Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
2016
NILAI LEH BEIHRUAL
THUPUI
MIHRING LEH A NIHNA
Ziaktu
Rev. Dr. Lalchungnunga
M.A., M.Phil., Ph.D., B.D., D.D.
NILAI THUPUI
Published by
The Synod Literature & Publication Board
Aizawl 796 001
Mizoram
Typeset by
Synod Literature & Publication Board
&
Printed at
The Synod Press
Aizawl 796 001
Mizoram
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
5. Nilai Thupuite
January 6
Mihring \obul hnam hrang hrang thawnthuin
a sawi dn
January 13 Mihring mahnia lo insiam chawp nia ngai
(Evolutionist)-hovin mihring an sawi dn
www.mizoramsynod.org
1
4
NILAI THUPUI
January 20
NILAI THUPUI
July 13
July 20
July 27
August 3
August 10
August 17
August 24
6
95
98
101
105
108
112
116
119
124
128
134
135
139
144
149
153
158
162
163
167
171
175
179
185
189
NILAI THUPUI
September 19
September 20
September 21
September 22
September 23
September 24
September 25
September 26
September 27
September 28
September 29
September 30
www.mizoramsynod.org
7
190
196
201
206
210
215
219
219
223
227
230
234
235
238
242
246
251
256
260
264
269
273
279
283
287
291
296
NILAI THUPUI
Kumin 2016-a Nilai leh Beihrual Thupuia kan zir tra kan
hotuten an thlan chu Mihring leh a nihna tih a ni a. A ziaktua a
thlan chu Rev. Dr. Lalchungnunga a ni. Kan ram boruak tr hre sa
hian kan hotute hian Thupui hi an thlang \hn emaw tih mai tr a ni
a. Kum hnih kum thum hma lama an lo thlan hi a hun a lo her
chhuah chuan kan mamawh tak a lo ni zl mai a. A ziaktu tr thuah
pawh hian a ziak tr wm tak bawk hi an thlang fuh viau zl a, a
lwmawm hle a ni.
Kan Thupui ziaktu Rev. Dr. Lalchungnunga hi Mizo znga
lehkha thiam pwla kan neih a ni a. Pathian thu a zir hma hian - B.A
(Hons); M.A; M.Phil; Ph.D. niin kum 1976-ah Aizwl College
(tna Govt. Aizwl College)-ah hian Lecturer-in a thawk \an a.
Kum 1986-ah Vice Principal atn hln kai a ni a. Kum 1991-ah he
hna hi bnsanin Interserve hnuaiah missionary-in a thawk a.
Rawngbwlna zau zwk a neih theih nn 1994-ah Aizwl Theological College-ah B.D. a zir a. A zir zawh hnu lawkah Serampore
College (University)-ah Principal atn lk a ni a. May 2011 khn
William Carey University, Mississippi, USA chuan a thawh \hat
avngin Honorary Doctor of Divinity (DD) a hln nghe nghe a.
October 2011-ah Principal a nihna a chawlhsan a, January 2012ah pension-in a chhuak ve ta a ni.
Mihring kan nih chhng hian kan nihna hi rin aiin inhriat chian
a har a. He kan thupui hian mihring siam dn a\anga vawiin thlenga
kan dinhmun leh nihna, khawvlin a chhui dn leh Pathianin min
hmuh dn chiang takin min hrilh a. Mahni duh thu ngeia Pathian dn
kan bawhchhiat avnga kan chan a chhiatzia leh Isua Krista thihna
leh thawhlehna avnga ringtute chanvo ropuizia zir chhuak thei \heuh
ila a lwmawm khawp ang. Mihring nihna ropui tak sawi chiang
trin Mizo \awng chauh hi a lo twk lo khawp mai a, zirtuten kan
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
hriat fiah theihna tra a ziaktuin \awng dang a rawn hman te pawh
ngaihhnathiamna thk tak kan neih a \l wm e.
Kohhran Ni Pawimawh Programme \henkhatah Naupang Pual
Programme siam tel a ni a, hei hi kum 2003 Synod thurl (Gen.
41) anga siam a ni a; kohhran dinhmun azira naupang inkhwm
hran remchn lohnaah chuan Kohhran Committee-in a rl anga kal
mai \hin a ni.
A bu kwma a thupui chhut kai chungchng hi nikumah khn
Chhiahtlng Bial Inkhwmpuiin an rel chu SL&PB-ah an rawn thlen
a. SL&PB BEC-in Board (SL&PB)-ah a thlen leh a, SL&PB chuan
\haa hriain Synod Executive Committee (SEC)-ah a thlen leh a,
SEC-in a lo remtih angin {SEC 252:50 (3)} kumin a\ang hian zirlai
thupui khai khwmtu dah a ni ta a, kum 2016-ah chuan Mihring
leh a nihna tih a ni.
A zirtu zawng zawngte tn he lehkhabu hi Lalpan malswm
rawh se.
(REV. K. LALPIANGTHARA)
Editor
Synod Literature & Publication Board
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
10
ZIAKTU THUHMA
Synod Worship Committee-in kum 2016 Nilai leh Beihrual
Thupui ziak tra min ruat ve mai hi a huphurhawm ka tih rualin
chona ropui tak angin ka pawm a. Mi thu ziak han chhiar leh eng
eng emaw han sawi zui leh han sawisl deuh mai hi chu a lo tih ve
theih mai a. Hetia kohhranin kan zir ho tr meuh han puah ve chu a
lo awlai lohzia ka hre chiang hle mai. Harsatna awmte sawi duah a
\l lo vang a. Chutiang krah pawh min \anpuitu \ha tak tak, an
hming sawi kim loh hlauh avnga sawi tk loh mai te zawng zawng
chungah lwm thu ka sawi. Hun pk chhngah ka zo hman lo hle
chungin Synod office lama kan hotuten min ngaih hnathiam zl a,
ka lwm m m a ni.
Nilai leh Beihrual thupui kan zir ho \hina rilrua awm fo chu,
tawi deuha kaihhruaina ang leka ziaha, sawi hona tr hun tam zwk
neih ni \hn se, tih a ni a. Chuvngin, a tawi lam deuh zlin ka ziak a
ni. Thu lian pui pui leh thk tak takte an nih nual hlawm avngin
tawi t leh hriat thiam awl deuha han ziah chu ka harsat hle mai. A
phuai lai tam tak a awm ang tih hre reng chungin, kohhran miten
kan hman \angkai theihnate a lo awm ve a nih chuan chu chu thil
lwmawm ber tr a ni. Kan hotute leh lehkha ziah lama thiam
zwkten an lo chl mm dwn tih hriat lwk avngin a ngaih
\hatthlk a. Chuti chunga a pawr lai a lo la awm cheu a nih pawhin
a mawhphurtu ber chu keimah ka ni e.
Kum tr lama kan zir trte hi Bible chhng thu ni lovin khawvl
zirna leh ngaihtuahnate a nih hlawm avngin kan tui lo ang tih a
hlauhthwnawm deuh va, kan thupuiina a huam miau avngin hetiang
hian ziah a ni. Zirna a ni tih hriat reng a \ha hle ang. Hriatna tizautu
a nih rualin kan thu zirte hi ringtu nun kaihruaitu leh thlarau nun
kawnga \anpuitu ni thei sela a duhawm hle a ni. Zirtuten an chhawr
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
11
( LALCHUNGNUNGA )
Zrkawt, Aizwl
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
12
1*
4*
5
11
26*
29-31
Zirtwpni
Thawh\anni
Thawhlehni
Thawh\anni
Thawhlehni
Zirt^wpniPathianni
Kum thar ni
Kumthar chawlh
Synod Office hawn ni
Presbyterian Kohhran din \an ni
Republic Day
Bial K|P Conference
F EBRUARY
3
4
12-14
16
17
20*
2325
Nilaini
Ningani
ZirtwpniPathianni
Thawhlehni
Nilaini
Inrinni
ThawhlehniNingani
M AR C H
46
11-13
15*
20
25*
27
28*
Zirt^wpniPathianni
ZirtwpniPathianni
Thawhlehni
Pathianni
Zirtwpni
Pathianni
Thawh\anni
4*
22-24
27
281 May
Thawh\anni
ZirtwpniPathianni
Nilaini
NinganiPathianni
Harhna Thlen Ni
Bial Inkhwmpui
Synod Mission Board Committee
PCI General Assembly
Nilaini
Ningani
Zirtwpni
NilainiPathianni
Pathianni
Thawh\anni
NilainiNingani
Zirtwpni
ThawhlehniNingani
Nilaini
Pathianni
Ningani
A PRIL
MAY
JUNE
4
5
6
1115
15
16*
18-19
27
79
15*
19
30*
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
JULY
A UGUST
3 Pathianni
15* Thawh\anni
31* Nilaini
SEPTEMBER
7
11
18
25
O CTOBER
2*
69
16
17
18
19
20
20-21
24
25
26
27
B EIHRUAL T HLA
Ningani
Pathianni
Pathianni
Pathianni
Pathianni
NinganiPathianni
Pathianni
Thawh\anni
Thawhlehni
Nilaini
Ningani
NinganiZirtwpni
Thawh\anni
Thawhlehni
Nilaini
Ningani
28 Zirtwpni
NOVEMBER
DECEMBER
2
3
6
9-11
15-17
25
30
Nilaini
Ningani
Pathianni
NilainiZirtwpni
ThawhlehniNingani
Zirtwpni
Nilaini
1 Ningani
2 Zirtwpni
4
5
6
611
18
2131*
25*
31*
Pathianni
Thawh\anni
Thawhlehni
ThawhlehniPathianni
Pathianni
NilainiInrinni
Pathianni
Inrinni
www.mizoramsynod.org
13
NILAI THUPUI
14
Zn Inkhwm
Thupui
: Kum Tharah - Thlarau dn thara rawngbwl
Chhiar tr : Rom 7:6 (Lehlin thar)
1. Thlarau Thianghlim kaihhruaina ngaihchn a pawimawh.
2. Chn te, tlwm te, mite diriam te huama rawngbwl a \l.
3. Dn tihluihna avnga thawk ni lovin, hmangaihnaa tirh luih
rawngbwltu kan ni.
...
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
15
Naupang Pual
KUM THAR NI - 2016
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
: Sam 90:10-12
: NHB No. 57 Aw Pathian nang
Lalber i ni
|antu chhiar tr
: Sam 37:1-5
Solo
: Primary Department a\angin
Thawhlwm khawn : Intermediate Department a\angin
Hla
: NHB No 64 Aw Lalpa lwm thu kan
hrilh che
Hlntu
: Beginner Department a\angin
Thuchah (10 mins) : Zawh ngai loh kawng (Jos 3:4)
Hla
: NHB No. 52; KHB No 536 Isuan min
hmangaih ka hria
Bnna
: Lalpa |awng\aina
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
|antu chhiar tr
Solo
Recitation
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna
:
:
:
:
:
:
:
:
Sam 23:1-6
NHB No 43 Isu vn a\angin
Eph 6:1-3
Sacrament Department a\angin
Beginner Department a\angin
Nun fmkhurpui (Jer 17:21)
NHB No. 144 Dam lai khawvlah hian
Lalpa |awng\aina
...
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
16
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
17
Zn Inkhwm
Thupui
: Lal inngaitlwm a ni
Chhiar tr : Zak 9:9; Phil 2:5-11
1.
2.
3.
Naupang Pual
TUMKAU NI
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
: Zakaria 9:9
: NHB No. 39 Lal Isua hnnah lo kal
rawh u
|antu chhiar tr
: Marka 11:9-10.
Solo
: Intermediate Department a\angin
Zaipwl
: Beginner Department
Thuchah (10 mins) : Lalpain a duh a ni (Lk 19:28-36)
Hla
: NHB No. 109; Isua, Lal angin a kal e
Bnna
: Lalpa |awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
18
NILAI THUPUI
19
Chhiar tr : Jn 19:31-35
1. Isua a thi ngei a ni tih a chiang.
2. Thisen luang chhuak sual thawina leh tlanna.
3. Tui luang chhuak mi sual tihthianghlimna.
Naupang Pual
GOOD FRIDAY
Chawhma Inkhwm
Hruaitu
|antu chhiar tr
Hla
:
:
:
Isaia 53:4-5
Mk 9:30-32
NHB No. 94 I kraws bulah lo
knin
(Naupang pakhat kraws lem siamtra, he hla sak a nih chhng hian
naupang lam hawiin din chhuahtr ni se)
Zaipwl
: Primary Department a\angin
Thuchah (10 mins)
: A vuakna vual tea tihdam kan ni (1
Pet 2:24)
Hla
: NHB No. 119 Min hruainaah chuan
ka kal ang
Bnna
: Lalpa |awng\aina
(Chawhnu Inkhwmah hian kohhran \henkhatah Lalpa Zanriah
Sakramen \heh a nih \hin avngin Naupang Pual siam tel a ni lo va.
Naupang inkhwmpui duhte chuan mahni insiam chawp mai theih
a ni e).
...
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
20
Kraws lo chuan khawvl lakah min tihrang tak tak thei lo.
Kraws chu Pathian thiltihtheihna a ni.
Kraws chu Pathian finna a ni.
NILAI THUPUI
21
Naupang Pual
EASTER SUNDAY
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
:
|antu chhiar tr
:
Hla
:
Solo
:
Special Item
:
Thuchah (10 mins) :
Lem chan tawi
:
Hla
:
Bnna
Marka 16:1-8
Tirh 1:1-5
NHB No. 110 Leilung hi lwmin au se
A thei an awm chuan
|hianzaho zaipwl
Isua a tho leh ta (Lk 24:1-12)
Naupang remchng
KHB No. 229 Lalpa chu a tho leh ta,
Haleluia!
: Lalpa |awng\aina
(Isua a tho leh tih entr nn thuchah sawi zawhah naupang zawng
zawng maimitchhntr a, chumi chhng chuan naupang pakhat
\hutthlngseiah muttr a, naupang mentr leh a; an hmuh kim hunah
maimitchhntr leh a, chumi hlna naupang thawhtr a, a mutnaah
amah khuhna puan vr hnutchhiah ni se. Puan vr sei deuh hi zirtrtu
lamin lo ngaihtuah lwk ni se).
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
|antu chhiar tr
Hla
Zaipwl
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna
www.mizoramsynod.org
:
:
:
:
:
Luka 24:28-35
1 Kor 15:12-14
NHB No. 95 Eng nge sual tifai thei ang
Junior Department
Ropui taka kaihthawhin kan awm dwn
(1 Kor 15:42-44)
: NHB No. 115 Isua rinawm taka zui ka
tum ta
: Lalpa |awng\aina
...
NILAI THUPUI
22
April 4: Thawh\anni
HARHNA THLEN NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Harhna dik Kohhran tipumkhattu
Chhiar tr : Tirh 2:42-47
1. Harhna dikah chuan inpwl khwm leh Pathian fak ho nuam
tihna a awm.
2. Harhna dik chang chu an thilphal a, zirtrna an ngai thei.
3. |hahnemngaihna leh Biak In ngainatna an nei.
...
May 15: Pathianni
PENTIKOS NI
Chawhma Inkhwm
Thupui
: Thlarau Thianghlim Damna thlentu
Chhiar tr : Tirh 3:1-10
1. Pian tirh ata keibai, kutdawh trin Biak In kawngkhr bulah
an dah.
2. Petera hmangin Isua Krista hmingin tihdam a ni
3. Kebai damna changin zuang zuangin Pathian a fak.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Thlarau Thianghlim Huaisenna thlentu
Chhiar tr : Tirh 4:8-22
1. Thlarau Thianghlim an chan hmain ringtute a dwih.
2. Thlarau Thianghlima an lo khahin an huaisen ta.
3. Tu mah hlau lovin Isua kha Krista a ni ngei tih thu an hril
ngam ta.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
23
Zn Inkhwm
Thupui
: Thlarau Thianghlim Inhmangaihna
thlentu
Chhiar tr : Tirh 4:32-37
1. Rilru hmunkhatin an awm.
2. An chungah khawngaihna nasa tak a awm.
3. An inhmangaih tawnna chu thilphalnain an tilang.
_______
Naupang Pual
PENTIKOS NI
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
: Joela 2:28
Hla
: NHBNo.157Kanlwme,awThlarauThianghlim
|antu chhiar tr
: Tirh 1:4-5
Group zai
: Beginner zirtrtute
Solo
: Sacrament Department a\angin
Thuchah (10 mins) : Thlarau Thianghlim a lo thleng
(Tirh 2:1-4)
Hla
: NHB No. 158 Aw, vn Thlarau Thianghlim
Bnna
: Lalpa |awng\aina
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
|antu chhiar tr
Hla
Trio
Thuchah (10 mins)
Zaipwl
Hla
Bnna
www.mizoramsynod.org
: Johana 14:15-17
: Rom 8:9-11
: NHB No. 156 Zoram dung leh vng hi...
: Junior Department a\angin
: Thlarau Thianghlim - huaisenna leh
thiltihtheihna petu (Tirh 4:13-14)
: Primary Zirtrtute
: KHB No. 508 Hring nun kan zin kawngah
: Lalpa |awng\aina
...
NILAI THUPUI
24
NILAI THUPUI
25
tak ni mah se, kan khawsak dn leh ei leh in hian a hril thui hle a.
He lam hi kan inzirtr uar deuh deuh pawh a pawimawh hle a ni.
Kan inzirtr uar tr atna pawimawh deuh bawk chu zunthlum leh
thisensng kan vn (control) loh vnga zawi zawia kan taksa png
hrang hrangin a tawrh dn chungchnga inentr (check up)
pawimawhzia hi a ni.
Hng natna pahnih kan han sawi tkte hi inunau viau mah se a
hranpaa sawi tham f ve ve a ni a. Tawi ta sawi tum ila.
1. Zunthlum: Zunthlum chu thisena glucose (glu-kaws) sng
tiin a sawi theih mai wm e. A chhan hrang hrang awm thei zngah
kan hriat tlnglwn deuh ber pahnih lo chhui zui ila.
(1) Type 1 Diabetes Mellitus: Hei hi insulin tlkchham
vng a ni a. Chhan hrang hrang vngin kan taksaa glucose-in hna a
thawh theih nna \angkai tak insulin hi tlkchham theih a ni. Type
1 hi type 2 neite ai chuan an tlm a. Mahse, zunthlum nei naupang
tak tak an awm ta nual mai a, hei vng hian type 1 chungchng hi
kan hriat ve a \ha a, hetiang hian a tlngpui lo sawi ila
w
w
w
w
w
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
w
w
w
26
NILAI THUPUI
27
NILAI THUPUI
28
NILAI THUPUI
29
NILAI THUPUI
30
taksa uluk taka a vawn thu a hrilh tel kha (1 Kor 9:27). Ei leh in
hrisl tak leh taksa insawizawi \hat hi kan biak Pathian duh dn
pawh a ni ngei ang.
Zn Inkhwm
HOSPITAL SUNDAY
Thupui
: Damna kim Isua
Chhiar tur : Is 53:4-6; Mk 1:32-34
1. Isuan kan taksa natna a tidam.
2. Kan rilru natna a tidam.
3. Kan thlarau, ramhuai hnawt chhuakin a tidam.
Note: Synod Hospital Board Report chhiar chhuah a ni ang.
(Thawhlwm hi Bial Treasurer kal tlanga Synod-a lt tr a ni).
...
August 31: Nilaini
RAMTHAR NI
Zn Inkhwm
Thupui
: Krista thuhretu nih
Chhiar tr : Tirh 1:6-8
1. Thuhretu tih awmzia chu nun leh thusawia lantrtu tihna a ni.
2. Thlarau Thianghlim thiltihtheihna changtute chu Krista thuhretu
an ni \hn.
3. Khawiah pawh Krista thuhretu kan ni zl tr a ni.
...
September 25: Pathianni
NU LEH PA NI LEH KRISTIAN CHHNGKAW NI
Chawhnu Inkhwm Nu leh Pa Ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
31
Thupui
: Nu leh Pate laka fate mawhphurhna
Chhiar tr : Deut 5:16; Eph 6:1-3
1. Nu leh pa chawimawi dn kawng hrang hrang a awm.
2. Nu leh pa chawimawi chu hmuinglna leh dam reina.
3. Nu leh pate thu zawm chu a lo dik fo \hn.
Zn Inkhwm Kristian Chhngkaw Ni
Thupui
Chhiar tr
: Kristian chhngkua
: Eph 2:19-22; 1 Tim 3:15
NILAI THUPUI
32
17, 1944 a\ang khn hman \an a ni. Kum 2000 a\angin Puitling leh
Naupang lam a hranga hman \an a ni bawk. Hemi nia zir tr thupui
chu MSSU Office lamin an rawn buatsaih ang.
Note: Khawvl Sunday School Ni pual thawhlwm hi Bial
Treasurer hnnah Form C hmangin pk luh tr a ni (Synod
Sum vawn dn 2011, Bung 2:5 (5), p.11).
.....
December 4: Pathianni
BIBLE SUNDAY
Kum danga kan tih \hin dn ang bawkin Bible Sunday pual
hian chawhnu leh zn programme siam a ni a. Tin, Bible Sunday
pual hian thawhlwm lk khwm \hin a ni bawk a, he thawhlwm
hi tualchhng BSI Local Committee-ah emaw, Branch Treasurer
hnnah emaw pk tr a ni.
Thupui pakhatna: Pathian thu chu a nung a, thil a ti thei
Chhiar tr : Heb 4:8-12
Thupui \hen
1. Pathian thu chu thil ti tra Pathian k a\anga chhuak a nih avngin
thiltihtheihna a nei (Is 55:10-11).
2. Pathian thu chu Lal ber thu a nih avngin thiltihtheihna a nei
(Mt 28:18-20).
3. Pathian thu chu Thlarau Thianghlim hmanrua a nih avngin
thiltihtheihna a nei (Jn 6:63).
Thupui pahnihna: Pathian thu - ke atn khwnvr, kawng
atn ng
Chhiar tr : Sam 119:97-105
Thupui \hen
1. Pathian thu chuan finna min pe.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Remruattu Maka Remna Lal
Chhiar tr : Is 9:6-7 (Lehlin thar)
1. Mihringten mak kan tih tr tak taka remruat \hntu a ni.
2. Amah avngin hmlmate pawh an inrem.
www.mizoramsynod.org
33
NILAI THUPUI
34
: Isaia 9:6-7
: NHB No. 71 Khawvl lwm nn a lo
kal a
|antu chhiar tr
: Mt 2:9-12
Solo
: Sakramen Department a\angin
Hla
: NHB No. 89 Ngai ru vn mi tlngau
chu
Thuchah (10 mins) : Chhandamtu a piang ta (Lk 2:8-9)
Bnna
: Lalpa |awng\aina
(A thei chuan Isua pian chanchin lemchan tawi entr ni se)
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
|antu chhiar tr
Hla
Group zai
Solo
Thuchah (10 mins)
www.mizoramsynod.org
: Johana 1:1-5
: Lk 2:1-7
: NHB No. 73 Davida khawpuiah
chuanin
: Intermediate Department a\angin
: Sunday School zirtrtu a\angin
: Isua Krista inngaihtlwmna
NILAI THUPUI
35
(Phil 2:5-8)
: NHB No. 77 Khawvla thil tinrngin
: Lalpa |awng\aina
Hla
Bnna
NILAI THUPUI
36
January 1: Pathianni
KUM THAR NI 2017
Chawhma Inkhwm
Thupui
: Pathian hnna lwm thu sawi
Chhiar tr : Sam 100:1-5
1. Kum thar min hruai thlengtu Pathian hnnah lwm thu sawi
hmasak ber tr.
2. Kristian chhngkua min pk avnga lwm thu sawi.
3. Kohhran min pk avng leh Chanchin |ha hril theia min siam
avnga lwm thu sawi.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Kum thar thutiam Zawi tea kal dm dm
Chhiar tr : Is 38:15-20
1.
2.
3.
4.
Kum thar hian kan nun pawh seisak kan ni tih min hriattr.
Lal Hezekia thawpikna
Kan nun kan uluk tawk loh avnga kan thawpikna.
Inngaihtlwmna nna nun hman zui tawh tr.
Zn Inkhwm
Thupui
: Chanchin |ha nna inmawi nun
Chhiar tr : Phil 1:27,28; 2:3,4
1. Chanchin |ha nunpui \hntu tn chuan mi hmuh lai leh hmuh loh
lai a danglam chuang lo.
2. Inngaitlwm nun hi Chanchin |ha nn a inmawi.
3. Mi dangte dinhmun hre thiam nun hi Chanchin |ha nn a
inmawi.
Naupang Pual
KUM THAR NI - 2017
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
37
Chawhma Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
|antu chhiar tr
Solo
Thawhlwm khawn
Hla
Hlntu
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Matthaia 6:13,14
NHB No. 114 Aw ka dam chhng nite
Luka 8:19-21
Junior Department a\angin
Senior Department a\angin
NHB No. 129 Zn a lo thleng mk e
Primary Department a\angin
Isua hmuh kan duh (Jn 12:20-22)
NHB No. 51 Isua hi hlimna a ni
Lalpa |awng\aina
Chawhnu Inkhwm
Hruaitu chhiar tr
Hla
|antu chhiar tr
Solo
Thuchah (10 mins)
Hla
Bnna
www.mizoramsynod.org
:
:
:
:
:
:
Matthaia 4:24-25
NHB No. 121 Lal Isua \hian duhawm
Marka 9:35-37
Senior Department a\angin
Tihdam i duh em? (Jn 5:2-6)
NHB No. 39 Lal Isua hnnah lo kal
rawh u
: Lalpa |awng\aina
...
NILAI THUPUI
www.mizoramsynod.org
38
NILAI THUPUI
39
|hen Khatna
KHAWVL THIAMNA A|ANGA
MIHRING CHHUINA |HENKHAT
January 6
MIHRING |OBUL HNAM HRANG HRANG
THAWNTHUIN A SAWI DN
Chhiar tr: Sam 8:3-9
Hmakhawsng a\ang tawhin hnam tin leh sakhaw tin hian
mihring \obul sawi dn leh hriat dn an nei hlawm a. Chutianga
mihring chungchng an suangtuah dn te chu an thawnthu a\ang
tein kan hre thei a ni. Hng thawnthu maksak tak takte hi kan
Bible-in mihring chanchin leh \obul a sawi te nn a inang lo hle thei
a; mahse, kan ngaihtuahna tizautu atn kan zir hmasa dwn a ni.
1. Hindu sakhuain a sawi dn: Hindu-ho lehkhabu Veda-ahte
chuan mihring bulpui an tih mai, pathian leh mihring ni kawp chanchin
mak tak mai hi a awm a. Chu chuan lu te, mit te, ke sng tam tak te
nei niin an sawi a, an ngai hlu hle a ni ang, engkim khuaptu an ti hial a.
An tn chuan chumi chu thil nung zawng zawng \obul a ni ber a. An
sawi zl dn chuan, a taksa hmun lia \hena hmun thum a\ang chuan
vna chng, thi thei loho an lo chhuak a; a bk hmun khat a\ang
chuan leia thil nung zawng zawngte hi an lo chhuak thung a ni. Tichuan,
vna awm pathiante chuan mihringte chu inthawi nna hmangin an
\hen sawm a, chutianga an han \hen sawm a\ang chuan Hindu-ho
znga chi inthliarna hi a lo chhuak ta a ni tiin Hindu-te znga chi inthliarna
(caste system) lo chhuah dn hi an sawi. Hindu-hovin an sawi dn
chuan, a lu chu puithiam (brahmin), a bnte chu indo mi (kshatriya),
a kete chu lo nei mi leh sumdwng (vaishya), a kephahte chu mi
hniam ber (sudra) an lo ni ta a. Hindu sakhaw bu tho Purana-ah
chuan, Pathian Brahma chuan dharma hmangin mihring hmasa ber
Manu chu a siam a, chumi hmang chuan Brahma chuan a taksa bung
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
40
NILAI THUPUI
41
lo hria ang a, a thin a rim ang. Mahse, Kintu-a chuan buh chi a
theihnghilh avngin la trin vnah chuan a kr leh a. Thihnaa chuan
a rawn zui ru ta a, leia an fate chu a tihhlumsak ta vek a.
6. Aigupta mite thawnthu: An thawnthua engkim lalpa an tih
chuan heti hian a sawi a, Ka lo nung a, ka hming chu Khepri a ni.
Engkim awm hmain khuarkhurum thk tui chauh awmnaah chuan
chau takin ka nung a. Ruahmanna ka siam ta a. Keimahah chuan
Shu leh Tefnut te ka tichhuak a. Keimah a\angin pathian pathum
kan lo awm ta a. Anni an hlim m m lai chuan kei chu ka \ap a. Ka
mittui a\angin mihring an lo awm a.Anmahni hmangin thil dang zawng
pawh ka siam a. Shu leh Tefnut chuan Geb leh Nut an tichhuak
a. Anni a\ang chuan Osiris, Horus, mit nei lo Seth, Isis leh
Nephthys te an lo piang a. Leiah hian an fate chu an lo pung ta
\euh a ni, tiin.
Kan thu zir tka mihring \obul chanchin kan hmuhte hi a maksak
hlawm hle a, a tak taka thleng anga ngaih tr chi pawh a ni lo vang.
Chutih rual chuan khawvl hmun hrang hranga mite leh sakhaw
hrang hrang biaten mihring \obul hi an lo suangtuah ve \hn a ni tih
leh, sawi fiah an lo tum ve dnte kan hre thei a. Hng sawi dn
hrang hrangte ai chuan kan Bible-in mihring chanchin min zirtr dn
chu a fiahin, mihring dinhmun pawh a dah sng hle a ni. Sam 8-na
chuan mihring chu Pathian aia hnuai deuh chauhva siam, ropuina
leh chawimawina khumtr, thil siam dang zawng zawng chunga
thuneihna nei leh hotu a nihzia min hrilh a. Bible-in mihring
chungchng min zirtr dn ropui bkzia kan hriat lehzual theih nn
kawng hrang hranga miten an lo sawi \hin dnte chu kan zir zl
dwn a ni.
Sawi ho atn
Sam 8-nain mihring nihna a sawi hi sakhaw dang leh hnam
dangte thawnthu kan han tr lan tkten an sawi dn nn a
danglamna han sawi teh u.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
42
January 13
MIHRING MAHNIA LO INSIAM CHAWP NIA NGAI
(EVOLUTIONIST)-HOVIN MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Joba 5:13-14; 2 Korinth 10:4-5
Mihring hi Pathian siam pawh ni lovin kum maktaduai eng
emaw zt kal taah thil mwl zwk a\angin ti mr (cell) nung a lo
piang chhuak a, chuta \ang chuan thil nung chi hrang hrang,
changkng zwk an lo piang chhuak zl a, thil nung lo piang chhwng
zlah thlahtu pakhat a\ang chuan zwng chi an lo piang a, chuta
\ang chuan mihring pawh hi kan lo piang (evolve) ve ta mai a ni tih
rin thu (theory) zirtrtute (Evolutionists) ngaih dn tawi tein lo thlr
ho ila.
1. Charles Darwin-a (1809-82) zirtrna: He ngaih dn ang
deuh hi hmnlai mite pawhin a thawi tham chuan an lo sawi tawh
\hn a. Kum AD zabi 19-naa rawn tilr zualtu chu Charles Darwina a ni. HMS Beagle Lawngin kum nga chhng (1831-36) khawvl
hmun hrang hrangah zin kualin lei a\anga thil nung ruang thla (fossils)
laih chhuahte a zir a. Chuta a thil hmuhte chu lehkhabu, Origin of
Species (Thil chi hrang hrang bul in\an dn) tihah chuan kum
1859 khn a ziak chhuak ta a. Chu lehkhabuah chuan taksaa inthlah
chhwnna chi bul (gene) inchawhpawlh chu a hual vltu
(environment)-a thil awm chi hrang hrangin a nghawng avngin
vawiina nungcha chi hrang hrang kan hmuhte hi an lo awm ta a,
hnam chi hrang hrangte (ethnicities) pawh hi chutianga lo awm mai
chu an ni, tiin a ziak a ni. He rin dn pawmtute hi Evolutionists tih
an ni. He lehkhabu Darwin-an a ziah hnua an thil hmuh chhuahte
beh chhanin mihring lo awm dn evolutionist-hovin an sawi dn
pawh tihdanglam hret hret zl a ni a, ngaih dn hlui paiha ngaih dn
thar siam te a lo awm zui ta zl a ni.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
43
NILAI THUPUI
44
NILAI THUPUI
45
2.
Mihring leh zwng hi inanna tam tak kan nei a, thlahtu thuhmun
nei kan lo ni reng thei tih ngaih dn hi eng nge a pawmawm
lohna?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
46
January 20
MIHRING CHUNGCHNG ZIR MI
(ANTHROPOLOGIST)-TEN MIHRING
AN SAWI DN
Chhiar tr: Thuhriltu 3:18-21
Anthropology chu mihring (anthropos) chanchin zirna tihna a
ni mai a. Anthropologist (anthrawpawlawjist) chu chumi zirna lama
zir bingtu mi thiamte an ni. Hetianga zirna hi hmnlai Grik leh Persianhote chuan an lo nei tawh \hn na a, kum AD 19-naa a lo \han
chhoh tkah chuan khawvla thil awm zirna (natural science) te,
mihring lo awm \an dn zirna te, mihring taksa insiam dn leh awm
dn zirna te, mihring nunphung zirna te, mihring khawsak ho dn
zirna te, hnam hrang hrang zia leh awm dn leh \awng zirna te,
sakhaw in\an dn leh kalphung zirna te a rawn huap chho ta a ni.
1. Mihring nihphung (nature of man): Anthropologist-te chuan
mihring nihphung an thlrnaah sakhuana a\anga ngaihtuahna lam chi
rng rng an mausm vek a, Pathian inpuanna te, sual leh
chhandamna thu te hi Leslie White-a (19001975) chuan
hmaswnna dltuah a ngai a. G.S. Carter-a chuan mihring hi
rannungte nna bul thuhmun, evolution avnga rannung dangte aia
danglam ta angin a sawi. G.G. Simpson-a (19021984) chuan
mihring chu eng ruahman lwkna mah awm lova lo piang chhuak
nawlh, zwng chi a\anga inthlah chhwng zla lo piang mai niin a
ngai. Robert Redfield-a (18971958) chuan mihring chanchin hriat
nn chung lam a\anga Pathian thusawi chuan hmun a nei lo tiin a
ngai hmiah mai bawk a ni.
2. Rannung laka a danglamna: Mihring hi rannung a ni mai an
tih laiin, rannung satliah mai chu a ni lo, danglamna a nei a ni. Rannung
aia mihring a danglamna chu nun zia (culture) a nei tlat hi a ni.
Changkn zlna tra thil \ha zwk, mawi zwk leh thil thar hre
chhuak leh siam chhuak tra ngaihtuahna leh thiltihtheihna, rannungin
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
47
a neih loh mihring chuan a nei tlat a ni. Rannung chu a pianpuia a
thiam dn sa (instinct) angin a nung zui tlngpui a. Mihring chuan mi
dangte nna khawsak ho dn a zir thiam chawp chhoh zl a ngai a
ni. Rannungte hi thil zirtr theih tak chu an ni nain mihringin thil thar
an zir theih ang chuan an zir thei ve lo.
Rannung aia mihring a danglam lehna chu \awng thu-ah a ni.
Rannnungte hian inbiak dn chu an nei ve thei; mahse, hmnlai leh
nakin thu an sawi ve thei lo va, mita hmuh theih loh, khawih theih
loh thil (abstract) an sawi ve thei lo. Kristian thurin pawm lo
anthropologist chuan mihring chu a siamtu anpui nihna nei, sual nei
lova siam, tlkna avnga sual nihna nei ta a ni tih hi an pawm thei lo
a ni. Hng Kristian thurin laimu te hi an hnwl avngin Chanchin
|ha hril hna (mission) hi a \l an ti lo. Sakhaw inlehtr tra beih
phei chu hnam hrang zia inpawm luihtrna a nih avngin \ha an ti lo.
3. Rannung zia ang pu: Mihring chu rannung laka danglam a nih
laiin rannungte nn bul hmun khat nei an nih avngin rannung zia a la pu
tho. Chumi a lanna pakhat chu mahni bial bka hk zauh duhna, mi
dangte tihhlauh emaw, tihhlum emaw thlenga ram zauh duhna
(aggressive nature) a nei tlat hi a ni an ti leh a. Mahse, he ngaih dn hi
chu anthropologist vk \henkhat chuan an pawm chiah lo.Atr a\angin
mihring hi insual, intihnat, indo duh an ni lo, inrem taka nun ho theihna
tra thawk ho \hn an ni zwk an ti ve thung. Kristian anthropologist-te
chuan mihring sualna leh inrem lohna hi chu suala tlkna avng a ni a,
mi dang tihchhiat leh tihnat duhna hi rannungten an pianpui zia (instinct)
ang a ni lo, sual thawi nna Kristaa Pathian inhlanna miin a pawmin
mihringa hetiang sual awm hi hnehin a awm thei, an ti ve thung a ni.
Sawi ho tr
1. Rannung changkng ang deuh maia mihring chungchng
zirtrnain kawng hrang hranga hnuhma a neih dn sawi ni se.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
48
January 27
VNTLNG NUN ZIR MI (SOCIOLOGIST)-HOVIN
MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Galatia 3:28; 1 Petera 3:8
NILAI THUPUI
49
NILAI THUPUI
50
zaln ber a, a hlim ber tiin an zirtr a. Kum BC 400 vlah chuan
Grik-ho chuan mi mal nun chu mahni hmasialnain a khat a, intihbuaina
nun a ni a, rorlna mumal awm lo (anarchy) a ni mai a, chumi kalsan
tr chuan inhlwm khwmna an siam a, chu chu society lo pian
chhuah dn a ni tiin an sawi thung.
Tnlai Sociologist \henkhat - Thomas Hobbes, John Locke
leh J.J. Rousseau-a te chuan a tra mihring chu an duh dn dnin an
nung a, society chu a hnua lo awm chauh a ni an ti a. Mahse,
society lo awm hmaa mihring nun nia an sawi dn chu a inang lo.
Hobbes-a chuan khawvl awm tirha mihring nun chu nun
retheihthlk leh hrehawm tak niin a ring a; Locke-a thung chuan
nun zaln leh hlimawm tak niin a ngai a; Rousseau-a chuan nun
mwl nuam leh fel tak niin a sawi. Mihring an lo pun deuh deuh
chuan chutiang khawvl ang chu a ni reng thei lo va, thil tih ho leh
nun hona thil siam fel a lo ngai ta a, chutiang mamawhna avng
chuan khawtlng (society) chu a lo awm ta chauh a ni, an ti a.
Sociologist \henkhat chuan mihring khawsak hona chu thil nung
(organism) ang niin an ngai bawk.
Sawi ho tr
1.
2.
Krista tel lova mihring khawsak hona leh Krista ringtute nun
ho dn tr inanna leh inan lohna te sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
51
February 3
MIHRING MIHRINNA CHAWI SNGTU
(HUMANIST)-HOVIN MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Isaia 55:8; Rom 1:21-32
NILAI THUPUI
52
NILAI THUPUI
53
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
54
February 10
MARXIST-HOVIN MIHRING AN SAWI DN
Chhiar tr: Matthaia 4:4; 1 Thessalonika 4:11
Marxist-hote hi Karl Marx-a zirtrna vuantute an ni. Karl
Heinrich Marx-a chu Germany-ah May 5, 1818-ah a lo piang a,
kum 1883 khn a thi. A pa chu Juda 23Rabbi thlah kal zla mi, a
hna hloh dwn ai chuan tia Protestant Kristiana inlet ta a ni. Kum
17 a nihin dn lam a zir \an a, a tui loh avngin Philosophy lamah a
kal ta zwk a. Grik mi fing \henkhat (atomists - thil \hen hrang neuh
neuhva zir chiang \hn mi)-ten Pathian awm rin lohna leh khawvl
thil ngaihsnna (materialism) an zirtr dn chungchng zirin doctorate
degree a la a. Mi mal nun aia pwlho nun dah snga mihring nun
kawng hi Pathianin a ruat ni lovin mihring ei leh br zawn leh thawh
chhuah dnin a nghawng ang anga awm ni zwkin a zirtr a. History
pawh hi khawvl thil (material) kan sawngbwl dnin a thunun mai
a ni tih zirtrna tilrtu ber a ni bawk. A lehkhabu Das Capital (1867)
phei chu khawvl lehkhabu lr berte zngah a tel a ni. Hng a zirtr
dnte hi Marxism tih a ni a, a zirtrna pawmtute chu Marxist tih an
ni bawk. Pathian leh sakhuana te hi chu mi hausahovin mi rethei
zwkte an awp beh reng theih nna an phuah chhuah mai mai niin
an ngai. Pathianin mihring a siam ni lovin mihringin Pathian an siam
an ti a ni.
1. Karl Marx-an mihring nihna a ngaih dn: A chunga tr
lan ang khian Karl Marx-a chuan mihring mi mal nihna
(individuality) aiin mihring nun hona (society) a dah sng zwk a.
A ngaih dn chuan mihring nihna siamtu ber chu khawtlng nun a
ni a. Chu khawtlng nun chu mi hausa leh neinung (capitalist/
bourgeois=burjua)-ten an duh duha hnathawktuho an chhawr leh
an thununna a ni. Chutianga mi hausaten mi rethei an awp behna
chu mihring nihna dik tak chang pha lova insah thlkna (alienation)
a ni. Chutiang dinhmunah chuan mihring nihna dik tak a awm thei
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
55
lo. Mihring nun nawr kaltu chu thil chi hnihah \hen theih a ni a,
pakhatnaah chuan, mihringa nihna awm sa (essence) - ril\m, tuihl
leh tisa chkna te hi a ni a; a dang chu mihring nun khawchhuahna
(existence) leh vntlang nunphungin a hrin, sum leh pai duh belh
\euh \euhna te hi a ni.
Mihring nihna chu a chunga tr lan he mihring nun khawihtu
innwk vl a\anga lo zi chhuak mai a ni. Hnathawh hi mihring nun
siamtu a nih avngin thawk lo chuan a ei lo mai tr a ni. Mi mal thil
neih vak vak hi tihbo tr a ni a, chumi hunah chuan thil siam chhuahna
(capital) hi sawrkr thuneihna (state) kutah a awm ang a. Chutah chuan
miin a thawh tam leh a hmu tam ang a, a thawh phu twk zl a hmu
ang. Hnathawktu pwl (proletariat class)-ho an lal ang a. Chumi chu
Socialist state a ni. Chu state-ah chuan hnathawktu pwlho chuan
anmahnia nun ho an thiam tak tak hunah pwl (class) pawh chu a zuih
ral (wither away) ang a, sawrkr thuneihna pawh a awm a \l tawh lo
vang a, sawrkr awm lo, mihring inthliar hranna pawh awm lo
khawtlng nun nuam, mi tin intluk tawnna, nei bk leh nei lo bk awm
lohna hun chu a lo thleng dwn a ni. Chu chu mihring nun khaw nuam
twp, lei vnram (utopia) a lo ni mai dwn a ni.
2. Mihring chu thil mai a ni: Karl Marx-a leh a zuitute ngaih
dn chuan mihring chu thil (matter) mai a ni a. Thlarau leh thih hnu
khawvl te hi mihring suangtuahna, a tak tak awm lo niin an ngai
a. Sakhua chu mi hausaten mi retheite an chhawra, an awp behna
hmanrua mai niin an ngai. Pathian a awm lo va, mihring chu
evolutionist-hovin an sawi angin thil awm sa a\anga lo piang
chhwng leh lo changkng chho mai niin an ngai a. Nun hona
(society) hi a chungnung ber a, chu nun honain \l a tih ang leh \ha
a tih ang chu mi mal tna \ha ber niin an ngai bawk. Mihring nihna
dik hlim thla (image) chu nun hona hi niin an ngai.A chunga Marxisthote ngaih dn hi Kristian zirtrna nn chuan a inpersan hle.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
56
NILAI THUPUI
57
phei chuan kawng tam takah a takin kan kalpui reng niin a lang.
Communist-hovin thuneihna hmanga firfiak taka an inkhuahkhirh
tlat ang ni lovin, Pathian hmangaihna, rinna leh thiltiha lan chhuahtr
zl chunga intluk tlnna leh inunauna kalpui hi a duhawm hle.
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
58
|hen Hnihna
HNAM |HENKHATIN MIHRING AN NGAIH DN
February 17
JUDA-TEN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Genesis 1:27; Sam 73:20
NILAI THUPUI
59
NILAI THUPUI
60
Thlarau leh taksa inzawmin mihring a siam tih hi han sawi zau
teh u.
2.
Mihring duh thlan theihna leh inthlah chhwn sual kan tih hi
engti anga sawi rem tr nge?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
61
February 24
GRIK-HOVIN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Isaia 19:12-15; 44:24-28; 1 Korinth 1:18-25
NILAI THUPUI
62
NILAI THUPUI
63
thlarau nna a inzawm hian mihring nih a tling chauh a ni. A thlarau,
mihring tinungtu chu hmuh theih loh a ni.
Mihring pawh a khawi lai tak nge a mihrinna chu tih han
inzwt ila, sawi har tak a ni. A lu, nghwng, bn, wm, dul, ke te
chu khawih theih vek kha an ni a. Mahse, a khawi lai bk mah
kha amah chauhvin mihring a ni si lo; chutiangin in, Biak In,
lehkhabu tih te pawh. Taksa hi a hmuh theiha, a khawih theih
avngin a tak viau va; chutih rual chuan hmuh theih loh, khawih
theih loh thlarau a awm. He thilah hian Grik-ho thil thlr dn hian
\angkaina lai a nei. Thil hmuh theihte hi thil lang theitea siam a ni
lo (Heb 11:3b) tihte hi a thk m m a ni. Mihring nihnaah pawh
hian lang lo lam leh hmuh theih chin inkawp rem tlat a awm a ni tih
hi kan hriat reng a pawimawh wm e. Grik-hovin mihring nihnaa
lang thei leh lang thei lo an sawi hrang lutuk erawh hi chu zirlai
hmasaa kan sawi tawh Juda-te leh Kristiante ngaihtuah dn nn
chuan a inang thei chiah lo a ni.
Sawi ho tr
1.
2.
Mihring nihnaa hmuh theih loh lam leh hmuh theih lam
inzawmzia sawi zui ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
64
March 2
ROM-HOVIN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Rom 1:14,15
Rom mite hi kum BC zabi 8-na lai a\ang tawha chanchin nei
an ni a. Hnam fing hmasa tak, lalram ropui taka lo ding chhova ram
ni tla sng lo awptute pawh lo ni tawh \hn an ni. An rorlna chak
tak avngin khawvl hriat an ni a. An ngaihtuahna leh thil thlr dnte
pawhin hnam dangte a fan hneh hle a ni.
1. Mihring thlarau leh thih hnu khawvl an thlr dn: Mihring
chuan thlarau a nei tih an ring a; mahse, mitthi khawvl an sawi dn
chu a chiang lutuk lo. Mitthite khawvl chu eng emaw nn tehkhin
tr a nih chuan tuipui nn a inang berah an ngai. Mitthi khawvl chu
mi nungte tna han pawh leh hriat phk tak takah an ngai lo. Homera (BC 850 vl) chuan mitthi khua Hades (Heides) awmin a ring.
Mitthi khuaa an khawsak dn chu dam lai khawsak aia hniam niin
an ngai tlngpui. Mihring thlarau chuan mihring taksa anna a nei a;
mahse, a zngin a sakhat lo va, mumang ang deuh riai a ni ber.
Thlarau chu khuai nn an tehkhin. Mihring thlarau, taksaa lo la
piang trte chu khuai ang an ni a. Chng chu phl mawi tak hmunah
an lo kal khwm \hn ang tein an suangtuah a ni.
Virgil-a chuan mihring thlarau, khuai anga awm chuan pathiante
rilru ang an pu a, an thaw ang an nei, tiin a ngai. Thlarau, khawvl
luah chhuaktu leh vnrama nung zui zl a awm niin an ngai. Chng
thlaraute chu thihnain a ngam lohte an ni. Khuai chuan pangpr thi
emaw mihring thi tawh taksa emaw a bwm ngai lo. Phngphehlep
chi khat, Mizovin keptuam kan tih chu thihna entrna niin an ngai.
Chu chu thlarau \ha, khuai anga awm hmlma ber a ni. Keptuam
kan tih ang chuan zna thil lo ng pht te hi an lwm m m \hn a,
khuai erawh chuan ni ng an lwm \hn niin an ngai.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
65
NILAI THUPUI
66
pawh a ti thei a ni. Mahse, hun lo kal zlah fate laka nu leh pate
thuneihna hi a tla hniam ve tial tial a. Upa zwkte naupang zwk
entawna insiam hi an tum ber pakhat a ni.
5. Nupa nun: Inneih hi an ngaih dn hmanga inzawmna ai mahin
nun hona thil angin an kalpui nasa. Nupa chu dam chhnga nun
hmang dn tr leh fate nei tra innei an ni. Nupa inpwlna chu fa
neihna tr atn chauhva tih a ni a, nupa induh lutuk pawh thil \ha
berah an ngai lo va, Seneca phei chuan nupui duh lutuk chu uiretu
tlukah a ngai. Pawm lai nei ngaihzwn chu khawtlng ngaiha thil
mawi lo berah an ngai bawk. Kum 12 chin chu dn anga innei theia
ngaih an ni a, chu aia naupanga hmeichhia pasal neihtr pawh a
awm \hn.
6. Sakhua: Sakhuana chu temple leh kt hman maiah ni lovin,
an hnam nun pum puiah a lang chhuak vek a ni. An vla mite pathiante
chu an la ve zl a. Grik-ho pathiannu leh pa (gods and goddesses)
chu an be ve zl a ni. Isis leh Cybele (Saibel) te chu an pathian nu
lrte an ni. Vn pa, pathiante leh mipate pa awmin an ngai. Jupiter
chu vn pathian niin hming hrang hrang an pe \hn. Vn pathiante
chuan engkim an hmu thei a, chhe chham leh thutiam tiam
chungchng te an thlr ngun hle \hn niin an ngai. Chuvngin, Romho chuan chhe chham leh thutiam lk leh zawm te hi pathian thil
taka an ngaih \hin avngin an la thu tak hle \hn.
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
67
March 9
MIZOTEN MIHRING AN NGAIH DN
Chhiar tr: Ezekiela 36:23
NILAI THUPUI
68
chang daih nia sawi a ni. Thm a lo zng a, mihringte chu zwngah an
chang vek tih sawi pawh a awm. An lungln chngte chuan vahuia
chan tak an np \hn a ni tihte chu hlaah an phuah. Mihring leh ramsa
inkra induhna awma innei ta Nula leh Zwng thawnthuah te,
Chawngchilhi leh rl thawnthuah te kan nei bawk.
3. Mihring chu thlarau nei an ni: Mihringin thlarau an nei tih
rinna hi chu pi pu chenah a lo awm tawh \hn tih a hriat theih. Mi an
thihin an thlarau chu he khawvlah hian thla thum thla li chhng la
chma, la vk vla, an ina chaw te la rawn kl ve \hn nia ngaihna te
pawh an nei. Chuvngin, chhngte an thihin eng emaw hun chhng
chu chaw klnaah an hmun tr an kian ve \hn. Mi an thihin eng
emawti chhng leia an la chm bn hnuah Rih dl lam panin an kal
a, Hringlangtlng an thlen chuan khawvl hi an han thlr a, an lung a
lng m m a; chuta \ang chuan an kal zl a, Lunglohtui an thlen
chuan a tui chu an han in a, khawvl an ngaih a reh ta a. An kal zl
a, rih tlng mual an liam ta \hn niin an ngai. Mitthi khua awmin an
ring a, chumi panna kawngah chuan Pwla, tlangvlte sairawkherha
lo sai \hn awmin an ngai. Nausn a thihin mitthi khuaa a kal thlen
ve theih nn artui an hmtr \hn. Artui kha a lum biang biang ang a,
naute khn a m zl ang a, mitthi khuahah a lum lt dwn niin an
ngai.
Mitthi khua leh mitthite thil chu dam lai khawvl thil aia np
zwk vekah an ngai. Pialrl awmin an ring a, chutah chuan
thangchhuahte chu fai sa ringin nuam takin an awm ta \hn niin an
ngai. Sual thu te, sual avnga thlarau dinhmun chhe tak tr thu te
lam an sawi ve m m lo. Nausn thla thum aia naupang chu a thih
pawhin hlamzuiha thi an ti a, bellm chhngah dahin in hnuaiah
emaw hmun remchngah emaw an phm mai \hn.
4. Mipa dinhmun leh hmeichhe dinhmun: A tlngpuiin mipa
chu hna rum thawka ram lama che tam tr, hmeichhia chu in chhng
khawsakna thil thawk tr leh ram hna an thawh ve pawha hlo thlawh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
69
tih bk chu thawk ve vak trah an ngai lo. An feh hawin hmeichhia
chu mipa thawmhnaw phur tr, mipa chu ipte pui leh chem tum
nna zngkhai deuha kal trah an ngai. Pm (thr hmanraw chherna
hmun)-ah hmeichhia lala, tuikhurah mipa lal trah an ngai. Inneihin
hmeichhia chu mipa inah a lawi a, mipa nu leh pa leh chhngte chu
a nu leh pa leh chhngte-ah a vuan \hn. Fa an neih pawhin mipa ta
an ni mai. Khawsak leh rochan thilah hmeichhia chu chan chhe
zwk an ni tlngpui. Rorlna thilah phei chuan mipa thuneihna vek
a ni tih mai tr a ni. Mahse, tnlaiin hng Mizo pi pute huna ngaih
dn hi a rawn inthlk chho mk zl a. Rorlna leh hnathawhah
pawh hmeichhiate chanvo pk tam deuh deuh a lo ni ta. Chanchin
|ha ng avnga kan nun danglam zl hian mipa leh hmeichhiate
inkr thu pawh a \ha zwngin a nghawng chho mk zl a ni.
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
70
NILAI THUPUI
71
NILAI THUPUI
72
Sawi ho tr
1.
2.
Chi tam tak thlaha, leilung luah khat tra mihring hnna Pathian
thupk hi engtia ngaih tr nge?
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
73
March 23
MIHRING CHU PATHIAN ANPUIA SIAM A NI
Chhiar tr: Genesis 1:26,27
Tn \umah hian Pathian anpuia siam mihring a nih thu tawi tin
kan zir dwn a ni.
1. Kohhrana mi thiam hmasate sawi dn: Kohhran mi thiam
hmasate chuan mihring Pathian anpuia siam a ni tih \awngkam, Latin
\awnga Imago Dei hi eng nge a nih chiah tih hi hrilhfiah an lo tum
tawh a. Irenaeus-a chuan Pathian anna hi rilru lama anna (image)
leh thlarau lama anna (likeness)-ah a \hen hrang a. Mihringin Pathian
a anna image chu mihring nihnain a ken tel tlat rilru lama thil hriat
thiam theihna leh ngaihtuah theihna leh ruahman theihna, English-a
reason an tih leh mihring duh thlan theihna zalnna hi a kawhtr a.
Thlarau lama anna chu Thlarauvin Pathian Thlarau lam thilte hriat
leh chan theihna mihringin a neih lam hi a kawhtr thung a ni.
2. Kohhrana mi thiam hnuhnng zwkte sawi dn: Irenaeusa sawi dn khi la chhwngin kohhran mi thiam hnuhnng deuhte
chuan an sawi zau zui zl a. Hun laihwla Pathian thu thiam
(Scholastic Theologian) pahnih, Thomas Aquinas-a leh Anselm-a
ten Pathian anna (image of God) tih hi ngaihtuahna fm, chhia leh
\ha hriatna, finna leh duh thlan thua zalnna te hi nia zirtrin, keimahni
ang (likeness of God) tih chu thlarau lama Pathian anna, hng,
felna bulpui thianghlimna, felna leh hriatna dik te hi niin an zirtr a.
Tlknaah Pathian anna (likeness of God) hi mihringin a hloh naa,
Pathian anna (image of God) erawh chu la awm zui zlin a sawi
bawk. Kohhran Siam\hatnaa a kltaiho erawh chuan Pathian anna
sawina \awngkam chi hnihte hi thil thuhmun sawina nia pawmin,
Luther-a chuan, felna bulpui felna, thianghlimna leh hriatna dik te
chauh a kawhtr a. Calvin-a erawh chuan felna bulpui bkah
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
74
ngaihtuahna fm, chhia leh \ha hriatna, duhthlan thua zalnna, finna
leh \hatna te pawh Pathian anna hian a huam tel niin a ngai. Hei
vng hian Luther-a chuan tlknaah mihringin Pathian anna hi hloh
vekin a ngai a; Calvin-a erawh chuan tlkna avngin mihringin
Pathian anna a hloh fai vek lo, a ti ve thung a ni.
3. Tnlai theologian-te sawi dn: Mihringin Pathian a anna
leh tlknain chu Pathian anna a khawih dn thuah hian inhnialna a
kal chho reng a. Paul Tillich-a chuan mihringin Pathian a anna ber
chu thilsiam rannung dangte neih loh mahni pianpui rilru fm leh
zalnna a hman theihna (rationality) hi niin a sawi. Mihring nihna
bulthm chu Pathian nihna bulthm nn a inzawm tlat avngin
mihringah hian Pathian anna kawnga insiam thar thei leh \hang thei
a awm tlat a ni a ti. Karl Barth-a (18861968) chuan mihringin
Pathian a anna chu mipa leh hmeichhe inlaichnna thk tak hi a ni
tiin a sawi ve thung.
Brunner-a (18891966) chuan Karl Barth-a ngaih dn zuiin,
mipa leh hmeichhe inlaichnna ang ngawr ngawr ni lovin, mihring
leh mihring inlaichnna, an inchhwn leh inchhn (respond) tawn
theihna hi niin a sawi. Mihringin Pathian a anna chu Pathian Thlarau
thil thlarauva chhan lt theihna a neih tlat hi a ni tiin a zirtr ve thung
a ni. Isua Kristan mihring tak a nih anga Pathian a chhnna
(response) chu mihring leh Pathian inchhn tawnna famkim leh dik
ber a ni a. Chuvngin, mihringin Pathian a anna leh an dn tr sng
ber pawh Kristan Pa Pathian a laichnna ang hi a ni a ti a ni. Feminist
theologian \henkhat chuan mipa theologian-hovin Pathian anga siam
chu mipa chauh hi an ni tih anga ngaih theih tra thu an kalpui \hin hi
an ngaimawh hle a. Mipa leh hmeichhe nihna hian mihring famkim
nihna a siam thei chauh va, Pathianin ama anpuia mihring a siamah
pawh mipa leh hmeichhiaa a siam thu hi an sawi uar duh bk a ni.
4. Inpumkhat leh nun hona: Mihringin Pathian a anna dang
chu impumkhatna hi a ni. Pathianin mihring a siam dwn khn a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
75
Sawi ho tr
1.
Pathian anna neia siam mihring kan ni tih inhriatnain kan nun a
nghawng dn tr sawi ni se.
2.
Mihring chu Pathian anga siam a ni tih thurin hian mihring leh
mihring inthah leh tualthah chungchngah eng nge min zirtr?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
76
March 30
MIPAAH LEH HMEICHHIAAH A SIAM
Chhiar tr: Genesis 1:26,27; 2:18-25
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
77
NILAI THUPUI
78
NILAI THUPUI
79
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
80
April 6
MIHRING CHU NUNNA NEIA SIAM A NI
Chhiar tr: Genesis 2:4-7
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
81
NILAI THUPUI
82
danglamna kan hre thei bawk a. Mihring taksa vaivuta siam a nih
bkah, a thlarau pawh Pathian thaw hmanga siam a ni. Hei hian
mihring hi thilsiam dangte aia a chungnunzia a tilang a ni.
Pathian thaw avnga mihring mi nung a nih thu hian Pathian
avng chauha nung kan nihzia a tilang. Chuvngin, kan thwk luh
leh thwk chhuah hian Pathian avng chauha nung kan nihzia min
hriattr se. Thlarau tel lo hian mihring taksa chauh hi ruang tenawm
mai a ni. Hetih rual hian thlarau hi taksa tel lovin a famkim bk lo tih
erawh hre tel bawk ila. Mihring nunna atn thlarau hi a bulpui zwk
a nih lai hian, taksa hi ngaihnp theih a ni lo. An pahnihin mihring
nihna kengtu, Pathian siam an ni. Mihring taksa leh thlarau hi tlkna
avngin sualin a tikhawlo va; chuvngin, Pathian chhandamna pawh
thlarau chhandamna chauh ni lovin, taksa tlanna leh chhandamna a
ni tel bawk a ni.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
83
April 13
MIHRING CHU VNTIRHKOH AIA HNUAI DEUH
CHAUHVA SIAM A NI
Chhiar tur Sam 8:3-8; Hebrai 2:5-10
Kan thupui zir tr, mihring chu vntirhkoh aia hnuai deuh
chauhva siam a nih thu hi Hebrai 2:7 thu a\anga lk a ni a. Mizo
Bible (OV edition) kan en chuan Sam 8:5-ah mihring nihna leh
dinhmun sawinaah Ani chu Pathian aia hnuai deuh chauhvin i siam
a tih a ni bawk si a. Hei vng hian kan thupui zir tr hi ngaihtuah
chian ngai tak a ni. Mizo Bible kan hman lai hi English Bible Revised
Version an tih a\anga lehlin a ni a. Chutah chuan Hebrai Bible-a
Pathian sawina chi khat elohim tih \awngkam hman a ni a. Hei
vng hian vntirhkoh tih aiah Pathian tih hman a lo ni ta a ni.
Hebrai 2:7 thu hi English Bible Revised Version a\anga lehlin tho
a ni a. Amaherawhchu, Grik Bible Septuagint (LXX)-ah
vntirhkoh tia dah a nih avngin Sam 8:5 thu nn a inmil ta lo a ni.
Hebrai Bible-a Pathian sawina atna hman elohim tih hi
Pathian thu thiamten vntirhkoh sawina atn pawh hman theih a ni
e, an ti a. English Bible lehlin \henkhatah pawh vntirhkohte
(heavenly beings) tia dah a ni. Hei vng hian Sam 8:5 thu hi Hebrai
2:7 thu ang deuh bawka dah ve theih a ni. Pathian anpuia mihring
siam a nih thu leh vntirhkoh pawh Pathian siam ve tho an nih avngin
mihring nihna leh dinhmun hi vntirhkoh aia chungnung zwka
ngaihtuah ve theih a ni a. 1 Korinth 6:3-ah chuan ringtute hi vntirhkoh
ngaihtuahtu tr kan nih thu Paulan a sawi nghe nghe a ni. Eng pawh
ni se, tn \umah hian Bible zirtrna ngah mihring chu vntirhkoh
aia hnuaihnung zwk nia a lan theih dnte lo thlr zui nghl ila.
1. Siam nihna kawngah: Sam 148:2-5 kan en chuan vn lam
thil zawng zawngte chu, vntirhkohte telin, siam an nih thu kan hmu.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
84
Kolossa 1:16-ah pawh chu chu kan hmu bawk a ni. Eng tik laia
siam nge an nih tih erawh chu Bible-in min hrilh lo va, mihring siam
an nih hma daiha siam an nih erawh chu a rin theih (Job 38:7).
Rawngbwlna thlaraute tih an ni (Heb 1:14). Siam hmasak an nihnaah
hian mihring chu anni ai chuan kan hnuaihnung deuh kan ti thei ang.
2. Isua thusawiah: Luka 20:34-36 thuah hian Isua thusawiah
mihring chu tna a awm dnah chuan vntirhkohte aia hnuai a nihzia
a lang. Mitthi thawhlehna hunah, nupui pasal inneih pawh a ngaih
tawh lohna hunah chauh mihring hian vntirhkohte an tluk dwn a
ni tih Isuan a sawi. Thih theih tawh lohna an chan hunah chauh
vntirhkoh an tluk pha ve dwn a ni. Hei hi a awmzia nia lang chu,
mihring hian tna a awm dnah chuan thianghlimna famkim a la nei
lo va, thih theih lohna pawh a la sin lo va, vntirhkohte a la tluk lo a
ni tihna ni wm tak a ni. Vaivuta siam vaivuta kr leh phawt tr a
nihna hi vntirhkoh a la an zawh lohna tak a ni ber wm e.
3. Vntirhkohte chu vn thil hriatnaah mihring aiin an sng
zwk: 1 Petera 1:10-12 thu hi han chhiar ngunin Isua Kristaa
chhandamna hnathawh lo thleng tr chu Pathian zwlneite chuan
an lo chht ngun \hn a; mahse, vntirhkohte chuan vn a\angin chu
chu lo hre lwkin lo bih an duh \hn a ni tih sawina niin a lang a. Chu
chuan a entr chu vn thurk Mihring Fapa lo kal lehna tih chauh
loh chu (Mt 24:36) eng emaw chen lo hriat lwkna an nei ngei a ni
tih a rin theih a ni. Pathianin tih a tum chu mihringten an hriat hmain
a hrilh hmasa \hn a. Isua pian tr thuah te leh vntirhkoh hmanga
mihringte hnna Pathian thil tih tum hriattr a nihna apiangah a chiang
\hn. Pathian thil tum lo hre hmasa \hntu an nihnaah hian mihring
chuan kan tluk lo a ni.
4. Vntirhkohte chu mihring aiin an chak zwk:
Vntirhkohte chu vn chakna leh thiltihtheihnaa thuam an nihzia
chu hngahte hian kan hmu: Sam 103:20 A vntirhkohte u, a thu
ngaithla a, a thu zwm \hn, chaknaa ropuite u, tih te; 2 Thessalonika
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
85
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
86
April 20
MAWHPHURHNA NEIA SIAM AN NI
Chhiar tr: Genesis 1:28-30
Pathianin thilsiam dangte aia danglam bka mihring a siam thu
kan zir nual tawh a. Mihringte, thilsiam dangte aia Pathianin danglam
bka a siam dn kawng dang leh chu mawhphurhna a neihtr hi a ni.
1. Leilung luah khat trin: Pathian chuan mihringte hi lei a
rochuntr a, an luah trin a pe. Inthlah punga, leilung luah khat trin
mal a swm. Fanau neih tam hi malswmnaa ngaih a ni fo. An
chnna atn leilung pum pui hi a pe. Tlng leh phai te, ram ngaw leh
thlalr te, ram lum leh vawt te, mihring chn nna pk vek a ni. A
khawi lai mah hi mihring chn nna pk loh a awm lo. Leilung hi
luah khat ula tih hi ngaihtuah deuh chu a ngai. Ngaihtuahna hmang
lova inthlah pun vak vaka, leilungin a dwl loh thleng thleng leh
ramin a zawh twk aia mihring chng tam (overpopulate) tra tih
chu kan niin a lang lo (Hans Schwarz, born 1939). Hmun
\henkhatah mihring an bit lutuk laiin \henkhatah chuan an thwl bawk
si. Pathianin mihringte leilung luah khat tra a tihna hi mawhphurhna
hre tak chunga kalpui a ngai viau a ni.
2. In thu thuin awmtr rawh u: Hei hi mawhphurhna lian leh
pawimawh tak a ni. Pathianin mihringte thuneihna a pk hi leilung
chungah leh a thilsiam dang zawng zawngte chungah a ni a, a sng
hle a ni. He thuneihna hi changchawiin leilung leh thilsiam dangte,
lui leh tlngte, ram ngawte leh nungchate kan nawm kan mka kan
duh duha kan hman leh ei tr a ni lo ang tih ngaihtuahna hi tnlai
min hual vltu Pathian thilsiam leh mihring inlaichnna thkzia
ngaihtuahtuten an vei zual ta hle. Hmnlai chuan he mihring thuneihna
hi mawhphurhna a nih lam aiin khawvl thil dangte hi mihringte hian
a chena chen tr angin, duh twk twka suasam theih angin ngaih a
ni tawh \hn. Mahse, tnlaiah chuan chu chu khawvl tihchhiatna, a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
87
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
88
Mihring hmasate tlkna thu hi zir ngun a ngai hle. Theologiante inhnialna leh inkhwmpuiin an sawi dn zawng zawngte kan sawi
sng lo vang a. Mahse, tlkna thu ngaihtuah dn tlngpui erawh
kan hriat a \ha wm e. Zir mi \henkhatte chuan Genesis bung thuma
mihring hmasate suala an tlkna thu hi thil thleng tak tak ni lm lo,
tehkhin thu emaw thawnthu emaw anga khawvla sualna lo awm
\an dn sawi fiahna ni maiah an ngai a. Mahse, Bible thu dangte
a\anga en chuan thil thleng ngei (historical fact) nia ngaihna hi kan
hmu tam hle (Rom 5:12-14; 1 Kor 15:22; 1 Tim 2:14).
1. Rl leh Evi an inbia: Hei hian a tithawnthu deuh a. Rl hi
ramsa znga fing vervk bera sawi a ni a, a \awng thei bawk a.
Hmeichhia hian hlau leh rp mai lova a lo be siah siah ngam hi a
mak lam zwngin a ngaihtuah theih. Hrilhfiahtu \henkhat sawi
dn chuan a chhan pahnih a awm thei: (i) he rl hi a intimawi vl
a ni ang; (ii) sual a la luh hma a nih avngin rannung rpna leh
hlauhna chhan tr eng mah a la awm lo a ni ang. He rl hi Pathian
duh loh zwng tihtr tumtu Setana chu rl anga insiamin a lo kal
a ni zwk ang. Thupuan 12:9-ah chuan khawvl zawng zawng
bumtu Diabola, Setana an tih bawk chu rlpui tar tih a ni.
2. Thlmtu \awng dn: Pathian thupk chungchnga zawhnain a
\an a. Huana thing rah rng rng hi in ei tr a ni lo, a ti e lo maw? tiin
a han zwt phawt a. Fing kherek takin Pathian chu mi ti kher kher,
khirh lutuk anga ngaih theih trin a thupk dn chungchng a rawn
zwt phawt a, a thilphalna leh \hatna chungchngah zawhna a rawn
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
89
pe tlat mai a ni. Khatia Evi a thlm ang bawk khn tn thlengin thlmtuin
mihringte a bei fo mai. Pathian \hatna tam tak mihringin a dawna, a
zr a zo lai ngei hian a \hat lohna lai awm anga ngaihtr tumin
ngaihtuahna a hruai fo mai. Pathian chu mihringte hmangaihtu ni siin
engati nge hng thil \ha lo hi a thlentr, thawhlwm ka thawh \ha ve
hle si a, engati nge malswmnaa min vr loh te kan ti rilru fo. Evi
chuan a chhng a, Pathianin huana thei rah zawng zawng ei a phal thu
leh huan lai taka thing awm rah erawh chu ei a phal loh thu a sawi a.
Genesis 2:16&17 thu nna kan entawn chuan Evin rl a chhn
dn leh a hmaa thei ei leh ei loh chungchnga Pathian thupk a sawi
chhwn dn hi a inmil kim lo tih kan hre thei ang. Tawh pawh in
tawk tr a ni lo a ti tih hi a belhchhah a ni a. Pathianin A chhia leh
a \ha hriatna thing rah erawh hi chu in ei tr a ni lo; in ei chuan in ei
ni la lain in thi ngei tr a ni, a tih chu a dal zwngin a sawi chhwng
a, Huan lai taka thing awm rah erawh chu... ti chauhin a sawi a.
Chutilo chuan in thi ang, a ti a ni ti chauhvin a sawi chhwng
bawk a. Pathian thupk chiang tak leh khauh tak kha a dal zwngin
a sawi a ni tih a lang chiang khawp mai. Thlmtu chuan chutiang a
nih loh trzia a han sawi a. Zawhna mai ni lovin lang tlang takin
Pathian thupk kalh zwngin a rawn \awng ta chiah mai a ni. A tra
vehthlm taka \awng kha Pathian sawi dn kalh zwng chiahin a
rawn sawi ta a ni.
3. Thing rah chu a t a, a lo va, a ei ta a: Hetah hian kan
chhinchhiah tr chu thlmtu hian lo la, ei mai rawh a ti lo rng
rng. Thing rah tawmzia, a \hat trzia, mit vrna a nih trzia leh a
hriatna a tihpun dn trzia a sawi mai a ni. Jakoban thlmna tawh
chungchng a sawi dn hi a dik fo mai a ni. Mi tin mahni chknaa
hruai bo leh hpa an awm chuan thlmna an twk a ni zwk e.
Tin, chkna chuan no a pai a, sual a hring \hn a; sual chuan a lo
puitlinin thihna a hring \hn, a ti (Jak1:14,15). Evi chuan thlmtuin
amaha chkna a chawh thawhsak chu inhnehtrin a tna maiah
twp lovin a kutin a ban a, a lo va; chutah pawh chuan la titwp
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
90
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
91
May 4
EDEN A|ANGA HNAWH CHHUAH AN NI
Chhiar tr: Genesis 3:22-24
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
92
NILAI THUPUI
93
a, chu vng chuan nunna thing rah chu an ei leh theih tawh lohna tr
ngaihtuah a ngai ta. A hmain he nunna thing rah, huan laia Pathianin
a dah chu ei khap thu hriat a ni lo. Mahse, a chhia leh a \ha hriatna
thing rah an ei hnu chuan Pathian laka an lo thih tk avngin
kumkhuaa sual nna an nun leh chu Pathian tn chuan phal chi a ni
tawh lo a ni.
3. A lk chhuahna lei chu let trin mihring chu a hnawt
chhuak ta: Hnawh chhuah an nih thu sawina \awngkam hi inmkna
sawina \awngkam a ni. A hma chuan huan enkawl leh vng tr mai
a ni a, tnah chuan lei chu hah taka a leh a ngai dwn ta a ni. Eden
huanah kha chuan engkim kha a nih tr anga Pathianin a ruat angin
an awm mai a, nuam sa takin mihring chuan an enkawlin an vng
mai tr kha a ni a. Huan a\anga hnawh chhuah an nih hnu kha
chuan anmahni ngeiin thlaite an thar theih nn lei an leha, an thawh
rim a ngai ta a ni. Genesis 2:15-a huana dah an nih chhan, enkawl
leh vn hna kha chu sual tel lova an thawh tr, nuam taka an thawh
\hin tr a ni ngei ang. Suala an tlk hnua hna an thawh dn tr
erawh chu Genesis 3:17-19-a a sawi angin rim takin, hlng leh buar
kra thawkin, hmaia thlan tui luang zawih zawihin a ni tawh ang.
Eden huan chhnga sual tel lova hnathawh leh huan pwna sual
nna hnathawh chu a inang lo hle ang.
4. Nunna thing kawng chu vn tlat a ni: Huan a\angin a hnawt
chhuak mai ni lovin, huan chhnga a laia nunna thing rah chu an
hnaih theih tawh loh nn a kawng chu Pathianin Cherub-te leh mei
khandaih vir tawn zawk zawkin a vntr ta tlat a. Kumkhuaa nun
theihna tr thei rah chu Pathianin a hauh hle a ni. Mi sual, a thu wih
lo tn chuan hnaih leh lawha ei mai theih rual a ni ta lo. Evi leh
Adama tn chuan a va han tlwmthlkin a va han zahthlk dwn
m! Saruaka an awm mai pawh zah nachng an hriat tawh tehlul
nn, paih chhuah an han ni ta mai chu. Hlim taka an nupa pawh
Pathian huana Pathian hlau lova a ngchhnga an awm \hin vei nn.
Tnah chuan anmahniin, Pathian tel lovin, an ei leh in trte rim taka
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
94
thawk chhuakin an khawsa tawh dwn a ni. Eden huan mawi leh
nuam tak chu ngai hle \hn mah se an tn luh leh theih a ni tawh
dwn lo. Pathian nchhe dawng, duh loh leh hnawh chhuah nun
chu engti taka hrehawm leh rpthlk ni ang maw!
Sawi ho tr
1.
Pathian anna \ha leh \ha lo, dik leh dik lo a awm em?
2.
Pathian thu hnuaia intult hmasa lova mahni duh dna nun mai
hi mahni tn leh mi dangte tna a pawi theih dn sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
95
May 11
MIHRING TLKNAIN PATHIAN ANNA
A KHAWIH DN
Chhiar tr: Genesis 1:26; 5:1;9:6
NILAI THUPUI
96
NILAI THUPUI
97
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
98
Kristaa mihring thar nih a\anga Pathian anna neih leh theih a
nihzia sawi zui ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
99
May 18
SUALNAIN A NGHAWNG KAL ZL
Chhiar tr: Genesis 4:1-16
Sual sualzia chu thlahtu bulte Eden huan a\anga hnawh chhuah
maiah a twp lo va, mihring inthlah chhwng zlah nghawng chhe
tak a nei zui zl hi a ni. Bible-in Adama thlahte a chhui zlnaah a
fapa Kaina awm dnah sualin a nghawng kal zl chu a lo lang chiang
a. Chu chu lo en zui zl ila. A nau Abela nn Pathian hnnah thil an
hln ve ve a. Abela leh a thil hlanah Pathian a lwm a, Kaina leh a
thil hlan erawh chu Pathianin a lwm lo. Hemi chungchngah hian
zawhna a awm \hn a. Hrilhfiah tum dn pawh kawng hrang hrang
a awm a: (i) Abela hian a berm znga a \ha ber a rawn hln a,
Kaina erawh chuan a thlai znga a \ha ber ni lm lo a hlan vng a ni
ang; (ii) An thil hlan dnah Abela chuan a kalphung dik tak a zwm
a, Kaina erawh chuan a zwm lo a ni, a ti mai mai a ni ang; (iii)
Abela chuan ran thisen chhuak ngeiin thilhlan a siam a, Kaina erawh
chuan ran thisen chhuak lovin thlai chauh a hlan vng a ni ang. Bible
chhiar chian deuh chuan chng vng ringawt chu a ni lo tih a hriat
theih. Abela thilhlan chu Pathianin a lwm a, Kaina thilhlan chu
Pathianin a lwm lo tih a ni lo va, Abela leh a thil hlan... Kaina leh a
thil hlan tih a ni.
An thilhlan an rawn ken hma khn anmahniah Pathian tilwm
nun keng sa leh keng lo an ni tihna a ni. Mi suaksual inthawina chu
thil tenawm a ni a, rilru sual nna a rawn lk chu a va tenawm
lehzual dwn m! (Thuf 21:27) tih ang khn, anmahni nunah khn
Pathian tilwm nun leh tilwm lo nun kha a awm tawh sa vng a ni
ang. Hebrai 11:6-ah chuan, Rinna lovin ama lawm zwng mi nih
rual a ni lo, tih a ni a, Kaina inthawina aia Abela inthawina a \hat
zwkna chhan pawh rinnaa hlan a nih vng a ni (Heb 11:4). Hng
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
100
a\ang hian, Abela chuan rinna avnga Pathian lawm zwng mi nihna
a lo nei tawh a, chu chu Kaina chuan a nei ve lo a ni tih kan ngaihtuah
thei.
Pathian hnna thilhlan Pathianin a lawm leh lawm loh chu a
thilhlanah emaw, a hlan dnah emaw lam ni lovin, a hlntuah a innghat
zwk tihna a ni. Pa, hmeichhe dang kawp rk zur zur chngin a lo
haw chng apiangin a nupui tn thil \ha tak tak rawn hwn \hn mah
se a nupui chuan a thil hawn a lwm tak tak thei lo ang deuh hi a ni
ang. Nupui, uire ru reng siin a pasal lo haw apianga \ha hiamin ei
tr in tr \ha \ha lo hlui \hn mah se pasal a lwm tak tak thei lo ang
deuh te pawh a ni thei ang. Nunin mi a tihlwm loh chuan thilpk
mai maiin mi a tilwm thei lo. Kaina awm dn zl a\ang hian sual
nghawng kal zl a lang chiang hle.
1. Thinurna: Mahni sual avnga mi dang laka thinurna hi suala
tlkna nghawng chhuah kal zl kan hmuh hmasak ber a ni. Thuthlung
Hluiah thinur \hat lohzia zirtrna kan hmu (Sam 37:8; Thuf 14:17,29).
Thuthlung Tharah thinur lo tra tihna kan hmu (Mt 5:22; 1 Tim 2:8;
Jak 1:20). Thil awm dn dik lo huaa thinurna \ha erawh chu a awm
thei tih Isua pawh a thinur vezia a\angin kan hre thei (Jn 2:12-17;
Mk 3:5; 9:42). Mahni dik loh avnga mi dang dik zwk laka thinur
ngawt maina hi erawh chu sual a ni khawp mai tih Kaina awm
dnah hian a lang.
2. tskna: Kaina thinurnaah hian tskna a tel ngei niin a lang.
tskna sual hi Josefa unaute chanchinah te, lal Saulan Davida a
tskziaah te, Hlawhfa chhawr tehkhin thuah te (Mt 20:12), Fapa
Tln bo lo haw leh a u tehkhin thuah te (Lk 15:28) kan hmu. Mi
hlawhtlinnaa lwm thei lo, lo thk tlat mai hi suala tlkna nghawng
kal zl a ni.
3. Luhlulna: Kaina leh Pathian inkr thuah hian Pathianin mi
sualte chu an sual avnga inchhra simna tr kawng a hawnsak zl
\hn tih a lang. Kaina chu hmangaih takin a rilru fma inngaihtuah
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
101
harha a sualzia inhmu chhuaka pawi tihna nei tra hruai a tum hle.
Thil i tih \hat chuan lawm i hlawh dwn lo vem ni? I tih \hat loh
erawh chuan sual chu kawngka bulah a bawk reng a ni: a duh
zwng chu nangma hnn lam a ni ang a, a chungah thu i nei tr a
ni, a han ti a. Inngaihtuah harhna tr remchng a siam a ni. Mahse,
Kaina chu a luhlul tlat a, a sual a ni tih a ngaihtuah duh lo. Sual
chungah thu nei duh lovin sual chu a chungah thu a neihtr lui tlat zl
a ni.
4. Phiar rkna: Kaina chuan a nau Abela hnnah chuan, Lovah
i feh ang tiin a swm. Abelan a ran vulhte kalsana a uin lova fehpui
tra a swmna chu thil \ha lo tih a tum rk a hlawhtlin theihna tr a
ni tih rng a ngaihtuah lo. Mi pawi sawi lo, rilru \ha tak, tsk avnga
anmahni tihchhiatna remchng zawng rna phiar rkna sual tenawm
hi suala tlknain a rawn hrin chhuah zl a ni. A nau fehpui tra a
swm lai hian Kaina chu pawisawi tum lo hml tak a pu lui vl
pawh a ni mahna. Mahse, a thil tih tum chu a chhe m m si. |ha
wm taka lang chunga mi chunga thil \ha lo tih tum rna khawsak
sualna tenawm hi thlahtute tlkna a\anga sual lo kal zl, vawiin
thlenga kan la hmuh fo a ni.
5. Tualthahna: Kaina chuan a nau chunga a thil tih tum rpthlk
tak mai chu a hlen chhuak ta ngei a. U zwkte chu nau zwkte
enkawl leh hlauhawma an awm pawha vng himtu tr ni zwk kha
a beituah a \ang ta tlat a. Abela hi a inring lo rng rng a ni ang tih a
rin theih. Tha thawhin a \ang ve hman nge hman lo tih pawh a hriat
loh. A inring lo lai a bei thut niin a hriat. Kaina sualna hi a tenawm
m m a ni. Mi pawisawi lo, inring lo lai beih thut mai hi. Tnlaia
kan hriat ngun m m, mi pawisawi rng rng lo, inring lo lai thah
buaih buaih duhna, terrorism chu Kaina hian bul a lo \an daih tawh.
6. Dwt sawi: Dwt sawi phei chu a chng kan tam zual wm e.
I nau Abela kha khawiah nge a awm tk? tiin Pathianin a zwt.
Pathian chuan a hre reng ang. Mahse, engati nge a zawh kher? Hetah
pawh hian Pathian hian Kaina hi a thil sual tih kawngah inngaihtuah
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
102
NILAI THUPUI
103
Nun tlnchhia an nei tawh tlat \hn. Mi zngah an nun a ngampa tak
tak thei tawh ngai lo. Eng emaw miin an sawi hlekin anmahni tihna
niah an ngai zl. An huatthu pawh a chhe duh.
10. Chhngkaw natna: Bible-in min hrilh chiah tawh lo n a, Kaina
sual avnga thil awm dn zl tr ni ngeia kan suangtuah theih chu,
Adama leh Evi te chhngkaw nat dn tr kha a ni. Evi tn, a hrin
ngeiin a hrin ngei bawk a han that ngawt mai kha han tuar loh chi a ni
lo. Eden huana Pathian thu wih lova a awma, thei a ei ta mai kha
pawi a ti vawng vawng ngei ang. Keimah vng a lo ni, tiin \ap
chiam chiam pawh ni se a swt tawh si lo ang. Adama pawh a patlin
lohzia a inhmu chiang ngei ang le. A nupui sual kha a sualzia hrilha,
sim tra kaihruai lova, a thurualpui ve ta mai kha pawi a ti tlawk
tlawk wm e. Kaina sualnain an chhngkua a nghawng nat dn tr
kha sawiin a siak lo.
Sualnain a nghawng kal zl kan hmuh chu: Pathian anna a
tihmlhem; chhia leh \ha hriatna thiang a tinu; mahni inthiam lohna
rilru (guilty conscience) a siam; Pathian leh mihring inkr leh mihring
leh mihring inkr inlainchnna \ha a tibuai; zalnna hman suala sual
bwiha inbarh luhna kawng a hawng zau; duhthlanna a tichhiain
mahni sual huat aiin sual ngainatna a tipung.
Sawi ho tr
1. Pathian pawisak lohna sual pawi theih dn kawng hrang hrang
han sawi teh u.
2. Sualnain chhngkua a nghawng nat theihzia sawi zui ni se.
3. Mi hlawhtlinna lawmpui nge awl an hlawhchhamna tuarpui?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
104
May 25
SUALNA AVNGA PATHIAN HREMNA HMASA
TUILT
Chhiar tr: Genesis 6:5-8; 7:11-24
Thlahtute tlkna avnga sual kal zl chu a nasa tial tial ni ngei
tr a ni. Abela thih hnuah Adaman fapa dang Setha a nei a. Setha
chuan fapa Enosa a nei ve leh a, Chumi lai chuan miten Lalpa
hming chu an lo lam \an ta a, tih a ni (Gen 4:26). An thlah zlah
Pathian nna lng dn \hn Enoka te (Gen 5:24), Pathian mit tlung
Nova (Gen 6:8) te lo awm mah se mihring nwlpui chu an sual hle
zl ni ngei tr a ni. Pathianin a siam tirha \ha a tih m m kha
mihring sualzia chu nasa tak, an rilru suangtuahzia chu sual hlr,
a lo ni zo ta. Pathian meuh pawh chu a rilru a nain mihring leh thil
nung dangte a lo siam ta kha inchhr khawp hialin a lo awm ta a ni
(Gen 6:6-7). Hng hun laia mihring sualna hi eng ang tak nge tih
sawi chian a ni lo. Genesis 6:1-4 kan en chuan mipat hmeichhiatna
hman sualna lamah an thk hle ni wmin a hriat theih a. Genesis
6:11-12-ah chuan, Lei hi a chhe zo tawh a, inpwngnknain a
khat zo ta bawk a... tisa zawng zawngin leiah hian an awm dn an
tichhe zo tawh si a, tih a ni.
1. Mipat hmeichhiatna hman sualna: Hetih hun lai hian Pathian
hretu mihring leh Kaina thlahte zl nia rin Pathian hawisantu mihring
hi an inthliar hrang tawh viau a ni thei. Mahse, mipat hmeichhiatnaah
an lo inthlahdah tial tial a, an hmang sual nasa ni pawhin a lang.
Nupaa insiam chungchngah Pathian duh zwng aiin anmahni duh
zwng, hml\ha an tih zwng, an mitin a t zwng ngawt thlra an
inneih \hin tk avngin mihring lo pung zl pawh chuan mi sual a
titam ting ta mai niin a lang. Chng avng chuan mihring dam chhng
hun te pawh Pathianin kum 120-ah a tihtawisak ta (Gen 6:3). Pathian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
105
fapate (mi \hate) pawh chu tisa chknain a hneh a, mihring (mi sual)
fanute an pwl a, an fa hrinte chu an taksaah na na na chuan an
\hain mi lian tak tak te an ni hlwm a (Gen 6:4). Chu chu Nova hun
laia an sual dn, Pathianin a ten m m znga mi chu ni ngeiin a lang.
Pathian pawhin a Thlarau chu an lak a\anga lk bo a lo duh ta hial
a ni.
2. Pathian mit hmuhin lei a chhe zo: Heta a thu hman chu
tnlaia kan hman lr m m corruption nn hian a inang. Lei a
chhiat dn hi zldin thu mai lo chuan hriat a ni chiah lo. Hrilhfiahtu
\henkhat sawi dn chuan Pathian nung be lovin milem biaknaah an
kal nasa a ni ang. A nih loh leh Pathian zah lohna nun kawng hrang
hrangin an nung a ni ang. Pathian \ihna nei lovin, chhia leh \ha hriatna
thiang tak pawh hmang duh lo leh hmang thei lovin an tl nawmnah
hle a ni thei.
3. Inpwngnkna: Dikna leh mihring inzah tawnna a awm lo
va. Sawrkrna \ha leh ngelnghet a awm thei lo va. A chak chak an
lal a ni mai a. Nun a him lo va, bungrua a him lo va. Rkrk a tam
a, inthah mai mai a awm fo va. Inbum leh dwt sawi a pung a. Mi
rethei leh chak lo zwkte khawngaih aiin an neih chhun pawh lksak
zl duhna a tam a. Pawi sawi lote chan a chhia a, an dikna pawh
zahsak an ni lo va. Pwngsualte pawh a pung a ni ta ve ang.
4. Thilsiam dangte a nghawng: Mihring sualna chuan thilsiam
dangte pawh a nghawng ngei a ni tih chu a hriat. Ka mihring siam
hi lei chung ata ka tiboral teh mai ang; mihring te, sa te, rannung te,
chunglng sava te nn lam hian, tih chu Pathian thinur \awngka a
ni tlat mai (Gen 6:7). Asiam tirhin Pathianin mihring chu hng chunga
mawhphurtuah a siam kha a ni a, mihring an lo sual tak m m
avng chuan anni pawhin an lo tuar ve dwn ta a ni. Mihring leh
thilsiam dangte inzawmzia hi Bible-ah kan hmu fo mai. Chu vng
chuan a ni ang Paula pawhin, Thilsiam zawng zawngte chuan beisei
m min Pathian fate lo lanna chu an nghkhlel hle si a... tn thlengin
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
106
rm leh nau vei na tuarin an awm hlawm tih kan hre si a, a lo tih
(Rom 8:19,22).
5. Tuilt: Chuti khawpa mihring an sual tak avng chuan
Pathianin khawvl sual chu then faia, khawvl thar din a duh ta ni
ngei tr a ni. Mi fel Nova chu a buatsaih ta. Nova felna hi \ha
famkim tih lam aiin Pathian mi duh zwng, a thu wih, amah
ngaichng \hn tihna lam niin a lang. Pathianin a rin ngam, a thu a
hrilh theih, mi dangte sualna anga sual ve ngai lo ni ngei tr a ni.
Lawng tu trin a hrilh ta. A siam dn tr kalhmang leh a len leh sei
zwng tr te a hrilh vek a. A hrilhtu Pathian a ni tih mai loh chu thil
wih har tak, a mihringpuiten an wihpui rng rng loh tr tuilt
huna hman tr lawng tuk hna chu a thawk ta. Nova chuan, Pathianin
a hnna thu a pk zawng zawng ang ngei chuan a ti ta a, (Gen
6:22). Sa tinrng, a nu leh pa inkawp zlin a lawngah chuan hruai
lt trin a ti a, Nova chuan Lalpan a hnna thu a pk zawng zawng
ang zl chuan a ti ta a, tih a ni (Gen 7:5).
Pathianin leia tui thk zau tak hna zawng zawngte chu hawngin,
ruahpuivnawn ni sawmli chhng a han surtr ta a. Tuilt chu a lo
thleng ta ngei a, Nova lawng chu tui chungah lng zlin an chhngkua
leh sa leh nungcha a chhnga lt zawngte chu him takin an awm ta
a. Tuilt hian khawvl pum pui tak tak hi a khuh vek nia ring pwl
an awm laiin, khawvl pum pui tak tak ni lovin chutih laia mihring
awmna Mesopotamia ram vl zawng chauh khu a khuh nia ngai
pawh an awm. Khawvl pum a huap nia ringte chuan an \an hmun
znga an sawi ve chu Tuilt thawnthu hi khawvl hnam hrang hrang
hian an nei tlat mai tih a ni. Chutiang thawnthu nei hnam 200 chuang
hming ziak chhuakte pawh an awm. Tuilta him mihring hming an
sawi erawh chu a inang lo va. Babulon-hovin Utnapishtim,
Sumerian-hovin Ziusidru, Grik chuan Deucalion, Hinduin Manu,
Chinese-in Fah-he, Hawaiin-hovin Nu-u, Mexican Indian-hovin
Tezpi, Algonquins-hovin Manboz-ho. Mizo pawhin Ngaiteii
thawnthu kan lo nei ve bawk a. Hei hian khawvl hmun hrang hranga
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
107
Sawi ho tr
1.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
108
June 1
NOVA HNNA PATHIAN THUTHLUNG
Chhiar tr: Gen 9:8-17
NILAI THUPUI
109
NILAI THUPUI
110
mah se, tuilta khawvl hrem tawh ngai lo tra tiamtu Pathian a
awm a ni tih hriat chhuah leh \hin chu Nova leh a chhngten an
mamawh a, Pathian rinawmna theihnghilh chng tak mihringten kan
mamawh a ni.
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
111
June 8
ABRAHAMA KOH A NIH DN
Chhiar tr: Genesis 12:1-3
NILAI THUPUI
112
NILAI THUPUI
113
kohna avnga kal daih mai hi mi tam tak tn chuan thil harsa tak a
ni.
Chhngte kan mamawhna a tam a, chhngten min mamawhna
a tam a. Abrama pawh hi Pathian kohna a hmuh lai hian hng thil
ngaihtuahnate hian a kiansan vek bk miah lo ang le. Fa nei lo a ni leh
nghl a, chutiang dinhmuna ding chunga hriat ngai loh ram pana thil
chiang lo han kal chhuah chhan ngawt mai chu. Lota, a fa ang maia a
en tr, a ro khwmtu atn pawh lo ruat ru mah se thiamawmna tak a
awm. Mahse, Pathian kohna chu chng zawng zawng chu kalsan tr
tih a ni tlat mai si. Mahni khawvl hlui, tlngnlna leh nuam tihna
hmun kal pla Pathian kohna chhnga a nih nih ni tra kal chhuah hi
kohhran chanchinah Pathian hnathawh dn kawng khat a lo ni ve fo
bawk si a. Chu chu miin Pathian a rin ngamna leh a thu a wih leh
wih loh fiah nn Pathian hian a lo hmang fo \hn rng a ni.
3. Ram ka la entr tr che lamah kal rawh: Ram ka la pk
tr che, tih pawh a la ni lo. A la hmuh ngai loh, a entr tr chauh a ni.
Rinna fiahna bawk a ni. Hmu theia kal lova rinnaa kalna kawng a ni
(2 Kor 5:7). Rinna tak takah chuan kan rin avnga kan la chan tr
lam aiin kan rin Lalpa lam kha a lian ber fo \hn. Ka rin hi Lalpa a ni
tih ka chian chuan ka rin avnga ka la chan tr lam ka buaipui
chiam a ngai lo. Chu chu Pathian tilwm rinna dik tak awm dn chu
a ni. Chutianga kotu Pathian ring ngam maitute chuan an tisual ngai
lo. Ram a la entr tr chanchin pawh hi a la hre vak lo ang, Pathianin
eng ang ram nge a nih a la hrilh tlat lo. Hnute tui leh khawizua luang
ram a ni nge buar leh hlng tamna ram a ni tih hrilh a la ni lo. Chumi
lam pawh chu engtin nge a hriat ang tih pawh ngaihtuah tham tak a
ni.
4. Kohna a wih chuan: Abraman Pathian kohna a wih chuan
chan tr a nei. Chi ropui taka siam. Kum 75 nih tawha fa la nei
bawk si lo, chi ropui tak nih tr thutiam dawn chu wih a har duh
khawp ang. Amah a pian laia a pa Tera kum zt a pel f tawh.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
114
NILAI THUPUI
115
Sawi ho tr
1.
Pathian kohna hi mi mal taka hriat kher tum nge \ha Pathian
Thu chhiar leh sawi leh kohhranin rawngbwl \lna a tr lan
a\anga hriat ve mai?
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
116
June 15
PATHIAN HNAM THLAN ISRAEL-TE
Chhiar tr: Genesis 28:10-15
NILAI THUPUI
117
NILAI THUPUI
118
NILAI THUPUI
119
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
120
June 22
SINAI THUTHLUNG
Chhiar tr: Exodus 20:1-17
NILAI THUPUI
121
NILAI THUPUI
122
nia lang chu, thil \ha leh \ha lo, dik leh dik lo thuah mihring mi mal
emaw, awm khwm emaw thu mai ni lovin Pathianin engtin nge a
ngaih tih a\anga ngaihtuaha thu tihtlk fo tr tih hi a ni. Chuvngin,
kohhran rorlnate pawh hi mi \henkhat thusawi thei takte ngaih dn
ang mai ni lo, a tam lam lam tih ngawt pawh ni lo, Thlarau Thianghlim
leh keinin tih a ni zl tr a ni (Tirh 15:28).
Thu swm pkte hian dn kalphung tlngpui an sawi a.
Mihringin Pathian laka a tih tr leh mihringin a mihringpuite laka a
tih tr an sawi a ni. Thuthlung Tharah pawh chu chu sakhaw
kalphung tr a nihzia Isua zirtrna a\angin a lang (Mt 22:37-40).
Thuthlung Thar hian \hatna dn Pathianin a pkte hi a hnwl lo va;
mahse, a zawm dn tr a tidanglam a ni. A lehkha thua zwm mai ni
lovin thlarauva zawm dn min kawhhmuh a ni. Entr nn, chawlhni
serh thuah: Thuthlung Tharah Isua zirtrnaah chuan Juda-ten dn a
nih ang ngawr ngawra an zawm \hin dn ni lovin dn a nih chhan a
siamtu Pathian leh a thilsiam ropui ber mihring ngai pawimawh
hmasaa chawlhni serh tr a ni (Mk 2:23-28). Chawlhni pawh a
hman hun chu Juda-te ni chhiar dna ni sarih ni kher ni lovin a ni
hmasa berah, Isua thawhlehna niah hman an lo chng ta zwk a ni
(Tirh 20:7; 1 Kor 16:2). Pathianni serh hi Pathianin ni sarih znga
pakhat ama tna serh thianghlim bk nei tra thu a pk zawmna tho
a ni e. Sinai tlng dna Pathian tak chauh biak te, Pathian hming
duhdah taka lam mai mai loh tr tih te, nu leh pa chawimawi tr te,
tualthah loh tr, uire loh tr, rk rk loh tr, hretu dera \an loh tr,
mahni mihringpuite thil neih awh loh tr tih zawng zawngte hi mihring
nihna kawngah chatuanin a dikin a \ha reng dwn a ni.
Tirhkoh Paulan a lehkhathawnahte dn leh khawngaihna a
khaikhinna thuah dn thiltiha Pathian hmaa thiamchan theih a nih
lohzia a sawi fiahna la kawiin mi \henkhatin dn hnual suat an chng
\hn hi kal sualna hlauhawm tak a ni. Chu chuan thiangzauna
(Libertinism)-ah a hruai lt chwk. Dn thiltiha thiam chan tum chu
thil tih chi a ni lo va, khawngaihnaa Pathian fa nihna changtute awm
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
123
Sawi ho tr
1.
Dn, a lehkha thu mai ni lova, thlarauva zawm tih hi han sawi
zui teh u.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
124
June 29
HNAM THLANTE MAWHPHURHNA
Chhiar tr: Isaia 42:1, 5-7
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
125
NILAI THUPUI
126
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
127
July 6
HNAM THLANTE HLAWHCHHAMNA
Chhiar tr: Amosa 4:4,5; 5:18-20
NILAI THUPUI
128
NILAI THUPUI
129
NILAI THUPUI
130
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
2.
131
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
132
NILAI THUPUI
133
leh chuti chuan awm se a tih mihringin a \helh khn a sual ta a ni.
Hei pawh hi, nih tr ang ni lo tih nn a la inang zl.
3. Mi sualte chu mi pngngai ni pha lote hi an ni: Matthaia
9:9-13; Marka 2:13-17; Luka 5:27-32-ahte chuan Isuan chhiah
khawntu Levia (Matthaia) amah zui tra a koh thu leh a ina chaw a
ei thu sawi a ni. Chutah chuan Matthaia \hiante ni ngei tr an ni,
chhiahkhawntute leh mi sualte chuan Isua chawhlui an klpui a.
Pharisai-te chuan chu chu an hmuhin mak an tiin, wm lo an ti hle a.
Engati nge...? an ti a ni. Heta Isua chhnna a\anga chiang taka lo
lang chu, Isuan chhiah khawntu leh mi sualte chu, thil dik lo leh \ha
lo ti \hn an nih avngin mi bawrhswm daktawr ngai an nihzia a
hmu a ni. Mi sualte chu mihring pngngai ni pha lo, enkawl ngai
damlo, an nih dn tr ang tak ni tra \anpui ngai an nihzia a hria a
ni. Chu chu a rawn kal chhan ber pawh a ni. Sual avnga nih tr
ang ni pha tawh lote an nih tr ang, mihring nihna dik tak hmuhtr
leh chu Isua lo kal chhan a ni.
4. Mi sualte chu mi bawlhhlawh an ni: Jakoba 4:8-a mi sualte
a tihte pawh hi a Grik \awnga a kawh chu nih tr ang ni pha lo, tum
\helh lam sawina bawk kha a ni. Chutiang mi chu mi bawlhhlawh
an ni a, insil fai an mamawh a, pwn lam kut sil mai ni lo, rilru leh
chhng lama faina mamawhte an ni. Rilru bulbl nei lo tih chu mi
chiang lo, tum mumal nei lo, innghahna mumal nei lo tihna a ni.
Chng chuan an thinlung tihthianghlim an mamawh. Chutiang mi
nihna dang Jakoba 5:19,20-a a sawi leh pawh kawng bo an ni.
Kalna tr dik taka kal lo, a ni lo lama png, tum lama kal lo, a
\helha \helh tho kha an ni. An bona lama an kal zl chuan an thlen
lohna trah an thleng ang a, an thlenna tr takah an thleng lo vang.
Kawng bo an nih avngin hawi kirtr an \l a ni.
Hng sual awmzia kawng lia kan han sawite hian sual chu nih
tr ang ni lo, Pathianin a siam chhan anga nung lo a nih thu sawina
a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
134
Sawi ho tr
1.
Pathianin kan nihna tra min ruatsak hi eng ang nge nia kan
rin?
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
135
July 20
SUAL CHU PATHIAN LAKA HELNA A NI
Chhiar tr: Isaia 1:2-7
NILAI THUPUI
136
nghl. Khawvl thila malswmna pe theitu niin an hre \hn a ni. Chu
chu Pathian laka an hel dn pakhat chu a ni. Keimah lo chu Pathian
dang nei suh, tih thupkte chu engah mah an ngai tawh lo. An tisa
chknain nuam a tih zwng anga biak theih pathian zui chu nuam an
ti m a ni.
2. Hnam sual an lo ni ta: Pathian ber chunga an hel tk avngin
an sual ta m m mai a ni. Bible-in a chipchiarin a sawi lo naa an
awm dn wm chu hetiang hian a suangtuah theih. Khawlohnaa
khat an nih dn chu, a hnam pumin an sual. Mi tlm t an awm
khawlo a ni mai lo va, khawlohna chu an hnam nunphung a lo ni ta.
Han inzilh tr chuang an awm lo va, corruption chuan a chiah
chhuak vek tawh mai a ni.
Ram dang nna remna thuthlung siam kawngah te, ram chhnga
rorlna dik lek kawh chungchngahte an rinawm lo m m a. An
sual avnga thiam loh channa chuan a uai rit a, an ngaihtuahna a fan
a, an inlaichnna a khawih chhia a, inrin tawnna a bo va, chhe trah
an inngai tawn vek mai a ni. Mi dangte laka an rilru put zia chu a
chhe m m a, mi dangte \hatna an inhmuhsak tawn thei lo. Miin
vnduaina an tawhin in\anpui aiin an indiriam a. Ram chu a chhe m
m ringawt mai a ni. An ram leh hnam sualna chu a treh zwnga
thawk duh tu mah an awm lo va, hnam damna tr thil \ha ngaihtuah
chhuak duh an awm lo. An hotu liante an sual a, an chhngril lamah
pawh thil a \ha leh thei ang tih beiseina pawh an nei hlei thei lo.
3. Ram a \iau zo: Pathian laka an helna chuan a nghawng na m
m. Ram a \iau, mei kan ang maiin a lo awm.Anmahni thawh chhuah
hlwkna eng mah chhawr tr a awm lo. In ram chu ram dang
miten in mithmuhah an ei zo va, (Is 1:7) tih a ni. Ram dang mi, an
ram chhnga chng leh hnathawktute chuan an ram thau chu an
swk ral a, an ram hausakna chu an ei zo te pawh a ni mahna.
Chutia an ram a lo awm zo ta chu an hriat loh hlna lo awm a ni lo,
an hmuh lai ngeiin a thleng a ni. Pathian laka an hel avngin Pathian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
137
Sawi ho tr
1.
2. Pathian laka hel hnam kan ni ve tawh maiin kan hria em?
3.
Ram dang mite kan rama hnathawhtr nasat lutuk hian kan
ram a la ti\iau thei maiin kan ring em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
138
July 27
SUAL CHU PATHIAN DN BAWHCHHIATNA A NI
Chhiar tr: Exodus 23:20, 21; Leviticus 19:9,10
NILAI THUPUI
139
NILAI THUPUI
140
NILAI THUPUI
141
(18) Bkna leh tehna dik tak chauh hman tr (Lev 19:35).
Hng thianghlimna dnte hi an la pawimawhin an la hlu m m
vek a, Pathian hmaah leh mihringpuite zinga \ha tak leh thianghlim
taka kan awm theih nna inthununna atn an \ha m m a ni. A
dang tam tak an la awm a. Dnte hi zawm kim a harsat leh harsat
loh leh, a theih leh theih loh thu chu thu hran ni se, kan sual a ni tih
min hriattr fotu an nih avngin a pawimawh a ni. Dn bawhchhiat
chu sual a ni si a. Exodus 23:20, 21-ah chuan a mite chu an awm
dna hruai ngl zl tra vntirhkoh a rawn tirh tr thu Pathianin a
sawi a, chumi thu chu an zawm tr a ni a, an zawm loh chuan a
ngaidam dwn lo tih hrilh an ni. Pathian dn duh lo lui tlattute chu
an tlu ang a, an tho leh tawh lo vang, tih a ni (Is 24:20).
Dn bawhchhiatna sual hi a pawi a; mahni tn mai pawh ni
lovin mi dangte tn pawh a pawi \hn a ni. Paula chuan Lalpa rorlna
ni a lo thlen hmaa boral fapa lo lang hmasa tr chu Dn Bawhchhepa
a ti (2 Thes 2:3). Chu chu lo la lang lo mah se dn bawhchhiatna
thurk chuan tnah pawh a thawk mk tih min hrilh bawk (2 Thes
2:7). Thu swm pk, dn dangte \o chhuahna bul, a tlngpuia zam
chhuah mai pawh hi zawm kim dap chu har tak a ni; awt lo tra
thupk ang te hi. Lal Isua phei chuan kan taksa ngeiin a bawhchhiat
hmaa rilrua ngaihtuahna maia sual pawh a ngai thutak hle a ni.
Sawi ho tr
1. Dn \angkaina han sawi zawm teh u.
2. Krista thisen zra tihzalna kan awm tawh hnu hian dn hi
ngaih pawimawh a la \l em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
142
August 3
SUAL CHU PATHIAN THU WIH LOHNA A NI
Chhiar tr: Rom 5:18,19
Sual chu Pathian thu wih lohna a ni tih thu hi Genesis bung 2
& 3 thu \anchhanin lo zir ila.
1. Huana thing tinrng rahte hi i duh duh i ei thei e: Eden
huanah khn Pathianin thing rah nei chi a dah tam twk niin a lang;
thing tinrng tih hian tam tak a kawh avngin. Tnlai khawvla
thing rah nei chi hi an awm vek ang em? Genesis 1:11 kan en chuan
thei chi a kim niin a lang. Tnlai mihring thiamna avngin thei chi
khat a\angin a chi dang deuhte an siam chhuak thei pawh a ni ang;
mahse, a chi bul (original species) ang kha chu Eden huanah hian a
kim thawkhata ngaih theih a ni wm e. A thlum chi, a kha chi, a thr
chi, a phak chi, a hng chi, chi tinrng an chk zwng apiang ei tr
a awm ni ngei tr a ni. Chng zawng zawng chu Adama khn a duh
duh a ei thei vek a ni. Evi a siam ve hnu pawh khn, Huana thing
rahte hi kan ei thei asin, a ti (Gen 3:2). Pathian hi an lakah a
thilphal m m tih a hriat. Huanah chuan an han lng vl ang a, a
hmin deuh an chk leh a hmin deuh an lo ang a; a hel deuh an ei
chk leh a hel deuh te an lo ang a, a puam te pawh an ei duh phawt
chuan an thu thu a ni.
2. A chhia leh a \ha hriatna thing rah erawh hi chu in ei tr
a ni lo: Eng vnga Pathian khn a rah ei phal loh thing kha dah tel
ve kher nge a nih? Anmahnia thil \ha leh \ha lo tih an neih ve theih
kher kha a phal lo a ni ang a. Chuti a nih phei chuan kha thing kng
kha dah ve loh mai wm, tia ngaihtuah mai pawh a awl khawp mai.
Mahse, a dah tlat hian chhan a nei ang. A thu an wih dwn nge
wih dwn lo tih a fiah duhna pawh a ni thei ang. An duh duha an ei
tr tam twk a dahsak a, pakhat chiah ei phal loh a nei a. A phal
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
143
chin thei tam tak znga mi chauh an ei chhng chuan eng mah harsatna
a awm lo. In ei tam lutuk tia inhauh pawh a awm lo niin a lang. Ei
tam wih lohna thupk a pe tlat lo va. A phal loh thing bul lawk
lawka mite pawh kha an ei thei vek.
3. An ei ta a: Pathianin a phal thei rah a tam teh rng nn, a phal
loh pakhat chiah chu an han ei ta a. Chu chu an sualna chu a ni ta a
ni. A dang zawng an ei lai kha chuan an sual lo, In ei tr a ni lo, a
tih chiah an han ei a\ang khn an sual ta a ni. Kha Pathian thupk
kha wihin ei lo sela chuan an sual lo ni mai tr, thupk an wih loh
chiah a\ang khn an sual ta a ni. Chu chu sualna pawi tak mai a ni
a. Hmu reng leh hre reng chunga sualna a ni. Hre lova ti an ni miah
lo. Ei loh tr thupk an hriatzia chu rl leh Evi inbiaknaah pawh a
chiang. Evi khn kha thupk kha a hre khawp mai. Adama pawhin
a hria. Mahse, an hriat reng thupk kha an wih ta tlat lo kha pawi
an khawihna lai tak chu a ni. Pathianin ei loh tr a tih chuan \ha t
tin, Ni e ti mai sela chuan an sual lo mai tr a ni na a le. Ei a phal
tam tak a awm laia a phal loh ber kher thei pakhat an ei ta si a. Thu
wih lohna sual an ti ta a ni.
4. Mi pakhat tihmawh (thu wih loh) avng khn mi tam
tak chu mi sual an lo ni ta: Hei hi Adaman thu wih lohna avnga
sual a lo tih tk nghawng thuizia leh pawizia Paulan a sawina niin a
lang. He thu a\anga kan hmuh theih chu a thu wih lohna hi Pathianin
a la thutak hle tih hi a ni. Thlahtu thu wih lohnain a thlah kal zlah
pawh sualna a thlen si chuan thu wih loh hi a pawi thei hle tihna a
ni ang. A pawizia a lanna chiang tak pakhat chu an duh duha an ei
theih thei chi tinrng kha an chn ta. Chu bkah chuan nunna thing
rah an ei theih lohna tra dan tlat an ni ta bawk. Pathian thu wih
lohna avnga sualna hi mihringte hian kan ti fo mai. Pathian thuah
pawh hian kan hriat loh avnga kan tih sual palh ai chuan Pathian
duh zwng a ni tih kan hriat reng kan tih loh te, Pathian duh loh
zwng a ni tih kan hriat reng kan tihluih tlatte hi a tam zwk ngeiin a
rinawm.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
144
Thu wih loh sualnaah hian kan tlu fo mai zawng a nih hi. Mizo
znga ringtu hmasate chu Pathian thu wih an lo ti \hn an ti. An
hriat thiam chin chinah Pathian leh kohhran thu uluk leh tih tak zeta
zawm an tum \hn. Pathian thu wih chu anmahniah langsr taka
Pathian malswmna an dawn hriat ni kher lo mah se an thlahte talin
an dawng \hn tih hi thil chht mite chuan an sawi \hn.
Sawi ho tr
1.
Pathian thu kan wih \hin lohna chhan nia kan hriatte sawi ni
se.
2.
3.
Hre reng chunga kan tihsual nge tam ang hre lova kan tihsual?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
145
August 10
SUAL CHU THIL |HA LO TIH HI A NI
Chhiar tr: Thufingte 1:16:17:4; Isaia 59:7
Thil \ha lo hi a tam khawp mai. Thil \ha lo lian leh langsr deuh
bk te an awm a, np leh langsr vak lote pawh an awm thei ang.
Thil \ha lo chu kan hre tlngpui wm e. Thil sual titu Pathianin a
tung ding lo vang tih a ni a (Job 8:20); Joba \hiante znga mi Bildada
thukhawchng a ni. Pathian zia leh mi sual tun din chu thil inhmeh lo
tak a ni rng a. Bildada hian mihring ngaihtuahna pngngai tak a
rawn sawi chhuak a ni. Thil sual ti a tih hian awmze tam tak a nei
a. Tikeh, tisawm (Sam 2:9); thil \ha tichhia (Mik 3:4); tin tihna a ni
thei a; Pathian duh dn kalha chtna tinrng a kwk a ni. Thil \ha lo
tih hi sual a ni a, thil \ha lo titute chuan an sual man an la hmu ngei
ang tih hi Pathian thu zirtrna pawimawh tak a ni (Sam 37:1,2).
Pathian Thua thil \ha lo langsr zual \henkhat lo en ila.
1. Mihring thisen chhuah: Zirlai hmasa lama kan lo zir tawh
angin mihring hi Pathian anga siam kan nih avngin mihring nunna hi
a hlu m m a, Pathian pawhin chu chu zah trin min duh a ni. Thu
swm pk zngah pawh tualthah loh tr tih chu a telh a ni. Tualthah
hi thil sual lian tak a ni. Mihring nunna lksak rng rng hi Pathian
chauhvin thu a neihna tr a ni a. Chuvngin, sawrkr thiltihtheihna
hmanga mi sual tihhlumte pawh hi thil \ha ber a ni lo. Nunna pe
theitu chu Pathian chauh a ni a, la theitu pawh amah chauh a ni.
Mihringin mahni mihringpuite nunna lksak ngawt mai hi thil sual
lian tak a ni.
2. Mi dang chhiatna thlen: Thufing a kan hmuh mi sual thil tih
\hin \ha lo tak mai chu mi dangte tihchhiat a ni. Sualna kawnga kal
thk tawhte chuan mi dangte chhiatna an thlen phawt loh chuan an
mut pawh a chhuak thei lo a ti (Thuf 4:14-16). Tnlai khawvl
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
146
NILAI THUPUI
147
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
148
Sawi ho tr
1.
Kan tr lan bk thil \ha lo, mihringin kan tih \hin sawi belh ni
se.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
149
August 17
SUAL BUL CHUNGCHNG
Chhiar tr: Genesis 3:6-13; Rom 5:12-14
NILAI THUPUI
150
tih hng thute hian an tichiang hle a ni. He sual bul hnaivai hi kan en
khm fo mai thei a ni.
Sualna a lo awmin nghawng a nei ngei \hn a. A nghawng pawi
thil a lo thlenin tu emaw, eng thil emaw puh a awl khawp mai.
Mahse, hnaivai taka a lo chhuahna bul chu mihring, keimahni kan
lo ni reng si a. Kan duh rng avngin sual kan ti fo va. Kan duh
rng a nih chiah loh pawhin keimahnia sual awm tal chuan a thawk
\hn a ni (Rom 7:14-20). Chu pawh chu ni se a la hnaivai viau tho
mai. Sual bul hi hla taka mi zawn emaw sawi emaw kan tih hmain
mahniah hian zawng hmasa ber ta \hn ila kan tifuh berin a rinawm.
2. Sual bul hla deuh - kan pianna: Sual chu keimahnia in\an a
nih fo theih laiin han bih ngun leh deuh chuan eng vnga sual mai
\hn nge kan nih tih chu a chhan ril deuh zwk hmuh chhuah tr a
awm zl. Ngai teh, khawlohnaa dinin ka awm a; ka nun sualin mi
pai a, tih a lo ni daih mai (Sam 51:5). Mi suaksualte chu an nu
pum chhng a\ang rnga Pathian laka \henin an awm a: An pian
veleh dwt thu sawiin an vk bo \hn, tih a lo ni leh bawk a (Sam
58:3). Pate sualna faten an rochun thu sawi a ni. Kan pate zawng
an sual a, an awm ta lo va; An khawlohnate kan phur a ni, tih a ni
(|ah 5:7). Hng chngte hian an sawi tum nia lang ber chu: sualin
min lo fan thk tawhzia a ni.
Mihring mihrinna hrim hrim hi sual bwih a nih tawh avngin,
kan lo pian hian chu sual bwih nihna hnuaiah chuan kan lo piang a,
chu chuan sual wn rengin min siam a, sual tih kan awlsam phah m
m a ni. Sual bul hla deuh zwk chu mihringa kan lo pian vena hrim
hrim hi a ni. Mihring kan lo nih tk tlat avng hian sual hnuaia
khrkhip kan lo ni ta vek si a (Gal 3:22). Mihringa siam kan nih
khn mihrinnaah chuan kan tel ve tk chiah avngin, khawlohnaa
din, suala pai, kan lo ni reng mai a ni. Chu chu keimahni mi mal
a\anga hla deuh hleka sual bul kan hmuh chu a ni.
3.
Sual bul hla leh zual - Evi leh Adama: Kan chhui hlat leh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
151
deuh chuan Eden huan kan chhui thleng leh nge nge \hn. Paula
chuan, ... mi pakhat avngin sual khawvlah a lt a, sual avngin
thihna a lt bawk a, a lo ti a (Rom 5:12). Mi pakhat a tih hi
Adama a ni tih chu tu mahin kan hai wm lo ve. Evi kha a tisual
hmasatu chu ni mah se Adama, mihring zawng zawng thlahtupa chu
a tisualtu pui berah Paula hian a ngai a ni. Adama pahnihna chanchin
sawi zl a tum avng a ni ngei ang. A awmzia tak chu thlahtu bul Evi
leh Adama chu khawvla sual a lo luhna kawngkaah an \ang ta tlat
a, keimahni, mihring tna la damte leh hla deuha awm kan thlahtu
nu leh pa, pi leh pute awm hma hla taka mihring min tibuai m mtu
sual lo luhna bul chu Evi leh Adama an ni. Anni khn Pathian laka
nun hran bwl tum lovin, Pathian tih ang anga awmnaah khn lungawi
mai sela chuan sual hi khawvlah a lo lt lo tr a ni a. Pathian thu
wih lovin anmahni duh thuin ei phal loh thei an lo ei ta miau mai si
khn khawvla sual bul chu an lo \an a ni. Chuta \ang chuan sual
chuan khawvl a fan chhuak ta vek a, thlen loh lai rng rng nei
lovin hringfate chu a khawih chhe ta vek mai a ni.
Sual bul chhui chu Chemttrwta thawnthu angin han kalpui
dwn ta ila: Tuin emaw, Engati nge i sual leh mai \hin? mi han ti
se, kei chuan, Ka nu leh ka pate a\ang rngin khawlohnaa din,
suala piang ka ni a, ka sual leh mai \hn a ni, ka lo ti duh mai ang.
I thlahtute an sual leh sual loh i hria em ni? Ka chhn lehna tr
chu, Hre chiah lo; mahse, mihring thlahtu hmasa Evi leh Adama
chu an sual a, chumi avng chuan sualin mihring a fan chhuak vek
tawh si a, an sual ve chk ang, tih a ni ang. Adama chu Pathianin
a sual chhan a zwt a, a nupui a puh a, a nupuiin rl a puh bawk si
a. A kaikuang bera chu Diabola chu a ni. Rl chu Pathianin nchhia
a lawh ta a. Sual bul Diabola chu thil tisualtu rng rng chuan an lo
zwm vek a ni tih Isuan sawiin, Nangni zawng in pa Diabola hnna
chhuak in ni a, in pa duh zwng tih in duh \hn, a ti (Jn 8:44).
Chuvngin, sual bul kan ngaihtuah apianga kan ngaihtuah tel atna
pawimawh m m chu, sual bul Diabola nn hian ka lo inlaichn m
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
152
Sawi ho tr
1.
2.
Mi sual kan nihzia sawi chian nna Adama sual avnga sual
kan ni tih leh, keimah hi ka sual ve rng rng a ni tia sawi hi a
khawi nge pawimawh zwk?
3.
Mi sual kan nih avnga tisual \hn nge kan nih kan tihsual avnga
mi sual?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
153
August 24
SUAL MAN CHU THIHNA A NI
Chhiar tr: Rom 6:20-23
Kan thupui sual man chu thihna tih hi sual hlawh chu thihna a
ni a. Chu chuan taksa thihna mai a kwk lo va, thlarau thihna,
awmze nei lova nun te pawh a ni tel vek. Evi leh Adama khn chhia
leh \ha hriatna thei ei phal loh kha ei lo se an taksa kha a nung reng
dwna ngaih a ni a. An taksa erawh kha chu a thi tho tho ang tia
ngai pawh an awm. Sual man thihna kan tih hian kan taksa thihna a
huam tel chungin a sawi ber nia lang zwk chu thlarau lama thihna
niin a lang.
1. Thlarau lam thihna: Sual avnga thihna hi nung reng chunga
thihna a ni. Taksa chu nungin engkim ti theiin la awm mah se thlarau
lamah chuan a thi a ni. Fapa tln bo tehkhin thuah chu chu chiang
takin kan hmu. He i nau hi a thi a, a lo nung leh ta a, tih a ni (Lk
15:32). A tln bona lamah kha chuan a nung hle. A duh duh tiin
nuamsip a bwl a, a \hian kawmte bulah chuan a nun a parh hle
pawh a ni ang. Mahse, a pa lakah chuan a thi tlat a ni. Chu chu a ni
thlarau lama thihna chu. A tln bona ram lama a va nun zawh poh
leh a pa hnn lama a nun lohzia a chiang. Chu chu suala kan thih
dn pawh hi a ni.
Suala kan nun nasat poh leh Pathian lama kan thihna a thk. A
awmzia chu inlaichnna chat kha a ni. Suala nung mi sual chu Pathian
duh zwng lamah chuan a nun tawh loh avngin Pathian lamah chuan
a thi a ni. Sardis khaw kohhran chu thi reng si a, nung hming pu
tih a ni (Thup 3:1). Chu kohhran chuan thiltih a nei miah lo tihna a ni
lo. I thiltihziate ka hria a ti tho. Mahse, a thiltihte chuan Pathian
mit an tlung zo tlat lo (3:2). Chu vng chuan a nunna lamah chuan
nung mah se, Pathian lamah a thi tlat si a ni. Suala thihna hi nung
reng chunga thihna a ni. Hmeithai mahni nawmna ngawta inpe chu
a dam lai pawhin a thi a ni, (1 Tim 5:6). Thlarau thihna chu taksa
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
154
la dam lai ngei pawha thihna a nih chu. Nakina chatuan thihnaa luh
hma pawhin a lo thi tawh reng tihna a ni.
2. Taksa thihna: Taksa nung reng chunga thlarau lam thihna
awm theih dn a chungah khian kan sawi tawh a. Chu chu suala
tlkna avnga lo awm a ni tih pawh kan hre tawh bawk a. Taksa
thihna ngei pawh hi sual vng a ni tih hi Bible min hrilh dn a ni. Kan
thlahtu Adama sualna avngin mi zawng zawng pawh chu mi sual
an lo ni ta a, chu sualna avng chuan thihnain a fan chhuak ta bawk
a ni (Rom 5:15). Hei hian thlarau thihna leh taksa thihna a huam
nghl a ni. Adama sualna chuan taksa leh thlarau thihna leh hremna
a thlen thei nghl bawk a. Hemi chungchngah hian Pelagius-a leh
Augustine-a te ngaih dn a inang lo va. Pelagius-an Adama tlkna
hian amah chauh lo chu tu mah dang tichhe lova a ngaih laiin Augustine-a chuan Adama sualnaah khn kan tel vek a, thlarau thihna
mai ni lovin taksa thihna pawh mi zawng zawng hmabk a lo ni ta
niin a ngai a ni.
Thihna hi Hebrai \awng chuan maweth an ti a, chu chu mihring
leh thilsiam dangten an tawh \heuh tr nun twp sawina \awngkam
a ni. Thihna chu mihring leh ramsa zawng zawngte tawn tr a ni
(Sam 49:10-12; Thuh 3:20). Mihring hmasa Evi leh Adama hnnah
chuan a chhia leh a \ha hriatna thing rah an ei chuan an ei ni la laa thi
tr an nih hriattr an ni (Gen 2:7). Mahse, an bawhchhiat ni chiah
chuan an taksaah thihna chu a thleng nghl lo niin a lang.
Chawpchilhin an taksa thi nghl lo mah se thihna nchhia chu an
dawng nghl a. Enoka leh Elija te chauh lo chu sual man hmuin
vawiin thlengin kan la thi ta zl a ni (Gen 5:24; 2 Lal 2:1-12). Thihna
tr chu sual a ni tih hi Thuthlung Thar min hrilh dn a ni a (1 Kor
15:56). Chumi awmzia chu sual hi awm ta lo se chuan thihna a
awm lo vang a, a aiah inthlk danglamna (transition) mwl t a
awm thei ang emaw tih chu rilruin a ngaihtuah thei wm e.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
155
khat thih ruat a ni, tih a ni (Heb 9:27). Taksa thih hi pumpelh theih
a ni lo. Mi ropui ber, chak ber, \ha ber, lal ber, fel berte pawh an thi
a, an la thi vek dwn. Taksa a thih tawh chuan rim chhia, tenawm
mai a ni thuai \hn. Thihna chuan tu mah a zah lo va, pawisak a nei
lo. La dam rih se tih ngawih ngawihte pawh lk bovin an awm mai
\hn. Hriat thiam har tak a nih chng a tam. Inhmangaih leh inngai
leh inthlahlel m m te a pawt \hen a, thinlung a tina vawng vawng
\hn. Awm ve \hn, chetla ve \hn, thawh hlwk \hn takte a la bo va,
an awm ta lo mai a ni. Ngaihtuah chian zawh poh leh a rpthlk.
Taksaah chuan in\hen hlen vang vang a ni mai.
Paula chuan, Hmlma hnuhnng ber, a ti a (1 Kor 15:26).
Thihna chuan tr a nei a, chu chu sual a ni (1 Kor 15:56). Hetah
hian sual leh thihna inzawmzia kan hmu leh a ni. Thihna takzia,
natzia leh rpthlkzia hi kan ngaihtuah chian duh chuan nunna awmzia
kan hre fuh thei ang. Kan ngaihtuah chian duh loh erawh chuan
nunna hlutzia te, pawimawhzia te, uluk a ngaihzia te hriat chhuah a
har m m a ni. Thihna chu \ihbaiawm angin lang mah se ringtute
tn chuan a \ihbaiawm lm lo a ni. Sual man thihna hi hmachhawn
tra inpeih hi a \l tak zet a ni. Mahnia thihna kan hmachhawn
hunah chuan tu mah min \anpui theitu dang an awm tawh lo. Kan
duh takte leh min duh leh ngai m mtuten min \anpui thei tawh lo.
Chumi hunah chuan sual avnga lo awm thihna hneh theitu awm
chhun Lal Isua chauh kan mamawh tawh dwn a ni. Sual pawina
ber chu thihnain a thawk tlat mai \hn hi a ni.
Sawi ho tr
1. Mi \ha takte an thi leh mai \hn hi engtin nge kan ngaih?
2. Taksaa nung ve si thlarauva nung si lo dinhmun hlauhawmzia
sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI
156
September 1 : Ningani
KRISTIAN NUN BUL IN|ANNA THIL PATHUM
Chhiar tr: Matthaia 5:3-6
BEIHRUAL THUPUI
157
hmaah chuan mitthi mai nih inhria leh, mi dangte aia \hatna bk
nei lo tih inhriaa mi dangte laka tlwm taka awm \hnte. Chutiang
mite chu rilrua rethei, thlarauva pachhia chu an ni. Chutiang mi
chuan mahniah chapona chhan tr neiin an inhre lo a ni.
Rilrua rethei tih letling chu mahni inngaisng, inngai ropui
tih a ni. Rilrua rethei mi chu khawvl thilah a duhm lo va, khawvl
thilte chuan thlarau lam hausakna a pe thei lo tih a hria a, chngte
chu boral mai tr an ni tih a hre \hn. Khawvl thil ringawta
inhmang zote chu mi bo an ni tih a hria a. A rilru chu Pathian
lamah a pe nasa \hn a, Pathianin nung tra a duh dn leh ti tra
a tih chu a ngai pawimawh hmasa ber \hn. Khawvl chu naupang
rilruin a thlr a, khawvl thilah hisp chak tak a nei hran lm lo.
Chutiang mite an engthwl chhan chu Pathian hnn a\angin sual
ngaihdamna an chang a, mi dangte nna thlarauva inpwl ho
nuam an ti \hn. Pathian \hatnaah an lwm a, Pathian hnn a\anga
an dawn ang angah lwm thu an sawi \hn. Chu chu vnram
neitu an nih dn chu a ni. Leiah pawh vn nun an tem \hn a ni.
2. Lungngaite chu an eng a thwl: Hetah pawh thil
inkwlkalh, dik tlat si kan hmu leh ta. Lungngai tih hian lusn
avnga lungngaihna te, sual avnga lungngaihna te, mite
tawrhna hmuha lungngaihna te a kwk thei vek a ni. Lusn
avnga lungngaihna hi a hrehawm thei hle. Hmangaih leh
thlkhlelh ngawih ngawih te an thih chng te, hlim taka awm
laia beisei loh taka tawh sual twka thih thut avnga lusnna
te hi a na zual bk wm e. Thlarau Thianghlim hriattrnaa mahni
sualzia hriaa Pathian hmaa tling lo nih inhriatna hian lungngaihna
nasa tak a siam \hn. |henkhatte phei chu, Pathian pawhin
min ngaidam duh tawh lo vang, ti hiala inngaihtuah te pawh
an awm \hn. |henkhat chuan miten nasa taka an tuar avnga
lungngaihna an nei \hn. Tuten emaw dik lo tak leh sual taka
an tihna avng te pawhin lungngai takin a awm theih. Mahse,
chutiang avnga lungngaite tn chuan thlamuanna beisei tr a
BEIHRUAL THUPUI
158
BEIHRUAL THUPUI
159
a chan theih loh. Pathian thinlung tihawng fo \hn chu sual nih
inhriaa inchhra thinlung lungchhia hi a ni. Pathian duh zwng
inthawinate chu thlarau lungchhia hi a ni. Aw Pathian, thinlung
lungchhia leh inchhr ngawih ngawih hi i hmusit lo vang, tih
ang khn (Sam 51:17).
Felna zawng mi ni tr chuan fel lo nih inhriat a ngai hmasa
fo. Chutiang mi chu an eng a thwl, Pathian chuan a felnain a
chhng khat dwn si a. Sakeibaknei vnglaite chu ril\m \hn
mah se, Lalpa zawngtute erawh chuan thil \ha rng rng an
tlachham lo vang, tih ang khn (Sam 34:10). Lalpa chuan mi
tinrngte tn thil thautein ruai a \heh ang, tih kha a lo thleng
dwn a ni (Is 25:6). Isuan tehkhin thuin ruai \heh thu a sawi a;
pachhiate, piangsualte, mitdelte leh kebaiten ruai an kl tr thu
a sawi (Lk 14:16-24).
Hng Kristian nun bul pathum kan han sawi tkte hi kan
nun a nih chuan engthwlna thurk kan nei a ni. Retheih avng
ngawt ni lovin, lungngaih avng ngawt ni lovin, ril\m leh tuihl
avng ngawt ni lovin, chutianga awmte tn chuan Pathian
dawnsawn a awl bk avng zwkin Pathian an hmu nge nge \hn
a; an chungah Pathian \hatna a lo lang \hn a, an chungah Pathian
a lwm \hn. An tn Pathian hriat leh Pathian \hatna dawn a awl
bk avngin an ham\hain an eng a thwl a ni. Chutiang mite
hmabk chu vnram nun, thlamuanna, nun lungawi a ni \hn.
Ka nei, ka lungngai lo, mamawh ka nei lo ti ni wm taka
Pathian pawh ngai lo, mi dang pawh mamawh lote hian Pathian
Thlarau Thianghlima lwmna, tlaina, hlimna leh lungawina an
chang lo fo. Pathianin fela min lo puan tawhna thinlung putute
chu tihtlaiin an awm \hn a ni.
BEIHRUAL THUPUI
160
Sawi ho tr
1.
Thlarau lama tuihl leh ril\mte hian harhna an chang \hn tih hi
han sawi teh u
2.
3.
Rilrua rethei te, lungngaite leh felnaa ril\m leh tuihlte chan
tr Isuan a sawite hi tna chan nghl tr nge nakina la chan
chauh tr?
BEIHRUAL THUPUI
161
September 2 : Zirtwpni
KRISTIAN NUN DN TR I
Chhiar tr: Matthaia 5:5,7
BEIHRUAL THUPUI
162
BEIHRUAL THUPUI
163
BEIHRUAL THUPUI
164
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
165
September 3 : Inrinni
KRISTIAN NUN DN TR II
Chhiar tr: Matthaia 5:8,9
BEIHRUAL THUPUI
166
BEIHRUAL THUPUI
167
insmin chutiang thil fel lo chu an kalsan \hn. Chu chu Krista avngin
an ti thei \hn a ni. Krista Isua mite chuan tisa chu, a sual ngaihtuahna
leh a chknate chawpin an khngbet ta, tih ang khn (Gal 5:24).
Chutianga thinlunga thianghlimte chuan, Pathian an la hmu
dwn si a, Isuan a ti. Pathian hi a thianghlim m avngin Thuthlung
Hlui hunah phei chuan mihring hmuh theih tr chah an ngai lo.
Pathian hmu nia an inhriat emaw, a vntirhkoh inlr an hmuh emaw
pawhin thih phah hial trah an inngai \hn (Gen 32:30; Ror 13:22;
Is 6:5). Hebrai Lehkhathawnah chuan, Mi zawng zawng nna
inremna leh thianghlimna m rawh u, chumi thianghlimna lovin tu
man Lalpa an hmu lo vang, tih a ni (Heb 12:14). Mit nei nazawng
hi kan thil hmuh theih dn a inang lo hle. Patling, mahni thawmhnaw
dahnaa mahni kawr khai ngei pawh hmu thei mang tlat lo, nupuiten
an hmuhsak ngai tlat pawh hi an awm. Thil bk hmu thei tr chuan
hmuh theihna bk eng emaw neih a ngai thei.
Zan thiang takah vn lam kan en a, arsi lo de tuar han hmuh
mai chu mit vr pngngai tn chuan a har lo. Mahse, arsi lam zir mi
chuan mi narn hmuh dnin a hmu lo. Arsite chu an awm khwm
dn a\angin an hmingte a hre vek a, a kawmin a kawm thei \hn.
Ram ngawah kan kalin hnimte chu kan hmu \heuh; mahse, hnim leh
thlai zir mi chuan, Hei hi chumi hnim chu a ni, kha kha a hming chu
chumi chu a ni, chutiang khatiang atn a \ha... tih a sawi zung zung
thei. A hmuh theih dn kha a sngin a dang daih a ni. Thinlunga
thianghlim lo chuan thil a hmuhin a bawlhhlawh zwngin a hmu thuai
\hn. Mahse, thinlunga thianghlim chuan a \ha zwngin thil a hmu
chwk. Engkima Pathian hmu thei tr phei chuan thinlung thianghlim
tak a ngai. Pangpr huana rose pr sen mawi tak en \heuh \heuh,
pakhat chuan, He rose pr kng chuan hlng a va ngah m! a ti a;
a \hian erawh chuan, He hlng tam tak kra rose pr sente chu an
va mawi m! a ti ang. Thinlung chhngril awmzia azirin kan thil
hmuh dn a dang thei. Isua sawi dn chuan chutianga thinlunga
thianghlimte chuan a ni Pathian la hmu dwn ni. A dik hle ang. Kan
BEIHRUAL THUPUI
168
ngaihtuahnate hi a dik tawh loh m avng hian thil mawi leh \ha
hmuh aiin a \ha lo lam hi kan hmu tam zwk ta fo mai. Banga tr
board vr hlakah hian zirtrtuin kil khatah pen dumin t reuh tein a
ziak hng a, naupangte hnnah eng nge an hmuh a zwt a, board
vr lian f zwk aiin chhun han dum t reuh t kha an hmu vek.
Zirtrtu ropui pakhatin, Zng khawvr lai tak hi eng tik lai
chiah nge? tiin a zirlaite a zwt a. Pakhatin, Rl khata phla thil
kal kan hmuh a, ran nge a nih mihring tih kan chian theih chiah hian
khua a vr a ni, a ti a. A dangin, Rl khatah mihring kal kan hmu
a, lukhum a khum leh khum loh kan chian theih chiah hian khua a
vr a ni, a ti a. Mi dangten chhnna dang dang an siam a. Zirtrtu
chuan, Mihring tu pawh a mita in en a, amahah khn Pathian anna
in hmuh theih veleh khua a vr a ni, a ti. Mi tam tak chu Pathian
pawh hi kan bulah lo awm se, Pathian a ni tih kan hre thei chuang
wm lo ve. Isua pawh a tisa put lai ni khn amaha Pathian Fapa
hmu leh hmu chuang lo an awm nuk a ni. Mother Teressa chuan mi,
kawtthlr leh kawng sra chng mai mai, rethei m m hmlahte
hian Pathian a hmu tlat \hn. Pathian hmuh theihna mit nei tr chuan
thinlunga thianghlim a ngai a ni. Ngai teh, chhngril lamahte hian
takna i duh \hn a, tih ang khn (Sam 51:6).
2. Remna siamtu: Remna leh muanna hi mihring khawsak hona
atn a pawimawh m m a ni. Hebrai \awnga remna leh muanna an
sawina thumal chu shalom a ni. Awmze hausa tak nei a ni. Buaina
awm lo tihna mai a ni lo va, mihring tna thil \ha engkim awmna,
mihringte an \hat theih dn sng ber sawina a ni. Remna siamtu tih
hi remna duhtu tihna satliah mai a ni lo va, remna tra tih tak zeta
thawktu tihna a ni. Tnlai deuha Bible hrilhfiahna \henkhatah chuan
remna siam tuma beitu tite pawhin an sawi fiah a ni. Remna a awm
theih nna beitu tam tak, remna siam puitling thei chiah (rih) lo
pawh an awm theih avngin. Remna duh inti remna tichhe zwnga
chete pawh an awm thei bawk. Remna duh satliah a awm theih a;
mahse, heta Isua sawi hi chu remna a awm theih nn thawktu niin a
BEIHRUAL THUPUI
169
lang.
Thil han buaipui deuh hleka, nakin hnu thlenga remna leh
muanna lo awm thei tr a nih laia, buaina pumpelh duh vng ngawta
kut kuangkuaha awm mai chuan, nakina buaina lian zwk atn thil
\ha lo khwl khwmna pawh a ni thei. Buaina lian zwk awm theihna
tr buaipuia chin fel hna lo thawh lwk hi remna siamna hna thawh
a ni thei. Rk hmang an awm tih hre renga, a chunga eng mah ti
lova zuah len chuan thil lian zwkte pawh a la ru zl dwn a, buaina
lian zwk a la thlen thei dwn tih hriaa hma lo lk te pawh remna
siamna hna a ni. Rorlna dik lo a awm a, chu chuan mihring tn
nghawng \ha lo tak a nei dwn tih hre reng si a, eng mah ti lova
ngawih tlatte pawh remna siamtu awm dn tr a ni lo. Remna siamtu
chuan a hun takah sual a pho lang a, a dodl a, a tituten an tih zl
loh nn hma a la \hn. Mi an inngeih lo va, an inkra buaina ching fel
tra a theih ang anga puiha, an inrem theih dn tr kawng zawnpui
chu remna siamtu tih dn a ni.
South Africa ramah chuan tn hmain mi ngo tlm zwkin a
ram mi mi hngte an awp bet tlat a. Nelson Mandela tn in a\anga
chhuah a nih khn hotu nihna a rawn chang ta a. Mingo leh mi
hngte rei tak ata lo inhmlmk tawhte inkra inremna hna a rawn
thawk a. Khawvl mi ropui berte znga chhiar a lo ni ta. Lal Isua
hna phei chu Pathian leh mihring inkra remna siam leh mihringte
kan inhmangaih tawna inrem dial diala kan awm theihna tr kawng
min rawn siamsak a ni. Mihring inkrah, ram leh ram inkrah, hnam
leh hnam inkrah, khua leh khua inkrah, vng leh vng inkrah,
\henawm inkrah, remna siam hna thawh a \l fo \hn. Mizoram
chu politics thilah kum 20 chhng (1966-1986) rambuai a nih
avngin mipuiin hrehawm nasa tak an tuar a, chu buaina chu lo
twpin remna leh muanna a lo awm ta a. Hemi a lo awm theihna
atna thawk rim tak tak leh thil ropui tak tak leh nunna hial pawh
chn ngam, insm leh inhnk hniam theite an awm avngin inremna
a lo awm thei a ni. Kristian ram kan nihna tilangtu tak pawh a ni.
BEIHRUAL THUPUI
170
BEIHRUAL THUPUI
171
September 4 : Pathianni
Chawhnu Inkhwm
Thupui: Hmlmate hmangaih
Chhiar tr: Matthaia 5:43-48
Thupui \hen
1.
2.
3.
Zn Inkhwm
Thupui: |awng\ai dn dik
Chhiar tr: Matthaia 6:5-8
Thupui \hen
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
172
RAMTHAR HAPTA
September 5 : Thawh\anni
EVANGELISM AWMZIA SAWI ZAUNA
Chhiar tr: Mt 28:16-20;1 Tim 2:1-4; Mk 16:15-16
BEIHRUAL THUPUI
173
BEIHRUAL THUPUI
174
BEIHRUAL THUPUI
175
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
176
September 6 : Thawhlehni
BEIHRUAL THUPUI
177
BEIHRUAL THUPUI
178
hrang hrang a awm thei. Petera anga mipui hmaa huaisen leh pwr
taka thuhril , (Tirh 2:14-36); Paula anga thluak hmang taka thiam
taka thusawi (Tirh 17:16-34); Mahni tawn hriat, Pathian
thiltihtheihna mahni ngeiin kan tawn mite hnna sawi , pian tirh ata
mitdel tihdamin a tih dn (Jn 9:1-34); |hiana siama mite Isua thu
ngaithla tra koh khwm, Matthaia (Levia) tih dn (Lk 5:29-32);
mi thar, la hmuh ngai loh te pawh innltra swm leh thutak hrilh,
Isuan Samari hmeichhia a kawm dn angin (Jn 4:5-42); Dorki tih
dn anga mite thil \ha tihsak, (Tirh 9:36-43). Bible-a mi lo tih dn
kan hmuh bkah mahni remhriatna hmanga tih dn thar \ha hrang
hrang a awm ang. Tualzla hmanraw hrang hrang hmanga mi koh
khwma thusawi leh Pathian thu ziak (tract) sem te, mi in tlawh
kual te, lehkha thawn te, Bible rlchhn te, kawng zawh te, poster
tr te leh thil dangte.
4. Direct Evangelism \angkaina: Direct evangelism chu a
\angkaiin a hlwk thei hle. Chanchin |ha hriltuin a thuhril dawngtu
mamawh leh ngaihtuahna kal dn a hre nghl zung zung thei. Hmun
leh hmuna inhrilh an nih avngin zawhnate inzwtin an inbe thei. Hei
hi mi mal pakhat leh pakhat inkawm paha Chanchin |ha hrilnaah a
ni zual bk. Counselling class-ah pawh chutiangin a tih theih.
Chutiang a nih avng chuan inpawh a awlsam bk. Rah a chhuah
rang. Thu tlkna siam trin hun remchng hmuh a awl.
Thuhril dawngtuin thuchah a man fuh tawh chuan Chanchin
|ha pawm tr leh Isua ring trin thu tlkna a siam nghl thei, Philipa
leh Ethiopia mi intawn chungchnga kan hriat ang khn. Mi tam tak
inkhwmnaa thuhrilah pawh rah \ha tak a chhuak thei. Chu chu
mass evangelism an ti. Peteran thu a hrilin mi sng thumin Isua an
ring nghl. Mipui pung khwm boruakah mahni chauhva thutak
hmachhawn ngam lo leh thei loten mi dangte hrlah an thinlung
hawngin thu tlkna an siam theih phah ve fo. Chu vng chuan a ni
crusade, camping leh campaign te a \angkai m m \hin ni.
BEIHRUAL THUPUI
179
Sawi ho tr
BEIHRUAL THUPUI
180
1.
Kraws bula mi tin thlarau kan rawn hruaite hi tih hla kan sa
\hn a, tute thlarau nge kraws bula kan hruai tawh rng sawi
tr kan nei em?
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
181
September 7 : Nilaini
BEIHRUAL THUPUI
182
BEIHRUAL THUPUI
183
BEIHRUAL THUPUI
184
tina an darh tka Chanchin |ha an put darh dn kha a lo ni reng tih
hriatna a\anga lo awm a ni. Entr nn, ram pakhatah Chanchin |ha
hril i duh a, missionary i intih chuan i lt thei dwn lo. Mahse, lehkha
i thiam a, degree \ha tak i nei a, chumi ramah chuan zirtrtu/doctor/
engineer, etc. hna thawhna remchng i zawng a, i hmuin i thawk ta
a. |hian i siam a, \henawmte i kwm ngeih a, Chanchin |ha hrilna
remchng i nei ta \hn a ni. A nih loh leh sumdwnna eng emaw i va
\an a, mi tam takin an rawn dwr che a, chu chu remchngah lain
Chanchin |ha i hril thei ta \hn a ni.
Infiamna hmanga Chanchin |ha hril pwlte pawh an awm
tawh a ni. Lehkhathiam tak nih lm loh pawhin mi ina awm tr mai
pawhin a tih theih dn a awm tr a ni. Sawrkr hna va thawk kher
lo pawhin private-ah intah luh dn kawng tam tak a awm thei.
Hetiang zwnga kohna hmu hi kan nula tlangvl chhuanawm tak
takte zngah hian an awm em aw? Aigupta rama Josefa, Babulon
rama Daniela leh a \hiante, Nehemia, Priskilli leh Akuila te nupa, mi
dang lr lm lo leh an hming hriat loh, hetianga Chanchin |ha hril
rawngbwl hna thawk hi an awm \euh ang. Mahni hnathawha
rinawm taka Pathian thu nunpui tlattute an ni. Kan ram ngei pawh
hian chutiang mi chu kan mamawh em? Tnlaia kan rama hnam
dang leh sakhaw dang mi, mistiri leh mutia-a lo awm \euhte hi an
sakhua atna tentmaking hna thawk an lo ni reng em, tihte pawh
hi a ngaihtuah theih. Inthununna \ha tak neiin khawvl huapin an
thiamna hmangin an inzr darh te pawh a lo ni thei reng a ni.
Chutianga kan tih ve loh chuan Chanchin |ha hi a chp telh telh
mai ang tih pawh a hlauhawm thei.
Sawi ho tr
1.
2.
BEIHRUAL THUPUI
3.
185
BEIHRUAL THUPUI
186
September 8 : Ningani
BEIHRUAL THUPUI
187
BEIHRUAL THUPUI
188
BEIHRUAL THUPUI
189
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
190
September 9 : Zirtwpni
MISSIONARY-A CHHUAK TRTE
INBUATSAIHNA |HA NEIH
Chhiar tr: Mt 4:1-11; Gal 1:16-24
Missionary ni trin Pathian kohna miin a hre chiang hle a ni
thei. Chutianga kohnaa chiang lutuk lm lote pawh missionary tute
nun emaw, thihna emaw avng te, tu thusawi an ngaihthlk avng
te leh chk ve hrim hrim avng te pawhin miin missionary hna dlin
lk pawh an ni thei a. Synod Mission Board pawhin kum tin
missionary eng emaw zt a la \hn. Chu bkah Mission pwl hrang
hrang leh kohhran pwl dangte pawhin missionary tr an la reng
bawk a. Lk sn loh dltu an awm reng bawk. Kohhranin an lkte
hi chu anmahni buatsaihna lam pawh a theih chin chinah a mumal
deuha a lan laiin Mission pwl \henkhatte hi chuan an mi tirh chhuahte
buatsaihna leh dwm zuina lam hi an ti \ha twk lo nia sawi hi a
awm ve fo.
Mahni thuin emaw, a tr chhuaktu lam a\angin emaw, kal
chhuak trte inbuatsaihna \ha neih hi chu tihmkmawhah ngaih a
\l khawp mai. Kan Lalpa Isua ngei pawh rawng a han bwl tak
tak dwn khn thlalrah ni sawmli leh zan sawmli chaw ngheiin a
inbuatsaih kan ti thei ang chu. A r kawh chhuah ngawt lo a ni.
Tirhkoh Paula pawh Arabia thlalrah a thang bo daih mai a nih kha.
A inbuatsaih fe ni tr a ni. Inbuatsaihna nei \ha chu Pathian tn
pawh a \angkai zual thei ngei ang. Sipai atna lk tharte rngin
training an nei nasa mai a. Chanchin |ha sipai trte phei chuan
training \ha neih hi a \l m m a ni.
1. Synod Mission Board tirha kalte buatsaih an nih dn:
SMB lk missionary hi sang hnih zanga rual teh meuh an lo ni ve ta.
A ropui hle mai! Heti taka Chanchin |ha hril darhnaa Pathianin
BEIHRUAL THUPUI
191
BEIHRUAL THUPUI
192
BEIHRUAL THUPUI
193
BEIHRUAL THUPUI
194
BEIHRUAL THUPUI
195
September 10 : Inrinni
BEIHRUAL THUPUI
196
1. Hriat hnu tithar trin training a \l: Kal chhuah hmaa zir
leh hriatte kha hman nghl vek theih leh hman sn a ni lo va. Lo
theihnghilh tawhte pawh a awm \hn. Training han neih lehin chngte
chu hriat thar an lo ni leh \hn.
2. Hriat belh tr a tam: Ramthara han thawh tak tak chuan a
hmaa lo inbuatsaihnain a tinzwn loh eng eng emaw an lo awm
\hn. Chngte chu engtia tih tr nge tih zir thar fo a ngai. Hriat tawh
sate hman theih a nih si loh chuan hmanraw thar lk a ngai tihna a
ni.
3. Thawktu dangte tih dn zir a ngai: Mahniin thawh dn
hmang nghet tak lo neih tawh hnuah thawhpui dangten engtin nge
an lo tih ve tih hriat te a \l \hn. Chu chuan thawh zlna kawngah
thawktu chu a tihausa sawt thei.
Hngte avng hian Ramthara thawktute training \ha zwk pe
zui zl trin ruahmanna \ha kan nei tr a ni. An zir trte pawh an
thawh rei tawh dn azirin \hen fel a \ha. A tra traininga an zir tr
(Foundation Course), kum 3-5 thawk tawhte training course
changkng deuh zwk, senior tawhte train tharna tr Advance
Course-te buatsaih thei ila a \ha hle ang. Chu chu Synod Mission
Board emaw Missionary Training College-in emaw a tih a harsa a
nih pawhin Mission Pwl changkng tak tak leh Missionary Training
Sikul leh College-ahte intirh te pawh chng ila kan missionary-te
tn a \angkai hle ang.
Chanchin |ha hril rawngbwlna hi khawvl huapa a kal
avngin khawvl hmun danga mite tih dn zir ve peih a \l \hn.
Chuvngin, kan missionary-te hi a wm leh \ha chu khawvl huapa
mission lam zirna leh inrwn khwmna seminar leh conference-ah
te kaltr ve fo ila a \ha. Hun leh hmun remchnga ram pum leh
khawvl huapa hriat hlawh Chanchin |ha hril darhna lama mi thiamte
pawh swma kan missionary-te an zirtr tra koh khwm \hin te
pawh a \ha m m ang. Chutiang tih khwmnaah zirtrna petu
BEIHRUAL THUPUI
197
BEIHRUAL THUPUI
198
an awm thei. Ran vulh dn, sangha dl siam dn, thlai chin dn \ha,
thil tenau hman chawp tr siam dnte training-tr thei ila a \ha hle
ang. Bualpuia kan hmunte hi tichangkng ila, missionary thawk laiten
hnathawh chi hrang hrang an train theih nn buatsaih ila a \angkai
hle ang.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
September 11 : Pathianni
Chawhnu Inkhwm
Thupui
Chhiar tr
:
:
Thupui \hen
1.
2.
3.
4.
Zn Inkhwm
Thupui
Chhiar tr
:
:
Thupui \hen
1.
2.
3.
4.
199
BEIHRUAL THUPUI
200
September 12 : Thawh\anni
BEIHRUAL THUPUI
201
hmuna ringtute chuan chu chu a takin an tawng fo \hn. India ram
chhng ngeiah pawh hmun \henkhatah chuan mi retheite znga
rawngbwlnate pawh, ringtua siam an duh avngin pawisa leh
thilpkin an lei tiin ringtu leh pwl leh kohhran hna thawk \hate chu
hk an ni fo. Kan Mizo missionary-te pawh chutianga dik lo taka
puh an nih avnga man twk a, police kuta hrn leh thubuai siamsakte
an awm nual a ni. Krista hminga hna \ha kan thawhnate dik lo taka
sawi chhwn a nihna sawi tr a awm \hn. Petera chuan Kristian
nih avnga tuar chuan zah tr a nih loh thu fuihna a sawi (1 Pet
4:16). Chutianga felna avnga chawimawi chu sawi loh, tihduhdah
tuar ta hlauh \hnte chu Isuan an eng a thwl a tih leh vanram vnram
an ta a ni a tihte chu a ni. Chuvngin, ringtute chu miin kan thil \ha
tih an sawi hnawm avnga zuai mai tr kan ni lo va, thawk tam
deuh deuh tr kan ni zwk.
2. Isua avnga hauh tuar: Kan ramah chuan Isua ringtu leh a
rawngbwltute chuan zah leh ngaihsn an hlawh tlngpui. Mahse,
ringlote leh khawvl mite zngah chuan chutiang a ni vek fo lo.
Mission field-ah leh khawi ilo kalnaah ringlo mi buluk takte zngah
chuan Isua huatna, a zuitute chu ram dang sakhaw zuitu, mahni ram
leh hnama rinawm lo anga puh leh hau an hlawh \hn.
3. Krista avnga tihduhdah: Kan ramah hian mi rethei leh hnam
chhia leh hnuaihnung anga ngaih mi khawngaihthlk tak tak an tam
a. Chng mite chuan Krista chhandamna Chanchin |ha an lo hriatin
khaw ng an hmuh ve theihna nia an hriat avngin Isua an lo ring ve
\hn a. Mahse, chu chu duh lo leh thkin dinhmun \ha zwka awmte
chuan an tiduhdah fo \hn. Odisha rama tihduhdahna lo awm tawhte
chu a rpthlk m m a ni. Graham Staines-te pafa thum an motor
chhnga khr hnana hl hlum an nih dnte kha rilruah a chm reng
a ni. Hindu puithiam mi sualin an thah avnga Kristiante rwng taka
tihduhdah an nih dnte pawh kan la hre reng a ni. Kristian hmeichhia,
rawngbwltu chenin pwngsual an nih thute pawh kan hre leh \hn.
India ram hmun \henkhatah chuan hetiang thil hi a thleng \hn a, a
BEIHRUAL THUPUI
202
BEIHRUAL THUPUI
203
Sawi ho tr
1.
Dik tak leh fel taka thil kan tih avnga kan tuar hlauh zwknate
sawi ni se. Chutiang mite chanchin kan hriat apiang pawh sawi
ni se.
2.
Isua avnga hau hi kan hlawh ve tawh reng em? Kan hlawh
tawh a nih chuan sawi ni se.
3.
BEIHRUAL THUPUI
204
September 13 : Thawhlehni
Chi hi a \angkai hle a, chi tel lo chuan eng mah a tui thei lo.
Kan tui tih zwng tak sate pawh chi a tel loh chuan ei har takte an
ni. Lal Isua khn Pathian leh nun thu a zirtr khn thil narn t t
entr nn a hmang \hn. Chutianga a hman zngah chuan chi pawh a
tel a ni. Mi tin hman leh hriat thil narn tak anga lang ni mah se a
hlutzia Isuan a tr lang duh a ni. Grik-ho phei chuan chi hi pathian
sawina \awngkam theon tiin an sawi \hn. Rom mite pawhin ni leh
chi hi mihring tna thil \angkai bera an sawi a ni. Chi hlutna chu
kawng thumin an sawi \hn.
1. Thianghlimna leh danglam bkna entrna: Rom mite ngaih
dnin chi chu thil thianghlim ber ber pahnih, ni leh tuipui avnga lo
awm a ni. Chi pngngai chu a vr sar \hn a, a rawng mai pawh a
thianghlim a ni. Pathian hnna inthawina thilah pawh chi an telh
\hn. Chu chu Juda-te inthawinaah pawh an tih dn a ni. Chuvngin,
Kristian chu lei chi a ni tih chuan thianghlimna nunpuitu a ni tihna a
ni. Khawvl mihring nun hi dikna, felna, rinawmna leh thianghlimna
kawngahte a tla hniam fo. Thil bawlhhlawh tak tak, dwt leh fiamthu
bawlhlawh te, inbumna thil te a tam m m a ni. Kan kawtthlr leh
daipwn deuhte chu sual rawngbwlna hmunah an chang fo bawk.
Hmun nuam deuh leh park te, hmun fianrial leh pindan chhngril te,
kan ni tin hnathawhna hmun te pawh, thil bawlhhlawh tihna hmun
an ni thei fo mai. A chhan chu mihringa fel lohna awm tlat \hin avng
a ni. Chutiang khawvla chng ni mah se Kristian chuan rinawmna
leh thianghlimna a kalsan thei lo. Chi chuan ei tr a luhchilha, a titui
ang hian, Kristian chuan khawvl hi luhchilha, tihthianghlim zawk
BEIHRUAL THUPUI
205
BEIHRUAL THUPUI
206
BEIHRUAL THUPUI
207
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
208
September 14 : Nilaini
KHAWVL NG NIH TR
Chhiar tr: Matthaia 5:14-16
BEIHRUAL THUPUI
209
BEIHRUAL THUPUI
210
Sawi ho tr
1.
BEIHRUAL THUPUI
211
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
212
September 15 : Ningani
BEIHRUAL THUPUI
213
BEIHRUAL THUPUI
214
BEIHRUAL THUPUI
215
Sawi ho tr
1.
2.
Kan chunga lungawi lo tak an awm tih hre reng chunga Pathian
hnna thilpk pk rih loh tr tih Isua zirtrna hi eng chen nge
kan zawm theih ang?
3.
BEIHRUAL THUPUI
216
September 16 : Zirtwpni
Ringtu nun kawngah hian tlkna thlen thei thil a tam hle. Kristian
Vnram Kawng Zawh tih lehkhabuah khan Kristiana, vnram pana
a kalna kawng a awlsam lohzia chiang takin John Bunyan-a chuan
a ziak a. Kawng awlsam a ni lo, vnram kan panna kawng hi,
(KHB No. 253) tih hlaa kan sak \hin ang hian, ringtu zin kawngah
hian harsatna a tam. Harsatna a tam chhan chu ringtu nun tibuai
thei, tlk theihna a tam vng a ni.
Tlk theihna tr lo awm \hnte hi a \awng awmze bul lamah
chuan sangha man nna nghakuai hmwra a chah, sanghain a duh
zwng tak a hmuha a rawn pan ngei tra tih hi a kwk a ni. Sazu
thanga a chah, fal leh kar miin a kama a sa chah ang sawina a ni.
Han ei chkawm tak, ei tra sain a va pan chuan a han khawih
chiaha thang, amah wktu tr a lo per \hn ang sawina a ni.
Kalkawngah miin lung a lo dah emaw, hrui a lo zam emaw a ni thei;
chu chu hmu lovin miin a pal chuan a tlkna ngei ngei tr chi ang te
pawh a ni thei. A nih loh leh kalkawngah miin khuar a lo lai a, chu
chu hnim emaw, lei emawin a khuh leh a; han rah veleh a chim mai
tr, khuara inbilh phah theih mai tr ang chite pawh a kwk thei.
Ringtu nun kawnga chutianga tlk theihna lo awm \hn Isuan a sawi
thil pahnih kan lo zir dwn a ni.
1. Mipat hmeichhiatna: Mizo \awnga mipat hmeichhiatna tia han
sawi hian a fn kim chiah wm lo ve. Tnlaiin neih inang inkawp
duhte pawh an lo awm ta zl mai a. English-a sex an tih hi a sawi
nn chuan hmang mai ila a chiang mai wm e. Sex hman
BEIHRUAL THUPUI
217
chungchngah hian sawi tr thil pali a awm thei: (1) Mipa leh
hmeichhia nupaa insiama sex hman; (2) Mipa leh hmeichhia nupaa
insiam si lova sex hman; (3) Nupaa insiam hnua mi dang sex hmanpui;
(4) Neih inang sex hman. Hng thil pali zngah hian a pakhatna
chauh hi Pathianin a phal a ni. Pahnihna hi inngaihna sual a ni a;
pathumna hi uirena a ni a; palina hi sual bawlhhlawh a ni.
Bible hian sex hi sual a ni a ti hran lo. Hman sual erawh chu a
la thutak hle thung. Mipa leh hmeichhia intna hi Pathianin mihringa
a dah a ni a; inhp tawnna hi nupaa insiamna hmanraw pakhat a ni.
Nupa krah chuan hmangaihna lantrna a ni. Fanau neih nn
hmanraw \angkai a ni. Mei nn tehkhin a ni. Mei hi thuka a alh
chhng chuan thil chhum nn a \angkai m m a; mahse, thuk pla
bangah leh hmun danga a lwn vaih chuan chhiatna rpthlk thlentu
a ni thei.
Bible chng kan tr lanah hian Isuan uirena chungchnga a
zirtrna kan hmu a, mipa chauh kwkin sawi a ni a, hmeichhia pawh
a huam thova ngaih a dik ang. Uire chu Pathian dn pkah pawh
wih loh mai ni lovin, uirepa leh uirenu chu, tihhlum thlenga an chunga
hremna lek theih a ni (Lev 20:10). Chu chu Isuan a sawi npna ni
hauh lovin, uirena suala a taka an tlk hma daih khn sex hmanpui
chka mi kawppui nei lai rengin emaw, kawppui nei lai reng emaw
miin a en chuan, a thinlung lamah chumi chu a uire tawh reng a ti a
ni. Sual chu pwn lama a lo lan chhuah chauh khn sual ni lovin
chhng lama a la awm lai pawh khn sual a ni tawh reng a tihna ni
wm tak a ni. Isua hian mihring pngngaia Pathian thil dah, sex
hman chkna awm hi a sawina ni lm lo tr a ni. Pathian phal loh a
ni tih hre reng chunga tihpuitlin duhna leh tumna nei ru chunga chkna
a sawina a ni ang tiin an hrilhfiah deuh ber. Hetianga chkna hi
tlkna thlen thei, tlk chuan thil pawi tak, siam \hat leh theih tawh
loh a thleng thei.
BEIHRUAL THUPUI
218
Isua hian hetah hian uire chungchng chauh a sawi a.A zirtrnain
a kawh zau zwk kan en chuan uirena thil mai ni lo, sex hman
chungchng hi mihring tlkna awm theihna kawng ln tak pakhat a
ni tih kan ngaihtuah thei wm e. Mihring nihna kawnga nghawng
thui tak nei a ni miau mai a. Hnam nun zia (culture) avng pawhin
sex chungchnga rilru put dn leh kalpui dn pawh a hrang deuh
thei wm e. Juda-te pawhin harsa an ti ngang a ni ang inmk pawh
phal a ni a. Mahse, chu chu Pathian duh dn ber a nih loh thu chu
Isuan a sawi chiang khawp mai (Mt 19:7-9).
Tnlai khawvl, Pathian ngaihsak lohna hmunah phei chuan
sex lama inthlahdahna a hluar emaw tih tr a ni. Mi ropui takte leh
rawngbwltu thleng pawhin sawisep leh mualphona twk an awm
leh zauh \hn. Fmkhur a ngai a ni. Kan ram ngei pawh hi eng nge
kan an chiah tih hi rilrua zawhna awm reng chu a ni. Kohhrana
inneihna dn pahnih kan neihah pawh hian Biak In hawng lova
inneihna hi a tam viau reng mai. RC leh RL pk tr an awm deuh fo
bawk. Sex lama sualna a sn hian ram leh hnam tlk chhiatna hial
pawh a thleng thei tih chanchin zirna lamah a hriat.
2. Tlkna thlen thei mit: Mit \angkaizia leh khaw hmu theia kan
awm a lwmawmzia chu sawiin a siak lo. Mitdelte tna khawsak
harsat dn trzia chu mitvrten kan hre thiam pha wm lo ve. Mitvr
chuan pangpr mawi, thing leh mau leh thlai, ni ng mawi leh thla leh
arsi, mihring thil siam chhuah mawi leh \ha engkim mawi kan hmu
thei. Kan hlimna trin thil hmuhnawm chi tinrngte pawh kan en thei.
Kan vnnei m m a ni. Mahse, chu kan vnneihna ngei chu tlkna
min siamtu a ni thei. Matthaia 17:9-ah chuan mit ding lam bk sawi
lovin mitin mi a tihtlk thu a sawi. Uirena chungchng thu kan sawi
hmasakah pawh khian a bul chu, ngaih chka melh, tih a ni. Mit
chu uirena sual hnathawh in\anna bul a ni thei tih a chiang hle. Mit hi
inngaihna suala min hruai lttu a nih theihzia chu Potiphara nupui
chungchngah te (Gen 39:7); Davida chungchngah te (2 Sam 11:2)
kan hmu. 2 Petera 2:14-ah chuan mit uirea khat tih kan hmu.
BEIHRUAL THUPUI
219
BEIHRUAL THUPUI
220
3. Tlkna thlen thei kut: Kut hi a \angkai hle mai. Hna kan
thawhna ber a ni wm e. He kan taksa png pawimawh berte
znga mi hi a daihzai m m a ni. Ei leh br zawnna ber a ni a, kan
ei leh inna hmanrua ber a ni a. Hmanraw chi hrang hrang kan hmanna
ber a ni bawk. Kut themthiam mi phei chuan thil mawi leh mak tak
takte pawh a siam chhuak thei. Khwl lam thilah kan changkng
tawh hle nachungin kut tel lo tawpa hnathawk thei khwl chu a
awm lo tluk a ni. Kan ngaihtuah chian deuh chuan sual kan tihna
ber pawh hi kut a ni fo. Kutin dwt bill a siam a, thu \ha lo a ziak a,
rk a ru a, mi dang a tina a, thil a tichhia a. Hring nun kawnga min
titlu thei thil a ni ve khawp mai.
Kan rilrua thil \ha lo kan ngaihtuah chu kan kutin a hlen chhuak
\hn. Sex thilah pawh kuta inkhawih hi tlkna bul a ni duh. Nula
tlangvl inkwm, khawlaiah leh mi zngah kuta inkhawih mai mai
chng twk an awmte hi a mawi lo mai ni lovin sex lama hruaitu a ni
thei. Chu chu tlkna thlentu a nih theih dn kawng khat a ni. Isuan,
kut pakhatin (ding lam a ti kher) a tihtlk chuan tan mai tr tiin a
zirtr. Hei pawh hi mitin mihring a tihtlk chungchng a sawi nn
khian a inang. Kut pakhatin thil a tihsual avnga mihring pum pui
sual ni mai tr ai chuan kut pakhat kha tan mai tr. Hrilhfiah dn
tlnglwn ber chu chema tan tak tak aiin kha thil tihsual lakah khn
kha kut kha tan ang hmiahin awm se, ti leh tawh suh se, inzawmna
nei tawh suh se, tihna a ni an ti.
Hng mit kher chhuah leh kut tan tih hi Hebrai \awngkauchheh,
a ngial a ngana lk tr ni lm lo a ni e, tih hi ngaih dn tlngpui a ni.
Hebrai \awnga thil sawi uarna mai a ni e, tih a ni. Mizote pawhin
hnai t sawi nn, chil chhk phk lek, chu aia hla deuh sawi nn,
lung vawm phk, thil hlat zwng sawi nn, inchhng dung chen,
buh tam leh tam loh sawi nn, chhp zwn, kk zwn, hreiha zwn,
silai zwn, kan ti \hn ang deuh a ni wm e. A chiah chiah sawina
aiin a wm vl tham sawina an ni hlawm a. Suala kan tlk loh nn
kan mitte kan kutte vn \hat hle tr a nihzia sawi uarna angah ngai
ila a fuh ber wm e.
BEIHRUAL THUPUI
221
Sawi ho tr
1.
Kan invn \hat twk loh avnga tlkna a lo awm theih dnte
sawi ni se.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
222
September 17 : Inrinni
CHHECHHAM LOH TR
Chhiar tr: Matthaia 5:33-37
Pathian hming a narna sawi loh tr tih chu Pathian Thu sawm
pk znga pakhat a ni (Ex 20:7). Pathian hnna chhechhama
intiamkamtu chuan a thutiam chu a hlen ngei ngei tr a ni (Num
30:2; Deut 23:21-22). Mahni thusawi a dik ngei a ni tih tihngheh
nn miin chhia a chhamin Pathian hminga a chham chuan a
tihhlawhtlin loh emaw, a dik loh emaw chuan Pathianin a chungah
hremna a thlen ngei ngei ang, tih chu Juda-ten an rin dn a ni. Thudik
sawi an inzirtr nasa hle. Rabbi Shammaia pwl phei chuan mi laka
hawihhwmna thila rilrua tih chiah loh anga \awng chhuahte hi an
duh lo. Nalh ti vak lm si lo va I nalh hle mai tia mi han fak der
ang chi hi. Chhechhama thu dik lo tak sawi phei chu tih loh tawp
tr a ni tih chu an inzirtr \hn. Chhechhama sawi tawh chu hlen ngei
ngei tr an ti \hn.
1. Isua tisa put lai niin chhechham chn dn pahnih an nei:
An chn dn pakhat chu, \l miah lova chhechham mai mai a ni.
Thil an han sawi hlekin an nunna chhl te, an lu chhl te leh thil dang
dang chhlin, Chutiang a nih loh tkah tiin an thusawi dikzia
nemnghehna ang ziazngin an chham vak vak \hn. Entr nn, mi
pahnih ram vk dn se, thing pakhat kha theihai emaw, ngiau emaw
a nih kha hre chiang lo se, pakhat zwk chuan, Ngiau a nih loh
tka leh ka lu, a han ti a, pakhatin, Theihai kng a nih hi ka hnr
tlukin ka chiang, han ti ta se. Chutianga mahni thil hmuh dn a dik
ngei a ni tih nemnghehna ang kan sawi ang chite chu chhechham chi
khat, an chn dn \hin fo a ni. A chng chuan \l miah lovah an
thusawi nemngheh nn Pathian hming pawh an lam \hn. Mi
BEIHRUAL THUPUI
223
BEIHRUAL THUPUI
224
chuti khati tih duat a ngai tr a ni lo. Nun hi pindan hrang t ta \hen
hran duah tr a ni lo. Hmun khata ni kan tih chu khawi hmunah
pawh ni tih mai tr. Hmun khata ni lo kan tih pawh khawi hmunah
pawh ni lo tih mai tr. Kohhrana kan chtnaa kan sawi chu kan ni
tin hnathawhna hmunah pawh kan sawi dn a ni zl tr tihna a ni.
Kan nun \hen laiah Pathian teltr a, a \hen laiah Pathian dah bo
leh ang chi hi Kristian nun dn tr a ni lo. Pathian chu khawiah
pawh a awm si a. Biak Ina kan awm laia kan thusawi leh hmun
danga kan awm laia kan thusawi kha a hre vek si a. Chuvngin,
kan awmna hmun azira thu thlk mai mai tr kan ni lo. He Isua
zirtrna hi tih tak zeta hmang duhtute chuan chhechhama thutiam hi
eng kawngah mah an duh lo, tih pawh an ti ngai lo. Essenes-hote
leh tnlai deuh hunah chuan Quakers (kan rama Sp Upa leh Pu
Buanga rawn trtu Arthington-a te pwl) te chuan chhechham rng
rng an ti ngai lo.
4. Chhechham a \l hun a awm em?: Essenes-ho leh Quakersho tih dn hi a dikin a \ha ber em? Chhechham a \l hun a awm
thei. Mihring hi kan sual avng leh kan inhriat chian loh avngin kan
nihna a dikzia leh kan thusawi a dikzia tichiang trin eng emaw
chhla thil kan nemngheh a ngai thei. Mihring hi inhre tawn vek leh
inring tawn \hap ni thei ila chu chhechham hi a \l miah lo vang.
Mahse, chutiang kan nih si loh avngin, inmk chungchnga Isuan
in rilru sak avngin a tih ang deuh khn thusawi tihngheh a \l
chng a awm \hn a ni. Tirhkoh Paula pawhin Korinth mite hnna a
thusawi a dikzia tihchian nn ka thlarau chunga hretu atn Pathian
ka ko a ni, a ti ve tho mai (2 Kor 1:23). Galatia mite hnna a
ziahah pawh, In hnna thu ka ziakte hi Pathian mit hmuhah pawh
ka daw lo ve, a ti (Gal 1:20). Lal Isua pawh kha chhuahchhl a
nih khn Puithiam Lalber khn, Pathian nung chhlin thu ka pe a
che, Krista Pathian Fapa chu i ni emaw? min hrilh rawh, a tih
khn, chhechhamin a zwt a, Pathian nung chhla chhng trin thu
a pk khn, Ni e... tiin a chhng ve mai bawk (Mt 26:63). Miin
BEIHRUAL THUPUI
225
chhechham hnuaia thil min zawha thudik tak kan sawi hian Isuan
chhechham lo tra a zirtrna hi kan bawhchhe lm lo a ni chk ang
chu maw.
Sawi ho tr
1.
Mi, eng hna emaw a thawh dawna intiamna thu a chham hian
Isuan chhechham lo tra a zirtrna hi a bawh chhia em?
2.
3.
Thu a nih dn leh dik dn chiah sawi rwt lo deuha thu khuh
taka sawi a \hat zwkna hun leh hmun a awm thei em?
BEIHRUAL THUPUI
226
September 18 : Pathianni
Chawhnu Inkhwm
Thupui
Chhiar tr
: Dn rangkachak
: Matthaia 5:38-42
Thupui \hen
1. Mit aia mit, ha aia ha dn hmasa.
2. Min tinatu leh min rawktu lakah dawh zuitu nih tr
dawhtheihna dn .
3. Ml khat kal belh pht luitu, \hatnaa khuh zaiha chhn lt
dn ropui.
4. Mi dangte laka thilphal mahni lam insngsova mite chunga
\hatna dn.
Zn Inkhwm
Thupui
Chhiar tr
Thupui \hen
1. Mihring inlaichn dn \ha pngngai chu \hat leh \hat inlwm
a ni.
2. Pathian hmangaihna chuan mi \ha leh mi sual a thlei hrang
lo.
3. Pathian hmangaihna angin kan mihringpuite kan hmangaih
tr a ni.
4. Pathianin mihringte a en dn angin mi zawng zawng kan en
tr a ni.
BEIHRUAL THUPUI
227
BEIHRUAL THUPUI
228
Kristian chhngkua chu an din dwn lo tih chu sawi ngai lovin a
chiang si. Chuvngin, Kristian chhngkaw din chu Kristiante tn
chuan ngaihtuah berah neih a \l tawh tak zet a ni. Chhngkaw
inenkawlna chungchngah hian sakhaw dang betute hi kan tluk lohna
lai pawh a awm wm e.
1. Kristian chhngkua: Kristian chhngkua chu eng nge tih
zawhna hi chhn dn hrang hrang a awm thei wm e. Chhngkaw
member Kristian hming pu vek, kohhran member pawh a hming
chuan ni ve vek si chhngkaw nuna Kristianna lang mang si lote hi
Kristian chhngkua an ni kan ti thei em? Nu leh pa ber an kohhran
mi m m a, fate inkhwm ngai rng rng si lote hi Kristian
chhngkua an ni em? Fate kohhranah, Sunday School-ah, K|Pah an inhmang m m a, nu ber emaw, pa ber emaw inkhwm ngai
rng rng si lo, \awng\ai pawh \awng\ai ngai lo, zu rui reng bawk
site hi Kristian chhngkua an ni kan ti thei dwn em ni? Kohhrana
a mawi twka inhmang vea, chhngkaw sum leh pai lk luh dn leh
eizawn dn Kristian si lote hi Kristian chhngkua an ni zl em?
2. Chi thlah, Pathian ngaihsak mi an lo awm zl nn: Malakia
2:15 kan tr lanah khian chiang takin kan hmu a. Mipa leh hmeichhia
pumkhata Pathianin a siamna chhan ber chu chi thlah, Pathian
ngaihsak a zawn vng a ni. Chu chu inneihna thil tum pawimawh
ber a ni wm e. Pathianin inneihna a ruat chhan pathum inneihtrtuin
a chhiar chhuah ziah znga pakhat chu, Fanau malswmna an dawnte
chu Pathian ropuina atn, kan Lalpa Isua Krista hriatnaah an chwm
puitlin theih nn a ruat bawk a ni, tih a ni. Hei hi thu \ha leh thudik
pngngai tr chhuah satliah mai a ni lo. Thu ril tak leh pawimawh
m m a ni. Nupaa insiamten an hriat reng tr leh an zawm ngei
ngei tr a ni.
Inneihna hi mipa leh hmeichhia inhmangaiha, mipat hmeichhiatna
hman dunna atna license mai mai a ni lo. Fanau neiha, chng an
fanaute chu Pathian ropui nn leh Lalpa Isua Krista hriatnaa an
BEIHRUAL THUPUI
229
BEIHRUAL THUPUI
230
nu leh pa enkawl ngaiin a rawn awm a ni. A tisa put lai niah Rom
miten naupang an en dn a rwng m m. Nausn a lo pianin a pa
an entr a, a duh ang a nih loh chuan tihhlum nghl tr a ti thei. Pa
chuan a fate chu tihhlum theihna thuneihna a nei.
Chutiang khawvlah chuan a ni Isuan naupangte chungchng
sawiin, Vnram chu hetiang mite ta a ni si a, a tih ni (Mk 10:14;
Lk 18:16). Amah ringtu naupangte titlutu chu a nghwnga buh rwt
sawmna lung lianpui awrhtra tuifinriat thk laia thlk daih wm a
nih thu a sawi bawk (Mt 18:6). He lai chng phei hi chu hrilhfiahtu
\henkhat chuan naupang pwngsual Isuan a huatzia a sawina niin
an ngai a ni. Isua chuan naupang lwmtu chuan keimah mi lwm a
ni a ti hial a ni (Mk 9:37; Lk 9:48).
Kristian chhngkuaah chuan naupang chhawnchhaih leh
tihnawmnah an ni ngai lo, duat sual pawh an ni ngai lo. An hlutna
dik tak pr chhuahtr tra enkawl an ni \hn. Naupang chang lo,
\halai, hmeichhia, nu leh pate hlutna chu Kristian chhngkua chuan
a tichiang a, a tinghet a, a chawi sng \hn. Kristian chhngkua chu
hmeichhe rah behna leh saltnna, pa lal hrawtna, \halaite
inthlahdahna hmun a ni ringawt ngai lo.
4. Krista rin dn inzirtrna atn: Kristian chhngkaw in chu
Pathian thu zirna sikul hmasa ber a ni. Nun dn \ha kawng hrang
hrang inzirtr paha Krista rin dn inzirtrna hmun hmasa ber a ni a,
naupang t nih lai a\angin Pathian Thu leh a hrilhfiahna dik leh \ha
tluantling zirtrna hmun a ni. An phk twka hrilhfiah thiam chuan
naupangte pawhin Isua an ring thiam thei a ni. Chu vng chuan a ni
ang chu Isua pawhin amah an lo lawmna chu a lwm m m ni. An
lo seilen a, khawvl sual an khawih t ta, piangthar chauh tra
dah tr an ni lo. Kristian chhngkuaa lo piang naupang chu an tt
lai ngeiin an piangthar tr a ni zwk mah. Chu chu a ni thei a ni tih
chhngkaw tam takin an finfiah tawh a ni. Timothea pawh chutiang
mi chu a ni (2 Tim 1:5). Tirhkoh Paula rawngbwlpui pawimawh
leh rin berte znga mi a lo ni chho ta nghe nghe a ni.
BEIHRUAL THUPUI
231
Kristian chhngkaw dik tak leh \ha tak ni vek ila chuan
camping, campaign, crusade kan mamawhnate hi tla hniam sawta
mawi a ni. Naupang chauh an ni lo, \halai \hang lian leh nu leh pate
ngei pawhin chhngkuaah Isua rin dn, nun kal zla kawng hrang
hranga a practical-a Isua rin zl dn zir ho \hin hi Kristian
chhngkuaah chuan a awm \hn tra ngaih a ni. Kristian chhngkuaa
Isua rin leh zui dn inzirtr \hate chu kohhran leh khawtlngah pawh
mi chhenfkawm an ni \hn. Thlarau mi dn thlengin tu ber emaw
thlarau dawn dn ang anga kal mai lo va, a dik, fel, \ha leh tlo,
chhngkaw tna Pathian hruaina kawng dik ber zawn tln fo a \ha.
Nu ber \awng\ainaa lang emaw, pa ber \awng\ainaa lang emaw
pawh chhngkaw member-ten thinlung taka an \wmpui theih loh
chuan a changtu pawhin nghah peih a \ha. Zoram Kristian
chhngkaw zngah chhngkuaa Pathian Thlarau Thianghlim chan
dn inbk twk neih a pawimawh hle.
5. Mihring inlaichn leh nun ho zirtrna atn: Kristian
chhngkua chu mihring inlaichnna, in chu-e-kha tawn dn \ha zirna
hmun \ha ber a ni. Thil ho t t a\angin. Chaw ei dn, kal dn, \hut
dn, \awng chhuah dn, mite biak dn, inlngte lo chhwn dn,
mut hun leh thawh hun, phone hman dn, TV en dn, hnathawh
dn, invawn fai chungchng, ruih theih thil khawih \hat lohzia, mipat
hmeichhiat chungchnga inenkawl leh invawn dn leh nungchang
mawi kawng dang tam takte hi chhngkuaa inzirtr loh chuan a
hran a hraia zirna hmun leh hun \ha twk hi a awm thei meuh lo.
Khawlai leh pwn lama \hiante leh rual ute hnn a\anga hng thil an
zir hian a \ha lo lam an zir tam zwk duh phian si. Nu leh pa leh aia
upate zah dnte hi kan chhngkuaah kan inzirtr tlm ta deuh em ni
a tih theih. Hawihhwmna leh Mizo tlwmngaihna, Kristian nun
dn tr nna inmil tak hnam ze \ha kan lo neihte hi chhngkuaah
kan inzirtr uar thar leh a \l hle. Thingtlng lo neih ngawta ei zawnna
hmunah mipa hna leh hmeichhe hna a awm hrang deuh a ni thei.
BEIHRUAL THUPUI
232
Mizo lo neiha eizawng kan nih tawh loh chuan mipa fate tn
hna thawh tr a tlm ta deuh thei. Chu lovah khawpuiah te chuan
tui chawi, thing phurh leh put, buh den, la deh a awm tawh lo.
Hetiang huna kan awm hnu hian mipa hna leh hmeichhe hna awm
bka hriatna hi ti bo tra kan fate kan zirtr a ngai. Mipa naupang
leh tlangvlin hmun phiah, in chhng tihfai, rawngbwl, thlng sil a ti
vein a thiam ve vek tr a ni. Nula in chhnga buai m m laia
tlangvl nih vng ringawta tih ve tr nei lo anga awm wl mai mai hi
chhngkaw \angrual lo zia a ni. Ei duh chuan a thawk ve tr a ni (2
Thes 3:10).
Mi znga kan khawsak dn pawh hi chhngkuaa kan zir leh
zir lohvin a hril thui khawp mai. Mi chanchin chhngkuaa kan sawi
te hian a \ha lai kan sawi tam chuan chhngkuaa member-ten chu
mi chu mi \haah an ngai ve chwk. A \ha lo lai kan sawi tam chuan
\ha lovah an ngai ve mai. An \hat lohna emaw an \hatna emaw hriat
an sawi ve chuan kan hriat tln dn kha a lo dik zual deuh thei
bawk. Chhngkaw titia thil sawi hmun danga mi dangte nna thil
ngaihtuah honaa tihlan viau te hian thil \ha lo a thleng thei. Mihring
inlaichnna chungchnga thil \ha inzirtrna hi Kristian chhngkua ni
kher lo pawhin an ti ve tho wm e. Mahse, Kristian chhngkuain
kan tih chhan ber chu mi znga kan awm dn chu Krista Chanchin
|ha nna inmawi a nih theih nn te (Phil 1:28), Jentailte znga kan
cht zia chu mawi tak a nih theih nn te (1 Pet 2:12) leh kan ei leh
in leh kan tih apiang Pathian ropuina tr a lo nih zl theih nn te a ni
(1 Kor 10:31).
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
233
September 20 : Thawhlehni
BEIHRUAL THUPUI
234
BEIHRUAL THUPUI
235
Kristian pa pakhat chu nupui a neih lai leh a fapa tt lai chuan
ringtu a ni ve a. Mahse, a rilru a kal sual a, Pathian awm ringlotu
(atheist) a lo ni ta a. A fapa a tt deuh lai chuan a thunun thei mai a.
Mahse, a lo lian ve a, a lo tleirwl chhuah chuan sualna kawngah a
lo kal \an ve ta a. A pa chuan a han zilh ve \hn a. |ha leh dik a tih
angte chu a hrilh \hn a. Mahse, ani chu a sual tawlh tawlh mai a. A
pa thu chu a eng amah a zwm duh lo va. Chu pa mangang chu a
inngaihtuah nasa ta mai a. Chuta a hmuh chhuah chu, keimah hi
Pathian thuneihna hnuaiah ka intukluh loh avngin ka fapa chungah
hian thuneihna (authority) rng rng ka lo nei thei lo a ni tih a ni.
Amah leh Pathian inkr a siam \ha leh a. Pathian thu hnuaia a intukluh
leh tkah chuan a fapa chungah pawh chuan thuneihna a nei leh thei
ta. Pathian a\anga chakna thar a hmuh chuan a enkawl ta a, kawng
dikah a hruai lt leh thei ta a ni.
Kristian chhngkuain kan mamawh m m chu Pathian
thuhnuaia kn peih nu leh pa a ni. Nuho hi an ziaawm deuh a ni
thei, pate hi kan inen fiah a ngai hle wm e. Kohhran Pavalai hian
Kristian pa nih kawngah hian inzirtrna leh infuihna kawng \ha leh
thar zawng se. Pate hian in chhngah Kristian pa dinhmun dik tak
hi luah \heuh se chuan fate hi an \ha sawt ngei ang tih hi a rinawm a
ni. Chutia kan sawi avngin fa sual hi nu leh pa sual vng, Pathian
thu an wih twk loh vng vek a ni tihna chu a ni chuang lo. Nu leh
pa \ha tak, fate fuh lo ve hrim hrim chu kan awm ve bawk e.
Beidawng lova kan beih zl chuan hlawhtlin hun a awm ngei ang.
3. Kristian chhngkuaa naupangte: Fate tih tr hmasa ber
chu nu leh pate thu wih leh anmahni chawimawi (zah leh hlut tihna)
a ni. Paula hian Ephesi mite hnna lehkha a thawnah naupangte fuih
nn he thu hi a sawi a. Chhinchhiah tr erawh chu Lalpaah chuan
tih a ni. Nu leh pa thu wih leh anmahni zah leh hlut chu fate tih tr
chu a ni phawt mai. Pate pawh mihring ve mai bawk, dik famkim
bk lo thei an nih avng erawh chuan Lalpaah chuan tih hi a ngai
niin a lang. Thu zawm leh inkaihhruainaah hian a tehna dik ber chu
BEIHRUAL THUPUI
236
Lalpaah a ni em, tih a ni. Lalpa duh zwng ang a ni em, tihna a ni
ang chu. Lalpa avngin tihna te pawh a ni ang.
Isua pawh a naupan lai chuan a pa Josefa leh a nu Mari te thu
zwmin a awm tih a ni (Lk 2:51). Isua mahin a lei nu leh pate thu a
zawm chuan kan naupangte pawhin chutiangin an nu leh pate thu
an zwm tr a ni ang. Nu leh pa thu zwm \hn leh nu leh pa
chawimawi \hn naupangte chuan Pathian thutiam an neih chu an
tna thil \ha awm zl leh dam rei a ni. Naupang thil \ha lo tuar
apiang leh dam rei lo apiang hi nu leh pa thu wih loh vng a ni zl
tihna chu a ni kher lo vang. Nu leh pa thu wih naupang chuan
ham\hatna tam tak a nei. Nu leh pa, khawvl lo hmang tam tawh
zwkin thil \ha leh \ha lo an lo hre tam tawh a; chuvngin, awm dn
tr an hrilh chu an wih mai khn harsatna tam tak an pumpelh thei
\hn a ni. Khawvla sual kawng tam tak krah, kawng dik zawh
trin nu leh pate chu anmahni duhsak bertute an nih avngin tu
dang thu mah ni lovin an nu leh pate thu chu an wih mai tr a ni.
Nu leh paten fate \hatna tr an duhsak ber. Nu leh pate thu wih
duh lo naupang awmna chhngkua chu Kristian chhngkua a ni
thei lo.
4. Fate enkawl dn: Sawi tr a tam thei ang a. A hmasa berah
chuan Lalpa min pkte an ni tih hriat chian a ni. Chu chuan anmahni
enkawl chungchngah Pathian lakah mawh kan phur tih min hriattr
nghl. Hmangaihna nn enkawl tr. Nu leh pa tam takin kan tih fuh
loh \hin chu hmangaihna leh khawngaihna a danglam tih kan hre lo
\hn. Hmangaihna chuan fate thutak, dikna, hnathawh duhna, felna
leh tawrh chhelna pk a duh a. Khawngaihna chuan nuam an tih
zwng, an chk zwng, an duh apiang pk tumnaah min kaltr \hn.
An chk zwng ni mah se an \hatna tr a nih loh chuan pk loh
ngam chu hmangaihna a ni. An phk twk zla mawhphurhna pk
\hin tr. Mawhphurhna t zwkah an tih \hat viau chuan a lian zwk
pk zl tr. Rin phawt tr a ni a, an rinawm loh chuan \ha taka
zilha, an rinawmzia tihlanna hun dang pk a \ha. An thu sawi duh
BEIHRUAL THUPUI
237
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
238
September 21 : Nilaini
BEIHRUAL THUPUI
239
BEIHRUAL THUPUI
240
sualna hriatin an lama \an nghl ngawt ai chuan anmahni zawh chhuaha,
an lo sual deuh a nih chuan a tlai hmain zilha, fuiha, \anpui ngei ngei
tr. Chhngkaw rorlna fel awmnaah chuan chu chu an tih dn a ni.
Kut thlk leh invuakte hi chu a theih chhng chu hman loh a \ha.
Nu thinchhe lutuk leh pa thin ram lutukin fate chunga kut thlk
zung zung a chn hian an fate hi an \ha m m chuang lo. Mahse, a \l
twpah leh a hun takah chuan naupang t lam deuh an la nih lai
chuan pen, ben leh tianga na lutuk lova han vuak \hak te chu a swt
ve thei. Naupang thunun tm suh tia zirtrna kan nei (Thuf 23:13).
Naupang laka tiang lek thu hi Bible-ah kan hmu a, a \angkaina thui
tak a awm thei mai thei e. Mahse, tnlai hunah chuan naupang chanvo
humhalhna dn a tam tawh hle a. Nu leh pa leh an zirtrtu kan nih
avng ngawtin kan nawm kan mka an chunga kut thlk ngawt hi a
tih chi tawh lo. Hleihluak taka naupang tihnat phei chu naupang vn
himna dnin a phal tawh lo a ni.
4. A pawimawh hmasa leh hmasa lo thliar thiam: Tu
chhngkua mah hian member tinte duh zwng leh chk zwng pk
vek chu an ti thei kher wm lo ve. Mamawh hrang hrang zngah
engte nge pawimawh hmasa, engte nge la nghah deuh theih tr tih
thliar fel thiam hi chhngkaw rorlna fel neih nn a \l hle bawk.
Nupa pakhat chuan khawsakna pngngai atna hman \l bk sum
tlm an neih belh chu engtia hman tr nge tih an ngaihtuah a. Chhuat
carpet thlk thar nge, bual in dang pakhat, an lo len deuh huna an
mamawh tr lo siam lwk tih leh thil dang dang an ngaihtuah a. A
twpa an thu tlkna chu, an fate hmun danga kalpuia, picnic
hlimawm tak neihpui a ni ta daih mai. Chutia tih chu an inchhr
lohzia an sawi. Sum khawhral mai maina a lo ni miah lo tih an hre
chho zl zwk. An fate \hang lai, an han picnic-pui khn an fate leh
anmahni inkr leh an fate inkr boruak \ha a siam belh kha kawng
tam takin a \ha zwk fe tih an hmu chhuak zl. A hnuah pawh an
faten chhngkaw hun hlimawm an sawi chhuah chng apianga an
sawi ber a lo ni ta. Carpet thlk tharin, bual in siam thar se chutia
BEIHRUAL THUPUI
241
BEIHRUAL THUPUI
242
Sawi ho tr
1.
Chhngkaw rorlna felin a ken tel kan sawi bk sawi zui ni se.
2.
3.
Chhngkaw rorlna fel nei trin eng chen nge fate thu kan lk
ang?
BEIHRUAL THUPUI
243
September 22 : Ningani
BEIHRUAL THUPUI
244
BEIHRUAL THUPUI
245
BEIHRUAL THUPUI
246
pawha min \ahpui tr, kan chhngkuain kan kawm ngeih tln neih a
\ha. Mari, Marthi leh Lazara te unau kha nu leh pa an nei tawh lo
niin a lang a. Mahse, an unau zaa an kawm ngeih tln m m, an
chhngkaw \hian Isua an nei. An ti fuh khawp mai. An kwm ho fo
\hn ni ngei tr a ni.
Kan han sawi tak anga chhngkaw nun hona \ha nei thei tr
chuan inhmangaih tawn a pawimawh ber. Inhmangaih tawn chuan
indawh tawn theihna a awm a, in lainat tawnna te a awm \hn a ni.
Chng chu chhngkaw nun hona \ha neih nn an \angkai m m
vek a ni.
Sawi ho tr
1.
Kan sawi bka chhngkaw nun hona atna thil \ha kan tihte
sawi belh ni se.
2.
BEIHRUAL THUPUI
247
September 23 : Zirtwpni
BEIHRUAL THUPUI
248
BEIHRUAL THUPUI
249
BEIHRUAL THUPUI
250
BEIHRUAL THUPUI
251
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
252
September 24 : Inrinni
BEIHRUAL THUPUI
253
BEIHRUAL THUPUI
254
nei taka tih chn loh a \ha. Nu pakhatin chhng inkhwmah Ephesi
5:25 thu, Pasalte u, in nupuite hmangaih rawh u, tih lai kha a
chhiar zing deuh a ni ang, an pain a tuar zo ta lo va, A hma lam
thute pawh kha chhiar ve tho \hn la, a lo ti hlur e an ti. Chng 22,
Nupuite u, Lalpa hnna in intult ang hian mahni pasalte hnnah
intult rawh u, tih Pathian thu zirtrna kha a lo inziak chiang ve hle
tho si a. Kohhran Upa pakhat pawhin chhng inkhwmah Ephesi
6:1-3, Naupangte u, Lalpaah chuan in nu leh in pate thu zwm
rawh u, tih kha a chhiar a, a duh twk ta mai a. A fapa chuan, A
dawt leh chiah kha chhiar tel ve law law la, a lo ti e an ti. Nangni
pate u, in fate tithinur suh u la... tih kha a lo inziak ve bawk si a.
4. Inbuatsaih a \ha: Chhng inkhwm hi zngkhai leh hlimawm
taka tih a \hat laiin pawhlah taka tih tr chu a ni hauh lo. Bible
chng chhiar tr kha lo en lwka, sawi dn trte lo zir lwk a \ha.
|henkhat chuan mi ziah sa ni tina hman chi chhng inkhwmah an
hmang \hn. Chu chu a \hatna tam tak a awm. Mahse, a inziak ang
ang chhiar tawpa duh twk mai ai chuan, lo chhiar lwka, sawi
belh tr lo ngaihtuah lwka sawi belh a \ha. A chng chuan inhlanna
hun siamte pawh a \ha. Naupang pawhin thinlung taka Isua a rin
theih nna \anpui chuan Lal Isua a rinzia puan chhuahna pawh a nei
thei. Chhng inkhwm hi chhandamna campaign a ni thei tih pawh
hriat a \ha. Khawi camping emawa piangthar chauh tra ngaih \hinna
rilru hi paih deuh deuh a \l khawp mai.
Sakhaw dang betute zngah pawh mahni in chhnga pathian
biakna hmun bk nei an awm. Milem be chi an nih chuan an milemte
pawh chutah chuan an dah a, a hmaah an kn \hn. Keini chuan
Exodus 20:3-5-a sawi Pathian pakhat, Pathian nung chu kan be
\hn. Isua chuan a hminga mi pahnih emaw pathum emaw an awm
khwmna hmunah chuana tel ve zl tr thu a sawi a. Chuvngin,
kan chhng inkhwmah hian Isua chu thlarauvin a tel ve zl a ni tih
hi ngaihtuah chunga inkhwm \hin tr a ni.
BEIHRUAL THUPUI
255
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
256
September 25 : Pathianni
BEIHRUAL THUPUI
257
se tih rilru pu rna thil \ha tih erawh chu a dem a ni. Chutianga ti lo
tr chuan fimkhur trin a zirtr a. Mite fak hlawh duh vng chauhva
thil \ha ti chuan Pathian mit hmuhin a ti \ha lo a ni. Chutianga tih
chng chuan Pathian hnn a\anga lwmman hmuh inbeisei loh mai
tr a nih hml khawp mai.
2. A rka mi hnna thilpk: Mi hnna thilpk chu a \hat lohna
a awm lo, mamawh tak a nih phei chuan a \ha hle. Mi fak hlawh
duh avnga mi hnna thilpk erawh chu Pathian hnna lwmman
hmuhna a ni lo. Mihring hnn a\ang chuan lwmman chu an hmu a
ni ang; mahse, Pathian chuan a lwm chuang lo. Mahni hmasial
taka pk a nih avngin. Rilru dik lova thilpk petu chu kawng tam
takin a fail a ni, a chhante chu: (1) Mahni a inpe tak tak lo; (2)
Mamawhtu mamawhna dah pawimawh hmasa lovin amah a indah
pawimawh hmasa; (3) A thilpk avnga miten a beisei anga an fak
loh chuan a n a, a lungawi lo va, a hlim lo va, a thinur \hn; (4) A
thiltihah lungawina a hmu thei tak tak lo; (5) Mihring fakna leh
chawimawina chu rei lo t atn chauh a ni. Chuvngin, ringtu chuan
Pathian lawm zwng, mite hmuh lm loh pawh ni se Pathian chauh
hmuha \ha leh mawi chu a ngaihtuah hmasa ber fo tr a ni.
Mi tihlwm nn chauhva thil petu chuan a pka lwmman
chauh a dawng ang. A rka petu erawh chuan Pathian hnn a\anga
rulhna a dawng ang. Hetianga mi tna pk hi mi tam tak chuan an
chng. India ram pwna lehkha zir pakhat chuan, tu emawin sum a
thawh a\angin scholarship tam tham tak a hmu a, lehkha a zir
tluan ve theih tk thu a sawi. Mahse, chu sum thawhtu chu tu nge a
hre lo, inhriattr a duh lo. Mizoram kohhran \henkhatah pawh hian
Pathian malswmna an dawn a\anga hming thupa thilpk pe \hn an
awm nawk. A rka thilpk chungchng hi chht duh chuan Pathianin
a rulh leh dn hi a hriat theih. A thilpk dawngtu khn a hriat loh
avngin rulh pawh tum se rulh ngaihna a awm lo, rulh pawh a rl
thei lo vang. A rka lo hmutu Pathianin a rl leh mai \hn a ni tih
erawh chu a chiang \hn. Isuan chutianga thilpk pe tra a zirtr
BEIHRUAL THUPUI
258
chhan hi, thilpka Pathian rin ngam a \hatzia kan hriat a duh a ni
ang. Mi vervkte thilpk dn ang ni lova pe \hn tra zirtrna hi
Pathian ngaiha thilpk dn mawi kan zir fo tr a ni.
3. |awng\ai dn \ha: Mi vervkte \awng\ai dn Isuan a sawi hi
Juda-te pawhin an duh leh zirtr dn a ni bk lo. Mahse, mihring
nun hi a kal sualin tih dn \ha lo hi a lo hluar thei fo \hn. Mi vervkte
chu miin an hmuh theih nn an \awng\ai \hn a ni. Biak Inah leh
kawtthlr png \huamah te dingin an \awng\ai \hn. Isuan a duh loh
tak chu miin an hmuh theih nn, miin \awng\ai \ha min ti se, \awng\ai
mi a ni min ti se tih chu an rilrua neih chunga \awng\ai a ni. An
\awng\aina rilru a dik lo a ni. Chutianga \awng\ai chuan Pathian
pawh a be lo va, amah leh amah a inbia tihna a ni. Pindan
chhngrilah, inkhr khumin, mi dang tu mahin an hriat lohvah, Pathian
chauhin a hriat theihnaah \awng\ai \hn trin a zirtr. Chutianga
\awng\ai \hn chuan mihring mit hmuh lam kha a ngaihtuah lo. Hmuh
theih loh Pathian kha a be mai a ni.
4. |awng tui tam leh thu ngai lam nawn lam nawna \awng\ai:
|awng tui tam leh thu ngai lam nawn lam nawn chiam chiama
\awng\aina chu Pathianin a chhng lo tih chu Elija leh Baal zwlneite
\awng\ainaah a lang chiang hle. Baal zwlneite chuan, Aw Baala,
min han chhng rawh khai, tiin zng a\anga chhn thlengin Baala
hming an lam a (1 Lal 18:26). An pathian hming chu an lam nawn
an lam nawnin an sawi ngai chu an sawi an sawi nawn ni ngei tr a
ni. Zng a\anga chhn thleng chutiang chuan an \awng\ai a ni. Mahse,
chhngtu an awm lo. Elija chu tawi tein a \awng\ai a, Pathian
thiltihtheihna mak tak a lo lang ta mai a (1 Lal 18:36-37). Mi
\henkhat \awng\ai chuan Eden huan a\anga \anin Bible an chhui
kual dup \hn; hetiang hi chn loh a \ha.|awng\ai chungchnga
invnna trte chu: (1) Miten min ngaithla tih hre rna \awng\ai kan
ni em? (2) Tih \han dn pngngaia ngaia neiha \awng\ai satliah mai
mai kan ni em? (3) |awng\aina hmun bkte a awm tih ngaih dn nei
kan ni em? (4) Ngaihtuahna hmang lm lova rilrua vawn bel
BEIHRUAL THUPUI
259
\awng\aina thu chham mai mai kan ni em? (v) |l lova \awng tui
tama thu ngai sawi nawn sawi nawna \awng\ai rei tum hrim hrim
kan ni em? (6) Mahni intihropui nn maia \awng\ai kan ni em? (7)
Ka \awng\ai \hat avngin Pathian pawhin ka thil dl min pe ang tih
ngaihtuahna nna \awng\ai kan ni em?
5. Dl hmain Pathianin a hria: |awng\ai hian kan hriat hmasak
fo tr chu Pathian, engkim hria chuan kan mamawh tih a hre sa
vek tih hi a ni. Chu chu \awng\ai a \l lo tihna a ni lo. Dl tra
fuihna te, dl ngut ngut avnga dl hlawhtlin thu te Isua zirtrna kan
hmu. |awng\ai hi ringtute tih tr, Pathian an dwrna leh pwlna a
ni. Mahse, \awngkam thiam leh tlawn lungawia Pathian hi biak
thlk chi a ni lo. Chhuahchhl leh vau chunga a hnna thil pht
chhuah chi pawh a ni lo. Engkima min hre thiamtu, min hriatsaktu,
kan tna a \ha tr min duhsaktu a ni tih hre renga dwr tr a ni.
Thil pe theitu dinhmuna dingte tn hemi awmzia hi hriat thiam a
awl khawp ang.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
260
September 27 : Thawhlehni
A RAM LEH A FELNA ZAWN HMASAK
Chhiar tr: Matthaia 6:25-34
Nun kawngah hian thil pawimawh hmasa tr leh hmasa lo tr
hriat leh thliar fel thiam a pawimawh. Chutianga ti thiam chu nun
thiam an ni. A thiam lo mi chuan buaina an twk fo. |in chhngah
lung, balu leh tui dah pawlh tr ni se, tui emaw balu emaw kan dah
khah hmasak chuan lung dahna a awm ve lo ang. Lung kha han
dah khat phawt ila, chumi krah chuan balu eng emaw zt kan la
dah lt leh thei a, chumi hnuah tui kan la leih lt leh \euh thei ang.
Chutiang deuh chuan dah pawimawh hmasak tr leh a indawt dn
tr hrethiama, ti thiam chu mi hmangchng hria an lo ni mai \hn.
Tn \umah hian kan nuna thil pawimawh hmasak dn indawt kan
zir dwn a ni. Isua zirtrna a\ang hian a pawimawh dn indawtin
dah dwn ta ila hetiang hian a dah theih wm e: (1) Nunna (2)
Taksa (3) Ei tr (4) Silhfn.
1. Pawimawh ber nunna: Nunna chuan taksa nunna leh thlarau
nunna a huam a. Chu chu mihringin kan duh thua kan inpk theih a
ni lo. Pathian thilsiam kan zir tawha kan sawi tawh ang khn nunna
petu chu Pathian a ni. Thil dang zawng zawng, taksa, ei tr leh
silhfn ti\angkaitu chu nunna a ni. Nunna ber a awm tawh loh chuan
taksa pawh chu thil tenawm mai a ni a, ei tr leh silhfnin awmzia
tak tak an nei thei tawh lo. Khawvla hring nun leh kan khawsaknaa
thil zawng zawng awmze neihtrtu chu nunna a ni a, chu bkah
chatuana kan awm dn tr pawh nunna thil bawk a ni. Chu vng
chuan a ni ang, Isua pawhin nunna inremna bul Pathian ram leh a
felna zawng hmasa ber tra min zirtr ni. Chu chu miin a hmuh a, a
neih hmasak phawt chuan a nun dn a dikin a fuh a, thil dang zawng
zawng chunga a rilru put dn pawh a lo dik vek mai \hn a ni.
BEIHRUAL THUPUI
261
Pathian ram leh a felna zawng hmasatu chuan nun chhan dik
leh nunna hlutzia a hria a, a nun a fmkhur \hn. Thil hlutna a tehna
rng rng chu Pathian ram leh a felna dn nn a inmilin, a inhmeh
em tiin a inzwt hmasa ber \hn. Chu chu a khawvl thlr dn a nih
avngin ropui, \ha leh mawi a tihte chu Pathian rilru a\anga thlra
ropui, \ha leh mawi a ni em tih a ngaihtuah hmasa tawh zwk \hn a
ni. Khawvl miten ropui leh \ha nia an ngaihte chu ropui leh \ha a ti
ve vek kher lo thei. Chatuan nun a\anga engkim a teh tawh avngin
chatuan thil tling lovah a rilru zawng zawng a hmang hah vak vak
duh tawh ngai lo. Chu chu ringtu nun engthwlna leh hlimna thurk
chu a ni.
2. Taksa: Mihring taksa hi kan zirlai hmasa lamah khan mak tak
leh ropui taka siam a ni tih kan sawi tawh a. Taksa awmzia hi
Science thil tak pawhin a mak a ni. Kan lung te hi engtin nge a pht
reng theih? Kan ei leh inte hi kan pumpuiin a lo \hial sawm a, rlah
a kal zl a, thisenah a insem darh a, a \l lo chin paih chhuah a lo ni
leh a. Kan taksa bung hrang khawi lai mai pawh hi han ngaihtuah
chian chuan an mak m m vek mai a ni.
Kristian chuan a taksa hi ama siam theih a ni lo tih a hria a, a
hlut m m \hn. Chutih rualin a ropui tih a hria a, a enkawl ngun
\hn. Taksa hrisl leh chak \ha te hi Pathian rawngbwl tr te, thil
\ha thawk chhuak trin leh nun hlim nn te a pawimawh m m a
ni. A ei tr leh in tr \ha twk te, mut leh cht dn twk tea
enkawl \hat chuan taksa hi a hrislin a lang mawi thei. Mahse,
kan sawi tawh angin nunna tel lo chuan bawlhlawh rim chhia mai
a ni. Ngaihtuah tr a nih laiin Isuan lungkham bera neih chu a \ha
lo tih a zirtr. Nunna tibuaia tichhe tr zwng phei chuan hman
miah loh tr a ni. Mi tam tak chuan kan taksa kan hman thiam loh
avngin kan rilru leh thlarau kan tichhe \hn a, chu chuan kan
nunna a khawih pawi thui m m a, kan taksa, Pathian tempul
ngei pawh kan tichhe \hn.
BEIHRUAL THUPUI
262
BEIHRUAL THUPUI
263
zwk, chatuan thil ngaihtuah lo lka taksa thila buai, nakin hun tr
ngaihtuaha hlauthwng rng rnga awm tihte a ni. Chutianga awm
chu mihring tn a \ha lo. Chu ai chuan Pathian \hatna leh thiltihtheihnaa
innghata mahni tih tr twk leh tih theih twk hriaa Pathian zai ngaia
kal tr tihna a ni.
Taksa thil lungkham mi chuan khawvl thilah hlimna leh
lungawina a zawng a; mahse, chngte chuan lungawina leh lwmna
famkim a pe thei si lo. Pathian ram leh a felna zawng hmasa mi chu
a neih chhunah a lungawi a, awhna lakah a fihlm a, mite tihchhiat
duh khawpin a pamham ngai lo. Pathian ram leh a felna zawng tih
hian a awmzia chu duhna chhngril bera duh, hmu tra beih,
ngaihsaka inhawng tihna a ni. Chutiang mi chu a thla a muang a, a
lungawi a, a engthwl a, a hlim \hn. Taksa thilah vnduaina leh
chhiatna a lo thlenin a beidawng ve mai ngai lo. Chutiang mi ni tr
chuan Isuan min duh a ni.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
Pathian ram leh a felna nuna dah hmasaa taksa thil ngaihtuah
dn \ha kan hriat apiangte sawi ni se.
BEIHRUAL THUPUI
264
September 28 : Nilaini
SAWISL CHN LOH TR
Chhiar tr: Matthaia 7:1-5
Ringtute nun dn tr kan zir leh tr chu mi dangte kan en dn
tr chungchng a ni. Mihring hi kan mak khawp mai a. Mi nun dn,
\awng dn, cht dn kan hmuh hian lo sawisl zung zung mai hi kan
awlsam riau \hn. Fiamthua Field ko tlng A Team an tih \hin ang
deuh hian, inkhl han en te hian, khati lo khn han ti deuh se, chuti
chuan han pt se, han vua se tiin kan lo sawi ve zung zung \hn.
Ground-ah han lt ve chiah ila an pt leh vuak angin kan ti ve thei
dwn miah lo tih a chiang reng. Mahse, a ko tlngah chuan thiam
ber ni wm takin kan lo sawi duh khawp mai. Chu chu hring nun
kawnga mi dang chunga kan tih dn a ni fo. Mahse, chu chu Isuan
a phal lo. Tih dn \ha lo a ni tih a zirtr. Mi sawisl kan chn chuan
mi pawhin min sawisl ve ang. Kan insawisl tawn ang a, \hatna
aiin \hat lohna lai kan inhmuhsak tawn ang a, chu tluka mihring
inlaichnna tihchhiatna \ha a awm lo. Insawisl tawn reng inngeih
leh inthlahlel tak a awm theih loh.
1. Mita khanchhuk: Mi dang fel lohna chhe t sawisltu chuan
amah ngei pawhin sawislna tr chhan lian zwk a lo nei reng thei.
Mahni fel lohna en hmasa lova mi dang fel lohna hmu thei riau mi
nih loh tr. He \awngkam hi Isuan Juda-te thu uar dn hmangin a
sawi ve a ni. A tak takin mitah khanchhuk a awm thei lo, hmawlh t
pawh a awm thei kher lo vang. Entr neia thusawi uarna a ni. Mahnin
fel lohna tam tak nei chung sia mi an fel lohna tlm t hmuhsak zung
zung mi ni suh, tihna a ni. Mi dang kan sawisl lohna chhan tr
hrang hrang a awm thei.
2. Mi dangte nihna kan hre kim vek lo: Mi kan sawisl lohna
tr chhan pakhat chu, an nihna kan hriat kim vek loh \hin avngin. A
\ha lo lai ka lo hmuh kha a nihna pumhlm a ni lo thei. Kristian \ha
BEIHRUAL THUPUI
265
chuan mi \hatna lai a hmuhsak hmasa thiam fo tr a ni. Chu chu fuih
leh \anpuiin tihlensak a tum ang a, a \hat lohna lai chu dp chrin a lo
awm telh telh ang a, a bo hunte pawh a lo awm thei. Chuti lova a \hat
lohna lai ka sawi hluarsak fo \hin chuan a \hatna lai pawh kha a t
tawlh tawlh thei mai ang. Chu chu ringtute kan inen dn tr a ni lo.
Kohhranah member pakhat chu thusawi a thiam lo hle a ni thei, chu
chu sawisl mai ai chuan a \hatna lam, hnatln a peihzia te, thawhlwm
a thawh \hatziate kha sawi chhuah tam ni ta zwk se a \angkai zwk
hle ang. Mi tin hian \hatna lai kan nei a, chu chu inhriatsak tr a ni.
Miin eng boruak nge an kal tlang mk tih ngaihtuahpui miah lo va,
mahni thiltih leh boruak a\anga mi chungchng kan sawi maite hian
kan sawisl a ni.
3. Thlr dn wn zwng lam nei \heuh kan ni: Mi dang kan
sawisl lohna chhan tr dang leh chu, thlr dn zwng bk riau nei
vek kan ni. Kan thlr dn zwng a\ang chauhva mi dang kan teh
chuan kan teh tlin loh tr kan hmu fo. Mahse, thlrna danga miin an
lo thlr chuan \ha lo kan tih ngei pawh kha a \hatna lai an lo hmu
reng thei. Miin min biak \hat deuh bk emaw, min fak peih deuh bk
emaw avng mi \ha kan tih chu mi dangin a nihna dik tak an hriat
avngin \ha an lo ti vak lo thei. Tu pawh hian tih theih zwng leh tih
theih loh zwng kan nei vek. Chutiang kan nih hlawm avngin tu
mah hi mi dang han sawisl mai thei kan ni lo. Kan tehna a lai lo thei
ve fo. Tehna lai lova mi kan teh chuan kan tehna leh kan hmuh dn
kha a lai lo tihna a nih dwn avngin tu mah sawisl tr kan ni lo.
4. Mi dang sawisl tlk tu mah kan awm lo: Mi dang kan
sawisl lohna chhan ber tr Isuan a sawi chu tu mah hi mi dang
sawisl tlk tak tak kan awm loh avng a ni. Sawisl bo kan nih
chuan mi dang sawisl thei kan ni thei chauh. Mi kan sawislna
takah khan an aiin kan ti \ha zwk em tih tal inen a \l. Mahni mita
khanchhuk awm rn chung sia mi dang mita hmawlht ngaihmawh
tlat hi kan tih dn fo a ni. Chutiang mi chu chhngkuaah, pwlah leh
kohhranah pawh an tam mai. Mahnin thil \l leh \ha ti peih mang si
BEIHRUAL THUPUI
266
lo va, a ti leh thawk peihte sawisl peih hle mihring hi kan awm nual
a ni. Kan awm dn tr ber zwk chu mahni fel lohna hriaa insiam
\ha tra \an lk reng leh mi dangte fel lohna chu Pathian kuta dah
mai \hin hi a ni.
5. Eng vngin nge mi dang kan sawisl \hin?: Mi dang kan
sawisl chhan chu mahni intihropui kan duh vng te, mi dang sawisl
nuam kan tih ve hrim hrim vng te, kan sawislate aia \ha zwk
anga kan inlantr duh vng te, kan thiltih leh kan thutlkna kha a dik
leh felzia tihngheh kan duh vng te, kan nun dn leh kan ngaih dn
kha mi dangte nun dn leh ngaih dn aiin a \ha zwk tih kan finfiah
nn te, miin min tihnat avnga tihnat lt ve kan duh vng te a ni.
Mi dang sawisltu chu a sawisla aiin a chak lo zwk tihna a
ni. Mi chak leh inngaitlwm chuan mi dang sawisl a chng lo. Mahni
inthiam lohna nei tam mi hian mi dang pawh an sawisl duh. Mi an
cht chhiatna kan hmuh leh kan hriatin kan khawngaihin \anpui dn
kan ngaihtuah fo zwk tr a ni. Mi sawisl chn hi Thlarau
Thianghlima khat lo nun a ni duh hle. Mi phunchiar leh sawisl tr
hre thei mi chu mi kawm nuam tak an ni ngai lo. Mi an tlin lohna leh
chak lohna hrethiama, \anpui \hn mi chu mi ropui, rawngbwltu
\ha an ni.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
267
September 29 : Ningani
MI CHUNGA TIH TR
Chhiar tr: Matthaia 7:12-14
BEIHRUAL THUPUI
268
\ha lo ti lova awm ngawt chu Kristiannain mi \ha a tih chu a pha lo.
Mi dangte chunga thil \ha lo ti lo tra zirtrna mai chu a hniam hle.
Mi dangte chunga thil \ha ti tlat tra zirtrna chu sng tak a ni. Mi
dangte tibuai lova awm mai chu mihring pngngai tn a harsa lutuk
lo. Chu ai chuan mi dangte tna thil \ha ngaihtuaha, anmahni \anpui
tra pn chhuaha thil \ha tihsak chu nunphung dang daih a ni. Mi
dang ka tichhe lo tr a ni tih ai chuan ka theihtwpin mi dangte ka
\anpui \hn tr a ni tih chu a sng daih zwk a, a ril bk m m a ni.
Dn chuan mi dangte tina lo tra motor khalh \hn tr chuan min
tilui thei e; mahse, kalkawnga mi \anpui ngaite \anpuia, a \l chuan
damdawi ina phur thleng zat zl tr chuan dnin min pht lui thei lo.
Mi mal \hatna leh inpknaa ka tih a ngai tawh \hn a ni.
2. He Dn rangkachak hi chuan awmze tam tak a nei: A
awmzia a hausa a, a zau bk. A awmze hrang hrangte chu: (1)
Miten min tih dn ang angin an chungah kan ti ve mai tr a ni lo.
Chu chu ha aia ha, mit aia mit tih dn ang chiah kha a ni. Chu chu
he Isua zirtrna hi chuan a kal khm daih. (2) Mi dangte chu an
chunga tih dn tra an inngaih ang maiin kan ti tr a ni lo. Min
tihchhiat viau chuan kan tichhe ve mai trah lo inngai pawh ni ila
chu chu an chunga kan tih dn tr a ni lo. (3) Mi dangte chu an
chunga tih dn tr nia kan rin ang maiin an chungah kan ti tr a ni
lo. Chhe taka tih tlkah kan ngai a nih pawhin chu chu an chunga
kan tih dn tr a ni lo. (4) Kan chungah ti se kan duh tr angin an
chungah kan ti tr a ni. A awmzia hi a zauvin a sng a, a thkin a
ropui m m bik a ni.
3. Miin kan chungah ti se kan duh tr ang hi a tam wm e:
Chngte chu a \hen azr han sawi ila. (1) Min be \ha se: Miin min
biak nawmnah te, kal paha min biak puat te, lehlam hawia min biak
mai mai te kan duh lo. Min be \ha se kan duh \hn. Chutiang chuan
mi kan be \ha \hn tr a ni. (2) Min ngai pawimawh se: Miin min
ngaih pawimawha min ngaihsak chuan kan lwm \heuh. Chuvngin,
mi dangte kan ngai pawimawhin kan ngaihsak tr a ni. Mi ngaihsak
BEIHRUAL THUPUI
269
miah loh nih chu nuam lo tak a ni. (3) Min fak se: Fak hi lwm lo
kan awm lo vang. Fak kan lawm chuan mi dang pawh kan fak \hn
tr a ni. (4) Min zah se: Miin min zah der chuan a lwmawm kan ti
\hn; chuvngin, mi kan zah thiam tr a ni. Eng ang mi pawh ni se,
eng hnathawk pawh ni se, mihring zahawmna nei vek an nih avngin
kan mihringpuite kan zah thiam fo tr a ni. (5) Min lwm se: Khawi
ilo han kala mi dang znga kan awmin min lo lawm thiam viau chuan
nuam kan tiin kan tlngnl phah sawt \hn. Chuvngin, mi dang kan
zingah an lo kalin, a bkin mikhualte kan lo lwm thiam tr a ni. (6)
Min \anpui se: Harsatna kan tawh laia miin min \anpui chuan a
lwmawm \hn. Chuvngin, mi harsatna twk kan hmuhin kan \anpui
\hn tr a ni.
Kan khawsak hona leh kan in-ch-kh dnah hian Mizote
hian zir tr kan la nei viau wm e. Han inhmuh nikhuaa, I va
chhe ve, i lo va tar ta ve, han intih chiam chiam mai te hi a
dawngtu tn chuan a lwmawm loh. A hrilhhaithlk duh. Pa pakhat
pawh a pmsan khuaah rei tak hnuah a va zin a, I va tar ta ve, i
lo va upa ta m m ve, an lo ti chiam chiam a. Chhn ngaihna
dang vng hek, Nia, tn ang rng rngin ka la upa ngai lo, a ti
ta ringawt an ti. Miin min tiphr zwnga kan hnna thu an sawiin
a nuam kan ti \heuh. Chutiang chuan mi dangte hnnah thu kan
sawi \hn tr a ni ang.
Kohhran pawh hi a hlutna leh a \hatna m m chu tlin lohna
leh fel lohna lam inensak ber lova kan \hat vena lai awm chhun kan
inchhm alh tawnsak \hn hi a ni ber. A inpaih thla zwng, a inthiam
lo zwng leh a inbeng \hu zwnga thiltih leh thusawi hi kohhrana
kan nun ho dn tr a ni lo. Chu ai chuan kan induhsak tawnin kan
indwm kng ang a, a tling apiang kan chawisng ang a, chu chu
kan kohhran leh kan hnam leh Pathian ropuina tr a ni ang.
BEIHRUAL THUPUI
270
Sawi ho tr
1.
2.
3.
BEIHRUAL THUPUI
271
September 30 : Zirtawpni
1.
Beihrual programme kan hman dnah \ha kan tih lai leh \ha lo
kan tih lai sawi ni se.
2.
Beihrual thupui kan hlwkpui lai leh hlawkpui loh lai sawi ni
se.
3.
4.
5.
Beihrual kan ti a, kan bei rual tak meuh em? Nge, mi tlm
t zwk leh a ti \ha duh pngngaiho kan inkhwm zing
satliah mai?
NILAI THUPUI
272
October 5
SUALNA AVNGIN MIHRING CHU
CHHANDAM NGAI A NI
Chhiar tr: Rom 3:10-18
Sual thu kan zir tawh a\angin mihring leh sualna chu thil \hen
hran theih loh, inzawm tlat a ni tih kan chiang tawh wm e. Mihringa
lo piang rng rng chu sualin a fan vek a, sual an tih hma hauh
pawhin sual chu an kai sa a, sual an ti ngei \hn bawk si a, Pathian
nna inzawmna, inlaichnna nei lovin an lo awm ta a ni. Sual chuan
Siamtu Pathian lak a\angin mihring a tihrang a. Sual bwihah a tng
a. Sualah sualin a nung a. Pathian lamah nun a nei tawh lo. Chumi
avng chuan thlarau bo, mi bo a lo ni a. Pathian ram khua leh tui
nihna a hloh vek tawh a. Suala hruai lttu Setana ram khua leh tui a
lo ni ta zwk a. Chutiang chung chuan vn khua leh tui Pathian ro
luahtu a ni thei lo. Sualin mihring a khawih chhiatzia leh a bwih
hnehzia chu Rom 3:10-18-ah hian chiang takin Paulan a sawi. Hng
thute hi Thuthlung Hlui a\anga lk khwm an ni.
1. Tu mah mi fel tak... hrethiam... Pathian zawng rng an
awm lo (Rom 3:10,11): Hng thute hi Thuhriltu 7:20-a mi lk chhuah
niin a lang. Sual chuan Pathian ngaihsak lohna a thlen. Miin Pathian
a ngaihsak lohva a hlauh tawh loh chuan sualna tinrngah a tlu lt
\hn. Pathian tn a thinlungah hmun a nei tawh \hn lo. Mahni a
inngaihtuah ber a, mahni chu a indah sngin a inngai pawimawh ber
a. A thinlung lal\hutthlng, Pathian \hutna trah chuan amah a \hu
tlat \hn a ni. Mahni inpathianin Pathian chu a theihnghilh \hn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
273
NILAI THUPUI
274
amah ngawtin eng mah a ti thei tawh lo. A mihring felna zawng
zawng pawh chu, Pathian nna an inzawmna siam \hat nn chuan
thil tlktlai lo, tling zo lo a ni a (Is 64:6). Mihring thlarau tlanna
man tr chu eng mahin a tlin lo (Sam 49:6-8).
Mihring chuan amahin Pathian lungawina tra a sual man
pk tr a neih zawh loh avngin pksak theitu a mamawh a ni.
Chhan a ngai a, chhantu a mamawh a ni. Damna a mamawh a,
tidamtu a ngai a ni. Tn ina mi tng chu amahin a insawi chhuak
thei lo va, rorlna lama sawi felsaktu a mamawh ang hian sual
bwiha tng mihring chuan sawi felsaktu a mamawh a, sual
chirhdpa pil mk chuan khai chhuaktu a mamawh. Tui tla,
mahnia inhai chhuak thei tawh lo chuan chhartu a mamawh. Sual
tuipuia pil mk mihring chuan chhantu a ngai. Mihring thiltiha
Pathian tilwm tr chuan a tlin lo. Eng inthawina mahin a sual a
tlng fai zo lo. Dn zawm zwngin han ti dwn se, pakhat pawh
a bawhchhiat chuan a vaia bawhchhia ang a ni a, a tla tho tho.
Rilru leh nungchang intihthianghlim lamin han bei dwn se, thil
\ha tih tr a hriat a tih loh pawh sual a ni zl si. Pwn lamah thil
tisual lo angin lang mah se rilru leh ngaihtuahna fel lo a neih zeuh
chuan mi fel lo a ni tho si. Mihring lam theihna chhuanga
chhandam nih tum chu kawng a ping a ni. Chuvngin, chatuana
Pathian nna inmihran hmabk, chhandam ngai a ni.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
275
October 12
NILAI THUPUI
276
NILAI THUPUI
277
him twk lohna a tam mai. Khawrel chhiatna hi hriat lwk theih
chin awm mah se hriat lwk vek theih loh a tam. Bay of Bengal
a\anga thlipui lo thawk, kan ram rawn nuai ngei tra khawchin
thlrtuten an sawi min pl ta hlauh sawi trte pawh kan nei. Pathian
chhanhimna kan chang kan ti thei ang. Mahse, harsatna awm ta
chu him loh chng kan nei fo mai hi a ni. Engtin nge kan sawi fiah
ang? Mihring tihsual vng ni lm lo chhiat rupna lo thleng avnga
in leh lo leh nunna chn, ramtuileilova awm tate chungchng hi
engtin nge kan hrilhfiah ang? Chutiang twkte chu an sual bk
vng a ni lo tih Isuan a sawi (Lk 13:1-5). Chutiang twk ve lote
pawh twk ve tlk vek an nih thu a sawi a ni. Hriat phk bka
Pathian rorlna a ni.
Kan zir chhuah atna pawimawh ber zwk chu, beisei lwk
loh khawrl chhiat mai theihna dinhmuna kan awm lai te, chutiang
chhiatna kan tawh laite hian, Ka chhngah vn Lal a mu, A twk
e, Lalpa nang nn, ti thei zl ila. Dam lai thlipui harsatnaten min
chm laiin kan bulah Chhandamtu Lal Isua a awm ve reng tih hriatna
nung neih hi chhandamna a ni.
3. Intidam la, keini pawh min tidam ta che (Lk 23:39): Heta
tidam tih hi chhandam tih nn a inang. Tawrhna laka chhandam
duhna a ni. Kraws-a khenbeh mi sual chuan a tuar mk a, a twpah
a thi ngei dwn tih a chiang. Chutiang dinhmuna ding chuan a
mamawh chu chhandamna a ni. Hrehawm kan tuarin chhantu, kan
hrehawmna lak a\anga min chhan chhuaktu kan duh \hn. Natna
leh hrehawm tak kan tuar laka min chhandam theitu chu Lal Isua a
ni. He mi sual khenbeh ve hian Isua kraws khenbeh mk chu
intidama, anni pawh tidam ve trin a ngn chu a ni ngei mai. Mahse,
a rilru a dik twk lo a ni. Khngbettute rilru ang, Isua diriam chung
leh tihel paha ti a nih avngin tisa taka chhandamna a dl chu a hmu
chuang lo. Isua a hmuh dn kha a khngbettuten an hmuh dn nn
a danglam loh avngin a duh chu a hmu ta lo. Dam chu a duh;
mahse, a hmu lo. Hetiang mi hi awm theih tak a ni. Pathian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
278
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
279
October 19
NILAI THUPUI
280
Pa, zahngai thei, khawngaihna ngah leh sual ngaidam \hn a nih chu
Thuthlung Thar hunah a lo chiang chho zl a. A Fapa Isua Kristaah
phei chuan a rawn tirh chhan ber pawh, Khawvl thiam loh chantr
tr ni lovin Khawvl amah avnga an dam theihna tr a ni ta
zwk a (Jn 3:17). Pathianin sual a huatzia chu a la pngngai reng.
Mahse, mihringin an sual man an pk zawh theih loh avngin, an
sual man thihna hial tawrhsakin mihring sual avnga hremna chu
amah zwkin rawn phurin chhandamna a rawn siam ta a ni. Kan
khawlohna chu amahin a phurh zawh tk avngin kan sual avnga
hremna chu kan pumpelh thei ta a ni (1 Pet 2:25 cf. Is 53:6). He
thutak hi a ni ringtute tna thil lwmawm sawi hleih theih loh chu.
Kan sual hremna amah Pathian ngeiin min tuarsak ta si a.
2. Sual thiltihtheihna laka chhandamna: Kristaa awmte tn
chuan thiam loh chantrna rng a awm tawh lo va, Krista Isuaa
Nunna Thlarau dn chuan sualna leh thihna dn ata chu a tichhuak
tawh a ni (Rom 8:1&2). Kristaa chhhandamna changtute chu sual
leh thihna thiltihtheihna laka chhandamna an chang \hn. Sual avnga
hremna laka chhandamna kan sawi tawh khi chhandam nih tawhna
a ni a. Sual thiltihtheihna laka chhandamna chu chhandam mk nihna
a ni. Hremna tuar tawh lo tr chhandam nun chu a zaln a, a
engthwlthlk a, a lwmawm a, a nuam a ni. Chhandamna chu chu
mai chu a ni lo va, ni tina chhandamna changin sual thiltihtheihna
pawh chuan a hneh lo \hn a ni. A rin Isua Krista thlarau chuan a
luah tlat avngin khawvl suala ni tina sual thiltihtheihna hnehna nun
thiltithei chu a lo nei \hn a ni. A nun chu Krista felna leh thianghlimna
chuan a luah tlat avngin sual chuan a chungah thu a nei lo telh telh
\hn a ni.
Sual avnga hremna laka chhandamna chu thiam chantrna
(justification) tiin an sawi a. Sual thiltihtheihna laka chhandamna,
chhandam mk nihna chu tihthianghlimna (sanctification) tiin an
sawi \hn. A khawi zwk zwk pawh hi Kristaa chhandamna hna
Pathianin ringtua a thawh a ni. He chhandamna hi ringtuin a hriat
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
281
NILAI THUPUI
282
hmun dangah Paulan, Kan taksa tlanna a ti, chu chu nghkin,
Keini meuh pawh kan rilruin kan rm bawk si, a ti (Rom 8:23).
Chu hun chu \awih theiin \awih theih lohna a luah hun tr, Hnehnain
thihna a lem zo ta tih hun chu a ni (1 Kor 15:54). Johana pawhin
chumi chungchng chu hetiangin a sawi: Tnah hian Pathian fate
kan ni a, engtin nge kan la awm dwn tih erawh chu a la lang rih lo
ve; amah a lo inlr chuan amah angin kan awm dwn tih zawng kan
hria... tu pawh ama chunga chu mi beiseina chu nei apiangin amah
a thianghlim angin a intithianghlim \hn, tiin (1 Jn 3:2,3).
Sual laka chhandam kan nih tawh avng leh kan nih mk
avng leh kan la nih zl dwn avng hian Lalpa chu fak fo tr kan
ni tih hi kan hriat nawn fo a \l. Sual laka chhandamna, thil thleng
tawh a nihna changtu chuan chhandam mk nihna hi a chang tel a,
chutia chhandam mkte ngei chuan chhandamna lo thleng zl tr
beiseina chu an nei thei a ni. Chu chhandamna chu a inkailwna
chan tr a ni. Chhandamna pk tawh sa la chang hawt lova
chhandamna kal mk chan tum leh lo la awm tr chan beisei
ngawt chu a letling a, chhandamna chan tum dn dik a ni lo. Thihna
leh Lal Isua lo kal lehna te hi chhandamna chang tawhte tn chuan
thil nghahhlelhawm an ni a, sual hremna laka chhandamna la chang
hawt lo tn chuan lo nghahhlelh ve ngawtin awmzia a nei lo. Chatuan
rorlsaknaa luhna tr thil rpthlk tak an ni si a.
Sawi ho tr
1.
2.
Mi, chhandam a nih tawh leh nih tawh loh hi mi dangin a sawisak
thei em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
283
October 26
RETHEIHNA LEH HARSATNA LAK ATA
CHHANDAMNA
Chhiar tr: Luka 4:16-19
Rethei leh pachhiate chanchin hi Bible-in a sawi tam hle.
Chanchin |ha Luka ziakah mai pawh hian a sawi zing hle (6:20;
7:22;14:13, 21; 16:20, 22:18:22; 19:8; 21:3). Chanchin |ha
vnneihna changtuah a dah deuh chwk lehnghl. Juda-te rilruah
Pathian malswmna chu mihring khawsakna thil (material) lam kwk
a ni fo mai: dam reina te, sum leh ran leh fa ngah te hi Pathian
malswmnaah an ngai. An ni rng bawk a. Chuvngin, khawsak
harsatna leh retheihnate hi Pathian nchhia an nih m loh pawhin
mihring nun tihrehawmtu an nih avngin an laka fihlm leh chhuah hi
mihring thil duh ber a ni fo.
1. Riangvaite hnna Chanchin |ha hril tra mi ruat
avngin (Lk 4:18): He thu leh a zawm zlte hi Isaia 61:1-2 thute
an ni a. Chu chu Nazareth Inkhwmna inah (sunagog-ah) a
inkhwmin a chhiar a. He Pathian Lehkha Thu hi vawiinah hian in
hriatah a lo thleng ta, a ti a (ch. 21). Zwlnei Isaia thu lo sawi kha
amah a lo sawina a ni reng tih a sawi lang a ni. A lo kal chhan a
puan chhuahna a nih avngin Pathian Thu zirna hmunah chuan helai
thu hi, Nazareth Manifesto (Nazareth Thiltih tum puan chhuahna)
an lo ti \hn a ni. Riangvaite tih hi English-in poor tia dah a ni. Mi
retheite chu Juda zirtrtuten an hmuhsit leh an zirtr chk vak lohte
an ni. An zirtr ber Dn thute pawh zir ve tlkah an ngai lm lo a ni
ang. Hmuhsit, endawng leh ngaihnp an hlawh a ni. Mahse, Isua
chuan an hnna Chanchin |ha hril tra ruat a nih thu a puang.
Pathian chhandamna thu lwmawm chu chutiang mi retheite tn
pawh a ni ve tih chu Isuan a mission a hriat dn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
284
NILAI THUPUI
285
an ni an ti. Mari hla, Luka 1:52 &53 thu: An \hutphaha lal thute
chu a hnk thla a, hnam tlwmte chu a chawimawi ta a. Ril\mte
chu thil \ha takin a tipuar a, hausate chu kut ruakin a kal botr ta
a, tihte chu an pawm m m a ni.
Pathian chu mi retheite lam\ang a ni tih an pawm nghet a. An
ramte chu Kristian ram tih theih mai tr, Kristian tamna ram vek
an nih laia, mi hausa tlm t leh mi rethei tam tak te inkr kak zau
thui tawh lutuk chu theology thara tihdanglam an tum a ni. An thu
lk dn \henkhatah te an firfiak deuh leh Marxist-hovin mihring
khawsak an zir dn phung an lk lutuknate leh Pathian Thu
thuneihna an ngaisng twk lo deuh nia hriatnate avng chuan
pawm vek har ti awm mah se, Liberation Theologian-te thil vei,
mihring retheihna m bo leh mihring inthlauh lutukna tihnp
kawnga an thil vei dn hi chu a \hatna thui tak a awm wm e.
Zwlnei Amosa hun laia mi hausaten mi retheite an tinawmnah
lutuk Pathian hnn a\anga thu hmua a hauh \hinte nn khn
ngaihtuah zawm a \ha thei ang.
4. Retheite chhanchhuah hi Bible thu pawimawh tak a ni:
Hebrai \awnga rethei tihna thu inlaichn hrang hrangte hi Thuthlung
Hluiah pawh vawi 200 vl lai a awm a ni. Chng mi rethei a
sawite chu chi thumah an thliar theih a: rethei hrim hrim (indigent
poor), theihna nei lo rethei (powerless poor) leh mi rethei
inngaitlwm (humble poor). Eng vng pawha rethei ni mah se
Pathian chuan retheite chu a ngaihsak a, \anpui, chhawmdwl leh
chhan chhuah an nih a duh. An lakah thilphal tr (Deut 15:7-11);
swma pakhat thilpk a\anga pawhin chanvo an nei ve tr (Deut
14:29); unau retheiin an belhin chhawmdwl tr (Lev 25:35-37);
unau mamawh sum puktrin a pung neia puktr loh tr (Ex 22:25);
sum a pkin a kawrfual/puan a dahkham chuan zan thim hmain
pk kr leh tr (Ex 22:26 &27; Deut 24:10-13). Pathian chu mi
retheite chhandam tr leh thlavng hauh trin an bulah a ding tlat
a ni (Sam 109:31; 104:12).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
286
NILAI THUPUI
287
Sawi ho tr
1.
2.
Tn ai hian Lal Isua Chanchin |ha zirtrna hi zawm \ha ila kan
hausain kan khawsak a changkng sawt ang em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
288
November 2
NILAI THUPUI
289
NILAI THUPUI
290
kum hnih mi lek naute leh a chhang piang hlim te kan nei a, hetia rei
tak tak ni tin hna i thawh hi a va \l lo m. Naute enkawlah hian min
pui ve deuh teh, tia ka ngen hian ani chuan kan khawsakna ngawt
ngaihtuaha hna a thawh nasat a ngaih thu chauhvin min chhng a.
Inbe zui lovin kan ngawi vang vang a. In\hen mai tr em ni ang? ka
tih rilrk laiin Lalpa, engtizia nge ni ta? tiin ka zwt a. Kan
inhmangaih \hin teh rng nn khn. Ka fanu kum hnih mi lek Darcyi luhlul lutuk avnga ka thinrimnate chu ni tin hian a sosng fo \hn.
Larry-a chuan min duh tawh lo ni tein ka hriat phah a. Nu nih hi ka
tlin ngang lova inhriatna ka nei sng tulh tulh a.
Ka thinrim mangang lutuk chu engtin nge ka awm tih pawh
ka hre hman lo, kan bedroom-ah ka tln lt a, kawng ka inkhr
khum a. Larry-an a police pistol a dah \hatna chu ka hre reng a.
Ka rilruah aw zawi t hian, I mangan rehna \ha ber chu silai hi a ni
mai. I nunna hi titwp mai la. Pathian hian a ngaihsak lo che. I
\awng\ai fo pawhin a swtna a awm rng rng loh hi. Larry-a hian
a hua che a, nang pawhin i hua a, i nun ngei pawh i inhua a nih hi,
tiin min rawn hrilh a. Kut khr dar dar chungin Larry-a silai awmna
pawhdawh chu ka hawng a, a silai tle var mai chuan min rawn enin
hmang mai trin min swmin ka hria a. Darcy-i hi kei ang nu tel lo
hian a hlim zwk ang, tiin ka ngaihtuah a. Second hnih khat pawh a
ni hman lo, puakruk silai chu ka ban ta a.
Chutih lai tak chuan ngaihtuahna danglam tak ka rilruah a lo
lang thut mai a, Kathy Miller-i a inthat ta, tih miin an hriat hunah
Isua hi engtin nge an ngaih ang? Ka kut chu ka ban zui thei ta lo va.
Kan \henawm hnai nuho Bible Study ka neihpui \hinte hml chu ka
mitthlaah an lo lang zung zung a. Ka chhngte Krista la hre lote chu
ka ngaihtuahnaah an lo lang ta zut zut mai a. Ka \henawmte Isua
chanchin ka lo hrilh tawhte chu ka ngaihtuah a. Lalpa, ka hming
chhiat leh \hat aiin i hming chhe tr hi ka ngaingam ngang lo. Pawhdawh
chu ka nam khr rawk a, ka \hing\hi ta a. Isua tih hming chhiat ka
hlauhna chuan chumi ni chuan ka nun a chhanhim ta a ni. Chutih lai
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
291
chuan beiseina eng mah ka nei chuang lo. Mahse, hun a lo kal zl
chuan Pathianin a rinawmzia chu a rawn tilang ta a. Ka thinrim chhan
ril zwk chu Lalpan min hmuh chhuahtr a. Nu \ha leh hmangaihna
neia dawhthei taka awm theihnate min pe a. Larry-a nna kan inkr
a ching fel a. Ephesi 4:26-a Thinrim ula, sual erawh chu sual suh u,
tih chu a awmzia ka lo hrethiam ta a. Ka thinrim pawhin phm bo
tum mai lova a lan chhuahtr dn \ha ka lo hre ta a.
Darcy-i pawh chu ka thinrimna inhrk thlk nna hmang mai
lovin a awm dn dik lo chu a tih dn tr dik zwk ka lo hre ta a. Ka
lungawi leh hlimna chu Larry-a ah innghat lovin Pathianah ka nghat
thiam ta. Chutianga kan awm chuan ani pawh chuan ka bula awm
tam chu a lo chk ta zwk daih mai a.
Ka fanu kum 26 tling ve tawh, amah nn chauha chawlh
hmanga kan zin khawthawng tr, train (rel)-a kan chuang ka bula
muthlu bm chu ka en vawng vawng a. Kum li kal taa a pasal neih
nia kan hlimzia te kha. Nausn mai a nih lai khn lo inkp hlum ta
ila chuan a pasal neih niah khn ka awm ve lo ang a. A hnu zla kan
hlim \hinziate ka ngaihtuah zl a. Ka ngaihtuahnaah an lo kal zut zut
a. Hmanah khn silai hmang khn lo intihlum ta ila chuan hng hun
hlimawm zawng zawng hi ka tawng dwn lo. Ka fanu lo harh tawh
rl tukverha dk chu ka lamah a lo hawi a. Ka nu, kan pahnih
chauha New York khawpuia chawlh kan hmang dn tr hi ka va
han lwm tak em, hei hi eng thil dang mahin ka thleng phal lo vang,
a rawn ti a. Bawihi, kei pawhin ka phal miah lo vang, ka lo ti ve
nghal a, tih hi a ni.
3. Lungngaih ni leh lwm lai niah hian, Lal Isuan min
ngaihsak ngai em?: He hla phuahtu Pastor Frank E. Graeff (18601919) hi mi hlim thei tak mai a ni a. Naupangte a ngainain naupangte
hnna thawnthu hmanga Pathian thu hril a thiam m m. Naupangho
pawhin an ngaina. Mi hlim thei tak e ti lovin harsatna a twk ve fo
mai. Beidawnna, rinhlelhna leh taksaa na tak a tawrh lai chuan
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
292
Pathian hi mangan laia \anpui vartu hnai reng a nihzia kan nuna
kan tawn tawh sawi ni se.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
293
November 9
NILAI THUPUI
294
NILAI THUPUI
295
Rilrua thlamuan siaina kan neihna trin Isua chuan a tuar. Sual
avnga thununna kan tuar tr ngei ngei chu a chungah a tla. Chu
thutak chu miin a hriat chian ngat chuan rilru muanna a nei thei a ni.
Thiam chan loh ka hlau tawh lo vang, ka Pa lung a awi ta tih
hla kan sak \hin ang khn. Krista Isua tuarna avngin Pathian kan
chungah a lungawi ve ta tih hriatna tluka hriatna hlu a awm awm lo
ve. Ringtu tam tak chak lohna chu Pathianin an sual a ngaidam tak
tak tih an ring thei lo \hn hi a ni. Pathian ngaihdamna Isuaa hmuh
mai theih a nih laia mahni inngaidam thei tlat lo nun leh rilru a buaiin
a hahdam lo \hn. Pathian ngaihdamna famkim thinlunga rinna mita
hmu thiam leh chhawr thiam chuan rilru hahdamna a hmu \hn. Krista
Isuaa Pathian chhandamna awm hi kan rilru chhandamna pawh a
ni tel nghl.
3. Thlarau chhandamna: Thlarau chu mihring nihna chhngril
ber kan ti thei ang. Chu chuan ril takah amah bk thil a awm tih
hriatna rk a nei a, chu thil chu a zawng a, a hmuh hma chuan a
lungawi thei lo. Chu a thil zawn chu Pathian Thlarau a ni a. Suala tlu
tawh a nih avng khn chu a thlarau chu Pathian Thlarau a\ang
chuan tihhran a ni tawh a, chu chu a zawm leh hma chuan a nih tr
ang a ni thei lo va, a hlauh chng a awm a, a khurh chng a awm a,
hlim taka a awm lai krah pawh ruah riau chng a nei \hn. Chu chu
Pathian Thlarau nna inzawm lehna nei lo mihring thlarau awm dn
chu a ni.
Khawvl thila lungawina zawnga a tln phei chuan a tln thui
poh leh a bo thui a ni mai. Chu chu thlarau bo dik tak a ni. Chu
thlarau bo chu a tuihl a, a ril\m a, a dam lo a ni. A tuihl rehna chu
khawvl thilah a zawng fo va. Zu, damdawi ruih, sum, lei ro, mipat
hmeichhiat duh duha hman, \hian kawm hlim, lr, nihna, thiamna leh
thil dang dangah hlimna leh lungawina a zawng a, a hmu chuang si
lo. A nun chhngril a inbih chian zawh poh leh a ruahzia a inhre zual
\hn. Inngaihtuah \ha duh lm lova a awm mai mai chuan ngaih \ha
taka awm chngte pawh a nei ve bawk. Pwnlnga sakhuana thila
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
296
Sawi ho tr
1.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
297
November 16
NILAI THUPUI
298
behna an tuar nasa a, lal sual leh rwng takte an neih chng a awm
bawk \hn a. An hnam nunah sakhua leh ram rorlna a inthlun zawm
chiat avngin chhandamna an beisei \hin dnah pawh sakhaw lam
thil leh politics lam thil a inkaih pawlh deuh zl a ni. Chhandamna
an thlr dn pawh thlarau lam zwngin an thlk vak lo va, mihring
khawsak leh ram rorlna lam zwngin an thlr nasa a ni. Thuthlung
Hlui bute a\ang hian politics rim nam zawng zawng hi paih vek ila,
bng alawi a awm mang wm lo ve tih mai awl a ni.
1. Sal tnna ata chhan chhuahna: Aigupta rama sala an tnna
ata chhan chhuah an ni kha an hnam pum chhandamnaah an ngai
hmiah a (Ex 15:2). Chu chu Pathian an fakna chhan ber a ni (Sam
136:11-15). Hei hi Juda-ten chhandamna an beisei dn laimu a ni
a, anmahni awp bettute laka chhan chhuah an nihna chu Pathian an
chhuanna chhan ber pawh a ni. Pathian chu pathian dang rng rngte
aia chak leh thiltithei nia an hriat phahna pawh a ni. Aigupta a\anga
a hruai chhuahna mai ni lova, thlalra a hruaia, Kanaan-a a hruai
luha, rorltute hmanga an vla mite laka a chhan chhuak \hn leh, lal
an lo neih hnuah pawh an hmlma lian ber Philistia mite hneha an
awm \hnte chu Pathian chhandamna an hriat thiam dn a ni.
2. Israel hnam din thar lehna: Juda-ten chhandamna an beisei
dn kawng khat leh chu an hnam din thar lehna a ni. Chu chu Amosa
hun lai te, Isaia leh Jeremia leh Ezekiela hun laite chuan an thupui
pakhat a ni. Chu chuan chhandamna an beisei dn pawh a rawn
tizau hret a. Aigupta ram a\anga chhandam an nihna, ram pakhat
thiltihtheihna laka chhan chhuahna ang mai kha ni tawh lovin, Jentail
hnamte Juda hnam thuneihna hnuaia an kn hun tr thlrna a ni.
Israel hnam din thar lehna an beisei chu khawvl ram dang pakhat
chauh lakah mai ni lovin ram zawng zawng laka Pathian thiltihtheihzia
entrna trah an ngai a ni. Chutianga thlrna chu hng zwlneite hun
a\ang hian a lo piang chho a ni. Chng beiseina chu Isaia bua Zion
hlate an tih bung 49-52; 60-62 chhngah hian an lang zual a ni.
Chng thute chuan Jerusalem din thar lehnate an sawi hnem hle.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
299
Chutia Israel thar lo ding chhuak chuan khawvlah remna leh muanna
te, hausakna leh hlimna te a rawn ti chhuak ang tih an beisei a ni (Is
2; 32; Eze 40-48; Jer 30-31)
3. Thil neiha hausakna: Juda-ten chhandamna an beiseinaa
tel ve tlat reng chu khawvl thil (material) lama hausakna hi a ni.
Juda mi, lo neia eizawng \hnte chuan indo leh buh leh bl thar
hlwk loh hi an thil hlauh ber a ni. Chuvngin, Pathian chakna chuan
chng lakah chuan a chhanhim \hn tr a ni. Chutiang a nih chuan
khawsak lamah an thawveng ang a, leiba te an nei lo vang a, leibat
rulh theih loh avnga hna thawka in chhawr luih te a awm lo vang.
Mi neinung leh hausa zwkten an rap betin an chhawr hrehawm lo
vang. Mahni grp huanah te leh theipui kng bulah te tihlautu awm
lovin lung muangin an awm thei \hn ang (Mik 4:4). Ramte chu a lo
\hain a lo tui ang a, buh, grp leh an thlai chn dangte chu \ha tak
takin an awm ang a, an thar hlwk \hn bawk ang.
4. Politics chhandamna: Juda miten ram leh hnam inawp dn
\ha leh nghet an hriat thiam ber chu lal neiha, lalin dik tak leh fel
taka ro a rl \hin chu a ni. Chhandamna leh hlimna a awm theih nn
chuan lal \ha leh rorlna dik a mamawh a. Lal sual, dik lo taka rorl
an lo awm chuan lal \haa thlk an nih chu chhandamna a ni leh mai.
Politics-a chhandamna an ngaihtuah dnah lal \ha lalna mai ni lovin
Juda-ten hnam dang chunga ro an rlna an ngaihtuah tel bawk \hn.
Lalpa chuan Israel-te kal tlangin khawvl hnam dangte chunga
rorlna dik a rawn thlen an beiseina chu khawvl tna chhandamna
an beisei dn a ni. Hmnlaia an ngaih dn mwl \ha ang reng tak
chu hnam hrang hrangin pathian an nei a, pathian chak ber nei hnam
chuan pathian chak lo zwk hnam chungah ro an rl mai tr a ni tih
a ni. An Pathian Lalpa (Yahweh) chu Pathian chak ber a nih avngin
chhandamna chu Israel-te tn a ni hmasa phawt ang a, chutah
anmahni kal tlangin pathian chak lo zwk nei hnam dangte chunga
ro an rlsakna chuan hnam dangte chhandamna chu a rawn thlen
dwn a ni tih hi an ngaih dn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
300
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
301
November 23
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
302
NILAI THUPUI
303
NILAI THUPUI
304
NILAI THUPUI
305
nia inhria leh insawite an awm a. Hngte pawh hian Juda-ten Isua
hi Messia nia an pawm loh angin an pawm lo ve a ni. Chuvngin,
Kristian an ni lo. Mizote hi thisen inthlah chhwnnaah Juda mi kan
ni tih pawma, Kristian nih \hulh chuang lm lo mi tlm t chu an
awm ve tho bawk.
Sawi ho tr
1.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
306
November 30
NILAI THUPUI
307
NILAI THUPUI
308
Adama hnuhnng erawh chu thih theih lohna neitu leh nunna
petu a ni. Amah avng leh amah ang chuan amaha thite chu ropui
taka kaihthawhin an la awm dwn a ni. Chu mai chu thawhlehna
thiltihtheihna lan chhuahna a ni lo va. Mihringa an la awm lai pawhin
chu nunna thiltihtheihna avng chuan sual lam kawnga thi tawhin
Pathian lam kawngah erawh chuan Krista Isuaah chuan an nung
\hn a ni (Rom 6:11). An taksa thih hmabka an la awm lai pawhin
thlarauvah chuan tho leh nunin an nung \hn a ni. Chu chu Adama
hnuhnng Isua avnga lo awm thei a ni.
3. Adama hmasa chu mite chunga nchhia thlentrtu,
Adama hnuhnng chu malswmna thlentrtu: Adama hmasa
chuan mite sualah a hnk lt a, thihna a thlentr a. Chumi avng
chuan rorlnaa thiam loh chantrna chu chu mi zawng zawng chungah
a thlentr a. Adama hnuhnng Isua erawh chuan thil \ha leh
malswmna hlr a thlentr thung. Khawngaihna, mi tin tn a rawn
thlen a. Thiam chantrna thilthlwnpk chu mi tin hnnah pk a lo ni
a. Chng khawngaihna leh felna thilpk dawngtute chuan chatuan
nunna an chang thei ta a ni. Adama hmasa avngin mi tam tak chu
mi sual an lo ni a. Adama hnuhnng thu wihna avng chuan mi tam
tak chu mi fel an lo ni ta a (Rom 5:15-19). Adama hmasa chuan
Pathian anga siam mihring chu tlknaah a hruai lt a, Adama
hnuhnung Isua chuan a kai tho va. Adama hmasa chuan thihna ata
tu mah a chhan chhuak thei lo va, Adama hnuhnng erawh chuan
thi thei chu thih theih lohna a la sintr dwn a. Chumi hunah chuan,
Hnehnain thihna a lem zo ta, tih thu ziak chu a lo thleng tawh ang
(1 Kor 15:54). Adama hmasain a tihchhiat zawng zawng chu Adama
hnuhnng chuan a din \ha leh vek a ni. Mihring nihna hlui Adama
hmasa chu mihring nihna tharin Isuaah chuan a lo awm ta a ni.
4. Adama hnuhnng Isuaah mihring thar: Paula chuan Pathian
chatuan remruat, mihring leh khawvl thar lo awm tr chu Kristaah
a nihzia Ephesi Lehkhathawnah a sawi uar hle. Engkim vna thil
awm te leh leia thil awmte chu Kristaa fwk khwmtr chu Pathian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
309
thil tum a ni (Eph 1:10). Pathianin mihring leh khawvl tna a thawh
zawng zawng chu Kristaah vek a ni hlen chhuah a tum ni. Mihring
thar a siam chhuah pawh chu mi zawng zawng huap a ni. Adama
hmasaa mi zawng zawng suala tlu a thihnain a fan chhuah vek tawh
te, Kristaa inrema pumkhat an lo nih vek chu Pathianin mihring thar
siam chhuah a tum chu a ni. Chutah chuan Juda leh Jentail a awm
theih loh va, serhtan leh serhtan loh inthliar hranna a awm thei tawh
lo. Krista avng chuan mi zawng zawng, Adama hmasa avnga
Pathian laka mi hrang lo ni tawhte khn Pa hnna luh theihna kan
nei ta vek a ni (Eph 2:18). Chu mihring thar chu Krista Isua, Adama
hnuhnngah chuan pumkhat an ni a; chutah chuan Juda leh Grik,
bwih leh bwih lo, mipa leh hmeichhia inthliarna pawh a awm
tawh lo a ni (Gal 3:26-28).
Sawi ho tr
1.
2.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
310
December 7
NAT TINRNGA N TIDAMTU A NI
Chhiar tr: Marka 1:32-34
NILAI THUPUI
311
nei ve \euh mah ila, kan damlo reng mai chu a nih hi maw. Kan
kohhran Inrinni zn leh zng \awng\aite pawh Rev. Thansiaman,
Dam duh \awng\ai a lo tih ang hi kan ni fo mai. Thih hnu khawvla
hlimna leh nawmna beisei tr nei lo tn phei chuan hring nun hi
natnate avng hian a beidawnthlk thei hle wm e. Mahse, ringtute
chuan tidamtu kan nei, kan Lalpa Isua ngei chu. A tisa put lai nite
khn damlo na tinrng a tihdamsak \hn tih hi kan Bible hian min
hrilh nasa khawp mai. Chu Isua chu, Niminah nn, vawiinah nn,
kumkhuain a pngngaiin a awm fo vang, a lo ti leh nghl a, a
thlamuanthlk hle a ni (Heb 13:8).
1. Matthaia ziakah: Chanchin |ha ziaktu palite hian Isuan
tihdam rawngbwlna a thawh thu an ziak \heuh a. Matthaian a tr
lan \henkhat lo en ila. Mite znga natna tinrng leh chak lohna tinrng
tidamin Galili ram zawng zawng a fang vl a (4:23). Phr hnnah,
Ka duh e, lo thianghlim tawh ang che, a ti a, chawplehchilhin
phr chu a lo thianghlim ta nghl a (8:3). A hnnah ramhuai mante
tam tak an rawn hruai a; tin, thuin ramhuaite chu a hnawt chhuak a,
dam lo zawng zawngte chu a tidam bawk a (8:16). |awng thei lo
ramhuai man pakhat a hnnah an rawn hruai a; ramhuai chu a hnawh
chhuah veleh \awng thei lo chu a lo tawng ta a (9:32-33).
Inkhwmna inah mi pakhat kut zeng a lo awm a; chawlhniah tih\hat
a thiang e tiin I kut phar rawh a ti a, tichuan a phar a, lehlam angin
a dam ta viah a (12:9-13). Mitdel \awng thei lo ramhuai man pakhat
a hnnah an rawn hruai a; ani chuan a lo tidam a, chutichuan \awng
thei lo chu a lo \awng theiin, a lo hmu thei ta a (12:22-23). A puan
hmwr tal deh theih an dl chiam a; a dek apiang chu an lo dam ta
zl a (14:36).
Mipui tam tak, kebai te, mitdel te, \awng thei lo te, piangsualte
rawn hruaiin a hnnah an lo kal a, a ke bulah an dah a; a lo tidam ta
hlawm a (15:30). Isuan ramhuai chu a hau va; a chhng ata a chhuak
ta a; chumi dar a chinah chuan naupang chu a lo dam ta a (17:18).
Mipui tam takin an zui a; chutah chuan anmahni chu a tidam ta a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
312
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
313
NILAI THUPUI
314
NILAI THUPUI
315
Sawi ho tr
1.
Isua tihdamna chang leh chang lo kan awm \hn hi engtia ngaih
tr nge ni ang?
2.
3.
Isua tihdamna chang nia inngai si, medical science lam a\anga
ena dam si lo hi engtia ngaih tr nge?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
316
December 14
KAWNG LEH THUTAK A NI
Chhiar tr: Johana 14:6-8
NILAI THUPUI
317
NILAI THUPUI
318
Isua thisen avng chauh a ni tih min hrilh (Heb 10:20). Isaian
Thianghlimna Kawng, khualzin leh mi te pawh bo lova an kal
theihna a lo sawi chu Isua kha a lo ni kan ti thei ang. Rinnaa amaha
tlu lt maite chu mi mwl ber leh chak lo ber pawh ni se Pa hnn an
thleng thei tlat si a ni.
2. Isua chu Thutak a ni: Thutak tih hi dawt ni lo thudik tih
satliahna mai a ni lo. Thu mai ni lo, tak nei tihna a ni. Thusawi mai ni
lova nun ngeia a nihna tihlan tihna a ni. Ka \hian hnnah, Mi rinawm
chuan a pawisa pk a rl leh ngei \hn, tih thu sawi ila, thudik ka
sawi a ni. Chu chu thutaka chantr tr chuan eng tik lai emawa a
pawisa ka lo hman pksak kha ka rl a, ka thudik sawi chu thutakah
a lo chang ta a ni. Chutiang chiah chu Isua thutak a nih dn pawh a
ni. Thudik, tisaa rawn chantrtu a nih kha thutak a nihna chu a ni.
Isua, thutak a nih dn kawng thum a awm.
Pakhatna, thu tisaa lo chang a ni. Johana 1:1-18 chhngah
chumi chungchng sawina chu kan hmu. A trin Thu a awm... Thu
chu tisaah a lo chang a... khawngaih leh thutakin a khat... Dn thu
Mosian a pe, khawngaihna leh thutak Isua Krista avngin a lo awm,
tih a ni. Isua a lo lan hmain Pathian hml tu mahin an hmu thei ngai
lo. Isua chuan, Tu pawh mi hmu chu Pa hmu a ni, a ti (Jn 14:9b).
Pathian chanchin sawi thei mihring khawvlah an tam; mahse,
Pathian entr thei an awm lo. Isua erawh chu Pathian hml tilang
theitu a ni. Chu chu Isua thutak a nih dn kawng khat a ni. Kei leh
Pa chu pumkhat kan ni, (Jn 10:30); Pa keimahah a awm... kei
Paah ka awm, (Jn 10:38), a tihte hian Pathian tisaa lo lang a nihzia
a sawi. Pahnihna, thutak hriattrtu a ni. Amah ngeiin, Keinin kan
hriat chu kan sawi \hn, kan hmuh chu kan hriattr \hn, a ti (Jn
3:11). Tu pawh ka thu hriaa, mi trtu ring chuan, chatuana nunna a
nei tawh, thiam lohvin a awm lo va, thihna ata a chhuak a, nunnaah
a lt ta zwk a ni, a ti (Jn 5:24). A thu hi a tak a, a chak a ni.
Thihna leh nunna thu a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
319
Hetianga thuneihna leh chakna nei thu sawi thei tu mah dang
an awm lo. In hnna thu ka sawite hi thlarau a ni, nunna pawh a
ni, a ti (Jn 6:63). A thusawi leh hriattrte hi chatuan nunna leh
thihna nghawng an nih zl avng hian thutak a nihzia a chiang a ni.
Pathumna, a thuin zalnna leh thianghlimna a pe thei. Thutak in
hria ang a, thutak chuan bwih a bn ang che u, a ti a (Jn 8:32).
Amah chu thutak a ni a, chumi chu hria apiangin sual ata zalnna te,
Pathian leh mihring inhmlmkna laka fihlmna te, mihring leh mihring
inhmlmkna laka chhuahna te, mihring leh thilsiam khawvl
inngeihna te an chang thei a ni. Isua, thutak hriatna chuan beidawnna
lakah a chhuah zaln a, hlauhna leh lungkham manganna a lk
kiansak \hn. A thusawi hriat avngin thianghlimna a lo awm thei a
ni (Jn 15:3).
Isua kawng leh thutak hretu nih hi vnneihna chungchuang a
ni. Chu chu mihringin a zawn chiam leh hai chiam avnga a hai
chhuah lam aiin Thlarau Thianghlimin a hriattr avngin a lo awm
\hn. He kawng leh thutak hi benga hriatna maia hriat theih a ni a;
mahse, chu chu a twk lo. Thinlung chhngril leh thlarauva hriat a
pawimawh a ni. Ramhuaiten an hriat dn ang lek ni lo, nun ngeia
tawn hriat a \l a ni.
Sawi ho tr
1. Isua, kawng dik leh nung a nihzia hi han sawi zawm teh u.
2. Thudik ang taka lang, dik tluantling si lo a awm thei em? Entrna
in pk theih ang ang pein han sawi zau teh u.
3. Isua thusawiin kan nun a khawih danglam tawh dn sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
320
December 21
THAWHLEHNA LEH NUNNA A NI
Chhiar tr: Johana 11:25-27
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
321
Johana 11:25 leh 14:6-a nunna tih hi Grik \awnga zoe tih
zwk khi hman a ni a. Isuan, Kei zawng nun an neih nn, tam
taka an neih nn lo kal ka ni, a ti a (Jn 10:10). A thu chu nunna
a ni a. Nun nei tlm, dam lo te, mitdel te, zeng te, kebai te, nat
tinrnga n te a thusawi leh khawih leh thupkin an lo dam mai
\hn a. Mitthite pawh a kai tho mai \hn. A nunna chu nunna satliah
a ni lo va, nunna chak leh thiltithei a nih avngin amah a\anga
thiltihtheihna lo chhuak chu chak lote tn chakna leh nunna a lo ni
\hn. Chu a nunna thiltitthei chu ringtute hnnah a pe a. Isuan a
nunna min pe tih hian kan aiah a thi tih mai ni lovin a nunna thiltithei
chu min chantr tihna a ni thei bawk. Chu nunna chu khawvl,
chak lohna, sualna leh thihna hmun atn hian a chakin a \ha twk
a. Nun dang eng mah a tluktu an awm lo. Sual leh thihna hneh
theihna nun a ni a. Thlmna do zo nun, harsatna chunga min lentr
thei nun a ni. A duhawmna lam en chuan nun duhawm, Pathian
leh mihring lawm zwnga awm theihna nun a ni a.
Min hmangaihtute chauh ni lo hmlmate pawh hmangaih thei
khawpa nun duhawm a ni. Mahni dikna ngeiah pawh miin dik lo
taka min tiha ngaidam thei nun a ni a. Chumi nun lo awm theihna
chu Isua a ni. Nun tam Isua hnn a\anga dawngtu chu mi zakzum
tak pawh ni se, zah loh theihna a lo nei thei a. Mahni inring twk lo
\hn pawhin mahni inrin theihna (self-confidence) a neih theih phah
a. Suala kun ngawih ngawih pawh mi \ha takah a siam leh thei.
Mihringa thil \ha awm lan chhuahtr thei khawpin a nun a lo danglam
\hn a ni. Isua nun neitu chu mi mwl t pawh ni se zahawmna a nei
\hn. Mi rethei t pawh ni se mi hmusitawm a ni ngai lo.
2. Isua chu thawhlehna a ni: Nunna a nih avngin thawhlehna
a ni thei a ni. Nunna chu ni lo se chu chu a awm thei lo vang. Marthi
hnnah, I nu\a a tho leh ang, a ti a. Marthiin chu chu ni kin nia
thawhlehna a sawina maiah a ngai a. Mahse, ni li thlna awm tawh
chu, Lazar, lo chhuak rawh, a han tih chuan a lo chhuak mai.
Nunna leh thawhlehna Isua chu thiltithei tak a ni. Khawvlah mi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
322
nunna lksak thei zwnga thiltithei tak tak an awm \hn. Ni li lai
thlna awm tawh kai tho thei an awm ngai lo. A kai tho thei mai ni
lovin amah kha thawhlehna a ni. A theihna mai ni lovin a nihna a ni.
Isua, thawhlehna a nih thu hi kawng hnihin a lang.
Pakhatna, sual thihsana felnaa nun thara nunna. Chu chu Rom
bung 6-ah kan hmu. Ama rualin a thihnaah baptis-in kan awm a,
nunna thara kan nun theih nn a ni. Krista hnna/ruala mihring hlui
thi ve tawh chu a hnnah mihring tharin an nung \hn (Rom 6:8).
Chutiangin sual lam kawnga thi tawha inruat a, Pathian lam kawnga
Krista Isuaa nunga inruata nung \hn tr kan ni (Rom 6:11). Chu
chu sual thihsana felnaa piantharna chu a ni. Chu chu thlarauva kan
thawhlehna a ni kan ti thei ang. Pahnihna, Krista avng chuan kan
taksa ngei pawh hi thih hnuah a la tho leh dwn tih hi kan ring a ni.
Krista chu thawhlehna a nih ang ngeiin a thi a, a lo tho leh a ni. Chu
chu Tirhkoh Paula chuan Krista chanchin zawng zawng awmze
neihtrtu bulpui a nihzia a sawi (1 Kor 15:14;17).
Isua thawhlehna hi hmlmate chuan an duh lo hle. A tr a\angin
sawi bo an tum ngar ngar a; mahse, an sawi bo thei lo. A dikzia
fiahna tam tak a awm si a. Isua thawhlehna sawi bo tumtute chuan
thu belhchiandawl lo te hmangin an bei nasa a; mahse, a dikzia chu
kohhran chanchinah a chiang. Zirtrte, a ringhlel nasa bertu an ni.
Mahse, Isua thawhlehzia an chian m avngin chu thu chu \anin an
nunna an chn ngam. An phuah chawp mai ni se thih ngamin an \an
lo vang. Amah beitu hmelma lian ber Paula hnnah a han inlr hnuah
phei chuan amah leh a zuitute bei nasa bertu chu amah \an nasa
bertuah a lo \ang chho ta. Paula chuan lu tan hial tawh phahin tholeh
Isua chu a \an a ni. Isua chu a tho leh ngei a, tnah pawh a nung a,
mihring nun a tithar \hn a. Vawiin thlengin mi hnnah a inlr a.
Mitthite pawh a kai tho leh vek dwn a ni. A thawhleh tawh avngin
vnah Pa ding lama \huin kan tn a dl a. Ropui takin a vntirhkohte
nn a lo kal leh dwn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
323
Sawi ho tr
1.
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
324
December 28
AMAH ANGIN KAN THO LEH ANG
Chhiar tr: Philippi 3:20,21
NILAI THUPUI
325
mai tr emaw a ni \hin. A nihna tak zuk ngaihtuah chian phei chuan
tlawm tak a ni. Thing te, lung te, lei te chu eng emaw atn \angkai
takin an la awm reng thei. Mitthi ruang erawh chu enga tn mah a
\angkai tawh lo.
2. Ama taksa ropui anga awm trin a siam \ha ang: Isua
taksa ropui dn kan hriat theih chin chu A tisa put lai nite khn
mihring taksa pngngai a put avngin a ril\min a hah ve \hn ngei
ang; mahse, sual nei lo taksa a nihna kha a ropuina a ni. Kawng
tinrnga thlmna twk, sual erawh chu sual lo a ni a, a ropui a ni. A
thawhleh hnuah phei chuan lei mihring taksa pngngai ang a ni tawh
lo va, a ropui lehzual a ni. Mita hmuh theihin a awm thei a, hmuh
theih lohin a awm leh daih thei bawk a. Boruak, thil sakhat leh
hunin a dl thei tawh lo va. Harsatna awm lovin a lt tlangin hmun
hran daih hla tak takah a awm zung zung thei. Lung bang chhah
takah a kal tlang mai thei a, zirtrte bulah te \huin thil a eipui ve leh
mai thei bawk a. An kilhna serte chu a taksaah la lang reng siin
taksa ropui danglam, chatuana thi tawh lo tr taksa a ni bawk si.
Chumi taksa ang tak chuan kan tlwm lai taksa chu a siam danglam
dwn a ni.
1 Korinth 15-ah Paulan chutianga kan taksa, thawhlehnaa
tihdanglama a awm dn tr kawng ruk a sawi:
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
NILAI THUPUI
326
NILAI THUPUI
327
mak leh ropuia a siam theih chuan vn taksa ropui zwk pawh a
siam thei ang tih hi a rin theih m m a ni. Pathianin min siam dn
makzia hi hriat phk pawh a ni lo ve.
Amah anga famkima tholeh taksa pua siam thar kan nih hun hi
a nghahhlelhawm m m a ni. Chu chu Beiseina Lwmawm tiin
sawi a ni \hn.
Sawi ho tr
1.
Famkim lo kan nih avng hian kan duh duhin kan awm mai tr
nge famkimna lam panin kan \hang zl tr?
2.
3.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
328
NILAI THUPUI
329
Offset, 2011
Douglas, J.D. (Revising Ed. ) & Merril C. Tenney (Gen. Ed.).
New Bible Dictionary. Grand Rapids: Zondervn Publishing
House, 1987.
Fernando, Ajit. The Supremacy of Christ. Secunderabad: OM
Authentic Books, 2006.
_____. The Mission of an Evangelist. Minneapolis: World Wide
Publications, 2000.
Frost, S.E. Basic Teachings of the Great Philosophers. New
York: Anchor Books, 1989.
Geisler, Norman L. Christian Apologetics. Secunderabad, OM
Books, 1976.
George, Timothy. Faithful Witness: The Life and Mission of
William Carey. Christian History Institute in association with
Samford University (USA), 1998.
Gisbert, P. Fundamentals of Sociology. Orient Black Swan, 2010.
Grenz, Stanley J. & Roger E. Olson. 20th Century Theology.
Secunderabad: OM Authentic Books, 2007.
________: The Preachers Outline & Sermon Bible (Vols I, II,
III). Secunderabad: OM Books, 2005.
Harley, C. David. Missionary Training. Zoetermeer, Uitgeverij:
Boekencentrum, 2000.
Henry Clarence Thiessen: Lectures in Systematic Theology.
Grand Rapids, Michigan/Cambridge, U. K.: William B.
Eardsmans Publishing Company (Reprinted), 1981.
LaHaye, Tim. The Battle For The Mind. New Jersey: Power
Books, 1980.
Laldinpuii, K. Mizo Chn Dn |henkhat. Aizwl: Tribal Research
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
330
NILAI THUPUI
331
NILAI THUPUI
332
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI
333
Lamtawi
NILAI THUPUI
334
NILAI THUPUI
www.mizoramsynod.org
335
NILAI THUPUI
www.mizoramsynod.org
336