DZIAANIE INSULINY NA KOMRKI I TKANKI:

MOLEKULARNE ZABURZENIA WPYWAJCE NA

SKUTECZNO INSULINOTERAPII
ACTIONS OF INSULIN ON CELLS AND TISSUES:
MOLECULAR DISTURBANCES INFLUENCING THE EFFICACY OF INSULINTHERAPY
RECEPTOR INSULINOWY

Regulacyjne oddziaywanie insuliny na komrki ma

zoony charakter. Odbywa si od receptora do genw
iczynnikw genetycznej transkrypcji za porednictwem
wielu specyficznych czsteczek poredniczcych.
Dziaania regulacyjne insuliny mona podzieli na 2
oglne etapy.
1. przyczenie czsteczki insuliny do swoistego receptora
insulinowego;
2. pobudzenie dalszych wewntrzkomrkowych przekanikw od receptora do efektorw wpywu insuliny jak:
a. zwikszenie dokomrkowego transportu glukozy,
b. zmiany wczynnoci odpowiednich genw epigenetyczne itranskrypcyjne powodujce syntez iaktywacj enzymw regulujcych bezporednio metabolizm wewntrzkomrkowy (zmiany wmetabolizmie
wglowodanw, tuszczw, biaek iinne) oraz procesy mitotyczne (ywotno iwzrost komrek).

Dziaanie insuliny na komrki rozpoczyna si od zwizania czsteczki hormonu przez swoisty receptor. Receptory insuliny znajduj si wzasadzie na powierzchniach
wszystkich rodzajw komrek ssakw. Dotyczy to zarwno gwnych obiektw dziaania tego hormonu, awic wtroby, mini ikomrek tuszczowych, jak iinnych, takich
jak komrki krcej krwi, mzgu igonad.
Liczba receptorw moe si waha od tak maej, jak
30-40 na 1 komrk wkrwinkach czerwonych, do 300 000
na 1 komrk tuszczow.
Receptor insuliny jest wielk czsteczk glikoproteiny,
zoon zdwch podjednostek omasie czsteczkowej
135 kDa izdwch podjednostek omasie czsteczkowej 95 kDa. Podjednostki i zczone s mostkami
(wizaniem) dwusiarczkowymi, tworzc heterotetramer

Ryc. 1. Dziaanie insuliny na bon komrkow: a) receptor dla insuliny podlega autofosforylacji w obrbie podjednostki beta,
ktra nabiera w ten sposb waciwoci kinazy tyrozynowej oraz ju w dalszym procesie regulacyjnym za pomoc sygnaw
porednich (peptydy sygnalizujce?) wpywa na kinazy biakowe; b) dziaanie aktywizujce na transporter glukozy do komrek;
c) transporter aminokwasw do komrek; d) uruchomienie kaskady fosforylacji i defosforylacji biaek (aktywacja kinaz biakowych)
i indukcja zmian w aktywnoci wielu enzymw efektorowych, katalizujcych bezporednio metabolizm glukozy, aminokwasw,
Ryc. 1. syntezy
Dziaanie
na w
bon
komrkow:
a) (pene
rycin spojawiaj
na pycie razem
tuszczw; e) aktywizacja
DNAinsuliny
i RNA
jdrze
komrkowym.
Wpodpisy
ten sposb
si efekty w zakresie wzrostu
komrek i ich replikacji, syntezyz tekstem)
DNA i RNA (ekspresja genw), syntezy biaka, utylizacji glukozy i tuszczw wywoane pierwotnie
faktem przyczenia czsteczki insuliny do podjednostki receptora.

Transporter
glukozy

Receptor insulinowy

Transporter
aminokwasw

Biaka
IRS

Sygna
przezbonowy

Fosforylacja
- defosforylacja biaek
(enzymw)

Wzrost
i replikacja
komrek

Synteza
DNA

Aktywacja
lub hamowanie
enzymw

Synteza
RNA

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

Synteza biaek
ustrojowych

25

---. Oba rodzaje podjednostek wywodz si zprekursora, ktry jest czsteczk majc ksztat pojedynczego,
dugiego acucha, zawierajcego ca sekwencj aminokwasw tych podjednostek (ryc. 1).
Podjednostki receptora s wyspecjalizowane wspenianiu dwch podstawowych funkcji. Podjednostki
znajduj si na zewntrz bony komrkowej. Zawieraj
one stref wic insulin. Podjednostki natomiast
przenikaj przez bon komrkow do wntrza komrki.
Wykazuj one aktywno tyrozynowej kinazy. Po przyczeniu czsteczki insuliny receptory szybko si agreguj
iulegaj internalizacji (przejciu do cytoplazmy). Zagregowanie receptorw ma istotne znaczenie dla rozpoczcia
dalszej sygnalizacji dziaania insuliny przez pobudzanie
dalszych czsteczek speniajcych w cytoplazmie rol
przekanikw sygnau od zagregowanej z receptorem
czsteczki insuliny (Insulin Substrate Receptor IRS) do
genw aktywujcych odpowiednie enzymy ico za tym
idzie odpowiednie zmiany metaboliczne lub rozrostowe
komrki (1, 2).
Pod wzgldem czynnociowym pojecie receptora obejmuje nastpujce szczeglne cechy jego funkcji:
1. Swoisto wizania - receptor wie tylko jeden hormon.
Jest on nastawiony strukturalnie iczynnociowo na ten
jeden rodzaj hormonu. Wstosunku do tego hormonu
receptor wykazuje bardzo wysokie powinowactwo.
2. Konkurencja omiejsce receptorowe. Pomidzy czsteczkami hormonu czciowo zmodyfikowanymi
wwyniku postpowania chemicznego, lub czsteczkami analogicznych hormonw rnych gatunkw zwierzt, istnieje konkurencyjno omiejsce receptorowe.
Im bardziej struktura czsteczki substancji badanej zbliona jest do naturalnego, jednogatunkowego hormonu,
tym silniej iwydatniej wie si zreceptorem.
3. Maa pojemno, trwao iszybko wizania. Pojemno swoistego wizania hormonu przez receptor jest

niewielka, podobnie trwao wizania. Jego szybko

jest jednak znaczna.
4. Stenie iaktywno receptorw zaley od wielu czynnikw, jak genotyp, faza rozwoju somatycznego (np.
wzrostu), poziom cyklicznego AMP wkomrkach, faza
rozwojowa izrnicowanie komrki.
Szczeglnie stenie receptorw insulinowych owysokim powinowactwie (zdolnoci wizania) zlokalizowane
jest wbonie komrkowej miocytw, adipocytw, limfocytw oraz wbonach plazmatycznych hepatocytw. Maksimum wysycenia receptorw przez insulin ijednoczenie
dziaania biologicznego pojawia si przy steniu insuliny
rzdu 20-30 mU/l. Wiele pochodnych insuliny np. insuliny
dezalaninowa, dezoktapeptydowa, osobno acuch Alub B,
wspzawodnicz zczsteczk insuliny owizanie zreceptorem proporcjonalnie do ich aktywnoci biologicznej (3).
Przyczenie insuliny przez receptor powoduje jego
przeksztacenie wkompleks insulina-receptor, ktry mona nazwa efektorem. Efektor ten dziaa za porednictwem
wtrnego wewntrzkomrkowego ukadu sygnalizacji.
Kompleks insulina-receptor przemieszcza si do wntrza komrki (internalizacja) wkierunku aparatu Golgiego.
Akceptorem jest aparat genetyczny komrki (jdro) oraz
wewntrzkomrkowe ukady enzymatyczne. W pierwszym przypadku mediator umoliwia ekspresj genw
przez syntez de novo odpowiednich enzymw, wdrugim
natomiast ukady enzymatyczne bezporednio podlegaj
aktywacji lub hamowaniu (ryc. 2).
Do zasadniczych efektw dziaania sygnau agregatu
insulina-receptor (IRS Insulin Receptor Signal) naley
pobudzenie syntezy iaktywnoci swoistych glukotransporterw (3); zwiksza si pobr glukozy przez bon komrkow (tab. 1).
Do innych efektw nale: pobudzenie syntezy biaek,
trjglicerydw oraz zwikszona ekspresja genw kontrolujcych wzrost komrek (4).

Ryc. 2. Szlaki sygnalizacji receptora z przyczon insulin. Czsteczka insuliny czy si z podjednostk receptora. Powoduje to
autofosforylacj podjednostki , ktra pobudza z kolei aktywno kinazy tyrozyny. Powysze zmiany s bodcami do fosforylacji
Ryc. 2.
Szlaki sygnalizacji receptora z przyczon insulin... (pene podpisy rycin s na pycie razem
rnych enzymw i substratw metabolicznych.
Te ostatnie s rne w odmiennych tkankach wynika std odmienno dziaania
z tekstem)
insuliny w rnych tkankach.
Insulina
receptor insuliny

-podjednostka
-podjednostka

tyrozyna

26

tyrozyna

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

Tab. 1. Rne czsteczki glukotransporterw oraz ich regulacja.

Nazwa
transportera

Tkanka, z ktrej go
wyklonowano

Tkanki, w ktrych jest

fizjologicznie obecny
wikszo tkanek;
szczeglnie krwinki
czerwone, tkanki bariery
krew/mzg, oysko, komrki
po transformacji whodowli
wtroba, komrki beta
trzustki, nerka, jelito

Czynniki regulujce
in vitro
onkogeny, czynniki
wzrostu, insulina, cAMP,
wanad, pochodne
sulfonylomocznika, glukoza,
deksametazon

in vivo
gd, ywienie po godzie,
ywienie tuszczowe,
genetyczna otyo szczur
Zucker, insulina, wysiek

GLUT 1

hepatoma, mzg

GLUT 2

wtroba, komrki beta

trzustki

GLUT 3

misie szkieletowy podu

wiele tkanek, szczeglnie

mzg, oysko, nerka

stadia rozwojowe miocytw

GLUT 4

serce, tkanka tuszczowa,

minie szkieletowe

adypocyty biaej i brunatnej stopie zrnicowania

tkanki tuszczowej, serce,
komrek
minie gadkie

insulina, gd, ywienie

tuszczowe, wysiek,
genetyczna otyo szczur
Zucker

GLUT 5

jelito krte

jelito cienkie, nerka,

minie szkieletowe, tkanka
tuszczowa

Komrki pozbawione sygnau insulinowego (cukrzyca

t. 1) nie pobieraj glukozy zzewntrz, powstaje zewntrzkomrkowa hiperglikemia iniedobr glukozy wewntrz
komrek. Uruchamiaj si alternatywne, pozaglukozowe
rda energii jak glukoneogeneza ilipoliza. Powstaj zespoy metabolicznej dekompensacji - kwasica ketonowa.
Insulina aukad adenylocyklazy
Cykliczna forma adenylocyklazy wpywa na procesy metaboliczne dziaajc bezporednio jako aktywator allosteryczny lub inhibitor waciwoci katalitycznych enzymw,
albo te wpywa na niektre etapy transkrypcji lub translacji.
Insulina na og hamuje aktywno adenylocyklazy
ipobudza fosfodwuesteraz tj. enzymy decydujce osyntezie irozpadzie cAMP. Infuzja cAMP obnia - zdrugiej
strony - sekrecj insuliny. Dziaanie insuliny obniajce
ilo cAMP we wraliwych komrkach jest wydatniejsze wtedy, gdy insulina dziaa na komrki uprzednio eksponowane na wpyw hormonw podnoszcych poziom
cAMP np, adrenalina, glukagon.
Interesujce jest stwierdzenie, e typowe bodce pobudzajce lipoliz jak np. adrenalina, ktra powoduje
podwyszenie cAMP wadipocytach, nie hamuje takich
regulacyjnych efektw dziaania insuliny jak nasilanie
przez ten hormon transportu glukozy do wntrza komrek
imetabolizm tego substratu (4).

EFEKTY REGULACYJNE DZIAANIA INSULINY

NA RNE RODZAJE METABOLIZMU
Do tkanek, ktrych metabolizm bezporednio zaley od
stenia insuliny nale przede wszystkim minie, tkanka

gd, ywienie po godzie,

cukrzyca streptozotocynowa

tuszczowa iwtrobowa, Stanowi one blisko 50% masy

ustroju. Insulina wykazuje take wyrane, bezporednie
efekty regulacyjne na metabolizm limfocytw, osteocytw,
chondroblastw ifibroblastw.
Do gwnych efektw dziaania insuliny na wraliwe
komrki mona zaliczy (5, 6):
a. metabolizm kwasw nukleinowych 1) zwikszenie
transportu urydyny icytydyny oraz fosforylacji wosteocytach, 2) zwikszenie biosyntezy DNA, 3) nasilenie
podziaw komrkowych, 4) uatwienie rnicowania
si miocytw, 5) zwikszanie biosyntezy t-RNA
b. metabolizm biaek 1) zwikszenie transportu aminokwasw do komrek, 2) nasilanie wbudowywania
aminokwasw do biaek, 3) zwikszenie syntezy biaek wrybosomach, 4) hamowanie katabolizmu biaek
c. metabolizm wglowodanw - 1) stymulacja wychwytu
glukozy przez miocyty, adipocyty ihepatocyty, 2) zwikszenie aktywnoci UDPG - alfa glukano-transglukozylazy,
3) hamowanie glukoneogenezy, 4) stymulacja glikolizy
d. metabolizm tuszczw - 1) nasilanie syntezy wolnych
kwasw tuszczowych, 2) hamowanie lipolizy, 3) hamowaniu ketogenezy, 4) nasilanie estryfikacji wolnych
kwasw tuszczowych
e. zwikszanie transportu K+ do komrek
f. obnienie iloci cyklicznego AMP wniektrych tkankach
g. zwikszenie polaryzacji bony komrkowej miocytw
(4, 5).
Efekty te pojawiaj si wwyniku co najmniej 4 rodzajw mechanizmw dziaania insuliny:
1. stymulacji swoistego transportu przez bony pprzepuszczalne (np. glukoza, aminokwasy, urydyna,
cytydyna).

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

27

2. zmian waktywnoci efektorw wewntrzkomrkowych

(np. zwikszenie syntezy DNA iRNA, zwikszenie syntezy biaek przez rybosomy).
3. indukcji lub supresji insulinozalenych enzymw jak
syntetaza glikogenu, lipaza adipocytw.
4. synteza enzymw de novo wwyniku pobudzenia transkrypcji, np. glukokinazy, heksokinazy II adipocytw.

MECHANIZMY REGULACYJNYCH WPYWW

INSULINY NA METABOLIZM TKANEK
Dziaanie insuliny na minie.
Czsteczka insuliny dziaajc na minie czy si najpierw ze swoistym receptorem. Jego aktywacja pobudza
dziaanie ukadu transportujcego glukoz do wntrza komrek (7, 8). Jak to wykazuj dowiadczenia z3-O-metylo-glukoz pierwotna zmiana dotyczy przenikania glukozy
przez bon komrkow, azwikszenie fosforylacji jest
efektem wtrnym (7, 8).
Wwarunkach fizjologicznych aktywno heksokinazy
jest zawsze wysza od maksymalnej wydolnoci ukadu
transportujcego glukoz. Przy bardzo wysokich steniach insuliny iglukozy moe doj do cakowitego wysycenia iprzekroczenia moliwoci fosforylacji wminiach.
Wspoczynku 50-70% glukozy ulega przeksztaceniu do
glikogenu miniowego. Zaley to od przejcia pod wpywem insuliny, syntetazy glikogenu zformy nieaktywnej
waktywn. Zjawisko to pojawia si ju po kilku minutach
dziaania insuliny.
Wmiocytach odbywa si aktywna przemiana tuszczw.
Zdolno mini np. do syntezy kwasw tuszczowych
z acetylo-CoA jest znaczna. Podobnie s one w stanie
aktywnie wychwytywa wolne kwasy tuszczowe zkrwi
wcelu ich utleniania lub zuycia do biosyntezy trjglicerydw. Jest to wduej mierze zalene od znacznej wydolnoci lipazy lipoproteinowej zlokalizowanej wminiach,
atake od innych szczeglnych cech enzymw mini (np.
dua wydolno kinazy glicerolu).
Insulina wpywa na przemian tuszczw wminiach
wwieloraki sposb. Pobudza wychwyt wolnych kwasw
tuszczowych przez minie. Minie wspoczynku zuywaj je do biosyntezy trjglicerydw. Wminiu pracujcym nasila si niezalenie od wpywu insuliny - utlenianie kwasw tuszczowych, jednoczenie podwysza si
aktywno lipazy lipoproteinowej (pobr wolnych kwasw
tuszczowych). Insulina przyczynia si do obnienia aktywnoci tego enzymu wminiu sercowym, ktra wyranie wcukrzycy jest zwikszona.
Leczenie insulin cukrzycy usuwa ujemny bilans azotowy, normalizuje wzrost u chorych dzieci, powiksza
mas miniow udorosych. Po podaniu insuliny obnia
si poziom aminokwasw we krwi (podobnie jak poziom
glukozy iwolnych kwasw tuszczowych). Jednoczenie
zahamowaniu ulega uwalnianie aminokwasw zmini.

28

Efekty te zale od powodowanej przez insulin stymulacji

biosyntezy biaek gwnie wminiach iwmniejszym zakresie winnych tkankach. Maksymalny tego rodzaju efekt
insuliny pojawia si ju przy jej steniach rzdu 50 mU/l.
Insulina wic, wsposb niezaleny od dziaania na glukoz, zwiksza aktywny transport aminokwasw do komrek. Dziaanie to, wpewnej mierze, zaley od zwikszenia
powinowactwa systemu transportujcego aminokwasy, np.
Km syntetycznego, znakowanego kwasu aminomasowego
do 16 mmol zwartoci 1,6 mmol.
Wpywy regulacyjne insuliny na metabolizm wtroby
Wcukrzycy (niedoborze insuliny) dochodzi do dramatycznych zmian metabolizmu wtroby. Ztego wzgldu
liczba bada w tej dziedzinie jest olbrzymia. Mimo to
wiele faktw nie moe nadal by wyjanione, zwaszcza
wkategoriach patologii molekularnej (9).
W niedoborze insuliny wtroba produkuje znaczne
iloci glukozy. Powstaje ona w wyniku bardzo duego
zwikszenia glukoneogenezy oraz take obnienia glikolizy whepatocytach.
Wpyw insuliny na lipogenez z wglowodanw
wwtrobie.
Podanie insuliny wcigu kilkudziesiciu godzin normalizuje drastycznie obnion wcukrzycy niewyrwnanej,
syntez wolnych kwasw tuszczowych wwtrobie. Jednym zmoliwych mechanizmw tego efektu jest wpyw
insuliny na aktywno dehydrogenazy pirogronianu wwtrobie. Moe wtedy nasila si dostarczanie do tego celu
reszt wglowych wformie acetylo-CoA (10).
Wpyw insuliny na przemian aminokwasw wwtrobie.
Insulina wyranie zwiksza wbudowywanie aminokwasw do biaek hepatocytw. Molekularny mechanizm tego
zjawiska nie jest wyjaniony. Sugeruje si, e insulina, podobnie jak wminiach, wpywa na uksztatowanie (konformacj) rybosomw korzystnie dla syntezy biaek lub
te dziaa ona przez dostarczanie do celw syntezy biaka
bogatych wenergi zwizkw fosforanowych.
Obok bezporedniego wpywu na biosyntez biaek
insulina wywiera, oparty na odrbnych mechanizmach,
wpyw hamujcy (nawet do 50%) na proteinoliz (np.
wminiu serca - in vitro).
Wpyw insuliny na metabolizm tkanki tuszczowej
Insulina hamuje lipoliz ijednoczenie zwiksza wychwyt glukozy przez tkank tuszczow do celw lipogenezy ibiosyntezy trjglicerydw. Wpywy regulacyjne
insuliny na tkank tuszczow s bardzo istotne, ksztatuj
one wduej mierze cao energetycznego metabolizmu.
Insulina zwiksza aktywno swoistego ukadu transportujcego glukoz, zlokalizowanego wbonie komrkowej
adipocytw wsposb zaleny od jej stenia, wzakresie
5-200 mU/l. Maksymalnie transport glukozy moe zwiksza si 5-10 razy wstosunku do wartoci spoczynkowych.

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

Transporter wykazuje stereospecyficzno np. l-glukoza

nie jest transportowana. Zmiany te maj nie tylko charakter ilociowy ale ijakociowy. Mechanizmy ich powstawania s rnorakie. Naley do nich przeksztacenie
pod wpywem insuliny (niezalenie ju od dziaania na
transport) - enzymw zpostaci nieaktywnej waktywn
defosforylowan form lub odwrotnie. Insulina np. take
aktywuje karboksylaz acetylo-CoA. Stymuluje to cytoplazmatyczn syntez kwasw tuszczowych. Wnasilaniu
samej biosyntezy trjglicerydw zkwasw tuszczowych
iglicerolu insulina odgrywa tylko poredni rol. Nasilenie
tego procesu zaley gwnie od dopywajcej zzewntrz
do adipocytw glukozy (4, 9).
Niezalenie od wpywu na transport glukozy ilipogenez insulina wywiera odrbny, wyrany efekt antylipolityczny (9). Wydaje si, e zaley on od obniania si
pod wpywem insuliny aktywnoci adenylocyklazy iiloci
cAMP, zwaszcza uprzednio podwyszonych przez lipolityczne hormony (np. glukagon, katecholaminy). Hamuje
to powstawanie aktywnej postaci lipazy trjglicerydowej
adipocytw (4, 9).

OSTRE ZABURZENIA METABOLICZNE

WCUKRZYCY
Ostre zaburzenia wcukrzycy wynikaj zbezwzgldnego lub przynajmniej bardzo znacznego, wzgldnego
niedoboru insuliny.
Stany bezwzgldnego niedoboru insuliny mog by
nastpujce:
1. Cukrzyca typu 1.
2. Pankreatektomia.
Do stanw wzgldnego niedoboru insuliny zaliczy
mona:
3. Dodatkowe choroby, np. operacje, urazy, ostre zakaenie wprzebiegu cukrzycy typu 2 leczonej dawk insuliny ustalon dla innych warunkw patofizjologicznych.
4. Leczenie rodkami, ktre hamuj wydzielanie lub
dziaanie insuliny, np. podawanie glukokortykoidw,
tiazydw, blokerw receptorw beta-adrenergicznych,
hiperalimentacja doylna, leczenie prostagenami itd.
(tab. 2).

5. Cukrzyca ciowa.
6. Niektre endokrynopatie, np. choroba Cushinga, akromegalia, nadczynno tarczycy, wirylizacja jajnikowa.
7. Biosynteza nieprawidowej insuliny niektre zespoy
genetyczne.
Oprcz zaburze wwydzielaniu insuliny, drug przyczyn hiperglikemii wcukrzycy, zwaszcza typu 2, jest
receptorowa lub czciej poreceptorowa oporno tkanek
obwodowych na dziaanie tego hormonu. Wzasadzie jednak, wprzeciwiestwie do cukrzycy typu 1, pierwotna
przyczyna cukrzycy typu 2 nie dotyczy czynnoci komrek
. Zmniejszona natomiast jest reaktywno komrek obwodowych, szczeglnie wtroby, mini itkanki tuszczowej na insulin, awic istnieje oporno receptorowa lub
poreceptorowa na insulin. Niekiedy jest to wydzielanie
nieprawidowej insuliny. Powstaje wic stan wzgldnego
niedoboru insuliny.
Na wad w reaktywnoci komrek obwodowych na
insulin, komrki mog przez pewien okres reagowa
zwikszeniem wytwarzania tego hormonu. Pniej moliwo ta zanika - wzgldny niedobr przeksztaca si wniedobr bezwzgldny (11).
Przy skutecznym leczeniu cukrzycy typu 2 endogenne wytwarzanie insuliny moe wystarcza do utrzymania
euglikemii. Nie ma jednak rezerw wydzielniczych, ktre
wystarczyyby do jej utrzymania przy zadziaaniu silnych
stresw metabolicznych.
Bezwzgldny niedobr insuliny czy si zhiperglukagonemi inadmiarem innych czynnikw pobudzajcych
katabolizm glikogenu, biaek, trjglicerydw. Zwiksza si
znacznie wytwarzanie iuwalnianie glukozy przez wtrob
do krwi. Zdrugiej strony ztych samych przyczyn ostro
zmniejsza si zuycie glukozy wtkankach, szczeglnie
wwtrobie (upoledzenie glikogenosyntezy), wminiach
iwtkance tuszczowej. Powstaje stan nadmiaru glukozy
wkrwi ipynie pozakomrkowym, poczony zjej brakiem wewntrz komrek. Glukoza przedostaje si przez
nerki do moczu. Jednoczenie dochodzi do hiperaminoacydemii wskutek nadmiernego rozpadu biaka (na cele
glukoneogenezy), zwikszenia stenia wolnych kwasw
tuszczowych iglicerolu oraz kwasu mlekowego wkrwi.
Uwalniaj si ztkanek zwizki mineralne. Organizm traci

Tab. 2. Czynniki hormonalne wpywajce na wielko puli glukozy uszeregowane wedug siy ich dziaania biologicznego.
Hormony zwikszajce
stenie glukozy we krwi
Glukagon

Sia
dziaania
+++

Adrenalina

++

Hormon wzrostu

Hormony zmniejszajce stenie glukozy

we krwi
Insulina
Somatomedyna

Sia
dziaania
+++
++

Testosteron

Estrogeny

Prolaktyna

Kortyzol

Tyroksyna

Noradrenalina

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

29

zmoczem, oprcz wody iglukozy, jony sodowe, potasowe, fosforowe, magnezowe, wapniowe. Poda wolnych
kwasw tuszczowych (WKT) jest tak dua, e przekracza
zdolno wtroby do wytwarzania znich trjglicerydw.
Wytwarzaj si wobec tego due iloci zwizkw ketonowych acetooctanu, kwasu beta-hydroksymasowego
iacetonu. S one kwasami, powoduj kwasic metaboliczn ihiperwentylacj. Powstaje kwasica ketonowa iwreszcie piczka ketonowa.
We wzgldnym niedoborze insuliny sytuacja moe by
nieco inna. Niedobr insuliny jest wystarczajc przyczyn
do powstania zaburze, wynikajcych zduego wytwarzania glukozy przez wtrob, znadmiernego rozpadu biaek
oraz zmniejszonego jej zuycia tkankowego. Objawia si
to hiperglikemi iznaczn diurez osmotyczn. Utrzymanie jednak maych, ale dziaajcych na tkank tuszczow
iloci insuliny zapobiega ketozie. Powstaje wtedy ostatecznie obraz odwodnienia hiperosmotycznego, ale zmaym
nasileniem ketozy, zwany piczk hiperosmotyczn.

PRZEWLEKY NIEDOBR INSULINY

Wniedostatecznie leczonej cukrzycy spotka mona
objawy przewlekego niedoboru insuliny, ktre objawiaj
si jako suma skutkw dugotrwale utrzymujcej si hiperglikemii iglukozurii. Stan taki nie wie si zbezporednim zagroeniem yciu, ale daje rne narastajce powoli
objawy (6, 12). S to:
1. upoledzenie wzrostu udzieci, zmiany wproporcjach
wzrostu rnych czci ciaa (dua okrgawa czaszka,
krtki pogrubiay kark, krtkie koczyny).
2. zama, zaburzenia akomodacji, zaburzenia ostroci
wzroku.
3. wychudzenie, zaniki mini, przykurcze doni, sztywno maych staww.
4. zaburzenia miesiczkowania, zmniejszenie podnoci,
samoistne poronienia iobumarcie podu.
5. impotencja.
6. neuropatia obwodowa.
7. upoledzenie odpornoci.
8. osteoporoza.
9. parodontoza.

PODSUMOWANIE

Obok efektw metabolicznych osobn drog przekanikw insulina pobudza rozplem komrek, ich ywotno
iwzrost.

PIMIENNICTWO
1. Van Obberghen E, Baron V, Delahaye L iwsp.: Surfing the insulin signaling web, European Journal of
Clinic Investigation 2001, 31, 966.
2. Kido Y, Nakae J, Accili D, Clinical review the insulin
receptor and its cellular targets, J Clin Endocrinol Metab 2001, 86, 972-979.
3. White MF, Kahn CR, The insulin signaling system.
J Biol Chem 1994, 269, 1-4.
4. DeFronzo RA, Ferranini E, Zimmet P, Alberti KGM
(red), International Textbook of Diabetes Mellitus,
wyd. 4, Wiley-Blackwell 2015.
5. Samuel VT, Shulman GI, Mechanisms for insulin resistance: common threads and missing links, Cell 2012,
148, 852.
6. Tato J, Czech A, Bernas M, Diabetologia kliniczna,
Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 200
7. Barret EJ, Wang H, Upchurch CT iwsp., Insulin regulates its own delivery to skeletal muscle by feed
forward actions on the vasculature, American Journal
of Physiology, Endocrinology and Metabolism, 2011,
301(2), E252.
8. Bell JA, Volpi E, Fujita S iwsp., Skeletal muscle protein anabolic response to increased energy and insulin
is preserved in poorly controlled type 2 diabetes, Journal of Nutrition, 2006, 136, 1249.
9. Waas JAH, Stewart PM (red.), Oxford Textbook
of Endocrinology and Diabetes, Oxford University
Press, 2011.
10. Kotronen A, Westerbacka J, Bergholm R iwsp., Liver
fat in the metabolic syndrome, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 2007, 92(9), 3490.
11. Tripathy D, Chavez AO, Defects in insulin secretion
and action in the pathogenesis of type 2 diabetes mellitus, Curr Diab Rep 10, 2010, 184.
12. Tato J, Czech A, Insulinoterapia cukrzycy oparta na
patofizjologii EBM, Wyd. Med. Termedia, Pozna,
2010.

Dziaanie insuliny na tkanki ikomrki przebiega od jej

poczenia ze swoistym receptorem wukadzie wielopunktowej sesji czsteczek przekanikowych do genw. Pojawia si ich swoista ekspresja, ktra za pomoc czsteczek
przekanikowych odpowiednio pobudza enzymy katalizujce wewntrzkomrkowy metabolizm wglowodanw,
biaek ituszczw. Enzymy te iich substraty s wrnych
tkankach ikomrkach odmienne. Jest to przyczyna rnic
wefektach wpywu insuliny wposzczeglnych narzdach.

30

Medycyna Metaboliczna, 2016, tom XX, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl