1

HİPERAKTİVİTE-DİKKAT EKSİKLİĞİ

Hiperaktivite-Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite son zamanlarda önemli bir konu haline gelmiştir. Ve bu
konuda servislere başvuran aile sayısında artış görülmüştür. Bu hastalığın
kliniğe yansıyan üç yönü vardır.
-Dikkât eksikliği
-Hiperaktivite (Aşırı hareketlilik)
-İmpulsivite (Dürtüsellik-kontrolsüzlük)

Dikkât Eksikliği-Dikkâtsizlik
*Normal çocuklarda belli bir süre dikkât süresi vardır. Ancak bu tür
çocuklar dikkâtlerini bu normal süreden az toplayabilirler.
*Bu çocuklar dikkatlerini ayrıntıya veremezler.
*Evde, okulda kendilerine verilen işleri tamamlayamazlar.
*Konuşulanları, söylenenleri dinlemiyor gibi görünürler.
*Okul ödevlerini, ufak tefek işleri yapamazlar.
*Unutkanlık belirtileri görülür.

Aşırı Hareketlilik (Hiperaktivite)

*Çocuk sürekli(elleri, ayakları) kıpır kıpırdır.
*Evde, sınıfta durduğu yerde duramazlar.
*Uygunsuz zamanlarda tırmanma, koşma gibi davranışlarda
bulunurlar.
*Aşırı konuşma gibi belirtiler görülür.

İmpulsivite (Dürtüsellik-Kontrolsüzlük)
*Sorulan soruları tamamlamadan cevap verme...
*Başkalarının sözlerini kesme...
*Sıra bekleyememe gibi davranışlarda bulunurlar.

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 2

Bu özelliklerden bazıları zaman zaman normal çocuklarda da

görülebilir. Önemli olan bunların aşırısının görülmemesidir. Çocukların
doğuştan getirdikleri ve çevre ile etkileşim sonucu meydana gelen huy
özellikleri vardır. Bazı çocuklar konuşkan bazıları da hareketli olabiliyor.
Bu çocuklarda öğrenme bozuklukları, davranım bozuklukları da
görülebiliyor.

Nedenleri
♣KALITIM: Bu çocukların ailelerinde yine aynı özellikler anti-sosyal kişilik
bozuklukları, alkol, uyuşturucu gibi madde bağımlılıkları görülebiliyor.

♣BEYİNDEKİ BAZI KİMYASAL MADDELERİN DENGESİNDEKİ

BOZUKLUK: Bu denge bazı ilaçlarla sağlanabiliyor.
♣BEYNİN BAZI BÖLGESİNDE (Ön kısmında olabiliyor) KANLANMA:
♣ÇEVRESEL FAKTÖRLER:
♣BESİN ALERJİLERİ: Boyalı gıdaların (boyalı şekerler...) çocuklarda dikkat
eksikliğine yol açtığına ilişkin görüşler vardır.
Okul çağındaki çocukların %2 ile %10’u arasında görülmektedir.
Kız-Erkek
♣Klinik örneklemde: 1/9
♣Epidemiyolojik örneklemde: 1/4
Kızlarda daha çok dikkat bozukluğu ve bilişsel problemler görülüyor.
Daha az agresif içtepisel ve davranım sorunları görülüyor.
Toplumun %3-10’unda görülen bir durum daha çok erkek
çocuklarında görülüyor. Bu hastalık tedavi edilebilir ve daha sonradan
çıkabilecek olumsuzluklar önlenebilir.
Tanı:
*İşlevsellikte belirgin bir bozulma
*Belirtiler yedi yaşından önce
*En az iki ortamda belirtiler görülüyor.
*Belirtiler son altı ay boyunca bulunur
*Yere ve duruma göre belirti ve şiddeti değişebiliyor
*Yönergeye bağlı davranışlarda daha fazla problem görülüyor

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 3

Hiperaktif-İmpulsif tip
Başlangıç:
♣Okul öncesi dönem.
♣Erkeklerde daha çok.
♣Davranım bozukluğu sorunlardan daha fazla.

***Kızlarda daha çok davranım bozukluğu görülürken erkeklerde ise

impulsif ve hiperaktif eğilimler görülür. Bu şikâyetle (impulsif, hiperaktif)
kliniğe gelenlerin çoğu erkek çocuklarıdır. Bunlar tembel, unutkan gibi
tanımlarla kliniğe getiriliyorlar.

♣Yapılan araştırmalarda bu çocuklar 10-12 yıl izlenmişlerdir ve

sonuçta:
%30= Ergenlik ve erişkinlikte belirgin bir sorun yaşamazlar.
%40= Erişkinlik dönemine kadar devam eder.
%30= Belirtilerde anti-sosyal kişilik bozukluğu, davranım bozukluğu,
madde kullanımı ve diğer psikiyatrik bozukluklar eklenerek ağır bir gidiş
izler.

Ailede bulunması
♣**psiko-sosyal güçlükler
♣Aile içi sorunlar
♣Alt sosyo-ekonomik düzey
♣**Eşlik eden başka psikiyatrik bozukluklar
♣Davranım bozukluğu
♣Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu
♣Depresyon
♣**Düşük IQ düzeyi
♣**Akran ilişkilerinde bozukluk
♣**Agresif olma

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 4

Görüşme:
a) Aile Öğretmen Görüşmesi (En temel yöntem)
Öğretmenler çocuğun dikkâtinin dağınık olduğunu, iç-görüden
yoksun olduğunu, hareketli ve dikkatsiz olduğunu söylerler.
b) Çocukla Görüşme:
Tanıyı doğrulama ve eşlik eden tanıların araştırılması için
gereklidir.
♣Belli dikkât
♣Bellek durumu
♣Sağ sol ayrımı
♣Yaşa göre oyunlar
♣Koordinasyon
♣Testler (zekâ testleri, alt ölçekler) gibi çalışmalar yapılır.

NOT: Bilgisayar oyunları çocukların dikkât sürelerini izlemekte etkili

olmuştur.
c) Tıbbi değerlendirme:
d) Okul değerlendirmesi:
e) Aile öyküsü: (psiko-sosyal özellikler)

Tedavi:
1. İlaç tedavisi
2. Ana, baba, çocuk eğitimi
3. Bireysel, aile, grup terapisi
4. Özel eğitim

1-İlaç tedavisi:
♣Uyarıcılar
♣Anti-depresanlar

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 5

♣Anti-psikotikler
♣Anti-hipertansifler
♣Diğerleri

**ANFETAMİN: Kullanılır kullanılmaz etkisi görülür. Belirgin düzelme

yaptığı görülmüştür. %90-%95 faydalı olduğu görülmüştür.

ANTİ-DEPRESAN VE BAZI HİPERTANSİYON İLAÇLARI.....

YAN ETKİLERİ:

*İştahın azalması
Ancak yemekten sonra verilerek bu etki azaltılmıştır.
*Tik; varsa tiklerde artma
*Boy ve kiloda gerilik
Ancak yapılan araştırmalarda bu çocukların belli yaşta normal boy ve
kiloya ulaştıkları görülmüştür.

2-Anne baba eğitimi:

Davranış düzenleme teknikleri ile belli oranda önlenebilir. Ancak
ilaçla birlikte olmalıdır. Çünkü beyinde bir takım organik bozukluklar
olabiliyor.
*Seanslar halinde uygulanıyor.
*2-12 yaşına kadar ana baba eğitimi etkilidir.
*%64’ünde tam ya da belirgin iyileşme görülmüştür.

Olumlu ilgi gösterme:

Amaçlar
♣Çocuklarla birlikteyken onların motivasyonlarını etkileyen davranışları
konusunda iç-görü kazanması.
♣Olumlu davranışlarla dikkâtin arttırılması, olumsuz davranışlarla göz ardı
edilmeye çalışılması*****
♣Bu çocuklar arasında olumlu bir etkileşim sağlamak için adım atmak.

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 6

Özel bir zaman uygulaması

♣20-30 dakika sürmeli
♣8 yaştan küçük= belirtilen zamanda
♣8 yaştan büyük= uygun olan zamanda
♣Çocuğa “kötü olsam da seviliyorum, ilgi görüyorum” hissi verilmelidir.
♣İhmal etme önlenecektir.
♣Oyun ve aktivite seçimi çocuğa bırakılmalıdır.
♣Bire bir uygulama
♣Çocuk kendi ilgisine göre hareket etmeli.
♣Sadece bir aktivite için ayrılmış süresiz zaman oluşturulmalı.
♣Önce izlenmeli, sonra ilgilenildiği gösterilmeli.
♣Eleştirme, emir verme, kızma yasak.
♣Birlikte yapılması gereken şeyler birlikte yapılmalı.
♣Çocuğun uyumlu, olumlu davranışlarına ilgi gösterilmeli.
♣istenilen davranışın yerine getirilmesi sonucunda övme, ödüllendirme
yapılmalıdır.

Etkili yönerge verme:

Ayrıntılara girmeden tek ve açık bir cümle ile, etkili bir ses tonu ile.
(kızma ve yalvarma olmadan)
Çocuğun kendi başına oynaması sağlanmalıdır.

Puan sistemi:
♣4-7 yaş= MARKALAR
♣8-11 yaş= PUANLAMA

Not: Bir hafta sadece ödüllendirme için kullanılır.

Ceza zamanı:
♣(12-13 yaşına kadar)
♣Çocuktan istenilen hoş bir dille ifade edilmeli.

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 7

♣İstenileni söyledikten sonra beşe kadar sayın.

♣Bunu yapmazsa çocuğa göz ilişkisi ile “istenileni yapmazsan hemen
odaya gireceksin “ mesajı iletilmeli.
♣Tekrar beşe kadar sayın.
♣Yine yapmazsa çocuğa odaya gitmesini istenileni yerine getirene kadar
orada kalacağı söylenmelidir.

Eve ve okula ilişkin düzenlemeler:

Okul ortamı:
Öncelikle bu çocuklara zekâ testi uygulanıyor.(alt ölçekler) Ancak
burada sadece zekânın öğrenilmesi amaç değil.
*Şekil -zemin
*El-göz koordinasyonu
*Motor koordinasyonunu anlamak için bir dizi test uygulanır.

Normal bir çocuk için bazı uyaranlar çocuğun öğrenmesinde etkili

olurken bu tür çocuklarda bu uyaranlar olumsuz etki yaratabiliyor. Buna
ilişkin okula ait düzenlemelerde:

♣Sınıf ses yalıtımlı olmalı.

♣Birinci kat olmamalı.
♣Çocuk en önde oturmalı.
♣Öğretmenin giyimi de çocuğu etkilememelidir.
♣Çocuğun öğreneceği materyal çarpıcı olmalı.
♣(Zemin sade olmalı)

ÖRN: Resimli, süslü parçalar çocuğun dikkâtini dağıtabiliyor. Bu

nedenle bunlar öğrenilirken bu resimler kapatılabilir.
Hiperaktif çocuklar başarısız ve saldırgandır. Uyumsuzdur. Çocuk ilk
aklına gelen şeyi yapar. Bilgi almada seçici değildir.
Dikkâtin üç süreci vardır;

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 8

♣dikkât etme
♣karar verme
♣dikkâti sürdürme
Bunlar sağlandığında ancak çocuktan başarı elde edilebilir. Çocuktan
başarı elde etmede bir diğer önemli nokta olumlu davranışların
önemsemesidir.
♣Öğrenmeler oyun şekline getirilebilir. Örneğin hayvan resimleri
alınıp gruplandırılabilir
♣Harfler yazılarak a’yı b’yi bul denilebilir. Bilgisayarla konsantrasyon
sağlanabilir.
♣Çocuğun sosyalleşmesi arttırılabilir. Bunun için belli oranda beden
eğitimi faaliyetleri gerekir. Yüzme, tenis, judo, karete gibi bireysel oyunlar
daha etkilidir.
♣Çocuklar olumlu bir şey yapınca kendilerini daha iyi hissederler.
♣Grup oyunları tercih edilmemektedir. Çünkü çocuğun kendi
kendisini telkin etmesi önemlidir.
♣Yönergeler (çocuğa söylenen şeyler) çok net olmalıdır. Çocuk
yönergeyi takip etmesini bilmelidir. Örneğin bir eylem yerine getirildikten
sonra diğer eylemin de yerine getirilmesi istenmelidir. Banyoya git, dişini
fırçala, yat..... gibi yönergelerin anlaşılması güç olabilir.
Ψ Bu çocuklar sözel alanlarda daha başarılıdırlar. Çok iyi ezber
yapabilirler. Ancak bilgiyi transfer etme yeteneğinin olmamasından dolayı
yine sosyal derslerde başarısız olabilirler.***
♣Bir de bu çocuklar sürekli enerjilerini boşaltma gereksinimi
duyarlar.

Ev ortamı:
Ψ Düzenli bir ev ortamı gereklidir. Çocuğun uygun bir odası; yoksa
bir köşesi, mekânı olmalı. Kitaplarını, eşyalarını koyabileceği bir yeri
olmalıdır. Uyku, yemek, ders zamanı planlanmalı, programlanmalıdır.
Bunun sonucunda daha çok verim alınabilir.
♣Çocuklar diğer çocuklarla karşılaştırılmamalıdır.

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999

 9

Çocuklarda enerjilerini boşaltma eğilimi vardır. Bu durum oyunla

sağlanabilir. Böylece enerjilerini boşaltabilirler. Örn: evde 15 dk. egzersiz
yapma gibi...
♣Bu çocuklarla iletişimde göz ilişkisi ve kısa konuşma (fazla
ayrıntılara girmeden) etkilidir.

DERLEYEN♣ MURAT BAYHAN,1999