Pengenalan

Seorang pemain ("Putih") mempunyai buah

berwarna putih, manakala lawannya ("Hitam")
mempunyai buah berwarna hitam. Warna yang
digunakan tidak semestinya hitam dan putih
(sebagai contoh, gelap dan terang, atau biru dan
kuning), tetapi secara umumnya hendaklah senang
dibezakan.
Dalam permainan biasa, pilihan warna boleh
ditentukan melalui pelbagai cara, seperti
membaling duit syiling atau meneka warna buah.
Pemain juga boleh memilih warna yang
dikehendaki sekiranya pihak lawan tidak
membantah. Dalam pertandingan, warna para
pemain akan ditentukan pihak penganjur.
Aturan permainan
Apabila semua buah telah siap disusun, Putih (atau
warna yang lebih cerah) akan melakukan langkah
pertama. Putih sentiasa bermula dahulu; ini
penting untuk notasi, dan akan ditegaskan oleh
mana-mana pemain catur. Selepas Putih
menggerakkan satu buahnya, giliran Hitam pula
mengerakkan satu buahnya. Permainan ini
diteruskan dengan kedua-dua pemain menjalankan
satu buah masing-masing secara bergilir, Putih dan
Hitam.

Peraturan bergerak

Satu pergerakan terdiri dari pergerakan satu

buah catur, mengikut cara pergerakannya, ke
satu petak yang kosong atau diduduki pihak
lawan. Satu pengecualian ialah pergerakan
yang dipanggil castling di mana dua buah
digerakkan sekaligus. Pemain tidak boleh
menggerakkan buah ke petak yang diduduki
buah sendiri.
Sekiranya buah tersebut digerakkan ke petak
yang diduduki buah lawan, buah lawan itu
dikeluarkan dari permainan dan dikira telah
dimakan atau ditangkap.
Kecuali kuda dan castling, buah catur tidak
boleh 'melompat' (bergerak melangkaui)
mana-mana buah lain.
Pemain tidak boleh menjalankan langkah yang
akan menyebabkan rajanya dicheck (lihat
bawah).

Terdapat tiga pengecualian terhadap peraturan ini,

iaitu di mana pemain boleh menggerakkan dua
buah serentak (castling), di mana bidak bergerak
ke petak yang kosong tetapi masih dapat memakan
(en passant), dan di mana bidak bergerak dan
dinaikkan pangkat menjadi buah lain (kenaikan
bidak), semuanya dijelaskan di bawah.

Papan permainan
Secara tradisionalnya, catur dimainkan di atas
sekeping papan yang mempunyai 64 petak hitam
dan putih berselang-seli, dijajarkan supaya petak
di penjuru kanan-bawah (bagi kedua pemain)
berwarna putih. Petak cerah dan gelap pada papan
catur ini serta buah cerah dan gelap catur sering
dirujuk sebagai "putih" dan "hitam", walaupun
dalam set catur moden hampir semua warna boleh
digunakan. Baris melintang pada papan catur
dipanggil rank dan dinomborkan 1-8; lajur
menegak pula dipanggil file dan diberikan huruf ah.
Buah catur
Pergerakan setiap buah catur adalah berbeza dan
dihuraikan di bawah. Dalam semua gambar rajah
papan yang ditunjukkan, petak yang boleh
diduduki setiap buah bagi pusingan itu ditandakan
dengan "x".

Raja

Raja boleh bergerak ke mana-mana arah satu petak

pada satu masa, dengan sedikit sekatan.
Raja merupakan buah terpenting yang dimiliki
pemain, walaupun bukan yang terkuat. Jika
pemain menggerakkan buahnya dan menyebabkan
raja lawan mempunyai risiko dimakan, raja
tersebut disebut berada dalam check (mat). Dalam
keadaan ini, pihak lawan wajib mengeluarkan
rajanya dari mat sama ada dengan menggerakkan
raja, menghalang serangan lawan dengan buah lain
atau memakan buah lawan yang menyebabkan
mat. Pemain juga tidak boleh menjalankan manamana buah yang akan menyebabkan rajanya dimat,
sebaliknya tujuan permainan ialah untuk
mengemat raja lawan. Dua raja tidak boleh berada
di petak yang bersebelahan, kerana ia akan
menyebabkan mat dengan bergerak ke situ.
Jika raja diletakkan dalam mat dan tidak dapat
melarikan diri, dia disebut telah syahmat
(checkmate). Pemain pertama yang dapat
mengemat (syahmat) raja lawannya memenangi

permainan tersebut. Perhatikan bahawa raja

sebenarnya tidak dapat dimakan, kerana raja
terpaksa melarikan diri dari mat jika boleh (dan
permainan akan berakhir sekiranya raja gagal
berbuat demikian).

Raja Putih dalam rajah di sebelah tidak berada

dalam keadaan mat, tetapi ia tidak boleh bergerak
ke atas atau ke kiri kerana ia akan dimat oleh
gajah, atau pepenjuru kanan bawah kerana akan
menyebabkannya bersebelahan dengan raja Hitam.
Raja boleh memakan mana-mana buah lawan yang
bersebelahan dengannya, selagi pergerakan itu
tidak membahayakan dirinya (meletakkan dirinya
dalam mat).
Kuda

Kuda merupakan satu-satunya buah catur yang

boleh melompat atau bergerak "di antara" buah
lain. Kuda mempunyai pergerakan berbentuk L
yang unik; dua petak melintang atau membujur
dan satu petak berserenjang dengan arah
sebelumnya.
Dalam kata lain, kuda boleh bergerak ke petak
yang terdekat dengannya yang bukan pada rank,
file atau pepenjuru (diagonal) yang sama. Jika

papan catur dipusingkan sedikit, potensi gerakan

kuda seolah berbentuk "Y".

Kuda boleh makan mana-mana buah yang berada

di salah satu dari 8 hujung gerakan L (atau Y) nya.
Gajah

Gajah boleh bergerak secara pepenjuru sejauh

mana yang dikehendaki. Kedua-dua pemain
bermula dengan dua gajah, sebiji di petak cerah
dan sebiji lagi di petak gelap. Perhatikan bahawa
pergerakan gajah terhad kepada warna petak ia
bermula. Dalam rajah di sebelah, gajah berada di
petak cerah dan tidak dapat bergerak ke atau
mengawal petak gelap.

Gajah tidak boleh melompat mana-mana buah. Ia

boleh memakan mana-mana buah lawan yang
berada di laluannya, dan kemudian menduduki
petak yang sebelum ini diduduki lawan.

Tir

Tir boleh bergerak secara melintang atau

membujur sejauh mana yang dikehendaki, tetapi
tidak secara pepenjuru (berlawanan dengan gajah).
Seperti gajah, tir tidak boleh melompat manamana buah, kecuali untuk castling.

Tir boleh memakan mana-mana buah lawan yang

berada di laluannya, dan kemudian menduduki
petak yang sebelum ini diduduki lawan.

Menteri

Menteri (juga dipanggil Permaisuri) merupakan

buah catur yang paling kuat. Ini kerana ia boleh
bergerak sejauh mana yang dikehendaki sama ada
dalam arah sisian atau pepenjuru. Boleh dikatakan
pergerakannya adalah gabungan pergerakan tir dan
gajah. Menteri juga tidak boleh melompat manamana buah lain.

Menteri boleh memakan mana-mana buah lawan

yang berada di laluannya, dan kemudian
menduduki petak yang sebelum ini diduduki
lawan.

Bidak

Bidak boleh bergerak satu petak ke hadapan (atau

dua petak pada langkah pertama sahaja). Cara
makan bidak lain dari buah lain. Bidak boleh
bergerak satu petak ke pepenjuru untuk memakan
buah lawan, tetapi tidak boleh memakan buah
lawan yang berada di depannya. Oleh itu, dua
bidak boleh tersekat sesama sendiri. Bidak
merupakan satu-satunya buah catur yang tidak
boleh bergerak ke belakang.
Rajah di bawah, bidak Putih dihalang daripada
bergerak ke hadapan oleh bidak Hitam di
hadapannya (dalam file d), tetapi ia boleh
memakan bidak Hitam yang satu lagi dengan

bergerak secara pepenjuru ke hadapan (kanan) dan

menduduki petak itu.

Gerakan khas
Kenaikan bidak
Sekiranya bidak berjaya mara ke baris terakhir
lawan (baris terjauh dari kedudukan awalnya),
bidak itu akan "dinaikkan pangkat". Apabila
mencapai baris tersebut, pemain boleh memilih
untuk menaikkan pangkat bidak mereka menjadi
sama ada menteri, tir, gajah atau kuda. Buah

terbaru itu tidak semestinya diambil dari buah

yang telah dimakan lawan sebelum ini. Oleh itu,
seorang pemain boleh memiliki lebih dari satu
menteri dan lebih dari dua tir, gajah atau kedua.
Kebiasaannya, permainan akan berakhir tidak lama
selepas sebuah bidak dinaikkan pangkat, kerana
ketika itu, banyak buah yang telah dimakan.

Castling

Castling sebelah raja: O-O

Castling sebelah menteri: O-O-O

Castling (perkubuan) ialah satu teknik gerakan
yang melibatkan raja dan salah satu tir. Castling
yang dilakukan dengan tir yang dekat dengan raja
dipanggil "castling sebelah raja" (kingside
castling), manakala castling dengan tir menteri
dipanggil "castling sebelah menteri" (queenside
castling). Tujuan utama castling ialah untuk
menguatkan pertahanan raja dari serangan musuh.
Tertakluk kepada sekatan yang diterangkan di
bawah, seorang pemain boleh melakukan castling
dengan menggerakkan rajanya dua petak ke arah
tir, dan kemudian dalam giliran yang sama
menggerakkan tir tersebut ke sebelah raja yang
lebih jauh (dengan melompat raja).
Perhatikan bahawa raja mestilah digerakkan
bahulu, diikuti dengan tir. Jika tir digerakkan
dahulu, ia diaggap sebagai pergerakan tir biasa,
dan raja tidak boleh bergerak.
Sekatan yang dikenakan terhadap castling adalah
seperti berikut:
1.Pemain masih belum menggerakkan keduadua raja dan tir.

2.Raja tidak boleh berada dalam kedudukan mat

sebelum dan selepas castling.
3.Laluan raja tidak boleh terdedah kepada
serangan lawan (ini akan menyebabkan raja
berada dalam keadaan mat semasa bergerak).
4.Tiada buah lain di antara laluan raja dan tir.

En passant
En passant ialah perkataan Perancis yang bermaksud
"sambil lalu"; pada asasnya, pemain boleh memakan
bidak lawan semasa ia sedang melintas lalu bidak
sendiri.

Apabila bidak musuh mara dua petak ke hadapan ke

baris (rank) yang sama dengan bidak sendiri yang
berada lajur (file) bersebelahan, pemain boleh, pada
pusingan yang berikutnya sahaja, memakan bidak
tersebut seolah-olah ia cuma bergerak satu petak.
Kebolehan bidak untuk bergerak dua petak pada
gerakan pertamanya merupakan tambahan yang agak
lambat. En passant diperkenalkan untuk
mengelakkan penyalahgunaan peraturan baru ini.
Dalam contoh berikut, bidak Hitam mara dua petak
dan ditangkap oleh bidak Putih yang bergerak secara
pepenjuru ke hadapan dan ke kanan (seolah-olah
bidak Hitam berada di situ). Gerakan ini cuma boleh
digunakan pada pusingan pertama pilihan ini
diberikan.

Kedudukan awal

Di awal permainan, setiap pemain bermula dengan

lapan bidak, dua tir, dua kuda, dua gajah, satu
menteri dan satu raja yang disusun mengikut rajah
di sebelah. Perhatikan bahawa buah yang boleh

bergerak pada awal permainan cuma bidak dan

kuda.
Orang yang baru mula bermain catur sering
melakukan kesilapan dalam menyusun buah;
kedudukannya memang agak rumit. Berikut
merupakan beberapa panduan yang boleh
membantu.

Putih di sebelah kanan: Petak bawah kanan

hendaklah berwarna putih/cerah.
Kuda di dalam tir: Kuda diletakkan di sebelah
tir (rupa tir seperti benteng kota).
Menteri pada warnanya: Menteri Putih di
petak putih, menteri Hitam di petak hitam.
Gajah mengawal raja: Gajah mengelilingi raja
dan menteri.

Tamat permainan
Permainan berterusan bergantian antara Putih dan
Hitam sehingga salah satu keadaan berikut dicapai:

Raja salah seorang pemain telah syahmat.

Pemain tersebut dikira kalah dalam permainan
itu.
Dalam permainan persaingan, seorang pemain
kehabisan masa. Pemain tersebut dikira kalah
(dengan dua pengecualian penting, lihat
keadaan seri di bawah).

Seorang pemain menyerah kalah, atau menarik

diri. Ini boleh disimbolkan oleh pemain
dengan menumbangkan raja sendiri.
Pada gilirannya, seorang pemain mencapai
kedudukan buntu (stalemate), iaitu dia tidak
boleh bergerak dan rajanya tidak dalam
keadaan mat. Permainan ini dianggap seri.
Kedua pemain bersetuju untuk seri. Pemain
boleh menawarkan seri selepas menjalankan
gilirannya. Tawaran seri tidak boleh ditarik
balik.
Seorang pemain berjaya mendakwa sesuatu
permainan itu seri melalui salah satu syarat
berikut:
o

Lawannya tidak mempunyai buah yang

cukup untuk mengemat (syahmat) rajanya
dengan apa-apa urutan pergerakan yang
sah.
Kedua-dua pemain kehabisan masa dalam
permainan persaingan.
Seorang pemain kehabisan masa, namun
lawannya tidak mempunyai buah yang
cukup untuk mengemat (syahmat) rajanya.
50 pergerakan telah dilakukan setiap
pemain sejak satu buah dimakan atau
bidak digerakkan.

Keadaan semasa telah berlaku dua kali

sebelum ini pada giliran pemain yang
sama.

Etika catur
Secara umumnya, permainan di pertandingan catur
menggunakan peraturan-peraturan berikut:

Sentuh bermakna gerak - Jika seseorang

pemain menyentuh buahnya, dia hendaklah
menggerakkannya. Jika dia menyentuh buah
lawan, dia hendaklah memakannya (kecuali

jika ia mustahil). Jika dia meletakkan buahnya

di mana-mana petak, gilirannya tamat dan
gerakan itu tidak boleh ditarik balik.
Senyap ketika giliran lawan - Pemain cuma
boleh membetulkan buah, menawarkan seri
atau mendakwa seri ketika gilirannya.

Permainan persahabatan boleh dimainkan

mengikut persefahaman pemain. Bagaimanapun,
bertimbang rasalah dan elakkan mengalih
perhatian lawan.

Glosari

Makan/Tangkap - Menggerakkan buah sendiri

ke petak yang diduduki buah lawan, lalu
mengeluarkan buah lawan dari permainan.
Mat (check) - Raja dikatakan berada dalam
keadaan 'mat' apabila ia sedang diserang oleh
buah lawan.

Syahmat (checkmate) - Raja tidak dapat

melarikan diri dari keadaan 'mat'.
Kedudukan buntu (stalemate) - Pemain tidak
dapat menjalankan mana-mana buah, tetapi
rajanya tidak berada dalam keadaan 'mat'.