BAHS III

ELEKTRODLAR
Bu el kitabnda sadece elle yaplan ark kaynanda kullanlan rtl elektrodlardan bahsedeceiz.
Bir rtl elektrod iki ksmdan mteekkildir:
1- ekirdek: Kaynak metalini tekil eden bu orta silindirik ksmdan ark meydana getiren
akm geer.
2- rt: Deiik kalnlkta, ekirdekle tamamen emerkezli olmas gereken bu klf tayc
maddeler (kalsiyum karbonat, Rutil vs.), aktif maddeler (ferro-alamlar) ve balayc vazife
gren silikatlarn kompleks bir karmndan meydana gelir.
rtnn terkibinde genellikle bulunan sodyum ve potasyum tuzlar, metalik oksitler, karbonatlar
vs. gibi maddelerin iyonlatrc etkisi elektrod ucu ile kaynak edilecek para arasnda, yani anotla
katot arasnda, dalgal akm geiini hayli kolaylatrr. Tututurma esnasnda aradaki hava
tabakas kaynak makinesinin Eo bota gerilimi tarafndan delinir. Her elektrod tipi kendine
zg bir iyonlama potansiyelini, yani Et tututurma gerilimini haizdir. Arkn kararlln idame
edecek ekilde ergime srekliliinin temin edilmesi iin
Eo > Et olmaldr.
Bu itibarla rt, arkn kararlln temin etmenin yan sra dalgal akmda 40 ile 80 Voltluk, doru
akmda da 40 ile 50 Voltluk bir bota alma geriliminin kullanlmasn mmkn klar.
rty tekil eden malzemeler, anotla katot arasndaki toplam enerji datmn etkiler. Anotla katot
arasnda ark enerjisini eit ekilde blecek her malzeme veya karm elektrodun dalgal akmda
kullanlma imknlarn arttrr.
Bylece rtnn elektrik roln grm olduk. imdi onun mekanik, fiziksel ve metalurjik
grevlerini izah edelim.
- rt, ekirdekten daha ge ergidiinden, elektrodun ucunda az ok derin bir krater hasl olur
(ek.10). Bu krater arkn mekanik kararllna ve onun elektrod ynnde tutulmasna ve dolaysyla
ergime banyosunun mnasip ekilde idaresine yardm eder. Baz elektrod tiplerinde bu krater,
elektrodu devaml olarak paraya srterek kaynak etme imknn verecek kadar bariz ve derindir.
- rtnn ergiyerek kaynak dikii zerinde tekil ettii crufun miktar, younluu, katlama
noktas ve viskozite (lzuciyet) snrlar dikiin alaca ekli etkiler. Mesel dik ve tavan
kaynaklarnda akc ve dar viskozite snrlarn haiz bir cruf gereklidir. Cruf, diki boyunca
ergimi metali, aada izah edilecei gibi, temizleyecek kadar akc, kaynak ilemi lerledike
ergimi metali yerli yerinde tutacak kadar da abuk katlaan cinsten olmaldr. ok akc olan bir
cruf ergimi banyonun stnden akar ve metal da sarkar veya damlar ve przl bir yzey arz
eder. Dolaysyla rt, hasl ettii crufun viskozite ve yzey gerilimi aracl ile kaynak dikiini
tanzim eder. Yine diki eklini etkileme konusunda rtnn baka ynde de rol byktr:
elektrodun rt kalnl arttka kaynak akm iddeti artar, elektrod ekirdek metali daha ince
damlacklar halinde geer ve netice itibariyle diki daha dz ve hatt i bkey olur (ek.20).
ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

ek. 20

4 mm 'den byk apta (ekirdek ap) ok kaln rtl elektrodlar, geen elektrod metal
miktarnn okluundan, yatay pozisyon dndaki pozisyonlarda kullanlamazlar.
- Kaynak edilen para yzeyinde bulunan oksitler kaynak esnasnda dikie dahil olurlar. rtnn
tekil ettii cruf, ylan metalin kalitesine zarar verecek bu oksitler ve sair pisliklerden
dikii temizler ve bunlar kendi iinde toplar.
- Ergimi banyoya gerekli ilve elementler getirerek onu alamlandrr, her eyden evvel de
kaynak esnasnda oksitlenme ve buharlama suretiyle silisyum ve manganezin kanlmaz
kayplarn telfi eder. Krom, nikel, molibden vs. gibi ilve elementler rt iinde ferroalam halinde bulunur. Bylece bir yumuak elik ekirdekten hareket ederek bir alaml
elik dikii ymak mmkn olur. Keza baz hallerde rt malzemesine nemli miktarda
demir tozu katarak ileride greceimiz gibi elektrodun verimi arttrlr. Sonu olarak
denilebilir ki rtnn mnasip ekilde seilmesi ile eitli pozisyonlarda kaynak yapmak
imknn veren ve grn, kimyasal terkip ve metalik karakteristikler bakmndan kaynak
kontrksiyonlardan beklenen artlan yerine getiren dikiler temin edecek yumuak ve
istikrarl bir ark elde edilebilir.
ELEKTROD SEM
Kaynak, elektrod seerken aadaki hususlar gz nnde tutacaktr:
1- Ana metalin cinsi ve mekanik zellikleri. Mekanik zellikten kopma mukavemeti, uzama,
krlganlk (entik darbe mukavemeti), sertlik, elastikiyet snr, bklme kabiliyeti ve sneklik
gibi zellikler anlalr. Bu konuda kaynaklarn ou zaman yaptklar bir hataya dikkati
ekelim: iki veya daha ok eitte elektrod arasndan bir seim yapma durumunda olduklarnda
daima en yksek mukavemetli olann tercih etmektedirler. Halbuki sert dolgular bir yana
braklacak olursa elektrod, ylan metalin zellikleri ana metalinkilerine mmkn olduu
ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

kadar yakn olacak ekilde seilmelidir. Ancak bylece birletirme yerinde homojenlik
(yeknasaklk) elde edilebilir. Pratikte en ok karlalan, kopma mukavemeti 37 ile 44 Kg/mm2
olan yumuak eliklerin kaynanda diki metali mukavemetinin 48 Kg/mm2'yi gememesi
tavsiye edilir. Bilhassa uzama ve ekmenin serbest olmad bridli birlemelerin kaynanda bu
hususa riayet arttr. Aksi halde diki metalinin su alma tehlikesi artar, gerek alma esnasnda
hasl olan tal gerilmeler yznden, gerekse souma ekmesi sebebiyle atlama ihtimali ykselir.
2- Kullanma ile ilgili hususlar. Ana metalin karakteristiine gre elektrod cinsi belli olduktan
sonra yine kaynak birka eit elektrodla karlar. Bunlar birok hususta birbirlerinden
farklar arz ederler. Bu hususlar unlardr:
a) Kullanlacak akmn cinsi: dalgal, doru ve sonuncu halde de elektrod iin tavsiye edilen
b)
c)
d)
e)
f)
3a)

kutup: eksi (normal) veya art (ters) kutup.

Kaynak pozisyonu: btn elektrodlarn yatay kaynaa elverili olmasna mukabil hepsi dikey
yzeyde yatay, dik ve lavan kaynaklarna uygun deillerdir.
Eldeki kaynak makinesinin verebildii azam ve asgar akm iddeti ve tututurma gerilimi.
Crufun kolay temizlenip temizlenememesi.
Dikiten beklenen grn, ke kaynaklarnda ekil (i bkey, d bkey, dz), dzgnlk,
gzeneksizlik derecesi (X ua denemesinde).
alma artna gre az veya fazla duman neretmesi vs.
ktisad hususlar. Bunlar, elektrodun fiyatndan baka yle sralanr:
Ergime katsays, yani amper bana dakikada ergiyen metal miktar (gram). Birok elektrod

tipinde bu katsay elektrod apna bal deildir.

b) Elektrodun verimi, yani kullanlan elektrod ekirdek arlnn yzdesi olarak ylan metal
miktar. rtsnde demir tozu bulunan baz elektrodlarda bu verimin %100'den byk olduuna dikkati ekelim. Kullanlan metal arl ile ylan metal arl arasndaki fark
ergime kaybn tekil eder. Bu da aadaki kayplarn toplamdr:
Elektrodun kullanlmayan kocan;
Ark iinde buharlaan metal;
Diki dna sramalar;
Crufla srklenen metal.
c) Crufu temizlemek iin sarf edilen emek. Kullanmadaki kolayln yan sra bu husus, emek
ve zamann maliyeti itibariyle iktisad nemi haizdir.
d) Baz rtler higroskopik, yani rutubeti emici olduklarndan elektrodlarn stok edilmeleri iin
zel tedbirler ve rutubet emmi olmalar halinde de, kullanmadan evvel bunlarn kurutulmas
iin gerekli masraflar.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

ELEKTRODLARIN SINIFLANDIRILMASI
DIN 1913'e gre rtlerinin karakteri itibariyle rtl elektrodlar alt ana tipe ayrlr ve buna
gre iaretlenirler:
Titandioksit elektodlar
Ti
Asit elektrodlar
Oksit elektrodlar

Es
Ox

Bazik elektrodlar
Kb
Sellozik elektrodlar
Ze
zel elektrodlar
So
rtsne gre snflandrlm bu her tip elektrodun zellikleri yledir:
Titandioksit (Rutil) elektrodlar (Ti):
Bunlar rtlerinde esas madde olarak ounlukla Rutil eklinde bulunan titandioksit veya ilmenit
(demir ve titan oksidi) ihtiva ederler. Bunlardan baka rtlerinde silikatlar, karbonatlar, metal
oksitleri, organik maddeler ve ferro-alamlar bulunur. ok ynl kullanlma imknna sahip olan
bu elektrodlar, rtleri her kalnlkta, yani ince, orta, kaln ve ok kaln olarak iml edilir. Bu
husus, yine baka tiplerde olduu gibi, kaynak hz, pozisyonu, aralk doldurma kabiliyeti ve
crufun kolay kalkmasn etkiler.
Ark iinde kaynak malzemesinin intikali, rt kalnlna gre deiir, ince rtde iri damlal,
kaln rtde de ince damlal olur. Mamafih bu sonuncu halde damla incelii ayn rt kalnlnda
asit elektrodlardaki kadar olmaz. rt kalnl arttka kaynan mekanik deerleri de ykselir.
Crufun ekli rtnn kalnl ve iindeki elementlere bal olup skdan petek gibi gzenekliye
kadar deiir ve mukavemeti de farkl olur. Cruf kolay kalkar. yi hazrlanmam kaynak
azlarnda da kaynak yaplabilir.
Bu elektrodlar doru (genellikle eksi kutupta) ve dalgal akmla ve her pozisyonda kaynak
eder. Aralk doldurma kabiliyeti ince ve orta rt kalnlnda ok iyi, kaln rtlerde yi ve her
halde, tekabl eden asit elektrodlarnkinden daha iyidir. Scakta atlama hassasiyeti, ayn
miktarda manganez ihtiva eden asit elektrodunkinden daha azdr. Rutilin rol daha ok
iyonlamay arttrmak olduundan bunlarda ark ok kararl, tutumas kolay ve dalgal akmda
bile ark gerilimi nispeten dk olur (Eo = 40 - 45 V). Diki dzgn manzara arz edip bombesi
azdan dze kadar deiir. 4 mm apa kadar olan elektrodlarla dik yzey ve tavan kayna
yaplabilir.
Diki metali dvlebilir fakat iinde kolaylkla cruf kalabilir (genel olarak rntgen
muayenesi yaplacak kaynaklara uygun deildir.)
Asit elektrodlar (Es)
ok akc olan bu elektrodlarla yukardan aaya dik kaynak dnda her pozisyonda kaynak
yaplabilir. Dikiin yzeyi parlak olup diki dvlebilir ve rntgen muayenesinde ok iyi netice
verir. Ark yksek scakl haiz olduundan bzlme fazla olur. Ana metalin atlamaya hassas
ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

olmas halinde bu elektrodlarn kullanlmas tavsiye edilmez. Ayn sebepten srama kayplar
fazlaca olur ve dolaysyla elektrod verimi nispeten dktr. Yatay pozisyonda kaynakta yksek
akm iddeti ile ve dolaysyla byk ergime hz ile allabilir. Diki i bkey olup
entikler arz etmez.
Bu elektrodlar genellikle kaln rtl olup ayn tipin ince rtllerine nazaran daha yksek
mekanik deerler arz ederler. Bu sonuncularda metal geii iri damlalar halinde olur.
rt, daha ok maden halinde demir oksidi ve ou zaman da mangan oksidi ile bunlarn dnda
yksek miktarda ferro-mangan ve dier desoksidanlar ihtiva eder. Asit karakterli crufta demir
oksidi, mangan oksidi ve silisik asit bulunur. Cruf petek gibi gzenekli olup ok kolayca kalkar.
Bu elektrod tipinin kaln rtllerinde diki dz ve ince pullu olur. Elektrod doru ve dalgal
akmda kaynak eder ve en iyi yatay pozisyonda kaynaa uygundur. Aralk doldurma kabiliyeti orta
derecede olduundan kaynak azlarnn iyi hazrlanmas ve paralarn birbirlerine iyi
altrlmas gerekir.
Ancak, ana malzemenin kaynaa ok msait olmasna ramen scakta atlaklarn hasl
olabileceine dikkat edilmelidir. Thomas eliklerinde, yksek karbon, fosfor ve kkrtl
eliklerde zel itina gereklidir.
Bunlar rutubete az hassas olmakla beraber rntgen muayenesine tabi tutulacak kaynaklarda
kurutulmalar gerekir.
Oksit Elektrodlar (Ox)
Bu elektrodlar ok akc olup dzgn dikiler verirler. Bunlar en ok alamsz ve dk karbonlu
eliklerin birletirilmesine ve sadece yatay oluk pozisyonda kaynaa elverilidir. Dier elektrod
tiplerine nazaran scakta atlamaya daha msait olup ok iyi bir hazrlk almasn gerektirirler.
rtleri genellikle kaim olup ounlukla demir oksidi ve bazen de mangan oksidi ihtiva eder.
Ark iinde metal geii ince yamur halinde olur. Kuvvetli asit karakterli, demir oksidi ihtiva
eden bir cruf verirler, rt kuvvetli oksitleyici tesiri haizdir. Arkta karbon ve mangan fazlaca
yanar: bu sebepten dikite mangan miktar az olur. Cruf sk olup souduunda kendiliinden
kalkar. Bazen sradndan gzlere dikkat edilmesi gerekir. Dikiler ok dzgn ve bilhassa ince
trtll, fakat az nfuziyetlidir.
Bu elektrodlar doru (elektrod eksi kutupta) ve dalgal akmda alabilir ve en ok yatay
pozisyonda kaynaa elverilidir. Aralk doldurma kabiliyeti fena olduundan paralar iyi
altrlmaldr. Bilhassa gzel ve dzgn grnl dikiler arzu edildii zaman tavsiye edilir.
Birletirmenin mekanik karakteristikleri zayftr. ke kaynaklarnda i bkey ekli arz eden
diki, snek olmakla beraber, dvlemez.
Bu tip elektrodlar u uca (bilhassa birka pasolu) kaynaklara elverisizdir. Rutubete hassas
olmadklarndan kolaylkta muhafaza edilebilirler.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

Bazik elektrodlar (Kb)

Genellikle yukardan aa dik kaynaklar dnda btn pozisyonlarda kullanlr. Mekanik
zellikleri br tiplerinkinden stndr. Bilhassa kaln kesitlerin ve rijit konstrksiyonlarla
Thomas eliklerinin kaynana uygundur.
rt yksek miktarda kalsiyum ve sair toprak alkali karbonatlar ve feldspat ihtiva eder. Kalnca
rtl elektrodlarda ark iinde metal geii orta byklkte damlalar halinde olur. Cruf
kahverengi ile siyaha kadar renk arz eder ve dier tiplerdeki kadar kolay kalkmaz. Diki hafif
bombedir. En ok doru akm (elektrod art kutupta) ile kaynak eder. Elde yksek bota gerilimli
(Eo = 55 - 8 0 V) transformatr olmas halinde dalgal akmla da alabilen bazik elektrod
eitleri vardr.
Bu elektrodlar iyi bir aralk doldurma kabiliyetini haizdirler. Diki malzemesine cruf dahil
olmaz ve bunun scak ve soukta atlamaya meyli yoktur. Bu elektrodlar bilhassa dk alaml
elikler, yksek karbonlu elikler ve kkrt, fosfor veya azottan geni lde temizlenmemi
elikler (Thomas elikleri) iin uygundur.
Kaynak malzemesinin mekanik zellikleri ve zaman iinde bunlar muhafaza etme kabiliyeti
(yalanmaya mukavemet) ile 0C'n altnda scaklklarda entik darbe mukavemeti bilhassa
iyidir. rt higroskopik (rutubete hassas) olabileceinden bu elektrodlarn kuru mahallerde
muhafaza edilmeleri gerekir. Rutubet alm olmalar halinde en az yarm saat mddetle 250C'da
kurutulmalar lzmdr. Umumi kaide olarak bazik elektrodlar fazlaca yksek bir akm iddetine
tab tutulmamaldr zira alma esnasndaki sramalar dnda, dikiin mekanik zellikleri de
der.
rtleri iyice kuru bazik elektrodlar dk hidrojen oranl dikiler verirler (hidrojen, kaynan
ntikal blgelerinde kl atlaklar meydana getirebilir). 100 gr. diki malzemesinde azam 5 cm"
hidrojen tarlar. Bu gaz orannn dk olduu elektrodlara dk hidrojenli elektrod
(Amerika'da Low-H) ad verilir.
Bazik elektrodlarn balca zayf taraf, kalsiyum karbonatn rty fazla scaa mukavim
klmasn nlemek zere ilve edilen kalsiyum florrn (spath flor) nerettii buharlarn
tahri edici ve hatta zararl olmasndadr.
Bu itibarla dar sahalarda bazik elektrodlarla yaplacak kaynaklarda ciddi tedbirlerin alnmas
gerekir.
Bu elektrodlarn bir baka mahzuru da rutil gibi iyonlatrc maddelerin az miktarda bulunmas
sebebiyle ark devam ettirmedeki glktr. Bu sebepten bu bazik elektrodlarn yaklmasnda zel
bir tecrbe veya eitim gereklidir; bunlar ancak usta kaynaklar tarafndan ya klabilir.
Buna mukabil yukarda zikredilmi stnlklerine ek olarak diki malzemesinin elektrodun ekirdek
malzemesine ok yakn ve ok az karbon ve mangan kaybetmi olmas, rntgen muayenesinde iyi
netice vermesi de sylenebilir.
Emaylama esnasnda hidrojen intiar kabarcklar hasl ettiinden diki malzemesinde bu gazn
az bulunmas keyfiyeti, bazik elektrodlar scakta emaylanacak salarn kaynana bilhassa
elverili klar.
ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

Selllozik elektrodlar (Ze)

Bunlar az cruf brakan, her pozisyonda kaynak eden elektrodlar olup bilhassa zor
pozisyonlarda almaya uygun elektrodlardr. rtlerinde %10'dan fazla yanabilen organik (uzv)
madde (aa veya pamuk selllozu), tabi silikatlar ve redkleyici ferro-alamlar ihtiva eden,
dolaysyla kaynak esnasnda byk zorluklar arz eden elektrodlardr.
Daha ok orta kalnlkta rtde arktan malzeme geii orta byklkte damlalar halinde olur.
Srama kayplar olduka nemlidir. Diki az bombeli ve intizamsz kaba trtll bir yzey arz
eder. Dikiin ekli gzel deildir. Doru akmda (elektrod art kutupta) veya dalgal akmda
(Eo = 60 - 70 V) kullanlrlar. Balca zellikleri iyi bir aralk doldurma kabiliyeti ve nfuziyetten
ibarettir. Bilhassa yukardan aa dik kaynaklara ve boru kaynaklarna elverilidirler. Ylan
metal iyi kaliteli olup dvlebilir ve rntgen muayenesinde iyi netice verir. Buna karlk fazla
miktarda erimi hidrojen tutmas mahzuru ileri srlr.
ok duman nerederler. Bunlar mesel kazan, depo vs. gibi kapal hacimdeki ilerde kullanmaktan
kanmaldr.
Yine, ou zaman ukurluk ve gzenekleri haiz dkme eliklerin kaynana da elverilidirler.
Crufunun metalurjik etkisinin dier tiplerinkine nazaran az olmasna mukabil sellozun
uuculuundan tr meydana gelen gaz klfl, havada bulunan gazlara kar belirli bir koruyucu
tesiri haizdir.
Bu karakteristiklerin toplam sayesinde bu elektrodlar pipe-line kaynaklarnn kk pasolarnda
kullanlr.
zel elektrodlar (So)
Derin nfuziyet elektrodlar (Tf)
Bu gruba sadece aada tarifi yaplan kaynaklara elverili elektrodlar dahil edilir:
a) Her iki tarafna birer paso ekilecek bir aln (I) dikii yaplacaktr. Sac en az elektrod ekirdek
apnn iki misline 2 mm ilavesi ile elde edilen kalnlkta olacaktr (2d+2mm). Aln
yzeylerinin arasnda da 0,25 mm'den fazla bir aklk olmayacaktr. Her iki taraftan kaynak
edildiinde iki taraftan ergimi alan (sahife 8'deki nfuziyet tarifine baknz.) san ortasnda
birbirleriyle kesiecek ve bylece san ortasnda kusurlu (ergimemi) yer arz etmeyen
mkemmel bir diki elde edilecektir. Deneme 4 mm kalnlkta derin nfuziyet elektrodlar ile
yaplr.
b) Kalnlklar en az elektrod apnn iki misli olan iki san ke kayna, aralarnda en fazla
0,25 mm aln yzey aral olmak art ile, yapldnda yanal ergime derinlii 4 mm'den az
olmayacaktr (ek.21).

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

ek. 21

Derin nfuziyet elektrodlar, rtlerinin yukarda zikredilen karakteristiklerine (Ti'den Ze'ye

kadar) gre bata Tf olmak zere iaretlenirler (rnein Tf Ti). Bu karakter belirtilemiyorsa
<zel tip> So iareti kullanlarak TfSo eklinde gsterilir.
Bunlar daima kaln rtl olup rtde fazlaca miktarda organik madde bulunur. Derin nfuziyet
kayna (Deep-welding), klsik ark kayna usullerine nazaran ilemin hzn arttran, gerekli
kaynak mukavemetini elde etmek iin daha yksek ark nfuziyetinin stnlklerinden istifade
eden ve netice itibariyle kaynak eyleminin maliyetini dren bir ark kayna tekniidir. Ke
kaynaklarnda buna derin ke kayna (deep-fillet welding) denir. Derin nfuziyet kaynann
balca zelikleri unlardr:
Daha az metal ylr. Daha derin nfuziyet elde ederek kaynak edilmi birlemede klsik usullere
nazaran ana metalde daha az ergimi ksm ve daha az elektrod metali bulunur. Mesel bir ke
derin nfuziyet kaynanda, ylan elektrod metalinin kesiti %50, bunun iin gerekli iilik
saati de %59 orannda az olur. ek.22'de bu durum belirlenir. nce taranm ksm ylan
elektrod metalini birlemenin geri kalan ksm da kaynak olmu ana metalleri gsterir.

ek. 22

10 mm kalnlkta 2 levhann derin nfuziyetle dz aln kayna ile (ek.23) bunlarn V kaynak
az iine normal kayna (ek.24) arasndaki kyaslamada da derin nfuziyet kaynanda
ylan elektrod metalinin yine %50, iiliin de bu kere %78 orannda az olduu grlr.
Kaynak az almamtr, kk pasosu tersten talanmamtr.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

ek. 23 - dakikada 23 cm kaynak

ek. 24 - dakikada 5 cm kaynak

V, U ve benzeri dikilerde kaynak hz kaynak azn doldurmak zere elektrod metalinin ylma
oran ile saptanr. Metal yma oran kullanlan akmla orantl olduundan akm iddetini
arttrarak kaynak hz orantl olarak arttrlr. Yukardan aa dik kaynakta akm snrlandran
faktr genellikle dikiin grnnden ibarettir. Derin nfuziyet kaynanda kaynak hz akm
iddeti (amperaj) ite orantl deildir zira bu hz snrlayan faktr crufun kayna takip edip
rtebilmesi nispetidir. Bu itibarla derin nfuziyet kaynanda kaynak hz elektrodun ergime hzna
deil, onun cruf kaplama (yani rt) karakteristiklerine baldr. zet olarak derin nfuziyet
kaynann faydalar ylece sralanr:
- Yatay ve dz ke ve daha ekonomik hazrlk almasn gerektiren dz aln (I) kaynaklarnda
metre-diki bana daha az elektrod sarfiyat.
- Metre-diki bana daha az cereyan sarfiyat;
- Baz hallerde kaynak azndan vazgeebilme imkn;
- Baz hallerde tersten kk pasoyu temizleme lzumu olmamas:
- Levhalar arasnda aralk brakma gerei azaldndan yine elektrod, iilik ve cereyan
sarfiyatndan tasarruf.
Senelerce devam etmi bir inancn aksine olarak daha hzl kaynan daha derin nfuziyet temin
ettii anlalmtr. Daha yava kaynakta daha fazla elektrod metali yma meyli vardr. Daha
yksek kaynak hz ile elde edilmi daha derin nfuziyetli bir kaynakta diki daha kk grnrse
de mukavemeti, fazla metal yma suretiyle nfuziyetten fedakrlk ettiren yava kaynan temin
ettii mukavemete eit veya ondan daha fazladr. Bu itibarla ylan elektrod metali miktarn
azaltmak zere nfuziyeti arttrarak mukavemete zarar vermeden kaynak hz arttrlabilir.
Daha yksek ark hzlarnn sonucu olan daha derin nfuziyeti kullanarak istenen kaynak
mukavemetini elde etme metodu ibu derin nfuziyet kayna tekniinin temel prensibini tekil
eder. Nfuziyet bahsini kaparken bu konuda genel etkenleri de zetleyelim. Nfuziyet
1) Malzemenin hacim ve kalnl ile (ek.25);
2) Elektrodlarn tutulu ekli ve ark uzunluu ile (ek.26);
3) Akm iddeti ile (ek.27);
4) Elektrod rtlerinin cinsi i l e (ek.28);
5) lerleme hz ile deiir.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

ek. 25

ek.27

ek. 26

ek.28

Demir tozlu elektrodlar (Fe)

Fe iareti sadece ergimi ekirdek metal arlna kyasen verimi %120'den byk olan
elektrodlara verilir. Bunlarn rtleri yksek miktarda demir tozu ihtiva ettiinden ergime gleri
ve verimleri dier elektrodlarnkinden ciddi ekilde yksektir.
Fe iaretinin yanna, demir tozundan sonra rtde arl olan maddenin iareti konur (rnein
FeTi, FeKb vs. gibi).
Bu elektrodlara ayn zamanda yksek gl elektrod ad da verilir. Bunlar sadece yatay pozisyonda,
doru veya dalgal akmla kaynak ederler. rtlerindeki yksek demir tozu oran rty iletken
kldndan ark ok kolay tutuur veya kendiliinden tekrar tutuur. Kaynak esnasnda paraya
temas ettirilerek kullanlan elektrodlara kontak elektrodu ad verilir.
zel tiplere, cins, rt karakteri ve kullanma gayesi itibariyle Ti'den Ze'ye kadar sralanan tipler
arasnda bulunmayan elektrodlar da dahildir. rnein su alt kaynak elektrodlar ile kesme
elektrodlar bunlardandr.
ARETLEME
aretleme kullancya elektrod seimini ve kullanln kolaylatr-mal ve kaynan kalite,
ekonomiklik ve emniyetini snrlamaldr.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

10

Almanya'dan d memleketlere satlan elektrodlarn iaretlenmesi ksmda olup aralarnda bol

izgisi bulunur. Birinci ksm snflandrmay, ikinci ve nc ksmlar da ISO iaretlemesinin en
nemli ksm ve bu normun numaralarn ihtiva eder.
aretleme aadaki sraya gre yaplr:
a) Elektrik ark kaynann iareti olan E harfi;
b) Elektrod tipinin iareti (yukarda grdmz rt karakterlerine gre);
c) Aada greceimiz elektrod kls;
d) Aada greceimiz rt kalnl iareti;
e) Aada greceimiz sadece kaynak malzemesinin mekanik deerleri (ekme mukavemeti,
uzama, entik darbe mukavemeti). Bunlar uluslararas kaynak malzemesi deneme normuna
gre rakamla ifade edilir.
f) Yine aada greceimiz kaynak pozisyonu ve akm eklini gsteren iki rakam;
g) Bu normun numaras.
Derin nfuziyet ve demir tozlu elektrodlar daima ok kaln rtl olduklarndan bunlarda
rt kalnl iareti bulunmaz. Derin nfuziyet elektrodlarnda kaynak dikiine ok
miktarda ana metal kartndan bunlarda kaynak malzemesinin mekanik deer iaretleri
bulunmaz. Bunlarda kaynak pozisyonu ve akm ekli iareti olarak da sadece ark geriliminin
deeri yazlr.
Elektrod kls
Belirli elik cinslerinin kayna iin elektrodlar, Romen harfleri ile gsterilen I'den XIV'e
kadar 13 klsa ayrlmtr (Klas IV ve VI'ya ait elektrodlar artk iml edilmediklerinden bu
klslar tasnife dahil edilmemitir). Bu kls ayrm ayn zamanda kaynak
birletirmesindeki asgar mekanik deeri de ngrr.
Elektrodlarn kls ayrm ve kullanma sahalar aadaki tabloda (Tablo I) verilmitir.
eitli elik cinsleri iin bir elektrod klsnn kullanma sahas kaln karelerin iinde
kalr. Bu karelerden deneme deerini ihtiva etmeyenlerde de elektrod kls kullanlr,
ancak hi bir deneme deeri garanti edilmez.
Kaynak birletirmesinin mukavemeti en az yap eliinin asgar mukavemetine eit
olacaktr; St 70-2 eliinde bu mukavemet %10 kadar dk olabilir. Eme as ve entik
darbe mukavemeti iin verilmi deneme deerleri asgar deerlerdir.
V klsna kadar (V dahil) elektrod klslar iin St50-1, St60-1, St50-2, St60-2 ve St70-2
eliklerinde mukavemet deil, sadece atlama emniyeti garanti edilir.
Genellikle I'den Ve kadar klslar plak, ince rtl ve zl elektrodlar, VII'den XIVe
kadar klslar da orta kaln ve ak kaln rtl elektrodlar iine alr.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

11

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

12

rt kalnl iaretleri:
d = ince rtl elektrodlar; elektrodun toplam kalnl ekirdek tel apnn %120'sine kadar;
m = orta kaln rtl elektrodlar; elektrodun toplam kalnl ekirdek tel apnn %120'si ile
%155'i arasnda;
s = kaln rtl elektrodlar; elektrodun toplam kalnl ekirdek tel apnn %155'inden fazla.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

13

Kaynak malzemesinin (dikiinin) mekanik deerlerini belirten iaretler:

Bunlar rakamdan ibaret olup ilki asgari ekme mukavemetini(Kp/mm2), ikincisi asgari kopma
uzamasn (%), ncs de asgari entik darbe mukavemetini (mKp/cm2) gsterir(Tablo 2).

Kaynak pozisyonlarn belirten iaretler:

Elektrodun kullanlabildii kaynak pozisyonlar tablo III 'de gsterilen bir rakamla ifade edilir.
Tf ile gsterilen derin nfuziyet elektrodlarnda, bunlar genellikle sadece yatay pozisyonda
kaynak edebildiklerinden, iaret rakam bulunmaz.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

14

Akm eklini gsteren iaretler:

aret rakam, elektrodun arkn tututurulmas ve sndrlmesinde zorluk olmadan kaynak
edebildii akm ekli ve doru akmda da elektrodun baland kutbu gsterir (Tablo IV).

Arkn kusursuz tutumas ve devamll, doru akmda, her eyden evvel kaynak makinesinin
dinamik zelliklerine baldr.
Dalgal akmla kaynakta, nemli bir ksma tesiri olmayan transformatrlerde tututurma
gerilimine ayarlanabilen bota alma gerilimi kati rol oynar. Bunun iin elektrodlardan
kusursuz bir kaynak temin etmek zere 50 frekansl transformatrlerden elde edilmesi gereken
asgari deerler verilmitir.
Akm ekli, gerilimi ve elektrodun balanaca kutup tablo IV 'de gsterilmitir. Bu tablo sadece
2,5 mm 'den yukar apta elektrodlar iin geerli olup icab halinde daha kk ekirdek tel
apnda daha yksek bota alma gerilimini gerektirebilir.
rnekler: (43, 44) sayfalar.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

15

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

16

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

17

Amerikan ASTM - AWS A 233 normuna gre rtl yumuak elik elektrodlar bata E harfi
(elektrod) olmak zere drt rakamla iaretlenir. lk iki rakam kaynak edilmi halde kaynak
metalinin (kaynak dikiinin) 1000 psi cinsinden asgari kopma mukavemetini, nc rakam,
elektrodun baar ile kullanlabilecei kaynak pozisyonlarn ifade eder: Exx1x btn
pozisyonlar, Exx2x de sadece yatay ve yatay ke kaynaklarn gsterir. Drdnc rakam da
rt tipini ve uygun akm karakteristiklerini verir. Bunlar aadaki tabloda sralanmtr.
TABLO V
Yumuak elik Ark Kayna rtl Elektrodlarnn AWS snflandrlmasnda drdnc
rakam tarafndan gsterilen rt tipi ve Uygun Akm ekli

(a) Yatay kaynaklar iin herhangi bir kutup, yatay ke kaynaklar iin doru akm, elektrod (-)
kutupta, mesela E 6011, asgari ekme mukavemeti 60000 psi olan bir kaynak metali terk eden
bir elektrodtur (ilk iki rakam); yksek selloz, potasyum rty haiz ve hem dalgal akmda, hem
de doru akmda, elektrod art kutupta, kullanlabilir (drdnc rakam).

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

18

Buna nazaran elektrod snflandrlmas aadaki tabloda zetlenir.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

19

F = dz; H = yatay; V = dik; OH = tavan kaynaklar ters kutup elektrod art kutupta; dz kutup
elektrod eksi kutupta demektir.
Bu snflandrmaya dahil elektrod tiplerinin balcalar hakknda biraz daha etrafl bilgi verelim.
E 6010 ve E 6011 elektrodlar derine nfuz eden, metali yamur halinde pskrten bir ark verir ve
btn kaynak pozisyonlarnda kullanlabilir. Kolay temizlenen ince bir cruf hasl ederler.
Ydklar metal genellikle iyi mekanik karakteristikleri haiz olup radyografik bakmdan kabul
edilebilir durumdadr. rtnn esas maddesi, kaynak esnasnda ayrp bir koruyucu gaz hasl eden
sellozdur. Sellozun ayrmasndan ortaya kan gazlar ve ihtiva ettii yksek rutubet (%5'e
kadar) ark karakteristiini meydana getirir. E 6011 elektrodlarnn rts, dalgal akm
kullanldnda arkn kararlln temin etmeye yardm eden potasyum ihtiva eder.
E 6012 ve E 6013 elektrodlar orta nfuziyetli bir ark verirler. yi altrlmam paralarn
kaynana imkn veren yar kreselden, kresele kadar varan lzuc (yapkan) bir cruf
brakrlar. Bu elektrodlarla elde edilen yatay ke kaynaklarnda diki kesiti E 6012
elektrodlarndaki d bkeyden E 6013 elektrodlarndaki aa yukar dz ekle kadar deiir.
Her iki tip yataydan baka pozisyonlarda kullanlabilir ve E 6013 elektrodlarnn ou yukardan
aa dik kaynakta da iyi netice verir.
E 6012 elektrodlar, rtlerinde sadece dk oranda selloz ve yksek miktarda ergimez madde
bulunduundan nispeten yksek kaynak akm iddetlerinde kullanlabilir. E 6013 elektrodlarnn
rtleri genellikle E 6012'ninkilerine nazaran daha ok potasyum ihtiva ederler ve bylece daha
sakin fakat daha az nfuziyetli bir ark verirler. Baz E 6013 elektrodlarnn yksek potasyum
oran, dk ak devre geriliminin (Eo) kullanlmasna imkn verir. Kk aplarda E 6013
elektrodlar daha ok sac kaynaklarnda kullanlr.
Demir tozlu elektrodlar. Tablo Vl 'da gsterildii gibi E 6027, E 7014, E 7013, E 7024 ve E 7028
elektrodlarnn rtlerinde, bir ok klasik elektrod klasnda bulunan maddelere ilveten demir tozu
vardr. Demir tozu dnda E 7014 ve E 7024'n rtlerinin maddeleri E 6012 ve E 6031'inkilere, E
7018 ve E 7028'inkiler de 7016'nmkilere benzer. Genellikle demir tozu oran arttka rt kalnl
da artar. Demir tozu ve ek rt kalnl, benzer terkipte fakat iinde demir tozu bulunmayan
rtl elektrodlarnkine nazaran daha yksek kaynak akm iddetleri ve daha yksek verime
imkn verir. Daha kaln rtler daha aerin bir koruma temin edip yatay pozisyonda temasl
ekme (kontakt) tekniine imkn verir. Buna ek olarak, yatay ke kaynanda elde edilen diki,
demir tozlu elektrodlarn kullanlmalar halinde, daha yayvan (dz) evre arz eder.
Bir elektrodun rtsn %40'dan fazla demir tozu ihtiva etmesi halinde o elektrod dik, tavan
ve yatay oluk kaynaklarnda kullanlamayacak kadar kaln olur. Bylece E 6027, E 7024 ve E 7028
elektrodlar, rtlerindeki %40 ile 55 demir tozu ile sadece yatay kaynaklarla yatay ke
kaynaklarnda kullanlabilirler (bunun dnda E 6027 elektrodlar, rtlerinin akkanl sebebi ile
de kaynak pozisyonlar bakmndan snrldr).
E 7016 elektrodlar bazik rtl olup rtlerinde selloz, kil ve amyant gibi hidrojen tayan
maddelerden ok az bulunur veya hi bulunmaz. Bu elektrodlar nispeten yksek scaklklarda (260ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

20

320C) frnlanr ve bylece silikat balayclarn su tutmas asgariye indirilir. rtnn dk

hidrojenli olmas sebebiyle kaynak dikiinde de az hidrojen bulunur ve diki gzeneksiz olur.
Kalsiyum karbonattan hasl olan karbondioksit ile florspat'n silisyum dioksit ile
reaksiyonundan hasl olan silisyum florid koruyucu gaz tekil ederler. rtsnde yksek
nispette titandioksit (rutil) ve potasyum silikat bulunmas sayesinde E 7016 elektrodlar dalgal
akmdan olduu gibi doru akm, elektrod art kutupta da kullanlabilirler.
E 7015 elektrodlar, doru akm, elektrod art kutupta kullanlan dk hidrojenli elektrodlardr.
Normda bulunmalarna ramen bunlar artk imal edilmemektedir.
TABLO VII
On bir yumuak elik elektrod klas ile elde edilen nfuziyet

Grld gibi ASTM Normu snflandrlmasnda rt kalnl nazar itibara alnmam olup
klaslar iin verilmi iaretler birka elektrod tipini kapsamaktadr. Mesela AWS E 6013 klas
DIN 1913'n hem Ti VIIm, hem de Ti VIIIs klaslarn karlamaktadr. rt kalnlnn nemi
de ortadadr. Bu itibarla AWS snflandrmas yannda DIN 1913'teki zelliklerin belirtilmesi,
istenilen elektrodu iyice tanmlama konusunda ok faydaldr.
RTL ELEKTRODLARDA METAL GE
Bu konuda daha evvel ksa bilgi vermitik. Bu kere baz ayrntlar grelim. Ayn bir elektrodta
damlacklarn ap ok farkl, mesela 0,25 'den 3 mm 'ye kadar deiik olur. Bu damlacklarn
miktar ve ortalama aplarna ve netica itibariyle dakikada terk edilen metal miktarna tesir eden
fartrler unlardr:
- Akmn cinsi (doru akm veya 50 Hz ve orta frekansl dalgal akm);
- Arkn uzunluu;
- Elektrodun ap (damlalarn ap rtl elektrodlarn ap ile artar);
- rtnn cins ve kalnl (mesel bazik rtler rutillere nazaran ok daha az damla verir.
Bazik ve sellozik rtl elektrodlarda gei bilhassa kresel ve arada bir, ksa devreli olur);
- Ark gerilimi (rt tipine gre). Bu gerilim arttka damla adedi de artar, damlalarn
ortalama ap klr.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

21

Baz fiziksel hadiseler damlacklarn geiini kolaylatrr veya gletirir. Bu hadiseler ok sayda
olup etkileri birbirlerine eklenebilir. Bunlarn bilinmesi, aadan yukar dik veya tavan kayna gibi
kaynak pozisyonlarnda en iyi elektrod tutu eklini ve en mnasip ark ayarn seebilmek iin
elzemdir.
Bu hadiseler yle sralanr:
- Ark basnc (ark alevi - plasma - hz ile mnasebette olarak): ark evreleyen alev-plasma ok
yksek scakl sebebiyle tamamen ion ve elektronlara ayrm maddeden mteekkil olup
yksek hzl bir basn dalgas gibi eksenel ynde ilerler. Ergimi metal damlalar bu plasma
fskiye si tarafndan srklenir. Bu hadise, metalin elektrodtan ergime banyosuna geiine
yardm eden sair hadiseler arasnda ou zaman en nemlisidir.
- Elektrod ekirdek metalinin buharlamas ve youmas: Arkn scakl elektrodu tekil
eden metali ergitmekle kalmayp bunun az bir miktarn da buharlatrr. Bu buhar havada
ksmen oksitlenip duman halinde kaybolur, geri kalan youup ergime banyosu veya ana metal zerinde birlemenin iki tarafna sevk olunur.
- Arlk: Grnlere ramen arlk, ergimi metal geiinde ok tal bir rol oynar. Bundan
da tavan kayna yaplabilmesi izah edilir. Tavan kaynanda yatay kaynaa nazaran
kaydedilen fark, tavandaki pskrmelerin kaynak banyosuna kaymaya meyilleri
olmamasndadr.
- Kstrma tesiri: Bu hadise bilhassa doru akmda ksa devreli gei halinde grlr. Elektrodla
banyo arasnda kpr kuran bir iri damla ksa devre tesis ettiinde evvelce grdmz
manyetik kuvvetler iletken sv damara tesir eder. Onu kstrr (boar) ve damlay elektrodtan
ayrarak onu banyoya gndermeye yardm eder.
- Yzey gerilimi: Evvelki hadisede (ksa devre halinde) banyonun yzey gerilimi kk
ktleyi byk ktleye doru, yani ergimi metal damlasn banyoya doru ekip onu orada
tutmaya meyleder. Ksa devre yoksa yzey gerilimi de bahis konusu olmaz.
- rtnn ergimesi veya yanmasndan hasl olan gazlar: Bilhassa sellozik elektrodlarda
bol olan bu iyonize olmu gazlar rt ucunun tekil ettii huniden paraya doru kamaya ve
beraberlerinde de sv metal damlacklarn srklemeye meylederler. Mamafih rtlerinde
az miktarda gaz yapc bileim bulunan elektrodlar da metalin ark aralndan yksek hzl
damlacklar halinde gemesini salayan ark karakteristiklerine sahiptirler.
- ekirdek telinden karbon monoksit k: Metal geii olay, elektrodun ucunda ergiyen
metaldeki karbonun oksitlenerek karbon monoksitin meydana geldii ve bunun genleerek
kk patlamalara sebep olarak ergimi metali elektrottan uzaklatrd kabul edilerek
aklanmaktadr. Bu teori, yksek safiyette demir veya dkm srasnda tamamyla
dezokside olmu elikten mamul ekirdekli elektrodlarn tavan kaynanda baarl olmamas ile
kuvvet kazanmaktadr. Bylece metal geii, sramas ve krater meydana gelmesinin
sebeplerinden birinin ergimi metaldeki dekarbrasyon olay olduu belirli gibi
grlmektedir. ekirdek iinde bulunan sair gaz habbeleri de, karbon monoksidinin yapt gibi
genleip elektrod ucunda patlarlar ve beraberlerinde de metal kreciklerini srklerler. Bu
ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

22

gazlarn mekanik etkisi nemlidir; bunlar redkleyici gazlar (hidrojen ve karbon oksidi)
olduklarndan metalurjik etkileri de nemlidir.
ARK KRATER
Kaynak ilemi durduunda, ark basncnn meydana getirdii boluu doldurmak iin yeter miktarda
ergimi metal mevcut deilse bir krater meydana gelecektir. Ark kraterleri bir kaynak hatas olabilirler
zira son metal yksek gerilme altnda katlamakta ve ok miktarda yabanc maddenin topland bir
yer tekil etmektedir. Bu durum scak atlamalara ve hizmet srasnda aksaklklara yol aar.
Byk oyuklar derin nfuziyetli elektrodlar ve yksek akm iddetleri, kk oyuklar ise alak
iddette akmlar ve yksek derecede stabilize elektrodlarda meydana gelirler. Kaynak artlarnn
ounda nfuziyet derinlii ark basncna baldr, zira ana metal ergidike, arkn buhar kuvvetiyle
kenara itilmektedir.
Ark boluunu doldurabilecek ergimi metal miktar kaynak edilen parann hasl edebilecei
suverme yani dikii soutup banyoyu katlatrma etkisi ve arkn sndrlmesi srasnda ergimi
metalin ark oyuuna gre pozisyonuna baldr. Kraterlerin doldurulmasnda en nemli faktr
arlk etkisidir.
METALURJK BLGELER
Kaynak metali diye kaynak esnasnda ergimi olan ana ve ilve metale denir. Isdan etkilenmi
blge ise kaynak ss yznden metalurjik olarak deiime uram ana metal ksmdr ve
birbirinden ayr blgeden meydana gelir:
1- Ana metalin kritik scakln ok stne stld ve tanelerin iriletii kaynak dikiine
yakn blge.
2- Ana metalin kritik scakln hemen zerine stld ve tanelerin incelmesi iin yeterli
abuklukta soutulduu ince tanecikli blge.
3- Etkilenmemi metale gei blgesi. Burada scaklk kritik deere erimemitir.

ARK KAYNAI EL KTABI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1975

23