SADRAJ

1.

UVOD ..............................................................................................................................................1

1.

BIOTIKI FAKTORI ......................................................................................................................3

1.1

AMENSALIZAM ....................................................................................................................5

1.2

SIMBIOZA...............................................................................................................................5

1.3

PREDATORSTVO ..................................................................................................................5

2.4

PARAZITIZAM .......................................................................................................................7

2.5

ODNOSI IZMEU JEDINKI RAZLIITIH VRSTA .............................................................8

3.

AKVAKULTURA, POJAM I PODJELA....................................................................................8

3.1

UZGOJ PASTRMKE .............................................................................................................10

3.1.1

FORMIRANJE I ODRAVANJE MATINOG JATA ................................................10

3.1.2

MRIJETENJE I OPLODNJA ......................................................................................10

3.1.3

VALJANJE IKRE ..........................................................................................................11

3.2

UZGOJ KONZUMNE RIBE .................................................................................................11

3.2.1

BAZENI .........................................................................................................................11

3.2.2

KAVEZI .........................................................................................................................12

4.

KVANTITET VODE (U AKVAKULTURI) .............................................................................14

4.1

STATUS VODA-KVANTITET ............................................................................................16

4.2

KLJUNI OKOLINSKI PROBLEMI ...................................................................................17

4.2.1

POTRONJA VODE .....................................................................................................17

4.2.2

ARANSKI RIBNJACI .................................................................................................18

4.2.3

UZGOJ PASTRMKE .....................................................................................................18

4.2.4

POTRONJA ENERGIJE I TOPLOTE .........................................................................18

4.2.5

OTPADNA VODA ........................................................................................................18

4.2.6

OTPAD...........................................................................................................................19

4.2.7

EMISIJE U ZRAK I MIRISI..........................................................................................20

4.2.8

PRIJETNJE BIODIVERZITETU ..................................................................................20

4.2.9
UNOENJE STRANIH, SELEKTIVNO UZGAJANIH, ILI GENETIKI
MODIFIKOVANIH VRSTA .........................................................................................................20
4.3.0

EROZIJA ZEMLJITA I TALOENJE ........................................................................21

5.

ZAKLJUAK ............................................................................................................................22

6.

LITERATURA ...............................................................................................................................23

1. UVOD

Uzgoj akvastinih organizama se prakticirao vijekovima, jo od starih Rimljana, Grka,

Egipana, Engleske... Pojam akvakultura oznaava irok spektar znaenja od razmnoavanja
vodenih organizama pod kontrolom ovjeka pa sve do ovladavanja najmanje jednim stadijem
ivota vodenih organizama. Akvakultura u najirem znaenju obuhvaa nadzirani uzgoj
biljnih i ivotinjskih vrsta u vodenom mediju. U svjetskim razmjerama, akvakultura je jedna
od najdinaminijih grana u gospodarstvu priobalnih zemalja. Openito je prihvaeno da se
teko moe oekivati poveanje ulova iz tradicionalnog morskog ili slatkovodnog ribolova, te
da se predvieni nedostatak ponude ribe moe nadoknaditi jedino iz podruja akvakulture.
Potreba akvakulture da odgovori izazovima stabilnosti ponude hrane, potakne zapoljavanje i
meunarodnu razmjenu, najoitije se ogleda u brzoj ekspanziji toga podruja, ija je godinja
stopa rasta proizvodnje od 1984. do 1995. godine iznosila 10%, dok je isti pokazatelj za
kopneno stoarstvo bio 3%, a za ribolov svega 1,6%.
Tijekom posljednjeg desetljea akvakulturna industrija je iskazivala godinji rast na
svjetskoj razini od 12%, a danas je njezin udio u ukupnom svjetskom tritu vodenih
organizama vei od 30%. Svi struni i ekonomski pokazatelji ukazuju da e akvakulturna
proizvodnja u svijetu dramatino rasti, jer morska prostranstva predstavljaju jedini vei
prostor koji e ostati dostupan proizvodnji hrane.
Voda kao najosnovnija ivotna materija ima nemerljiv znaaj za ivi svet, ekosisteme i
planetu Zemlju. Molekuli vode predstavljaju tenost koja je dragocjena za rastvaranje i
transport materija kako kroz ekosistem, tako i kroz organizam. U organizmu voda je idealna
sredina za odvijanje procesa neophodnih za normalno funkcionisanje. Pored uloge koju voda
ima u odravanju ivotnih funkcija, za oveka ona ima i veliku ulogu kao izvor energije i
sirovina, koristi se u higijenske svrhe, u poljoprivredi i saobraaju, ribolovu i rekreaciji.to se
tie kvantiteta vode, voda je prirodno dobro ije su rezerve ogranieno i sa njim se ne moe
potpuno slobodno raspolagati. ta mislite, koliko procenata ukupne koliine vode na planeti je
dostupno za korienje ljudima? Manje od 1 %!

Vodni resursi obuhvataju:

povrinske vode (reke, kanali, jezera, akumulacije);
podzemne vode;
padavine.
Obzirom na biotike faktore, biotiki faktori obuhvataju sve uticaje koji dolaze od
drugih organizama i koji djeluju na odreenu vrstu. U biotike faktore spada i antropogeni
faktor, odnosno djelovanje ovjeka na biljke. Biotiki faktori deluju neposredno i posredno,
odnosno menjajui intenzitet djelovanja nekog drugog ekolokog faktora. Sve interakcije
biljaka i drugih organizama moemo podijeliti na sledei nain:
-

Djelovanje biljaka na biljke

Djelovanje biljaka na ivotinje

Djelovanje ivotinja na biljke

Djelovanje biljaka na miroorganizme

Djelovanje mikroorganizama na biljke

1.

BIOTIKI FAKTORI

Predstavljaju uzajamne uticaje biljaka, ivotinja i oveka (antropogeni faktor). Sve

biljke i ivotinje uslovljene su ivotnom djelatnou drugih organizama. Na taj nain
oigledno je da biljke mogu djelovati jedne na druge uzajamni odnosi biljaka kao to
su simbioza, parazitizam idr. Meu ivotinjama postoje uzajamni odnosi koji se najjasnije
ogledaju

u lancima

ishrane,

mada

su

prisutni

drugi

odnosi

kao

to

su

simbioza, komensalizam (jedan organizam ima koristi,a drugi je neutralan) i parazitizam. Sa

druge strane, biljke mogu delovati na ivotinje, a ivotinje na biljke.
Uzajamni odnosi izmeu biljaka i ivotinja ogledaju se u sledeem:

ishrana svih ivotinja zasniva se na biljkama,

biljke ivotinjama slue kao skrovite,

ivotinje vre opraivanje,

rasprostiranje semena i plodova i dr.

Svako ivo bie moe da opstane samo u okviru odreenih granica promena ekolokih
faktora. Raspon promjena pojedinih ekolokih faktora u okviru kojih je mogu opstanak
pojedinih organskih vrsta naziva se ekoloka valenca. Organizam i Sredina Uslovi ivota i
pojam ekolokih faktora. U irokoj generalizaciji, sredinu jednog organizma ine sva
mnogostruka spoljanja dejstva razliite prirode, fizike, hemijske i biotike,kojima je on
izloen i na koje on reaguje. iva bia naseljavaju razliite delove zemaaljskog prostora,
vodu, kopno i vazduh i za njih su vezana svojim ivotnim potrebama. Time elementi
spoljanje sredine postaju uslovi ivota potrebama sredina, tu podrazumevajui i prostor kao
takav, ivotna sredina. Atmosferski gasovi, posebno ugljendioksid i kiseonik predstavljaju
isto tako neophodne uslove ivota. I mineralne materije posebno soli azota i fosfora koje
organizmi neposredno ili posredno iskoriuju iz spoljanje sredine, nuni su uslov ivota.
Najzad, Suneva svetlost koja je kozmikog porekla, predstavlja neophodni primarni izvor
energije ivota koju zelene biljke vezuju ua stvaranje organske materije.
.

Sl 1. Ekoloka nia

Pojava da meusobno veoma udaljene vrste imaju sline morfoloke i fizioloke

osobine, ukazuje da su se one na slian nain prilagoavale istim uslovima sredine, pa su
ostvarile istu ekoloku formu. Nasuprot tome, esto se u okviru srodnih vrsta sreu sasvim
razliite ivotne forme jer te vrste ive u razliitim uslovima sredine.
Bogatstvo i raznovrsnost ivog sveta u pogledu razliitih tipova ivotnih formi moe
se ilustrovati mnogobrojnim primjerima:

kod biljaka su to ivotne forme drvea, bunova, trava itd.;

kod ivotinja slatkovodne, podzemne, umske, pustinjske itd. Forme adptacija

moze biti na morfolokom nivou i na fiziolokom nivou Na morfolokom nivou znaci da

organizmi mijenjaju spoljanji izgled da bi se bolje prilagodili sredini (okolini) u kojoj se
nalaze na fiziolokom nivou znaci da mijenjaju rad unutranjih organa da bi se bolje
prilagodili sredini (okolini) u kojoj se nalaze.

1.1

AMENSALIZAM

Interakcije izmeu dvije vrste organizama kad metaboliti jedne od njih, izlueni u
spoljanju sredinu, djeluju negativno na druge organizme, unhibirajui njihov rast i
reprodukciju ili izazivajui letalni efekat.
Npr. produkcija antobiotika u elijama raznih gljiva koji spreavaju rast i razvitak
mikroorganizama, zbog ega su nali primjenu u medicini.

1.2

SIMBIOZA

Simbioza (mutualizam) je odnos dvaju organizama od kojih oba imaju koristi. Jedan oblik
simbioze biljaka je mikoriza. To je zdruivanje gljive i korijena viih biljaka. Gljive uzimaju
ugljikohidrate i pospjeuju upijanje vode i mineralnih tvari iz tla, te slue biljci kao izvor
duikovih spojeva.
Simbioza djeteline i bakterija omoguuje djetelini iskoritavanje atmosferskog duika.
Ugibanjem djeteline tlo se obogauje duikom. To se naziva zelena gnojidba.
Povoljan je i meusobni utjecaj algi i gljiva koji zajedno tvore liaj. Gljive iskoritavaju
ugljikohidrate i kisik koje fotosintezom proizvode alge, a alge ugljikov dioksid i duikove
ekstrakte koje proizvode gljive. Primjer simbioze je i ivot raka samca u praznoj kuici pua i
moruzgve privrene za puevu kuicu. Rak se kree i tako dovodi moruzgvu u razliite
uvjete okolia, i svojim ostacima hrane pomae joj u prehrani, a moruzgva svojim arnicama
titi raka od napadaa.
Poseban oblik ivota je antibioza, tj. spreavanje razvoja jednog mikroorganizma djelovanjem
drugoga. Metaboliti koje jedna vrsta izluuje u okoli, nepovoljno djeluju na rast i razvitak
drugog organizma.
Postoje odnosi u kojima jedan lan ima koristi, a drugome zajednica ne koristi niti teti. To je
KOMENZALIZAM. Tako morske pse prati jedna vrsta male ribe koja je morskom psu
nezanimljiva kao plijen, a ona je uz njega zatiena od drugih grabljivica, i hrani se ostacima
njegove hrane .

1.3

PREDATORSTVO

Pod predatorima se podrazumijevaju ivotinje sa slobodnim nainom ishrane tj. hrane

se drugim vrstama i mesojedi su. To su brze ivotinje, izuzetno pokretljive, sa dobro
razvijenim refleksima i ulnim organima. Posjeduju odreene organe za hvatanje i ubijanje
plijena. Tako, ptice grabljivice imaju jake kljunove i miie vakae; zveri imaju razvijene
5

onjake razdirae; neki predatori posjeduju otrovne zube kao npr. zmije ili guteri. Tehnika
lova kod predatora je razliita. Neke plen pronalaze i love pjedinano-solitarno, dok druge
vrste plijen love u grupama, kao naprimjer, akal, lavovi i hijene.
U prirodi je vrlo vaan odnos predatora i plijena. To su neposredni odnosi kod
ivotinja koji se oituju u hranidbenim lancima. Brojnost plijena (primjerice biljodera)
uvjetovana je aktivnou grabeljivaca (predatora) koji se njima hrane. Ako se populacija
plijena smanji i predatora e biti manje. Predatori mogu razvijati razne prilagodbe dok su u
potrazi za hranom. Brzo kretanje im osigurava vee lovno podruje.

Sl.2 Predatori

Dobri refleksi i razvijena osjetila (vida i mirisa), miina snaga, zubi i pande
omoguuju im lake hvatanje i savladavanje plijena. One ivotinje koje ne mogu razviti takve
prilagodbe snalaze se na druge naine, primjerice, grade zamke ili skriveni vrebaju plijen.
Osim aktivne obrane plijena od predatora, postoji i pasivna obrana, kao to je zatitna
obojenost ili mimikrija. To je pojava kada organizam svojom bojom ili ponaanjem slii
podlozi na kojoj ivi, biljci ili nekoj otrovnoj ili zatienoj vrsti, pa ga predatori izbjegavaju.
6

Ako je oblik tijela slian dijelovima biljke, listu, granici, trnu, ta pojava se naziva
fitomimeza.

2.4

PARAZITIZAM

Parazitizam je meusobni odnos nametnika i domaina (domadara). U ovom odnosu jedan

organizam (parazit) ivi na raun drugoga (domaina, domadara), ima koristi od njega, dok
domain trpi tetu. Mnoge su gljive nametnici na drugim organizmima (npr. snijeti). Neke
biljke su nametnici na drugim biljkama, kao to je potajnica, ili polunametnici kao imela.
Mnogi biljni nametnici se u potpunosti hrane na raun svog domadara pa su izgubile i
klororofil i sposobnost fotosinteze (vilina kosa, potajnica). Meu ivotinjama postoje
unutarnji i vanjski nametnici ili paraziti. Vanjski paraziti ili ektoparaziti ive na povrini
domainova tijela. Takvi su paraziti u, krpelj, svrbac i dr. Imaju posebno razvijene usne
organe koji im omoguuju buenje koe domaina i sisanje krvi. Endoparaziti ive u
unutranjosti domainova tijela, kao to su trakavica i glista.
Obzirom na poseban nain ivota paraziti su razvili brojne prilagodbe koje se najee
oituju u grai organa za probavu i razmnoavanje.

Sl 3. Vanjski ili ektoparaziti

Kod nekih endoparazita potpuno je nestao ili je smanjen probavni sustav, osjetilo vida i boja
tijela. Mnogi imaju sloen razvitak tijekom kojeg katkad mijenjaju i vie meudomadara.
Veina ih proizvodi mnogo jaja, pa se djelovanjem nametnika poveava i smrtnost domaina.

Sl 4. Metilj (slika lijevo), Trihinela (slika desno)

2.5

ODNOSI IZMEU JEDINKI RAZLIITIH VRSTA

Biljke su ivotinjama hrana i sklonite. Postoji i obrnut proces kada su ivotinje

biljkama hrana. Saprofiti se hrane ostacima uginulih organizama (gr. sapros- truo).
Parazitske gljivice i bakterije ive na raun ivih domadara. Posebna skupina biljaka
mesoderki zamkama hvata sitne organizme, najee kukce, koji im slue kao dodatni izvor
duikovih spojeva. ivotinje su biljkama potrebne za opraivanje, rasprostranjivanje sjemenki
i plodova. Ponekad nastaju poremeaji ravnotee u odnosima. Tako najezde skakavaca ili
gusjenica mogu opustoiti biljni pokriva ireg podruja. Posredni utjecaj imaju ivotinje koje
ive u tlu i time mijenjaju njegova fizika i kemijska svojstva (gujavica, razlagai).

3.

AKVAKULTURA, POJAM I PODJELA

Akvakultura, tj., uzgoj organizama u vodi, danas predstavlja poljoprivrednu industriju

s najveom godinjom stopom rasta od 10% na svjetskoj razini . Jedna od znaajki
akvakulture, za razliku od tradicionalne kopnene poljoprivrede, je velika diversifikacija
proizvodnje. Ta raznolikost proizlazi iz injenice da se iz mora iskoritava veliki broj
organizama (vie od 350 vrsta riba, koljkaa i drugih mekuaca, rakova i algi), a 2 potranja
za njima vodi do razvoja uzgoja pojedinih vrsta. Broj vrsta koje se uvode u akvakulturu raste
smanjivanjem komercijalnog izlova iz prirodnih populacija i porastom cijena na tritu.
Potrebe za razvojem tehnologije uzgoja novih vrsta kreu se od tehnologije za uzgoj jeinaca,
jastoga ili kirnji, kao poznatih vrsta, pa sve do uzgoja algi, spuvi, koralja ili platenjaka za
potrebe farmakoloke industrije i biomedicine.

Openito je prihvaeno da se u svijetu teko moe oekivati poveanje ulova iz

tradicionalnog morskog i slatkovodnog ribolova, te da se predvieni nedostatak ponude ribe
moe nadoknaditi jedino iz podruja akvakulture. Potreba akvakulture da odgovori izazovima
stabilnosti ponude hrane, potakne zapoljavanje i meunarodnu razmjenu, najoitije se ogleda
4 u brzoj ekspanziji te djelatnosti, ija je godinja stopa rasta proizvodnje od 1984. do 1995.
godine iznosila 10%, dok je isti pokazatelj za stoarstvo bio 3%, a za ribolov svega 1,6%.
Ovaj brzi razvoj komercijalne akvakulture uvijek je bio praen temeljnim znanstvenim
istraivanjima, kojima se nove vrste morskih organizama uvode u akvakulturu praksu. Veina
nastavnika na studiju je sudjelovala u ovim istraivanjima u Hrvatskoj od 1980. godine, te
imaju znaajne uspjehe u ovom polju u meunarodnim okvirima. Ovo jami snanu
povezanost studenata i studija s modernom znanou u akvakulturi. Posebice diplomski studij
akvakulture ima snaan znanstveni karakter jer je veinom usmjerenom izuavanju najnovijih
tehnologija i trendova u akvakulturi.
Podjela akvikulture prema vrsti uzgojnih organizama:
-

Multikultura- uzgoj ribe

Krustacikultura- uzgoj rakova

Ostreikultura- uzgoj kamenica

Mitilikultura- uzgoj dagnji

Aglokultura-uzgoj algi

Prema mjestu uzgoja, moemo podijeliti na:

-

Uzgoj na kopnu(ribnjaci, silosi, bazeni)

Na moru(mrene pregrade, kavezi i sl)

Postoje tri osnovna naina gajenja riba:

ekstenzivan,

poluintenzivan i

intenzivan.

Kod nas se praktikuju dva posljednja. U poluintenzivnom gajenju koriste se ribnjaci velike
povrine, od nekoliko desetina do nekoliko stotina hektara, a u intenzivnom manji zemljani ili
betonski bazeni povrine nekoliko stotina kvadratnih metara, silosi, ili, pak, kavezi.
U poluintenzivnoj tehnologiji najvei dio proteinske komponente u ishrani riba, koja je i
najskuplja, obezbjeuje se iz prirodnih izvora samog ribnjaka, tako da dodatna hrana,
9

najveim dijelom itarice, predstavlja relativno mali izdatak. S druge strane, pri takvom
nainu gajenja vrlo su velika ulaganja u same objekte i njihovo tekue odravanje, kao i
prateu neophodnu opremu, tako da oni ine najvei dio cijene krajnjeg proizvoda.
Tehnoloka kontrola, praenje fiziolokog i zdravstvenog stanja i kondicije riba takoe su
znatno tee izvodljivi i skopani sa veim izdacima.
U intenzivnom gajenju ribe se hrane kompletnim peletiranim smjesama i prirodna hrana ini
zanemarljivo mali dio ukupno unijete hrane.

3.1

UZGOJ PASTRMKE

3.1.1 FORMIRANJE I ODRAVANJE MATINOG JATA

U industrijskom uzgoju pastrmki proizvodni proces poinje formiranjem i izborom matica.
Ovaj izbor je neophodan jer omoguuje trajno obezbjeenje potrebnog nasadnog materijala sa
genetskim svojstvima mlai optimalnih kvaliteta. Poto su pastrmke podlone morfolokim i
biolokim promjenama, selektivnim putem vri se odabir onih enki, koje e sa gledita
eksterijernih odlika dati najbolje potomstvo (boja, forma tijela, odnos duine i irine, odnos
duine i mase).
Matino jato kalifornijske pastrmke i potone pastrmke sastoji se od enki dobi 3-7 godina i
mase 1-5 kg i mujaka izmeu 2- 4 godine i mase 0,5-2 kg. Odnos enki i mujaka je 3:1.
Nasad matica je 18 komada na m2. Ishrana matinjaka se prekida 10-15 dana pred mrijest.

3.1.2 MRIJETENJE I OPLODNJA

Za poslove mrijesta ribe vre se posebne pripreme objekata i radne snage, te nabavka
neophodne opreme, sitnog inventara, ribarskog pribora i dovoljnih koliina dezinfekcionih
sredstava.
Polna zrelost je u naim uslovima obino u periodu novembar-februar. Mrijest se obavlja u
inkubacionoj sali u kojoj postoje potrebni ureaji za smjetaj priplodne ribe.
Postupak mrijetenja se svodi na to da se iz prirunog bazena, u kojem su smjetene, polno
zrele enke pomou saka uzimaju. Ru nim masiranjem trbuha, jaja spolno zrelih matica u
velikoj koliini izlaze i padaju u za to spremnu posudu. U posudu sa ikrom se istim
postupkom istisne mlije (sperma) jednog mujaka, zatim se sipa voda, i mijea se. U vodi
opna ikre pone bubriti, spermatozoidi se aktiviraju i udaraju u opnu ikre da bi tek po jedan od
njih uao kroz otvor, ime je oplodnja i zavrena.

10

3.1.3 VALJANJE IKRE

Oploena ikra se polae u lenice, kroz koje proti e voda, uz pomo plastine posude. U toku
valjanja uz pomo pincete odstranjuje se neplodna ikra i registrira se uginue ikre. Taj proces
se obavlja do momenta kada liinka naputa ikru. Taj proces traje od 28 do 35 dana u
zavisnosti od kvaliteta ikre i vode.

3.2

UZGOJ KONZUMNE RIBE

3.2.1 BAZENI
Kada riba dostigne teinu od oko 250 grama, zavisno od potrebe trita, vri se drugo
sortiranje ribe pomou sortir aparata i senzora za brojanje ribe. Sortiranjem se riba izdvaja u
dvije teinske grupe i razvrstava u odvojene betonske bazene. Sortirana riba koja je dostigla
odreenu teinu transportira se u objekte za preradu ribe, odnosno plasira se kupcima.
Ostatak ribe se zadrava u ribljoj farmi i hrani dok ne dostigne odreenu teinu.
Dotok vode u betonske bazene u kojima se nalazi riba reguliran je sistemom za protok vode,
ukljuujui i filtere za razbijanje kisika.
ienje betonskih bazena vri se uz pomo alata predvienog za ienje bazena.
U ovom procesu svakodnevno se vri skupljanje uginule riblje mlai i ribljeg otpada u plasti
ne kante, odnosno u plastini spremnik. Uginula riblja mla i riblji otpad se odvozi i tretira na
komunalnoj deponiji. Broj uginule riblje mlai se registrira u dokumentu.
Uzgoj i rast riblje mlai prati se svakodnevno kroz odgovarajue pisane dokumente i sheme
ili u raunaru.
Tokom uzgoja i proizvodnje riblje mlai i konzumne ribe vri se periodino uzorkovanje
riblje mlai, ribe i vode i razliite vrste laboratorijskih analiza: fiziko-kemijska i
mikrobioloka analiza vode, mikrobioloka analiza ribe, mikrobioloka analiza riblje hrane
prilikom svakog uvoza iste.
Provodi se dravni program nadzora i kontrole bolesti salmonidnih vrsta ribe, te program
nadzora i kontrole bakterijskih i parazitnih bolesti salmonidnih vrsta ribe.

11

3.2.2 KAVEZI
Riblja mla uzrasne kategorije od 25-80 g se rasporeuje po kavezima.
Riblja mla se hrani do veliine od 270-300 gr i sortira se u dvije klase. Sortiranje se vri uz
pomo sortir aparata, koji ima mogunost sortiranja ribe u 3 veliine odnosno uzrasne
kategorije. Ispumpavanje ribe iz kaveza u sortir aparat se vri runo ili sa pumpom za
izvlaenje ribe. Prilikom sortiranja ribe vri se i brojanje ribe pomou senzora instaliranim na
sortir aparatu.
Poslije sortiranja riba odgovarajue teine se odvozi u objekte za preradu ribe ili se plasira
kupcima. Riba, koja nije dostigla odgovarajuu teinu, ostaje u kavezima gdje se dohranjuje
do odreene gramae od 300-350 gr (do eljene teine). Nakon dostizanja ove gramae i ova
riba se odvozi u objekte za preradu ribe odnosno plasira se kupcima.
Svaka od ovih generacija ribe ima identifikacioni broj bez obzira da li se odvozi u preradu ili
plasira kupcima.
Proizvodnja konzumne ribe se odvija u turnusima u zavisnosti od godinjeg plana.
Proizvodnja je intenzivnija u proljetnom i jesenjem periodu, dok je ljeti i zimi, zbog niskih
odnosno visokih temperatura vode, proizvodnja znatno manja.
U ljetnom periodu zbog izuzetno visokih temperatura, kako zraka tako i vode, dolazi do
taloenja alga po kaveznim mreama, te se vri ienje mrea pranjem pod visokim
pritiskom sa ureajem WAP. U ovom periodu zbog visokih temperatura i mogunosti stresa i
utjecaja na zdravstveno stanje i izgled ribe, izbjegavaju se bilo kakve aktivnosti tj.
prebacivanje, sortiranje ribe.
U zimskom periodu zbog niskih temperatura vode odnosno zbog slabog prirasta ne vri se
naseljavanje riblje farme ribljom mlai, osim izuzetnih prilika.
Svakodnevno se vri skupljanje uginule riblje mlai i ribljeg otpada u plastine kante,
odnosno u plastini spremnik. Uginula riblja mla i riblji otpad se odvozi i tretira na
komunalnoj deponiji. Broj uginule riblje mlai se registrira u dokumentu.
Uzgoj i rast riblje mlai prati se svakodnevno kroz odgovarajue pisane dokumente i sheme
ili u raunaru.
Tokom uzgoja konzumne ribe vri se periodino uzorkovanje riblje mlai, ribe i vode i
razliite vrste laboratorijskih analiza: fiziko kemijska i mikrobioloka analiza vode i ribe.
Provodi se dravni program nadzora i kontrole bolesti salmonidnih vrsta ribe, te program
nadzora i kontrole bakterijskih i parazitarnih bolesti salmonidnih vrsta ribe.
Zbog zahtjeva trita, meso pastrmke se boji u ruiasto-crvenu boju.
Pastrmka za filet i pastrmka za dimljenje se uzgaja po naprijed opisanim postupcima samo se
12

u nijhovu ishranu dodaje astaksantin kao dodatak hrani, ali ne od poetka nego 8-12 nedjelja
prije planiranog klanja (ubijanja). Astaksantin je karotenoid (pigment) tj. prirodan spoj koji
vou i povru daje narandastu, utu i crvenu boju.
Pastrmka nije u stanju da sintetizuje ovaj pigment i zbog toga se on dodaje u hrani.
Astaksantin se apsorbuje i taloi u miiima ribe i to 7-10% od ukupno unijetog. Dio se
apsorbuje u koi, a dio se apsorbuje od strane jetre, a dio se izbacuje van putem fekalnih
materija. Veoma vano za ovaj projekat je to da astaksantin koji se koristi u hrani se izdvaja iz
morskih algi (potpuno prirodna supstanca), i vai za jedno od najjaih antioksidanasa u prirodi
koji povoljno djeluje na kou i na oi (nije tetan po prirodu i po ovjeka).

13

4.

KVANTITET VODE (U AKVAKULTURI)

Poljoprivreda je najvei potroa vode. Za potrebe navodnjavanja koristi se oko 70 %

ukupne koliine vode koja se crpi iz prirodnih resursa, a u nekim regionima i do 90 %.
Koliina vode koja se koristi za gajenje biljaka i ivotinja zavisi od podruja, klime i
zemljita.
Biljke se sastoje najveim delom od vode. Kao to je u prethodnom delu pomenuto,
protoplazma sadri proseno 85-90% vode, a pojedine elijske organele, kao mitohondrije ili
hloroplasti, koje, inae, obiluju lipidima i proteinima, imaju do 50% vode. Generalno, voda
ini 50-98% ukupne svee mase biljnih tkiva, tanije 80-95% biomase neodrvenjenih,
preteno celuloznih tkiva, kakva su karakteristina za listove ili korenove biljaka. Pojedini
biljni organi, posebno u razliitim fazama u razviu, razlikuju se u koliini vode koju sadre.
Svei, meki i mladi listovi sadre oko 80-90% i vie vode, dok tvrdi, koasti kao i stariji
listovi, posebno biljaka iz sunih predela, imaju oko 50% vode. Takoe u jedrim korenovima
nekih biljaka moe biti 70-95% vode, a u mesnatim i sonim plodovima i do 95%. Voda se
nalazi ak i u relativno suvim delovima biljke, kao to su semena i spore i to, obino izmeu
5-15%, odnosno u semenima sa velikom koliinom rezervnih masnih supstanci ima samo 5
7% vode.

14

Na tabeli 1. je prikazan detaljan opis kakav efekat na ekosistem imaju razliiti izvori i tipovi
zagaenja.

15

4.1 STATUS VODA-KVANTITET

Status voda podrazumeva odreen kvalitet strukture i funkcionisanja vodenih
ekosistema. On moe biti odlian, dobar, osrednji, lo i veoma lo. Status voda se definie
posebno za povrinske i posebno za podzemne vode :
1. status povrinskih voda obuhvata:
ekoloki;
hemijski status.
2. status podzemnih voda obuhvata:
hemijski;
kvantitativan status.
Ekoloki status vode je novina u zakonodavstvu EU. On se definie prvenstveno preko
kvaliteta zajednica ivih organizama, ali isto tako podrazumeva i hidromorfoloke i fiziko
hemijske elemente kvaliteta. Hemijski status podrazumeva potovanje graninih vrednosti
emisije zagaenja i potpuno odsustvo prioritetnih supstanci.

Prioritetne supstance su polutanti koji predstavljaju znaajan rizik za vodenu sredinu i

vodosnabdevanje. Pod polutantima se u Direktivi podrazumevaju sve supstance koje su
sposobne da izazovu zagaenje. Na listama prioritetnih supstanci nalaze se polutanti poput
pesticida, metala, PAH-ova, fenola itd. Ove liste su razvijene na osnovu raspoloivih naunih
saznanja o toksinosti i ekotoksinosti supstanci i njihovoj rasprostranjenosti. Za prioritetne
supstance je neophodno preduzeti mere postepenog smanjenja. Posebno su definisane i
prioritetne hazardne supstance (opasne supstance) kojima u potpunosti treba onemoguiti da
dospeju u ivotnu sredinu. Jedan od ciljeva Direktive jeste eliminacija hazardnih supstanci iz
akvatinih ekosistema i smanjenje njihove koncentracije do prirodnog nivoa. Postizanje ovako
16

visokog hemijskog kvaliteta je uslov da se dobije dobar ekoloki status povrinskih voda i
hemijski status podzemnih voda koje se onda mogu koristiti kao izvor vode za pie.
Kvantitativnim statusom oznaava se stepen korienja vodnog resursa. Kvantitativni status
podzemnih voda moe imati uticaj na ekoloki kvalitet povrinskih voda i kopnene
ekosisteme povezane sa tim podzemnim vodama. Dobar status voda je postignut ukoliko su
obe komponente statusa (u sluaju povrinskih voda ekoloki i hemijski, a u sluaju
podzemnih voda kvantitativni i hemijski) na osnovu ocene parametara kvaliteta dobile ocenu
barem dobar. U sluaju da je ocena statusa odlian voda se moe smatrati nenaruenom
ljudskim aktivnostima.

4.2

KLJUNI OKOLINSKI PROBLEMI

Iz procesa uzgoja ribe-ribnjaka nastaju sljedee emisije u okolnu ivotnu sredinu:

-

otpadne vode iz ribnjaka,

otpadne vode od ienja bazena, kaveza, zemljanih ribnjaka,

- zauljene otpadne voda iz radionice za odravanje vozila i opreme u okviru

ribnjaka,
-

emisija vodene pare u toku povienih vanjskih temperatura vazduha (aranski

ribnjaci),
-

komunalni otpad (plastika, papir,

metal i dr.), organski otpad (uginula riba),

-

fekalne otpadne vode,

emisije tetnih materija u vazduh iz kotlovnice,

emisije tetnih materija u vazduh iz radnih maina i

ureaja,emisije buka od radnih maina i ureaja.

4.2.1 POTRONJA VODE

Vodeni resursi koji se koriste u akvakulturi mogu ukljuivati more, ua, rijeke, jezera,
i podzemne vode. Uzimanje vode iz ovih resursa moe dovesti do promjena u prirodnom
reimu voda, to moe imati potencijalni uticaj na riblji fond i komercijalne/rekreacijske
aktivnosti (npr., ribarenje i rekreativne aktivnosti nizvodno od take ekstrakcije), ili na
dostupnost i kvalitet podzemne vode.

17

4.2.2 ARANSKI RIBNJACI

Kod uzgoja ribe u stajaim vodama, u vrijeme mirovanja ribe, odnosno poslije
isputanja vode i izlova ribe, ribnjaci se isuuju, iste od mulja, ubre vjetakim i stajskim
ubrivom, kre e i oru. U tako pripremljene ribnjake se u proljee ili ve u jesen ubacuje voda,
a zatim i riba za uzgoj.
Ribnjaci se uglavnom iste i dezinfekuju jednom u toku godine i to u vremenu kada su
tovilita prazna i spremna za dovoenje novog turnusa ribe. Takvu vremensku distancu
omogu ava automatizovana, ista proizvodnja i kvalitetna tehnika zatita od emisija u
ivotnu sredinu. Ovaj na in proizvodnje je posljednja rije tehnologije u ovoj djelatnosti, tzv.
iste tehnologije, potpuno u skladu sa najboljim raspoloivim svjetskim tehnologijama.
U skladu sa odabranim tehnolokim procesom rada, objekti za uzgoj i preradu ribe se
uglavnom snabdijevaju sanitarno ispravnom vodom iz lokalnih vodovoda ili iz vlastitih
bunarskih postrojenja.

4.2.3 UZGOJ PASTRMKE

Imajui u vidu injenicu da ribogojilita koriste bilo protone sisteme bilo kaveze
smjetene u vodotoke nema smisla govoriti o potronji vode za proizvodne svrhe, budui da
se sve zahvaene koliine vode i vrate u rijeke.
Voda koja se koristi za sanitarne potrebe uglavnom dolazi iz vlastitih zahvaenih
izvora, te se njena potronja ne prati.

4.2.4 POTRONJA ENERGIJE I TOPLOTE

Postojee metode uzgoja ribe koje se koriste u Bosni i Hercegovini sastoje se od
manjih "low-tech" operacija. Imajui to u vidu moe se rei da se elektrina energija
uglavnom koristi u svrhu rasvjete, te u pojedinim sluajevima za rad rashladne opreme u kojoj
se pohranjuje riblji otpad. Na taj nain potronja energije je skoro nula po kilogramu uzgojene
ribe.

4.2.5 OTPADNA VODA

Ribogojilita mogu biti uzrokom zagaivanja ili smanjenja kvalitete vode kojom se
opskrbljuju. Tako na primjer, za uzgoj pastrmke potrebna je ista, kisikom bogata voda.
Meutim u ribnjacima se nalazi veliki broj jedinki. Otpadna voda s takvih ribogojilita sadri
veliku koliinu supendiranih materija, amonijak i nutrijente iz fekalija i ostataka hrane, a
mogu sadravati i antibiotike, algicide i fungicide, koji dospijevaju u vodotok koji ih napaja.
Sva ribogojilita u Bosni i Hercegovini isputaju iskoritenu vodu bez bilo kakvog
18

prethodnog tretmana. Takoer, se ne prakticira niti recirkulacija vode, osim u jednom

zabiljeenom sluaju.
Mogui uticaji otpadnih voda od uzgoja ribe ukljuuju kontaminaciju podzemnih voda
i povrinskih voda usljed isputanja efluenata ili veze sa dolaznim vodama iz rezervoara za
skladitenje (kao to su bazeni i lagune). Uticaji na akvatine sisteme ukljuuju kreiranje
eutrofinih zona u okviru prijemne vode, poveanje fluktuacije nivoa rastvorenog kisika,
kreiranje vidljivog zamuenja, i akumuliranje nutrijenata unutar prijemnih voda. Visoko
optereenje nutrijentima je rezultat napora da se vjetaki pospjei nivo proizvodnje
poveanjem zaliha hrane za uzgajane vrste. Ovo se ini putem poveavanja dostupnosti
nutrijenata bilo direktno kroz dodatnu hranu ili indirektno kroz fertiliziranje bazena kako bi se
poveala primarna produkcija. Ekosistem bazena ima ogranien kapacitet za recikliranje
organske tvari i nutrijenata, i poveanje stope uzgoja umanjuje ovaj kapacitet, to rezultira
ugradnjom organske tvari, azotnog otpada, i fosfora u vodenoj masi ali i na dnu bazena ili
kaveza. Suspendovane estice se deriviraju iz estinih organskih tvari i erozije dna bazena,
zidova ili ispusnih kanala.
Hemijske rezidue mogu ukljuiti ostatke veterinarskih lijekova (npr., antibiotici) koji
su koriteni za kultivirane vrste, ali i toksine supstance kao to u formalin i malahit zeleno,
agent koji uzrokuje rak, koji su koriteni za tretman riba protiv parazita i njihovih jaja protiv
razvoja gljivica. Malahit zeleno je zabranjen u veini zemalja ukljuujui i BiH, te se ne smije
koristiti. Formalin treba biti koriten samo u kontrolisanim uvjetima (npr. u kontejnerima koji
se uranjaju) i sa odgovarajuom panjom ne smije se unositi direktno u proizvodne sisteme.

4.2.6 OTPAD
Otpad iz procesa uzgoja ribe se uglavnom sakupljaju u posebnom kontejnerima, a isti
zatim odvozi na lokalne deponije (ugovor sa lokalnim komunalnim preduzeima).
Sadraj iz septike jame se prazni i odvozi na mjesto koje odredi lokalni komunalni
organ (ugovor sa komunalnim preduzeima ili vlastite crpne cisterne).
Uginula riba ili korovska riba izlovljena u sezoni izlova prikuplja se uglavnom u
plastine sudove (dakove), a zatim se uklanja (jame grobnice) prema uputstvu i uz nadzor
veterinarskog inspektora. Deratizacija se obavlja dva puta godinje (ugovorna obaveza neke
od ovlatenih organizacija).
Nigdje u BiH ne postoji drugi nain zbrinjavanja ni komunalnog ni organskog otpada
osim klasinog naina deponovanja. Ne postoje spalionice-kafilerije ovog otpada, niti se isti
koristi za druge svrhe (kompostiranje i sl.). Vode se razgovori sa naunim institucijama kako
19

bi se realizirali projekti ekoloki prihvatljivog tretiranja ribljeg otpada kroz proces

kompostiranja ili dobivanjem drugih nusproizvoda.

4.2.7 EMISIJE U ZRAK I MIRISI

U toku uzgoja ribe zagaenje vazduha moe nastati i emisijom neprijatnih mirisa.
Neprijatni mirisi iz ribnjaka mogu da budu rezultat bioloke razgradnje uginulih riba, procesa
pripreme hrane za ribe (mjeaone hrane), kao i drugih procesa koji se javljaju u toku biolokih
procesa u vodi. Ovi uticaji su uglavnom manje izraeni i ne predstavljaju znaajan oblik
zagaenja procesa uzgoja ribe. Mjere za smanjenje ovih uticaj se ogledaju u redovnom
odravanju ribnjaka, redovnoj sanitaciji, kao i higijenskom odravanju opreme.

4.2.8 PRIJETNJE BIODIVERZITETU

Prijetnje biodiverzitetu u Bosni i Hercegovini su uglavnom povezane sa konverzijom
prirodnih stanita za vrijeme izgradnje; potencijalno unoenje stranih vrsta u prirodni okoli
za vrijeme rada; potencijalno oslobaanje vjetaki uzgajanih sjemena u divljinu.
4.2.8.1 KONVERZIJA PRIRODNIH STANITA
Faza izgradnje i rada projektnog ciklusa jednog postrojenja za akvakulturu moe
zahtijevati konverziju prirodnog okolia ukljuujui, na primjer, uklanjanje biljnog pokrivaa
radi iskopavanja bazena, ili izmjenu prirodne hidrologije laguna, zaljeva, rijeka ili movara .
Pitanja koja su vezana za fazu rada mogu takoer ukljuivati i izmjenu akvatinih stanita i
supstrata (npr. podvodni kavezi ili farme koljkaa).
4.2.8.2 KONVERZIJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJITA SALINIZACIJA
Ako nove povrine nisu dostupne za akvakulturu, alternativa je da se izvri konverzija
nekadanjeg poljoprivrednog zemljita. Ako je odabrana proizvodnja zasnovana na slankastim
vodama, to moe predstavljati mogui rizik zbog salinizacije okolnog poljoprivrednog
zemljita.

4.2.9 UNOENJE STRANIH, SELEKTIVNO UZGAJANIH, ILI

GENETIKI MODIFIKOVANIH VRSTA
Unoenja mogu rezultirati sa interakcijama sa divljim vrstama, ukljuujui bjekstvo sa
farmi, ili otvorenih sistema (kao to su splavovi sa kamenicama). Kao takva, unoenja mogu
poremetiti postojeu ekoloku ravnoteu; uzrokovati gubitak biodiverziteta vrsta; uzrokovati
gubitak geneti kog diverziteta kod populacija u divljini; reducirati sposobnost divljih
populacija kroz njihovo ukrtanje sa genetiki izmijenjenim vrstama koje su pobjegle u
20

divljinu; i rezultirati transmisijom ili irenjem bolesti od riba. irenje stranog genotipa je
znaajan problem u odnosu na biodiverzitet vrsta i genetiki biodiverzitet.

4.3.0 EROZIJA ZEMLJITA I TALOENJE

Aktivnosti na iskopavanju i uklanjanju zemljita koje se izvode za vrijeme gradnje
nekih tipova akvakulturnih projekata mogu rezultirati erozijom zemljita s time povezanom
sedimentacijom vodenih tijela u njihovoj blizini. Taloenje akvatinih resursa moe
doprinijeti eutrofikaciji i cjelokupnoj degradaciji kvaliteta vode.

21

5.

ZAKLJUAK

Tijekom posljednjeg desetljea akvakulturna industrija je iskazivala godinji rast na svjetskoj

razini od 12%, a danas je njezin udio u ukupnom svjetskom tritu vodenih organizama vei
od 30%. Svi struni i ekonomski pokazatelji ukazuju da e akvakulturna proizvodnja u svijetu
dramatino rasti, jer morska prostranstva predstavljaju jedini vei prostor koji e ostati
dostupan proizvodnji hrane.
Mogunosti karijere u akvakulturi su raznolike i ukljuuju prije svega poslove izravno vezane
za proizvodnju, kao to su uzgoj, odravanje, hranidba, izlov, transport i slino, do poslova
vezanih za voenje mrjestilita i uzgajalita. Manjim farmama uglavnom upravlja jedan 5
ovjek koji je odgovoran za cijeli proces proizvodnje kao i za voenje financijskog
poslovanja. Meutim, najnoviji trend razvoja velikih integriranih akvakulturnih poduzea,
znaajno je utjecao na organizaciju uzgoja ribe, koljkaa i rakova u svijetu. To se posebice
ogleda u znaajnom poveanju broja i tipova poslova koji su se poeli pojavljivati novom
organizacijom

akvakulturne

industrije.

Moderna

akvakulturna

industrija

raspolae

obrazovanim kadrom na svim razinama proizvodnje i upravljanja, kao i vlastitim razvojnoistraivakim odjelima s kadrom do doktorske razine obrazovanja. Svjetska iskustva (Irska,
Francuska) pokazuju da se strunjaci koji su diplomirali akvakulturu zapoljavaju i u nizu
prateih djelatnosti koje servisiraju akvakulturnu proizvodnju, od nabave opreme i hrane
preko prodaje konzumne ribe i koljkaa, pa sve do konzultantskih poslova na poduzetnikim
i dravnim razinama.

22

6.

LITERATURA

https://www.scribd.com/doc/251098832/Akvakultura-Gajenje-Skoljaka-i-Stetocine#download
http://biologija-za-srednjoskolce.blogspot.com/2014/10/bioticki-ekoloski-faktori.html
http://www.bionet-skola.com/w/Predatorstvo
Tehnike upute, Sarajevo Juli. 2008. Sektor: Uzgoj ribe

23