Вы находитесь на странице: 1из 16
UN NUEVO MANUSCRITO DE CHIMALPAHIN * Luis REevEs G. Entre los historiadores indigenas del siglo xvi, sin duda el mas conocido es Domingo Francisco de San Antén Mufiéa Chimalpahin Cuauhtlehuaniczin (1579- 1660) o mis brevemente Chimalpahin, quien debe su fama sobre todo a sus ocho Relaciones referentes, en su mayor parte, a temas de la epoca prehispinica. Sus manuscritos han sido descritos por varios autores y han pasado de mano én mano desde don Carlos de Sigtienza y Géngora (1645-1700), pasando por la Bibliote- ca de San Gregorio de los Jesuitas a manos de Boturini, Lesn y Gama, Aubin y Goupil. Finalmente, en ef ao de 1898 los manuscritos de. Chimalpahin Legaron a formar parte de la Biblioteca Nacional de Paris, donde se encuentran ahora, registrados bajo los niimeros 74 y 220 de Ja Mamada “Coleccién Antigua de Goupil”! El primer registro contiene las ocho relaciones histéricas mencionadas ante- riormente, mientras que el ntimero 220 registra el documento conocido como “Diario de Chimalpahin” dedicado en su totalidad a relatar hechos acaecidos en su tiempo. De los documentos conservados en Paris es de donde Rémi Simeén, Paso y Troncoso, Mengin y recientemente Zimmermann, han tomado copias para publicar los textos nahuas y dar varias versiones, ya sea al francés o al aleman, La dinica traduccién al espafiol que tenemos de la obra de Chimalpahin, y eso sélo de parte de la Il, Ia Ill, la IV, Ja V, la VIy la VIE Relaciones, desgraciadamente deja mucho que desear? Hasta hoy eran estos los tinicos manvscritos conocides de Chimalpahin y ya Zimmermann sefialaba que los trabajos de este historiador “s6lo en raras ocasiones han permitido las circunstancias que [los] conservemos hasta hoy; muchos de ellos permanecen todavia ignorados, arrumbados en las bibliotecas y archivos”? * Este trabajo se realizé bajo el patrocinio del Departamento de Investigaciones His- téricas del Instituto Nacional de Antropologia e Historia. + Mengin, E., 1949. Chimalpahin, C, F. de 8, A. M,, 1965. 3 Zimmermann, G., 1966. 333 334 ANALES DEL INSTITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOGIA TE HISTORIA Por fortuna, uno de estos manuscritos a que se reficre Zimmermann esta bien conservado, aunque un tanto ignorado, y se guarda en el Archivo Histérico del Instituto Nacional de Antropologia ¢ Historia de la Ciudad de México. Dicho archivo se cred en el afio de 1944 con los fondos de manuscritos que existian en la antigua Biblioteca del Museo Nacional y se ha ido aumentando con documentos provenientes de exconventos y colecciones de particulares.* Desafortunadamente no tenemos, por hoy, datos exactos sobre cémo fueron ingresando los manuscritos de este archivo. Lo importante es que en la Coleccién Antigua de Manuscritos del Archivo Histérico de referencia en el volumen 256, hemos encontrado 18 fojas manus- critas en idioma nahuatl sobre papel europeo que, después de algunas considera ciones que a continuacién exponemos, nos han Hevado a concluir que se trata, sin duda, de un nuevo manuscrito de Chimalpahin. Es un documento sin titulo y en cuya tiltima pagina aparece la firma de Alexo Andrés Chimalpopoca Galicia. El documento, de 18 fojas, lo copié en el afio de 1854 el Lic. Faustino Gali Chimalpopoca, y su copia se conserva en el volumen 254 de Jn misma Coleccién Antigua ya mencionads. La copia de Chimalpopoca adolece de serias fallas, En primer lugar, cambié Ia grafia; las notas marginales, que tiene el original, en al- gunos casos fueron copiadas por él y en otros no; por otra parte agregé palabras cuando lo creyé conveniente. Sin embargo, hechas estas aclaraciones, Ia copia es ‘til, pues Chimalpopoca tuvo en sus manos el original hace 100 afios. Chimalpopoca hizo una craduccién al castellano de este texto y més tarde don José Fetndndez Ramirez copié el texto nahuat! y la traduccién, Esta segunda copia aparece en el volumen 273 de Ja misma Coleccién Antigua, Este volumen 273 es el primer tomo de sus “Anales Antiguos de México y sus Contornos”. Para cl Lic. Galicia Chimalpopoca este documento era anénimo y no da ninguna noticia de cémo llegé a sus manos, aunque probablemente se lo haya proporcionado Alexo Andrés Chimalpopoca Galicia, cuya firma aparece en la foja 18 v. quien por sus apellidos, inferimos tenia parentesco cercano con Chimalpopoca. En este manuscrito concurren los siguientes elementos que nos evan a con- cluir con certeza, sobre quién es el autor. 1) En primer término, el tipo de letra de nuestco manuscrito y el de las ocho Relaciones y el Diario de Chimalpahin son idénticos. Compérese la fotografia que publicamos con cualquiera de las paginas de las Relaciones publicadas por Ernst Mengin en la coleccién de Corpus Codicum Americanorum Medii Aevi, vol. III, Copenhagen, 1949, 0 con las fotocopias del “Diario” que conserva el propio Archi- Yo Histético del Instituto Nacional de Antropologia e Historia. 2) Nuestro manuscrito termina en Ia foja 18 v., con datos del sibado 5 de agosto de 1589, y el “Diario de Chimalpabin” se inicia con datos del 29 de no- viembre del mismo afio. 3) Después del ultimo renglén de Ia foja 18 v., que termina con un punto y aparte, abajo a la derecha, se tiene la expresién Auh ynipan; esto significa que la pagina que sigue empieza con esta expresién, Esta era Ia forma usual en la * Pompa y Pompa, A., 1964 UN NUEVO MANUSCRITO DE CHIMALPAHIN 335 época Colonial, para sefialar la continuacién de una foja a otra, Si tenemos a Ja vista la primera pagina del “Diario”, observamos que, justamente, comienza con la expresién Auk ynipan. 4) En Ios iiltimos renglones de nuestro manuscrito se consignan hechos que corresponden al 9 de julio de 1589, Iuego le siguen datos del 29 y 30 de noviem- bre, para terminar con datos del 5 de agosto. Este hecho obligé a que en el margen izquierdo y a la altura de los renglones que hablan de lo acaecido el 29 y 30 de noviembre se pusieta una nota que dice: ynin dlatolli tlatzintlan ye iuh, es ir, estas palabras van abajo, Justamente en el “Diatio de Chimalpahin”, nos encontramos como nota sobre el primer renglén de la primera pgina lo siguiente: nican ye yauh yn tlacpac ca tlatolli, es decir, aqui van las palabras que estén arriba. 5) En cuanto al contenido del documento que publicamos se observa que los datos que aporta se contienen en la sexta y séptima Relacién de Chimalpahin,® pero, ademas, nuestro manuscrito da noticias sobre la redaccién de In obra de la madre Teresa de Jesiis, la representacién del sacrificio gladiatorio, el paso de los frailes que fueron a China, la Hegada del acueducto « San Juan, el dragado de los canales de la Ciudad de México, el viaje de Santiago de Vera a la China, la orden dada para que los frailes fueran substituidos por clérigos en los pueblos que tenfan a su cargo, Ia epidemia de 1588, el pleito entre los franciscanos a causa de su Comisario, el temblor del dia 10 de abril de 1589 y la muerte de dofia Francisca Blanca, la hija del vitrey. Todos los demas datos estan contenidos en las Relaciones sexta y séptima, mas © menos con fas mismas palabras, pero diferente sintaxis 0 con datos mucho més amplios; en ningin caso se tiene el texto idéntico. Algo notable es que en nuestro manuscrito aparezca una nota marginal, sobre Gregorio Lopez, en cas- tellano y en Ia séptima Relacién aparezca el mismo texto ya traducido al nabuatl, aunque con el nombre de Diego Lépez, pero no cabe duda que se refiere a Gre- gorio. SEPTIMA RELACION © Ms, DE LA COL. ANTIGUA DEL ARCHIVO HISTORICO DEL LN.AH, Auh ye no ceppa yquac necocoloc yertli toyacacpaquiz huel totocac ya cocoliztli miec tiacat] yn momiquilli, No yheuac ypan in ye no ceppa necocoloc yn Mexico, huel totocac yn cocoliztli, yeztli- coyacacpaquiz, miec tlacatl ya momiquillique macehualli. Yhuan quitohua, no ypan yn oc ceppa, do- —_yhuan quitohua occeppa ypan metztli yc ix mingotica, yn ipan yc 9 mani metztli octu- bre yn onpeuh popocaya citlalli, ga cenca nobuiyampa oyttoc, cenca huey yn ypocyo mochiuh, ompa yn motlalli yn conatiuh yeallaquiampa, 5 Simeén, R., 1899, © Zimmermann, G., 1965. ‘mani octubre domingotica yn opeuh popo- caya citlalli, Cenca nohuiyan yttoc cenca huey ynipocyo mochiuh umpa y motlalli ya tonatiuh ycallaquiyampa, 336 ANALES DEL INSTITUTO NACIONAL Dh: AN'TROPOLOGIA 1: HISTORTA Por ota parte, nuestro manuscrito presenta semejanzas sorprendentes con el manusctito registrado bajo el nimero 217 del Kondo Mexicano de la Biblioteca Nacional de Patis. Este iltimo contiene datos del afio de 1398 al de 1589 y fue publicado por Zimmermann * por considerarlo obra de Chimalpahin. Parte de este documento 217, donde se registran datos de los afios de 1577 a 1585, salvo pequefias diferencias, es idéntico en contenido, palabras y sintaxis, al manuscrito que aqui publicamos. Esto hace pensar que uno es una copia o que al menos uno de ellos se tenia entre los documentos que sirvieron de base para la redaccién del otro. Ms. 217 De LA BIBLIOTECA NAL. DE Paris Auh ye no geppa yquac necocoloc huel totocae yn cocoliztli miec tlacatl y momi- quill. yquac onmopebualti yn alcalde de corte Santiago de Vera, ynic mohuicac China quinmobuiquilli tlapitaqui nahvintin, auh gan hualaque hualmocuepque, gan icel ya quibuicaque chirimias quipitza Atlixocan ‘Ms, DE LA COL. ANTIGUA DEL ARCHIVO HisrOrico DEL LN.AH, ‘Auh ye no ceppa yquac necocoloc ‘yezthi toyacacpaquiz’ huel towocac yn cocoliztli miec tlacath yn. momiquill yquac ypanin omopehualti yn allde, de corte Santiago de vera ynic mohuicac china quinmohuiquilli tapitequi nahuintin auh ca hruallque hualmocuepque can igel yn qui- hhuicaque chitimias quipitea atlixocan ychan. ychan. En conclusién, podemos afirmar que el manuscrito que hemos descubierto en las primeras 18 fojas del volumen 256 de la Coleccién Antigua de Manuscritos del Archivo Histérico del Instituto Nacional de Antropologia ¢ Historia, es de Domingo Francisco de San Antén Muaén Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin, Por hoy, no tenemos datos de cOmo estas 18 fojas se separaron del grueso de los manuscritos de Chimalpahin que finalmente fueron a quedar en ta Biblioteca Nacional de Paris Esta obra recién descubierta, 1a podemos dividir en dos partes. La primera se inicia en la foja 1 r, con el relato de los hechos acaecidos en el afio de 1426 y se continda, en forma de anales, en las siguientes 16 fojas donde termina con datos del afio de 1522. Estas fojas estin escritas en ambas caras, con excepcién de la foja 7 que sélo tiene escrita la mitad del frente estando a la vuelta en blanco; Jo mismo ocurte con Ia foja 12, La foja 12 v. contiene sélo tres renglones que son una nota a la foja 13 1. La segunda parte de este manuscrito comprende las fojas 17 y 18 escritas por ambos lados y contiene el relato de hechos sucedidos entre enero del aio de 1577 hasta el stbado 5 de agosto de 1589. Con base en lo que hemos expuesto, concluimos que estas dos fojas son las dos primeras del “Diario Chimalpahin’”. En este presente trabajo publicamos la segunda parte y dejamos para un trabajo posterior Ja primera, que se refiere a la época prehispinica. Tb Pacsimil de las dos fojas del “Diario de Chimalpabin” a npeedunal i au mi LE hen i aa ee ay ae see ‘ < ba noi Speco. nese 4 i panzcute se Lal, eae ee LE Het Pee eye oct Z es ae Bo ete GEE Pe 2 page fats [ais gfe wrk te La ee: a ne 2 Loess i579 Etro (Bacpa is eed Joong GY pee aepenpe oy ZOE i) fn lnrec cre 1 oifiu agen See eee $878. cy wenintey sede Le sparen, ee: ees mae e co pc tlsinmangainn 4 ratte man em comb fit MERIC of 5 Debbie t— | fist ph narygeae Reefer of grantee. i kee e x a 5 Alasioccky pay, | asin 338 ANALES DEL INSTITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOGIA E HISTORIA pelle oe pre nee Hieey pan pode a Bont, es ea yie& te TE rcs orrge spe Cpa a Bo sete pias, fi syns Te Clg J Se Be: peweven Lrntagcé 2 pel UN NUEVO MANUSCRITO DE CHIMALPAHIN 339 page ipo met su ot eee Nae Li pipe SS Z Fd KS Zactte pitts se Eng igs riage airs fgeee et yale soe FLED Z ete, 340 ANALES DEL INSTITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOG[A F HISTORIA ios go. : eo, Inage Sy 0 jd ne cueheyps ypnds ctonieas jeatn trenjek, - “ g Ss fei hg 1 oie lomb Pe NLL X ee E Doe cuties illage he ie B M4, 16. 7. 18. UN NUEVO MANUSCRITO DE CHIMALPAHIN 341 DOS FOJAS DEL “DIARIO DE CHIMALPAHIN™ (BE. 17 ©) VU calli xihuiel 1577 (sobre el renglin: ypanin yn xibuitl oqui- mihcuilhui yamoxtzin libro initoca de las moradas yn la madre Teresa de Jesus). Yoipanin yipan metatli Januarius xxi mani necocollo. Februarius xxviii mani necocollo, Margo xxxi mani ypan ceuh yn cocolliztli. ‘Auh yxquich ye micohuac yaic nohuian ypan nueva espafia timicque ya ti macehualein yhuan tliltique au can quexquich yn espafioles micque, . Yhuan ypanin huell onez yquac ynic cenca chicahuac opopocaya citlalli tla- nextli ytech omoquetz ocachi tlaca yn pehuaya. » Yhuan yquac mochiuh yn cahuahuanalizeli ya uh mochihuaya ye huecauh ye quintlamahuicoltique yn tlatoque, Yhuan yquac yancuica maxitico yn padreme descalcos Sant Francisco teo- pixque can moquixtitiquizque mohuica a Ia china, VILE tochdli xihuitl 1578 yquac ypanin dlayahualloloc yn ompa la compafia de Jesus yn teatinos ypampa ompa motlallito ynin necaukcatzin yn imomiyotzin sanctome ompa hualla Roma oncan oneohuac yn iglesia mayor ynic tlaya- hualloloc, » IX acatl xihuiel 1579 ypanin yquac momiquilli yn cotlacotatzin Fray Alonso de Molina Sant Francisco teopixque totemachticatzin catca, Aub ye no ceppa yquac necocoloc ‘yeztli toyacacpaquiz’ huel rorocac yn co- coliztli miec dacadl ya momiquilli. . Auh no yquac ypan pascua nauidad y hualmohuicaque monjastin ynipilhuan Sancta Clara yn axcan oncan moyetzticate petlacalco ompa huallehuaque compa catca achtopa yn trinidad glericostin yn quinpachohuaya achtopa, (Al margen izquierdo: 27 de Octubre.) X tecpatl xihuitl 1580 ypanin yquac quiz mobuicac quitlalcahui yn. altepet! ‘mexico yn visurrey don Martin Enriquez ynic mohuicac peru yn tlahtocat matlactli omey xihuitl qualli ynic tlapachoco mexico. ‘Auh ca no yquac maxitico yn visorrey don Lurengo Xuarez de Mendoga conde de corufia (Sobre el renglén: ynin amo tle encomienda quipiaya) yn mocallaquico mexico ypan metztli yc 4 mani octubre martes ypan ylhuitzin Sant Francisco, ‘Auh no yquac maxitico yn padreme Sant Francisco descalgos yn moyetzticate uerta yhuan Huitzillopochco. Yhuan quitohua occepa ypan mettli yc ix mani octubre domingotica yn ‘opeuh popocaya citlalli. (En el margen inferior: cenca nohuiyan yttoc cenca huey yn ipocyo mochiuh umpa y motlalli yn tonatiuh ycallaquiyampa.) XI calli xihuiel 1581, XIE tochtli xi (E. 17 v.) huiel 1582 ypanin ynipuac ypan metztli ynic xxii ‘mani Julius ypan ylhuitzin Sancta Maria Magdalena yquac acico yn aotli Sane Juan, 342 19 20. 21. 22. 23 24. 25, 26. 27. 28. 29, 30. aL. 32. 33 34. 35 36. ANALES DEL INSTITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOGIA TE HISTORIA ‘Auh ynipan metztli ynic xxx mani deciembre yn huetzico ath tianquizco acaxic, Yquac mochalli (sic) yn acaxitl yn tianguizeo mani chiquacen xiuhtica ye- cahuico. XIN acatl xihuiel 1583 ypanin yquac moyeeti motlacuicuilli yn acallotli yo ican mexico ynizqui acallotli nohuiampa huitea yn altepetlypan tlaca ‘Auh no yquac motiallique Bearati yn oncan teopan Sancta Monica ypilhuan onca Huiczillan. No yquac hualmohuicac crucifixo yn ompa monextitzino totollapan “+ Sant guillermo ca iuh huiptla de ramos Sant Pablo maxitico auh gatepan hualmo- huicac yn Sant augustin xolloco quimonamiquillito yn ixquichtin teopixque augustinos, franciscos, dominigos clerigos teatinos. Yhuan yquac yancuican motlayahualhuique yn Santo Domingo ypilhuan hue! mahuiztic yn itlayhiyohuiliztzin Te. Dios ynic motecpan. No yquac ypan mevztli ynic xxix Junius ypan yihuitzin St, Pedro yhuan St. Pablo apostoles yn omomiquilli elahtohuani don Lurenco Xuarez de mendoga conde de corufia visurrey qualli ynic tlapachoco mexico ompi motocac yn inacayo Sant Francisco yn dahtocatico onxihuitl ypan chicunaubtet! mevztli. (Tachado: ypan ceapobualli onmatlactli ypan ey ylhuitl.) (AL maggen derecho: cequintin quimachiyotia niman yquac yn visurrey mo- chiuhtzino don Pedro Moya de Contreras argobispo ynoiuh momiquilli don lurenco.) J tecpatl xihuitl 1584. Ypanin yn xibuitl oncan matlacpohwal xihuitl ypan yepohual xiluitl quichiuhque ynicate mexica tenochticlan, Yquac ypanin omopehualti yn Allde. de corte Santiago de vera ynic, mohuicac china quinmohuiquilli tlapitzqui nahuintin avh ca hualaque hualmocuepque can icel. ‘Yn quihuicaque chirimias quipitza atlixocan ychan. Auh no yquac omochiuhtzino visitedor general yo ipan nueva espafia niman omochiuhtzino governador visurrey yn teoyotica tlhtohuani don Po. moya de contreras arcobispo mexico. Yhuan ynquisidor mayor mochiuhtica (F. 18 r.) mochiuhtica yniquac omo- miquilli tlahtohuani Don Lurengo Xuarez de mendoga Visurrey ynic niman ipan ocallac governador visurtey omochiuhteino yn arcobispo. Auh no yquac mito ynixquichtin teopixque yn Sant Francisco, Sant augustin, Sant Domingo aocmo yehuantin motemachtilizque y nohuian altepetlypan yehuantin calaquizque yn clerigos. ‘Yhuan ya altepetlypan tlaca tlahtoque nohuian tlacuepaco tlananquilico ynin- panpatzinco teopixque. Auh no yquac omoyancuilli yn iglesia mayor teopan calli. 2 calli xihuitl 1585 ypanin mochivh ynic tlayahualloloc ya ipampa Sancto Concilio yn teoyotica necentlalilizsli sancto Domingo hualpehualloto oncan hualhuilohuac yn sant augustin, Yhuan yn ixquichtin teopixque ome yn morlayahualhuique Don Fray bartolome de Jedesma obispo huaxacac Sto. domingo teopixque, Don Fray Do- 37 38 39 40 Al 43. 44, 45 46 47, 48, 49 UN NUEVO MANUSCRITO DE CHIMALPAHIN 343, mingo de alcura obispo xalisxo teopixque Sco, domingo, Don Fray Greo montano obispo campech teopixque Sto. Domingo, Don diego Romano obis- po tlaxcallan teopixque Sant. Po, clerigo, Don Fray Juan de medina obispo michhuacan teopixque Sant, augustin. Ca huallatzauhctia yn argobispo casolla quihvallaquitia yhuan ytopil ymitra auh can moch capa yn quitlallitiaque obispome, Don Fray Gomez de Cor- dova obispo quauhtemalla teopixque Sant Jerénimo, auh ynin mochiuh ypan yc 20 enero ypan ylhuitzin Se. Sebastian, (AL margen izquierdo: .. .15 dias de henero 1585 oncan mochihuazquia con- concilio.) CAL margen derecho tachado: cequintin vevetque quimachiyotia yequin -Jquac governador visurrey mochiuhtzino argobispo mexico auh amo nelli ca ye omito ye ompa dacpac.) Auh ynic tzonquiz ypan yn ilhuitin St, Lucas can no ivh tlayahualloloc eylhwiel viernes, sabado, domingo. Aub an no ypan yn omito xihuitl 1585 afios no yquac maxitico visurrey Don alvaro Manrique de cuiiiga quinhualhuicac yn padreme carmenitas ‘ypan metatli a 17 noviembre’. UL tocheli xihuiel 1586 yquac ypanin calaque Sant Sevastian domingo posesion macoque teopixque carmenistas ypan 19 de enero ynic mocallaquique tlaya- hualloliztica oncan oneohuac yn (F. 18 v.) Sancto Domingo. Ye quimocuillique ynic cemicac oncan moyetztiezque ynin teopixque yehuantin yn motenchua descarcos ypilhuantzitzinhuan ya totlaconan Sancta Maria del carme, Auh ca no yquac (sobre el renglén: axcan miercoles) ynipan Sant Bernabe ylhuitzin ye xi mani Junio yquac ommopehualti yn teoyotica tlahtohuani arcobispo ynic mohuicac castillan ye teotlac yn omopehualti. Don Pedro moya de contreras caxtol xihuit! yn omotlahtocatillico mexico. Ye xihuitl ynquisidor moyetzticatca auh niman yc quimocuilli yn teoyotica ytlahtocayo arcobispo, matlacxihuit! yn argobispo moyetzticatca. (Ente renglones y en el margen detecho: auh inin ynic mohuicac espafia ya igovernadortzin conmotlallilitelhuac yn ipanpatzinco tapachoz santa iglesia mexico yehuatzin yn docto don Sancho Sanchez de mufion maestre escuela gobernador y vicario general in santa iglesia catedral de mexico ibuan mochi arcobispado yn icatzinco don Pedro moya de contreras argobispo mexico del Consejo del rey nuestro sefior.)* LMT acatl xihuitl 1587. -¥V tcepat! xihuiel 1588 ypanin cenca totocac cocoliztli. ‘Yhuan yquac mixnamique teopixque descalsos yhuan S. francisco yn iquac mochallaniaya ya itechpa comisario auh cenca achi huecahuac ynin netequi- pachol moteylhuiaya yn audiencia, * Las palabras en sipo cursivo del No. 46 se tomaron de Ia copia del Lic. Faustino Galicia Chimalpopeca, vol. 254 de la Col. Antigua de Ms, del Archivo Histérico del Ins- ti to Nacional de Antropologia e Historia. 344 50. Sie 52. 33. 34. 55. 56. van m ANALES DEL INSIITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOGIA E HISTORIA Auh can no ypan yn xibuidl yn omoteneuh maxitico Juez visitador comisatio, quihualmihualli papa ynic quintlatetemollico Sant Francisco teopixque auh yn maxitico ypan ic xix mani octubre juebestica. VI calli xihuiel 1589. (Al margen izquierdo: Fue Gregorio Lopez a aquella soledad de Sancta fee a 22 de mayo de 1589 segundo dia de pascua de espirieu santo donde prosiguio sus exercisios de oracién y contemplacion hasta el dia de su muerte.) Ypanin xihuiel orlallolin ypan yc 10 mani abril ypan martes ynic oppa mochiuh ye 26 mani abril huel corocac niman oppa mochiuh, tallolinaliztl. Yn axcan ypan lunes yc 9 de julio yquac omomiquilli ynichpoch marques Visurrey (sobre el renglén: cuyohuacan yn mic) ytoca Dofia Francisca Blanga ypan misa omito ynoncan Sant Joseph oncan motocac yn Sant Francisco, ‘Auh yniquac (sobre cl tenglén: miercoles) ynipan yvisperastzin Sant Andres apostol yquac omacoque yn Sant Francisco teopixque posesion ynic huel imaxca yez teocalli $, Juan yhuan Sancta Maria ynoquimacac posesion Allde. de corte Servandes. (Entte renglones: auh vel ipan ilhuitzin S, Andres oncan misa mito cuepopan.) (AL margen izquierdo: Jueves a xxx de noviembre ynin elatolli elatzinelan ye iuh.) Sabado ypan yc 5 mani de agosto yn ipan ithuitzin quiz sancta maria de las nieves motenehua cepayauhcihuapilli yquac motlallitzino in de ara, sefiora de monserrate yn ipan claxillacalli §. Juan Tequixquipan, Auh ynipan, TRADUCCION Afio 7 calli 1577. En este afio la madre Teresa de Jesis escribi6 su libro ti- talado De las Moradas, A los 31 dias del mes de enero la gente se enfermé. A los 28 dias del mes de febrero Ia gente (continita) con enfermedad, A los 31 dias de marzo ces6 Ia epidemia, Hubo mortandad. En toda Ia Nueva Espaiia morimos los macchuales y los negros; sélo unos cuantos espafioles murieron, En este afio aparecié, fue entonces que de manera intensa hume6 1a estrella (cometa). Salia con la luz del dia, empezaba ya tarde, Entonces se hizo el tlahuahuanaliztli (sactificio gladiatorio) de Ja manera en que se hacia antiguamente para divertir a las autoridades. Fue entonces cuando por primera ver Ilegaron los padres descalzos, sacerdotes franciscanos, sélo estuvieron de paso para ir a la China, Afio 8 tochtli 1578, Los teatinos en In Compafifa de Jestis hicieron una procesién a causa de que alli se fueron a colocar las reliquias, los huesos de los santos, que vinieron de allé de Roma, La procesién partié de Ia iglesia mayor. Afio 9 acatl 1579. Fue en este aflo cuando murié nuestro amado padre Fray Alonso de Molina sacerdote franciscano, El era nuestro maestro. uM. 17, 18. 20. 21 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29 UN NUFVO MANUSCRITO DF CHIMALPAHIN 345 Y otra vez la gente se enfermé, salié sangre de nuestras natices. La enfer- medad arrecié, Mucha gente muri, También entonces en Ia Pascua de Navidad vinieron las monjas hijas de Sanea Clara y que ahora residen en Petlacalco. Vinieron de Trinidad; alld estuvieron primero. En un principio Ins gobernaban clérigos. 27 de octubre. Afio 10 tecpatl 1580. En este aiio salié, partié, abandoné la Ciudad de México el Virrey don Martin Enriquez, quien se teasladé al Peri. Goberné 13 afios Vino a gobernar bien en México. Y también entonces Ilegé el Virrey don Lorenzo Xuirez de Mendoza Conde de Corufia, Este no tenia ninguna encomienda, Llegs a la Ciudad de México el dia martes 4 de octubre en Ia fiesta de San Francisco. Y fue también cuando Iegaron los padres descalzos de San Francisco los que sesiden en la Huerta y en Huitzilopochco, Y dicen que otra vez en el dia domingo 9 de octubre empex6 a humear la estrella (cometa). Por todas partes fue visto. Teafa un gran humo (cola), Se veia por el occidente Afo 11 calli 1581. Afio 12 tochtli 1582. El dia 22 del mes de julio, en Ia fiesta de Santa Maria Magdalena, fue cuando Ilegé la cortiente de agua de San Juan, Y el dia 31 del mes de diciembre comenzé a caer agua en Ia fuente del mercado. Cuando se puso la fuente en el mercado, hebfan transcurrido seis afios para terminar Ia obra. Afio 13 acatl 1583, En este afio se arreglaron, se dragaron los canales, todos los canales de México, Vinieron (al trabajo) gente de todos los pueblos, Y también fue entonces cuando se colocaron las beatas, hijas de Santa Mé- nica, en el templo de Huitzilan, ‘También fue entonces cuando se trajo el cruxifijo que aparecié en San Gui- llermo Totollapa. Al tercer dia, que era (domingo) de ramos, llegé a San Pablo y después lo trajeron a San Agustin Xolloco. Salieron a recibirle todos los sacerdotes agustinos, franciscanos, dominicos y clérigos teatinos. Y entonces nuevamente hicieron una procesién los hijos de Santo Domingo; fue admirable la representaci6n de la pasion de Nuestro Sefior Dios. ‘ambién fue entonces el 29 del mes de junio, en la fiesta de los apéstoles san Pedro y San Pablo, cuando murié el St, Don Lorenzo Xudsez de Men- doza, Conde de Corufa, Virrey. Vino a gobernar bien en México, Se enters su cuerpo en San Francisco, Vino a gobernar dos afios y nueve meses. (Ta- chado: y treinta y tres dias.) Algunos asientan que luego entonces, al morir don Lorenzo, fue cuando el arzobispo Don Pedro Moya de Contreras se hizo Vierey. Afio 1 tecpatl 1584, En este afio los mexicanos cumplieron doscientos sesenta afios de residencia en Tenochtitlin. En este aiio partié el alcalde de Corte, Santiago de Vera, para ir a China Llevé cuatro miisicos de viento, Volvid, regres6 sélo uno. Llevaton tafiedores de chirimfas, oriundos de Atlixocan. 346 30. 31. 32. 33. 34, 35. 36. 31. 38. 39. 40. 4. 42, 3. 44, 45. 46. ANALES DEL INSTITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOGIA E HISTORIA Y fue enronces cuando se convirtié en Visitador General en Nueva Espaiia y luego se hizo gobernador y Virrey el gobernante religioso, Don Pedro ‘Moya de Contreras, arzobispo de México. demas el arzobispo era Inquisidor Mayor, al morir el Virrey don Lorenzo Xuétez de Mendoza, por lo que luego entrd y se convirtié en Gobernador y Virrey. Tambien entonces se dijo a todos los sacerdores franciscanos, agustinos y do- minicos que ya no ensefiarian en todos los pucblos sino que entrarian Los clétigos. Y las autoridades de todos los pueblos vinieron a rechazar (la disposicién) a alegar por los sacerdotes. También entonces se renovs el edificio de Ia Iglesia Mayor. Afio 2 calli 1585. En este afio se hizo la procesién a causa de concilio, asam- blea religiosa, que partié de Santo Domingo y vino a San Agustin, Participaron en la procesién todos Jos obispos: Don Fray Bartolomé de Le- desma, obispo de Oaxaca, sacerdote dominico; Don Fray Domingo de Alzura, obispo de Jalisco, sacerdote dominico; Don Fray Gregorio Montano, obispo de Campeche, sacerdote dominico; Don Diego Romano, obispo de Tlaxcala, sacerdote clérigo de San Pedro; Don Fray Juan de Medina, obispo de Mi- choacin, sacerdote agustino. Al final iba el arzobispo quien traia puesta su casulla, su baculo y su mitra, Todos los obispos trafan puestas sus capas. Don Fray Gémer de Cérdoba, obispo de Guatemala, sacerdote Jeronimo, Esto ocurrié el 20 de enero, fiesta de San Sebastiin, El concilio se iba a realizar a los 15 dias de enero del afio de 1585 Algunos ancianos asientan que apenas (en esta fecha) fue cuando el arzo- bispo de México se hizo Gobernador Virrey, pero no es verdad; ya se asenté antes (lo correcto). ‘Terminé (el concilio) en Ja fiesta de San Lucas e igualmente se hizo proce- sibn, tres dias: viernes, sibado y domingo. Y también sobre el afio dicho de 1585 Ilegé el Virrey don Alvaro Mantique de Zifiiga, quien trajo a los padres carmelitas; a 17 dias del mes de noviembre. Afio 3 tochtli 1589. El 19 de eneto les fue dado en posesién a los sacerdotes carmelitas (el templo) de San Sebastién por Jo que el domingo entraron en procesién, Ia cual partié de Santo Domingo, ‘Tomaron (el templo) para residir ahi para siempre. Estos sacerdotes son los Hamados descalzos, hijos de nuestra amada madre Santa Maria del Carmen. Y también, hora miércoles, fiesta de San Bernabé, 11 de junio, fue cuando partio el gobernante eclesiéstico, el arzobispo, para ir a Castilla, Partié por Ja tarde. Don Pedro Moya de Contreras vino a gobernar 16 afios en México. Fungié como inquisidor tres afios, Luego tomé el cargo eclesiéstico de arzo- bispo; estuvo 10 afios como arzobispo. YY cuando se fue a Espaiia dejé como gobernador, para que gobierne la Santa Iglesia de México, al doctor Don Sancho Sanchez de Mufiin Maestre Escuela, UN NUEVO MANUSCRITO DE CHIMALPAHIN: 347 Gobernador y Vicario General de la Santa Iglesia Catedral de México todo el arzobispado por Don Pedro Moya de Contreras, arzobispo de México, del Consejo del Rey nuestro sefior. 47. Ao 4 acatl 1587. 48. Afio 5 tecpatl 1588, En este afio arrecié la epidemia. 49. En este aio pelearon Los sacerdotes descalzos y los de San Francisco, se ene- mistaron a causa del Comisario. Por mucho tiempo cuvieron este pesar; Ile- vaban el pleito en Ia Audiencia, 50. Y también en el afio citado Megé el Juez Visitador Comisario. Lo envié el Papa para investigar a los sacerdotes franciscanos; Ilegs el jueves 19 de octubre. 51. Aso 6 calli 1589. Fue Gregorio Lépez a aquella soledad de Santa Fe a 22 de mayo de 1589 segundo dia de Pascua de Espiritu Santo, donde prosiguié sus ejercicios de oracién y contemplacién hasta el dia de su _muerte, 52. En este affo Ia tierra temblé, en el dia 10 de abril; por segunda vez el martes 26 de abril temblé fuerte, por segunda vez ocurrié el temblor de tierra, 53. Ahora lunes 9 de julio fue cuando murié a hija del Marqués y Vireey en Coyoacin. Se Hamaba Dosa Francisca Blanca, Se anuncié durante la misa en San José. Se enterré allé en San Francisco. 54. ¥ fue el miércoles visperas de San Andrés Apéstol cuando les fue dado en posesién a los sacerdotes franciscanos, para que en forma definitiva sean pro- piedad de ellos, los templos de San Juan y Santa Marfa. Les dio posesién Cervantes, alcalde de Corte. En Ja fiesta de San Andrés, se dijo misa ya en Cuepopan. 55. Jueves 30 de noviembre, Estas palabras deben ir abajo. 56. Sibado 5 de agosto en la fiesta que hicieron a Santa Maria de las Nieves, llamada Cepayauhcihuapilli, se colocé a nuestra sefiora de Monserrate en el tlaxilacalli de San Juan Tequixquipan. REFERENCIAS CHIMALPAHIN, CUAUHTLEHUANITZIN FRANCISCO DE SAN ANTON MUSON 1965 Relaciones originales de Chalco Amaquemecan. Paleografia, traduccién y glosa de Silvia Rendéa, Fondo de Cultura Econémica, México, MENGIN, B. (Ed.) . 1949 Diferentes historias originales de los Reynos de Culhuscan, y México, y de otras provincias, El autor de ellas dicho Don Domingo Chimalpahin. Manus- crito mexicano No. 74. Corpus Codicum Americanorum, Medii Aevi, vol, II. Copenhagen, PoMPA ¥ POMPA, A. | | 1964 La Biblioteca Nacional de Antropologia ¢ Historia. Boletin del Instituto Na- cional de Antropologia ¢ Historia, No. 17, pp. 34-36, México, Smmn6n, R. . 1899 Annales de Domingo Francisco de San Antén Muiién Chimalpahin Quaub- 348 ANALFS DEL INSTITUTO NACIONAL DE ANTROPOLOGIA E; HISTORIA dchvanitzin, Sixitme et septitme Relations (1258-1612). Bibliorbéque Lin guistiqne Americaine, No, XI. Patis. ZIMMERMAN, G. 1965 Die Relations Chimalpahin’s aur Geschichte Mexico's. Das Jubrbundert nach der Conquista (1522-1615), Teil 2, Hamburg. 1966 Chimalpahin y Ia iglesia de San Antén Abad en México. Traducciones Meso americanas, ¢, 1. Sociedad Mexicana de Antropologia, México,

Вам также может понравиться