Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
17:32
833070 _ 0143-0262.qxd
Pgina 143
143
833070 _ 0143-0262.qxd
25/11/08
09:53
Pgina 144
1. FITXA
FINKATZEKO
DENBORA
IZENA:
MAILA:
DATA:
ERANTZUN
1 Osa itzazu esaldiak, hutsuneetan lauki honetan agertzen diren datak ezarrita.
a) Zer herrialdek utzi zion Europako potentzia handietakoa izateari, Utrechteko Itunaren ondoren?
Espainiak.
Frantziak.
Ingalaterrak.
Austriak.
b) Espainiako zer erregeren agintaldia hasi zen XVIII. mendean eta amaitu zen XIX. mendean?
Karlos III.arena.
Filipe V.arena.
Karlos IV.arena.
Fernando VI.arena.
3 Lotu errege hauetako bakoitza bere agintaldiaren garaiarekin. Ondoren, ordena itzazu
antzinatasunaren arabera.
a)
b)
c)
d)
Karlos III.a.
Filipe V.a.
Karlos IV.a.
Fernando VI.a.
1)
2)
3)
4)
1746 1759.
1700 1746.
1788 1808.
1759 1788.
1.
2.
3.
4.
4 Ordenatu gertaera hauek kronologiaren arabera.
Zenbatgarrena
Esquilacheren Matxinada.
Utrechteko Ituna sinatzea.
Planta Berriko Dekretuak.
Fernando VI.aren agintaldiaren hasiera.
Karlos II.a Habsburgokoaren heriotza.
Espainiako Ondorengotza Gerraren hasiera.
Karlos IV.aren agintaldiaren hasiera.
Filipe V.a, Espainiako erregetzat onartua.
Frantziako Iraultzaren hasiera.
Karlos IV.aren abdikazioa (Baionan).
144
833070 _ 0143-0262.qxd
17/11/08
17:32
Pgina 145
2. FITXA
FINKATZEKO
FUNTSEZKO KONTZEPTUAK
IZENA:
MAILA:
DATA:
ERANTZUN
1) Ilustrazioa.
2) Parlamentarismoa.
3) Liberalismo politikoa.
4) Antzinako
Erregimena.
5) Despotismo
ilustratua.
6) Absolutismoa.
8) Merkantilismoa.
7) Fisiokrazia.
9) Gremioa.
10) Estamentuzko
gizartea.
Parlamentarismoa.
Despotismo ilustratua.
John Lockek.
Jean Colbertek.
c) Nola deritzo monarka absolutu batzuek Ilustrazioaren ideia batzuen eraginez ezarri
zuten gobernu erari?
Monarkia absolutua.
Parlamentuzko monarkia.
Despotismo ilustratua.
Rousseau.
Montesquieu.
Adam Smithena.
Adam Smithek.
145
833070 _ 0143-0262.qxd
17/11/08
17:32
Pgina 146
3. FITXA
FINKATZEKO
IZENA:
MAILA:
DATA:
Absolutismoa izan zen Europako politika-sistema nagusia, XVII. mendean. Ingalaterran, ordea, ezin
izan zuten sistema hura ezarri, Parlamentuak haren kontrako jarrera hartu zuela-eta. Hain zuzen
ere, Parlamentuak Orangeko Gilen II.aren esku utzi zuen Ingalaterrako koroa, eta hark Eskubideen
Aldarrikapena onartu behar izan zuen. Aldarrikapen hark mugatu egiten zuen erregearen benetako
boterea eta Parlamentuaren mende ezartzen zuen erregea.
ERANTZUN
1 Irakurri testua eta erantzun galderei.
Lord espiritual eta tenporalek eta Komunen Ganberako kideek, Westminsterren bilduta, eta erresuma
honetako estamentu guztien ordezkari legezko, erabateko eta aske gisa [], zera aitortzen dute:
Legez kanpokoa dela erregearen agintez legeak bertan behera uzteko ustezko eskumena edo eskumen hori
erabiltzea, Parlamentuaren onespenik gabe.
Legez kanpokoa dela erregearen agintez legeak egiteko ustezko eskumena edo eskumen hori erabiltzea,
azkenaldian egin den moduan.
Legez kanpokoa eta kaltegarria dela Elizari buruzko kausetarako epaitegia eta era horretako beste batzorde
eta epaitegi batzuk sortzea.
Legez kanpokoa dela Koroarentzako zergak biltzea, haren eskumenen aitzakian, Parlamentuak horretarako
baimena eman ezean.
Mendeko guztiek dutela erregeari eskariak egiteko eskubidea, eta legez kanpokoa dela eskubide hori
gauzatzeko inolako eragozpenik ezartzea edo eskubide hori gauzatzearen ondorioz inolako jazarpenik egitea.
Legez kanpokoa dela Erresuman eta bake-garaian gudarostea antolatzea edo mantentzea, Parlamentuak
horretarako baimena eman ezean.
Erlijioz protestanteak diren mendekoek armak eduki ditzaketela beren burua babesteko, beren egoeraren
arabera eta legeak agintzen duen moduan.
Parlamentuko kideen hautaketak librea behar duela izan.
Parlamentuaren eztabaida edo prozeduretan hitz egiteko askatasuna ezabatzerik edo zalantzan jartzerik ez
dagoela ez inongo epaitegitan ez Parlamentutik kanpo.
Ez dagoela gehiegizko bermerik eskatzerik, ez gehiegizko isunik ezartzerik, ez zigor bidegabe eta ohiz
kanpokorik ematerik ere.
Epaimahaikideak legez hautatu behar direla, eta traizio gorenagatiko kausetan ebazpena ematea dagokien
epaimahaikideek jabeak izan behar dutela.
Legez kanpokoa eta baliogabea dela dagokien pertsonak delitua dela-eta zigortu aurretik isunak edo
konfiskazioak egingo direla agintzea edo horrekin mehatxu egitea.
Eta Parlamentua sarritan bildu beharra dagoela, irainak garbitzeko, eta legeak zuzendu, begiratu eta
defendatzeko.
Ingalaterrako Iraultzako Eskubideen Aldarrikapena (1689ko otsailaren 13a)
Aukeratu testuko zenbait xedapen, Ingalaterrako erregearen boterea nola mugatzen zen adierazten dutenak.
Zergatik ez zuten ezarri absolutismoa Ingalaterran?
2 Bilatu informazioa entziklopedia batean edo Interneten, eta egin denboraren lerro bat, XVII. mendean
Ingalaterran jazotako gertaera politiko nagusiak azaltzeko eta goian agertzen den Eskubideen Aldarrikapena
nolatana argitaratu zuten ulertzeko.
146
833070 _ 0143-0262.qxd
17/11/08
17:32
Pgina 147
4. FITXA
FINKATZEKO
IZENA:
MAILA:
DATA:
Karlos II.a oinordekorik gabe hil zen, eta ondorengotzari begirako arazo larria sortu zuen horrek.
Espainiako tronurako bi erregegai nagusi zeuden: Karlos Austriako artxidukea, eta Frantziako Luis
XIV.aren iloba bat, Filipe Anjoukoa. Egoera horrek gerra sortu zuen; gerrak iraun zuen hamahiru
urteetan, Europako hainbat herrialde egon ziren gatazkan nahastuta, eta haren ondoren iritsi zen
zen Borboiko etxea Espainiako agintera, Filipe V.aren bidez.
ERANTZUN
1 Irakurri testua eta egin ariketak.
Aragoi eta Valentziako erresumek, eta bertako biztanle guztiek, matxinadaren bidez beren Errege eta Jaun
legezko gisa aitortuz egin zidaten leialtasun-zina erabat urratu dutelarik, orain arte zituzten eta neuk eta
nire aurreko errege jaunek hain esku liberalez eman genizkien foru, pribilegio, salbuespen eta askatasun
guztiak, Koroa honetako gainerako erresumetatik bereizten zituztenak, galdu dituztela jota; eta Aragoi eta
Valentziako erresuma horien gaineko nagusitasun erabatekoari jarraituz, horrelaxe ulertu behar baitira
Monarkia honetan legez nire esku ditudan gainerakoen parekotzat, matxinada-eskubidea gehitzen zaie
orain; eta kontuan hartuta, halaber, subiranotasunaren ezaugarri nagusietako bat legeak ezartzea eta
indargabetzea dela, eta Nik lege horiek denboran zehar eta ohituren aldaketaren arabera alda nitzakeela,
baita gaur egun Aragoiri eta Valentziari dagokienez gertatzen diren modukoen ezaugarri eta arrazoi sendo
eta funtsezkorik ez balitz ere; komenigarria iritzi diot goitik behera abolitzea eta indargabetzea, eta halaxe
abolitu eta indargabetuko dira, goian aipaturiko foru eta pribilegioak eta honaino Aragoi eta Valentziako
erresumetan izan diren jarduera eta ohiturak, lehen aipatutako arrazoiak direla-eta eta Espainiako nire
erresuma guztietan lege-, usadio-, ohitura- eta epaitegi-berdintasunera ekartzeko dudan nahia dela-eta,
erresuma horiek guztiak Unibertso osoan hain laudagarri eta txalogarri diren Gaztelako legeen mende
geratuko baitira. Nire borondatea da erresuma horiek Gaztelako legeen mende jar daitezela eta han eta
hango epaitegietan indarrean izan diren eta indarrean diren usadio, jarduera eta gobernu erari jarrai
diezaiotela, inolako bereizgarririk gabe, eta arrazoi horregatik gaztelar lanbide eta enpleguak hartu ahal
izango dituzte nire mendeko leialek Aragoin eta Valentzian, aragoitar eta valentziarrek hemendik aurrera
Gaztelan hartu ahal izango dituzten bezalaxe, inolako bereizketarik gabe; bide horretatik, gaztelarrei
aukera emango diet berriro ere nire esker ona egiaztatzeko, beren leialtasun saiatu eta agerikoarengatik
merezi dituzten mesede eta grazia handiagoak emanez eta, era berean eta elkarrekikotasunez, nire
zintzotasunaren erakusgarri nabarmenagoak emango dizkiet aragoitar eta valentziarrei ere, lehen zituzten
eta orain abolituta geldituko diren foruek ematen zieten askatasun handi hartan ez zituzten hainbat gaitasun
emango baitizkiet.
Planta Berriko Dekretuak (1707ko ekainaren 29a)
Ondorengotza
Ezkontza
Luis XIII.a
Ana
Luis XIV.a
Maria Teresa
Luis
Margarita Teresa
Maximiliano Manuel
Maria Ana
Filipe IV.a
Leopoldo I.a
Fernando III.a
Leonor Neoburgokoa
Jose Fernando
Frantzia
(Borboiko etxea)
Espainia
(Habsburgoko etxea)
Austria
(Habsburgoko etxea)
Baviera
(Wittelsbacheko etxea)
147
833070 _ 0143-0262.qxd
17/11/08
17:32
Pgina 148
5. FITXA
FINKATZEKO
BOTEREEN BANAKETA
IZENA:
MAILA:
DATA:
Ingeles ereduari jarraituz, Montesquieu frantses filosofoak kritika gogorra egin zion absolutismoari,
eta liberalismo politikoaren oinarriak finkatu zituen. Hiru botereen (legegilea, exekutiboa eta
judiziala) banaketari buruz hark emandako doktrinak gaur egunera arte iraun du indarrean.
ERANTZUN
1 Irakurri testua eta egin ariketa.
Estatu bakoitzean hiru botere mota daude: legegilea, jendearen zuzenbideari loturiko kontuak exekutatzen
dituena eta zuzenbide zibilari loturiko kontuak exekutatzen dituena (judiziala).
Lehenengo boterearen arabera, printze edo magistratuak legeak egiten ditu, aldi baterako edo betiko, eta
aurrez eginda dauden legeak zuzentzen edo indargabetzen ditu. Bigarren boterearen arabera, bakea edo
gerra egiten du, enbaxadoreak bidaltzen eta hartzen ditu, segurtasuna finkatzen du eta erasoei aurrea
hartzen die. Eta hirugarrenaren arabera, krimenak zigortzen ditu edo partikularren auzietan erabakitzen du.
Azken botereari botere judiziala deritzo; eta besteari (bigarrenari), estatuaren botere exekutiboa. Askatasun
politikoa, herritarrei dagokienez, norberak bere segurtasunaz duen iritziaren arabera duen espiritu-lasaitasuna
da; eta askatasun horretaz gozatzeko, ezinbestekoa da herritarrak gainerako herritarren beldur ez izateko
moduko gobernua izatea.
Hala, botere legegilea eta exekutiboa pertsona edo korporazio beraren esku egonik, ez da askatasunik izango,
beldurra sortzen duelako erregeak edo senatuak lege tiranikoak egin eta horiek tiranokeriaz betearazteak.
Hala gertatzen da, halaber, botere judiziala botere legegile eta exekutibotik bereizten ez denean ere.
Lehenengo botereari loturik, herritarren bizitzaren eta askatasunaren gaineko nagusitasuna arbitrarioa
litzateke, epailea eta legegilea pertsona bera litzatekeelako; eta bigarrenari loturik, tiranikoa litzateke. []
Botere judiziala ez zaio senatu iraunkor bati esleitu behar; bai, ordea, herritarren artean urteko sasoi jakin
batean eta legeek agintzen duten moduan hautatutako pertsonei, premiak irauten duen bitartean jardungo
duen epaitegi bat osa dezaten. Horrela, epaitzeko boterea, gizon bakar baten esku dagoenean hain izugarria
dena, klase jakin baten mende ez egonik, lanbide bakar bati lotua ez izanik, nulu eta ikusezin bihurtzen da,
nolabait esateko. [] Baina epaitegiek finkoak izan behar ez duten bezala, finkoak izan behar dute haien
epaiek, halako eran non ez duten adierazi behar legearen hitzez hitzeko testua baizik; izan ere, epailearen
iritzi partikularra balira, ez legoke zehazki jakiterik gizartean bizitzeak zer betebehar dakartzan [].
MONTESQUIEU, El espritu de las leyes (1748)
148
zertan datzan
zertan datzan
zertan datzan
833070 _ 0143-0262.qxd
17:32
Pgina 149
6. FITXA
ZABALTZEKO
IZENA:
MAILA:
DATA:
17/11/08
ERANTZUN
1 Saia zaitez goian aipatutako film horietakoren bat ikusten, eta azaldu zer lotura duen unitatearekin.
HISTORIA DBH 4 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIN, S. L.
149
833070 _ 0143-0262.qxd
17/11/08
17:32
Pgina 150
7. FITXA
ZABALTZEKO
IZENA:
MAILA:
DATA:
http://www.cervantesvirtual.com/historia/monarquia/carlos2.shml
Web-orri honetan Austriako etxeko Espainiako azken erregeari,
Karlos II.ari, buruzko informazio asko dago.
http://www.fuenterrebollo.com/faqs-numismatica/guerra-sucesion.html
Helbide honetan Espainiako Ondorengotza Gerrari buruzko
informazio ugari eta askotarikoa eskaintzen du.
http://www.cervantesvirtual.com/historia/monarquia/felipe5.shtml
http://www.cervantesvirtual.com/historia/monarquia/borbones.shtml
Orri hauetan Espainiako Borboiko etxeari buruzko hainbat datu
daude. Lehenengoak Filipe V.aren agintaldiaren laburpena egiten du,
eta bigarrenak dinastia horretako gainerako erregeen biografiak ditu.
http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/contextos/2181.htm
Helbide honetan Ilustrazioaren jatorriari eta haren bilakaerari
buruzko xehetasunak aurki daitezke.
ERANTZUN
1 Sakatu goian adierazitako bigarren helbidea. Aztertu eta azaldu erregegaien eta Karlos II.aren
arteko familia-lotura.
2 Sar zaitez laugarren helbidean. Egin Filipe V.etik Karlos IV.era bitarteko zuhaitz genealogikoa, eta
150