PRVO POGLAVLJE

1. NASTANAK I RAZVOJ VIKTIMOLOGIJE

Victimia (lat) rtva i logia (gr) - znanje uenje, nauka.

Viktimologija je nauka i praktina djelatnost koja se bavi izuavanjem pojava, uzroka i
rjeenja problema

rtvi ili stradanja ljudi u svijetu. Centralno usmjerenje i preokupacija

viktimologije je rtva, linost rtve, reakcije, ponaanja rtve sa svim njenim aktivnostima u
interakciji u mehanizmu stradanja viktimizaciji, fokusiran na posljedice zloina.
Viktimologija je samostalna nauka, koja se oslanja se na kriminologiju, krivino,
krivinoprocesno pravo, kriminalistiku, penologiju, psihologiju, sociologiju i druge nauke s
kojima se

proima i dopunjava (prije svega mislimo na specijalnu ili kriminalnu

viktimologiju).
Neki autori smatraju viktimologiju kriminolokom i sociolokom disciplinom koja prouava
rtve ljudskih radnji koje mogu pripisati krivci poinioca a koje su krivinim zakonodavstvom
predviene kao krivino djelo ili su meunarodnim aktima o ljudskim pravima odreene kao
krenja fundamentalnih prava ovjeka.1
Viktimologija se bavi reakcijama pravosudnog sistema prema svim sudionicima u u
viktimizaciji u svim fazama i oblicima njenih pojava.
Utemeljivaem moderne viktimologije smatra se Hans von Hentig (1887-1974) s univerziteta
Yale, koji se jo 1941. godine objavio djelo Primjedbe o interakciji izmeu poinioca i
rtve, a 1948.g. Zloinac i njegova rtva.2
Znaano ime u viktimologiji je Benjamin Mendelsohn, advokat, pragmatiar iz Jeruzalema,
1947.godine je svojim radom pod nazivom: Novi biopsihosocijalni horizont viktimologije
u Bukuretu, znanstvenoj javnosti skrenuo je panju na posebno na naunu oblast
viktimologija.

1 Geto, A, M.: Osnove viktimologije s posebnim osvrtom na viktimoloke teorije, Pravni

fakultetSveuilita u Zagrebu, Zagreb, 2011., str. 2
2Znaajna imena iz oblasti viktimologije su: H. J. Schneider, Kirchov (Njemaka), E.A.Fattah (Montreal), K.
Miyazawa i J. Dussich (Tokio), J.Freeman (Engleska), S.Ben David (Izrael), Henri Elleberger 1954. (Kanada)
interpretira racionalni odnos poinilac rtva; Z. eparovi (Hrvatska), V. Nikoli-Ristanovi (Srbija) i drugi

Poev od zaetaka kriminologije, u 19 vijeku, naroito se istie pozitivistika kola Cesara

Lombrosa (18351909) i Enrika Ferria (1856-1929)., prepoznata kroz prouanje

linosti

poinioca rtve.
rtve su za predstavnike klasinog i pozitivistikog pravca smatrane statikim, pasivnim,
odnosno stereotipnim pojmovima. Kao takve i po tom shvatanju, rtve ne proizvode nikakve
dinamike i kriminogene aktivnosti, to u sutini i biu samog zloina predstavlja nekritian i
nauci odbojan stav.
Stoga se pozitivistikom smjeru estoko suprotstavio slavni kriminolog njemakog porijekla,
Hans von Hentig, u svom radu Primjedbe o interakciji izmeu poinioca i rtve (1941). Ovaj
svjetski ugledni kriminolog zasnovao je nauno savrenu, dinamiku koncepciju u genezi
zloina. Po Hentigu rtva zloina nije pasivni objekt, nego postaje aktivni subjekt u procesu
kriminaliziranja

1.1.Pojam i predmet viktimologije

Viktimologija kao humanistika nauka bavi se prouavanjem svim vrstama rtava, istrauje
uzroke, nain postanka i odvijanja procesa, mehanizma viktimizacije, okolnostima u kojima
se deavaju, te posljedicama koje nastaju.
Predmet viktimologije je linost rtve, sa njenim biopsihikim karakteristikama i socijalnom
strukturom, to omoguava da se pronikne u neke etioloke osnove kriminaliteta, posebno na
doprinos rtve u izvrenju delikta (u sluajevima ubistva, razbojnitva i seksualnih delikata)3.
Ovako sveobuhvatno definisana viktimologija nosi naziv i opa viktimologija, dok je, u
uem smislu, nazvana specijalna ili kriminalna viktimologija iskljuivo preokupirana
rtvama kao posljedicom izvrenog zloina (krimena)4.
Viktimologija se moe posmatrati sa ueg i ireg aspekta5.
Ui aspekt tumai viktimologiju kao empirijsku nauku koja se bavi izuavanjem rtava
krivinih djela i drugih kanjivih delikata. Viktimologija u uem smislu predstavlja nauno
3 Bokovi, M.: Kriminoloki leksikon, Novi Sad, 1999., str. 43
4 U razvoju viktimologije kao samostalne nauke, znaajno je osnivanje Svjetskog
viktimolokog drutva, 1979.godine, iji je lan autor knjige, prof.dr. Hana Kora, i koautor
doktorantica Alisa Begovi
5 Aleksi, . i dr.: Leksikon kriminalistike, Beeograd, 2004., str. 40

saznanje o rtvama krivinih djela, ukljuujui odnose izmeu poinioca i rtve, interakcije
izmeu rtve i krivinopravnog sistema i veze rtvi krivinih djela sa drugim drutvenim
grupama i institucijama, kao to su mediji, biznis i drutveni pokreti, dok viktimologija u
irem smislu predstavlja interdisciplinirano nauno saznanje ne samo o rtvama kriminaliteta,
ve i o rtvama drugih stradanja.6
iri aspekt viktimiologije obuhvata itav kompleks znanja koji se tiu svih ljudi koji pate, tj.
rtava uope.
Viktimologija je dio kriminolokog korpusa nauka koji prouava rtve ljudskih radnji koje se
mogu pripisati krivici poinioca, bez obzira da li su u krivinom zakonodavstvu predviene
kao krivino djelo ili su kao teka krenja fundamentalnih prava ovjeka odreena u
meunarodnim aktima koji tite ljudska prava.7
Sa kriminolokog stanovita, ne postoji djelo koje se po zakonu kanjava a da ne postoji rtva,
pa makar se radilo i o apstrakciji. Osim zloina, u tu kategoriju spada i zloupotreba moi, pa
se ovaj inovirani vid discipline zove novom viktimologijom.
Danas se u opu viktimologiju, kao uzroni inioci modaliteta rtava i generalno nesrea,
svrstavaju i povrede ljudskih prava, toliko prisutne u savremenom drutvu.
Etimoloki posmatrano viktimologija, kao zapaena i veoma znaajna drutvena grana nauke,
ima dva sasvim razliita gnoseoloka znaenja. Ona kao takva, s jedne strane oznaava rtvu
kao ivo bie, koje se u okviru religiozno-ritualnog postupka rtvuje odreenom boanstvu
(H. J. Schneider).
Opet, sa stanovita krivinopravne nauke, jedna osoba, grupa ili organizacija izazvana
agresivnim ponaanjem drugih, naruava moralni i pravni poredak, ozbiljno ga povreujui ili
destruirajui. Prema tome, i s ovog aspekta, viktimologija je jasno definisana kao nauka o
rtvama zloina.
Treba naglasiti da viktimologija nije disciplina kojom se nastoji opravdati poinilac ili rtva
krivinog djela. Naprotiv, nastoji se utvrditi stvarna uloga rtve u nasatanku njena stradanja,
njenu ulogu, ponaanje prije I za vrijeme ina koji je doveo do situacije u kojoj ona neto

6 Konstatinovi Ili, S.: Kriminologija, Ni, 2009., str. 464

7 Ignjatovi, ., Simeunovi Pati, B.: Viktimologija, 2011., str. 18

trpi. Posebno su upadne rtve koje su aktivne, koje utiu na stvaranje situacije prelaska na
in.8
Kriminalistika viktimologija je poddisciplina viktimologije koja izuava obiljeja, efekte
kriminalne viktimizacije sa prevashodnim ciljem da prui doprinos kriminalistikim istragama
i unaprijedi saznanja za zatitu rtve u prekrivinom i kriinom postupku.9
Viktimologija posjeduje svoje vrijednosti koje se ogledaju u sljedeem10:
a) bitno moe doprinijeti razvijanju svijesti o opasnostima u preventivnom djelovanju,
b) upozorava na bezbjednosne mjere, na naine izbjegavanja opasnih situacija,
c) moe pojaati krivino pravosue otkrivanjem tamne brojke kriminaliteta,
d) novim saznanjima moe pomoi boljem ostvarenju potreba za progonom i
resocijalizacijom prestupnika,
e) pomae identifikaciji posebno rizinih grupa i pojedinaca

Predmet viktimologije na prvom mjestu jeste rtva, njene etioloke i fenomenoloke

karakteristike.Viktimologija istrauje rtvu i utvruje etioloke inioce u procesu
viktimizacije, njene determinante, kao i mjere koje u preventivnom smislu mogu uticati na
sprjeavanju i smanjenju broja rtava. Determinante koje su veoma znaajne u procesu
viktimizacije se ogledaju preko:
-

otkrivanju viktimogenih uzroka,

istraivanja rizika rtava,

fenomenolokih oblika izvrioca i rtve (pol, starost, profesija, obrazovanje i dr.),

prevencije u sprjeavanju postanka rtve, to nalae otkrivanje latentnih i potencijalnih

rtava.11

Predmet rtve i koncepcije viktimologije 12

8 eparovi, Z.: Viktimilogija, studija o rtvama, Zagreb, 1998., str. 21
9 Geto,A,M.: Osnove viktimologije s posebnim osvrtom na viktimoloke teorije, Pravni
fakultet Sveuilita u Zagrebu, Zagreb, 2011., str.3
10 imburovi, Lj., Stevanovi, Z., alji, E., Igraki, J.: Viktimologija, Pravni fakultet IUNP,
Beograd, 2013., str.18
11 Ramnjak, A., Petrovi, B.: Viktimoloki pojmovnik, Sarajevo, 2005., str. 12

Koncepcije

Kriminalno

ili Opa viktimologija

Nova viktimologija

specijalna
viktimologfija
Zloina

rtve

Nesrea

Zloupotreba moi i
ljudska prava

Jednako je Viktimologija
Stradanje ljudi

1.2.Cilj i zadaci viktimologije

Osnovni ciljevi viktimologije
Osnovni cilj viktimologije je doi do naunih saznanja o faktorima viktimizacije koje se mogu
upotrijebiti za izgradnju efikasnijih preventivnih mjera, posljedicama viktimizacije i problema
sa kojima se rtve suoavaju poslije izvrenja krivinog djela nad njima.
Temeljne determinante u viktimologiji13
-

Viktimologija, iako samostalna, dobrim se dijelom oslanja na kriminologiju, s kojom

se meusobno proima i nadopunjava (specijalna ili kriminalna viktimologija).
Stoga se rtva i faktori rizika koji je uslovljavaju i uobliavaju, posmatraju kroz
prizmu biolokih, psiholokih i socijalnih viktimogenih komponenti.

Tako, bioloki faktori ispoljavaju posebnu dimenziju u ivotnom dobu rtve djeca i
starci zatim polu, somatskom habitusu, itd. Istovremeno novija otkria daju
biolokim iniocima jo vei znaaj (genetski uslovljen Kajinov sindrom; poseban
znaaj ima otkrie endorfina i enkefalina) itd.

Psiholoki faktori, opet, izviru iz mentalnog sklopa linosti, ispoljavajui se

agresivnou, jaim nabojem mrnje, drskou, bezobzirnou, ili pak flegmatinou,
povodljivou, zaostalou, mazohistikim tendencijama itd.

12 eparovi, Z.: Viktimologija, studija o rtvama, Zagreb, 1985., str. 2

13 .

Socijalni faktori imaju poseban znaaj, i kao takve ih je neophodno apostrofirati,

budui da izgrauju, obogauju i sadrajno oblikuju linost, a to su: obrazovanje,
stepen ope kulture, izvajanost vlastite linosti, formiranost autohtonog bia, kao i
tenje da se prikloni odreenom civilizacijskom krugu. Primitivizam, nisko
obrazovanje, odnosno obrazovna zaputenost, te siromaan intelektualni koeficijent,
blokiraju i onemoguavaju takvu osobu da spozna sve potencijalne opasnosti, koje
vrebaju ovjeka u ivotu.

Zadaci viktimologije su:

-

bavljenjem uzrocima stradanja, etiolokim aspektima,

istraivanja rizika rtava,

istraivanja viktiminogene preddispozicije,

dokazivanja viktiminogene preddispozicije,

analize problema rtve,

izuavanje reakcija pojedinca rtve na viktimizaciju (mjerenje obima i efekata

viktimizacije),

analiza mnogostrukosti rtve,

izuavanje pojedinih pojavnih oblika viktimizacije,

reagovanja pojedinca i drutva na viktimizaciju,

spreavanje ili umanjenje nastanka rtava, samim tim i viktimizacije (svih faza i
oblika),

zadaci viktimologije na teoriskom planu,

zadaci na planu kriminalne enologije,

zadaci na planu kriminalne fenomenologije,

zadaci na pravnom planu (ocjena krivine odgovornosti poinioca),

zadaci na planu kriminalistike otkrivanje latentnih i potencijalnih rtava,

razobliavanje opasnih situacija i njihovih izolacija,

stvaranje sistema mjera za redukciju, razvijanje sistema mjera za redukciju stradanja

ljudi,

restitucija posljedica kriminogeno- viktimogenih faktora saniranje tjelesnih i

psihikih posljedica rtve,

zadaci na planu socijalnog rada (zalaganje da rtva ima to veu podrku da bi lake se
nosila sa posljedicama zloina),

1.5. METODE I TEHNIKE U VIKTIMOLOGIJI14

Viktimologija u izuavanju svog predmeta koristi metode i tehnike drutvenih nauka, a
posebno metode i tehnike koje je razvila i koristi kriminologija. Viktimologija je u svom
dosadanjem razvoju, shodno svom predmetu i ciljevima koje nauka ima, izgraivala metode
ispitivanja individualnih sluajeva viktimizacije i uticaja kriminalnog ponaanja pojedinca na
rtvu. Za viktimologiju je posebno znaajno koje sve posljedice ostavlja nasiljer nad rtvom,
posmatrano sa medicinskog, psiholokog, pravnog, sociolokog i svakog drugog aspekta.
Tehnike koje viktimologija koristi su takoe preuzete od drugih drutvenih nauka ali
prilagoene specifinostima predmeta viktimologije.
Pod metodom se smatra postupak kojim se na sistemski nain dolazi do saznanja predmeta
koji se prouava, kojim se na osnovu putem teorijijskih saznanja i tehnikh postupaka, ranijeg
znanja, dolazi do potpunijeg i dubljeg upoznavanja pojave koja se izuava.
Viktimoloki metod

karakterie teorijsko-empirijski i interdisciplinirani karakter koji

proizilazi iz njenog predmeta koji obuhvata prouavanje rtve kao posljedica izvenog
krivinog djela.
Viktimologija u svom prouavanju polazi od empirijskog injeninog materijala, od
prikupljenih podataka o rtvama oblicima kriminalne viktimizacije, vrstama rtava, da bi
na osnovu njih, primjenom analitiko sintetike, induktivno-deduktivne i drugih metoda
izvila njihovu naunu interpretaciju i objanjenje uzroka i posljedice kriminalnog akta koji za
posljedicu ima rtvu. Prouavanje rtve

predstavlja predmet viktimologije i predstavlja

sloenu pojavu, imajui u vidu da odreeni kriminalni akt za posljedicu ima rtvu i
stradalnika uinjenog djela koje zahtijeva interdisciplinarni pristup u objanjenju, posljedice i
drugih elemenata koji utiu na rtvu i njen status u drutvu. S obzirom na brojnost faktora koji
uslovljavaju nastanak rtve, viktimologiji je potrebna takva metodologija koja e omoguiti
utvivanje tih mnogobrojnih i raznovrsnih veza izmeu kriminalnog ponaanja, odnosno
kriminaliteta, na jednoj strani. i rtve, sa svim njenim karakteristikama, sa druge strane.
Primjena odreenih metoda u viktimologiji u neposrednoj je vezi sa opim teorijskim
prouavanjem rtve.

Koncepcije koje su traile objanjenje kriminaliteta u linosti

14 imburovi,Lj., Stevamovi,Z.,alji,E., Igraki,J.: Viktimologija, Beograd, 2013, str.2528

prestupnika koristile su metode i tehnike prirodnih nauka koje su u jedno vrijeme dominirale i
u kriminologiji, to se odrazilo i na viktimologiju. Antroploki i bioloki orjentisani
kriminolozi i viktimolozi, gdje se poseban znaaj daje nasleivanju, primjenjivali su metode
koje su omoguavale mjerenje nasljednih faktora, ispitivanje odnosa izmeu nasljeenih i
steenih elemenata i sl. Psiholoke koncepcije su preferirale metodama i tehnikama koje se
koriste u psihologiji, dok su zagovornici drutvene uslovljenosti nastanka rtve, davali
prevagu sociolokim metodama. Od prikupljenih podataka o rtvama, etiologiji,
fenomenologiji i uticaju socijalnih faktora na nastanak stradalnika i njihovog drutvenog
statusa, primjenom analitiko-sintetike-deduktivne i drugih metoda, vri se obrada podataka,
daje se nauna interpretacij i objanjenje odreenih pojave. Viktimimologija upravo polazi od
empirijskih injenica o odreenim tipovima rtve, posljedicama koje o rtvu ostavlja nasilni
ili drugi akt, oblici ispoljavanja i sl.
Viktimologija, koristi raznovrsne tehnike za prikupljanje podataka i one omoguavaju
dobijanje relevantnih injenica o ispitivanoj pojavi. Najee koritene tehnike za prikupljanje
podataka su:
-

Posmatranje,

Razgovor i upitnik,

Analiza sadraja,

Anketa,

Studija sluaja,

Biografska metoda,

Eksperiment,

Statistiki metod i td.

Dobijeni podaci se sistematizuju i sreuju, analiziraju i utvruju mjere za drutvenu reakciju

na nastanak viktimizacije. U metode koje se koriste za sreivanje podataka spadaju:
-

Klasifikacija kao logika metoda kojom se odreeni podaci razvrstavaju prema

kriterijumima koji se unaprijed definiu,

Mjerenje kvantitativno oznaavanje drutvene pojave u cilju postizanja maksimalne

preciznosti i

Statistiki metod pomou kojeg se vri matematika obrada podataka koji su

prikupljeni anketnim istraivanjem.

Dobijeni, sistematizovani i odreeni podaci nemaju svoju upotrebnu vrijednost ako se ne

primjene metode za tumaenje istih. Pored uporedne metode koriste se i metod
multivarijantne analize, koji pripada jednom od statistikih postupaka za prouavanje
uzrono-posljedine veze meu drutvenim pojavama. Statistiki metod se najvie koristi,
u kojem je osnovna funkcija da se na to egzaktniji nain prikau dobijeni rezultati u
sprovedenom istraivanju.
Statistike metode mogu biti:
Deskriptivne, korekcione, diskriminativne (razlike meu grupama) i statistika znaajnost
i td.

DRUGO POGLAVLJE
2.ODNOS VIKTIMOLOGIJE SA DRUGIM NAUKAMA
Viktimologija

je uzajamno povezana sa srodnim naunim disciplinama, jer koristi i

primjenjuje metode, iskustva, sredstva drugih nauka, posebno kada je u pitanju njena sutina
a to je rtva krivinog djela.
Odnos viktimologije i kriminologije
Fenomenom rtve prije svega bavi se kriminologija (na prvom mjestu kriminologija izuava
etioloko i fenomenoloko prouavanje linosti poioca, krivino djelo i zloin, i
rasvjetljavanje zloina), krivino pravo ( krivino pravo sa pravnog stanovita ima za svoj
predmet prouavanja poinioca i krivino djelo, krivine sankcije poiniocima, te uslovi pod
kojima one treba da se primijene na poinioca), krivino procesno pravo, kriminalistika, i
forenzika medicina, te u tom smislu postoji uska veza viktimologije sa ovim naukama.
Za viktimologiju, znaajna je veza sa
disciplinom, dijelom

kriminolokom analitikom, kriminolokom

aplikativne kriminologije, povezanosti teorije i prakse (posebno u

podrci u radu policijskih agencija i pravosudnih organa, u dijelu pravovremene razmjene

informacije, koordinacije i dr.).

Odnos viktimologije i krivinog prava15

Krivino pravo kao predmet izuavanja tretira linost poinioca i krivino djelo sa pravnog
aspekta i kao takvo povezano je sa viktimologijom s obzirom da propisuje krivina djela i
sankcije za njih, kao i uslove koji nalau primjenu istih na poinioce.
Viktimoloka saznanja o posljedicama tekih oblika viktimizacije doprinose izmjenama u
posebnom dijelu krivinog prava koje, sa jedne strane uvodi nove ili precizira postojee
inkriminacije, a sa druge strane utie na modifikovanje predvienih kazni u nastojanju da na
adekvatniji nain doprinese suzbijanju ponaanja koja izazivaju takve posljedice.16
Krivino pravo i viktimologija izlau uzajmni stav da je poznavanje odnosa izmeu poinioca
i njegove rtve, naroito kod pojedinih krivinih djela, neophodno za pravnu kvalifikaciju tih
djela. Opi karakter ima i razmatranje pitanja krivice oteenog, a ona se moe ispoljiti prije,
u toku ili poslije izvrenja krivinog djela. Aktivno uee rtve u svim ovim situacijama
predstavlja, istovremeno, olakavajuu okolnost kod odmjeravanja kazne za poinioca
krivinog djela.
Odnos viktimologije i krivino procesnog prava17
Odnos viktimologije kao naune discipline i nauke krivino procesnog prava moe se
posmatrati u smislu odnosa viktimologije kao praktine discipline sa krivinim postupkom. To
je odnos dviju nauka i odnos krivinoprocesne forme i viktimoloke prakse. Odnos izmeu
rtve i poinioca mogue je realno shvatiti, upravo pod uticajem razvoja odreenih nauka,
izmeu ostalih i krivinoprocesnog prava. Njihova ponaanja nisu jednostavna, ve imaju
razliite aspekte i mnogobrojne specifinosti kada su u pitanju uzroci i fenomenoloke
karakteristike, za ije se sprjeavanje i suzbijanje, mogu uspjeno koristiti normativi
krivinoprocesnog prava. Viktimologija se oslanja na norme krivinoprocesnog prava, a
istovremeno se stalno razvija, pri emu stie sopstvena iskustva.
Odnos viktimologije i kriminalistike
15 imburovi, Lj., Stevanovi, Z., alji, E., Igraki, J.: Viktimologija, Beograd, 2013., str.
37
16 Ignjatovi, ., Simeunovi - Pati,B.: Viktimologija, Pravni fakultet, Beograd, 2011., str.
17
17 imburovi, Lj., Stevanovi, Z., alji, E., Igraki, J.: Viktimologija, Beograd, 2013., str.
38

Predmet kriminalistike takoe je krivino djelo i njegov poinilac, posebno sa stanovita

spreavanja, otkrivanja i razjanjavanja krivinog djela, te otkrivanja odnosno utvrivanja
njegova poinioca. Primjenom savremenih metoda kriminalistika pomae viktimologiji u
rjeavanju samog odnosa izmeu poinioca i rtve 18, jer rtve i svedoci (ukoliko ih ima) e u
najveem procentu pomoi u otkrivanju poinioca.
Veza izmeu kriminalistike i viktimologije je segmentu povezanosti naroito sa
medicinskom kriminalistikom. Niti jedna od navedenih disciplina ne bavi se u tolikom obimu
rtvama koliko forenzika medicina, odnosno medicinska kriminalistika.
Veliki znaaj koji se daje rtvi krivinog djela motivisan je uvjerenjem da krivino djelo ne
moe biti razjanjeno jedino izuavanjem kriminogeneze (kako i zato je uinjeno neko
krivino djelo), ve tek nakon paljivog istraivanja i viktimogeneze (kako i zato je neko
postao rtvom krivinog djela koje je izvreno).
Odnos viktimologije i penologije
Penologija je nauka o nainu i efikasnosti sistema izvravanja kazni i drugih sankcija, sa
aspekta njihovog uticaja na resocijalizaciju linosti poinioca krivinih djela. i suzbijanja
kriminaliteta uz pomo njenih instrumenata Podruja i pitanja penologije jesu sistem i
organizacija kazneno-popravnih ustanova, naini i uslovi izvrenja kazni i td., i sve ono to se
radi da bude uspjean tretman, resocijalizacija i postpenalni tretman, samim tim i smanjenje
openito kriminaliteta. Posebno je znaajna penoloka andragogija kao disciplina penologije,
koja se bavi pitanjima usavravanja metoda, oblika i sredstava vaspitanja, obrazovanja i
prevaspitanja osuenih lica.
Viktimologija je jedna od najznaajnih novina koja se desila u razvoju krivinih nauka, prije
svega penalnih, tzv. penalna viktimologija.
Pitanje penoloke uloge rtve je dosta zanemareno, a dugo vremena ranije, kao takvo nije
uzimano u obzir, samo se pratilo i analiziralo ponaanje poinioca, u toku rtve, a i prije toga,
neposredno po izvrenju krivinog djela. Glavno teite penologije stavlja se na uspjenu
resocijalizaciju (i rtve i poinioca), vodei pri tome rauna na otklanjanje konfliktuozne
situacije u odnosu na rtvu19.

18 Simi Jeki, Z..: Razgranienje viktimologije od drugih krivinih nauka, Pravni ivot br
12, 1985., str. 1190
19 Ramljak, A., Simovi, M.: Viktimologija, Banja Luka, str. 23

Odnos viktimologije i viktimografije

Takoe, treba spomenuti znaaj viktimografije, koju mnogi znanstveni smatraju granom
kriminologije i kriminalistike.
Zadatak viktimografije je da prikuplja i sistematizuje ivotne forme rtve, podatke o rtvi,
modele i forme, koji e pomoi u analizi svih okolnosti i injenica (motiva, uzroka), u kojima
se desilo krivino djelo, te u vezi s tim i posmatranje rtve (u praksi jo uvijek nedovoljno je
zastupljena).
Danas, u modernom posmatranju zloina, njegovom istraivanju pristupa se u kontekstu
trihotomnog posmatranja: crimen, poinilac i rtva.
Odnos viktimologije i psihologije
Psihologija je nauka koja se sistematski prouava psihiki ivot oveka, bavei se
prvenstveno mentalnim sadrajima i psihikim procesima linosti.
Viktimologija se bavi izuavanjem rtava krivinih djela i odnosa rtve i poinioca. Predmet
izuavanja viktimologije je prije svega linost rtve krivinih djela, njene bio-psihike
karakteristike i socijalna obieljeja, u emu joj veliku pomo upravo daju naune metode
psihlogije, odnosno primjena psihologije je u praktinom postupanju prema rtvi i poiniocu,
pomoi pri korekciji ponaanja poinioca, posebno agresivnog ponaanja poinioca, saniranju
kriminogenih situacija i dr.
Viktimologija koristi znanja primenjenih disciplina psihologije, naroito iz aspekta uticaja
linih osobina i njihove povezanosti s ponaanjem koje uslovljava prestupnitvo i zloin.
Odnos viktimologije i pedagogije
U najoptijem smislu pedagogija je

nauka o vaspitanju. Pedagogija se bavi, ne samo

pozitivnim, ve i negativnim uticajem vaspitanja, koji, kako se u kriminologiji pokazalo

znatno utiu na kriminalno ponaanje. Zbog toga su rezultati njenih istraivanja veoma bitni
sa aspekta uticaja etiolokih faktora na prestupnitvo, za odnos prema drugog osobi, prema
kojem se ini prestup ili krivino djelo.
Odnos viktimologije i socijalne patologije psihopatologije, psihijatrije i drugim
oblastima medicine
Socijalna patologija kao mlada nauna disciplina iji je predmet izuavanja sloenih odnosa i
odnosi se na kompleks ljudskih problema i posebne strane ovekove normalnosti i zdravlja.

U najirem smislu, to su problemi koji se odnose na psiholoke karakteristike i bioloke

determinante linih i drutvenih poremeaja koji se mogu okarakterisati kao patologija. U
tom smislu od velike pomoi je viktimologiji.
Psihopatologija je nauka o bolesnim duevnim pojavama, odnosno mentalnim poremeajima
linosti. Viktimologiji e pomoi psihopatologija u analizi i u izuavanju odreene kategorije
prestupnika, jer meu njima postoji i odreeni procenat onih koji su duevno bolesni i
poremeeni.
rtve su, po pravilu, posljedica upravo devijantnog ponaanja, kriminaliteta, i viktimologija
pokuava sa svog aspekta da sazna za uzroke koji dovode do takvog ljudskog ponaanja, kao
i posljedice koje prate rtvu i drutvo u cjelini. Povezanost viktimologije i socijalne patologije
se ogleda u domenu prouavanja pojavnih oblika ljudskog ponaanja koje karakterie
poremeenost i devijantnost u socijalnom, psiholokom, etikom, moralnom i vrenosnom
smislu, a koje u veini sluajeva, za posljedicu ima i nanoenje bola i nepravdi pojedincu ili
grupi ljudi. Imajui u vidu da su viktimologija i socijalna patologija, po svom predmetu
izuavanja, upuene na integracionu koncepciju, to je ozbiljan razlog za njihovu intenzvnu
saradnju u vie segmenata.20
Odnos viktimologije i sociologije
Sociologija je opa nauka o drutvu, prouava strukturu i zakonitosti drutvenih odnosa i
procesa. Njen predmet prouavanja su odreeni tipovi drutvene zajednice, drutvene grupe,
ustanove i organizacije i oblici drutvenog ivota ljudi.
Viktimologija e koristiti sva znanja sociologije, a prouavajui prestupnika i grupe
prestupnika, pomoi e sociologiji da sveobuhvatno posmatra drutvena kretanja, posebno
znaajno u prognostikom aspektu pojedinca, grupe.
rtvi se posveuje izuzetna panja i sa stanovita nekih drugih nauka, kao to su andragogije,
pedagogije, defektologije i drugih nauka. rtva se nalazi u drutvenoj zajednici, svjedoi
drutvenim kretanjima, trai i oekuje drutvenu podrku i zatitu u svim segmentima njene
opstojnosti.
Odnos viktimologije i forenzine medicine21

20 imburovi, Lj., Stevanovi, Z., alji, E., Igraki, J.: Viktimologija, Beograd, 2013.,
str.40
21 Ibid, str.42

Osnovne karakteristike forenzinih nauka, pored ostalog su: poznavanje zakona i pravosudnih
postupaka nauna referentnost, javnost i izloenost kritici. U cilju utvrivanja materijalne
istine, pravosue ne smije prihvatiti ogranienja u primjeni novih priznatih znanstvenih
metoda, a s ciljem donoenja pravine sudske presude. Pravosudna su tijela zainteresirana da
se izborom najboljih znanstvenih metoda i najboljih vjetaka ubrza donoenje kvalitetne
presude koja nee biti pobijena na viim sudovima.
Forenzika medicina predstavlja zasebnu medicinsku discipline koja predstavlja spoj
medicinske i pravne nauke s ciljem pruanja pomoi pravnoj struci u sluajevima pojave
medicinskih dilemma i problema u sudskoj teoriji i praksi.
Imajui u vidu predmet viktimologije i problem rtve kao posljedica prestupa pojedinca ili
grupe ljudi, povezanost i saradnja izmeu viktimologije i forenzike medicine je neophodna i
u procesu zatite rtve, nadoknadu tete, utvrivanju njene uloge u stradanju i sl.
Viktimologija u izuavanju rtve se svakodnevno susree s potrebama rjeavanja pitanja i
problema iz medicinske nauke, a koje su predjmetom sudsko medicinskih vjetaenja,
odnosno forenzikih ekspertiza. Saznanja do kojih doe sudska medicina koriste viktimologiji
u racionalnom koritenju medicinskih vjetaka, boljem planiranju istranih radnji i
prikupljanja dokaza o nastanku rtve, razumijevanju uzrono posljedine veze izmeu
prestupnika i rtve i sl.
Odnos viktimologije i toksikologije22
Toksikologija je nauka o nepovoljnim uticajima hemikalija na ive organizme, koja prouava
simptome, mehanizme, lijeenje i otkrivanje biolokog trovanja posebno trovanja ljudi.
Razvoj novih naunih oblasti u savremenoj civilizaciji doprinosi sveobuhvatnom
razumijevanju drutvenih odnosa i ljudskog ponaanja u njemu. U okviru tih savremenih
trendova u nauci moemo da govorimo o odnosu viktimologije kao savremene nauke o
rtvama i toksikologije, kao nauke koja se bavi prouavanjem nepovoljnih uticaja hemikalija
na organizam i psihu ovjeka. Toksikologija prouava simptome, mehanizme, lijeenje i
otkrivanje toksikolokog trovanja, posebno trovanja ljudi. Glavni kriterijum toksinosti
hemikalije je doza, to jest stepen izlaganja supstanci. Odnos

izmeu toksikologije i

viktimologije se ogleda npr. u zajednikom interesovanju za posljedice trovanja koje nastaju

kod ovjeka.
22 Ibid, str.43

TREE POGLAVLJE
3.KRIMINOLOKI ASPEKTI RTAVA

Definisanje rtve nije jednostavno u okviru KZ-a, koji zatiuje odreeno pravno dobro,
obzirom na injenicu da naa krivina zakonodavstva (u okruenju) u principu ne poznaju
pojam rtve.

Pojmu rtve krivinog djela u krivinom pravu odgovara pojam pasivnog subjekta, odnosno
pojam oteenog u krivinom procesnom pravu.
Razlike u definisanju pojma rtve javljaju se slino razlikama koje postoje meu autorima u
pogledu odreivanja predmeta viktimologije.
Sa kriminoloko-viktimolokog aspekta pojam rtve ima ue i ire odreenje.
Pod rtvom u uem smislu se podrazumijeva lice ija su dobra ili prava neposredno
povrijeena, ugroena ili unitena

poinjenjem krivinog djela, odnosno samo rtve

kriminaliteta.
Pod rtvom se u irem smislu, podrazumijeva osoba i/ili drugi subjekti (socijalne grupe,
kolektive i drutva), ija su dobra ili prava neposredno ili posredno povrijeena ili ugroena
od kriminalnog ponaanja pojedinaca ili vie njih, krivinim djelom ili koja stradanja i trpe
ozbiljna oteenja, bez obzira koji su uzroci u pitanju, ili nesretnog sluaja (npr. elementarne
nepogode, nesree na radu i sl.) kao i protupravna ponaanja nastala krenjem meunarodnih
normi, koje se odnose na osnovna ljudska prava i slobode.
Sa stanovita krivinopravne zatite pod rtvom se podrazumijeva kategorija kao individualan
fenomen odreene linosti.
Meutim, postoje i kolektivne pa i apstraktne rtve.
Eklatantan primjer su masovne rtve u krenju meunarodnog humanitarnog prava (npr. u
ratu), ali i drugim, u irokim razmjerama, antisocijalnim pojavama (prostitucija, narkomanija i
sl.) ili rtve zbog pojave i irenja veoma opakih zaraznih bolesti pravih morija (na primjer
AIDS, kao direktna posljedica seksualne nastranosti).

rtva je znaajan faktor u ostvarivanju pravosudne funkcije: od njene spremnosti da prijavi

svoje stradanje u znaajnoj mjeri ovisi i postupanje institucija formalne drutvene kontrole.23
Na osnovu Deklaracije Ujedinjenih nacija o osnovnim principima pravde za rtve krivinih
djela i zloupotrebe moi (usvojena je Rezolucijom Generalne skuptine UN broj 40/34,
29.11.1985), rtvama se smatraju osobe koje su individualno ili kolektivno pretrpjele
tjelesnuili psihiku povredu, emocionalnu patnju, ekonomski gubitak ili bitnu povredu svojih
osnovnih prava. Ova definicija je dio i Okvirne odluke Evropske unije o poloaju rtava u
krivinom postupku (2001).
Uskladu sa Deklaracijom, osoba moe biti smatrana rtvom bez obzira na to da li je u inilac
krivinog djela identifikovan, uhapen, krivino gonjen ili osuen, i bez obzira na
potencijalne porodine veze izmeu uinioca i rtve.
Odredbe Deklaracije primjenjuju se za sve rtve, bez obzira na njihova lina svojstva, kao to
su rasa, boja koe, pol, starost, jezik, vjera, nacionalnost, politiko ili drugo opredjeljenje,
vjerovanja ili obiaji, imovinsko stanje, roenje ili porodini status, etniko ili socijalno
porijeklo i invaliditet.
Izraz rtva ukljuuje takoe, u odgovarajuem sluaju, najbliu porodicu ili osobe o kojima
se starala neposredna rtva kao i osobe koje su pretrpjele tetu interveniui kako bi pomogli
rtvama koje su u opasnosti ili da bi sprijeili viktimizaciju. Nadalje, Deklaracija
podrazumijeva pod rtvama osobe koje su, individualno ili kolektivno, pretrpjele tete,
naroito napad na njihov fiziki ili psihiki integritet, duevnu patnju, materijalnu tetu ili
ozbiljan napad na njihova osnovna prava, zbog injenja ili proputanja koja jo ne
predstavljaju krenje nacionalnog krivinog zakonodavstva, ali koja predstavljaju krenje
meunarodno priznatih normi u oblasti prava ovjeka. U tom smislu, drave bi trebale
razmotriti ukljuivanje u njihovo nacionalno zakonodavstvo normi koje zabranjuju
zloupotrebu vlasti i predviaju obeteenje za rtve takvih zloupotreba.
Znaajno sa aspekta zatite rtava su pravne regulative zatite rtava i njihova primjena u
praksi Okvirnom odlukom o poloaju rtava u krivinom postupku (2001), Evropska unija
propisala je standard minimalnih prava rtava u krivinom postupku, koja se odnose prije
svega na pravo rtve da bude sasluana, mogunost da uestvuje u krivinom postupku, kao i
na zatitu, kompenzaciju i pristupmedijaciji i svim, za rtvu vanim, informacijama. Tako je
ovom odlukom obuhvaena pomo rtvi prije, u toku i nakon zavretka krivinog postupka.
23 eparovi, Z.: Viktimologija, studija o rtvama, Zagreb, 1985., str. 11., str.99

Za razliku od Deklaracije UN o osnovnim principima pravde za rtve krivinih djela i

zloupotrebe moi (1985) i Preporuke Komiteta ministara Savjeta Evrope opoloaju rtava u
okviru krivinog prava i krivinog postupka (1985), Okvirna odluka o poloaju rtava u
krivinom postupku prvi je pravno obavezujui meunarodni dokument te vrste, ije se
odredbe ukljuuju u domae zakonodavstvo svih zemalja lanica Evropske unije. Od 2001.
godine do danas, implementacija odredaba i stvarni poloaj rtava u dravama Evropske unije
ipak je ostao neusaglaen, u kvalitativnom smislu neznaajno promijenjen u odnosu na stanje
prije donoenja Odluke i generalnogledano na prilino niskom nivou24.
Svako od nas vrlo lako se moe nai u poziciji rtve ili svjedoka.
U prouavanju rtve vaan segment svakako su rizik, faktori koji utiu na ponaanje rtve,
da se postane rtva:
1. lini (bioloki -dob, pol i dr., psiholoki -(razni oblici i stepeni poremeaja,
devijantnosti i sl.),
2. situacioni faktori i pogrean ovjek, u pogreno vreme, na pogrenom mjestu
3. socijalni faktori (ranija osuivanost, zaputenost, zanemarenost, neadaptabilnost,
odreena rizina zanimanja i dr., adaptacija u socijalnoj sredini)
4. predisponiranost
Da bi se desio zloin mora postojati vie aktera: poinioc, rtva i odgovarajua situaciona
okolnost.
Osim straha za vlastitu sigurnost tada je izrazito prisutan i osjeaj psiholoke ugroenosti.
Sedmi kongres UN odran je u Milanu 1985.godine na temu o prevenciji kriminaliteta,
posveen je svim vrstama rtvava zloina:
-

rtve klasinog kriminaliteta,

rtve zloupotrebe moi,

masovne viktimizacije,

torture u totalitarnim reimima,

grubo krenje ljudskih prava,

proganjanje etnikih manjina,

teki privredni prestupi,

postojanje iroke lepeze rtava, poev od potencijalnih rtava,

prevencija kriminaliteta i saniranje rtve,

neophodnost izrade specijalne Magne carte za rtve.

24 Vukoti, M.: Prava rtava: EU i Srbija, Zatita na prvom mestu, Pravda u tranziciji broj 16, 2005., str.3

Krucijalne komponente istraivanja rtava25

rtva zloina je i dalje u krivinom procesuiranju objekat. Ona ima zadatak i aktivnosti samo
u funkciji svjedoka. Odreene institucije sistema: socijalne kontrole, policija, tuilatvo i
sudovi dre monopol podataka o rtvi zloina, pa kao takve, od njih odabrane, ustupaju
informacije.
Podaci o poiniocu dobijaju se klasinim postupkom, dok se iz krivinih spisa rijetko
ustupaju. Detalji o linosti rtve, njenoj prolosti, karakteru, aktivnostima, njenom doprinosu
itd, ostaju nepoznati. S druge strane, sva usmjerenja isljeivanja su skoncentrisana na prirodu
krivinog djela i vrlo malo na poinioca. I o poiniocu se vrlo malo zna, u fokusu ispitivanja
nalazi se samo njegova neposredna veza sa krivinim djelom, dok profil njegove linosti,
zatim karakteroloke crte, sklonosti, socijalni status, te eventualne veze sa rvom rijetko se
istrauju.
Ankete o viktimizaciji i zloinu koji je izaziva i modelira, zatim detaljno ispitivanje rtava
kao subjekta u procesu kriminalizacije, ttava kao takva zadnjih godina izbija u prvi plan i u
centru je panje kriminalista. Od rtve kao subjekta i zapoinju sve vrlo ozbiljne radnje u
isljeivanju. Upravo takvim postupkom otkrivaju se tamne brojke, latentni zloini,
neotkriveni delikti.

Ispitivanje rtve pmae da se daleko vie stiu uvidi u procesima

postajanja rtvom, kao i psihodinamike situacije djela. Osim toga konfrotiraju se injenice i
saznanja, od oba aktera poinioca i rtve, dovodei se u meusobni uzajamni odnos i
interakciju. Glavne poente u istraivanju rtve odnose se na na glavne odrednice: relacija
poinilac rtva, tipovi rtve, recidivantne rtve, rizik rtve, potencijalne rtve, kriteriji
zloinaca u odabiru rtve i td26.

3.1.Tipologija - klaasificiranje rtava

Pod rtvom, kao fenomenom, u irem smislu, podrazumijeva se i definira, osoba koja strada,
trpi, ozbiljna oteenja, bez obzira koji su uzroci u pitanju. iroka je lepeza raznovrsnost i
25 Ramljak, A., Simovi, M.: Viktimologija, Banja Luka, 2006., str. 26
26 Ibid, str. 27., od 1966.godine u SAD Komisija predsjednika za krivino pravo i upravu
sudstva, je otpoela sa sistematinim praenjem i prikupljanjem rtava svih vrsta zloina.,
tokom 1975. godine je utvreno 40, 5 miliona viktimiziranja

brojnost rtava, ali i njihovih izvrilaca. Svim rtvama je zajedniko obiljeje nasilje i vrlo
esta antisocijalnost27.
U viktimolokoj teoriji i praksi postoje nastojanje da se napravi odnosno odredie tipovi rtava.
Neki od tipovi rtava su:
-

Primarne ili direktne rtve podrazumijevaju lice koje je direktno osjetilo iskustvo
viktimizacije, odnosno pretrpjelo krivino djelo i posljedice tog djela.

Sekundarne ili indirektne rtve podrazumijevaju lice koje nije neposredno bilo
izloeno viktimizaciji, ali trpi posljedice krivinog djela, jer je iz neposredne okoline
rtve (kao lan porodice ili bliske osobe sa rtvom).

Tipologija rtava prema eparoviu28

-

Voljna, pristajua rtva ili dobrovoljna rtva - su one rtve koje trae da se nad
njima izvri krivino djelo kao to su umorstvo iz milosra (eutanazija) pobaaj i sl.
Dobrovoljna i svjesna rtva su i neki sluajevi samoubistva29.

Nepoznata rtva, rtva koja ne prijavljuje zloin - to su oni koji kreiraju jedan dio
tamnih brojki kriminaliteta; neke rtve ne prijavljuju iz najrazliitijih razloga
posebno u sluajevima kada je i

sama ucijenjena zbog nekoga stvarnog ili

marginarnog propusta ili se ne eli izlagati javnosti.

-

Nesmotrena ili nehatna rtva - ovdje se radi o rtvama koje se odnose neodgovorno
prema vlastitoj sigurnosti, ostavljanjem svoje imovine izloene, otvorena vrata kue,
stana, kola i sl, to sve poziva2 na poinjenje krivinog djela.

Simulirajua rtva, u stvari nije rtva - to su podnositelji lanih prijava koji tee
osuditi nevine osobe radi nekog vlastitog sebinog interesa. Vrlo esto u seksualnim
deliktima.

rtva pokuanog zloina ova kategorija nije pretrpjela planiranu tetu. Djelo
ostaje u pokuaju. Poznavanje takvih sluajeva ima vrijednost za prevenciju, jer,

27 Vukoti, M.: Prava rtava: EU i Srbija, Zatita na prvom mestu, Pravda u tranziciji broj
16, 2005, str.16
28 eparovi Zvonimir.: Studije o rtvama, Zagreb, 1985., str. 16-18
29 Ibid., sluaj Jana Palacha, studenta koji se spalio na glavnom trgu u Pragu, u znak protesta
protiv okupacije njegove zemlje 1968.godine., str. 17

rtva je uspjela izbjei krivino djelo lukavstvom, spretnou i sl. to moe biti
korisno za nju ili druge osobe, ako takva iskustva sumiramo.
-

Nesudjelujua rtva primjer su civilne rtve a apolitine rtve u ratnim

okolnostima, dok stradalnici, s druge strane, gotovo uope ne mogu biti nesudjelujue.

Predisponirajue rtve ili latentne ee su latentne rtve negoli blatentni stradalnici,

dok u ratu su ei predisponirani stradalnici negoli predisponirane rtve.

Provokativne rtve su civilne rtve u ratnim okolnostima, ako imaju neki ideoloki
te politiki predznak i sl.

Obzirom na kriterij sudjelovanja u zloinu, rtve ili stradalnici mogu biti30:

-

Potpuno nevine rtve ,

Neznatno krive rtve,

Podjednako krivi rtve ili stradalnici kao i poinioci (npr. borci, aktivisti),

Vie krivi rtve ili stradalnici od poinioca,

Iskljuivo krive rtve ili stradalnici (npr. stradalnici u ratnim oklnostima koji su prije
stradanja poinili zloin, ili u sluajevima izvan ratnih stradanja, stradali u napadima
koje neko odbija kao nunu odbranu),

Mogue rtve koje ne uestvuju koje nisu fiziki prisutne, oni kompenziraju njihovu
odsutnostunitenjem imovine, kulturne batine i sl.,

Bezline ili nespecifine rtve- rtve apstrakcije (neopipljivost rtava obino slabi
snagu obuzdavanja poinioca, koji se npr. u ratni oklnostima priklanjaju drugim
oblicima terora),

rtve koji izraavaju molbu (npr. milosrdno ubijanje zatvorenika u ratu na njihov
zahtjev

Viktimilogija, ne opravdava poinioca, rtvu i stradalnika, ve nastoji da utvrdi stvarnu ulogu

svih pojedinano. ovjek esto npr. u ratnim okolnostima prelazi iz jedne uloge u drugu, iz
uloge poinioca u ulogu rtve i stradalnika i sl.
Tipologija Hansa von Hentiga (1948)
je jedna od prvih istaknutih tipologija, a ima fenomenoloko obiljeje s jedanaest kategorija:

djeaci (obiljeje im je neiskustvo),

30 Graovac, I.: Dilema viktimologije: rtve i/ili stradalnici, Zagreb, 2006. , str.32

ene (zbog njihove njenosti, slabanosti),

starci (degenerativne promjene, demencija),

duevno bolesni i oteeni (debilnost, etilizam, droga),

doseljenici (imigranti),

manjine neadaptibilne osobe,

glupi, normalni,

depresivni,

pohotni,

usamljenice i

duevno veoma slomljene osobe.

Tipologija Beniamina Mendelsohna (1956)

Ova tipologija ima za osnovnu crtu stepen krivice same rtve. Radi se o interpretivnoj
tipologiji, budui da je kriterij krivica jedno metafiziko, nedefinisano i iracionalno
obiljeje. Razlikujemo pet tipova rtava:
1) Potpuno neduna rtva je idealna rtva (edomorstvo, djeca, nesvjesne osobe);
2) rtva neznatno kriva i rtva na osnovu nesvjesnosti (ena koja namjerno izaziva
pobaaj, pa podlegne., neznanje i sl.);
3) rtva ekvivalentno kriva kao i poinilac (teko oboljela osoba se ubija; nesretno
zaljubljeni vre duplo samoubistvo, sporazumnu rtvu i sl.);
4) rtve koja je vie kriva od poinioca, koja ima dva podtipa:
- provocirajua rtva (ubistvo na mah; afektivno ubistvo) i neoprezna rtva;
5) Ekskluzivna krivica rtve ( primjer - nuna odbrana);
6) rtva koja fingira viktimnost (ugroenost), i/ili se nudi da bude rtva
Tipologija Ezzata Fataha (1967)
Prema Fattahu rtva moe biti:
-

odreena primjer za to:

a) ubistvo iz strasti (morbidna strast) - kada poinilac planira aktivnosti s ciljem

eliminacije odreene osobe iz svog okruenja, iz razloga rjeavanja problema vezano
za tu osobu
b) ubistvo iz razloga srama (npr. edomorstvo) poinilac smatra da e na ovaj nain
spasiti ast, ugled, a rtva ne tako rijetko je odabrana i prije samog roenja
c) ubistvo iz koristoljublja ovoj ategoriji rtava mogu pripadati i predhodni oblici
rtava

odabrana

sluajna

Razlikuje pet kategorija rtava:

1) rtva koja ne uestvuje, s dva obiljeja:
- stav ignorisanja i gnuanja prema djelu,
- manjkavi doprinos djela u krenju prava;
2) Latentna ili predisponirana rtva, takoe, ona znatno vie naginje recidivizmu (rtva u
povraaju);
3) rtva koja provocira, igra aktivnu ulogu na taj nain to podstie poinioca da kri pravo;
4) rtva koja uestvuje u injenju zloina samim tim to uzima pozitivan stav prema zloinu,
omoguavajui ili olakavajui delikt.
5) Pogrena rtva je osoba koja nije stvarna; obino postaje rtva zbog svojih postupaka.
Tipologija Thorstena Sellina i Marvina Wolfgana (1967)
Ima pet kategorija:
1 ) Primarno postajanje rtvom koja je neposredno napadnuta, povrijeena (ili joj je
pokradeno vlasnitvo);
2) Sekundarno postajanje rtvom se odnosi na institucije, kao to su sistemi: eljeznice, pote,
galerije, banke, itd;
3) rtva kao kolektivitet s komercijalnim naglaskom, kao dinaminim pojmom sekundarnog
postajanja rtvom;
4) Tercijarno postajanje rtvom odnosi se na zlodjela protiv javnog reda, socijalne stabilnosti,
te protiv drave i poretka;
5)Kategorija uzajamnog postajanja rtvom, u kojoj akteri uzajamno usaglaavaju aktivnosti
oko istog cilja, npr. brakolomstvo, zavoenje maloljetnika.

Tipologija Roya Lamborna

Odreuje est stepeni kojim rtva doprinosi poinjenom zloinu:
-

ukljuivanje rtve u aktivnosti oko izvrenja zloina;

-

pasivizacija i ravnodunost prema zloincu, to olakava izvrenje djela;

provokativnost rtve; izazivajui poinioca navodi ga da izvri zloin;

direktne napadake aktivnosti rtve, s namjerom da povrijedi kasnijeg poinioca, bez

nekog stvarnog povoda i ekvivalentnog uea (povreivanje ili ubistvo iz afekta,
odnosno na mah);

pristanak i podjednake aktivnosti rtve i poinioca (razne vrste perverznosti);

inicijativa i podsticaj rtve za usmjerenim zloinom (elja i zahtjev za kriminalnim

abortusom, eutanazijom i sl.).

3.1.1.rtva sauesnik - odgovornost rtve

Pitanje penoloke uloge rtve je dosta zanemareno. Glavno teite stavlja se na uspjenu
resocijalizaciju rtve, i poinioca, vodei pri tome rauna da se otklone konfliktuozne
situacije u odnosu na rtvu. Taj se nain najuspjenije postie nadoknadom tete, te to
optimalnije i zadovoljavajue restitucije.
Sve dok viktimologija nije postala znaajna i pragmatina disciplina, pojam odgovornosti
rtve bila je nepoznata kategorija. Unazad 2-3 decenije sve je vie u ii interesovanja
istranog postupka i rtva, gotovo isto koliko i poinilac. Aksiom koji se mora prihvatiti i
anticipirati sa svom ozbiljnou stoji u injenici da, ukoliko svi zloinci nisu krivi, ni sve rtve
nisu nevine! (Schneider).
Prema tome, istraujui zloin, isti znaaj pridaje se rtvi koliko i poiniocu, kao i njeno
mjesto u mozaiku zloina. Istrauje se ponaanje i aktivnosti rtve, njene predradnje, te
kasnije aktivnosti, sve u kontekstu kauzaliteta izvrenog zloina.
Prema Mendelsohnovoj tipologiji, ranije spomenutoj, postoje razliite gradacije uloge rtava,
od potpuno nevine, pa sve do njene ekskluzivne krivice.

rtva krivinog djela31

rtva krivinog djela mora imati primjereni pravni poloaj radi ostvarenja svojih prava u
krivinom postupku, i o tim pravima mora biti pravovremeno obavijetena.

31 Brneti, D.: Kaznenopravna zatita od torture - rtva kaznenog djela,, Visoka policijska
kola u Zadru, 2009.,.str. 4-12

Krivini postupak u mnogim sluajevima i tradicionalno vie titi prava okrivljenika od prava
rtve ili oteenika krivinog djela. Sistem pravosua ne doputa rtvi da sama raspolae tako
bitnim pitanjima kao to su pokretanje i zavretak krivinog postupka.
rtva krivinog djela je osoba koja zbog poinjenja krivinog djela trpi fizike i duevne
posljedice, imovinsku tetu ili bitnu povredu temeljnih prava i sloboda. Izriito uvoenje rtve
meu sudionike krivinog postupka predvia promjenu poloaja rtve.
Prava i dunosti rtve nisu vie uslovljene okolnou je li rtva ostvaruje imovinskopravni
zahtjev ili ne.
Izraen je naelno drukiji pristup krivinom postupku kao mehanizmu uspostave naruenih
prava, a ne samo kao izrazu brige drave da provede pravdu koja je naruena i koja pritom
ponajprije brine o pravima okrivljenika.
Pravni poloaj rtve diferenciran je i prema nekim njezinim bitnim osobnim svojstvima, pa se
posebno tite djeca, maloljetnici i rtve krivinog djela seksualnih delikata. Potrebno je
posebno voditi rauna u krivinom postupku da se zatite osobe sa duevnim smetnjama i
drugi sudionici za koje postoje takvi razlozi.

Rizik rtve32
Zloin je uvijek rezultat interakcije zloinca i okoline u koju ubrajamo i rtvu i specifinu
delikatnu situaciju (nema zloina bez rtve).
Pretpostavka je da neki ljudi, kako se ini, posjeduju razliiti stepen vjerovatnosti da e
postati rtvom nekoga krivinog djela ili neke nesree. Ovo je vano sa stanovita prevencije.
Ako bi se sa izvjesnou ustanovilo za neke ljude s nekim znaajkama da je vjerovatno da e
postati rtvama, i da postoji vea vjerovatnost da e se na nekom prostoru ili u neko vrijeme
pojaviti, napori na sprjeavanju i suzbijanju i kontroli ponaanja bilo bi znatno uspjeniji. U
tom sluaju moglo bi se upozoriti javnost, ko i gdje i u kojim situacijama moe oekivati
najvei rizik. Preventivna uloga policije i zatitne mjere pojedinca i organizacija mogu biti
znatno djelotvornije.

32eparovi, Z.: Viktimologija, Zagreb, 1985., str.23

Viktimologija moe posluiti prevenciji zloina i nesree. Ali ne moe se predvidjeti da e

neka odreena osoba postati rtvom, no, mogue je openito rei da neki odreeni tip osobe u
nekoj situaciji moe postati rtvom, odnosno moe se govoriti o postojanju veeg ili manjeg
rizika ili vjerovatnosti stradanja, to ovisi od, nekih osobina linosti, situacija i prilika.
Rizik da se postane rtvom sastoji se od sljedeih faktora:
Linih - koji ukljuuju:
a) bioloke faktore dob je znaajna kako za prestupnika tako i rtvu; pol, mlae osobe
enskog pola su ee rtve seksualnih delikata, starije ene ee su rtve imovinskih
delikata; duevno bolesni, hendikepirani su potencijalne rtve
b) psiholoke agresivnost, nemarnost, duevna ogranienost, otuenost
Socijalnih profesija ili poziv,npr. istaknuti politiari, uspjeni privrednici, neadaptirani
poput stranaca, pripadnika manjina; ivot izvan zakona, stimatizirani, ovisnici i td.
Situacijskih faktora. okolnosti koje se mogu oznaiti kao pogrean ovjek na pogrenom
mjestu

3.1.2. Karakteristike pasivnih i provokativnih rtava 33

33 Profaca, B., Puhovski, S., Mren, L.: Neke karakteristike pasivnih i provokativnih rtava nasilja
meu djecom u koli, Poliklinika za zatitu djece Grada Zagreba, Zagreb, 2005., str. 3

Karakteristike pasivnih i provokativnih rtava se mogu analizirati na prmjerima pasivnih i

provokativnih rtava nasilja u kolama, a to e u velikom stepenu se odslikavati u ponaanju
u kasnijem ivotu ovih osoba.
Provokativne rtve
Provokativne se rtve u koli osjeaju slabije, ali ne i manje prihvaeno.
Postoje znaajne razlike i u nainu na koji se ove dvije grupa suoavaju s
doivljenim

nasiljem.

Provokativne

rtve

koriste

se

znatno

manje

uspjenim i socijalno neprihvatljivijim strategijama kako bi se zatitila od

nasilja. Provokativne tve sklonije su agresivno reagirati na nasilje ili
zadrati to za sebe, dok pasivne rtve ee trae pomo i zatitu odraslih.
Izazivajue ponaanje provokativnih rtava smatra se jednim od mehanizama kojim mogu
postati trajna meta nasilja. Provokativne rtve su najee identificirani kao provokativne
rtve koje su zlostavljani u porodici, strogo su odgajani te su svjedoili porodinom nasilju.
Takva okolina odrastanja uslovljavala je razvoj impulzivnosti i emocionalnih potekoa, stoga
ta djeca mogu biti ciljem vrnjake viktimizacije kao odgovora na njihovo prekomjerno
reaktivno ponaanje. Agresivna djeca koja postaju rtve nasilja meu djecom karakterizirana
su manjkom emocionalne regulacije, to vodi mnogim potekoama u drutvenim situacijama
i odnosima. Rani problemi s odravanjem panje i hiperaktivnou te nemirno ponaanje
mogu biti pokazatelji kasnije viktimizacije u grupi vrnjaka.
Provokativne rtve razlikuju i od nasilnika i od pasivnih rtava po socijalnoj neprihvaenosti i
negativnom samopoimanju.
Pasivne rtve
Pasivne rtve su plaljive i nesigurnije od ostalih. Opreznije su, osjetljive, tihe, osjeaju se
manje sposobnima, posramljenima i neprivlanima. Kada ih napadaju, reagiraju plakanjem i
povlaenjem. Pate od pomanjkanja samopotovanja, samopouzdanja, imaju negativan stav
prema sebi i svom poloaju.

Imaju visok stepen anksioznosti. Osjeaju se osamljene i

naputene. U pravilu nemaju prijatelja. Nisu sposobne izbjei sukob. Pokazuju vie
internaliziranih potekoa, nezrelije su i osamljenije, imaju slabije komunikacijske vjetine.

Ono to se vidi iz navedenih karakteristika, pokazuju da je razlike izmeu

djece koja su pasivne rtve i one djece koja su provokativne rtve nasilja
vano imati na umu prilikom osmiljavanja preventivnih i intervencijskih
programa.

3.1.3. rtva koja prua otpor

3.1.4. Potencijalne rtve
3.1.5. Preddisponirane i ranjive rtve
3.1.6. Stvarne rtve
3.2. Poloaj poinioca kriminaliteta 34
Kada se analizira i razmilja kriminalistiki o rjeenjima problema kriminaliteta, potrebno je
sagledati poinjeno krivino djelo iz perspektive poinioca, razloga zbog kojih je poinio
krivino djelo, ne mislii na socijalne ili psiholoke uzroke, koji su van uticaja poinioca
nego koristi koje nastoji ostvariti injenjem krivinog djela, naroito kod odreenih krivinih
djela, npr. imovinski delikti.
Takoe, ako sa poiniocima ne moete razgovarati, pokuajte analizirati tok njegove
djelatnosti:
-

ta se mora raditi u svakoj fazi injenja krivinog djela),

kako se biraju mete,

kako se rtve mogu savladati ili prevariti,

kako se moe izbjei policcija,

kako se rijeti stvari,

pokuajte ui u um poinioca razmiljajte kao poinioci.

Poinoci prave izbor na osnovu vlastitih percepcija prilika, i ona je bitna za sprjeavanje
kriminaliteta zato to prevencija kriminaliteta podrazumijeva mijenjanje percepcije poinioca
o prilikama za injenje krivinih djela., npr. kada pinica obavijesti poinioce da ih prati u

34 Clarke,V,R., Eck,J.: Kriminoloka analitika za praktiare do rjeenja problema kroz 60

malih koraka, 2014., FKN u Sarajevu, str.41

stopu, i to odvraa poinioca od injenja krivinih djela. 35One mogu imati i pozitivne
nenamjeravane efekte:
-

smanjenje stope kriminaliteta izvan fokusa mjera, to je poznato pod nazivom difuzija
koristi,

smanjenje stope kriminaliteta prije nego to su poinjena krivina djela, to se naziva

anticipativnim prednostima.

Preventivnim mjerama se ne pstiu 8uvijek eljeni rezultati, ponekad iz razloga to su

poinioci nesvjesni postojeih intervencija. Naprimjer,

poinioci mogu nastaviti vriti

krivina djela pred oima policije koja provodi prikrivene policijske radnje zato to se ne
uviaju da se poveala opasnost od njihovog otkrivanja. U drugim sluajevima, poinioci se
mogu negativno prilagodi preventivnim mjerama. To negativno prilagoavanje obuhvata
razliite vidove premjetaja kriminaliteta i dugorono prilagoavanje.
Premjetanje nastaje kada poinioci promijene svoje ponaanje da bi osujetili mjere
prevencije. Premjetanje je suprotno od difuzije koristi. Premjetanje je mogua prijetnja, ali
nije neminovno.
Teorija o premjetanju kriminaliteta vidi premjetanje kriminaliteta na pet osnovnih naina:
-

izvrenje krivinih djela je premjeteno na drugo mjesto (geografski),

izvrenje krivinih djela je prebaeno u drugo vrijeme (vremenski),

izvrenje krivinih djela je preusmjereno na drugu metu (meta),

jedna metoda izvrenja krivinog djela zamijenjena je drugom (taktiko),

jedna vrsta krivinog djela zamijenjena je drugom (vrsta kriminliteta).

Tvrdnje teorije o premjetanju kriminaliteta su dobrim dijelom zasnovane na selektivnim

percepcijama, te se ne moe tvrditi u kojoj mjeri e

premjetanje kriminaliteta dovesti do

poveanog stepena vkriminaliteta, jer je premjetanje kriminaliteta esto ogranieno zato to

poinioci imaju potekoa s brzim prilagoavanjem.
Prilagoavanje se odnosi na dugoroni proces putem kojeg prestupnika populacija u cjelosti
otkriva nova mjesta ranjiva na kriminal nakon to su mjere prevencije na snazi neko vrijeme.
Prilagoavanje se moe javiti kako prvobitni poinioci budu polako otkrivali nove metod ili
kada novi poinioci iskoriste promijenjene prilike.

35 U ovoj analizi naroito e pomoi teorija realnog izbora.

U nekim okolnostima preventivne radnje mogu izazvati prkos. On nastaje kada poinioci
dovode u pitanje legitimitet mjera prevencije i izvravaju vei broj krivinih djela, a ne manji.
Policija je s pravom tada zabrinuta, posebno kada policija koristi represiju kao glavni
instrument prevencije.
Kriminogena arita36
Kriminogena arita, ne trebaju biti mapirana odnosno analizirana samo sa geografskog
stanovita, koja mogu biti korisno polazite. Najea kriminogena arita, imaju svoje
temeljne uzrone mehanizme:
-

generatori kriminaliteta su jesta koja privlae veliki broj ljudi iz razloga koja nisu
povezana sa kriminalnom motivacijom. Pruanje velikog broja mogunosti i metama
da se sastanu u vremenu i prostoru proizvodi kriminal i nerede, jer su oni posljedica
velikog broja prisutnih ljudi i meta,

atraktori kriminaliteta su mjesta koja nude prilike koje pogoduju injenju

krivinih djela, a koja su poiniocima dobro poznata. Takvi lokalitetu privlae osobe
sa motivacijom za kriminalom. Kratkorono oni ogu doi iz drugih sredina, ali
dugorono i pod odreenim oklnostima, poinioci se mogu preseliti u ta podruja (npr.
prostitucija i prodaja droga),

omoguivai kriminaliteta javljaju se kadaq ponaanje na odreenom mjestu nije u

dovoljnoj mjeri propisano; kada nema pravila ponaanja ili kada se ona ne primjenjuju
(npr. na parkiralitu ako nema uvara, poveaje mogunost za porast krae vozila), i
td.

Kriminalno neutralna mjesta37

Kriminalno neutralna mjesta su mjesta koja ne privlae niti poinioce niti mete, a
kontrola ponaanja na takvim mjestima je adekvatna. Na takvim mjestima se izvrava
manji broj krivinih djela, a poinjena krivina djela uglavnom nemaju svoj kriminalni
obrazac. Zbog toga kriminalno neutralne sredine rijetko privlae panju policije, rijetko
zahtijevaju kriminalistiku analizu, ali su bitne zato to omoguavaju korisnu
komparaciju s drugim vrstama sredina. Poreenje kriminalno neutralnih sredina sa
36 Clarke,V,R., Eck,J.: Kriminoloka analitika za praktiare do rjeenja problema kroz 60
malih koraka, 2014., FKN u Sarajevu, str.59
37 Ibid, str. 59

naprimjer, kriminogenim aritem moe pomoi du prepoznavanju razlika koje

kreiraju nevolje u generatoru kriminaliteta, na podruju koje privlai kriminalitet
(atraktor) i na podruju koje pogoduje injenju krivinih djela. Kada neko
kriminalno arite izraste u vei problem, uglavnom se to deava zbog povenog
broja meta, poveanog broja poinioca koji koriste arita za injenje krivinih djela
ili zbog toga to je opao nivo kontrole na tom podruju. esto su sva tri razloga
prisutna.
Mapiranja kriminaliteta
Prilikom mapiranja kriminaliteta, korisno je napraviti razliku izmeu akutnih i hroninih
kriminogenih arita. Akutna kriminogena arita

pokazuju anbormalni nagli porast

kriminaliteta koji moe prirodno opadati, dok hronina kriminogena arita imaju
konstantno vie nivoe kriminaliteta nego druga podruja koji vjerovatno nee opadati
osim ukoliko se neto ne preduzme. Postoje tri vrste hroninih arita, od kojih je svako
povezano s posebnim teorijama i vrstama odgovora.

- arine take su lokacije s visokim nivoem kriminaliteta. Na njima je kriminalitet

koncentrisan u objektima ili na adresama uestalih rtava. Viestruka krivina djela
izvrena su na odreenim mjestima,

- arine linije su dijelovi ulica s koncentracijom kriminaliteta, krivina djela su

izvrena na odreenim podrujima-ulicaama

- arina podruja su kvartovi kriminaliteta, a nastaju iz razliitih razloga. Obiljeja

podruja mogu pogodovati kriminalu. Ili arino podruje moe sadravati veliki broj
meusobno nepovezanih i diskretnih problema (ona sa tijesno grupiranim uzorkom
dogaaja i ona koja imaju relativno jednaku disperziju dogaaja na jednom podruju).
Potrebno je u preventivnom radu

policijskom obratiti panju na mapiranjee

kriminalnih arita visoke rezolucije ili 3D mapiranje, koje zahtijeva puno vremena
i strunosti i problewma, npr:
-

Policijske evidencije o poinjenim krivinim djelima rijetko sadre precizne podatke

o lokacijama na kojima su poinjena krivina djela, posebno za odreeni vremenski
period,

Kod novih objekata npr. postoji mogunost da se dobije planovi lokacija u digitalnom
formatu, to bi olakalo mapiranje (razvijanje GIS geografski informacioni softer
visoke rezolucije kombinovanjem softera za mapiranje sa Auto CAD crteima;
lasersko nimanje u 3D formatu ) lokacija poinjenih krivinih djela i arita, s
precizno ucrtanim lokacijama

Da bi se pravilno izraunale i predvidjele potencijalne mete rtve, potrebno je da.

-

Definisanje vrste dogaaja, za koji moe postojati interes,

Definisanje populacije u riziku,

Definisati rizine mete, objekte

Definisanje lokacije i vremenskog perioda, pronai adekvate izvore podataka,

Da bi ndobili podatke o moguim rtvama, podatke kvaliteno prikupiti

Otklonite izgovore kod poinioca za injenje krivinih djela

Otklanje

izgovora kod poinioca za injenje krivinih djela je jedna od kaqtegorija

situacionih tehnika u kojoj prepoznaje da prstupnici prave moralne prosudbe o svom

ponaanju i da esto racionaliziraju svoje ponaanja da bi neutralisali destruktivni osjeaj
stida i krivnje.
Njihovi izgovori su npr. to je zasluio i Samo sam je oamario (kod npr. seksulnog
zlostavljanja).. Na neka od postavljenih pravila u svim organizacija

kada je u pitanju

situaciona prevencija treba konstantno podsjeati ( kao to su: postaviti pitanja ,istai
instrukcije,probuditi savjest, olakati potivanje pravila, kontrolisati upotrebu alkohola i droga
i td.).

3.2. Odnos rtve prema zloinu

Odnos rtva poinilac je dinamina i stepenovana interakcija, koja se meusobno ispreplie
i uzajamno djeluje. Predstavlja socijalnu zavjesu, to u mnogim empirijsko-viktimolokim
istraivanjima znai da su se rtva i poinilac meusobno poznavali, bili poznanici, pa i u
bliskim odnosima.

Kako bi se sagledala dimenzija viktimizacije, neophodno je precizno definisati pojam rtve.

Osim toga, prilikom identifikacije rtava, koje se definiu u skladu s nacionalnim ili
internacionalnim standardima, moi e se na taj nain preciznije odrediti profil rtve38:

poloaj ena,

poloaj djece i omladine,

starije osobe,

linosti nepovoljnijeg socijalnog poloaja,

manjinske grupe, itd.

Prilikom odreivanja predmeta rtve i oblika viktimizacije, teite treba da se stavi na tri
znaajne komponente:
-

pravo na ivot,

pravo na slobodu

pravo na bezbjednost.

Indikativno je da se navede i podvue injenica da, ako se pljakau prui otpor, onda e
realizacija pljake uspjeti samo u 32% sluajeva. Meutim, ako je izostalo suprotstavljanje
onda je pljakaki prepad uspio u 81% sluajeva (Michaele J. Hindelang, 1976).
rtve u 74% sluajeva ne pruaju nikakav otpor.
Postavlja se ozbiljno pitanje da li se rtva treba braniti ili ne, na koje je teko dati jasan
odgovor. U okviru psihodinamike zloinakog djela, pitanje da li treba odbrambeno nastupiti,
ovisi neposredno od linosti poinioca, kao i od njegove kriminalne energije, zatim od snage
linosti rtve, spoljanjih okolnosti, prisustva osoba koje bi bile voljne priskoiti u pomo itd.
Stoga, sve zavisi od interpersonalnih odnosa rtve i napadaa. Ako je rtva troma, pasivna i
straljiva, a usto osjeajno nesigurna, to vodi pogrenoj reakciji. Za odbranu je od vanosti da
je napadnuta osoba sabrana, hladnokrvna, da vlada sobom, pa e lako procijeniti snagu
poinioca i kriminalnu odlunost.
Uzima se za primjer zloin silovanja. Kako su pokazala empirijsko-viktimoloka istraivanja,
68% potencijalnih rtava koje su energino pruale otpor uspijevale su da sprijee nasilje.
To su postizale sljedeim postupcima odbrane:

pobjegle supoiniocu

24%

branile su se fiziki

18 %

38 Ramljak, A., Simovi, M.: Viktimologija, Banja Luka, 2006., str.20

vritale su

15 % verbalno su sprijeile

nasilje
Ako se napadau jasno i odluno stavi do znanja da e rtva bez pogovora braniti svoje
dostojanstvo i da je spremna na sva rtvovanja, postoji mogunost da e biti sprijeena
viktimizacija.
Meutim, ako je potencijalna rtva uplaena, slomljena, pasivna, slabana, to e na napadaapoinioca djelovati stimuliue, kao signal da krene u odlunu akciju. Ako je poinilac
naglaeno agresivna linost, energina, odluna i snana, onda e odbrana rtve razbjesniti
poinioca i podstaknuti ga na odluniji napad.
Stoga, rtva mora biti hrabra, ali smirena i razborita, pa e tano prosuivati situaciju. Ne
smije da bude krajnje pasivna, niti neprijatno i snano odbojna, jer tako moe izazvati
strahovitu reakciju poinioca, koji izbezumljen kree u napad na sve ili nita, i ne moe da
vlada sobom.