Kuptimi dhe objekti i studimit t s Drejts Kushtetuese

Cka nnkuptohet me studimin e t drejts/drejtsis?

-

Termi e drejt prfshin jo vetm sistemin juridik/ligjet, por nnkupton

edhe shtetin n kuptim t gjer.

Shteti dhe e drejta jan dukuri t pandashme

Shkencat juridike ndahen n dy grupe:

Shkenca juridike historike dhe
Shkenca juridike pozitive
-

Shkenca juridike historike, ato sisteme juridike q kan qen t zbatueshme

n nj koh dhe vend t caktuar dhe nuk jan m, si p.sh E Drejta Romake,
sistemi kushtetues pas lufts s dyt botrore, etj.

Shkenca juridike pozitive, quhen ato q studiojn t drjtn dhe shtetin e

tanishm dhe ktu hyn ndr tjera edhe e drejta kushtetuese

Norma juridike
Norma shoqrore: njerzit sillen sipas vetdijes s tyre t lir dhe pr ti
kontrolluar kto sjellje shrbejn rregullat/normat shoqrore t sjelljes.
Vet kupitmi i till dmth se ekziston edhe mundsia pr mospajtim me kto
norma dhe pason shkelja e saj.
Cka sht norma juridike?
Ka elementin e quajtur sanksion: jan mjete me t cilat ndikohet q njerzit ti
respektojn normat
Prandaj, norma e sjelljes dhe sanksioni jan t lidhura n nj trsi unike dhe
quhet norm juridike e plot.
Pra, prbhet nga dy elemente: nga norma thelbesore q quhet dispozit dhe
rregulla pr ndshkim q quhet sanksion.
ka sht shteti?
Shteti sht vet shoqria dhe si shume forma t organizimit q ekzistojn n
shoqri sht nj organizat e cila sht e strukturuar dhe ka hierarkin e
saj, ushtron veprimtarin e saj dhe ka funksionin e saj.
ka e dallon shtetin nga format tjera t organizimit?

 Aparati me te cilin ushtron pushtetin mbi territorin dhe popullatn e caktuar

dhe realizon interesat e prbashkt t asaj shoqrie.
Cka sht e drejta?
Trsi e normave shoqrore t sanksionuara me aparatin shoqror q quhen
norma juridike dhe shrbejn pr ruajtjen e forms s caktuar t sundimit.

Ndarja e sistemit juridik

Sistemi juridik sistematizohet ose ndahet n disa forma varsisht nga kriteret
q shfrytzohen pr ndarje t till.
E drejta e brendshme
E drejta nderkombetare
E drejta publike
E drejta private, etj
Kuptimi, Objekti dhe Burimet e t Drejts Kushtetuese
Dy kuptime t D.K:
-

Kuptimi pozitivo juridik (i pranueshm pr vendet q kan kushtetuta t

shkruara)

(sistemin e normave me karakter kushtetues q rregullojn marrdhniet

shoqrore-politike q kan t bjn me pushtetin politik dhe raportin ndaj tij, q
jan t kodifikuara n kushtetut)
-

Kuptimi materialist (karakteristik pr vendet anglo-saksone dhe ato q nuk

kan kushtetut t shkruar)

(e drejta ekzistuese q materializohet n jetn e nj vendi, pra e drejta pozitive

pavarsisht nse ato norma jan t kodifikuara n kushtetut)
Objekti i D.K.
-

Nuk ka deg t s drejts q nuk ka objektin e vet.

Nuk sht i njejt dhe absolut n gjitha vendet.

Metoda dogmatike: objekt sht vet teksti i kushtetuts;

Metoda politike: objekt sht pushteti politik dhe institucionet politike;
Metoda e shkencs juridike: raportet themelore politike

dhe normat juridike q rregullojn ato raporte.

Burimet e s drejts
Rendi juridik i nj shteti prbhet prej akteve juridike q jan: t prgjithshme
dhe t vecanta.
Burimet e s drejt jan: formale dhe materiale
Burime materiale jan: shkaqet q nxitin krijimin e s drejts; faktet
shoqrore nn ndikimin e t cilave krijohet e drejta.
Burimet formale: aktet e vecanta dhe m t ulta juridike mbshteten n akte
t prgjithshme e m t larta dhe njheri plotsohen prmes tyre.
Kur flitet pr burime t s drejts, jan tri kuptimi:
Burimi q nxjerr t drejtn (parlamenti, qeveria);
Burimi n t cilin paraqitet e drejta (akti q prman normn juridike);
Burimi prmes t cilit buron e drejta (procesi i krijimit norms
juridike)
Burimi i s drejts shfaq tri elemente t aktit juridik:
Krijuesin
Formn dhe
Procedurn
Burimet e te drejtes Kushtetutese
Burimet e D.K. mund t jen t dyfishta:

Ekskluzivisht burime t d.k. (rregullojn materien q bie n kuad t

objektit t d.kushtetuese)

T prziera (rregullojn materien q bie n objektin e d.k. por edhe t

degve tjera t s drejts)

Burime juridike dhe jo-juridike

Burimet formale t d.k.:
Kushtetuta fuqin m t lart ndaj burimeve tjera

 Ligji kushtetues akti q bn ndryshime rrnjsore n kushtetutn

pozitive ose dokument prcjells pr zbatimin e saj
Amandamenti kushtetues paraqitet te kushtetutat ekzistuese, bn
ndryshimin, plotsimin ose zavendimine normave
Aneksi kushtetues - shtojc e kushtetuts, nxjerret njkohsisht me
kushtetutn
Ligjet dy kategori, ligje organike (nn kushtetut por mbi ligjet tjera)
dhe ligje t zakonshme
Rregulloret si burim i d.k. jan vetm dekretligjet
Vendimet e gjykatave kushtetuese jan vendime erga omnes prandaj
veprojn si ligjvns negativ, eliminojn ligjet q nuk jan n pajtim
me kushtetutn
Shembull:
Burimet e d.k. n nj shtet me kushtetut rigjide do dukej si n vijim:

Kushtetuta/t (federative, njsive federale dhe autonome)

Ligjet e parlamentit (federats, njsive federale e autonome)

Dekretet me fuqi ligjore (aktet e pushtetit ekzekutiv)

Rregulloret e organit ekzekutiv

Rregullorja e Kuvendit dhe rregulloret e organeve tjera

Vendimet e gjykatave kushtetutese ose organeve tjera q ushtojn

kontrollin kushtetues

Doket kushtetuese

Burimet materiale t Drejtes Kushtetutese

Doket kushtetuese rregulla t pashkruara shoqrore

Konventat kushtetuese rregulla q dalin nga praktika e funksionimit

t organeve m t larta shtetrore

Normat e prgjithshme t D.Nderko. sidomos n lmin e drejtave dhe

lirive t njeriut

Praktika gjyqsore- vendimet me karakter kushtetues bhen t

aplikueshme edhe pr rastet tjera,

Faktet juridike, Teoria juridike, etj

Kuptimi i Kushtetuts
Llojet e Kushtetutatve, Miratimi dhe Ndryshimi i Kushtetutave
Tradita e kushtetutave moderne rrjedh nga tri prpjekje kryesore:
1. Prpjekjet pr ligjin m t lart ose kryesor
Rezultuan n rregulla t shkruara q pushteti i sovranit

sht i

kufizuar
2. Prpjekjet pr t drejtat dhe lirit individuale
Rezultuan n akceptimin se d.&l. njeriut jan natyrore dhe kufizojn
pushtetin arbitrar, e q duhet instrumentalizuar me ligjin m t lart.
3. Prpjekjet pr dokument t shkruar ose kontrat
Rezultuan n nxjerrjen e kushtetutave moderne
Rndsia e Kushtetuts
-

N periudha t ndryshme rndsia e saj dallon:

-

plotsisht injorohet ose

konsiderohet dokument themelor juridik dhe politik n vend

Cila sht rndsia e vrtet e kushtetuts:

-

Paraqet bazamentin e ndrtimit t shtetit (organizmi, funksionimi dhe

raportet me pushteteve dhe kufizimet)

Parasheh legjitimitetin e krijimit t pushtetit shtetror

sht baz e gjith sistemit juridik

Siguron ligjshmrin

Jo vetm parasheh por edhe garanton t d.&l. e njeriut

Kushtetuta sht vet pasqyra e zhvillimit dhe demokracis n nj shtet

Kushtetuta ka disa karakteristika:

1. Akt formal dmth i shkruar
2. sht nj dokument i vetm
3. Akti me fuqi juridike m t lart

Si sigurohet kjo eprsi?

1. Organit i cili e miraton dhe
2. Procedurs n t ciln miratohet format e miratimit t kushtetuts
Konteksti i nxjerrjes s kushtetuts sht i dyfisht:

Nse kemi t bjm me nj shtet q ekziston; ose

Nse kemi t bjm me nj shtet t ri.

N rastin e nxjerrjes s kushtetutave t reja, njihen dy situata:

Kur kushtetuta e vjetr shfuqizohet me dhun (kemi diskontinuitet

kushtetues)

Kur kushtetuta e re nxjerrt prmes rrugs paqsore (kemi

kontinuitet kushtetues)

N praktikn kushtetuese njihen tri subjekte apo tri forma t miratimit t

kushtetuts:

Miratimi i drejtprdrejt referendum

Miratimi nga organi kushtetutvns

Miratimi nga organi i rndomt legjislativ parlamenti

Miratimi i drejtpdrejt mbshtetet tek ideja pr popullin si sovran

sht dukuri e rrall dhe ndodh:

Pas ndryshimeve t mdha politike

Pasi ashtu parashihet me kushtetutn ekzistuese

Si form rezerv (n rast t mosmiratimit n kuvend)

Si konfirmim i popullit pas vendimit n kuvend

Miratimi prmes organit kushtetuvns

Paraqitet rrall dhe zakonisht kur jan miratu kushtetutat e para.

Zgjedhet drejtprdrejt nga populli vetm pr kt qllim

Kualiteti i organit siguron eprsin e kushtetuts ndaj ligjeve

 Miratimi prmes organit t rregullt legjislativ

Forma m e rndomt e miratimit t kushtetutave sot.

Dallon me procedurn e veant dhe numrin e krkuar t votave pr

miratim

Ndryshimi i kushtetutave
Me ndryshim t kushtetutave kuptojm:

Largimin e disa ose normave n trsi

Zvendsimin me norma t reja

Plotsimin e tekstit ekzistues

Ekzistojn shum klasifikime t modeleve t ndryshimit t kushtetutave.

Varsisht nga kriteri pr pjesmarrje t qytetarve:
1. Vendet q zbatojn referendumin kushtetues:
I. Obligativ pr gjitha ndryshimet
II. Obligativ pr ndryshime t vetm disa neneve konkrete
III. Nse organi ligjvns nuk miraton ndryshimet me shumicn e krkuar
Sipas llojit t organit q sht i autorizuar pr ndryshim:

Organi i posam kushtetuvns

Organi i rregullt legjislativ

E drejta e iniciativs pr ndryshim

Kuorumin e nevojshm

Shumica e nevojshme

Edhe tjera elemente, si votimi n dy dhoma, ose seanca e prbashkt e dhomave,

etj
Ndryshimi i kushtetutave n shtetet federative:

sht shtje politike mbi t gjitha

Dallon varsisht nga formal dhe shkalla e pjesmarrjes s njsive

federale

Proces q mbron njsit federale nga zgjerimi i pushtetit qendror

Kush ka t drejtn e iniciativs pr ndryshime?

1. kuvendi federativ
2. njsit federale dhe
3. qytetart
Klasifikimi i kushtetutave
Varsisht nga kriteri, kemi kalsifikime t ndryshme:
Sipas mnyrs s nxjerrjes ose miratimit:

Kushtetuta t oktruara ose dhuruara

Pakte kushtetuese

Kushtetuta demokratike

Tjerat klasifikime t kushtetutave jan:

Kushtetuta t shkruara dh jo t shkruara

Kushtetuta t kodifikuara dhe jo t kodifikuara

Kushtetuta t forta (ngurta) dhe t buta (fleksibile)

Prmbajtja, Struktura dhe Klasifikimi i Kushtetutave

Ndryshimi i kushtetutave
Me ndryshim t kushtetutave kuptojm:

Largimin e disa ose normave n trsi

Zvendsimin me norma t reja

Plotsimin e tekstit ekzistues

Neni 4 [Forma e Qeverisjes dhe Ndarja e Pushtetit]

 1. Kosova sht Republik demokratike e bazuar n parimin e ndarjes s

pushteteve dhe kontrollit e balancimit n mes tyre, sikurse sht prcaktuar
me kt Kushtetut.
2. Kuvendi i Republiks s Kosovs ushtron pushtetin legjislativ.
3. Presidenti i Republiks s Kosovs prfaqson unitetin e popullit. Presidenti
i Republiks s Kosovs sht prfaqsues legjitim i vendit brenda dhe jasht
dhe garantues i funksionimit demokratik t institucioneve t Republiks s
Kosovs, n pajtim me kt Kushtetut.
4. Qeveria e Republiks s Kosovs sht prgjegjse pr zbatimin e ligjeve e
politikave shtetrore dhe i nnshtrohet kontrollit parlamentar (dhe i prgjigjet
Kuvendit.)
5. Pushteti gjyqsor sht unik, i pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat.
6. Gjykata Kushtetuese sht organ i pavarur i mbrojtjes s
kushtetutshmris dhe bn interpretimin prfundimtar t Kushtetuts. (6.
Gjykata Supreme e Republiks s Kosovs bn interpretimin prfundimtar t
Kushtetuts).
Prmbajtja e Kushtetuts
Prmbajtja ka rndsi t veant, prcakton:

Karakterin dhe llojin e kushtetuts

Vendin e saj n rendin juridik

Karakterin e prgjithshm t shoqris dhe shtetit

Prmbajtja varet nga vullneti i kushtetutvnsit.

Mbizotron mendimi se jan dy shtje q do kushtetut duhet t rregulloj:
- drejtat dhe lirit e njeriut dhe
- pushtetin shtetror (pushtetin legjislativ, ekzekutiv, gjyqsor, organizmin
territorial, financat, marrdhniet ndrkombtare, ushtrin dhe forcat e armatosura,
shtjen e lufts dhe paqes, etj)
Prbrja e kushtetuts
Varsisht nga prmbajtja e kushtetuts, forma e rregullimit shtetror,
mendimi i kushtetutvnsit, teknika juridike, varet:

prbrja dhe vllimi

Shumica e kushtetutave prbhen nga:

-

Preambula (lat. hyrje ose parathnie) pjesa idore;

Pjesa normative pjesa qndrore , vet kushtetuta; dhe

Dispozitat prfundimtare

Preambula (lat. Preambulum, hyrje ose parathnie)

sht pjesa idore e kushtetuts

E shkurt dhe koncize;

Prmban at cka duhet t ndrtoj kushtetuta

Kohn dhe rrethanat q nxjerret, etj.

Nuk sht e ndar n nene

Nuk ka efekt juridik

Karateristik pr shtetet e krijuara pas revulucioneve, luftrave dhe

kthesave t rndsishme shoqrore.

Preambula e Kushtetuts s Republiks s Kosovs

Ne, Populli i Kosovs,
1. T vendosur pr t ndrtuar nj ardhmri t Kosovs si nj vend i lir, demokratik
dhe paqedashs, i cili do t jet atdhe i t gjith qytetarve t vet;
2. T prkushtuar pr krijimin e nj shteti t qytetarve t barabart, i cili do t
garantoj t drejtat e secilit qytetar, lirit qytetare dhe barazin e t gjith
qytetarve para ligjit;
3. T zotuar q Kosova t jet shtet i mirqenies ekonomike dhe i prosperitetit
social;
4. T sigurt q shteti i Kosovs do t kontribuoj n stabilitetin e rajonit dhe t
mbar Evrops, duke krijuar marrdhnie t fqinjsis dhe t bashkpunimit t mir
me t gjitha shtetet fqinje;
5. T bindur q shteti i Kosovs do t jet antar i denj i familjes s shteteve
paqedashse n Bot;
6. Me synimin q shteti i Kosovs t prfshihet n proceset integruese EuroAtlantike;
N mnyr solemne, miratojm Kushtetutn e Republiks s Kosovs.

Preambula e Kushtetuts s ShBA-ve

Ne populli i Shteteve t Bashkuara, me qllim q t krijojm nj bashkim m
t prkryer, t vendosim drejtsin, t sigurojm qetsin n vend, t
sigurojm mbrojtjen e vendit, t nxisim mirqenien e prgjithshme dhe t
sigurojm t mirat e liris pr vetn ton dhe brezat e ardhshm, caktojm
dhe vendosim kt Kushtetut t Shteteve t Bashkuara t Ameriks.
Pjesa normative e K.Kosovs
KAPITULLI I: DISPOZITAT THEMELORE
KAPITULLI II:T DREJTAT DHE LIRIT THEMELORE
KAPITULLI III:T DREJTAT E KOMUNITETEVE DHE PJESTARVE TYRE
KAPITULLI IV: KUVENDI I REPUBLIKS S KOSOVS
KAPITULLI V: PRESIDENTI I REPUBLIKS S KOSOVS.
KAPITULLI VI: QEVERIA E REPUBLIKS S KOSOVS .
KAPITULLI VII: SISTEMI I DREJTSIS..
KAPITULLI VIII: GJYKATA KUSHTETUESE
KAPITULLI IX: MARRDHNIET EKONOMIKE.
KAPITULLI X: QEVERISJA LOKALE DHE ORGANIZIMI TERRITORIAL .
KAPITULLI XI: SEKTORI I SIGURIS
KAPITULLI XII: INSTITUCIONET E PAVARURA.
KAPITULLI XIII: DISPOZITAT PRFUNDIMTARE
KAPITULLI XIV: DISPOZITAT KALIMTARE

PRMBAJTJA E KUSHTETUTS S REPUBLIKS S SHQIPRIS

PJESA 1: PARIME THEMELORE

PJESA 2: LIRITE DHE TE DREJTAT VETJAKE
PJESA 3: LIRITE DHE TE DREJTAT POLITIKE
PJESA 4: LIRITE DHE TE DREJTAT EKONOMIKE, SOCIALE DHE KULTURORE
PJESA 5: OBJEKTIVAT SOCIALE
PJESA 6: AVOKATI POPULLIT
PJESA 7: KUVENDI ZGJEDHJA DHE AFATI
PJESA 8: DEPUTETET

PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA
PJESA

9: ORGANINIZIMI DHE FUNKSIONIMI KUVENDIT

10: PROCESI LIGJVENES
11: PRESIDENTI I REPUBLIKES
12: KESHILLI MINISTRAVE
13: QEVERISJA VENDORE
14: AKTET NORMATIVE
15: MARREVESHJET NDERKOMBETARE
16: GJYKATA KUSHTETUESE
17: GJYKATAT
18: PROKURORIA
19: REFERENDUMI
20: KOMISIONI QENDROR I ZGJEDHJEVE
21: FINANCAT PUBLIKE
22: KONTROLLI I LARTE I SHTETIT
23: FORCAT E ARMATOSURA
24: MASAT E JASHTEZAKONSHME
25: RISHIKIMI I KUSHTETUTES
26: DISPOZITA KALIMTE DHE TE FUNDIT

Klasifikimi i kushtetutave
Varsisht nga forma:

Kushtetuta t shkruara/kodifikuara

Kushtetuta t pashkruara/pakodifikuara

Sfida: nuk ka ndarje strikte n praktike!

Varsisht nga vshtirsia e ndryshimit:

Kushtetua fleksibile (buta)

Kushtetuta rigjide (forta)

Tjera ndarje:

Reale dhe

Fiktive

Varsisht nga forma e organizmit shtetror:

Kushtetuta federative

Kushtetuta unitare

Kushtetuta republikane

Kushtetuta presidenciale

Kushtetuta parlamentare

Kushtetuta monarkike

Kushtetuta demokratike

Kushtetuta autokratike(diktatoriale)

Varsisht nga sistemi politik:

Kushtetuta socialiste
Kushtetuta liberale , etj
Shteti i s drejts, Ligjshmria dhe Kushtetutshmria
Shteti ligjor ose sundimi i s drejts?!
T dy konceptet jan shprehje t lidhjes s ngusht mes shtetit dhe s
drejts.
do shtet sht shtet ligjor! Si?
Por varsisht prej mbrojtjes dhe promovimit t vlerave t caktuara
kemi shtete: burokratike, totalitare, autoritare, liberale, demokratike,
etj.
Shteti i s drejts n t drejtn kushtetuese prcaktohet prmes dy
shprehjeve: kushtetutshmri dhe ligjshmri
Ideja pr shtetin ligjor dhe sundimin e s drejt jan t vjetra sa edhe vet
shteti
Aristoteli ka thn m mir sht t sundohesh nga fardo ligji se sa nga
nj individ
N kuptimin bashkkohor, shteti i s drejts dhe sundimi i s drejts paraqitet
krahas prpjekjeve pr shtete moderne edhe demokraci prfaqsuese
Sundimi i s drejts n kuptim t ngusht dhe t gjer.
N kuptim t ngusht nnshtrimi i gjitha akteve t legjislativit dhe
ekzekutivit kontrollit nga gjykatat nga ana e pajtueshmris me
Kushtetutn ose ligjin
Ky sht kuptimi m i pranuar n sistemin anglo-sakson, ku jan
qensore tri elemente:

 Supremacioni i ligjit ndaj pushtetit

Barazia para ligjit dhe
Ligji kushtetues t mos kuptohet si burim i t drejtave por si
pasoje e ktyre t drejtave
Sot dominon kuptimi i gjer i sundimit t s drejts: vnia e gjitha organeve
t pushtetit shtetror dhe bartsve t do autorizimi dhe funksioni publik,
prfshir edhe individve nn kushtetut e ligj.
N sistemin anglo-sakson, sot me Rule of Law ose sundim t s drejts
kuptojm:
Sundimin i cili prcaktohet me ligj
Sundimin n pajtim me ligjin dhe
Sundimin sipas ligjit m t lart
Bazuar n praktikn e deritanishme t funksionimit t shteteve, jan sajuar
disa elemente q kushtzojn sundimin e s drejts:
1. Ndarja e pushtetit kushti i par
Tri funksione kryesore t shteteve: hartimi, zbatimi dhe zgjedhjes s
konflikteve gjat zbatimit, t cilat ushtrohen nga tri pushtetet.
Kjo teori frymzoi hartuesit e Kushtetut amerikane, q prcaktuan nj
sistem me ndarje strikte te pushteteve dhe sigurimin e checks and
balances.
2. Pavarsia dhe mvetsia e gjykatave
Dallojn kto dy nocione
Asnj pushtet tjetr nuk guxon t przihet n punn e gjyqsorit
Pavarsia nuk sht absolute por n suaza t ligjit
Pavarsia nuk nnkupton oportunitet
Pavarsia e gjyqtarve
Mnyra e zgjedhjes, profesionalizmi, pagat, mandati, ejt
3. Barazia para ligjit

 Nnkupton barazin n trajtim me ligj, barazin gjat zbatimit t ligjit dhe

mbrojtjen para ligjit.
Pr ta siguruar kt parim ka mjaft mjete juridike:
Gjykatat e ndryshme
Dyshkallshmria
Mjetet e jashtzakonshme
4. Sigurimi dhe garantimi i t drejtave dhe lirive t njeriut
Mbrojtja institucionale prmes organeve t ndryshme dhe niveleve t
ndryshme:
Gjykatat
Ombudspersoni
Gjykata Kushtetuese
Jan edhe elemente tjera:
Nxjerrja e ligjeve n procedur demokratike dhe transparente
Ligjet t jen t qarta pr t gjith, q t respektohen nga t gjith
Ligjet nuk zbatohen retroaktivisht
Askush t mos ndiqet penalisht ose me padi private pr veprat q nuk
dnohen me ligj
Pluralizmi politik, etj.
Zakonisht ky parim ndodhet n preambuln e Kushtetutave ose n pjesn
normative.
Kushtetuta e Kosovs:
Neni 2.1. Sovraniteti i Republiks s Kosovs buron nga populli, i takon
popullit dhe ushtrohet, n pajtim me Kushtetutn, nprmjet prfaqsuesve t
zgjedhur, me referendum, si dhe n forma t tjera, n pajtim me dispozitat e ksaj
Kushtetute.
Neni 3
1. Republika e Kosovs sht shoqri shumetnike, e prbr nga shqiptart
dhe komunitetet tjera e cila qeveriset n mnyr demokratike, me respektim

t plot t sundimit t ligjit, prmes institucioneve t veta legjislative,

ekzekutive dhe gjyqsore.
2. Ushtrimi i autoritetit publik n Republikn e Kosovs bazohet n parimet e
barazis para ligjit t t gjith individve dhe n respektimin e plot t t
drejtave dhe lirive themelore t njeriut, t pranuara ndrkombtarisht, si dhe
n mbrojtjen e t drejtave dhe n pjesmarrjen e t gjitha komuniteteve dhe
pjestarve t tyre.
Parimi i ligjshmris
Kuptohet n disa mnyra:

Qeverisjen n baz t ligjit

Pajtueshmrin e gjitha akteve juridike me ligjin

Qeverisjen e drejtsis si negacion i arbitraritetit

Garantimin e t drejtave dhe lirive themelore

Mbshtetjen e do vendimi administrativ e gjyqsor n ligj

Parimi i kushtetutshmris
Trajtohet nga aspekti juridik dhe politik.
Sipas kuptimit juridik pajtimi i gjitha akteve m t ulta me kushtetut. Ka
kushtetutshmri nse ka kushtetut!
Sipas kuptimit politik zbatimi i kufizimeve dhe masave mbrojtse n ushtrim
t pushtetit. Ka kushtetushmri pavarsisht nse ka kushtetut t shkruar
Kuptimi i plot sht ai juridiko-politik.
Mbrojtja dhe kontrolli i Kushtetutshmris
Kushtetutshmria n kuptim material u paraqit shum m her se n kuptim
formal.
N kuptim material lidhet me procesin e lufts pr kushtetuta t
shkruara
N kuptim formal me paraqitjen e kushtetuts s par bashkkohore,
at t ShBA-ve.
Vet kushtetuta prmban dhe nnkupton parimin e kushtetutshmrise dhe
ligjshmris, prandaj edhe parasheh mekaznima pr mbrotjen dhe kontrollin
e ktyre dy parimeve.

 T gjith pajtohen se duhet ekzistu mekanzima q mbrojn vlerat dhe

parimet q promovon kushtetuta, por ekzistojn mospajtime lidhur me llojin e
garancive dhe organin q do vlersoj pajtueshmrin e ligjeve me
kushtetutn.
Dy sisteme t kontrollit t kushtetushmrise:
Kontrolli gjyqsor dhe
Kontrolli politik
N kuadr t kontrollit gjyqsor jan dy sisteme:
a. Prmes gjykatave t rregullta dhe
b. Prmes gjykatave t posacme Gjykatave Kushtetuese
Kontrolli i kushtetutshmris prmes gjykatave t rregullta
Forma e par dhe sht karakteristike pr ShBA
Nuk sht prcaktu me kushtetut, por prmes praktiks gjyqsore
T gjitha gjykatat kan t drejt t bjn kontrollin e kushtetushmris
Nuk bhet kontrolli ndaj ligjeve per se ose kontrolli abstrakt, por vetm i
ligjeve q jan n zbatim dhe at ndaj rastit konkret
Nuk inicohet ex officio por vetm me krkes t pals
Vendimet e gjykatave pr kushtetushmrin e ligjeve nuk kan pasoj
shfuqizimin, por mosaplikimin n rastin konkret
Vendimet pr kontrollin e kushtetshmris nuk jan formalisht obligative pr
gjykatat tjera, ose edhe vet gjykatn
Gjykatat m t ulta i pmrbahen praktiks s gjykatave m t larta, Gjyata
Supreme, autoriteti m i lart
Vendimet e Gjykats Supreme mund t shfuqizohen vetm prmes miratimit
t Amandamenteve kushtetuese, si n rastin e Amandamentit 11 (pr ti
pamundsuar qytetart t paditin njsit federale pran gjykatave federale
pa plqimin paraprak), Amandamentet 13, 14 dhe 15 (ndryshojn qndrimet
e Gj.Supreme pr prkrahjen e pabarazis racore)
Gjykata Supreme mbshtetet n dy doktrina gjat aplikimit t mandatit t saj:
Doktrina pr vetkufizim dhe Doktrina pr shmangien e cshtjeve politike

 Kontrolli i kushtetushmris nga gjykatat e vecanta

Vendet q nuk jan nn ndikimin anglo-sakson
Kto gjykata funksionojn n baz t rregullave dhe procedurave t vecanta
Rrjedh nga aplikimi i ndarjes s pushtetit shtetror dhe pranimi i faktit se
Kushtetuta ka dimension politik
Njihet si sistem i kontrollit abstrakt ose paraprak
Vlersimi i kushtetushmris sht i pavarur ndaj rasteve konkrete
Vendimet e ktyre gjykatave kan karakter erga omnes ose shfuqizimin e
ligjit
Cila sht natyra e gjyqsis kushtetuese? Jan tri teori kryesore:
1. Kontrolli i kushtetushmris sht funksion klasik gjyqsor
2. Kontrolli i kushtetutshmris sht funksion legjislativ n kuptimin negativ
3. Kontrolli i kushtetutshmrise sht fuksion sui generis, edhe politik edhe juridik
Kontrolli politik i kushtetutshmris
Jan dy sisteme prmes t cilit ushtrohet ky kontroll:

1. Kontrolli prmes organit legjislativ karakteristik pr shtetet moniste

dhe sht tejkalu historikisht

2. Kontrolli prmes organit t posacm politikkarakterstik pr Francn.

kushtetues

Kshilli Kushtetues i pbr nga 9 antar me mandat nnt

vjecar

Dallimi me Gj.Kushtetuese sepse bjn vetm kontroll preventiv,

n form deklarative

Ex offico vetm pr kushtetushmrin e ligjeve organike dhe

rregulloret e dhomave t parlamentit

Pr ligjet e rregullta, vetm me krkes t palve t autorizuara

Kontrolli i kushtetutshmris nga Gjykatat Kushtetuese

Kushtetuta sht kujtesa e nj shteti = Gjykata Kushtetuese mban t gjall
at kujtes.

 A mund t ekzistojn njra pa tjetrn?

Roli kryesor i Gj.K. sht ruajtja e fryms s kushtetuts dhe mbajtja gjall e
ktij dokumenti aq sa sht e mundur.
GjK e par sht krijuar n Austri 1920 dhe ideator sht Hans Kelzen
Nevoja pr gjyqsi kushtetuese rrjedh nga karakteri i vet kushtetuts
Pr ekzistimin e gjyqsis kushtetuese duhet plotsy dy kushte:
Ekzistimi i hierarkiss s ligjeve dhe
Parashikimi i drejtave dhe lirive t shtetasve dhe qytetarve
Gjyqsia kushtetuese ka edhe kritikuesit e saj:
Mohojn nevojn pr Gj.K sepse ligjet mund ti kontrolloj vetm organi
q i nxjerr
Ndarja e pushtetit duhet t jet strikte dhe GjK nuk mundet t
kontrolloj kushtetutshmrin e ligjeve sepse ligjet nxjerren nga organi i
pavarur ligjvns
Kritika pr kompetenca t gjyqtarve, sepse mund t vendosin veto
ndaj ligjeve
Kompentencat e Gjykats Kushtetuese
Prcaktohen taksativisht me metodn e enumeracionit n Kushtetut
Funksioni kryesor, kontrolli i kushtetutshmris s ligjeve
Prfshin gjitha aktet prveq Kushtetuts
N disa shtete edhe akteve tjera nnligjore, pra bn kontrollin e ligjshmris
N shtetet federale edhe kushtetutat e njsive federale (n Zvicr nuk
mundet Gjykata Fderale t kontrollooj kushtettuat e kantoneve)
Kontestet lidhur me kompetencat e organeve t ndryshme shtetrore
(sidomos n shtetet federale)
N disa shtete vendosin pr bartsit e funksioneve t larta dhe sanksionet
jan politike, psh shkarkimi nga detyra.
Kontestet q lidhen me zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare

 Kontestet kushtetuese pr shkeljen e t drejtave dhe lirive oqft nga ligjet

ose organet publike, pra krkesat individuale
Pal t autorizuara: parashtrues mund t jen, individt, personat
juridik ,komunat
Pasi t shterren mjetet juridike
Kontrolli preventiv dhe postpartum
Varsisht nga koha kur ushtrohet krkesa pr kontroll t kushtetushmris
dallojm:

kontrollin paraprak ose preventiv dhe

postpartum ose represiv

Kontrolli preventiv para hyrjes s ligjit n fuqi dhe ka qllim t parandaloj

nj ligj jokushtetues t hyn n fuqi.
Kontrolli postpartum ose represiv ligjet q tanim jan shpall dhe kan hy
n fuqi dhe ka qllim eliminimim e ligjeve q nuk jan n prputhshmri nga
sistemi juridik.
T drejtat dhe lirit e njeriut, histroiku dhe klasifikimi i tyre
T drejtat dhe lirit e njeriut jan pjes e rndsishme e materies
kushtetuese
Ato prcaktojn pozitn juridike t individve n shoqri
Nga kjo pozit dshmohet sa sht nj shtet demokratik
Bashksia ndrkombtare e merr si kriter pr vlersimin e nivelit t
demokracis n shtete

Cka jan t drejtat e njeriut?

-

Jan t drejta dhe vlera q i ka cdo person sepse sht qenie

njerzore! Jan t drejta themelore q i parashohin ato gjra minimale
q i nevojiten cdo personi pr t jetuar.

A sht cdo e drejt edhe e dejt e njeriut?

-

e drejta objektive (ligjet) dhe

e drejta subjektive (t drejtat)

E drejta objektive, trsia e normalve ligjore q nxjerr nj shtet dhe

sanksionohen nga monopoli shtetror. P.sh: Ligji pr trashgimin, ligji
mbi pronat, etj.

E drejta subjektive rrjedh nga ajo objektive dhe sht e drejta konkrete q i
takon nj personi, pra sht mundsia juridike e titullarit t saj pr t kryer
vet veprime t caktuara si dhe mundsia pr t krkuar nga personi i
detyruar kryerjen ose mos kryerjen e detyrimeve t caktuara. P.sh e drejta
pr trashgim, etj.

N mesin e t drejtave subjektive duhet dalluar ato t drejta q nuk mvaren

nga shteti dhe vullneti i tij, por ato i posedon njeriu vetvetiu. Kto t drejta
njihen si t drejtat e njeriut.

Prderisa t drejtat subjektikve rrjedhin nga shteti, i cili cakton kritere q

parashihen me ligj pr ti gzuar, t drejtat dhe lirt e njeriut paraqesin kufirin
t cilin pushteti nuk guxon ta kaloj.

Shteti mund t vendos t kufizoj disa d.l.nj n rrethana t jashtzakonshme,

por jo t nxjerr ligje pr ndalimin e ushtrimit t t drejtave n t ardhmen!

Karakteristikat e t drejtave t njeriut

T drejtat e njeriut nuk blihen, nuk fitohen, apo nuk trashgohen. T

drejtat e njeriut lindin bashk me njeriun.

T drejtat e njeriut jan t njjta pr t gjitha qeniet

njerzore,pavarsisht nga raca, gjinia, prkatsia fetare, bindjet
politike, prejardhja kombtare ose shoqrore.

T drejtat e njeriut jan universale.

T drejtat e njeriut nuk mund t'i merren atij - askush nuk ka t drejt ta
privoj dik nga kto t drejta pr fardolloj arsye. T drejtat e njeriut
jan t patjetrsueshme.

Asnj e drejt nuk sht m e rndsishme se tjetra, pr t jetuar me

dinjitet, t gjitha qeniet njerzore gzojn njkohsisht gjitha t drejtat
dhe lirit themelore. T drejtat e njeriut jan t pandashme, ndrvarura
dhe ndrlidhura.

Pjesa m e madhe e d.l.nj. i drejtohen shtetit:

Prmes tyre kufizohet pushteti ose krkohet mosndrhyrje (p.sh. Liria e

lvizjes, liria e shprehjes, tubimit, etj);

Prmes tyre krkohet veprim ose mbrojtje (p.sh. E drejta t shkollim

fillor pa pages, e drejta n pun, etj).

Pozita kushtetuese e d.l.nj. n nj shtet demokratik duhet t plotsoj disa

kushte:

1. D.l.nj n kushtetut duhet t kan pritoritet kryesor

2. Duhet sigurohet interpretim i gjer i tyre

3. Ndryshimet eventuale (kufizimi, futja e t drejtave tjera) duhet

prcjell me debate racionale.

Zhivillmi historik i t drejtave dhe lirive t njeriut

Institucion relativisht i ri pasi cshtja e raporteve shtet-individ ka qen

ekskluzivisht vullnet i pushtetmbajtsve

Magna Carta Libertatum 1215

Peticioni mbi t drejtat 1628
Habeus Corpus Act 1679
Bill of Rights 1689
Epoka e t d.l.nj n kuptim bashkkohor fillon me
revolucionin amerikan dhe francez.
- Deklarata e Pavarsis e ShBA-ve 1776
(t drejtn n jete, liri dhe krkim t lumturis)
- Deklarata e t drejtave dhe lirive t njeriut dhe shtetasit 1789
(tri postulate: liria, barazia dhe vllazria)
T drejtat e njeriut n sfern ndrkombtare
Marrdhniet mes shteteve gjithmon jan bazuar n respektimin e
sovranitetit t ndrsjell dhe sjellja ndaj shtetasve sht konsideruar cshtje
e brendshme.
Ky qndrim ka ndryshuar me konceptin e intervenimit humanitar (sht i
ligjshm prdorimi i forcs t nj ose m shum shteteve me qllim t
ndalimit t shtetit tjetr n keqtrajtimin e shtetasve t vet, kur ky keqtrajtim
sht aq brutal dhe i hapur sa lndon edhe ndrgjegjen e kombeve tjera)

 Karta e Kombeve t Bashkuara 1946

Deklarata Universale pr t D.L.NJ 1948
Konventa Evropiane pr t D.L.NJ 1953
Klasifikimi i t drejtave dhe lirive t njeriut
Klasifikime t ndryshme varsisht nga kriteri q prdoret.
N baz t bartsve ose subjektit t t drejtave:

T drejta individuale (individi)

T drejta kolektive (grup shoqror), si e drejta n vetvendosje, t

drejtat e minoriteteve, e drejta n tubim, etj.

Sipas raportit veprues mes individit dhe shtetit:

T drejta negative (t drejtat q shteti nuk guxon ti prek, mbron

qytetart nga ndrhyrja n jet private)

T drejta pozitive (u japin t drejt qytetarve t krkojn veprim ose

mosveprim t shtetit)

T drejta aktive (t drejta q u mundsojn qytetarve pjesmarrje

aktive)

Sipas sfers s jets t cilat i mbrojn:

T drejta personale (theksojne autonomin e individit n raport me

shtetin);

T drejta politike (e drejta pr pjesmarrje n udhheqje: e drejta

aktive dhe pasive e zgjedhjes)

T drejta ekonomike, sociale dhe kulturore (t drejta pr t siguruar

individit nj status t mirfillt shoqror.

Sipas kohs s paraqitjes:

T drejtat e gjenerats s par: t drejtat personale dhe politike

T drejtat e gjenrats s dyt: t drejtat ekonomike, sociale dhe

kulturore

T drejtat e gjenrats s tret (quhen t drejta t kombeve): t drejtn

n zhvillim, n paqe, ambient t shndosh ekologjik, etj.

 Kushti pr gzimin e shumics s t drejtave sht SHTETESIA (lidhja juridike

mes individit dhe shtetit)
Shtetasi i gzon t drejtat pa marr parasysh nse ndodhet n shtet ose
jasht tij
Shtetasi ka edhe obligime ndaj shtetit:

Sherbimi ushtarak

Pagimi i taksave

Nnshtrimi ndaj kushtetuts dhe ligjeve etj.

T drejtat dhe lirit personale t njeriut

T drejtat dhe lirit e njeriut jan pjes e rndsishme e materies
kushtetuese
Ato prcaktojn pozitn juridike t individve n shoqri
Nga kjo pozit dshmohet sa sht nj shtet demokratik
Bashksia ndrkombtare e merr si kriter pr vlersimin e nivelit t
demokracis n shtete

Klasifikimi i t drejtave dhe lirive t njeriut

Klasifikime t ndryshme varsisht nga kriteri q prdoret.
N baz t bartsve ose subjektit t t drejtave:

T drejta individuale (individi)

T drejta kolektive (grup shoqror), si e drejta n vetvendosje, t

drejtat e minoriteteve, e drejta n tubim, etj.

Sipas raportit veprues mes individit dhe shtetit:

T drejta negative (t drejtat q shteti nuk guxon ti prek, mbron

qytetart nga ndrhyrja n jet private)

T drejta pozitive (u japin t drejt qytetarve t krkojn veprim ose

mosveprim t shtetit)

T drejta aktive (t drejta q u mundsojn qytetarve pjesmarrje

aktive)

T drejtat dhe lirit e njeriut jan arritje e madhe e njerzimit. Ato sot
garantohen prmes deklaratave, kushtetutave, ligjeve apo edhe
normave t s drejts ndrkombtare.

Kto dokumente shpesh jan formale pasi ka mosprputhje me

realitetin.

Megjithat, arritje kryesore e njerzimit sht zbatimi i tyre.

Pr kt duhet siguruar kushte t caktuara shoqrore dhe politike dhe

ndrtim efikas t sistemit pr mbrojtje t t drejtave.

M e rndsishmja mbrojtja prmes gjykatave.

Konsiderohet demokratike kur do shtetas mundet me krku mbrojtje

t d.l.nj nga gjykatat kushtetuese.

Mbrojtja efikase edhe prmes zbatimit t drejtprdrejt t normave

kushtetuese pr t d.l.nj. Dmth evitimi i dispozitave q thon .ashtu
si jan t parapara me ligj
Lirit personale

Me kto t drejta kuptojm gjith sfern e mbrojtjes s integritetit fizik e

personal t njeriut si qenie njerzore.

Sot t gjitha kushtetutat njohin dhe garantojn disa nga kto liri dhe t drejta,
por niveli i zbatimit t tyre n praktik dallon.

N kt grup hyjn:

E drejta n jetes

Liria e personalitetit t njeriut

E drejta e jets personale (privatsis)

Liria e qarkullimit dhe zgjedhjes s vendbanimit,

Pacenueshmria e baness

Pacenueshmria e fshehtsis s letrave, etj

E drejta n jetes
-

Kjo z vendin m t lart n hierarkin e t drejtave t njeriut

Nuk konsiderohet e drejt absolute

Shumica e dokumenteve nga kjo fush prcakton se kjo e drejt

mbrohet me ligj

Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike thot ne nenin 1: do

qenie njerzore ka t drejtn natyrore n jetes. Ajo e drejt duhet t
mbrohet me ligj. Askush nuk mund t privohet nga jeta n mnyr t
paligjshme.

Kjo dmth se lejohet pr shtetet q zbatojn dnimin me vdekje ta mbajn

kt denim.

Sidoqoft, me nenet tjera jan caktuar kufizime, si:

-

Vetm pr krime t rnda. Kjo sht pyetje faktike dhe standard q

prcaktohet nga shoqrit e ndryshme!

T shqiptohet n pajtim me ligjin n fuqi kur sht kryer vepra pr t

cilin ka qen i parapar (por vlen efekti retroaktiv nse ligji i ri sht
m i favorshm)

E ndaluar shqiptimi i dnimit me vdekje personit m t ri se 18 vjec

(kur ka kryer veprn penale, pa marr parasysh kur gjykohet)

Nuk mund ti shqiptohet shtatznave!

E drejta e t dnuarve me vdekje t krkojn falje dhe ndrrim t
dnimit, ose amnisti (falje kolektive).

Konventa Evropiane gjithashtu garanton t drejtn n jetes. N vitin 1983

me miratimin e Protokollit 6 t ksaj Konvente sht hequr dnimi me vdekje
dhe pr her t par nj akt ndrkombtar ka krijuar obligim ligjore pr
shtetet antare ta heqin kt dnim.

Dilem dhe problem n vete konsiderohet privimi nga jeta n aksionet e

policis! Neni 2 I Konvents Evropiane thot: Privimi nga jeta nuk sht
kundrshtim me kt nen, nse bhet nga prdorimi i dhuns n nevoj t
domosdoshme: a) n mbrojtje t do individi nga dhuna e paligjshme, b)
gjat privimit nga liria ose gjat tentimit t arratisjes n rast t privimit nga
liria, c) n aksion t ndrmarr n pajtim me ligjin, pr ndaljen e kryengritjes
ose trazirave.

Kjo duhet interpretuar shum ngusht dhe assesi nuk lejon vrasjen e
qllimshme t personave.

Pyetje t veanta q paraqiten n lidhje me kt t drejt jan edhe ajo pr

abortin dhe eutanazin.

Qndrimet jan ekstreme, ata q thon t lejohet dhe ata q t ndalohet

plotsisht!

Aborti sht ndrprerje e dhunshme e shtatznis duke e sakrifikuar fetusin.

Kjo shtje ndrlidhet ngusht me pyetje morale, religjioze, politike,

shndetsore, juridike, etj. Kjo shkakton konflikt sidomos n ato shoqri q
mbrojn jetn nga momenti i ngjizjes dhe konsiderojn abortin vrasje t
fetusit pa marr parasysh kohn e abortit.

Vendet e ndryshme parashohin modalitete t ndryshme pr kt shtje.

Zakonisht prcaktohet kufiri kohor. Mbrojtja m e madhe i ofrohet fetusit n
nj faz t mvonshme t zhvillimit.

Dallojn dy variante n kuadr t kufirit kohor pr abortin.

-

I pari, aborti sht i lejuar pa marr parasysh arsyet, nse shtatzna

krkon dhe shtatznia nuk sht m me vjetr se disa jav.

I dyti, parasheh kushte shtes, si indikacione shndetsore ose sociale

(rrezikimi i shndetit t shtatzns, shtatzania si pasoj e dhunimit,
etj)

Eutanazia (vrasja nga mshira) sht privim nga jeta e njeriut me krkesn
e tij.

Zakonisht t smurit e pashrueshm t cilt dshirojn ta ndrpren jetn e

padurueshme.

Nuk bhet fjal pr t drejtn n vetvrasje, por n krkesn drejtuar

personit tjetr (zakonisht mjekut) pr tia shkurtuar dhimbjen e padurueshme.

Disa shtete e kan legalizuar, derisa disa i kan ulur dnimet pr vrasje nga
mshira

E drejta n privatsi
Kjo e drejt prfshin n vete disa t drejta t cilat jan t afrta pr nga
natyra dhe njihen si t drejta pr sigurim t dinjitetit personal. Ktu hyjn:

E drejta n jet private

E drejta n jet familjare

E drejta n respektim t baness

E drejta n respektim t fshehtsis s letrave

 Sot prve n shtetet diktatoriale ku pa kurfar kufizimi shteti kontrollon

qytetart e vet, e drejta e privatsis sht ekspozuar tejmase.
Zhvillimi i teknologjis kompjuterike, inxhinieris gjenetike, mundsia pr
ndrrim t gjinis, etj ka ekspozuar qytetart ndaj mundsive pr ndrhyrje
n kt sfer.
Neni 12 i Deklarats Universale prcakton se Askush nuk duhet ti
nnshtrohet ndrhyrjes arbitrare n jetn e tij private, n familje, banes ose
n letrkmbim vetjak, as sulmit kundr nderit dhe dinjitetit t tij.
Edhe Konventa Evropiane n nenin 8 prcakton se do njeri ka t drejtn pr
respektimin e jets s tij private dhe familjare, shtpis dhe t
korrespondencs.

Shprehja respektim obligon shtetet q n mnyr aktive t siguroj

kt t drejt, por edhe t kufizohet nga ndrhyrja n privatsi.

E drejta n respektimin e jets private sht e drejta n hapsir

private, e drejt pr t jetuar njeriu ashtu si dshiron, i mbrojtur nga
publiku dhe gjithashtu prfshin edhe t drejtn n kultivimin e
marrdhnieve me njerzit tjer, sidomos n sfern emocionale, me
qllim t zhvillimit dhe plotsimit t personalitetit t tij.

E drejta n respektimin e privatsis, kufizohet n at

mas q vet individi e sjell ose e ekspozon jetn e tij pran publikut
(jetn publike).
E drejta pr jetn familjare - me t kuptohet liria nga ndrhyrja e autoriteteve
publike n at jet, nse me ligj nuk prcaktohet ndryshe.
Prjashtim ndrhyrja bhet pr interesa t rendit publik, ose pr t parandaluar
trazirat ose krimin, si dhe me qllim t mbrojtjes s shndetit, moralit ose pr
mbrojtje t drejtave dhe lirive t t tjerve.
E drejta n respektim t baness - nnkupton se pa t drejtn e pronarit ose
shfrytzuesit t baness, askush nuk mund t hyj n banes, shtpi ose fardo
hapsire q mund t konsiderohet vendbanim nga ana e individve q jetojn aty.
Prjashtim nga kontrolli q bhet nga autoriteti policor me arsye dhe me leje.
E drejta n respektimin e letrave - ka t bj me formn e komunikimit me shkrim
q ka dominuar m hert dhe sot me shprehjen letra mund t kuptojm edhe

thirrjet telefonike, edhe bartjen e informatave dhe komunikimin prmes internetit,

telegrafit, etj.
Prjashtim, lejohet prgjimi i mjeteve t telekomunikimit pr rastet n zhvillim t
hetimeve ose procedura penale ndaj personave n paraburgim).
Liria e qarkullimit dhe zgjedhjs s vendbanimit
Kjo liri ka t bj me lirin e lvizjes brenda shtetit, lirin e lvizjes
ndrkombtare.
Qysh n kohra t hershme sht njohur kjo liri (Magna Karta secili
ka t drejt t dal dhe t kthehet n mbretri),por ka vlejte vetm
pr feudalt.
Edhe sot sht e kufizuar n kuptimin q n territorin shtetror kjo e drejt u njihet
plotsisht vetm shtetaseve, ose atyre t shteteve t caktuara, ose t tjerve q
kan leje.
Shum shtete kan pasur sistemin e leje t qarkullimit t brendshm
edhe pr vet shtetasit (Afrika e Jugut, ose sot Kina).
Liria e lvizjes ndrkombtare kufizohet prmes vizave.
T drejtat dhe lirit personale t njeriut
T drejtat dhe lirit e njeriut jan pjes e rndsishme e materies
kushtetuese
Ato prcaktojn pozitn juridike t individve n shoqri
Nga kjo pozit dshmohet sa sht nj shtet demokratik
Bashksia ndrkombtare e merr si kriter pr vlersimin e nivelit t
demokracis n shtete
Klasifikimi i t drejtave dhe lirive t njeriut
Klasifikime t ndryshme varsisht nga kriteri q prdoret.
N baz t bartsve ose subjektit t t drejtave:

T drejta individuale (individi)

T drejta kolektive (grup shoqror), si e drejta n vetvendosje, t

drejtat e minoriteteve, e drejta n tubim, etj.

 Sipas raportit veprues mes individit dhe shtetit:

T drejta negative (t drejtat q shteti nuk guxon ti prek, mbron

qytetart nga ndrhyrja n jet private)

T drejta pozitive (u japin t drejt qytetarve t krkojn veprim ose

mosveprim t shtetit)

T drejta aktive (t drejta q u mundsojn qytetarve pjesmarrje

aktive)

T drejtat dhe lirit e njeriut jan arritje e madhe e njerzimit. Ato sot
garantohen prmes deklaratave, kushtetutave, ligjeve apo edhe
normave t s drejts ndrkombtare.

Kto dokumente shpesh jan formale pasi ka mosprputhje me

realitetin.

Megjithat, arritje kryesore e njerzimit sht zbatimi i tyre.

Pr kt duhet siguruar kushte t caktuara shoqrore dhe politike dhe

ndrtim efikas t sistemit pr mbrojtje t t drejtave.

M e rndsishmja mbrojtja prmes gjykatave.

Konsiderohet demokratike kur do shtetas mundet me krku mbrojtje

t d.l.nj nga gjykatat kushtetuese.

Mbrojtja efikase edhe prmes zbatimit t drejtprdrejt t normave

kushtetuese pr t d.l.nj. Dmth evitimi i dispozitave q thon .ashtu
si jan t parapara me ligj

Lirit personale
-

Me kto t drejta kuptojm gjith sfern e mbrojtjes s integritetit fizik e

personal t njeriut si qenie njerzore.

Sot t gjitha kushtetutat njohin dhe garantojn disa nga kto liri dhe t drejta,
por niveli i zbatimit t tyre n praktik dallon.

N kt grup hyjn:
-

E drejta n jetes

Liria e personalitetit t njeriut

E drejta e jets personale (privatsis)

Liria e qarkullimit dhe zgjedhjes s vendbanimit,

Pacenueshmria e baness

Pacenueshmria e fshehtsis s letrave, etj

E drejta n jetes
-

Kjo z vendin m t lart n hierarkin e t drejtave t njeriut

Nuk konsiderohet e drejt absolute

Shumica e dokumenteve nga kjo fush prcakton se kjo e drejt

mbrohet me ligj

Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike thot ne nenin 1: do

qenie njerzore ka t drejtn natyrore n jetes. Ajo e drejt duhet t
mbrohet me ligj. Askush nuk mund t privohet nga jeta n mnyr t
paligjshme.

Kjo dmth se lejohet pr shtetet q zbatojn dnimin me vdekje ta mbajn

kt denim.

Sidoqoft, me nenet tjera jan caktuar kufizime, si:

-

Vetm pr krime t rnda. Kjo sht pyetje faktike dhe standard q

prcaktohet nga shoqrit e ndryshme!

T shqiptohet n pajtim me ligjin n fuqi kur sht kryer vepra pr t

cilin ka qen i parapar (por vlen efekti retroaktiv nse ligji i ri sht
m i favorshm)

E ndaluar shqiptimi i dnimit me vdekje personit m t ri se 18 vjec

(kur ka kryer veprn penale, pa marr parasysh kur gjykohet)

Nuk mund ti shqiptohet shtatznave!

E drejta e t dnuarve me vdekje t krkojn falje dhe ndrrim t
dnimit, ose amnisti (falje kolektive).

Konventa Evropiane gjithashtu garanton t drejtn n jetes. N vitin 1983

me miratimin e Protokollit 6 t ksaj Konvente sht hequr dnimi me vdekje
dhe pr her t par nj akt ndrkombtar ka krijuar obligim ligjore pr
shtetet antare ta heqin kt dnim.

Dilem dhe problem n vete konsiderohet privimi nga jeta n aksionet e

policis! Neni 2 I Konvents Evropiane thot: Privimi nga jeta nuk sht
kundrshtim me kt nen, nse bhet nga prdorimi i dhuns n nevoj t
domosdoshme: a) n mbrojtje t do individi nga dhuna e paligjshme, b)
gjat privimit nga liria ose gjat tentimit t arratisjes n rast t privimit nga

liria, c) n aksion t ndrmarr n pajtim me ligjin, pr ndaljen e kryengritjes

ose trazirave.
-

Kjo duhet interpretuar shum ngusht dhe assesi nuk lejon vrasjen e
qllimshme t personave.

Pyetje t veanta q paraqiten n lidhje me kt t drejt jan edhe ajo pr

abortin dhe eutanazin.

Qndrimet jan ekstreme, ata q thon t lejohet dhe ata q t ndalohet

plotsisht!

Aborti sht ndrprerje e dhunshme e shtatznis duke e sakrifikuar fetusin.

Kjo shtje ndrlidhet ngusht me pyetje morale, religjioze, politike,

shndetsore, juridike, etj. Kjo shkakton konflikt sidomos n ato shoqri q
mbrojn jetn nga momenti i ngjizjes dhe konsiderojn abortin vrasje t
fetusit pa marr parasysh kohn e abortit.

Vendet e ndryshme parashohin modalitete t ndryshme pr kt shtje.

Zakonisht prcaktohet kufiri kohor. Mbrojtja m e madhe i ofrohet fetusit n
nj faz t mvonshme t zhvillimit.

Dallojn dy variante n kuadr t kufirit kohor pr abortin.

-

I pari, aborti sht i lejuar pa marr parasysh arsyet, nse shtatzna

krkon dhe shtatznia nuk sht m me vjetr se disa jav.

I dyti, parasheh kushte shtes, si indikacione shndetsore ose sociale

(rrezikimi i shndetit t shtatzns, shtatzania si pasoj e dhunimit,
etj)

Eutanazia (vrasja nga mshira) sht privim nga jeta e njeriut me krkesn
e tij.

Zakonisht t smurit e pashrueshm t cilt dshirojn ta ndrpren jetn e

padurueshme.

Nuk bhet fjal pr t drejtn n vetvrasje, por n krkesn drejtuar

personit tjetr (zakonisht mjekut) pr tia shkurtuar dhimbjen e padurueshme.

Disa shtete e kan legalizuar, derisa disa i kan ulur dnimet pr vrasje nga
mshira

E drejta n privatsi
Kjo e drejt prfshin n vete disa t drejta t cilat jan t afrta pr nga
natyra dhe njihen si t drejta pr sigurim t dinjitetit personal. Ktu hyjn:

E drejta n jet private

E drejta n jet familjare

E drejta n respektim t baness

E drejta n respektim t fshehtsis s letrave

Sot prve n shtetet diktatoriale ku pa kurfar kufizimi shteti kontrollon

qytetart e vet, e drejta e privatsis sht ekspozuar tejmase.
Zhvillimi i teknologjis kompjuterike, inxhinieris gjenetike, mundsia pr
ndrrim t gjinis, etj ka ekspozuar qytetart ndaj mundsive pr ndrhyrje
n kt sfer.
Neni 12 i Deklarats Universale prcakton se Askush nuk duhet ti
nnshtrohet ndrhyrjes arbitrare n jetn e tij private, n familje, banes ose
n letrkmbim vetjak, as sulmit kundr nderit dhe dinjitetit t tij.
Edhe Konventa Evropiane n nenin 8 prcakton se do njeri ka t drejtn pr
respektimin e jets s tij private dhe familjare, shtpis dhe t
korrespondencs.

Shprehja respektim obligon shtetet q n mnyr aktive t siguroj

kt t drejt, por edhe t kufizohet nga ndrhyrja n privatsi.

E drejta n respektimin e jets private sht e drejta n hapsir

private, e drejt pr t jetuar njeriu ashtu si dshiron, i mbrojtur nga
publiku dhe gjithashtu prfshin edhe t drejtn n kultivimin e
marrdhnieve me njerzit tjer, sidomos n sfern emocionale, me
qllim t zhvillimit dhe plotsimit t personalitetit t tij.

E drejta n respektimin e privatsis, kufizohet n at mas q vet individi e sjell

ose e ekspozon jetn e tij pran publikut (jetn publike).
E drejta pr jetn familjare - me t kuptohet liria nga ndrhyrja e autoriteteve
publike n at jet, nse me ligj nuk prcaktohet ndryshe.
Prjashtim ndrhyrja bhet pr interesa t rendit publik, ose pr t parandaluar
trazirat ose krimin, si dhe me qllim t mbrojtjes s shndetit, moralit ose pr
mbrojtje t drejtave dhe lirive t t tjerve.
E drejta n respektim t baness - nnkupton se pa t drejtn e pronarit ose
shfrytzuesit t baness, askush nuk mund t hyj n banes, shtpi ose fardo
hapsire q mund t konsiderohet vendbanim nga ana e individve q jetojn aty.
Prjashtim nga kontrolli q bhet nga autoriteti policor me arsye dhe me leje.

E drejta n respektimin e letrave - ka t bj me formn e komunikimit me shkrim

q ka dominuar m hert dhe sot me shprehjen letra mund t kuptojm edhe
thirrjet telefonike, edhe bartjen e informatave dhe komunikimin prmes internetit,
telegrafit, etj.
Prjashtim, lejohet prgjimi i mjeteve t telekomunikimit pr rastet n zhvillim t
hetimeve ose procedura penale ndaj personave n paraburgim).
Liria e qarkullimit dhe zgjedhjs s vendbanimit
Kjo liri ka t bj me lirin e lvizjes brenda shtetit, lirin e lvizjes ndrkombtare.
Qysh n kohra t hershme sht njohur kjo liri (Magna Karta secili ka t drejt t
dal dhe t kthehet n mbretri),por ka vlejte vetm pr feudalt.
Edhe sot sht e kufizuar n kuptimin q n territorin shtetror kjo e drejt u njihet
plotsisht vetm shtetaseve, ose atyre t shteteve t caktuara, ose t tjerve q
kan leje.
Shum shtete kan pasur sistemin e leje t qarkullimit t brendshm edhe pr vet
shtetasit (Afrika e Jugut, ose sot Kina).
Liria e lvizjes ndrkombtare kufizohet prmes vizave.
E drejta n azil, shtetsi dhe liria e shprehjes
Ekzistojn nj kategori e caktuar e t drejtave dhe lirive t njeriut t
cilat n vete grshetojn elemente edhe t drejtave personale, politike
dhe made atyre ekonomike, sociale apo kulturore.
Disa nga ato jan:
E drejta n azil
E drejta n shtetsi dhe
E dtrejta n status juridik
E drejta n azil
-

Me t drejtn n azil nnkuptohet e drejta e shtetit q n territorin e vet ose

n ndonj vend tjetr q sht nn kontrollin e tij ti siguroj ndonj t huajit i
cili sht i rrezikuar strehim n vend.

Cka mundet me qen vend tjetr n kontroll t tij:

-

prfaqsi diplomatike,

anije ushtarake,

aeroplan ushtarak, etj

Pra e drejta n azil sht e drejt e individve t krkojn dhe t

fitojn azil (nga shteti tjetr ) n pajtim me kushtetutn ose
ligjet e atij vendi.
Cshtja e ofrimit t azilit sht e drejt sovrane e shtetit dhe shteti prcakton
kushtet nn t cilat nj i huaj mund t realizoj kt form t mbrojtjes.
Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut (DUDNJ), n nenin 14 prmban
nj dispozit e cila parasheh se donjri ka t drejt t krkoj dhe t gzoj
azil n shtete tjera pr tu mbrojtur nga ndjekja, prve t ndjekjeve n raste
t veprave penale t natyrs jopolitike, pra pr vepra q jan kundr
qllimeve dhe parimeve t Kombeve t Bashkuara.
N shum marrveshje dhe konventa ndrkombtare e drejta n azil nuk
prmendet fare.
E drejta n shtetsi
Pr tu realizuar t drejtat e njeriut, njeriu duhet t njihet si subjekt i s
drejts, t ket zotsi juridike, pra zotsi pr t realizuar t drejta dhe krijuar
obligime
Neni 6 i DUDNJ parasheh q dokush dhe do kund ka t drejt t pranohet/
njihet si subjekt i s drejts
Kjo e drejt cila njhersh sht edhe baz pr gzimin e t drejtave tjera
nuk mund ti merret askujt pa marr parasysh statusit t shtetsis ose tjetr.
N doktrinn e s drejts sht e pakontestueshme q rregullimi i shtjes s
shtetsis sht materie e cila bie ekskluzivisht n juridiksion t shtetit.
E drejta n shtetsi nuk sht br objekt i marrveshjeve dhe konventave
ndrkombtare nga arsyeja se shtetet insistojn q shtetsia sht raport
juridik i karakterit t prhershm q vendoset mes personit fizik dhe shtetit .
Pra sht e drejt e shtetit q n mnyr sovrane t vendos pr kushtet sipas
t cilave dikush mund ta fitoj, humb ose ndryshoj shtetsin.
Zakonisht aktet ndrkombtare q trajtojn shtetsin kan pr qllim t
pamundsojn paraqitjen e personave pa shtetsi (personat apatrid).
Shtetsia zakonisht parashihet me kushtetuta t shteteve si e drejt q i
takon kategoris s caktuar t individve q jetojn n shtet.

 shtjet e detajuara lidhur me shtetsin rregullohen me ligjin mbi shtetsin

t cilin e ka n nj ose form tjetr do shtet.

Me ligjin pr shtetsin prcaktohet edhe parimi n baz t cilit fitohet

shtetsia:

jus snagunis (e drejta e fituar n baz t gjakut) ose

jus soli (e drejta e fituar n baz t vendit t lindjes).

Liria e shprehjes
Kur thuhet liria e shprehjes, me kt nnkuptohet liria e shprehjes s
mendimit dhe liria e t menduarit
Liria e shprehjes ka nj vend shum t rndsishm n katalogun e t
drejtave dhe lirive t njeriut dhe sht urlidhse mes t drejtave politike dhe
personale
Esenca e ksaj lirie sht shprehja n publik
Lirin e shprehjes duhet ta respektojn t gjith, jo vetm organet shtetrore.
Pr realizim t liris s shprehjes sht shum e rndsishm liria e medieve
n kuptimin m t gjer
Forma m e ashpr e kufizimit t liris s medieve sht censura.
Censura sht imponimi i kufizimit t shfaqjes s informatave, mendimeve
dhe ideve.
Si arsye pr kufizim m s shpeshti prmendet interesat shtetrore, q jan
kryesisht siguria, rendi publik dhe moral.
Liria e shprehjes, mendimit dhe informimit shpesh nnkuptohet edhe si liri e
shtypit.
Keqprdorimi i shtypit sht i mundshm si nga gazetart ashtu edhe nga
pushteti.
T drejtat dhe lirit ekonomike, sociale dhe kulturore
T drejtat dhe lirit e njeriut sot garantohen prmes deklaratave,
kushtetutave, ligjeve apo edhe normave t s drejts ndrkombtare.
Kto dokumente shpesh jan formale pasi n praktik ka mosprputhje
me realitetin.

 Megjithat, zbatimi i tyre sa m i sakt dhe rigoroz ndihmon zhvillimin

e shoqris botrore dhe e kundrta.
Sipas sfers q mbrojn sht ndarja kryesore:
Te drejtat dhe lirit personale pasqyrojn raportin mes individit
dhe shtetit
T drejtat dhe lirit politike jan ato q sigurojn pjesmarrjen
n jetn publike
T drejtat ekonomike, sociale e kulturore e plotsojn qarkun e
t drejtave dhe lirive .
T drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore
Ideja pr ekzistimin dhe njohjen e ktyre t drejtave sht m e re n raport
me dy grupet tjera.
Qllimi i tyre:
sht ti vendosin njerzit n gjendje/status t barabart ose t
ngjashm pr t qen n gjendje q ata n t vrtet t gzojn t
drejtat dhe lirit personale politike.
Kto t drejta bazohen n parimin e barazis dhe solidaritetit.
T drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore n Kushtetutn e Republiks s
Kosov
Neni 46 Mbrojtja e Prons
Neni 47 E drejta pr Arsim
Neni 48 Liria e Artit dhe Shkencs
Neni 49 E drejta e Puns dhe Ushtrimit t Profesionit
Neni 50 T drejtat e Fmijs
Neni 51 Mbrojtja Shndetsore dhe Sociale
Neni 52 Prgjegjsia pr Mjedisin Jetsor
E drejta e pronsis
Kjo e drejt hyn n korpusin e t drejtave t njohura dhe mbrojtura
ndrkombtarisht.

 Aktet ndrkombtare mbrojn vetm t drejtat pronsore ekzistuese, por jo

edhe t drejtat e fitimit t pronsis qoft inter vivos ose inter mortis causa.
N t vrtet e drejta e pronsis m s shpeshti definohet si e drejta n
shfrytzim t qet t pasuris
Kushtetuta e Kosovs
Neni 46 [Mbrojtja e Prons]
1. E drejta e prons sht e garantuar.
2. Shfrytzimi i prons rregullohet me ligj, n pajtim me interesin publik.
3. Askush nuk do t privohet n mnyr arbitrare nga prona. Republika e
Kosovs ose autoriteti publik i Republiks s Kosovs mund t bj
ekspropriimin e prons nse ky ekspropriim sht i autorizuar me ligj, sht i
nevojshm ose i prshtatshm pr arritjen e qllimit publik ose prkrahjen e
interesit publik, dhe pasohet me sigurimin e kompensimit t menjhershm
dhe adekuat pr personin ose personat prona e t cilave ekspropriohet.
4. Kontestet q lindin nga akti I Republiks s Kosovs ose autoritetit publik
t Republiks s Kosovs pr t cilat pretendohet se prbjn ekspropriimin,
do t zgjidhen nga gjykata kompetente.
5. Prona intelektuale mbrohet me ligj.
Pra objekt i mbrojtjes s t drejts s pronsis jan t drejtat reale/sendore,
sidomos pronsia n pasuri t paluajtshme dhe t luajtshme, por edhe t
drejtat e pronsis industriale dhe autoriale.
Historikisht, kjo e drejt nnkupton pacenueshmri t pronsis, prfshin:
- detyrimin e shtetit t mbroj t drejtat pronsore t individve nga
personat e tret dhe
- detyrimin e shtetit q vet t mos ndrhyj n ushtrimin e ksaj t
drejte nga personat fizik ose juridik, pra t mos e kufizoj ose t marr
kt t drejt.
Ndrkombtarizimi i ksaj t drejte sht br pikrisht si garanci q shteti nuk
tejkalon kto dy funksione.
N praktik njihen katr mnyra ose mjete prmes t cilave shteti n gjendje
normale, kufizon ose merr t drejtat pronsore:

Nacionalizimi sht mas politike ekonomike prmes s cils

shndrohet prona private n shtetrore, pra marrja e pasuris ose nj
pjese t caktuar t pasuris private. Kryesisht sht aplikuar nga
shtetet socialiste pr t shpronsuar klasn e pasur dhe zvogluar
ndikimin e tyre politik.

Eksproprimi kalimi i disa pronave private n shtetrore pr interesa

t publikut, me t drejt kompensimi. Psh. kur ekziston interesi i
prgjithshm pr ndrtim t autostrads, aeroportit, urs, hekurudhs,
etj.

Konfiskimi- sht instrument shtetror i dhunshm me t cilin personit

t dnuar i merret pasuria, ose nj pjes e pasuris pa kompensim. Pra
sht sanksion pasuror kundr t dnuarit.

Sekuestrimi vendosja e pasuris s caktuar nn menaxhim t shtetit

pr qllime t ndryshme deri n vendim.

E drejta n pun dhe t drejtat nga marrdhnia e puns

Kjo e drejt hyn n grupin e t drejtave sociale.
Rndsia e saj sht n sigurimin e pavarsis ekonomike t individit q
sht ndr kushtet kryesore pr lirin n prgjithsi.
Nuk nnkupton se do njeriut shteti duhet t'i siguroj pun.
Edhe pse shteti ka obligim t marr masa q t ul papunsin.
Kjo e drejt nnkupton q secili t ket mundsin pr t siguruar mjete pr
jetes prmes puns t ciln e zgjedh vet.
Kusht sht mohimi i skllavris dhe puns s detyrueshme (Neni 28 i
Kushtetuts s Kosovs)
N kuptim prmbajtjesor dmth:
E drejta pr t zgjedh profesionin dhe
E drejta pr t zgjedh vendin e puns
Kufizimet q bhen pr grat dhe fmijt pr disa pun t rnda ose mosha
nuk dmth se ka shkelje t drejts n pun.
Puntort kan drejt n kompensim fer ose t drejt, e q sht vlera e
njjt q ofrohet pr pun t ngjashme
Ndalohet dallimi i grave dhe burrave n pages pr pun t njjt.

 Pagesa duhet me qen minimale pr nj jet dinjitoze

T drejtat q dalin nga marrdhnia e puns:

- e drejta n kufizim t orarit t puns

- e drejta n pushim gjat kohs s puns

- e drejta n munges ose pushim me pages

E drejta n sigurim social dhe ndihm sociale

Nnkuptohet se puntort ndajn nj pjes nga pagesa e tyre q ata dhe
familjet e
tyre t ken t drejt n kompensim n rast smundjes, lndimit n pun,
invaliditetit apo pensionimit.
E drejta n standard jetsor
Gjithkush ka t drejt n nj standard jetsor pr vete dhe familjen prfshi,
ushqimin, veshmbathjen, banimin. ka konsiderohet standardi? sht
gjithka
mbi niveli e varfris s atij vendi, pra kostoja e domosdoshme pr ushqimit
minimal.
Mbrojtja e nns dhe fmijs e drejt q u zhvillu duke par rndsin q
shoqria I jep familjes. E drejta e nns t kaloj koh t caktuar para lindjes
dhe pas lindjes n pushim, duke pasur pushim me pages.
Sistemet e qeverisjes
N praktikn kushtetuese kan ekzistuar forma t ndryshme t organizmit t
pushtetit shtetror, t cilat jan reflektuar n mnyrn e sistemit t qeverisjes
npr vende t ndryshme.
Organizmi dhe ushtrimi i pushtetit shtetror mbshtetet n prcaktimin e
raporteve mes tri pushteteve themelore: pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe
gjyqsor.
Sistemet e ndryshme t qeverisjes bazohen n dy parime:
ndarjes s pushtetit shtetror dhe
b. Parimi i unitetit t pushtetit shtetror.

a. Parimi i

Si rezultat kemi kto sisteme t qeverisjes bazuar n ndarjen e pushtetit shtetror :

Sistemin presidencial

Sistemin parlamentar

Sistemin e przier;

Sisteme t qeverisjes bazuar n unitetin e pushtetit shtetror:

Sistemin e kuvendit, dhe

Sistemin autoritar.

Sistemi Presidencial
Paraqet formn e pushtetit shtetror q mbshtetet n ndarjen rigoroze t
pushteteve ose funksioneve shtetrore.
Ky sistem bazohet n dy parime kryesore:

Pavarsin e plot mes pushtetit legjislativ dhe pushtetit ekzekutiv

Barazin e plot mes ktyre dy pushteteve

Pushteti legjislativ dhe ekzektuvi vazhdimisht kontrollojn njra tjetrn, q

n teorin kushtetuese njihet si sistemi i Kontrollit dhe Balancit
Struktura e sistemit presidencial sht m e thjeshte se ajo n sistemin
parlamentar. Karakteristikat kryesore t tij jan:
1. N kt sistem ekziston ekzekutivi monocefal pra pushteti i koncentruar n
shefin e shtetit, q zgjedhet nga populli.
2. Nuk ekziston instrument kushtetues n baz t cilit njra deg e pushtetit ndikon
n ekzistimin dhe funksionimin e tjetrs:

organi prfaqsues nuk mundet me shkarku presidentin;

presidenti nuk mundet me shprnda organin prfaqsues.

3. Ekziston ndarje rigoroze e kompetencave. Ligjbrja e rezervuar pr organin

prfaqsues, ndrsa zbatimi pr Presidentin dhe drejtsia pr gjykatat.
Karakteristika kryesore e ktij sistemi sht organizimi dhe pozita e pushtetit
ekzekutiv, nga rrjedh edhe vet emrtimi i ktij sistemi.
Pushteti ekzekutiv nuk rrjedh nga Kuvendi, por drejtprdrejt nga populli.

 Presidenti sht shef i shtetit dhe shef i qeveris. Prve q ka kompetencat

e presidentve t sistemit parlamentar, ka edhe ato te Kryeministrit, mirpo
shum kompetenca m t gjra.
Ky sistem pr here t par u aplikua n ShBA n 1787
Ky sistem deri sot mbetet i pandryshuar
Kryesisht vendet latine kan tentuar ta importojn
Tentimi i aplikimit t ktij sistemi ka rezultuar n diktatura, tirani dhe
keqprdorime.
Ai vet emron bartsit e resorve q drejtojn qeverin dhe i prgjigjen
vetm atij pr punn. Ata jan bashkpuntor t Presidentit.
Presidenti emron ambasadort, gjyqtart e lart dhe zyrtar tjer t
rndsishm.
Presidenti e nxjerr fuqin dhe legjitimitetin nga mnyra e zgjedhjes, pra
mnyra e drejtprdrejt.
Presidenti derisa sht n pushtet sht i liruar nga disiplina partiake dhe nga
frika ndaj prgjegjsis para organit ligjvns.
Fuqia e Presidenti sht deri diku mvaret nga prbrja e legjislativit dhe
prkrahsve.
Presidenti sht komandant suprem i forcave t armatosura
Presidenti sht gjithashtu kryesues i politiks s jashtme.
Kontrolli dhe Balanci n sistemin presidencial n ShBA
Kushtetuta siguron q pozita e Presidentit dhe Kongresit t jan t barabarta
pr nga fuqia dhe t pavaruara.
Kushtetuta dhe praktika gjyqsore ka parpar bashkpunim dhe marrdhnie
mes tyre.
Disa kompetenca t Kongresit n raport me Presidentin:

I prgjigjet Presidenti penalisht

Nxjerr ligjet q zbaton Presidenti

Miraton buxhetin q propozon dhe i duhet Presidenti pr t ushtru

pushtetin e vet

Senati duhet t jap plqimin pr emrimin e ambasadorve dhe

zyrtarve tjer

Senati jep plqimin pr marrveshjet ndrkombtare

Disa kompetenca t Presidentit n raport me Kongresin:

Nnshkrimi i cdo ligji nga Presidenti brenda 10 ditve.

Veto suspensive ndaj ligjeve t Kongresit

Veto e xhepit ndaj ligjeve

N ShBA n baz t Kushtetuts Presidenti zgjidht prmes nj procesi t

organizuar n dy raunde.
Secili shtet federal ka aq numr t Elektorve sa kan senator dhe
prfaqsues n Kongres.
Elektort zgjedhn npr njsi federale me vota t drejtprdrejta n baz t
listave partiake.
N raundin e dyt, elektort si barts t vullnetit t popullit prmes vots s
fsheht zgjedhin Presidentin dhe Zvends Presidentin.
Meqense elektort zgjidhen si prfaqsues t partive, ata votojn pr
kandidatt e partive t tyre. Prandaj thuhet se zgjidht nga populli.

Teorikisht Presidenti n kt sistem prgjigjet vetm para Kushtetuts.

N praktik ekziston nj procedur e quajtur impeachment, ose marrje n
prgjegjsi, e cila nnkupton prgjegjsin penale t Presidentit para
Kongresit.
N kt proces, njra dhom e Kongresit merr rolin e akuzs (Dhoma
Prfaqsuese) dhe tjetra rolin e gjykuesit (Senati).
Qllimi sht evitimi i mbajtjes s pushtetit nga presidenti q keqprdor
pozitn.
Fajsia rezulton n largim nga zyra dhe diskualifikim

 Procedura tjera, hetime, akuza dhe gjykime tjera.

1868 Andrew Johnson
1974 Richard Nixon
1998 Bill Clinton
Prparsit e sistemit presidencial:
Zgjedhja e drejtprdrejt e Presidentit
Ndarja strikte e pushtetit shtetror
Shpejtsia dhe vendosshmria
Stabilitetit politik
Mangsit e sistemit presidencial:
Tendenca pr autoritarizm
Krizat politike si rezultat i raportit President dhe Kongres
Pengesa pr ndrrime n lidership
Sistemet unitare t qeverisjes
Praktika kushtetuese ka dshmuar se ekzistojn sisteme t ndryshme
t qeverisjes dhe at pr shkak t formave t ndryshme t organizmit
t pushtetit shtetror.
Me organizm t pushtetit shtetror nnkuptohet prcaktimit t
marrdhnieve mes pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqsor.
Si rezultat kemi kto sisteme t qeverisjes:

Sistemin presidencial

Sistemin parlamentar

Sistemin e przier;

Sistemin e kuvendit, dhe

Sistemin autoritar.

Teoria mbi unitetin e pushtetit shtetror

 sht nj ndr teorit q cakton parimet e organizmit t pushtetit shtetror

dhe mbi bazn e t cilave jan formuar dhe ekzistojn sisteme t caktuara t
pushtetit.
Me unitet t pushtetit kuptojm formn e caktuar t rregullimit te raporteve
mes pushtetit legjislativ, atij ekzekutiv-administrativ dhe pushtetit gjyqsor
Jan disa variante t ndarjes s pushtetit shtetror n kuadr t sistemeve q
prqafojn kt teori:
1. Modaliteti kur t tri pushtetet jan t koncentruar dhe ushtrohen nga nj
organ i vetm; dhe
2. Modaliteti ku secilin pushtet e ushtrojn organet e veanta por njra ka
eprsin (legjislative) q ushtron edhe pushtetin ekzekutiv pjesrisht.
3. Modaliteti kur ekziston nj organ ndrmjets mes organit legjislativ dhe
ekzekutiv q i ushtron te dy funksionet.

Karakteristik e ktij sistemi sht q edhe pse flitet per unitetin e tri
pushteteve, m shum bhet fjal pr unitetin e pushtetit legjislativ dhe atij
ekzekutiv, ndrsa m pak pr pushtetin gjyqsor.

Gjykatat edhe pse zgjedhn nga legjislative dhe punojn n baz t ligjeve t
nxjerra nga ai organ, si dhe i raportojn atij pr punn e tyre, gjykatat prap
kan nj doz pavarsie pr ta ushtruar funksionin e tyre.
Pra parimi i unitetit t pushtetit n praktik nuk nnkupton prqendrimin e
pushtetit vetm n nj organ por zbatimin e mekanizmit i cili siguron
eprsin faktike t organit prfaqsues.
Forma e par e organizimit dhe ushtrimit t pushtetit n baz t parimit t
uniteti i takon t kaluars historike, pra bhet fjal pr monarkit absolute
Forma e dyt paraqitet n dy modalitete si sistem i konventit dhe sistem i
kuvendit.

Pr her t par kjo form e organizimit t pushtetit u zbatua n Kushtetutn e

Montanjarit 1793, e cila bazohen n iden e sovranitetit popullor, por qe nuk ka hy
asnjher n fuqi.
Ky parim u zbatua m von edhe n Kushtetutn e Zvicrs dhe Komunn e
Parisit.

 Mbshtetur n kto prvoja dhe iden e unitetit t legjislativit dhe

ekzekutivit, ky parim u zbatua ne Federatn Ruse 1918 dhe BRSS. Kto ide u
mbshtetn n parulln n nj shtet nuk mund t ekzistojn dy pushtete,
por kuvendi sht organi suprem.
Praktika n kto vende ka dshmuar t kundrtn
Sistemi i konventit
Mbshtetet n teorin ose parimin e unitetit t pushtetit shtetror. N kt
sistem pushteti legjislativ dhe ekzekutiv (n trsi ose pjesrisht) sht i
prqendruar n organin legjislativ (konventin).
Pushteti gjyqsor i ndar por nn kontroll rigoroz t pushtetit legjislativ
Pr her t par u zbatu gjat revolucionit francez kur edhe u nxjerr
Kushtetuta e Montanjarit 1793, e cila ka tentuar t zbatoj kt sistem.
Konvent - u quajt kuvendi frng n kt periudh)
Sipas ktij modeli, i tr pushteti i takon Konventit si organ prfaqsues.
Konventi i ka zgjedh Kshillat, me mandat 1 vjear dhe iu kan nnshtrua
Konventit.
Sipas ktij modeli Franca nuk ka pasur as shef shteti, as qeveri, as shef t
pushtetit administrativ. T gjitha kto funksione i ka kryer Konventi.
Sistemi i Kuvendit n Zvicr
Ky sistem sht karakteristik sot n Zvicr si shtet federativ .
Kushtetuta e Federat Zvicerane e 1848 sht miratuar nn dominimin e
ideve pr unitet t pushtetit dhe rolin e qytetarve t prfaqsuar n
legjislativ.
N kt vend pushteti legjislativ dhe ekzekutiv sht n duar t Kuvendit
Federativ.
Kuvendi e ushtron pushtetin administrativ prmes Kshillit Federativ,me
mandat 4 vjear. Ky Kshill i nnshtrohet urdhrave t Kuvendit dhe nuk sht
i pavarur. Antart e Kshillit i prgjigjen Kuvendit i cli miraton ose jo
propozimet e tyre
Secili antar i Kshillit federativ si Ministr udhheq nj nga dikasteret.
Secili antar gjat nj viti kryeson Kshillin dhe ushtron edhe detyrn e
shefit t shtetit. Pra, ka rol vetm reprezentativ ngase shefi i shtetit sht
Kuvendi.

 Referendumi sht mekanizm shum i pranishm n shtetin e Zvicrs dhe

prmes ktij instrumenti populli ushtron kontroll politik mbi kuvendin
Sistemi autokratik/autoritar
Fjala autoritet dmth aftsi pr t obliguar tjert pa prdorim t dhuns,
argumenti ose procedurs.
Qysh ne kohen e Greqis s vjetr, Aristoteli e ka prshkruar pr t shnuar
nj form t sistemit politik n t cilin pushteti gjendet n duar t nj individi
q ushtron pushtet t pakufizuar dhe e ushtron sipas dshirs s vet dhe pr
vete.
Sistemi autoritar sht form e qeverisjes ose e organizimit t pushtetit e
mbshtetur n parimin e unitetit n dobi t pushtetit ekzekutiv.
Kto sisteme njihen edhe si diktatura totalitare, ku sht prqendruar
pushteti n nj grupacion ose individ dhe ku nuk ka vend pr pluripartizm,
federalizm, demokraci, etj.
Kto sisteme jan vendosur duke zhdukur gradualisht nga sistemi kushtetues
organet m t larta shtetrore dhe duke minimizuar rolin e tyre.
Rasti i krijimit t Gjermanis naziste nga 1933-1945 sht tipik.
Ardhja e Hitlerit nuk ka qen rezultat i puit apo ndrprerjes s sistemit
ekzistues kushtetues.
Hitleri ka marre pushtetin duke keqprdor sistemin ligjor.
Fillimisht sht emruar Kancelar dhe ndryshimi i par q ka br ishte
nxjerrja e Ligjit pr autorizim, ne baze te procedurs pr ndryshimin e
Kushtetuts prmes Ligjit Kushtetues.
Me kt ligj Kushtetua ndryshoi rrnjsisht dhe Qeveria morri autorizim q
vetvetiu t sjelle ligje prmes t cilave shmanget nga kushtetua.
Prjashtimisht nuk ka mund t ndryshoj kompetencat e dhomave t kuvendit
dhe shefit t shtet.
Ky ligj u b de facto Kushtetute e prkohshme dhe kshtu u koncentrua
pushteti n Kancelarin dhe qeverin e cila morri autorizime kushtetutbrse
Historiku Kushtetues i Kosovs
Idet pr vetvendosje tek shqiptart n prgjithsi dhe ata t Kosovs
gjithashtu kane qen t hershme, mirpo ka kaluar koh e gjat derisa
jan realizuar.

 Me shekuj Kosova ka pas nj kolektivitet t mvetsishm politikjuridik dhe territorial me nj shumic etnike shqiptare.
Si njsi e veant administrative-territoriale u themelua n kohn e
P.Osmane m 1864 si njri ndr katr vilajetet e P.Osmane.
Shqiptart deri me 1912 ishin t ndar n 4 vilajete: Vilajeti i Kosovs,
Vilajeti i Shkodrs, Vilajeti i Manastirit dhe Vilajeti i Janins.
Prpjekjet e para serioze pr t prcaktuar bazat e shtetsis s Kosovn
bhen n Lidhjen e Prizrenit (1878-1881), q parashikonte pavarsi t plot
politike e territoriale, pra bashkimin e gjitha tokave shqiptare t vilajeteve
fillimisht nn sovranitetin e ports Osmane e deri n pavarsi t plot.
Pas pavarsis s Shqipris, shtetet ballkanike filluan pushtimin dhe
coptimin e tokave shqiptare dhe nj pjes e madhe mbetn jasht territorit
t shtetit.
Coptimi i trojeve shqiptare ka filluar m hert n Kongresin e Berlinit 1878
dhe pastaj Konferenca e Ambasadorve n Londr e cila konfirmoi kt
vendim.
Pas mbarimit t lufts s Par Botrore, Konferenca e Versajs edhe njher
la 50% t shqiptarve nn grek e jugosllav
Gjat kohs s Jugosllavis s vjetr, sipas ndarjes administrative t 1921,
Kosova u nda n katr qarqe, me seli n Prishtin, Mitrovic, Pej dhe Prizren.
Prpjekjet pr status autonom t Kosovs rrjedhin nga 1937 kur u krijua
Komiteti Krahinor i PKJ t cilat n qndrimet e saj i referohen edhe
vetvendosjes. Ky parim ka qen edhe premtimi pr shqiptart q pas lufts
antifashiste populli do t deklarohej pr fatin e vet.
Konferenca e Bujanit 1943 kishte miratuar nj rezolut nga gjith
prfaqsuesit e kombsive dhe konfirmohet aspirata e shqiptarve t
Kosovs me u bashku me Shqiprin dhe rruga pr kt ishte bashkimi
kundr me forcat tjera antifashiste.
Rezoluta e Bujanit ishte dokumenti themelor i vetvendosjes pr Kosovn dhe
ka tri elemente:
Elementi etnik
Elementi historik dhe
Elementi politik

 Pas rezoluts s Bujanit, Kosova karakterizohet me presione dhe dhun t

vazhdueshme derisa ne maj 1945 vendoset administrimi ushtarak i Titos dhe
bhet aneksimi i dhunshm i Kosovs.
shtja e Kosovs u diskutua nga PKJ dhe u paraqitn tri mundsi:
Kosova ti bashkohet Shqipris
Kosova t inkuadrohet n Serbin Federale dhe
Kosova t ndahet n mes t Serbis dhe Malit t Zi.
Dominoi ideja e komunistve serb q ti bashkohet Serbis federale dhe n
Kuvendin e Prizrenit t organizuar nga serbt u miratua Rezoluta pr
bashkimin e Kosovs dhe Metohis me Serbin prmes shprehjes s vullnetit
t popullit t saj.
Nga aspekti kushtetues disa shtje duhet vrejtur:
Edhe pse nuk sht e vrtet q bashkimi me Serbin bhet me
vullnet t popullats kjo tregon se parimi i vetvendosjes sht
krucial
Rezoluta e Bujanit u la n heshtje, pra nga aspekti kushtetues nuk u
shfuqizua, por u miratua nj zgjedhje tjetr.
Sipas t njjtit parim, edhe kjo Rezolute ndryshoi me Deklaratn e 2
Korrikut 1990 pr pavarsin dhe barazin e Kosovs n Federatn ishJugosllave
Shprbrja e ish RSFJ krijoi gjendje t re gjeopolitike, ku edhe Kosova
ka pas t drejt t vetprcaktohet
Pozita kushtetuese e Kosovs n kuadr t ish-RSFJ ka katr faza:
Periudha 1946-1953
Periudha 1953-1963
Periudha 1963-1969/71
Periudha 1969/1974
Periudha 1946-1953
N periudhn e par pozita kushtetuese-juridike e Kosovs sht prcaktuar
me tri akte kryesore: Kushtetuta e RFPJ, Kushtetuta e RP s Serbis dhe
Statuti i Krahins Autonome t Kosovs e Metohis.

 Kto akte e prcaktojn si element konstituiv t federalizmit, por njkohsisht

gjendej n kuadr t Serbis. Kosova ka pas prfaqsuesit e saj n Kuvendin
Popullor, n Dhomn e Kombeve, pra 15 prfaqsues

Statuti i Krahins ka qen akti q ka prcaktuar t drejtat dhe detyrat e

krahins, organizmin, organet, pushtetin lokal, etj.
Organet krahinore kan nxjerr edhe akte tjera nnligjore.
Organet m t larta kan qen: Kshilli Popullor, Kshilli Ekzekutiv Krahinor
dhe organet e administrats.
Kosova nuk ka pas mvetsi gjyqsore n at periudh. Kan ekzistuar disa
gjykata t rretheve dhe gjykata t qarkut, por jo edhe gjykat supreme.
Ligji Kushtetues i RFPJ-s i 1953 dhe Ligjit Kushtetues t Serbis po t njjtin
vit, ndryshoi edhe pozita kushtetuese e Kosovs, pr t keq. Pr dallim kur
m hert pozita e Kosovs prcaktohej me Kushtetutn Federative, tani ajo
prcaktohej me Ligjin Kushtetues t Serbis.
T drejtat dhe detyrat e Kosovs ma nuk ishin t drejta burimore, por si
autorizime q merrte nga Serbia.
Me kto akte Kosova humbi subjektivitetin federativ dhe u shndrrua n
kategori republikane.
Kosova nxjerr Statutin e saj t dyt, mirpo ksaj radhe vetm prpunon
dispozitat e Ligjit Kushtetues t Serbis.
Kosova kishte kto autorizimi: t rregulloj shtjet me interes nga lmi i
ekonomis, arsimit, kulturs, shndetit popullor, zbatonte drejtprdrejt ligjet
federative dhe republikane, prve n rastet kur zbatimi i tyre ishte
kompetenc ekskluzive e atyre organeve.
Kushtetuta e RSFJ-s e vitit 1963 bazuar n kt kushtetut Kosova nxori
Statutin e saj t tret dhe nuk kishte ndonj risi sa i prket pozits s saj
kushtetuese. Kishte autorizime t ngjashme nga fusha e ekonomis, arsimit,
kulturs sigurimit social dhe shndetsia.
Ndryshimet Kushtetuese 1968/1971 Skena politike e Kosovs kishte filluar
t artikuloj deformimet politike n dm t tyre dhe dominimin serb, gj q
rezultoi edhe me demonstrata studentore t 1968 ku u krkua avancimi i
pozits kushtetuese t Kosovs dhe dhnia e pozits republik.

 Pasuan amendamentet kushtetuese n Kushtetutn e 1963, t cilat bn

kthes t madhe pr prmirsimin e pozits s shqiptarve dhe t statusit
politik e kushtetues
Ndryshimi kryesor ishte rikthimi i atributit konstituiv sipas t cilit Kosova
prsri prcaktohej si pjes konstituive e federats jugosllave. Pra, krahinat
autonome prcaktoheshin nga federata.
Sidoqoft, me rastin e miratimit t ktyre amendamenteve sht refuzuar
draft-amendamenti i hartuar nga Kosova ku shprehej individualiteti politik
sht formuar n baz t vetvendosjes s popullit t Kosovs.
Si rezultat i ndryshimeve, tani krahinat kishin autonomi legjislative, nxirrnin
ligjet kushtetuese si akte themelore politike-juridike, ku prcaktonin t drejtat
dhe detyrat, si dhe organizmin e tyre ngjashm me republikat tjera.
Ligji Kushtetues i Kosovs 1969 me kt ligj Kosova gzoi autonomi
legjislative relativisht t gjer. Ligji Kushtetues pr nga forma, prmbajtja,
teknika e nxjerrjes dhe qllimi ishte i ngjashm me kushtetutn.
Lidhur me emrtimin si ligj e jo kushtetut nuk ka pasur ndonj sqarim. Kjo
m tepr sht br pr t mos krijuar dyshimin se po barazohen plotsisht
autonomia me republikn.
Dallimi i vetm me kushtetut ka qen procedura e nevojshme pr
ndryshimin e tij. Derisa kushtetutat e republikave kan ndryshuar me ligj
kushtetues dhe amendamente, ky akt i krahinave ka mundur t ndryshohet
me procedur t rregullt ligjore, nprmjet ligjeve t rregullta.
Gjithashtu, Kosova ka pasur edhe mvetsi n sfern e mbrojtjes s
kushtetutshmris dhe ligjshmris, pasi n kuadr t Gjykats s Lart
Krahinore u themelua Dega Gjyqsore Kushtetuese. Me 1972 u themelua
Gjykata Kushtetuese.
Historiku Kushtetues i Kosovs
Idet pr vetvendosje tek shqiptart n prgjithsi dhe ata t Kosovs
gjithashtu kane qen t hershme, mirpo ka kaluar koh e gjat derisa
jan realizuar.
Me shekuj Kosova ka pas nj kolektivitet t mvetsishm politikjuridik dhe territorial me nj shumic etnike shqiptare.
Si njsi e veant administrative-territoriale u themelua n kohn e
P.Osmane m 1864 si njri ndr katr vilajetet e P.Osmane.
Shqiptart deri me 1912 ishin t ndar n 4 vilajete: Vilajeti i Kosovs,
Vilajeti i Shkodrs, Vilajeti i Manastirit dhe Vilajeti i Janins.

 Prpjekjet e para serioze pr t prcaktuar bazat e shtetsis s Kosovn

bhen n Lidhjen e Prizrenit (1878-1881), q parashikonte pavarsi t plot
politike e territoriale, pra bashkimin e gjitha tokave shqiptare t vilajeteve
fillimisht nn sovranitetin e ports Osmane e deri n pavarsi t plot.
Pas pavarsis s Shqipris, shtetet ballkanike filluan pushtimin dhe
coptimin e tokave shqiptare dhe nj pjes e madhe mbetn jasht territorit
t shtetit.
Coptimi i trojeve shqiptare ka filluar m hert n Kongresin e Berlinit 1878
dhe pastaj Konferenca e Ambasadorve n Londr e cila konfirmoi kt
vendim.
Pas mbarimit t lufts s Par Botrore, Konferenca e Versajs edhe njher
la 50% t shqiptarve nn grek e jugosllav
Gjat kohs s Jugosllavis s vjetr, sipas ndarjes administrative t 1921,
Kosova u nda n katr qarqe, me seli n Prishtin, Mitrovic, Pej dhe Prizren.
Prpjekjet pr status autonom t Kosovs rrjedhin nga 1937 kur u krijua
Komiteti Krahinor i PKJ t cilat n qndrimet e saj i referohen edhe
vetvendosjes. Ky parim ka qen edhe premtimi pr shqiptart q pas lufts
antifashiste populli do t deklarohej pr fatin e vet.
Konferenca e Bujanit 1943 kishte miratuar nj rezolut nga gjith
prfaqsuesit e kombsive dhe konfirmohet aspirata e shqiptarve t
Kosovs me u bashku me Shqiprin dhe rruga pr kt ishte bashkimi
kundr me forcat tjera antifashiste.
Rezoluta e Bujanit ishte dokumenti themelor i vetvendosjes pr Kosovn dhe
ka tri elemente:
Elementi etnik
Elementi historik dhe
Elementi politik
Pas rezoluts s Bujanit, Kosova karakterizohet me presione dhe dhun t
vazhdueshme derisa ne maj 1945 vendoset administrimi ushtarak i Titos dhe
bhet aneksimi i dhunshm i Kosovs.
shtja e Kosovs u diskutua nga PKJ dhe u paraqitn tri mundsi:
Kosova ti bashkohet Shqipris
Kosova t inkuadrohet n Serbin Federale dhe

 Kosova t ndahet n mes t Serbis dhe Malit t Zi.

Dominoi ideja e komunistve serb q ti bashkohet Serbis federale dhe n
Kuvendin e Prizrenit t organizuar nga serbt u miratua Rezoluta pr
bashkimin e Kosovs dhe Metohis me Serbin prmes shprehjes s vullnetit
t popullit t saj.
Nga aspekti kushtetues disa shtje duhet vrejtur:
Edhe pse nuk sht e vrtet q bashkimi me Serbin bhet me
vullnet t popullats kjo tregon se parimi i vetvendosjes sht
krucial
Rezoluta e Bujanit u la n heshtje, pra nga aspekti kushtetues nuk u
shfuqizua, por u miratua nj zgjedhje tjetr.
Sipas t njjtit parim, edhe kjo Rezolute ndryshoi me Deklaratn e 2
Korrikut 1990 pr pavarsin dhe barazin e Kosovs n Federatn ishJugosllave
Shprbrja e ish RSFJ krijoi gjendje t re gjeopolitike, ku edhe Kosova
ka pas t drejt t vetprcaktohet
Pozita kushtetuese e Kosovs n kuadr t ish-RSFJ ka katr faza:
Periudha 1946-1953
Periudha 1953-1963
Periudha 1963-1969/71
Periudha 1969/1974
Periudha 1946-1953
N periudhn e par pozita kushtetuese-juridike e Kosovs sht prcaktuar
me tri akte kryesore: Kushtetuta e RFPJ, Kushtetuta e RP s Serbis dhe
Statuti i Krahins Autonome t Kosovs e Metohis.
Kto akte e prcaktojn si element konstituiv t federalizmit, por njkohsisht
gjendej n kuadr t Serbis. Kosova ka pas prfaqsuesit e saj n Kuvendin
Popullor, n Dhomn e Kombeve, pra 15 prfaqsues

Statuti i Krahins ka qen akti q ka prcaktuar t drejtat dhe detyrat e

krahins, organizmin, organet, pushtetin lokal, etj.

 Organet krahinore kan nxjerr edhe akte tjera nnligjore.

Organet m t larta kan qen: Kshilli Popullor, Kshilli Ekzekutiv Krahinor
dhe organet e administrats.
Kosova nuk ka pas mvetsi gjyqsore n at periudh. Kan ekzistuar disa
gjykata t rretheve dhe gjykata t qarkut, por jo edhe gjykat supreme.
Ligji Kushtetues i RFPJ-s i 1953 dhe Ligjit Kushtetues t Serbis po t njjtin
vit, ndryshoi edhe pozita kushtetuese e Kosovs, pr t keq. Pr dallim kur
m hert pozita e Kosovs prcaktohej me Kushtetutn Federative, tani ajo
prcaktohej me Ligjin Kushtetues t Serbis.
T drejtat dhe detyrat e Kosovs ma nuk ishin t drejta burimore, por si
autorizime q merrte nga Serbia.
Me kto akte Kosova humbi subjektivitetin federativ dhe u shndrrua n
kategori republikane.
Kosova nxjerr Statutin e saj t dyt, mirpo ksaj radhe vetm prpunon
dispozitat e Ligjit Kushtetues t Serbis.
Kosova kishte kto autorizimi: t rregulloj shtjet me interes nga lmi i
ekonomis, arsimit, kulturs, shndetit popullor, zbatonte drejtprdrejt ligjet
federative dhe republikane, prve n rastet kur zbatimi i tyre ishte
kompetenc ekskluzive e atyre organeve.
Kushtetuta e RSFJ-s e vitit 1963 bazuar n kt kushtetut Kosova nxori
Statutin e saj t tret dhe nuk kishte ndonj risi sa i prket pozits s saj
kushtetuese. Kishte autorizime t ngjashme nga fusha e ekonomis, arsimit,
kulturs sigurimit social dhe shndetsia.
Ndryshimet Kushtetuese 1968/1971 Skena politike e Kosovs kishte filluar
t artikuloj deformimet politike n dm t tyre dhe dominimin serb, gj q
rezultoi edhe me demonstrata studentore t 1968 ku u krkua avancimi i
pozits kushtetuese t Kosovs dhe dhnia e pozits republik.
Pasuan amendamentet kushtetuese n Kushtetutn e 1963, t cilat bn
kthes t madhe pr prmirsimin e pozits s shqiptarve dhe t statusit
politik e kushtetues
Ndryshimi kryesor ishte rikthimi i atributit konstituiv sipas t cilit Kosova
prsri prcaktohej si pjes konstituive e federats jugosllave. Pra, krahinat
autonome prcaktoheshin nga federata.

 Sidoqoft, me rastin e miratimit t ktyre amendamenteve sht refuzuar

draft-amendamenti i hartuar nga Kosova ku shprehej individualiteti politik
sht formuar n baz t vetvendosjes s popullit t Kosovs.
Si rezultat i ndryshimeve, tani krahinat kishin autonomi legjislative, nxirrnin
ligjet kushtetuese si akte themelore politike-juridike, ku prcaktonin t drejtat
dhe detyrat, si dhe organizmin e tyre ngjashm me republikat tjera.
Ligji Kushtetues i Kosovs 1969 me kt ligj Kosova gzoi autonomi
legjislative relativisht t gjer. Ligji Kushtetues pr nga forma, prmbajtja,
teknika e nxjerrjes dhe qllimi ishte i ngjashm me kushtetutn.
Lidhur me emrtimin si ligj e jo kushtetut nuk ka pasur ndonj sqarim. Kjo
m tepr sht br pr t mos krijuar dyshimin se po barazohen plotsisht
autonomia me republikn.
Dallimi i vetm me kushtetut ka qen procedura e nevojshme pr
ndryshimin e tij. Derisa kushtetutat e republikave kan ndryshuar me ligj
kushtetues dhe amendamente, ky akt i krahinave ka mundur t ndryshohet
me procedur t rregullt ligjore, nprmjet ligjeve t rregullta.
Gjithashtu, Kosova ka pasur edhe mvetsi n sfern e mbrojtjes s
kushtetutshmris dhe ligjshmris, pasi n kuadr t Gjykats s Lart
Krahinore u themelua Dega Gjyqsore Kushtetuese. Me 1972 u themelua
Gjykata Kushtetuese.