BLM 3:

BASIN VE AKIKAN STAT

BASIN NEDR?
Bir akkan tarafndan birim

alana
uygulanan normal kuvvete basn denir
Basn birimi N/m2 olup buna pascal (Pa)
denir.
1 kPa = 103 Pa 1 MPa = 106 Pa
1 bar = 105 Pa
1 psi = 0.069 bar
Binek otomobil lastii yaklak 30 psi = 2
bar

Etkin, mutlak ve vakum basnc

Bir Noktadaki Basn

Akkan ierisinde herhangi bir noktadaki

basn her ynde ayndr.

Basncn bykl var, ancak yn
yoktur. Dolaysyla skaler bir byklktr.

Basn derinlikle nasl deiir?

Basn, akkan arlnn bir sonucudur ve
yerekimi bulunan bir ortamda sadece dey
ynde deiir. Basncn derinlikle deiimi
iin yandaki akkan ktlesine denge art
uygulanrsa,

maz 0

P2 x P1x g xz 0

P P2 P1 g z s z
O halde basn derinlikle dorusal olarak artar.
Basn yatay ynde deimez.

Basncn derinlikle deiimi

Bir sv ierisindeki basn kabn eklinden

bamszdr.

Pascal lkesi

Kapal bir kaptaki

akkana uygulanan d
basn, akkan
ierisinden her noktadaki
basnc o oranda artrr.
Pistonlar ayn seviyede
alrsak:

F1 F2
F2 A2
P1 P2

A1 A2
F1 A1

Burada A2/A1 oranna

ideal mekanik fayda ad
verilir.

Manometreler

P1 P2
P2 Patm gh

Akkan ierisinde z
kadarlk bir ykseklik fark
P/g byklne
karlk gelir.
Bu ilkeye gre
tasarlanm dzenek
veya cihazlara
manometre denir.
Tipik bir manometre
yandaki gibidir.
Byk basnlar iin
ykseklikten tasarruf
etmek amacyla civa gibi
youn akkanlar
kullanlr.

ok Tabakal Akkanlar

Her bir stunun basnc P = gh

ifadesinden hesaplanr.
Basn aa inildike artar (+),
yukar kldka azalr (-).
Ayn akkann iki noktas ayn
seviyedeyse, bu iki noktann
basnlar ayndr.
Bylece bir noktadan balayp gh
terimini aa inildike ekleyerek,
yukar kldka kararak istenen
noktann basnc hesaplanabilir:

P2 1 gh1 2 gh2 3 gh3 P1

Basn Dnn Hesaplanmas

Basn dnn
lm en iyi manometre
ile yaplr.
1 noktasndan balanarak
manometre iinden 2
noktasna gelinir. Bu
esnada inerken (+)
karken (-) iaret
kullanlarak P1-P2
hesaplanr.
Borudaki akkan gaz ise,
2>>1 ve P1-P2= gh
olur.

Barometre
Barometreler ak hava basncn lmede

kullanlr.

PC gh Patm
Patm gh

Bu yzden barometre
basncna atmosfer basnc da
denir.
C noktasndaki civa buharnn
basnc ok kktr ve sfr
alnabilir. Dolaysyla akkan
stununun arl alttan
etkiyen atmosferik basn
kuvveti ile dengelenmelidir.
Atmosfer basnc ykseklere
kldka der ve bunun
birok etkisi olur: piirme
sresi, burun kanamas, motor
performans, uaklarn
performans vb..

YZEYLERE GELEN HDROSTATK

KUVVETLER

Atatrk Baraj (anlurfa)

DZ YZEYLER

Dz yzeye gelen hidrostatik

kuvvetler bir paralel kuvvetler
sistemi oluturur.

Amacmz bu tr yzeylere gelen

hidrostatik kuvvetleri ve etki
noktalarn (basn merkezi BM)
belirlemektir.

Yzeyin her iki yanna da etkimesi

halinde atmosfer basncnn etkisi
dikkate alnmaz. Bylece sadece
etkin basnla alm oluruz.

ekil 3-24

Dz Yzeye Gelen Kuvvet

Plaka zerinde herhangi bir noktadaki basn

P P0 gh P0 gy sin
FR PdA ( P0 gy sin )dA P0 A g sin ydA
A

Arlk merkezinin
tanmndan:

1
yc ydA
AA

Bileke Kuvvet
FR ( P0 gyc sin ) A ( P0 ghc ) A Pc A Port A
Homojen (sabit younlua sahip) bir svya tamamen
daldrlan dz bir yzey zerine etki eden bileke kuvvet,
yzeyin ktle merkezindeki basn ile yzeyin alannn
arpmna eittir (ekil 327).

Bileke Kuvvetin Yeri

Bileke kuvvetin etki izgisi ile yzeyin

kesime noktasna BM denir.
Yzeyin ktle merkezi ile BM, alan yatay
olmadka st ste akmaz.
BM, moment alnarak bulunur:

y p FR yPdA y ( P0 gy sin )dA

A

P0 ydA g sin y 2 dA
A

P0 yc A g sin I xx ,O

Alan 2. momenti veya

alan atalet momenti

BMnin hesab

eitli kaynaklarda verilen atalet momentleri alann ktle

merkezinden geen eksene gre tanmldr (burada ise
eksen takm alann ktle merkezinden gememektedir)
Ancak Paralel Eksen Teoremi ile bu sorun da kolaylkla
alabilir:

I xx,O I xx ,c yc A
Bylece
BM:

y p yc
Ancak

I xx ,c

yc P0 /( g sin ) A

P0 0

ise;

y p yc

I xx ,c
yc A

Baz dz yzeyler ve zellikleri

Basn Prizmas: Geometrik yol

Dz bir yzey zerine etki eden

kuvvetler, taban (sol yz)
yzeyin alan, ykseklii de
basn olan bir hacim meydana
getirir.

Bu prizmann hacmi, istenen

bileke kuvveti, ktle merkezinin
yzey zerindeki izdm ise
bu kuvvetin etki noktasn verir.

Baz zel Durumlar

rnek: Batm Bir Arabann Kapsna

Etkiyen Hidrostatik Kuvvet
Ar bir araba, kaza sonucu gle uarak
tekerlekleri zerinde gln tabanna
kmtr (ekil 331). Arabann
kaps 1.2 m yksekliinde ve 1 m
eninde olup st kenar suyun serbest
yzeyinden 8 m aadadr. Kap
zerindeki hidrostatik kuvveti ve
basn merkezinin konumunu
belirleyerek srcnn kapy ap
aamayacan tartnz.

Kabuller

1 Gl taban yataydr.
2 Yolcu kabini ieri su szdrmayacak ekilde iyi
yaltlmtr.
3 Arabann kaps dik bir dikdrtgensel plaka olarak
dnlebilir.
4 eri su girmedii iin kabin ierisindeki basn
atmosferik olarak kalmakta ve dolaysyla ierdeki
havann skmas sz konusu deildir. Bu yzden,
kapnn her iki tarafna da etkimesinden tr atmosferik
basn hesaplamalarda dikkate alnmaz.
5 Arabann arl, zerine etkiyen kaldrma kuvvetinden
daha fazladr.

zm
Port Pc ghc g ( s b / 2)
3

1kN

84.4
kN/m

2
1000
kg.m/s

(1000 kg/m )(9.81m/s )(8 1.2 / 2 m)

2

FR Port A (84.4 kN/m )(1m 1.2 m) 101.3kN

b
b2
1.2
1.22
yp s
8

8.61m
2 12( s b / 2)
2 12(8 1.2 / 2)

ERSEL YZEYLER

FH Fx

FV Fy W
FR FH2 FV2

Erisel yzey zerine etkiyen hidrostatik kuvvetin yatay

bileeni, yzeyin dey izdmne etki eden hidrostatik
kuvvete eittir (hem byklk hem de etki izgisi olarak).
Erisel yzey zerine etkiyen hidrostatik kuvvetin dey
bileeni, yzeyin yatay izdmne etki eden hidrostatik
kuvvet ile akkan blounun arlnn toplamna (zt
ynde etkiyorsa, farkna) eittir.

Erisel Yzeyler

Erisel yzey sv zerinde

kalyorsa, sv arl ve
hidrostatik kuvvetin dey
bileeni zt ynlerde etkir

FH Fx

FV Fy W

Basn kuvvetlerinin yzeye

dik olmas ve hepsinin de
merkezden gemesinden
tr, dairesel bir yzey
zerine etki eden hidrostatik
kuvvet daima dairenin

ok tabakal akkanlarn dz
yzey zerine etkisi
FR FR ,i Pc ,i Ai

ok tabakal bir akkan ierisinde dalm bir yzey zerindeki

hidrostatik kuvvet, farkl akkanlar ierisinde kalan yzeyleri ayr
ayr gz nne almak suretiyle belirlenebilir

rnek 3-9

A noktasndan mafsall 0.8 m yarapnda uzun bir silindir, ekil 3

36da grld gibi otomatik kapak olarak kullanlmakta olup su
seviyesi 5 mye ulatnda kapak A noktasndaki mafsal etrafnda
almaktadr. (a) Kapak aldnda silindir zerindeki hidrostatik
kuvveti ve etki izgisini ve (b) silindirin 1 metre uzunluunun
arln belirleyiniz.

rnek 3-9: ZM
Yatay kuvvet:
FH Fx Port A ghc A g ( s R / 2) A

1kN

(1000 kg/m )(9.81m/s )(4.2 0.8 / 2 m)(0.8 m 1m)

1000 kg.m/s

Dey kuvvet:

Fy Pave A ghc A ghtaban A

1kN

(1000 kg/m3 )(9.81m/s 2 )(5 m)(0.8 m 1m)

1000 kg.m/s

39.2 kN

36.1 kN

rnek 3-9: ZM
Akkan blounun 1 m uzunluunun arl (aa ynl):

W mg g (hacim) g ( R 2 - R 2 / 4)(1m) 1.3 kN

Dey yndeki net kuvvet:

FV Fy W 39.2 1.3 37.9 kN

Bileke kuvvet:

FR

FH 2 FV 2

36.12 37.92 52.3kN

Kapak almak zereyken tabanda tepki kuvveti

yoktur. Mafsala gre moment alnarak;

FR R sin - Wsilindir R 0

Wsilindir FR sin (52.3kN) sin 46.40 37.9 kN

Kaldrma Kuvveti
ARCHIMEDES LKES
Bir akkan ierisinde daldrlan cisim zerine etki
eden kaldrma kuvveti, cisim tarafndan yeri
deitirilen akkann arlna eittir ve bu
kuvvet, yer deitiren hacmin ktle merkezi
boyunca etkir.

FK Falt - Fst a g (s h) A - a gsA a ghA a g ( Hacim)

Yzen Cisimler:

FK W

rnek 3-40: Hidrometre

(a) Bir svnn bal younluunu, saf suya karlk
gelen iaretten itibaren z mesafesinin
fonksiyonu olarak veren bir bant elde ediniz.
(b) 1 cm apnda ve 20 cm boyunda olan bir
hidrometrenin saf su ierisinde yars batm
olarak yzmesi iin (10 cm izgisinde) ierisine
konulmas gereken kurun ktlesini belirleyiniz.
nce suda sonra da sudan daha hafif
bir svda yzme art yazlr ve
birbirine eitlenirse:

Whidro FK , su su g (hacim)bat su gAz0

Whidro FK ,a su g (hacim)bat su gA( z0 z )

b , a

akkan
su

z0
z0 z

RJT CSM HAREKET

Bu tr bir harekette kayma gerilmesi olumaz. Dolayyla akkana
etkiyen yalnzca ktle ve basn kuvvetleridir. Sadece z yn
iin bu kuvvetlerin gsterildii diferansiyel hacim eleman alalm
ve Newtonun 2. yasasn uygulayalm:

r
r
r
F m a (dx dy dz ) a

Fs , z

P dz
P dz
P

P
dxdydz
dxdy P
dxdy
z 2
z 2
z

Fs , x

dxdydz
x

Fs , y

dxdydz
y

Rijit Cisim Hareketi

Toplam yzey (basn)
kuvveti:

F s Fs , x i Fs , y j Fs , z k

P P P

i
j
k dxdydz P dxdydz
y
z
x

Ktle kuvveti:

F B , z g m k g dxdydz k

r
r
F F S F B ( P g k ) dxdydz m a ( dx dy dz )
a

P g k a

TEMEL DENKLEM

zel Durumlar:
Denklemin ak hali:

P P P
i
j
k g k (a x i a y j a z k )
x
y
z

zel Durum 1: Statik haldeki akkanlar

P
ax 0
x

P
ay 0
y

zel Durum 2: Serbest dme

P P P

0
x y z

az g

P
g
z

Dorusal Yrnge zerinde Sabit

vmeli Hareket
Dorusal bir yrnge zerindeki hareketi xzdzleminde inceleyeceiz P=P(x, z)=?:

P
ax
x

P
( g az )
z

P
P
dP ( x, z )
dx
dz
x
z

dP a x dx ( g a z )dz

P
0
y

Dorusal hareket
Sonlu byklkler cinsinden iki nokta arasndaki basn fark:

P a x x ( g a z )z
Veya;

P2 P1 a x ( x2 x1 ) ( g a z )( z2 z1 )
Orijin (z= 0 ve x = 0) noktasndaki
basn

P0

alnrsa, herhangi bir noktadaki

basn;

P P0 a x x ( g a z ) z

Yzeyin eiminin belirlenmesi

1 ve 2 noktalarnn her ikisi de serbest
yzeyde seilirse dP = 0 olacaktr.

dP a x dx ( g a z )dz 0
Buradan,

dzizobar
ax

tan sabit
dx
g az

Bu tr hareketlerde de sv ktlesinin korunduu unutulmamaldr.

rnek 3-12
80 cm yksekliinde ve 2 m 0.6
m kesit alannda ksmen suyla
doldurulmu bulunan bir balk
tank bir kamyonun arkasnda
tanacaktr (ekil 352). Tank
0 km/hden 90 km/h hza 10
saniyede ivmelenmektedir. Bu
ivmelenme srasnda tanktan
su boalmas istenmemesi
halinde, tanktaki balang su
yksekliini belirleyiniz. Tankn
uzun veya ksa kenarnn
hangisinin hareket
dorultusuyla paralel olarak
hizalanmasn nerirsiniz?

zm
Tanker sadece x-ynnde ivmelenmektedir.

V
(90 0) km/h 1m/s
2
ax
=

2.5 m/s
t
10s
3.6 km/h

ax
2.5
tan

0 0.255
g az 9.81
Durum 1: Uzun kenar hareket dorultusunda:

zs1 (b1 / 2) tan = (2 m) / 2 0.255 0.255 m

Durum 2: Ksa kenar hareket dorultusunda:

zs 2 (b2 / 2) tan = (0.6 m)/2 0.255 0.076 m

Silindirik Kapta Dnme

2

ar r , a z a 0 P P (r , z )
P
P
dP(r , z )
dr dz
r
z

P
ar
r

P
( g az ) g
z
2

dP (r , z ) r dr gdz

Yzeyin ekli
Serbest yzeyde dP = 0 alnrsa:

dP(r , z ) r dr gdz 0
2
2 2
dzizobar
r
r

z
C1
dr
g
2g
Serbest yzey paraboliktir !.. ekilde r = 0 iin z = h c= C 1olduundan,

2
zs
r hc
2g

Oluan hacim ve zellikleri

Tama olmamas halinde (son hacim) = (ilk hacim) olacandan;
R

2 2

2 2 R2
2

R
h0
2 zs rdr 2
r hc
rdr

2g
4g

r 0
r 0
Bylece en dk derinlik:

2 R2
hc h0
4g

2 2
zs h0
( R 2r 2 )
4g

Yzeyin denklemi:

Maksimum ykseklik fark:

zs ,maks

2 2
z s ( R ) z s (0)
R
2g

Basn dalm
2

r2

r1

dP(r , z ) r

z2

dr gdz
z1

2 2 2
P2 P1
(r2 r1 ) g ( z2 z1 )
2
Eer (r, z) = (0, 0) noktasndaki basn P0 alnr ve 2 noktas herhangi
bir nokta olarak dnlrse;

2
P P0
r gz
2

RNEK 3-13 Bir svnn dnme srasnda

ykselmesi
ekil 355te gsterilen 20 cm apnda, 60
cm yksekliindeki dey silindir,
younluu 850 kg/m3 olan bir svyla 50
cm yksekliine kadar ksmen
doldurulmutur. Silindir sabit bir hzla
dndrlmektedir. Svnn kap
kenarlarndan tamaya balayaca
dnme hzn belirleyiniz

ZM
Dnen dey silindir tabannn merkezini orijin (r = 0, z = 0)
alndnda sv serbest yzeyinin denklemi;

2 2
zs h0
( R 2r 2 )
4g
Buna gre kap eperindeki su ykselmesi r = R alnarak,

2 R2
zs h0
4g
Su dklme seviyesine ulatnda z = 60 cm = 0.60 m
olacandan;

2 0.12
0.60 0.50
19.8 rad/s = 189 devir/dakika
4 9.81
Kap tabannn orta noktasnn kuru kalmas iin devir says ne olmal dersiniz?

Bu EES de neyin nesi?

rnek 2-72

T, K
273.15
278.15
283.15
293.15
303.15
313.15
333.15
353.15
373.15

, Pa s
1.787 10-3
1.519 10-3
1.307 10-3
1.002 10-3
7.975 10-4
6.529 10-4
4.665 10-4
3.547 10-4
2.828 10-4

Suyun dinamik viskozitesinin mutlak scaklk ile deiimi yukardaki

tabloda verilmitir. Tablodaki deerleri kullanarak viskozite iin
= (T) = A + BT + CT2 + DT3 + ET4 formunda bir bant gelitiriniz.
Gelitirdiiniz banty kullanarak suyun 50Cde 5.468 10-4 Pa s
olmas gerektii bildirilen viskozitesini hesaplaynz. Elde ettiiniz sonucu
= D eB/T ile verilen Andreas denkleminin sonucuyla karlatrnz (bu
ifadedeki D ve B deerleri, tablodan verilen viskozite verileri kullanlarak,
bulunacak olan sabitlerdir).

ZM
Adm 1: EES ekrannda mu = a+T eklinde rastgele bir fonksiyon
tanmla (mu=viskozite, a=katsaylar, T = scaklk)
Adm 2: Tables mensnden new parametric table se ve verilen
tablo deerlerini iki stun halinde gir.
0.0018
0.0016

Adm 3: Plot mensnden X-Y plot se.

0.0014

0.0012

Adm 4: Plot mensnden curve-fit se

0.001
0.0008
0.0006
0.0004
0.0002
270

292

314

336

= 0.489291758 - 0.00568904387T + 0.0000249152104T2 - 4.8615574510-8T3 + 3.5619807910-11T4

= 0.000001475*EXP(1926.5/T)

Andreas denklemi

358

380

Eksenleri belirliyoruz.