c




Nghìn thӃ kӹ đã theo nghìn thӃ kӹ

Ta đӭng đây nhìn thҩy triӋu mһt trӡi
Tҳt và nhen và phân phát cho đӡi
Nhӳng thӡi tiӃt tái tê hay ҩm áp
Ӣ chӕn tuyӋt mù, dưӟi chân ta đҽp.
Ta đӭng đây, vĩnh viӉn giӳa mùa đông,
TuyӃt trên đҫu vĩnh viӉn chóa tӯng không.
Trán vĩnh viӉn nһng mang sҫu Trái Đҩt
Ta là Mӝt, là Riêng, là Thӭ Nhҩt.
Không có ai bè bҥn nӕi cùng ta
Bӣi ghen trӡi, ta ngҥo nghӉ xông pha
Lên vút thҷm, đӭng trên nghìn đӍnh núi,
Trên nhӳng chót đã bӓ đӗi dưӟi suӕi,
Trên nhӳng mây đã bӓ núi ngang mây
Trên nhӳng đӗng tuyӃt lҥnh ӣ trên mây,
Ngang nhұt nguyӋt - Còn chi sân vӟi ngõ!
Lҫu vua chúa còn chi hơn bãi cӓ?
Nóc đӅn đài cũng thҩp tӵa lũng nham!
Ta lên cao như mӝt ý siêu phàm
Nhìn vũ trө muӕn tranh phҫn cao vӑi!
Đӡi đã hӃt. ChӍ riêng ta đӭng mãi
Ӣ nơi đây không dҩu vӃt loài ngưӡi
Mua sҥch trong bҵng nӛi rét ngàn đӡi
Làm kiêu hãnh giӳa lһng im bҩt dӏch
Mây vӟi gió chҷng bao giӡ tӟi đích
Phưӧng hoàng lên, vӯa thӱ cánh đã sa
Cӓ đôi chòm không gӧn sҳc xanh pha
Thoáng linh đӝng nào qua con thú nhӓ
Hiu hҳt nhӁ bӕn phương trӡi vò võ,
Lҥnh lùng chăng sҫu mӝt đӍnh chon von...
Ta tưӣng nghe tê tái sҳc câu dòn
Buӗn vҥn kӹ không ai vươn mҳt ngҳm
Ta cao quá, thì núi non thҩp lҳm,
Chҷng chi so, chҷng chi đӃn giao hòa
Ta bӓ đӡi mà đӡi cũng bӓ ta
Giӳa vҳng ngҳt, giӳa lҥnh lùng thê tuyӋt!
Ngoài tang trҳng cӫa tuyӃt rӗi lҥi tuyӃt,
Hӑa chăng nghe gҫn gũi khúc ca trӡi;
Trong veo ngàn, hơi thuҫn túy cӫa hơi
Xuyên ngày tháng, vүn vӛ vӅ bên mái,
Và trӡi rót khúc ca trӡi cҧm khái:
Cô đơn muôn lҫn, muôn thuӣ cô đơn
"Ngưӡi lên trӡi, ôi Hi-mã-lҥp-sơn!"
Xuân DiӋu
[1935-1941]
***********************************

ú


 

 








c


ViӃt vӅ cuӝc đӡi và sӵ nghiӋp cӫa Xuân DiӋu trong vòng mӝt nghìn chӳ, quҧ là bҳt voi bӓ rӑ!
Hơn năm mươi tác phҭm, nӱa thӃ kӹ sáng tҥo, cҧ mӝt cuӝc đӡi phong phú, sӕng sôi nәi, chân
thành, thӫy chung rҩt mӵc vӟi đӡi.

"Hãy đӇ cho tôi đưӧc giã tӯ

Vүy chào cõi thӵc đӇ vào hư

Trong hơi thӣ chót dâng trӡi đҩt

Cũng vүn si tình đӃn ngҩt ngư"

(Không đӅ)

Năm 1935, Xuân DiӋu mӟi có thơ đăng ӣ báo Phong Hóa, nhưng anh đã sӟm trӣ thành chӫ
tưӟng cӫa phong trào "thơ mӟi" vӟi tӭ mӟi, cҧm xúc mӟi, ngôn tӯ mӟi, phong đӝ mӟi. "Xuân
DiӋu mӟi nhҩt trong các nhà thơ mӟi" (Hoài Thanh) vӟi nhӳng rung đӝng tinh vi trong tình cҧm,
trưӟc cuӝc đӡi, và trưӟc thiên nhiên tҥo vұt, nhưng lҥi mang trong tâm hӗn mӝt phҫn hương xưa
cӫa đҩt nưӟc, cho nên đưӧc thӃ hӋ đương thӡi và các thӃ hӋ nӕi tiӃp hoan nghênh, yêu mӃn,
"nhұp tâm". Thơ tình cӫa Xuân DiӋu là thơ tình, cӕ nhiên, nhưng thông qua tình yêu, tác giҧ
truyӅn cҧm xúc sâu thҷm vӅ cuӝc sӕng, vӅ đӡi ngưӡi. Bҩt cӭ bài thơ tình nào cӫa Xuân DiӋu
cũng mang theo nó âm hưӣng, cӝng hưӣng cӫa cuӝc đӡi. Đӑc xong mӝt bài thơ tình cӫa Xuân
DiӋu, ta thҩy yêu ngưӡi yêu cӫa ta đӃn thӃ, yêu tình yêu đӃn thӃ, yêu cuӝc đӡi đӃn thӃ. Thơ tình
cӫa Xuân DiӋu ngүm cho kӻ là bài ca sӵ sӕng, dҫn dҫn chúng ta hiӇu thҩu điӅu này. Xuân DiӋu
tӯng chӫ trương "thơ cӫa ngưӡi", đào sâu vào cái vӕn nhân bҧn cӫa con ngưӡi chӭ không phҧi đi
tìm cái lҥ thұm chí quái lҥ. Thơ có thӇ khai thác tiӅm thӭc như là mӝt phҫn vӕn cӫa con ngưӡi,
nhưng không thӇ nào lҩy tiӅm thӭc làm chӫ lưu trong cҧm xúc. Có mӝt nhà phê bình phân tích
khá sâu "niӅm khát khao giao cҧm vӟi đӡi" trong thơ Xuân DiӋu. Cũng chính vì thӃ mà Xuân
DiӋu đi vào cách mҥng (tӯ 1943) mӝt cách say sưa, hào hӭng, vì cách mҥng là "sӵ giao cҧm cӫa
hàng vҥn, hàng triӋu ngưӡi". Ngay nhӳng ngày đҫu cӫa Cách mҥng Tháng Tám, Xuân DiӋu đã
sáng tác hai bҧn trưӡng ca ca ngӧi cách mҥng, ca ngӧi nhân dân đӭng lên đәi đӡi, làm lҥi đҩt
nưӟc. "Ngӑn quӕc kǤ" và "Hӝi nghӏ non sông", hai tráng ca ҩy là "chӭng minh thư đӓ" cӫa Xuân
DiӋu đi vào cuӝc đӡi cách mҥng ròng rã 40 năm. Xuân DiӋu cũng đã làm thơ châm biӃm đҧ kích
bӑn "ViӋt cách", "ViӋt quӕc", phá rӕi. Có lҫn anh cҫm đҫu mӝt cuӝc biӇu tình "phҧn biӇu tình",
suýt bӏ bӑn chúng bҳt cóc (đӇ vӅ giam trong hҳc điӃm) nhưng anh đưӧc đӗng bào bҧo vӋ.
Rӗi anh "dҩn thân" như các bҥn đӗng nghiӋp khác vào hai cuӝc kháng chiӃn, trưӡng kǤ, sӕng
cuӝc đӡi gian lao, vҩt vҧ và oanh liӋt cӫa nhân dân khҳp các nҿo đưӡng đҩt nưӟc, ngày càng
thҩm sâu tình nghĩa đӗng bào, tình nhà, nӧ nưӟc:

"Tôi cùng xương thӏt vӟi nhân dân tôi,

Cùng đә mӗ hôi, cùng sôi giӑt máu,

Tôi sӕng vӟi cuӝc đӡi chiӃn đҩu

Cӫa triӋu ngưӡi yêu dҩu, gian lao"

(Nhӳng đêm hành quân)

Qua cuӝc sӕng chiӃn đҩu, anh khám phá lҥi mӝt chân lý, mӝt triӃt lý đơn giҧn mà biӃt bao sâu
sҳc:

"Sӵ sӕng chҷng bao giӡ chán nҧn,

Giӑt máu ta rơi, đưӡng ta đi dính liӅn Nam Bҳc

... Chúng ta yêu sӵ sӕng bӅn dai, vĩnh viӉn, bao la!

Nhҩt đӏnh chúng ta gìn giӳ nhóm nhen sӵ sӕng;

Vүn cӭ hoa nӣ, chim kêu, cuӝc đӡi lӗng lӝng".

Và tình quê hương cӫa anh - trên cơ sӣ lòng yêu nưӟc nӗng nàn - càng vӅ cuӕi đӡi càng thiӃt tha,
da diӃt.

"Đêm ngӫ ӣ Tuy Phưӟc là đӅ mà không ngӫ.

Thӭc vӟi quê hương như vұy đã vӯa đâu.

NguyӋn thơ tôi còn đưӧc thӭc mai sau

Vӟi Tә quӕc, ngày nào còn đҩt nưӟc!"

(Tuy Phưӟc, tӍnh Bình Đӏnh, là quê ngoҥi cӫa Xuân DiӋu)

Và đây là tҩm lòng cӫa anh đӕi vӟi miӅn Nam yêu mӃn:

"Tôi muӕn đi thăm mӛi làng, mӛi nhà

Mӛi hàng rào bông bөt cӫa miӅn Nam ta

Tôi muӕn đӃn nghiêng đҫu chào thương mӛi má

Thăm mӛi sӧi tóc sương trên trán mӛi mҽ già

Tôi muӕn đӃn nghiêng đҫu chào thương mӛi má

Cҩt tiӃng đáp "muôn năm" mӛi tiӃng gӑi cӫa sơn hà"

(Tôi muӕn đi thăm khҳp cҧ miӅn Nam)

Nguӗn cҧm hӭng dӗi dào cӫa Xuân DiӋu chҧy liӅn mҥch trong nӛi niӅm "riêng-chung" mӝt cách
tròn đҫy, biӋn chӭng. TiӃp theo Thơ, Thơ, Gӱi hương cho gió, Trưӡng ca, Ngӑn Quӕc kǤ, Hӝi
nghӏ non sông là mӝt loҥt tұp thơ chan chӭa tình đӡi, ҩm hơi thӣ cӫa cuӝc sӕng, lҳng sâu tâm
hӗn: Dưӟi sao vàng, Sáng, Mҽ con, Ngôi sao, Riêng chung, Mũi Cà Mau vӟi Cҫm tay, Mӝt khӕi
hӗng, Hai đӧt sóng, Tôi giàu đôi mҳt, Hӗn tôi đôi cánh, Thanh ca. Trong di cҧo cӫa anh còn 400
bài thơ tình chưa đăng báo, chưa in sách. Xuân DiӋu còn tác giҧ cӫa Phҩn thông vàng, tұp truyӋn
ngҳn trӳ tình nәi tiӃng, văn rҩt thơ, cái chҩt thơ cӫa cuӝc đӡi.

Nhưng Xuân DiӋu không chӍ là "hoàng tӱ thơ", mà còn là mӝt nhà nghiên cӭu văn hӑc sâu sҳc,
mӝt nhà phê bình tinh tӃ, mӝt nhà lý luұn văn hӑc đӝc đáo. Bӝ sách dày hai tұp Các nhà thơ cә
điӇn ViӋt Nam là mӝt công trình đӗ sӝ vӅ truyӅn thӕng thơ ca nưӟc nhà. Có nhà lãnh đҥo đã nói:
"Mӝt mình Xuân DiӋu là cҧ mӝt viӋn văn hӑc". Nhӳng khám phá, nhӳng phân tích cӫa anh vӅ
các nhà thơ cә điӇn cũng đã trӣ thành nhӳng nhұn đӏnh "cә điӇn".

Xuân DiӋu rҩt ưu ái dìu dҳt các nhà thơ trҿ, xem các bài thơ đҫu tay cӫa anh em, phân tích vӅ tӭ,
vӅ lӡi, san sҿ kinh nghiӋm làm thơ rҩt tӍ mӍ, chu đáo. Cҧ mӝt thӃ hӋ nhà thơ như Nguyên Đӭc
Mұu, Hoàng Nhuұn Cҫm, v.v... đã gһp nơi Xuân DiӋu mӝt bұc đàn anh dày dһn tay nghӅ, mӝt
ngưӡi thҫy có con mҳt xanh biӃt phát hiӋn tài năng trҿ và biӃt khơi nguӗn sáng tҥo. Đһc biӋt,
Trҫn Đăng Khoa đưӧc Xuân DiӋu chăm sóc và giӟi thiӋu kӻ càng trong nưӟc và ngoài nưӟc.
Không phҧi ngүu nhiên mà ngày Xuân DiӋu qua đӡi, mӝt tiӇu đӝi nhà thơ trҿ đã xúc đӝng khiêng
linh cӱu cӫa nhà thơ, đưa ông vӅ nơi an nghӍ cuӕi cùng.

Xuân DiӋu đích thӵc là mӝt nhà văn hóa uyӇn bác, nhà thơ lӟn cӫa tình đӡi, cӫa tình đҩt nưӟc,
mӝt trong nhӳng nhà thơ hàng đҫu cӫa nưӟc ta ӣ thӃ kӹ hai mươi này. Công chúng văn hӑc ӣ
nhiӅu nưӟc cũng đã đưӧc thưӣng thӭc thơ anh qua nhӳng bҧn dӏch công phu cӫa nhӳng tҩm
gương tri kӹ.

1-4-1997

:  


Tôi nhұn cái này đã tӯ lâu.

Bây giӡ nó tӟi, dүu hơi mau,
đã không tránh khӓi thì tôi tiӃp
mӝt cách đau thương nhưng ngҭng đҫu
êi có thích gì đi mãi mãi
vô trong cái cõi chҷng mô tê.
Mӝt khi cұp bӃn vào vô tұn
thì đӃn vô biên chҷng trӣ vӅ.

Tuy vұy, tôi đã sӕng hӃt mình,

suӕt đӡi không mӝt phút coi khinh.
Tôi coi trӑng nhҩt khi làm viӋc,
hӑa có thua khi sӕng vӟi tình.

Cái quҧ cam này đà vҳt hӃt

hiӃn cho non nưӟc, hiӃn đӡi thân.
Tuy không biӃt đӃn bao giӡ kiӋt,
nhưng dүu sao thì cũng phҧi dӯng.

Xin hãy cho tôi đưӧc giã tӯ...

vүy chào cõi thӵc đӇ vào hư.
Trong hơi thӣ cuӕi dâng trӡi đҩt
cũng vүn si tình đӃn ngҩt ngư...

Cҧm xúc !
Làm thi sĩ, nghĩa là ru vӟi gió
Mơ theo trăng, và vơ vҭn cùng mây
ĐӇ linh hӗn ràng buӝc bӣi muôn dây
Hay chia sҿ bӣi trăm tình yêu mӃn

Đây là quán tha hӗ muôn khách đӃn

Đây là bình thu hӧp trí muôn hương
Đây là vưӡn chim nhҧ hҥt mưӡi phương
Hoa mұt ngӑt chen giao cùng trái đӝc

Đôi giӃng mҳt đã chӭa trӡi vҥn hӝc

Đôi bӡ tai nào ngăn cҧn thanh âm
Cӫa vu vơ nghe mãi tiӃng kêu thҫm
Cӫa xanh thҳm thҩy luôn màu nói sӁ

Tay ҩp ngӵc dò xem triӅu máu lӋ

Nghìn trái tim mang trong mӝt trái tim
ĐӇ hiӇu vào giӑng suӕi vӟi lӡi chim
TiӃng mưa khóc, lӡi reo tia nҳng đӝng

Không có cánh nhưng vүn thèm bay bәng

Đi trong sân mà nhӟ chuyӋn trên trӡi
Trút ngàn năm trong mӝt phút chơi vơi
Ngҳm phong cҧnh giӳa hai bӅ lá cӓ
Tôi chӍ là mӝt cây kim bé nhӓ
Mà vҥn vұt là muôn đá nam châm
NӃu hương đêm say dұy vӟi trăng rҵm
Sao lҥi trách ngưӡi thơ tình lơi lҧ ?

Yêu
Yêu là chӃt ӣ trong lòng mӝt ít
Vì mҩy khi yêu mà chҳc đưӧc yêu
Cho rҩt nhiӅu song nhұn chҷng bao nhiêu
Ngưӡi ta phө, hoһc thӡ ơ, chҷng biӃt

Phút gҫn gũi cũng như giӡ chia biӋt

Tưӣng trăng tàn, hoa tҥ, vӟi hӗn tiêu
Vì mҩy khi yêu mà chҳc đưӧc yêu
- Yêu, là chӃt ӣ trong lòng mӝt ít

Hӑ lҥc lӕi giӳa u sҫu mù mӏt

Nhӳng ngưӡi si theo dõi dҩu chân yêu
Và cҧnh đӡi là sa mҥc vô liêu
Và tình ái là sӧi dây vҩn vít
Yêu, là chӃt ӣ trong lòng mӝt ít
Xa cách
Có mӝt bұn em ngӗi xa anh quá ,
ênh bҧo em ngӗi xích lҥi gҫn hơn .
Em xích gҫn thêm mӝt chút , anh hӡn ,
em ngoan ngoãn xích gҫn thêm chút nӳa .

ênh sҳp giұn , em mӍm cưӡi vӝi vã

đӃn kӅ anh và mơn trӟn :" Em đây ! "
ênh vui liӅn , nhưng bӛng lҥi buӗn ngay ,
vì anh nghĩ : thӃ vүn còn xa lҳm .

Đôi mҳt cӫa ngưӡi yêu, ôi vӵc thҷm !

Ôi trӡi xa , vҫng trán cӫa ngưӡi yêu !
Ta thҩy gì đâu sau sҳc yêu kiӅu
mà ta riӃt giӳa đôi tay thҩt vӑng .
Dҫu tin tưӣng chung mӝt đӡi , mӝt mӝng ,
em là em ; anh vүn cӭ là anh .
Có thӇ nào qua Vҥn lý trưӡng thành
cӫa hai vũ trө chӭa đҫy bí mұt .
Thương nhӟ cũ trôi theo ngày tháng mҩt ,
quá khӭ anh , anh không nhҳc cùng em .
_ Linh hӗn ta còn u ҭn hơn đêm ,
ta chưa thҩu , nӳa là ai thҩu rõ .
KiӃm mãi , nghi hoài , hay ghen bóng gió ,
anh muӕn vào dò xét giҩc em mơ ,
nhưng anh dҩu em nhӳng mӝng không ngӡ ,
cũng như em dҩu nhӳng điӅu quá thӵc ...

Hãy sát đôi đҫu , hãy kӅ đôi ngӵc !

Hãy trӝn nhau đôi mái tóc ngҳn dài !
Nhӳng cánh tay ! Hãy quҩn riӃt đôi vai !
Hãy dâng cҧ tình yêu lên sóng mҳt !
Hãy khҳng khít nhӳng cһp môi gҳn chһt
cho anh nghe đôi hàm ngӑc cӫa răng ;
Trong say sưa , anh sӁ bҧo em rҵng :
" Gҫn thêm nӳa ! ThӃ vүn còn xa lҳm ! "