Áîëîâñðóóëñàí: ÑÕ-èéí ýäèéí çàñàã÷ Á.

Ëõàãâàæàâ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÍÅÔÒÜ, ÍÅÔÒÈÉÍ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ÈÌÏÎÐÒ

Ñóäàëãààíû àæèë

1. Îðøèë
Ìîíãîë óëñ íåôòèéã ººðºº îëáîðëîäîãã¿é, ò¿¿íèéã ãàäààäààñ èìïîðòîëäîã îðíû
òîîíä îðäîã áèëýý. Íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ñóóðü ¿íèéã òîäîðõîéëäãèéí õóâü óëñ
îðíû ýäèéí çàñàã, óëìààð õ¿í àìûí àìüæèðãààíû ò¿âøèíä ¿ëýìæ èõ íºëººëäºã.
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû çîðèëãî íü íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé äýëõèéí áîëîí
äîòîîäûí çàõ çýýëèéí õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõîä îðøèíî.

2. Äýëõèéí øàòàõóóíû íººö, îëáîðëîëò áà õýðýãëýý*

Äýëõèéí íåôòèéí áàòàëãààòàé íººöèéí òóõàé
2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð äýëõèéí íåôòèéí áàòàëãààòàé íººö íü 1046.4 òýðáóì
áàððåëü** áóþó 142.1 òýðáóì òîííîîð õýìæèãäýæ áàéíà. Áàòàëãààòàé íººö ãýäýã íü
ýäèéí çàñãèéí áîëîí àøèãëàëòûí õ¿÷èí ÷àäàëä òóëãóóðëàí èðýýä¿éä îëáîðëîæ áîëîõ
íººöèéí õýìæýý áºãººä íèéò ãåîëîãèéí íººöººñ ÿëãààòàé þì. Ýíýõ¿¿ íººöèéí
¿íýìëýõ¿é äèéëýíõ áóþó 77.9 õóâü íü ÎÏÅÊ áóþó 13 óëñûã ýãíýýíäýý áàãòààñàí íåôòü
ýêñïîðòëîã÷ îðíóóäûí áàéãóóëëàãàä íîãäîæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 1. Äýëõèéí íåôòèéí íººö, òýðáóì áàððåëü

2000
Ä¿íä ýçëýõ
1980 1990 1999 òýðáóì òýðáóì õóâü
áàððåëü òîíí
Á¿ãä 659.9 1009.0 1034.0 1046.4 142.1 100.0%
ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿ä 432.8 771.7 802.5 814.4 110.7 77.9%
ÎÏÅÊ-èéí áóñ 227.1 237.3 231.5 232 31.4 28.4%

Íåôòü îëáîðëîëòûí ºíººãèéí ò¿âøèí öààøèä õàäãàëàãäàíà ãýæ ¿çâýë îäîîãîîð

òîãòîîãîîä áàéãàà íººö 39.9 æèëèéí òóðø õ¿ðýëöýõýýð áàéíà. 2000 îíû ýöñèéí
áàéäëààð íåôòèéí õàìãèéí èõ íººöòýé 10 îðîí äýëõèéí íèéò áàòàëãààòàé íººöèéí 83.3
õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Äýýðõ 10 îðíû 6 íü ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í îðíóóä þì.

*
Ýõ ñóðâàëæ: BP stat. review of world energy 2001
**
Àìåðèê áàððåëü áóþó òîðõ - 158.97 ë

1
 2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð íåôòèéí õàìãèéí èõ íººöòýé 10 îðîí

Ìåêñèê
Ëèâè
ÀÍÓ
ÎÕÓ
Âåíåñóýë
Èðàí
Êóâåéò
Àðàáûí íýãäñýí ýìèðàò
Èðàê
Ñàóäûí Àðàâè

0 50 100 150 200 250 300

òýðáóì áàððåëü

Äýëõèéí íåôòü îëáîðëîëòûí òóõàé

2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð äýëõèéí íåôòü îëáîðëîëò ºìíºõ îíû ìºí ¿åèéíõýýñ
4.0 õóâèàð ºñ÷ 3.6 òýðáóì òîííä õ¿ðýâ. ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í îðíóóäûí íåôòü
¿éëäâýðëýëò 2000 îíä äàðóé 5.6 õóâèàð ºññºí ä¿íòýé áàéíà. 2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð
íåôòü îëáîðëîëòûã ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í áóñ îðíóóä 58.5 õóâèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð òýðã¿¿ëæ
áàéíà.

Õ¿ñíýãò 2. Äýëõèéí íåôòü îëáîðëîëòûí ò¿âøèí, ñàÿ òîíí

Æèëèéí Ä¿íä ýçëýõ
1990 1999 2000
ººð÷ëºëò õóâü
Á¿ãä 3164.1 3451.8 3589.6 4.0% 100%
ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿ä 1183.5 1410.9 1489.4 5.6% 41.5%
ÎÏÅÊ-èéí áóñ 1980.6 2040.9 2100.2 2.9% 58.5%
Íåôòü îëáîðëîëòîîð òýðã¿¿ëäýã 10 îðîí 2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð 2.2 òýðáóì òîíí
íåôòü îëáîðëîñîí íü íèéò ä¿íãèéí 61.8 õóâü áîëæ áàéíà. Íåôòü îëáîðëîëòîîðîî
òýðã¿¿ëäýã 10 îðíû 7 íü õàìãèéí èõ íººöòýé 10 îðíû òîîíä îðäîã áàéíà.

2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð íåôòü îëáîðëîëòîîð

òýðã¿¿ëæ áóé 10 îðîí

Êàíàä
Èðàê
Íîðâåãè
ÁÍÕÀÓ
Âåíåñóýë
Ìåêñèê
Èðàí
ÎÕÓ
ÀÍÓ
Ñàóäûí Àðàâè

0 100 200 300 400 500

ñàÿ òîíí

Äýëõèéí íåôòèéí õýðýãëýýíèé òóõàé

2
 2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð äýëõèéí íåôòèéí õýðýãëýý 1 õóâèàð ºñ÷ 3.5 òýðáóì
òîííä õ¿ðñýí áàéíà. Äýëõèéí íåôòèéí íèéò îëáîðëîëò (3.6 òýðáóì òîíí) áîëîí
õýðýãëýýíèé ¿ç¿¿ëýëò õîîðîíäîî çºðæ áàéãàà íü ýðãýëòèéí õºðºíãèéí ººð÷ëºëò,
îðëóóëàõ øàòàõóóíû õýðýãëýý ãýõ ìýò ç¿éëýýð òàéëáàðëàãäàíà. Íåôòèéí äèéëýíõ áóþó
62.4 õóâèéã ººðèéí ýãíýýíäýý 30 îðíûã íýãòãýñýí Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà,
õºãæëèéí áàéãóóëëàãûí (ÝÇÕÀÕÁ) ãèø¿¿í îðíóóä õýðýãëýæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 3. Äýëõèéí íåôòèéí õýðýãëýý, ñàÿ òîíí

Æèëèéí Ä¿íä ýçëýõ
1990 1999 2000
ººð÷ëºëò õóâü
Á¿ãä 3135.5 3469.1 3503.6 1.0% 100.0%
¿¿íýýñ: ÝÇÕÀÕÁ 1919.2 2178.1 2184.8 0.3% 62.4%
Áóñàä 1216.3 1291.0 1318.8 2.2% 37.6%

Íåôòèéã õàìãèéí èõ õýðýãëýäýã 10 îðîíä ÀÍÓ, ßïîí, ÁÍÕÀÓ, Ãåðìàí, ÎÕÓ, ªìíºä
Ñîëîíãîñ, Ýíýòõýã, Ôðàíö, Èòàëè, Áðàçèë çýðýã îðæ áàéãýý áºãººä ýäãýýð îðíóóäàä
äýëõèéí íèéò õýðýãëýýíèé òýí õàãàñ áóþó 60.0 õóâü íü íîãäîæ áàéíà.

2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð íåôòèéã õàìãèéí èõýýð

õýðýãëýæ áóé 10 îðîí

Áðàçèë
Èòàëè
Ôðàíö
Ýíýòõýã
ªìíºä Ñîëîíãîñ
ÎÕÓ
Ãåðìàí
ÁÍÕÀÓ
ßïîí
ÀÍÓ

0 200 400 600 800 1000

ñàÿ òîíí

Äýëõèéí íåôòèéí ¿íý

Íåôòèéí ¿íý ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í îðíóóäûí áîëîí òîìîîõîí íåôòü ýêñïîðòëîã÷
Îðîñ, Íîðâåãè çýðýã îðíóóäûí ÿâóóëæ áàéãàà áîäëîãî, çàõ çýýëèéí ýðýëò, îëîí óëñûí
áàéäàë çýðýã îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ øàëòãààëäàã áàéíà. Íåôòèéí ¿íý ÿëàíãóÿà îëîí óëñûí
õóðöàäìàë áàéäàëä ìàø ìýäðýìòãèéí áàéäàã áàéíà. Òóõàéëáàë 1979 îíû Èðàíû
õóâüñãàë, 1990 îíû Èðàêûí Êóâåéòýä õèéñýí ò¿ðýìãèéëýë çýðýã ¿éë ÿâäàë íåôòèéí ¿íý
îãöîì ºñºõºä íºëººëæ áàéæýý. 2000 îíû áàéäëààð 1 áàððåëü íåôòü 28.5 îð÷èì äîëëàð
áàéñàí áîë 2001 îíû ýöýñ ãýõýä 20 îð÷èì äîëëàð õ¿ðòýë áóóðñàí áàéíà. ÎÏÅÊ-èéí
ãèø¿¿í îðíóóä 2001 îíä îëáîðëîëòîî áóóðóóëæ ¿íèéí áóóðàëòààñ ñýðãèéëýõ øàò
äàðààëñàí àëõàì àâ÷ èðæýý.

3
 1 áàððåëü ò¿¿õèé íåôòèéí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý

35

30

äîëëàð
25

20

15

10
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
îí

Äóáàé Áðåíò Íèãåðèéí Ôîðêàäîñ Áàðóóí Òåõàñ

3. Ìîíãîë óëñûí íåôòèéí èìïîðò, çàõ çýýëèéí õóâèàðëàëò, ãàçðûí òîñíû íººö
Íåôòèéí èìïîðò
2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð Ìîíãîë óëñûí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò 445.3
ìÿíãàí òîíí áóþó 109.8 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ýý.

Õ¿ñíýãò 4. Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò

Õýìæèõ 2000 %
íýãæ 1996 1997 1998 1999 2000
1999
Íåôòèéí ñàÿ àì.$ 70.19 73.61 72.11 71.78 109.81 153.0%
á¿òýýãäýõ¿¿í ìÿí. òîíí 380.28 381.14 412.39 409.87 445.32 108.6%
ñàÿ àì.$
Àâòîáåíçèí 34.22 33.80 36.28 33.47 55.74 166.5%
ìÿí. òîíí
193.25 178.91 212.19 193.23 233.69 120.9%
ñàÿ àì.$
Îíãîöíû 0.11 1.61 2.40 2.46 2.57 104.5%
áåíçèí ìÿí. òîíí 0.24 5.3 8.11 9.19 8.66 94.2%
Òåõíèêèéí ñàÿ àì.$ 0.05 0.05 0.08 0.13 0.02 15.4%
êåðîñèí ìÿí. òîíí 0.22 0.16 0.16 0.31 0.03 9.7%
Äèçåëü ñàÿ àì.$ 23.23 24.14 21.52 26.16 40.26 153.9%
ò¿ëø ìÿí. òîíí 120.36 128.21 130.09 159.37 161.7 101.5%
Îíãîöíû ñàÿ àì.$ 6.36 5.29 3.58 2.91 4.41 151.5%
ò¿ëø ìÿí. òîíí 27.55 24.66 20.84 15.94 18.43 115.6%
Ò¿ëøíèé ñàÿ àì.$ 3.25 3.24 3.02 2.17 2.34 107.8%
ìàçóò ìÿí. òîíí 33.62 34.52 31.83 22.72 14.55 64.0%
Áóñàä ñàÿ àì.$ 2.96 5.49 5.23 4.48 4.47 99.8%
ìÿí. òîíí 5.02 9.38 9.18 9.1 7.8 85.7%

2000 îíä íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò 1999 îíûõîîñ 35.5 ìÿíãàí òîíí áóþó
38.3 ñàÿ àì. äîëëàðààð ºñ÷ áèåò ä¿íãýýð 8.6 õóâèàð, ºðòãèéí ä¿íãýýð 53 õóâèàð
íýìýãäñýí áàéíà. 2000 îíû áàéäëààð íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò íèéò èìïîðòûí
17.9 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà íü ºìíºõ îíûõîîñ 3.9 íýãæýýð ºññºí áàéíà.

4
 2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð Ìîíãîë óëñ íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé 93.7
õóâèéã ÎÕÓ-ààñ, 5.1 õóâèéã ÁÍÕÀÓ-ààñ èìïîðòëîæ áàéíà.
Õ¿ñíýãò 5. Íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò, óëñààð

Áèåò ä¿í ªðòãèéí ä¿í

Îðîí
ìÿí. òîíí ä¿íä ýçëýõ õóâü ñàÿ àì. $ ä¿íä ýçëýõ õóâü
Õÿòàä 22.8 5.1% 6.1 5.5%
ÎÕÓ 417.2 93.7% 100.8 91.8%
Áóñàä 0.0 1.2% 0.0 2.7%
Á¿ãä 445.3 100.0% 109.8 100.0%

Òºëáºðèéí òýíöëèéã ãàðãàõàä ÎÓÂÑ-èéí çºâëºìæèéí äàãóó èìïîðòûí áàðààíä

10 õóâèéí íýìýëò çîõèöóóëàëò õèéäýã. Ýíý íü èìïîðòûí áàðààíû ãààëèéí òàòâàð,
ãàíçàãûí õóäàëäààòàé õîëáîîòîé þì. Òºëáºðèéí òýíöýëä òóñãàãääàã èìïîðòûí
õýìæýýíä íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ýçëýõ õóâèéí æèíã àâ÷ ¿çýõ þì
áîë ýíý ¿ç¿¿ëýëò 16.2 õóâü áîëæ áóóð÷ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 6. Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò, ýçëýõ õóâü

Õýìæèõ
1997 1998 1999 2000
íýãæ
Íèéò èìïîðò ñàÿ àì. $ 468.3 503.3 512.8 614.5
¯¿íýýñ íåôòü, íåôòèéí ñàÿ àì. $
73.6 72.1 71.8 109.8
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò
Íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéò õóâü
15.7% 14.3% 14.0% 17.9%
èìïîðòîä ýçëýõ õóâü

Òºëáºðèéí òýíöýëä òóñãàãääàã

ñàÿ àì. $ 503.4 582.4 567.2 676.0
èìïîðò
Òºëáºðèéí òýíöýëä òóñãàãääàã íèéò
èìïîðòîä íåôòü, íåôòèéí õóâü 14.6% 12.4% 12.7% 16.2%
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ýçëýõ õóâü

2000 îíä èìïîðòîëñîí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã á¿òöèéíõ íü õóâüä àâ÷ ¿çâýë 53

õóâèéã àâòîáåíçèí, 36 õóâèéã äèçåëü ò¿ëø, ¿ëäñýí õýñãèéã áóñàä íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í
ýçýëæ áàéíà.

2000 îíä èìïîðòîëñîí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé

áèåò ä¿íãèéí á¿òýö

11%

Àâòîáåíçèí
Äèçåëü ò¿ëø
53% Áóñàä
36%

5
Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí äèíàìèêààñ õàðàõàä ìàíàé íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí
äèéëýíõèéã äýýðõ 2 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà õàíäëàãà õýâýýð áàéíà.
Àâòîáåíçèí, äèçåëü ò¿ëøíèé èìïîðò ¿íäñýíäýý ÎÕÓ-ààñ õèéãääýã íü äàðààõü
õ¿ñíýãòýýñ õàðàãäàæ áàéíà. ¯¿íä:
Õ¿ñíýãò 7. Àâòîáåíçèí, äèçåëü ò¿ëøíèé èìïîðòûí á¿òýö,
íýãæèéí ¿íý 2000 îíû áàéäëààð, óëñààð

Èìïîðòûí áèåò ä¿íä 1 òîííû èïìîðòûí

ýçëýõ õóâü ¿íý, àì. äîëëàð
Àâòîáåíçèí Äèçåëü ò¿ëø Àâòîáåíçèí Äèçåëü ò¿ëø
Õÿòàä 8.4% 0.3% 254.0 297.9
ÎÕÓ 91.6% 99.7% 237.1 248.8
Á¿ãä 100.0% 100.0% 238.5 249.0

Àâòîáåíçèíèé èìïîðò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä èõýýõýí íýìýãäýæ áàéãàà íü àâòî ìàøèíû

òîî, òýð äóíäàà ñóóäëûí ìàøèíû òîî ¿ëýìæ íýìýãäýæ áàéãààòàé õîëáîîòîé þì. 2000
îíä íèéò ìàøèíä ñóóäëûí ìàøèí 53.9 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà íü 10 æèëèéí ºìíºõòýé
õàðüöóóëàõàä 35.7 ïóíêòýýð ºññºí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 8. Àâòîìàøèíû òîî, òºð뺺ð

¿¿íýýñ
ñóóäëûí à÷ààíû àâòîáóñ öèñòåðí òóñãàé
Îí Á¿ãä
çîðèóëàëò
òàé
1960 11565 3140 7690 140 280 315
1970 21632 4343 14876 703 695 1015
1980 34487 6887 20094 1332 3311 2863
1990 43792 7962 24400 2591 4754 4085
1995 56428 23975 25198 2790 2258 2207
1996 65020 30001 26877 3784 2146 2212
1997 70088 35578 26473 3982 1868 2187
1998 71490 37795 25473 4579 1678 1965
1999 74840 39921 25049 6012 1615 2243
2000 81693 44051 24671 8548 1683 2740
2001 93071 53198 24747 10187 1613 3326

Ìîíãîë óëñ íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîã÷ îðíû õóâüä ¿íèéí õóâüä õîéä
õºðø áîëîõ ÎÕÓ-ûí íåôòü ýêñïîðòëîã÷ êîìïàíèóäààñ á¿ðýí õàðààò áàéäàã áàéíà.
Äîòîîäûí çàõ çýýëä À-76 áåíçèíèé ¿íý õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áàéñíûã äàðààõü ãðàôèêààð
õàðóóëàâ. ¯¿íä:

6
 1 ëèòð À-76 áåíçèíèé çàõ çýýëèéí äóíäàæ ¿íý

500
400
300

òºã
200
100
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001
îí

Ãðàôèêààñ õàðàõàä áåíçèíèé ¿íý õýñýã õóãàöààíä òîãòâîðòîé áàéñíàà ãýíýò

ººð÷ëºã人ä ýðãýýä òîãòâîðæäîã îíöëîã õàðàãäàæ áàéíà. 1996-2000 îíóóäàä íåôòèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý, èìïîðòûí ¿íý, äîòîîäûí çàõ çýýëèéí ¿íý
åðºíõèé人 íýã ÷èãò ººð÷ëºãäºæ áàéñàí ÷ ¿íèéí ººð÷ëºëòèéí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é
áàéñàí áàéíà. 1 áàððåëü ò¿¿õèé íåôòèéí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý èõýýõýí òîãòâîðã¿é
áàéñàí íü èìïîðòëîæ áàéñàí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý, óëìààð äîòîîäûí çàõ
çýýëèéí ¿íèéí ¿ëýìæ õýëáýëçýëä íºëººëæ áàéæýý.

Õ¿ñíýãò 9. Íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý

1 òîíí íåôòèéí
1 ëèòð À-76 áåíçèíèé 1 áàððåëü ò¿¿õèé íåôòèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé
äîòîîäûí çàõ äýëõèéí çàõ èìïîðòûí
¿íèéí ¿íèéí ¿íèéí
çýýëèéí ¿íý, çýýëèéí ¿íý, ¿íý, àì.
ººð÷ëºëò ººð÷ëºëò ººð÷ëºëò
òºã àì äîëëàð äîëëàð
1996 144.0 20.7 184.56
1997 210.0 45.8% 19.3 -6.4% 193.13 4.6%
1998 209.8 -0.1% 13.1 -32.4% 174.85 -9.5%
1999 295.1 40.7% 18.2 39.4% 175.14 0.2%
2000 349.8 18.5% 28.5 56.5% 242.46 38.4%

Ìîíãîë óëñûí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýëèéí õóâèàðëàëò

Ìàíàé óëñûí íåôòü áîðëóóëàëòûí çàõ çýýëä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìýäýãäýõ¿éö
ººð÷ëºëò ãàð÷ áàéíà. 1990 îíîîñ ºìíº øàòàõ, òîñëîõ ìàòåðèàëûí èìïîðò, áîðëóóëàòûí
¿éë àæèëëàãààã òºðèéí ºì÷èéí Íåôòü èìïîðò êîíöåðí (ÍÈÊ) äàíãààðàà ýðõýëäýã
áàéæýý. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÍÈÊ õóâüöààò êîìïàíè ýíýõ¿¿ áàéð ñóóðèà õóâèéí
êîìïàíèóäàä àëäàæ ýõýëæýý. Òóõàéëáàë íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí 53 õóâèéã
á¿ðä¿¿ëäýã àâòîáåíçèíû çàõ çýýëä ÍÈÊ áàéð ñóóðèà õýðõýí àëäàæ áàéãààã äàðààõü
õ¿ñíýãò õàðóóëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 10. Àâòîáåíçèíû èìïîðò, õóâèàð

7
 Êîìïàíè 1997 1998 1999 2000
ÍÈÊ 74.4 53.8 42.8 32.7
Ïåòðîâèñ - 12.4 16.1 16.7
Îéíáèðæ - 1.9 2.6
Êàéíàð ÕÕÊ - 2.2 3.0
Äîðíûí ãîâü - 0.7
Àëòæèí 3.8 6.5
Ìàêñèìïýêñ 0.6
Æè ýíä ÷è 0.6
Ñîä Ìîíãîë 3.3 1.7
Ìàãíàé òðåéä 10.2 16.3
Æàñò ÕÕÊ 7.7
Áóñàä 25.6 33.8 17.8 12.8
Á¯ÃÄ 100.0 100.0 100.0 100.0

ÍÈÊ êîìïàíèéí àâòîáåíçèíèé èìïîðòîä ýçëýõ õóâèéí æèí 1997 îíä 74.4 õóâü áàéñàí
áîë 2000 îíä 32.7 õóâü áîëæ äàðóé 2.3 äàõèí áóóð÷ýý. Ýíýõ¿¿ õîîñîí îðîí çàéã
Ïåòðîâèñ áîëîí Ìàãíàé òðåéä êîìïàíèóä íºõºæ 2000 îíû áàéäëààð Ïåòðîâèñ êîìïàíè
àâòîáåíçèíèé íèéò èìïîðòûí 16.7 õóâü, Ìàãíàé òðåéä 16.3 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí 36 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà äèçåëü ò¿ëøíèé çàõ
çýýëä ÷ ìýäýãäýõ¿éö ººð÷ëºëò îðñîí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 11. Äèçåëü ò¿ëøíèé èìïîðò, õóâèàð

Áàéãóóëëàãà 1997 1998 1999 2000
ÍÈÊ 38.8 29.1 29.0 14.9
ÓÁÒÇ 16.2 22.0 24.4 25.3
Ïåòðîâèñ - 12.5 6.2 13.6
Ñîä Ìîíãîë - - 4.1 1.1
Æàìï - - 5.0 4.5
Ýðýë - - 3.2 1.4
Ìàãíàé òðåéä - - 3.1 5.9
Àëòæèí - - 3.0 4.1
Ýðäýíýò ¿éëäâýð - - - 6.4
Æàñò ÕÕÊ - - - 4.4
Áóñàä 45.0 36.4 22.0 18.4
Á¿ãä 100.0 100.0 100.0 100.0

ÍÈÊ êîìïàíèé äèçåëü ò¿ëøíèéí èìïîðòûí ýçëýõ õóâèéí æèí 1997 îíòîé õàðüöóóëàõàä
äàðóé 2.6 äàõèí áóóð÷ýý. Õàðèí ÓÁÒÇ-ûí õóâèéí æèí 1997 îíîîñ õîéø òàñðàëòã¿é ºñ÷
2000 îí ãýõýä 25.3 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. ̺í Ïåòðîâèñ êîìïàíèé áàéð ñóóðü
íýìýãäýæ ºä㺺 íèéò èìïîðòûí 13.6 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. ÍÈÊ õóâüöààò êîìïàíè
íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýëä ýçýëæ áàéñàí áàéðü ñóóðèà àëäàõûí õýðýýð
àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí ÷ ¿ëýìæ ìóóäñàí áàéíà. Òºðèéí ºì÷èéí õîðîîíîîñ
ãàðãàñàí "Òºðèéí ºì÷èò áîëîí òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé àæ àõóéí íýãæèéí 2000 îíû
ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò" íýãòãýëýýñ ÍÈÊ õóâüöààò êîìïàíèé çàðèì ¿ç¿¿ëýëòèéã
àâ÷ ¿çüå.

Õ¿ñíýãò 12. ÍÈÊ ÕÊ-èé çàðèì ¿ç¿¿ëýëò, ìÿí. òºã

1998 1999 2000

8
 Íèéò õºðºí㺠42,039,788.9 52,048,059.9 51,412,342.1
Ýçýìøèã÷èéí ºì÷ 25,273,453.0 36,467,842.8 32,623,513.3
Öýâýð àøèã 3,502,363.0 109,208.9 26,637.1
Åðäèéí àæèëëàãààíû àøèã 6,819,211.90 1,358,577.9 877,208.5
Áîãèíî õóãàöààò ºãëºã 16,070,832.5 14,884,713.7 18,788,828.8

Òàòâàð òºëºõèéí ºìíºõ àøèã áîëîõ åðäèéí àæèëëàãààíû àøèã 1998 îíä 6.8 òýðáóì
òºãðºã áàéñàí áîë 2000 îíä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 877.2 ñàÿ òºãðºã áîëñîí íü 7.8 äàõèí áàãàññàí
ãýñýí ¿ã þì. Òàòâàð òºëñíèé äàðààõü áóþó öýâýð àøèã 1998 îíä 3.5 òýðáóì òºãðºã
áàéñàí áîë 2000 îíä 26.6 ñàÿ òºãðºã áîëæ 131.5 äàõèí áàãàññàí áàéíà.
Äýýðõ õ¿ñíýãòýíä îðñîí òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàí àøãèéí íîðìûã äàðààõü
òîìú¸îíóóäààð òîäîðõîéëú¸. ¯¿íä:

öýâýð àøèã * 100

ýçýìøèã ÷ äèéí º ì ÷ èä íîãäîõ àøãèéí íîðì =
ýçýìøèã ÷ äèéí º ì ÷

îðóóëñàí õºðº í㺠îðóóëàëòàä åðäèéí àæèëëàãààíû àøèã + óðò õóãàöààò ºð òº ëáºðèéí õ¿¿ * 100
=
íîãäîõ àøãèéí íîðì ýçýìøèã ÷ äèéí º ì ÷ + óðò õóãàöààò ºð òº ëáºð

ÍÈÊ õóâüöààò êîìïàíèéí îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí àøãèéí íîðì 1998 îíä 26.3
õóâü áàéñíàà 1999 îíä îíä îãöîì áóóð÷ 3.7 õóâü áîëñîí áîë 2000 îíä äàõèí íýã
ïóíêòýýð äîîøèëæ 2.7 õóâü áîëñîí áàéíà. Ýçýìøèã÷äèéí ºì÷èä íîãäîõ àøãèéí íîðì
1998 îíä 13.9 õóâü áàéñàí áîë 1999 îíä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 0.3, 2000 îíä åð人 0.1 õóâü
áîëñîí áàéíà. Ýíý íü ýçýìøèã÷äèéí îðóóëñàí 100 òºãðºãò åð人 àðàâõàí ìºíãºíèé
àøèã íîãäîæ áàéíà ãýñýí ¿ã þì.

Ìîíãîë óëñûí ãàçðûí òîñíû íººöèéí áàéäàë, õýòèéí òºëºâ

Ìîíãîë óëñàä ãàçðûí òîñíû õàéãóóëûí ¿éë àæèëëàãàà Òàìñàãèéí ñàâ ãàçàð,
Ç¿¿íáàÿí, Öàãààí Ýëñíèé ñàâ ãàçðóóä, ìºí Èõ íóðóóäûí ñàâ ãàçàðò (Õîâä àéìàã)
ÿâàãäàæ áàéíà. Àìåðèêèéí çàðèì ýðäýìòýä Ìîíãîëûí ãàçðûí òîñíû íèéò àøèãëàæ
áîëîõóéö íººöèéã 4-6 òýðáóì áàððåëü (0,5-0,8 òýðáóì òîíí) ãýæ òîîöæýý. Ìîíãîëûí
Çàñãèéí ãàçàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í õóâààõ çàð÷ìààð Òàìñàãèéí ñàâ ãàçàðò àæèëëàæ áàéãàà
ÀÍÓ-ûí "ÑÎÊÎ" êîìïàíèéí 2001 îíîîñ ºìíº õèéñýí õàéãóóëûí àæëûí ¿ð ä¿íä ýíý
îíû ýõýýð Õÿòàäûí ¿íäýñíèé ãàçðûí òîñíû êîðïîðàö (CNPC)-èéí Ñóäàëãààíû
Èíñòèòóòýýñ áèå äààñàí øèíæèëãýý õèéñíýýð Òàìñàãèéí ñàâ ãàçðûí ãåîëîãèéí íººöèéã
1,5 òýðáóì áàððåëü ãýæ òîîöñîí áàéíà. Òàìñàãèéí ñàâ ãàçðûõòàé òºñòýé Õÿòàäûí îðä
ãàçðóóäààñ íèéò íººöèéí îéðîëöîîãîîð 30 õóâèéã îëáîðëîõ áîëîìæòîé áàéäàã þì
9
áàéíà. ªºðººð õýëáýë áàòàëãààòàé íººö íü 0.5 òýðáóì îð÷èì áàððåëü íåôòü áîëîõ
áºãººä æèëä äóíäæààð 400 îð÷èì ìÿíãàí òîíí íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýíý
ãýæ ¿çâýë ýíýõ¿¿ íººö ìàíàé óëñûí 70-110 æèëèéí õýðýãöýýã õàíãàõàä õ¿ðýëöýõýýð
áàéãàà þì. Õýðýâ Õÿòàäûí ¿íäýñíèé ãàçðûí òîñíû êîðïîðàöèéí Ñóäëàãààíû
Èíñòèòóòýýñ ãàðãàñàí òîîöîî á¿ðýí áàòëàãäàõ þì áîë 2000 îíû ýöñèéí áàéäëààð ìàíàé
óëñ áàòàëãààò íåôòèéí íººöººðºº äýëõèéä 46 äóãààð áàéðàíä îðîõ þì.
1998 îíû 2-ð ñàðààñ õîéø "ÑÎÊÎ" êîìïàíè íèéò 83000 ãàðóé áàððåëü òîñûã
ÁÍÕÀÓ-ûí Àðøààíòûí ãàçðûí òîñ õ¿ëýýí àâàõ öýãò àâòîìàøèíààð òýýâýðëýí
ýêñïîðòëîîä áàéíà. ªíººäðèéí áàéäëààð "ÑÎÊÎ" êîìïàíè õîíîãò 350 áàððåëü
îëáîðëîí ýêñïîðòëîæ áàéíà. "ÑÎÊÎ" êîìïàíè íü öààøäûí õàéãóóëûí àæëûíõàà ¿ð
ä¿íãýýñ õàìààð÷ ÁÍÕÀÓ-ûí Àðøààíòûí ãàçðûí òîñ õ¿ëýýí àâàõ öýã õ¿ðòýë 300 êì-èéí
óðòòàé äàìæóóëàõ õîîëîé áàðèõ àñóóäëûã ñóäëàæ áàéíà.

4. Ä¿ãíýëò
Íåôòü, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëò, ¿íý ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í îðíóóäûí
ÿâóóëæ áóé áîäëîãîîñ èõýýõýí õàìààðàëòàé õýâýýð áàéíà. 2002 îíä 1 áàððåëü íåôòèéí
¿íý 19 îð÷èì äîëëàðò õýëáýëçýõ áîëîâ óó ãýñýí òààìàãëàë áàéãàà þì. ͺ㺺 òàëààñ
íåôòèéí ¿íý ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í áóñ îðîí áîëîõ ÎÕÓ, Ìåêñèê, Íîðâåãè ãýñýí òîìîîõîí
îëáîðëîã÷äîîñ ÷ ¿ëýìæ øàëòãààëàõ þì. Îäîîãîîð íåôòèéí îëáîðëîëòûã õÿçãààðëàõ òàë
äýýð ¿íäñýíäýý òîõèðîëöîîíä õ¿ðýýä áàéíà.
Ìîíãîë óëñ æèëäýý 400 îð÷èì ìÿíãàí òîíí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýæ
áàéãàà íü äýëõèéí õýðýãëýýíèé º÷¿¿õýí õýñýã áóþó åð人 0.013 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ
áàéíà. Õýðâýý ìàíàé óëñûí íåôòèéí ãåîëîãèéí íººö 1.5 òýðáóì áàððåëü ãýæ á¿ðýí
áàòëàãäàõ þì áîë áàòàëãààò íººö íü äýëõèéí íººöèéí 0.04 õóâü áîëîõ þì. Äîðíîäûí
Òàìñàãèéí ñàâ ãàçàðò íåôòèéí îðäíû òîìîîõîí íººö èëðýõ áîëîìæ áàéãààòàé
õîëáîãäóóëàí íåôòü áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð áàéãóóëàõ òóõàé ñàíàë ÓÈÕ-ä ÿðèãäàæ
ýõýëñýí áèëýý. Èíãýñýí íºõöºëä Ìîíãîë óëñ íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãöýýãýý
ººðºº õàíãàæ ýíý ñàëáàð äàõü ãàäààä óëñààñ õàìààðàõ õàðààò áàéäëààñ ãàðàõààñ ãàäíà
àæëûí áàéð øèíýýð áèé áîëãîõ, æèëäýý 100 îð÷èì ñàÿ äîëëàð õýìíýõ áîëîìæòîé áîëîõ
þì. ̺í íººö, ¿éëäâýðëýëèéí õàðüöààã àâ÷ ¿çýõ þì áîë äýëõèéí äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëò
áîëîõ 39.9 æèëýýñ 2 äàõèí èë¿¿ ¿ç¿¿ëýëò ãàðàõààð áàéãàà íü ìàíàé ýäèéí çàñàãò áèé
áîëîõ äàâóó òàëûí íýã íü þì. Íåôòü îëáîðëîæ ýêñïîðòîëäîã îðíóóä íººöºº ìàø
íàðèéí íÿãòàëæ òîîöîí áîëîìæ áàéëàà ÷ ãýñýí æèëèéí îëáîðëîëòûí õýìæýýã òîäîðõîé
õýìæýýíýýñ èë¿¿ ãàðãàõã¿é áàéõààð òºëºâëºäºã áàéíà. Ýíý íü çºâõºí äýëõèéí çàõ
çýýëèéí ¿íèéã òîãòâîðòîé áàéëãàõ çîðèëòòîé õîëáîîòîé òºäèéã¿é íåôòèéí íººöèéã

10
øàâõàãäàõàä ýäèéí çàñãèéí öîî øèíý á¿òýöòýé áîëîõ àëñûã õàðñàí áîäëîãîòîé íàðèéí
óÿëäààòàé þì.
Íåôòü èìïîðòûí ñàëáàðò ºðñºë人í ñ¿¿ëèéí 10 æèë ¿ëýìæ íýìýãäýæ ýíý
ñàëáàðûí ä¿ð çóðãèéã èõýýõýí ººð÷èëæýý. ÍÈÊ õóâüöààò êîìïàíèé õóâü÷ëàëûã Çàñãèéí
ãàçàð ò¿ð õîéøëóóëààä áàéãàà íü óã êîìïàíèé àøèãò àæèëëàãàà ýðñ ìóóäñàíòàé
õîëáîîòîé þì. ÍÈÊ êîìïàíèé çàðèì òºëººëºã÷èä ¿¿íèéã îðîí íóòàã äàõü òîíîã
òºõººðºìæèéí àøèãëàëòûí çàðäàë ¿ëýìæ èõ áàéãààòàé õîëáîí òàéëáàðëàäàã. ßìàðòàà ÷
áàéñàí ÍÈÊ õóâüöààò êîìïàíè áîäëîãîäîî ýðñ ººð÷ëºëò õèéí, ¿éë÷èëãýýíèé öîî øèíý
àðãóóäûã íýâòð¿¿ëæ ÷àäàõã¿é àâààñ àøèã, îðëîãûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä öààøèä ÷ ìóóäàõààð
áàéíà.

11