlana Celaleddin, s.46; Sadeddin Nzhet- Mehmcd Ferid, Konya Vilayeti ve Harsiyat, Konya,
1926, s.116 (Sadece am'da sene kadarkald belirtilmektedir).

olgunluunu eksiksiz duruma getirmek iin am'a hareket etti. Derler ki, bu,
onun ilk seferi idi."2; Bu dnemin ne kadar srd kesin deildir. Yine Eflaki
"Onun yedi yla yakn am'da kaldn sylerler; fakat drt sene oturdu diyenler
de vardr." demektedir.28
Mevlana'nn Halep Haleviye medresesindeki hocas Kemaleddin bin
Adim'dir (.1262). Sipehsalar, Mevlana'nn tahsili iin u bilgileri vermektedir:
".. .lgat, arabiyat, fkh, tefsir, hadis, ma'kClat ve menkulat gibi ilimlerde o ada
zamann btn ilimlerin bata gelenlerindendi ve btn fenlerde yksek icazetler
elde etmi, genliinin ilk anda Halep ehrinde trl bilim ve sahalarda
dnyada ei olmayan Mevlana Kemaleddin b. Adim'den faydalanmakla megw
olmutur."29

Cfebrizliems'inrXonya'ya Gelii :>erXayboltll

Mevlana'nn hayat hikayesinde Tebrizli ems'in zel bir yeri vardr.
Karlamalar ve birbirlerine olan sevgileri etrafnda ok eyler anlatlm ve
yazlmtr. emseddin Muhammed-i Tebrizi, Konya'ya ilk olarak 29 Kasm 1244
(26 Cemaziyelahir 642) tarihinde gelmitir. Sultan Veled'in diliyle bulumann
etkisi ve ems'in ilk szleri u ekildedir:30
Anszn emseddin gelip ona ulat; nurunun nda da glge, yok olup gitti.
Ak dnyasnn ardndan defsiz, sazsz ak sesi eriti.
Mauk hallerini anlatt ona; bylece de srn ycelerden de ycelere vard.
Dedi ki: Sen batna rehin olmusun ama unu bil ki ben, batnn da batnym.
27
28
29
30

Eflaki, Ariflerin Menkbe leri, I, 127.

Ellaki, Ariflerin Menkbeleri, 1, 129.
Sipchsiilfr, Mevlan:\ ve Etrafndakiler, s.40.
Sultan Vcled, lbtidi-name , s.249/ beyit 4335-4338.

17

18

Mevlana'nn renci ve mritlerinde, kendileriyle nceki gibi ilgilenilmedii

iin byk honutsuzluk olutu. ems'ten yaknmaya baladlar:
Bu adam kim oluyor ki eyhimizi, rman bir saman pn kapp srkledii
gibi kapt da bizden ayrd.J

Arzular nceki dzene dnmekti:

Onlar, ems buradan giderse padiahmz yalnzca bize kalr;
nceden olduu gibi ihsanlarna ereriz; dudaksz-damaksz ekerlerini yeriz;
Gene onun gzelim tleriyle be duygudan, alt ynden ibaret dnyadan
syrlrz (demekteydiler). 32

Bu honutsuzluklar ve yaknmalar nedeniyle Tebrizli ems, 21 ewal 643

(10-11 Mart 1246) gn Konya'dan ayrlmt. Sultan Veled bu beraberliin
sresini bir-iki yl olarak belirtmektedir:
Bir zaman beraber kaldlar; bir-iki yl rahat ve huzura dalda
l r.33

On alt ay biraz aan bu zaman diliminde aralarnda gerekleen imtiza

ve sevgiden sonra bu ayrl Mevlana'y son derecede etkiledi. lgi ve himaye
bekleyen mritler yaptklarndan piman olup are aradlar. Sultan Veled bunu
yle ifade eder:
Lutfet, bilgisizlikle su;lar iledik ama tevbemizi kabul et.
Feryad ederek defalarca bu szleri sylediler; aylarca gece-gndz, bu eit
yalvardlar.
eyh, onlarn bu halini grnce, yollarn dzene soktu; o incinmeden vazgeti.34

31
32
33
34

Sultan Vcled, lbtida-nfimc, s.51/ beyit 811

Sultan Vclcd, btida-nfim c, s.55/ beyit 877-879.
Sultan Veled, lbida- nli mc, s.50/ beyit 795.
Sultan Veled, lbtida-name, s.56/ beyit 899-901.

19

Mevlana, olu Sultan Veled'i ems'i bulup getirmesi iin am'a gnderdi. 15
ay kadar sonra hicri 644 (1246-1247)'de birlikte geri dndler. Ancak beraberlik
uzun srmedi ve hicri 645 (1247-1248) yl ierisinde tamamen kayboldu.
Eflaki, bu son geli ve kayboluun arasnda ayrca bir am yolculuu olduunu
kaydetmektedir: "Kimya Hatunun lmnden yedi gn getikten sonra aban
644 h./ Aralk 1246'da tekrar am'a gitti."35
Eflaki, ems'in kayboluunu yle tespit etmektedir: emseddin'in
kaybolup gizlendii tarih 645 (1247) ylnn Perembe gndr.36 Eflaki, ayrca
" kinci seferinde tam alt ay medresenin hcresinde Mevlana ile sohbet ettiler."
demektedir.37
ems'i, aralarna Mevlana'nn olu Alaaddin'in de kart sylenen bir
grubun ldrd rivayeti kaynaklarda daima tereddtle aktarlrken, Sultan
Veled yirmi iki yalarnda yaad olan biteni anlatrken her hangi bir ldrme
olayndan hi sz etmemektedir.38 ems ona gelimeler zerine yle demiti:
Bu sefer ylesine bir gitmek istiyorum ki hi kimse benden bir nian bile
bulamayacak.
Aramakta herkes acze decek, kimse benden bir nian bile bulamayacak.
Bylece birok yllar geecek de gene kimse izimin tozunu bile gremeyecek...
Derken herkesin gnlndeki keder geip gitsin diye anszn herkesin arasndan
yitiverdi.39

20

35
36
37
38
39

Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, Ti, 20 ( nsz), 74.

EfW<l,Ariflerin Menkbe leri, II, 97.
Eflaki, Ariflerin Menkbe leri, II, 100.
Bkz. B. Fruzanfer, Mevlana Celaleddin, trc. F. N. Uzluk, stanbul, 1986, s.103-107.
Sultan Veled, btida-na me, s.64/ beyit 1043-45, 1043.

Mevlana, Tebrizli ems'in ardndan onu bulabilmek iin iki defa am'a
gitti. lk gidi ve dnten sonra Konya'da birka yl geince40 tekrar ayn arzuyla
am'a yneldi. Eflaki,Mevlana'nn bu defa am'da bir yldan ok veya az kaldn
sylemektedir.41 Mevlana, bu aray ve zntlerden sonra kendisine 'naib ve
halife' olarak Konyal kuyumcu eyh Selahaddin'i seti:
eyh'in (Mevlana) cokunluu, onunla yatt; btn o zahmet, dedi-kodu,
esenlie dnt.42

Mevlana eyh Selahaddin'le on yl bir arada bulundu43 ve bu arada olu

Sultan Veled'i cyh'in kz Fatma Hatunla evlendirdi. eyh Salahaddin 29 Aralk
1258 (1 Muharrem657) gn vefat etti.44 Mevlana, son on yln Mesnevi'nin de
yazlmasna sebep olan elebi Hsameddin'le sohbette bulunarak gcirdi.45Bu iki
muhterem zatla geen yllar, Mevlana ve evresindekiler iin huzurlu ve verimli
yllar oldu. Bu dnemler, evresindekileri himaye ettii, ekseriyetle manzum ve
mensur eserlerinin olutuu yllardr. Mevlana, Hicri tarihle altm sekiz; milad
tarihle altm alt yanda bulunurken 17 Aralk 1273 (5 Cemaziyelahir 672)
gn Yaratcya kavumutur. Halifesi elebi Hsameddin ise ondan yaklak
on bir yl sonra 3 Kasm 1284 (22 aban 683) gn vefat etti.46 Vefatnda elli
yalarnda olan sadk olu Sultan Veled ise, babasnn maddi ve manevi mirasn
layk ekilde temsil ederek 11 Kasm 1312'de bu dnyadan gt.

40 Sultan Veled, btida-n:ime, s. 75/ beyit 1238.

41 Eflaki, Ariflerin Menkbe leri, ll, 104.

42 Sultan Velcd, lbida-n:\mc, s.87/ beyir 1449.
43 Sultan Veled, ihtida-name, s.137; Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, ll, 107,110, 119.
44 Eflaki, Ariflerin Menkbe leri, il, 120. Glpnarl, Mevlana Cela leddin, s.112.
45 Sultan Velcd, ibida-nlimc, s.152.
46 Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, II, 144.

21

Mevlana 'nn evresi

Mevlana'nn babas Bahaeddin Veled, bulunduu ve yolculuu srasnda
urad ehirlerde daima devlet adamlarnn ve ilim erbabnn tevecchn
kazanm bir zatt. Anadolu Seluklularnn en gl sultanlarndan olan
Alaaddin Keykubad 1 (slt.1220-1237), Konya'daki ikameti esnasnda ona byk
hrmet gstermi, hatta onun mridi olmutu. Sultan Veled, Sipehsalar ve Eflaki

bu hususta birok bilgi vermekte ve beraberliklerinden sz etmektedirler. Aileye

ynelik bu ilgi ve hrmet, bu asra kadar devam etmitir.47 Mevlana, babasnn
vefatnn akabinde bir mddet daha am ve Halep'te tahsil grp muhtemelen
1240 civarnda her ynyle babasnn yerini ald, Seluklu devlet adamlar
tarafndan byk sayg grd ve varlndan istifade edildi. Sultan zzeddin II
(slt. mstakil ve mterek olarak 1246-1249, 1249-1254, 1257-1259, 1259-1262)
ve Sultan Rkneddin Kl Arslan IV (slt. mterek ve mstakil olarak 12541257, 1259-1262, 1262-1266) Mevlana'y ziyaret eder ve sohbetlerine itirak
ederlerdi.Rkneddin Kl Arslan Mevlana'nn mridi ve 'oul' diye hitap ettii
kiilerdendi.48 Eflaki, eserinde birok yerde sultan ve devlet adamlarnn katld
sohbet ve sema gsterilerinden sz etmektedir.
On be yl devletin hakimiyetini elinde tutan Mulneddin Pervane (. 1277),
Mevlana'ya son derece hrmet gsterir ve onun iin ziyafetler ve sohbetler
dzenlerdi. Mevlana, Fihi Ma Fih'indeki sohbetlerin ekserisini onun evinde ve
ona hitaben sylemitir. Pervane'nin hanm Grc Hatun da byk ballk
ierisindeydi. Mstevflik (maliye bakanl), vezirlik ve atabeklik grevlerinde
bulunmu olan Pervane'nin damad Mecdedd!n Atabek(.676/1277), nl vezir
47 Veled elebi (zbudak) yle demektedir: "Hazret-i Pir Efendimizi n saye- i seniyelerinde bizler bile bemie selatin
ve vzera ve erafve a'y:indan binihaye i'zaz ve ikram ve ihsana mazhar olagelmekteyi z." Konya Salnamesi 1332 h.,

22

48

stanbul, 1332, s.749.

Eflaki, Ariflerin Menkbe leri, 1, 87; Turan, Osman, Se luklular Zamannda Tr kiye , stan bu l, 1993, s.531-532.

Sahih Ata Fahreddin Ali'nin (.687/1285) yan sra Sahih emseddin,Alameddin

Kayser, Taceddin Mu'tez, Celaleddin Karatay, Hatirolu erefeddin Mes'ud ve
Emineddin Mikail gibi birok devlet adam, Mevlana'y sk sk ziyaret eder, kimi
zaman mektuplarla ulatrd ricalarn yerine getirirlerdi.49
Grt Bilgin ve eyhler

Mevlana, ailesinin ve kendisinin tad zellikler nedeniyle bir arada

bulunduklar dnda elbette bir ok bilgin ve arifle grmtr. Bunlarn
hepsini belirlemek mmkn deildir. Kaynaklara gre, Mevlana am'da
bulunduklarnda eyh Muhyiddin-i Arabi, Sa'deddin-i Hamevi, eyh Osman-
Rumi, Evhadddin-i Kirman!, Sadreddin-i Konevi ile sohbet etmitir.5 Konya'da
onun zamannda bulunmu olan ve grt nemU zevat arasndan isimleri
ne kanlar, unlardr: Konyal Sadreddin (. 1274), irazl Kutbeddin (. 1310),
Fahreddin-i Iraki (. 1289), eyh Necmeddin-i Razi (.1256), Urmiyeli Kad
Siraceddin (. 1283), Hintli Safyyeddin (.1315).
Tarikat Silsilesi ve Yolu

Sipehsilar, Sultanu'l-ulema Bahaeddin Veled'in zikir telkini ve hrka

silsilesini yle vermektedir: Babas Ahmed el-Hatibi, Ahmed-i Gazzali, Ebu
Bekr-i Nessac, Muhammed-i Zeccac, Ebu Bekr-i ibli, Cneyd-i Badadi,
Seriyy-i Sakati, Ma'ruf-i Kerhi, Davld-i Tai, Habib-i Acemi, Hasan-i Basri, Hz.
Ali ve Hz. Peygamber.51 Mevlana'run zikir silsilesi ise, Menakibu'l-arilln'de u
ekilde sralanmaktadr. Seyyid Burhaneddin-i Muhakkik-i T irmizi, Bahaeddin
49 Mesclii Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, I, 30, 39, 48, 52,57, 60, 149, 155, Tl, 108; Turan, Seluklular Zamannda T'r
kiye, s.514, 524-525, 543, 561.
50 Sipchsalar, Mevlan:\ ve F.rafndakiler, s.35; Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, lT, 92-93.
51 Sipchsalar, Mcvl:inil. ve Etrafndakiler, s.18.

23

Veled, ems'l-eimme Abdullah-i Serahsi, Hatib-i Belhi, Ahmed-i Gazzali,

Ebu Bekr-i Nessac, Muhammed-i Zeccac, ibli, Cneyd-i Badadi, Seriyy-i
Sakan, Ma'n1f-i Kerhi, DavCd-i Tai, Habib-i Acentl, Hasan-i Basri, Hz. Ali ve
Hz. Peygamber.52
Bahaeddin Veled'in, Necmeddin-i Kbra'nn (.1221) halifesi olduu da
kaydedilmektedir.53 Buna gre de silsile yledir: Ammar-i Yasir, Ebu'n-Necib-i
Suhreverdi, Vecihddin el-Kazi, Muhammed-i Bekr1, Ahmed-i Dineveri,
Mimad-i Dineveri, Cneyd-i Badadi.54 Ayrca tarikat terbiyesinin dnda
sohbet cihetiyle Ahmed-i Gazzali, Ebu Bekr-i Nessac, Ebu Ali-i Farmedi ile
devam eden baka bir silsileye sahip olduklar nakledilmektedir.55 Olu Sultan
Veled, Mevlana'nn buyruuyla srasyla ems'e, eyh Sclahaddin'e, elebi
Hsameddin'e uymutur. Tebrizli emseddin, eyh Selahaddin ve elebi
Hsameddin, Mevlana'nn naib ve halifeleri durumundayd.56 Mevlana'nn
eserlerini kaplayan ak ve vecd'in daha nceki rneklerini, Ahmed-i Gazzali
(.517/1123-24) ile nl airler Sena'i (.1131) ve eyh Attar (.1220?) dile
getirmitir. Sultan Veled'in btidaname'sindeki u ifadeler bu fikri ve manevi
beraberlii anlatmaktadr:
Ama Sentii ve Attar'n divanlarnna, Allah bizi aziz srryla kutlasn,
Mevltinti'nn, znde z, iinde ii olan Sendi ile Attar'n szlerinin z-zeti
bulunan faydal szlerine meyletmek, meyleden kiinin, gnl ehlinden ve veliler
blnden olduuna delildir. 57

52 Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, Il, 252.

53 Cami, A bdurrahman, Ncfcha'l-ns, nr. Mahmid-i Abidi,Tahran, 1375 h., s.459; Clpnarl, Mevlana
Celaleddin, s.39-40.
54 Sar Abdullah Efendi, Ccvahir-i bevahir-i Mesnevi, stanbul, 1287, cilt 1, s.26.
55 Sar Abdullah Efendi, Ccvahir-i bcvahir-i Mesnevi, s.26.
56 Sultan Veled, 1bid1i-nlimc, s.1 37, 1 99.

57

Sultan Veled, lbtida-name, s.266.

25

Mevlana'nn tasavvufi silsilesinde ve anlaynda bu ortak zellik gzlerden

uzak tutulmamaldr. Farkl bir ilahi hikmet anlayna ve yorumuna sahip olan
Muhyiddi n ibn-i Arabi (. 1 240) ile Mevlana arasnda dorudan bir benzerlik
ve yaknlk o yllarda grlmemekteydi. Sonraki asrlarda birlik ve yaknl usul
edinen sevenlerinin yorum ve gayretleriyle kimi eserlerde bylece uyum teesss
edilmitir. lim renme mekanlar olan medreselerin, Mevlanann ve babasnn
hayatnda byk yeri vardr. Tahsil dnemlerinde ve sonrasnda hayatlar bu
mekanlarda gemitir. Rivayete gre, Sultan Alaaddin ikametleri iin sarayna
davet ettiinde Sultanu'l-ulema "mamlara medrese, eyhlere hankah, emirlere
saray, tccarlara han, babo gezenlere zaviyeler, gariplere kervansaraylar
uygundur." cevabn vermitir ve Mevlana da ayn ekilde davranmtr.58
Mevlana'nn ailesinin yannda ve ayrca am'da ve Halep'te geirdii tahsil
yllar, ailenin bu yndeki hassasiyetini gstermektedir. Mevlana, ilmi faaliyetleri
nedeniyle nemli Hanefi fakihleri arasnda yer almaktadr.59
Alim ve mftlerin zelliklerine sahip Mevlana "Fetva aylnn bize helal
olmas iin hangi halde olursam, olaym, fetva getirirlerse, engel olmayn ve bana
getirin." derdi. stirak ve sema halinde de fetva yazard.60 lmi birikimi, binlerce
ayet-i kerime ve hadis-i erifle donatt Farsa ve Arapa iirlerinde ve mensur
eserlerinde grnmektedir. Yaad yllarda toplumda yaygn olan iir sevgisinin,
Mevlana'da da bulunduu ve bu nedenle onun Arapa ve Farsa birok divan
okuduu aikardr. Tad duyu, ak ve vecd halini terennm etmekte kendisine
rnek ald mehur mutasavvfairler Senfil ile eyh Attar'n iirde at yolun en
byk temsilcisidir. Bylece Mevlana ilmin, irfann ve airce duyuun bulutuu
bir bilge kii olarak, toplumun gndelik hayatyla yakndan ilgilenmi ve insan
ruhunun problemlerine ikna edici zmler sunmutur. Tad ak ve istirak

26

58 EflakJ,Ariflerin Menkbeleri, I, 101 , 129.

59 Mesela el-Kurci, Muhyuddin Ebo Muhammed (Yaad yllar 1297-1374), cl-Ccvihiru'l-muziyye fi tabakati'l
Ha neflye, J-V, nr. Abdlfettah Muhammed el-Halevi, 1993, s.ITl, 343-346.
60 Sipehsahir, Mevlana ve Etrafndakiler, s.98; Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, I, 306.

hali, onu evresinden ve gndelik hayattan uzaklatrmamtr. Mevlana'dan

nakledildiine gre:
nsanda iki byk nian vardr: Birincisi bilgi, ikincisi fedakarlktr. Bazsnda
bilgi var,fedakarlkyok. Bazsndafedakarlk vardr, bilgiyoktur. Her ikisine de sahip
olana ne mutlu.61

J- Iz. Mel'lana 'nn -Vasiyeti

Size, gizlide ve akta Allah'tan korkmay, az yemeyi, az uyumay, az
konumay, isyan ve gnahlar terk etmeyi, oru tutmay, namaza devam etmeyi,
srekli olarak ehveti terk etmeyi, btn yaratklardan gelen cefaya tahammll
olmay, aptal ve cahillerle oturmamay, gzel davranl ve olgun kiilerle birlikte
bulunmay vasiyet ediyorum. nsanlarn en hayrls, insanlara yarar olandr.
Szn en hayuls, az ve anlalr olandr.6 2

] Iz. Mevlana 'nn l:gkaplan63

'Mevlana' lakab, efendi, sahip, malik anlamnda Arapa sfat olan 'Mevla'
kelimesiyle; 'biz' anlamndaki Arapa bitiik ahs zamiri 'na'dan olumakta ve
'efendimiz' anlamna gelmektedir. Arapa'da genel olarak 'el-Mevla', dier Dou
61

EA:tki, Ariflerin Menkbeleri, 1, 331.

62 Cami, Ncfchlrii'l-ns, s.465; Kemaleddio Efendi, Mevz'acu'l-'ulm, 1-IT, stanbul, 1313h., 1,747. Veled elebi, bu
vasiyetnameyi '! !ayru'l-kelam' adyla erh etmitir (stanbul, 1330 h.).
63 Adnan Karaismailolu, "Konyal Mevlana", Yeni pek Yolu, Konya zel Says 11 l, Konya Ticaret Odas Yay., Aralk, 2000.

27

28

dillerinde 'Mevlana' lakaplan, slam dnyasnda hrmet belirtmek iin nemli

kiilerin isimlerinin nnde kullanlmtr. Ayn kullanm OsmanL dneminde
ilim ve faziletli kiiler iin de sz konusu olmutur.
lakab, Allah, sahip, efendi gibi anlamlar tayan 'Mevla'
kelimesine nispet ya's eklenerek oluturulmu bir kelime olup 'Mevla'ya mensup'
anlamndadr. Allah'a bal, ilahi, din! anlamyla bu kelime slam dnyasnda
nemli bilgin ve eyhler iin lakap olarak kullanlmtr. Gnmzde de bilhassa
Hindistan'da bu anlamyla kullanlmaktadr.
'Mevlevi'

'Mulla' (Molla) kelimesi de lakap olarak Mevlana iin az da olsa kullanlmtr.

Bu kelime, muhtemelen Arapa 'Mevla kelimesinin ranllar tarafndan bu
ekilde telaffuz edilmesiyle olumutur. Trkede de bazen 'Munla' (Monla)
eklinde telaffuz edilen kelime de ayn zellikte olmaldr.
'Hudavcnd' kelimesiyle e anlarnL olan 'Hudavendigar' da Menakbu'l
arifn'den ve Sipehsalar'n Risale'sinden anlald1na gre Mevlana iin ocukluk
yllarndan itibaren kullanla gelmitir. Menakbu'l-arifin'de babasnn bu lakab
Mevlana iin kulland belirtilmektedir. Anlan iki eserde bu unvan ounlukla
'Hazret-i Hudavendigar Mevlana've 'HudavendigarMevlana Celaleddin' eklinde
anlmaktadr. 'Hudavendigar' kelimesi efendi, sahip, sultan ve Allah anlamlarn
tamaktadr. Kelimenin efendi, sultan ve benzeri anlamndan hareketle Trkede
bata Sultan Murad Hdavendigar olmak zere eitli ahslar iin kullanld
vakidir.

'eyh' lakab Mevlana iin olu Sultan Veled'in eserlerinde, XIV. asr
kaynaklarnda ve sonrasnda kullanrken gnmz kaynaklarnda pek anlmaz.
htiyar, nemli kii, bilgin ve nder gibi anlamlar tayan kelime mezhep ve
tarikat nderleri iin de kullanlmtr.
29

'BeJhi' ve 'Rumi' sfatlar bazen birlikte bazen ayr olmak zere yaygn

olarak kullanlagelmitir. Ancak Rumi sfatnn Mevlana'nn ve Sultan Veled'.in

eserlerinde bulunmad, Sipehsalar'n Risale'si ile Menakbu'l-arifin'de de
belirtilmedii bilinmektedir.
Mevlana iin zerinde durulacak son mensubiyet bildiren sfat, 'Konevi'
(Konyal) sfatdr. Mevlana'nn adyla birlikte nceki asrlarda anlm olan bu
sfatn, her nedense son asrda dillerde dolamamas ve hatta aratrmaya dayal
eserlerde dahi yerini koruyamam olmas dikkat ekicidir. Muhyiddin Ebu
Muhammed el-Kurei

(1297-1374), el-Cevahiru'l-muziye fi tabakati'l-Hanefiye

isimli eserinde Mevlana'nn Hz. Ebubekir'e ulatrd soy silsilesini verdikten

sonra, 'el-ma'ruf bi-Mevlana Celaleddin el-Konevi "Mevlana Celaleddin el
Konevi diye mehurdur." kaydn koymutur.

30

jfz. Mevlana 'nn

clkab-1Jffllyeleri6-J
Molla-y Rum
Rahm eyle gel ey daverim

Yokdur benim bir yaverim

Sensin heman dad-averim

Ya Hazret-i Molla-y Rum

Molla
eh-i cihan- velayet Cenab- Molla'dr
Mekin-i taht- keramet Cenab- Molla'dr

Celaleddin-i Rfuni
Erenler ah Mevlana Celaleddin-i RCmi'dir
Meleklerle felek avaze-i bang-i kudmidir

Molla Hnkar
Uluvv-i kadr-i Mevlana'y yok bir ferdin inkar

Bilir bay geda pir cvan hep Molla Hnkar'

64 Hseyin Vassaf; Sefine-i Evliya, l, 322-323.

31

Mevlana
Sanma kim devr eyleriz evk- kudm nay ile
Olmuuz avare feyz-i ak- Mevlana ile
Mevlevi
Bi-vasta feyz alr ems'ten

Gya ki kamer de Mevlevi'dir

Bir cezbe ider cihan tenvir
Eflak de yer de Mevlevi'dir
Andellb-i glen-i name-knandr Mevlevi
Name-i can-sz- neyle hem-zebandr Mevlevi
On sekiz bin aleme srr- nihandr Mevlevi

Devr eden arh- felekten bir niandr Mevlevi

Hdavendigar
Drse kafile-i semt-i hane ber-dan

Tavaf- kuy- Hdavenedigar'a dek gideriz

32

Mevlana 'dan
Semeler

34

Getirin bana o kaakgzeli!

Gidin a i erleri, ekin getirin sevgilimizi;

getirin bana o kaak gzeli.

Tatl m tatl namelerle, altn gibi bahanelerle

o gzel yzly, o ay paras gzeli
ekin getirin eve.

Bir baka zaman gelirim der, sz verirse

inanmayn sakn!

Verdii szlerin hepsi de dzendir,

aldatr sizi o.
Pek scak bir soluu vardr onun;
Byclkle, suyu dmler, havay balar o.
Benim gzel sevgilim kutlulukla, neeyle bir geldi
mi, otur artk da Hakk'n alacak eylerini seyre dal.
Onun gzellii parlad, yz k sald m,
gzellerin gzellii de neymi?
Gne gibi yz, mumlar sndrr gider.
Yr a tez giden gnl!
Yemen'e, sevgilime git de
o deer biilmez akike

selamlarm ulatr, sayglarm bildir.

Mevlana (Gazel, V1I, 224)

35

J/
:.J,:
Ai'

mne

'

'l-a& k ''...

Akn sarho etti beni, ellerimi rpmaya koyuldum;

sarhoum, kendimden gemiim;
ne bilirim ne yaptm?

Koruktum, zm oldum imdi;

artk kendimi eki yzl gsteremem ki .

Helva satan sevgili,

eker gibi, tatl m tatl bir avu helva soktu azma benim.
O, helvac dklcin at aal evimi barkm ald gtrd;
dkkansz brakt beni.

Mevlana (Gazel, V, 124)

Tandktan, dosttan, akrabadan gelen bir cefa, hilekarn yz bin

eziyetine eittir.

Mevlana (Mesnevi, III, 623)

mann salamlnn gstergesi, lsen bile lmn sana tatl gelmesidir.
lmn ktl gitti mi, zaten o lm deil, lmn bir suretidir; bir

gmeden ibarettir o.

Vuslat ebedilik iinde ebediliktir; ama bu ebedilik nce yokluk (lm)

eklinde tecelli eder.

36

Mevlana (Mesnev III, 4609, 4612, 4659)

Zevk-i ak matbah- Molla'da ikrar eyledim

Tab- ate-baz ile suziler izhar eyledim

Seyyid-i Srdan'n oldum vaye-dar- himmeti

Mahzen-i Zer-kfibdan cevherler isar eyledim

Nura gark oldum fy1zat- Ziya'l-Hakk ile

ems'e dndm akane ner-i envar eyledim

Hazret-i Sultan Veled lutfuyla oldum kamyab

ltifatyla dil-i mahmfir huyar eyledim

Nazm oldum cephe-sa-y feyz-i Mevlana-y Rum

Hamdli'llah r'yet-i envar- didar eyledim

Mehmed Nazm Paa

37

Mevlana 'nn cserleri65

Mesnevi

Divan- Kebir
Fih-i Ma Fih

Mecilis-i Seb'a

Mektbat
Rubailer

Mevlana'nn adn, asrlar ve corafyalar ap btn dnyaya duyuran eseri, 25.700

beyitten oluan 6 ciltlik Mesnevi'dir. Her ne kadar mesnevi nazm ekliyle yazldndan

bu ad almsa da zamanla mesnevi dendiinde Mevlanann bu eseri akla gelir olmutur.

Mesnevi-i erif ve Mesuevi-i Ma'nevi olarak da bilinen bu Farsa eserde, insanlara

ibret ve rnek oluturacak alegorik hikayeler, dualar, nasihatlar yer almaktadr. Mevlana,

bu eseri araclyla Anadolu'da kardelik ve dayanmaya en ok ihtiya duyulan bir

dnemde toplumsal huzura ve bar ortamna byk katk salamtr.

Mesnevi, o kadar geni bir etki sahas oluturmutur ki zamannda ve sonraki

dnemlerde yaayan pek ok air ve yazar, eserinde ondan ya ilham alm, alnt yapm

ya da bir vesileyle ona gndermede bulunmutur. letiim imkanlarrnn son derece kstl

olduu bir dnemde eyyad sa, Elvan elebi, Kirdeci Ali, zzetolu, Yusuf- Meddah,

Mehmed Hatibolu, Sultan Veled, Muhyi, Muin bin Mustafa, Glehri, Ak Paa,
Ahmedi, Bedr-i Dilad, eyhi, Arif, Gelibolulu Mehmed Zaifi, Yazcolu Mehmed gibi
pek ok ismin eserinde ondan vg ve hayrla bahsetmesi ve eserinden alnt yapmas bu
etkinin somut bir gstergesidir.

Mevlana'nn dier nl eseri, kendi mahlas yerine ems ve ems-i Tebrizi

mahlaslarn kullandndan

Divan- ems, Divan- ems-i Tebrizi, K!liyat- ems,

Klliyat- ems-i Tebrizi olarak da anlan Divan- Kebir'dir. erik, dil ve anlatm

bakmn dan Mesnevi'ye ok benzeyen bu Farsa eserin beyit says, baz nshalarda
50.000'e kadar ulamaktadr.

38

65 Bu blm, Do. Dr. Yavuz Bayram tarafndan hazrlanmtr.

Bu iki byk eseri dnda Mevlana'nn sohbetlerinden oluan Fihi M a Fih ve yedi

vaaz ve dnn bulunduu Mecal.is-i Seb'a adl eserleri de vardr. Her ikisi de ksmen

Farsa ksmen de Arapadr. 147 mektubundan oluan Mektiibat'n ve divannda yer

ald halde ayn bir eser olarak bilinen Rubatler'i de dier eserleridir.
phesiz Mevlana, btn bu eserleri yannda yetitirdii rencileri ve halifeleri

vastasyla da Anadolu nun huzur ve bar ortamna kavumasna, insanlar arasnda

'

hogrnn yaylmasna katk salamtr. Eserleri Trke olmad halde, adnn

Anadolu ve Rumeli'nin drt bucanda sayg ve hrmetle anlmas, onun eserlerinde
ortaya koyduu duygu ve dnceleri kadar yaam tarz olarak benimsedii ve uygulamaya
koyduu hogrsyle de ilgilidir.

fimasya 'daMevlana veMevlevflikj(j

phesiz Anadolu'nun Islamlamas

srecine byk katklar salayan

Mevlana'nn tesiri, bu srete nemli bir ileve sahip olan Amasya gibi tarihi
bir ehre de ulamtr. Nitekim Ahmed Eflaki, Amasya Mevlevihanesinin

Anadolu'da ina edilen ilk mevlevihanelerden olduunu belirtmektedir.

2008 ylnda Amasya Anadolu mam Hatip Lisesi ktphanesinde 564 yllk

olduu ve 1444'te (Sultan kinci Murad dnemi) istinsah edildii tahmin edilen

yeni bir Mesnevi nshasnn tespit edilmi olmas, Amasya'da Mevlana'nn ve

Mevleviliin gemiiyle ilgili nemli ipular tamaktadr. Nitekim Amasya'da

ilk mevlevihanenin 14. yzyln balarnda (1314) Alaaddin Ali Pervane Bey

tarafndan yaptrld bilinmektedir. Hseyin Hsameddin' in Amasya Tarihi'nde

de Sarahane Camiinin ilerisinde bir mevlevihanenin bulunduu belirtilmektedir.

Bu mevlevihanenin eski kaytlarda Mevlevihdne-i MerhmAlaeddin der Amasya,

66

Bu blm, Cumhuriyet oivcrsitesi retim yesi Do. Dr.Adnan Grbz'n "Amasya Mcvlcvihancsi ve Vakfla
r" (Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi, S. 2, Mays 1996, s. 287-292) adl makaleden yararlanlarak
Do. Dr. Yavuz Bayram tarafndan hazrlanmnr.

39

Mevlevihane-i Pervane der Amasya ve Mevlevihdne- Merhum Alaaddin Pervane

gibi adlarla yer ald bilinmektedir.

Abdlbaki Glpnarl, Mevlana'dan sonra Mevlevilik adl eserinde, Celali

isyanlarnda mevlevihanenin yandn, eyh brahim elebi'nin ldn;

mevlevihanenin 1637'de Sadrazam Bayram Paa'nn emriyle yeniden ina

edildiini; 1720 ve 1800 yllarnda tamir grdn belirtmektedir. Bu arada

Amasya Mevlevihanesinde baz eyhlerin ve Mevlevi byklerinin kabirlerinin

bulunduu da kaynaklarda belirtilmektedir.

Adnan Grbz, Amasya Mevlevihanesinin vakf gelirlerinin 1520'de 6.393

ake, 1576'da ise 16.405 ake olduunu; 17. yzylda mevlevihane iin yllk biri

720 kuruluk dier 360 kuruluk iki ayr gelir tahsis edildiini, 1835'te gelirin
1680 kuru olduunu tespit etmitir.
Hseyin Hsameddin, Amasya Mevlevihanesi eyhlerini yle sralamtr:
E-eyh Veliy'd-din Ahmed Dede (1276), E-eyh Alaaddin Ali Dede (1284),
E-eyh Celaleddin Mehmed Dede (1300), E-eyh Yusuf Dede (1314), Zileli

Nusretzade E-eyh Cemaleddin Ahmed Dede (adgeldi Paa dneminde), E

eyh Mehmed Cf Dede (1436'dan nce), E-eyh Mecdddin Kpeli Dede

(1436'dan nce), E-eyh Mstencid Dede (1436), E-eyh mer elebi (1567),
E-eyh brahim elebi (1602'den nce), E-eyh Mehmed Arif Dede (?),E

eyh Mahmud Dede (?), E-eyh Abdlkadir Dede (?),E-eyh Alaaddin Dede
(?),E-eyh Bilal Efendi (1700), El-Hac Osman Sakb Efendi (1706), E-eyh

Ebu Bekir Dede (1706), E-eyh Salih Dede Efendi (1719), Dervi Mehmed
Dede (1738), E-eyh smail Dede (1753), Hacizade E-eyh Ahmed Dede
(1763), smail Dedezade Feyzullah Dede (1776), Es-Seyyid Hasan Dede (1780),
E-eyh Ahmed Dedezade Feyzullah Dede (1790), Hseyin Dede Efendi

(1794), Es-Seyyid Mehmed Karni Dede (1795), Ey-Seyyid Mehmed (1812),

Karni Dedezade Es-Seyyid Mehmed Sabit Dede (1813), Es-Seyyid Ahmed

40

Selim Dede (1828), Es-Seyyid Hasan Dede (?), Es-Seyyid Ali Rza Dede (?),

Es-Seyyid Mehmed Sdk (?), Es-Seyyid Ahmed Dede (?), Es-Seyyid Celaleddin

Mehmed Dede (?).

Yukardaki bilgiler, Mevleviliin Amasya'daki gemiinin 13.yzyla kadar

uzandn gstermektedir. Yzyllar boyunca bata Anadolu ve Rumeli olmak

zere btn Seluklu ve Osmanl topraklarnda etkili olan bu tasavvufi gelenek,

phesiz Amasya'nn tarihi, kltrel ve sosyal yapsnn oluumunda da nemli

bir rol oynamtr.

Cumhuriyet'ten

sonra

tekke

ve

zaviyelerin

kapatlmasyla

Amasya

Mevlevihanesi de kapanm; bir sre sonra binasyla birlikte bu s1f gelenein

Amasya'nn sosyal hayat zerindeki izleri de hemen hemen tamamen silinmitir.
Bununla birlikte bir tarikat eklinde olmasa da, Mevlana sevgisi ve hogrs
btn Trkiye'de ve dnyada olduu gibi, Amasya'da da yaamaya ve yaatlmaya
devam etmitir.

41

42

Mesnevi 'den

Jfikttyele11r?

[YAVUZ BAYRAM]

67 Mcsnevi(Jcn seilerek bu blme alnan hikayelerin metni Do. Dr. Yavuz Bayram tarafndan yayma lazll'lanmnr.
Samsun'da bir kitabevinin sahibi olan Sayn Mustafa Apaydn'n maddi desteiyle harlanan ve tamam 115 adet olan
,

bu hikayelerin rm inallah yaknda yaymlanacakar.

44

lmdenJCa;andfdam
Kuluk vaktine doru adamn biri, koa koa Sleyman Peygamber'in sarayna
geldi. Yz korkudan ve kederden sapsan kesilmi, dudaklar morarmt.
Sleyman Peygamber, adama;
-Efendi, ne oldu? Bu ne hal? diye sordu.
Adam;
-Azrfill, bana yle bir hmla, yle bir kinle bakt ki!.. dedi.
Sleyman Peygamber;
-Ece! Benden ne istiyorsun? dedi .
Adam, isteini yle dile getirdi:
-Ey Peygamber! Senin gcn var. Rzgara emret! Beni ta Hindistan'a kadar
gtrsn. Belki bylece canm Azrfill'den kurtarrm.
Sleyman Peygamber, adamn bu isteini kabul etti. Rzgara emretti. Rzgar da
adam, Hindistan'da bir adaya kadar gtrd.
Ertesi gn Sleyman Peygamber, halkla buluunca Azrail'i de yannda grd.
Azrfill'e;
-O mslmana niin hmla baktn? diye sordu.

Azrail, bu soruyu yle cevaplad:

-Ey cihann zevalsiz padiah! Ben ona hmla ne zaman bakmm? Yolum
urad da onu orada grnce ardm sadece. nk Allah bana; "Haydi yarn var u
adarrun cann Hindistan'da al." Buyurmutu. Ben de kendi kendime; "Adamn yz
tane kanad olsa, yine de Hindistan'a gitmesi zor." diye dnmtm. Adam, her
halde benim armam hm zannetmi olmal.
te ey insanolu! Kaderden, alna yazlm olandan kamak mmkn deildir. O
adam, kimden kayordu? Allah'tan m? Ne bo zahmet!..

45

</Jakkal ile <Papaan

Bir bakkal vard. Bu bakkaln da yeil tyl, gzel sesli bir papaan vard.
Adamn dkkannda durur, bekilik ederdi. Alverie gelenlere ho nkteler
syler, latifeler yapard.
Bu deerli ku, insanlarla konuurken gerek bir insan gibiydi. Ayrca bir
papaan gibi terken de pek maharetliydi.
Bir gn bakkaln, dkkandan ayrlp evine gitmesi gerekti. Papaan, her
zamanki gibi dkkan bekliyordu. Anszn kedinin biri, bir farenin peinden
dkkana dald.
Papaan, kediden ok korktu. Can korkusuyla dkkann bir kesinden
dier kesine utu. Uarken ok telal olduundan, etrafna dikkat edemedi ve
glya iesine arpt. ie devrildi.
Bir sre sonra dkkan sahibi geldi. Bir de ne grsn? Dkkan, ya iinde!
Her taraf gl yal olmu. Adam, bu duruma ok kzd, fkelendi; bard ard.
Bu fkeyle papaann kafasna yle bir vurdu ki zavall hayvann kafas kel
oldu. stelik dili de tutuldu.

Dudu kuu, birka gn hi konumad. Bu arada bakkal, ok sevdii bu

hayvana vurduu iin piman oldu. Kendi kendine;
-Ah

keke elim krlsayd da dudumun kafasna vurmasaydm, demeye

balad.

Adam, bununla da kalmad. Papaan konusun diye ok dua etti. Fakirlere

sadaka datt. Adam, bylece gn gece akn akn ve endie iinde
bekledi.
46

nc gn alveri iin dkkana kel bir adam geldi. Papaan, adam

grnce birdenbire bard:
-Ey kel adam! Sen neden kellere kartn? Yoksa sen de
ieden gl ya m dktn?
Kel adam, bu szlere ok ard. Bakkala dnp;
-Bu tatl papaan imdi ne demek istedi? diye
sordu.
Bakkal, olanlar ksaca anlatt. Sonra
adama yle dedi:
Zavall hayvan, gl yan
dkt iin ok sknt ekti.
Onun iin seni yle kel grnce,
senin de bana ayn eyin
geldiini dnd. Ne de olsa
o bir hayvan. Onun anlay da
o kadar ite. Her eye kendi
kk penceresinden bakyor.

47

J-Itht JCuununJYlarifeti
Kular o gn byk divan adr kurulunca, Sleyman Peygamber'in huzuruna
geldiler. Btn kular, "cik cik" diye tmeyi brakmlard . Hepsi, aktan aa
Sleyman Peygamber'le konumaya balamlard.
Kular; btn srlarn, hnerlerini, bilgilerini ve kendi ilerine ait eyleri

Sleyman Peygamber'e birer birer anlatyorlard. nk her biri, kendini

Sleyman Peygamber'e tantmak sevdasndayd.

Sra htht kuuna geldi. Artk hnerini, sanatn ve dncelerini ortaya

koyma sras ondayd. Sleyman Peygamber'e;
-Ey padiahm! Kk bir hnerimi ksaca arz edeyim, dedi.
Sleyman Peygamber;
-Syle bakalm, o hangi hnerdir? diye sordu.
Htht de yle devam etti.
-ok ykseklerden uarken bile, havadan baknca, yerin ta dibindeki suyu

grrm. O su nerededir? Derinlii ne kadardr? Topraktan m kyor tatan m?

Hepsini grr bilirim. Ey Sleyman! Ordunun konaklayaca yeri tayin etmek

iin beni yannda sefere gtr.

Sleyman Peygamber, bu marifetli kua yle dedi:

-Ey iyi yolda! Susuz ve usuz bucaksz llerde sen bize arkada ol. Bu

suretle su bulur, seferde bizi susuzluktan korursun.

Bu srada hthdn szlerini duyan bir karga, pek kskand. Sleyman

Peygamber'e yaklat ve ona yle dedi:

48

-Eer hthdn yle bir marifeti olsayd, bir avu topran altndaki tuza
nasl grmezdi? Nasl olur da o tuzaa tutulur, mitsiz bir halde kafese girerdi?
Bu szler zerine Sleyman Peygamber;
-Ey htht! Byle sonunda yalan olduu ortaya kacak bir sz nasl
sylersin? diye kt.
Htht, bu soruyu da yle cevaplad:
-Padiahm! Allah akna bu plak yoksul hakknda dmannn syledii
sz dirleme. Eer sylediklerim yalansa, ite bam koydum. Boynumu vur.
Kaza hkmn inkar eden karga, ne kadar akl olsa yine de inkarcdr. Eer kaza
gzm ve aklm kapatmazsa, ben tuza havada da grrm. Fakat kaza gelince,
bilgi, uykuya dalar, ay kararr, gn tutulur. Kaza ve kaderi inkar edenin inkar bile,
bil ki kaza ve kaderdendir.

49

fikll <Papaan
Adamn birinin bir papaan vard. Kafese hapsedilmi, pek gzel bir
papaand. Adam ise bir tacirdi.
Bir gn tacir, ticaret amacyla Hindistan'a gitmek zere yol hazrlna
balad. Ev halknn her birine;
-Syle bakalm! Sana Hindistan'dan ne getireyim? diye sordu.
Herkes, tacirden bir ey istedi. Tacir de hepsine istediklerini getireceine
dair sz verdi. Sonra papaana dnerek;
-Sen ne hediye istersin? Sana Hindistan'dan ne getireyim? diye sordu.
Papaan;
-Oradaki papaanlar grrsen, onlara benim halimi anlat. Sizin akrabanz
olan filan papaan, bizim mahpusumuzdur. Size selam syledi, yardm istedi.
Sizden bir are, bir kurtulu yolu diledi dersin, dedi.
Sonra szlerine yle devam etti:
-Onlara syle. Onlar yeiller iinde sefa srerken ben byle gurbet elde
mahpusum. Dostlarn vefas byle mi olur? diye sorduumu da syle.
Tacir, papaana da selamn ve isteini Hindistan'daki papaanlara ileteceine
dair sz verdi.
Adam, bylece yola kt. Uzun bir yolculuktan sonra Hindistan yaknlarna
varnca, krda birka papaan grd. Hemen atn durdurdu. Papaannn
selamn ve syledii dier szleri oradaki papaanlara iletti.
50

Oradaki papaanlardan biri, anlatlanlar duyunca ok etkilendi. Birdenbire

titremeye balad. Sonra da dp ld.

Bunun zerine tacir, papaa

nnn szlerini ilettii iin piman
oldu. Kendi kendine;
-Bir cana sebep oldum. Bu
len papaan, bizim papaann
akrabasyd galiba. Ben bu
haberleri niye verdim? Bu szler
biareyi yakt yandrd, deyip
zld.
Tacir, Hindistan'daki ticare
tini ve alveriini bitirip nihayet
evine dnd. Ev halknn istedik
lerini bir bir verdi.
Papaan;
-Bu esir kuun hediyesi hani?
Ne grdn, ne syledinse anlat!
dedi.
Tacir;
-Sylemem. Zaten cahilli
imden ve aklszlmdan by
le sama haberi niye gtrdm
diye hala pimanlk duymakta
ym, dedi.
Papaan, bu szler zerine;
-Bu pimanlk neden? Bu
zntne sebep nedir? diye sordu.

51

Tacir, papaann bu sorusuna yle cevap verdi:

-Senin bana sylediklerini, Hindistan'a varnca sana benzeyen papaanlara
bir bir anlattm. lerinden biri, senin derdini renince d patlad, titreyip ld.
Ben de "Ne yaptm? Niye bu sz syledim?" diye ok piman oldum. Ama bir
kere de sylemi bulundum. Artk pimanlk ne fayda verir?
Papaan, tacirin anlatt papaann halini iitince, titredi, dt, kaskat
oldu. Sahibi, onun byle dtn grnce yerinden srad.
-Ey gzel ve ho nameli papaan! Sana ne oldu? Niin bu hale geldin? Vah
yazk! Benim gzel kuum, ruhumun neesi, bahem, ieim! .. diye sylenip
alamaya balad.
Sonra papaan, kafesten kard. Onu gtrp evin bahesine brakt.
Papaan, hemen uup yksek bir aacn dalna kondu.
Tacir, papaann birdenbire canlandn grnce ok ard. Ona;
-Bu ie atm kaldm. Bu halinin sebebi nedir? diye sordu.
Papaan, akn akn bakan tacire unlar syledi:
-O papaan, hareketleriyle bana nasihat etti, yol gsterdi. Gzellii, sz
sylemeyi, neeyi brak. nk sz sylemen, seni hapse attrd, demek istedi.
Kendisini l gibi gsterdi ki sen de benim gibi l numaras yap da kurtul,
demek istedi.
Papaan, bunlar syledikten sonra tacirin akn baklar altnda, konduu
aacn dalndan uup gitti. Bylece hem kendi aklndan ve hem de bakalarnn
aklndan yararlanarak, zgrlne kavumu oldu.

52

algc
Zaman, Halife mer devriydi. Pek gzel, pek latif enk alan bir algc
vard. Bir namesini dinleyenlerin neesi, yz misli artard.
Dinleyenler, sesinin gzelliinden garip garip hayallere dalar; alacak
hallere derlerdi.
Fakat aradan yllar geip algc ihtiyarlaynca, latif sesi; fena, iren, irkin,
kulak trmalayc bir hale geldi. algc, ihtiyarlayp zayf dnce, paraszlktan
bir dilim ekmee bile rnuhta hale geldi. Allah'a yle yalvard:
-Allah'm! Bana uzun mr verdin. Benim gibi hakir ve deersiz bir kiiye
kar ok ltufta bulundun. Oysa ben, yetmi yldr isyan edip durdum. Buna
ramen benden ihsann bir gn olsun kesmedin. Bugn kazancm yok, senin
misafirinim. Bir ibriim paras istiyorum.
algc, byle yalvardktan sonra bir hayli enk alp alad ve ban yere
koydu. engini yastk yapp bir mezara yasland.
Bir sre sonra algcy uyku bast. Ryasnda yle gzel yerler grd ki "Beni
hep buralarda braksalar." diye dnd.
O srada Halife mer de kendini uykudan alamad. O da ban koyup
uykuya dald.
Ryasnda bir ses halifeye yle diyordu:
-Ey mer! Kulumuzu ihtiyatan kurtar. yi bir kulumuz var. Mezarla
kadar git. Beytlrnaldan yedi yz dinar al; hepsini ona ver. "imdilik bu kadarn
al da ibriim paras yap. Bizi de mazur gr. Bu para bitince yine buraya gel." de.
Halife mer, ryasndaki sesin heybetinden srayp uyand. Hemen
koltuunun altna para kesesini koyup mezarln yolunu tuttu.
Mezarln etrafnda bir hayli dnd, dolat. Orada o ihtiyar algcdan
baka kimseyi gremedi. Kendi kendine yle dnd:

53

-Ryadaki ses, bana; "Bizim saf ve iyi bir kulumuz var." dedi. Bu ihtiyar
algc, nasl olur da Allah'n iyi kullarndan olur?
Halife byle dnd iin, baka birini bulmak amacyla, mezarln
etrafnda dolamaya devam ediyordu. Sonunda mezarda ihtiyardan baka
kimsenin olmadn anlaynca gidip yanna oturdu.
Bir sre uykuya dalm olan ihtiyarn yannda ylece bekledi. Bir ara haprnca
ihtiyar uyand. Halifeyi karsnda grnce korkudan titremeye balad.
-Ya Rabbi! Senin elinden el aman! imdi de bu algc ihtiyara muhtesip
geldi att, dedi.
Halife mer, kendinden bir hayli korkmu olan bu adama unlar syledi:
-Benden korkma, rkme! nk sana Hak'tan mjdeler getirdim. Allah,
sana selam sylyor. Halini hatrn soruyor. Hadsiz, hesapsz zahmetlerden ne
haldesin? buyuruyor.
Halife, daha sonra szlerini yle bitirdi:
-imdilik u birka dinar ibriim paras olarak al, harca. Bitince yine buraya
gel.
htiyar, bu szleri duyunca hngr hngr alamaya balad. Bir yandan
stn ban yrtyor, bir yandan da yle sylyordu:
-Allah bana yle bir mr verdi ki o mrn bir gnnn kymetini bile
cihanda kimse bilemez. Bense o mr bo ilere harcayarak yele verdim.
htiyarn byle gerekten zldn ve pimanlk duyduunu gren Halife
mer, ona yle dedi:
-Senin bu alaman, aklnn bana geldiine delildir. Artk rahatla. Allah
seni affedecektir.
Halifenin kendisini teselli etmeye ynelik bu ve daha baka szleri zerine
ihtiyar, biraz rahatlad ve tvbe etti.
54

Ondan sonra da o ihtiyar, bir baka can oldu adeta. Geri kalan mrn hep
helal ve gzel iler zerine yaad.

</Jil <l3ilgini ile Gemici

Bir nahiv (dil bilgisi) bilgini, gemiye binmiti. Bu bilgin, pek kendini
beenmi, pek bencil bir adamd. Bir sre yol aldktan sonra bir ara gemiciye
dnp yle dedi:
-Sen hi nahiv (dil bilgisi) okudun mu?

Gemici;
-Hayr okumadm, dedi.
Bunun zerine bilgin, gemiciye;
-yleyse yan mrn boa gitmi. Nahiv bilmeyen adamn mrnden ne
olur? dedi.
Gemici, ilimin bu szlerinden incindi, gnl krld; fakat hibir ey
sylemedi. Sustu; bilgine bir cevap vermeyi uygun grmedi.
Bir sre ylece yol aldlar. Derken kuwetli bir rzgar kt ve gemiyi byk
bir girdabn iine drd. O zaman gemici, yanap kendini beenmi bilgine
yle sordu:
-Ey bilgin adam! Sylesene yzmeyi bilir misin?
Nahiv bilgini;
-Ilayr bilmem. Bende yzme arama, diye cevap verdi.
Bunun zerine gemici, glmsedi. Biraz nce kendisiyle alay eden bu nahiv
bilginine unlar syledi:
-Demek ki senin btn mrn boa gitmi. nk gemi, bu girdapta
muhtemelen batacak. O zaman burada mahiv bilgisi lazm olacak nahiv bilgisi
deil.

55

fislan, J(urt ve '!ilki

Ormanlar kral aslan ile bir kurt ve bir tilki, avlanmak iin birlikte dalara
dmler. Birbirlerine yardm ederek, byk ve semiz bir av hayvan yakalamay

planlamlar.

Geri aslan, kurt ve tilki ile avlanmaktan utanmaktaysa da, yine de onlara

yolda olmutu. Neyse ki bu kafadarn ileri yolunda gitti. Bir da kz, bir
da keisi, bir de semiz bir tavan avladlar.
Sonra kan iinde kalm olan avlarn srkleye srkleye ormana kadar
getirdiler. Bu arada kurtla tilki, kendi kafalarnda avladklar hayvanlar nasl
bleceklerini hesaplamlard bile.

Ne var ki aslan, onlarn kalplerinden geenleri hissetti; ama bir ey sylemedi.

Kendi kendine; "Fakir cimriler sizi! Ben sizin cezanz veririm. Size gnnz
gsteririm. Size benim hkmm yetmedi de kendiniz mi hkm koyuyorsunuz?"

diye sylendi. Sonra kurda dnerek;

-Bunlar pay et ey koca kurt! Adaleti tazele. Pay etmede benim vekilim ol,
dedi.
Kurt, hemen paylatrma iine giriti. Aslana;
-Padiahm! Yaban kz senin payn. O byk, sen de byk, iri ve eviksin.
Kei orta irilikte. Onun iin de benim.
Sonra tilkiye dnerek paylatrmaya devam etti:
-Tilki! Sen de tavan al. Tavan tam sana mnasip.

Aslan;

56

-Ey kurt! Hele bir daha syle! Ne dedin? Ben varken sen pay istiyorsun ha?

Aslan, byle dedikten sonra kurdun zerine atlarak bir pene vurup onu
paralad. Sonra tilkiye dnp;
- Iladi

bunlar yememiz iin pay et, dedi.

Tilki, paylatrmay aslann dileine uygun olarak yapt ve ona yle dedi:
-Ey padiahm! Bu semiz kz kuluk yemein. O kei de gn ortasnda
yemen iin. Tavan da akam yemeindir.
Aslan, tilkinin bu davranndan honut kalmt. Tilkiye;
-Paylatrmay adaletli yaptn. Byle pay etmeyi kimden rendin? diye
sordu.
Tilki, bu soruyu;
-Kurdun halinden rendim, diye cevaplad.
Bunun zerine aslan, tilkiye unlar syledi:
-Alak kurttan ibret aldn iin sen basit bir tilki deilsin, benim aslanmsn.
Madem sen dostunun lmnden ibret aldn. Dilediin hayvan al, senin olsun.
Tilki, buna ok sevindi. ''Aslan, iyi ki pay etmeyi bana kurttan sonra emretti."
diye binlerce kr etti. "Eer pay etmeyi, kurttan nce bana teklif etseydi,
muhakkak kurdun hatasna decektim. O zaman ondan canm kurtarmama
imkan m vard?" diye dnd.

57

3arn Ziyareti
Anlayl, hal hatr, yol yordam bilen birisi, sar bir adama; "Komun hasta."
diye haber gnderdi.
Sar, kendi kendine; "imdi hasta halde adamn sesi kmaz. Bu sar
kulakla ben onun sylediklerini nereden anlayacam? Lakin komuluk bu; illa ki
ziyaret etmek lazm." diye dnd.
Sonra yine kendi kendine yle dnmeye devam etti: "Dudann
oynadn grnce, ne dediini tahmin ederim. Ben;
-Ey mihnete dm dostum! Naslsn?' derim.
O elbette;
-yiyim. diyecek.
-krler olsun! der, ne orbas itiini sorarm. O, mesela;
-Mercimek orbas, diye cevap verir.
Ben de;
-Afiyet olsun! derim. Sonra;
-Hekimlerden kim geliyor? Hangi hekime tedavi oluyorsun? diye sorarm.
O;
-Filan, deyince; derim ki:
-Aya ok uurludur. Geldi mi iin yoluna girdi demektir.
Bu iyi yrekli, sar adam; zihninde byle eyler tasarlayp hasta komusunu
ziyarete gitti. Hastann yanna varnca;
-Naslsn? diye sordu.
58

Hasta;

-lyorum komu! diye cevap verdi.

Tabii adam, hastann ne dediini duymuyordu. nceden tasarlad gibi
konumaya devam etti. Hasta komusuna;
-ok kr! dedi.
Yataktaki adam, komusunun bu szne bir anlam veremedi. Elbette
can skld. Kendi kendine; "Bu ne biim kr? Demek benim ktlm
istiyormu." diye dnd. Sar komu, bir sz tasarlam; ama yanl dmt.
Sar, bu sefer;
-Ne yedin? diye sordu.
1 lasta;

-Zehir zkkm, diye cevap verdi.

Sar, bu cevaba kar;
-Afiyet olsun, deyince hastann sknts bir kat daha artt.
Sar adam, tasarlad sorular sormaya devam etti:
-Tedavi iin hekimlerden kim geliyor?
Hastann bu soruya cevab;
- 1ladi

canm sen de! Defol git buradan. Azrail geliyor ite, oldu.

Sar;

-Oh oh ne gzel! Aya pek uurludur. Sevin, neelen, dedi.

Hasta adam, iyice fkelendi ve morali bozuldu. Sar komu, kendi kendine;
"kr byle bir zamanda komuluk hakkn gzettim de hasta komumun halini
hatrn sordum." diye seviniyordu.
Bu arada hasta adam ise; "Bu adam, meer benim canma dmanm da
benim haberim yokmu." diye dnyor, aklna komusu ile ilgili kt kt
eyler geliyordu.

59

Mesnevf mbii,nden
<fJ irka <Damla;s

[OSMAN AKBA]

68

Bu blm,

Osman AKBA tarafndan hazrfanmt1:

62

o beden testisi ab- hayatla

dopdolu . . . Bu beden testisi ise

lm zehiri ile . . . indekine
bakarsan padiahsn_, kabna
bakarsan yolu yitirdin.

Nefsin zm ve hurma gibi

tatl eylerin sarhou olduka;
ruhunun zm salkmn
grebilir misin ki?

Altn ne oluyor_, can ne oluyor?

nci mercan da nedir?
Bir sevgiye harcanmadktan_,
bir sevgiliye feda edilmedikten
sonra! ..
63

 Tvbe
( binei alacak
bir binektir. Bir
solukta aalk
dnyadan ge
srayverr.

66

Akl padiah
kafesi krd m
kulann her biri bir
yne uar.

67

Eekten eker esirgenmez.

Ama eek yaratl
bakmndan otu beenir.

Vazifesini tam yerine

getirmemi olann vicdan
yarasna; ne mazeretin
devas, ne ilacn ifas deva
getirirmi...

Her dil, gnln perdesidir.

Perde kmldad m srlara
ulalr.

Ey altn srmalarla ssl

elbiseler giymeye, kemer
takmaya alm kii! Sonunda
sana da dikisiz elbiseyi
giydirecekler.

Eee, katr boncuuyla inci

birdir. Zaten o eek, inciyle
denizin varlndan da phe
eder.

Ayn geceye sabretmesi, onu

apaydn eder. Gln dikene
sabretmesi, gle gzel bir koku
verir. Aslann, sabredip pislik
iinde beklemesi, onu deve
yavrusu ile doyurur.

nsan gzdr, grtr;

gerisi ettir. nsann gz neyi
gryorsa, deeri o kadardr.

Sarho, cinayeti yapar

da sonra "zrm vard,
kendimde deildim."
der. Kendinde olmay,
kendiliinden gelmedi sana,
onu sen ardn.

Kabuu knlan sedef znt

vermesin sana, iinde inci
vardr.

Adalet nedir? Her eyi yerine

koymak. Zulm nedir? Bir eyi
yerine koymamak, baka yere
koymak.

u deredeki su, ka kere

deiti; yldzlann akisleri hep
yerinde.

Yol kesenler olmadka,

lanetlenmi eytan
bulunmadka; sabrllar,
gerek erler, yoksullar
doyuranlar nasl belirir,
anlalr?

; ,t<-) ':t

;-<i-) :;:r

$.
\

\],(

) _,; '

.i.
(lj
..

'Y

Mal, sadaka
vermekle eksilmez.
Hayrda bulunmak,
mal yitmekten
korur.

)f(
rr/

)"';_,;

\...._,.(

.i.
(l.J
...
'Y
,.,-j

(
9

rV

Her korkuda
binlerce eminlik
vardr, gz karasnda
onca aydnlk
mevcut.

Y'(

'('t)
J)f(
....
.
.
.
.
.

>Q
fl:-i!,-(i' ">'l':t>Q
4J
-._,J'; ;: AJ.7\tl-f(A?k_ -,_ Jr'$;;
j_._

(JJ
---)!} !\
"r

_(JJ"'-r)!)

,!\

k1-v-Y-[;'
4
_,;
\,_/f'-

Alayn,
feyat edi!in bir
ses, sureti vardr.
Zararnsa sureti yoktur.

Zarar da insan elini

diler; ama zarann eli
,..J
r
yoktur.

W
)
i_-.>C\
.,.

72

1 .A

l+*'j:

-r()!
.

t
(
'it
:r

-V--'(
""
uv,
-"
) )

0(r"1
1(:
\,
J.

... .

Y{l1

r"1

'.

D"l
, .
tecerenn
kapagna benzer.
Kprdad da kokusu
duyuldu mu ne
piiyor anlarsn.

'rJ\-9
X0
'

'-"-

cr<--'t) :;
:f

-;

-V,
)d::

1
-V\..:"--
:X. (

/=v

.....L.

I";.

Sevgiden,
tortulu bulank
sular, an-duru bir
hale gelir. Sevgiden,
dertler ifa bulur.
Sevgiden, ller dirilir.
Sevgiden, padiahla k'!'l
olur. Bu sevg de blg ,neticesidir.
J'

} ')
/

.....l..

.
(\.._
9
"X0

Y
(t)
(t)
)f(
))
/(
\'
r/..
\>

J '
r
r
-A-J r<-'tr
'-"-A-'
1'1(( ));'
,, \I+/;<\
- /, ,,
Slf
Rvet alan -

J
;/f(;i
y
-
- -_ (v)
/, - . G.+
- J -
)
()

"?(.

!';.

'(]
)"""'
)

para pul padiah

deiliz. Parr:zl!.ara
olmu gonul
hrkalarn d ker,
yamanz hz.

't.

y
:3'{S!I
r

73

Bir gmlek derdine deceksin; ama belki o

gmlek kefen olacaktr sana.
Dn geti gitti. Dn gibi, dnn sz de
geti. Bugn yepyeni bir sz sylemek
gerek.

Saman p gibi Jer yelden titrersin. Da

bile olsan, bir saman pne demezsin.

O daa bir ku kondu; sonra da uup gitti.

Bak da gr; o dada ne birfazlalk var, ne

bir eksilme.

74

nanmsan, tatl bir hale gelmisen, lm.

de inanmtr, tatllam.tr. Kafirsen,
aclam.san, lm. de kafirleir, aclar sana.

zerinde pek ok meyveler

bulunan bir dal, meyveler aa doru eker.
Meyvesiz bir daln ucu ise servi aac gibi Jzavada olur.

ki canl kuu birbirine balasan, drt kanatl

olduktan halde uamazlar; nk ikilik mevcuttur.

Topluluk, bizim yanmza

geliyor. Susacak olsak, incinirler. Bir ey
syleyecek olsak, onlara gre sylemek lazm
geldiinden o zaman da biz inciniriz.

Cbbe ve sank ile alimlik olmaz.

Alimlik, insann zatnda bulunan bir
hnerdir.

Deil mi ki gnl mutfamda

yemekler tabak tabak, peki ne diye
aalk kiilerin mutfana kase
tutacakmm?

Hangi tohum yere ekildi de bitmedi?

Ne diye insan tohumunda byle bir
pheye dyorsun?

76

Testi tatan korkar; ama o ta,, eme

oldu mu testiler Jer an ona gelmeye
can atar.

Sus artk,, yeter! Sr perdelerini pek

o kadar yrtma. nk bize,, knklan
sarp onarmak,, srlan rtmek yarar.

Gbre olup bostann gnlne giren

pislik,, yok olur gider de pislikten
kurtulur; kavunun,, karpuzun
lezzetini arttrr.

iman,,
yumurtann akyla
sarsna benzer.
Onlar ayran bir
erzal var,, birbirin
karmazlar.

adn/ar,
akl olanlara,
gnl salipleri11e pek
stn olurlar. Cahillere
gelince} 011larJ kadna
stiindiir. nk tabiatlannda
hayvanlk vardr. Sevgi ve
ne makJ insanlk vasfla
Hiddet ve elvet ise
hayvanlk vasflar.

Ak, davaya
benzer, cefa ekmek
de ahide. ahidin
yoksa davay
kazanamazsn
ki. . .

meyda11a gelen bahe

geici; fakat akllardan
meydana gelen gl
bahesi hep yeil ve
gzeldir. . .

u dnyada
yzlerce ahmak,
etek dolusu altn
verir de, eytandan
dert satn alr.

Sevgide gne gibi ol;

dostluk ve kardelikte
akarsu gibi ol;
hatalar rtmede gece gibi ol;
tevazuda toprak gibi ol;
fkede l gibi ol;
her ne olursan ol;
YA

OLDUGUN GB GRN
YA GRNDGN GB OL.

80

if

,..

.: