ZİNCİR MEKANİZMALARI

 Hareket ve momenti şekle

bağlı olarak iletmeleri
bakımından dişli
çarklara;döndüren ve
döndürülen çarkların
arasında hareketi nakleden
bir elemanın bulunması
bakımından da kayış kasnak
mekanizmalarına benzerler
 Avantajları
 Oldukça uzak mesafelere güç ve hareket
iletebilirler,
 İstenilen çevrim oranının tam olarak sağlarlar,
 Bir milden, aynı anda birkaç mile hareket
iletebilirler,
 Çeşitli ortamlarda ( sıcaklık, pislik, toz,
rutubet) iyi bir çalışma kabiliyeti gösterirler,
 Verimleri yüksektir,yatak yükleri düşüktür,
 Kayışlara oranla aynı güçler için daha küçük
boyutlu olabilirler.
 Dezavantajları
 Oldukça ağır ve pahalı bir konstrüksiyon
oluştururlar,
 İletilen hızın sabit olmaması nedeniyle kütlesel
kuvvet, darbe ve titreşimlerin oluşmasından
dolayı gürültülü olarak çalışırlar,
 Dikkatli bir montaj ve bakım ( iyi bir yağlama )
gerekir,
 Elastik olmayan rijit moment iletimi yaparlar,
 Çapraz millerde iletim mümkün değildir.
 ZİNCİR ÇEŞİTLERİ
 Döndürme momentini ileten transmisyon
zincirleri (V<20 m/s)
 Çekiye çalışan yük zincirleri (V<5 m/s)
 Transport görevini yapan yük zincirleri
(V≈3 m/s)
RULOLU ZİNCİRLER
Rulolu Manşonlu Zincirler:
 Dış ve iç bakla, burç, perno ve rulo gibi
elemanlardan oluşan bir sistemdir.
 Bunların üstünlükleri dişli çarktan geçerlerken
kaymalı bir hareket yerine yuvarlanmalı bir
hareketin meydana gelmesi sebebiyle
sürtünmenin daha az olmasıdır.
 Tek sıralı, iki sıralı veya üç sıralı olabilir.
.
 Parça sayısının fazla olması sebebiyle daha
hassastırlar.
 İyi bir yağlama ve tozdan korunma gerekir.
 Aşınmayı önlemek için rulonun yüzeyi 40 ile 60
HRC sertleştirilir .
 Az yağlanması veya hiç yağlanmaması gereken
yerlerde(özellikle gıda sektöründe) plastik
burçlu rulolu zincirler kullanılır.
İç Bakla Rulo

Dış Bakla
TEK SIRALI

ÇİFT SIRAL

ÜÇ SIRALI
 BURÇLU ZİNCİR
 İçve dış baklalardan başka pernonun geçtiği
kalın bir burç vardır.
Pernolar dış baklalara, burçlarda iç
baklalara sıkı(pres ) geçme olarak
geçirilirler.
Çark etrafında dönerken perno burcun
içerisinde salınım hareketi yapar. Böylece
yüzey basıncı daha büyük yüzeyi olan
pernoya gelir.
 Salınım hareketinden dolayı gall zincirlerinde
olduğu gibi bakla delikleri aşınıp
yuvarlaklığının kaybetmez.
 Yüksek devirli iletim zinciri olarak kullanılırlar.
Zincir V≤ 5 m/s için uygundur.
 Baklalar St-60; perno C-15 çeliğinden
sertleştirilmiştir.
BURÇ

BURÇLU VE BURÇSUZ BAKLA

 GALL ZİNCİRLERİ
Yük kaldırmada ve ayar işlerinde kullanılır.

İç ve dış baklalar birer perno ile

birleştirilmiştir.
 Çalışma sırasında çark üzerinden
geçtiğinde perno, zincir baklalarının
içinde ufak bir salınım hareketi yapar.
 Bunun sonucunda bakla delikleri zamanla
aşınır ve zincir laçkalaşır.
 Bu nedenle güç iletiminde kullanılmazlar
 FLEYER ZİNCİRLERİ
 Yük taşıma kapasitesi gall zincirinden
büyüktür.
 Baklaları pernolar tarafından çok sık
bağlanmıştır ve bir dişli çark etrafında
dönmezler.
 Uçları ayrı yerlere bağlanmış olarak çekici
ve yük kaldırmada kullanılır.
 DİŞLİ ZİNCİR
Bu zinciri oluşturan baklaların alt kısmı diş
şeklindedir
Baklalar birbirine pim vasıtasıyla bağlanmıştır.
Mafsallı bağlantıyı gerçekleştiren pimin
doğrudan doğruya baklaları açılan deliklere
yerleştirilmesi durumunda delik ve pimde büyük
aşınmalar meydana gelir.
 Pim ve baklalardaki delikler arasına burç
yerleştirildiği taktirde temas yüzeyi büyüdüğü
için aşınma azalır.
 Özellikle yüksek hızlarda daha gürültüsüz
çalışan ve sessiz zincir olarak da bilinen bu
zincirler, diğerlerine göre daha karışık ve
pahalı olmakla beraber daha dikkatli bir bakım
isterler.
 Zinciri oluşturan baklaların temas yüzeyleri
sertleştirilir. İyi bir çalışma şeklinin
sağlanabilmesi için dişli zincirlerin, dişli çark
üzerine merkezlenmesi gerekir
 Merkezleme, çarkta açılmış bir kanal içerisine
giren ve zincirin ortasında tek sıra olarak özel
kılavuz baklaları yerleştirmek veya çarkın her
iki yanına kılavuz takmak suretiyle yapılır.
 Baklaların çark ile temas yüzeyi 40-50 HRC’ye
kadar sertleştirilir.
 ÖZEL ZİNCİRLER
MENTEŞELİ ZİNCİR

Baklaları döküm
yoluyla elde edilen ve
birbirine pim ile
bağlanan bu
zincirler, açık ve
kapalı biçimde imal
edilmektedir.
 Bu zincirler, küçük
güçlerde ve düşük
hızlarda (v <
3...4m/s)
kullanılmaktadır.
ÖZEL ZİNCİRLER
ZİNCİR MEKANİZMALARININ
YAPI ELEMANLARI
Kollu parçalı ve yekpare uygulamalı büyük
çark

Üç sıra zincir için

Dişli çark

Disk dişlili çark

Küçük Çark
 Zincir Dişlileri
 Zincir dişlileri tüm mafsallı zincirler için aynı
yapım tarzındadır. Ancak farklı zincirlere
uygulandıkları için diş yapıları farklıdır.
 Zincir dişlilerinin diş formu, zinciri
sürtünmesiz kavrayacak ve işletme sırasında
ortaya çıkan zincir uzamasını yaklaşık olarak
%2 oranında dikkate alacak şekilde
tasarlanmalıve emniyetli,sessiz ve uzun ömürlü
çalışma temin edilmelidir.
 n1 z2 d2
i= = =
n2 z1 d1

 d1 , d2 : taksimat dairesi çapları ( mm )

 Taksimat açısı:  = 3600 / z
 taksimat dairesi çapı:
 diş dibi çapı: df = d - d1
 diş başı dairesi çapı: damax = d + 1,25.p - d1
damin = d + ( 1+1,6/z ).p - d1
 serbest dönme açısı:
ds=p.Cot(σ/2)-1,05.g1-2.r4-1 (mm)
 g1 : max. bakla yüksekliği
 Dişli çarkların formunu genelde diş sayısı ve
iletilecek güç belirler. Konstrüktif verilere
bağlı olarak dişli çark formu uygulanır.

 Dişli çark gövdesi döküm,dövme, kaynak

konstrüksiyonu veya dolu parçadan
tornalanarak üretilir. Diş sayısı 30’un altında
olanlar için yüksek mukavemetli çelik ( St 60 )
v=7 m/s hıza kadar kullanılır
Bağlantı Elemanları ( Baklalar )
 Zincir boyunun siparişinde L = x.p , iç ve dış
bakla bağlantılarında perçinli, gupilyalı, yaylı,
telli veya civata bağlantılı dış baklalar
kullanılır
 ZİNCİR MEKANİZMALARININ
MEKANİĞİ
Hızlar, diş sayıları:
 Zincirler, dişliyi çokgen şeklinde
sararlar.Bu nedenle efektif çap ;
dmax≈d ve dmin=d.cosτ/2 arasında değişir
 Zincir hızı da;
• Vmax=V ile Vmin=V. cosτ/2 arasında salınır.
 Bu nedenle ;
Vz max  Vz min
V 
Vzort

den hesaplanan bir düzgünsüzlük oranı oluşur.

 Bu düzgünsüzlük oranı diş sayısına bağlı olarak
hiperbolik olarak değişir.
 Zincirde poligon olayı veya çokgen etkisi diye
ifade edilen bu düzgünsüzlükte düzensiz ve
gürültülü çalışmanın yanında ivmelendirme
sonucu ek kuvvetler oluşur .
 z≥19’dan itibaren poligon etkisi önemini yitirir.
Kuvvet ilişkileri:
 Zincirin yük kolundaki ( çeken taraf ) toplam
kuvvet;
Ftop = Ft + Fz + Fs
Ft:Zincir çeki kuvveti;
Fz:Merkezkaç kuvveti ;
Fs:Ağırlık kuvveti- Destekleme çekisi
 ( Statik ) Zincir çeki kuvveti
1000.P1 2000.Md1
Ft  
v1 d1

P1: kW ; v1: m/s ; Md1: Nm ; d1 : mm

 Merkezkaç kuvveti
v > 7 m/s için ihmal edilemez : Fz = q.v2 ( N )
q : Zincir birim uzunluğunun kütlesi ( kg/m )
v : Zincir hızı ( m/s )
 Destekleme çekisi veya ağırlık kuvveti
g : 9,81 yerçekimi ivmesi ( m/s2 )
LT : Zincir kol uzunluğu ( m ) L  a.Cos 0
f : Zincir sarkması ( m )
frel: Relatif zincir sarkması ( m ) ( f /LT )
normal frel = 2/100
Eğimli durumda ( 0 > 00 ) halinde
Fs →Fso alınır.
Fs0  q.g.LT ( Ps / + Sin ) ( N )
Fsu  q.g.LT. Ps /
Ps / : Spesifik destekleme çekisi
 : Eğim açısı  =  - 0

d2 - d1
0 
2.a
 Zincir Mekanizmalarının Hesabı

 Zincir mekanizmalarında artık yalnızca rulolu

zincir kullanıldığı için, rulolu zincir hesabı
verilecektir.

 Hesaplamalarda, iletilecek gücün, istenen devir

sayısının, çevrim oranının ve aks mesafesinin
yanısıra yükleme tipi, çevre etkisi( kir, sıcaklık
vb. ) ve yağlama ilişkisine de dikkat etmek
gerekir.
Zincir seçimi :
 Zincir seçimi ve uygulaması ( tek sıra veya
çok sıralı rulolu ) güç diyagramı yardımıyla
olur. (Şekil 13)
Diyagramdaki eğriler zincir mekanizması için
üst değerleri vermektedir ve aşağıdaki şartlar
geçerlidir:
 İki ankastre, yatay paralel mile takılmış zincir
dişliler
 Küçük çark diş sayısı z1 = 19
 Çevrim oranı i = 3
 Zincir boyu X = 100 elemanlı
 Yeterince yağlanıyor
 Aynı değerde zorlama, dinamik yükleme yok
 15000 h ömür
 Aşınma sonucu zincirde max. % 3 uzama
 PD güç diyagramı yukarıdaki şartlara uygundur.
Bu şartlardan sapma halinde bazı faktörler
dikkate alınır:
cB .P1.f1
PD  kW
f2 .f3 .f4 .f5 .f6
 P1 : Tahrik gücü ( kW ) P1= P2 / (   0,98 )

 CB : İşletme faktörü ( Cetvel 53 )

 f1 : Diş sayısı faktörü f1  24.Z1 ( -1,08 )

 f2 : Aks mesafesi faktörü f2  0,45 ( a/p )0,215

 f3 : Zincir elemanı formu faktörü

f3  0,8 ; diğerlerinde f3 = 1
 f4 : Zincirin etrafında dolandığı çark sayısını
dikkate alan faktör
n çark sayısı olmak üzere;
f4 = 0,9( n-2 ) ( n = 2 için f4 = 1 )

 f5 : Lh = 15000 h ömürden sapmayı dikkate

alan faktör

 f6 : Çevre şartlarını dikkate alan faktör

( Şekil 15 )
Elemanların ( Baklaların ) sayısı,
aks mesafesi
 a0 = ( 30....50 ).p mm alınır. Küçük aks
mesafeleri çalışma düzgünlüğü getirirken,
uzun aks mesafelerinde aşıntı daha düşük
olmaktadır.
a0 z1  z2  z2  z1 2 p
X0  2.   .
p 2  2.  a0
a0 : aks mesafesi öyle seçilirki X çift tam
sayı olsun
p  z1  z2   z1  z2 2  z2  z1  2 
a   X    X    2.  
4 

2   2     
p : Zincir taksimatı ( mm ) X : Bakla sayısı
Z1,Z2 : Çark diş sayıları
 Zincir çok sayıda dişli çarka dolanıyorsa, zincir
boyu ölçülerek tespit edilir ve;
 X = L / p üzerinden, tam sayıya yuvarlatılır.
 En uygun zincir mekanizması düzeni yatay
veya 600 kadar eğimli olanıdır. Düşey düzenleme
uygun değildir.
 frel = F / LT relatif zincir sarkması % 1 - 3
olmalıdır.
 Zincir Mekanizmasının Yağlanması ve Bakımı
 Özenli ve etkili bir yağlama 15000h’lik ömre
ulaşması için şarttır. Yağlama şekli zincir
hızına göre verilmiştir. Hız ne kadar yüksek
olursa, yağlama periyodu o oranda artar
( Şekil 15 )
 Yağın yüksek viskoziteli olması daha iyi
yapışmayı ve daha sessiz çalışmayı
sağlamaktadır. Çevre sıcaklığına bağlı olarak
kullanılacak yağın viskozitesi :
Çevre sıcaklığı oC -5<t<+25 25<t<45 45<t<65

Yağ viskozitesi SAE 30 SAE 40 SAE 50

•
 YAĞLAMA
 Zincir mekanizması ancak çok iyi bir yağlama
ile maksimum çalışma kapasitesine ulaşabilir ve
düzenli bir yağlama ile bu kapasiteyi uzun bir
süre muhafaza eder. Bu nedenle burada yağlama
önemli bir rol oynamaktadır.
Yağlama, yağın bütün sürtünme yüzeylerine
ulaşabileceği şekilde yapılmalıdır. Örneğin, rulolu
burçlu zincirlerde perno ile burç, burç ile rulo ve
rulo ile dişli çarkın dişleri arasına yağ
girebilmektedir.
 Zincir mekanizmalarında elle, damlalıklı, banyolu ve
basınçlı yağlama sistemleri mevcuttur. Banyolu ve
basınçlı yağlamada, mekanizmanın kapalı bir sistem
içinde çalışması gerekir. Banyolu yağlama sisteminde,
zincirin kolu çok az girmek koşulu ile, dişli çarkların
biri yağ banyosuna daldırılır. Bazı hallerde zincir
kollarının yağ banyosuna girmemesi için, küçük dişlinin
mili üzerine dişliden daha büyük ve yağ banyosuna
giren bir disk takılır. Burada yağlama sıçratma yolu ile
yapılır. Basınçlı yağlamanın en iyi şekli püskürtmeli
yağlamadır.
ELLE YAĞLAMA
DAMLALIKLA YAĞLAMA

Yağ Haznesi
 YAĞ BANYOSU İLE YAĞLAMA

Yağ doldurma
kapağı

Yağ seviyesi
BASINÇLI YAĞLAMA SİSTEMİ

Doldurma kapağı

Yağ
Sprey
Borusu
Yağ
Seviyesi

Motor Yağ
Yağ Vanası
Pompası
a) Titreşen zincirin şematik gösterimi
b) Sönümlemeli ve zincir gergili sistem
1 )Hidrolik sönümlemeli gergi çarkı
2)Sönümleyici (amortisör)
ZİNCİRLERİN MONTAJI
 Uygun Uygun Değil

Uygun Uygun

Uygun

Uygun Değil
Uygun Uygun
Gerdirme Dişlisinin Kullanımı
 Zinciri taşıyacak dişlilerin şaftlarının birbirine paralel olduğu
kontrol edilir

EŞİT EŞİT
UZUNLUK UZUNLUK
 Zincirin pim yuvalarının
Zincir çarklar etrafına üstüste gelmesine dikkat
dolandırılır edilmelidir
 UZUN PİM GUPİLYA

KISA PİM PUL

Birleştirmede kullanılan parçalar

1- Üstüste gelmiş zincir uçları 2- Uzun pim zincirin içinden
geçirilir

3- kısa pim geçirilir 4- Uzun pim üzerine pul takılır

ve gupilya ile birleştirilir