1

PLANI DHE PROGRAMI I LNDS S KIMIS

(2 or n jav, 70 or n vit)

HYRJE
Lnda Kimia 9 paraqet vazhdimsi t lnds q sht zhvilluar n Kimin 7 dhe Kimin 8. Njhersh, kjo lnd sht finalizim i
prmbajtjeve t parapara pr kt nivel shkollor. N kt klas do t prfshihen prmbajtjet nga kimia e komponimeve t karbonit.
Konkretisht ,do t shtjellohen hidrokarburet, komponimet organike me oksigjen dhe azot, si dhe ato me rndsi t veant pr jet
(karbohidratet, yndyrat, proteinat).

QLLIMET
Nxnsit t:
Zhvillojn njohurit themelor pr komponimet e karbonit dhe vetit karakteristike t tyre prmes qasjeve dhe aktiviteteve t
ndryshme dhe punve eksperimentale.
Vlersojn rndsin fundamentale e praktike dhe shumllojshmrin e komponimeve t karbonit si prbrs t organizmave t
gjall dhe si pjes e jets son, si dhe rndsin e tyre n lm t ndryshme t ekonomis dhe pr jetn e prditshme.
Zhvillojn dhe t kultivojn shprehit dhe shkathtsit pr pun t pavarur teorike, eksperimentale e praktike dhe t krijojn
kulturn pr mbrojtjen e mjedisit.
Formohen si personalitet me qndrim kritik dhe me kultur pr bashkpunim t ndrsjellt, me arsimtar, prindr dhe me
komunitete shkollore dhe jashtshkollore pr avancimin e t menduarit kritik dhe t pavarur.

OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM DHE SPECIFIK:

Nxnsit duhet:
T njohin:
Terminologjin, konceptet, dukurit, faktet, teorit dhe ligjet themelore n kimin organike.
Vetit e karbonit dhe t komponimeve m t rndsishme t tij, prbrjen dhe strukturn e komponimeve organike, metodat e
prfitimit t disa komponimeve organike dhe prdorimin e tyre.
T kuptojn:
Proceset m t rndsishme n baz t t cilave zhvillohen reaksionet organike.
Vetit e komponimeve organike varen nga struktura dhe grupet funksionore q i prmbajn n molekulat e tyre.
T zbatojn:
Rregullat e Unionit Ndrkombtar pr Kimi t Pastr dhe t Zbatuar (IUPAC) pr emrtimin e komponimeve organike.
Prdorimin e modeleve molekulare pr paraqitjen e strukturs s komponimeve t thjeshta organike.
T analizojn:
Prbrjen dhe vetit e komponimeve organike.
Shdrrimet kimike dhe mnyrn e zhvillimit t disa reaksioneve t thjeshta organike.
T sintetizojn:
Komponimet e thjeshta organike.
Komponimet organike me prdorim n jetn e prditshme.
T vlersojn:
Rndsin e komponimeve organike pr proceset jetsore n organizm dhe pr nevojat industriale dhe jetsore.
Lidhmrin midis e komponimeve organike dhe t atyre inorganike si dhe dallimet, duke u bazuar n strukturn dhe n vetit e tyre.
Efektet eventuale negative t disa komponimeve organike pr mjedisin dhe ruajtjen e tij.

PRMBAJTJA PROGRAMORE
Kategorit

Nnkategorit

I. Komponimet

organike
t karbonit

Kategoria

I. Komponimet
organike t
karbonit

Nnkategoria
I. 1. Kuptimet
themelore n
kimin
organike

Numri i orve

1. Konceptet themelore n kimin organike

2. Hidrokarburet

3. Komponimet organike me oksigjen dhe azot

4. Komponimet organike me rndsi jetsore
Prmbajtja programore
I. 1. 1.Kimia organike dhe rndsia e
saj
(zhvillimi historik, rndsia e saj n
teknik, ekonomi, bujqsi, mjeksi,
jetn e prditshme)
I.1.2 Atomi i karbonit element
prbrs i t gjitha komponimeve
organike
(konfiguracioni elektronik dhe valenca
e tij)
I. 1.3. Veorit e komponimeve
organike dhe klasifikimi i tyre
(vetit e komponimeve organike,
klasifikimi sipas strukturs dhe grupeve
funksionore)
I. 1. 4. Prbrja e komponimeve
organike
(elementet prbrse n komponimet
organike)
I. 1. 5. Lidhjet kimike n komponimet
organike
(lidhjet kovalente, strukturat e Luisit)

Rezultatet e pritshme

12
16
18
24
Lidhjet
ndrlndore

Nxnsit do t jen n
Fizik
gjendje:
konstantat
1. T prshkruajn
fizike t
zhvillimin historik t
komponimeve
kimis organike dhe
organike
rndsin e saj.
Informatik
2. T prshkruajn strukturn
(shfrytzimi i
elektronike t atomit t
informatave
karbonit,valencn dhe
nga interrneti
mnyrn e lidhjes.
pr
3. T dallojn komponimet
hidrokarbure)
organike nga ato
Industri
inorganike sipas vetive t
(prdorimi i
tyre fizike e kimike.
hidrokarbureve
4. T klasifikojn
n industri)
komponimet organike n
baz t elementeve
prbrse dhe grupeve
funksionore.
5. T paraqesin komponimet
organike me formula
molekulare dhe
strukturore t Luisit, t
Kekuleut dhe me ato
racionale.

Kategoria

I. Komponimet
organike t
karbonit

Nnkategoria
I. 2.
Hidrokarburet

Prmbajtja programore
I. 2. 1.Hidrokarburet dhe klasifikimi i
tyre
(alifatike dhe aromatike)
I. 2. 2. Alkanet
(prbrja, emrtimi, seria homologe,
izomeria strukturore, vetit, prhapja,
prdorimi)
I. 2. 3. Alkenet
(prbrja, struktura, emrtimi, izomeria
cis-trans, vetit, prfitimi, prdorimi)
I. 2. 4. Alkinet
(prbrja, struktura, emrtimi, vetit,
prfitimi, prdorimi )
I. 2. 5. Hidrokarburet aromatike
-benzeni
(prbrja, struktura, vetit, prfitimi,
reaksionet, prdorimi)
1.2.6.Lndt e djegshme
(qymyri, nafta, gazi natyror)

Rezultatet e pritshme

Lidhjet
ndrlndore

Nxnsit do t jen n gjendje:

Fizik
(vetit fizike
t
komponimev
e organike,
caktimi i
konstanteve
fizike.)
Informatik
(shfrytzimi i
informatave
nga interneti
pr
hidrokarbure)
Industri
(prdorimi i
hidrokarbure
ve n
industri)

1. T klasifikojn
hidrokarburet sipas vetive t
tyre dhe sipas strukturs s
vargut karbonik.
2. T emrtojn hidrokarburet
sipas nomenklaturs
IUPAC
3. T dallojn izomert
vargor dhe pozicional t
alkaneve
4. T prshkruajn prbrjen ,
vetit, reaksionet e
alkaneve, alkeneve dhe
alkineve.
5. T paraqesin hidrokarburet
alifatike dhe ato aromatike
me formula molekulare dhe
t strukturs.
6. T dallojn izomert cis dhe
trans tek alkenet.
7. T ndrtojn modele
molekulare pr paraqitjen e
hidrokarbureve n shembuj
t thjesht.
8. T prshkruajn
origjinn,prbrjen,vetit,
prhapjen dhe prdorimin e
lndve t djegshme.
9. T vlersojn rndsin e
hidrokarbureve si lnd t
djegshme dhe si lnd t
para industriale dhe efektet

5
negative n mjedis.

Kategoria

I. Komponimet
organike t
karbonit

Nnkategoria
I. 3.
Komponimet
organike me
oksigjen dhe me
azot

Prmbajtja
programore
I. 3. 1. Alkoolet dhe
fenolet
(definimi, prftimi,
klasifikimi, emrtimi,
vetit, prfitimi,
prdorimi)
I. 3. 2. Aldehidet
dhe ketonet
(definimi, struktura,
emrtimi, prfitimi,
vetit, reaksionet,
prdorimi)
I. 3. 3. Acidet
karboksilike
(definimi, struktura,
emrtimi, klasifikimi,
vetit, prftimi,
reaksionet, derivatet,
prdorimi)
I. 3. 4. Esteret
(definimi, struktura,
vetit, prhapja
reaksionet,
prdorimi)
I. 3. 5. Aminat
(definimi, struktura,
emrtimi, klasifikimi,

Rezultatet e pritshme

Lidhjet
ndrlndore

Nxnsit do t jen n gjendje:

1. T paraqesin alkoolet me ndihmn e
formulave strukturore pr shembuj t
tjesht.
2. T prshkruajn prfitimin, vetit dhe
prdorimin e alkooleve.
3. T dallojn alkoolet sipas strukturs s
vargut karbonik.
4. T klasifikojn alkoolet sipas numrit t
grupeve hidroksile.
5. T emrtojn alkoolet n baz t sistemit
IUPAC dhe sistemit klasik (t vjetr).
6. T dallojn fenolet nga alkoolet n baz
t vetive t tyre.
7. T prshkruajn vetit e fenolit.
8. T prshkruajn strukturn e aldehideve
dhe t ketoneve dhe t bjn dallimin
midis tyre.
9. T emrtojn aldehidet dhe ketonet
sipas sistemit IUPACdhe klasik.
10. T prshkruajn strukturn,vetit dhe
prdorimin e acideve karboksilike dhe
derivative t tyre.
11. T emrtojn acidet karboksilike sipas
ssistemit klasik dhe IUPAC.
12. T klasifikojn acidet karboksilike
sipas numrit t grupava funksionore.
13. T prshkruajn prftimin, vetit,
emrtimin dhe rolin e estereve.
14. T paraqesin aminat me formula
strukturore.
15. T klasifikojn aminat sipas strukturs

Fizik (konstantet
fizike t
komponimeve
organike me
oksigjen
Biologji
(prhapja dhe
funksioni i
komponimeve
organike me
oksigjen n
organizmat e
gjall)
Informatik
(shfrytzimi i
informatave nga
interneti pr
komponimet
organike me
oksigjen)
Mjeksi
(prdorimi i
alkoolit n
mjeksi)
Industri (prodhimi
dhe prdorimi i
komponimeve
organike me
oksigjen n
industri

6
vetit, prfitimi,
prdorimi)

Kategoria

I. Komponimet
organike t
karbonit

Nnkategori
a
I. 4.
Komponimet
organike me
rndsi
jetsore

s tyre
T emrtojn aminat sipas sistemit
IUPAC dhe klasik.
17. T demonstrojn mnyrn e prftimit
t komponimeve organike me oksigjen
dhe azot.
16.

Prmbajtja programore
I. 4. 1. Lipidet (yndyrat dhe
vajrat)
(prbrja,prftimi, vetit,
klasifikimi dhe rndsia e
lipideve)
I. 4. 2. Sapunet dhe
deterxhentet
(prfitimi, vetit, klasifikimi,
prdorimi)
I. 4. 3. Karbohidratet dhe
klasifikimi i tyre
(prbrja, klasifikimi, vetit,
prdorimi)
I. 4. 4. Monosakaridet
(prbrja, klasifikimi, vetit,
prdorimi)
I. 4. 5. Disakaridet
(prbrja, vetit, prdorimi)
I. 4. 6. Polisakaridet
(amidoni, celuloza, glikogjeni,
struktura, vetit, prhapja,

Rezultatet e pritshme

Lidhjet
ndrlndore

Nxnsit do t jen n gjendje:

Fizik (vetit
fizike t
komponimeve
organike me
azot)
Informatik
(shfrytzimi i
informatave
nga interneti
pr
komponimet
organike me
rndsi
biologjike)
Biologji
(funksioni i
komponimeve
organike n
organizmat e
gjall)
Industri
(prodhimi dhe
prdorimi i
polimerve

1. T prshkruajn lipidet, karbohidratet

dhe proteinat si prbrs kryesor t
ushqimit.
2. T prshkruajn prbrjen e
glicerideve (yndyrat dhe vajrat) t
thjeshta.
3. T prshkruajn vetit e lipideve dhe
prhapjen e tyre.
4. T vlersojn rndsin e lipideve pr
organizmat e gjall.
5. T dallojn sapunet nga detergjentt.
6. T paraqesin karbohidratet me formula
molekulare,strukturore dhe me modele
molekulare.
7. T klasifikojn karbohidratet n baz t
vargut karbonik dhe numrit t njsive
prbrse.
8. T prshkruajn vetit e karbohidrateve
dhe rndsin e tyre.
9. T paraqesin disakaridet dhe
polisakarideve me formula kimike dhe
modeleve molekulare.
10. T klasifikojn alkaloidet sipas
veprimit t tyre.
11. T prshkruajn veprimin fiziologjik t

7
prdorimi)
I. 4. 7. Alkaloidet dhe
vitaminat
(vetit e prgjithshme, veprimi
fiziologjik n organizm)
I. 4. 8. Aminoacidet dhe
proteinat
(prbrja, emrtimi,
klasifikimi, vetit, veprimi
fiziologjik n organizm)
I. 4. 9. Polimert
(prbrja, prftimi, vetit,
klasifikimi, rndsia)

alkaloideve dhe t vitaminave n

organizm.
12. T vlersojn rndsin e alkaloideve
dhe t vitaminave pr funksionimin
normal t organizmit dhe pr mbrojtjen
e tij.
13. T prshkruajn strukturn e
aminoacideve dhe t proteinave.
14. T klasifikojn aminoacidet sipas
pozits s grupeve funksionore.
15. T prshkruajn strukturn e
proteinave.
16. T vlersojn rndsin e proteinave
pr zhvillimin e proceseve jetsore.
17. T prshkruajn mnyrn e formimit t
polimerve.
18. T klasifikojn polimert sipas
prejardhjes s tyre.
19. T vlersojn rndsin e polimerve
pr jet e industri dhe ndikimin e tyre
n ndotjen e mjedisit.

UDHZIME METODOLOGJIKE
Pr realizimin me sukses t planit dhe t programit t kimis sht e domosdoshme t zbatohen metoda, teknika e forma t shumllojta t puns
dhe nj kompleks i tr procedurash (informacion i ri, prsritje, prforcim, ushtrime, detyra, pun me projekte, pun praktike, mjete materiale
teknike, si jan: vizatime, diagrame, modele, grafikone, kimikate, en laboratorike, instrumente dhe mjete t tjera teknike bashkkohore,
kompjuter etj).
Przgjedhja e metodave sht kompetenc e msimdhnsit t lnds. Ajo bhet n prshtatje me nevojat dhe krkesat e nxnsve, me natyrn e
prmbajtjes s tems msimore, me bazn didaktike, me nivelin e formimit t nxnsve etj.
Metodat dhe teknikat e puns me nxns duhet t jen t kombinuara dhe t shumllojta, ngase nxitin dinamikn e ors, thyejn monotonin
dhe motivojn nxnsit pr msim.
Metodat, teknikat dhe format e puns me nxns jan po aq t shumllojta sa edhe llojet e msimnxnies. Ato duhet t jen n funksion t
prvetsimit m t t leht t prmbajtieve msimore dhe zbatimit m t shpejt e m t sakt t njohurive, shprehive, shkathtsive, qndrimeve
dhe vlerave t kimis, e veanrisht t atyre q u nevojiten pr zgjedhjen e problemeve t prditshme.
Duke synuar prmbushjen e krkesave pr nxnie cilsore sugjerohen disa metoda, forma t puns dhe teknika t ndryshme:
Msimdhnie e drejtprdrejt (prmes shpjegimit, sqarimit, ushtrimeve praktike dhe shembujve);
Msimdhnie jo e drejtprdrejt (prmes shqyrtimit, zbulimit, zgjidhjes s problemeve);
Konstruktivizmi dhe msimdhnia me an t pyetjeve (teknika e pyetjeve drejtuar nxnsve);
Diskutimi dhe t nxnit n bashkpunim (prmes grupeve t vogla, grupeve m t mdha dhe me t gjith nxnsit);
Msimdhnie prmes t menduarit (t menduarit kritik, krijues, zgjidhjes s problemeve me kompjuter);
T msuarit prmes projekteve, punve krkimore n terren;
Msimdhnie prmes demonstrimit dhe eksperimentit;
T msuarit dhe t nxnit prmes mjeteve multimediale e n veanti prmes kompjuterit;
Vet hulumtimi;
T msuarit n natyr dhe objekte industriale;
N t gjitha rastet zbatimi i metodave apo i teknikave msimore duhet t shoqrohet me prdorimin e materialeve dhe t mjeteve prkatse
didaktike, pa t cilat nuk mund t arrihen rezultatet e pritura.

VLERSIMI
Vlersimi sht veprimtari dhe instrument q prdoret pr t gjykuar pr punn dhe arritjet e nxnsve. Ai luan rolin e nj aparati mats q bn
t qart situatn n t ciln ndodhet nxnsi.Vlersimi si nj sistem i gjer q mbshtetet n procesin e t nxnit t nxnsve prfshin kto
Kategori t vlersimit:
formues
diagnostikues
prmbledhs dhe
motivues
Vlersimi i vazhdueshm pas do teme msimore jep rezultate m t mira. Ai nuk mat vetm njohurit e fituara, por edhe vlerson shkalln n
t ciln ka arritur nj veprim edukativ, i cili l gjurm n personalitetin e nxnsit. Vlersimi prfundimtar prfshin aktivitetin e prgjithshm t
t nxnit e nxnsit (prgjigjet me goj, projektet, punimet seminarike, sjelljet n grup, aftsit q i fitojn gjat puns eksperimentale, detyrat
e shtpis, rezultatet e testimeve dhe provimeve etj.).
Vlersimi i nxnsve prfshin tri fusha kryesore:

aftsit njohse (kognitive);

aftsit emocionale (afektive) dhe
aftsit psikomotorike.

Msimdhnsi przgjedh dhe prdor mjete e teknika t shumllojta t vlersimit dhe pas zhvillimit t prmbajtjeve t programit, nxnsit
vlersohen me nota (pr nj tem, pr nj trsi temash, pr nj semestr ose gjysmvjetor dhe n fund t vitit shkollor). Vlersimit duhet t jet
transparent ndaj nxnsve, prindrve, administratorve t arsimit dhe komunitetit.
Prfundimet e vlersimi i shrbejn msimdhnsit pr arritjen e qllimeve t ndryshme:
1. T siguroj informacione rreth prparimit t nxnsve;
2. Tu siguroj nxnsve informacion msimor;
3. Pr motivimin e nxnsve;
4. T shnojn prparimin e nxnsve
5. T siguroj realizimin e objektivave aktual;
6. T vlersoj gatishmrin e nxnsve pr nxnie n t ardhmen;
7. T reflektojn pr prmirsimin e msimdhnies bazuar n vlersimin e t tjerve dhe n vetvlersim.

10

BURIMET DHE MJETET MSIMORE

Q t realizohet me sukses msimdhnia dhe msimnxnia e planit dhe e programit t kimis, msimdhnsit dhe nxnsit duhet t shfrytzojn
burime dhe mjete t ndryshme t informimi:
1)
2)
3)
4)
5)
6)

Laboratori ( kabineti) i kimis ose laboratori mobil.

Teksti i kimis, doracak pr msimdhns, praktikume, fletore pune dhe libra t tjer t ngjashm n gjuhn shqipe dhe gjuh t huaja.
Sistem periodik t elementeve, fotografi, modele, skema, diagrame, makete, koleksionar t materialeve t ndryshme.
Revista profesionale dhe shkencore, fjalor, enciklopedi.
Pajisje multimediale (programe t kompjuterve, interneti, CD).
Aparat TV me videorekorder, grafoskop, fotoslajde, videokaseta q prmbajn materiale t ndryshme shkencore me interes pr
nxnsit.
7) FJALORI I KIMIS, SH.B. 8 Nntori Tiran.
8) Bardhyl Musai, METODOLOGJIA E MSIMDHNIES, Tiran, 2003.
9) Grup autorsh, METODAT E MSIMDHNIES (Manual pr msuesit e rinj).
10) Literatura tjetr e nevojshme q ekziston n biblioteka dhe mjetet e tjera q gjenden n treg.
sht kompetenc dhe liri e msimdhnsit q, varsisht nga kushtet n t cilat punon shkolla, t zgjedh burimin e informacionit dhe mjetet
ndihmse msimore, duke i kushtuar vmendje baraspeshs s t dhnave eksperimentale, gojore, vizuele, e me theks t veant n at q sht
qensore pr t msuar. Kjo przgjedhje gjithnj duhet t bhet duke e ruajtur dhe duke e ngritur nivelin e cilsis s msimdhnies dhe t
msimnxnies.
Kjo liri e t zgjedhurit t burimeve msimore duhet ti takoj edhe nxnsit.