Vlerat e Kosovs- Mbi librin Civic and uncivic values in KosovoHistory, Politics and Value Transformation.

CEU Press, 2015 t

edituar nga Sabrina P. Ramet, Albert Simkus dhe Ola Listhaug.

N vitet e fundit Kosova nuk ka qen objekt aq i shpesht i rasteve studimore,

si t studiuesve t huaj ashtu edhe vendor. N fakt, jan t rrall monografit e
sidomos librat e edituar q merren me Kosovn e pas-pavarsis. Nj
prjashtim t mire, bn ktu libri i edituar n kuadr t nj projekti m t gjer
shkencor, e ku prfshin serin e botimeve mbi vlerat dhe jo-vlerat qytetare n
shtetet e dala nga ish-Jugosllavia. Libri prbehet nga 17 kapituj nga
kontribuues t ndryshm, i ndar n pjesn mbi historin, politikn,
transformimit t vlerave dhe prmbylljen, n gjithsej 450 faqe. Botues i librit
sht shtpia botuese e Universitetit t Evrops Qendrore (CEU) me seli n
Budapest dhe Nju Jork. N vazhdim do t prezantohen e vlersohen disa
kapituj m te veuara.
N kapitullin e par dhe hyrs, Sabrina P.Ramet, njohse e shklqyer dhe
autore e nj varg librash mbi ish-Jugosllavin dhe shteteve t dala nga ajo,
fillon me historikun e shkurt te Kosovs. Pr t vazhduar m pas te trajtoj
konceptin e vlerave qytetare, transformimin e tyre, si dhe faktorve q ndikojn
n sistemin e vlerave. Ajo elaboron rendsin e vlerave/virtyteve pr zhvillimin,
stabilitetin dhe konsolidimin e demokracis liberale. N kapitullin pasues,
Roberto Morozzo della Rocca trajton historin e prpjekjeve t shqiptareve t
Kosovs pr pavarsi q nga 1878 deri me 1998. sht tentim i kthjellet dhe
objektiv q t prmbledh shkurtazi periudhat kye, q nga Rilindja kombtare e
deri te lufta e fundit, pr t pasqyruar si pozitn e shqiptareve ashtu edhe
veprimet politike t pareshtura pr liri e pavarsi. Kurse sa i prket vlerave
qytetare si respektimi dhe barazia ndretnike, ai pohon se asnjher deri tani
nuk ka pasur prpjekje sistematike n kt aspekt.
Ndrsa historiani i shquar Oliver Jens Schmitt bn vshtrim kritik e qortues t
historiografis

Kosovn

pas-pavarsis.

Duke

prqendruar

historiografin pas vitit 2008, ai e fillon kapitullin me krijimin e brezit t par

te historianeve dhe rrethanave socio-politike me t cilat ata u ballafaquan gjate

krijimtaris, sikurse ndikimin e tyre n brezat e rinj t historianeve. Ai ndalet

pastaj te monografie mbi Kosovn Akademis s Shkencave dhe Arteve t
Kosovs. Narracioni e gjuha e prdorur n disa raste n kt prmbledhje sht
me tone nacionaliste dhe shoviniste, dhe t gjeturat n mjaft raste tjera t
punimeve e kumtesave t disa prej historianeve, sht thjesht pr keqardhje,
si e ilustron ai rastin me Jusuf Buxhovin. Duke ekzaminuar artikujt nga
revista Gjurmime Albanologjike. Seria e shkencave historike, Schmitt vn n
pah mungesn e qasjes s duhur shkencore n mjaft shembuj duke theksuar
se kjo sht ndr arsyet se pse historiografia e Kosovs nuk sht fare prezent
n nivelin ndrkombtar. Prfundimi i tij, sht se historia e Kosovs ka qen
dhe mbetet n shrbim politik e shoqror, por q hulumtimi historiografik le
ende shum pr t dshiruar. N kt linj mund t konsiderohet edhe kapitulli
i Shklzen Gashit mbi pasqyrimin e Historis s Kosovs nga 1912 deri n vitin
2000 n librat shkollor n Kosov dhe n Serbi. Duke paraqitur dhe krahasuar
historin n tekstet shkollore del se jan dy pikpamje diametralisht t
kundrta dhe shpeshher kundrthnse e t falsifikuara. N prmbyllje Gashi
i prmbledh pikat ku dallimet bhen t qarta dhe trsisht kundrshtuese.
Ndrkaq n pjesn e librit mbi politikn, vlen t veohet kapitulli nga Nita Luci
dhe

Linda

Gusia

shtjellojn

angazhimin

qytetar,

emancipimin

dhe

transformimin e sfers publike nga aspekti gjinor. Ato ushtrojn kritik ndaj
dominimit maskulinist t s kaluars dhe kujtess kolektive n sfern publike,
prkundr faktit se angazhimi dhe kontributit t gruas n zhvillimet sociopolitike t Kosovs q nga vitet e 1990-ta. Gjithashtu, kritikohet qasja e disa
feministve, t cilat vetm siprfaqsisht i trajtuan shtjen gjinore duke i
shmangur angazhimin, vlerat civile dhe prvojat e tyre brenda kontekstit politik
t kohs.
Nj kontribut tjetr mjaft interesant dhe q prkon me aktualitetin rreth
negociatave dhe krijimit t Asociacionit, sht kapitulli nga Duan Janji mbi
zgjidhjen e shtjes s Veriut t Kosovs dhe bashkpunimit rajonal. Autori
fillon t sqaroj krijimin e strukturave paralele t cilat, si pohon ai, ishin
imitim i sistemit paralel q kishin formuar shqiptaret gjat regjimit t
Milloshevicit. M pas ai ndalet te shtja e veriut duke e konsideruar at pjes,
jo si konflikt i ngrir por si vatr e nxeht e ndonj konflikti potencial mes
Kosoves e Serbis. Gjithashtu, ai i analizon strategjit e deritashme, si t

Beogradit ashtu edhe t Prishtins pr zgjidhjen e ksaj shtje mjaft

komplekse. Q nga paslufta e deri m 2012, politika e Serbis karshi Kosovs
kishte dy plane, njra t krijoj nj konflikt t ngrir dhe plani tjetr te ndaj
Kosovn. Plani i fundit i shpalosur q nga viti 2001 nga zv.kryeministri i
athershm serb Nebojsa ovi u sforcua edhe m von nga Ivica Daic dhe
asokohe presidenti Boris Tadi dhe u b plani thuaja zyrtar i Beogradit, duke i
ftuar serbet e veriut t bojkotojn zgjedhjet dhe bashkpunimin. Mirpo, pasi
ky plan hasi n kundrshtim t prer nga Angela Merkel dhe Hillary Clinton,
qeveria e re e Serbis filloi q me negociata t krkonte zgjidhje.
N ann tjetr, qeveria e Kosovs n vitin 2010 hartoi Strategjin pr Veriun e
Kosovs me koordinator Ylber Hysen, duke hapur zyrn e prkohshme
administrative ne Mitrovicn e veriut dhe duke u prpjekur q t integroj at
pjes, gj q nuk u realizua deri m tani. Meq dy qeverit nuk arritn zgjidhje
t pranueshme, Janji mendon se marrveshja e 19. prillit 2013 do t ishte nj
piknisje e mir pr nj zgjidhje tranzitore, q do t mund t i normalizonte
marrdhniet mes dy vendeve. Zgjidhja e mundshme e ksaj shtje, sipas tij,
do t ishte krijimi i nj

mini regjioni evropian q do t mund t ishte

gjeneronte dhe ngrit bashkpunimin rajonal. Por, dilemn thelbsore se ne

suaza t kujt dhe si do t krijohej ky regjion, kt shtje ai nuk e adreson
ktu fare.
Kapitulli i Albert Simkus dhe Shemsi Krasniqit mbi dallimet n vlera mes dhe
brenda shqiptarve dhe serbve, analizon t dhnat e ndryshme empirike nga
matjet e opinionit publik mbi vlerat nga viti 2004 dhe 2008 duke i krahasuar
ato dhe nxjerr te gjetura interesante. Kshtu, t gjeturat flasin se dallimet mes
dy komuniteteve qndrojn n qndrimet e tyre rreth vlerave tradicionale dhe
shtjeve gjinore por q dallime ka edhe brenda grupeve varsisht prej moshs,
edukimit dhe vendbanimit urban-rural. Dhe prfundimisht analiza e tyre
tregon distancn etnike t thell mes tyre.
N kapitullin prmbylls, Ramet dhe Simkus potencojn rendsin q kan
vlerat dhe angazhimi qytetar pr demokracin dhe stabilitetin socio-politik
duke konkluduar se Kosova ka nevoj shum q t punoj n krijimin dhe
forcimin e ktyre vlerave, pa t cilat asnj sistem politik e shoqror nuk mund
t jet i qndrueshm n plan afatgjat.

Si prfundim, mund t thuhet se libri sht me interes t veant pr t gjith

ata studiues e t interesuar n Kosovn, duke ofruar pikpamje dhe tema t
larmishme dhe t rndsishme pr t kuptuar sfidat dhe mundsit q e presin
vendin. Nj lshim i ktij editimi sht se t dhnat duket se jan nuk jan aq
aktuale sa do t dshirohej n nj pun aq voluminoze dhe se nj pjes, si ajo e
politikes ka mundur t ket thellsi m t madhe hulumtuese e argumentuese,
pasi q pjesa prshkruese sht m e spikatur sesa ajo empirike e analizuese.
Sidoqoft, kapitujt e shumt dhe temat e mjaftueshme t trajtuara ktu ia
shtojn n prgjithsi vlern librit.

Bekim BALIQI, Dhjetor 2015