Ercan Kahya

Hidrolik. B.M. Smer, .nsal, M. Bayazt, Birsen Yaynevi, 2007, stanbul

BLM 11
AIK KANALLARDA AKIM:

UNIFORM AKIM

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

GR
st hava ile temasta olan sv akm: Ak kanal akm
Akkan, enerjisi byk olan noktadan kk olan noktaya doru akar.
Boru ierisindeki akmda bu enerjiyi temin eden, ya s su seviyesidir;
ya da bir P pompasdr.
191
Enerji
izgisi

dzlemi

dzlemi
(b)

(a)

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

dzlemi

GR

dzlemi
(b)

(a)

1
Ak kanal ierisindeki akm halinde
ise bu enerjiyi temin eden
daima H enerji seviyesidir.
Enerji
izgisi

r---_._.. -- .. -- ..
_

__

dzlemi
Enerji

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

GR
ki eit akm:
a) niform akm, b) niform olmayan akm

192

y:;tf(x)

nifonn

nifonn olmayan

11.3

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

de kesik-kesik izgilerle
kesitte
DAGILIMI
11.1. BIR KESITTE BASIN DAGILIMI
tiyoruz. Bunun iin bu kesit zerinde dh x 1 x 1 hacminde bir
dezerinde
kesik-kesik
kesitte
Kesit
dh x 1izgilerle
x 1 hacminde bir paray
dnelim:
n
iin hareket denklemi:
uz. Bunun iin bu kesit zerinde dh x 1 x 1 hacminde bir

11.1.

iin hareket denklemi:

kanal ierisinde nifonn

Ak kanal akm niform

akm izgileri
paraleldir.
6.2dzgn
de & paralel

gre,

izg

gibi, byle hallerde ivmesi

olur.
gre,
izgileri dz

kanal ierisinde nifonn

an = 0
. 1 - byle
P . 1 -hallerde
(ydh . 1 . ivmesi
1) cosa = Oolur. O halde
eldir. 6.2 LF
de o = (p + dp)gibi,

Buradan
ve .h 1=. O
da p==OPo11.4
LFo =
(p + dp)integrasyonla
. 1 - P . 1 - (ydh
1) cosa
P = Po +

cos<x

ku
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

BIR KESITTE BASIN DAGILIMI

ntegrasyonla ve h =0 da p =po snr koulunu kullanarak

11.4

11.4

P = Po +

yk

bulunur.
, cos <x == 1

P = Po +
cos<x

bulunur.
kanal

cos<x

kanal
ok byk
ok byk
, cos <x == 1
p =Po +

p =Po +
elde edilir. O halde niform
kanal
niform ak kanal akmnda basn kesit ierisinde hidrostatik
elde edilir. O halde niform
kanal
bunun iin ke
kanunlarna gre deiir. na uygun olarak
anal
ierisinde,
hidrostatik
nakesit
uygun
olarak
bunun iin
Iirtelim: a) Kanal ierisindeki
niform (
u artlarn salanmas gerekir:
nunw iin
bir kere
daha be-niform
Iirtelim: a) Kanal ierisindeki
(ya da nifo
ok
byk
gerekir.
a) Kanal ierisindeki akmn niform (ya da niform akma yakn omas)
b)
Kanal(ya
eiminin
ok byk
niform
da niform
kanal
okolmamas
byk gerekir.ve b)
gerekir.

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

BIR KESITTE BASIN DAGILIMI

a)

izgileri dzgn
ve paralel
b) Taban
ok
byk

'YY
izgileri

'YY
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

tabana paralelolan

Bu

yA !1x.sina

men hemen paralel yzeyler olarak belireceklerdir

11.6).

== taban KAYBI(=Jo )
ktr11.2.
ve sina
ENERJI
srtnmeler,

kanal

O halde bu

borudakine benzer

Taban

bu yzeyler

olu-

yA!1x Jo dir.

enerji

kuvvet ise cidar boyunca etkiyen srtnme kuvvetidir, yani

-to U
yA!1x

maya

izgileri
'to srtnmesinin

temasta

k evre

gre

yani

't

dilimi iin hareket denklemini

11.6

su yznde atmosfer

artar.
1) Srtnmelerin

tabana paralelolan

gre,

== taban
ktrlaminer
ve sina halinde

ekseninden, cidara

yzne
gelenin viskoz olma o halde
bu
halinde ise
ilaveten

yA !1x Jo
kanal

'to

(=Jzelviskozite
o)

olan

kuvvet ise cidar boyunc

iin birbirini gtrr. O halde hareket denklem

temasta

11.7

bir y
kayma geril-

olmaya

daha nceki blmlerden biliyoruz.

prizmatik enkesit
yA!1x

her iki yzn

byle ierisinde
bir
kanal
en kesit
hidrostati

Bir nceki blmde

'to

byle bir

cidar

Bu iki kuvvetin haricinde, bir de,

kuvveti

melerinin

izgileri

U !1x

= Ktle

lak evre

11.7 de gsterilen !1x

kuvveti

'to

Bu iki kuvvetin h
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

Bir nceki blm

--------..:------ 10.5
------denklemden,
de
2
-V
- - - --___
hk
2g
V2
Serbest yzey =
ENERJI KAYBI

-ii

bulunur. Bu denkleme biraz sonra tekrar

_ _ _ _- L -

-V

(LLL)

Enerji izgisi

-- ------Fbulunur.
Bu denkleme biraz sonra tek

- - - --___

hk

V2

2g

piyezometre izgisi

Uniform Akm a = 0

--------..:----2

-ii

- - ' ' - - _ - ' ' -_ _

Serbest yzey =
piyezometre izgisi

dzlemi

11.8

--------..:--2

_ _ _ _- L -

- - ' ' - - _ - ' ' -_ _

11.7 deki

-V

boyuna kesitinidzlemi2gve

---

11.8 d

enerjisi:
kesitinden birim zamanda geen birim
1 nolu kesitten birim zamanda geen birim arlktaki akkann enerjisi:

2g

11.8

Atm.

11.7 deki

'y

+ (y +
boyuna kesitini

ve

11.8 de
gsterelim.
Hidrolik
- ITU,
Ercan Kahya

198
Atm.

Atm.
kanal
ierisinde
niform
+
+ (y
+
+
(y
+
ENERJI KAYBI
(11.3)
2g
y
2g
y
enerji geen birim
2 kesitinden birim zamanda
ene
2 nolu kesitten birim zamanda geen birim arlktaki akkann enerjisi:

o halde
orm

rji

enerji
o halde

halde halinde
kanal 1ierisinde

kanal ierisinde
niform
ve 2 kesitl
halinde
1
ve
2
kesitleri
Atm.
- + - - - - - + (yBirim
+ kanal boyundaki
y
enerji
2g
y
Birim kanal boyundaki
yani hidro

1 ve 2 nolu kesitleri
kayb:niform
halde arasndaki
kanal enerji
ierisinde

halinde

(11.4)

enerji
Birim kanal boyundaki
yani hidrolik BirimJ: kanal boyundaki
Birim kanal boyundaki
kayp, yani hidrolik eim
J:
hidrolik
J:

denklemindeki

Z2) /

ya

Ax

denklemindeki
- Z2) / Ax
dan sina = taban
(= J o) yazabi
dan sina = taban
(= J o) yazabiliriz.
O
Birim kanal boyundaki
yani hidrolik
J:

klemindeki
- Z2) / Ax
-denklemindeki
Z2) / Ax = sina
aZ2) / Axok k
- Z2) / Ax = sina
a
ok kk
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
sina = taban
(= J o) yazabiliriz. O halde:taraftan,
taraftan, niformniform

denklemine

denkleminden hareketle, (1O.37a)

taraftan,

(Tablo 10.4, (2) kolonu).

O halde (11.1) denkleminden de hareketle Tablo 11.1 de (2) kolonundaki (11.7) denklemleri-

ne

ENERJI KAYBI

TABLO

Akm niform enerji izgisi //grlr.

taban:

Enerji

(1O.42a)

i bir
yani,

kanal ieris

(i 1.1)

mi ve yine
Burada:

Burada:
(11.7)

(10.37a)

Re = V . (4R)
v

11.8 den

Re

V . (4R)

yine Moody diyagrammdan hesaplanabilir;

bu diyagramda D
f : Moody diyagramdan;
yalnz bu diyagramda
D
(boru
yere 4R koymak gerekir.
(boru ap) grdmz
yere 4R koymak gerekir.
f srtnme

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

11.3.1. Chezy Denklemi

(11.7) denkleminden
V yi ekersek;
11.3.
NFORM AKIMIN
yada HESABI N FORMLLER

(11.7) denkleminden V yi ekersek;

11.3.1. Chezy Denklemi
(11.7) denkleminden V yi ekersek:

yada

diyecek olursak,

yada

bulunur. Bu denklem Chezy denklemi olarak bilinir.

w Chezy denkleminde boyut
ra homojenlii yoktur Chezy denklemi (11.9) denk
diyecek olursak,
w C boyutlu bir katsaydr.
bu de
yana
Hidrolik uygun boyutlar
w C nin boyutu ne ise, denklemde
o boyutlara
kullanlmaldr.
denklemdir. Onun iin Chezy

iyecek olursak,

(11.8)

hesaplanarak
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

ulunur. Bu denklem Chezy denklemi olarak bilinir. Tablo 10.4 e bizi gtren

(11.10)
C
iin
verilen bir
amprik
Burada k, I 6 kaplayan malzemenin
cinsine
11.3.2. Manning-Strickler
c =k R / Denklemi

c
=
k R I/6
kaplayan malzemenin cinsine

zemenin cinsine
bir
(11.9)
ve (11.10) dan:
C iin verilen ampirik ifadelerden
bir tanesi udur:

Burada k,

i
i

if

bir

k: kanal kaplayan
malzemenin
bal bir katsay
(11.9)
ve (11.10)
dan:
Burada k,
V
= k Rcinsine
213

kaplay

(11.11)

(11.9) ve (11.10)
dan:
Gauckler-Strickler
denklemi
V
=
k
R
213
elde edilir. Bu denklem literatrde Gauckler-Strickler denklemi olara

Buvedenklem,
n=l/k
Gauckler-Strickler denklemiok
olarak bilinir
Hidrolik
M-olmak zere

nklem, n=l/k olmak

zereBu denklem literatrde Gauckler-Strickler denklemi ola
elde edilir.
V = k R 213

v ok
= 1
n

R 2/3

J1/2
Bu
o

Manning
denklemi
denklem,
n=l/k
olmak zere
(11.11a)

elde edilir. Bu denklem litera

k katsays: elik yzeylerde
90-100
R Bu
2/3 ise
J1/2
dev = 1
Manning
denklemi olarak bilinir.
o
iyi kalplanm beton yzeyli kanallarda 60-70
ning denklemi olarak bilinir. n
kafa byklndeki ta bloklarla kapl kanallardaok
25-30
Tekrar k ya dnecek olursak; bu
kanal
cins
Hidrolik
- ITU, Ercan
Kahya
de
denklemi
olarak
bilinir.
u
kanal
cinsineBu ise Manning
olarak tablolarBir fikir versin diye, bu
elik yzeylerde 90-10
la

Manning Equation

Slide from Dr. Isaac

10-15

11.5. EN UYGUN KESIT KAVRAMI

AMA: Kanaln Q debisini geirecek bir en kk A kesit alan var mdr?
min A hafriyat masraf en kk kanal enkesitini ekonomik
sabit bir A kesit alan min U (slak evre)

Ayn bir alana sahip kesitlerden slak evresi en kk

olana en uygun kesit denir.
Byle bir ekstremum problemini salayan kesit ekli
yarm dairedir.

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

yk

ve R

=AlU dan Max R iin U en kk

EN UYGUN KESIT

bir alana sahip kesitlerden

limiz, "trapez kesit" ile

is

evresi en kk olana biz, en uygun kesit diyoruz.

da daha

kaplama ve

Byle bir ekstremum problemini

gisidir?
Bunun
ekonomi biraz
daha artar.

iin

1 lO'a

fonksiyonu olarak yazabiliriz. Bu iki fonk

= fonk (A, y, 8)

206

bir denklem elde ederiz. Bu den

bit iin U = en kk

A
Y
R = cosec 82- cot 8), ve
A = y2 (2 U

1 10
A =Sabit iin U = en kk
art:

r ekstremum problemini

z kesit" ileBu

kesit

dairedir. Fakat

kesit

artlarn ise,
salayan
bu takdirdebir
bu trapez kesitlerden en uygunu
Min U = 2y (2 cosec 8 - cot
U =hankenarlara
teet
un iin trapezin
1 lO'a iine, A
kesit
ve U
evresini; y , b veb8 mn 2y tan 2
olan bir
izilebilir.
iki fonksiyondan
b yok edilirse
olarak yazabiliriz.
Bu ember
bulunur.
ile bu denklemlerden en

(1 18)

fonk (A, y, 8)

Not: (11.19) ve (11

zel hal: Dikdrtgen kesit =90 enolarak
uygunelde
kesitedilir.
boyutlar
denklem elde ederiz. Bu denklemin
ifadesini burada b =2y ve R
==y/2
Saolan birAember
izilebilir.

en kk

bu denklemden

akm derinlii, kesit geniliinin yars

y2 (2 cosec 8 - cot 8), ve

zel halolarak kesit

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

Channel Efficiency
- Capacity (efficiency) varies inversely with the wetted perimeter (P).
- Energy losses are less in channels with smaller P & vice versa.
- 4 options to excavate a rectangular section with an area of 20m2 :
- P: (a) 22; (b) 14; (c) 13; and (d) 14m Choice is c

10-18

Channel Efficiency
- For Max. Capacity Hydraulic Efficiency Min. wetted perimeter (P).
- That section is called most efficient or best hydraulic section.

- It reduces the cost of lining.

- For a given cross-sectional area: the best hydraulic section has min P
- For a given perimeter: the best hydraulic section has max A (area).
For trapezoidal sections:

Area
Wetted perimeter

Channel Efficiency
Determine the relation btw b & y to minimize P for a fixed cross-sectional area
& side slope

Substitute into
wetted perimeter eq.:

To minimize P w.r.t. y:
yields

Note that this eq. leads to impractical design, such as very deep & narrow channel.

Channel Efficiency
- Alternatively b equation can be written as:

This implies that B (Top width) = 2L (side length)

Referring this figure

Channel Efficiency
- Substitute the final form of b equation into OQ relation:

Moreover minimization w.r.t. t of side slope yields

This corresponds to a slope angle of 60 degree
But this slope is often too steep for natural channels
- Substitute this again into the final form of b equation :
This defines the trapezoidal section
of greatest possible efficiency

Channel Efficiency
- Even if we further substitute

into R equation of trapezoidal section:

reduces to

The most efficient rectangular channel is one in which

the depth is one-half of the width.