Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Trong bi cnh nh vy, nhu cu phi khi qut nhng thnh tu khoa hc t nhin rt ra
nhng kt lun v th gii quan v phng php lun, phi thc hin cuc u tranh l lun
chng s xuyn tc v pht trin ch ngha Mc c thc tin nc Nga t ra.
Hot ng ca Lnin p ng c yu cu lch s ny.
- Vai tr ca Lnin i vi vic bo v v pht trin ch ngha Mc
Qu trnh Lnin bo v v pht trin ch ngha Mc c th chia thnh ba thi k, tng ng
vi ba yu cu c bn khc nhau ca thc tin, l: thi k t 1893 n 1907; thi k t 1907
n 1917; thi k t sau khi Cch mng Thng Mi thnh cng (1917) n khi Lnin t trn
(1924).
Nhng nm 1893 n 1907 l nhng nm Lnin tp trung chng phi dn ty. Tc phm
Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao
(1894) ca Lnin va ph phn tnh cht duy tm v nhng sai lm nghim trng ca phi ny
khi nhn thc nhng vn v lch s - x hi, va vch ra ca h khi mun xuyn tc ch
ngha Mc bng cch xa nha ranh gii gia php bin chng duy vt ca ch ngha Mc vi
php bin chng duy tm ca Hgel. Trong tc phm ny, Lnin cng a ra nhiu t tng v
tm quan trng ca l lun, ca thc tin v mi quan h gia l lun v thc tin.
Cng trong nhng nm ny, trong tc phm Lm g? (1902) Lnin pht trin quan im
ca ch ngha Mc v cc hnh thc u tranh giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh chnh
quyn. Lnin cp nhiu n u tranh kinh t, u tranh chnh tr, u tranh t tng; c
bit, ng nhn mnh n qu trnh hnh thnh h t tng ca giai cp v sn.
Cuc cch mng Nga 1905 1907 tht bi. Thc tin cuc cch mng ny c Lnin tng
kt trong tc phm kinh in mu mc Hai sch lc ca ng dn ch - x hi trong cch
mng dn ch (1905). y, ch ngha Mc c pht trin su sc nhng vn v
phng php cch mng, nhn t ch quan v nhn t khch quan, vai tr ca qun chng nhn
dn, vai tr ca cc ng chnh trtrong cch mng t sn giai on quc ch ngha.
Nhng nm 1907 1917 l nhng nm vt l hc c cuc khng hong v th gii quan.
iu ny tc ng khng nh n vic xut hin nhiu t tng duy tm theo quan im ca
ch ngha Makh ph nhn ch ngha Mc. Lnin tng kt ton b thnh tu khoa hc t
nhin cui th k XIX, u th k XX; tng kt nhng s kin lch s giai on ny vit tc
phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn (1908). Bng vic a ra nh
ngha kinh in v vt cht, mi quan h gia vt cht v thc, gia tn ti x hi v thc x
hi, nhng nguyn tc ca nhn thcLnin khng nhng ch bo v rt thnh cng m cn
pht trin ch ngha Mc ln mt tm cao mi. S bo v v pht trin ny cn th hin r nt
t tng ca Lnin v ngun gc lch s, bn cht v kt cu ca ch ngha Mc trong tc phm
Ba ngun gc v ba b phn cu thnh ch ngha Mc (1913 ), v Php bin chng trong Bt
k trit hc (1914 1916), v nh nc chuyn chnh v sn, bo lc cch mng, vai tr ca
ng cng sn v con ng xy dng ch ngha x hi trong Nh nc v cch mng (1917)
Mac-Lnin m ch tch H Ch Minh v ng Cng sn Vit Nam thc hin trong tng giai
on lch s.
- Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin p ng nhng
yu cu ca con ngi Vit Nam trong giai on mi; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng
thi cng l qu trnh gio dc, t gio dc, tu dng v rn luyn tng bc hon thin
mnh trong i sng c nhn cng nh trong i sng cng ng x hi.
- Ch ngha Mac-Lnin khng phi l h thng l lun khp kn nht thnh bt bin, m tri
li l mt h thng l lun khng ngng pht trin trn c s pht trin ca thc tin thi
i; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng thi cng phi l qu trnh tng kt, c kt kinh
nghim gp phn pht trin tnh khoa hc v tnh nhn vn vn c ca n; mt khc vic hc
tp, nghin cu cc nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin cng cn phi t n trong lch
s pht trin t tng nhn loi bi n l s k tha v pht trin nhng tinh hoa ca lch s
trong nhng iu kin lch s mi.
Nhng yu cu trn thng nht hu c vi nhau, gip cho qu trnh hc tp, nghin cu
khng ch k tha c tinh hoa ca ch ngha Mac-Lnin m quan trng hn, n gip ngi
hc tp, nghin cu vn dng c tinh hoa y trong cc hot ng nhn thc v thc tin.
----@----
Phn th nht
TH GII QUAN
V PHNG PHP LUNTRIT HC
CA CH NGHA MAC-LNIN
Th gii quan v phng php lun trit hc l b phn l lun nn tng ca ch ngha
Mac-Lnin; l s k tha v pht trin nhng thnh qu v i nht ca ch ngha duy vt v
php bin chng trong lch s t tng nhn loi. Mc, ngghen v Lnin pht trin ch
ngha duy vt v php bin chng n trnh su sc v hon b; l ch ngha duy vt bin
chng vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc; l php bin chng duy vt
vi t cch l hc thuyt v s pht trin di hnh thc hon b nht, su sc nht v khng
phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi ci m ngy nay
ngi ta gi l l lun nhn thc hay nhn thc lun; cn l ch ngha duy vt lch s vi
t cch l h thng cc quan im duy vt bin chng v ngun gc, ng lc v nhng qui lut
chung ca s vn ng, pht trin x hi loi ngi.
Nm vng nhng ni dung c bn v th gii quan v phng php lun trit hc ca ch
ngha Mac-Lnin va l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng l lun ca ch
ngha Mac-Lnin, va l iu kin tin quyt vn dng n mt cch sng to trong hot ng
nhn thc v thc tin gii quyt nhng vn m i sng x hi ca t nc, ca thi i
ang t ra.
----@----
Chng 1
s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt pht trin qua cc hnh thc ca
n, trong , ch ngha duy vt bin chng l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy
vt.
2. Ch ngha duy vt bin chng hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy
vt
Trong lch s, cng vi s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt c
hnh thnh v pht trin vi ba hnh thc c bn l: ch ngha duy vt cht phc, ch ngha duy
vt siu hnh v ch ngha duy vt bin chng.
Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i.
Trong khi tha nhn tnh th nht ca vt cht, ch ngha duy vt giai on ny ng nht
vt cht vi mt hay mt s cht c th, coi l thc th u tin, l bn nguyn ca v tr.
Nhn thc ca cc nh trit hc duy vt c i mang nng tnh trc quan nn nhng kt lun ca
h v th gii cn ngy th, cht phc.
Tuy cn rt nhiu hn ch nhng ch ngha duy vt thi c i v c bn l ng v n
ly bn thn gii t nhin gii thch gii t nhin, n khng vin n mt thn linh hay mt
ng sng to no gii thch th gii.
Ch ngha duy vt siu hnh l hnh thc c bn th hai ca ch ngha duy vt, th hin kh
r t th k XV n th k XVIII v t nh cao vo th k XIX. y l thi k c hc c in
t c nhng thnh tu rc r nn trong khi tip tc pht trin quan im ca ch ngha duy
vt c i, ch ngha duy vt giai on ny chu s tc ng mnh m ca phng php t duy
siu hnh, my mc ca c hc c in. y l phng php nhn thc th gii nh mt c my
c gii khng l m mi b phn to nn n lun trong trng thi bit lp, tnh ti; nu c
bin i th ch l s tng, gim n thun v s lng v do nhng nguyn nhn bn ngoi
gy ra.
Tuy cha phn nh ng hin thc trong mi lin h ph bin v s pht trin nhng ch
ngha duy vt siu hnh gp phn khng nh vo vic chng li th gii quan duy tm v tn
gio, nht l giai on lch s chuyn tip t thi k trung c sang thi Phc hng cc nc
Ty u.
Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc c bn th ba ca ch ngha duy vt do Mc v
ngghen bt u xy dng t nhng nm 40 ca th k XIX, sau c Lnin v nhng
ngi k tc ng bo v v pht trin. Vi s k tha tinh hoa ca cc hc thuyt trit hc trc
v s dng trit nhng thnh tu khoa hc t nhin ng thi, ch ngha duy vt bin
chng ngay t mi ra i khc phc c hn ch ca ch ngha duy vt cht phc c i v
ch ngha duy vt siu hnh thi cn i, t ti trnh l hnh thc pht trin cao nht ca ch
ngha duy vt trong lch s. Trn c s phn nh ng n hin thc khch quan trong mi lin
h ph bin v s pht trin, ch ngha duy vt bin chng cung cp cng c v i cho hot
ng nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
II. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG
V VT CHT, THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC
1. Vt cht
a. Phm tr vt cht
Vt cht vi t cch l phm tr trit hc c lch s pht trin trn 2500 nm. Ngay t
thi c i, chung quanh phm tr vt cht din ra cuc u tranh khng khoan nhng gia
ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. ng thi, cng ging nhng phm tr khc, phm tr
vt cht c qu trnh pht trin gn lin vi thc tin v nhn thc ca con ngi.
Trong khi ch ngha duy tm quan nim bn cht ca th gii, c s u tin ca mi tn ti
l mt bn nguyn tinh thn, cn vt cht ch c quan nim l sn phm ca bn nguyn tinh
thn y th ch ngha duy vt quan nim: bn cht ca th gii; thc th ca th gii l vt cht
ci tn ti vnh vin, to nn mi s vt, hin tng cng vi nhng thuc tnh ca chng.
11
Trc khi ch ngha duy vt bin chng ra i, nhn chung, cc nh trit hc duy vt quan
nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr. Thi c i, phi ng
hnh Trung Quc quan nim vt cht l kim, mc, thy, ha, th. Hy Lp, phi Milet cho
rng u tin y n thun l nc, khng kh, la, nguyn tCho n th k XVII, XVIII
quan nim v vt cht nh trn ca cc nh duy vt c bn vn khng c g khc tuy hnh thc
din t c th khc i t nhiu.
Vi quan nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr chng t
cc nh duy vt trc Mc ng nht vt cht vi vt th. Vic ng nht ny l mt trong
nhng nguyn nhn dn n nhiu hn ch trong nhn thc: khng hiu c bn cht ca cc
hin tng thc cng nh mi quan h gia vt cht vi thc; khng c c s xc nh
nhng biu hin ca vt cht trong i sng x hi nn cng khng c c s ng trn quan
im duy vt khi gii quyt cc vn x hi. Hn ch tt yu dn n quan im duy vt
na vi, khng trit : khi gii quyt nhng vn t nhin, cc nh duy vt ng trn quan
im duy vt, nhng khi gii quyt nhng vn x hi h li trt qua ch ngha duy tm.
S pht trin ca khoa hc t nhin cui th k XIX u th k XX, c bit l nhng pht
minh ca W. Roentgen, H. Becquerel, J.J. Thomson bc b quan im ca cc nh duy vt
v nhng cht c coi l gii hn tt cng, t dn ti cuc khng hong v th gii quan
trong lnh vc nghin cu vt l hc. Nhng ngi theo ch ngha duy tm li dng c hi
ny khng nh bn cht phi vt cht ca th gii, khng nh vai tr ca cc lc lng
siu nhin i vi qu trnh sng to ra th gii.
Trong bi cnh lch s , Lnin tin hnh tng kt nhng thnh tu khoa hc t nhin
cui th k XIX u th k XX v t nhu cu ca cuc u tranh chng ch ngha duy tm, ng
vch r xuyn tc nhng thnh tu khoa hc t nhin ca nhng nh trit hc duy tm,
khng nh bn cht vt cht ca th gii v a ra nh ngha kinh in v vt cht:
Vt cht l phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con
ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti
khng l thuc vo cm gic
Theo nh ngha ca Lnin v vt cht:
- Cn phn bit vt cht vi t cch l phm tr trit hc vi nhng dng biu hin c th
ca vt cht. Vt cht vi t cch l phm tr trit hc l kt qu ca s khi qut ha, tru
tng ha nhng thuc tnh, nhng mi lin h vn c ca cc s vt, hin tng nn n phn
nh ci chung, v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i; cn tt c nhng s vt, nhng hin
tng l nhng dng biu hin c th ca vt cht nn n c qu trnh pht sinh, pht trin,
chuyn ha. V vy, khng th ng nht vt cht vi mt hay mt s dng biu hin c th ca
vt cht.
- c trng quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan tc l thuc tnh tn ti
ngoi thc, c lp, khng ph thuc vo thc ca con ngi, cho d con ngi c nhn
thc c hay khng nhn thc c n.
- Vt cht (di hnh thc tn ti c th ca n) l ci c th gy nn cm gic con ngi
khi n trc tip hay gin tip tc ng n gic quan ca con ngi; thc ca con ngi l s
phn nh i vi vt cht, cn vt cht l ci c thc phn nh.
nh ngha ca Lnin v vt cht c ngha quan trng i vi s pht trin ca ch ngha
duy vt v nhn thc khoa hc:
- Bng vic tm ra thuc tnh quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan, Lnin
phn bit s khc nhau gia vt cht v vt th, khc phc c hn ch trong quan nim v
vt cht ca ch ngha duy vt c; cung cp cn c nhn thc khoa hc xc nh nhng g
thuc v vt cht; to lp c s l lun cho vic xy dng quan im duy vt v lch s, khc
phc c nhng hn ch duy tm trong quan nim v lch s ca ch ngha duy vt trc Mc.
- Khi khng nh vt cht l thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm
gic v c cm gic ca chng ta chp li, chp lai, phn nh, Lnin khng nhng
khng nh tnh th nht ca vt cht, tnh th hai ca thc theo quan im duy vt m cn
12
khng nh kh nng con ngi c th nhn thc c thc ti khch quan thng qua s chp
li, chp li, phn nh ca con ngi i vi thc ti khch quan.
b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt cht
Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, vn ng l phng thc tn ti ca vt
cht; khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht.
- Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht.
ngghen nh ngha: Vn ng hiu theo ngha chung nht, - tc c hiu l mt phng
thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c h ca vt cht th bao gm tt c mi s thay
i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy
Theo quan nim ca ngghen: vn ng khng ch thun ty l s thay i v tr trong
khng gian m l mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, vn ng l mt
phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht nn thng qua vn ng
m cc dng c th ca vt cht biu hin s tn ti c th ca mnh; vn ng ca vt cht l t
thn vn ng; v, s tn ti ca vt cht lun gn lin vi vt cht.
Da trn thnh tu khoa hc trong thi i mnh, ngghen phn chia vn ng thnh
nm hnh thc c bn: vn ng c hc, vn ng vt l, vn ng ha hc, vn ng sinh hc
v vn ng x hi.
Cc hnh thc vn ng ni trn c sp xp theo th t t thp n cao tng ng vi
trnh d kt cu ca vt cht. Cc hnh thc vn ng khc nhau v cht song chng khng tn
ti bit lp m c mi quan h mt thit vi nhau, trong : hnh thc vn ng cao xut hin
trn c s cc hnh thc vn ng thp v bao hm trong n nhng hnh thc vn ng thp
hn. Trong s tn ti ca mnh, mi s vt c th c nhiu hnh thc vn ng khc nhau song
bn thn n bao gi cng c c trng bi hnh thc vn ng cao nht m n c.
Bng vic phn loi cc hnh thc vn ng c bn, ngghen t c s cho vic phn
loi, phn ngnh, hp ngnh khoa hc. t tng v s thng nht nhng khc nhau v cht ca
cc hnh thc vn ng c bn cn l c s chng li khuynh hng nh ng cc hnh thc
vn ng hoc quy hnh thc vn ng ny vo hnh thc vn ng khc trong qu trnh nhn
thc.
Khi khng nh vn ng l phng thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt
cht; ch ngha duy vt bin chng c khng nh vn ng l vnh vin. iu ny khng c
ngha ch ngha duy vt bin chng ph nhn s ng im, cn bng; song ng im, cn bng
ch l hin tng tng i, tm thi v thc cht ng im, cn bng ch l mt trng thi c
bit ca vn ng.
ng im l tng i v ng im, cn bng ch xy ra trong mt s quan h nht nh ch
khng xy ra vi tt c mi quan h; ng im, cn bng ch xy ra trong mt hnh thc vn
ng ch khng phi xy ra vi tt c cc hnh thc vn ng. ng im l tam thi v ng im
khng phi l ci tn ti vnh vin m ch tn ti trong mt thi gian nht nh, ch xt trong
mt hay mt s quan h nht nh, ngay trong s ng im vn din ra nhng qu trnh bin i
nht nh.
ng im l trng thi c bit ca vn ng, l vn ng trong th cn bng, n nh;
vn ng cha lm thay i cn bn v cht, v v tr, hnh dng, kt cu ca s vt.
- Khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht:
Mi dng c th ca vt cht u tn ti mt v tr nht nh, c mt qung tnh nht nh
v tn ti trong nhng mi tng quan nht nh vi nhng dng vt cht khc. Nhng hnh
thc tn ti nh vy c gi l khng gian. mt khc, s tn ti ca s vt cn c th hin
qu trnh bin i: nhanh hay chm, k tip v chuyn ha,Nhng hnh thc tn ti nh vy
c gi l thi gian.
ngghen vit: Cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti
ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian. Nh vy, vt cht, khng
gian, thi gian khng tch ri nhau; khng c vt cht tn ti ngoi khng gian v thi gian;
cng khng c khng gian, thi gian tn ti ngoi vt cht vn ng.
13
L nhng hnh thc tn ti ca vt cht, khng tch khi vt cht nn khng gian, thi gian
c nhng tnh cht chung nh nhng tnh cht ca vt cht, l tnh khch quan, tnh vnh
cu, tnh v tn v v hn.
Ngoi ra, khng gian c thuc tnh ba chiu cn thi gian ch c mt chiu. tnh ba chiu
ca khng gian v mt chiu ca thi gian biu hin hnh thc tn ti v qung tnh v qu trnh
din bin ca vt cht vn ng.
c. Tnh thng nht vt cht ca th gii
Th gii vt cht th hin ht sc phong ph a dng, song nhng dng biu hin ca th
gii vt cht u phn nh bn cht ca th gii v thng nht vi nhau.
Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn cht ca th gii l vt cht, th gii thng
nht tnh vt cht. Theo quan im :
- Ch c mt th gii duy nht l th gii vt cht; th gii vt cht l ci c trc, tn ti
khch quan, c lp vi thc con ngi.
- Th gii vt cht tn ti vnh vin, v tn, v hn, khng sinh ra, khng mt i.
- Mi tn ti ca th gii vt cht u c mi lin h thng nht vi nhau, biu hin ch
chng u l nhng dng c th ca vt cht, l nhng kt cu vt cht, c ngun gc vt cht,
do vt cht sinh ra v cng chu s chi phi ca nhng qui lut khch quan, ph bin ca th
gii vt cht. Trong th gii vt cht khng c g khc ngoi nhng qu trnh vt cht ang bin
i v chuyn ha ln nhau, l ngun gc, nguyn nhn v kt qu ca nhau.
Bn cht vt cht v tnh thng nht vt cht ca th gii l kt lun c rt ra t vic khi
qut nhng thnh tu ca khoa hc, c khoa hc v cuc sng hin thc ca con ngi kim
nghim. N khng ch nh hng cho con ngi gii thch v tnh a dng ca th gii m cn
nh hng cho con ngi tip tc nhn thc v tnh a dng y thc hin qu trnh ci to
hp qui lut.
2. thc
Gii quyt nhng vn v ngun gc, bn cht, vai tr ca thc l mt trong nhng
bc i ban u gii quyt vn c bn ca trit hc.
Trn c s khi qut thnh tu ca khoa hc, ca thc tin x hi, ch ngha duy vt bin
chng khng nh ngun gc vt cht, bn cht phn nh vt cht ca thc rt ra vai tr
ca thc trong mi quan h vi thc.
a. Ngun gc ca thc
thc c hai ngun gc l ngun gc t nhin v ngun gc x hi.
- Ngun gc t nhin ca thc c th hin qua s hnh thnh ca b c con ngi v
hot ng ca b c cng vi mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan; trong ,
th gii khch quan tc ng n b c con ngi to ra qu trnh phn nh sng to, nng
ng.
V b c ngi: thc l thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi,
l chc nng ca b c, l kt qu hot ng sinh l thn kinh ca b c. B c cng hon thin,
hot ng sinh l thn kinh ca b c cng c hiu qu, thc ca con ngi cng phong ph
v su sc. iu ny l gii ti sao qu trnh tin ha ca loi ngi cng l qu trnh pht trin
nng lc ca nhn thc, ca t duy v ti sao i sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi
sinh l thn kinh ca con ngi khng bnh thng do b tn thng b c.
V mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan to ra qu trnh phn nh nng
ng, sng to: Quan h gia con ngi vi th gii khch quan l quan h tt yu ngay t khi
con ngi xut hin. Trong mi quan h ny, th gii khch quan, thng qua hot ng ca cc
gic quan tc ng n b c ngi, hnh thnh nn qu trnh phn nh.
Phn nh l s ti to nhng c im ca dng vt cht ny dng vt cht khc trong
qu trnh tc ng qua li ln nhau gia chng. Nhng c im c ti to dng vt cht
chu s tc ng bao gi cng mang thng tin ca dng vt cht tc ng. Nhng c im
mang thng tin y c gi l ci phn nh. Ci phn nh v ci c phn nh khng tch ri
nhau nhng khng ng nht vi nhau. Ci c phn nh l nhng dng c th ca vt cht,
14
thc l s phn nh nng ng, sng to th gii khch quan vo b c con ngi; l hnh
nh ch quan ca th gii khch quan.
Tnh cht nng ng, sng to ca s phn nh thc c th hin kh nng hot ng
tm sinh l ca con ngi trong vic nh hng tip nhn thng tin, chn lc thng tin, x l
thng tin, lu gi thng tin v trn c s nhng thng tin c n c th to ra nhng thng tin
mi v pht hin ngha ca thng tin c tip nhn. Tnh cht nng ng, sng to ca s
phn nh thc cn c th hin qu trnh con ngi to ra nhng gi tng, gi thuyt,
huyn thoi,.. trong i sng tinh thn ca mnh hoc khi qut bn cht, qui lut khch quan,
xy dng cc m hnh t tng, tri thc trong cc hot ng ca con ngi.
thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan ngha l: thc l hnh nh v th gii
khch quan, hnh nh y b th gii khch quan qui nh c v ni dung, c v hnh thc biu
hin nhng n khng cn y nguyn nh th gii khch quan m n ci bin thng qua lng
knh ch quan ca con ngi. Theo Mc: thc chng qua ch l vt cht c di chuyn vo
trong u c con ngi v c ci bin i trong .
thc l mt hin tng x hi v mang bn cht x hi. S ra i v tn ti ca thc
gn lin vi hot ng thc tin, chu s chi phi khng ch ca cc qui lut sinh hc m ch
yu l ca cc qui lut x hi, do nhu cu giao tip x hi v cc iu kin sinh hot hin thc
ca x hi qui nh. Vi tnh nng ng, thc sng to li hin thc theo nhu cu ca thc
tin x hi.
- Kt cu ca thc
thc c kt cu cc k phc tp. C nhiu ngnh khoa hc, nhiu cch tip cn, nghin
cu v kt cu ca thc. y ch tip cn kt cu ca thc theo cc yu t c bn nht hp
thnh n. Theo cch tip cn ny, thc bao gm ba yu t c bn nht l: tri thc, tnh cm v
ch, trong tri thc l nhn t quan trng nht. Ngoi ra thc cn c th bao gm cc yu
t khc.
Tri thc l ton b nhng hiu bit ca con ngi, l kt qu ca qu trnh nhn thc, l s
ti to li hnh nh ca i tng c nhn thc di dng cc loi ngn ng.
Mi hot ng ca con ngi u c tri thc, c tri thc nh hng. Mi biu hin ca
thc u cha ng ni dung tri thc. Tri thc l phng thc tn ti ca thc v l iu kin
thc pht trin. theo Mc: phng thc m theo thc tn ti v theo mt ci g
tn ti i vi thc l tri thc.
Cn c vo lnh vc nhn thc, tri thc c th chia thnh nhiu loi nh tri thc v t
nhin, tri thc v x hi, tri thc nhn vn. Cn c vo trnh pht trin ca nhn thc, tri
thc c th chia thnh tri thc i thng v tri thc khoa hc, tri thc kinh nghim v tri thc
l lun, tri thc cm tnh v tri thc l tnh,
Tnh cm l nhng rung ng biu hin thi con ngi trong cc quan h. Tnh cm l
mt hnh thi c bit ca s phn nh hin thc, c hnh thnh t s khi qut nhng cm
xc c th ca con ngi khi nhn s tc ng ca ngoi cnh. Tnh cm biu hin v pht trin
trong mi lnh vc i sng ca con ngi; l mt yu t pht huy sc mnh, mt ng lc thc
y hot ng nhn thc v thc tin. Lnin cho rng: khng c tnh cm th xa nay khng c
v khng th c s tm ti chn l; khng c tnh cm th khng c mt yu t thi thc nhng
ngi v sn v na v sn, nhng cng nhn v nng dn ngho i theo cch mng.
Ty vo tng i tng nhn thc v s rung ng ca con ngi v i tng trong cc
quan h m hnh thnh nn cc loi tnh cm khc nhau, nh tnh cm o c, tnh cm thm
m, tnh cm tn gio,
ch l kh nng huy ng sc mnh bn thn vt qua nhng cn tr trong qu trnh
thc hin mc ch ca con ngi. ch c coi l mt nng ng ca thc, mt biu hin
ca thc trong thc tin m con ngi t gic c mc ch ca hot ng nn t u
tranh vi mnh thc hin n cng mc ch la chn. c th coi ch l quyn lc ca
con ngi i vi mnh; n iu khin, iu chnh hnh vi con ngi hng n mc ch
mt cch t gic; n cho php con ngi t km ch, t lm ch bn thn v quyt on trong
16
hnh ng theo quan im v nim tin ca mnh. Gi tr chn chnh ca ch khng ch th hin
cng ca n mnh hay yu m ch yu th hin ni dung, ngha ca mc ch m
ch hng n. Lnin cho rng: ch l mt trong nhng yu t to nn s nghip cch mng
ca hng triu ngi trong cuc u tranh giai cp quyt lit nhm gii phng mnh, gii phng
nhn loi.
Tt c cc yu t to thnh thc c mi quan h bin chng vi nhau song tri thc l yu
t quan trng nht; l phng thc tn ti ca thc, ng thi l nhn t nh hng i vi
s pht trin v quyt nh mc biu hin ca cc yu t khc.
3. Mi quan h gia vt cht v thc
Theo quan im duy vt bin chng: vt cht v thc tn ti trong mi quan h bin
chng vi nhau, tc ng ln nhau thng qua hot ng thc tin; trong mi quan h , vt
cht gi vai tr quyt nh i vi thc.
a. Vai tr ca vt cht i vi thc
Trong mi quan h vi thc, vt cht l ci c trc, thc l ci c sau; vt cht l
ngun gc ca thc; vt cht quyt nh thc; thc l s phn nh i vi vt cht.
thc l sn phm ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi nn ch khi c con
ngi th mi c thc. Trong mi quan h gia con ngi vi th gii vt cht th con ngi
l kt qu qu trnh pht trin lu di ca th gii vt cht. Kt lun ny c chng minh
bi s pht trin ht sc lu di ca khoa hc v gii t nhin; n l mt bng chng khoa hc
chng minh quan im: vt cht c trc, thc c sau.
Cc yu t to thnh ngun gc t nhin, ngun gc x hi ca thc u hoc l chnh
bn thn th gii vt cht, hoc l nhng dng tn ti ca vt cht nn vt cht l ngun gc
ca thc.
thc l ci phn nh th gii vt cht, l hnh nh v th gii vt cht nn ni dung ca
thc c quyt nh bi vt cht. S vn ng v pht trin ca thc, hnh thc biu hin ca
thc b cc qui lut sinh hc, cc qui lut x hi v s tc ng ca mi trng sng quyt
nh. Nhng yu t ny thuc lnh vc vt cht nn vt cht khng ch quyt nh ni dung m
cn quyt nh c hnh thc biu hin cng nh mi s bin i ca thc.
b. Vai tr ca thc i vi vt cht
Trong mi quan h vi vt cht, thc c th tc ng tr li vt cht thng qua hot
ng thc tin ca con ngi.
V thc l thc ca con ngi nn ni n vai tr ca thc l ni n vai tr ca con
ngi. Bn thn thc t n khng trc tip thay i c g trong hin thc. Mun thay i
hin thc con ngi phi tin hnh nhng hot ng vt cht. Song, mi hot ng vt cht ca
con ngi u do thc ch o, nn vai tr ca thc khng phi trc tip to ra hay thay i
th gii vt cht m n trang b cho con ngi tri thc v thc ti khch quan, trn c s y, con
ngi xc nh mc tiu, ra phng hng, xy dng k hoch, la chn phng php, bin
php, cng c, phng tin thc hin mc tiu ca mnh. y, thc th hin s tc
ng ca mnh i vi vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi.
S tc ng tr li ca thc i vi vt cht din ra theo hai hng: tch cc hoc tiu
cc. Nu con ngi nhn thc ng, c tri thc khoa hc, c tnh cm cch mng, c ngh lc,
c ch th hnh ng ca con ngi ph hp vi cc qui lut khch quan, con ngi c nng
lc vt qua nhng thch thc trong qu trnh thc hin nhng mc ch ca mnh, th gii
c ci to l s tc ng tch cc ca thc; cn nu thc ca con ngi phn nh
khng ng hin thc khch quan, bn cht qui lut khch quan th ngay t u, hng hnh
ng ca con ngi i ngc li cc qui lut. Hnh ng y s c tc dng tiu cc i vi
hot ng thc tin, i vi hin thc khch quan.
Nh vy, bng vic nh hng cho hot ng ca con ngi, thc c th quyt nh hnh
ng ca con ngi, hot ng thc tin ca con ngi ng hay sai, thnh cng hay tht bi,
hiu qu hay khng hiu qu.
17
----@----
Chng 2
Php bin chng duy vt l mt b phn l lun c bn hp thnh th gii quan v phng
php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin; l khoa hc v mi lin h ph bin v cng l
khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi
loi ngi v ca t duy. Theo quan nim ca Mc, cng nh ca Hgel th php bin chng
bao gm ci m ngy nay ngi ta gi l l lun nhn thc hay nhn thc lun; vi t cch ,
php bin chng duy vt cng chnh l l lun v phng php lun khoa hc nhn thc v
ci to th gii.
I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT
1. Php bin chng v cc hnh thc c bn ca php bin chng
a. Khi nim bin chng, php bin chng.
Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim bin chng dng ch nhng mi lin h, tng
tc, chuyn ha v vn ng, pht trin theo qui lut ca cc s vt, hin tng, qu trnh trong
gii t nhin, x hi v t duy.
Bin chng bao gm bin chng khch quan v bin chng ch quan, trong bin chng
khch quan l bin chng ca th gii vt cht; cn bin chng ch quan l s phn nh bin
chng khch quan vo i sng thc ca con ngi.
Theo ngghen: Bin chng gi l khch quan th chi phi trong ton b gii t nhin, cn
bin chng gi l ch quan, tc t duy bin chng, th ch l s phn nh s chi phi, trong ton
b gii t nhin
Php bin chng l hc thuyt nghin cu, khi qut bin chng ca th gii thnh h thng
cc nguyn l, qui lut khoa hc nhm xy dng h thng cc nguyn tc phng php lun ca
nhn thc v thc tin. Vi ngha nh vy, php bin chng thuc v bin chng ch quan,
ng thi n cng i lp vi php siu hnh phng php t duy v s vt, hin tng ca
th gii trong trng thi c lp v bt bin.
b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng
Php bin chng pht trin qua ba hnh thc c bn: php bin chng cht phc thi c
i, php bin chng duy tm c in c v php bin chng duy vt trong ch ngha MacLnin.
Php bin chng cht phc thi c i l hnh thc u tin ca php bin chng trong lch
s trit hc. N l mt ni dung c bn trong nhiu h thng trit hc ca Trung Quc, n
v Hy Lp c i. Tiu biu cho nhng t tng bin chng ca trit hc Trung Quc l bin
dch lun v ng hnh lun ca m dng gia. Trong trit hc n , biu hin r nt nht
ca t tng bin chng l trit hc pht gio, vi cc phm tr v ng, v thng, nhn
duyn c bit, trit hc Hy Lp c i th hin mt cch su sc tinh thn ca php bin
chng t pht. ngghen vit: Nhng nh trit hc Hy Lp c i u l nhng nh bin chng
t pht, bm sinh, v Aristote, b c bch khoa nht trong cc nh trit hc y, cng nghin
cu nhng hnh thi cn bn nht ca t duy bin chngCi th gii quan ban u, ngy th,
nhng xt v thc cht l ng l th gii quan ca cc nh trit hc Hy Lp c i v ln
u tin c Heraclite trnh by mt cch r rng: mi vt u tn ti v ng thi li
khng tn ti, v mi vt ang tri i, mi vt u khng ngng thay i, mi vt u khng
ngng pht sinh v tiu vong. Tuy nhin, nhng t tng bin chng v cn bn vn cn
mang tnh ngy th, cht phc, t pht v tru tng. ngghen nhn xt rng: Trong trit hc
ny, t duy bin chng xut hin vi tnh cht thun ty t nhin, cha b khuy c bi nhng
tr ngi ng yuchnh v ngi Hy Lp cha t ti trnh m x, phn tch gii t nhin,
cho nn h hy cn quan nim gii t nhin l mt chnh th v ng v mt ton b m xt
chnh th y. Mi lin h ph bin gia cc hin tng t nhin cha c chng minh v chi
tit; i vi h, mi lin h l kt qu ca s quan st trc tip. Php bin chng cht phc
19
c i nhn thc ng v tnh bin chng nhng bng trc kin thin ti, bng trc quan cht
phc, ngy th, khng phi da trn nhng thnh tu pht trin ca khoa hc t nhin.
T cui th k XV, khoa hc t nhin bt u pht trin mnh, i su vo phn tch, nghin
cu tng yu t ring bit ca th gii t nhin, dn ti s ra i ca phng php siu hnh.
n th k XVIII, phng php siu hnh tr thnh phng php thng tr trong t duy trit hc
v nghin cu khoa hc. Tuy nhin, khi khoa hc t nhin chuyn t vic nghin cu i tng
ring bit sang nghin cu qu trnh thng nht ca cc i tng trong mi lin h th
phng php t duy siu hnh khng cn ph hp m phi chuyn sang mt hnh thc t duy
mi cao hn l t duy bin chng.
Php bin chng duy tm c in c c khi u t Kant v hon thin Hgel. Theo
ngghen: Hnh thc th hai ca php bin chng, hnh thc quen thuc nht vi cc nh khoa
hc c, l trit hc c in c, t Kant n Hgel.
Cc nh trit hc c in c trnh by nhng t tng c bn nht ca php bin chng
duy tm mt cch c h thng. Tnh cht duy tm trong trit hc Hgel biu hin ch ng coi
bin chng l qu trnh pht trin khi u ca nim tuyt , coi bin chng ch quan l
c s ca bin chng khch quan. Theo Hgel, nim tuyt i l im khi u ca tn ti,
t tha ha thnh gii t nhin v tr v vi bn thn n trong tn ti tinh thn. Tinh thn, t
tng, nim l ci c trc, cn th gii hin thc ch l mt bn sao chp ca nim. Cc
nh trit hc duy tm c, m nh cao nht l Hgel, xy dng php bin chng duy tm
vi h thng phm tr, qui lut chung, c logic cht ch ca thc, tinh thn. Lnin cho rng:
Hgel on c mt cch ti tnh bin chng ca s vt trong bin chng ca khi nim.
ngghen cng nhn mnh t tng ca Mc: tnh cht thn b m php bin chng mc
phi trong tay Hgel tuyt nhin khng ngn cn Hgel tr thnh ngi u tin trnh by mt
cch bao qut v c thc nhng hnh thi vn ng chung ca php bin chng. Hgel,
php bin chng b ln ngc u xung t. Ch cn dng n li l s pht hin c ci ht
nhn hp l ca n ng sau ci v thn b ca n.
Tnh cht duy tm trong php bin chng c in c, cng nh trong trit hc Hgel l
hn ch cn phi vt qua. Mc v ngghen khc phc hn ch sng to nn php bin
chng duy vt. l giai on pht trin cao nht ca php bin chng trong lch s trit hc, l
s k tha trn tinh thn ph phn i vi php bin chng c in c. ngghen t nhn xt:
"c th ni rng hu nh ch c Mc v ti l nhng ngi cu php bin chng t gic
thot khi trit hc duy tm c v a n vo trong quan nim duy vt v t nhin v v lch
s.
2. Php bin chng duy vt
a. Khi nim php bin chng duy vt
nh ngha khi qut v php bin chng duy vt, ngghen cho rng: Php bin chng
l mn khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca
x hi loi ngi v ca t duy
Cc nh kinh in ca ch ngha Mac-Lnin cn c mt s nh ngha khc v php bin
chng duy vt. Khi nhn mnh vai tr ca nguyn l v mi lin h ph bin, ngghen nh
ngha: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin; trong khi nhn mnh vai tr ca
nguyn l v s pht trin Lnin khng nh: Trong s nhng thnh qu th thnh qu
ch yu l php bin chng, tc l hc thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b nht, su
sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi, nhn
thc ny phn nh vt cht lun lun pht trin khng ngng
b. Nhng c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt
Xt t gc kt cu ni dung, php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c hai
c im c bn sau y:
- Php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin l php bin chng c xc lp trn
nn tng ca th gii quan duy vt khoa hc. Vi c trng ny, php bin chng duy vt chng
nhng c s khc bit cn bn vi php bin chng duy tm c in c, c bit l vi php
20
bin chng ca Hgel m cn c s khc bit v trnh pht trin so vi nhiu t tng bin
chng tng c trong lch s trit hc t thi c i
- Trong php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c s thng nht gia ni dung
th gii quan v phng php lun, do , n khng dng li s gii thich th gii m cn l
cng c nhn thc th gii v ci to th gii. Mi nguyn l, qui lut trong php bin chng
duy vt ca ch ngha Mac-Lnin khng ch l s gii thch ng n v tnh bin chng ca th
gii m cn l phng php lun khoa hc ca vic nhn thc v ci to th gii. Trn c s
khi qut cc mi lin h ph bin v s pht trin, nhng qui lut ph bin ca cc qu trnh
vn ng, pht trin ca tt thy mi s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy, php
bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin cung cp nhng nguyn tc phng php lun
chung nht cho qu trnh nhn thc v ci to th gii, khng ch l nguyn tc phng php
lun khch quan m cn l phng php lun ton din, pht trin, lch s - c th, phng php
lun phn tch mu thun nhm tm ra ngun gc, ng lc c bn ca cc qu trnh vn ng
pht trin,Vi t cch , php bin chng duy vt chnh l cng c v i giai cp cch
mng nhn thc v ci to th gii.
Vi nhng c trng c bn m php bin chng duy vt gi vai tr l mt ni dung c
bit quan trng trong th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin, to
nn tnh khoa hc v cch mng ca ch ngha Mac-Lnin, ng thi n cng l th gii quan
v phng php lun chung nht ca hot ng sng to trong cc lnh vc nghin cu khoa
hc.
II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
1. Nguyn l v mi lin h ph bin
a. Khi nim v mi lin h, mi lin h ph bin
Trong php bin chng, khi nim mi lin h dng ch s qui nh, s tc ng v
chuyn ha ln nhau gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt, cc yu t ca mi s vt,
hin tng trong th gii; cn khi nim mi lin h ph bin dng ch cc mi lin h tn
ti nhiu s vt, hin tng ca th gii, trong , nhng mi lin h ph bin nht l nhng
mi lin h tn ti mi s vt, hin tng ca th gii, n thuc i tng nghin cu ca
php bin chng, l cc mi lin h gia: cc mt i lp, lng v cht, khng nh v ph
nh, ci chung v ci ringNh vy, gia cc s vt, hin tng ca th gii va tn ti
nhng mi lin h c th va tn ti nhng mi lin h ph bin nhng phm vi nht nh,
nhng ng thi cng tn ti nhng mi lin h ph bin nht, trong , nhng mi lin h c
th l s th hin nhng mi lin h ph bin trong nhng iu kin nht nh. Ton b nhng
mi lin h c th v ph bin to nn tnh thng nht trong tnh a dng v ngc li, tnh
a dng trong tnh thng nht ca cc mi lin h trong gii t nhin, x hi v t duy.
b. Tnh cht ca cc mi lin h
Tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph l nhng tnh cht c bn ca
cc mi lin h.
- Tnh khch quan ca cc mi lin h.
Theo quan im bin chng duy vt: cc mi lin h ca cc s vt, hin tng ca th gii
l c tnh khch quan. Theo quan im , s qui nh ln nhau, tc ng ln nhau v lm
chuyn ha ln nhau ca cc s vt, hin tng (hoc trong chnh bn thn chng) l ci vn c
ca n, tn ti c lp khng ph thuc vo ch ca con ngi; con ngi ch c th nhn thc
v vn dng cc mi lin h trong hot ng thc tin ca mnh.
- Tnh ph bin ca cc mi lin h.
Theo quan im bin chng th khng c bt c s vt, hin tng hay qu trnh no tn ti
tuyt i bit lp vi cc s vt, hin tng hay qu trnh khc; ng thi cng khng c bt c
s vt, hin tng no khng phi l mt cu trc h thng, bao gm nhng yu t cu thnh
vi nhng mi lin h bn trong ca n, tc l bt c mt tn ti no cng l mt h thng, hn
21
Cc qu trnh pht trin u c tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph.
- Tnh khch quan ca s pht trin biu hin trong ngun gc ca s vn ng v pht
trin. l qu trnh bt ngun t bn thn s vt, hin tng; l qu trnh gii quyt mu thun
trong s vt, hin tng . V vy, pht trin l thuc tnh tt yu, khch quan, khng ph
thuc vo thc con ngi.
- Tnh ph bin ca s pht trin c th hin cc qu trnh pht trin din ra trong mi
lnh vc t nhin, x hi v t duy; trong tt c moi s vt, hin tng v trong mi qu trnh,
mi giai on ca s vt, hin tng ; trong mi qu trnh bin i bao hm kh nng dn
n s ra i ca ci mi, ph hp vi qui lut khch quan.
- Tnh a dng, phong ph ca s pht trin c th hin ch: pht trin l khuynh
hng chung ca mi s vt, hin tng, song mi s vt, mi hin tng, mi lnh vc hin
thc li c qu trnh pht trin khng hon ton ging nhau. Tn ti nhng khng gian v thi
gian khc nhau s vt s pht trin khc nhau. ng thi trong qu trnh pht trin ca mnh, s
vt cn chu nhiu s tc ng ca cc s vt, hin tng hay qu trnh khc, ca rt nhiu yu
t v iu kin lch s, c th. S tc ng c th lm thay i chiu hng pht trin ca s
vt, thm ch c th lm cho s vt tht li tm thi, c th dn ti s pht trin v mt ny v
thoi ha mt khc u l nhng biu hin ca tnh phong ph, a dng ca cc qu trnh
pht trin.
c. ngha phng php lun
Nguyn l v s pht trin l c s l lun khoa hc nh hng vic nhn thc th gii
v ci to th gii. Theo nguyn l ny, trong mi nhn thc v thc tin cn phi c quan im
pht trin. Theo Lnin: Logic bin chng i hi phi xt s vt trong s pht trin, trong s
t vn ngtrong s bin i ca n
Quan im pht trin i hi phi khc phc t tng bo th, tr tr, nh kin, i lp vi
s pht trin.
Quan im pht trin lun t s vt, hin tng theo khuynh hng i ln. Pht trin l
mt qu trnh bin chng, bao hm tnh thun nghch, y mu thun, v vy i hi chng ta
phi nhn thc c tnh quanh co, phc tp ca s vt, hin tng trong qu trnh pht trin.
Xem xt s vt, hin tng trong qu trnh pht trin cn phi t qu trnh trong nhiu
giai on khc nhau, trong mi quan h bin chng gia qu kh, hin ti v tng lai trn c
s khuynh hng pht trin i ln. ng thi, phi pht huy vai tr nhn t ch quan ca con
ngui thc y qu trnh pht trin ca s vt, hin tng theo ng qui lut.
Nh vy, vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng
duy vt ca ch ngha Mac-Lnin gi mt vai tr c bit quan trng trong nhn thc v thc
tin. Khng nh vai tr ca php bin chng duy vt, ngghen vit: Php bin chng l
phng php m iu cn bn l n xem xt nhng s vt v nhng phn nh ca chng trong
t tng trong mi lin h qua li ln nhau ca chng, trong s rng buc, s vn ng, s pht
sinh v s tiu vong ca chng. Lnin cng cho rng: Php bin chng i hi ngi ta phi
ch n tt c cc mt ca nhng mi quan h trong s pht trin c th ca nhng mi quan
h , ch khng phi ly mt mu ch ny, mt mu ch kia
III. CC CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
Phm tr l nhng khi nim rng nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi
lin h chung, c bn nht ca cc s vt v hin tng thuc mt lnh vc nht nh.
Mi b mn khoa hc u c h thng phm tr ring ca mnh phn nh nhng mt, nhng
thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin thuc phm vi khoa hc nghin cu. th d,
trong ton c phm tr s, hnh, im, mt phng, trong vt l hc c cc phm tr
khi lng, vn tc, gia tc, trong kinh t hc c phm tr hng ha, gi tr, tin
t
Cc phm tr trn y, ch phn nh nhng mi lin h chung trn mt lnh vc hin thc
nht nh thuc phm vi nghin cu ca cc mn khoa hc chuyn ngnh. Khc vi iu , cc
23
phm tr ca php bin chng duy vt nh vt cht, thc, vn ngl nhng khi nim
chung nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin nht
khng phi ch ca mt lnh vc nht nh no y ca hin thc, m ca ton b th gii hin
thc, bao gm c t nhin, x hi v t duy. Mi s vt, hin tng u c nguyn nhn xut
hin, u c qu trnh vn ng, bin i, u c mu thun, c ni dung v hnh thc,..ngha l
u c nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c phn nh trong cc phm tr ca
php bin chng duy vt. Do vy, gia phm tr ca cc khoa hc c th v phm tr ca php
bin chng c mi quan h bin chng vi nhau; l mi quan h gia ci ring v ci chung.
Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng khi qut
nhng mi lin h ph bin nht bao qut cc lnh vc t nhin, x hi, v t duy vo cc cp
phm tr c bn, l cc cp phm tr ci chung v ci ring, nguyn nhn v kt qu,
1. Ci ring-ci chung
a. Phm tr
- Ci ring: Phm tr dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh nht nh.
- Ci chung: Phm tr dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng yu t, nhng
quan h,tn ti ph bin nhiu s vt, hin tng.
- Ci n nht: Phm tr dng ch nhng c tnh, nhng tnh cht,ch tn ti
mt s vt, mt hin tng no m khng lp li cc s vt, hin tng khc.
b. Quan h bin chng gia ci ring v ci chung
Ci ring v ci chung u tn ti khch quan, v n l biu hin tnh hin thc tt yu, c
lp vi thc con ngi.
Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring m biu hin s tn ti ca mnh;
ci chung khng tn ti bit lp, tch ri ci ring m n phi tn ti trong tng ci ring c th,
xc nh.
Ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci chung; khng c ci ring tn ti c lp
tuyt i tch ri ci chung, m tt yu n phi tn ti trong mi lin h vi ci chung.
Ci ring l ci ton b, phong ph, a dng hn ci chung; cn ci chung l ci b phn
nhng su sc, bn cht hn ci ring. Bi v, ci ring l tng hp ca ci chung v ci n
nht; cn ci chung biu hin tnh ph bin, tnh qui lut ca nhiu ci ring.
Ci chung v ci n nht c th chuyn ha cho nhau trong nhng iu kin xc nh.
Mi quan h gia ci ring v ci chung c Lnn khi qut: Nh vy, cc mt i lp
l ng nht. Ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung. Ci chung ch tn ti
trong ci ring, thng qua ci ring. Bt c ci ring (no cng) l ci chung.Bt c ci chung
no cng l (mt b phn, mt kha cnh hay mt bn cht) ca ci ring. Bt c ci chung no
cng ch bao qut mt cch i khi tt c mi vt ring l. Bt c ci ring no cng khng gia
nhp y vo ci chung. bt c ci ring no cng thng qua hng nghn s chuyn ha m
lin h vi nhng ci ring thuc loi khc (s vt, hin tng, qu trnh)
c. ngha phng php lun
Cn phi nhn thc ci chung vn dng vo ci ring c th trong cc hot ng ca con
ngi; khng nhn thc ci chung th trong thc tin gii quyt mi ci ring, mi trng hp
c th s vp phi nhng sai lm, mt phng hng. Mun nm c ci chung th cn phi
xut pht t nhng ci ring bi ci chung khng tn ti tru tng ngoi nhng ci ring.
Mt khc, cn phi c c bit ha ci chung trong mi hon cnh, iu kin c th; khc
phc bnh gio iu, siu hnh, my mc, hoc cc b, a phng trong vn dng mi ci
chung gii quyt mi trng hp c th.
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cng cn phi bit tn dng cc iu kin cho s
chuyn ha gia ci n nht v ci chung theo nhng mc ch nht nh, bi v gia ci
chung v ci n nht c th chuyn ha cho nhau trong nhng iu kin c th.
2. Nguyn nhn - kt qu
a. Khi nim
24
v s ci ngu nhin; cn ngu nhin l hnh thc biu hin ca tt yu, l ci b sung cho tt
yu. ngghen cho rng: ci m ngi ta qu quyt cho l tt yu li hon ton do nhng ngu
nhin thun ty cu thnh, v ci c coi l ngu nhin, li l hnh thc, di n np ci tt
yu
Ranh gii gia ci tt yu v ngu nhin c tnh cht tng i. Trong nhng iu kin nht
nh, chng chuyn ha ln nhau, tt nhin tr thnh ngu nhin v ngu nhin tr thnh tt
nhin
c. ngha phng php lun
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn phi cn c vo ci tt nhin ch khng phi
cn c vo ci ngu nhin. Tuy nhin khng c b qua ci ngu nhin, khng tch ri ci tt
nhin khi ci ngu nhin. Cn xut pht t ci ngu nhin t n ci tt nhin, v khi da
vo ci tt nhin phi ch n ci ngu nhin.
Tt yu v ngu nhin c th chuyn ha cho nhau. V vy, cn to ra nhng iu kin nht
nh cn tr hoc thc y s chuyn ha ca chng theo mc ch nht nh.
4. ni dung hnh thc
a. Khi nim:
- Ni dung: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng
qu trnh to nn s vt, hin tng.
- Hnh thc: Phm tr dng ch phng thc tn ti v pht trin ca s vt, hin
tng , l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca n.
b. Quan h bin chng gia ni dung v hnh thc
Ni dung v hnh thc gn b cht ch, thng nht bin chng vi nhau, v vy khng c
mt hnh thc no khng cha dng ni dung, ng thi khng c ni dung no li khng tn
ti trong mt hnh thc nht nh. Cng mt ni dung c th biu hin trong nhiu hnh thc, v
cng mt hnh thc c th cha ng nhiu ni dung.
Mi quan h gia ni dung v hnh thc l mi quan h bin chng, trong ni dung
quyt nh hnh thc v hnh thc tc ng tr li ni dung. Khuynh hng ch o ca ni
dung l khuynh hng bin i cn hnh thc l mt tng i n nh trong mi s vt, hin
tng. Ni dung thay i bt buc hnh thc phi thay i theo cho ph hp. Tuy nhin, khng
phi bt c lc no cng c s ph hp tuyt i gia ni dung v hnh thc. Ni dung quyt
nh hnh thc nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung. Hnh
thc ph hp vi ni dung th s thc y ni dung pht trin. Nu hnh thc khng ph hp th
s km hm s pht trin ca ni dung.
c. ngha phng php lun
Ni dung v hnh thc lun lun thng nht hu c vi nhau. V vy, trong hot ng nhn
thc v thc tin, khng c tch ri gia ni dung v hnh thc, hoc tuyt i ha mt trong
hai mt .
Ni dung quyt nh hnh thc nn khi xem xt s vt, hin tng th trc ht phi cn c
vo ni dung. Mun thay i s vt, hin tng th trc ht phi thay i ni dung ca n.
Trong thc tin cn pht huy tc ng tch cc ca hnh thc i vi ni dung; mt khc
cng cn phi thc hin nhng thay i i vi nhng hnh thc khng cn ph hp vi ni
dung, cn tr s pht trin ca ni dung.
5. Bn cht - hin tng
a. Khi nim:
- Bn cht: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt
nhin, tng i n nh bn trong, qui nh s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng
.
- Hin tng: Phm tr dng ch s biu hin ca nhng mt, nhng mi lin h
trong nhng iu kin xc nh.
b. Quan h bin chng gia bn cht v hin tng
26
27
Qui lut l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin, ph bin v lp li gia cc
mt, cc yu t, cc thuc tnh bn trong mi mt s vt, hay gia cc s vt, hin tng vi
nhau.
Trong th gii tn ti nhiu loi qui lut; chng khc nhau v mc ph bin, v phm vi
bao qut, v tnh cht, v vai tr ca chng i vi qu trnh vn ng v pht trin ca s vt
trong gii t nhin, x hi v t duy. Do vy, vic phn loi qui lut l cn thit nhn thc
v vn dng c hiu qu cc qui lut vo hot ng thc tin ca con ngi.
Nu cn c vo mc ca tnh ph bin phn loi th cc qui lut c chia thnh:
nhng qui lut ring, nhng qui lut chung v nhng qui lut ph bin. Nhng qui lut ring l
nhng qui lut ch tc ng trong mt phm vi nht nh ca cc s vt, hin tng cng loi.
Th d: Nhng qui lut vn ng c gii, vn ng ha hc, vn ng sinh hc,Nhng qui
lut chung l nhng qui lut tc ng trong phm vi rng hn qui lut ring, tc ng trong
nhiu loi s vt, hin tng khc nhau. Chng hn: qui lut bo ton khi lng, bo ton nng
lngNhng qui lut ph bin l nhng qui lut tc ng trong tt c cc lnh vc: t t
nhin, x hi cho n t duy. Php bin chng duy vt nghin cu nhng qui lut .
Nu cn c vo lnh vc tc ng phn loi th cc qui lut c chia thnh ba nhm
ln: nhng qui lut t nhin, nhng qui lut x hi v nhng qui lut ca t duy. Nhng qui lut
ca t nhin l qui lut ny sinh v tc ng trong gii t nhin, k c c th con ngi, khng
phi thng qua hot ng c thc ca con ngi. Nhng qui lut x hi l qui lut hot ng
ca chnh con ngi trong cc quan h x hi; nhng qui lut khng th ny sinh v tc ng
ngoi hot ng c thc ca con ngi nhng nhng qui lut x hi vn mang tnh khch
quan. Nhng qui lut t duy l nhng qui lut thuc mi lin h ni ti ca nhng khi nim,
phm tr, phn on, suy lun v ca qu trnh pht trin nhn thc l tnh con ngi.
Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng duy vt
nghin cu nhng qui lut chung nht, tc ng trong ton b cc lnh vc t nhin, x hi v t
duy con ngi, l: qui lut lng - cht, qui lut mu thun, qui lut ph nh ca ph nh.
1. Qui lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht
v ngc li
Qui lut chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht v ngc li
l qui lut c bn, ph bin v phng thc chung ca cc qu trnh vn ng, pht trin trong
t nhin, x hi v t duy. Theo qui lut ny, phng thc chung ca cc qu trnh vn ng,
pht trin l: nhng s thay i v cht ca s vt c c s tt yu t nhng s thay i v
lng ca s vt v ngc li, nhng s thay i v cht ca s vt li to ra nhng bin i
mi v lng ca s vt trn cc phng din khc nhau, l mi lin h tt yu, khch
quan, ph bin, lp li lp i trong mi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, thuc mi lnh
vc t nhin, x hi v t duy.
a. Khi nim cht, lng
Trong php bin chng, khi nim cht dng ch tnh qui nh khch quan vn c ca s
vt, hin tng; l s thng nht hu c cc thuc tnh cu thnh n, phn bit n vi ci khc.
Nh vy, to thnh cht ca s vt chnh l cc thuc tnh khch quan vn c ca s vt,
nhng khi nim cht khng ng nht vi khi nim thuc tnh. Mi s vt, hin tng u c
nhng thuc tnh c bn v khng c bn. Ch nhng thuc tnh c bn mi hp thnh cht ca
s vt, hin tng. Khi nhng thuc tnh c bn thay i th cht ca n thay i. Vic phn bit
thuc tnh c bn v khng c bn ca s vt phi ty theo quan h c th ca s phn tch;
cng mt thuc tnh, trong quan h ny l c bn th trong quan h khc c th l khng c bn.
Mt khc, cht ca s vt, hin tng khng nhng c xc nh bi cht ca cc yu t
cu thnh m cn bi cu trc v phng thc lin kt gia chng, thng qua cc mi lin h c
th. V vy, vic phn bit thuc tnh c bn v khng c bn, cht v thuc tnh cng ch c
ngha tng i. Mi s vt, hin tng khng ch c mt cht, m c nhiu cht, ty thuc vo
28
29
trng c hai loi ch tiu v phng din cht v lng ca s vt, to nn s nhn thc ton
din v s vt.
- V nhng thay i v lng ca s vt c kh nng trong nhng iu kin nht nh s
chuyn ha thnh nhng thay i v cht v ngc li, cho nn trong hot ng nhn thc v
thc tin, ty theo mc ch c th, cn tng bc tch ly v lng c th lm thay i v
cht ca s vt; ng thi, c th pht huy tc ng ca cht mi theo hng lm thay i v
lng ca s vt.
- V s thay i v lng ch c th dn ti nhng bin i v cht ca s vt vi iu kin
lng phi c tch ly ti gii hn im nt, cho nn trong cng tc thc tin cn phi khc
phc t tng nn nng t khuynh; mt khc, theo tnh tt yu qui lut th khi lng c
tch ly n gii hn im nt s tt yu c kh nng din ra bc nhy v cht ca s vt, do
, cng cn phi khc phc t tng bo th hu khuynh trong cng tc thc tin. T khuynh
chnh l hnh ng bt chp qui lut, ch quan, duy ch, khng tch ly v lng m ch ch
trng thc hin nhng bc nhy lin tc v cht; hu khuynh l s biu hin t tng bo th,
tr tr, khng dm thc hin bc nhy d lng tch ly ti im nt v quan nim pht
trin ch n thun l s tin ha v lng.
- Hnh thc bc nhy ca s vt l ht sc a dng, phong ph, do vy trong nhn thc v
thc tin cn phi c s vn dng linh hot cc hnh thc ca bc nhy cho ph hp vi tng
iu kin, tng lnh vc c th. c bit, trong i sng x hi, qu trnh pht trin khng ch
ph thuc vo iu kin khch quan, m cn ph thuc vo nhn t ch quan ca con ngi. Do
, cn phi nng cao tnh tch cc ch ng ca ch th thc y qu trnh chuyn ha t
lng n cht mt cch c hiu qu nht.
2. Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp
Qui lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp l qui lut v tr ht nhn ca php
bin chng duy vt. Theo Lnin: c th nh ngha vn tt php bin chng l hc thuyt v s
thng nht ca cc mt i lp. Nh th, l nm c ht nhn ca php bin chng, nhng iu
i hi phi c nhng s gii thch v mt s pht trin thm.
Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp l qui lut v ngun gc, ng lc c
bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng v pht trin. Theo qui lut ny, ngun gc v ng
lc c bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt chnh l xut pht t mu
thun khch quan, vn c ca n.
a. Khi nim mu thun v cc tnh cht chung ca mu thun
- Khi nim mu thun
Trong php bin chng duy vt, mu thun l khi nim dng ch mi lin h thng nht
v u tranh, chuyn ha gia cc mt i lp ca mi s vt, hin tng hoc gia cc s vt,
hin tng vi nhau. y l quan nim bin chng v mu thun, khc cn bn vi quan nim
siu hnh v mu thun. Theo quan nim siu hnh: mu thun l ci i lp phn logic, khng
c s thng nht, khng c s chuyn ha bin chng gia cc mt i lp.
Nhn t to thnh mu thun bin chng l mt i lp. Khi nim mt i lp dng ch
nhng mt, nhng thuc tnh, nhng khuynh hng vn ng tri ngc nhau nhng l iu
kin, tin tn ti ca nhau. Th d, in tch m v in tch dng trong mt nguyn t,
ng ha v d ha ca mt c th sng, sn xut v tiu dng trong hot ng kinh t ca x
hi
- Cc tnh cht chung ca mu thun
Mu thun c tnh khch quan v tnh ph bin; Theo ngghen: Nu bn thn s di ng
mt cch my mc n gin cha ng mu thun, th tt nhin nhng hnh thc vn ng
cao hn ca vt cht v c bit l s sng hu c v s pht trin ca s sng h c li
cng phi cha ng mu thunS sng trc ht chnh l ch mt sinh vt trong mi lc
va l n nhng va l mt ci khc. Nh vy, s sng cng l mt mu thun tn ti trong bn
thn cc s vt v qu trnh, mt mu thun thng xuyn ny sinh v t gii quyt, v khi mu
thun chm dt th s sng cng khng cn na v ci cht xy n. Cng nh chng ta thy
30
rng trong lnh vc t duy, chng ta khng th thot khi mu thun; chng hn nh mu thun
gia nng lc nhn thc v tn bn trong ca con ngi vi s tn ti thc t ca nng lc y
trong nhng con ngi b hn ch bi hon cnh bn ngoi, v b hn ch, trong nhng nng lc
nhn thc, mu thun ny c gii quyt trong s tip ni ca cc th h, s tip ni t ra
i vi chng ta trn thc tin, cng l v tn, v c gii quyt trong s vn ng i ln v
tn
Mu thun khng nhng c tnh khch quan, tnh ph bin m cn c tnh a dng, phong
ph. Tnh a dng mu thun biu hin ch: mi s vt, hin tng, qu trnh u c th bao
hm nhiu loi mu thun khc nhau, biu hin khc nhau trong nhng iu kin lch s c th
khc nhau; chng gi v tr, vai tr khc nhau i vi s tn ti, vn ng v pht trin ca s
vt. l: mu thun bn trong v bn ngoi, mu thun c bn v khng c bnTrong cc
lnh vc khc nhau cng tn ti nhng mu thun vi nhng tnh cht khc nhau to nn tnh a
dng, phong ph trong s biu hin ca mu thun.
b. Qu trnh vn ng ca mu thun
Trong mi mu thun, cc mt i lp va thng nht vi nhau, va u tranh vi nhau.
Khi nim thng nht ca cc mt i lp dng ch s lin h , rng buc, khng tch ri
nhau, qui nh ln nhau ca cc mt i lp, mt ny ly mt kia lm tin tn ti. S thng
nht ca cc mt i lp cng bao hm s ng nht ca n. Lnin vit: S ng nht ca cc
mt i lp(s thng nht ca chng, ni nh vy c l ng hn, tuy y s phn bit gia
cc t ng nht v thng nht khng quan trng lm. theo mt ngha no y, c hai u
ng). Khi nim u tranh ca cc mt i lp dng ch khuynh hng tc ng qua li,
bi tr, ph nh nhau ca cc mt i lp. Hnh thc u tranh ca cc mt i lp rt phong
ph, a dng, ty thuc vo tnh cht, mi quan h v iu kin c th ca s vt, hin tng.
Qu trnh thng nht v u tranh ca cc mt i lp tt yu dn n s chuyn ha gia
chng. S chuyn ha gia cc mt i lp din ra ht sc phong ph, a dng, ty thuc vo
tnh cht ca cc mt i lp cng nh ty thuc vo nhng iu kin lch s, c th.
Trong s thng nht v u tranh ca cc mt i lp, s u tranh l tuyt i cn thng
nht l tng i, c iu kin, tm thi; trong s thng nht c s u tranh, u tranh trong
tnh thng nht ca chng.
Theo Lnin: S thng nht (ph hp, ng nht, tc dng ngang nhau) ca cc mt i lp
l c iu kin, tm thi, thong qua, tng i. S u tranh ca cc mt i lp, bi tr ln
nhau l tuyt i, cng nh s pht trin, s vn ng l tuyt i.
S tc ng qua li dn n chuyn ha gia cc mt i lp l mt qu trnh. Lc mi xut
hin, mu thun th hin s khc bit v pht trin thnh hai mt i lp. Khi hai mt i lp
ca mu thun xung t gay gt vi nhau v khi iu kin chn mui th chng s chuyn ha
ln nhau, mu thun c gii quyt. Mu thun c mt i, mu thun mi c hnh thnh, v
qu trnh tc ng, chuyn ha gia hai mt i lp li tip din, lm cho s vt, hin tng
lun lun vn ng v pht trin. Bi vy, s lin h, tc ng v chuyn ha gia cc mt i
lp l ngun gc, ng lc ca s vn ng v pht trin trong th gii. Lnin khng nh rng:
S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp
d. ngha phng php lun
- V mu thun c tnh khch quan, tnh ph bin v l ngun gc, ng lc ca s vn
ng, pht trin, do vy trong nhn thc v thc tin cn phi tn trng mu thun, pht hin
mu thun, phn tch y cc mt i lp, nm c bn cht, ngun gc, khuynh hng ca
s vn ng v pht trin. Lnin cho rng: S phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc
b phn mu thun ca n l thc chtca php bin chng
- V mu thun c tnh a dng, phong ph, do vy trong vic nhn thc v gii quyt mu
thun cn phi c quan im lch s c th tc l bit phn tch c th tng loi mu thun v
phng php gii quyt ph hp. trong qu trnh hot ng nhn thc v thc tin, cn phn
bit ng vai tr, v tr ca cc loi mu thun trong tng hon cnh, iu kin nht nh; nhng
31
32
Trong ch ngha Mac-Lnin, l lun nhn thc (hay nhn thc lun) l mt ni dung c bn
ca php bin chng; l l lun nhn thc duy vt bin chng, tc hc thuyt v kh nng
nhn thc ca con ngi i vi th gii khch quan thng qua hot ng thc tin; l gii bn
cht, con ng v qui lut chung ca qu trnh con ngi nhn thc chn l, nhn thc hin
thc khch quan nhm phc v hot ng thc tin ca con ngi.
1. Thc tin, nhn thc v vai tr ca thc tin vi nhn thc
a. Thc tin v cc hnh thc c bn ca nhn thc
Thc tin l ton b hot ng vt cht c mc ch, mang tnh lch s-x hi ca con
ngi nhm ci bin t nhin v x hi.
Khc vi cc hot ng khc, hot ng thc tin l hot ng m con ngi s dng
nhng cng c vt cht tc ng vo nhng i tng vt cht lm bin i chng theo nhng
mc ch ca mnh. l nhng hot ng c trng v bn cht ca con ngi. N c thc
hin mt cch tt yu khch quan v khng ngng pht trin bi con ngi qua cc thi k lch
s. Chnh v vy m hot ng thc tin bao gi cng l hot ng mang tnh cht sng to v
c tnh mc ch, tnh lch s-x hi.
Thc tin biu hin rt a dng di nhiu hnh thc ngy cng phong ph, song c ba hnh
thc c bn l hot ng sn xut vt cht, hot ng chnh tr x hi v hot ng thc nghim
khoa hc.
Hot ng sn xut vt cht l hnh thc hot ng c bn, u tin ca thc tin. y l
hot ng m trong con ngi s dng nhng cng c lao ng tc ng vo gii t nhin
to ra ca ci vt cht, cc iu kin cn thit nhm duy tr s tn ti v pht trin ca mnh.
Hot ng chnh tr x hi l hot ng ca cc cng ng ngi, cc t chc khc nhau
trong x hi nhm ci bin nhng quan h chnh tr x hi thc y x hi pht trin.
Thc nghim khoa hc l mt hnh thc c bit ca hot ng thc tin. y l hot ng
c tin hnh trong nhng iu kin do con ngi to ra, gn ging, ging hoc lp li nhng
trng thi ca t nhin v x hi nhm xc nh nhng qui lut bin i, pht trin ca i
tng nghin cu. Dng hot ng ny c vai tr trong s pht trin ca x hi, c bit l trong
thi k cch mng khoa hc v cng ngh hin i.
Mi hnh thc hot ng c bn ca thc tin c mt chc nng quan trng khc nhau,
khng th thay th cho nhau song chng c mi quan h cht ch, tc ng qua li ln nhau.
Trong mi quan h , hot ng sn xut vt cht l loi hot ng c vai tr quan trng nht,
ng vai tr quyt nh i vi cc hot ng thc tin khc. Bi v, n l hot ng nguyn
thy nht v tn ti mt cch khch quan, thng xuyn nht trong i sng ca con ngi v
to ra nhng iu kin, ca ci thit yu nht, c tnh quyt nh i vi s sinh tn v pht
trin ca con ngi. Khng c hot ng sn xut vt cht th khng th c cc hnh thc thc
tin khc. Cc hnh thc thc tin khc, suy n cng cng xut pht t thc tin sn xut vt
cht v nhm phc v thc tin sn xut vt cht.
Ni nh vy khng c ngha l cc hnh thc hot ng chnh tr x hi v thc nghim
khoa hc l hon ton th ng, l thuc mt chiu vo hot ng sn xut vt cht. Ngc li,
chng c tc dng km hm hoc thc y hot ng sn xut vt cht pht trin. chng hn, nu
hot ng thc tin chnh tr x hi mang tnh cht tin b, cch mng v nu hot ng khoa
hc thc nghm khoa hc ng n s to cho hot ng sn xut pht trin; cn nu ngc
li, th n s km hm s pht trin ca hot ng sn xut vt cht.
Chnh s tc ng qua li ln nhau ca cc hnh thc hot ng c bn lm cho hot
ng thc tin vn ng, pht trin v ngy cng c vai tr quan trng i vi hot ng nhn
thc.
b. Nhn thc v cc trnh nhn thc
Nhn thc l mt qu trnh phn nh tch cc, t gic v sng to th gii khch quan vo
b c con ngi trn c s thc tin, nhm sng to ra nhng tri thc v th gii khch quan .
34
Quan nim trn y v nhn thc cng chnh l quan nim duy vt bin chng v bn cht
ca nhn thc. Quan nim ny xut pht t bn nguyn tc c bn sau y:
- Tha nhn th gii vt cht tn ti khch quan, c lp vi thc ca con ngi.
- Tha nhn con ngi c kh nng nhn thc c th gii khch quan vo b c ca con
ngi, l hot ng tm hiu khch th ca ch th; tha nhn khng c ci g l khng th nhn
thc c m ch c nhng ci m con ngi cha nhn thc c.
- Khng nh s phn nh l mt qu trnh bin chng, tch cc, t gic v sng to. Qu
trnh phn nh din ra theo trnh t t cha bit n bit, t bit t n nhiu, t cha su
sc, cha ton din n su sc v ton din hn,
- Coi thc tin l c s ch yu v trc tip nht ca nhn thc; l ng lc, mc ch ca
nhn thc v l tiu chun kim tra chn l.
Nh vy, theo quan im duy vt bin chng th nhn thc thuc phm vi hot ng phn
nh ca con ngi (vi t cch ch th nhn thc) i vi th gii khch quan (vi t cch
khch th nhn thc) c tin hnh thng qua hot ng thc tin v nhm sng to tri thc
phc v hot ng thc tin, ng thi cng ly thc tin l tiu chun xc nh tnh chn l
ca nhng tri thc .
Vi quan im duy vt bin chng, nhn thc nht nh phi l mt qu trnh, cng l
qu trnh i t trnh nhn thc kinh nghim n trnh nhn thc l lun; t trnh nhn
thc thng thng n trnh nhn thc khoa hc
Nhn thc kinh nghim l trnh nhn thc hnh thnh t s quan st trc tip cc s vt,
hin tng trong gii t nhin, x hi hay trong cc th nghim khoa hc. Kt qu ca nhn thc
kinh nghim l nhng tri thc kinh nghim. Tri thc ny c hai loi l loi tri thc kinh nghim
thng thng v nhng tri thc kinh nghim khoa hc. Hai loi tri thc ny c th b sung cho
nhau, lm phong ph ln nhau.
Nhn thc l lun l trnh nhn thc gin tip, tru tng, c tnh h thng trong vic
khi qut bn cht, qui lut ca cc s vt, hin tng.
Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun l hai giai on nhn thc khc nhau nhng c
mi quan h bin chng ln nhau. Trong mi quan h nhn thc kinh nghim l c s ca
nhn thc l lun; n cung cp cho nhn thc l lun nhng t liu phong ph, c th; n trc
tip gn cht vi hot ng thc tin to thnh c s hin thc kim tra, sa cha, b sung
cho l lun c v tng kt, khi qut thnh l lun mi. Tuy nhin, nhn thc kinh nghim
cn hn ch ch n ch dng li s m t, phn loi cc s kin, cc d kin thu c t
quan st v thc nghim trc tip. Do n ch em li nhng hiu bit v cc mt ring r, b
ngoi ri rc, cha phn nh c ci bn cht, nhng mi lin h mang tnh qui lut ca cc s
vt, hin tng. Do , nhn thc kinh nghim t n khng bao gi c th chng minh c
y tnh tt yu. Ngc li, mc d c hnh thnh t s tng kt nhng kinh nghim,
nhng nhn thc l lun khng hnh thnh mt cch t pht, trc tip t kinh nghim. Do tnh
c lp tng i ca n, l lun c th i trc nhng d kin kinh nghim, hng dn s hnh
thnh nhng tri thc kinh nghim c gi tr, la chn nhng kinh nghim hp l phc v cho
hot ng thc tin, gp phn lm bin i i sng con ngi thng qua m nng cao
nhng tri thc kinh nghim t ch l ci c th, ring l, n nht thnh ci khi qut, c tnh
ph bin
Nhn thc thng thng l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t pht, trc tip t
trong hot ng hng ngy ca con ngi. N phn nh s vt, hin tng xy ra vi tt c
nhng c im chi tit, c th v nhng sc thi khc nhau ca s vt. V vy, nhn thc thng
thng mang tnh phong ph, nhiu v v gn lin vi nhng quan nim sng thc t hng ngy.
V th, n c vai tr thng xuyn v ph bin chi phi hot ng ca con ngi trong x hi.
Nhn thc khoa hc l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t gic v gin tip t s
phn nh c im bn cht, nhng quan h tt yu ca i tng nghin cu. S phn nh ny
din ra di dng tru tng logic. l cc khi nim, phm tr v cc qui lut khoa hc.
nhn thc khoa hc va c tnh khch quan, tru tng, khi qut li va c tnh h thng, c
35
Lnin cho rng: Quan im v i sng, v thc tin, phi l quan im th nht v c bn
ca l lun v nhn thc
Vai tr ca thc tin i vi nhn thc, i hi chng ta phi lun lun qun trit quan
im thc tin. Quan im ny yu cu vic nhn thc phi xut pht t thc tin, da trn c
s thc tin, i su vo thc tin, phi coi trng cng tc tng kt thc tin. Vic nghin cu l
lun phi lin h vi thc tin, hc i i vi hnh. Nu xa ri thc tin s dn n sai lm ca
bnh ch quan, duy ch, gio iu, my mc, quan liu. Ngc li, nu tuyt i ha vai tr
ca thc tin s ri vo ch ngha thc dng v kinh nghim ch ngha. Nh vy, nguyn tc
thng nht gia thc tin v l lun phi l nguyn tc c bn trong hot ng thc tin v hot
ng l lun; l lun m khng c thc tin lm c s v tiu chun xc nh tnh chn l
ca n th ch l l lun sung, ngc li, thc tin m khng c l lun khoa hc, cch
mng soi sng th nht nh s bin thnh thc tin m qung.
2. Con ng bin chng ca s nhn thc chn l
a. Quan im ca Lnin v con ng bin chng ca s nhn thc chn l
Trong tc phm Bt k trit hc Lnin khi qut con ng bin chng ca s nhn thc
chn l nh sau: T trc quan sinh ng n t duy tru tng v t t duy tr tng n thc
tin l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, ca s nhn thc hin thc khch
quan.
Theo s khi qut ny, con ng bin chng ca s nhn thc chn l l mt qu trnh,
l qu trnh bt u t trc quan sinh ng tin n t duy tru tng. Nhng nhng s tru
tng khng phi l im cui cng ca mt chu k nhn thc m nhn thc phi tip tc
tin ti thc tin. Chnh trong thc tin m nhn thc c th kim tra v chng minh tnh ng
n ca n v tip tc vng khu tip theo ca qu trnh nhn thc. y cng chnh l qui lut
chung ca qu trnh con ngi nhn thc v hin thc khch quan.
-Giai on t trc quan sinh ng n t duy tru tng
Trc quan sinh ng l giai on m u ca qu trnh nhn thc. l giai on nhn
thc m con ngi trong hot ng thc tin s dng cc gic quan tin hnh phn nh cc
s vt khch quan, mang tnh cht c th, cm tnh vi nhng biu hin phong ph ca n trong
mi quan h vi s quan st ca con ngi. Do vy, giai on ny, con ngi mi ch phn
nh c ci hin tng, ci biu hin bn ngoi ca s vt c th, cm tnh trong hin thc
khch quan m cha phn nh c ci bn cht, qui lut, nguyn nhn ca nhng hin tng
quan st c, do , y chnh l giai on thp ca qu trnh nhn thc. Trong giai on ny
nhn thc c thc hin qua ba hnh thc c bn l: cm gic, tri gic, biu tng.
Cm gic ca con ngi v s vt khch quan l hnh nh s khai nht, n gin nht ca
cc qu trnh nhn thc nhng nu khng c n th s khng c bt c nhn thc no v s vt
khch quan. Mi cm gic ca con ngi v s vt khch quan u c mt ni dung khch quan
mc d n thuc v s phn nh ch quan ca con ngi. Chnh v vy m c th ni: cm gic
l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. Cm gic l c s hnh thnh nn tri gic.
Tri gic l s phn nh tng i ton vn ca con ngi v nhng biu hin ca s vt
khch quan, c th, cm tnh; n c hnh thnh trn c s lin kt, tng hp nhng cm gic
v s vt . So vi cm gic, tri gic l hnh thc nhn thc cao hn, y hn, phong ph
hn v s vt, nhng vn ch l s phn nh i vi nhng biu hin b ngoi ca s vt
khch quan, cha phn nh c ci bn cht, qui lut khch quan.
Biu tng l s ti hin hnh nh v s vt khch quan vn c phn nh bi cm gic
v tri gic; n l hnh thc phn nh cao nht v phc tp nht ca giai on nhn thc cm
tnh, ng thi n cng chnh l bc qu t giai on nhn thc cm tnh ln nhn thc l
tnh. c im ca biu tng l c kh nng ti hin nhng hnh nh mang tnh cht biu trng
v s vt khch quan, n c tnh cht lin tng v b ngoi ca s vt; bi th n bt u c
tnh cht ca nhng s tru tng ha v s vt, l tin ca nhng s tru tng ha ca
giai on nhn thc l tnh.
37
Tuy nhin, giai on cm tnh, nhn thc vn cha phn nh c ci bn cht, qui lut
khch quan m nh nhn thc mi c th l gii c ng n cc hin tng c phn
nh trong giai on nhn thc cm tnh, mi c kh nng p ng c nhu cu nhn thc phc
v hot ng thc tin, nhu cu hot ng ci bin sng to th gii khch quan.
T duy tru tng L s phn nh gin tip, tru tng v khi qut nhng thuc tnh,
nhng c im bn cht ca s vt khch quan. y l giai on nhn thc thc hin chc
nng quan trng nht l tch ra v nm ly ci bn cht, c tnh qui lut ca cc s vt, hin
tng. Nhn thc l tnh c thc hin thng qua ba hnh thc c bn: khi nim, phn on,
suy lun.
Khi nim l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, phn nh nhng c tnh bn cht ca
s vt. S hnh thnh khi nim l kt qu ca s khi qut, tng hp bin chng cc c im,
thuc tnh ca s vt hay mt lp cc s vt. N l c s hnh thnh nn nhng phn on trong
qu trnh con ngi t duy v s vt khch quan.
Phn on l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, c hnh thnh thng qua vic lin
kt cc khi nim li vi nhau theo phng thc khng nh hay ph nh mt c im, mt
thuc tnh no ca i tng nhn thc.
Theo trnh pht trin ca nhn thc, phn on c chia lm ba loi: phn on n
nht, phn on c th v phn on ph bin. Phn on ph bin l hnh thc phn nh th
hin bao qut rng ln nht v hin thc khch quan.
Suy lun l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, c hnh thnh trn c s lin kt cc
phn on nhm rt ra tri thc mi v s vt. iu kin c bt c mt suy lun no cng phi
l trn c s nhng tri thc c di hnh th l nhng phn on, ng thi tun theo nhng
qui tc logic ca cc loi hnh suy lun, l suy lun qui np v din dch
- Mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh vi thc tin:
Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh l nhng nc thang hp thnh chu trnh nhn thc.
Trn thc t chng thng din ra an xen vo nhau trong mt qu trnh nhn thc song chng
c nhng chc nng v nhim v khc nhau. Nu nhn thc cm tnh gn lin vi thc tin, vi
s tc ng ca khch th cm tnh, l c s cho nhn thc l tnh th nhn thc l tnh, nh c
tnh khi qut cao, li c th hiu bit c bn cht, qui lut vn ng v pht trin sinh ng
ca s vt, gip cho nhn thc cm tnh c c s nh hng ng v tr nn su sc hn.
Tuy nhin, nu dng li nhn thc l tnh th con ngi ch mi c c nhng tri thc v
i tng, cn bn thn nhng tri thc c tht s chnh xc hay khng th con ngi vn
cha th bit c. Trong khi , nhn thc i hi phi xc nh xem nhng tri thc c
chn thc hay khng. thc hin iu ny th nhn thc nht thit phi tr v vi thc tin,
dng thc tin lm tiu chun, lm thc o tnh chn thc ca nhng tri thc t c trong
qu trnh nhn thc. Mt khc, mi nhn thc, suy cho n cng u l xut pht t nhu cu
thc tin v tr li phc v thc tin.
Nh vy, c th thy qui lut chung ca qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc chnh
l: t thc tin n nhn thc ti thc tin ti nhn thc - Qu trnh ny khng c im
dng cui cng, nh m qu trnh nhn thc t dn ti nhng tri thc ngy cng ng n
hn, y hn v su sc hn v thc ti khch quan. y cng chnh l quan im v tnh
tng i ca nhn thc ca con ngi trong qu trnh phn nh thc ti khch quan. Qui lut
chung ca s nhn thc cng l mt s biu hin c th, sinh ng ca nhng qui lut chung
trong php bin chng duy vt. S vn ng ca qui lut chung trong qu trnh vn ng, pht
trin nhn thc chnh l qu trnh con ngi, loi ngi ngy cng tin dn n chn l.
a. Chn l v vai tr ca chn l i vi thc tin
- Khi nim chn l
Mi qu trnh nhn thc u sng to ra nhng tri thc, tc nhng hiu bit ca con ngi
v thc ti khch quan, nhng khng phi mi tri thc u c ni dung ph hp vi thc ti
khch quan, bi v nhn thc thuc v s phn nh ca con ngi i vi thc t khch quan
. Thc t lch s nhn thc ca ton nhn loi cng nh ca mi con ngi chng minh
38
rng nhng tri thc m con ngi v ang t c khng phi bao gi cng ph hp vi
thc t khch quan; tri li, c rt nhiu trng hp, thm ch hon ton i lp vi thc t
khch quan.
Trong phm vi l lun nhn thc ca ch ngha Mac-Lnin, Khi nim chn l c dng
ch nhng tri thc c ni dung ph hp vi thc t khch quan m s ph hp c
kim tra v chng minh bi thc tin.
Theo ngha nh vy, khi nim chn l khng ng nht vi khi nim tri thc, cng khng
ng nht vi khi nim gi thuyt; ng thi, chn l cng l mt qu trnh: t tng con
ngi khng nn hnh dung chn l di dng mt s ng im, cht cng, mt bc tranh n
gin, nht nht, khng khuynh hng, khng vn ng
- Cc tnh cht ca chn l
Mi chn l u c tnh khch quan, tnh tng i, tnh tuyt i v tnh c th
Tnh khch quan ca chn l l ch tnh c lp v ni dung phn nh ca n i vi ch
ch quan ca con ngi; ni dung ca tri thc phi ph hp vi thc t khch quan ch khng
phi ngc li. iu c ngha l ni dung ca nhng tri thc ng n khng phi l sn
phm thun ty ch quan, khng phi l s xc lp ty tin ca con ngi hoc c sn trong
nhn thc; tri li, ni dung thuc v th gii khch quan, do th gii khch quan qui nh.
Khng nh chn l c tnh khch quan l mt trong nhng im c bn phn bit quan
nim v chn l ca ch ngha duy vt bin chng vi ch ngha duy tm v thuyt bt kh tri
l nhng hc thuyt ph nhn s tn ti khch quan ca th gii vt cht v ph nhn kh nng
con ngi nhn thc c th gii .
Chn l khng ch c tnh khch quan m cn c tnh tuyt i v tnh tng i. Tnh tuyt
i ca chn l. Tnh tuyt i ca chn l l ch tnh ph hp hon ton v y gia ni
dung phn nh ca tri thc vi hin thc khch quan. V nguyn tc, chng ta c th t n
chn l tuyt i. Bi v, trong th gii khch quan khng tn ti mt s vt, hin tng no m
con ngi hon ton khng th nhn thc c. Kh nng trong qu trnh pht trin l v
hn. Song, kh nng li b hn ch bi nhng iu kin c th ca tng th h khc nhau, ca
tng thc tin c th v bi iu kin xc nh v khng gian v thi gian ca i tng c
phn nh. Do chn l c tnh tng i.
Tnh tng i ca chn l l tnh ph hp nhng chua hon ton y gia ni dung
phn nh ca tri thc t c vi hin thc khch quan m n phn nh. iu c ngha
l gia ni dung ca chn l vi khch th c phn nh ch t c s ph hp tng phn,
tng b phn, mt s mt, mt s kha cnh no trong nhng iu kin nht nh.
Chn l tng i v chn l tuyt i khng tn ti tch ri nhau m c s thng nht bin
chng vi nhau. Mt mt, chn l tuyt i l tng s ca cc chn l tng i. Mt khc,
trong mi chn l mang tnh tng i bao gi cng cha ng nhng yu t ca tnh tuyt i.
Lnin vit: Chn l tuyt i c cu thnh t tng s nhng chn l tng i ang pht
trin; chn l tng i l nhng phn nh tng i ng ca mt khch th tn ti c lp vi
nhn loi; nhng phn nh y ngy cng tr nn chnh xc hn; mi chn l khoa hc, d c
tnh tng i, vn ch ng mt yu t ca chn l tuyt i.
Nhn thc mt cch ng n mi quan h bin chng gia tnh tng i v tnh tuyt i
ca chn l c mt ngha quan trng trong vic ph phn v khc phc nhng sai lm cc
oan trong nhn thc v hnh ng. Nu cng iu tnh tuyt i ca chn l h thp tnh
tng i ca n s ri vo quan im siu hnh, ch ngha gio iu, bnh bo th, tr tr.
Ngc li, nu tuyt i ha tnh tng i ca chn l, h thp vai tr ca tnh tuyt i s ri
vo ch ngha tng i. T dn n ch ngha ch quan, ch ngha xt li, thut ngy bin,
thuyt hoi nghi v thuyt bt kh tri.
Ngoi tnh khch quan, tnh tuyt i v tnh tng i, chn l cn c tnh c th. Tnh c
th ca chn l l c tnh gn lin v ph hp gia ni dung phn nh vi mt i tng nht
nh cng cc iu kin, hon cnh lch s c th. iu c ngha l mi tri thc ng n bao
gi cng c mt ni dung c th xc nh. Ni dung khng phi l s tru tng thun ty
39
thot ly hin thc m n lun lun gn lin vi mt i tng xc nh, din ra trong mt khng
gian, thi gian hay mt hon cnh no , trong mt mi lin h, quan h c th. V vy, bt k
chn l no cng gn lin vi nhng iu kin lch s c th. Nu thot ly nhng iu kin c
th th nhng tri thc c hnh thnh trong qu trnh nhn thc s ri vo s tru tng thun
ty. V th n khng phi l nhng tri thc ng n v khng c coi l chn l. Khi nhn
mnh c tnh ny, Lnin khng nh: khng c chn l tru tng, chn l lun lun l
c th. Vic nm vng nguyn tc v tnh c th ca chn l c mt ngha phng php lun
quan trng trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin. N i hi khi xem xt, nh gi
mi s kin, mi vic lm ca con ngi phi da trn quan im lch s - c th; phi xut
pht t nhng iu kin lch s c th m vn dng nhng l lun chung cho ph hp. Theo
Lnin: bn cht, linh hn sng ca ch ngha Mc l phn tch c th mi tnh hnh c th; rng
phng php ca Mc trc ht l xem xt ni dung khch quan ca qu trnh lch s trong mt
thi im c th nht nh.
- Vai tr ca chn l i vi thc tin:
sinh tn v pht trin, con ngi phi tin hnh nhng hot ng thc tin, l cc
hot ng ci bin mi trng t nhin v x hi, ng thi cng qua con ngi thc hin
mt cch t gic hay khng t gic qu trnh hon thin v pht trin chnh bn thn mnh.
Chnh qu trnh ny lm pht sinh v pht trin hot ng nhn thc ca con ngi. Th
nhng, hot ng thc tin ch c th thnh cng v c hiu qu khi con ngi vn dng c
nhng tri thc ng n v thc t khch quan trong chnh hot ng thc tin ca mnh. V
vy, chn l l mt trong nhng iu kin tin quyt m bo s thnh cng v tnh hiu qu
trong hot ng thc tin.
Mi quan h gia chn l v hot ng thc tin l mi quan h song trng trong qu trnh
vn ng, pht trin ca c chn l v thc tin: chn l pht trin nh thc tin v thc tin
pht trin nh vn dng ng n nhng chn l m con ngi t c trong hot ng
thc tin.
Quan im bin chng v mi quan h gia chn l v thc tin i hi trong hot ng
nhn thc con ngi phi xut pht t thc tin t c chn l, phi coi chn l cng l
mt qu trnh, ng thi phi thng xuyn t gic vn dng chn l vo trong hot ng thc
tin pht trin thc tin, nng cao hiu qu hot ng ci bin gii t nhin v x hi .
Coi trng tri thc khoa hc v tch cc vn dng sng to nhng tri thc vo trong cc
hot ng kinh t - x hi, nng cao hiu qu ca nhng hot ng v thc cht cng chnh
l pht huy vai tr ca chn l khoa hc trong thc tin hin nay.
----@----
40
Chng 3
41
chnh l qui lut chung trong tin trnh pht trin ca lch s nhn loi nhng vi mi cng ng
x hi nht nh, ty theo iu kin khch quan v ch quan m c th c nhng biu hin a
dng v con ng pht trin ca n: c tnh cht an xen gia cc phng thc sn xut trong
mt thi k pht trin hoc c nhng bc b qua mt hoc mt vi phng thc sn xut no
(vi t cch l phng thc sn xut c tnh cht ph bin, gi vai tr ch o) v tin thng
ln phng thc sn xut cao hn. chnh l s biu hin tnh thng nht trong tnh a dng
v con ng pht trin ca mi cng ng ngi nht nh, to nn tnh cht phong ph ca
lch s nhn loi. tuy nhin, d lch s ca mi cng ng ngi c pht trin phong ph, a
dng nh th no, thm ch c nhng giai on pht trin phi tri qua nhng con ng vng
nhng rt cuc lch s vn tun theo hng chung l pht trin theo chiu hng i ln t
phng thc sn xut trnh thp ln trnh cao hn
2. Qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut
a. Khi nim lc lng sn xut, quan h sn xut
Bt k mt qu trnh sn xut vt cht no cng cn phi c cc nhn t thuc v ngi lao
ng (nh nng lc,k nng, tri thc,ca ngi lao ng) cng cc t liu sn xut nht nh
(nh i tng , cng c, cc t liu ph tr ca qu trnh sn xut,). Ton b cc nhn t
to thnh lc lng sn xut ca qu trnh sn xut. Nh vy, lc lng sn xut chnh l ton
b cc nhn t vt cht, k thut ca qu trnh sn xut, chng tn ti trong mi quan h bin
chng vi nhau to ra sc sn xut lm ci bin cc i tng trong qu trnh sn xut, tc to
ra nng lc thc tin lm bin i cc i tng vt cht ca gii t nhin theo nhu cu nht
nh ca con ngi v x hi. Nhu vy, lc lng sn xut l nhng nhn t c tnh sng to v
c tnh lch s. Cng do , trnh pht trin ca lc lng sn xut phn nh trnh chinh
phc gii t nhin ca con ngi: trnh th cng ca lc lng sn xut l lc lng sn xut
phn nh trnh chinh phc gii t nhin thp hn rt nhiu so vi lc lng sn xut trnh
k thut cng nghip v cng ngh cao.
Trong cc nhn t to thnh lc lng sn xut, nhn t ngi lao ng l nhn t gi vai
tr quyt nh bi v suy n cng th cc t liu sn xut ch l sn phm lao ng ca con
ngi, ng thi gi tr v hiu qu thc t ca cc t liu sn xut ph thuc vo trnh thc
t s dng v sng to ca ngi lao ng. Mt khc, trong t liu sn xut th nhn t cng c
lao ng l nhn t phn nh r nht trnh pht trin ca lc lng sn xut v th hin trnh
con ngi chinh phc gii t nhin. Ngy nay, vi s pht trin v ng dng nhanh chng,
trc tip cc thnh tu ca khoa hc, k thut, cng ngh cao vo qu trnh sn xut khin
cho cc tri thc khoa hc k thut ngy cng tr thnh lc lng sn xut trc tip; tri thc
khoa hc, k thut, cng ngh c c nh nhng qu trnh nghin cu khoa hc ngy cng
tr thnh nhng nhn t quan trng hng u trong qu trnh pht trin ca lc lng sn xut,
thc y lc lng sn xut pht trin v t dn n s hnh thnh nhng nhn t c bn nht
ca xu hng pht trin kinh t tri thc.
Nh vy, lc lng sn xut chnh l nhn t c bn, tt yu to thnh ni dung vt cht ca
qu trnh sn xut; khng mt qu trnh sn xut hin thc no c th din ra nu thiu mt
trong hai nhn t l ngi lao ng v t liu sn xut. Th nhng, ch c lc lng sn xut
vn cha th din ra qu trnh sn xut hin thc c m cn phi c nhng quan h sn xut
ng vai tr l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut y.
Quan h sn xut l mi quan h kinh t gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut (sn
xut v ti sn xut x hi). Quan h sn xut bao gm: quan h s hu i vi t liu sn xut,
quan h trong t chc - qun l qu trnh sn xut v quan h trong phn phi kt qu ca qu
trnh sn xut . Nhng quan h ny tn ti trong mi quan h thng nht v chi phi, tc ng
ln nhau trn c s quyt nh ca quan h s hu v t liu sn xut.
b. Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut
- Mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h thng nht bin
chng, trong lc lng sn xut quyt nh quan h sn xut v quan h sn xut tc ng
tr li lc lng sn xut.
43
44
sn xut x hi va din ra vi tnh cht tim tin, tun t li va c tnh nhy vt vi nhng
bc t bin, k tha v vt qua ca n trnh ngy cng cao hn.
Trong phm vi phn tch s pht trin x hi, mu thun v s vn ng ca mu thun gia
lc lng sn xut v quan h sn xut chnh l ni dung c bn ca qui lut quan h sn xut
ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. S tc ng ca qui lut ny to ra
ngun gc v ng lc c bn nht i vi s vn ng, pht trin ca nn sn xut vt cht v
do l ca lch s nhn loi t phng thc sn xut thp ln phng thc sn xut cao hn;
n cng l c s gii thch mt cch khoa hc v ngun gc su xa ca ton b cc hin
thng x hi v cc s bin i trong i sng chnh tr, vn ha ca cc cng ng ngi
trong lch s.
II. BIN CHNG CA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG
1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng
a. Khi nim c s h tng
Khi nim c s h tng dng ch ton b nhng quan h sn xut ca mt x hi trong
s vn ng hin thc ca chng hp thnh c cu kinh t ca x hi .
C s h tng ca mt x hi, trong ton b s vn ng ca n, c to nn bi cc quan
h sn xut thng tr, quan h sn xut tn d v quan h sn xut mi tn ti di hnh thi
mm mng, i biu cho s pht trin ca x hi tng lai, trong quan h sn xut thng tr
chim a v ch o, chi phi cc quan h sn xut khc, nh hng s pht trin ca i sng
kinh t - x hi v gi vai tr l c trng cho ch kinh t ca mt x hi nht nh. S tn
ti ca ba loi hnh quan h sn xut cu thnh c s h tng ca mt x hi phn nh tnh cht
vn ng, pht trin lin tc ca lc lng sn xut vi cc tnh cht: k tha, pht huy v pht
trin.
Nh vy, h thng quan h sn xut hin thc ca mt x hi ng vai tr kp: mt mt
vi lc lng sn xut, n gi vai tr l hnh thc kinh t cho s duy tr, pht huy v pht trin
lc lng sn xut hin thc; mt khc vi cc quan h chnh tr x hi, n ng vai tr l c s
hnh thnh kt cu kinh t, lm c s cho s thit lp mt h thng kin trc thng tng ca x
hi.
b. Khi nim kin trc thng tng
Khi phn tch nhng quan h sn xut vi t cch l c s kinh t ca vic xc lp trn
nhng quan h chnh tr - x hi, Mc vit: ton b nhng quan h sn xut y hp thnh c
cu kinh t ca x hi, tc l ci c s hin thc trn dng ln mt kin trc thng tng
php l, chnh tr v nhng hnh thi thc x hi nht nh tng ng vi c s hin thc .
Nh vy, theo quan im ca Mc, khi nim kin trc thng tng dng ch ton b h
thng kt cu cc hnh thi thc x hi cng vi cc thit ch chnh tr x hi tng ng, c
hnh thnh trn mt c s h tng nht nh.
Kin trc thng tng ca m x hi nht nh l mt kt cu phc tp, c th c phn
tch t nhng gic khc nhau, t cho thy mi quan h an xen v chi phi ln nhau ca
chng. T gic chung nht, c th thy kin trc thng tng ca mt x hi bao gm: h
thng cc hnh thi thc x hi v cc thit ch chnh tr-x hi tng ng ca chng.
Trong x hi c giai cp, c bit l trong cc x hi hin i, hnh thi thc chnh tr v
php quyn cng h thng thit ch, t chc chnh ng v nh nc l hai thit ch, t chc
quan trng nht trong h thng kin trc thng tng ca x hi.
Nh nc l mt b my t chc quyn lc v thc thi quyn lc c bit ca x hi trong
iu kin x hi c i khng giai cp. V danh ngha, nh nc l h thng i biu cho quyn
lc chung ca x hi qun l, iu khin mi hot ng ca x hi v cng dn, thc hin
chc nng chnh tr v chc nng x hi cng vi chc nng i ni v i ngoi ca quc gia,
nhng v thc cht, bt c nh nc no cng l cng c quyn lc thc hin chuyn chnh giai
cp ca giai cp thng tr, tc giai cp nm gi c nhng t liu sn xut ch yu ca x hi,
n chnh l ch th thc s ca quyn lc nh nc.
45
x hi. Theo quan nim ca Mc v ngghen: giai cp no chi phi nhng t liu sn xut vt
cht th cng chi phi lun c nhng t liu sn xut tinh thn, thnh th ni chung t tng
ca nhng ngi khng c t liu sn xut tinh thn cng ng thi b giai cp thng tr chi
phi.
b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi
Mt trong nhng cng lao to ln ca Mc v ngghen l pht trin ch ngha duy vt
n nh cao, xy dng quan im duy vt v lch s, gii quyt mt cch khoa hc vn s
hnh thnh v pht trin ca thc x hi. Cc ng chng minh rng, i sng tinh thn ca
x hi hnh thnh v pht trin trn c s ca i sng vt cht; rng khng th tm ngun gc
ca t tng, tm l x hi trong bn thn n, ngha l khng th tm trong u c con ngi m
phi tm trong hin thc vt cht. S bin i ca mt thi i no cng s khng gii thch
c nu ch cn c vo thc ca thi i y. Theo Mc: khng th nhn nh v mt thi
i nh th cn c vo thc ca thi i . Tri li, phi gii thch thc y bng nhng mu
thun ca i sng vt cht, bng s xung t hin c gia cc lc lng sn xut x hi v
nhng quan h sn xut x hi.
Quan im trn y i lp vi quan im duy tm v x hi tc i lp vi quan im
mun i tm ngun gc ca thc, t tng trong bn thn thc t tng, coi l ngun gc
ca mi hin tng x hi, quyt nh s pht trin x hi v trnh by lch s cc hnh thi
thc x hi tch ri c s kinh t - x hi. Ngc li, theo quan im duy vt lch s th tn ti
x hi quyt nh thc x hi; thc x hi l s phn nh i vi tn ti x hi v ph thuc
vo tn ti x hi; mi khi tn ti x hi (nht l phng thc sn xut) bin i th nhng t
tng v l lun x hi, nhng quan im v chnh tr, php quyn, trit hc, o c,vn ha,
ngh thut, tt yu s bin i theo. Cho nn nhng thi k lch s khc nhau nu chng ta
thy c nhng l lun, quan im, t tng x hi khc nhau th l do nhng iu kin khc
nhau ca i sng vt cht quyt nh.
Quan im duy vt lch s v ngun gc ca thc x hi khng phi dng li ch xc
nh s ph thuc ca thc x hi vo tn ti x hi, m cn ch ra rng, tn ti x hi quyt
nh thc x hi khng phi mt cch gin n trc tip m thng thng qua cc khu trung
gian. Khng phi bt c t tng, quan nim, l lun hnh thi thc x hi no cng phn nh
r rng v trc tip nhng quan h kinh t ca thi i, m ch khi no xt n cng th chng ta
mi thy r nhng mi quan h kinh t c phn nh bng cch ny hay cch khc trong cc t
tng y.
2. Tnh c lp tng i ca thc x hi
Quan im duy vt bin chng v x hi khng ch khng nh tnh quyt nh ca tn ti
x hi i vi thc x hi m cn lm sng t nhng ni dung ca tnh c lp tng i ca
thc x hi.
- thc x hi thng lc hu so vi tn ti x hi
Theo nguyn l tn ti x hi quyt nh thc x hi th khi tn ti x hi bin i s tt
yu dn ti nhng s bin i ca thc x hi. Tuy nhin khng phi trong mi trng hp, s
bin i ca tn ti x hi u ngay lp tc dn ti s bin i ca thc x hi; tri li, nhiu
yu t ca thc x hi (trong i sng tm l x hi v h t tng x hi) c th cn tn ti
rt lu di ngay c khi c s tn ti x hi sinh ra n c thay i cn bn. S d nh vy
l v:
+ Do bn cht ca thc x hi ch l s phn nh ca tn ti x hi cho nn ni chung
thc x hi ch c th bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. Mt khc, s bin i
ca tn ti x hi do s tc ng mnh m, thng xuyn v trc tip ca hot ng thc tin,
din ra vi tc nhanh m thc khng th phn nh kp.
+ Do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun cng nh do tnh lc hu, bo th ca
mt s hnh thi thc x hi.
48
49
50
Tnh cht lch s-t nhin ca qu trnh pht trin cc hnh thi kinh t-x hi c phn
tch cc ni dung ch yu sau y:
- S vn ng v pht trin ca x hi khng tun theo ch ch quan ca con ngi m
tun theo cc qui lut khch quan, d l cc qui lut ca chnh bn thn cu trc hnh thi kinh
t-x hi, l h thng cc qui lut x hi thuc cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha,m
trc ht v c bn nht l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc
lng sn xut v qui lut kin trc thng tng ph hp vi c s h tng.
- Ngun gc ca mi s vn ng, pht trin ca x hi, ca lch s nhn loi, ca mi lnh
vc kinh t-x hi, suy cho n cng u c nguyn nhn trc tip hay gin tip t s pht trin
ca lc lng sn xut ca x hi. Lnin tng nhn mnh: Ch c em qui nhng quan h x
hi vo nhng quan h sn xut, v em qui nhng quan h sn xut vo trnh ca nhng lc
lng sn xut th ngi ta mi c c mt c s vng chc quan nim s pht trin ca
nhng hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s -t nhin.
- Qu trnh pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi, tc l qu trnh thay th ln nhau ca
cc hnh thi kinh t-x hi trong lch s nhn loi, v do l s pht trin ca lch s x hi
loi ngi, c th do s tc ng ca nhiu nhn t ch quan nhng nhn t gi vai tr quyt
nh chnh l: s tc ng ca cc qui lut khch quan. Di s tc ng ca qui lut khch
quan m lch s nhn loi, xt trong tnh cht ton b ca n l qu trnh thay th tun t cc
hnh thi kinh t-x hi: nguyn thy, n l, phong kin, t bn ch ngha v tng lai nht nh
thuc v hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha.
Trong khi khng nh tnh cht lch s t - nhin, tc tnh qui lut khch quan ca s vn
ng, pht trin x hi, ch ngha Mac-Lnin cng ng thi khng nh vai tr ca cc nhn t
khc i vi tin trnh pht trin ca lch s nhn loi ni chung v lch s mi cng ng
ngi c th ni ring, l s tc ng ca cc nhn t thuc v iu kin a l, tng quan
lc lng chnh tr c cc giai cp, tng lp x hi, truyn thng vn ha ca mi cng ng
ngi, iu kin tc ng ca tnh hnh quc t i vi tin trnh pht trin ca mi cng ng
ngi trong lch s,chnh do s tc ng ca cc nhn t ny m tin trnh pht trin ca mi
cng ng ngi c th din ra vi nhng con ng, hnh thc v bc i khc nhau, to nn
tnh phong ph, a dng ca trong s pht trin ca lch s nhn loi. tnh cht phong ph a
dng ca tin trnh pht trin cc hnh thi kinh t-x hi c th bao hm nhng bc pht trin
b qua mt hay vi hnh thi kinh t-x hi nht nh. Tuy nhin, nhng s b qua nh vy
u phi c nhng iu kin khch quan v ch quan nht nh.
Nh vy, lch s nhn loi ni chung, lch s pht trin ca mi cng ng ngi ni ring
va tun theo tnh tt yu qui lut x hi va chu s tc ng a dng ca cc nhn t khc
nhau, trong c c nhn t hot ng ch quan ca con ngi, t lch s pht trin ca x
hi c biu hin ra l lch s thng nht trong tnh a dng v a dng trong tnh thng nht
ca n.
3. Gi tr khoa hc ca l lun hnh thi kinh t-x hi
Trc Mc, ch ngha duy tm gi vai tr thng tr trong khoa hc x hi. Vi s ra i ca
ch ngha duy vt lch s, trong ht nhn ca n l l lun hnh thi kinh t-x hi cung
cp mt phng php lun thc s khoa hc trong nghin cu v lnh vc x hi.
- Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, sn xut vt cht chnh l c s ca i sng x hi,
phng thc sn xut vt cht quyt nh trnh pht trin ca i sng x hi v lch s ni
chung, v vy khng th xut pht t thc, t tng hoc t ch ch quan ca con ngi
gii thch cc hin tng trong i sng x hi m phi xut pht t bn thn thc trng pht
trin ca nn sn xut x hi, c bit l t trnh pht trin ca phng thc sn xut ca x
hi vi ct li ca n l trnh pht trin ca lc lng sn xut hin thc.
- Theo l lun hnh thi thc-x hi, x hi khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin,
my mc gia cc c nhn m l mt c th sng ng, trong cc phng din ca i sng
x hi tn ti trong mt h thng cu trc thng nht cht ch, tc ng qua li ln nhau, trong
quan h sn xut ng vai tr l quan h c bn nht, quyt nh cc quan h x hi khc; l
51
tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi khc nhau. V vy, l gii chnh xc
i sng x hi cn phi s dng phng php lun tru tng ha khoa hc l cn xut
pht t quan h sn xut hin thc ca x hi tin hnh phn tch cc phng din khc nhau
(chnh tr, php lut, vn ha, khoa hoc,) ca i sng x hi v mi quan h ln nhau gia
chng.
- Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, s vn ng, pht trin ca x hi l mt qu trnh
lch s-t nhin, tc l qu trnh din ra theo cc qui lut khch quan ch khng phi theo
mun ch quan, do vy mun nhn thc v gii quyt ng n, c hiu qu nhng vn ca
i sng x hi th phi i su nghin cu cc qui lut vn ng, pht trin ca x hi. Lnin
tng nhn mnh rng: x hi l mt c th sng ang pht trin khng ngng, mt c th m
mun nghin cu n th cn phi phn tch mt cch khch quan nhng quan h sn xut cu
thnh mt hnh thi x hi nht nh v cn phi nghin cu nhng qui lut vn hnh v pht
trin ca hnh thi x hi .
Nhng gi tr khoa hc trn y ca l lun hnh thi kinh t -x hi l nhng gi tr v mt
phng php lun chung nht ca vic nghin cu v x hi v lch s nhn loi, lch s cc
cng ng ngi, n khng th thay th cho nhng phng php c th trong qu trnh nghin
cu v tng lnh vc c th ca x hi. Lnin tng dy rng: l lun khng bao gi c
tham vng gii thch tt c, m ch c mun vch ra mt phng phpduy nht khoa hc
gii thch lch s.
V. VAI TR CA U TRANH GIAI CP V CCH MNG X HI I VI
S VN NG, PHT TRIN CA X HI C I KHNG GIAI CP
1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp i vi s pht trin ca x hi c i
khng giai cp
a. Khi nim giai cp
Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim giai cp dng ch nhng tp on to ln gm
nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch
s, khc nhau v quan h ca h (thng th nhng quan h ny c php lut qui nh v tha
nhn) i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh
vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci t hoc nhiu m h c hng.
Theo khi nim trn y, thc cht ca s phn ha nhng con ngi trong mt cng ng
x hi thnh cc giai cp khc nhau, i lp nhau chnh l do c s khc nhau v i lp nhau
v a v ca h trong mt ch kinh t-x hi nht nh v do c kh nng khch quan dn
n mt thc t l tp on ny c th chim ot c lao ng ca tp on khc. Do vy,
theo Lnin: gai cp l nhng tp on ngi m tp on ny c th chim ot lao ng ca
tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht
nh. Cng do , thc cht ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l s phn ha nhng
con ngi trong mt cng ng x hi thnh nhng k bc lt v nhng ngi b bc lt. Thc
t lch s nhn loi my nghn nm qua chng minh iu ny, l s phn ha nhng con
ngi trong cng ng x hi thnh cc giai cp i khng nhau: ch n v n l, cha t v
nng n, t sn v v sn.
Thc tin lch s cng chng minh: giai cp no nm c t liu sn xut ch yu ca
x hi th ng thi c kh nng chim c a v lm ch quyn lc chnh tr v quyn lc
nh nc, do c kh nng khch quan tr thnh giai cp thng tr x hi, thc hin c vic
chim ot lao ng ca giai cp khc v duy tr c tnh trng tng i n nh ca x hi
trong iu kin c i khng giai cp.
Khi nim giai cp khng n thun l mt khi nim ca khoa hc chnh tr m cn l
mt khi nim phn nh mi quan h khch quan gia lnh vc kinh t v lnh vc chnh tr ca
x hi; phn nh mi quan h kinh t - chnh tr gia cc tp on ngi trong mt iu kin
lch s nht nh. l mi quan h khng ch c s khc bit m cn c tnh cht i lp ca
h trn phng din kinh t v chnh tr. T cho thy: vic phn tch nhng vn v kt cu
52
chnh tr cn phi gn lin vi vic phn tch kt cu kinh t ca x hi theo quan im lch s,
c th.
phn tch v x l chnh xc nhng vn v kt cu chnh tr x hi khng nhng cn
nm vng khi nim giai cp theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin m cn phi nm vng
khi nim tng lp x hi. Khi nim tng lp x hi thng c s dng ch s phn tng,
phn lp, phn nhm gia nhng con ngi trong cng mt giai cp theo a v v s khc bit
c th ca h trong giai cp nh: tng lp cng nhn lm thu lao ng gin n, lao ng
phc tp, lao ng chuyn gia,; mt khc, khi nim ny cng cn c dng ch nhng
nhm ngi ngoi kt cu cc giai cp trong mt x hi nht nh nh: tng lp cng chc, tr
thc, tiu nng,
b. Ngun gc giai cp
Vic pht hin ra s tn ti ca giai cp, i khng giai cp v u tranh giai cp khng
phi l pht hin mi trong l lun ca ch ngha Mc-Lnin. Mt trong nhng pht hin mi v
c bn ca ch ngha Mac-Lnin l ch ch ra rng s tn ti ca giai cp, i khng giai cp
v u tranh giai cp khng phi l bn tnh ca nhn loi, cng khng phi l mt s tin nh
m ch l hin tng c tnh lch s, tc l ch gn lin vi nhng giai on pht trin nht nh
ca lch s. Mc khng nh: s tn ti ca cc giai cp ch gn lin vi nhng giai on lch
s nht nh ca sn xut.
Ngun gc trc tip ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l do s ra i v tn ti
ca ch chim hu t nhn v t liu sn xut, c bit l i vi nhng t liu sn xut ch
yu ca x hi, bi v ch c trong iu kin mi c kh nng khch quan lm pht sinh v
tn ti s khc bit a v ca cc tp on ngi trong qu trnh sn xut x hi, do m dn
ti kh nng tp on ny c th chim ot lao ng thng d ca tp on khc. Tuy nhin ch
c ch chim hu t nhn v t liu sn xut vn cha lm pht sinh giai cp trong x
hi nu cha c s pht trin ca lc lng sn xut n mt mc lm cho nng sut lao
ng tng ln, do vy m thi gian lao ng c th chia thnh hai phn l lao ng tt yu v
lao ng thng d vi biu hin trc tip ca n l s d tha ca ci tng i trong cng
ng x hi. Hn na, s tn ti ca ch chim hu t nhn hay cng ng x hi v t liu
sn xut li khng phi l theo mun ch quan m l tun theo qui lut khch quan qui lut
quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. V vy, ngun gc su
xa ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l do tnh trng pht trin cha y ca lc
lng sn xut. Khi lc lng sn xut t n mc y ca n th chnh n li l nguyn
nhn khch quan ca vic xa b ch d chim hu t nhn v t liu sn xut v do dn ti
s xa b giai cp, i khng v u tranh giai cp trong x hi. l vn thc tin ca ch
ngha x hi v c bit l ca x hi x hi cng sn ch ngha trong tng lai.
Con ng hnh thnh, pht trin giai cp c th din ra vi nhng hnh thc khc nhau,
mc khc nhau cc cng ng x hi khc nhau trong lch s. iu ph thuc s tc
ng c th ca cc nhn t khch quan v ch quan n tin trnh vn ng, pht trin ca mi
cng ng ngi. Tuy nhin c th khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin giai cp cc cng
ng ngi trong lch s hai hnh thc c bn, l: hnh thc hnh thnh, pht trin giai cp
din ra ch yu vi s tc ng ca nhn t bo lc v hnh thnh pht trin giai cp din ra ch
yu vi s tc ng ca qui lut kinh t phn ha nhng ngi sn xut hng ha trong ni b
cng ng x hi. Ngoi ra, trong thc t lch s cn din ra qu trnh tc ng ng thi ca c
hai nhn t
c. Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng
giai cp
Theo Lnin, Khi nim u tranh giai cp dng ch cuc u tranh ca qun chng b
tt ht quyn, b p bc v lao ng, chng bn c c quyn, c li, bn p bc v bn n
bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn chng li
nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. theo khi nim ny, thc cht ca u tranh giai cp
l cuc u tranh ca nhng ngi lao ng lm thu, nhng ngi n l b p bc v chnh tr53
54
Theo l lun hnh thi kinh t - x hi, phng thc v ng lc c bn nht ca s tin b,
pht trin x hi l s vn ng ca mu thun trong phng thc sn xut, trong bn thn nn
sn xut vt cht ca x hi, nhng trong iu kin x hi c s phn ha giai cp th mu thun
li c bc l v bin thnh mu thun i khng gia cc giai cp trong i sng chnh tr
- x hi. Trong trng hp ny, mu thun i khng trong i sng kinh t ch c th gii
quyt c thng qua vic gii quyt mu thun i khng giai cp trn lnh vc chnh tr x
hi. Nh vy, mu thun giai cp v u tranh giai cp tr thnh c ch chnh tr x hi
gii quyt mu thun trong phng thc sn xut, thc hin nhu cu khch quan ca s pht
trin ca lc lng sn xut, thc y s pht trin ca x hi.
2. Cch mng x hi v vai tr ca n i vi s pht trin ca x hi c i khng
giai cp
a. Khi nim cch mng x hi v nguyn nhn ca n
Khi nim cch mng x hi dng ch bc chuyn bin ln ca lch s pht trin x hi
loi ngi l bc chuyn t hnh thi kinh t - x hi trnh thp ln mt hnh thi
kinh t - x hi trnh cao hn, c tin hnh trn mi lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha,
x hica x hi.
Trong x hi c giai cp i khng, cch mng x hi c c trng bng vic giai cp
cch mng khi ngha v trang ginh chnh quyn nh nc, ng thi tin hnh t chc, xy
dng v s dng nh nc mi ca n ci to cn bn, ton din mi lnh vc ca i sng
x hi, tc l xy dng mt hnh thi kinh t - x hi mi. Do , c th thy: vn chnh
quyn nh nc nht nh l vn c bn ca mi cuc cch mng. ng thi, cuc cch
mng no cng phi tri qua hai giai on l: giai on ginh chnh quyn v giai on t chc
xy dng chnh quyn mi, xy dng x hi mi. thc s l mt qu trnh chng nhng y
nhng kh khn, nguy him, gian kh m cn thng l ht sc lu di din ra hng chc, thm
ch hng trm nm.
Nh vy, khi nim cch mng x hi khc vi khi nim ci cch. Khi nim ci cch
dng ch nhng cuc ci bin din ra trn mt hay mt s lnh vc ca i sng x hi trong
phm vi mt hnh thi kinh t - x hi nhm hon thin hnh thi kinh t - x hi , nh: ci
cch th ch kinh t, ci cch nn hnh chnh quc gia, ci cch nn gio dc,Khi nim cch
mng x hi cng khc khi nim o chnh. Khi nim o chnh dng ch nhng s bin
tranh ginh a v quyn lc nh nc gia cc lc lng chnh tr v vi ch trng khng thay
i bn cht ca ch hin thi, n c th c tin hnh di hnh thc bo lc hoc phi bo
lc v trang.
Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l t mu thun gay gt trong bn thn nn sn
xut vt cht ca x hi, tc mu thun gay gt gia nhu cu khch quan ca s pht trin lc
lng sn xut vi s km hm ca quan h sn xut tr nn li thi m khng mt cuc ci
cch kinh t hay chnh tr no c th gii quyt c. Mu thun biu hin thnh cuc u
tranh giai cp v chnh s pht trin ca cuc u tranh giai cp ny tt yu dn ti s bng n
cch mng. y cng chnh l nguyn nhn khch quan ca cc cuc cch mng. Ngoi ra, mi
cuc cch mng x hi cn c nguyn nhn ch quan ca n, l s pht trin nhn thc v t
chc ca giai cp cch mng, tc giai cp i biu cho phng thc sn xut mi tin b hn, t
to ra s pht trin ca phong tro u tranh giai cp t t pht n t gic v khi c s kt
hp chn mui ca cc nhn t ch quan v khch quan, tc to c thi c cch mng th khi
tt yu cch mng s bng n v c kh nng thnh cng.
b. Vai tr ca cch mng x hi i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp
Cch mng x hi gi vai tr l phng thc, ng lc ca s pht trin x hi. Khng c
nhng cuc cch mng x hi trong lch s th khng th din ra qu trnh thay th hnh thi
kinh t - x hi ny bng mt hnh thi kinh t - x hi khc cao hn. Vi ngha , Mc nhn
nh rng: cc cuc cch mng x hi l nhng u tu ca lch s, tc vai tr l phng
thc thc hin s pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi. Mt khc, chnh nh nhng cuc
cch mng x hi m cc mu thun c bn ca i sng x hi trn cc lnh vc kinh t, chnh
55
cng cn phi c gio dc. Trong tc phm Bin chng ca t nhin, nghen cng cho rng:
th vt cng c mt lch s pht trin dn dn ca chng cho ti trng thi hin nay ca chng.
Nhng lch s y khng phi do chng lm ra v trong chng mc m chng tham d vo vic
lm ra lch s y th iu d din ra m chng khng th bit v khng phi do mun ca
chng. Ngc li, con ngi cng cch xa con vt, hiu theo ngha hp ca t ny bao nhiu th
con ngi li cng t mnh lm ra lch s ca mnh mt cch c thc by nhiu.
Nh vy, vi t cch l thc th x hi, con ngi trong hot ng thc tin, thng qua hot
ng thc tin, tc ng vo gii t nhin, lm ci bin gii t nhin theo nhu cu sinh tn v
pht trin ca n th ng thi con ngi cng sng to ra lch s ca chnh n, thc hin s
pht trin ca lch s .
T quan nim khoa hc ca ch ngha Mac-Lnin v con ngi c th rt ra ngha
phng php lun quan trng sau y:
+ l gii mt cch khoa hc nhng vn v con ngi th khng th ch n thun t
phng din bn tnh t nhin ca n m iu cn bn hn, c tnh quyt nh phi l t phng
din bn tnh x hi ca n, t nhng quan h kinh t - x hi ca n.
+ ng lc c bn ca s tin b v pht trin ca x hi chnh l nng lc sng to lch s
ca con ngi, v vy pht huy nng lc sng to ca mi con ngi, v con ngi chnh l pht
huy ngun ng lc quan trng thc y s tin b v pht trin ca x hi.
+ S nghip gii phng con ngi, nhm pht huy kh nng sng to lch s ca n phi l
hng vo s nghip gii phng nhng quan h kinh t - x hi. Trn ngha phng php lun
y c th thy: mt trong nhng gi tr cn bn nht ca cuc cch mng x hi ch ngha chnh
l mc tiu xa b trit cc quan h kinh t - x hi p bc v bc lt, rng buc kh nng
sng to lch s ca qun chng nhn dn - nhng ch th con ngi sng to ch thc ra lch
s tin b ca nhn loi; thng qua cuc cch mng n cng thc hin s nghip gii phng
ton nhn loi bng phng thc xy dng mi quan h kinh t - x hi x hi ch ngha v
cng sn ch ngha nhm xc lp v pht trin mt x hi m t do, sng to ca ngi ny tr
thnh iu kin cho t do v sng to ca ngi khc. cng chnh l thc hin trit l o
c nhn sinh cao p nht ca ch ngha cng sn: mnh v mi ngi, mi ngi v mnh.
2. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn
dn
a. Khi nim qun chng nhn dn
Con ngi l ch th sng to ra lch s nhng khng phi l theo phng thc hnh ng
ring l, ri rc, c cca mi con ngi m l theo phng thc lin kt nhng con ngi
thnh sc mnh cng ng x hi c t chc, c lnh o ca nhng c nhn hay cc t chc
chnh tr, x hi nht nh nhm gii quyt cc nhim v lch s trn cc lnh vc kinh t, chnh
tr, vn ha ca x hi - cng ng chnh l qun chng nhn dn.
Nhng lc lng c bn to thnh cng ng qun chng nhn dn bao gm:
- Nhng ngi lao ng sn xut ra ca ci vt cht v cc gi tr tinh thn.
- B phn dn c chng li giai cp thng tr p bc, bc lt, i khng vi cng ng
dn c.
- Nhng giai cp, tng lp x hi thc y s tin b x hi thng qua hot ng ca
mnh, trc tip hoc gin tip trn cc lnh vc ca i sng x hi.
Qun chng nhn dn khng phi l mt cng ng bt bin m tri li, n thay i cng
vi s bin i ca nhng nhim v lch s mi thi i, mi giai on pht trin nht nh.
Tuy nhin, lc lng c bn nht ca mi cng ng nhn dn chnh l nhng con ngi lao
ng sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn cho s sinh tn v pht trin ca x hi. Ngoi ra,
ty theo mi iu kin lch s xc nh m bao gm trong cng ng qun chng nhn dn cn
c th bao gm nhng lc lng giai cp v tng lp x hi khc nhau.
b. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s
58
+ C tri thc khoa hc uyn bc, nm bt c xu hng vn ng, pht trin ca lch
s.
+ C nng lc tp hp qun chng nhn dn, thng nht ch v hnh ng ca qun
chng nhn dn vo vic gii quyt nhng nhim v lch s, thc y s tin b v pht trin
ca lch s.
+ Gn b mt thit vi qun chng nhn dn, hy sinh v li ch ca qun chng nhn dn.
Bt c mt thi k no, mt cng ng x hi no, nu lch s t ra nhng nhim v
cn gii quyt th t trong phong tro qun chng tt yu s xut hin nhng lnh t p ng
nhim v .
Nh vy, tuyt i ha vai tr ca nhn dn m qun i vai tr ca c nhn, hoc tuyt
i ha vai tr ca c nhn, th lnh, lnh t, v nhn m xem thng vai tr ca qun chng
nhn dn th u l khng bin chng trong vic nghin cu v lch s, v do khng th l
gii chnh xc tin trnh vn ng, pht trin ca lch s nhn loi ni chung cng nh mi cng
ng x hi ni ring.
Vai tr sng to lch s ca qun chng ph thuc vo cc iu kin khch quan v ch
quan, l: trnh pht trin ca lc lng sn xut, trnh nhn thc ca mi c nhn, mi
giai cp, mi tng lp hay lc lng x hi, trnh t chc x hi, bn cht ca ch x hi,
Do vy, vic phn tch vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn cn phi ng trn
quan im ton din, pht trin v lch s, c th.
L lun ca ch ngha Mac-Lnin v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v
vai tr ca cc c nhn i vi tin trnh lch s cung cp mt phng php lun khoa hc
quan trng cho hot ng nhn thc v thc tin:
- Vic l gii mt cch khoa hc v vai tr quyt nh lch s ca qun chng nhn dn
xa b c sai lm ca ch ngha duy tm tng thng tr lu di trong lch s nhn thc
v ng lc v lc lng sng to ra lch s x hi loi ngi, ng thi em li mt phng
php lun khoa hc trong vic nghin cu v nhn nh lch s cng nh vic nghin cu v
nh gi vai tr ca mi c nhn, th lnh, lnh t trong cng ng x hi.
- L lun v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn cung cp mt phng
php lun khoa hc cc ng cng sn phn tch cc lc lng x hi, t chc xy dng lc
lng qun chng nhn dn trong cng cuc cch mng x hi ch ngha l s lin minh
giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc, t di s lnh o ca ng
cng sn, trn c s tp hp mi lc lng c th tp hp nhm to ra ng lc to ln trong
s nghip cch mng x hi ch ngha i ti thng li cui cng.
---@---
Phn th hai
60
61
Chng 4
HC THUYT GI TR
Hc thuyt gi tr (gi tr lao ng) l xut pht im trong ton b l lun kinh t ca
Mc. Trong hc thuyt ny Mc nghin cu mi quan h gia ngi vi ngi, c lin quan ti
vt v biu hin di hnh thi quan h gia vt vi vt. C s v kinh t xc lp quan h
gia ngi vi ngi thng qua quan h gia vt vi vt y chnh l lao ng, ci thc th,
yu t cu thnh gi tr ca hng ha. chnh l trng tm ca hc thuyt ny. S thc th sn
xut hng ha v gn lin vi n l cc phm tr: gi tr, hng ha, tin t tng c trc ch
ngha t bn. N l nhng iu kin tin cho phng thc sn xut t bn ch ngha ra i
v pht trin. Da trn nn tng hc thuyt gi tr, Mc xy dng nn hc thuyt gi tr thng
d. V vy, nghin cu hc thuyt gi tr ca Mc cng cn phi hiu rng: l ta bt u
nghin cu v phng thc sn xut t bn ch ngha, nhng mi ch dng n gin nht v
chung nht.
I. IU KIN RA I, C TRNG V U TH CA SN XUT HNG HO
1. iu kin ra i, tn ti ca sn xut hng ho
a. Khi nim
- Kinh t t nhin: L mt hnh thc t chc kinh t m mc ch ca nhng ngi sn xut
ra sn phm l tiu dng (cho chnh h, gia nh, b tc).
- Kinh t hng ha: L mt hnh thc t chc kinh t m mc ch ca nhng ngi sn
xut ra sn phm l trao i, bn.
Kinh t hng ha i lp vi kinh t t nhin v l bc tin b so vi kinh t t nhin. Khi
lc lng sn xut v phn cng lao ng x hi pht trin n mt trnh nht nh kinh t
hng ha ra i thay th kinh t t nhin.
b. iu kin ra i ca sn xut hng ha
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, s ra i ca sn xut hng ha do hai iu kin
sau quyt nh
* C s phn cng lao ng x hi
- Phn cng lao ng XH: l s chuyn mn ha v SX, lm cho nn SX XH phn thnh
nhiu ngnh, nhiu ngh khc nhau.
- Phn cng lao ng x hi l c s ca sn xut v trao i hng ha v do phn cng lao
ng nn mi ngi ch sn xut mt hoc mt vi sn phm nhng nhu cu cn nhiu th dn
n mu thun: va tha va thiu ny sinh quan h trao i sn phm cho nhau.
- Cc loi phn cng lao ng:
+ Phn cng c th: ngnh ln li chia thnh ngnh nh.
+ Phn cng chung: hnh thnh ngnh kinh t ln.
+ Phn cng lao ng c bit l phn cng trong ni b cng xng (khng c coi l c
s ca sn xut hng ha).
* C s tch bit tng i v mt kinh t gia nhng ngi sn xut. C. Mc vit: Ch c
sn phm ca nhng lao ng t nhn c lp v khng ph thuc nhau mi i din nhau nh
l nhng hng ha.
- S tch bit v kinh t lm cho nhng ngi sn xut tr thnh nhng ch th sn xut
c lp, do sn phm lm ra thuc quyn s hu hoc do h chi phi.
- Nguyn nhn dn n c lp v kinh t:
+ Ch chim hu t nhn v TLSX.
+ C nhiu hnh thc s hu v TLSX.
+ S tch ri gia quyn s hu v quyn s dng.
- S tch bit v kinh t lm cho trao i mang hnh thc l trao i hng ha.
62
* Qu trnh thc hin gi tr v gi tr s dng l hai qu trnh khc nhau v thi gian v
khng gian, do nu gi tr hng ha khng c thc hin s dn n khng hong sn xut
tha.
Vy trc khi thc hin gi tr s dng phi tr gi tr ca n.
Nu khng thc hin c gi tr s khng thc hin c gi tr s dng.
2. Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ho
a. Lao ng c th: l lao ng c ch di mt hnh thc c th ca mt ngh nghip
chuyn mn nht nh:
Mi lao ng c th c mc ch ring, phng php, cng c lao ng, i tng lao ng
v kt qu lao ng ring.
V d: lao ng ca ngi th mc v ca ngi th may c mc ch khc nhau, i
tng, phng php, cng c v kt qu sn xut khc nhau.
+ Lao ng c th l c s ca phn cng lao ng x hi.
KHKT cng pht trin cc hnh thc lao ng c th cng a dng, phong ph.
+ Mi lao ng c th to ra mt gi tr s dng nht nh.
+ Lao ng c th l phm tr vnh vin (x hi cng pht trin cc hnh thc ca lao ng
c th c th thay i).
b. Lao ng tru tng: l lao ng ca ngi sn xut hng ha gt b hnh thc biu
hin c th ca n quy v ci chung ng nht, l s tiu ph sc lao ng, tiu hao sc
c bp, thn kinh ca con ngi.
- Lao ng tru tng to ra gi tr hng ha.
- Lao ng tru tng l phm tr lch s, ch c sn xut sn phm bn th lao ng sn
xut hng ha mi c tnh cht l lao ng tru tng.
- Lao ng tru tng l lao ng ng nht v ging nhau v cht.
c. Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha
Trong nn sn xut hng ha:
- Lao ng c th biu hin thnh lao ng t nhn.
- Lao ng tru tng biu hin thnh lao ng x hi.
- Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha l: mu thun gia lao ng t nhn v lao
ng x hi.
- Biu hin:
Sn phm do ngi sn xut nh to ra c th khng ph hp vi nhu cu x hi
Hao ph lao ng c bit ca ngi sn xut c th cao hn hay thp hn hao ph lao
ng m x hi chp nhn.
Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi cha ng kh nng sn xut tha.
3. Lng gi tr ca hng ha
a. S lng gi tr hng ha
- Lng gi tr hng ha khng o bng thi gian lao ng c bit m do bng thi gian lao
ng x hi cn thit.
- Thi gian lao ng x hi cn thit: l thi gian cn thit sn xut hng ho, vi trnh
thnh tho trung bnh, cng trung bnh, trong nhng iu kin bnh thng so vi hon
cnh XH nht nh.
- Thng thng thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian lao ng c bit ca nhng
ngi cung cp i b phn lng hng ha y trn th trng.
b. Nhng yu t nh hng n gi tr ca mt n v hng ho
* Nng sut lao ng: l nng lc SX ca lao ng c tnh bng:
* S lng sn phm SX ra trong 1 n v thi gian.
* S lng lao ng hao ph SX ra 1 n v sn phm.
+ Tng NSL: Tng hiu qu, hay hiu sut ca lao ng.
Khi NSL tng:
* S lng sn phm SX ra trong 1n v thi gian tng.
64
65
=
=
=
=
Th d: 20 vung vi
1 ci o
10 u ch
40 u c ph
0,2 gam vng
=
=
=
=
66
+ tr n;
+ np thu...
- Khi tin lm chc nng phng tin thanh ton xut hin mt loi tin mi: tin tn dng,
hnh thc ch yu ca tin tn dng l giy bc ngn hng. Tin tn dng pht hnh t chc nng
phng tin thanh ton ca tin. Mt khc tin tn dng pht trin th chc nng phng tin
thanh ton ca tin cng m rng v cc hnh thc ca tin cng pht trin. V d hin nay trn
th gii xut hin tin in t...
Trong iu kin tin thc hin chc nng thanh ton th cng thc s lng tin t cn thit
cho lu thng s c trin khai nh sau:
Nu k hiu:
Gc: tng s gi hng bn chu
Tk: tng s tin khu tr cho nhau
Ttt: tng s tin thanh ton n k tr hn
Ta c:
T=
. Tin t th gii
Khi trao i hng ha m rng ra bn ngoi bin gii quc gia v hnh thnh quan h bun
bn gia cc nc th chc nng tin t th gii ra i.
- Thc hin chc nng ny tin lm nhim v:
+ phng tin lu thng, mua bn hng ha;
+ phng tin thanh ton quc t v cc hot ng ngoi thng, tn dng, ti chnh;
+ di chuyn ca ci t nc ny sang nc khc.
- Lm chc nng tin t th gii th phi l tin vng hoc tin tn dng c cng nhn l
phng tin thanh ton quc t.
IV. QUY LUT GI TR
1. Ni dung ca quy lut gi tr
- Sn xut v trao i hng ho phi da trn c s gi tr ca n, tc trn c s hao ph lao
ng x hi cn thit.
C th:
+ Trong sn xut:
* Khi lng sn phm m nhng ngi SX to ra phi ph hp nhu cu c kh nng
thanh ton ca XH.
* Hao ph lao ng c bit ph hp vi hao ph lao ng x hi cn thit.
+ Cn trong trao i: phi thc hin theo nguyn tc ngang gi: hai hng ha trao i vi
nhau khi cng kt tinh mt lng lao ng nh nhau, hoc trao i, mua bn hng ha phi thc
hin theo nguyn tc gi c ph hp vi gi tr.
2. Tc ng ca quy lut gi tr
- iu tit sn xut v lu thng hng ho.
+ iu tit SX: phn phi TLSX v SL vo cc ngnh, vng khc nhau.
Quy lut gi tr iu tit mt cch t pht thng qua s ln xung ca gi c.
+ iu tit lu thng: phn phi ngun hng ho t ni c gi c thp n ni c gi c
cao.
- Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn xut, tng nng sut lao ng, h gi thnh sn
phm.
Ngi SX no c: hao ph lao ng c bit nh hn hao ph lao ng x hi cn thit s tr
nn GIU mun vy phi ci tin k thut, ci tin t chc, qun l SX, thc y LLSX ca XH
pht trin.
- Phn ho nhng ngi sn xut hng ho thnh ngi giu, ngi ngho.
+ Ngi no c gi tr c bit nh hn gi tr x hi thu c nhiu li tr ln giu c.
68
--------*--------
Chng 5
69
HC THUYT GI TR THNG D
Chng trc nghin cu nhng vn chung v sn xut hng ha, v s chuyn ha
ca gi tr hng ha thnh tin t. Ch ngha t bn l s pht trin hn na ca sn xut hng ha.
Nhng ch ngha t bn khc vi sn xut hng ha gin n khng ch v lng m cn khc c
v cht na. Trn v i kinh t xut hin mt loi hng ha mi l hng ha sc lao ng. Khi
sc lao ng tr thnh hng ha th tin t mang hnh thi l t bn v gn lin vi n l mt quan
h sn xut mi xut hin: quan h gia nh t bn v cng nhn lm thu. Thc cht ca mi quan
h ny l nh t bn chim ot gi tr thng d ca cng nhn lm thu. Gi tr thng d l ngun
gc hnh thnh nn thu nhp ca cc nh t bn v cc tp on bc lt trong ch ngha t bn.
Trng tm hc thuyt gi tr thng d ca Mac s xoay quanh vn ny. Nghin cu hc thuyt
gi tr thng d ca Mac cng c ngha l nghin cu hc thuyt gi v tr hn tng trong ton
b l lun kinh t ca Mac.
I. S CHUYN HA CA TIN THNH T BN
1. Cng thc chung ca t bn
Tin l sn vt cui cng ca lu thng hng ha, ng thi cng l hnh thc u tin ca
t bn. Mi t bn lc u u biu hin di hnh thi mt s tin nht nh. Nhng bn thn tin
khng phi l t bn. Tin ch bin thnh t bn trong nhng u kin nht nh, khi chng c s
dng bc lt lao ng ca ngi khc.
S vn ng ca ng tin thng thng v ng tin l t bn c s khc nhau ht sc c
bn.
- Vi t cch l tin trong lu thng hng ho gin n, tin vn ng theo cng thc:
HTH
(1)
- Cn vi t cch l t bn, tin vn ng theo cng thc:
THT
(2)
So snh s vn ng ca hai cng thc trn:
- Ging nhau:
+ u c 2 nhn t l tin v hng.
+ u l s kt hp ca hai hnh ng i lp, ni tip nhau.
- Khc nhau:
+ Trnh t cc hnh vi khc nhau: lu thng hng ha gin n bt u bng bn v kt
thc bng mua, cn cng thc chung ca t bn bt u bng mua v kt thc bng bn.
+ im xut pht v kt thc: lu thng hng ha gin n bt u bng hng v kt thc
bng hng, cn cng thc chung ca t bn bt u bng tin v kt thc cng bng tin.
+ ng c mc ch ca vn ng: lu thng hng ha gin n mc ch l gi tr s
dng cn cng thc chung ca t bn mc ch l gi tr v gi tr ln hn. T bn vn ng
theo cng thc: THT', trong T ' = T + t; t l s tin tri hn gi l gi tr thng d v k
hiu l m.
+ Gii hn ca vn ng: cng thc lu thng hng ha gin n c gii hn cn cng
thc chung ca t bn khng c gii hn. Cng thc c vit l: THT'HT'...
2. Mu thun ca cng thc chung
- Gi tr thng d c to ra u?
- Cng thc THT lm cho ngi ta lm tng rng: c sn xut v lu thng u to ra
gi tr v gi tr thng d.
- Trong lu thng c th xy ra hai trng hp:
+ Trao i ngang gi: hai bn trao i khng c li v gi tr, ch c li v gi tr s
dng.
70
72
5 USD
2 USD
73
3 USD
10 USD
Trong khi , gi tr nh t bn phi tra cho hng ha sc lao ng trong ngy l 3 USD
( c quyn s dng sc lao ng trong 1 ngy: 10 gi)
Nu ngi cng nhn ngng lao ng im ny th gi tr sn phm bng gi tr ca t
bn ng trc, khng c gi tr thng d. Nhng nh t bn mua sc lao ng c ngy 10 gi,
ch khng phi 5 gi. Bi vy, trong 5 gi tip theo nh t bn vn chi tin mua bng 5 USD,
khu hao my mc 2 USD v vn c 1 kg si. Xt c ngy, nh t bn c 2 kg si thu c: 2 kg
x 10 USD = 20 USD. Xt v mt chi, tng s tin nh t bn chi ra sn xut 2 kg si l:
10 USD
4 USD
+ Tin cng:
3 USD
Tng cng:
17 USD
T sut gi tr thng d: m =
5
100% = 100%
5
75
Gi s ngy lao ng ko di thm 3 h na, thi gian lao ng tt yu khng i (5 h), thi
gian lao ng thng d tng ln 8 h:
Thi gian cn thit 5 h
m =
7
100% = 140%
5
m =
5
100% = 100%
5
m =
7
100% = 350%
3
Mun rt ngn thi gian lao ng tt yu bng cch: h thp gi tr sc lao ng, bng cch
gim gi tr t liu sinh hot ca cng nhn. Do phi tng nng sut lao ng x hi trong
cc ngnh sn xut t liu sinh hot, cc ngnh SX TLSX SX cc TLSH. Ngha l tng nng
sut lao ng x hi.
c. Gi tr thng d siu ngch
L phn gi tr thng d thu thm xut hin khi gi tr c bit ca hng ha nh hn gi tr
x hi ca hng ho.
- Cnh tranh gia cc nh t bn buc h phi tng nng sut lao ng trong cc x nghip
ca mnh gim gi tr c bit ca hng ha so vi gi tr x hi. Nh t bn s thu s chnh
lch gia gi tr c bit v gi tr x hi, chng no NSLx hi cn cha tng ln s chnh
lch khng cn na.
- Gi tr thng d siu ngch l hin tng tm thi i vi mi nh t bn, nhng i vi
x hi n l ph bin, gi tr thng d siu ngch l hnh thc bin tng ca gi tr thng d
tng i.
- So snh gi tr thng d siu ngch v gi tr thng d tng i:
GTTD tng i
GTTD siu ngch
76
T bn C
: 10.000 n v t bn
Tch t v tp trung t bn c im ging nhau l chng u lm tng quy m ca t bn c
bit. Nhng gia chng li c nhng im khc nhau:
- Ngun gc tch t t bn l gi tr thng d, do , tch t t bn lm tng quy m ca
t bn c bit, ng thi lm tng quy m ca t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t
bn c bit c sn trong x hi, do tp trung t bn ch lm tng quy m ca t bn c bit m
khng tng quy m ca t bn x hi.
- Ngun tch t t bn l gi tr thng d, xt v mt , n phn nh trc tip mi quan
h gia t bn v lao ng: nh t bn tng cng bc lt lao ng lm thu tng quy m ca
tch t t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t bn c bit c sn trong x hi do cnh
tranh m dn n s lin kt hay sp nhp, xt v mt , n phn nh trc tip quan h cnh tranh
trong ni b giai cp cc nh t sn; ng thi n cng tc ng n mi quan h gia t bn v lao
ng.
Tch t v tp trung t bn quan h mt thit vi nhau. Tch t t bn lm tng thm quy m
v sc mnh ca t bn c bit, do , cnh tranh s gay gt hn, dn n tp trung nhanh hn.
Nguc li, tp trung t bn to iu kin thun li tng cng bc lt gi tr thng d, nn y
nhanh tch t t bn. nh hng qua li ni trn ca tch t v tp trung lm cho tch ly t bn
ngy cng mnh. Tp trung t bn c vai tr rt ln i vi s pht trin ca sn xut t bn ch
ngha. Nh tp trung t bn m xy dng c nhng x nghip ln, s dng c k thut v cng
ngh hin i.
Nh vy, qu trnh tich ly t bn gn lin vi qu trnh tch t v tp trung t bn ngy
cng tng, do , nn sn xut t bn ch ngha tr thnh nn sn xut x hi ha cao , lm cho
mu thun kinh t c bn ca ch ngha t bn cng su sc hn.
3. Cu to hu c ca t bn
Trong qu trnh tch ly t bn, t bn chng nhng tng ln v mt quy m, m cn khng
ngng bin i trong cu to ca n. Mac phn bit cu to k thut, cu to gi tr v cu to hu
c ca t bn
- Cu to k thut ca t bn: l quan h t l gia s lng t liu sn xut v s lng
sc lao ng s dng t liu sn xut ni trn.
biu th cu to k thut ca t bn, ngi ta thng dng cc ch tiu nh s nng lng
hoc s lng my mc do mt cng nhn s dng trong sn xut, v d 100kw in/1cng nhn,
10my dt/1 cng nhn.
Cu to k thut ca t bn ngy cng tng ln cng vi s pht trin ca ch ngha t bn.
iu biu th s lng t liu sn xut m mt cng nhn s dng ngy cng tng ln.
- Cu to gi tr ca t bn: l quan h t l gia s lng gi tr cc t liu sn xut v gi
tr sc lao ng tin hnh sn xut (C/V).
Cu to k thut v cu to gi tr ca t bn quan h cht ch vi nhau. Ni chung, nhng
s thay i trong cu to k thut ca t bn s dn n nhng s thay i trong cu to gi tr ca
t bn. biu th mi quan h ny Mac dng phm tr cu to hu c ca t bn.
- Cu to hu c ca t bn: l cu to gi tr ca t bn do cu to k thut ca t bn
quyt nh v phn nh s bin i ca cu to k thut
Trong qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, cu to k thut ca t bn ngy cng tng,
ko theo s tng ln ca cu to gi tr, nn cu to hu c ca t bn cng ngy cng tng ln. S
tng ln ca cu to hu c biu hin ch t bn bt bin tng tuyt i v tng i, cn t bn
kh bin c th tng tuyt i, nhng li gim xung mt cch tng i. S gim xung mt cch
tng i ca t bn kh bin cng s lm cho cu v sc lao ng gim mt cch tng i. V
vy, mt s cng nhn lm vo tnh trng b tht nghip.
Thc t th trong qu trnh tch ly t bn, cng c khi quy m sn xut c m rng, thu
ht thm cng nhn, nhng cng c khi th gin thi bt cng nhn. Tuy nhin, s thu ht v gin
thi khng khp vi nhau v khng gian v thi gian v v quy m, do , trn phm vi ton x
hi lun lun tn ti mt b phn cng nhn b tht nghip.
79
.SXH
SL
SX.H - T
SL
CH
ch
trong :
n - tc chu chuyn ca t bn;
CH - thi gian 1 nm (12 thng);
ch - thi hn chu chuyn ca 1 loi t bn.
- Chu chuyn chung ca t bn ng trc:
81
+ Chu chuyn chung ca t bn ng trc l con s chu chuyn trung bnh ca nhng
thnh phn khc nhau ca t bn.
Cng thc:
nCCTB =
Chu chuyn thc t: L thi gian cc b phn ca t bn ng trc c khi phc ton
b v mt gi tr cng nh v mt hin vt.
c. T bn c nh v t bn lu ng
Cn c vo phng thc chu chuyn v mt gi tr ca cc b phn t bn, t bn sn xut
c phn chia thnh t bn c nh v t bn lu ng.
* T bn c nh
- L b phn ca t bn sn xut c s dng ton b vo qu trnh sn xut, nhng gi tr
ca n ch chuyn tng phn vo trong gi tr sn phm.
- T bn c nh tn ti di hnh thi hin vt l my mc, thit b, nh xng
- TBC c c im: s dng ton b, gi tr chuyn dn vo gi tr SP trong nhiu chu k
SX.
- Trong qu trnh hot ng, t bn c nh b hao mn dn. C hai loi hao mn:
+ Hao mn hu hnh: l do s dng, do tc ng ca t nhin lm cho t bn c nh dn
dn hao mn i n ch hng, khng dng c na.
Hao mn hu hnh l hao mn c v mt gi tr v GTSD.
+ Hao mn v hnh
Hao mn v hnh l hao mn thun tu v gi tr do nh hng ca tin b khoa hc
k thut. My mc tuy cn tt, nhng b mt gi v c nhng my mc tt hn, nng
sut cao hn c khi cn r hn lm cho my c gim gi thm ch b o thi.
KHCN pht trin, cc my mc thit b c SX ra vi:
+ Chi ph thp hn,.
+ C hiu sut cao hn.
+ Mu m p hn.
V vy cc my mc th h trc n tuy cn nguyn gi tr s dng nhng gi tr gim.
khi phc li t bn c nh hao mn cn phi lp qu khu hao :
+ Sa cha c bn.
+ Mua my mc mi.
* T bn lu ng
- L b phn ca t bn sn xut, m gi tr ca n sau mt thi k sn xut, c th hon li
hon ton cho nh t bn di hnh thc tin t, sau khi hng ha bn song.
- T bn lu ng tn ti di hnh thi hin vt l nguyn nhin vt liu, vt r tin mau
hng v tin lng.
- TBL c c im: s dng ton b, gi tr chuyn ton b vo gi tr sn phm trong
1chu k sn xut.
* ngha ca vic phn chia TBC v TBL
Thy c c im chu chuyn ca tng b phn TB tm cch nng cao tc chu
chuyn ca TB.
*. ngha ca vic tng tc chu chuyn ca t bn, phng php tng tc chu
chuyn ca t bn
- ngha:
+ Tng tc chu chuyn t bn c nh s tit kim c chi ph bo dng, sa cha.
+ Tng tc chu chuyn t bn lu ng s tit kim c t bn ng trc.
+ Tng tc chu chuyn t bn l nng cao t xut gi tr thng d hng nm.
- Phng php tng tc chu chuyn ca TB:
82
83
Khu vc II:
Khi xut hin chi ph sn xut t bn ch ngha th cng thc gi tr hng ha s chuyn
thnh:
W= k + m
Nh vy, gia chi ph thc t v chi ph sn xut c s khc nhau c v lng ln cht
V lng:
( c+v ) ( c+v+m )
V t bn sn xut c chia thnh t bn c nh v t bn lu ng nn chi ph sn xut
t bn ch ngha lun lun nh hn t bn ng trc ( K )
V d: Mt nh t bn sn xut u t t bn vi s t bn c nh ( c 1 ) l 1200 n v tin
t; s t bn lu ng ( c 2 v v ) l 480 n v tin t ( trong gi tr ca nguyn, nhin, vt
liu ( c2 ) l 300, tin cng ( v ) l 180 ). Nu t bn c nh hao mn ht trong 10 nm, tc l
mi nm hao mn 120 n v tin t th:
Chi ph sn xut ( k ) l: 120 + 480 = 600 n v tin t
T bn ng trc ( K ) l: 1200 + 480 = 1680 n v tin t
Tc l: K k
Nhng khi nghin cu, Mac thng gi nh t bn c nh hao mn ht trong 1 nm, nn
tng t bn ng trc ( K ) v chi ph sn xut lun bng nhau ( K = k )
V cht: Chi ph thc t l chi ph lao ng, phn nh ng, y hao ph lao ng x hi
cn thit sn xut v to ra gi tr hng ha, cn chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) ch
phn nh hao ph t bn ca nh t bn m thi, n khng to ra gi tr hng ha.
Phm tr chi ph sn xut khng c quan h g vi s hnh thnh gi tr hng ha, cng nh
khng c quan h g vi qu trnh lm cho t bn tng thm gi tr.
S hnh thnh chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) che y thc cht bc lt ca ch
ngha t bn. Gi tr hng ha: W = k + m, trong k = c+v. Nhn vo cng thc trn th s
phn bit gia c v v bin mt, v gi y hnh nh ton b chi ph sn xut t bn ch ngha
sinh ra gi tr thng d.
2. Li nhun v t sut li nhun
a. Li nhun:
Do c s chnh lch v lng gia gi tr hng ho v chi ph sn xut t bn ch ngha,
nn khi bn hng ha ng gi tr tr i phn t bn ng ra, nh t bn cn thu v tin li
(ngang bng vi m) v c gi l li nhun, k hiu P:
Vy: Li nhun l hnh thi chuyn ha ca gi tr thng d, c quan nim nh con
ca ton b t bn ng trc.
Gi tr thng d, c quan nim l con ca ton b t bn ng trc mang hnh thi
chuyn ha l li nhun
W=C+V+m
= K+m
= K+P
Nguyn nhn ca s chuyn ho m thnh P:
+ S hnh thnh K = (C + V) xo nho vai tr khc bit gia C v V.
+ Do chi ph SX TBCN lun nh hn chi ph SX thc t nn khi bn hng ho ch cn gi
c ln hn K mt cht l thu li.
- Gia P v m c g khc nhau:
+ m v P ging nhau ch: u c chung mt ngun gc l kt qu ca lao ng ca cng
nhn.
+ Khc nhau:
* v mt cht:
* m phn nh ngun gc sinh ra t V cn p th c xem nh ton b t bn ng trc
ra.
* P che giu quan h bc lt TBCN, che giu ngun gc thc s ca n.
* Gia m v P c s khng nht tr v lng:
cung = cu gi c = gi tr P = m
87
88
T bn
(C + V) =
100
Chnh
lch
C kh
80C + 20V
20m
20%
30%
+10%
Dt may
70C + 30V
30m
30%
30%
Da giy
60C + 40V
40m
40%
30%
10%
Gi c sn xut
Vy:
- T sut li nhun bnh qun: l con s trung bnh ca tt c t sut li nhun cc ngnh
khc nhau:
89
90
Khi c t bn thng nghip tham gia vo qu trnh kinh doanh, v ng trc = 100 n v.
Vy ton b t bn ng trc s l: 900 + 100 = 1000.
- T sut li nhun bnh qun:
P = (180 / 100) 100% = 18%.
- Li nhun ca t bn cng nghip: PCN = (900 / 100%) 18% = 162.
- Li nhun ca t bn thng nghip:
PTN = (100 / 100%) 18% = 18.
- Gi mua v bn ca t bn thng nghip:
Gi bn ca TB thng nghip
= 720C + 180V + 180m = 1080
Gi mua ca TB thng nghip
= 720C + 180V + (180 18)m = 1062
Vy c t bn cng nghip v t bn thng nghip u thu li nhun bnh qun.
Chi ph lu thng thng nghip
Bao gm ph lu thng thun tu v ph lu thng b sung.
Ph lu thng thun tu:
- L chi ph lin quan n vic mua bn hng ha tc l cc chi ph thc hin gi tr hng
ho nh:
+ Tin mua quy bn hng ho.
+ Tin lng nhn vin bn hng.
+ Mua s sch k ton, lp chng t
+ Thng tin, qung co.
- Chi ph lu thng thun ty khng lm cho gi tr hng ha tng ln.
- Ngun b p cho chi ph ny l mt phn ca tng gi tr thng d do lao ng ca cng
nhn trong lnh vc SX to ra.
Ph lu thng b sung: l cc chi ph mang tnh cht SX, lin quan n vic bo tn v di
chuyn hng ha.
+ Gm: gi bc;
chuyn ch;
bo qun.
+ Chi ph ny c tnh thm vo gi tr hng ha.
b. T bn cho vay v li tc cho vay
. Ngun gc ca t bn cho vay
Trong qu trnh tun hon v chu chuyn ca t bn cng nghip, thng xuyn c mt b
phn t bn tin t trng thi nhn ri. V d: tin trong qu khu hao nhng cha n k i
mi hoc sa cha ln t bn c nh, tin mua nguyen nhin vt liu nhng cha n k hn
mua, qu tin lng tr cng nhn nhng cha n k phi tr, phn gi tr thng d dng
tch ly m rng sn xut nhng cha c c hiTnh trng tin t ri nh vy li mu
thun vi bn cht ca t bn l lun lun vn ng. Ch trong qu trnh vn ng t bn mi
c kh nng sinh li. Mt khc, cng do c s khc bit v c hi kinh doanh gia cc nh t
bn c bit. V vy, nu xt ti mt thi im s c nhng nh t bn c bit c tin ri,
nhng li c nhng nh t bn khc tm c c hi u t v li rt cn tin. T ny sinh
91
quan h cung - cu v t bn tin t v xut hin quan h vay mn ln nhau, trong bn cung
v t bn tin t chnh l bn cho vay, cn bn cu v t bn tin t chnh l bn i vay.
- T bn cho vay xut hin sm trc ch ngha t bn - l cho vay nng li.
- T bn cho vay trong ch ngha t bn l mt b phn ca t bn cng nghip tch ra.
Vy: T bn cho vay l t bn tin t m ngi ch ca n nhng cho mt ngi khc s
dng trong mt thi gian nhn c mt s li no . S li gi l li tc. K hiu ( z )
T bn cho vay c nhng c im khc cn bn so vi t bn cng nghip v t bn
thng nghip. iu ny c th hin ch: i vi t bn cho vay th quyn s dng t bn
tch ri quyn s hu t bn; t bn cho vay l hng ha c bit.
T bn cho vay vn ng theo cng thc T - T , trong : T = T + z. Nhn vo cng thc
Ny, s vn ng ca t bn cho vay ch biu hin mi quan h gia cc nh t bn cho vay v nh
t bn i vay, tin ra tin. Do , quan h bc lt t bn ch ngha c che du mt cch kn
o nht; t bn cho vay tr nn thn b v c sng bi nht.
. Li tc v t sut li tc
Xt dng lu chuyn ca ng tin t tay nh t bn cho vay n nh t bn i vay v
ngc li.
Do c t bn tin t ri nn nh t bn cho vay chuyn tin ca mnh cho nh t bn
i vay s dng. Tin nhn ri khi vo tay nh t bn i vay s tr thnh t bn hot ng. Trong
qu trnh vn ng, t bn hot s thu li nhun bnh qun. Nhng v c t bn hot ng,
trc anh ta phi i vay, nn nh t bn i vay khng c hng ton b li nhun bnh
qun, m trong s li nhun bnh qun c mt phn c trch ra tr cho nh t bn cho vay
di hnh thc li tc. Phn cn li ca li nhun bnh qun chnh l thu nhp ca nh t bn i
vay cn c gi l li nhun doanh nghip.
- Li tc ( z ) l mt phn li nhun bnh qun m nh t bn i vay hot ng phi tr
cho ngi cho vay v quyn c tm s dng t bn tin t.
Ngun gc ca li tc cng chnh l t gi tr thng d do cng nhn lm thu to ra trong
lnh vc sn xut. V vy, c th khng nh t bn cho vay cng gin tip bc lt cng nhn lm
thu thng qua nh t bn i vay.
V l mt phn ca li nhun bnh qun, nn thng thng, gii hn ca li tc phi trong
khong:
0 z P
- T xut li tc: L t l phn trm gia s li tc thu c v s t bn cho vay trong mt
thi gian nht nh.
z = 100%
T sut li tc vn ng trong gii hn:
0 < z' < P
Thng thng, t sut li tc phi nh hn t sut li nhun bnh qun ( tr trng hp
khng hong ) v phi ln hn s 0. Trong gii hn t sut li tc ln xung theo quan h
cung cu v t bn cho vay v bin ng theo chu k vn ng ca t bn cng nghip. C th,
t sut li tc ph thuc vo cc nhn t sau:
- Cc nhn t nh hng n t sut li tc:
+ t sut li nhun bnh qun.
+ quan h cung cu v t bn cho vay.
Gii hn ti a ca t sut li tc:
z < (=) P
- T sut li tc c xu hng gim:
+ t sut li nhun c xu hng gim;
+ cung v t bn cho vay tng nhanh hn cu v t bn cho vay;
+ h thng tn dng TBCN ngy cng pht trin.
Trong CNTB c quyn nh nc, nh nc t sn thc thi vic iu tit t sut li tc
iu ha cung cu v tin coi l cng c iu tit v qun l nn kinh t th trng.
c. Quan h tn dng t bn ch ngha. Ngn hng v li nhun ngn hng
92
93
C phiu l mt th chng khon c g do cng ty c phn pht hnh ghi nhn quyn s
hu c phn ca ngi mua c phiu (c gi l c ng), ng thi cn bo m cho c ng
c quyn c lnh mt phn thu nhp ca cng ty (c tc) cn c vo ga tr c phn v tnh
hnh sn xut kinh doanh ca cng ty.
C phiu c mua bn trn th trung chng khon theo th gi c phiu. Th gi c phiu
c xc nh tng ng vi mt s tin m nu em gi vo ngn hng th cn c theo t
sut li tc hin hnh cng s em li mt khon li tc tung ng vi mc c tc.
V vy, th gi c phiu ph thuc vo 2 nhn t:
. Mc c tc m c phiu mang li. Mc c tc cng cao th th gi c phiu cng ln v
ngc li.
. T sut li tc tin gi ngn hng. T sut li tc tin gi ngn hng cng cao th th gi
c phiu cng thp v ngc li.
T bn gi::
T bn gi l t bn tn ti di hnh thc cc chng khon c gi v mang li thu nhp
cho ngi s hu cc chng khon .
Trn thc t, c hai loi chng khon ph bin l: c phiu do cng ty c phn pht hnh v
tri phiu.
Tri phiu cng c hai loi:
Loi do cc doanh nghip pht hnh c gi l tri phiu cng ty hay tri phiu doanh
nghip vi t cch l nhng chng khon c gi chng nhn khon tin vay n ca doanh
nghip i vi ngi mua tri phiu. Ngi mua tri phiu khng phi l c ng ca doanh
nghip m ch n thun l ngi cho doanh nghip vay vn vi gi tr tng ng vi mnh gi
tri phiu. ht hn, ngi s hu tri phiu c quyn c hon tr s tin mua tri phiu
theo mnh gi km theo khon li tc gi l li tc tri phiu.
Loi do nh nc hay chnh ph pht hnh c gi l tri phiu chnh ph. Cng tri v
bn cht cng l mt loi tri phiu chnh ph. V c bn, tri phiu chnh ph cng ging nh
tri phiu doanh nghip. S khc nhau tp trung ch: ch n ca tri phiu doanh nghip l
donanh nghip cn ch n ca tri phiu chnh ph chnh l nh nc.
T bn gi c nhng c im sau:
- C th mang li thu nhp cho ngi s hu n.
- C th mua bn c.
- V l t bn gi nn s tng hay gim gi mua bn ca n trn th trung khng cn c
s thay i tng ng ca t bn tht.
Th trng chng khon: Trn thc t, tt c cc chng khon c gi u c th giao dch,
mua i bn li trn th trng chng khon.
Khi nim: Th trng chng khon l ni mua bn chng khon c gi.
Phn loi:
- Nu xt v lu thng cc chng khon. Th trng chng khon c hai loi:
+ Th trng s cp: l mua bn chng khon pht hnh ln u.
+ Th trng th cp: l mua bn li cc chng khon pht hnh ln u.
- Nu xt v phng thc giao dch c ba loi hnh TTCK:
+ S giao dch chng khon: Th trng tp trung.
+ Th trng OTC: th trng bn tp trung: cc cng ty mi gii chng khon thc hin
cc giao dch qua h thng in thoi v my vi tnh ni mng gia cc thnh vin khp
c nc.
+ Th trng khng chnh thc: mua bn chuyn nhng CK bt c u, lc no.
- Th trng chng khon c hai chc nng c bn:
+ Huy ng tin tit kim, tin nhn ri ca dn;
+ Lun chuyn vn.
Nguyn tc c bn ca TTCK:
- Nguyn tc trung gian;
94
- Nguyn tc u gi;
- Nguyn tc cng khai.
Th trng chng khon l th trng phn ng rt nhy bn i vi cc thay i ca nn
kinh t. V vy, ngi ta thng v th trng chng khon l phong v biu ca nn kinh t.
e. Quan h sn xut t bn ch ngha nng nghip v a t t bn ch ngha
T bn kinh doanh nng nghip
- Lch s pht trin ca CNTB trong nng nghip chu u hnh thnh theo hai con ng
in hnh:
+ Bng ci cch dn dn chuyn sang kinh doanh theo phng thc TBCN. l con
ng ca cc nc c, Italia, Nga, Nht...
+ Thng qua cch mng xa b ch kinh t a ch, pht trin kinh t TBCN trong
nng nghip. l con ng Php.
Khi CNTB hnh thnh trong nng nghip, trong nng nghip c ba giai cp c bn:
+ a ch: c quyn s hu rung t.
+ Giai cp t bn kinh doanh trong nng nghip: c quyn kinh doanh.
+ Cng nhn nng nghip lm thu.
Bn cht ca a t t bn ch ngha
- a t TBCN l b phn gi tr thng d siu ngch do cng nhn lm thu trong nng
nghip to ra v do nh t bn thu t np cho a ch.
- Ngun gc ca a t: l gi tr thng d do cng nhn nng nghip to ra.
- C s ca a t: l quyn s hu rung t.
a t t bn ch ngha v a t phong kin:
- Ging nhau:
+ u l kt qu ca bc lt i vi ngi lao ng.
+ Quyn s hu rung t c thc hin v mt kinh t.
- Khc nhau:
V mt cht:
+ a t phong kin phn nh mi quan h gia hai giai cp a ch v nng dn.
+ a t TBCN biu hin quan h ba giai cp trong x hi: a ch, t bn kinh doanh
nng nghip, cng nhn nng nghip.
V mt lng:
+ a t phong kin gm ton b sn phm thng d do nng dn to ra, i khi c mt
phn sn phm tt yu.
+ a t t bn ch ngha l mt phn gi tr thng d do cng nhn nng nghip to ra
(mt phn gi tr thng d chuyn thnh li nhun cho t bn cng nghip).
Cc hnh thc a t t bn ch ngha
a. a t chnh lch
- L phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun, thu c trn nhng rung t
tt v trung bnh.
- L s chnh lch gia gi c SX chung ca nng phm (c quyt nh bi iu kin SX
trn rung t xu nht) v gi c SX c bit trn rung t tt v trung bnh.
C th nh lng: a t chnh lch = Gi c sn xut chung - Gi c sn xut c bit
a t chnh lch c hai loi:
- a t chnh lch 1: a t thu c trn c s t ai c iu kin t nhin thun li:
+ mu m cao;
+ gn ni tiu th;
+ gn ng giao thng.
a t chnh lch 1 thuc v ch rung t.
- a t chnh lch 2: l a t thu c do thm canh m c:
Mun vy phi:
+ u t thm TLSX v lao ng;
95
96
Chng 6
CH NGHA T BN C QUYN
V CH NGHA T BN C QUYN NH NC
Tip theo giai on cnh tranh t do, ch ngha t bn pht trin ln giai on cao hn l
giai on ch ngha t bn c quyn v sau l ch ngha t bn c quyn nh nc. Thc cht
y l nhng nc thang mi trong qu trnh pht trin v iu chnh ca ch ngha t bn c v lc
lng sn xut v quan h sn xut thch ng vi nhng bin ng mi trong tnh hnh kinh t v
chnh tr th gii t cui th k 19 v u th k 20 n nay.
97
I. CH NGHA T BN C QUYN
1. S chuyn bin t ch ngha t bn t do cnh tranh sang ch ngha t bn c
quyn
Theo Lnin: Cnh tranh t do nht nh dn n tch t, tp trung sn xut. Tch t tp trung
sn xut n mt trnh nht nh s dn n c quyn.
Qu trnh mang tnh quy lut ni trn din ra do nhng nguyn nhn ch yu sau:
- S pht trin ca LLSX di tc ng ca tin b KH- KT xut hin nhiu ngnh SX mi.
- Cnh tranh t do: cnh tranh dn n hai xu hng:
+ Buc cc nh TB phi ci tin k thut, tng quy m.
+ Cc nh t bn nh b ph sn, hoc phi lin kt nhau ng vng trong cnh tranh.
Cc x nghip ln cnh tranh khc lit kh phn thng bi ny sinh xu hng tha hip.
- Khng hong kinh t: 1873 v 1898: Lm ph sn hng lot cc t bn va v nh, cc x
nghip khc mun tn ti phi i mi k thut, thc y qu trnh tp trung TB. Cc cng ty c
phn tr thnh ph bin.
2. c im kinh t c bn ca CNTB c quyn
a.Tp trung sn xut v cc t chc c quyn
Tp trung SX n mt trnh nht nh s dn n c quyn v:
+ Quy m ln lm cho cnh tranh gay gt hn, phc tp hn dn n khuynh hng tha
hip, lin minh vi nhau.
+ Quy m ln nn trong mt ngnh cn mt s t x nghip, do cc x nghip d dng
tha hip vi nhau.
Thc cht ca c quyn:
T chc c quyn l nhng x nghip ln hoc lin minh gia cc x nghip ln TBCN
nm trong tay phn ln vic sn xut v tiu th mt s loi hng ha, nh ra gi c c quyn
v thu li nhun c quyn cao.
Cc hnh thc ca c quyn
. CARTEL :
- L mt lin minh c quyn v: gi c, phn chia th trng, s lng hng ha sn xut...
Cc nh t bn tham gia cartel vn c lp v sn xut v lu thng.
- Cartel l mt lin minh c quyn khng vng chc.
- Cartel pht trin nht c.
. CYNDICATE:
- L t chc c quyn v lu thng; mi vic mua bn do mt ban qun tr m nhim. H
vn c lp v SX, ch mt c lp v lu thng.
- Mc ch ca h l thng nht u mi mua, bn bn hng ha vi gi t v mua
nguyn liu vi gi r.
- Pht trin nht Php.
. TRUST:
- L mt hnh thc c quyn thng nht c vic SX v lu thng di s qun l ca hi
ng qun tr.
- Cc nh t bn tham gia trust tr thnh cc c ng thu li nhun theo c phn.
- Trt nh du bc ngot v hnh thc vn ng mi ca QHSX TBCN.
- Nc M l qu hng ca trust.
. CONSORTIUM
- L hnh thc c quyn a ngnh, tn ti di dng mt hip ngh k kt gia ngn hng
v cng nghip cng nhau tin hnh cc nghip v ti chnh ln nh:
Pht hnh chng khon c gi.
Phn phi cng tri.
u c chng khon c gi s giao dch.
98
99
+ Cng ng Kinh t chu u EC (1957) tin ti hnh thnh EU (Lin minh chu u) t
1992, v t ngy 1-1-1999 ng tin chung chu u ra i.
+ Khi th trng chung chu M (d dnh hon tt vo nm 2010) bng cch tng bc
m rng khi mu dch t do Bc M (NAFTA) gm: Canaa, Mhic, v M.
+ Vic tham gia lin minh ca mt lot nc ang pht trin nhm chng li sc p ca
cc cng quc t bn nh:
Hip hi cc nc ng Nam (ASEAN).
T chc cc nc xut khu du m (OPEC).
Th trng chung vng chp nn Nam M (Mercosur) gm bn nc: Braxin,
Achentina, Urugoay, Paragoay.
. S phn chia th gii v lnh th gia cc cng quc quc
S phn chia th gii v kinh t c cng c v tng cng bng vic phn chia th gii
v lnh th. Lnin ch ra rng: ch ngha t bn pht trin cng cao, nguyn liu cng thiu
thn, s cnh tranh cng gay gt v vic tm kim cc ngun nguyn liu trn ton th gii
cng ro rit, th cuc u tranh chim thuc a cng quyt lit hn.
Cc cng quc quc ra sc xm chim thuc a, bi v thuc a l ni bo m ngun
nguyn liu v th trung thng xuyn, l ni tung i an ton trong cnh tranh, bo m
thc hin ng thi nhng mc ch v kinh t, qun s v chnh tr. T sau nm 1880, nhng
cuc xm chim thuc a bt u pht trin mnh. n cui th k 19 u th k 20, cc nc
quc hon thnh vic phn chia lnh th th gii. quc Anh chim c nhiu thuc
a nht, sau n Nga v Php. S dn thuc a ca Php li nhiu hn s dn thuc a ca
ba nc c, M, Nht cng li.
S phn chia lnh th v pht trin khng u ca ch ngha t bn tt yu dn n cuc
u tranh i chia li th gii. l nguyn nhn chnh dn n cc cuc chin tranh th gii
nh chng ta bit.
Lnin vit: khi ni dn chnh sch thc dn trong thi i ch ngha quc t bn th
cn ch rng t bn ti chnh v chnh sch quc t thch ng vi n to nn hng lot
hnh thc l thuc c tnh cht qu ca cc nc. Tiu biu cho thi i , khng nhng
ch c hai loi nc ch yu: nhng nc chim thuc a v nhng thuc a, m cn c nhiu
nc ph thuc vi nhng hnh thc khc nhau, nhng nc ny trn hnh thc th c c
lp v chnh tr, nhng thc t li mc vo ci li ph thuc v ti chnh v ngoi giao
Nm c im kinh t c bn ca ch ngha quc c lin quan cht ch vi nhau, ni ln
bn cht ca ch ngha quc v mt kinh t l s thng tr ca ch ngha t bn c quyn,
v mt chnh tr l hiu chin, xm lc.
Biu hin mi ca s phn chia lnh th trong giai on hin nay
- Phong tro gii phng dn tc lm sp h thng thuc a kiu c.Cc cng quc
quc chuyn sang thi hnh chnh sch thc dn mi, m ni dung ch yu ca n l dng
vin tr kinh t, k thut, qun s duy tr s l thuc ca cc nc ang pht trin vo cc
nc quc.
- S phn chia th gii v chnh tr c mi quan h cht ch vi kinh t.
3. S hot ng ca qui lut gi tr v qui lut gi tr thng d trong giai on ch
ngha t bn c quyn
a. Quan h gia c quyn v cnh tranh trong giai on ch ngha t bn c quyn
c quyn sinh ra t cnh tranh t do, c quyn i lp vi cnh tranh t do. Nhng s
xut hin ca c quyn khng th tiu c cnh tranh, tri li vi n cn lm cnh tranh tr
nn a dng, gay gt v c sc ph hoi to ln hn.
Trong giai on ch ngha t bn c quyn, khng ch tn ti s cnh tranh gia nhng
ngi sn xut nh, gia nhng nh t bn va v nh nh trong giai on ch ngha t bn
cnh tranh t do, m cn c thm cc loi cnh tranh sau:
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi cc x nghip ngoi c quyn. Cc t chc
c quyn tm mi cch chn p, chi phi, thn tnh cc x nghip ngoi c quyn bng nhiu
101
bin php nh: c chim ngun nguyn liu, ngun nhn cng, phng tin vn ti, tn dng,
h gi c h thng nh bi i th.
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi nhau. Loi cnh tranh ny c nhiu hnh thc:
cnh tranh gia cc t chc c quyn trong mt ngnh, kt thc bng mt s tha hip hoc
bng s ph sn ca mt bn; cnh tranh gia cc t chc c quyn khc ngnh c lin quan
vi nhau v ngun nguyn liu, k thut
- Cnh tranh trong ni b cc t chc c quyn. Nhng nh t bn tham gia cartel,
syndicate cnh tranh vi nhau ginh th trng tiu th c li hoc ginh t l sn xut cao
hn. Cc thnh vin ca trust v cnh tranh vi nhau chim c phiu khng ch, t
chim a v lnh o v phn chia li nhun c li hn.
b. Biu hin hot ng ca qui lut gi tr v qui lut gi tr thng d trong giai on ch
ngha t bn c quyn
Cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s vn ng ni ti ca ch ngha t bn sinh
ra. c quyn l biu hin mi, mang nhng quan h mi nhng n cng khng vt ra khi
cc qui lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip tc m rng, pht trin nhng xu th su sc
nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut hng ha ni chung, lm cho cc qui lut kinh t
ca nn sn xut hng ha v ca ch ngha t bn c nhng biu hin mi.
Do chim c v tr c quyn nn cc t chc c quyn p t gi c c quyn; gi
c c quyn thp khi mua, gi c c quyn cao khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l
trong giai on ch ngha t bn c quyn quy lut gi tr khng cn hot ng. V thc cht,
gi c c quyn vn khng thot ly v khng ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c
quyn thi hnh chnh sch gi c c quyn chng qua l chim ot mt phn gi tr v gi tr
thng d ca ngi khc. Nu xem xt trong ton b h thng kinh t t bn ch ngha th tng
s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy, nu nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh
tranh qui lut gi tr biu hin thnh qui lut gi c sn xut, th trong giai on ch ngha t
bn c quyn qui lut gi tr biu hin thnh qui lut gi c c quyn.
Trong giai on ch ngha t bn cnh tranh t do, qui lut gi tr thng d biu hin thnh
qui lut t sut li nhun bnh qun. Bc sang giai on ch ngha t bn c quyn, cc t
chc c quyn thao tng nn kinh t bng gi c c quyn v thu li nhun c quyn cao.
Do , qui lut li nhun c quyn cao l hnh thc biu hin ca qui lut gi tr thng d
trong giai on ch ngha t bn c quyn.
Ngun gc ca li nhun c quyn cao l lao ng khng cng cc x nghip c quyn;
mt phn lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip khng c quyn; mt phn gi
tr thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i do thua thit trong cuc cnh tranh; lao
ng thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu ca nhng ngi sn xut nh, nhn dn
lao ng cc nc t bn v cc nc thuc a, ph thuc.
Nh vy, trong giai on ch ngha t bn c quyn qui lut gi tr thng d biu hin
thnh qui lut li nhun c quyn cao. Qui lut ny phn nh quan h thng tr v bc lt ca
t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t bn v trn ton th gii.
II. CH NGHA T BN C QUYN NH NC
1. Nguyn nhn hnh thnh v bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc
a. Nguyn nhn hnh thnh ca ch ngha t bn c quyn nh nc
Ngay t u th k 20, Lnin ch r: ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha
t bn c quyn nh nc l khuynh hng tt yu. S d ng d on nh vy l do ng cn
c vo trnh pht trin ca lc lng sn xut t c vo thi k cui th k 19, u th
k 20, xu hng tip tc pht trin ca lc lng sn xut thi gian ti, nhng hn ch ca quan
h sn xut t nhn t bn ch ngha i vi s pht trin ca lc lng sn xut, tc ng ca
qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut i vi s pht
trin nn sn xut t bn ch nghada vo t tng ca Lnin, c th ch ra c nguyn
nhn dn n s hnh thnh ca ch ngha t bn c quyn nh nc
102
105
----@----
107
Phn th ba
108
Chng 7
110
Trong tc phm chng uyrinh khi ni v vai tr lch s ca giai cp cng nhn, ngghen
ch r: phng thc sn xut t bn ch ngha to ra mt lc lng b buc phi hon thnh cuc
cch mng y, nu khng s b dit vong v thc hin s nghip gii phng y, l s mnh
lch s ca giai cp v sn hin i
Mc v ngghen tp trung nghin cu lm r s mnh lch s ca giai cp cng nhn, ch
ra con ng v nhng bin php cn thit giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s
ca mnh. Lnin ch r: im ch yu trong hc thuyt Mc l ch n lm sng t vai tr lch s
th gii ca giai cp v sn l ngi xy dng x hi x hi ch ngha
S mnh lch s ca giai cp cng nhn phi tri qua hai bc: bc th nht, Giai cp v
sn chim ly chnh quyn nh nc v bin t liu sn xut trc ht thnh s hu nh nc, th
hai giai cp v sn cng t th tiu vi t cch l giai cp v sn, chnh v th m n cng xa
b mi s phn bit giai cp v mi i khng giai cp, v cng xa b nh nc vi t cch nh
nc. Hai bc ny quan h cht ch vi nhau: giai cp cng nhn khng thc hin c bc th
nht th cng khng thc hin c bc th hai nhng bc th hai l quan trng nht giai cp
cng nhn hon thnh s mnh lch s ca mnh.
hon thnh s mnh lch s ca mnh, giai cp cng nhn phi tp hp c cc tng lp
nhn dn lao ng xung quanh n, tin hnh cuc u tranh cch mng xa b x hi c v xy
dng x hi mi v mi mt t kinh t ti chnh tr v vn ha, t tng.
Tin ln mt x hi khng cn giai cp v thc hin c nguyn tc bnh ng l tng
lm theo nng lc, hng theo nhu cu nh Mc d bo l mt qu trnh kh khn phc tp, lu
di. Trong qu trnh tin ln mt x hi nh vy giai cp cng nhn gp v cng kh khn, gp phi
s chng i quyt lit ca k th giai cp, gp phi tnh t pht ca ngi sn xut nh,
2. Nhng iu kin khch quan qui nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn
a. a v kinh t - x hi ca giai cp cng nhn trong x hi t bn ch ngha
Theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin: lc lng sn xut l yu t ng nht, lun
lun vn ng v pht trin. Trong lc lng sn xut bt c x hi no ngi lao ng cng l
yu t quan trng nht. Trong ch ngha t bn v ch ngha x hi vi nn i sn xut cng
nghip ngy cng pht trin th : lc lng sn xut hng u ca ton nhn loi l cng nhn, l
ngi lao ng
Trong nn sn xut i cng nghip gia cp cng nhn va l ch th trc tip nht, va l
sn phm cn bn nht ca nn sn xut . Khi sn xut i cng nghip ngy cng m rng, ngy
cng pht trin th tt c cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i
cng nghip, cn giai cp v sn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip , giai cp v sn
c tuyn m trong cc giai cp ca dn c
Vi nn sn xut t bn ch ngha giai cp cng nhn hin ich c th sng vi iu
kin l kim c vic lm, v ch kim c vic lm, nu lao ng ca h lm tng thm t bn
. T iu kin lm vic nh vy buc giai cp cng nhn phi khng ngng hc tp vn ln
sao cho p ng c yu cu ca nn sn xut ngy cng hin i. Ngy nay trong cc nc t bn
pht trin t l sn xut t ng ha ngy cng gia tng vi vn minh tin hc, kinh t tri thc,
do vy i ng cng nhn c tri thc ha cng ngy cng gia tng.
Trong ch t bn ch ngha, giai cp cng nhn hon ton khng c hoc c rt t t liu
sn xut, l ngi lao ng lm thu v th h phi chu ht s may ri ca cnh tranh, mi s ln
xung ca th trung vi mc khc nhau. Nh vy, trong ch t bn ch ngha giai cp cng
nhn c li ch i lp trc tip vi li ch ca giai cp t sn. Giai cp t sn min duy tr ch
t hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut, duy tr ch p bc bc lt i vi giai cp
cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. Ngc li li ch c bn ca giai cp cng nhn l xa
b ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, ginh ly chnh quyn t chc, xy
dng x hi mi tin ti mt x hi khng cn tnh trng p bc bc lt.
Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn xut i cng nghip, c qui m sn xut ngy
cng ln, s ph thuc ln nhau trong qu trnh sn xut ngy cng nhiu. H li thng sng
nhng thnh ph ln, nhng khu cng nghip tp trung. iu kin lm vic, iu kin sng ca giai
111
cp cng nhn to iu kin cho h c th on kt cht ch vi nhau trong cuc u tranh chng
ch ngha t bn, Kh nng ny giai cp nng dn, th th cng khng th c c.
Giai cp cng nhn c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca i a s qun chng
nhn dn lao ng, do vy to ra kh nng cho giai cp ny c th on kt vi cc giai cp tng lp
khc trong cuc u tranh chng li giai cp t sn gii phng mnh v gii phng ton x hi.
b. Nhng c im chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn
T a v kinh t - x hi nu trn to cho giai cp cng nhn c nhng c im chnh tr
- x hi m nhng giai cp khc khng th c c, l nhng c im sau y:
Giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng.
Giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng v h i din cho phng thc sn
xut tin tin, phng thc sn xut cng sn ch ngha, phng thc sn xut gn lin vi nn
khoa hc cng nhip hin i; gia cp cng nhn c h t tng tin phong ca thi i ngy nay l
t tng Mc-Lnin mang tnh cch mng v khoa hc. Ch ngha Mc-Lnin c xy dng trn
c s tip thu nhng thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin, nhng tri thc tin tin nht ca
thi i. Giai cp cng nhn khng ch tin phong trong l lun m cn tin phong trong hnh ng,
lun lun i u trong moik phong tro cch mng, bng hnh ng tin phong ca mnh m li ko
cc giai cp, tng lp khc vo phong tro cch mng.
Giai cp cng nhn l giai cp c tinh thn cch mng trit nht.
Trong cuc cch mng t sn, giai cp t sn ch c tinh thn cch mng trong thi k u
tranh chng ch phong kin, cn khi giai cp ny ginh c chnh quyn th h quay tr li
bc lt giai cp cng nhn, giai cp nng dn, nhng giai cp tng i vi giai cp t sn trong
cuc cch mng dn ch t sn. khc vi giai cp t sn, giai cp cng nhn, con ca nn sn
xut i cng nghip, li b giai cp t sn bc lt nng n, c li ch c bn i lp trc tip vi li
ch ca giai cp t sn. iu kin sng, iu kin lao ng trong ch t bn ch ngha ch cho
h thy, h ch c th c gii phng bng cch gii phng ton x hi khi ch t bn ch
ngha.
Trong Tuyn ngn ca ng cng sn, Mc v ngghen ch r: trong tt c cc giai cp
hin ang i lp vi giai cp t sn th ch c giai cp v sn l giai cp thc s cch mng
Cc tng lp trung ng l nhng nh tiu cng nghip, tiu thng, th th cng v nng
dn, tt c u u tranh chng giai cp t sn cu ly s sng cn ca h vi tnh cch l nhng
tng lp trung ng. cho nn h khng cch mng m bo th .
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, giai cp cng nhn khng gn vi t hu, do
vy, h cng kin nh trong cng cuc ci to x hi ch ngha, kin quyt u tranh chng ch
p bc, bc lt, xa b ch t hu, xy dng ch cng hu v t liu sn xut.
Giai cp cng nhn l giai cp c thc t chc k lut cao.
Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn xut i cng nghip vi h thng sn xut mang
tnh cht dy chuyn v nhp lm vic khn trng, buc giai cp ny phi tun th nghim ngt
k lut lao ng, cng vi cuc sng th to nn tnh t chc, k lut cht ch ca giai cp
cng nhn.
Khi giai cp cng nhn tham gia vo cc t chc nghip on, cng on, tham gia vo cuc
u tranh chng li giai cp t sn cng i hi giai cp ny phi c thc t chc k lut cht ch.
Nht l khi giai cp cng nhn c s gic ng ch ngha Mc-Lnin, t chc ra ng cng sn th
thc t chc k lut li cng c nng ln. Giai cp cng nhn khng c thc t chc k lut
cao th khng th ginh c thng li trong cuc u tranh chng li giai cp t sn.
Giai cp cng nhn c bn cht quc t.
Ch ngha Mac-Lnin cho rng, giai cp t sn l mt lc lng quc t, giai cp t sn
khng ch bc lt giai cp cng nhn chnh nc h m cn bc lt giai cp cng nhn cc nc
thuc a. Ngy nay, voi s pht trin mnh m ca lc lng sn xut, sn xut mang tnh ton
cu ha. T bn ca nc ny c th u t sang nc khc l mt xu hng khch quan. Nhiu sn
phm khng phi do mt nc sn xut ra m l kt qu lao ng ca nhiu quc gia. V th, phong
tro u tranh ca giai cp cng nhn khng ch din ra n l tng doanh nghip, mi quc gia
112
m ngy cng phi c s gn b gia phong tro cng nhn cc nc. C nh vy, phong tro cng
nhn mi c th ginh c thng li. Mc v ngghen ch ra rng: cuc u tranh ca giai cp
v sn chng li giai cp t sn, d v mt ni dung, khng phi l mt cuc u tranh dn tc,
nhng lc u li mang hnh thc u tranh dn tc. Sau ny Lnin ch r: khng c s ng h
ca cch mng quc t th thng li ca cch mng v sn khng th c c v t bn l mt lc
lng quc t. Mun thng n cn c s lin minh quc t.
3. Vai tr ca ng cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp
cng nhn
S mnh lch s ca giai cp cng nhn do a v kinh t - x hi ca giai cp ny qui nh,
nhng bin kh nng khch quan thnh hin thc th phi thng qua nhn t ch quan ca giai
cp cng nhn. Trong nhng nhn t ch quan th vic thnh lp ng cng sn, mt ng trung
thnh vi li ch ca giai cp cng nhn, ca dn tc, vng mnh v chnh tr, t tng v t chc l
nhn t gi vai tr quyt nh nht m bo cho giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch
s ca mnh.
a. Tnh tt yu v qui lut hnh thnh, pht trin chnh ng ca giai cp cng nhn
Trong thc t lch s, phong tro ca cng nhn chng li giai cp t sn n ra ngay t
khi ch ngha t bn hnh thnh v pht trin, theo qui lut c p bc c u tranh. Mc d phong
tro cng nhn c th pht trin v s lng, qui m cuc u tranh c th c m rng nhng
cui cng u b tht bi v khng c mt h thng l lun soi ng. Ch khi no giai cp cng
nhn t n trnh t gic bng cch tip thu l lun cch mng v khoa hc ca ch ngha McLnin th lc phong tro cch mng ca giai cp ny mi tht s l phong tro mang tnh cht
chhnh tr
Khi ng Cng sn ra i, thng qua s tuyn truyn, gic ng ca ng lm cho giai cp
cng nhn nhn thc c v tr ca mnh trong x hi, hiu c con ng, bin php u tranh
cch mng, t , ng ln tp hp nhn dn lao ng thc hin vic lt ch ngha t bn, gii
phng giai cp mnh, gii phng ton x hi v t chc xy dng x hi mi v mi mt. S ra i
ca ng Cng sn l iu kin giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s ca mnh,
nhng giai cp cng nhn c thc hin c vai tr ca mnh hay khng cn ty thuc vo s
truyn b ch ngha Mc-Lnin ca ng Cng sn vo phong tro cng nhn, ch ngha McLnin c chin thng c cc tro lu x hi-dn ch v nhng tro lu c hi ch ngha hay
khng.
ng Cng sn mun hon thnh vai tr lnh o cch mng th trc ht ng phi lun
lun chm lo xy dng v t tng v t chc, phi lun lun lm cho ng vng mnh v chnh
tr, khng ngng nng cao v tr tu, gn b vi nhn dn, c nng lc lnh o v hot ng thc
tin.
Thc t cch mng trn th gii cng chng minh: nhng ng no khng m bo c
nhng yu cu trn th cng khng th ginh c thng li trong cuc u tranh nhm lt ch
t bn ch ngha, khng th lnh o nhn dn xy dng thnh cng ch ngha x hi.
b. Mi quan h gia ng Cng sn vi giai cp cng nhn
ng Cng sn l t chc chnh tr cao nht ca giai cp cng nhn, n i biu cho li ch
v tr tu ca giai cp cng nhn v ton th nhn dn lao ng.
Trong tc phm Tuyn ngn ca ng Cng sn Mc v ngghen ch r: nhng ngi
cng sn khng phi l mt ng ring bit, i lp vi cc ng cng nhn khc. H tuyt nhin
khng c mt li ch no tch khi li ch ca ton th giai cp v sn
Giai cp cng nhn l c s gia cp ca ng cng sn, l ngun b sung lc lng phong
ph cho ng cng sn. Nhng ng vin ca ng l nhng ngi cng nhn c gic ng l tng
cch mng, c trang b l lun ch ngha Mc-Lnin, t gic gia nhp ng v c cc t chc
chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn gii thiu cho ng. Trong hng ng ng c nhng ng
vin khng phi l cng nhn, nhng phi l ngi gic ng v s mnh lch s ca giai cp cng
nhn v lun lun ng trn lp trng, trn li ch ca giai cp cng nhn.
113
114
Tt c nhng phong tro lch s, t trc n nay u l do thiu s thc hin, hoc l
mu li ch cho thiu s. Phong tro v sn l phong tro c lp ca khi i a s, mu li ch
cho khi i a s
Cch mng x hi ch ngha vi mc ch gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng
ra khi tnh trng b p bc, bc lt, a li cuc sng m no, hnh phc cho nhn dn lao ng, do
vy thu ht c s tham gia ca qun chng nhn dn lao ng trong sut qu trnh cch mng.
Giai cp cng nhn va l giai cp lnh o, va l ng lc ch yu trong cch mng x
hi ch ngha. Giai cp cng nhn l sn phm ca nn sn xut i cng nghip, do vy, ngy cng
tng ln v s lng, nng cao v cht lng trong x hi hin i. Giai cp cng nhn l lc lng
lao ng ch yu to nn s giu c trong x hi hin i, l lc lng x hi i u trong cng
cuc ci to v xy dng ch ngha x hi. V vy, c th khng nh giai cp cng nhn l lc
lng hng u bo m cho s thng li ca cuc cch mng x hi ch ngha. Thc t lch s trn
th gii chng minh, khi no v u phong tro cng nhn vng mnh, s lnh o ca chnh
ng ca giai cp cng nhn sng sut th cch mng x hi ch ngha ginh c thng li, nhng
lc lng phn ng quc t b y li. u v khi no phong tro cng nhn b suy yu, s lnh
o ca giai cp cng nhn gim st, thiu s thng nht, cch mng x hi ch ngha s gp kh
khn.
Giai cp nng dn c nhiu li ch c bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn, giai
cp ny tr thnh ng lc to ln trong cch mng x hi ch ngha. Trong cuc u tranh ginh
chnh quyn, giai cp cng nhn chh ginh c thng li khi li ko c giai cp nng dn i
theo mnh.
Khi ni v vai tr ca giai cp nng dn trong cuc u tranh ginh chnh quyn ca giai cp
cng nhn, Mc ch ra, nu giai cp cng nhn khng thc hin c bi ng ca cch mng vi
giai cp nng dn th bi n ca ca giai cp cng nhn s tr thnh bi ai iu.
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi cng vy, giai cp cng nhn ch c th hon
thnh c s mnh lch s ca mnh, khi i a s giai cp nng dn i theo giai cp cng nhn.
ng v phng din kinh t giai cp nng dn l lc lng lao ng quan trng trong x hi.
ng v phng din chnh tr - x hi, giai cp nng dn l mt lc lng c bn tham gia bo v
chnh quyn nh nc ca giai cp cng nhn, do vy: Nguyn tc cao nht ca chuyn chnh v
sn l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v giai cp nng dn
S tham gia ng o ca giai cp nng dn vo cuc cch mng x hi ch ngha l iu
kin m bo s lnh o ca ng cng sn, l c s xy dng chnh quyn, nh nc vng mnh,
l yu t m bo m rng khi i on kt dn tc.
Tr thc l ng lc quan trng trong cuc cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh u
tranh ginh chnh quyn nhng ngi tr thc c gic ng l lun ch ngha Mc-Lnin l lc
lng quan trng trong cng tc truyn b ch ngha Mc-Lnin vo gic ng qun chng nhn dn
lao ng.
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, vai tr ca i ngh tr thc li cng tr nn
quan trng. Tr thc l nhng ngi gp phn nng cao dn tr, o to ngun nhn lc cho t
nc, l nhng ngi chm lo sc khe cho nhn dn; tham gia xy dng ng li ca ng, chnh
sch php lut nh nc v ph bin, truyn b chng n vi nhn dn. Tr thc l nhng ngui
sng to ra gi tr khoa hc k thut, tip thu nhng thnh tu khoa hc trn th gii p dng vo
trong cuc sng, truyn b vo trong nhn dn.
Tr thc c tm quan trng nh vy, do Lnin truc y cng khng nh: khng c tri
thc khng c ch ngha x hi.
Ngy nay, trong thi i khoa hc cng ngh, lng gi tr lao ng cht xm ngy cng
chim t l cao trong sn phm hng ha, th vai tr ng lc ca tr thc ngy cng tng trong s
nghip xy dng v bo v t quc x hi ch ngha.
Ngoi nhng ng lc trn, cc tng lp nhn dn lao ng, khi i on kt dn tc, tinh
thn yu nc, truyn thng vn ha dn tc. ng li cch mng ng n cng l nhng ng
lc trong cuc cch mng x hi ch ngha.
116
bc th gii quan v nhn sinh quan mi cho ngi lao ng, hnh thnh nhng con ngi mi x
hi ch ngha, giu lng yu nc thng dn, c bn lnh chnh tr, nhn vn, nhn o, c hiu
bit, c kh nng gii quyt mt cch ng n mi quan h c nhn, gia nh v x hi.
Nh vy, cch mng x hi ch ngha din ra trn tt c cc lnh vc, c quan h gn kt vi
nhau, tc ng qua li, thc y nhau cng pht trin.
Cch mng x hi ch ngha l mt qu trnh ci bin ton din x hi c thnh x hi mi,
trong kt hp cht ch gia ci to v xy dng m xy dng l ch yu.
3. Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng x hi ch
ngha
Cch mng x hi ch ngha mun ginh c thng li, giai cp cng nhn phi thc hin
c s lin minh cht ch vi giai cp nng dn.
a. Tnh tt yu v c s khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp
nng dn
- Tnh tt yu ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng
x hi ch ngha
Khi tng kt kinh nghim lch s, trong tc phm u tranh giai cp Php Mc ch ra
rng: cng nhn Php khng th tin ln c mt bc no v cng khng th ng n mt si
tc ca ch t sn, trc khi ng o nhn dn nm gia giai cp v sn v giai cp t sn, tc
l nng dn v giai cp tiu t sn ni dy chng ch t sn Mt trong nhng nguyn nhn
tht bi ca cng x Paris l v giai cp cng nhn cha li ko c ngi bn ng minh l giai
cp nng dn i theo.
Trong giai on cao ca ch ngha t bn - ch ngha quc, Lnin vn dng v pht
trin l lun ca Mc vo thc tin cch mng thng 10 Nga. Trong qu trnh lnh o cch mng
Lnin thng xuyn ch trng v thc hin cng c khi lin minh cng nng, cng l mt
trong nhng nguyn nhn a ti thng li ca cch mng thng 10.
Sau cch mng thng Mi, Lnin c bit quan tm ti xy dng khi lin minh cng nng. Ngi ch r: chuyn chnh v sn l mt hnh thc c bit ca lin minh giai cp gia giai
cp v sn, i tin phong ca nhng ngi lao ng, vi ng o nhng tng lp khng phi v
sn.
Lnin cho rng, nu khng thc hin lin minh cht ch vi giai cp nng dn th giai cp
cng nhn khng th gi c chnh quyn nh nc. nguyn tc cao nht ca chuyn chnh l
duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v nng dn giai cp v sn c th gi c vai tr
lnh o v chnh quyn nh nc
Mc tiu ca cuc cch mng x hi ch ngha khng phi l duy tr giai cp, duy tr nh
nc m tin ln xy dng mt x hi khng cn giai cp, khng cn nh nc. iu ch c th
thc hin c trn c s xy dng khi lin minh cng - nng vng chc, v c nh vy mi li
ko nng dn, a nng dn i theo con ng x hi ch ngha.
- C s khch quan ca vic xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp
nng dn trong cch mng x hi ch ngha
Xy dng khi lin minh cng - nng trong cch mng x hi ch ngha c nhng c s
khch quan ch yu sau y:
. Di ch ngha t bn, giai cp cng nhn, giai cp nng dn u l nhng ngi lao ng,
u b p bc, bc lt. Giai cp t sn bc lt giai cp cng nhn bng gi tr thng d, cn bc lt
giai cp nng dn bng thu kha. Do vy, giai cp cng nhn v giai cp nng dn d dng thng
cm, d dng lin minh vi nhau chng k th chung l giai cp t sn.
. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, cng nghip v nng nghip l hai ngnh sn
xut chnh trong x hi. Nu khng c s lin minh cht ch gia cng nhn v nng dn th hai
ngnh kinh t ny khong th pht trin c. Cng nghip to ra nhng sn phm phc v cho nng
nghip v b con nng dn. Nng nghip to ra lng thc, thc phm phc v cho ton x hi, to
ra nng sn phc v cho cng nghip. Lnin khng nh: Cng xng x hi ha s cung cp
nhng sn phm ca mnh cho nng dn v nng dn s cung cp li la m. l hnh thc tn ti
118
119
. Ch ngha x hi to iu kin cho qun chng nhn dn lao ng tham gia qun l kinh t,
qun l x hi, qun l nh nc. Nhn dn mun thc hin c cng vic qun l ca mnh cn
phi c trnh vn ha, phi hiu bit chnh sch, php lut.
Mun nng cao trnh vn ha, trnh hiu bit cho nhn dn, chng ta cn phi thng
xuyn gio dc ch ngha Mc-Lnin trong cng nhn, nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng;
phi khc phc tm l tiu nng v nhng t tng phn ng, lc hu. Theo Lnin, cuc u tranh
khc phc nhng t tng lc hu, bo th, tr tr, thi quan liu ca quyn l mt cng vic kh
khn, v k th ngay chng ta l ch ngha t bn v chnh ph v vic trao i hng ha v
chnh ph . y l k th du mt, chng ta kh nhn ra v phi tri qua mt thi k lu di
khng th thc hin nhanh c nh nhim v chnh tr v nhim v qun s
- Nhng nguyn tc c bn trong xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai
cp nng dn
Mun xy dng c khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn vng
chc, mun a nng dn i ln ch ngha x hi cng vi giai cp cng nhn, cn phi m bo
nhng nguyn tc sau:
. Phi m bo vai tr lnh o ca giai cp trong khi lin minh cng - nng: Lnin cho
rng xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn khng c ngha l chia
quyn lnh o ca hai giai cp ny m phi i theo ng li ca giai cp cng nhn. Giai cp
nng dn l giai cp gn vi phng thc sn xut nh, cc b, phn tn, khng c h t tng c
lp. Do , ch i theo h t tng ca giai cp cng nhn mi c th tin ln nn sn xut ln x
hi ch ngha. Lnin khng nh: ch c s lnh o ca giai cp v sn mi c th gii phng
qun chng tiu nng thot khi ch n l t bn v dn h ti ch ngha x hi
. Phi m bo nguyn tc t nguyn: Lnin nhiu ln nhc nh nhng ngi cng sn
Nga l phi bng nnhng vic lm c th cho giai cp nng dn thy rng i vi giai cp v sn
c li hn i vi giai cp t sn, t , h t nguyn i vi giai cp cng nhn. C thc hin trn
tinh thn th nguyn th khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn mi bn vng
v lu di.
. Phi kt hp ng n cc li ch ca giai cp cng nhn v giai cp nng dn: Giai cp
cng nhn v giai cp nng dn c nhng li ch c bn l thng nht: h u l nhng ngi lao
ng, u b bc lt di ch ngha t bn. S thng nht li ch ny to iu kin thc hin s lin
minh gia h. Song gia giai cp cng nhn v giai cp nng dn l nhng ch th kinh t khc
nhau. Giai cp cng nhn i din cho phng thc sn xut mi cng sn ch ngha. Giai cp nng
dn gn vi ch t hu nh. M ch t hu nh th mu thun vi phng thc sn xut cng
sn ch ngha l xa b ch t hu v t liu sn xut. Do vy cn phi quan tm gii quyt mu
thun ny, phi thng xuyn pht hin nhng mu thun ny sinh v gii quyt kp thi, phi ch
ti nhng li ch thit thc ca nng dn. Sau ni chin Nga, Lnin p dng chnh sch kinh t
mi, thay chnh sch trng thu lng thc tha bng chnh sch thu lng thc. Nh nc qui nh
ngha v ng thu lng thc cho nng dn, sau khi hon thnh ngha v thu - ngi nng dn c
th t do trao i phn lng thc tha. iu pht huy c tnh tch cc ca ngi nng
dn, nhanh chng a nc Nga thot khi nhng kh khn sau thi k ni chin. Lnin cho
rng: chng ta phi cho nng dn, vi t cch l ngi sn xut nh, c c mt phm vi t
do kh ln. Khng nng cao kinh t nng dn, chng ta khng th gii quyt c tnh hnh lng
thc, cn phi c nhng nhng b nht nh i vi nng dn v trong mt chng mc nht nh
.
123
125
126
suy b kho khng li lm nhiu hn anh bn bn cnh ta na gi, kho khng li lnh lng t
hn anh ta .
c giai on cao ca ch ngha cng sn, i hi giai cp cng nhn v nhn dn lao
ng phi n lc phn u, phi khng ngng nng cao nng sut lao ng, pht trin lc lng sn
xut, ci to quan h sn xut theo ch ngha x hi, khng ngng nng cao thc ca con ngui,
phi kim sot tht nghim ngt mc lao ng v tiu dng. C thc hin nh vy mi tng
bc xy dng c k lut t gic trong x hi, tng bc xy dng c thi quen t nguyn
tun th nhng qui nh trong dn c.
Qua phn tch, cho chng ta thy nhng nhn thc ng n v giai on hin nay:
. Mc, ngghen, Lnin d bo v giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi khi c nhng
iu kin kinh t - x hi m bo cho s xut hin ca giai on ny.
. S xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha l mt qu
trnh lu di, bng vic khng ngng pht trin mnh m lc lng sn xut, t chc x hi v mi
mt, gio dc nng cao tinh thn t gic ca con ngui. Nu khng c qu trnh cng khng th
xut hin c giai on .
. Qu trnh xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha cc
nc khc nhau din ra vi nhng qu trnh khc nhau ty thuc vo s n lc phn u v mi
phng din. Khi cha xut hin giai on cao th trong mt thi gian nht nh, di ch cng
sn, khng nhng vn cn php quyn t sn m vn cn c nh nc kiu t sn nhng khng c
giai cp t sn. Khi cha t n giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha,
trong iu kin vn cn ch ngha t bn, ch ngha quc trn th gii th nhng vn l lun
ca ch ngha Mc v nh nc, v dn ch vn cn nguyn gi tr. Tnh cht giai cp ca nh
nc, ca dn ch vn tn ti.
****
*
Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin a ra cc d bo v lun gii v s ra i, pht
trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha trn c s phn tch qui lut pht trin khch
quan ca x hi, c bit l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng
sn xut, qui lut kinh t ca s vn ng ca ch ngha t bn. Th nhng, lch s pht trin ca x
hi lun lun chu s tc ng ca nhiu nhn t khch quan v ch quan trong nhng iu kin xc
nh, t to nn tnh phong ph, a dng ca tin trnh lch s pht trin ca mi cng ng
ngi cng nh ton b lch s nhn loi. Do vy, tin trnh pht trin ca lch s khng bao gi l
con ng thng, tri li n c th phi tri qua nhng bc thng trm vi nhng con ng vng,
thm ch phi tri qua nhng bc khng hong v tht li tm thi trn con ng pht trin ca
n. l bin chng ca lch s.
----@----
128
Chng 8
I. XY DNG NH NC X HI CH NGHA
V NN DN CH X HI CH NGHA
1. Xy dng nh nc x hi ch ngha
a. Nh nc x hi ch ngha
Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng qua , ng ca giai cp cng nhn thc hin
vai tr lnh o ca mnh i vi ton x hi; l mt t chc chnh tr thuc kin trc thng tng
da trn c s kinh t ca ch ngha x hi; l mt kiu nh nc mi, thay th cho nh nc t
sn nh kt qu ca cuc cch mng x hi ch ngha; l hnh thc chuyn chnh v sn c thc
hin trong thi k qu ln ch ngha x hi.
Theo quan im ca ch ngha Mc-lnin, v cn bn c s thng nht gia nh nc x hi
ch ngha v nh nc chuyn chnh v sn. S thng nht ny c th hin c v bn cht, mc
tiu v chc nng, nhim v cng nh phng thc hot ng ca n.
Vi t cch l mt trong nhng t chc c bn nht ca h thng chnh tr x hi ch ngha, nh
nc x hi ch ngha l t chc th hin v thc hin ch quyn lc ca nhn dn. l mt
cng c qun l do chnh ng ca giai cp cng nhn lnh o nhn dn t chc ra nhm thc hin
quyn lc v li ch ca nhn dn, v cng thng qua , giai cp cng nhn v chnh ng ca
mnh thc hin s lnh o i vi ton x hi trong qu trnh bo v v xy dng ch ngha x hi.
Chnh v vy, nh nc x hi ch ngha va l q quan quyn lc, va l b my hnh chnh, va
l t chc qun l kinh t, vn ha x hi ca nhn dn, c th hin tp trung qua hai chc nng
ch yu ca n, l chc nng thng tr giai cp v chc nng x hi.
b. c trng, chc nng v nhim v ca nh nc x hi ch ngha
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin th bt k nh nc no cng c ba chc nng c
bn: qun l dn c trn mt vng lnh th nht nh; c mt h thng cc c quan quyn lc
chuyn nghip mang tnh cng ch i vi mi thnh vin trong x hi; hnh thnh h thng thu
kha nui b my nh nc. Tuy nhin, do bn cht ca nh nc x hi ch ngha va mang
bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc nn nh nc
x hi ch ngha cn c nhng c trng ring ca n, l nhng c trng c bn sau y:
. Nh nc x hi ch ngha khng phi l cng c n p mt giai cp no , nh nc
thc hin mt chnh sch giai cp v li ch ca tt c nhng ngi lao ng nhng ng thi vai tr
lnh o ca giai cp cng nhn thng qua chnh ng ca n i vi nh nc vn c duy tr.
. Nh nc x hi ch ngha c c trng v nguyn tc khc hn vi nh nc t sn. Cng l
cng c ca chuyn chnh giai cp, nhng v li ch ca tt c nhng ngi lao ng tc l tuyt i
a s nhn dn, nh nc chuyn chnh v sn thc hin s trn p nhng k chng i, ph hoi s
nghip cch mng x hi ch ngha.
129
. Trong khi nhn mnh s cn thit ca bo lc v trn p, cc nh kinh in ca ch ngha McLnin vn xem mt t chc, xy dng l c trng c bn ca nh nc x hi ch ngha, ca
chuyn chnh v sn. Lnin cho rng: chuyn chnh v sn khng phi ch l bo lc i vi bn
bc lt, v cng khng phi ch yu l bo lc m mt c bn ca n l t chc xy dng ton din
x hi mi x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha.
. Nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn ch x hi ch ngha, v theo Lnin, con ng
vn ng, pht trin ca n l: ngy cng hon thin cc hnh thc i din nhn dn, m rng dn
ch nhm li cun ng o qun chng nhn dn tham gia qun l nh nc, qun l x hi.
. Nh nc x hi ch ngha l mt kiu nh nc c bit, nh nc khng cn nguyn ngha
, l na nh nc . Sau khi nhng c s kinh t - x hi cho s tn ti ca nh nc mt i th
nh nc cng khng cn, nh nc t tiu vong . y cng l mt dc trng ni bt ca nh
nc v sn.
Vi nhng c trng , chc nng, nhim v ca nh nc x hi ch ngha biu hin tp
trung vic qun l x hi trn tt c cc lnh vc bng php lut.
Chc nng giai cp ca nh nc x hi ch ngha c thc hin c bng t chc c hiu qu
cng vic xy dng ton din x hi mi, v bng vic xy dng nhng cng c bo lc p tan
s phn khng ca k th chng li s nghip xy dng ch ngha x hi, bo v c lp, ch quyn
ca t nc, gi vng an ninh x hi.
Bo lc, trn p l ci vn c ca mi nh nc, do , bo lc, trn p cng l ci vn c ca
nh nc x hi ch ngha. Tuy nhin cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin u cho rng vi
bn cht ca nh nc v sn, th vic t chc, xy dng mang tnh sng to nhm ci bin x hi
c, xy dng x hi mi x hi ch ngha v cng sn ch ngha l chc nng cn bn, ch yu ca
nh nc x hi ch ngha.
Khi xc nh nhng nc thang, nhng giai on pht trin ca mt cuc cch mng x hi do
giai cp cng nhn lnh o nhm i ti gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v pht
trin ton din con ngi, Mc v ngghen u cho rng, vic cng nhn ginh ly quyn lc nh
nc mi ch l giai on u tin. Giai on tip theo l, phi s dng quyn lc nh nc
tng tht nhanh s lng nhng lc lng sn xut . Nh vy, r rng chc nng t chc v xy
dng phi l chc nng ch yu ca nh nc ca giai cp cng nhn.
Pht trin quan im ca Mc, Lnin khng nh, vic tch cc xy dng ch ngha cng sn,
sng to ra mt x hi mi, l chc nng quan trng ca nh nc x hi ch ngha, quan trng
hn c vic p tan s phn khng ca giai cp t sn.
T hai chc nng trn, nh nc x hi ch ngha c nhng nhim v chnh l: qun l kinh t,
xy dng v pht trin kinh t; ci thin khng ngng i sng vt cht v tinh thn cho nhn dn;
qun l vn ha x hi, xy dng nn vn ha x hi ch ngha, thc hin gio dc o to con
ngi pht trin ton din, chm sc sc khe nhn dnNgoi ra, nh nc x hi ch ngha cn
c chc nng, nhim v i ngoi nhm m rng quan h hp tc, hu ngh, bnh ng, tn trng
ln nhau v s pht trin v tin b x hi i vi nhn dn cc nc trn th gii.
T thc t xy dng xy dng x hi mi nc Nga X vit, Lnin lm r nhim v ca
nh nc v sn trn hai lnh vc kinh t v x hi.
i vi lnh vc kinh t: nh nc v sn phi nhanh chng pht trin mnh s lng sn phm,
cng c k lut lao ng mi v nng cao nng sut lao ng c xem l nhim v quan trng.
i vi lnh vc x hi: Phi xy dng c quan h x hi mi, hnh thnh nhng t chc lao
ng mi, tp hp c ng o nhng ngi lao ng c kh nng vn dng nhng thnh tu ca
khoa hc k thut vo sn xut, thc hin tng bc ci to nhng ngi tiu sn xut hng ha
thng qua nhng t chc thch hp.
c. Tnh tt yu ca vic xy dng nh nc x hi ch ngha
Mc v ngghen cho rng, giai cp cng nhn khi thc hin s mnh lch s ca mnh, xa b
tnh trng ngi bc lt ngi v mi s tha ha ca con ngi do ch t hu sn sinh ra, th
trc ht h phi cng vi nhn dn lao ng ph hy nh nc t sn chim ly chnh quyn,
thit lp chuyn chnh v sn. Bi v, gia x hi t bn ch ngha v x hi cng sn ch ngha l
130
132
T trc cch mng Thng Mi Nga, x hi loi ngi tri qua cc nn dn ch: ch n,
phong kin v t sn. Sau cch mng Thng Mi, mt nn dn ch mi ra i, l nn dn ch
x hi ch ngha.
b. Nhng c trng c bn ca nn dn ch x hi ch ngha
Phn tch thc tin qu trnh xut hin, tn ti v pht trin ca cc nn dn ch trong lch s,
c bit l nhng qui lut ca nn dn ch ch n, dn ch t sn, cc nh kinh in ca ch ngha
Mc-Lnin khng nh rng: u tranh cho dn ch l mt qu trnh lu di v khng th dng
li dn ch t sn. S tt yu din ra v thng li ca cch mng x hi ch ngha cng l s tt
yu ra i ca mt nn dn ch mi dn ch x hi ch ngha. Qu trnh gn lin vi qu trnh
ra i ca ch ngha x hi.
S hnh thnh dn ch x hi ch ngha nh du bc pht trin mi v cht ca dn ch. Ln
u tin trong lch s, ch dn ch cho tuyt i a s nhn dn c hnh thnh.
Tuy nhin, s hnh thnh v pht trin ca nn dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh lu di.
Cch mng x hi ch ngha to ra nhng iu kin cn thit gii phng qun chng nhn dn
lao ng, m rng dn ch v trn c s cch mng x hi ch ngha cng li cun nhn dn
lao ng vo cng cuc ci to x hi, xy dng nn dn ch mi.
Chnh v vy, dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca tin trnh cch mng x hi ch
ngha v dn ch x hi ch ngha s c hnh thnh, pht trin dn dn, tng bc ph hp vi
qu trnh pht trin ca kinh t, chnh tr v vn ha-x hi
Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, dn ch x hi ch ngha c nhng c trng c bn
sau y:
. Vi t cch l ch nh nc c sng to bi qun chng nhn dn lao ng di s lnh
o ca ng cng sn, dn ch x hi ch ngha m bo mi quyn lc u thuc v nhn dn.
Nh nc x hi ch ngha l thit ch ch yu thc thi dn ch do giai cp cng nhn lnh o
thng qua chnh ng ca n. Nh nc m bo tha mn ngy cng cao cc nhu cu v li ch ca
nhn dn, trong c li ch ca giai cp cng nhn. y cng chnh l c trng bn cht chnh tr
ca dn ch x hi ch ngha. iu cho thy dn ch x hi ch ngha va c bn cht giai cp
cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc.
. Nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v nhng t liu sn xut
ch yu ca ton x hi. Ch s hu ph hp vi qu trnh x hi ha ngy cng cao ca sn
xut nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v vt cht v tinh thn ca tt c qun chng
nhn dn lao ng. y l c trng kinh t ca nn dn ch x hi ch ngha. c trng ny c
hnh thnh v bc l ngy cng y cng vi qu trnh hnh thnh v hon thin ca nn kinh t
x hi ch ngha. l qu trnh ci to v xy dng lu di k t khi bc vo thi k qu ln
ch ngha x hi cho n khi ch ngha x hi tht s trng thnh.
. Trn c s ca s kt hp hi ha li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca ton x hi ( do
nh nc ca giai cp cng nhn i din ), nn dn ch x hi ch ngha c sc ng vin, thu ht
mi tim nng sng to, tnh tch cc x hi trong s nghip xy dng x hi mi. Trong nn dn
ch x hi ch ngha, tt c cc t chc chnh tr-x hi, cc on th v mi cng dn u c
tham gia vo cng vic ca nh nc ( bng tho lun, gp kin xy dng chnh sch, hin php,
php lut). Mi cng dn u c bu c, ng c v c vo cc c quan nh nc cc cp.
. Nn dn ch x hi ch ngha cn c v phi c nhng iu kin tn ti vi t cch l mt nn
dn ch rng ri nht trong lch s nhng vn l nn dn ch mang tnh giai cp. Thc hin dn ch
rng ri vi ng o qun chng nhn dn, ng thi hn ch dn ch v thc hin trn p vi
thiu s giai cp p bc, bc lt v phn ng. Trong nn dn ch , chuyn chnh v dn ch l
hai mt, hai yu t qui nh ln nhau, tc ng, b sung cho nhau. y chnh l chuyn chnh kiu
mi v dn ch theo li mi trong lch s.
c. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu ca s nghip xy dng ch ngha
x hi, ch ngha cng sn.
133
nhng tiu ch, nguyn tc chi phi hot ng ni chung v hot ng tinh thn ni ring, chi phi
hot ng ng x, nhng tri thc, k nng, gi tr khoa hc, ngh thut c con ngi sng to v
tch ly trong lch s ca mnh. L nhu cu tinh thn, th hiu ca con ngi v nhng phng thc
tha mn nhu cu .
Nh vy, ni vn ha l ni ti con ngi, l ni vic pht huy nhng nng lc thuc bn cht
ca con ngi nhm hon thin con ngi, hon thin x hi. Do , vn ha c mt trong mi hot
ng ca con ngi, d l hot ng trn cc lnh vc kinh t, chnh tr-x hi, hay trong t
tng, tinh thn
Tuy nhin, vi t cch l hot ng tinh thn, thuc v thc ca con ngi nn s pht trin
ca vn ha bao gi cng chu s qui nh ca c s kinh t, chnh tr ca mi ch x hi nht
nh. Tch ri khi c s kinh t v chnh tr y s khng th hiu c ni dung, bn cht ca vn
ha. Do , vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng mang tnh giai cp. y cng l qui lut
ca x hi c giai cp, v rng phng thc sn xut tinh thn, vn ha khng th khng phn nh
v khng b chi phi bi phng thc sn xut vt cht. iu kin sinh hot vt cht ca mi x hi
v ca mi giai cp khc nhau, c bit l ca giai cp thng tr l yu t quyt nh hnh thnh cc
nn vn ha khc nhau.
Ni n vn ha l ni n kha cnh thc h ca vn ha, tnh giai cp ca vn ha v trn c
s hiu r s vn ng ca vn ha trong x hi c giai cp. Vi cch tip cn nh vy, c th
quan nim: Nn vn ha l biu hin cho ton b ni dung, tnh cht ca vn ha c hnh thnh
v pht trin trn c s kinh t-chnh tr ca mi thi k lch s, trong thc h ca giai cp
thng tr chi phi phng hng pht trin v quyt nh h thng cc chnh sch, php lut qun l
cc hot ng vn ha.
Mi nn vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng c tnh giai cp v gn vi bn cht ca
giai cp cm quyn. Vn ha lun c tnh k tha, s k tha trong vn ha lun mang tnh giai cp
v c biu hin nn vn ha ca mi thi k lch s trn c s kinh t-chnh tr ca n.
Mt nn kinh t lnh mnh, c xy dng trn nhng nguyn tc cng bng, khng c s phn
ha d di, mt nn kinh t tht s v i sng ca ngi lao ng s l iu kin xy dng mt
nn vn ha tinh thn lnh mnh, v ngc li, mt nn kinh t c xy dng trn c s bt bnh
ng ca ch t hu vi s phn ha su sc th s khng c c nn vn ha lnh mnh.
Nu kinh t l c s vt cht ca nn vn ha th chnh tr l yu t qui nh khuynh hng pht
trin ca mt nn vn ha, to nn ni dung thc h ca vn ha. Chnh v vy, mt nn chnh tr
phn ng khng th to ra nn vn ha tin b, mc d trong cc ch chnh tr li thi, phn
ng vn xut hin nhng tc phm tin b. Do , nn vn ha ca bt k thi k no ca lch s
cng ng thi c s k tha, s dng nhng di sn ca qu kh v sng to ra nhng gi tr vn
ha mi.
Trong x hi c giai cp v quan h giai cp, cc giai cp thng tr ca mi thi k lch s u
in du n ca mnh trong lch s pht trin ca vn ha v to ra nn vn ha ca x hi , to ra
nhng giai on khc nhau trong lch s pht trin vn ha.
b. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha
Cng nh mi hin tng x hi khc, vn ha lun trong qu trnh pht trin v c s bin i
khng ngng theo qui lut vn ng, pht trin t thp n cao. S thay i t mt nn vn ha ny
bng mt nn vn ha khc lun din ra v l mt hin tng thng xuyn trong lch s x hi. S
ra i ca nn vn ha x hi ch ngha l mt tt yu trong qu trnh pht trin ca lch s.
Nn vn ha x hi ch ngha l s pht trin t nhin, hp qui lut khi phng thc sn xut t
bn ch ngha li thi v phng thc sn xut mi x hi ch ngha hnh thnh. Theo Lnin,
vn ha v sn khng phi bng nhin m c, n khng phi do nhng ngi t cho mnh l
chuyn gia v vn ha v sn pht minh ra. Vn ha v sn phi l s pht trin hp qui lut ca
tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly c di ch thng tr ca x hi t bn, x hi ca
bn a ch v x hi ca bn quan liu.
Ch mi x hi ch ngha c xc lp vi hai tin quan trng l tin chnh tr ( sau
khi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ginh c chnh quyn ) v tin kinh t ( ch s
135
136
Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh v pht trin mt cch t pht. Tri li n phi
c hnh thnh v pht trin mt cch t gic, c s qun l ca nh nc v c s lnh o ca
chnh ng ca giai cp cng nhn. Mo s coi nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng cng
sn v vai tr qun l ca nh nc i vi i sng tinh thn ca x hi, i vi nn vn ha x
hi ch ngha u nht nh s lm cho i sng vn ha tinh thn vn ha ca x hi mt phng
hng chnh tr.
2. Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha
Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha xut pht t nhng cn c sau y:
. Tnh trit , ton din ca cch mng x hi ch ngha i hi phi thay i phng thc sn
xut tinh thn, lm cho phng thc sn xut tinh thn ph hp vi phng thc sn xut mi ca
x hi x hi ch ngha.
Tn ti x hi quyt nh thc x hi, phng thc sn xut vt cht quyt nh phng thc
sn xut tinh thn, do , khi phng thc sn xut c, phng thc sn xut t bn ch ngha b
xa b, phng thc sn xut mi x hi ch ngha ra i th vic xy dng nn vn ha mi x hi
ch ngha cng ng thi din ra nhm thay i bn cht ca thc x hi, xy dng thc x hi
mi ph hp vi s thay i v cht to ra vi vic xc lp quyn lc kinh t v quyn lc chnh
tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh ci to tm l, thc v i
sng tinh thn ca ch c li nhm gii phng nhn dn lao ng thot khi nh hng t
tng, thc ca x hi c lc hu, Mt khc, xy dng nn vn ha x hi ch ngha cn l mt
yu cu cn thit trong vic a qun chng nhn dn thc s tr thnh ch th sn xut v tiu
dng, sng to v hng th vn ha tinh thn. l mt nhim v c bn, phc tp, lu di ca
qu trnh xy dng nn vn ha mi x hi ch ngha. V thc cht, y cng chnh l cuc u
tranh giai cp trn lnh vc vn ha, u tranh gia hai h t tng t sn v h t tng v sn
trong qu trnh pht trin x hi.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh nng cao trnh vn ha
cho qun chng nhn dn lao ng, khc phc tnh trng thiu ht vn ha. y l iu kin cn
thit ng o nhn dn lao ng chin thng ngho nn, lc hu, nng cao trnh v nhu cu
vn ha ca qun chng.
Trong qu trnh ch o thc hin xy dng ch ngha x hi hin thc Nga, Lnin ch ra ba k
th ca ch ngha x hi, l bnh kiu ngo cng sn, nn m ch, nn hi l v ng thi ngi
cng khng nh rng: ch c lm cho tt c mi ngi u phi c vn ha, phi nng cao trnh
vn ha ca qun chng nhn dn th mi c th chin thng c nhng k th mt cch cn
bn.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu xut pht t yu cu khch quan: vn ha
va l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy dng ch ngha x hi.
Xy dng v pht trin kinh t - x hi trong x hi x hi ch ngha phi nhm mc tiu vn
ha, v mt x hi cng bng, dn ch, vn minh, v s pht trin t do, ton din ca con ngi.
iu cho thy vn ha l kt qu ca nn kinh t x hi ch ngha, nhng ng thi cc nhn t
vn ha khc cng lun lun gn b vi i sng kinh t - x hi v tr thnh ng lc ca s pht
trin kinh t - x hi.
Nn vn ha mi x hi ch ngha to nhng tin quan trng nng cao phm cht, nng lc,
hc vn, gic ng chnh tr cho qun chng nhn dn lao ng, to c s nng cao nng sut lao
ng.vn ha x hi ch ngha vi nn tng l h t tng ca giai cp cng nhn tr thnh iu
kin tinh thn ca qu trnh xy dng ch ngha x hi, l ng lc v mc tiu ca ch ngha x
hi.
3. Ni dung v phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha
a. Nhng ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha
Vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha bao gm nhng ni dung chnh sau y:
. Cn phi nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc ca x hi mi.
137
Lnin ni: ch ngha x hi sinh ng, sng to l s nghip ca qun chng nhn dn.
Nh vy, xy dng ch ngha x hi l mt qu trnh hot ng t gic, sng to ca qun chng
nhn dn. Qun chng nhn dn cng c chn b tt v tinh thn, tr lc, t tngcng c nh
hng tch cc n tin trnh xy dng ch ngha x hi. Do , nng cao trnh dn tr, hnh
thnh i ng tr thc mi tr thnh ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha. Bi v, tr
tu l yu t quan trng i vi cng cuc xy dng ch ngha x hi. iu khng nh rng,
nng cao dn tr va l nhu cu cp bch, va l nhu cu lu di ca s nghip xy dng ch ngha
x hi, ch ngha cng sn. Nng cao dn tr tr thnh mt iu kin ch quan tip nhn, k tha
tng s tri thc m nhn loi c th c c xy dng x hi mi x hi ch ngha.
Nng cao dn tr gn lin vi s nghip o to, bi dng, hnh thnh i ng tr thc mi.
Mun vy, cn hnh thnh trong cc th h thanh nin, c bit l trong cc th h sinh vin mt h
thng tri thc hin i, mt tm hn thm m gi tr vn ha dn tc.
. Xy dng con ngi mi pht trin ton din.
Con ngi l sn phm ca lch s, nhng chnh hot ng ca con ngui sng to ra lch s.
Ni mt cch c th hn, con ngi l sn phm ca x hi v cng chnh con ngi to nn x
hi. Thc tin lch s cho thy trong mi thi i, s hnh thnh v pht trin con ngi gn lin
vi s hnh thnh v pht trin ca x hi. Mi x hi vi nhng nc thang pht trin khc nhau ca
s tin b u cn n nhng mu ngi nht nh, c nng lc p ng nhu cu ca s pht trin.
Chnh v vy, mi giai cp cm quyn ca mi thi k lch s khc nhau khi thc c v x
hi m mnh to dng, th iu trc tin giai cp cn phi quan tm n vic xy dng con
ngi.
Khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn, th vic xy dng con ngi mi p ng
nhu cu ca s nghip xy dng ch ngha x hi tr thnh mt nhu cu tt yu. Do , xy dng
con ngi mi pht trin ton din ca x hi mi l mt trong nhng ni dung c bn ca vn ha
v sn, ca nn vn ha x hi ch ngha.
Con ngi mi x hi ch ngha c xy dng l con ngi pht trin ton din. l con
ngi c tinh thn v nng lc xy dng thnh cng ch ngha x hi; l con ngi lao ng mi; l
con ngi c tinh thn yu nc chn chnh v tinh thn quc t trong sng; l con ngi c li
sng tnh ngha, c tnh cng ng cao.
. Xy dng li sng mi x hi ch ngha
Li sng l du hiu biu th s khc bit gia nhng cng ng ngi khc nhau; l tng th
cc hnh thi hot ng ca con ngi, phn nh hot ng vt cht, tinh thn v x hi ca con
ngui; l sn phm tt yu ca mt hnh thi kinh t-x hi v c tc ng n hnh thi kinh t - x
hi . Li sng mi x hi ch ngha l mt c trng c tnh nguyn tc ca x hi x hi ch
ngha v vic xy dng li sng mi tt yu tr thnh mt ni dung ca nn vn ha x hi ch
ngha.
Li sng mi x hi ch ngha c xy dng, hnh thnh trn nhng iu kin c bn ca n,
l: ch cng hu v t liu sn xut, trong s hu ton dn gi vai tr ch o; nguyn tc
phn phi theo lao ng; quyn lc nh nc thuc v nhn dn; ch ngha Mc-Lnin gi vai tr
ch o trong i sng tinh thn ca x hi; xa b tnh trng bt bnh ng dn tc, gii tnh, th
hin cng bng, m rng dn ch
. Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha.
Gia nh l mt hnh thc cng ng c bit, con ngi chung sng vi nhau bi hai mi
quan h c bn l quan h hn nhn v quan h huyt thng. Khi nghin cu v cc phng thc
tn ti ca con ngi, Mc vit hng ngy ti to ra i sng ca bn thn mnh, con ngi
bt u to ra nhng ngi khc, sinh si, ny n - l quan h gia chng v v, cha mv con
ci, l gia nh.
Nh vy, quanh tnh cm tm l (hn nhn) v quan h huyt thng (cha, m v con ci) l hai
mi quan h bn cht ca gia nh. Tuy nhin, gia nh cn c nhng quan h khc khin n tn ti
khng ch l t chc cng ng tnh cm - huyt thng m cn l cng ng kinh t, vn ha gio
dc c mt c cu - thit ch v cch thc vn ng ring.
138
Nu vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra, nhm tha
mn nhu cu ca mnh, th gia nh l mt gi tr vn ha ca x hi. Vn ha gia nh lun gn b,
tng tc vi vn ha cng ng dn tc, giai cp v tng lp x hi trong mi thi k lch s nht
nh ca mi quc gia dn tc nht nh. Do , c th quan nim gia nh l mt hnh thc t chc
c bn trong i sng cng ng ca con ngi, mt thit ch vn ha-x hi c th c hnh
thnh, tn ti v pht trin trn c s ca quan h hn nhn, quan h huyt thng, quan h nui
dng v gio dc gia cc thnh vin.
Thc t lch s cho thy: nhng iu kin kinh t-x hi khc nhau l nhn t qui nh nn
cc hnh thc t chc gia nh khc nhau. X hi loi ngi tri qua cc hnh thc cng ng:
gia nh huyt tc, gia nh i ngu, gia nh mt v mt chng.
Cch mng x hi ch ngha la ftin quan trng xy dng gia nh vn ha mi x hi ch
ngha. mun xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha th iu trc tin l phi xy dng
cho c c s kinh t-x hi ca n.
Gia nh vn ha x hi ch ngha tng bc c xy dng cng vi tin trnh pht trin ca
cng cuc cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh cch mng x hi ch ngha trn lnh
vc t tng v vn ha c tc dng trc tip v nn vn ha x hi ch ngha c nhim v quyt
nh nht n vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha.
Trong qu trnh xy dng x hi ch ngha, c bit l trong thi k qu , cc yu t gia nh
mi v c cn tn ti an xen vo nhau. X hi vi c cu kinh t nhiu thnh phn v c cu giai
cp khng thun nht, nn gia nh chu s chi phi bi nhiu yu t khc nhau t tm l, tnh cm,
t tng ca cc giai tng khc nhau trong x hi. Do , gia nh cng c vai tr khng ging nhau
n s pht trin ca cng cuc xy dng ch ngha x hi.
Thc cht ca vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha l nhm gp phn xy dng
nn vn ha x hi ch ngha. Quan im ny xut pht t mi quan h gia gia nh v x hi. Gia
nh l t bo ca x hi, mi gia nh ha thun, hnh phc, n nh s gp phn cho s pht
trin n nh ln mnh ca x hi; v ngc li, x hi pht trin n nh, lnh mnh s li to iu
kin cho gia nh m no, hnh phc. Hn th na, xt v mi quan h li ch th trong ch ngha x
hi, li ch ca gia nh v li ch ca x hi l c bn c s ph hp.
Gia n vn ha mi x hi ch ngha l gia nh c xy dng, tn ti v pht trin trn c s
gi gn v pht huy gi tr vn ha tt p ca dn tc, xa b nhng yu t lc hu, nhng tn tch
ca ch hn nhn v gia nh phong kin, t bn ch ngha, ng thi tip thu nhng gi tr tin
b ca nhn loi v gia nh.
Gia nh vn ha mi x hi ch ngha l gia nh tin b, nh du bc pht trin ca cc
hnh thc gia nh trong lch s nhn loi. Xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha em li
li ch cho c cac nhn v x hi. Con ngi mi ca x hi mi khi to dng cho hnh phc gia
nh cng l gp phn cho s pht trin ca x hi. Vi ngha , vic xy dng gia nh vn ha
mi x hi ch ngha tr thnh mt ni dung quan trng ca nn vn ha x hi ch ngha. L s
th hin tnh u vit ca nn vn ha y so vi cc nn vn ha trc n.
C nhiu ni dung quan trng cn phi c thc hin trong qu trnh xy dng gia nh vn
ha mi x hi ch ngha. Tuy nhin vi tnh cht c bn ca gia nh trong ch nghi x hi, th
vic xy dng mi quan h gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh vi x hi l ni
dung quan trng nht. Mi quan h trong gia nh l mt b phn ca quan h x hi, ng thi l
biu hin ca quan h x hi. Phi to dng mi quan h v chng bnh ng, thng yu gip
nhau v mi mt. Bnh ng, thng yu, tn trng nhau l nhng yu t gn b mt thit vi nhau
trong quan h v chng. Mi quan h gia cha m v con ci, gia anh ch em trong gia nh l mi
quan h huyt thng, tnh cm ca tnh thng yu v trch nhim.
X hi x hi ch ngha lun to iu kin vt cht v tinh thn tt nht trong iu kin c th
mi gia nh m no hnh phc v cng i hi gia nh cung cp cho x hi nhng ngi cng
dn c sc khe tt, c tr tu pht trin. To dng c mi quan h tt p gia cc thnh vin
trong gia nh v gia gia nh v x hi l yu t c bn xy dng gia nh no m, bnh ng,
139
140
ch ngha t bn. Trong xu hng , nhiu cng ng dn c thc c rng, ch trong cng
ng dn tc c lp h mi c quyn quyt nh con ng pht trin ca dn tc mnh.
Xu hng th hai: Cc dn tc tng quc gia, k c cc dn tc nhiu quc gia mun lin
hip li vi nhau. S pht trin ca lc lng sn xut, ca giao lu kinh t, vn ha trong ch
ngha t bn to nn mi lin h quc gia v quc t m rng gia cc dn tc, xa b s bit
lp, khp kn, thc y cc dn tc xch li gn nhau.
Trong iu kin ch ngha quc, s vn ng ca hai xu hng trn gp rt nhiu kh khn,
tr ngi. Xu hng cc dn tc xch li gn nhau trn c s t nguyn v bnh ng b ch ngha
quc ph nhn, thay vo l nhng khi lin hip vi s p t, thng tr ca ch ngha quc
nhm p bc, bc lt cc dn tc cn ngho nn v lc hu.
Sau thng li ca cch mng thng Mi Nga, mt thi i mi xut hin - thi i qu t
ch ngha t bn ln ch ngha x hi. C th ni y cn l mt s qu ln mt x hi trong
cc quyn t do, bnh ng v mi quan h on kt, hu ngh gia ngi c thc hin. Giai cp
cng nhn hin i vi s mnh lch s ca mnh, cng vi nhn dn lao ng s sng to ra x hi
.
Khi nghin cu v dn tc, quan h dn tc v nhng xu hng pht trin ca n, ch ngha
Mc-Lnin khng nh rng, ch trong iu kin ca ch ngha x hi, khi tnh trng p bc giai
cp, tnh trng ngi bc lt ngi b th tiu th tnh trng p bc dn tc cng b xa b.
Vi thng li ca cch mng v sn, giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn to tin
cho tin trnh xy dng ch ngha x hi, ng thi cng m ra qu trnh hnh thnh v pht trin
ca dn tc x hi ch ngha.
Tuy nhin, dn tc x hi ch ngha ch xut hin khi s ci to, xy dng tng bc cng ng
dn tc v cc mi quan h x hi, quan h dn tc theo cc nguyn l ca ch ngha x hi khoa
hc. ng thi, dn tc x hi ch ngha cng ch c th ra i t kt qu ton din trn mi lnh
vc ca cng cuc xy dng ch ngha x hi t kinh t, chnh tr, x hi v vn ha t tng.
Dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi c s vn ng mi theo xu hng ngy
cng tin b vn minh. Trong , hai xu hng khch quan ca s pht trin dn tc s pht huy tc
dng cng chiu, b sung, h tr cho nhau v din ra trong tng dn tc, trong c dn tc, quc gia.
Quan h dn tc l biu hin sinh ng ca hai xu hng trong iu kin ca cng cuc xy
dng x hi mi x hi x hi ch ngha.
Tin trnh xy dng ch ngha x hi to ra nhng iu kin thun li xy dng quan h
dn tc bnh ng, hp tc gip nhau cng tin b gia cc dn tc. S xch li gn nhau trn c
s t nguyn v bnh ng s l nhn t quan trng cho tng dn tc nhanh chng i ti phn vinh,
hnh phc. Mi dn tc khng nhng c iu kin khai thc ti a tim nng ca dn tc mnh
pht trin m cn nhn c s gip , da vo tim nng ca dn tc anh em pht trin nhanh
chng.
S xch li gn nhau gia cc dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi trong mt quc
gia s lm cho nhng gi tr, tinh hoa ca cc dn tc ha nhp vo nhau, b sung cho nhau lm
phong ph thm gi tr chung ca quc gia dn tc. nhng gi tr chung s li l c s lin kt
cc dn tc cht ch, bn vng hn.
Tm li, dn tc v quan h dn tc trong tin trnh xy dng x hi x hi ch ngha l mt ni
dung quan trng trong ton b ni dung ca s nghip xy dng x hi mi. X hi mi tng bc
to ra nhng tin , iu kin xy dng quan h hp tc gia cc dn tc. S pht trin mi mt
ca tng dn tc gn vi s pht trin ca c cng ng cc dn tc. S tng cng tnh thng nht
cc dn tc tr thnh mt qu trnh hp qui lut. Tuy nhin, tnh cng ng chung, tnh thng nht
vn trn c s gi gn v pht huy tinh hoa, bn sc ca tng dn tc.
c. Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc
Cng vi vn giai cp, vn dn tc lun lun l mt ni dung quan trng c ngha chin
lc ca cch mng x hi ch ngha. Gii quyt vn dn tc l mt trong nhng vn c
ngha quyt nh n s n nh, pht trin hay khng hong, tan r ca mt quc gia dn tc.
142
hnh thi pht trin y ca n, cng u bao gm: thc tn gio ( th hin quan nim v cc
ng thing ling cng nhn tn ngng tng ng ) v h thng t chc tn gio cng vi nhng
hot ng mang tnh cht nghi thc tn ngng ca n.
Khi phn tch bn cht tn gio vi t cch l mt hnh thi thc x hi, ngghen cho rng:
tt c mi tn gio chng qua ch l s phn nh h o vo trong u c ca con ngi - ca nhng
lc lng bn ngoi chi phi cuc sng ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn
th mang nhng hnh thc ca lc lng siu trn th.
Tn gio l sn phm ca con ngi, gn vi nhng iu kin t nhin v lch s c th, xc
nh. V bn cht, tn gio l mt hin tng x hi phn nh s b tc, bt lc ca con ngi trc
t nhin v x hi. Tuy nhin, tn gio cng cha ng mt s gi tr ph hp vi o c, o l
con ngi. Trong h thng nhng li rn dy ca gio l tn gio cng c nhng li rn m trong
chng mc no khi qun chng chp nhn vn c tc dng iu chnh, nh khuyn lm iu tt,
rn b iu c i vi h. Bi vy khi tham gia sinh hot tn gio, ngi ta c cm nhn nh lm
cng vic tch c, tu thn.
Trong lch s x hi loi ngi, tn gio xut hin t rt sm. N hon thin v bin i ca
nhng iu kin kinh t-x hi, vn ha, chnh tr. Tn gio ra i bi nhiu ngun gc khc nhau
nhng c bn l t cc ngun gc kinh t-x hi, nhn thc v tm l.
b. Vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha, tn gio vn cn
tn ti. C nhiu nguyn nhn cho s tn ti ca tnh ngng tn gio, trong c nhng nguyn
nhn ch yu sau:
- Nguyn nhn nhn thc.
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha vn cn nhiu hin
tng t nhin, x hi v ca con ngi m khoa hc cha l gii c, trong khi trnh dn tr
li vn cha thc s c nng cao. Do , trc nhng sc mnh t pht ca gii t nhin v x
hi m con ngi vn cha th nhn thc v ch ng c khin cho mt b phn nhn dn i
tm s an i, che ch v l gii chng t sc mnh ca thn linh.
- Nguyn nhn kinh t.
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi nn kinh t vn cn tn ti nhiu thnh phn kinh t
vi nhng li ch khc nhau ca cc giai cp, tng lp x hi. Trong i sng hin thc, s bt bnh
ng v kinh t, chnh tr, vn ha, x hi vn cn din ra, s cch bit kh ln v i sng vt cht
v tinh thn gia cc nhm dn c cn tn ti ph bin. Do , nhng yu t may ri, ngu nhin
vn tc ng mnh m n con ngi, lm cho con ngi d tr nn th ng vi t tng nh cy,
cu mong vo nhng lc lng siu nhin.
- Nguyn nhn tm l.
Tn ngng, tn gio tn ti lu i trong lch s nhn loi, tr thnh nim tin, li sng,
phong tc, tp qun, tnh cm ca mt b phn ng o qun chng nhn dn qua nhiu th h.
Bi vy, cho d trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha c
nhng bin i mnh m v kinh t, chnh tr - x hi, th tn gio vn khng th bin i ngay
cng vi tin ca nhng bin i kinh t - x hi m n phn nh. iu cho thy, trong mi
quan h gia tn ti x hi v thc x hi th thc x hi thng c tnh bo th hn so vi s
bin i ca tn ti x hi, trong , thc tn gio thng li l yu t mang tnh cht bn vng
nht trong i sng tinh thn ca mi con ngui, ca x hi.
- Nguyn nhn chnh tr - x hi
Xt v mt gi tr, c nhng nguyn tc ca tn gio l ph hp vi ch ngha x hi, vi ch
trng ng li, chnh sch ca nh nc x hi ch ngha. oa l nhng gi tr o c, vn ha
vi tinh thn nhn o, hng thin, p ng c nhu cu ca mt b phn qun chng nhn
dn. Chnh v th, trong mt chng mc nht nh, tn gio c sc ht mnh m i vi mt b
phn qun chng nhn dn.
- Nguyn nhn vn ha.
144
Trong thc t sinh hot vn ha x hi, sinh hot tn ngng tn gio p ng c phn no
nhu cu vn ha tinh thn ca cng ng x hi v trong mt mc nht nh, c ngha gio dc
thc cng ng, phong cch, li sng ca mi c nhn trong cng ng. V phng din sinh hot
vn ha, tn gio thng c thc hin di hnh thc l nhng nghi l tn ngng cng vi
nhng li rn theo chun mc o c ph hp vi quan nim ca mi loi tn gio. Nhng sinh
hot vn ha c tnh cht tn ngng, tn gio y li cun mt b phn qun chng nhn dn
xut pht t nhu cu vn ha tinh thn, tnh cm ca h.
Trn y l nhng nguyn nhn c bn khin tn gio vn cn tn ti trong tin trnh xy dng
ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha. Tuy nhin, cng vi tin trnh , tn gio cng
c nhng bin i cng vi s thay i ca nhng iu kin kinh t-x hi, vi qu trnh ci to x
hi c, xy dng x hi mi.
qun chng nhn dn c o thc s tr thnh ch th ca x hi, i sng vt cht, tinh thn
ngy cng c nng cao. Trn c s h dn dn gii thot khi tnh trng m tn, d oan, ngy
cng c c i sng tinh thn lnh mnh.
Cc t chc tn gio khng cn l cng c ca bt c th lc no mun mu toan li dng p
bc, bc lt qun chng nhn dn nh trong cc x hi trc y. Nh nc x hi ch ngha hng
cc t chc gio hi vo qu o chuyn lo vic o cho tn , tham gia tch cc vo cc cng tc
x hi t thin; tnh trng xung t tn gio khng cn na.
ng o qun chng nhn dn c tn gio ngy cng c iu kin tham gia ng gp vo cng
cuc xy dng t nc, tinh thn yu nc x hi ch ngha c khi dy, to nn sc mnh cng
ton dn tc xy dng thnh cng ch ngha x hi.
c. Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn gio
Tn ngng, tn gio l nhng vn nhy cm v phc tp. Do , nhng vn ny sinh t
tn gio cn phi c xem xt, gii quyt ht sc thn trng, c th v chun xc c tnh nguyn
tc vi nhng phng thc linh hot theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin.
Gii quyt vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi cn da trn nhng
nguyn tc sau y:
. Khc phc dn nhng nh hng tiu cc ca tn gio trong i sng x hi phi gn lin vi
qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi. l yu cu khch quan ca s nghip xy dng
ch ngha x hi.
. Khi tn ngng, tn gio cn l nhu cu tinh thn ca mt b phn nhn dn th nh nc x
hi ch ngha phi tn trng v bao m quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca mi cng
dn. Cng dn c tn gio hay khng c tn gio u bnh ng trc php lut, u c quyn li
v ngha v nh nhau. Cn pht huy nhng gi tr tch cc ca tn gio, nghim cm mi hnh vi vi
phm quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca cng dn.
. Thc hin on kt nhng ngi c tn gio vi nhng ngi khng c tn gio, on kt cc
tn gio, on kt nhng ngi theo tn gio vi nhng ngi khng theo tn gio, on kt ton
dn tc xy dn v bo v t nc. Nghim cm mi hnh vi chia r cng ng v l do tn
ngng, tn gio.
. Phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vn tn gio. Mt t tng th hin s tn
ngng trong tn gio. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, khc phc mt ny l vic lm
thng xuyn, lu di. mt chnh tr l s li dng tn gio ca nhng phn t phn ng nhm
chng li s nghip cch mng, s nghip xy dng ch ngha x hi. u tranh loi b mt chnh
tr phn ng trong lnh vc tn gio l nhim v thng xuyn, va phi khn trng, kin quyt,
va phi thn trng v phi c sch lc ph hp vi thc t.
. Phi c quan im lch s - c th khi gii quyt vn tn gio.
Trong mi thi k lch s khc nhau, vai tr v s tc ng ca tng tn gio i vi i sng
x hi cng khc nhau. Quan im, thi ca cc gio hi, gio s, gio dn v cc lnh vc, cc
vn ca x hi c s khc bit. Do , cn phi c quan im lch s - c th khi xem xt, nh
gi v gii quyt nhng vn ss lin quan n tn gio. ngi Macxit phi bit ch n ton b
tnh hnh c th l iu m Lnin tng nhc nh khi gii quyt vn tn gio. Nh nc
145
146
Chng 9
147
ngha t bn nh nc l mt b phn rt quan trng ca chnh sch ny. Thi k Chnh sch cng
sn thi chin kt thc, gi y, vi vic thc thi NEP th ch ngha t bn nh nc l mt trong
nhng hnh thc rt thch hp gip nc Nga Svit nhanh chng khc phc tnh trng suy sp
kinh t sau chin tranh v ngn chn nhng ny sinh t pht ca nn sn xut hng ha nh - mm
mng ca s phc hi ch ngha t bn. S d t bn nh nc di iu kin chuyn chnh v sn
c ngha quan trng v tc dng to ln nh vy v nh nh ngha ca Lnin l mt thc ch
ngha t bn c lin quan vi nh nc. Nh nc l nh nc ca giai cp v sn, l i tin
phong ca chng ta. Thng qua vic s dng ch ngha t bn nh nc, giai cp v sn c th hc
tp, k tha v pht huy c chn lc tt c nhng ti sn vt cht - k thut v tinh hoa cht xm
trong kinh nghim sn xut kinh doanh ca cc nh t bn cng nh tri thc khoa hc - k thut v
trnh khoa hc qun l kinh t ca cc chuyn gia t sn. Nh nc v sn c th s dng ch
ngha t bn nh nc nh l mt h thng cc chnh sch, cng c, bin php nhm iu tit mi
hot ng ca cc x nghip t bn cn tn ti trong thi k qu , nhm hng ti mc ch va
s dng va ci to bng phng php ha bnh i vi cc thnh phn kinh t ch ngha t bn v
sn xut nh. vi ngha , ch ngha t bn nh nc cn c th coi l mt trong nhng phng
thc, phng tin, con ng c hiu qu trong vic thc y x hi ha v lm tng nhanh lc
lng sn xut ca ch ngha x hi m kt qu cn bn ca s x hi ha ny l th hin s pht
trin ngy cng mnh m mt nn sn xut hng ha qu x hi ch ngha, giai on trung gian
ca nn sn xut hng ha x hi ch ngha trong tng lai.
Sau khi Lnin mt, ng li ng n ny khng c qun trit thc hin y . Hn na,
ng li c thc hin cha c bao lu th t cui nhng nm 20 u nhng nm 30 ca th
k XX, triu chng mt cuc chin tranh th gii ngy cng l r. Trong bi cnh y phi lm sao
nhanh chng bin nc Nga lc hu thnh cng quc cng nghip, va xy dng c s vt cht
ca ch ngha x hi, xa b ngho nn lc hu, va chun b i ph vi nguy c chin tranh.
Gii quyt nhim v ny trong mt thi gian ngn nht l vn sng cn t ra i vi vn mnh
ca t quc v ch x hi ch ngha nc Nga. Trong iu kin nh vy, gii quyt nhim
v lch s v cng kh khn ni trn, Nh nc X vit khng th khng p dng c ch k hoch
ha tp trung cao, mt c ch c th thc hin c khi chnh quyn thuc v giai cp cng nhn
v nhn dn lao ng. Thc t, Lin x thnh cng rc r trong s nghip cng nghip ha vi
thi giai cha y 20 nm, m trong hai thp k y, mt qu na thp k ni chin, chng chin
tranh can thip v khi phc kinh t sau chin tranh. Ch c ch ngha x hi mi c th cho php
pht huy cao tinh thn anh dng, hy sinh ca hng trm triu qun chng nhn dn, mi c th
thc hin c nhng k tch nh vy. Khng th ph nhn vai tr to ln c ngha lch s ca m
hnh u tin ny ca ch ngha x hi.
2. S ra i ca h thng x hi ch ngha v nhng thnh tu ca n
a. S ra i v pht trin ca h thng cc nc x hi ch ngha
Sau chin tranh th gii ln th hai, h thng x hi ch ngha th gii ra i bao gm cc nc
Lin x, cng ha dn ch c, Hunggari, Rumani, Tip Khc, Anbani, Mng c, Trung quc,
Triu tin, Vit nam ( sau ny thm Cuba ) i theo m hnh ch ngha x hi xvit. Nm 1960, ti
moscow, hi ngh 81 ng Cng sn v cng nhn ca cc nc trn th gii ra tuyn b v
khng nh: c im ch yu ca thi i chng ta l h thng x hi ch ngha th gii ang tr
thnh nhn t quyt nh s pht trin ca x hi loi ngi
b. Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin thc
Cho d lch s c bin ng th no, d ai c tnh xuyn tc lch s cng khng th ph nhn
c s tht l Lin X v cc nc ng u c mt thi pht trin rc r v t c nhng
thnh tu to ln sau y:
- Ch x hi ch ngha tng bc a nhn dn lao ng ln lm ch x hi, thc y tro
lu u tranh cho quyn t do dn ch trn ton th gii.
S ra i ca ch x hi ch ngha cng c ngha l ch dn ch c thit lp. Bt ngun
t bn cht giai cp ca n, ch dn ch x hi ch ngha, ch dn ch cho tuyt i a s
148
nhn dn lao ng, thc hin ngy cng y nhng quyn dn ch, ngn nga v trn p nhng
hnh vi xm phm quyn t do dn ch ca nhn dn.
Ch x hi ch ngha khng ch m bo quyn lm ch trn thc t cho nhn dn lao ng
cc nc x hi ch ngha, m hn th na n cn thc y tro lu u tranh cho nn t do dn
ch cc nc t bn ch ngha v trn ton th gii.
- Trong hn 70 nm xy dng ch ngha x hi, Lin X v cc nc x hi ch ngha t
c s pht trin mnh m v tim lc kinh t, xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi trn
qui m ln vi trnh hin i, bo m ngy cng tt hn i sng vt cht v tinh thn ca nhn
dn. Nc Nga trc cch mng Thng Mi so vi cc nc pht trin khc b lc hu t 50 nm
n 100 nm. Khi bt tay vo xy dng ch ngha x hi, thu nhp quc dn tnh theo u ngi ch
bng 1/22 ca M cng thi. Nhng ch sau mt thi gian ngn Lin X tr thnh mt trong hai
siu cng ca th gii. nm 1985, thu nhp quc dn ca Lin X bng 66% ca M, sn lng
cng nghip bng 85% ca M. Vi cng cuc pht trin kinh t, vn ha, Lin X tr thnh mt
nc c trnh hc vn cao, thu c nhng thnh tu ng k trong vic chm sc sc khe,
pht trin y t v bo m phc li x hi cho nhn dn lao ng. Trc cch mng Thng Mi,
nhn dn Nga m ch, ch 20 nm sau, nn m ch xa xong. Vo cui nm 1980, Lin X l
mt trong nhng nc c trnh hc vn cao nht th gii. Lin X v cc nc x hi ch ngha
trc y t c nhng bc tin ln trong lnh vc nghin cu khoa hc, chinh phc v tr,
c tim lc qun s v cng nghip quc phng hng mnh. Trong cc lnh vc vn ha, ngh
thut, khoa hc v cng ngh cng c nhng thnh tu rt to ln.
- Vi s ln mnh ton din, ch ngha x hi c nh hng su sc trong i sng chnh tr th
gii, ng vai tr quyt nh i vi s sp h thng thuc a ca ch ngha quc, m ra k
nguyn mi, k nguyn c lp dan tc v thi i qu ln ch ngha x hi trn phm vi ton
th gii.
Ch x hi ch ngha c thit lp khng ch m ra mt xu th pht trin tt yu cho cc dn
tc l con ng x hi ch ngha, m bng s gip tch cc, c hiu qu v nhiu mt, cc nc
x hi ch ngha gp phn lm pht trin mnh m phong tro gii phng dn tc. nm 1919, cc
nc thuc a v na thuc a chim 72% din tch v 70% dn s th gii, ti nay ch cn 0,7%
din tch v 5,3% dn s th gii. Tnh n nay, hng trm noc ginh c c lp. Trn mt
trm nc tham gia vo Phong tro khng lin kt.
- Sc mnh ca ch ngha x hi hin thc ng vai tr quyt nh y li nguy c chin tranh
hy dit, bo v ha bnh th gii.
- ngay ti cc nc phng Ty, nhn dn lao ng c sc hp dn thc t ca ch ngha x
hi u tranh i cc quyn dn sinh, dn ch, cc phc li x hiVi sc p ca cc nc x
hi ch ngha, cc nc phng Ty phi nhng b v chp nhn thc t rt nhiu yu sch .
Tm li, t thng 11 nm 1917 cho n s kin thng 8 nm 1991, ch ngha x hi Lin X
tn ti hn 70 nm, cc nc ng u hn 40 nm k t nm 1945. Ch ngha x hi hin
thc tri qua mt thi k pht trin rc r, c nhng thnh tu to ln v pht huy tc dng
mnh m n tin trnh pht trin lch s ca loi ngi.
S pht trin nh v bo ca ba dng thc cch mng trong sut my thp k gn lin vi s
tn ti v pht trin ca ch ngha x hi hin thc, vi h thng x hi ch ngha.
149
xy ra. quc t I tan r (nm 1876 ). Nhng t trong khng hong, s pht trin ca l lun ca thi
k ny ph v s b tc trong phong tro cng nhn a n s thnh lp quc t II (nm 1889).
n cui th k XIX, u th k XX, khi ch ngha t bn chuyn sang ch ngha quc, c
bit l t sau khi ngghen qua i, phong tro x hi ch ngha li lm vo khng hong ln th
hai. Quc t II phn r thnh phi hu, phi t v phi gia. T sau cch mng Thng Mi Nga
thnh cng, di s lnh o ca Lnin, Quc t III - quc t cng sn c thnh lp, chm dt s
khng hong ln th hai.
Bt u t cui nhng nm 60 ca th k XX, Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u
i vo thi k khng hong. T thng t nm 1989 tr i, s v din ra lin tip cc nc
ng u. Ch trong vng 2 nm, n thng 9 nm 1991, ch x hi ch ngha Lin X v su
nc ng u d sp hon ton. S sp cng din ra Mng C, Anbani, Nam T.
2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp
a. Nguyn nhn su xa l nhng sai lm v m hnh pht trin ca ch ngha x hi X vit
Sau khi Lnin qua i, Lin X, chnh sch kinh t mi khng c tip tc thc hin m
chuyn sang k hch ha tp trung cao . Thi gian u, k hach ha tp trung pht huy tc
dng mnh m, song bin dng thnh k hoch ha tp trung quan liu bao cp. Sau chin tranh
th gii th hai, Lin X vn tip tc duy tr m hnh ny. Trong m hnh ny tuyt i ha c
ch k hoch ha tp trung cao, t b hay gn nh t b mt cch ch quan duy ch nn kinh t
hng ha, c ch th trng, thc hin ch bao cp trn lan, trit tiu tnh ch ng, sng to ca
ngi lao ng.
Do chm i mi c ch kinh t, h thng qun l, ni chung l chm i mi m hnh ca ch
ngha x hi, nn hu qu l Lin X ang rt ngn dn khong cch v trnh pht trin kinh t
so vi cc nc t bn pht trin th t gia nhng nm 70 ca th k XX tnh hnh din ra theo xu
hng ngc li. S thua km r rt ca Lin X th hin trong lnh vc cng ngh v nng sut lao
ng. M y li l yu t nh Lnin ni, xt n cng quyt nh thng li hon ton ca ch
mi.
Nhng sai lm ch quan nghim trng ko di ni trn cn tr s i mi ng n l
nguyn nhn su xa lm ch x hi ch ngha suy yu, ri vo khng hong. khng phi l
nhng khuyt tt do bn cht ca ch x hi ch ngha, m do quan nim gio iu v ch ngha
x hi. Cng lnh nm 1991 ca ang ta ch r: do duy tr qu lu nhng khuyt tt ca m hnh
c ca ch ngha x hi, chm tr trong cch mng khoa hc v cng ngh nn gy ra tnh trng tr
tr ko di v kinh t-x hi ri i ti khng hong.
b. Nguyn nhn ch yu v trc tip dn n s sp
S sp ch ngha x hi Lin X v ng u c hai nguyn nhn ch yu v trc tip sau:
. Trong ci t, ng Cng sn Lin X mc sai lm rt nghim trng v ng li chnh tr,
t tng v t chc. l ng li hu khuynh, c hi v xt li, th hin trueec ht nhng
ngi lnh o cao nht. Cuc ci t Lin X bt u t nm 1986 kt thc trong s v
hon ton nm 1991. V ng li ci t thc cht l ng li trt di t c hi, hu khunh n
xt li, n t b hon ton ch ngha Mc-Lnin. Nhng li tuyn b lc ban u: ci t c
nhiu dn ch hn, nhiu ch ngha x hi hn, chng ta s i ti ch ngha x hi tt p hn
ch khng i ra ngoi n, chng ra tm trong khun kh ca ch ngha x hi ch khng phi
ngoi gi hn ca n nhng cu tr li cho cc vn do cuc sng t ra,.ch l nhng tuyn
b sung ngy trang cho phn bi.
Nhng ngi lnh o ci t li dn tng bc, tng bc; thm ch ngy cng cng khai tuyn
b t b nhng mc tiu x hi ch ngha m h tng ha hn, t b ch ngha Mc-Lnin, t b
vai tr lnh o ca ng Cng sn.
Ch trng a ra lc u l tng tc v kinh t chm dt s tr tr. y mnh nhp pht
trin khng c g sai m l tt yu, bc bch. Vn l tng tc bng cch no th khng c cu tr
li ng n. i mi cng ngh bng cch no cng b tc. Ngi ta bn qui cho c ch qun l
kinh t, nhng ri cng try trt; ngi ta chuyn nhanh sang ci t chnh tr, coi y l ci cha
kha cho mi vn . Hi ngh ng ton quc ln th 19 (nm 1988) ch trng chuyn trng
150
151
Trong cun sch Ngoi vng kim sot (xut bn nm 1993)Bresinsky cay ng tha nhn
20 khuyt tt ca x hi M vo thi im v d bo M s mt vai tr siu cng vo th k
XXI. Trong 20 khuyt tt y c nhng khuyt tt tr thnh ph bin cc nc t bn, nh:
chm sc y t khng y , gio dc trung hc cht lng km, vn phn bit chng tc, ngho
i, ngy cng su sc, ti c bo lc trn lan, cm gic trng v tinh thnlm cho x hi lm vo
khng hong v v phng cu cha.
Trong khun kh ca ch ngha t bn, d l ch ngha t bn hin i, trn th gii hin nay
vn c n 1,2 t con ngi phi tip tc chu ngho i, tt bnh, m ch, chin tranh, hng mc
thu nhp di 1 USD/ngy; 2,5 t ngi ngho c tng thu nhp ch bng thu nhp ca 250 t ph,
triu ph ln nht th gii gp li; 1/3 lc lng lao ng ton th gii, tc l khong 1 t ngi b
tht nghip cc mc khc nhau; ti hn 100 nc ang hoc km pht trin, mc thu nhp bnh
qun u ngi gim i so vi thp nin trc, hng ngy c n 30.000 tr em cht bnh m l ra
c th c cu sng, v s ngi m ch ln n hn 800 triu ngi.
S kin gii cm quyn M, Anh tn cng Iraq nm 2003 cng khng nh bn cht hiu chin
ca chng.
Ch ngha t bn vi nhng mu thun bn trong khng th khc phc. X hi t bn khng d
bin mu bn cht ca mnh ch bng li xng danh mi phi h t tng ha nh x hi t bn,
x hi hu cng nghip, x hi tin ha, x hi kinh t tri thc ha. Nhiu hc gi t sn
cho rng, ch ngha t bn l khng th chp nhn c.
b. Cc yu t x hi ch ngha xut hin trong lng x hi t bn
Ch ngha t bn hin i s tip tc pht trin thng qua chnh nhng cuc khng hong, nhng
cuc ci cch thch ng, v qu trnh pht trin cng chnh l qu trnh qu sang mt x
hi mi. Trong khun kh ca ch ngha t bn xut hin nhng yu t ca x hi mi, nhng
yu t ca nn vn minh hu cng nghip, kinh t tri thc ny sinh v pht trin; tnh cht x hi
ca s hu ngy cng gia tng; s iu tit ca nh nc i vi th trng ngy cng hu hiu; tnh
nhn dn v x hi ca nh nc tng ln; nhng vn phc li x hi v mi trngngy cng
c gii quyt tt hn. Vi nhng c im trn y cng c th xem l nhng x hi qu ,
v n cha ng trong n c cc yu t ca ch ngha t bn v x hi tng lai.
2. Ch ngha x hi tng lai ca x hi loi ngi
a. Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u sp khng c ngha l s co chung ca
ch ngha x hi
K th v ang ra sc khai thc s kin Lin X v ng u sp ru rao v ci cht
ca ch ngha x hi v ch ngha Mc-Lnin ni chung . S sp ca Lin X v ng u l
s sp ca mt m hnh ca ch ngha x hi trong qu trnh i ti mc tiu x hi ch ngha.
N khng ng ngha vi s co chung ca ch ngha x hi vi t cch l mt hnh thi kinh t-x
hi m loi ngi ang vn ti. Tng lai ca x hi loi ngi vn l ch ngha x hi, l qui
lut khch quan ca s pht trin lch s. Tnh cht ca thi i hon ton khng thay i; loi
ngi vn trong thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii
m u bng cch mng thng Mi Nga v i. Cc mu thun ca thi i vn tn ti, ch thay
i hnh thc biu hin v t ra yu cu mi phi gii quyt.
b. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca, i mi v ngy cng t
c nhng thnh tu to ln
Trong cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca v khng ch ng vng m
cn tip tc pht trin. Trong , Trung Quc v Vit Nam l hai nc tin hnh cng cuc ci
cch, m ca v i mi tng i thnh cng nht. Trn c s vn dng sng to, pht trin ch
ngha mc-Lnin vo iu kin c th ca mi nc tm ra con ng i ln ch ngha x hi.
Tuy Trung Quc v Vit Nam khc bit nhau v qui m t nc, tm quan trng trn trng quc
t, v vn ha dn tc, nhng cng cuc ci cch, m ca Trung Quc v Vit Nam c nhng nt
tng ng sau y:
. t b m hnh kinh t k hoch tp trung chuyn sang kinh t th trng x hi ch ngha
(Trung Quc) hoc theo nh hng x hi ch ngha (Vit Nam). Vi nhng c trng: a dng
152
ha hnh thc s hu, trong quc hu gi vai tr ch th (Trung Quc), hoc cng hu l nn
tng (Vit Nam), kinh t nh nc l ch o; s hu c phn c xem l hnh thc ch yu ca
ch cng hu (Trung Quc), hoc doanh nghip c phn tr thnh hnh thc t chc kinh t ph
bin (Vit Nam); a dng ha hnh thc phn phi, xem trng phn phi theo lao ng, m bo
quyn kinh doanh bnh ng cho mi loi hnh doanh nghip khng phn bit i x; gi c, t gi,
li sut do th trng xc nh c s iu tit ca nh nc; pht trin ng b cc loi th trng t
hng ha n dch v, th trng chng khon; thc hin cc chng trnh phc li x hi rng ln,
xa i gim ngho, gi gn mi trng
. Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha theo hng xy dng h thng lut php ngy
cng tng ng vi h thng lut php hin i, c bit l ph hp vi nhng cam kt quc t;
gim dn s can thip vi m, s can thip vo hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip, gia tng
qun l v m, gia tng s phn quyn cho cc a phng; thc hin ch dn ch ni chung, c
bit l cc c s theo hng cng khai, minh bch, gia tng s gim st ca cc cp, ca cng
lun, ca quc hi, ca hi ng nhn dn cc cp, ca cc t chc x hi, tinh gim b my v
bin ch,
. Xy dng cc t chc x hi phi chnh ph a dng gm cc hi ngh nghip, vn ha, tn
gio, x hi,cc t chc ny ngy cng c vai tr to ln trong cc lnh vc m nh nc khng
vi tay ti, nh t thin, cu tr ngi ngho,
. Hi nhp quc t su rng, tham gia vo hu ht cc t chc quc t; Lin hp quc, cc t
chc khu vc, c bit l gia nhp WTO, tr thnh nhng quc giai tch cc trong hi nhp khu
vc ASEAN, ng .
. m bo s cm quyn v lnh o ca ng Cng sn i vi cng cuc xy dng v pht
trin t nc trn tt c cc mt. S lnh o v cm quyn ca ng v ang c i mi
theo hng khoa hc, dn ch v hiu qu hn, ph hp vi iu kin c th ca tng nc.
Cng cuc ci cch ca Trung Quc v Vit Nam t c nhng thnh tu to ln c quc
t tha nhn. Nhng nh hng pht trin ca Trung Quc v Vit Nam cho thy l c Trung Quc
v Vit Nam u tn trng nhng gi tr tin b ca nhn loi c phng Ty v phng ng,
nghin cu, ng dng chng ph hp vi iu kin c th trn c s nhng gi tr nhn o c bn
ca ch ngha Mc-Lnin. ng thi s tin trin thc t ca nhng cuc ci cch trn y s ngy
cng lm sng t hn con ng i mi ch ngha x hi.
c. xut hin xu hng i ln ch ngha x hi
Trong tnh hnh ch ngha x hi tm thi lm vo thoi tro, nhiu ni trn th gii, c bit
l M Latinh, t nhng nm 1990 xut hin xu th thin t v ngy cng pht trin mnh ln
thnh mt tro lu vo u th k XXI. T 1998 n nay, thng qua bu c dn ch, cc chnh ph
cnh t, tin b ln cm quyn 11 nc M Latinh.
Trong s cc nc M latinh do cnh t cm quyn hin nay, nhiu nc tuyn b i ln ch
ngha x hi.
T nm 2005, tng thng Venezuela - Hugo Chavez - nhiu ln cng khai tuyn b mc tiu ca
cuc cch mng nc mnh l a t nc i ln ch ngha x hi. Trong bi pht biu ngy 3
thng 12 nm 2006, ngay sau khi ti c c, Chavez mt ln na khng nh: Venezuela s tip tc
con ng i ln ch ngha x hi th k XXI vi cc ni dung c bn sau y:
. V t tng: Ly ch ngha Mc, t tng cch mng v tin b ca Simon Bolivia, t tng
nhn o thin cha gio lm nn tng.
. V chnh tr: Nhn mnh t tng dn ch cch mng v chnh quyn nhn dn, theo
nhn dn c trch nhim cng tham gia quyt nh vn mnh ca t nc, tham gia vo cng vic
xy dng mt nh nc php quyn, thc hin cng bng x hi; xy dng mt m hnh x hi mi,
ni m mi ngi dn u c ch ng cho d l mt th dn.
. V kinh t: Ch trng thc hin kinh t nhiu thnh phn, trong kinh t nh nc v hp
tc x nm vai tr ch o; nhn mnh vic ginh li ch quyn quc gia dn tc i vi ti nguyn
thin nhin, c bit l du m, nc sch v mi sinh
153
. V x hi: Ch trng thc hin phn phi cng bng ca x hi gii quyt vn bt bnh
ng v phn ha x hi
. V i ngoi: Thc y khi on kt M Latinh v quan h hu ngh vi tt c cc nc, ly
hp tc thay th cnh tranh; ly hi nhp thay cho bc lt; u tranh cho mt th gii a cc, dn
ch.
. V cch lm, bc i: K tha nhng mt tt p ca ch ngha x hi Lin X, ng u
trc y; khng rp khun, sao chp m phi thng xuyn i mi v sng to; bn cnh pht
trin kinh t, coi trng cc gi tr o c, tinh thn; on kt dn tc; ch trng kinh nghim quc
t ca cc nc x hi ch ngha nh Cuba, Vit Nam, Trung Quc,
S xut hin ca ch ngha x hi M Latinh cn im ny, im khc phi tip tc nghin
cu v theo di, nhng r rng nhng biu hin v ang th hin s tc ng su xa v sc
sng mnh lit ca ch ngha x hi hin thc i vi cc dn tc M Latinh, th hin bc tin
mi ca ch ngha x hi trn th gii. l mt thc t lch s chng minh cho sc sng v kh
nng pht trin ca ch ngha x hi, cng c nim tin vo l tng cng sn ch ngha.
Tm li, t din bin ca tnh hnh th gii t cch mng Thng Mi Nga n nay c th khng
nh rng: ch ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi v s thc tnh
ca cc dn tc, nht nh s c bc pht trin mi; theo qui lut khch quan ca lch s, loi
ngi nht nh s tin ti x hi ch ngha.
----@----
154