LUFTA, KUJTESA DHE IDENTITETI

BEKIM BALIQI
Kujtim i kohs s lufts dhe prvojat traumatike nga kjo periudh, luajn rol t rndsishm n
procesin e krijimit t paqes, por edhe t zhvillimit politik t nj vendit t dal nga lufta. Si
thekson Nigel Hunt (2010) n studimin e tij prkitazi me kt dukuri, prvoja e lufts ndikon
dukshm n diskursin shoqror dhe mund t ndryshoj rrnjsisht identitetin individual dhe
kolektiv. Vet fakti q n gjuhn ton t prditshme, ne iu referohemi vazhdimisht kohs para dhe
pas lufte, flet mjaft shum pr ndikimin e saj n botkuptimet tona.
Nj segment i rndsishm sht sidomos, ndrlidhja mes prvojs nga lufta t fmijve t
asokohshm dhe qndrimi e veprimi socio-politik i t rinjve t sotm. Ekspozimi i fmijve ndaj
dhuns dhe krimeve t lufts jan t evidentuara n shum raste. Ata kan qen shpesh dshmitar
apo edhe viktima t lufts n forma e mnyra t ndryshme. Kshtu, nj studim i kryer n lidhje
me luftn n Ruanda e vitit 1996, hedh drit mbi shkalln e ekspozimit t fmijve ndaj dhuns.
Rreth 70% e fmijve t intervistuar kishin par dik t vrar ose t plagosur, 80% t tyre kishte
humbur nj antar t familjes, dhe 96% kishin qen dshmitar t dhuns (Machel, 2001). Nj
tjetr studim n kampet refugjatsh n Evrop, me fmijt nga zonat e konfliktit gjeti se 60% e
tyre kishin qen t ekspozuar n nj apo tjetr mnyr ndaj dhuns (Chandi / Ferrari 2013). Pr
fat t keq studime t till sistematike n rastin e Kosovs nuk jan kryer, por ka me dhjetra
intervista me fmij apo t ri, q tregojn ekspozimin e tyre ndaj dhuns dhe prvojn n luft.
N mesin e shum prej prvojave t tilla t kohs s lufts, dua t paraqes kujtimet e njrit prej
ish-studenteve t mi, i cili ishte dshmitar i masakrs mbi civilt shqiptar n fshatin Beleg. Pas
shum viteve nga kjo ngjarje, ai prve tregimit t tij mblodhi edhe historit dhe kujtimet e
dshmitarve t tjer nga ky fshat pr kt krim lufte, dhe rishtazi e ka botuar si libr. Prmes
dshmive t banoreve t mbijetuar dhe prvojat e veta ai prpiqet t rindrtoj ngjarjet e asaj dite
tragjike dhe gjithashtu se si fshatart sot prballen me t kaluarn e sidomos me pasojat e
masakrs. Qasja n kt libr korrespondon me kombinim e dy llojeve t kujtess kolektive, si
ajo e kujtess autobiografike dhe t kujtess historike. Kto koncepte jan shtjelluar s pari
nga sociologu francez Maurice Halbwachs (1925), i cili konsiderohet edhe si themelues i
studimeve mbi kujtesn kolektive. Sipas tij, lloji i par i kujtess ka t bj me ngjarjet e dikujt,
q jetn e vet e kujton nga prvojat e drejtprdrejta, ndrsa e dyta i referohet prpunimit t
ngjarjeve n baz t cilave grupet e caktuara pretendojn identitetin e vazhdueshme npr koh
(Olick, 2011). Por, t dy llojet e kujtimeve jan t ndrlidhura; n fakt kujtesa individuale sht e
mundur vetm n kontekst t kornizs shoqrore. Studiues t tjer theksojn rndsin e
kujtess t dors s dyt (Sebald, 2004) dhe at far Marianne Hirsch e quan pas-kujtesa
(postmemory), e cila i referohet atyre kujtimeve q barten nga ata q prjetuan ngjarjet, n breza
t rinj q nuk i kan prjetuar vet ato.

Kjo mnyr e trashgimis t kujtess s lufts, ndikon veanrisht te gjeneratat q jan lindur
gjat lufts ose menjher pas saj, dhe kan ndikim t madh n identitetin e tyre shoqror, politik
dhe kombtar. N diskursin politik ashtu edhe n jetn e prditshme, kujtimet traumatike dhe
prvojat nga lufta vazhdojn t luajn nj rol t madh dhe rrjedhimisht ndikojn thellsisht n
identitetin e brezave t rinj, q kan pak ose aspak prvoj nga ajo periudh kohore.
N kt kuptim, debati i ashpr e antagonist n muajt e fundit, pr shkak t Gjykats Speciale,
pasqyron qartazi ndikimin politik q ka e kaluara dhe se sa t renda jan pasojat e
mosballafaqimit t drejt me t kaluarn. Nocionet e tradhtis e patriotizmit, si n debatet
parlamentare ashtu edhe n diskursin publik ishin n rend t dits. Instrumentalizimi i t kaluars
dhe manipulimi emocional me t duke u viktimizuar, ishin dhe mbesin pr qllime e motive
politike e elektorale. Mohimi i fardo krimi dhe kundrshtimi pr t gjykuar krimet eventuale t
kryera nga pjestar e vet etnik, ndoshta mund t shpjegohen m s miri me thnien e famshme
nga filozofi Bertrand Russell, se: Patriott gjithmon flasim se sa jan t gatshm pr t vdekur
pr vendin dhe asnjher pr at se sa jan gati t vrasin pr vendin e tyre.
Diskursi dhe hapsira publike, transmetimet si dhe interpretimet nga e kaluara e afrt jan
fabrikuar dhe instrumentalizuar n mnyra t ndryshme nga politikan t ndryshm kosovar dhe
grupet para-politike (kujtojm vetm listat e regjistrimit t studenteve n Universitet), pr t
fituar pushtet dhe legjitimitetin prmes ngjarjeve t lufts, qoft n form t martirizimit apo
heroizmit t supozuar. Kshtu kujtesa kolektive e derivuar nga historiografia zyrtare e gjysmzyrtare dhe e miratuar nga pushteti, ndikojn jo vetm n formimin e identitetit por edhe n
qndrimet e sjelljet politike, veanrisht n mesin e brezave t rinj t Kosovs.