Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
RQ
FLSFS
PROBLEMLR
Beynlxalq
e lmi -n z ri jurn al
XX
JURNALIN TSSLR:
Azrbaycan Milli Elmlr Akademiyasnn Ryast Heyti,
AMEA Flsf v Hquq nstitutu,
Jurnaln redaksiya heyti
BAKI 2015
1
REDAKSYA URASI:
REDAKSIYA HEYT:
Abasov . [Azrbaycan]
Bolay S. [Trkiy]
Bnyadzad K. [Azrbaycan]
Dural T. [Trkiy]
zimov K. [Azrbaycan]
Fthi H. [ran]
Gzlov A. [Rusiya]
Grsoy K. [Trkiy]
Hacyeva A. [Azrbaycan]
Xenelavi Z. [lczair]
Xlif L. [ordaniya]
Krimov Q. [Rusiya]
Kyel M.[Trkiy]
Qril D. [Fransa]
Quluzad Z. [Azrbaycan]
Mmmdzad . [Azrbaycan]
Necati . [Trkiy]
Rsuli R. [ran]
Rzaquluzad S. [Azrbaycan]
Sleyman S. [Livan]
Sleymenov O. [Qazaxstan]
Vliyev . [Azrbaycan]
Zarkon T. [Fransa]
Fl.e.d. Z.Quluzad [ba redaktor]
Fl.d. S.Rzaquluzad [ba redaktorun mavini]
Fl.e.d. R.Mirzzad
Fl.e.d. E.Zamanova
Fl..f.d. Z.Qasmov
Fl..f.d. L. Mlikova
Fl..f.d. R.Ncfov [msul katib]
Bak-AZ-1143, Azrbaycan, Hseyn Cavid pr., 31.
AMEA, Flsf v Hquq nstitutu
Redaksiyann nvan:
Tel: [99412] 539 34 61, 539 37 28, 539 25 81
Faks: [99412] 5371139
E-mail: journalorientalphilosophy@gmail.com
www.orientalphilosophy.org; www.forum.orientalphilosophy.org
ISSN 2219-7370
ISBN: 978-9952-445-12-42
INDEXED: Cytefactor, Index Copernicus, ISAM, OAJI, DRJI, OAJ, Reseearch Bible, ARP
Ali Attestasiya Komissiyas
MNDRCAT
Zmrd Quluzad
Leyla Mlikova
Qmr Mrdl
Trcm
Xlaslr
lav
ZMRD
QULUZAD
: , ,
Keywords: History of spiritual culture, Ibn Arabi, philosophy of Islamic
region
Orta sr mnvi mdniyytinin parlaq nmayndlrindn olan bn
l- rbinin (1165-1240) irsi n tarixn, n d indi birmnal kild tfsir
edilmidir. Bu irs XXI srd d snmz maraq v elmi mbahislrin obyekti
olaraq qalmaqdadr.
Mtfkkirin flsfi v dini baxlarna veriln triflrin birmnal v
aydn olmamas v bu triflrin bn l-rbi
haqqnda oxsrlik
dbiyyatda biri digrini istisna etmsi, eyni zamanda tdqiqatlarn bn lrbi irsinin mxtlif aspektlrini kemid v indi d tfsir etmlri
zaman saslandqlar fundamental kateqorial anlaylarn mzmun
oxmnall, ziddiyytliliyi v bzi hallarda is biri-birinin tam inkar il
baldr.
Mvcud vziyyt, znnimizc, bir sra problemlrin mzakirsini
zruri edir. ks tqdird, yaranan suallara he olmasa nisbtn uzladrlm
cavab
taplmadqda
mzakirlrin
mqsduyunluuna,
hqiqt
axtarlarnda olan tdqiqatlarn qarlql anlamasna mid bel itir.
Hr eydn vvl qeyd etmk istrdik ki, srlr boyu bn l-rbinin d
tmsil etdiyi mdniyyt tarixindki mumvhdt flsfsinin mxtlif
tzahrlrin maraq hmin dnyagrnn qlobal mnvi mdniyyt
fenomeni kimi universall il rtlnmidir.
Tarixn bu dnyagr hilozoizm, panpsixizm, pananimizm,
panteizm, elc d hr hans baqa bir monistik formada tzahr etmidir.
n bariz tzahr formalarndan biri panteizm olan mumvhdt flsfsinin
mxtlif formalarnn universall v tarixn mistisizml ball sbbi
Flsf zr elmlr doktoru, AMEA Flsf v Hquq nstitutunun Flsf v ictimai fikir
tarixi bsinin ba elmi iisi, rq flsfsi problemlri jurnalnn Ba redaktoru. Email:
zumrudkulizade@hotmail.com
10
11
12
13
14
12. . . c . ., 1987.
13. . . . . . . .
. . . , . . ., 2000
15
LEYLA
MLKOVA
: , ,
, - -, - -, , , -.
Keywords: Islam, Islamic Modernist and Reformist Thought, Tajdid, anNahda al-Arabiyya, an-Nahda al-Islamiyya, Muammad 'Abduh, Muammad
Rashd Ri, Tafsir al-Manar.
Mhmmd Rid Riza (Livan, 1865 Misir, 1935) Mhmmd
bdhun (1849-1905) mhur tlbsi, erkn dvr rb milltiliyinin n
grkmli nzriyyilrindn v islamda islahatlarn fal trfdarlarndan
biri olmudur. Mtfkkirin grlrind mslman cmiyytlrinin Avropa
elmi-flsfi fikri il tan olduqdan sonra yaranm yeni tmayllr tzahr
etmidi. Ustad M.bdh il birlikd o, mslmanlarn dini-ictimai uruna
dvrn bir sra elmi-flsfi v sosial tsvvrlrini nnvi dini-flsfi
kontekst uyun olaraq geni kild alamaa almdr. Onun
grlrinin tkaml mtrqqi islahatlq yollarnn axtar il
balayaraq znmxsus xsusiyytlri il seiln mhafizkar reformizm v
nniliy qayd il nticlnmidir. Hyatnn n gzl illrini bu insan
maarifilik v mslman cmiyytlrinin mtrqqi sosial-mdni inkiaf
ideyalarnn yaylmasna ynlmi aktiv faliyyt hsr etmidir.
M.R.Riza Osmanl Suriyada Tripoli hrinin yaxnlnda yerln
Qlmun kndind varl torpaq sahibkarlarnn ailsind anadan olmudur.
lk thsilini o, Tripolid eyx Hseyn l-Cisr (1845-1909) trfindn tsis
olunmu Milli slam Mktbind almdr. Tdris kursu lma trfindn
yrdiln fnnlrl brabr Avropa dillri v cbr kimi bzi masir fnnlri
d hat edirdi. Hl gnclik illrind onun dnyagrnn formalamasna
AMEA akad. Z.M.Bnyadov adna rqnaslq nstitutunun Din v ictimai fikir tarixi
bsinin aparc elmi iisi, flsf .f.d. E-mail: leyla_melikova2004@yahoo.com
16
17
18
19
20
bdh trfindn tqdim edilmi dini islahat Rid Rizan siyast v onun
mumi mnzrsin dini daxil etmk chdi il ox drinlr kib aparmdr.
Lakin o, bu trkib hisslrin hr ikisini uduzub itirdi (7).
M.R.Rizann intellektual faliyytinin hmiyyti haqqnda daha srt
danan v, xsusn, onun slfi nniliyinin mvqelrin kilmsini
tnqid edn M.M. l-Cnabi bel hesab edir ki, O, he bir yeni islahat
layihsini ortaya qoymad... Bu, tam kild, he bir elmi v ya ideoloji
hmiyyti v trkibind he bir islahat yanamas olmayan, onun Quran
tfsirlrin d, aiddir (1, 396).
Burada, shbt M.R.Rizann n vacib srlrindn biri olan ustad
Mhmmd bdh 1 trfindn balanlm lakin, yalnz 125 n-Nis
(Qadnlar) sursin qdr atdrla bilmi l-Mnar adl Quran tfsirinin
bitirilmsi haqqnda gedir. Ustadnn vfatndan sonra M.R.Riza hmin tfsiri
Yusif sursinin sonuna qdr davam etdirmidir. Bu tfsir zrind o, 22
avqust 1935 il tarixind ba verdiyi vfatna qdr ilmy davam etmidir.
lnrk v lavlr daxil edilrk bu sr /Tfsir l-Mnar bal altnda
tannan / Xikmtli Qurann tfsiri (Tfsir l-Quran l-hakim /l-mthir
bismi Tfsir l-Mnar/) adn almdr (5).
Bu tfsir mktbinin nfuzu kifayt qdr XX srin vvllrind
yaylmdr, htta nahdann dini diskursunu davam etdirn bzi mslman
alimlri bu mktbin tfsir nnsinin masir dvr n d aktual olduunu
hesab edirlr. Msln, bu haqda biz 2002-ci ild Qahird xm v
mslman alminin v cmiyytlrinin iqtisadi, siyasi, sosial, thsil, mdni
sahlrinin n geni msllri zr l-Mnar tfsiri sasnda islahat
yanamann hazrlanmasna hsr edilmi elmi mcmu xbr verir.
Mcmud Qahirnin l-zhr v Ayn-ms universitetlri, Mkknin mm
l-Kura v btn rb v mslman dnyasnn digr thsil mrkzlrind
alan aparc alimlrin mqallri tqdim olunub. Misirli alim M.Amara
qeyd edir ki, masir mslman cmiyytlri il d, laqdar olaraq qvvd
olan l-Mnar mktbinin sas vziflri hl M.R.Riza trfindn lMhmmd bdh hl hyataykn onun yazd tfsir ayr-ayr hisslrl l-Mnar
jurnalnn shiflrind xrd. Tfsirin mhm hisssini bdhun Tfsir l-Claleynin
sasnda hazrlad Quran haqqnda mhazirlri tkil etmidir (yni, iki mllifin
Clalddin l-Mhlli /1388-1459/v Clalddin s-Syutinin /1445-1505/ tfsiri. M.L.).
Quran mtninin rhind bdh Hz. Mhmmd (s.) peymbrin zn aid ediln hdislr
mracit etmy alrd. Grkmli rqnas-alim Y.A.Rezvann fikrinc, bdh liberalislahat ruhunda yenilnmi mslman cmiyytinin tkilat prinsiplrini ifad etmy chd
gstrirdi [, 168].
1
21
4.
5.
6.
7.
- ..
. 2014. .- , 2014. 436 .
.. : (, ,
). , .: 2000, 208 .
Juan R. I. Cole. Rashid Rida on the Bahai faith: A Utilitarian Theory of the
Spread of Religions. // Arab Studies Quarterly 5, 3 (Summer 1983). Pp.
276-291.
M. Sait zeryarl. Reid Riza (( ) 1865-1935). ada islam
dncesinin nclerinden, slahat alim. slam Ansiklopedisi. Yl: 2008,
cilt: 35, s. 14-18.
.1947 ,] [
.
. .
. . . - .
-:
22
8.
9.
Mshari Al-Zaydi. In Search of the Early Rashid Reda. Asharq AlAwsat.London, Saturday, 6 Oct, 2007. http://www.aawsat.net /2007/
10/article 55261231 ( ). 02.04.2015.
- . 2012/3/1 .)1935 / 1354 - 1865 /1282( . .
.1433/4/8http://www.alukah.net/ culture/ 0/ 38856/
02.04.2015.
23
BELOKOPITOVA
(Ukrayna)
N I N A
Flsf kafedras mkda. Zaporoji Milli Universiteti. l-Quessab Krim elmi iisi, flsf
.f.d., dosent. 69600, . Zaporojye, Jukovskoqo 66, . +38 (061) 2287500. Ev. adres:
Ukrayna, 69027, Zaporojye hri. Tel. +380997071117. e-mail: nina_turk@ukr.net .
ninelle.kraver@gmail.com
24
25
26
27
28
srin mllifi Aka Krmi kimi d tannan brahim bin Haqq Mhmmd l
Krmidir (8).
Bu srind Krml mistik znn dini-flsfi grlrinin mahiyytini
aqlayr. brahim l Krmi tbiti hm d qaranlqlama kimi baa dr,
mnvi v maddi dnyalar arasnda tzahr edn tbit 3 mrhly ayrlr:
hrkt, mahiyyt v xsusiyyt mrhlsi, bu mrhld tbit Allahla qul
arasnda olan prd rolunu oynayr... Tbitdn uzaqlama ---gizliliyin
aradan gtrlmsidir, bdi nurun saslarnn ld edilmsidir... l Krmi
qeyd edir ki, insan urunun trkib hisslri hr eydn vvl xlaqi
keyfiyytlrdir. Bil, vvla, 4 ilkin nsr olmadan insan cismi tam ola
bilmdiyi kimi, insan qli d 4 hiss olmadan tam ola bilmz ---dalt,
doruulq, utanma v csart... nsann vzifsi---z nfsin, eytana, bundan
sonra riyakarlara v imann dmnlrin qar cihaddr, Uca Allah bel mr
etmidir (8).
Hazrda Ukraynada triqtlrin yaylmas vziyytini analiz edrk
dey bilrik ki, Ukraynada nnvi sufi qruplarn yksk aktivliyi mahid
olunmaqdadr. lk nvbd Nqbndiyy, Qadiriyy v Rifaiyy
triqtlrinin faliyyti diqqti clb edir. Onlarn tmsililri Ukrayna
mslmanlarnn dini idarsi il (UMD -
---) sx mkdalq edirlr. Bundan da baqa,
UMD sdri, Ukrayna mftisi eyx hmd Tmim z d gstriln
triqtlrin eyxidir (Nqbndiyy triqtinin n az iki qolunun
tmsilisidir) v orada ftva (icazt) vermk hququna malikdir (3, s.96).
- -, [ . .
- , 10.06.2013],
[ ] / :
http://www.islamsng.com/ukr/faces/6953
2. .. (
),
. .1 / .-. ...
: , 1997. .395-402.
29
..
//
. . . , 15-16 , 2010 . :
. , 2010. 174.
. :
http://lnu.edu.ua/faculty/Phil/tezy_dkl_2010.pdf
4. .. : / . .
// ': , , -
'. 2009, .3 . . 192-201.
5. .. //
. 2004. 55, . 2. . 7-10
6. . . 1, [ ] /
: http://www.graal.org.ua/2009-06-0415-08-45/2012-03-18-09-22-14/49-sufizm-17. ,
.
- / Kastamonu l Halk Ktphanesi [
. . -
, 10.06.2013], [ ] /
: http://www.islamsng.com/ukr/faces/6953
8. - -, [
. . -
, 10.06.2013], [ ] /
: http://www.islamsng.com/ukr/faces/6953
9. . ,
// Qasevet. 2003.
2 (30). .12-17.
10. .. - [ . . ,
/
: -
. , 2014. .33. 257 . .179
11. . ,
. 1. [ .
. /
. -. 2005. . 18 (57). 3. .
179-192].
3.
30
12. . . , [
] / .., . :
http://libed.ru/knigi-nauka/762957-1-dzh-trimingem-per-azi-staviskoysufiyskie-ordeni-islame-sufiyskie-bratstva-clozhniy-uzel-problemznachitelno.php
13. .. (
) [ . .
// . , 2005. .
18(57). . 179-192].
14. . . :
VII [.
. ..] / . . 2- ., . . :
, 2008. 272 .
15. . ,
[ ] / :
http://dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789/55269/32Emirov.pdf?sequence=1
31
QMR
M R D L 2
: , ,
, .
Keywords:Ebu Reyhan Biruni, religion researches, comparativism, the
culture of slamic region.
Ensiklopedik zka sahibi bu Reyhan Muhammd ibn hmd lBiruni (973-1048/53) yalnz slam almi deyil, dnya elm tarixind drin iz
qoymu mtfkkirlrdndir. Mhz buna gr d bir sra elm tarixilri XI
sri onun rfin l-Biruni sri adlandrrlar. Biruni demk olar ki, z
zamannn btn elmi biliklrin yiylnmidi v riyaziyyat, mexanika,
filologiya, etnoqrafiya, tarix, astronomiya, mineralogiya, geodeziya v d. elm
sahlrin dair 150-dn artq fundamental srin mllifi olmudur.
bu Reyhan Biruninin elmi yaradclnda dinnaslq problemlrinin
yrnilmsin d xsusi yer ayrlmdr. O, hm konseptual-metodoloji
aspektlri ilyib hazrlamaqla, hm d faktiki materiallarla znginldirmk
baxmndan dinnaslq tarixin byk qatqda bulunmudur. Biruninin
dinlr tarixinin yrnilmsin dair Hindistan, Qdim xalqlardan gln
yadigarlar v Geodeziya srlri elmi dbiyyatda yksk dyrlndirilir
v mxtlif xalqlarn dini etiqadlar, adt, ayin v mrasimlri haqqnda
empirik materiallar ehtiva etmsi baxmndan indi d ilk mnb kimi z
hmiyytini saxlamaqdadr.
Biruninin bu srlrind qdim yunanlarn, romallarn, soqdiyallarn,
xarzmlilrin,
yhudilrin,
zrdtilrin,
xristianlarn,
hindlilrin,
islamaqdrki rblrin, islamdak mxtlif istiqamtlrin ardcllarnn v b.
dini etiqadlar, ayin v mrasimlri haqqnda faktiki materiallar verilir,
onlarn thlili v mqayissi aparlr.
Biruninin srlrinin yrnilmsi gstrir ki, o, istr qdim, istrs d z
masiri olan xalqlarn dini-milli adt v nnlrini, ayin v mrasimlrini
32
33
34
35
QMR
M R D L 3
36
37
38
39
40
41
TRCM
bn rbi
Lubb l-lubb v sirru-s sirr
smayl Hqqi Bursvinin tqdimatnda
II hiss
MNV SFRLR
(Sfrlr fsli)
Burada nzr alacamz bir msl var ki, o da irfan sahibinin
balancn v dn yerini (mbd v mad R.N.) baa db, haradan
glib hara getdiyini bilmsidir. Bu da aada haqqnda danacamz
sfrl, yni syahtl baldr. ndi o sfrlri burada izah edcyik. slind
sfr insann mnvi syahti demkdir. Bu mnvi sfrin sonu yoxdur.
Lakin bhs edcyimiz bu sfr btn syahtlri znd ehtiva edir.
nsan bu sfri baa vurmadan zn drk ed bilmz v onu yaradan
haqqnda irfan duyusunu hiss ed bilmz. N zn drk edr, n d
baqasna bu id rhbrlik ed bilr.
I
Birinci sfr
Ham bilsin ki, hr xsin zat-i ilahid hqiqi bir mkan4 vardr. HaqqTala o hqiqtin bu duyu v hadt almin glmsini v zhurunu istrs,
onun ilk surtini qli-kllid canlandrar, ki ora ilahi gzgdr. Allah-talann
elm almidir. O surt Haqqn istdiyi qdr orada qalar. Sonra klli nfsi,
sonra r v krsini aar, gylrin tbqlrini bir - bir ker, at krsin5
enr. Sonra havan, suyu ker, torpaa dr. Bundan sonra mdnlr,
bitkilr, mlklr, insanlara v cinlr qovuar.
42
7 Qurani - Krim (Azrbaycan dilin trcmsi il) tr: Z.Bnyadov V.Mmmdliyev 114 sur.
Mllif: Z.Bnyadov -V.Mmmdliyev. Bak, 1992.
8 Hrfi trcmd Muhmmdin hqiqti demkdir. Mllif ola bilsin ki, Qurani Krim iar
etmidir. Yaxud Hz.Muhmmd aid ediln Quranda aqlanan hqiqti - merac hadissini nzrd
tutmudur R.N.
9 Pir szndn ocaq, mqdds hesb olunan mkan deyil, arif xslr, sufilr baa dlmlidir, fars
dilindn trcmd qoca, yal adam demkdir R.N.
10 Hrfi mnada kamillik drcsin atm bir mrid demkdir R.N.
43
bir knara atb ilk hal n idis, hmin halna qaydar. Bu minvalla (aydn olur
ki) pak v tmiz olmadan klli ala atmaq insan n asan olmaz.
Misal n, bir salik11 klli qli tapmadan Haqq hlinin drgahnda
pxtlmi saylmaz 12 . Pxtlmk n hl yolda olarkn klli ql
atmaq lazmdr. Vli mrtbsi d mhz bu mqamdr:
Dlil atanlar, rgn13 olarlar
Dlili olmayanlar, irkin olarlar...
Salik klli ql atan kimi kamillr mrtbsin yetiir. Buna hqiqtiMhmmdiyy deyilir. Allah n vvl qlimi xlq etdi hdisi rifd d
deyiln mhz budur. Salik is bu mqamda rngsiz olar v vhdt tapar:
Bu mnada gzl bir eir d vardr.
Rngsizlik rngi d bil edr sir,
Musa Musa il yen cng edir.
Rng girmyn tapar xo yolu,
Firon Musann olar bir dostu.
Bu mqamda salikin qli onun qli tamlna qovuar. Nfsi klli nfs
ker. Ruhu da mqdds ruha evrilr. Bu mqama ayrlqdan sonra
qovuma deyilir. Bura Haqqa czb edilnlrin mqamdr. Heyrt, heyhat,
tsvvr v ql buradadr. Bir oxlar bu mqamda yoldan azrlar, yni ayrlq
olmadan, vhdti axtarmaq yolundan uzaq drlr. Haqq yolunun yolusu
bu mqamda yolunda da qalar, nki z ucalmasa, baqasn kamala
atdrmaa, irad etmy nail ola bilmz. Bu mqam mahiyytin gr ox
gzl v zvql bir mqamdr, Haqqn znd v onunla birlikd olan sfr
mrtbsidir. nki Haqq yolunun yolusu olan salik burada varlq zrrsini
mmana atb dalmdr. N zndn, n almdn, n d baqasndan xbri
var.... Bundan sonra bir eydn zhd yolu il qamaq mmkn deyil. ri
mrlrl ona hr hans bir qayda lav edil bilmz. Amma bu mqam da
kemk lazmdr. Allahn kmyi il bu mqamda Haqda yox olma halna
11
12
13
44
atb (fna fillah R. N.) sonra da onunla bqa almin (bqa billah R. N.)
daxil olmaq lazmdr.
III
nc sfr
Bu sfr is Haqdan balayb Haqla var olma (bqa) mqamdr. Yni
Xaliqdn mxluqa olan sfrdir. Vhdt almini tapdqdan sonra ayrlq
halna keiddir. Aq kild desk, bu yolun yolusu irad n mnvi bir
enil, briyyt zintlril bzndiyi libasdan xaraq xlq qarr.
Peymbrimiz d: Mn d sizin kimi brm, deyrdi. Bu mqamda
yemk, imk, yatmaq, nigahla qadn alb evlnmk olar, amma he birind
ifrat v ya tfrit etmk olmaz, sl orta yolu (vst R.N.) seib yaamaq
lazmdr.
N ifrat, n tfrit olanda
Bil, doru yol odur bu meyanda14
Bu mrtby atan ifft v dzgnlk sahibin evrilir, dini hkmlr
d zahirn bal qalar, onlara ml edr. Ancaq o, frz ibadtlrdn baqa,
bzi ibadtlr zn balayb qalmaz. Hm ksrt almind hm d vhdt
almind mtmadi olaraq ibadtd olar. Zahiri almi xlq trfdir, daxili
almi is Haqqa trf. Bu xsiyyti drk etmk xalq n ox tindir.
nki bu camaat, zahirn kim daha ox ibadt edirs, zahiri zhd v tqvas
oxdursa, onu kamil hesab edir. Halbuki kamil insann yetkinliyi zahirdki
hissiyyat gz il sla grnmz. Onu grmk n Haqqa atm gz
lazmdr. Yni kamil olan ksi yen kamala atm xs gr v drk ed bilr.
Bu dair cm almindn sonra meydana xan frq almidir. Hzrt li
bel deyirdi: Cm almi olmadan frq irk, cm alminin sonunda frq
olmazsa, zndqlq, cml frqi vhdtd bilmk tvhiddir15.
Bu mqam nql etmk istdiyimiz eyin mnasdr. Bundan baqa
msllr haqqnda danmaa ehtiyac yoxdur... Kamil xsiyytin bu frq
mqamna enii trqqi saylr. Bu mqama yetidikd, o, nfsin arif olur,
yni zn bilir. sas varla bal olduu n is hr hans xsusi bir
?
I qeyd: Hzrt li bu cmlsi il, bizim fikrimizc, bel demk istyir: Birlik almini grb helik
halna varmadan varlq iddias il irad yolunu tutmaq irkdir. Bu alm enmyi qbul etmyib,
helik almind qalma arzu etmk zndqlqdr. Helik il varl birldirmk d tvhiddir.
14
15
45
etiqada bal qalmaz. n doru olan Allah bilir. Amma eyx Hzrtlrinin
dediyi kimi, he ksi etiqadna gr soru-suala kmz, qarmaz, inkar da
etmz. nki hr cr iman z mnliyin sdrmdr. Szn dz, irfan
sahibi cmedici bir gzlliyi drk etdi, bu sbbdn d cmedici hqiqtin
etiqadn hr hisssind bir ksi (inikas) vardr, nki O mtlq surtd hr
eyi grn arifdir. Mqyyd (mhdudlam, rtlmi R. N.) bir trfi
olmayan he bir mtlq yoxdur. Bu sbbdn d, hr ny ibadt edils,
mtlq z xar. Bu vziyyti etiqad sahibi v ibadt edn bils d, bilms
d beldir. eyx raqi bel deyir: Haqq-Tala btn yalar zatnn eyni
olaraq yaratd. Hikmti is zndn baqasna ibadt edilmmsi, baqasnn
sevilmmsidir... lahi istk bunu zrurt evirir.
styi yad qoymad Haqqn,
bhsiz, eynisi oldu yann...
Haqq istdi, yan yaratd,
zndn qeyrisini orada qoymad.
Bu dnyada ham ona l aar,
Hr zd O grns, xalq Ona tapsa,
nsan yax xlaqla bunu drk edr,
Qlblri d Ondan xlq olar.
Yuxarda ad kiln xsusiyytlr bu mqdds aynin mnasdr:
Rbbinin hkm beldir ki, ondan baqasna qulluq etmysiniz. (17/23).
Daha aq kild hmin mna bel ifad edilir: Ey Peymbr, Rbbin tkdir
v hkm beldir: Sevgid, trifd, smada Ondan baqasn bilmysn,
grmysn v qulluq etmysn. slind, Ondan baqasna ibadt mmkn
deyil. Htta bt ibadt ednin ibadti bel son nticd Haqqa gedib atr,
nki onun varl da Haqqndr. Bunu drk etmk n btn varlqlarn
Haqqn olduunu anlamaq v bilmk lazmdr, szmz anlayanlar ndr.
Mhz irfan sahibi bu mnan drk etdikdn sonra n myyn bir etiqada
balanb qalar, n d baqalarnn etiqadna sataar v inkar edr. nki: hr
eyi bir mr zncirin bal olaraq grb, znn d mr v iraddn baqa
bir ey olmadn drk edr. Mvcud olan yalnz Odur... Yen irfan sahibi hr
ksi tzahr edn isim tcllisi chtindn etiqad v dblrini yerli-yerind
grr. Bir eird bel buyurulur:
Bir zrr yerindn qeyb olsa gr,
46
47
Sual beldir: Btn ibadt v digr btn hallar ilahi adlarn tcllisi
saysind ba verir v qulun da onlar edib-etmmk kimi seim ixtiyar
olmur. Buradan bel xr ki, hr ks z iini grmy mcburdur... Bu cbr v
zlm deyilmi?
Bel cavab ver bilrik: Yuxarda veriln sual aradrdqda iki hala
glib xa bilrik. Birincisi, mahiyytlr, vvlcdn yaradlmayblar. kincisi
is, bilik bilinn eylr olmasdr. Bu iki hal drk edildiyi tqdird, az da olsa,
qdr sirrin d vaqif olmaq mmkn ola bilr. Haqqnda danlan bu iki
mslni slin uyun kild baa dmk lazmdr. Onlar drk edildiyi
tqdird, Allahn kmyi il, qdr sirrini d drk etmk mmkn olar. nki
bunlar sirr aar sayla bilr. Yuxarda mahiyytlr, haqqnda shbt alan
szn mnas bundan ibartdir: yann ilahi bilik dnizind mvcud olan
surtlri... Amma bilikl hdudlanan surtlri... Mahiyytlrin bir ad da
`yani-sabit olaraq mlumdur. Orada Haqqn ilm (elm) zatnn eynisidir. Bu
hal nsan-i Kamil n d eynil beldir. Baqa szl desk, elm zatn
gzgsdr. O mahiyytlr Haqqdan gln feyz yen d onlarn zatnda
mvcud olan, istedad v qabiliyyt gr glir. Etiqad v digr hallarda
ondan knara xla bilmz. syan, kfr, itat bunlarn hr biri o mahiyytin
qabiliyytin gr istmi olduu eylrdir. stedad nisbtind Haqdan
dildiyi ndirs, ona veriln d odur. Msln, budann istedad buda
olmaq, arpannk arpa, darnnk da dar olmaqdr, digrlrini d bunlarla
mqayis edrk siyahn uzatmaq olar.
gr arpann dili olsayd, kn etiraz edrk: Mni niy buda
elmdin? des, kininin cavab: Snin istedadn, qabiliyytin bu idimi?
olacaqd. Bundan da lav, arpa toxumunu kdikdn sonra buda gzlmk
axmaqlq saylr. Burada nql edilnlr gr, hr ksin mahiyyti yansabitsi vvld n hal v xsusiyytd idis, hans adn tcllisi qismtin
dds, bu almd onu gstr bilr. Hr ey vvld veriln kild akar
olur. lahi biliyin ona bir tsiri yoxdur. lri yerli yerind edn kslr and
olsun (79/5). Bu aydki tyin gr, arif olanlar bu sirr vaqifdirlr. z
mahiyytind mlum olan ey n haldadrsa, ilahi bilik ona daxil olur v o da,
z nvbsind, ad v sifti il tzahr edir. V Bilik biln baldr...,
szndn mqsd d bunu ifad etmkdir.
48
Qza-qdr bhsi.
Qza sznn mnas btn yalarn, Haqqn elmind n halda
olublarsa, cm halnda da o hallarna gr veriln hkmdr. Qdrin mnas
is hr varln istedad nisbtind para-para, sonra yaradlacaq tfsilatlar
il, hiss v hadt almind zhur edrk glmsi; O eylrin tzahr etmsi
d kimd v n sbb zhur edirs, onun istedad nisbtind ba verir.
Bel bir sual meydana xa bilr: Bura qdr ediln byanlardan baa
dldy kimi, ba vern hr ey insann istedadna gr olur. Ba vern
hadislr kfr, iman, etiqad, xeyir, r v digr hallardan ibartdir. Bunlarn
hams kimd tzahr edirs, onun hal dili il Haqdan tlbin bal olur.
Zatnda mvcud istedad v qabiliyyt gr zhur edir. Htta syldiklrimiz
daxil olmaqla, Haqqn yaratd v istyi ba verir. stedad vern d Haqqn
zdr, bu da bir mcburiyyt deyildirmi? Yuxardak sualn cavab bel ola
bilr: Btn etiqad fslini aradran zatlara gr istedad yaradlm bir
ey deyildir. Bir eyin mahiyyti yaradlm olmad n, onun zatnda var
olan istedad v qabiliyyti d yaradlm olmayacaqdr. Mahiyyt ilahinin
surtlrin deyilir, onlarda hl d yaratma, yaradlma fsli yoxdur. Hr ksin,
sabit vziyytin n lazmdrsa, onu etmy mcburdur. lahi qdrin sirri
bel ba tutur.
Hr ey istedada bal v istedadla laqli olduu n, onun sabit
vziyyti necdirs, ilrini ona uyun olaraq hyata keirr. z vziyytinin
ziddin ged bilmz. znd bzi eylr mtmadi kild, vaxt atdqda ba
verir. O zat bu bardki istedadnn nqsanl olduunu hiss ets, ancaq
kdrln bilr. Bu proses onun srhdlri daxilinddir, he bir mcburiyyt
tabe deyil.
Cbr17
(qbul ediln R.N. ) v mrdud (rdd
17
49
50
hal yqin halna atana qdr davam edr, Yqin is zat il, sifti il Haqq
Taladr.
Yqin
Baa dmk lazmdr ki, yqin hli olanlar yqin haln yer
ayrblar, bel ki: a) Elm il yqin haln tapmaq; b) Grrk yqin haln
tapmaq; c) Hqiqi siftini taparaq, yqin haln tapmaq...
Bunlar haqqnda nmunlrl danaq, bel ki, bu qhrmanln
varln bilmk o qhrmanla elm il atmaq demkdir. Bir baqasnn
qhrmanln grmk is ona atmaq, drk etmk kimi qbul edilir.
Eyni qhrmanl z edrs, vzini grb, n olduunu anlayar. lahi
mrift d bu minvalla davam edr. Anlayanlar bunu baa drlr.
Burada hr eyi z ehtiva edn hqiqtin, mtlqin v tqyidin nec
olduunu baa salmaa ehtiyac vardr. Qorxudan xilas olub yqin halna
atmaq n hans etiqad lazm olduunu da baa salacaq. Amma vvlc
bir mqddim tqdim edirik.
Bilmliyik ki, hr eyi znd toplayan hqiqt eyx Muhyiddin rbi
hzrtlrinin d yuxarda bhs etdiyi hqiqti-camidir, lakin bir ox digr
adlardan da istifad edilir. Bzi ariflr bunu eq... kimi izah edirlr.
eyx raqini v ona tabe olanlar bu izahn trfdarlar hesab edirik.
Digr bzi byklr is bunu zli qvvt v yaxud nitq... kimi izah edirlr.
Hsnn tkdir, ibadtlrs mxtlif,
Hr eyin o cmal iartidir sabit.
Haqqnda danlan hqiqtin rbc ifadsi beldir: vcud, trkc
varlq, farsca is hstidir Amma hqiqt qalarsa, varlq hamsndan stn
v mnzzhdir (arnm R.N.). Bunu ifad etmk n: vcud, eq, nur,
nfs v Rhman deyirlr, amma hamsndan mqsd bir zatn addr. O da
budur: Haqq. Onun varl mtlqdir... Bel izah ednlr, slind, onu bir
qaydaya tabe edirlr. Mtlqlikdn v mtlq balanman vhdtindn o
varln mnasn xarblar. Yni bu cmldki tnzihdn baqa bir mtlq
yaradblar (yaxud olduunu tsvvr ediblr R.N.). V tnzihdn daha da
tnzih ediblr (uzaqlablar R.N.). Htta onlar: O varl tsvvr edrkn
51
52
vasitsil
mrtbd bir tclli z vardr. Birin inanb o birini inkar etmkl Haqq
rtlm olur v bu da kfr hesab edilir. Msln, bt ibadt edn ibadtini
ona aid etdiyi v haln ona balad n baqasn inkar edr, buna gr d,
kafir hesab edilr. Bir mslman Haqqn zhur etmkd olduu varlqlardan
birini inkar edrs, dind ona mslman deyilmz.
Kfr-batil mtlq Haqq rtmdr,
Kfri-Haqq zn Haqqla rtmdr.
Ey oul, burada haqqnda danlan mna: Rbbinin hkm beldir,
ancaq ona ibadt edsiniz... (17/23) aysind gizlidir.
Cahann ucas, ngini snsn,
Tanmam yerlri, madam ki, varlq snsn.
Mtlqlik halna atanlara arif, vli v Haqq hli...deyilir. Onlar haqqnda
bu ayd buyurulmudur: Ayq olun ki, Haqqn vli qullarna qorxu olmad
kimi, onlar kdrlnmycklr d (10/62).
rfan sahiblri, vli qullar bu zmry daxil olanda qorxudan v
thlkdn xilas olurlar. Allahm, biz d o hallar nsib el!
zn Xaliq kimi tandanlarn da Rbbi olan Haqq-Talaya qar irfan
duyusu ld ednlrin d son hal beldir. Yni mtlqlik Haqqa ibadtdir.
Myyn v mqyyd bir varla ibadt ednlr z zehinlrind can
verdiklri bir bt tapnarlar. Onlarn tapnd mxtlif nv btlrdir. Bu
mnada bir mqdds ay bel buyurur: O mxtlif ilahlar daha xeyirlidir,
yoxsa Vahid v Qhhar Allah?... (12/29). lbtt, Vahid v Qhhar olan Allah
xeyirlidir. Mlknd zatndan baqa he bir varlq yoxdur. Onun sualna
cavab vern yoxdur. z soruar v cavabn da z verir.
Hqiqtn, bunda mhm bir iar v lamt vardr, Vahid v Qhhar
olan Allah bir bndsin Qhhar sifti il tclli edrs, Onun gznd btn
yalar mhv olar. Sonra, Onun zndn baqa hr ey yoxlua brnr...
(28/88). Yer znd olan hr ey fna olacaq, clal v ikram sahibi olan
Rbbinin z qalacaq. (55/26). Bu aynin mnasndan drk edilir ki, bu gn
vvldn lmk lazmdr. Bu lm irad il olmaldr. Bu lm hal kimd ba
verrs... Haqqdan baqa btn yalarn mhvini grr v z d yox olur.
21
53
Bu yoxluq, tam yoxluqdur. Fna fillah deyiln mqam budur. Orada Haqqn
cmalndan baqa he bir ey qalmaz. Dandmz mqama atan qul bu
mqamda xeyli zaman qalr, byk bir caziby qaplr. Orada n zaman, n
d mkan vardr, n flk, n d mlk grnr... O zaman yalnz Haqq qalr.
Mhz o zaman Allah-Tala varlnda bel sslnir: Bu gn mlk kimindir?
(40/16)
Bu xitab qarsnda cavab vern he kim olmayacaqdr. Bu df, yen
Haqq-Tala z zmti il zatndan zatna bel buyurar: Vahid v Qhhar
olan Allahn... (40/16). Bu xitab qarsnda cavab vern he kim
olmayacaqdr. Bu df yen Haqq-Tala z zmti il zatndan zatna bel
buyurur: rfan sahibi bel ilrd yoxlua gmlb qalmdr. Vziyyt bel
olduu n Haqq z varlnda ona bir varlq ehsan edir, ilahi rng boyayr.
Daxilind v xaricind olan btn vsflr dyiir. V: O gn yer bir baqa
olur, smalar da hminin... Hams Vahid v Qhhar Allahn varl n
meydana xarlar. (14/48). Aynin sl mnas blli olur.
Bundan sonra Haqq-Tala o irfan sahibin ilahi bir gz, qulaq, dil verir,
sual v cavaba balayr. Bellikl, qul, yoxluq halndan keib, varlq almin
atdqdan (fnadan bqaya ker R.N.) sonra Haqq varl il var olur. sl
bilik anlay bundan sonra balayr. Amma o ilk tclli annda n bilik, n
mrift, n d ur vardr. Ora tamamil yoxluq almidir.
Haqqnda dandmz mqdds ay bu kild daha yax drk edilir.
Onun drin mnasn bundan daha artq dil gtirmk doru deyil, icaz
verilmir. Onu oxuyanlar dilsiz-knlsz oxuyar v qulaqsz eidrlr. Buna
elml-yqin deyilmir, nki burada eynl-yqin, hqql-yqin hal vardr.
Qul bu mqama atdqdan sonra qorxudan v middn xilas olur. lham
haln vern Odur, irad edn v hidayt atdran da yen Odur... Artq onun
n hans sifti istsn, dey bilrsn...
Muhyiddin rbi davamn bel nql edir: hli-kfin btn
mzhblr v mqamlara qar byk anlay vardr. Onlar hm ilahi
mqamlara, hm d yaradlm hallara qar sbrl davranrlar. He bir ey
qar biliksiz deyillr. Onlarn elmi hr eyi hat edir.
Allah-Tala haqqnda v yaradlmlar haqqnda kf sahiblri bo yer
danmazlar. Haqqnda dandqlar ey qar tam elm malik olur, sonra
danarlar. O danan hans mrtbdn, hans mqamdan dandn yax
bilir. Bundan baqa, onlar hr hans shv danana da irad tutmazlar. Onu
54
55
56
Yaradl demkdir
57
58
59
60
61
XLASLR
)(
.
" " "
" " " " " "" " " ("
") " "
.
() () () ().
.
((
.
.
.
( )
62
.
.
. .
" "
.
.
)(
( 1865
)1935 .
. -
.
.
.
"" ( ) 1898 .
() .
-
" " () - "" .
" . "
22 .1935 " / /
" ( / )/
.
.
.
63
((
()
.
.
.
.
-
( )
.
.
. (
s) 1880 .
.
.
.
64
()
()53 / 1048-973
. 150
. "
" .
.
.
.
.
.
.
65
()
.
" " ""
.
. . . . . .
. . .
.
()
.
1965
)1925 .
.
.
. .
.
66
.. 1898 ( )
.
.
.
. 1825
.
.
.
.
67
()
()
.
.
.
:
.
.
( )1880 .
.
.
.
.
()
( )52/1048 976
.
68
150 .
" " .
.
.
.
.
.
()
.
.
.
() (
) .
.... 500
.
.
.
69
ZETLER
70
Belokopitova Nina
71
(Ukrayna)
Ukrayna felsefi ortamnda tarikatlar paradimas
72
73
74
SUMMARIES
75
historians who have studied the subject. Isolated and analyzed the essence
of religious and philosophical views of main tarikats - mavlaviyya,
halvatiyya. Are installed causes of tarikats in Ukraine, representatives of
fraternities and their activity (healing, interpretation of dreams, predicting
the future, re-writing the books), worldview attitudes Sufis. Al-Krim
emphasizes that constituents of the human mind are, above all, moral
qualities.
The Crimean peninsula was a major center of Sufism, five hundred
years was under the political and ideological protectorate of the Ottoman
Empire. Sufis have occupied an important place in the religious and political
life of the Crimean Khanate. In favor of the Sufi influence is evidenced by the
fact that the inhabitants of the Khanate of turning to "the sheikhs and the
Sufis" along with officials and the ruling class of the Khanate.
76
publisher of its till the end of his days. The journal put forward promoting
the ideas of revival and renewal (refurbishment) in the Muslim world. In
particular, one of the most important work of M.R.Riza which initiated by
his teacher Mohammed Abduh, but completed only to the surah of An-Nisa
(Women) the completion of the interpretation of Kuran named Al-Manar
is also mentioned in it. Ater the death of his teacher, M.R.Riza continued this
interpretation till the end of surah named Jusif. On this interpretation, he
continued to work till his death which happened August 22 of 1935. This
work was named as a /Interpretation of Khikmatli Kuran/known under the
title of Interpretation al-Manar (Interpretation al-Qur'an al-Hakim / almustahirbismi Interpretation al-Manar) by processing and including of
ammendments. The reputation of this interpretation school was spreaded
quitely in the early XX century, even some Muslim scholars which continued
religious discourse of nakhda considered the interpretation traditions of this
school relevantly even for the modern period. The religious-reformative
activities and intellectual heritage of M.R.Riza continues to influence to the
different aspects of society in Islamic countries also in modern era.
77
realize the ideas of freedom, he tried to use from many different social and
political forces in Afghani period - Egypt khadiv (a position standing above
the viceroy in Egypt) and Hejaz amir to the Ottoman soltan, as well as from
the Masonic societies to the English politicians who were their implacable
enemies. And Freemasonry in this period was a movement that created a
positive impression by holding the Liberty, Fraternity and Equality slogans
of the French Revolution. The distinctive people and religious leaders were
at the top of this movement. Its relationships with the Zionist movement
(born in the late 1880s) did not exist yet.
According to the author, being a member of the Masonic order of
Jamaluddin Afgani is a historical and deniable fact, and it should be
interpreted and considered correctly. Sheikh was a leader in trying to
confidence all things that he believed throughout his activity. He thought
that the usage from the Masonic societies will benefit in his political
struggle, but was away from them when he understood the purpose and
plans of these societies.
78
79
ZUSAMMENFASSUNG
80
Der Beitrag stellt die Geschichte der Entstehung und Ausbreitung von
Sufi tarikats in der Ukraine in der historischen und philosophischen Diskurs.
Generalized Source-Basis der Forschung, sowie Listen ukrainischen
Philosophen und Historiker, die das Thema studiert haben. Isoliert und
analysiert das Wesen der religisen und philosophischen Ansichten von
Haupt tarikats - mavlaviyya, halvatiyya. Sind installiert Ursachen von
tarikats in der Ukraine, Vertreter der Bruderschaften und ihre Ttigkeit
(Heilung, Auslegung von Trumen, die Zukunft vorherzusagen, neu zu
schreiben, die Bcher), Weltanschauung Haltungen Sufis. Al-Krim betont,
dass Bestandteile des menschlichen Geistes sind vor allem moralischen
Qualitten.
Die Halbinsel Krim ein wichtiges Zentrum des Sufismus, 500 Jahre war,
war unter der politischen und ideologischen Protektorat des Osmanischen
Reiches. Sufis haben einen wichtigen Platz in der religisen und politischen
Leben der KrimKhanate besetzt. Zu Gunsten des Sufi-Einfluss wird durch die
Tatsache belegt, dass die Bewohner der Khanat Hinwendung zu "den
Scheichs und den Sufis", zusammen mit Beamten und die herrschende
Klasse des Khanat.
81
82
Der Artikel wurde zu einigen Aspekten der Frage der Aussichten von
Jamaluddin Muhammad Safdar oglu Afgani (Asadabadi) gewidmet, der als
Schpfer der frredom von East Menschen und dem Schpfer des religispolitischen Modell eingegeben und ist eines der fhrenden Unternehmen
und Persnlichkeiten der Wiederbelebung und Aufklrung im Islam und die
islamische Reform im neunzehnten Jahrhundert und der ffentlichkeit und
das philosophische Denken der Geschichte. Der Autor vertritt die
Auffassung, dass das Problem ignoriert wird oder nicht richtig in den
aktuellen Artikel ber Afgani informiert. Haben Jamaluddin Afghani Mitglied
der freimaurerischen Gesellschaft gewesen? Wenn ja, ist es einen Schatten
auf seine Aktivitten werfen? Die Kritiker von Afghani schtzen seine
Freimaurerei als der grte Fehler. Aber nach der Meinung des Autors, die
sozialpolitischen Bedingungen der Zeit seines Lebens und seiner Leistung
sollten, bevor sie sagte eine Idee ber die Freimaurerei von Afghani
bercksichtigt werden. Wie Afghani selbst sagte, um ihre Ziele zu erreichen
und die Ideen der Freiheit zu verwirklichen, er versuchte, aus vielen
verschiedenen sozialen und politischen Krfte in Afghani Zeit nicht zu
benutzen - gypten khadiv (eine Position oberhalb der viceroy in gypten
stehend) und Hedschas Emirs zu das osmanische soltan, sowie von den
freimaurerischen Gesellschaften an die englischen Politiker, die ihre
unvershnlichen Feinde waren. Und Freimaurerei in dieser Zeit war eine
Bewegung, die einen positiven Eindruck geschaffen, indem sie die Freiheit
hlt, Brderlichkeit und Gleichheit Parolen der Revolution Franzsisch. Die
unverwechselbare Menschen und religise Fhrer an der Spitze dieser
Bewegung waren. Die Beziehungen mit der zionistischen Bewegung (in den
spten 1880er Jahren geboren) gab es noch nicht.
Nach Ansicht des Autors, ist ein Mitglied der Freimaurerloge von
Jamaluddin Afgani ist eine historische und deniable Tatsache, und es sollte
richtig interpretiert und bercksichtigt werden. Scheich war ein Fhrer in
83
84
85
Rsums
Zumrud Guluzade
(Azerbadjan)
L'tude et l'interprtation du patrimoine philosophique d'Ibn
Arabi
86
Dans l'article sont des recherches sur certains aspects de (Liban 1865 Egypte, 1935) de rformateur musulman Mohammad Riza activit religieuse
de l'illumination. Il tait l'un des thoriciens et des partisans actifs du
rformisme en Islam. En 1989, anne, Mohammad Riza ont commenc
publier "Al-Manar" - revue sociale et religieuse et il tait l'diteur pour les
dates de sa vie. La revue vise son avant, la propagande de la renaissance et
de renouvellement (refirbishment) ides. Dans les scioentist`s bien est
87
88
estime que la question est ignore ou n'est pas inform correctement dans
les articles actuels sur Afgani. Avez Jamaluddin Afghani t un membre de la
socit maonnique? Si oui, est-il jet une ombre sur ses activits? Les
critiques de Afghani apprcient son franc-maonnerie comme la plus grande
erreur. Mais selon l'opinion de l'auteur, les conditions socio-politiques de la
priode de sa vie et de sa performance doivent tre pris en compte avant de
dire une ide sur la franc-maonnerie de Afghani. Comme l'a dit Afghani luimme, afin d'atteindre leurs objectifs et raliser les ides de libert, il a
essay d'utiliser de nombreuses forces sociales et politiques diffrentes dans
la priode Afghani - Egypte (une position debout au-dessus du vice-roi en
Egypte) et Hedjaz amir l'soltan ottoman, ainsi que des socits
maonniques aux politiciens anglais qui taient leurs ennemis implacables.
Et la franc-maonnerie dans cette priode tait un mouvement qui a cr
une impression positive en tenant les slogans Libert, fraternit et d'galit
de la Rvolution franaise. Les gens distinctifs et les chefs religieux taient
au sommet de ce mouvement. Ses relations avec le mouvement sioniste (n
la fin des annes 1880) n'existait pas encore.
Selon l'auteur, tre membre de l'ordre maonnique de Jamaluddin
Afgani est un fait historique et niable, et il devrait tre interprt et
considr comme correctement. Cheikh tait un chef de file en essayant de
confiance tout ce qu'il croyait tout au long de son activit. Il pensait que
l'usage des socits maonniques bnficiera dans sa lutte politique, mais
tait loin d'eux quand il a compris le but et les plans de ces socits.
89
90
LAV
FRAND FRUDN OLU DADMROVUN XATRSIN
Jurnalmzn 2012-ci il buraxlnda oxucular tannm Azrbaycan
alimi, filosof, ictimai xadim, flsf elmlri doktoru, professor, Azrbaycan
Milli Elmlr Akademiyasnn v Rusiya Federasiyas Pedaqoji v Sosial elmlr
Akademiyasnn akademiki frand Firudin olu Dadmirovun 70-illiyin
hsr olunmu mqalmiz il tan olmudular.
Hazrk buraxlda is biz drin kdr hissi il Sovet v post-sovet
dvr mnvi mdniyyti v, ilk nvbd, Azrbaycan elminin parlaq
nmayndsi frand Dadmirovun ziz xatirsin hsr olunmu nekroloqu
drc edirik.
frand Dadmirov 12 mart 1942 ild Bakda ziyal ailsind anadan
olub. Bakda o, orta mktbi v Azrbaycan Dvlt Universitetinin tarix
fakltsini bitirmidir.1965-68-ci illrd o, Moskvada SSR EA Flsf
nstitutunun aspirant olmu v 1968-ci ild orada Frdi urun milli
mqamlar mvzusunda namizdlik dissertasiyasn mvffqiyytl
mdafi etmidir.
O zamandan bri, xsiyytin, frdin v cmiyytin milli v beynlmill
uru, bunlarn nisbti, partiyallq, obyektivlik v tarixi hqiqtin nisbti
problemlri, bu problemlrin mxtlif aspektlrinin analizi bir alim v
ictimai xadim kimi frand Dadmirovun oxaxli elmi yaradclnn v
praktiki faliyytinin ana xttin evrilir.
70-ci illrd frand Dadmirov Flsf v Azrbaycan SSR Elmlr
Akademiyasnn Hquq Tdqiqat nstitutunun elmi iisi vzifsini ifa
etmkl eyni zamanda Bak Ali Partiya Mktbind flsf tarixi, tarixi
materializm v estetika fnnlrindn drs deyirdi. 1977-ci ild Milli varln
milli v beynlmill formalar mvzusunda doktorluq dissertasiyasn
mdafi etdikdn sonra alimin tdqiqat v tdris sahlrind faliyyti
ictimai-siyasi faliyytl birlir. 1996-c ildn frand Dadmirov Rusiya
Federasiyas Prezidenti yannda Rusiya Dvlt Qulluu Akademiyasnn Milli
v federativ laqlr kafedrasnn professoru olaraq millt v milli
91
92
Flsf zr elmlr doktoru, AMEA Flsf v Hquq nstitutunun Flsf v ictimai fikir
tarixi bsinin ba elmi iisi, rq flsfsi problemlri jurnalnn Ba redaktoru. Email:
zumrudkulizade@hotmail.com
93
94
95