Tn eBook: Trng Li Ngn Xa

Tc gi: Nguyn Khc Thun

Th loi: Lch s, Nhn vt, Vn hc
Vit Nam
NXB: NXB Tr
To prc: Hanhdb
Ngun: tve-4u.org
Ebook: o Tiu V eBook www.dtv-ebook.com

CHT T TNH THAY

CHO LI TA
Gip Tt nm Qu Hi (1983), ti
c tip mt v khch tht c bit.
Do y, in thnh ph c b cp lin
min, mi sng ra m thy oi bc n
kh chu. Ti ang nh nhi m hi v
phi lo loay hoay sp t li my hp th
t liu sao cho gn gng v d s dng
th nghe ting gi ca. Khch n tm l
mt c ng li chng ngoi by mi,
tay m mt b hoa thc dc tht p.
- ng Nguyn y ? Nu ng khng
phi l ngi ra m ca th chc ti kh
c th nhn ra. My chc nm ri cn g?
Thy c nh khng tha ng?

Chnh nh li cho vn v cng l

cu t gii thiu y, ti mi c th nhanh
chng nhn ra c rng, c chnh l mt
trong s nhng ngi tng theo hc lp
hoi c ca thn sinh ti hi trc Cch
mng thng Tm. S d gi l lp hoi
c bi v hi hu nh khng cn my
ai chu theo hc ch Nho na. Ti c
nghe k rng lp ca thn sinh ti ch
gm dm by hc tr, thin h c
ngi ch bai, gi lp hc y l lp hoi
c, th m cng chng ai bun, th li
cn vui v nhn lun cho mnh ci tn
lp hoi c. c im ca hc tr lp
ny l ni nng rt nh nhn, bit cung
knh gi l vi ngi trn nh, ngay
c bn cng mt lp m h cng thng
gi nhau theo h, nh ng Trn, ng

Phm, ng L ... ch t khi no gi nhau

theo tn. Ti l lp hu sinh, khng c
hc trong lp hoi c y nhng v v sau
cng c v v tp tnh dm ba cu chi h
gi d, cho nn, cng c hc tr ca
thn sinh ti ho phng bt chc theo
cch trn m gi l ng Nguyn.
Vo nh, thi l cho thn sinh v thn
mu ti xong, khch xin php c t tay
cm hoa. Ti tht s bt ng v rt ly
lm y ny v vic ny nhng thn sinh
ti mm ci, bo l c t nhin,
khng sao c. Mt lc sau, khch ng
dy khoanh tay ni:
- Tha thy v tha c. Con bit thy
rt thch loi hoa thc dc ny. Tt c
nhng g thy dy, rt cuc, qu nht vn
l ch tm. Con xin c knh tng thy

v c ch tm kt bng hoa thc dc,

l loi hoa m thy hng a thch.
Ln u tin ti thy thn sinh ti lng
l lau nc mt. Ngi ra hiu cho php
ti c ngi cng tip khch v cuc
m o hm gia thn sinh ti vi
ngi hc tr cao nin khin ti
khng th no qun. Ho ra, lp hoi
c ham thch hc tp, thn sinh ti dy
theo cch dy hon ton ring ca mnh.
Ngi khng da vo bt c mt ti liu
gio khoa no c sn m ct cng tm ti
v trch lc hng trm nhng mu chuyn
hp dn trong kho th tch c ri cho hc
tr tp chp, tp dch, tp thch ngha v
tp suy gm. C th, mi ln tip xc vi
mt mu chuyn l mt ln say m v
chnh s say m c bit ny lm cho

hc tr d nh, d nng cao nhn thc,

d bi b o c lm ngi. C T -v
khch hm ngi h T - ni vi ti
rng:
- ng Nguyn bit khng, c mt ln
ti trt di v l, hi thy rng: Thy
thng cho hc nhng bi, hoc l khen
ngi xa gii, hoc l khen ngi xa
hay, vy th phi chng l gi y nhn
ti cn, ngi nay u v dng c?
ng Nguyn , th m thy khng gin
ti, li cn n cn ni: Ta c li! Ta c
li! Ta chm ch tm gng sng ca
ngui xa, cho nn, hu nh ch thy
ngi xa u l ng hin ti kh knh.
Nhng, gi th ta khng c chm ch
lm nh vy th kt qu chc cng s
tng t nh th m thi. Tt c u bi

ci tm ca cc cy i bt thu xa con
. Bn b vit nhng li tn vinh ng
hin ti gip i sa c, ch li c
phi l nh u? Ta khng ngh l nhn
ti ngy nay cn. Bi v nu vy th
giang sn ni ging lm sao m bo tn?
Nhng, nu nh ngi nay m khng bit
noi theo nhng iu hay, trong c
khng t nhng iu hay ca chnh t tin
mnh th s v dng cng l iu rt c
th.
C T k tht nhiu iu, i , vo
khong cui nhng nm khng chin
chng Php, c gia nh c phi phiu
bt vo Nam. T , bit bao bin c
vt i sao di, nhng c vn khng bao
gi qun thn sinh ti, khng bao gi
qun lp hoi c vi nhng bi hc lun

l tht s b ch. By gi, cc con c u

trng thnh v c rt t ho v iu
. C ni tip:
- Ti noi theo thy, c hiu cho c
tm thnh ca ngi xa v c truyn
tm thnh ca ngi xa cho con chu.
Nhng ng Nguyn , ch tic l ti
khng sc ni c nghip thy, ni
nng l m lm.
Qu ng l li ca hc tr lp hoi
c, lc no cng khim nhng hn
ngi. Sau , c s u thc ca thn
sinh, ti n thm p l c T. n
tng mnh nht khi ti bc vo l
ngay ni trang trng nht ca ngi nh
c c bc tng, trn ch thu c mi
mt ch tm (). C T sn lng
thnh, li vn l mt chuyn gia v trang

tr ni tht, hn chi cch cm hoa cng c

nt ring rt r.
Gip tt nm Mu Thn (1988), thn
sinh ti qua i sau khi may mn
c hng phc lnh tri ban, cho bnh
d ti th vt qua c bc i thng.
Sinh thi, ngi vn thng tin cy m
ni vi ti:
- Nh ta tnh n con na l chn i
lin tc lm ngh dy hc. Gia ti thing
ling nht m cc th h trc li ch
l kho sch nh v li cu chc con chu
mi mi c thanh thn vi i v vi
ngh.
Ti ni nghip nh, lm mt thy gio
bnh thng nh thn sinh ti, nh t tin
ti v nh bao ngi nng lng v lp
tr. Trc nm 1945 m hc ch Nho

cn b ch l hoi c, hung na l by
gi? c lc hoang mang, ti c ng
rng dm ba cu chi h gi d rt cuc
cng ch nh l k nim, mnh bit vi
ring mnh m thi. May mn thay, phn
lch s c trung i Vit Nam m ti
c phn cng ging dy nhiu
trng i hc l phn bt buc ngi
ging dy nhiu trng i hc l phn
bt buc ngi ging phi tham kho th
tch c. Bi th, ngy ny qua thng n,
ti ct cng c ht quyn ny n quyn
khc. Nhng, ti l ngi hay qun. Ln
lp m qun th qu ng l mt s xc
phm ln n sinh vin v ngh nghip
ca mnh. Bi th, c ti u, ti c
gng ghi chp cn thn ti . Phn no
nguyn bn l ch Hn th dch ngay.

Phn no nguyn bn l ch Nm th
phin m ngay. Lm mi, lm mi,... t
liu lm ra, tnh ht s trm ri n s
ngn m vn cha ht. Ho ra, ti bt
chc thn sinh ti t lc no khng hay.
T nm 1991, ti bt u gi nhng mu
vit ngn ca mnh ti cc c quan thng
tin i chng. V, tuy trc sau, nhiu t
c khc nhau, nhng tnh ra l c n
trn mt chc t bo v i pht thanh
s dng mt cch trn trng. Nhiu bn
b thy vy th khch l ti, khuyn ti
tp hp li cho in thnh sch. Bi l ny,
lin tc trong ba nm 1993, 1994 v
1995, ngoi mt s sch chuyn mn
khc, ti cho in hai b. Mt l Vit s
giai thoi (8 tp, do Nh xut bn Gio
dc n hnh) v hai l Giai thoi d s

Vit Nam (4 tp, do Nh xut bn Tr n

hnh). Nay, b Vit s giai thoi ang
c in li ln th ba mc d s lng
bn in hai ln u kh ln. iu ny
khin cho ti rt ly lm cm kch, do
vy, li cm ci vit tip. Ti coi nh
mt cch tip tc cng vic ca gia tin
v ca bn thn mnh, nh mt li cm
n chn thnh i vi thn nhn, bn b
v c gi. Tuy nhin t bn tho n
hnh hi c th ca mt cun sch bao
gi cng c mt khong cch rt xa. n
cn v v t tip sc cho ti bng qua
khong cch rt xa , ngoi thn nhn
cn c mt lot nhng ng nghip giu
lng nhit thnh, l cc nh bo, nh
vn, nh kho cu quen thuc nh: Trn
Tu Duy, Nam ng, Nguyn V Tim,

 Mnh Hng, ... Sch mang tn ti

nhng tn ti li mi mi quyn cht vi
nhng tnh cm nng nn v tt p ca
cc bn.
Thnh ph H Ch Minh, 18-4-1997
NGUYN KHC THUN

TUI TR CA L
THNH TNG HONG

Triu L tn ti trc sau tng cng

215 nm (1010 -1225) vi 9 i Hong
ni nhau tr v. Trong s 9 i
Hong ny. L Thnh Tng (1054
-1072) l ngi c tn tui thuc hng
ni bt nht.
B i Vit s k ton th (Bn k,
quyn 3, t 1 - a) cho bit, L Thnh
Tng tn tht l L Nht Tn, con trng
ca L Thi Tng v Kim Thin Thi
hu. Mt hm, b nm m, thy Mt
Trng bay vo bng, th ri mang thai,
n ngy 25 thng 2 nm Qu Hi, nin

hiu Thun Thin th 14 (tc l nm

1023) th mn nguyt khai hoa. L Nht
Tn cho i cung Long c, t tm
b c dng v khi ng tun t hn
ngi.
Nm Thin Thnh th nht (tc l
nm 1028), khi thn sinh c ln ni
ngi ch tn ( l L Thi Tng Hong
) th L Nht Tn cng c phong
lm ng Cung Thi t. Khi y, L Nht
Tng ch mi nm tui.
By gi, Thi t c cung tht ring.
Cung tht ca Thi t thng xy ct
pha ng ca i in, cho nn, gi l
ng Cung. T khi ra ng Cung, Thi
t phi bt u mt qu trnh hc tp v
rn luyn rt cng thng. Ti y, mt
lot nhng ngi hin ti c Hong

ch thn chn la lo vic ging dy

cho Thi t. Thi t khng ch hc vn;
chng, nghi l, php tr nc,... m cn
hc c v ngh, binh php,...
Hn nhin, vn khng phi l hc
ci g m quan trng hn vn l hc nh
th no. S c vit nhng li y thn
phc v sc hc ca Thi t L Nht
Tn. Hn mi tui, hiu bit ca Thi
t L Nht Tn v Nho gio, Pht gio
v o gio rt su sc. Hai mi
tui, Thi t L Nht Tn nng lc
trc tip ch huy c mt o qun ln.
Ngy mng 1 thng 3 nm Qu Mi
(1043), Thi t L Nht Tn c trao
chc Thng i Nguyn Soi, cm
qun i nh dp vng i Chu (nay
thuc tnh Thanh Ho) v Thi t L

Nht Tn hon thnh xut sc nhim

v quan trng ny.
T nm hai mi mt tui tr i,
Thi t L Nht Tn bt u c tp s
iu khin hot ng triu nh. Nhiu
vn quan trng ca quc gia c L
Thi Tng Hong tin cy giao cho
Thi t L Nht Tn vch k hoch gii
quyt hoc trc tip gii quyt.
u nm Gip Thn (1044), L Thi
Tng Hong cm qun i nh Chim
Thnh, Thi t L Nht Tn c trao
quyn Lu Th Kinh S (tc l trng coi
mi hot ng ca kinh thnh Thng
Long). Nm y, Thi t L nht Tn ch
mi hai mi mt tui. V Lu Th Kinh
S tr tui ny t r nng lc iu
hnh rt c bit, khin cho b quan vn

v ln nh u rm rp tun theo.
Theo truyn thuyt dn gian v mt
vi ti liu d s, th vo nm K Su
(1049), L Thi Tng Hong quyt
nh cho xy cha Din Hu (tc cha
Mt Ct) ngay kinh thnh Thng Long.
V, ngi trc tip ch huy vic xy ct
ny cng chnh l Thi t L Nht Tn.
Tuy ch c quy m rt nh, nhng cha
Mt Ct l mt cng trnh kin trc v
cng c o. Gn mt ngn nm qua,
cha Mt Ct c coi l biu tng
ca tri tim c nc.
Ngy mng 1 thng 10 nm Gip Ng
(1054), sau khi L Thi Tng Hong
qua i, Thi t L Nht Tn c tn
ln ngi bu, l L Thnh Tng
Hong . Nm y, L Thnh rng

Hong quyt nh i quc hiu

ca nc ta. Trc , quc hiu ca
nc ta l i C Vit (do inh Tin
Hong t t nm 968) n y, i l
i Vit.
Thi tr v ca L Thnh Tng Hong
cng chnh l thi nh Tng (Trung
Quc) ro rit chun b vch k hoch
tn cng xm lc nc ta. V mt ngoi
giao, qun xm lng sai s gi i
khp cc ln bang ca ta, xi gic h
phi hp vi nh Tng quy ph ra bng
nhiu hnh thc khc nhau. By gi,
Chim Thnh l nc di dt nghe
theo li xi gic y. c th vng tm
i ph mt Bc, L Thnh Tng
Hong t mnh cm qun, thn
chinh n Chim Thnh vo nm 1069.

V, vi cuc tn cng ny, L Thnh

Tng Hong chng nhng trng tr
ch ng nhng hnh v sai tri ca
Chim Thnh, m cn p tan mt mng
quan trng trong ton b k hoch xm
lng ca nh Tng.
Va t Chim Thnh tr v, L Thnh
Tng Hong khn trng bt tay
vo cng cuc chun b n nh qun
Tng, nu chng dm liu lnh trn sang
nc ta. Mt k hoch c quy m ln,
tri rng trn nhiu lnh vc khc nhau,
c L Thnh Tng Hong hoch
nh. V, lch s xc nhn rng, nhng
d kin chung ca L Thnh Tng Hong
v din bin phc tp ca tnh hnh
chnh tr ng thi l hon ton ng
n. Thng li trn vn v vang di ca

nhn dn ta trong cuc chin tranh v

quc chng qun Tng xm lng na
sau th k XI, gn lin vi tm nhn chin
lc su sc v bin php chun b i
ph rt hu hiu ca L Thnh Tng
Hong .
Cng ngay sau khi va t Chim
Thnh tr v, tuy rt bn rn vi v s
nhng cng vic ln nh ca quc gia,
L Thnh Tng Hong vn khng
qun chm lo n s pht trin ca vn
ho nc nh. Chnh L Thnh Tng
Hong cho php v to iu kin
thun li cho vic xy dng Vn Miu
ngay gia kinh thnh Thng Long vo
nm 1070. y l mt s kin rt quan
trng, nh du bc tin mi ca qu
trnh truyn b Nho gio nc ta

Thng ging nm Nhm T (1072) L

Thnh Tng Hong qua i, hng
th 49 tui. Mt cuc i ch c 49 tui
xun, nhng L Thnh Tng Hong
c n hn mt chc nm nm gi trng
trch ca quc gia v gn hai mi nm
ngi ch tn ca t nc. Thi L
Thnh Tng Hong l thi huy hong
ca i Vit, thi li nim kiu hnh
cho hu th chng ta. c th a
giang sn bc tng bc, vng chc
ln nh cao vinh quang, L Thnh Tng
Hong phi kh cng rn luyn v
hc tp sut my chc nm tri. Tui tr
ca L Thnh Tng Hong , knh
thay!

NGC HOA CNG CHA -

N IP VIN TR TUI
XUT SC THI L
Thc ra, Ngc Hoa Cng cha li
khng phi l ... Cng cha. B tn tht
l Trn Th Ngc Tng, con gi ca
mt nh nho tn l Trn Hun. Thn
tch n th b ti thn T, x Nam
Giang, huyn Nam Ninh, tnh Nam H
(c) chp rng...
Thi tr v ca vua L Nhn Tng
(1072 -1127), t Phc Lm ca i
Chu (nay thuc Thanh Ho), c nh nho
tr, tn l Trn Hun. mu sinh, Trn
Hun ra tn kinh thnh Thng Long
m trng dy hc v ti y, ng kt
duyn vi mt mt ngi con gi lm

ngh bun bn ch i Yn, va ni

ting l xinh p v oan trang li nt na
v tht th him thy. Chuyn k rng: C
mt ln n, dc ng t ch v nh, v
ca Trn Hun nht c mt ti ln,
trong cha y la l v chu bu.
Du by gi gia cnh cng chng kh gi
g, b vn quyt tm cho bng c ch
nhn ti ca ci kia m tr li, khng mt
cht t ho, tham lam. Th ri vo mt
m, b nm m thy Tin ng vo nh
mnh, trao cho mt vin ngc rt p v
n cn ni:
-V chng ngi kho tu nhn tch
c, ting tt vang xa, cho nn, Tri
sai Ngc N xung u thai vo nh
ngi.
Tin ng ni xong th bin mt. B

thy c th ngy mt khc. n mng tm

thng hai nm Gip Tut (1094), b sinh
h mt c con gi. Khi y, nhn c im
c Tin ng ban cho vin ngc qu
trong mng, hai ng b quyt nh t tn
cho con gi mnh l Ngc Tng.
Nm 1103, c ngi tn l L Gic
ni binh gy hn Din Chu (nay thuc
Ngh An), b vua L Nhn Tng nh v
chng khng ni, bn chy vo cu
cu Chim Thnh. Vua Chim Thnh lc
y l Ch-ma-ma lin nhn c y, cho
qun trn ra cp ph, li cn c i
li ba chu a L, Ma Linh v B
Chnh m vua trc ca Chim Thnh l
Ch C ct dng cho ta vo nm
1069.
Trc tnh hnh , vua L Nhn

Tng li sai lo tng L Thng Kit

em i binh i Nam chinh mt ln na.
Kh ng lnh mi c tuyn thm,
trong c c nh nho Trn Hun. Khi
cng m tin cha ra trn, bng dng,
Ngc Tng nm cht o cha, nht quyt
i theo cha i nh gic, ai khuyn bo
th no cng chng chu nghe. Chuyn
n tai ch soi, L Thng Kit nh
chp nhn cho Ngc Tng i theo, du
cha bit s dng ngi con gi cha
y mi tui ny vo vic g.
n st bin gii pha Nam, L
Thng Kit cho qun dng li v sai
lnh do thm b mt lun su vo lnh th
Chim Thnh iu tra v k hoch b
phng v cc v tr ng qun ca chng.
Nhng, du rt c gng, lnh do thm

ca L Thng Kit vn khng sao c

th vt qua hng ro kim sot nghim
ngt ca qun Chim Thnh. ng lc
ang lng tng y, Ngc Tng xut hin
v xin c ng vai mt c b bun
tru cau, quy gnh tru cau i thng vo
dinh tri gic. Ci dng lot chot, cng
vi ting rao lnh lt c v rt rnh ngh
bn hng do ca Ngc Tng khin
cho qun Chim Thnh khng cht nghi
ng. V, Ngc Tng i n kh
nhiu n gic, thn trng hc thuc lng
tng v tr ng qun ca i phng ri
tr v bo co li cho L Thng Kit.
Nh nhng ngun tin quan trng v chnh
xc do Ngc Tng cung cp, L
Thng Kit t chc thnh cng mt
cch mau chng cuc Nam chinh cui

cng ca mnh.
Khi ton thng tr v, L Thng
Kit trn trng knh tu ln vua L Nhn
Tng v cng lao ca n ip vin tr
tui m xut sc l Trn Th Ngc
Tng. Nh vua va ht li khen ngi,
va h lnh ban thng cho Ngc Tng
rt hu, ngoi ra, cn c bit gia n,
phong Ngc Tng lm Ngc Hoa Cng
cha.
Sau, Ngc Hoa Cng cha qua i
vo nm no cha r. Nhn dn i Yn
l ni thn mu ca Ngc Hoa Cng
cha tng qua li bun bn ng lng
xy n v tc tng Ngc Hoa Cng
cha th. n Ngc Hoa Cng cha
cn c nhn dn nhiu a phng
khc tn knh lp nn. Nay, cng c n

cn lu gi c c thn tch nh k
trn. C i cu i bng ch Hn
(hin cha r ca ai), vit ca ngi Ngc
Hoa Cng cha, xin tm dch nh sau:
Sau B Trng, B Triu, n gii li
c ng anh th xut hin;
Triu nh ban sc phong, v vang
thay, ngi sng cht tht phi thng.
iu c o l Ngc Hoa Cng cha
c dn mt s lng tn lm thn Thnh
hong. Bn bit y, Thnh hong m n
thn l hin tng rt him hoi. Cc triu
i ni tip sau triu L u ln lt gia
phong thm. n thi Nguyn (triu i
cui cng tin hnh vic phong thn),
Ngc Hoa Cng cha c phong lm
Thng ng thn.
Th mi hay, cuc i bao gi cng

rt cng bng. n th v khi hng

nghi ngt chnh l cch tng nh y v
tn nghim ca hu th i vi tt c
nhng bc giu cng c. Ngi bt dit
l ngi dc lng v nc v dn. Nh
Ngc Hoa Cng cha, ti th ch mt i
m sng th mun i, knh thay!

CHUYN LI K V KIP
TRC CA VUA L
THN THNG
Vua th nm ca triu L l L Thn
Tng (1128 -1138). Nh vua vn l con
ngi em rut vua L Nhn Tng,
nhng v vua L Nhn Tng khng c
con trai nn mi nhn con ca em rut

(l Sng Hin Hu) lm con ca mnh.

Ngi con y tn l L Dng Hon,
sinh nm 1116, c ln ni ngi nm
1128, mt nm 1138, hng dng 22
tui. Chuyn li k v v ny c kh
nhiu th tch c ghi chp. Nay, xin
theo mt s thn tch v d s m lc
k nh sau:
Phan Huy Ch (1782 -1840) trong
Hong Vit a d ch (quyn 1) chp
i rng: lng Yn Lng, huyn
Vnh Thun (nay l khu vc Lng, H
Ni) c mt ngi cha c, cng mang tn
gi l cha Yn Lng. Dn gian quen gi
l cha Lng. Tng truyn, cha Lng
l ni tu luyn ca i thin s T o
Hnh. T o Hnh v v thin s i
in cha Dch Vng (H Ni) vn c

mi thm th vi nhau, v th, T o

Hnh quyt ch tm ng sang tn Ty
Vc hc o, mong sao c php thut
trng tr thin s i in. Sau bao
nm tu hnh kh luyn ni t khch qu
ngi, T o Hnh thnh cng.
Thin s tr v nc v dng php thut
hc c trng tr thin s i in
ng nh li nguyn trc lc ra i.
Mi thm th gia T o Hnh vi
i in do u m c? Cc b d s
khc chp kh k hn. Xin tng hp tt c
nhng ghi chp m ti hin mt ct
truyn chung nh sau:
i thin s T o Hnh th danh l
T L, ngi lng Yn Lng, huyn Vnh
Thun (nay thuc H Ni). T o Hnh
l con trai ca T Vinh, mt trong nhng

v tng quan cao cp di thi tr v ca

vua L Nhn Tng (1072 -1127). Tng
truyn, v T Vinh c cht him khch
vi Din Thnh Hu v Din Thnh Hu
nh thin s i in dng php
thut nh cho T Vinh n cht ri em
xc qung xung sng T Lch. Xc ca
T Vinh c h tri n on sng trc
ca nh Din Thnh Hu l li dng
ng ln, tay a ln v ch thng vo
nh Din Thnh Hu. Hong qu, Din
Thnh Hu lin chy n cy nh thin
s i in thm mt ln na. i in
n, nim ch mt lc th ci xc mi
chu tri i. T o Hnh cm gy chy
n, nh nh i in tr th cho
cha, nhng va gi gy ln nghe ting
tht ln t trn khng:

-Ch! Ch!
T o Hnh t bit l khng th lm
khc hn c, bn b x, tm ng
sang Ty Vc theo hc cho bng
c cc php thn thng. Sau nhiu nm
tu luyn, php thut ca T o Hnh
rt cao cng. Mt hm, T o Hnh
bng thy mt v thn nhn n, ni rng:
-Thn c ng Thin Vng cai
qun T Trn sai n sm hm hu
h.
T o Hnh bn tr v, ra sng T
Lch, ly gy th xung sng lm
thuyn, chng cn cho m gy cng tin
ngc dng, n tn cu Ty Dng (tc
cu Giy H Ni ngy nay), xong, cm
gy i tm thin s i in. Thin s
i in ni:

-Ngi khng cn nh li can ngn

thu no chng?
T o Hnh ngc nhn ln, bn b
thinh khng im lng, bit l chng cn ai
cn ngn nh trc, bn ly gy nh
i in. i in b nh au, c t
lu th cht. T o Hnh ra c thm
th, bn ln ni Pht Tch Si Sn tu
hnh.
By gi, vua L Nhn Tng khng c
con trai, nh xung chiu tuyn con
chu tn tht h L truyn ngi. Em
rut ca vua L Nhn Tng l Sng Hin
Hu n Si Sn cu t. T o Hnh
rt cm mn n c ca c hai v chng
Sng Hin hu, nn mi dn rng:
-Ti nguyn s gip. Chng no phu
nhn chuyn d th xin cho gia nhn n

bo cho ti bit gp.

n ngy nhn c tin, T o
Hnh vo trai gii sch s, thay o qun
tm tt ri vo trong hang ni ngi m
mt. i truyn rng, y l bi v ng
dng php thut, ho thn u thai l con
Sng Hin Hu. Ngy T o Hnh mt
cng l ngy con trai Sng Hin hu cho
i. Ngi con trai y l L Dng
Hon, c hai tui th L Nhn Tng
cho lm Thi T, c mi hai tui th
ln ni ngi v ngi tng cng mi
nm (1128 - 1138), l L Thn Tng.
Th ra, kip trc ca vua L Thn
Tng l T o Hnh, cn T o Hnh
li l con ca T Vinh. T Vinh v T
o Hnh l ngi tu hnh m sao tm
y un khc, tnh ngp on th, ng c

tu luyn php thut kiu y, ngh mi

ng s lm sao! Thi L Thn Tng l
thi bt u nt ca nh L. Phi
chng, cu chuyn li k trn mun chuyn
ti mt cht trit l, rng chuyn tm bo
on th lm sao c th gia n cho trm
h? Kip trc nu l vy th kip sau t
phi l vy, bi v, khi tu hnh m cn
coi nh o c, khi ngi ch tn, o
c l chuyn kh ni lm thay!

CHUYN HAI QUAN

KIM PHP THI TRN
Thi Trn (1226 1400), chc quan
trng coi v t php v xt x n kin
thng c gi l quan kim php.

By gi, chc ny c trao quyn rt

ln, v th, vic chn ngi lm kim
php lun lun c cn nhc rt thn
trng. Khng t quan kim php t
ra xng ng vi s chn la y tin
cy ca triu nh. Trong s h, c
Trn Th Kin v Ph Trc.
Sch Khm nh Vit s thng gim
cng mc (Chnh bin, quyn 8, t 25)
chp rng:
Trn Th Kin l ngi cng trc,
tng c gi chc An Ph S ti ph
Thin Trng (vng tng ng vi tnh
Nam H c -NKT). Khi y c ngi
mang mn n ti biu, Trn Th Kin
lin hi rng:
-V sao li biu?
Ngi y p:

-Chng c vic g c, ch v nh ti
gn l s m thi.
My hm sau, ngi y em vic n
nh gip, Trn Th Kin gin lm, bn
ly tay mc hng cho i ra. n y
(thng 4 nm inh Du, 1297 -NKT) ng
c ct nhc lm quan Kim Php.
Trn Th Kin l ngi xt x cng
bng, tho ng. Ai cng ni rng ng c
th quyt on c vic hnh ngc.
Sch i Vit s k ton th (Bn k,
quyn 6, t 34 -b) chp:
By gi, trm cp bt u ni ln,
tn Vn Khnh l u s ca bn cp.
C ngi bt c mt tn cp, em
gii ln quan v ni rng chnh n l Vn
Khnh. Khi xt hi, tn y cng nhn
ngay, cho nn, ai cng tin l thc, duy ch

c (Ph) Trc l vn cn ng, v th, n

y lu m khng th quyt. Thng
Hong hi, (Ph) Trc tu:
-Mng ngi rt trng m lng thn
th vn cn c ch ng, cho nn, cha
dm liu lnh xt x ngay.
t lu sau, Thng Hong li hi,
(Ph) Trc vn tr li nh trc, v th,
Thng Hong gin m ni rng:
-N nhn nh th, ngi cn ng
g na?
(Ph) Trc tu:
-N cha b tra tn kh s m
im nhin nhn, cho nn, thn rt ly
lm ng.
Mt thng sau, tn Vn Khnh tht
mi b bt. Thng Hong do vy mi
khen (Ph) Trc c ti.

c on ghi chp ngn ngi ni trn,

hu sinh trm ngh: Trn Th Kin mc
hng cho i ht thc n ra, y l bi ng
quyt gi lng cho trong sch. Lm vic
quan m lng khng trong sch th ch
khin cho cng ng ngy mt thm
u m thi. K biu mn n cho ng
thy th th s, dn trong ci nghe vy th
phc, iu tt lnh no phi l nh u!
Triu nh trao cho ng chc Kim php
l ch phi. Ngi c sng nh ng th
vic c m ti bao nhiu vn c th nhn
thu t. Nht nh l nh th.
Thng Hong khen Ph Trc l
ngi c ti, nhng xem ra, trc ht hy
nn khen ng l ngi bnh tnh v bit
trng mng sng. Thng Hong gin d
thc gic, Ph Trc vn quyt khng vi

vng. Quan to m hp tp v hi ht,

ni oan khut tht kh m lng trc
c. Chuyn ch ni ng trnh s x
oan cho mt ngi nhng thc th ng
trnh c ting xu cho quan Kim
Php v php nc mt thi vy. Knh
thay!

CHIU VN VNG
TRN NHT DUT NGI BIT NHIU TH
TING NHT THI TRN
iu t ai ng l tuyt i a s qu
tc h Trn u rt gii sinh ng. Trn
Hng o ni ting Trung Quc hay
n ni khin cho ngi Trung Quc

khng th ng rng ... ng l ngi

Vit. Trn Quang Khi tng tip s gi
nc ngoi m khng cn n ngi
phin dch ... Nhng, bit nhiu th
ting nht thi Trn c l l Chiu Vn
Vng Trn Nht Dut (1255 -1331)
Trn Nht Dut l con th su ca vua
Trn Thi Tng (1226 -1258), em ca
vua Trn Thnh Tng (1258 -1278) v
danh tng Chiu Vn Vng Trn
Quang Khi (1241 - 1294). S c chp
rng, chnh vua Trn Thi Tng ch
thn sai o s i cu t. Th ri mt
m n, nh vua nm m thy Ngc
Hong Thng sai Chiu Vn ng
T xung u thai lm con ca vua. n
khi Trn Nht Dut sinh ra, trn cnh tay
cn in r hai ch Chiu Vn, v th, nh

vua mi cho ly Chiu Vn lm hiu cho

con.
Ngay t thu nh, Trn Nht Dut
ni ting thng minh, hc qua l nh, m
iu g nh l nh mi khng bao gi
qun, cho nn, ngi ng thi vn gi
ng l thn ng. By gi, ch Hn c
coi l vn t chnh thc ca nc nh,
ni i hc cng c ngha l hc ch Hn.
Nhng, ta c ch Hn theo m Hn Vit, khc hn vi m ch Hn theo cch
c ca ngi Trung Quc. Bi l ny,
rt nhiu ngi gii ch Hn m vn
khng sao c th ni chuyn c vi
ngi Trung Quc, h nh phi trao i
theo li bt m, va phin phc, va
rt tn thi gian. Trn Nht Dut th khc
hn. T thu tm b, h thy s gi ca

Trung Quc sang l ng li mon men ti,

va bt m, va hc ni, v chng bao
lu sau th ng c th ni mt cch
thng tho, khin cho c triu nh phi
kinh ngc. Nm chng hai mi tui,
Trn Nht Dut c th ni chuyn vi
s gi c ngy, chng nhng khng cht
vp vp m cn t nh chuyn t c
nhng vn ln ca t nc.
By gi, i Vit phi thng xuyn
tip n s gi ca Chim Thnh cng
nh Ai Lao v Vn Tng (thuc Lo
ngy nay). Ngi thng c giao
trch nhim tip s gi cng chnh l
Trn Nht Dut. ng thng tho ting ca
ngi Chm v ting ni ca ngi Lo
n ni khin cho vua Trn Nhn Tng
phi tht ln rng: Chiu Vn Vng

Trn Nht Dut chng nh l hu thn

ca cc phin thuc!
Sch i Vit s k ton th (bn k,
quyn 7, t 2 a - b) c mt on chp v
Chiu Vn Vng Trn Nht Dut kh l
th nh sau:
i (Trn) Nhn Tng ( ngi t
nm 1278 n nm 1293 -NKT), c s
gi ca nc Sch -m -tch (tn mt tiu
vng c, c l l vng thuc v
Singapo ngy nay -NK.T) n dng cng.
(Triu nh) khng tm u ra ngi
phin dch, ch c (Trn) Nht Dut l
dch uc. C ngi hi ng rng nh
u m bit c ting ca nc h, ng
tr li:
-Thi Thi Tng ( ngi t nm 1226
n nm 1258 - NK.T), s ca nc ny

c sang, nhn , ti giao du vi h nn

hiu c i cht ting ni ca h..
Ngoi ting Trung Quc, ting Chm,
ting Lo v ting Sch -m -tch nh
ni trn, Trn Nht Dut cn rt gii
ting Mng c. Mi khi c s thn Mng
c sang, ng thng ni chuyn trc tip
mt vi th ting ni ca ng bo cc
dn tc t ngi. C mt chuyn rt c
o, xy ra vo nm 1280, tc l nm
Chiu Vn Vng Trn Nht Dut mi
25 tui, c sch i Vit s k ton
th (bn k, quyn 5, t 40 a - b) ghi li,
i nh sau: Nm y, vin Th t ca
o Giang l Trnh Gic Mt ni
lon, tnh th rt nguy cp. Thay v em
qun ti n p, Chiu Vn Vng ch
em dm tiu ng ti Giang, tay

khng h cm v kh. Qun ca Trnh

Gic Mt vy ly ng, gio mc v cung
tn u cha thng v pha ng, nhng
ng vn c im nhin i vo ch tr
ng ca Trnh Gic Mt. Ti ni, ng
ni chuyn vi Trnh Gic Mt bng
ting th dn, x s theo ng tp tc
ca th dn, v iu khin cho c
Trnh Gic Mt cng vi qun s ca hn
v cng kinh ngc. Ngy hm sau, Trnh
Gic Mt em ton b lc lng ra u
hng Chiu Vn Vng Trn Nht Dut.
Khi ng tr v kinh Thng Long,
Trnh Gic Mt em c v con theo vo
chu vua Trn. Sau , Chiu Vn
Vng Trn Nht Dut cn nhn nui
dy cho con ca Trnh Gic Mt na.
Vng Giang t lun c yn

bnh.
Hu th xa nay thng coi Chiu
Vn Vng Trn Nht Dut l mt danh
tng. V, qu ng l nh vy. Dng
kh v mu lc ca ng khin cho
qun xm lc Mng - Nguyn phi bt
va kinh hn. Hu th xa nay cng
thng coi Chiu Vn Vng Trn Nht
Dut l mt vn ti. V, cng qu ng l
nh vy. Trc tc ca ng ng cho
i ngng m v tn knh xp vo hng
nhng cy i bt ca vn hc dn tc.
Trong gung my chnh tr, Chiu Vn
Vng Trn Nht Dut l mt trong
nhng ng lng thn kh knh, c nhiu
ng gp to ln vo s nghip xy dng
v pht trin t nc ng thi.
Ngy nay, trong khng kh i mi

ca t nc, khi m ngoi ng tr thnh

phng tin khng th thiu ca tt c
nhng ai mun hi nhp vo cuc giao
lu, chng ta cng khm phc Chiu Vn
Vng Trn Nht Dut. Cng cn ni
thm rng, Chiu Vn Vng Trn Nht
Dut bit rt nhiu th ting v tp tc
ca ngi nc ngoi, nhng, phm cch
ca ng th hon ton thun Vit, ng l
mt trong nhng i din ca kh phch
v nhn cch cao qu ca i Vit th k
th 13. ng hc rt nhiu, nhng ci
xuyn sut mi s hc ca ng chnh l
hc lm ch. Knh thay!

KNH THAY! L O TI
Thi Trn c hai ngi cng tn l
o Ti. Mt ngi l Trn o Ti
con ca Thng tng Trn Quang
Khi, chu ni ca vua u triu Trn
l Trn Thi Tng. Trn o Ti
Bng nhn nm mi 14 tui, sau c
phong ti tc Vn Tc Vng. Mt
ngi l L o Ti, sinh nm Gip
Dn (1254) ti lng Vn Ty, huyn Gia
nh (nay l thn Vn Ty, x Cao c,
huyn Gia Lng, tnh Bc Ninh, mt
nm Gip Tut (1334), hng th 80
tui).
Nu nh Trn o Ti sinh ra trong
mt gia nh i qu tc, th tri li, L
o Ti sinh ra trong mt gia nh ngho

hn. D s chp rng: thi th u, v gia

cnh qu kh khn, L o Ti thng
b ngi lng ht hi. B con trong h
thy th cng lm ng, chng ai ra tay
gip , thm ch, c ngi cn ra mt
khinh khi. Tuy rt bun nhng c nh L
o Ti chng ai ly lm iu on
gin. Ngy ngy, L o Ti va tt bt
kim sng va dc ch hc hnh. Khng
c vo lp ng hong nh bao chng
bn th ng ng ngoi nghe lm li thy
ging, khng c giy th ng ly que vit
xung t, vy m chng bao lu, ng
ni danh hay ch. Khoa Gip Tut, nin
hiu Bo Ph nm th hai (1274) i
vua Trn Thnh Tng, L o Ti
Thi Hc Sinh (hc v ny t nm 1442
i gi l Tin S). Nm , L o Ti

trn hai mi tui, ng l ngi giu

c , c nhiu ngi n trng, li
c ti uyn bc, cho nn, tuy ch Thi
Hc Sinh, i vn tn ng l Trng
Nguyn.
T khi ng t v vinh hin vi
i, t dng, ai ai cng nhn ng l b
con h hng, ai ai cng mun by t tnh
ng hng quen bit, ng chn nn vi
nhn tnh th thi, ch mun vi u vo
sch v cho qun ht mi s. Ngi
ng thi c cu rng:
Kh khn th chng ai nhn
n khi Trng chn nghn anh em
By gi, vua Trn thy ng l ngi
gm hin ti, bn d tnh em cng
cha Liu Sinh g cho ng. Danh v Ph
m vi nhiu quyn li vt cht ang i

L o Ti, nhng ni chn nn v nhn

tnh th thi vn nng trong tm tr
ng, khin ng phi khn kho tm cch
chi t. Vua Trn thy khng th p buc
ng c nn nh phi t b nh ny.
T , L o Ti dnh tt c thi gian
rnh ri cho vic c sch. Nhng lc
c s thn phng Bc ti, ng thng
c c lm ngi tip n. Ti ng i
bng ngn ng phng Bc ca L o
Ti khin cho nhiu v s thn n
phc. Danh ting v s uyn bc ca ng
dn dn lan truyn sang c Trung Quc.
Khi L o Ti bt u bc vo
tui ng tun th cng l khi phi thin
tng Trc Lm Yn T pht trin kh
mnh. Phi ny do Thng hong Trn
Nhn Tng xng l iu Ng Gic

Hong, v chnh l v t th nht ca

phi thin tng Trc Lm Yn T. Nm
1308, iu Ng Gic Hong vin tch,
ngi c tn lm v t th hai ca
phi thin tng ny l Php Loa Tn Gi,
tc ng Kin Cng.
Mt ln, nhn h gi vua Trn i
ving cnh cha, L o Ti c gp
Php Loa Tn Gi. Phong thi ung dung,
o c cao khit, v c bit l s uyn
thm k l ca Php Loa Tn Gi
khin cho L o Ti v cng bi phc,
ng quyt t b mi ph qu v danh
vng i tu theo o Pht. Nm 1330,
Php Loa Tn Gi vin tch, L o Ti
c tn l v t th ba ca phi thin
tng Trc Lm Yn T. By gi, L o
Ti xng l Huyn Quang, v th, i

vn quen gi ng theo o Huyn Quang

ny.
Vic L o Ti xut gia u Pht
khin cho khng t ngi ng thi t
ra nghi ng. Tng truyn, chnh Thng
hong Trn Anh Tng cng khng tin. V,
th o hnh ca bc tu hnh ny,
Thng hong Trn Anh Tng b mt
sai mt c gi rt p, tn l im Bch,
n tm cch th ng. im Bch
khn kho th mi kiu, nhng rt cc
cng phi chu tht bi. T , mi
ngi mi thc tin rng L o Ti l
bc chn tu.
Nh trn ni, nm 1334, L o
Ti qua i, hng th 80 tui. Tm
mi nm ca cuc i bc ti hoa ny
li cho hu th nhng iu tht ln

lao. Mt l sng sut nui ch vt qua

s ngho hn mt cch tht kh knh. Hai
l bnh tnh xa lnh thi t ca th tc
mt cch tht khn kho. Ba l bit dng
li khi cn thit phi dng, khng cho
b vinh hoa chn vi kht vng vn ti
khng ngng ca k s. V, bn l canh
cnh gi gn o hnh, khin cho ti th
ch mt i m c sng n bao i.
Knh thay!

VIN BCH H NGI

H THI B DIM
VNG NGHIM TR
S c cho hay, vo thi lon, ni
cng ng chng t bn quan li

nhng nhiu tham tn. Tch xa k

rng, chn m ti a ngc cng khng
thiu m gian thn t hi. Cuc i
u gia thin v c, gia chnh v
t,... din ra quyt lit khp mi lc,
mi ni. Trng li ngn xa, thy
chng t nhng chuyn thot nghe th
y v l th v qui , nhng suy gm
cho k th li thy t rn i dng
c tht khn kho ca t tin. i
nh chuyn ...
Cui nm 1406, qun Minh ging
ngn c chnh tr gi hiu l ph Trn
dit H (gip nh Trn tiu dit nh H)
trn sang xm lc nc ta. Cuc
khng chin chng qun Minh do nh H
lnh o nhanh chng b tht bi,
nc ta b qun Minh h sut hai

mi nm tri (t nm 1407 n nm
1427). S gi l thi thuc Minh.
Di thi thuc Minh, nhn dn ta
lin tip ni dy, chin u mt mt mt
cn, quyt ginh li cho bng c c
lp, ch quyn v ton vn lnh th.
Cuc khi ngha ln nht v bng n
sm nht l khi ngha do Trn Ngi
(tc l Trn Qu hay Gin nh ) v
Trn Qu Khong (tc Trn Qu Khoch
hay Trng Quang ) lnh o. S gi
l nh hu Trn. Sau gn by nm
chin u ngoan cng (1407 -1413),
tuy cui cng b qun Minh n p
thm khc, nhung cuc khi ngha ny
cng gy cho l xm lng nhiu tn
tht nng n. Trong s nhng trn nh
vang di ca nh hu Trn, ni bt hn

c l trn B C (t ny thuc tnh Nam

H c), din ra vo cui nm 1408.
trn nh ny, tng cao cp ca nh
Minh l Mc Thnh nh may mn m
thot cht. Trong s nhng t tng ca
Mc Thnh b thit mng ti B C, c
mt vin mang hm Bch H, ngi h
Thi, cho nn sch xa chp l Thi
Bch H, cn nh tn tht ca hn l g
th cha ai r. Sinh thi, Thi Bch H
l tn gian ngoa tn c, cht i, hn ma
ca hn li tr thnh yu qui, ph phch
hnh h iu, dn c mt vng rng
ln quanh khu vc B C ly lm mi
lo ln. Ai cng mun tm cch tr kh i
nhng khng sao lm c. May sao, c
mt ngi tr tui m ti cao, h Ng,
tn Son, t l T Vn, t phng xa

n, quyt ra tay dit c qu, tr t ma.

D s chp rng, Ng Son ngi
huyn An Dng, ph Lng Thng (nay
thuc tnh Bc Giang) l ngi kh khi,
ght gian, sn sng bnh vc k oan
khut. Ti B C, nghe cc bc trng
lo k rng, hn ma Thi Bch H
ho thnh yu qui, chim n th khu
B C, nhng hi dn khn kh khng
sao k ht. Ng Son nghe xong th ni
gin bng bng, bn trai gii sch s ri
lp n t co v sau l... cm la t
n. Xong vic, ng tr v nh, t dng
thy mnh n lnh, chc lt th m man li
b. Trong cn m mng, Ng Son thy
c mt ngi cao ln, ra dng ngi
phng Bc, o m chnh t, t xng l
thn c sc phong trn gi n, ni

rng:
-m dng cch tr nhng gn ch
chng xa, nu khng khn hn lo lm li
n cho ta, ta s li c xung a ngc.
Khi y, ch c trch.
Ni xong th ngi y hm hc b i
ra. Mt lc sau, bng c mt ngi khc,
mnh mc o vi, u i m thm, dng
khoan thai, ung dung bc ti m cho
hi ri ni rng:
-Ti l thn n B C y. Hay tin
ng liu mnh t n, cnh co c tn
gian thn nhng hi tn c, sung sng
qu nn vi n chc mng.
Ng Son chng hiu ra lm sao c,
bn hi:
-Ngi cao ln lc ny nhn l thn
n B C, gi n lt ng cng nhn

l thn n B C. Chng l mt n m
c n hai thn hay sao?
Ngi y lin ni:
-Tn cao ln lc ny l Thi Bch
H, ngi Tu, cht trn B C nn hn
gi y. Hn l tn gian ngoa, trn di
tri, di la m ti mo nhn c h tn
ti, chim c n ca ti, khin ti phi
b i nng nh ch thnh Tn Vin.
Khn kh thay, ti vn l i thn thi
L Nam , cht v nc nn mi c
phong lm thn ni ny, tng dy cng
ban phc cu c ngn nm, vy m
gi y b yu qui lm cho nhc c
danh tit.
Ng Son hi:
-Phm gp oan c th phi i ku
oan, c sao phi nhn mnh m i nng

nh thnh Tn Vin.
Ngi y li p:
-Ti no c qun ngi vic ku oan,
tng bao ln gi s xung ku vi
Dim Vng ri y ch. Nhng, hn
ma Thi Bch H gian xo kh lng, v
li, ch thn quanh y u l hng hay
n ca t lt, h m mt v tin ca
Thi Bch H, c ai dm bnh vc ti
u.
Ng Son hi:
-Vy, n c th hm hi ti khng?
Ngi y p:
-C qu i ch. Nhng, h n c kin
xung m ti th ng c ni l xin Dim
Vng sai ngi n gp thnh Tn Vin
m hi. ng s.
Chuyn va dt th Ng Son thy c

hai tn qu s n bt ng i. Qua mt
dinh th ln lm, chng ng ngi i
pha ngoi mt lc, khi tr ra, chng ni:
-Ti ngi nng lm, khng th tha
c u.
Chng li dt ng i tip. n ch
cy cu bt qua mt con sng nc en
ngm, mi tanh ti bc ln nng nc,
ni c n hng ngn qu d xoa d tn
ang i sn, Ng Son ku to ln rng:
-Ti ch l ngi thng thn v ti
ca th gian. V sao ti b x cc hnh
oan ung nhu th ny?
Ng Son va ku xong th nghe ting
phn truyn rng:
-Hy mang k cng c kia li y
ta ch r ti li cho hn.
Li phn truyn y l ca Dim

Vng. Tr li, Ng Son thy k cao

ln, trc tng t xng l thn n B
C, ang sp ly ku vi Dim Vng.
Dim Vng phn tip:
-y l ng trung thn t thi L
Nam , tng c cng nn mi c
phong lm thn n B C. Ngi l tn
hc tr ngo mn, sao dm t n ca
thn?
Ng Son c tnh thc k li t u,
sau cng cn ni thm:
-Nu Dim Vng khng tin, xin sai
s n hi thnh Tn Vin, t s r h
thc.
Hn ma Thi Bch H bit l kh b
la di mi, bn gi ging nhn t, xin
vi Dim Vng tha ti cho Ng Son,
v du sao th Ng Son cng ch l mt

hc tr r di, mi phm ti ln u.
Nhng, cng chnh thi thay i t
ngt ca hn ma Thi Bch H
khin cho Dim Vng thm sinh nghi.
Vic kim tra li ku oan ca Ng Son
lp tc c tin hnh. S thc sng t.
Ng Son c tha cn hn ma Thi
Bch H th b tng g vo ming, b
gng v b giam vo ngc kn.
n B C li c tr v cho thn
c. Dn a phng gp cng gp ca
xy dng li to p hn. Ring Ng
Son, v sau, theo s tin c (k nh mt
s p n) ca thn n B C, c
Dim Vng cho lm Phn Quan n
thnh Tn Vin.
Bn ngh g v mu chuyn trn? Hnh
nh t tin mun ni rng, d c bao

nhiu tin ca hi l v mnh kho gian

manh, vn khng sao che giu c ti
li. Cng trc ng knh nh Ng Son,
du c b vi dp th cui cng cng s
c minh oan. Trng li ngn xa, knh
thay Ng Son! Knh thay, tui tr hin
ngang!

TUI THANH XUN CA

DANH TNG TRNH
KH
Danh tng Trnh Kh ngi lng
Kim Bi, huyn Vnh Ninh, nay t lng
qu ng thuc huyn Vnh Lc, tnh
Thanh Ho. Hin vn cha ai r Trnh
Kh cho i vo nm no, ch bit ng

mt vo nm Tn Mi (1451).
S c cho hay, t tin Trnh Kh tng
lm quan di thi Trn v tng lp
c nhiu cng lao trong cuc khng
chin chng qun Mng Nguyn xm
lc. Thn ph ca Trnh Kh l Trnh
Quyn, tuy lm chnh tng nhng v sut
i thanh lim nn bn anh em Trnh Kh
rt vt v. Trnh Kh l con t ca Trnh
Quyn, vy m ngay t thu thiu thi
phi quanh nm tt bt vi cng vic
mng nng.
By gi, qun Minh xm lc v
h nc ta, chng p bc v bc lt
nhn dn ta rt h khc, ng nh
Nguyn Tri ni: thui dn en trn ngn
la hung tn, vi con xung di hm
tai v. Ln ln trong bi cnh , Trnh

Kh phi nm mi ng cay, nhc nh.

Trong i Vit thng s (Ch thn
truyn), Bng nhn L Qu n c k
rng:
Nm ln mi su tui, mt hm,
ng (y ch Trnh Kh -NK.T) dt tru
i cy v ngi ngh trc cng mt ngi
cha trn ni. Khi y, c vin tng nh
Minh t thnh Ty n, thy v mt
ng th a, lin bt ng v lm gia n
cho hn. t lu sau, hn xem tng ng v
ni:
-Thng b ny mnh rng, mt h,
kho hn c mi lnh trng trong ba
qun. Ngy sau th no hn cng s c
cm c mao v tit vit ( ni s c
lm tngNK.T).
Th ri hn ni tip:

-Ngy sau, k nh ui ta tt phi l

my, phi tr ngay i phng hu
ho.
ng nghe th th s qu, trn qua bn
kia sng M, n trong nh ca ngi c
x Din Phc. Qun Minh ui theo
bt m khng c, bn bt thn ph ng
l Trnh Quyn, ct buc ng phi tr
li, nhng khng c, gic lin qung
thn ph ng xung sng. n m
khuya, ng ln vt xc thn ph em i
chn. Va thng thn ph, va cm
qun Minh, ng quyt ch bo th. Nghe
tin Thi T (ch L Li -NK.T) ang nu
mnh Lam Sn, ngm nui binh m,
ng lin vc gm n xin theo ngay.
n vi L Li, Trnh Kh c tin
dng, c trao chc ph ch huy lc

lng qun Thit t. Nm 1416, ng l

mt trong s mi chn ngi thn tn
nht ca L Li, tham d Hi th Lng
Nhai -tc l l ra mt di dng c bit
ca b ch huy Lam Sn. Tri hn mi
nm chin u ngoan cng, Trnh Kh
lin tip lp c nhiu cng lao, tr
thnh danh tng Lam Sn, cng l danh
tng trong lch s nc nh.
Cui nm 1424, khi mi khong ba
mi tui, Trnh Kh l tng cao
cp, tham gia ch huy chin dch tn cng
vo Ngh An, gii phng vng ng bng
rng ln ny. Cui nm 1426, cng vi
cc danh tng khc ca Lam Sn nh
Phm Vn Xo, L Trin v B, ng
lp cng ln trong ba trn oanh lit ti
Ninh Kiu (nay thuc H Ni), Nhn

Mc (nay thuc ngoi thnh H Ni) v

Xa Lc (nay thuc Vnh Ph), khin cho
qun Minh phi kinh hong. Cng cui
nm 1426, ng l mt trong nhng v
tng cao cp ca Lam Sn, ch huy xut
sc trn quyt chin chin lc Tt ng
-Chc ng, lm thay i hn mi tng
quan th v lc gia Lam Sn vi qun
Minh. T y, vin Tng binh kht ting
hung hng ca nh Minh l Vng
Thng, vn c sai i cu vin,
buc phi tr thnh tn tng ku cu
mt cch thm thit. Cng bt u t y,
cuc khi ngha Lam Sn pht trin
thnh cuc chin tranh gii phng c quy
m c nc. Cui nm 1427, khi b ch
huy Lam Sn quyt nh p tan hon
ton o vin binh mi vn tn ca nh

Minh do Liu Thng cm u, danh

tng Trnh Kh c lnh em qun ln
i L Hoa (vng Cao Bng ngy nay),
trn nh o vin binh khc ca nh
Minh gm nm vn tn do vin lo tng
dy dn kinh nghim vo hng bc nht
ca gic l Mc Thnh ch huy. Trng
trch ca lc lng Trnh Kh l phi v
hiu ho mi kh nng ca Mc Thnh,
c bit l quyt khng Mc Thnh c
th cu nguy cho Liu Thng. V, cng
vi cc tng lnh khc, Trnh Kh
nh thng hai trn ln Lnh Cu v
an X (gn i L Hoa).
Nm 1428, s nghip nh ui qun
Minh h thnh cng, L Li ln
ngi hong , Trnh Kh l mt trong s
93 cng thn khai quc, c trao ln

lt rt nhiu chc hm ln ca triu L.

Rt tic l ng b gim pha ri b git
mt cch oan khut vo nm 1451.
T mt ngi lam l vi rung nng
tr thnh mt v danh tng, t mt
ngi di y ca x hi tr thnh
mt i thn ... tt c ch din ra trong
hn mi nm ca mt thi trai tr, tui
thanh xun ca Trnh Kh, ng knh
thay!

TUI THANH XUN CA

KIN QUC TRINH LIT
PHU NHN
Kin Quc Trinh Lit Phu nhn l
tc hiu cao qu m vua L Thi T

(tc L Li) ban tng cho b Lng

Th Minh Nguyt, ngi ph n sinh
trng ti lng Ngc Chu (lng ny
thuc x Yn Ngha, huyn Yn, tnh
Nam nh). Hin ti vn cha ai r b
sinh vo nm no, ch bit rng khi
qun Minh xm lc v h nc ta,
b vo tui trng thnh v kt
hn vi mt thanh nin ngi cng
lng l inh Tun.
Sinh thi, Lng Th Minh Nguyt l
ngi ni ting xinh p v giu kh
phch. Theo thn tch (t ghi s tch ca
cc v thn) n Ngc Chu (tc danh
l n Dui) th m ci gia inh
Tun vi Lng Th Minh Nguyt t
chc cha c bao lu, qun Minh
trn n xy thnh c Lng v tr ng

 rt ng. y l mt trong nhng

thnh kin c, cch lng Ngc Chu
khng bao xa. Ngy ngy t thnh c
Lng, qun Minh lin tc tin hnh nhng
cuc tn cng n p tn bo v v vt
khng bit bao nhiu l ti sn ca nhn
dn cc vng chung quanh. Vic lm ny
ca gic khin cho b Lng Th Minh
Nguyt rt cm gin. B lin bn vi
chng b vn m mt qun hng nc
st ngay ca n C Lng theo di
tnh hnh qun Minh, nhm chun b k
hoch nh ui chng. l mt qun
hng kh khang trang, c nhiu ru ngon
v thc ung tt, li c nhiu c gi tr
v p phc v rt chu o. Gic khng
cht nghi ng, lin tc r nhau ra qun,
c ngy v c m, thm ch, khng t tn

cn bo san xin ng li.

Theo m t ca s sch xa th lc
by gi, mi tn lnh u c pht mt
chic bao dt bng ay rt to, gi l ci
ti ng. Ti n, tt c lnh u chui vo
ti ng, phn ti di l ging, l
chiu, cn phn ti trn l chn, l
mn. Sau vi m xin ng li m vn
c bnh an v s, qun Minh trong
n c Lng ko nhau ra qun ng
ngy cng nhiu. Tng ch huy n c
Lng ca gic cn cho gi b Lng Th
Minh Nguyt vo n nh nu nng
mi khi chng c tic tng. Bi l ny,
b nm rt vng mi chi tit v s sp
t v b phng trong n gic.
Khi v khn kho to lp nim tin v
b mt nm tinh hnh gic th chng ro

rit vn ng thanh nin trai trng trong

vng, b mt thnh lp mt i dn binh,
sn sng ch c hi nh p n c
Lng. By gi, thy gic ra ng li
qun kh ng, inh Tun lin dn i
dn binh do mnh ch huy, n m tng
bao m qung xung knh. Xc gic theo
dng chy ca knh m tri ra sng y.
Knh y v th mi c tn gi l knh
Ma.
Khi cha tm c c hi tt c
th tiu dit n c Lng th v chng
inh Tun - Lng Th Minh Nguyt
nhn c tin ngha qun Lam Sn do
Bnh nh Vng L Li lnh o
gii phng c mt vng t rng ln
v lin hon t Thanh Ho tr vo Nam.
Bt chp mi kh khn nguy him, cng

chng k thn gi dm trng, Lng Th

Minh Nguyt t ln m, tm ng
vo tn Li Giang (Thanh Ho) gp
L Li. B n ng vo lc lnh do
thm ca L Li cng va b mt i thu
thp tin tc t vng ng bng pha Bc
tr v v bo co rt y nhng hot
ng ca hai v chng b, v th, b
c L Li tip n nng hu.
T Li Giang tr v, Lng Th Minh
Nguyt li cng chng bn nh k hoch
phi hp vi ngha qun Lam Sn nh
n c Lng. Vo mt m gia thng 9
nm 1426, khi phn ln tng s ca gic
trong n b chuc ruu say kht th
ngha qun Lam Sn cng vi i dn
binh ca inh Tun bt ng tn cng.
Lng Th Minh Nguyt v cc c gi

tr hng nc nhanh tay m toang ca

n. Ch trong chc lt, ton b qun
gic b tiu dit, n C Lng b san
bng. Chin thng to ln ny khch l
mnh m tinh thn ngha s Lam Sn v
nhn dn trong khp cc vng cn tm b
qun Minh chin ng. Lam Sn hin
ngang tin ra Bc v lin tip lp nn
nhng chin cng vang di ri hn
mt nm sau kt thc thng li trn
vn cuc chin tranh gii phng v i,
khin cho x tc t vng bn.
Nm 1428, L Li ln ngi Hong ,
khai sng ra nh L. V chng b Lng
Th Minh Nguyt hn hnh c L Li
mi ra Thng Long. Cng theo t thn
tch ni trn, L Li n cn ni:
-Trm t khi khi binh Lam Sn,

nh dp qun Minh cu sinh linh ca

trm h, lng ch mong sao cho s
nghip ln chng thnh cng. Th nhng,
s d trm khng th thng tin ngay ra
Thng Long c cng ch v n c
Lng vng chi n ng ngay trc mt.
May sao c ngi n b ny by mu
gip sc, khin cho trm sm ph c
n c Lng tin qun. y l mt
trong nhng k cng thuc vo hng bc
nht.
Sau li khen ngi , L Li
phong cho b Lng Th Minh Nguyt
lm Kin Quc Trinh Lit Phu nhn v
chng b l inh Tun c phong lm
Kin Quc Trung Dng Cng thn.
Dn gian truyn rng, b Lng Th
Minh Nguyt tu vua:

-Thn thip vn sinh ra ni thn d,

lp c cht cng lao y cng bi nh
oai tri v c ca nh vua. V
chng thip l k qu ma, u dm d
vo hng quan chc. Nay ch xin vua
rng ban n c cho dn lng ca thn
thip m thi.
Th theo li tu ca b, L Li cp
cho dn lng Ngc Chu 200 mu rung
chia nhau cy cy. Dn gian cn
truyn rng, sau khi mt vng t hoang
rng ln c pht c v dn ang h
hi t c ly tro lm phn, L Li
cho b Kin Quc Trinh Lit Phu nhn
mt con nga b ci i nhn t. H
du chn nga in trn tro tn ti u th
t cp rng ti . Kin Quc Trinh
Lit Phu nhn v th m c tn gi rt

thn mt l B Cha Tro.

Ngy 25 thng 11 nm Qu Su
(1433), sau khi L Li t th c hn
ba thng, hai v chng b khng h lm
bnh m bng dng cng qua i. Dn
a phng lp n th c hai ng b.
Triu nh phong cho c hai ng b lm
phc thn, li cn cp 100 mu rung
dn s ti chung lo vic t t. V sau,
nh s hc lng danh, sng vo cui th
k 15, u th k 16, l L Tung c li ca
ngi Kin Quc Trinh Lit Phu nhn rt
cm ng. Xin trch dch nh sau: Ln
lao thay, ngi ph n lm lit! Kh hng
mnh nh c vn binh. Gic Ng chim
ng thnh c Lng. Vua ta khi ngha.
B dc ch theo v. Qun thit ki ca ta
dng mnh tn cng. nh thnh nh l

tht nt ti. Nay cm bt chp s nc

Vit. Tn tui ca b snh ngang vi
Trng Vng. Miu n i i cng t.
Ting tm truyn n ngn nm.
ng knh thay, Kin Quc Trinh Lit
Phu nhn! Khi vn nc lm nguy th mt
lng v nc, khi non sng thi binh th
mt d v dn. Sinh thi, b c knh
trng, t th b c tn th, mi hay,
ngi hnh phc nht chnh l ngi lc
no cng canh cnh chm lo hnh phc
cho mun ngi. ng nh cy i bt
L Tung vit, ngn nm cn danh
thm ca b.

TUI 18 CA VUA L
THNH TNG

L Thnh Tng l vua th nm ca

nh Hu L, ngi t nm 1460 n
nm 1497. y l v vua sng gi vo
hng bc nht ca lch s ch phong
kin Vit Nam. L Thnh Tng c
nhiu cng hin xut sc cho vn hin
ca nc nh. Nhng, l lch cuc i
trc lc ln ngi ca L Thnh Tng
nh th no?
S c chp rng, ngay trc khi bc
vo tui 18, thn sinh ca vua L Thnh
Tng l L Thi Tng (tn tht l L
Nguyn Long, con ca L Li, ngi t
nm 1433 n nm 1442) c kh
nhiu cung tn m n, trong , c nm
ngi c nh vua chnh thc sch
phong, l Dng Th B (cha r gc
tch, thn mu ca L Nghi Dn), Nguyn

Th Anh (thn mu ca vua L Nhn

Tng (1442 -1459), L Ngc Dao (con
gi ca i T L St), L Nht L
(con si ca T tng L Ngn) v Ng
Th Ngc Dao (con gi ca Thi Bo
Ng T).
Thng 6 nm 1439, b Dng Th B
sinh h Hong t L Nghi Dn v n
thng 1 nm 1440, L Nghi Dn c
lp lm Thi t. B Dng Th B cng
c sch phong lm Hong hu. Nhng,
v thy Dng Th B lun t ra c ch
v kiu cng, vua L Thi Tng ly lm
ght, bn trut ging ngi v ca c hai
m con b. Ngi hong hu sau thuc
v b Nguyn Th Anh. Thng 6 nm
1441, Nguyn Th Anh sinh h Hong t
L Bang C. Thng 11 nm 1441, L

Bang C c lp lm Thi t (n nm
1442, L Bang C c ln ni ngi,
l vua L Nhn Tng). Khc vi Dng
Th B, Nguyn Th Anh t ra rt khn
kho trong vic bo v ngi v ca c hai
m con.
Thng 6 nm 1437, i T L St
b git, con gi ca ng by gi l
Nguyn phi L Ngc Dao cng b ph
lm n b thng dn. V, thng 12 nm
1437, n lt T tng L Ngn cng
b triu nh khp vo ti phi cht, con
gi ca ng l Hu phi L Nht L cng
b ging xung hng Tu Dung. Hu cung
ch cn hai ngi c danh gi ni bt
nht, l Hong hu Nguyn Th Anh
v Tip d Ng Th Ngc Dao.
Tuy ngi Hong hu, li c con l

Thi t, nhng xt thy chng l vua L

Thi Tng cn qu tr, b Nguyn Th
Anh rt ly lm lo u. Mt mai, nu nh
vua c thm nhng v Hong t khu
khnh v ng yu, th bit u, thn phn
ca m con b ri cng chng khc g
thn phn ca hai m con b Dng Th
B trc . Ngh vy, Hong hu
Nguyn Th Anh lun tm mi mu
su k him hm hi b Tip d Ng
Th Ngc Dao. Thng 12 nm 1437,
chnh b ngu to chng c vu cho
b Ng Th Ngc Dao ti ng lo vi
Hu phi L Nht L v T tng L
Ngn, ng thi, xi nh vua khp Ng
Th Ngc Dao vo hnh pht phi cho
voi x xc. May thay, Ng Th Ngc Dao
c Nguyn Tri ra sc che ch. Thng

qua ngi v l ca mnh rt c nh

vua qu mn l N Quan Hc s Nguyn
Th L, Nguyn Tri lun lun nhc
nh nh vua, rng ch bao gi c tin m
lm nhng iu tht c. Bit c s
tht ny, Nguyn Th Anh ht sc cm
tc, ch mong c c hi tr th m
thi. Thng 8 nm 1442, vua L Thi
Tng t ngt qua i, Nguyn Th Anh
vu cho Nguyn Tri ti ngm b thuc
c git vua, v do , ng cng tt
c gia quyn chu ci n tru di thm
khc. S gi l v n L Chi Vin,
nhng chuyn ny xin c k vo mt
dp khc.
Khi nh vua nghe li Nguyn Tri,
khng lm chuyn tht c vi b Ng
Th Ngc Dao th cng l khi b Ng Th

Ngc Dao bt u mang thai. trnh

mi bt trc, c s chp thun ca nh
vua, Nguyn Tri b mt a b Ng
Th Ngc Dao ra khi hong thnh, n
tm trong cha Huy Vn (nay thuc qun
ng a, H Ni). Thng 7 nm 1442,
tc l ng mt thng trc khi Nguyn
Tri chu n tru di, b Ng Th Ngc
Dao sinh h mt ngi con trai, l
L T Thnh. Vua L Thi Tng qua i,
L Bang C l Thi t, c a ln ni
ngi, v do , b Nguyn Th Anh cng
nghim nhin c tn phong lm Thi
hu, c quyn bung rm trng coi
chnh s. Chnh v nm c tt c
quyn lc ti cao trong tay, mi lo ngi
ca b Nguyn Th Anh v b Ng Th
Ngc Dao gim xung rt nhanh.

Thng 10 nm 1459, L Nghi Dn bt

ng em ng b mt bc thang tro
qua hong thnh, vo git cht c vua L
Nhn Tng v b Thi hu Nguyn Th
Anh. Nm , vua L Nhn Tng mi 18
tui. L Nghi Dn t lp lm vua v
ngi t thng 10 nm 1459 n thng 6
nm 1460 th b c triu thn ln hong
tc ng lng git i. Git L Nghi Dn
ri, triu thn bn n rc L T Thnh
ln ngi. l vua L Thnh Tng. Khi
y, nh vua cng va trn 18 tui.
Mi tm nm trc khi ln ngi
Hong , L T Thnh phi sng
mt cuc i rt c cc. ng khng phi
ch l sng gn dn m l ngay trong
dn, nhn s chn thnh chia x cay ng
ngt bi ca dn, v hiu thu mi

nguyn c ca dn. Bt chp mi kh

khn tr ngi, L T Thnh ngy m
mit mi hc tp, v nh bm tnh thng
minh, ng sm ni ting hin c vi
i. V, nh trn ni, ngy 8 thng 6
nm Canh Thn (1460), L T Thnh
c ng o i thn cng mt s
hong tc, ng lng tn ln ngi Hong
.
Ngi v i k cng l. C ngi
lm c nhng li khng c lm,
ngc li, c ngi c lm nhng li
khng lm c. Ring vua L Thnh
Tng th khc: ng va c lm li va
lm c mt cch xut sc. Ngay tui
18, ng t ra chng chc v sc bn
l thng. Dn gian truyn tng rng, mt
phn quan trng ca bn lnh L Thnh

Tng l do ngi m to dng v vun

p cho. Tng truyn, khi cc quan vn
v n n rc L T Thnh v tn ln
ngi vua, b Ng Th Ngc Dao bt
con qu xung trc mt v hi:
-Con c bit nh ai m m c thot
cht ri sau sinh ra con v gi y
con c may mn c lm Hong ca
nc i Vit hay khng?
L T Thnh p:
-Tha m, l nh n c ra tay
cu mng ca quan Tha Ch Nguyn
Tri .
B Ng Th Ngc Dao lin ni:
-Vy, nhn danh Hong nc i
Vit, con phi minh oan cho ngi, ng
ng trung thn nhn c y phi
ngm hn nut ti mi di sui vng.

Thy con cung knh lng nghe, b li

hi tip:
-Con c bit nh ai m m con ta c
th sng qua ngy on thng chn b
a y ny khng?
L T Thnh p:
-Tha m, l nh nhng ngi
ngho xm Vn Chng cnh ngi
cha ny, nhng ngi giu lng nhn i
sn lng nhng cm s o cho hai
m con ta.
B Ng Th Ngc Dao ni:
-Con bit y, thng th ch c ngi
ngho mi l ngi tt. Vy, nhn danh
Hong ca nc i Vit, con hy
lm sao cho ngi tt bt ngho.
V sau, chnh vua L Thnh Tng
xung chiu minh oan cho Nguyn Tri,

ng thi, ban hnh rt nhiu chnh sch

tch cc v tin b, a i Vit ln v
tr ca mt cng quc vng ng
Nam . Vua L Thnh Tng mt ngy 30
thng 1 nm inh T (1497) hng th
55 tui. Xa nay, ai cng ca ngi 37 nm
tr v ca nh vua, c bit u rng, mi
s tt p ca 37 nm y c chun
b sut 18 nm u ca cuc i ng.
Tui 18 ca L Thnh Tng knh thay!

GIAI THOI V TI LM
CU I TT CA VUA
L THNH TNG
L Thnh Tng l con th ca vua
L Thi Tng (1433 -1442), do b Ng
Th Ngc Dao (tc Quang Thc Hong
thi hu) sinh h vo ngy 20 -7 -1442,
c tn ln ngi ngy 8 -6 - 1460 v
ngi cho n ngy 30 -1 -1497 th mt,
hng th 55 tui. Sinh thi, vua L
Thnh Tng l bc ti kim vn v,
mu lc tr nc c coi l sng gi
nht thi L. i cn truyn tng rt
nhiu giai thoi v ti ng i ca cy
i bt ny. Di y ch l vi mu
nh.

Trong thi gian ngi, vua L Thnh

Tng vn thng i thm dn. Khi th
tin h hu ng, k tu tng rt ng c,
nhng cng c khi ch vi ba ngi theo
hu, thm ch, c lc nh vua cn b mt
ci trang ra ngoi hong thnh, ct t
minh lng nghe cho bng c ting ni
trung thc nht ca trm h.
Gip tt nm n, nh vua ng gi
mt anh hc tr, i lang thang khp cc
ph phng Thng Long coi cu i
tt ca cc nh. By gi, nh nh u
treo cu i tt, duy ch c mt gia nh
khng n ni ngho nn, li ngay ni
ph x ng c m chng c ly cu i
no. Ln la ti hi chuyn mi hay, l
nh ca b go ph, sng bng ngh
nhum qun o. Nghe tm s ca b, nh

vua lin sai ly giy bt ra v vit tng

i cu i bng ch Hn (phin m)
nh sau:
Thin h thanh hong giai ng th
Triu trung chu t tng ng gia
Ngha l:
Mu vng, mu xanh khp thin h
u t tay m ra,
Mu , mu tm trong triu, tt c
u do ni nh ta ht.
i cu i ny va treo ln th
Trng nguyn Lng Th Vinh c dp
tnh c i qua. Thy khu kh ca ngi
vit cu i c v rt khc thng, nh
mun tranh ot ngi v, Trng nguyn
Lng Th Vinh lp tc tu trnh ln nh
vua. Nghe xong, nh vua ci ln, ni
tc gi chnh l mnh. Chng d, Trng

nguyn Lng Th Vinh li ngh, gia nh

b go ph lm ngh th nhum kia
chng nhng c nh vua vo thm li
cn vit tng cho i cu i na th hn
l phc c ca b ta ln lm v th m
v sau, ng mi em con gi ca mnh g
cho con trai ca b ta!
Chuyn khc k rng, gip tt mt
nm n, vua L Thnh Tng gi mt
thng dn i coi cnh trng by ngy tt
ca cc nh quanh Thng Long. n u
nh vua cng thy n hoa rc r, duy
ch c mt gia nh ni cui hm vng
th gn nh chng h trang tr g. Thy l,
nh vua bn vo nh hi r ngun cn.
Thy c khch l, gia ch n tip rt n
cn. c hi v sao trong nh chng c
cu i tt no, gia ch lin th thc

rng:
-Chng giu g bc, nh ti sng bng
ngh qu thp hn, cho nn, tt nht g
cng th, chng ti chng dm nh ai vit
h cho i cu i.
Gia ch bn ln p:
-D, i nht phn, k c phn ngi,
em v bn li cho dn trng rau.
Nghe xong, nh vua bn sai mua giy
bt v vit tng cho gia nh ny mt cu
i ch Hn (phin m) nh sau:
nht nhung y, nng m th gian
nan s,
tam xch kim, tn thu thin h
nhn tm.
Ngha l:
Khoc tm nhung y vo, c th m
ng vic kh ca th gian,

Cm ba thc kim, thu ht lng d

thin h.
Nm y, ai cng cho i cu i ca
gia nh ny l hay nht, va t thc mt
cch ti ba, li va hm hnh th hin
c khu kh cng rt oai phong ca
mnh.
Li c mt chuyn khc i nh
sau: cng vo dp gip tt mt nm n,
nh vua gi dng mt ngi thng i
do ph. Ngang qua mt gia nh gia
ph, nh vua thy mt b c ang ngi
bn tru cau. Cm cnh thn gi, tt nht
n ni m vn cn ngi cn mn bn
tng qu cau, l tru, nh vua lin dng
li hi chuyn. V, hai ngi c v rt
tm c vi nhau. Sau khi quan st qun
hng b nh ca b c, li thy trong nh

cha c cu i tt, nh vua lin h bt,

vit tng i cu i bng ch Nm
(phin m) nh sau:
Np giu quen thi kinh ci, con
chu nng nh phc m
Vic nc ra tay chuyn bt, bn
phng u y li hng.
i cu i ch Nm ny, ch c s
qua thi cng thy gn nh gm
nhng th m thng ngy b c vn by
ra trong qun, nh: giu (tru), ci
(khay), nc, bt,... v c bit nht l
my ch bn phng u y li hng,
va ni c ci ng khch, li va
t c khu kh ca ngi c ti kinh
bang t th.
Ting n v i cu i ch Nm
va l va hay ny chng my chc

vo n tn triu nh. Cc quan l lt

ko nhau ra tn qun hng ca b c
kim tra h thc. Sau khi c tn mt
trng thy, ai cng mun tm cho ra tc
gi nhng tm mi vn khng c. Nhn
bui chu, h tu ln vua, song, ch thy
vua ci.
V, chuyn th t k rng, gip tt
mt nm khc, vua L Thnh Tng v
thm qu cha t t Thanh Ho. Ti
ni cha c bao lu, nh vua gi
dng ngi thng, i do dc theo b
sng. Trn ng i, nh vua thy c mt
c gi nhan sc mn m, ang cm r
ng go ra sng vo. Va thong
trng thy gng mt ca c gi, nh vua
... ro rc trong lng, mt lc sau ,
nh vua mi c mt v i bng vn

Nm (phin m) nh sau:
Go trng, nc trong, mn cnh li
cng thm mn c ...
v i ny tuy b lng, nhng t th
qu r rng, thm vo cho ch, c
khi li mt ht c ci hay. C gi y
chng d cng l ngi rt gii vn
chng ch ngha. C ngc nhn nh
vua, mm ci, v khi vo xong r go,
c bc ln, c ngay v i li ca
mnh, cng bng vn Nm (phin m)
nh sau:
Ct lm, gi bi, lo i u y
hng lo cho ...
v i li ca c gi cng b lng
mt cch rt t nh v thng minh. Nghe
xong, nh vua rt ly lm cm phc, bn
hi thm mi bit tn c l Nguyn Th

Hng, con gi th ca Nguyn c Trung

(ngi v sau c phong lm Trinh
Quc Cng). C c n v kinh ,
ri c phong lm Hong hu, v
chnh l thn mu ca vua L Hin Tng
(1498 - 1504), v vua th su ca triu
L.

NH U BI XNG
TRCH I KHOA?
Bi Xng Trch sinh nm Tn Mi
(1451) ti lng nh Cng, huyn Thanh
m, nhng trng thnh li thn Bi
ng, lng Thnh Lit. Nay, t qu ng
thuc x Thnh Lit, huyn Thanh Tr, H
Ni. Khoa Mu Tut (1478), Bi Xng

Trch Tin s. Sau, ng lm quan tri

phong dn ln n chc Thng th,
quyn Chng Lc B S, kim Ng
S v Quc T Gim T Tu, Tri Kinh
Din S, hm Thi Ph, tc Qung
Quc Cng. ng mt nm K Su
(1529), hng th 78 tui.
Bi Xng Trch l ngui khai mch
i khoa cho dng h Bi t Thanh
Tr. Con trng ca ng l Bi Tr lm
quan ti chc Thng th, con th ca
ng l Bi Vnh Bng nhn nm 1532,
lm quan n chc Li B T Th Lang,
tc Mai Lnh Hu. V, cc bc i
khoa khc nh Tin s Bi Cng Cu,
Tin s Bi Bnh Qun, Hong gip Bi
Huy Bch,... u l chu cht ca ng.
D s chp rng, thn ph ng l mt

Nho sinh hc hnh dang d, tnh thch tra

cu sch a l. Mt hm, nh may mn
m ng c mt thy a l Trung Quc
ch cho mt ngi huyt i pht danh
Nho. ng lin tng hi ct ca t tin
vo y v n i con ng l Bi
Xng Trch th qu nhin ng nghim.
Trong Lch triu hin chng loi ch
(Nhn vt ch), nh bch khoa ton th
ca th k 19 l Phan Huy Ch cng c
chp li mu chuyn nh ny, nhng,
iu ng ni hn l, ln theo li truyn
tng ca dn gian, ng ghi li c
my iu kh l th v thu hn v ca
Bi Xng Trch. Nay, xin theo Phan
Huy Ch v mt vi li truyn tng dn
gian khc, lc thut nh sau:
Gia nh Bi Xng Trch rt ngho,

c khi cm khng n, o cng khng

mc. ng thng ni, mun thot cnh
ngho nn th nht thit phi chm ch
lm lng, chu kh di gi dm ma,
ng thi, li phi bit tn tin dnh
dm. V, ni l lm, ng nu mt tm
gng sng v s cn mn lo toan vic
rung nng ng ng.
Sau ng li ngh, mun thot khi a
v thp km th ch c mt cch duy nht,
l hc tp, thi c v t. Khng c
c may c theo nghip n sch t
nh th phi ly ci ch ca tui trng
thnh m ct cng di mi kinh s.
gnh nng cho gia nh, ng va lm
va hc. By gi, h ngi tay cy l ng
li cm ly sch, do vy, vic ng ng
vn chu tt m vic hc hnh vn c

ch y . Ngi ng thi cho l

him ai vn lo trn c i ng nh ng
...
T ng rung tr v, du mt l c
ngi, Bi Xng Trch vn mit mi
hc cho n tn khuya, vn sinh ra trong
mt gia inh rt ngho, cho nn, lm bt
c vic g ng cng u tnh ton cn
thn. Tng truyn, h vo ma c om
m bay, ng bt om m b y chai
ri hc bi bng chnh th nh sng om
m lp lo v yu t y. Ngay c vic
i thi ca ng cng khc thng: v nh
gn trng thi, cho nn, h lm bi xong
l ng li chy vi v nh, khng n b
l mt ngy lm lng no rung vn,
ng ng!
Thi Hi ri thi nh xong, s t no

cng no nc trng ch ngy yt bng,

cn Bi Xng Trch th lng l tr v
lo vic ng ng. Mi ngi thy bng
vng c tn ng, vi chy n tn nh
bo tin vui th thy ng ang ... li hi i
cy ngoi ng! V, ng chm ch lm
cho n lc vo triu nhn chc mi
thi.
Ngay sau khi ng t, vua L
Thnh Tng (1460 - 1497) b nhim
ng vo lm vic ti Hn Lm Vin.
Nm 1489, cng vi Tin s Nguyn
Khc Cung v Hong gip Nguyn Hn
inh, Bi Xng Trch c nh vua v
triu nh tin cy, giao vic i s sang
nh Minh (Trung Quc). V ng hon
thnh xut sc nhim v ny. Nm 1493,
c s u thc ca vua L Thnh Tng,

Bi Xng Trch vit bi Qung Vn

nh k rt ni ting. Bi k ny c
Phan Huy Ch trn trng ghi li trong b
Lch triu hin chng loi ch lng
danh ca mnh.
Nh u Bi Xng Trch i
khoa? Chuyn v ngi huyt i pht
danh Nho bt qu ch l li gii thch
tm thng trc ch phi thng ca
Bi Xng Trch, n ch to thm
mt cht li k cho ra v ngn xa m
khng ngi i hiu c ch
hng ca nhn vt lch s c th ny,
nhiu con om m gp li cng c th
to ra c mt ngn n. i vn hn
km nhau ch, c ai trong thin h
bit bt tht nhiu om m lm n
nh l Bi Xng Trch hay khng m

thi.
Mun c c mt thnh tr, trc phi
bit cn mn xy tng vin gch nh.
Mun c tr tu ln, trc phi bit mit
mi lm lt tng hiu bit n gin u
tin. Nh Bi Xng Trch, nh bao bc
Ti hoa thin c m s sch cn lu
danh...

BA LN NI DANH CA
TRNH THIT TRNG
Trnh Thit Trng ngi lng ng
L, huyn Yn nh (nay l thn ng,
x Hnh Phc, huyn Th Xun, tnh
Thanh Ho), sinh v mt nm no cha
r, ch bit ng l ngi ca th k th

15. Chnh s cng nh d s xa tng

chp kh nhiu chuyn li k v ng, di
y, xin da theo ghi chp ca i Nam
Nht Thng Ch (tnh Thanh Ho, tp H,
mc Nhn vt) lc k v ba ln ni
danh ca ng nh sau:
Ln th nht, Trnh Thit Trng
ni danh khi cn l mt a tr. Sch
trn chp rng, c mt hm, Trnh Thit
Trng cng l tr con trong lng thi
nhau ly t st nn chi. ng nn
con voi, xong bt bn con cua con gn
vo di bn chn, khin cho con voi
t c th di ng c, ai ai trng thy
cng phi phc l ng sng d. M qu l
ng sng d tht, ch cn vi ln nghe ai
c sch l ng c th thuc lng.
Khi nhp trng, ng hc mt bit mi,

ng i rt tri chy. Ngi qu ng

ng thi gi ng l thn ng.
Ln th hai, Trnh Thit Trng ni
danh khi bc vo tui lc tun.
Trc , tuy ting tm uyn bc ca ng
lan rng khp ni, Trnh Thit Trng
vn khng chu i thi. ng sng ti qu
nh, m trng dy hc, vui vi cng
vic v hc tr ca mnh, chng mng g
ti cng danh. Nhng ri khng hiu tri
xui t khin th no m vo khoa Nhm
Tut (1442) Trnh Thit Trng bng ni
hng i thi. Khoa y, ng cng vi ngi
hc tr xut sc ca mnh l Nguyn
Nguyn Chn (ngi lng Lc Thc,
huyn Thanh Lm, nay l thn Lc Thc,
x ng Lc, huyn Nam Thanh, tnh Hi
Dng) cng ... lai kinh ng th. Thy tr

bn nhau rng, khng i thi th thi ch

i thi th quyt nh phi chim cho
c tam khi (tc l Trng nguyn,
Bng nhn hoc Thm hoa) mi chu.
Chng d c thy ln tr u ch Tin
s. Khi vo d yn tic vua ban, Trnh
Thit Trng cng hc tr l Nguyn
Nguyn Chn tu vua xin c tr v
bn qun ch khng nhn chc tc g
c. Vua L Thi Tng hi:
- t khi tui cao, sao li xin
v? Hay l khanh khng thch lm quan?
Trnh Thit Trng tha:
-Thn nui ch vo hng tam khi,
nay cha c nh th nn xin c tr
v hc thm v thi li.
Vua L Thi Tng ci ni vi ng
rng:

- Khoa sau nu vo hng tam khi,

th ta s em cng cha nm nay mi
mi mt tui m g cho.
n khoa Mu Thn (1448), i vua
L Nhn Tng, qu nhin Trnh Thit
Trng li cng vi hc tr l Nguyn
Nguyn Chn i thi. V ln ny th ng
Bng nhn, tc l ng bc th hai
trong hng tam khi, cn Nguyn Nguyn
Chn th li Tin s thm mt ln na.
By gi Trnh Thit Trng sp bc
sang tui by mi m cng cha (em
vua L Thi Tng) th mi mi by
tui, nhng theo li ha ca vua cha, L
Nhn Tng lm l ci cho hai
ngi.
Ln th ba, Trnh Thit Trng ni
ting khi nhn mnh i s. Nm inh

Su (1457), triu nh L Nhn Tng c

phi b s gi sang Trung Quc. Phi b
s gi ny gm c chnh s l Trng
nguyn Nguyn Trc ( khoa Nhm
Tut, 1442) v ph s l Bng nhn
Trnh Thit Trng. (C nh ghi chp
ca chnh s th phi b s gi ny khng
c Nguyn Trc, nhng y theo nguyn
bn ca sch ni trn m lc dch nh
th -NKT). n ni, triu nh nh Minh
t chc cho cc s gi cng tham s mt
khoa thi c bit. Khi vo lm bi thi
c mt lc, Trnh Thit Trng ni
nh vi Nguyn Trc rng:
- Phen ny, chim gii nht nh chc
ch c ti vi bc m thi. Nhng ni
tht, vn ti nh rng bay phng ma,
bc kh m theo ni. Ch tic rng bc l

Trng nguyn, cn ti l Bng nhn, nu

vn ti vn bc th chng ho ra l
vua ta chn ngi t khng ng hay
sao. Vy, hy ti ngh cch khin cho
vn bc ng trn vn ca ti.
Nguyn Trc im lng ng tnh. Trong
bi lm ca Trnh Thit Trng c cu:
Nam chi chu, Bc chi m (ngha l:
Thuyn phng Nam, nga phng Bc).
Ch m () trong cu ny, thay v phi
vit bn chm di, ng ch vit c
ba chm m thi. Kho quan cho rng
bi ca Trnh Thit Trng ng u,
nhng gin v ch m ch c ba chm,
cho nh th l coi thng Trung Quc,
nn h ng xung hng hai v a bi
ca Nguyn Trc ln hng nht. n khi
s b ra v, h cn ly dy ct mt chn

trc ca nga ng, khin cho chn y

phi co ln, nga khng sao i c,
nhm pht ci li vit ch m ch c ba
chm, th li cn h lnh rng, nu
khng tm cch ci nga y v c th
s b gi li mi mi Trung Quc.
Trnh Thit Trng mm ci ri lng
lng ly g o mt ci chn nga cng
kch c vi chn trc ca con nga
tht, xong, ly dy ct vo, khin cho
nga c thm mt ci chn gi. ng im
nhin nhy ln lng nga v vung roi
qut tht mnh. Con nga ca ng tuy
lng tng nhng vn chy i c vi
ci chn gi do ng o. Mi ngi thy
vy th v tay tn thng. Quan li thin
triu phc ng nhanh tr, bn sai ngi
ui theo, tho chn nga cho ng ng

c ung dung m tr v cng vi Trng

nguyn Nguyn Trc.
Sau khi i s v, Trnh Thit Trng
c phong ti chc Hu Th Lang, tc
Nghi Qun Cng. Lc mt, ng c truy
tng chc Thng Th B Cng.
Tuy thi im, a im v mc
khc nhau, nhng, c ba ln ni danh ca
Trnh Thit Trng u rt ng cho
i suy gm. Ln th nht l ln c tht,
mt s tht c ngha d bo tng lai
rt tt p cho Trnh Thit Trng. Ln
th hai cng l ln c tht, mt s tht rt
him hoi c s sch xa trn trng
ghi chp. Thot nghe, rt d tng rng
Trnh Thit Trng cao ngo, nhng, xt
k mi thy r l ng giu lng t tin,
giu bn lnh v ch. Th mi hay, gia

cao ngo v t tin xem ra cng c nhng

nt khin cho k nng cn c th nhm
ln. Ln th ba r rng l ln khng c
tht, nhng, y cng chnh l ln khin
cho i rt tin v do vy, c truyn tng
mi khng thi. V sao ? n gin l v
Trnh Thit Trng thc s c ti. Gi
th by gi ngi ta n rng, vua Trung
Quc phc ti Trnh Thit Trng n
ni phi ng ln t trn ngai vng xung,
gy mt nm ci rng v rch c mi,
buc phi cp cu n by ting ng h
mi khi, th bo m l thin h vn c
tin nh thng. Ngm m xem!

V TUN CHIU NH V
M TRNG NGUYN

Cc b ng khoa lc u cho hay

rng V Tun Chiu, ngi lng Nht
Chiu, huyn Qung c (nay l thn
Nht To, x ng Ngc, huyn T
Lim, H Ni), nhng t tin li vn
ngi x c Liu, huyn Ty Chn (nay
l lng Xun Li, x Nam Hng, huyn
Nam Ninh, tnh Nam nh). ng sinh
nm Bnh Ng (1426), Trng nguyn
khoa t Mi, nin hiu Hng c th
su (tc nm 1475), i vua L Thnh
Tng, lm quan tri phong dn n chc
Li B T Th Lang. Sinh thi, V Tun
Chiu c hai ln ni ting rt tri ngc
nhau. Ln u l ni ting dt nt km
ci v ln sau l ni ting thng minh.
Chuyn ni ting thng minh ca V Tun
Chiu th s sch chp, ring chuyn

ni ting dt nt v km ci ca V Tun
Chiu th ch thy d s v thn tch
n c Liu chp m thi. Nay, xin theo
thn tch n c Liu m lc k nh
sau:
V Tun Chiu m ci cha t nm ln
su tui. Bi gia cnh bn hn, h hng
thn thch cng chng c ai, ngi m
lin bn nh ri em ming t th c y
gi cho hng xm l Trn Cng, xong,
em con v t tc bn ngoi. Nm V
Tun Chiu ngoi hai mi tui th m
ng cng qua i. Vo mt nm n, nh
li m dn, V Tun Chiu tr v c
Liu thm phn m t tin. By gi,
Trn Cng gi, v mt, sng nh
mt ngi con gi duy nht, tn l Trn
Th Cha. Thy con gi n tui ly

chng m V Tun Chiu li cha v,

tnh nt hin lnh, cho nn, Trn Cng
ng ra tc hp gia tht cho con gi ca
mnh vi V Tun Chiu.
Trn Th Cha l c gi nt na chm
ch, mt lng lo phng dng cha v
nui chng n hc. c vi nm th
Trn Cng qua i, Trn Th Cha tng
c nh gnh hn, chng d, chng hc
mi m chng tn ti cht no, ng ng
nhng hn hai mi nm m rt cuc
vn phi ngi chung lp vi my a tr
nh mi nhp hc. Thin h lm k ci
ch, nhng, Trn Th Cha vn khng
cht nn ch, thng ngy tn to, gnh go
n tn ni chng tr nui chng.
Mi ln n trng l mt ln Trn Th
Cha li cung knh n cho thy hc ca

chng. Mt ln n, thy gio gi hai v

chng V Tun Chiu v Trn Th Cha
li ri ni:
-V Tun Chiu tui tuy ln m
hc hnh th km ci, c gng cng chng
th kh hn. Vy, thy cho v gip v
lm rung, n v bt vt v.
Thy thy quyt, Trn Th Cha
nh phi cho thy ri tr v ni chng
tr, thu xp mi th cng chng tr v
qu. V n gn lng, v chng t gnh
ngh bn gc cy cnh chic cu bng
bt qua con rch. V Tun Chiu thy
nng bc, bn ci o v li xung tm.
Thy chn cu bng m b mn vt,
V Tun Chiu lin hi v:
-Ti sao chn cu li b mn nh th?
Ngi v ng nh tr li:

- l bi nc chy lu ngy nn
b bo mn thi. Ai cng ni rn nh
v mm nh nc, nhng cho du
nc mm, nu chy mi cng c th bo
mn c cng, i, trm s u
nh th c, nu bn ch th nht nh s
c ngy thnh cng.
V Tun Chiu nghe xong th cht tnh
ng, bn chy ln thay qun o ri bo
v tr v, cn mnh th quy gnh tr li
trng, xin thy cho hc li. Thy V
Tun Chiu, thy gio ngc nhin hi:
-Con tr v ri, sao cn tr li?
Hay l con c iu g cn hi thy
chng?
V Tun Chiu ni:
-Tha thy, con ngh k li ri.
Cng nh m nc chy mi cng

phi mn, nu con bn ch hc mi th

nht nh cng s c ngy thnh t. Con
quyt ch c tn trn bng vng, trc l
khi ph n thy, sau l khi ung
cng v.
Thy gio cng khng tin l V Tun
Chiu c th hc ni, nhn c cn ma,
bn chn nn lc u, c rng:
Ma sa H V
Chng d, V Tun Chiu li ng
khu m p ngay c rng:
- Sm ng Xun Li.
Nh li p y, V Tun Chiu c
thy gio cho vo hc li. T , ng
hc hnh tn ti rt nhanh. Nhng, khi
ng sp sa thnh ti th b Trn Th
Cha lm bnh m qua i, li cho
ng mt a con trai duy nht. Mt ln

na, V Tun Chiu phi quay v qu

ngoi, va lo tm ngi thn tn gi
con, va chun b sm sa cho vic thi
c. V, nh trn ni, khoa t Mi
(1475), ng Trng nguyn. Nm y
ng va 50 tui (tnh theo tui ta). Khoa
ny, triu L ly tt c 43 v Tin s,
trong c mt Trng nguyn l V Tun
Chiu, mt Bng nhn l ng Ngha t
v mt Thm hoa l Cao Qunh.
Ct ngha v s thnh t ca V Tun
Chiu, ngi i xa nay vn c kh
nhiu kin khc nhau, tuy nhin khng
c kin no li b qua vai tr c bit
quan trng ca v ng l b Trn Th
Cha. Ngi ph n y mt lng mt
d v chng, gian nan khng qun, tht
bi khng sn lng, li th phi ca chng

bn cng khng thm n, lng vng

y tht ng knh lm thay!
Nc chy mn! Trit l ca b
Trn Th Cha tht gin d m su sc.
tr thnh Trng nguyn, V Tun
Chiu phi hc khng bit bao nhiu
sch v, nhng, bi hc ln lao nht, c
ngha c bit quan trng nht, li
chnh l bi hc t cu nc chy
mn m v ng dy ng.
Sau, dn c Liu lp n th V Tun
Chiu. Ca n c bc honh phi vi ba
ch sn son thp vng: Trng nguyn t
(n th Trng nguyn). Dn th ngi
ti v mun mch nhn ti ca mnh
khng bao gi dt. Song khng c n
th ring b Trn Th Cha th k cng
ng tic lm. Ti ba v c ca b

vn mi mi to sng trong k c bt dit

ca mun i thi.

BA LN NI DANH
TRONG THI HN VI
CA BINH B THNG
TH LNG HU
KHNH
Thi L Trung Hng, Binh B
Thng Th Lng Hu Khnh l mt
trong nhng bc i thn giu mu lc.
i vn truyn tng rt nhiu giai thoi
v Lng Hu Khnh, v di y l
phn lc thut nhng giai thoi v ba
ln ni danh ca ng, thy ghi trong i

Nam Nht Thng Ch (tnh Thanh Ho,

tp H, mc Nhn vt).
Lng Hu Khnh l con trai ca
Bng nhn Lng c Bng (1472 ?),
ngi lng Hi Triu, huyn Hong Ho
(nay thuc thn Hi Triu, x Hong
Phong, huyn Hong Ho, tnh Thanh
Ho). Sinh thi, Lng c Bng l
ngi thanh lim, chnh trc, lm quan
tri phong dn ti chc Li B Thng
Th. Khi ng mt, con trai ng l Lng
Hu Khnh cn tui u th.
S c cho hay, nm mi ln mi
tui, Lng Hu Khnh ni danh n
khe. Hu nhu lc no ng cng cm thy
i. n ba, m ng thng phi
nhng phn cho ng n. Mt hm,
Lng Hu Khnh tha vi m rng:

-Tin qun nh ta l bc lm quan

trong sch, chng li g cho con
no, vy, xin m cho con c t ra i
kim sng.
Ni ri, ng t gi m ra i. Mt ln
n, ng tnh c qua sng chung mt
chuyn vi khong dm su nh s.
Thy ng c v nh ang i, cc nh s
ly ra my phn on mi ng n. ng
ni:
- Ti nhn i my ngy nay, my
phn on ny th c thm tha g? n c
khi chng b dnh rng.
Nh s cao nin nht nghe vy th
ci v n tn ni:
-Nu ch ni trong chuyn ngang
ny m anh lm c bi th Nho tng
ng chu (Nh Nho v nh s cng i

chung thuyn) th sang n b bn kia,

chng ti s tng anh ht s phm on
ny.
Lng Hu Khnh chng cn ngh
ngi, ng khu c ngay mt bi th
bng ch Hn v mt bi th bng ch
Nm, khin cho cc nh s phi tm tc
khen mi. H a cho ng n khong
su by chc phm on, th m ch trong
chc lt, ng n ht sch. Cc nh s
tng ng mt quan tin v ni:
-Anh tht l ngi c ti. Sau ny nu
chng may khi la xy n, anh hy nn
tm chn B m nng ta, may ra s
c thin duyn.
Mt ln khc, Lng Hu Khnh gp
mt c b lang thang kim ngi lm.
Va trng thy ng, c b mng r

hi ngay rng:
-Nh ti c nm mu rung chim,
nc ngp su m c mc cng rt nhiu.
Ti ang thu ngi dn gip m chng
ai dm nhn. Anh c cch g gip ti
c khng?
Lng Hu Khnh p:
-C c chun b tin cng v cm n
cho mi ngi, n tra th mang ra
ng, mi vic u s vo ht.
Ni xong, ng theo c b i nhn t.
C b va i, Lng Hu Khnh
mn dng c, li xung rung lm o
o chng qu na bui l xong. Sau khi
em tr dng c, ng tro ln cy nm
ng, ngy vang c mt vng. C b mang
cm v tin cng ra, Lng Hu Khnh
nhn tin v im lng ngi n mt lc ht

sch c mi phn cm.

Chuyn th ba k rng, nm ln 18
tui, Lng Hu Khnh n theo hc
Trng Trnh Nguyn Bnh Khim (1491
-1585). Trng Trnh vn l hc tr ca
thn ph Lng Hu Khnh, v th,
Lng Hu Khnh c tip n rt chu
tt. By gi, hc tr ca Trng Trnh
ng c n hng my ngn ngi, nhng
trong , ch c Phng Khc Khoan
(1528 - 1613) l ni ting thng minh v
hay ch hn c. Nhng, t khi c Lng
Hu Khnh, ngi v gii hng nht ca
Phng Khc Khoan lp tc b lung lay.
Th ri triu nh m khoa thi, c
Lng Hu Khnh ln Phng Khc
Khoan u ra ng thi. Tng truyn, vn
bi ca ng l ra phi c xp hng

nht, nhng chng hiu v sao m quan

trng li y ng xung hng nh, v
th, ng ly lm bun nn, khng vo d
tip khoa thi nh nh bao nhiu s t
khc. Ra ph, ng kim c 60 bt go
vi hai con c bin kh ln, lin thi
cm kho c ri tri chiu, ngi ngay
di gc cy, va n va ni:
-Th ny th c km g mm cao c
y?
Khi y, c mt vin quan i chu triu
v ngang qua, thy ng c tng mo l,
bn tng ng nm quan tin v khuyn
ng nn ra lm quan, nhng ng ch mt
mc chi t.
Sau, Phng Khc Khoan Hong
Gip (tc l ch hng th t, nhng v
ng ni ting ti hoa xut chng, cho nn,

i vn tn ng l Trng nguyn). Ngh

tnh ng mn, Phng Khc Khoan lin
sai ngi i n hai m con Lng Hu
Khnh v t dinh ca mnh, sn sc bn
v phng dng m ca bn rt chu tt.
Cm n ngha y, ng ra lm quan cng
vi bn, dn dn c phong ti chc
Binh B Thng Th.
Th l, ngay trong thi hn vi, Lng
Hu Khnh c n ba ln ni danh.
Ln th nht l ni danh n khe. Ln th
hai l ni danh lm khe. Ln th ba l
ni danh hc ti. Nu ch dng li ln
ni danh th nht, ng bt qu cng ch
l ... phng gi o ti cm. Nu dng
li ln ni danh th hai, ng bt qu
cng ch l ... m vai u tht bp". Phi
i n ln ni danh th ba, ng mi

thc s l ... con trai ca Bng nhn

Lng Khc Bng, l hc tr ca Trng
Trnh Nguyn Bnh Khim. Sau, con ng
l Lng Khim Hanh cng Tin s
(khoa K Su), 1589), xng thay!
i, ai m chng mun ni danh,
khc chng th ch l ni danh nh th
no m thi. Nu bn cho ti bit cch
bn mun ni danh, ti s ni ngay vi
bn rng, bn thuc hng ngi no.
Chc chn l nh th.

THU HN VI CA
TRNG NGUYN TRN
SNG DNH
Thi vua L Thnh Tng (1460
-1497), lng ng Kh, huyn Thanh
Lm (nay l x An Lm, huyn Nam
Thanh, tnh Hi Dng) c hai anh em
rut cng i khoa, l Trn Nng
( Hong Gip v Trn Sng Dnh (
Trng nguyn). Trn Nng l anh, sinh
nm t Su (1445), cn Trn Sng Dnh
l em, sinh nm t Du (1465). Do ln
hn em nhng 20 tui, Trn Nng c
vai tr rt ln trong vic gp phn nui
dy em n hc. Nht nht mi vic ln
nh, h Trn Nng m ni l Trn

Sng Dnh phi vng li.

Ngi i truyn tng rng, sinh thi,
Trn Nng l ngi rt hiu tho v
chm ch. Ngy ngy, ng va i hc,
va tn tu lo toan mi th vic gip
gia nh, vy m m no ng cng
c chong n hc bi n qu na m
mi chu thi.
Ngay t thu cn nm ni, Trn Sng
Dnh qu quen thuc vi ting hc bi
sang sng ca anh trai. V, ng thuc
lng nhng bi hc y t lc no khng
hay. Lc mi ln nm tui, Trn Sng
Dnh nh vanh vch hng chc bi
trong Kinh thi, ng thi, c th nhn
bit c rt nhiu mt ch Hn. Ngi
a phng ng thi ai cng cho ng
l bc thn ng. Gia nh ng, m c

bit, anh ng l Trn Nng, thy ng sng

d hn ngi nn dc sc chm lo
cho ng n hc. Hi vng rng ng s sm
rng danh vi i.
Trn Nng t ly s mit mi chm
ch ca mnh lm chun bt em theo,
nhng, cch hc ca Trn Sng Dnh li
hon ton khc. Khi n trng, Trn
Sng Dnh lng nghe mt cch say sa
nh nut tng li thy. Ch no khng
hiu hoc hiu cha tht y , ng ghi
chp li v quyt hi cho bng c mi
thi, v nh, ng ch lm nhm xem lt
qua mt ln na, xong l chy i n a
vi l tr cng trang la trong lng. iu
y khin cho c gia nh ng rt lo lng.
Mt hm, Trn Nng tc gin, gi em li
m mng rng:

-Em hc ci li g m c rong chi

nh th? R l ch t ung cm cha m
m thi.
Trn Sng Dnh ci:
-a ch vo u cng nh thc
vo thng. Thng m mun cha c
nhiu thc th phi lc, u m mun
cha c nhiu ch th phi chy nhy
cho n nn xung.
Trn Nng nghe em ni vy th li
cng tc hn nn mi mng tip:
-Ch c l s. C nh cha ai tng
nghe ting em c sch bao gi.
Trn Sng Dnh cng chng va, lp
tc bin h mt cch rt lm lnh rng:
- trng, em phi nut tng ch
ca thy, v nh, anh c bt em c to
nh th, ch ca thy c theo ting c

ca em m bay o o ra ht, th hi l
em cn c th gi c ch no na hay
khng? V li, em hc l hc cho em, di
g c to cho ngi khc thuc ri
mnh th khng.
Trn Nng cho l em c ni cnh
ni kho (v ng c tt h hc bi l c
tht to), cho nn, tc li cng thm
tc. ng bt Trn Sng Dnh phi nm
di trn ging chun b nh roi.
Trn Sng Dnh va khc va ni:
-Anh c gii th c th ti em. Em m
hc hnh li thi th anh nh sau cng
u c mun, vic g c th lm anh
mun nh l nh.
Trn Nng nghe ni cng thy c l,
lin cm sch bt em tr bi. Trn Sng
Dnh c vanh vch, c xong li cn

ni:
-Con vt cn hc thuc c, hung
chi l con ngi. Ci kh l sau khi
thuc ri, ngi ta c ngh thm c
iu g mi hn khng thi. Ch ny th
con vt khng th no lm uc.
Ni xong, Trn Sng Dnh say sa
ging gii thm rt nhiu iu mi l,
khin cho Trn Nng phi ng ngc v
ti hc ca em mnh. T , khng mt
ai lo lng g v chuyn hc hnh ca
Trn Sng Dnh na. Khong hn mi
tui, ting tm ca Trn Sng Dnh rt
ln. Nm 1479, tc l lc mi va 14
tui, Trn Sng Dnh u trng
Hng. Nm inh Mi, nin hiu Hng
c th 18 (tc l nm 1487), khi va
mi 22 tui, Trn Sng Dnh Trng

nguyn. Khoa y, vua L Thnh Tng ly

n 60 ngi, nhng trong s ,
khng c anh ng l Trn Nng! Phi n
khoa Qu Su, nin hiu Hng c th
24 (tc l nm 1493), Trn Nng mi
Hong gip. Xt v th bc, Hong gip
l bc th t, cao hn Tin s, nhng
thp hn Thm hoa v Bng nhn, cng
thp hn Trng nguyn. Khi Hong
gip, Trn Nng 48 tui!
Sau khi Trng nguyn, Trn Sng
Dnh c vua L Thnh Tng b lm
quan ri c thng dn ln n chc
H B Thng Th. Khi mt, ng c
dn lng tn lm phc thn. Trn Nng
sau khi cng c b lm quan nhng
ch c thng ti chc cao nht l Li
B T Th Lang (di Thng Th mt

bc) m thi. Khi mt, Trn Nng mi

c triu nh truy tng chc Thng
Th ch khi cn sng, ng cha bao gi
c phong ti chc ny.
Hai anh em, hai th bc t, hai
a v cao thp, nhng, c hai u l
ngi ti, c bit l Trn Sng Dnh.
Mt nh m nh th, knh thay!

NH U L T
HONG GIP?
Phm Duy Quyt ngi lng M
Trch, huyn ng An (nay l thn M
Trch, huyn Cm Bnh, tinh Hi
Dng), ng l em rut ca Trng
nguyn Nguyn Khc Knh ( khoa t

Su, 1505). Thu cn tm b, Phm Duy

Quyt ni danh thn ng, thng minh
hn thin h, nhng ng thi, Phm Duy
Quyt cng kht ting t ph, tng nm
cnh chua cht ca s... hng thi. Mi
n khoa Tn Mi (1511), Phm Duy
Quyt mi Hong Gip (tc l th
t, sau Trng nguyn, Bng nhn v
Thm hoa, nhng trn Tin s). Nh u
Phm Duy Quyt Hong gip? Hn
nhin l khng phi nh tnh t ph ca
ng ri. Sch Cng d tip k (quyn 1)
chp chuyn ng thi c nh sau:
Trong khoa thi Hi nm t Su
(1505), c hai anh em cng ng th. Gia
k lm bi th nht, Phm Duy Quyt
qun sch, bn ln la hi anh. Nguyn
Khc Knh ni:

-K ny c ti v ch cng thi, nu ti
li ch cho ch th cn bo thi c vi ai
na.
Phm Duy Quyt tc gin ni:
-Thi th khoa ny ti cho anh chim
gii trc vy.
Ni xong, ng lin g phng lu
chng ra v. Ti nh th n canh ba,
ng khng dm gi ca m nm ng
ngoi hin. Lc y, thn mu ca ng
ang nm ng trong nh, m thy thn
nhn bo:
-Hong hin ang c ng Hong gip,
sao khng m ca n vo?
B sc tnh, ngh rng hai con mnh
ang i thi Hi, ang kinh , vy th
Hong gip no ang ng ngoi hin? B
m ca coi th thy mt ngi ang

ng ln trc hin nh mnh, lin nh

thc dy, lc y mi hay l cu T, con
trai ca mnh. B ht sc ngc nhin, cn
Phm Duy Quyt th k li u ui cu
chuyn thi c. Nghe xong, b ni:
- l ti con hc cha n ni n
chn. T nay con phi c gng hn na.
ng nghe li m dy, vi i vo nh,
t n m sch m hc. B thy th,
mm ci ni rng:
-Bi mi hng thi nn nht thi tc
kh m hc, ch s khng c nh vy
m thi.
ng tha:
-Tha m, t nay v sau m s thy
con c th ny mi mi.
T y, ngy cng nh m, hu nh
khng lc no ng ri quyn sch. Cn

anh ng l Nguyn Khc Knh, t khi

Trng nguyn, c nh vua cho gi
chc Ging Quan trong Quc T Gim.
Khng t Gim Sinh nh ng m thnh
t. Phm Duy Quyt ra kinh , n
ng m ni vi cc Gim Sinh rng:
-Ta chnh l b ch, cc anh mun hi
g, c em sch ti y ta ch cho.
Gim Sinh phn nhiu nghe ting
ng nn cng mun th xem ti hc ca
ng ra sao, bn ko nhau ti ni ng l
khu Ch Da (nay thuc ni thnh H
Ni -NK.T) hi kinh sch. H hi ti
u, ng tr li ti , c th thao thao
bt tuyt. C ngi em c sch v ca
Trung Quc v ca ch t ra hi, ng
cng ging gii tinh tng, khin cho ai
cng phi khip phc, ko nhau n ch

ng. Quc T Gim v th m vng

ngi. Anh ng l Nguyn Khc Knh
thy vy th can:
-Ch c ti hc, lo g khng cao
m li i lm ci chuyn v ch ny. Ti
thy vic ny quan h n gio ho ca
triu nh, ch nh ch i th hn.
ng nghe li anh, lp tc tr v qu
nh. n khoa Tn Mi (1511), ng
Hong gip v rt ly lm hn v khng
chim c khi nguyn. Sau, ng ra lm
quan, c thng ti chc Li B cp S
Trung th mt.
n y, xin c tr li cu hi t
ra t u, l: Nh u Phm Duy
Quyt Hong gip? Khng ai ph
nhn l Phm Duy Quyt c ti bm sinh,
nhng, ci ti bm sinh ca Phm Duy

Quyt bt qu ch l ci ti ca mt...
cu b. Phm Duy Quyt ni danh thn
ng, song Phm Duy Quyt cng ni
danh t ph. Nu khng c anh ng l
Nguyn Khc Knh hai ln nghim khc
ph phn, th ci cn li ca Phm Duy
Quyt chc ch l s t ph hm hnh m
thi. Phm Duy Quyt c ngi m tht
tuyt vi. Trong ngh thut ng vin v
khch l con hc tp. B qu l mt in
hnh ng cho i i noi theo. Th
ra, hc v Hong gip ca Phm Duy
Quyt l kt qu hc tp ca Phm Duy
Quyt, cng vi kt qu un nn nghim
khc ca anh ng l Trng nguyn
Nguyn Khc Knh, v cng vi kt qu
ca ngh thut ng vin, khch l khn
kho ca m ng.

Vi nhng ngi c cht ti nhng li

hay t ph, nu chng c cng thm
nhng iu cn thit nh Phm Duy
Quyt c cng thm, i h ch cn
l hiu s ca nhng php tr, xt xa v
th thm. n gin l nh th m thi.

V SAO DNG H
NGUYN HUYN
NG NGN I PHT
DANH NHO?
Dng h Nguyn huyn ng
Ngn (nay thuc huyn Tin Sn, tnh
H Bc) c n my chc ngi t
cao. Tin s V Phng trong b
sch ni ting ca ng vit vo khong

na u th k th 18 l Cng d tip
k, cho rng, tt c u nh i c
ca tin t dng hc ny l c Phm
Duy Quyt Xin gii thiu mt on
trong sch ni trn, km theo li ch
ngn ngi rng: Phm Duy Quyt l h
ch khng phi tn.
C (Phc Mi) dng nh ti x ng
Lu, thuc tnh H Bc c -NKT) v
sng bng ngh nu ru. Gia nh hng
xm gn ni c c cy b lu nm,
mt hm, chng may b bo nh nn
c n xin mua ly ci nu ru. Khi
o gc, c thy c ba h bc, bn lng
lng em v giu kn khng cho ai bit. t
lu sau, c di nh i ch khc .
Bng ba, bn nm sau, chng d
c ngi t bn Tu sang, tm n ch

chn bc ca t tin xa, thy du c cn

, l chn bc cng cn m cc h
bc th bin mt. H hi nhng gia
nh bn cnh th ai ai cng on rng c
nu ru nm trc ly mt ri. H
bn n thng nh c, xut trnh gia ph
cng cc th giy t ri tha:
- T tin chng ti ngy trc c
chn t bc y, nay chng ti n ly,
chng ng s bc v tay c ri.
Chng ti chng dm trch c g, ch xin
c ngh li, bi v nay mai chng ti
phi tr v qu hng m tin lng
cn, mong c cm thng m gip cho
cht t l ph. Chng ti nguyn chng
dm qun n.
Phn c Phm Duy Quyt, t khi o
c kho bc cho ti lc y vn em

giu kn mt ni ch cha h ng ti,

chng r trong c bao nhiu. M gia
ph ri kim tin, thy ng con s
ghi, c lin gi ngi Tu y li, tip i
n cn ri ni:
-S bc kia qu l ti o c
nhng vn c giu kn cha h tiu mt
cht no. Nay ch sang y tc l ca li
tr v ch c ca n. Ti xin tr ht ch
chng gi lm g.
Ngi Tu nghe c ni vy, lng nh
m c nhng cng chng dm nhn ngay,
bn hi:
-Tha c, thy h bc ny ng l ca
t tin chng ti li, nhng, nay Tri
trao cho c th tc l ca c. C ban
cho cht t lm l ph l may mn
lm ri, chng ti u dm nhn li tt

c nh th.
Ni vy, nhng c vn dt khot
khng nghe. Ngi Tu ngh chia i,
h mt na, c mt na, nhng c vn
khng chu. C ni:
-Ti no phi l ngi khng bit qu
tin bc, ch v bc khng phi ca
mnh, chng qua Tri sai ti gi li
i ch thi. Ch c nhn s em
v th hn.
Ngi Tu bit khng th no p
c, bn nhn bc em v. Ti qu
nh, gp ai ng ta cng k chuyn c gi
nc Nam c . By gi, c thy a
l rt gii, nghe chuyn cng khen c l
ng him c, ri than rng:
-Tic l ta gi ch v th cn trai
trng, th no ta cng quyt tm h ngi

y mt ngi huyt tt bo n.
Ngi Tu nghe thy a l ni th th
khn khon mi i, nhng thy a l
qu gi. Thy ni:
-Ta c hai mn cng l hc c
b truyn, thi th ta sai h i vi bc
vy.
C ba cng sang nc ta, tm n nh
c bn ru, nhng lc y c mt
c hn mt nm. H bin l phng
iu ri ra i, mi n vi ba thng mi
quay tr li v ni vi ngi con trai
ln ca c rng:
-Truc y, chng ti chu n ca c
rt nhiu m khng c cch g bo
p li. Nay, ti mi c hai thy a l
cng sang y v tm c my ngi
huyt tt. Ngi th nht c ni chu v,

sau s pht vng nhng ch c

mt i l ht. Ngi th hai hnh o
sen, pht c mt i l Ph m. Vy,
cu nhn ngi no?
Ngi con trai ca c (Phm Duy
Quyt) p:
-Chng ti ni thn , khng dm
hi vng cao xa, ch mong c ngi no
i i pht vn Nho l .
Hai thy a l p:
-Vy th c kh g, chng cn tm u
xa cho mt. Ti thy thn nh ta y cng
c long mch t x cm Chng ko n,
i un khc nh con hong x, n x
Vnh cu th ngc ln, t khi thnh hai
ci g, g ln bng phng, g nh hi
cong cong. Thy c cho rng huyt kt
g ln, cn thy hai khng tin, bn ln

li tm mi ri qu quyt l huyt kt
ci g nh. Hai thy khng ai chu, bn
ho li kiu t, sai ngi em v Trung
Quc hi s ph ca mnh. S ph coi
bn , ni:
- l kiu hong x thnh cp (ngha
l con hong x lng nghe ting ca con
nhi), m lc lng nghe th tinh thn tp
trung ht l tai, vy th kh huyt l
tai. Hai ci g t l hai ci tai. G ln
m phng l ci tai b ic, cn nh
ci g nh m hi cong l g c kh
huyt t li, tc l tai lnh. Huyt ci
g nh.
Sau khi nhn c li ch bo ca s
ph, hai mn lp tc bo ngi con
trai ca c, ci tng thi hi c vo ci g
nh. Ngi huyt y to lc hng cn

(tc hng ng Bc -NK.T), trng ra

hng Khn (hng Ty Nam -NKT).
n i th ba (chu ni -NKT) c
ng Nguyn Vn Huy Thm hoa khoa
K Su (1229) thi nh Mc, lm quan
n chc Thng th ri v tr s. Con
th ba ca Nguyn Vn Huy l Nguyn
Trng Qunh Hong gip khoa inh
Mi (1547), tc l vo thi Vnh nh
(vua Phm Duy Quyt Nguyn), sau cng
lm quan n chc Thng th. Ngi
em ca ng Nguyn Trng Qunh l
Nguyn t Thin, mi mi tm tui
Hong gip khoa K Mi (1559),
nin hiu Quang Bo nh Mc, sau lm
quan n chc Khoa cp S Trung.
Em ca Nguyn Trng Qunh v Nguyn

t Thin l Nguyn Hin Tch cng

Tin s khoa t Su, nin hiu Thun
Phc thi L trung hng (tc nm 1565 NK.T), sau lm quan n chc Th
Lang...
Sch trn cn thng k thm mt lot
nhng bc danh Nho thuc hng cht,
hng chiu ca c Phm Duy Quyt, nhng
thit ngh, trch dch ngn y k cng
knh n lm ri. Chng hay, hu du
ca c Phm Duy Quyt hin thi ra sao,
cng chng hay, c n on ny, bn s
ngh g v c ln ca nhng ngi lm
cha, lm m?

THY TR CNG D
THI, TR TRNG

NGUYN, THY
HONG GIP
Nm Nhm Tut, nin hiu Quang
Bo th 9 (1562), triu nh Mc Hu
Hp t chc thi Hi, ly 18 ngi,
gm mt Trng nguyn, mt Bng nhn,
mt Thm hoa, nm Hong gip v mi
Tin s. Trng nguyn khoa ny l Phm
Duy Quyt, ngi x Xc Khu, huyn
Ch Linh (nay l thn Kim Kh, x Cng
Ho, huyn Ch Linh, tnh Hi Dng).
V mt trong s nm v Hong gip ca
khoa ny l Nguyn Khc Knh, ngi
lng Thanh Hoi, huyn Siu Loi (nay
l thn Thanh Hoi, x Thanh Khng,
huyn Thun Thnh, tnh Bc Ninh).

Nguyn Khc Knh cng chnh l thy

gio ca Phm Duy Quyt.
D s cho hay, khi Phm Duy Quyt
mi ln tm tui, cha ng xut gia tu
hnh theo o Pht, vic nui dy con
u do m ng m ng. V gia cnh
kh khn, cho nn mi n lc vo
tui trng nin, Phm Duy Quyt vn
cha bit ch. Thy mt ng rt sng
sa, xm lng ai ai cng khuyn m ng
gng cho ng n hc, nghe li, m ng
dn ng ti tn t Siu Loi, xin c
th gio thy ang dy hc y l
Nguyn Khc Knh. By gi Nguyn
Khc Knh ting l thy nhng cn rt
tr, km Phm Duy Quyt n hn mt
chc tui. M Phm Duy Quyt thy vy
th ly lm lng tng, lin hi rng:

-Bm thy, ti mun xin thy cho a

con ny c th gio, vy xin thy cho
bit, ti phi sm l vt g.
Nguyn Khc Knh ni:
-Ci chnh l tm thnh, cn nh l
vt th tu sc v tu .
B li hi:
-Gia sn ti ch c mt con tru l
ng gi. Nhng, v vui mng thy con
mnh c i hc, ti xin m tru lm l,
thy liu c c chng?
Nguyn Khc Knh khng ni g. Th
ri, b sai m tru cng Tin s tht.
Dng l cng Tin s xong, Nguyn
Khc Knh lin ly giy bt ghi tn
hc tr mi. Khi nghe ngi m c h
v tn ca con b, Nguyn Khc Knh rt
ly lm kinh s. Nguyn do l trc ,

ng nm m, thy thn nhn n ni cho

bit, phi i n nm 31 tui ng mi
i khoa, m cng ch c n
Hong gip (tc l hng th t, sau
Trng nguyn, Bng nhn v Thm hoa
nhng trn Tin s), cn nh ngi v
Trng nguyn th thuc v Phm Duy
Quyt!
Nhp hc ri, thy Phm Duy Quyt
sng d mt cch k l, Nguyn Khc
Knh rt ly lm hi lng. Khoa thi Hi
nm Nhm Tut (1562), thy tr cng
ng th v cng cao. Trc khi vo
thi nh, Nguyn Khc Knh th vn,
lin v ni vi hc tr Phm Duy Quyt
rng:
-Thi, ngi v Trng nguyn khoa ny,
anh hy nhng cho ta i.

Phm Duy Quyt vui v bng lng.

Nhng, va nhn thi xong, Nguyn
Khc Knh b au bng qun qui, khng
sao c th lm bi ni. Mi n gn tra,
cht nh n gic mng thu trc,
Nguyn Khc Knh lin khn tri t
rng:
-Con khng dm ginh ngi Trng
nguyn vi hc tr ca con l Phm Duy
Quyt na, xin thn linh khp t rng
tri cao, chng gim v ph h cho con
con c th lm cho xong bi thi.
Khn xong, bng dng Nguyn Khc
Knh lin khi au v rt cuc cng lm
xong bi, nhng khng th snh vi bi
ca Phm Duy Quyt c, v th, ng
ch Hong gip m thi. Nm , ng
va 31 tui cn hc tr ca ng l Phm

Duy Quyt th 42 tui ri.

Sau khi t, Phm Duy Quyt lm
quan tri thng dn n hm ng Cc
i Hc S (tc l mt trong t tr ca
triu nh) cn Nguyn Khc Knh th
c phong dn ti chc Thng th.
Dn gian ng thi bn rng, s d
Phm Duy Quyt tin mt mch tht
nhanh, y l bi m ng cng Tin s
nguyn c mt con tru. Sc tru bao gi
cng hn sc ngi, rung vn chng
du ln th cng ch cy my nm l
xong.
Ng thay!

C MT MI TNH NH
TH!
Thi nh Mc c ng Hong Sm,
ngui x Th Sn, huyn Hip Ho, sau
ng di nh n x Qu Tro, cng
huyn ni trn. (Nay, t lng qu ng
thuc xm Ging, x Ho Sn, huyn
Hip Ho, tnh Bc Giang). T tin ng
i i l nng dn. ng sinh ra trong
mt gia nh ngho, cha mt sm, gia
sn ch c my so rung, hai m con
ng nng ta nhau m sng. Mi n
nm ngoi hai mi tui, ng vn cha
bit ch. Sch Tang thng ngu lc
chp rng:
By gi huyn ng c quan

Thng th Nguyn Don ch ( Tin

s khoa Tn Su, nm Hng c th 12,
tc l nm 1481 -NKT) v lng tr s.
Quan huyn s ti bt dn phu phi i
n rc. Hong Sm cng l mt trong
s nhng dn phu y. ng b sung vo
chn khing kiu cho c con gi ca quan
Thng th. Khi khing kiu, ng lic
mt thy tiu th nhan sc tuyt vi, lng
rung ng kh t. V nh, ng ni vi m
l mun ci c tiu th lm v. Ngi
m ci, ni l khng c, ng khng
nghe, mua bung cau, c ni m phi i
dm hi cho mnh, nhng li s m ni
di, nn i bm theo sau m. B m
khng mun, nhng cng s con bun,
bn n ng trc ca nh quan
Thng th, ln la mi m chng dm

vo. Quan Thng th ly lm l, lin

cho gi vo hi. B m ku xin quan
tha ti cho, v chng qua b b con thc
p. Quan Thng th ci, ni rng:
-Khng sao c.
Ni ri, quan cho gi ng n xem
ng l ngi th no. ng mc mi chic
qun i, n sp ly trc thm nh.
Quan Thng th ni:
-Con gi nh quan, c u li g cho
mt k bch inh. H sau ny anh lm
nn s nghip nh ta, anh mi c th ly
con gi ta c.
ng ly hai ly ri tha:
-Xin vng mnh quan ln, nhng cng
mong quan ln gi li ha cho.
V nh, ng giu m, bn trm mt
so rung c ba mi quan, ln

ng ti kinh , xin lm hc tr ca
mt bc danh nho. Ba nm sau, ng
gii lm, nhn , ly c l hc tr b b
st tn, n xin quan huyn Hip Ho
cho c kho th. ng trng trng
Huyn, ri i thi Hng, Gii Nguyn
(tc u hng Hng cng, cng s
hay C nhn -NK.T). Xong, ng nh
ngi v bo cho quan Thng th, xin
quan ch sai li c c, ri li v kinh
d thi Hi.
By gi, con gi ca quan Thng
th, tuy cng c my m n dm
hi, nhng cha ng ai, vn cn nh.
Khoa Mu Tut, nin hiu i Chnh
(tc nm 1538 - NK.T) ng 27 tui (tnh
theo tui ta -NKT), Thm hoa. (Khoa
ny, Gip Hi Trng nguyn, Trn

Toi Bng nhn v Hong Sm

Thm hoa -NK.T). Hm vinh quy, ng v
lm m ci ngay gia sn nh quan
Thng th, ngi lng ai cng cho l
mt s vinh hnh him c.
Sau, ng lm quan, c phong ti
chc L B T Th Lang, tc Honh
Phc B.
Hnh nh chng thanh nin Hong
Sm, mc mi chic qun i, qu ly
di thm nh quan Thng th tr s l
Nguyn Don ch, thng hi bit l
bao! Nhng, k phm phu ch thy c
ci v b ngoi khn kh, chng th thy
ch ln ca Hong Sm. Ho ra, sc
mnh ca tnh yu tht kh m lng
c, bin mt anh dn phu qu
ma tr thnh mt v Thm hoa ti gii,

 mt ngi nh Hong Sm c th
vt qua chng ng n sch, t ch
cha bit g n hng tt cng vinh hin
m ch mt c ba nm. C mt mi tinh
nh th, nhng, c kim no phi ch c
mt mi tinh nh th. L thay, tnh yu!

CHUYN LI K V THI
TRAI TR CA TRNG
NGUYN GIP HI
Gip Hi (sau i gi l Gip
Trng), sinh nm inh Mo (1507) ti
lng Cng Lun, huyn Vn Giang
(thuc H Bc c), nhng trng thnh
li lng Dnh K, huyn Phng
Nhn (nay l x Dnh Tr, huyn Lng

Giang, tnh Bc Giang), Trng

nguyn khoa Mu Tut (1538), i Mc
Thi Tng, mt nm Bnh Tut (1586),
th 79 tui. Sau khi t, Gip Hi
lm quan cho nh Mc, c phong
dn ln n chc Lc B Thng th,
kim ng Cc i Hc S, hm Thi
Bo, tc Sch Quc Cng. Sinh thi,
ng l bc quyn cao chc trng, danh
vng kh ai b v c l cng chnh v
th m ngi i khng ngt truyn
tng nhng chuyn li k v ng. Di
y l mt trong s nhng chuyn v
thi trai tr Trng nguyn Gip Hi.
Dn gian k rng, sau khi th gio
vi cc nh Nho m trng dy hc
lng v huyn, Gip Hi c gia nh
gi n kinh thnh Thng Long hc

tp v chun b d thi. ng mn c
mt cn nh nh gn bn B (Gia
Lm, H Ni) v ngh tr ti mt
mnh. Ngy ngy Gip Hi phi i
qua bn kia sng Hng hc. Mt hm,
khi n bn B , ng cht thy ngi
ta bt c mt con ra rt p v ang
nh em lm tht n. Cho rng n tht
mt con ra xinh p nh th l qu bt
nhn, Gip Hi lin n ni n xin mua
li. ng phi tr mt gi tin kh cao
mi mua c con ra y. em ra v
trong nh vo cho ra n ung u
ri, Gip Hi mi n trng hc. T
tr i, con ra xinh p v b nh l
ngi bn thn thit ca Gip Hi.
Khong mt thi gian ngn sau, mi ln
i hc v, Gip Hi thy cm canh

dn sn, nh ca sch s v gn gng, d

la thm hi cng khng bit rng ai
ct cng gip . ng quyt ch tm cho
ra s thc. Th ri vo mt ngy n, ng
gi v i hc nh thng l, nhng n
chng gia bui th quay li, np kn
mt gc gn nh mnh ch. Bng Gip
Hi thy mt c gi p tuyt trn, tui
chng mi tm i mi, t dng hin
ra trong nh mnh. C lng l cm chi
qut dn v nhm bp nu cm. ng
lc c ang mi m lm vic th Gip
Hi ln n, m chm ly c v ni:
-Chng phi c l hng sm s,
nhng... xin c tha li cho, ti mun gi
c li hi cho ra l, rng c t u
n v ti sao c li b mt gip ti
th ny. Chng no cha r thc h, ti

quyt khng th no bung c ra c.

C gi t tn tha:
-Xin chng ng lm th. Thip khng
trn i u. S tht ra th ny th
thip cng chng giu chng lm g na.
Thip vn l con gi ca ng Hi i
Vng, v mi vui nn b ngi nh
li bt c. Hn chng cn nh con
ra b nh m chng b c mt khon
tin ln ra mua v nh v chm sc t
t ch. Con ra b nh ti nghip y
chnh l thip y. Cm n su ngha
nng, thip thun lng li vi chng
v bo dn gip chng i cht vic nh
lt vt.
Gip Hi nghe c gi ni vy th
bung tay ra v ly ci mai ra em giu
i. T , hai ngi n vi nhau nh

v chng. Mt hm, c gi th th ni
vi Gip Hi rng:
-Thip vi chng c duyn n vi
nhau, nhng k dng gian, ngi thu
ph, i ng cch bit, tht bt tin v
cng. Nay nu thip li mi vi chng
th s rng thn ph s trch pht, m v
thu ph mt mnh th thip li chng
cam lng. Vy, xin chng hy cng i vi
thip, trc l ra mt song thn, sau
l thip c dp bo p n c cho
chng.
Gip Hi ni:
-Li nng ni tht hay, nhng ta nay
cn nui ch lp cng danh qua ng
khoa bng, nu i cng nng th chng c
l b l c vic hc hnh hay sao?
C gi ni:

-Xin chng ch c lo. Di thu ph

cng c nhiu trng. Cnh ni thip
l trng ca Trng nguyn Lng Th
Vinh y. T ngy t th v vi m cung,
Trng nguyn Lng Th Vinh c mi
n ging hc cho thu ph ca thn ph
thip.
Nghe vy, Gip Hi lin ng i.
ng ly mai ra tr li cho c gi. Thot
mt ci, c tr li thnh ra, r nc
a Gip Hi xung thu ph. n ni,
Gip Hi c ng Hi i Vng
n tip rt nng hu. ng c coi l r
qu ca ng Hi i Vng. t hm
sau, Gip Hi n xin th gio Trng
nguyn Lng Th Vinh. Va thy Gip
Hi, Trng nguyn Lng Th Vinh
ni:

-Con hn khng phai l ngi ca

thy ph. Vy, ai a con n y?
Gip Hi c tnh thc k ht u ui
mi chuyn. Nghe xong, Trng nguyn
Lng Th Vinh ni:
-Tri nh cho con Trng
nguyn v trao cho quyn cao chc
trng. Con hy v ngay, ng nn n lm
g na. Trn trnh phn tri nh lm
sao c?
Gip Hi cung knh vng li. ng
Hi i Vng sai con gi lo lng cho
ng mi s mt cch chu tt ri a ng
tr v dng th. ng n kinh va
kp lc c khoa thi Hi. Gip Hi ng
th v t nh ni trn. Sau khi
c vinh hin vi i, Gip Hi
thng n x Cao Hng, huyn Thin

Bn lm l bi t trc m Trng
nguyn Lng Th Vinh ...
Bn ngh g v cu chuyn li k v
m mu huyn b trn? C ngi
bn rng, sc p m hn ca con gi
ng Hi i Vng vn khng h lm
Gip Hi sao nhng vic hc, s sang
giu ph qu ca thu ph cng khng
khin Gip Hi l l vic n sch,
ngi nh ng m chim bng khi
nguyn th c g l l u? Gip Hi liu
xung thy ph chi v tin rng c
trng ca ng Trng nguyn ti danh
qu c l Lng Th Vinh v Gip
Hi ri thu ph cng ch v... mt li
khuyn ca hn thing Lng Th Vinh,
xem th cng bit, ting tm ca
Lng Th Vinh nh hng ti Gip Hi

mnh m bit l ngn no!

Mun i vn vy, dc ch tm s
hc o l kh, nghim cn lm theo
li khuyn ca bc tn s li cng kh
hn. Bt c ai lm c c hai vic kh
y cng u c th tr thnh ngi ti.
Trit l ca thin c, thc ra cng ch
n gin nh vy m thi. Nh Gip
Hi... th ngm m xem.

V XT N U NM
CA QUN CNG L
NH KIN
Di thi tr v ca vua L Huyn
Tng (1662 - 1671) v cha Trnh Tc
(1657 - 1682), c Qun cng L nh

Kin l ngi ni ting xt n thng

minh, chnh xc v cng bng. ng l
ngi lng Bi Tri, huyn Yn nh,
Thanh Ho, sinh v mt nm no cha
r. Thng 9 nm K Du (1669), ng
c b lm Trn Th trn Sn Nam.
Ti y, Tt nm Canh Tut (1670),
Qun cng L nh Kin xt x mt
v n rt ni ting. Nhiu b d s,
trong c Kin vn tiu lc ca L
Qu n ghi chp li kh t m v n
ny. Xin tng hp v lc thut nh
sau:
Khi y trn Sn Nam c v mt
ngi phng cho n nhan sc rt mn
mi. Ngy Tt l ngy v chng anh
phng cho lin tc phi i ht xng
khp mi ni, v th, ting tm v nhan

sc ca v anh phng cho cng theo

m truyn i ngy mt xa. Mt hm,
c mt khch bun ngi Trung Quc
trng thy, cm lng khng c, bn b
ra tht nhiu tin mi c hai v chng
anh phng cho xung thuyn ca ht.
Hn c chuc ru cho ngi chng
ung tht say ri bt ngi v giu
pha di ct bum, bt phi ngm nhn
sm khi b tt th. Ngi chng tnh
ru, khng thy v u na, bn ht
hang i tm, nhng ngi khch bun
li ni l v anh ta ln b i u ri.
V tm mi khng thy, anh phng cho
lin lm n gi ln quan. Qun cng L
nh Kin b c chi xun, quyt x cho
bng c v n y v m m ny.
Trc ht, ng sai lnh n lc sot khp

thuyn ca tn khch bun, nhng vn

khng tm thy v ca ngi phng
cho. Sau ng sai mt v quan thuc h
ca mnh l Duy V, em lnh n truy
tm ln na. Ln ny, ng dn trc vi
Duy V rng, hy lm nh th, nh th,...
Thy Duy V em lnh ti, tn khch
bun hng h, tut gm ra v qut to
ln rng:
-Ln ny, nu tm khng c, ta s
git anh.
Duy V l ngi to ln, li c v
ngh cao cng, bn im tnh bc ti,
git phng thanh gm ca tn khch
bun, tri anh ta li ri mng rng:
-Th ra my mun chng li lnh quan
trn h?
Mng xong, Duy V cng tp lnh bt

tri ht tt c nhng ngi trong

thuyn, gii v np Qun cng L nh
Kin. Qun cng L nh Kin sai bt
giam mi ngi mt ni, ly sn dng c
tra tn ra uy hip, th m chng c tn
no chu th nhn c. ng lin h lnh
bt hai tn ra nh cho my n tht au,
ng thi, bt mt tn khch cho dn qua
dn li pha ngoi, ct sao cho hn
trng thy vic ng bn ang b tra
kho. Xong, ng sai dn hai tn b tra
kho i ni khc v dn tn cha b tra
kho vo v qut:
-Bn kia b tra kho khai nhn ht
mi ti li ri, li khai c ghi c
vo giy t y. n lt my, my c
nhn phn li ca my hay li giu gim
chi ci?

Qun cng L nh Kin va ni va

a t giy cho ngi ny thong thy.
Hn hoang mang lo s, bn khai ht u
ui mi chuyn. Qun cng L nh
Kin lin sai ngi gii hn v thuyn,
qu nhin, tm pha di ct bum th
thy v ngi phng cho . Ht
ng chi ci, tn khch bun b pht
trng (tc l b nh bng gy) v b
np pht n by chc dt bc. (Mi dt
tng ng vi hai mi bn lng, tc
l tng cng ln n 1.680 lng bc.)
V n ni trn tuy khng phi l ln,
nhng xem ra cng c khng t iu ng
cho hu th suy gm. Truc ht, tuy
l thi lon, nhng, mt ngi phng
cho thp c b ming, b ngi ng
thi cho l hng xng ca v loi, vn

c th d dng tm n ca quan (m l
quan cao cp) vi tt c nim tin cy ca
mnh. Chng no m dn cn c th d
dng n vi ca quan nh cy, th
chng , php nc vn cn c ngha
nht nh ca n
V n xy ra vo dp Tt, dp m mi
n kin ngc tng u tm gc li cc
quan cn ngi ngh v vui xun, th
nhng, Qun cng L nh Kin vn
khng cht cu n. ng gc ra ngoi tt
c quyt x nhanh, x ng ti trng
ca k gian manh. l mt iu ng
knh. Vi Qun cng L nh Kin, mng
ngi l rt quan trng, cho du l
mng ca mt ngi di y ca x
hi. V mng ngi, ng quyt khng
bung v kh cng l trong tay. l

hai iu ng qu. Quan xt n m gm

c hai iu ng qu y th i tn
knh nhc nh, sch v trn trng ghi
chp li, k cng l l t nhin.

LNG CNG TRC V

TI XT N CA NI
TN NGUYN KHOA
NG
Di thi tr v ca cc cha Nguyn.
Ni Tn l mt trong nhng chc quan
cao cp ca x ng Trong. Hn nhin
l c rt nhiu ngi tng c trao
chc Ni Tn, nhng, quan Ni Tn tr
tui m lng danh hn c vn l Nguyn
Khoa ng, thm ch, h ni n Ni

Tn l x hi li ngh ngay n Nguyn

Khoa ng. Vy, ng l ngi nh th
no? Sch i Nam lit truyn (tin
bin, quyn 5) cho bit rng ...
Nguyn Khoa ng l con th ca
Nguyn Khoa Chim. H Nguyn Khoa
vn d l Nguyn nh, gc Hi
Dng. Thi Nguyn Hong vo trn th
Thun Ho, dng h ny c Nguyn
nh Thn cng i theo. n ni,
Nguyn nh Thn nh c ti huyn
Hng Tr, ph Tha Thin v i gi
l Nguyn nh thnh Nguyn Khoa.
Nguyn Khoa Chim l i th ba ca
ca h Nguyn Khoa ti Hng Tr.
Nguyn Khoa Chim l mt vn ti
ca x ng Trong, ng l tc gi ca b
tiu thuyt lch s Trnh -Nguyn din

ch rt c gi tr. Sinh thi, Nguyn Khoa

Chim tng c cha Nguyn Phc Chu
phong n tc Bng Trung Hu. ng c
hai ngi con trai rt ni ting vi i,
l Nguyn Khoa Hp v Nguyn
Khoa ng.
Nguyn Khoa ng sinh nm Tn Mi
(1691). Ln ln, v l con nh gia th,
ng c b lm Vn Chc. Nh bm
tnh thng minh li c kh nng quyt
on, cho nn, chng bao lu sau khi
nhn chc, Nguyn Khoa ng c
cha Nguyn ct nhc.
Nm Nhm Dn (1722). khi va mi
c 23 tui, Nguyn Khoa ng
c thng lm Ni Tn, kim n St
S, Tng Tri Qun Quc Trng S.
l chc quan cao cp m nhiu ngi

lm quan c i vn khng dm m ti.

Thng thng, trc khi c hnh vic
ln, Nguyn Khoa ng lun cn nhc
tht cn trng, xong, vch k hoch dng
ln, nu c duyt lm mi lm, m
lm l lm ti ni ti chn. i Nam lit
truyn trn trng chp my s kin
c bit c lin quan trc tip ti
Nguyn Khoa ng.
S kin th nht din ra vo khong
sau nm 1722 mt cht. Sch ny chp
rng: ng rng Nh H (tc H X)
thng c k cp t hp, khin cho
ngi i ng rt s hi. Cha bit
chuyn y, lin sai Nguyn Khoa ng
i kinh l t ra php bt trm cp,
mnh lnh rt nghim minh. T , bn
cp im bt. By gi, b bin Tam

Giang, tc l x Bo Ngc ( hai x

Vinh Xng v K Mn, thuc huyn
Qung in) nc su m sng th
cong, chy xit lm. Vo ma thu v
ma ng, ni ny hay c sng to gi
d. Thuyn i qua thng b m lun.
Nguyn Khoa ng lin sai dn o
t, nn cho sng chy thng, khin
cho nc bt xoy, thuyn b qua li d
dng hn, khch bun v nhn dn u
ly lm tin li nn khng ngt ca
ngi ...
Li ca ngi ca nhn dn khng ch
truyn tng mt thi m l mi mi. V
s kin th nht ny, hn bn tng bit
n qua cu ca dao:
Thng em anh cng mun v,
S trung nh H, s ph Tam

Giang
Ph Tam Giang ngy nay cn,
Trung nh H, Ni Tn cm
nghim.
S kin th hai cng din ra sau khi
Nguyn Khoa ng nhn chc Ni Tn,
cn nh vo nm c th no th cha r.
i Nam lit truyn chp:
Nguyn Khoa ng l ngi
nghim gi lng ngay thng, khng v
n bt c ai, k c nhng nh gia th.
By gi, nhiu hong thn quc thch
n chi xa xi, thng vay mn tin
kho, lu ngy khng chu tr, Nguyn
Khoa ng lin xin i i n. Trc
khi i, ng ni vi Cha rng:
-Php nc phi bt u thc hin
t ngi h gn trc th may ra vic

mi thnh cng c.
Cha vng theo. C mt Trng
Qun cha n cng qu rt nhiu m
quan li khng ai dm ti i. Nguyn
Khoa ng bit vy, lin sai bn th t
rnh lc Trng Qun cha i ra th ti
nu xe li m i n. B ta gin qu
vo cung ku khc vi Cha rng:
-Cha thng chng l khng bnh
vc ch mnh ? Ni Tn l g m dm
lm nh th?
Cha an i mt lc ri ni:
-Php nc phi bt u thc hin
t ngi h gn trc. Ni Tn chp
hnh ng, bit ni th no c?
Ni xong, Cha bn cho ch minh
tin tr, khng dm chm tr na.
T tr i, nhng ngi cn mc n

lin em tin n tr, khng ai dm dy

da nh trc.
S kin th ba chp chuyn bn ln
xt n Nguyn Khoa ng, i Nam lit
truyn chp r bn ln xt n ny nh
sau:
i truyn l c ngi trng da,
m b k khc dng xng ph hu i.
Khng r k l ai, nhng ch nh vn
em vic ln kin. By gi, Nguyn
Khoa ng lin sai thu ht xng ca mi
nh trong lng y n v ra lnh ghi r
tn ch nhn ca tng chic xng. Xong,
ng sai ngi lim xng th thy mt ci
c v ng. Lp tc, Nguyn Khoa ng
cho bt ch chic xng y ra tra kho,
qu nhin ng hn l k ph hu rung
da.

Li c chuyn ngi hng du b tn

m n trm tin. Tn m ly c l m,
khng chu nhn ti n trm. Ngi hng
du n kin, Nguyn Khoa ng lin
em s tin trong ti tn m th xung
nc, th thy qu nhin c vng du ni
ln. Tn m khi y mi chu, cn mi
ngi th ai cng phc.
Chuyn khc k rng, trung nh H
c v n li bun i bun giy b bn bt
lng cp mt hng m chng li
du vt g c. Ngi li bun em vic
y i tha kin.
Nguyn Khoa ng bnh tnh sai dn
trong vng, mi ngi phi ly giy k
r h tn qu qun ca mnh. Gi giy v
th m t ln. Bn k cp nhn
em giy ra bn. V n nh vy m

nhanh chng c phanh phui.

C mt v n, Nguyn Khoa ng
d la c h tn ca bn cp, nhng
(v cha c chng c r rng) nn v
nh khng bit. Nhn u lng y c mt
tng to, dn lng vn th lm thn,
Nguyn Khoa ng lin ngh ra mt mu
k. ng sai ngi b mt o hm gia
sn, pha trn che kn, pha di cho
ngi np sn, xong, h lnh em tng
thn n cho ng... xt x. Nguyn
Khoa ng va tra kho, va hi h tn
k cp. Ngi np sn di tng
va than khc ku au, va khai vanh
vch h tn k cp. Nguyn Khoa ng
lin sai bt, chng u nhn ti ht.
Nm 1725, Nguyn Cu Th vn c
th ght vi ng, nhn lc cha Nguyn

Phc Chu qua i, lp mu git hi

ng. Nm y, Nguyn Khoa ng mi
va 34 tui. Tic thay!

SAU HAI V N, NGH V

CHN TNG CA
NGUYN CU TH
Nguyn Cu Th l chu ni ca
Nguyn Cu Kiu (1599 -1656) v l
con ca Nguyn Cu ng (1634 -1705).
H Nguyn Cu ny vn gc huyn
Tng Sn (Thanh Ho) rt c cha
Nguyn tin dng, ng v cha ca
Nguyn Cu Th u l tng lnh cao
cp ca cha Nguyn. Ring Nguyn
Cu Kiu cn c kt hn vi Qun

Cha Nguyn Th Ngc inh, tc l

c lm con r ca cha Si Nguyn
Phc Nguyn. p li s tin cy ca
cc cha Nguyn, dng h Nguyn Cu
cng lun lun by t s trung thnh
tuyt i ca mnh.
Nh c ting tt ca ng v cha, ngay
khi va mi bc vo tui trng
thnh, Nguyn Cu Th c cha
Nguyn Phc Trn ban n, cho c
hng ch tp m, trao chc Qun
i ca i Tiu Sai (chc quan v bc
thp trong ph cha ng thi). Sau,
Nguyn Cu Th c phong dn ln
n chc Chng C l chc v quan
cao cp nht ca x ng Trong.
Tic thay, khi c danh vng ln
vi i, Nguyn Cu Th li l ngi

tht c. Sch i Nam chnh bin lit

truyn (Tin bin, quyn 4) chp chuyn
Nguyn Cu Th, trong c ni n s
lin lu ca Nguyn Cu Th i vi hai
v n ln. Xin c tm lc nh sau:
V n th nht xy ra vo nm K Su
(1709). By gi, em rut ca Nguyn
Cu Th l Nguyn Cu Khm cng vi
quan Ni Hu Chng Doanh l Tng
Phc Thiu, v khng bng lng vi cha
Nguyn Phc Chu (1691 -1725) cho nn
l li ni xu Cha. Bit c
chuyn ny, thay v chn thnh khuyn
bo em, Nguyn Cu Th li thu dt
thnh chuyn mu phn ri tu ln Cha.
Sch trn c on nguyn vn (phin
dch) nh sau: Nhm ngy u nm, ph
Cha c l i duyt, sau khi cc quan

lm l chu hu xong. Cha bn xung

ch bt ngay bn (Nguyn Cu) Khm v
(Tng Phc) Thiu giao cho nh thn
tra xt. Chng u nhn ti. Xt thy
(Nguyn Cu) Khm l k ch mu, nh
thn khp vo ti phi x t, (Tng
Phc) Thiu l k a tng th b ph lm
th dn. Cha cho rng (Nguyn) Cu
Th l ngi bit lo dp yn ni lon,
bn cho thng lm Ni Hu Chng
Doanh. Cha li cn ring tng cho
(Nguyn Cu Th) i cu i (phin
m) nh sau:
Vi ng, vi lng, trng trn Nam
triu lng Hu Bt;
Thc kim, thc ngc, trng ng
Quc Lo in bn an.
Ngha l:

Lm ct, lm rng, trng trn Nam

triu nh Hu Bt;
Ta vng, ta ngc, xng thay Quc
Lo vng bn an.
Sau li c bit khen ngi ny, Cha
cn vui em Qun cha Nguyn Th
Ngc Phng, trc nh g cho
(Tng Phc) Thiu m g cho (Nguyn)
Cu Th.
V n th hai xy ra vo ma h nm
t T (1725). By gi x ng Trong
c dng h Nguyn Khoa cng rt ni
ting. H Nguyn Khoa nguyn l h
Nguyn nh, t tin ngi gc Hi
Dng. Ngi u tin vo x ng
Trong l Nguyn nh Thn, ng nhp
tch huyn Hng Tr (nay thuc Tha
Thin -Hu). Con ca Nguyn nh Thn

l Nguyn Khoa Chim, tng lm quan

ti chc Tham Chnh Don S. Con ca
Nguyn Khoa Chim l Nguyn Khoa
ng, ngay t lc cn rt tr ni ting
ti hoa. Nm 1722, khi va trn 30 tui,
Nguyn Khoa ng c phong ti
chc Ni Tn kim n St S, Tng Tr
Qun Quc Trng S. Hn bn tng
nghe cu ca dao:
Thng em anh cng mun v,
S trung nh H, s ph Tam
Giang
Ph Tam Giang ngy nay cn,
Trung nh H, Ni Tn cm
nghim.
Trung nh H H X (Qung
Bnh) l ni lm trm cp. Ph Tam
Giang Qung in (Tha Thin -Hu)

l ni lm gi to sng d. V, Ni Tn
chnh l Nguyn Khoa ng, ngi c
ti tr dn, khin cho vng trung nh H
c bnh yn. Cng trong sch dn
trn c on:
Quan gi chc Ni Tn l Nguyn
Khoa ng vn tnh trung trc, lun lo
gi nghim php nc, cho nn,
(Nguyn) Cu Th ly lm ght, bn tm
cch buc ti. Ma h nm t T
(tc l nm 1725 -NK.T), sau khi Hin
Tng (tc Quc Cha Nguyn Phc
Chu) qua i, (Nguyn Cu) Th bn
phao tin rng (Nguyn Khoa) ng mt
sai bn cung nhn (trong ph Cha),
ly n truyn quc lm bng vng em
ct giu i, ct mu vic ph lp.
Nguyn Cu Th cn gi lm di mnh

ca Cha, cho triu (Nguyn Khoa)

ng v ri git cht (Nguyn Khoa)
ng ngay trn ng v.
By gi, nhiu ngi tin chuyn Ni
Tn Nguyn Khoa ng lp mu ph lp
l c tht. Phi i n sau ma h nm
Canh Tut (1730), tc l sau khi Nguyn
Cu Th qua i, s tht v v n th
hai ny mi c phi by, nhng, v
thy cha Nguyn Phc Ch (1725
-1738) khng ng g li cn truy tng
cho Nguyn Cu Th rt hu, cho nn,
chng ai dm dng s hch ti Nguyn
Cu Th c. Thy cha Nguyn Phc
Ch phong cho cc con ca Nguyn Cu
Th l Nguyn Cu Qu chc T Qun
c, tc Uy Qun Cng, Nguyn
Cu Thng chc Ni T Chng C,

tc Knh Qun cng v Nguyn Cu

Php chc Ngoi Hu Chng Doanh,
tc Hon Qun Cng,... thin h li c
ngi cho rng Nguyn Cu Th l
ngi i c!
Thi cha Nguyn Phc Chu v cha
Nguyn Phc Ch c coi l thi thnh
tr ca h Nguyn x ng Trong.
Nhng, rt tic l ngay trong thi thnh
tr y, php nc bt u b coi
thng. Nh Nguyn Cu Th m trn
i c bnh an gia ci tri cao t
dy th qu l l lm!
Hnh nh ng tin thn ca Nguyn
Cu Th lun lun l ng hm hi k
khc. Lm anh m khng chn tnh ch
bo cho em, ch rp tm y em vo ch
cht mnh c Cha tin dng, c kim

chng my ai nhn tm n th! Chng

hay, mu ch ca i cu i m cha
Nguyn Phc Chu vit tng Nguyn Cu
Th c ging nh mu mu ca em trai
Nguyn Cu Th l Nguyn Cu Khm?
Chng hay, sau m tn hn cng Qun
Cha Nguyn Th Ngc Phng, c bao
gi Nguyn Cu Th m thy hn oan
ca em mnh ln vn y?
Lp mu git hi Ni Tn Nguyn
Khoa ng, Nguyn Cu Th bc l
y bn cht nham him ca mnh.
Nguyn Khoa ng cht m ting thm
mi n mun i, cn Nguyn Cu
Th th ngc li, c sng thm m
ch t cht cha ni nhc, ngn nm cha
d ra sch u! tm a Nguyn Cu
Th, gm thay!

Nhng, ring trch Nguyn Cu Th

c l cng c ch cha phi. By gi, s
d Nguyn Cu Th c t thoi mi
dung thn, y l bi trn Nguyn Cu
Th cn c cha Nguyn. i, ng thanh
tng ng, ng kh tng cu, r l ch
l thay!

C NGHIM CN CA
TUN PH NG I
Ngn ng Php c cu: Hy lm
theo nhng iu ti ni, ch lm theo
nhng iu ti lm.Nhng, l cu
ca ngi Php, ca phng Ty...
Trong qu kh ca dn tc ta, c khng
t nhng ngi ni rt hay v lm cng
rt gii, rt ng cho hu th noi
theo. Mt trong s nhng ngi y l
quan Tun ph ng i .
ng i l con ca ng i
Lc, ngi huyn Phong ng (nay
thuc tnh Qung Bnh). ng i Lc
nh c vn ti m c cha Nguyn
Phc Khot (1738 - 1765) b lm quan.

Khi u, ng i Lc tp s Vn
Chc Vin, n nm 1741 th thng lm
quan K lc ca dinh B Chnh v n
nm 1746 th thng lm Cai b dinh
Qung Nam. S c cho hay, ng i
Lc l ngi thanh lim, cho ai ci g
hoc gi l nhn ca ai ci g cng u
suy xt rt k. Ai dng cht g ch c gi
tr vt cht tht nh th ng mi nhn, cn
hi ln mt cht l ng t chi, ni rng:
-Nh c d tha cho nn khng
dm nhn ch chng phi l by t ni
nng mu m g u.
Nh h ng huyn Phong ng
ng l nh cha ti con gii. ng i
Lc c Cha sng i v con ng l
ng i cng c danh thm vi
i. Thu thiu thi, ng i ni

ting vn hay ch tt. Lc mi vo tui

trng thnh, ng Hng tin (tc C
nhn) v c Cha Nguyn Phc Khot
b lm quan. Nm 1748, khi cha lm Cai
b dinh Qung Nam th ng i
c b lm K lc dinh Bnh Khang.
Mt nh, hai cha con cng c Cha tin
cy m trao trng trch, i by gi cho
l him. Sinh thi, ng i l
ngi rt nghim cn, t xt mnh mt
cch rt nghim khc. Sch i Nam lit
truyn (Tin bin, quyn 5) c on chp
v ng i nh sau:
i lm quan cn lim khit
hn c cha. Ai a tng bt c mn g
ng i cng nht quyt t chi.
Ngi i khen ng l trong sch. Sau,
i c b lm K lc dinh Trn

Bin (vng B Ra -Vng Tu cng vi

ng Nai, Binh Dng, Bnh Phc,
Lm ng ngy nay -NKT). By gi, c
hai vin cai i l k hu cn ca Cha
i vo Trn Bin tm bt ca nh em
v ph Cha. Chng cy th, lm nhiu
chuyn hng hch, tri vi php nc.
(ng) i lin h lnh bt chng
m x xc ra ri em treo ca ch.
Xong, (ng i ) t mc o n,
eo gng ngn, i b ra tn kinh (ch
Hu ngy nay -NK.T) xin chu ti.
Khi y, ng i c mt ngi
chu gi ng bng ch rut i theo.
Ngi chu ngh vi i thu
ngi dng vng m cng i cho
mi chn. ng gt i v ni rng:
-Lm g c chuyn ti nhn m mong

c nhn h khe khon?

i b hn mt thng th ti kinh,
ng trnh mi vic vi Hnh Quan v
xin c vo ngc ch xt x. Hnh
Quan em vic tu ln Cha, Cha lin
cho gi (ng i ) vo. ng i
mt mnh i vo khng mc triu
phc. Cha (thy th) lin sai cp cho
ng m o. ng i xin c chu
ti, Cha an i, ni rng:
-Ngi u c ti g m t lm kh
mnh n th? Trc y, ta sai ngi
i tuyn chn vi ca nhi khi nhn ri
th tiu khin, c ng u bn c sai
i u l tiu nhn, cy th m c hip
ngi. Ngi git i l phi. Chng c
ti g c. Hy qun chuyn y i.
Th ri, Cha thng cho ng i

 chc Tun ph Gia nh, li cn

cho ng c quyn tun hnh khp
nm ph, c quyn thng ging cc
quan li a phng (di mnh). V,
chng bao lu sau th ng mt.
Sch trn cn cho bit thm rng,
ng l chuyn lim khit v nghim cn
cho cha con ng i Lc, ng i
phi c a vo Thc lc (tc l
b chnh s ln nht vit v thi Nguyn,
gm 453 quyn -NKT) nhng v nhng
ghi chp c lin quan pht hin ra qu
mun nn khng kp a.
ng i nghim tr hai k bt
lng ban phc cho mun ngi,
u cng l s thng ca ngi lm quan
trong mun thu. Nhng, nghim gi
php nc l kh, nghim gi mnh

theo ng php nc li cng kh hn.

Vic ng i t eo gng vo c
ri i b ra kinh sn sng chu ti, tt
nhin, cha phi l cch hay nht, nhng,
qu tht l vic khng d lm. Bc
chn dm trng y khin cho c n
Cha cng phi s. Cha on vi
ng i , bi v, chng nh Cha
cng l tng phm cht tnh ng thi.
Tng nghe, quan to x ti nhn ch
cha tng nghe quan to t x quan to,
th m ng i ... Phi chi, khp c
ng ty v khp c mi thi, quan ta
no cng bit nghim x vi mnh trc
khi nghim x vi ngi, i nh
Tun ph ng i trong cu chuyn
k trn.
Vng, phi chi...

SAU 265 NM, TH LT

LI H S V N TRN
I NH
265 nm trc y, h s mt v n
ln c hon tt ti Gia nh
(vng Nam B ngy nay), b co ca v
n ny li l mt v quan cao cp,
ngi ang lp c nhiu cng lao,
cui cng, tuy v n khng c chnh
thc a ra xt x, nhng, d lun li
rt xn xao.
V quan cao cp ni trn l Trn i
nh, con trai ca tng Trn Thng
Xuyn (tc Trn Thng Ti). Theo ghi
chp ca cc b sch nh i Nam thc
lc v i Nam lit truyn th Trn

Thng Xuyn ngi Qung ng

(Trung Quc), tng l quan Tng Binh
ca nh Minh. Khi nh Minh b nh
Thanh lt (nm 1649), Trn Thng
Xuyn tham gia phong tro bi Thanh
phc Minh (bi tr nh Thanh, khi phc
nh Minh), nhng phong tro ny b nh
Thanh nh bi, Trn Thng Xuyn
cng vi cc tng khc nh Trn An
Bnh, Dng Ngn ch, Hong Tin...
em hn 3000 binh s n xin cc cha
Nguyn cho c dung thn x ng
Trong. Chnh ng v ph tng Trn An
Bnh cng vi thuc h c cng t
chc khai khn t ai, c bit, lp
ra khu bun bn rt sm ut C Lao
Ph (Bin Ho, ng Nai). Sinh thi,
Trn Thng Xuyn l ngi rt trung

thnh vi cha Nguyn, tng c cha

Nguyn phong ti chc hm c.
Trn i nh sinh ti Bin Ho, cn
nh vo nm c th no th cha r. n
tui trng thnh, do c cha l v quan
cao cp v c Cha rt mc tin cy v
thng yu, cho nn, Trn i nh
c hng ch tp m, ngha l cng
c ni nghip cha lm quan, tt nhin
l bt u bng chc v quan bc thp.
Nm 1732, khi Trn i nh ang lp
c nhiu cng lao, khi ng nh ng
ang chun b c tng thng tht
trng hu, th Trn i nh li b giam
Qung Nam ri ch t lu sau l
b cht trong ngc. V sao kt cc cuc
i Trn i nh li bi thm nh vy?
Cng cn c vo ghi chp ch yu ca

hai b s ni trn, chng ta c th lt li

h s v n ny nh sau:
Sau khi c hng ch tp m v
c b lm quan, Trn i nh ngy
m rn luyn v lo ngh, lng ch mong
lm tt chc phn ca mnh. Cha
Nguyn Phc Chu (1691-1725) v cha
Nguyn Phc Ch (1725 -1738) u rt
hi lng v ng, v th, Trn i nh
c thng quan tin chc kh nhanh.
u i Nguyn Phc Ch, Trn i
nh l v quan cao cp, ch huy qun
ch lc ca Cha vng Gia nh. By
gi, Gia nh l vng t rng, dn tha
nhng kinh t li rt tr ph, gi c
c thanh lim khi lm quan y tht
chng d mt cht no. Trc Trn i
nh v ng thi vi Trn i nh,

khng t vn quan v tng b thn

bi danh lit khi cm quyn y. Cng
thi by gi, Gia nh l t thng b
ngoi xm quy ph. Gic khng tin
hnh t chc nhng cuc xm lng c
quy m ln, nhng, vi li nh bt ng
v him hc, chin s ni y cng
thng xuyn c lit. Nu khng phi l
bc dng tng giu mu lc, tht kh
lng gi yn c t
Nm Nhm T (1732), cha Nguyn
giao vic trn gi t Gia nh cho ba v
tng, l Trng Phc Vnh, Trn
i nh v Nguyn Cu Trim. Tng
Trng Phc Vnh l k tham lam, nhn
hi l ca gic, tr tr mc mi vic
cho Trn i nh v Nguyn Cu
Trim lo toan. Vic n hi l xu xa ny

b binh s di quyn ca Trng Phc

Vnh pht gic, lm n t co ln, khin
Trng Phc Vnh b cha Nguyn Phc
Ch qu trch rt nng n. Thay v tnh
ng nhn li m tu tm dng c,
Trng Phc Vnh li ly l iu on
gin. V, gin Cha khng c th em
lng on gin lun c cc tng cng
vo sinh ra t vi mnh. Gic ti,
Trng Phc Vnh, Trn i nh v
Nguyn Cu Trim c hn chia qun
cng nhau tin nh. Trn i nh nh
rt hng, ui gic ngy m rt gp.
Trng Phc Vnh khng em qun tip
ng m ung dung ngh ngi v tip tc
nhn hi l ca gic. th, Trung
Phc Vnh cn sai bn tay chn, cng
nhau dng th v ph Cha, ni rng:

Trn i nh khng chu cho qun i

nh, v th, tnh hnh Gia nh ngy mt
xu i. Th t co y n ph Cha th
cng l khi Trn i nh thng trn tr
v. Nghe c tin ny, ng v cng ut
c, lin lp tc dng thuyn nh i nhanh
ra Hu vo tn ph Cha m t mnh
ku oan. n Bt Sn (Qung Ngi), ng
vo nh ngi em h tn l Thnh
nghi. Em h ng ni:
-Trng Phc Vnh l con nh thuc
dng di gia th, mnh tranh ci vi h
th sao c. Thi, b qua mi chuyn
i c phi l hn khng?
Trn i nh ni:
-Nh ta, c cha ln con u chu n
ln lao ca Cha, nay nu b tng ngoi
bin ci t co sai lch, nu ta nhn m

b i, th i vi Cha l bt trung, i
vi cha l bt hiu, i vi chnh mnh
l t m ly ni nhc. Nhn th no
c.
Em h ng can mi khng c, bn
ly thuyn a ng i, nhng, thay v ra
Hu th c theo hng ng m i mi.
Trn i nh bit b mc la, lin rt
gm chm cht em h ri cho thuyn
quay vo. n Qung Nam, ng cho
thuyn vo Nng, lm t trn tnh mi
s, nh quan cai qun dinh Qung Nam
dng ln Cha. Trc , cc quan trong
ph Cha nhn c th t co ca
Trng Phc Vnh, cho nn, nhiu ngi
ch mun em ng ra tr ti ngay. Nhng,
cha Nguyn Phc Ch th na tin na
ng, v th, ch ra lnh tm giam Trn

i nh Qung Nam, ng thi sai

quan vo tn Gia nh iu tra li h
thc. Nhn c hi ny, Trung Phc Vnh
li tm cch thu dt thm, quyt hm hi
cho bng c Trn i nh. Thuc h
ca Trng Phc Vnh, ngi th hon
ton tin vo ch tng nn nht nht mi
iu u ni theo Trng Phc Vnh, k
th bit r s trng nhng tm a xu xa
nn c liu a dua vi Trng Phc Vnh.
By gi, ch c Nguyn Cu Trim l
ngi ng ng chnh chnh, ra sc
bin bch, quyt chng minh rng cng,
ti v trng en phi phn bit r rng.
Bn iu tra ca cc quan vng mnh
Cha vo tn Gia nh tin hnh c
dng ln. Cha cha kp xt n th Trn
i nh lm bnh m mt trong

ngc tht Qung Nam. Cha Nguyn

Phc Ch hay tin, rt ly lm thng
tic, bn xung lnh truy tng cho Trn
i nh hm c ng Tri, li ban
cho tn thu l Tng Mn v cho an
tng trng
T y n nay 265 nm. Lt li h
s v n Trn i nh mi hay c b
co ln nguyn co v quan to u c
nhng iu rt ng phi suy ngh. Thi
m ngi ang lp cng cng c th d
dng b coi l k phm ti, th ch c mt
cch din t duy nht, l lon! Trn
i nh l ngi th no? Dng kh v
mu lc ca ng ch nh tan
binh hng tng mnh ca i phng
m khng bp tham vng cng
nh t ca ng liu. Khi b Trng

Phc Vnh t co oan, ng quyt vt

ng xa dm di t minh minh oan,
l mt s l. S l ng knh. Dc
ng i minh oan cho mnh, ng
chm ngi em h ch v ngi ny
khng ng h ng. l hai s l. S l
ny ng s thay. Ho ra, ng sai
ngay khi ng ang quyt ch bo v s
ng.
Trng Phc Vnh l ngi th no?
Tham lam l mt i ti. Gian ngoan vu
hm ng liu, y ng liu vo ch
cht l i ti th hai. Mang hai i ti
y, sng th d bn dng gian, cht th
nh nhp m ph, v vang g m cng o
m cn ai! Nhng, v sao nhng k nh
Trng Phc Vnh cng c th c
vnh vang vi i? S nham him cha

y tm a Trng Phc Vnh, nhng,

cng ... i n Cha, ngi mang tm a
y mi c chm ch trn cng ng
thi.
Cha xt n m nh khng xt, khng
xt m nh l xt, l thay. Truy phong
cho Trn i nh, th c ngha l Cha
tha nhn Trn i nh c cng, nhng,
khng ni g n k nhn tm vu oan gi
ho l Trng Phc Vnh, th th truy
phong cho Trn i nh phng c ch
g. Hnh nh, cng c khi ngi ta lm
gi khng phi cng ngi khut
m l t xoa du mt cht g trong
chnh lng ngi sng vy.
Lt li h s v n Trn i nh,
hu th ch bit rung i cm khi m ca
rng: may mn thay, nhng chuyn ng

tic ny ch l ca ngn xa. Vng, may

mn thay!

PHP TR DN CA K
LC NGUYN NG
Nguyn ng ngi x An Ho,
huyn Hng Tr (nay thuc tnh Tha
Thin -Hu) nhng t tin ng li vn l
ngi h Trnh, nguyn qun huyn Thin
Lc (nay thuc tnh H Tnh). Thi L
Cung Hong (1522 -1527), c ngi h
Trnh Thin Lc l Trnh Cam lm
quan n chc Binh B Thng th.
Nm 1527, khi Mc ng Dung cp
ngi ca nh L, Binh B Thng th l
Trnh Cam chy vo t Thun Ho

(vng pha nam H Tnh n ht Tha

Thin -Hu ngy nay) mu vic khi
phc nh L. Nhng vic chun b cha
u vo u th ng lm bnh m qua
i. Con chu ng v sau nh c x
An Ho v i gi l h Nguyn. Nguyn
ng l chu by i ca Thng th
Trnh Cam, sinh nm K Du (1669), mt
nm inh Mi (1727), hng th 58
tui.
Thi Nguyn ng , t qu ng
ni ting l t hc. Dn gian c cu:
Hc ng Di, thi An Ho. ng Di l
tn mt x ca huyn Ph Vang. Dn x
y c truyn thng hiu hc, xa gn u
bit ting. Cn An Ho l tn mt x
thuc huyn Hng Tr, x qu hng
ca Nguyn ng . X ny c nhiu

ngi t cao, c coi l t khoa

bng, hin vinh vo hng bc nht ca x
ng Trong.
Ngay t lc cn nh, Nguyn ng
c coi l ngui n nh li
trung chnh, vn hc uyn bc hn
ngi. Tng truyn, c mt thy coi
tng thy ng, lin ni ngay rng:
-Kho mt c tng thn, l quy
cch, ch tic l tai thp, cho nn, khng
th cao c.
Theo ghi chp ca i Nam lit
truyn (Tin bin, quyn 5) th vo nm
Tn T (1701), di thi tr v ca cha
Nguyn Phc Chu (1691 -1725), Nguyn
ng i thi v Sinh . Hc v
ny v sau i gi l T ti. Nm ,
ng 32 tui. Sau khi t, ng lm

quan tri phong dn t chc Tri huyn,

huyn Minh Linh (nay thuc Qung Tr)
ri ln ti Vn Chc trong ph Cha.
Nh lm Vn Chc, Nguyn ng
mi c c hi c gp cha Nguyn v
c cha Nguyn trc tip thy r nng
lc thc s ca ng. S c cho bit,
cha Nguyn Phc Chu thy ng ng i
tng tn, lp lun su sc, bn vic
rng ri, phong thi li ung dung... cho
nn, rt ly lm c bit yu qu.
Nm 1712, Nguyn ng c
thng chc K lc v b i lm dinh
Qung Nam. Vi chc v quan trng ny,
Nguyn ng ngy m lo ngh, lng
ch mong sao cho dn bt kin co ln
nhau, ng gi l php bi b phong
ho, l php c tr, cng l php dng

lng nhn ngha c kt, trnh bt vic

xt n cho quan nha. Ting lnh n xa,
ba nm sau (nm 1715), ng c cha
Nguyn khen l bc thanh lim, cng
binh v c ti gio ho, do , thng lm
Chnh Dinh Tri. Nm 1724, Nguyn
ng li c thng tip l Chnh
Dinh K lc.
Sinh thi, Nguyn ng i ti u
l nha li khng dm lm iu
nhng lon, dn c yn n lm n, v
th, khng ai l khng tn phc. Khi ng
lm vic Qung Nam, cha Nguyn
Phc Chu c gi tng ng i cu i
bng ch Hn (phin m) nh sau:
Lp php tinh hnh, cnh kin ng
triu sinh Cp m;
S dn v tng, phng tri ng quc

hu Hoi Nam.
Tm dch:
Lp php gim hnh, li thy triu ta
Cp Am[1]
Khin dn khng kin, mi hay nc
c Hoi Nam[2]
Sch Bn i vn (Na i nghe) ca
Vn Tin Sinh c on chp v
Nguyn ng kh c o. Xin lc
thut nh sau: C vin nh li nhn thy
Nguyn ng i khuyn dy dn
khng c nh bc, lin tm cch ngn
ng m ni rng, ch ca quan ln l
trong nha mn cng ng, khng phi
ni l ng ngnh t tp. ng t tn p
li l ngn ci xu khi ci xu cha kp
xy ra c phi l tt hn em hnh php
m x ci xu khng? Bn ng ngnh

s d c gan lm iu cn quy, bt qu
ch v n c gio ho cha nhun thm
n m thi. Ni ri, ng c th i
thng.
Ma ng nm inh Mi (1727),
Nguyn ng b mt v bnh khi ang
ti chc. Cha Nguyn Phc Ch (1725
-1738) rt ly lm thng tic, t chc
an tng ng rt trng th, ng thi, truy
tng ng hm Kim T Vinh Lc i phu.
ng c hai ngi con c i bit
ting, l Nguyn ng Cn v Nguyn
C Trinh.
Ch thch:
(1) v (2): Tn nhng nhn vt
Trung Quc thi c i c coi l
thanh lim v c cng gio ho

MC THIN T - NGI
T TN CHO MI
CNH P H TIN
Mt trong nhng tuyn tham quan
c sc hp dn rt mnh lit i vi du
khch l H Tin. Bn tng ti H
Tin ri sao? Xin chc mng bn.
Nhng, lc H Tin, c bao gi bn
cm thy bng khung khi cht ngh
n ngi c cng to ra nhng tn
t tht p v tht thn thng cho
min t ny khng? Cha ? Vy th
chng ta hy bt u nh.
Nm 1649, sau gn ba trm nm tn
ti (1368 -1649), nh Minh sp , nh
Mn Thanh c dng ln. Mt phong

tro phn khng kh mnh, mang tn gi

chung l bi Thanh phc Minh (bi tr
nh Thanh, khi phc nh Minh) dy
ln trn hu khp Trung Quc sut my
chc nm tri. Cui cng, tt c u b
bp. Hng ngn thnh vin ca lc
lng bi Thanh phc Minh buc phi
ri b qu cha t t i tm chn dung
thn. Ring nm K Mi (1679), x ng
Trong ca cha Nguyn tip nhn n
trn ba ngn ngi. H nh c v lp
nghip nc ta, quy t thnh lc lng
m ta quen gi l ngi Minh Hng.
Xem ra, ngi Minh Hng cng di c
n y trc sau gm nhiu t ch
khng phi ch c mt ln duy nht vo
nm K Mi (1679) nh ni trn.
C khi h cng nhau i thnh tng nhm

kh ng, nhng cng c khi, h i rt

ring r. Trong s nhng ngi i ring
r y c Mc Cu (1655 -1736).
Mc Cu ngi Li Chu (Qung
ng, Trung Quc), b x m i nm
1671. Lc u, ng phiu bt n t
Chn Lp, sau, thy ni tnh Chn Lp
ri ren, ng n nh c H Tin. By
gi, t y ngi Chn Lp gi l Pam
cn thng nhn ngi Hoa th gi l
Mang Khm. Mc Cu mun thi v ho
vng t qu hng mi ca mnh, bn
truyn rng, , m m trn sng
nc ca nhng dng sng, c cc nng
tin ti ma ht. Sng c tin nn t c
sng y cng gi l H Tin.
Mc Cu l ngi gc Hoa nhng v
Mc Cu (b Bi Th Lm, qu ng

Nai) li l ngi Vit. ng b t chc

khn khoang, lp nn by x thn, bao
gm c mt vng rng ln, tng ng
vi Kin Giang v Minh Hi ngy nay.
Sau, Mc Cu dng t H Tin cho
cha Nguyn Phc Chu (1691 -1725),
tnh nguyn lm quan trn gi ci bin
thu Ty - Nam cho cha Nguyn.
Mi n nm Bnh Tut (1706), nm
Mc Cu 51 tui, b Bi Th Lm mi
sinh h cho ng uc mt ngi con trai,
l Mc Thin T (cng tc l Mc
Thin Tch). Sch i Nam thc lc
(Tin bin, quyn 6) chp:
Mc Thin T t l S Ln, con
trng ca Mc Cu. Khi ng sp sinh
ra c im l: nc trong sng Lng K
bng dng phun vt ln cao, l ra

mt tng vng ng chng by thuc.

S Man i qua trng thy, lin ni vi
Mc Cu rng:
- l im nc ng sinh ngi
hin, phc c ln kh lng ht.
Mc Cu sai ngi i ruc tng
vng v, nhng lm c trm cch cng
khng sao ko ln c, v th ng sai
dng cha nh bn sng (Lng K)
th. Mc Thin T cng ra i vo
ng ngy hm , cho nn, thin h
truyn rng, ng chnh l B Tt hin
thn..
Ngay t thu u th, Mc Thin T
ni ting l ngi thng minh v c
. Vi cha Nguyn, ng l ngi rt
trung thnh, vi song thn, ng l ngi
rt hiu tho; vi trn H Tin, ng l

ngi c cng xy dng nhiu cng trnh,

du tch tt p cho n tn ngy nay.
Nm 1735 Mc Cu qua i, Mc Thin
T c cha Nguyn Phc Ch (1725 1738) cho ni nghip cha, cm u chnh
quyn trn gi min bin ci H Tin.
Mt trang mi hn, giu sc hp dn hn
ca lch s H Tin bt u.
c o nht, cng l thnh cng ln
nht ca Mc Thin T chnh l lp ra
Chiu Anh Cc. ng nh tn gi ca
n, Chiu Anh Cc l ni quy t nhng
ngi ti. Thng k tt c nhng ghi chp
tn mn ca s c, chng ta c th thy
n con s trn by chc ngi ti, gm
mi la tui, mi a phng, mi
tng lp, mi h t tng, v thm ch l
c c kh ng ngi Trung Quc. Chiu

Anh Cc c nhiu hot ng phong ph

khc nhau, nhng ni bt nht vn l
ngm vnh, xng ho. Ni khc hn,
Chiu Anh Cc l mt thi x, l ni gp
g ca tao nhn mc khch bn phng.
Ngi thnh lp, cng l cy bt ch
lc ca Chiu Anh Cc l Mc Thin
T. ng lm th ch Hn kh iu luyn
nh, ng cn lm th ch Nm cng
tng i thnh thc. Ni ting kh tnh
nh Bng nhn L Qu n (1726
-1784) m cng phi thn phc, vit
rng: Vn mch mt phng dng dc
khng dt, thc ng khen lm thay
(Ph bin tp lc, quyn 5).
Gn nh ton b th Mc Thin T l
th ca ngi thin nhin H Tin. Nu
thn ph ca ng l Mc Cu ngi u

tin to ra cht th cho tn gi ca mnh

t cu mang m bc mnh, th ng l
ngi k tha v pht trin mt cch
xut sc tng tt p ny. Mc Thin
T vit mi bi xng, ca ngi
mi cnh p ca H Tin. Vn nhn
ti t bn phng ti tp gi bi ho
n, tnh ra, c c thy trn ba trm bi.
qu l mt con s khng nh. Mi
cnh p ca H Tin m Mc Thin T
ca ngi l:
1. Kim D lan o (o vng chn
sng)
2. Bnh San ip thu (dy ni nh
bc bnh phong trng ip mu xanh)
3. Tiu T thn chung (ting chung
bui sng sm trong ngi cha tch mch)
4. Giang Thnh d c (ting trng

m thnh bn sng)
5. Thch ng thn vn (hang
nut my)
6. Chu Nham lc l (c u trin
t )
7. ng H n nguyt (trng in
xung h pha ng)
8. Nam Ph trng ba (bi nam chn
sng)
9. Lc tr thn c (thn xm Mi
Nai)
10. L Kh ng bc (thuyn chi
rch vc)
Mi cnh u c gi t bng bn
ch, nhng dn gian ch quen gi tn
cnh bng hai ch u. (Chng ti vit
hoa hai ch u cng l v th). Trc
Chiu Anh Cc, tt c rihng cnh p

nn th ni trn u cha h c tn gi,

thm ch, nhiu cnh cn im lm trong s
hoang s. Nhng, t Chiu Anh Cc, t
mi bi khi xng ca Mc Thin T,
tt c bng dng ln mt sc hp dn
tht l k. Gn ba trm nm qua, khch
thp phng khng ngt tm n H Tin.
V, ti H Tin l phi tm n cho
bng c c mi cnh p m h tng
bit c qua nhng vn th ng ca
Mc Thin T.
Gi y, sau gn ba trm nm vt i
sao di, tri bit bao bin c ln lao ca
thi cuc, tri s tn ph khng thng
tic ca thi gian, mi cnh p H
Tin tuy khng cn nguyn vn nh xa
na, nht l cnh Giang Thnh, nhng
n vi H Tin, n vi t khai sinh

Chiu Anh Cc thu no, bn vn c th

d dng cm nhn s truyn cm chn
thnh v m p ca cnh c ngui xa t
tt c nhng g chung quanh bn. Cm n
Mc Thin T, cm n Chiu Anh Cc,
cm n nhng vn th khin cho
chng ta yu thin nhin v con ngi
hn. Hnh nh Mc Thin T gp
phn to ra cnh p th mi mt, cnh
p khng tn. chnh l cnh p y
v thanh thn trong lng mi chng ta sau
khi n H Tin.

LNG CNG TRC V

C THANH LIM CA
PHM HU KNH

Sch i Nam lit truyn (Tin bin,

quyn 5) cho hay, Phm Hu Knh ngi
huyn Din Phc (nay thuc tnh Qung
Nam), sng vo khong gia th k th
18, cn nh sinh v mt nm no th
cha r.
Sinh thi, Phm Hu Knh l ngi
vn hay, ch tt, tnh qu cm, cng
trc v thanh lim. Nm u i cha
Nguyn Phc Khot (1738 -1765), Phm
Hu Knh mang khn gi, lu chng ra
Ph Xun (Hu ngy nay) d thi. By
gi, trn o Hi Vn c mt ci miu,
c coi l rt thing, ai ai cng ni
rng, h qua o Hi Vn m khng n
dng l miu y th th no cng s gp
iu tai d. Phm Hu Knh i qua, nghe
vy th ni:

- Phm qu thn m h khng c

dng l l lm iu tai d th y phi l
c t.
Ni xong, xm xm chy ti miu, ly
bt mt bi th cnh co ri i. Nghe
ni, miu thing t ht thing, khng
ai phi lo s nh trc, cn Phm Hu
Knh th chng nhng khoa y m cn
lun c khoa thi vit ch do ph Cha
t chc thm.
Sau khi t, Phm Hu Knh c
b lm thy dy ngay trong ph Cha
v c chng vi nm th b lm quan
Trn th Nha Trang. S c vit rng:
Knh lm quan thanh lim, x vic
cng minh, sng rt m bc, khng
cho ai n tha vic nh ring, th
li kho xt on, gii tm ra k gian,

ti phanh phui nhng iu ln qut,

cho nn t nha li cho n dn chng,
ai ai cng u cm phc m s.
Tng truyn pha ngoi trn thnh
Nha Trang c mt ngi c miu, dn a
phng i i hng khi th phng.
Trc ngi c miu y c mt cy c th
cnh l xum xu.
Mi nm, cy c th y rng mt cnh
v c mi ln nh vy l dn trong vng
phi mt mt mng ngi. Nghe bit
chuyn ny, Phm Hu Knh lin h lnh
ph nt ngi c miu, ng thi n ng
cy c th. Vy m chng h c tai bin
g.
Nm 1751, Phm Hu Knh c
thng chc Cai b Qung Nam. ng
phi ri Nha Trang v Qung Nam

nhn chc. Dc ng v, Phm Hu

Knh i qua mt ngi cha. Truc cng
cha y c con ngh bng . Dn a
phng k rng, con ngh bng y rt
thing, m m vn thng i tc oai,
tc qui. Phm Hu Knh lin ly bt
vit ngay mt ch t (ngha l cht) vo
trn con ngh. T , c vng c bnh
an, con ngh ht thing.
Va n Qung Nam nhn chc th
ng bng thy nhn dn vng ny nho
nhc chy n tha rng, h ang b nn
chut ng ph hi, ma mng ang ha
hn bi thu th b chut ph tan hoang.
Phm Hu Knh lin nghim ngh h
lnh:
-Hy tr v v bt git ht cho ta!
Dn tht vng quay v, v l thay, v

n ni th l chut ng qui c cng

bin i u ht. Bi chuyn ny, ai cng
cho Phm Hu Knh l thn!
Nhng chuyn i loi nh trn, nay
chng ng tm nhng xa th khc
hn. By gi, phi l ngi cng trc
v tht s c ch c mi dm ng n
thn linh. Bi l ny, tn tui ca Phm
Hu Knh c i cm phc m truyn
tng. Tuy nhin, chuyn ng k nht v
Phm Hu Knh khng phi l chuyn c
gan ng ti thn linh m l thng thn
ng ngay vi s nhiu nhng ca th
lc.
Sch ni trn chp i lc rng,
Phm Hu Knh thng c Cha u
thc vic i kim tra hot ng ca quan
li cc a phng. Trong mt ln i

kim tra, ng pht hin ra con trng ca

minh n hi l. Phm Hu Knh t
mnh xt n, khp con vo ti phi t
hnh. Nhiu ngi thy th th can ngn,
chng d ng ni:
-Thng y ngu nh heo, lm nhc c
gia phong, n sng phng c ch g?
V chng, php nc s s ra y, ta u
dm v tnh ring m phm n php
cng.
Sau, n y c dng ln Cha
duyt lm. Cha xung lnh tha cht cho
con ng, nhng ngi con y s qu
m cht t trc ri!
Phm Hu Knh c mt ngi con gi
tn l Lam Anh, xinh xn, thng minh,
nn rt c cng chiu. Thy con ham
hc, Phm Hu Knh lin rc mt thy

 tr tui, tn l Nguyn Dng Hiu v

nh dy hc cho con. Nguyn Dng
Hiu ngi huyn Duy Xuyn (nay cng
thuc Qung Nam), phong thi ung dung,
nho nh, li c ting vn hay, v th
Phm Hu Knh c mun em Lam
Anh m g cho. Nhng ri Phm Hu
Knh bn vic quan, nh, con gi ng
v thy Nguyn Dng Hiu trao th
cho nhau v t thng vi nhau. Bit
chuyn, ng bt con gi ra sng, tnh s
dm nc cho cht, may c nhiu ngi
can ngn nn mi thi, ng gin d ni:
-Nc c php nc, nh c gia gio.
Chng no ta cn sng th khng mt ai
trong nh c php coi thng php
nc v lm bng hoi gia gio ca t
tin.

Sau, th theo li khuyn ca mi

ngi, ng mi chu g Lam Anh cho
thy Nguyn Dng Hiu. T , Lam
Anh v Nguyn Dng Hiu thng hay
ngm vnh xng ho vi nhau, li
cho i kh nhiu li th p.
Phm Hu Knh i n u l quan
li a phng n trng, khng ai dm
lm iu cn quy, cho du quan tc
ca Phm Hu Knh cng ch l... thng
thng bc trung ch khng phi l...
quan to! i tng truyn tng rng, trn
l thnh thn m ng khng king n,
di l con ca mnh ng cng khng
tha, ng thanh lim cng trc y khng
th khng tn vinh c.
C kim khp ng ty vn vy, trong
trm ngi, may ra mi c c mt

ngi m ni. Trong trm ngi dm

ni, may ra mi c c mt ngi dm
lm. Phm Hu Knh l ngi va dm
ni li va dm lm, tc l ngi him
trong s nhng ngi him vy. Bi l
ny, khi ng mt, cha Phm Hu Knh
truy tng ng hm Tn Tr Cng thn,
c Tin Tr Quc Kim T Vinh Lc
i phu, Chnh Tr Thng Khanh Tham
Ngh, li ban cho tn thu l Vn Hiu.
i, gi m ng sng vo thi thnh tr
thi bnh!

CHUYN CH DU
TRNG CA VN
TIN SINH
Vn Tin Sinh l mt ngi ni
ting hay ch, qu vng ny thuc
tnh H Tnh, sng vo khong na sau
ca th k 19. ng c li cho i
mt t th vn, nhng, c bit hn c
vn l nhng giai thoi v chnh cuc
i ca ng. Th vn ca Vn Tin
Sinh giu cht tro lng. Mu chuyn
di y thy chp trong cun Bn i
Vn (Na i nghe) ca ng, ni dung
thi vit bng ch Nm nhng tiu li
vit bng ch Hn: Ng i tu chi co
s (Chuyn ch du trng ca ta). Xin

phin m v tm lc mu chuyn ny
nh sau:
Khi y, trng huynh ta cn l lnh
th, ng binh cch nh nhng my trm
dm ng. Song thn ta qua i lu,
anh em trong nh phiu bt lm ng, v
th, trng huynh ta cng t khi v ving
c hng. Gip Tt nm Mu Dn, tc l
nm T c th 31 (1878), c ngi
bn tri k ca trng huy ta, cng l lnh
th, bng nhn c th nh. Song thn
ca ngi y qua i cng lu, nh
ch c mt ngi em gi, mi vic ca
nh u trng cy ngi em gi y.
n b no c my ai bit ch. Em
gi ngi bn tri k ca trng huynh ta
cng vy m thi. Bc th gi n, m
ra ch thy c mi mt t giy bn, trn

v c nht hnh mt con g trng c. C

n lnh th y ai ai cng thi nhau on,
nhng rt cc, chng ai hiu c
ngha ca bc th. n lt vin Sut
i, ng ta va ngm nhn con g c, va
hi han v gia cnh, xong th phn mt
cu chc nh ct nh, rng:
-C em tui Du, tc l tui con g,
nay n tui thnh gia tht nn mi
nh anh kim chng. G mi t mun
kim g trng c ch c g l kh khn
u.
Ai cng cho li y l phi. Tt y,
bn tri k ca trng huynh ta c php
v thm nh. Ngn ng mi, ngi y
mi quyt nh n ni vi trng huynh
ta rng:
-Li ca Sut i m ng th qu tht

l ti chng bit toan liu th no cho em

mnh. Thi, ch thm giao qu mn, sau
l nu c th th cng ti lo vic ln ny.
By gi, trng huynh ta cng c
hng php, cho nn, vui v nhn li
ngay. Hai ngi khn gi gn gng, cng
vt dm di v qu. Ti ni hn huyn
tm s mi v l ra rng, em gi ngi
bn tri k ca trng huynh ta, v bit anh
trai sp c v, khng bit ch nn vit
th bng hnh, nhn anh kim cho con g
em v cng song thn nhn ngy Tt.
Vy thi.
Chuyn on gi on non ca c n
lnh th c em ra k, khin ai ai cng
phi bt ci. Bo hi, em gi ngi bn
tri k ca trng huynh ta, v mc c nn
trn bit trong bung, khng dm ra lo

cm nc g c. Thy vy, bn tri k ca

trng huynh ta ni:
-C cho l anh i kim chng cho em
th sao? Anh thy bn anh...
Sau khng lu, trng huynh ta kt
hn vi em gi ca ngi bn tri k y.
Mi s u m p, ch tic l t , c
nh bng hu ch g, c nht nht gi g
l vt cn.
Ch du trng ca ta l ngi rt
oan chnh v hiu tho, tuy khng h
bit ch nhng x vic rt mch lc v
tht m thm ngha tnh. Ch sinh h
cho trng huynh ta trc sau tng cng
l mi ngi con c gi ln trai.
Trng huynh ta tht l ngi c phc.
Nhiu ngi ni rng, s d ch du
trng ca ta sinh h c nhiu con nh

th l v ch y tui Du, tc l tui

con... vt cn thi.

NGUYN D CH
DA TIN CY V VNG
CHC U TIN CA
NGUYN HONG
Sch i Nam thc lc (Tin bin,
quyn 1) vit rng: Cha (y ch
Nguyn Hong - NKT) nghe ting
Nguyn Bnh Khim, ngi Trung Am,
x Hi Dng, Trng nguyn triu
nh Mc, lm n Thi Bo th v tr s,
vn rt gii v thut s, bn ngm sai
ngi ti d hi t. (Nguyn) Bnh
Khim khng p, ch nhn hn non b

 trc sn ri ngm rng:

Honh Sn nht i, vn i dung
thn.
(Ngha l: Mt dy Honh Sn, dung
thn mun i -NK.T). S gi em cu
y v tu li. Cha hiu .
V, chnh v hiu nn nm 1558,
Nguyn Hong ln ng... vt
Honh Sn (tc o Ngang, ngn o
nm sia H Tnh v Qung Bnh ngy
nay) nhn chc Trn th Thun Ho,
cng l m thm xy dng c ring
cho mnh, sn sng i u vi h Trnh
khi iu kin cho php. C nh on ghi
chp ni trn ca i Nam thc lc th
r rng, ch da u tin, cng l ch
da tin cy v vng chc nht ca
Nguyn Hong khi vo Thun Ho chnh

l Honh Sn, nhng xem ra, sut c

cuc phn tranh lu di v quyt lit vi
h Trnh, Honh Sn hu nh khng gi
mt vai tr quan trng g ng k i vi
kh nng khng ca x ng Trong.
Ch da tin cy v vng chc u tin
ca Nguyn Hong li l con ngi m
mt trong s nhng con ngi l
Nguyn D.
Nguyn D (cng c ngui phin
m l Nguyn T) qu huyn T K
(nay thuc Hi Dng) nhng sau vo
nh c Thanh Ho. ng l con ca
quan c Tin Ph Quc Thng Tng
Qun Nguyn Knh Din. Di thi tr v
ca L Cung Hong (1522 - 1527),
Nguyn D l quan Thi Ph, tc Uy
Quc Cng, ng l em v ca Nguyn

Kim v l cu rut ca Nguyn Hong.

Nm 1527, Mc ng Dung cp
ngi ca nh L, Nguyn Kim chy vo
Thanh Ho ri sang tn Ai Lao v mi
n nm 1533 mi tm c mt ngi
trong hong tc ca nh L l L Ninh
tn ln ngi vua, nhm to ra danh ngha
chnh thng cho cuc chin tranh chng
li h Mc. By gi, Nguyn Hong mi
ln hai tui. Ngi trc tip nui dy
Nguyn Hong chnh l Nguyn D...
L Ninh ln ngi vua, l L Trang
Tng (1533 -1548), tuy nhin, quyn
hnh thc s ca Nam triu li nm trong
tay Nguyn Kim. By gi, Nguyn D
l mt trong nhng tr th c lc nht,
ng va lo gip vic triu chnh, va lo
nui dy Nguyn Hong. Phn ln nhng

phm cch ng qu ca Nguyn Hong

c xy dng v bi b trong thi k
ny
Nm 1545, Nguyn Kim b mt vin
tng tr hng ca nh Mc l Dng
Chp Nht nh thuc c git cht.
Cuc khng hong ca Nam triu bt
u. Con r ca Nguyn Kim l Trnh
Kim st hi Nguyn Ung (anh rut
ca Nguyn Hong, cng l mt v tng
tr v y ti nng ca Nam triu), ng
thi, tnh k hm hi c Nguyn Hong.
Tnh th tr nn rt nguy cp. Khng cn
con ng no khc, Nguyn D ra tay
cu chu.
Trc ht, ng bn vi Nguyn
Hong, bo Nguyn Hong gi lm nh
ngi thn kinh khng c bnh thng,

lc th tnh to v thng minh, nhng

cng c lc thi nh kh nh di. Bi l
ny, Trnh Kim nh gi sai nng lc
thc s ca Nguyn Hong, mi lo s b
tr th c phn ngui bt. Mt thi gian
sau, Nguyn D v Nguyn Hong tm
cch gp ring Nguyn Th Ngc Bo l
ch gi ca Nguyn Hong v l v ca
Trnh Kim, nh Nguyn Th Ngc Bo
la li xin Trnh Kim cho Nguyn
Hong c vo lm Trn th x Thun
Ho (vng t tng ng vi khu vc t
pha nam H Tnh vo cho n ht Tha
Thin -Hu ngy nay). Trnh Kim l
tn gian manh, bit Thun Ho va xa
xi, va ngho kh, th li cn c
qun nh Mc quy nhiu thng xuyn,
cho nn, xung lnh chp thun ngay.

Vo , nu Nguyn Hong c b qun

nh Mc git th cng l vic Trnh
Kim ang mong, i, d g mn
c tay k th tiu dit i th:
Cng vo , nu Nguyn Hong khng
hon thnh c chc trch ca mt Trn
th, th Trnh Kim s c c tr ti.
Vng cng to ca Trnh Kim, khip
thay!
Nm 1558, Nguyn Hong ln ng
i nhn chc. Nm , ng mi 33 tui.
Cng i theo vo Thun Ho vi Nguyn
Hong l Nguyn D v ton b gia
quyn ca ng. Vn bit Nguyn Hong
by gi l v tng gii, v ngh v
mu lc hn ngi, th li cn kho
bit c kt nhn tm, nhng, Nguyn
D vn khng n Nguyn Hong phi

n phng c m ni t him. Ngha

tinh cu chu trong con ngi ng mnh
m n l thng.
Xt v th bc h hng, Nguyn D
l cu, Nguyn Hong l chu. Xt v
chc tc trong Nam triu, Nguyn D
l Thi ph, tc Uy Quc Cng cn
Nguyn Hong lc y ch mi l Qun
Cng. Xt quan h th Nguyn D l n
nhn ca Nguyn Hong, tng nui dy
Nguyn Hong t lc Nguyn Hong mi
c hai tui. Nhng, trong mi ng x,
Nguyn D lun lun n mnh pha
sau, to dng uy tn v ra sc cng c
a v cho Nguyn Hong. Vi Nguyn
Hong, Nguyn D ng ngha vi s
an tm, tin tng. Sch i Nam lit
truyn (Tin bin, quyn 3) chp rng:

Ma ng nm Mu Ng (tc l nm
1558 -NKT), Thi T (ch Nguyn
Hong - NKT) vo Thun Ho, (Nguyn)
D em con ci i theo. n bi ct
i T thuc huyn ng Xng, dn s
ti em dng by vi nc trong.
(Nguyn) D mng r tu rng:
-y chnh l mnh tri ban cho.
Mnh tri bao gi cng ng bo qua
nhng hnh tng c th thy v hiu
c. Nay cha thng va mi n m
dn vui em nc dng ln, c l l
im c nc chng?
Thi T nghe vy, lin nhn by vi
nc v ng doanh tri ti khu vc i
T.
Vo lm Trn th Thun Ho, Nguyn
Hong thc hin chnh sch hai mt.

Mt th nht l mt bn trong, mt b
mt: ng va ra sc chiu m ngui theo
vo, va m thm tuyn chn i ng tay
chn thn tn cho mnh. Mc tiu ca
Nguyn Hong l phi xy dng cho
bng c mt c ring ca mnh,
nhm chun b i u vi h Trnh. Mt
th hai l mt cng khai, mt b ngoi:
Nguyn Hong vn by t s thn phc
i vi vua L v cha Trnh. Vi cng
v l Trn th Thun Ho (ri t nm
1570 th c kim thm c Trn th
Qung Nam), Nguyn Hong ng
gp sc ngi v sc ca vo cuc
chin tranh chng li nh Mc. Nguyn
Hong cng nhiu phen ch thn cm
qun i nh nhau vi qun i nh Mc.
V, bt c lc no, bt c u, Nguyn

 D cng lun lun theo st Nguyn

Hong, n cn ch v v chn thnh chia
s mi nim vui ni bun.
Theo ghi chp ca cc b s thi, th
t nm 1558, cho n khi mt ti Thun
Ho (cha r l nm no, ch bit l sau
nm 1570), Nguyn D ch mt ln ri
Nguyn Hong v thm qu trong mt
thi gian rt ngn, cn th lc no ng
cng bn cnh Nguyn Hong. ng
thc s l ch da tin cy v vng chc
u tin ca Nguyn Hong. Chnh s
thi Nguyn vit: Trong hng Cng
Thn Khai Quc, Nguyn D tht xng
ng ng u vy.
Nm 1613, Nguyn Hong qua i,
hng th 88 tui. ng l ngi u tin
xy dng nn tng cho c nghip ca h

Nguyn x ng Trong, l ngi c

cng t chc khai khn mt vng t
rng ln ca t nc. C th ni rng
mt phn quan trng ca s nghip ny l
nh s gip chn thnh v c hiu
qu ca Nguyn D.
Thi Nguyn D l thi lon, thi
m o vua ti, ngha thy tr, tinh ng
liu,... b r rng, thi m cc phe cnh
khng ngng hm hi ln nhau. Tm
nhng ngi gi c tnh ngha thu
chung gia thi y chng khc g tm hoa
gia sa mc. Cho nn, him thay,
nhng ngi nh Nguyn D! Knh
ng, u ch c Nguyn Hong?
Chuyn Nguyn D hnh nh chng
phi ch l chuyn Nguyn D. Chuyn
Nguyn Hong hnh nhu cng chng phi

l chuyn ring ca Nguyn Hong.

Nguyn D n vi Nguyn Hong
bng tt c ti nng v tt c lng thnh.
Nguyn Hong cng n nhn Nguyn
D vi tt c ti nng v tt c lng thnh
tng ng. C Nguyn D v Nguyn
Hong u l ngi thin c, nhng,
nhng g rt ra t s tng c ca h,
rng i ch c ngi ti mi dng
c nhng ngi ti, rng i c s
thnh tm mi mong c c tt c... vn
l bi hc cho mun i thi.

SIU QUN TIN SINH

NGUYN NG N
Sch i Nam lit truyn (Tin bin)

 dnh mt phn ca quyn 6 chp

chuyn cc bc t s sng danh nh V
Trng Tan, ng c Thut, Nguyn
ng n... Sch i Nam Nht Thng
Ch (quyn 2: Ph Tha Thin, mc
Nhn vt) cng trn trng chp chuyn
Nguyn ng n.
V, chuyn Nguyn ng n cn
thy chp trong sch Bn i vn (na
i nghe) ca Vn Tin Sinh v trong
vi b d s khc theo th...
Nguyn ng n cn c tn gi khc
l Nguyn ng Tng sinh v mt nm
no cha r, ch bit ng ni danh ti
c di thi tr v ca cha Nguyn
Phc Khot (1738 - 1765). ng c tn t
l Thun Nht, hiu l Bt Nh, sinh qun
huyn Hng Tr, ph Tha Thin (nay

thuc tnh Tha Thin -Hu). S c cho

hay, ngay t thu thiu thi, Nguyn
ng n ni ting thng minh, ch
mi thong nhn nh, sch ch mi
hc qua thuc. Tng truyn, lc ng
ln su tui th trong h nh ng c mt
nh qu ngho, phi i vay n mt ph
ng gn . Ph ng ny rt gian tham,
bt phi lm t kh c, nhng bit
ngi vay m ch, cho nn cho vay ch
nm tin m hn ghi trong t kh c
nhng mi. Chng d lc y Nguyn
ng n ang chi y v pht hin
ra s him c ny. Ph ng va xu h,
va phc ti cu b, bn gi l ni rng:
- Ta nghe dng h Nguyn ng c
thn ng nhng cha h gip mt, cho
nn mi v lm th th xem c ng

cu ta l thn ng hay khng m thi.

n tui v thc (tc l 13 tui ta.
Theo Kinh l, thin Ni tc th n tui
13, con trai bt u hc ma theo nhc
thc, cho nn tui 13 cng gi l tui
v thc) ti hc ca Nguyn ng n
vt tri hn ngi, ng chng nhng
lu lu nhiu thin kinh s m cn bt
u tm suy gm nhng ch uyn thm
nht trong sch v ca thnh hin.
T nm 16 tui, khp Ng kinh, T
th, Bc s v Bch gia ch t... Nguyn
ng n u rt am tng. Ngi
Hng Tr v ngi ph Tha Thin
ng thi, khng ai l khng bit ting.
By gi, hu nh tt c cng ch bit hc
l tm ng tin thn, bm vo hon
l hng nhng c quyn c li do

hon l mang li, nhng ring Nguyn

ng n th ngc li. ng khng mt
cht cm tnh vi li hc c nghip, cng
khng mt cht ham m danh li quan
trng, bi v theo ng, l nhng th
rt d lm vn c c sng ca hc tr
mun thu. Ngh vy, Nguyn ng n
ln ni Thanh Thu, dng nh l vch
t v m trng dy hc. i Nam
lit truyn (Tin bin, quyn 6) chp:
ng ch hiu c, khng thch li vn
chng khoa c so rng, tnh tnh im
tnh v khim tn, a lm iu thin,
vng tin o l, khng thm danh li
vinh hoa, tuy sng trong nh l vch t
m lc no cng vui. ng chng nhng
gii v l hc m cn thng tho c cc
sch Kim, Thao."

Ni gii v l hc tc l gii v phn

tinh tu v uyn thm nht ca nho hc,
phn m khng phi bt c nh Nho no
cng tr tu c th vn ti c.
Cn nh ni thng tho cc sch Kim,
Thao l thng tho mt lnh vc hon
ton khc. Kim tc Ngc Kim cn
Thao l Lc Thao -tn hai trong s hn
mt chc b binh php ni ting nht ca
Trung Quc thi c v trung i. Thng
tho cc sch Kim, Thao cng c ngha
l thng tho binh php. Ni khc hn,
n y, ng t ti trnh vn v
song ton. Sch Bn i vn (Na i
nghe) ca Vn Tin sinh chp v
Nguyn ng n c on:
C bc ph lo t xa chng gy
n, gi:

-Dc ch n sch, di mi kinh s

m khng chu ra ng th cho tho mt
phen, nh h tng phong, nh long
tng vn, nh c vt v mn, th l
th no?
ng cung knh p:
-Hu sinh ch mun hc bit i
o ca thnh hin, nhm sng sao cho
khi s lm li, trng ln khng thn
vi Tri, ci xung cng khng xu h
vi t, chng dm c ch g khc hn.
V chng, sng m c toi s
nguyn, th hi c g vui hn?
Ph lo li hi:
-Vn nh phng ma rng bay,
nh th cha s nguyn hay sao m
cn c sch binh gia v tp rn v
ngh?

ng li cung knh p:
-S hc l v tn. Xa nay ch c
ngi nn ch khng hc ch u c ai
nn ch v ht sch hc u. Hu
sinh sng gia thi cn c trm mi lo
toan, c sch binh gia v tp rn v
ngh, trc l hiu c nhn, sau l
phng thn khi chng may gp s
bin.
Ngy 12 thng 4 nm Gip T (1744),
cha Nguyn Phc Khot lm l ln ngi
vng, xy dng hn mt quc gia
bit lp vi vua L cha Trnh ng
Ngoi ngy mt th hin r rt. Chiu ln
ngi ca Nguyn Phc Khot c on:
Nay t Tri rng ban c nhn,
khin cho khp ci b u nhun thm.
Ta thun o ln ngi, b tnh vn vt

t y i mi. Ngc vng rc r. Li

t truyn xa. (i Nam thc lc, Tin
bin, quyn 10). c tin ny, Nguyn
ng n lin vi tm ng n tn
Ph Xun, ly t cch l mt ngi hc
tr o vi, dng ln Nguyn Phc Khot
mt bi s di, vit bng ch Nm. Theo
ghi chp ca i Nam lit truyn (Tin
bin, quyn 6) th bi s y i lc ni
rng: o lm vua nn ly vic cu
cho c ngi hin ti v lng nghe
li can gin lm trng. Cng theo
sch ny th bi s ca ng li trang
nghim m thit thc, Cha khen lm,
mun vo ph trao cho quan chc,
nhng, (Nguyn) ng n t chi,
khng chu nhn.
Vic lm ni trn ca Nguyn ng

n gy chn ng d lun ca c x
ng Trong ng thi. Thin h khng
ch knh trng ti nng m cn rt phc
ngha kh ca ng. Hc tr bn phng
tm v xin th gio Nguyn ng n
ngy mt ng. Th tch xa cho hay,
trng ca Nguyn ng n khng lc
no l khng c n vi trm mn sinh.
n nm by mi tui, Nguyn ng
n vn say m vi ngh dy hc. Bt
c ai cng ly vic tng c l hc tr
ca Nguyn ng n lm iu vinh d.
Ngi ng thi tn knh gi
Nguyn ng n l Siu Qun Tin
Sinh ngha l bc thy vt tri hn tt
c.
Mi hay, vinh quang i k cng l,
k tm cch tm kim th chng

c, ngi ch tm luyn ti tch

c, hng h vi vinh quang th vinh
quang li n, rng r l thng. Nh
Nguyn ng n, tt c nhng g ng
lm, no c phi c lng danh ti
c trong khp thin h. Bit danh Siu
Qun Tin Sinh chnh l do thin h
thnh knh tn phong cho ng thi.

TNH BN CA TNG
NGUYN HU CHNH
Nguyn Hu Chnh (7-1787) ngi
lng ng Hi, huyn Chn Phc (nay l
huyn Nghi Lc, tinh Ngh An) vn l v
tng ca cha Trnh. Sau, Nguyn Hu
Chnh b cha Trnh m v vi Ty Sn.

Nm 1786, ng c cng trong vic cng

Nguyn Hu i ph qun Trnh. Vy m,
nm 1787, ng li mu phn Ty Sn
nn b Ty Sn git
Sch Lch triu tp k (quyn 4)chp
chuyn Nguyn Hu Chnh vi bn l
Th Long nh sau:
Long l ngi c ti nng v gii
mu lc nhng tnh tnh li rt gio
hot. C ln, Chnh b giam v phm ti
thiu n cng qu. Khi y, Long cng b
giam v mt l do ring, cho nn, cng
chung mt nh ngc vi Chnh. Nhn
, hai bn tng c vi nhau.
Khi Chnh dn qun Ty Sn ra ly
Thng Long th Long hy cn t.
Chnh sai ngi n th Long ra v
mi n t dinh, i i nh thng

khch. Hai ngi bn vic nc, Long

ni li no cng c Chnh tin theo.
Lc cha Trnh Tng (b bt ri t t
m cht), Chnh ni vi Long rng:
-(Trnh) Tng khng tin ta nn mi
t t, gi th nh (Trnh) Tng c vic
sng, th no ta cng cho (Trnh) Tng
hng a v thanh nhn, chng s mt
g tc lc c.
Long nghe Chnh ni th, c tng
rng Chnh hy cn t t vi Cha
(Trnh), bn nhn bn rng:
-ng tuy bn trong th c lng nhn
ngha, nhng bn ngoi th hnh tch
chng khc g thng gic tn bo. V
sao ? V gi y, ng c ci th di
non lp bin, gip cho Ty Sn khng
bit k bao nhiu cho ht. Nhng, ng

(hy nh li i), khi mi c trao

quyn cm qun ri c phong tc
Hu, c g l khng phi n hu ca
Cha u? Th m by gi ng lm ci
vic nn danh ngha (ph L) dit Trnh
th tht l qu qut lm. Nu ng cho
vic cha Trnh hip p vua L l c
li, th ti sao ng khng ngh n cng
lao tn ph (ca nh Cha i vi vua
L) t hn hai trm nm trc y?
Chung mi m bi phn c l bt
ngha, tm vch li (ca Cha) m che
lp cng (ca Cha) l bt nhn. V
(gm c) bt ngha v bt nhn nn
mi gi l thng gic tn bo. Nam nhi
lp thn, l u li chu mang ting l
thng gic tn bo?
Chnh nghe vy th ti mt, nhng

vn t tn tr li:
-Gy dng l n ring, cng
thng l o ln. Ti lm vic ny
cng ch vun p cho cng thng,
phi ni l ch nhn v i ngha, h
c g m bc li ni l thng gic tn
bo? Chuyn ny, nu ti khng sai th
bc ni qu ng.
Long ni:
-Vua L c tn ri, cn g phi
i ng ph? Chng qua ng gi mn
danh ngha hng tranh ot m thi.
Nc nh ang nh chic u vng cha
h st m, th m ng v c a ngi
khc n, trn th git ch soi, di
th hi nhn dn, ngi ta cn cho ng
l c v lang si na kia. Ti bo ng
l thng gic tn bo th c g l

qu ng? Ny ng da vo Ty Sn
th c khc no co mn oai hm, nu
nhng ngi c lng trung thnh vi
cha Trnh m bit, t s c bin lon.
Mt mai Ty Sn b ng m i, th vi
thn phn b nh nh vy, li cng
thm ci ti ty tri kia, hi ng cn
bit nng vo u?
Chnh tuy ch mun nghin rng cm
gin, nhng vn c i nt mt ri ti
ci m ni rng:
-Vy th bn ca lang si v c v
th bn tnh li thot cho lang si v
c v xem sao?
Long lin ni:
-ng ra y chng qua l ch ct
bo th bn kiu binh git quan
Trn th trc y l Qun Huy m

thi. Nay, kiu binh b dit, ng

toi nguyn ri cn g. Nu ng bit
mau chuyn li, kho iu hnh vi bn
(Nguyn) Hu v (V Vn) Nhm ca
nh Ty Sn, khin cho h c no say
ri quay v, xong, chn ly ngi hin
ti trong tn tht h Trnh m lp lm
Cha, cn ng ch lo vic ph t, th
l cng him c i.
Chnh ni:
-Phi y. ti suy ngh. Bc hy
v i, nh kim cu g nn ni v c
sa sang li l sao cho p ri i xem
c ai a m tr ti, may ra c th tt
y!
Long va ra khi, Chnh ni:
-Long l rng. Nn cho rng ung
nc ch khng nn cho n trn cn

khin n c th lm m hoc thin h.

Xong, Chnh lin sai ngi n
ngoi cng, bt Long tri li, a i
dm xung di nc sng Nh,
cho... rng theo nc.
Nguyn Hu Chnh v Th Long
gp nhau trong t khng ng k bng
vic gp nhau trong s... gio hot, c
nhn c cu: ngu tm ngu, m tm
m l ch nhng trng hp i loi
nh th ny y. Song le, k gio hot
lm g c ngha tnh, cho nn, chng nh
git ln nhau th c g l l u.
Nguyn Hu Chnh git Th Long
ri sau khng bao lu, n lt
Nguyn Hu Chnh b Ty Sn dit. Th
gian nh m bt c mt k tht
c, nhng m ph t li phi nhn

thm mt hn ma bo tn.
Than i, nu ai cng bit trc rng
ci cht s n c th ra sao th c khi h
s sng t t hn. Chc chn l nh th
m.

M AM NGUYN C
TRINH: TI KIM VN
V
(Nguyn) C Trinh hc rng, th
hay, ti kim vn v. Khi cm qun
ng dinh Bnh Thun v Gia nh,
ng thng cng tng binh H Tin l
Tng c Hu Mc Thin T ly vn
chng p tng nhau, ng c ho 10
bi th vnh H Tin ca (Mc Thin

T).
L Qu n (Ph bin tp lc)
Nguyn C Trinh hiu l m Am,
ngi lng An Ho, huyn Hng Tr,
(nay thuc tnh Tha Thin -Hu). T
tin Nguyn C Trinh vn ngi h
Trnh. Khi Mc ng Dung cp ngi
nh L, mt ngi ca h Trnh, tn l
Trnh Cam (qu vng Thin Lc, nay
thuc huyn Cam Lc, tnh H Tnh) nui
ch bo th cho h L, bn chy vo lng
An Ho, huyn Hng Tr, m thm
chun b lc lng dy ngha. Nhng
vic ang tin hnh d dang th ng qua
i, con chu ca ng thy khng th ni
ch nh ui nh Mc, lin i thnh h
Nguyn v nh c ti An Ho, n
Nguyn C Trinh l i th su.

By gi, huyn Hng Tr c hai lng

rt c bit. Mt l lng ng Di lng
danh hiu hc. Hai l lng An Ho nc
ting t cao, v th, dn gian vng
Hng Tr c cu rng: Hc ng Di,
thi An Ho. Thn ph ca Nguyn C
Trinh l Nguyn ng . i Nam lit
truyn (Tin bin, quyn 5) chp rng:
Nguyn ng l ngi n nh v
trung chnh, vn chng uyn bc. Khi
Nguyn ng cn nh, c thy
tng trng thy, ni rng, mt ng c
tng thn, y l ct cch cao qu, ch
phi ti tai thp cho nn khng th
cao. V sau, qu l ng ch c Sinh
(tc T ti), nhng lm quan cn
trng, c thanh lim, trn th ph
cha, di l dn gian, thy u mn

phc, ng lm quan, tri thng dn n

chc K lc. Nguyn ng c hai
ngi con c chnh s nh Nguyn
trn trng ghi chp, l Nguyn ng
Cn v Nguyn C Trinh.
Nguyn C Trinh sinh nm Bnh Thn
(1716). Ngay t nh, ng c thn
ph l Nguyn ng trc tip dy d.
Vn thng minh v hiu hc, li may mn
c th bm tri thc t ngi cha c
v ti ba, chng my chc, Nguyn
C Trinh ni ting l thn ng. By
gi, t Hng Tr c n hai thn ng.
Mt l Nguyn C Trinh v hai l ngi
anh con bc ca ng: Nguyn ng
Thnh. Sau, c hai thn ng ny u lm
quan cho cha Nguyn Phc Khot. i
Nam lit truyn chp rng: phm l

in chng php (ca ph Cha)

u do Nguyn ng Thnh to lp
rnh mch, cn phm l t lnh (ca
ph Cha) th u do Nguyn C Trinh
son ra.
Nm Canh Thn (1740), Nguyn C
Trinh Hng cng (tc C nhn).
Nm ng 24 tui. Sut 27 nm lm
quan. Nguyn C Trinh c ba cng
hin ni bt nh sau:
V chnh tr: Nguyn C Trinh l
ngi c nhiu tng ci cch kh to
bo. Nhng tng ci cch ny th
hin tp trung nht trong bc th ng
dng ln cha Nguyn Phc Khot vo
cui nm Tn Mi (1751). M u bc
th y tm huyt ny, ng vit: Dn l
gc ca nc. Gc m khng vng bn

th nc chng th yn. Nu ngy

thng m khng bit ly n ngha
c kt lng dn, th th hi n lc c
vic s nng ta vo u?" Sau li
tm huyt ni trn, Nguyn C Trinh
ngh ph Cha cn lu bn iu ang
gy lo ngi cho x hi. Mt l nn quan
li gy phin h nhng nhiu. Hai l t
nn n hi l ca quan li a phng
din ra rt trng trn m khng thy
x pht g. Ba l nn min hoc gim
thu cho nhng ngi ngho kh. V,
bn l hn ch vic sai quan ca ph
Cha v cc a phng m khng ni
r chc phn, khin cho bn ny c
mc sc tc oai tc qui i vi dn.
Th y li l thng thit m chn
thnh, tic thay, Cha c xong ri...

em ct, khng mt li ni li. Nguyn

C Trinh bun ru xin t chc nhng
khng c.
V qun s: Nguyn C Trinh l
ngi c bit ti cm qun, du ng cha
tng hc bt c mt lp o to v
quan no. Thi cha Nguyn Phc Khot
tr v (1738 -1765), ng l ngi c
tin cy, trao quyn trn gi Bnh Thun
v Gia nh. Chnh ng l ngi c
cng v yn dn chng v m rng t
ai cho x ng Trong. Cc vng t
nh Tm Bn, Li Lp v Tm Phong
Long (nay tng ng vi khu vc min
Trung v mt phn min Ty Nam B) l
do ng em v. Ni theo cch ni ca
cc s gia nh Nguyn th: Ci Nam m
t n y rt rng, tt c u l do

cng ca Nguyn C Trinh. iu ng

ni l Nguyn C Trinh cm qun, nhng
thng thu phc i phng bng uy c
ch khng phi l bng trn mc.
V vn chng: Nguyn C Trinh l
mt trong nhng cy i bt ca x ng
Trong gia th k 18. Nm 1750, khi cn
lm Tun ph Qung Ngi, trn an
ng bo cc dn tc t ngi (m s c
coi l mi Thch Bch), ng vit
Truyn Si Vi v cho lu truyn trong
nhn dn a phng. Tuy l do ra i
ch n gin nh vy, nhng Truyn Si
Vi thc s l mt trong nhng n vn
Nm c gi tr ca x ng trong, c
nhn dn ng thi a thch. Khi cm
qun trn gi Gia nh, Nguyn C
Trinh c dp c tip xc vi nhng

ng th vn ca cc tc gi trong Chiu
Anh Cc do Mc Thin T sng lp nm
1736. ng vit nhiu bi th ch
Hn, ho li mi bi xng ca Mc
Thin T v mi cnh p ca H
Tin. Nhng bi th ho ny ca Nguyn
C Trinh c Bng nhn L Qu
n trn trng ghi li. Theo L Qu
n, chnh nh nhng ngi nh Nguyn
C Trinh m: Vn mch mt phng
dng dc khng dt, thc ng khen
lm, cn lu rng, Bng nhn L Qu
n l mt ngi cc k kh tnh, ng
khng d g ban li khen tng i vi bt
c ai.
Bi ba cng hin ni bt k trn, sinh
thi, Nguyn C Trinh rt c n trng.
i Nam lit truyn (Tin bin, quyn 5)

nhn xt v ng nh sau: Nguyn C

Trinh l bc ti lc hn ngi, th
li cn gii quyt on. Nhng vic
ng tu by phn nhiu u t c
lng trung v s phi o. Khi coi vic
qun ci Nam, ng c cng m t
ai, gi yn bin ci, c hun vng tht
l siu vit.
Sinh thi, Nguyn C Trinh cng l
ngi ni danh cng trc. Cng sch
i Nam lit truyn ni trn chp li
chuyn cng trc ca ng nh sau: Nm
1765, khi Nguyn Phc Khot qua i,
Nguyn Phc Thun c a ln ni
nghip, ng cng c gi v ph Cha
cai qun b Li kim qun To Vn
S. By gi, quyn thn Trng Phc
Loan bt u lng hnh, thng hay triu

cc quan ti nh ring bn vic ch

khng bn pha Cha. Nguyn C
Trinh bit c, lin nghim mt mng
rng:
-Bn vic cng ph ng l ch
nh r t lu, Trng Phc Loan
sao dm v l m lm tri nh th?
Thin h m lon th hn l do con ngi
ny thi.
Cc quan nghe Nguyn C Trinh ni
vy, lin khng dm n nh ca Trng
Phc Loan na. Trng Phc Loan gin
ng lm, nhng cng chng dm lm g.
Nm 1767, Nguyn C Trinh qua i,
hng th 51 tui. t nc mt mt
ng ti hoa, vn v song ton, ng c
hai ngi con trai l Nguyn C Tun v
Nguyn C S, cng u ng xp vo

bc c ti.

CHIU V HU NGUYN
HU DT - MT TI
NNG NI BT CA X
NG TRONG
C th gi Nguyn Hu Dt (1604
1681) l mt danh tng hoc mt nh
thin vn, li cng c th gi ng l
mt vn thn xut sc. Ti nng ca
ng bc l rt sm v tri rng trn
nhiu lnh vc khc nhau. Nay xin theo
i Nam lit truyn (Tin bin, quyn
3) m lc k v ng nh sau:
Nguyn Hu Dt l con ca Tham
Tng Chng C Nguyn Triu Vn,
vn ngi huyn Tng Sn (Thanh Ho).
Nm 1558, Nguyn Hong vo Trn th

t Thun Ho (vng tng ng vi

min t t pha nam H Tnh n ht
tnh Tha Thin -Hu ngy nay), nhm
to lp c ring cho mnh, Nguyn
Triu Vn l mt trong s nhng ngi
u tin i theo. n t phng Nam,
Nguyn Triu Vn nh c ti vng nay
thuc huyn Phong Lc, tnh Qung Bnh.
V, Nguyn Hu Dt cho i ti .
S c chp rng:
Lc mi c vi ba tui, khi chi
vi l tr cng trang la, (Nguyn
Hu) Dt thng by trn gi, c x v
i ng ng hong, xong, cn t nhn
mnh lm tng. (Nguyn) Triu Vn
thy th th mng thm, cho l con
mnh ngy sau t s thnh ngi ti,
bn quyt cho i hc. ng may gp

c d nhn, dy cho binh php, v

th, (Nguyn Hu) Dt tin ti rt
nhanh..
Khong hn mi tui, Nguyn Hu
Dt ni ting thn ng, v ngh
cao cng m vn chng ch ngha
cng kh c ai b kp. Nm K Mi
(1619), lc va mi 15 tui, Nguyn
Hu Dt c cha Nguyn Phc
Nguyn b lm Vn Chc. l v quan
vn tr tui nht ca chnh quyn h
Nguyn lc by gi. Nm Qu Hi
(1623), do tu vic tri vi cha,
Nguyn Hu Dt b cha Nguyn Phc
Nguyn bi chc. Tr v nh, thay v
bun nn, ng li dc ch hc tp, v th
ng ba nm sau, nm Bnh Dn (1626),
Nguyn Hu Dt li c phc chc.

Ln ny, ch trong vng mt khong thi

gian rt ngn, ng c cha Nguyn
Phc Nguyn tin cy v yu qu, khen
ng l ngi thng thi v php tc chnh
tr, cho nn, tuy vn b ng lm Vn
Chc, nhng thng quyn c d bn
cc vic c mt ca ph Cha. By gi,
trong s nhng ngi c quyn d bn
cc vic c mt ca ph Cha, khng
mt ai mi ngoi hai mi tui nh ng.
Nm inh Mo (1627), tc l nm
va 23 tui, mt bc ngot mi trong
cuc i lm quan ca Nguyn Hu Dt
bt u. T y, cuc ni chin lu di
v quyt lit gia h Trnh vi h
Nguyn din ra, Nguyn Hu Dt
c chuyn sang ngch quan v. Di
y l bn lc k my s kin lin quan

n cuc i lm quan v ca Nguyn

Hu Dt:
-Nm 1627: Nguyn Hu Dt c
trao chc Gim chin. Thi cha Nguyn
Phc Nguyn, chc Gim chin l chc
chu trch nhim thng bo thng xuyn
v trung thc v mi din bin ca chin
trng cho cha, ng thi, chuyn t
nhanh chng v chnh xc cc mnh lnh
ca cha n chin trng. Ngoi ra,
Gim chin cng c quyn c cng
vi tng cm c Tit ch (tng tng
ch huy) bn cc vic v qun c.
-Nm 1631: Nguyn Hu Dt c
cng vi Lc Kh Hu o Duy T i
ch huy vic p lu Nht L (cng tc l
Lu Thy). y l mt cng vic rt kh
khn, trc tip lin quan n thnh bi

ca cha Nguyn trong ton b qu trnh

chng lu di vi h Trnh sau ny.
V, Nguyn Hu Dt hon thnh xut
sc cng vic c giao.
-Nm 1633: V l ngi c kinh
nghim ch huy p ly, Nguyn Hu Dt
c cha Nguyn Phc Nguyn sai cm
qun i p lu Trng Sa. ng hon
thnh cng vic trc thi hn. Cng
nm y, cha Trnh Trng cho qun trn
vo nh cha Nguyn ln th hai.
Nguyn Hu Dt ch huy qun p
lu, nh cho qun cha Trnh mt trn
ti bi ngay pha ngoi lu Trng Sa
(Qung Bnh).
-Nm 1648: Cha Nguyn (lc ny l
Hin Vng Nguyn Phc Tn) thng
Nguyn Hu Dt lm Cai C (l chc v

quan thuc hng cao cp). Khi y,

Nguyn Hu Dt 44 tui. Ngoi chc
Cai C, cha Nguyn Phc Tn cn
thng Nguyn Hu Dt lm K lc dinh
B Chnh (Qung Bnh). K lc l chc
cng thuc hng cao cp ca quan vn.
B Chnh l vng tip gip vi t ai
ca h Trnh, nu khng phi l ngi
va c ti, va c cha Nguyn tin
cy, quyt khng th nhn mt lc hai
chc ln nh th.
-Nm 1655: Ln u tin, cha
Nguyn cho qun vt sng Gianh trn
ra nh thng vo t ai ca h Trnh.
Nm ny, Nguyn Hu Dt c trao
chc c Chin. Vi chc ny, quyn
ng ch di Tit Ch Thun Ngha hu
Nguyn Hu Tin m thi.

-Nm 1661: Nguyn Hu Dt c

thng lm Chng C. y l chc v
quan cao cp, trn c Cai C. Nm y,
ng 57 tui. By gi, tng s ngi c
thng n chc ny m khng qu mi
u ngn tay.
-Nm 1664: Tc l nm va trn 60
tui, Nguyn Hu Dt c thng n tt
nh ca ngch v quan: Chng Doanh
Tit Ch. Cng nm ny, ng c phong
tc Chiu V hu.
Vit v Nguyn Hu Dt, s c khng
bao gi qun k chuyn ti coi thin vn
ca ng. Xin c theo b sch ni
trn m lc thut li hai trong s nhiu
ln coi thin vn c bit ca ng.
Ln th nht xy ra vo ma thu nm
inh Du (1657). By gi, Nguyn Hu

Dt ang g chc c Chin, tham gia

ch huy lc lng qun cha Nguyn tin
nh ra tn Ngh An. l nhng ngy
nng ro, qun cha Trnh b mt tp kt
ng Hn (Ngh An), tnh th rt nguy
cp. Nghe qun do thm bo li, Tit
Ch Nguyn Hu Tin cng khng khi
lo lng, nhng Nguyn Hu Dt li ni,
i rng:
-Ti xem thin vn, bit ngy Qu
Hi l ngy 25 thng ny th no cng s
c ma to lt ln. Gic ng ni lu
thp, ta ch cn ch n ngy c
qun ra nh th nht nh s ph c.
Ngy 25, qu nhin ma nh trt,
nc dng lnh lng khp ni, qun cha
Nguyn ch dng sc t m cng cn ph
c. Nguyn Hu Tin phi khen

Nguyn Hu Dt tnh gii nh thn!

Ln th hai xy ra vo ma thu nm
1658, cng ti ng Hn (Ngh An).
Lc ny, cuc tranh chp lu ng Hn
ang din ra rt quyt lit, cho nn Tit
ch Nguyn Hu Tin rt lo. Nguyn
Hu Dt lin ci m ni i rng:
-Ti xem thin vn, bit n ngy
Mu Thn tc l ngy 11 thng ny th
no cng c ma to lt ln. Hy ch n
ngy ny s ct qun, nht nh s thng
ln.
Ngy 11, qu nhin c ma to, v mt
ln na, qun ca cha Trnh li b i
bi. T , ting tm v ti xem thin
vn ca Nguyn Hu Dt ngy mt lan
xa.
Ma xun nm Tn Du (1681),

Nguyn Hu Dt b bnh m qua i,

hng th 77 tui. Hin Vng Nguyn
Phc Tn truy tng ng l Tn th Tnh
Nn Cng thn. c Tin Ph Quc,
Thng Tng Qun, Cm Y V, T
Qun c ph, Chng Ph S,
Chiu Qun Cng v ban cho tn thu l
Cn Tit.
V sao Nguyn Hu Dt nhiu ti c
bit nh th? Tt nhin l bi nhiu l do
khc nhau, tuy nhin, tc gi bi vit ny
xin c tit l mt trong nhng l do
: ng l hu du ca Nguyn Tri, l
thn ph ca hai danh tng Nguyn Hu
Cnh v Nguyn Hu Ho! C nh ng,
c dng h ng c rt nhiu ngi gii,
ch c phi ring mnh ng u.

LC KH HU O DUY
T - NH BINH PHP
LNG DANH CA TH K
17
o Duy T (1572 -1634) sinh
trng x ng Ngoi nhng li to
lp s nghip x ng Trong. Sinh
thi, ng c Si Vng Nguyn Phc
Nguyn tn lm thy, ng l tc gi ca
b H Trng Khu C, l nh binh
php lng danh nht lch s nc nh
th k 17.
Sch xa cho bit, o Duy T l
ngi lng Hoa Trai, huyn Ngc Sn
(nay l x Vn Trai, huyn Tnh Gia,
tnh Thanh Ho). Ngay t lc cn tm

b, o Duy T ni ting thng

minh, qua tui thiu nin, ng ni
ting l ngi thng minh v uyn bc
k l. n tui i mi, sc hc ca
o Duy T kh c ai snh kp.
Trnh Nguyn din ch chp rng:
Cha m mt sm nhng nh bm tnh
thng minh, tui mi hai mi mt m
ng thng hiu kinh s c kim, cc
sch kinh in ca Nho gia nh Ng kinh
(gm Kinh Thi, Kinh Th, Kinh L, Kinh
Dch v Kinh Xun Thu -NKT), T Th
(gm Lun ng, i hc, Trung dung v
Mnh T -NKT), cho n Bc s (s
Trung Quc -NKT), Bch gia ch t
(sch ca cc nh t tng ni bt
Trung Quc thi ng Chu -NKT) v
Tam gio (Nho, Pht, o -NK.T), Cu

lu (Nho gia, o gia, Php gia, m

dng gia, Mc gia, Tp gia, Danh gia,
Tung honh gia, Nng gia -NKT) ri vn
chng, thi ph,... tt c u tinh xo.
Nu khng phi l bc c ti xut qu
nhp thn hoc l nhng ng tr gi c
ti ph vua gip nc th quyt khng th
snh ni vi ng. Ngi ng thi nhn
, khen ngi m gi ng l Gia Ct ti
sinh (tc Khng Minh Gia Ct Lng
sng li -NKT).
Nghe tin triu nh (vua L, cha
Trnh Tng -NKT) sp m khoa thi
chn ngi hin s, o Duy T thu xp
hnh trang hm h nh ngy ln ng
ng th. Nhng, Kho quan trng thi,
theo ng lut nh, rng nhng ai l con
ca nhng ngi lm ngh ht xng, th

du thng hiu kinh s n u cng

khng c i thi ri mong t m
lit vo hng cng c (tc C nhn NKT), nn khng cho o Duy T tham
d (o Duy T l con ca kp ht o
T Hn, hnh ngh t Thanh Ho NKT). Lc Kh Hu o Duy T nh
nut hn tr v, ngy m nung nu ch
tm k lp thn. Chuyn ny ng giu kn,
c n anh em, h hng cng khng ai
hay bit.
Nghe n, cha phng Nam l Thu
Qun Cng (ch Nguyn Phc Nguyn,
tc cha Si hay cha Pht -NK.T)
thng rng ban n c, phong khng
khc g vua Thun, vua Nghiu, chnh
sch cu ngi hin ti th phng theo
thi ng (thi tr v ca vua Nghiu-

NK.T), thi Ngu (l thi tr v ca vua

Thun -NKT), danh ting vang khp ni,
ho kit khp u u cng tm n,
th, x y li ma thun gi ho, thin h
giu c, cnh tng nh c ng
vng mi dy ln, tng lai t s thnh
nghip ln... cho nn, Lc Kh Hu tin l
nu vo , cng danh ca mnh s chng
my chc m c nh Trng T
Phng thu xa v vi Hn, nh Ng T
T v vi nh Ng... mai sau du c th
no cng khng ung ph mt i. V,
ni l lm..
Sch i Nam lit truyn (Tin bin,
quyn 3) chp rng:
o Duy T quyt ch vo Nam.
n V Xng, hn mt thng m
vn cha c ai bit ng l ngi th

no. Nghe n Quy Nhn c quan

Thm L l Trn c Ho ang rt
c Cha tin yu, ng bn vo Quy
Nhn v nng thn lm ngh i
chn tru cho mt gia nh ph ng
x Tng Chu. Mt hm, gia nh ph
ng y t tic, mi cc danh s ti
ung ru v ngm th. Chiu y, o
Duy T cho tru v sm ri cm roi
chn tru ng pha trc, cng cc
danh s bn lun c kim kinh s. Thy
ng thng hiu su sc, m tic phi
kinh ngc. Ph ng ly lm l, bn em
vic y tha vi quan Thm L Trn
c Ho.
(Trn) c Ho ni chuyn vi
(o) Duy T, thy (o) Duy T hc
rng, bit nhiu th em lng yu qu,

bn mi n dy hc ri g con gi
cho. (o) Duy T thng ngm bi
Ngo Long Cng, Trn c Ho nghe
c lin ni: (o) Duy T l Ngo
Long (tc Khng Minh Gia Ct Lng NK.T) y chng..
Hai sch ni trn cho bit kh t m
thm rng, mt ln vo ph cha, Thm
L Trn c Ho a bi Ngo Long
Cng ca o Duy T cho Cha xem.
Lp tc, cha Nguyn Phc Nguyn sai
a o Duy T ti yt kin. th,
cha Nguyn Phc Nguyn lin mc o
trng, i hi xanh, ra ng ca nch
i. Va thong trng thy, o Duy T
lin dng li, c mun quay gt tr ra.
Cha bit, lin vo mang m o chnh t
ra n. By gi, o Duy T mi chu

ly cho. Sau mt lc m o, thy o

Duy T qu tht uyn bc hn ngi,
cha Nguyn Phc Nguyn lin n cn
ni:
-Sao khanh n vi ta mun th?
Ni xong, lin phong ngay cho o
Duy T chc Nha U Ni Tn, tc Lc
Kh Hu, quyn qun qun c trong
ngoi v tham d chnh s, ng thi,
tn knh gi o Duy T l Thy, thng
mi vo ph bn lun cc vic. Vi
cha Nguyn, o Duy T c my
cng lao ln, c s sch xa ghi li
nh sau:
- Mt l: Son sn cc cu ng i
cho mi tnh hung, gip s gi ca cha
Nguyn Phc Nguyn l Li Vn Khung
hon thnh xut sc chuyn i ng

Ngoi. Sch i Nam lit truyn (Tin

bin, quyn 3) chp: Li Vn Khung
n ng , cha Trnh Trng cho
triu vo hi, Li Vn Khung bin
bch tri chy, khng chu khut, khin
cha Trnh Trng cng phi s ti, bn
tip i Li Vn Khung rt hu. Li
Vn Khung bn em mm ng ng
vng v la dng ln, xong l tha dp
i ngay, v pha cha Trnh Trng, n
lc m y mm ra, thy c mt o
sc v mt tm thip, trn ghi my ch:
Mu nhi v dch; Mch phi kin tch; i
lc tm thng; Lc li tng ch.
Cha Trnh Trng a cho cc quan
xem, nhng chng ai hiu g c, duy ch
c quan Thiu U l Phng Khc
Khoan th gii theo li Hn t chit

ng m ni rng, chng qua l bn

ch D bt th sc (Ta khng nhn
sc). Cha Trnh Trng gin lm, sai
ngi ui theo th Li Vn Khung
i xa ri. Cha Trnh Trng mun em
qun vo nh, nhng lc y t Cao
Bng v Hi Dng lon lc, nh
thi. Li Vn Khung v n ni, cha
(Nguyn Phc Nguyn) mng m ni
rng:
-o Duy T ng l T Phng, l
Khng Minh ngy nay vy.
Ni ri, ban thng cho hai ngi
rt hu, li cn cho Li Vn Khung
c thng chc Cai Hp.
-Hai l: Vch k hoch v trc tip
ch huy vic xy dng lu Trng Dc
v lu Nht L. Ly Trng Dc ni ni

Trng Dc vi bi Hc Hi, c tm
quan trng v cng c bit pha bc
x ng Trong. Lu Nht L ni ca
bin Nht L vi ni u Mu. Lu ny
cng gi l lu Thy. Cng vi lu
Trng Dc, lu Nht L gp phn
bo v vng chc vng tip gip vi
ng Ngoi ca h Trnh.
-Ba l: Kn chn v gii thiu ngi
hin ti cho cha Nguyn Phc Nguyn.
Bnh sinh, o Duy T l ngi bit
knh trng v tn dng ti nng ca ngi
khc, cho du l ngi tr tui hn
mnh rt nhiu. Trong s nhng ngi
c ng tin c, ni bt hn c l danh
tng Nguyn Hu Tin (sau c
phong l Thun Ngha Hu) v danh
tng o Duy T (sau c phong l

Chiu Ngha Hu).

-Bn l: Trn c s tham kho k
tha nhng tinh hoa khoa hc qun s c
i ca Trung Quc v ca t tin ta, c
bit, trn c s phn tch v tng kt mt
cch thin ti tt c nhng hot ng
qun s ca thi i mnh, o Duy T
tin hnh bin son binh php. ng
khng phi l tng trc tip cm qun
xng pha trn mc, nhng o Duy T
thc s l mt nh chin lc c tm
vc ln, nh binh php lng danh nht
th k 17 ca dn tc ta. B binh php
m o Duy T li cho hu th c tn
gi l H trng khu c.
Truc o Duy T hn ba trm nm,
Hng o i Vng Trn Quc Tun
cng tng bin son binh php. Vi Binh

th yu lc, Hng o i Vng

Trn Quc Tun c cng xy dng
nn tng l lun qun s vng chc cho
cuc chin u quyt lit, chng qun
xm lc Mng -Nguyn thin chin v
kht ting tn bo. Vi Binh th yu lc
Hng o i Vng Trn Quc Tun
c cng khai sinh nn khoa hc qun
s nc nh. Tuy nhin, bi nhiu l do
lch s khc nhau, b Binh th yu lc
ca Hng o i Vng Trn Quc
Tun nay khng cn nguyn vn na.
Cng tc thm nh vn bn i vi tc
phm v gi ny gp rt nhiu kh khn.
Khc vi Binh th yu lc ca Hng
o i Vng Trn Quc Tun, H
trng khu c ca o Duy T hin vn
cn lu gi c gn nh nguyn vn.

c H trng khu c ai ai cng c th

ddng nhn thy o Duy T va c
trnh l lun rt uyn thm li va c
vn hiu bit thc tin rt phong ph.
ng khng ch gii v chin lc, chin
thut m cn nm vng k thut ch to
cng nh s dng cc loi v kh v
trang thit b qun s.
Nm 1634, o Duy T qua i,
hng th 62 tui. o Duy T b ch
vua L cha Trnh ng Ngoi chi
b, nhng li c cha Nguyn ca
ng Trong n cn tip nhn. Mi hay,
ng chn ti bao gi cng l ng chn
ti, sm mun th no cng s c i
bit n v trng dng, i, phi chi thi
o Duy T chng phi l thi lon li!

GIA GIO CA TIN S

NGUYN NG MINH
Nguyn ng Minh l ngi lng
Hoi Bo, huyn Tin Du (nay l thn
Hoi Bo, x Lin Bo, huyn Tin Sn,
tnh Bc Ninh). Khoa Bnh Tut (1646),
triu nh L Chn Tng ch ly mt
Thm hoa v 16 Tin s, th Thm hoa l
Nguyn ng Co v mt trong s 16
Tin s l Nguyn ng Minh (em rut
ca Thm hoa Nguyn ng Co).
ng thi ai cng cho l hin vinh
him thy. Tuy nhin, hin vinh trong
khoa bng ca dng h Nguyn ng
khng phi ch c vy. Xin ly gia nh
Nguyn ng Minh lm v d: Khoa Qu

Su (1673), con trng ca Nguyn

ng Minh l Nguyn ng Tun
Tin s. Mi nm sau, khoa Qu Hi
(1683), n lt con th ca Nguyn
ng Minh l Nguyn ng o (cng
tc l Nguyn ng Lin) Trng
nguyn.
Nguyn ng Minh c i phc
ca tri ban cho chng? Xt s nghim
cn rn mnh ca chnh ng mi hay l
ng v cc con ca ng khng rng danh
mi l, ch ting thm cho mun thu
th c g l l u. Xin theo sch Cng
d tip k (quyn 3) ca Tin s V
Phng v mt vi b d s khc,
lc k v Tin s Nguyn ng Minh
nh sau:
Sut i, Nguyn ng Minh lun

by t s c bit cung knh i vi anh

mnh. ng khng bao gi ci li hay lm
bt c iu g tri anh. Khi ng cn
nh, mi ngi khen ng va ngoan va
l , nhng n khi ng Tin s,
thuc hng cao nin, c ngi thy th
th ch ng rng:
-C g c phi s anh v nht nht
nh th?
ng im tnh p:
-Trn th cc quan, di th trm h,
ai nghe tn anh ti l Thm hoa Nguyn
ng Co cng u cung knh, ti may
mn c tri cho lm em, li may mn
c anh thng yu m tn tnh dy
bo, th th bo khng gi l vi anh lm
sao c?
Vi con trai trng l Tin s Nguyn

ng Tun, ng ni nng rt thn trng,

thot nghe, c tng l ng ang ni
chuyn vi mt v quan ln trong triu
ch khng phi l ang ni chuyn vi
con. C k bit, tm cch khch bc ng,
ng ni:
-Con ti lm rng danh cho c gia
tc, trng con cng chnh l trng c gia
tc vy. V chng, trong nh khng bit
trng nhau, bo ngi ngoi trng mnh
th no c?
i vi con th l Trng nguyn
Nguyn ng o, ng cng by t s
qu trng c bit hn. Mi khi Nguyn
ng o cung knh chp tay vi cho
th ng lun n n ci n hu v
khim nhng p:
-Khng dm! Khng dm!

n thm con t dinh, bao gi ng

cng t tn tha gi vi lnh gc cng
ri im m ngi ch ch khng cy th
m i thng vo ngay. Ra ng, nu tnh
c gp con, ng trnh hn sang mt bn
nhng ng. C k ly lm l, hi
rng:
-Ti sao li phi lm nh th?
ng ci p:
- l bc Khi nguyn ca thin h
m tri sai xung u thai vo nh ti,
dm u ti li khng cung knh?
Sinh thi, Nguyn ng Minh sng rt
m bc v gin d. Vi dn, ng thng
dng c thu phc, hu nh khng
dng quyn bt tun theo. Xin c
trch dch nguyn vn mt on trong
sch Cng d tip k minh chng:

Phn mnh, ngy thng ng vn i

giy c, mc o c, t khi dng n xe
nga. C ngi chng bit ng l quan,
l xc phm n, ng cng chng h
tm. Mt hm, ng t trong triu nh ra
v, khi i qua hng tht Ca Nam, mt
ngi hng tht thy ng c dng vc
ging y tn x trng cn n tin tht,
bn nu li i. ng phn trn mi,
hn cng khng nghe, c li xnh xch v
nh ri em tri vo ct ca trc nh.
Lc y bng c quan Ph S l Nh
nh Hin, cng va trong triu v ngang
qua. Ngy thng, (Nh nh Hin) vn
knh trng ng nh bc cha ch ca mnh,
nn thy ng b tri th lp tc xung
cng, ng dy v hi duyn c v sao.
ng c tnh thc m ni li. Nh nh

Hin lin sai lnh bt tri tn hng tht

gii i, cn mnh th nhng cng cho
ng. Ti nh mnh, Nh nh Hin lin
mi ng ngi v xin php vo trong
thay qun o. Nhng, cng ngay lc ,
ng ng dy, ci tri cho tn hng tht
v ni:
-Ngi hy tm li m trn mau. Ta
cng i y.
Nh nh Hin thay o xong, tr ra
th chng thy ng u v tn t cng
mt dng, sai ngi nh chy i mi
ng li nhng khng kp, nh ngi than
th m thi.
Ho ra, ci gc trong gia gio ca
Tin s Nguyn ng Minh chnh l gi
l v trng c. C c ci gc v gi
y l c c tt c. Ngm m xem.

HON L CA TNG
CNG INH VN T
inh Vn T sinh nm Tn Su
(1601) ti Hm Giang, nay, t lng qu
ng thuc huyn Cm Giang, tnh Hi
Dng. D s cho hay, thu thiu thi,
inh Vn T tun t v thng minh khc
thng, v cng cng rt tinh thng, ch
tic l ng hay giao du vi m v li,
thnh ra b coi l k c ti m tht c.
Sch Tang thng ngu lc chp rng:
Trc lng ng c mt con sng
to, rng c chng hn mt dm, ng
thng ra bi li, lu ngy thnh
thi quen. Mt hm, ng cng l bn ra
b sng ngi ung ru, cht nghe bn

kia b sng c ting ching cng nh

vang ln, bn khch nhau th xem ai c
ti vt sng sang bn kia ly trm ci
ching mang v. ng nhn li, v ngay
m y, bi sang bn kia sng ly trm
ching. Trn ng tr v, ra n gia
sng, ng m cho ching ku vang,
khin dn lng bn kia sng phi thc
dy ui theo, nhng khng kp na,
nh quay v. Sau, ng phm ti, phi
giam ngc ng Mn.
By gi l lc ang chin tranh
bin thu pha Nam, cha Trnh sai cc
tng cho qun p trc lu Ng
Long luyn tp bn sng, ng cng
bn t nhn c vic phi i qua. ng
ng li xem ri ci m ni rng:
-Bn c th m cng sai. Chng hiu

triu nh dng bn h lm g?
Ngi lnh tc gin, a sng cho
ng, bt phi bn trng, ng ly mt
khu sng ln, p m bn lun my
pht lin, trng ht c ba ci ch.
Ngi lnh ly lm l v cm phc lm.
Cc tng v sai ng bn li cho h
xem. ng bn tip, pht no trng pht
y. Vic ny n tai Cha, Cha bn tha
ti cho ng v bt lm lnh i nh
phng Nam. Quan qun ng gi trn
ni, ch va ti nh l h tho
chy, ch mnh ng li np trong bi
rm, i cho qun ch ti gn, cha
sng bn ti tp. ch tng c mai
phc, bn s hi tho lui. Quan qun
quay li nh, khin ch phi tht bi.
Sau nhiu ln lp cng, ng c

phong ti tc Qun Cng, nhng ng

giao tr li ht sc phong xin xo
trn trong s ti nhn. Lp thm nhiu
chin cng na, ng c phong ti
hm cc phm..
Sch trn cn cho bit thm rng, vo
nm 80 tui, inh Vn T b bnh nng.
Cha Trnh lc by gi l Trnh Sm
thn n tn ni thm. Khi nghe Cha
hi v nguyn vng, ng ni:
-Nu c th c, xin cho ti c
lm phc thn ngay lc ny. c hng
n hu y ca Cha th ti du c nhm
mt cng chng cn c g tic nui
na.
Cha Trnh Sm ng thun, lin sai
ngi tuyn c sc phong ngay ti
ging bnh, nhng chng bao lu sau th

ng khe mnh, sng thm c my

nm na mi mt.
Nh inh Vn T, tui tr m quen
thi b tha ru ch, li cn dm c gan
n trm ching nh ca lng bn cnh,
th ti y, qu ng l ... ty nh! Nhng
xt cho cng th du tng i n trm,
inh Vn T cng khng phi l k sng
bng ngh n trm. Cht nho nh ny
xem ra cng rt ng cho i lu tm.
ng l ngi c ti. Thot tin, ng
chinh phc tt c tng s ca triu nh
bng ti bn sng, sau, ng chinh phc
tng s ca triu nh bng s qu cm
v ng ph thng minh trc tnh hung
o le ca trn mc. Mi hay, nhng
ngi c i bit ting ti ba, trc
ht l bi h thc s c ti, v sau l

bi ti nng ca h c iu kin ny
n. Nu chng c thi lon, ai dm bo
l inh Vn T s l... inh Vn T nh
s sch ni ti trn!
Hon l ca inh Vn T khi u
bng s bt ng nhng kt thc li bng
s hn nhin: thi ng, ngi c nh
ng, c phong ti tc Qun Cng l
ch phi. Tic thay, ngi ban sc phong
li l cha Trnh Sm. inh Vn T c
ti cm qun, cn cha Trnh Sm th c
ti... ban sc, hu th ch cn bit va
ci va gt nc mt m khen Cha
rng: Ti! Rt ti! Chng hay l nu bit
trc iu ny, tng qun Lc Qun
Cng inh Vn T c dm bc ln
hon l hay khng.

NGUYN QUC TRINH

PHN CH M THNH
TI
Nguyn Quc Trinh ngui lng
Nguyt ng, huyn Thanh Tr (nay l
thn Nguyt ng, x i ng, huyn
Thanh Tr, H Ni), sinh nm 1625, mt
nm 1674, hng dng 49 tui. ng l
anh ca Tin s Nguyn nh Tr (
khoa Bnh Thn, 1656), bc ca Tin s
Nguyn nh Bch ( khoa Qu Hi,
1683) v Thm hoa Nguyn nh c (
Khoa Canh Thn, 1700).
Nguyn Quc Trinh Trng nguyn
khoa K Hi, nm Vnh Th th hai, i
vua L Thn Tng (tc l nm 1659),

ting tm lng ly mt thi, tuy nhin, t

ai ng rng v Trng nguyn ny, mi n
nm 17 tui vn cn gn nh m ch.
D s chp rng, chng may cha m
u qua i sm, my ch em Nguyn
Quc Trinh phi sng nng nh ng
b ni. Gia cnh tuy rt ngho kh,
nhng ng b ni Nguyn Quc Trinh
bao gi cng nhn i vi mi ngi v
lun lun gi c trong sch. C ln, c
nht c mt gi vng ln, lin tm n
tr li cho ngi mt. Ngi y mng
qu, bn ly mt na s vng y knh
biu, gi l t n. Nhng, c ci v
ni:
-Nu ham ca th ti ly c gi ch
ly na gi m lm g? Phm ci g
khng phi do minh lm ra, cho du l

mt my may, ti cng quyt khng mng

n.
Ngi c tr ca vn l mt thy
a l, thy t n bng vng khng xong,
lin ct cng tm gip cho c mt huyt
tt ngay trong lng. C vui v nhn. T
, mi chuyn l mi bt u. Tng
truyn sau khi c mt, anh r ca Nguyn
Quc Trinh (l mt v Tin s) n lo
sa t ng cho gia nh ng. Thy
Nguyn Quc Trinh 17 tui ri m
hc hnh chng u vo u, bn ni
khch rng:
-Bn ni nh em liu c ai ng ra
cng ni cc vic cho t tin, i loi
nh th ny khng?
Nguyn Quc Trinh nghe vy th ly
lm tc, bn quyt ch hc hnh cho bng

c mi thi. Sau ngy tu sa t

ng, lc no ngi ta cng thy
Nguyn Quc Trinh mit mi hc tp.
Ngy ra ng, ng cng mang theo sch,
va lm va lm nhm hc. H qun th
li m sch ra xem. m v nh, khng
bao gi ng chu i ng trc canh ba.
Nh sng d li cn mn hn ngi,
Nguyn Quc Trinh hc hnh tn ti rt
nhanh. ng thng ni vi em ng l
Nguyn nh Tr rng:
-Ta quyt phi hc v cao hn anh
r mi c.
Sau khi Hng cng, n khoa thi
Hi nm Bnh Thn (1656), hai anh em
cng i thi. Vo n k lm bi th t,
chng d, ng qun hn mt on ca c
th, khng sao lm c na. Em ng l

Nguyn inh Tr ni:

-Em nh, em gip cho.
Nguyn Quc Trinh nghim mt tr
li:
-C ai mun Trng nguyn m li
i xin ch bao gi.
Khoa y, qu nhin em ng Tin s,
cn ng th chu hng. Khoa K Hi
(1659), ng li i thi v ln ny th
Trng nguyn tht. Th l, anh th Trng
nguyn, em th Tin s, cng xut thn t
mt ca nh ngho, ngi i ai cng
cho l him thy.
Sau khi t, ng lm quan, tri
thng dn ln n hm Khanh, chc
Bi Tng, Nguyn Quc Trinh tng c
c i s sang Trung Quc v tng c
triu nh tin cy, giao cho vic bin

son chnh s ca quc gia. Sinh thi,

ng l ngi rt cng trc v thanh
lim. Bn ng liu thng ni, y l
nh ng c th bm mt nn gia gio
rt tt p. Tic thay, vo thng 5 nm
1674. ng b git hi bi cuc ni lon
ca kiu binh. Triu nh thng tic,
truy tng ng chc Binh B Thng th,
tc T Qun Cng, li ban cho tn thu
l Cng Trung v phong cho lm
Thng ng Phc thn.
V sao Trng nguyn Nguyn Quc
Trinh khng c hng phc lu di?
ct ngha iu ny, dn gian c li bn
v ngi huyt m thy a l tm h
cho c ni t ca ng nh sau: Ngi t
y hnh ta nh ci khnh bng g v
huyt nm ngay gia ci khnh g y.

Ting khnh y m vang ln th mun

ngi s v t hp, tc l i pht n
Trng nguyn. Him mt ni, g lm
khnh th khng bn, cht khi ang tt
nh vinh quang l ch phi.
Th y. Nhng bit lm sao c.
Xa m!

CHUYN CI U CA
V NH PHNG
Thi cc cha Nguyn, tuy quy ch
cha tht cht ch, th l cng cha
tht r rng, nhng, du sao th cc
khoa thi Hng cng c t chc
kh nhiu. By gi, ngi chnh
thc trng Hng th gi l Hng

cng hay Cng s. V mt trong s

nhng cng s ca giai on lch s
ny l V nh Phng.
Sch i Nam lit truyn (Tin bin,
quyn 5) cho bit V nh Phng ngi
huyn L Thu (nay thuc tnh Qung
Bnh), con trai ca V nh Th (
cng S, lm quan n chc Tri ph).
Ngay t thu thiu thi, V nh Phng
ni ting thng minh, vn hay ch tt
kh ai snh kp. Vo khong thi tr v
ca cha Nguyn Phc Lan (1635
-1648), V nh Phng d thi Hng
v th khoa. Nm y, ng mi 18 tui.
By gi, ai cng cho l bc tui tr
m ti cao him thy. Theo l, tt c tn
khoa cng s u c vo bi yt Cha,
ng thi c d ba tic do Cha

ban. Nhng, va thong trng thy V

nh Phng, cha Nguyn Phc Lan
tht vng. L do l: V nh Phng va
nh tui li nh con, u to m mt
li r chng r cht. Do khng th t
kim ch c, cha Nguyn Phc Lan
but ming m ni rng:
-Tic l ngi c ti m khng c
tng!
Ni xong, Cha cho ng v, khng b
lm quan nh cc v tn khoa khc. V
nh Phng nh phi lng lng v nh.
qun ni bun, ng ng ca c
sch. Tri nhiu nm lin, V nh
Phng chng nhng uyn thm v Nho
hc m c thin vn, a l v binh th...
cng rt thng hiu. Ting tm v ti hc
ca ng ngy mt vang xa. Du vy, cha

Nguyn Phc Lan cng chng cht oi

hoi n ng. ng sng bnh thn v
thm lng nh mt n s.
Th ri 32 nm sau, khi ng va 50
tui, V nh Phng... bt ng m c
dng. By gi, cha Nguyn Phc Lan
mt, cha Nguyn Phc Tn ln ni
nghip (1648 - 1687). ng Ngoi lc
ny, Cha cm quyn l Trnh Trng
(1623 -1657). th xem x ng
Trong cn c ngi ti hay khng, Trnh
Trng sai s vo Nam. S gi em
n tng cha Nguyn mt ci trng ln
v mt ming vn di chng mt thc
(non 40 cm), trn vn y c ba ch Hn
(phin m) l H bt thc. C vn ln
ch u c sn son thp vng rt p.
Cha Nguyn Phc Tn v b quan vn

v u rt bn khon v khng sao hiu

ni ngha ca my ch ny, m nu
khng hiu c th cng c ngha l b
h nhc. V, phi i n lc ny, ngi
ta mi nh n th khoa V nh
Phng, ngi ti cao hc rng. Cha
Nguyn Phc Tn lp tc cho ngi v
qu V nh Phng. Cng phi vt v
lm s gi ca cha mi tm c nh
ca ng, bi v, sut my chc nm lin,
dn a phng quen gi V nh
Phng l ng cng u (va c ngha
l ngi u thi Hng, li cng va
c ngha l ng cng s c ci u rt
to), m qun mt c tn tht ca ng. V
nh Phng ti ni, cm di nh
trng, chm ch lng nghe, xong th cm
tm vn nh ln, lt i lt li ri mm

ci tha:
-y chi l ci trng thng, khng
c g c bit, h ch ct lm cho ta mt
cng suy ngh chi vy thi.
-Th tm vn nh v my ch trn
l g?
-y l h th xem ta c bit ni li
theo kiu ca ngi Bc hay khng m
thi. H bt thc ngha l co khng n
(h l co, bt l khng, thc l n). Co
khng n th co gy, v co gy ni li
theo kiu ca ngi Bc l cy go. i
, h mun ni rng em ci trng ny
treo ln cy go m nh th hiu lnh s
vang xa.
Cha Nguyn Phc Tn nghe xong th
c ci, ban thng cho V nh
Phng rt hu.

Ngay ngy hm , b ng lm K lc
Qung Bnh, kim chc Tham Mu, cho
c qun lnh hai v binh, t di
quyn Tit ch ca Chiu V Hu
Nguyn Hu Tin, vt sng Gianh nh
thng ra x ng Ngoi. Trong cuc tn
cng ny, V nh Phng c nhiu
kin xut sc, c ch tng Chiu V
Hu Nguyn Hu Tin nghe theo.
Sau V nh Phng qua i hng
th 90 tui, c truy tng hm Thi
Thng T Khanh. S c cho bit l ng
khng c con trai ni di, cn nh con
gi th bao nhiu ngi th cha tra cu
c.
Cuc i ca V nh Phng l
cuc i ca mt nhn ti, ch tic l ng
sinh vo thi t nc lon li, cng tic

hn na l cha Nguyn Phc Lan nhn

ngi sao m hi ht qu. Cha ch thy
gng mt r chng r cht m khng
thy c tr tu ngi sng. Cha ch
thy mt ngi to u m mnh thp ch
chng th thy c hoi vng ln. To
ho sinh ra hai con mt v hai l tai
gn ngay tr no thy l ngh, nghe l
ngh, ngh tht nhanh, ngh tht thu o.
Ai ch thy v nghe m khng h ngh,
th... c khi thn kinh v tr no ca h
nu c cng nm v tr khc. Ly Cha,
khng r sinh thi, tr no ca cha
Nguyn Phc Lan ng ch no!

THU HN V CA
TRNG NGUYN
NGUYN K
Ngi xa tng dy, i ni rng:
k i hc m ch bit khoe giu th tr
no chng th kh, ch bit khoe sang
th tm a chng th tt, cn nh gm
c hai th v ti tht c l iu
khi phi bn. Cc ng i hin xa
nay u th c, hoc t chn bn hn
m dc ch i ln, hoc t chn cao
sang nhng lun khp mnh trong gia
gio, thong nhn chng th no bit
c.
Mi hay, trc khi hc lm quan,
phi c hc cho thnh ngi hc tr ng

hong. Th gian mun i ch ch hc

tr dt, c ai ch hc tr ngho u.
ng l chng nhng khng ch m
cn khen, rt khen, rt phc tt c nhng
ai giu ch v ngh lc vt qua ngho
kh hc tp v vn ln. Trong s
nhng ngi c i va khen va
phc y, c Trng nguyn Nguyn K.
Th tch c cho hay, Nguyn K sinh
nm Mu Dn (1518) ti x Bnh Dn,
huyn ng Yn (nay thuc x Tn Dn,
huyn Chu Giang, tnh Hng Yn). Lc
u, Nguyn K c tn l Nguyn Th
Lng. Gia nh Nguyn Th Lng rt
ngho, hai bn ni ngoi u phi vt v
lm lng quanh nm sut thng m vn
khng n. Tuy thiu thn trm b
nhng dng h Nguyn Th Lng rt

chm lo gi c, dn khp vng lc by

gi ai ai cng cm mn.
Truyn thuyt k rng, cha m Nguyn
Th Lng n rt hin lnh, h kt hn
vi nhau t lc cn rt tr nhng mi n
nm ngoi bn mi tui vn cha c
con. Mt hm, c thy coi tng qua
lng, va thong trng thy b ni:
-ng b tuy him mun nhng con b
s v cng qu hin. Nhng, mun c
nh th th ng b phi vo hu ca Pht.
Nghe vy, hai ng b lin pht t tm,
c bao nhiu tin ca, d l rt t i,
cha lo toan p i mi vic
trong nh, ng b vn em ht i mua
nhang, mua hoa vo cha l Pht. Cn
mn hai nm nh th th b sinh h c
mt ngi con trai, l Nguyn Th

Lng.
Ngay t lc mi cho i, Nguyn
Th Lng c gng mt khi ng l
thng. Hai ng b qu con nh vng
nh ngc, nhng, nh n li thy tng
thu no, khi Nguyn Th Lng va ln
ba, h lin em vo cha, xin s tr tr
y nhn lm con nui. V, bt u k t
, Nguyn Th Lng hn trong cha,
c s thy tr tr nui dng v dy
d.
Nm Nguyn Th Lng ln bn tui,
s thy tr tr pht hin ra mt s l,
l nh chi quanh qun trong cha,
Nguyn Th Lng nghe v thuc
c rt nhiu bi kinh nht tng. S
thy lin th c cho Nguyn Th Lng
nghe vi bi kinh k khc. Nguyn Th

Lng cng hc thuc rt nhanh. Cc bc

tu hnh cng Pht t v thin nam tn n
n cha, ai ai cng ni Nguyn Th
Lng l thn ng. S tr tr nhn
cho i tn gi Nguyn Th Lng l
Nguyn K. (Ch K ny c ngha l k
l). Li thy Nguyn K tui nh m mn
tu khc thng nh vy, ln ln t s l
lng ng ca triu nh, s nghip ph
vua gip nc nht nh s ln lao, cho
nn, s thy tr tr quyt nh cho
Nguyn K i hc.
Nguyn K c a ti trng,
nhng cng ch c n, c mc nh
tt c nhng hc tr ngho khc, y l
bi s thy tr tr s Nguyn K c no
sm qu s sinh ra bing nhc. Ngy
ngy, c h ht gi i hc l Nguyn K

li phi lm th vic, khng bao gi

c ngi tay, y l bi s thy tr tr s
Nguyn K cha hc c c ln ca
ngi xa b nhim thi h n bm.
Cng nh bao hc tr khc, Nguyn K
phi hc bi vo ban m, nhng s thy
tr tr cng khng cho tin mua du, y l
rn cho Nguyn K tnh cn kim.
m m, Nguyn K ngi di in th
Pht, hc bi di nh sng ca my
ngn nn th, hc n bao gi nn tt
mi i ng. S thy tr tr thy Nguyn
K chm ch, lin dng nhng cy nn
ln hn thp trn in th, Nguyn K
nh m c hc khuya hn.
thng minh li c ch ln, Nguyn
K hc hnh tn ti rt nhanh, ting tm
ca ng ngy mt vang rng. Nm Tn

Su, nin hiu Qung Ho nm th nht

(1541), Nguyn K Trng nguyn.
Nm , nh Mc ly tt c 30 ngi,
gm Trng nguyn Nguyn K, Bng nhn
Phm Cng Sm, Thm hoa Nguyn Th
Lc v bn Hong gip l Ng Quang,
L C Phng, Nguyn Hong Din v
Trng Hu Ph, cn li l Tin s.
Truyn thuyt k rng, ngy vinh quy
bi t, ni Nguyn K dng chn trc
ht l nh cha. ng thnh knh thi l t
n s thy tr tr, xong th cng cha n
my gnh nn, gm ton nhng cy c
kch c i nh nhng cy trc
s thy tr tr thp trc in th Pht
cho Nguyn K hc k. S thy ci hi:
-Chng l li cn c a tr khc n
y ngi hc na sao?

Nguyn K cung knh p:

-Knh bch s thy. Cng mt cy
nn, nhng trong tay con th bt qu ch
soi sng c vi trang sch, vy m
trong tay s thy th li soi sng
cho c mt ng i. Con tin s cn c
nhiu hc tr nh n cy nh nh sng
s thy ban cho.
Sau, Nguyn K lm quan cho nh
Mc, tri th hai i vua l Mc Hin
Tng (tc Mc Phc Hi: 1540 -1546)
v Mc Tuyn Tng (tc Mc Phc
Nguyn: 1546 -1561). S ch chp ng
c phong chc Hn Lm Vin Th
Th, cn sau hon l ra sao khng r,
mt nm no cng khng hay.
Nguyn K, tn y, s nghip y, xng
thay!

THIN TNH S TUI 18

CA TIN S NGUYN B
DNG
Nguyn B Dng, ngi lng
Nguyn X, huyn Thn Kh (nay lng
ng thuc huyn Tin Hng, tinh Thi
Bnh), ng sinh nm Canh Thn (1740),
Hng cng (tc C nhn) nm t
Du (1765) v Tin s nm Bnh Tut
(1766), cng khoa vi Ng Th S (thn
sinh ca Tin s Ng Th Nhm).
Nguyn B Dng rt chm hc v
hc gii, nhng gia nh ng li rt
ngho. Bi k vng ng, cho nn, du
l ngho n t c ai ngho hn, cha
m ng cng cn rng chu ng nui

ng n hc. th, nm ng 18 tui, cha

m ng cn gi ng ln kinh Thng
Long hc hnh. Khi ri qu nh n
kinh Thng Long, hnh l ca ng
chng c g ng k, ngoi tm o che
thn.
Tuy ngho nh vy, nhung, Nguyn B
Dng li c tt a ung ru, ng l
khch ung chu thng xuyn ca mt
b hng ru K M (nay thuc H
Ni). Chng bao lu, tin ung chu
ln n 900 ng. Mt hm, ng b b
ch hng ru n ng i v
mng t tt ngay ch ng ngi. Bi
khng sao tr c, ng nh ng im
chu nhc m thi. By gi, c c gi K
M, ngi cng lng vi b ch hng
ru, thy chuyn chng p nh th,

lin b gnh xung, ly tin lng ca

mnh ra tr h, xong l tt bt quy gnh
i ngay. Nguyn B Dung vi chy theo
v thnh tm cm n ri xin c bit h
tn ca c gi, nhng c xua tay m ni
rng:
-Chng qua em thy cu l hc tr, v
n tin ruu m phi xu h vi mt
ngi n b chn ngi qua k li
nn tr h ch em y chng mong bo
p g u.
Thy c dt khot t chi, khng cho
bit a ch v h tn, ng bn quay li
hi thm ngay... b hng ru. Lc y, b
hng ru cng ngui gin, lin ni
cho ng bit tt c. Nguyn B Dng
lm nhm c li cho n khi tht thuc
mi chu b i. T , ng b ru v

dc ch hc hnh. Nh trn ni, nm

25 tui, ng Hng cng (tc C
nhn) v nm 26 tui, ng Tin s.
Sau khi t, bn ng khoa vi
ng lo sm sa th, ring ng th vn
c nm khoo nh. By gi, c b phu
nhn ang lm bo mu cho Qun Cha
(con gi ca cha Trnh), vn l ngi
cng huyn vi ng, sai ngi n tn
ni, ni l s g con hoc chu ca b
cho ng. B gii thiu cho ng n my
chc ngi c con ln chu ng tu
nghi chn la, nhng, ng t chi, ch
xin ci c gi K M, ngi ho
hip tr mn tin ru n cho ng thu
trc. Th ri ng ci c gi K M
tht. Ngi ng thi ai cng khen,
truyn tng vi nhau rng, l duyn k

ng gia mt c gi giu lng nhn i v

oan trang vi mt chng trai c ti v
trng ngha.
Sau, Nguyn B Dng c b lm
quan, c bn ng liu khen l ngi
thanh lim v chnh trc, ng dm x
pht rt nng c ngi nh ca b Cha
Ch (tc ng Th Hu, Chnh Cung ca
cha Trnh Sm) v ti n hi l.
Sch xa cho rng, tui 18, Nguyn
B Dng c n hai s ni ting
khc nhau, mt l nt ru, hai l thng
minh. Nhng, xt k th ng cn c s ni
ting th ba na, l lng trng ngha
v thin tnh s ny sinh t lng trng
ngha ng qu y. Phm l ngi gia
ci trn th, n hoc qua tui 18
ri m khng bit trng ngha, th thng

thi cng bng tha m thi. V chng,

trng ngha vi ng b trn kh,
trng ngha vi mt c gi thn d cha
mt ln quen bit th li cng kh hn.
Th ra, ngi ta ly v th thng ch l
c v, cn Nguyn B Dng ly v,
ngoi c v li c thm c lng
ngi mt thu, knh thay! Hn nhin l
c rt nhiu nguyn nhn khc nhau,
nhng lng cng trc v c thanh lim
ca ng sau ny, khng th ni l khng
c s gp phn quan trng ca c gi K
M. Ngi v ng yu nht trong mun
thu vn l ngi c cng gp phn hon
thin nhn cch ca chng mnh thi.
Ngm m xem.

THN NG INH TH

TRUNG
Mt trong nhng thn ng lng danh
ca nc ta, sng vo na sau ca th k
th 18 l inh Th Trung (1757 -1776).
ng ngi huyn ng Sn (nay thuc
Thanh Ho). Sch xa cho hay rng, khi
ng va ln nm th lng ng c c
n m trng dy hc. L tr quanh
vng ti xin th gio rt ng. inh Th
Trung tuy cn qu nh nhng v hc
lm c kh nhiu ch, bi th, cng
c thn ph dt n gp c . By
gi, c ang ngi nhm ru mt
mnh, thy inh Th Trung c i mt rt
tinh anh, lng nhng mng thm, nhng
cng c th xem sao, bn ni:
-y ch nhn dy nhng a tr

bit ch v vit s qua v php i, nu

cha bit i c mt v di th cng phi
bit i ngha ca tng ch, liu con c
lm c khng?
inh Th Trung gt u mt cch l
php nhng cng rt t tin. C cm li
ru a ln v c: tu (ngha l
ru), inh Th Trung lin p: ng
(ngha l n). Ch tu bn tri c b
thy () ngha l nc, cn ch ng
bn tri c b ho () ngha l la. V,
ch ng cng c th vit l () (bn
tri b thu, bn phi l ch inh, ngi
h inh cng dng ch inh ny). Ch
ca inh Th Trung i li, c ngha l
ngn la sng ca dng h inh. C
nghe xong th phc lm, nhng vn c th
thm mt ln na. C c:

-Tam xuyn (ngha l ba dng nc)

Hai ch ny cn hm ch ba ngi
(c v hai cha con inh Th Trung),
nhng ci lt lo l ch, ch tam ()
nu dng ng ln s thnh ch xuyn
(). c xong, c a mt nhn inh
Th Trung, inh Th Trung cng im
tnh nhn li v ng lc bn mt nhn
nhau, ng c:
-T mc (ngha l bn mt).
Hai ch ny va t c cnh c
v inh Th Trung nhn nhau, li va i
c ci lt lo ca c . Bi v: ch
t () nu em dng ngc ln s thnh
ch mc (). n y, thi c bi
phc qu, bn ni vi thn ph ca inh
Th Trung rng:
-Cu b ny sng d nh thn, ti

khng th dy hn c, vy, hy mau

a cu i xin hc nhng lp cao hn.
inh Th Trung lin c dn n
mt trng khc. Khi y, hc tr ca
trng ny ang lm th, l Hn
Vng nh Hunh Dng. Thy c
ngi ang b, inh Th Trung lin cm
bt vit h hai cu:
Ba Thc an nng ut tch c
Hunh Dng bt nguyt Hn
Vng nh
(Ngha l: t Ba Thc lm sao c
th dung thn qua m; Thng tm, vua
Hn i Hunh Dng). Thy dy
trng y xem xong hai cu ny th kinh
ngc m ni:
-Thin ti n c ny ri, cn n y
xin hc lm g na!

Nm ln tm tui, inh Th Trung

hc xong c Ng kinh, T th v Bc s.
Nm mi bn tui, ng Hng cng
(tc C nhn) v sau c vo hc
thm ti Quc T Gim. By gi, c
nc ai cng bit ti ti hc ca Bng
nhn L Qu n (1726 - 1772). H
cng c tn l tam h, tuy nhin, ti
hc ca L Qu n v H Tng Hun
vn c phn tri hn. Trong cc cuc
ngm vnh xng ho, th vn ca hai
ng ny lun c xp trn th vn ca
L Nh K. inh Th Trung bit ting
tam h nn cng mun th sc, bn tm
n v ch gip cho L Nh K. Bi l
ny, L Nh K c th vn tri hn c L
Qu n v H Tng Hun n my ln
ngm vnh xng ho. L Qu n, H

Tng Hun v L Nh K u knh phc

ti hc ca inh Th Trung, cng tn
chng thanh nin ch mi ng tui con
chu ca mnh lm thng hu (bn
bc trn), cn ngi i th gi chung c
bn ngi l t h.
Nm 1775, c inh Th Trung v con
ca L Qu n l L Qu Kit cng d
thi Hi. Rt tic l trong khoa thi ny, hai
ngi lm mt vic chng hay, l
i quyn thi cho nhau. Vic b pht
gic, inh Th Trung b y ra ngoi
Qung Yn (nay thuc Qung Ninh).
Nhn s vic ny, ngi ng thi c
cu rng: inh Th Trung tng phi,
chn ng Hi chi vn ba. Ngha l:
inh Th Trung b em i y ( vng
ven bin Qung Yn), lm tung c sng

vn chng ng Hi.
Sau, ng c tha, nhng phi i lnh.
Nm 1776, inh Th Trung b bt trong
khi i nh dp. ng khng chu u
hng m nhy xung sng t t. Nm y,
ng mi 19 tui. Ngi i thng tic,
cho ng chnh l kip sau ca Vt Bt
(nh th Trung Quc ni ting) vy.

NHN NHC NUI CH I

HC V I THI
Phm i, bt c ai mun thnh
cng ln cng u phi c ch ln, m
ch ln cng phi c hun c tng
ngy, nui dng thng xuyn mi hi
vng l khng b mai mt. Khng t

trng hp, v quyt ch t cho bng

c mc tiu cao c v tt p ca
mnh, ngi ta cn sn sng nhn nhc.
Chuyn Ung S oan cng c th c
coi l mt v d tiu biu ca ngi xa
v vn ny. ng Knh Ph Nguyn n
(1770 -1815), trong Tang thng ngu
lc vit rng:
Khi cha t, ng Ung S oan
r ti mt nh giu trong lng ti (tc
lng ca Nguyn n -NKT) v sinh
h c mt ngi con trai. Ngi v
ca ng tnh kh rt d dn, h thy bn
ca chng n chi l ui thng, li cn
li nhi ni rng:
-Ci ... di lng tn vi n no li
nm ch g m c ni nng m ti ra
chiu bng nhng th.

n khi c khoa thi, ng sm sa

i, nhng ngi v keo kit, quyt khng
chu cp l ph g c. ng gin di ri
vng vng ra i, ai d, b ta ui theo,
lt ht qun o, khin ng phi li xung
ao ... np. By gi, c mt c gi
lng bn cnh ang cng vi b ni mang
vi ra ch bn, thy cnh y, lin nh b
ni ti hi xem u ui s th th no.
Xong, c x vi tng ng ng ng
kh dng tm. Khoa y ng , lin ci
c gi ny lm v. Sau, ng lm quan
trong triu n hn su mi nm, th 99
tui. Ngi con gi ny, sau l chnh phu
nhn ca ng. Cc quan Bi Tng l
(Ung) S Lng, (cng tc l Ung S
in -NK.T), Tri huyn ca huyn cm
Giang l (Ung) S Thin, Li B Lang

Trung l (Ung) S Trch, u do b

chnh phu nhn ny sinh ra..
Cc ti liu d s khc cho bit thm,
Ung S oan vn gc h Giang, nhng
n i ng khng hiu v l do g,
i thnh h Ung. Chnh Ung S oan
l ngi khai mch i khoa cho dng h
ca mnh. Chuyn ng t ni trn l
Tin s, khoa Tn Su (1721). Th l
t mt k bch din th sinh, b coi l
ci ... di lng tn vi, nh c ch
m Ung S oan tr thnh mt ng
Ngh, v tt nhin, ng Ngh thi y l...
dn chi ph mu.
C con gi nh giu - ngi v c ca
Ung S oan -ch thy bt cm trc
mt m khng thy c c mt ng la
tt mnh mng, ch thy ci lng di ca

hc tr m khng thy c kho tr tu

trong u ca h, song le, trch c no
c ch g? C th, c mi l c ch.
Ngi xa ni rng yn trc an tri
hng hc ch (con chim s lm sao bit
c ch ln ca chim hng hc), l
ch nhng trng hp i loi nh th
ny.
Tng truyn, sau khi ng ci c gi
ho phng tng cho mnh ming vi
lm kh, b v ca ng lin chy n...
kim chuyn. C v mi ca Ung S
oan ni:
-Ti ch ly ci m b nhn tm
vt xung ao ch c ginh g ca b?
Cn nh o m hin gi chng ti ang
dng l ca vua ban, b c gii th c
n m lt.

V c ca Ung S oan xu h qu,

bn b x m i, sau, khng cn ai bit
tung tch ra sao na. Nhng thi, ch
li mt chuyn ny k cng qu tha,
tm tung tch ca b, l li gp thm
chuyn tng t nh th ny na, s lm
thay, i, c nhng ngi ni ting
chng qua ch v h tm thng, v chnh
v cng tm thng cho nn h cng tr
nn ni ting. Hy trnh xa.
K s chn chnh ca ng ty kim c
thng li cho i nhng di sn
phong ph khc nhau. Nh Ung S
oan, di sn ng knh m ng li
chnh l s nhn nhc nui ch i hc
v i thi. C phi ngu nhin m cc con
ng u i thnh t u?

HONG KIM SN: T

HC VN THA SC;
... CHM THI CHO
TIN S!
Lch s gio dc xa nay vn
thng cho thy c ba hng ngi ni
ting rt khc nhau. Mt l nhng
ngi c hc v cao li cn c c
thc ti, trn i ch c ch em ti
nng ca mnh ra phc v x hi. Tn
tui ca h vnh tn cng s sch. Hai
l nhng ngi ch c hc cho c bng
cp ly lm vinh hin ring, vn
ling tri thc bt qu ch h vt
qua c k thi m thi. H ni danh
nh s tm thng ng s. Ba l

nhng ngi v hon cnh hoc s

nguyn ring nn ch cn mn hc hi
ch khng h tham gia thi c, v th h
chng c bng cp g ng k, nhng,
chnh h li thc s l nhng nh
thng thi, tr tu uyn bc hn ngi.
H ni danh nh s knh phc ca
thin h. Trong s nhng ngi ny, c
Hong Kim Sn.
Theo i Nam chnh bin lit truyn
(quyn 17) th t tin Hong Kim Sn
vn ngi huyn ng Xun, tnh Ph
Yn, sau, khng r v l do g di c
n huyn Phong Lc, tnh Qung Bnh.
Thi cha Nguyn Phc Khot (1738
-1765), thn sinh ca Hong Kim Sn l
Hong Vn Hon rt ni ting vn ti.
Hong Vn Hon tng c mi vo lm

thy dy hc trong ph Cha. Di thi

tr v ca cha Nguyn Phc Thun, li
dng lc ng Trong b qun Ty Sn
tn cng quyt lit, cha Trnh cho
hn ba vn qun nh thng vo Ph
Xun, Nguyn Phc Thun vi v chy
vo Gia nh lnh nn, Hong Vn Hon
cng ri ph Cha, dt du gia nh chy
n Bt Sn m trng dy hc, ly
lm k sinh nhai.
Hong Kim Sn l con trai th hai
ca Hong Vn Hon. Ngay t thu tm
b, ng ni ting thng minh. Chuyn
k rng, lc mi ln nm tui, ngy ngy,
Hong Kim Sn vn thng theo cha n
trng, khi cha dy hc th ng cng ngi
nghe nh tt c nhng hc tr khc.
Thnh thong, ng li ln la ln gi sch

ca hc tr, hi v chm ch lng nghe

h ging gii tng ch, tng cu mt. C
nh th, n nm ln mi tui, ng
c th lm th v ng i rt tri chy.
Mt ln, Hong Vn Hon m tic
chiu i cc bc tao nhn mc khch
trong vng. Tt c va ung ru va
ngm vnh xng ho vi nhau. Hong
Kim Sn cng c cha cho ra hu tic.
Mi ngi lm th vnh Bt Sn. Hong
Kim Sn lm th ho li. Bi th ho
ca ng c cu: V d th th mn
bng" (ngha l: V ta vit ln u bng
ca tri). Nhiu ngi khen cu ny
cha khu kh ca bc c hoi bo ln,
nhng, cng c k kh tnh, mn tch t
Kinh, L, ra l Tch thng trn (ng
Nho gia i c ung dung ngi trn chiu

i ngi n dng l vn k), ct ly s

lt lo th ti Hong Kim Sn. Chng
d, Hong Kim Sn h bt vit ngay mt
mch. Bi vit ca ng c cu: Thc
Bch nht tng nham huyt b; Cao
Qu to thng trin kinh lun (ngha
l: b Thc Bch, tc b la ngi xa
dng lm l thnh ngi hin ti, mt
ln mang ti hang ni l ni ng i tr
chn l ch n mnh, t s thy c Cao
Qu -nhn vt tng trng cho tr tu v
c cao khit ca ng qun t -ang
ngi ging gii kinh lun). c n cu
ny, ai ai cng phi phc ti ca Hong
Kim Sn.
Nm Hong Kim Sn hai mi tui
th thn ph ca ng l Hong Vn Hon
cng gi vic ging dy hc tr u

u thc ht cho Hong Kim Sn. V, ng

tn tu lm vic, xng ng vi nim
tin cy ln lao ca cha. Hc tr nhiu
ngi cn ln tui hn c Hong Kim
Sn, nhng, khng ai khng mt lng n
phc.
Nm 1801, Nguyn nh chim li
c Ph Xun v xung lnh tm ngi
hin ti b lm quan. Th theo li
khuyn ca cha gi, Hong Kim Sn
ra d tuyn, ng vt qua cuc st hch
a phng mt cch rt nh nhng, v
th, c b lm quan. Nm 1804,
Hong Kim Sn l Tri huyn ca huyn
L Thu (nay thuc tnh Qung Bnh).
Nh ni ting c ti x vic nhanh chng
v chnh xc, li sng gin d v tham
lim, chng bao lu sau, ng c thng

chc Thim S ca b L. Nm 1824,

Hong Kim Sn c vua Minh Mng b
lm Th Tham tri, quyn cai qun B
Hnh. V, ch mt thi gian rt ngn sau
, ng li c thng lm Thng Th
B Hnh. Di thi Minh Mng, Hong
Kim Sn cn c trao nhiu trng trch
khc, nh Thng Th B Binh kim
Tng c Nam nh v Hng Yn. ng
ni ting l ngi rt thanh lim, sut
mt i lm quan cha tng nhn ca ai
mt cht qu biu. Bn tham quan li
ng thi, h nghe ting ng l kinh hn
bt va.
Tuy nhin, Hong Kim Sn ni ting
vi i lu bn hn c c l vn l c
ch t hc khng ngng. Khi c quyn
cao chc trng, du cng vic lun lun

bn b, Hong Kim Sn vn khng xao

lng vic hc. Trong lch s cc v vua
cha nc ta, c l Minh Mng l ngi
thuc hng ni ting kh tnh nht, th
nhng, cng chnh nh vua ny, trong
khoa thi Hi nm 1829, quyt nh c
Hong Kim Sn lm quan ch kho. y
l mt quyt nh rt to bo, bi nm
ny, vua Minh Mng cho i gi mt lot
hc v c (nh Sinh th i gi l T
ti, Hng cng hay cng s th i gi
l C nhn) v t thm hc v mi l
Ph bng hay t bng... m Hong Kim
Sn ch l ngi t hc, cha tng
t bt c mt khoa thi chnh thc no,
cha h c trong tay mt hc v c th
no. Thnh bi ca khoa thi ny c nh
hng khng nh n ton b ch

gio dc v thi c Nho hc ca nh

Nguyn sau . p li nim tin cy ln
lao , Hong Kim Sn c gng hon
thnh xut sc trng trch ca mnh, ng
thc s chn c nhng ngi c ti
cho t nc, c s c ht li khen
ngi. Theo ghi chp ca sch Quc Triu
khoa bng lc, th khoa ny Hong Kim
Sn ly nhng ngi c th nh
sau:
-Hong Gip: mt ngi (Nguyn
ng Hun).
-Tin s: tm ngi (Bi Ngc Qu,
Phm Th Hin, Nguyn Tng, Trng
Quc Dng, Phm Th Lch, Ng Th
Vinh, Phm Qu v Trn Huy Phc.).
-Ph bng: nm ngi (Phm Vn
Hp, Dng ng Dng, Phan Vn Nh,

Nguyn Thng v Trn Ngc Dao).

Tng cng khoa ny c tt c mi
bn ngi t Hong gip n Ph
bng. Trong s mi bn ngi ny, c
nhng ngi v sau rt ni ting, nh
Nguyn ng Hun, Phm Th Hin,
Trng Quc Dng, Ng Th Vinh... Qu
l quan ch kho Hong Kim Sn
nghim cn chn ng ngi ti.
Ngoi tr tu uyn bc v c thanh
lim, Hong Kim Sn cn l tm gng
ca lng hiu tho. Sch i Nam lit
truyn cho bit thm rng, sinh thi, v
bit thn mu ca mnh rt thch n chui
v mt, v th, c i ng, khng bao gi
dm ng ti hai th qu ny. Mi khi c
vic cn tha trnh vi cha l Hong Vn
Hon, ng rt cung knh v ni nng nh

nhng n ni lc khng ai c th
nhn thy rng ng.
Nm 1832, Hong Kim Sn qua i
khi ang ti chc, hng th 57 tui. Vua
Minh Mng sai quan n tn ni t l rt
chu tt. V sau, vua Minh Mng tng
nhiu ln than phin v s bt cp ca tr
tu cc bc i khoa, nhng vi Hong
Kim Sn, ngi ch mt i t hc, th
nh vua lun ca ngi mt cch chn
thnh.
Ti hc ca Hong Kim Sn, knh
thay!

MAI ANH TUN: VT

THI HNG, U THI
NH!

Trong lch s thi c Nho hc ca thi

Nguyn, ch c hai ngi Bng nhn
(Phm Thanh v V Duy Thanh), 9 ngi
Thm hoa (Mai Anh Tun, Phan
Dng Ho, Hong Xun Hip, V Huy
Dc, Nguyn c t, Nguyn Vn
Giao, Ngu Khc n, ng Vn Kiu
v V Phm Hm). Khng mt ai c
Trng nguyn bi v l ca triu i
ny l nh th.
Thm hoa u tin ca thi Nguyn l
Mai Anh Tun, khoa Qu Mo, nm
Thiu Tr th ba (1843). ng sinh nm
t Hi (1815) ti lng Thch Gin,
huyn Nga Sn, tnh Thanh Ho, mt nm
t Mo (1855) v b th ph git hi ti
Lng Sn, hng dng ng 40 tui.
Truc khi b git hi, ng l quan n st

tnh Lng Sn.

Dn gian truyn rng: Ngi h Mai
Nga Sn xa c tc hng nm c n
ngy mng 3 thng 3 m lch l vo ng
T Thc ving t tin. Nm Gip
Tut (1814), thn mu ca Mai Anh Tun
cng theo h hng nh chng vo ng
T Thc. Thp nhang khn vi, xong, b
thy hi mt, lin ln ra gn ca ng
ngi ngh. Th ri, b thip i. Trong
cm m mng, b bng thy c mt c
gi ru tc bc ph, a cho b mt ci
nghin mi mc v ni:
- Ta cho con ci nghin mc ny em
v tr nh dng vo vic hc.
B a tay ra, cha kp nhn th mi
ngi trong h cng va t trong ng i
ra v nh, b em chuyn ny k li cho

chng. Chng b suy ngh mt lc ri

ni:
-y hn l im t tin ban phc
cho mnh, mun con ci minh t, lm
vinh hin cho c h hng nh ta y.
Ni ri, hai ngi vui v sm sa l
vt tr li ng T Thc t n t tin.
Hn mt nm sau, h sinh h c mt
cu con trai khu khnh b bm, t tn
l Mai Th Tun. Mai Th Tun ln
nhanh nh thi v sng d l thng.
Trn mt tui, Mai Th Tun ni rt
si. Ln bn tui, Mai Th Tun c
th nm vng lut bng trc. Nm ln
su, Mai Th Tun c i hc. l
cu hc tr b nht trng lng nhng
sc hc li vt tri hn c. Ngi
trong thn tc ai ai cng ni rng, mai

sau, nht nh cu b ny s lm v vang

cho h hng lng nc.
Ngi xa thng ni: hc ti thi
phn. Cu ny c th l sai vi nhiu
ngi, nhng vi Mai Th Tun th li
ng. Nm inh Du (1837), Mai Th
Tun i thi Hng, nhng kt qu l cu
hc tr ni ting thn ng ny ch u
vt! Ai cng ly lm tic, nhng Mai
Th Tun th khng nn. ng vn mit
mi hc tp, ngy cng nh m. Lng
ng c kh nhiu on tng bng gch,
ngoi trt va, v qut vi. ng ly bt
vit ch kn c nhng bc tng y, ct
c th hc vo bt c lc no, k c
khi i do trong lng. Thng th bt c
ai lm bn tng cng u b la mng,
thm ch l cn b pht, nhng Mai Th

Tun th khng, bi l mi ngi u tin

rng, s c ngy Mai Th Tun lm vinh
hin cho lng.
Nm Canh T (1840), Mai Th Tun
li vc lu chng i thi Hng ln th
hai, v ln ny th ng thc s. Nm
y, ng 25 tui. Tuy nhin, bo m
chc chn hn cho k thi Hi, ng li b
ra ba nm tri n luyn khng ngng.
Khoa Qu Mo, nm Thiu Tr th ba,
Mai Th Tun lai kinh ng th", nh
nguyn, nht gip, tam danh (Thm
hoa).
Trng truyn lc by gi, nhiu bc
i khoa ly lm tic, v Mai Th Tun
nh nguyn (tc u k thi nh),
nhng khng c l Trng nguyn
nh, n Bng nhn cng chng c,

cho nn ng lng dng s ln Hong

Thiu Tr, xin cu xt cho Mai Th
Tun. V Hong Thiu Tr p:
-Trm bit vn ti ca Mai Th Tun
hn hn nhng ngi khc, song, cc bc
tin nh l nh th ri, khng th
lm khc c.
Tuy nhin, ghi nhn v khch l ti
nng ca Mai Th Tun, Hong Thiu
Tr cho i gi tn ng l Mai Anh Tun.
Ta quen gi l Mai Anh Tun k t .
Ngy vinh quy bi t, dn lng h hi
ra n ng. Li u tin m Mai Anh
Tun ni vi dn lng l:
-Hm nay ti v mua vi qut li
tng cho dn lng y!
Sau, nghe tin Mai Anh Tun b th ph
git hi, dn lng v cng thng tic,

bn cng nhau lp n th, tn lm thn,

khi hng nghi ngt mi.
Mai Anh Tun tng l mt thn ng,
nhng i nhc nh ti ng mi mi
khng phi v ng l thn ng, m v
ng l ngi c ch c, bit nghim khc
t rt bi hc cho chnh bn thn. Mi
hay, bi hc ln nht ca mi cuc i
chnh l ch phi bit t rt ra t cuc
i nhng bi hc. Nh Mai Anh Tun,
nh bc i khoa thu no...
Mi cc bn gh thm o Tiu V
eBook - www.dtv-ebook.com ti
thm nhiu eBook hn na.