KOMANDE OSCILOSKOPA

Najosnovnijc komande na osciloskopu su:

U K L J U Ć E N O - I S K L J U Ć E N O ( P O W E R O N - O F F . L I N E O N - O F F ) . Preklopnik
za uključivanje i isključivanje osciloskopu nakon priključivanja na mrežni napon (neki
osciloskopi imaju mogućnost rada pomoću baterija).

I N T E N Z I T E T ( I N T E N S I T Y , B R I G H T N E S S ) . Dugme z a podešavanje osvjetlje­

nja slike na ekranu osciloskopa. Treba paziti da svijet ljenje slike na ekranu ne bude su­
više jako, jer sc može oštetiti ekran katodne cijevi. Također treba imati na umu da se pri
promatranju bržih pojava (signala viših frekvencija) intenzitet osvjetljenja slike na ekra­
nu smanjuje, a za sporije (signali nižih frekvencija) povećava. O v o podešavanje može ut­
jecati na fokusiranost ili oštrinu slike (ili svijetle točke) na ekranu.

F O K U S ( F O C U S ) . Dugme za fokusiranje ili oštrinu elektronskog mlaza. Ovim dug

metom regulira se napon na fokusirajućoj anodi elektronskog topa i omogućava usnop-
Ijavanjc elektronskog mlaza, kako bi se na ekranu dobila što jasnija točka ili svijetla slika.
A S T I G M A T I Z A M ( A S T I G M A T I S M ) . Dugme za podešavanje, odnosno sprečava­
nje pojave astigmatizma elektronskih leća. Ova komanda radi u sprezi s komandom za
fokusiranje. Pravilno podešen astigmatizam očituje se u okrugloj svijetloj točki na ekra­
nu. Međutim, ako je astigmatizam loše podešen, svijetla toćka na ekranu poprima clip
sasti oblik. Neke vrste osciloskopa nemaju ovu komandu, već je ona kombinirana s ko­
mandom za fokus (u nekih tipova osciloskopa ova komanda sc podešava odvijačem).

O S V J E T L J E N J E S K A L E ( S C A L E I L L U M I N A T I O N . S C A L E O N - O F F ) . Dugme
ili prekidač za podešavanje svijetljcnja graduiranc mreže ili oznaka na ekranu oscilos­
kopa. ( M o ž e bili od koristi pri fotografiranju slike na ekranu osciloskopa).
P O K A Z I V A Č I L I I N D I K A T O R POLOŽAJA E L E K T R O N S K E Z R A K E ( T R A C E
F I N D E R , F I N D B E A M , B E A M F I N D E R , T R A C E P O S I T I O N ) . Svjetlosni pokazivač
ili taster-prckidač za pronalaženje elektronske zrake ili vremenske baze na ekranu os­
ciloskopa. Ukoliko nema elektronske zrake na ekranu (zbog loše postavljenih regulacija
za njegov položaj), tada se pritiskom na o v o dugme isključuju vertikalni i horizontalni
ulazi i elektronska zraka se pojavljuje na ekranu u položaju Koji određuju komande za
poziciju. U slučaju svjetlosnog pokazivača, upaljenost sijalica pokazuje položaj elektron­
ske zrake.
Z A K R E T A N J E E L E K T R O N S K E Z R A K E , ODNOSNO V R E M E N S K E BAZE
( T R A C E A L I G N M E N T , T R A C E R O T A T I O N ) . Ova komanda je obično izvedena za
podešavanje odvijačem. Omogućava kompenzaciju utjecaja magnetskog polja na elek­
tronski mlaz. Promjena magnetskog polja u okolini katodne cijevi uvjetuje da vremenska
baza na ekranu nije horizontalna već nagnuta. Radi toga je potrebno povremeno izvi siti
kompenzaciju i vremensku bazu dovesti u horizontalni položaj prema kalibriranoj
mreži.
K A L I B R A T O R ( C A L I B R A T O R , C A L . O U T ) . Neki osciloskopi imaju ugrađen iz­
vor kvalitetnog pravokutnog naponskog vala (signala) određene amplitude i frekvencije
(obično 1 k H z ) . Izlazni priključak se može nalazili na prednjoj ili na stražnjoj ploči os­
ciloskopa. M o ž e poslužiti za provjeru i kalibraciju vertikalnog i horizontalnog kanala i
za kompenzaciju sondi.
V E R T I K A L N I U L A Z ( I N P U T , V E R T . I N P U T , Y - I N P U T ) . Priključak (konektor)
za ulazni signal koji se želi mjeriti. Ulaznih priključaka irna onoliko koliko ima vertikalnih
kanala.
U L A Z N I B I R A Č ( A C - G N D - D C ) . Tropoložajni preklopnik koji omogućava biranje
načina sprege ulaznog signala sa ulazom vertikalnog pojačala. Položaji preklopnika su:
- I Z M J E N I Č N O ( A C ) - U o v o m e položaju istosmjerna komponenta ulaznog signala
ne može djelovati na ulaz vertikalnog pojačala zbog kondenzatora koji se nalazi između
ulaza vertikalnog pojačala i ulaznog priključka;
 - MASA ( G N D ) - U ovome se položaju ulaz vertikalnog pojačala spaja na masu. Pri
tome ulazni signal nije uzemljcn. Prilikom prelaska i/, istosmjernog u izmjenični režim
rada ovaj položaj omogućava da se nagomilani naboj u ulaznom oslabljivaču momental­
no isprazni prema masi. Pogodan je i za podešavanje elektronske zrake;
- ISTOSMJERNO (DC) - U ovome položaju na ulazno vertikalno pojačalo djeluju
istosmjerna i izmjenične komponente ulaznog signala (kompletan ulazni signal).
(Isključuje se sprežni kondenzator).

OSJETLJIVOST V E R T I K A L N O G K A N A L A I L I F A K T O R V E R T I K A L N O G
O T K L O N A ( V O L S T / D I V , V O L T S / c m . V E R T I C A L S E N S I T I V I T Y ) . Visepoložajni
kalibrirani preklopnik (po jedan za svaki od kanala) služi za skokovitu regulaciju otklon-
skog faktora. Ovom se regulacijom skokovito mijenja slabljenje ulaznog oslabljivača,
dok pojačanje vertikalnog pojačala ostaje nepromijenjeno. Dakle, ulazna veličina prije
dovođenja na pojačalo svodi se na određenu vrijednost i nakon toga se pojačava. Na ovaj
način zbog konstantnog pojačanja vertikalno pojačalo može se kvalitetnije izvesti. Pro­
mjene skokovitog slabljenja najčešće su: 1 : 2 : 5 : 10: 20 : 50 ili 1 : 3 : 10 : 30 itd.

K O N T I N U I R A N A REGULACIJA OSJETLJIVOSTI V E R T I K A L N O G K A N A L A
( V A R I A B L E ) . Dugme potenciometra za regulaciju pojačanja unutar jednog stupnja ver­
tikalnog pojačala. Za razliku od prethodne, ovom se komandom omogućava kontinuira­
na regulacija osjetljivosti vertikalnog kanala (za svaki kanal po jedna) unutar odabranog
otklonskog faktora.
Obično je ova komanda izvedena koncentrično s komandom za osjetljivost vertikal­
nog kanala i razlikuje se po boji (najčešće je crvene boje). Ova komanda ima položaj
kahbrirano ( C A L ili C A L I B R A T E ) . Ovaj kontinuirani regulator mora se nalaziti u tom
položaju ako se želi kvantitativno mjeriti posmatrani signal, j e r u tom slučaju vrijede
podjele ispisane oko komandi. Neki osciloskopi imaju optički indikator (obično sijalica
kod koje stoji oznaka nekalibrirano (UNCAL) koji upozorava da ova komanda nije po­
stavljena u položaj C A L li tom je slučaju nemoguća kvantitativna analiza ulaznog signala.

V E R T I K A L N I P O L O Ž A J ( V E R T . P O S I T I O N . Y - P O S I T I O N , Y - S H I F T ) . Dugme
potenciometra koji omogućava pomicanje elektornskog mlaza ili vremenske baze po
vertikali (svaki kanal posebno). TO se postiže podešavanjem istosmjernog napona na
otklonskim pločicama (odnosno, na izlazu vertikalnog pojačala).
REŽIM RADA E L E K T R O N S K O G PREKIDAČA (MODE. DISPLAY, VERT.
D I S P L A Y , V E R T . M O D E ) . Preklopnik za odabiranje režima rada elektronskog preki­
dača, a koji su: odabiranje kanala, sinhroni rad ( A L T E R N A T E MODE), asinhroni rad
(CHOPPER MODE) i zbrajanje signala u kanalima ( S H A N N E L ADDITION. ADD).
Režimi rada su:
- K A N A L 1,2... ili K A N A L A , B . . . . ( C H A N N E L 1.2 ili C H A N N E L A, B , . . . ) . U ovim
položajima bira se kanal I ili kanal 2 ili k a n a l . . . . čiji se signal želi promatrati na osci-
loskopu;
- S I N H R O N I IZMJENIČNI RAD ( A L T E R N A T E MODE, A L T ) - U ovom položaju
omogućeno je promatranje signala dva ili više kanala na ekranu osciloskopa. Koristi se
pri višim frekvencijama ulaznib signala. U ovom režimu elektronski prekidač naizmje­
nično uključuje glavno vertikalno pojačalo na svaki od kanala (vidi t. 9.3.1);
- ZBRAJANJE KANALA ( C H A N N E L ADDITION, ADD, 1+2. A + B ) . U ovom položaju
ulazni signali sa raznih kanala se mogu zbrajati (ili oduzimati) i tako zbrojeni prikazati
na ekranu osciloskopa;
- A S I N H R O N I RAD (CHOPPER MODE. C H O P ) - Ovaj režim rada bira se kada su
ulazni signali niže frekvencije. U ovom režimu aktivira se samooscilirajući elektronski
prekidač (neovisan o frekvenciji pilastog napona) i sa svakog ulaznog signala uzima po
jedan mali segment. Kompletan se signaldobije rekonstrukcijom na katodnoj cijevi (vidi
t. 9.3.1).
H O R I Z O N T A L N I ULAZ ( I N P U T , H O R I Z O N T A L INPUT, X I N P U T , EXTER­
N A L X ) . Prikljućnica za dovođenje vanjskog signala na horizontalno pojačalo ( X ) .
Dovođenjem vanjskog signala (na ovaj ulaz) omogućava mjerenje u režimu X - Y umjesto
uobičajenog mjernog režima Y - T .
 G R U B A R E G U L A C I J A V R E M E N S K E B A Z E I L I H O R I Z O N T A L N A OSJET­
L J I V O S T ( T I M E / D I V , T I M E / c m , S W E E P T I M E ) . Višepoložajni kalibrirani preklop
nik za skokovitu regulaciju trajanja pilastog napona (brzina pile), što se očituje bržim ili
sporijim prolaskom svijetle točke sa lijeve na desnu stranu ekrana. Skokovitom regula­
cijom kalibrira se vremenska baza jer se određuje vrijeme hoda svijetle točke za l cm
ili 1 podjela na graviranoj mreži.

F I N A R E G U L A C I J A V R E M E N S K E B A Z E ( V A R I A B L E ) . Dugme potenciometra
za kontinuiranu (finu) regulaciju trajanja pilastoe napona unutar svakog skokovito oda­
branog trajanja. Ovo ie dugme obično izrađeno koncentrično dugmetu preklopnika za
grubu regulaciju i razlikuje se od njega po boji (obično je crvene boje). Ova komanda ima
položaj kalibrirano (CAL) i uvijek se mora postaviti u taj položaj, jer se samo tada mogu
dobiti ispravni podaci o vremenskim razmacima na ulaznom signalu. Neki osciloskopi
obično imaju indikator (najčešće je to žaruljica. kod koje stoji oznaka UNCAL) koji nas
upozorava da dugme nismo postavili u ispravan položaj za kvalitetno mjerenje ulaznog
signala.

HORIZONTALNI POLOŽAJ (HORIZONTAL POSITION. XPOSITION.

X - S H I F T ) . Dugme potenciometra koji omogućava pomicanje elektronskog mlaza ili
vremenske baze lijevo-desno po ekranu, tj. duž X ose. To se postiže podešavanjem isto­
smjernog napona na horizontalnim otklonskim pločicama, (odnosno na ulazu
horizontalnog pojačala).
P R O Š I R E N J E V R E M E N S K E BAZE I L I POJAČANJE X - K A N A L A ( S W E E P
L E N G T H . I l - G A I N , X G A I N , X - A M P L I T U D E M A G N . ) . Dugme potenciometra kojim
se može kontinuirano mijenjati pojačanje horizontalnog pojačala. Pored toga. promjena
pojačanja X-pojacala je skokovita i stalna i obično je 5 ili 10 puta, što se ostvaruje dvo-
položajnim prekidačem. Prilikom mjerenja vremenskih intervala (ili frekvencije) ulaz­
nog signala treba paziti u kojem se položaju nalaze ove komande za proširenje vremen­
ske baze. odnosno za pojačanje X-pojačala. U protivnom mjerenje je pogrešno.
BIRAČ IZVORA O K I D N I H IMPULSA I L I BIRAČ SINHRONIZACIJE (TRIG­
G E R S O U R C E , S Y N C . S E L E C T O R , T R I G G E R S E L E C T O R ) . Preklopnik z a izbor
signala/impulsa za sinhronizaciju vremenske baze. Moguće je izabrati jedan od tri izvora
koji su određeni položajima preklopnika. Oni su:

- I N T E R N O ( I N T E R N A L . I \ T ) U ovome položaju se za okidanje vremenske baze

uzima dio ulaznog signala iz vertikalnog pojačala. Ovo je u najvećem broju slučajeva i
najčešći način ukidanja vremenske ba/e;
- VANJSKO ( E X T E R N A L . E X T ) - U ovome se položaju za okidanje vremenske baze
koi isti okidni signal koji se dovodi na ulaz vanjskog okidnog signala EXT TRIGGER IN­
P U T ) . Frekvencija vanjskog okidnog signala mora biti srazmjerna frekvenciji ulaznog sig­
nala. Ako nije. tada nije moguće dobiti stabilnu sliku ulaznog signala na ekranu (ona se
kreće duž horizontalne osi ekrana);
- MREŽNI NAPON ( L I N E ) - U ovome položaju za okidanje vremenske baze koristi
se sinusoidni mrežni napon frekvencije 50 Hz. Primjena ovakvog režima okidanja mo­
guća je onda kada je frekvencija ulaznog signala u određenoj srazmjeri sa frekvencijom
mrežnog napona. Ako nije. na ekranu će se također dobiti nestabilna slika koja se kreće
duž. horizontalne osi.
SPREGA OKIDNOG SIGNALA NA O K I D N I KRUG (TRIGGER COUPLING.
T R I G G E R M O D E . C O U P L I N G ) . Preklopnik za biranje načina sprege okidnog signala
na okidni krug. Položaji preklopnika su označeni sa:
- ISTOSMJERNO (DC) - Direktna sprega u kojoj je ulaz okidnog kruga direktno
spregnut sa izvorom signala kojim se okida vremenska baza. Ovaj se način koristi za sta­
bilno okidanje vremenske baze signalom niske frekvencije. (Pri izmjeničnoj sprezi ovaj
signal bi mogao biti oslabljen);
- IZMJENIČNO (AC) - Okidni signal se dovodi preko kondenzatora koji ne dozvo­
ljava prolaz istosmjernim komponentama. Signali vrlo niskih frekvencija (ispod 30 Hz)
ne mogu se koristiti u ovome režimu jer se znatno slabe;
 - PRIGUŠENE N I S K E FREKVENCIJE (LF REJECTED, LF REJ.) - U ovom položaju
prigušuju sc niske frekvencije ispod 15 kHz. Vremenska baza se okida samo s kompo­
nentama signala koje imaju frekvenciju veću od 15 kHz. Ovaj je položaj naročito podesan
za stabilno okidanje u slučajevima kada okidni signal u sebi sadrži komponente mrežne
frekvencije:
- PRIGUŠENE V I S O K E FREKVENCIJE (HF REJECTED, Hl REJ.) - U ovom polo­
žaju prigušuju sc sve Irekvencije iznad 15 kHz. Vremenska baza se okida komponentama
ulaznog signala čija je frekvencija ispod 15 kHz.
N A G I B O K I D A N J A ( T R I G G E R S L O P E , S L O P E , P O S - N E G . • - ) . Preklopnik
koji određuje da li će okidni krug reagirati na pozitivni ( +. rastući ili uzlazni) ili negativni
( - . opadajući ili silazni) dio okidnog signala. Kada je preklopnik u položaju P O Z I T I V N O
(+), prikazani lik na ekranu će početi sa rastućim ili ulaznim dijelom valnog oblika.
Kada je ovaj preklopnik u položaiu N E G A T I V N O ( - ) . prikazani lik na ekranu osci­
loskopa počet će sa opadajućim ili silaznim dijelom valnog oblika.
Kombinacija pozitivnog i negativnog okidania i nivoa okidanja ( T R I G G E R L E V E L )
prikazana je za četiri karakteristična slučaja na slici P I .

N I V O O K I D A N J A ( T R I G G E R L E V E L , L E V E L ) . Ducmc potenciometra kojim s e

određuje naponski nivo na okidnom signalu pri kojem dolazi do okidanja vremenske
baze. Kada je regulator nivoa okidanja u položaju pozitivno ( * ) . na ekranu osciloskopa
se najprije javlja pozitivni dio ulaznog signala (ovisno o tome koji je nivo okidanja
postavljen). Kada se ni\o okidanja postavi u položaj negativno ( - ) . onda se na ekranu
osciloskopa najprije javlja negativni dio ulaznog signala. Kombinacija nivoa okidanja sa
nagibom okidanja prikazana je na slici P I .
U) POZITIVNI
NAGIB

SL P.l. - Karakteristični primjeri prikazivanja ulaznog

valnog oblika na ekranu osciloskopa u ovisnosti o nagibu
i nivou okidanja
 R E Ž I M R A D A V R E M E N S K E B A Z E ( S W E E P M O D E . T R I G . M O D E ) . Preklop-
nik kojim se određuje režim rada vremenske baze. Najčešće se ovaj režim određuje sa
još nekoliko komandi od kojih se na osciloskopu najčešće nalaze komande sa slijedećim
režimima:
- AUTOMATSKI (AUTOMATIC. AUTO) - U ovom režimu vremenska baza se okida
kada na ulazu ne postoji signal. Ovaj ražim omogućava ispravno okidanje i pri pojavi
j lažnog signala;
- N O R M A L N I (NORMAL. NORM.) - U ovom režimu ne okida se vremenska baza.
ako se ne dovodi signal na Yulaz;
- JEDNA PILA (SINGLE SWEEP. S I N G L E ) - Pritiskom na ovu komandu generira
>e samo jedna pila. Slijedeća se pila neće generirati sve dok se ponovno ne pritisne ta
komanda.
K A Š N J E N J E V R E M E N S K E B A Z E ( D E L A Y ) . Dugme helikoidalnog potencio-
netra za kontinuiranu regulaciju početka generiranja proizvoljno dugo zakašnjene pile
za okidnog impulsa. Način djelovanja ove Komande detaljnije će se objasniti budući da

SI. P.2. - Princip rada sklopa za kašnjenje vremenske baze:

a - nastajanje vremenske baze; b - izdvajanje zakasnjelog impulsa iz ulaznog signala
je to jedna od važnijih karakteristika suvremenih osciloskopa. Princip rada se zasniva na
postojanju dvaju pilastih napona (vremenskih baza). Jedna od ovih vremenskih baza je
glavna, dok je druga zakašnjena vremenska baza. Pilasti napon glavne vremenske baze
javlja se nakon okidnog impulsa u trenutku / 0 i linearno raste (vidi si. P2a). U istom tre­
nutku ( / u ) nastaje impuls za kašnjenje. U momentu koincidencije nivoa glavne vre­
menske baze (UJ i impulsa za kašnjenje (U0), koji se postavlja portioću dugmeta za kaš­
njenje vremenske baze (DELAY DIV), dolazi do ukidanja zakašnjene vremenske baze
(pomoćna pila).
Zakašnjena pila. tj. zakašnjena vremenska baza omogućava da se na ekranu oscilos­
kopa bolje vidi d i o ili ćitav ulazni signal, koji nastaje nakon vremena / ( vidi si. P2b. Za-
kašnjeni dio signala može se proizvoljno odabrati mijenjanjem vrijednosti postavljene
dugmetom za kašnjenje vremenske baze.
Kada smo odabrali d i o ulaznog signala koji želimo promatrati, upoložaju KAŠNJE­
NJE ( D E L A Y ) podešavanjem širine zakašnjene vremenske baze (brzine zakašnjene pile)
m o ž e m o odabrani dio ulaznog signala proizvoljno širiti i na njernu vršiti ispitivanja.
Z - U L A Z ( Z - I N P U T . Z - I N . / W I S I N P U T ) . Ovaj ulaz služi za dovođenje vanjskog
modulacionog signala na upravljačku rešetku katodne cijevi kojim se može modulirati
intenzitet po Z-osi. Neki osciloskopi imaju i dugme za regulaciju pojačanja po Z-osi. ako
postoji Z-pojaćalo. O v o dugme ima oznaku I N T E N Z I T E T M O D U L A C I O N O G POJAČA­
NJA I L I A M L I T U D N A K O N T R O L A ( I N T E N S I T Y M O D U I A T I O N G A I N ili A M P L I T U D E
C O N T R O L ) , a omogućava kontinuiranu promjenu intenziteta modulacionog napona.