UNIVERSITET SHTETROR I

TETOVS
FAKULTETI JURIDIK
I

PUNIM
SEMINARI

Lnda: historia e institucioneve

juridike dhe shteTRORE
Tema: Shtetet e Bashkuara t
Ameriks

Mentori:
Studenti:
Mr.sc. Driton Kui
Leotrim Ajeti
Shkup, 2015/16

Prmbajtja

Hyrje...............................................................................................................................3
1. Historia i zhvillimit deri n shpalljen e pavarsis..4
1.1 Pavarsia e 13 kolonive5
2. Shpallja e pavarsis s Shteteve t Bashkuara t Ameriks...6
3. Zhvillimi i Shtetet e Bashkuara t Ameriks pas shpalljes s pavarsis9
4. Rregullimi shtetror kushtetues i Shtetet e Bashkuara t Ameriks..............................10
5. Kongresi Amerikan......................................................................................................11
6. Presidenti i Shtetet e Bashkuara t Ameriks...12
6.1 Kriteret ...12
6.2 Zgjedhja e Presidentit 12
6.3 Afati i Mandatit Presidencial .13
6.4 Shkarkimi i Presidentit nga Detyra ...13
6.5 Prgjegjsit e Presidentit .14
6.6 Privilegjet dhe Imuniteti 14
7. Gjykata supreme Amerikane....15
8. Karakteristikat e jets politike n SHBA- ve ..16
Prfundimi17
Literatura e shrytzuar..18

Hyrje
Shtetet e Bashkuara t Ameriks (zakonisht t njohura si Shtetet e Bashkuara, Shtetet
e Bashkueme, SHBA: jan republik federative kushtetuese, e prbr prej 50 shtetesh dhe
nj qarku federal.
Vendi shtrihet kryesisht nAmerikn e Veriut, ku dyzetetet shtete t ngjitura dhe
Washington, D.C., qarku i kryeqytetit, ndodhen midis oqeaneve Atlantik dhe Paqsor, n kufi
me Kanadan n veri dhe Meksikn n jug. Shteti i Alasks ndodhet n veriperndim t
kontinentit dhe kufizohet me Kanadan n lindje dhe Rusin n perndim prtej Ngushtics
s Beringut. Shteti i Hawait sht arkipelag n mes t Paqsorit. SHBA-t gjithashtu
posedojn disa territore, treva ishullore, n Karaibe dhe Paqsor.
Qndrimi ndaj skllavris po ndryshonte; nj dispozit kushtetuese e mbronte
skllavrin deri m 1808. Shtetet e veriut e shfuqizuan skllavrin mes viteve 1780 dhe 1804,
duke i ln shtetet e jugut si mbrojtse t ktij institucioni t pazakont. Zgjimi i Dyt i
Madh, q filloi me shekullin XIX, e bri evangjelizmin forc shtytse pr reformave t
ndryshme shoqrore, prfshir rrnjosjen e skllavris.
Senati ka gjithsej 100 Senator, te cilt qe nga viti 1913 zgjidhen drejtprsdrejti nga
votuesit. Me pare Senatoret ishin zgjedhur dhe drguar ne Washington nga parlamentet e
shteteve amerikane. do dy vite nj e treta( ) e Senatorve rizgjidhet. do shtet, pa marr
parasysh numrin e banorve, i drgon dy senator ne Senatin amerikan. Doktrina amerikane e
kontrollit gjyqsor mbshtetet n parimin decentralizimit. Sipas ktij sistemi, e drejta e
kontrollit kushtetues ushtrohet nga secila gjykat pavarsisht instancs gjyqsore pr dallim
nga modeli evropian n t cilin e drejta e kontrollit prqendrohet n nj organ t veant.
Organi m i lart i partive politike sht konventa e parties e cila tubohet do 4 vjet,
ku mbahen edhe proceset zgjedhore brenda partis. N vitin 1870 me amandamentet e
posame n Kushtetuten amerikane u hoq skllavria dhe u sigurua e drejta e votes pr t
gjith qytetart, pavarsisht racn, ngjyrn apo gjendjen e mparshme t sherbimit t
dtyruar.

1.

Historia i zhvillimit deri n shpalljen

e pavarsis

Prderisa shumica e vendeve evropiane dhe botrore kishin kaluar n rrug t gjat t
zhvillimitduke prjetuar edhe faza t mhershme t zhvillimit t tyre, mbi baz t t cilave
kishin arriturt prsosnin mekanizmat e tyre shtetroro-juridike, SHBA-t formohen si shtet
n vete pa i prjetuar si subjekt i pavarur ato periudha.
Banort e par t njohur n territorin e sotm t Shteteve t Bashkuara besohet t ken
ardhur aty gjat nj periudhe prej disa mijra vitesh, e cila filloi diku rreth 15,000 - 50,000
vjet m par, duke e kaprcyer Beringin pr n Alask.Prova t qarta t vendosjes s ktyre
kulturave n territorin q m von do t bhej ShBA datojn prej 14,000 vite m par.
Hulumtimet kan zbuluar shum pr banort e par vendas n Amerikn veriore si
shpejgohet nga Cyrus Thomas. Njerzit e Kolombosit bn zbarkimin e par t dokumentuar
t bot-vjetrsve n territorin e sotm t Shteteve t Bashkuara kur arritn n Portoriko gjat
udhtimit t tyre t dyt m 1493. Juan Ponce de Len, i cili arriti n Florida m 1513,
konsiderohet Evropiani i par q shkeli pjesn kontinentale t Shteteve t Bashkuara,
megjithse sipas disa provave, John Cabot mund t ket arritur Anglin e re m 1498.
N fillimet e tyre, Shtetet e Bashkuara prbheshin nga trembdhjet koloni, q ishin
shtetet e sotme q okupojn po t njjtin territor q kishin edhe kur ishin koloni Britanike.
Kolonistt amerikan i mposhtn Britanikt n Luftn Revolucionare Amerikane t viteve t
1770-ta dhe shpalln pavarsin m 1776. Shtat vite m von, nnshkrimi i Traktatit t
Parisit zyrtarisht ia njohu pavarsin nga Britania e madhe. N shekullin e nntmbdhjet,
zgjerimi i territorit amerikan drejt perndimit filloi, mbi besimin n Fatin e Manifestit, sipas
t cilit Shtetet e Bashkuara do t okuponin t gjith tokn e ameriks veriore nga lindja n
perndim, nga Oqeani Atlantik e deri tek ai paqsor. M 1912, me hyrjen e Arizons n
Union, Shtetet e Bashkuara ia arritn qllimit. Shtetet e Alasks dhe Hawaiit u paranuan t
dyja m 1959.
E ratifikuar m 1788, Kushtetuta e Shteteve t Bashkuara shrben si ligj suprem
amerikan n organizimin e qeveris; Gjykats supreme sht prgjegjse pr ligjin
Kushtetues. Ka pasur mjaft prparim social prej shekullit t 19-t; kto zhvillime jan
4

reflektuar gjersisht n Kushtetut. Skllavria u ndalua m 1865 nga Amandamenti i

Trembdhjet i Kushtetuts Amerikane; Amandamenti i Katrmbdhjet dhe Pesmbdhjet
q e pasuan at garantonin shtetsi pr t gjith personat e natyralizuar brenda territorit t
Shteteve t Bashkuara dhe t drejt vote pr personat e t gjatha racave. N vitet e
mvonshme, t drejtat civile u zgjeruan pr grat dhe amerikant me ngjyr, pas lobimit t
aktivistve social.Amandamenti i Nntmbdhjet i Kushtetuts Amerikane ndaloi
diskriminimin gjinor n t drejtne vots; m von, Akti i t Drejtave t Njeriut i 1964
dnonte si krim ndarjen ose veimin e personave sipas racave n vende publike.
Epoka Prparimtare shnoi nj koh t zhvillimit ekonomik t Shteteve t Bashkuara,
duke u zhvilluar n T njzetat hungruese (Roaring Twenties). Sidoqoft, Rnia e Wall
Street m 1929 oi tek Depresioni i madh, nj koh e rnies ekonomike dhe papunsis s
lart. Rrjedhimisht, qeveria amerikane themeloi "New Deal" (Marrveshjen e re), nj seri e
reformave dhe programeve q kishin pr qllim t asistonin ata q prekeshin nga Depresioni.
"New Deal" kishte sukses t ndryshueshm. Siqodoft, kur Shtetet e Bashkuara hyn n
Luftn e dyt botrore n Dhjetor 1941, ekonomia shpejt u rimkmb, madje aq sa ShBA-t u
bn superfuqi botrore n agim t Lufts s Ftoht. Gjat Lufts s ftoht, SHBA-t dhe
Bashkimi Sovjetik ishin dy superfuqit e bots, por me prfundimin e Lufts s Ftoht dhe
rnien e Bashkimit Sovjetik, Shtetet e Bashkuara mbetn superfuqia e vetme n bot. 1

1.1 Pavarsia e 13 kolonive

Si pasoj e rezistencs ndaj tatimeve u zhvillua Lufta e Pavarsis s Ameriks nga
1775-ta deri m 1783-ta. Kshtu m 4 korrik 1776 13-t kolonit angleze shpallin pavarsin.
Ndrsa m 1783, Britania e Madhe e njohu pavarsin e tyre dhe ju dha edhe tokat prapa tyre
deri tek lumi Misisipi (Mississippi). Pr shkak t kushtetuts s federats t nxjerr n 17
shtator 1787, m 1789 Xhorxh Uashingtoni shpallet President i Shteteve t Bashkuara
Amerikane.
Me blerjen e tokave n vitin 1803 siprfaqja e ShBA-s shtrihej n tr hapsirn n
mes t Misisipit dhe maleve Roki (Rocky Mountains). Shtrirja tjetr e kufirit vazhdoj n
vitin 1819 kur ksaj pjese ju bashkua edhe Florida e cila n at koh ishte spanjolle. pas nj
lufte t suksesshme ndaj Meksiks m 1848 kufiri u shtrin edhe mbi Arizonn Meksikn e Re

Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, Botuar nga nje grup autoresh. Shtepia botuse, Luarasi,
Tirane, 2007

dhe Kalifornin. Ktyre ju bashkohet m 1845 edhe Teksasi (Texas), m 1867 Alaska e bler
nga Rusia. M kt prfundon edhe shtrirja e territorit t ShBA-ve deri n ditt e sotshme.

2.

Shpallja e pavarsis s Shteteve t

Bashkuara t Ameriks

do vit me 4 Korrik, Shtetet e Bashkuara festojn Ditn e Pavarsis. Sivjet, 4

Korriku shnon 236-vjetorin e shpalljes s pavarsis s Shteteve t Bashkuara t Ameriks
(SHBA) nga Britania e Madhe, kur 13 kolonit e asaj kohe shpalln pavarsin dhe lirin e
tyre nga qeverisja britanike. Dokumenti i Shpalljes s Pavarsis s SHBA sht njri ndr
dokumentet -- ndoshta dokumenti politik m me rndsi n bot -- q prcaktoi fatin dhe
kornizn pr mbijetimin dhe rritjen e ktij vendi, por sht gjithashtu edhe dokumenti i cili
frymzoi lvizje t njjta pr pavarsi, an e mban bots.

Gjat gjith historis, popujt kan besuar se t drejtat e tyre vinin nga qeveria, mbreti
ose pushteti, dhe si t tilla ato mund t shkeleshin e t mohoheshin sipas deshirs e qejfit t
qeveris, ose mbretit, pasi, sipas tyre, ato ishin privilegje q akordoheshin e hiqeshin sipas
dshirs s pushtetit n fuqi. Shpallja e Pavarsis s Shteteve t Bashkuara hodhi posht kt
besim ose nocion, njher e mir, duke shpallur se t drejtat, personit dhe popullit nuk i jepen
nga qeveria, por nga vet Krijuesi. N frazn ndoshta m t famshme tani t nxjerr nga teksti
i Shpalljes s Pavarsis Amerikane thuhet se , ''Ne i konsiderojm kto t vrteta si
krejtsisht t qarta se t gjith njerzit jan krijuar me t drejta t barabarta, se Perndia u ka
fal atyre disa t Drejta t pamohueshme, ndr t cilat jan Jeta, Liria dhe mundsia pr t
ndjekur suksesin dhe lumturin.'' 2
2

L. Omari, Shteti i se Drejtes, Tiran 2008.

Mesazhi kryesor i ksaj dite si pr Amerikant ashtu edhe pr popujt an e mban

bots sht se kto mund t jen fjalt m me rndsi n historin e njerzimit -- se Perndia
dhe natyra, dhe jo qeveria, mbreti ose parlamenti -- jo vetm amerikanve por t gjith
njerzve kudo, u ka falur t drejta themelore dhe t pamohueshme. Dhe se qeverit krijohen
nga populli pr t vetmin qllim e q sht pr t'i shrbyer atij n mbrojtjen e ktyre t
drejtave natyrore dhe n ushtrimin e tyre n mbshtetje t qytetarve.
Shpallja e Pavarsis s Ameriks shnoi shkputjen e kolonive nga Britania e Madhe
236 vjet m par, por ajo ishte vetm fillimi i vendosjes s liris n kt vend, pasi n at
koh n shum koloni praktikohej skllavria, grat nuk gzonin t gjitha t drejtat pr t cilat
bhej thirrje n Shpalljen e Pavarsis dhe fatkeqsisht indiano-amerikant vendas u detyruan
t shprnguleshin nga toka e tyre ndrkoh q kolont e ri kishin filluar t vendoseshin an e
mban vendit. Por 'prej nnshkrimit t ktij akti dramatik para m shum se dy shekujsh,
prpjekjet n Shtetet e Bashkuara t Ameriks pr t siguruar barazi dhe t drejta t barabarta
pr t gjith, kan triumfuar me shum fitore gjat dekadave t kaluara, prapseparap
ekziston vetdija se mbetet shum pr t'u br dhe se ruajtja e ktyre t drejtave q na i ka fal
Prndia dhe natyra, krkon vigjilenc t vazhdueshme pr ti ruajtur ato, sidomos nga
intervenimet e qeveris e cila ka pr detyr ti mbroj dhe jo t shkatrroj lirit dhe t drejtat
e popullit.
Liria, kjo e drejt e pamohueshme e njeriut, pr her t par u vendos n skenn
botrore si nj e drejt e pamohueshme m 4 Korrik 1776. Ideja se njerzit duhet t gzojn
kto t drejta t pamohueshme t akorduara nga Prendia dhe jo nga ndonj pushtet i ksaj
bote, ishte objekt talljeje nga bota e athershme e ''qytetruar'', madje edhe sot Shtetet e
Bashkuara vazhdojn t urrehen gjithnj n shum pjes t bots, nga diktator e regjime
shtypse, t cilat mendojn se t drejtat dhe lirit e njeriut jan privilegje q ata i rregullojn
sipas dshirs dhe vullnetit t vet. Ata i urrejn gjithnj Shtetet e Bashkuara se kan mbrojtur
dhe mbrojn parimin e athershm radikal t dalur nga Shpallja e Pavarsis s Ameriks, m
4 Korrik 1776 se sht e drejta e popullit kudo e n do vend t ndryshoj regjimin ose
qeverin dhe ta zvendsoj at me nj tjetr q do t mbroj kto t drejta e liri t
pamohueshme, jo vetm pr amerikant, por pr t gjith popujt an e mban bots.
Pr t siguruar se kto t drejta do t ishin gur-themeli i shtetit t ri, kolonit
amerikane miratuan Kushtetutn e re m 1789 me dhjet amandamente t cilat garantojn
lirit baz t njeriut, prfshir lirin e fes, lirin e fjals dhe t shtypit , si edhe shtesa t tjera
n mbrojtje t qytetarit nga abuzimet e mundshme nga ana e shtetit dhe qeveris. Patrik
Henri, njri prej udhheqsve t Pavarsis Amerikane, ka thn se "Kushtetuta nuk sht nj
7

instrument i qeveris pr t kufizuar t drejtat e popullit, por sht nj instrument i popullit

pr t kufizuar veprimtarin e qeveris, pr ndryshe ajo do t dominoj jetn dhe t drejtat
tona''.
sht me vend q kto vlera e t drejta t pamohueshme t njeriut t festohen sot n
n kt prvjetor t Pavarsis s Ameriks, por sht gjtihashtu e arsyeshme q kjo ngjarje
t kujtohet edhe nga popujt an e mban bots, pasi kto parime t mishruara n Shpalljen e
Pavarsis Amerikane, pasqyrohen gjithashtu n kushtetuta t shum vendeve dhe jan t
prfshira n Deklaratn Universale t t Drejtave t Njeriut. Le t jet pra 4 Korriku nj
festim i garancis s t drejtave t njeriut, jo vetm pr do shtetas amerikan, por t kujtohet
gjithashtu edhe nga mbar bota, e cila nga kjo dit e shnuar patriotike amerikane mund t
msoj se sipas Mark Twain, ''Patriotizm do t thot t duash atdheun tnd gjithmon, por
t mbshtetsh qeverin vetm kur ajo e meriton''.
Si e till, megjith t metat dhe mos-knaqsit q shprehen nga koha n koha -- edhe
236 vjet pas Shpalljes s Pavarsis s saj, Amerika mbetet gjithnj simboli i liris,
demokracis dhe i pavarsis pr popujt an e mban bots dhe Dita e Pavarsis s Shteteve
t Bashkuara shnohet si nj festim i vlerave t prbashkta njerzore, t bazuara n lirin
dhe t drejtat e pamohueshme pr t gjith, t pasqyruara n Shpalljen e Pavarsis s
Shteteve t Bashkuara t Ameriks.3

Grup autoresh, Historia e Shqipris, vellimi 1, 2, 3, Botim i Akademis s Shkencave, Tiran, 2004.

3.

Zhvillimi i Shtetet e Bashkuara t

Ameriks pas shpalljes s pavarsis

Shpallja e Pavarsis, nga John Trumbull, 181718 Tensione midis kolonive

amerikane dhe britanikve gjat periudhs revolucionare t viteve 1760 dhe fillimviteve 1770
uan n Luftn Revolucionare Amerikane, q zgjati nga 1775 deri m 1781.
Pas disfats britanike ndaj forcave amerikane t ndihmuara nga francezt, Britania e
Madhe njohu pavarsin e Shteteve t Bashkuara dhe sovranitetin e shteteve mbi trevat n
perndim t lumit Misisipi. Nj kuvend kushtetues u organizua m 1787 nga prkrahsit e nj
qeverie t pushtetshme qendrore, me t drejtn pr t tatuar.
Qndrimi ndaj skllavris po ndryshonte; nj dispozit kushtetuese e mbronte
skllavrin deri m 1808. Shtetet e veriut e shfuqizuan skllavrin mes viteve 1780 dhe 1804,
duke i ln shtetet e jugut si mbrojtse t ktij institucioni t pazakont. Zgjimi i Dyt i
Madh, q filloi me shekullin XIX, e bri evangjelizmin forc shtytse pr reformave t
ndryshme shoqrore, prfshir rrnjosjen e skllavris. Zgjerimi territorial sipas dative Etja
amerikane pr zgjerim drejt perndimit parapriu nj sr luftrash me indiant dhe politikn
pr heqjen e indianve q i shpronsoi ata nga toka e tyre amtare. Blerja e Luizians, trevs s
pretenduar nga Franca, nn udhheqjen e kryetarit Thomas Jefferson m 1803, pothuajse e
dyfishoi madhsin e vendit. Lufta e 1812-s, q u shpall kundr Britanis pr arsye t
ndryshme dhe prfundoi me barazim, e forcoi nacionalizmin amerikan. Nj varg inkursionesh
ushtarake t SHBA-s n Florid e shtyn Spanjn tia kalonte Ameriks Floridn bashk me
treva t tjera t Gjirit t Meksiks m 1819. Shtetet e Bashkuara e aneksuan Republikn e
Teksasit m 1845. Koncepti i quajtur Manifest Destiny (Fati i Qart) u popullarizua gjat
ksaj kohe. Traktati i Oregonit m 1846 me Britanin i dha SHBA-s kontroll mbi
veriperndimin e sotm amerikan. Fitorja amerikane n Luftn Meksikano-Amerikane
rezultoi n shkputjen m 1848 nga Meksika t Kalifornis dhe nj pjese t mir t rajonit t
sotm jugperndimor. Msymja e Arit n Kaliforni gjat viteve 1848-49 solli edhe m shum
imigrant drejt perndimit. Hekurudhat e reja bn t mundshm zhvendosjen pr ardhsit
dhe rritn konfliktin me amerikant vends. Gjat nj gjysmshekulli, deri n 40 milion
bizon amerikan (buffalo) u thern pr lkurn dhe mishin e tyre dhe pr t lehtsuar
zgjerimin e hekurudhave. Humbja e bufalve, si burim parsor pr indiant e rrafshins, ishte
goditje ekzistenciale pr shum kultura vendore.

4.

Rregullimi shtetor kushtetues i

Shtetet e Bashkuara t Ameriks

Kushtetuta e Shteteve t Bashkuara paraqet ligjet themelore t shtetit. Ajo vendos

formn e qeveris kombtare dhe prcakton t drejtat dhe lirit e popullit amerikan. N t
renditen gjithashtu qllimet e qeveris dhe metodat e realizimit t tyre. Kushtetuta u hartua
duke synuar krijimin e nj qeverie t fuqishme kombtare pr shtetet amerikane. M par,
udhheqsit e vendit e kishin ngritur qeverin kombtare n baz t Neneve t Konfederats.
Por Nenet e Konfederats i njihnin pavarsin do shteti. Krahas ksaj, ato nuk mundn t
realizonin bashkpunimin e shteteve pr zgjidhjen e problemeve kombtare.
Pasi fituan pavarsin n Luftn Revolucionare (1775-1783), shtetet u ballafaquan me
problemin e ngritjes s nj qeverie n koh paqeje. Shtetet duhet t vendosnin ligjin dhe
rregullin, t mblidhnin taksat, t paguanin borxhet e mdha shtetrore dhe t organizonin mbi
baza ligjore tregtin midis tyre. Ato duhet t merreshin gjithashtu edhe me fiset indiane dhe t
hynin n bisedime me qeveri t tjera. Udhheqsit kryesor si Xhorxh Uashingtoni dhe
Aleksandr Hamiltoni, filluan t shqyrtonin krijimin e nj qeverie t fuqishme kombtare t
dal nga nj kushtetut e re.4
Hamiltoni dha ndihmesn e tij pr thirrjen e nj kuvendi kombtar, q u mbajt n
Filadelfia t Pensilvanis n vitin 1787, pr rishikimin e Neneve t Konfederats. Por
shumica e delegatve n kuvend vendosi hartimin e nj programi t ri pr qeverisjen e vendit,
t Kushtetuts s Shteteve t Bashkuara. Kushtetuta nuk krijoi thjesht nj bashkim shtetesh,
por nj qeveri q ushtroi pushtetin e saj drejtprsdrejti mbi t gjith shtetasit. Kushtetuta
prcaktoi gart gjithashtu kompetencat e qeveris kombtare. Krahas ksaj, ajo vendosi
mbrojtjen e t drejtave t shteteve dhe t do individi.

5.
4

Kongresi Amerikan

Burime t zgjedhura pr Historin e Shqipris, Vll.1dhe 2, Tiran, 1965.

10

Kongresi sht pushteti legjislativ i Shteteve te Bashkuara te Ameriks dhe ndodhet

ne ndrtesn e quajtur Kapitoli qe ndodhet ne kryeqytetin e SHBA-ve ne Washington (sq:
Uashington). Kongresi prbehet nga 535 deputet. Kongresi prbhet nga Senati (anglisht:
Senate) dhe nga Dhomn e Prfaqsuesve (anglisht: House of Representatives), i cili
aktualisht sht kongresi i 112.
Senati ka gjithsej 100 Senator, te cilt qe nga viti 1913 zgjidhen drejtprsdrejti nga
votuesit. Me pare Senatoret ishin zgjedhur dhe drguar ne Washington nga parlamentet e
shteteve amerikane. do dy vite nj e treta( ) e Senatorve rizgjidhet. do shtet, pa marr
parasysh numrin e banorve, i drgon dy senator ne Senatin amerikan.
Dhoma e Prfaqsuesve perbehet nga 435 deputet qe zgjidhen drejtprsdrejti. Numri
i deputetve ne dhomen e prfaqsueseve, qe do shtet federal i drgon ne Kongres, vendoset
nga numri i popullsis ne shtetin e caktuar. do dhjete vite ndrmerret nj numrin i popullsis
ne baze te cilit riprcaktohen ulset ne dhomn e prfaqsuesve. Mbi do 500 mije votues
legjitim vije nj prfaqsuese ne Kongres, kurse do shtet e ka se paku nj prfaqsues.
Periudha legjislative sht 2 vite.5
Presidenti i Shteteve te Bashkuara te Amerikes nuk ka te drejt te merr pjese ne sesione
te Kongresit, prandaj nuk sht e parapare te ket ne ulse pr te ne Kongres. Njher ne vite
ai flet para deputetve, kur raporton pr gjendjen e kombit (anglisht: State of the Union).
Pr kt ne dhomn e prfaqsuesve mblidhet i gjith Kongresi, ne te cilin futet presidenti.
Menjher pas prfundimit te fjalis se ti ai e l Kapitol-in , pa i jap mundsi deputetve qe
ti bjn pyetje.

6.
5

Presidenti i Shtetet e Bashkuara t

Ameriks

Historia e t Drejts Kushtetuese n Shqipri (1912-1939). Pegi, Tiran, 2007.

11

Sot n bot egzistojn shum forma t qeverisjes demokratike. Megjithat, n t gjitha

format e demokracive sht vetm nj person q drejton kt qeverisje. Ky drejtues mund t
jet Mbreti ose Mbretresha, n nj sistem monarkie kushtetuese, Kryeministri, n nj sistem
parlamentar, ose Presidenti, n nj sistem presidencial. Egziston mundsia q nj shtet t ket
nj sistem hibrid, ku pr shembull, kompetencat ekzekutive ndahen midis presidentit dhe
kryeministrit.
Kushtetuta m e vjetr e bots, ajo e Shteteve t Bashkuara t Ameriks, ishte
kushtetuta e par q i veshi presidentit kompetenca ekzekutive. Neni 2 i Kushtetuts s
Shteteve t Bashkuara specifikon n mnyr shum t qart prgjegjsit dhe kompetencat e
presidentit, si edhe mnyrn e zgjedhjes dhe t shkarkimit nga detyra t presidentit.

6.1 Kriteret
Ka mundsi q problemi i par q duhet t merret n konsiderat gjat przgjedhjes s
nj presidenti sht se cilat jan kriteret kushtetuese q duhet t prmbushen. Nuk sht e
pazakont q n nj kushtetut t krkohet q kandidati pr president t ket mbushur nj
mosh t caktuar (duhet t jet mbi 35 vje sipas Kushtetuts s Shteteve t Bashkuara dhe 40
vje ) .

6.2 Zgjedhja e Presidentit

Nj problem i rndsishm q duhet t merret n konsiderat sht: n far mnyre
do t zgjidhet presidenti? Presidenti do t zgjidhet nga legjislatura ose parlamenti apo do t
zgjidhet nprmjet nj votimi popullor? N qoft se presidenti do t zgjidhet nga legjislatura
apo parlamenti, do t ndiqet proedura e votimit t fsheht apo votimi do t jet i hapur ashtu
si edhe votimet e tjera t legjislaturs apo parlamentit? Prezumohet q n qoft se presidenti
do t zgjidhet me votim popullor proedura do t jet ajo e votimit t fsheht.

6.3 Afati i Mandatit Presidencial

12

S bashku me problemin e przgjedhjes s kandidaturs ose zgjedhjes s presidentit,

merret n konsiderat edhe afati i mandatit presidencial dhe fakti nse presidenti mund t
rizgjidhet. Afati i mandatit presidencial varion nga nj shtet n tjetrin.

Megjithat, n

ndryshim nga afati i mandatit t kryeministrit i cili mund t rezultoj shum i shkurtr,
sidomos n rastin kur ai drejton nj qeveri koalicioni dhe humbet mbshtetjen e partnerve t
tij, afati i mandatit t presidentit sht i prcaktuar. N prgjithsi, presidenti mund t
shkarkohet nga detyra vetm nprmjet nj proesi specifik (si akuzimi pr nj krim, n
Shtetet e Bashkuara). S bashku me afatin e mandatit presidencial, duhet marr n
konsiderat edhe shtja e numrit t mandateve gjat t cilave presidenti mund t kryej kt
detyr. Kushtetutat e disa vendeve e kufizojn numrin e mandateve gjat t cilave nj person
mund t zgjidhet president.

6.4 Shkarkimi i Presidentit nga Detyra

Prderisa nj president, n prgjithsi, qndron n kt detyr gjat gjith mandatit,
problemi i shkarkimit t tij nga detyra sht shum i rndsishm pr tu marr n
konsiderat. roesi i shkarkimit t presidentit nga detyra duhet t prfshihet n kushtetut,
veanrisht nse kompetencat ekzekutive i jan veshur kryesisht atij. Gjithashtu, edhe
mnyra e shkarkimit t presidentit duhet t specifikohet n kushtetut.
Ekzistojn disa mnyra pr t shkarkuar presidentin nga detyra. Nj nga kto sht
nprmjet peticionit popullor. Sipas ksaj mnyre, qytetart t cilt jan t paknaqur me
presidentin mund t marrin nismn e nnshkrimit t nj peticioni pr t shkarkuar presidentin
nga detyra. Normalisht, n rastet kur lejohet organizimi i nj peticioni, ai duhet t
nnshkruhet nga nj numr i caktuar nnshkruesish para se t lejohet zhvillimi i proedurs
pr nj vot mosbesimi ndaj presidentit. Por n qoft se kjo proedur realizohet, n shum
vende q kan kt sistem, nj vot mosbesimi pr presidentin q fiton me nj diferenc t
vogl votash, sht e mjaftueshme pr ta shkarkuar at nga detyra. Nj mnyr tjetr pr t
shkarkuar presidentin nga detyra sht nprmjet legjislaturs. Kjo sht edhe metoda q
prdoret n Shtetet e Bashkuara pr t shkarkuar presidentin nga detyra. Sipas sistemit t
Shteteve t Bashkuara, i cili sht prdorur vetm nj her, dhoma e ult (Dhoma e
Prfaqsuesve) mund t votoj me shumic votash shkarkimin e presidentit nga detyra. Kur
kjo proedur ka prfunduar, dhoma e lart (Senati) voton pr t shkarkuar ose jo presidentin
13

nga detyra. Megjithat, Senati duhet t votoj me nj shumic absolute votash, prej 2/3, pr t
shkarkuar presidentin nga detyra.

6.5 Prgjegjsit e Presidentit

Prgjegjsit e nj presidenti mund t variojn n nj shkall t gjr n varsi t
kushtetuts q sht adoptuar. Nga ana tjetr, n disa vende, t tilla si Shtetet e Bashkuara,
presidenti sht prgjegjs pr funksionet e ekzekutivit dhe ushtron kompetenca dhe
influenc t jashtzakonshme.

Ndrmjet prgjegjsive t presidentit t Shteteve t

Bashkuara, t prcaktuara n kushtetut, mund t prmendim:

1. Kompetencn pr t nnshkruar traktate dhe marrveshje ndrkombtare.
2. Kompetencn pr t emruar ambasadort, gjyqtart e Gjykats s Lart dhe
gjykatave t tjera federale dhe ministrat.
3. Pozicionin e komandantit t prgjithshm t forcave t armatosura.

6.6 Privilegjet dhe Imuniteti

Duke patur parasysh prgjegjsit e mdha t nj presidenti veanrisht n nj sistem
t pastr presidencial si ai i Shteteve t Bashkuara, zakonisht sht e kshillueshme t
zgjerohen disa privilegje dhe imuniteti i presidentit n kryerjen e detyrs s tij. Ndrkoh q
kushtetuta e sistemit presidencial m t fuqishm n bot nuk i prcakton shprehimisht
imunitetin dhe privilegjet e presidentit, ato i njihen ktij t fundit. Parimet e imunitetit dhe
privilegjeve t presidentit, n Shtetet e Bashkuara, bazohen n doktrinn e ndarjes s
pushteteve n tre deg t veanta--ekzekutivi, gjyqsori dhe legjislativi. Imuniteti i
presidentit shtrihet n veprimet q ai ndrmerr n baz t pozicionit t tij zyrtar. Shtrirja e
ktij imuniteti nuk sht prcaktuar n mnyr t qart. Megjithat, rreziku i akuzave pr
kryerje krimesh ka aftsin t parandaloj gabimet e presidentit.

7.

Gjykata supreme Amerikane

14

sht edhe gjykat kushtetuese, sht themeluar me 2 shkurt 1790. sht instanca m
e lart juridike-si gjykat e Apelit si pr ligjet ashtu edhe pr vendimet gjyqsore pr gjykatat
e shkallve m t ulta. Prbhet prej 9 gjyqtarve, njri prej tyre kryetar. Gjyqtart emrohen
prej presidentit t SHBA-ve dhe miratohen nga senati. Emrtimi i tyre sht i prjetshm.
Kjo Gjykat prbhet nga Kryetari i Gjykats dhe tet gjyqtar t tjer, t cilt
emrohen nga Presidenti dhe konfirmohen me plqim nga shumica e votave t Senatit. Pr
dallim nga traditat evropiane, gjyqtart n Gjykatn Supreme fitojn emrime t prjetshme
( life time periode ) dhe mandati i tyre prfundon vetm pas vdekjes, dorheqjes, daljes n
pension, ose n rast t nj procedure afirmative t akuzs publike impeachment.
Doktrina amerikane e kontrollit gjyqsor mbshtetet n parimin decentralizimit. Sipas
ktij sistemi, e drejta e kontrollit kushtetues ushtrohet nga secila gjykat pavarsisht instancs
gjyqsore pr dallim nga modeli evropian n t cilin e drejta e kontrollit prqendrohet n nj
organ t veant.
Sistemi amerikan i kontrollit kushtetues mbshtetet n parimin e nj qshtje juridike
kontradiktore dhe konkrete. Duhet prmendur se sistemi amerikan nuk njeh institucionin
abstrakt t kontrollit t kushtetutshmris.
Kompetencat federative t renditura n Kushtetut prfshijn t drejtn pr t
mbledhur taksat, pr t shpallur luft dhe pr t kontrolluar tregtin. Krahas ktyre
kompetencave t ngarkuara apo t shprehura, qeveria kombtare ka edhe kompetenca t
nnkuptuara.
Ka edhe disa kompetenca q Kushtetuta nuk ia jep qeveris kombtare, por q nuk ua
ndalon as shteteve. Kto kompetenca t veanta i prkasin popullit ose shteteve. Kompetencat
e shteteve prfshijn t drejtn pr t nxjerr ligje mbi shkurorzimin, martesn dhe shkollat
shtetrore. Kompetencat q i prkasin popullit prfshijn t drejtn pr t zotruar pasuri dhe
pr t'u gjykuar nga nj juri. N disa raste, qeverit kombtare dhe shtetrore kan kompetenca
q i ushtrojn njkohsisht bashk, d.m.th. mund t veprojn t dyja nivelet qeveritare. N
rast mosmarrveshjesh qeveria kombtare ka pushtetin m t lart.
Gjykata e Lart ka pushtet t prer n shpjegimin e Kushtetuts. Ajo mund t
shfuqizoj fardolloj ligji, federativ, shtetror apo lokal, q bie n kundrshtim me ndonj
pjes t Kushtetuts.

15

8.

Karakteristikat e jets politike n

SHBA-ve

Deri n gjysmn e shek. XIX, n SHBA veprojn Partia e Republikanve demokrat

q ishte themeluar n vitin 1792 nga Tomas Xhefersoni, e cila m von do t evuloj n
Partin demokratike amerikane dhe Partia Federaliste amerikane q ishte themeluar nga
Xhorxh Uashingtoni, po ashtu menjher pas fitimit t pavarsis. Organi m i lart i partive
politike sht konventa e parties e cila tubohet do 4 vjet, ku mbahen edhe proceset
zgjedhore brenda partis. N vitin 1870 me amandamentet e posame n Kushtetuten
amerikane u hoq skllavria dhe u sigurua e drejta e votes pr t gjith qytetart, pavarsisht
racn, ngjyrn apo gjendjen e mparshme t sherbimit t dtyruar. 6
Megjithate, barazia e plot pr gjith qytetart nuk ishte arritur gjer n vitin 1920 kur
u miratua amandamenti i 19-t me t ciln e drejta e votes garantohet edhe pr grate. Finalisht
t gjith qytetart amerikan, pavarsisht racn, gjinin, fitojn t drejtn e votes nga mosha
18 vjeare. Kjo e drejt sht parapar me amandamentin 26 t miratuar nga ana e Kongresit
amerikan n vitin 1971.

A. Ducellier, La facade maritime dAlbanie au moyen age, Thessaliniki, 1981

16

Prfundimi
Gjat gjith historis, popujt kan besuar se t drejtat e tyre vinin nga qeveria, mbreti
ose pushteti, dhe si t tilla ato mund t shkeleshin e t mohoheshin sipas deshirs e qejfit t
qeveris, ose mbretit, pasi, sipas tyre, ato ishin privilegje q akordoheshin e hiqeshin sipas
dshirs s pushtetit n fuqi. Shpallja e Pavarsis s Shteteve t Bashkuara hodhi posht kt
besim ose nocion, njher e mir, duke shpallur se t drejtat, personit dhe popullit nuk i jepen
nga qeveria, por nga vet Krijuesi.
Hamiltoni dha ndihmesn e tij pr thirrjen e nj kuvendi kombtar, q u mbajt n
Filadelfia t Pensilvanis n vitin 1787, pr rishikimin e Neneve t Konfederats. Por
shumica e delegatve n kuvend vendosi hartimin e nj programi t ri pr qeverisjen e vendit,
t Kushtetuts s Shteteve t Bashkuara. Kushtetuta nuk krijoi thjesht nj bashkim shtetesh,
por nj qeveri q ushtroi pushtetin e saj drejtprsdrejti mbi t gjith shtetasit. Kushtetuta
prcaktoi gart gjithashtu kompetencat e qeveris kombtare. Krahas ksaj, ajo vendosi
mbrojtjen e t drejtave t shteteve dhe t do individi.
Kushtetuta m e vjetr e bots, ajo e Shteteve t Bashkuara t Ameriks, ishte
kushtetuta e par q i veshi presidentit kompetenca ekzekutive. Neni 2 i Kushtetuts s
Shteteve t Bashkuara specifikon n mnyr shum t qart prgjegjsit dhe kompetencat e
presidentit, si edhe mnyrn e zgjedhjes dhe t shkarkimit nga detyra t presidentit.
Afati i mandatit presidencial varion nga nj shtet n tjetrin. Megjithat, n ndryshim
nga afati i mandatit t kryeministrit i cili mund t rezultoj shum i shkurtr, sidomos n
rastin kur ai drejton nj qeveri koalicioni dhe humbet mbshtetjen e partnerve t tij, afati i
mandatit t presidentit sht i prcaktuar. N prgjithsi, presidenti mund t shkarkohet nga
detyra vetm nprmjet nj proesi specifik (si akuzimi pr nj krim, n Shtetet e Bashkuara).
Por n qoft se kjo proedur realizohet, n shum vende q kan kt sistem, nj
vot mosbesimi pr presidentin q fiton me nj diferenc t vogl votash, sht e
mjaftueshme pr ta shkarkuar at nga detyra. Nj mnyr tjetr pr t shkarkuar presidentin
nga detyra sht nprmjet legjislaturs.

17

Literatura e shrytzuar
1.

Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, Botuar nga nje grup autoresh.
Shtepia botuse, Luarasi, Tirane, 2007

2. L. Omari, Shteti i se Drejtes, Tiran 2008.

3. Grup autoresh, Historia e Shqipris, vellimi 1, 2, 3, Botim i Akademis s
Shkencave, Tiran, 2004.
4. Historia e t Drejts Kushtetuese n Shqipri (1912-1939). Pegi, Tiran, 2007.
5. Burime t zgjedhura pr Historin e Shqipris, Vll.1dhe 2, Tiran, 1965.
6.

Edvin Jacques, Shqiptart-Historia e popullit shqiptar nga lashtsia deri n ditt e

sotme,Tiran 1995.

7. Jorga. N., Breve histoire de lAlbanie et du peuple Albanais,Bucarest 1919.

8.

A. Baldacci, Rivista dAlbania, Aprile, 1940.

9.

A. Ducellier, La facade maritime dAlbanie au moyen age, Thessaliniki, 1981

18