M U

Trong lch s pht trin ca mi quc gia, n s sm hay mun chuyn i t nc

c thu nhp thp sang nc c thu nhp cao. Trong qu trnh pht trin , quc gia s
phi tri qua giai on thu nhp trung bnh.Trong vi thp k qua, nhiu quc gia nh
Phn Lan, i Loan, Nht Bn, vt qua c thi k ny v vn ln thu nhp cao
nhng cng c cc quc gia nh Brazil, Malaysia, trong 10 nm thm ch l 50 nm
vn b mc kt trong gian on thu nhp trung bnh. Vi tnh trang ny, mt s nh kinh
t, m u l Gill v Kharas trong bo co ca World Bank nm 2008 cp hin
tng By thu nhp trung bnh. Hin tng ny ang ngy cng thu ht nhiu s ch
ca th gii v c bit l cc nc c thu nhp trung bnh.
Vit Nam sau 30 nm i mi pht trin mt m v mt kinh t v x hi. n
nm 2009, Vit Nam tr thnh mt nc c thu nhp trung bnh. Cng nh cc quc
gia thu nhp trung bnh khc, cc nh kinh t v chnh ph Vit Nam cung rt quan tm
n By thu nhp trung bnh v t ra cu hi: Vit Nam c ang vng vo chic by
ny?
Vi thc t , vic tin hnh nghin cu, phn tch ca by thu nhp trung bnh
trn th gii t rt ra nhng kinh nghim, bi hc cng nh xut cc bin php cho
Vit Nam i vi by thu nhp trung bnh l mt nhim v mang tnh cp thit v c
ngha thc s quan trng. cng chnh l l do nhm tin hnh nghin cu, thc hin
ti :
Nguy c mc by thu nhp trung bnh ca Vit Nam
Trong bi tiu lun, nhm c s dng phng php phn tch-tng hp, phng
php h thng s liu-d liu, phng php thng k, v phng php so snh, i chiu
vi thc t rt ra nhng kt lun c tnh khch quan tng i cao.

CHNG 1: L THUYT BY THU NHP TRUNG BNH

1.1.

nh ngha quc gia c thu nhp trung bnh

Hin nay, mt s t chc quc t tin hnh phn loi cc quc gia theo cch thc
khc nhau da trn cc tiu ch khc nhau nh: tng sn phm trong nc trn u ngi
(GDP/ngi), u t trc tip nc ngoi (FDI), ch s pht trin con ngi (HDI) V
d nh: H thng phn loi Lin hp quc: S phn loi ny da trn c s thu nhp bnh
qun u ngi GNP; Tiu ch phn loi ca UNDP da trn c s Ch s pht trin con
ngi HDI; Nhng ph bin nht l phng php phn loi theo World Bank.
World Bank thc hin phn loi cc quc gia theo thu nhp thng qua GNI (tng
thu nhp quc dn) theo phng php Atlas. Theo cng b ngy 01/7/2013, Ngn hng
Th gii phn loi theo thu nhp bnh qun u ngi theo bn mc c th nh sau:
Thu nhp thp: 1035 USD/ngi hoc t hn.
Thu nhp trung bnh thp: t 1036 USD/ngi n 4085 USD/ngi.
Thu nhp trung bnh cao: t 4086 USD/ngi n 12615 USD/ngi.
Thu nhp cao: 12616 USD/ngi hoc cao hn
Vy nhn vo cch phn loi ny ca Ngn hng Th gii, mt quc gia c coi l
c thu nhp trung bnh khi thu nhp bnh qun u ngi phi t t 1036 USD/ngi
n 12165USD/ngi. C th ni nhng nc thuc nhm ny bao gm cc quc gia
c coi l cc nc ang pht trin (quc gia c mc sng cn khim tn, c nn tng
cng nghip km pht trin, thu nhp u ngi t i, ngho nn ph bin v c cu t
bn thp) nh: Vit Nam, Lo v cc quc gia c coi l cc nc cng nghip mi
(l quc gia mi cng nghip ha trn th gii, c tc tng trng cao, c nn kinh t
th trng ngy cng m) nh: Trung Quc, Nam Phi

1.2.

Cc quan im v du hiu nhn bit v nguyn nhn gy ra by thu nhp trung bnh

Theo I.Gill and H. Kharas (2007)1: By thu nhp trung bnh din ra khi cc quc
gia c thu nhp trung bnh c tc tng trng chm hn cc nc giu v k c nc
ngho do thiu s chuyn i v kinh t trong th k 21; khng cnh tranh c vi cc
i th l cc nc ngho vi ngun nhn cng r trong cc ngnh cng nghip truyn
thng v cc nc giu tin tin trong cc ngnh cng nghip c tc thay i k thut
nhanh chng.
Cng theo chuyn gia ca World Bank, Indermit Gill v Homi Kharas(2007),
hin tng by thu nhp trung bnh c nguyn nhn t c kha cnh kinh t v x hi:
+ Tc tng trng gim v nh tr
+ H thng ti chnh yu km
+ th ha mt cch qu mc v t
+ Thiu cc dch v cng ng cng cng
+ Kh khn trong tm vic lm
+ S ri lon v dn ch
+ Khong cch giu ngho gia tng
+ Tnh trang quan liu trm trng
+ Bt n, bo ng x hi
+ Thiu nim tin trong ngi dn
Theo ADB (2012)2: Mt quc gia ang trong by thu nhp trung bnh nu n
l mt quc gia c thu nhp trung bnh thp c 28 nm hoc nhiu hn. V quc gia
ang trong by thu nhp trung bnh cao nu n vn l quc gia c thu nhp trung bnh
cao trong vng 45 nm hoc hn.

1An East Asian Renaissance

2.Tracking the Middle-income Trap: What Is It, Who Is in It, and Why?
3

Tc tng dn s
Tc tng thu nhp

Theo m hnh by thu nhp cn bng ca Nelson :

Cn bnh ca nhiu nc ang pht trin c th c chn on nh l s cn bng
bn vng ca thu nhp theoW1
u ngi hoc tin gn ti mc sng. Ch mt phn trm
nh thu nhp ca nn kinh t c c chuyn sang u t. Nu vn gp ang c tch
(P)
ly bng vi mc tng t l dn s th lng vn c trangW0
b mi cng nhn khng
c tng ln. Nu s tng trng kinh t c xc nh nh s tng ln ca thu nhp
u ngi th nhng nn kinh t l khng pht trin.
Mi quan h gia tc tng thu nhp quc dn v thu nhp bnh qun u ngi

Thu nhp bnh qun u ngi:

Nu thu nhp bnh qun gim thp hn W0 , dn s gim vi tc nhanh hn tc
gim ca thu nhp Thu nhp bnh qun u ngi dn tr v mc ti thiu sng.
Nu thu nhp bnh qun tng ln ln hn W0, tc gia tng dn s s ln hn tc
gia tng thu nhp quc dn Thu nhp bnh qun u ngi s gim dn tr v mc
ti thiu sng
Do , nu thu nhp bnh qun u ngi mc ti thiu sng, n s c xu
hng duy tr ti mc ny v cc quc gia c thu nhp bnh qun u ngi thp c xu
hng phi i mt vi mc tnh trng cn bng mc thu nhp thp.
Theo quan im ca GS. Kenichi Ohno
GS. Kenichi Ohno cho rng by thu nhp trung bnh l mt tnh hung m mt quc
gia b mc kt ti mc thu nhp c quyt nh bi ngun lc nht nh v li th ban
u v khng th vt qu mc thu nhp . Nh mt l tt nhin, bt k quc gia no,
vi xut pht im l mt nn kinh t ch yu da vo khai thc cc ngun lc sn c,
xut khu nng sn c canh , nng nghip t cp t tc , v mong ch vo vin tr, th
tng trng, quc gia cn tin hnh cng nghip ha, qu trnh cng nghip ha bt
kp c gm 4 giai on sau:

(Y)

Giai on 1: Bt u bng s xut hin t ca cc cng ty ch to c vn u t trc

tip nc ngoi (FDI), thc hin cc hot ng lp rp gin n hoc ch bin cc sn
phm cng nghip nh phc v xut khu nh dt may, giy dp, thc phm Trong giai
on ny, tt c cc hot ng nh thit k, cng ngh, sn xut v marketing u do
ngi nc ngoi hng dn, nguyn vt liu chnh v ph tng c nhp khu, cn
quc gia tip nhn u t ch ng gp ngun lao ng gin n v t cng nghip.
iu dn ti mt mc gi tr ni ti rt nh, b ln t bi gi tr do ngi nc ngoi
to ra mc d cng n vic lm v thu nhp cho ngi ngho c ci thin.

Giai on 2: Khi s vn FDI c tch lu v quy m sn xut m rng, ngun cung

ni a v ph tng v linh kin bt u tng ln. iu ny din ra mt phn l do cc nh
cung cp FDI u t vo v mt phn l do s ra i ca cc nh cung cp trong nc.
Cc cng ty lp rp tr nn cnh tranh hn v mi lin kt gia cng ty lp rp v nh
cung cp bt u xut hin. Ngnh cng nghip ny tng trng mnh v lng do kh
nng cung cp cc yu t u vo trong nc gia tng. Sn xut v c bn vn chu s
qun l v ch o ca ngi nc ngoi nn gi tr ni ti tng khng nhiu. Hin nhin,
tin lng v thu nhp trong nc cng nh vy.

Giai on 3: y l giai on ni lc ho k nng v tri thc thng qua tch lu vn con

ngi trong ngnh cng nghip. Lao ng trong nc phi thay th cho lao ng nc
ngoi trong tt c cc lnh vc sn xut bao gm c qun l, cng ngh, thit k, vn hnh
nh my, hu cn, qun l cht lng v marketing. V s ph thuc vo ngi nc
ngoi gim nn gi tr ni ti tng ln r rt. Quc gia tr thnh mt nc xut khu cc
sn phm ch to cht lng cao, thch thc nhng i th cnh tranh i trc v xc lp
li v tr ca mnh trn bc tranh cng nghip ton cu.

Giai on 4: Quc gia c nng lc to ra sn phm mi v dn u xu th th trng ton

cu.
Trong 4 giai on trn y, GS. Kenichi Ohno cho rng vi nhng li th sn c v
ti nguyn thin nhin, v tr a l, mi quc gia u c th chm ngng thu nhp
trung bnh thp ngay t giai on 1 v tng trng n mc thu nhp trung bnh cao
giai on 2. Khi bc sang c giai on 3, h s t mc thu nhp cao. S khng c g
phi ni nu quc gia no cng vt qua cc giai on mt cch sun s. Nhng thc
t l c rt nhiu nc, sau khi vt ngng thu nhp thp li tng trng chm li v b
mc kt ngay . H tr thnh nn nhn ca by thu nhp trung bnh Nguyn nhn l
do cc quc gia khng thay i c cu cng nghip t cc ngnh c hm lng cng
ngh thp sang cc ngnh c hm lng cng ngh cao bng chnh ngun lao ng ni
a (chuyn t giai on 2 sang giai on 3). l iu d hiu bi sau khi vt ngng

thu nhp thp, mt quc gia s mt dn cc li th sn c v vn FDI bt u chuyn

sang cc nc km pht trin hn nhng c nhiu ti nguyn thin nhin hn hoc lao
ng gi r hn. tip tc tng trng, buc quc gia phi hng vo pht trin cc
ngnh cng nghip c hm lng cng ngh cao, l nhng ngnh c tnh cnh tranh ln.
Vic s dng lao ng trong nc s gip nng cao gi tr ni ti cho nn kinh t. Tuy
nhin, s thay i ny s c th khng thc hin c do nhng nguyn nhn chnh sau:
-

Nhn lc trong thi k thu nhp thp ch yu c khai thc phn th (lao ng c
bp, th cng) m cha c ch trng v mt k nng, trnh , dn n mt bng cht
lng km. Lao ng s khng kh nng sng to v s dng cng ngh mi trong
hot ng sn xut kinh doanh.

Nn tng khoa hc cng ngh lc hu so vi th gii.

Hiu qu s dng vn km gy lng ph vn, ng thi lm gim i sc hp dn ca nn

kinh t i vi cc nh u t, c bit l nh u t nc ngoi.

Cc nh qun l kinh t v m c t tng ch quan, tha mn. H ng nhn nhng thnh

qu t c l kt qu ca sc mnh ni lc nn khng kp thi c cc bin php,
chnh sch ph hp vi iu kin v yu cu mi ca nn kinh t. Bn nguyn nhn trn
y cn tr qu trnh cng nghip ha, cng nh m rng ng dn nn kinh t t sa
vo by thu nhp trung bnh
Nh vy, by thu nhp trung bnh xy ra khi tng trng to ra ch bng may mn
(iu kin t nhin) m khng bng nhng n lc ca doanh nghip v chnh ph. Tng
trng ch ph thuc vo nhng li th sn c th sm hay mun cng i n hi kt
thc, nng lc cnh tranh s b bo mn trc khi t nc t mc thu nhp cao.

1.3.

Hu qu
T cc quan im ca cc nh kinh t hc v By thu nhp trunng bnh nh
nu trn, mt quc gia khi mc kt s c th gp phi nhng nh hng xu ti cc
yu t c bn to ng lc pht trin kinh t: vn, lao ng, gio dc v khoa hc k
thut.
Th nht l kh nng tch ly vn ca nn kinh t. Ngun vn u t c huy
ng t hai ngun chnh l kh nng tit kim ni a v ngun vn u t nc ngoi.
Th nhng, khi mt nc b ri vo by thu nhp trung bnh, thu nhp bnh qun u
ngi s mc thp, ch mc va sng, lm suy gim hoc mt kh nng tch ly
vn ca nn kinh t. Cng vi , do mt dn li th cnh tranh vi cc khc trong vic
thu ht FDI, nn kinh t s khng huy ng c lng vn cn thit ti sn xut u

t v duy tr tng trng. Ngoi ra, quc gia cng khng th da vo ti nguyn
thin nhin to ngun vn pht trin c na, bi ti nguyn quc gia dn cn kit
trong giai on pht trin t mt nc ngho ln mt nc c thu nhp trung bnh. Gii
php cui cng l vay n v nhn vin tr th c th khng vay c, hoc b ph thuc
kinh t - chnh tr, hoc b ri vo tnh trng li m li con khin cho nn kinh t vn
ui li cng chm su hn na. Do , mt quc gia b mc kt cng lu th kh
nng thot khi by ngy cng kh khn.
Th hai, do thu nhp thp nn kh nng ngi lao ng tip cn vi gio dc v
c o to bi bn, c tay ngh cao dn tr nn xa vi. Thiu ht lao ng vi tay ngh
v chuyn mn cao s gy kh khn cho cc ngnh cn nhiu cht xm vn l cc
ngnh to ra gi tr gia tng ln. Lao ng vi trnh thp s khng th tip nhn c
cc tin b khoa hc v cc ci tin sn xut, cn tr qu trnh i mi sn xut nhm
nng cao nng sut lao ng v chuyn dch c cu ngnh kinh t.
Th ba, cc quc gia ri vo by thu nhp trung bnh s khng c nhiu iu kin
u t cho gio dc v khoa hc k thut. Gio dc yu km s khng th to ra tng
lp lao ng c trnh cao bt kp cc cng ngh c sn trn th gii hay sng to ra
cc cng ngh mi. Nu khng u t vo khoa hc, mt quc gia s ch c th chy theo
cc nc tin tin v ch tip cn c cc cng ngh lc hu m khng th to ra cc
bt ph cng ngh, to ng lc pht trin kinh t.
Theo Gio s Kenichi Ohno- Vin nghin cu chnh sch Quc gia Tokyo, By thu
nhp trung bnh c coi nh Chic trn thy tinh v hnh ngn cn s pht trin kinh
t t giai on ph thuc mt phn sang pht trin bng ni lc.Cc nh hng xu khi
mc kt trong by thu nhp trung bnh ti cc yu t c bn to ng lc pht trin
kinh t lm suy gim kh nng tng trng kinh t cao v lu di, vt qua chic
trn thy tinh v hnh t ti mc sng cao hn.
V mt x hi, nn kinh t tng trng thp s khng c kh nng to vic lm
v thu nhp cho ngi dn, to thnh mt vng lun qun. Tht nghip tng cao s dn
n cc t nn v bt n nh x hi. Thu nhp bnh qun u ngi thp lm gim kh
nng th hng ca con ngi, hn ch cc quyn t do v iu kin tip cn vi cc
hng ha cng cng nh y t v gio dc.

CHNG 2. DU HIU VIT NAM C TH RI VO BY THU NHP

TRUNG BNH
2.1.

Vit nam c ang mc by thu nhp trung bnh

nh gi mt quc gia ri vo by thu nhp trung bnh hay cha, tiu lun

ny s phn tch theo quan im GS. Kenichi Ohno vi su kha cnh c xem xt l:
thu nhp bnh qun u ngi, tng trng kinh t, nng sut lao ng, s chuyn dch c
cu kinh t, v tr xp hng ton cu ca nc so vi cc nc trn th gii v cui
cng l cc vn ny sinh trong qu trnh pht trin kinh t. Vy Vit Nam c ang
vng phi by thu nhp trung bnh?
2.1.1. Thu nhp bnh qun u ngi
T nm 2001 ti 2013, thu nhp bnh qun u ngi ca Vit Nam lin tc tng.
Nm 2008, Vit nam t mc thu nhp bnh qun u ngi 1.000 USD v chuyn t
mt nc c thu nhp thp sang nc c thu nhp trung bnh thp3.

3 Nm 2008, cch xp loi cc quc gia da trn d liu GNI bnh qun u ngi
ca World Bank nh sau: quc gia c thu nhp thp (975USD hoc thp hn), quc
gia c mc thu nhp trung bnh thp (976- 3.855 USD), cc quc gia c mc thu
nhp trung bnh cao (3.856 1.195 USD), cc quc gia c thu nhp cao (11.960
USD hoc hn). Cch xp loi ny thay i theo nm.
8

Hnh 1. Thu nhp bnh qun u ngi Vit Nam t nm 2001 n nm 2013
2000
1740

1800

1560

1600
1400

1270

1200

1000

1000
800
600

430

460

510

590

680

760

1390

1120

850

400
200
0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ngun: Ngn hng th gii, o lng theo phng php WB Atlas

Tuy nhin, cng t nm 2008 n 2013, kinh t Vit Nam lin tc ri vo tnh trng
bt n, tr tr, nghn mch tng trng di nht t khi i mi. Nm 2008, cuc khng
hong ti chnh tin t ti M bng pht v nhanh chng nh hng ti ton cu, trong
c Vit Nam: lm pht rt cao, bong bng chng khon v bt ng sn, n xu ngn
hng Tng trng GNI bnh qun u ngi cng tt dc nhanh chng xung mc
2,9% (nm 2009). Theo T chc Hp tc v Pht trin quc t (OECD), ti nm 2059,
ngha l 45 nm na, Vit Nam mi thc s thot khi mc thu nhp trung bnh v t
mc thu nhp cao.

Hnh 2. Tng trng GNI bnh qun u ngi t nm 2001 ti nm 2013

7
6
4.9
5

5.7

6.1

6.1
5.5

4.9

5.8
5.3
4.6

4.3

4.3

4.1

2012

2013

4
2.9

3
2
1
0
2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Ngun: Ngn hng th gii, c nh theo gi la M nm 2005

2.1.2. Tng trng kinh t
Du hiu Vit Nam ri vo by thu nhp trung bnh l tng trng chm li nh
c minh ha trong hnh 3. Sau khi khc phc cc tc ng tiu cc ca khng hong
ti chnh chu (1997- 1998), nn kinh t Vit Nam bt u tng trng mnh t khong
nm 2000. Tng trng dn tng tc v t mc cao nht 7,55% trong nm 2005. Tuy
nhin s tng trng ny ch yu do bong bng bt ng sn v chng khon ch khng
phi do tng nng sut hay nng lc cnh tranh. Sau nm 2006, tng trng c xu hng
i xung vi nhiu bin ng. Tc tng trng d kin l 7-8%, gim xung ch cn
5-6%. t nc tri qua giai on kh khn vi bong bng bt ng sn, lm pht, n
xu. Vit Nam l nn kinh t tng i tr vi tim nng pht trin cao hn na th mc
tng trng di 5-6% cng cn c xem nh mt cuc khng hong x hi. Nhng
vn di hn ny rt kh gii quyt, ngay i vi c nhng x hi tin tin ch khng
ch vi quc gia c thu nhp trung bnh nh Vit Nam.

Hnh 3. Tng trng GDP thc t ca Vit Nam

10

Ngun: World Bank, c s d liu ch s Pht trin Th gii.

2.1.3. Nng sut lao ng
Nng sut lao ng l mt trong nhng thc o nng lc cnh tranh quc gia. Theo
s liu ca cc t chc quc t 4, nng sut lao ng ca Vit Nam nm 2013 qui i theo
gi c nh 2005 PPP t 5440 USD/lao ng, bng 1/18 nng sut lao ng ca
Singapore, bng 1/6,5 so snh vi Malaysia, 1/3 Thi Lan v Trung Quc. Trong khu vc
ASEAN, hin ti nng sut lao ng Vit Nam ch cao hn Myanmar, Cambodia v ang
xp x vi Lo.

Bng 1. Nng sut lao ng thi k 2007-2013 (USD, PPP2005)

4 ADB-ILO, ASEAN Community 2015: Managing integration for better jobs and
shared prosperity, Bangkok, Thailand, 2014.
11

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

9,173

9,396

9,366

9,868

10,09
7

10,467

10,812

2.84

104,96
4

100,99
5

97,75
8

98,83
1

99,36
2

100,05
1

100,01
5

-0.53

Cambodia

3,333

3,427

3,334

3,460

3,619

3,797

3,989

2.99

Indonesia

7,952

8,253

8,439

8,763

9,130

9,486

9,848

3.63

Lao PDR

4,029

4,216

4,399

4,636

4,865

5,115

5,396

4.99

Malaysia

31,907

32,868

31,89
9

33,34
4

34,05
6

35,018

35,751

1.92

Myanmar

2,229

2,282

2,364

2,454

2,560

2,683

2,828

4.07

Philippines

8,841

8,920

8,795

9,152

9,168

9,571

10,026

2.02

Singapore

92,260

90,987

88,75
1

97,15
1

98,77
5

96,573

98,072

1.47

Thailand

12,994

13,205

12,92
2

13,81
3

13,66
6

14,446

14,754

2.23

Viet Nam

4,322

4,516

4,669

4,896

5,082

5,239

5,440

3.90

China

9,227

10,119

11,00
8

12,09
2

13,09
3

14,003

14,985

8.48

India

6,746

7,021

7,596

8,359

8,832

9,073

9,307

5.99

Japan

63,245

62,746

60,05
5

62,68
1

63,01
8

64,351

65,511

0.73

Korea,
Rep.of

52,314

53,226

53,51
4

56,10
6

57,12
9

57,262

58,298

1.93

ASEAN
Brunei

Tc tng
bnh qun
(%)

Ngun: ILO: Trends Econometric Models, Jan. 2014; World Bank: World Development
Indicators, 2013.
Theo s liu ca Trung tm nng sut Vit Nam th tc tng nng sut Vit Nam
giai on 2007-2013 l 3.9%, so vi cc nc chu v trong khu vc, tc tng nng
sut Vit Nam thuc nhm trung bnh.

12

Xu hng nng sut lao ng v c cu lao ng

Nm 2013, nng sut lao ng ca Vit Nam tnh theo gi hin hnh t 68,7 triu
ng, cao gp gn 2,5 ln so vi nm 2007. Tuy vy, tnh theo gi c nh 2010 th tc
tng nng sut lao ng bnh qun giai on 2007-2013 ch t 3,22%/nm. Nguyn
nhn r rng nht ca tc tng nng sut lao ng thp l do nn kinh t khng th
duy tr tc tng trng nh trong qu kh khi ch t tc tng trng kinh t
5,73%/nm trong khi tc tng trng vic lm vn n nh mc 2,43%/nm.
Bng 21. GDP bnh qun mt lao ng theo khu vc kinh t 2007-2013
n v: triu ng/lao ng
2007

2010

2013

27.6

44.0

68.7

Nng nghip

9.7

16.8

27.0

Cng nghip

56.1

80.3

124.1

Dch v

42.0

63.8

92.9

40.3

44.0

48.7

Nng nghip

15.5

16.8

18.3

Cng nghip

81.4

80.3

88.7

Dch v

59.3

63.8

66.8

GDP bnh qun cho m t lao ng,

gi hin hnh

GDP bnh qun cho m t lao ng,

gi so snh 2010

Ngun:Tnh ton t GSO, Nin gim thng k.

Nng nghip l ngnh c lao ng chim t trng ln nht trong tng vic lm vi
46.8% (2013), tuy nhin nng sut lao ng ca ngnh ny mc rt thp. Nng sut lao
ng ngnh nng nghip c tnh ch bng 1/4,5 nng sut ngnh cng nghip v khong
1/3,4 nng sut ngnh dch v.Nng sut thp cho thy hiu qu ca vic s dng lao
ng cn thp, cha c nhiu p dng khoa hc cng ngh.
Cng nghip l nhm ngnh c nng sut lao ng cao nht trong 3 nhm ngnh vi
t trng lao ng chim 21% tng vic lm nm 2013. Tc tng nng sut ca nhm
ngnh ny khng n nh, gim trong 2007-2010, phc hi mnh trong 2010-2013. Trong
c giai on 2007-2013, nng sut lao ng nhm ngnh ny c tc tng chm nht,
ch 1.44%/nm.

13

Dch v l nhm ngnh c t trng lao ng tng u qua cc nm v n 2013 t

32% tng vic lm. Nng sut lao ng nhm ngnh dch v nm 2013 (theo gi hin
hnh) t 92.9 triu ng/ngi bng 1,35 ln mc chung. Tuy nhin, tc tng nng
sut ca nhm kh n nh mc 2%/nm.
Nng sut lao ng v k nng
Trong thi k cng nghip ha-hin i ha, ngun nhn lc l yu t quan trng
nht quyt nh n s pht trin ca t nc v s sng cn ca cc doanh nghip. Vit
Nam c nh gi l quc gia c lc lng lao ng di do. Nm 2013, dn s t 15
tui tr ln 69,3 triu ngi, lc lng lao ng c nc t 53,7 triu5, t l tham gia lc
lng lao ng chim n 77,5%.
Mc d c s lng lao ng ln nhng cht lng lao ng thp. Theo s liu ca
iu tra Lao ng-Vic lm, t l lao ng qua o to Vit Nam kh thp v khng c
nhiu ci thin. Nu vo nm 2007, t l qua o to ca lc lng lao ng t 15 tui
tr ln ch t 17.4% th vo nm 2013, con s ny cng khng ci thin nhiu vi t l
18,4%. S chnh lch v cht lng ngun lao ng c th hin r nht l khu vc
nng thn v thnh th. thnh th lao ng c o to chim 30,9%, trong khi
nng thn ch c 9%. y chnh l mt ro cn ln cho vic ci thin nng sut lao ng.
Mt vn quan trng l, o to ngun nhn lc Vit nam cha gn kt vi nhu
cu ca th trng c v s lng, c cu v cht lng. Rt nhiu doanh nghip phn
nh hc sinh, sinh vin ra trng khng p ng c yu cu ca doanh nghip. Bo
co Pht trin Vit Nam 20146 vit "Phn ln ngi s dng lao ng ni rng tuyn
dng lao ng l cng vic kh khn v cc ng vin khng c k nng ph hp hoc v
s khan him ngi lao ng trong mt s ngnh ngh. iu ny phn nh mt thc t l
cht lng o to nc ta thp, lao ng Vit Nam ang lm vic ti nhng v tr i
hi trnh o to cao hn hoc thm ch thp hn so vi nhng k nng ang c.

5 LLL bao gm nhng ngi t 15 tui tr ln ang lm vic v nhng ngi

tht nghip.
6 WB, Vietnam Development Report 2014, Skilling up Vietnam: Preparing the
workforce for a modern market economy, Hanoi 2013.
14

S dng phng php nh gi mc ph hp k nng da trn phn loi cc

nhm ngh nghip chnh ISCO-88 v phn loi trnh hc vn ph hp vi Tiu chun
phn loi gio dc quc t (ISCED) i vi lao ng ang lm vic Vit Nam cho thy
nm 2007 c 28,6% lao ng lm nhng cng vic khng ph hp vi trnh o to,
trong 4,7% lao ng ang lm nhng cng vic thp hn trnh o to (tha k
nng)v 23,9% ang lm nhng vic cao hn trnh o to (thiu k nng) 7.Con s
ny tng ln rt nhiu vo nm 2013 vi cc ch s ln lt l 49,8%, 5,9%, 43,9%.
c bit l i vi lao ng thiu k nng, t l tng ln gn gp 2 ln.
Bng 3. Lao ng ang lm vic chia theo ngh nghip v trnh CMKT
n v tnh: ngi
Khng c
CMKT

S cp,
Chng
ch

Trung
cp

Cao ng

i hc
tr ln

Tng s

2007
Lc lng v trang
Lnh o
CMKT bc cao

26,814

3,148

8,868

825

3,987

43,642

148,114

25,657

100,024

23,553

173,070

470,419
1,852,968

2,416

237,326

1,613,22
6

412,327

60,342

1,812,070

CMKT bc trung

77,367

56,474

1,205,56
0

Nhn vin s cp

320,399

110,566

121,138

16,672

57,410

626,185

Nhn vin bn hng, dch

v, bo v

2,513,869

219,992

178,128

32,799

59,950

3,004,738

Lao ng c KT trong
NN

1,554,038

54,398

42,896

4,674

10,614

1,666,621

Th th cng

4,953,778

805,639

239,869

37,621

38,735

6,075,641

817,883

633,603

85,427

11,895

16,068

1,564,877

Lao ng gin n

26,989,962

463,797

495,293

66,461

75,229 28,090,746

Tng s

37,402,217

2,373,27

2,479,61

844,155

2,108,62 45,207,900

Th lp rp, vn hnh

7 Xem bng ph lc xc nh ngh nghip v yu cu v trnh .

15

6,736

2,700

18,747

7,140

50,099

85,422

108,585

15,448

107,238

45,366

348,014

624,650
2,941,169

2013
Lc lng v trang
Lnh o

25,208

3,800

44,394

273,357

2,594,41
0

CMKT bc trung

220,908

59,382

877,824

438,942

102,432

1,699,488

Nhn vin s cp

520,609

28,888

184,584

61,138

120,430

915,648

Nhn vin bo v, dch

v, bn hng

7,642,750

187,903

472,477

125,492

259,109

8,687,730

Lao ng c KT trong
NN

5,787,930

74,124

115,919

24,317

35,026

6,037,317

Th th cng

5,439,486

385,241

334,423

102,310

42,880

6,304,339

Th lp rp, vn hnh

2,641,110

757,812

279,952

73,937

37,804

3,790,615

20,403,669

136,133

379,346

120,420

81,950 21,121,521

42,796,993

1,651,43
1

2,814,90
3 1,272,418

3,672,15
4 52,207,900

CMKT bc cao

Lao ng gin n
Tng s

Ngun: Tnh ton t iu tra Lao ng-Vic lm, GSO.

Lao ng tha k nng c t l cao ti cc nhm lao ng c trnh trung cp v
cao ng (63% v 40%). T l lao ng thiu k nng ca nhm lao ng khng c
chuyn mn k thut tng vt t 28% nm 2007 ln 52% nm 2013.
C n 40% lao ng ang lm vic trong cc ngh nhn vin s cp l lao ng
tha k nng.Trong khi , t l lao ng thiu k nng c bit cao trong cc ngh lao
ng c k thut trong nng nghip, nhn vin bn hng, dch v, bo v, th th cng
(96%, 88%, 86%). C th hn y chnh l nhng nhm ngh ang s dng rt nhiu lao
ng khng qua o to, khng c chuyn mn k thut. Vic s dng lao ng khng
qua o to vo nhng cng vic i hi chuyn mn k thut l mt nguyn nhn chnh
lm nng sut lao ng thp. Thiu ht cung lao ng tp trung vo nhm trnh s cp,
chng ch ngh.
Cc phn tch v vn chnh lch gia cung cu k nng cho th trng lao ng
trn minh chng cho nhn nh v o to cha gn vi nhu cu s dng ca nn

16

kinh t, c v s lng, c cu v cht lng. Ni cch khc thay i m hnh tng

trng v chuyn dch c cu kinh t hu nh cha c h tr t o to nhn lc ca
t nc, k nng lao ng khng th to ng lc cho tng trng kinh t v nng
cao nng sut lao ng.
Nng sut lao ng v tin lng danh ngha
Mt mt khc xem xt vn l vic so snh gia nng sut lao ng v tin
lng danh ngha. Nu nng sut lao ng tng nhanh hn so vi tin lng danh ngha,
chi ph lao ng n v (tin lng cn thit sn xut mt n v sn lng, c tnh
bng tin lng danh ngha chia cho nng sut lao ng) gim v do c th cnh tranh
bng chi ph b mt i v t nc tr thnh ni sn xut tng i tn km. Trong nhng
nm gn y, mc tng lng ti Vit Nam ln hn nhiu so vi mc tng nng sut
lao ng. iu ny ng vi tnh hung th hai, tc l sn xut tr nn t hn. Ti
Vit Nam, t nm 2009 n nm 2012, nng sut lao ng ca tt c cc ngnh tng tc
trung bnh hng nm 3,2% cho ton b nn kinh t v 5,1% cho khu vc sn xut
(Ngun: D n Quc hi). Trong khi , tin lng danh ngha tng vi t l trung bnh
hng nm 25,9% cho ton b nn kinh t v 23,4% cho sn xut. iu ny c ngha l
kh nng cnh tranh v chi ph b mt i vi t l hng nm 22,7% cho ton b nn kinh
t v 18,3% cho sn xut. S mt gi ca ng tin Vit Nam so vi ng la M trong
giai on ny l khong 5,5% qu nh b p cho tc mt kh nng cnh tranh ca
khong 20% mi nm.
Hnh 4. So snh mc lng v nng sut lao ng ti Vit Nam v Nht Bn

Ngun: Theo tnh ton khng chnh thc ca Quc hi (mc lng) v ca Giang Thanh
Long v cng s 2014 (nng sut lao ng).

17

2.1.4. Chuyn dch c cu kinh t

Chuyn dch c cu ngnh:
Chuyn dch c cu ngnh xt theo t l ng gp trong GDP c nhng chuyn bin tch
cc theo hng cng nghip ha, hin i ha vi xu hng tng t trng v vai tr ca
ngnh cng nghip dch v cn t trng ca ngnh nng nghip c xu hng gim.

Hnh 5.T trng ng gp GDP theo ngnh giai on

2001-2013
050%
045%
040%
035%
Nng lm ng nghip
030%
T trng (%) 025%
020%
015%
010%
005%
000%
2001
2005

Cng nghip xy dng

2006

2008

2010

Dch v

2012

2013

Ngun: Tng cc Thng k

S chuyn dch c cu gia 3 nhm ngnh ln tuy ng hng nhng nhn
chung qu trnh din ra chm chp. V c bn nc ta vn c nn nng nghip cha pht
trin, cn chim t trng cao, t mc tiu tr thnh nc cng nghip th cn cn 1
thi gian di na. Nn nng nghip cn phn tn, manh mn, nng sut lao ng thp,
ngay c nhng loi nng sn xut khu ch lc nh go, c ph, cao su ch yu t lao
ng th cng.
Trong cng nghip, ng gp ln cho GDP ch yu l cc ngnh cng nghip khai
khong, cng nghip ch tc khng ng k, cng nghip ph tr km pht trin. Nhn

18

chung trnh pht trin ca cng nghip cn thp, nng lc cnh tranh yu, cng ngh
tin tin cn t, vi quy m rt nh.
Khu vc dch v km nng ng, cn nng v pht trin cc ngnh truyn thng: y
t, gio dc, du lch khch sn S pht trin mt s ngnh dch v cht lng cao nh:
bo him, ngn hng, t vn cn chm.

Chuyn dch c cu thnh phn kinh t:

Nh i mi, m ca hi nhp (bt u t nm 1986), c cu thnh phn kinh t
c s chuyn dch r rt. Trc ht l trong c cu GDP, t trng khu vc Nh nc gim
xung cn di 32,2%; khu vc tp th cn rt thp: 5,05%; khu vc c vn u t nc
ngoi chim gn 20%; khu vc kinh t t nhn chim trn di 11%...

0
100

19.6

60.3

80

48.2

60

FDI
Ngoi Nh nc

40

39.7

32.2

Nh nc

20
0
1986

2013

H
nh 6. C cu GDP theo thnh phn kinh t nm 1986 v nm 2013
Ngun: Tng cc thng k
C cu nn kinh t chuyn dch tch cc theo hng m ca, hi nhp vo kinh
t ton cu, th hin t l xut khu/GDP (XK/GDP) ngy cng tng, ngha l h s m
ca ngy cng ln.
Tuy nhin, chuyn dch c cu Vit Nam cn mang nng tnh hnh thc. ng lc
chnh ca qu trnh chuyn i l cng ty nc ngoi (FDI) ch khng phi doanh nghip

19

ni a. Tnh n cui nm 2012, FDI vo Vit Nam t mc 210,5 t la, trong

50,3% u t vo sn xut v cng nghip ch bin, tip n l bt ng sn (23,6%), nh
v dch v n ung (5,0%), xy dng (4,8%). Nm 2012, khu vc FDI ng gp 18,1%
gi tr gia tng, 3,3% vic lm, 23,3% u t v 63,1% xut khu ca c nc.
Xt v cn cn thng mi ngnh (hnh 7), khu vc FDI xut khu rng trong khi
cc khu vc trong nc nhp khu rng. S gia tng xut khu hng ha trong hai thp
k qua c thc y ch yu bi cc hot ng ca cc doanh nghip FDI trong khi khu
vc trong nc lin tc thm ht thng mi. Nm 2008 khu vc trong nc t mc
thm ht thng mi k lc 24,7 t la. T , tng trng sn lng c xu hng
gim xung.
Hnh 7. Cn cn thng mi theo c cu s hu

Ngun: Tng cc Thng k.

Xut khu hng ca Vit Nam ch yu do cc tn tui ln nh Samsung, Canon,
Intel, Fujitsu v nhng thng hiu ln ca nc ngoi khc cng nh cc nh sn xut
hng may mc, da giy trong v ngoi nc. Cc ngnh ny u l ngnh thm dng lao
ng trong khi Vit Nam ph thuc nhiu vo nguyn vt liu, linh kin cng nghip v
sn phm tiu dng nhp khu. Vic xut khu cc sn phm thm dng lao ng v nhp

20

khu cc nguyn liu v sn phm cng nghip gn nh khng thay i nhiu trong hai
thp k qua.
2.1.5. Ch s xp hng kinh t

V tr ca Vit Nam trong bng xp hng da trn ba ch s ca hot ng kinh t

(kh nng cnh tranh, mi trng kinh doanh v t do kinh t) c th hin ti bng
di y:
Hnh 8. Ch s xp hng kinh t ton cu ca Vit Nam

C th thy, Vit Nam khng c xp hng cao nh k vng i vi mt nc c

thu nhp trung bnh thp. iu ng lo lng hn l xu hng ci thin v v tr trong bng
xp hng ca Vit Nam (s th t xp hng thp i). Cc ch s ca Vit Nam lun mc
thp hoc mc trung bnh trong nhng nm gn y. tr thnh mt nc cng nghip
mi, vic khng ci thin v tr xp hng ton cu cn c xem nh mt tn hiu cnh
bo nghim trng. i vi cc doanh nghip sn xut va v nh Nht Bn, Vit Nam
ang c xem l im u t trin vng. Tuy nhin, nhn nh cho rng kinh t Vit
Nam ang xu i v khng pht trin nh k vng trc cng s nhanh chng lan
truyn trong cng ng doanh nghip Nht Bn. Tc pht trin kinh t ca Vit Nam
hin nay qu chm.
2.1.6. Khoa hc cng ngh v kh nng s dng vn

21

 Khoa hc cng ngh:

Trnh cng ngh ni chung cn mc trung bnh, i mi cng ngh cn
chm.T c s h tng, cht lng dy v hc cho ti nng lc nghin cu ca doanh
nghip, cc t chc nghin cu nh nc cng nh vic qun l nh nc, thc hin
chnh sch v khoa hc cng ngh v i mi sng to ti Vit Nam u c nh gi l
yu km.Theo bo co ca Ngn hng th gii : C rt t doanh nghip thc hin R&D,
mc i mi sng to cn thp v s kt ni vi hot ng nghin cu ca cc t
chc nghin cu cng lp cn yu.
Trong khi , cc c quan nghin cu nh nc d tri qua nhiu thay i, song
vn cn tn ti nhiu hn ch. Nhiu phng th nghim v n v R&D chng cho m
phn ln trong s khng t quy m ti u, thiu ngun lc v vn cha gn vi
ngi s dng cui cng.
Ngun lc, vn then cht i vi khoa hc cng ngh v i mi sng to, theo
bo co, cng ang tn ti nhiu hn ch bi h thng gio dc v o to nng v l
thuyt hoc qu lc hu, khng p ng c yu cu ca th trng lao ng.
Trong bng xp hng Good Country Index (Ch s quc gia t t) va c cng
b, Vit Nam xp th 89/125 v cng hin khoa hc cng ngh vi t l bng sng ch
cng nh cc bi bo quc t thp hn rt nhiu so vi mc trung bnh, xp sau -rp
X-t (86), Siri Lanka (87), Peru (88) v xp trc Zambia (90) v Guatemala (91). ng
ni l, cc ch s nh s lng sinh vin hc tp ti nc ngoi, s bi bo quc t, s
xut bn phm quc t, s bng sng ch ca Vit Nam theo bng xp hng ny u
mc thp hn so vi trung bnh chung ca th gii.
Trnh cng ngh thp, chm c i mi trong nhiu nghnh sn xut, kinh
doanh, dch v v qun l. Sn phm nghin cu khoa hc v cng ngh trong nc cha
nhiu, t l ng dng vo sn xut v i sng cn thp. Tnh trng nhp khu cc thit
b, cng ngh lc hu, khng ng b, km hiu qu nh hng xu n nng xut lao
ng v mi trng sinh thi.

22

 Kh nng s dng vn:

H s hiu qu vn u t pht trin ton x hi ICOR (Incremental Capital output
Ratio) dng trong phn tch kinh t v m nh gi hiu qu u t (ch s ICOR cng
cao th hiu qu cng thp) cc nc pht trin ch s ny thng trong khong 3,5 - 4
(c bit nh i Loan giai on 1960 1970 vi mc thu nhp nh Vit Nam hin nay
h t ch s ICOR 2,4 trong khi mc tng trng t 11%). Vit Nam, trong giai on
1990 -2000,ch s ICOR l 4,1. n giai on 2001-2005 ch s ny xp x 5. Theo tnh
ton ca Gio s David Dapice ca trng i hc Harward th Vit Nam vi tc u
t cao nh bo co th t l tng trng phi t mc 9-10% thm ch cn c tnh Vit
Nam tht thot, lng ph u t hng nm ln n 1 t USD.
Mt khc, theo nh gi theo kt qu "kim ton chn on theo d n kim ton
phn tch Miya zawa ca Ngn hng th gii nh gi hot ng ca cc Doanh nghip
nh nc l cc Tng cng ty ln nh : Hng hi, Thy sn, Dt may, Cao su, Ma
ng, Thp, Giy, Xi mng, Lng thc.... cho thy u t pht trin ln nhng hot
ng km hiu qu.
u t dn tri, tin thi cng d n chm tr, ko di. S d n u t tng
nhanh qua cc nm khng tng xng vi tc tng trng ca vn u t. Nhiu d
n cha th tc cng c ghi vn hoc ngc li khng c ngun vn cng cho trin
khai, nhiu d n cng trnh ko di do thiu vn thm ch khng theo k hoch.
Tnh trng tht thot, lng ph vn u t din ra trong tt c cc giai on ca qu
trnh u t.Qua kt qu kim tra, thanh tra, kim ton, qua xt s nhiu v n lin quan
n qu trnh thc hin u t t ngun vn nh nc cho thy tnh trng lng ph, tht
thot xy ra cc ngnh, cc a phng v tt c giai on ca qu trnh u t. Theo
nh gi ca cc chuyn gia kinh t th tht thot lng ph trong ch trng u t, quyt
nh u t gy lng ph ln nht chim n 70% tng s lng ph tht thot vn u t.
2.1.7. Cc vn ny sinh trong qu trnh pht trin kinh t

23

Vo gia nhng nm 2000, hng lot cc vn lin quan n tng trng cao xut
hin nh lm pht, bong bng chng khon v bt ng sn, ni rng khong cch v thu
nhp v ti sn gia nhng ngi c v khng c bt ng sn th, tc nghn giao
thng, suy thoi mi trng, n xu ca doanh nghip nh nc Nhng quan st thc
t cho thy Vit Nam chuyn t quc gia thu nhp thp, ni a s ngi dn tng
ngho hoc rt ngho, tr thnh mt nc c thu nhp trung bnh vi mt s ngi tr
nn giu c v mt b phn khc vn ngho i. S chuyn i ny dng nh xy ra
vo khong 2007- 2008, khi lm pht bong bng bt ng sn v tc nghn giao thng
t nhin tr nn ti t.
2.2.

Nguyn nhn
Vi tnh hnh thc t ca Vit Nam hin nay v cng nh theo GS. Kenichi Ohno,

Vit Nam ang mc phi by thu nhp trung bnh. Mc d theo cc quan im khc, Vit
Nam vn cha mc phi by thu nhp trung bnh nhng hin tng ny vn l thch thc
ln m nn kinh t Vit Nam d mc phi trong thi gian ti.
Nhng vn hn ch nu ra trn xut pht t nhng nguyn nhn nh sau:
Th trng vn vay Vit Nam cn nhiu hn ch.
Th trng vn Vit Nam cn l thuc ln vo chnh sch tin t quc gia. Khi kinh
t v m bt n, lm pht tng cao, chnh sch tin t iu hnh theo hng tht cht
t mc tiu kim ch lm pht, n nh v m. Mt bt li ca chnh sch tin t tht
cht tc ng ti th trng vn, t gim u t t nhn v tc tng trng kinh
t gim.
Ngun lao ng ch yu l lao ng thiu k nng, thiu s lin kt vi cc ngnh
ngh lao ng khu vc khc.
Ngun nhn lc Vit Nam phn ln cha c quy hoch, khai thc, nng cp v
o to bi bn. V th, ngun lao ng ch yu l lao ng th, thiu kinh nghim v k
nng chuyn mn. Lc lng lao ng cha c bng cp chim ti 2/3 lc lng lao
ng.

24

Hnh 9. T l lc lng lao ng c bng cp v khng c bng cp nm 2013

39%

Lc lng lao ng c bng

cp
Lc lng lao ng khng
c bng cp

61%

Ngun: Tng Cc Thng k, qu 2 nm 2014

Hn na, s kt hp, b sung, an xen gia ngun nhn lc t nng dn, cng nhn,
tr thc cha tt, cn nhiu chia ct, thiu s cng lc cng phi hp thc hin s
nghip cng ngh ha, hin i ha t nc.
Nn khoa hc v cng ngh nc ta pht trin chm, cha tng xng vi tim
nng sn c, cha p ng c yu cu pht trin trong thi k cng nghip ho, hin
i ho, cn thua km so vi nhiu nc trong khu vc.
Nhiu vn ny sinh trong cng cuc i mi cha c lm sng t v phng
din l lun. Nhiu vn kinh t - x hi thiu nhng d bo khoa hc. Vic tng kt
thc tin b coi nh. Tnh trng chm tr trong mt s lnh vc l lun v khoa hc x hi
cha c khc phc.
i ng cn b khoa hc v cng ngh tuy tng v s lng, nhng t l trn s dn
cn thp so vi cc nc trong khu vc, cht lng cha cao, cn thiu nhiu cn b u
11nghnh, chuyn gia gii, c bit l cc chuyn gia v cng ngh. S ng cn b c
trnh cao u ng tui, ang c nguy c hng ht cn b. Khng t cn b khoa

25

hc v cng ngh chuyn i lm vic khc hoc b ngh, gy nn s lng ph cht xm

nghim trng.
C cu v vic phn b cn b khoa hc v cng ngh cha cn i. c nhiu bt
hp l. Nng thn v min ni cn thiu nhiu cn b khoa hc v cng ngh.
C s vt cht - k thut phc v cho nghin cu khoa hc qu ngho nn, lc hu;
thng tin khoa hc v cng ngh qu thiu v khng kp thi.
H thng t chc cc c quan nghin cu - trin khai tuy c sp xp mt
bc, nhng vn cn trng lp, cha ng b, thiu s phi hp cht ch gia nghin
cu, ging dy vi thc tin sn xut - kinh doanh v vi quc phng - an ninh; gia cc
nghnh khoa hc, gia khoa hc t nhin v cng ngh vi khoa hc x hi v nhn vn.
Tinh thn hp tc gia cc nh khoa hc, gia cc c quan nghin cu khoa hc cn yu.
Ngun vn u t n nh nhng s dng km hiu qu.

Hnh 10. Phn b ngun vn u t giai on 2005-2013

500
450
385
374.3

400
350
300

263

250

209

198
189.8
185.1
200
161.6
150
124.2
98.7
100
74.1
65.1
48.6
50
0

2005

2006

2007

287.5

189.9

2008

316.3
299.5

240.1

440.5
410.5

341.6
309.4

214.5

230

226.9

240.1

181.1

2009

Khu vc Nh nc

2010

2011

2012

2013

Khu vc ngoi Nh nc

Khu vc c vn u t nc ngoi

26

ng Thomas Vellely Gim c chng trnh V.N, Trung tm kinh doanh v qun
l trng i hc Qun l Kennedy, i hc tng hp Harward th nhn xt : Tc
tng trng cao ca Vit Nam qua da trn mc u t cao chim 30 33 % GDP trong
phn ln da vo ngun xut khu du kh, vin tr pht trin chnh thc (ODA) v
tin gi v ca ngi Vit Nam nc ngoi tng ng vi cc nc ng Bc thp
nin 1950 1960, ng Nam thp nin 1970 -1980, Trung Quc trong thp nin 90
nhng tc pht trin khng cao bng v nu hiu qu u t khng c ci thin v
cc ngun tin "d dng" khng c na th tng trng s chm li.
Tnh trng tht thot, lng ph vn u t din ra trong tt c cc giai on ca qu
trnh u t.Qua kt qu kim tra, thanh tra, kim ton, qua xt s nhiu v n lin quan
n qu trnh thc hin u t t ngun vn nh nc cho thy tnh trng lng ph, tht
thot xy ra cc ngnh, cc a phng v tt c giai on ca qu trnh u t. Theo
nh gi ca cc chuyn gia kinh t th tht thot lng ph trong ch trng u t, quyt
nh u t gy lng ph ln nht chim n 70% tng s lng ph tht thot vn u t.

27

CHNG 3: KINH NGHIM TRN TH GII V MT S KHUYN NGH

BIN PHP CHO VIT NAM VT QUA BY THU NHP TRUNG BNH
3.1.

Kinh nghim ca Phn Lan vt qua by thu nhp trung bnh

Trong s cc nc vt qua MIT, khng phi nc no cng c c mt nn

kinh t n nh v pht trin ko di sau , cho thy vic vt qua by thu nhp trung
bnh v gi vng tng trng khng ri li vo by thu nhp cng quan trng khng
km. Sau y, tiu lun phn tch m hnh pht trin ca Phn Lan, mt i din t c
thnh cng trong vic vt qua MIT v duy tr n nh, pht trin nn kinh t.
V cc ch s kinh t Phn Lan trong giai on mc v vt qua by thu nhp trung
bnh:
Ch s
Cc ch s kinh t

thng
mi

Thi k

GPD/u

Tng

ngi
(2008

trng

USD)

GDP
(%)

1960:
19451970

9236
1970:

5,2

14200
1970:
19701990

14200
1990:

Cn cn
ngn
sch
(%GDP

N cng
(%GDP)

Lm pht
(%)

Xut khu
(%GDP)

1960: 16,9
1970: 15,9

1960-1970:
5,9

1960: 21,1
1970: 24,2

)
1960:
4,5
1970:
4,9

3,5

4,1

12,0

9,1

26,3

-3,4

-6,1

32,9

1,3

26,5

25263
1991:
19911993

23646
1993:
22322

28

Ngun: data.worldbank.org

Trong giai on t1972 1988 l giai on m Phn Lan chuyn t thu nhp trung
bnh(15074 USD) sang thu nhp cao (23757 USD). Nn kinh t Phn Lan tng trng
mt cch kh cao t hu chin cho n nhng nm 1990, v chia ra hai thi k kh n
nh.
V cc chnh sch, bin php m Phn Lan s dng thot khi by thu nhp
trung bnh, tiu lun s cp n da theo hai giai on: 1945-1970 v 1970-1990.
Trong c hai giai on ny, bao gm c giai on 1972-1988, v th cc phn tch chnh
sch ca Phn Lan c bao gm di y ko di trong c giai on trc, trong v sau
khi ri vo by thu nhp trung bnh.
*Thi k u ko di t nm 1945-1970:
Trong thi k ny, Nh nc chim vai tr ch yu trong vic thc y kinh t pht
trin qua cc cng c nh kim sot li sut v vic cho ngn hng Nh nc Ngn
hng Phn Lan - mt vai tr ch cht. Ngn hng ny cho vay cc doanh nghip, cng
cng hoc t nhn, u t vo cc d n ln. Mt phn quan trng ca cc chnh sch c
quyn ca Ngn hng Phn Lan bao gm hu ht cc quyt nh lin quan n qun l
ngoi hi v cc khuyn ngh ngn hng nh nc cp cho cc ngn hng thng mi.
Trong thi k ny, hai chnh sch ci cch y tham vng cng c trin khai, bao
gm mt l ch trng ci thin ph sng v cht lng ca gio dc (1968) v hai l
khuyn khch u t trong cng ngh v khoa hc (1967). Phn Lan phi i ph ch yu
vi cc dao ng gi ln trong mt hng lm nghip vn l mt hng xut khu chnh
ca t nc ny.c im trong thi k ny l li sut thp v mt nn cng nghip cn
non tr.
* Thi k th hai tnh t nm 1970-1990
Phn Lan phi i ph vi mt c sc v du m, cc chnh sch v m u tp
trung gi cn cn ti chnh ca t nc cn bng. Sau Phn Lan nhanh chng tm

29

c ngun cung du vi gi u i t Lin X. Trong thi k ny, s t do ha ti chnh

bt u dn dn c hnh thnh.
T do ha ti chnh trong nhng nm t 1985-1992 dn n mt s tng trng qu
mc ca tn dng. Gi ti sn b y tng ln qu cao v khin nn kinh t tr nn qu
nng. Sau , khi Lin X, mt trong nhng i tc chnh ca Phn Lan sp , nn
ngoi thng ca t nc ny cng sp theo. Hai yu t ny dn n mt thi k suy
thoi su t 1992-1993.
Cn suy thoi ny nh hng rt mnh n nn kinh t Phn Lan. T l tht nghip
tng t 3,2% nm 1990 n 16,4% nm 1993. N doanh nghip v c nhn tng qu
nhiu dn n mt cuc khng hong trong ngnh ngn hng, yu cu mt gi cu tr
ti chnh ca chnh ph khin n cng tng t 14% GDP nm 1990 ln 55% vo nm
1993.
iu c bit v cch x l cuc khng hong trong nm 1990 Phn Lan l chnh
ph to c s ng thun chnh tr v x hi trn din rng cho php cc iu chnh
kinh t v m quan trng c thc hin. Phn Lan cng nh hng li sn xut v xut
khu chuyn sang cc ngnh k thut cao. iu ny ch c th c thc hin nh s u
t ng k trong cht lng gio dc t trc v mt chnh sch i mi sng to. i
km l cng c ti chnh, bao gm c ci cch lng hu v tng cng quy ch ti
chnh nhm gim thiu cc nguy c ca mt cuc khng hong ngn hng trong tng
lai. iu ny gip Phn Lan bt ph v chuyn sang mt nc c thu nhp cao.
3.2.

Mt s bin php khuyn nghgip Vit Nam vt qua by thu nhp trung bnh
3.2.1. Chnh sch Vit Nam ang thc hin lin quan n by thu nhp trung
bnh

a)

Tch cc:

Chnh ph ban hnh cc chnh sch tp trung tho g kh khn cho sn xut kinh doanh,
x l n xu, pht trin th trng, tng sc mua, y mnh tiu th hng ha.Tip tc
thc hin c hiu qu cc gii php tho g kh khn cho sn xut kinh doanh theo Ngh

30

quyt ca Quc hi, Ngh quyt s 01 v 02 ca Chnh ph, nht l cc chnh sch gin,
hon, min, gim thu v chnh sch h tr tn dng...
Thc hin ng b cc gii php huy ng ngun lc u t xy dng h thng kt cu
h tng theo tinh thn Ngh quyt Trung ng 4 (kha XI). R sot cc chnh sch thu,
t ai, x hi ha, khuyn khch DN thuc cc thnh phn kinh t thc hin ti c cu
sn phm, i mi cng ngh.
Chnh ph nh nc thc hin Ngh quyt s 19/NQ-CP ngy 18/3/2014 v c
Chnh ph, Th tng Chnh ph ch o trin khai quyt lit trong sut thi gian qua.
Ti Din n Doanh nhn Vit Nam nm 2014 do Phng Thng mi v Cng nghip
Vit Nam t chc sng 19/9, i din VCCI v tt c cc hip hi doanh nghip cng
k vo Tuyn b v chng trnh hnh ng nhm ci thin mi trng kinh doanh v
nng cao nng lc cnh tranh.nhm thc hin s mnh ca i ng doanh nhn thi gian
ti trong vic a nn kinh t, t nc pht trin t ch, trnh c by thu nhp trung
bnh v ca VCCI v cc hip hi doanh nghip trong vai tr i din, lin kt v h tr
cho cng ng doanh nhn pht trin.
c bit trong nhng nm gn y,s lng cc Hip nh m Vit Nam v sp k kt
nh Hip nh thng mi t do gia Vit Nam v Hn Quc, Hip nh lin minh thu
quan Vit Nam vi Nga, Belarus v Kazakhstan v c bit l Hip nh t do thng
mi gia Vit Nam vi EU, cho thy Vit Nam ang tng bc tip nhn v sa i
phng thc hot ng thng mi trong nc i vi cc nc quc t.
b)

Tiu cc:

Vit Nam ch s dng cng c chnh sch ti kha v tin t x l vn . Thc t, tri
qua 6-7 nm lin, chng ta ch s dng 2 cng c ti kha v tin t, 2 cng c ny khng
th gip nn kinh t Vit Nam hi nhp v thay i tim nng c. Do , vn hin
nay l phi tp trung ti c cu.
Vit Nam p dng cc chnh sch thu ht FDI cht ch thay v m rng
S can thip ca Nh nc vo nn kinh t vn cn nhiu. S lng cc mt hng thuc
din kim sot gi, din cm v hn ch kinh doanh, v kinh doanh c iu kin vn cn

31

rt ln. C ch kim sot cc loi mt hng ny hu nh khng c nhiu thay i. Nhng

chnh sch can thip ny dn n tn tht kinh t, lng ph ti nguyn, v km hm cc lc
lng kinh t pht trin.

3.2.2. Bin php gip Vit Nam thot khi by thu nhp trung bnh
Vic gii quyt c nguy c ca by thu nhp trung bnh s cn s c gng ca
nhiu th h. N l thch thc vi cc nh hoch nh chnh sch khng ch trong ngn
hn m trong c di hn. V vy, sau y nhm chng em xin xut mt vi bin php
khuyn ngh c th gip Vit Nam vt qua by thu nhp trung bnh:
Ci thin th trng vn vay
Vic pht trin mnh hot ng cho vay tiu dng to iu kin cho ngi dn d
dng hn trong vic tip cn ngun vn t ngn hng hot ng sn xut kinh doanh
cng nh nhu cu ci thin cuc sng l cn thit, trong khng th khng k n vai
tr ca h thng ngn hng thng mi Vit Nam - knh dn vn hiu qu trn th
trng ti chnh - tin t
Mt s bin php pht trin th trng vn thng qua knh dn vn l h thng
NHTM c th k n: nng cao nng lc th ch, r sot cc c ch chnh sch theo
hng th trng, to mi trng cho cc t chc tn dng hot ng... Cc NHTM nn
ch ng xy dng l trnh thch hp v kin quyt thc hin Thng t s 02/2012/TTNHNN v phn loi n v trch phng ri ro, nhanh chng p dng cc chun mc v
phn loi n v trch phng ri ro theo thng l quc t; r sot vn thc c ca cc
NHTM gim st t l an ton vn ti thiu. Bn cnh , to mi trng lnh mnh
cho hot ng ngn hng thng qua vic iu chnh c ch, chnh sch mt cch ph hp,
iu tit, khc phc nhng khuyt tt ca th trng.
Ngoi ra phi tp trung, y mnh pht trin th trng tri phiu DN, tng tnh
thanh khon ca th trng ny trn c s nng cao mc tn nhim ca DN. Mun vy,

32

bn cnh vic cc DN phi t cng c, minh bch cng khai thng tin hot ng ca DN,
cng b mc ch r rng ca vic pht hnh tri phiu nh u t thy c hiu qu
khi b vn, th cng cn phi c c ch lm tng kh nng nh gi tn nhim ca DN;
nh gi ri ro ca vic u t vo tri phiu DN. T , xy dng lut chi ph
hp cho th trng vn. Ngn hng Nh nc cn c cc chnh sch ni lng nhm to
tnh thanh khon cho th trng vn ni chung v th trng tri phiu sau pht hnh ni
ring. Nghin cu v xy dng h thng ch s nh gi, gim st s thay i ca th
trng vn v th trng tri phiu to iu kin cho cc thnh vin tham gia c iu
kin theo di v d on din bin th trng, kp thi iu chnh danh mc u t.
Nng cao trnh v cht lng ngun lao ng
thc hin gii php ny, trc ht, t Trung ng n cc a phng, t c s
gio dc n cc doanh nghip cn qun trit v thc hin y , nghim tc Ngh quyt
29 v i mi cn bn, ton din GD&T.
C th, i mi GD&T nng cao cht lng o to ngun nhn lc p ng
yu cu pht trin t nc trong thi k hi nhp. Mun vy, phi xc nh r mc tiu
o to i vi tng cp hc, bc hc, trn c s , phn lung, nh hng ngh nghip
cho hc sinh theo nhu cu nhn lc ca x hi v yu cu pht trin kinh t x hi trong
tng lai.
Ngoi ra cng cn ban hnh ch chnh sch v to iu kin cho lao ng tham
gia bi dng v t hc nng cao trnh chuyn mn, k nng ngh nghip;Cn xy
dng v vn hnh c ch hp tc gia nh trng v doanh nghip trong o to, bi
dng nng cao cht lng ngun nhn lc. y l c ch rt quan trng, ph hp vi
vic o to, pht trin nhn lc trong nn kinh t th trng c nhiu nc trn th
gii thc hin thnh cng.
Mt gii php quan trng khc l t chc iu tra kho st nhn lc hin ang lm
vic v nhu cu nhn lc trong cc nm ti ca cc ngnh kinh t, vng min c nh

33

hng trong vic phn b nhn lc hp l v trnh , c cu ngnh ngh ph hp quy

hoch pht trin nhn lc ca a phng, t nc trong cc giai on, cn nhanh chng
hon thin a vo vn hnh H thng thng tin v d bo nhu cu nhn lc quc gia;
kt ni vi cc trung tm d bo v thng tin v cung, cu nhn lc ca cc b ngnh,
tnh/thnh ph.
Nghin cu m hnh v kinh nghim o to pht trin nhn lc trnh cao thnh
cng ca cc nc nh M, Nht Bn, CHLB c, Hn QucNh nc nn to iu
kin cho cc c s o to, cc c s s dng lao ng v nhn lc trnh cao tham gia
giao lu, hc hi, trao i kinh nghim v nng cao cht lng ngun nhn lc, k kt
hp tc gia cc c s o to, bi dng ca Vit Nam vi cc nc tin tin trong vic
o to, pht trin v nng cao cht lng ngun nhn lc Vit Nam khng tt hu xa
so vi trnh chung ca cc nc tin tin trong khu vc v th gii. y l chin lc
quan trng v lu di hnh thnh v pht trin bn vng i ng nhn lc cht lng
cao, p ng yu cu cng nghip ha, hin i ha v hi nhp quc t ca t nc.
y mnh khoa hc cng ngh
Phi r sot, hon thin, trin khai thc hin c hiu qu c ch, chnh sch, nht l
chnh sch thu ht, s dng, trng dng nh khoa hc, nht l cc nh khoa hc tr gn
lin vi chnh sch o to cc chuyn gia, cc nh khoa hc u ngnh t cc nh khoa
hc tr.
y mnh hp tc quc t v khoa hc v cng ngh; ch trng hp tc v o to
cc nh khoa hc tr; thu ht v s dng hiu qu i ng sinh vin, nghin cu sinh,
thc tp sinh, chuyn gia khoa hc v cng ngh hc tp v lm vic nc ngoi tham
gia hot ng khoa hc v cng ngh ti Vit Nam.
C hnh thc khen thng, tn vinh xng ng, kp thi i vi cc nh khoa hc
tr t thnh tch xut sc trong hot ng khoa hc cng ngh;ch trng bi dng v
nhn rng cc gng in hnh tin tin v nghin cu sng to ca tui tr.

34

Khoa hc v cng ngh rng ln, chng ta nn la chn nhng lnh vc chng ta c
tim nng, li th, c kh nng chng ta a ra thnh sn phm cnh tranh c trong
nc v trn th trng quc t. Lm c iu ny cng gp phn nng cao v th ca
dn tc Vit Nam trn trng quc t.Tng cng cng tc thng tin truyn thng, nng
cao nhn thc, khi dy tinh thn am m lao ng sng to, i mi sng to khoa hc
v cng ngh, nht l trong th h tr Vit Nam
Thu ht vn u t
Thu ht vn u t trong giai on n nm 2020 phi c iu chnh theo hng
chuyn t thin v s lng nh trc y, sang ch trng nhiu hn n hiu qu thu ht
v nng cao cht lng u t, tn dng ti a ngun vn u t thc y chuyn dch
c cu kinh t theo hng hin i v hiu qu. Cc bin php thu ht u t trong v
ngoi nc c th k n:
Xy dng v thc hin c ch, chnh sch khuyn khch thu ht cc d n u t
hnh thnh mng li lin kt sn xut, kinh doanh, cc ngnh cng nghip h tr hnh
thnh chui gi tr. C chnh sch thu ht cng ty a quc gia, c chnh sch u i i
vi cc cng ty a quc gia c k hoch lin kt vi cc doanh nghip trong nc v tiu
th, cung ng sn phm hnh thnh cc cm cng nghip - dch v.
R sot, sa i, b sung th th v trin khai p dng nghim h thng quy nh
cc yu cu bt buc v cng ngh, chuyn giao cng ngh, thu ht, o to k nng cho
ngi lao ng. Quy nh yu cu bt buc v cht lng ca cc d n FDI ty theo lnh
vc v a bn u t. Quy nh v trnh cng ngh d n FDI cho tng ngnh theo
a bn u t. i vi cc th c mt cng nghip cao, nhng a bn pht trin du
lch sinh thi s hn ch ti a thu ht FDI c hm lng cng ngh thp, gy nhim
mc nht nh v t trng gia cng cao.
Thu ht vn u t trc tip nc ngoi vo nhng ngnh cn tng t trng u t
nc ngoi nh u t vo kt cu h tng giao thng, nng nghip v nng thn, in,

35

nc, ti chnh, tn dng, gio dc, y t, vn ha, th thao, hot ng phc v c nhn v
cng ng; cc ngnh sn xut c yu t hm lng cng ngh, o lo lao ng v
chuyn giao cng ngh, k nng, hot ng R&D. H tr cc hot ng u t c hiu
qu, ng thi gim thiu nhng mt hn ch, tiu cc nh nhp khu nhiu nhng
khng ch trng sn xut m ch tp trung vo gia cng, lp rp v khai thc th trng
ni a l ch yu
C cc chnh sch, quy nh v thu, ph, t ai, qun l ngoi hi... thu ht,
khuyn khch u t nhiu hn vo lnh vc sn xut, ch bin s dng u vo trong
nc thay v nhp khu, gia cng, lp rp, ch trng vo kinh doanh thng mi, nht l
ti th trng ni a. Tng cng thu ht u t nc ngoi vo cc vng kh khn,
vng su, vng xa.
Ban hnh vn bn php quy nhm iu chnh v qun l thng nht hot ng xc
tin u t trn c nc; xy dng Chin lc xc tin u t iu phi tng th cc hot
ng xc tin bnh din quc gia
Trong giai on 2011-2020, cn thc hin ng b cc gii php thu ht v nng
cao hiu qu u t trc tip nc ngoi nu trn phc v c lc cho s nghip pht
trin kinh t - x hi ca t nc, ng thi tch cc gp phn gim ngho nhanh v bn
vng.
KT LUN
Hin tng By thu nhp trung bnh ang l vn thu ht c nhiu s quan tm
trn din n kinh t th gii. Hin nay, vn cn nhiu s tranh ci xung quanh s tn ti
hay khng tn ti ca hin tng ny nhng tt c u khng th ph nhn thc trang
nhiu nc thu nhp trung bnh vn ang mc kt v cha vn ln c mc thu nhp
cao.
Vit Nam, mt nn kinh t ang chuyn i, ang c nguy c mc By thu nhp
trung bnh. Phng bnh hn cha bnh, t nhng kinh nghim v bi hc ca cc

36

quc gia thnh cng, nn kinh t Vit Nam cn phi tm cho mnh mt li i ph hp
trnh c by thu nhp. iu cn thit by gi l Vit Nam cn thc hin thnh cng
qu trnh chuyn i t quc gia ph thuc vo sn phm thi, lao ng gi r sang ph
thuc vo k thut, cng ngh to gi tr gia tng; thc y quyn s hu tr tu v u
t pht trin ngun nhn lc nhiu hn na.
a c nc Vit Nam ln quc gia c thu nhp cao cn s c gng ca rt
nhiu th h v thi gian di. Mi ngi dn Vit Nam u cn cng vi Chnh ph a
quc gia pht trin giu mnh hn na.

37

TI LIU THAM KHO

1. Anna Jankowska, Arne J. Nagengast and Jos Ramn Perea. 2012. The Middle-Income
Trap: Comparing Asian and Latin American Experiences. OECD Development Center
2.Asian Development Bank (ADB). 2011. Asia 2050: Realizing the Asian Century.
Manila: Asian Development Bank.
3. Eichengreen, B., Park, D., & Shin, K. (2011). When Fast Growing Economies Slow
Down: International Evidence and Implications for China. Presented National Bureau of
Economic Research, Cambridge http://www.nber.org/papers/w16919
4. Felipe, J., Abdon, A. and Kumar, U. (2012), Tracking the middle-income trap: what is
it, who is it, and why? Working Paper No. 715, Levy Economics Institute, Annandaleon-Hudson, NY.
5. Gill, I. and Kharas, H. (2008), An East Asian Renaissance: Ideas for Economic
Growth, Washington, DC: The World Bank
6. Kharas, H. and Kohli, H. (2011), What is the middle income trap, why do countries
fall into it, and how can it be avoided?, Global Journal of Emerging Market Economies
7. Tom Berliner, Do Kim Thanh, Adam McCarty, 2013, Inequality, Poverty Reduction
and the Middle-Income Trap in Vietnam
8. Vandenberg, P. & Zhuang, J. (2011). How can China avoid the middle-income trap?
Presented Asian Development Bank.
9. http://data.worldbank.org/
10. http://www.gso.gov.vn/Default.aspx?tabid=217
11. http://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm
12. Cng thng tin in t Chnh ph
13. Heritage Foundation
14. Din n Kinh t th gii
15. http://adb.org/sites/default/files/pub/2012/economics-wp-306.pdf
16. tapchitaichinh.vn tuyencongchuc.vn nld.com.vn truyenthongkhoahoc.vn

38