KRITIČKA ORIJENTACIJA U KRIMINOLOGIJI 21.

(osnov kritičkog pristupa, neomarksistički pristup i dva savremena pravca . pravca

kriminologije i njihovi prestavnici)
Kritika i Doprinos socioloških teorija:
Pojedini biološki i psihološki pravci i sociološke teorije dali su značajan doprinos u
shvatanju uzroka i razzumevanju pojava devijantnog ponašanja. Oni su ukazali na
važnost socijalne sredine i pojedinih njenih elemenata u ovoj oblasti.

Najveći doprinos tih pristupa je što: - u nauku uvode shvatanje da je

devijantnost društvena pojava, a ne zbir individualnih, bioloških, psiholoških
i patoloških svojstava ličnosti.
Iako je kriminalitet veoma složena društvena pojava– sociološki pravci,
devijantnost posmatraju vrlo usko ( kao društvenu pojavu), ne uzimajući u
obzir da je to ipak individualni čin.
Slabosti bioloških i psiholoških pravaca i socioloških teorija je u njihovoj jednostranosti
i nepotpunosti. Insistiraju da se pojave socijalne devijacije objasne na jednom opštem
uzroku.
Pojave kriminaliteta su veoma složen kompleks problema da bi mogle biti samo predmet
jedne nauke.
U etiologiji kriminaliteta razvili su se mnogi multifaktorski pravci i kritička
orijentacija.
Ove teorije polaze od više uzročnosti devijantnog ponašanja, povezujući to sa
izučavanjem kauzaliteta između mnogobrojnih činilaca biofizičkog i socijalnog
karaktera, ali se taj odnos ne može izvesti samo iz međusobnog mehaničkog dejstva
faktora, bez sistematizacije značaja uticaja pojedinih od njih u ukupnoj pojavi.

Kao reakcija na monodisciplinarne i multifaktorske pristupe u etiologiji delikvencije

pojavila se pojavila se:
kritička orijentacija prema postojećim sociološkim teorijama.

Prema ovim teorijama – kriminalitet je složena društvena pojava uzrokovana

dinamičkim procesom povezanih i međusobno uslovljenih faktora, od kojih svaki ima
poseban (i ne uvek isti) uticaj na pojavu u celini.
Taj odnos se mora posmatrati u dinamičkom odnosu uzroka, uslova i povoda.

Najpotpuniju kritiku socioloških teorija, dali su neomarksistički pristupi:

Po njima: Biološke osobine imaju značaja u ponašanju individue (indivudue se po tome
i razlikuju). Međutim , ličnost nije određena samo rođenjem: biološkim i fiziološkim
procesima, već je određuju i socijalni uticaji i proces socijalizacije.

Biološke predispozicije i psihološki faktori ne mogu imati za posledicu

devijacije, bez spoljnih (društvenih) činilaca. Isto tako, ni sami socijalni
uslovi ne mogu imati takvo dejstvo, bez psihičkih i bioloških uslova.

1
Po ovim pristupima - socijalne devijacije su društvene pojave koje čine deo
devijantne stvarnosti.
Specifičnosti ove stvarnosti su:
1. karakteristične društvene pojave, koje nastaju kršenjem
društvenih normi,
2. unutrašnja strukruiranost (različiti oblici socijalnih
devijacija, njihova povezanost, specifični uslovi pod kojima se
javljaju)
3. društvene posebnosti devijantne populacije, koje su nastale
u interakciji devijantnog ponašanja i društvenog reagovanja.

Marks i Engels su probleme devijantnosti sveli na pitanje otuđenosti i strukturalnih

karakteristika klasnog društva.
Društveno ponašanje (devijacije) su definisali kao borbu pojedinca i društvenih grupa,
kao proizvod njihovog položaja u društvu, a ne kao patološko obeležje. Prema njihovim
shvatanjima patologija je u društvu, a ne u ličnosti.
Iz tih stanovišta razvili su se razni pristupi s osloncem na marksističku orijentaciju.
BOGNER: uzroci pojava socijalne devijacije su ekonomski uslovi, koje tretira kao
društvenu pojavu; (proizilaze iz egoizma, sebičnosti, ekonomske bede – koje produkuju
kapitalistički odnosi).
MERTONOVA TEORIJA ANOMIJE – pretežno je zasnovana na marksističkoj
ontologiji društvenih protivrečnosti.
FROMOVA SHVATANJA – društvene struktiriranosti defekta i otuđenje čoveka,
smatraju se marksističkim pristupom objašnjenja devijantnog ponašanja ljudi.

Problem otuđenosti i normativno-vrednosnog sistema su polazne osnove

marksističkog objašnjenja devijantnosti.

Kritička kriminologija: je neomarksistička orijentacija u kriminologiji:

Prestavnici su:
Tejlor, Volton, Jang, Li i Hulsman
Prema ovim shvatanjima: porast kriminaliteta je rezultat savremenih
životnih uslova, naročito u urbanim sredinama.
Pri tome – posledice društvene reakcije na kriminalitet oseća samo
siromašni deo društva i marginalizovane društvene grupe. Predstavnici ove
teorije ne dovode direktno u vezu siromaštvo i kriminalitet koliko shvatanje
marginalnih slojeva o nepravednosti društva i kriminalu kao načinu
ispravljanja nepravednih nejednakosti.

2
Ova teorija više izražava protest protiv kapitalističkog sistema, nego što
ukazuje na stvarne uzroke kriminaliteta ( kriminalitet siromašnih slojeva
karakterističan je i za kapitalistička i socijalnistička društva i za razvijena i za
nerazvijena).

Ovaj pravac je poznatiji u nauci kao „nova kriminologija“.

Kritički stavovi ovih shvatanja ogledaju se u kritici pozitivizma, što je
previše deterministički usmeren i što otklanja odgovornost subjekata:

 Dirkemovo shvatanje smatra se idealističkim i neodrživim;

 Mertonu se zamere što uzima američko društvo kao univerzalni
model;
 Predstavnicima Čikaške škole i pristupa koji na kontrakulturnim
obrascima temelje svoja shvatanja, prigovara se: što zasnivaju teorije
na pozitivističkom pristupu i prinudnom karakteru uticaja okoline, a
 Teoriji etikecije – na kontradiktornosti

Kritička kriminologija se zalaže za potpunu teoriju o devijacijama koja

podrazumeva:
1. političku ekonomuju zločina;
2. socijalnu psihologiju zločina;
3. socijalnu dinamiku dela;
4. socijalnu psihologiju društvene reakcije;
5. uticaj društvene reakcije na dalje devijantno ponašanje i
6. cilj teorijeske analize.

Radikalna kriminologija: - nastala u američkoj kriminološkoj misli

zasnovane na klasnoj koncepciji objašnjenja zločina.

Uzroci zločina su u:
1. klasnim odnosima;
2. strukturi vlasništva;
3. kontroli sredstava za proizvodnju.
Prema shvatanjima radnikalnih kriminologa -Zločini su društveno štetne
aktivnosti, koje povređuju osnovna prava (pravo na egzistenciju i ljudsko
dostojanstvo).
Oni su u biti kapitalističkih proizvodnih odnosa, a ne zakonom određene
aktivnosti, jer su zakoni izraz volje vladajuće klase, a kriminal samo
uzgredna posledica političke ekonomije kapitalizma.

3
Zločini se mogu sprečiti samo rušenjem socijalnih barijera i klasne
eksploatacije, odnosno – ukidanjem kapitalističkih odnosa.

Prema KVINUJU kriminalitet dele na:

1. delikte dominacije (čine ih pripadnici vladajuće klase koji se za to ne
kažnjavaju i
2. delikte represije (oni nastaju kao prilagođavanje i otpor deliktima
dominacije).