แม่น้ำโขงเพือ

่ ใคร

ตัง้ แต่ช่วงปลายปี ทีผ

่ ่านมา จีระศักดิ ์ อินทายศ ชาวบ้านวัย 38 ปี จาก
อำาเภอเชียงของ จังหวัดเชียงรายพบว่าระดับของแม่นำา
้ โขงลดลงอย่าง
ผิดหูผิดตา จีระศักดิท
์ ำางานกับกล่่มรักษ์เชียงของซึง่ เป็ นกล่่มทีเ่ ฝ้ า
สังเกตแม่นำา
้ โขงและจับตาการพัฒนาบนแม่นำา
้ โขงมานานกว่าทศวรรษ
เขาเองไม่เคยเห็นระดับนำา
้ ลดตำ่าอย่างนีม
้ าก่อน ตอนนีเ้ ขาได้เห็นกับ
ตาว่าช่มชนริมฝั่ งโขงต้องเดือดร้อนเพียงใดกับการจับปลาได้น้อยลง
นำา
้ ดืม
่ นำา
้ ใช้เพือ
่ การเกษตรและเลีย
้ งสัตว์ก็ขาดแคลน การเดินทาง
ทางนำา
้ ต้องหย่ดชะงัก ส่งผลกระทบทัง้ ต่อการท่องเทีย
่ วและการค้า

รัฐบาลประเทศไทย ลาว และจีนในส่วนของมณฑลยูนนาน ได้มีการ

ออกมาประกาศอย่างชัดเจนว่าภาวะความแห้งแล้ง ณ ขณะนีเ้ ป็ น
วิกฤตทรัพยากรนำา
้ แต่ว่า....เรือ
่ งไม่ได้จบเท่านัน
้

สำาหรับจีระศักดิแ
์ ล้ว มันมีอะไรมากกว่าเพียงแค่นำา
้ โขงแห้ง นับตัง้ แต่
ช่วงปี 2533-34 ระดับนำา
้ ขึน
้ ลงของแม่นำา
้ แปรปรวน และผิดธรรมชาติ
มาโดยตลอด อย่างเมือ
่ ไม่นานมานี ้ ช่วงต้นเดือนมีนาคมทีผ
่ ่านมา ณ
ขณะทีน
่ ำา
้ โขงแห้งถึงจ่ดตำ่าส่ด ระดับนำา
้ กลับสูงขึน
้ เกือบครึง่ เมตร
ทำาให้เรือของลาวทีจ
่ อดหย่ดใช้งานสามารถเดินเรือไปหลวงพระบาง
ได้เช่นเคย

จีระศักดิร
์ ู้ดีว่า หากฝนไม่ตก ระดับนำา
้ ทีเ่ ปลีย
่ นแปลงต้องเกิดจากการ
ควบค่มแม่นำา
้ โขงตอนบน เช่นเดียวกับผู้คนทีอ
่ าศัยอยู่ในเชียงของ เขา
เชือ
่ ว่าเขือ
่ นบนแม่นำา
้ โขงตอนบนในประเทศจีนต้องมีส่วนกับการ
เปลีย
่ นแปลงของแม่นำา
้ สายนี ้

ประเทศจีนได้เริม
่ เปิ ดใช้เขือ
่ นม่านวาน ซึง่ เป็ นเขือ
่ นแรกบนแม่นำา
้ ลาน
ชาง (แม่นำา
้ โขงตอนบน) ในปี 2535 ตามมาด้วยเขือ
่ นทีส
่ องและเขือ
่ น
ทีส
่ าม ได้แก่ เขือ
่ นต้าเฉาชานและเขือ
่ นจิง่ หง ซึง่ สร้างเสร็จในปี 2546
และ 2551 ตามลำาดับ ในเดือนต่ลาคม 2552 จีนได้ประกาศว่าเขือ
่ น
เสีย
่ ววานซึง่ เป็ นเขือ
่ นตัวทีส
่ ีไ่ ด้เริม
่ กักเก็บนำา
้

นักวิชาการได้อธิบายให้เห็นว่าความเปลีย
่ นแปลงเกีย
่ วกับระดับนำา
้
และปริมาณตะกอนของแม่นำา
้ โขงซึง่ เกิดขึน
้ รายวัน ตัง้ แต่ปี 2533-34
มีความเชือ
่ มโยงกับเขือ
่ นในประเทศจีน ช่มชนท้องถิน
่ และเอ็นจีโอใน
ภาคเหนือของประเทศไทยได้เก็บข้อมูลความเสียหายเกีย
่ วกับจำานวน
ปลาและพืชพรรณต่างๆ ในแม่นำา
้ ทีล
่ ดลง ซึง่ ส่งผลกระทบต่อ
เศรษฐกิจท้องถิน
่ และการดำารงชีวิตของผู้คน จึงไม่ใช่เรือ
่ งน่า
ประหลาดใจเลยทีจ
่ ีระศักดิแ
์ ละคนอืน
่ ๆ ทีอ
่ าศัยอยู่ในประเทศแม่นำา
้
โขงตอนล่างจะเคลือบแคลงและสงสัยว่าเขือ
่ นบนแม่นำา
้ ลานชางเป็ น
สาเหต่หนึง่ ต่อภาวะความแห้งแล้งทีเ่ กิดขึน
้ ณ ขณะนี ้ นับตัง้ แต่เริม
่
แรก เขือ
่ นม่านวานเริม
่ ดำาเนินการในช่วงทีซ
่ ึง่ บังเอิญตรงกับช่วงวิกฤต
แม่นำา
้ โขงแห้งในปี 2543 -2544 ทว่าบทบาททีเ่ ขือ
่ นมีต่อภาวการณ์ดัง
กล่าวกลับไม่เคยได้รับการกล่าวแจ้งแถลงไขอย่างน่าพอใจแม้สักครัง้

และก็อีกครัง้ ทีก
่ ารกักเก็บนำา
้ ในอ่างเก็บนำา
้ ของเขือ
่ นเสีย
่ ววานมา
ประจวบเหมาะกับวิกฤตภัยแล้งซึง่ ส่งผลต่อปริมาณนำา
้ ทีล
่ ดลงอย่าง
ฮวบฮาบในแม่นำา
้ โขงตอนล่างโดยบังเอิญ ด้วยความสูงถึง 292 เมตร
เขือ
่ นเสีย
่ ววานถือเป็ นเขือ
่ นทีส
่ ูงทีส
่ ่ดในโลกและมีอ่างเก็บนำา
้ ทีส
่ ามารถ
กักเก็บนำา
้ ได้ถึง 15 ลูกบาศก์เมตรเป็ นอย่างน้อย ซึง่ นับเป็ นปริมาณ
ทีม
่ ากกว่าเขือ
่ นทัง้ สามข้างต้นรวมกันถึงห้าเท่า และจะต้องใช้เวลากัก
เก็บนำา
้ ถึง 10 ปี

ดังนัน
้ แม้ว่าฝนทีต
่ กน้อยลงจะเป็ นสาเหต่หลักต่อวิกฤตนำา
้ แล้งอย่างไม่
ต้องสงสัย แต่การทีเ่ ขือ
่ นเสีย
่ ววานกักเก็บนำา
้ ในช่วงฤดูฝนทีผ
่ ่านมาได้
ซำา
้ เติมภาวะความแห้งแล้งให้ร่นแรงยิง่ ขึน
้ หรือไม่ยังคงเป็ นคำาถามที ่
ต้องการคำาตอบอย่างเร่งด่วน

ตามรายงานข่าวและแถลงข่าวในช่วงต้นเดือนมีนาคม คณะกรรมการ
แม่นำา
้ โขง (เอ็มอาร์ซี) ได้พยายามแก้ต่างให้เขือ
่ นในประเทศจีนพ้น
จากข้อกล่าวหาว่ามีส่วนเกีย
่ วข้องกับภาวะความแห้งแล้งอย่างร่นแรง
ทีเ่ กิดขึน
้ ทัง้ ๆ ทีป
่ ระเทศจีนไม่เคยเปิ ดเผยข้อมูลเกีย
่ วกับระดับอ่าง
เก็บนำา
้ ของเขือ
่ นบนแม่นำา
้ ลานซางให้กับเอ็มอาร์ซีเลยก็ตาม ว่ากัน
ตามตรงแล้ว แม้ว่าจีนจะเป็ น “ประเทศคู่เจรจา” ของเอ็มอาร์ซีมา
ตัง้ แต่ปี 2549 แต่ข้อมูลต่างๆ เกีย
่ วกับเขือ
่ นเหล่านัน
้ ไม่เคยเผยแพร่สู่
สาธารณะเลยจนกระทัง่ ปี 2545 ทีข
่ ้อมูลของระดับนำา
้ เฉพาะทีเ่ ขือ
่ นจิง่
หง และม่านวาน และเฉพาะในช่วงฤดูฝนเท่านัน
้ ทีม
่ ีการเปิ ดเผยออก
มา

ดังนัน
้ จึงนับเป็ นเรือ
่ งทีน
่ ่าดีใจยิง่ ทีใ่ นวันที ่ 25 มีนาคมทีผ
่ ่านมา เอ็
มอาร์ซีได้ประกาศว่าประเทศจีนยินยอมทีจ
่ ะให้ข้อมูลบางส่วนเกีย
่ วกับ
การแม่นำา
้ โขงในส่วนของประเทศจีนจนกว่าฤดูแล้งจะผ่านพ้นไป นับ
เป็ นการก้าวแรกของประเทศจีนทีเ่ ป็ นหนทางไปสู่ความหวังอย่างไม่
เคยปรากฎมาก่อน
แต่ก็น่าเสียดาย เพราะความหวังดังกล่าวอาจจะไม่โชติช่วงนัก
เนือ
่ งจากข้อมูลทีส
่ ำาคัญทีส
่ ่ดยังคงถูกเก็บงำาไว้มิดชิด ส่วนทีไ่ ด้รับการ
ยินยอมให้เผยแพร่ออกมานัน
้ เป็ นเพียงข้อมูลจากสถานีวัดนำา
้ ทีเ่ ขือ
่ นจิง่
หงและม่านวานเท่านัน
้ ซึง่ เขือ
่ นทัง้ สองตัง้ อยู่ทางตอนล่างของเขือ
่ น
เสีย
่ ววานอันอาจจะเป็ นเขือ
่ นทีเ่ ป็ นต้นเหต่ทีแ
่ ท้จริงของวิกฤตครัง้ นี ้
หากเขือ
่ นดังกล่าวมีการกักเก็บนำา
้ จริง

หากประเทศจีนมีความจริงใจทีจ
่ ะสร้างความไว้เนือ
้ เชือ
่ ใจให้กับช่มชน
ในประเทศแม่นำา
้ โขงตอนล่าง และต้องการจะแสดงให้เห็นว่าตนไม่มี
ส่วนเกีย
่ วข้องกับภัยแล้งในครัง้ นี ้ ข้อมูลระดับการกักเก็บนำา
้ ในเขือ
่ น
เสีย
่ ววานถือเป็ นสิง่ จำาเป็ นทีจ
่ ะต้องได้รับการเปิ ดเผยต่อสาธารณะ

ในส่วนของอนาคต ยังมีก้าวย่างอีกมากมายทีจ
่ ีนจะต้องดำาเนินต่อไป
บนถนนสายมิตรภาพกับประเทศเพือ
่ นบ้าน

ยกตัวอย่างเช่น ไม่มีเหต่ผลทีน
่ ่ารับฟั งประการใดทีจ
่ ะช่วยอธิบาย
สาเหต่ทีต
่ ้องหย่ดการเปิ ดเผยข้อมูลหากหน้าแล้งสิน
้ ส่ดลง การ
รายงานถึงการจัดการเขือ
่ นและระดับนำา
้ อย่างสมำ่าเสมอต่างหากทีจ
่ ะ
ช่วยสร้างมิตรภาพทีแ
่ ท้จริงระหว่างจีนกับประเทศเพือ
่ นบ้านทีต
่ ัง้ อยู่
ทางตอนล่างของแม่นำา
้ โขง

ทีส
่ ำาคัญ จะต้องไม่ลืมว่าเขือ
่ นในประเทศจีนถูกสร้างขึน
้ โดยไม่มีการ
ปรึกษาหารือกับประเทศเหล่านัน
้ แม้แต่น้อย

ถึงเวลาแล้วทีจ
่ ีนจะต้องยอมรับว่าเขือ
่ นเหล่านีไ้ ด้สร้างความเดือดร้อน
ให้กับล่่มแม่นำา
้ ทางตอนล่าง จำาเป็ นอย่างยิง่ ทีจ
่ ะต้องมีการเจรจาเพือ
่
การชดเชยให้กับช่มชนทีไ่ ด้รับผลกระทบ ตลอดจนการพิจารณา
ป้ องกันและลดผลกระทบในอนาคตให้เหลือน้อยทีส
่ ่ดก็จะต้องเกิดขึน
้
เช่นกัน

ในสัปดาห์นี ้ จีระศักดิก
์ ับตัวแทนจากช่มชนริมนำา
้ โขงอืน
่ ๆ จะแสดงให้
สถานทูตจีนในกร่งเทพฯ ได้รับรู้ถึงความวิตกกังวลของพวกเขา หวัง
ว่าพีใ่ หญ่ของล่่มแม่นำา
้ โขงจะยอมรับว่าเขือ
่ นไฟฟ้าของตนได้สร้างผลก
ระทบต่อประเทศแม่นำา
้ โขงตอนล่าง และรัฐบาลประเทศสมาชิกเอ็
มอาร์ซีจะเปิ ดการสนทนาทีม
่ ีความหมายกับประเทศจีนในการ
ประช่มส่ดยอดผู้นำาทีห
่ ัวหินเพือ
่ แก้ปัญหาทีเ่ กิดขึน
้ โดยทันที ทัง้ นี ้ เพือ
่
ความเป็ นอยู่ทีด
่ ีและความมัน
่ คงทางอาหารของประชาชนในล่่มแม่นำา
้
โขง

เพียรพร ดีเทศน์ pai@internationalrivers.org