...............................................................................................

2
1. ........................................................................ 4
2. .................................................................. 10
........................................................................ 16
3. .................................................................... 30
.................................................................................. 32
.................................................................................. 35
............................................................................ 37
.......................................................................................... 46
4. ...................................................................... 63
5. .................................................................... 91
............................................................................. 91
................................................................................. 92
........................................................ 94
.............................................................. 96
................................................................ 100
, , ... ........................................................................ 108
6. ................................................................. 110
.................................................................................................. 111
.............................................................................. 118
................................................................................. 123
? .......................................................................................... 125
7. .......................................................................... 129
................................................................................... 131
.................................................................................. 138
.................................................................................. 139
..................................................................................... 141
............................................................................................ 143
............................................................................................... 145


, !
, !
, !
, !
.

, 
() , 
, . 
 ,
, , 
, , `
, ,  . ,
, , ,
, , .
, , 
. XVII 
. ,
, 
, , , 
. ,
, XX
, .
, , XXI ,
,

,
.
, 
, 
. ,
, , 
, ,
, . 
. ,
, , 
, ,
.
, , 
, 
. , XIX , 
, . 
, ( ),
, , 
. , ,
, .

P.S. 2004
,
. ,
, ,
, .
, 
. (, 2009), 
 .

. (, 2010),
, 
, . 
,
 , 
, , ,
.
, 
( 
) , 
. ,
 . 
, 

, . ,
, , , 

, . ., , 
: 
, 
, , , 
. , 
( , ) . !


;
,
.
. .

,

(  ). ,
,
, , , 
, .
XX
,
. ,


, 
. ,
, 
, . ,
, 
.
, 
. , , 
, , , , ,
, 
, 
, , , , , , . .
, ,

. 
, ,

. , ,

, ,
. ,
, 
 . 
: !. ,
* .
, 
, , .
,
, 2800
. , 
, ,
* !

 , 
.
, ( .
):
. 99,720%
.. 0,080%
.. 0,114%
0,046%
. 0,006%
. 0,035%
, ,

. , 
. 
, ,
.
, ,
. ,
, 
. , 
, 
. , 
/ , , 
.
, 
, 3300 . XII 
 ,
, , .
.

( ). XIII ,
, 
, .
, ,
, .  .
(
1601 ) :
: (.. ), ,
, .
, , 
, , . 
, ,
.
. , 
(
, .),
. , 
.


, , 
.
, , 
,
.
, 
, ,
, ,
. 

, ( 
). ? 
, :
, &
(). &
&
.
, , , , 
. ,
, ,
, . , 
, , 
.
, 
, . ,
 ,
, ,
, , .
, ,
, . 
, , 
, . , , ,
, 
, .
,
( ) . &
, &
. &
, . ()
.
, ( ) 
, , , 
. , 
. , , 
,
` 
, .

 , &
, , . &

( ), .
, , ,
, 
, . 
, , ,
, .
, , , .
***
XVII
, 1830 . 
()
. , , 
XX , . 
 , 
, , 
,
 , 
, , , 
.
, 
() , 
, 
, , . !

( 2003 ) 
(800 )
, .
( ).
, , 
. , !
, 
.
, 

, ,
.
. 
, . , 

. 

,
,
. ,
( ).


. ,
. , ,

, 
, 
. , ,
?
,

.
. :
, 
. ,
, . , , 

.
. , 
( ),  ..
400 , 
2,5 . 
. :
14,5 , , 
, 900 /. 
! .
, , : 
,
. 

, ,
. .

, ,
!
. .

,
, , 
, . 
, 
, , 
.
: 
.

. , 
. , 
. 
? ,
:
, ,
.
,
. , ,
,  ,
, 
.


, 
, 

? , 
, 
, 
, (Fe3C). 

, .

, .

11

 , , 
 . 
, 727 0 
, .
,
( ) 
.

, , .
: 
, ,
. 
, , ,
. 
.
, 300 0/ (, 
 ),
, ,
.
.

, 
. , `
. / 
. ,
(, 10), 
800 0, , 

12

 . , .
, . ,
,
.

. (,
) 1000 0

. ,
. , , . 
65
, 5055 HRC
( ).
,
. , 
( , ),
, , 
.

. 
. ,
, 
(, , , , , .)
, 
. , 
, ,
, 
, , , 
.
,
,
.
,
, 
, . 
,
, , ,

. , 

XIX , : 
,
( . . ) .
, ; ,
. (, 1841 ).
1868 , . . 
, , , 
, . ,
, ,

13

 , 
. , 
, *
, , ,
, , 
.
,
. 
. , () , ,
, (), () 
(d) .

(17971851) XIX 
, 
, . 
, :
, ,
. &
; , , ,
, . &
, .
* .. &
, &
&
2% .

14

, 
, .

. ,
, 300
5 . ,
, . 
, . ,

, .
,
:
5 500520 .
5 VIII 312 ,
600 (785 ).
5 & 1828 . 1215 (870 .),
& IV 878,5 . &
.

, , ,
, 
,
. 
. ,
, . ,
,
,
.
, 
.
, *.
, 
,
,
, , 
.
, ,
. , 
, , ,
, . , 
, 
. 
. , 
, 
.
* , , ( &
) : &
200 , , .. .
& & .

15


,
. ,
0,31,5%. 
, .
. 
. 
, , 
.
, 2,1% , 
, .
, , 
. 1819 , , 
, 
. ,
, . . , 
, , 
.
, , , , 
, ,
, . 1821
,
. ,
, . 
, , ,
. , 
.
XIX , , ,
, 
. , 
/ , 
, .
, 
, 
, 
. . . ( 
) , 
. ,
. 
. , 
, 
, 
. . 
, , .
540 , 
, . 
, , 

16

 , () 
. 

.

(. ). XV
( ). 
, 

1504 ,
.


(
,
. . ). .

. 
, .
, 1200 0.
, 
4%. , ,
, . 
, .
, 
. ,
, , Fe. 
. (
8 15 ) 
,
.
. 1200 0 
, 
. , .
, , 
2%,
.
. , 
.
*.
, .
, 
1,52%. 1000 0,
* ,
,
, , .
( ) ,
. , , , &
, .

17

 , Fe3C . 

, . 
( :
,
, 
).
,
,
/
:
5 
(1);
5 , ,
2%, 
(2);
5 ,
1,52 % (3);
5 
(4). 
;
5 7270
(5). 
,
.
, 
*. 

, . 
, , 
. 
, , 
38 .
, 850 0,
,
, , , . 
, :
, , 
: , . ,
650850 0.
, ,
. 
, , 
,  .
* : , &
, (, ) ? ,
, .
, , , (
. )

19

 ,
.
, 850 0
1,9% , 
. ()
() . 130 () 6 (
). , 
. 
. , , 
.

,
, .

20

 
, . (
), ( )
. , .
, , .
. ,
, , ( )
. ,
. , 
, .
. . , :
.................................. &;
..................................................... ;
.................. &, &,
&, &;
............ , , &,
, , ;
.......... &, &,
&, &;
( , 
, ,  , . .)
, .
.

. . , , 
. , 
. , , , 
, .
. 
, .
:

,
, .

21

 , , ,
,
. : 
, ,
, 
. , , 
. ,

, , ,
.

. 1,7% 
 (1150 0) 15 
. , 
. 10 0
.
. 800 0
. ,
, , 
. , 
, , 
.
, 
. , 
100 , , :

22

, ,
, .
, , 
, . , 
, 
. , 
, .
, 1100 0. 
/. 

, , .
.

,
. 600
800 0 , , 
, .
, , ,
, 
.
,
? , 1841 
, 
. , :
5 , (, );
5 ;
5 , ;
5 , ;
5 ;
5 ;
5 ;
5 ;
5 ;
5 .
12 , 1
1/3 . . , 
,
. 
, . 
, ,
,
. 
, .
,
.
12 , .
200 , 
, . 

23

  , . , 
, , , , 
, . 
, , 
, , ,
. ,
, .
, , 
, 
. ,

. . , 
 ,
, , ,
. , 
 .

, 
, , .
,
, . , 
 
, , .
. 
, . ,
, ,
. , ,
,
. 
, , ,
.
: , , .
( ); ,
XVIII .
,
, ,
, . , ... ,
, 
. , ,
,
. 
.
, , ,
, , 

, , . ,
, . (. . . ).
1851 . 
. , ,

24

 ,
. ? , 
. , , :
,
, ,
; &
, , &
, &
, .
:

, : ,
, , , .
, .. 
, , . ., (
), , ... .

?
***
, ?
, 
*, .. 
. :
!

( )
. ,
2% 
, 
. ,
.
,
() . , .
, 

650.
. , (
), . ,
, , ,
,
, , . , 
, 
. 

, ,
( 30 , ) .
* &
, , .

26

 ,
( . ).
, .
, ,
.
,

, ,
.
, . 
, 
.
: , ,

, .
, .
, !
. 
, .
( ):
: ! 

: , , ,
60 HRC , .
,
3040 HRC. 
. , .
, ,
, ,
. , 
, ,
( ?) .
, ( ),
, ,
.

.
, .
, , .

, . 
,
, ,
, .
!
.

, .

27

 , :
(. ) (
), 
( ) ;
. 
0,4%, ,
. 0,40,7% (.. )
. ,
: , . 
*  70 HRC.

( . ):
1. .
2.
1,21,7 %. , ,
. , , 
.
, , , 
.
. ,
. , 
, ,
.. :
, 
. 
, 
. , ,
, .
!



. , , 
. , ,
,  , 
,
. 
. , 
, 
. , 
50% . 
, .
* &
. 0,4%, &
1,2 1,65%. ,
11,5%, 2% .

28

 . , 2011 .

( 15 )

.
.
.
.
. ,
.
.
.
.
.
.
.
.

Boss
.

.
.
Hitachi
Hitachi

.

.
.

..
()
.

12
.
RWL34
12

+10
+10

+10

+10
+10
+10
+10

+10
+10
+10
+10

2,5
3
2
3

1000
700
560
500

1027,5
727
578
527

9518

+10

+10

+10

1,5

480

508,5

9
.
12
12
S30
12
.
.

S30
9

.
ZDP189
ZDP189
, XIX.
15
DU90
.

12
.

12

()

10
0

+10

+10

+10
+10

+10

+10
+10

+10
+10
+10

+10
+10

+10

+10

+10
+10
+10

+10
+10
+10
+10
+10
+10
+10
+10
+10

+10

+10
10
0

+10
0

+10

+10

+10

10
10
+10
+10
+10
10
+10
+10
+10
+10
0

3
5
1
3
4
6
5
2
2,5
3
5
4
3
5
5
5
4
5
5
4
6
6
6
3
5
2
6

300
150
138
80
50
40
39
36
30
24
17
14
12
10
10
10
9
7
7
7
6
6
6
5
5
5
2

307
145
147
77
46
64
44
34
57
21
32
10
29
15
5
5
35
32
22
3
30
20
20
32
20
3
6

+10

.
+10 ).
0
, (, ).
&10 , : , , . &
, .
. () &
. .
15 ., .

29

 , , ,
?

, , 
, ,
, , 
.
. , 
, , 
, , 
, ,
. 
, 
, 
. , 
, 
, 
.
,
,
.
. 
. 
, 
. , , 
, ,
.
.
, 
. 
, .
, 
, . ,
, , 
, , . 


. 10,
.
, . ,
, . 
,
: , ,
.
? , .
, ,
, . 
, ,
.

31


.
*
, , 
.
, , 
1,21,3%. 
, ,
. ,
 , ,
, .
: 
, , 13, 
, , 
, , .
, , 
. ,
,
.
.
, , , , 
, , , 
. ,
. , 
. ,
, . 
, , 
. 
.
, ,
, , 
, ,
. , 
, , . 
,
, . , ,
, , , .

,
,
. 
,
, ,
.
* , ( &
) 1,5%, , ,
. , . &
C 2%.

32

 
, , , .

, ,
, 
. .
, , , 
.
, , 
. ,
:

, . 
, 
, , ,
(
) .
.
, 
: , , , ,
. 
, 
, .
,
, , . 
, , 
, .

, 
, , , . 
, 
, , 
. ,
. , .
,

33

, , , ,
. ,

.
, , . 
,
. , , 
.
, , , 
, 
. 450, 3 5 .
.

,
. . , 
, 
, . 
,
.
, , 
, . , 
, 
.
, , 
, . ,
200000, . 
: , , 
, 
. ,
, , 
, .
,
, 
. , 
.
, ,
: 
, () .
, . 
, , 
:
, , , ( 
). , , ... , 
: , ,
. . .

34


, , , ,
. , 
, 
,  
. , ,
. , 
, , ,
, , 
.
, ,
,
. , 
, 
, ,
, . 
. , 
,
, .
, ,
, ,
, * .
, ,
, VIIIXII . ,
,
. 

. 

. , 
, .
, , 
,  .

. , 

. 
.

. 

, 
, .
 ,
. , ,
* , , &
, : , , , . .

35

 ,
. 
. 
.
, 
XIX , 
. 
, , ,
.
, 
2 6 , . 

, 
 . ,
,
.

 , , ,
.
, , 
, , 
. , 
, , , ,
, .
XVI ,
.
, 
, 
( ) 
, . 
, .
XVIII .
. 
1710 . 
. , 
.
,
, 
,

36


, 
, , , 
, , , . . 
. 
, 
, , 
. 
.
, , : 
, , 
. , 
, 
. 
, , ,
, ,
, ,
.
, . 

. 
, 
. , 
. XII
,
.
XIX , :
, .
,
,
.  
. , 1750 30
35 ( , ). ,
, ; 
.


,
. ,
,
; ,
.
, 
. 
, X
( 
). , 
, 

37

 . 
, .
.
, 
, 
. XVIII 
. 
, , ,
. , , , 
, , . ,
. ,
, , , .
, 
, . , ,
, . 
, ()
, XVI .

, 
, . ,
, ,
, ,
. , 

, (
), .

, , 
. , 
,
.

38

 , 
. 
, ,
, 
.
, 
,
. 
. 
, , 
HM, , 
, ,
. ,
, 1863
1881 . 
, , ,
. ,
. 
.
, , 
. , 
 
, ,
.
, 
, XIX ,
, 
. , 
, ,
,  , 
. .
, , 
. 
Genoa ,
.

39

 ,
. 
, 
. 
, , , 
. , 
,
, . , 
( ) , ,
, .
,

. , 
, , ,  
, . .

, 
. ,
, , .
,
, ! , 
. , . 
, .
: ! .. ! 
. , ,
. 
(
, ).
, , 
, , ,
.
, ,
, ,
. , , ,
. 
; 
1837 . . 
, . ,
, ,

40

 . , 
, 
, 
, .

.

, .
,
, .
, 
, 
, 
. ,
` , 
. , 
, , 
, .
, 
.
 , 
. , , 
.
, 
,  . 
, 
, , 
. 
,
. ,
. , 1811 :
, 12
14 ; , , ,
.
, .
, XVIII , 
. 
, ,
, 
. 
. . . 
1897 :

; &
, .
XX .

41

 .

. 
(),  ()
. .
 , 
.
, . ,
 . , 
.

, , , 
. ,
. ,
,
, .

. , 
,
.

,
. ,
, .
, , 
, . (
)
 , 

, , , 
. ,
, ,

, . 

, 
. ,
, 
. , 
,

42

. , , 
, 
. , ,
, ,
.

, V ! VII
, 
, VIII 
. 
,
, , . XIII
, 
. XIV 
, 1405
, ,
. XVI
.
, 
, 
. XVIII
, 1812
,
XVI .

, 
, .
,
, XVI , 
,

, .
,
, 
,
, 
, 
. , 
, 
 .
,
, , . 

. , 
, 
, , 
.

.

43

 , 
, ,

.
, 
, 
. , 
, XVIII
. , 
, XIX .
, ,
,
. , 
, , 
. 
,
. , 
, 
. 
.



, .
, 
, 
. , , 
, , 
 (
, 
,
, ).

. , 
,
, .
,
. 
, .
:
, , . &
, .
* : &
. &
,
, , . ....

44

 80 XIX 250 ,

. 1935
40 203 , 
. . , &
, .
7 ,
, ,
. . .
, ,
, , , ; ,
, , ,
. ,
, , , , , ,
,
.
.


. ,

, 
.
, 
, :

, , 
. 
( ).



,
( 

, , ) 
.


: 
,
11,2 
, 
0,10,2 , .
, 

, ,
. .
. .

45


XIX , 
. .

. . , 
, . 
. ,
,
. :
, ,
. , &
, . ,
.
, &
, . &
, .
. .
, 
, 
13 . 
, . 
,
. 
. :
5 ()
5 (),
5 ()
,
( . .).
, , 
, 
. ( , , &
. &
). , ,
, ,
. 
:
1. , .
.
2. .
.
3. , .
.
4. , ,
. .
5. , , , 
. .

46

6. ,
, , 
() , , . 
.
7. 
, .
8. .
9. .
.
10. .
11. .
12. .
13.
.

, . 
. 
, , , ,
. , 

( ):

47

 , ,
. :
, , , , &
&&, &
. &
15 , 2 3 20 , , &
, , , , &
;
40 , , , 80.
, 1936
: 10 , ( ) 4 , (&
) 5 .
, . &
,
, & &
. ,
: ! !
!
, 
, , 
.  (
) (.. ) ,
, , .

: ; &
30%& 10 .
: .

48

. . 
. 
. 
, 
, , .
. 
, 
. , , , .
: ,
, , , 
, , , 
, , ,
. , , , 
.
, ,

. ,
, . 
, 
. X , 
, , ,
. XVIII XIX
, , .
1725 . , 1728 . .
. (1835 .) :
, &
. 80 XIX . 
: , , ,


, 
, , , 
. 
: , , , 
. , 
, , 
, , ,
. 
, . 
, XX
. ,
.
,
,
, .

, 
. 
,

49

 , (IXVIII .
.) XIX . 
,
, 
.
, ,
, 
, .
, , 
, ,
, XIX .

, , :

, 
:
, , , 
. 
 ,
. 
,  ,
, .

( ) , . , 

, .

50

 , 
, 
, 
, . ,
, . , 
, 
.
, ,
, , 
, .
, 
, 

, . 
().
1838 . . ,
. 
,
. , 
 20 XIX .
, , 
.
 . . ,

, , 1828 .. 
: , 

, , 
.
1828
, 1830
, , 
, . , 
, 
, 
.
(), , 
, . 
.
( ,

51

 
, ).
, 
, , 
, . 
. 
1831 . : ( ) ,
. 
, . ,
. .
, . ,
. , .
, 
. 1831
,

, , &
*, , .
, , .
,
, .
8 1832
.
8.01.1832 . , ,
, ,
, ,
, , , 
, :
6 &
, , ,
,
, 6 ,
. 2 ,
, , 3
, . ,
, , , &
.
, &
, .. &, 3/4 &
1/8 . , ,
, .
6 .
, .. , 1/2 . , &
5 , , .
, &, &
, , &, &
* & .
: &
, , , . .

52

 . , &
, &
, , , .
, , &
, .
, &
. &
, ,
, .
: 5 ,
2 , 1 . , &
, ,
.
, 
. , 
. , 
, , 1,5%. 
. , 

, . , , 
, .
,
, 
, . 
, . ,

, 
, .
***
,
XX , 
. ,

. , 
, , 
... !
, , ,
, .
! 
, , . 
, , 
, 
, ,
.

, , . . 
,
.
, .

53

54

 ,
,
: 
, 
! 
, . ., 
. , 
, , 

. ,
.
, .

, , .
, 
, 
. 
( 2000) 30 
. :
80 (, , )
, .

,
(, , , 
, ) , 
, . 
. : 
, 
? ! 
.

55

 ( , 
) 
, 
.
, , 
. 
!

,


. 
, ,
.
, ,
, ,

. ,
,
. ( )

, ,
*.
* , , &
&
( ), .

56

 ,
, .


(
). 
. , 
, , 
. 
, !
: 
. 
,


120... 2000, .

, , ( 
) 
, . 


. 
( 
), 
, .

57

 
, . 
,
, , , 
, , , , ,
. . 
 , 
. , 
. , 
, 
. 
,
. ,
, .

. :
5 ,

, 
. 
, 

;
5
, 
. 
(, , . ) 
, 
, 
;
5 
, , ,

, ;
5 , 
, ,

60 HRC, ;
5 , , 
 250000,
. 
, 
. , ,

;
5 . 
,
, 
 .

58

 , 
.
, 
.
,
XIX . 
. ( . . ): 
, 
.
(
), 
. ,
. ( 
) , 
( ).
, 
. 
, . ,
, , , ,

. ,
.
, ,
. 
,
. , 
.
,
, , . 
( 
), .

59

 ( )
( ). . .
: () .

60

 .
, , , 
, XXI . 
, .

( ), 

( ). , 
,
*, , 
, . :
, ,
.
* , . , . .
.

61

 , .
,
, !
.


, : 
, . 
, , , 
, 
, .

, 
. , ,
. : 
, 
, 
, . 

, 
. , 

, . ,
, 
.
: , ,
, 
. ,

.
, 
, 
. ,
, ,
. , 
, 
, ! 
, , 
,
, , ,
.



, 
. 
,
:

63

3 ,
. ,
X *;
3 ,
, 
**;
3 , 
,
.
, ;
3 , , 
,

.
, ,
,
. ,
,
, ;
3 ,
. 
, 
, .
, 
,
.
, 
, , 
.
. ,
:

, , . 
,
;
, ;
, 
, ( , 
* , . , . .
XIX
. &
, , . &
, &
, . , ,
, .
** ,
, .

64

 , ). , 
,
. . 
, 
, . 
, 
, , , ,
;
, ;
, 
, .

. 
, , . 
, .
, , , , ,
, , . 
32 000 . ,
250 000
.
, 
*. , .
,
.
, .

, ,
, ,
.

, , 
 .
, ,
, ( ) **.
, .
* : ... , 24, 28, 33 ()
. , 60 . ,
, , .
, &
, , .
, .
1 8 , ,
.
** , &
, , . . 6070% &
made in Japan. ,
, .
( ) .

65

,
,

, , 
.
.
, 
, 
30%

, , . . 

, 
,
, 
. ,
, . , 
, , 
, . 
, , 
. .

( ) 0,6 1,5%.
, 
, 
, ,
 
. 1,5% ,
.

, , .
, 

, 
. , 
, .
.

( 0,3% ) &
(0,50,7% ). , 
.

. , 
, 
. ,
. , 
.

66

()

(
)

(
)

(
)

67

$

. , , , , 
, ,
. ,
, ,
. , XX
, 
, : 
90, 
.
, : 
. ! ,
.
, ,
. 
 * 
.
,  
.

.  
,
. ,
, 
.
, , ,
. , 
, , 
. 
.

$
:
, ( 0,3% ),
( 0,7% ). 
(0,70,9% )
, 60 HRC.
,
, , , ,
* , &
. & &
. , , , ,
, , , . ., . ., &
. ,
, , . .
, : &
, . , ,
.

68

, . ,
( ) (
), 
, ,
. , 
, ,
, . (
) . , 
, , 
, , .
: 
, 


,  
. 
,

*, 

. 
** , 
,
. 
, , . .
: ,  
. . ,
,
. ,
, .

$$ (...)
 . , ,

(. ). , , 
( ).
:
, ( VIIIX .)
, ( )
.
* : &
, &
,
.
, ,
, .
** : , , &
( ) , ,
. (, )
.

69

 ,
, . , ,
.

$
 (. ),
, . 
, , ,
.

$
: ,
.

$$$
. 
. 
( ) 
.

$$
: , 
. ,
, .

$$
, , 
, .
, , ,
, ( , 

, , ).

$

, , ,
(. ). ,
(12641343). ,
. , ,
.

, , 
(, ,
), , ,
, .


70

 . 
,
, , .
,
, (, ) ,
, ,
, , 
. : , .
: , 
, , .
, (. . ), 
, . ?
: , , 
. 
,
. 
, 
, !  
?  !
,
, ,  ( , 
), , , . 
, !
, ,
. 
, .
,
, . .
, , 
.

(, , ), 
 , 
, .
, ,
. ,
. , ( ,
. .) 
, .
, ,

, , , . . 
, . , 
, 
, ,
.

, .

71

 , 

( , : , ,  
). , ,
, , . 
, ,
.
? , .
, 
, 
, , 
 . :
,
! , :
, &
. 
, , , , 
( 
, ),  , 
, ,
, . , ?
, , * , , 
.
: , ,
, , , ,
250300 ( ),
, 
.
, ,
, , XVII 

: , , 
. . 
 , , , ,
, (
, ). :
,
, ,
, ,

* , , &
,
, . ,
, ,
. &
, ,
, &
, & . , &
, , (
) , , , .

72

 **, , .
, 
, , , , 
.
, , , 
,
, . , , , , 
, . (
) , , ,
, , ,
.
, 

(. ).
,
, ,
, , .
, , , 
.
, .


, 
 
. ,
, 
. 

.

, 
, 
(. ).
, , 
$,

$
,
. , 

,
, . ., . . 
, ,
, .
, 
, . 

.
* (), , ,
. ,
, .

73

 ()
$
, 


, 

. 
.
$
, 
, 

, , 

, ,
.
$

. 

, 
.
$
, 
. 

.
$

().
 
.
$, $
 . 
. , 
.
$
, , .. . 
, . 
, , 19251989 ..
(&,
), 

.
,
:
.

74

 
, .
.
,
.  
, , .
*, ,
.
, .
, , 
. 
.
.

. , 
, (. ) . ,
.
,
& , ,
. (
) .
() ,
. 
. ,
, ,
:  , 
, .
, (!) ,
, , , . 

, . ,
, ,
,
.

, , , . .

, 
,  .
& 
. .
, ,
, ,
, .
. 
*
. ,
70, .
!

75

 , 
.
, , ,
, , ,
. 
, 
, .

, ,
, 
. , ,
, , 

.
, , .

. , ,
XIV , ( )
. , 

. , 
, 
:
. , , 
. 
. , ,
, , , 
. , ,
. 
, .
, , ,
.
.
, ,
.
.
, . , 
. 
, 
. 
, 
. , :
50% ;
30% ;
20% .
.
, ( ), 
. , 
,

76

 .
(NaOH) ,
. 
, ( 
), *.
( ) 
, . 
NaOH , (!)
, 
, , , . 
, 
. , 
. , 
.
,
, .
, .
, 
. 18 ,
.
, 
, ( 830 )
. , 
. 
, , 
**. , , 
. , , 
.
, 
2 , .
, 
, , .
,  , 
. ,
. 
,
, , .

, . , 
* & , . ,
, , , ,
, . &
, . , &
, , &
(& , ,
).
( ) , &
. , , &
.
** , ( )
650 . ,
( , ). .

77

 . 
, 
, , 
. 
, 
1,52 (
45 ) . 
. 
, 
, () 
, , .
,
, 

.

, ,

. 
, 
, .

, , .
 .
, 120130 .
,
, , ,
, .
( ):
. &
: , , &
, ;

, ;

. , ;

78

 .
,
&
.

, 
(). 
810830 . 
, . 
, .
, 
,
. 
, 
, , . ,
, ,
, . 
, . 
*. , 
. , .
, ,
,  . 
,
. , 
**, 
, .

*** 195200 . 

, , 
.
. ,
( ) .
,
.
( )
. , .
* , , &
, , , . , &
. , &
.
** , , .
( ,
&), ?
*** . &
, .
, .
! , !

79

 , ,
, . . &.
, 

. *.
, , ,
, ,
. :
3 , 
, . .;
3 
, , ;
3 , , 
( ) 
.
;
3 .
,
,
.
,
.
,
. , ,
. ,
,
. , 
.


, , 
.
. .
, 
XIII . ,
.
.
* .
HRC ( ) &
. , . , &
50 HRC,
60 HRC. ( ) , &
: 55&60 HRC, . . ,
. ? & 35&40 HRC ,
, , !
: 50 HRC,
. , , :
& . &
, &
, &
. , , .

80

.
, , 
, ,
, .
,
, 
. , 
, . 
,
, , 
. 
, , 
. ,
, . ,

, 100 !

. 
, .
1974 , 
, 
. 2 , 6 4

1984 .
1993 . , 
,
. , 
, ,
1992 . XXI ,
 ( ) (
).
.
, &
, .
600& ,
.
XIV (
). 12
.
,
, .
, ,
.
. , &
, .
,
. ,
. &
. &
, & (&
), .

81

 ,
12 , .
, .
.
, .
, , &
, . ,
, &
. ,
, . &
. , &
, !
, &
.
.
, &
, &
. , &
. , &
, &
. , &
, .
, &

, . ,
( , ) &
, NBTK ( &
). , &

. &
, ,
NBTK, &
.
, , &
.
, . &
, ,
. ,
. &
, , &
.
, 10 000
3 . , &
230 000 .
, . &
, &
,
,
.

82

 ! , 

. , 
, .
, ,
.
, 
. *
, . 
, & , 
. 
.
** 
. , 
,  .

( ) . , 
, , 
, . 
, 
, 
. 
,
.
.

&

* : , ,
. &
( ) , &
(, ) . &
&
.
** , . ,
, . &
. , .

83

 ($)
, 
. 
, 
. :
( 180);
( 280320);
( 400600).
,
.

. , ,
. , 
, , . 
, ,
. ,
, 
.
,
. 
, 
, .

, :
$ ( 800).
$ ( 12001500)*.
.
. ,
, ,
, .
3000 :
$ $
.
$ $ 
, . 
.

($)
. (
. ) , 
. , .
, 
, ( , ). 
. :
* &
(12001500) ,
, .

84

$ , 
. ,
 , .
.
$ , 
, . 
, .
. 
. 
, .
,
 . ,
NBTHK , . 
, , .
. ,
,  ,
, .
.

() 
&,
.
& 
, 
*  

,
.
, , &.

$

, , 
, .
, ,
. ,  ,
**.

* , , &
?
** & : ,
? ,
. , &
( ), .

85

$
&
, . 
( ) &. 
 
, 
( ). .
, , ( , 
... , ). 
, 
. , ,
( , 
) , 
.
. 
,

, . 
. 
, , ,
. , ,
, .

&

& ( ). 
: 68 , 911
( , ).

() , 
 , 
,
. !

, 
, 
,  . .

86

 : , 
,
1600 . : 

. ? ? 
? ? ,
, 
, 
. ,
, ? ,
, ( ) 
?  .
: , 

, ( 
) ? ,
. 
 , . 
, , 
, , . 
, , . , 
, 
  () 
(),
.
, 
, . , ,
, (
Japan swords polish),  ,
, , . 
!
P.S.   : 
,
, , (, ) 
, , !
, , , 
? , ,
? ?
?
, ? ? ? .

.  
. : ,
( )
, , 
, .
. 
, . !

87

 , , 
, , , 
. ,
()
, . ,
, , .

.
.
, , 
, 
, , ,
, . .

.

$

. , 
, 
, .
&
. ,
.

. 

() 
() , 
,
. 
, .

88


,
,

, 
, 
, .
,
 
. ,
, 
, , 
, . ,
, 
,
. . . 
:
, ,
, , &
. &
, .
,
. &
, &

, ,
. ,
, &
, &
. , &
,
.
.
, 
,  , 
, , 
, 
. 
, 
, .

. ( ), 
, 
. 

91

 , . 
, ,
,
. 
, ,
,
.
, ,
, . 

 , 

.

1811 , ,
:
5 ,
5 ,
5 , ,
5 , .
, ,
, , 
. , ,
, , ,
, :

, , 
.
.
, . 
, , , ,

. , 
, , 
,
. ,
. , 
, , ,
. .

92

 , 
. ,
.

, .
. :
, ,
, .
, , 
, , , 
. ,
, .
, . 
, , 
.

,
,
( ) . 
, , 
.
, , 
, , . , 1535
. 
, V, 
. 
, .
, .
, 
:

93

 : 
, ,
, .
.
,
, XVIII . , 
, . 
, 
. XVII , 
III, 
, . , 
, ,
,
. ,
, ,
.
, . ,
1604
. , 
, .
XVII 
, , 
, .

, . ,
,
. 
.
, .
, 
, , . 
, ,
, .
, 
, 
, 
, , 
, . ,
,
, , 
. , , , 
, , , , .

94


, 
. , ,
, ( ) ,
.

95


, . , 
, .
( ) 
. , ,
,
. ,
,
.
, , 
, , , .
, 
, .
, , 
, , 
. : 1
,
.
. , , 
, , 
. , , 
, . 
, , ,
. , , , , 
.

, ,
.

,
, 
. , 
, , , 
,
. ,
, .

96

 , 
, 
. , 
. 
.
, 
, 
, . , , 
, ,
.
, 
. ,
.
, ,
. 
. , 
( ) 
, 
? ,
(2,4 ) 50 (20 ) . ,  .

, &
, .
.
.

97


, &
& XIX .
, &
(, , ) : &
.
, , &
, &
.

98

 () &
XIX , &
,
.
&
,
.
, ,
, .. .

99



. 
, , 
, , .
XVIII , 
. 1711 , 
() , , 
. , ,
.
, ,
, 
. , ,
, , . 
, ,
, , , 
, ,
. ,
, , .

1834 :
&
. , &
, . &
, , &
. , .
, :

, 
. 
, 
.
, 
. , , , 
.
, 1620 
, 1691 
30 7 . , , 
, .
, 
, .

100

. , , 1781
, :
, .
, , , , 
.
, .
. 
, 
. ,
, . , 

. 
.
, 
. 
, , XIX ,
, 
, .

: , ,

, . (
, , &
. . . ). 
, . . , : 
(
! . ). , 
.
. , . 
.

, 
, , 
. , (, , ) 
,
. 
,
. , , 
,
, 
,
, .

. ,
, ,
. 
. 
. , 
, . , 

101

 , . 
, 
XVIII . XIX ,
.
,
, . , 
, . , 
. 
, 2 . 50 3
. .
. , ,
. , ,

. .
, .
40 . 
. , 
.
, 3540 .
, , 2 6 .
, 
. , 
, 
. , ,
5 . 27 . : 
, ,
,
.
, .
 , 
XVIIIXIX , 
. , .
***
XIX , ,
, .
, ,  (, 1949 ). ,
,
. 
, , 
. 
, ,
, ,
, ;
(). , 
, , .
, 
. , XVIII
XIX , 
, . 

102

, , 
 , , ,
. :

, ,
, , . 
XVI ,
, . , (15241605) 
15 , 500 .
,  
. 
.
, 
, 
. , 
. 
(). 
, , . 
, , 
, . , 
. 
80 , 10 , 9 , 8 , .
, .

.
, ,
. 
, .
, , 
. .
38 , .
1847 :
, , &
,
500 .
1864 40 . 
,
. 1959 . , 1914 . ,
.
(,
,
). , ,

104

 ( , 
). , ( 
), .
20 ,
, , 
.
, .
. ,
, .
.

, (?), 
( (?). , 
, 8 . .
, ,
. 10 
, .
, . .
125130 . 8 . ,
. , 
. 1830 .
, ,
. 
. 
, , . ,
, . ,
( , ). , 
. ,
.
. ,
, 20 , 
38 . ( ).
,
, , , 
. , , 
XIX , (
) , .

, ,
XX .


, , 

. 
, , ,
.

105

 &
,
&
,
, .
& &
&
,
,
: &

&

, .
&
&
, &
,
.
,

.

106

 XIX 
( ). 
,
, . 
. , ,
, 1014 .
() . 
, 
.


.

107

, , ...
, . , 

! , , ,
. ,
, , 
,
 (!) .
, 
, .
, ,
, .
.
,
,
.

,
. , , 
, 
. ,
. 
, ,
, . ,
.
***
,
(, : 

). 
,
, .
,
. , 
.
XX
, ,
.

108

 XIX XX . ,
.
,
.

109

 ,
.
,
.
. .


, ,
, , 
, .
, 
, ,
, , 
. , , .
, , 
, . 
.

, , ,
.
, 
.
,
( ), 
.
, 

, .
, ,
, , 
. , , 
.
, , 
,
.
, (, ,
). 
, , ,
. ,

.
, , . 
, 
. 
. ( ), 
. , , 
, .
, 
. ,

111

 . .
(, ) 
() , ,
, 
, , 
, . 
, .
, , ,
:

, 
, 
, .
,
. , 
, 
.
: , ,
, . 
, .
. , , ,
, ,  .

, , , 
. ,
.

, 
( ):
405 0
( )
480 0
& ( )
0
530
& ( )
535 0
( )
576 0
( )
580 0
( )
0
746

800 0
&
843 0

0
900
,

112

940 0
&

1000 0
1080 0
&
&
1209 0
0
1400
&
1660 0
&
,
, : , 
, , .
. , 
(
), .

. , ,
, ,
, 
. , 
, , . 
, , ,
, , .
, 
. , 
.
,
,
*. , ,
, ,
, . ,

. . ,
,
, . ,
. , 
, 

. , , 
, , 
, .
, 
, , /
, .
. 
, 
, ,
.
* , &
, & . &
, &
, .

113

 375 :
, .

400 0,
, . 
. , 
, . ,
, , . ,
, ,
.
,
500650 0. , 

. , 
. , , 
, 
.

114

 
, 
.
, , 
*, .
, 
, , 
. , ,
 , .

, 
, .
. :
5 ( );
5 ;
5 ;
5 , ;
5 . .

( )
, , ( , ).
, , 
,
. , .
, , 
,
. ,

. 
.
, ,
, . 
, .

( % ) :
100 0 ................................ 0%
200 0 .............................. 10%
300 0 .............................. 40%
400 0 .............................. 70%
500 0 .............................. 87%
600 0 .............................. 97%
, , .
200 0,
. , 
, ,
* , () &
, .. . .

115

, ,
. , 
. , 
/
, :
 .................................... 220 0
 ............................. 240 0
 ...................................... 250 0
......................................... 255 0
 ............................. 265 0
 ............................... 275 0
......................................... 285 0
.................................................. 295 0
 ....................................... 315 0
 ...................................... 330 0

. ,
. ,
,
. 
,
,
. , 
, 
, .

, 
.
, ,
, 
. 
, 
. , , ,
,
,
. 
.
, ,
, . &
, , .
. , , &
, , . , , &
, . ,
. , .
, . &
, , &
. . &
, .

116

 . . :
, &
, &
. &
, , ,
, , .
, &
, , 810 ,
1020 .
, .
, , 
. , , , ,
? , . , 
, , . , , 
.
, , :
, &
, &
, , ,
.
, , (?)
, .
, .

, , 
, . 
, .
,
.

, , 
, (,
) , . 
, , , ,
, 
. ,
, 
. , ` ,
. , . 
, ,
.
. , 
, ,
. , ,
, , , , 
. .
 , 
. 

117

, .
, 
, .
, ,
. 
` , 
, .
, , 
 .

, ,
. ( ) , 
. ,
, .
, ,
, , . , ,
,
.

, :
,
. , , , 
, .
: ,
,
, .
, 
,
, . ,
,
, ,
, 
.

118

 , 
,
. 
, 
, 
, , .

. ,

, 
, .
, , : 
. , 
, ,
.
, , 
, ,
. . , 
, ,
.
, .

, .
, , ,
. 
, 

. , 
.
( 
, ) .

. 
, ,
( ) ,

119

 , 
, .
, 
, ,
. ,
, . , 
, 
, , .
 
, 
, 
, 
. , , 
. ,

.

, 
(, , ) 
. , 
. 101550 . 
, ,
, 
. 
, 
, 
, . 
.
. , 
, ,
.
(
). , , ,
 ,
. ,
, 900 0 
. .

, . : , ,
. , ,
. , , 
, 
. , , ,
.
, 
.
, 250450,
.
, , 

120

 , , , 
. , 
. 
, 
, .
, .
, ,
 .
, ,
.
, . 

, ,
 . , , 
. , , , .
, 
. 

. , ,
,
, .
, 
, 
, .
, 
. 
, . 
. ,
. 

, (99,5% ) 
(16 ).
, .
.
, 
.
, 
. , , 
, . 

, ( 
novacula ), .

, ,
.
. 
, , 
( 100000 ).
( ), 

121

 , 
.
, , 
.
, .
,  
( 
), .
, , 
. ,
,
, .
, 
, 
, . : 
, ,
, ,
.
.
, 
. 
, .
, 
.
, ( )
, , 
.
, . ,
( ) 
. . 
, 
, , 
. 
(, ) , 
. . ,
,
.
, ,
. 
, , 
(, 
) . 
, ,
.
,
, 
. ,
 , 
.

122

. &
. , &
1471 .
. &
, 65 HRC.
.
, : ,
, , . , 
, , .
( !)
.0 .3. , 
. .
, 
. , . 
, . 
()  .
, , 
,
, , . 
,
900, .

. , .
, , :
, , 

.
, , ,
. 
, (, ). , 
, 
.

, 
. ,
, . 

, .
, 
, 
. ,
. , ,
.
, 
 .

, ,

123

 . ,
, , 
, .
, , , 
, , . , , 
.
, 
, 
. ,
( ) , 
. 
, , 
. , , 
:
,
( ). &
, 1 1/4 , &
, 1/2 , , ,
. , , &
& ,
, .
, 
, ... 
. ,
, ( . . ):
1. , 
1517% . ,
.
, , 
22,5 . : 
.
, .
. 
() ( ) .
.
2. 23 1012% 
68 68 . 
.
3. .
(1012%), (FeSO4).
10
, , 
. , ,
,
, 57 , .
(!) 30% .
. 2 ,
, , (!) . 
 .

124

 ,
, , , , 
.
4. , 2030% 
2 
23% , 
. , 
, , .
.  .

`, , 
, .
2% 
, , , , 
10% H2SO4 5% FeSO4.
, 
57 . 30% 
3 . ,
.
, 
,
.   ,
, 
.

?
. ,
. ,
,  
. 
, , . , 
, .
, 
,
, 
. , 
, , , . 
 .
, 
, 
. , 
. , 
, : 
,
, (!) ,
. ,
, , 
. ,
, .

125

 ,
, , , 
. ,
, . 
,
, .
.

126

 ,
. , , 
, . ,
.
, 
, , ,
. , 
.
, 
, , 
.
, ,
(, , 
; ,

).

127


,
.
. . .

,
, , 
, .
, 
, . 
, .
, , 
. ,
, ,
, XV
, , 
, .
, , . .
. ,
, ,
. 
, 
, . ,
.
(
, ) ,
, .

.
, . ,
,
.
, 
. 

. :

, , .

129

, , : , 
, .
.
8 100 ,
,
8 10 . 1
. .
: 
, . ,
10:1, 
12 . (.
. 1957 .). , 
, 
. 
, .
, , 
, .
, , , , .
, , :
&
, , .
, &
.
.
, , , ?
.
, , 
? , , !
, 
. ,
, ,
. , , , 
, ! , , 
.
,
,
. , 
,
.

. , , 
.

.
,
. , 
,
.


, , 
. () 
, 
. 
.

, 
, 
.  , 
,
. , 1939 . 1973 . 
. 
,
, .

, ,
,
, , , . . ,
 IX XIV . 200
, , 
.
, 
.
,
. ,
. ,
, , . 
, ,
.
, 
, , 
. 
,
, .
, , , 
, , , 
. . ,
, . 
, .

, , 
, . 
. ,
, , ,
. 
. , 
.
. , 
. , 
, , ,
. ,
, , ,
, .
, ,
.

.
, , 
. , 
, ,
, , , 
.
, , , 
.

132

 , 
. 

. , 
( ) 
, . 
, , , 
, .
, 
. 
, 
.

, , 
, , ,
, . 
, ,
. 60 
5 . , .

133

 () 
.  , 
, , . , 
, ,
. , 
,

( ), ( ).
150.
. 3 13, 3, 9 13.
, .
, :
3 ;
5 (, );
7 , , ;
9 , , ;
11 , , ;
13 , , .

. 
?
,
, , 
. 
.
, ,
, , . ,

. . , 

. 
, .
. , ,

134

 ( ), (!)
. , ,
, , ,
, .
. , 
12 , 0,5 (?) 
, . 
: , 15 200 , 
60 , ,
, ,
10 . . , 
, XX ,

. 
, .
,
, 
. 
3 5%, 
, 0,3 0,5%,
, ,
14% . ,
1017132.
,
. , ,
,
. , , 
, , , 
( !) . 
, . !
, 
. 
. , 
, , 
,
. , ( ) 
, .

:
5 
( );
5 
.

135

 , 
. ,
. , 
. 
() 
(), . 
,  , 
, .
,

. 
, 

,  


. 
,


.

136

 ,
. 
, 
, .
, , 
. , 
,
, . , , 

, . , 
, . 
, 
,
,  
.
, 
, , ,

. 

. ,
. ,
,
.

,

, 
,
XXI . 
, , ,

.

137



, , 
, , , 
, .
, , ,
, 
. 
,
, , 
, .
, ,
 , 
. 
,
.
, ,
.

, , 
, .
,
, , .
,
, . 
,
, 
, , 
. , 
.

138



, , . ,
. 
, , ,
.

5 40 ( ) 90
( ) 
,
, .

(, )
. (
, ,
1185 1333 ..),
, 
,

.
90% , .
, 
, , 

. ,  

, .
,

,
, 
.



. 
, 

,
.
,
, .

, ,
. 

.
.

139

 : &,
, :
. , .
: , &
, , , .

140


,
,
. , 
(. , , 
; . ,  .)
. , , , 
, 1998 .
: 
 (
), (
, , , ),
.

, . 

XI , 
, : 

(
). , 
, , 
, . , 
,

, , 
.

 , , 
. ,
, 
, 
( 6768 HRC , . .
). , , 

. , 

, , ,
, .
:
(. . 
) ,
.  
, , 
, . 
, , , 300 400
. ,

141

 
, .
, , , 
,
. 


.

, 
, . 
, ,
, , 
.

, , ,  
.
, 
.., , , .

142

, , ,
, 
, , , 
, , .
, 
,
, . 
, ,

.
, , . 
, ( )
.

, 
, . :
, (
2% ), 
, (!) .

.
, . 
( ) (
), .
, : , 
,
, .

( 
) ,
. , , .

. ,
. 
, 
. .

( .. ) , ,
. , ,
, 
.

143

 , 
, , . . ,
, , 
, , .

, .

, . , 
, ,
. , , 
.
, .
(, 
) 
, .

, XVII
. 
, .
, , 
. ,

.

, . 
, 
.
,
. 
,
. .
, 
, , 
.
.

, . ,
,
, , , , 
, , , . 
, : ,
, , 

, 
. , , 
, , 
.

144


1. Jean&Noel Mouret. LNIVERS DES COUTEAUX, , 1998.
2. . . , , , 16.
3. H. Muller, H. Kolling, EUROPEISCHE HIEBUND STICHWAFFEN, Berlin, 1981.
4. L. Icke&Schwalbe, J. Karpinski, Das Schwert des Samurai, Berlin, 1977.
5. STARA BRON. Warsawa, 1982.
6. , , 1993.
7. SCIENTIFIC AMERICAN, 4, 1985.
8. A HISTORY OF METALLOGRAPHY. Cyril S. Smith.
9. ON THE BULATDAMASCUS STEELS REVISITED. Jeffrey Wadsworth & Oleg D. Sherby in
Progress in Materials Science. 1980.
10. DAMASCUS STEELMAKING. Jeffrey Wadsworth & Oleg D. Sherby. 1983.
11. . . . . , 1994.
12. . . . . , 1994.
13. . . . . , 1894 ., , 1992.
14. . . . . , 1952.
15. . . , , 1906.
16. . A DORLING KINDERSLEY BOOK. , 1996.
17. . . , , 1985.
18. . . .
19. . . . . , , 2010.
20. .. . . , , 2010.