Вы находитесь на странице: 1из 336

NILAI THUPUI

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN

2016
NILAI LEH BEIHRUAL
THUPUI
MIHRING LEH A NIHNA

Ziaktu
Rev. Dr. Lalchungnunga
M.A., M.Phil., Ph.D., B.D., D.D.

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

Published by
The Synod Literature & Publication Board
Aizawl 796 001
Mizoram

Chhut khatna 2015


Copies 60,000
Synod Literature & Publication Board

Typeset by
Synod Literature & Publication Board
&
Printed at
The Synod Press
Aizawl 796 001
Mizoram

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

A CHHNGA THU AWMTE


1.
2.
3.
4.

Chhuahtu Board thuchng


vii
Ziaktu thuhma
ix
Synod ni pawimawh (Kalendar)
xi
Kum 2016 kohhran ni bkte
(1) Kum Thar Ni 2016
xiii
(2) Chanchin |ha Thlen Ni
xv
(3) Tmkau Ni
xv
(4) Zn Vn Inkhwm (Moundy Thursday)
xvii
(5) Good Friday
xvii
(6) Easter Sunday
xix
(7) Harhna Thlen Ni
xxi
(8) Pentikos Ni
xxi
(9) Rualbanlote Ni
xxiii
(10) Health Sunday & Hospital Sunday
xxiii & xxix
(11) Ramthar Ni
xxix
(12) Nu leh Pa Ni leh Kristian Chhngkaw Ni
xxx
(13) NEICC |awng\ai Rual Ni
xxx
(14) Bible Sunday
xxxi
(15) Khawvl Sunday School Ni
xxxii
(16) Krismas Programme
xxxiii
(17) Kum Hlui thlah zn
xxxv
(18) Kum Thar Ni - 2017
xxxvi

5. Nilai Thupuite
January 6
Mihring \obul hnam hrang hrang thawnthuin
a sawi dn
January 13 Mihring mahnia lo insiam chawp nia ngai
(Evolutionist)-hovin mihring an sawi dn
www.mizoramsynod.org

1
4

NILAI THUPUI

January 20

Mihring chungchang zir mi (Anthropologist)-ten


mihring an sawi dn
9
January 27 Vantlang nun zir mi (Sociologist)-hovin
mihring an sawi dn
11
February 3 Mihring mihrinna chawisngtu (Humanist)
hovin mihring an sawi dn
14
February 10 Marxist-hovin mihring an sawi dn
17
February 17 Juda-ten mihring an ngaih dn
21
February 24 Grik-hovin mihring an ngaih dn
24
March 2
Rom-hovin mihring an ngaih dn
27
March 9
Mizoten mihring an ngaih dn
30
March 16 Mihring chu Pathian thilsiam
chungnung ber a ni
33
March 23 Mihring chu Pathian anpuia siam a ni
36
March 30 Mipaah leh hmeichhiaah a siam
39
April 6
Mihring chu nunna neia siam a ni
43
April 13
Mihring chu vntirhkoh aia hnuai deuh
chauhva siam a ni
46
April 20
Mawhphurhna neia siam a ni
49
April 27
Mihring hmasa Evi leh Adama tlkna
51
May 4
Eden a\anga hnawh chhuah an ni
54
May 11
Mihring tluknain Pathian anna a khawih dn
58
May 18
Sualnain a nghawng kal zl
62
May 25
Sualna avnga Pathian hramna hmasa tuilt 67
June 1
Nova hnna Pathian thuthlung
71
June 8
Abrahama koh a nih dn
74
June 15
Pathian hnam thlan Israelte
79
June 22
Sinai thuthlung
83
June 29
Hnam thlante mawhphurhna
87
July 6
Hnam thlante hlawhchhamna
90
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

July 13
July 20
July 27
August 3
August 10
August 17
August 24

Sual chu nih tr nih loh sawina a ni


Sual chu Pathian laka helna a ni
Sual chu Pathian dn bawhchhiatna a ni
Sual chu Pathian thu wih lohna a ni
Sual chu thil \ha lo tih hi a ni
Sual bul chungchng
Sual man chu thihna a ni

5. 2016 Beihrual Thupui


September 1 Kristian nun bul in\anna thil pathum
September 2 Kristian nun dn tr - I
September 3 Kristian nun dn tr - II
September 4 Chawhnu- Hmlmate hmangaih
Zan- |awng\ai dn dik
September 5 Evangelism awmze sawi zauna
September 6 Direct Evangelism hmanga rawngbwlna
September 7 Indirect Evangelism hmanga rawngbwlna
September 8 Mi thiam zwkte cho chhuak tra hma lk
September 9 Missionary-a chhuak trte inbuatsaihna...
September 10 Thawktute training \ha zwka neihpui zl
September 11 Chawhnu - Ram lk tr a tam hle si a
Zan - In unaute indonaah kalin
September 12 Kristian nun dn tr III
September 13 Lei chi nih tr
September 14 Khawvl ng nih tur
September 15 Mi laka rilru put dn tr
September 16 Tlkna thlen thei thil
September 17 Chhechham loh tr
September 18 Chawhnu - Dn rangkachak
Zan - Hmlma neih loh tr
www.mizoramsynod.org

6
95
98
101
105
108
112
116
119
124
128
134
135
139
144
149
153
158
162
163
167
171
175
179
185
189

NILAI THUPUI

September 19
September 20
September 21
September 22
September 23
September 24
September 25
September 26
September 27
September 28
September 29
September 30

Kristian chhngkaw din pawimawhna


Kristian chhngkua leh fanaute
Chhngkaw rorlna fel a pawimawh
Chhngkaw nun hona \ha
Kristian chhngkua leh thilpek
Ni tin chhngkuaa Pathian biak ho
Nu leh Pa Ni leh Kristian Chhngkaw Ni
Cht dn mawi leh \awng\ai dn dik
A ram leh a felna zawn hmasak
Sawisl chin loh tr
Mi chunga tih tr
Beihrual thlr ltna

6. Nilai Thupui (Chhunzawmna)


October 5
Sualna vngin mihring chu chhandam ngai...
October 12 Chhandamna awmze bul
October 19 Sual laka chhandam
October 26 Retheihna leh harsatna lak ata chhandamna
November 2 Manganna lak ata chhandam
November 9 Taksa, rilru leh thlarau chhandamna
November 16 Judaten chhandamna an beisei dn
November 23 Messia beiseina \han dn
November 30 Adama hnuhnng Isua
December 7 Nat tinrng na tidamtu a ni
December 14 Kawng leh thutak a ni
December 21 Thawhlehna leh nunna a ni
December 28 Amah angin kan tho leh ang
Lehkhabu rwnte
Bible lam tawi hmante

www.mizoramsynod.org

7
190
196
201
206
210
215
219
219
223
227
230
234
235
238
242
246
251
256
260
264
269
273
279
283
287
291
296

NILAI THUPUI

CHHUAHTU BOARD THUCHANG

Kumin 2016-a Nilai leh Beihrual Thupuia kan zir tra kan
hotuten an thlan chu Mihring leh a nihna tih a ni a. A ziaktua a
thlan chu Rev. Dr. Lalchungnunga a ni. Kan ram boruak tr hre sa
hian kan hotute hian Thupui hi an thlang \hn emaw tih mai tr a ni
a. Kum hnih kum thum hma lama an lo thlan hi a hun a lo her
chhuah chuan kan mamawh tak a lo ni zl mai a. A ziaktu tr thuah
pawh hian a ziak tr wm tak bawk hi an thlang fuh viau zl a, a
lwmawm hle a ni.
Kan Thupui ziaktu Rev. Dr. Lalchungnunga hi Mizo znga
lehkha thiam pwla kan neih a ni a. Pathian thu a zir hma hian - B.A
(Hons); M.A; M.Phil; Ph.D. niin kum 1976-ah Aizwl College
(tna Govt. Aizwl College)-ah hian Lecturer-in a thawk \an a.
Kum 1986-ah Vice Principal atn hln kai a ni a. Kum 1991-ah he
hna hi bnsanin Interserve hnuaiah missionary-in a thawk a.
Rawngbwlna zau zwk a neih theih nn 1994-ah Aizwl Theological College-ah B.D. a zir a. A zir zawh hnu lawkah Serampore
College (University)-ah Principal atn lk a ni a. May 2011 khn
William Carey University, Mississippi, USA chuan a thawh \hat
avngin Honorary Doctor of Divinity (DD) a hln nghe nghe a.
October 2011-ah Principal a nihna a chawlhsan a, January 2012ah pension-in a chhuak ve ta a ni.
Mihring kan nih chhng hian kan nihna hi rin aiin inhriat chian
a har a. He kan thupui hian mihring siam dn a\anga vawiin thlenga
kan dinhmun leh nihna, khawvlin a chhui dn leh Pathianin min
hmuh dn chiang takin min hrilh a. Mahni duh thu ngeia Pathian dn
kan bawhchhiat avnga kan chan a chhiatzia leh Isua Krista thihna
leh thawhlehna avnga ringtute chanvo ropuizia zir chhuak thei \heuh
ila a lwmawm khawp ang. Mihring nihna ropui tak sawi chiang
trin Mizo \awng chauh hi a lo twk lo khawp mai a, zirtuten kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

hriat fiah theihna tra a ziaktuin \awng dang a rawn hman te pawh
ngaihhnathiamna thk tak kan neih a \l wm e.
Kohhran Ni Pawimawh Programme \henkhatah Naupang Pual
Programme siam tel a ni a, hei hi kum 2003 Synod thurl (Gen.
41) anga siam a ni a; kohhran dinhmun azira naupang inkhwm
hran remchn lohnaah chuan Kohhran Committee-in a rl anga kal
mai \hin a ni.
A bu kwma a thupui chhut kai chungchng hi nikumah khn
Chhiahtlng Bial Inkhwmpuiin an rel chu SL&PB-ah an rawn thlen
a. SL&PB BEC-in Board (SL&PB)-ah a thlen leh a, SL&PB chuan
\haa hriain Synod Executive Committee (SEC)-ah a thlen leh a,
SEC-in a lo remtih angin {SEC 252:50 (3)} kumin a\ang hian zirlai
thupui khai khwmtu dah a ni ta a, kum 2016-ah chuan Mihring
leh a nihna tih a ni.
A zirtu zawng zawngte tn he lehkhabu hi Lalpan malswm
rawh se.

(REV. K. LALPIANGTHARA)
Editor
Synod Literature & Publication Board

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

10

ZIAKTU THUHMA
Synod Worship Committee-in kum 2016 Nilai leh Beihrual
Thupui ziak tra min ruat ve mai hi a huphurhawm ka tih rualin
chona ropui tak angin ka pawm a. Mi thu ziak han chhiar leh eng
eng emaw han sawi zui leh han sawisl deuh mai hi chu a lo tih ve
theih mai a. Hetia kohhranin kan zir ho tr meuh han puah ve chu a
lo awlai lohzia ka hre chiang hle mai. Harsatna awmte sawi duah a
\l lo vang a. Chutiang krah pawh min \anpuitu \ha tak tak, an
hming sawi kim loh hlauh avnga sawi tk loh mai te zawng zawng
chungah lwm thu ka sawi. Hun pk chhngah ka zo hman lo hle
chungin Synod office lama kan hotuten min ngaih hnathiam zl a,
ka lwm m m a ni.
Nilai leh Beihrual thupui kan zir ho \hina rilrua awm fo chu,
tawi deuha kaihhruaina ang leka ziaha, sawi hona tr hun tam zwk
neih ni \hn se, tih a ni a. Chuvngin, a tawi lam deuh zlin ka ziak a
ni. Thu lian pui pui leh thk tak takte an nih nual hlawm avngin
tawi t leh hriat thiam awl deuha han ziah chu ka harsat hle mai. A
phuai lai tam tak a awm ang tih hre reng chungin, kohhran miten
kan hman \angkai theihnate a lo awm ve a nih chuan chu chu thil
lwmawm ber tr a ni. Kan hotute leh lehkha ziah lama thiam
zwkten an lo chl mm dwn tih hriat lwk avngin a ngaih
\hatthlk a. Chuti chunga a pawr lai a lo la awm cheu a nih pawhin
a mawhphurtu ber chu keimah ka ni e.
Kum tr lama kan zir trte hi Bible chhng thu ni lovin khawvl
zirna leh ngaihtuahnate a nih hlawm avngin kan tui lo ang tih a
hlauhthwnawm deuh va, kan thupuiina a huam miau avngin hetiang
hian ziah a ni. Zirna a ni tih hriat reng a \ha hle ang. Hriatna tizautu
a nih rualin kan thu zirte hi ringtu nun kaihruaitu leh thlarau nun
kawnga \anpuitu ni thei sela a duhawm hle a ni. Zirtuten an chhawr
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

11

viau lo a nih pawhin a ziaktu hi chuan a hahpuina ai mahin a


hlwkpuina a nasa f zwk tawh tih ka sawi duh e.
Kan kohhranin mipui nwlpui tn zirna \ha tak kan kalpui \hinte
hi kan hman \hat duh chuan thlarau lama min tithartu atn hmanraw
\angkai tak an ni thei. Kan thupuiah hian sawi belh tr tam tak a
awm a, chng chu kohhran mi leh rawngbwltu, mi thiam tak tak
leh chhui thk leh chhui zau tak takten \an lain hng kan han ziah
nial nualte hi sawi hona lamah lo thuam famkim zl se kan hlwkpui
lehzual ngawt ang.

( LALCHUNGNUNGA )
Zrkawt, Aizwl

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

12

2016 SYNOD NI PAWIMAWH (KALENDAR)


(*Synod Office chawlh ni)
J ANUARY

1*
4*
5
11
26*
29-31

Zirtwpni
Thawh\anni
Thawhlehni
Thawh\anni
Thawhlehni
Zirt^wpniPathianni

Kum thar ni
Kumthar chawlh
Synod Office hawn ni
Presbyterian Kohhran din \an ni
Republic Day
Bial K|P Conference

F EBRUARY

3
4
12-14
16
17
20*
2325

Nilaini
Ningani
ZirtwpniPathianni
Thawhlehni
Nilaini
Inrinni
ThawhlehniNingani

Synod Mission Board Committee


Synod Hospital Board Committee
Bial Hmeichhe Inkhwmpui
K|P Day
Synod Finance Committee
State Day
Synod Executive Committee

M AR C H

46
11-13
15*
20
25*
27
28*

Zirt^wpniPathianni
ZirtwpniPathianni
Thawhlehni
Pathianni
Zirtwpni
Pathianni
Thawh\anni

K|P General Conference


Kohhran Hmeichhe Rorl Inkhwm
Chanchin |ha Thlen Ni
Tmkau Ni
Good Friday
Easter Sunday
Easter Monday

4*
22-24
27
281 May

Thawh\anni
ZirtwpniPathianni
Nilaini
NinganiPathianni

Harhna Thlen Ni
Bial Inkhwmpui
Synod Mission Board Committee
PCI General Assembly

Nilaini
Ningani
Zirtwpni
NilainiPathianni
Pathianni
Thawh\anni
NilainiNingani
Zirtwpni

Synod Pastoral Committee


Synod Social Front Committee
PRESCOM Board Committee
NEICC Annual Meeting
Pentikos Ni
Whit Monday
Synod Finance Committee
SLWF Annual Meeting

ThawhlehniNingani
Nilaini
Pathianni
Ningani

Synod Executive Committee


YMA Day
Rualbanlote Ni
Remna Ni

A PRIL

MAY

JUNE

4
5
6
1115
15
16*
18-19
27
79
15*
19
30*

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI
JULY
A UGUST

3 Pathianni
15* Thawh\anni
31* Nilaini

SEPTEMBER
7
11
18
25
O CTOBER

2*
69
16
17
18
19
20
20-21
24
25
26
27

B EIHRUAL T HLA
Ningani
Pathianni
Pathianni
Pathianni
Pathianni
NinganiPathianni
Pathianni
Thawh\anni
Thawhlehni
Nilaini
Ningani
NinganiZirtwpni
Thawh\anni
Thawhlehni
Nilaini
Ningani

28 Zirtwpni
NOVEMBER

DECEMBER

2
3
6
9-11
15-17
25
30

Nilaini
Ningani
Pathianni
NilainiZirtwpni
ThawhlehniNingani
Zirtwpni
Nilaini

1 Ningani
2 Zirtwpni
4
5
6
611
18
2131*
25*
31*

Pathianni
Thawh\anni
Thawhlehni
ThawhlehniPathianni
Pathianni
NilainiInrinni
Pathianni
Inrinni

www.mizoramsynod.org

13

Health Sunday & Hospital Sunday


Independence Day
Ramthar Ni
Synod Finance Committee
NPSS Inkhwmpui
Senior Department Inkhwmpui
Kristian Chh<ngkaw Ni &
Nu leh Pa Ni
Gandhi-a piancham
Presbytery Inkh^wmpui
NEICC \awng\ai rual
PPF Board Committee
PRESCOM Board Committee
Sunday School Committee
Pastor Nupui Intawh Khwm
Synod Mission Board Committee
Synod Theo. Edn. Board Comt.
Synod Hospital Board Committee
Synod Pastoral Committee
Synod Education Board Committee
SL&PB Committee
Synod Social Front Committee
Synod Music Committee
Khawvl Sunday School Ni
Synod Executive Committee
Synod Finance Committee
Kohhran Hmeichhe Ni
Synod Executive Committee
Synod Executive Committee
(Budget Session)
Synod Pastoral Committee
(P/P Interview)
Bible Sunday
Synod Pastoral Committee
Synod Nomination Committee
Synod Inkh^wmpui
MSSU Pathian Thu Exam Ni
Krismas chawlh
Krismas Ni
Kum t^wp ni

NILAI THUPUI

14

KOHHRAN HUN BK LEH NI PAWIMAWH


PROGRAMME
January 1: Zirtwpni
KUM THAR NI - 2016
Chawhma inkhwm
Thupui
: Kum Tharah Nun Thara Nun
Chhiar tr : Rom 6:4
1. Sual kawnga thi tawh, felnaa nung tr ringtute kan ni.
2. Thil chn \ha lo zk leh hmuam, zu in leh ruih theih thil dangte
bnsan hun a ni
3. Kum thar thutiam siamin nun tharin bul i \an ang u

Zn Inkhwm
Thupui
: Kum Tharah - Thlarau dn thara rawngbwl
Chhiar tr : Rom 7:6 (Lehlin thar)
1. Thlarau Thianghlim kaihhruaina ngaihchn a pawimawh.
2. Chn te, tlwm te, mite diriam te huama rawngbwl a \l.
3. Dn tihluihna avnga thawk ni lovin, hmangaihnaa tirh luih
rawngbwltu kan ni.
...

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

15

Naupang Pual
KUM THAR NI - 2016
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla

: Sam 90:10-12
: NHB No. 57 Aw Pathian nang
Lalber i ni
|antu chhiar tr
: Sam 37:1-5
Solo
: Primary Department a\angin
Thawhlwm khawn : Intermediate Department a\angin
Hla
: NHB No 64 Aw Lalpa lwm thu kan
hrilh che
Hlntu
: Beginner Department a\angin
Thuchah (10 mins) : Zawh ngai loh kawng (Jos 3:4)
Hla
: NHB No. 52; KHB No 536 Isuan min
hmangaih ka hria
Bnna
: Lalpa |awng\aina
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
|antu chhiar tr
Solo
Recitation
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna

:
:
:
:
:
:
:
:

Sam 23:1-6
NHB No 43 Isu vn a\angin
Eph 6:1-3
Sacrament Department a\angin
Beginner Department a\angin
Nun fmkhurpui (Jer 17:21)
NHB No. 144 Dam lai khawvlah hian
Lalpa |awng\aina
...

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

16

March 15: Thawhlehni


CHANCHIN |HA THLEN NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Chanchin |ha thlentute ke a mawi
Chhiar tr : Is 52:7; Rom 10:14-17
1. Indo hnehna thu rawn thlentu lo tln chu rla lo thlrtu tn a ke
a mawi.
2. Chanchin |ha thlentute hi Pathian mit hmuhin an mawi.
3. Chanchin |ha thlentute chu kohhran timawitu an ni.
...
March 20: Pathianni
TMKAU NI
Tmkau Ni zngah naupangten tmkau kengin kawng zawh
leh ni se. He hun hi kohhran programme ni chiah lo mah se Naupang
Sunday School tn programme pawimawh tak a ni. Kawng zawh
trte tn ruahmanna fel tak neih a \ha a. Naupangte enkawl leh
kaihhruai an ngaih avngin zirtrtuten theihtwp chhuah leh ni hlawm
se a lwmawm khawp ang.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Lalpa hminga Lal lo kal
Chhiar tr : Mt 21:9; Mk 11:9-10
1.
2.
3.

Lalpa hmingin a lo kal.


Fak leh chawimawi tlk Lal a ni.
Remna Lal a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

17

Zn Inkhwm
Thupui
: Lal inngaitlwm a ni
Chhiar tr : Zak 9:9; Phil 2:5-11
1.
2.
3.

Khawvl lalte chu an lal a n.


Isua Krista chu Lal inngaitlwm a ni.
Inngaihtlwm hi kan nunpui ve tr a ni.

Naupang Pual
TUMKAU NI
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla

: Zakaria 9:9
: NHB No. 39 Lal Isua hnnah lo kal
rawh u
|antu chhiar tr
: Marka 11:9-10.
Solo
: Intermediate Department a\angin
Zaipwl
: Beginner Department
Thuchah (10 mins) : Lalpain a duh a ni (Lk 19:28-36)
Hla
: NHB No. 109; Isua, Lal angin a kal e
Bnna
: Lalpa |awng\aina

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

March 24: Ningani


ZN VN INKHWM (MAUNDY THURSDAY)
Zn Inkhwm
Thupui
: Gethsemani huana lungngaihna
Chhiar tr : Lk 22:39-46
1.
2.
3.
4.

Isuan a hmabk hriain hmun fianrial a pan.


Kraws chu a huphurh ve hle.
A pa thu thua awm trin a inpe.
Thlan thisen anga far khawpa lungngaihna a tuar.
...

March 25: Zirtwpni


GOOD FRIDAY
Chawhma Inkhwm
Thupui
: Isua a ngawi reng
Chhiar tr : Is 53:7; Mk 14: 53-61
1. Isua chu kawng hrang hrangin an hk.
2. An hknate a chhng lt lo.
3. Thiam thu a sawi lo.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Mite hmuhsit leh duh loh
Chhiar tr : Is 53:3; Mt 27:15-26
1. Ngaihsnawm loh Isua.
2. Mite duh loh a hlawh.
3. Mi sual Baraba nn thleng an duh hial.
Zn Inkhwm
Thupui
: A nkah thisen leh tui a luang chhuak
www.mizoramsynod.org

18

NILAI THUPUI

19

Chhiar tr : Jn 19:31-35
1. Isua a thi ngei a ni tih a chiang.
2. Thisen luang chhuak sual thawina leh tlanna.
3. Tui luang chhuak mi sual tihthianghlimna.
Naupang Pual
GOOD FRIDAY
Chawhma Inkhwm
Hruaitu
|antu chhiar tr
Hla

:
:
:

Isaia 53:4-5
Mk 9:30-32
NHB No. 94 I kraws bulah lo
knin
(Naupang pakhat kraws lem siamtra, he hla sak a nih chhng hian
naupang lam hawiin din chhuahtr ni se)
Zaipwl
: Primary Department a\angin
Thuchah (10 mins)
: A vuakna vual tea tihdam kan ni (1
Pet 2:24)
Hla
: NHB No. 119 Min hruainaah chuan
ka kal ang
Bnna
: Lalpa |awng\aina
(Chawhnu Inkhwmah hian kohhran \henkhatah Lalpa Zanriah
Sakramen \heh a nih \hin avngin Naupang Pual siam tel a ni lo va.
Naupang inkhwmpui duhte chuan mahni insiam chawp mai theih
a ni e).
...

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

20

March 26: Inrinni


Zn Inkhwm
Thupui
: Kraws lo chu chhuan tr dang a awm lo
Chhiar tr : Gal 6:14; 1 Kor 1:18
1.
2.
3.

Kraws lo chuan khawvl lakah min tihrang tak tak thei lo.
Kraws chu Pathian thiltihtheihna a ni.
Kraws chu Pathian finna a ni.

March 27: Pathianni


EASTER SUNDAY
Chawhma Inkhwm
Thupui
: Thihna chelh hlen theih a ni lo
Chhiar tr : Lk 24:1-12
1. Thlnah Isua ruang a awm tawh lo.
2. Thln a ruak tih hmu hmasatute hi hmeichhia an ni.
3. A sawi lwk angin a tho leh.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Amah ngaitute hnnah a inlr
Chhiar tr : Jn 20:11-23
1. Thln kiangah Isua ngaiin Mari Magdalini a \ap.
2. Isua a hnnah a inlr.
3. Hlau chunga tawm khwm Zirtrte hnnah a inlr.
Zn Inkhwm
Thupui
: Amah angin kan tho leh ang
Chhiar tr : Phil 3:20,21; Jn 20:5-7,26-29
1. Lei puan hnutchhiahin taksa ngeiin a tho leh.
2. A serte chu a la pu zl tho.
3. Tho leh taksa chu a ropui.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

21

Naupang Pual
EASTER SUNDAY
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
:
|antu chhiar tr
:
Hla
:
Solo
:
Special Item
:
Thuchah (10 mins) :
Lem chan tawi
:
Hla
:
Bnna

Marka 16:1-8
Tirh 1:1-5
NHB No. 110 Leilung hi lwmin au se
A thei an awm chuan
|hianzaho zaipwl
Isua a tho leh ta (Lk 24:1-12)
Naupang remchng
KHB No. 229 Lalpa chu a tho leh ta,
Haleluia!
: Lalpa |awng\aina

(Isua a tho leh tih entr nn thuchah sawi zawhah naupang zawng
zawng maimitchhntr a, chumi chhng chuan naupang pakhat
\hutthlngseiah muttr a, naupang mentr leh a; an hmuh kim hunah
maimitchhntr leh a, chumi hlna naupang thawhtr a, a mutnaah
amah khuhna puan vr hnutchhiah ni se. Puan vr sei deuh hi zirtrtu
lamin lo ngaihtuah lwk ni se).
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
|antu chhiar tr
Hla
Zaipwl
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna

www.mizoramsynod.org

:
:
:
:
:

Luka 24:28-35
1 Kor 15:12-14
NHB No. 95 Eng nge sual tifai thei ang
Junior Department
Ropui taka kaihthawhin kan awm dwn
(1 Kor 15:42-44)
: NHB No. 115 Isua rinawm taka zui ka
tum ta
: Lalpa |awng\aina
...

NILAI THUPUI

22

April 4: Thawh\anni
HARHNA THLEN NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Harhna dik Kohhran tipumkhattu
Chhiar tr : Tirh 2:42-47
1. Harhna dikah chuan inpwl khwm leh Pathian fak ho nuam
tihna a awm.
2. Harhna dik chang chu an thilphal a, zirtrna an ngai thei.
3. |hahnemngaihna leh Biak In ngainatna an nei.
...
May 15: Pathianni
PENTIKOS NI
Chawhma Inkhwm
Thupui
: Thlarau Thianghlim Damna thlentu
Chhiar tr : Tirh 3:1-10
1. Pian tirh ata keibai, kutdawh trin Biak In kawngkhr bulah
an dah.
2. Petera hmangin Isua Krista hmingin tihdam a ni
3. Kebai damna changin zuang zuangin Pathian a fak.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Thlarau Thianghlim Huaisenna thlentu
Chhiar tr : Tirh 4:8-22
1. Thlarau Thianghlim an chan hmain ringtute a dwih.
2. Thlarau Thianghlima an lo khahin an huaisen ta.
3. Tu mah hlau lovin Isua kha Krista a ni ngei tih thu an hril
ngam ta.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

23

Zn Inkhwm
Thupui
: Thlarau Thianghlim Inhmangaihna
thlentu
Chhiar tr : Tirh 4:32-37
1. Rilru hmunkhatin an awm.
2. An chungah khawngaihna nasa tak a awm.
3. An inhmangaih tawnna chu thilphalnain an tilang.
_______
Naupang Pual
PENTIKOS NI
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
: Joela 2:28
Hla
: NHBNo.157Kanlwme,awThlarauThianghlim
|antu chhiar tr
: Tirh 1:4-5
Group zai
: Beginner zirtrtute
Solo
: Sacrament Department a\angin
Thuchah (10 mins) : Thlarau Thianghlim a lo thleng
(Tirh 2:1-4)
Hla
: NHB No. 158 Aw, vn Thlarau Thianghlim
Bnna
: Lalpa |awng\aina
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
|antu chhiar tr
Hla
Trio
Thuchah (10 mins)
Zaipwl
Hla
Bnna
www.mizoramsynod.org

: Johana 14:15-17
: Rom 8:9-11
: NHB No. 156 Zoram dung leh vng hi...
: Junior Department a\angin
: Thlarau Thianghlim - huaisenna leh
thiltihtheihna petu (Tirh 4:13-14)
: Primary Zirtrtute
: KHB No. 508 Hring nun kan zin kawngah
: Lalpa |awng\aina
...

NILAI THUPUI

24

June 19: Pathianni


RUALBANLOTE NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Isua Rualbanlote hmangaihtu
Chhiar tr : Lk 5:18-20; Jn 9:1-7
1. Zeng dinhmun hrehawmzia, mi \anpuina lo chuan a che sawn
thei lo.
2. Zeng hnnah Isuan thlamuanna thu a sawi a, a tidam zui bawk.
3. Tu sual vng mah ni lova pian tirh ata mitdel Isuan a tidam.
...
July 3 Pathianni
HEALTH SUNDAY & HOSPITAL SUNDAY
Chawhnu inkhwm
HEALTH SUNDAY
ZUNTHLUM LEH THISENSNG
Chhiar tr: Daniela 1:8,12-15; 1 Timothea 4:8
Zunthlum (Diabetes Mellitus) [Dai-bi-tis Me-lai-tas] leh
thisensng (hypertension) [hai-par-ten-sawn] hi khawvl pum huapa
natna tlnglwn tak a ni ta a. Kan chnna India ram phei chu
zunthlum khawpui Diabetes Capital of the world an ti hial tawh
a ni. Hetih lai hian thisensng pawh hian zunthlum hi a m zui ang
hrimin a tam tulh tulh mai bawk si. Heti a nih avng hian hng natna
kaihnawih hlauhawm tak tak lung \ha lo leh thluaka thisen zm fel
lo (stroke) kan tih te hi a lo tam ta hle a ni.
Zunthlum leh thisensng hi chhngkuaa inthlah chhwn theih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

25

tak ni mah se, kan khawsak dn leh ei leh in hian a hril thui hle a.
He lam hi kan inzirtr uar deuh deuh pawh a pawimawh hle a ni.
Kan inzirtr uar tr atna pawimawh deuh bawk chu zunthlum leh
thisensng kan vn (control) loh vnga zawi zawia kan taksa png
hrang hrangin a tawrh dn chungchnga inentr (check up)
pawimawhzia hi a ni.
Hng natna pahnih kan han sawi tkte hi inunau viau mah se a
hranpaa sawi tham f ve ve a ni a. Tawi ta sawi tum ila.
1. Zunthlum: Zunthlum chu thisena glucose (glu-kaws) sng
tiin a sawi theih mai wm e. A chhan hrang hrang awm thei zngah
kan hriat tlnglwn deuh ber pahnih lo chhui zui ila.
(1) Type 1 Diabetes Mellitus: Hei hi insulin tlkchham
vng a ni a. Chhan hrang hrang vngin kan taksaa glucose-in hna a
thawh theih nna \angkai tak insulin hi tlkchham theih a ni. Type
1 hi type 2 neite ai chuan an tlm a. Mahse, zunthlum nei naupang
tak tak an awm ta nual mai a, hei vng hian type 1 chungchng hi
kan hriat ve a \ha a, hetiang hian a tlngpui lo sawi ila
w
w
w
w
w

Inthlah chhwn leh kan chnna boruak (environment)-in


thui tak a hril.
Kum naupang takah emaw \halaiah emaw a lang chhuak
tlngpui.
An thau lo tlngpui.
Tui hl huam huam leh zun chhuak sek ang chi te hi type
1-ah hian a tam zual hle.
Insulin-a chiu an ngai \hn.

(2) Type 2 Diabetes Mellitus: Hei hi zunthlum tam zwkina


an neih a ni a. Insulin tlkchham bkah kan taksaa insulin
hnathawhna tr insulin receptors te an chawmawlh a. Hei hian
insulin chu hnathawk \ha thei lovin a siam ta \hn a ni.
w

Inthlahchhwnin a hril thui hle bkah ei leh in lam leh

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

w
w
w

26

taksa insawizawi lohvin a hril thui hle


Kum upat lamah a in\an tlngpui (Naupang zwkah pawh
a awm tho tih hriat a \ha).
Thau-ah an tam.
Zunthlum damdawi pngngai (a mm)-in enkawl \an theih
an ni tlngpui.

(3) Taksain zunthlum a chhiatpuinate: Zunthlumte hi


an zun leh thisen a thlum satliah mai lo va, an taksa png hrang
hrang hian zawi zawiin a tuar reng a, a chhiat phah \hn. Taksa png
hrang hrang mit te, hriatna thazm (nerve) te, lung te, kal te,
thluaka thisen zm te, pum lam te, zun kawng te, vun leh beng te a
khawih khawlo thei a ni.
(4) Zunthlum enkawl dn tlngpui: A damdawi chu doctor-te rwn trah ngai ila. Thil pawimawh dang lo sawi ila
(a) Inzirtirna: Zunthlum chungchng inzirtr hi a \l hle.
Mahnia zunthlum sn leh hniam inen fiah te, a hniam lutuk lan chhuah
dn leh pawina te, vun leh ke enkawl dn bk te, nunphung
chungchng te leh inentir \hat \lna te kan inzirtr tr a ni.
(b) Ei leh in: Ei leh in lama zunthlum vn tumna hi Medical
Nutrition Therapy (MNT) an ti a, a pawimawh hle. Thlai hring,
thei ei tam leh thau ei tlm lam hi kan sawi uar ber a la ni reng.
(c) Insawi zawi: Taksa sawi zawi hi kawng tinrngin a \ha ti
ila kan sawi sual wm lo ve. Thisensngin an chak phah a, an rihna
a titlahniam a, insulin hnathawh a pui bawk a ni. American Diabetes Association chuan kr khatah chawh rualin drkr khat leh a
chanve (a tlm berah ni thum chhng tal) insawizawi a twk vl an
ti a. Type 1 bkah insawi zawi hian taksaa thlum tam leh tlm control a tihbuai theih avngin doctor-te rwn a hmasak a \ha.
(d) Thisena thlum awm dan en fiah: Hei hi a pawimawh
hle. Mahnia inen fiah Self monitoring of blood glucose (SMBG)
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

27

hi tnlaiah a awlsamin ngaihsn a hlawh ta hle. Khwl te tak t


Glucometer hmangin kut hmwr thisen en fiah mai tr a ni a, a
samkhai hle.
(e) Damdawi chungchng: Damdawi hman tr chu
chipchiar taka sawi hleih theih lovah ngai ta ila. Amaherawhchu,
insulin hmanga inenkawl hi pwng hlauh hlur tr a ni lo tih hriat a
\ha. Zunthlum damdawi mm hi kal \ha lo, lung \ha lo, thin \ha lo leh
kum 80 chung lamah te a kaihhnawih tr ngaihtuah chunga fmkhur
taka hman a ngai, tih hriat reng tr a ni. Insulin hmanga inenkawl hi
a twpna deuh anga ngaiha duh loh bur loh a \ha. Kan damdawi
hman ngai kan hman zui zl theih dn inen fiah fo a \l a ni.
(f) Zunthlum kaihhnawih enkawl: A hmaa kan sawi tk
ang hian taksa png hrang hrang inen fiah \hin a pawimawh hle.
2. Thisensng: Thisensng hian natna kaihhnawih a ngah hle
mai a, BP sng nei lah chu kan tam tawlh tawlh mai bawk si. BP a
chung lam kan tih mai systolicblood pressure 140 leh a aia sng,
a hnuai lam kan tih mai diastolic 90 emaw a aia sng, emaw BP
sng damdawi ei te hi thisensng kan tih chu an ni mai a. Kum a
upat chuan thisensng neih a awlsam tial tial a, kum 60 chung lamah
phei chuan za zlah 65 hialah thisensng hi a awm anga chht a ni.
Thisensng hi chi hnihin a \hen hran leh theih a. Primary emaw
Essential hypertension an tih chu chhan bk awm chuang lova
thisensng hi a ni a, thisensng tam zwkina kan neih ang hi a ni. Mi
\henkhatah chuan (a bkin kum naupang lamah), chhan hrang hrangkal, lung etc. lama \hat lohna vnga thisensng neih theih a ni a,
chng chu secondary hypertension an ti thung. Chutiang chu a
chhan ber hriat chhuaha enkawl chuan thisensng pawh a dam ve
mai thei a, hei vng hian kum naupang lama BP sng an neih chuan
a lo awmna chhan uluk lehzuala zawn a ni \hn. Primary hypertension zwk hi han sawi chhunzawm ila.
(1) Tute nge BP sng hma/awl bik?: Thisensng pawh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

28

hi a nei awlsam bk tr an awm tlat mai thlahtute thisensng natna


nei te, kum upa te, chi (sodium) ei tam te, z in nasa leh meizial zu
nasa te, thau lutuk te, taksa insawzawi tlem te. Hnam ang pawhin
African Americans-ah te a tam hle
(2) Thisensngin a thlente: BP a sn chuan kan thisen
zma thisen kal chu dwt (pipe) chhnga tui nkna nasa taka a
inkhawh ang hian a kal ta a, chu chuan thisen zm chu a hliam ta
\hn a. Chu chuan thisensng vnga buaina bulpui, thisen zm zm
leh khawng zwk atherosclerosis kan tih chu a siam chho ta \hn
a ni. Tichuan, hun a kal zl a, taksa png hrang hrangte chuan BP
sng chu an lo tuar a, a lan chhuah dn tlngpuite chu Lung \ha lo
(heart attack) te, thluaka thisen zm fel lo (Stroke) te, kl \ha lo te,
mit \ha lo te, thisen zm puar (aneurysm) te hi a ni.
(3) Thisensng enkawl dn tlngpui: Damdawi
chungchngah chuan mi thiamte rwn tr a ni a. A invn dn leh
thisensng neite inenkawl ulukna tr lam lo sawi ila. Kum upat leh
chhngkaw inthlahchhwn te chu vn theih ni lo mah se, kan tih theih
\heuh tr chu meizial zk loh te, zu in loh te, thau lutuk lo tra invn
te, taksa insawizawi \hat te, ei leh in hrisl ei hram hram te hi a ni.
Thisensng neite tn taksa sawi zawi (exercise) hi a pawimawh
m m a. Chak deuh taka minute 30 tal ni tin kea kal ringawt pawh
a swt hle a ni. Chi ei tlm tr a ni a, thil al tak ei loh a \ha. Thlai leh
thei ei tamin sa mawm ei tlm thung tr a ni. Mi ei ang thisensng
damdawi lo ei ve ngawt a rem lo a. Kan kum upat dn azir emaw,
thisensng kaihhnawih natna dang kan neih tawh chuan, thisensng
rau rauvah a damdawi a dang daih thei a. Chu vng chuan mahnia
damdawi inchawh ngawt lova doctor-te pan hrm a \ha.
Thisensngin taksa png dang a khawih dn en fiahtr hi a \l hle
bawk.
(4) Metabolic Syndrome (me-ta-baw-lik sin-drawm):
Thisensng leh zunthlum sawi ruala rilrua rawn lang nghl \hn metabolic syndrome (me-ta-baw-lik sin-drawm) hi mipuiten kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

29

hmlhriat ve a \ha wm e. He syndrome hi kan neih chuan BP sng


leh zunthlum kan neih chiah loh pawhin kan hlat lo hle tihna a ni a.
Tin, a natna kaihhnawih kan sawi tkte khi a thleng awlsam bk m
m bawk a ni. Metabolic syndrome-in a kente chu
w

Kwng (waist circumference) 90 cm emaw, a aia tam


(mipa), 80 cm emaw a aia tam (hmeichhia). (Hei hi kan
chnna South Asian-ho tn bik) leh a hnuaia mite znga
pahnih tal.
w BP a chung lam 130 aia sng, a hnuai lam 85 aia sng
emaw BP sng nei sa nihin.
w Ril\m laia glucose 100 emaw, a aia sng emaw,
zunthlum nei sa emaw nihin.
w Ril\m laia triglyceride (trai-gli-se-rait) 150 aia sng
emaw, a tihhniamna damdawi ei lai a nihin.
w HDL 40 aia hniam (mipa) leh 50 aia hniam (hmeichhia)
emaw, hemi damdawi ei lai a nihin.
Triglyceride leh HDL te hi thisen en fiahna lipid profile
a\anga en a ni a, thisensng leh zunthlum nei chuan an hre trah
ngai ila. An hre lo a nih chuan inen fiahtir vat a \ha hle ang.
Tichuan, kan han sawi tk a\ang te khian zunthlum leh
thisensng chungchngah hian tih theih kan lo nei nual mai tih a hriat
theih wm e. Hng natna te hi kan lo nei tawh a nih pawhin doctorte kan rwn bkah mahnia lo inenkawl ve dn kawng tam tak a
awm a ni. Tin, in-check-up \lzia hi kan hriat reng a \l hle a. Kan
damdawi ei te pawh doctor-ten \hahnemngaih thilah dam chhng
ei tr an tih te pawh tna ka taksa dinhmunah ei reng thei ka ni em
tih te in-check \hin a pawimawh hle tih kan hre thei wm e.
Kan taksa hrisl taka vawn hi Pathian thu nn pawh a inhmeh
hle a. Daniela leh a \hiante hian thlai hring ei tam hi a \ha ve tho tih
pawh ni lovin a \ha zwk tih an lo lantr daih tawh mai a ni. Tirhkoh
Paula pawhin Korinth khuaa mite hnna a lehkhathawnah khn a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

30

taksa uluk taka a vawn thu a hrilh tel kha (1 Kor 9:27). Ei leh in
hrisl tak leh taksa insawizawi \hat hi kan biak Pathian duh dn
pawh a ni ngei ang.
Zn Inkhwm
HOSPITAL SUNDAY
Thupui
: Damna kim Isua
Chhiar tur : Is 53:4-6; Mk 1:32-34
1. Isuan kan taksa natna a tidam.
2. Kan rilru natna a tidam.
3. Kan thlarau, ramhuai hnawt chhuakin a tidam.
Note: Synod Hospital Board Report chhiar chhuah a ni ang.
(Thawhlwm hi Bial Treasurer kal tlanga Synod-a lt tr a ni).
...
August 31: Nilaini
RAMTHAR NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Krista thuhretu nih
Chhiar tr : Tirh 1:6-8
1. Thuhretu tih awmzia chu nun leh thusawia lantrtu tihna a ni.
2. Thlarau Thianghlim thiltihtheihna changtute chu Krista thuhretu
an ni \hn.
3. Khawiah pawh Krista thuhretu kan ni zl tr a ni.
...
September 25: Pathianni
NU LEH PA NI LEH KRISTIAN CHHNGKAW NI
Chawhnu Inkhwm Nu leh Pa Ni
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

31

Thupui
: Nu leh Pate laka fate mawhphurhna
Chhiar tr : Deut 5:16; Eph 6:1-3
1. Nu leh pa chawimawi dn kawng hrang hrang a awm.
2. Nu leh pa chawimawi chu hmuinglna leh dam reina.
3. Nu leh pate thu zawm chu a lo dik fo \hn.
Zn Inkhwm Kristian Chhngkaw Ni
Thupui
Chhiar tr

: Kristian chhngkua
: Eph 2:19-22; 1 Tim 3:15

Pathian chhngte chu


1. Kristian chhngkua - Pathian chhngte
2. Kristian chhngkua - Pathian awmna tra buatsaih
3. Kristian chhngkua chu thutak din chhuahpuitu a ni tr a ni.
...
October 16: Pathianni
NEICC |AWNG|AI RUAL NI
NEICC (North East India Christian Council) \awng\ai rual ni
atn hian NEICC Office, Shillong a\angin thuchah leh \awng\ai thupui
tr an rawn siam \hn a, a hranpaa thupui dah a ni lo. Hemi nia
thilpk lk khwm chu NEICC pual a ni a, Bial Treasurer kal tlanga
Synod Office-a theh luh tr a ni ang.
...
November 6: Pathianni
KHAWVL SUNDAY SCHOOL NI
Khawvl Sunday School Ni hi America ram Philadelphia khuaa
Tabernacle Presbyterian Kohhran Upa Dr. Bailey-a rawt chhuah,
May 22, 1910 a\anga hman \an a ni a. Mizoramah chuan September
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

32

17, 1944 a\ang khn hman \an a ni. Kum 2000 a\angin Puitling leh
Naupang lam a hranga hman \an a ni bawk. Hemi nia zir tr thupui
chu MSSU Office lamin an rawn buatsaih ang.
Note: Khawvl Sunday School Ni pual thawhlwm hi Bial
Treasurer hnnah Form C hmangin pk luh tr a ni (Synod
Sum vawn dn 2011, Bung 2:5 (5), p.11).
.....
December 4: Pathianni
BIBLE SUNDAY
Kum danga kan tih \hin dn ang bawkin Bible Sunday pual
hian chawhnu leh zn programme siam a ni a. Tin, Bible Sunday
pual hian thawhlwm lk khwm \hin a ni bawk a, he thawhlwm
hi tualchhng BSI Local Committee-ah emaw, Branch Treasurer
hnnah emaw pk tr a ni.
Thupui pakhatna: Pathian thu chu a nung a, thil a ti thei
Chhiar tr : Heb 4:8-12
Thupui \hen
1. Pathian thu chu thil ti tra Pathian k a\anga chhuak a nih avngin
thiltihtheihna a nei (Is 55:10-11).
2. Pathian thu chu Lal ber thu a nih avngin thiltihtheihna a nei
(Mt 28:18-20).
3. Pathian thu chu Thlarau Thianghlim hmanrua a nih avngin
thiltihtheihna a nei (Jn 6:63).
Thupui pahnihna: Pathian thu - ke atn khwnvr, kawng
atn ng
Chhiar tr : Sam 119:97-105
Thupui \hen
1. Pathian thu chuan finna min pe.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

2. Pathian thu chuan hriatthiamna min pe.


3. Pathian thu chu kan nunna tingtu a ni.
...
December 24: Inrinni
KRISMAS UR LWK ZN
Thupui
: Davida khawpuia nau lo piang chu
Chhiar tr : Mt 2:5-6; Lk 2:1-7
1.
2.
3.
4.

A pianna tr hmun Zwlnei Mikan a lo hrilh lwk.


Khawvl rorlna hmangin Pathianin a thlentr.
Davida khua Bethlehemah Josefa leh Mari an kal
A mutna chu ran chaw pkna thlng.

December 25: Pathianni


KRISMAS NI
Chawhma Inkhwm
Thupui
: A hmingah Isua Chhandamtu a ni
Chhiar tr : Mt 1:18-25; Lk 2:21
1.
2.
3.
4.

Pian hmaa hming nei Isua.


A hming awmzia Isua chu Chhandamtu a ni tihna.
A hming sak chhan chu a mite a chhandam dwn si a.
A hming dang chu Emmanuela.

Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Remruattu Maka Remna Lal
Chhiar tr : Is 9:6-7 (Lehlin thar)
1. Mihringten mak kan tih tr tak taka remruat \hntu a ni.
2. Amah avngin hmlmate pawh an inrem.
www.mizoramsynod.org

33

NILAI THUPUI

34

3. Tlwm tak si, Lal ni bawk si a ni.


Zn Inkhwm
Thupui
: Chibai i bk ve ang u
Chhiar tr : Mt 2:9-12; Lk 2: 15-20
1. Mi fingten lawmna thilpk hlnin nausn chibai an bk.
2. Bermputen an berm kalsanin nausn chibai an bk.
3. Isua chibai kan bk avngin eng nge kan pka, kan kalsan ve?
Naupang Pual
KRISMAS NI
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla

: Isaia 9:6-7
: NHB No. 71 Khawvl lwm nn a lo
kal a
|antu chhiar tr
: Mt 2:9-12
Solo
: Sakramen Department a\angin
Hla
: NHB No. 89 Ngai ru vn mi tlngau
chu
Thuchah (10 mins) : Chhandamtu a piang ta (Lk 2:8-9)
Bnna
: Lalpa |awng\aina
(A thei chuan Isua pian chanchin lemchan tawi entr ni se)
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
|antu chhiar tr
Hla
Group zai
Solo
Thuchah (10 mins)

www.mizoramsynod.org

: Johana 1:1-5
: Lk 2:1-7
: NHB No. 73 Davida khawpuiah
chuanin
: Intermediate Department a\angin
: Sunday School zirtrtu a\angin
: Isua Krista inngaihtlwmna

NILAI THUPUI

35

(Phil 2:5-8)
: NHB No. 77 Khawvla thil tinrngin
: Lalpa |awng\aina

Hla
Bnna

December 26: Thawh\anni


RUAI |HEH NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Nausn Isua \han dn anga \hang tr kan ni
Chhiar tr : Lk 2:40,52 (cf. 1 Sam 2:26)
1. Kan \hang lian deuh deuh va, kan sual deuh deuh emaw tih tr
a ni.
2. Isua chu a lian telh telh a, mihring duhsakin a awm deuh deuh
thung.
3. Pathian duh zwngin a \hang lian.
4. Finin a khat
...
December 31: Inrinni
KUM HLUI THLAH ZN
Kohhran mal malin mahni remchn dn angin programme siam
theih a ni a. Tih \hin dn pngngai ang deuhin hngte hi telh theih ni
sela, a \ha ang:
1. Kum 2016 chhnga kohhran chanchin report.
2. Kum 2016 chhnga kohhran member thite snna.
3. Thuchah tawi Entrna:
(1) Hnung lama thil awmte chu theihnghilhin, hma lama thil
awmte chu banin;
(2) Kan Pathian kan puipa pngngai, kan hma lam beiseina;
(3) Isua Krista chu niminah nn, vawiinah nn, kumkhuain a
pngngai reng.
...
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

36

January 1: Pathianni
KUM THAR NI 2017
Chawhma Inkhwm
Thupui
: Pathian hnna lwm thu sawi
Chhiar tr : Sam 100:1-5
1. Kum thar min hruai thlengtu Pathian hnnah lwm thu sawi
hmasak ber tr.
2. Kristian chhngkua min pk avnga lwm thu sawi.
3. Kohhran min pk avng leh Chanchin |ha hril theia min siam
avnga lwm thu sawi.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Kum thar thutiam Zawi tea kal dm dm
Chhiar tr : Is 38:15-20
1.
2.
3.
4.

Kum thar hian kan nun pawh seisak kan ni tih min hriattr.
Lal Hezekia thawpikna
Kan nun kan uluk tawk loh avnga kan thawpikna.
Inngaihtlwmna nna nun hman zui tawh tr.

Zn Inkhwm
Thupui
: Chanchin |ha nna inmawi nun
Chhiar tr : Phil 1:27,28; 2:3,4
1. Chanchin |ha nunpui \hntu tn chuan mi hmuh lai leh hmuh loh
lai a danglam chuang lo.
2. Inngaitlwm nun hi Chanchin |ha nn a inmawi.
3. Mi dangte dinhmun hre thiam nun hi Chanchin |ha nn a
inmawi.
Naupang Pual
KUM THAR NI - 2017
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

37

Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
|antu chhiar tr
Solo
Thawhlwm khawn
Hla
Hlntu
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna

:
:
:
:
:
:
:
:
:
:

Matthaia 6:13,14
NHB No. 114 Aw ka dam chhng nite
Luka 8:19-21
Junior Department a\angin
Senior Department a\angin
NHB No. 129 Zn a lo thleng mk e
Primary Department a\angin
Isua hmuh kan duh (Jn 12:20-22)
NHB No. 51 Isua hi hlimna a ni
Lalpa |awng\aina

Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
|antu chhiar tr
Solo
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna

www.mizoramsynod.org

:
:
:
:
:
:

Matthaia 4:24-25
NHB No. 121 Lal Isua \hian duhawm
Marka 9:35-37
Senior Department a\angin
Tihdam i duh em? (Jn 5:2-6)
NHB No. 39 Lal Isua hnnah lo kal
rawh u
: Lalpa |awng\aina
...

NILAI THUPUI

www.mizoramsynod.org

38

NILAI THUPUI

39

|hen Khatna
KHAWVL THIAMNA A|ANGA
MIHRING CHHUINA |HENKHAT
January 6
MIHRING |OBUL HNAM HRANG HRANG
THAWNTHUIN A SAWI DN
Chhiar tr: Sam 8:3-9
Hmakhawsng a\ang tawhin hnam tin leh sakhaw tin hian
mihring \obul sawi dn leh hriat dn an nei hlawm a. Chutianga
mihring chungchng an suangtuah dn te chu an thawnthu a\ang
tein kan hre thei a ni. Hng thawnthu maksak tak takte hi kan
Bible-in mihring chanchin leh \obul a sawi te nn a inang lo hle thei
a; mahse, kan ngaihtuahna tizautu atn kan zir hmasa dwn a ni.
1. Hindu sakhuain a sawi dn: Hindu-ho lehkhabu Veda-ahte
chuan mihring bulpui an tih mai, pathian leh mihring ni kawp chanchin
mak tak mai hi a awm a. Chu chuan lu te, mit te, ke sng tam tak te
nei niin an sawi a, an ngai hlu hle a ni ang, engkim khuaptu an ti hial a.
An tn chuan chumi chu thil nung zawng zawng \obul a ni ber a. An
sawi zl dn chuan, a taksa hmun lia \hena hmun thum a\ang chuan
vna chng, thi thei loho an lo chhuak a; a bk hmun khat a\ang
chuan leia thil nung zawng zawngte hi an lo chhuak thung a ni. Tichuan,
vna awm pathiante chuan mihringte chu inthawi nna hmangin an
\hen sawm a, chutianga an han \hen sawm a\ang chuan Hindu-ho
znga chi inthliarna hi a lo chhuak ta a ni tiin Hindu-te znga chi inthliarna
(caste system) lo chhuah dn hi an sawi. Hindu-hovin an sawi dn
chuan, a lu chu puithiam (brahmin), a bnte chu indo mi (kshatriya),
a kete chu lo nei mi leh sumdwng (vaishya), a kephahte chu mi
hniam ber (sudra) an lo ni ta a. Hindu sakhaw bu tho Purana-ah
chuan, Pathian Brahma chuan dharma hmangin mihring hmasa ber
Manu chu a siam a, chumi hmang chuan Brahma chuan a taksa bung
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

40

khatin mipa a siam a, a bung dangin hmeichhia a siam leh a, anni


chuan fa tam tak an hring ta a.
2. American Indian (Red Indian)-ho sawi dn: Siamtu
Wakonda rilru a\angin engkim a lo chhuak. Thil nung rng rng hi
thlarau vekin an awm a. Chng chuan taksaa awm an chk m m
mai a. Niah an awm thei lo, thlaah an awm thei lo. Leiah an lo \um
a, tuiin a lo khuh vek a. Khawmual a lo lang a, hnim leh thingte an
lo \o va, chutah chuan tisa leh thisen neiin an lo chng thei ta a.
Wakonda chunga an hlim leh lwm au thwm chuan lei a nghawr
nghng a.
3. Central America-a chng \hn hmnlai mi Maya an tihte
sawi dn: An lehkhabu Papal Vuh an tihah chuan mihring siam
dn an ziak a. Siamtu lalpa Tepeu leh lalnu, rl fp nei ang mai an
awm a. A trah chuan vn leh tuifinriat a awm a. Khawmual lo
awm rawh se, an ti a, a lo awm ta a. Chutah chuan thil nung leh
mihring chu an siam ta a ni.
4. Chinese thawnthu: A trin tui (egg) hi a awm a, a chhngah
mipa leh hmeichhia an awm a. Chu thil tui chhng a\ang chuan mi
lian pui Pangu a lo chhuak a, chu chuan engkim a rawn siam a.
Pangu chu a thi ta a, a lu chu vn, a thaw chu thli, a aw chu
khawpui ri, a kut leh kete chu hawi lam hrang hrang, a tisa chu
lei, a thisen chu luiah an chang a. A hrikte chu mihringah an lo
chang a ni. A thihna chuan ruak (vacuum) a siam a, chutah chuan
natna leh sual a lo lt ta a.
5. Africa rama Bantu-ho thawnthu: A trah chuan leiah hian
mipa pakhat chiah Kintu-a hi a awm a. Vnchung nulain a hmuh
chuan a ngaizwng ta m m a. A pa pathian ropui phalnain vnah
koh chhoh a ni a, an innei ta a. A nupui thiltihtheihna avng chuan
pathianin thil harsa a tukte chu a ti thei ta zl mai a. Leiah hian an lo
pm a, a nupui thuam chhawm ran vulh leh thlaite chu an rawn
pmpui a. Pathian chuan vnah lo kr tawh lo trin a hrilh a. A
chhan chu an innei tih hre lo pathian fapa pakhat Thihnaa chuan a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

41

lo hria ang a, a thin a rim ang. Mahse, Kintu-a chuan buh chi a
theihnghilh avngin la trin vnah chuan a kr leh a. Thihnaa chuan
a rawn zui ru ta a, leia an fate chu a tihhlumsak ta vek a.
6. Aigupta mite thawnthu: An thawnthua engkim lalpa an tih
chuan heti hian a sawi a, Ka lo nung a, ka hming chu Khepri a ni.
Engkim awm hmain khuarkhurum thk tui chauh awmnaah chuan
chau takin ka nung a. Ruahmanna ka siam ta a. Keimahah chuan
Shu leh Tefnut te ka tichhuak a. Keimah a\angin pathian pathum
kan lo awm ta a. Anni an hlim m m lai chuan kei chu ka \ap a. Ka
mittui a\angin mihring an lo awm a.Anmahni hmangin thil dang zawng
pawh ka siam a. Shu leh Tefnut chuan Geb leh Nut an tichhuak
a. Anni a\ang chuan Osiris, Horus, mit nei lo Seth, Isis leh
Nephthys te an lo piang a. Leiah hian an fate chu an lo pung ta
\euh a ni, tiin.
Kan thu zir tka mihring \obul chanchin kan hmuhte hi a maksak
hlawm hle a, a tak taka thleng anga ngaih tr chi pawh a ni lo vang.
Chutih rual chuan khawvl hmun hrang hranga mite leh sakhaw
hrang hrang biaten mihring \obul hi an lo suangtuah ve \hn a ni tih
leh, sawi fiah an lo tum ve dnte kan hre thei a. Hng sawi dn
hrang hrangte ai chuan kan Bible-in mihring chanchin min zirtr dn
chu a fiahin, mihring dinhmun pawh a dah sng hle a ni. Sam 8-na
chuan mihring chu Pathian aia hnuai deuh chauhva siam, ropuina
leh chawimawina khumtr, thil siam dang zawng zawng chunga
thuneihna nei leh hotu a nihzia min hrilh a. Bible-in mihring
chungchng min zirtr dn ropui bkzia kan hriat lehzual theih nn
kawng hrang hranga miten an lo sawi \hin dnte chu kan zir zl
dwn a ni.
Sawi ho atn
Sam 8-nain mihring nihna a sawi hi sakhaw dang leh hnam
dangte thawnthu kan han tr lan tkten an sawi dn nn a
danglamna han sawi teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

42

January 13
MIHRING MAHNIA LO INSIAM CHAWP NIA NGAI
(EVOLUTIONIST)-HOVIN MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Joba 5:13-14; 2 Korinth 10:4-5
Mihring hi Pathian siam pawh ni lovin kum maktaduai eng
emaw zt kal taah thil mwl zwk a\angin ti mr (cell) nung a lo
piang chhuak a, chuta \ang chuan thil nung chi hrang hrang,
changkng zwk an lo piang chhuak zl a, thil nung lo piang chhwng
zlah thlahtu pakhat a\ang chuan zwng chi an lo piang a, chuta
\ang chuan mihring pawh hi kan lo piang (evolve) ve ta mai a ni tih
rin thu (theory) zirtrtute (Evolutionists) ngaih dn tawi tein lo thlr
ho ila.
1. Charles Darwin-a (1809-82) zirtrna: He ngaih dn ang
deuh hi hmnlai mite pawhin a thawi tham chuan an lo sawi tawh
\hn a. Kum AD zabi 19-naa rawn tilr zualtu chu Charles Darwina a ni. HMS Beagle Lawngin kum nga chhng (1831-36) khawvl
hmun hrang hrangah zin kualin lei a\anga thil nung ruang thla (fossils)
laih chhuahte a zir a. Chuta a thil hmuhte chu lehkhabu, Origin of
Species (Thil chi hrang hrang bul in\an dn) tihah chuan kum
1859 khn a ziak chhuak ta a. Chu lehkhabuah chuan taksaa inthlah
chhwnna chi bul (gene) inchawhpawlh chu a hual vltu
(environment)-a thil awm chi hrang hrangin a nghawng avngin
vawiina nungcha chi hrang hrang kan hmuhte hi an lo awm ta a,
hnam chi hrang hrangte (ethnicities) pawh hi chutianga lo awm mai
chu an ni, tiin a ziak a ni. He rin dn pawmtute hi Evolutionists tih
an ni. He lehkhabu Darwin-an a ziah hnua an thil hmuh chhuahte
beh chhanin mihring lo awm dn evolutionist-hovin an sawi dn
pawh tihdanglam hret hret zl a ni a, ngaih dn hlui paiha ngaih dn
thar siam te a lo awm zui ta zl a ni.
2.

Evolutionist-hovin thil awm thei nia an sawite chu

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

43

(1) Micro-evolution: Hemi awmzia evolutionist-hovin an


sawi dn chu, thil nung chhngah khn inthlah chhwnna chi bul
(gene) kal chhwng (sequence) avngin thil inthlk danglam
(mutation=miuteisawn) a awm ta \hn a. Chu chu chi inthlah chhwn
zlna kal sual avng emaw, pwn lama (environment) damdawi
lam thil (chemicals) leh thil dang a\anga chakna (energy) zung lo
chhuakin a em (radiation) avng emawa lo awm thei \hn a ni an ti.
(2) Natural Selection: Hemi awmzia chu khawvl thil awm
dn kal zl (natural mechanism)-ah hian chi chak ber chu lo
dingchang bkin a chi chu a thlahteah a pe chhwng chak bk a.
Chi chak lote chu an ral zl mai a. Chu chu tling ber apiang dam
khaw chhuahna (survival of the fittest) tiin an sawi \hn bawk.
Mizoten a ruh no no chhuakah kan tih ang deuh hi a nih chu.
(3) Speciation (spesieisawn): Hemi awmzia chu chi
(species) pakhat chhngah khn a chipui member dangte nna chi
inthlah chhwnna hmang thei lo an lo awm a, chu chuan an chipuite
a\angin a tihrang ta hlauh a, chi hran an lo chhuak ta \hn a ni.
Khitiang thil khi kum maktaduai tam takah chuan a lo awm a
lo awm a, thil nung pawh ni lo damdawi (chemicals) lam thil lo infin
khwm a\angin nunna hi a lo in\an tawp mai a. Thil nung chi khat
mwl zwk a\angin fing zwk an lo piang chhuak zl a, chutiang
avng chuan zwng chi a\anga thil inthlk danglam zlah mihring
pawh hi an lo awm ta an ti a ni ber. Hemi rin dn a\ang chuan
mihring leh zwngte hi thlahtu thuhmun kan ni ang tih a ni. Inthlah
chhwnna chi bul (gene) leh DNA (deoxyribonucleic acid), thil nung
zawng zawng deuh thawa awm, gene chungchnga thil awmzia
hriatna (information) kengtu a\anga chhtin zwng chi khat
chimpanzee (chimpanzi) leh mihringte chu inanna sng tak nei an
niin an hria tih te a awm a ni.
3. Pawm leh pawm lo an awm: He zirtrna hian science zirna
pnghranghrangah te,mihringchanchin zirna(anthropology) leh nungcha
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

44

chanchin zirna (biology)-ah te pawh hmun a luah thk hle a. Mahse,


scientists zngah pawh, a bkin Pathianin khawvl leh a chhnga
thil awm zawng zawng a siam tih ring bur Creation Scientist-te
chuan, evolution theory-ah hian thil sawi dn wih mai har tak tak
a awm \hin avngin evolution theory hi an pawm lo a ni. Siamtu
Pathian tia chhl lm lo pawhin khawvla thilte hi finna ropui tak
neia duang chhuaktu (Great Designer) chu a awm ngei nia ring an
awm bawk. Evolution theory leh Pathianin khawvl a siam tih ring
kawp duh, Theistic evolutionist an tih pawh an awm bawk. Kohhran
hruaitu zngahte pawh theistic evolutionist rin dn pawmpuitu pawh
an awm nia sawi a ni.
Evolution pawm loten an pawm loh chhan lian tak tak chu
taksa pian e inang deuh an nih avng maia (entr nn, zwng leh
mihring) thlahtu thuhmun nei an ni ang e tih rin ngawt hi science thil
tak pawhin thil ni lo thei a nihzia hriat a ni a. Chu bkah chutianga
nihna leh pian ze inthlk danglam hret hretin thil nung chi dang daih
a rawn tichhuak tih ngawt mai chu, sa ruang thla laih chhuahah a chi
hlui ang tawh chiah lo, a chi thar la ni chiah lo ruang thla hmuh tr a
awm si lo va. Chi (species) khat chu a chi ngai nihna neiin a tr
a\angin a awm reng a ni ang tih a rinawm zwk. Thil nung chi hmasa
leh a lo danglam zla chi thar lo chhuak ta inkra a la awm lai ruang
thla hmuh tr awm ta si lo chu missing link (a inzawmna hmuh tr
awm lo) an ti a. Darwin-a leh evolutionist-hovin an zirtrna hi pawm
thlap a har an ti a ni. Hng bkah pawh hian evolution theory pawm
thei loten an pawm loh chhan dang tam tak a la awm.
4. Rin dn a ni ve mai: Evolutionist-ho zirtrna pawm lote chuan
he zirtrna hi a pawmawm lo a nih chuan zirtrna dang awm thei
chu, thil zawng zawng siamtu a awm tih a ni mai a, chumi ring duh
lo chuan evolutionist zirtrna hi an ring mai a ni. A khawi zirtrna
mah hi science hmanga finfiah theih a ni lo. Science thil tak pawha
finfiahna fel tak awm chuang si lo an rin tlat avng chuan, science
thil taka chht pawha thudik (scientific truth) a nih chuan loh avngin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

45

rin dn pakhat a ni ve mai an ti a ni.


Khawvl leh a chhnga thil awmte hi Pathianin a siam tih rinna
(Creationism) keng tel sakhua a awm angin, Evolution theory hi
khawvl leh a chhnga thilte hi siamtu awm chuang lovin an lo awm
ve tawp mai a ni tih zirtrna sakhua a ni ve mai e, tia ngai pawh an
awm.
5. Bible thu a ding reng dwn em?: Kan Bible chng tr lantea
kan hmuh ang hian khawvlah mihring, ngaihtuahna hmang tak tak
leh thil zir thk peih tak tak an lo chhuak \hn a, an lo chhuak zl
dwn a. Chng mi fing zirtrnate chuan \hangthar nun a chm sng
zl dwn. Kan ngaihthah ngawt thei lo va, ihe lovin kan pawm
ngawt tr pawh a ni lo. Tirhkohte 17:11-a kan hmuh Beroia khuaa
mite angin zirtrna dang deuh kan hriatin Bible zirtrna nn entawn chng
\hn ila. Chutih rualin Pathian Thu kan pawm leh hrilhfiah dnah pawh
fmkhur ila. Khawvl finna sng zlah hian Pu Chawngkhupa hla
Mihring mihrinna hianin,
A ngaihtuah chhuak zo lova che;
Ka Chhandamtu i thurk hi,
a tih ang hian.
He Evolution Theory tilrtu ber Darwin-a pawh hi a thih dwn
hnaihah chuan inlamltin Bible kuahin ama huanah inkhwmna
buatsaihah Isua chanchin sawi trin amah kantu Lady Hope-i chu
a hrilh tia sawi te pawh a awm a ni.
Sawi ho tr
1.

Evolutionist rin dn hi Kristiante tn eng emaw chen pawm tel


ve tho theih a niin kan hria em?

2.

Mihring leh zwng hi inanna tam tak kan nei a, thlahtu thuhmun
nei kan lo ni reng thei tih ngaih dn hi eng nge a pawmawm
lohna?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

46

January 20
MIHRING CHUNGCHNG ZIR MI
(ANTHROPOLOGIST)-TEN MIHRING
AN SAWI DN
Chhiar tr: Thuhriltu 3:18-21
Anthropology chu mihring (anthropos) chanchin zirna tihna a
ni mai a. Anthropologist (anthrawpawlawjist) chu chumi zirna lama
zir bingtu mi thiamte an ni. Hetianga zirna hi hmnlai Grik leh Persianhote chuan an lo nei tawh \hn na a, kum AD 19-naa a lo \han
chhoh tkah chuan khawvla thil awm zirna (natural science) te,
mihring lo awm \an dn zirna te, mihring taksa insiam dn leh awm
dn zirna te, mihring nunphung zirna te, mihring khawsak ho dn
zirna te, hnam hrang hrang zia leh awm dn leh \awng zirna te,
sakhaw in\an dn leh kalphung zirna te a rawn huap chho ta a ni.
1. Mihring nihphung (nature of man): Anthropologist-te chuan
mihring nihphung an thlrnaah sakhuana a\anga ngaihtuahna lam chi
rng rng an mausm vek a, Pathian inpuanna te, sual leh
chhandamna thu te hi Leslie White-a (19001975) chuan
hmaswnna dltuah a ngai a. G.S. Carter-a chuan mihring hi
rannungte nna bul thuhmun, evolution avnga rannung dangte aia
danglam ta angin a sawi. G.G. Simpson-a (19021984) chuan
mihring chu eng ruahman lwkna mah awm lova lo piang chhuak
nawlh, zwng chi a\anga inthlah chhwng zla lo piang mai niin a
ngai. Robert Redfield-a (18971958) chuan mihring chanchin hriat
nn chung lam a\anga Pathian thusawi chuan hmun a nei lo tiin a
ngai hmiah mai bawk a ni.
2. Rannung laka a danglamna: Mihring hi rannung a ni mai an
tih laiin, rannung satliah mai chu a ni lo, danglamna a nei a ni. Rannung
aia mihring a danglamna chu nun zia (culture) a nei tlat hi a ni.
Changkn zlna tra thil \ha zwk, mawi zwk leh thil thar hre
chhuak leh siam chhuak tra ngaihtuahna leh thiltihtheihna, rannungin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

47

a neih loh mihring chuan a nei tlat a ni. Rannung chu a pianpuia a
thiam dn sa (instinct) angin a nung zui tlngpui a. Mihring chuan mi
dangte nna khawsak ho dn a zir thiam chawp chhoh zl a ngai a
ni. Rannungte hi thil zirtr theih tak chu an ni nain mihringin thil thar
an zir theih ang chuan an zir thei ve lo.
Rannung aia mihring a danglam lehna chu \awng thu-ah a ni.
Rannnungte hian inbiak dn chu an nei ve thei; mahse, hmnlai leh
nakin thu an sawi ve thei lo va, mita hmuh theih loh, khawih theih
loh thil (abstract) an sawi ve thei lo. Kristian thurin pawm lo
anthropologist chuan mihring chu a siamtu anpui nihna nei, sual nei
lova siam, tlkna avnga sual nihna nei ta a ni tih hi an pawm thei lo
a ni. Hng Kristian thurin laimu te hi an hnwl avngin Chanchin
|ha hril hna (mission) hi a \l an ti lo. Sakhaw inlehtr tra beih
phei chu hnam hrang zia inpawm luihtrna a nih avngin \ha an ti lo.
3. Rannung zia ang pu: Mihring chu rannung laka danglam a nih
laiin rannungte nn bul hmun khat nei an nih avngin rannung zia a la pu
tho. Chumi a lanna pakhat chu mahni bial bka hk zauh duhna, mi
dangte tihhlauh emaw, tihhlum emaw thlenga ram zauh duhna
(aggressive nature) a nei tlat hi a ni an ti leh a. Mahse, he ngaih dn hi
chu anthropologist vk \henkhat chuan an pawm chiah lo.Atr a\angin
mihring hi insual, intihnat, indo duh an ni lo, inrem taka nun ho theihna
tra thawk ho \hn an ni zwk an ti ve thung. Kristian anthropologist-te
chuan mihring sualna leh inrem lohna hi chu suala tlkna avng a ni a,
mi dang tihchhiat leh tihnat duhna hi rannungten an pianpui zia (instinct)
ang a ni lo, sual thawi nna Kristaa Pathian inhlanna miin a pawmin
mihringa hetiang sual awm hi hnehin a awm thei, an ti ve thung a ni.
Sawi ho tr
1. Rannung changkng ang deuh maia mihring chungchng
zirtrnain kawng hrang hranga hnuhma a neih dn sawi ni se.
2.

Mihringte, rannung laka kan danglamna kawng hrang hrang


sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

48

January 27
VNTLNG NUN ZIR MI (SOCIOLOGIST)-HOVIN
MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Galatia 3:28; 1 Petera 3:8

Mihring nun honaa harsatna leh dam lai kawng chhuk


chho chanchin hi mihring upat tluka upa a ni (Pastual Gisbert:
Fundamentals of Sociology, 2011, p. 3).
1. Mihring hi a huhoa nung tr an ni: Mihringte hi nung ho
tr an ni a, a huho lo chuan an nung thei lo tih hi Sociologist-hovin
mihring nihna an ngaihtuah dn bul thm a ni. Mihring chu nung ho
pwl (society) eng emaw tala telna nei lo chuan an awm ngai lo.
Chutia nun hona han tih chu ram pakhat (state) emaw, hnam (tribe)
emaw, chhngkua leh eng pwl pawh a ni thei. Mihring chuan
chutianga mi dangte nna nun ho theihna a nei ni mai lovin chu nun
hona chu a nun khaw chhuah nn a mamawh tlat a ni. Rilru lam leh
ngaihtuahnaa a lo \han chhoh zl nn te, a lo famkim deuh deuh
nna a mamawh thil a neih theih nn te, nun khaw nawmna,
hmaswnna leh a zalnna \ha taka a hman theih nn te society-a a
nun chu a mamawh a ni.
Mihring hi amah chauhva a awm flin pngngai takin a \hang
lian chho thei ngai lo. Kaspar Hauser-a (1828) chu a nausn a\angin
kum swm pasariha upa a nih thlengin Nuremberg ram hnuaiah a
\hang lian a, a rilru a kim lo va, zirtr f hnuah pawh mi pngngai a
pha tak tak thei lo. Mihring, ram hnuaia zaln taka a duh duh thei
rahte ei leh luite tui ringa khawsa mi pngngai taka awm anga
thawnthu sawite hi thil awm tak tak a ni thei lo tiin Sociologist-ho
chuan an ngai. Hnam mwl ber, ramhnuai leh pka khawsa an
sawi \hin Philippines rama Ifugao te, Andaman thliarkra mite pawh
nun ho dn phung \ha tak nei an ni vek. Chuvngin, Grik mi fing
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

49

Aristotle-a ten an lo sawi angin mihring hian mi dangte nna nun


hona hi a pianken ve hrim hrim a ni.
2. Mihring chu piankena mi dang mamawh tlat a ni:
Nausnin mi dangte nna awm ho a ni tih hriatna a rilrua a rawn
\han lenpui mai theihna pawh hi, mihring hian a piankenah mi dangte
a mamawh a ni tih tichiangtu a ni. Nausn chuan a trah chuan
chiang lo taka amah a inhriatna bk chu thil dang leh mihring dang
hriat a nei vak lo. A lo \han lenin amah lo thil dangte awmzia a rawn
hre chiang ve deuh deuh a. Chu hriatna lo \hang lian thei amaha
awm chu mihring a nihzia tichiangtu a lo ni chho zl a ni.
Hetia a \han len chhohnaah hian a mi mal nihna (individuality)
leh mi dangte a mamawhna (sociality) chu an lo \hang lian dn zl
a. Chawlhkr tlm tea upa a nih lai a\angin lwma nuih nachng te,
hauha \ah nachng te a rawn hre chho ve zl \hn a ni. A lo \han len
zla hlim te, lungawi loh te, thinrim te a rawn hriat chhoh zl theihna
chhan pawh mi dangte nna an khawsak ho avng vek a ni zl.
Khawtlng nunphung kha a lo dawng khwm a ni ngawt lo va;
nunphung, a chhia a \ha a rawn siam a. Chu chuan a mi mal nihna
leh thil thar zir theihna a neih chu a rawn tichangkng ta zl \hn a ni.
Mi dangte nn zau zwkin sikulah te kalin an nung ho chho zl a,
tleirwl a rawn hriat phei chuan thil tam tak a lo zir tawh a, chng
chuan a nungchang (character) leh mihring nihna (personality) chu
a siam nghehsak zl a ni.
3. Mi mal nun leh huho nun: Mihring hian mi dangte mamawhna
hi a pianpui tlat a ni tih ngaih dn hi Sociologist-ho zngah pawh
hnial an awm a. Chutianga hnialtute chu thlr hnihin an kal a mi
mal dah sng pwl leh huho nun dah sng pwl an ni ber a. Mi mal
dah sng pwl chuan society awm hmain mi mal nun hi a awm
hmasa an ti a. Mahse, chu nun chu an sawi fiah dn a dang thung.
Kum BC 600 a\ang daih tawhin China ram sakhua Taoism an tih
chuan mi mal hi mi dang nna an nun ho aiin amaha a nun hian a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

50

zaln ber a, a hlim ber tiin an zirtr a. Kum BC 400 vlah chuan
Grik-ho chuan mi mal nun chu mahni hmasialnain a khat a, intihbuaina
nun a ni a, rorlna mumal awm lo (anarchy) a ni mai a, chumi kalsan
tr chuan inhlwm khwmna an siam a, chu chu society lo pian
chhuah dn a ni tiin an sawi thung.
Tnlai Sociologist \henkhat - Thomas Hobbes, John Locke
leh J.J. Rousseau-a te chuan a tra mihring chu an duh dn dnin an
nung a, society chu a hnua lo awm chauh a ni an ti a. Mahse,
society lo awm hmaa mihring nun nia an sawi dn chu a inang lo.
Hobbes-a chuan khawvl awm tirha mihring nun chu nun
retheihthlk leh hrehawm tak niin a ring a; Locke-a thung chuan
nun zaln leh hlimawm tak niin a ngai a; Rousseau-a chuan nun
mwl nuam leh fel tak niin a sawi. Mihring an lo pun deuh deuh
chuan chutiang khawvl ang chu a ni reng thei lo va, thil tih ho leh
nun hona thil siam fel a lo ngai ta a, chutiang mamawhna avng
chuan khawtlng (society) chu a lo awm ta chauh a ni, an ti a.
Sociologist \henkhat chuan mihring khawsak hona chu thil nung
(organism) ang niin an ngai bawk.

Sawi ho tr
1.

Mihring hi a huhova nung tr kan ni tih Sociologist-ho ngaih


dn hi Kristiante zirtrna nn eng chen nge kal kawp thei nia
kan hriat?

2.

Krista tel lova mihring khawsak hona leh Krista ringtute nun
ho dn tr inanna leh inan lohna te sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

51

February 3
MIHRING MIHRINNA CHAWI SNGTU
(HUMANIST)-HOVIN MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Isaia 55:8; Rom 1:21-32

Humanism (hiumanism) chu a laipuia mihring daha, mihring


nuna harsatna awmte Pathian Pathian ti lova mihringin a theihnain
a ching fel zl thei tih ngaihtuahna a ni a. Hetianga thu kalpuitu,
mihring mihrinna chawi sngtute hi Humanist (hiumanist) an ti a ni.
An thurin ziah chhuahna bu Humanist Manifesto I & II an tih chu
kum 1977 khn America ramah an chhuah nghe nghe a ni. He
zirtrna innghahna bul thm chu Grik-ho ngaihtuahna a ni a. BC
zabi 5-naa Protagoras-a ngaih dn Mihring hi engkim tehna,
tehkhwng, khaikhwmna a ni tih chu he ngaih dn \obul chu a ni.
Pathian thu thiam hmingthang, Thomas Aquinas-a ngaih dn chu
Humanist-ten thu lk nna an hman pakhat a ni. Ani hian mihring
tlknaah khn a duh thlan theihna a chhia a, a ngaihtuahna (intellect)
chu a khawih chhe tel lo tiin a zirtr a, chu chu Humanist-hovin an
lk vwn lai chu a ni.
1. Pathian a awm em?: Humanists zirtrna tlngpuiah chuan
Pathian awm thu leh mihringte chunga thuneitu awm thu zirtrna
rng rng chu thawnthu leh ngaihruatna mai a ni tih a ni. Thil dik leh
chiang awm chhun chu khawvl (nature) hi a ni mai. Mihring hian
thlarau neiin an ring lo va, thih hnuah vnram a awm tih pawh an
ring lo. Engkim chunga rorltu Pathian a awm an ring lo va, mihringte
hlimna trin Pathian thu wih tr a awm chuang lo niin an ngai.
2. Mihring rilru: Humanist-te chuan mihring leh thil nung dang
rng rngte hi Pathian siam a nih an ring lo va. Kum tlklehdingwn
tam tak chhnga thil mwl t a\anga lo inthlah chhwng zla mihring
pawh hi lo awm niin an ngai a. Chutia lo changkng chho zlah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

52

chuan mihring rilru pawh hi a lo awm a ni an ti. Mihring chu rannung


changkng mai a ni, an ti bawk.
3. |hatna dn a awm lo: Humanist-ho chanchinbu The Humanist
an tihah chuan Darwin-an evolution a hmuh chhuah a\ang khn
sakhuana leh \hatna dn, sakhaw hlui a\anga lo chhuak chu a vaw
hlum vek a ni tiin an ziak a. He an thu lk a\ang hian mihring nun - \hat
dn, a bkin mipat hmeichhiatna chungchnga mi mal leh khawtlng
nun vawn \hatna tra dn siamte chu hng humanist thu kalpui dn
avng hian tihdal emaw, paih emaw a lo ni ta a. Hng kawnga thil
pawmzamna, innei si lova nupa anga mipa leh hmeichhia in khata
chn dun (live-in) te, awlsam taka inneih leh in\hen te, nau tihtlk
phalna dn te, mahni mipat hmeichhiatpui ngaihzwn leh inneih te,
sex lam langsr taka hmanna milem leh thlalk (pornography) lo pung
te, ruih theih thil hman hluarna te a rawn hring chhuak ta zl a ni.
Humanist ngaih dn chakna ramah te chuan hetiang thilte hi awm dn
mak ni lovin awm dn pngngai rng anga ngaih a ni ta zl mai a ni.
4. Mahnia nung thei mihring: Humanist-ho chuan mihring hi
amahin a duh anga nung mai thei leh nung mai tr, \hatna leh tih
theih ngah tak, amah leh amah in-pathian chawp mai thei niin an
ngai. Mihring tihsual lian ber chu mi mal zalnna khap beh hi a ni an
ti. French Revolution tichhuaktua ngaih, humanist hmingthang
Rousseau-a (17171778) chuan mihring chu a nih phung rnga
\ha, mahnia intodelh thei niin a ngai a, he ngaih dn an kalpui zlnaah
humanist \henkhat chuan mihring sualna leh \hatna hi a pianphung
(nature)-ah ni lovin amah hual vltu, a khawsakna boruak
(environment) azir mai a ni an ti a ni. Rousseau-a ngat phei hi chuan
hetiang ngaih dn a nei chung hian a nun a thlahdah hle a, nupui nei
reng chungin mi dang lakah swn panga a thlk niin an sawi.
Humanist ngaih dn a\ang chuan chu chu sual a ni lm lo, Nuam
ka tih chuan a \ha a ni mai tih ngaih dn chhngah chuan a leng
vek a ni. Hetiang zirtrna leh ngaih dn hi Kristian zirtrnaah chuan
a leng ve lo.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

53

Sawi ho tr
1.

Humanist-hovin mihring an ngaih dn tlngpui kan han sawi


a\ang hian Kristian zirtrna nn a inan loh dn sawi zui ni se.

2.

Tnlaia kan nun tladah ta lutuk hi humanist-ho ngaih dnin


min kaihhruai vng a ni thei ang em? Humanist-te ngaih dn
laka kan fmkhurna tr sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

54

February 10
MARXIST-HOVIN MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Matthaia 4:4; 1 Thessalonika 4:11
Marxist-hote hi Karl Marx-a zirtrna vuantute an ni. Karl
Heinrich Marx-a chu Germany-ah May 5, 1818-ah a lo piang a,
kum 1883 khn a thi. A pa chu Juda 23Rabbi thlah kal zla mi, a
hna hloh dwn ai chuan tia Protestant Kristiana inlet ta a ni. Kum
17 a nihin dn lam a zir \an a, a tui loh avngin Philosophy lamah a
kal ta zwk a. Grik mi fing \henkhat (atomists - thil \hen hrang neuh
neuhva zir chiang \hn mi)-ten Pathian awm rin lohna leh khawvl
thil ngaihsnna (materialism) an zirtr dn chungchng zirin doctorate
degree a la a. Mi mal nun aia pwlho nun dah snga mihring nun
kawng hi Pathianin a ruat ni lovin mihring ei leh br zawn leh thawh
chhuah dnin a nghawng ang anga awm ni zwkin a zirtr a. History
pawh hi khawvl thil (material) kan sawngbwl dnin a thunun mai
a ni tih zirtrna tilrtu ber a ni bawk. A lehkhabu Das Capital (1867)
phei chu khawvl lehkhabu lr berte zngah a tel a ni. Hng a zirtr
dnte hi Marxism tih a ni a, a zirtrna pawmtute chu Marxist tih an
ni bawk. Pathian leh sakhuana te hi chu mi hausahovin mi rethei
zwkte an awp beh reng theih nna an phuah chhuah mai mai niin
an ngai. Pathianin mihring a siam ni lovin mihringin Pathian an siam
an ti a ni.
1. Karl Marx-an mihring nihna a ngaih dn: A chunga tr
lan ang khian Karl Marx-a chuan mihring mi mal nihna
(individuality) aiin mihring nun hona (society) a dah sng zwk a.
A ngaih dn chuan mihring nihna siamtu ber chu khawtlng nun a
ni a. Chu khawtlng nun chu mi hausa leh neinung (capitalist/
bourgeois=burjua)-ten an duh duha hnathawktuho an chhawr leh
an thununna a ni. Chutianga mi hausaten mi rethei an awp behna
chu mihring nihna dik tak chang pha lova insah thlkna (alienation)
a ni. Chutiang dinhmunah chuan mihring nihna dik tak a awm thei
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

55

lo. Mihring nun nawr kaltu chu thil chi hnihah \hen theih a ni a,
pakhatnaah chuan, mihringa nihna awm sa (essence) - ril\m, tuihl
leh tisa chkna te hi a ni a; a dang chu mihring nun khawchhuahna
(existence) leh vntlang nunphungin a hrin, sum leh pai duh belh
\euh \euhna te hi a ni.
Mihring nihna chu a chunga tr lan he mihring nun khawihtu
innwk vl a\anga lo zi chhuak mai a ni. Hnathawh hi mihring nun
siamtu a nih avngin thawk lo chuan a ei lo mai tr a ni. Mi mal thil
neih vak vak hi tihbo tr a ni a, chumi hunah chuan thil siam chhuahna
(capital) hi sawrkr thuneihna (state) kutah a awm ang a. Chutah chuan
miin a thawh tam leh a hmu tam ang a, a thawh phu twk zl a hmu
ang. Hnathawktu pwl (proletariat class)-ho an lal ang a. Chumi chu
Socialist state a ni. Chu state-ah chuan hnathawktu pwlho chuan
anmahnia nun ho an thiam tak tak hunah pwl (class) pawh chu a zuih
ral (wither away) ang a, sawrkr thuneihna pawh a awm a \l tawh lo
vang a, sawrkr awm lo, mihring inthliar hranna pawh awm lo
khawtlng nun nuam, mi tin intluk tawnna, nei bk leh nei lo bk awm
lohna hun chu a lo thleng dwn a ni. Chu chu mihring nun khaw nuam
twp, lei vnram (utopia) a lo ni mai dwn a ni.
2. Mihring chu thil mai a ni: Karl Marx-a leh a zuitute ngaih
dn chuan mihring chu thil (matter) mai a ni a. Thlarau leh thih hnu
khawvl te hi mihring suangtuahna, a tak tak awm lo niin an ngai
a. Sakhua chu mi hausaten mi retheite an chhawra, an awp behna
hmanrua mai niin an ngai. Pathian a awm lo va, mihring chu
evolutionist-hovin an sawi angin thil awm sa a\anga lo piang
chhwng leh lo changkng chho mai niin an ngai a. Nun hona
(society) hi a chungnung ber a, chu nun honain \l a tih ang leh \ha
a tih ang chu mi mal tna \ha ber niin an ngai bawk. Mihring nihna
dik hlim thla (image) chu nun hona hi niin an ngai.A chunga Marxisthote ngaih dn hi Kristian zirtrna nn chuan a inpersan hle.
3.

Kristian zirtrna a\anga Marxist ngaih dn thlrna:

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

56

Marxist-hovin mihring an sawi dn hian \hatna tam tak nei bawk


mah se, kawng \henkhatah erawh chuan Kristiante thlrna nn a
inpersanna lai a awm a, chu vng chuan an zirtrna \henkhat
kohhrante kan fmkhur a \lna lai a awm a, chngte chu lo thlr ila.
(1) Marxist-ho sawi dn a\ang hian mihring chu thlarau nei
leh thil (matter) mai anga a lanna chin a awm a. Hetiang hi Bible-in
min zirtr dn a nih loh avngin fmkhur a ngai hle ang. Khawtlng
nun \ha an uar m avngin thlarau lam nun leh thih hnu piah khawvl
an ngaihthahin an zirtrnaah hmun a chang bar lo. Kristiante chuan
Thlarau Thianghim zrah khawtlng nun \ha din theih a nih kan ring
a, chutiang tak chuan kan bei bawk a ni.
(2) Marxist-ho zirtrnaah chuan pwn lam thil, sum leh
pai hausakna hian mihring nun a thunun tlat anga an sawi hi a
dikna chin chu a awm ngei ang. Amaherawhchu, mihring
chhngril lam nun, hlimna leh lungngaihna te, a suangtuahna leh
a beiseina te, nuam leh hrehawm a tih theihna pawh hian a nun
chu nasa takin a thunun a ni. Kan Lal Isua ngeiin mihring hi
chhang chauhva a nun loh thu leh Pathian kaa thu tin chhuaka a
nun zwk thu min zirtr a ni.
(3) Marxist zirtrnain a uar tak pakhat chu intluk tlnna hi a
ni. Mihring nun hlimna bul ang hialin an sawi a. Amaherawhchu,
intluk tlnna intihluihna ang zwnga an kalpui erawh chu a \ha lo hle
a. A \hat twk loh dn a chianna ber chu Marxist zirtrna firfiak
taka kalpuina, entr nn Russian Communism te, Chinese Maoism
chu a awhawm lo hle a. Tn hnaia North Korea ram inenkawl dn
phei chu a fel lo hle a ni. Pathianin mihringte hnna a pk duhthlanna
zaln chuan hmun a chang lo a ni ber a. Pathian aiin communist
party-in lalna leh thuneihna a chang a ni.
Eng pawh ni se, Marxist-ho thupui mihring nun inkhai rualna
leh inpawh tawnna (socialism) hi thil \ha tak a ni a. Kristianna huang
chhngah Pathian duh dn ang takin kalpui theih a ni. Mizo Kristiante
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

57

phei chuan kawng tam takah a takin kan kalpui reng niin a lang.
Communist-hovin thuneihna hmanga firfiak taka an inkhuahkhirh
tlat ang ni lovin, Pathian hmangaihna, rinna leh thiltiha lan chhuahtr
zl chunga intluk tlnna leh inunauna kalpui hi a duhawm hle.

Sawi ho tr
1.

Marxist-ten mihring leh a nihna an zirtr dn leh Bible zirtrna


lk kawp theih chin a awmin kan hria em?

2.

Mihring nihna dik tak leh mi mal zalnna chawisng chungin


khawtlng nun \ha engtin nge kan neih zl theih ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

58

|hen Hnihna
HNAM |HENKHATIN MIHRING AN NGAIH DN

February 17
JUDA-TEN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Genesis 1:27; Sam 73:20

Juda-ten mihring an ngaih dn tlngpui hi hetiang hian a sawi


theih:
1. Mihring chu Pathian anna nei a ni: He ngaih dn hi Genesisah kan hmu a. Mihring chu Pathian anna (image) neia siam a ni tih
a ni. Chu chu eng tihna ber nge ni ang? Juda-te rilruah chuan taksa
ruangma anna chu a ni lo phawtin a lang. Pathian chu tisataksa
nei leh mihring hml ang pu ni tra ngaihna an nei m m lo. Mihringin
Pathian anna (image) neia an ngaih dn tak hi hrilhfiah a awlai lo
hle. Hebrai \awnga a tlukpui chu tzelem tih a ni a, chu chuan
pwn lama mihring taksa hml lan dn lam sawi lovin chhngrila
nihna lam (nature/essence) a kwk zwk. Sam 73:20-a Aw Lalpa...
anmahni lem (image) pawh chu i ngainp ang a tih pawh hi tzelem
nn a thuhmun. Heta Pathianin a ngaihnp tr a sawi pawh hi an
taksa lan dn lam aiin an nihna ril (nature) lam sawina niin a lang.
Genesis 39:6-a Josefa hml \hat thu sawinaa a hml hi chu toar
tih a ni daih. Juda Rabbi pakhat Rambam-an (AD 1135-1204) a
hrilhfiah dn chuan Pathian anna (image) chu kan tisa hriatna (sense)in a hriat avng ni lova thil awmzia kan hriat thiam theihna leh kan
thliar fel theihna (understanding and discernment) hi niin a sawi.
2. Mihring chu ze pahnih nei a ni: Genesis 2:7-ah ... leia
vaivutin mihring a siam (form) a tih a ni a. Heta siam tih hi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

59

vayyitzer a ni. Rabbi-te chuan heta y (Hebrai hawrawpa yod


an tih) pahnih hian a entr nia an sawi chu, yetzer a ni a, chu chu
mihring tur \hntu (impulse) sawina a ni a, y (yod) pahnih a awm
hian a entr chu mihring hi turtu pahnih, a \ha lam zwnga min turtu
leh a chhe lam zwnga min turtu neia siam kan ni, tiin an sawi a ni.
Mihringa turtu \ha (yetzer \ov) chu a \ha lam duhna (moral
conscience) a ni a, mihring chhngril aw, Pathian dnin a phal loh
tih kan chk laia min rawn au vat \hntu hi a ni a. Chu chu \henkhat
chuan mihringin kum 13 vl a lo tlin hian a nei \an \hn niin an ngai.
Mihring turtu \ha lo (yetzer r) an tih chu, a nghawng chhuah
a \hat leh \hat loh pawh ngaihtuah lova mahni \nghma sialna, ei leh
in chkna, nawmsak leh tisa chkna (sex) hmang tra min turtute hi
niin an ngai. Turtu \ha lo hi amah maiin a \ha lo chu a ni lo. Pathianin
a siam ve tho a ni a, Pathian siam \ha lo a awm si lo va. Thil \ha lova
min hruai theihna chhan erawh chu turtu \ha (yetzer \ov)-in a thunun
loh chauhvin a ni. Tisa chkna te hi amah maiin sual a ni hran lo a,
turtu \hain a thununna hnuaia awm tr a ni mai. Chuti a nih loh
chuan pwngsual, uire leh mipat hmeichhiatna kawnga
bawlhhlawhna lamah a hruai thei.
3. Mihring chuan duh thlan theihna zalnna a nei: He thil, a
\ha lo zwnga min turtu hi pwn lam a\anga lo thawk ni lovin mihring
chhng lam a\anga lo thawk a ni a. Chuvngin, mihringin thil sual a
tihin Setanan min tihtr tih hi Juda-te ngaih dnah a awm vak lo.
Mihring chhng lam a\anga lo thawk sual lama min hruai \hn hi thil
nung anga an sawiin Setana an ti a ni mai. Mihring chuan eng turtu
lam zwk nge a zui dwn tih chu a duh thlannaah a innghat a. Adama
thlah kan nih vek angin Adama angin a chhia a \ha kan duh zwk
zwk kan thlang thei a. Kan thil tihsualah min thlahtute kan mawhpuh
thei lo, keimahni duh thlannaa innghat vek a ni tih hi Juda ngaih dn
tlngpui a ni.
4. Mihring taksa leh thlarau a thliar hran theih loh: Mihring
hi taksa leh thlarau a ni tih hi Juda-te ngaih dn a ni a. Chuvngin,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

60

Juda-te ngaih dnah pawh mihringte sualna leh khawlohnain taksa


leh thlarau a khawih ve ve. Mihring chu a chhia a \ha duh thlan
theihna zalnna nei a nih avngin, a sual a nih chuan ama thu a ni. A
fel pawhin ama thu a ni. Sual bul (original sin) a awm hran lo. Ka
taksa sualnain ka thlarau a khawih buai lo tih te hi Juda ngaih dnah
thil awm thei a ni lo.
Chu ngaih dn chu thawnthuin an hrilh fiah a; hetiang hian: Lal
pakhatin theipui huan a nei a, a vng trin mi pahnih, mitdel leh ke
zeng a dah a. A zin bo ta a. Ke zeng zwk chuan, Kan pu theipui
rah chu a \hain a tawm hle mai, i ei mai ang hmiang a ti a. Mitdel
chuan, Ka hmu ve lo va, lo trin kal pawh ka kal thei nng a ti a.
Ke zeng chu mitdel kokiah a chuang a, an kal dn a, thei chu an lo
va, an ei ta a. An pu lo haw chuan thil awmzia a zwt a. Mitdel
chuan, Mitdel mai ka ni a, i theipui chu ka hmu thei lo va, engtin
nge ka ei theih tehlul ang? a ti a. Ke zeng chuan, Ka kal thei lo
va, engtin nge i theipui chu lovin ka ei theih tehlul ang? a ti a. An pu
chu mi fing tak a ni a. Ke zeng chu mitdel kokiah a chuantr a, a
kaltr ta a. Chutiang chiah chuan rorlna niah chuan Pathian chuan
mihring taksa hnnah chuan, Engah nge ka duh loh zwng tia i sual
tk mai? a ti ang a. Taksa chuan, Thlarau tel lovin thi mai ka ni a,
engtin nge keimah maiin ka sual theih ang? a ti ang a. Thlarau
chuan, Taksa tel lovin mihring ka ni hleinm, engtin nge keimah
ngawtin ka sual theih ang? a ti ang a. Pathian chuan thlarau chu
taksaah chuan a hnawh lt ang a, an pahnih chuan a rualin pakhat
angin an chungah ro a rl ang.
Sawi ho tr
1.

Thlarau leh taksa inzawmin mihring a siam tih hi han sawi zau
teh u.

2.

Mihring duh thlan theihna leh inthlah chhwn sual kan tih hi
engti anga sawi rem tr nge?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

61

February 24
GRIK-HOVIN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Isaia 19:12-15; 44:24-28; 1 Korinth 1:18-25

Grik hovin mihring an ngaih dn leh Juda-ten an ngaih dn hi


kal kawp rual rual, inpersan daih bawk si a ni.
1. Mihring nihna \huang hnih (Dualism): Grik mi fing
hmingthang Plato-a (BC 427347) ngaih dn, a hnua Gnostic
(Nawstik)-hovin an lk leh an belhchhah, mihring nihna an sawi
dn tlngpui chu chu hetiang hi a ni: Plato-a chuan khawvl hi chi
hnihin a awm a, hmuh theih khawvl leh hmuh theih loh khawvl,
taksa khawvl leh thlarau khawvl. Chu khawvl pahnih inkrah
chuan mihring hi a awm a, khawvl pahnihte nn chuan inlaichnna
a nei ve ve bawk si. Mihring nihna chhngril tak leh dik tak chu a
chhng lam thlarauvah a awm a, hmuh theih khawvla taksaa mihring
nihna hi chu a nihna hniam zwk a ni. Mihring taksa chu a nihna tak
thlarau up bettu, tn in (prison) mai a ni a, a taksa a chhiat veleh a
thlarau chu chhuah zaln a ni a, a awmna tr tak vn in lamah a
thlwk bo leh mai \hn a ni. He Plato-a ngaih dn hi Gnostic-hovin
an belhchhah leh a. Taksa chu \ha lo (evil) a ni a, chumi laka thlarau
chhandamna chu vn a\anga lo chhuk tlantuin a rawn siam a ni, tiin.
He ngaih dn hi Plato-a a\anga in\an mai pawh ni lovin Grik thawnthu
hlui tak a\anga ngaih dn insiam chhuak a ni. Hindu rin dn pian
nawn pian nawn pawh hi he Grik-ho ngaih dn nn hian a inzl a ni.
Grik dualism hi Bible-a dualism kan hmuh (Juda-te ngaih
dn ti pawha sawi theih) nn chuan a inang lo. Grik dualism chu
khawvl chi hnih a awm thu sawina a ni a, Bible-a dualism chu
sakhuana leh sual leh \hatna lam thu-ah a ni. Bible-a dualism kan
hmuh chu Pathian leh Mihring intan hrang hi a ni. Pakhat chu khawvl
siamtu, neitu leh enkawltu a ni a. Pakhat chu a thil siam, a siamtu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

62

avnga awm leh nung mai a ni.


2. Mihring thlarau ze hnih: Plato-a leh a hnua Grik mi fing
dang Plutarch-a (AD 46120)-te ngaih dn chuan mihring thlarau
pawh hi ze \ha lai leh ze \ha lo lai tiin an la sawi hrang leh a. A \ha
lam zwkah chuan mihring rilru ngaihtuahna fm a awm a. Chu chu
Pathian them ang te pawhin an sawi a. Chu chuan thil \ha, mawi,
dik leh thianghlim lam chauh a ngaihtuah a. Chu chu finna awmna a
ni. Chutah chuan sual lam thil duhna leh ngaihtuahnate a awm lo va,
a fm m m mai a ni. Taksa a thih pawhin chu chu Pathian hnnah
a kal nghl mai thei a. Vntirhkoh, taksaa lta bawlhhlawh ve ngai
lote nn an lng za thei ta \hn a ni.
Amaherawhchu, mihring thlarauvah khn a \ha lo lam a awm
ve a. Chu chuan taksa sualin nuam a tih lam hlr kha a ngaihtuah a.
Mihring chu a lo thihin a dam chhnga sual a lo ngaihtuah leh tih
\hinte tihthianghlimna kal tlang trin mitthi khuaah a kal a.
Tihthianghlim a nih chuan thlarau \ha kha Pathian hnnah a thleng
thei ta a. Tihthianghlim sn lohte pawh a awm theih a, chu vng
chuan taksaa a pian nawn leh phawt a ngai \hn a ni. Chutianga
tihthianghlim kim theih si loh, taksaa piang nawn leh thei bawk si lo
chu ramhuaiah emaw thlahrngah emaw an chang \hn. Hng Grik
ngaihtuahnate hi Hindu ngaihtuahna leh Roman Catholic-ten
purgatory an sawite nn pawh hian a ngaihtuah zawm theih.
3. Grik-ho ngaih dnin Kristian theology a nghawng: Grikho thil thlr dn hrim hrim hi hnwl emaw paih vek emaw a har hle
a. Kristianten Pathian thu kan zir dn leh Bible ziaktute ngaihtuahnate
pawh a kaihhruai vena lai a awm. Johanan Isua chanchin a ziahna
(Jn 1:1-5) Isua chu a tra Thu awm, tisaa lo chang a nih dn a han
sawi te hian Grik thil ngaihtuah dn a zl hle a ni. Grik finna a\anga
kan zir theih chu thil hmuh theihte hian, takna an neihna tak tak
hmuh theih loh lam nn an inzawm tlat tih hi a ni. Mihring pawh hi a
taksa mai chu vaivut, vaivuta chang leh mai tr a ni tih kan hria a. A
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

63

thlarau nna a inzawm hian mihring nih a tling chauh a ni. A thlarau,
mihring tinungtu chu hmuh theih loh a ni.
Mihring pawh a khawi lai tak nge a mihrinna chu tih han
inzwt ila, sawi har tak a ni. A lu, nghwng, bn, wm, dul, ke te
chu khawih theih vek kha an ni a. Mahse, a khawi lai bk mah
kha amah chauhvin mihring a ni si lo; chutiangin in, Biak In,
lehkhabu tih te pawh. Taksa hi a hmuh theiha, a khawih theih
avngin a tak viau va; chutih rual chuan hmuh theih loh, khawih
theih loh thlarau a awm. He thilah hian Grik-ho thil thlr dn hian
\angkaina lai a nei. Thil hmuh theihte hi thil lang theitea siam a ni
lo (Heb 11:3b) tihte hi a thk m m a ni. Mihring nihnaah pawh
hian lang lo lam leh hmuh theih chin inkawp rem tlat a awm a ni tih
hi kan hriat reng a pawimawh wm e. Grik-hovin mihring nihnaa
lang thei leh lang thei lo an sawi hrang lutuk erawh hi chu zirlai
hmasaa kan sawi tawh Juda-te leh Kristiante ngaihtuah dn nn
chuan a inang thei chiah lo a ni.

Sawi ho tr
1.

Mihring finna hi a \angkai theih dn leh a pawi theih dn sawi


ni se.

2.

Mihring nihnaa hmuh theih loh lam leh hmuh theih lam
inzawmzia sawi zui ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

64

March 2
ROM-HOVIN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Rom 1:14,15

Rom mite hi kum BC zabi 8-na lai a\ang tawha chanchin nei
an ni a. Hnam fing hmasa tak, lalram ropui taka lo ding chhova ram
ni tla sng lo awptute pawh lo ni tawh \hn an ni. An rorlna chak
tak avngin khawvl hriat an ni a. An ngaihtuahna leh thil thlr dnte
pawhin hnam dangte a fan hneh hle a ni.
1. Mihring thlarau leh thih hnu khawvl an thlr dn: Mihring
chuan thlarau a nei tih an ring a; mahse, mitthi khawvl an sawi dn
chu a chiang lutuk lo. Mitthite khawvl chu eng emaw nn tehkhin
tr a nih chuan tuipui nn a inang berah an ngai. Mitthi khawvl chu
mi nungte tna han pawh leh hriat phk tak takah an ngai lo. Homera (BC 850 vl) chuan mitthi khua Hades (Heides) awmin a ring.
Mitthi khuaa an khawsak dn chu dam lai khawsak aia hniam niin
an ngai tlngpui. Mihring thlarau chuan mihring taksa anna a nei a;
mahse, a zngin a sakhat lo va, mumang ang deuh riai a ni ber.
Thlarau chu khuai nn an tehkhin. Mihring thlarau, taksaa lo la
piang trte chu khuai ang an ni a. Chng chu phl mawi tak hmunah
an lo kal khwm \hn ang tein an suangtuah a ni.
Virgil-a chuan mihring thlarau, khuai anga awm chuan pathiante
rilru ang an pu a, an thaw ang an nei, tiin a ngai. Thlarau, khawvl
luah chhuaktu leh vnrama nung zui zl a awm niin an ngai. Chng
thlaraute chu thihnain a ngam lohte an ni. Khuai chuan pangpr thi
emaw mihring thi tawh taksa emaw a bwm ngai lo. Phngphehlep
chi khat, Mizovin keptuam kan tih chu thihna entrna niin an ngai.
Chu chu thlarau \ha, khuai anga awm hmlma ber a ni. Keptuam
kan tih ang chuan zna thil lo ng pht te hi an lwm m m \hn a,
khuai erawh chuan ni ng an lwm \hn niin an ngai.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

65

2. Thih hnua hriat reng nih an ngaisng: Mihringin thih a


hlauh m mna chhan ber chu hriat reng nih loh a hlauhna avng a
ni an ti. Mi hming \ha, thih hnu pawha miin an hriat reng tr mi
chuan thih an hlau ngai lo an ti. Chu vng chuan an thih hnua miin an
rawn hriat rengna tr eng thil ropui emaw hnutchhiah an duh \hn.
Thih hnuah hremna, tuarna leh nun hrehawmna awmin an ring bawk.
He ngaih dn hi Kristianten hremhmun kan ngaih dn nn pawh a
inzl hle, Hebrai-hovin boralna hmun sheol an ngaih dn ai chuan
Rom-ho ngaih dn hian Kristian ngaih dn a hnaih zwk. Mihring
chu a thih hnuah pawh thlnah chuan la chng zui zl niin an ngai a;
chu vng chuan thln chu enkawl leh chei \hat tr niin an ngai.
Chuvngin, mi an thihin thlna an khawsaknaa an mamawh tr an
rlthuam te, hmanrua te, infiamna te leh thawmhnaw te an phm tel
\hn. Mitthite tna thlai chhiah pawh an chng.
3. Kuma upate zahna: Rom-ho ngaih dnah chuan mihring
zahawmna ber chu hausakna aiin kum upatna hi a ni. Naupang
zwkin aia upa an zah m m \hn tr niin an ngai a. Naupang
zwkin upa zwk a zah loh chuan thil buaithlk a siam niin an ngai
\hn. Rom khawpuiah pawh kum AD 21 khn lal chhngkuaa
tlangvl pakhat chu a aia upa ennawm enna hmuna \hutna a ken
duh loh avnga a chunga rorlsak a nih thu ziakin a awm. Thu leh
chtziaa aia upa zah lohna chu thil sual tak tia ngaih an ni \hn.
4. Nu leh pate thu wih tr: Rom-ho chuan mihring
inlaichnnaah naupangte chuan an nu leh pate thu an wih m m
tr niin an ngai. Pathiante an pawisakna chu an tih tr hmasa ber,
chumi dawta an tih tr chu an ram an zahna chu niin an ngai. Nu leh
pa zah loh chu an ngai thu tak hle a, an chunga kut thlk phei chu
thil huatthlala berah an ngai. Nu leh pa tihlum ngat phei chu a nung
chunga savuna tuama, \hui pina, Tiber luia thlk mai tr an ti. Pa
chuan a fa leh tute thleng pawhin an chungah thuneihna a nei sng
m m a. A \l chuan a vaw thei a, a hnawt chhuak thei a, a hralh
theiin a dahkham thei bawk. Chu mai ni lovin tntr leh thah hial
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

66

pawh a ti thei a ni. Mahse, hun lo kal zlah fate laka nu leh pate
thuneihna hi a tla hniam ve tial tial a. Upa zwkte naupang zwk
entawna insiam hi an tum ber pakhat a ni.
5. Nupa nun: Inneih hi an ngaih dn hmanga inzawmna ai mahin
nun hona thil angin an kalpui nasa. Nupa chu dam chhnga nun
hmang dn tr leh fate nei tra innei an ni. Nupa inpwlna chu fa
neihna tr atn chauhva tih a ni a, nupa induh lutuk pawh thil \ha
berah an ngai lo va, Seneca phei chuan nupui duh lutuk chu uiretu
tlukah a ngai. Pawm lai nei ngaihzwn chu khawtlng ngaiha thil
mawi lo berah an ngai bawk. Kum 12 chin chu dn anga innei theia
ngaih an ni a, chu aia naupanga hmeichhia pasal neihtr pawh a
awm \hn.
6. Sakhua: Sakhuana chu temple leh kt hman maiah ni lovin,
an hnam nun pum puiah a lang chhuak vek a ni. An vla mite pathiante
chu an la ve zl a. Grik-ho pathiannu leh pa (gods and goddesses)
chu an be ve zl a ni. Isis leh Cybele (Saibel) te chu an pathian nu
lrte an ni. Vn pa, pathiante leh mipate pa awmin an ngai. Jupiter
chu vn pathian niin hming hrang hrang an pe \hn. Vn pathiante
chuan engkim an hmu thei a, chhe chham leh thutiam tiam
chungchng te an thlr ngun hle \hn niin an ngai. Chuvngin, Romho chuan chhe chham leh thutiam lk leh zawm te hi pathian thil
taka an ngaih \hin avngin an la thu tak hle \hn.
Sawi ho tr
1.

Rom-hovin mihring inlaichnna chungchnga an ngaih dn \ha


kan tih apiang sawi zui ni se.

2.

Thlarau leh thih hnu khawvl an ngaih dn leh Mizo ngaih dn


inzlna awm theiin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

67

March 9
MIZOTEN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Ezekiela 36:23

Pathian nung hriat lohna khawvla kan pi pute khn mihring lo


awm chhuah dn, nun dn tr leh awm zl dn tr chiang takin
hriatna an la nei thei lo. Khawi khawi a\ang emawin hnam dang
thawnthu leh anmahni thawnthuah te mihring chungchnga an ngaih
dn wm chu a hriat theih riai ruai chauh a ni. Mak ve tak erawh
chu mihring hi Pathianin ama anpuiin a siam a ni tihte an hriat thiam
ve hma daih pawhin mihring inlaichnna leh khawsak hona
chungchngah leh mihring leh mihring inzah tawnna chungchngah
kalphung \ha tak an lo nei tawh \hn kha a ni. Mosia dn an chhiar
ve hma daihin Dwt an sawi ngai lo ve, Rk an ru ngai lo ve,
Tual an that ngai lo ve, an lo ti \hn a ni.
1. Mihring lo zk chhuah dn: Mizo pi pute khn mihring lo
awm chhuah dn an sawi tlnglwn ber chu Chhnlung a\anga lo
chhuak kan ni tih hi a ni mai wm e. Hnam hrang hrangte hi Chhnlung
a\angin kan lo chhuak a, kan chhuah zawh hmain Chhnlung chuan
a chhn ta daih mai ni tein thawnthu an sawi \hn. Thil siamtu
pathiannu Khuazngnu (Khawzngnu) a awm nia sawi pawh a awm
ve a; mahse, mihringte hi a siam an ni tih chiah chu an sawi lo niin a
lang.
2. Mihringte rannung leh thil dangah an chang thei: Mizote
chuan mihring thih hnua pian nawn hi an sawi chiah lo nain, mihring
hi thil danga an chan \hin thu hi chu an sawi ve a. Lalruanga leh
Keichala thawnthuah Keichala khuaa mite chu sakeiah an chang
thei a, mihringah pawh an chang leh thei niin an sawi. Mihring
khawimua chang te, phngphehlepa chang tihte pawh sawi a awm.
Rahtea chu a nuhrawnin inthawinaa talha a ngen avngin therengah a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

68

chang daih nia sawi a ni. Thm a lo zng a, mihringte chu zwngah an
chang vek tih sawi pawh a awm. An lungln chngte chuan vahuia
chan tak an np \hn a ni tihte chu hlaah an phuah. Mihring leh ramsa
inkra induhna awma innei ta Nula leh Zwng thawnthuah te,
Chawngchilhi leh rl thawnthuah te kan nei bawk.
3. Mihring chu thlarau nei an ni: Mihringin thlarau an nei tih
rinna hi chu pi pu chenah a lo awm tawh \hn tih a hriat theih. Mi an
thihin an thlarau chu he khawvlah hian thla thum thla li chhng la
chma, la vk vla, an ina chaw te la rawn kl ve \hn nia ngaihna te
pawh an nei. Chuvngin, chhngte an thihin eng emaw hun chhng
chu chaw klnaah an hmun tr an kian ve \hn. Mi an thihin eng
emawti chhng leia an la chm bn hnuah Rih dl lam panin an kal
a, Hringlangtlng an thlen chuan khawvl hi an han thlr a, an lung a
lng m m a; chuta \ang chuan an kal zl a, Lunglohtui an thlen
chuan a tui chu an han in a, khawvl an ngaih a reh ta a. An kal zl
a, rih tlng mual an liam ta \hn niin an ngai. Mitthi khua awmin an
ring a, chumi panna kawngah chuan Pwla, tlangvlte sairawkherha
lo sai \hn awmin an ngai. Nausn a thihin mitthi khuaa a kal thlen
ve theih nn artui an hmtr \hn. Artui kha a lum biang biang ang a,
naute khn a m zl ang a, mitthi khuahah a lum lt dwn niin an
ngai.
Mitthi khua leh mitthite thil chu dam lai khawvl thil aia np
zwk vekah an ngai. Pialrl awmin an ring a, chutah chuan
thangchhuahte chu fai sa ringin nuam takin an awm ta \hn niin an
ngai. Sual thu te, sual avnga thlarau dinhmun chhe tak tr thu te
lam an sawi ve m m lo. Nausn thla thum aia naupang chu a thih
pawhin hlamzuiha thi an ti a, bellm chhngah dahin in hnuaiah
emaw hmun remchngah emaw an phm mai \hn.
4. Mipa dinhmun leh hmeichhe dinhmun: A tlngpuiin mipa
chu hna rum thawka ram lama che tam tr, hmeichhia chu in chhng
khawsakna thil thawk tr leh ram hna an thawh ve pawha hlo thlawh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

69

tih bk chu thawk ve vak trah an ngai lo. An feh hawin hmeichhia
chu mipa thawmhnaw phur tr, mipa chu ipte pui leh chem tum
nna zngkhai deuha kal trah an ngai. Pm (thr hmanraw chherna
hmun)-ah hmeichhia lala, tuikhurah mipa lal trah an ngai. Inneihin
hmeichhia chu mipa inah a lawi a, mipa nu leh pa leh chhngte chu
a nu leh pa leh chhngte-ah a vuan \hn. Fa an neih pawhin mipa ta
an ni mai. Khawsak leh rochan thilah hmeichhia chu chan chhe
zwk an ni tlngpui. Rorlna thilah phei chuan mipa thuneihna vek
a ni tih mai tr a ni. Mahse, tnlaiin hng Mizo pi pute huna ngaih
dn hi a rawn inthlk chho mk zl a. Rorlna leh hnathawhah
pawh hmeichhiate chanvo pk tam deuh deuh a lo ni ta. Chanchin
|ha ng avnga kan nun danglam zl hian mipa leh hmeichhiate
inkr thu pawh a \ha zwngin a nghawng chho mk zl a ni.

Sawi ho tr
1.

Mizoten mihring chungchng an ngaih dn Chanchin |hain a


tihdanglam tkzia han sawi teh u.

2.

Mizo society-a hmeichhe dinhmun han sawi teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

70

III. BIBLE-IN MIHRING SIAM THU A SAWI DN


March 16
MIHRING CHU PATHIAN THILSIAM
CHUNGNUNG BER A NI
Chhiar tr: Genesis 1:26-28

He kan zirlai a\ang hi chuan Bible chhng thua mihring dinhmun


sawi dn kan zir \an tawh dwn a. A sawitute sawi lan leh sawi
chhan hriat fiah tuma kan beih a ngai. An sawi hun lai, an sawi
chhan leh thu lknate a hrang angin an sawi dn leh sawi tum a
dang thei a. Hrilhfiah dn hrang hrang pawh a awm thei bawk tih
hre rengin, Bible-a mihring chungchng sawina thu \henkhat zir chian
kan tum dwn a ni. Kan chng tr lan bkin engtin nge a sawi tih
thlr bing zl kan tum ang.
1. Pathianin a thilsiam \ha a tih dnah: Genesis bung 1:3-25
thua kan hmuh angin Pathianin thil chi hrang hrang a siam khn \ha
a ti hle a tih a ni zl a. Mihring a han siam zawh ve hnuah kha chuan
a thilsiam zawng zawng kha a han en a, \ha a ti m m a tih a ni.
|ha a tih m mna chhan ber nia lang chu mihring a han siam ve
tkah khn a thilsiam kha a famkim ta a ti a ni ngei ang. Mihring hi
Pathian thilsiam lallukhum (crown of Gods creation) tih a lo ni \hn
rng a ni. Mihring hi Pathian thilsiam znga a chungnun ber dn hi
han en zui zl ila.
2. Pathian anpui: Thilsiam dang zawng zawngte hi chu \hain,
mawiin \angkai hle mah se Pathian anpui an ni ve lo. A mawina
zwngah chuan Solomona meuh pawh a ropuina zawng zawnga a
inthuam khn tk tin pr pakhat tluk pawha chei a nih loh laiin (Mt
6:29), tk tin pr leh pr mawi tinrngin Solomona tluk lohna an
neih tlat chu Pathian anpuia siam an ni ve lo hi a ni. He thu hi zan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

71

dangah kan la zir zawm ang. Tnah chuan mihring hi Pathianin a


siam dnah a chungnung bk a ni tih sawi nna Pathian anpuia siam
a ni bk tih chinah hian lo duh twk mai ila.
3. Sangha leh rannung dangte chunga thuneihna pk a ni:
Tuipuia nghapui (whale) an tih chungah thuneihna a pe chuang lo.
Khawmuala chng ramsa zngah sai hi lian hle mah se, ramsa dang
znga thuneihna a nei chuang lo. Sakeibaknei hi ramsate znga lalber
(king) anga sawi leh entrna a awm fo. A chak leh huai avng pawhin
chutianga han ngaih mai theih pawh chu a ni mai wm e. Mahse,
Pathian pk ramsa dangte chunga thuneihna a nei lo. He thuneihna
hi eng ang thuneihna chiah nge tih hi hrilhfiah a awlai lo. Thunun
theihna finna te, man theihna finna te, anmahni tihluma an sa ei theihna
te a huam wm e.
Circus (sarkas) en tawh chuan mihring t zwk, chak lo zwk
daihin sai, sakei, sakeibaknei leh savawm te a duh duha a lmtra,
a zuantr vl leh a duh duh a tihtr theihzia kan hmu \hn. Mahse, he
thuneihna hi mihringin a nawm a mka ramsa leh nungchate duh
duha sawisak theihna lam a ni lo. He thuneihna hian mawhphurhna
a keng tel a, vng hima enkawltu nihna lam a kwk a ni. Nungchate
chu mihringte nn nung ho tr leh inchwm tawna mamawh inphuhru
tawn tra siam an ni. Chu vng chuan tnlaia ramsa leh nungcha
humhalh uarna pawh hi thil \l tak a lo ni ta. Mihring hi ramsate
chunga lng a nih avngin chu chu a ngaihtuah a ngai a ni.
4. In thu thuin awmtr rawh u: Thilsiam eng dang hnnah mah
he thuneihna hi Pathianin a pe lo. Mihring hnnah chauh a pe.
Leilung an thu thua awmtr tra thuneihna hi ngaihtuah chian a \l
khawp mai. Leilung enkawlna chungchngah hian Pathian chuan a
thuneihna chu mihring hnnah a hln chhwng (delegate) a ni kan ti
thei ang. Pathian hian a thuneihna chu hlp vekin a pum puhlmin
leilung chunga thuneihna hi mihringten an nawm an mka leilung a
chen nn a ti a nih loh hml. A chhan chu mihring, duhmna chin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

72

lm nei lote hian an nawmsakna chauh ngaihtuaha he thuneihna hi


an hman chuan leilung hi an tichereu ang a, enkawl zui zl tr leilung
pawh an nei lo mai dwn a ni. Thilsiam dangte laka an chungnunna
chu he thuneihna pk an ni hi a ni ngei mai. Mahse, thuneihna petu
thuneitu sng zwk Pathian a awm tih hre lo lka an thuneihna an
hman chuan Pathian hmaah mawh an phur ngei ang.

Sawi ho tr
1.

Thil siam dangte aia mihring kan chungnunzia entrna dang


kan hriat apiang sawi ni se.

2.

Chi tam tak thlaha, leilung luah khat tra mihring hnna Pathian
thupk hi engtia ngaih tr nge?

3.

Leilung mihring thu thua awmtr dn \ha eng nge ni ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

73

March 23
MIHRING CHU PATHIAN ANPUIA SIAM A NI
Chhiar tr: Genesis 1:26,27

Tn \umah hian Pathian anpuia siam mihring a nih thu tawi tin
kan zir dwn a ni.
1. Kohhrana mi thiam hmasate sawi dn: Kohhran mi thiam
hmasate chuan mihring Pathian anpuia siam a ni tih \awngkam, Latin
\awnga Imago Dei hi eng nge a nih chiah tih hi hrilhfiah an lo tum
tawh a. Irenaeus-a chuan Pathian anna hi rilru lama anna (image)
leh thlarau lama anna (likeness)-ah a \hen hrang a. Mihringin Pathian
a anna image chu mihring nihnain a ken tel tlat rilru lama thil hriat
thiam theihna leh ngaihtuah theihna leh ruahman theihna, English-a
reason an tih leh mihring duh thlan theihna zalnna hi a kawhtr a.
Thlarau lama anna chu Thlarauvin Pathian Thlarau lam thilte hriat
leh chan theihna mihringin a neih lam hi a kawhtr thung a ni.
2. Kohhrana mi thiam hnuhnng zwkte sawi dn: Irenaeusa sawi dn khi la chhwngin kohhran mi thiam hnuhnng deuhte
chuan an sawi zau zui zl a. Hun laihwla Pathian thu thiam
(Scholastic Theologian) pahnih, Thomas Aquinas-a leh Anselm-a
ten Pathian anna (image of God) tih hi ngaihtuahna fm, chhia leh
\ha hriatna, finna leh duh thlan thua zalnna te hi nia zirtrin, keimahni
ang (likeness of God) tih chu thlarau lama Pathian anna, hng,
felna bulpui thianghlimna, felna leh hriatna dik te hi niin an zirtr a.
Tlknaah Pathian anna (likeness of God) hi mihringin a hloh naa,
Pathian anna (image of God) erawh chu la awm zui zlin a sawi
bawk. Kohhran Siam\hatnaa a kltaiho erawh chuan Pathian anna
sawina \awngkam chi hnihte hi thil thuhmun sawina nia pawmin,
Luther-a chuan, felna bulpui felna, thianghlimna leh hriatna dik te
chauh a kawhtr a. Calvin-a erawh chuan felna bulpui bkah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

74

ngaihtuahna fm, chhia leh \ha hriatna, duhthlan thua zalnna, finna
leh \hatna te pawh Pathian anna hian a huam tel niin a ngai. Hei
vng hian Luther-a chuan tlknaah mihringin Pathian anna hi hloh
vekin a ngai a; Calvin-a erawh chuan tlkna avngin mihringin
Pathian anna a hloh fai vek lo, a ti ve thung a ni.
3. Tnlai theologian-te sawi dn: Mihringin Pathian a anna
leh tlknain chu Pathian anna a khawih dn thuah hian inhnialna a
kal chho reng a. Paul Tillich-a chuan mihringin Pathian a anna ber
chu thilsiam rannung dangte neih loh mahni pianpui rilru fm leh
zalnna a hman theihna (rationality) hi niin a sawi. Mihring nihna
bulthm chu Pathian nihna bulthm nn a inzawm tlat avngin
mihringah hian Pathian anna kawnga insiam thar thei leh \hang thei
a awm tlat a ni a ti. Karl Barth-a (18861968) chuan mihringin
Pathian a anna chu mipa leh hmeichhe inlaichnna thk tak hi a ni
tiin a sawi ve thung.
Brunner-a (18891966) chuan Karl Barth-a ngaih dn zuiin,
mipa leh hmeichhe inlaichnna ang ngawr ngawr ni lovin, mihring
leh mihring inlaichnna, an inchhwn leh inchhn (respond) tawn
theihna hi niin a sawi. Mihringin Pathian a anna chu Pathian Thlarau
thil thlarauva chhan lt theihna a neih tlat hi a ni tiin a zirtr ve thung
a ni. Isua Kristan mihring tak a nih anga Pathian a chhnna
(response) chu mihring leh Pathian inchhn tawnna famkim leh dik
ber a ni a. Chuvngin, mihringin Pathian a anna leh an dn tr sng
ber pawh Kristan Pa Pathian a laichnna ang hi a ni a ti a ni. Feminist
theologian \henkhat chuan mipa theologian-hovin Pathian anga siam
chu mipa chauh hi an ni tih anga ngaih theih tra thu an kalpui \hin hi
an ngaimawh hle a. Mipa leh hmeichhe nihna hian mihring famkim
nihna a siam thei chauh va, Pathianin ama anpuia mihring a siamah
pawh mipa leh hmeichhiaa a siam thu hi an sawi uar duh bk a ni.
4. Inpumkhat leh nun hona: Mihringin Pathian a anna dang
chu impumkhatna hi a ni. Pathianin mihring a siam dwn khn a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

75

\awngkamah pawh pakhat aia tam \awngkam a hmang a ni (Gen


1:16). Pathian pakhat ni si mi nung pathum ni si inpumkhatna thk
leh ril, sawi fiah hleih theih loh leh nghet tlat si ang hian mihring mipa
leh hmeichhia an inpumkhat a, mihring leh mihring an inpumkhat
tlat a ni. Chu chu amah anga Pathianin mihring a siam dn kawng
khat chu a ni. Mihringte hi inbei inbei lova inrem tak leh pumkhata
kan awm dial dial hi Pathian kan anna kawng khat chu a ni. He
Pathian anna hi kan vawn nun leh kan chwm len zl pawh a
pawimawh hle.

Sawi ho tr
1.

Pathian anna neia siam mihring kan ni tih inhriatnain kan nun a
nghawng dn tr sawi ni se.

2.

Mihring chu Pathian anga siam a ni tih thurin hian mihring leh
mihring inthah leh tualthah chungchngah eng nge min zirtr?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

76

March 30
MIPAAH LEH HMEICHHIAAH A SIAM
Chhiar tr: Genesis 1:26,27; 2:18-25

Bible thute hi a har zwnga zir theih a ni a. Chutianga zirna


chuan a thu tum takte thliar sn neuh neuhvin thil ni thei wmte
ngaihruatin a thu hriat fiah tumna kawngah min hruai \hn a. Chu
chu a \angkaina chin a awm rng a. Genesis 1&2-a mihring siam
thu, mipa leh hmeichhiaa Pathianin a siam thu pawh hi zir dn leh
pawm dn hrang hrang a awm thei wm e. Tnlai hunah mipa ni
anga lang si hmeichhe khawsaka khawsa, tuai kan tih angte leh
hmeichhia ni si pa tlat, patil kan tih angte an lo huaisr ta hle mai
hian a tra Pathianin mihring mipaah leh hmeichhiaah a siam tih hi zir
ngun thar a ngaihtr hle.
1. Genesis 1 leh 2 hi a inkalh em?: Bung 1 chng 27-ah
mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni, a ti mai a. Bung 2:18-ah
chuan mipa (Adama) chu kawppui nei lovin amah chauhva awm
rih phawt angin a sawi a. Pathianin amah \anpuitu tr a kawppui
wm mi siamsak a duh a. Chng 20-ah ran leh savate Adama hnna
rawn hruai an ni a; mahse, chng zngah chuan a kawppui wm mi
an awm lo va. Chng 21-22-ah Adama chu tui taka muthilhtrin
Pathianin a nk ruh pakhat a phawi a, chu chuan hmeichhia a siam
a, Adama hnnah a hruai ta a. A har zwnga zir chuan hng bung 1
thu leh bung 2 thute hi thu lkna bul hran an nih avngin an inang lo
a ni tih a ni tlngpui a. A awl zwnga ngaih erawh chuan bung 1-naa
a sawi hi mipa leh hmeichhia chu Pathian siam an nihzia sawina
tlngpui a ni mai a, bung 2-na hian hmeichhia a siam dn a chipchiarin
a rawn sawi a ni mai tia ngaih theih a ni. Chutianga pawm mai chu
mi tam takin hahdamthlk an ti mai wm e.
2.

Mipa leh hmeichhe inpumkhatzia: Adama nk ruh

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

77

hmeichhiaa a siam Adama hnna a han hruai khn Adaman a lo


dawnsawn dn chu, Hei zet chu ka ruh ang ruh nei, ka tisa ang
tisa nei ngei chu a ni, tih a ni (ch. 23). Heta a \awngkam hi chhui
chet dwl tak \awngkam a ni. Mipa laka lk chhuah a nih avngin
hmeichhia tih tr a ni ang, tih hi Mizo \awnga a nih ang anga han
ngaihtuah chiam pawh hian a chiang hlei thei chuang vak lo va. Sp
\awngah hian man a\anga lk chhuah a nih avngin woman (out of
man) tih tr a ni, han tih hian Sp \awng thiam leh thiam lm lo tn
pawh, an va inhnaih e han tih mai theih a ni a.
Hebrai \awngah mipa chu ish a ni a, hmeichhia chu ishah a ni
a. Ish a\anga lk chhuah Ishah han tih chuan an inzawmzia a chiang
viau a ni (Hebrai \awng thiam zwkten an hrilhfiah zui thei ang). An
inhnaih mai ni lovin an inzawm a ni. Chu chu Hebrai \awnga a thu han
sawi chhuah dn (word play) hian a tichiang hle a ni. Bible thlr dn
a\ang chuan thil nih phung hi a lo chhuahna nih phungin a tichiang tih
a ni (Jerome, AD 347420). Hebrai \awng Mizo \awnga leh chhuah
dn ngawr ngawr en chuan mipa a\anga lk chhuah a ni a, minu
a nih hi tih mai chu a wm zwk mah mah a ni. Ish chu he-man tihna
a ni a, isha chu she-man tihna a nih avngin (Matthew Henry, 1662
1714). Mahse, Mizo hman dnah minu tih hi chu mipa, nu deuh
duai sawina a ni tlat!
3. Tu dinhmun nge sng zwk?: Thilnung dangte Pathianin
anmahni chi awm dn tr ang \heuhin a siam (Gen 1:21). A nu leh
paa a siam thu sawina a awm chiah lo. Mahse, mihring a siam kha
chuan mipaah leh hmeichhiaah a siam tih hi a sawi chiang kher kher
a ni (Gen 1:27). Hmeichhia a siam khn mipa \anpuitu tr a kawppui
tr wm mi a siamsak a ni (Gen 2:18). Hei hian mipa chu a
chungnung zwk a, hmeichhia chu hnuaihnung deuh zwk angin a
ngaih theih, mipa chu hotu zwk, hmeichhia chu chhiahhlawh zwk
angin. Paula pawhin chutiang lam zwnga thlrna chu a
lehkhathawnah pawh a sawi a (1 Tim 2:13; 1 Kor 11:8,9). Hetiang
ngaih dn hi khawvl hmun hrang hrang leh hnam tam tak znga
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

78

mipa, hmeichhia aia chungnun zwkna society lo awmna chhan


bulpui pakhat chu a ni ve ngei ang, hmeichhe chungnun zwkna
society te lo awm ve bawk mah se.
Tnlaia Pathian Thu hrilhfiah dn thar pakhatah chuan Adama
nk ruh a\anga lk a ni hian hmeichhia hi np zwk, hnuaihnung
zwk leh hnuhnung zwk chan chang tra tihna a ni hran lovin ngaih
a ni. Mipa leh hmeichhia hi tisa pumkhat leh inzawm tlat an nihzia
sawina atn a hmang zwk a ni. Hei hi suala tlk hmaa mipa leh
hmeichhe inlaichn dn tak pawh niin a lang. Matthew Henry-a chuan
mipa a\anga hmeichhia siam a nih avnga hmeichhia hi mipain a awp
bet tr a ni tihna a nih lohzia hetiang hian a sawi: Pathianin thil a siam
hnuhnn apiang kha an ropui a, mihring pawh a siam hnuhnn ber an
ni a, an ropui ber a, Evi chu Adama siam hnuah siam a ni a, mipa
ropuina a ni (1 Kor 11:7). Adama chu vaivut tihfai a ni a, Evi chu
vaivut vawi hnih tihfai a ni. Evi a siam dn chungchngah Adaman
sawi a neih ve miah loh nn Pathianin tui takin a muthilhtr daih. A ke
a\anga lk a ni lo va, a rah beh tr a ni lo, a lu a\anga lk a ni lo va,
hmeichhia chu mipa l a ni tr a ni lo, a nk a\angin a la a, inzwla kal
dn tr an ni.
4. Mipain a nu leh a pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang:
Mipa leh hmeichhia nupui pasala inneih thu thilsiam bul sawinaa
Pathianin a telh tlat mai hian inneihna rilzia a lantr wm e. Bung
2:24 thu heta a lo inzep kher erawh hi chuan ngaihtuahna a tithui
khawp mai, inneiha mipain a nu leh a pa kalsana a nupui a vawn tr
thu hi. Kan hriat leh tih dn tlngpuiah hmeichhia chu nu leh pa
kalsan tr an ni si a. Sam 45:10,11-ahte pawh hmeichhe pasal nei
chuan a nu leh a pate chu a theihnghilh tra beisei a ni si a. A va
letling teh hu ve, tih mai a awl hle. Kan tih dn a\anga thlr chuan,
mipa leh hmeichhiain an nu leh pate ve ve an kalsan tr a ni tih chu
ni se a pawm a nuam deuh tr! Eng nge a sawi tum tak ni ang le?
Matthew Henry-a chuan hetiang hian a sawi fiah a: Hmeichhiain
pasal a neihin a nu leh pa a kalsan tr a nih angin mipa pawhin a nu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

79

leh a pa a kalsan tr a ni tihna a ni. Chu chuan inneih a pawimawhzia


a tr lang. Inneihnaa mipa leh hmeichhia an inpk tawnna ai hian mi
dang laka an inpkna chu a thkin a sng tr a ni lo. Sawi dn
danga sawi dwn chuan nupa inkrah tu mah an tla zep tr a ni lo,
nu leh pate pawh tihna a ni ber ang.

Sawi ho tr
1.

Nupa inlungrualna tibuai theitu thil hrang hrang sawi ni se.

2.

Mipa ni si lo, hmeichhia ni bawk si lo Pathianin a siam lo tih hi


han sawi zui teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

80

April 6
MIHRING CHU NUNNA NEIA SIAM A NI
Chhiar tr: Genesis 2:4-7

Mihring siam chungchng chipchiar zwka ziahnaah hian Siamtu


Pathian chu Lalpa tih a ni a, heta Lalpa tih hi Bible-a a lo lanna
hmasa ber a ni. Chu chu Hebrai-te Pathian hming Yahweh sawina,
a hming tak lam ngam loten an sawina a ni. Mizovin Jehova tiin kan
sawi \hn. Genesis bung khatnaah chuan Pathian chu Elohim tia
sawi a ni. Lalpa Pathian (Jehova) tih chu Exodus 6:3-a Mosia hnna
Pathian a inhriattrna hming kha a ni. Chu chuan a kawh tel chu
Pathian, amaha awm chawp, Awma ni tawp mai Pathian a nihna
kha a ni. Tn \umah hian mihring chu Pathianin nunna neia a siam
dn kan zir dwn a ni.
1. Leia vaivutin: Pathianin mihring a siamna hmanrua chu leia
vaivutin a ni a. Thil narn leh tlwm, vaivut mai chu mihring taksa
siam nn a hmang tlat mai hi ngaihtuah tham tak a ni. Rangkachak
nawi emaw, tangkaraw nawi emaw, lunghlu nawi emaw, tuikeplung
nawi emaw pawh ni lo, vaivut mai a hmang a ni. Vaivut hmangin mihring
ruangm chu a din a. Mihring hi lei nn hian kan inzawm tlat a ni tih hi
thil chiang a ni a. Paula pawhin, Mihring hmasa chu leia mi, leia siam a
ni a lo ti mai a ni (1 Kor 15:47). A tra mihring a siam kha leia siam a
ni ang bawkin a hnua hmeichhe chhl a\anga lo piang chhuak pawh
leia siam tho kan nihzia Sam 139:13-15-ah kan hmu. Mihring chu lei
nna inzawm kan nihzia chu Joba 4:19; 10:9-ah te pawh sawi a ni.
Leia siam a nih angin a nunnain a chhuahsan hunah pawh leia kr leh
mai tr a ni (Gen 3:19). Chu vng chuan a ni mitthi vuitute pawhin Lei
chu leiah, vaivut chu vaivutah tia thln ko tlnga a chham \hin ni.
2.

Mihring chu Pathian siam a ni: Pathianin vaivutin mihring a

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

81

siam tih \awngkam hi thil dang a siam thu sawina \awngkam nn a


inang chiah lo. Thil dangte chu lo awm rawh se a ti a, an lo awm
ta mai niin a lang. Mihring erawh chu thu mai ni lovin a kut ngeiin a
din a, a siam a ni. Thil nung dang a siam thu sawina Genesis 1:2021-ah chuan, Tuite chuan thilsiam che thei nunna neite tam tak
chhuah \euh sela, savate pawh vn boruak zau tak zwl duaiah, lei
chungah chuan thlwk rawh se a ti mai a. Tuipuia sa lian pui puite
chu a siam a, thil nung che thei tinrng, tuiin a chhuah \euhte chu, tih
a ni leh mai. Leiin ramsa tinrng leh chunglng sava tinrng chu a
siam a, (Gen 2:19) tih a ni na a, an ruangm a din thu rng sawi a
awm lo. Genesis 1:26-a Kan anpuiin, keimahni ang takin mihring
siam ila, tia Pathianin a lo sawi tawh tihhlawhtlin zlna pawh a ni
thei ang. Mihring hi thil dangte anga siam mai ni lovin uluk tak leh
danglam takin Pathianin a siam a ni.
3. A hnrah nunna thaw a thaw lt a: He thu hi mihring thlarau
chu a taksa ang bawkin Pathian siam a nih thu sawina a ni. Nunna
thaw Pathianin mihring hnra a thwk luh hi Hebrai \awng chuan
neshamah a ni a. Engkimtitheia thaw (Job 32:8) tih te, mihring
rilru, Lalpa khwnvr (Thuf 20:27) ti tein sawi a ni a. Sam
139:15,16-ah chuan mihring taksa leia siam chu a lo nun theih nn
Pathianin a thwk khum a ngaih thu sawi a ni. Mihring thlarau
chungchngah a hnra Pathianin nunna thaw a thwk luh avng
hian, sakhaw \henkhat zirtrna anga mihring thlarau hi Pathian them
emaw, Pathian thlarau ang emawa ngaih tr a ni lo. Mihring hi taksa
leh thlarau, Pathian siam ve ve an nih thu leh thlarau erawh chu
mihring nunna bulpui zwk a nih thu min hriattrtu a ni.
4. Mihring chu mi nung a lo ni ta: Pathianin Mihring taksa
vaivuta a siam hnua a hnra nunna thaw a thwk luh tk hnu khn
mihring chu mi nung a lo ni ta. Hei hian mihring taksa leh thlarau
inpumkhatna hi mihring nunna atn a pawimawhzia min hriattr a.
Chutih rual chuan thihna hi in\henna, mihring taksa leh thlarau
in\henna a ni tih min hriattr bawk. Thilsiam dangte laka mihring
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

82

danglamna kan hre thei bawk a. Mihring taksa vaivuta siam a nih
bkah, a thlarau pawh Pathian thaw hmanga siam a ni. Hei hian
mihring hi thilsiam dangte aia a chungnunzia a tilang a ni.
Pathian thaw avnga mihring mi nung a nih thu hian Pathian
avng chauha nung kan nihzia a tilang. Chuvngin, kan thwk luh
leh thwk chhuah hian Pathian avng chauha nung kan nihzia min
hriattr se. Thlarau tel lo hian mihring taksa chauh hi ruang tenawm
mai a ni. Hetih rual hian thlarau hi taksa tel lovin a famkim bk lo tih
erawh hre tel bawk ila. Mihring nunna atn thlarau hi a bulpui zwk
a nih lai hian, taksa hi ngaihnp theih a ni lo. An pahnihin mihring
nihna kengtu, Pathian siam an ni. Mihring taksa leh thlarau hi tlkna
avngin sualin a tikhawlo va; chuvngin, Pathian chhandamna pawh
thlarau chhandamna chauh ni lovin, taksa tlanna leh chhandamna a
ni tel bawk a ni.

Sawi ho tr
1.

Mihringa nunna awm hlutzia sawi zui ni se.

2.

Mihringa nunna awm hi Pathian chauhvin a la leh thei tih hi han


sawi teh u.

3.

Mihringin vntirhkohte kan an loh leh tluk phk lohna kawng


dang kan hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

83

April 13
MIHRING CHU VNTIRHKOH AIA HNUAI DEUH
CHAUHVA SIAM A NI
Chhiar tur Sam 8:3-8; Hebrai 2:5-10
Kan thupui zir tr, mihring chu vntirhkoh aia hnuai deuh
chauhva siam a nih thu hi Hebrai 2:7 thu a\anga lk a ni a. Mizo
Bible (OV edition) kan en chuan Sam 8:5-ah mihring nihna leh
dinhmun sawinaah Ani chu Pathian aia hnuai deuh chauhvin i siam
a tih a ni bawk si a. Hei vng hian kan thupui zir tr hi ngaihtuah
chian ngai tak a ni. Mizo Bible kan hman lai hi English Bible Revised
Version an tih a\anga lehlin a ni a. Chutah chuan Hebrai Bible-a
Pathian sawina chi khat elohim tih \awngkam hman a ni a. Hei
vng hian vntirhkoh tih aiah Pathian tih hman a lo ni ta a ni.
Hebrai 2:7 thu hi English Bible Revised Version a\anga lehlin tho
a ni a. Amaherawhchu, Grik Bible Septuagint (LXX)-ah
vntirhkoh tia dah a nih avngin Sam 8:5 thu nn a inmil ta lo a ni.
Hebrai Bible-a Pathian sawina atna hman elohim tih hi
Pathian thu thiamten vntirhkoh sawina atn pawh hman theih a ni
e, an ti a. English Bible lehlin \henkhatah pawh vntirhkohte
(heavenly beings) tia dah a ni. Hei vng hian Sam 8:5 thu hi Hebrai
2:7 thu ang deuh bawka dah ve theih a ni. Pathian anpuia mihring
siam a nih thu leh vntirhkoh pawh Pathian siam ve tho an nih avngin
mihring nihna leh dinhmun hi vntirhkoh aia chungnung zwka
ngaihtuah ve theih a ni a. 1 Korinth 6:3-ah chuan ringtute hi vntirhkoh
ngaihtuahtu tr kan nih thu Paulan a sawi nghe nghe a ni. Eng pawh
ni se, tn \umah hian Bible zirtrna ngah mihring chu vntirhkoh
aia hnuaihnung zwk nia a lan theih dnte lo thlr zui nghl ila.
1. Siam nihna kawngah: Sam 148:2-5 kan en chuan vn lam
thil zawng zawngte chu, vntirhkohte telin, siam an nih thu kan hmu.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

84

Kolossa 1:16-ah pawh chu chu kan hmu bawk a ni. Eng tik laia
siam nge an nih tih erawh chu Bible-in min hrilh lo va, mihring siam
an nih hma daiha siam an nih erawh chu a rin theih (Job 38:7).
Rawngbwlna thlaraute tih an ni (Heb 1:14). Siam hmasak an nihnaah
hian mihring chu anni ai chuan kan hnuaihnung deuh kan ti thei ang.
2. Isua thusawiah: Luka 20:34-36 thuah hian Isua thusawiah
mihring chu tna a awm dnah chuan vntirhkohte aia hnuai a nihzia
a lang. Mitthi thawhlehna hunah, nupui pasal inneih pawh a ngaih
tawh lohna hunah chauh mihring hian vntirhkohte an tluk dwn a
ni tih Isuan a sawi. Thih theih tawh lohna an chan hunah chauh
vntirhkoh an tluk pha ve dwn a ni. Hei hi a awmzia nia lang chu,
mihring hian tna a awm dnah chuan thianghlimna famkim a la nei
lo va, thih theih lohna pawh a la sin lo va, vntirhkohte a la tluk lo a
ni tihna ni wm tak a ni. Vaivuta siam vaivuta kr leh phawt tr a
nihna hi vntirhkoh a la an zawh lohna tak a ni ber wm e.
3. Vntirhkohte chu vn thil hriatnaah mihring aiin an sng
zwk: 1 Petera 1:10-12 thu hi han chhiar ngunin Isua Kristaa
chhandamna hnathawh lo thleng tr chu Pathian zwlneite chuan
an lo chht ngun \hn a; mahse, vntirhkohte chuan vn a\angin chu
chu lo hre lwkin lo bih an duh \hn a ni tih sawina niin a lang a. Chu
chuan a entr chu vn thurk Mihring Fapa lo kal lehna tih chauh
loh chu (Mt 24:36) eng emaw chen lo hriat lwkna an nei ngei a ni
tih a rin theih a ni. Pathianin tih a tum chu mihringten an hriat hmain
a hrilh hmasa \hn a. Isua pian tr thuah te leh vntirhkoh hmanga
mihringte hnna Pathian thil tih tum hriattr a nihna apiangah a chiang
\hn. Pathian thil tum lo hre hmasa \hntu an nihnaah hian mihring
chuan kan tluk lo a ni.
4. Vntirhkohte chu mihring aiin an chak zwk:
Vntirhkohte chu vn chakna leh thiltihtheihnaa thuam an nihzia
chu hngahte hian kan hmu: Sam 103:20 A vntirhkohte u, a thu
ngaithla a, a thu zwm \hn, chaknaa ropuite u, tih te; 2 Thessalonika
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

85

1:7 . . wih lo mite chunga phuba lain a vntirhkoh chak takte


nn... tih te; 2 Petera 2:11 vntirhkoh, chakna leh thiltihtheihna
nei zwkte... tih te hi. Chutiang vn lam chakna leh thiltihtheihna
chuan mihringte hi thuam kan ni ve lo va; chuvngin, vntirhkohte
chu kan tluk lo a ni.
5. Krista tna rawngbwlnaah an tih theih a nasa: Krista
rawngbwlsakna leh a mamawh an tihsaknaah mihringte tih rual
loh an tihsak thei bk a ni. Isua pian dwnin Mari hnnah te, Josefa
hnnah te, Bermpute hnnah te an rawn inlr. Isuan thlmna a
tawh zawh khn a rawng an rawn bwlsak (Mt 4:11). Gethsemani
huana Isua lungngai taka a awm lai khn vn a\angin vntirhkoh
pakhat amah tiharh trin vn a\angin a lo kal (Lk 22:43). A thawh
leh dwnin a thln chhinna lungpui vntirhkohin a rawn lum sawn
(Mt 28:2-7). Hng rawngbwlna hi mihringte tih ve theih loh,
mihringte tih atna pk loh rawngbwlna, vntirhkohte tih atna
Pathianin a pk bk an ni. Gethsemani huanah phei chuan mihringte
chuan an vnpui peih loh laiin vntirhkoh chuan amah a rawn tiharh.
Hng avngte hian mihringte chu Pathianin a siam dnah
vntirhkohte hnuai an ni tiin kan sawi thei ang. Mihringten an tih
theih loh tr ti thei tra a siamte an nih avngin an chungnung zwk
a ni.
Sawi ho tr
1. Vntirhkohte hi mihring aia chungnung an nih avngin kan
\awng\aina Pathian hnna hln chhwng tra rawih chi an ni
em?
2. Mihringin vntirhkohte kan an loh leh tluk phk lohna kawng
dang kan hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

86

April 20
MAWHPHURHNA NEIA SIAM AN NI
Chhiar tr: Genesis 1:28-30
Pathianin thilsiam dangte aia danglam bka mihring a siam thu
kan zir nual tawh a. Mihringte, thilsiam dangte aia Pathianin danglam
bka a siam dn kawng dang leh chu mawhphurhna a neihtr hi a ni.
1. Leilung luah khat trin: Pathian chuan mihringte hi lei a
rochuntr a, an luah trin a pe. Inthlah punga, leilung luah khat trin
mal a swm. Fanau neih tam hi malswmnaa ngaih a ni fo. An
chnna atn leilung pum pui hi a pe. Tlng leh phai te, ram ngaw leh
thlalr te, ram lum leh vawt te, mihring chn nna pk vek a ni. A
khawi lai mah hi mihring chn nna pk loh a awm lo. Leilung hi
luah khat ula tih hi ngaihtuah deuh chu a ngai. Ngaihtuahna hmang
lova inthlah pun vak vaka, leilungin a dwl loh thleng thleng leh
ramin a zawh twk aia mihring chng tam (overpopulate) tra tih
chu kan niin a lang lo (Hans Schwarz, born 1939). Hmun
\henkhatah mihring an bit lutuk laiin \henkhatah chuan an thwl bawk
si. Pathianin mihringte leilung luah khat tra a tihna hi mawhphurhna
hre tak chunga kalpui a ngai viau a ni.
2. In thu thuin awmtr rawh u: Hei hi mawhphurhna lian leh
pawimawh tak a ni. Pathianin mihringte thuneihna a pk hi leilung
chungah leh a thilsiam dang zawng zawngte chungah a ni a, a sng
hle a ni. He thuneihna hi changchawiin leilung leh thilsiam dangte,
lui leh tlngte, ram ngawte leh nungchate kan nawm kan mka kan
duh duha kan hman leh ei tr a ni lo ang tih ngaihtuahna hi tnlai
min hual vltu Pathian thilsiam leh mihring inlaichnna thkzia
ngaihtuahtuten an vei zual ta hle. Hmnlai chuan he mihring thuneihna
hi mawhphurhna a nih lam aiin khawvl thil dangte hi mihringte hian
a chena chen tr angin, duh twk twka suasam theih angin ngaih a
ni tawh \hn. Mahse, tnlaiah chuan chu chu khawvl tihchhiatna, a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

87

twpa mihring tn ngei pawha nun tiharsatu ni mai tr a nih hi kan


hre ta hle mai. Kan mamawha kan hman tra Pathianin min pk a
nih laiin kan duhmna avnga leilung leh thilsiam dangte kan tichereu
mai hi Pathianin mawhphurhna min pk dn a ni lo vang tih hi tnlai
ngaihtuahna tlnglwn ber a ni ta. In thu thuin awmtr rawh u tih hi
cheibwl rawh u, hmang \angkai rawh u, enkawl \ha rawh u tihna a
ni ber wm e.
3. Thilsiam dangte enkawl trin: Thlai hnah leh thing rah
tinrngte chu mihring chaw atn Pathianin a pe a. Hnim hring tinrngte
chu nungchate chaw atn a pe bawk a ni. Mihring leh nungchate
chaw tr chu leilungin a chhuah ang a, leilung leh thil \ote chu
mihringin a enkawl ang tih chu a pawimawh lai taka chu a ni. Hetah
pawh hian a mawhphurtu ber chu thilsiam dangte ni lovin mihring
bawk kan ni. Enkawl theihna nei trin mihring chu chungnung bkin
a siam a, ngaihtuahna fm leh thil awm dnin nakin zla a nghawng
chhuah tr ngaihtuah lwk theihna a nei a ni. Chuvngin, ngaihtuahna
nei lo ang maia Pathian siam khawvl hi suasam vak vak tr kan ni
lo. Leilungin chaw a chhuah \hat zl theih nn te, a awm dn a fel
zwk zl theih nn tea thilsiam chunga a aiawha rorl tra Pathianin
mihring a ruat hi mawhphurhna pawimawh tak a ni. Khawvl
hausaknate hi mihringin a hman a phal a; mahse, an nawm an mka
duh duha an tih tr atna a pk chu a ni lo. Mawhphurhna hre reng
chunga a enkawl tr a ni.
Sawi ho tr
1. Pathian aiawha khawvl enkawltu mihringte mawhphurhna tr
lan bk sawi belh ni se.
2. Nungcha, thing leh mau, leilung leh luite kan enkawl dnah
hian kan mawhphurhna kan hre twk em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

88

IV. MIHRING TLKNA


April 27
MIHRING HMASA EVI LEH ADAMA TLKNA
Chhiar tr: Genesis 3:1-13

Mihring hmasate tlkna thu hi zir ngun a ngai hle. Theologiante inhnialna leh inkhwmpuiin an sawi dn zawng zawngte kan sawi
sng lo vang a. Mahse, tlkna thu ngaihtuah dn tlngpui erawh
kan hriat a \ha wm e. Zir mi \henkhatte chuan Genesis bung thuma
mihring hmasate suala an tlkna thu hi thil thleng tak tak ni lm lo,
tehkhin thu emaw thawnthu emaw anga khawvla sualna lo awm
\an dn sawi fiahna ni maiah an ngai a. Mahse, Bible thu dangte
a\anga en chuan thil thleng ngei (historical fact) nia ngaihna hi kan
hmu tam hle (Rom 5:12-14; 1 Kor 15:22; 1 Tim 2:14).
1. Rl leh Evi an inbia: Hei hian a tithawnthu deuh a. Rl hi
ramsa znga fing vervk bera sawi a ni a, a \awng thei bawk a.
Hmeichhia hian hlau leh rp mai lova a lo be siah siah ngam hi a
mak lam zwngin a ngaihtuah theih. Hrilhfiahtu \henkhat sawi
dn chuan a chhan pahnih a awm thei: (i) he rl hi a intimawi vl
a ni ang; (ii) sual a la luh hma a nih avngin rannung rpna leh
hlauhna chhan tr eng mah a la awm lo a ni ang. He rl hi Pathian
duh loh zwng tihtr tumtu Setana chu rl anga insiamin a lo kal
a ni zwk ang. Thupuan 12:9-ah chuan khawvl zawng zawng
bumtu Diabola, Setana an tih bawk chu rlpui tar tih a ni.
2. Thlmtu \awng dn: Pathian thupk chungchnga zawhnain a
\an a. Huana thing rah rng rng hi in ei tr a ni lo, a ti e lo maw? tiin
a han zwt phawt a. Fing kherek takin Pathian chu mi ti kher kher,
khirh lutuk anga ngaih theih trin a thupk dn chungchng a rawn
zwt phawt a, a thilphalna leh \hatna chungchngah zawhna a rawn
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

89

pe tlat mai a ni. Khatia Evi a thlm ang bawk khn tn thlengin thlmtuin
mihringte a bei fo mai. Pathian \hatna tam tak mihringin a dawna, a
zr a zo lai ngei hian a \hat lohna lai awm anga ngaihtr tumin
ngaihtuahna a hruai fo mai. Pathian chu mihringte hmangaihtu ni siin
engati nge hng thil \ha lo hi a thlentr, thawhlwm ka thawh \ha ve
hle si a, engati nge malswmnaa min vr loh te kan ti rilru fo. Evi
chuan a chhng a, Pathianin huana thei rah zawng zawng ei a phal thu
leh huan lai taka thing awm rah erawh chu ei a phal loh thu a sawi a.
Genesis 2:16&17 thu nna kan entawn chuan Evin rl a chhn
dn leh a hmaa thei ei leh ei loh chungchnga Pathian thupk a sawi
chhwn dn hi a inmil kim lo tih kan hre thei ang. Tawh pawh in
tawk tr a ni lo a ti tih hi a belhchhah a ni a. Pathianin A chhia leh
a \ha hriatna thing rah erawh hi chu in ei tr a ni lo; in ei chuan in ei
ni la lain in thi ngei tr a ni, a tih chu a dal zwngin a sawi chhwng
a, Huan lai taka thing awm rah erawh chu... ti chauhin a sawi a.
Chutilo chuan in thi ang, a ti a ni ti chauhvin a sawi chhwng
bawk a. Pathian thupk chiang tak leh khauh tak kha a dal zwngin
a sawi a ni tih a lang chiang khawp mai. Thlmtu chuan chutiang a
nih loh trzia a han sawi a. Zawhna mai ni lovin lang tlang takin
Pathian thupk kalh zwngin a rawn \awng ta chiah mai a ni. A tra
vehthlm taka \awng kha Pathian sawi dn kalh zwng chiahin a
rawn sawi ta a ni.
3. Thing rah chu a t a, a lo va, a ei ta a: Hetah hian kan
chhinchhiah tr chu thlmtu hian lo la, ei mai rawh a ti lo rng
rng. Thing rah tawmzia, a \hat trzia, mit vrna a nih trzia leh a
hriatna a tihpun dn trzia a sawi mai a ni. Jakoban thlmna tawh
chungchng a sawi dn hi a dik fo mai a ni. Mi tin mahni chknaa
hruai bo leh hpa an awm chuan thlmna an twk a ni zwk e.
Tin, chkna chuan no a pai a, sual a hring \hn a; sual chuan a lo
puitlinin thihna a hring \hn, a ti (Jak1:14,15). Evi chuan thlmtuin
amaha chkna a chawh thawhsak chu inhnehtrin a tna maiah
twp lovin a kutin a ban a, a lo va; chutah pawh chuan la titwp
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

90

thei a ni. Mahse, a kuta a thei ken chu a ei ta a. Chutah chiah


chuan Pathian thupk chu a bawhchhe ta a ni. A chknain no a
pai chuan sual a hring a, sual chu a puitlintr tk avngin thihnaah
a lt ta a ni. A pasal a pe ve a, anin a lo ei mai bawk si a, an
pahnih chuan anmahni duh thu ngeiin Pathian thupk bawh chhiain
thihnaah an inhnk lt ta a ni.
4. Ka hlau a, ka biru ta: Suala an tlk hnua Pathian thwm an
hriat chuan an sual hmaa Pathian thwm an hriata an awm dn ai
chuan a dang ta daih mai. Huana i thwm ka hria a... ka hlau ta a;
tichuan, ka biru ta a ni, Adama chuan a ti ta daih mai a ni. A hmate
kha chuan Pathian lo kal a nghkhlel \hn ang tih a rinawm. Mahse,
tnah chuan hlauhna leh zahnain Adama chu a khat ta a ni. Hetiang
hi vawiin thleng pawh hian thil awm dn a la ni zl. Sualna chuan
Pathian min hlauhtr a, amah hnaih aiin a hnn a\anga hla thei ang
bera awm min duhtr \hn. Pathian chu sawi loh a mite pawh min
hlauhtr \hn. Pathianin, Ei loh tr ka tih thei kha i lo ei a ni maw?
tia a zawhna pawh chu, Aw, ni e ti \ha mai lovin puh mawh tr a
zawng ta. A nupui a puh. Hmeichhia a han zawh ve leh chuan ani
pawh chuan rl a puh kual. An duh thlanna avnga Pathian thupk
bawh chhia ni reng si khn mahni mawh an inphurhtr duh lo. Mahni
sual avnga mi dang puh tum \lhna te pawh hi a tnlai hle nain a tr
a\anga thil awm dn a lo ni reng. Keimah vng a ni, ka sual a ni,
ti mai tr an nih lai khn puhmawh tr mi dang an zawng tlat. Puh
tr mi dang an tam lo m zwk a ni.

Sawi ho tr
1.

Tnlaia sualin min hneh dn hi Evi leh Adama a hneh dn nn


a la inang hle zlin kan hria em?

2.

Pathian duh dn ngaihzamna hian suala tlkna a hring chwk


tih hi han sawi zui teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

91

May 4
EDEN A|ANGA HNAWH CHHUAH AN NI
Chhiar tr: Genesis 3:22-24

Eden hi Pathianin Adama a dahna huan hming anga sawi mai


a nih \hin laiin ram huam chin nei sawina niin a lang zwk (Gen 2:8).
Eden huan a siam a, tih ni lovin Eden-ah chuan huan a siam a, tih
a ni, mi thiamte chuan district an ti. Edena huan a\anga lui pali
luang chhuak, a vl ram chwmtute chu Pison, Gihon, Hiddekel
leh Euphrates te an ni. Hiddekel hi tnlai Tigris lui hi nia ring an
awm a, Euphrates chu tn thlengin a la awm a, Pison leh Gihon lui
hi chu hriat an ni tawh lo. Eden hi khawi laiah tak nge a awm tih hi
an zawng fo tawh \hn a. Armenia tlngram lai vl te, Mesopotamia
ram, Tigris leh Euphrates lui luanna ram, ram \ha kual (Fertile
Crescent) an tih mai lai vl hi a nih an ring tlngpui. Helai bialah
hian mihring khawsak tawhna hmun hlui ber berte lei chhng thil
hlui lai chhuaktuten an hmu bawk a ni. Tnlaia Persian Gulf an tih lu
lamah hian a ni ang tih ring pawh an awm.
Eden hi huan awmna ram bial hming ni mah se a huan hming
anga sawia Eden huan tih hi sawi dn leh hriat dn tlnglwn a lo ni
ta a ni. Chu huanah chuan Pathianin thing, mit la tak leh ei mi tinrng
a \otr a; nunna thing leh a chhia leh a \ha hriatna thing pawh a lai
takah chuan a \otr a (Gen 2:9). Eden huanah chuan Lalpa Pathian
chuan mihring chu a enkawl leh vng trin a dah ta a (Gen 2:15).
Eden huan hi hmun nuam leh hlimawm sawina atn hman a ni ta zl
a ni (Is 51:3; Eze 28:13;31:9,16,18; 36:35; Joel 2:3). Mahse, chu
huan nuam taka an mamawh ei tr \ha engkim an nei chung chuan
Pathian thu wih lovin thil sual an lo ti ta a, Pathian \hatna chu an lo
tlksan ta a.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

92

1. Mihring chu a chhia leh a \ha hriain keimahni ang an lo


ni ta: Mihringin a chhia leh a \ha hriatna thing rah an ei hma khn
zaln taka duh thlan theihna an nei a. Chu chu Pathian thu wihna
hnuaia an awm chhng kha chuan buaina a awm lo. Duh thlan
theihna an neih chu Pathian thu wih loh nna an hman a\ang chiah
khn anmahni leh Pathian inkr a buai ta a ni. Pathian anga siam an
nihna chu Pathian thuneihna hnuaia an intukluh chhng khn an
buai lo. Sawi dn danga sawi chuan, Pathianin \ha a tih \ha an tih
maia, \ha lo a tih \ha lo an tih mai lai kha chuan harsatna awm lovin
Pathian nn inpwlin muang takin an awm mai a ni.
Genesis 3:22 thua Pathianin, A chhia leh a \ha hriain
keimahni ang an lo ni ta, a tih hian a tra Pathianin a siam a,
mihringin Pathian a anna (image, likeness) nna ngaih fin loh tr a
ni. Pathian thu zwma awm mai lova, anmahnia duh dn hran, a
chhia a \ha mahni thua thliar hrang vea, thu twp siam theitu ang
maia an lo awm ve tkna kha a sawi niin a lang. Pathian chu
pathian mai lova anmahni an lo inpathian ta mai kha a pawi ta chu
a ni. Chu chu hriatna twp leh \ha tluantling neitu Pathian tn
chuan thil huatthlala tak a ni ngei ang.
Chatuan atna \ha tluantling tr thil hre tak tak si lova chhia
leh \ha lo hriat ve nial nuala, chumi anga khawsak hran kha an
\hatna tr duhtu Pathian tn a huatthlala m m ang. Pain a fapa
\hatna tr hriain thil a tihsak a, fapain mahni thu hran neia duh dn
hran a nei tlat \hn hian chu chu a entr thei riai ruai wm e. Chutianga
helna chuan Pathian leh mihring inlaichnna chu a tihchah tk avngin
Pathian lakah chuan mihring chu a thi ta a ni.
2. Nunna thing rah chu lova eiin, kumkhuain a nung dah
ang e: Pathian thu wih lova kumkhuaa a nun dwn chuan Pathian
tn a hnawksak chauh ni mai lovin amah mihring tn pawh a \ha lo
vang, a retheihthlk lutuk dwn a ni. Khawvl a tibuaiin a tichhe
vek dwn a ni tih chu Pathian chuan a hmu tlang vek ni ngei tr a ni
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

93

a, chu vng chuan nunna thing rah chu an ei leh theih tawh lohna tr
ngaihtuah a ngai ta. A hmain he nunna thing rah, huan laia Pathianin
a dah chu ei khap thu hriat a ni lo. Mahse, a chhia leh a \ha hriatna
thing rah an ei hnu chuan Pathian laka an lo thih tk avngin
kumkhuaa sual nna an nun leh chu Pathian tn chuan phal chi a ni
tawh lo a ni.
3. A lk chhuahna lei chu let trin mihring chu a hnawt
chhuak ta: Hnawh chhuah an nih thu sawina \awngkam hi inmkna
sawina \awngkam a ni. A hma chuan huan enkawl leh vng tr mai
a ni a, tnah chuan lei chu hah taka a leh a ngai dwn ta a ni. Eden
huanah kha chuan engkim kha a nih tr anga Pathianin a ruat angin
an awm mai a, nuam sa takin mihring chuan an enkawlin an vng
mai tr kha a ni a. Huan a\anga hnawh chhuah an nih hnu kha
chuan anmahni ngeiin thlaite an thar theih nn lei an leha, an thawh
rim a ngai ta a ni. Genesis 2:15-a huana dah an nih chhan, enkawl
leh vn hna kha chu sual tel lova an thawh tr, nuam taka an thawh
\hin tr a ni ngei ang. Suala an tlk hnua hna an thawh dn tr
erawh chu Genesis 3:17-19-a a sawi angin rim takin, hlng leh buar
kra thawkin, hmaia thlan tui luang zawih zawihin a ni tawh ang.
Eden huan chhnga sual tel lova hnathawh leh huan pwna sual
nna hnathawh chu a inang lo hle ang.
4. Nunna thing kawng chu vn tlat a ni: Huan a\angin a hnawt
chhuak mai ni lovin, huan chhnga a laia nunna thing rah chu an
hnaih theih tawh loh nn a kawng chu Pathianin Cherub-te leh mei
khandaih vir tawn zawk zawkin a vntr ta tlat a. Kumkhuaa nun
theihna tr thei rah chu Pathianin a hauh hle a ni. Mi sual, a thu wih
lo tn chuan hnaih leh lawha ei mai theih rual a ni ta lo. Evi leh
Adama tn chuan a va han tlwmthlkin a va han zahthlk dwn
m! Saruaka an awm mai pawh zah nachng an hriat tawh tehlul
nn, paih chhuah an han ni ta mai chu. Hlim taka an nupa pawh
Pathian huana Pathian hlau lova a ngchhnga an awm \hin vei nn.
Tnah chuan anmahniin, Pathian tel lovin, an ei leh in trte rim taka
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

94

thawk chhuakin an khawsa tawh dwn a ni. Eden huan mawi leh
nuam tak chu ngai hle \hn mah se an tn luh leh theih a ni tawh
dwn lo. Pathian nchhe dawng, duh loh leh hnawh chhuah nun
chu engti taka hrehawm leh rpthlk ni ang maw!

Sawi ho tr
1.

Pathian anna \ha leh \ha lo, dik leh dik lo a awm em?

2.

Pathian thu hnuaia intult hmasa lova mahni duh dna nun mai
hi mahni tn leh mi dangte tna a pawi theih dn sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

95

May 11
MIHRING TLKNAIN PATHIAN ANNA
A KHAWIH DN
Chhiar tr: Genesis 1:26; 5:1;9:6

Suala mihring a tlknain Pathian a anna a khawih dn kan


sawi hmain mihringin Pathian a anna thu hi sawi hmasak a ngai. A
chunga Bible chng tr lan te khi Pathianin mihring chu amah anga
a siam a nih thu sawina vek a ni a. Genesis 1:26-ah chuan, Keimahni
ang takin siam ila tih zawhah, Anni chu tuifinriata sangha chungah
te, chunglng sava chungah te leh rannung leia bawkvka kal zawng
zawng chungah te thu i neihtr ang u, a ti a (Gen 1:26). Chuvngin,
Pathian anna chu Pathian thuneihna kengtu a nihnaah a awm a ni
tiin a ngaih theih ang. A hnuaia a sawi zlnaah, Pathian anpui ngeiin
a ni a siam ni, mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni, a ti zui zl a (ch.
27). Hei hian mipa leh hmeichhiate hi Pathian anpuia siam kan ni tih
a sawi leh mai a ni. An thu thua leilung awmtr tra tihnain a zui leh
a (ch. 28). Thuneihna lam bawk a sawi a ni.
Genesis 9:6-a Pathian anpuiin mihring a siam si a, tih a
sawi hian a tr lan tum ber nia lang chu mihring nunna zahawmzia,
mihring thisena nunna awm chu Pathian hnna mi a nihzia niin a
lang. Chuvngin, mihringin Pathian a anna chu mihringa Pathian
nunna thaw, leia a siam zawha a hnra a thwk luh kha a ni thei
ang tiin a ngaihtuah theih. Kan Thurin chuan Westminster leh Welsh
Kohhran thurin la tawiin, Pathian chuan mihring hi hriatna, finna
leh thianghlimnaa ama anpuiin mipaah leh hmeichhiaah a siam a,
a ti mai a. Westminster thurin puan chhuahnaah chuan hng pathum
bkah hian Pathian kan anna kawng dang sawi a ni a, chngte
chu: thlarau thi thei tawh lo te, ngaihtuahna fm te, mihring thinlunga
Pathian dn inziak awm tlat te, duh thlanna zaln te leh a chhia a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

96

\ha hriat theihna (conscience) te a ni. Chngte chu Welsh


Presbyterian Kohhran Thurinah pawh sawi tel a ni. Tlkna avnga
mihringin Pathian a anna kawng hrang hrang a khawih dn lo
sawi zui zl ila.
1. Thilsiam dangte chunga a thuneihna: Pathianin mihring
chu thilsiam dangte chunga thu neiin a siam a. Hei hi Pathian
aiawhna, Pathian a anna kawng khatah ngaih tel a ni (J. Oliver
Buswell, Michael Schmaus). Hei hi Pathianin mihringte hnna a
ropuina a pk, mihringin a mawhphurhna kawnga Pathian a anna
a ni a; mahse, bawhchhiatna avngin a tikhawlo ta a ni. Chutih
rual chuan a vaiin a tikhawlo vek anga sawi chu a dik loh theihna
a awm a, mihringin a aia ran lian zwkte pawh thunun theihna a la
neih cheu avngin. A tra a nih tr ang tak erawh chu a ni pha ta lo
a ni. A rina, a biak tr Pathian chu mihring chuan a thuhnuaiah
daha, a thu hnuaia a dah tr khawvl chu ngaihsn a duh ta zwk
a (Hans Schwarz). Kum sng lalram ringtu \henkhat (premillenialist) an tih te chuan mihringin khawvl leh nungcha tinrngte
chunga thuneihna a neih hi Isua lo kal leh hunah a famkimin a
awm leh dwn niin an ngai.
2. Tlknain mihring duhthlanna zaln a khawih em?:
Pelagius-a (ca. AD 354418) chuan tlknain mihring chhngrila
thlarau, duh thlan theihna neih chu a khawih chhe lo va, chu chuan
a duh chuan sual ti lovin sual tel lo nun a nei thei reng tho a ni tiin a
zirtr a. Mihring nihna bul (nature) chu a chhiat loh avngin Isua
zira, entawn atna neiha nung tlat mi chuan sual tel lo nun a nei thei
a ni a ti. Mahse, chu chu Augustine-a (AD 354-430) chuan a pawm
lo. Ani chuan tlkna chuan mihring duh thlan theihna chu hman tlk
lohvin a siam a; chuvngin, khawngaihnaa chhandam a mamawh a
ni a ti ve thung a ni. Tlkna avngin mihring chu chhngril nun
tihkhawlohvin a awm a, chu chuan sualna chi hrang hrang a rawn
hring chhuak a, chhandamtu awm chhun Krista chhandamna chauh
lo chuan Pathian a pawh leh theih tawh loh a ni a ti a ni. Manicheeswww.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

97

a (ca. AD 216276) chuan firfiak takin mihring taksa pawh hi sual


vek, tih \hat theih tawh loh angin a zirtr a. Augustine-a zirtrna hian
Kohhran Siam\hatute theology a rawn hring chhuak ta a, rinna
avnga khawngaihnaa chhandamna chu thupui berah an lo neih ta
a ni.
3. Tlkna avngin Pathian anna a bo em?: Irenaeus (2nd
Century AD)-a chuan, Pathian nna inlaichnna a bo va, Pathian
anna chu a bo vek lo, a ti a. Thomas Aquinas (AD 12251274)a chuan Adama chuan dikna (justice) a tra Pathian pk a neih chu
tlkna avngin a hloh niin a sawi. Mihring hi tlkna avngin a chhe
vek lo va, Pathian khawngaihna a dawn chuan a tra a nihna a nei
lt leh thei tih zirtrna hi theologian \henkhat chuan an lo kalpui ve
mk bawk. Kohhran Siam\hatna hruaitute erawh chuan Irenaeusa ngaih dna Pathian anna (image) leh Pathian nna inlaichnna
(similitude) \hen hran chu an hnwl a. Luther-a chuan, Mihring
chuan Pathian a an tawh loh chuan Setana a ang a ni mai, a ti tawl
mai a ni. John Calvin-a ve thung chuan, sualnain mi zawng zawng a
fan chhuak tih pawm chungin, tlkna chuan mihringin Pathian a
anna chu a nuai reh vek lo niin a ngai; mihring chu thil nung dangte
lakah a la danglam zui tlat avngin. Pannenberg-a (19282014)
chuan a tra Pathianin mihringte hnna thilsiam dangte chunga
thuneihna a pk chu a ngaiin a la awm reng a ti a. Emil Brunner-a
(1889-1966) chuan, Pathian anna chu a la awm reng a; mahse, a
hmlhem a ni, a ti ve thung.
Thlr dn leh ngaih dn inang lo nuai krah kawng him ber nia
lang chu, tlkna chuan mihring hi a khawih chhe hle a, chhiatna chuan
fan loh lai a nei lo va; mahse, miin rinnaa Pathian \hatna leh khawngaih
chhandamna a dawn chuan thil siam thar mihring thar a lo ni a; chu
mihring thar chu famkimna lam panin a \hang zl \hn a ni, tih hi a ni.
Sawi ho tr
1.

Suala mihring tlknain mihring leh khawvl a khawih chhiatzia

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

98

sawi zui ni se.


2.

Kristaa mihring thar nih a\anga Pathian anna neih leh theih a
nihzia sawi zui ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

99

May 18
SUALNAIN A NGHAWNG KAL ZL
Chhiar tr: Genesis 4:1-16

Sual sualzia chu thlahtu bulte Eden huan a\anga hnawh chhuah
maiah a twp lo va, mihring inthlah chhwng zlah nghawng chhe
tak a nei zui zl hi a ni. Bible-in Adama thlahte a chhui zlnaah a
fapa Kaina awm dnah sualin a nghawng kal zl chu a lo lang chiang
a. Chu chu lo en zui zl ila. A nau Abela nn Pathian hnnah thil an
hln ve ve a. Abela leh a thil hlanah Pathian a lwm a, Kaina leh a
thil hlan erawh chu Pathianin a lwm lo. Hemi chungchngah hian
zawhna a awm \hn a. Hrilhfiah tum dn pawh kawng hrang hrang
a awm a: (i) Abela hian a berm znga a \ha ber a rawn hln a,
Kaina erawh chuan a thlai znga a \ha ber ni lm lo a hlan vng a ni
ang; (ii) An thil hlan dnah Abela chuan a kalphung dik tak a zwm
a, Kaina erawh chuan a zwm lo a ni, a ti mai mai a ni ang; (iii)
Abela chuan ran thisen chhuak ngeiin thilhlan a siam a, Kaina erawh
chuan ran thisen chhuak lovin thlai chauh a hlan vng a ni ang. Bible
chhiar chian deuh chuan chng vng ringawt chu a ni lo tih a hriat
theih. Abela thilhlan chu Pathianin a lwm a, Kaina thilhlan chu
Pathianin a lwm lo tih a ni lo va, Abela leh a thil hlan... Kaina leh a
thil hlan tih a ni.
An thilhlan an rawn ken hma khn anmahniah Pathian tilwm
nun keng sa leh keng lo an ni tihna a ni. Mi suaksual inthawina chu
thil tenawm a ni a, rilru sual nna a rawn lk chu a va tenawm
lehzual dwn m! (Thuf 21:27) tih ang khn, anmahni nunah khn
Pathian tilwm nun leh tilwm lo nun kha a awm tawh sa vng a ni
ang. Hebrai 11:6-ah chuan, Rinna lovin ama lawm zwng mi nih
rual a ni lo, tih a ni a, Kaina inthawina aia Abela inthawina a \hat
zwkna chhan pawh rinnaa hlan a nih vng a ni (Heb 11:4). Hng
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

100

a\ang hian, Abela chuan rinna avnga Pathian lawm zwng mi nihna
a lo nei tawh a, chu chu Kaina chuan a nei ve lo a ni tih kan ngaihtuah
thei.
Pathian hnna thilhlan Pathianin a lawm leh lawm loh chu a
thilhlanah emaw, a hlan dnah emaw lam ni lovin, a hlntuah a innghat
zwk tihna a ni. Pa, hmeichhe dang kawp rk zur zur chngin a lo
haw chng apiangin a nupui tn thil \ha tak tak rawn hwn \hn mah
se a nupui chuan a thil hawn a lwm tak tak thei lo ang deuh hi a ni
ang. Nupui, uire ru reng siin a pasal lo haw apianga \ha hiamin ei
tr in tr \ha \ha lo hlui \hn mah se pasal a lwm tak tak thei lo ang
deuh te pawh a ni thei ang. Nunin mi a tihlwm loh chuan thilpk
mai maiin mi a tilwm thei lo. Kaina awm dn zl a\ang hian sual
nghawng kal zl a lang chiang hle.
1. Thinurna: Mahni sual avnga mi dang laka thinurna hi suala
tlkna nghawng chhuah kal zl kan hmuh hmasak ber a ni. Thuthlung
Hluiah thinur \hat lohzia zirtrna kan hmu (Sam 37:8; Thuf 14:17,29).
Thuthlung Tharah thinur lo tra tihna kan hmu (Mt 5:22; 1 Tim 2:8;
Jak 1:20). Thil awm dn dik lo huaa thinurna \ha erawh chu a awm
thei tih Isua pawh a thinur vezia a\angin kan hre thei (Jn 2:12-17;
Mk 3:5; 9:42). Mahni dik loh avnga mi dang dik zwk laka thinur
ngawt maina hi erawh chu sual a ni khawp mai tih Kaina awm
dnah hian a lang.
2. tskna: Kaina thinurnaah hian tskna a tel ngei niin a lang.
tskna sual hi Josefa unaute chanchinah te, lal Saulan Davida a
tskziaah te, Hlawhfa chhawr tehkhin thuah te (Mt 20:12), Fapa
Tln bo lo haw leh a u tehkhin thuah te (Lk 15:28) kan hmu. Mi
hlawhtlinnaa lwm thei lo, lo thk tlat mai hi suala tlkna nghawng
kal zl a ni.
3. Luhlulna: Kaina leh Pathian inkr thuah hian Pathianin mi
sualte chu an sual avnga inchhra simna tr kawng a hawnsak zl
\hn tih a lang. Kaina chu hmangaih takin a rilru fma inngaihtuah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

101

harha a sualzia inhmu chhuaka pawi tihna nei tra hruai a tum hle.
Thil i tih \hat chuan lawm i hlawh dwn lo vem ni? I tih \hat loh
erawh chuan sual chu kawngka bulah a bawk reng a ni: a duh
zwng chu nangma hnn lam a ni ang a, a chungah thu i nei tr a
ni, a han ti a. Inngaihtuah harhna tr remchng a siam a ni. Mahse,
Kaina chu a luhlul tlat a, a sual a ni tih a ngaihtuah duh lo. Sual
chungah thu nei duh lovin sual chu a chungah thu a neihtr lui tlat zl
a ni.
4. Phiar rkna: Kaina chuan a nau Abela hnnah chuan, Lovah
i feh ang tiin a swm. Abelan a ran vulhte kalsana a uin lova fehpui
tra a swmna chu thil \ha lo tih a tum rk a hlawhtlin theihna tr a
ni tih rng a ngaihtuah lo. Mi pawi sawi lo, rilru \ha tak, tsk avnga
anmahni tihchhiatna remchng zawng rna phiar rkna sual tenawm
hi suala tlknain a rawn hrin chhuah zl a ni. A nau fehpui tra a
swm lai hian Kaina chu pawisawi tum lo hml tak a pu lui vl
pawh a ni mahna. Mahse, a thil tih tum chu a chhe m m si. |ha
wm taka lang chunga mi chunga thil \ha lo tih tum rna khawsak
sualna tenawm hi thlahtute tlkna a\anga sual lo kal zl, vawiin
thlenga kan la hmuh fo a ni.
5. Tualthahna: Kaina chuan a nau chunga a thil tih tum rpthlk
tak mai chu a hlen chhuak ta ngei a. U zwkte chu nau zwkte
enkawl leh hlauhawma an awm pawha vng himtu tr ni zwk kha
a beituah a \ang ta tlat a. Abela hi a inring lo rng rng a ni ang tih a
rin theih. Tha thawhin a \ang ve hman nge hman lo tih pawh a hriat
loh. A inring lo lai a bei thut niin a hriat. Kaina sualna hi a tenawm
m m a ni. Mi pawisawi lo, inring lo lai beih thut mai hi. Tnlaia
kan hriat ngun m m, mi pawisawi rng rng lo, inring lo lai thah
buaih buaih duhna, terrorism chu Kaina hian bul a lo \an daih tawh.
6. Dwt sawi: Dwt sawi phei chu a chng kan tam zual wm e.
I nau Abela kha khawiah nge a awm tk? tiin Pathianin a zwt.
Pathian chuan a hre reng ang. Mahse, engati nge a zawh kher? Hetah
pawh hian Pathian hian Kaina hi a thil sual tih kawngah inngaihtuah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

102

chhuahtr a duh a ni ngei ang. Mahse, a la luhlul zl. E ka nau kha ka


lo that ta mai a... tia pawi ti tr lamin a ngaihtuah duh lo. Dwt
sawiin, Ka hre lo, a ti. Thil sual tih hian dwt sawi a hring chwk tih
hi chu kan hre \heuh wm e.
7. Pathian zah lohna: Kaina chuan dwt a sawi mai ni lovin
Pathian chu zawhna chaltlai takin a chhng lt, Ka nau vngtu ka
ni em ni? a ti. Luhlulna leh suala luh thk hian Pathian meuh pawh
zah lohna a hring duh hle. Chu chu mi \henkhat nunah kan hmu
tawh \hn wm e. Tnlaiin Pathian zah lohna, pawisak lohna, mwl
taka pawisak lohna leh changkng taka pawisak lohna a tam mai.
Fing inti taka Pathian duh lohna, pawisak lohna thu chhak chhuak
leh ziak meuha thawkte pawh an awm. Pathian pawisak lohna hi
mahni sual thup duhna avng a ni duh hle leh nghl. Pathian pawh
pawisa lo chuan Pathian ringtu te, kohhran leh a rawngbwltute leh
Pathian Biak In zah lohna pawh a keng tel chwk.
8. Hremna: Pathian chuan sual a ngaizam mai mai thei si lo va.
Kaina lah a thil tih sual kawnga inngaihtuah harha sim tumna lam a
hawi duh chuang bawk si lo va, hremna a chunga a tlk a ngai ta. A
hremna tawrh chu nchhe dawng dinhmun, mahni hnaa
hlawhchhamna, vkvai dinhmun a ni. Tlknain sual a nghawng chhuak
a, sual sim duh lohnain hremna a ur chhuak. Sual hremna chu a na
hle, Pathian laka mi bo, vkvai, hnawh chhuah chanvo chu a lo
chang ta a ni. A rpthlkin a hrehawm hle ang. Suala tlka thawh
leh duh loh tlat chu a pawi ngei e.
9. Hlauhna: Mahni nun kal zl atna hlauhna (insecurity) a lo
awm zui ta zl a ni. Mi sual chu lung muang takin a awm thei ngai
lo. Hlauhnain a zui reng. Hlau lo wm takin a lang thei; mahse, a
rilru chhngril a muang siai thei tawh ngai lo. Khr ru a awm reng
\hn. Tu pawh mi hmu apiangin mi that mai ang. A nau chunga a
tih ang khn miin a chungah an ti ve mai ang tih ngaihtuahna a nei
reng tawh. Mi tu pawh a hlau tawh tlat. Mi sual chu m lohvin an
tln, tih a ni. An awm mai mai lai pawhin an nun a tlnchhe reng.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

103

Nun tlnchhia an nei tawh tlat \hn. Mi zngah an nun a ngampa tak
tak thei tawh ngai lo. Eng emaw miin an sawi hlekin anmahni tihna
niah an ngai zl. An huatthu pawh a chhe duh.
10. Chhngkaw natna: Bible-in min hrilh chiah tawh lo n a, Kaina
sual avnga thil awm dn zl tr ni ngeia kan suangtuah theih chu,
Adama leh Evi te chhngkaw nat dn tr kha a ni. Evi tn, a hrin
ngeiin a hrin ngei bawk a han that ngawt mai kha han tuar loh chi a ni
lo. Eden huana Pathian thu wih lova a awma, thei a ei ta mai kha
pawi a ti vawng vawng ngei ang. Keimah vng a lo ni, tiin \ap
chiam chiam pawh ni se a swt tawh si lo ang. Adama pawh a patlin
lohzia a inhmu chiang ngei ang le. A nupui sual kha a sualzia hrilha,
sim tra kaihruai lova, a thurualpui ve ta mai kha pawi a ti tlawk
tlawk wm e. Kaina sualnain an chhngkua a nghawng nat dn tr
kha sawiin a siak lo.
Sualnain a nghawng kal zl kan hmuh chu: Pathian anna a
tihmlhem; chhia leh \ha hriatna thiang a tinu; mahni inthiam lohna
rilru (guilty conscience) a siam; Pathian leh mihring inkr leh mihring
leh mihring inkr inlainchnna \ha a tibuai; zalnna hman suala sual
bwiha inbarh luhna kawng a hawng zau; duhthlanna a tichhiain
mahni sual huat aiin sual ngainatna a tipung.
Sawi ho tr
1. Pathian pawisak lohna sual pawi theih dn kawng hrang hrang
han sawi teh u.
2. Sualnain chhngkua a nghawng nat theihzia sawi zui ni se.
3. Mi hlawhtlinna lawmpui nge awl an hlawhchhamna tuarpui?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

104

May 25
SUALNA AVNGA PATHIAN HREMNA HMASA
TUILT
Chhiar tr: Genesis 6:5-8; 7:11-24

Thlahtute tlkna avnga sual kal zl chu a nasa tial tial ni ngei
tr a ni. Abela thih hnuah Adaman fapa dang Setha a nei a. Setha
chuan fapa Enosa a nei ve leh a, Chumi lai chuan miten Lalpa
hming chu an lo lam \an ta a, tih a ni (Gen 4:26). An thlah zlah
Pathian nna lng dn \hn Enoka te (Gen 5:24), Pathian mit tlung
Nova (Gen 6:8) te lo awm mah se mihring nwlpui chu an sual hle
zl ni ngei tr a ni. Pathianin a siam tirha \ha a tih m m kha
mihring sualzia chu nasa tak, an rilru suangtuahzia chu sual hlr,
a lo ni zo ta. Pathian meuh pawh chu a rilru a nain mihring leh thil
nung dangte a lo siam ta kha inchhr khawp hialin a lo awm ta a ni
(Gen 6:6-7). Hng hun laia mihring sualna hi eng ang tak nge tih
sawi chian a ni lo. Genesis 6:1-4 kan en chuan mipat hmeichhiatna
hman sualna lamah an thk hle ni wmin a hriat theih a. Genesis
6:11-12-ah chuan, Lei hi a chhe zo tawh a, inpwngnknain a
khat zo ta bawk a... tisa zawng zawngin leiah hian an awm dn an
tichhe zo tawh si a, tih a ni.
1. Mipat hmeichhiatna hman sualna: Hetih hun lai hian Pathian
hretu mihring leh Kaina thlahte zl nia rin Pathian hawisantu mihring
hi an inthliar hrang tawh viau a ni thei. Mahse, mipat hmeichhiatnaah
an lo inthlahdah tial tial a, an hmang sual nasa ni pawhin a lang.
Nupaa insiam chungchngah Pathian duh zwng aiin anmahni duh
zwng, hml\ha an tih zwng, an mitin a t zwng ngawt thlra an
inneih \hin tk avngin mihring lo pung zl pawh chuan mi sual a
titam ting ta mai niin a lang. Chng avng chuan mihring dam chhng
hun te pawh Pathianin kum 120-ah a tihtawisak ta (Gen 6:3). Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

105

fapate (mi \hate) pawh chu tisa chknain a hneh a, mihring (mi sual)
fanute an pwl a, an fa hrinte chu an taksaah na na na chuan an
\hain mi lian tak tak te an ni hlwm a (Gen 6:4). Chu chu Nova hun
laia an sual dn, Pathianin a ten m m znga mi chu ni ngeiin a lang.
Pathian pawhin a Thlarau chu an lak a\anga lk bo a lo duh ta hial
a ni.
2. Pathian mit hmuhin lei a chhe zo: Heta a thu hman chu
tnlaia kan hman lr m m corruption nn hian a inang. Lei a
chhiat dn hi zldin thu mai lo chuan hriat a ni chiah lo. Hrilhfiahtu
\henkhat sawi dn chuan Pathian nung be lovin milem biaknaah an
kal nasa a ni ang. A nih loh leh Pathian zah lohna nun kawng hrang
hrangin an nung a ni ang. Pathian \ihna nei lovin, chhia leh \ha hriatna
thiang tak pawh hmang duh lo leh hmang thei lovin an tl nawmnah
hle a ni thei.
3. Inpwngnkna: Dikna leh mihring inzah tawnna a awm lo
va. Sawrkrna \ha leh ngelnghet a awm thei lo va. A chak chak an
lal a ni mai a. Nun a him lo va, bungrua a him lo va. Rkrk a tam
a, inthah mai mai a awm fo va. Inbum leh dwt sawi a pung a. Mi
rethei leh chak lo zwkte khawngaih aiin an neih chhun pawh lksak
zl duhna a tam a. Pawi sawi lote chan a chhia a, an dikna pawh
zahsak an ni lo va. Pwngsualte pawh a pung a ni ta ve ang.
4. Thilsiam dangte a nghawng: Mihring sualna chuan thilsiam
dangte pawh a nghawng ngei a ni tih chu a hriat. Ka mihring siam
hi lei chung ata ka tiboral teh mai ang; mihring te, sa te, rannung te,
chunglng sava te nn lam hian, tih chu Pathian thinur \awngka a
ni tlat mai (Gen 6:7). Asiam tirhin Pathianin mihring chu hng chunga
mawhphurtuah a siam kha a ni a, mihring an lo sual tak m m
avng chuan anni pawhin an lo tuar ve dwn ta a ni. Mihring leh
thilsiam dangte inzawmzia hi Bible-ah kan hmu fo mai. Chu vng
chuan a ni ang Paula pawhin, Thilsiam zawng zawngte chuan beisei
m min Pathian fate lo lanna chu an nghkhlel hle si a... tn thlengin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

106

rm leh nau vei na tuarin an awm hlawm tih kan hre si a, a lo tih
(Rom 8:19,22).
5. Tuilt: Chuti khawpa mihring an sual tak avng chuan
Pathianin khawvl sual chu then faia, khawvl thar din a duh ta ni
ngei tr a ni. Mi fel Nova chu a buatsaih ta. Nova felna hi \ha
famkim tih lam aiin Pathian mi duh zwng, a thu wih, amah
ngaichng \hn tihna lam niin a lang. Pathianin a rin ngam, a thu a
hrilh theih, mi dangte sualna anga sual ve ngai lo ni ngei tr a ni.
Lawng tu trin a hrilh ta. A siam dn tr kalhmang leh a len leh sei
zwng tr te a hrilh vek a. A hrilhtu Pathian a ni tih mai loh chu thil
wih har tak, a mihringpuiten an wihpui rng rng loh tr tuilt
huna hman tr lawng tuk hna chu a thawk ta. Nova chuan, Pathianin
a hnna thu a pk zawng zawng ang ngei chuan a ti ta a, (Gen
6:22). Sa tinrng, a nu leh pa inkawp zlin a lawngah chuan hruai
lt trin a ti a, Nova chuan Lalpan a hnna thu a pk zawng zawng
ang zl chuan a ti ta a, tih a ni (Gen 7:5).
Pathianin leia tui thk zau tak hna zawng zawngte chu hawngin,
ruahpuivnawn ni sawmli chhng a han surtr ta a. Tuilt chu a lo
thleng ta ngei a, Nova lawng chu tui chungah lng zlin an chhngkua
leh sa leh nungcha a chhnga lt zawngte chu him takin an awm ta
a. Tuilt hian khawvl pum pui tak tak hi a khuh vek nia ring pwl
an awm laiin, khawvl pum pui tak tak ni lovin chutih laia mihring
awmna Mesopotamia ram vl zawng chauh khu a khuh nia ngai
pawh an awm. Khawvl pum a huap nia ringte chuan an \an hmun
znga an sawi ve chu Tuilt thawnthu hi khawvl hnam hrang hrang
hian an nei tlat mai tih a ni. Chutiang thawnthu nei hnam 200 chuang
hming ziak chhuakte pawh an awm. Tuilta him mihring hming an
sawi erawh chu a inang lo va. Babulon-hovin Utnapishtim,
Sumerian-hovin Ziusidru, Grik chuan Deucalion, Hinduin Manu,
Chinese-in Fah-he, Hawaiin-hovin Nu-u, Mexican Indian-hovin
Tezpi, Algonquins-hovin Manboz-ho. Mizo pawhin Ngaiteii
thawnthu kan lo nei ve bawk a. Hei hian khawvl hmun hrang hranga
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

107

hnamte hian Tuilt hi engtin emaw an lo hre vek a; chuvngin, tuilt


kha khawvl pum huap a ni ngei ang an ti a ni.
Khawvl hmasaa mihring sualnain Pathian thinur a tawng bua
a, tuiltin a hrem tih kan chhiar hian Pathian hi zahngai thei,
khawngaihna leh hmangaihna Pathian ni mah se sual hi a la zam lo
tih kan ngaihtuah tr a ni ang.

Sawi ho tr
1.

Hmnlai khawvl mihringte sualna tluk hian tnlai khawvl


mihringte hi kan sual ve tawhin kan hria em?

2.

Pathianin tui a lttr tawh dwn lo tih a sawi a (Gen 9:11),


tnlai mihringte hi sual ve ta hle zl ila engtin nge Pathian hian
min hrem ve ang?

3.

Pathian hi mi sual ngaidam \hn Pathian ni si, sual avnga


mi hrem hmang a ni bawk si \hn hi engtin nge kan sawi
rem ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

108

V. PATHIANIN CHHANCHHUAHNA KAWNG


A BUATSAIH

June 1
NOVA HNNA PATHIAN THUTHLUNG
Chhiar tr: Gen 9:8-17

Pathianin mihring sualna avnga khawvl a hremna tuilt a


lo km ta. Leilung chu lo lang lehin lawng pawh leilungah a lo
innghat leh ta a. Lei pawh chu a lo hilin a lo ro ta a. Nova leh a
chhngte leh rannung lawnga an khungte chu khawmualah chuan
an chhuak thei ta. Nova chuan maichm a siam a, sa thiang leh
sava thiang a\ang chuan maichmah chuan hlral thilhlan a hln
a. Chu chuan Pathian a tilwm hle a. Mihring chu an sual tih hre
reng chungin tuilta khawvl a hrem tawh loh tr thu pawh a
sawi nghl a (Gen 8:13-22).
1. Lei tichhe trin tui a lt tawh lo vang: Novan maichma
hlral thilhlan a han hlan zawh chuan Pathian thinlung pawh a khawih
ve ni ngei tr a ni, Lei chu mihring avngin nchhia ka lawh leh
tawh lo vang, mihring rilru ngaihtuahnate chu an naupan tt ata a
sual si a; tna ka hrem ang hian thil nung tinrng ka hrem leh tawh
hek lo vang, a ti ta hial a (Gen 8:21).
Nova leh a fapate chu mal a swm a, lo punga, lei luah khat
trin a ti a (9:1). Hetah hian Pathian chu zahngai thei a nihzia a lo
lang leh ta. Mihring chu an sual reng tho dwn tih hre lwk chungin
a hrem dn anga tuilta hrem leh tawh lo trin amah leh amah avngin
thu a tiam ta ringawt mai a ni. He Pathian thinlung putzia hi tuin nge
hrilhfiah thei ang le? Nova hlral thil hlan a\ang khn a Fapa Isua
inhlanna a hmu lwk ta mai em ni ang? A lungawi kum hun lo la
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

109

chhuak tr chu thlr lwkin khawvl an dam theihna tra a Fapa lo


kal tr avng chuan lei chu nchhia lawh tawh lo trin a thinlung a
siam fel ta dr mai ni wm tak a ni.
2. Keimah ngeiin ka thuthlung chu ka tinghet a ni: Pathian leh
mihring inkra thuthlung rng rng hi mihring leh mihring inkra
thuthlung nn a inang ngai lo. Mihring leh mihring inkrah chuan mi
pahnihte emaw, pwl pahnihte emaw inbiak remna, chutiang chuan
ni se tia an inthurualna a ni \hn. Pathian thuthlung erawh chu
mihringin a phu emaw, a sawi rem emaw ni lovin amah Pathianin a
duh thua a thlun a ni chwk. Chutianga a tih chuan Pathianin mihring
chhl lovin amah leh amah a inchhl \hn. Chu chu a thuthlung a
nghehzia sawi nn a ni. Amah aia nghet \awng chhan tr a nei lo.
Tuilta khawvl a tihchhiat tawh loh tr thuthlung pawh hi Nova fel
vng lam pawh a ni ber lo va; Pathian zahngaihna thuthlung a ni.
3. Thuthlung chhinchhiahna chu chhimbl: Thuthlung chu thu
mai ni lovin mita hmuh theih thilin a chhinchhiah a. A chhinchhiahna
tr chu chhimbl a ni. Tuilt zawhah chhimbl hi Pathianin a siam
chauh tihna a ni hran lo. Chhmah ka chhimbl ka zmtr a, chu
chu kei leh lei kra thuthlung chhinchhiahna tr a ni ang, a ti mai a
ni (9:13). Chhimbl an hmuh apiangin a thuthlung an hre chhuak
ziah \hn dwn a ni. Pathian chuan a thuthlung chu a hre reng dwn
a, mihring erawh chuan a mita a hmuh theih eng emaw a mamawh
tih a hriatsak a ni ngei ang. Chhm a lo awm a, a lehlamah
khawthiang a lo awm hian chhimbl a lo lang \hn ang a, chu chuan
Pathianin tuiltin khawvl a tichhe leh dwn tawh lo tih a hriat
chhuahtr \hn dwn a ni.
Mihring chuan chhimbl a hmuh apiangin Pathian chu mihring
sualzia hre rengtu ni mah se, amah leh amah avnga mihring chunga
zahngai \hn Pathian a ni tih a hre chhuak \hn dwn a ni. Ruah sr
emaw chhm emaw lo awm \hn mah se, ni ng a lo tel leh \hn a,
chu chuan chhimbl a rawn lantr \hn ang hian leiah ruah lo sr \hn
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

110

mah se, tuilta khawvl hrem tawh ngai lo tra tiamtu Pathian a
awm a ni tih hriat chhuah leh \hin chu Nova leh a chhngten an
mamawh a, Pathian rinawmna theihnghilh chng tak mihringten kan
mamawh a ni.

Sawi ho tr
1.

Pathian chhanhimna kan chan avngin eng thilhlan nge Pathian


hnnah kan hlan ve \hin?

2.

Pathianin tui a tilt tawh dwn lo tih thuthlung chhinchhiahna a


ruat kher hi eng nge a \lna? Hei aia chhinchhiahna hman zwk
wm tih kan nei em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

111

June 8
ABRAHAMA KOH A NIH DN
Chhiar tr: Genesis 12:1-3

Abrahama, Abrama a nih laia koh a nih thuah hian Genesis


Bung 12 a\ang mai hi chuan Haran, Palestina hmr twpa Suria
ram chhnga an awm laia koh ni maiin a lang thei a. Mahse, Tirhkohte
7:2-a Stephana thusawi a\ang hi chuan Kaldai ram (Mesopotamia)a an awm laiin Pathianin a ko daih tawh niin a sawi a. Genesis
15:7-ah pawh Ur a\anga koh chhuah a nih hi a lang. Genesis 11:31
kan chhiar chuan Abrama chu a pa Tera hovin an chhngkuain Ur
a\angin Haran-ah an pm nia sawi a ni a. Tera chu Haran khuaa a
thihin kum 205 mi a ni (Gen 11:32).
Abrama chu Haran khua ata a chhuah lai chuan kum 75 mi a
ni a (Gen 12:4). Ur khuaa an awm lai hian Abrama chu a nu leh
pate nn Kanaan rama kal trin an chhuak a (Gen 11:31). Mahse,
kal zl lovin Haranah hian a pa thih thleng an chmbng ta rih a ni.
A pa hian kal zl a duh rih lo pawh a ni mai thei. A pa Tera thih
hnuah Abrama chuan kohna a dawng leh ta a ni ang (Gen 12:1).
Haran an chhuahsan hnuah pawh a unaupa Harana fapa Lota a la
hruai tel zl bawk a. A nun kal zlah Pathian kohnaah a chiang
chho zl a, amah a rinawm twk loh chng awm mah se a kotu
Pathian rinawmna chuan a kohna chu a chawi nung zl a ni.
1. I khaw lam ata chhuak la: Pathian kohnain Abrama a pht
hmasak ber chu, I khaw lam ata chhuak la, tih a ni. Sawi tawh
angin a awmna hmasa Kaldai ram Ur khua niin a lang. Hmnlai Ur
khawpui chu tnlaia Iraq rama Tell el-Muqayyar an tih lai vl hi nia
rin a ni a. Ur khawpui hi kum BC 3000 vl a\ang khn khaw ropui
tak a lo ni tawh a; Mesopotamia ram chhim lam zawng zawng hi an
thuhnuaiah a lo awm tawh a ni. Kum BC 1950 vlah khn Ur khua
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

112

chu tihchhiat a ni a; hetih lai vl hi Abrama te chhngkaw pm


chhuah hun pawh hi a ni ang (David F. Hinson, History of Israel,
1980:23). Abrama te chhngkua hi khawpui lai luma chng ni lovin
ran vulha ei zawng an nih avngin khawpui thla fma chng an ni
ang a; khawpui ber tihchhiat a nih chuan an eizawnna a lo chhe tel
ang a, an pm ta a ni ang. Chutih lai hun tak chu Pathianin a koh
hun hi a nih a rinawm.
Abraman kohna a dawn lehna Haran pawh hi tnlaia Turkey
ram chhnga mi a ni a, Charan ti te, Charhran ti tea sawi a ni.
Hmnlai a\ang tawhin thla (moon) pathian, Sin an tih biakna hmunpui
a ni \hn. Pathian takin pathian lem chi hrang hrang biak \hinna ram
ata amah inhriat chiantr zl leh a mi tr buatsaih a duh ni ngei tr a
ni, Abrama chu a ko ta. Judate chuan thawnthuin an sawi belh \euh
a. Abrama chu a naupan lai a\ang rngin hng pathian hrang hrang
leh vn lam thilte an biak \hin leh a pa ngei pawhin a biak \hinte chu
pathian dik ni theiin a ring lo va, Pathian tak zawnna rilru a lo nei
\hn angin an sawi. Chng thilte chu hriat chian phk a ni lo. Pathian
Thu zir mite chuan Pathianin ama duh thuin, Abrama lama phu vena
awm rng vng ni lovin a ko tih hi a ni mai. Chu chu Abrahama nun
kal zlah pawh hian a dik zwk hlein a lang. Pathian a hre chiang
deuh deuh va, a rinna pawh a puitling deuh deuh niin a lang.
2. I laichnteho zng ata leh i pa in ata chhuak la: He kohna
hi a zwm famkim deuh thaw niin a lang. I pa in ata tih hi Ur
a\ang kha chuan a la zawm lo va, an vaiin Haran an pan si a. Haran
a\anga a chhuah erawh kha chuan a zwm dik ta a tih theih ang, a
pa thih hma kum 60 vlah a pa in chu a chhuahsan ngei niin a lang
si a. I laichnteho zng ata tih pawh hi a zwm famkim chiah lo,
Lota a hruai tel tlat a. A hnuah an buai phah hle nghe nghe a ni.
Pathian kohna avnga mahni nu leh pa te in chhuahsana, mahni
lainate \hen hmak mai hi thil awlai a ni lo. Nu leh pa ngchhng,
laina leh chhngkhatte bul nuam kalsana, mahni tlngnl ngai lohna;
a nuam dwn nge nuam dwn lo tih pawh hriat lohna hmuna Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

113

kohna avnga kal daih mai hi mi tam tak tn chuan thil harsa tak a
ni.
Chhngte kan mamawhna a tam a, chhngten min mamawhna
a tam a. Abrama pawh hi Pathian kohna a hmuh lai hian hng thil
ngaihtuahnate hian a kiansan vek bk miah lo ang le. Fa nei lo a ni leh
nghl a, chutiang dinhmuna ding chunga hriat ngai loh ram pana thil
chiang lo han kal chhuah chhan ngawt mai chu. Lota, a fa ang maia a
en tr, a ro khwmtu atn pawh lo ruat ru mah se thiamawmna tak a
awm. Mahse, Pathian kohna chu chng zawng zawng chu kalsan tr
tih a ni tlat mai si. Mahni khawvl hlui, tlngnlna leh nuam tihna
hmun kal pla Pathian kohna chhnga a nih nih ni tra kal chhuah hi
kohhran chanchinah Pathian hnathawh dn kawng khat a lo ni ve fo
bawk si a. Chu chu miin Pathian a rin ngamna leh a thu a wih leh
wih loh fiah nn Pathian hian a lo hmang fo \hn rng a ni.
3. Ram ka la entr tr che lamah kal rawh: Ram ka la pk
tr che, tih pawh a la ni lo. A la hmuh ngai loh, a entr tr chauh a ni.
Rinna fiahna bawk a ni. Hmu theia kal lova rinnaa kalna kawng a ni
(2 Kor 5:7). Rinna tak takah chuan kan rin avnga kan la chan tr
lam aiin kan rin Lalpa lam kha a lian ber fo \hn. Ka rin hi Lalpa a ni
tih ka chian chuan ka rin avnga ka la chan tr lam ka buaipui
chiam a ngai lo. Chu chu Pathian tilwm rinna dik tak awm dn chu
a ni. Chutianga kotu Pathian ring ngam maitute chuan an tisual ngai
lo. Ram a la entr tr chanchin pawh hi a la hre vak lo ang, Pathianin
eng ang ram nge a nih a la hrilh tlat lo. Hnute tui leh khawizua luang
ram a ni nge buar leh hlng tamna ram a ni tih hrilh a la ni lo. Chumi
lam pawh chu engtin nge a hriat ang tih pawh ngaihtuah tham tak a
ni.
4. Kohna a wih chuan: Abraman Pathian kohna a wih chuan
chan tr a nei. Chi ropui taka siam. Kum 75 nih tawha fa la nei
bawk si lo, chi ropui tak nih tr thutiam dawn chu wih a har duh
khawp ang. Amah a pian laia a pa Tera kum zt a pel f tawh.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

114

Malswmna pk a tiam pawh chu eng malswmna tak ni ang maw?


Abrama tn ngaihtuah thiam a har hle ang. Leilung malswmna,
sum leh pai, ran leh thlai te pawh a ni ang chu. Hming tihropui a
tiam pawh eng tin tak ni ang maw? Thil chiang lo vek a ni. Mahse,
Abrama chuan a rilruah zawhna pawh awm se Pathian kohna chu
wihin a kal ta a ni (Gen 12:4). A kal chhuah lai hian thil neih lamah
a rethei m m lo ni pawhin a lang (Gen 12:5). A kotu leh a tiamtu
rinawmnaa innghatin kohna chu a chhng ta.
5. Kohnaah Pathian thlamuanna a awm: Malswmsaktu
apiang che mal ka swm ang a, nchhe lawhtu che chu nchhia ka
lawh ang; nangmahah chuan leia hnam tin an la thawveng ang, tih
chu kotu Pathianin thu thlamuanthlk a sawi chu a ni. Mahse, chu
pawh chu a kotu rinawmnaa innghat bawk a ni a, ring thei lo, ring
duh lo tn chuan thlamuanpui har tak tr a la ni tho tho. Kotu
Pathian hian a kohate tn thlamuanpuiawm a nihzia a tilang fo \hn.
Pathian kohna chhngtute Pathianin mal a swm tih kan hmuhin
kan awt ru ve \hn pawh a ni mai thei; mahse, Pathian kohna an
chhn laia an hloh ang hloh leh an hrehawm tawrh ang tawrh chu
kan peih ve meuh si lo fo. Kohna chhngtute chuan an nunah chu
chu an hre chiang hle. Mihring taka ngaihtuaha hlauhawm, chiang
lo, a rana rana lo ni mah se kotu leh kohvate inkrah chuan a chiang
duh viau. Abrama Pathianin a koh hian a ko mai mai a ni lo va, a
Pathian a ni zui zl dwn tiin a thlamuan a ni. Pathian hian a kohna
chhngtute thlavng hi a hauh hle tih hi Abrahama nun kal zlah
pawh a lo lang zl dwn a ni.
6. Nang malswmna ni ang che: Pathian kohna hian
mawhphurhna a keng tel. Mi \angkai, mi dangte tna chhenfkawm
nih mawhphurhna a keng tel \hn. Pathian chuan Abrama chu ama
\hatna, ama ropuina leh malswmna atn chauh a ko a ni lo va,
amahah mite an lo thawven nn, miten malswmna an lo dawn ve
theih nn a ko a ni. Malswmna a dawn apiangte chu mi dangte
tna malswmna a nih ve zlna atn a ni. Mahni a inchhek arbwmna
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

115

mai tr ni lovin, mi dangten a zr an lo zo ve theih nn Pathian


malswmna a dawn chu a hmang tr a ni tihna a ni. Kotu leh a
koha inlaichnna rah chu mi dangten an lo chhawr ve tr a ni tihna
a ni.

Sawi ho tr
1.

Pathian kohna hi mi mal taka hriat kher tum nge \ha Pathian
Thu chhiar leh sawi leh kohhranin rawngbwl \lna a tr lan
a\anga hriat ve mai?

2.

Kan hla pakhat chuan, Lalpa vntlng zngah i aw hre theiah


min pui la a ti a. Vntlng znga Pathian aw hre thei bk mi hi
an awm em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

116

June 15
PATHIAN HNAM THLAN ISRAEL-TE
Chhiar tr: Genesis 28:10-15

Nilai zn hmasaah Pathian tak biak lohna khawvl ata inla


hrang tra Pathianin Abrahama a koh thu kan zir tawh a. Abrahama
hnna Pathian thutiam chu amah Abrahama te, a fapa Isaaka te leh
Isaaka fapa Jakoba te hnnah tihhlawhtlin zl a ni a, chumi a\ang
chuan an thlah Israel hnam a buatsaih a ni tih kan zir zui zl dwn a
ni. Mihring suala tlu tawh chhandam lehna kawng Pathianin a rawn
buatsaih chhoh zl dn hi a ngaihnawm a, a ropuiin a hlu m m a
ni. Chuta lo lang chiang m m \hn chu Pathian felna, dawhtheihna
leh thuneihna a ni. Mihring lamah rinawm lohna, chak lohna, fel
lohna, mihring taka Pathian thil tum tihhlawhtlin tumna te lo awm
\hn mah se a thuthlunga rinawm tlat Pathian chu a thutiam hlawhtlinna
tra thawk chhuak zl \hn a ni. Abrahama a kohna, Isaaka leh
Jakoba a buatsaih chhoh zl dnah hian Pathian chuan hnam thlan
hmangin a chhandamna kawng chu a rawn buatsaih a ni tih kan hre
dwn a ni.
1. Jakoba chu... a chhuak a, Haran khaw lam a pan ta a: A zin
khaw thawng a ni lo, a pu (a nu Rebeki nu\a) Labana hnnah a tln
bo dwn a ni. Eng vng nge? A u Esauva thinur a tlnchhiatsan
dwn a ni. Eng vngin nge a u chu a laka a thinur? An pa Isaakan
Esauva malswm a tum laiin Jakoba hian a nu Rebeki thurwn
pawmin a pa malswmna chu a lo dawn khalh a ni. Hetiang teh
nuaiha thil a lo awm chhoh dn hi a hma thute ngun taka chhiarin a
awmzia kan hre thei. Isaaka nupui Rebeki chuan nau a pai lawk lo
va, Isaakan Pathian hnnah a dlsak a, phr a lo pai ta a. Nautte
chu puma an awm laiin an insual a. Rebeki chuan Pathian a zwt a.
Pathian thu a dawn chu: ... a upa zwk chuan a naupang zwk
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

117

rawng chu a bwl ang, tih a ni (Gen 25:19-23).


An lo piang a, an lo puitling a. Esauva chu sa pl mi a ni a, a sa
kah sa te tui a tih m \hin avngin Isaaka chuan a ngaina zwk a
(Gen 25:28). Rebeki chuan a nau zwk Jakoba chu a ngaina zwk
thung a. Isaakan Esauva a duhsak m vngin Pathian thu awm sa,
A uin a nau rawng a la bwl ang, tih chu ngaihsak lovin Esauva
malswmsak a tum \lh a. Rebekin Pathian thu awm sa chu mihring
inbumna thilin Jakoban a hmuh theihna a ruahmanpui a. Esauva
ramvk a lo haw a, sa a rawn pk a, a pa malswmna dawn tuma
a lo kal chuan Isaaka a khr ta chiam mai. Malswm loh zwk tr
a fapa upa zwk, a sa kah sate tui a tih m \hin avnga malswm a
lo tum ngawt kha Pathian thu kalhin a lo che hman thelh a ni tih hre
chhuakin Pathian hlauin a khr ni ngei tr a ni. Amah (Jakoba) chu
malswmin a awm tawh tho tho ang, a ti zui ta a ni (Gen 27:33).
Nasa taka \ap chunga Esauva a chhnnaah pawh, I nau rawng
pawh i bwl dwn a ni, tiin Pathian thu awm sa chu a nemnghet
leh a ni (Gen 27:40).
Pathian thil tum awm sa ngaihthahna leh mihring hispa Pathian
malswmna chan tumna sual avngin he chhngkua hi an buai hle a
ni. Jakoba pawh a u hlauvin a tln bo a ngai a, a pa malswmna,
Pathianin Abrahama mal a swmna kal zl pawh a pu hnna
hrehawm tak leh buma a awm hnu kum tam takah a dawng \an thei
ta chauh a ni. Rebeki pawhin damin Jakoba a hmu hman tawh lo.
2. Kei hi Lalpa, i pu Abrahama Pathian leh Isaaka Pathian
chu ka ni: Hei hi Pathianin Abrahama Pathian a intih vawi hnihna,
Isaaka Pathian a intih vawi khatna a ni. Hetah hian Pathian chu
hma latu a nihzia a lan chianna chu Jakoba hnna a tih tr a sawi
hian Ka tih hi vawi sarih a hmang a ni: (1) I mutna lei kha nang leh
i thlahte ka la pe ang; (2) I hnnah ka awm a; (3) Ka vng zl ang
chia; (4) He ramah hian ka hruai kr leh ang che; (5) I hnna ka
sawi hi; (6) Ka tih hma loh chuan; (7) Ka thlahthlam dwn lo che a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

118

ni. Pathianin a hnam thlan pa atna Jakoba a thlannaah hian phna


rng rng a nei lo; mahse, Pathian chuan ama duh thuin a thlang mai
a, a buatsaih mai a ni tih a chiang hle a ni. Pathianin a hriat chiantr
chu (1) A hnna a awm thu; (2) A vn zl tr thu; (3) A vawng him
dwn; (4) A thlahthlam dwn lo. Hetianga Pathian a hnna a inhriattr
lai hian Jakoba chu taksa chuan a muhl a ni ngei mai; mahse, a
thlarau mit chu tihmenin a lo awm ta a ni. Pathian a hmu ta.
3. I thlahte chu leia vaivut ztin an awm ang: Abrahama
hnna a thutiam kha Jakoba hnnah pawh hian a tiam zui ta zl a
ni. Ram tina an la darh zau tr thu a sawi bkah a thlahah chuan
hnam tin an la thawven tr thu a sawi tel nghl bawk a. Pathian
chuan Jakoba chu a mi malin a thlang mai ni lovin, a thlahte zawng
zawng chu a mite an la nih dwn thu a lang tel nghl a, a mutna
ram ngei chu Pathianin amah leh a thlahte luah trin a la pe dwn
tih pawh a sawi nghl a ni. Israel hnam a thlang tih hian hnam tam
tak an nih hnuah a hlwmin a thlang ni lovin, mi pakhat thlangin a
thlah zl a\angin hnam a din a ni zwk tih hi chhinchhiah atn a \ha
hle.
4. Pathian hnam thlan: Pathianin hnam a thlan thu hi Abrahama
a koh thu a\anga in\anin a kal chho zl a, Israel-te a hnam thlan an
nihzia thu hi Thuthlung Hluiah chuan a thunawn tih mai tr a ni a.
Aigupta rama hrehawma an awm lai pawhin Pathianin ka mite a
tih tlat an ni a (Ex 3:7), mak takin a chhan chhuak a, Mosia hmangin
dn a pe a, chu chu an thlah lo awm zl trte pawh zirtr ngun trin
a chah mawlh mawlh a (Deut 6:21-23), Kanaan ram a hruai thleng
a. Pathianin Israelte a thlan hi anmahni lamah a chhan a awm lo,
Lalpan a duh avng leh a hmangaih avng leh an pute hnna a
thutiam hlen chhuah a duh avngin a thlang a, a enkawl zui a ni mai
(Deut 7:7-8). Anmahni enkawl trin rorltute leh lalte a pe a, an
awm dn a dik lohin kawng dik hrilh trin a zwlneite an hnnah a
tr \hn.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

119

Thuthlung Hlui pum pui hi Pathianin a hnam thlan Israel-te a


enkawl dn ziahna bu a ni tih mai tr a ni. Hnam anga Pathianin
Israelte a thlan hian hnam dangte chunga inlulinga an awm maina
tr a ni lo va. Pathian felna, dikna leh ropuina te nun chhuahpuia
hnam dangte hnna amah kawhhmuha a chanchin hril tra thlan an
ni. Pathianin a enkawl dnah pawh thil mak leh ropui tak tak a tam
laiin harsatna pawh an tawng nasa. An lakah a \hat laiin a thu an
pawisak duh loh chuan an chungah hremna a lek \hn. A hmangaih
avngin an laka a thk thu pawh a chhia.
Israelte chuan Pathian hnam thlan an nih avnga ham\hatna
tam tak an neih laiin mawhphurhna sng tak an nei a. Chu an
mawhphurhna lam chu an theihnghilh a, an ham\hatna lam chauh an
thlr avngin Pathianin kawng thar a ruat ta rng a. Chu chu Isua
Krista, Messia-ah a rawn thawk ta a. Israel-te hian chu chu hai rih
mah se an la hre chhuak ang a, Kristaah chuan Israel leh Jentail,
Krista ringtu zawng zawngte chu mihring thar, Pathian hnam thlan
thar niin Pathian ram chu a lo ding chho zl dwn a ni (Eph 2:1118).
Sawi ho tr
1. Israel hnam a thlan anga Pathianin a thlan hnam dang an awm
theiin kan ring em?
2. Isua hi Israel-te Messia a ni ngei tih hi tnlai Juda-te hnnah
hian engtin nge kan hrilhfiah ang?
3. Mizo zngah Israel hnam mi nia inhriaa Judaism-a lt tate hi
engtin nge kan ngaih?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

120

June 22
SINAI THUTHLUNG
Chhiar tr: Exodus 20:1-17

Nilai zn hmasaah Pathianin ama duh thuin, Israel-ten an phu


m m vng pawh ni lovin, a mi ni trin a thlang tih thu kan zir tawh
a. Hetia Pathian pakhatin hnam pakhat nna inlaichnna bk neia
hnam a thlan thu hi sakhaw dang chanchinah hmuh tr a awm wm
lo ve. Khawvl hnam hrang hrangten pathian biak bkte chu an nei
a ni thei; mahse, heti taka Pathianin ama hma lkna liau liauva hnam
a thlan, a buatsaih leh enkawl thu hi thil danglam tak a ni. Hnam
dang tam tak znga thlan chhuah bk leh malswmna pk bk an
nihna hi khawvl history-ah hian thil mak a tling rng a ni.
1. Pathian tna ro thlan bk: Pathian chuan Mosia hnnah, ...
ka thu in awih tak zeta, ka thuthlung hi in pawm chuan khawvl
hnam zawng zawng zngah hian ka tn ro thlan bk in ni ang; khawvl
pum pui hi ka ta a ni si a: tichuan, ka tn puithiam chi, hnam thianghlim
in ni ang, tiin hrilh ang che, a ti a (Ex 19:5,6). Pathianin a ro thlan
bk a nihna tinghet zl trin Israel hnam chu a thuthlung a pe a. Chu
chuan Pathian leh hnam inlaichnna thar a siam a ni. An duh ve leh
duh ve loh theihna zalnna pein thil \ha a hlui a. Chu chu an vla
sakhaw dangah a awm ve lo. Pathian chak tak angin a inhriattr a;
mahse, an duh lo chung chung hruai luitu Pathian a ni lo. Pathianin
an laka a rinawmzia tilangin an awm zl dn tr atn thuthlung a
siamsak a. Chu chu an zawm chuan an tn a \ha dwn a. An rinawm
loh chng a awm pawhin, an inchhra, a lam an lo hawi apiangin
Pathian chuan a thuthlung chu a theihnghilh ngai dwn lo a ni (Lev
26:40-45).
2. Sinai tlng dn: Sinai tlnga Mosia hmanga Pathianin dn a
pkte hi mi zalnte hnna pk a ni. Aigupta-a an awm laiin pk chi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

121

an ni lo, salin dn an nei lo. Chhuah zaln an nih hnuah Pathianin an


zalnna a lo puitlin zl nn leh Abrahama hnna a thuthlung a
tihhlawhtlin zlna atn a pk a ni. Bwih ata chhuah zaln tawhin a
unaute bwihah a nei thiang tawh lo va, thil ang mai maiin a ngai
thiang tawh lo. Chutianga an awm zui theih nn dn an mamawh a
ni. Chu bkah chuan Pathian hnam thlan, puithiam chi, khawvla
Pathian dik leh a duh dnte entra zirtrtu tr an nihna kawnga
tichaktu tr leh \anpuitu tr dn a ni. Mosia phei chuan hng dnte
hi an ropui bk hlein a ngai: Heti taka fel, dnte leh rorlte, tna in
hmaa ka zam zawng zawng ang dn nei hi hnam ropui dang tu nge
awm ve? a ti hial a ni (Deut 4:8).
Sinai tlnga Thu swm pk Mosian a lkte bkah hian a hman
dn tr chipchiar angreng taka sawi zui a ni a. Exodus 20:23-23:33
phei hi chu Thuthlung Bu tih a ni. Leviticus 17-26-te hi Thianghlimna
Dn tih an ni a, Deuteronomy bu pum, a bkin bung 21-25 te pawh
dn thu hrilhfiahna leh sawi zauna vek an ni. Israel hnam dnte hi
mihring \hatna dn te, khawtlng nun hona lam dn te, sakhaw lam
dn te an ni hlawm a. Mihringte hi suala tlu tawh kan nih vek avngin
eng hnam pawhin eng dn emaw chu an mamawhin an nei hlawm
a. Thuthlung Hlui hunah pawh Israel-te chauh ni lovin Jentail hnam
dangte pawhin dn an lo nei ve \hn tih hriat a ni a. Mihring inlaichnna
dn phei chu hnam hrang hrangten an lo nei ve a ni. Hammurabi
Dn (ca. BC 1754) an tihte phei chu Mosia pk dnte nn pawh a
inzl hlawm hle a ni. Pathian Thlarau Thianghlim chuan mi tin tna
awm khawngaihna a\angin hnam tinte rilruah dn a lo dah a ni ang.
Chng hnam dangte dn neih chu rei tak ata an chn \han dn a\ang
te leh an sawrkrin a siamte an ni mai a. Israelte bkah chuan dnte
chu Pathianin Mosia hmanga a thuneihnaa a pk an nihna hi a
danglamna chu a ni.
3. Sinai tlng dnte hi an la pawimawh zl em?: Sawi tawh
angin Sinai tlnga Mosia hmanga Pathianin dn a pkte hi an
pawimawh m m a. A mite hnna Pathianin tihlan chian a tum ber
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

122

nia lang chu, thil \ha leh \ha lo, dik leh dik lo thuah mihring mi mal
emaw, awm khwm emaw thu mai ni lovin Pathianin engtin nge a
ngaih tih a\anga ngaihtuaha thu tihtlk fo tr tih hi a ni. Chuvngin,
kohhran rorlnate pawh hi mi \henkhat thusawi thei takte ngaih dn
ang mai ni lo, a tam lam lam tih ngawt pawh ni lo, Thlarau Thianghlim
leh keinin tih a ni zl tr a ni (Tirh 15:28).
Thu swm pkte hian dn kalphung tlngpui an sawi a.
Mihringin Pathian laka a tih tr leh mihringin a mihringpuite laka a
tih tr an sawi a ni. Thuthlung Tharah pawh chu chu sakhaw
kalphung tr a nihzia Isua zirtrna a\angin a lang (Mt 22:37-40).
Thuthlung Thar hian \hatna dn Pathianin a pkte hi a hnwl lo va;
mahse, a zawm dn tr a tidanglam a ni. A lehkha thua zwm mai ni
lovin thlarauva zawm dn min kawhhmuh a ni. Entr nn, chawlhni
serh thuah: Thuthlung Tharah Isua zirtrnaah chuan Juda-ten dn a
nih ang ngawr ngawra an zawm \hin dn ni lovin dn a nih chhan a
siamtu Pathian leh a thilsiam ropui ber mihring ngai pawimawh
hmasaa chawlhni serh tr a ni (Mk 2:23-28). Chawlhni pawh a
hman hun chu Juda-te ni chhiar dna ni sarih ni kher ni lovin a ni
hmasa berah, Isua thawhlehna niah hman an lo chng ta zwk a ni
(Tirh 20:7; 1 Kor 16:2). Pathianni serh hi Pathianin ni sarih znga
pakhat ama tna serh thianghlim bk nei tra thu a pk zawmna tho
a ni e. Sinai tlng dna Pathian tak chauh biak te, Pathian hming
duhdah taka lam mai mai loh tr tih te, nu leh pa chawimawi tr te,
tualthah loh tr, uire loh tr, rk rk loh tr, hretu dera \an loh tr,
mahni mihringpuite thil neih awh loh tr tih zawng zawngte hi mihring
nihna kawngah chatuanin a dikin a \ha reng dwn a ni.
Tirhkoh Paulan a lehkhathawnahte dn leh khawngaihna a
khaikhinna thuah dn thiltiha Pathian hmaa thiamchan theih a nih
lohzia a sawi fiahna la kawiin mi \henkhatin dn hnual suat an chng
\hn hi kal sualna hlauhawm tak a ni. Chu chuan thiangzauna
(Libertinism)-ah a hruai lt chwk. Dn thiltiha thiam chan tum chu
thil tih chi a ni lo va, khawngaihnaa Pathian fa nihna changtute awm
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

123

dn tr erawh chu dn angin a ni tr a ni. Sinai tlng dn pawh


Pathianin a mite atna a pawm tawhte hnna a pk a ni. He dn hi
zwm ula, ka mite in ni ang, tih a ni lo va, ka mite in ni a, hng dn
hi ka pe che u a, zwm ang che u, tih a ni zwk. Juda-te tna
sakhaw dn a pk, an sakhaw biak dn serh leh sng te chu Isua
Krista nun leh thihna lo entr lwkna mai an nih avngin Thuthlung
Thara ringtute chuan kan zawm kher a \l tawh lo va, chutiang ngai
kher lova miten thlarauva Pathian an biak hun lo thleng tr Isua
ngei pawhin a sawi ang khn (Jn 4:23, 24). An khawtlng nun an
kalpui dn tr dn tesepte pawh a hun lai bk atna hnam nunphung
pakhat tna tih mai an nih avngin Thuthlung Thara ringtute tn
zawm ve vek kher a \l tawh lo.

Sawi ho tr
1.

Dn, a lehkha thu mai ni lova, thlarauva zawm tih hi han sawi
zui teh u.

2.

Milem be suh tih hi han sawi zau teh u

3.

Nu leh pa chawimawi (honour) tra thupk hi tnlai hian kan


zawm \ha em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

124

June 29
HNAM THLANTE MAWHPHURHNA
Chhiar tr: Isaia 42:1, 5-7

Zirlai hmasa lamah khn Pathian hnam thlan Israel-te Pathianin


a thlan chhan chu hnam dangte chunga an chuanna tr emaw, an
inlulinna tr emaw ni lovin hnam dangte hnna Pathian felna, dikna
leh ropuina tilang tr leh puang tr an ni tih kan sawi nual tawh a.
Tnah hian hnam thlan nihnain a ken tel tlat, mawhphurhna lian tak
an neih chungchng kan zir dwn a ni. Mi tam takin Pathian kan
duhna chhante chu a khawngaihna dawn te, a malswmna hmuh te,
a chhandamna chan te, hlim leh lwmna leh damna chan te a ni fo.
Pathian mi nihna hian mawhphurhna a keng tel zl a ni tih lam hi
ngaihtuah tam a har fo \hn. Nu leh paten fate Pathian lam hawi se tih
kan duhna pawh hian chin a nei fo thei. Tihnuam leh fel takin awm se,
kan hah tidam se tihah hian twp mai awl tak a ni. Pathian mi angin
nung se, Pathianin a duhna lam lamah awm se, a tirhna apiangah kal
se tih lam ngaihtuah thlen peih a har khawp mai.
1. Chhiahhlawh mawhphurhna: Pathian hnam thlan chuan
Pathian hnn a\angin ham\hatna a hmu phawt a. Chng chu:
Pathianin a chelh rengna te; an chunga Pathian lawm m mna te;
Pathian thlarau an chunga leih a nihna te hi a ni. Chanvo ropui a ni
ngei mai. Mahse, chanvo \ha neihah a twp mai lo; mawhphurhnain
a zui. Chu chu chhiahhlawh nihna a ni. Pathian mi thlan nihna rng
rngah hian ropuina, mi chunga ln theihna tr lam a awm ngai lo.
Pathian chhiahhlawh nihna leh mite tna rawngbwlsaktu nihna lam
a ni zl. Chuvngin, Pathian rawngbwl tum mi rng rng chuan
chhiahhlawh nun a zir a ngai a ni. Isua pawh rawngbwlsaka awm
tra lo kal a ni lo va, rawngbwl tra lo kal a ni (Mt 20:28).
2.

Jentail-te hnna pk tr rorlna a la chhuak ang: Sam

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

125

147:19, 20-ah chuan, A thu chu Jakob-ho hnnah a lantr a, a


thuruatte leh a rorlte pawh chu Israel-ho hnnah a lantr \hn. Ani
chuan eng hnam chungah mah chutiang chuan a ti ve ngai lo; a
rorlte lah chu an hre hek lo, tih a ni. Pathian rorlte leh thu ruatte
chu Israel-te chuan an hnnah Pathianin a pe bk a ni tih an inhria a
ni. Chngte hnam dangte hnna hriattr chu Pathian hnam thlante
mawh a lo ni ta a ni. Chutiang rorlna kalphung pawh chu khawvl
lal ropui leh rwng takte tih dn lo ang tak a ni ang. Mahni intiropui
leh miten an ngaihsn tra intr chhuaka tlngau vl ang a ni ve lo
vang. Rorlna chu thutakin a kengkawh ang a, mi sual (luang swp)
chunga ro a rlin a tifithla hmawk lo vang. Dawhtheihna, ngilneihna
leh khawngaihna nn, an sim theih nn hun a pe \hn ang. Mi chak
lote pawh an nun lksak mai lovin an nun a lo alh chhuah leh hun a
nghk \hn ang. A rorlna chu a hlen chhuah hma loh chuan a kal zl
ang a, Jentail-te chnna thliarkrte chuan a thu an lo nghk ang (Is
42:2-4). Chu chu Pathian hnam thlanten an hlen chhuah tr
mawhphurhna lian tak chu a ni.
3. Mitdelte mit tihvr: Jentail hnamten an la hmuh leh hriat ngai
loh Pathian thuruatte leh zirtrnate chu an hnnah an hriattr tr a ni.
Hnamte chuan an thinlungah mihring aia chungnung, biak tr a awm
a ni ang tih ngaihtuahnate neiin Pathian a awm tih te chu an lo hre ve
riai ruai a ni thei e. Mahse, an hriatna leh hmuh theihna a famkim loh
avngin an pathian biak dn pawh kawng chi hrang hrangin an kal a.
A \henin Pathian thil siam thing, lung, tui, vn lam thil ni leh thla leh
arsite chu pathianah an bia a. A \henin rannung lemte siamin, hlum leh
thing leh lungtea eng eng emaw lem siamin an hmaah pathian anga
ngaiin an kn \hn. |henkhat chuan thlarau khawvl awmin an hria a,
chng thlaraute zngah mihringte hnna chhiatna leh malswmna thlen
thei awmin an ring a, an inthawi bawk \hn. Chutianga khawsa hnamte
chu mitdel, a kalkawng pawh hmu thei lova dap vl mai mai ang lek
an ni. Chngho hnnah chuan Pathian tak chanchin leh a thute hrilh
chu Pathian hnam thlante mawhphurhna a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

126

4. Mi tngte hruai chhuah: Pathian dik hriat lohna khawvlah


chuan chin dn \ha lo te, sual chi hrang hrang, mihring leh mihring
innghaisakna thil te, inawp behna te, mihring thisena inthawina te,
pathian hnna nausn hlan te, natna nei a nung chunga phm leh
daipwna dah bo te, dik lo taka hnathawka inchhawr luihna te, chi
\ha leh chi chhia inthliarna te, thlarau sual paia inpuhna te, hmeichhe
rah beh tlatna te leh thil dang \ha lo leh dik lo a tam m m \hn.
Chutiang thil chu tih dn phung pngngai leh hnam dn anga neihin
mihring hlutna mausm \hakin chutiang sala tnna chu a tam \hn.
Pathian hnam thlante chuan chutiang sala tngte chhuahna siamsak
chu an mawhphurhna a ni.
5. Jentail-te tihn: Jentail hnamte chuan Pathian tak an hriat ve
loh avngin thim zngah an \hu a ni. Pathian khawngaihna mi tin
tna awm avng chuan eng eng finna emaw te chu an lo nei ve mai
thei. Mahse, Pathian inpuanna nung an dawn ve loh avngin anmahni
ngaihtuahnaa hruaiin an awm \hn. Taksa khawsakna leh mihring
inlaichnna leh khawsak hona thilahte chuan chn dn \ha takte pawh
an lo nei ve pawh a ni mahna. Entr nn, Mizoten Krista Chanchin
|ha kan dawn hma pawha tlwmngaihna nun kan lo nei \hn ang
deuh khn. Chng ang thil chu Chanchin |ha hril darhna lam zirtute
chuan Chanchin |ha atna lo buatsaih lwkna (preparatio
evangelico) an lo ti a ni wm e. Mahse, Pathian inpuanna famkim
ng nna khaikhin chuan chng thil chu np tak a ni. Hnam nunah
thimna tak a awm reng tho. Chutianga thimna awm ting tra
mawhphurhna chu Pathian inpuanna changtu a hnam thlante kovah
a awm tlat a ni.
Sawi ho tr
1.

Pathian hnam thlante mawhphurhna tamzia han sawi zui teh u.

2.

Pathian hriatna nung miin a neiha mawhphurhna a neih nghl


thu hi sawi zui ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

127

July 6
HNAM THLANTE HLAWHCHHAMNA
Chhiar tr: Amosa 4:4,5; 5:18-20

Pathian hnam thlan Israel-te chuan ham\hatna ropui tak an nei


tih thu te, ham\hatna an neih rualin mawhphurhna lian tak an neih
thu te kan lo zir tawh a. Chng an ham\hatnate chu an hmang \ha
em, Pathian duh dn angin an nung em, an mawhphurhna pawimawh
takte chu an hlen chhuak \ha em, tih te chu an chungchnga zawhna
pawimawh a ni a. Chumi enna tukverh pakhat, Zwlnei Amosa
hun lai, kum BC zabi riatna lai vla an khawsak dn chu kan thlr
thuak dwn a ni.
Jona, Amosa leh Hosea te hi BC zabi riatna laia zwlnei hna
thawkte an ni a. Amosa hi BC 760-750 vl laia rawngbwl nia
hriat a ni. Chutih hun laia chhim lam Judai ram lal chu Uzzia a ni a,
BC 791-740 chhng vla rorl nia hriat a ni a, hmr lam Israel lal
chu Jeroboama 2-na, BC 793-743 laia rorl nia hriat a ni. Hetih
hun lai hi a khawi ram ve ve pawh politics leh ei leh br lamah
chuan an sn lai tak leh an hnianghnr lai tak a ni a. Ram a rlmuang
a, awm thei fate chu an khawsak pawh a nuam hle a ni. Mahse,
sakhaw lamah leh nunah an tlk hniam lai, an inthlahdah lai a ni
thung. Pathian lam a\anga thlrnaah chuan an hlawhchham lai a ni.
Isaia rawngbwl \an tirh lam pawh kum BC zabi riatna vl lai tho a
ni a, Isaia 5:1-7-ah phei chuan Pathian hnam thlante chu grp, rah
dik tak chhuah tra beisei grp suaka rah ta tlat nn tehkhin an ni.
An hlawhchham nia an sawi dn chu hetiang hian lo zir ila:
1. Bawhchhiatna pung: Bethel leh Gilgal-te chu an sakhaw
hmunpui, Pathian an biakna hmun langsrte an ni. Chutah chuan
inthawina te, swma pakhatte chu an rawn la zut zut reng a. An duh
zwng ang angin inthawina leh thilpkte chu an rawn hlnin an rawn
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

128

pe a. Chhang dawidim telh lwm thu hrilh inthawina te an rawn la


\hn a ni. Hng an thiltih zawng zawng hi Pathian an \ih leh zah vng
ni lovin, pwnlnga sakhaw mi anga lanna atn mai mai an ti \hn a
ni. Chhang dawidim telh lwmthu hrilhnate phei hi chu Pathian duh
loh zwng a ni a. An rawn tih chhan pawh an puithiamten chhang
dawidim telh loh, hlan tr dik chu, tui an ti lo va, an ei \ha duh lo va;
chuvngin tui an tih zwng ang kha an rawn hmang a ni. Pathian
hnna thilhlanah an ti tak lo va, ti ve hming pu nih duh siin an \ha tih
zwng ang angin an ti a ni ber. An nun dn tak zwk chu Pathian
lawm loh zwng hlr a ni si a. Nuna Pathian duh zwng pawisa si
lova pwnlng chauha sakhaw mi anga lanna mai chu Pathian
lawm zwng tihna ni lovin bawhchhiatna tihpunna mai mai a lo ni
zo ta a ni. Pathian biak dn tr dik taka ti lovin, hnam dang pathian
biak dn nn an pawlh sawp \hn bawk a. Bethel-ah leh Dan
khuaahte chuan an lal Jeroboama bwngno lem siam chawp te
chu an bia a. Chngahte chuan Levia chi ni lo, lalin ama duh
zwng puithiam a ruat chawpte chuan rawng an bwl a (1 Lal
12:25-33).
2. An bawhchhiatna tenawmzia: An bawhchhiatna tenawm
takte chu:
(i) Mihring hlutna engah mah an ngai lo va, an hlwk phah
dwn phawt chuan mihring nun chu sum hmuh nn an hmang duh,
Tangkaruaa mi fel an hralh avng leh pheikhawk bun khata mi
tlachham an hralh avngin, (Amos 2:6). Rorltute chuan thamna
avngin mi fel pawh thiam loh an chantr duh zwk a, thamna pe
thei lo tn rorlnaah thiam chan beisei theih a ni lo, tihna tluk a ni.
(ii) Mi retheite lu chunga vaivut takngial pawh an t a,
pachhiate an rksak, (2:7a). Mi rethei leh fahrahte pawh an thil
neih chhun pawh lksak an duh zl, mi retheihna denchhenin an in
leh lo pawh tlwm deuhin an leisak zl. Hrehawm an tuar lai pawhin
lainatna awm miah lovin an thil an neihsak duh zl.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

129

(iii) Pa leh a fapa chuan nula pakhat an zen \wm, (Amos


2:7b). Chutiang thil bawlhhlawh chu an ti duh zl. Pathian hming an
tibawlhhlawh.
(iv) Maichm awmna apiangah puan dahkham chungah an
mu \hn (Amos 2:8a). Deuteronomy 24:12 & 13-ah chuan mi
retheiin mi hausa sum a pkin puan a dahkham a nih chuan, a puan
neih chhun zna a intuam lumna a nih avngin, zn a rei hmain mi
hausa chuan a kr ngei tr a ni tih dn a awm a. Mahse, chutianga
mi retheiin puan an dahkham pawh chu zna a hnna kr leh duh
lovin, maichm bulah, Pathian biaknaah ngei chuan nuam ti takin
an mut hnan \hn tihna.
(v) An pathian inah chuan mi an chawitr mante chuan uain
an in \hn, (Amos 2:8b). Mi rethei, dik lo taka rorlnaa thiam loh
an chantr pawisa chawite chuan uain leiin, an pathian an biaknaahte
chuan zu chu an in \hn. Hng thil bawlhhlawh tak tak, dik lo taka
mi rethei chunga rorlna lek te, nawmchenna te, hurna thil te, an tih
\hin tibawlhhlawh zualtu chu sakhuana nn an chawhpawlh \hn
chu a ni. Sum siam thiam lamah an \hang a, sualna lamah an sng.
Sakhaw thil an uar tel bawk si.
3. Pathian mite an tibawrhbng: Pathianin an sual avnga
Amosa hmanga a hauh dn hian an sualzia a tilang. Amor-ho ram
an neih theih nn Aigupta ram ata a hruai chhuak a, an hmlmate a
tihboralsak vek a. An fapate leh tlangvlte zng a\angin zwlnei ni
tr leh Nazarit mi ni tr a siamsak a. Mahse, chngte chu an
tibawrhbng zl a. Nazarit mite chu uain in tr in pe a, zwlneite
hnnah, thu hril suh u, tiin thu i pe a, tiin a hau (Amos 2:12).
Anmahnia an sual mai chu duh twk lovin Pathian mi atna serh
hrante pawh zu an intr a, Pathian Thu an puan theih loh nn an
khap a. An sualzia sawisl trin an duh lo a ni ang.
4. Lalpa ni an duh: Chutiang taka an sual chung chuan Pathian
rorlna dik lo thlen hun, Lalpa ni chu lo thleng trin an duh ve lawi
a. Mahse, Pathianin a thlan chhan ang tihlawhtling lova an lo
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

130

hlawhchham tk m avng chuan Lalpa ni an duh leh nghahhlelh


m m pawh chu an rin ang a ni dwn lo. Chutianga bawlhhlawh
hle chung si chuan Pathian hnam thlan an nihna chhuangin Lalpa ni
lo thleng tr, Pathianin a mite chawimawia hnam dangte chunga ro
a rl hun trte chu an lo nghkhlel ve m m ringawt a. Pathian
hnam thlan an nihna hre rnin, a thlan chhan kan tihlawhtling em tih
lam ngaihtuah duh miah si lovin an lo chapo ve m m ringawt mai
chu an tifuh dwn lo nasa mai. Lalpa ni duhte u, in chung a pik e,
tih chu Amosa thuchah a ni daih mai (Amos 5:18).
Pathian duh zwng ti si lova Pathian ringtu kan ni tih chhuang
ringawta ngaih \hat hi a hlauhawmzia Amosa hun laia Pathian hnam
thlante awm dn a\ang hian zir a \l hle. Chutianga Pathian rorlna
beisei ve ngawt chu hlauhawm pakhat tlnsana, hlauhawm lian zwk
tawnna, ngaih \ha taka awm ve ngawta, thil pawi takin a tlk buak
tr si nihna a ni (Amos 5:19). Chutiang mi, dik lohna nunpui reng
si, sakhuana thil ngaihlu wm taka awm ve si tn chuan Lalpa rorlna
ni chu ng ni lovin thim a ni dwn a ni (Amos 5:20).
Amosa hun laia Pathian hnam thlante awm dn chu a
beidawnthlk m m a ni. Pathianin a thlan chhan an tihlawhtling lo
va, an hlawhchham let dr a ni. Amosa bu kan chhiar zl chuan
chutianga hlawhchham Pathian hnam thlante hmabk chu chhiatna
a ni. Salah hruai bovin an awm ang. Mahse, a thlangtu Pathian chu
a thuthlunga a rinawm m avng chuan chng hremna an tawrh
zawh hnuah chuan Lalpa vk chuan Davida bwkte chim chu tung
ding lehin a hnam thlante chu a din thar leh dwn a ni (Amos 9:1115).
Sawi ho tr
1.

Pathian hnam thlan Israel-te hlawhchhamna kawng hrang


hrangte khi tnlai Isua Krista ringtute hlawhchhamna a ni ve
hlawmin kan hria em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

2.

131

Mahni mihringpuite laka dik lo taka ti reng chung sia sakhaw


thila \ha wm taka awm tho hi thil ni thei tak takah kan ngai
em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

132

VI. BIBLE-IN SUAL A SAWI DN


July 13
SUAL CHU NIH TR NIH LOH SAWINA A NI
Chhiar tr: Rorltute 20:16; Matthaia 9:10,11; Jakoba 4:8
Sual sualzia hre chiang lo chuan sual laka chhandamna
pawimawhzia hriat fiah a har \hn. Sual chungchng ngaihtuahna
chu, engtin nge miin an ngaih tih ni lovin, engtin nge Pathianin a
ngaih tih a\anga \an a pawimawh a ni.
1. Mihringin a nih tr dik tak a hloh: Pathianin mihring a
siam khn a thu wih, amaha innghat pumhlm tawp, a tih ang anga
awm tr, thilsiam dang chunga thuneihna nei, hriatna, felna leh
thianghlimna nei leh chatuan nun neiin a siam a. Mahse, thlmtu thu
wih zwkin, Pathian thupk bawhchhiain amaha nun hran bwl,
amaha chhia leh \ha tih neih theih a lo thlang ta zwk a. Chu vng
chuan Pathianin a nih tr a duansak chu a ni pha ta lo va. Pathian
ng chhnga Pathian rin chhana nung \hn kha Pathian awmpui theih
loh, paih chhuah ngai mihring a lo ni ta. A nih tr ang a ni pha ta lo.
Chu chu sual awmze bul ber chu a ni. Siamtu Pathianin a din ang ni
ta lovin, a chan tr a ruat chang pha lovin a lo awm ta a ni. Chu
chuan buaina leh harsatna tam tak mihring nun leh khawvlah a
thlen zui ta a. Thil siam dangte pawh chu an nih tr ang ni thei lo
leh an chan tr ang chang thei lovin an lo awm zo ta a ni.
2. Sual chu tum \helh a ni: Rorltu 20:16-ah chuan Benjamin
hnama mi indo mi thlan \hiau veikhawr zasarih, chng chu virvawma
sam zai tia pawh \helh hlek lo mi an ni, tih a ni. Heta \helh tih hi
Hebrai \awnga a awmze dang ni thei chu sual tih a ni. An vawm
fuh tr tak vawm fuh siah lova an \helh chu sual awmze hrilhfiahna
\awngkam lr tak a ni ve. Hebrai \awngin hattah an ti a, Grik
\awngin hamartia an ti. Pathianin a siam chhan, a tum pui, ni tr
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

133

leh chuti chuan awm se a tih mihringin a \helh khn a sual ta a ni.
Hei pawh hi, nih tr ang ni lo tih nn a la inang zl.
3. Mi sualte chu mi pngngai ni pha lote hi an ni: Matthaia
9:9-13; Marka 2:13-17; Luka 5:27-32-ahte chuan Isuan chhiah
khawntu Levia (Matthaia) amah zui tra a koh thu leh a ina chaw a
ei thu sawi a ni. Chutah chuan Matthaia \hiante ni ngei tr an ni,
chhiahkhawntute leh mi sualte chuan Isua chawhlui an klpui a.
Pharisai-te chuan chu chu an hmuhin mak an tiin, wm lo an ti hle a.
Engati nge...? an ti a ni. Heta Isua chhnna a\anga chiang taka lo
lang chu, Isuan chhiah khawntu leh mi sualte chu, thil dik lo leh \ha
lo ti \hn an nih avngin mi bawrhswm daktawr ngai an nihzia a
hmu a ni. Mi sualte chu mihring pngngai ni pha lo, enkawl ngai
damlo, an nih dn tr ang tak ni tra \anpui ngai an nihzia a hria a
ni. Chu chu a rawn kal chhan ber pawh a ni. Sual avnga nih tr
ang ni pha tawh lote an nih tr ang, mihring nihna dik tak hmuhtr
leh chu Isua lo kal chhan a ni.
4. Mi sualte chu mi bawlhhlawh an ni: Jakoba 4:8-a mi sualte
a tihte pawh hi a Grik \awnga a kawh chu nih tr ang ni pha lo, tum
\helh lam sawina bawk kha a ni. Chutiang mi chu mi bawlhhlawh
an ni a, insil fai an mamawh a, pwn lam kut sil mai ni lo, rilru leh
chhng lama faina mamawhte an ni. Rilru bulbl nei lo tih chu mi
chiang lo, tum mumal nei lo, innghahna mumal nei lo tihna a ni.
Chng chuan an thinlung tihthianghlim an mamawh. Chutiang mi
nihna dang Jakoba 5:19,20-a a sawi leh pawh kawng bo an ni.
Kalna tr dik taka kal lo, a ni lo lama png, tum lama kal lo, a
\helha \helh tho kha an ni. An bona lama an kal zl chuan an thlen
lohna trah an thleng ang a, an thlenna tr takah an thleng lo vang.
Kawng bo an nih avngin hawi kirtr an \l a ni.
Hng sual awmzia kawng lia kan han sawite hian sual chu nih
tr ang ni lo, Pathianin a siam chhan anga nung lo a nih thu sawina
a ni
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

134

Sawi ho tr
1.

Pathianin kan nihna tra min ruatsak hi eng ang nge nia kan
rin?

2.

Tna kan nihna hi Pathianin ka nihna tr twk rnga a lo ruat


niin kan hria nge, kan nih tr kan ni pha lo? Ringtute kan nih
tr ang kan nih lohna kawng hrang hrang sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

135

July 20
SUAL CHU PATHIAN LAKA HELNA A NI
Chhiar tr: Isaia 1:2-7

Pathian hnam thlante chu an nih tr ang an ni pha ta lo mai ni


lovin, anmahni hnama siamtu leh enkawltu chu an helsan ta a ni.
Hebrai \awnga hel tihna chu pesha a ni a, chu chuan thil tam tak a
kwk a. Hransan, bawhchhia, kal sual, do, tlksan, hnial, lungawi
lo, kawihsan tihte a kwk thei vek a ni. Pathian chuan hmangaih leh
duhsak takin a enkawl a. Sala awp beh leh chhawr retheiha an
awm chu mak leh chak takin a chhan chhuak a. Hmlmate laka
chhan chhuak zlin, a thilthlwn pk manna leh vahmmin a chwm
a. Tui an neih lohin lungpui a\ang pawhin tui a pe a. An thawh rim
rah pawh ni miah lovin khawizu leh hnute tuia luang ramah a hruai
lt a. Malswmna tinrngin mal a swm a. Mahse, chuti chung
chuan Pathian lakah chuan an hel ta a ni.
1. An hre lo va, an ngaihtuah bawk lo: Kan chunga \ha leh
\anpui kan ngaih huna min \anpuitute hriat duh loh leh ngaihsak duh
loh zui hi thil sual a ni. Chutiang chu Israel hnamte Pathian laka an
awm dn a ni. Bwng leh sabengtung, ran mwl ber pawh an tluk
lo. Anni chuan anmahni neitu leh anmahni chaw petu an hria; mahse,
Israel-te chuan an hre lo. An hre lo mai pawh ni lovin an ngaihtuah
duh lo. Pathian hriat leh ngaihsak ai chuan an vla hnam dangte
pathian an ngaihsak zwk. Baal pathiante chu an be duh ta zwk.
Hng pathiante an ngainat tk zwkna chhan pakhat chu an tisa
chkna anga khawsa chunga biak theih pathian an nih vng a ni.
Chi \hatna (fertility) pathian angin an vla miten an biak chu biak ve
an chk ta mai \hn. Mipat hmeichhiat kawnga inthlahdah taka awm
chunga biak theih pathian an ni a, chu chu an chk ve \hn. An
thlaite pawh hetiang pathian an biak hian \ha duh zwkin an hre leh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

136

nghl. Khawvl thila malswmna pe theitu niin an hre \hn a ni. Chu
chu Pathian laka an hel dn pakhat chu a ni. Keimah lo chu Pathian
dang nei suh, tih thupkte chu engah mah an ngai tawh lo. An tisa
chknain nuam a tih zwng anga biak theih pathian zui chu nuam an
ti m a ni.
2. Hnam sual an lo ni ta: Pathian ber chunga an hel tk avngin
an sual ta m m mai a ni. Bible-in a chipchiarin a sawi lo naa an
awm dn wm chu hetiang hian a suangtuah theih. Khawlohnaa
khat an nih dn chu, a hnam pumin an sual. Mi tlm t an awm
khawlo a ni mai lo va, khawlohna chu an hnam nunphung a lo ni ta.
Han inzilh tr chuang an awm lo va, corruption chuan a chiah
chhuak vek tawh mai a ni.
Ram dang nna remna thuthlung siam kawngah te, ram chhnga
rorlna dik lek kawh chungchngahte an rinawm lo m m a. An
sual avnga thiam loh channa chuan a uai rit a, an ngaihtuahna a fan
a, an inlaichnna a khawih chhia a, inrin tawnna a bo va, chhe trah
an inngai tawn vek mai a ni. Mi dangte laka an rilru put zia chu a
chhe m m a, mi dangte \hatna an inhmuhsak tawn thei lo. Miin
vnduaina an tawhin in\anpui aiin an indiriam a. Ram chu a chhe m
m ringawt mai a ni. An ram leh hnam sualna chu a treh zwnga
thawk duh tu mah an awm lo va, hnam damna tr thil \ha ngaihtuah
chhuak duh an awm lo. An hotu liante an sual a, an chhngril lamah
pawh thil a \ha leh thei ang tih beiseina pawh an nei hlei thei lo.
3. Ram a \iau zo: Pathian laka an helna chuan a nghawng na m
m. Ram a \iau, mei kan ang maiin a lo awm.Anmahni thawh chhuah
hlwkna eng mah chhawr tr a awm lo. In ram chu ram dang
miten in mithmuhah an ei zo va, (Is 1:7) tih a ni. Ram dang mi, an
ram chhnga chng leh hnathawktute chuan an ram thau chu an
swk ral a, an ram hausakna chu an ei zo te pawh a ni mahna.
Chutia an ram a lo awm zo ta chu an hriat loh hlna lo awm a ni lo,
an hmuh lai ngeiin a thleng a ni. Pathian laka an hel avngin Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

137

malswmna an hmu thei tawh lo.


An ram chhngah ram dang mite an vulh lian a. Anmahni hna
ngei pawh an thawh \hat peih lohva ram dang mite an thawhtr \hin
avngin hlwkna chu chng ram dang mite kutah chuan a lt zl
emaw, an rawn rnin an duh duh rawn lain an rawn rawk \hn
emaw a ni ngei ang. An ram pawh chu thlm ram, tu mahin an tlawh
duh tawh loh, tlu chhe mai tr ang chauh a ni ta. Khawpui, hmlmaten
an hual beh, hmlma kuta tlk mai hmabk ang chauh an ni.
Chutiang chu Pathian laka helte awm dn a ni \hn. Pathian
hawisantu chu a nun a ro tawlh tawlh \hn. Chu chu sual awmzia
pakhat chu a ni, Pathian hransana, a laka helte awm dn chu.
Tihboral leh tihchimih phiar tlk an nih laiin mi tlm t, Pathian lam
hawi tlatte avng chuan tihboral leh tihchimih an ni lo chauh a ni.

Sawi ho tr
1.

Pathian laka helna sual hi thwklehkhata lo awm thut nge nia


kan rin zawi zawia lo awm?

2. Pathian laka hel hnam kan ni ve tawh maiin kan hria em?
3.

Ram dang mite kan rama hnathawhtr nasat lutuk hian kan
ram a la ti\iau thei maiin kan ring em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

138

July 27
SUAL CHU PATHIAN DN BAWHCHHIATNA A NI
Chhiar tr: Exodus 23:20, 21; Leviticus 19:9,10

June 22 zna Sinai Thuthlung kan zirah khn Pathianin Mosia


hmanga Dn a pk chhante leh Dn chu a la pawimawh zl thu kan
sawi nual tawh a. Dn chu Pathian felna tr lanna a ni a. Pathian
thianghlim chuan a mite chu \ha taka an nun theih nn Dn chu a pe
a ni. Dn chu Pathian duh zwng hriatna atn a pawimawh a, mihring
nun ho nn a \l. Tnah hian sualna kawng khat, Dn bawhchhiatna
thu kan zir dwn a ni.
1. A tiha tihsual a ni: Dn bawhchhiatna (transgression) chu a
tiha tih sual sawina a ni. Hebrai \awngin abar tih a ni a. A awmze
bul takah chuan hmun pakhat a\anga hmun danga che sawn, kal
sawn, tawlh sawn tihna a ni. Chutiang zwng chuan Thuthlung Hluiah
hian vawi 550 vl hman a ni. Tiam chin pla kal, kal theih lohna
china kal tihna a ni. Zirtrtuin zirlai naupangte khawiah emaw a
chhuahpui a, He lamah hi chuan tu mah kal loh tr a ti a, chu
lama va kal lui tlat chuan thil a tisual ta ang hi a ni. Hetianga sualna
hi Pathian hnam thlanten an ti hnem m m a, keini tnlai mite
pawh hian kan ti \hn. Kohhranin dn zawm tr tlm a siam a, chu
pawh chu kan zwm kim hlei thei lo chu a nih hlawm hi. Sawrkrin
dn hrang hrang a siam a, a zwm lo chu hrem theih an ni, chumi
dn kawngah chuan an sual avngin.
2. Pathian dang neih loh tr tih dn bawhchhiat:
Deuteronomy 17:2-6-ah Pathian chuan amah chauh ni lo pathian
dang rawng bwl lo tra dn a pk a ngaih pawimawhzia kan hmu.
Vn lam thil pathian anga biak a ngaih theih lohzia a sawi. Chutiang
tia dn bawhchhia an lo awm chuan kulh pwn lama hruai chhuaha
lunga den hlum tr a ni. He dn bawhchhiatna hi Pathian hnam
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

139

thlante zngah a tam m m a. Pathian nna an inkrah buaina leh


harsatna a thlen nasa hle. Zirlai hmasaah Keimah lo chu pathian
dang nei suh, tih dn thupk an bawhchhiat fozia kan sawi tawh a.
Heti lama thlmna hi an tn a hautak hle \hn pawh a ni ang.
Keini zngah hian milem be tr zwng leh hnam dangte pathian
be ve tr zwnga thlmna hi a hautak lutuk lo pawh a ni ang e. Mi
tlm tin Setana biaknate an lo enchhin ve sawite chu awm bawk
mah se pathian dangte be tra thlmna hi Mizo zngah a thawk na
vak lo niin a lang. Mahse, kan tribal-pui zngah chuan, a bkin
Meghalaya, Nagaland leh Arunachal Pradesh lamah te chuan a
nasa deuh a ni mahna. Tribal sakhaw hluia kr leh pawh an awm
mk a, chu chu mi \henkhat chuan an tuipui hle ni pawhin a hriat.
Keinia a thawh ve dn thung erawh chu Pathian aia khawvl thil,
sum leh pai leh in hmun leh huan ram \ha neih hlutsakna leh hemi
lama thlmna hi niin a lang.
3. Thianghlimna dn bawhchhiat thu: Leviticus 17-26 huam
chhnga Thianghlimna dn bawhchhiat thu hi hetiang hian lo tr
lang ila:
(1) Thisen ei loh tr (Lev 17:10:12): Thisen chu nunna awmna
nia ngaih a nih avngin ran thisen ei khap a ni. A ei chu a
chungah Pathian a lwm lo va, chipuite laka tuithlra
awmna a ni.
(2) Chhngte leh laina hnai inngaih (inpwl) loh tr (Lev 18:619): Aigupta ram mite tih ang kha ti suh ula, ... Kanaan
ram mite tih ang pawh ti suh ang che u, tiin a vaukhn t
t a (Lev 18:3). Chhng khat hnai inngaih (sex hman
dun) a phal lo. Hng thil hi Aigupta leh Kanaan mite chuan
an lo ti \hn a ni mai thei.
(3) Uire loh tr (Lev 18:20): Mipa tn chauha sawi a ni na
a, hmeichhe tn pawh a ni tho ang. Kawppui (nupui/
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

140

pasal) nei lai ngaih hi Pathianin a khap tlat thil a ni.


(4) Neih inang inpwl khap tlat a ni (Lev18:22): Mipa tna
sawi ni mah se hmeichhia pawh a huam anga ngaih tr.
(5) Ran pwl/inpwltr khap tlat a ni (Lev 18:23):
Intihbawlhlawhna thil tenawm a ni. Hng thil bawlhlawhte
hi Kanaan ram mite khn an lo ti \hn a, chng chuan
ram a tibawlhhlawh a, chu vng chuan Pathianin a hnawt
chhuak a ni (Lev 18:24,25).
(6) Nu leh pa \ih tr (Lev 19:3). Nu leh pa nchhe lawh phei
chu tihhlum tr (20:9).
(7) Mi, khawsakna lama harsa leh retheite tn mahni thil neih
pawh zuat ve chin neih tr (Lev 19:9,10).
(8) Rk rk te, a dera thiltihte tih loh tr (Lev 19:11).
(9) Dwt sawi loh tr, \henawmte bum loh tr (Lev
19:11,13).
(10) Ni tina hlawhfa chhawrin a hlawh batsak loh tr (Lev
19:13b).
(11) Piangsualte tihnawmnah loh tr (Lev 19:14).
(12) Rorl dikna kawngah thlei bk neih loh tr. Mi rethei a
nih avnga duhsak ngawt loh tr, mi hausa a nih avnga
pawisak bk ngawt loh tr (Lev 19:15).
(13) Mi rl loh tr (Lev 19:16).
(14) Unau leh chipuite huatna pai loh tr, phuba lk loh tr,
\henawm khawvngte mahni anga hmangaih tr
(Lev19:17,18).
(15) Tattoo neih loh tr (Lev 19:28).
(16) Aien thiam leh dawithiam pan loh tr (Lev 19:31).
(17) Tarte zah taka en tr (Lev 19:32).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

141

(18) Bkna leh tehna dik tak chauh hman tr (Lev 19:35).
Hng thianghlimna dnte hi an la pawimawhin an la hlu m m
vek a, Pathian hmaah leh mihringpuite zinga \ha tak leh thianghlim
taka kan awm theih nna inthununna atn an \ha m m a ni. A
dang tam tak an la awm a. Dnte hi zawm kim a harsat leh harsat
loh leh, a theih leh theih loh thu chu thu hran ni se, kan sual a ni tih
min hriattr fotu an nih avngin a pawimawh a ni. Dn bawhchhiat
chu sual a ni si a. Exodus 23:20, 21-ah chuan a mite chu an awm
dna hruai ngl zl tra vntirhkoh a rawn tirh tr thu Pathianin a
sawi a, chumi thu chu an zawm tr a ni a, an zawm loh chuan a
ngaidam dwn lo tih hrilh an ni. Pathian dn duh lo lui tlattute chu
an tlu ang a, an tho leh tawh lo vang, tih a ni (Is 24:20).
Dn bawhchhiatna sual hi a pawi a; mahni tn mai pawh ni
lovin mi dangte tn pawh a pawi \hn a ni. Paula chuan Lalpa rorlna
ni a lo thlen hmaa boral fapa lo lang hmasa tr chu Dn Bawhchhepa
a ti (2 Thes 2:3). Chu chu lo la lang lo mah se dn bawhchhiatna
thurk chuan tnah pawh a thawk mk tih min hrilh bawk (2 Thes
2:7). Thu swm pk, dn dangte \o chhuahna bul, a tlngpuia zam
chhuah mai pawh hi zawm kim dap chu har tak a ni; awt lo tra
thupk ang te hi. Lal Isua phei chuan kan taksa ngeiin a bawhchhiat
hmaa rilrua ngaihtuahna maia sual pawh a ngai thutak hle a ni.

Sawi ho tr
1. Dn \angkaina han sawi zawm teh u.
2. Krista thisen zra tihzalna kan awm tawh hnu hian dn hi
ngaih pawimawh a la \l em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

142

August 3
SUAL CHU PATHIAN THU WIH LOHNA A NI
Chhiar tr: Rom 5:18,19

Sual chu Pathian thu wih lohna a ni tih thu hi Genesis bung 2
& 3 thu \anchhanin lo zir ila.
1. Huana thing tinrng rahte hi i duh duh i ei thei e: Eden
huanah khn Pathianin thing rah nei chi a dah tam twk niin a lang;
thing tinrng tih hian tam tak a kawh avngin. Tnlai khawvla
thing rah nei chi hi an awm vek ang em? Genesis 1:11 kan en chuan
thei chi a kim niin a lang. Tnlai mihring thiamna avngin thei chi
khat a\angin a chi dang deuhte an siam chhuak thei pawh a ni ang;
mahse, a chi bul (original species) ang kha chu Eden huanah hian a
kim thawkhata ngaih theih a ni wm e. A thlum chi, a kha chi, a thr
chi, a phak chi, a hng chi, chi tinrng an chk zwng apiang ei tr
a awm ni ngei tr a ni. Chng zawng zawng chu Adama khn a duh
duh a ei thei vek a ni. Evi a siam ve hnu pawh khn, Huana thing
rahte hi kan ei thei asin, a ti (Gen 3:2). Pathian hi an lakah a
thilphal m m tih a hriat. Huanah chuan an han lng vl ang a, a
hmin deuh an chk leh a hmin deuh an lo ang a; a hel deuh an ei
chk leh a hel deuh te an lo ang a, a puam te pawh an ei duh phawt
chuan an thu thu a ni.
2. A chhia leh a \ha hriatna thing rah erawh hi chu in ei tr
a ni lo: Eng vnga Pathian khn a rah ei phal loh thing kha dah tel
ve kher nge a nih? Anmahnia thil \ha leh \ha lo tih an neih ve theih
kher kha a phal lo a ni ang a. Chuti a nih phei chuan kha thing kng
kha dah ve loh mai wm, tia ngaihtuah mai pawh a awl khawp mai.
Mahse, a dah tlat hian chhan a nei ang. A thu an wih dwn nge
wih dwn lo tih a fiah duhna pawh a ni thei ang. An duh duha an ei
tr tam twk a dahsak a, pakhat chiah ei phal loh a nei a. A phal
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

143

chin thei tam tak znga mi chauh an ei chhng chuan eng mah harsatna
a awm lo. In ei tam lutuk tia inhauh pawh a awm lo niin a lang. Ei
tam wih lohna thupk a pe tlat lo va. A phal loh thing bul lawk
lawka mite pawh kha an ei thei vek.
3. An ei ta a: Pathianin a phal thei rah a tam teh rng nn, a phal
loh pakhat chiah chu an han ei ta a. Chu chu an sualna chu a ni ta a
ni. A dang zawng an ei lai kha chuan an sual lo, In ei tr a ni lo, a
tih chiah an han ei a\ang khn an sual ta a ni. Kha Pathian thupk
kha wihin ei lo sela chuan an sual lo ni mai tr, thupk an wih loh
chiah a\ang khn an sual ta a ni. Chu chu sualna pawi tak mai a ni
a. Hmu reng leh hre reng chunga sualna a ni. Hre lova ti an ni miah
lo. Ei loh tr thupk an hriatzia chu rl leh Evi inbiaknaah pawh a
chiang. Evi khn kha thupk kha a hre khawp mai. Adama pawhin
a hria. Mahse, an hriat reng thupk kha an wih ta tlat lo kha pawi
an khawihna lai tak chu a ni. Pathianin ei loh tr a tih chuan \ha t
tin, Ni e ti mai sela chuan an sual lo mai tr a ni na a le. Ei a phal
tam tak a awm laia a phal loh ber kher thei pakhat an ei ta si a. Thu
wih lohna sual an ti ta a ni.
4. Mi pakhat tihmawh (thu wih loh) avng khn mi tam
tak chu mi sual an lo ni ta: Hei hi Adaman thu wih lohna avnga
sual a lo tih tk nghawng thuizia leh pawizia Paulan a sawina niin a
lang. He thu a\anga kan hmuh theih chu a thu wih lohna hi Pathianin
a la thutak hle tih hi a ni. Thlahtu thu wih lohnain a thlah kal zlah
pawh sualna a thlen si chuan thu wih loh hi a pawi thei hle tihna a
ni ang. A pawizia a lanna chiang tak pakhat chu an duh duha an ei
theih thei chi tinrng kha an chn ta. Chu bkah chuan nunna thing
rah an ei theih lohna tra dan tlat an ni ta bawk. Pathian thu wih
lohna avnga sualna hi mihringte hian kan ti fo mai. Pathian thuah
pawh hian kan hriat loh avnga kan tih sual palh ai chuan Pathian
duh zwng a ni tih kan hriat reng kan tih loh te, Pathian duh loh
zwng a ni tih kan hriat reng kan tihluih tlatte hi a tam zwk ngeiin a
rinawm.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

144

Thu wih loh sualnaah hian kan tlu fo mai zawng a nih hi. Mizo
znga ringtu hmasate chu Pathian thu wih an lo ti \hn an ti. An
hriat thiam chin chinah Pathian leh kohhran thu uluk leh tih tak zeta
zawm an tum \hn. Pathian thu wih chu anmahniah langsr taka
Pathian malswmna an dawn hriat ni kher lo mah se an thlahte talin
an dawng \hn tih hi thil chht mite chuan an sawi \hn.

Sawi ho tr
1.

Pathian thu kan wih \hin lohna chhan nia kan hriatte sawi ni
se.

2.

Pathian thu wih a inchhrawm lohzia sawi ni se.

3.

Hre reng chunga kan tihsual nge tam ang hre lova kan tihsual?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

145

August 10
SUAL CHU THIL |HA LO TIH HI A NI
Chhiar tr: Thufingte 1:16:17:4; Isaia 59:7

Thil \ha lo hi a tam khawp mai. Thil \ha lo lian leh langsr deuh
bk te an awm a, np leh langsr vak lote pawh an awm thei ang.
Thil \ha lo chu kan hre tlngpui wm e. Thil sual titu Pathianin a
tung ding lo vang tih a ni a (Job 8:20); Joba \hiante znga mi Bildada
thukhawchng a ni. Pathian zia leh mi sual tun din chu thil inhmeh lo
tak a ni rng a. Bildada hian mihring ngaihtuahna pngngai tak a
rawn sawi chhuak a ni. Thil sual ti a tih hian awmze tam tak a nei
a. Tikeh, tisawm (Sam 2:9); thil \ha tichhia (Mik 3:4); tin tihna a ni
thei a; Pathian duh dn kalha chtna tinrng a kwk a ni. Thil \ha lo
tih hi sual a ni a, thil \ha lo titute chuan an sual man an la hmu ngei
ang tih hi Pathian thu zirtrna pawimawh tak a ni (Sam 37:1,2).
Pathian Thua thil \ha lo langsr zual \henkhat lo en ila.
1. Mihring thisen chhuah: Zirlai hmasa lama kan lo zir tawh
angin mihring hi Pathian anga siam kan nih avngin mihring nunna hi
a hlu m m a, Pathian pawhin chu chu zah trin min duh a ni. Thu
swm pk zngah pawh tualthah loh tr tih chu a telh a ni. Tualthah
hi thil sual lian tak a ni. Mihring nunna lksak rng rng hi Pathian
chauhvin thu a neihna tr a ni a. Chuvngin, sawrkr thiltihtheihna
hmanga mi sual tihhlumte pawh hi thil \ha ber a ni lo. Nunna pe
theitu chu Pathian chauh a ni a, la theitu pawh amah chauh a ni.
Mihringin mahni mihringpuite nunna lksak ngawt mai hi thil sual
lian tak a ni.
2. Mi dang chhiatna thlen: Thufing a kan hmuh mi sual thil tih
\hin \ha lo tak mai chu mi dangte tihchhiat a ni. Sualna kawnga kal
thk tawhte chuan mi dangte chhiatna an thlen phawt loh chuan an
mut pawh a chhuak thei lo a ti (Thuf 4:14-16). Tnlai khawvl
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

146

intlnsiakna nasa takah hian mi dangte \hatna ngaihtuah lova tln


khalh dn, tihchhiat dn ngaihtuah rng rnga awm hi kan awm
nawk tawh niin a lang. Politics khelhnaah phei chuan chu chu tih
dn tr rng emaw kan ti ta mai nite pawhin a hriat theih lek lek
mai. Sumdwnna kawngahte pawh hian mi dangte tihchhiat kan
chng viau niin a lang. Eizawnna kawng hrang hrangah leh zirna
khawvl thleng pawhin a ni. Rualbanlote intlnsiak an huaihawtah
rualbanlo an intlnsiaktr ve a. Ham rk an han hm \hat a, an theih
ang angin an tln ve a, pakhat chu a hnufual deuh a, a tlu ta a, a
hmaa tlnho chu an lehhawi a, an lo tln kir a, an \hian tlu chu an
han kai tho t t a, an tln zui leh ta an ti. Chutiang chu Pathian
lawm zwng chu ni zwk wm tak a ni. Mahse, keini chuan mi
dang lo sng ve tr nem hniam te, hmaswn ve tr tln khalh te kan
chng ta hle mai em ni aw? Chutiang thil \ha lo tih chu sual a ni.
3. Tisa thiltih chi hrang hrangte: Tirhkoh Paulan Pathian duh
loh zwng, Pathian ram chan lohna tr khawpa \ha lo a tr chhuahte
chu hngte hi an ni (Gal 5:19-21)
(1) Inngaihna, bawlhhlawhna leh hurna: Mi mal leh
khawtlng nun tibawlhhlawhtu, Pathianin a ngaih theih
loh m m a ni.
(2) Milem biakna leh dawithiamna: Pathianin a miten an
tih miah loh tra a tih a ni.
(3) Huatna leh inhauna: Mihring chhng lam a\anga thawk,
thiltiha lang chhuak \hn, mi dangte huatna leh inhauh chn.
(4) Thkna: Mi dangte hlawhtlin naa lwm thei lo, thk tlat.
(5) Thinurna: Duh loh loh min tihtrtu, insmtheihna tibotu
a ni.
(6) Inkhinna: Mi dangte nna inepna kawnga kal chn.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

147

(7) Awm hranna leh rin hranna: Ngaih dn dik lo vuana


mi dangte thurualpui duh tlat lo, mahni hriat dn chauh
ngaisnga mi dangte ngaihtuah dn pawmpui duh loh.
(8) tskna: Mi dangte thil chan neihsak duhna, an chan bk
avnga lungawi theih lohna, Jakoba phei chuan buaina
leh thiltih sualna tinrng kai chhuaktu a tih hial a ni (Jak
3:16).
(9) Zu ruih leh zu hmun hlimna: Rilru tina tibuaitu, zu
ruih leh za intihhlim chn.
4. Pathian rorlna hmuhsit leh Pathian zah lohna Pathian
leh a thuneihna ngaihsak rng rng lova, amah sawi chhiat leh a
rorlna hmuhsit chu thil \ha lo tak a ni. Chutianga awmte chu
Pathianin hrem chunga khk dn a hria a, an chungah rorlna a la
lek ngei dwn a ni (2 Pet 2:10; Juda 15).
Pathian pawisak lohna sual hi tnlai khawvlah a tam m m
tawh a ni. Chumi kawnga kalte chuan \an an la nasa hle leh nghl a.
Pathian ngei pawh awm lo angin mi an zirtr a. Chng zirtrna chu
ziakin an theh darh a, chanchinbu leh thu puan zrna hmanraw hrang
hrang an hmang nasa hle. Chu chuan a bkin \halaite nun a rn nasa
m m. Khawthlang ram, Kristian ram tia sawi \hinahte pawh heti
lam zwng hian an kal thui tawh m m. Pathian dodlna lamah
mihring rilru an hruai nasa hle. Zirna in leh zirlaibuahte an theih ang
angin chutiang lam sawina an dah lt a. Mihring thil thlr dn Pathian
lam hawi lo zwngin an hruai kawi nasa tawh hle a ni.
Hetiang zwnga kal hi Pathian hawisanna a nih avngin thil
pawi tak a ni. Pathian ber awm lo anga an zirtr avngin hlauh tr a
awm tawh lo va, mahni nuam tih leh \ha tih zwng ang anga nun kha
mihring awm dn tr chu a ni tawh mai. Chutianga awmte chu
rpthlk takin an twp \hn.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

148

Sawi ho tr
1.

Kan tr lan bk thil \ha lo, mihringin kan tih \hin sawi belh ni
se.

2.

Thil \ha lo tih avngin hmnlai khawvl leh khawpuite Pathianin


a lo tichhe tawh a, tnlai khawvl hi a zuah reng bkna tr
chhan eng nge ni ber ang?

3.

Thil \ha lo titu apiang hi ah thlkin an awm thuai zl chuang em


ni?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

149

August 17
SUAL BUL CHUNGCHNG
Chhiar tr: Genesis 3:6-13; Rom 5:12-14

Khawvla sual a tamzia leh sual avnga harsatna tamzia chu


tu hrilh mah ngai lovin kan hre \heuh wm e. Chanchin thar puan
leh ziakah tk tin zan tin kan ngaithlain kan chhiarin kan hmu chmchi
a ni ber a. Kan thusawi tam berah tih mai trin kan sual tawhzia
pulpit a\angte pawhin kan hre hnem hle. Sualin min chm hneh
tawhzia hre thk deuhte phei chuan sawi tr an nei \euh wm e.
Khawlaiah sual leh a slhnu kan hmu a, kwm krah leh hmun biru
deuhvah te kan hmu a, hmun changkng deuhvah te pawh hmuh
tr a awm zl. Office-ah, zirna inah, damdawi inah, infiamna hmunah,
intihhlimna leh kal khwmnaah leh kan in chhngah te pawh kan
hmu fo mai thei e. Heti taka sual a lo tam ta mai hi eng vng nge?
Sual hi khawi a\anga rawn in\an nge? Eng nge a bul?
1. Sual bul hnaivai chu keimahni: Doctor pakhat titi thiam
tak chuan, Sual hi mihring awm lohnaah chuan hmuh tr a awm lo,
sual a awmnaah chuan mihring an lo awm zl, a ti ve tlat mai.
Ngaihtuahna a siam khawp mai. Ramhnuai, mihring awm miah
lohnaah hian sual vn tla hi va zawng chiam mah ila, kan hmu kher
wm lo ve. Sual awmna apiangah chuan mihring an lo awm zl. Lal
Isua pawh khn sual hi mihring chhng lam a\anga rawn thawk a
nihzia a sawi. Thinlungah hian ngaihtuahna sual te, tualthahna te,
uirena te, inngaihna te, rkrkna te, hkna te, sawichhiatnate a lo
chhuak si \hn a, a ti (Mt 15:19). Jakoba pawhin, Mi tin mahni
chknaa hruai bo leh hpa an awm chuan thlmna an twk a ni
zwk e. Chkna chuan no a pai a, sual a hring \hn a; sual chuan a
lo puitlinin thihna a hring \hn, a ti mai a ni (Jak 1:14,15). Sual a lo
awmna chhan hi khawi dang vak ni lovin mahni hi kan lo ni fo mai
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

150

tih hng thute hian an tichiang hle a ni. He sual bul hnaivai hi kan en
khm fo mai thei a ni.
Sualna a lo awmin nghawng a nei ngei \hn a. A nghawng pawi
thil a lo thlenin tu emaw, eng thil emaw puh a awl khawp mai.
Mahse, hnaivai taka a lo chhuahna bul chu mihring, keimahni kan
lo ni reng si a. Kan duh rng avngin sual kan ti fo va. Kan duh
rng a nih chiah loh pawhin keimahnia sual awm tal chuan a thawk
\hn a ni (Rom 7:14-20). Chu pawh chu ni se a la hnaivai viau tho
mai. Sual bul hi hla taka mi zawn emaw sawi emaw kan tih hmain
mahniah hian zawng hmasa ber ta \hn ila kan tifuh berin a rinawm.
2. Sual bul hla deuh - kan pianna: Sual chu keimahnia in\an a
nih fo theih laiin han bih ngun leh deuh chuan eng vnga sual mai
\hn nge kan nih tih chu a chhan ril deuh zwk hmuh chhuah tr a
awm zl. Ngai teh, khawlohnaa dinin ka awm a; ka nun sualin mi
pai a, tih a lo ni daih mai (Sam 51:5). Mi suaksualte chu an nu
pum chhng a\ang rnga Pathian laka \henin an awm a: An pian
veleh dwt thu sawiin an vk bo \hn, tih a lo ni leh bawk a (Sam
58:3). Pate sualna faten an rochun thu sawi a ni. Kan pate zawng
an sual a, an awm ta lo va; An khawlohnate kan phur a ni, tih a ni
(|ah 5:7). Hng chngte hian an sawi tum nia lang ber chu: sualin
min lo fan thk tawhzia a ni.
Mihring mihrinna hrim hrim hi sual bwih a nih tawh avngin,
kan lo pian hian chu sual bwih nihna hnuaiah chuan kan lo piang a,
chu chuan sual wn rengin min siam a, sual tih kan awlsam phah m
m a ni. Sual bul hla deuh zwk chu mihringa kan lo pian vena hrim
hrim hi a ni. Mihring kan lo nih tk tlat avng hian sual hnuaia
khrkhip kan lo ni ta vek si a (Gal 3:22). Mihringa siam kan nih
khn mihrinnaah chuan kan tel ve tk chiah avngin, khawlohnaa
din, suala pai, kan lo ni reng mai a ni. Chu chu keimahni mi mal
a\anga hla deuh hleka sual bul kan hmuh chu a ni.
3.

Sual bul hla leh zual - Evi leh Adama: Kan chhui hlat leh

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

151

deuh chuan Eden huan kan chhui thleng leh nge nge \hn. Paula
chuan, ... mi pakhat avngin sual khawvlah a lt a, sual avngin
thihna a lt bawk a, a lo ti a (Rom 5:12). Mi pakhat a tih hi
Adama a ni tih chu tu mahin kan hai wm lo ve. Evi kha a tisual
hmasatu chu ni mah se Adama, mihring zawng zawng thlahtupa chu
a tisualtu pui berah Paula hian a ngai a ni. Adama pahnihna chanchin
sawi zl a tum avng a ni ngei ang. A awmzia tak chu thlahtu bul Evi
leh Adama chu khawvla sual a lo luhna kawngkaah an \ang ta tlat
a, keimahni, mihring tna la damte leh hla deuha awm kan thlahtu
nu leh pa, pi leh pute awm hma hla taka mihring min tibuai m mtu
sual lo luhna bul chu Evi leh Adama an ni. Anni khn Pathian laka
nun hran bwl tum lovin, Pathian tih ang anga awmnaah khn lungawi
mai sela chuan sual hi khawvlah a lo lt lo tr a ni a. Pathian thu
wih lovin anmahni duh thuin ei phal loh thei an lo ei ta miau mai si
khn khawvla sual bul chu an lo \an a ni. Chuta \ang chuan sual
chuan khawvl a fan chhuak ta vek a, thlen loh lai rng rng nei
lovin hringfate chu a khawih chhe ta vek mai a ni.
Sual bul chhui chu Chemttrwta thawnthu angin han kalpui
dwn ta ila: Tuin emaw, Engati nge i sual leh mai \hin? mi han ti
se, kei chuan, Ka nu leh ka pate a\ang rngin khawlohnaa din,
suala piang ka ni a, ka sual leh mai \hn a ni, ka lo ti duh mai ang.
I thlahtute an sual leh sual loh i hria em ni? Ka chhn lehna tr
chu, Hre chiah lo; mahse, mihring thlahtu hmasa Evi leh Adama
chu an sual a, chumi avng chuan sualin mihring a fan chhuak vek
tawh si a, an sual ve chk ang, tih a ni ang. Adama chu Pathianin
a sual chhan a zwt a, a nupui a puh a, a nupuiin rl a puh bawk si
a. A kaikuang bera chu Diabola chu a ni. Rl chu Pathianin nchhia
a lawh ta a. Sual bul Diabola chu thil tisualtu rng rng chuan an lo
zwm vek a ni tih Isuan sawiin, Nangni zawng in pa Diabola hnna
chhuak in ni a, in pa duh zwng tih in duh \hn, a ti (Jn 8:44).
Chuvngin, sual bul kan ngaihtuah apianga kan ngaihtuah tel atna
pawimawh m m chu, sual bul Diabola nn hian ka lo inlaichn m
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

152

a, a duh zwng ka lo ti leh \hn a, khawvl sualnaah hian ka lo tel ve


reng a, sual png, sual bul zawmtu ka lo ni reng a nih chu tih hi ni se.

Sawi ho tr
1.

Kristian Hla bu No. 375-naah Sual png sah thlk chang ni


lo hi, Pianthar bul kan ngai \heuh, tih a ni a; Sual bul kan
zawmna lak a\anga lk hran kan nih theih nn pianthar bul kan
ngai tih hi sawi zui ni se.

2.

Mi sual kan nihzia sawi chian nna Adama sual avnga sual
kan ni tih leh, keimah hi ka sual ve rng rng a ni tia sawi hi a
khawi nge pawimawh zwk?

3.

Mi sual kan nih avnga tisual \hn nge kan nih kan tihsual avnga
mi sual?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

153

August 24
SUAL MAN CHU THIHNA A NI
Chhiar tr: Rom 6:20-23
Kan thupui sual man chu thihna tih hi sual hlawh chu thihna a
ni a. Chu chuan taksa thihna mai a kwk lo va, thlarau thihna,
awmze nei lova nun te pawh a ni tel vek. Evi leh Adama khn chhia
leh \ha hriatna thei ei phal loh kha ei lo se an taksa kha a nung reng
dwna ngaih a ni a. An taksa erawh kha chu a thi tho tho ang tia
ngai pawh an awm. Sual man thihna kan tih hian kan taksa thihna a
huam tel chungin a sawi ber nia lang zwk chu thlarau lama thihna
niin a lang.
1. Thlarau lam thihna: Sual avnga thihna hi nung reng chunga
thihna a ni. Taksa chu nungin engkim ti theiin la awm mah se thlarau
lamah chuan a thi a ni. Fapa tln bo tehkhin thuah chu chu chiang
takin kan hmu. He i nau hi a thi a, a lo nung leh ta a, tih a ni (Lk
15:32). A tln bona lamah kha chuan a nung hle. A duh duh tiin
nuamsip a bwl a, a \hian kawmte bulah chuan a nun a parh hle
pawh a ni ang. Mahse, a pa lakah chuan a thi tlat a ni. Chu chu a ni
thlarau lama thihna chu. A tln bona ram lama a va nun zawh poh
leh a pa hnn lama a nun lohzia a chiang. Chu chu suala kan thih
dn pawh hi a ni.
Suala kan nun nasat poh leh Pathian lama kan thihna a thk. A
awmzia chu inlaichnna chat kha a ni. Suala nung mi sual chu Pathian
duh zwng lamah chuan a nun tawh loh avngin Pathian lamah chuan
a thi a ni. Sardis khaw kohhran chu thi reng si a, nung hming pu
tih a ni (Thup 3:1). Chu kohhran chuan thiltih a nei miah lo tihna a ni
lo. I thiltihziate ka hria a ti tho. Mahse, a thiltihte chuan Pathian
mit an tlung zo tlat lo (3:2). Chu vng chuan a nunna lamah chuan
nung mah se, Pathian lamah a thi tlat si a ni. Suala thihna hi nung
reng chunga thihna a ni. Hmeithai mahni nawmna ngawta inpe chu
a dam lai pawhin a thi a ni, (1 Tim 5:6). Thlarau thihna chu taksa
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

154

la dam lai ngei pawha thihna a nih chu. Nakina chatuan thihnaa luh
hma pawhin a lo thi tawh reng tihna a ni.
2. Taksa thihna: Taksa nung reng chunga thlarau lam thihna
awm theih dn a chungah khian kan sawi tawh a. Chu chu suala
tlkna avnga lo awm a ni tih pawh kan hre tawh bawk a. Taksa
thihna ngei pawh hi sual vng a ni tih hi Bible min hrilh dn a ni. Kan
thlahtu Adama sualna avngin mi zawng zawng pawh chu mi sual
an lo ni ta a, chu sualna avng chuan thihnain a fan chhuak ta bawk
a ni (Rom 5:15). Hei hian thlarau thihna leh taksa thihna a huam
nghl a ni. Adama sualna chuan taksa leh thlarau thihna leh hremna
a thlen thei nghl bawk a. Hemi chungchngah hian Pelagius-a leh
Augustine-a te ngaih dn a inang lo va. Pelagius-an Adama tlkna
hian amah chauh lo chu tu mah dang tichhe lova a ngaih laiin Augustine-a chuan Adama sualnaah khn kan tel vek a, thlarau thihna
mai ni lovin taksa thihna pawh mi zawng zawng hmabk a lo ni ta
niin a ngai a ni.
Thihna hi Hebrai \awng chuan maweth an ti a, chu chu mihring
leh thilsiam dangten an tawh \heuh tr nun twp sawina \awngkam
a ni. Thihna chu mihring leh ramsa zawng zawngte tawn tr a ni
(Sam 49:10-12; Thuh 3:20). Mihring hmasa Evi leh Adama hnnah
chuan a chhia leh a \ha hriatna thing rah an ei chuan an ei ni la laa thi
tr an nih hriattr an ni (Gen 2:7). Mahse, an bawhchhiat ni chiah
chuan an taksaah thihna chu a thleng nghl lo niin a lang.
Chawpchilhin an taksa thi nghl lo mah se thihna nchhia chu an
dawng nghl a. Enoka leh Elija te chauh lo chu sual man hmuin
vawiin thlengin kan la thi ta zl a ni (Gen 5:24; 2 Lal 2:1-12). Thihna
tr chu sual a ni tih hi Thuthlung Thar min hrilh dn a ni a (1 Kor
15:56). Chumi awmzia chu sual hi awm ta lo se chuan thihna a
awm lo vang a, a aiah inthlk danglamna (transition) mwl t a
awm thei ang emaw tih chu rilruin a ngaihtuah thei wm e.
3.

Thihna hi a tak a, a na a, a rpthlk: Mihring tn vawi

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

155

khat thih ruat a ni, tih a ni (Heb 9:27). Taksa thih hi pumpelh theih
a ni lo. Mi ropui ber, chak ber, \ha ber, lal ber, fel berte pawh an thi
a, an la thi vek dwn. Taksa a thih tawh chuan rim chhia, tenawm
mai a ni thuai \hn. Thihna chuan tu mah a zah lo va, pawisak a nei
lo. La dam rih se tih ngawih ngawihte pawh lk bovin an awm mai
\hn. Hriat thiam har tak a nih chng a tam. Inhmangaih leh inngai
leh inthlahlel m m te a pawt \hen a, thinlung a tina vawng vawng
\hn. Awm ve \hn, chetla ve \hn, thawh hlwk \hn takte a la bo va,
an awm ta lo mai a ni. Ngaihtuah chian zawh poh leh a rpthlk.
Taksaah chuan in\hen hlen vang vang a ni mai.
Paula chuan, Hmlma hnuhnng ber, a ti a (1 Kor 15:26).
Thihna chuan tr a nei a, chu chu sual a ni (1 Kor 15:56). Hetah
hian sual leh thihna inzawmzia kan hmu leh a ni. Thihna takzia,
natzia leh rpthlkzia hi kan ngaihtuah chian duh chuan nunna awmzia
kan hre fuh thei ang. Kan ngaihtuah chian duh loh erawh chuan
nunna hlutzia te, pawimawhzia te, uluk a ngaihzia te hriat chhuah a
har m m a ni. Thihna chu \ihbaiawm angin lang mah se ringtute
tn chuan a \ihbaiawm lm lo a ni. Sual man thihna hi hmachhawn
tra inpeih hi a \l tak zet a ni. Mahnia thihna kan hmachhawn
hunah chuan tu mah min \anpui theitu dang an awm tawh lo. Kan
duh takte leh min duh leh ngai m mtuten min \anpui thei tawh lo.
Chumi hunah chuan sual avnga lo awm thihna hneh theitu awm
chhun Lal Isua chauh kan mamawh tawh dwn a ni. Sual pawina
ber chu thihnain a thawk tlat mai \hn hi a ni.
Sawi ho tr
1. Mi \ha takte an thi leh mai \hn hi engtin nge kan ngaih?
2. Taksaa nung ve si thlarauva nung si lo dinhmun hlauhawmzia
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

156

SEPTEMBER BEIHRUAL THLA

THUPUI : TLNG CHUNGA ISUA THUSAWI

September 1 : Ningani
KRISTIAN NUN BUL IN|ANNA THIL PATHUM
Chhiar tr: Matthaia 5:3-6

Tlng chunga Isua thusawi, Matthaia bung 5-7-a kan hmuhte


hi Kristian nun dn tr, Kristian nun hlimna thurk tih mai tr a ni a.
Engthwlna thute tih emaw Vn nun hlimna tih emawa sawi an
ni ve bawk \hn. Zaninah hian chutianga Kristian nun bul in\anna thil
pathum chu kan zir ho dwn a ni.
1. Rilrua retheite chu an eng a thwl: Pathian thuah hian
thil inkwlkalh anga lang, thudik ni si (paradox) a awm fo mai.
Tna kan zir tr pawh hi chutiang chu a ni; rethei siin a eng a
thwl tlat. Grik \awngin rethei tih hi chi hnih an nei a; pachhe
ngawih ngawih leh mahni ei tr thawk chhuak ve ngawr ngawr,
a bk neih nei lm lote an ni. Heta rethei tih hi rethei tak, pachhe
m m sawina thumal zwk hman a ni. Chutiang dinhmuna ding
engtin nge an engthwl theih ang? Hetah chiah phei hi chuan
khawsakna thila pachhia leh rethei lam ai mahin rilrua rethei a
sawi a ni. Chumi awmzia tak ni bera lang chu thlarauva pachhia
tihna a ni. Chutiangte tna engthwlna a awm tlatna chhan chu
eng nge ni? Chutiang mite chu eng ang mi nge an nih chiah? (1)
Thlarau lama Pathian mamawhna nei nia inhria te, Pathian tel lo
chuan mahnia nung thei lo tih hriatna nei te; (2) Pathian behchhan
tlat lo chuan nun leh chatuan hmachhawn ngam lo; (3) Pathian

BEIHRUAL THUPUI

157

hmaah chuan mitthi mai nih inhria leh, mi dangte aia \hatna bk
nei lo tih inhriaa mi dangte laka tlwm taka awm \hnte. Chutiang
mite chu rilrua rethei, thlarauva pachhia chu an ni. Chutiang mi
chuan mahniah chapona chhan tr neiin an inhre lo a ni.
Rilrua rethei tih letling chu mahni inngaisng, inngai ropui
tih a ni. Rilrua rethei mi chu khawvl thilah a duhm lo va, khawvl
thilte chuan thlarau lam hausakna a pe thei lo tih a hria a, chngte
chu boral mai tr an ni tih a hre \hn. Khawvl thil ringawta
inhmang zote chu mi bo an ni tih a hria a. A rilru chu Pathian
lamah a pe nasa \hn a, Pathianin nung tra a duh dn leh ti tra
a tih chu a ngai pawimawh hmasa ber \hn. Khawvl chu naupang
rilruin a thlr a, khawvl thilah hisp chak tak a nei hran lm lo.
Chutiang mite an engthwl chhan chu Pathian hnn a\angin sual
ngaihdamna an chang a, mi dangte nna thlarauva inpwl ho
nuam an ti \hn. Pathian \hatnaah an lwm a, Pathian hnn a\anga
an dawn ang angah lwm thu an sawi \hn. Chu chu vnram
neitu an nih dn chu a ni. Leiah pawh vn nun an tem \hn a ni.
2. Lungngaite chu an eng a thwl: Hetah pawh thil
inkwlkalh, dik tlat si kan hmu leh ta. Lungngai tih hian lusn
avnga lungngaihna te, sual avnga lungngaihna te, mite
tawrhna hmuha lungngaihna te a kwk thei vek a ni. Lusn
avnga lungngaihna hi a hrehawm thei hle. Hmangaih leh
thlkhlelh ngawih ngawih te an thih chng te, hlim taka awm
laia beisei loh taka tawh sual twka thih thut avnga lusnna
te hi a na zual bk wm e. Thlarau Thianghlim hriattrnaa mahni
sualzia hriaa Pathian hmaa tling lo nih inhriatna hian lungngaihna
nasa tak a siam \hn. |henkhatte phei chu, Pathian pawhin
min ngaidam duh tawh lo vang, ti hiala inngaihtuah te pawh
an awm \hn. |henkhat chuan miten nasa taka an tuar avnga
lungngaihna an nei \hn. Tuten emaw dik lo tak leh sual taka
an tihna avng te pawhin lungngai takin a awm theih. Mahse,
chutiang avnga lungngaite tn chuan thlamuanna beisei tr a

BEIHRUAL THUPUI

158

awm \hn. Chutiang mite tn chuan chawp leh chilha thlamuanna


a awm thei. Thlamuanna, khawvlin a pk ang ni lo an nei thei
(Jn 14:27). Buaina krah awm mah se, khawvl ngamtu Isua
avngin an thlamuang thei (Jn 16:33). Sual nih inhriat avnga
lungngai chuan a sual ngaihdam a nihzia hriain thlamuanna a
nei thei bawk (1 Jn 1:9).
Pathian awmpuina avngin engkim hi kan \hatna tr a ni ti
thei khawpin thlamuanna nei an awm bawk (Rom 8:28). Thih
hlauh avnga lungngaite tn thihna ata chhuaka nunnaa luh
thlamuanna a awm (Jn 5:24). Pathianin an mittui zawng zawng a
hrk hul hun tr beiseina thlamuanna a awm (Thup 7:17; 21:4).
Eng vng pawha lungngai ni mah ila, thlamuana awm theihna
Lalpaah chuan a awm a ni. Lungngaih chng kan neih pawhin,
kan lungngaihnaa thm ral mai lovin thlamuanna tra Kristaa
thil awm leh amah avnga kan chan theih thilte chu kan hriat
reng leh kan hriat chhuah fo a pawimawh.
3. Felnaa ril\ma tuihlte an eng a thwl: Rilrua rethei
kan sawi ang deuh bawk khian, felna chk mi, mahni fel lohzia
inhriaa felna mamawhtute chu an eng a thwl thu sawina a ni.
Sakhi, luite tui chka a thaw huam huam ang hian, Aw Pathian,
ka nunna hi nangmah chkin, Pathian nung chkin a tuihl a
ni, (Sam 42:1) tih ang khn nun lairila Pathian felna chk
mite hi felnaa ril\ma tuihlte chu an ni. Heta ril\m a tih leh
tuihl a tih hi ril\m satliah emaw tuihl satliah mai emaw ni
lovin ril\m ngawih ngawih, tuihl huam huam sawina a ni an
ti. Chhinchhiah atna \ha chu Isua hian mi felte chu an eng a
thwl e, a ti miah lo. Felna chka ril\m leh tuihl a ni engthwl
tur a tih chu. Hetah pawh hian thil inkwlkalh kan hmu leh ta.
Fel duh m m mai pawh ni lo, mi fel nih duh mai pawh ni lo,
mi fel niha thil fel tih theih chk sawina a ni. Hetiang hi Pathian
leh mihring laka kan nun dn tr bul chu a ni. Fel inti, \ha inti
taka Pathian leh mi dang dwrtu rng rng tn chuan chan \ha

BEIHRUAL THUPUI

159

a chan theih loh. Pathian thinlung tihawng fo \hn chu sual nih
inhriaa inchhra thinlung lungchhia hi a ni. Pathian duh zwng
inthawinate chu thlarau lungchhia hi a ni. Aw Pathian, thinlung
lungchhia leh inchhr ngawih ngawih hi i hmusit lo vang, tih
ang khn (Sam 51:17).
Felna zawng mi ni tr chuan fel lo nih inhriat a ngai hmasa
fo. Chutiang mi chu an eng a thwl, Pathian chuan a felnain a
chhng khat dwn si a. Sakeibaknei vnglaite chu ril\m \hn
mah se, Lalpa zawngtute erawh chuan thil \ha rng rng an
tlachham lo vang, tih ang khn (Sam 34:10). Lalpa chuan mi
tinrngte tn thil thautein ruai a \heh ang, tih kha a lo thleng
dwn a ni (Is 25:6). Isuan tehkhin thuin ruai \heh thu a sawi a;
pachhiate, piangsualte, mitdelte leh kebaiten ruai an kl tr thu
a sawi (Lk 14:16-24).
Hng Kristian nun bul pathum kan han sawi tkte hi kan
nun a nih chuan engthwlna thurk kan nei a ni. Retheih avng
ngawt ni lovin, lungngaih avng ngawt ni lovin, ril\m leh tuihl
avng ngawt ni lovin, chutianga awmte tn chuan Pathian
dawnsawn a awl bk avng zwkin Pathian an hmu nge nge \hn
a; an chungah Pathian \hatna a lo lang \hn a, an chungah Pathian
a lwm \hn. An tn Pathian hriat leh Pathian \hatna dawn a awl
bk avngin an ham\hain an eng a thwl a ni. Chutiang mite
hmabk chu vnram nun, thlamuanna, nun lungawi a ni \hn.
Ka nei, ka lungngai lo, mamawh ka nei lo ti ni wm taka
Pathian pawh ngai lo, mi dang pawh mamawh lote hian Pathian
Thlarau Thianghlima lwmna, tlaina, hlimna leh lungawina an
chang lo fo. Pathianin fela min lo puan tawhna thinlung putute
chu tihtlaiin an awm \hn a ni.

BEIHRUAL THUPUI

160

Sawi ho tr
1.

Thlarau lama tuihl leh ril\mte hian harhna an chang \hn tih hi
han sawi teh u

2.

Lungngaihna kra thlamuanna lo thlen theihzia sawi ni sela.

3.

Rilrua rethei te, lungngaite leh felnaa ril\m leh tuihlte chan
tr Isuan a sawite hi tna chan nghl tr nge nakina la chan
chauh tr?

BEIHRUAL THUPUI

161

September 2 : Zirtwpni
KRISTIAN NUN DN TR I
Chhiar tr: Matthaia 5:5,7

Kristian thlarau nun chu thlarau lama retheih te, lungngaih


te leh felnaa ril\ma tuihlte a ni a. Tn \umah hian Kristian nun
dn tr kawng hnih kan zir dwn a ni.
1. Thuhnuairawlh: Thuhnuairawlhte chu tute nge? Barclay-a
chuan he thu hi kawng thumin a sawi fiah theih a ti. (1) Thuhnuairawlh
tih chu thinrim a huna thinrim ngam, thinrim a hun loh chuan thinrim
miah lo thei; (2) Mahni phrna leh chknate thunun thei hi a ni; (3)
Mahni hriat lohzia inhria, chak lo leh mamawh nei inhre mi hi a ni.
Hng hrilhfiahnate hi kan lk khwm chuan thuhnuairawlh tih awmzia
chu mi nun ngl leh chapo lo kan ti thei ang. A chungchng miin an
sawi emaw, a chunga thil dik lo an tih emawa ling nghl mai lo,
dawhthei tak, tuarchhel tak; mi dangte chunga thil dik lo tih a nih a
thinrimpui thei si hi thuhnuairawlh chu an ni. A entrna \ha ber chu
Lal Isua kha a ni. Ama chunga thil \ha lo an tihin a dawh mai;
mahse, mi rethei leh chanhaite chunga mi lian leh ropuiten thil dik lo
an tih chu a ngaithei miah lo, a sawisl \hin. Temple-a a kal ve \um
pawh khn, temple bazara mi rethei t t inthawi tr lo kal, mi
hausa leh thlitithei zwkten dik lo taka, an chak lohna denchhena
sakhaw hming chhl sia ham\hat nna an lo hman (exploit) kha a
hua a, hrui hrualin an rante a vuak darhsak a, an dawhknte leh
\hutthlngte a nam thlksak a, thil zuartute a hnawt chhuak a, a
thian thianghlim a nih kha (Mt 21:12; Mk 11:15-19; Lk 19:45-48;
Jn 2:12-15).
Thuhnuairawlh ze dang leh chu an inngaitlwm a, mahni an
inthunun thei a, an zaidam a, mi ngaihdam theihna an ngah a, phuba
an la zung zung lo va, Pathian leh mihring hmaah an \awng vak vak

BEIHRUAL THUPUI

162

ngai lo va. Chutiang mi chuan lei hi an la rochung ang tih a ni. Mi


chapo leh pamhamte an ral hnuah pawh an chan a la \ha dwn
chauh. Leia ham\hatna pawh hi tnah an chang nghl thei. Hun lo la
kal trah pawh anni lo chu lei luah reng tlk an awm dwn lo.
Vnneihna, hnehna, sum leh hausaknate pawh an la chang nge nge
ang.
2. Mi khawngaih thei: Huatna hian huatna a chawk tho thei
ang bawkin khawngaihna hian khawngaihna a tr chhuak thei. Heta
khawngaih theihna a sawi hi thuril tak a ni. Pwnlng taka miin
hrehawm an tuar lai emaw, harsatna leh retheihna an kal tlang lai
emaw va lainat satliah mai hi a ni lo. An dinhmun zuk chanpuina a
kwk a ni. An nihnaa zuk luhchilh vea, an mita an hmuh anga hmuh,
an hriat anga hriat ve, an chan ang va chanpui ve tihna a ni. Mi
hriatthiamna a keng tel a. Miin eng pawh lo ti se, thil \ha emaw \ha
lo emaw pawh, Engati nge khatia i tih? ti mai lo va, a tih chhan
hriat thiampuina a ni.
Mi thianghlim Francis of Assisi (11821226) \awng\aina an
sawi fo chu, Lalpa, mi hnemna dawngtu ni lovin mi hnemtu, mi
hriatthiamna beisei hmasa lovin mi hre thiamtu, mi hmangaihna
dawngtu ni hmasa lovin hmangaih hmasatuah mi siam ang che, tih
a ni. Mi dangte nna inlaichnnaah he nun hi a pawimawh hle a ni.
Mi kan bula an khk viau lai te, an phun an phun lai te, an thinrim lai
te hian, khatia an awm leh tih chhan anmahniah eng nge harsatna,
an chungah eng nge lo thleng, tih kan ngaihtuah hmasak loh chuan
ngaihtheih loh, thinrim ve mai a awl duh khawp mai. Nu pakhat in
nghk pawhin an pa lo haw hmain chhuat bl a rawn hmuh chuan
atn a nuam dwn lo m mai tiin a lo nwt fai hliau a, a la ro chiang
hman meuh lo tih chuan an pa chu an nu lwm zwng thilte rawn
hwn \euhin hmanhmawh takin a lo lt a. An nu hmuh hln pawh a
nghkhlel hle a. Kawngka a lo lt a, chhuat a han rah chuan a ke a
tawlh deuh a, a tlu \helh nghe nghe a. Engati nge chhuat a huh a?
a ti tuar a. Aw, fmkhur deuh ta che, chhuat ka lo nwt fai a nih

BEIHRUAL THUPUI

163

kha. Tn angahte chhuat i lo nawh a. An innghahhleh tawnna


lam boruak rng rng kha a lang thei ta lo. An boruak a chhe zo ta.
Hlim taka inhmua, hlim taka awm thei tr kha an hlim lo zo ta vek.
Mahni lam chan chauh hriaa, mi dang chan lam an inhriatthiampui
tawn loh vng mai mai a ni.
In\henawm khawvn, rawngbwl hona, \hian inkawmnaah leh
chhngkuaah ngei pawh hian mahni lam chan chauh hriaa, mi
dinhmun ngaihtuah twk lohna avng hian kan boruak a rit thei fo.
Chutiang chu mi khawngaih thei takte awm dn a ni lo. Feh
kawngah, tuikhurah, motor inpelh thuah, ration lknaah, gas lknaah,
tui bill leh electric bill pknaah, bank-ah, bus nghahnaah leh mihring
nun hona leh indwrna kawng hrang hrangah mi khawngaih thei
tak nun hi hmang fo ila, kan nun a nuam sawt ngei ang.
He nunin a ken tel leh chu mi dang ngaihdam theihna neih a
ni. Inngaidam tawn fo tr kan ni tih zirtrna hi Bible-ah kan hmu
hnem hle. Lalpa |awng\ainaah pawh mite kan ngaihdam angin
Pathianin min ngaidam ve dwn tih kan chham tel \hn. Hetiang nun
hi ringtu nun zia tilangtu pawimawh berte znga mi a ni wm e. Mi
dang kan khawngaiha, kan hriatthiama, kan ngaihdam hian mahni
hi kan zaln zwk \hn. Kristian engthwl, nun zangkhai leh hlim
neihna atn a \angkai m m a ni. Mi ngaihdam theih loh neih chuan
mahni pawh kan hah a, mi kan ngaihdam chuan mahni pawh kan
hlim zwk \hn. Ngaihdam nih mai aiin ngaidamtu nih chu a
chungnung fe zwk bawk. Mi khawngaih thei takte chuan \anpui
tr an hmu fo. |anpui ngai tam tak an awm laia \anpui theihna nei
reng sia, mite \anpui ngai rng rng lo nun hi nun zm leh hahthlk a
ni.
Chutianga mi khawngaih thei takte chu an engthwl. A chhan
chu, khawngaih an la hlawh ve dwn. Hei hian nakina khawngaihna
kan hmuh tr a sawi laiin khawngaih kan mamawh hun taka mi
khawngaih kan hlawh ve \hin tr thu a sawi tel. Mi dang
khawngaihna mamawh miah lo tu mah a awm theih tak tak loh. Mi

BEIHRUAL THUPUI

164

hausa, ropui leh thiltithei takte pawh hi \anpui an ngaih chng a


awm fo. Lungpui pawh lung tin a kamki loh chuan a awm thei
lo, tih ang khn inmamawh tawn \heuh kan ni. Mi, ka khawngaih
ngeia khn min khawngaih lt kher lo a nih pawhin, kan mamawh
hun takah mi dang daih khawngaihna kan dawng \hn. Mizote
Kristian kan nih hma pawhin inkhawngaih tawn liam liam \hn kan
ni a, Kristian kan nih hnuah phei chuan chu nun chu a zual deuh
deuh tr a ni ang.

Sawi ho tr
1.

Thuhnuairawlh kan sawi fiahna bka sawi belh tr awm apiang


sawi ni se.

2.

Khawngaih tlk loh mihring an awm thei em?

3.

Inkhawngaih tawnna hi Kristian kan lo nih hnu hian a tam


sawt nge a tlm sawt?

BEIHRUAL THUPUI

165

September 3 : Inrinni
KRISTIAN NUN DN TR II
Chhiar tr: Matthaia 5:8,9

Kristian chuan a pwn lam nun a uluk ang bawkin a chhngril


lam nun thlengin a uluk \hn. Chhngril lama a nun chuan pwn
lama a nun chhuah dn pawh a hril tih a hriat avngin, mihring mit
hmuhah mai ni lovin thinlungte entu Pathian lakah pawh a fmkhur
\hn. Tn \uma kan zirlai Kristian nun dn tr kawng hnihah hian
ringtute kan inen fiah fo a pawimawh. Chhngril nun a pawimawh
a, nun hona lamah pawh Kristian chu mihring leh mihring inkrah
remna siamtu a ni \hn. Mi mal nun thianghlim a pawimawh angin
nun hona \ha a pawimawh.
1. Thinlunga thianghlim: Jeremia chuan, Thinlung hi thil zawng
zawng aiin bum hmang ber, chhe lailet dr a ni a; tuin nge hre thiam
thei ang? a lo ti a (Jer 17:9). Thuhriltu buah chuan, Thil sual tih
chungah hremna hlen nghl mai a nih \hin loh avngin, mihring fate
thinlung chu thil tisual trin a lo ngampa \hn a ni, a ti (Thuh 8:11).
Mihring fate thinlung lah chu suala khat a ni a, an dam chhngin an
thinlungah tna a awm a, tih a ni bawk (Thuh 9:3). Isuan Pharisaite
leh Lehkhaziaktute chu chhng lama hlp rkna leh insm lohnaa
khat tiin a hau va (Mt 23:25). Hmun dangah sualna tinrng hi mihring
thinlung a\anga lo chhuak a nih thu Isuan a sawi bawk (Mt 15:19;
Mk 7:21-22). Hebrai Lehkhathawn ziaktu chuan rin lohna sual
thinlunga a lo awm theih thu a sawi (Heb 3:12). Peteran awh hmang
thinlung thu a sawi bawk a (2 Pet 2:14). Lalpa chuan mihring
ngaihtuahte chu eng mah lo mai mai a ni tih a hria, tih a ni (Sam
94:11). Tuilt hmaa mihring awm dn phei kha chu a chhe hle a ni,
An rilru suangtuahzia rng rng chu sual hlr (Gen 6:5), Mihring
rilru ngaihtuahnate chu an naupan tt ata a sual si a, (Gen 8:21) tih

BEIHRUAL THUPUI

166

a ni. Paulan hmnlai mihringte awmzia a sawiin, Thil lawilo an


ngaihtuah ta zwk a, an thinlung chu a lo thim ta a, a ti (Rom
1:21). Hng Bible thu a\ang te hian mihring thinlung, suala tlk hnua
a nih ang anga a awm zl dn a chiang khawp mai.
Kan thinlunga sualna awm \hnte hi lang thei \hn sela chuan
zahpuiawm tak tak, nun ho tinuam lo leh tibuai tak tak thilte pawh
an awm \hn wm e. Kohhran inkhwm rilru sawi znah pa pakhat
chuan a rilrua a suangtuahte a ngial a nganin a sawi mai hi a ni wm
a, Chairman-in a khap hial an ti. Thinlung bawlhhlawh nei mihring
chuan sual tinrng a ngaihtuah a, thil sual tharte pawh a ngaihtuah
chhuak zl a ni. Mahse, chutiang vek ringawt chu mihringte hi an ni
lo tih he Tlng Chunga Isua thusawi a\ang hian a hriat theih.
Thinlunga thianghlimte a sawi tlat mai. Chutianga thianghlimna chu
eng nge ni ang?
Grik \awnga thianghlim tihna katharoi hi thumal hausa tak
mai leh awmze hrang hrang nei a ni. Puan sk fai thianghlimna te,
buh, a si zah fai vek faizia te, bwnghnute tui pawlh loh hlangzia te,
thr emaw rangkachak emawa thilsiam thil chhe zwk dang nna
pawlh loh te, buhfai sehrep tel lo te a kwk thei vek. Sp \awngin
pure tia lehlin a ni a. Fel-fai-fm tihna a ni ber wm e. Tu mah mi fel
tak rng kan awm loh avngin thianghlim famkim sawina chu a ni lo
vang. Mahse, thinlunga thil \ha lam ngaihtuahna sakhat tak nei, sual
lam ngaihtuah lo sawina a ni ngei ang. Mahni hmasialna nei lo, mi
dangte a \ha zwnga ngai, thil \ha tih duhna rilru nei, Pathian leh a
thutea thinlung luahtr ti te pawhin ngai ila a dik wm e.
Chutiang mi chuan an nun an uluk a, khawvl sualna lakah an
fihlm a, an thinlunga ngaihtuahnate thil \ha lamah an kaltr \hn a,
thutak ngainain an zwm \hn a, an kutin sual an tawk duh lo va,
sual lamah an kal lo va, an mitin thil bawlhhlawh an en duh lo va, an
kain thu \ha lote an sawi duh lo. An ngaihtuahnaa thil bawlhhlawh a
lo awm chng pawhin \awng\ai leh Thlarau Thianghlim thiltihtheihnain

BEIHRUAL THUPUI

167

insmin chutiang thil fel lo chu an kalsan \hn. Chu chu Krista avngin
an ti thei \hn a ni. Krista Isua mite chuan tisa chu, a sual ngaihtuahna
leh a chknate chawpin an khngbet ta, tih ang khn (Gal 5:24).
Chutianga thinlunga thianghlimte chuan, Pathian an la hmu
dwn si a, Isuan a ti. Pathian hi a thianghlim m avngin Thuthlung
Hlui hunah phei chuan mihring hmuh theih tr chah an ngai lo.
Pathian hmu nia an inhriat emaw, a vntirhkoh inlr an hmuh emaw
pawhin thih phah hial trah an inngai \hn (Gen 32:30; Ror 13:22;
Is 6:5). Hebrai Lehkhathawnah chuan, Mi zawng zawng nna
inremna leh thianghlimna m rawh u, chumi thianghlimna lovin tu
man Lalpa an hmu lo vang, tih a ni (Heb 12:14). Mit nei nazawng
hi kan thil hmuh theih dn a inang lo hle. Patling, mahni thawmhnaw
dahnaa mahni kawr khai ngei pawh hmu thei mang tlat lo, nupuiten
an hmuhsak ngai tlat pawh hi an awm. Thil bk hmu thei tr chuan
hmuh theihna bk eng emaw neih a ngai thei.
Zan thiang takah vn lam kan en a, arsi lo de tuar han hmuh
mai chu mit vr pngngai tn chuan a har lo. Mahse, arsi lam zir mi
chuan mi narn hmuh dnin a hmu lo. Arsite chu an awm khwm
dn a\angin an hmingte a hre vek a, a kawmin a kawm thei \hn.
Ram ngawah kan kalin hnimte chu kan hmu \heuh; mahse, hnim leh
thlai zir mi chuan, Hei hi chumi hnim chu a ni, kha kha a hming chu
chumi chu a ni, chutiang khatiang atn a \ha... tih a sawi zung zung
thei. A hmuh theih dn kha a sngin a dang daih a ni. Thinlunga
thianghlim lo chuan thil a hmuhin a bawlhhlawh zwngin a hmu thuai
\hn. Mahse, thinlunga thianghlim chuan a \ha zwngin thil a hmu
chwk. Engkima Pathian hmu thei tr phei chuan thinlung thianghlim
tak a ngai. Pangpr huana rose pr sen mawi tak en \heuh \heuh,
pakhat chuan, He rose pr kng chuan hlng a va ngah m! a ti a;
a \hian erawh chuan, He hlng tam tak kra rose pr sente chu an
va mawi m! a ti ang. Thinlung chhngril awmzia azirin kan thil
hmuh dn a dang thei. Isua sawi dn chuan chutianga thinlunga
thianghlimte chuan a ni Pathian la hmu dwn ni. A dik hle ang. Kan

BEIHRUAL THUPUI

168

ngaihtuahnate hi a dik tawh loh m avng hian thil mawi leh \ha
hmuh aiin a \ha lo lam hi kan hmu tam zwk ta fo mai. Banga tr
board vr hlakah hian zirtrtuin kil khatah pen dumin t reuh tein a
ziak hng a, naupangte hnnah eng nge an hmuh a zwt a, board
vr lian f zwk aiin chhun han dum t reuh t kha an hmu vek.
Zirtrtu ropui pakhatin, Zng khawvr lai tak hi eng tik lai
chiah nge? tiin a zirlaite a zwt a. Pakhatin, Rl khata phla thil
kal kan hmuh a, ran nge a nih mihring tih kan chian theih chiah hian
khua a vr a ni, a ti a. A dangin, Rl khatah mihring kal kan hmu
a, lukhum a khum leh khum loh kan chian theih chiah hian khua a
vr a ni, a ti a. Mi dangten chhnna dang dang an siam a. Zirtrtu
chuan, Mihring tu pawh a mita in en a, amahah khn Pathian anna
in hmuh theih veleh khua a vr a ni, a ti. Mi tam tak chu Pathian
pawh hi kan bulah lo awm se, Pathian a ni tih kan hre thei chuang
wm lo ve. Isua pawh a tisa put lai ni khn amaha Pathian Fapa
hmu leh hmu chuang lo an awm nuk a ni. Mother Teressa chuan mi,
kawtthlr leh kawng sra chng mai mai, rethei m m hmlahte
hian Pathian a hmu tlat \hn. Pathian hmuh theihna mit nei tr chuan
thinlunga thianghlim a ngai a ni. Ngai teh, chhngril lamahte hian
takna i duh \hn a, tih ang khn (Sam 51:6).
2. Remna siamtu: Remna leh muanna hi mihring khawsak hona
atn a pawimawh m m a ni. Hebrai \awnga remna leh muanna an
sawina thumal chu shalom a ni. Awmze hausa tak nei a ni. Buaina
awm lo tihna mai a ni lo va, mihring tna thil \ha engkim awmna,
mihringte an \hat theih dn sng ber sawina a ni. Remna siamtu tih
hi remna duhtu tihna satliah mai a ni lo va, remna tra tih tak zeta
thawktu tihna a ni. Tnlai deuha Bible hrilhfiahna \henkhatah chuan
remna siam tuma beitu tite pawhin an sawi fiah a ni. Remna a awm
theih nna beitu tam tak, remna siam puitling thei chiah (rih) lo
pawh an awm theih avngin. Remna duh inti remna tichhe zwnga
chete pawh an awm thei bawk. Remna duh satliah a awm theih a;
mahse, heta Isua sawi hi chu remna a awm theih nn thawktu niin a

BEIHRUAL THUPUI

169

lang.
Thil han buaipui deuh hleka, nakin hnu thlenga remna leh
muanna lo awm thei tr a nih laia, buaina pumpelh duh vng ngawta
kut kuangkuaha awm mai chuan, nakina buaina lian zwk atn thil
\ha lo khwl khwmna pawh a ni thei. Buaina lian zwk awm theihna
tr buaipuia chin fel hna lo thawh lwk hi remna siamna hna thawh
a ni thei. Rk hmang an awm tih hre renga, a chunga eng mah ti
lova zuah len chuan thil lian zwkte pawh a la ru zl dwn a, buaina
lian zwk a la thlen thei dwn tih hriaa hma lo lk te pawh remna
siamna hna a ni. Rorlna dik lo a awm a, chu chuan mihring tn
nghawng \ha lo tak a nei dwn tih hre reng si a, eng mah ti lova
ngawih tlatte pawh remna siamtu awm dn tr a ni lo. Remna siamtu
chuan a hun takah sual a pho lang a, a dodl a, a tituten an tih zl
loh nn hma a la \hn. Mi an inngeih lo va, an inkra buaina ching fel
tra a theih ang anga puiha, an inrem theih dn tr kawng zawnpui
chu remna siamtu tih dn a ni.
South Africa ramah chuan tn hmain mi ngo tlm zwkin a
ram mi mi hngte an awp bet tlat a. Nelson Mandela tn in a\anga
chhuah a nih khn hotu nihna a rawn chang ta a. Mingo leh mi
hngte rei tak ata lo inhmlmk tawhte inkra inremna hna a rawn
thawk a. Khawvl mi ropui berte znga chhiar a lo ni ta. Lal Isua
hna phei chu Pathian leh mihring inkra remna siam leh mihringte
kan inhmangaih tawna inrem dial diala kan awm theihna tr kawng
min rawn siamsak a ni. Mihring inkrah, ram leh ram inkrah, hnam
leh hnam inkrah, khua leh khua inkrah, vng leh vng inkrah,
\henawm inkrah, remna siam hna thawh a \l fo \hn. Mizoram
chu politics thilah kum 20 chhng (1966-1986) rambuai a nih
avngin mipuiin hrehawm nasa tak an tuar a, chu buaina chu lo
twpin remna leh muanna a lo awm ta a. Hemi a lo awm theihna
atna thawk rim tak tak leh thil ropui tak tak leh nunna hial pawh
chn ngam, insm leh inhnk hniam theite an awm avngin inremna
a lo awm thei a ni. Kristian ram kan nihna tilangtu tak pawh a ni.

BEIHRUAL THUPUI

170

Remna siamtute chu Isuan, An eng a thwl e, Pathian faa


vuahin an la awm dwn si a a ti. Pathian faa vuah tih hi Hebrai
\awngkauchheh a\anga thlr chuan, Pathian ang mai, Pathian hna
thawktu an ni, tih nn a inang thei awm e. Hebrai-ho chuan hming
(noun) hrilhfiahna (adjective) hi an nei vak lo va. Mi nihna sawi
dwnin fa a ni tiin an sawi fo \hn. Remna duh mi tak chu remna
duh mi tak (peaceful man) tia sawi lovin remna fapa (son of peace)
an ti mai. Mi sual tak pawh Beliala (Setana) fapa (1 Sam 25:17)
an ti \hn. Barnaba pawh mi thlamuan thei tak/muanpuiawm tak
mi tih aiah, Thlamuanna Fa (Tirh 4:36) an ti mai. Chutiangin,
Pathian faa vuahin an la awm dwn si a tih pawh hi, Pathian hna
thawktu, Pathian ang mai an ni e, tih nn intluk a ni.
Sawi ho tr
1. Kristian nun dn tr, thianghlimna kawnga \an lk a ngaihna
lai nia kan hriatte sawi ni se.
2. Mi sual thiltih leh eng emaw buaina a lo awm chngin remna
siam kawngah hian Kristiante hian kan ti \ha twkin kan hria
em?
3. Remna siamtu ni tr hian a man pk a ngai \hn tih hi han sawi
zau teh u.

BEIHRUAL THUPUI

171

September 4 : Pathianni
Chawhnu Inkhwm
Thupui: Hmlmate hmangaih
Chhiar tr: Matthaia 5:43-48
Thupui \hen
1.

Mi dangte kan en dn tra Thuthlung Hlui zirtrna leh Thuthlung


Thar zirtrna inthlauhzia.

2.

Pathian fate chuan hmlmate pawh an hmangaih thei.

3.

Mi sual leh mi \ha en hrang lova hmangaih hi Pathian zia a ni.

Zn Inkhwm
Thupui: |awng\ai dn dik
Chhiar tr: Matthaia 6:5-8
Thupui \hen
1.

Mi vervkte chu chapo takin an \awng\ai \hin.

2.

A rk tin Pathian hnena \awng\ai \hin tr.

3.

|awng\aina thu tui tam duah hi \awng\aina \ha a ni kher lo

BEIHRUAL THUPUI

172

RAMTHAR HAPTA

September 5 : Thawh\anni
EVANGELISM AWMZIA SAWI ZAUNA
Chhiar tr: Mt 28:16-20;1 Tim 2:1-4; Mk 16:15-16

Tn \uma kan thupui hi sp \awng a ni a, chu chu Grik \awng


euangelion a\anga lk a ni leh zl a. Chu chu Chanchin |ha tia
lehlin a ni ber. Chuvngin, Chanchin |ha hriltu chu evangelist tih a
ni a, Chanchin |ha hril hna thawh chu evangelize a ni a. Chanchin
|ha hril darh hna thawhna pum pui sawi nn evangelization tih a
ni bawk a. Evangelism tih chu Chanchin |ha hril hna tihna a ni ber
wm e. Bible-a Isua chhandamna chanchin ziah kan neih hril darh
zl uar mite chu evangelical an ni. |henkhat chuan mission tih nn
hian an hman pawlh a. Mahse, \henkhat chuan mission tih chu
Chanchin |ha la hre ngai miah lote hnna hril hna a ni a, evangelism
chu Chanchin |ha hre tawh \hn; mahse, Kristianna hawisan lehte
hnna hrilh thar lehna hi a ni an ti deuh kher bawk. Evangelism tih
leh evangelization tih leh thuhretu nih (witnessing) te hi thil thuhmun
anga ngai pawh an awm. Evangelism tih chu Chanchin |ha hril
tiin kan sawi zl tawh mai ang.
1. Chanchin |ha hril chu mission a ni: Chanchin |ha hril hi
mission a ni a; mahse, mission tih chuan a huam zau zwka ngaih a
ni. Chu ngaih dn chu Moltmann-a te sawi dn nn pawh an inzl
a ni. Mission chuan kohhranin khawvla tirh a nih anga a tih tr
zawng zawng hmangaihna nna rawngbwl te, thuhril, zirtr, tihdam
leh saltng chhuahtr te a huam vek a ni. Heti zwnga sawi chuan
evangelism chu mission chhnga awm, Chanchin |ha hril hna chauh
huap, mission aia t zwk a ni tih a ni. Mission nna inzawm tlat,

BEIHRUAL THUPUI

173

amaha rawngbwlna kawng hrang ni ve si a ni.


2. Evangelical-ho ngaih dn: Evangelical-ho ngaih dn
tlngpuiah chuan Chanchin |ha hril chu mission zr png lian pui
pui pahniha a pakhat zwk a ni tih a ni. A zr lehlam chu vntlng
tna hna \ha thawh chhuah (social action) a ni an ti a ni. WCC leh
kohhran hawi zau deuh zwkte chuan vntlng \hatna lam an dah
lian a, evangelical-ho chuan ringlote hnna Chanchin |ha hril lam
an dah lian thung. Mahse, tnah chuan chutianga inthliar lutukna
chu a bo tial tial a ni. Ecumenical kohhranho, thawk hova khawvla
mihring nun zr hrang hrang hwl kim zwnga rawngbwl duh pwl
pawhin vntlng nun \hatna lam ngawt ni lovin Chanchin |ha hril a
pawimawhzia an hre thar deuh deuh a. Chutiang bawkin Chanchin
|ha hril uar pwl kohhran pawhin vntlng \hatna hna thawh
pawimawhzia an hre deuh deuh a ni. Chutah chuan Mizoram
Presbyterian Kohhran hi kohhran dangte tn pawh entawn tr nei
\ha pwl a ni wm e. Kohhran inzawm khwm hlutsak chungin
Chanchin |ha hril a tuipui m m bawk si a ni.
3. Evangelism leh chhandamna: Evangelism chuan Isua
chhandamna mi mal nuna a thlen leh lan chhuah ngei a beisei a.
Chanchin |ha hril a nihin mi malin a thuchah chu a nunah a la lt
ang a, chumi avng chuan mi thar a lo ni ang tih a beisei a ni. Chu
chu piantharna tia sawi a ni ber. Sual avnga mihring Pathian laka
mi hrang lo ni tawh chuan sual ngaihdamna changin, Pathian thu
wihin Pathian nna inlaichnna thar nei leha awm trin evangelism
chuan a beisei. Nihna hlui kalsana nihna thar lama pm a thupui a
ni. Mite Isua chhandamna Chanchin |ha nna inhmachhawntra,
Isua hnna pakai tra an thinlung hneh tra beih te, an sualna hmu
chianga Pathian khawngaihna an mamawhzia hriattr te chu
evangelism chuan a tum ber a ni. Mi zawng zawng thutak hria leh
chhandama awmah Pathianin a duh avngin Chanchin |ha chu mi
zawng zawng hnna hril tr a ni a, mi mal hnna hril te, mipui nwlpui
hnna hril te chu tih dn phung ber a ni.

BEIHRUAL THUPUI

174

4. Kohhran leh Chanchin |ha hril: Chanchin |ha hril chu


kohhran tih tr lian ber a ni. Kohhran tinunga tiharhtu ber a nih
avngin Chanchin |ha hril lo kohhran chu an chau tial tial \hn.
Tholeh Isua vna a lwn hma khn a zirtrte hnnah mawhphurhna
thupk a pe a, chu chu khawvl zawng zawnga kala Chanchin |ha
hril a ni (Mt 28:16-20; Mk 16:15-16). Chu chu mawhphurhna
thupk ropui (the Great Commission) tih a ni \hn. Chanchin |ha
hre lote hnna hril hi Isuan a zirtrte hnna mawhphurhna a pk a ni
a, chu chu kohhranten kan rochung a ni. Hmun tam takah kohhranten
an ngaihsak \ha duh lo va, kohhran hrla pwl insiam (para-church
pwl)-ten an thawk tam zwk mah.
William Carey-a, (17611834) Protestant kohhrante tnlaia
Chanchin |ha hrilna kawnga slsutu bera ngaih chuan chu chu a
vei m m \hn a. Chanchin |ha hril hi kohhran mawhphurhna a ni
tih chu a ring nghet tlat a. A hun laia kohhranten an ngaihsak \ha
duh si lo va. Lehkhabu Enquiry tih a ziak a. Chutah chuan kohhran
hruaituten Chanchin |ha hril a \l kher lo an tihna chhnna a ziak a.
A twp a twpah kohhran hruaitute a hmin ta a, amah ngei chu
India rama missionary ni trin a lo chhuak ta a. A thawhpui Joshua
Marshman (1768-1837) leh William Ward (17691823) te nn
Bible lehlin hna, khawtlng nun siam \hat hna leh zirtr hna thawkin
Serampore College an din a. An hna chu kum 200 hnuah pawh a la
kal ta zl a ni. Serampore College pawh 2018-ah khian kum 200
a lo tling ve chiah dwn a ni.
5. Chanchin |ha hril dn: Chanchin |ha hril dn hmasa leh
tlnglwn ber chu \awngkaa puan chhuah (proclamation) a ni a.
Hun lo danglam zl leh khawvl \hang zlah tih dn leh hmanraw
hrang hrang hman a lo ni ta zl. Tnlai hunah chuan zirna, tihdam
leh mi chanhaite \anpuina hna thawh, lehkha ziak, radio leh TV,
films, electronics, mahni thiamna leh eizawnna hmang leh a remchng
leh theih dn dna beih a lo ni ta a ni.

BEIHRUAL THUPUI

175

Tn hmaa missionary thawntu ram awma, an thawn chhuahna


ram awm bk \hn ang khn thil a kal ber tawh lo va. Khawi hmunah
pawh, khawi a\ang pawhin, tu pawh missionary nih theih dn a lo
inhawng zau ta zl a ni. Inbiak leh inhriat pawhna lo changkng zlte
avng hian mahni in lum a\ang pawhin computer hmangin khawvl
lehlam daiha mite hnnah pawh Chanchin |ha a hril theih mai tawh a
ni. Tn hmaa missionary tr chhuaktu ramte hnnah mission field ni
\hn ram a\angtein Chanchin |ha hriltu intirh a lo ngai ta zwk.
Kohhran zia leh kalphung pawh a lo danglam chho ve zl a ni.

Sawi ho tr
1.

Ringtu tinte evangelist kan nih theih dn sawi ni se.

2.

Kan Kohhranin Chanchin |ha hril hna kan thawh dn hi a \ha


twk kan ti em?

3.

Electronics thil, mobile phone, computer, TV kan neihte hi


Chanchin |ha hril nn nge kan hman tam thil dang atn?

BEIHRUAL THUPUI

176

September 6 : Thawhlehni

DIRECT EVANGELISM HMANGA RAWNGBWLNA


Chhiar tr: Tirh 8:26-40; 2 Tim 4:1-5

Evangelism chu Chanchin |ha hril a ni tih kan zir tawh a.


Direct evangelism chu thil dang beh chhan leh hmanrua hmang
lm lova mite nna inhmachhawna Chanchin |ha an hnna hril a ni.
Chu chu Isua leh Paula te hun lai ata tawh vawiin thlenga Chanchin
|ha hril nana hman lr ber a ni. Chanchin |ha la hre lote zawn
chhuaha, an hnna kala, va hrilh kha tih dn bera neih a ni. Chutianga
Chanchin |ha hril tr chuan a hriltu kha mahni chnna in leh ram
kalsana vah chhuah a ngai a. A \l ang zla hnam hrang nun leh
\awngte pawh zir a ngai \hn. Bible-ah chutianga Chanchin |ha hril
entawn tr an tam. Chutih rualin mahni chhngte leh hnaivaia mite
pawh Chanchin |ha kan hrilh thei.
1. Philipa: Philipa chu kohhran ding tr tea rawngbwltu pasarih
thlante znga mi kha a ni (Tirh 6:5). Thlarau Thianghlim tirhin
Jerusalem a\anga Gaza lam kalna kawnga kal tra hrilh a ni a.
Chutah chuan Ethiopia lalnu chhiahhlawh tawlailra \hu a lo awm a.
Thlarau Thianghlim hriattrna zlin chumi chu va kwm tra tih a ni
a. Ani chuan Isaia lehkhabu bung 53:7-8 a lo chhiar a. A awmzia a
hre dr si lo. Philipa chuan Pathian lehkha thu a bul a\anga hrilhfiahin
Isua chanchin a hrilh ta a. Isua chu a lo ring ve ta mai a, baptisma a
chang ta nghl mai a ni.
Heta kan chhinchhiah atna \ha chu Philipa hian Pathian tirhna
a zwm. Thlarau Thianghlimin kal tra a tirhna lamah a kal. Ethiopia
mi kha va pawha, va kwm tra a tirhna pawh a wih zl. A lehkha
chhiar lai chu a awmzia a hriat leh hriat loh a va zwt hmasa t t a

BEIHRUAL THUPUI

177

ni. Heta Philipan Ethiopia mi a va dwr dn hi a entawn tlk hle a


ni. Thlarauin i hnna lo kal tr hian mi ti tlat, tiin ama lam a va
insawi thlarau mi nghl ngawt lo. Mi a va pawha ngaihtuahna kha a
va chawk tho hmasa phawt a ni. Amahah thil hriat belh chkna a va
siamsak hmasa t t a, chu chuan Chanchin |ha thuchah a dawn
theih nn kawng a hawng a ni. Philipa khn direct evangelism a
hmang \angkai thiam hle kan ti thei ang.
2. Paula: Chanchin |ha hrilna kawngah Paula tluka bei nasa leh
tuar nasa hi an tam wm lo ve. Chanchin |ha hril chu mite hnna a
thil batah a ngai thlap mai a ni. Chuvngin, Chanchin |ha hrilna
remchng a hmuh chu Paula tilwmtu ber a ni \hn. A zin nasa a, mi
chi hrang hrang hnnah, hlauhawm leh harsatna tinrng krah
Chanchin |ha chu a hril \hn. Mi dangte hnnah Chanchin |ha a
hril a, rah a hmuh tawh \hin ang bawka rah a hmuh theih nn Rom
khuaa mite hnnah pawh Chanchin |ha chu theihtwpa hril trin a
inpeih reng a ni (Rom 1:15).
Chanchin |ha thiltihtheihzia, hlutzia, hausakzia a nunah a hriat
chian m avngin a tam thei ang berin mi dangte pawhin chu
Chanchin |ha chu hre ve se a duh ngawih ngawih mai ni berin a
lang. A bat ang hiala a ngai hian Chanchin |ha chu mi dangte tn a
duhsakzia a lang. Chutianga Chanchin |hain a hneh mi chuan mi
dangten an hriat ve atn a duhsak a, a nun chu Chanchin |ha hrilna
lamah eng emawti tala hman ve a chk \hn. Paulan Chanchin |ha
a hril dn zawng zawng kha direct evangelism a ni kan ti thei
bawk ang. A rawngbwlpui Timothea a fuihnaah pawh Paula chuan
direct evangelism chu a hna bera neih trin a duh a ni tih a lang.
Thu chu hril rawh, a hunah te a hun lovah te pawh bei zl rawh,
a ti mai a ni ( 2 Tim 4:2). Amah Timothea ngei pawh a pi Loisi leh
a nu Euniki ten Pathian thuah an enkawl sei lian a ni (2 Tim 1:5;
3:15).
3.

Hril dan hrang hrang: Direct evangelism chu tih dn (style)

BEIHRUAL THUPUI

178

hrang hrang a awm thei. Petera anga mipui hmaa huaisen leh pwr
taka thuhril , (Tirh 2:14-36); Paula anga thluak hmang taka thiam
taka thusawi (Tirh 17:16-34); Mahni tawn hriat, Pathian
thiltihtheihna mahni ngeiin kan tawn mite hnna sawi , pian tirh ata
mitdel tihdamin a tih dn (Jn 9:1-34); |hiana siama mite Isua thu
ngaithla tra koh khwm, Matthaia (Levia) tih dn (Lk 5:29-32);
mi thar, la hmuh ngai loh te pawh innltra swm leh thutak hrilh,
Isuan Samari hmeichhia a kawm dn angin (Jn 4:5-42); Dorki tih
dn anga mite thil \ha tihsak, (Tirh 9:36-43). Bible-a mi lo tih dn
kan hmuh bkah mahni remhriatna hmanga tih dn thar \ha hrang
hrang a awm ang. Tualzla hmanraw hrang hrang hmanga mi koh
khwma thusawi leh Pathian thu ziak (tract) sem te, mi in tlawh
kual te, lehkha thawn te, Bible rlchhn te, kawng zawh te, poster
tr te leh thil dangte.
4. Direct Evangelism \angkaina: Direct evangelism chu a
\angkaiin a hlwk thei hle. Chanchin |ha hriltuin a thuhril dawngtu
mamawh leh ngaihtuahna kal dn a hre nghl zung zung thei. Hmun
leh hmuna inhrilh an nih avngin zawhnate inzwtin an inbe thei. Hei
hi mi mal pakhat leh pakhat inkawm paha Chanchin |ha hrilnaah a
ni zual bk. Counselling class-ah pawh chutiangin a tih theih.
Chutiang a nih avng chuan inpawh a awlsam bk. Rah a chhuah
rang. Thu tlkna siam trin hun remchng hmuh a awl.
Thuhril dawngtuin thuchah a man fuh tawh chuan Chanchin
|ha pawm tr leh Isua ring trin thu tlkna a siam nghl thei, Philipa
leh Ethiopia mi intawn chungchnga kan hriat ang khn. Mi tam tak
inkhwmnaa thuhrilah pawh rah \ha tak a chhuak thei. Chu chu
mass evangelism an ti. Peteran thu a hrilin mi sng thumin Isua an
ring nghl. Mipui pung khwm boruakah mahni chauhva thutak
hmachhawn ngam lo leh thei loten mi dangte hrlah an thinlung
hawngin thu tlkna an siam theih phah ve fo. Chu vng chuan a ni
crusade, camping leh campaign te a \angkai m m \hin ni.

BEIHRUAL THUPUI

179

5. A awlai lo: Direct evangelism chu thil awlai tak a ni lo fo.


Pulpita Pathian thusawi thei tak tn pawh hmaichhana mite Isua ke
bula hruai tak tak tra hrilh melh melh a harsa fo. Zei leh zia a nei
ve a, chu chu zir thiam a ngai ve \hn. Mi, Pathian thua tuihl lm
loten an ngaihthlk duh tra sawi thiam leh anmahni kawm thiam a
\l avngin tih thiam a har \hn. Mite thlarau nun veina nei lm lo tn
phei chuan Chanchin |ha an hnna hril mai hi har tak a ni. Thlarau
Thianghlim turna a ngai a, chumi nei tr chuan inhawn leh inpk a
ngai. Rilsu skthlkin a hawi ve hrim hrim pawh a pawimawh.
Zawhna kan chhn hleih theih loh min zwt ang tih hlauhna te pawh
a awm thei. Mahni inring twk lova, mahni hriatna duh twk loh
avngin mi dangte hnna Chanchin |ha hril kan tm fo. Khawvl
thil mai mai kan sawipui \euh theih laiin Pathian thu sawipui chu
harsa kan ti \hn. Chuti chungin kan sawipui (counsel) avng leh
kan hrilh avnga mi an piangthar a nih chuan, chu tluka thinlung
tilwm thil dang a awm thei lo.
Direct evangelism, a bkin mi mal inhrilh hi kan uar deuh
deuh leh ti thei tra kan inzir thiam deuh deuh a \l hle wm e.
Mahni rla rahte ngei, kawppui leh chnpuite ngei pawh Krista
chhandamna kan hrilh thei lo a nih chuan eng Kristian nge kan nih
tih inen fiah a \l hle tihna a ni ang. Awm dn \ha thil dang kan hrilh
\euh theih laia Krista chhandamna, chatuan nunna thu kan fah thei
lo a nih chuan keimahniah takna a awm lote pawh a ni thei hial ang.
Kan kohhran a\anga missionary chhuakten direct evangelism an
hmanin Pathianin ringthar a pe fo te hi thil lwmawm tak a ni. Keini
aiin vna miho an lwm zwk dwn leh nghl. Ringlo mi ringtu ni
tra Pathian hmanruate hi mi ropui an ni. Pathian mit hmuhah phei
chuan an mawi a ni. Thil \ha chanchin lwmawm thlentute ke chu
a va mawi m! tih a ni si a (Rom 10:15).

Sawi ho tr

BEIHRUAL THUPUI

180

1.

Kraws bula mi tin thlarau kan rawn hruaite hi tih hla kan sa
\hn a, tute thlarau nge kraws bula kan hruai tawh rng sawi
tr kan nei em?

2.

Mi mal nun chhngril luhchilh trin direct evangelism


rawngbwlna lo thil dang \ha zwk sawi tr kan hria em?

3.

Ka chhandamtu chu twk trin kut ruakin ka kal ang maw?


tih hla hi tu tn nge kan sak \hin?

BEIHRUAL THUPUI

181

September 7 : Nilaini

INDIRECT EVANGELISM HMANGA


RAWNGBWLNA
Chhiar tr: 1 Pet 2:12; 2 Kor 3:2

Ringlote hmai hmaa Chanchin |ha hril hi mi tam tak chuan


kan thiam lo va, kan thei lo bawk. Thil danga kan kawm bawrh
bawrh theihte pawh Isua chanchin han hrilha, an thlarau dinhmun
han sawipui tak tak hi chu ti \hang lo tn phei chuan a awlai lo.
Mahse, Chanchin |ha hriltu kan nih theih tho dn kawng dang tam
tak a awm. Indirect evangelism kan ti thei a ni. |awngkaa sawi
harsa ti leh thiam twk lo kan nih pawhin nunin kawng hrang hranga
Chanchin |ha hril dn a awm. Chngte chu tn \umah kan zir dwn
a ni.
1. Nungchangin: Kristian nungchang chu Krista hliahtu a nih
theih rualin Krista chanchin hriltu a ni thei. Mi mal nungchangin ni
tina lo entute thinlungah thu a sawi thei. Ringtu nun hi lehkha ziak,
miin an chhiar theih leh an chhiar \hin a ni. Ziak leh chhiar thiam lote
pawhin an chhiar thiam lehkha chu ringtu nungchang a ni. Kan nun
dnah thil awhawm a awm em? Miten an neih loh ang kan nunah
thil \ha kan nei tih an hre thei em? Mi mal nun bkah nun ho dn
pawhin Chanchin |ha a hril thei. Isuan, In inhmangaih chuan mi
zawng zawngin ka zirtrte in ni tih chumiah chuan an hria ang, a ti
(Jn 13:35).
Mizorama Chanchin |ha a lo thlen tirh, ringtu tlm t chauh
an la nih laiin \m a lo tla a, ringtute an inhmangaih tawn nun chu
ringloten an awt a, ringtu nih ve an chk phah an ti. Serampore
College-a missionary-te nun ho dn chuan ringlote zngah hnuhma

BEIHRUAL THUPUI

182

\ha a nei nasa. Ringlo mi pakhat phei chuan missionary pakhat a


han be ve a, a chhuah pah chuan, Hetiang nun hi Kristian nun a nih
chuan mi zawng zawng hi Kristian ni vek ila a \ha ang, a ti. Kan
\awng chhuah dn, kan inkawm dn, kan thil ei leh in duh zwng,
kan hawiher leh mi kan biak dn zawng zawng te hian Chanchin
|ha a hril thei.
2. Zirna (Education) hmangin: Mizote chanchina sawi tel loh
theih loh chu Chanchin |ha rawn hrilhtuten zirna (sikul) an hmang
\angkai. Sikulah Pathian thu an dah pawimawh \hn. Zirna an kalpui
tlat chuan kohhran ding tr tn mi hman tlk a chher chhuak. Zirtrtute
pawh an duhtuiin an nungchang an en ngun. Bible leh Pathian thu
ziak dang chhiar theih nn A AW B siamsakin ziak leh chhiar an
thiamtr. Hmaswnna hrang hrang a lo awm theihna bul chu Chanchin
|ha hril leh zirna an kal kawptr reng vng a ni thui hle. Zirna pk hi
indirect evangelism hmanraw \angkai tak a ni. Khawvl hmun
hrang hrangah pawh hman \angkai a ni.
England leh America-a university hlun leh vawiin thlenga
university \ha leh hmingthang tak tak khu Chanchin |ha avnga
din, Chanchin |ha hril zlna leh hriltu buatsaih nna din an ni hlawm.
Synod Mission Board-in ramthar lama sikul a neihte hi an \angkai
m m a ni. Sikul naupangte hi ringlo mi fate an ni hlawm, chngho
hnnah chuan Chanchin |ha chi tuh zl a ni. Thawktute pawhin
Chanchin |ha hrilna (direct evangelism) kawngah pawh an dinhmun
an hmang \angkai m m a ni. Hng mission sikula zirlai nu leh pate
hian Chanchin |ha hril hi an dodl ngawt thei lo. |anpuitu \ha tak
an ni. India ramah missionary-te din sikul leh college-te chu vawiin
thlengin zirna hmun \ha leh ngaihsn an la ni reng. Sakhaw dangin
chu chu an entawn ve mk a, \an lk sauh sauh pawh a \l hle.
Kristian college leh university-te neih tam deuh deuh a \ha wm e.
Zirna han tih hian zirna kawng tlngpui pngngai (general education)
bkah kut them thiam thil (crafts) zirnate hi an \angkai thei hle a ni.
Puanthui te, laphiar te, thawmhnaw cheimawi (embroidery) zirtrna

BEIHRUAL THUPUI

183

hmunte chu Chanchin |ha hrilna remchng tak a ni zl. An


khawsakna kawnga \anpuina \ha tak a ni nghl bawk si.
3. Tihdam rawngbwlna hmangin: Chanchin |ha hril nna
hmanraw \angkai tak dang leh chu tihdam rawngbwlna hi a ni.
Christian Medical College & Hospital, Vellore leh Ludhiana te chu
India rama hospital \ha berte zngah an la tel reng. Kristian lote
pawhin an pan nasa. An hnnah Chanchin |ha a thleng reng a ni.
Phr enkawlna te, damdawi in leh health centre, Chanchin |ha
rawngbwlna nna inkawp tlata kalpuina thingtlng khua leh
khawpuiah an awm hlawm. Emmanuel Hospital Association (EHA)
pawhin chutiang chu hmun hrang hrangah an nei. Kan kohhran pawh
heti zwng hian kan thawk ve nual; mahse, a la beitham hle. Mite
an dam loh laia Krista hmangaihna nna enkawl hi Chanchin |ha
kan puanna kawng khat a nih mai bkah an hnna Isua chanchin
hrilh theihna kawng hawngtu \ha tak a ni.
4. Mahni thiam zwng apiang hmangin: Tnlai hun tharah
chuan hmnlaia an hmanruate la hmang zui zl thovin hmanraw thar
leh tih dn thar an hre chhuak zl. Khawvl hmun \henkhatah
missionary anga luh theih lohnaahte pawh kawng dangin a luh
theih zl a. Chutianga an tih dn pakhat chu Tentmaking an ti.
Puan in siam hna thawh tihna mai a ni. Chutianga rawngbwl dn lo
chhuahna chu Korinth khuaa Paula rei tak a cham chhngin Priskilli
leh Akuila te nupa, puan in siam hna thawkte inah a thleng a, amah
pawhin chutiang hna chu thawk vein, Chanchin |ha a hril \hn anga
tih ve kha a ni (Tirh 18:1-4).
Mahni hna thiam zwng zwng zirtrtu, doctor, nurse,
engineer, sumdwn, lu meh, mistiri, inkhl, sam siam, beautician,
receptionist leh a dang dangte, a thiam zwng ber thawk trin khawi
hmunah emaw mi a va awm a, a hnathawh chu a eizawnna a ni mai
a, chutih pah chuan Chanchin |ha a hril ta \hn a ni. Chutiang chu
Thuthlung Thar kohhran ding tr, tihduhdahna avnga khawvl hmun

BEIHRUAL THUPUI

184

tina an darh tka Chanchin |ha an put darh dn kha a lo ni reng tih
hriatna a\anga lo awm a ni. Entr nn, ram pakhatah Chanchin |ha
hril i duh a, missionary i intih chuan i lt thei dwn lo. Mahse, lehkha
i thiam a, degree \ha tak i nei a, chumi ramah chuan zirtrtu/doctor/
engineer, etc. hna thawhna remchng i zawng a, i hmuin i thawk ta
a. |hian i siam a, \henawmte i kwm ngeih a, Chanchin |ha hrilna
remchng i nei ta \hn a ni. A nih loh leh sumdwnna eng emaw i va
\an a, mi tam takin an rawn dwr che a, chu chu remchngah lain
Chanchin |ha i hril thei ta \hn a ni.
Infiamna hmanga Chanchin |ha hril pwlte pawh an awm
tawh a ni. Lehkhathiam tak nih lm loh pawhin mi ina awm tr mai
pawhin a tih theih dn a awm tr a ni. Sawrkr hna va thawk kher
lo pawhin private-ah intah luh dn kawng tam tak a awm thei.
Hetiang zwnga kohna hmu hi kan nula tlangvl chhuanawm tak
takte zngah hian an awm em aw? Aigupta rama Josefa, Babulon
rama Daniela leh a \hiante, Nehemia, Priskilli leh Akuila te nupa, mi
dang lr lm lo leh an hming hriat loh, hetianga Chanchin |ha hril
rawngbwl hna thawk hi an awm \euh ang. Mahni hnathawha
rinawm taka Pathian thu nunpui tlattute an ni. Kan ram ngei pawh
hian chutiang mi chu kan mamawh em? Tnlaia kan rama hnam
dang leh sakhaw dang mi, mistiri leh mutia-a lo awm \euhte hi an
sakhua atna tentmaking hna thawk an lo ni reng em, tihte pawh
hi a ngaihtuah theih. Inthununna \ha tak neiin khawvl huapin an
thiamna hmangin an inzr darh te pawh a lo ni thei reng a ni.
Chutianga kan tih ve loh chuan Chanchin |ha hi a chp telh telh
mai ang tih pawh a hlauhawm thei.
Sawi ho tr
1.

Indirect evangelism hmanga rawngbwlna hi kan kohhran


hian uar deuh deuh ila \ha kan ti em?

2.

Indirect evangelism tih dn kawng hrang hrang kan sawi


bk sawi belh ni se.

BEIHRUAL THUPUI

3.

185

Ramthar rawngbwlnaa kan hmalk dnte thlrin direct


evangelism leh indirect evangelism hi khaikhin ni se.

BEIHRUAL THUPUI

186

September 8 : Ningani

MI THIAM ZWKTE CHO CHHUAK


TRA HMALK
Chhiar tr: Thuf 1:1-7; Dan 1:17-21

Missionary atna mi inpe \hahnem tak an awm reng thei hi


Pathian hruaina Mizoram kohhranten an dawn ropui tak a ni. Mi
thiam zwk inpe te tna thawhna tr remchng dapsak thiam deuh
deuh a \l a, mi thiam tam zwk an inpk zel pawh a \l wm e.
1. Mi thiam tak tak missionary-te: Mi mwl leh lehkha thiam
lo leh zir sng lote Pathianin a hmang thei tih chu Bible-ah leh
kohhran leh mission chanchinah a chiang a. Chutiang bawkin mi
thiam leh zir sngte pawh a hmang \hn tih leh, chng ang mite
chuan mi \henkhatin an tih theih loh leh tih phk loh rawngbwlna
hlwk tak leh duhawm tak an nei thei tih pawh a chiang a ni. Kan
rama Chanchin |ha rawn hril hmasatute pawh mi thiam tak tak an
ni hlawm. Africa leh Asia ram hrang hranga missionary-te zngah
pawh mi thiam tak tak, thiamna bk nei te pawh an awm fur.
William Carey chuan India rama a lo kal hmain Hebrai leh
Grik te a rawn thiam sa vek a ni. Ziaktu \henkhat chuan Latin leh
Dutch/French \awngte pawh a thiam an ti. Lawnga thla ruk dwn
lai an lo thang laiin Bengali \awng a rawn zir thiam hman bawk a.
Zirna hrim hrimah degree sng tak nei ni lo mah se a rawngbwlna
atna \l tr nia a hriat chu a rawn thiam sa a ni. A \hian Joshua
Marshman pawh mi thiam a ni a, William Ward pawh journalist leh
khwla lehkha chhut lam thiam mi a ni. Missionary ropui leh
hmingthang David Livingstone (18131873), Ida Scudder (1870
1960), Cambridge Seven an tih mai Stanley Smith, Montagu

BEIHRUAL THUPUI

187

Beauchamp, D.E. Hoste, W.W. Cassels, Cecil Polhill-Turner leh a


nau Arthur Turner leh C.T. Studd (Cambridge leh England ram
puma Cricket khel thiam hmingthang) te pawh thiamna \ha tak nei
vek an ni. Hudson Taylor chu damdawi leh vn lam thil zir thiam a
ni. China Inland Mission (tnah Overseas Missionary Fellowship)
dintu a ni.
Mizo missionary-te zngah thiamna \ha leh sng tak tak nei an
awm nual. An thiamna mamawhna hmunahte an thawk a, hlwk
tak leh hming \ha takin, mi tam takin an thawh theih chiah loh an
rawngbwlna hlen chhuak pawh an awm. An hnung zui tr \halai
mi thiam tam zwk an chhuah zl a va \lin a va \ha m! Tnah
Council for World Mission rawngbwlnaah pawh Mizo
lehkhathiamte an thawk hlawm a ni. An hming pawh a \hain a ram
mite pawhin an ngaisngin an duh hlawm hle. Synod Mission Board
hnuaiah pawh lehkhathiamna sng leh \ha tak tak nei an awm. An
chhenfkawm hle hlawm a ni.
2. Kawng a awm: Thiamna hrang hrang nei tn Chanchin |ha
hrilna kawng a inhawng zl. Mission pwl hrang hrangin mi thiam
an mamawh. Sikulah, damdawi inah, private firm-ah, sawrkrah,
company-ah thiam bk neite tn thawhna tr a awm zl. Science
leh Mathematics zirtrtu hna dltu phei chu an tam lo viau zl. Tribal
tna hna hauh (Tribal quota) mai pawhin India ram laili leh state
hrang hrangah missionary rilru pua sawrkr hnaa luh theihna kawng
a tam. Chutianga kal tr chuan thiamna bk leh sng neih a ngai
\hn. Lehkhathiam tak tak, hnam dang zngah pawh zahpuiawm lo
tak tak tr \halai an lo chhuak sung sung mai. Chngte tn chuan
an phu twk hna state pakhatah a awm sng lo. Missionary ni tra
kohna hria, hna dltu nula tlangvl lehkhathiam tak tak lk sn loh
an awm fo ta mai. Hetiang mite la thei tra mite cho chhuah leh
kawng zawnpui hi kohhranin a ngaihtuah nasat deuh deuh a \l
wm e. Chutih laiin thiamna nei \halaiten an thiamna hmanga
missionary hna thawh duhna an neih sn deuh deuh pawh a \l.

BEIHRUAL THUPUI

188

3. Engtin nge?: Mi thiam zwkte cho chhuak tr chuan thawh


theihna huang kan zauh thiam a pawimawh. Keimahni ringawt chuan
khawvl hmun zau zwk thlen a harsa deuh rih pawh a ni thei e.
Mahse, kan ngaihtuah \hat duh chuan a tih dn kawng a awm ngei
ang. Keimahni rawih mai ni lovin, missionary ruai leh tr chhuak
pwl dang leh kohhran dangte nna thawh hona (partnership leh
networking) a\angin kawng kan hawng zau thei ang.
Khawchhak lamahte khian hml leh rilru kalphungah pawh
kan nl leh kawm ngeih nghl mai theih, anmahni pawhin min
pawm nghl mai trho znga thawhnate ngaihtuah zau a \ha ngei
ang. India chhim lam mi kan Kristianpui, a bkin Kerala-a mite
India ram hmr lam leh Gulf ram leh ram dangah an chhuak
hnem fu a ni. Tent-making missionary ang zwng phei chuan
kawng a awm tam thei viau ang. A kawng zawnsaktu tr lam hi
kan hawi zau twk lovin kan ngaihtuahna a la inhawng zau twk
lo a ni thei bawk. Ram changkng zwk kan tihahte pawh
sakhaw rawngbwltu (religious worker) mamawhna a awm zl.
Sumdwng leh lehkha zira khawvl hmun tina kan vk darh ve
thei tawh ang hian Chanchin |ha avng hian kan mi thiam zwk
leh la \halai zwkte hi kohhran rorlna hian kan cho chhuak pha
em? Kan Mission Board office-ahte hian heti lam ngaihtuahtu
tr bik thawktu kan neih te pawh a ngai tawh em?
Sawrkr hna a tlmin sum hmuh a harsa tawlh tawlh a ni thei
e. Mahse, hngte hi Pathianin khawvl hmun zau zwka vk chhuak
tra min turna a ni thei. Chuvngin, \halai mi thiam tak takte
missionary hna khawvl hmun tina thawk tra buatsaiha, kawng
zawnpui a ngai ta a, chu chuan kohhran khaw hawi pawh tizauvin,
khawvl huapa Chanchin |ha hrilnaah kan inthawh tam thei zwk
ngei ang. Korean, Chinese leh India rama kan tlngmi-pui \henkhat
Naga-hote pawh hi khawvla vah darhna lam kawngah an entawn
tlk hle. Kan \halai lehkhathiamte hi hmun tinah missionary hna
thawkin kal chhuak se, missionary retreat kan neih chngte hian

BEIHRUAL THUPUI

189

Africa, Latin America, USA, Europe, China, Vietnam, Cambodia,


Thailand, Russia, Central Asian Republics, Mongolia, Pacific
thliarkr ram hrang hranga thawk kan kohhran missionary-te report
ngaihthlk tr hi tam ta mai se a va ropui dwn m!

Sawi ho tr
1.

Kan kohhran hian khawvl ram hrang hranga missionary


thawhna tr remchng a zawng twkin kan hria em?

2.

Mission pwl hrang hrang, kan kohhran nna thawh ho duh


an tam a, partnership neihpui pawh kan nei \hahnem ta fu
mai a, kan partnership hi kan hmang \angkai thiam twk kan
ti em?

3.

|halai lehkhathiamte Chanchin |ha hril hna thawk tra cho


chhuah dn \ha tr nia kan hriatte sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

190

September 9 : Zirtwpni
MISSIONARY-A CHHUAK TRTE
INBUATSAIHNA |HA NEIH
Chhiar tr: Mt 4:1-11; Gal 1:16-24
Missionary ni trin Pathian kohna miin a hre chiang hle a ni
thei. Chutianga kohnaa chiang lutuk lm lote pawh missionary tute
nun emaw, thihna emaw avng te, tu thusawi an ngaihthlk avng
te leh chk ve hrim hrim avng te pawhin miin missionary hna dlin
lk pawh an ni thei a. Synod Mission Board pawhin kum tin
missionary eng emaw zt a la \hn. Chu bkah Mission pwl hrang
hrang leh kohhran pwl dangte pawhin missionary tr an la reng
bawk a. Lk sn loh dltu an awm reng bawk. Kohhranin an lkte
hi chu anmahni buatsaihna lam pawh a theih chin chinah a mumal
deuha a lan laiin Mission pwl \henkhatte hi chuan an mi tirh chhuahte
buatsaihna leh dwm zuina lam hi an ti \ha twk lo nia sawi hi a
awm ve fo.
Mahni thuin emaw, a tr chhuaktu lam a\angin emaw, kal
chhuak trte inbuatsaihna \ha neih hi chu tihmkmawhah ngaih a
\l khawp mai. Kan Lalpa Isua ngei pawh rawng a han bwl tak
tak dwn khn thlalrah ni sawmli leh zan sawmli chaw ngheiin a
inbuatsaih kan ti thei ang chu. A r kawh chhuah ngawt lo a ni.
Tirhkoh Paula pawh Arabia thlalrah a thang bo daih mai a nih kha.
A inbuatsaih fe ni tr a ni. Inbuatsaihna nei \ha chu Pathian tn
pawh a \angkai zual thei ngei ang. Sipai atna lk tharte rngin
training an nei nasa mai a. Chanchin |ha sipai trte phei chuan
training \ha neih hi a \l m m a ni.
1. Synod Mission Board tirha kalte buatsaih an nih dn:
SMB lk missionary hi sang hnih zanga rual teh meuh an lo ni ve ta.
A ropui hle mai! Heti taka Chanchin |ha hril darhnaa Pathianin

BEIHRUAL THUPUI

191

Mizoram Presbyterian Kohhran a kova a hmang hi khawvl pawhin


a hre hle tawh a ni. Ram dangin la hre deuh deuh dwn pawh a ni
ang. A thlen chin pawh a zauvin a hla ve ta hle. Ram chhng leh
hnaivaiah pawh thawhna tr a la tam hle bawk si. Tna a kal dnah
hi chuan thiamna duh chin (qualification) chu pwl riat pass chin
chung lam a ni mai a. Doctorate degree nei thlengin dltu an awm a
ni. Lkte chu an thiamna azira an thawh wm twk ngaihtuahsak
an ni mai a.
Missionary atna mi lk tharte chu thla khat chhung orientation
neihpui an ni a. Chutah chuan missionary nun dn tr, hnam dang
znga Chanchin |ha hril dn, kohhran din leh enkawl dn leh sakhaw
dang chanchinte zirtr an ni \hn. Field an thlen hnuah chawlhkr
khat a\anga kr hnih chhng orientation an lo neihpui leh a, chutah
chuan an thawhna field an hmlhriat theihna tr atna thil \l leh
\awng te an lo zirtr ve leh \hn a ni. Field Secretary leh Ramthara
Pastor-te chu Missionary Training College-ah chawlhkr hnih
chhng Orientation neihpui an ni leh \hn. Chutah chuan missionaryte hriat tr thil tam tak bkah dn lam te, rorl leh mihring enkawl
dn (administration leh personnel management), rilru hrislna (mental
health) leh rilru lama harsatna nei \anpui dn (psychiatry) te zirtr an
ni \hn.
2. Missionary-a chhuak trte zir lwk atna \hate: Mission
Pwlte intawh khwmna lian, Edinburgh 1910 an tih mai atna
inbuatsaihna kawng khat chu missionary-te buatsaih an nih dn zir
a ni a. Chutah chuan inbuatsaih lwkna \ha neih twk a nih loh
\hinzia pawh hmuh chian a ni. Chuta an zir chhuah a\anga rawtna
an siam te, a hnua missionary training school leh college lo ding tate
tih dn a\anga lkin Missionary-a chhuak trte chuan hng a hnuaia
kan sawite hi zir lwk thei se a \ha.
(1) Thlarau nun lama inbuatsaihna (Spiritual): Chu chuan
an thlarau nun khawih buai thei tr thil te, thlmna an tawh theih te,
ringlo mi tam tak znga khawhar thlknate hneh thei tra thlarau

BEIHRUAL THUPUI

192

lama inbuatsaihna a kwk.


(2) Missionary rilru put dn tr (Moral): Inzir peihna neih,
senior zwkte hnn a\anga zir peih leh an thu ngaihchn thiam,
hawihhwmna leh dawhtheihna, an va kalna mite hmangaih dn leh
an ngaih pawimawh leh duh loh zwng hriat, mite hruai leh zirtr
theihna neih.
(3) Thluak hriatna (Intellectual): Bible thu leh thurin lam
hriatna \ha twk neih. A ram mite hriat thiam zwnga Pathian thu
leh thurin hrilhfiah thiamna.
(4) Taksa inbuatsaihna (Physical): Boruak hran leh ei tr
in tr hran leh khawsakna danglam krah a taksa a hrislin a chak
twk tr a nih avngin mahni taksa thunun dn te a thiam twk tr
a ni. Ei leh in leh zk leh hmuam thlengin a taksa a thunun dn trte
a zir lwk a \l.
(5) Mission Theology: Mission chungchnga Pathian thu
miten an lo hrilhfiah leh kalpui dn zir.
(6) Hnam zia leh khawvl thlr dn (Culture & worldview):
Hnam ze hran nei znga rawngbwl tr an nih avngin an hnam nun
dn eng emaw chen lo hriat lwk. A pawi lo china Chanchin |ha
an hnam ze mila hril dn tr hriat.
(7) Sakhaw hrang hrang chanchin: Khawvl sakhaw hrang
hrang chanchin leh an zirtrna, a bkin a kalna tra mite sakhaw
biak dn hriat.
(8) History: A bkin ramthar rawngbwlna chanchin hriat.
(9) Chanchin |ha hril dn zei zia (Missionary
methodology & practice): Mite hnna Chanchin |ha va pk dn
\ha leh awmze neia hrilh dn.
(10) Missionary ni tin nun leh hnathawh dn: Hei hian
bungraw thawn tur siam leh thawn, fate enkawl leh sikul kaltr dn,
\awng\aisak an \lna lehkha thawn leh report ziah dn, khawsak

BEIHRUAL THUPUI

193

sn/hniam dn tr twk, miten thilpk leh thamna lo dl se engtia tih


tr nge, rkrum thil leh politics buaina thlen thulhah engtia cht tr
nge, dam loh leh thihna hial lo thleng se engtia awm tr nge tih te.
(11) Mite lo dawnsawn leh an hnna thu hlan chhwn
dn (Communication techniques): Inhmuha indawnsawn dn,
chibai inbk dn, in\hen dwna tih dn, hmeichhia, upa, naupang
bula cht dn, inbiakna \awngkam mawi.
(12) Thil bk tih dn hriat (Technical Skills): Lrthei,
electric bungrua leh hmanrua, hrislna atna fmkhur dn, first aid,
ei siam dn leh chaw ei dn leh thil in dn, chaw ei honaa awm dn
(table manners).
(13) Thawhpuite nna inlaichn dn \ha: Chanchin |ha hril
hi a huhova thawh (team work) a nihna lai hre reng tra inbuatsaihna.
(14) Chhngkaw enkawl dn: Chhngkaw boruak \ha neih
a pawimawh avngin he lam kawngah inbuatsaihna neih \hat a \l.
A thawktu ber ni lo missionary chhngkaw zinga mi dangte awm
dn tr thlengin inbuatsaih a ngai. Chhngkuaa inbuatsaihna
(orientation) neih \hin ni se a \ha khawp ang.
(15) Practical exposure: Missionary-a kal tra training late
chuan tualchhng kohhran hrang hrangah leh mission hna thawhna
hmunah va inpho chhuahna leh tlawh hun an nei \hn tr a ni.
(16) Kohhran phun leh enkawl dn: Chanchin |ha an hril
chuan ringthar an nei ngei tra beisei an nih avngin kohhran phun
dn leh enkawl dn an lo zir lwk a \l a ni.
(17) Zau zwka thawh dn zir: Mission field-ah keimahni
chauhin kan thawk lo va; chuvngin, kohhran pwl dang leh mission
pwl thawk vete nna inhrethiam taka thawh ho dn hrisl neih dn
zir a \ha.
Hng kan han sawi tam berte hi chu Missionary Training
College-a Bachelor of Missiology degree course-ah an zirtr a. An

BEIHRUAL THUPUI

194

graduate tihchhuahte hi chu inbuatsaihna \ha twk an zirtrah han


ngai phawt ila. Kan han sawi tk zawng zawng leh a bka thil \l
leh \ha awm thei dang an tikim \ha twk em tih erawh chu a
thawktuten an hria ang a. Hng kan sawi bk pawh an lo ti \euh
pawh a ni thei bawk a. |henkhatte hi chu Training College lam aiin
missionary latute tih tr an ni hlawm.
A pawimawh berah chuan missionary-a chhuah dwn hian
mahni lam inbuatsaihna a theih ang anga neih leh a latuten buatsaihna
leh training \ha pk chn \hin tr tihna a ni. Kal chhuah hmain a \l
zawng zawng hriat leh neih kim vek erawh chu thil theih a ni lo
vang. Mahse, thil hre lo lutuka intirh chhuah/kal chhuah ngawt ai
chuan inbuatsaihna \ha tak neia chhuah chu harsatna tam tak
pumpelhna \ha tak a ni ang.
Pathian avnga nih nih nih ngam hi a ropui a, Pathian avnga a
rawngbwl tra \ha taka inbuatsaih peih hi a \angkaiin a ropui lehzual.
Inbuatsaihna nei \ha lova Pathian ring tawpa kalte hian mi dang an
tibuai duh khawp mai. Khawvla mihring khawsakna thil tam tak
ngaihtuah a \lna hmuna awm leh hnathawk kan la ni si a.
Sawi ho tr
1. Tnlaia missionary kal chhuakte hian inbuatsaihna an nei \ha
twkin kan hria em?
2. Missionary thawn chhuaktute hian an mi thawn chhuahte hi
inbuatsaihna an neihtr \ha twkin kan hria em?
3. Missionary-a kal chhuakte inbuatsaih a \lna kan sawite bka
kan ngaih pawimawh dangte sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

195

September 10 : Inrinni

THAWKTUTE TRAINING |HA ZWKA


NEIHPUI ZL
Chhiar tr: Phil 3:12-14; 1 Kor 9:27

Chanchin |ha hril rawngbwl hna thawh hian, rawngbwlna


kawng dang ang bawkin hriat thar tr leh hriat belh tr a tam m
m a ni. Kal chhuah hmaa thil hriatte hman \angkai an nih dn leh
an \angkai loh dnte ennawn a ngai fo \hn. A taka tawnhriat a\angin
tih dn thlk ngai emaw, tih dn thar zawn emaw a \l thei.
Chuvngin, thawktute a khat tawka training \ha neihpui zui zl a
pawimawh a ni. Paula pawhin rawng a bwl f hnuah pawh, Krista
mi man chhan chu ka man thei dah law maw... hnung lama thil
awmte chu theihnghilha, hma lama thil awmte chu banin... tiam chin
lam chu ka pan \lh \lh a ni, a la ti a. Korinth mite hnnah, Mi
dangte hnna ka tlngaupui hnu pawhin eng emaw tiin keimah ngei
hi paih thlkin ka awm dah ang e, a la ti cheu. Chutiang chuan
rawng lo bwl hrep tawhte pawhin hma lamah hriat tr an la nei
\hn.
Thil thar, ngaih dn thar, tih dn thar a awm zl a, khawvl
inher danglam zlah hmaswnna tharte a lo awm bawk a. Thawktute
pawhin mahni hnathawha bel lutuk leh ngaia neih te pawh thil awm
thei a ni. Tih tr ti zo tawha inngaiha hma thar lk chkna te pawh
a awm thei. Hng zawng zawng avng hian thawktute intuaithar leh
training leh \hin hi a pawimawh a ni. Inkhl mi leh intihsiakna bei
\hntuten training an thlahthlam ngai lo. Chutiangin sipai leh khawvl
hna hrang hrang thawkte pawh an ni. Ramthara thawktute training
\ha pk zui fo an ngai.

BEIHRUAL THUPUI

196

1. Hriat hnu tithar trin training a \l: Kal chhuah hmaa zir
leh hriatte kha hman nghl vek theih leh hman sn a ni lo va. Lo
theihnghilh tawhte pawh a awm \hn. Training han neih lehin chngte
chu hriat thar an lo ni leh \hn.
2. Hriat belh tr a tam: Ramthara han thawh tak tak chuan a
hmaa lo inbuatsaihnain a tinzwn loh eng eng emaw an lo awm
\hn. Chngte chu engtia tih tr nge tih zir thar fo a ngai. Hriat tawh
sate hman theih a nih si loh chuan hmanraw thar lk a ngai tihna a
ni.
3. Thawktu dangte tih dn zir a ngai: Mahniin thawh dn
hmang nghet tak lo neih tawh hnuah thawhpui dangten engtin nge
an lo tih ve tih hriat te a \l \hn. Chu chuan thawh zlna kawngah
thawktu chu a tihausa sawt thei.
Hngte avng hian Ramthara thawktute training \ha zwk pe
zui zl trin ruahmanna \ha kan nei tr a ni. An zir trte pawh an
thawh rei tawh dn azirin \hen fel a \ha. A tra traininga an zir tr
(Foundation Course), kum 3-5 thawk tawhte training course
changkng deuh zwk, senior tawhte train tharna tr Advance
Course-te buatsaih thei ila a \ha hle ang. Chu chu Synod Mission
Board emaw Missionary Training College-in emaw a tih a harsa a
nih pawhin Mission Pwl changkng tak tak leh Missionary Training
Sikul leh College-ahte intirh te pawh chng ila kan missionary-te
tn a \angkai hle ang.
Chanchin |ha hril rawngbwlna hi khawvl huapa a kal
avngin khawvl hmun danga mite tih dn zir ve peih a \l \hn.
Chuvngin, kan missionary-te hi a wm leh \ha chu khawvl huapa
mission lam zirna leh inrwn khwmna seminar leh conference-ah
te kaltr ve fo ila a \ha. Hun leh hmun remchnga ram pum leh
khawvl huapa hriat hlawh Chanchin |ha hril darhna lama mi thiamte
pawh swma kan missionary-te an zirtr tra koh khwm \hin te
pawh a \ha m m ang. Chutiang tih khwmnaah zirtrna petu

BEIHRUAL THUPUI

197

(resource person) ni thei hial trte pawhin kan missionary-te znga


mi chher chhuah dnte pawh ngaihtuah zl ila.
|awng lama inzirna hi kaltr reng a \ha bawk. Tnah hian field
lamah chuan \awng thiamna lama exam neih \hin a ni a. Hei hi awmze
nei zwka kalpui zl chi a ni. |awng lamah hian kan missionary-te
fel tak tak leh chak tak tak an awm \hn hi a lwmawm a ni. Bible
lehlin, lehlin thar siamsak, Chanchin |ha hril \anpui tra lehkhabu
ziahsak, tract buatsaih te ti thei tr khawpin kan missionary-te hi
thuam thei phei ila chu an \angkai dn a sng zual hle ang. William
Carey-a chuan \awngkaa thu a hril lai kum sarih vl chhng chuan
ringthar pakhat mah a siam lo. An \awnga Bible a han lehlina,
lehkhabute a han siam hnuah erawh chuan ringthar tam tak an lo
awm a, a ram mite kohhran a lo ding thei ta hial a ni.
Thawktute intuaitharna atna \angkai tak thil dang pakhat chu
anmahni chhuahna kohhrana hun hmang tra thla khat vl tal an
chhuah theihna siam a ni. Hei hi an thawh a\anga kum thum emaw
kum li emaw zla an tih tra ruahman a \ha. Chu chuan an chhuahna
kohhran nna an inkr a ti thar mai ni lovin missionary tn pawh a
\ha. Hei hi mission pwl hlun deuhte chuan an tih \hin dn a ni. Chu
chu chawlh ni lovin rawngbwlna kal zl anga ngaih tr a ni.
Chhngkua nei an nih chuan an chhngkuaa hetiang hun hi hmang
tra tih tr a ni.
Thawktute training nna hman trin subject hrang hrangah
zirlaibute siam ila. Chu chu missionary hna thawk rei tawh leh pension
tawhte ziahtr \hn ila. A thawk laite pawhin an tawnhriatte
chhinchhiah \hain chutiang thu ziakah chuan dah lt zl ila. Kan
Missionary Training College leh Refresher Course atn chk
(material) lk khwmna \ha tak an ni ang.
A thua hriat belh leh hriat nawn mai ni lovin an thawhnaa
\angkai tr kuta thawh chi practical training neihtr \l takte pawh

BEIHRUAL THUPUI

198

an awm thei. Ran vulh dn, sangha dl siam dn, thlai chin dn \ha,
thil tenau hman chawp tr siam dnte training-tr thei ila a \ha hle
ang. Bualpuia kan hmunte hi tichangkng ila, missionary thawk laiten
hnathawh chi hrang hrang an train theih nn buatsaih ila a \angkai
hle ang.

Sawi ho tr
1.

Mizoram Presbyterian kohhran hian kan missionary thawk


laite hi training kal zl kan pe \ha twkin kan hria em?

2.

Missionary lk zl a \l lai hian a thawk lai mkte enkawlna


leh thuamna tih\hat hi a \l tih hi sawi rk ve fo a ni a, kan ngaih
dn sawi ni se.

3.

Thawktute training \ha zwka pk chungchnga rawtna kan


neihte sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

September 11 : Pathianni

Chawhnu Inkhwm
Thupui
Chhiar tr

:
:

Ram lk tr a tam hle si a


Josua 13:1

Thupui \hen
1.
2.
3.
4.

Mahni state chhngah pawh ram lk tr a la awm.


Kan chhehvl ram Chanchin |hain a la hneh lo hle.
India ramah Lal Isua thlen in vnna hmun a la tam.
Khawvl hmun zauvah kal chhuah a \l.

Zn Inkhwm
Thupui
Chhiar tr

:
:

In unaute indonaah kalin


Numbers 32:6

Thupui \hen
1.
2.
3.
4.

Kan unau Ramthara thawkte dinhmun.


Chutih laiin awm mai mai tr kan ni bk lo.
|awng\ai leh thilpkin kan lo \ang ve thei.
Anmahni kan tlawh harh thei.

199

BEIHRUAL THUPUI

200

September 12 : Thawh\anni

KRISTIAN NUN DN TR III


Chhiar tr: Mt 5:10-12

Tn \umah hian engthwlna mak kan zir dwn a ni. Nun


kawng a tluan leh thil \ha kan tih lai chuan engthwl pawh a wm
viau a; mahse, zanina engthwlna chhan tr kan zir tr hi chu
mihring khawsak pngngai a\ang chuan engthwlna wm a ni lo.
Mahse, chu chu Kristian nun dn tr Isuan a zirtr chu a ni si.
1. Felna avnga tihduhdah tuar: Naupan lai chuan nu leh paten
kan fel chuan min fak a, eng emawte pawh min hlawhtr \hn. Kan
sual chuan min hau a, min hrem \hn bawk. Zanina kan zir tr erawh
chu felna avnga tuar thu a ni. Kristian hmasate, dik lo taka puh an
nih \hin dn leh tihduhdah an nih dn chu tam tak sawi tr a awm a
ni. Lalpa Zanriah an kl \hinte chu dik lo takin, Mihring sa an ei a,
mihring thisen an in \hn, tiin an sawi thang a. Hmangaihna ruai an
\heh \hinte chu, mipat-hmeichhiatna nasa taka hmang ho \hn ang
tein an sawi. Khawvl chu meia kngin a la twp dwn tih an zirtrna
te chu helna tichhuaka, khawpui meia hl tum tiin an sawi \hn.
Rom khua chu an lalber Nero-an a hl a, Kristiante tihah a puh a.
A rwng thei ang berin a tiduhdah a. Savunin an \hui hnan a, ramsa
kawlh tak takte an eitr \hn. An mitte an kher chhuahsak a, an
taksa khawi lai emaw hlepin an hmuh lai ngeiin meiah an rawh a.
An lalber Kaisara chu pathian anga biak tr tih a ni a. Kristiante
chuan Krista chu Lalpa an tih avngin Rom sawrkr laka rinawm
lo tiin an tiduhdah \hn a ni.
Hmnlai ang bawkin tnlaiah pawh felna avnga tuar ta zwk
hlauh sawi tr an awm fo mai. Mission Field leh ringlo mite tamna

BEIHRUAL THUPUI

201

hmuna ringtute chuan chu chu a takin an tawng fo \hn. India ram
chhng ngeiah pawh hmun \henkhatah chuan mi retheite znga
rawngbwlnate pawh, ringtua siam an duh avngin pawisa leh
thilpkin an lei tiin ringtu leh pwl leh kohhran hna thawk \hate chu
hk an ni fo. Kan Mizo missionary-te pawh chutianga dik lo taka
puh an nih avnga man twk a, police kuta hrn leh thubuai siamsakte
an awm nual a ni. Krista hminga hna \ha kan thawhnate dik lo taka
sawi chhwn a nihna sawi tr a awm \hn. Petera chuan Kristian
nih avnga tuar chuan zah tr a nih loh thu fuihna a sawi (1 Pet
4:16). Chutianga felna avnga chawimawi chu sawi loh, tihduhdah
tuar ta hlauh \hnte chu Isuan an eng a thwl a tih leh vanram vnram
an ta a ni a tihte chu a ni. Chuvngin, ringtute chu miin kan thil \ha
tih an sawi hnawm avnga zuai mai tr kan ni lo va, thawk tam
deuh deuh tr kan ni zwk.
2. Isua avnga hauh tuar: Kan ramah chuan Isua ringtu leh a
rawngbwltute chuan zah leh ngaihsn an hlawh tlngpui. Mahse,
ringlote leh khawvl mite zngah chuan chutiang a ni vek fo lo.
Mission field-ah leh khawi ilo kalnaah ringlo mi buluk takte zngah
chuan Isua huatna, a zuitute chu ram dang sakhaw zuitu, mahni ram
leh hnama rinawm lo anga puh leh hau an hlawh \hn.
3. Krista avnga tihduhdah: Kan ramah hian mi rethei leh hnam
chhia leh hnuaihnung anga ngaih mi khawngaihthlk tak tak an tam
a. Chng mite chuan Krista chhandamna Chanchin |ha an lo hriatin
khaw ng an hmuh ve theihna nia an hriat avngin Isua an lo ring ve
\hn a. Mahse, chu chu duh lo leh thkin dinhmun \ha zwka awmte
chuan an tiduhdah fo \hn. Odisha rama tihduhdahna lo awm tawhte
chu a rpthlk m m a ni. Graham Staines-te pafa thum an motor
chhnga khr hnana hl hlum an nih dnte kha rilruah a chm reng
a ni. Hindu puithiam mi sualin an thah avnga Kristiante rwng taka
tihduhdah an nih dnte pawh kan la hre reng a ni. Kristian hmeichhia,
rawngbwltu chenin pwngsual an nih thute pawh kan hre leh \hn.
India ram hmun \henkhatah chuan hetiang thil hi a thleng \hn a, a

BEIHRUAL THUPUI

202

thleng ang tih hlauhthwnawmna hmunte pawh a awm.


4. Dwta sual tinrnga hk: Titia an sawi \hin pakhat chu
Kristianna dodltute inhmuh khwmnaah thusawitu \henkhatte
chuan India Hmrchhaka Kristian state-ahte chuan Kristianten
sakhaw dang mi ni tin tam tak an that \hn tia sawiin mipui fuihpawrh
an chng an ti. Sum leh therhlo tawktarha mite Kristiana inlehtr
tum anga min puhna pawh a awm reng. Krista avnga mite tna
hna \ha thawka damdawi in leh sikul ringtuten an dinte pawh hmun
\henkhatah chuan Kristian siamna atn ngawr ngawra ti angin an
sawi \hn. Delhi khawpui chhngah pawh fahrah enkawlna
Kristianten an din \henkhat chu khr a ni. Dnpui (Constitution)
\ha tak kan neih reng laiin sakhaw inleh luihtr khapna dn tia hming
mawi tak vuaha Kristiante Chanchin |ha hrilna tichp zwnga dn
siam pawh a awm chho zl. Mahse, Krista avnga hna \ha leh mite
mamawh phuhrkna rawngbwlna chu a theih dn ang angin a la
kal zl tho.
5. Lawm zl tho tr: Khitiang kan han sawi anga dik lo taka
Krista leh a zuitute hau, hk leh tihduhdah kan nih zl lai pawhin
ringtute chu zm mai lova lwm zl tr kan ni. He khawvlah kan
thil \ha tihah lawm hlawh kher lo mah ila, Krista avng chuan hetianga
thawk theia kan awm avng hian lwm zl tr kan ni. Pathian hnn
a\anga kan hmuh tr vn lwmman chu kan la hmuh dwn avngin.
Thil \ha tih a chunga a chhe zwnga miin min sawi hlauh leh tihduhdah
hial pawhin mak tih lutuk tr a ni lo, tn hma a\ang tawhin Pathian
zwlneite pawhin chutiang chu an lo tuar \hn a ni tih hriat reng tr
a ni. Isua hnung zui leh a hminga thil \ha kan tih hian lawm kan
hlawh fo dwn lo. Huat pawh kan hlawh daih thei zwk. tskna
avng te, Isua avnga mi lo changkng tr thkna avng te, chutia
an lo awm avnga an duh duha an awp beh theih tawh dwn loh
avng tein Krista leh a rawngbwltute hian dodlna kan twk fo
dwn. Krista avnga dodltute ngaihmawh tham kan nih chuan
lwm hle zl zwk tr a ni. Chu chu ringtu \hate nun dn tr a ni.

BEIHRUAL THUPUI

203

Sawi ho tr
1.

Dik tak leh fel taka thil kan tih avnga kan tuar hlauh zwknate
sawi ni se. Chutiang mite chanchin kan hriat apiang pawh sawi
ni se.

2.

Isua avnga hau hi kan hlawh ve tawh reng em? Kan hlawh
tawh a nih chuan sawi ni se.

3.

Dikna leh felna avnga miin ni lo taka min sawi a lwmawm


tlat sizia sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

204

September 13 : Thawhlehni

LEI CHI NIH TR


Chhiar tr: Matthaia 5:13

Chi hi a \angkai hle a, chi tel lo chuan eng mah a tui thei lo.
Kan tui tih zwng tak sate pawh chi a tel loh chuan ei har takte an
ni. Lal Isua khn Pathian leh nun thu a zirtr khn thil narn t t
entr nn a hmang \hn. Chutianga a hman zngah chuan chi pawh a
tel a ni. Mi tin hman leh hriat thil narn tak anga lang ni mah se a
hlutzia Isuan a tr lang duh a ni. Grik-ho phei chuan chi hi pathian
sawina \awngkam theon tiin an sawi \hn. Rom mite pawhin ni leh
chi hi mihring tna thil \angkai bera an sawi a ni. Chi hlutna chu
kawng thumin an sawi \hn.
1. Thianghlimna leh danglam bkna entrna: Rom mite ngaih
dnin chi chu thil thianghlim ber ber pahnih, ni leh tuipui avnga lo
awm a ni. Chi pngngai chu a vr sar \hn a, a rawng mai pawh a
thianghlim a ni. Pathian hnna inthawina thilah pawh chi an telh
\hn. Chu chu Juda-te inthawinaah pawh an tih dn a ni. Chuvngin,
Kristian chu lei chi a ni tih chuan thianghlimna nunpuitu a ni tihna a
ni. Khawvl mihring nun hi dikna, felna, rinawmna leh thianghlimna
kawngahte a tla hniam fo. Thil bawlhhlawh tak tak, dwt leh fiamthu
bawlhlawh te, inbumna thil te a tam m m a ni. Kan kawtthlr leh
daipwn deuhte chu sual rawngbwlna hmunah an chang fo bawk.
Hmun nuam deuh leh park te, hmun fianrial leh pindan chhngril te,
kan ni tin hnathawhna hmun te pawh, thil bawlhhlawh tihna hmun
an ni thei fo mai. A chhan chu mihringa fel lohna awm tlat \hin avng
a ni. Chutiang khawvla chng ni mah se Kristian chuan rinawmna
leh thianghlimna a kalsan thei lo. Chi chuan ei tr a luhchilha, a titui
ang hian, Kristian chuan khawvl hi luhchilha, tihthianghlim zawk

BEIHRUAL THUPUI

205

tr a ni. Thianghlimna awmze pakhat chu thil dang laka danglamna


a ni.
2. Thil vawng \hatu: Sa chu amah ringawta dah reng chuan a lo
uihin a lo \awih mai \hn. Mahse, chia al chhuaha dah \hat a nih
chuan a rimchhe har bik. Chi khn a vawng \ha tlat \hn a ni. Ei
rawngbwl \hntu chuan chu chu an hre chiang m m a ni.
Chuvngin, chi chu chhiatna laka vng \hatu a ni kan ti thei ang. Chi
chu antiseptic \ha tak ang a ni. Pn pawh hi a lo pn chuan a zual a,
a dam thei lo va, khawsik leh damlohna dang a paw chhuak thei.
Chutiang pem emaw pn emawah chuan antiseptic eng emaw, entr
nn dettol te kan hnawih chuan a pn tr a vng \hn. Chi hnathawh
chu chutiang chu a ni. Mite inkr thuah te, titi vk darh leh inlaichnna
tipn a, tichhe tr vngtu chu Kristian nun dik leh \ha a ni.
Kristian chu a awmna apiangah mi dangte nun tibawlhlawh
zwngin a nung thiang lo. Chu ai chuan mite bawlhhlawh tak leh
mawi lo takin \awngin khawsa mah se a \ha zwnga hruaitu a ni
\hn. Chu chu chi anga a nun dn chu a ni. Awm khwmnaah miin
fiamthu an sawi a, fiamthu thianghlimin a daih sn loh hunah
bawlhhlawh deuhte an sawi \an a, chutiang hunahte chuan Kristian
chi nun chu a lo lan chhuah a \l \hn. A nih loh leh, tute chanchin
emaw miin an sawi a, an sawi an sawiin mite \hat lohna leh sawislna
a lo tel \an a, chutih hunah chuan Kristian chuan a \ha zwnga mi
chanchin sawiin inkawmna boruak a tidanglam \hn.
3. Thil a titui: Ei tr leh chawhmeh tam ber chu chi avnga tui
an ni. Vawksa chu engti anga uluka buatsaih pawh ni se chia al a
nih loh chuan a tuina a chhuak tak tak thei lo. Kristianna chu nun
tituitu a ni. Mi \henkhat chuan Kristianna hi nun tithawpiktu, tiharsatu
leh tihrehawmtuah an ngai deuh mai \hn. Thil \ha leh nun kawng
uluk a zirtr avngin zawm harsa an tih \hin thilte an hmu \hn. p
tak leh khn taka awm reng tra inkaihhruaina sakhua ni maia an
ngaih avngin Kristiannaah hian nun hlimna, fun (fan) awm lo ni
tein an ngai chwk. Mahse, chu chu a ni lo. Kristian nun hi a

BEIHRUAL THUPUI

206

hlimawm a, a thawventhlk a, a zngkhai a ni. Tak rn kher lova,


ho ni si lova Kristian nun hlimawm leh dik taka nun theih a ni.
Hlimna leh lwmna te hi Thlarau Thianghlim rah zngah a tel a ni.
Kristian nih hi p leh khn tluan \hakna tr nia ngai chuan Kristian
nun a hmu kim lo a ni.
A nihna takah chuan Kristiante hi hlim thei ber tr kan ni. Vn
nun tem lwk theitu kan ni a, leia Pathian malswmna thianghlim
taka dawng leh hmang theitu kan ni a. Khawvl mite aiin hlimna tr
chhan kan nei tam zwk daih a ni. Pathian rorlna hlau lova hring
nun hi chen theih a ni. Khawvla Pathian thilsiam mawi leh \ha,
mihringten an hman leh hlimpui tra Pathianin a pk apiangte hlimpui
tr kan ni. Mi dangte tna hnawksak, mi dangte tibuai hlimna ni lo,
mi zawng zawng nun tihlim theitu nun tam neitute kan nih avngin
chi angin nun tinuamtu leh tituitu kan ni thei. Ringtu tam tak chu
tlng chhpa ng angin Pathianin min tar chhuak kher lo vang;
mahse, langsr lo tea mi dangte nun titui \hntu chi ang erawh chuan
kan nung thei \heuh ang.
4. Thil narn, \angkai si: Chi hi in tinah a awm wm e. Tuten
emaw an neih bk pawh a ni lo, mi tinin kan nei a ni. Chhng tinin
kan kawl vek ngei ang. Chuvngin, thil narn tak a ni kan ti thei
ang. A zuartu tih loh phei chuan kan kawl tam dn pawh a inang
tlngpui wm e. Tlm t tin kan kawl \heuh mai a ni. Chhng tin
chawhmehah a tel wm e. A man pawh hi thil dangte nna khaikhinin
a tlwm viau. Kan pi leh pute hunah thil vng a nih hun lai a awm.
Chutih lai chuan an hlauh ber znga pakhat chu chi seh nghei a
ni. Tlwm, tlm leh mi tin neih a nihna hi a makna leh pawimawhna
a ni. Ringtute pawh hi chutiang chu kan ni. USA-ah chuan ei mai
bka an hman \angkaina tak pakhat chu kalkawnga motor kal
theih lohna tr khawpa vr a tlk nasatte hian vr tihtui ral hma
nn chi an phul vak \hn. Chuti taka \angkaina nei tam, thil tlwm
tak ni si hi Isuan amah zuitute nihna atn a sawi a ni.

BEIHRUAL THUPUI

207

Sawi ho tr
1.

Chi anga thianghlimna nun kan neih deuh deuh a pawimawhzia


sawi ni se.

2.

Khawvl vawng \hatu chi nge kan nih tibawlhhlawhtu thil


tenawm?

3.

Mahni awmna chhngkua, vng, pwl leh kohhran nun tituitu


kan nih deuh deuh theih dn sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

208

September 14 : Nilaini

KHAWVL NG NIH TR
Chhiar tr: Matthaia 5:14-16

ng hi Pathian thilsiam hmasak ber a ni a (Gen 1:3). ng chu


thimna m botu, thil nungte nun theih nna pawimawh berte znga
mi a ni. Johana chuan Isua chungchng sawiin, ng tak (dik tak)
mi tin ting \hn kha a awm a, khawvlah a lo kal mk a ni, a ti (Jn
1:9); Amahah chuan nunna a awm, chumi nunna chu mihringte
nna a ni, a ti bawk a (Jn 1:4). Amah Isua ngeiin, Khawvla ka
awm chhngin khawvl ntu ka ni, a ti bawk (Jn 9:5). Juda-ten
Jerusalem khawpui chu Jentailte ntu an ti \hn. An Rabbi-te pawh,
Israel-te khwnvr tiin an sawi \hn bawk.
1. Khawvl ng in ni e: Isuan ama nihna ngei chu amah zuitute
nihna a nih thu a sawi. A ropui hle a ni. Hetah hian ngaihtuah chian
tr erawh a awm wm e. Isua chu ng dik tak a niha, amah zuitute
ng an nih ve bawk chuan Isua an tluk tihna a ni em? Chu chu a ni
thei lo. Isua zuitute ng an nih dn chu Isua tihn an nih avng
chauh a ni. Isua chu ni, amaha nna nei ang ni se, ringtute nna chu
thla, ni ngin a chhun avnga ng ve thei chauh an ni ti ila a chiang
mai wm e. Ringtute hian mahniin nna kan inpe chawp thei lo va,
Isua nnain kan nun a chhun n avng chauhvin kan ng ve a ni. A
nihna takah chuan Isua eng, hmun danga pe chhwngtu mai kan ni.
2. In chhng ntu: Isua ringtu chu in chhng ntu a ni. Isua tisa
put lai huna Juda-te in chu in thim rik rek a ni wm e. Tukverh t
reuh t a awm ve \hn. An khwnvr chu lawng t reuh t ang, a
chhnga hriak tui awm piau \hn a ni a, a phita ber chu hriak tuiah
chuan a lng liau liau \hn. Tnlaia Hindu-hovin an diwali puja zna

BEIHRUAL THUPUI

209

bati an chhit thliah thliah ang deuh hi a ni ber wm e. A bati alh a


twp chuan chhit leh mai pawh a awlai lo hle ang. Chutiang chu in
chhngah, a n zau theihna lai trah khwnvar dinna, thinga siam a
ni deuh ber, an siamah chuan an hng \hn. Chutia an han chhit
chuan in chhng chu a n chhuak ve mai \hn. In an chhuahsan
dwn chuan hluma siam kho chhngah an dah \hn. In chhnga
khwnvr chhit chuan a tih tr ber chu in chhng n chhuah a ni.
Kristian chu mahni in chhng ntu kan ni tr a ni. Kan nzia a lanna
hmasa ber tr chu kan in chhng leh kan bul hnai a ni. Pwn lama
Kristian \ha tak anga lang, mahni in chhnga nna nei mang si lo a
awm theih wm e. Khwnvr, a dahna tr taka dah chuan, in
chhnga mi zawng zawng a n \hn, tih a ni. Kan ringtu nun ng
hian kan in chhnga mi zawng zawng a n kim thei em?
3. Khawvl ng: Isuan khawvl ng in ni e a tih hian awmze
zau tak a nei wm e. Kohhran ng in ni e a ti mai lo. Kohhran
huang chhng chauha ng tr kan ni lo. Khawvl ng chuan
khawvla a khawsakna hmun apiang a n tr tihna a ni ang. Biak
In compound chauha Kristian ni lovin, mahni hnathawhna hmun
apiangah, office-ah, dwrah, khl mualah, sikulah, college-ah,
university-ah, kawnga kal laiin, hmun ualau leh fianrialah, khawiah
pawh a ng chu a lang tr a ni. Biak Ina inkhwm lai chauha ng,
hmun danga ng hmuh tr nei si lo; Pathianni chauha Kristian, ni
danga Kristian nih hriat hleih theih loh nih hi khawvl ng nih dn
tr a ni lo. Ringtu, khawvl ng chu mi tin mit hmuhah a ng \hn.
Mahni khaw hmun leh vng chhnga ng anga lang si, hmun danga
han kal chhuaha ng nei ta meuh lote hi a awm theih viau. Isua nna
kawltu erawh chu khawvl hmun khawiah pawh kal se a eng a lang
chhuak \hn. A ng chuan Pathian lamah mite a hp \hn a, sual
thimin a hlatin a kiansan \hn. Ringtu nna hi ama tna mite hp
khwmna tr a ni lo, Isua lama hawitrtu tr ng a ni. Ringtu \ha tak
chuan mi hp theihna a nei pawh a ni thei; mahse, ama ropuina tr
a ni lo, Isua ropuina tr zl a ni. Pathian vna mi an chawimawi
theih nn a ni. Amah, ringtu mi mala ropuina tr a ni lo.

BEIHRUAL THUPUI

210

4. ng chu kawng kawhhmuhtu a ni: Ringtu khawvl ng a


nih dn tr kawng dang leh chu mite kawng dik kawhhmuhtua \an
a ni. Chu chu ng hnathawh pakhat a nih avngin. Lawng mite chu
arsi ngin a hruai \hn. Thimah chuan kawng chin a hriat chian theih
loh. Kawng him nge kawng hlauhawm, tih chu ngin a tilang a,
kalna tr dik takah mite a hruai \hn. Kan ram, tlngram chhengchhe
takahte phei hi chuan tlng kr kawng kawi leh chhuk chho tak
tak, a vl ko leh khm sng tak tak a tam a ni. Hruaitu ng awm lo
se tlk leh tlk hlauhawmna hmun tam tak a awm. ng a awm
erawh chuan chutiang kawng hlauhawmah pawh chuan tluang tak
leh him takin kan kal thei \hn a ni. Kawng chhuk chhovah, khm
leh suar nasaan, mi kai ang che, tih ang khn. Chutiang bawkin
ringtu chu mite tna hruaitu \ha, kawng bote hnna kawng dik hrilhtu
a ni.
5. Thlai \otra \hantrtu: Thlai chi a lo \iah a, a lo \han theih nn
chuan hnwng, boruak leh ni ng a mamawh \hn. Hng thil pathum
hi a hmuh loh chuan thlai a \ovin a \hang \ha thei lo. Ni ngah chuan
vitamin leh thil nung tna \angkai tak tak thil a tam a ni. Chu chu
Isua pawh hi a ni a, amah ringtute pawh chutiang chu an ni tr a ni.
Chanchin |ha, mite thinlunga a lo \iah a, a lo \han theih nna \anpuitu
tr ringtu an awm a pawimawh. Kristian dik tak nun ng chu ringtu
ni tr leh chak lo zwk tn \hanna leh chakna petu a ni thei. Isua
avnga nunna ng nei tr kan ni. Chu chuan thim a tikiang a, mite
tn khaw hmuh a tifiah a, kal ngaihna hre loten kalna tr an lo hriat
theih phah \hn a ni. Ringtu nun ng chuan mi dang thlarau nun a
ti\hangin a tichak \hn.

Sawi ho tr
1.

ng \angkaina kan sawi bka ng \angkaina dang kan hriatte


sawi ni se. Ringtute chutianga kan awm \hin a pawimawhzia
sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

211

2.

Zorama ringtute hi kohhran huang chhnga ng mai nge kan


nih khawvl ng?

3.

In ng chu mi mit hmuhin ng rawh se (Mt 5:16) tih leh In


thil \ha tihte mi hmuh atn, mihring mit hmuha ti lo trin fimkhur
rawh u, (Mt 6:1) tihte hi han sawi rem teh u.

BEIHRUAL THUPUI

212

September 15 : Ningani

MI LAKA RILRU PUT DN TR


Chhiar tr: Matthaia 5:21-26

Matthaia 5:17 a\anga kan chhiar chuan Isuan Dn thu emaw,


zwlneite thu emaw tiboral tra lo kal a ni lo va, tifamkim tra lo
kal a nihzia thu a sawi a. Dn tih hian kawh pali a nei thei a: (1) Thu
swm pk; (2) Mosia lehkhabu pangate (Pentateuch); (3) Thuthlung
Hlui bu zawng zawng; (4) |awngkaa hlan chhwn leh lehkhaziaktute
thu. A enga pawh chu lo ni se, Dn phnah hian dn awm chhan,
Israel-te leh lehkhaziaktute pawhin an man fuh vek loh thil awm
chu Pathian duh zwng (will of God) a ni. Chu chu Isuan rawn
tihlan chian a tum a ni. Chu chu a ni dn tifamkim tih awmzia chu.
Dn chuan Pathian felzia leh duhtuizia a sawi a, dn zawm theihna
thiltihtheihna a pe lm lo. Miin dn a hriat tam poh leh Pathian duh
dn a tlin lohzia a hre nasa zual sauh a ni mai. Thuthlung Thara
khawngaihna dnah chuan pwn lam lan dn mai ni lovin chhng lam
awm dn nn lam a chhui a, Pathian hmaa mihring a tlin zawh lohzia,
chuti chung sia Pathian khawngaihna a awmzia a hre chiang tulh tulh
\hn. Mi dangte kan en dn trah Lal Isua zirtrna, Thuthlung Hlui
dn aia a chungnun leh luh ril zwkzia kan lo zir dwn a ni.
1. Kei erawh chuan: Isuan zirtrna thar a pk chu a thuneihnain
a ti a ni. Chu thuneihna chu tu mahin an inpe ngam ngai lo. A thusawi
lo ngaithlatute pawhin mak an ti \hn. Kapernaum khuaa sunagoga a zirtr \um pawhin, A thu zirtr chu mak an ti hle a; lehkhaziaktute
ang lova, thuneihna nei wm taka anmahni a zirtr avngin, tih a ni
(Mk 1:22). Tlng chunga a thusawi a sawi zawh hnu pawhin miin
an en dn chu chuti bawk chu a ni (Mt 7:28-29).

BEIHRUAL THUPUI

213

Juda-te chuan Dn thute chu an zahin an pawisa m m a, han


sawisl ngam chiah an ngai ngai lo. Pathian Dn thianghlim, Pathian
thianghlimin a pk a ni a, a np zwnga han sawi trah an ngai lo.
Muslim-hovin an Quran an ngaih dn ang deuh hi a ni ber. Rabbite pawhin Dn chu vn a\anga lo thleng a ni tih ring lotu chuan
khawvl lo la awm trah hmun a nei lo an ti \hn. Dn thu zirtrna
chu tihdanglam theihah an ngai lo. Mahse, Isuan chng chu hre
reng chungin, amah leh amah kha thuneihna inpein, Kei erawh
chuan a ti ngam a ni. A thu chu thu twp a ni a, finna chungchuang
a ni. Lehkhaziaktuten Dn an lo sawi fiahna leh zirtrna chu a twk
lo va, Dn zawng zawng phna Pathian duh zwng a \ha ber chu an
zirtr chiang phk lo. Chu chu Isuan a rawn zirtr a ni.
2. Zirtrna thar: Zirtrna hlui zwkah chuan miin mi dang a thah
chuan rorlsak tr dinhmunah a ding. Mihring a thah chuan chutiang
dinhmunah chuan a ding chauh a ni. Thah duhna a neih ringawt
khn a chunga rorl theih a ni lo. Rorlsak hlauhawmna a tn a la
awm lo. Mahse, Isuan zirtrna thar a pkah chuan mi a sual leh sual
loh tehna chu a dang ta daih. Unau chunga thinur chu rorlsak tr;
a unau mi chhawih pa ti apiang chu rorlna snga a chungthu rl
tr; mi pa ti phei chu Gehenna meia kal tlk a ni. Isua zirtrna
chuan sual, pwn lama lang chhuak mai kha a ngaimawh lo va, sual
lo awm chhan thinlung lama ngaihtuahna, sual lo chhuahna bul lam
kha a ngai pawimawh a, a lairilah a luh chilh a ni.
Mahni mihringpui thattu chuan huatna nasa f a nei hmasa tih
a chiang a. Chu a huatna chu a thiltihah a lang chhuak mai a ni. A
thiltih sual leh a rilrua a sual lo pai kha a inzawm avngin a rilrua a
awm lai a\ang khn a sual daih tawh tihna a ni. Chu chu mihringin
hmu thei lo mah se Pathian chuan a hmuin a hre vek si a, Pathian
ngaihah a sual tawh daih a, Pathian rorlsak theihna hnuaiah a awm
tawh rng rng a ni. Miin mi dang that kher lo mah se, a chunga a
thinur tawh chuan a thinlung lamah tualthat a ni tawh reng.

BEIHRUAL THUPUI

214

3. Pathian nn inremna nei trin mahni mihringpui rem


phawt tr: Thuthlung Hluia kan hmuh Pathian hnna thil hlan chu
mahni sual avnga Pathian nna inkr buai chin fel lehna tr a ni.
Chu chu mahni sualzia pawma, Pathian hnna inpuana, a ngaihdam
dlin a hnnah thil hlan tr. Isua zirtrna chuan Pathian nna inrem
trin mahni mihringpui rem phawt tr tih a ni. Sual avnga Pathian
ngaihdamna dla \awng\ai leh inthawi laiin mahni mihringpui rem loh
neih chuan inthawina chu dah \hat phawta, mahni mihringpui chu
rem phawt tr. Chu chuan Pathian nna inrem tra inthawina chu
awmzia a neihtr chauh ang. Kan chunga thil tisualtute kan ngaihdam
angin, nang pawhin kan thil tihsual ngaidam ang che, tih ang kha a
ni. Kan chunga bat nei, tihsual nei, kan ngaihdam hmasak phawt
loh chuan Pathian hnn a\angin ngaihdamna beisei loh mai tr tihnate
pawh a ni wm e. Mi dangte kan en dn tr chu ngaidam tra
inpeihna nn a nih fo a pawimawh.
4. I khingpui chu rem thuai rawh: Mi dangte ngaidam tr kan
nih laiin keimahni ngei pawhin mi ngaihdamna kan mamawh tih hriat
reng tr. Mi chunga thil kan tihsual rng rngin an ngaihdamna chang
lovin awm reng loh tr. Chutiang a nih loh chuan rorlnaa hnuh luh
theih reng kan ni. Kan chunga sualte kan ngaihdam hian Pathian
ngaihdamna pawh kan beisei thei angin, mi ngaihdamna nei lova an
chunga kan sualna emaw, kan leibat emaw chungchnga inremna
kan siam thuai loh chuan thubuai min siamsak ang a, rorlnain kan
dik lohzia a tihlan chuan tn ina khung hial pawh kan twk thei.
Sum leh pai inbatsak chungchng a sawi ni pawhin a lang. Mi
\henkhat chu mi pawisa pk huai viau si, rl \ha duh leh mang lo a
awm theih. Chutiang chu Isuan a ngaimawh tih pawh kan hre thei.
America ram kohhran pakhat hotu chuan, Kan kohhranah chuan
mi, a leiba pe thei reng si pe duh lo chu kohhranin kan thunun \hn,
a ti.

BEIHRUAL THUPUI

215

Hng thu tlngkawmna hi hetiang hian a sawi theih wm e.


Isua zirtrnaah chuan kan inen dn tr chu sual vulh lian lova,
inrem lohna lian tak a awm hmain a tr t a\angin mi dangte rem
tra inhawn reng tr. Chutianga nun hona chuan in\henawm
khawvn a tinuam a, khawtlng nun a ti\ha a, ram leh hnam nun a
hrisl. Unau inhuatna te, mahni mihringpui huatna te hi rilru maia
kan neih lai a\angin a dik lohzia hriaa hmeh mit vat tr. Chu chu
mahni inngai pawimawh bk lova mi dang ngaih pawimawhna rilru
neih \heuh tr tihna a ni. Hetiang rilru pu tra Isua zirtrna hi a \ha
m m a, zawm thei \heuh phei ila chu kan nun hona hi a nuam
khawp ang. Mi rilru tihnat hlau tak leh mi dangte hming tihchhiat
hlau tak rilru kan put \heuh chuan nun a nuam dwn a ni. Leiah
vnram nun kan lo chn lwk a ni mai. Pathian duh zwng vna
miten an tih angin kan ti tihna a ni ang a, Pathian ram chu a lo
thleng \an dr mai dwn a lo ni.

Sawi ho tr
1.

Mi dangte chunga rilru put dn tra Isua zirtrna hi zawm a


harsa kan ti nge a awl kan ti?

2.

Kan chunga lungawi lo tak an awm tih hre reng chunga Pathian
hnna thilpk pk rih loh tr tih Isua zirtrna hi eng chen nge
kan zawm theih ang?

3.

Mizote hi leiba rulh ngaihsak lo hnam kan ni em?

BEIHRUAL THUPUI

216

September 16 : Zirtwpni

TLKNA THLEN THEI THIL


Chhiar tr: Matthaia 5:27-30

Ringtu nun kawngah hian tlkna thlen thei thil a tam hle. Kristian
Vnram Kawng Zawh tih lehkhabuah khan Kristiana, vnram pana
a kalna kawng a awlsam lohzia chiang takin John Bunyan-a chuan
a ziak a. Kawng awlsam a ni lo, vnram kan panna kawng hi,
(KHB No. 253) tih hlaa kan sak \hin ang hian, ringtu zin kawngah
hian harsatna a tam. Harsatna a tam chhan chu ringtu nun tibuai
thei, tlk theihna a tam vng a ni.
Tlk theihna tr lo awm \hnte hi a \awng awmze bul lamah
chuan sangha man nna nghakuai hmwra a chah, sanghain a duh
zwng tak a hmuha a rawn pan ngei tra tih hi a kwk a ni. Sazu
thanga a chah, fal leh kar miin a kama a sa chah ang sawina a ni.
Han ei chkawm tak, ei tra sain a va pan chuan a han khawih
chiaha thang, amah wktu tr a lo per \hn ang sawina a ni.
Kalkawngah miin lung a lo dah emaw, hrui a lo zam emaw a ni thei;
chu chu hmu lovin miin a pal chuan a tlkna ngei ngei tr chi ang te
pawh a ni thei. A nih loh leh kalkawngah miin khuar a lo lai a, chu
chu hnim emaw, lei emawin a khuh leh a; han rah veleh a chim mai
tr, khuara inbilh phah theih mai tr ang chite pawh a kwk thei.
Ringtu nun kawnga chutianga tlk theihna lo awm \hn Isuan a sawi
thil pahnih kan lo zir dwn a ni.
1. Mipat hmeichhiatna: Mizo \awnga mipat hmeichhiatna tia han
sawi hian a fn kim chiah wm lo ve. Tnlaiin neih inang inkawp
duhte pawh an lo awm ta zl mai a. English-a sex an tih hi a sawi
nn chuan hmang mai ila a chiang mai wm e. Sex hman

BEIHRUAL THUPUI

217

chungchngah hian sawi tr thil pali a awm thei: (1) Mipa leh
hmeichhia nupaa insiama sex hman; (2) Mipa leh hmeichhia nupaa
insiam si lova sex hman; (3) Nupaa insiam hnua mi dang sex hmanpui;
(4) Neih inang sex hman. Hng thil pali zngah hian a pakhatna
chauh hi Pathianin a phal a ni. Pahnihna hi inngaihna sual a ni a;
pathumna hi uirena a ni a; palina hi sual bawlhhlawh a ni.
Bible hian sex hi sual a ni a ti hran lo. Hman sual erawh chu a
la thutak hle thung. Mipa leh hmeichhia intna hi Pathianin mihringa
a dah a ni a; inhp tawnna hi nupaa insiamna hmanraw pakhat a ni.
Nupa krah chuan hmangaihna lantrna a ni. Fanau neih nn
hmanraw \angkai a ni. Mei nn tehkhin a ni. Mei hi thuka a alh
chhng chuan thil chhum nn a \angkai m m a; mahse, thuk pla
bangah leh hmun danga a lwn vaih chuan chhiatna rpthlk thlentu
a ni thei.
Bible chng kan tr lanah hian Isuan uirena chungchnga a
zirtrna kan hmu a, mipa chauh kwkin sawi a ni a, hmeichhia pawh
a huam thova ngaih a dik ang. Uire chu Pathian dn pkah pawh
wih loh mai ni lovin, uirepa leh uirenu chu, tihhlum thlenga an chunga
hremna lek theih a ni (Lev 20:10). Chu chu Isuan a sawi npna ni
hauh lovin, uirena suala a taka an tlk hma daih khn sex hmanpui
chka mi kawppui nei lai rengin emaw, kawppui nei lai reng emaw
miin a en chuan, a thinlung lamah chumi chu a uire tawh reng a ti a
ni. Sual chu pwn lama a lo lan chhuah chauh khn sual ni lovin
chhng lama a la awm lai pawh khn sual a ni tawh reng a tihna ni
wm tak a ni. Isua hian mihring pngngaia Pathian thil dah, sex
hman chkna awm hi a sawina ni lm lo tr a ni. Pathian phal loh a
ni tih hre reng chunga tihpuitlin duhna leh tumna nei ru chunga chkna
a sawina a ni ang tiin an hrilhfiah deuh ber. Hetianga chkna hi
tlkna thlen thei, tlk chuan thil pawi tak, siam \hat leh theih tawh
loh a thleng thei.

BEIHRUAL THUPUI

218

Isua hian hetah hian uire chungchng chauh a sawi a.A zirtrnain
a kawh zau zwk kan en chuan uirena thil mai ni lo, sex hman
chungchng hi mihring tlkna awm theihna kawng ln tak pakhat a
ni tih kan ngaihtuah thei wm e. Mihring nihna kawnga nghawng
thui tak nei a ni miau mai a. Hnam nun zia (culture) avng pawhin
sex chungchnga rilru put dn leh kalpui dn pawh a hrang deuh
thei wm e. Juda-te pawhin harsa an ti ngang a ni ang inmk pawh
phal a ni a. Mahse, chu chu Pathian duh dn ber a nih loh thu chu
Isuan a sawi chiang khawp mai (Mt 19:7-9).
Tnlai khawvl, Pathian ngaihsak lohna hmunah phei chuan
sex lama inthlahdahna a hluar emaw tih tr a ni. Mi ropui takte leh
rawngbwltu thleng pawhin sawisep leh mualphona twk an awm
leh zauh \hn. Fmkhur a ngai a ni. Kan ram ngei pawh hi eng nge
kan an chiah tih hi rilrua zawhna awm reng chu a ni. Kohhrana
inneihna dn pahnih kan neihah pawh hian Biak In hawng lova
inneihna hi a tam viau reng mai. RC leh RL pk tr an awm deuh fo
bawk. Sex lama sualna a sn hian ram leh hnam tlk chhiatna hial
pawh a thleng thei tih chanchin zirna lamah a hriat.
2. Tlkna thlen thei mit: Mit \angkaizia leh khaw hmu theia kan
awm a lwmawmzia chu sawiin a siak lo. Mitdelte tna khawsak
harsat dn trzia chu mitvrten kan hre thiam pha wm lo ve. Mitvr
chuan pangpr mawi, thing leh mau leh thlai, ni ng mawi leh thla leh
arsi, mihring thil siam chhuah mawi leh \ha engkim mawi kan hmu
thei. Kan hlimna trin thil hmuhnawm chi tinrngte pawh kan en thei.
Kan vnnei m m a ni. Mahse, chu kan vnneihna ngei chu tlkna
min siamtu a ni thei. Matthaia 17:9-ah chuan mit ding lam bk sawi
lovin mitin mi a tihtlk thu a sawi. Uirena chungchng thu kan sawi
hmasakah pawh khian a bul chu, ngaih chka melh, tih a ni. Mit
chu uirena sual hnathawh in\anna bul a ni thei tih a chiang hle. Mit hi
inngaihna suala min hruai lttu a nih theihzia chu Potiphara nupui
chungchngah te (Gen 39:7); Davida chungchngah te (2 Sam 11:2)
kan hmu. 2 Petera 2:14-ah chuan mit uirea khat tih kan hmu.

BEIHRUAL THUPUI

219

Hetah hian kan ngaihtuah ngun ngai chu, TV leh Video-ah te


hian eng lam nge kan en tam, tih hi a ni. Insual bur bur leh kut
inthlk chawrh chawrh lai lemchan (movie) en tam chuan insual a
awlsam; inchei lrh dn chi hrang hrang en tam chuan inchei lrh
dn lk ve a awl. Korean film en tam chuan Korean filmstar-ho
inchei dn leh khawsak dn lk a awl. Sex lam film en tam chu sex
lamah an kal thui duh viau. Kan thil hmuhte hian kan hriatna (sense)
a khawihin a hruai hma m m. Chuvngin, kan thil en leh hmuhah
kan fmkhur a \l.
Ram changkng leh Kristian chhngkuaah naupangin TV leh
video an en trah nu leh pate an fmkhur m m \hn. An duh duh
an hmeh chhuaha an en an remti ngai lo. Information and
Communication Technology (Inhriat pawhna lam khwl thil)-ah
hmaswnna a sn tawh m avng hian computer leh TV hmai t
reuh teah hian khawvla thil awm zawng zawng hi kan hmu thei
tawh ti ila kan sawi sual tampui wm lo ve. Hngte hian mit tukverh
a\anga tlk mai theihna thang min pe hnem m m a ni.
Chutianga kan mitin min tihtlk chuan Isuan a tihfel dn min
zirtr chu, kher chhuak la, paih daih rawh tih a ni. Mit avnga
suala kan tlk chuan Gehenna-a kan puma paih hmabk kan ni
mai si a; chuvngin, taksa png pakhat paiha taksa tam zwk vawn
him chu a \ha zwk a ni. A awmzia nia lang chu: Ka mita hmuh
theihnain ka nun a hruai sual ai chuan hmu thei lova awm mai pawh
a \ha zwk tihna a ni thei a. Taksa him piala sual si ai chuan him lo
pawha fel a \ha zwk tihna a ni thei. Nun thianghlim hlutzia sawi
uarna niin a lang. Hrilhfiahna tlnglwn ber nia lang chu: kha thil,
suala tlktrtu che leh i mit inzawmna kha tichat nghl hmiah rawh,
kha thil lakah khan i mit chu kher chhuaha paih bo daih ang ni rawh
se. Chuti a nih loh chuan i mit avnga suala i tlkna khn i taksa
pum a la tiboral dwn a ni.

BEIHRUAL THUPUI

220

3. Tlkna thlen thei kut: Kut hi a \angkai hle mai. Hna kan
thawhna ber a ni wm e. He kan taksa png pawimawh berte
znga mi hi a daihzai m m a ni. Ei leh br zawnna ber a ni a, kan
ei leh inna hmanrua ber a ni a. Hmanraw chi hrang hrang kan hmanna
ber a ni bawk. Kut themthiam mi phei chuan thil mawi leh mak tak
takte pawh a siam chhuak thei. Khwl lam thilah kan changkng
tawh hle nachungin kut tel lo tawpa hnathawk thei khwl chu a
awm lo tluk a ni. Kan ngaihtuah chian deuh chuan sual kan tihna
ber pawh hi kut a ni fo. Kutin dwt bill a siam a, thu \ha lo a ziak a,
rk a ru a, mi dang a tina a, thil a tichhia a. Hring nun kawnga min
titlu thei thil a ni ve khawp mai.
Kan rilrua thil \ha lo kan ngaihtuah chu kan kutin a hlen chhuak
\hn. Sex thilah pawh kuta inkhawih hi tlkna bul a ni duh. Nula
tlangvl inkwm, khawlaiah leh mi zngah kuta inkhawih mai mai
chng twk an awmte hi a mawi lo mai ni lovin sex lama hruaitu a ni
thei. Chu chu tlkna thlentu a nih theih dn kawng khat a ni. Isuan,
kut pakhatin (ding lam a ti kher) a tihtlk chuan tan mai tr tiin a
zirtr. Hei pawh hi mitin mihring a tihtlk chungchng a sawi nn
khian a inang. Kut pakhatin thil a tihsual avnga mihring pum pui
sual ni mai tr ai chuan kut pakhat kha tan mai tr. Hrilhfiah dn
tlnglwn ber chu chema tan tak tak aiin kha thil tihsual lakah khn
kha kut kha tan ang hmiahin awm se, ti leh tawh suh se, inzawmna
nei tawh suh se, tihna a ni an ti.
Hng mit kher chhuah leh kut tan tih hi Hebrai \awngkauchheh,
a ngial a ngana lk tr ni lm lo a ni e, tih hi ngaih dn tlngpui a ni.
Hebrai \awnga thil sawi uarna mai a ni e, tih a ni. Mizote pawhin
hnai t sawi nn, chil chhk phk lek, chu aia hla deuh sawi nn,
lung vawm phk, thil hlat zwng sawi nn, inchhng dung chen,
buh tam leh tam loh sawi nn, chhp zwn, kk zwn, hreiha zwn,
silai zwn, kan ti \hn ang deuh a ni wm e. A chiah chiah sawina
aiin a wm vl tham sawina an ni hlawm a. Suala kan tlk loh nn
kan mitte kan kutte vn \hat hle tr a nihzia sawi uarna angah ngai
ila a fuh ber wm e.

BEIHRUAL THUPUI

221

Sawi ho tr
1.

Kan invn \hat twk loh avnga tlkna a lo awm theih dnte
sawi ni se.

2.

Johanan mit chkna chu Paa chhuak ni lovin khawvla chhuak


a nih zwkzia a sawi hi han sawi zau teh u (1 Jn 2:16).

3.

Tlkna kan pumpelh theih nn invn dn tr \ha ber eng nge


ni ang?

BEIHRUAL THUPUI

222

September 17 : Inrinni

CHHECHHAM LOH TR
Chhiar tr: Matthaia 5:33-37

Pathian hming a narna sawi loh tr tih chu Pathian Thu sawm
pk znga pakhat a ni (Ex 20:7). Pathian hnna chhechhama
intiamkamtu chuan a thutiam chu a hlen ngei ngei tr a ni (Num
30:2; Deut 23:21-22). Mahni thusawi a dik ngei a ni tih tihngheh
nn miin chhia a chhamin Pathian hminga a chham chuan a
tihhlawhtlin loh emaw, a dik loh emaw chuan Pathianin a chungah
hremna a thlen ngei ngei ang, tih chu Juda-ten an rin dn a ni. Thudik
sawi an inzirtr nasa hle. Rabbi Shammaia pwl phei chuan mi laka
hawihhwmna thila rilrua tih chiah loh anga \awng chhuahte hi an
duh lo. Nalh ti vak lm si lo va I nalh hle mai tia mi han fak der
ang chi hi. Chhechhama thu dik lo tak sawi phei chu tih loh tawp
tr a ni tih chu an inzirtr \hn. Chhechhama sawi tawh chu hlen ngei
ngei tr an ti \hn.
1. Isua tisa put lai niin chhechham chn dn pahnih an nei:
An chn dn pakhat chu, \l miah lova chhechham mai mai a ni.
Thil an han sawi hlekin an nunna chhl te, an lu chhl te leh thil dang
dang chhlin, Chutiang a nih loh tkah tiin an thusawi dikzia
nemnghehna ang ziazngin an chham vak vak \hn. Entr nn, mi
pahnih ram vk dn se, thing pakhat kha theihai emaw, ngiau emaw
a nih kha hre chiang lo se, pakhat zwk chuan, Ngiau a nih loh
tka leh ka lu, a han ti a, pakhatin, Theihai kng a nih hi ka hnr
tlukin ka chiang, han ti ta se. Chutianga mahni thil hmuh dn a dik
ngei a ni tih nemnghehna ang kan sawi ang chite chu chhechham chi
khat, an chn dn \hin fo a ni. A chng chuan \l miah lovah an
thusawi nemngheh nn Pathian hming pawh an lam \hn. Mi

BEIHRUAL THUPUI

223

\henkhatin, rk deuh phut a han awm chngte hian O my God,


an han tih ang te. Tnlai chuan, mak an tih deuh emaw, rpthlk an
tih deuh emawte hian, Jesus Christ tih pawh an chng. Hng zawng
zawng hi \l lova chhechham, Pathian hming lam mai mai, tih hian a
huam thei vek a ni.
Chhechham an chin dn leh pakhat chu Pathian hming lam
ngam chiah si lovin, an lam chuan Pathianin an chhechham chu hlen
chhuah leh loh pawha Pathian hminga chham ang ma nghet si lova
chham an duh \hn. Chutianga an tih duh chuan chhia an chhamin
vn te, lei te, Jerusalem te leh anmahni lu ngei chhl tein an chham
\hn. Chutianga an chhechham chu hlen lo mah se pawi lo deuh
trah an ngai. Hetia an tihna chhan ber chu, Pathian hminga chhia
an chham chuan Pathian kha an thil sawiah an telh ve a, Pathian
hming an lam loh chuan an chhechhamah Pathian a tel ve lo va, a
lk zam theih deuh tia an ngaih vng a ni.
2. Eng chhl mahin chhia chham loh tr: Lei emaw, vn emaw,
Jerusalem emaw, mahni lu emaw chhlin chhia rng rng chham
Isuan a wih lo. Hetia a wih loh chhan nia lang chu: Pathian hming
lam pumpelhna angah ngai ngawt mah se, hng hi an chhechhama
an chhl chuan Pathian chu a tel tho. A hming an lam tel loh avng
ngawtin Pathian lakah mawh an phur lo chuang lo. A chhan chu,
engkim hi Pathian ta vek a ni a, vn chu a \hutthlng, Jerusalem chu
a khawpui, lei chu a ke nghahchhan, mihring lu chu a ta a ni. Pathian
hming lam lam lo mah se hng thilte an lam chuan Pathian a tel tho.
Chhia an chham avnga Pathian laka an mawhphurhna ata an fihlm
chuang lo, tih chu Isuan a zirtr a ni.
3. Ni in tih chu ni ni mai sela, ni lo in tih pawh ni lo ni
mai rawh se: Miin a thusawi dikzia chu chhechhama tihngheh chiam
chiam lam aiin a nungchang leh takna khn a hril mai tr a ni.
Chutiang chu a ni e, emaw, ni lo e, emaw, a tih chu a nih dn
chiah a ni mai tr. Insawi rinawm chiam chiam leh a nih loh chuan

BEIHRUAL THUPUI

224

chuti khati tih duat a ngai tr a ni lo. Nun hi pindan hrang t ta \hen
hran duah tr a ni lo. Hmun khata ni kan tih chu khawi hmunah
pawh ni tih mai tr. Hmun khata ni lo kan tih pawh khawi hmunah
pawh ni lo tih mai tr. Kohhrana kan chtnaa kan sawi chu kan ni
tin hnathawhna hmunah pawh kan sawi dn a ni zl tr tihna a ni.
Kan nun \hen laiah Pathian teltr a, a \hen laiah Pathian dah bo
leh ang chi hi Kristian nun dn tr a ni lo. Pathian chu khawiah
pawh a awm si a. Biak Ina kan awm laia kan thusawi leh hmun
danga kan awm laia kan thusawi kha a hre vek si a. Chuvngin,
kan awmna hmun azira thu thlk mai mai tr kan ni lo. He Isua
zirtrna hi tih tak zeta hmang duhtute chuan chhechhama thutiam hi
eng kawngah mah an duh lo, tih pawh an ti ngai lo. Essenes-hote
leh tnlai deuh hunah chuan Quakers (kan rama Sp Upa leh Pu
Buanga rawn trtu Arthington-a te pwl) te chuan chhechham rng
rng an ti ngai lo.
4. Chhechham a \l hun a awm em?: Essenes-ho leh Quakersho tih dn hi a dikin a \ha ber em? Chhechham a \l hun a awm
thei. Mihring hi kan sual avng leh kan inhriat chian loh avngin kan
nihna a dikzia leh kan thusawi a dikzia tichiang trin eng emaw
chhla thil kan nemngheh a ngai thei. Mihring hi inhre tawn vek leh
inring tawn \hap ni thei ila chu chhechham hi a \l miah lo vang.
Mahse, chutiang kan nih si loh avngin, inmk chungchnga Isuan
in rilru sak avngin a tih ang deuh khn thusawi tihngheh a \l
chng a awm \hn a ni. Tirhkoh Paula pawhin Korinth mite hnna a
thusawi a dikzia tihchian nn ka thlarau chunga hretu atn Pathian
ka ko a ni, a ti ve tho mai (2 Kor 1:23). Galatia mite hnna a
ziahah pawh, In hnna thu ka ziakte hi Pathian mit hmuhah pawh
ka daw lo ve, a ti (Gal 1:20). Lal Isua pawh kha chhuahchhl a
nih khn Puithiam Lalber khn, Pathian nung chhlin thu ka pe a
che, Krista Pathian Fapa chu i ni emaw? min hrilh rawh, a tih
khn, chhechhamin a zwt a, Pathian nung chhla chhng trin thu
a pk khn, Ni e... tiin a chhng ve mai bawk (Mt 26:63). Miin

BEIHRUAL THUPUI

225

chhechham hnuaia thil min zawha thudik tak kan sawi hian Isuan
chhechham lo tra a zirtrna hi kan bawhchhe lm lo a ni chk ang
chu maw.

Sawi ho tr
1.

Mi, eng hna emaw a thawh dawna intiamna thu a chham hian
Isuan chhechham lo tra a zirtrna hi a bawh chhia em?

2.

Paulan Korinth mite leh Galatia mite hnna a lehkhathawnah


dwt a sawi lohzia tinghet tra Pathian a chhl hi tih wm
lohvah kan ngai em?

3.

Thu a nih dn leh dik dn chiah sawi rwt lo deuha thu khuh
taka sawi a \hat zwkna hun leh hmun a awm thei em?

BEIHRUAL THUPUI

226

September 18 : Pathianni
Chawhnu Inkhwm
Thupui
Chhiar tr

: Dn rangkachak
: Matthaia 5:38-42

Thupui \hen
1. Mit aia mit, ha aia ha dn hmasa.
2. Min tinatu leh min rawktu lakah dawh zuitu nih tr
dawhtheihna dn .
3. Ml khat kal belh pht luitu, \hatnaa khuh zaiha chhn lt
dn ropui.
4. Mi dangte laka thilphal mahni lam insngsova mite chunga
\hatna dn.

Zn Inkhwm
Thupui
Chhiar tr

: Hmlma neih loh tr


: Matthaia 5:43-48

Thupui \hen
1. Mihring inlaichn dn \ha pngngai chu \hat leh \hat inlwm
a ni.
2. Pathian hmangaihna chuan mi \ha leh mi sual a thlei hrang
lo.
3. Pathian hmangaihna angin kan mihringpuite kan hmangaih
tr a ni.
4. Pathianin mihringte a en dn angin mi zawng zawng kan en
tr a ni.

BEIHRUAL THUPUI

227

KRISTIAN CHHNGKAW HAPTA


September 19 : Thawh\anni

KRISTIAN CHHNGKAW DIN PAWIMAWHNA


Chhiar tr: Malakia 2:15-16; 2 Timothea 1:3-5

Chhngkaw nihna kawng hi khawvl lo danglam zlah a buai


kan ti dwn nge a chiri kan ti dwn, a chiangkuan lohna hmun hi a
tam tawh a. Europe leh America, khawthlang ram changkng
zwkahte phei chuan changknna dik lo leh \ha lo zwnga kalin
chhngkaw nun a tibuai m m tawh a ni. Hng ram \henkhatahte
phei chuan chhngkua tih hian awmzia alawi a neih tawh lohna
hmun a tam a ni. Chhngkua tih hrim hrim hi nuai bo vek duh pwlte
pawh an awm tawh a ni. Mipa leh hmeichia innei lm lovin an
khawsa dn a, duh rng vng emaw duh rng vng lo pawhin fate
an lo nei a; an in\hen leh a. Nu, a fa chauh nna khawsa ta mai te,
naupang nu leh pa inkra sei lian lote an lo awm ta nawk \hn a ni.
Chutiang hmunah chuan chhngkaw nun a awm thei lo.
Mihring nun mumal tak, khawtlng nun \ha neih leh ram leh
hnam nun nuam nei tr chuan chhngkaw \ha neih theih dn kan
ngaihtuah hle a ngai. Chutih laiin Kristian chhngkaw pawimawhzia
hriate chuan chhngkaw nun duhawm tak an nei. Chng ram hmun
\henkhatah chuan mipat hmeichhiatna an hman hluar hle laiin nau
piang an tlm telh telh a, an buai phah rng a ni. Chutih laiin Muslim
sakhaw betuten nupui pakhat aia tam neih an phal si a, fa an nei
\euh \euh a. Chng avng chuan hng khawthlang ram changkng
nia sawi \hinte pawh hi tn a\anga kum rei lo tah chuan Muslim
ramah an lo chang thei mai dwn nia chhttute pawh an awm ta.
Muslim-ho hian chhngkaw inrlbwlna an nei ve ngei ang a; mahse,

BEIHRUAL THUPUI

228

Kristian chhngkua chu an din dwn lo tih chu sawi ngai lovin a
chiang si. Chuvngin, Kristian chhngkaw din chu Kristiante tn
chuan ngaihtuah berah neih a \l tawh tak zet a ni. Chhngkaw
inenkawlna chungchngah hian sakhaw dang betute hi kan tluk lohna
lai pawh a awm wm e.
1. Kristian chhngkua: Kristian chhngkua chu eng nge tih
zawhna hi chhn dn hrang hrang a awm thei wm e. Chhngkaw
member Kristian hming pu vek, kohhran member pawh a hming
chuan ni ve vek si chhngkaw nuna Kristianna lang mang si lote hi
Kristian chhngkua an ni kan ti thei em? Nu leh pa ber an kohhran
mi m m a, fate inkhwm ngai rng rng si lote hi Kristian
chhngkua an ni em? Fate kohhranah, Sunday School-ah, K|Pah an inhmang m m a, nu ber emaw, pa ber emaw inkhwm ngai
rng rng si lo, \awng\ai pawh \awng\ai ngai lo, zu rui reng bawk
site hi Kristian chhngkua an ni kan ti thei dwn em ni? Kohhrana
a mawi twka inhmang vea, chhngkaw sum leh pai lk luh dn leh
eizawn dn Kristian si lote hi Kristian chhngkua an ni zl em?
2. Chi thlah, Pathian ngaihsak mi an lo awm zl nn: Malakia
2:15 kan tr lanah khian chiang takin kan hmu a. Mipa leh hmeichhia
pumkhata Pathianin a siamna chhan ber chu chi thlah, Pathian
ngaihsak a zawn vng a ni. Chu chu inneihna thil tum pawimawh
ber a ni wm e. Pathianin inneihna a ruat chhan pathum inneihtrtuin
a chhiar chhuah ziah znga pakhat chu, Fanau malswmna an dawnte
chu Pathian ropuina atn, kan Lalpa Isua Krista hriatnaah an chwm
puitlin theih nn a ruat bawk a ni, tih a ni. Hei hi thu \ha leh thudik
pngngai tr chhuah satliah mai a ni lo. Thu ril tak leh pawimawh
m m a ni. Nupaa insiamten an hriat reng tr leh an zawm ngei
ngei tr a ni.
Inneihna hi mipa leh hmeichhia inhmangaiha, mipat hmeichhiatna
hman dunna atna license mai mai a ni lo. Fanau neiha, chng an
fanaute chu Pathian ropui nn leh Lalpa Isua Krista hriatnaa an

BEIHRUAL THUPUI

229

lo puitlin theih nn a ni. Chi thlah, Pathian ngaihsak mihring an lo


pun theih nn a ni. Pathian mi kui \iahna nursery leh chwm lenna
huan \ha a ni tr a ni. Chu chu Kristian nupa zawng zawngin an tum
ber a ni tr a ni. Mihring ngaihtuahna pngngaiah chuan fa kan neih
chhan chu kan lo tara kan lo chak loh huna min enkawltu atn a ni
tlngpui wm e. Mahse, Pathian thuah chuan chu mai chu a ni hauh
lo. Chuvngin, chhngkuaa kan hlawhtlin leh hlawhtlin loh kan tehna
tr chu kan fate chu Pathian mi, Isua hretu an ni em? tih a ni.
3. Mihring hlutna vawn nun nn: Kristian chhngkua chu
mihring nun hlutna vawn nunna hmun a ni. Nu pum chhnga naute
a lo insiam a\ang hian nunna nei, thlarau nei a ni a, mihring a ni tawh
a ni. Mipa chi leh hmeichhe chi a inzawma naute a lo insiam chiah
a\ang hian chu nun chu a in\an a ni. Chu nunna chu Pathian hnna
mi a nih avngin tu mahin lksak a thiang tawh lo. Amah a la invng
thei lo, a nunna neitu leh vngtu Pathian a ni. N leh hrehawm a hre
thei a, thil ri mawi leh \awng te pawh a hre thei tawh an ti. Chuvngin,
nu fel chuan hla te a saksakin, a pum chhnga naute chu a
\awng\aisak \hn a, Pathian thu te a chhiarsak \hn. A puma a pai
chu a chaw ei leh thil inte anga pai \awiha paih chhuah leh mai mai
tr ni lo, nunna hlu tak nei a ni tih a hre reng a, a hlut m m \hn.
Chutiangin Kristian Pa leh chhngkaw member dangte pawhin an
hriatpui \hn.
India ramah nau tihtlk (abortion) hi a tamzia sawi a ni. A
bkin nausn hmeichhia hi an titla hnem hle tih a ni. Chuvngin, nuin
nau a pai laiin mipa nge a nih dwn hmeichhia tih lo hre lwk tra
en hi dnin a khap tlat a ni. Mihring la tam lutuk lohna khawthlang
lam (Western Countries)-ah chuan an khap lm lo. Nau a lo piang
a, \ha taka enkawl hi Kristian nu leh pa tih tr a ni. Ram changkngah
chuan naupang enkawl \ha lo nu leh pate chu sawrkar dnin hrem
theih an ni. Pathianin a Fapa khawvla a rawn tirh dn pawh nausna
rawn awm hmasa phawtin a rawn tr a ni. Isua kha puitling sain
ropui takin vn a\angin lo chhuk thei a ni. Mahse, nausna lo piangin

BEIHRUAL THUPUI

230

nu leh pa enkawl ngaiin a rawn awm a ni. A tisa put lai niah Rom
miten naupang an en dn a rwng m m. Nausn a lo pianin a pa
an entr a, a duh ang a nih loh chuan tihhlum nghl tr a ti thei. Pa
chuan a fate chu tihhlum theihna thuneihna a nei.
Chutiang khawvlah chuan a ni Isuan naupangte chungchng
sawiin, Vnram chu hetiang mite ta a ni si a, a tih ni (Mk 10:14;
Lk 18:16). Amah ringtu naupangte titlutu chu a nghwnga buh rwt
sawmna lung lianpui awrhtra tuifinriat thk laia thlk daih wm a
nih thu a sawi bawk (Mt 18:6). He lai chng phei hi chu hrilhfiahtu
\henkhat chuan naupang pwngsual Isuan a huatzia a sawina niin
an ngai a ni. Isua chuan naupang lwmtu chuan keimah mi lwm a
ni a ti hial a ni (Mk 9:37; Lk 9:48).
Kristian chhngkuaah chuan naupang chhawnchhaih leh
tihnawmnah an ni ngai lo, duat sual pawh an ni ngai lo. An hlutna
dik tak pr chhuahtr tra enkawl an ni \hn. Naupang chang lo,
\halai, hmeichhia, nu leh pate hlutna chu Kristian chhngkua chuan
a tichiang a, a tinghet a, a chawi sng \hn. Kristian chhngkua chu
hmeichhe rah behna leh saltnna, pa lal hrawtna, \halaite
inthlahdahna hmun a ni ringawt ngai lo.
4. Krista rin dn inzirtrna atn: Kristian chhngkaw in chu
Pathian thu zirna sikul hmasa ber a ni. Nun dn \ha kawng hrang
hrang inzirtr paha Krista rin dn inzirtrna hmun hmasa ber a ni a,
naupang t nih lai a\angin Pathian Thu leh a hrilhfiahna dik leh \ha
tluantling zirtrna hmun a ni. An phk twka hrilhfiah thiam chuan
naupangte pawhin Isua an ring thiam thei a ni. Chu vng chuan a ni
ang chu Isua pawhin amah an lo lawmna chu a lwm m m ni. An
lo seilen a, khawvl sual an khawih t ta, piangthar chauh tra
dah tr an ni lo. Kristian chhngkuaa lo piang naupang chu an tt
lai ngeiin an piangthar tr a ni zwk mah. Chu chu a ni thei a ni tih
chhngkaw tam takin an finfiah tawh a ni. Timothea pawh chutiang
mi chu a ni (2 Tim 1:5). Tirhkoh Paula rawngbwlpui pawimawh
leh rin berte znga mi a lo ni chho ta nghe nghe a ni.

BEIHRUAL THUPUI

231

Kristian chhngkaw dik tak leh \ha tak ni vek ila chuan
camping, campaign, crusade kan mamawhnate hi tla hniam sawta
mawi a ni. Naupang chauh an ni lo, \halai \hang lian leh nu leh pate
ngei pawhin chhngkuaah Isua rin dn, nun kal zla kawng hrang
hranga a practical-a Isua rin zl dn zir ho \hin hi Kristian
chhngkuaah chuan a awm \hn tra ngaih a ni. Kristian chhngkuaa
Isua rin leh zui dn inzirtr \hate chu kohhran leh khawtlngah pawh
mi chhenfkawm an ni \hn. Thlarau mi dn thlengin tu ber emaw
thlarau dawn dn ang anga kal mai lo va, a dik, fel, \ha leh tlo,
chhngkaw tna Pathian hruaina kawng dik ber zawn tln fo a \ha.
Nu ber \awng\ainaa lang emaw, pa ber \awng\ainaa lang emaw
pawh chhngkaw member-ten thinlung taka an \wmpui theih loh
chuan a changtu pawhin nghah peih a \ha. Zoram Kristian
chhngkaw zngah chhngkuaa Pathian Thlarau Thianghlim chan
dn inbk twk neih a pawimawh hle.
5. Mihring inlaichn leh nun ho zirtrna atn: Kristian
chhngkua chu mihring inlaichnna, in chu-e-kha tawn dn \ha zirna
hmun \ha ber a ni. Thil ho t t a\angin. Chaw ei dn, kal dn, \hut
dn, \awng chhuah dn, mite biak dn, inlngte lo chhwn dn,
mut hun leh thawh hun, phone hman dn, TV en dn, hnathawh
dn, invawn fai chungchng, ruih theih thil khawih \hat lohzia, mipat
hmeichhiat chungchnga inenkawl leh invawn dn leh nungchang
mawi kawng dang tam takte hi chhngkuaa inzirtr loh chuan a
hran a hraia zirna hmun leh hun \ha twk hi a awm thei meuh lo.
Khawlai leh pwn lama \hiante leh rual ute hnn a\anga hng thil an
zir hian a \ha lo lam an zir tam zwk duh phian si. Nu leh pa leh aia
upate zah dnte hi kan chhngkuaah kan inzirtr tlm ta deuh em ni
a tih theih. Hawihhwmna leh Mizo tlwmngaihna, Kristian nun
dn tr nna inmil tak hnam ze \ha kan lo neihte hi chhngkuaah
kan inzirtr uar thar leh a \l hle. Thingtlng lo neih ngawta ei zawnna
hmunah mipa hna leh hmeichhe hna a awm hrang deuh a ni thei.

BEIHRUAL THUPUI

232

Mizo lo neiha eizawng kan nih tawh loh chuan mipa fate tn
hna thawh tr a tlm ta deuh thei. Chu lovah khawpuiah te chuan
tui chawi, thing phurh leh put, buh den, la deh a awm tawh lo.
Hetiang huna kan awm hnu hian mipa hna leh hmeichhe hna awm
bka hriatna hi ti bo tra kan fate kan zirtr a ngai. Mipa naupang
leh tlangvlin hmun phiah, in chhng tihfai, rawngbwl, thlng sil a ti
vein a thiam ve vek tr a ni. Nula in chhnga buai m m laia
tlangvl nih vng ringawta tih ve tr nei lo anga awm wl mai mai hi
chhngkaw \angrual lo zia a ni. Ei duh chuan a thawk ve tr a ni (2
Thes 3:10).
Mi znga kan khawsak dn pawh hi chhngkuaa kan zir leh
zir lohvin a hril thui khawp mai. Mi chanchin chhngkuaa kan sawi
te hian a \ha lai kan sawi tam chuan chhngkuaa member-ten chu
mi chu mi \haah an ngai ve chwk. A \ha lo lai kan sawi tam chuan
\ha lovah an ngai ve mai. An \hat lohna emaw an \hatna emaw hriat
an sawi ve chuan kan hriat tln dn kha a lo dik zual deuh thei
bawk. Chhngkaw titia thil sawi hmun danga mi dangte nna thil
ngaihtuah honaa tihlan viau te hian thil \ha lo a thleng thei. Mihring
inlaichnna chungchnga thil \ha inzirtrna hi Kristian chhngkua ni
kher lo pawhin an ti ve tho wm e. Mahse, Kristian chhngkuain
kan tih chhan ber chu mi znga kan awm dn chu Krista Chanchin
|ha nna inmawi a nih theih nn te (Phil 1:28), Jentailte znga kan
cht zia chu mawi tak a nih theih nn te (1 Pet 2:12) leh kan ei leh
in leh kan tih apiang Pathian ropuina tr a lo nih zl theih nn te a ni
(1 Kor 10:31).
Sawi ho tr
1.

Kristian chhngkua tih hrilhfiahna awm theite sawi belh ni se.

2.

Kristian chhngkaw din a pawimawhzia sawi belh ni se.

3.

Nun dn \ha Kristian chhngkuaa kan inzirtr atna pawimawh


kan tihte sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

233

September 20 : Thawhlehni

KRISTIAN CHHNGKUA LEH FANAUTE


Chhiar tr: Sam 127:3-5; 128 :1-4; Ephesi 6 :1-3

Naupangte hi chhngkua tihlimtu ber an ni. Chhngkuaa


puitling chauh awm \huau chuan chhngkaw nun hlimna a kim thei
lo. Mihring pung chak lutuk tr dn nan fa neih tlm policy sawrkrin
a nei a. China ramah phei chuan fa pakhat neih hi an duh dn ber a
ni. Fa enkawl \hat theih twk neih inzirtrna hi thil \ha tak a ni.
Mahse, nupa \henkhat, fa pathum, pali, panga thleng pawha enkawl
\ha thei wm takte pawh hian an duh twk hma lutuk deuh \hn.
Harsatna eng eng emaw avngin fa neih tlm lam hi kan kalphung a
ni ta deuh. Mahse, kohhran chuan Mizo Kristian kan tlm lutuk
chuan \hat lohna awm dwna a hriat avngin fa nei tam trin kan
infuih mk bawk a. Kristian chhngkuaah fanaute kan ngaih dn
tr Bible-a kan hmuh \henkhat kan lo zir ho dwn a ni.
1. Lalpa laka kan rochante an ni: Fanau hlutzia hei hian a
sawi \ha hle. Nupaa insiama nupa kra fanau an lo pian hian mihring
awm dn pngngai ni maiah a ngaih theih. Mahse, nupa zawng
zawngin fa an nei kher lo. Mihringa fa neih theihna awm chu Lalpa
pk a ni. A pk loh pawh an awm zauh zauh bawk. Fanau pka
awmte chuan an hriat ngei tr chu Lalpa pk ro hlu tak an hmu a ni
tih a ni. Mihringin ro \ha tak tak a nei a ni thei e. Huan, ram, in, sum
leh bungrua \ha tak tak nu leh paten an hnutchhiah chu rochan tia
sawi an ni \hn. Chu chu ama thawh chhuah ni lo, a nu leh pa
hnathawh rah, an fa a nih avng chauha a chan a ni. Fanaute chu
chutianga Lalpa laka rochan an ni a. Rochan hlu bk an ni. An hlut
leh ropui bkna chu, mihringa lo piang chhuak chu Pathian anna nei
an ni. Chu chu ro thil dangin an keng ve lo. Chi thlah tawp mai lova

BEIHRUAL THUPUI

234

a kal zlna tr an ni. Ro thil dang kan hnutchhiah rochungtu tr an


ni. Chutianga ro hlu chu Lalpan min pe a, engtin nge kan enkawl,
tih chu a pawimawh ta a ni. Lwmman min pk a ni tih a ni bawk.
Thiltih \hat avnga lwmman ni lovin, khawngaih lwmman an ni.
Fanau ngah phei chu hmnlai chuan nihlawh an ti \hn. Ei tr
leh chhngkaw mamawh thil thawk chhuaktu tr an nih bkah
hmlmate lo do lttu tr an ni a, thlamuanpuiawm an ni \hn. Sam
128:3 chuan nupui nau hring tam chu pasal tn malswmna a ni tih
a sawi a, fanau tam tak, a in chhnga lo piang leh sei liante chu
olive \iak angin an awm ang a ti. Chumi awmzia chu an hrislin an
lo duah ang a, an \hang duang ang a, chhngkua an timawiin an
\angkai m m bawk ang tihna a ni.
2. Kan fanaute hi chutiang chu an ni em?: Fanaute chu ro
hlu, \angkai leh thlamuanpuiawm an ni tr a ni tih Bible-in a sawi a.
Chutiang chu an ni rng em? Fa \henkhatte chu chhngte tn vngtu
emaw, \anpuitu emaw, thawk chhuaktu emaw ni lovin tithlabrtu,
tihrehawmtu, ei hektu, titlarantu an ni. Mizoram, Kristian ramah
mahni nu leh pate chunga kut thlk an awm thu hriat a ni ta zauh
zauh mai. Hng hi eng vnga lo awm nge? Setana hnathawhah kan
puh mai dwn em ni? A nih theihna lai chu a awm ang. Mahse,
Kristian chhngkua kan nih loh vng a ni thui viau thei em? Kan
fanaute hian rochan hlu an nihna anga uluk taka enkawlna an dawng
em? Nu leh pa nunah entawn tr \ha an hmu em? Thu \ha hrilhtu ni
mai lovin nun dn \ha entawn tr petu kan ni em? In chhngah
Kristian chhngkaw boruak a chak \ha twk em? Hng zawhna
zawng zawng hi nu leh paten kan chhn a va \l m! Pathian min
pk fanaute hi anmahni neitu dik tak, min kawl hawhtrtu Lalpa
laka mawhphurhna neiin kan enkawl tr a ni ang.
Kan fate chunga thuneihna nei tr pawhin Pathian lakah leh
anmahni laka mawhphurhna kan neih snzia hi hriat a \l.

BEIHRUAL THUPUI

235

Kristian pa pakhat chu nupui a neih lai leh a fapa tt lai chuan
ringtu a ni ve a. Mahse, a rilru a kal sual a, Pathian awm ringlotu
(atheist) a lo ni ta a. A fapa a tt deuh lai chuan a thunun thei mai a.
Mahse, a lo lian ve a, a lo tleirwl chhuah chuan sualna kawngah a
lo kal \an ve ta a. A pa chuan a han zilh ve \hn a. |ha leh dik a tih
angte chu a hrilh \hn a. Mahse, ani chu a sual tawlh tawlh mai a. A
pa thu chu a eng amah a zwm duh lo va. Chu pa mangang chu a
inngaihtuah nasa ta mai a. Chuta a hmuh chhuah chu, keimah hi
Pathian thuneihna hnuaiah ka intukluh loh avngin ka fapa chungah
hian thuneihna (authority) rng rng ka lo nei thei lo a ni tih a ni.
Amah leh Pathian inkr a siam \ha leh a. Pathian thu hnuaia a intukluh
leh tkah chuan a fapa chungah pawh chuan thuneihna a nei leh thei
ta. Pathian a\anga chakna thar a hmuh chuan a enkawl ta a, kawng
dikah a hruai lt leh thei ta a ni.
Kristian chhngkuain kan mamawh m m chu Pathian
thuhnuaia kn peih nu leh pa a ni. Nuho hi an ziaawm deuh a ni
thei, pate hi kan inen fiah a ngai hle wm e. Kohhran Pavalai hian
Kristian pa nih kawngah hian inzirtrna leh infuihna kawng \ha leh
thar zawng se. Pate hian in chhngah Kristian pa dinhmun dik tak
hi luah \heuh se chuan fate hi an \ha sawt ngei ang tih hi a rinawm a
ni. Chutia kan sawi avngin fa sual hi nu leh pa sual vng, Pathian
thu an wih twk loh vng vek a ni tihna chu a ni chuang lo. Nu leh
pa \ha tak, fate fuh lo ve hrim hrim chu kan awm ve bawk e.
Beidawng lova kan beih zl chuan hlawhtlin hun a awm ngei ang.
3. Kristian chhngkuaa naupangte: Fate tih tr hmasa ber
chu nu leh pate thu wih leh anmahni chawimawi (zah leh hlut tihna)
a ni. Paula hian Ephesi mite hnna lehkha a thawnah naupangte fuih
nn he thu hi a sawi a. Chhinchhiah tr erawh chu Lalpaah chuan
tih a ni. Nu leh pa thu wih leh anmahni zah leh hlut chu fate tih tr
chu a ni phawt mai. Pate pawh mihring ve mai bawk, dik famkim
bk lo thei an nih avng erawh chuan Lalpaah chuan tih hi a ngai
niin a lang. Thu zawm leh inkaihhruainaah hian a tehna dik ber chu

BEIHRUAL THUPUI

236

Lalpaah a ni em, tih a ni. Lalpa duh zwng ang a ni em, tihna a ni
ang chu. Lalpa avngin tihna te pawh a ni ang.
Isua pawh a naupan lai chuan a pa Josefa leh a nu Mari te thu
zwmin a awm tih a ni (Lk 2:51). Isua mahin a lei nu leh pate thu a
zawm chuan kan naupangte pawhin chutiangin an nu leh pate thu
an zwm tr a ni ang. Nu leh pa thu zwm \hn leh nu leh pa
chawimawi \hn naupangte chuan Pathian thutiam an neih chu an
tna thil \ha awm zl leh dam rei a ni. Naupang thil \ha lo tuar
apiang leh dam rei lo apiang hi nu leh pa thu wih loh vng a ni zl
tihna chu a ni kher lo vang. Nu leh pa thu wih naupang chuan
ham\hatna tam tak a nei. Nu leh pa, khawvl lo hmang tam tawh
zwkin thil \ha leh \ha lo an lo hre tam tawh a; chuvngin, awm dn
tr an hrilh chu an wih mai khn harsatna tam tak an pumpelh thei
\hn a ni. Khawvla sual kawng tam tak krah, kawng dik zawh
trin nu leh pate chu anmahni duhsak bertute an nih avngin tu
dang thu mah ni lovin an nu leh pate thu chu an wih mai tr a ni.
Nu leh paten fate \hatna tr an duhsak ber. Nu leh pate thu wih
duh lo naupang awmna chhngkua chu Kristian chhngkua a ni
thei lo.
4. Fate enkawl dn: Sawi tr a tam thei ang a. A hmasa berah
chuan Lalpa min pkte an ni tih hriat chian a ni. Chu chuan anmahni
enkawl chungchngah Pathian lakah mawh kan phur tih min hriattr
nghl. Hmangaihna nn enkawl tr. Nu leh pa tam takin kan tih fuh
loh \hin chu hmangaihna leh khawngaihna a danglam tih kan hre lo
\hn. Hmangaihna chuan fate thutak, dikna, hnathawh duhna, felna
leh tawrh chhelna pk a duh a. Khawngaihna chuan nuam an tih
zwng, an chk zwng, an duh apiang pk tumnaah min kaltr \hn.
An chk zwng ni mah se an \hatna tr a nih loh chuan pk loh
ngam chu hmangaihna a ni. An phk twk zla mawhphurhna pk
\hin tr. Mawhphurhna t zwkah an tih \hat viau chuan a lian zwk
pk zl tr. Rin phawt tr a ni a, an rinawm loh chuan \ha taka
zilha, an rinawmzia tihlanna hun dang pk a \ha. An thu sawi duh

BEIHRUAL THUPUI

237

leh an lungawi lohnate ngaihthlk peih tr. Dawhtheihna a ngai \hn.


Tih tr pkin chu chu lo ti rawh tih mai aiin tih a \lzia an hriat ve
theihna tr hun pk phawt a \ha fo. A theih chinah an ngaih dnte
ngaih pawimawh ve \hin tr.
Chhngkaw sum lk luh dn an hriat wm chin hrilh vea, an
tn leh chhngkaw khawsak nna hman a \l dnte hriattr ve \hin
tr. Nu leh pa chu an duh zwng apiang tihsak thei trah an ngai
duh hle. An tna \ha tr chu kan ti thei a nih chuan ngaih pawimawh
hle a \ha. Kan theih chin leh kan theih loh chin pawh fel taka hrilhfiah
\hin tr. Inkawm ngeih hi a pawimawh m m a ni. Nu leh pate min
zaha min pawisa tr an nih laiin min nl tr a ni. Min sakei hlauh tr
a ni lo. An rin ngam trin kan awm tr a ni. Thil fel lo, \ha lo leh dik
lo kan ti ve \hn tih an hriat chuan thu \ha hrilh fo mah ila, kan thuin
chuti takin a hneh thei lo. Mite laka ngawt suah suah si mahni fate
laka kha tak, phunchiar tak kan ni tr a ni lo. Kan thusawi leh kan
thiltihah kan nghet a, kan ti tak a ni tih an hre tr a ni. Dwt kan
hrilh rng rng tr a ni lo. Nu leh pa leh fate inkr boruak \ha nei
chhngkua chu chhngkaw hlim, chhngkaw nuam, mi dang lt
chhuak \hn tn pawh in nuam a ni \hn.

Sawi ho tr
1.

Kristian chhngkuaa fanaute awm dn tr \ha sawi chhunzawm ni


se.

2.

Kan hnam nunphung hian fanaute enkawl kawngah chhngkua


a \anpui nge a tibuai?

3.

Naupang enkawl dn \ha kan sawi bk sawi belh zl ni se.

BEIHRUAL THUPUI

238

September 21 : Nilaini

CHHNGKAW RORLNA FEL A PAWIMAWH


Chhiar tr: Thufingte 23:13-14; Isaia 38 :1

Chhngkua hi sawrkr t a ni. Bible-ah mi langsr zngah


chhngkaw rorlnaa buai ve tak tak kan hmu, chngte chu
Abrahama, Isaaka, Jakoba, Davida, Elia, Akana, Annania leh
Saphiri te an ni. Chhngkaw rorl fel ni ngeia hriatte pawh an awm
a, chngte chu Josua, Josefa, Timothea, Priskilli leh Akuila te hi
an ni. Kristian chhngkaw awm dn pakhat chu chhngkaw rorlna
fel a ni. Rorlna fel tih hian inrlbwlna, insawrkarna leh inenkawlna
te a kwk vek wm e. Chhngkaw rorlna fel nei awm dn \henkhat
hi tlm azwng sawi zui ila
1. Member tinin an tih tr an ti: Chhngkaw rorlna fel neiah
chuan member tinin tih tr (role) an neih chu an ti tlng dial dial
\hn. |henkhat thawk rim m m bkin \henkhat wl m m an
awm ngai lo. Mahni tih theih ang ang chhngkaw tna \angkai eng
emaw an thawk vek \hn. Znga tho tlai bk reng, zna meng rei bk
reng an awm ngai lo. Ei rawngbwl, in chhng tihfai leh bungraw
dah fel, pwn lam leh kawtte phiah fai, bazar, pwn lama hnathawh,
feh leh huan kal, lrthei tihfai, khawsak rlna thil thingtuah/gas leh
tui ngaihtuah leh hna \l dangte an insem fel thlap \hn. Thingtlng
hmun \henkhatah upa lam chauh kut hnathawk hmuh tr an tam.
|halai hnathawk hmuh tr an tlm. Khaw entawn tlk tak, \halai
hnathawk feh sung sung hmuh tr awmna khuate chu an awm ve
bawk. Fel taka inenkawlna chhngkua chuan an tha chakna an
hman rual avngin rethei tak an awm ngai lo.

BEIHRUAL THUPUI

239

2. Sum hman dn an uluk: Sum hi hman nuam tak, deh chhuah


har tak si a ni. Chhngkaw rorlna fel awmnaah chuan an
chhngkuaa sum lt ang ang an hmang thiam. Nu ber emaw pa ber
emawin sum hmanna tr a rl a, mi dangten an chhngkaw sum
neih dn leh hman dn an hre tlng. Naupangte pawh a wm twk
chu an hrilh ve \hn. Kristian chhngkua phei chuan swma pakhat
kohhranah an chhng lt ngei ngei \hn. Sum an lk luh apiangin
chu chu tih hmasak berah an neih chwk. Hlawh nei leh sum thawk
chhuaktu pahnih pathum an awm a ni thei, bank account hrang
thliah an nei pawh a ni thei; mahse, chhngkaw tna hman chin leh
mi mal atna hman chin tr an thliar fel \hn.
Nu ber chu ei rl atna sum dek chetu a ni ber fo va. Nu fel
zual phei chuan an neih ang ang kha chhngkaw mamawh, lei ngei
ngei tr, sum a awm theiha lei ve chauh tr, a \l \l atna hman tr
leh khwl tr chin a chhep fel \hn. Buhfai, chawhmeh, tl tih vl
atna an mamawh ngei ngei tr chinte lehkha ipah dah hrang thlapa
sum kawl \hnte pawh an awm. Pawisa bag-ah dah khwm tawpa,
thil lei tr ngaihtuah chawpa, lei dwna phawrh zl mai chng lovin
ruahmanna fel tak neiin an hmang \hn. Chutianga tih chng chuan
an lk luh ang angah an indaih duh bk a, ba pawh an nei lo zwk.
Chhngkaw sum enkawl leh hman dn hi seminar-te buatsaiha zir
chi tak a ni. Kan sum neih dn leh hman dn hian kan thlarau nunah
awmzia a nei thui m m si a.
3. Thununna tiang an hmang \ha: Thununna tiang hman thu
sawi hian vuak vak vak lam ringawt a ni lo. Chhngkaw inthununna
zawng zawng a huap. Zilh ngai an awm chuan pain emaw nuin emaw,
member znga upa deuhten emaw an zilh \hn tr a ni. Inhauh leh
inzilh ngaih miah lohna chhngkua nih a har viau. Inzilh hi thil tih
chkawm a ni lo nachungin, chhngkaw inenkawl nn a \angkai hle.
A bkin naupang leh tleirwlte zilh ngai an awm \hn. Chutiang an
awm pawha zilhna pk lohna chhngkua chu chhngkaw \ha nih a
har. In chhngah fate sualna hriat a har thei. Mite hnn a\anga an

BEIHRUAL THUPUI

240

sualna hriatin an lama \an nghl ngawt ai chuan anmahni zawh chhuaha,
an lo sual deuh a nih chuan a tlai hmain zilha, fuiha, \anpui ngei ngei
tr. Chhngkaw rorlna fel awmnaah chuan chu chu an tih dn a ni.
Kut thlk leh invuakte hi chu a theih chhng chu hman loh a \ha.
Nu thinchhe lutuk leh pa thin ram lutukin fate chunga kut thlk
zung zung a chn hian an fate hi an \ha m m chuang lo. Mahse, a \l
twpah leh a hun takah chuan naupang t lam deuh an la nih lai
chuan pen, ben leh tianga na lutuk lova han vuak \hak te chu a swt
ve thei. Naupang thunun tm suh tia zirtrna kan nei (Thuf 23:13).
Naupang laka tiang lek thu hi Bible-ah kan hmu a, a \angkaina thui
tak a awm thei mai thei e. Mahse, tnlai hunah chuan naupang chanvo
humhalhna dn a tam tawh hle a. Nu leh pa leh an zirtrtu kan nih
avng ngawtin kan nawm kan mka an chunga kut thlk ngawt hi a
tih chi tawh lo. Hleihluak taka naupang tihnat phei chu naupang vn
himna dnin a phal tawh lo a ni.
4. A pawimawh hmasa leh hmasa lo thliar thiam: Tu
chhngkua mah hian member tinte duh zwng leh chk zwng pk
vek chu an ti thei kher wm lo ve. Mamawh hrang hrang zngah
engte nge pawimawh hmasa, engte nge la nghah deuh theih tr tih
thliar fel thiam hi chhngkaw rorlna fel neih nn a \l hle bawk.
Nupa pakhat chuan khawsakna pngngai atna hman \l bk sum
tlm an neih belh chu engtia hman tr nge tih an ngaihtuah a. Chhuat
carpet thlk thar nge, bual in dang pakhat, an lo len deuh huna an
mamawh tr lo siam lwk tih leh thil dang dang an ngaihtuah a. A
twpa an thu tlkna chu, an fate hmun danga kalpuia, picnic
hlimawm tak neihpui a ni ta daih mai. Chutia tih chu an inchhr
lohzia an sawi. Sum khawhral mai maina a lo ni miah lo tih an hre
chho zl zwk. An fate \hang lai, an han picnic-pui khn an fate leh
anmahni inkr leh an fate inkr boruak \ha a siam belh kha kawng
tam takin a \ha zwk fe tih an hmu chhuak zl. A hnuah pawh an
faten chhngkaw hun hlimawm an sawi chhuah chng apianga an
sawi ber a lo ni ta. Carpet thlk tharin, bual in siam thar se chutia

BEIHRUAL THUPUI

241

an hlim m mna sawi sawi tr an nei lo vang. Chhngkuaa thil tih


ho nna insn deuh hlek te hi naupang thil kan tihsak \henkhatte ai
chuan a lo \hain a lo pawimawh zwk fe mai thei. Zu in, meizial
zk, kuhva khwr tih vla insn \euh \euh ai chuan, chumi atna
hman tr kha hmang lovin khwl ta se, chhngkuaa thil tih ho nn
te hmang \hn se a \ha zwk fe ang. Chhng rual deuhah chuan
inken thiam te a pawimawh.
Chhngkaw rual ve tak pakhat chu Kristmas hunah an fate
thawmhnaw thar lei vek a harsat avngin an fate chu an ko khwm
a, harsatna an sawi ho va. A upa ber chuan, Kei chu pwl sarih te
ka zir \an ve tawh a, ka zirna atn in insng tam a, thawmhnaw thar
chu ka nei ve lo mai ang e a ti ta a. A nauteho t t tn chuan an
tikim thei hrm hrm a, hlim tlng takin Kristmas an hmang thei ta
a. Fate inchei dn leh sam sei leh sei loh, tihphir leh phir loh tih mai
maiah te pawh hian thil lian tham zwk leh t zwk thliar fel thiam a
pawimawh fo. Nu leh pate chuan Kristian tleirwl sam meh dn te
chu an hun laia mi nn a inang tawh vak lo thei. Pa pakhat chuan a
fapa tleirwl chho mk \an hnnah, I sam zuah sei hi ka thu i
pawisak loh entrna a nih chuan lu mttu hnnah kan kal ang, i
\hiante tih dnin i ti ve mai a nih chuan ka hre thiam e, a ti.
5. Chhngkaw hun hman dn mumal: Chhngkaw tam tak
khawsak tibuaitu chu chhngkaw hun hman ho dn leh mahni
\heuhva an hun an hman dn fel lo a ni. Zng thawh hun, chaw ei
hun, mut hun, chhng inkhwm hun, TV en hun, music ngaihthlk
hun te a fel thei ang bera tih a \ha. |henkhatin mut an duh tawh
huna TV la en duh tlat te, \henkhat an thawh suau suau tawha lo la
mut tlat te, chhng inkhwm a huna eng emaw lo la tih laklawh tlat
bk te hian chhngkaw hun hman ho a tibuai thei hle. Chhngkaw
boruak a tirit theiin inhauh te pawh a tichhuak thei. Chhngkuaah
zirlaite an la awm phei chuan an lehkha zir tibuai lo thei tr zwnga
mi dangin hun lo hman dn thiam a ngai. Zirlai examnaa ti \ha hle
tr chuan chhngkuaa \an lk te pawh a ngai \hn.

BEIHRUAL THUPUI

242

Chhngkuaah lehkha zirna boruak \ha siam a pawimawh.


Tnlaiin nu leh pa, an faten an zirlai an tih \hat theih nna \anpui leh
\awiwm chng an awm ta nual. Hei hi hnam dang tih dn \ha kan
tih ve \an tk ni te pawhin a lang. Mahni fate eng nge an zir tih pawh
ngaihsak rng rng lo nu leh pa nei tn chuan exam-naa tih \hat viau
beisei a har deuh ang. Mizorama pwl swm, pwl swm pahnih
pass, vairama zir zuiten an sawi fo chu, Tna kan zir ang hian
Mizoramah khn lo zir nasa ila chuan kan ti \ha ngawt ang, tih a ni.
Kan naute tam tak lehkha zir \hat twk theih lohna chhan chu
chhngkaw member-ten in chhnga kan hun hman dn fel twk
loh avnga lehkha zirna boruak awm \hat twk loh vng a ni thui
hle. Chhngkuaa inkawma titi ho dar dar \hinte hi hun hman dn
\ha tak a ni.

Sawi ho tr
1.

Chhngkaw rorlna felin a ken tel kan sawi bk sawi zui ni se.

2.

Chhngkaw rorlna fel neih nn nu ber leh pa ber inkawp


thiam a pawimawh tih hi sawi zui ni se.

3.

Chhngkaw rorlna fel nei trin eng chen nge fate thu kan lk
ang?

BEIHRUAL THUPUI

243

September 22 : Ningani

CHHHNGKAW NUN HONA |HA


Chhiar tr: Johana 11:1-7; Kolossa 3:12-21

Chhngkua, in khata chng ho si inhmu tam lo, inbe tam lo,


chaw pawh ei ho ngai mang lo, hnathawhna hmun hrang fur bawk
si, \hian kawm \hinte pawh inhriatpui m m lo, mahnia sum nei
hrang fer, khawiah nge an kal tih pawh inhre mang lote pawh hi
tnlai chhngkaw \henkhatah chuan an awm ta nual mai. Mahni
mobile phone-a mi dang vek biaa, in chhnga \awng mawlh mawlh
hlawm si chhngkua anmahni inbia ni miah si lote pawh an awm ta
ve ang. Kan inte a lo \ha ta m m a, mahniin pindan kan nei hrang
fir fer a, a \henin TV an en laiin mi dangin thil dang dang, mahni tui
zwng zwng leh \l dangte an lo ti mawlh mawlh a.
Tnlai changknna thilte hian chhngkua min hnuh khwm aiin
min tidarh ta zwk mai em ni tih ngaihtuah theih tak a ni. Zai leh
rimawi duh zwng te, tui tih zwng te, TV-a thil duh zwng te, mut
leh thawh duh hun te a inang lo nuaih tawh mai a. Chuvngin,
chhngkuate pawh hi sum leh pai nei lo lutuk si lo, nei lutuk si lo, a
twk chauh nei nih te hi a \ha twk viau ni te pawhin a lang ta. Neinung
pui pui, chhngkaw nun hona \ha neih loh avnga hlim si lo hi an tam
viau tawh wm a nia. Khawthlang ram changkng an tihahte chuan
hetiang chhngkua hi an tam. Mizote pawh hi sum leh pai, in leh lo
\ha ringawta kan intlnsiak chuan chu chu kan hmabk a ni ve mai
dwn. Chhngkaw nun hona a tla hniam zl a ni.
1. Remruatna \ha a ngai: Chhngkaw nun hona \ha nei tr
chuan remruatna \ha neih a ngai. Amahin a lo awm ngawt thei mai
\hn lo. Kan sawi tawh ang khn chhngkaw hun hman dn \ha nei

BEIHRUAL THUPUI

244

tra remruat a ngai. Zn lam chaw ei kham, inkhwm loh znah te


hi chuan chhngkua han awm ho hun neih hrm hrm tum \hin a
\ha. A nih loh pawhin chhngkaw hman tln lai hun dang kan siam
thei ang. Khawchhak lama kan anpui tak tak hnam \henkhatte khi
chuan a kht twkin unau chaw ei ho hun an nei \hn. Kr tina neite
pawh an awm. Nu leh pate, a tu zwk zwk emaw tal an la dam
phei chuan an bulah chaw an ei khwm \hn, an ti. Chutiang chu
Chinese-hote phei chuan an chng viau a ni wm e. Chhngkaw
nun hona \ha nei tr chuan chaw kl ho hi a bul ber pakhat chu a ni
phawt ang. Chaw ei hona hi chhngkaw inpwlna hun \ha, tn
hmate phei chuan pa berin hnathawh dn tr a rl dn a sawi chhuah
hun a ni. Chawhlui kan kl ho theih phawt chuan chhngkaw nun
hona \ha pakhat chu kan nei a ni phawt mai.
2. Hnathawh ho: Kan sawi nual tawh ang bawk khn, in chhng
thil leh chhngkaw tna \l hna a tam \hn a. Chngte chu tu tih tr
bk emawa dah ngawt lova tih ho \hin hi chhngkaw nun hona \ha
neih nn a \angkai m m. Ei rawngbwl mai pawh hi a tih ho \euh
theih. Mi pakhat, nu ber emaw kut nghah ringawt hi chuan a swt
lo mai ni lovin a buai lutuk bk \hn. Pakhatin a bl leh tui trte a lo
buatsaih laiin pakhatin maian a lo hk thei, a lo sil fai thei. Eng hna
pawh chhngkuaa tih ho dial dial a, \an tln chuan hah lutuk bk
awm lo leh hlim tlng takin a tih theih. A \henin TV te lo en daiha, a
\hen buai m m bka awmte hian chhngkaw nun hona \ha a awm
thei lo. Thawmhnaw sk fai, in chhng tihfai leh chei, pangpr tui lo
pk, tih tr a tam thei ang. Chutianga thawh hona chuan chhngkaw
\ang rual a siam a, chhngkaw \ang rual chuan chhngkaw hlim
tlng a siam a, chhngkaw hlim tlng chuan chhngkaw hrisl a siam.
Chutiang nun hona \ha neihna chhngkuaa lo \hang lian naupangte chu
an fel duh bk.Aizwla pa lr tak pakhat chuan zngah a fate a kai tho va,
bwngtuthlawh leh suahdr te a sem vek a, lei an lai ho \hn an ti.
3. Vah chhuah ho: Chhngkuaa vah chhuah ho chng neih hi a
\ha m m. Mahni duh duhna muala hlimna zawn ai chuan

BEIHRUAL THUPUI

245

chhngkuaa hlim tlnpui theihna tr hmuna kal hova thil tih ho a


\ha. Hei hi Mizo chhngkuain kan chng m m \hn lo. A \hatzia
hretu chhngkaw \henkhat chuan an chng ta khawp mai. Hun wl
an neih tln theih tlaiah te hotel, restaurant khawiah emaw te chaw
an ei ho ringawt \hin. Ramhnuai leh hmun nuam bka kal ho mai mai
te pawh a \ha. Naupang phei chuan chu chu an lwm bk.
4. Tt ho: Chaw ei ho kher lm lo pawha inkawm hona neih \hin a
\ha. Fiamthu thianghlim leh mahni experience ngaihnawm deuhte sawi
khwma, nuih ho bwk bwk hun te hman \hin tr. Khawvl leh
kohhran leh mi chanchin thar leh ngaihnawm laite sawi ho \hin te a \ha.
Hriat theih zwng leh tui pui zwng a inang lo va, member hrang hrangten
an hriat lam leh an tuina lam thilte sawi se, chu chu mi dangin ngaihnawm
ti taka lo ngaihthlk \hina, zawhnate pawh inzawh \hin a \ha. Inhnial
deuh te pawh a \hat chng a awm ang. Thinrim erawh chuan a boruak
a tichhe vek thei a, thinrim lova inhnial thiam te a \ha a ni.
5. TV-a lemchan (movie) en ho: En ho duh tln zwng lemchan
(movie/film) thlana, chhngkuaa en ho hi a \ha khawp mai.
Chhngkuaa en ho chi thlan thiam erawh a \l hle ang. Kristian
thawnthu leh Bible behchhan lemchan \ha tak tak a tam tawh a,
chngte chu Kristian chhngkua chuan en ho zauh zauh a \ha. En
ho ngawta twp mai lova, a hnua sawi ho zuia, a \ha kan tih lai leh
\ha lo kan tih laite sawi ho zui \hin a \ha lehzual. Miten Pathian thu
an sawi \ha tak tak en ho pawh a \ha m m. An sawia kan rilru
hneh bk laite sawi ho zui a \ha bawk. Kan en chk vak lohte pawh
mi dangin an en duh tak te a nih chuan \ha taka en ve mai theih te a
\ha a ni.
6. Pathian mi chhngkaw \hian neih: Kan chhngkua min
hre kimtu leh kan harsatna leh hlimna min chanpui thei \hn tr
chhngkaw \hian, Pathian mi tak neih hi a pawimawhin a \ha m
m. Chhngkuain buaina kan tawh chng pawha min buaipui thei
tr, kan lwm ni pawha thinlung taka min lwmpui tr, kan \ah

BEIHRUAL THUPUI

246

pawha min \ahpui tr, kan chhngkuain kan kawm ngeih tln neih a
\ha. Mari, Marthi leh Lazara te unau kha nu leh pa an nei tawh lo
niin a lang a. Mahse, an unau zaa an kawm ngeih tln m m, an
chhngkaw \hian Isua an nei. An ti fuh khawp mai. An kwm ho fo
\hn ni ngei tr a ni.
Kan han sawi tak anga chhngkaw nun hona \ha nei thei tr
chuan inhmangaih tawn a pawimawh ber. Inhmangaih tawn chuan
indawh tawn theihna a awm a, in lainat tawnna te a awm \hn a ni.
Chng chu chhngkaw nun hona \ha neih nn an \angkai m m
vek a ni.

Sawi ho tr
1.

Kan sawi bka chhngkaw nun hona atna thil \ha kan tihte
sawi belh ni se.

2.

Chhngkuaa en ho atna \ha kan tih lemchan (film/movie)-te


sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

247

September 23 : Zirtwpni

KRISTIAN CHHNGKUA LEH THILPK


Chhiar tr: Exodus 35:21; Luka 6:38

Sakhaw tinah Pathian hnna thilpk hi an chng a ni. Tlawn


lungawina angin an kalpui ta emaw ni tih trte pawh a awm. A nih
loh leh mahni lam ngaih \hat nn, malswmna dawn zlna tr anga
ngaite pawh an awm a ni wm e. Kristian chhngkuaah Pathian
hnna thilpk chungchng kan inzirtr leh kan tih zl hi a \l m m
a ni.
1. Pathian ram swma pakhat: Swma pakhat pk hi miten
an lo chnna a rei tawh hle. Bible-a kan hmuh hmasak ber chu
Abrahaman puithiam Melkisedeka hnna a pk thu hi a ni (Gen
14:20). Jakoban Bethela mumang awmze nei tak a neih zawhah
Pathian hnnah swma pakhat pk a tiam tih kan hmu leh a (Gen
28:22). Mosia dn pk hnuaiah a lo lang leh a, Lalpa pual, Lalpa
tna thianghlim a ni tih a ni (Lev 27:30-32). Chutiang a nih avng
chuan Malakia hunah phei chuan a pe lo chu Pathian ta rksak tia
sawi a ni nghe nghe a ni (Mal 3:8). Swma pakhat pk tr chhan
hrang hrang a awm: (i) Puithiam Levia chite chanpual atna pk tr
(Num 18:21,24); (ii) Hmun thianghlima kala Pathian hmaa an ei
trin (Deut 14:22-26); (iii) Chanvo nei lo Levia chi, ram dang mi,
hmeithai leh retheite tn kum thum dn zla pk tr (Deut 14:2829). Nehemia hova saltng chhuah leh hnua an insiam thar leh lai
pawh khn swma pakhat tihthar leh hi mipuite intiamnaah an telh
a ni (Neh 10:37). Thil danga an bawlhhlawh viau lai pawhin swma
pakhat chu an ngai pawimawh hle tho niin a lang (Amos 4:4).
Malakia chuan an pk \hat chuan Pathian pawhin malswmnain a
vr dwn niin a zirtr (Mal 3:10).

BEIHRUAL THUPUI

248

Lal Isua khn swma pakhat pk tr tih hi khawng taka a


zirtr kan hre lo naa thilpk pe tr leh a peten Pathian malswmna
an dawn lt leh tr thu chiang takin min zirtr. Isuan Lehkhaziaktute
leh Pharisaite a hauh \um khn thlai t ber berte thlenga swma
pakhat pk an uluk m m laia felna, khawngaihna leh rinawmna
an hlamchhiah daih \ha a tih loh thu a sawi a, chung chu an tih tr a
nih thu a hrilh pah khn, a dangte chu tih \hulh chuang lovin, a ti
(Mt 23:23, Lk 11:42). An lo tih \hat m m swma pakhat pk chu
tih \hulh chuang lo trin a ti a ni. Juda-te hian he tih dn hi an lo
zwm \ha hle a, zirtr thar an ngai vak lo niin a lang (Lk 18:12).
Thuthlung Thar Kohhranah inzirtr a ni. A ti \ha deuh leh ti \ha lo
deuh kan awm thei. A \lna a awm reng avng leh Bible-a tih dn
\ha tak, hmn a\anga lo chn tawh a nih avngin kohhrante pawhin
an ngai pawimawh a, an inzirtr a ni. A \lna chhan lian ber ni renga
lang chu Malakia lo sawi, Pathian in (kohhranah), ei tr a awm zl
theih nn tih hi a ni (Mal 3:10). Ei tr tih hian sum leh pai, rawngbwl
zlna atna \l apiang a huam thei ang chu.
Kristian chhngkua chuan swma pakhat kohhrana chhn luh
hi an ngai pawimawh m m \hn. Pk dn tra tih ang tak leh dik
takin an pe a, an inzirtr tlat \hn. Bial vawng lai Pastor pakhat fanu
chu an sikulah zirlai \ha ber lwmmana a hmuh pawisa fai zawng
zawng chu a pa hnnah a pe vek a, swma pakhatah telh trin a ti.
Swmah swm a pe a ni. Pk dn \ha ber chu chhngkaw lk luh
hlutna tlukpui suma chantr veka, intluk \heuha hmun swma \hena, a
hmun khat kha kohhran thawhlwm ipa thun ziah tr tihna a ni. Swma
pakhat dik tak leh a hunbi thlap thlapa pe \hn chhngkua chu an
hlimin Pathian malswmna pawh an dawng bk niin a hriat theih.
Mahse, kan pk chhan ber tr chu, beisei lt neih aiin, Pathianin min
pka lwmna entrna leh kohhranin Pathian rawng \ha taka a bwl
zui zl theih nna mawhphurhna kan nei a ni tih hriat avnga pk \hin
a ni. A nihna takah chuan engkim, keimahni leh thil hlu kan dawn leh
kawl zawng zawng hi Pathian ta kan ni a, a ta a\ang chuan a
rawngbwl nn swma pakhat kan dah hrang mai a ni.

BEIHRUAL THUPUI

249

Swma pakhat pk dnah hian Synod a\anga inkaihhruaina hi


zawm hrm hrm a \ha. Pathian ram ipah ke thum Pathian ram,
Ramthar, Tualchhng tih a awm a; hemi bk Tualchhng kohhranin
ipah hian ziah belh loh a \ha. Kohhran \henkhatin Synod a\anga ip
an dawnah hian ke dang pahnih pathum dwn lai an ziah belh \hn
hi a \ha lo hle. Swma pakhat kan pk pawhin Synod inkaihhruaina
5:3:2 hi zwm hrm bawk ila. Tualchhng mamawh dang
Building emaw thil dang emaw chu swma pakua kan la kawl a\angin
pk \hin ni se.
2. |l bk atna thilpk: Swma pakhat bkah \l bk atn
thilpk pk a ngai ve fo. Exodus 35-ah chuan biak bk sak leh a
chhng bungrua atn mipuiin chk tak, phr tak leh phal takin
thilpk an pe. Thil chi hrang hrang sawmthum dwn lai an rawn pe
khwm a ni (Ex 35:20-29). Tirhkoh Paulan Jerusalem leh Judai
rama ringtute \m \anpuina a khawn Makedonia rama kohhrante
thilpk pk dn leh Korinth khuaa ringtute pawhin an tih dn tr a
sawi chu 2 Korinth bung 8 leh 9-ah kan hmu a. Makedonia
Kohhrante chuan chutiang thilpka rawngbwlnaah chuan tel ve
an dl chiam a, an theih twk aia liamin, anmahni duh thu ngeiin,
anmahni ngei Lalpa hnnah leh Paula te hnna inpe hmasain thilpk
an pe a ni (2 Kor 8:4-5). Chutiang chuan Korinth kohhrana mite
pawhin, theh tlm chuan a t tlm ang a, theh tam chuan a t tam
ang tih hre rengin, ui chung leh pk loh theih loh anga ngai lovin,
thinlunga an tum ang zla pe trin a fuih a. Pathian chuan hlim taka
petu a ni a hmangaih ni, a ti a ni (2 Kor 9:6-7).
Hng thil \l bk atna pk dn tr hi swma pakhat pk dn
tr nn sawi pawlh chng an awm \hn. Chu chu zirtr dn dik lo a ni.
Swma pakhat chu pk ngei tra ngaih tr, a dang chu Thlarauvin
kan thinlunga a thawh ang zlin. Lalpan min pk tam dn azir zlin
tih hi sawi dn lr tak a ni. Lalpan kan pk angin min pe ang, tih aiin
Lalpan min pk angin kan pe ang tia ngaihtuah hi a hrisl zwk fo a
ni. Lalpa chuan kan pk aia tam daih min pe reng si a. Pkah Pathian

BEIHRUAL THUPUI

250

hneh bn theih a ni lo. Kan kohhranin member-te thilpk a lk khwm


dn leh hman dna kalphung fel tak kan neih hi khawvl hmun hrang
hrang kohhran tih dn pawh thlr kual ila, a ti \ha ber kan ni hial wm
e. Ape tam kohhran leh pe tlm kohhranah te, rawngbwltu lwmman
chungchngah te kan inkhai rual \ha m m a ni. Hmun tam takah
chuan Pastor hlawhte hi tualchhng kohhran hausak leh pachhiat
azirin a inthlau zung mai a ni.
3. Chhngkuaah thilpk inzirtr: Pa berin emaw, nu berin
emaw swma pakhat an pk tr chu chhngkaw member-te a
hriattr \hin theih chuan a \ha. Chhngkaw \henkhat chuan Pathianni
tk chhng inkhwmah an dah chhuak a, Pathian hnnah lwm thu
sawiin an swma pakhat pk tr chu an hln hmasa \hn. Chu chu
tih dn \ha ber a ni wm e. Naupang t a\angin thawhlwm thawh
leh thil phal hi inzirtr theih tak a ni. An hriat phk loha thilpk lama
testimony kan lo neih tawhte hrilh zauh zauh a \ha. Mi thilphalte leh
dik taka swma pakhat pe \hntute nun te hrilh zeuh zeuh a \ha.
Thawhlwm pngngai bkah eng eng emaw khawn a awm \hn a,
theih twk thawh ve zl theih hi chhngkaw puitling tih dn a ni.
Tnlaiin kohhrana thawhlwm kan thawh bkah thawhna tr
rawngbwltu pwl dang an tam mai. Chngahte pawh chuan kan
tel fer fur a ni thei e. Mahse, kohhran kan thawh tr pngngai hi
chu thawh phawt tr a ni tih hi chhngkuaah inzirtr a \l. Kohhrana
kan thawh bkah thahnem ngai pwlah kan phal leh theih ang ang
kan thawh ve bawk ang. Amaherawhchu, kohhrana kan thawh
kha a la hk tr a ni lo. Mizoram pwn, kohhran mumal taka zawm
tr awm lohna hmuna awmte chuan Mizorama mahni awmna
kohhranah thawn mai se a \ha. Ramtharah chuan an awmna hmuna
kohhran ding tharahte an thawh mai \hn.
Thilpk lama chhngkuaa kan \an tlnna tr leh chu buhfai\hm
\hmah hian a ni. Chaw chhmtu apiangin \hm ngei tr a ni. A
\hm dn dik leh \ha chhngkuaah inzirtr ngei tr. K|P member

BEIHRUAL THUPUI

251

awmna chhngkuaah chuan K|P thawhlwm, Kohhran Hmeichhe


pwl member awmnaah leh Kohhran Pavalai pwl member
awmnaahte pawh chutiangin, thawhlwm a \l anga \ha taka thawh
\hin tr a ni. Hng pwlte hi kohhran tna thawk vek an nih avngin
an pual bka thawhlwm an khawnin Kristian chhngkua chuan an
thawh mai tr a ni. Khawn tesep tam lutuk tr erawh chu pwl tin
hian an vng thiam tra ngaih a ni. Chhngkuaah thilpk sawi chhiat
chn rng rng loh tr. Kohhrana thilpk sawi chhe bawrh bawrh
pwl tute emaw an awm ve chwk. Mahse, chngte chuan an han
tih ve tak tak dwnin thilpk lo chuan cht theih a ni lo tih an hre
zl. Kal kawi pwl, hruaitu mi mal tna thilpk pk chng an awm
bawk. Hetiang mi, tu zirtrna emaw bk te tuipuiho hian an zirtrtu
tn thawhlwm an pe leh chiam \hn. An hlauhawm. Hetiang laka
fimkhur tr hian chhngkuaah inzirtr a \ha.

Sawi ho tr
1.

Swma pakhat pk \hat theih nna tih dn \ha rawtna emaw,


testimony emaw sawi ni se.

2.

Chhngkuaah thilpk chungchng kan inzirtr \ha twk em?

3.

Kohhrana Pathian tna thilpk chungchnga harsatna awm


thei leh a hneh theih dn tr sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

252

September 24 : Inrinni

NI TIN CHHNGKUAA PATHIAN BIAK HO


Chhiar tr: Exodus 20:3-5; Matthaia 18:20

Kristian chhngkaw chhinchhiahna (sign) langsr tak pakhat


chu chhngkuaa Pathian biak ho \hin hi a ni. Chhngkuaa member
\henkhatte, nu leh pa emaw, \halaite emaw Pathian mi tak, \awng\ai
leh Bible chhiar pawh ti ve fo \hn an awm a ni mai thei. Mahse, chu
mai chu a twk lo. Chhngkuain Pathian biak hona an nei \hn tr
a ni. Josua chuan, Kei leh ka chhngte erawh hi zawngin Lalpa
rawng a nia kan bwl dwn ni, a ti (Jos 24:15). Kohhran
Hmeichhiaten chhng inkhwm neih an ngai pawimawh m m a,
ni tina chhng inkhwm nei thei leh nei thei lo an inzwt chhuakin
an inchhiar \hn. Kohhran \henkhat hetiang ti \ha tak takte an awm
laiin ti \ha lm lo an awm bawk.
1. Hun remchng \ha neih tr: Chhngkuaa Pathian biak hona
atn chhngkaw member zawng zawng an tel theihna hun remchng
\ha ruat thiam a \l. Chhngkaw member hun hman dn inang lo
tak tak tn a harsa thei. Kim barha tih theih a nih loh pawhin a tel
thei theiin an neih mai kha tih loh ai chuan a \ha tho. Tk\huan ei
hma emaw zanriah ei kham emaw hi hun \ha tak a ni.
2. Chhng inkhwm dn: Chhng inkhwm hi biak ina kan tih
dn kalhmang ang deuh khera tih a \l ber lo. Chhngkaw \henkhat
chapel, pulpit leh lectern neite an awm a. Hruaituin chuta \ang chuan
a hruai a, Bible a chhiar a, a sermon zui a, a \awng\ai a, Lal biakna
sawi rualin an zo \hn. |henkhat chu an zai bawk \hn. Hetia tih hi a
chng chnga tih chuan a \ha viau thei. Mahse, ngaihtuah deuh hlek
a ngai. Biak Ina tih ang thlip thlepa tih hian ngaia neih a awm thei

BEIHRUAL THUPUI

253

em tih te ngaihtuah deuh a \ha. Sitting room-ah \hu kual a, zaln


deuh hlek zwka tih dnte pawh thiam tel a \ha wm e. Hruaituin
hun lk vek ai chuan member dangte pawhin an sawi ve theihna
awm se, inkawm paha zngkhai deuhva tihte pawh naupang leh
\halai zwk tn chuan a nuam zwk mai thei. A enga mah hi tih reng
dna neih lovin tih kr thlkte pawh a \ha thei ang. Bible chng
vawn neiha, sawi ho \hinte pawh a \ha m m a ni. Bible chng
vawn tam hi naupan laia tih tam a \ha.
Chhngkaw \henkhat chuan Kristian Hla Bua sak \han loh
deuhte zir ho nn an hmang bawk \hn. Hei pawh hi thil \ha tak a ni.
Kohhran inkhwma hla sak thiam loh bk nei lo tra chhngkaw
inbuatsaihna \ha tak a ni. Inkhwm inhruai chhwk hi a \ha m m.
Naupang zwkte mi hmaa din inzirtrna a ni. Pa ber hi chhngkaw
puithiam a nih angin mawh latu ber ni \hn se a inhmeh. Nu ber
pawhin a hruai ve chng awm se. Pathian thua naupang zwkin an
hriatthiam loh zawhna leh chhnna hunte pawh awm \hn se. Bible
thu zirna tawi t, mwl leh fiah fel tak neih chng pawh awm se.
Bible chhiar dik hrim hrim pawh hi chhng inkhwm a\anga inzirtr
a \ha. A pawimawh ber erawh chu Pathian \ihna tak taka Pathian
chu zah taka chibai bkna boruak siam a ni. Tui lutuk avnga rei
ngial hun hman leh \awng\ai te hi a \ha ber fo lo. A wm twk
hriatthiam a \ha. |awng\ai dn pngngai reng hman aiin tih dn
thlk deuh chngte pawh neih a \ha. Mi dang tna \awng\aisak
emaw, naupang leh chhngkaw member mamawhna bk nei tna
\awng\aite pawh tih \hin a \ha. Pathian chu pawh taka biak \hin tr
a ni.
3. Inhrk thlkna hun a ni lo: Chhng inkhwm hi fate, pasal,
nupui laka lungawi lohna inhrk thlkna atn hman tr a ni lo. A
theih chuan hlim taka hman a \ha ber. Zilhhauhna thu chhk chhuah
a \l a nih pawhin rilru dam theihna tr zwnga kalpui fo a \ha.
Theih ni phei se ngaihdam indl tawnna leh inngaihdam tawnna hun
atn hman a \ha m m. Bible chng thlan chhuahah pawh tih bk

BEIHRUAL THUPUI

254

nei taka tih chn loh a \ha. Nu pakhatin chhng inkhwmah Ephesi
5:25 thu, Pasalte u, in nupuite hmangaih rawh u, tih lai kha a
chhiar zing deuh a ni ang, an pain a tuar zo ta lo va, A hma lam
thute pawh kha chhiar ve tho \hn la, a lo ti hlur e an ti. Chng 22,
Nupuite u, Lalpa hnna in intult ang hian mahni pasalte hnnah
intult rawh u, tih Pathian thu zirtrna kha a lo inziak chiang ve hle
tho si a. Kohhran Upa pakhat pawhin chhng inkhwmah Ephesi
6:1-3, Naupangte u, Lalpaah chuan in nu leh in pate thu zwm
rawh u, tih kha a chhiar a, a duh twk ta mai a. A fapa chuan, A
dawt leh chiah kha chhiar tel ve law law la, a lo ti e an ti. Nangni
pate u, in fate tithinur suh u la... tih kha a lo inziak ve bawk si a.
4. Inbuatsaih a \ha: Chhng inkhwm hi zngkhai leh hlimawm
taka tih a \hat laiin pawhlah taka tih tr chu a ni hauh lo. Bible
chng chhiar tr kha lo en lwka, sawi dn trte lo zir lwk a \ha.
|henkhat chuan mi ziah sa ni tina hman chi chhng inkhwmah an
hmang \hn. Chu chu a \hatna tam tak a awm. Mahse, a inziak ang
ang chhiar tawpa duh twk mai ai chuan, lo chhiar lwka, sawi
belh tr lo ngaihtuah lwka sawi belh a \ha. A chng chuan inhlanna
hun siamte pawh a \ha. Naupang pawhin thinlung taka Isua a rin
theih nna \anpui chuan Lal Isua a rinzia puan chhuahna pawh a nei
thei. Chhng inkhwm hi chhandamna campaign a ni thei tih pawh
hriat a \ha. Khawi camping emawa piangthar chauh tra ngaih \hinna
rilru hi paih deuh deuh a \l khawp mai.
Sakhaw dang betute zngah pawh mahni in chhnga pathian
biakna hmun bk nei an awm. Milem be chi an nih chuan an milemte
pawh chutah chuan an dah a, a hmaah an kn \hn. Keini chuan
Exodus 20:3-5-a sawi Pathian pakhat, Pathian nung chu kan be
\hn. Isua chuan a hminga mi pahnih emaw pathum emaw an awm
khwmna hmunah chuana tel ve zl tr thu a sawi a. Chuvngin,
kan chhng inkhwmah hian Isua chu thlarauvin a tel ve zl a ni tih
hi ngaihtuah chunga inkhwm \hin tr a ni.

BEIHRUAL THUPUI

255

Joba kha a sakhaw mi hle tih a hriat. Ka fapate hian thil an lo


tisualin Pathian an lo sawi chhia a ni mahna tiin an zaa hming kimin
hlral inthawi a hln \hn (Job 1:5). Chhngkuaa Pathian be ho
\hn chu kulh nghet tak leh sng tak, hmlma tna beih leh hneh har,
harsatna thlipui do zo, thlmna lng velin a ngam loh, himna leh
rlmuanna hmun a ni. Tihtakzeta Pathian biak ho \hinna chhngkuaa
sei lian chu khawvl hmun zauvah pawh chhuak vk se an
ngaihtuahawm tawh lo. Pathian \ihna chi kha an thinlungah tuhin a
\iakin a \o nghet tawh a, zirtrna leh nun dn hrang hrang krah
pawh Pathian hriatnaah an ding nghet tlat \hn.

Sawi ho tr
1.

Chhng inkhwma tih dn \ha kan sawi bk sawi belh ni se.

2.

Ni tina chhng inkhwm neih a hlutna sawi ni se.

3.

Chhngkuaa Pathian be ho \hnte an hriat bk riauna sawi tr


kan neih apiang sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

256

September 25 : Pathianni

NU LEH PATE NI LEH KRISTIAN CHHNGKAW NI


A hma lama Kohhran ni pawimawhte tihah hemi nia thupui tr
chu dah a ni.
September 26 : Thawh\anni

CHT DN MAWI LEH |AWNG|AI DN DIK


Chhiar tr: Matthaia 6:1-8

Mihring khawsak zia hian mihring nihna a tr lang \hn. Kan


thiltihte pawhin kan nihna a tilang \hn. Isuan a ngaihtuah zwk chu
kan thil \ha tih chu eng rilru puin nge kan tih, tih hi a ni. Mihring mit
hmuha mawi zawn a \ha m m. Chumi ai chuan kan rilru hmu
rengtu Pathian mit hmuha kan cht dn a pawimawh zwk. Kan
thil \ha tih avngin mihring fak leh chawimawi chu kan hlawh mai
thei; mahse, Pathian hmuhin kan thil \ha tih chhan chu a mawi em
tih chu zawhna pawimawh a ni. Cht dn mawi leh \awng\ai dn
dik tih kan zir trah hian mihring thlrna mai a\ang ni lova Pathian
thlrna a\anga mawi leh dik kan zawn a pawimawhzia zir chhuah
kan tum a ni.
Juda-te hian mi retheite hnna thilpk leh \awng\ai leh
chawnghei hi an ngai ropui m m. Chu chu Isuan a ngainp lo.
Mahse, a ngaih pawimawh chu eng rilru puin nge chungte chu an
tih \hin tih chu a ni.
1. Mi hmuh atna thil \ha tih: Thil \ha tih hi a \hain a mawi.
|l pawh a \l \hn. Isuan thil \ha ti lo trin a zirtr lo. Miin min hmu

BEIHRUAL THUPUI

257

se tih rilru pu rna thil \ha tih erawh chu a dem a ni. Chutianga ti lo
tr chuan fimkhur trin a zirtr a. Mite fak hlawh duh vng chauhva
thil \ha ti chuan Pathian mit hmuhin a ti \ha lo a ni. Chutianga tih
chng chuan Pathian hnn a\anga lwmman hmuh inbeisei loh mai
tr a nih hml khawp mai.
2. A rka mi hnna thilpk: Mi hnna thilpk chu a \hat lohna
a awm lo, mamawh tak a nih phei chuan a \ha hle. Mi fak hlawh
duh avnga mi hnna thilpk erawh chu Pathian hnna lwmman
hmuhna a ni lo. Mihring hnn a\ang chuan lwmman chu an hmu a
ni ang; mahse, Pathian chuan a lwm chuang lo. Mahni hmasial
taka pk a nih avngin. Rilru dik lova thilpk petu chu kawng tam
takin a fail a ni, a chhante chu: (1) Mahni a inpe tak tak lo; (2)
Mamawhtu mamawhna dah pawimawh hmasa lovin amah a indah
pawimawh hmasa; (3) A thilpk avnga miten a beisei anga an fak
loh chuan a n a, a lungawi lo va, a hlim lo va, a thinur \hn; (4) A
thiltihah lungawina a hmu thei tak tak lo; (5) Mihring fakna leh
chawimawina chu rei lo t atn chauh a ni. Chuvngin, ringtu chuan
Pathian lawm zwng, mite hmuh lm loh pawh ni se Pathian chauh
hmuha \ha leh mawi chu a ngaihtuah hmasa ber fo tr a ni.
Mi tihlwm nn chauhva thil petu chuan a pka lwmman
chauh a dawng ang. A rka petu erawh chuan Pathian hnn a\anga
rulhna a dawng ang. Hetianga mi tna pk hi mi tam tak chuan an
chng. India ram pwna lehkha zir pakhat chuan, tu emawin sum a
thawh a\angin scholarship tam tham tak a hmu a, lehkha a zir
tluan ve theih tk thu a sawi. Mahse, chu sum thawhtu chu tu nge a
hre lo, inhriattr a duh lo. Mizoram kohhran \henkhatah pawh hian
Pathian malswmna an dawn a\anga hming thupa thilpk pe \hn an
awm nawk. A rka thilpk chungchng hi chht duh chuan Pathianin
a rulh leh dn hi a hriat theih. A thilpk dawngtu khn a hriat loh
avngin rulh pawh tum se rulh ngaihna a awm lo, rulh pawh a rl
thei lo vang. A rka lo hmutu Pathianin a rl leh mai \hn a ni tih
erawh chu a chiang \hn. Isuan chutianga thilpk pe tra a zirtr

BEIHRUAL THUPUI

258

chhan hi, thilpka Pathian rin ngam a \hatzia kan hriat a duh a ni
ang. Mi vervkte thilpk dn ang ni lova pe \hn tra zirtrna hi
Pathian ngaiha thilpk dn mawi kan zir fo tr a ni.
3. |awng\ai dn \ha: Mi vervkte \awng\ai dn Isuan a sawi hi
Juda-te pawhin an duh leh zirtr dn a ni bk lo. Mahse, mihring
nun hi a kal sualin tih dn \ha lo hi a lo hluar thei fo \hn. Mi vervkte
chu miin an hmuh theih nn an \awng\ai \hn a ni. Biak Inah leh
kawtthlr png \huamah te dingin an \awng\ai \hn. Isuan a duh loh
tak chu miin an hmuh theih nn, miin \awng\ai \ha min ti se, \awng\ai
mi a ni min ti se tih chu an rilrua neih chunga \awng\ai a ni. An
\awng\aina rilru a dik lo a ni. Chutianga \awng\ai chuan Pathian
pawh a be lo va, amah leh amah a inbia tihna a ni. Pindan
chhngrilah, inkhr khumin, mi dang tu mahin an hriat lohvah, Pathian
chauhin a hriat theihnaah \awng\ai \hn trin a zirtr. Chutianga
\awng\ai \hn chuan mihring mit hmuh lam kha a ngaihtuah lo. Hmuh
theih loh Pathian kha a be mai a ni.
4. |awng tui tam leh thu ngai lam nawn lam nawna \awng\ai:
|awng tui tam leh thu ngai lam nawn lam nawn chiam chiama
\awng\aina chu Pathianin a chhng lo tih chu Elija leh Baal zwlneite
\awng\ainaah a lang chiang hle. Baal zwlneite chuan, Aw Baala,
min han chhng rawh khai, tiin zng a\anga chhn thlengin Baala
hming an lam a (1 Lal 18:26). An pathian hming chu an lam nawn
an lam nawnin an sawi ngai chu an sawi an sawi nawn ni ngei tr a
ni. Zng a\anga chhn thleng chutiang chuan an \awng\ai a ni. Mahse,
chhngtu an awm lo. Elija chu tawi tein a \awng\ai a, Pathian
thiltihtheihna mak tak a lo lang ta mai a (1 Lal 18:36-37). Mi
\henkhat \awng\ai chuan Eden huan a\anga \anin Bible an chhui
kual dup \hn; hetiang hi chn loh a \ha.|awng\ai chungchnga
invnna trte chu: (1) Miten min ngaithla tih hre rna \awng\ai kan
ni em? (2) Tih \han dn pngngaia ngaia neiha \awng\ai satliah mai
mai kan ni em? (3) |awng\aina hmun bkte a awm tih ngaih dn nei
kan ni em? (4) Ngaihtuahna hmang lm lova rilrua vawn bel

BEIHRUAL THUPUI

259

\awng\aina thu chham mai mai kan ni em? (v) |l lova \awng tui
tama thu ngai sawi nawn sawi nawna \awng\ai rei tum hrim hrim
kan ni em? (6) Mahni intihropui nn maia \awng\ai kan ni em? (7)
Ka \awng\ai \hat avngin Pathian pawhin ka thil dl min pe ang tih
ngaihtuahna nna \awng\ai kan ni em?
5. Dl hmain Pathianin a hria: |awng\ai hian kan hriat hmasak
fo tr chu Pathian, engkim hria chuan kan mamawh tih a hre sa
vek tih hi a ni. Chu chu \awng\ai a \l lo tihna a ni lo. Dl tra
fuihna te, dl ngut ngut avnga dl hlawhtlin thu te Isua zirtrna kan
hmu. |awng\ai hi ringtute tih tr, Pathian an dwrna leh pwlna a
ni. Mahse, \awngkam thiam leh tlawn lungawia Pathian hi biak
thlk chi a ni lo. Chhuahchhl leh vau chunga a hnna thil pht
chhuah chi pawh a ni lo. Engkima min hre thiamtu, min hriatsaktu,
kan tna a \ha tr min duhsaktu a ni tih hre renga dwr tr a ni.
Thil pe theitu dinhmuna dingte tn hemi awmzia hi hriat thiam a
awl khawp ang.

Sawi ho tr
1.

Mi dang hriat lohva mi hnna thil pk awmzia han sawi zui


teh u.

2.

|awng\aina kawnga vervkna zia lo lan theih dn kawng hrang


hrang han sawi zui teh u.

3.

|awng\aina \ha chuan Pathian chawimawina, sual puanna,


lwm thu sawina leh dlna a fn tel \hn tih hi han sawi zui
teh u.

BEIHRUAL THUPUI

260

September 27 : Thawhlehni
A RAM LEH A FELNA ZAWN HMASAK
Chhiar tr: Matthaia 6:25-34
Nun kawngah hian thil pawimawh hmasa tr leh hmasa lo tr
hriat leh thliar fel thiam a pawimawh. Chutianga ti thiam chu nun
thiam an ni. A thiam lo mi chuan buaina an twk fo. |in chhngah
lung, balu leh tui dah pawlh tr ni se, tui emaw balu emaw kan dah
khah hmasak chuan lung dahna a awm ve lo ang. Lung kha han
dah khat phawt ila, chumi krah chuan balu eng emaw zt kan la
dah lt leh thei a, chumi hnuah tui kan la leih lt leh \euh thei ang.
Chutiang deuh chuan dah pawimawh hmasak tr leh a indawt dn
tr hrethiama, ti thiam chu mi hmangchng hria an lo ni mai \hn.
Tn \umah hian kan nuna thil pawimawh hmasak dn indawt kan
zir dwn a ni. Isua zirtrna a\ang hian a pawimawh dn indawtin
dah dwn ta ila hetiang hian a dah theih wm e: (1) Nunna (2)
Taksa (3) Ei tr (4) Silhfn.
1. Pawimawh ber nunna: Nunna chuan taksa nunna leh thlarau
nunna a huam a. Chu chu mihringin kan duh thua kan inpk theih a
ni lo. Pathian thilsiam kan zir tawha kan sawi tawh ang khn nunna
petu chu Pathian a ni. Thil dang zawng zawng, taksa, ei tr leh
silhfn ti\angkaitu chu nunna a ni. Nunna ber a awm tawh loh chuan
taksa pawh chu thil tenawm mai a ni a, ei tr leh silhfnin awmzia
tak tak an nei thei tawh lo. Khawvla hring nun leh kan khawsaknaa
thil zawng zawng awmze neihtrtu chu nunna a ni a, chu bkah
chatuana kan awm dn tr pawh nunna thil bawk a ni. Chu vng
chuan a ni ang, Isua pawhin nunna inremna bul Pathian ram leh a
felna zawng hmasa ber tra min zirtr ni. Chu chu miin a hmuh a, a
neih hmasak phawt chuan a nun dn a dikin a fuh a, thil dang zawng
zawng chunga a rilru put dn pawh a lo dik vek mai \hn a ni.

BEIHRUAL THUPUI

261

Pathian ram leh a felna zawng hmasatu chuan nun chhan dik
leh nunna hlutzia a hria a, a nun a fmkhur \hn. Thil hlutna a tehna
rng rng chu Pathian ram leh a felna dn nn a inmilin, a inhmeh
em tiin a inzwt hmasa ber \hn. Chu chu a khawvl thlr dn a nih
avngin ropui, \ha leh mawi a tihte chu Pathian rilru a\anga thlra
ropui, \ha leh mawi a ni em tih a ngaihtuah hmasa tawh zwk \hn a
ni. Khawvl miten ropui leh \ha nia an ngaihte chu ropui leh \ha a ti
ve vek kher lo thei. Chatuan nun a\anga engkim a teh tawh avngin
chatuan thil tling lovah a rilru zawng zawng a hmang hah vak vak
duh tawh ngai lo. Chu chu ringtu nun engthwlna leh hlimna thurk
chu a ni.
2. Taksa: Mihring taksa hi kan zirlai hmasa lamah khan mak tak
leh ropui taka siam a ni tih kan sawi tawh a. Taksa awmzia hi
Science thil tak pawhin a mak a ni. Kan lung te hi engtin nge a pht
reng theih? Kan ei leh inte hi kan pumpuiin a lo \hial sawm a, rlah
a kal zl a, thisenah a insem darh a, a \l lo chin paih chhuah a lo ni
leh a. Kan taksa bung hrang khawi lai mai pawh hi han ngaihtuah
chian chuan an mak m m vek mai a ni.
Kristian chuan a taksa hi ama siam theih a ni lo tih a hria a, a
hlut m m \hn. Chutih rualin a ropui tih a hria a, a enkawl ngun
\hn. Taksa hrisl leh chak \ha te hi Pathian rawngbwl tr te, thil
\ha thawk chhuak trin leh nun hlim nn te a pawimawh m m a
ni. A ei tr leh in tr \ha twk te, mut leh cht dn twk tea
enkawl \hat chuan taksa hi a hrislin a lang mawi thei. Mahse,
kan sawi tawh angin nunna tel lo chuan bawlhlawh rim chhia mai
a ni. Ngaihtuah tr a nih laiin Isuan lungkham bera neih chu a \ha
lo tih a zirtr. Nunna tibuaia tichhe tr zwng phei chuan hman
miah loh tr a ni. Mi tam tak chuan kan taksa kan hman thiam loh
avngin kan rilru leh thlarau kan tichhe \hn a, chu chuan kan
nunna a khawih pawi thui m m a, kan taksa, Pathian tempul
ngei pawh kan tichhe \hn.

BEIHRUAL THUPUI

262

3. Ei tr: Taksa chuan a nun zl theih nn ei tr in tr a mamawh


a, ei tr leh in tr zawng zawng erawh an \ha vek kher lo. Taksa
tichhe thei thil ei leh in \hin chuan a taksa a tichhe mai ni lovin a
nunna hial pawh a tichhe thei. Kan ramah, ringtu zngah ngei pawh,
ei leh ina fmkhur twk lohna avnga mahni intichhe mk kan tam.
Thil pawi tak a ni. Taksa enkawl fmkhur mi chuan tui a tih leh chk
zwng apiang ei leh in aiin an taksa tna \ha tr an ngaihtuah hmasa
a. Tui ti lo deuh mah se an taksa hrislna tr chu an eiin an in hrm
hrm \hn. Taksa tihchhiata damdawia intih\hat leh tum chiam ai
chuan damdawi ei ngai lo tra tihhrisl hi a hlwk zwk fo. Mahse,
nun \ha leh felna aia mahni taksa thil ringawt thupui bera neih chu
Isuan a \ha a ti lo.
4. Silhfn: Mwl laiin silhfn kan inbel tam lo. Kan changkng
telh telh a, silhfen \ha leh mawi kan pawh kan inbel tam telh telh.
Hemi kawngah pawh hian, a ram leh a felna zawn hmasak zl a
pawimawh. Silhfn \ha, mawi leh tnlai ber ber duh avnga insn
vak vak te, chutiang inbel vak vak leh neih \n \n te hi Isua
zirtrna nn a inhmeh lo. Pathian ram leh a felna dah pawimawh
hmasa nun zia a ni lm lo. A twk a fang neih chuan lungawi thiam
a \ha. Nei lo zwkte pe ve thei dinhmuna ding phei chuan mahni
inbel \n \n aiin thawmhnaw tlachhamte pk ve a \ha. Philippines
rama President Marcos-a nupui pheikhawk bun sng thum neihte
kha a ropui lo. An ramah mi rethei, pheikhawk bun khat bk nei
lo an tam tehrng nn.
5. Lungkham lutuk loh tr: Hng mihring nuna thil mamawh,
taksa thil, ei tr leh silhfnte hi ngaihtuah miah lova awm mai mai,
saruaka tl mai mai hi Isua zirtrna a ni lo. A sawi ber nia lang chu,
hng thilte hi Pathian ram leh felna ngaihthah \hak khawpa buaipui
loh tr a tihna a ni ber ang. Barclay-an lungkham \hat lohzia a sawi
dn chuan: lungkham hi a \l lo va, a \angkai lo va, a hrisl lo, a
sakhua lo, khua min hmuh theih lohtrtu a ti. Lungkham lo tra zirtrna
hi ngaihsak miah lo tra zirtrna a ni lo. Vei bera neih, nun chhan sng

BEIHRUAL THUPUI

263

zwk, chatuan thil ngaihtuah lo lka taksa thila buai, nakin hun tr
ngaihtuaha hlauthwng rng rnga awm tihte a ni. Chutianga awm
chu mihring tn a \ha lo. Chu ai chuan Pathian \hatna leh thiltihtheihnaa
innghata mahni tih tr twk leh tih theih twk hriaa Pathian zai ngaia
kal tr tihna a ni.
Taksa thil lungkham mi chuan khawvl thilah hlimna leh
lungawina a zawng a; mahse, chngte chuan lungawina leh lwmna
famkim a pe thei si lo. Pathian ram leh a felna zawng hmasa mi chu
a neih chhunah a lungawi a, awhna lakah a fihlm a, mite tihchhiat
duh khawpin a pamham ngai lo. Pathian ram leh a felna zawng tih
hian a awmzia chu duhna chhngril bera duh, hmu tra beih,
ngaihsaka inhawng tihna a ni. Chutiang mi chu a thla a muang a, a
lungawi a, a engthwl a, a hlim \hn. Taksa thilah vnduaina leh
chhiatna a lo thlenin a beidawng ve mai ngai lo. Chutiang mi ni tr
chuan Isuan min duh a ni.

Sawi ho tr
1.

Taksa thil lungkham luat \hat lohzia sawi belh ni se.

2.

Pathian ram leh a felna zawng hmasa \hntute nun awhawmzia


sawi ni se.

3.

Pathian ram leh a felna nuna dah hmasaa taksa thil ngaihtuah
dn \ha kan hriat apiangte sawi ni se.

BEIHRUAL THUPUI

264

September 28 : Nilaini
SAWISL CHN LOH TR
Chhiar tr: Matthaia 7:1-5
Ringtute nun dn tr kan zir leh tr chu mi dangte kan en dn
tr chungchng a ni. Mihring hi kan mak khawp mai a. Mi nun dn,
\awng dn, cht dn kan hmuh hian lo sawisl zung zung mai hi kan
awlsam riau \hn. Fiamthua Field ko tlng A Team an tih \hin ang
deuh hian, inkhl han en te hian, khati lo khn han ti deuh se, chuti
chuan han pt se, han vua se tiin kan lo sawi ve zung zung \hn.
Ground-ah han lt ve chiah ila an pt leh vuak angin kan ti ve thei
dwn miah lo tih a chiang reng. Mahse, a ko tlngah chuan thiam
ber ni wm takin kan lo sawi duh khawp mai. Chu chu hring nun
kawnga mi dang chunga kan tih dn a ni fo. Mahse, chu chu Isuan
a phal lo. Tih dn \ha lo a ni tih a zirtr. Mi sawisl kan chn chuan
mi pawhin min sawisl ve ang. Kan insawisl tawn ang a, \hatna
aiin \hat lohna lai kan inhmuhsak tawn ang a, chu tluka mihring
inlaichnna tihchhiatna \ha a awm lo. Insawisl tawn reng inngeih
leh inthlahlel tak a awm theih loh.
1. Mita khanchhuk: Mi dang fel lohna chhe t sawisltu chuan
amah ngei pawhin sawislna tr chhan lian zwk a lo nei reng thei.
Mahni fel lohna en hmasa lova mi dang fel lohna hmu thei riau mi
nih loh tr. He \awngkam hi Isuan Juda-te thu uar dn hmangin a
sawi ve a ni. A tak takin mitah khanchhuk a awm thei lo, hmawlh t
pawh a awm thei kher lo vang. Entr neia thusawi uarna a ni. Mahnin
fel lohna tam tak nei chung sia mi an fel lohna tlm t hmuhsak zung
zung mi ni suh, tihna a ni. Mi dang kan sawisl lohna chhan tr
hrang hrang a awm thei.
2. Mi dangte nihna kan hre kim vek lo: Mi kan sawisl lohna
tr chhan pakhat chu, an nihna kan hriat kim vek loh \hin avngin. A
\ha lo lai ka lo hmuh kha a nihna pumhlm a ni lo thei. Kristian \ha

BEIHRUAL THUPUI

265

chuan mi \hatna lai a hmuhsak hmasa thiam fo tr a ni. Chu chu fuih
leh \anpuiin tihlensak a tum ang a, a \hat lohna lai chu dp chrin a lo
awm telh telh ang a, a bo hunte pawh a lo awm thei. Chuti lova a \hat
lohna lai ka sawi hluarsak fo \hin chuan a \hatna lai pawh kha a t
tawlh tawlh thei mai ang. Chu chu ringtute kan inen dn tr a ni lo.
Kohhranah member pakhat chu thusawi a thiam lo hle a ni thei, chu
chu sawisl mai ai chuan a \hatna lam, hnatln a peihzia te, thawhlwm
a thawh \hatziate kha sawi chhuah tam ni ta zwk se a \angkai zwk
hle ang. Mi tin hian \hatna lai kan nei a, chu chu inhriatsak tr a ni.
Miin eng boruak nge an kal tlang mk tih ngaihtuahpui miah lo va,
mahni thiltih leh boruak a\anga mi chungchng kan sawi maite hian
kan sawisl a ni.
3. Thlr dn wn zwng lam nei \heuh kan ni: Mi dang kan
sawisl lohna chhan tr dang leh chu, thlr dn zwng bk riau nei
vek kan ni. Kan thlr dn zwng a\ang chauhva mi dang kan teh
chuan kan teh tlin loh tr kan hmu fo. Mahse, thlrna danga miin an
lo thlr chuan \ha lo kan tih ngei pawh kha a \hatna lai an lo hmu
reng thei. Miin min biak \hat deuh bk emaw, min fak peih deuh bk
emaw avng mi \ha kan tih chu mi dangin a nihna dik tak an hriat
avngin \ha an lo ti vak lo thei. Tu pawh hian tih theih zwng leh tih
theih loh zwng kan nei vek. Chutiang kan nih hlawm avngin tu
mah hi mi dang han sawisl mai thei kan ni lo. Kan tehna a lai lo thei
ve fo. Tehna lai lova mi kan teh chuan kan tehna leh kan hmuh dn
kha a lai lo tihna a nih dwn avngin tu mah sawisl tr kan ni lo.
4. Mi dang sawisl tlk tu mah kan awm lo: Mi dang kan
sawisl lohna chhan ber tr Isuan a sawi chu tu mah hi mi dang
sawisl tlk tak tak kan awm loh avng a ni. Sawisl bo kan nih
chuan mi dang sawisl thei kan ni thei chauh. Mi kan sawislna
takah khan an aiin kan ti \ha zwk em tih tal inen a \l. Mahni mita
khanchhuk awm rn chung sia mi dang mita hmawlht ngaihmawh
tlat hi kan tih dn fo a ni. Chutiang mi chu chhngkuaah, pwlah leh
kohhranah pawh an tam mai. Mahnin thil \l leh \ha ti peih mang si

BEIHRUAL THUPUI

266

lo va, a ti leh thawk peihte sawisl peih hle mihring hi kan awm nual
a ni. Kan awm dn tr ber zwk chu mahni fel lohna hriaa insiam
\ha tra \an lk reng leh mi dangte fel lohna chu Pathian kuta dah
mai \hin hi a ni.
5. Eng vngin nge mi dang kan sawisl \hin?: Mi dang kan
sawisl chhan chu mahni intihropui kan duh vng te, mi dang sawisl
nuam kan tih ve hrim hrim vng te, kan sawislate aia \ha zwk
anga kan inlantr duh vng te, kan thiltih leh kan thutlkna kha a dik
leh felzia tihngheh kan duh vng te, kan nun dn leh kan ngaih dn
kha mi dangte nun dn leh ngaih dn aiin a \ha zwk tih kan finfiah
nn te, miin min tihnat avnga tihnat lt ve kan duh vng te a ni.
Mi dang sawisltu chu a sawisla aiin a chak lo zwk tihna a
ni. Mi chak leh inngaitlwm chuan mi dang sawisl a chng lo. Mahni
inthiam lohna nei tam mi hian mi dang pawh an sawisl duh. Mi an
cht chhiatna kan hmuh leh kan hriatin kan khawngaihin \anpui dn
kan ngaihtuah fo zwk tr a ni. Mi sawisl chn hi Thlarau
Thianghlima khat lo nun a ni duh hle. Mi phunchiar leh sawisl tr
hre thei mi chu mi kawm nuam tak an ni ngai lo. Mi an tlin lohna leh
chak lohna hrethiama, \anpui \hn mi chu mi ropui, rawngbwltu
\ha an ni.
Sawi ho tr
1.

Mi siam \ha zwnga sawisl leh tizak zwnga sawisl a awm


thei em?

2.

Mi fel lohna kan hriatin anmahni nge kan hrilh \hin mi


dang?

3.

Mi dangte fakna nge kan sawi chhuah tam sawislna?

BEIHRUAL THUPUI

267

September 29 : Ningani

MI CHUNGA TIH TR
Chhiar tr: Matthaia 7:12-14

Matthaia 7:12-a kan hmuh Isua zirtrna, Miin in chunga an


tiha in duh tr ang apiang chu, mi chungah pawh ti ve rawh u, tih
hi Isua zirtrna khawvl puma hriat lr ber a ni e, tih a ni. Mihring
khawsak hona atna zirtrna \ha chungchuang a ni. Dn rangkachak
tih a ni \hn. Tlng chunga Isua thusawi tlngkawmna leh hmwr
bwkna, a sng lai ber nia sawi a ni bawk. Amah ngei pawhin Dn
thu leh Zwlneite thu a ni a ti. He zirtrna ang deuh hi Juda-te
zirtrnaah chuan a lehlam zwngin a awm ve a; mahse, a tlukpui
chu a awm lo. I chunga miin an tiha i duh loh tr chu mi dang
chungah pawh ti suh, tihte chu an nei ve a ni. He zirtrna hi chu
sakhaw dang \henkhat, Confucianism leh Buddhism-ah te chuan a
awm ve. Rom-ho leh Grik-hote pawhin an zirtr ve. Mahse, chu ai
chuan miin kan chunga an tiha kan duh tr apiang mi chunga ti ve
tra zirtrna chu a sng zwk daih a ni. Miin kan chunga ti lo se kan
tih chu mi chungah pawh ti lo tra insm chu a har lo thei. Miin kan
chungah ti se kan duh tr apiang mi chunga tih chu thil harsa tak a
ni. Apiang tih hian a tiharsa zual. He zirtrna a chungchuan m
mna chhante lo en ila.
1. A ril bk: Miin kan chunga a tiha kan duh loh tr an chunga tih
loh chu sakhaw thil lo pawhin mihring awm dn pngngai a ni. Miin
min tina se tih kan duh loh avngin mi tihnat loh chu ngaihtuahna
narn (common sense) a ni mai. Kan thil ru lo se kan ti a, an thil
kan ru lo mai. Min that lo se kan duh a, kan that lo mai. Mi dang
chunga thil \ha lo ti lova awm tln dial dial chu sakhaw zirtrna tel
miah lo pawhin kalphungah a neih mai theih. Mi dang chunga thil

BEIHRUAL THUPUI

268

\ha lo ti lova awm ngawt chu Kristiannain mi \ha a tih chu a pha lo.
Mi dangte chunga thil \ha lo ti lo tra zirtrna mai chu a hniam hle.
Mi dangte chunga thil \ha ti tlat tra zirtrna chu sng tak a ni. Mi
dangte tibuai lova awm mai chu mihring pngngai tn a harsa lutuk
lo. Chu ai chuan mi dangte tna thil \ha ngaihtuaha, anmahni \anpui
tra pn chhuaha thil \ha tihsak chu nunphung dang daih a ni. Mi
dang ka tichhe lo tr a ni tih ai chuan ka theihtwpin mi dangte ka
\anpui \hn tr a ni tih chu a sng daih zwk a, a ril bk m m a ni.
Dn chuan mi dangte tina lo tra motor khalh \hn tr chuan min
tilui thei e; mahse, kalkawnga mi \anpui ngaite \anpuia, a \l chuan
damdawi ina phur thleng zat zl tr chuan dnin min pht lui thei lo.
Mi mal \hatna leh inpknaa ka tih a ngai tawh \hn a ni.
2. He Dn rangkachak hi chuan awmze tam tak a nei: A
awmzia a hausa a, a zau bk. A awmze hrang hrangte chu: (1)
Miten min tih dn ang angin an chungah kan ti ve mai tr a ni lo.
Chu chu ha aia ha, mit aia mit tih dn ang chiah kha a ni. Chu chu
he Isua zirtrna hi chuan a kal khm daih. (2) Mi dangte chu an
chunga tih dn tra an inngaih ang maiin kan ti tr a ni lo. Min
tihchhiat viau chuan kan tichhe ve mai trah lo inngai pawh ni ila
chu chu an chunga kan tih dn tr a ni lo. (3) Mi dangte chu an
chunga tih dn tr nia kan rin ang maiin an chungah kan ti tr a ni
lo. Chhe taka tih tlkah kan ngai a nih pawhin chu chu an chunga
kan tih dn tr a ni lo. (4) Kan chungah ti se kan duh tr angin an
chungah kan ti tr a ni. A awmzia hi a zauvin a sng a, a thkin a
ropui m m bik a ni.
3. Miin kan chungah ti se kan duh tr ang hi a tam wm e:
Chngte chu a \hen azr han sawi ila. (1) Min be \ha se: Miin min
biak nawmnah te, kal paha min biak puat te, lehlam hawia min biak
mai mai te kan duh lo. Min be \ha se kan duh \hn. Chutiang chuan
mi kan be \ha \hn tr a ni. (2) Min ngai pawimawh se: Miin min
ngaih pawimawha min ngaihsak chuan kan lwm \heuh. Chuvngin,
mi dangte kan ngai pawimawhin kan ngaihsak tr a ni. Mi ngaihsak

BEIHRUAL THUPUI

269

miah loh nih chu nuam lo tak a ni. (3) Min fak se: Fak hi lwm lo
kan awm lo vang. Fak kan lawm chuan mi dang pawh kan fak \hn
tr a ni. (4) Min zah se: Miin min zah der chuan a lwmawm kan ti
\hn; chuvngin, mi kan zah thiam tr a ni. Eng ang mi pawh ni se,
eng hnathawk pawh ni se, mihring zahawmna nei vek an nih avngin
kan mihringpuite kan zah thiam fo tr a ni. (5) Min lwm se: Khawi
ilo han kala mi dang znga kan awmin min lo lawm thiam viau chuan
nuam kan tiin kan tlngnl phah sawt \hn. Chuvngin, mi dang kan
zingah an lo kalin, a bkin mikhualte kan lo lwm thiam tr a ni. (6)
Min \anpui se: Harsatna kan tawh laia miin min \anpui chuan a
lwmawm \hn. Chuvngin, mi harsatna twk kan hmuhin kan \anpui
\hn tr a ni.
Kan khawsak hona leh kan in-ch-kh dnah hian Mizote
hian zir tr kan la nei viau wm e. Han inhmuh nikhuaa, I va
chhe ve, i lo va tar ta ve, han intih chiam chiam mai te hi a
dawngtu tn chuan a lwmawm loh. A hrilhhaithlk duh. Pa pakhat
pawh a pmsan khuaah rei tak hnuah a va zin a, I va tar ta ve, i
lo va upa ta m m ve, an lo ti chiam chiam a. Chhn ngaihna
dang vng hek, Nia, tn ang rng rngin ka la upa ngai lo, a ti
ta ringawt an ti. Miin min tiphr zwnga kan hnna thu an sawiin
a nuam kan ti \heuh. Chutiang chuan mi dangte hnnah thu kan
sawi \hn tr a ni ang.
Kohhran pawh hi a hlutna leh a \hatna m m chu tlin lohna
leh fel lohna lam inensak ber lova kan \hat vena lai awm chhun kan
inchhm alh tawnsak \hn hi a ni ber. A inpaih thla zwng, a inthiam
lo zwng leh a inbeng \hu zwnga thiltih leh thusawi hi kohhrana
kan nun ho dn tr a ni lo. Chu ai chuan kan induhsak tawnin kan
indwm kng ang a, a tling apiang kan chawisng ang a, chu chu
kan kohhran leh kan hnam leh Pathian ropuina tr a ni ang.

BEIHRUAL THUPUI

270

Sawi ho tr
1.

English pa fing pakhatin, Miin in chunga an tiha in duh tr ang


apiang chu mi chungah pawh ti ve rawh u, tih hi dn
rangkachak a ni lo, miin ka chunga an tiha ka duh tr kha an
chungah ka tih kha an lo duh ve kher lo thei, a ti ve tlat e, an
ti a. Chu chu engtin nge kan chhn ang?

2.

Mi chunga kan tih tr kan sawi bk sawi belh ni se.

3.

Kan kohhran kalphungah hian mi dwm kng zwnga kan tih


nge tam ang mi hup bet zwnga kan tih?

BEIHRUAL THUPUI

271

September 30 : Zirtawpni

BEIHRUAL THLR LTNA

1.

Beihrual programme kan hman dnah \ha kan tih lai leh \ha lo
kan tih lai sawi ni se.

2.

Beihrual thupui kan hlwkpui lai leh hlawkpui loh lai sawi ni
se.

3.

September thla pum zan tin inkhwma Beihrual programme


hman hi la tih zui zl chiah kan ngai nge tihdanglam a hun tawh
kan ti?

4.

Kan Synod pum huapa Beihrual programme inang hman hi a


la \ha ber e kan ti nge, a hmun azira thupui hrang hrang nei thei
tra tualchhng kohhrante zalnna pk zauh \ha kan ti?

5.

Beihrual kan ti a, kan bei rual tak meuh em? Nge, mi tlm
t zwk leh a ti \ha duh pngngaiho kan inkhwm zing
satliah mai?

NILAI THUPUI

272

VII. CHHANDAMNA CHUNGCHNG

October 5
SUALNA AVNGIN MIHRING CHU
CHHANDAM NGAI A NI
Chhiar tr: Rom 3:10-18

Sual thu kan zir tawh a\angin mihring leh sualna chu thil \hen
hran theih loh, inzawm tlat a ni tih kan chiang tawh wm e. Mihringa
lo piang rng rng chu sualin a fan vek a, sual an tih hma hauh
pawhin sual chu an kai sa a, sual an ti ngei \hn bawk si a, Pathian
nna inzawmna, inlaichnna nei lovin an lo awm ta a ni. Sual chuan
Siamtu Pathian lak a\angin mihring a tihrang a. Sual bwihah a tng
a. Sualah sualin a nung a. Pathian lamah nun a nei tawh lo. Chumi
avng chuan thlarau bo, mi bo a lo ni a. Pathian ram khua leh tui
nihna a hloh vek tawh a. Suala hruai lttu Setana ram khua leh tui a
lo ni ta zwk a. Chutiang chung chuan vn khua leh tui Pathian ro
luahtu a ni thei lo. Sualin mihring a khawih chhiatzia leh a bwih
hnehzia chu Rom 3:10-18-ah hian chiang takin Paulan a sawi. Hng
thute hi Thuthlung Hlui a\anga lk khwm an ni.
1. Tu mah mi fel tak... hrethiam... Pathian zawng rng an
awm lo (Rom 3:10,11): Hng thute hi Thuhriltu 7:20-a mi lk chhuah
niin a lang. Sual chuan Pathian ngaihsak lohna a thlen. Miin Pathian
a ngaihsak lohva a hlauh tawh loh chuan sualna tinrngah a tlu lt
\hn. Pathian tn a thinlungah hmun a nei tawh \hn lo. Mahni a
inngaihtuah ber a, mahni chu a indah sngin a inngai pawimawh ber
a. A thinlung lal\hutthlng, Pathian \hutna trah chuan amah a \hu
tlat \hn a ni. Mahni inpathianin Pathian chu a theihnghilh \hn a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

273

2. Tu mah thil \ha ti rng an awm lo, png bo, tlktlai lo an


ni ta vek (Rom 3:12): Hng thute hi Sam 14:3 leh Sam 53:1-3 thu
a\anga lk an ni. Sualin mihringte a fan chhuah hnehzia sawina a ni.
Mihring ngaihtuahna leh cht chhuahna tinrng, rilru, phrna,
duhthlanna, chhia leh \ha hriatna leh mipat hmeichhiatna zawng
zawng chu sualin a tikhawlo ta vek a ni.
3. Thln inhawng ang hrawk, bumna lei, rl tr nei kam,
nchhe lawhna k, thisen chhuah tra pn chak ke nei an ni
(Rom 3:13-15;Sam 5:9; 140:3; 10:7): Mihring sual theihzia sawina
chiang tak an ni. Pathianin amah fakna leh chawimawina atna a
pk an taksa bung hrang hrangte chu sual tih nna hman vek a lo ni
ta zwk si a. Pathian tihropuina tr an taksa bung hrangte chu mi
dang tihchhiatna leh tihnatna atn an hmang ta zwk a. Sualin mihring
a khawih chhiatzia a chiang hle a ni.
4. Boralna lama kal mk, thlamuanna kawng hre lo,
Pathian \ihna rng nei lo (Rom 3:16-18; Is 59:7; Sam 36:1): An
kalkawng chu tharum thawhna lam, remna lam kawng a ni lo.
Pathian an \ih lo va, boralna lam an pan mk a ni.
Hngahte hian an zain tih te, tu mah tih te a sawi zing hle.
Mi zawng zawng Pathian felna dna teha tling zo lo kan nih tawhzia
a sawi uar a ni. Heta Paulan sawi chhuah a tum nia lang ber chu, mi
zawng zawng hi kan sual dn a inang vek e, tih lam aiin, sualin mi
zawng zawng a fan kim tih hi niin a lang.
5. Mihringin chhandamtu a mamawh: Mihringa sualna awm
hi a manganthlk hle. Sakhaw hrang hrang pawhin chumi laka
fihlmna tr chu dapin chhandamna kawng an zawng hlawm.
Mihringa Pathian ngaihna awm chuan Pathian laka hranga awm
chu nuam a ti thei ngai lo va. Augustine-an a lo sawi angin, mihring
thinlung chuan chawlhna a zawng a, Pathiana a chawlh hma chuan
chawlhna a hmu ngai lo a ni. Pathian nna an inkr chu sual avnga
a lo chah tawh avngin an inlaichnna chat zawm leh tr chuan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

274

amah ngawtin eng mah a ti thei tawh lo. A mihring felna zawng
zawng pawh chu, Pathian nna an inzawmna siam \hat nn chuan
thil tlktlai lo, tling zo lo a ni a (Is 64:6). Mihring thlarau tlanna
man tr chu eng mahin a tlin lo (Sam 49:6-8).
Mihring chuan amahin Pathian lungawina tra a sual man
pk tr a neih zawh loh avngin pksak theitu a mamawh a ni.
Chhan a ngai a, chhantu a mamawh a ni. Damna a mamawh a,
tidamtu a ngai a ni. Tn ina mi tng chu amahin a insawi chhuak
thei lo va, rorlna lama sawi felsaktu a mamawh ang hian sual
bwiha tng mihring chuan sawi felsaktu a mamawh a, sual
chirhdpa pil mk chuan khai chhuaktu a mamawh. Tui tla,
mahnia inhai chhuak thei tawh lo chuan chhartu a mamawh. Sual
tuipuia pil mk mihring chuan chhantu a ngai. Mihring thiltiha
Pathian tilwm tr chuan a tlin lo. Eng inthawina mahin a sual a
tlng fai zo lo. Dn zawm zwngin han ti dwn se, pakhat pawh
a bawhchhiat chuan a vaia bawhchhia ang a ni a, a tla tho tho.
Rilru leh nungchang intihthianghlim lamin han bei dwn se, thil
\ha tih tr a hriat a tih loh pawh sual a ni zl si. Pwn lamah thil
tisual lo angin lang mah se rilru leh ngaihtuahna fel lo a neih zeuh
chuan mi fel lo a ni tho si. Mihring lam theihna chhuanga
chhandam nih tum chu kawng a ping a ni. Chuvngin, chatuana
Pathian nna inmihran hmabk, chhandam ngai a ni.

Sawi ho tr
1.

Mangang lm lova chhandam ngai nih inhriat satliah hi a awm


thei em?

2.

Chhandam ngai nia inhre ngai lo mi a awm theih em?

3.

Mite hnna chhandam ngai an nihzia hrilh hi tu tih tr nge?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

275

October 12

CHHANDAMNA AWMZE BUL


Chhiar tr: Genesis 19:19; Matthaia 8:25; Luka 23:39

Mihring chu sual avnga chhandam ngai a ni tih kan zir zo


chiah a. Chhandamna tih awmzia kan zir \an dwn a ni. Hebrai
\awnga chhandamna an sawina chu yesa tih a ni a, a awmze bul tak
nia an sawi chu hmun thwla lntr tihna a ni (Sam 18:36; 66:12).
Hmun chp leh thawpikthlk tak ata lk chhuah, hmun zau zwk,
thawveng zwka dah tihna a ni. Pathianin a hnam thlante history-a
a inrawlhna, Aigupta a\anga a chhan chhuah te, ramtiam pana a
hruai leh chumia a hruai luh dnte pawh chhandamna anga sawi a
ni ve fo (Deut 6:20-25; 26:1-11; 33:29). Thuthlung Tharah Grik
\awnga chhandamna an sawina soteria chu tlan chhuahna
(redemption) tihna a ni ber. Thil, a neitu kut ata mi dang kuta lk bo
tawh tlan/lei lt leh a kwk.
1. Zahngaihna chu ka nun humhimin ka chungah i lantr a
(Gen 19:19): Heta Lota \awngka hian chhandamna awmze bul
pakhat chu a sawi chhuak a ni. Chu chu chhiatna lo thleng tr laka
nun humhim thu a ni. Sodom leh Gomorra khuate chu an chhngah
sualna a nasat m avngin Pathianin a tichhe dwn a. Mahse, Pathian
fel tak chuan mi fel an awm chuan, tlm t pawh ni mah se mi sual
tam tak znga tihboral ve mai chu a duh awzwng lo. Tuilta khawvl
a tihboral dwn ang khn sual znga Ama lam hawi \lh \lh mi chu
chhandam a duh \hn. Chutiang bawk chu Lota te chhngkaw
chungah pawh tih a duh a ni. Hetah hian Pathian felzia leh a lam
hawitute chunga zah a ngaih theih sizia chiang takin a lang. Khawvl
sual tak leh khawpui sual tak chu hrem lohin a awmtr reng dwn
lo. Pathian thianghlim a nih avngin sual a ngaizam thei lo. Chuti
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

276

chungin a mite chu humhim a duh. Tln chhuahna tr kawng a


kawhhmuh a. Chumi lamah chuan Lota te chhngkua chu an tln a
ngai. Chu chu chhandamna lo awm theih dn a ni.
Pathianin chhandamna kawng a siam a, chumi hmu tr chuan
tln chhuah ve a ngai. Pathianin duh se chuan boruakah chawi
kngin hmun himah a dah daih thei. Mahse, chutin a ti lo, an himna
tr hmun pana an tln chu a ngai ve tlat a ni. Pathian thu an wiha,
chu an thu wihna chu an cht chhuahpui ve a ngai. Pathian
vntirhkohte khn, Tho la, i nupui leh heta i fanu pahnih awmte
hi hruai rawh, an ti (19:15). Lota kha a thawh a, a cht chhuah
ve a ngai ta. Nimahsela a la muang hle si a, tih a ni. Heta \anga
kan zir chhuah theih chu: Chhandamna chu nun humhimna a ni a,
chu chu Pathian zahngaihna avnga lo awm thei a ni a, Pathianin
nun humhimna kawng a kawhhmuh chu mihringin a thu wihnaa
cht chhuahpuia a zawm chuan chhandamna chu a chang thei a
ni, tih hi a ni.
2. Lalpa, min chhanhim rawh, kan boral dwn hi le (Mt 8:25):
Galili dlah hian khaw thian lai tak te hian rin loh krah thli na tak
rawn tleh thut chng a awm \hn. Isua leh a zirtrte pawh dlah
lawngin an kal a, chuta \ang chuan vaukama mipui pawh a zirtr a ni
tih a hriat theih (Mk 4:35-41). Chumi hnua vaukam lehlam pana an
kal chu thlipuiin a nuai ta a. Isua erawh chu a lo chau deuh nge
lawng mei lamah chuan a lo muhl hman a. Thli na tak chuan tuite a
chhm fwn nasat avngin an lawng pawh chu pil mai
hlauhthwnawm takin a awm ta. Zirtrte chu tuia pil mai thei an ni
tih hriain an mangang ta hle a ni. Isua an kai tho va, anmahni chhanhim
trin an ngn ta a ni. Chhandamna chu chhiatna laka himna a ni.
Tnlaiin kan ramah chhiat rupna a lo thlena awm dn tr leh
tih dn tr inhrilh hriatna kan uar hle. A \l chhan ber an sawi
pawh kan ram hi lirnghn theihna zwnah kan awm tih mi thiamten
an sawi vng a ni. Chu bkah leimin, thlipui leh kngmei laka kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

277

him twk lohna a tam mai. Khawrel chhiatna hi hriat lwk theih
chin awm mah se hriat lwk vek theih loh a tam. Bay of Bengal
a\anga thlipui lo thawk, kan ram rawn nuai ngei tra khawchin
thlrtuten an sawi min pl ta hlauh sawi trte pawh kan nei. Pathian
chhanhimna kan chang kan ti thei ang. Mahse, harsatna awm ta
chu him loh chng kan nei fo mai hi a ni. Engtin nge kan sawi fiah
ang? Mihring tihsual vng ni lm lo chhiat rupna lo thleng avnga
in leh lo leh nunna chn, ramtuileilova awm tate chungchng hi
engtin nge kan hrilhfiah ang? Chutiang twkte chu an sual bk
vng a ni lo tih Isuan a sawi (Lk 13:1-5). Chutiang twk ve lote
pawh twk ve tlk vek an nih thu a sawi a ni. Hriat phk bka
Pathian rorlna a ni.
Kan zir chhuah atna pawimawh ber zwk chu, beisei lwk
loh khawrl chhiat mai theihna dinhmuna kan awm lai te, chutiang
chhiatna kan tawh laite hian, Ka chhngah vn Lal a mu, A twk
e, Lalpa nang nn, ti thei zl ila. Dam lai thlipui harsatnaten min
chm laiin kan bulah Chhandamtu Lal Isua a awm ve reng tih hriatna
nung neih hi chhandamna a ni.
3. Intidam la, keini pawh min tidam ta che (Lk 23:39): Heta
tidam tih hi chhandam tih nn a inang. Tawrhna laka chhandam
duhna a ni. Kraws-a khenbeh mi sual chuan a tuar mk a, a twpah
a thi ngei dwn tih a chiang. Chutiang dinhmuna ding chuan a
mamawh chu chhandamna a ni. Hrehawm kan tuarin chhantu, kan
hrehawmna lak a\anga min chhan chhuaktu kan duh \hn. Natna
leh hrehawm tak kan tuar laka min chhandam theitu chu Lal Isua a
ni. He mi sual khenbeh ve hian Isua kraws khenbeh mk chu
intidama, anni pawh tidam ve trin a ngn chu a ni ngei mai. Mahse,
a rilru a dik twk lo a ni. Khngbettute rilru ang, Isua diriam chung
leh tihel paha ti a nih avngin tisa taka chhandamna a dl chu a hmu
chuang lo. Isua a hmuh dn kha a khngbettuten an hmuh dn nn
a danglam loh avngin a duh chu a hmu ta lo. Dam chu a duh;
mahse, a hmu lo. Hetiang mi hi awm theih tak a ni. Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

278

chhandamna duh ve si, a hmaa intitlwm si lo. In dl a, in dl dik


loh avngin in hmu lo, in nawmsak nn hman in tum si a, tih ang
kha a ni (Jak 4:3).
Isua chunga rilru dik lo pu leh mahni inhriat dn pawh dik lo
chunga damna duh ve satliah ngawt, thih dwn thleng pawha
chhandamna a chang lo hi a rpthlk a ni. Khenbeh ve mi sual
pakhat zwk erawh chu amah a inhriat dn a dik a, Isua a hmuh
dn pawh a dik a. Tihdam pawh a dl chiam lo, hriat reng chauh a
dl. Mahse, chutiang thinlunga inngaitlwm chu Isua lawm zwng
tak a ni. Thlamuanna thu, Vawiinah hian ka hnnah Paradis-ah i
awm ve ang, tih a dawng (Lk 23:43). Chu chu chhandamna a ni.
Chu chu chhandamna chan theih dn a ni. Damna chan tum dn
dik lo chu miin damna thu sawi sawi mah se an dam tak tak thei
chuang lo. Isua hmu \heuh \heuh, Isua bul hnaia chetla \heuh \heuh,
a zirtrna leh a chanchin hril dawng \heuh \heuh chhandamna chang
leh chang lo a awm theih.

Sawi ho tr
1.

Chhandam mamawh nia inhre lote hi Pathianin a chhandam


ang em?

2.

Ani (Pathian) chuan mi zawng zawng chhandama awmah leh


thutak hriaah a duh a ni tih a ni a (1 Tim 2:4). Mi zawng zawng
hi chhandam ni lo se tu mawh nge ni ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

279

October 19

SUAL LAKA CHHANDAM


Chhiar tr: Matthaia 1:20-23

Chhandamna awmze bul kan zir tawh a. Tnah chhandamna


\angkaizia kan zir zui dwn a ni. Josefa mumanga Lalpa vntirhkoh
inlr chuan Josefa hnnah chuan a nupui hual Mari chu neih hlau lo
trin a ti a. A nau pai chu Thlarau Thianghlim laka mi a ni tih leh chu
nau chu a lo pian hunah a hmingah Isua sak tr a nih thu te a hrilh a.
Nau lo piang tr Isua hnathawh tr chu a mite an thil tihsual laka
chhandam a ni tih a hrilh nghl a. Isua mihring a rawn pian chhan
ber chu chhandamna hnathawh a ni tih hetah hian kan hre chiang a
ni. Sual laka chhandam tih awmzia lo zir zui zl ila.
1. Sual avnga hremna laka chhandamna: Zirlai hmasa lama
kan sawi tawh angin sual chuan Pathian hremna a hlawh \hn.
Vntirhkohte an sualin Pathianin a hrem a. Khawpui tenawm leh
sual chu Pathianin a hrem a. A duh taka a hnam thlan ngeite pawh
a thu wih lova an sual chuan a hrem a, a tiboral mai \hn. A hrem
dn chu kawng hrang hrangin a ni. |m te, hri te, hmlmate laka
tlwmna te, khawkhng te, an ngam loh lalte bwiha tnna tein a
hrem \hn. Pathian dik leh thianghlim a nih avngin sual chu a ngaizam
mai mai ngai lo. A hremna (penalty) a siam \hn. Sual a hrem \hn
hian Pathian thianghlim a nihzia a tilang. Sual hrem \hn Pathian a ni
chungin sual ngaidam \hn Pathian a ni bawk. Chu chu ama thu
thuin a ti \hn. A khawngaih duh chu a khawngaih mai \hn.
Thuthlung Hlui hun a\ang pawhin Pathian chu sualte ngaidam
\hn Pathian a nih chu a lang \hn tho na a, Pathian chu Pathian
\ihbaiawm a nihna lam chu an hriat dn tlnglwn a ni. Pathian chu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

280

Pa, zahngai thei, khawngaihna ngah leh sual ngaidam \hn a nih chu
Thuthlung Thar hunah a lo chiang chho zl a. A Fapa Isua Kristaah
phei chuan a rawn tirh chhan ber pawh, Khawvl thiam loh chantr
tr ni lovin Khawvl amah avnga an dam theihna tr a ni ta
zwk a (Jn 3:17). Pathianin sual a huatzia chu a la pngngai reng.
Mahse, mihringin an sual man an pk zawh theih loh avngin, an
sual man thihna hial tawrhsakin mihring sual avnga hremna chu
amah zwkin rawn phurin chhandamna a rawn siam ta a ni. Kan
khawlohna chu amahin a phurh zawh tk avngin kan sual avnga
hremna chu kan pumpelh thei ta a ni (1 Pet 2:25 cf. Is 53:6). He
thutak hi a ni ringtute tna thil lwmawm sawi hleih theih loh chu.
Kan sual hremna amah Pathian ngeiin min tuarsak ta si a.
2. Sual thiltihtheihna laka chhandamna: Kristaa awmte tn
chuan thiam loh chantrna rng a awm tawh lo va, Krista Isuaa
Nunna Thlarau dn chuan sualna leh thihna dn ata chu a tichhuak
tawh a ni (Rom 8:1&2). Kristaa chhhandamna changtute chu sual
leh thihna thiltihtheihna laka chhandamna an chang \hn. Sual avnga
hremna laka chhandamna kan sawi tawh khi chhandam nih tawhna
a ni a. Sual thiltihtheihna laka chhandamna chu chhandam mk nihna
a ni. Hremna tuar tawh lo tr chhandam nun chu a zaln a, a
engthwlthlk a, a lwmawm a, a nuam a ni. Chhandamna chu chu
mai chu a ni lo va, ni tina chhandamna changin sual thiltihtheihna
pawh chuan a hneh lo \hn a ni. A rin Isua Krista thlarau chuan a
luah tlat avngin khawvl suala ni tina sual thiltihtheihna hnehna nun
thiltithei chu a lo nei \hn a ni. A nun chu Krista felna leh thianghlimna
chuan a luah tlat avngin sual chuan a chungah thu a nei lo telh telh
\hn a ni.
Sual avnga hremna laka chhandamna chu thiam chantrna
(justification) tiin an sawi a. Sual thiltihtheihna laka chhandamna,
chhandam mk nihna chu tihthianghlimna (sanctification) tiin an
sawi \hn. A khawi zwk zwk pawh hi Kristaa chhandamna hna
Pathianin ringtua a thawh a ni. He chhandamna hi ringtuin a hriat
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

281

fuh a ngai. Sual hremna laka chhandamna, thiam chantrna ringawt


hriatthiam hi a twk lo va. Chhandam nih zlna hi hriat thiama, chan
chhoh zl hi a pawimawh a ni. Chutiang a nih loh chuan chhandam/
thiam chang ka ni tawh tia mahni duh duha awm tumna rilru a awm
thei. Thiam chantrna chang tawh chuan tihthianghlimna a chang
ngei ngei tr a ni. Chhandam ni tawh chuan chhandam mk nihna a
chang zl tr a ni. Chutiang a nih loh chuan chhandam a nih tawhna
chu wihsak a har ngawt ang.
3. Sual awmna hmun a\anga chhuahna chhandamna:
Chhandam tawh kan nihna chu sual avnga hremna tr lakah a ni
a, chhandam mk kan nihna chu sualin min bwih zl a tumna lakah
a ni a. Chu mai chu chhandamna kim a la ni lo a, keimahnia sual
awm leh \hn leh kan vla sual min chm \hn laka chhandam ngai
kan la ni. Tirhkoh Paula chuan, Tnah chuan kan rin tirh lai ai
khn kan chhhandamna chu a hnai ta zwk si a, a ti (Rom 13:11b).
Kan rin tirh lai khn chhandamna chu kan chang lo vem ni? Chang
tawh e; mahse, kan la chan zl tr a la awm cheu a ni. Kan rin tirha
kan la chan loh tna hnai ta zwk chauh chu eng chhandamna nge?
Sual keimahnia awm \hn leh kan vla awm \hn min tibuai fotu laka
chhandamna a ni.
Sual avnga hremna tr lakah chhandam kan nih tawh mai
avngin sualin min tibuai thei tawh lo a ni ngawt lo va, sual
ngaihtuahna kan thinlungah a la awm thei fo va. Sual leh Pathian
duh zwng thil \ha chu keimahniah leh kan vlah hian hnawksak
takin an la awm zl a ni. Kan in chhngah, kan kawt laiah,
kawtthlrah leh khawikipah tih mai trin sualin min la chm a. Chumi
krah chuan ringtu chu sual laka chhandamna ngaiin a rm fo \hn.
Chu chu he khawvl kan chhuahsan hunah emaw, Lal Isua lo kal
lehnaah emaw a thleng dwn chauh a ni. Sual awm tawh lohna,
engkim a \hat famkim tawhna hun leh hmun chu a chkawm \hn a.
Chuta chhandam fate an chawlh hlenna tr chu chhandamna lo la
thleng tr, ropuinaa luhna (glorification) an tih chu a ni. Chu chu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

282

hmun dangah Paulan, Kan taksa tlanna a ti, chu chu nghkin,
Keini meuh pawh kan rilruin kan rm bawk si, a ti (Rom 8:23).
Chu hun chu \awih theiin \awih theih lohna a luah hun tr, Hnehnain
thihna a lem zo ta tih hun chu a ni (1 Kor 15:54). Johana pawhin
chumi chungchng chu hetiangin a sawi: Tnah hian Pathian fate
kan ni a, engtin nge kan la awm dwn tih erawh chu a la lang rih lo
ve; amah a lo inlr chuan amah angin kan awm dwn tih zawng kan
hria... tu pawh ama chunga chu mi beiseina chu nei apiangin amah
a thianghlim angin a intithianghlim \hn, tiin (1 Jn 3:2,3).
Sual laka chhandam kan nih tawh avng leh kan nih mk
avng leh kan la nih zl dwn avng hian Lalpa chu fak fo tr kan
ni tih hi kan hriat nawn fo a \l. Sual laka chhandamna, thil thleng
tawh a nihna changtu chuan chhandam mk nihna hi a chang tel a,
chutia chhandam mkte ngei chuan chhandamna lo thleng zl tr
beiseina chu an nei thei a ni. Chu chhandamna chu a inkailwna
chan tr a ni. Chhandamna pk tawh sa la chang hawt lova
chhandamna kal mk chan tum leh lo la awm tr chan beisei
ngawt chu a letling a, chhandamna chan tum dn dik a ni lo. Thihna
leh Lal Isua lo kal lehna te hi chhandamna chang tawhte tn chuan
thil nghahhlelhawm an ni a, sual hremna laka chhandamna la chang
hawt lo tn chuan lo nghahhlelh ve ngawtin awmzia a nei lo. Chatuan
rorlsaknaa luhna tr thil rpthlk tak an ni si a.

Sawi ho tr
1.

Sual hremna (penalty for sin) laka chhandamna chang tawh


sualin a nun reng theih ang em?

2.

Mi, chhandam a nih tawh leh nih tawh loh hi mi dangin a sawisak
thei em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

283

October 26
RETHEIHNA LEH HARSATNA LAK ATA
CHHANDAMNA
Chhiar tr: Luka 4:16-19
Rethei leh pachhiate chanchin hi Bible-in a sawi tam hle.
Chanchin |ha Luka ziakah mai pawh hian a sawi zing hle (6:20;
7:22;14:13, 21; 16:20, 22:18:22; 19:8; 21:3). Chanchin |ha
vnneihna changtuah a dah deuh chwk lehnghl. Juda-te rilruah
Pathian malswmna chu mihring khawsakna thil (material) lam kwk
a ni fo mai: dam reina te, sum leh ran leh fa ngah te hi Pathian
malswmnaah an ngai. An ni rng bawk a. Chuvngin, khawsak
harsatna leh retheihnate hi Pathian nchhia an nih m loh pawhin
mihring nun tihrehawmtu an nih avngin an laka fihlm leh chhuah hi
mihring thil duh ber a ni fo.
1. Riangvaite hnna Chanchin |ha hril tra mi ruat
avngin (Lk 4:18): He thu leh a zawm zlte hi Isaia 61:1-2 thute
an ni a. Chu chu Nazareth Inkhwmna inah (sunagog-ah) a
inkhwmin a chhiar a. He Pathian Lehkha Thu hi vawiinah hian in
hriatah a lo thleng ta, a ti a (ch. 21). Zwlnei Isaia thu lo sawi kha
amah a lo sawina a ni reng tih a sawi lang a ni. A lo kal chhan a
puan chhuahna a nih avngin Pathian Thu zirna hmunah chuan helai
thu hi, Nazareth Manifesto (Nazareth Thiltih tum puan chhuahna)
an lo ti \hn a ni. Riangvaite tih hi English-in poor tia dah a ni. Mi
retheite chu Juda zirtrtuten an hmuhsit leh an zirtr chk vak lohte
an ni. An zirtr ber Dn thute pawh zir ve tlkah an ngai lm lo a ni
ang. Hmuhsit, endawng leh ngaihnp an hlawh a ni. Mahse, Isua
chuan an hnna Chanchin |ha hril tra ruat a nih thu a puang.
Pathian chhandamna thu lwmawm chu chutiang mi retheite tn
pawh a ni ve tih chu Isuan a mission a hriat dn a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

284

2. Retheihna hi mihring znga awm reng a ni: Hmnlai ata


tawh retheihna hi khawvlah a awm \hn a. Suala mihring a tlkna
rah kal zl pawh a nih theih laiin retheihna lo awm chhan kawng
hrang hrang a awm thei ang. Thatchhiat avng te, rahbi tleu laklawh
avng te, vnduaina avng te, khawrl avng te, mi dang sualna
avng tein retheihna hi a lo awm \hn. India ram hi ram rethei a
hriat lr kan ni a. Khawvl mi rethei zual hmun thuma \hen hmun
khat chu India mi an ni, tih a ni. Chhtna \henkhatah chuan Indiaa
mihring maktaduai 270 vl hi rethei lutuk tak (BPL) an ni, an ti.
Chu chu India mihring zt a\anga chhtin za zlah 22 vl ang a ni
wm e. Khawpuia chng rethei tak tak an awm laiin BPL hi
thingtlnga chngte an tam zwk fe nia chht a ni. Khawvl mipui
tlklehdingwn khat aia tam fe chu rethei zual tak tak an ni. Chng
znga zaa 95 chu ruah sra tawm hulna \ha nei lo, hmun
bawlhhlawh taka chng mai mai an ni. Chaw kaw puar mumal
taka ei tr nei lo an ni.
3. Liberation Theologian-ten retheihna an hmuh dn: Kum
1970 vl lai a\anga Latin America a\anga lo chhuak theology
thar lo lr chho tak Liberation Theology chuan mihring retheihna
hi an buaipui hle a. An hruaitu lr berte chu Peru rama Roman
Katholik puithiam Gustavo Gutierrez (born 1928) leh Argentina
Protestant Pastor Jose Miguez Bonino (19242012) te an ni.
Chngho thu vuak thlk dn tlngpui chu: Theology chuan kan
khawsakna khawvlah awmzia a nei tr a ni; thurin dik
(orthodoxy) mai aiin tih dn dik (orthopraxis) a pawimawh zwk;
Latin America ram mipuite retheihna chhan lian ber chu ram
dang miten ram chhng mi tlm tte nn ram hausakna an hui
vek avng a ni; Pathian hmangaihna Chanchin |ha chuan
chutianga retheihna avnga mihring nihna pngngai pawh pha
tawh lo hnnah chuan awmzia a nei tr a ni a, anmahni chhan
chhuahna a ni ngei tr a ni, tih te a ni. He an ngaih dn avng
hian thiltihtheihna hmanga mipuite tiretheitute chu paih thlk tr
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

285

an ni an ti. Mari hla, Luka 1:52 &53 thu: An \hutphaha lal thute
chu a hnk thla a, hnam tlwmte chu a chawimawi ta a. Ril\mte
chu thil \ha takin a tipuar a, hausate chu kut ruakin a kal botr ta
a, tihte chu an pawm m m a ni.
Pathian chu mi retheite lam\ang a ni tih an pawm nghet a. An
ramte chu Kristian ram tih theih mai tr, Kristian tamna ram vek
an nih laia, mi hausa tlm t leh mi rethei tam tak te inkr kak zau
thui tawh lutuk chu theology thara tihdanglam an tum a ni. An thu
lk dn \henkhatah te an firfiak deuh leh Marxist-hovin mihring
khawsak an zir dn phung an lk lutuknate leh Pathian Thu
thuneihna an ngaisng twk lo deuh nia hriatnate avng chuan
pawm vek har ti awm mah se, Liberation Theologian-te thil vei,
mihring retheihna m bo leh mihring inthlauh lutukna tihnp
kawnga an thil vei dn hi chu a \hatna thui tak a awm wm e.
Zwlnei Amosa hun laia mi hausaten mi retheite an tinawmnah
lutuk Pathian hnn a\anga thu hmua a hauh \hinte nn khn
ngaihtuah zawm a \ha thei ang.
4. Retheite chhanchhuah hi Bible thu pawimawh tak a ni:
Hebrai \awnga rethei tihna thu inlaichn hrang hrangte hi Thuthlung
Hluiah pawh vawi 200 vl lai a awm a ni. Chng mi rethei a
sawite chu chi thumah an thliar theih a: rethei hrim hrim (indigent
poor), theihna nei lo rethei (powerless poor) leh mi rethei
inngaitlwm (humble poor). Eng vng pawha rethei ni mah se
Pathian chuan retheite chu a ngaihsak a, \anpui, chhawmdwl leh
chhan chhuah an nih a duh. An lakah thilphal tr (Deut 15:7-11);
swma pakhat thilpk a\anga pawhin chanvo an nei ve tr (Deut
14:29); unau retheiin an belhin chhawmdwl tr (Lev 25:35-37);
unau mamawh sum puktrin a pung neia puktr loh tr (Ex 22:25);
sum a pkin a kawrfual/puan a dahkham chuan zan thim hmain
pk kr leh tr (Ex 22:26 &27; Deut 24:10-13). Pathian chu mi
retheite chhandam tr leh thlavng hauh trin an bulah a ding tlat
a ni (Sam 109:31; 104:12).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

286

Retheite dik lo taka tih an niha anmahni chhan zwnga rorlna


hi Pathian duh zwng a ni (Sam 82:3 & 4). Isaia hrilhlwknaah
Jesaia bul a\anga chawrno lo chhuakin ro a rl dn tr chu mi
retheite chhan zwngin a ni ang tih a ni (Is 11:4). Hel hmang
Jerusalem khawpui, rorlsak hmabk mk chhnga mi retheite chu
zuah an ni ang (Zeph 3:12). Thuthlung Hlui butea Pathianin mi
retheite thlavng a hauhna zawng zawng tihlawhtling trin Isua chu
Pathian Thlarauvin a hriak a rawn thih a, chu mission chu a rawn
thawk ta a ni.
5. Isuan mi retheite a chhandam dn: Lal Isua
rawngbwlnaa thil lo lang chiang tak chu Pathian ram chanchin
thu kha mi retheite hnna hril a tm lo. Anmahni angin a khawsa
a, an zwnah a kal a, a chung tlk ngai lo. Khawvl thilah a
duhm lohzia leh a neih lohzia chu: mite a zirtrna lawng te,
Jerusalema lal ang a luha a chuanna sabengtung te, a zirtrte a
thlahna chawhlui a klpuina pindan te, a zalhna thlan te kha mi
ta hawh chawp vek an ni. Amah chuan neih a nei ve rng rng
lo. Chutianga khawsa chuan mi rethei t t hnnah Pathian ram
thu a hril \hn. Mi hausa leh anmahni rap bettute laka hel trin a
fuih ngai lo. Anmahniah khn Pathian hriatna nung nei a, chumi
hriatna a\ang chuan mihring nihna dik tak nun chhuahpui trin a
pui ni berin a lang. Chu chuan mahni inrin twkna te, zahawmna
te, dik taka nun theihna te a pe a. Chu chu retheihna lak a\anga
a chhandam dn chu a ni.
Vawiin thleng pawh hian Isua zirtrna man fuhtu rng rng chu
mi rethei te pawh ni se a nunah lungawina, thlamuanna leh lwmna
a awm a. Mi dangten an hmuhsit mai theih lohna tr nun rinawm a
nei \hn. Kan hnam hian zahawmna, mi hriat, changknna leh ropuina
kan lo nei ve ta a nih chuan eng dang vng mah a ni lo, Chanchin
|ha zr vek a ni. Kan khawsak te a lo changkngin a lo nuam ve ta
deuh a nih pawhin a chhan sawi tr vak kan nei lo, Chanchin |ha
a ni mai. Chanchin |ha hi dik takin hmang thiam zl phei ila chuan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

287

kan mwlna, sualna, retheihna leh harsatna a\angte hian chhandam


kan ni zl ang. Calvin-a zirtrna zuitu kohhrante phei hi chu rethei
mai tr kan ni lo.

Sawi ho tr
1.

Khawsak harsatna leh retheihna hi sual avng a nih theih dn


sawi ni se.

2.

Tn ai hian Lal Isua Chanchin |ha zirtrna hi zawm \ha ila kan
hausain kan khawsak a changkng sawt ang em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

288

November 2

MANGANNA LAK ATA CHHANDAM


Chhiar tr: Marka 7:26-30 (cf. Matthaia 15:21-28)
Chhandamna famkim, sual awm tawh lohna hmun kan thlen
hma hian manganna laka chhandamna kan chan leh \hin hi a \l a.
Chhiatna, natna, lusnna, thihna, miten min tihbuaina, retheihna,
min timangang thei an tam mai. Mangan laia min \anpui trin laina
te, \hian te, mi thiltitheite kan mamawh \hn a. Mahse, mangan tak
taka min \anpui theitu kan theihnghilh miah loh tr chu Pathian a ni.
Pathian chu kan inhumhimna leh kan chakna, mangan laia \anpui
vartu hnai reng a ni, (Sam 46:1) tih hi ringtute tn chuan a
thlamuanthlk a ni. Pathian chuan kan manganna min \anpui trin
thil chi hrang hrang leh mi tu pawh a hmang thei a, a hmang \hn a
ni. Beisei lohna lam daiha mite pawh a hmang thei.
1. Lalpa, Davida fapa, mi khawngaih rawh, ka fanu
ramhuaiin a man tlat a ni: Lal Isua chuan Chanchin |ha hrilin,
damlote tidamin khua a fang vl a. Judai leh Galili bial mai ni lovin
Jentailte awmna bial Tura leh Sidon bial te pawh a fang zl a. Judate znga rawngbwl a nih deuh ber avngin Jentailte awmna bial
lamah, mi hmuh loh deuhva inthiar fihlm riha, han chawlh deuh te a
duh pawh niin a lang. Mahse, a chanchin a lo thang vl nasa tawh
a, inthup tak tak theih a ni lo. Chutah chuan Suro-Phoiniki nu pakhat,
a fanu ramhuai man, mangang m m mai chuan a awmna a lo hre
fuh hlauh mai a. A manganna chu Isua ke bulah thlena tih tak zeta
ngenna siam trin a rawn pan a ni.
Marka ziakah chuan ...a fanu kawchhng ata ramhuai hnawt
chhuak trin a ngn a, a ti chauh va. Matthaia ziakah chuan a
chunga tr lan ang hian, Lalpa, Davida Fapa, tia kovin a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

289

khawngaihna a dl ngawih ngawih mai a ni. A fanu harsatna neih


avng hian a mangang hle a ni tih a hriat theih. Juda hnama mi ni ve
si lovin, Lalpa, Davida Fapa tia a rawn koh hian a tihlan chu: Ani
chu Jentail mi, chutah pawh hmeichhia, Juda-ten an hmuhsit leh
enga maha an ngaih loh chi a ni tih a inhre chiang hle ang. Isua leh a
zirtrte pawhin an ngaihsak mai lo tih a lang. Zirtrte pawhin, Kan
hnungah a au a au si a, kaltr mai ta che, an ti hial a ni (Mt 15:23).
An duhsak vng lam ai mahin a au a au chu an ning hle tihna a ni
thei. Vawi khat, Lalpa min pui teh a, ti satliah mai a ni lo tih a
lang. A au a au mai a ni. Isua pawhin, Fate chhang lksaka uite
hnna paih chu a mawi lo ve, a han ti leh nghl a (Mk 7:27). Hetia
a \awng chhuak mai hi engtizia nge? Isua khn Juda mi pawh ni hlei
lo thil \ha tihsak kha a duh lo ve rng tia ngaih chu Isua rilru ni theiin
a lang si lo va. Zirtrte, Juda rilru la paih thei lote ngaihtuahna a
hriatsak reng ang khn anmahni fiah nn a sawi a ni thei e.
A nih loh leh kha Jentail nu rinna nasatzia fiah nn a ti pawh a
ni thei bawk. Mahse, he nu, a manganna zahpui mai lova a fanu
tna Isua laka a ngenngwlzia leh remhriatzia hi a mak a ni. Lalpa,
nih zawng a ni a; nimahsela, dawhkn hnuaia uite pawhin fate chhang
nawi te chu an ei \hn alwm, a ti ve ta tlat mai a ni. Ui ang leka
ngaih a nih chu a pawm a, chhang hlwmah chan nei lo mah se
chhang them, chutah pawh chhuata tla hnu, lo chan ve mai chu a
pawiti lo. Chuti khawpa mangannain a nawr leh a laka beiseina
sng neitu chu Isuan a hnwl mai thei lo. Hmeichhia, i rin a nasa
m mai; i duh ang takin i chungah awm rawh se, tiin a manganna
lakah a chhan chhuak ta a ni (Mt 15:28). Jentail hmeichhia, a fanu
harsatna avnga mangang, a mangan m avnga zah leh mi diriam
pawh dwn lova tidamtu a nih hriaa ngn tlat chuan a fanu
chhandamna chu a hmuhsak ta.
2. Manganna laka chhandamna miin an la hmu zl: Kathy
Miller-i testimony hian a tichiang hle wm e. Larry-a nn kan
inneih champha vawi sarihna chu kan hmang liam tawh a. Larry,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

290

kum hnih mi lek naute leh a chhang piang hlim te kan nei a, hetia rei
tak tak ni tin hna i thawh hi a va \l lo m. Naute enkawlah hian min
pui ve deuh teh, tia ka ngen hian ani chuan kan khawsakna ngawt
ngaihtuaha hna a thawh nasat a ngaih thu chauhvin min chhng a.
Inbe zui lovin kan ngawi vang vang a. In\hen mai tr em ni ang? ka
tih rilrk laiin Lalpa, engtizia nge ni ta? tiin ka zwt a. Kan
inhmangaih \hin teh rng nn khn. Ka fanu kum hnih mi lek Darcyi luhlul lutuk avnga ka thinrimnate chu ni tin hian a sosng fo \hn.
Larry-a chuan min duh tawh lo ni tein ka hriat phah a. Nu nih hi ka
tlin ngang lova inhriatna ka nei sng tulh tulh a.
Ka thinrim mangang lutuk chu engtin nge ka awm tih pawh
ka hre hman lo, kan bedroom-ah ka tln lt a, kawng ka inkhr
khum a. Larry-an a police pistol a dah \hatna chu ka hre reng a.
Ka rilruah aw zawi t hian, I mangan rehna \ha ber chu silai hi a ni
mai. I nunna hi titwp mai la. Pathian hian a ngaihsak lo che. I
\awng\ai fo pawhin a swtna a awm rng rng loh hi. Larry-a hian
a hua che a, nang pawhin i hua a, i nun ngei pawh i inhua a nih hi,
tiin min rawn hrilh a. Kut khr dar dar chungin Larry-a silai awmna
pawhdawh chu ka hawng a, a silai tle var mai chuan min rawn enin
hmang mai trin min swmin ka hria a. Darcy-i hi kei ang nu tel lo
hian a hlim zwk ang, tiin ka ngaihtuah a. Second hnih khat pawh a
ni hman lo, puakruk silai chu ka ban ta a.
Chutih lai tak chuan ngaihtuahna danglam tak ka rilruah a lo
lang thut mai a, Kathy Miller-i a inthat ta, tih miin an hriat hunah
Isua hi engtin nge an ngaih ang? Ka kut chu ka ban zui thei ta lo va.
Kan \henawm hnai nuho Bible Study ka neihpui \hinte hml chu ka
mitthlaah an lo lang zung zung a. Ka chhngte Krista la hre lote chu
ka ngaihtuahnaah an lo lang ta zut zut mai a. Ka \henawmte Isua
chanchin ka lo hrilh tawhte chu ka ngaihtuah a. Lalpa, ka hming
chhiat leh \hat aiin i hming chhe tr hi ka ngaingam ngang lo. Pawhdawh
chu ka nam khr rawk a, ka \hing\hi ta a. Isua tih hming chhiat ka
hlauhna chuan chumi ni chuan ka nun a chhanhim ta a ni. Chutih lai
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

291

chuan beiseina eng mah ka nei chuang lo. Mahse, hun a lo kal zl
chuan Pathianin a rinawmzia chu a rawn tilang ta a. Ka thinrim chhan
ril zwk chu Lalpan min hmuh chhuahtr a. Nu \ha leh hmangaihna
neia dawhthei taka awm theihnate min pe a. Larry-a nna kan inkr
a ching fel a. Ephesi 4:26-a Thinrim ula, sual erawh chu sual suh u,
tih chu a awmzia ka lo hrethiam ta a. Ka thinrim pawhin phm bo
tum mai lova a lan chhuahtr dn \ha ka lo hre ta a.
Darcy-i pawh chu ka thinrimna inhrk thlk nna hmang mai
lovin a awm dn dik lo chu a tih dn tr dik zwk ka lo hre ta a. Ka
lungawi leh hlimna chu Larry-a ah innghat lovin Pathianah ka nghat
thiam ta. Chutianga kan awm chuan ani pawh chuan ka bula awm
tam chu a lo chk ta zwk daih mai a.
Ka fanu kum 26 tling ve tawh, amah nn chauha chawlh
hmanga kan zin khawthawng tr, train (rel)-a kan chuang ka bula
muthlu bm chu ka en vawng vawng a. Kum li kal taa a pasal neih
nia kan hlimzia te kha. Nausn mai a nih lai khn lo inkp hlum ta
ila chuan a pasal neih niah khn ka awm ve lo ang a. A hnu zla kan
hlim \hinziate ka ngaihtuah zl a. Ka ngaihtuahnaah an lo kal zut zut
a. Hmanah khn silai hmang khn lo intihlum ta ila chuan hng hun
hlimawm zawng zawng hi ka tawng dwn lo. Ka fanu lo harh tawh
rl tukverha dk chu ka lamah a lo hawi a. Ka nu, kan pahnih
chauha New York khawpuia chawlh kan hmang dn tr hi ka va
han lwm tak em, hei hi eng thil dang mahin ka thleng phal lo vang,
a rawn ti a. Bawihi, kei pawhin ka phal miah lo vang, ka lo ti ve
nghal a, tih hi a ni.
3. Lungngaih ni leh lwm lai niah hian, Lal Isuan min
ngaihsak ngai em?: He hla phuahtu Pastor Frank E. Graeff (18601919) hi mi hlim thei tak mai a ni a. Naupangte a ngainain naupangte
hnna thawnthu hmanga Pathian thu hril a thiam m m. Naupangho
pawhin an ngaina. Mi hlim thei tak e ti lovin harsatna a twk ve fo
mai. Beidawnna, rinhlelhna leh taksaa na tak a tawrh lai chuan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

292

Pathian thuah lungdamna leh chakna a zawng a, 1 Petera 5:7 thu hi


a chhar ta. Anin a ngaihsak \hin che u avngin in manganna zawng
zawng ama chungah nghat vek rawh u, tih thu hian a tithlamuang
ta m m a. KHB No. 154 hi a phuah ta a ni.
He hla han chhiara han sak hian mihring timangangtu thil, hring
nuna kan tawn \hinte an ni tih kan hre nghl a ni. Chng zawng zawngah
chuan Lal Isuan min ngaihsak ngai em, a hria em, a ngainp em, tia
inzwtin a chhnna Isuaa a hmuh chian chu a sawi zui ta a ni.
Aw, min ngaihsak fo tih ka hria,
Ka lungngaihin a tina;
Ngui chang ni leh zankhua rei hlauhawm hnuaiah,
Min ngaihsak tih ka hria, tiin.
Manganna kan neih apiangin manganna laka chhandamna
Isua hnnah a awm tih hriain a hnn lam hawi \hn ila. Anin min
ngaihsak ang. Min ngaihsakzia kan tum angin hre kher lo mah ila,
nghk peih ila. Beidawnna leh manganna avngin mahni nun tichhe
zwnga awm lovin, beidawng lovin Suro-Phoiniki hmeichhia leh
Kathy Miller-i angin Isua lam hawi tlat \hn ila. A chhandamna
kan hmu ngei ang.
Sawi ho tr
1.

Pathian hi mangan laia \anpui vartu hnai reng a nihzia kan nuna
kan tawn tawh sawi ni se.

2.

Kan mangan laia Isua lam hawi dn inzirtr tam a \lzia


sawi ni se.

3.

Paulan Pathian duh zwnga lungngaihna leh khawvl


lungngaihna thu a sawi a (2 Kor 7:10). Lungngaihna leh
manganna hi Pathian min hnaihtrtu a nih theih dn sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

293

November 9

TAKSA, RILRU LEH THLARAU CHHANDAMNA


Chhiar tr: Isaia 53:5; Johana 3:16-17

Mi \henkhat chuan chhandam tawh kan nihna hi thlarau thihna


laka chhandamna kan chan tawh, thlarau chhandamna nia sawiin,
chhandam mk tih chu ni tina kan rilru tihthianghlima a awma
chhandam mk kan nihna, chhandam tr kan nihna chu kan taksa
chhandamna tiin an hrilhfiah bawk \hn. Chuti thlip thlepa chheh fel
tum lutuk chuan ngaihtuahna a tihbuai theih deuh \hin avngin taksa,
rilru leh thlarau chhandamna chu mihringin a puma chhandamna
kan chan sawinaah ngai ila a him ber em aw a tih theih. Krista
chhandamna kan chan hi a khingbai ni lovin mihring pum pui
chhandamna a ni tih hria ila.
1. A vuakna vualtea tihdamin kan awm ta: Lal Isuan kan
sual aia a tuar khn a rilru maiin a tuar lo va, a taksa ngeiin a tuar
a ni. A taksa chu sawisak a ni a. A chau va, a tuihlin a ril a \m a.
Taksaah na a tuar a ni. An vuakna kha tiang satliah mai lo tak niin
an sawi \hn. Hrui bwr, a hmwra thr kawm zum vuah fur, an
han vuak apiangin a tisaah thr kawm zum fer fur chu an inbt lt
a, chu chu an han phih a, a vun leh ti them kha an phih thla \hawt
\hawt \hn a ni an ti. A hnungzngte chuan an vuak twp lamahte
kha chuan vun leh tisa alawi a pu tawh wm lo ve. Chng tisa an
phih chhuahnaahte chuan thisen rawn chhuakin a far tluah tluah
ngei ang. A kut leh kea thr zum an khen tlangte chuan engtianga
na nge a siam ang? A lua hlng lukhum an khumtr pawh kha
tawrhhlelhawm tak tr a ni. A kraws put avng khn a drte kha
pilh pheng phunga mawi a ni. Mite natna tidam \hn a kutte chu
tihnatin a awm a. Kristan a taksa ngeia a tuarna hi rinnaa
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

294

chhawrtute chuan an taksa ngei pawh natna a\anga tihdam an nih


phah \hn a ni. Tihdam rawngbwlna pka awmte chuan chu
damna chu Thlarau thilpka dawngin mite taksa damna an thlen
\hn. |awng\ai te, khawih te leh hmanraw hrang hrang hmangin
Thlarau thilpk dawng rawngbwltu chuan vawiin thlengin Isua
hmingin mite an la tidam zl.
Thlarau Thianghlim chuan thuhril leh Lalpa Zanriah sakramen
hmangte pawhin ringtu hnnah taksa damna a pe thei. Damdawia
enkawlna pawh Pathian malswmna avng zlin damna hmanrua
an ni thei. Chu vng chuan kohhranin damdawi hmanga mite tihdamna
hna hi a ngai pawimawh m m a ni. Mihring taksa nunna, hrislna
leh damna hi Pathian thu avng a ni a; mahse, Pathian chuan mihring
taksa chhnga damdawi kal vl (chemical reaction) hmangin mi a
tinungin a tidam \hn. Mi \henkhatin Pathian rinna leh damdawi hman
hi thil inkalh angin an ngai. Mahse, chu chu Pathian thu lk dn him
ber a ni lo fo. Damdawi mamawh inti lo chuan a taksa tn thil eng
mah eiin in lo ta mai se, rei a daih lo tih a inhmu thuai ang. Kan thil ei
leh inin kan taksa nunna leh damna a siam dn hi damdawi thil tho a
ni si a. Chutiang ni lo se taksa a nungin a dam reng thei lo vang.
2. Rilru chhandamna: Rilru lama dam lohna hi a buaithlkin a
harsa duh khawp mai. Mental hospital-a awm ngai kher lo, rilrua
natna tuar hi kan tam \hn wm e. Taksaa natna tam tak pawh hi
rilru natna avng a ni thei tih hi mi thiamten an sawi \hn. Natna
khirh anga kan ngaih tlngpui cancer-te pawh hi a tuartu rilru put
zia azirin a damin a zual thei tih hi a taka hretu pawh an tam.
Paulan Philippi 4:7-ah thinlung leh ngaihtuahnate Krista Isuaa
vnsak an nih tr thu a sawite hi a pawimawh hle a ni. Ngaihtuahna
hi a \ha lo zwnga a kal sual vaih chuan thil ni lo lo ngaihtuah a
awm thei. Thil \l lova rilru tihhah vak te, lungkham neih chiam te,
a chhe zwnga ngaihtuahna leh zldin vak vak te, hlauh ngah riau
te awm thei tak a ni. Kan thlamuanna tra thununna chu a
chungah a tla a, tih a ni (Is 53:7c).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

295

Rilrua thlamuan siaina kan neihna trin Isua chuan a tuar. Sual
avnga thununna kan tuar tr ngei ngei chu a chungah a tla. Chu
thutak chu miin a hriat chian ngat chuan rilru muanna a nei thei a ni.
Thiam chan loh ka hlau tawh lo vang, ka Pa lung a awi ta tih
hla kan sak \hin ang khn. Krista Isua tuarna avngin Pathian kan
chungah a lungawi ve ta tih hriatna tluka hriatna hlu a awm awm lo
ve. Ringtu tam tak chak lohna chu Pathianin an sual a ngaidam tak
tak tih an ring thei lo \hn hi a ni. Pathian ngaihdamna Isuaa hmuh
mai theih a nih laia mahni inngaidam thei tlat lo nun leh rilru a buaiin
a hahdam lo \hn. Pathian ngaihdamna famkim thinlunga rinna mita
hmu thiam leh chhawr thiam chuan rilru hahdamna a hmu \hn. Krista
Isuaa Pathian chhandamna awm hi kan rilru chhandamna pawh a
ni tel nghl.
3. Thlarau chhandamna: Thlarau chu mihring nihna chhngril
ber kan ti thei ang. Chu chuan ril takah amah bk thil a awm tih
hriatna rk a nei a, chu thil chu a zawng a, a hmuh hma chuan a
lungawi thei lo. Chu a thil zawn chu Pathian Thlarau a ni a. Suala tlu
tawh a nih avng khn chu a thlarau chu Pathian Thlarau a\ang
chuan tihhran a ni tawh a, chu chu a zawm leh hma chuan a nih tr
ang a ni thei lo va, a hlauh chng a awm a, a khurh chng a awm a,
hlim taka a awm lai krah pawh ruah riau chng a nei \hn. Chu chu
Pathian Thlarau nna inzawm lehna nei lo mihring thlarau awm dn
chu a ni.
Khawvl thila lungawina zawnga a tln phei chuan a tln thui
poh leh a bo thui a ni mai. Chu chu thlarau bo dik tak a ni. Chu
thlarau bo chu a tuihl a, a ril\m a, a dam lo a ni. A tuihl rehna chu
khawvl thilah a zawng fo va. Zu, damdawi ruih, sum, lei ro, mipat
hmeichhiat duh duha hman, \hian kawm hlim, lr, nihna, thiamna leh
thil dang dangah hlimna leh lungawina a zawng a, a hmu chuang si
lo. A nun chhngril a inbih chian zawh poh leh a ruahzia a inhre zual
\hn. Inngaihtuah \ha duh lm lova a awm mai mai chuan ngaih \ha
taka awm chngte pawh a nei ve bawk. Pwnlnga sakhuana thila
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

296

inhman thlengin a bei ve thei. Mahse, a thlarau leh Lalpa Thlarau


Thianghlim inzawmna tak tak a neih loh chuan chhngrila lungawina
a nei chuang lo.
Chutiang dinhmuna ding mihring chuan a mamawh ber chu
thlarau chhandamna a ni. Chu chu a nihna dik tak chu pawma Isua
hnna a tlk luhin a hmu \hn. Chu chu rinnaa a bawh tlang chuan
Isuan a lo pawm a, Pathian faah a lo siam \hn. Thlarau ngei chuan
keimahni thlarau nn Pathian fate kan ni tih min hriattr \hn, tih
ang khn (Rom 8:16). Chutichuan, Amah chu hmu ngai lo pawhin
in hmangaih a, amah chu tnah hmu lo mah ula in ring a, lwm sawi
hleih theih loh leh ropui takin in hlim m m \hn; in rinchhan in
thlarau chhandamna chu hmuin, tih kha a lo thleng ta \hn a ni (1
Pet 1:8,9). Chhandamna hian mihringte hi a la zo em a, a hlu a, a
\ha a, a ropui m m a ni. Hebrai Lehkhathawn ziaktu pawhin,
Heti kauva chhandamna ropui, a lo ti thlwt mai a ni (Heb 2:3).

Sawi ho tr
1.

Isua Kristaa Pathianin mihringte tna chhandamna a siam


ropuizia kan la hriat twk lohzia sawi ni se.

2.

Taksa chhandamna atn Pathianin min tihsak bkah mihringin


kan tih ve tr a awm em?

3.

Rilru leh thlarauva chhandamna kan chan \hat twk lohnain


kohhran a nghawng dn sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

297

VIII. CHHANDAMNA SIAMTU ISUA KRISTA

November 16

JUDA-TEN CHHANDAMNA AN BEISEI DN


Chhiar tr: Isaia 9:1-7

Pathian hnam thlan Juda-te chanchin tlngpui chu kan hre wm


e. Aigupta ram a\angin kut chak takin hruaitu ropui Mosia hmangin
Pathianin a hruai chhuak a. An hmaah thilmak tam tak a thlentr a.
Hruaitu rinawm Josua hovin Kanaan ramah a hruai lt a, an
hmlmate a hnehsak a. An thawh chhuah ni hlei lo ram leh hmunte
an luah a. An vla mite nn an indo fo va, Pathianin rorltu a pkten
ro an rlsak a. Lal neih an lo duh ve tk avngin an rorltu, zwlnei
leh puithiam nih fwm vektu Samuela chuan Saula chu hriak
thihsakin lal an lo nei ta a. Lal \ha tak leh ropui takte an neih chngin
an ram a rlmuangin a hausa a; mahse, lal sual an nei ve fo ta mai a.
Nakin hnu deuhah phei chuan an ram chu lalram pahnihah, a hmr
lam Israel, a chhim lam Judai, tiin an lo in\hen ta phawk mai a.
Pathian thu an wih \hat duh loh avngin lalram chak zwkin an
rnin salah an hruai bo va. Hmr lam ram phei chu a ding chhuak
leh ngai tawh lo. Chhim lam ram pawh Babulon sawrkr chak tak
hnuaiah salah an tng a. Rei tak hnuah tlm an ramah kr lehin
Jerusalem Temple leh kulhte an siam \ha leh a.
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkr hunahte Juda Makabia
te unau leh mi dang \henkhatten anmahni awptu lalte lakah mahnia
ro inrl hranna eng emaw chen neiin an awm \hn a. Lal Isua lo lan
lai chuan Rom sawrkr hnuaiah an awm a ni. Ram dang lalte awp
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

298

behna an tuar nasa a, lal sual leh rwng takte an neih chng a awm
bawk \hn a. An hnam nunah sakhua leh ram rorlna a inthlun zawm
chiat avngin chhandamna an beisei \hin dnah pawh sakhaw lam
thil leh politics lam thil a inkaih pawlh deuh zl a ni. Chhandamna
an thlr dn pawh thlarau lam zwngin an thlk vak lo va, mihring
khawsak leh ram rorlna lam zwngin an thlr nasa a ni. Thuthlung
Hlui bute a\ang hian politics rim nam zawng zawng hi paih vek ila,
bng alawi a awm mang wm lo ve tih mai awl a ni.
1. Sal tnna ata chhan chhuahna: Aigupta rama sala an tnna
ata chhan chhuah an ni kha an hnam pum chhandamnaah an ngai
hmiah a (Ex 15:2). Chu chu Pathian an fakna chhan ber a ni (Sam
136:11-15). Hei hi Juda-ten chhandamna an beisei dn laimu a ni
a, anmahni awp bettute laka chhan chhuah an nihna chu Pathian an
chhuanna chhan ber pawh a ni. Pathian chu pathian dang rng rngte
aia chak leh thiltithei nia an hriat phahna pawh a ni. Aigupta a\anga
a hruai chhuahna mai ni lova, thlalra a hruaia, Kanaan-a a hruai
luha, rorltute hmanga an vla mite laka a chhan chhuak \hn leh, lal
an lo neih hnuah pawh an hmlma lian ber Philistia mite hneha an
awm \hnte chu Pathian chhandamna an hriat thiam dn a ni.
2. Israel hnam din thar lehna: Juda-ten chhandamna an beisei
dn kawng khat leh chu an hnam din thar lehna a ni. Chu chu Amosa
hun lai te, Isaia leh Jeremia leh Ezekiela hun laite chuan an thupui
pakhat a ni. Chu chuan chhandamna an beisei dn pawh a rawn
tizau hret a. Aigupta ram a\anga chhandam an nihna, ram pakhat
thiltihtheihna laka chhan chhuahna ang mai kha ni tawh lovin, Jentail
hnamte Juda hnam thuneihna hnuaia an kn hun tr thlrna a ni.
Israel hnam din thar lehna an beisei chu khawvl ram dang pakhat
chauh lakah mai ni lovin ram zawng zawng laka Pathian thiltihtheihzia
entrna trah an ngai a ni. Chutianga thlrna chu hng zwlneite hun
a\ang hian a lo piang chho a ni. Chng beiseina chu Isaia bua Zion
hlate an tih bung 49-52; 60-62 chhngah hian an lang zual a ni.
Chng thute chuan Jerusalem din thar lehnate an sawi hnem hle.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

299

Chutia Israel thar lo ding chhuak chuan khawvlah remna leh muanna
te, hausakna leh hlimna te a rawn ti chhuak ang tih an beisei a ni (Is
2; 32; Eze 40-48; Jer 30-31)
3. Thil neiha hausakna: Juda-ten chhandamna an beiseinaa
tel ve tlat reng chu khawvl thil (material) lama hausakna hi a ni.
Juda mi, lo neia eizawng \hnte chuan indo leh buh leh bl thar
hlwk loh hi an thil hlauh ber a ni. Chuvngin, Pathian chakna chuan
chng lakah chuan a chhanhim \hn tr a ni. Chutiang a nih chuan
khawsak lamah an thawveng ang a, leiba te an nei lo vang a, leibat
rulh theih loh avnga hna thawka in chhawr luih te a awm lo vang.
Mi neinung leh hausa zwkten an rap betin an chhawr hrehawm lo
vang. Mahni grp huanah te leh theipui kng bulah te tihlautu awm
lovin lung muangin an awm thei \hn ang (Mik 4:4). Ramte chu a lo
\hain a lo tui ang a, buh, grp leh an thlai chn dangte chu \ha tak
takin an awm ang a, an thar hlwk \hn bawk ang.
4. Politics chhandamna: Juda miten ram leh hnam inawp dn
\ha leh nghet an hriat thiam ber chu lal neiha, lalin dik tak leh fel
taka ro a rl \hin chu a ni. Chhandamna leh hlimna a awm theih nn
chuan lal \ha leh rorlna dik a mamawh a. Lal sual, dik lo taka rorl
an lo awm chuan lal \haa thlk an nih chu chhandamna a ni leh mai.
Politics-a chhandamna an ngaihtuah dnah lal \ha lalna mai ni lovin
Juda-ten hnam dang chunga ro an rlna an ngaihtuah tel bawk \hn.
Lalpa chuan Israel-te kal tlangin khawvl hnam dangte chunga
rorlna dik a rawn thlen an beiseina chu khawvl tna chhandamna
an beisei dn a ni. Hmnlaia an ngaih dn mwl \ha ang reng tak
chu hnam hrang hrangin pathian an nei a, pathian chak ber nei hnam
chuan pathian chak lo zwk hnam chungah ro an rl mai tr a ni tih
a ni. An Pathian Lalpa (Yahweh) chu Pathian chak ber a nih avngin
chhandamna chu Israel-te tn a ni hmasa phawt ang a, chutah
anmahni kal tlangin pathian chak lo zwk nei hnam dangte chunga
ro an rlsakna chuan hnam dangte chhandamna chu a rawn thlen
dwn a ni tih hi an ngaih dn a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

300

Sawi ho tr
1.

Juda-ten chhandamna an beisei dn ang chiah hian lo thleng


se khawvl pum hi a rlmuang sawt ang nge rlmuang lo
sawt ang?

2.

Politics taka hnam thawvenna a lo thlen hian Pathianin


chhandamna hna a rawn thawhah kan ngai ve thei ang em?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

301

November 23

MESSIA BEISEINA |HAN DN


Chhiar tr: Johana 1:40-42; 4:25,26; Tirhkohte 1:6

Messia tih hi Hebrai \awngin mashiah, Aramaik \awngin


meshiha tih chu hriak thiha (the anointed one) tihna a ni. Grik
\awngin hriak thiha tih chu Christos a ni a, chu chu English-in Christ
an lo ti a ni. Chu chu Mizo \awngin Krista kan lo ti a ni. Juda-ten
Messia an lo beisei dn hi a hun azirin a \hang chho ve zl.
1. Chhandamtu Lal: Juda-ten Pathian thu an ngaihtuahnaah an
hnam chhantu Mosia, Rorltute, Nehemia leh Ezra te chu Pathian
mi ruat leh tirh an ni tih chu an hriat dn tlnglwn a ni a. An hnam
chanchina mi pawimawhte an ni. Mahse, Messia tia an beiseina lo
pian chhuahna tak chu lalram in\hen hnu lawk kha a ni ang. Davida
leh Solomona huna an ropui lai kha an ngai a; chutiang hun ropui
rawn thlen trin Davida thlah a\angin Messia lo kal trah an ngai a
ni. Davida a\anga a thlah kal zl lalna chu Pathianin a tinghet ang
tiin an ngai \hn (2 Sam 7; Sam 89; 1 Chr 17). Hetianga Pathian
hriak thih ngei an lal chhoh zlna hi Messia an beisei dn bul thma
ngaih a ni. Chutianga an lal chawimawina leh \awng\aisakna te chu
lal Samte (Royal Psalms) an tih mai Sam 2;72;110 te hi an ni. Sam
72-na phei chuan chhandamtu lal an ngaih dn chiang takin a tr
lang: lal chuan dik takin ro a rl; retheite leh chanhaite chhandamtu
a ni; hmlmate hnehsaktu a ni; pwn lam a\anga beitute laka
chhanhimtu a ni; a rorl chhngin Lalpa chuan ram a titui/\ha. Hng
hun lai hi Messia chu rorltu \ha lal, Pathian hriak thih a ni tia an
ngaih dn rawn in\an chhoh lai a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

302

2. Messia an beiseina a \hang zl: Kum BC zabi riatna laia


thu ziahte a\ang chuan Messia an ngaih dn a lo danglam chho ta a.
Lal Ahaza (744-716 BC) lal dn chuan Davida thlah lal zl ropuina
chu a tihniam hle a. Pathian rinna chu hawisanin politics dik lo a
khl a. Pathian chakna leh thiltihtheihna rin chhan mai lovin an vl
sawrkrte nna an inlaichn dn trah kawng dik lo a zawh ta tlat
mai a. Lal chak ve tak ni mah se Zwlnei Isaia hmanga Pathian thu
a hnna lo thleng chu zwm duh lovin ama thuin a kal a. Suria leh
Ephraim (Israel) lal \ang kawp, Isaian hlau lo tra a tih chu hlauvin
Assuria a thurualpui a, chumi chakna chuan a hmlmate hneh chu a
duh ta zwk a (Is 7; 2 Lal 16:7-18; 2 Chro 28:1-27). Assuria lal
chuan a hmlmate chu a hnehpui t t a, a thuhnuaiah Juda lal Ahaza
chu a dah ta daih mai a ni. Chuta \ang chuan Davida thlah lal zlna
chu a tla hniamin a chhe zo va. Juda lal rng rng chu ram dang lal
chak zwk hnuaiah an kn kumkhua ta mai a ni: Assuria, Babulon,
Persia, Grik leh Rom lalram hnuaiah chhiah chawiin an awm chho
ta zl a ni. Chuti a lo nih tkah chuan Juda-ten an lalte chu
chhandamtu angin a hmu thei ta lo.
Isaia chuan Pathian hnn a\anga a thu hmuh chu Lalpa Yahweh
ngei chuan chhandamtu a rawn pe dwn a ni tih a lo ni ta. Isaia thu
chu, Kan tn nau a lo piang a, fapa min pe ta a: rorlna chu a
kokiah a chuang ang a... A ram a zau zl ang a, a ramah remnain
twpintai a nei lo vang; Davida lal\hutthlngah a \hu ang a, dik tak
leh fel taka rorlin a rawn tinghet ang; tn a\anga kumkhuain, tih a
lo ni ta zwk a (Is 9:6 & 7). Jesaia bul a\anga chawrno lo chhuak
tr a sawi zl a, chu mi chuan rorlna \ha leh fel leh dik chu a rawn
keng ang a, ram nuam chu a rawn thlen dwn a ni (Is 11:1-9).
Jeremia pawhin chu Messia lo kal tr chu a lo sawi ve tho mai (Jer
23:5, 6). Mika phei chuan Bethlehem Ephratha a\anga lo chhuak
tr a nih thu a sawi (Mik 5:2). Chu chu Ezekiela chuan sidar thing
sng Lalpa phun angin a hmu (Eze 17:22-24). Bermpu \ha angin a
sawi bawk (Ez 34:20-31).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

303

3. Saltng chhuah hnua Messia beiseina: Babulon sala an


tng, lal Kura thupka Juda-te an rama an kr leh BC 538 hnu
lamah chuan Messia an beisei dn pawh a lo danglam chho ve
leh zl a. Saltn hma kha chuan Davida thlah, a lal\hutthlnga
rawn \hu leh tr Messia kha an beisei ber a ni \hn a. Mahse,
saltng an kr leha Zerubabela an governor a nih hnuah khn
Davida thlah kal zl lal an awm tawh lo. Davida \hutthlnga \hu
lal \ha lo chhuah leh hun tr chu hriat phk pawh a ni tawh lo.
Lalpa Pathianin a hriak thih, a mi ruat ngei chu a la rawn tr ang
tih an beisei ngawt tawh mai a ni. Chu chu Messia beiseina tia
sawi lr tk bera chu a lo ni ta.
Chu chhandamna hna chu khawvl history-a thil thleng
pngngaiin a rawn vawrh chhuah, lal inthlah chhwngin a rawn
thlentr mai ni tawh lovin, Exodus hun laia Pathian, mihring historya chiang taka a thiltihtheihnaa a rawn inrawlh dn anga lo thleng
tr niin beisei a ni ta zwk a. Messia chuan khawvla ro a rawn
rl hunah chuan indona zawng zawng a reh zo ang a, khawvl
pum puiah hian remna leh muanna a lo thleng tawh ang (Zak
9:9,10). Chu Messia chuan tn hmaa an neih \hin lal ropui pawh
a ang tawh chiah lo. Mahse, a thuneihna chu ram rorltu thuneihna
ang a ni ang a, Lalpa (Yahweh) rorlna chu a takin a rawn thlentr
dwn a ni.
4. Messia lo kal dn tr leh hriat theih dn tr: Bethlehem
khuaah a lo piang ang tih chu an beisei dn tlngpui a ni tih a hriat
theih (Mt 2:4-6; Jn 7:42). Chu chu Davida khua a ni si a. |henkhatte
erawh chuan Messia chu a pianna chin pawh hriat loh tr niin an
ngai (Jn 7:27). Isua a lo kal a, mi tlm t chuan Messia a nih an hria
a. Baptistu Johana chuan Pathian Berm No saw tiin ama zirtrte
hnnah Isua a kawhhmuh a, a zirtr pahnihte chuan Isua an zui ta a.
A pakhat zwk Andria chuan a unau Simon Petera hnnah chuan,
Messia kan hmu ta, a ti a (Jn 1:35-42).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

304

Messia beiseina awm reng avng chuan mi danglam deuh


Baptistu Johana te pawh Krista (Messia) a lo ni mial dah lwm
maw an ti a ni (Lk 3:15). Samari ram khaw pakhat Sukar an tih
hmuna Jakoba tuichhunchhuah bula Samari hmeichhia pawh khn
Messia beiseina chu a lo nei ve reng a. Ani chu a lo kal hunah
chuan engkim min la hrilh ang, a ti a, a hnnah chuan Isua chuan,
Keimah a betu che hi amah chu ka ni asin, a ti a (Jn 4:25, 26).
Messia an beisei dn chu Juda rilru takin a la ni zl tih chu Isua
thawhleh hnu pawh khn a la lang. Tirhkohte Thiltih 1:6-ah pawh,
Lalpa, tnah em ni Israel-te hnnah ram i pk leh dwn? an la
ti he haw a ni. Emmau khaw kawnga khualzin pahnihte pawh
khn, Keinin Israel-te tlantu tr kha a nih kan beisei tehlul nn,
an ti a ni (Lk 24:21).
Isaia bung 53 a chhiahhlawh tuara chungchng thute pawh hi
Judate chuan Messia, Judate chhandamna hna a thawh laia an ram
hmlmate a donaa a hrehawm tawrh dn tr sawinaah an ngai daih
a ni. (Pathian Thu, Thuthlung Hlui) ngun taka zira, hre thiamte erawh
chuan Messia beisei dn dik an nei a, Isua a lo piana, rawng a
bwla, a thiha, a thawhleh khn Thlarau Thianghlim a\angin, Messia
a ni tih an hre thei a ni. Paula pawhin a tr lamah chuan Messia
beisei dn dik lo a nei a, Isua a thiha, a thawhleh hnua a hnna a
inlr meuh chuan Mosia lehkhabu leh zwlneite lo hrilh lwk, Juda
hnam 12-ten an beisei m m lo kal tr Messia chu Isua kha a lo ni
reng tih a hre fiah ve ta chauh a ni (Tirh 26:6,7 & 22,23).
Juda-ten Messia an beiseina hi a ropui hle. Chu beiseina chuan
an hnam nun a chwmin a chelh a. Messia chu lal, rorltu \ha niin
an ngai ber a. Isua a lo kal erawh chuan an besei dn a ang thei si
lo va, vawiin thleng hian Isua hi Messia-ah an pawm thei lo a ni.
Mahse, eng emaw zt chuan an ring ve a ni. Juda mi, Isua hi Messia
a lo ni ngei tih ringtute testimony leh an hnathawhte, anmahni Juda
miten Isua an hriat theih nna an veizia leh \hahnem an ngaihziate
pawh hriat tr leh chhiar tr a awm a ni. Mizo zngah Juda hnam mi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

305

nia inhria leh insawite an awm a. Hngte pawh hian Juda-ten Isua
hi Messia nia an pawm loh angin an pawm lo ve a ni. Chuvngin,
Kristian an ni lo. Mizote hi thisen inthlah chhwnnaah Juda mi kan
ni tih pawma, Kristian nih \hulh chuang lm lo mi tlm t chu an
awm ve tho bawk.

Sawi ho tr
1.

Juda-ten Isua hi Messia anga an pawm lohna chhante sawi


ni se.

2.

Juda-te hnnah Isua hi Messia a ni ngei tih engtin nge kan


hrilhfiah ang?

3.

Juda mi, Isua Messia-a pawmtu kan hriat apiangte chanchin


sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

306

November 30

ADAMA HNUHNNG ISUA


Chhiar tr: 1 Korinth 15:45-49

Adama hnuhnng kan sawi hmain Adama hmasa sawi phawt


a \ha wm e. Bible thu, Pathian Thu, rinna leh thiltih tehna dik lo
thei lo tia kan pawm chuan Adama a sawi chu mihring hmasa ber,
Pathianin lei a\anga a siam, a hnra nunna thaw a thwk luha mi
nung lo ni taa kha a ni a. Chu chu a kawppui wm mi hmeichhia a
siamsak hnuah Evi pasal a lo ni a. Pathianin Eden huanah a nupui
nn chuan a dah a, an ei theih tr thing rah chi tinrng a pe a. A laia
thing, a chhia leh a \ha hriatna thing rah erawh chu Pathianin ei loh
tr a ti a. Chu thei rah ngei chu a nupuiin rl thlmna avngin a ei a,
Adama a pe ve a, ani chuan a lo ei ve ta a. An pahnih chuan Eden
huan a\angin a hnawt chhuak ta a. Chu Adama chu mihring zawng
zawng thlahtu a lo ni ta a. Pathian thu wih lohna suala a tlk tk
avng chuan mihring zawng zawng chungah sual avnga hremna
thihna chu a lo awm ta a (1 Kor 15:22a). Adama sual avng khn
a thlah mihring zawng zawng chu mi sual kan lo ni a (Rom 5:19a).
Chu chu Adama hmasa chanchin Bible-in a sawi dn a ni.
Theology zirnaa ngaihtuahna pakhatah chuan mi mal Adama,
Evi pasal sawina bkah Adama chu mihring sawina a ni, tih a ni.
Rev. Dr. Lalswma chuan, Genesis \awnga mihringtih chu Hebrai
\awnga ad-um a ni a, chu chu Adama tia dah a ni ta a. Tichuan,
mihring zawng zawng hi Adama kan ni ta vek bawk a. Mihring chu
Adama a ni a, Adama chu keimahni kan ni, tiin a lo ziak a. Hmna
Eden huana dah Adama kha ni lo mah ila, mihring kan nih phawt
chuan Adama kan ni vek tihna a nih chu. Hng sawi fiah dn pahnihte
hi kan lk kawp thiam chuan Adama hnuhnng Isua hi kan hre fuh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

307

thei deuh wm e. Mihring nihna Adama hmasa leh mihring nihna


thar Adama hnuhnng Isua chungchng thu lo zir zui zl ila.
1. Adama hmasa chu leia siam a ni a, Adama hnuhnng
chu nula thianghlim hrin a ni: Adama chu lei taksa pu a nih avngin
leiah a kr leh. Pathianin a bka a lk bo Enoka leh Elija tih loh kha
chu kan taksa lei chu leiah, vaivut chu vaivutah tia thlah liam vek tr
kan ni. Thlarau lama ngaihtuahnaa kal sng \henkhatten thi tawh lo
tr angin an insawi na a, an la thi zl tho chu a ni. An taksa pawh a
la \awih ve zl chu a ni. Chu chu mihring Adama chanvo a nih tlat
vng a ni. Adama hnuhnng Isua erawh chu mihring nihna dik tak
puin lo nung ve mah se, a thihin a \awih ve lo. Thihna chelh hlen rual
loh taksa nei a nih avngin thln chu taksain a thawhsan. Hring a
chan lai khn mihring nihna zawng zawng a taksain a keng ve vek.
A tuihlin a ril\m thei, vawt leh lumin a khawih ve, a mu ve, a hah
ve, mihring taksain a neih ang chu a nei ve vek. Mihring dik tak a
ni. Mahse, Adama hmasa a an lohna chu a taksa a \awih ve lo. Leia
siam a nih ve loh avngin. Mihring (Adama) pahnihna chu vna mi
a ni, (1 Kor 15:47b). Chu chu Isua kha a ni.
2. Adama hmasa chu thihnaa min hruai lttu a ni a, Adama
hnuhnng chu nunna petu a ni: Adama-ah chuan mi zawng
zawng an thi \hn ang hian, Krista-ah chuan mi zawng zawng tihnunin
an awm bawk ang, tih a ni (1 Kor 15:22). Adama hmasa chu
thihna pa a ni a, Adama hnuhnng chu nunna pa a ni. Adama,
mihringa awm rng rng chu thih hmabk vek kan ni a. Taksa a thi
dwn a, pumpelhna rng rng a awm lo. Mi ropui leh chak leh
hausa ber pawh mihring (Adama) a nih miau avngin thihna a
hmachhawn a ngai, Mihring tn vawi khat thih ruat a ni, (Heb
9:27). Mi firfiak, Keia tn chuan thih ruat a ni ve lo lo ti twk
awm mah se an tn ruat a nih vezia a lang zl tho. A sawi mm dn
zawng zawng mah se an taksa a thi ngei tih a chiang tho. Hetianga
rin leh sawi chng hi hnial hnial chi pawh an ni lo. An thih ve hunah
a chiang mai ang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

308

Adama hnuhnng erawh chu thih theih lohna neitu leh nunna
petu a ni. Amah avng leh amah ang chuan amaha thite chu ropui
taka kaihthawhin an la awm dwn a ni. Chu mai chu thawhlehna
thiltihtheihna lan chhuahna a ni lo va. Mihringa an la awm lai pawhin
chu nunna thiltihtheihna avng chuan sual lam kawnga thi tawhin
Pathian lam kawngah erawh chuan Krista Isuaah chuan an nung
\hn a ni (Rom 6:11). An taksa thih hmabka an la awm lai pawhin
thlarauvah chuan tho leh nunin an nung \hn a ni. Chu chu Adama
hnuhnng Isua avnga lo awm thei a ni.
3. Adama hmasa chu mite chunga nchhia thlentrtu,
Adama hnuhnng chu malswmna thlentrtu: Adama hmasa
chuan mite sualah a hnk lt a, thihna a thlentr a. Chumi avng
chuan rorlnaa thiam loh chantrna chu chu mi zawng zawng chungah
a thlentr a. Adama hnuhnng Isua erawh chuan thil \ha leh
malswmna hlr a thlentr thung. Khawngaihna, mi tin tn a rawn
thlen a. Thiam chantrna thilthlwnpk chu mi tin hnnah pk a lo ni
a. Chng khawngaihna leh felna thilpk dawngtute chuan chatuan
nunna an chang thei ta a ni. Adama hmasa avngin mi tam tak chu
mi sual an lo ni a. Adama hnuhnng thu wihna avng chuan mi tam
tak chu mi fel an lo ni ta a (Rom 5:15-19). Adama hmasa chuan
Pathian anga siam mihring chu tlknaah a hruai lt a, Adama
hnuhnung Isua chuan a kai tho va. Adama hmasa chuan thihna ata
tu mah a chhan chhuak thei lo va, Adama hnuhnng erawh chuan
thi thei chu thih theih lohna a la sintr dwn a. Chumi hunah chuan,
Hnehnain thihna a lem zo ta, tih thu ziak chu a lo thleng tawh ang
(1 Kor 15:54). Adama hmasain a tihchhiat zawng zawng chu Adama
hnuhnng chuan a din \ha leh vek a ni. Mihring nihna hlui Adama
hmasa chu mihring nihna tharin Isuaah chuan a lo awm ta a ni.
4. Adama hnuhnng Isuaah mihring thar: Paula chuan Pathian
chatuan remruat, mihring leh khawvl thar lo awm tr chu Kristaah
a nihzia Ephesi Lehkhathawnah a sawi uar hle. Engkim vna thil
awm te leh leia thil awmte chu Kristaa fwk khwmtr chu Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

309

thil tum a ni (Eph 1:10). Pathianin mihring leh khawvl tna a thawh
zawng zawng chu Kristaah vek a ni hlen chhuah a tum ni. Mihring
thar a siam chhuah pawh chu mi zawng zawng huap a ni. Adama
hmasaa mi zawng zawng suala tlu a thihnain a fan chhuah vek tawh
te, Kristaa inrema pumkhat an lo nih vek chu Pathianin mihring thar
siam chhuah a tum chu a ni. Chutah chuan Juda leh Jentail a awm
theih loh va, serhtan leh serhtan loh inthliar hranna a awm thei tawh
lo. Krista avng chuan mi zawng zawng, Adama hmasa avnga
Pathian laka mi hrang lo ni tawhte khn Pa hnna luh theihna kan
nei ta vek a ni (Eph 2:18). Chu mihring thar chu Krista Isua, Adama
hnuhnngah chuan pumkhat an ni a; chutah chuan Juda leh Grik,
bwih leh bwih lo, mipa leh hmeichhia inthliarna pawh a awm
tawh lo a ni (Gal 3:26-28).

Sawi ho tr
1.

Adama hmasaa awmte nun dn leh Adama hnuhnng Isuaa


mihring thar nunzia inan lohna kawng hrang hrang han sawi zui
teh u.

2.

Adama hnuhnngin Adama hmasa a luahlan hnehzia han sawi


zui teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

310

December 7
NAT TINRNGA N TIDAMTU A NI
Chhiar tr: Marka 1:32-34

Khawvlah hian intihnatna a tam hle a. Sakhaw hmanga firfiak


taka politics kalpui pwl \henkhatte phei chuan sakhaw hmingin
mite an tin a, pawi sawi lo an tihrehawm a, rwng taka tihhlum
tkte pawh an awm. Pawisawi lote pawhin hetiang thil \ha lo hi an
tuar ve \hn a ni. Damdawi in lam han thlr ila, natna chi hrang
hrang, khirh tak tak leh na tak taka n, doctor hmuh duhin an inhwr
tup tup ni tin a.
Taksa natna hian khawih duh bk leh khawih duh loh bk pawh
a nei lo. Khawsak harsa tak tak, vawi khat inentrna tr sum pawh
nei lote an han dam lo tlat a. A nei deuh lahin hmunpui panin chng
nuai tam sngin damna duhin an inenkawltr a. Nausn leh naupang,
pawi sawi rual pawh la ni hlei lo, an natna lai eng mah pawh sawi
thei loten natna khirh tak tak an vei a, a thihpui twk lah an tam.
Dam lohna avnga ei leh in pawh ti thei lo, taksaa damdawi leh thil
tui an thisen dwt a\anga pka nung ve \wk \wk pawh eng emaw
zt an awm reng. Eng mah hre thei tawh lo, khwl chakna hmanga
thwktr, damlo chau tak ICU-ah mi \hahnem tak an awm reng
bawk.
Natna dona leh tihdam hna thawhnaa sum snso zawng zawng
hi a tam tham m m a ni. Khuarl natna twk kan tam m m laiin
taksa tna \ha lo tih hriat reng an taksa ruih nn emaw, rei lo tea
nuam tih nn emaw, chk dawklak hrim hrim vng emawa ruih
theih thil an hman tlat avnga intina chawp tam tak an awm bawk
nn. Dam duhin damdawi inah kan lt a, thiin kan chhuak fo va.
Damlai khawvl hi dam lohna khawvl a ni tih mai awl a ni. Natna
lo awm chhante eng emaw chen hre theiin, vng theiin, a tihdamnate
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

311

nei ve \euh mah ila, kan damlo reng mai chu a nih hi maw. Kan
kohhran Inrinni zn leh zng \awng\aite pawh Rev. Thansiaman,
Dam duh \awng\ai a lo tih ang hi kan ni fo mai. Thih hnu khawvla
hlimna leh nawmna beisei tr nei lo tn phei chuan hring nun hi
natnate avng hian a beidawnthlk thei hle wm e. Mahse, ringtute
chuan tidamtu kan nei, kan Lalpa Isua ngei chu. A tisa put lai nite
khn damlo na tinrng a tihdamsak \hn tih hi kan Bible hian min
hrilh nasa khawp mai. Chu Isua chu, Niminah nn, vawiinah nn,
kumkhuain a pngngaiin a awm fo vang, a lo ti leh nghl a, a
thlamuanthlk hle a ni (Heb 13:8).
1. Matthaia ziakah: Chanchin |ha ziaktu palite hian Isuan
tihdam rawngbwlna a thawh thu an ziak \heuh a. Matthaian a tr
lan \henkhat lo en ila. Mite znga natna tinrng leh chak lohna tinrng
tidamin Galili ram zawng zawng a fang vl a (4:23). Phr hnnah,
Ka duh e, lo thianghlim tawh ang che, a ti a, chawplehchilhin
phr chu a lo thianghlim ta nghl a (8:3). A hnnah ramhuai mante
tam tak an rawn hruai a; tin, thuin ramhuaite chu a hnawt chhuak a,
dam lo zawng zawngte chu a tidam bawk a (8:16). |awng thei lo
ramhuai man pakhat a hnnah an rawn hruai a; ramhuai chu a hnawh
chhuah veleh \awng thei lo chu a lo tawng ta a (9:32-33).
Inkhwmna inah mi pakhat kut zeng a lo awm a; chawlhniah tih\hat
a thiang e tiin I kut phar rawh a ti a, tichuan a phar a, lehlam angin
a dam ta viah a (12:9-13). Mitdel \awng thei lo ramhuai man pakhat
a hnnah an rawn hruai a; ani chuan a lo tidam a, chutichuan \awng
thei lo chu a lo \awng theiin, a lo hmu thei ta a (12:22-23). A puan
hmwr tal deh theih an dl chiam a; a dek apiang chu an lo dam ta
zl a (14:36).
Mipui tam tak, kebai te, mitdel te, \awng thei lo te, piangsualte
rawn hruaiin a hnnah an lo kal a, a ke bulah an dah a; a lo tidam ta
hlawm a (15:30). Isuan ramhuai chu a hau va; a chhng ata a chhuak
ta a; chumi dar a chinah chuan naupang chu a lo dam ta a (17:18).
Mipui tam takin an zui a; chutah chuan anmahni chu a tidam ta a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

312

(19:2). Pathian biak inah chuan mitdelte leh kebaite a hnnah an lo


kal a; anmahni a tidam a (21:14).
2. Marka ziakah: Marka pawh hian Isuan damlo a tihdam thu
a lo ziak ve nual a. Simona pizawn khawsika n a kut chelhin a
kaitho (1:30-31). Tlai ni tlk hnuin Kapernaum khaw mipuite
kawngkhr bulah an lo kal khwm a. Mi tam tak nat tinrnga n te
chu a tidam a, ramhuai tam tak a hnawt chhuak bawk a; ramhuaite
chuan amah chu an hriat avngin an \awng a phal lo (1:32-34).
Ramhuaite hnawt chhuak zlin Galili ram zawng zawnga an
inkhwmna inahte a lt zl a (1:39). Phr pakhat a kuta dekin a
tidam (1:41-42). In chung rek pawpa an thlk zeng hnnah, I
sualte ngaihdam a ni tawh e, a ti phawt a; chumi hnuah, Tho la, i
wngphah la la, i inah kal rawh, a ti a; a wngphah chu a la ta
nghl a, an zaa mithmuhin a kal chhuak ta a; chutichuan, an zain
mak an ti hle a, Hetiang rng rng hi kan la hmu ngai lo, tiin
Pathian an fak ta a (2:3-12). Gerasin ramah ramhuai pai Nuaia
kaw chhng atngin ramhuai a hnawh chhuahsak (5:1-10).
Hmeichhe thi pt a tidam; Jaira fanu thi tawh a kaitho (5:2143). Genesaret ramah a kalna apiangah dam lo an lo mut tlartr pt
\hn a, a puan hmwr dek apiang an dam zl a (6:53-56). SuroPhoiniki mi fanu ramhuai tihbuai a tidam (7:24-30). Bengngawng
\awng fiah thei lo, Ephatha (Lo inhawng rawh) tiin a tidam (7:3135). Bethsaida khuaah mitdel a mitah chil chhkin a kuta vawi hnih
khawihin a tidam (8:22-26). Naupang ramhuai \awng thei lo pai,
amah sawisa \hn ramhuai a hnawh chhuahsak a, a zirtrten engati
nge annin an hnawh chhuahsak theih loh tih an zawhin, Hetiang hi
\awng\ai chauh lo chuan engtin mah a chhuak thei lo, a ti (9:1429). Mitdel Bartimaia chu, Kal tawh rawh, i rinna hi i dampui a ni
e, tiin a mitdel a tihdamsak (10:46-52).

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

313

3. Luka ziakah: Luka pawh hian Isuan damlo a tihdam thu a tr


lang. Kapernaum khuaah ramhuai bawlhhlawh thlarau pai, amah
pawh lo hre tak chu, Ngawi la, a chhng ata chhuak rawh, tia
thu pein a hnawt chhuak (4:31-37). Simona nu khawsik a tihrehsak
thu a ziak ve a. Tlai lamah natna hrang hranga n, an zaa chunga a
kut nghat \heuhvin a tidam a; ramhuaite pawhin Pathian Fapa a ni
tih an hriata an hlauh avngin mi kaw chhng ata an chhuak hlawm
a, an \awng chhuah a phal lo (4:40-41). In chung rek pawpa an
thlk thlk zeng a tidam (5:17-26). Chawlhniin kut zeng a tihdamsak,
Pharisai-ten chu chu an hmuhin, An thin twtin an puak keh lek
lek a, tih a ni (6:6-11).
Ramhuai pai hnawt chhuakin mi tam tak a tidam a, miten amaha
thiltihtheihna awm avng chuan amah deh chkin an bawr huai huai
(6:17-19). Nain khuaah hmeithai fapa neih chhun thi a kaitho (7:1117). Gerasin rama ramhuai zwl Nuaia a tidam (8:26-31). Jaira
fanu a kaitho, hmeichhe thi pt a tidam (8:40-56). Ramhuai zwl
naupang a tidam; zirtrte hnnah hnawt chhuak trin a ngn phawt
a, an hnawh chhuah theih si loh avngin, |hangthar rinna nei lova
tihmawhte u... tiin a hau hrep (9:37-43). Chawlhniin hmeichhe
pakhat kum swm leh pariat ramhuai man, chak lo, kun reng, I
chak lohna chuan a thlah ta che tiin a chunga kut nghatin a tidam
(13:10-13). Chumi an hmuh chuan a hmlmate chu an zak a, mipui
erawh chu an lwm (13:17).
Chawlhniin Pharisai-te awm laiin mi pakhat vng a tidam a;
Chawlhniin tihdam a thiang nge thiang lo tih a zawhna chu tu man
an chhng thei lo (14:1-6). Phr swm hnnah Puithiamte hnnah
va inentr rawh u a ti a, an kal laiin an lo dam vek; an znga pakhat,
Samari mi leh nghl chauh chuan lwm thu a hrilh; Isuan, Tho la,
kal rawh, i rinna hi i dampui a nih hi, a ti (17:11-19). Mitdel tu
emaw (ziaktu dangten Bartimaia an tih kha a ni thei em?) kawng
sra kut dawh, Hmu thei tawh ang che, i rinna hi i dampui a ni e,
tiin a tidam (18:35-43).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

314

4. Johana ziakah: Johana hian Isua thilmak tihte hi


chhinchhiahna (sign) angin a tr lang hlawm. Kana khuaa upa
pakhat fa a tidam (4:46-54). Jerusalem-a Bethesda dl kamah damlo
an mu del dul a. An zngah kum 38 lai lo na tawh, dl a phl chnga
lt ve hman \hn si lo, zuk inhnim tra \anpuitu nei ve bawk si lo chu
Isuan a hmuhin a lainat hle ni tr a ni; Tihdam i duh em? a ti a.
Tho la, i wngphah la la, kein kal tawh rawh, tiin a tidam (5:1-9).
Chu chu Chawlhni a ni a. A hnua Isuan a hmuh leh chuan, Ngai
rawh, i dam tk hi, thil tisual leh tawh suh, chuti lo chuan thil \ha lo
lehzual a lo awm dah ang e, tiin vaukhnna a pe a. Juda-te lah
chuan lawm ahnkin Isua chu tihhlum tumin an veh a ( 5:1-18).
Pian tirh ata mitdel, leia chil chhka, hlum siamin a mitah a hnawih
a, Siloam dla sil trin a tr a, a tih ang chuan a ti a, a mitdel a lo
dam ta a. Pharisai-te lah chuan lawmpui ahnkin amah an tihduhdah
phah a, an hnawt chhuak ta hial a (9:1-34). Lazara ni li thlna awm
tawh a kaitho (11:43-44). Juda-te leh puithiam lalte chuan Lazara
pawh chu tihhlum tumin an phiar zui (12:9-11).
N tinrng tidama Isua hnathawh hi Chanchin |ha ziahna bu
palite hian an tr lang kim lo hle ang tih a rin theih a. Johana phei
chuan, Ziak fai vek ni dwn sela, lehkhabu ziak tr zawng zawng
chu khawvlah pawh hian lengin ka ring lo, a lo ti hial a ni (Jn
21:25). A tihdam dn leh a hmanrua pawh chi hrang hrang a ni a.
|henkhatah thusawi maiin a tidam a, \henkhatah a kutin a khawih
a; \henkhatah a chil a hmang a, a dangah lei te pawh a hmang bawk
a. Tih tr han pk tkte pawh a nei nual bawk a. Chawplehchilhna
tihdam a nei a, khawih nawn ngai an awm bawk a. Thu sawi a,
kuta a khawih te pawh an awm a. Anmahniin an ngenna avng te,
mi dangin an ngensak avng te, mi dangin an rawn hruai leh \anpui
te an awm a. An dl ni miah lova amahin a tihdam mai te pawh an
awm. A hun lai hian lo chhinchhiah zltu awm se a tihdamte hi an
tam ngawt ang. Mahse, an dam a ni tih chu anmahni mai ni lovin a
lo hmutu mi tam tak an awm. A lo hmutu leh hretute zngah ngaih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

315

dn a inang lo thei khawp bawk. Amah ertute chuan Isua huat nn


an hmang deuh zl. Tn thleng pawh hian chu chu thil awm dn a la
ni zl. |henkhatte chu an rinna avngin an dam tih amah Isua ngeiin
a sawi zui a; \henkhatte erawh chu an ring lo mai ni lovin amah
pawh an hre chiang lo; mahse, an dam ve tho. Mi dangte rinna
avnga damna lo chang tate pawh an awm a ni. Isua tihdamna
changtute hi mi vnnei an ni. Tidamtu pngngai reng a nih avngin
natna tuartu tute pawhin amahah beiseina kan la nei zl a ni.

Sawi ho tr
1.

Isua tihdamna chang leh chang lo kan awm \hn hi engtia ngaih
tr nge ni ang?

2.

Nat tinrnga n a tidam thei si a, natna harsa bk deuh, Isua


pawhin a tihdam theih lm loh tr chia ngaihte kan nei nual
em?

3.

Isua tihdamna chang nia inngai si, medical science lam a\anga
ena dam si lo hi engtia ngaih tr nge?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

316

December 14
KAWNG LEH THUTAK A NI
Chhiar tr: Johana 14:6-8

Sakhaw hrang hrangin Pathian pawh leh theihna kawng an


zawngin Pathian duh zwng anga nun dn tr kawng an sawi \hn.
Buddha chuan thlr riat kawng (eightfold path) leh thutak ropui
pali (four noble truths) a zirtr a. Chng chu miin dik taka a zawh
chuan tuarna awm tawh lohna (nirvana) a thleng thei tih a zirtr a.
Hindu chuan kawng hrang hrang, hriatna kawng, inpkna kawng,
thiltih kawng, insawizawina kawng te an zirtr a. Sakhaw dangte
pawhin Pathian leh mihring inpawh leh theih dn tr zirtrna an nei
hlawm. Kan Lal Isua Krista erawh chuan, Keimah hi kawng leh
thutak leh nunna ka ni, a ti (Jn14:6). Chu chu lo zir zui ila.
1. Isua chu kawng a ni: Thuthlung Hluiah Pathian thupkte leh
Mosia hmanga dn a pkte chu kawng anga sawi a ni. Lalpa in
Pathianin thu a pk che u anga ti trin fmkhur rawh u; ding lamah
emaw, vei lamah emaw in png tr a ni lo. In va luah tr ramah in
awm a, in hmuinglna tr leh in chn rei theih nn Lalpa in Pathianin
thu a pk che u kawng in zawh tluan chhuak tr a ni, tiin Pathianin
Mosia a hrilh (Deut 5:32-33). Mosian chu kawng Pathianin a
kawhhmuh pawh chu an hawisan dwn a ni tih a hre lwk (Deut
31:29). Chutia an pn kawi veleh an hnung lam a\angin awin, Hei
hi kawng a nih hi, tah hian kal rawh u, a tih an hriat \hin tr thu
pawh Isaian a sawi (Is 30:21). Isaia bawkin khawvl tharah chuan
Thianghlimna Kawng, mi zin veivkte leh mi te pawh bo lova an
kalna tr a lo la awm tr thu a sawi (Is 35:8).
Sam 27:11-ah chuan \awng\aina, I kawng chu mi entr la,
tih kan hmu. Isuan, Keimah hi kawng ka ni a tih hi eng nge a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

317

awmzia? Barclay-a chuan hetiang hian a sawi fiah a: Khawpui kan


la kalna ngai lovah ltin kalna lam tr chin mi zwt ila, ani chuan,
Ding lama png hmasa ber zawh la, chutah vei lama png
pahnihnaah kal leh la. Kawng \huam wl zau chu kal tlang la, biak
in kal pl zl la, ding lama png pathumnaah kal la, i kawng zawn
ber chu chuta \anga a vei lama png palina chu a ni mai, ti sela, bo
a wl hle ang. Mahse, kan mi zawha khn, Lo kal ru, chutah
chuan keiman ka hruai ang che u ti ta sela chuan kan bo miah lo
vang. Chu chu a ni Isuan a sawi chu. Kalna tr kwk kualin thurwn
min pe mai lo. Kan kutah min kai a, min hruai a ni. Ni tinin min
tichakin min kaihruai a. Kawng chanchin min hrilhtu ni mai lovin,
amah chu kawng a ni.
Kristian sakhua a danglam m m bkna chu zirtrna \ha lk
khwm, chumi anga nung tra inzirtrna mai a ni lo va; mihring finna
thu inzirtrna mai pawh a ni lo va; ngaih dn \ha leh sng sawi chhuahna
mai pawh a ni hek lo va, mi nung Isuaa innghat a ni. Thlarau
Thianghlim zra amah Isua nna inlaichnnaa luh chuan miin Pathian
a thleng thei tihna a ni. Pathian thlen theihna kawng tam tak a awm
tih ngaih dn nn pawh a inmil thei lo. Thuthlung Hluia kawng thu
an hriat sn ber chu Lalpa dn thupkte chu an ni. Mahse, chng
chu dik takin tu mahin an zwm famkim thei lo. Chu kawng chu
zawh tluan theih a ni lo. Chuvngin, Pathian Fapa, mihringa lo chang
chuan dn a zwm famkim a, chu a thu wihna famkim zr chu
rinnaa lo zo vein amah nn chuan kan innun zawm chuan Pathian
kan pawh leh thei a ni. Chumi a lo awm theihna chu amah Isua kha
a nih avngin kawng nih a tling a ni. Chu chu hmun dangah tehkhin
thuin a sawi: Kei kawngkhr (gate) chu ka ni; tu pawh keimaha a
luh chuan humhimin a awm ang a, a ltin a chhuak ang a, ei tr a
hmu bawk ang, a ti (Jn 10:9). Hmun him, Pathian hnna luh theihna
chu amah kawngkhr kal tlangin a ni.
Hebrai ziaktu chuan sawi dn dangin a sawi a. Kawng thar
leh nung, puanzr kal tlanga Hmun Thianghlim kan luh theihna chu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

318

Isua thisen avng chauh a ni tih min hrilh (Heb 10:20). Isaian
Thianghlimna Kawng, khualzin leh mi te pawh bo lova an kal
theihna a lo sawi chu Isua kha a lo ni kan ti thei ang. Rinnaa amaha
tlu lt maite chu mi mwl ber leh chak lo ber pawh ni se Pa hnn an
thleng thei tlat si a ni.
2. Isua chu Thutak a ni: Thutak tih hi dawt ni lo thudik tih
satliahna mai a ni lo. Thu mai ni lo, tak nei tihna a ni. Thusawi mai ni
lova nun ngeia a nihna tihlan tihna a ni. Ka \hian hnnah, Mi rinawm
chuan a pawisa pk a rl leh ngei \hn, tih thu sawi ila, thudik ka
sawi a ni. Chu chu thutaka chantr tr chuan eng tik lai emawa a
pawisa ka lo hman pksak kha ka rl a, ka thudik sawi chu thutakah
a lo chang ta a ni. Chutiang chiah chu Isua thutak a nih dn pawh a
ni. Thudik, tisaa rawn chantrtu a nih kha thutak a nihna chu a ni.
Isua, thutak a nih dn kawng thum a awm.
Pakhatna, thu tisaa lo chang a ni. Johana 1:1-18 chhngah
chumi chungchng sawina chu kan hmu. A trin Thu a awm... Thu
chu tisaah a lo chang a... khawngaih leh thutakin a khat... Dn thu
Mosian a pe, khawngaihna leh thutak Isua Krista avngin a lo awm,
tih a ni. Isua a lo lan hmain Pathian hml tu mahin an hmu thei ngai
lo. Isua chuan, Tu pawh mi hmu chu Pa hmu a ni, a ti (Jn 14:9b).
Pathian chanchin sawi thei mihring khawvlah an tam; mahse,
Pathian entr thei an awm lo. Isua erawh chu Pathian hml tilang
theitu a ni. Chu chu Isua thutak a nih dn kawng khat a ni. Kei leh
Pa chu pumkhat kan ni, (Jn 10:30); Pa keimahah a awm... kei
Paah ka awm, (Jn 10:38), a tihte hian Pathian tisaa lo lang a nihzia
a sawi. Pahnihna, thutak hriattrtu a ni. Amah ngeiin, Keinin kan
hriat chu kan sawi \hn, kan hmuh chu kan hriattr \hn, a ti (Jn
3:11). Tu pawh ka thu hriaa, mi trtu ring chuan, chatuana nunna a
nei tawh, thiam lohvin a awm lo va, thihna ata a chhuak a, nunnaah
a lt ta zwk a ni, a ti (Jn 5:24). A thu hi a tak a, a chak a ni.
Thihna leh nunna thu a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

319

Hetianga thuneihna leh chakna nei thu sawi thei tu mah dang
an awm lo. In hnna thu ka sawite hi thlarau a ni, nunna pawh a
ni, a ti (Jn 6:63). A thusawi leh hriattrte hi chatuan nunna leh
thihna nghawng an nih zl avng hian thutak a nihzia a chiang a ni.
Pathumna, a thuin zalnna leh thianghlimna a pe thei. Thutak in
hria ang a, thutak chuan bwih a bn ang che u, a ti a (Jn 8:32).
Amah chu thutak a ni a, chumi chu hria apiangin sual ata zalnna te,
Pathian leh mihring inhmlmkna laka fihlmna te, mihring leh mihring
inhmlmkna laka chhuahna te, mihring leh thilsiam khawvl
inngeihna te an chang thei a ni. Isua, thutak hriatna chuan beidawnna
lakah a chhuah zaln a, hlauhna leh lungkham manganna a lk
kiansak \hn. A thusawi hriat avngin thianghlimna a lo awm thei a
ni (Jn 15:3).
Isua kawng leh thutak hretu nih hi vnneihna chungchuang a
ni. Chu chu mihringin a zawn chiam leh hai chiam avnga a hai
chhuah lam aiin Thlarau Thianghlimin a hriattr avngin a lo awm
\hn. He kawng leh thutak hi benga hriatna maia hriat theih a ni a;
mahse, chu chu a twk lo. Thinlung chhngril leh thlarauva hriat a
pawimawh a ni. Ramhuaiten an hriat dn ang lek ni lo, nun ngeia
tawn hriat a \l a ni.

Sawi ho tr
1. Isua, kawng dik leh nung a nihzia hi han sawi zawm teh u.
2. Thudik ang taka lang, dik tluantling si lo a awm thei em? Entrna
in pk theih ang ang pein han sawi zau teh u.
3. Isua thusawiin kan nun a khawih danglam tawh dn sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

320

December 21
THAWHLEHNA LEH NUNNA A NI
Chhiar tr: Johana 11:25-27

Nunna hi a hlu a, a ropui a, a mak bawk a ni. Adama hnra


nunna thaw a thwk luh a\ang khn mihring chu mi nung a lo ni a.
Chu nunna thaw, Pathian hnna mi chu mi tin hian kan nei. Nunna a
pawimawh m mzia chu heti hian ngaihtuah ila. Natna eng ang
pawh miin tuar se, a taksaa thaw a la awm chhng chuan eng emaw
beisei tr a la awm \hn. Chhngte tn phei chuan a ni lehzual.
Doctor leh Nurse-te chuan damlo chu a la dam leh theih nan, nunna
thaw amaha a la awm chhng chu an bei \hn. A thwk a han buai
deuh tawh pawhin, a thwk tawh loh thleng pawhin a wmah te
nemin thwktr leh \lh an tum \hn. Tui tlate phei chu nem mai ni
lovin an hnr leh kaahte hmin thwktr leh \lh tumin a chhartuten
an bei \hn. Thwktr leh theiha mual mual pawh an awm fo. Thing
a\anga tla palh hnang wl wl, thwk pawh thaw thei lote hi an
hnungah chum dawt dawtin an lo thaw \ha ve leh mai \hn. Mihring
taksaa thaw a la awm chhng chuan beisei a la awm. Mi sual pawh
a sualte sima a inlamlt beisei theih a la ni. Mahse, thaw ber a awm
tawh loh chuan besei a bo tawh. Tih ngaihna a awm tawh lo. Chu
chu dam leh thih inkr pawimawhzia lanna chu a ni.
1. Isua chu nunna a ni: Nunna hi chi hnihah a \hen theih a.
Pakhat chu Grik \awngin bios tih a ni. Chu chu nun hun chhng
(duration) leh nun phung (manner of life) sawina lam a ni. Chu chu
thil nung rng rng zirna sawina biology tih lo chhuahna hi a ni. Grik
\awngin nunna sawina dang chu zoe a ni. Chu chu taksa leh thlarau
lam nunna sawi nn an hmang ve ve (Rom 8:38; 1 Kor 3:22; Jn
14:6; 1 Jn 1:2).

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

321

Johana 11:25 leh 14:6-a nunna tih hi Grik \awnga zoe tih
zwk khi hman a ni a. Isuan, Kei zawng nun an neih nn, tam
taka an neih nn lo kal ka ni, a ti a (Jn 10:10). A thu chu nunna
a ni a. Nun nei tlm, dam lo te, mitdel te, zeng te, kebai te, nat
tinrnga n te a thusawi leh khawih leh thupkin an lo dam mai
\hn a. Mitthite pawh a kai tho mai \hn. A nunna chu nunna satliah
a ni lo va, nunna chak leh thiltithei a nih avngin amah a\anga
thiltihtheihna lo chhuak chu chak lote tn chakna leh nunna a lo ni
\hn. Chu a nunna thiltitthei chu ringtute hnnah a pe a. Isuan a
nunna min pe tih hian kan aiah a thi tih mai ni lovin a nunna thiltithei
chu min chantr tihna a ni thei bawk. Chu nunna chu khawvl,
chak lohna, sualna leh thihna hmun atn hian a chakin a \ha twk
a. Nun dang eng mah a tluktu an awm lo. Sual leh thihna hneh
theihna nun a ni a. Thlmna do zo nun, harsatna chunga min lentr
thei nun a ni. A duhawmna lam en chuan nun duhawm, Pathian
leh mihring lawm zwnga awm theihna nun a ni a.
Min hmangaihtute chauh ni lo hmlmate pawh hmangaih thei
khawpa nun duhawm a ni. Mahni dikna ngeiah pawh miin dik lo
taka min tiha ngaidam thei nun a ni a. Chumi nun lo awm theihna
chu Isua a ni. Nun tam Isua hnn a\anga dawngtu chu mi zakzum
tak pawh ni se, zah loh theihna a lo nei thei a. Mahni inring twk lo
\hn pawhin mahni inrin theihna (self-confidence) a neih theih phah
a. Suala kun ngawih ngawih pawh mi \ha takah a siam leh thei.
Mihringa thil \ha awm lan chhuahtr thei khawpin a nun a lo danglam
\hn a ni. Isua nun neitu chu mi mwl t pawh ni se zahawmna a nei
\hn. Mi rethei t pawh ni se mi hmusitawm a ni ngai lo.
2. Isua chu thawhlehna a ni: Nunna a nih avngin thawhlehna
a ni thei a ni. Nunna chu ni lo se chu chu a awm thei lo vang. Marthi
hnnah, I nu\a a tho leh ang, a ti a. Marthiin chu chu ni kin nia
thawhlehna a sawina maiah a ngai a. Mahse, ni li thlna awm tawh
chu, Lazar, lo chhuak rawh, a han tih chuan a lo chhuak mai.
Nunna leh thawhlehna Isua chu thiltithei tak a ni. Khawvlah mi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

322

nunna lksak thei zwnga thiltithei tak tak an awm \hn. Ni li lai
thlna awm tawh kai tho thei an awm ngai lo. A kai tho thei mai ni
lovin amah kha thawhlehna a ni. A theihna mai ni lovin a nihna a ni.
Isua, thawhlehna a nih thu hi kawng hnihin a lang.
Pakhatna, sual thihsana felnaa nun thara nunna. Chu chu Rom
bung 6-ah kan hmu. Ama rualin a thihnaah baptis-in kan awm a,
nunna thara kan nun theih nn a ni. Krista hnna/ruala mihring hlui
thi ve tawh chu a hnnah mihring tharin an nung \hn (Rom 6:8).
Chutiangin sual lam kawnga thi tawha inruat a, Pathian lam kawnga
Krista Isuaa nunga inruata nung \hn tr kan ni (Rom 6:11). Chu
chu sual thihsana felnaa piantharna chu a ni. Chu chu thlarauva kan
thawhlehna a ni kan ti thei ang. Pahnihna, Krista avng chuan kan
taksa ngei pawh hi thih hnuah a la tho leh dwn tih hi kan ring a ni.
Krista chu thawhlehna a nih ang ngeiin a thi a, a lo tho leh a ni. Chu
chu Tirhkoh Paula chuan Krista chanchin zawng zawng awmze
neihtrtu bulpui a nihzia a sawi (1 Kor 15:14;17).
Isua thawhlehna hi hmlmate chuan an duh lo hle. A tr a\angin
sawi bo an tum ngar ngar a; mahse, an sawi bo thei lo. A dikzia
fiahna tam tak a awm si a. Isua thawhlehna sawi bo tumtute chuan
thu belhchiandawl lo te hmangin an bei nasa a; mahse, a dikzia chu
kohhran chanchinah a chiang. Zirtrte, a ringhlel nasa bertu an ni.
Mahse, Isua thawhlehzia an chian m avngin chu thu chu \anin an
nunna an chn ngam. An phuah chawp mai ni se thih ngamin an \an
lo vang. Amah beitu hmelma lian ber Paula hnnah a han inlr hnuah
phei chuan amah leh a zuitute bei nasa bertu chu amah \an nasa
bertuah a lo \ang chho ta. Paula chuan lu tan hial tawh phahin tholeh
Isua chu a \an a ni. Isua chu a tho leh ngei a, tnah pawh a nung a,
mihring nun a tithar \hn a. Vawiin thlengin mi hnnah a inlr a.
Mitthite pawh a kai tho leh vek dwn a ni. A thawhleh tawh avngin
vnah Pa ding lama \huin kan tn a dl a. Ropui takin a vntirhkohte
nn a lo kal leh dwn a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

323

Sawi ho tr
1.

Isua thawhlehna sawi bo tumtute thusawi a dik lohzia sawi


ni se.

2.

Isua nunna thiltihtheihzia a taka kan chan dn sawi ni se.

3.

Ringtu tak leh lem danglamna han sawi teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

324

December 28
AMAH ANGIN KAN THO LEH ANG
Chhiar tr: Philippi 3:20,21

Isua chu thawhlehna leh nunna a nih avnga thlarauva nun


thara kan thawh leh thu leh kan taksa ngei pawh thih hnuah a tho
leh dwn tih thu kan zir tawh a. Zaninah hian he kan taksa ngei hi
amah angin famkim leh ropuiin a tho leh dwn tih kan zir zui zl
dwn a ni.
1. Kan tlwm lai taksa: Mihring taksa hi nunnain a luah chhng
chuan a hlu m m a. Nunna tel lo chuan a npin, a chhiain a tlwm
m m thung si a ni. Nunnain a la luah chhng pawhin a hrisl lo
thei a, a na thei a, a pn thei a, a chr thei a, a chak lo thei a, a chhe
m m thei a ni. Ni tin khawsakna leh cht vlna avngin a hahin a
chau thei. A lo upat deuh phei chuan a khaw hmuh theihna te, ri
hriat theihna te, tui hriat theihna te, a cht theihna te a lo chau tial
tial thei. Nunnain a chhuahsan hnu phei chuan \awih leh rim chhiat
mai hmabk a lo ni mai.
Eng anga nalhin chei mawiin thawmhnaw \hate bel mah ila,
kuang nalh takah khungin pangpr mawi tinrngin khuh lk lk
mah ila, a mawi tak tak tawh chuang lo. Eng mah a hre thei tawh lo
va, biakin min chhng thei tawh bawk hek lo. Chutiang chu kan
tlwm lai taksa (taksa tlwm tak lehlin thar) awm dn chu a ni a,
a tlwm hle a ni. A hlutna awm chhun chu a khawi lai lai emaw, a
mamawhtu mi dangten an taksaa la vuah atna dah \hat tra lak
hran vat chu a ni mai. A nih loh leh taksa zai miten inzir nna an zai
darh vek tra damdawia chiah \hat a ni mai. Bungraw hlui ang leka
hman \angkai tihna mai a nih chu. Lei leh vaivut chang mai tr a ni.
A nih loh pawhin meia hal ral emaw, tuia snghate ei ral tra paih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

325

mai tr emaw a ni \hin. A nihna tak zuk ngaihtuah chian phei chuan
tlawm tak a ni. Thing te, lung te, lei te chu eng emaw atn \angkai
takin an la awm reng thei. Mitthi ruang erawh chu enga tn mah a
\angkai tawh lo.
2. Ama taksa ropui anga awm trin a siam \ha ang: Isua
taksa ropui dn kan hriat theih chin chu A tisa put lai nite khn
mihring taksa pngngai a put avngin a ril\min a hah ve \hn ngei
ang; mahse, sual nei lo taksa a nihna kha a ropuina a ni. Kawng
tinrnga thlmna twk, sual erawh chu sual lo a ni a, a ropui a ni. A
thawhleh hnuah phei chuan lei mihring taksa pngngai ang a ni tawh
lo va, a ropui lehzual a ni. Mita hmuh theihin a awm thei a, hmuh
theih lohin a awm leh daih thei bawk a. Boruak, thil sakhat leh
hunin a dl thei tawh lo va. Harsatna awm lovin a lt tlangin hmun
hran daih hla tak takah a awm zung zung thei. Lung bang chhah
takah a kal tlang mai thei a, zirtrte bulah te \huin thil a eipui ve leh
mai thei bawk a. An kilhna serte chu a taksaah la lang reng siin
taksa ropui danglam, chatuana thi tawh lo tr taksa a ni bawk si.
Chumi taksa ang tak chuan kan tlwm lai taksa chu a siam danglam
dwn a ni.
1 Korinth 15-ah Paulan chutianga kan taksa, thawhlehnaa
tihdanglama a awm dn tr kawng ruk a sawi:
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)

|awih thei kha \awih thei tawh lo trin;


Chawimawi loh (tlwm tak) kha ropui takin;
Chak lo kha thiltihtheihna neiin;
Mihring lam taksa kha thlarau lam taksain;
Leia siam mi kha vna siam mi anna puin;
Thi thei kha thih theih lohna neiin.

A mak lehzualna chu chutia tihdanglamna chu mit khap kar


lovah a ni ang tih hi a ni (1 Kor 15:52). Tna kan taksa put hi a
tlwm m avngin chutiang taksa ropui nei chuan kan tho leh dwn
a ni tih hi rin thiam pawh a harsa thei. Sual leh chak lohna kra
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

326

awm kan la nih avng hian Pathianin mihring a siam ropui dn hi


kan ngaihtuah phk lo fo.
3. Engkim pawh ama thu thuin a awmtr thei: Chutiang taka
famkim leh ropuia kan taksa a lo awm theihna tr chhan chu Isua
thiltihtheihna, engkim pawh ama thu thua a awmtr theihna avng
chauhin a ni. Chu chu kan hre thiam pha lo a nih pawhin kan rin tr
a ni si. Kan rin theih nna min puitu atn, tna kan taksa tlwm kan
tih pawh hi a ropui a, Pathianin a siam leh enkawl dn a ropui
bawk a, chu chu ngaihtuahin, nakina kan ropui lehzual theih dn tr
kan ring thiam thei wm e. Pathian tn mitthi kaihthawha, tihropui a
har lo vang.
Kan thisen sen (haemoglobin) awm dn te thei ang ber,
molecule khat, kan taksa bung hrang hranga oxygen sem darhtu
protein pakhat chhngah hian hngte hi an awm khwm a: carbon
atom 3032, hydrogen atom 4812, nitrogen atom 780, iron atom 4,
oxygen atom 880, sulphur atom 12. Hng atom 9520-te hi dik tak
leh fel taka an inrem \hap a ngai. Kan taksaah hian cell (sel) t reuh
t t tam tak an awm a. Chutiang cell chu an t khawp a, hetia kan
thu ziah hawrawpa o pakhat kualkhung chhngah hian chutiang
cell chu sing li vl thleng an awm thei a ni. Cell pakhat te chu amahin
khawvl a ni ve mai a, a hun bi dik takah tih tr an nei hrang \heuh
a ni. |han hun, in\hen darh hun, hormones siam hun, thih hun te an
nei thlap a ni.
Mihring taksaah hian chutiang cell chu minute khatah
tlklehdingwn thum vl zl an thi a, cell dangin an rawn thlk zl a
ni. Mihring thluak hian cell tlklehdingwn sawmthum vl a nei a ni.
Kan vun inch khat bialah hian cell maktaduai khat vl a awm. Kan
thisen zmah hian cell trillion sawmhnih an awm, trillion khat chu
maktaduai vawi thum inpuntr chhwng a ni. Cell chhngah chuan
chromosome an awm leh a, chromosome chhngah chuan gene
(gin) an awm leh a ni. Tna kan taksa mai pawh hi chutiang taka
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

327

mak leh ropuia a siam theih chuan vn taksa ropui zwk pawh a
siam thei ang tih hi a rin theih m m a ni. Pathianin min siam dn
makzia hi hriat phk pawh a ni lo ve.
Amah anga famkima tholeh taksa pua siam thar kan nih hun hi
a nghahhlelhawm m m a ni. Chu chu Beiseina Lwmawm tiin
sawi a ni \hn.

Sawi ho tr
1.

Famkim lo kan nih avng hian kan duh duhin kan awm mai tr
nge famkimna lam panin kan \hang zl tr?

2.

Thlarauva nun thara thawhlehna chang lote hian taksa famkima


thawhlehna chan an beisei thei ang em?

3.

Tholeh Isua taksa makzia han sawi zawm teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

328

LEHKHABU RWNTE LEH THU LKNATE


Barclay, William. The Daily Study Bible Series. Revised Indian
Edition. Bangalore: Theological Publications in India, 2004.
Berdyaev, N.A. Personalism and Marxism, 1935-#400;http://
www. berdyaev. Com/Berdyaev/berd_lib/1935_400. html
Bosch, David J. Transforming Mission. New York: Orbis Books,
1997.
Brown, G. Thompson. Presbyterians in World Mission. Decatr,
Georgia: CTS Press, ny.
Brown, Raymond E, Fitzmyer & Murphy (Eds). The New Jerome
Biblical Commentary. Bangalore: Theological Publications
in India, 1994.
Bruce, F. F. (Ed). New International Bible Commentary. Grand
Rapids: Zondervan Publishing House, 1979.
Carrel, Alexis. Man The Unknown. A Wilco Book, 2000.
Carson, D.A., et. al. (Eds). New Bible Commentary. 21st Centry
Edition, Leicester (England), Downers Grove (Illinois), 2002.
Challianngra, Rev. Chhandamna. Aizwl: The Synod Literature
& Publication Board, 2010.
Christenson:, Larry. The Christian Family. Minneapolis: Bethany
Fellowship, 1970.
Corduan, Winfried. Neighboring Faiths. Downers Grove, Illinois:
Inter-Varsity Press, 1998.
Dahrawka, P.S. Mizo Thawnthu. Fifth Edition. Aizwl: Thankhmi,
2008.
Dokhma, James. Hmnlai Mizo Kalphung. Aizwl: Gilzom
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

329

Offset, 2011
Douglas, J.D. (Revising Ed. ) & Merril C. Tenney (Gen. Ed.).
New Bible Dictionary. Grand Rapids: Zondervn Publishing
House, 1987.
Fernando, Ajit. The Supremacy of Christ. Secunderabad: OM
Authentic Books, 2006.
_____. The Mission of an Evangelist. Minneapolis: World Wide
Publications, 2000.
Frost, S.E. Basic Teachings of the Great Philosophers. New
York: Anchor Books, 1989.
Geisler, Norman L. Christian Apologetics. Secunderabad, OM
Books, 1976.
George, Timothy. Faithful Witness: The Life and Mission of
William Carey. Christian History Institute in association with
Samford University (USA), 1998.
Gisbert, P. Fundamentals of Sociology. Orient Black Swan, 2010.
Grenz, Stanley J. & Roger E. Olson. 20th Century Theology.
Secunderabad: OM Authentic Books, 2007.
________: The Preachers Outline & Sermon Bible (Vols I, II,
III). Secunderabad: OM Books, 2005.
Harley, C. David. Missionary Training. Zoetermeer, Uitgeverij:
Boekencentrum, 2000.
Henry Clarence Thiessen: Lectures in Systematic Theology.
Grand Rapids, Michigan/Cambridge, U. K.: William B.
Eardsmans Publishing Company (Reprinted), 1981.
LaHaye, Tim. The Battle For The Mind. New Jersey: Power
Books, 1980.
Laldinpuii, K. Mizo Chn Dn |henkhat. Aizwl: Tribal Research
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

330

Institute, Aizawl, 2013.


Lalnghnglova, Rev. Mihring Leh A Nihna. Aizwl: Synod
Publication Board, 1990.
_____________. Zoram Nghahchhan. Aizwl: Saikngi, 1993.
Lalsngliana, Rev. C. Kohhran Thurin. Synod Literature &
Publication Board, 2014.
Lalswma, Rev. Dr. Ka Thlarau Zwkin Le. Vol. I. Aizwl: James
Lalsiamliana, 2011.
Lockyer, Herbert. All the Doctrines of the Bible. Hyderabad:
Authentic, 2013.
Liangkhaia, Rev. Pathian Thu Tluantling. Aizwl: LTL
Publications, 2009.
__________. Chhandamna Thu. Aizwl: LTL Publications, 2009.
Lightner, Robert P. Handbook of Evangelical Theology. Grand
Rapids, MI: Kregel Publications, 1995.
__________. Handbook of Evangelical Theology. Grand
Rapids: Kregel Publications, 1995.
Lungmuana, Rev. K. Lei Paradis: Kristian Chhngkua. Aizwl:
2004.
Mac Arthur, John. Succeesful Christian Parenting. Pune: Grace
to India, 2009.
Marcus, Ward, A. The Outlines of Christian Doctrine. Mysore:
The Christian Literatre Society, 1957.
Matthew Henrys Commentary Series. MC Lean (Virginia), Mac
Donald Publishing Company.
Mayers, Ronald B. Balanced Apologetics. Secunderaba: OM
Books, 2003
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

331

McGrath, Alister E. Christian Theology: An Introduction.


Blackwell Publishers (Reprinted), 1999.
McGrath, Bruce & Stan Jantz. Creation & Evolution. 101,
Eugene, Oregon: Harvest House Publishers, 2001.
Origin of Man. Hinduism Today Magazine-Magazine Web
Edition>June 1996. http://www. hinduismtoday. com/mdules/
smartsection/print. php?itemid.
Pachuau, Lalsngkima (Ed). Ecumenical Missiology. Bangalore:
The United Theological College, 2002.
Pachuau, Margaret L. Folklore From Mizoram. 2013
Rlte, Lalramzauva. Kristian Chhngkua. Aizwl: The Synod
Literature & Publication Board, 1989.
Rlte, Vnlalnghka (Rev. Dr.). Pauline Concept of Soma in
Relation to the Salvific Work of Christ: A Study of Select
Texts from the Letters of Paul (Unpublished Thesis for Doctor
of Theology), Kottayam, 2005.
Schwarz, Hans. The Human Being: A Theological Anthropology.
William B. Eardsmans Publishing Company; 2013.
Smith, Robert W. (Ed). Christ & The Modern Mind. Illinois: Inter
Versity Press, 1972.
Sproul, R.C. Essential Truths of the Christian Faith.
Secunderabad: Asha Publishing, 2013.
Stokes, Philip. Philosophy - 100 Essential Thinkers. London:
Arcturus Publishing Limited, 2012.
Stott, John. Issues Facing Christians Today. Mumbai: GLS
Publishing, 2005.
Thangzauva, Rev. & Rev. K. Lalpiangthara (Eds). Mizo Bible
Dictionary. Aizwl: Synod Literature & Publication Board,
2015.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

332

Thanmawia, R.L. Lung Min Lntu, 2006.


__________. Mizo Hnahthlk Thawnthu. Aizwl: Dindin
Heaven, M-24, Ramhlun South, 2008.
Thomas, Owen C. Introduction to Theology. The Indian
Theological Library of the Senate of Serampore College,
1989.
Warner, Graham. The Evangelism Handbook. Secunderabad:
OM Books, 2000.
Whorton, Mark & Hill Roberts. Understanding Creation.
Nashville: Holman Reference, 2008.
Wood, D.R.W. (Revising Editor), et. al. New Bible Dictionary.
Third Edition. Leicester (England) & Downers Grove (Illinois):
Inter-Varsity Press, 2001.
Zacharias, Ravi. Beyond Opinion. Chennai, RZIM Educational
Trust, 2012.
Zodhiates, Spiros (Ed). The Hebrew-Greek Key Study Bible.
Chattanooga (USA), 1986.
Zofa, Lalhmachhuana. Mizo Thawnthu. Aizwl, 2007.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

333

BIBLE LAMTAWI HMANTE


THUTHLUNG HLUI BUTE
Bible bu hming

Lamtawi

Genesis ............................................ Gen


Exodus ............................................ Ex
Leviticus .......................................... Lev
Numbers ......................................... Num
Deuteronomy................................... Deut
Josua ............................................... Jos
Roreltute ......................................... Ro
Ruthi ................................................ Rut
1 Samuela ....................................... 1 Sam
2 Samuela ....................................... 2 Sam
1 Lalte ............................................. 1 Lal
2 Lalte ............................................. 2 Lal
1 Chronicles .................................... 1 Chr
2 Chronicles .................................... 2 Chr
Ezra ................................................. Ezr
Nehemia .......................................... Neh
Estheri ............................................. Est
Joba ................................................ Job
Sam ................................................. Sam
Thufingte ......................................... Thuf
Thuhriltu .......................................... Thuh
Hla Thlan Khawmte ........................ Hla
Isaia ................................................. Is
Jeremia ............................................ Jer
|ah Hla ........................................... |ah
Ezekiela ........................................... Eze
Daniela ............................................ Dan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

Hosea .............................................. Hos


Joela ................................................ Joel
Amosa ............................................. Amos
Obadia ............................................ Oba
Jona ................................................. Jon
Mika ................................................ Mik
Nahuma ........................................... Nah
Habakuka ........................................ Hab
Zephania .......................................... Zep
Hagaia ............................................. Hag
Zakaria ............................................ Zak
Malakia ........................................... Mal
THUTHLUNG THAR BUTE
Matthaia .......................................... Mt
Marka ............................................. Mk
Luka ................................................ Lk
Johana ............................................. Jn
Tirhkohte ......................................... Tirh
Rom ................................................ Rom
1 Korinth ......................................... 1 Kor
2 Korinth ......................................... 2 Kor
Galatia ............................................. Gal
Ephesi ............................................. Eph
Philippi ............................................ Phil
Kolossa ........................................... Kol
1 Thessalonika ................................ 1 Thes
2 Thessalonika ................................ 2 Thes
1 Timothea ...................................... 1 Tim
2 Timothea ...................................... 2 Tim
Tita .................................................. Tit
Philemona ........................................ Philm
Hebrai ............................................. Heb
www.mizoramsynod.org

334

NILAI THUPUI

Jakoba ............................................ Jak


1 Petera ........................................... 1 Pet
2 Petera ........................................... 2 Pet
1 Johana .......................................... 1 Jn
2 Johana .......................................... 2 Jn
3 Johana .......................................... 3 Jn
Juda ................................................. Jud
Thupuan .......................................... Thup

www.mizoramsynod.org

335

NILAI THUPUI

www.mizoramsynod.org

336

Вам также может понравиться