◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

1
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

2
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

3
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

4
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

5
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

6
 cetuÙe 10 ®heÙes
mecheeokeâ cebÛe
â
eeheke
memb L
mJe.ßeerceleer ØeYee efMeJeØemeeopeer Mecee&
mebj#ekeâ-
heb. ßeer keâceueefkeâMeesjpeer veeiej, mesceueer
ßeerr DeesceØekeâeMepeer cesnlee, Yeesheeue
ßeer megjsvõ cesnlee, Gppewve
ßeer megefveuepeer cesnlee, efmenesj
ßeer jpeveerYeeF&peer cesnlee, Denceoeyeeo
ßeer keâevleeØemeeopeer veeiej, oemleeKesÌ[er
ßeer DeMeeskeâpeer Yeó, Fvoewj
ßeer megjsMepeer jeJeue, Gppewve
ßeer megYee<epeer JÙeeme, Yeesheeue
ßeer veJejlvepeer JÙeeme, nwojeyeeo
ßeer censvõpeer veeiej, yeQieueesj
ßeer efovesMepeer Mecee&, F&šeJee
ßeer megjsvõpeer cesnlee, Meepeehegj
ßeer Deej. kesâ. Pee, keâesuekeâelee
ØeOeeve mecheeokeâ-
meew. mebieerlee oerhekeâ Mecee&
mecheeokeâ-
meew. efoJÙee DeefceleeYepeer ceC[ueesF&
meew. oefcelee veJeervepeer Pee
men mecheeokeâ-
meew. ®efÛe GcesMepeer Pee
meew.Øeefceuee Deescepeer ef$eJesoer
meew. mebieerlee efJeveesopeer veeiej
meew. Ûeslevee efJeJeskeâpeer Mecee&
meew. megefvelee Oecexvõpeer Yeó
meew. De®Cee ye=peieesheeuepeer cesnlee
meew. mejespe heb. kewâueeMepeer veeiej
meew. veeruece jepesvõpeer Mecee&
meew. veerlee Jeeefucekeâerpeer veeiej
meew. peÙee megYee<epeer veeiej
meew. heuueJeer peÙepeer JÙeeme
meew. le=efhle efveuesMepeer veeiej
meew. cecelee cegkegâuepeer ceC[ueesF&
meew. pÙeesefle jepesvõpeer veeiej
meew. Jevovee efJeveerlepeer veeiej
meew. DeeMee ÙeesiesMepeer Mecee&
meew. efyevot Øeoerhepeer cesnlee
meew. hetpee Deefcelepeer JÙeeme
Heâesve : 0731-2450018, Hesâkeäme : 0731-2459026, cees. 94250-63129, 98260-95995, 99260-85005
E-mail - manibhaisharma@gmail.com, jayhatkeshvani@gmail.com
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
Je<e& 4 Debkeâ 9
r je°^eÙr e ØeefleefveefOe r
ØesjCee veF& efouueer- meew. ce=oguee–megOeerjpeer heeb[dÙee
Œeesle Heâesve-09868048080
cegcyeF&- meew.G<ee heg®<eesòecepeer "ekeâesj
Heâesve-098331-81575
mJe.ßeer ieesJeOe&veueeuepeer cesnlee mJe.ßeer efJe<CegØemeeopeer veeiej
keâesuekeâelee- meew. MeefMe Deej.kesâ. Pee
r ØeeoseMf ekeâ ØeefleefveefOe r Heâesve-033–26665094
Gppewve– meew.Øeefceuee nscevlepeer ef$eJesoer 98273-50403 nwojeyeeo- meew.T<ee veJejlvepeer JÙeeme
cees.093933-27738
osJeeme- meew.meefjlee ceesnvepeer Mecee& 98273-98235
yeQieueesj- meew.ieerlee censvõYeeF& veeiej
veueKesÌ[e- meew. uelee censMepeer veeiej 9425938776 cees. 093428-16914
yÙeeJeje- meew. leeje jcesMeÛevõpeer veeiej 9977220812 peeuebOej- meew. vejsMe megjsvõpeer veeiej
PeeyegDee- meew. ueervee-jepesMepeer veeiej 9424064104 Heâesve-09876795234
Meepeehegj- meew.cecelee peer.kesâ. veeiej 94250-34716 ueKeveT- meew. megveerlee mebpeÙepeer veeiej
meew.efØeÙebkeâe DeeefMe<e veeiej 99260-23944 Heâesve-0522-2766633
DeueerieÌ{- meew. oMe&vee megjsMepeer oJes
KeC[Jee- meew.MeesYevee mejespepeer peesMeer 98267-74742
cees. 09359511402
Kejieesve- meew.Je<ee& DeeMeer<epeer veeiej 98936–18231 Deeieje- meew. Deveghecee Gefolepeer veeiej
jleueece- meew.Õeslee jenguepeer veeiej 07412-407120 Heâesve 05623018025
meew.Meefce&uee nscevlepeer Yeó 98266-77202 veesS[e- meew. DeÛe&vee veueervepeer oJes
veerceÛe- meew.meeefJe$eer jcesMepeer veeiej 94240-33419 Heâesve-0120-2480773
veeieoe- meew.Mewueyeeuee Jeer.heer. cesnlee 98270-85738 YeoesF-& meew. efJevee jepevepeer veeiej
Heâesve-09839042495
Yeesheeue- meew.meg<ecee megYee<epeer JÙeeme 94256-35290 Fueeneyeeo- meew.megOee efvelÙeevebo]peer veeiej
meew. efMeKee jJeervõpeer Mecee& 99269-69833 Heâesve- 0532-2240059
jeT- meew.ceeÙee efiejpeeMebkeâj veeiej 0731-2856236 cesj"- meew.Deuekeâe Decejueeuepeer heb[Ÿee
ceekeâÌ[esve- meew.megveerlee censvõpeer Mecee& 07369-261391 ceesyee.-093688-88873
KeÌ[eJeoe- meew.vewvee DeesceØekeâeMepeer veeiej 98267-32441 Dekeâuesje- meew.ieeÙe$eer-kegâuesvõpeer veeiej
Heâesve 07431-272506
iJeeefueÙej- meew. Yeejleer hebkeâpe veeiej 94240-27710
GoÙehegj- meew. Mewuee nscevlepeer oMeesje
vejefmebnieÌ{- meew.G<ee De®Cepeer cesnlee 94250-45137 Heâesve 0294-2529620
cevomeewj- meew.mebieerlee peÙesMepeer veeiej 98932-52369 yeebmeJeeÌ[e- meew. cebpeg ØeceesojeÙepeer Pee
yesjÚe- meew.Jevovee MeueYepeer Mecee& 99266-57691 cees.-09413947938
efmenesj- meew.MeesYee Deefve®æpeer veeiej 98931-02444 keâesše- meew.ceOegyeeuee jcesMepeer veeiej
efheheuÙeeceb[er- meew.megMeeruee yeeyetueeue veeiej 94251-07327 Heâesve-0744-2431481
peÙehegj- meew.meg<ecee Jeerjsvõpeer veeiej
FšeJee- meew.cebpetuelee efovesMepeer Mecee& 99812-34076
ceesyee.-09414214143
jepeieÌ{ (Oeej)- meew.efkeâjCe [e@.nscevle JewÅe 94259-66764 megcesjhegj- meew.Ûebõkeâuee oÙeejecepeer veeiej
Deeiej- meew.meeefJe$eeroJs eer kesâ.heer. veeiej 98934-31265 Heâesve-02933258867
efKeueÛeerhegj- meew. cecelee DeefYeuee<e veeiej 94254-43608 jepekeâesš- meew.megneefmeveer efoueerheYeeF& ceebkeâÌ[
[erkesâve- meew.mehevee nefjDeescepeer veeiej 97550-63759 Heâesve-02812468066
yeÌ[ewoe- meew.pebKeveeyesve cesnguepeer cepecetoej
veenšejece- meew.Je<ee& efJeceuepeer veeiej 91792-94015
Heâesve-0265-3258159
meejbiehegj-meew.Deefvelee jepesvõkegâceej veeiej 98934-08733 DeeCebo- meew.Øe%ee efheÙeg<epeer hebef[le
heÛeesj- meew.mebOÙee Mewuesvõpeer Mecee& 94244-65799 ceesyee.-099798-83798
Denceoeyeeo- meew.meesefveÙee efJeJeskeâpeer ceb[ueesF&
jepeieÌ{ (yÙee.)-meew.pÙeeself e DepeÙe veeiej 94250-26385
ceesyee.-097121-38061
rDeekeâuheve r
YeeJeveiej- meew.peÙebeflekeâe jefMcepeer hee"keâ
ceveer<e Mecee& / Øeyeue Mecee& cees. 094287-50541
20, petveer keâmesje yeeKeue (Kepetjer yeepeej), Fboewj
7 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
7
 peerJeve oeefÙelJe keâe Kesue nw, heie-heie hej mecePeewlee nw~
hee"keâ JeeCeer
hee"keâeW keâer Øeefleef›eâÙee
Skeâ megPeeJe Fme mecyebOe ceW yeOeeF& nsleg Heâesve SJeb ceesyeeF&ue hej Yeer Deveskeâ hee"keâeW ves
mecheke&â efkeâÙee, Fme cenekeâeÙe& ceW kegâÚ $egefšÙeeW kesâ efueS Yeer mecheke&â efkeâÙee
cenesoÙe, efoveeW-efove ueeskeâefØeÙelee kesâ efMeKej keâer Deesj De«emej peÙe
ieÙee, efpevekeâe mebMeesOeve Deeieeceer Debkeâ ceW ØekeâeefMele efkeâÙee peeJesiee~
neškesâMe JeeCeer kesâ meHeâuelece ØekeâeMeve kesâ efueS meeOegJeeo~ veeiej meceepe
❏ mebheeokeâ
keâer ØelÙeskeâ ieefleefJeefOe keâer peevekeâejer heef$ekeâe kesâ ceeOÙece mes efvejvlej efceue
jner nw~ ®efÛekeâj SJeb Deekeâ<e&keâ cegõCe kesâ meeLe GheÙeesieer meece«eer keâe YeieJeeve ves vejmeer cesnlee keâes nej henveeÙee Lee
meceeJesMe Yeer nw~ cesje megPeeJe nw efkeâ Deeieeceer ØekeâeMeve ceW meble efMejesceCeer cenesoÙe, Yeòeâ efMejesceCeer ßeer vejmeerpeer cesnlee keâer hejer#ee nsleg
Yeòeâ ßeer vejmeer cesnlee keâe jbieerve Heâesšes hetCe& he=‰ keâe ØekeâeefMele efkeâÙee peeJes petveeieÌ{ kesâ jepee ceeb[efuekeâ ves Yeòeâjepe keâes kewâo keâj efueÙee leLee Mele&
leeefkeâ mecemle veeiej heefjJeejeW Éeje Ùen Heâesšes Iej ceW Deeoj kesâ meeLe jKeer efkeâ oeceesojjeÙepeer keâer cetefle& kesâ ieues ceW henveeÙee nej Deiej
ueieeÙee pee mekesâ~ meeLe ner mebYeJe nes lees veeiejeW kesâ Øeleerkeâ efÛevn keâuece, vejmeerpeer kesâ ieues keâe nej yeve peeÙe lees Jes meÛÛes DeLeJee Jes Pet"s~ Fme
keâÌ[Úer, yejÚer Jeeuee Øeeflekeâ efÛevn keâe Yeer hetCe& he=‰ jbieerve ØekeâeMeve efkeâÙee DeJemej hej ßeer oeceesojjeÙepeer kesâ ieues keâe nej ßeer vejmeerpeer Éeje
peeS efpemekeâe veeiej heefjJeej ÙeLeemebYeJe efveJeeme mLeeve, keâeÙe&mLeue Deeefo kesâoej jeie ieeves hej mJeÙeb YeieJeeve Éeje nej ßeer vejmeerpeer keâes henveeÙee
ceW GheÙeesie keâj mekesâ~ jepemLeeve ceW veeiej meceepe keâer Deueie mes heef$ekeâe keâe ieÙee~ Ùen Iešvee ceeie&Meer<e& ceeme keâer Megkeäue he#e mehleceer keâes ngF& Fme
ØekeâeMeve efHeâueneue veneR nes jne nw~ Fme keâceer keâer hetefle& Deehekeâer ueeskeâefØeÙe DeJemej keâes vejmeer nejceeuee peÙebleer veece mes Guueeme ØeeLe&vee, DeOÙe& kesâ
heef$ekeâe ‘peÙe neškesâMe JeeCeer’ kesâ ceeOÙece mes nes jner nw~ meeLe ceveeÙee peelee nw~
❏ jeJeue heg®<eesòece veeiej ‘S[dJneskes⚒ ❏ peÙekeâeble ÚeÙee
veeiej efvekesâleve, meebieevesj, peÙehegj (jepe.) Heâesve 0141-2730225 pevemecheke&â DeefOekeâejer, De.Yee.vee.he., jepekeâesš (iegpe.)
Ghejesòeâ efJeJejCe kesâ meeLe ßeer peÙekeâeble YeeF& ves nejceeuee peÙebleer
heefjJeejeW keâes Skeâpegš keâjves keâe ØeÙeeme efJeMes<e keâer efJemle=le %eeveJeæ&keâ ØekeâeMeve meece«eer Yeer Yespeer nw~ mLeeveeYeeJe
cenesoÙe, ceen efomecyej 2010 keâe ceeefmekeâ Debkeâ osKee~ ®efÛehetCe& kesâ keâejCe Gmes Deeieeceer Debkeâ ceW ØekeâeefMele efkeâÙee peeJesiee~
meb«enCeerÙe Je JÙeehekeâ Âef°keâesCe ØeoefMe&le ueiee~ mleglÙe Je meeOegJeeo kesâ ❏ mecheeokeâ
meeLe ØeMebmeveerÙe~ Yeesheeue ceW veeiej cenekegbâYe kesâ he§eele ceOÙe ØeosMe kesâ
jnJeemeer veeiej yeÇeÿeCe meceepe kesâ heefjJeejeW keâes Skeâpegšlee ceW ueekeâj Gvekeâer efÛeefkeâlmee keâes<e mes legjvle menÙeesie
veece efveoxefMekeâe ØekeâeefMele keâjvee Skeâ mejenveerÙe Je meceepe ceW peeie®keâlee cenesoÙe, keQâmej keâer iebYeerj yeerceejer mes heerefÌ[le jepeieÌ{ efpeues kesâ
ueeves keâe efJekeâeme-Meerue keâoce keâne pee mekeâlee nw~ meceepe keâer ØeeosMekeâ «eece peecegefveÙee peesnj efveJeemeer heb. peieoerMepeer veeiej oes Je<eeX mes
veece efveoxefMekeâe ØekeâeefMele keâj heefjJeejeW keâes Skeâ met$e ceW efhejes efoÙee nw~ cegcyeF&, Yeesheeue efmLele DemheleeueeW ceW Fueepe keâjJee keâj DeeefLe&keâ
mecheke&â met$e JÙeehekeâ neskeâj meceepe ceW efÚheer ØeefleYeeDeeW keâes Deeies yeÌ{ves SJeb mecemÙeeDeeW mes pegPe jns Les~ cesjs Éeje Ùen peevekeâejer oskeâj hebef[lepeer
ue#Ùe Øeeefhle keâer mecegefÛele jen efceuesieer~ veeiej yebOegDeeW keâe meceeiece yeÌ{siee~ keâes DeeefLe&keâ menÙeesie kesâ GösMÙe mes ßeerceleer ØeYee Mecee& Deekeâefmcekeâ
mebmkeâej Je mebmke=âefle keâer henÛeeve kesâ meeLe Jele&ceeve heefjefmLeefleÙeeW ceW Devegketâuelee efÛeefkeâlmee keâes<e mes 5000®. keâer vekeâo meneÙelee GheueyOe keâjeF&
kesâ Øeefle meesÛe ØeMemle nesiee~ Skeâ megPeeJe nQ efkeâ nceejs veeiej meceepe ieF&~ ceQves mJeÙeb keâes<e Éeje oer ieF& jeefMe heerefÌ[le heefjJeej keâes Øeoeve
heefjJeej kesâ heefjpeve keâesF& ØeÙeespeveeLe& efJeosMeeW ceW efmLele nw Gvekeâer peevekeâejer keâer ieF&, efpemes heekeâj hetje heefjJeej ieod-ieod nes ieÙee leLee GvneWves
ØeosMe ceW efveJeeme keâjves Jeeues heefjJeejeW mes Øeehle keâj Gvekeâer veece efveoxefMekeâe keâes<e kesâ Øeefle DeeYeej Yeer JÙeòeâ efkeâÙee~
ØekeâeefMele nes lees veeiej meceepe keâe oeÙeje keâeHeâer efJemle=le nes mecheke&â mes ❏ kegâuesvõ veeiej, Dekeâuesje (jepe.)
ueeYeeefvJele ner nesiee~
❏ heer.Deej. peesMeer
[ekeâ efJeYeeie keâer ueehejJeener Deewj mepeie meceepe
528, G<ee veiej, SkeämešWMeve, Fvoewj cenesoÙe, efheÚues heeBÛe ceen mes peÙe neškesâMe JeeCeer keâe efJelejCe
[ekeâ efJeYeeie Éeje veneR efkeâÙee pee jne Lee, Jes yenevee keâjles Les efkeâ
efomecyej ceen keâer heef$ekeâe kesâ efueS neefok& eâ yeOeeF& DeYeer veneR DeeF& nw Deeles ner yeebš oer peeJesieer~ mecemÙee keâer iebYeerjlee
cenesoÙe, efomecyej ceen keâer peÙe neškesâMe JeeCeer osKekeâj ceve YeeJe- osKeles ngS yeebmeJeeÌ[e ØeefleefveefOe cebpet ØeceesojeÙe Pee ves Skeâ %eeheve
efJeYeesj nw~ meceepe Deehekeâe DeeYeejer nw~ Ùen GheÙeesieer SJeb cenlJehetCe& heesmš ceemšj keâes efoÙee leLee Øeeefhle nmlee#ej ues efueS~ meeLe ner
heef$ekeâe meYeer kesâ efueS Jejoeve nw~ Fmekeâer GheeosÙelee kesâ efueS keâesF& Meyo mLeeveerÙe meceeÛeej he$eeW ceW Yeer [ekeâIej keâer ueehejJeener keâes ØekeâeefMele
veneR nw~ ØelÙe#e menÙeesieer yebOegDeeW keâe ceQ JÙeefòeâiele ¤he mes DeeYeejer ntB~ keâjJeeÙee ieÙee~ Fmes osKe [ekeâIej ceW ieS ßeer vešJejueeuepeer Pee
mecheeokeâ ceb[ue keâes yeej-yeej OevÙeJeeo~ ceQ Deehekesâ SJeb heef$ekeâe kesâ GppeJeue (mesJeeefveJe=òe DeefmemšWš pevejue cewvespej mesvš^ue yeQkeâ Dee@Heâ Fbef[Ùee)
YeefJe<Ùe keâer keâecevee keâjlee ntB~ hegve: {sj meejer yeOeeF&ÙeeB keâes neškesâMe JeeCeer keâe yeb[ue Ùen keânkeâj os efoÙee efkeâ DeYeer mše@Heâ
❏ jcesMe jeJeue, [sueÛeer (ceekeâÌ[esve) keâer keâceer nes v es mes ef J eleef j le veneR nes heeF& , keä Ù ee Deehe ef J elejCe keâjJee
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 8 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

8
 peiele kesâ efyevee F&Me F&Me veneR nw, me=ef° veneR lees F&Me veneR~
hee"keâ JeeCeer
oWies? GvneWves Ùen men<e& mJeerkeâej keâj veJecyej ceen kesâ Debkeâ 30
veJecyej keâes Iej-Iej peekeâj men<e& efJeleefjle efkeâS~ efomecyej ceen keâer
heef$ekeâe hegve: 12 efomecyej keâes ßeer neškesâÕej menkeâejer meeKe mebmLee
kesâ keâeÙee&ueÙe ceW veS heesmšcesve nesves kesâ yeneves mes neškesâMe JeeCeer keâe
yeb[ue os efoÙee, Ùen Debkeâ Yeer meYeer IejeW ceW efJelejCe keâj efoÙee ieÙee
nw~ leeefkeâ hee"keâeW keâes DemegefJeOee ve nes~
❏ cebpet ØeceesojeÙe Pee
yeebmeJeeÌ[e cees.8003063616
efJeefYeVe kegâÚskeâ mLeeveeW mes peÙe neškesâMe JeeCeer ve efceueves Ùee
efJeuecye mes Øeehle nesves keâer metÛeveeSB efceueleer nw~ Fve hee"keâeW mes Dee«en
nw efkeâ Jes Yeer mLeeveerÙe heesmš ceemšj keâes Deheveer efMekeâeÙele ope&
keâjeJes~ Øeefleceen 6 leejerKe keâes meYeer meomÙeeW keâes Skeâ meeLe heef$ekeâe
Yespeer peeleer nw~ osMeYej ceW Ùen heef$ekeâe 10 mes 15 leejerKe lekeâ hengbÛe
peeleer nw~ Ùeefo Deehekeâes heef$ekeâe efJeuecye mes Ùee ve Øeehle nes lees
‘‘JeeCeer’’ keâeÙee&ueÙe kesâ meeLe mLeeveerÙe heesmš ceemšj keâes Yeer Deheveer
efMekeâeÙele DeJeMÙe ope& keâjeJeW~ keâF& yeej he$e-heef$ekeâeDeeW keâes efjÙeeÙeleer
Megukeâ keâer megefJeOee nesves mes Yeer [eefkeâS Fvekesâ efJelejCe kesâ Øeefle
hetCe&leÙee iebYeerj veneR heeÙes peeles nQ~ Dele: meceepepeveeW keâer mepeielee mes
ner keâece yeve heeSiee~
❏ mecheeokeâ
JeeCeer keâer henue hej ieeW[ue (iegpe.)
ceW ceveer Yeòeâ vejmeer peÙebleer
cenesoÙe, efheÚues heeBÛe Je<eeX mes ÙeneB Yeòeâ keâefJe ßeer vejmeer cesnleepeer keâer
peÙebleer nce mebJele Je<e& kesâ ceeiemej ceeme keâer mego mehleceer keâes GuueemehetJe&keâ
ceveeles nQ~ mšsMeve hueeš efmLele ßeer hetpÙe cesnleepeer keâer Øeeflecee keâe hetpeve-DeÛe&ve
Deewj heg<he nej Éeje Jebove efkeâÙee peelee nw~ efoveebkeâ 12 efomecyej keâe efove pees
peÙe neškesâMe JeeCeer ves Skeâlee ¤he leÙe efkeâÙee nw, Fme Je<e& ÙeneB keâeÙe&›eâce jKee
ieÙee Lee, meeLe ner meesceJeej 13 efomecyej keâes meeÙeb 5 yepes mes veeiej mš^erš
efmLele ßeer neškesâÕej cebefoj ceW ßeer vejmeer cesnlee Éeje jefÛele heoeW keâe
mebieerleceÙe ieeve ßeer heerÙeg<eYeeF& JemeeJeÌ[e SJeb ßeer DejefJevo YeeF& DeJeeefMeÙee ves
ceOegj mJej ceW efkeâÙee~ keâeÙe&›eâce ceW peeefleyebOegDeeW ves efnmmee efueÙee leLee hetpeve-
DeÛe&ve Øemeeoer kesâ meeLe keâeÙe&›eâce mechevve ngDee~ efomecyej ceen ceW peÙe
neškesâMe JeeCeer ceW nefjYeòeâ ßeer vejmeer cesnleepeer keâe uesKe heÌ{keâj KegMeer ngF&~
ceQ mecheeokeâ cebÛe keâe DeeYeejer ntB, keäÙeeWefkeâ cesjs Éeje Yespes ngDee uesKe kesâ yeejs ceW
he=‰ 79 hej yee@keäme ceW cesje veeceesuuesKe efkeâÙee ieÙee~ Ghejesòeâ uesKe keâes Deehe
mLeeve Øeehle nesves hej YeefJe<Ùe ceW DeJeMÙe ØekeâeefMele keâjW~ ce.Øe. veeiej efveoxeMf ekeâe
lewÙeej keâer ieF& nw Jen yengle Ghekeâejkeâ meeefyele ngF& nw~ nceW Fmemes %eele ngDee
efkeâ JeneB Yeer DeJeeefMeÙee, JemeeJeÌ[e, OeesueefkeâÙee heefjJeej efveJeeefmele nw~
❏ DejefJevo efJe.DeJeeefMeÙee, ieeW[ue (iegpe.)

yeebmeJeeÌ[e ceW oerheeJeueer keâer lejn ceveeF& ieF& vejmeer peÙebleer

yeeb m eJeeÌ [ e~ yeeyee
neškesâÕej Deewj peiele
peveveer ceeB peieocyee keâer
lejn meble ØeJej Yeòeâ
vejmeer cesnlee Yeer veeiej
meceepe ceW DeejeOÙe keâe
mLeeve Øeehle keâj Ûegkesâ nQ~
ßeer oeceesojpeer Deheves
ieues keâe nej Yeòeâ vejmeer
cesnlee keâes henveeSbies leYeer
Gvekeâer Yeefòeâ keâe meÛÛee ØeceeCe efceue mekesâiee Ssmeer jepee ceb[efuekeâ keâer mepeeF& ieF&~ efpemes efvenejles ngS meYeer hegve: cebefoj ceW Skeâef$ele ngS peneB
keâef"ve keâmeewšer hej Keje Glejves keâe Ùen heJe& Je<eeX mes yeebmeJeeÌ[e ceW meYeer IejeW mes Øemeeoer mJe¤he ceW efJeefYeVe JÙebpeve Deeves DeejbYe ngS Deewj ÂMÙe
n<eexuueeme kesâ meeLe ceveeÙee peelee nw~ mJe. cebieuee ieJejer, jmeJebleerosJeer, DeVeket⚠ceW yeoue ieÙee~ he§eele nejceeue ØeejbYe ngF&~ Yeòeâ vejmeer cesnlee
efiejpeeosJeer, ueppesÕejer osJeer, nerjeJevleer, YeeiegoJs eer, heeJe&leeroJs eer, MeefòeâMebkeâjpeer keâer ÛebhetMewueer ceW mJe.efJepeÙeMebjpeer heb[Ÿee Éeje efueefKele Ûeefj$e efJepeÙe JeeCeer
Deewj [e@.Mebkeâjueeuepeer Éeje iegbpeeÙeceeve nej ceeuee kesâ yeesue mce=efle hešue keâe memJej hee" efkeâÙee ieÙee~ YepeveeW kesâ he§eele ceneDeejleer Deewj ceneØemeeoer
mes otj veneR peeles~ ßeer neškesâÕej cebefoj ceW Øeefleef‰le mebleYeòeâ vejmeer kesâ meeLe keâeÙe&›eâce mecheVe ngDee~
cesnlee keâer Øeeflecee hej ceeuÙeehe&Ce keâj Menj kesâ ØecegKe ceeieeX hej ØeYeeleHesâjer JeOeeceCee~ 19 efomecyej keâes YeC[eefjÙee nvegceevepeer cebefoj ceW hetpee
efvekeâeueer ieF&~ pees hegve: neškesâÕej cebefoj ceW henbgÛeer leLee Jew<CeJe peve lees lesves DeÛe&vee Deewj meecetefnkeâ hee" keâe DeeÙeespeve ngDee~ meeLe ner meesceF&ceelee keâer
keâefnS Yepeve kesâ meeLe YeefòeâceÙe JeeleeJejCe ceW hetpeve DeÛe&ve ngDee~ Meece keâes heneefÌ[Ùee ueieer ngF& nw, efpeme hej 7 meeue mes ueskeâj 70 meeue kesâ Jeefj‰
hegve: vejmeer cesnlee keâe Jej IeesÌ[e veeiejJeeÌ[e ceW ßeer DeeMeer<e oJes Deewj Ûesleve veeiejeW ves heJe&leejesnCe keâe Deevevo efueÙee~ Jeneb efmLele ceeleepeer kesâ oMe&ve
Pee kesâ YepeveeW keâes hetje veeiej meceepe oesnjelee Ûeue jne Lee, meYeer Iej efkeâS leLee Jeeheme Deekeâj ceneØemeeoer keâe Deevevo efueÙee~
oerhekeâ mes peieceiee jns Les~ ceefnueeSB IejeW mes Deekeâj Deejleer Gleej jner Leer, ❏ meew.cebpet ØeceesojeÙe Pee
ßeerHeâue Deewj oef#eCee Jej IeesÌ[s hej Dehe&Ce keâj jns Les~ IejeW ceW jbieesueer yeebmeJeeÌ[e
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 9 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

9
 megKe mevlees<e mes Øeehle neslee nw~ efJeueeme mes megKe keâYeer veneR efceue mekeâlee~
je°^ JeeCeer
jepeOeeveer ceW Oeeefce&keâ SJeb heeefjJeeefjkeâ neškesâMe JeeCeer ves pees[Ì e
DeeÙeespeve kesâ yeerÛe mecceeve mecheVe ueKeveT mes KeC[Jee keâe mecyebOe
ueKeveT~ ßeerceleer G<ee veeiej SJeb ßeer øeoerHe veeiej kesâ megHeg$e efJeJeskeâ
veeiej keâe efJeJeen KeC[Jee ceOÙe øeosMe efveJeemeer legef}keâe JÙeeme (megHeg$eer
ßeerceleer peÙee JÙeeme SJeb }#ceerMebbkeâj JÙeeme) kesâ meeLe 22 veJecyej 2010
keâes KeC[Jee ceOÙe øeosMe cesb mecHevve nesves kesâ GHejeble ueKeveT cesb DeeMeer&Jeeo
SJeb øeerleerYeespe keâe DeeÙeespeve 25 veJecyej 2010 keâes efkeâÙee ieÙee~ keâeÙe&keâüce
cesbs DeeS veeiej meceepe SJeb DevÙe ieCeceevÙe Deeieglebkeâes Deewj Heef$ekeâe kesâ
ueKeveT øeefleefveefOe ves mJeÙeb SJeb neškesâMe JeeCeer HeefjJeej keâer lejHeâ mes
veJeocHeeflle keâes MegYeeMeer<e SJeb DeeMeer&Jeeo efoÙee~ ßeerceleer G<ee veeiej SJeb ßeer
øeoerHe veeiej ves Heef$ekeâe kesâ ueKeveT øeefleefveefOe SJeb neškesâMe JeeCeer HeefjJeej
keâes OevÙeJeeo efoÙee~ Gvnesbvesb yeleeÙee efkeâ Ùen efJeJeen neškesâMe JeeCeer cesb
øekeâeefMele efJe%eeHeve kesâ ceeOÙece mes ner mecHevve ngDee nw~
veF& efouueer~ efouueerJeeefmeÙeeW kesâ efueS 6 efomecyej, 2010 keâe efove Skeâ ueKeveT~ }eskeâ efvecee&Ce efJeYeeie cesb keâeÙe&jle ßeer øeoerHe veeiej keâer
ieewjJe keâe efove jne peye Deeue nsJeve yeskebäJeš neue, Jepeerjhegj, efouueer ceW
peneb Skeâ Deewj je°^erÙe veeiej yeÇeÿeCe Øeefle‰eve kesâ meueenkeâej meefceefle kesâ øeesvveefle keâeÙee&}Ùe DeOeer#ekeâ kesâ Heo Hej nesves Hej ueKeveT øeefleefveefOe SJeb
meomÙe ßeer Jeerjsvõ YeeF& Ùee%eefvekeâ kesâ heg$e efÛe.efJeJeskeâ Deewj meew.keâeb. ceesefvekeâe neškesâMe JeeCeer HeefjJeej keâer Deesj mes neefo&keâ yeOeeF&~
ves Skeâ-otmejs keâes Debiet"er henveekeâj efJeJeen mes hetJe& keâer jmce keâes meYeer ueKeveT~ peevekeâerHegjce efveJeemeer SJeb Jele&ceeve cesb Denceoeyeeo cesb efveJeeefmele
DeefleefLeÙeeW kesâ yeerÛe n<eexGuueeme kesâ meeLe ceveeÙee~ Fme megDeJemej hej ßeerceleer DeeYee veeiej Helveer ßeer jJeervõveeLe veeiej SJeb ßeer øeoerHe veeiej keâer
hegpeveerÙe DepeÙe YeeF& Ùee%eefvekeâpeer ves ‘Yepeve mebOÙee’ kesâ mebef#ehle keâeÙe&›eâce keâekeâer keâe mJeie&Jeeme 30 veJecyej 2010 keâes Denceoeyeeo cesb nes ieÙee~
ceW ‘megbojkeâeC[’ hej ØeJeÛeve keâj meYeer GheefmLele DeefleefLeÙeeW kesâ yeerÛe Deheveer ❏ mebpeÙe veeiej, ueKeveT
Ú"e efyeKesj oer~ ‘megvojkeâeC[’ keâe hee" DeeÛeeÙe&peer kesâ meeLe DeeÙes keâueekeâejeW
ves ‘jececeÙeer’ yevee efoÙee Lee ceevees YeieJeeve mee#eeled Oejleer hej Glej DeeÙes
neW~ efÛe.efJeJeskeâ Je meew.keâeb. ceesefvekeâe kesâ efJeJeen mes hetJe& kesâ Fme ie"yebOeve kesâ
heefjJeej efceueve keâe Devet"e ØeÙeesie
keâeÙe&›eâce ceW je°^erÙe veeiej yeÇeÿeCe Øeefle‰eved mes heOeejW je°^erÙe DeOÙe#e ßeer jleueece~ Ùegie heefjJele&ve kesâ Fme oewj ceW mebÙegòeâ heefjJeejeW keâe štšvee
Ûevõ ceesnve JÙeeme, GheeOÙe#e ßeer vejsMe YeeF& jepee, ceneceb$eer ßeer DeefceleeYe Deewj mekeâue heefjJeejeW keâe efvecee&Ce meceÙe keâer ceebie nw~ meceÙe keâer Oeeje kesâ
heb[Ÿee, meomÙe meJe&ßeer Sme.kesâ. veeiej Je®Ce oJes ves Yeer Dehevee-Dehevee efJejesOe ceW KeÌ[s nesves keâer Dehes#ee Deiej Gmeer Oeeje kesâ meeLe yenles ngS FveceW
DeeMeerJee&o Je mvesn efJeJeen keâer jmce ceW yebOes peesÌ[s keâes efoÙee Deewj Gvekesâ Deiej kegâÚ jÛeveelcekeâlee ueeÙeer peeÙes lees nj Jeie& keâe menÙeesie efceuelee nw~
GppeJeue YeefJe<Ùe keâer keâecevee keâer~ Deeue nsJeve yewkeäbJešve neue, Jepeerjhegj,
efouueer ceW Denceoeyeeo mes heOeejW 91 Je<eeaÙe mJelev$elee mesveeveer ßeer keâVetYeeF& kegâÚ Fmeer leLÙe keâes OÙeeve ceW jKekeâj efheÚues efoveeW jeJeue SJeb cesnlee
cesnleepeer keâes Yeer Skeâ meeos mecceeve meceejesn kesâ Éeje ceeveveerÙe meebmeo ßeer heefjJeej kesâ Skeâ efceueve meceejesn keâe DeeÙeespeve Dece=le iee[&ve, jleueece ceW
peÙeØekeâeMe De«eJeeue SJeb je°^erÙe veeiej yeÇeÿeCe Øeefle‰eve kesâ je°^erÙe DeeÙeesefpele efkeâÙee ieÙee~ Jewmes lees nj heefjJeej ceW efkeâmeer ve efkeâmeer ØeÙeespeve mes
DeOÙe#e ßeer Ûevõceesnve JÙeemepeer ves Skeâ Meeue, heg<he Je mce=efle-efÛevn YeWš pewmes efkeâ efJeJeen, Ùe%eesheefJele FlÙeeefo kesâ keâejCe efceuevee neslee nw uesefkeâve
keâj mecceeefvele efkeâÙee~ jmceeW keâe efveJee&n kesâvõ efyevog yevekeâj jn peelee nw~ Ghejesòeâ heefjØes#Ùe ceW
❏ DeefceleeYe heb[Ÿee
Ùen DeeÙeespeve Deheveer Skeâ Deueie Úehe ÚesÌ[lee nw SJeb DevÙe heefjJeejeW keâes
neškesâÕej cebeof j peerCeexæej nsleg Fme lejn kesâ DeeÙeespeve DeeÙeesefpele keâjves kesâ efueS Øesefjle keâjlee nw~
keâjerye meew mes DeefOekeâ jeJeue SJeb cesnlee heefjJeej kesâ meomÙeeW SJeb
20 npeej ®. keâe ÙegJee Ùeesieoeve efce$eieCeeW ves DeeÙeespeve ceW Yeeie efueÙee SJeb ßeer jeceÛevõpeer jeJeue ves meYeer
veF& efouueer~ ßeer meefÛÛeve veeiej megheg$e ßeer MeMeerkeâeble veeiej efouueer keâe DeewheÛeeefjkeâ heefjÛeÙe jesÛekeâhetCe& lejerkesâ mes keâjJeeÙee~ peneB yeÛÛeeW ves
veeiej meceepe kesâ Skeâ GYejles ÙegJee efÛevlekeâ nQ~ Deeheves, efouueer efmLele Deheves mecetn ceW Deevevo efueÙee, JeneR yegpegieeX kesâ efueS Ùen DeeÙeespeve megKeo
neškesâÕej veeLe ceefvoj, ojeryee pees efkeâ Skeâ je°^erÙe Oejesnj nw kesâ Skeâ mJehve keâer YeeBefle Lee~ jeJeue heefjJeej kesâ Jeefj‰lece meomÙe ßeer keâvnwÙeeueeue
efnmmes kesâ pevemegefJeOee kesâ veJeefvecee&Ce ceW Devegceevele: 20,000/-®heÙes KeÛe&
jeJeue (efveveewj efveJeemeer) ves 90 Je<e& keâer Gceü ceW GvneR kesâ MeyoeW ceW Skeâ
keâj ceefvoj kesâ peerCeexæej ceW Dehevee Kegues efoue mes Ùeesieoeve efoÙee~
ßeer meefÛÛeve veeiej keâer Fme DeeOegefvekeâ meesÛe Deewj Gvekeâer keâce&"lee keâes DeYetlehetJe& DevegYeJe efkeâÙee~ GvneWves Deheves Yeleerpes ßeer jeceÛevõpeer jeJeue
veeiej meceepe mejenlee nw~ meYeer ÙegJeeDeeW keâes ÛeeefnS efkeâ Jees Yeer meceepe kesâ (jleueece efveJeemeer) keâer mebhetCe& jeJeue heefjJeej keâes mebÙeesefpele jKeves ceW
keâuÙeeCekeâejer ieefleefJeefOeÙeeW ceW yeÌ{-ÛeÌ{ keâj efnmmee ueW leeefkeâ veeiej meceepe efve:mJeeLe& Yetefcekeâe keâer ùoÙe mes ØeMebmee keâer~ ßeer megjsMe jeJeue ves mehelveerkeâ
keâer cenòee hegve&mLeeefhele nes mekesâ Deewj neškesâÕej yeeyee keâe DeeMeerJee&o Deehe Ùe%e ceW yew"keâj DeeÙeespeve keâes Oeeefce&keâ ¤he Øeoeve efkeâÙee~
hej meoe yevee jns~ ❏ Deesce ef$eJesoer
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 10 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

10
 mevle meew iegCeeW keâe efMe#ekeâ neslee nw~
je°^ JeeCeer
meble ØeJej heb. keâceueefkeâMeesjpeer veeiej
kesâ efueS heuekeWâ efyeÚeS yew"s nQ
yeebmeJeeÌ[e~ Yeesheeue ceW veeiej cenekegbâYe kesâ hetJe& peÙe neškesâMe JeeCeer kesâ
ceeOÙece mes meble ØeJej ßeæsÙe heb.keâceefkeâMeesjpeer veeiej kesâ meeefveOÙe ceW
DevegYeJeerpeve mecceeve meceejesn ØemleeefJele efkeâÙee Lee~ JÙeJemLee kesâ megÛee®
efveJe&nve nsleg meefceefleÙeeb Yeer yeveeF& ieF& Leer hejvleg yeebmeJeeÌ[e veeiej meceepe
keâe ogYee&iÙe keânW Ùee DeeÙeespekeâeW, JÙeJemLeehekeâeW keâer keâcepeesjer DeLeJee ßeæsÙe
ieg®osJe keâer DeefleJÙemlelee, yeebmeJeeÌ[e, meceepe Gvekesâ DeeMeerJee&o mes Deepe
lekeâ JebefÛele nw~ oes Je<e& hetJe& Yeer meble ßeer ogue&Ye jecepeer cebefoj peerCeexæej kesâ
DeJemej hej Gvekeâe meeefveOÙe Øeehle veneR keâj mekesâ~
Deye HeâjJejer ceW yemevle hebÛeceer hej meecetefnkeâ Ùe%eesheefJele DeeÙeespeve Deewj
jeOeeJeuueYe cebefoj kesâ meeOekeâeW Éeje ßeer peer ceefvoj keâer ØeeCe Øeefle‰e hej
Yespes ieS Deeceb$eCe keâe keäÙee nesiee? ØeMve efÛevn ner efoKeeF& oslee nw~
yeebmeJeeÌ[e veeiej meceepe Yeer SkeâueJÙe keâer Yeebefle ieg®osJe keâer Yeefòeâ heeves keâe
ØeÙeeme keâjlee jnsiee~ MeeÙeo DeJemeeo ceW [tyeles meceepe keâes efkeâmeer eflevekesâ
keâe meneje efceue peeS~ Skeâ meceÙe Lee peye pÙeeoelej JewJeeefnkeâ mecyebOe
yeebmeJeeÌ[e ceW ner mecheVe nesles Les, Ùen oeÙeje leesÌ[keâj keâesše, yetboer,
ØeleeheieÌ{ Deeefo jepemLeeve kesâ meeLe Deye ce.Øe. kesâ Keb[Jee, Kejieesve,
Fvoewj, Gppewve mes Yeer pegÌ[e nw~ jepemLeeve kesâ peÙehegj Menj mes ØekeâeefMele
ceeefmekeâ cegKehe$e neškesâMe GodIees<e yebo nes ieÙee nw leLee yeebmeJeeÌ[e mes Yeer
veeiejJeeÌ[e heef$ekeâe kesâ ØekeâeMeve keâe ØeÙeeme efJeHeâue nes ieÙee nw~ Deye kesâJeue
ceeefmekeâ peÙe neškesâMe JeeCeer Ssmeer heef$ekeâe nw pees ce.Øe. SJeb jepemLeeve kesâ
ØeefleYeeJeeve Úe$e-Úe$eeDeeW keâe
mecceeve 15 HeâjJejer keâes
Dekeâuesje~ veeiej yeÇeÿeCe ØeefleYeeJeeve Úe$e-Úe$ee mecceeve meceejesn
keâe DeeÙeespeve Dekeâuesje ceW efoveebkeâ 15 HeâjJejer 2011 keâes ‘jeOeeke=â<Ce
ceefvoj efvecee&Ce kesâ Jeeef<e&keâeslmeJe’ hej jKee ieÙee nw~ keâ#ee 10JeeR, 12JeeR
mveelekeâ SJeb mveelekeâesòej keâer hejer#eeDeeW ceW 60 ØeefleMele DebkeâeW mes DeefOekeâ
meJeexÛÛe Debkeâ Øeehle keâjves Jeeues ØeefleYeeJeeve Úe$e-Úe$eeDeeW keâes heeefjleesef<ekeâ
SJeb ØeMebmee he$e YeWš keâj meeLe ceW Gvekesâ ceelee-efhelee keâes Yeer mecceeefvele
efkeâÙee peeJesiee~ Fme mevoYe& ceW PeeueeJeeÌ[ efpeues ceW efveJeemejle veeiej
yevOegDeeW mes Dee«en nw efkeâ meJeexÛÛe Debkeâ Øeehle keâjves Jeeues ÙeesiÙe yeeuekeâeW
keâer Debkeâ leeefuekeâe SJeb Heâesšes 1 HeâjJejer 2011 kesâ hetJe& hegjmkeâej ÛeÙeve
meefceefle kesâ DeOÙe#e ßeer ceneJeerj Øemeeo ÛelegJexoer ØeeÛeeÙe& mebmkeâej yeeue
ceeOÙeefcekeâ efJeÅeeueÙe Je=voeJeve keâe@ueesveer Dekeâuesje keâes DeeJeMÙekeâ ®he mes
efYepeJeeves keâe keâ° keâjW~
❏ kegâuesvõ veeiej
Dekeâuesje cees.94131-01699
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 11
11
veeiejeW kesâ mecyebOe ØeieeÌ{ keâj jner nw~ neueebefkeâ Fme efoMee ceW DeYeer yengle
kegâÚ efkeâÙee peevee yeeefkeâ nw~
hewoue Ùee$ee ceW keâneR Deehemes mecheke&â nes peeS peÙe neškesâMe JeeCeer
efomecyej 2010 ceW ßeer efJepeÙe ØekeâeMepeer cesnlee ves ce.Øe. jepemLeeve keâes
peesÌ[ves keâer YeeJevee mes keäÙee Ssmee nes mekeâlee nw? ceW pees Godieej efoS nQ Gmeves
Decyeepeer otj nw... peevee pe®j nw kesâ uesKeve Deewj JeeCeer veJecyej 10 ceW
ØekeâeMeve keâes meeLe&keâ keâj efoÙee nw~ ßeer ÛeejYegpeepeer keâer leerve Je<eeX mes
heoÙee$ee DeeÙeesefpele keâjkesâ cesnleepeer ves keâeHeâer DevegYeJe Øeehle keâj efueS
neWies~ cesnleepeer Éeje DeeÙeesefpele Ùee$ee ceW keäÙee JÙeJemLee jnleer nw Deewj
Deeieeceer Ùee$ee ceW keäÙee jKeveer ÛeeefnS keâe DeOÙeÙeve henues mes ner keâjvee
DeefveJeeÙe& nw~ DeYeer heÙee&hle meceÙe nw~ jleueece mes yeebmeJeeÌ[e ceeie& GefÛele
nes mekeâlee nw, hejvleg Fvoewj, Gppewve mes Jewkeâefuhekeâ ceeie& Oeej, PeeyegDee,
oeneso, Peeueeso mes DeLeJee jlevehegj, efnccele veiej, MeeceCeepeer, KesÌ[yeÇÿee
keâes ue#Ùe yeveevee ÛeeefnS~ yeebmeJeeÌ[e ceW efJeßeece nsleg Decyee ceelee cebefoj
DeLeJee DeeceefueÙee ieCesMe cebefoj heleueJeeÌ[e GheÙegòeâ jnWies~ Ùeefo 10
efkeâceer. DeefOekeâ Ûeueves keâer ßeæe nes lees 52 Meefòeâheer" ceW efieves peeves Jeeues
ef$ehegje megvojer ceeleepeer cebefoj Yeer oMe&veerÙe Deewj meJe&megefJeOee Ùegòeâ nw~ nce
Deehekesâ mJeeiele nsleg lelhej nw~
❏ ØeceesojeÙe Pee
yeebmeJeeÌ[e cees.8003063616
Yetue megOeej
meble Yeòeâ ßeer vejmeer cesnlee kesâ peerJeve Ûeefjle hej DeeOeeefjle
šerJeer OeejeJeeefnkeâ pees F&šerJeer iegpejeleer hej Meefve-jefJe keâes jeef$e
7.30 yepes Deewj hegve: ØemeejCe ieg®-Meg›eâ 4.30 yepes efkeâÙee pee
jne nw~ efomecyej Debkeâ ceW Ghejesòeâ metÛevee ceW oesveeW ØemeejCe kesâ
meceÙe 4.30 yepes ner ØekeâeefMele nes ieS Les~ Dele: ke=âheÙee meceÙe
megOeej keâj uesJeW~ OevÙeJeeo~
pee@ye
peÙe- vesJeer ceW pee@ye efvekeâueer nw,
keâjesies?
Jeer®- neB-neB pe®j, keâece keäÙee
keâjvee nesiee?
peÙe- peye penepe yeerÛe meceboj
ceW ®keâ peeS lees legcnW heerÚs mes Oekeäkeâe
ueieevee nesiee~
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 uecyeer-ÛeewÌ[er heÌ{eF& kesâ veerÛes ØeefleYee oyekeâj cej peeleer nw~
ØeosMe JeeCeer
ØeefleYeeDeeW keâes Øeeslmeenve nsleg cebÛe Øeoeve keâjves
leLee ØeosMe mlejerÙe mecceeve keâe Devet"e DeeÙeespeve
Gppewve~ ØeefleJe<e& 24 SJeb 25 efomecyej keâes ØeosMeYej keâer ØeefleYeeDeeW
keâes cebÛe Øeoeve keâjves leLee Gvekeâe mecceeve keâj GlmeenJeæ&ve keâe
DeeÙeespeve Deheves Deehe ceW DeefÉleerÙe nw~
24 efomecyej keâes keâeueeroeme Dekeâeoceer ceW DeefYe®efÛe efJekeâeme cebÛe
Éeje veeiej jlve mJe.ßeer efJe<CegØemeeopeer veeiej keâer mce=efle ceW meebmke=âeflekeâ
mebOÙee keâe DeeÙeespeve efkeâÙee ieÙee~
FmeceW meYeer DeeÙegJeie& kesâ ØeefleYeeefieÙeeW ves Mueeskeâ ieeÙeve, ve=lÙe leLee
keâuee keâe ØeoMe&ve efkeâÙee~ Ùen DeeÙeespeve 8.30 mes jeef$e 1 yepes lekeâ
Ûeuee FmeceW cegKÙe DeefleefLe ßeer oerhekeâ Mecee&, ßeer vejsMe jepee Denceoeyeeo,
SJeb ßeer ceveceesnve veeiej Yeesheeue ves ØeefleYeeieer yeÛÛeeW keâe GlmeenJeæ&ve
efkeâÙee leLee GvnW hegjmkeâej Yeer yeebšs~ Fme DeeÙeespeve keâe ØeeÙeespeve
ceeefmekeâ peÙe neškesâMe JeeCeer Éeje Deheves efhele=heg®<e ßeer efMeJeØemeeopeer
Mecee& SJeb ceele=Meefòeâ ßeerceleer ØeYeeosJeer Mecee& keâer heeJeve mce=efle ceW~
Ghejesòeâ DeeÙeespeve mes Úesšs yeÛÛeeW keâes ceeF&keâ hej yeesueves keâe DeJemej
efceuee JeneR ØeefleYeeMeeueer keâueekeâejeW keâes Deheveer keâuee efveKeejves keâe ceewkeâe
Yeer~ ce.Øe. veeiej yeÇeÿeCe ØeefleYeeMeeueer Úe$e Øeeslmeenve meefceefle Éeje
otmejs efove 25 efomecyej keâes heb. metÙe&veejeÙeCe JÙeeme mebkegâue keâeueeroeme
Dekeâeoceer ceW Øeef l eYee
meebmke=âeflekeâ mebOÙee ceW megØeefmeæ efHeâuce mecceeve meceejesn Jeefj‰
DeefYeveslee Deeefcej Keeve keâer efHeâuce he$ekeâej ßeer DeesceØekeâeMe
efheheueer ueeF&Je ceW ueeskeâieerle Øemlegle ces n lee (Yees h eeue) kes â
keâjves Jeeueer šerce kesâ meomÙe Deekeâ<e&Ce cegKÙe DeeefleLÙe ceW SJeb
keâe kesâvõ jns~ menÙeeseif eÙeeW kesâ meeLe veeiej yeÇeÿeCe heefj<eo
ßeer ieÙee Øemeeo Øepeeheefle ves YeieJeeve kesâ ØeebleerÙe DeOÙe#e ßeer
Mebkeâj keâe ceveceesnkeâ Yepeve Øemlegle Jeerjsvõ JÙeeme (Meepeehegj)
efkeâÙee, lelhe§eele meKeer meÙÙeeb lees Ketye keâer DeOÙe#elee ceW
ner keâceeue nw, cenbieeF& [eÙeve KeeS DeeÙeesefpele efkeâÙee ieÙee~
peele nw Øemlegle efkeâÙee~ meebmke=âeflekeâ ef J eef M e° Deef l eef L e
DeeÙeespeve ceW ueieYeie meYeer Øemlegelf eÙeeb mece«e iegpejele veeiej
ceveceesnkeâ SJeb Ùeeieoej jner~ heefj<eo Denceoeyeeo kesâ
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
DeOÙe#e, ßeer vejsMe jepee, meceepemesJeer ßeer efovesMe Mecee&,
keâeceeKÙeeos J eer ieg J eenešer kes â Gheemekeâ heb . ceove Mecee&
SJeb veeiej heef j <eo Gppew v e kes â DeOÙe#e Ùees i es v õ ef $ eJes o er
Les ~ oer h e ØepJeueve SJeb ceeB mejmJeleer SJeb YeieJeeve
neškes â Õej kes â ef Û e$eeW hej ceeuÙeehe& C e kes â meeLe meceejes n
Øeejb Y e ng D ee~ meef c eef l e kes â meomÙeeW ves heg < heceeuee mes
Deef l eef L eÙeeW keâe mJeeiele ef k eâÙee~ mJeeiele Yee<eCe SJeb
meef c eef l e keâer peevekeâejer DeOÙe#e jces M e ces n lee ‘Øeleer k eâ’
ves oer leLee DeeÙe-JÙeÙe keâe ues K ee-pees K ee ßeer ef o ueer h e
ef $ eJes o er ves Øemleg l e ef k eâÙee~ mechet C e& ce.Øe. mes ÛeÙeef v ele
ØeefleYeeJeeve Úe$e-Úe$eeDeeW keâes mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~
meefceefle Éeje FMeeve ef$eJesoer keâes DeeMee efJe<Ceg mJeCe& heokeâ
Øeoeve efkeâÙee ieÙee~ meceejesn keâe ceesnkeâ mebÛeeueve ßeer DeMeeskeâ
JÙeeme ves efkeâÙee ves efkeâÙee leLee DeeYeej men-meefÛeJe meblees<e peesMeer ves ceevee~
ce.Øe. mlej hej hegjmke=âle ngS meYeer Úe$e-Úe$eeDeeW keâes peÙe
neškesâMe JeeCeer heefjJeej keâer Deesj mes efJeMes<e YeWš mJe¤he
meceepe kesâ ceesvees keâuece, keâÌ[Úer, yejÚer mes megmeefppele hesve,
Kepejevee ieCesMe cebeof j mes DeefYecebe$f ele ceesleer (Debiet"er nsleg)
SJeb mejmJeleer Ùeb$e (DeOÙeÙeve mLeue hej ueieeves nsleg) leLee
DeefOekeâ meHeâuelee keâer keâecevee kesâ meeLe efce"eF& kesâ hewkesâš
YeWš efkeâS ieS~ Deekeâ<e&keâ hewekf ebâie ceW YeWš keâer ieF& meYeer
JemlegSb Deekeâ<e&Ce keâe kesâvõ jner~
iegueeyeer "b[ ceW yejmeer DeeefLe&keâ menÙeesie keâer Hegânej
Gppewve~ efkeâmeer Yeer DeeÙeespeve kesâ efueS DeeefLe&keâ menÙeesie keâe Dehevee cenlJe
neslee nw~ 24 efomecyej keâes DeefYe®efÛe efJekeâeme cebÛe Éeje DeeÙeesefpele meebmke=âeflekeâ
meceejesn nsleg oeveoelee ßeer ceveceesnve veeiej Yeesheeue 1001, ßeer efoueerhe ef$eJesoer
Gppewve 750, ßeerceleer megMeeruee Ûevotueeuepeer cesnlee Gppewve 1000, keâvetYeeF&
cesnlee Denceoeyeeo 501, megjsMeÛevõ veeiej Gppewve 501, ßeer hebkeâpe efoueerhe
veeiej Fvoewj 1000, ßeerceleer efMeJeeveer Deeueeskeâ peesMeer ves 1000 ®. keâe DeeefLe&keâ
menÙeesie efoÙee~ Fmeer Øekeâej ce.Øe. veeiej yeÇeÿeCe ØeefleYeeMeeueer Úe$e Øeeslmeenve
meefceefle keâes 25 efomecyej keâes DeeefLe&keâ menÙeesie Øeoeve keâjves Jeeues oeveoelee
efvecveevegmeej nw- veeiej yeÇeÿeCe njefmeefæ vÙeeme, 5000, ßeer DebMegue jcesMe
cesnlee Gppewve 5000, ieghleoeve jleueece 1001, ßeer hebkeâpe jeJeue Yeesheeue 1001,
ßeer nscevle ef$eJesoer Gppewve 1001, ßeer Oecexvõ ieg® Gppewve 501, ßeerceleer mvesnuelee
efJe<Cegoòe veeiej 500, ßeerceleer mvesnuelee Jeerjsvõ JÙeeme 1111, ßeer DeefYeuee<e
cesnlee Gppewve 1001, ßeer DeesceØekeâeMe cesnlee Yeesheeue 1001, ßeer efovesMe Mecee&
FšeJee 1100, ßeerceleer mebieerlee efJeveeso veeiej Fvoewj 500, ßeer jepesvõ ieewjerMebkeâjpeer
Gppewve 500, ceOegmetove Mebkeâjueeuepeer Gppewve 500, ßeer meer.heer. ef$eJesoer Gppewve
5000, ßeer meblees<e peesMeer Gppewve 1000, ßeer jcesMe hejesle 1001, ßeer jekesâMe
veeiej Gppewve 1001, Decesefjkeâe efveJeemeer ßeer DeeMeer<e ef$eJesoer megheg$e ßeer efovesMe
ef$eJesoer (Gppewve) Deheves ÛeeÛee ßeer Øeoerhe ef$eJesoer keâer mce=efle ceW ØeefleJe<e& meefceefle keâes
4000 ®. keâe Ùeesieoeve Øeoeve keâjles nQ~ ØeefleYeeDeeW kesâ Øeeslmeenve ceW Deehe
meyekesâ Éeje oer ieF& Deengefle meeLe&keâ efmeæ nesleer nw~ ❏ DeMeeskeâ JÙeeme, Yeesheeue
12 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
12
 Oe=efle Deewj Glmeen mes efceuekeâj keâce&Ùeesie yevelee nw~
ØeosMe JeeCeer
keâce& Deewj Oece& mes peg[Ì er oes nefmleÙeeW keâe meceeiece
keâce& Deewj Oece&
ceeB vece&oe YeespeveMeeuee kesâ MegYeejbYe
DeJemej hej Oece& #es$e mes mecyeæ heb. ßeer
jepesÕejpeer veeiej keâe Deeieceve Ùen efmeæ
keâjlee nw efkeâ MegYe keâeÙe& ceW Oece& keâer GheefmLeefle
DeeJeMÙekeâ nw, Jes Deheves MeyoeW kesâ ceeOÙece mes
peve-peve keâes Oecee&vegkegâue keâce& keâjves kesâ efueS
ØeJe=òe keâjles nQ peyeefkeâ Skeâ Debleje&°e^ Ùr e ÚefJe
efueS megßeer cesIee heeškeâj Deheves keâce& (mebIe<e&
Meefòeâ) kesâ ceeOÙece mes peve-peve ceW Ûeslevee
ueeves keâe keâeÙe& keâjleer nw~ Ùes Deheves DeeÛeej-
efJeÛeej keâce& Deewj JÙeJenej kesâ ceeOÙece mes
Deece pevelee kesâ ØesjCee Œeesle yeveles nQ~ Dele:
oesveeW ner meceeve ¤he mes mecceeve kesâ ÙeesiÙe
nQ~ keâneR Yeer Fvekeâer Skeâ meeLe GheefmLeefle ner
meeLe&keâ nw~ Oece& SJeb keâce& Skeâ otmejs kesâ hetjkeâ
ceeB vece&oe YeespeveMeeuee keâe MegYeejbYe
keâe JeeÛeve keâjlee ntB uesefkeâve Øeeke=âeflekeâ JeeleeJejCe "skesâoej ßeer efJeÕekeâcee&, ßeer YeeieerjLe, ßeer efoueerhe
nw~ ßeerceod YeeieJele ieerlee ceW Yeer YeieJeeve keâer mebj#ekeâ SJeb mebJesoveMeerue megßeer cesIee heeškeâj YeeF&, ßeer kewâueeMe YeeF&, SJeb Éejheeue ßeer meerleejece
ke=â<Ce keâce& hej ner peesj osles nQ, uesekf eâve keâce& keâes ceQ ØeCeece keâjlee ntB~ keâes Meeue ßeer Heâue mes mecceeefvele efkeâÙee~ keâeÙe&›eâce
kewâmee keâce&, Jen keâce& pees Oecee&vegketâue nes, keâeÙe&›eâce kesâ efÉleerÙe meesheeve mecceeve meceejesn YeieJeeve peešhegefjÙee keâer DeOÙe#elee meble ßeer
ueeskeâefnle keâe nes, vÙeeÙemebiele nes~ keâce&-Oece& ceW efJeÕeefJeKÙeele meceepemesJeer megßeer cesIee heeškeâj jepesÕejpeer veeiej kesâ DeeefleLÙe SJeb megßeer cesIee
mes peg[Ì s Fve cenevegYeeJeeW ceW FmeefueS Yeer meceevelee SJeb keâLeeJeeÛekeâ mebleßeer jepesÕejpeer veeiej keâe heeškeâj kesâ cegKÙe DeeefleLÙe ceW ngDee efpemeceW ßeer
nw efkeâ Skeâ ueewekf eâkeâ megKe keâe Dee£eve keâjlee mecceeve Meeue ßeerHeâue kesâ meeLe heešeroej meceepe ceesnveueeue heešeroej DeOÙe#e ke=âef<e Ghepe ceb[er
nw, lees otmeje hejueewekf eâkeâ megKe keâe~ YebJeefjÙee Éeje efkeâÙee ieÙee~ßeer ceesnveueeue meefceefle kegâ#eer,ßeer MegkeâosJe YeeF& heešeroej,peieoerMe
YebJeefjÙee~ heešeroej meceepe YebJeefjÙee Éeje heešeroej ves DeefleefLeÉÙe kesâ meeLe Yetefce oeveoelee YeieJeeve peer,IeveMÙeece YeeF&,peceerve oeveoelee ßeer
veJeefveefce&le Yeespeve Meeuee kesâ MegYeejcYe SJeb mecceeve ßeer Debyeejece cegkeâeleer, Fbpeerevf eÙej Yeerceepeer heešeroej, Debyeejecepeer, De.Yee.ßeer ieew[Ì mesnje yeÇeÿeCe meceepe
meceejesn ceW keâce& (mebIe<e&) Deewj Oece& mes pegÌ[er oes
nefmleÙeesW keâe meceeiece ngDee~ Fve nefmleÙeeW ves meodkeâeÙeeX keâe mJele: mecceeve nesls ee nw
YeespeveMeeuee keâe MegYeejbYe efkeâÙee,meceepe keâer Deesj ceeveJe mecegoeÙe keâes heÙee&JejCe kesâ Øeefle peeie¤keâ yeveeves leLee Deheves nkeâ kesâ efueS Deeboesueve SJeb
mes Fvekeâe mecceeve efkeâÙee ieÙee leLee keâueMe Ùee$ee mebIe<e& keâe jemlee efoKeekeâj efJeÕe efJeKÙeele ngF& meceepemesJeer megßeer cesIee heeškeâj ves keâYeer efkeâmeer
kesâ meeLe12 efomecyej keâes ßeerceodd YeeieJele %eeve mecceeve keâer Ûeen vener jKeer,vece&oe Ieešer keâe henuee Ssmee ieeBJe YebJeefjÙee nw efpemes oeroer keâe mecceeve
Ùe%e ØeejcYe ngDee efpemekeâe DeeÙeespeve 18 efomecyej keâjves keâe meewYeeiÙe Øeehle ngDee nw,yekeâewue megßeer cesIee heeškeâj efkeâ YeeF&-yenve kesâ efjMles kesâ keâejCe
lekeâ ngDee~ Gvnesves henueer yeej keâesF& mecceeve mJeerkeâej efkeâÙee nw~ GÛÛeefMeef#ele megßeer cesIee heeškeâj ves ceeveJe mesJee
vece&oe YeespeveMeeuee kesâ MegYeejbYe DeJemej hej keâes Dehevee ue#Ùe yeveeÙee leLee Deheveer mechetCe& cesOee keâe GheÙeesie keâjles ngS ceeveJe mecegoeÙe keâes
efJeÕeefJeKÙeele meceepe mesJeer megßeer cesIee heeškeâj YeieJeeve ke=â<Ce keâe Jen meboMs e efoÙee efkeâ Deheves nkeâ kesâ efueS Ùegæ cewoeve ceW Glejvee vÙeeÙe mebiele SJeb
ves GoddyeesOeve ceW Øeeke=âeflekeâ JeeleeJejCe mes keâer pee Oece& mebiele nw~oeroer keâes Úe$e peerJeve mes ner Deheveer cesOee kesâ ØeefleHeâuemJe¤he Deveskeâ DeJee[& Øeehle ngS
jner ÚsÌ[ÚeÌ[ SJeb veefoÙeeW keâer Øeeke=âeflekeâ mebjÛevee nw efkeâvleg kegâÚ je°^eÙr e Deewj Devleje°^eÙr e DeJee[& Øeehle ngS nQ efpevekeâe GuuesKe Ùeneb keâjvee
ceW efkeâÙes pee jns yeoueeJe Deewj efJeveeMekeâejer veerelf eÙeeW DeefveJeeÙe& nw, vece&oe Deeboesueve kesâ ceeOÙece mes ceeveJeerÙe efnleesW keâer j#ee kesâ efueS meved 1985 ceW
mes Deeieen efkeâÙee Deewj Øeke=âefle kesâ Øeefle mebJesoveMeerue yeer.yeer.meer. Éeje «eerve efjyeve DeJee[&,1992 ceW yeeyee Deecšs kesâ meeLe Øeehle jeF&š,ueeF&Je,efueJ[
nesves keâer meueen oer~ YeeieJele ØeJeòeâe meble ßeer DeJee[&,1993 ceW ieesu[cesve heÙee&JejCe DeJee[&,1999 ceW Scevesmšer FbšjvesMeveue Éeje Øeoòe ¢etceve
jepesÕejpeer veeiej ves megßeer cesIee heeškeâj kesâ jeF&š FHesâv[j DeJee[&,2009 ceW yesmš Deej.šer.DeeF&.efmešerpeve DeJee[& mes GvnW veJeepee ieÙee~
mecceeve ceW keâne efkeâ ceQ lees kesâJeue YeeieJele keâLee
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 13 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

13

ØeosMe JeeCeer
kesâ DeOÙe#e, he$ekeâej heb. ceveesnj ceb[ueesF&,
ßeer cegkesâMe ßeerOej cegkeâeleer DeOÙe#e ce.Øe.,jepemLeeve
heešeroej meceepe efpeuee yeÌ[Jeeveer,ßeer Meebefleueeue
heešer o ej ‘‘he$ekeâej’’keâe ef J eMes < e menÙees i e
jne,mebÛeeueve ßeer efoueerheYeeF& heešeroej ves efkeâÙee~
heb. ßeer veeiej ves oeroer megßeer cesIee heeškeâj kesâ
mecceeve ceW keâne efkeâ oeroer ves je°^ kesâ mece#e
efJeÕe mlej hej efJekeâeme Deewj efJeveeMe keâer heefjYee<eeSb
efveef§ele keâer nw~ Øeke=âefle,mebmke=âefle Deewj ceeveJelee kesâ
Øeefle keâer ieF& Gvekeâer mesJee Deewj mebIe<e& keâer ieeLeeSb
Jees Decej keâLeeSb nQ pees peue,pebieue Deewj peceerve
mes pegÌ[s ceeveJe mecegoeÙe keâes ncesMee efoMee osleer
keâce& Mejerj kesâ Éeje keâer ieF& YeieJeeve keâer meJeexòece ØeeLe&vee nw~
jnsieer~ 12 efomecyej keâes YeJÙe keâueMe Ùee$ee kesâ
meeLe ßeerceod YeeieJele %eeve Ùe%e keâer Meg¤Jeele ngF&
efpemeceW YeeieJele ØeJeòeâe heb. jepesÕejpeer veeiej ves
megceOetj JeeCeer ceW keâne efkeâ Fme mebmeej ceW Dece=le
Øeehle keâjves kesâ efueS mesJee keâjvee pe¤jer nw~
mebmeej ceW pees pewmeer mesJee keâjlee nw F&Õej Gmes
Jewmee ner Heâue oslee nw~ Gvnesves keâne efkeâ yeÌ{lee
yeepeej Jeeo SJeb hetbpeerJeeo efÛeblee keâe efJe<eÙe nw
efpemekesâ keâejCe ceeveJeerÙe cetuÙeeW keâe lespeer mes
heleve nes jne nw meeLe ner DeceÙee&oe SJeb Deveweflekeâ
DeeÛejCe mes meeceeefpekeâlee SJeb je°^erÙe YeeJeveeDeeW
keâes Keleje nw~ ceve keâes Skeâ yeej ceW Skeâ ner
peien ueieeJeW Deewj Jen Skeâ peien nes~
pevekeâuÙeeCekeâejer , peveef n lew < eer , Deew j
DeelceMegefækeâejkeâ~ DeeOÙeeeflcekeâ efJekeâeme ieg¤ mes
ner Øeehle neslee nw~ ieg¤ kesâ %eeve mes ner DebOekeâej
efcešlee nw~ Gvnesves oerhekeâ keâes ieg¤ kesâ meceeve
yeleeles ngS keâne efkeâ oerhekeâ keâer ceefncee Fleveer
nesleer nw efkeâ Jen ØekeâeMe oslee nw~ oerhekeâ keâer
pÙeesefle hejyeÇÿe nesleer nw,oerhekeâ heehe keâe veeMe
keâjlee nw leLee efšceefšceeles ngS mebIe<e& keâjves keâer
ØesjCee oslee nw~ Jen Kego peuekeâj peerJeve kesâ heLe
keâes Deeueewefkeâle, ØeMemle keâjlee nw~
❏ oerhekeâ Mecee&

veeiej meceepe keâer heef$ekeâe peÙe neškesâMe JeeCeer efJeceeseÛf ele

ØeefleYeeJeeve efJeÅeeLeea hegjmke=âle neWies-cegKÙeceb$eer

hetJe& cegKÙeceb$eer keâer Iees<eCee keâes Deye cetle&¤he efceuesiee

Yeesheeue~ hetJe& cegKÙeceb$eer YeieJeble jeJe ceb[ueesF& kesâ ie=nveiej
Keb[Jee ceW Gvekeâer Øeeflecee kesâ DeveeJejCe kesâ DeJemej hej lelkeâeueerve
je°^heefle [e@.MebkeâjoÙeeue Mecee& keâer GheefmLeefle ceW lelkeâeueerve
cegKÙeceb$eer efoefiJepeÙe efmebn ves ØeefleJe<e& ØeefleYeeMeeueer Úe$eeW keâes
‘ceb[ueesF& hegjmkeâej’ mes hegjmke=âle keâjves keâer Iees<eCee keâer Leer,
efpemes Jes cetle& ¤he veneR os heeS Les~ Deye Jele&ceeve cegKÙeceb$eer
efMeJejepeefmebn Ûeewneve ves veeiej yeÇeÿeCe meceepe keâes DeeÕemle
efkeâÙee nw efkeâ hetJe& cegKÙeceb$eer keâer Iees<eCee keâes Deye cetle&¤he
Øeoeve keâjWies~ Deheves efveJeeme hej veeiej meceepe keâer heef$ekeâe
‘peÙeneškesâMe JeeCeer’ kesâ YeieJeblejeJe ceb[ueesF& mce=efle Debkeâ keâe
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
efJeceesÛeve keâjles ngS efMeJejepeefmebn Ûeewneve ves Gòeâ Iees<eCee
keâer~ ßeer Ûeewneve ves keâne efkeâ ØeefleYeeMeeueer Úe$e lees hegjmke=âle
nesvee ner ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ Jes Yeejle kesâ YeefJe<Ùe nQ~ cegKÙeceb$eerpeer
ves ‘neškesâMe JeeCeer’ kesâ Fme ØeÙeeme keâer leejerHeâ keâer leLee nceejs
ØeosMe kesâ ieewjJeMeeueer JÙeefòeâÙeeW keâer veF& heerÌ{er keâes peevekeâejer
osves kesâ efueS heef$ekeâe kesâ mecheeokeâ oerhekeâ Mecee& leLee heJeve
Mecee& keâes yeOeeF& oer~ Fme DeJemej hej Jeefj‰ jepeveslee DeefceleeYe
ceb[ueesF&, ØeMeemeefvekeâ DeefOekeâejer veerjpe ceb[ueesF&, veeiej meceepe
kesâ Jeefj‰ meomÙe ßeer megYee<e JÙeeme leLee he$ekeâej ßeer DeesceØekeâeMe
cesnlee GheefmLele Les~
14 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

14
 ceOegcekeäKeer keâer lejn iegueeye mes ceOeg ues uees Deewj keâebšs ÚesÌ[ oes~
ØeosMe JeeCeer
[e@.jecejleve Mecee& veeiej yeÇeÿeCe
neškesâÕej cebeof j vÙeeme kesâ DeOÙe#e
SJeb meblees<e peesMeer meefÛeJe efveJee&eÛf ele
Gppewve~ veeiej
yeÇeÿeCe neškesâÕej
ceef v oj vÙeeme
njefmeefæ ojJeepee
jeceIeeš ceeie& keâer
yew"keâ GheeOÙe#e ßeer
DeMeeskeâ hešsue keâer
DeOÙe#elee ceW mecheVe
ngF&~ yew"keâ ceW hetJe& DeOÙe#e mJe.jeceØemeeopeer jeJeue kesâ efveOeve kesâ
keâejCe vÙeeme ceC[ue keâe hegveie&"ve efkeâÙee ieÙee~ leodvegmeej keâes<eeOÙe#e
ßeer jeceÛevõpeer veeiej kesâ ØemleeJe kesâ heefjØes#e ceW hetJe& meefÛeJe [e@.jecejleve
Mecee& keâes meJee&vegceefle mes vÙeeme kesâ DeOÙe#e heo hej efveJee&efÛele efkeâÙee
ieÙee~ [e@.Mecee& keâer DeOÙe#elee ceW vÙeeme ceC[ue keâer hegve: DeeÙeesefpele
yew"keâ ceW vÙeeme ceC[ue keâe hegveie&"ve efkeâÙee ieÙee~ leodvegmeej GheeOÙe#e
heo hej ßeer DeMeeskeâ hešsue SJeb [e@. vejsvõ veeiej, meefÛeJe heo hej ßeer
mevlees<e peesMeer, men meefÛeJe heo hej ßeer megjsvõ kegâceej cesnlee ‘megceve’,
keâes<eeOÙe#e heo hej ßeer jeceÛevõ veeiej leLee vÙeemeer meomÙe kesâ ¤he ceW
meJe&ßeer Mebkeâjueeue veeiej (Fvoewj), JeemegosJe ef$eJesoer (Kepejevee), yeeyetueeue
Mecee& (osJeeme), oerhekeâ Mecee& (Fvoewj), ceesnve Yeó (Kepejevee) SJeb
megjsMe jeJeue (Gppewve) keâes vÙeeme ceC[ue ceW efueÙee ieÙee~
Fme DeJemej hej YeieJeeve neškesâÕej kesâ hetpeve kesâ Ghejevle meYeer
GheefmLele vÙeeme ceC[ue kesâ meomÙeeW Éeje veJe efveJee&efÛele DeOÙe#e [e@.jecejleve
Mecee& keâe heg<henej mes mJeeiele efkeâÙee ieÙee~ Fmekesâ he§eeled veJeefveJee&efÛele
GheeOÙe#e [e@.vejsvõ veeiej, meefÛeJe ßeer mevlees<e peesMeer, men meefÛeJe ßeer
megjsvõ kegâceej cesnlee megceve keâe Yeer heg<henej mes mJeeiele efkeâÙee ieÙee~ Devle
ceW efoJebiele DeOÙe#e mJe.jeceØemeeo jeJeue keâes ßeæebpeefue oer ieF&~ Fme
DeJemej hej veJe efveJee&efÛele DeOÙe#e [e@.Mecee& ves vÙeeme keâes 10 npeej leLee
ßeer megjsvõ cesnlee megceve ves ceefvoj vÙeeme keâes 5 npeej keâe Devegoeve Øeoeve
efkeâÙee~ Meebeflehee" kesâ he§eeled vÙeeme ceC[ue keâer yew"keâ mechevve ngF&~
Jeneb mJeCe& heòes Jeeuee
heerheue keâe Je=#e Lee
heerheuejeJeeB~ #es$e keâer heeJeve meefueuee YeieJeleer keâeueerefmebOe (yeÌ[er) efpemes
efmevOeg veoer kesâ veece mes Yeer peeveles nw, hej ØeefleJe<e& ueieves Jeeuee keâeefle&keâ cesuee
jefJeJeej mes ØeejbYe ngDee~ heerheuejeJeeb mes ueieYeie 3 efkeâ.ceer. otj veoer leš hej
efmLele #es$e keâe hegjeCe Øeefmeæ leerLe& YeieJeeve YetleveeLe kesâ efJeMeeue cebefoj hej
Øeele: DebOekeâej mes veoer ceW mveeve-oeve he§eele oMe&ve kesâ efueÙes YeòeâeW keâe
DeeJeeieceve Meg® nes ieÙee Lee~ ceOÙeebn lekeâ mewkeâÌ[eW Yeòeâ DeemLee keâer [gyekeâer
ueiee keâj YetleveeLe kesâ oMe&ve SJeb peueehe&Ce nsleg uecyeer keâleej ceW KeÌ[s Les~
GuuesKeveerÙe nw efkeâ Gppewve (DeJeefvlekeâe) keâer ner lejn ÙeneB Yeer keâeefle&keâ heteCf e&cee
mes ØeefleJe<e& melele efoJemeerÙe cesuee DeeÙeesefpele neslee Dee jne nw~ mJe. Tbkeâejpeer
oJes cenejepe (heerheuejeJeeB) ke=âle ßeer YetlesÕej ceefncee hegefmlekeâe ceW keâeueer efmebOe
veoer ceW mveeve oeve keâjves keâe cenlJe Fme Øekeâej yeleueeÙee nw~
‘‘iebieeÙeeb ÙecegveeÙeeÛÙe, efmebOeg meeiej mebie ceW,
Ùe$ee meewpeeÙeles efJeØee, efmevOeg mveeveeÛÙe keâeefle&kesâ~’’
DeLee&led pees hegCÙe iebiee, Ùecegvee ceW leLee efmebOeg SJeb meeiej kesâ mebiece hej
mveeve keâjves mes Øeehle neslee nw, Jener ns efJeØees ÙeneB keâeefle&keâ ceeme ceW efmebOeg
(keâeueer efmebOe ceW keâjves mes Øeehle neslee nw~ mebkebâo hegjeCe kesâ vece&oeKeC[ ceW
Fme (YetlesÕej) leerLe& keâe heefjÛeÙe SJeb cenlJe efJemle=le ¤he mes GuuesefKele nw~
GmeceW keâne ieÙee nw efkeâ cebefoj kesâ efveke⚠Skeâ heerheue keâe Je=#e nw efpemekesâ heòes
mJeCe& kesâ nw~ uesefkeâve Deepe ÙeneB heerheue keâe Ssmee keâesF& Je=#e veneR nw~
mecYeJele: jne nesiee pees keâeueeblej ceW efJeueghle nes ieÙee~ YeeieJeleeÛeeÙe& heb.
peves<eÛevõ veeiej (Sce.S.mebmke=âle) Fme mecyebOe ceW keânles nQ efkeâ nceejs
Oece&MeeŒe Deewj hegjeCe ieuele nes ner veneR mekeâles~ Je=#e efkeâmeer ve efkeâmeer ®he
ceW ÙeneB DeJeMÙe jne nesiee, pees efJeueghle nes ieÙee~ cesuee DeJeefOe ceW meesceJeej
keâes YeieJeeve YetleveeLe keâer MeesYeeÙee$ee Yeer efvekeâueleer nw~ Fmeer lejn YetlesÕej
mes ueieYeie Skeâ efkeâ.ceer. otj keâeueer efmebOe meele YeeieeW ceW yenves ueieleer nw,
efpemes ‘mehle ßeesle’ kesâ veece mes peevee peelee nw~ ÙeneB hej Yeer mewkeâÌ[eW YeòeâeW
ves veoer ceW DeemLee keâer [gyekeâer ueieeF&~ GuuesKeveerÙe nw efkeâ 453 keâjesÌ[ ®.
keâer ueeiele mes yeveves Jeeuee #es$e keâe yengÛeefÛe&le jCepeerle meeiej (keâeueer efmebOe
heefjÙeespevee) yeebOe Yeer ÙeneR mecceme KesÌ[er kesâ heeme yebOeve mJeerke=âle nw~
❏ nefjveejeÙeCe veeiej, heerheuejeJeeB

LIC YeejleerÙe peerJeve yeercee efveiece

keâeÙee&ueÙe: efmeefJeue ueeF&vme, KeC[Jee 450 001 (ce.Øe.)
GppeJeue SJeb megjef#ele YeefJe<Ùe nsleg
YeejleerÙe peerJeve yeercee keâer DeefYeveJe ÙeespeveeDeeW keâer efJeÕemeveerÙe peevekeâejer nsleg
mebpeÙe hebe[f le (DeOÙe#e keäueye meomÙe) 34-yeer, meebFv& eeLe keâeueesveer S meskeäšj efleuekeâ veiej kesâ heeme, Fvoewj Heâesve 0731-2904072, cees. 94248-32201
MeefMekeâeble hebe[f le SJeb ßeerceleer keâeefceveer hebe[f le efJeiele 29 Je<eeX mes keâeÙe&jle cees. 94259-50023, 96694-00322 keâeue cegKeer (Keb[Jee)
efoJÙekeâeble hebe[f le SJeb ßeerceleer DeheCee& hebe[f le DeebÛeefuekeâ ØeyevOekeâ keäueye meomÙe veeieoe efpeuee Gppewve cees. 94259-86344, 9827275268
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 15 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

15
 efcešs jepeYeÙe peneb, efceues Oeve Deewj Øeefle‰e, jKe mekeâles nQ Jeneb efJejue peve ner efvepe efve‰e~
ØeosMe JeeCeer
mesJee efveJe=eòf e hej efJeMes<e
[e@.Jner.kesâ. heewjeefCekeâ je°^eÙr e mlej
kesâ #eejmet$e efÛeefkeâlmee efJeMes<e%e jns
Gppewve~ Øees.[e@.›epesvõkegâceej heewjeefCekeâ
yeer . S.Sce.Sme., heer . SÛe.[er . (DeeÙeg . )
SHeâ.DeeF&.Sme.meer.S. MeemekeâerÙe OevJebleefj
DeeÙegJexo ceneefJeÅeeueÙe SJeb efÛeefkeâlmeeueÙe Gppewve
ceW MeuÙe efJeYeeie kesâ efJeYeeieeOÙe#e kesâ heo hej
keâeÙe&jle jns, efpevekeâes efoveebkeâ 30-11-2010
keâes Mee.DeeÙeg.ceenefJeÅeeueÙe SJeb efÛeefkeâlmeeueÙe
kesâ mechetCe& efMe#ekeâ efÛeefkeâlmekeâ leLee keâce&ÛeeefjÙeeW
SJeb ceneefJeÅeeueÙe kesâ Úe$eeW Éeje YeeJeefYeveer efJeoeF& oer ieF&~ [e@.Jeer.kesâ.
heewjeefCekeâ JewÅe heb.ke=â<CeJeuueYepeer veeiej (cesjs oeoepeer) pees efkeâ ßeer DeeÙegJexo
ceneefJeÅeeueÙe Yeesheeue kesâ ØeeÛeeÙe& Yeer jns, kesâ pÙes‰ heg$e nQ~ ce.Øe. ceW
ØeeLeefcekeâ keâ#ee lekeâ DeOÙeÙeve kesâ he§eeled Deehekeâe mechetCe& DeOÙeÙeve iebiee kesâ
efkeâveejs nefjÉej leLee JeejeCemeer ceW mecheVe ngDee~ yeer.S.Sce.Sme. kesâ
meeLe-meeLe Deeheves JeejeCemesÙe mebmke=âle efJeÕeefJeÅeeueÙe JeejeCemeer mes meeefnlÙe
MeeŒeer Yeer efkeâÙee nw~ Fbšve&Meerhe kesâ he§eeled Deehekeâe yeveejme efnvot efJeÕeefJeÅeeueÙe
JeejeCemeer ceW heer.peer. ceW ÛeÙeve nes ieÙee Lee~ peneb mes hetpÙe oeoepeer keâer
mesJeeefveJe=efòe kesâ keâejCe Skeâ Je<e& he§eeled ÚesÌ[ keâj Deevee heÌ[e ~ Deehekeâe
ceOÙeØeosMe ceW meJe&ØeLece ÛeÙeve 1973 ceW Mee.DeeÙeg.cene., iJeeefueÙej ceW
ef[ceebmš^sšj DeeÙegJexo kesâ heo hej Heâmš& cesefjš ceW ngDee, Gmekesâ he§eeled
1975 ceW JÙeeKÙeelee MeuÙe MeeueekeäÙe kesâ heo hej Yeer cesefjš ceW ÛeÙeve neskeâj
2003 ceW ØeesHesâmej ngS~ Deehe Yeejle kesâ efJeefYeVe efJeÕeefJeÅeeueÙeeW (iJeeefueÙej,
Yeesheeue, jerJee, Fvoewj, peÙehegj, peesOehegj, ueKeveT, nefjÉej, yee@cyes,
veeiehegj, hegCes, efMeceuee, keâevehegj, jeÙehegj leLee keâesuekeâelee ceW DeeÙegJexo
mebkeâeÙe kesâ me›eâerÙe meomÙe SJeb hejer#ekeâ Yeer jns~ Deehekesâ DeOÙeÙeve leLee
DeOÙeeheve kesâ efJe<eÙe ceW Úe$eeW Éeje Gvekeâer ØeMebmee megveer pee mekeâleer nw~
Deehekesâ Deveskeâ efMe<Ùe mechetCe& Yeejle ceW efÛeefkeâlmee keâjles nw~ kegâÚ ØeeÛeeÙe& nw,
lees kegâÚ yeveejme, peeceveiej pewmes DeeÙegJexo mebmLeeveeW ceW ØeesHesâmej kesâ heo hej
keâeÙe&jle nw~ Deehe GÛÛe keâesefš kesâ Sskesâ[efceMeerÙeve Yeer nw~ Deehekesâ 100 mes Yeer
DeefOekeâ efjmeÛe& heshej Deveskeâ he$e-heef$ekeâeDeeW ceW ØekeâeefMele ngS~ Fmekesâ lenle
Deehekesâ Éeje Deveskeâ je°^erÙe leLee Deleje&°^erÙe Jew%eeefvekeâ mebieesef‰ÙeeW ceW Yeeie
ueskeâj ÛesÙejheme&ve, keâesÛesÙej heme&ve neskeâj, keâer-veesšdme, iesmš ueskeäÛej leLee
efjmeÛe& heshej JeeÛeve efkeâÙee ieÙee~ Deehekeâes Deveskeâ mebmLeeveeW Éeje mecceeefvele
efkeâÙee ieÙee nw, Deehekeâes ceOÙeØeosMe mlej kesâ mecceeve mes mJeemLÙe ceb$eer Éeje
meved 2005 ceW Yeesheeue ceW mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~
(ceOÙeØeosMe ceW Deehekesâ keâejCe ner kesâvõerÙe mJeemLÙe SJeb heefjJeej keâuÙeeCe
ceb$eeueÙe ves 3 yeej 2-2 ceen kesâ #eejmet$e efÛeefkeâlmee ØeefMe#eCe efMeefJej
DeeÙeesefpele efkeâÙes efpemeceW mechetCe& Yeejle mes 100 mes Yeer DeefOekeâ
DeeÙeg.efÛeefkeâlmeeefOekeâeefjÙeeW ves ØeefMe#eCe Øeehle efkeâÙee~)
❏ [e@.Meevleveg heewjeefCekeâ
Deewpeme ne@emf hešue, Yeesheeue cees.9424037637
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
31eqomecyej keâes mesJee efveJe=eòf e hej efJeMes<e
ßeer jeceÛevõ veeiej keâe
mechetCe& keâeÙe&keâeue ÙeMemJeer
SJeb F&ceeveoej jne
Gppewve~ ØelÙeskeâ JÙeefòeâ kesâ peerJeve keâe Skeâ DeeoMe& neslee nw pees efJeheefjle
heefjefmLeefleÙeeW ceW Ûeóeve keâer lejn mebyeue oslee nw~ kegâÚ Ssmee ner mebyeue nceW
efceuelee nw nceejs heehee ßeer jeceÛebõ peer veeiej mes pees efkeâ nceejs efueS DeeoMe&
yevekeâj peerJeve keâes ØekeâeMeceeve yeveeles jns~ 31 efomecyej 2010 keâes nceejs
heehee Deheveer MeemekeâerÙe mesJee (meneÙekeâ mJeemLÙe DeefOekeâejer veiej efveiece
Gppewve mes mesJeeefveJe=òe nes ieS~ Deheves mebhetCe& mesJeekeâeue ceW Deehe hetCe&¤hesCe
efve<he#e SJeb F&ceeveoej jns~ Deheves keâeÙe& #es$e ceW Deheveer keâeÙe&Mewueer SJeb
ØeyebOeve #ecelee mes Deehe keâeHeâer ueeskeâefØeÙe jns~ efmenbmLe cesuee pewmes YeJÙe
DeeÙeespeve ceW Deehekesâ oerIe& DevegYeJe keâe ueeYe Gppewve Menj keâes Øeehle
ngDee~ ve kesâJeue Deheves keâeÙe&mLeue hej Deefheleg heeefjJeeefjkeâ mlej hej Yeer
Deeheves meYeer yeÛÛeeW keâes meceeve Øesce SJeb mebmkeâej efoS nQ~ nceejs heehee ves
Dee[cyej Deewj efoKeeJes kesâ yepeeÙe ceeveJe mesJee keâes Dehevee Oece& ceevee~DeheveeW
mes eflejmke=âle SJeb ueeÛeej ueesieeW keâes Deheves Iej Deebieve ceW peien oer leLee
heeefjJeeefjkeâ meomÙeeW keâer lejn Gvekeâe hees<eCe efkeâÙee ~ Jes peye 31
efomecyej keâes mesJeeefveJe=òe ngS leye Gvekesâ heeme DecetuÙe hetbpeer Leer-DemebKÙe
MenjJeeefmeÙeeW kesâ Øesce keâer,meÆeJevee leLee mecceeve keâer~meceepe mesJee SJeb
mechetCe& efve‰e kesâ meeLe Deheves heo kesâ meeLe vÙeeÙe keâj MeemekeâerÙe mesJee
efveJe=efòe hej nce meYeer Gvns meeoj veceve keâjles nQ~-meew. jeOee,meew.
meercee, jepekeâceue, veerefleve, veJeerve, efJeJeskeâ (efhevšt)~
Deble&je<š^eÙr e HeÙee&JejCe mecces}ve cesb kegâceejer
eEÛelee oJes keâes øeLece Hegjmkeâej efce}e
ueKeveT efveJeemeer kegâceejer eEÛelee oJes megHeg$eer
ßeerceleer Deejleer oJes SJeb ßeer cegkegâ} oJes keâes je<š^erÙe
JevemHeef l e Deveg m eb O eeve meb m Leeve, }KeveT
(Sve.yeer.Deej.DeeF&.) cesb 'H}evš SC[ SvJeeÙejvecesvš}
HeesuÙetMeve` efJe<eÙe Hej 8 mes 11 efomecyej 2010
lekeâ ngÙes Deble&je<š^erÙe mecces}ve cesb meJe&ßes<" Heesmšj
øemlegeflekeâjCe kesâ ef}Ùes øeLece mLeeve mes mecceeefvele
efkeâÙee ieÙee~ Fmemes HetJe& Fvekeâes 2007 cesb }KeveT efJeMJeefJeÅee}Ùe kesâ
meYeer mebkeâeÙeesb cesb meJe&ßes<" Úe$e nesves kesâ ef}Ùes Ûeebme}me& ieesu[ ces[}
mes veJeepee ieÙee leLee }KeveT efJeMJeefJeÅee}Ùe Éeje Gvnsb Gllece
DeeÛejCe SJeb Glke=â<š meeceeefpekeâ mesJeekeâeÙe& nsleg [e. ÛekeâüJeleer& ieesu[
ces[} kesâ meeLe-meeLe Sce.Sme.meer. (HeÙee&JejCe efJe%eeve) keâer Hejer#ee cesb
meJee&efOekeâ Debkeâ øeeHle keâjves kesâ keâejCe ßeerceleer Heg<HeeJeleer šb[ve cesceesefjÙe}
ieesu[ ces[} mes Yeer mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~ (ØeefleefveefOe Éeje)
16 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
16
 keâòe&JÙe efve‰e mes ceveg<Ùe keâer keâerefle& yeÌ{leer nw~
ØeosMe JeeCeer
[e@.DepeÙe cesnlee peve DeefYeÙeeve
heefj<eo kesâ GheeOÙe#e yeves
Yeesheeue~ ceOÙeØeosMe Meemeve ves [e@.DepeÙe cesnlee
Je Øeoerhe heeC[s keâes peveeefYeÙeeve heefj<eo keâe GheeOÙe#e
efveÙegòeâ efkeâÙee nw~ hesMes mes DeeLeexhese[f keâ mepe&ve [e@.cesnlee
meceepe mesJee kesâ #es$e ceW Je<eeX mes keâeÙe& keâj jnW nQ~
peyeefkeâ efmeefJeue FbpeerefveÙeefjbie ceW ef[hueescee Øeehle Øeoerhe
heeC[s efJeÅeeLeea heefj<eod kesâ keâeÙe&keâlee& jns nQ~
hejMegjece Éej keâe GodIeešve
◊㌂ÊÒ⁄– ‚∑§∂ ’˝ÊrÊáÊ ‚◊Ê¡ ∑§ Ãàflʜʟ ◊¢ ⁄Ê◊≈U∑§⁄Ë ∑§ÊŸ¸⁄ ¬⁄
¬⁄‡ÊÈ⁄Ê◊ mÊ⁄ ∑§Ê ©Œ˜ÉÊÊ≈UŸ „È•Ê– ß‚ •fl‚⁄ ¬⁄ ŸÊª⁄ ’˝ÊrÊáÊ ¬Á⁄cÊŒ ∑§
•äƒÊˇÊ üÊË ¡ƒÊ‡Ê ŸÊª⁄, ‚Áøfl ‚ÃË‡Ê ŸÊª⁄, ∑§ÊcÊÊäƒÊˇÊ •Ê‡ÊËcÊ √ƒÊÊ‚,
’Ê∂∑ΧcáÊ Œfl, ‚ÈÁŸ∂ ◊„ÃÊ, ŸÊª⁄ ‚◊Ê¡ ◊¢ ‚∑§∂ ’˝ÊrÊáÊ ‚◊Ê¡ ∑§
¬˝÷Ê⁄Ë ÁŒŸ‡Ê ŸÊª⁄ •ÊÁŒ Ÿ •Ê◊¢ÁòÊà •ÁÃÁÕƒÊÊ¢ ∑§Ê Sflʪà Á∑§ƒÊÊ– ∑§ÊƒÊ¸∑˝§◊
∑§ ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ ¬˝÷Ê⁄Ë ◊¢òÊË ¬Ê⁄‚ ¡ÒŸ, ÁflœÊƒÊ∑§ ƒÊ‡Ê¬Ê∂Á‚¢„ Á‚‚ÊÒÁŒƒÊÊ,
Ÿª⁄ ¬ÊÁ∂∑§Ê •äƒÊˇÊ ¬˝„∂ÊŒ ’¢œflÊ⁄, «ÊÚ. ∂ˇ◊ËŸÊ⁄ʃÊáÊ ¬Êá«ƒÊ Õ–
veeiej ØeefleYee Deuekeâe Ùee%eefvekeâ keâe DeefYevevove
◊㌂ÊÒ⁄ – ÷ªflÊŸ üÊË ¬‡ÊȬÁßÊÕ ◊„ÊŒfl ∑§ 48 fl¢ ◊∂ ◊¢ 25
Ÿflê’⁄ ∑§Ê ‚Ê¢S∑ΧÁÃ∑§ ◊¢ø ¬⁄ •¬ŸË ¬˝SÃÈÃË ŒŸ¢ •ÊƒÊË ŸÊª⁄ ’˝ÊrÊáÊ
‚◊Ê¡ ∑§Ë ¬˝ÁÃ÷Ê ¬Ê‡fl¸ªÊÁƒÊ∑§Ê •∂∑§Ê ƒÊÊÁÇŸ∑§ ∑§ Ÿª⁄ʪ◊Ÿ ¬⁄ Á¡∂Ê
ŸÊª⁄ ¬Á⁄cÊŒ, ◊Á„∂Ê ¬Á⁄cÊŒ ÃÕÊ ƒÊÈflÊ ¬Á⁄cÊŒ mÊ⁄Ê SÕÊŸËƒÊ ◊ÊM§ÃË „Ê≈U∂
¬⁄ ©Ÿ∑§Ê •Á÷ŸãŒŸ Á∑§ƒÊÊ– •∂∑§Ê¡Ë ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ∑§⁄Ÿ flÊ∂Ê¢ ◊¢ Á¡∂ÊäƒÊˇÊ
¡ƒÊ‡Ê ŸÊª⁄, Á¡∂Ê ‚Áøfl ‚ÃË‡Ê ŸÊª⁄, „Á⁄‡Ê Œfl, «ÊÚ. ⁄Ê¡ãŒ˝ ŸÊª⁄,
ÁŒŸ‡Ê ŸÊª⁄, ŸÊª⁄ ◊Á„∂Ê ¬Á⁄cÊŒ •äƒÊˇÊÊ üÊË◊Áà ƒÊÁ‡ÊÃÊ Œfl, ©¬ÊäƒÊˇÊ
•∂∑§Ê ŸÊª⁄, ‚Áøfl üÊË◊Áà ‚¢ªËÃÊ ŸÊª⁄, ∑§ÊcÊÊäƒÊˇÊ ∑§À¬ŸÊ √ƒÊÊ‚,
üÊË◊Áà ÁŸ◊¸∂Ê ŸÊª⁄, ¿UÊòÊ ÁøòÊÊ¢‡Ê ◊á«∂Ê߸ , ⁄Ê„È∂ øÊÒ„ÊŸ ∞fl¢ ∑ȧ. ‚Ë◊Ê
ŸÊª⁄ Ÿ ©ã„¢ ŒÈ¬^UÊ ¬„ŸÊ∑§⁄ üÊË»§∂ fl ◊ÊÀƒÊʬ¸áÊ ∑§⁄ ©Ÿ∑§Ê Sflʪà Á∑§ƒÊÊ–
Sflʪà ‚◊Ê⁄Ê„ •ÊƒÊÊÁ¡Ã ∑§⁄Ÿ ◊¢ ‚„ƒÊÊª ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄Ÿ „ÃÈ ŸÊª⁄ ‚◊Ê¡ Ÿ
Ÿª⁄ ¬ÊÁ∂∑§Ê •äƒÊˇÊ ¬˝„∂ÊŒ ’¢œflÊ⁄, ◊ÈUÅÿ¬ÊÁ‹U∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄Ë ‚¢¬ÍáÊʸŸ¢Œ
Á◊üÊÊ, ⁄Ê¡ãŒ˝ ŸË◊Ê, ¬òÊ∑§Ê⁄ ’˝¡‡Ê ¡Ê‡ÊË, ÁflŸÊŒ ªÊÒ« ∑§Ê •Ê÷Ê⁄ ◊ÊŸÃ
„È∞ œãƒÊflÊŒ ôÊÊÁ¬Ã Á∑§ƒÊÊ–
❏ peÙesMe veeiej
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
vejefmebn cesnlee keâer peÙebleer ceveeF&
vejefmebn cesnlee DeHeYeüMb e nesles nesles vejefmebn Yekeäle yeve ieS - veeiej
cebomeewj~ Yekeäle vejefmebn veeiej meceepe cesb pevcesb Deewj ßeer ke=â<Ce kesâ
Hejce Yekeäle nes ieS Les~ Gvekesâ Éeje ieeÙee ieÙee Heo Jew<CeJe peve lees lesves
keâefnS keâes je<š^efHelee cenelcee ieebOeer ves Yeer øeeLe&vee meYee cesb øeeefleefove
ieeÙee nw~ ceesncceo iepeveyeer kesâ HeMÛeele meesceveeLe kesâ Hegpeejer vejefmebn
cesnlee FOej GOej Yeškeâles jns~ øeosMe kesâ Heešeroej meceepe ves Gvekesâ
YejCe Hees<eCe keâer efpeccesoejer }er Ùen yeele je<š^erÙe veeiej yeüeÿeCe
øeefle<"eve kesâ peve mebHeke&â DeefOekeâejer [e@. jepesvoüveeiej ves vejefmebn cesnlee
peÙebefle Hej keâner~
Gvnesbves keâne efkeâ vejefmebn Yekeäle yeeo cesb DeHeYeübMe nesles nesles veeiej nes
ieS~ efnvoer JÙeekeâjCe cesb veeiej keâe DeLe& ßes<" ceevee ieÙee nwb~ Fmeef}S
Heeve kesâ Helles keâes veeiej Heeve Deewj yes} kesâe veeiej yes} keânles nw~ ßeer
neškesâMJej cebefoj Hej vejefmebn cesnlee peÙebleer Hej cegKÙe DeefleLeer kesâ ¤He
cesb yeesue jns Les~ keâeÙe&›eâce keâer DeOÙe#elee ÙegJee veeiej Heefj<eo kesâ DeOÙe#e
ßeer øeJeerCe cesnlee ves keâer~ keâeÙe&›eâce keâe MegYeejbYe ßeer neškesâMJej ceneosJe
kesâ Hetpeve DeÛe&ve Je meble efMejesceCeer vejefmebn cesnlee efÛe$e Hej ceeuÙeeHe&Ce
Je oerHe øeppJe}ve kesâ meeLe ngDee~ DeefleefLeÙeesb keâe mJeeiele efpe}eOÙe#e
peÙesMe veeiej, meefÛeJe meleerMe veeiej Je ßeerceefle mebieerlee veeiej ves efkeâÙee~
Heb. cegkesâMe veeiej ves vejefmebn cesnlee Éeje ef}Kee Yepeve øemlegle efkeâÙee~
ßeer cesnlee ves meble ßeer Éeje mLeeefHele Je DevegYetle F&MJej øeeefHle nsleg
mej}lece Yeefkeäle ceeie& keâer DeJeOeejCee Hej ye} efoÙee~ Fme DeJemej Hej
meceepe peveesb ves vejefmebn cesnlee Hej efškeâerš peejer keâjJeeves, OeejeJeeefnkeâ
øeejbYe keâjJeeves keâer ceebie oesnjeF&~ ßeerceefle mebieerlee veeiej ves keâne efkeâ
meble ßeer keâer peÙebefle øeefleJe<e& efJeefYevve #ew$eesb cesb DeeÙeesefpele keâj nce Gvekesâ
øeefle YeeJeebpe}er kesâ meeLe veeiej mebmke=âefle keâes meeLe&keâ keâj mekesbâies~
keâeÙe&›eâce keâe mebÛee}ve ßeerceefle kegâMe}lee veeiej ves efkeâÙee~ Fme DeJemej
Hej DeeÙeesefpele ceeefmekeâ yew"keâ cesb 10 efomebyej keâes YeesHee} cesb neškesâMe
JeeCeer HeefjJeej Éeje DeeÙeesefpele Jeeef<e&keâ DeecemeYee mvesn mecces}ve Je ßeer
megveer} cesnlee Deefle. Hegef}me DeefOe#ekeâ kesâ mecceeve meceejesn Je ce øe
veeiej yeüeÿeCe øeefleYeeMee}er Úe$e øeeslmeenve meefceleer Éeje Gppewve cesb
DeeÙeesefpele 33 Jesb DeeÙeespeve keâes meHeâ} yeveeves keâer DeHeer} keâer~ 8
peveJejer keâes Heb. }er}eMebkeâj veeiej keâe pevce efoJeme meceejesn HetJe&keâ
ceveeves keâe efveCe&Ùe ef}Ùee ieÙee~
-meew.mebieerlee peÙesMe veeiej
17 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
17
 pees Deheves peerJeve keâer yeefue oslee nw Jener Decej yevelee nw~
ØeosMe JeeCeer
efMeJeMeefòeâ cee®efle ceneÙe%e mecheVe
Deeiej~ MeemekeâerÙe keâce&Ûeejer keâe@ueesveer ie=n efvecee&Ce meefceefle kesâ lelJeeJeOeeve
ceW efMeJeMeefòeâ cee®efle ceneÙe%e efMeJe heefjJeej, ogiee&peer, ceelee Meerleuee ØeeCe
Øeefle‰e ceneslmeJe SJeb YeeieJele %eeve mehleen keâe DeeÙeespeve efoveebkeâ 4 mes 10
efomecyej lekeâ ßeer ßeer 1008 ßeer mJeeceer veejeÙeCevebpeer hegjer cenejepe kesâ
ßeercegKe mes leLee mJeeceer 108 jeIeJeevebopeer cenejepe keâer ØesjCee mes, Ùe%eeÛeeÙe&
heb. ßeer yeeyetueeuepeer GheeOÙeeÙe (MeeŒeer) kesâ keâjkeâceueeW Éeje mecheVe ngDee~
ceeie&oMe&keâ SJeb mesJekeâ ßeer kesâ.heer. veeiej ves yeleeÙee efkeâ DeeÙeespeve kesâ
Meg®Deele ceW mebmLee kesâ heeme OevejeefMe ve nesves mes yewvej-heesmšj keâe keâeÙe&
GvneWves Deheveer ›esâef[š hej keâjJeeÙee, he§eele menÙeesie jeefMe Øeehle nesvee
ØeejcYe ngF& Deewj npeejeW ueesie FmeceW meefcceefuele ngS Ùen meye YeieJeeve
neškesâÕej keâer ke=âhee keâe Heâue nw~ Fme DeeÙeespeve keâer meHeâuelee mes ieod-ieod
ßeer kesâ.heer. veeiej ves keâne nce efpeÙes meceepe kesâ efueÙes, nceeje peerJeve
meHeâue nesiee Dee peeS nce efkeâmeer kesâ keâece, lees nceeje DenesYeeiÙe nesiee~
nce Ûeenles nQ neškesâMe JeeCeer kesâ ceeOÙece mes otj-otj lekeâ ieeBJeeW ceW Ûeslevee
ueeSb neškesâMe JeeCeer keâe mebosMe ØelÙeskeâ ieeBJe otj-ojepe lekeâ hengbÛeeSb~
ce=lÙegYeespe kesâ yeoues oes ueeKe
®heS meceepe keâuÙeeCe nsleg efoS
veeveeryeeF& keâe ceeÙeje mecheVe
ceesÌ[er (len.peeJeo)~ hejce Yeòeâ ßeer vejmeer cesnlee (veeiej) kesâ
JebMepe meble ßeer heb.efceefLeues<epeer cesnlee (veeiej) kesâ cegKeejefyevo mes
veeveeryeeF& keâe ceeÙeje keâe YeJÙe mebieerleceÙe DeeÙeespeve efoveebkeâ 16 efomecyej
mes 23 efomecyej lekeâ mecheVe ngDee~ efpemeceW ØeLece efoJeme keâueMe Ùee$ee,
osJe mLeehevee, ßeer vejmeer cesnlee kesâ hetJe& pevce keâe Je=òeeble cenelcee keâer
ke=âhee, kegâšgbye keâe efJemleej, efMeJe keâe Deveg«en, jeme oMe&ve, kegbâJej yeeF& keâe
onspe, heg$e keâer meieeF&, Meeceueoeme keâe efJeJeen, efhelee keâe ßeeæ, Yepeve
keâe ØeYeeJe, MeeceueMeen hej ngb[er, veeveeryeeF& keâe ceeÙeje Je ÉejkeâeOeerMe
keâe ceeÙeje Yejvee Yeòeâjepe keâer keâmeewšer, YeieJeeve Éeje nej Øeoeve,
Yeòeâ YeieJeeve, Debeflece DeJemLee ceW vejmeerpeer keâe hejueeskeâ ieceve kesâ Øemebie
efJeefYeVe DeJemejeW hej he=Lekeâ-he=Lekeâ ÙepeceeveeW kesâ meeefveOÙe ceW mecheVe
ngS~ Øeefleefove oeshenj 12 mes 9 yepes lekeâ ßeer ceneceeÙee KesÌ[eceeleepeer
ceesÌ[er, len. peeJeo efpeuee veerceÛe ceW Ùen DeeÙeespeve mecheVe ngDee~

DeVeket⚠SJeb vejmeer cesnlee

peÙebleer ceneslmeJe mecheVe
PeeyegDee~ DeVeket⚠SJeb vejmeer cesnlee peÙevleer ceveeves kesâ efveCe&Ùe nsleg
efoveebkeâ 9-12-2010 keâes veeiej heefj<eo PeeyegDee heg®<e SJeb ceefnuee FkeâeF&
keâer mebÙegòeâ yew"keâ meceepe kesâ mebj#ekeâ ßeer nefjefJeªue keâes"ejer kesâ efveJeeme
hej jKeer ieF&~ yew"keâ ceW hejeceMe&oelee ßeer jepesMe veeiej, heb.efÉpesvõ JÙeeme,
keâes<eeOÙe#e ßeer megYee<e veeiej, GheeOÙe#e ßeer DepeÙe veeiej, ßeer osJevõ
keâes"ejer, ßeer veejeÙeCeØemeeo veeiej, ßeer nscesvõ veeiej, ßeer censMe veeiej,
ßeer mebpeÙe veeiej, ceefnuee meefceefle keâer DeOÙe#ee ßeerceleer Fbogyeeuee veeiej,
veeieoe~ Øeefmeæ efMe#eeefJeo Je cesjs hejce efce$e ßeer HetâueÛevopeer ÙeeoJe ßeerceleer heg<hee keâes"ejer, ßeerceleer veerlee keâes"ejer, ßeerceleer YeeJevee veeiej,
keâe Deekeâefmcekeâ efveOeve efJeiele efoJeme ngDee~ ce=lÙeghetJe& GvneWves Deheveer JemeerÙele ßeerceleer DeeMee veeiej, kegâ.ef[cheue veeiej SJeb meceepepeveeW keâer GheefmLeefle ceW
ceW efueKee Lee efkeâ cesjs efveOeve kesâ yeeo cesje ce=lÙegYeespeve ve jKeW~ Fmekesâ veJeefveJee&efÛele DeOÙe#e ßeer DeesceØekeâeMepeer veeiej SJeb meefÛeJe ßeer mebpeÙepeer
yeoues 1 ueeKe ®heÙes meceepe keâer Oece&Meeuee keâes oW Je 51 npeej ®. veeiej ves meceÙeeYeeJe kesâ keâejCe Deheves heo mes lÙeeie-he$e mebj#ekeâ keâes
peerJeoÙee ceeveJe mesJee meefceleer veeieoe Je 51 npeej ®. ßeer DeVehetCee& DeVe hengbÛeeÙee efpemes mebj#ekeâ ves meJe& mecceefle mes mJeerkeâej efkeâÙee Je veJeerve
#es$e keâes efoS peeS~ keâeÙe&keâeefjCeer ie"ve keâjves keâe ØemleeJe yew"keâ ceW jKee~
efoveebkeâ 3 efomecyej 2010 keâes Gvekesâ heg$e Éeje mJe.HegâueÛevo mce=efle GheefmLele meceepepeveeW ves efveCe&Ùe efueÙee efkeâ meceepe keâer ieefleefJeefOe
meceejesn jKee ieÙee~ Fme DeJemej hej kesâvõerÙe Yeejer GÅeesie jepÙeceb$eer ßeer meb Û eeueve nsleg hegve: ßeer jepesMe veeiej keâes DeOÙe#e keâe keâeÙe&Yeej efoÙee peeÙe~
De®Ce ÙeeoJe, ve.hee.DeOÙe#e MeesYee ÙeeoJe, efpeuee keâeb«esme keâcesšer DeOÙe#e (efoveebkeâ 22-10-2009 keâer yew"keâ ceW ngS efveCe&Ùe kesâ Devegmeej Skeâ ner JÙeefòeâ
ßeer jecesÕej hešsue ves DeVehetCee& DeVe #es$e nsleg 51 npeej ®. mebÛeeuekeâ ßeer keâes yeej-yeej DeOÙe#e veneR yeveeÙee peeÙes kesâ Devegmeej) meceepepeveeW keâe
efJepeÙe ØekeâeMe keâes Øeoeve efkeâS~ mecceeve keâjles ngS ßeer jepesMe ves keâeÙe&Jeenkeâ DeOÙe#e yevevee mJeerkeâej keâj
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 18 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

18
 DeefYeceeve keâjvee De%eeveer keâe ue#eCe nw~
ØeosMe JeeCeer
17 DeØewue 2011 keâes ßeerneškesâÕej peÙevleer kesâ heeJeve heJe& hej veJeerve
keâeÙe&keâeefjCeer keâe ie"ve keâjves keâe ØemleeJe jKee pees meJe& mecceefle mes
mJeerkeâej efkeâÙee ieÙee~
he§eele- yew"keâ ceW DeefKeue YeejleerÙe veeiej heefj<eod kesâ ØemleeJe hej
efJeÛeej keâj 12 efomecyej keâes vejmeer cesnlee peÙevleer keâes ceneslmeJe kesâ ¤he
ceW ceveeves keâe efveCe&Ùe ueskeâj mLeeveerÙe ßeerieeÙe$eerceelee ceefvoj hej meYeer
veeiej heefjJeejeW ves GheefmLele neskeâj veeiej meceepe kesâ ieewjJe ßeerke=â<Ce kesâ
hejce Yeòeâ mebleßeer keâer hetpee-DeÛe&vee keâj Oece& ueeYe efueÙee~
❏ megYee<e veeiej
keâes<eeOÙe#e veeiej yeÇeÿeCe heefj<eod, PeeyegDee
efoJÙe mevleeve efvecee&Ce DeefYeÙeeve
keâe ØeLece meccesueve mecheVe
nešheerheuÙee~ efJeÕe ceW henueer yeej efoJÙe mevleeve efvecee&Ce DeefYeÙeeve
keâe ØeLece meccesueve nešheerheuÙee efpeuee osJeeme (ce.Øe.) ceW efoveebkeâ 21
mes 24 Dekeäštyej 2010 lekeâ meche>ve ngDee~ Gòece iegCe, keâce&, mJeYeeJe
Jeeueer meJe&ßes‰, efoJÙe mevleeveeW keâe efvecee&Ce keâjves kesâ efueS ieYe&JemLee
ceW efoÙes peeves Jeeues ietÌ{ jnmÙeeW hej Je<eeX mes MeesOe keâjves JeeueeW ceW
ØecegKe efJeÉeve MeesOekeâlee& [e@.osJe Mecee&peer Jesoeuebkeâej Sce.efHeâue.,
heer.SÛe.[er. efouueer, JeÙeesJe=æ hetpÙe mJeeceer ßeer JewefOekeâevevopeer Fvoewj,
Jeso cece&%e DeeÛeeÙe& [e@.mebpeÙe osJepeer heer.SÛe.[er. (peer peeiejCe šerJeer
Ûewveue) nefjÙeeCee, ßeer heb. jeceosJeØemeeopeer MeeŒeer PeejKeC[, heb.ßeer
jeceefveJeemepeer DeeÙe& ieeefpeÙeeyeeo, heb.ßeer jpeveerMepeer Yeesheeue Deeefo
efJeæeveeW ves Ûeej efoveeW kesâ 10 me$eeW ceW Deheves meejieefYe&le GodyeesOeve ceW
pees yeleeÙee Gmekeâe mebef#ehle meej Ùen nw efkeâ Jeso ceW ceeveJe cee$e keâes
mhe° DeeosMe efoÙee nw efke⠑‘cevegYe&Je peveÙee owJÙeced peveced’’~ DeLe&:-
henues mJeÙeb ceveg<Ùe yeveeW Deewj efoJÙe mevleeveeW keâes pevce oes~ efkeâvleg
DelÙevle Keso nw efkeâ efoveeW efove nce meyeves Jeso kesâ Fme Deveghece
DeefveJeeÙe& ®he mes heeueve keâjves ÙeesiÙe DeeosMe keâe heeueve veneR keâjves
Deewj Deheves Oece& keâce& mes efJecegKe nesves kesâ keâejCe mevleeveeW keâes pevce
osves Jeeues ceelee-efhelee mJeÙeb Demebmkeâeefjle Deewj kegâÚ no lekeâ kegâmebmkeâejer
nesves mes Deewj ieYee&JemLee ceW efoÙes peeves Jeeues megmebmkeâejeW keâes cenlJe
veneR osves kesâ keâejCe ner Jen Deheveer mevleeveeW keâes megmebmkeâej veneR os
heeles nw~ efpememes yeÛÛes Demebmkeâeefjle ner veneR Deefheleg kegâmebmkeâejer Yeer
nesles pee jns nw~ Fmeer cetue keâejCe mes DeefOekeâebMe yeeuekeâ-yeeefuekeâeDeeW
ceW veevee Øekeâej kesâ oes<eeefo leer›e ieefle mes Dee jns nQ~ keâeÙe&›eâce keâe
mebÛeeueve heb.ceOegmegove Mecee& (veeiej) ves efkeâÙee~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 19
19
Yeesheeue ceW mvesn efceueve SJeb
veJeerve keâeÙe&keâeefjCeer keâe ie"ve
Yeesheeue~ ceOÙeØeosMe keâer kesâefhešue Yeesheeue
ceW efoveebkeâ 19.12.10 keâes Yeesheeue Menj kesâ
veeiej yebOegDeeW keâe mvesn efceueve SJeb Deece meYee
DeeÙeesefpele ngF&, efpemeceW DeefOekeâebMe heefjJeej kesâ
meomÙe meefcceefuele ngS leLee meceepe keâes Je<eeX
mes efoMee-efveoxMe SJeb mebj#eCe osves Jeeues Jeefj‰
veeiej peve Yeer GheefmLele jns~
ßeer yeeueke=â<Ce peer cesnlee efpevneWves Je<eeX lekeâ veeiej meceepe keâer
Yeesheeue yeeÇbÛe keâe DeefmlelJe yeveeSb jKeves kesâ efueS SJeb efkeâS ieS keâeÙeeX
kesâ efueS, mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~ ßeer megveerue cesnlee DeeF&heerSme
Jele&ceeve ceW SefÌ[Meveue Smeheer efmenesj nw, GvnW Yeer mecceeefvele efkeâÙee
peevee Lee leLee Gvekeâer JÙemlelee kesâ keâejCe DeeÙeespeve ceW veneR Dee heeves
mes Gvekesâ heefjJeejpeveeW keâe mecceeve efkeâÙee ieÙee~ Yeesheeue kesâefhešue yeÇebÛe
keâes Deewj DeefOekeâ ieefleMeerue yeveeves kesâ efueS keâeÙe&keâeefjCeer keâcesšer keâer
efJemleej keâer DeeJeMÙekeâlee Øeefleheeefole ngF& leLee meJe&mecceefle mes ßeer
ceveceesnve veeiej (ceoveceesnve veeiej/vevvet YewÙÙee) keâes Yeesheeue kesâefhešue
yeÇebÛe keâe DeOÙe#e ÛeÙeefvele efkeâÙee ieÙee leLee GvnW keâeÙe&keâeefjCeer ceW
DeeJeMÙekeâleevegmeej efJemleej keâj meceepe keâer ieefleefJeefOeÙeeW keâes ieefle
Øeoeve keâjves keâer Dehes#ee efveOee&efjle keâer ieF& nw~ veJeefveÙegòeâ DeOÙe#e ßeer
ceveceesnve veeiej keâe mJeeiele efkeâÙee ieÙee~ ßeer ceveceesnve veeiej keâe
meeceeefpekeâ SJeb ØeMeemeefvekeâ DevegYeJe mes ceOÙeØeosMe veeiej (yeÇeùceCe)
heefj<eod keâer Yeesheeue kesâefhešue yeÇebÛe efveefMÛele ner ieefleMeerue SJeb Glke=â°
keâeÙe& keâjsieer Ssmeer Dehes#ee nww~ ßeer ceveceesnve veeiej ves efoveebkeâ 02
peveJejer 2011 keâes efveJe=òeceeve DeOÙe#e ßeer yeeueke=â<Ce cesnlee mes Ûeepe&
efueÙee leLee yew"keâ keâj efJemleeefjle veJeieef"le keâeÙe&keâeefjCeer keâcesšer keâer
Iees<eCee keâer~
mebj#ekeâ- ßeer ßeJeCesÕej Pee, ßeer JeuueYeoeme cesnlee, ßeer yeeueke=â<Ce
cesnlee, ßeer DeesceØekeâeMe cesnlee, ßeer ceveg JÙeeme, ßeer ef$eueeskeâerveeLe
hebÛeesueer, ßeer ieesefJevojece "ekeâesj, hejeceMe& oelee- ßeer Sce.Sve.yegÛe,
efjše.DeeF&SSme, Yeesheeue ßeer ØeMeeble cesnlee DeeF&SSme Yeesheeue, ßeer
veerjpe ceb[ueesF& DeeF&SSme Yeesheeue, [e@. DepeÙe cesnlee Yeesheeue, DeOÙe#e-
ßeer ceveceesnve veeiej (ceoveceesnve veeiej/vevvet YewÙÙee), GheeOÙe#e- ßeer
jeceke=â<Ce cesnlee, ßeer megYee<e ef$eJesoer, ßeer megYee<e JÙeeme, ßeer jJeervõ
hebÛeesueer, meefÛeJe- ßeer DeMeeskeâ JÙeeme, keâes<eeOÙe#e- ßeer hebkeâpe jeJeue,
mebÙegòeâ meefÛeJe- ßeer DeesceØekeâeMe Mecee&, ßeer oerhekeâ cesnlee, ßeer jJeervõ
Mecee&, ßeer DeesceØekeâeMe oMeesje, mebie"ve meefÛeJe- ßeer Deefcele cesnlee,
ßeerceleer megke=âlee peesMeer, megMeerue Ûeewyes, meebmke=âeflekeâ meefÛeJe- [e@. Deej.
kesâ. veeiej, keâeÙe&keâeefjCeer- [e@. ceesnveueeue veeiej, ßeer ceveespe Pee,
ßeer ÙeesiesMe hebÛeesueer, ßeer ceÙebkeâ veeiej, ßeer DeefYeuee<e veeiej, ßeer
cegkesâMe veeiej, ßeer jepe ceb[ueesF&, ßeer megYee<e peesMeer, ßeer jepesMe oJes,
ßeerceleer le=efhle meblees<e veeiej, ßeerceleer megceve Pee, ßeerceleer megceve Øeceeso
cesnlee, ßeerceleer mebieerlee efJeveeso veeiej, ßeer DeeMeer<e veeiej, ßeerceleer
megceve jeJeue, ßeer ceveespe veeiej~
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 efJeJeen Skeâ Oeeefce&ke⠛ele nw, Skeâ Deeeflcekeâ Øeefle%ee nw~
Fvoewj JeeCeer

De.Yee. veeiej yeÇeÿeCe heefj<eod MeeKee Fvoewj Éeje

-: YeJÙe DeeÙeespeve:-
meecetefnkeâ efJeJeen meceejesn
efoveebkeâ 8 HeâjJejer 2011, yemeble hebÛeceer
Øeele: 7 yepes mes
mLeeve :- ieesÙeue efjmeesš,& efheheuÙeekegâceej,
efjib e jes[Ì , osJeeme veekeâe, efveheeefveÙee jes[Ì , Fvoewj
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

meYeer veeiejpeve meeoj Deecebef$ele nw~

mebÙeespekeâ DeOÙe#e meefÛeJe keâes<eeOÙe#e

DeMeeskeâ Yeó heJeve Mecee& [e@.veerues<e veeiej n<e& cesnlee

efveJesokeâ-De.Yee.veeiej yeÇeÿeCe meecetefnkeâ efJeJeen meefceefle

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 20 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

20
 peerJe-cee$e keâer Skeâlee efnvot mebmke=âefle keâer efJeMes<elee nw~
Fvoewj JeeCeer
veeiej meble ØeJej kesâ peveJejer meeceten f keâ mebieerleceÙe
ceen ceW DeeÙeespeve mego
b jkeâeC[ hee" mecheVe
veeiej meble ØeJej kesâ DeeÙeespeveeW kesâ mebyebOe ceW efJeJejCe ØekeâeefMele
keâjves keâe GösMÙe nw efkeâ veeiejpeve Gvekesâ melmebie keâe ueeYe ues
mekesâ, meeLe ner Gvekesâ DeeMeerJee&o Yeer Øeehle keâj mekesâ~
heb. keâceue efkeâMeesjpeer veeiej
1 mes 7 peveJejer- veerceÛe
9 mes 15 peveJejer -Fboewj (DeVehetCee& cebefoj)
17 mes 23 peveJejer-KeeueJee (Keb[Jee)
mecheke&â-(mes›esâšjer mee.)9424027777
heb. ØeYegpeer veeiej
17 mes 23 peveJejer -kegâ#eer efpeuee Oeej
27 mes 2 HeâjJejer-yeejeB (jepemLeeve)
heb. ye=peefkeâMeesjpeer veeiej
7 mes 13 peveJejer-hesÛegF& (DekeâesefoÙee)
Fvoewj~ 19 efomecyej 2010, jefJeJeej keâes ßeerjece heejeÙeCe ceC[ue
heb. kewâueeMe veeiej (ieg¤peer) (JÙeeme yevOeg) Éeje ßeer ceeB DeevevoceÙeer Deeßece, S.yeer. jesÌ[ Fvoewj hej
Deepe lekeâ Øeele:7.45,8.45 meecetefnkeâ mebieerleceÙe megbojkeâeC[ hee" mecheVe ngDee~ Fme keâeÙe&›eâce ceW
lespe-6.20 Øeele:
meYeer Oece&Øesceer, jeceeÙeCe Øesceer Deewj veeiej meceepepeve GheefmLele jns~
efouueer Deepe lekeâ-1.20heb.DepeÙe JÙeeme kesâ efveo&sMeve ceW megvojkeâeC[ hee" mejenveerÙe jne~ heb.DepeÙe
keâeÙe&›eâce-efouueer 9 mes 13 peveJejer
JÙeeme, heb. Deefcele JÙeeme SJeb heb. DeeJesMe JÙeeme ves Deheves megceOegj ieeve Éeje
nefjÉej-11 peveJejerDeevebolee keâe JeeleeJejCe GlheVe keâj efoÙee~ Meerleue, cevo Deewj megieefvOele
ogyeeF&-16 mes 20 peveJejer
yenleer heJeve ves JeneB ceewpeto njskeâ jeceeÙeCe hee"er keâes Deevebolee mes Yej
cemkeâš,Deesceeve 29 peve.18 HeâjJejer efoÙee~ heb.kewâueeMe veeiej (ieg®peer) Je veeiej meceepe kesâ DeOÙe#e ßeer ØeJeerCe
hejce efJeot<eer Je<ee& veeiej ef$eJesoerpeer kesâ DeeefleLÙe ceW keâeÙe&›eâce mecheVe ngDee~ heb.DepeÙe JÙeeme ves
2 mes 8 peveJejer-Deeueesš yeleeÙee efkeâ JÙeeme yevOegDeeW Éeje meesuen Je<eeX mes hee" keâe DeeÙeespeve efkeâÙee
10 mes 16 peveJejer-cegcyeF& (ceerje jesÌ[) pee jne nw~ Fve meesuen Je<eeX ceW DeYeer lekeâ JÙeeme yevOegDeeW Éeje efpeleves IejeW
19 mes 25 peveJejer-Leebouee ceW hee" mecheVe ngS nw, JeneB kesâ meYeer meomÙe Fme meecetefnkeâ hee" ceW
27 peve. mes 2 Heâj.-{snmegleer (efJepeÙeeiebpe ceb[er) meefcceefuele ngS~ DeeveboceÙeer Deeßece kesâ mJeeceerpeer ves JÙeeme yevOegDeeW keâer
mecheke&â-ßeer censMe veeiej-9425938776 ØeMebmee keâjles ngS Gvekesâ GppeJeue YeefJe<Ùe keâer keâecevee JÙeòeâ keâer nw~ JÙeeme
heb. efJeveeso veeiej ‘ieesefJevo peeves’ yevOegDeeW Éeje Deeieeceer keâeÙe&›eâce Gppewve, Meepeehegj, jleueece, cebomeewj Je
1 mes 7 peveJejer-Dee°e DevÙe mLeeveeW hej Yeer mecheVe neWies~ Fme keâeÙe&›eâce ceW leve-ceve-Oeve mes
9 mes 15 peveJejer- keâewMeuehegje veueKesÌ[e menÙeesie keâjW~
❏ ßeerjece heejeÙeCe ceC[ue (JÙeeme yevOeg)
mecheke&â-9893650471
cees.9424517010, 9039510929
heb. vejsvõpeer veeiej ‘kegâjeJej’
Øeefle jefJeJeej-meesceJeej peceerve
penepe [tye jne Lee~ peÙe- ÙeneB mes
Øeele:8 mes Meece lekeâ
peceerve efkeâleveer otj nw?
mecheke&â-9425038692
Jeer®- Skeâ efkeâueesceeršj~ peÙe mecegõ
heb. efceefLeuesMepeer cesnlee ceW ketâo ieÙee~ efHeâj Gmeves hetÚe- efkeâme
10 mes 16 peveJejer-DeekeäÙee cebomeewj efoMee ceW?
27 peveJejer mes 3 HeâjJejer-jecekeâLee-jecehegje Jeer®- veerÛes keâer Deesj~
mecheke&â-9893105930
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 21 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

21
 otmejeW keâe Dehekeâej meesÛeves mes Dehevee ùoÙe Yeer keâuegef<ele neslee nw~
Fvoewj JeeCeer
Fvoewj veeiej meceepe leye Deewj Deye - 3
efpeleves Yeer DeeÙeespeve ngS, meye ieefjceeceÙe jns...
ceQves hetJe& uesKe ceW #eceeÙeeÛevee meefnle Dee«en efkeâÙee Lee efkeâ mce=elf ehešue hej kegâÚ IeveIeesj menÙeeseif eÙeeW
kesâ veece Útš ieS nQ, ßeerceleer meesevf eÙee ceb[ueesF& Denceoeyeeo keâe Deheej menÙeesie veJeogieexlmeJe Deeefo
DeeÙeespeveeW ceW efceuee, Fmekeâer meef›eâÙelee meceepe kesâ Øeefle DeYeer Yeer yeveer ngF& nw~ Ghejesòeâ menÙeeseif eÙeeW
meefnle kegâÚ veece Ùeefo Úgšs nQ lees #ecee~ Fvoewj veeiej meceepe keâer Øeieefle Ùee$ee ceW ncemeHeâj jns
cenevegYeeJe Yeer Deheves uesKe ØekeâeMeve nsleg Yespe mekeâles nQ~ hegvejeJeueeskeâve mes nce Gme ohe&Ce keâer Oetue
PeeÌ[ mekeâles nQ efpemeceW Dehevee Ûesnje nce jespe osKeles nQ~

Fme yeerÛe Skeâ Deesj cegKÙe keâeÙe& Ùen ngDee efkeâ Hebef[le ßeer jeceÛevõpeer mceeefjkeâe(ÛeÙeefvekeâe) keâe øekeâeMeve Yeer efkeâÙee ieÙee~ efpemekesâ keâJej
ef$eJesoer ves ceÙetjer DemHelee} kesâ HeerÚs metjpe veiej cesb 12095 Jeie&efHe⚠He=<" Hej pevekeâ Jeeefškeâe cesb YeieJeeve ßeer jece Je meerlee peer kesâ HeefjÛeÙe
peceerve veeiej meceepe keâes oeve cesb oer efpemecesb jece ceefvoj, Oece&Mee}e, keâe o=MÙe øemlegle efkeâÙee ieÙee Lee~
Úe$eeJeeme yeveeÙee peevee nw~ DeLekeâ øeÙeeme mes ceefvoj efvecee&Ce lees Fvoewj mes øekeâeefMele `peÙe neškesâMe JeeCeer` kesâ Jeeef<e&keâ meceejesn
ngDee Fmekesâ HeMÛeele YeieJeeve ßeerjece kesâ ojyeej keâer mLeeHevee DeeJeMÙekeâ cesb øeosMe kesâ efJeefYevve efpe}esb mes HeOeejs øeefleefveefOeÙeesb kesâ meeLe Fvoewj kesâ
Leer~ efpemes ßeer peieoerMe peer oMeesje SJeb ßeerceefle Meer}e peer oMeesje ves øeefleefveefOeÙeesb efpevecesb ßeer DeeMeer<e ef$eJesoer, Jeüpesvoü veeiej, [e@. veer}sMe
cetefle&Ùeeb mLeeefHele keâjJee keâj Hetje efkeâÙee~ ce.øe. veeiej yeüeÿeCe kesâ veeiej, [e. censvoü veeiej, ÙeesiesMe Mecee&, owefvekeâ DeJeefvlekeâe HeefjJeej(
øeevleeOÙe#e peer ves Fvoewj keâer yew"keâ cesb keâne efkeâ Ùeefo DeeHe }esie Mecee& HeefjJeej), ves Yeeie ef}Ùee~ Fme keâeÙe&›eâce cesb øeosMe kesâ cegKÙeceb$eer
š^mš yeveekeâj Oece&Mee}e efvecee&Ce keâjeles nwb lees Jes 1 }eKe ¤ keâe ßeer efMeJejepe efmebn peer Ûeewneve meefnle øeosMe kesâ ceb$eer ceC[} kesâ
menÙeesie osiesb~ nj Je<e& neškesâMJej peÙeefvle, veJeogiee& GlmeJe Je veeiej meomÙe HeOeejs cegKÙeceb$eerpeer ves meewieele oer veeiej meceepe kesâ ef}Ùes
øeefleYee mecceeve meceejesn keâe DeeÙeespeve efkeâÙee ieÙee~ ßeer DeeMeer<e Oece&Mee}e nsleg Yetefce keâer~ Meemeve mes keâneb Deewj efkeâleveer efce}leer nw
ef$eJesoer ves DeHeves oes keâeÙe&keâe} Hetjs efkeâÙes~ Fme oewjeve metjpe veiej Ùen nceejs øeÙeeme Hej efveYe&j nw~ keâeÙe&›eâce kesâ DeeÙeespeve ceW veeiej
efmLele Yetefce Hej efMe}evÙeeme ngDee efpemecesb ßeer kewâ}eMe efJepeÙeJeieer&Ùe, Heefj<eo YeesHee} keâe mecHetCe& Ùeesie oeve jne~ Fmekesâ mebÙeespekeâ (keâlee&Oelee&)
ceb$eer, ceOÙe øeosMe , Je efpe}eOÙe#e ßeer cees. meg}sceeve peer GHeefmLele Jeefj<" He$ekeâej ßeer Deesce øekeâeMe peer cesnlee jns~ Fmekesâ HeMÛeele
Les~ Fmekesâ HeMÛeele øeÙeeme keâj YeieJeeve ßeer jece keâe ceefvoj yeveJeevee veJeogiee& GlmeJe, øeefleYee mecceeve, neškesâMJej peÙevleer, keâe Ûekeâü Hetje
øeejcYe efkeâÙee ieÙee~ YeieJeløesjCee mes ßeer peieoerMe peer SJeb ßeerceleer ngDee Deewj Dee ieF& ogiee& Hetpee Je øeefleYee mecceeve keâer yeejer~ ØeefleJe<e&
Meer}epeer oMeesje YeieJeeve ßeerjece keâer cetefle&Ùeeb peÙeHegj mes cebieJee keâj øeeflecee }eves keâer HejcHeje keâes Yeer nše efoÙee ieÙee Deewj Oeeleg cetefle&
mLeeefHele keâjJeeÙeer~ Jen jece veJeceer Skeâ Ùeeoieej yeve ieÙeer~ Fmekesâ }eÙeer ieÙeer~ ßeer DeMeeskeâ HebÛees}er peer Éeje Ùen keâeÙe& efkeâÙee ieÙee~
HetJe& Jeneb YeieJeeve nvegceeve peer, YeieJeeve neškesâMJej keâer cetefle&Ùeeb øeefleYee mecceeve meceejesn cesb Fme Je<e& cegKÙe DeefleefLe ßeer megveer}
mLeeefHele nes Ûegkeâer Leer~ cesnlee S[erMeve} Sme.Heer. meernesj Les~ øeLece Deeves Jee}s efJeÅeeefLe&Ùeesb
yengle efoveesb mes keâesF& keâeÙe&›eâce venerb ngDee Lee Fmeef}Ùes keâeÙe&keâlee&Dees kesâ De}eJee DevÙe efJeOeeDeesb cesb øeefleYee keâe Yeer mecceeve efkeâÙee ieÙee~
keâer Yeg p eeSb Heâ] [ Heâ] [ e jner Leer Deew j ef v eCe& Ù e ef } Ùee ef k eâ Fvoew j ces b Ùeesb lees nceejs meceepe cesb meYeer meYeüeble, peeie¤keâ, met$eOeej,
meeceg e f n keâ Ùe%ees H eef J ele SJeb veeiej Ùeg J ee Heef j ÛeÙe mecces } ve ef k eâÙee keâce&", Je mebkeâefuHele ßesCeer kesâ veeiej nwb }sefkeâve yenej kesâ ceewmece cesb
peeÙe~ De.Yee.veeiej Heef j <eo MeeKee Fvoew j kes â Ûeg v eeJe nes v ee Les Dele: pewmes Deekeâ<e&keâ ceesj DeHeveer mJeÙeb keâer o=ef<š veerÛes [e}lee nw lees jeslee
Ùen yevOeve Yeer Heeefjle efkeâÙee ieÙee efkeâ efveJee&Ûeve GHejevle Deeves Jee}s nw~ Ssmes veeiej meceepe cesb YeJÙe Fceejlesb lees nwb }sefkeâve cegb[sjesb Hej He][er
DeOÙe#e SJeb keâeÙe&keâeefjCeer keâes Ùes keâeÙe& keâjeJeevee ner nesbies~ neškesâMJej yeerš meeHeâ venerb nes Hee jner nw Fmekeâe og:Ke nw~ (›eâceMe:)
peÙeef v le Hej ef v eJee& Û eve ng D ee Deew j ßeer øeJeer C e ef $ eJes o er DeOÙe#e yeves , ❏ [e@. veer}sMe veeiej
ßeer kes â oej jeJe} meef Û eJe leLee ßeer Heg ¤ <ees ò ece leer pees M eer keâes < eeOÙe#e
yeves ~ veF& keâeÙe& k eâeef j Ceer ves meb k eâef u Hele nes k eâj keâeÙe& ef k eâÙee ef p emeces b Meeoer ceW pe®j Deevee
Heg j evees b keâe meceef H e& l e menÙees i e ef c e}e lees pet v e 2008 ces b 14 pet v e keâes peÙe- Deehe cesjer Meeoer ceW pe®j Deevee~
oesveesb keâeÙe&›eâce Hetjs ngS~ øeele: keâe}erve me$e cesb yeÛÛeesb keâe Ùe%eesHeJeerle Jeer®- pe®j DeeTbiee keäÙeeWekf eâ ceQ ncesMee
ng D ee lees meeb O Ùe keâe} ces b Heef j ÛeÙe mecces } ve leLee yeer Û e keâe meceÙe cegmeeryele kesâ meceÙe ceW Deheves oesmleeW keâe
Yees p eve Je FvšjSkeä M eve keâe jne~ øeele:keâe}er v e Jes } e kes â ceg K Ùe meeLe efveYeelee ntB~
DeefleefLe vÙeeÙecetefle& jcesMe peer ieie& Les leLee meebOÙe keâe}erve me$e cesb
cegKÙe DeefleefLe Heb. jcesMepeer cesboes}e Les~ Fme DeJemej Hej Skeâ
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 22 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

22
 peye lekeâ osn efvejesie Deewj peye lekeâ ce=lÙeg otj nw, leYeer lekeâ hegCÙeeefo keâjkesâ Dehevee efnle keâjvee GefÛele nw~
Fvoewj JeeCeer
veeiej ceefnuee ceb[ue keâer yew"keâ 26 peveJejer keâes
ceb[ueesF& heefjJeej Éeje Heâece& Fboewj~veeiej ceefnuee ceb[ue keâer yew"keâ 26 peveJejer 2011 keâes

neTme hej megvojkeâeb[ hee" mecheVe

oesshenj 2 mes 5 yepes lekeâ Keb[Jee jes[ efmLele ßeerceleer Meejoe ceb[ueesF& kesâ
Heâece& neTme neškesâMe efJenej hej jKeer ieF& nw~ Ùeneb mvesn efceueve kesâ
meeLe ner ceveesjbpekeâ SJeb Kesueketâo ØeefleÙeesefieleeSb DeeÙeesefpele keâer peeJesieer~
Fvoewj~ 25 efomecyej jefJeJeej keâes ßeer efJeveesopeer ceb[ueesF&-meew.Meejoepeer
Ghejesòeâ metÛevee keâes efveceb$eCe ceevekeâj meYeer meomÙe heOeejW,efJemle=le peevekeâejer
ceb[ueesF& heefjJeej Éeje Keb[Jee jesÌ[ efmLele Heâece& neTme hej JÙeeme yebOegDeeW kesâ efueS DeOÙe#e ßeerceleer G<ee oJes mes Heâesve 2516626 hej mecheke&â keâj
keâer meecetefnkeâ mebieerleceÙe megvojkeâeb[ hee" keâe DeeÙeespeve efkeâÙee ieÙee, Fme mekeâles nQ~ yemeble hebÛeceer 8 HeâjJejer keâes DeeÙeesefpele meecetefnkeâ efJeJeen mes
DeJemej hej Gvekesâ oesveeW heg$e ßeer DeefceleeYe ceb[ueesF& SJeb ßeer veerjpe ceb[ueesF& mecyebefOele yew"keâ Yeer ÙeneR nesieer~
meheeflvekeâ Deveg‰eve ceW yew"s~ megjcÙe SJeb Øeeke=âeflekeâ JeeleeJejCe ceW yeÌ[er
mebKÙee ceW F° efce$eeW SJeb meceepeyebOegDeeW ves efnmmee efueÙee~ meecegefnkeâ hee" [e@.censvõ veeiej keâer Meebelf e efMeefJej mes Jeehemeer
kesâ he§eele meYeer DeefleefLeÙeeW kesâ efueS megmJeeot Yeespeve keâer JÙeJemLee keâer ieF&~ Fboewj~ megØeefmeæ meceepe mesJeer [e@. censvõ veeiej SJeb Gppewve efveJeemeer
Fme DeJemej hej YeejleerÙe ØeMeemeefvekeâ mesJee kesâ hetJe& Jeefj‰ DeefOekeâejer ßeer Meeruee JÙeeme yebieuee osMe ]kesâ ØeJeeme mes efoveebkeâ 29 efomecyej keâes Jeeheme
efJeveesopeer ceb[ueesF& ves keâne efkeâ JÙeeme yebOegDeeW keâer mebieerleceÙe megvojkeâeb[ Fboewj ueewšs~ yebieueeosMe ceW Gvnesves Meebefle meoddYeeJevee efMeefJej ceW efnmmee
hee" keâer Øemlegefle DeodYetle nw leLee JÙeeme yebOegDeeW keâes yeÌ{eJee osves kesâ GösMÙe efueÙee~ [e@. veeiej ves Fme ØeefleefveefOe keâes yeleeÙee efkeâ meved 1946 ceW peye Ùeneb
mes Ssmes DeeÙeespeve meYeer veeiej yengue MenjeW ceW efkeâS peeves ÛeeefnS~ Fmeer Yeer<eCe obies ngS Les,leye ieebOeer Deeßece veJeeKeeueer mes cenelcee ieebOeer ves Meebefle
heefjØes#Ùe ceW Deeieeceer 30 peveJejer keâes Ùen DeodYetle Oeeefce&keâ DeeÙeespeve leerLe& Ùee$ee efvekeâeueer Leer~ leYeer mes Jeneb Meebefle meÆeJevee nsleg efMeefJej DeeÙeesefpele
#es$e Gppewve ceW efkeâÙee pee jne nw~ efkeâÙes peeles jns nQ~

ceQ peÙe neškesâMe JeeCeer Deewj Fvoewj veeiej meceepe keâer $e+Ceer nes ieF&
ceQves meceÙe keâer DeeheeOeeheer SJeb DevÙe heeefjJeeefjkeâ efpeccesoeefjÙeeW keâer
Jepen mes Deheves Deehekeâes meceepe SJeb meeceeefpekeâ ieefleefJeefOeÙeeW mes Deueie ner
jKee, uesekf eâve ØelÙeskeâ JÙeefòeâ keâes efkeâmeer meceÙe Deheves meceepepeveeW keâer
pe®jle heÌ[leer nw~ Fmekeâe Denmeeme cegPes Fme lejn ngDee efkeâ ceQ
peÙe neškesâMe JeeCeer SJeb veeiej meceepe keâer ke=âle%e SJeb $e+Ceer nes
ieF&~ cesje efJeJeen 22 Je<e& hetJe& ngDee leLee cesjer Skeâ heg$eer efceleeueer
nw efkeâmeer keâejCeJeMe cesje heefle mes mecyebOe efJeÛÚso nes ieÙee leLee
cegPe hej ner mJeÙeb SJeb yesšer kesâ heeueve hees<eCe keâer efpeccesoejer Dee
ieF&~ Fmeer yeerÛe meved 2003 ceW keQâmej pewmeer Kelejveekeâ yeerceejer mes
cesje meecevee ngDee efpemekeâes hejemle keâjves ceW ceQ meHeâue ngF,& hejvleg Gmekesâ
keâejCe cesjer DeeefLe&keâ efmLeefle Kejeye nes ieF& Je efove hej efove efyeieÌ[leer ieF&,
uesefkeâve cegPes Deheveer yeÛÛeer keâer heÌ{eF& peejer jKevee Leer pewmes-lewmes Gmes
12JeeR kesâ yeeo yeermeerS ØeLece Je<e& ceW ØeJesMe efoueJeekeâj Gmekeâer heÌ{eF& peejer
jKeer~ cenbieeF& keâer Jepen mes Fme Je<e& cegPes DeeefLe&keâ keâef"veeF&ÙeeW kesâ keâejCe
yesšer keâer yeermeerS keâer efÉleerÙe Je<e& keâer Heâerme 25000®. Yejvee cegeMf keâue nes
ieÙee, ceQ Deheves Deehe keâes DemeneÙe mee cenmetme keâj jner Leer, leYeer cegPes
Ùeeo DeeÙee efkeâ Fvoewj ceW meceepe keâer efJeefYeVe ieefleefJeefOeÙeeb nesleer nw keäÙeeW ve
ceQ Yeer meceepe mes menÙeesie Øeehle keâ®b~ Ùener meesÛekeâj ceQves meceepe kesâ
keâeÙe&keâlee& ßeer efveuesMe veeiej mes mecheke&â efkeâÙee~ GvneWves cegPes Fvoewj mes
ØekeâeefMele veeiej meceepe keâer heef$ekeâe ‘peÙe neškesâMe JeeCeer’ kesâ keâeÙee&ueÙe ceW
peekeâj ßeer oerhekeâ Mecee& SJeb ßeer heJeve Mecee& mes efceueves keâes keâne~
ceQves peye Gvemes efceuekeâj Deheveer heefjefmLeefle yeleeF& leLee yesšer keâer
heÌ{eF& efveÙeefcele jKeves keâer FÛÚe peeefnj keâer lees GvneWves meceepe
yebOegDeeW mes ÛeÛee&keâj oes efoJeme kesâ Deblejeue ceW mJeÙeb ßeer heJeve
Mecee& ves Gòeâ jeefMe pecee keâjJee oer~ ceQ peÙe neškesâMe JeeCeer
leLee Gve meYeer meceepe yebOegDeeW keâer ùoÙe mes DeeYeejer nt,B
efpevekesâ menÙeesie mes mebke⚠kesâ meceÙe cesjer yesšer keâer heÌ{eF& peejer jKeves
ceW ceoo efceueer~ meeLe ner ceQ mebkeâuhe JÙeòeâ keâjleer ntB efkeâ YeefJe<Ùe ceW cesjer
DeeefLe&keâ efmLeefle DeÛÚer nesieer, leye ceQ meceepe kesâ efueS DeeefLe&keâ menÙeesie
DeJeMÙe Øeoeve keâ®bieer~ Fme JeeefkeâÙes mes cegPes Ùen yeele mecePe ceW Dee ieF&
efkeâ efkeâleveer Yeer JÙemlelee keäÙeeW ve nes meceepe kesâ meeLe nceW peg[Ì s jnvee
ÛeeefnS, keäÙeeWekf eâ ceewkeâe heÌ[ves hej meceepepeve ner meeLe osles nQ~
❏ ßeerceleer mevlees<e veeiej
87, mJeefmlekeâ veiej, centveekeâe Fvoewj cees.9630960766

meceepe kesâ efkeâmeer Yeer yebOeg keâes efÛeefkeâlmee Ùee efMe#ee kesâ efueS pe®jle heÌ[leer nw lees nce neLe Hewâueeves ceW heerÚs veneR jnles
menÙeesie Deewj Lees[Ì s mes ner ØeÙeeme mes yetob -yetob mes meeiej keâer lejn yeÌ[er jeefMe Skeâ$e nes peeleer nw~ Ghejesòeâ yeeefuekeâe keâer 25000®.
Heâerme pecee keâjves kesâ efueS efvecveefueefKele meceepeyebOegDeeW mes menÙeesie Øeehle ngDee nce Fve meYeer kesâ DeeYeejer nQ-
kesâ efueS Jew<CeJe š^mš kesâ ßeer yeeyetueeue yeensleer ves 3 npeej ®. keâer efjÙeeÙele Øeoeve keâer~ ßeer efJeÅeeOejpeer mejoejeryeeF&
meùoÙelee jeJeue efJeÅee menÙeesie keâes<e mes 5000, peÙe neškesâMe JeeCeer heefjJeej 5000, ßeer jepekeâceue veeiej Gppewve 3000, ßeer
Øeoerhe cesnlee Fvoewj 1000, ßeer efovesMe Mecee& FšeJee 1500, kegâ. heeÙeue jepesvõ veeiej 1000, ßeæe oerhekeâ Mecee&
mes yeÌ{s neLe 1000, Øeyeue heJeve Mecee& 1000, efce°er ceveer<e Mecee& 1000, efJeJeskeâ censMe cesnlee 1000, Fvoj ceesnve ÛeesheÌ[e 1000,
jcesMe peesMeer 500, kegâue 22000 ®. cee$e oes efove ceW Skeâ$e keâj Heâerme pecee keâjJee oer ieF&~ -mecheeokeâ

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 23 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

23
 Decejlee keâe ueeYe Øeehle keâjves keâer Skeâ efJeMes<e DeJemLee nesleer nw~
Fvoewj JeeCeer
veeiej cenekegâcYe keâe DecejlJe met$e meekeâej ngDee
ßeerceleer keâceueeosJeer veeiej keâer mce=elf e ceW 97,305 ®. keâe Ùeesieoeve
[e@.JeemegosJepeer ef$eJesoer keâer mce=efle ceW 21000 ®. keâe Ùeesieoeve
jeT~ Fmeer Je<e& Yeesheeue ceW DeeÙeesefpele veeiej keâer jner nw leLee Gvekeâe mechetCe& peerJeve keâce&"lee mes DeesleØeesle jne~ 6
cenekegbâYe ceW DecejlJe kesâ efueS meceepe kesâ efvecee&Ce megheg$eeW keâer ceeB ßeerceleer keâceueeyeeF& veeiej ves ncesMee JÙeJemeeÙe ceW jle heg$eeW
keâeÙeeX ceW cegòeânmle mes oeve osves kesâ met$e keâe meceepe keâes menÙeesie ner efoÙee, keâYeer Yeer šeskeâe-šekeâer veneR keâer~ Debleceg&Keer SJeb
ceW Demej efoKeves ueiee nw~ jeT ceW efoveebkeâ 12 yesefHeâ›eâ ßeerceleer veeiej hej Deheves oes megheg$eeW keâer DeveeÙeeme ce=lÙeg keâe Je»eheele
ef o mecyej keâes ßeer c eleer keâceueeyeeF& veeiej kes â Yeer ngDee~ yeÌ[s megheg$e ßeer jepesvõpeer veeiej SJeb hebÛece heg$e ßeer pegieue
mJeiee&jesnCe DeJemej hej Gvekesâ megheg$eeW ves meceepe efkeâMeesj veeiej ves yeerÛe jen ceW meeLe ÚesÌ[ efoÙee~ megmebmke=âle SJeb meceepe ceW
keâeÙe& nsleg 97,305®. osves keâer Iees<eCee keâer, JeneR ÙeMemJeer heefjJeej ceW ßeer jcesMeÛevõ veeiej, ßeer jceekeâeble veeiej, ßeer
ßeerceleer mvesnuelee ef$eJesoer ves Deheves heefle [e@.JeemegosJe veejeÙeCe ef$eJesoer efieefjpeeMebkeâj veeiej, ßeer keâvnwÙeeueeue veeiej keâe Yejehetje heefjJeej leLee oes
keâer 19 peveJejer keâes hegCÙemcejCe DeJemej hej efMeJeebpeefue š^mš keâes hegef$eÙeeB ßeerceleer heg<hee veeiej–ßeer jeOesMÙeecepeer veeiej SJeb ßeerceleer G<ee ßeer
21000®. keâe Ùeesieoeve efoÙee nw~ YeieJeleerueeue Yeó Gvekesâ meodkeâeÙeeX keâes Deeies yeÌ{eves kesâ efueS ke=âle mebkeâefuhele
ßeerceleer keâceueeyeeF& veeiej kesâ osneJemeeve he§eele MeJeÙee$ee ceW meefcceefuele nw~ GvnW DecejlJe Øeoeve keâjves kesâ efueS meceepe keâes efoÙee ieÙee oeve Yeer
jeT kesâ ieCeceevÙe SJeb meceepe kesâ Deveskeâ heoeefOekeâeefjÙeeW kesâ mece#e meeLe&keâ efmeæ nes ieÙee~
Iees<eCee keâer ieF& efkeâ veeiej neškesâÕej Oece&Meeuee Gppewve keâes jbiejesieve kesâ Deheves heefjpeveeW keâer mce=efle keâes efÛejmLeeÙeer yeveeves keâer efoMee ceW
efueS 25101 ®., efMeJeebpeefue heejceeefLe&ke⠚^mš Fvoewj keâes efvecee&Ce nsleg Skeâ keâoce ßeer c eleer mves n uelee ef $ eJes o er ves Yeer yeÌ { eÙee nw GvneWves
25101 ®., keâvÙeeMeeuee jeT kesâ efJekeâeme nsleg 25101 ®., cegefòeâOeece Deheves heef l e [e@ . Jeemeg o s J e veejeÙeCe ef $ eJes o er keâer mce= e f l e mJe¤he
jeT kesâ efJekeâeme nsleg 11000 ®. leLee cegefòeâOeece efveneuehegj hegC Ùe ef l eLeer (19 peveJejer ) kes â DeJemej hej ef M eJeeb p eef u e
Gppewve efveJeemeer ßeer
cegb[er kesâ efJekeâeme nsleg 11000 ®. efoS pee jns nQ~ Fme heejceeef L e& k e⠚^ m š keâes 21000®.
megjMs eÛevõpeer veeiej ves 25
DeJemej hej efMeJeebpeefue š^mš kesâ DeOÙe#e ßeer DeeMeer<e keâer jeef M e YeW š keâer nw ~ meceepe
efomecyej keâes ßeerceleer ØeYee
ef$eJesoer, ßeer ›epesvõ veeiej, ßeer jecejlevepeer Mecee&, ßeer keâuÙeeCe kes â ef u eS Øeoeve ef k eâÙee
Mecee& Deekeâefmcekeâ efÛeefkeâlmee
efJeÕeveeLe JÙeeme Deeefo meceepeyebOeg GheefmLele Les~ GuuesKeveerÙe ieÙee Ùeesieoeve heefjJeej SJeb meceepe
keâes<e ceW 1000 ®. keâer jeMeer
nw efkeâ ßeerceleer keâceueeyeeF& veeiej keâe mechetCe& peerJeve kes â ef u eS DeJeMÙe meeLe& k eâlee Øeoeve
Øeoeve keâer~
ØesjCee mheo jne nw~ Gvekesâ Iej keâer hejcheje DeefleefLe melkeâej keâjlee nw ~

veeiej ceefnuee ceb[ue keâer yew"keâ ceW ieCesMeeÛeeÙe&peer heOeejs Jeeheme Dee peeleer nw
Fvoewj~ efoveebkeâ 25 efomecyej
keâes veeiej ceefnuee ceb[ue keâer DeOÙe#e
ßeerceleer G<ee oJes kesâ efveJeeme hej
DeeÙeesefpele yew"keâ ceW Deepe lekeâ Hesâce
ßeer kewâueeMe ieg®peer ieCesMeeÛeeÙe&peer
ves GheefmLele ceefnuee meomÙeeW keâer
pÙeesefle<e, Jeemleg mecyebefOe efpe%eemeeDeeW
keâe efveJeejCe efkeâÙee~ 12 jeefMeÙeeW
kesâ ØeYeeJe leLee Øeke=âefle kesâ yeejs ceW [e@keäšj ves ceefnuee keâe
ÛeskeâDehe efkeâÙee Deewj Gmekesâ heefle
efJemle=le mes peevekeâejer oer~ Fme
mes yeesueer- Deehe FvnW keâneR yeenj
DeJemej hej ßeer ieCesMeeÛeeÙe&peer ves ues peeFS~
FÛÚe JÙeòeâ keâer efkeâ veeiej yebOeg heefle- [e@keäšj, keâF& yeej
efceuekeâj Deheves F° osJe YeieJeeve Ùee$ee keâe DeeÙeespeve keâjW~ Fme mecyebOe ceW FÛÚgkeâ meceepepeve ßeer veeiej ues pee Ûegkeâe ntB, hej Ùen ncesMee
neškesâÕej kesâ Je[veiej efmLele cebefoj ieg®peer mes mecheke&â keâj mekeâles nQ~ veeiej ceefnuee ceb[ue keâer Deesj mes GvnW Jeeheme Dee peeleer nw~
leLee #es$e kesâ DevÙe osJemLeeveeW keâer mce=efle efÛevn YeWš efkeâÙee ieÙee~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 24 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

24
 Deheves DeJeiegCeeW keâes Deheves mes henues cej peeves oes~
Fvoewj JeeCeer
DeeÙeespeve
8 HeâjJejer keâes 11 pees[Ì eW keâe meecetenf keâ efJeJeen
Fvoewj~ 8 HeâjJejer 2011 keâes yemevle hebÛeceer kesâ DeJemej hej mLeeveerÙe meceejesn keâe DeeÙeespeve efkeâÙee pee jne nw~ De.Yee.veeiej heefj<eod kesâ
ieesÙeue efjmeesš& efheheefueÙee kegâceej efjbie jesÌ[ hej 11 peesÌ[eW keâe meecetefnkeâ DeOÙe#e ßeer ØeJeerCe ef$eJesoer, meefÛeJe ßeer kesâoej jeJeue, keâes<eeOÙe#e ßeer
efJeJeen keâe DeeÙeespeve efkeâÙee ieÙee nw~ DeeÙeespeve kesâ heg®<eesòece peesMeer, veeiej ceefnuee ceb[ue DeOÙe#e ßeerceleer
mecyebOe ceW efJeefYeVe meefceefleÙeeB yeveekeâj peJeeyeoejer peÙe neškes âMe JeeCeer kesâ HeâjJejer G<ee oJes, meefÛeJe ßeerceleer ceervee ef$eJesoer, efMeJeebpeefue
meeQheer ieF& nw~ veeiej yeÇeÿeCe meecetefnkeâ efJeJeen Deb k eâ ceW Øekeâeef
M ele meYeer ef
J e%eeheveeW heejceeefLe&ke⠚^mš kesâ DeOÙe#e ßeer DeeMeer<e ef$eJesoer,
meefceefle kesâ mebÙeespekeâ heb.DeMeeskeâ Yeó, DeOÙe#e ßeer keâer jeefM e meecegen
f keâ ef
J eJeen nsleg meefÛeJe ßeer oerhekeâ Mecee&, mecemle veeiej efJeÅeesòespekeâ
heJeve Mecee&, meefÛeJe [e@.veeruesMe veeiej SJeb keâes<eeOÙe#e YeWš keâer peeJesieer~ menÙeesie nsleg š^mš kesâ DeOÙe#e [e@.Jeer.[er. veeiej, keâes<eeOÙe#e ßeer
ßeer n<e& cesnlee ves yeleeÙee efkeâ De.Yee.veeiej heefj<eo DeefOekeâ mes DeefOekeâ efJe%eeheve DeefceleeYe ceb[ueesF& ves DeeÙeespeve keâes meHeâue yeveeves
MeeKee Fvoewj kesâ lelJeeJeOeeve ceW meecetefnkeâ efJeJeen Øeoeve keâjW~ keâer Deheerue keâer nw~

Gppewve ceW 30 peveJejer keâes meecetenf keâ mebieerleceÙe megvojkeâeb[

Gppewve~ Jeefj‰ he$ekeâej ßeer ieesJeæ&veueeue cesnlee keâer mce=efle ceW Øemlegle keâjWies~ oeshenj 2 yepes mes 5 yepes lekeâ meecegefnkeâ hee" kesâ
meecetefnkeâ megvojkeâeb[ hee" keâe keâeÙe&›eâce efoveebkeâ 30 peveJejer 2011 he§eele Yeespeve-Øemeeo keâe DeeÙeespeve nesiee~ mecemle veeiej peve mechetCe&
jefJeJeej keâes neškesâÕej Oece&Meeuee njefmeefæ keâer heeue hej jKee ieÙee peiele ceW Meebefle, ØemeVelee keâer ØeeLe&vee nsleg efkeâS pee jns YeefòeâceÙe
nw~ ßeerjece heejeÙeCe ceC[ue efmeKe ceesnuuee Fvoewj kesâ JÙeeme yebOeg DeeÙeespeve ceW meeoj Deecebef$ele nQ~ ke=âheÙee DeJemej ve ÛetkeWâ~

9 peveJejer keâes jòeâoeve efMeefJej ieewmesJee ner F&Õej keâer mesJee nw

Fvoewj~ jesšjer keäueye Dee@Heâ Fvoewj «esšj Éeje Menj keâer efJeefYeVe Meepeehegj~ pevemesJee ner je°^ mesJee nw Deewj
meeceeefpekeâ mebmLeeDeeW kesâ meeLe efceuekeâj efoveebkeâ 9 peveJejer jefJeJeej keâes ieewmesJee ner F&Õej keâer mesJee nw~ Ssmes ner mecehe&Ce Deewj
Je=no jòeâoeve efMeefJej keâe DeeÙeespeve meekesâle keâcÙegefvešer neue ceW keâj jne mesJee kesâ YeeJe mes YeeefJele ke=â<CeefØeÙee hejced efJeot<eer
nw~ Fvoewj veeiej meceepe kesâ meomÙe Fme hegCÙe keâeÙe& ceW Yeeieeroejer keâjves DevegjeOee DeYeÙe veeiej ves keâF& mLeeveeW hej ieewmesJee
kesâ efueS Deecebef$ele nw~ peevekeâejer kesâ efueS ceesyeeFue 9425063129 hej nsleg YeieJeled ØeJeÛeve kesâ ceeOÙece mes efvemJeeLe& Deewj
mecheke&â keâj mekeâles nw~ mecehe&Ce YeeJe mes ieewMeeueeDeeW ceW menÙeesie efoÙee nw~
efJeiele ceen Deeheves 6 mes 12 efomecyej lekeâ KesleÌ[er
pevceefove keâer neefok& eâ yeOeeF& nvegceeve ieewMeeuee «eece cees{keâ efpeuee PeeueeJeeÌ[ ceW Deheveer megceOetj JeeCeer mes
ceewuesMe veeiej ßeesleeDeeW keâes DeelceefJeYeesj keâj meYeer keâes je°^ mesJee SJeb ieesmesJee kesâ efueS
megheg$e- [e@.OecexMe-meew.keâefJelee veeiej Øesefjle efkeâÙee ~ mesJee keâjves mes peerJeve ceW megKe keâes cesJees yejmes pees mesJee mes
MegYesÛÚg- ÙeMeJeble meew.efve® veeiej (oeoe-oeoer) mecemle veeiej cegKe kesâ ceesÌ[s, peerJeveYej G lejmes mesJee nes efmebieej nceejes, mesJee ner
heefjJeej Fvoewj SJeb Gppewve YeieJeeve, ieewmesJee keâjves mes ner yeÛesiee, ieesJebMe ceneve ieewceelee keâer j#ee
efÛe. ieeseJf evo veeiej keâjlee yeeefCeÙee jnes ieefleJeeve, mesJee keâer leekeâle keâe Deeies, Úesšes nw mebmeej,
10 peveJejer 1981 ieewceelee keâer meÛÛeer mesJee keâjer ves yeCees ceneve~
MegYeekeâeb#eer- jcesMe veeiej, ceOeg veeiej, Øeerelf e veeiej, keâesše
Heâesve 0744-2431481
Keebmeer
efÛe. nef<e&le veeiej
5 peveJejer 1988
ÛeskeâDehe kesâ yeeo [e@keäšj ves cejerpe mes hetÚe-
MegYeekeâeb#eer- kegâuesvõ veeiej, ieeÙe$eer veeiej legcnW Keebmeles meceÙe meyemes pÙeeoe lekeâueerHeâ keâye
efÛe. efveefce<e veeiej
nesleer nw?
28-01-1981 cejerpe- peye heÌ[esmeer keâe kegâòee cesjer Keebmeer keâe peJeeye osves
MegYeekeâeb#eer- ßeer vebo efkeâMeesj, meew. veerueceCeer veeiej, keâesše ueielee nw~

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 25 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

25
 ÙeMe efce$e keâe keâece keâjlee nw, Jen meYee-meceepe ceW ØeOeevelee Øeehle keâjelee nw~
megÙeMe JeeCeer
ßeer vejsvõ Mecee& hejÛesme ceewmece cesnlee keâes hegjmkeâej
Dee@eHf eâmej yeves Fvoewj~ 19 veJecyej keâes mLeeveerÙe S›eâesheeseuf eme
FbpeerefveÙeefjbie keâe@uespe ceW DeeÙeesefpele peesÌ[-leesÌ[
Fvoewj~ ßeer vejsvõ Mecee& keâes neue ner ceW heoesVele ØeefleÙeesefielee ceW ceemšj ceewmece cesnlee ves efnmmee
keâj Menj keâer Øeefleef‰le kebâheveer [er.Sb[ SÛe. MesÛesje@ve ueskeâj ÛeejeW jeGC[ Deemeeveer mes heej keâj efÉleerÙe
ceW hejÛesme Dee@efHeâmej kesâ heo keâe keâeÙe&Yeej meeQhee ieÙee mLeeve Øeehle keâj 1500®. keâe hegjmkeâej Øeehle
nw~ Ghejesòeâ GheueefyOe hej Ûevot meew.efvece&uee jeJeue Kepejevee SJeb efpelesvõ- efkeâÙee leLee [sueer keâe@uespe ceW DeeÙeesepf ele Sme.S.S.F&.
oerefhekeâe veeiej, Delegue Mecee& osJeeme ves yeOeeF& oer nw~ Fbef[Ùee kesâ Fvoewj ef[Jeerpeve Éeje DeeÙeesefpele Dee@šes
kegâ.efveefOe veeiej keâes megÙeMe mheOee& ‘o Jeu[& Fve ceesMeve S.[yuÙet.DeeF&.Sce.’
ceW ceewmece cesnlee ves vesMeveue heefyuekeâ mketâue kesâ Ú"eR keâ#ee kesâ yeÛÛeeW keâes
Fvoewj~ kegâ. efveefOe veeiej megheg$eer ßeer peer.meer.
ueskeâj peesÌ[-leesÌ[ pesš še@Ùe yeveJeeS leLee GmeceW Yeer keäJeeefuešer SJeb šeF&efcebie
veeiej kes⚠keâe@ueesveer keâe ÛeÙeve Ùeg.Sme.F&. keâer Øeefleef‰le
ceW hegjmkeâej Øeehle efkeâÙee~ Fme mheOee& ceW GheefmLele ceefnvõe št-Jnerume& kesâ
kebâheveer keâebieveer pesš ÛesVeF& ceW ngDee nw~ kebâheveer ves GvnW
JeeF&me Øesefme[Wš ßeer efvece&ue GOeeme SJeb Fvoewj jWpe kesâ hegefueme ceneefvejer#ekeâ
meJee leerve ueeKe ®. hewkesâpe efoÙee nw~
ßeer mebpeÙe jeCee kesâ keâjkeâceueeW Éeje ceewmece cesnlee keâes hegjmke=âle efkeâÙee
kegâ. vesne keâes yeer.Heâecee& ceW ØeLece ßesCeer Øeehle ieÙee~ ßeer ceewmece keâe ÛeÙeve veeefmekeâ ceW meele mes ome peveJejer lekeâ
Gppewve~ kegâ.vesne veeiej megheg$eer megOeerj veeiej (megheew$eer-ßeer jeceJeuueYepeer DeeÙeesefpele je°^erÙe mheOee& nsleg efkeâÙee ieÙee nw~
veeiej ßeerceleer ceveesjcee veeiej) ves Deej.Sce.peer.SHeâ. keâe@uespe Dee@Heâ Heâecexmeer kegâ.heefjefOe cesnlee neWieer Øeespeskeäš š^vs eer
Yeesheeue mes yeer.Heâecee& hejer#ee 73 ØeefleMele Debkeâ Øeehle keâj ØeLece ßesCeer ceW vejef m eb n ieÌ { ~ keg â .heef j ef O e ces n lee (meg h eg $ eer -
GòeerCe& keâer~ GuuesKeveerÙe nw efkeâ kegâ.vesne ves Deheveer mveelekeâ heÌ{eF& veevee- meew . Øeef l eYee-heJeve ces n lee) keâe ÛeÙeve ves M eveue
veeveer ßeer yeer.Deej. cesnlee-ßeerceleer megMeeruee cesnlee Yeesheeue kesâ meeefveOÙe ceW FvmšeršŸetš Dee@Heâ hueebš efpeveesce efjmeÛe&, peJeenjueeue
jnkeâj hetCe& keâer~ vesn® ÙegefveJeefme&šer veF& efouueer ceW Øeespeskeäš š^sveer kesâ
kegâ.Øeieefle cesnlee leerjob epeer ceW efJepeslee ¤he ceW ngDee nw~ Deehe Dehevee Øeespeskeäš Jeke&â 1
peveJejer 2011 mes ØeejcYe keâjWieer~ kegâ.heefjefOe Jele&ceeve
vejef m eb n ieÌ { ~ keg â .Øeieef l e ces n lee meg h eg $ eer - ceW JevemLeueer ÙegefveJeefme&šer peÙehegj ceW Sce.Sme.meer. yeeÙees FvHeâescexefškeäme
meew.ØeefleYee-heJeve cesnlee ves ce.Øe. jepÙe mlejerÙe keâer Úe$ee nw~ efMe#eCe #es$e ceW GheueefyOeÙeeW kesâ meeLe ner jepÙemlej hej
leerjboepeer ØeefleÙeesefielee ceW ØeosMe ceW efÉleerÙe mLeeve Jeeueeryeeue, nQ[yeeue SJeb leerjboepeer ØeefleÙeesefielee ceW efJepeslee jner kegâ.
Øeehle efkeâÙee~ Deeheves efJeÅeeueÙe SJeb meceepe keâe heefjefOe ves ceneefJeÅeeueÙeerve mlejerÙe Deesheve ve=lÙe ØeefleÙeesefielee ceW efÉleerÙe
veece ieewjJeeefvJele efkeâÙee nw~ meble peesmeHeâ keâevJeWš mLeeve Øeehle efkeâÙee~ Deehe ce.Øe. veeiej yeÇeÿeCe heefj<eod keâer ØeosMe
mketâue keâer Úe$ee kegâ.Øeieefle efMe#eCe #es$e ceW efJeMes<e GheeOÙe#e Jelmeuee yesve veeiej keâer veeefleve nQ~ Sve.DeeF&.heer.peer.Deej.
mLeeve kesâ meeLe mebieerle ceneefJeÅeeueÙe ceW Yeer DeOÙeÙevejle nw~ ceW ÛeÙeve hej meceepepeveeW keâer yeOeeF& mJeerkeâej keâjW~

ceemšj YeeJesMe jeJeue keâes hegjmkeâej

Gppewve~ ceemšj YeeJesMe jeJeue (megheg$e- ßeer DepeÙe-meew. ÚeÙee jeJeue,
Ûeeheevesj) keâes cenekeâeue cebefoj ceW DeeÙeesefpele Gcee meeb#eer ceneslmeJe 2010
ceW efJepeslee Ieesef<ele efkeâÙee ieÙee~ GvnW Mueeskeâ ieeÙeve ceW le=leerÙe mLeeve Øeehle
ngDee~ Mueeskeâ ØeefleÙeesefielee ceW YeeJesMe ves efMeJe leeb[Je mlees$e megveeÙee,
hegjmkeâej mJe¤he Skeâ efMeu[ SJeb ØeceeCe he$e ßeer cenekeâeuesÕej cebefoj ØeyebOe
meefceefle Éeje efkeâÙee ieÙee~
%eeleJÙe nw efkeâ YeeJesMe ome Je<e& keâer DeeÙeg mes Deheves ceelee-efhelee mes otj
jnkeâj Gppewve ceW ceeB yeeIesÕejer he©eekeâj Jewefokeâ mebmke=âle G.cee. efJeÅeeueÙe yeQieueesj~ ceesefnle
ve=efmebn Ieeš Gppewve mes Jeso keâer hejer#ee 65.8 ØeefleMele Debkeâ Øeehle keâj DeefÕeve veeiej ves
ØeLece ßesCeer ceW GòeerCe& keâer~ YeeJesMe jeJeue ves Je<e& 2009 ceW keâeueeroeme B.B.U.L.
meceejesn ceW Jeso hee" ceW ØeLece mLeeve Øeehle efkeâÙee~ Fme Je<e& keâeueeroeme meceejesn ceW ÛeÙeefvele ome yeÛÛeeW kesâ meeLe JAIN mketâue ceW
ceemšj YeeJesMe ves ce.Øe. kesâ ceneceefnce jepÙeheeue keâer GheefmLeefle ceW mJeefmleJeeÛeve Øemlegle efkeâÙee~ yeOeeF&~ ces[ue Øeehle efkeâÙee~

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 26 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

26
 GVeefle, Øeieefle, heefjJele&ve Deeefo Fme peerJeve keâer heefjhetCe&lee kesâ Debie nw~
yeOeeF& nes yeOeeF&
pevceefove keâer yeOeeF& kegâ. efveefnje veeiej (efveMeer) kegâÙee&le meoe cebieueced
megheg$eer- meew.mebOÙee-Oecexvõ veeiej Fvoewj efveJeemeer
ßeer ke=â<Cekeâeble Megkeäue
efoveebkeâ 12 peveJejer ßeer MejoÛevõ efceßee
ceeie& Megkeäue he#e omeceer
178, S/S, leguemeer veiej, Fvoewj keâer meg h eg $ eer
veeiej meceepe kesâ Jeefj‰ keâeÙe&keâlee&
cees. 9425941511 meew.keâeb.le=efhle keâe
yeej-yeej efove Ùes DeeS
ßeerceleer keâeblet yesve oJes (jepekeâesš) efJeJeen Je<e&ieeb" keâer yeOeeF& MegYeefJeJeen Gppewve efveJeemeer ßeerceleer MeejoeosJeer
45JeeR Je<e&ieeb" mJe.ßeer jcesMeÛevõßeer MeeŒeer kesâ megheg$e kesâ meeLe 8
1 peveJejer
ßeer cegjejerueeue- efomecyej 2010 keâes mecheVe ngDee~ hejcehetpÙe
vejsvõ cesnlee kegâueosJeer meleerceelee cebomeewj kesâ DeeMeerJee&o mes
efoveebkeâ 25 efomecyej meew.Gefce&ueeosJeer Mecee&
efoveebkeâ 28-02-2011 ceeefmekeâ peÙe neškesâMe JeeCeer keâer Fme mecyebOe keâes
MegYeekeâeb#eer cesnlee SJeb Mecee& heefjJeej peesÌ[ves ceW cenlJehetCe& Yetefcekeâe jner~ Dele: DeeYeej~
mecemle Mecee& heefjJeej meJeeF& ceeOeeshegj
kegâ. melÙece (efJevet) peeOeJe 23 peveJejer efoveebkeâ 18-11-2010, ieg®Jeej
cees.9413264662
ßeer yemevle kegâceej peesMeer 23 peveJejer efÛe. ceeveJe
mJe.ßeerceleer mebOÙee peesMeer 26 peveJejer heefjCeÙe yebOeve keâer Ùeeo Deelcepe- ßeer efovesMekegâceej Pee, keâesuekeâelee
ßeer keâewMeue oJes (jepekeâesš) 29 peveJejer ßeerceleer Debpevee peesMeer-[e@.ieCesMejece hegjeefCekeâ meew.keâeb. ceesevf ekeâe
ßeerceleer meesveue efJeefueÙece (Decesejf keâe) 31 peveJejer efoveebkeâ 20 peveJejer Deelcepee- ßeer osJeeroeme ieg® (veeiej), KeC[Jee
efÛe.ceewmece cesnlee ßeerceleer Ûee®efce$ee-ßeer Øeoerhe peeOeJe
Mitesh Nagar
megheg$e- meew.efyevog-Øeoerhe cesnlee efoveebkeâ 21 peveJejer 12 January
efoveebkeâ 9 peveJejer 2011 ßeerceleer Deveg peesMeer-ßeer Deefcele peesMeer Shubhakanshi- Sadhna-

MegYesÛÚt- cesnlee heefjJeej jleueece veeiej heefjJeej, efoveebkeâ 30 peveJejer Ashok Nagar, Sandhya-
Chaintamani mankodi (Dewas),
heerheuejeJeeb MegYeekeâeb#eer-heer.Deej. peesMeer heefjJeej, Fvoewj Vyoma, Montu, Monu, Tina & Satyam.

Debpevee jeJeue efJeJeen Je<e&ieeb" Chintamani mankodi

26 January
Fvoewj meew.veleeMee-DehetJe& Jeesje, cegcyeF& Shubhakanshi- Vyoma-Mitesh
efoveebkeâ 15 peveJejer efoveebkeâ 25 efomecyej Nagar, Sadhna-Ashok Nagar,
MegYeekeâeb#eer- ieeÙe$eer cesnlee, Fvoewj Sandhya Mankodi, Montu, Monu, Tina
kegâ. heefjefOe Mecee& & Satyam.
efoveebkeâ 26 peveJejer 2000 efJeJeen keâer 37JeeR Je<e&ieeb" Hitesh Nagar
MegYesÛÚt- Mecee& heefjJeej ßeer peÙevleerueeue 6 January
cees.9893769844 meew.cebpegueeosJeer veeiej Bangalore

Deefcele jeJeue efoveebkeâ 21 veJecyej M. 09916752717

hešesefjÙee heefjJeej, keâeuebõer (efmejesner) Happy Marrige Anniversary

megheg$e- efiejerMe jeJeue
efoveebkeâ 18 peveJejer efJeJeen Je<e&ieeb" Ashok & Sadhna
Nagar
kegâ. ØeeLe&vee cesnlee efÛe.efiejerMe-Debpevee jeJeue aniversary-31st
megheg$eer- meew.Deejleer-megoMe&ve cesnlee 31 peveJejer 1998 January
ØeLece Je<e&ieeb" cees.9977359344 Happy 30th wed-
ding aniversary
mecemle cesnlee SJeb hegjeefCekeâ heefjJeej, megoMe&ve ceg[b ve mebmkeâej Shubhakanshi- Vyoma-Mitesh Nagar
cesnlee efmeefuekeâe@ve efmešer, Fvoewj cees.9755554897 efÛe. efØeÙeebMe (megheg$e- meew.jsKee-efJeefheve veeiej) (jaipur), Sandhya-Chaintamani
efÛe.meceLe& efoveebkeâ 6 efomecyej 2010 mankodi (Dewas), Montu, Monu, Tina
megheg$e- meew.efhebkeâer-heb.peieoerMe veeiej leejeosJeer veeiej, yÙeeJeje cees.9977220812 & Satyam.
ØeLece pevceefove 20 peveJejer Urmila-Hitesh Nagar
meew.meesveeueer SJeb ßeer Deefcele hebe[f le
mecemle veeiej heefjJeej 274, DeueKeOeece veiej, Bangalore
Gppewve cees.9424560669 keâes heg<Ùeve#e$e 22 January
efoveebkeâ 30-10-2010 keâes M. 09036639731
efÛe.efØeÙeemeg (Øeceeso veeiej)
megheg$e- meew.veerlee-DeefÕeve veeiej heg$eer jlve Øeeefhle keâer yeOeeF& Gunyanti-Piyush Nagar
Umedabad (Raj.)
efoveebkeâ 28-09-10 -DeMeeskeâ SJeb meercee hebef[le 22 January
veeiej heefjJeej, yeQieueesj ueerueeJeleer SJeb G<ee oJes M. 09460779985
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 27 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

27
 efJeJeen meeceeefpekeâ mebmLee nw, Gmemes heefjJeej yevelee nw pees meceepe keâer FkeâeF& nw~
efJeJeen JeeCeer
JewJeeefnkeâ ÙegJekeâ
jesenf le mJe.Deej.kesâ. JÙeeme
pevce efoveebkeâ 4-01-1982 (oeshenj
2.30 yepes, Yeesheeue)
TBÛeeF& 5’7’’, Jepeve- 58
efMe#ee- Sce.S.
keâeÙe&jle- MeemekeâerÙe veewkeâjer
mecheke&â- 5, efJeJeskeâ veiej, keâe@ueesveer, meernesj
Heâesve 07562-406113, cees.9826498607
Mejo keâceuekegâceej Mecee&
pevce efoveebkeâ 8-07-1983 (oeshenj
3.36 yepes, iJeeefueÙej)
efMe#ee- «espÙetSš, keâchÙetšj FbpeerefveÙej
ieew$e- Meejheje#e, cebieue oes<e
yeer-800 efiejerjepe heeke&â kesâ meeceves, Deevevo veiej, osJe›ele heb. efJepeÙe Mebkeâj cesnlee
iJeeefueÙej Heâesve 0751-2490841
cegeof le JÙeeme
pevce efoveebkeâ 12-12-1981 (meg.10.12, Gppewve) efmebieehegj mes
keâeÙe&jle- Sce.Sve.meer., iegÌ[ieebJe
mecheke&â- jepesvõ JÙeeme cees.9926735833
jesenf le jepesvõ kegâceej veeiej
pevce efoveebkeâ 16-12-1983 (Meece 4.20 yepes)
efMe#ee- heer.peer.[er., yeer.Sce.
keâeÙe&jle- yeeke&âues HeâeÙeveWme
mecheke&â- JeejeCemeer Heâesve 0542-2400549,
cees.9307028139
$e+ef<e Sve.kesâ. veeiej
pevce efoveebkeâ 27-09-1980 (5.24
F°keâeue, ceesÌ[er megmevesj) TBÛeeF& 5’7’’
ef M e#ee- yeer . Sme.meer . SJeb ef [ huees c ee Fve
nes š ue cew v es p eces v š
keâeÙe&jle- meesveer meefJe&mesme, cegcyeF&
mecheke&â- Gppewve Heâesve 0734-2521188, cees.
9893198060
nefjDeesce yeefuejece peesMeer
pevceefoveebkeâ 25-12-1984 (Øeele: 10
yepes, KeC[Jee)
efMe#ee- yeer.meer.S.
keâeÙe&jle- efvepeer kebâheveer ceW FbpeerefveÙej
DeeÙe- heeBÛe DebkeâeW ceW
mecheke&â- megjieeBJe peesMeer, Keb[Jee
cees. 9039393223
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
ueeskesâMe nefjveejeÙeCe jeJeue
ØesceØekeâeMe peÙeØekeâeMe veeiej
pevce efoveebkeâ 25-05-1982 (10.10
pevce efoveebkeâ 22-12-1980
yepes, [sueÛeer) efMe#ee- omeJeeR
ef M e#ee- yeer . Sme.meer . ces L me,
keâeÙe&jle- mJeJÙeJemeeÙe
Sce.Sme.meer. (meer.Sme.)
mecheke&â- veejeÙeCe efkeâmeeve mesJee kesâvõ, ceekeâÌ[esve
keâeÙe&jle- mJeÙeb keâe JÙeJemeeÙe
(ce.Øe.) cees.9301370556
mecheke&â- o[ewueer, efpeuee veerceÛe cees.9424897047,
JewJeeefnkeâ ÙegJeleer
9179760313
Deefcele nscevle kegâceej JÙeeme kegâ. Õeslee jcesMe veeiej
pevce efoveebkeâ 18-10-1977 (oeshenj 4 yepes, pevceefoveebkeâ 29-01-1980
Fvoewj) keâo- 5’3’’
efMe#ee- yeer.Sme.meer., Sce.S. FbefiueMe, Sce.yeer.S.
efMe#ee- yeer.keâe@ce., Sue.Sue.yeer. ceemšme& Dee@Heâ
mecheke& â - veer c eÛe Heâes v e 07423-226019,
peve&efuepce Sb[ cee@me keâcÙegefvekesâMeve
cees.9424033419
keâeÙe&jle- S[dJneskesâš
mecheke&â- Heâesve 0734-2553760, cees.9425480950 Øeerefle mJe.ÙeMeJeblepeer peesMeer
pevce efoveebkeâ 21-10-1975 (Meece
6.20, Fvoewj) ceebieefuekeâ
pevce efoveebkeâ 15-5-1985 (jele
efMe#ee- Sce.S. [er S[
10.22, jleueece), TbÛeeF&- 6 Heâerš
efMe#ee- yeer.F&. Sce.yeer.S. kewâhuesve ÙegefveJeefme&šer keâeÙe&jle- MeemekeâerÙe efMe#ekeâ
mecheke&â- Fvoewj Heâesve 0731-2555337
keâeÙe&jle- ceekexâefšbie SkeäpeerkeäÙetefšJe mhesMeue efohleer mJe.ÙeMeJeblepeer peesMeer
Øeespeskeäš- ow.Yeemkeâj, Fvoewj pevce efoveebkeâ 28-08-1978 (Meece
mecheke&â- 1, efÛe$eket⚠efMeJeepeer heeke&â, Gppewve Heâesve 8.30, Fvoewj) ceebieefuekeâ
0734-2525888, cees.9425195895 efMe#ee- Sce.keâe@ce., yeer.meer. S[.
(Deiemle 2009 ceW ngF& meieeF& keâe Deye mecyebOe keâeÙe&jle- Deevevo je"er efmekeäÙegefjšer efue.
efJeÛÚso nes Ûegkeâe nw~) mecheke&â- Fvoewj Heâesve 0731-2555337
HeâjJejer 2011 ceW ØekeâeefMele nesieer (heefjÛeÙe heef$ekeâe)
Heâesšes jbieerve
veesš-efpeve ØeefleYeeefieÙeeW kesâ JewJeeefnkeâ efJeJejCe Dekeäšyt ej 2010 Debkeâ ceW ØekeâeefMele ngS nw Jes ke=âheÙee ØeefJeef‰Ùeeb ve YespeW~
28 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
28
 ceve keâer Meefòeâ DeYÙeeme nw, efJeßeece veneR~
efJeefJeOe JeeCeer

YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ

veÙee Je<e&, veF& heerÌ{er keâes meceefhe&le keâjles ngS peÙe neškesâMe JeeCeer ves Gvekesâ yengcegKeer efJekeâeme kesâ efueS ceelee-efhelee kesâ efueS Yeer GheÙeesieer
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ keâe ØekeâeMeve efkeâÙee nw~ DevegYeJeer uesKekeâeW ves peevekeâejer keâe meceeJesMe nw- kegâÚ uesKe ›eâceMe: Deeieeceer DebkeâeW ceW Yeer
veF& heerÌ{er kesâ efueS ceeie&oMe&keâ uesKe Øemlegle efkeâS nQ, Ùes meYeer meceepe kesâ ØekeâeefMele efkeâS peeJeWies leLee Ùeefo hee"keâeW keâe Dee«en jne, lees Fme efJe<eÙe
peeie®keâ uesKekeâ ve kesâJeue uesKekeâerÙe Deefheleg mebÛeej keâes ‘‘JeeCeer’’ ceW efveÙeefcele Yeer meefcceefuele efkeâÙee
mecehe&Ce- keâece keâer leueeMe ceW Keeueer Gve
ceeOÙece mes Yeer efpe%eemeg ØeefleÙeesefieÙeeW keâes ceeie&oMe&ve neLeeW keâes, pees ØeefleYeeMeeueer nesves kesâ yeeJepeto pee mekeâlee nw~ Deehe Ùekeâerve ceeefveS ceeie&oMe&ve SJeb
osves kesâ efueS mencele nw, Heâesve Éeje mecheke&â keâjles yesnlej ceeie&oMe&ve kesâ DeYeeJe ceW Deheves meheveeW mecheke&â keâe peerJeve ceW yeÌ[e cenlJe neslee nw Deehemeer
meceÙe ke=âheÙee Gvekeâer megefJeOee keâe Yeer OÙeeve jKeW~ keâes meekeâej veneR keâj mekesâ~ menÙeesie mes nce meHeâue nes mekeâles nQ Deeies yeÌ{ves
YeefJe<Ùe efvecee&Ce keâer Meg®Deele yeÛÛes kesâ pevce ceW keâeceÙeeye nes mekeâles nQ~
kesâ meeLe ner nes peeleer nw, Fme mecyebOe ceW ceeie&oMe&keâ uesKe Yeer efJeMes<eebkeâ efkeâÙee oeJee Deveunekeâ keâe, ngDee mejoej Deeuece keâe,
ceW meefcceefuele efkesâS ieS nQ, meeLe ner yeÛÛeeW keâes mebmkeâejJeeve yeveeves, Deiej ÛeÌ{lee ve metueer hej lees Jen cebmetj keäÙeeW neslee?

meHeâuelee kesâ cetueceb$e keâjes[Ì heefle nesles-nesles yeÛee

keâewve yevesiee keâjes[] Heefle Mees cesb cewb yew"e ntb DeefceleeYe kesâ meeceves
nce keäÙee yevevee Ûeenles nQ, Ùen nceejs ceve-ceefmle<keâ ceW mhe° nes~ Gvekesâ Éeje HetÚs ieS leceece meJee}es keâe peJeeye
pees yevevee Ûeenles nQ, veneR yeve mekesâ nQ, ØeÙelve keâjvee Oece& nw, ØeÙelve cewvb es efyevee Skeâ Yeer }eF&Heâ }eF&ve keâe
peejer jKeW~ Fmlescee} efkeâS os efoS HeâšeHe⚠peJeeye
keâesefMeMe kesâ yeeo Yeer keâeceÙeeyeer veneR efceueleer nw lees efoMee yeoue oW, Fme lejn Ùeejesb ceQ ngDee Skeâ keâjes[] ¤HeS keâe ceeef}keâ
kegâÚ Gmeer mes efceuelee-peguelee keâeÙe& ØeejbYe keâj oW~ peye cegyb eF& mes }ewškeâj Iej DeeÙee leye
keâeÙe& kesâ ÛegveeJe ceW mJejespeieej nes lees Gòece nw~ js}Jes mšsMeve Hej cesjs mJeeiele kesâ ef}S Gce][ He][e veiej!!
meHeâueleehetJe&keâ DemeHeâue jefnS~ mJeeiele Éej mepeeS ieS peien peien
keâesF& Yeer keâece Úesše Ùee yeÌ[e veneR neslee, Dehevee keâece mJeÙeb keâjW Deewj nej Hetâ} cee}eSb Fleveer efkeâ
Meeve kesâ meeLe keâjW~ Yej ieÙee cesje ie}e
meceÙe Deewj heefjefmLeefle mes mecePeewlee keâjW~ neLe hej neLe jKekeâj Fvkeâce šskeäme Jee}s DeeS
Goeme yew"ves mes keâesF& ceoo veneR keâjlee~ efYeKeejer Deewj Ûeboe ceebieves Jee}s Yeer
DemeHeâuelee mes YeeieW veneR, [jW veneR, keâeÙe& heefjßece SJeb ueieve mes keâjW~ Ûe}s DeeS Deewj cewvb es efkeâÙee
Skeâ ner efove ceW keâesF& yengle yeÌ[e DeHeâmej Ùee yengle yeÌ[e JÙeeheejer veneR Ketye oeve HegCÙe
yeve peelee, Dele: Oeerjs-Oeerjs ›eâceMe: meerefÌ{Ùeeb ÛeÌ{W, leeefkeâ Thej hengbÛekeâj }sekf eâve leYeer ceeb ves peesj mes DeeJeepe oer
legjble efHeâmeue ve peeSb~ Dejs G" metjpe Ûe]{ DeeÙee keâye G"siee
Oeve Deefpe&le keâjves keâer DebOeer oewÌ[ ceW ieuele jen, ieuele keâoce, ieuele Flevee ner venerb PekeâPeesje peesj mes
mebiele keâYeer veneR keâjW~ Fme lejn Ùeejesb cewb keâjes[] Heefle
Deheves Deehekeâes Deewj Deheves keâeÙe& keâes mJeÙeb cenlJe oW~ nesles nesles yeÛee~
pees keâece keâjves keâer Deheveer Deebleefjkeâ Meefòeâ ceW efJeÕeeme jKelee nw, Jen
Deeoceer G"siee, peerlesiee, Ûecekesâiee~ ❏Heb. efo}erHe veeiej
efvejeMee leYeer Dee Iesjleer nw peye nce DeOetjs ceve mes peerles nQ Deewj DeOetjs Meepeehegj, cees. 9425940018
{bie mes keâece keâjles nQ~
Deheveer meerceeDeeW keâes henÛeeefveS, keâyetefueS Deewj hesMe keâerefpeS~
ces n vele mes ner peer l e nw og e f v eÙee keâer Ùes jer l e nw ~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 29 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

29
 DeJemej keâes hekeâÌ[ves mes ueeYe neslee nw Deewj Ûetkeâ peeves hej neefve~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ

kesâefjÙeme& Dens[
Jele&ceeve meceÙe ceW efMe#ee kesâ #es$e ceW DeecetueÛetue Culinary Arts kesâ Debleie&le efvecve efJeOeeSb
heefjJele&ve nes jne nw~ yeÛÛeeW ceW yeÌ{leer ØeeflemheOee& SJeb GheueyOe nQ-
heeuekeâeW ceW peeie=le Mew#eefCekeâ megj#ee ves efMe#ee keâes veÙes Architeecture, Language, Art &
Visual Arts, Literature, Crafts, Music,
DeeÙeece Øeoeve efkeâÙes nw~ Deiej yeÛÛeeW keâes peerJeve ceW Deeies yeÌ{vee nw lees efMe#ee Culinary Art, Opera, Dance, Painting, Decorative art,
keâer mener efoMee keâer peevekeâejer nesvee DelÙevle DeeJeMÙekeâ nw~ Ùeefo yeÛÛes Gvekeâer Photography, Design, Poetry, Drawing, Sculpture, Fash-
®efÛe kesâ Devegketâue efJe<eÙe ÛeÙeve keâjles nw lees GvnW Deeies efMe#eCe kesâ Ghejeble mener ion, Theatre & Performing arts, Film, Video.
JÙeJemeeÙe ceW mLeeve efceuelee nw, efHeâj ÛeenW Jes mJeÙeb keâe JÙeJemeeÙe keâjW, DeLeJee Deešd&me kesâ #es$e ceW DevÙe efJeOeeSb Fme Øekeâej nw-
Deheveer mesJeeSb DevÙe$e Øeoeve keâjW~ meHeâuelee efmeHe&â Fme yeele hej efveYe&j jnleer nw B.A. (Psychology), B.A. (Economics), B.A. (En-
efkeâ GvneWves GheÙegòeâ efJe<eÙe keâe heÌ{eF& kesâ efueS ÛeÙeve efkeâÙee nes~ ÙeneR mes glish), B.A. (Socilogy), B.A. (Political Science), ,
kesâefjÙej keâeGbmeefuebie kesâ cenlJe keâes henÛeevee pee mekeâlee nw~ B.A. (English Literature), B.A. (Music), B.A.
(Dance), B.A. (Bachelor in Mass Media), LL.B.
Deepekeâue kewâefjÙej keâeGbmeefuebie ØeeÙe: 10JeeR keâ#ee kesâ Ghejeble ner ØeejbYe nes
(Bachelor in Law).
peeleer nw~ kegâÚ efJeÅeeueÙe ceW Fmemes mebyebefOele keâ#e, ØeefMe#eCe SJeb efJeÛeejeW kesâ
SJeb Fme efJeOee ceW efvecveefueefKele kewâefjÙej GheueyOe nw-
Deeoeve-Øeoeve keâer megefJeOee Øeoeve keâer ieF& nw~ efJeÅeeLeea Deheves YeefJe<Ùe kesâ Journalism, Teacher, Social Worker, Anthropologist,
heefjÂMÙe keâer keâuhevee JeneR mes keâjves ueielee nw~ henues efMe#ee ceW FbpeerefveÙeefjbie, Economist, Counsellor, Editor and content writer, Archae-
efÛeefkeâlmee, oble efÛeefkeâlmee pewmes efJe<eÙe efJeMes<e cenlJe jKeles Les SJeb yeer.Sme.meer., ologist, News Analyst, Psephologist, Translator and
yeer.S., yeer.keâe@ce., meer.S. SJeb DevÙe keâesme& Ûeueve ceW jns Les, hejvleg Jele&ceeve ceW interpretor.
keâF& DeeOegevf ekeâ efJe<eÙe, lekeâveerkeâer peevekeâeefjÙeeW ves Mew#eefCekeâ peiele ceW ›eâebelf e uee keâe@ceme& - keâe@ceme& Jemleg efJeefveceÙe keâer efJeOee nw, efpemeceW Kejeroer, efye›eâer mes
oer nw~ Ùes meYeer peevekeâejer ÙegJeeDeeW keâe ceeie& ØeMemle keâjves ceW meneÙekeâ nw~ mebyebOeer efMe#ee Øeoeve keâer peeleer nw~ Fme efJeOee ceW efvecve kewâefjÙej keâesme& GheueyOe nw-
keâchÙetšj kesâ ceeOÙece mes Fbšjvesš hej Fme yeele hej keâF& peevekeâeefjÙeeB GheueyOe Company Secretary, Cost Accountancy, Chartered
nw, hejvleg Fve meYeer peevekeâeefjÙeeW kesâ efueS kewâefjÙej keâeGbmeeruesš mes mecheke&â Accountant, Chartered Financial Analyst, BBA (Bachelor
in Business Administration), BMS (Bachelor in Manage-
keâjkesâ SJeb Gvekesâ ceeie&oMe&ve ceW keâeÙe&Jeener keâer peeÙes lees Ùen DelÙevle ueeYekeâejer
ment Science)
nesieer~ yeeuekeâeW keâes Deheveer ®efÛeÙeeB, pees Gvekeâer hemevexeuf ešer kesâ Devegketâue nes, Ssmes
Gòeâ keâesme& keâjves kesâ Ghejeble keâe@ceme& kesâ #es$e ceW efvecve pee@ye keâer GheueyOeleeSB nw-
kewâefjÙej keâe ÛeÙeve keâjvee ÛeeefnS~ GefÛele kewâefjÙej kesâ ceeOÙece mes ner Gvekesâ Accountant, Underwriter, Banking Professioanl, Com-
meejs mJehve meekeâej nes mekeâles nw~ Dele: GvnW Fme yeeyeled meeJeOeeveer yejleveer pany Secretary, Chartered Accountant, Tax Consultant,
ÛeeefnS~ kewâefjÙej Keespe keâer Deekeâeb#ee ceW kegâÚ #es$eeW ceW efvecve kewâefjÙej GheueyOe Cost Accountant, Financial Analyst, Investment Banking
nw, Jen Fme Øekeâej nw- Professional, Corporate Lawyer, Insurance Agent.
Actuarial Science, Agricultural Engineering, Food Tech- efJe%eeve-efJe%eeve Jele&ceeve Ùegie keâer Oegjer nw, efpeme hej meYeer ieefleefJeefOeÙeeB
nology, Art Restoration, Physical Education, Plant Pa- DeeOeeefjle nw~ meeFËme efJe<eÙe keâes efvecveefueefKele Âef° mes efJeYeòeâ efkeâÙee pee
thology, Ceramic Technology, Counseling, Dairy Technol-
ogy, Earth Sciences, Edible Oils Technology,
mekeâlee nw-
Natural Sciences- The various Disciplines that are
Pharmacovigilance, Plastic Industry, Fire Engineering
covered under Natural Sciences are-
Footwear Technology, Foreign Trade, Museology,
1. Chemistry, 2. Physics, 3. Space Science, 4. Earth
Nanotechnology, Forensic Science, Social Work, Speech
Science, 5. Environmental Sciences, 6. Life Sciences
Therapy, Forestry, Horticulture and Floriculture, Fisher-
Space Sciences- The various Disciplines that are
ies, Flour Milling, Hospital Management, Hydrography,
covered under Space Science are-
Jewellry Design, Jute Technology, Leather Technology,
1. Astrophysics, 2. Space Sciences
Tourist Guide, Traditional Mediceines, Market Research,
Earth Sciences- Earth Science is related to the
Meteorology, Occupational Therapy, Para Medical, Poul-
Plainate Earth. The various Disciplines that are covered
try Farming, Psephology, Radio Jockey, Video Jockey,
under Earth Science are-
Detective Services, Disaster Management, Rubber Tech-
1. Geology 2. Geography
nology, Sign Language, Silk, Sports, Tea Management,
Environmental Sciences- The various Disciplines
Packaging, Paint Application Technology Technical Writ-
that are covered under Environmental Science are-
ing, Translating, Transcribing.
1. Environmental Science, 2. Waste Management
Ùeefo nce kewâefjÙej ieeF[Wme keâes Deešdm& e, keâe@ceme&, efJe%eeve SJeb DevÙe efJe<eÙeeW Life Sciences- Life Sciences participates in medical,
ceW yeebšs lees efvecveefueefKele kesâefjÙeme& GheueyOe nw- plant and industrial biotechnology opportunities. The vari-
Deeš&dme- (De) Ghejesòeâ efJe<eÙeebleie&le Deešd&me kesâ #es$e ceW efvecve kewâefjÙej ous Disciplines that are covered under Life Science are-
GheueyOe nw pewmes- 1. Biochemistry, 2. Bioinformatics, 3. Biotechnology,
4. Botany, 5. Entomology, 6. Fisheries
1. Visual Arts, 2. Performing Arts, 3. Language Arts,
7. Genetics (Population genetics, Genomics, Proteomics)
4. Culinary Arts,
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 30 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

30
 keâesF& ceneve JÙeefòeâ DeJemej keâer keâceer keâer efMekeâeÙele veneR keâjlee~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
8. Microbiology
Formal Sciences- The various Disciplines that are
covered undr Formal Science are-
1. Computer Sciences, 2. Mathematics, 3. Statistics
Applied Sciences- The various Disciplines that are
covered under Applied Science are-
1. Architecture, 2. Engineering, 3. Medicine, 4. Para-
medical, 5. Home Sciences,
kegâÚ efJeMes<e efyevog-
Career Options in Science- 1. Space Scientist, 2.
Biotechnologist, 3. Aquaculturist, 4. Dentist, 5. Dietician
and Nutritionist, 6. Veterinary Doctor, 7. Commercial Pilot,
8. Geologist, 9. Architecture, 10. Software Engineering
Fvekeâes ÚesÌ[keâj Úe$e Ùeefo Ûeens lees ef[hueescee Dee@hMebme keâes Yeer Dehevee
mekeâles nw~ ef[hueescee kesâ #es$e ceW efvecveefueefKele Dee@hMebme ceW ef[hueescee efkeâÙee pee
mekeâlee nw-
1. Interior Designing (Diploma 1 year), 2. Telecommuni-
cation Engineering (Diploma), 3. Information Technology (Di-
ploma), 4. Beauty Care (Diploma), 5. Mechanical Engineer-
ing (Diploma), 6. Civil Engineering (Diploma), 7. Bartendig
(Certificate), 8. Food Production (Diploma), 9. Music (Diploma)

Dele: mecemle efJeÅeeefLe&ÙeeW kesâ mece#e

Alphabetical Listing of Carrer Options-
Engineering Actuarial Science Advertising Skeâ veÙee DeOÙeeÙe Keguee nw, GvnW Deheveevee
Aeronautical Agricultural Agricultural Science nw, Jees kewâefjÙej pees Gvekesâ ®efÛe kesâ Deveg¤he
Engineering Engineering
Air Hostess Training Animation Anthoropology nes SJeb pees GvnW SJeb Gvekesâ DeeÛejCe keâes
Aqua Culture Archaeology Architectural
Engineering
GheÙegòeâ Øeleerle neslee nw~ ceQ meYeer
Asstronomy Audio Engineering Automobile Engineering efJeÅeeefLe&ÙeeW kesâ kewâefjÙej kesâ efueS Deheveer
Ayurveda
Bioinformatics
Banking
Biomedical Engineering
Beauty Care
Biotechnology
MegYekeâeceveeSB Øesef<ele keâjlee ntB~
Botany Business Administration Call Centers
Chartered Accountancy Chemical Engineering Civil Engineering
Civil Service Commercial Pilot Company Secretary
Computer Engineering Corporate Cosmetology
Communication
Criminology Dairy Technology Dance
Dentistry Disaster Management Economics
Electrical Engineering Electronics Environmental
Engineering Engineering
Environmental Science Event Management Fashion Designing
Film Making Finance Management Fire ngineering
Fishery Science Floriculture Food Technology
Foreign Language Forensic Accounting Forensic Science
Forestry/Wildlife Gemmology Genetic Engineering ❏ DeeMeer<e ef$eJesoer
Geography Geology Home Science keâvš^ees uf ebie SC[ ueeÙemeWmeer DeLee@ejf šer
Horticulture Hospital Management Hotel Management
KeeÅe SJeb Deew<eefOe ØeMeemeve, Yeesheeue
Human Resource IAF Air Man IAF Officer
Management 12/1, [e@. mejpetØemeeo ceeie&, Fvoewj
ICWAI Indian Air Force (IAF) Indian Army (ce.Øe.) cees. 9826080985
Skeâ Deeme
Industrial Engineering Insurance Intelligence Service
Interior Designing Jewellery Designing Journalism/Mass Communication
Law Library Science Linguistics
meebPe keâer Oethe ves
Logistics Marine Engineering Marketing Management
Mechanical Engineering Medical Medical Laboratory Technology Deepe efHeâj omlekeâ oer nQ,
Medical Transcription Merchant Navy Microbiology OegbOeuekeâe Úeves Jeeuee nQ,
Mining Engineering Modelling Museology Fmekesâ mebie peue G"WieW
Music
Nutrition and Dietetics
Nanotechnology
Occupational Therapy
Nursing
Ocean Engineering
menŒeeW oerhe efceševes keâes efleefcej
Oceanography Optometry Petroleum Engineering ØekeâeefMele keâjWies Fme pebie keâes,
Pharmacy Photography Photonics ues keâj DeeieesMe ceW
Physiotherapy Plant Pathology Polymer/Plastic Engineering mecesšWies DevOekeâej keâes
Prosthetics and Orthotics
Public Relation
Psychiatry
Radio Jockey
Psychology
Radiography
Yejkeâj veÙes Gpeeme keâes
Rehabilitation Retail Management Securities Analysts Ùener keâce nw,
Sericulture Social Work Sommelier/Wine Taster Ùener heefjJele&ve nw,
Speech Pathology and Sports/Physical Fitness Statistician efpememes me=°er pevce osleer
Audiology
Supply Chain Taxation Tea Management
efHeâj veÙes ØekeâeMe ceW veJe Je<e& keâes,
Management efvejvlejlee keâe Ùen ›eâce
Teaching Technology Writing Telecommunication Engineering ieefleceeve nw, Ùener melÙe nQ
Travel and Tourism Veterinary Science Video Editing Ùener efvelÙe nQ~
❏ DeeMeer<e ef$eJesoer
Vide, Jockey Yoga Zoology

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 31 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

31
 meceÙe Deewj meeiej keâer uenj efkeâmeer keâer Øeleer#ee veneR keâjleer~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ

yengDeeÙeeceer keâefjÙej ceeie&oMe&ve

ke@âefjÙej efvecee&Ce keâer veerJe nw Ùeespevee~ efkeâmeer Yeer keâeÙe& keâes keâeÙe&›eâce keâe efJeYeeie yevee efoÙee~
®He osves kesâ ef}S leLee Gmes meHeâ} keâjves kesâ ef}S meyemes Hen}s Ùeespeveeyeæ DevegmebOeeve SJeb Keespeesb kesâ meeLe DeeOegefvekeâ efJe%eeve Deewj øeewÅeesefiekeâer kesâ
lejerkesâ mes Gmekeâer ®HejsKee yeveeF& peeleer nw, efHeâj ®HejsKee Devegmeej øelÙeskeâ Éeje ceeveJe ves Ske⠛eâeefvle mes otmejer ›eâeefvle keâer menpe Ùee$eeSb keâer nwb~ veF&
efyevog kesâ Oeveelcekeâ Deewj $e+Ceelcekeâ Hen}tDeesb keâe efJeJesÛeve efkeâÙee peelee nw~ Jew%eeefvekeâ Keespeesb kesâ meeLe HejcHejeiele efJeMJeemeesb kesâ efce}ve mes DeeMÛeÙe&pevekeâ
$e+Ceelcekeâ HeefjefmLeefleDeesb keâes Oeveelcekeâ DeJemejesb cesb HeefjJeefle&le keâjvee leLee HeefjCeece efce}s nwb~ pewJe øeewÅeesefiekeâer efve:mevosn YeefJe<Ùe keâe GYejlee Je
GefÛele DeJemejesb keâe }eYe G"eles ngS ner Gmes keâeÙe&›eâce keâes meHeâ} yeveeÙee øeeslmeeefnle keâjves Jee}e #es$e nw~ pesvesefškeâ FbpeerefveÙejer, pesveesefcekeäme, yeeÙees-
pee mekeâlee nw Deewj peye keâeÙe&›eâce keâefjÙej efvecee&Ce nes leye {er} vener yejleer keâcHÙetefšbie, yeeÙees-cesef[keâ} FbpeerefveÙejer, yeeÙees-mesbmeme&, yeeÙees-FbHeâesjcesefškeäme
pee mekeâleer~ Deeefo Deeves Jee}s oMekeâesb cesb ÛeÛee& kesâ efJe<eÙe nesbies~
efJeOeeLeer& kesâ peerJeve keâe meyemes cenlJeHetCe& keâeÙe& neslee nw GefÛele ke@âefjÙej pewJe-øeewÅeesefiekeâer cesb DevegmebOeeve Deewj efJekeâeme kesâ Éeje Deenej Deewj
efJekeâuHe keâe ÛegveeJe leLee Gme efJekeâuHe lekeâ Heng@Ûeeves keâe øeÙeeme, Ùes øeÙeeme Hees<eCe mebyebOeer megj#ee keâes megefveefMÛele keâjves kesâ øeÙeeme efkeâÙes ieÙes nwb~ Deenej
Ùeefo Ùeespevee yeælejerkesâ mes GefÛele ceeie&oMe&ve cesb efkeâÙee peeS lees meHeâ}lee pewJe-øeewÅeesefiekeâer Hen} kesâ Devleie&le DeuHe }eiele kesâ Heewef<škeâ Deenejesb keâes
efce}vee leÙe nw~ efJeMes<ekeâj ieüeceerCe #es$e kesâ le®Ceesb Deewj ÙegJeeDeesb keâes Gvekesâ efJekeâefmele keâjkesâ ceevekeâerke=âle efkeâÙee ieÙee nw~ efšMÙet keâuÛej DeÅeesie yeeieJeeveer
kewâefjÙej kesâ mecyevOe cesb GefÛele ceeie&oMe&ve osves kesâ ef}Ùes Fme }sKe cesb veÙesb Deewj Heg<He GlHeeove cesb meneÙelee øeoeve keâjlee nw~ nye&} oJeeDeesb ves efÛeefkeâlmekeâerÙe
jespeieejcegKeer Hee"dÙe›eâceesb keâe meceeJesMe efkeâÙee nw~ }eYeesb keâer mecYeeJeveeDeesb Deewj efJeMJe yeepeej cesb nye&} GlHeeoesb keâer ceebie kesâ
JewMJeerkeâjCe ves YeejleerÙe DeLe&JÙeJemLee keâes veS DeeÙeece efoS nwb~ Hetjs meeLe HeewOeesb cesb ®efÛe keâe mlej ye]{e efoÙee nw~ peerJeve keâes meleeves Jee}er øecegKe
efJeMJe ves YeejleerÙe DeLe&JÙeJemLee kesâ meeLe peg][ves kesâ øeÙeeme lespe keâj efoS nwb~ yeerceeefjÙeesb Deewj Heâeceü HeMegDeesb keâer osKeYee} kesâ ef}S efveoeve efkeâšesb meefnle
Deye ke@âefjÙej kesâ ef}S keâe@cøeesceeFpe keâer pe®jle venerb nw yeefukeâ nj mšt[sbšme šerkesâ keâe efJekeâeme Deeefo Fme #es$e keâer Deveskeâ ieefleefJeefOeÙeeb nwb~ meYeer
Deye ceveÛeene ke@âefjÙej yevee mekeâles nwb~ Fmekesâ ef}S pe®jer nw meMekeäle meesÛe SvšeryeeÙeesefškeäme yeeÙeesšskeâ kesâ PeC[s le}s Deeles nwb~ nce jmeeÙeve kesâ mLeeve
Deewj cepeyetle Fjeos keâer~ Hemeboeroe #es$e kesâ ÛeÙeve Deewj JÙeeJemeeefÙekeâ Hej pewJe-jmeeÙeveesb Ùee DevÙe yeeÙeesšskeâ GlHeeoesb keâe GHeÙeesie keâj jns nwb~
JÙeJenej keâes pÙeeoe vepeoerkeâ mes mecePevee He][siee~ ienjer mecePe Deewj pewJe-øeewÅeesefiekeâer keâÛÛes cee} keâer lewÙeejer keâes øeYeeefJele keâjves keâer veF& jen
Fb[mš^er keâer øeeflemHeOeer&Ùe pe®jle efkeâmeer keâes Yeer peuo Meer<e& lekeâ }s pee øeoeve keâjsiee~ YeefJe<Ùe kesâ DeefOekeâlej Deew<eOe-efceßeCe yeeÙeesšskeâ cet} kesâ
mekeâleer nw~ nesbies~ keä}esefvebie Deewj ef[peeFvej yesyeer Deece yeele nes mekeâleer nw~
pe®jer nw šeFce cewvespecesšb - meHeâ}lee kesâ ef}S šeFce cewvespecesbš meyemes pewJe-øeewÅeeseif ekeâer, jmeeÙeveMeem$e, met#ce peerJeefJe%eeve, peerJe-jmeeÙeveMeem$e
cenlJeHetCe& keâe@vmesHš nwb~ nj JÙeJemeeÙe cesb pee@ye cesb DeÛeerJecesbš keâjves kesâ ef}S Deewj kewâefcekeâ} FbpeerefveÙejer keâe GHeÙeesie keâjles ngS DeeJeMÙekeâ ®He mes Devle:
H}eefvebie pe®jer nwb~ H}eefvebie kesâ meeLe keâece keâjves Jee}s }esie mener meceÙe DevegMeemeefvekeâ DevegMeer}ve nw~ mJeemLÙe keâer osKeYee}, ke=âef<e, Hetâ[ øeesmesefmebie,
Hej keâece keâes Hetje keâjles nwb pees yesno pe®jer nw~ Ùeefo mšt[sbš keâes cee}tce nw HeÙee&JejCe mecyevOeer Deewj DeewÅeesefiekeâ #es$e kesâ DevegøeÙeesie cesb Fmekeâer Deveskeâ
efkeâ Gmes efkeâme #es$e cesb keâefjÙej yeveevee nw lees Gme efoMee cesb Gmekesâ øeÙeeme MeeKeeSb nwb~ Fve #es$eesb cesb pewJe-øeewÅeesefiekeâer Jew%eeefvekeâesb keâer DelÙeble ceebie nw~
Meg® nes peeles nwb~ Fme øeÙeeme cesb šeFce cewvespecesbš keâe OÙeeve jKee peevee Fme #es$e cesb keâevetve, FbpeerefveÙejer, keâcHÙetšj efJe%eeve Deewj DevÙe DevJes<eCe
ÛeeefnS~ keâce meceÙe cesb pÙeeoe GHe}efyOe neefme} keâjves kesâ ef}S meceÙe keâe ieefleefJeefOeÙeesb cesb efJeMes<e%eesb keâer DeeJeMÙekeâlee nw~
cetuÙe mecePevee ÛeeefnS~ efkeâmeer Yeer keâeÙe& keâes Hetje keâjves kesâ ef}S H}eefvebie JewefMJekeâ DeewÅeesefiekeâ efJekeâeme kesâ Heefjøes#Ùe cesb pewJe-øeewÅeesefiekeâer keâe #es$e
Deewj šeFce cewvespecesbš keâe OÙeeve jKee peeS lees Hetjer šerce meHeâ}lee neefme} GoerÙeceeve #es$e kesâ ®He cesb mevoefYe&le efkeâÙee peelee nw~ JeemleJe cesb øelÙeskeâ
keâj }sleer nw~ JÙeefkeäle keâe Ùener iegCe Gmes nj #es$e ces DeJJe} yevee oslee nw~ YeejleerÙe efJeMJeefJeÅee}Ùe yeeÙeesšskeâ DevegmebOeeve cesb efkeâmeer ve efkeâmeer ®He cesb
pewJe øeewÅeeseif ekeâer cesb ke@âefjÙej (Biotechnology)- Fme He=LJeer Hej meb}ive nw~ pewJe-øeewÅeesefiekeâer kesâ efJeefJeOe Hee"dÙe›eâce yengle mes øeefleef<"le kesâvoüesb
ceeveJe peerJeve keâer Ye}eF& kesâ ef}S efJemceÙekeâejer GHe}efyOeÙeeb neefme} keâer Hej GHe}yOe nwb~
ieF& nwb pee efveefMÛeÙe ner øeMebmeveerÙe nw~ efkeâvleg keâne pee mekeâlee nw efkeâ pewJe- Hee$elee: 10±2 Hejer#ee yee@Ùe}epeer/cewLme efJe<eÙeesb kesâ meeLe keâce mes keâce
øeewÅeesefiekeâer kesâ DeefYeveJe efJekeâeme mes ceeveJe peerJeve keâe mlej THej G" ieÙee 50 øeefleMele Debkeâes mes Gleer&Ce~
nw~ pewJe-øeewÅeesefiekeâer keâe JÙeesce Flevee JÙeeHekeâ nw efkeâ Fmekesâ Devleie&le He=LJeer Jeeefvekeâer cesb keâefjÙej- Jeeefvekeâer, DeOÙeÙeve keâe Skeâ cenlJeHetCe& Deewj
kesâ mecemle peerJe meceeefnle nwb~pewJe øeewÅeesefiekeâer Yeejle Deewj Hetjs efJeMJe cesb ®efÛekeâj efJe<eÙe nw~ Jeve efkeâmeer Yeer osMe keâer cenlJeHetCe& øeeke=âeflekeâ mebmeeOeve
leerJeülee mes efJekeâefmele nesves Jee}s #es$eesb cesb mes Skeâ nw~ pewJe efJe%eeve keâe GYejlee øeCee}er keâe efnmmee nesles nwb~ Yeejle kesâ Heeme ogefveÙee kesâ kegâ} Yeewieesef}keâ #es$e
#es$e Deie}s 5 Je<ees& cesb efJeMJe mlej Hej 10 øeefleMele mes 15 øeefleMele keâer keâe }ieYeie 2.5 øeefleMele Deewj kegâ} Jeve #es$e keâe kesâJe} 1 øeefleMele efnmmee
efnmmesoejer efveYeeves Jee}e nw~ pewJe øeewÅeesefiekeâer keâe cenlJe 1982 cesb je<š^erÙe ner nw efpememes efJeMJe keâer pevemebKÙee kesâ 16 øeefleMele Deewj peeveJejesb keâer
pewJe øeewÅeesefiekeâer Heefj<eod keâer mLeeHevee kesâ yeeo HenÛeevee ieÙee~ 1986 cesb mebKÙee keâe 18 øeefleMele keâe efveJee&n neslee nw~ YeejleerÙe Jeve meJes&#eCe keâer
Yeejle mejkeâej ves efJe%eeve SJeb øeewÅeesefiekeâer ceb$ee}Ùe kesâ Devleie&le Skeâ HetCe& efjHeesš& (2001) cesb keâne ieÙee nw efkeâ osMe kesâ kegâ} Yeewieesef}keâ #es$e cesb mes
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 32 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

32

YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
7.68 keâjes][ nskeäšsÙej 23.38 øeefleMele Hej Jeve nwb~ mejkeâej Fvekeâe
øeyebOeve Jeve efJeYeeie kesâ ceeOÙece mes keâjleer nw~
Jeveesb keâer GlHeeokeâlee ye]{eves Deewj Jeveesb keâer HeeefjefmLeeflekeâerÙe øeCee}er keâes
megjef#ele jKeves kesâ ef}S meIeve Jeeefvekeâer kesâ leewj-lejerkesâ DeHeveevee DeeJeMÙekeâ
nw~ Fmemes ve kesâJe} GÅeesieesb keâer ceebie Hetjer nesieer yeefukeâ mLeeveerÙe mecegoeÙeesb
keâer DeeJeMÙekeâleeDeesb keâes Yeer Hetje efkeâÙee pee mekesâiee~ mLeeveerÙe }esbieesb keâer
ceebie Hetje keâjves kesâ ef}S 1980 cesb meeceeefpekeâ Jeeefvekeâer keâeÙe&›eâce keâer
Meg®Deele ngF& Leer~ Jeeefvekeâer keâer Skeâ MeeKee nw ke=âef<e Jeeefvekeâer efpemekesâ
Debleie&le efškeâeT Yetefce øeyebOeve øeCee}er keâes ye]{eJee efoÙee peelee nw~ Fmemes
Jele&ceeve øeCee}er cesb iegCeelcekeâ Deewj cee$eelcekeâ megOeej neslee nw, Fvemes
oerIee&JeefOe }eYe øeeHle efkeâÙes pee mekeâles nw, HeÙee&JejCe keâes nesves Jee}s vegkeâmeeve
keâes keâce keâjvee mebYeJe neslee nw Deewj Ùen efkeâmeeveesb keâes Yeer mJeerkeâeÙe& nesleer
nw~ Fmeef}S Jeveesb keâe øeyebOeve ye][e cenlJeHetCe& nes peelee nw~ Jeveesb kesâ efškeâeT
øeyebOeve kesâ ef}S ye[er mebKÙee cesb øeefMeef#ele keâefce&Ùeesb keâer DeeJeMÙekeâlee nesleer
nw~ keânves keâe leelHeÙe& Ùen nw efkeâ Yeejle kesâ meboYe& cesb Jeeefvekeâer efMe#ee keâe
ye][e cenlJe nw~
Hee$elee: Yeeweflekeâ efJe%eeve, jmeeÙeve efJe%eeve Deewj peerJe efJe%eeve efJe<eÙe
}skeâj 10±2 Hejer#ee Heeme keâj Ûegkesâ GcceeroJeej yeer.Sme-meer. Jeeefvekeâer
Hee"dÙe›eâce cesb øeJesMe }s mekeâles nwb~
Ûeeš&[& DekeâeGvšsvmeer cesb keâefjÙej- meer.S. HesMes keâes meceepe cesb Deeoj Je
øeefle<"e keâer o=ef<š mes osKee peelee nw~ keäÙeesbefkeâ meer.S. yevevee Skeâ ÛegveewleerHetCe&
keâeÙe& nw~ efkeâmeer Yeer JÙeefkeäle keâes meer.S. yeveves kesâ ef}S ''efo FbmšeršdÙetš
Dee@Heâ Ûeeš&[& DekeâeGbšsbšdme Dee@Heâ Fbef[Ùee`` keâer meomÙelee }svee nesleer nw~
Dele: meer.S. mebmLeeve mes meomÙelee øeeHle JÙeefkeäle ner meer.S. keân}elee nw~
Jener JÙeefkeäle mebmLeeve keâer meomÙelee øeeHle keâj mekeâlee nw, efpemeves mebmLeeve
Éeje efveOee&efjle øeefMe#eCe Hetje keâj ef}Ùee nes leLee efveOee&efjle Hejer#eeS@ DeLee&led
JÙeeJemeeefÙekeâ Hejer#ee-HH (Heer.F&. HH) Je Debeflece Hejer#ee Heeme keâj }er nes~
Hejer#ee efnvoer Je Debieüspeer efkeâmeer Yeer ceeOÙece mes oer pee mekeâleer nw~ Dele:
meer.S. yeveves keâe ›eâceyeæ JeCe&ve efvecve øekeâej nw-
Ùeefo efJeÅeeLeer& (10±2) kesâ yeeo meer.S. keâesme& cesb øeJesMe keâjlee nw, lees
Jen yengle keâce Gceü cesb ner meer.S. yeve mekeâlee nw~ Ssmes efJeÅeeLeer&, pees
efpevoieer Yeesj nw metjpe mes efvekeâueles jefnS
ceveg<Ùe kesâ peerJeve hej Ùeefo efkeâmeer Ûeerpe keâe meJee&efOekeâ
ØeYeeJe heÌ[lee nw lees Jees Gmekeâe ue#Ùe nw~ Øeefmeæ efJeÛeejkeâ
Scejmeve keâe keânvee Lee efkeâ Deehe Dehevee ue#Ùe lees efmLej
keâerefpeS, Yeues ner Deehe Deemeceeve kesâ leejs leesÌ[vee Ûeenles
neW ~
heb . peJeenj ueeue ves n ® Yeer keâne keâjles Les ef k eâ
ef m eleejeW lekeâ nce Yeues ner ve heng b Û e mekeW â ues e f k eâve Gvekeâer
lejHeâ ef v eieen lees jnveer ner Ûeeef n S~ ef p eme JÙeef ò eâ ceW
Thej G"ves keâer leceVee ner veneR nw , Gmekeâer ef k eâmcele
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
Deepe, oes keâue kesâ yejeyej nw~
(10±2) kesâ yeeo keâesme& cesb øeJesMe Ûeenles nwb lees Gvnsb Heer.F&. H keâesme& kesâ ef}S
jefpemš^sMeve keâjJeevee ÛeeefnS~ meer.S mebmLeeve ves øeesefJepeve} jefpemš^sMeve keâe
øeJeOeeve Yeer jKee nw~ Skeâ 10±2 keâer Hejer#ee osves kesâ legjble yeeo øeesefJepeve}
jefpemš^sMeve kesâ ef}S DeeJesove keâj osvee ÛeeefnS~ øeesefJepeve} jefpemš^sMeve kesâ
yeeo Deie}s Ú: ceen cesb 10±2 Hejer#ee cesb Heeme nesves keâe øeceeCe Yespeves Hej
ner jefpemš^sMeve megefveefMÛele ceevee peelee nw~
JeeÙegmesvee, Le}mesvee SJeb veewmesvee cesb yeveeS@ keâefjÙej- YeejleerÙe j#ee
mesveeDeesb cesb meefcceef}le nesves kesâ ef}S 12Jeerb keâ#ee keâe Úe$e je<š^erÙe j#ee
Dekeâeoceer cesb øeJesMe nsleg mebIe }eskeâ mesJee DeeÙeesie Éeje DeeÙeesefpele Hejer#ee
pees efkeâ mee} cesb oes yeej Deøew} Deewj efmelebyej cesb nesleer nw, os mekeâlee nw~
Hejer#ee Le}mesvee, veewmesvee Deewj JeeÙegmesvee mkebâOeesb cesb øeJesMe nsleg meeceevÙe ®He
mes nesleer nw~ Hejer#ee cesb ]{eF&-]{eF& Iebšs kesâ oes øeMve-He$e nesles nwb~ Skeâ ieefCele
Deewj Skeâ meceevÙe ÙeesiÙelee keâe ieefCele keâe øeMve-He$e 300 Deewj meeceevÙe
ÙeesiÙelee keâe 600 Debkeâesb keâe neslee nw~
12Jeerb kesâ HeMÛeele keâefjÙej keâer megefveefMÛelee kesâ ef}S DeefYeYeeJekeâesb kesâ ceve
cesb meyemes ye][er ogefJeOee nesleer nw~ Jes Úe$e pees YeejleerÙe j#ee mesveeDeesb cesb peeves
keâer FÛÚe jKeles nwb, Gvekesâ ef}S Sve.[er.S. Ùee meer.[er.Skeâ megefveefMÛele
YeefJe<Ùe kesâ efvecee&lee efmeæ ngF& nw~ mveelekeâ Úe$eesb kesâ ef}S (meer.[er.Sme.)
meefcceef}le j#ee mesJee keâer Hejer#ee mee} cesb oes yeej (Deiemle mes HeâjJejer) cesb
nesleer nw~ FbšjJÙet Heeme keâjves kesâ yeeo Sve.[er.S. kesâ Úe$eesb keâes YeejleerÙe
j#ee Dekeâeoceer leLee meer.[er.Sme. kesâ Úe$eesb keâes efJeefYevve šs^efvebie mesbšjesb cesb
Yespe efoÙee peelee nw, pene@ DeHeveer šs^efvebie Hetjer keâjves kesâ yeeo Dee@efHeâmej kesâ
®He cesb efveÙegkeäle keâj 24 Je<e&, veew mesvee cesb 19-22 Je<e& leLee JeeÙegmesvee
Dekeâeoceer cesb DeeÙeg meercee 19-23 Je<e& nw~ Jes Úe$e pees YeejleerÙe j#ee
mesveeDeesb cesb peevee Ûeenles nw Gvekesâ ef}S Sve[erS/
meer[erSme DeefOekeâejer kesâ ®He cesb meefcceef}le nesves keâer
meyemes DeÛÚer mebYeeJevee nw~ (›eâceMe:)
❏ [e@. mebpeÙe veeiej
efJeYeeieeOÙe#e, yeeÙeesšks eävee}e@peer,
DeeF&.Heer.Sme. Dekeâeoceer, Fvoewj
cees. 9893348496
peceer v e hej ef p euuele ceW heÌ [ s jnves keâer nw ~ Deehe pees keâj
jns nQ , Ùeef o Gmemes het C e& l eÙee meb l eg ° nes peeles nQ , lees Jener
Deehekeâer Deb e f l ece ceb e f p eue meeef y ele nes i eer ~ ef H eâj Deehe...
Gmemes Deeies lejkeä k eâer veneR keâj mekeW â ies ~ ceveg < Ùe kes â DeeoMe&
Tb Û es Deew j yeg u eb o nes v es Ûeeef n S~ ues e f k eâve meeLe ner Ùen Yeer
DeeJeMÙekeâ nw ef k eâ ef v eCe& Ù eeW keâer yeeie[es j meb l eg e f u ele Je
meg e f v eef § ele ef J eÛeejeW kes â neLeeW ceW nes v ee Ûeeef n S~ GvnW meceÙe
keâer keâmeew š er hej keâme ues v ee Ûeeef n S~ Oece& kes â ome ue#eCeeW
ceW Oew Ù e& keâe mLeeve meJeex h eef j nw ~
33 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
33
 DeJemej yegefæceeve kesâ he#e ceW ueÌ[lee nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
Career
in Banking
Backdrop: With the opening of Indian economy and
advent of globalization, service industry has witnessed
unprecedented growth all over the world. Banking is one
of the most promising financial service area, which of-
fers tremendous growth opportunities in India. Besides
opportunities, the service conditions, remuneration pack-
age prevalent in banking field is comparable with any
other progressive line of business. Besides the Reserve
Bank of India, NABARD and SIDBI, there are commer-
cial banks in foreign, private and public sector. There
are also cooperative and Regional Rural Banks. All of
them offer employment opportunities for fresh graduates
in technical and non-technical subjects. We shall con-
fine to Public Sector Banks which are prominent for the
purpose. Lately, these banks are recruiting large num-
ber of candidates in clerical ands officer cadres. At
present, each bank accomplishes its recruitment pro-
cess individually. However, it is reported that the Gov-
ernment has accepted recommendations of the Com-
mittee headed by Dr. Anil K. Khandelwal, former Chair-
man and Managing Director, Bank of Baroda, according
to which, the Institute of Banking Personnel Selection
(IBPS), Mumbai shall conduct the written test for re-
cruitment of staff, jointly for all the Banks.
Selection Process:
The selection process generally comprises of a writ-
ten Test, Group Discussion and Personal Interview. The
written Test comprises of following:
A. Test of Reasoning: It basically tests the Intelli-
gent Quotient of candidates. It tests how a candidate
finds out his way intelligently, out of complex situations.
It has two parts…
(i)Verbal Reasoning: Questions are set on English
Alphabet, Numbers, Symbols Sequence, Coding, Anal-
ogy, Classification (Odd man out), Number Systems,
Horizontal – Vertical Placements, Counting from left /
right, various aspects of Cloak / Time calculations,
Ranks, Situation Analysis, Blood Relations, Direction
Sense, Decision making, Strong & weak arguments,
Cause & Effect, Some sample questions are given be-
low….
1. Sanjay remembers that his mother’s birthday is
after 15th but before 20th Apr., his sister remembers that
her mother’s birthday is before 22nd but after 18th Apr. If
both of them are correct, what is their mother’s D.O.B?
2. Dinesh leaves his house at 20min. to 7 in the
morning. He reaches Ram’s house in 25 mins. They
finish breakfast in another 15 mins. & leave for their of-
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 34
34
fice which takes another 35 mins. At what time they
leave Ram’s house?
3. A student ranks 18th in the class of 45. What is
his rank from the last?
4. In a row of boys Sandesh is 8th from the right &
Chunkey is 12th from the left. If they interchange their
positions Chunkey becomes 21st from the left. What will
be Sandesh’s new position from the right?
5. In a certain code language ‘dugo hui mul zo’
means ‘work is very hard’, ‘hui dugo ba ki’ means ‘Bingo
is very smart’, ‘nano mul dugo’ means ‘cake is hard’
and ‘mul ki gu’ means ‘smart and hard’ . Which word
stands for Bingo?
6. Classroom is related to Blackboard in the same
way as Cinema hall is related to.....
A. Light B. Films C. Projector
D. Balcony E. Screen
7. Four of the following five are alike in a certain way
& form a group. Which is the one that does not belong
to the group….
A. Green B. Red C. Color
D. Orange E. Black
8. A man missed the bus going to his village when
he reached the bus terminal at 3p.m. At the same time
an announcement was made that the next bus for the
same destination will leave in 2hrs. time. As the bus
leaves every 7hrs, at what time had the bus left the ter-
minal?
9. Pointing to a photograph of a girl Rajat said “She
has no sister or daughters but her mother is the only
daughter of my mother”. How is the girl in the photo-
graph related with Rajat’s mother?
10. In a class of 60 where boys are twice that of the
girls, Gita ranked 17th from the top. If there are 9 boys
ahead of Gita, how many girls are after her in the rank?
11. A stands 11th in the queue in which the no. of
males are double the no. of females. If there are 45
people standing and 5 males are ahead of A, how many
females are behind him in the queue?
12. Gagan is 7th from the left & Preet is 5th from the
right. When they interchange their positions Preet be-
comes 19th from the right. What is Gagan’s position from
the left?
13. In a certain code COMPUTER is written as
RFUVQNPC. How is MEDICINE written in the same
code?
14. If ‘A’ means ‘–‘, ‘B’ means ‘/’, ‘C’ means ‘+’, ‘D’
means ‘x’, then …..
15 B 3 C 24 A 12 D 2 = ?
15. Which will be 3rd digit from your right end of the
fourth number after the numbers are arranged in the
descending order….
4697 6989 5392 7518 6215 5942
16. I went 15m to North, turned West covered 10m,
and turned South covered 5m, turned East & covered
10m. In which direction am I from the starting point…
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 cegPes jemlee efceuesiee, veneR lees ceQ yevee uetbiee~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
17. 5 students participated in a scholarship exami-
nation. Sudha scored higher than Puja. Kavita scored
lower than Suma but higher than Sudha. Mamta scored
between Puja & Sudha. Who scored the least….
18. What would come in place of ‘?’…...
C4X F9U I16R ? one piece will be 2/5 as long as the other piece. How
19. If first 4 letters of the word ‘ANTHROPOMOR-
PHISM’ are written in the reverse order, followed by the
next four written in reverse order, followed by the next
four in reverse order and so on, which letter is the 12th in
the written order?
20. From the word ‘INACTIVE’, how many indepen-
dent words can be made without changing the order of
the letters and using each letter only once?
21. How many pairs of letters (from both directions)
are there in the word ‘CONVENT’ which have as many
letters between them in the word as in the alphabet?
22. Four of the following 5 are alike and form a group.
Which one does not belong to the group?
DEG QRT JKL VWY LMO
23. If every even letter beginning from ‘B’ is replaced
by odd number beginning with ‘3’, which number/letter
will be the third to the right of the tenth number/letter
counting from your right?
24. If the alphabet is written in reverse order & every
alternate letter starting with Y is dropped, which letter
will be exactly in the middle of the remaining letters of
the alphabet?
(ii) Nonverbal Reasoning: Questions are set on fig-
ures, Analogy, Classification & Series.
B. Numerical Aptitude:
It involves mathematics of High School Level. Ques-
tions are set on Number Series, Percentage, Profit &
Loss, Time & Work, Speed-Distance & Time, Mixture &
Alligation, Area/Volume/Perimeter etc., Trains/Boats/
Streams etc., Ratio-Proportion, Averages, Age Problems,
Simple & Compound Interest, Partnership, Data Inter-
pretation etc. Real test is to see “How fast a candidate
can solve a calculation with speed & accuracy”. Some
sample questions are as under…
1.0.002 is smaller than 0.2 by how many times….
2.(11)2 - (1.1)2 - (0.11)2 = ?
3. 0.25 x 0.25 + 2 x 0.25 x 0.35 + 0.35 x 0.35=?
0.25 + 0.35
4.50 buckets of capacity 8.5 litre can fill a tank, how
many buckets will fill the same tank if the capacity of
the bucket is 6.25 litre….
5.The difference between the middle number of five
consecutive odd numbers and the middle number of five
consecutive even numbers is 9. What will be the differ-
ence between the total of these odd numbers and the
total of those five even numbers….
6.The difference of two numbers of two digits each is
30 while the sum of these two numbers is 84. What is
the larger number….
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 35
35
7.1/3 part of marks obtained by Ajay in English is
equal to marks obtained by him in Science. If his total
marks in both subjects are equal to 160, how many marks
did he get in Science…
8.A 63 cm long wire is cut into two pieces such that
many cm will the shorter piece be….
9.1/12th of girls and 1/8th of boys participated in a camp.
What part of the students took part….
10. Rita gave ½ of her money to Babita. Babita gave
¼ of that money to Chetna. If Chetna got Rs.300, how
much Babita got from Rita….
11. The strength of students in a school, when in-
creased by 12% becomes 1344. What was the original
strength of students in the school….
12. A gave 50% of his money to B & 30% to C. 60%
of the remaining was donated. If Rs.8040/- was still left
with A, how much amount A had….
13. If M’s salary is 50% more than N’s, then by what
% N’s salary is less than M’s salary….
14. A shopkeeper sells a mobile at Rs.4600/- incur-
ring a loss of 8%. At what price he should sell it to earn
a profit of 8%....
15. A shopkeeper increases the price of an article by
20% and offers a discount of 20%. How much is the
increase or decrease in the price of the article….
16. If the selling price of 12 articles is same as the
cost price of 13 articles, find the profit %....
17. Average age of 20 students in a class is 17 years.
If the age of the class teacher is included the average
becomes 18 years. What is the age of the class
teacher….
18. Father’s age 2 years ago was 5 times the age of
his son. At present the father’s age is 4 times that of his
son. What are the present ages of the father and the
son….
19. A person walking at a speed of 2.5 km/hr, reaches
his office 6 min late. If he walks at 3.5 km/hr, he reaches
his office 6 min before. How far is his office….
20. A train running at an average speed of 40 km/hr
arrives at its destination punctually. If average speed is
35 km/hr it arrives 15min late. Find the length of jour-
ney…..
21. Two trains, each 80m long, when moving in the
same direction the faster one overtakes the slower one
in 1min. & when moving in opposite direction cross in 3
Sec. What is their speed…
22. The speed of a boat in still water is 3 km/hr and
the speed of the stream is 2 km/hr. How much time will
it take to cover 10km downstream….
23. A sum of Rs.2600/- is lent in two parts so that the
interest on the first part for a period of 3 years at 5% is
equal to the interest on the second part for 6 years at
4%. How much is the second part….
24. How much will Rs.25000/- amount to in 2 years
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 Ssmee ve meesÛees efkeâ DeJemej legcneje ojJeepee oesyeeje KešKešeSiee~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
at Compound Interest if rates for successive years be is Rs.11700/- how much is the share of profit for each of
4% & 5% p.a…. them….
25. The population of a town is 50000. It decreases 27. The speed of 3 cars is in the ratio of 1:2:3, what
by 20 per thousand per year. What would be the popula- is the ratio of the time taken by them to travel the same
tion after two years…. distance….
26. Three partners A, B & C enter into a business to Study the following Table carefully and answer the
share the profits in the ratio of 2:3:4. If their annual profit questions given below:

NUMBER OF STUDENTS PASSED AND FAILED

IN FIVE CLASSES OF A SCHOOL OVER THE YEARS
Year Classes
VI VII VIII IX X
Pass Fail Pass Fail Pass Fail Pass Fail Pass Fail
2001 50 42 76 14 58 18 65 17 48 23
2002 60 19 95 22 71 30 75 12 76 28
2003 45 13 61 19 49 15 48 08 74 20
2004 58 21 75 25 80 28 60 11 84 14
2005 55 18 66 29 59 26 70 13 65 17
2006 68 31 54 38 77 34 82 20 55 14

1. What is the average number of failed stu-
dents from class VII for the given years?
a. 29.5 b. 27 c. 26.5 d. 25
e. 24.5
2. What is the ratio between total number of
passed students and total number of failed stu-
dents for the year 2006?
a. 2:1 b. 56:23 c. 69:13 d. 69:35
e. 336:137
3. Which of the following classes has the maximum
number of passed students, as compared to the total
number of students of that class, over the years?
a. VI b. VII c. VIII d. IX e. X
4. What is the number of passed students, for all the
classes together, in the year 2003?
a. 277 b. 297 c. 315 d. 357 e. 377
5. What is the total percentage of passed students
of class VI from all the years together?
a. 50 b. 82 c. 70 d. 77 e. 90
C. General Awareness: Questions are set on Cur-
rent Events for the last about 6 months. Major events
even for the last one year may be included. Questions
are normally set on the prizes, awards, books-authors,
Sports, Elections, Major National & International events,
Dignitaries visiting India, etc
D. General English: Questions on English Grammar,
Active/ Passive Voice, Direct/ Indirect Speech, Tenses,
Prepositions, etc. are favorites of the examiner. Ques-
tions on comprehension, Error Spotting, Rearrangement
of sentences also find a place in the examination. This
paper is mostly of Qualifying Pass Requirement only –
not counted for merit.
E. Clerical Aptitude: Question are set on matching
the addresses. An address is followed by 4 addresses,
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
out of which one matching address is to be spot-
ted by the candidate. This paper is set for Cleri-
cal Recruitment.
F. Questions on Marketing, Computer Aware-
ness & Psychometry are also sometimes put
for some papers of Clerical Recruitment, in some
banks.
Candidates found successful in written test
are called for Group Discussion and Personal Interview
and in some banks only for personal interview. Candi-
dates must prepare for this component of the selection
process
by participating in mock exercises of GD and PI.
There is good number of books available in the mar-
ket for written tests as well as for GD and PI. It is advis-
able that candidates must prepare for selection in banks
at least 6 months in advance and take help of more than
2-3 books. It is also advisable that candidates must have
patience in undergoing the selection process of as many
banks as possible.
The author wishes Good Luck to all prospective can-
didates and offers them free personal counseling for GD
and PI, after clearing the written test.
❏ Dr.Suresh Mehta,
Former General Manager, Bank of Baroda
E mail: msuresh77@hotmail.com
heshej
Deiej keäJes§eve heshej keâef"ve ueies Ùee mecePe ceW
veneR DeeS... lees ienjer meebme uees Deewj peesj mes
efÛeuueeDees-
Deiej Deehekeâes Hesâue ner keâjvee nw lees Sipeece keäÙeeW ues jns nes...
36 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

36
 pees mJeÙeb Deheves hewjeW hej veneR G"vee Ûeenles, Gvekeâer YeueeF& mebmeej ceW keâewve keâj mekeâlee nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
pebie} keâer veewkeâjer
Ùeefo DeeHe pebie} cenkeâcesb cesb kesâefjÙej yeveeves keâe meesÛe jns nwb lees
DeeHekeâes otjmLe Jeve#es$e cesb HeoefmLeefle kesâ ef}S mJeÙeb keâes ceeveefmekeâ ¤He mes
lewÙeej jKevee nesiee Deewj OÙeeve jKevee nesiee efkeâ pebie} kesâ keâef"ve peerJeve
keâes Pes}ves kesâ ef}S Meejerefjkeâ o#elee keâer ojkeâej Yeer nesleer nw~ Fve leceece
efJe<ece HeefjefmLeefleÙeesb kesâ yeerÛe Skeâ megKeo Hen}t Ùen nw efkeâ pebie} kesâ
vewmeefie&keâ meewvoÙe& keâes DeeHe vepeoerkeâ mes osKe mekeâles nw, ÙeneB kesâ iet]{ jnmÙeesb
keâes mecePeves keâe ceewkeâe efce}lee nw meeLe ner øeot<eCe cegkeäle ceenew} keâe Deevebo
}s mekeâles nwb~ efkeâmeer Yeer efJeYeeie cesb kesâefjÙej yeveeves kesâ ef}S DeeJeMÙekeâ nw
efkeâ DeeHe efo}es.efoceeie mes Gme #es$e efJeMes<e kesâ meeLe mener lee}ces} mLeeefHele
keâjsb, DevÙeLee øeeÙe: Ssmee neslee nw efkeâ nce DeHeves HesMes cesb ie}efleÙeeB {tb{ keâj
Gvnsb keâesmeles jnles nwb Deewj pewmes lewmes keâlle&JÙe efveJee&n keâj Heieej Heeves mes
mebleg<š nes peeles nwb~ Fmekesâ efJeHejerle Ùeefo nce DeHeves HesMes keâes DeHevee Meewkeâ
yevee }sles nw lees Fmekeâer leyoer}er meJe&ßes<" øeoMe&ve cesb nesleer nw Deewj efpeboieer
Skeâ menpe Je megKeo meHeâj yeve peeleer nw~ Deiej Fve meye keâmeewefšÙeesb Hej
Keje Glejves kesâ yeeo DeeHekeâe ceve F]pee]pele oslee nw lees pebie} cenkeâcesb cesb
DeeHekeâe mJeeiele nw~ ÙeneB øeJesMe kesâ ef}S ÙeesiÙeleevegmeej Ûeej De}ie-De}ie
ojJeepes nwb~ Hen}e ojJeepee Jevej#ekeâ Heo Hej Yeleer& keâe nw, efpemekesâ ef}S
omeJeerb peceele Heeme nesvee pe¤jer nw leLee ÛeÙeve kesâ yeeo Jeve efJeÅee}Ùe mes 6
ceen keâe øeefMe#eCe HetCe& keâjvee He][lee nw~ otmeje ojJeepee Jeve#es$eHee} Ùee
jbspej kesâ Heo Hej efveÙegefkeäle keâe nw, efpemekesâ ef}S efJe%eeve Ùee FbpeerefveÙej
mveelekeâ nesvee DeeJeMÙekeâ nw~ Fmekesâ yeeo vecyej Deelee nw meneÙekeâ Jeve
mebj#ekeâ Heo Hej Yeleer& keâe, efpemekesâ ef}S Yeer vÙetveleced Mew#eefCekeâ ÙeesiÙelee
Jeve#es$eHee} Heo kesâ meceeve ner nw~ jsbpej SJeb meneÙekeâ Jeve mebj#ekeâ Heo kesâ
KeÛee&
Skeâ JÙeefòeâ - cesjs 4 yesšeW ceW 3 SceyeerS nQ
oesmle- ÛeewLee keäÙeeW veneR?
JÙeefòeâ - Gmeves heÌ{eF& veneR keâer Deewj Jees nppeece yeve ieÙee~
oesmle - legceves Gmes yeenj keäÙeeW veneR efvekeâeue efoÙee~
JÙeefòeâ - Dejs Ùeej Jener lees Deye Iej keâe KeÛee& Ûeuee jne nw~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
ef}S ÛeÙeve jepÙe }eskeâ mesJee DeeÙeesie Éeje efkeâÙee
peelee nw~ ÛeÙeve kesâ yeeo oes Je<e& keâer šs^efvebie Heeme
keâjvee nesleer nw~ Fve meyekesâ THej YeejleerÙe Jeve mesJee
nw, pees nceejs osMe keâer øeefle<"eHetCe& DeefKe} YeejleerÙe
mesJeeDeesb cesb mes Skeâ nw Fmecesb øeJesMe kesâ ef}S efJe%eeve,
ke=âef<e Ùee Ùeebef$ekeâer cesb mveelekeâ nesvee pe¤jer nw leLee
Fmecesb ÛeÙeve mebIe }eskeâ mesJee DeeÙeesie Éeje efkeâÙee
peelee nw~ ÛeÙeve kesâ HeMÛeele oes Je<e& keâe øeefMe#eCe osnjeotve cesb neslee nw~
øeefMe#eCe cesb keä}eme.¤ce leLee cewoeveer DeOÙeÙeve keâe meceeJesMe neslee nw~ Fve
meYeer Heoesb kesâ ef}S ef}efKele Hejer#ee SJeb mee#eelkeâej kesâ yeeo ceevekeâ
Meejerefjkeâ efHeâšvesme leLee Jee@efkebâie šsmš keâer keâmeewšer Hej Keje Glejvee neslee
nw~ keânves keâes lees Ùes Ûeej Úesšs-ye][s Heo nw efkebâleg Jeve mesJee De}ie-De}ie
efJeOeeDeesb pewmes Jeve SJeb JevÙeøeeCeer megj#ee, øeyebOeve, jsmkeäÙeg DeeHejsMeve, }Ieg
JeveesHepe, pe}eT SJeb Fceejleer }keâ][er keâe GlHeeove SJeb JÙeeHeej, JeveerkeâjCe
leLee Fkeâes HeÙe&šve Deeefo #es$eesb cesb cesnvele SJeb ngvej kesâ ye} Hej Glke=âM<šlee
neefme} keâjves keâe ceewkeâe cegnwÙee keâjeleer nw~ Fve meYeer Hejer#eeDeesb keâer lewÙeejer
kesâ ef}S cegKÙe efJe<eÙeesb kesâ meeLe-meeLe meeceevÙe %eeve Yeer DeÛÚe nesvee
DeeJeMÙekeâ nw~ peye keâYeer otjmLe #es$eesb cesb efJe<ece HeefjefmLeefleÙeesb cesb ÛegveewleerHetCe&
keâeÙe& keâjvee neslee nw lees Jeve efJeYeeie keâes DeJJe} øeeLeefcekeâlee oer peeleer nw~
Ùeefo DeeHe HeefjJele&ve eføeÙe nw, Skeâ mee keâece keâjles-keâjles Tye peeles nwb leLee
meenefmekeâ keâeÙe& keâjves kesâ Glmegkeâ nwb lees Jeve mesJee DeeHekesâ ef}S GHeÙegkeäle nw,
keäÙeesbefkeâ ÙeneB keâe nj efove ÛegveewleerHetCe& Je jesceebÛekeâejer nw~ Jeve mesJeeDeesb kesâ
yeejs cesb DeefOekeâ peevekeâejer www.mpforest.org SJeb www.ifs.nic.in
JesyemeeFš Hej osKeer pee mekeâleer nw~
❏ Deefve} veeiej. Yee.Je.mes. cees. 09424792101
email-nagforest@gmail.com
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
veeiej veJe efvecee&Ce keâjsb
ome vecyejer efyeoe ngDee, }es Dee ieÙee nw iÙeejn~
KegefMeÙeeb efce} yeebš keâj ceveeDees nes ieÙes Heew yeejn~~
me=peveMeer}lee Deesj ye]{s ÚgDees veJe efvelÙe efMeKej
Skeâ Deewj Skeâ oes venerb nesles iÙeejn nesles efo}Jej~~
DeeHe ye]{sb Gvveefle keâjsb }#Ùe efce}s veJe efnle keâj
meecebpemÙe meYeer cesb nes Ûeens peerJeve nes veMJej~~
keâe}ieCevee kesâ efšHme efce}sb nwb JÙemle JÙekeäle nes ÛeÙee&
Yeewieesef}keâ meercee mes cegkeäle nes DeeHekeâer Ùes efoveÛeÙee&~~
ke=âeflelJe DeeHekeâe efveKejsb He}He} }esie yeves Devegieeceer~
Je<e& iÙeejn mJeeiele keâjlee Ye}s nes Deye jeÙeMegceejer~~
cenekeâe} keâer ieCevee cesb DeeHekeâe mLeeve DeJJe} nes~
keâeÙe&Heâ} keâer GHe}efyOe Fkeäkeâermeer menpe Je meg}Ye nes~~
yeOeeF& veJe Je<e& keâer }sb HeeÙes veF& veF& Meesnjle~
YeieJeeve neškesâMe øeMemle keâjsb jesMeveer keâer ceesn}le~~
veeiej veJe efvecee&Ce keâjsb meJebefæ&le nes pevecele~
Deeveefvole nesb efce}s ie}s, JÙekeäle keâjsb Deye DeefYecele~~
❏ Jeüpesvoü veeiej, 251 ßeercebie} veiej Fvoewj
37 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
37
 mJeie& yeÛeheve kesâ Deemeheeme jnlee nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
yeÛÛeesb keâe efvecee&Ce-HeefjJeej keâer øeÙeesieMee}e cesb
''yeÛÛee Glevee Hegjevee neslee nw efpelevee Gmekesâ HetJe&pe``~ Skeâ yeej meble
F&mee kesâ Heeme DeeF& Skeâ m$eer ves øeMve efkeâÙee--yeÛÛes keâer efMe#ee-oer#ee keâye mes
øeejcYe keâer peevee ÛeeefnÙes? F&mee ves Gòej efoÙee-ieYe& cesb Deeves kesâ 100 Je<e&
Hen}s mes~ m$eer YeewbÛekeäkeâer jn ieF&, Hej melÙe Jener nw efpemekeâer Deesj meble ves
Fbefiele efkeâÙee~ meew Je<e& HetJe& efpeme yeÛÛes keâe DeefmlelJe venerb neslee, Gmekeâer pe][
lees efveefMÛele ner nesleer nw,Ûeens Jen Gmekesâ yeeyee nesb Ùee Hejyeeyee~ Gvekeâer
ceve:efmLeefle, Gvekesâ DeeÛeej, Gvekeâer mebmke=âefle efHelee Hej DeeF& Deewj ceelee efHelee
kesâ efJeÛeej, Gvekesâ jnve-menve, Deenej-efJenej mes ner yeÛÛes keâe efvecee&Ce
neslee nw~ keâ} efpeme yeÛÛes keâes pevce }svee nw,Gmekeâer Yetefcekeâe nce DeHeves cesb
ef}Kee keâjles nwb~ Ùeefo Ùen øemleeJevee ner Glke=â<š ve ngF& lees yeÛÛee kewâmes
ßes<" yevesiee? YeieJeeve jece pewmes ceneHeg¤<e keâe pevce jIeg, Depe Deewj
efo}erHe Deeefo efHeleecenesb kesâ leHe keâer HeefjCeefle Leer, lees ÙeesiesMJej ke=â<Ce keâe
pevce osJekeâer Deewj JemegosJe kesâ keâF& pevceesb keâer leHeMÛeÙee& keâe HegCÙe Heâ} Lee~
De"ejn HegjeCeesb kesâ jefÛeÙelee JÙeeme keâe DeeefJeYee&Je leye ngDee Lee, peye Gvekeâer
HeeBÛe efHeleecen Heeref]{Ùeesb ves Ieesj leHe efkeâÙee Lee~ nceejs yeÛÛes ßes<", meodiegCeer
yevesb, Fmekesâ ef}S ceele=lJe Deewj efHele=lJe keâes iebYeerj DeLe& cesb ef}S efyevee keâece
venerb Ûe}siee~
ceneYeejle kesâ meceÙe keâer Iešvee nw~ oüesCeeÛeeÙe& ves Heeb[Jeesb kesâ JeOe kesâ
ef}S Ûe›eâJÙetn keâer jÛevee keâer~ Gme efove Ûe›eâJÙetn keâe jnmÙe peeveves Jee}s
Skeâcee$e Depeg&ve keâes keâewjJe yengle otj lekeâ Yeškeâe }s ieS~ FOej Heeb[Jeesb kesâ
Heeme Ûe›eâJÙetn Yesove keâe Deeceb$eCe Yespe efoÙee~ peye meejer meYee mevveešs cesb
Leer, leye 16 Je<eer&Ùe jepekegâceej DeefYecevÙeg Ke][s ngS Deewj yees}s--cewb Ûe›eâJÙetn
Yesove keâjvee peevelee ntB~ ÙegefOeef<"j ves meeMÛeÙe& øeMve efkeâÙee--leele! cewbves lees
legcns keâYeer Yeer Ûe›eâJÙetn meerKeles venerb osKee, ve nerb megvee~ DeefYecevÙet ves
keâne- peye cewb DeHeveer ceeB megYeoüe kesâ Hesš cesb Lee~ ceeB keâes peye øemeJe Heer][e
øeejbYe ngF& leye cesjs efHelee Depeg&ve Heeme ner Les~ ceeB keâe OÙeeve oo& keâer Deesj mes
yeBševes kesâ ef}S Gvnesbves Ûe›eâJÙetn kesâ Yesove keâer ef›eâÙee yeleeveer øeejcYe keâer~ Ú:
Éejesb kesâ Yesove keâer ef›eâÙee yeleeves lekeâ cesjer ceeB OÙeeve mes megveleer jner Deewj
ieYe& cesb yew"e ngDee cewb Gmes meerKelee Ûe}e ieÙee, Hej meeleJesb Deewj Debeflece Ùegæ
keâer yeele yeleeves mes HetJe& ner ceeB keâes efveoüe Dee ieF&, Gvnerb kesâ meeLe cewb Yeer
efJemce=efle cesb Ûe}e ieÙee~ Gmekesâ yeeo cesje pevce nes ieÙee~ Ú: Éej lees cewb
Deemeeveer mes lees][ }tBiee~ meeleJesb cesb meneÙeleeLe& DeeHe meye HengBÛe peeSBies, lees
Gmes Yeer lees][ }tBiee~
Ùen Iešvee Gme melÙe keâer Deesj mebkesâle keâjleer nw efkeâ Heg$e ieYe& cesb DeeS
Gmemes HetJe& ner ceelee-efHelee keâes DeHeveer Meejerefjkeâ Deewj ceeveefmekeâ lewÙeejer
øeejbYe keâj osveer ÛeeefnS~ Je<ees& Hen}s Decesefjkeâe cesb pevcesb Skeâ yee}keâ keâer
ye][er ÛeÛee& Ûe}er~ Fme yee}keâ keâer DeeBKe cesb 'pes` Deewj '[er` keâer Deeke=âefle
GYejer ngF& Leer~ Jew%eeefvekeâesb ves Gmekeâer yengle peeBÛe keâer, Hej keâejCe ve peeve
HeeS~ DeeefKej Fme ieglLeer keâes ceveesJew%eeefvekeâesb ves meg}PeeÙee~ ÙegJeleer ves Gvnsb
yeleeÙee efkeâ cewb DeHeves efJeÅeeOÙeÙeve keâe} mes ner peeve ef"keämeve keâer efJeÉlee mes
øeYeeefJele jner ntB~ cesjer meoe mes Ùen FÛÚe jnerb nw efkeâ cesjer pees mebleeve nes
Jen peeve ef[keämeve keâer lejn ner efJeÉeve nes~ cewves DeHeveer Ùen FÛÚe keâYeer
efkeâmeer keâes yeleeF& lees venerb, Hej peye-peye Fme yeele keâer Ùeeo Deeleer cewb
Dekeämej oerJee} Hej keâeHeer Hej pes.[er. De#ej ef}Kekeâj DeHeveer mce=efle keâes
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 38
38
ienje keâjleer jner ntB~ Gvnesbves DeHeves DeOÙeÙeve keâe} keâer keâF& keâeefHeÙeeB Deewj
Hegmlekesbâ Yeer efoKeeF&, efpevecesb pes. [er. ef}Kee efce}e~
nceejs efHeleecen Fve leLÙeesb mes HetCe& HeefjefÛele Les, leYeer Gvnesbves ve kesâJe}
Ssmeer peerJeve JÙeJemLee efveefce&le keâer Leer efpememes peeefle mJele: ner ßes<"
DeeÛejCe Jee}er mebleeve osleer Ûe}er peeleer Leer~ ieYee&Oeeve keâes Gvnesbves <ees[dMe
mebmkeâejesb cesb mes Skeâ mebmkeâej ceevee Lee~ Deewj Gmes HetCe& HeefJe$elee kesâ meeLe
mecHevve keâjves keâer øeLee øeÛeef}le keâer Leer~ yee}keâ keâe efvecee&Ce ceelee-efHelee
YeeJeYejs JeeleeJejCe cesb efkeâÙee keâjles Les Deewj pewmeer DeeJeMÙekeâlee nesleer Leer,
Gme lejn keâer mebleeve meceepe keâes os osles Les~ meleer ceoe}mee ves DeHeves leerveesb
Heg$eesb efJe›eâeble, megyeeng, Deewj Deefjoceve keâes pees efMe#ee-oer#ee Deewj mebmkeâej
efoS, Jes HeejceeefLe&keâ Deewj Heej}ewefkeâkeâ Les, Heâ}le: Gve leerveesb ves ner øeew]{eJemLee
cesb HengBÛeves mes HetJe& ner mevÙeeme OeejCe keâj DeHevee meeje peerJeve }eskeâ cebie}
cesb }iee efoÙee~ Ùen GoenjCe Fme yeele kesâ øeleerkeâ nwb efkeâ yee}keâ ceelee-
efHelee kesâ Meejerefjkeâ Deewj ceeveefmekeâ meeBÛes Deewj {eBÛes cessb {}s, meceepe SJeb
mebmke=âefle Éeje mebmkeâeefjle efceóer kesâ Hegle}s nesles nwb~ pewmes ceelee-efHelee nesbies
Jewmeer ner mebleeve nesieer~ jece Jeve ieS leye keâer Iešvee nw~ jece ves }#ceCe kesâ
Ûeefj$e keâer Hejer#ee }sveer Ûeener~ Gvnesbves øeMve efkeâÙee-''ns }#ceCe! megboj
Heg<He, Hekesâ ngS Heâ} Deewj ceo-ceòe ÙeewJeve osKekeâj Ssmee keâewve nw efpemekeâe
ceve efJeÛeef}le ve nes peeS~`` Fme Hej }#ceCe ves Gòej efoÙee-''DeeÙe&ßes<"!
efpemekesâ efHelee keâe DeeÛejCe meowJe mes HeefJe$e jne nes, efpemekeâer ceelee HeefleJeülee
jner nes, Gvekesâ jpe-JeerÙe& mes GlHevve yee}keâesb kesâ ceve keâYeer ÛebÛe} venerb ngDee
keâjles~`` }#ceCe keâe Ùen GHeosMe øelÙeskeâ ceelee-efHelee keâes Ùen meesÛeves kesâ
ef}S efJeJeMe keâjlee nw efkeâ Ùeefo ßes<" mebleeve keâer DeeJeMÙekeâlee nw lees Gmes
{e}ves kesâ ef}S DeHevee Ûeefj$e meeBÛes keâer lejn yeveevee ÛeeefnS~mebmkeâejesb keâer
HetJe& met$eOeej ceelee ner nw~ Jen efpeme lejn mes mebkeâuHe Deewj efJeÛeej yeÛÛes cesb
Hewoe keâjleer nw, Jewmeer ner Gmecesb ieünCeMeer}lee Deewj DeeefJeYee&Je nes peelee nw
Deewj yeeo cesb Gmeer lejn kesâ lelJe Jen mebmeej cesb {tB{keâj DeHeves mebmkeâejceÙe
iegCeesb keâe DeefYeJeæ&ve keâjlee nw~ mebmkeâejJeeve ceeleeSB yeÛÛeesb kesâ Ûeefj$e keâer
veerbJe yeeuÙeeJemLee cesb [e}leer nwb~ mebleeve kesâ ¤He cesb peerJeelcee keâe DeJelejCe
Deewj Gmekeâer efJekeâeme Ùee$ee cesb Ùeesie osvee ceelee-efHelee keâer meyemes ye][er
efpeccesoejer nw~ efHelee ieYe&OeejCe cesb kesâJe} menÙeesie øeoeve keâjlee nw, yeeo cesb
Gme ieYe& keâes Hekeâeves keâe keâeÙe& ceelee ner keâjleer nw, Fmeef}S efHelee keâer DeHes#ee
ceelee keâe GòejoeefÙelJe DeefOekeâ nw~ efyevee GefÛele %eeve Deewj efmLeefle keâer
peevekeâejer ngS ceelee Fme keâòe&JÙe keâe Ye}erYeeBefle Hee}ve keâj mekeâleer nesieer,
Ùen DemebYeJe nw~ DeleSJe ceefn}eDeesb keâes Ùen %eeve nesvee efveleeble DeeJeMÙekeâ
nw efkeâ mebleeve keâeceJeemevee keâe HeefjCeece venerb nw, keâece lees cee$e Skeâ øesjkeâ
lelJe nw, pees Skeâ Deelcee kesâ DeJelejCe kesâ ef}S ceelee-efHelee keâes øesefjle keâjlee
nw~ieYee&JemLee cesb yeÛÛee DeHeveer ceelee kesâ kesâJe}
øeke⚠DeeÛejCe mes ner øeYeeefJele venerb neslee,
Gmemes lees yengle nukeâe Demej yee}keâ keâer ceveesYetecf e
Hej He][lee nw, DeefOekeâebMe øeYeeJe lees ceeveefmekeâ
YeeJeveeDeesb Deewj efJeÛeejCeeDeesb keâe neslee nw~
❏ [e@. jecejleve Mecee&
megecf e$ee meove Gppewve Heâesve 0734-2516603
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 meoeÛeej Deewj efvece&ue peerJeve memleer efMe#ee keâe DeeOeej nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ

ÙegJee Meefòeâ-veF& meesÛe

mLeeve neslee nw~
Deepe efMe#ee kesâ #es$e ceW [e@keäšj, FbefpeefveÙej,
Jekeâerue, ØeeOÙeehekeâ, GÅeesieer, JÙeJemeeÙeer, ßece#es$e,
Deepe kesâ yeoueles heefjJesMe ceW meceepe kesâ nj Gceü kesâ JÙeefòeâ keâer meesÛe ØeyebOeve Deeefo efJe<eÙeeW ceW Øeespeskeäš Je efjmeÛe& kesâ
ceW heefjJele&ve DeeÙee nw~ yeÛÛeeW SJeb ÙegJee Jeie& ceW Yeer DeecetueÛetue heefjJele&ve ceeOÙece mes ÙegJee Dehevee kewâefjÙej megefveef§ele keâjles
°erieesÛej neslee nw~ veweflekeâlee, Oece&, meceepe, mebmke=âefle, %eeve, efJe%eeve nw~ iueesye-ueeFpesMeve kesâ keâejCe keâeÙe& #es$e Yeer
Deeefo Deveskeâ efJe<eÙeeW keâer meesÛe keâe oeÙeje Je lejerkeâe yeoue ieÙee nw~ Demeerefcele nes ieÙee nw~
Fmekeâe ØecegKe keâejCe efmecešlee ngDee efJeÕe SJeb JewefÕekeâ efMe#ee heæefle keâe Fve meYeer #es$eeW ceW Skeâ Deefle cenlJe hetCe& #es$e nw efpememes meceepe
efJemleej nw~ Deepe keâer efMe#ee heæefle ceW yeÛeheve mes ner kewâefjÙej efvecee&Ce keâe nj JÙeefòeâ keâneR ve keâneR pegÌ[e neslee nw, Jen nw jepeveerefle peneB
DeeOeeefjle efMe#ee oer peeleer nw~ FmeceW meYeer #es$eeW keâe Dehevee-Dehevee JÙeefòeâ ØelÙe#e-DeØelÙe#e veneR lees JewÛeeefjkeâ °er mes DeJeMÙe ®efÛe
jKelee nw~ meceepe keâe nj Jeie& Ûeens Jen efkeâmeer peeefle, meceepe,
Œeer efMe#ee keâer DeeJeMÙekeâlee efkeâmeer Gceü keâe, heÌ{e-efueKee nes Ùee DeveheÌ{, «eeceerCe nes Ùee Menjer
Kegues efoue mes jepeveweflekeâ ÛeÛee& keâjlee nw~ meceeÛeej he$eeW Je ceeref[Ùee
efMe#ee ceveg<ÙeeW ceW Deheves keâòe&JÙe–Dekeâòe&JÙe keâe meceeÛeej Ûewveuees ceW ®efÛe jKelee nw~ Deheves efce$eeW ceW ÛeewjeneW hej,
%eeve keâjeleer nw~ efMe#ee mes ceveg<Ùe MegYe keâceeX keâes Dee@efHeâmeeW ceW, ieebJe keâer Ûeewheeue hej jepeveweflekeâ ÛeÛee& Yeer Ketye keâjlee
keâjles nw Je DeMegYe keâceeX keâe heefjlÙeeie keâjles nw~ nw, efkeâvleg jepeveweflekeâ cebÛe hej Deeves mes keâlejelee nw Ùee Gmes kewâefjÙej
efMe#ee mes ner ceveg<Ùe osMe mesJee, je°^ j#ee, je°^ kesâ ¤he ceW Deheveevee veneR Ûeenlee nw~ nce Yeer yeÛÛeeW keâes Ùener keânles nw
mebÛeeueve heÌ{ves, heÌ{eves Je efJe%eeve keâer GVeefle keâj
efkeâ jepeveweflekeâ ØehebÛe mes otj ner jnvee veneR lees Dehevee kewâefjÙej efyeieeÌ[
mekeâles nw~
ueesies, mJeÙeb efyeieÌ[ efyeieÌ[ peeDeesies, heÌ{ veneR heeDeesies Deeefo-Deeefo~
efpeme Øekeâej heg®<eeW kesâ efueS efMe#ee ßesÙemkeâj nw~
peyeefkeâ Deepe keâer veF& lekeâveerefkeâÙeeW keâes peeveves Jeeuee, leeefke&âkeâ yegefæ
Gmeer Øekeâej efŒeÙeeW kesâ efueS Yeer efMe#ee keâer DeefOekeâ DeeJeMÙekeâlee nw~ efŒeÙeeW
kesâ efueS efMe#ee keâer DeefOekeâ DeeJeMÙekeâlee nesves keâe Skeâ keâejCe Gvekeâe ceelee Jeeuee efJeÅeeLeea veF& ÙegJee Meefòeâ Je meleke&â meeWÛe kesâ meeLe keâF& Ssmes
nesvee Yeer nw~ keäÙeeWefkeâ pewmeer ceelee nesieer Jewmeer ner mebleeve nesieer~ Ùeefo ceelee keâece keâjves ceW meceLe& nw pees MeeÙeo keâF& meeueeW mes osMe keâes Ûeuee jns
DeefMeef#ele, efJeÅeeMetvÙe, keâòe&JÙe%eeve mes nerve nesieer lees Gvekeâer heg$e-hegef$eÙeeB Yeer veslee Je mejkeâejW Yeer ve keâj mekeWâ~ Fefleneme osKeW lees Ssmeer ÙegJee Meefòeâ
Gmeer Øekeâej DeefJeÅee mes «emle kegâMeuelee jefnle neWies~ ceW mes Yeiele efmebn, ÛevõMesKej Deepeeo, mJeeceer efJeJeskeâevevo pewmes
Ùeefo veejer efMeef#ele nesieer lees Deheveer mebleeve keâe heeueve, j#ee efMe#ee ueesie Deeies DeeÙes SJeb osMe keâe Fefleneme yeoueles ngS nceW Deepeeoer
Deeefo keâer JÙeJemLee Yeueer Øekeâej keâj mekesâieer leLee Gvekeâer mebleeve Yeer efJeÅee efouee ieÙes~ Deepe jepeveerefle keâer pees ogo&Mee ngF& nw Gmekeâe ØecegKe
Ùegòeâ, ù°-heg° meodiegCeer nesieer~ ceneefveJee&Celev$e ceW keâne ieÙee nw efkeâ keâejCe nceejer meesF& ngF& ceeveefmekeâlee Je jepeveerefle kesâ Øeefle ieuele
‘‘keâvÙeeÓlÙesJeb ueeueveerÙee efMe#eCeerÙee ØeÙelvele:~’’ efJeJeen ÙeesiÙe nesves hej meeWÛe ner nw~ Ùeefo Deepe keâe nj heÌ{e-efueKee, mejÙe Je megmebmke=âle
keâvÙee ie=nmLeeßece ceW ØeJesMe keâjleer nw~ Ùeefo heg®<e efJeÉeve nesiee Deewj Œeer JÙeefòeâ Deewj meceepe jepeveerefle keâes yegje ve ceevekeâj Fmekeâer cegKÙeOeeje
efJeÅeeMetvÙe nesieer lees Gvekeâe oechelÙe peerJeve megKekeâj veneR nesiee~ efJeÅee kesâ ceW Meeefceue nes peeÙes lees ieuele Yeü° Je Demeeceeefpekeâ lelJe keâes
DeYeeJe mes Œeer Deheves keâòe&JÙe keâes veneR peeveleer~ FmeefueS yengle mes jesie jepeveerefle ceW mLeeve veneR efceuesiee Je jepeveerefle keâer heefjYee<ee ner yeoue
JÙeeefOeÙeeB JeneB mLeeve keâj uesles nw~ efŒeÙeeb ceneMeefòeâ kesâ meceeve nw~ nceW peeÙesieer~
Gvekeâe meoe mecceeve keâjvee ÛeeefnS~ efpeme osMe Je meceepe ceW efŒeÙeeW keâe
Deepe jepeveerefle mJeÙeb meceLe& nesles ngS Yeer hebiet nes ieÙeer nw~ DeelebkeâJeeo,
mecceeve neslee nw Jen osMe Je meceepe GVeefle keâes Øeehle keâjlee nw~ ceveg ves
Yeü°eÛeej, IetbmeKeesjer SJeb efnbmee keâer heÙee&ÙeJeeÛeer yeve ieÙeer nw~ osMe kesâ
keâne nw efke⠑‘Ùe$e veeÙe&mleg hetpÙevles jcevles le$e osJelee:~’’ veejer hetpee mes
ÛengbcegKeer efJekeâeme kesâ efueS osMe keâer mecemle meppeve Meefòeâ, ceefnueeSB
leelheÙe& Gvekesâ cenlJe keâes mJeerkeâej keâj ëe=æe mes Gvekesâ DeefOekeâej Gvekeâer
efMe#ee, mJelev$elee, meeceeefpekeâ mJelev$elee GvnW oW~ efMeef#ele veeefjÙeeW mes ner SJeb ÙegJee Meefòeâ keâes Skeâ pegš SJeb efveefYe&keâ neskeâj Deeies Deevee nesiee Deewj
ceeveJe meceepe DeÛÚs mebmkeâej Jeeuee nes mekeâlee nw~ keäÙeeWefkeâ veeefjÙeeW keâe jepeveerefle keâes Dehevee keâefjÙej Ûegvevee nesiee~ meceÙe kesâ DeYeeJe ceW heeš&-
mLeeve lees ieewjJe hetCe& nw~ veeefjÙeeW ceW mJeeYeeefJekeâ ¤he mes oÙee, #ecee, šeF&ce pee@ye ceevekeâj ner mener Deheveer osMeYeefòeâ keâe heefjÛeÙe osvee nesiee~
cecelee, mebJesovee, menevegYetefle, menÙeesie Deeefo iegCe nesles nw~ FmeefueS Deheves meodefJeÛeejeW mes jepeveerefle keâes mener efoMee oW Je Yeejle keâes efJeÕe keâe
veeefjÙeeW kesâ heefJe$e veece heg®<eeW mes henues efueS peeles nw~ pewmes- meerleejece, peieleieg® yeveves ceW menÙeesie oW~ JeemleJe ceW Deepe nceW je°^ keâer efpeleveer
jeOeeke=â<Ce, ue#ceerveejeÙeCe, heeJe&leer hejcesÕej Ùee ieewjerMebkeâj~ pe¤jle nw Gmemes DeefOekeâ je°^ keâes nceejer DeeJeMÙekeâlee nw~
❏ ßeerceleer heg<hee ÛelegJexoer ❏ ØeefleYee heJeve cesnlee
heg$eer- ueerueeJeleer-ceneJeerj Øemeeo ÛelegJexoer 37, heeue jesÌ[, vejefmebnieÌ{,
ueerueeJeleer pÙeeself e<e MeesOe mebmLeeve kesâvõ, Dekeâuesje, efpeuee PeeueeJeeÌ[ efpeuee jepeieÌ{ (ce.Øe.) Heâesve 07375-245510
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 39 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

39
 Iej Jener nw peneB Øesce Deewj melkeâej efceues~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
yeele Gve efoveeW keâer nw, peye heÌ{eF& meceehle keâjves kesâ he§eele ceQ keâj uesvee GefÛele nesiee~ peneb efvecee&Ce nes jne nw, Jeneb mes Menj kesâ meYeer
yesjespeieej Lee, YeefJe<Ùe kesâ DeeFves ceW Peebkeâves keâe ØeÙeeme keâj jne Lee, keâneR cenlJehetCe& mLeeveeW keâe pÙeeoe otj veneR nesvee ÛeeefnS~ pewmes jsueJes mšsMeve,
keâesF& veewkeâjer efceue peeS Ùee keâesF& JÙeeheej Meg® keâ®b, efkeâme #es$e ceW peeT~ yeme mšsC[, yeme mše@he, yeepeej, cebefoj FlÙeeefo~
Fme Øekeâej ceve ceW DemebKÙe ØeMve G" jns Les~ petve meved 1992 ceW efMe#ee efvecee&Ce keâeÙe& peye Ûeue jne nes leye Deheveer met#ce Âef° efvecee&Ce hej
Øeeefhle nsleg heefjJeej meefnle heerheuejeJeeb ÚesÌ[keâj Gppewve DeeÙes Les, efkeâmeer mes yeveeÙes jKeW~ DeefOekeâlej meceÙe meeF&[ hej ner iegpeejs~ Deemeheeme kesâ leceece
heefjÛeÙe veneR Lee~ hetje Menj cesjs efueS Depeveyeer Lee, heefjefÛele Les lees kegâÚ Úesšs-yeÌ[s Øeehešea yeÇeskeâj kesâ mebheke&â ceW jnW keäÙeeWefkeâ Deepekeâue nj #es$e ceW
efjMlesoej, pees henues mes ner Gppewve ceW mLeeefhele nes Ûegkesâ Les~ Gme meceÙe oueeueeW SJeb efyeÛeesefueÙeeW keâe yeesueyeeuee nw~ Dele: Gme cekeâeve kesâ efJe›eâÙe nsleg
nceejer DeeefLe&keâ efmLeefle keâcepeesj Leer, uesefkeâve DeeBKeeW ceW meheves cepeyetle Les, Ùee yegefkebâie nsleg Gvekeâe menÙeesie Øeehle keâjW~Ghejesòeâ meejer yeeleeW kesâ DeueeJee

‘YeJeve
Fjeos hekeäkesâ Les~ cesjer heÌ{eF& meved 1997 ceW Ûeue jner Leer, Gve efoveeW ceW cesje nce nesves Jeeues ueeYe keâer yeele keâjW, pees
Sce.S. (Deb«espeer) efueš^sÛej hetCe& nes Ûegkeâe Lee~ meesÛee Lee keâneR efkeâmeer mketâue efkeâ nceejs heefjßece kesâ HeâuemJe¤he nceW
ceW ueskeäÛejj yeve peeTbiee, heefjJeej keâe heeueve hees<eCe keâ®biee~ oesveeW Úesšs Øeehle nesvee nw~ lees nce osKeles nQ, efkeâ

efvecee&Ce
YeeF&ÙeeW keâes DeÛÚe heÌ{ekeâj efHeâj Gvekesâ efueS Yeer keâesF& DeJemej leueeMe mecemle KeÛeeX keâes meefcceefuele keâj uesves kesâ
keâ®biee, uesefkeâve F&Õej ncemes kegâÚ Deewj keâjJeevee Ûeenlee Lee~ DeeJeMÙekeâlee he§eele Fme keâeÙe& ceW ®heÙes 50 mes ueskeâj
ner DeeefJe<keâej keâer peveveer nw~ Ùen ueeskeâesefòeâ efyeukegâue melÙe nw~ efkeâjeÙes kesâ 75 Øeefle Jeie&Heâerš kesâ efnmeeye mes Megæ
keâÛÛes-hekeäkesâ cekeâeve ceW, cekeâeve ceeefuekeâ keâer efkeâÛe-efkeâÛe pÙeeoefleÙeeW kesâ ueeYe Øeehle nesiee, pees heefjefmLeefleÙeeW kesâ
Ûeueles mJeÙeb keâe cekeâeve Kejeros, Ssmee MegYe efJeÛeej ceve ceW DeeÙee~ lees efHeâj efnmeeye mes Ieš Ùee yeÌ{ mekeâlee nw~
hetjs Menj ceW cekeâeve {tb{ves keâe efmeueefmeuee ØeejbYe ngDee~ Menj keâe MeeÙeo GoenjCeeLe& nce osKeW lees 1000 mkeäJesÙej
#es$e’ Skeâ
ner Ssmee keâesF& keâesvee yeÛee nesiee, peneb nceves cekeâeve veneR osKes, pees Gme Heâerš kesâ keâeÙe& ceW nceW ®heÙes 50000 Ùee
meceÙe efye›eâer ceW Les~ mJebÙe kesâ efueS cekeâeve leueeMeles leueeMeles ceQ mJeÙeb 75000 Øeefle HeâuemJe¤he Øeehle neWies~ meeF&pe
kebâmš^keäMeve keâer ogefveÙee ceW ØeJesMe keâj ieÙee~ yeÌ{ves hej ueeYe Yeer yeÌ{ peeÙesiee~ Skeâ
ÛeceÛeceelee
kebâmš^keäMeve Meyo keâes Ùeefo nce efJemleeefjle keâjW lees FmeceW YeJeve efvecee&Ce, cekeâeve keâes yeveves ceW keâce mes keâce 4
meÌ[keâ efvecee&Ce, hegue efvecee&Ce Deeefo keâF& Øekeâej kesâ efvecee&Ce Deeles nw~ Ùeefo ceen keâe meceÙe ueielee nw, Fme Âef° mes
keâesF& JÙeefòeâ YeJeve efvecee&Ce DeLee&led efyeu[jMeerhe kesâ #es$e ceW Deevee Ûeenlee nw, nceW 15000 ®heÙes Øeefleceen Øeehle nes
YeefJe<Ùe
lees ueeF&ve ceW megKeo YeefJe<Ùe nw, megvenje YeefJe<Ùe nw~ FmeceW efveJesMe nsleg peelee nw~ Deehe Ûeens lees Øeehešea yeÇeskeâj Yeer yeve mekeâles nQ, Ùen efyevee hetbpeer
yeÌ[er hetbpeer keâer DeeJeMÙekeâlee nesleer nw~ FmeefueS meyemes henues Úesšs mlej mes keâe OebOee nw~ Deepe keâe Ùegie efvecee&Ce keâe Ùegie nw~ Ùen keâeÙe& ueeYe kesâ
Fme keâeÙe& keâes ØeejcYe keâjvee DeÛÚe jnlee nw~ JÙeeheej ceW meenme keâe nesvee meeLe-meeLe ceeveJe mesJee keâe keâeÙe& Yeer nw~ F&Õej ves Deepe nceW Fme ÙeesiÙe
yengle pe®jer nw~ meJe&ØeLece Ûeens lees uesyej keâevš^skeäš Yeer ues mekeâles nes SJeb yeveeÙee nw efkeâ Deepe nce ueesieeW keâer yegefveÙeeoer DeeJeMÙekeâleeDeeW ceW mes Skeâ
Gme keâevš^skeäš keâes efkeâmeer DeÛÚs "skesâoej keâer leueeMe keâj Gmes meeQhe mekeâles cekeâeve pees efkeâ nj JÙeefòeâ keâe mJehve neslee nw, Gmes hetje keâjves ceW
nQ, efpemeceW 20 ®heÙes mes ueskeâj 30 ®heÙes mkeäJesÙej Heâerš lekeâ Deehekeâes ueeYe ceeOÙece yeveles nw Deepe ÛeejeW Deesj nce meerceWš keâeb›eâerš kesâ yeÌ[s-yeÌ[s
Øeehle nesiee pewmes efkeâmeer cekeâeve efvecee&Ce keâe uesyej keâevš^skeäš Deeheves 150 pebieue yeveles ngS osKe jns nw~ peneb osKes Jeneb efmeHe&â efvecee&Ce ner efvecee&Ce
®heÙes Øeefle mkesâÙej Heâerš kesâ ceeve mes efueÙee nw SJeb efkeâmeer DevÙe "skesâoej keâes efoKeeF& os jne nw, Ùen Skeâ meleled Ûeueves Jeeueer Øeef›eâÙee nw~ Ùen keâYeer
120 ®heÙes mkeäJesÙej Heâerš ceeve mes efoÙee, HeâuemJe¤he Deehekeâes 30 ®heÙes keâce veneR nesiee Deefheleg yeÌ{ves Jeeuee #es$e nw~ ceQ SJeb cesjs oes YeeF&
mkeäJesÙej Heâerš keâe ueeYe Øeehle nesiee~ Ùeefo cekeâeve keâer meeF&pe 1000 efÛe.mebpeÙe JÙeeme (efvecee&Ce ØeyebOekeâ) SJeb efÛe.Mewuesvõ JÙeeme (ef[peeF&ve
mkeäJesÙej Heâerš keâer jner, lees Ùen ueeYe Deehekeâe ®heÙes 30,000/- keâe nesiee~ Skeämeheš&) Fme jen hej heefLekeâ nQ, pees efvejvlej-efvejvlej Fme ceeie& hej
Ùeefo Ssmee ve Yeer keâjW, lees nce mJeÙeb keâejeriej, cepeotj keâer mJeÙeb Deeies yeÌ{ jnW nQ SJeb ueesieeW kesâ mJehveeW keâes hetje keâjves ceW efove-jele Skeâ
JÙeJemLee keâjves ceW me#ece nes lees mJeÙeb keâer osKejsKe ceW ner uesyej keâevš^skeäš keâj jns nQ, Øeefmeæ MeeÙej keâceuesMe ßeerJeemleJe keâer Fve hebefòeâÙeeW keâe
ues mekeâles nw~ meeF&pe yeÌ[er nesves hej Ùen ueeYe Deewj Yeer yeÌ{e mekeâlee nw~ DevegmejCe keâj DeveJejled Fme Ùee$ee ceW Ûeue jns nw efkeâ-
Fme Øekeâej DevegYeJe Øeeefhle nsleg Ssmee keâjvee ßesÙemkeâj nesiee~ Ùeefo efkeâmeer ‘‘henues ueesieeW kesâ KJeeye meYeer, nce DeebKeeW ceW Yej uesles nQ~
keâejCeJeMe keâesF& ueeYe Øeehle ve Yeer ngDee lees Yeer Jeneb mes Deehekeâes yengle efHeâj Oejleer kesâ Ske⠚gkeâÌ[s keâes, nce Iej Deebieve keâj osles nQ~’’
efvecee&Ce mebyebOeer %eeve Øeehle nesiee, pees Deehekeâes YeefJe<Ùe ceW ueeYekeâejer efmeæ Ùeefo keâesF& Yeer veeiej veJeÙegJekeâ Fme keâeÙe& keâjves keâer Ûeenle jKeles nw, Jes cegPemes
nesiee~ otmeje Ùeefo Deehekesâ heeme hetbpeer keâer GheueyOelee nes lees mJeÙeb hueeš mecheke&â keâjW~ ceQ GvnW Deewj DeefOekeâ efJemleej mes Fme Øeef›eâÙee keâes yeleeTbiee~ GvnW
Kejeros Deheves mJeÙeb kesâ veece mes jefpemš^er keâje ueW lelhe§eele Gme YetKeC[ keâe GefÛele jeÙe SJeb ceeie&oMe&ve osves keâe ØeÙeeme keâ®biee~ Jewmes lees ceQ mJeÙeb Deheves Deehekeâes
veiej efveiece mes vekeäMee mJeerke=âle keâje ueW Deewj efHeâj Gme hej efvecee&Ce keâeÙe& MetvÙe SJeb DeÙeesiÙe ceevelee nt,B keäÙeeWekf eâ ceQ mJeÙeb ner DeYeer Fme hee"Meeuee keâe
hetJe& efveÙeesefpele hueeve hej ØeejcYe keâjW~ Ùeneb Skeâ cenlJehetCe& yeele OÙeeve osves efJeÅeeLeea nt,B uesekf eâve pees Yeer %eeve cesjs meHeâuelece JÙeeheej,
ÙeesiÙe Ùen nw efkeâ peye nce YeJeve efvecee&Ce nsleg efpeme YetKeC[ keâe ÛeÙeve keâjW JÙeJemeeÙe ceW Yeer efvehegCe yeves~ Ùener ceveeskeâecevee nw~
Jen mLeeve Ùee keâe@ueesveer hetCe&le: JewOe nesvee ÛeeefnÙes, keäÙeeWefkeâ Deepekeâue ›esâlee ❏ nscevle JÙeeme
DeefOekeâlej HeâeÙeveWme kesâ ceeOÙece mes ner YeJeve ›eâÙe keâjles nw, FmeefueÙes hetJe& DeOÙe#e ceOÙeØeosMe yeÇeÿeCe ÙegJekeâ heefj<eod
ceW ner efkeâmeer efJeòeerÙe mebmLee mes mebheke&â keâj ueesve kesâ efueÙes peevekeâejer Øeehle cees.9827792887
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 40 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

40
 Ùeefo ceveg<Ùe meerKevee Ûeens, lees Gmekeâer nj Yetue Gmes kegâÚ efMe#ee os mekeâleer nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
mee#ejlee-efMe#ee keâe ØeJesMe Éej nw Ùen efvej#ej ueesieeW keâes meceLe& Je
meMeòeâ yeveeleer nQ leeefkeâ Jes meeceeefpekeâ peerJeve ceW ØeYeeJehetCe& {bie mes Deheveer
Yetefcekeâe efveJe&nve keâj mekesâ~ mee#ejlee keâe DeLe& keâF& osMeeW (Jesume, FbiuewC[,
efmJešpejuewC[ leLee mkeâe@šuewC[) ves Dehevee veece efueKe uesves keâer ÙeesiÙelee
ceevee Lee~ keâneR-keâneR hej kesâJeue Fmeer heeC[gefueefhe DeLeJee cegefõle hegmlekeâeW
keâes heÌ{ves keâer ÙeesiÙelee jKeves JeeueeW keâes mee#ej ceevee ieÙee~ [e@.Deelceevevo
efceße kesâ MeyoeW ceW mee#ejlee keâe leelheÙe& ‘‘meeOeejCe he$e keâes mecePeoejer mes
efueKe-heÌ{ uesves keâer ÙeesiÙelee’’ mes nQ~
[e@. Sme.Sme.ceeLegj keâe keânvee nw efke⠑‘mee#ejlee ve lees kesâJeue heÌ{eF&
efueKeeF& ner nw keâesF& efJeMes<e ÙeesiÙelee Yeer veneR nQ~ mee#ejlee Skeâ ceveesoMee
nw~ Ùen Skeâ Âef°keâesCe nw pees nceejs ØelÙe#eerkeâjCe keâes efoMee Øeoeve keâjlee
nw~ heÌ{vee-efueKevee Fmekesâ Ùeb$e nw uesefkeâve Ùen mJeÙeb ceW heÌ{vee efueKevee veneR
nw~’’ osMe kesâ meebmke=âeflekeâ, jepeveereflekeâ Je DeeefLe&keâ efJekeâeme kesâ efueS mee#ejlee
Skeâ hetJe& Mele& nw~ mee#ejlee ve lees kesâJeue Skeâ Meefòeâ nw Jejved Skeâ Ssmeer
Øeef›eâÙee nw efpemeceW efJekeâeme ØeÙeemeeW mes mecyebefOele ÛegveewefleÙeeW keâe meecevee
keâjves kesâ efueS ueesieeW keâes lewÙeej efkeâÙee pee mekeâlee nw~ Fmekesâ ceeOÙece mes
Devle&#ess$eerÙe menÙeesie keâer Øeeefhle Yeer mecYeJe nw~ mee#ejlee keâes nce De#ej
%eeve Yeer keân mekeâles nQ~
me+De#ej=mee#ej~ efkeâmeer Yeer JÙeefòeâ keâes mee#ej yeveves mes veneR jeskeâe
pee mekeâlee nw~ mee#ejlee keâe DeLe& mketâueer %eeve mes veneR nw FmeceW oes yeeleeW
hej Yeer cenlJe efoÙee peelee nQ~ Jen peeie®keâlee Deewj keâeÙee&lcekeâlee~ DeLee&led
mee#ej nesves keâe DeLe& Fleveer keâeÙee&lcekeâ kegâMeuelee efJekeâefmele keâj uesvee nQ efkeâ
Deheves Deemeheeme kesâ JeeleeJejCe kesâ Øeefle peeie®keâ neskeâj meecebpemÙe mLeeefhele
keâj mekesâ~ mee#ej JÙeefòeâ Deheves DevegYeJe leLee %eeve kesâ HeâuemJe¤he Deheves
ÛeejeW Deesj nesves Jeeues keâeÙeeX ceW Deheveer ÙeesiÙelee Deewj #ecelee kesâ Devegmeej
Yeeie ueslee nw~ Yeejle keâer GVeefle efvej#ejlee kesâ keâejCe ner DeOej ceW nQ~ osMe
ceW 10 mes 6 JÙeefòeâ efvej#ej nw~ Ûeej ceW mes leerve ceefnueeSB efvej#ej nQ~
ceefnuee yeÛÛeW keâer ØeLece hee"Meeuee nQ~ Ùeefo hee"Meeuee ner DeveheÌ{ nesieer lees
yeÛÛes Kego ye Kego neWies~ nce keân mekeâles nQ- ‘‘Skeâ heÌ{er efueKeer mee#ej
veejer keâjleer otj efJeheoe meejer’’~
Deepe mes keâF& Je<e& hetJe& mJeeceer efJeJeskeâevevo ves keâne Lee- ‘‘efnvogmleeve
keâer yeyee&oer keâe cegKÙe keâejCe meejer efJeOee Deewj Øe%ee hej cegªer Yej ueesieeW keâe
SkeâeefOekeâej efkeâS jKevee nQ~’’ Fmeer yeele hej YetlehetJe& je°^heefle kesâ.Deej.
[ekeâIej keâer efJeefYeVe yeÛele ÙeespeveeDeeW ceW efveJesMe keâj Deekeâ<e&keâ ueeYe keâceeÙeW
efkeâmeeve efJekeâeme he$e ❒ Ún Je<eeaÙe yeÛele he$e ❒ meeJeOeer pecee
❒ 5 Je<eeaÙe Deej.[er. Keelee ❒ ceeefmekeâ DeeÙe Ùeespevee ❒ ueeskeâ
YeefJe<ÙeefveefOe Keelee ❒ Jeefj‰ veeieefjkeâ yeÛele Ùeespevee hej yÙeepe
mecheke&â met$e– [ekeâIej yeÛele DeefYekeâlee&, ke=â<Cekeâeble Megkeäue
meer-59, DeefYeuee<ee keâeueesveer, osJeeme jesÌ[, Gppewve Heâesve 2511885, cees. 94259-15292
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 41
41
veejeÙeCe ves Devleje&°^erÙe efoJeme meceejesn
hej Yee<eCe ceW oesnjeles ngS keâne Lee- GVele je°^
‘‘mee#ejlee Deewj efMe#ee kesâ #es$e ceW efceueer
DemeHeâueleeDeeW kesâ yeejs ceW nceW Jemlegevf e‰ neskeâj keâer Oegjer
meesÛevee nesiee leLee Deheveer veerefleÙeeW Je keâeÙe&›eâceeW
efMeef#ele
keâer efvece&celee hetJe&keâ meceer#ee keâjveer nesieer Jen
ceveesJe=eòf e efpememes henues efŒeÙeeW Deewj MetõeW keâes Oece&«evLeeW
keâer DeeÌ[ ueskeâj efMe#ee mes JebefÛele jKee ieÙee nw~
Fmeer ves jepeveweflekeâ FÛÚe Meefòeâ keâes hebieg yevee keâj
meceepe
mee#ejlee kesâ keâeÙe&›eâceeW keâes ØeYeeJeer veneR nesves efoÙee
Ùener keâejCe nw efkeâ Deepe meyemes DeefOekeâ efveOe&ve Yeer nQ~’’ je°^ keâer GVeefle
ceW efMe#ee ner Ùeesieoeve os mekeâleer nw leYeer lees keâne ieÙee nw-
‘‘Úe$e je°^ kesâ peerJeve Oeve nw, Úe$e je°^ efMe#ee kesâ meeOekeâ
Úe$e je°^ kesâ YeeJeer Meemekeâ, Úe$e meYÙelee kesâ Deeuecyeve’’~
‘‘heÌ{-efueKekeâj megOejs meye keâepe
efJekeâefmele nesiee leYeer meceepe’’~
Ssmee keâjves mes Yeejle kesâ efvej#ej ØeewÌ{eW keâe efvej#ejlee keâe keâuebkeâ efceš
peeSiee~ efJeÕeefJeÅeeueÙe Éeje mee#ejlee kesâ efJekeâeme nsleg ÛeÙeefvele #es$eeW ceW
keâeÙe&›eâceeW kesâ ef›eâÙeevJeÙeve keâer osKe-jsKe leLee Gmekeâer Øeieefle keâe peeÙepee
uesves kesâ efueS #es$eerÙe meefceefleÙeeB Deheves Jeeef<e&keâ ØeefleJesove lewÙeej keâj mekeâleer
nQ~ Fme mevoYe& ceW keâeÙe&›eâce ‘ceeie&oMeeR efmeæevle’ ceW ØemleeefJeLe mee#ejlee
meefceefleÙeeW kesâ ie"ve keâe efJeÛeej «ee¢e nQ~ efMeef#ele meceepe ner je°^ keâer
GVeefle keâer henÛeeve nQ~ ‘FÛe Jeve šerÛe Jeve’ keâeÙe&›eâce keâes ØelÙeskeâ
efJeÅeeueÙe leLee ceneefJeÅeeueÙe ceW DeefveJeeÙe& keâj osvee ÛeeefnS~ Fmekesâ
DeYeeJe ceW osMe heleve ceW [tyelee Ûeuee peeSiee~ Yeejle ceW keâF& ueesie lees
Ssmes nQ efpevnW Dehevee veece ner veneR helee Ssmes ceW Ùeefo GvnW Kego keâer ner
henÛeeve veneR lees osMe kesâ meceeve keäÙee henÛeeve meeefyele keâjWies~ ceeveJe
nesves kesâ veeles mee#ej nesves keâe DeefOekeâej keâe %eeve nesves hej osefKeS osMe ceW
efkeâme Øekeâej mee#ejlee keâer ›eâeefvle keâer uenj Dee peeSieer~ Fmeer uenj kesâ
meeLe osMe GVeefle keâer jen hej Deeies yeÌ{siee~
❏ censvõ veeiej
efJepeÙe jepes ceefnuee efMe#eCe ØeefMe#eCe ceneefJeÅeeueÙe
Dekeâuesje, efpeuee PeeueeJeeÌ[ (jepe.) cees. 09414404363
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 Jen mecePeoej yeÛÛee nw pees Deheves efhelee keâes peevelee nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
Deeoleesb keâer meòee Hej ner nceejs keâeÙe& efveYe&j nw Ùee DevegYeJe ®He ner nesvee ÛeeefnS~ yeÛÛeesb keâes Kes} yengle
yegefæ keâer meòee Hej ? yegefæ keâer ßes<"lee meyekeâes cee}tce
nw;Hejvleg mcejCe jKevee ÛeeefnÙes efkeâ meye }esie nj meceÙe
yeÛÛeesb keâer eføeÙe neslee nw~ Kse}ketâo cesb Jes otmejs yeÛÛeesb mes yengle meer
Deeolesb DeHevee }sles nwb Deewj pees Deeolesb yeÛeHeve cesb He][
yegefæ mes ner keâece venerb ef}Ùee keâjles nwb~ keâesF& Ssmeer Yeer
Meefkeäle nw pees keâYeer-keâYeer yegefæ keâer DevegHeefmLeefle cesb Yeer
Deeoles-b Skeâ peeleer nwb Gvekeâe Útšvee peerJeve Yej DemecYeJe nes peelee
nw~ Kes} yeÛeHeve cesb mJeemLÙe SJeb efMe#eeøeo neslee nw
nceejs keâeÙees&b cesb meneÙelee keâjleer nw Deewj øelÙeskeâ oMee cesb
yegefæ keâer ceoo keâjves keâes lelHej jnleer nw~ keâoeefÛeled Ùen
mecemeeceefÙekeâ efkeâvleg Ùene@ yeÛÛeesb keâes efJeosMeer ngo][bie efJeef[Ùees iescme mes
yeÛeevee meceÙe keâer cenleer DeeJeMÙekeâlee nw~ Kes} Ssmes
Meefkeäle DeHevee keâeÙe& keâjvee Úes][ os lees yegefæ kesâ GHej Yeejer
GllejoeefÙelJe Dee peelee nw Hejvleg øeke=âefle ves Skeâ otmejs keâer
efÛevleve nesves ÛeeefnS pees yeÛÛeesb keâe meJee&bieerCe efJekeâeme keâj mekesâ~
pees yeÛÛes keâce Kes}les nwb Jes øeeÙe: Devle&cegKeer nes peeles nwb
meneÙelee kesâ ef}S Ssmeer meneÙekeâ MeefkeäleÙee@ øeoeve keâer nw leeefkeâ Skeâ keâer Dele: ncesb Fme efJe<eÙe Hej DeefOekeâ mes DeefOekeâ OÙeeve osves keâer DeeJeMÙekeâlee
DevegHeefmLeefle cesb otmejer Meefkeäle keâeÙe& keâj mekesâ Deewj nceeje keâeÙe& efyevee nw~ yeÛÛes kesâ peerJeve keâes leerve Yeeieesb cesb efJeYekeäle efkeâÙee pee mekeâlee nw~ Hen}e
®keâeJeš kesâ Ûe} mekesâ~ Yeeie- pevce mes Ú: Je<e& keâer DeeÙeg; otmeje Yeeie- meele Je<e& mes lesjn Je<e& keâer
Fmeer Meefkeäle keâes nce Deeole kesâ veece mes Hegkeâej mekeâles nwb~ mebmeej cesb DeeÙeg SJeced leermeje Yeeie- lesjn Je<e& mes ÙegJeeJemLee kesâ kegâÚ Hen}s keâe
60: keâeÙe& Deeoleesb mes ner ngDee keâjlesb nwb Dele: nceejs meeceves Ùe#e øeMve Ùen meceÙe~ yeÛÛes kesâ Hen}s Deewj otmejs Yeeie cesb Deeolesb yeveves keâe keâeÙe&
nw efkeâ mevleeve cesb DeÛÚer Deeoleesb keâe meceeJesMe efkeâme øekeâej efkeâÙee pee efJeMes<eleÙee HetCe& nes peelee nw~ pees efJe<eÙe yeÛÛes keâes DeÛÚs }ieles nw Jes Gvekeâer
mekeâlee nw? efMe#ee keâe cet} GösMÙe Yeer Ùener nw efkeâ yeÛÛes DeÛÚer Deeolesb Deeole cesb meceeefnle nes peeles nw Hejvleg pees efJe<eÙe Gvnsb DeeføeÙe }ielesb nwb
meerKes;b iegCeJeeve veeieefjkeâ yevekeâj mece=æ; mecHevve; JewYeJeMee}er Deewj Ûeefj$eJeeve DeLeJee Jes DeÛÚs nwb lees Ûes<šeHetJe&keâ Gvnsb yeÛÛes keâer Deeoleesb cesb meefvveJesefMele
je<š^ keâe efvecee&Ce keâj mekesâ~ Hejvleg mketâ}esb Deewj keâe}speesb keâer ÙegJee Heer]{er keâer keâj osvee ÛeeefnS Deewj Gvnsb leye lekeâ ognjevee ÛeeefnS peye lekeâ efkeâ Decegkeâ
Deeolesb mevlees<epevekeâ veneR keâner pee mekeâleer nw~ DeeoMe& Ûeefj$e mes ner ßes<" Deeole HetCe& ®He mes ve He][ peeJesb~ GoenjCe mJe®He yeÛÛeesb keâes øeele:keâe}
veeieefjkeâ lewÙeej efkeâÙes pee mekeâles nw Deewj DeeoMe& Ûeefj$e nesves kesâ ef}S DeÛÚer G"ves cesb yengle og:Ke neslee nw efpememes Gvekeâer yengle neefve Yeer nesleer nw efkeâvleg
Deeoleesb keâe nesvee meceÙe keâer cenleer DeeJeMÙekeâlee nw~yeÛÛes keâer meyemes Ùen kesâJe} ceelee-efHelee keâer efMeefLe}lee keâe ner HeefjCeece nw~ Jesb yeÛÛeesb keâes
øeejbefYekeâ øeJe=efòe DevegkeâjCe øeJe=efòe nesleer nw~ DevegkeâjCe øeJe=efòe efceefßele Meefkeäle jeef$e cesb peuoer meg}evesb keâe øeÙelve ner vener keâjles~ oeoer-veeveer kesâ Éeje
nesves kesâ keâejCe Gmecesb kegâÚ Je=efòeÙee@ Yeer keâeÙe& keâjleer nwb~ Fve Je=efòeÙeesb Deewj megveeF& peeves Jee}er veerefleøeo ßes<" keâneefveÙeesb kesâ mLeeve Hej Jes osj jeef$e lekeâ
øeJe=efòeÙeesb keâe keâeÙe& cee@ kesâ ieYe&OeejCe kesâ meeLe ner øeejcYe nes peelee nw~ šer.Jeer. Hej DeM}er} Deewj Hetân][ keâeÙe&keâüce osKeles jnles nwb efpememes Gvekeâe
''Jeerj DeefYecevÙeg nceejer mebmke=âefle kesâ ßes<" GoenjCe nwb~`` Dele: nce keân Ûeeefjef$ekeâ nveve nes jne nw Dele: yeÛÛeesb keâes ceveesjbpekeâ ®He mes øeele:keâe}
mekeâles nwb efkeâ yeÛÛeesb keâer Deeoleesb keâe Yeej meJe&øeLece ceelee-efHelee Hej ner neslee peeiejCe kesâ }eYeesb mes DeJeiele keâje osvee ÛeeefnS~ Ùen keâeÙe& efJeMes<ele: Kes}
nw~ pewmeer Deeolesb ceelee-efHelee cesb nesbieer yeÛÛee Gmekeâe DevegkeâjCe DeJeMÙe mJe®He nesvee ÛeeefnS~mcejCe ÙeesiÙe yeele Ùen nw efkeâ øelÙeskeâ efJe<eÙe kesâ oes
keâjsiee~ DeleSJe ceelee-efHelee mevleeve keâes DeÛÚer Deeoleesb mes mecHevve keâjvee mJe®He nesles nwb - Skeâ eføeÙe Deewj otmeje DeeføeÙe~ keâesF& efJe<eÙe Gmeer meceÙe
Ûeenles nwb lees Gvekeâes ÛeeefnS efkeâ Jen yeÛÛes keâer DeefYe}e<ee keâjves kesâ HetJe& lekeâ DeeføeÙe jnlee nw peye lekeâ Gmecesb yegef^æ keâe øeJesMe venerb neslee nw~ yegef^æ
DeHeveer Deeolesb DeÛÚer yevee }sb~kegâÚ Je=efòeÙee@ mJeÙeb ner ßes<" nesleer nwb~ ye} kesâ Éeje øelÙeskeâ efJe<eÙe eføeÙe Deewj ceveesjbpekeâ nes mekeâlee nw Deewj yeÛÛee
GoenjCeeLe& kegâÚ yeÛÛeesb cesb Jemleg efvecee&Ce øeJe=efòe øeYeeJeMee}er nesleer nw Dele: Gme efJe<eÙe keâes yeej-yeej ognjeves kesâ ef}S mJeÙeb ner øesefjle neslee nw; keäÙeesbefkeâ
ceelee-efHelee keâes ÛeeefnS efkeâ Jes kesâJe} yeÛÛes keâer keâef"veeFÙeesb keâes otj keâjves ceveesjbpekeâlee keâe DeemJeeove Jen yeej-yeej ognjeves cesb ner keâj mekeâlee nw~
keâe øeÙelve keâjsb~ Dekeämej Ssmes yeÛÛes DeefJe<keâejkeâ yeveles nwb Hejvleg kegâÚ yeÛÛeesb leermejer DeJemLee efkeâMeesjeJemLee yengle ner mebkeâüecekeâ DeJemLee nw~ Ùen
cesb n"Je=efòe DeefOekeâ ye}Jeleer nesleer nww~ Ùene@ Hej OÙeeve osves ÙeesiÙe yeele Ùen yee} peerJeve keâer Deefvlece DeJemLee nw efkeâvleg Ùen peerJeve keâe meyemes keâef"ve
nw efkeâ Ssmes yeÛÛes cesb FÛÚe Meefkeäle DeefOekeâ keâeÙe& keâjves Jee}er nesleer nw~Jen keâe}; letHeâeve Je mebIe<e& SJeb efJejesOe keâer DeJemLee nw~ Fme DeeÙeg cesb leüerJe leLee
yeÛÛee Heefjßeceer Deewj efveYe&Ùeer neslee nw~ Fme Je=efòe Jee}s yeÛÛes keâer meesÛevesb efJeefMe<" Meeefjefjkeâ HeefjJe&leve yeÛÛes kesâ JÙeefkeälelJe keâes HetCe&le: yeo} osles nwb~
Deewj keâeÙe& keâjves keâer - oesvees ner MeefkeäleÙee@ ye}Jeeve nesleer nwb~ Fve yeÛÛeesb kessâ Fme DeeÙeg cesb yeÛÛes cesb peesMe keâer øeye}lee Deewj nesMe keâe mLeeve DelÙeble vÙetve
ef}S meyemes DeÛÚe GHeeÙe nw efkeâ Gvnsb Ssmes mHeMe& ceb[} cesb DeefOekeâeefOekeâ neslee nw~ meeLe ner Ùener meceÙe yeÛÛes kesâ GppeJe} YeefJe<Ùe keâe Yeer meceÙe
jKee peeJesb efpevecesb øeeflejesOeer efJe<eÙe vÙetve mes vÙetveleced cee$ee cesb HeeS peeS@~ neslee nw Dele: Ùene@ Hej ceelee-efHelee keâe GllejoeefÙelJe DelÙeefOekeâ ye]{ peelee
keâoeefÛeled Ùen mecYeJe ve nes mekesbâ lees yeÛÛes keâer DevegYeJe øeeHle keâjves keâer ieefle nw; Gvekeâe JÙeJenej yeÛÛes kesâ øeefle efce$eJeled nesvee ÛeeefnS~ yeÛÛes keâer Yet}esb
keâes Gòesefpele keâj efoÙee peeS~ ceveg<Ùe peeefle ves DeYeer lekeâ }eYeoeÙekeâ Deewj Deewj ie}efleÙeesb Hej oC[elcekeâ ®Ke ve DeHeveeles ngS Gvecesb efJe<eÙe kesâ Ye}s
neefvekeâejkeâ HeoeLees&b keâer Hejer#ee DevegYeJe mes ner keâer nw~ DevegYeJe Éeje ner Gvnsb yegjs keâer mecePe efJekeâefmele keâjvee ÛeeefnS DevÙeLee HetJe& cesb efkeâÙee ieÙee Heefjßece
He=Lekeâ-He=Lekeâ ßesCeer cesb jKee nw~ pewmes yeÛÛee iece& }scHe keâes mHeMe& keâjves keâe efvejLe&keâ nes peeJesiee~ Fme øekeâej nce %eeveketâHe keâe GefÛele oesnve keâj Skeâ
n" keâjlee nw Deewj Gmes jeskeâves kesâ meYeer øeÙeeme DemeHeâ} nes peeles nwb leye meYÙe meceepe Deewj ßes<" SJeced Gvvele je<š^ keâe efvecee&Ce keâj HeeÙesiesb~
meyemes DeÛÚe GHeeÙe Ùener nw efkeâ Gmes iece& }scHe keâe mHeMe& DeHeveer GHeefmLeefle ❏ Oecesv& oü kegâceej kewâ}eMe Ûevoü ieg®, efMe#ekeâ,
cesb keâjves keâe DeJekeâeMe øeoeve efkeâÙee peeJesb Hejvleg Jen DeJekeâeMe kesâJe} 35, mJeeefle efJenej, Gppewve
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 42 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

42
 pees mebmkeâej ùoÙe mes yeæcetue nes peeles nQ, Jes peerJeve heÙe&vle meeLe veneR ÚesÌ[les~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
YeejleerÙe mebmke=âefle keâe efvecee&Ce ceveg<Ùe kesâ mebÙece, meoeÛeej, meodYeeJevee 13. owefvekeâ meceeÛeej he$eeW keâes meceÙe efvekeâeue keâj heÌ{vee~ meehleeefnkeâ,
leLee veweflekeâ-DevegMeemeve kesâ Éeje ngDee nw~ efJeÕe keâer mecemle mebmke=âefleÙeeW ceW ceeefmekeâ Mewef#eefCekeâ heef$ekeâeDeeW keâe DeOÙeÙeve keâjvee~
YeejleerÙe mebmke=âefle keâes ØeLece mLeeve Øeehle nw~ FvneR mebmke=âefle mes mebmkeâej keâe 14. Øee@hej š^sefvebie, keâcÙegefvekesâMeve yeÌ{eves keâe meleled DeYÙeeme keâjvee~
pevce ngDee nw~ yeÛÛeeW ceW DeÛÚs mebmkeâej [euevee nceeje veweflekeâ keâòe&JÙe nw~ 15. Deheveer ®efÛe kesâ Devegmeej meceÙe efvekeâeue keâj iescme Kesuevee~
yeÛÛes keâer ØeLece hee"Meeuee Gmekeâe heefjJeej neslee nw~ ceelee-efhelee kesâ melkeâceeX Deehe mJele: Deheves YeeiÙe kesâ efvecee&lee nw~ Fmes mecePeles ngS Deheves
keâe ØeYeeJe Fve hej heÌ[lee nw~ pevce mes ome Je<e& lekeâ yeeuekeâ pees kegâÚ JÙeefòeâlJe keâe efJekeâeme keâjvee~ Deheves ieg®peveeW mes ØeMveeW kesâ nue keâjves keâer
meerKelee nw Jen peerJeve Yej Yetuelee veneR nw~ ome mes yeerme Je<e& keâer DeeÙeg ef›eâÙee meerKevee~
Gmekesâ efueS cenlJehetCe& nesleer nw~ Fme DeJeefOe ceW Jen efMe#ee «enCe keâj nceW Deheves keâòe&JÙe keâe heeueve keâjles ngS meleled Deeies yeÌ{les jnvee nw~
Deheveer ÙeesiÙelee Øeehle keâjlee nw~ Ùen meceÙe ner peerJeve efvecee&Ce keâe GheÙegòeâ heerÚs keâoce veneR jKevee~
meceÙe nw~ Fme DeJeefOe ceW Jen mvesn, 16. heÌ{ves kesâ Ghejevle Deheves
JÙeJenej, meenme, keâòe&JÙe hejeÙeCelee, yeÛÛeeW keâes mebmkeâeefjle kewâmes keâjW? DeOÙeÙeve keâe mJeÙeb hejer#eCe Yeer
meceÙe keâe meogheÙeesie pewmeer Je=efòeÙeeW Deehekeâes keâjvee nw~
mes Dehevee peerJeve efveKeejlee nw~ Fme Gvekesâ GppeJeue YeefJe<Ùe nsleg GheeÙe Fme Øekeâej efJe<eÙe, meceÙe, keâe
DeJeefOe ceW ner ceelee-efhelee, ieg®peveeW ØeyevOeve Deehe Ùeefo keâj uesles nw lees
keâes meleled OÙeeve osves keâer DeeJeMÙekeâlee nesleer nw~ ÛeeCekeäÙe veerefle ceW efJe<Cegieghle Deehekeâes keâesF& Meefòeâ hejemle veneR keâj mekeâleer~
keâe keâLeve nw efkeâ peye yeÛÛes yeÌ[s nes peeS lees Gvemes efce$eJeled JÙeJenej keâjW~ Deheves hewle=keâ JÙeJemeeÙe ceW Yeer menYeeieer yevekeâj Gve DevegYeefJeÙeeW mes
Deheveer kegâMeuelee, mvesn mes GvnW Gvekeâer ieueefleÙeeW keâes megOeejves keâe ØeÙelve DevegYeJe «enCe keâjves keâer keâuee Deehe ceW nesvee meceÙeesefÛele nesiee~ kegâceefle
keâjW~ Fme Øekeâej kesâ JÙeJenej mes yeÛÛeeW ceW mvesn, meodYeeJevee keâe efJekeâeme efveJeej megceefle kesâ mebieer pewmeer Je=efòeÙeeB Deehe ceW heefjueef#ele nesieer~ Fme Øekeâej
nesiee Je Jes Gvekeâes megOeejves keâe ØeÙelve keâjWies~ yeÛÛeeW keâes ueeÌ[-hÙeej mes Deehe heefjJeej ceW, mketâue keâe@uespeeW ceW, meceepe ceW Øeefle‰e Øeehle keâjWies~
mecePeeJeW, GvnW [ebšves, ceejves mes Gvekesâ efoue ceW Dee›eâesMe GlheVe nesiee, Jes Deehekeâe peerJeve SJeb DeeoMe& peerJeve nesiee~ Ùen DeeoMe& peerJeve Deehe Deeves
megOeej veneR keâj heeÙeWies~ Jeeueer heerÌ{er keâes Yeer meceefhe&le keâjWies~ leYeer osMe keâe ØeosMe keâe Iej keâe ieewjJe
ceelee ner Gvekeâer ØeLece ieg® keâer lejn nesleer nw~ ØeeÛeerve $e+ef<eÙeeW ves heeBÛe yeÌ{siee~ meoe OÙeeve jKeW ncesMee Deheveer yegefæ leLee Oeve, yeue hej DeefYeceeve
Øekeâej kesâ ceelee-efhelee keâe GuuesKe efkeâÙee nw efhelee pevce osves Jeeuee Ùe%eesheefole ve keâjW~ Skeâ keâefJe ves keâne nw-
OeejCe keâjeves Jeeuee, efJeÅeeoelee, YeÙe mes yeÛeeves Jeeuee, heeuevekeâlee&~ ceelee- ‘ueIeglee mes ØeYeglee efceues, ØeYeglee mes ØeYeg otejf ~
jepee keâer heeflve, efce$e heeflve, ieg®heeflve, heeflve ... ceelee leLee mJe ceelee, ÛeeRšer ues mekeäkeâj Ûeueer, neLeer kesâ efmej Oegejf ~
Fvekeâe meoe mecceeve Je ieg®heeflve keâer ceelee leLee mJe ceelee Fvekeâe meoe Úesšs yevekeâj veceü yevekeâj keâeÙe& keâjW, Fmemes Deehe hej meYeer keâer F&Õej
mecceeve Je Deeoj keâjeves keâer efMe#ee yeÛÛeeW keâes osvee ÛeeefnS~ keâer ke=âhee jnsieer~
efJeÅee keâeceOesveg kesâ meceeve nw~ osMe-efJeosMe ceW Fmeer kesâ yeue hej yeÛÛee ❏ [e@. veJeerveÛevõ jeJeue
yeÌ[e neskeâj heefjJeej keâe veece jesMeve keâjlee nw~ efJeÅee mes efJeveÙe keâer YeeJevee 155-S, leguemeer veiej, Fvoewj Heâesve 0731-2553153
Øeehle nesleer nw~ efJeveÙe mes JÙeefòeâ ÙeesiÙe yevelee nw~ ÙeesiÙe JÙeefòeâ Oeve
keâceelee nw Je Deheves heefjJeej keâe heeueve keâjlee nw~ mebmke=âefle ceW Ùener YeeJe nw meHeâuelee keâe ceb$e
‘efJeÅee ooeefle efJeveÙeb, efJeveÙeeefo hee$elJeeced hee$elJeece Oeveceeveesefle, OeveeleOece&
hejce megKece’ yeÛÛeeW keâes Deheves GppeJeue YeefJe<Ùe kesâ efueS efvecveebefkeâle yeeleeW
hej efJeMes<e OÙeeve osvee nw-
1. Denbkeâej leLee DeeuemÙe keâe lÙeeie keâjvee~
2. mebÙeefcele Deenej «enCe keâjvee~
3. mebkeâerCe& efJeÛeejeW keâe lÙeeie keâjvee~
4. keâ"esj heefjßece, hekeäkeâe Fjeoe jKevee~
5. Deheves keâce&heLe hej meleled Ûeueles jnvee~ 1. keâYeer še@he ve keâjes, Jevee& ueesie legcemes peueves ueieWies~
6. ØelÙeskeâ keâeÙe& efJeJeskeâ mes keâjvee~ 2. ncesMee keäueeme ceW uesš DeeDees, Fme lejn nj šerÛej legcnW
7. efJeÉeve heg®<ees, mebleieCeeW, ieg®peveeW keâe mecceeve keâjvee~ Ùeeo jKesiee~
8. Deheves Oeve keâe yeue keâe, ÙeesiÙelee keâe IeceC[ ve keâjvee~ 3. pÙeeoe heÌ{ves mes šeFce Jesmš neslee nw Deewj šeFce Jesmš
9. Deheveer ØelÙeskeâ keâef"veeF&ÙeeW keâes ieg®peveeW mes otj keâjves keâe ØeÙeeme keâjvee~ keâjvee iegveen nw~
10. meceÙe keâe meoe OÙeeve jKevee, Glmeen ceW keâceer ve Deeves osvee~ 4. keâYeer šsmš ve oes keäÙeeWefkeâ yesFppeleer kesâ oes vebyej mes Fppele
11. Mew#eefCekeâ efMeefJejeW ceW meefcceefuele nesvee~ keâe peerjes DeÛÚe nw~
12. heÌ{eF& kesâ Deefleefjòeâ DevÙe SkeäšerefJeefšpe ceW Yeeie uesvee~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 43 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

43
 efMe#ee keâe ceneve GösMÙe %eeve veneR keâce& nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ

efyevee DeeefLe&keâ Yeej kesâ meceepe keâe efJeÅeeueÙe SJeb efMe#ee ceW menÙeesie
‘‘mecegoeÙe kesâ ueesieeW ceW meeceevÙe OeejCee Ùen yeveer ngF& nw efkeâ DeeefLe&keâ peeie®keâlee nw, uesefkeâve jepekeâerÙe efJeÅeeueÙeeW ceW Yeewieesefuekeâ, DeeefLe&keâ heefjJesMe
Ùeesieoeve keâjvee ner efJeÅeeueÙe SJeb efMe#ee kesâ #es$e ceW meneÙelee keâjvee nw~ Je meeceeefpekeâ heefjJesMe keâer mecemÙee Jeeues yeeuekeâ DeOÙeÙeve keâjles nw~
Fmekesâ keâejCe Jes Deveskeâ keâce&", mesJeeYeeJeer SJeb meceefhe&le keâeÙe&keâlee& efMe#ee meceepe ceW kegâÚ ceefnuee-heg®<e Ssmes nesles nw pees yeÛÛeeW keâes efJeÅeeueÙe ueskeâj
SJeb efJeÅeeueÙe #es$e mes otj jn peeles nw~ pees DeeefLe&keâ meneÙelee veneR keâj Deeles nw Gvekeâer ceoo mes DevÙe yeeuekeâeW keâer Yeer efveÙeefcele GheefmLeefle yeveeÙes
heeles nw~’’ nce peeveles nw efkeâ efMe#ee kesâ #es$e ceW efkeâmeer oeveJeerj Éeje jKeer pee mekeâleer nw~
efJeÅeeueÙe YeJeve yevee efoÙee lees efkeâmeer ves ojer-heefóÙeeW keâer JÙeJemLee keâjJee Gòeâ lejerkeâes kesâ Deefleefjòeâ Yeer Deveskeâ keâeÙe& Ssmes nw pees mecegoeÙe kesâ
oer, efkeâmeer ves hesÙepeue lees efkeâmeer ves otmejs meeceeve keâer JÙeJemLee keâjJee oer JÙeefòeâ keâj mekeâles nw efpeveceW keâesF& DeeefLe&keâ Yeej veneR heÌ[lee nw~ DeLee&led
ieF&~ Ùen keâeÙe& efMe#ee efnleeLe& nw~ uesefkeâve Fme menÙeesie ceW efvejvlejlee keâe Ùen mecePeves keâer DeeJeMÙekeâlee nw efkeâ DeeefLe&keâ ceoo kesâ Deefleefjòeâ Yeer
DeYeeJe jnlee nw~ mecegoeÙe ceW nj JÙeefòeâ DeeefLe&keâ menÙeesie veneR keâj heelee Deveskeâ keâeÙe& nw efpeveceW menÙeesie keâj nce efJeÅeeueÙe SJeb efMe#ee ceW Gvekeâe
nw~ efJeÅeeueÙe SJeb Mewef#ekeâ peiele ceW DeeefLe&keâ menÙeesie kesâ DeueeJee Yeer JÙeefòeâ menÙeesie Øeehle keâj mekeâles nw Ùee os mekeâles nw~
efJeÅeeueÙe SJeb efMe#ee ceW Dehevee menÙeesie Øeoeve keâj mekeâles nw~ efJeÅeeueÙe nceeje nw, yeeuekeâ nceejs nw, Fvekesâ meJeeËieerCe efJekeâeme keâe
Jele&ceeve meceÙe ceW jepekeâerÙe efJeÅeeueÙe SJeb efvepeer #es$e kesâ mebÛeeefuele GòejoeefÙelJe nce meYeer keâe nw~ nce meye mecegoeÙe kesâ JÙeefòeâÙeeW mes efJeveceü
efJeÅeeueÙeeW keâes meceepe mes efMe#ee kesâ #es$e ceW mecegoeÙe keâes efyevee DeeefLe&keâ Yeej efveJesove keâjles nw efkeâ Jen Deheves «eece, veiej, ceW efJeÅeeueÙe SJeb efMe#ee
kesâ mecegoeÙe kesâ JÙeefòeâÙeeW ceW YeeJevee efJekeâefmele keâjvee nw efkeâ Jen efJeÅeeueÙe peeie=efle ceW Dehevee menÙeesie Øeoeve keâjW~
keâes Je DeOÙeÙeve keâjves Jeeues yeÛÛeeW keâes Dehevee mecePekeâj ceoo keâjW~ ❏ ØeYeeMebkeâj veeiej (Sce.S., yeer.S[.)
mecegoeÙe kesâ ueesieeW keâer yew"keâ DeeÙeespeve keâj Ùee JÙeefòeâMe: mecheke&â keâj GvnW DeOÙeehekeâ ceveesnj Leevee, efpeuee PeeueeJeeÌ[ (jepe.)
Ùen yeleeÙeW efkeâ menÙeesie Deveskeâ Øekeâej mes efkeâÙee pee mekeâlee nw~
nce efMe#ee kesâ #es$e ceW mecegoeÙe kesâ Ssmes heÌ{W efueKeW ®efÛeMeerue ceefnuee,
heg®<eeW keâe ueeYe Øeehle keâj mekeâles nw efpevekesâ heeme %eeve yengle neslee nw ÛeenW
SceyeerS os DeÛÚer keâefjÙej «eesLe
Jen JÙeJemeeÙejle nes Ùee efMe#ee efJeYeeie kesâ DeueeJee DevÙe efJeYeeie ceW keâeÙe&jle cewvespecesvš SpegkesâMeve keâer lejHeâ mšt[Wšdme keâe ®Peeve peejer nw~
nes~ keâneefveÙeeW, cegneJejs ueeskeâesefòeâÙeeB Deeefo keâe YeC[ej Jes Deheves ceW mecesšs Fmemes peneb efyepevesme efmkeâume lees cepeyetle nesleer ner nQ JeneR keâefjÙej ceW
nesles nw~ GvnW nce Gvekeâer megefJeOeevegmeej nceejs efJeÅeeueÙeeW ceW Gvekeâer Jeelee& Yeer DeÛÚer «eesLe kesâ Ûeebme efceueles nQ-
SJeb efMe#eCe keâeÙe& nsleg Deecebef$ele keâj mekeâles nw~ kegâÚ mesJeeefveJe=òe Ùee SceyeerS ef[«eer Deepe Yeer Úe$eeW keâes Deekeâef<e&le keâjleer nw~ Deepe kesâ
mesJeeYeeJeer heÌ{s efueKeW JÙeefòeâÙeeW keâer efveÙeefcele mesJeeÙeW Yeer ues mekeâles nw Ùee keâe@ j heesjsš efmevesefjÙees ceW keQâef[[sšdme keâes Ùes Yeer cenmetme nes jne nw efkeâ
Jen mesJeeÙeW Yeer os mekeâles nw~ nce meceepe kesâ JÙeefòeâ yeÛÛeeW kesâ veeceebkeâve Ùeneb Gvekeâer keâefjÙej «eesLe kesâ efueS DeÛÚe Dee@hMeve nw~ cewvespeme& Kego Ùes
keâeÙe& ceW menÙeesie os mekeâles nw~ veeieefjkeâeW keâes Ùen peevekeâejer nesleer nw efkeâ keânles nQ efkeâ Deiej Deehekesâ yee@Ùees[eše ceW SceyeerS ef[«eer ceWMeve nes lees
efkeâve heefjJeejeW ceW yeÛÛeW efJeÅeeueÙe peeves ÙeesiÙe nw uesefkeâve Jen efJeÅeeueÙe Fmemes Gmekeâer JewuÙet Deewj Yeer yeÌ{ peeleer nw~ 20 meeue henues keâer yeele
veneR pee jns nw~ Ssmes yeÛÛeeW keâe veeceebkeâve keâjJeekeâj nce yeeuekeâeW keâe keâjW lees «espegSš nesvee ner Deheves Deehe ceW Skeâ yengle yeÌ[er yeele Leer~
GppeJeue YeefJe<Ùe yeveves ceW menÙeesie keâj mekeâles nw~ meceepe kesâ Éeje uesefkeâve Deye ueesieeW keâer Fme lejn keâer efoceeieer meesÛe keâesF& ceeÙeves veneR
ßeceoeve Yeer efoÙee pee mekeâlee nw~ Fmekesâ DeueeJee kegâÚ ueesie lees mJeÙeb jKeleer~ Deye meceÙe yengle yeoue ieÙee nw~ cenpe Skeâ ef[ceeb[ kegâÚ
lees keâesF& ceoo veneR keâjvee Ûeenles Ùee keâjles nw~ efkeâvleg Gvekeâe meceepe ceW Deewj nQ~ Deheves Sbhuee@Ùepe mes keâeHeâer kegâÚ Dehes#eeSb jKeer peeleer nQ~
ØeYeeJe neslee nw~ Ssmes ueesieeW keâe peve ØeefleefveefOeÙeeW mes mecheke&â neslee nw~ FmeefueS Deiej Deehekeâe efjpÙetce Deewj otmejs ueesieeW kesâ efjpÙetce mes kegâÚ
Gvekeâer ceoo mes peve ØeefleefveefOeÙeeW mes mecheke&â keâj efJeÅeeueÙe efJekeâeme, Deueie efoKevee Ûeenlee nw lees GmeceW SceyeerS ef[«eer keâeHeâer ceeÙeves
Úe$e efMe#ekeâ Devegheele ceW efMe#ekeâeW keâer ceebie «eece veiej ceW efMe#eCe jKesiee~ Fmemes Deehekeâes DeÛÚer keâefjÙej «eesLe Yeer efceuesieer~ JeneR nceejer
mebmLeeve KegueJeeves SJeb efJe<eÙeeW keâes KegueJeeves ceW ceoo ues mekeâles nw leLee SpegkesâMeve Fb[mš^er Deye Úe$eeW keâes Skeâ veneR yeefukeâ keâF& Dee@hMebme cegnwÙee
DeeefLe&keâ meneÙelee Yeer Øeehle keâj mekeâles nw~ keâjJee jner nw~
efJeÅeeueÙe meceÙe hetJe& SJeb he§eeled yeÛÛeeW keâes Kesue-efKeueeves ceW ceoo ues keâe@ceve S[efceMeve šsmš (kewâš) kesâ efueS vebyejeW efheÚues keâF& meeueeW
mekeâles nw Ùen ceoo nce mecegoeÙe kesâ DeÛÚs efKeueeefÌ[ÙeeW SJeb mesJeeefveJe=òe mes DehueeF& keâjves JeeueeW keâer mebKÙee ueieeleej yeÌ{leer pee jner nw~ JeneR
Meejerefjkeâ efMe#ekeâeW mes ueer pee mekeâleer nw~ mecegoeÙe kesâ kegâÚ ueesieeW keâer ¤efÛe osMe kesâ otmejs cewvespeceWš mketâueeW ceW henues mes pÙeeoe Úe$e DehueeF& keâj
heÙee&JejCe kesâ #es$e ceW nesleer nw~ Gvekeâe menÙeesie nce efJeÅeeueÙe Jeeefškeâe jns nQ~ Skeâ meerefveÙej cewvespecesvš Hewâkeâušer kesâ cegleeefyekeâ, meyemes henues
Je=#eejesheCe leLee efJeÅeeueÙe ceW Gvekeâer Jeelee&ueehe kesâ Éeje yeÛÛeeW keâes heÙee&JejCe Sbhuee@Ùej Ssmes šwuebš keâes osKeles nw efpemeceW kegâÚ Deueie nes~ meeLe ner
kesâ Øeefle meÛesled keâj mekeâles nw~ Dee@ef[Meveue ef[«eer nes lees Deewj Yeer DeÛÚe nw~ Ssmes ceW Deehekeâer Deheveer
efMe#ee #es$e ceW Ssmee ceevee peelee nw efkeâ efvepeer efJeÅeeueÙeeW ceW yeÛÛeeW keâer keäJee@efueefHeâkesâMeve kesâ meeLe ner Deiej SceyeerS ef[«eer nw lees Fmemes Deehekeâes
Deewmele GheefmLeefle DeefOekeâ jnleer nw Gmekeâe cetue keâejCe DeefYeYeeJekeâeW keâer Deeies yeÌ{ves ceW keâeHeâer HeâeÙeoe efceuesiee~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 44 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

44
 DebOeeW keâer DeeBKeW ve Kegues, hej ceve lees Kegue mekeâlee nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
Ie=leje°^ SJeb ieebOeejer keâe DebOelJe
Ghes#ee YeeJe Skeâ lejn keâe DebOelJe nw...
ceneYeejle keâer ieCevee YeejleerÙe meeefnlÙe kesâ meJe&ßes‰ cene«ebLeeW ceW keâer hejeefpele Meleexvegmeej heeb[JeeW keâes yeejn Je<e& keâe JeveJeeme SJeb Skeâ Je<e& kesâ
peeleer nw~ Ùen «ebLe Skeâ Ssmee efJeMeeue cenemeeiej nw, efpemeceW Deveceesue ceesleer efueS De%eeleJeeme nsleg Jeve ceW peevee heÌ[e~ ogÙeexOeve keâer Fme Øekeâej keâer
SJeb jlve Yejs heÌ[s nw~ jeceeÙeCe SJeb ceneYeejle YeejleerÙe mebmke=âefle SJeb Ùeespevee SJeb keâeÙeeX keâer peevekeâejer Deveskeâ yeej, Oe=leje°^ SJeb ieebOeejer kesâ
Oeeefce&keâ efJeÛeej kesâ cetue Œeesle ceeves pee mekeâles nw~ DevOelJe kesâ keâejCe ØelÙe#e ®he mes %eele veneR nesleer Leer~ Oe=leje°^ yegefæceeve
cenef<e& heejeMej kesâ DeespemJeer heg$e cenef<e& JÙeeme keâes ceneYeejle keâer keâLee Les, Deheves Yeleerpees (heeC[g heg$ees) mes mvesn Yeer keâeHeâer Lee, hejvleg Deheves heg$eeW
(«ebLe) keâer jÛevee Gvekesâ ceeveme-hešue hej ngF& Leer, efpemes efueefheyeæ keâjves mes, efJeMes<ekeâj ogÙeexOeve mes Gvekeâe ceesn DelÙeefOekeâ Lee, ÂÌ{ efveCe&Ùe keâer GveceW
nsleg GvneWves YeieJeeve ßeer ieCesMe keâes uesKeve nsleg lewÙeej efkeâÙee Lee~ Deeefokeâeue keâceer Leer, efkeâmeer yeele hej efmLej veneR jn mekeâles Les~ Deheves pes‰ heg$e
ceW cenejepee Meevleveg kesâ yeeo Gvekesâ heg$e efÛe$eebieo nefmleveehegj keâer ieöer hej ogÙeexOeve hej DebkegâMe jKeves keâer Meefòeâ GveceW veneR Leer~ Deveskeâ yeej efJeÉeve
yew"s~ Gvekeâer Dekeâeuece=lÙeg nes peeves hej Gvekesâ YeeF& efJeefÛe$eJeerÙe& jepee ngS~ Oece&efve‰ cenelcee efJeogj Éeje mener ceeie& hej Ûeueves keâer meueen mJeerkeâej
Gvekesâ oes heg$e ngS Oe=leje°^ SJeb heeC[g~ pes‰ heg$e Oe=leje°^ pevce mes DebOes keâjves kesâ Ghejevle Yeer, Mekegâefve, keâCe& SJeb ogÙeexOeve kesâ oyeeJehetCe& keâLeevegmeej
Les, FmeefueS heeC[t keâes ieöer hej yew"eÙee ieÙee~ heeC[g keâer oes jeefveÙeeb Leer- Ûeueves keâer Deeole nes ieF& Leer~ heg$e ceesn Flevee DeefOekeâ Lee efkeâ Deveskeâ yeej
kegâvleer SJeb ceeõer~ keâF& Je<eeX lekeâ jepÙe keâjves kesâ yeeo heeC[g Deheves efkeâmeer Ùen peeveles ngS efkeâ Ùen keâeÙe& DeveLe& nw (pewmes-ßeerke=â<Ce keâe Ùegæ šeueves keâe
DehejeOe kesâ ØeeÙeef§ele kesâ efueÙes lehemÙee keâjves Jeve ceW ieÙes, JeveJeeme kesâ Meebefle ØemleeJe) efHeâj Yeer ogÙeexOeve keâe keâne ner GvnW DeÛÚe ueielee Lee~
oewjeve kegâvleer ves leerve heg$e ÙegefOeef‰j, Yeerce, Depeg&ve leLee ceeõer ves oes heg$e uee#eeie=n (efpemeces heeC[Je "njs ngS Les) ceW Deeie ueieves mes meye kegâÚ
vekegâue SJeb menosJe keâes pevce efoÙee~ kegâÚ meceÙe he§eele Meeefhele nesves kesâ peuekeâj jeKe nes ieÙee nw Ùen peevekeâj Oe=leje°^ keâes Meeskeâ (efoKeeJes keâe) kesâ
keâejCe heeC[g keâer DemeceÙe ce=lÙeg nes ieF&~ heebÛees heeb[g heg$e heeb[Je keânueeS~ meeLe-meeLe DeefOekeâ Deevevo (ceve ner ceve) keâer DevegYetefle Fme Øekeâej ngF&
heebÛees heeb[Je keâe yeÛeheve $e+<eer, cegefveÙeeW kesâ mebj#eCe ceW JÙeleerle ngDee~ peye pewmes- iejceer kesâ efoveeW ceW ienjs leeueeye keâe heeveer melen hej iejce neslee
ÙegefOeef‰j meesuen Je<e& kesâ ngS lees $e+ef<eÙeeW ves heebÛees heeC[Jees keâes nefmleveehegj jnlee nw hejvleg ienjeF& ceW "C[e jnlee nw~ "erkeâ Gmeer lejn Oe=leje°^ kesâ
ues peekeâj efheleecen Yeer<ce keâes meeQhe efoÙee~ heebÛees heeC[Je kegâMee«e yegefæ ceve ceW Meeskeâ Yeer Lee Deewj Deevevo Yeer~ Jes Ùen peeveles Les efkeâ heeC[Je Meefòeâ
Jeeues, lespemJeer SJeb yeueJeeve Les~ keâce meceÙe ceW ner GvneWves Jeso, MeŒeefJeÅee mecheVe nw Gvemes yewj-ceesue uesvee "erkeâ veneR nw, pegS keâe Kesue yewj-efJejesOe
FlÙeeefo keâe DeOÙeÙeve hetCe& o#elee mes keâj efueÙee Lee~ nefmleveehegj ceW heeC[g keâer peÌ[ neslee nw, pegS kesâ keâejCe GlheVe ceecetueer Deveyeve yegjeF& SJeb Ie=Cee
keâer ce=lÙeg keâe meceeÛeej %eele nesves hej Oe=leje°^ keâes jepe-ieöer hej yew"eÙee keâe heJe&le KeÌ[e keâj osleer nw, ÙegefOeef‰j keâes Ûeewmej Kesueves nsleg Deecebef$ele
ieÙee keäÙeeWefkeâ Yeer<ce Deheveer Øeefle%ee mes Deeyeæ nesves kesâ keâejCe kesâJeue keâjvee Yeer Oe=leje°^ keâer keâcepeesjer keâe ØeceeCe nw~ Jes efJeefOe keâer Ûeeue SJeb
jepeieöer keâer megj#ee keâer efpeccesoejer ner Jenve keâjvee Ûeenles Les~ Oe=leje°^ ceveg<Ùe kesâ keâòe&JÙe keâes YeueerYeebleer peeveles Les efHeâj Yeer Gvekeâer yegefæ, ogÙeexOeve
keâe efJeJeen ieebOeej ØeosMe (pees efkeâ Deye DeHeâieeefvemleeve ceW nw) keâer jepekegâceejer kesâ Øeefle Demeerce Øesce kesâ keâejCe ÛebÛeue nes peeleer Leer, efmLej veneR jnleer Leer~
ieebOeejer mes efkeâÙee ieÙee~ ieebOeejer keâes efJeJeen he§eele peye Ùen %eele ngDee efkeâ Oe=leje°^ keâer Fmeer keâcepeesjer kesâ keâejCe ogÙeexOeve DelÙevle ner DeefYeceeveer SJeb
Gvekesâ heefle pevceevOe nw lees Gmeves Yeer heefleJe=le-Oece& (Gme meceÙe keâer JÙeJemLeevegmeej) cenlJeekeâeb#eer nes ieÙee Lee~ ogÙeexOeve keâer Ùener Me$eglee Deblele: kegâ®#es$e kesâ
keâe heeueve keâjles ngS Ùen Øeefle%ee keâer efkeâ Jen Yeer peerJeve heÙe&vle Fme megvenjs cewoeve ceW ‘‘ceneYeejle’’ kesâ Ùegæ kesâ ¤he ceW heefjefCele ngF& efpemeceW keâewjJees kesâ
mebmeej keâes veneR osKesieer SJeb peerJeve heÙe&vle DeebKeeW hej heóer yeebOe keâj he#e ceW Meeefceue Deveskeâ ÙeesæeDeeW pewmes Yeer<ce efheleecen, DeeÛeeÙe& õesCe,
jKesieer~ kegâÚ meceÙe he§eele ieebOeejer ves meew heg$ees keâes pevce efoÙee pees efkeâ ke=âheeÛeeÙe& leLee lespemJeer keâCe& keâes Jeerjieefle Øeehle ngF& leLee heeb[Jees keâer
keâewjJe keânueeS~ keâewjJees ceW pes‰ heg$e ogÙeexOeve Lee ogÙeexOeve yeeuekeâeuÙe mes Oece&hejeÙeCe veerefle leLee mee#eele veejeÙeCe ßeerke=â<Ce kesâ DemeeOeejCe vesle=lJe/
ner ›eâesOeer SJeb iegmmesueer mJeYeeJe keâe Lee Jen yeÛeheve mes ner heeC[g heg$ees ceeie&oMe&ve kesâ keâejCe efJepeÙe ßeer Øeehle ngF&~
(heeb[Jees) mes yewj jKelee Lee Deewj ncesMee Gvekeâes lejn-lejn mes keâ° hengbÛeeves mebosMe/GheosMe- ceneYeejle kesâ Gòeâ keâLeevekeâ mes Ùen mebosMe Øeehle neslee
kesâ meeOeve SJeb meeOekeâ leueeMelee jnlee Lee~ efove hej efove keâewjJees SJeb nw efkeâ- (1) efkeâmeer Yeer je°^ keâe je°^eOÙe#e DeLeJee jepÙe ØecegKe Ùeefo
heeC[JeeW kesâ ceOÙe yewjYeeJe heÌ{lee ieÙee~ Deveskeâ yeej efheleecen Yeer<ce leLee Deheveer Ùeespevee, GòejoeefÙelJe SJeb keâòe&JÙeeW kesâ Øeefle Goemeerve neskeâj mJeÙeb
cenelcee efJeogj oesveeW kesâ yeerÛe mebefOe keâjeves kesâ ØeÙeeme keâjles jnles Les~ Deheves Deheves efJeJeskeâ mes ve keâeÙe& keâj Ùeefo otmejs meueenkeâejes hej efveYe&j nes lees Ssmes
ØeÙeemeeW ceW DeeMeeleerle meHeâuelee ve nesves kesâ keâejCe Deble ceW efheleecen Yeer<ce kesâ je°^ keâe heleve efveef§ele ¤he mes neslee nw~
DeeosMeevegmeej kegâ®-jepÙe kesâ oes efnmmes efkeâÙes ieÙes~ keâewjJe nefmleveehegj ceW (2) efkeâmeer heefjJeej keâe ØecegKe (cegefKeÙee) peerJeve kesâ Yeeweflekeâ megKe,
ner jepÙe keâjles jns leLee heeb[JeeW keâes Skeâ Deueie jepÙe os efoÙee ieÙee pees megefJeOeeDeeW keâer Øeeefhle nsleg efove-jele (hetCe& meceÙe) Deheves keâeÙe& ceW mebueive
Deeies Ûeuekeâj FvõØemLe kesâ veece mes ceMentj ngDee~ Fme Øekeâej kegâÚ meceÙe jnlee nw leLee meeLe ner meeLe Ùeefo heeflve Yeer heefjJeej keâer DeeefLe&keâ GVeefle ceW
lekeâ Meebefle yeveer jner~ ogÙeexOeve Deheves ceecee Mekegâefve, efce$e keâCe& SJeb DevÙe ner Dehevee DeefOekeâlece meceÙe JÙeeflele keâjW leye heefjJeej, efJeMes<ekeâj Deheves
menÙeesefieÙeeW keâer meueen kesâ DeeOeej hej efvejvlej heeC[Jees kesâ efJeveeMe keâer heg$e-hegef$eÙeeW keâer efMe#ee, mebmkeâej SJeb DevegMeemeve keâer Deesj mecegefÛele OÙeeve
Ùeespevee yeveelee jnlee Lee~ henues Gmeves Yeerce keâes penj Ùegòeâ Yeespeve (meceÙe) ve os heeles nw~ peye heefle helveer Deheveer ceewefuekeâ efpeccesoejer kesâ Øeefle
efKeueekeâj cejJeevee Ûeene, Fmekesâ yeeo uee#eeie=n (ueeKe cenue) ceW GvnW Ghes#ee YeeJe mes keâeÙe& keâjles nw (Ùener Ghes#ee YeeJe DebOelJe keâer ßesCeer ceW Deelee
ÛegheÛeehe yegueekeâj peueeves keâer Ùeespevee yeveeF&~ Fve meYeer ÙeespeveeDeesB keâer nw) lees mebleeveeW kesâ mece«e ceeveefmekeâ efJekeâeme hej Øeeflekegâue ØeYeeJe heÌ[lee nw
DemeHeâuelee mes nleeMe nes Gmeves kegâefšue Mekegâefve keâer Ùeespevee Devegmeej leLee keâYeer-keâYeer Ssmeer mevleeves ceeveefmekeâ leveeJe kesâ keâejCe kegâmebieefle ceW
heeC[JeeW keâes Ûeewmej Kesueves kesâ efueS Deecebef$ele efkeâÙee leLee kegâÛe›eâ ceW heÌ[keâj kegâmeeOeve (JÙemeve) ceW mebueive neskeâj peerJeve mes nleeMe neskeâj
Hebâmeekeâj, GvnW njekeâj jepÙe, mecheefòe keâes nÌ[he efueÙee~ Ùener veneR peerJeve Ùeeheve keâjleer nw~ ❏ Øees. jepesvõ veeiej, Fvoewj
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 45 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

45
 pees Deheves keâes ÙeesiÙe mecePeles nQ, Jes ÙeesiÙe nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
ÙegJee keâjW Deheveer ÙeesiÙelee, efmLeefle
kesâ Devegmeej DeJemejeW keâe ÛeÙeve
hegjeves peceeves ceW ØeeÙe: keâne peelee Lee efkeâ henues «espegSš (mveelekeâ) nes
peeDeeW efHeâj osKeWies efkeâ keäÙee jespeieej keâjvee nw, uesefkeâve Deye Jen peceevee yeerle
Ûegkeâe nw~ Deepe nceW 10JeeR keâ#ee GòeerCe& keâjves kesâ yeeo ner leÙe keâjvee heÌ[lee nw
efkeâ efkeâme #es$e ceW jespeieej keâjvee nw~ keäÙee efJe<eÙe uesvee nw? SJeb efkeâme mebmLeeve
mes heÌ{eF& keâjvee nw? Deeefo~ nceejs ÙegJekeâ-ÙegJeefleÙeeW keâes Deheveer ÙeesiÙelee SJeb
efmLeefle kesâ Devegmeej Deheveer efoMee leÙe keâjveer ÛeeefnS~ ‘peÙe neškesâMe JeeCeer’ ves
nceejs veeiej yeÇeÿeCe meceepe kesâ ÙegJeeDeeW kesâ efueÙes Ùen Skeâ DevegkeâjCeerÙe henue
keâer nw pees GvnW Deheves kewâefjÙej kesâ efueS GheueyOe DeJemejeW kesâ ÛeÙeve kesâ Deveskeâeveskeâ
efJekeâuhe megPeeSieer~ meeceevÙeleÙee 10JeeR keâ#ee SJeb 12JeeR keâ#ee kesâ yeeo efJeÅeeefLe&ÙeeW
kesâ mece#e keâF& jemles efoKeeF& osles nQ SJeb efkeâme hej Ûeuevee nw Ùee peevee nw, Jes leÙe
veneR keâj heeles nQ~ ve kesâJeue efJeÅeeLeea yeefukeâ Gvekesâ DeefYeYeeJekeâ keâes Deheveer
ÙeesiÙelee DeLee&led yeÛÛes keâer heÌ{eF& keâe mlej (GÛÛe ceOÙece Ùee efvecve) SJeb efmLeefle
DeLee&le Deeies Deewj heÌ{eF& kesâ efueS efkeâlevee meceÙe SJeb hewmee KeÛe& keâjves keâer
efmLeefle nw Deeefo keâes OÙeeve ceW jKekeâj Deheves lejerkesâ mes efJekeâuheeW keâe ÛeÙeve
keâjvee ÛeeefnS~ ÙeneB meb#eshe ceW Fme Øekeâej kesâ GheueyOe DeJemejeW SJeb efJekeâuheeW
keâe ›eâceJeej yÙeesje osves keâer keâesefMeMe keâer nw pees MeeÙeo nceejs meceepe kesâ yeÛÛeeW
kesâ efueS GheÙeesieer efmeæ nesiee~
10JeeR (S.S.C.) kesâ yeeo GheueyOe efJekeâuhe- Deepekeâue 10JeeR kesâ yeeo ner
efJeÅeeefLe&ÙeeW keâes Deheves YeefJe<Ùe keâer Ùeespevee lewÙeej keâjvee DeeJeMÙekeâ nw~ ÙeneR mes
leÙe keâjvee heÌ[lee nw efkeâ efkeâme mLeeve hej peevee nw? efpeme mLeeve hej peevee nes
Gmeer ieeÌ[er ceW yew"vee heÌ[lee nw~ DeLee&led efJe<eÙe keâe efveOee&jCe ÙeneR hej keâjvee
heÌ[lee nw~ Ùeefo [e@keäšj, FvpeerefveÙej Deeefo yevevee nes lees efJe%eeve efJe<eÙe uesvee
nw~ meer.S., meer.Sme. SJeb meer.[yuÙet.S. yevevee nes lees ‘JeeefCepÙe’ efJe<eÙe uesvee
nw leLee heer.Sme.meer. Jekeâeueele SJeb DevÙe ueeskeâmesJeeDeeW ceW peevee nes lees keâuee
efJe<eÙe uesvee heÌ[lee nw~ ØelÙeskeâ efJeÅeeLeea keâes Deheveer ®efÛe SJeb ÙeesiÙelee kesâ
Devegmeej iecYeerjlee kesâ meeLe Fve efJe<eÙeeW ceW mes efkeâmeer Skeâ keâe ÛeÙeve keâjkesâ
Deheves efJeÅeeueÙe ceW iÙeejnJeeR keâ#ee ceW Ùen efJe<eÙe Yejkeâj Gmekeâer lewÙeejer keâer
®hejsKee yeveeveer ÛeeefnS~ pees Yeer efJe<eÙe Deeheves efueÙee nw Gmekeâer lewÙeejer kesâ
meeLe ner Deeies keâer heÌ{eF& kesâ efueÙes Yeer meceÙe efvekeâeuevee ÛeeefnS~
10JeeR kesâ yeeo efJe<eÙe keâe ÛeÙeve keâjkesâ 2 Je<e& keâer heÌ{eF& hetjs ceveesÙeesie mes keâjW
leLee 12JeeR keâer hejer#ee ceW Glke=â° ØeoMe&ve keâjves keâer keâesefMeMe keâjveer ÛeeefnS,
keäÙeeWefkeâ 12JeeR mechetCe& keâefjÙej kesâ efueS DelÙevle cenlJehetCe& ceeveer peeleer nw~
12JeeR (H.S.C.) kesâ yeeo GheueyOe efJekeâuhe
12JeeR yees[& keâer hejer#ee GòeerCe& keâjves kesâ yeeo Deehekesâ mece#e efJe<eÙeJeej
efvecveebefkeâle efJekeâuhe SJeb DeJemej GheueyOe nesles nw-
1. JeeefCepÙe (Commerce) efJe<eÙe ceW- keâe@ceme& efJe<eÙe ceW GòeerCe& efJeÅeeefLe&ÙeeW
keâes 12JeeR kesâ yeeo oes Øekeâej keâer lewÙeejer keâjveer ÛeeefnS-
(De) mveelekeâ ef[«eer kesâ efueS- 1. B.Com 3 Je<eeaÙe keâesme& (Ùen 7 efJe<eÙeeW
kesâ meeLe efkeâÙee pee mekeâlee nw~ (Plain, Computer, Tax Proceclur,
Sales & Ad., F.T., Hon's, etc.)
2. B.B.A. Ùen Yeer Plain SJeb FT Deeefo ceW neslee nw~
3. B.C.A. Ùeefo 12Jeer bkesâ meeLe Maths, English efueÙee nes lees~
4. B.Arch. Ùeefo 12Jeer bkesâ meeLe Maths, English efueÙee nes lees~
Gòeâ keâesmexme DeÛÚs Øeefleef‰le College mes keâjves ÛeeefnS~
(ye) ØeefleÙeesieer hejer#eeDeeW kesâ efueS- 1. C.A. Intrance (CPT)
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
2. C.S....... (Foundation), 3. C.W.A...... (Foundation)
Fvekeâer lewÙeejer Yeer DeÛÚer Øeefleef‰le Classes mes keâjveer ÛeeefnS~
Ùes (De) leLee (ye) oesveeW meeLe-meeLe Yeer efkeâÙes pee mekeâles nQ~
5. Ùeefo efkeâmeer keâes Jekeâeueele Ùee keâevetveer hejer#eeDeeW kesâ Øeefle ®Peeve nes lees Jes
meerOes 12JeeR kesâ yeeo SueSueyeer (5years) Jeeuee keâesme& keâj mekeâles nQ~ Fmekesâ yeeo
L.L.M. Ùee MBA pewmes mveelekeâesòej ef[«eer Jeeues keâesme& efkeâÙes pee mekeâles nQ~
C.J. (JÙeJenej vÙeeÙeOeerMe) keâer hejer#ee oskeâj Yeer Deeies yeÌ{e pee mekeâlee nQ~
(De) mveelekeâ keâesme&sme keâjves kesâ yeeo Deehe M.B.A./M.Com./ L.L.M.
pewmeer mveelekeâesòej ef[«eer keâesme& keâj mekeâles nQ~
(ye) ØeefleÙeesieer hejer#eeDeeW keâes (ØeJesMe) heeme keâjkesâ C.A./C.S./C.W.A.
keâer Deeies keâer lewÙeejer IPCC/Intor/Final keâer hejer#ee oer peeleer nw leLee Indus-
trial Traning ueskeâj Practice or Service Deeefo keâer peeleer nw~
6. Ùeefo Gòeâ keâesme&sme veneR keâjvee nes lees 12JeeR kesâ yeeo 1 Je<eeaÙe B.ED.
leLee Je<eeaÙe M.ED. keâjkesâ efJeÅeeueÙeerve efMe#ekeâ (Teacher) yeve mekeâles nQ~
7. mveelekeâ kesâ yeeo efkeâmeer Yeer efJe<eÙe ceW mveelekeâesòej keâjkesâ heer.SÛe.[er.
keâjW leLee ceneefJeÅeeueÙeerve efMe#ekeâ (Professor) yeve mekeâles nw~
8. 12JeeR kesâ yeeo Skeâ efJe<eÙe B.Lib. (ueeÙeyeÇsjer meeFËme ceW mveelekeâ) leLee
M.Lib. keâjkesâ efkeâmeer DeÛÚs efMe#eCe mebmLeeve ceW Librarian yeve mekeâles nQ~
9. keâchÙetšj mveelekeâ M.C.M./M.C.A. keâjkesâ Software Job
keâj mekeâles nQ~
10. efkeâmeer Yeer Øekeâej keâe mveelekeâ Ûeens lees MPPSC/UPSC hejer#ee
oskeâj IAS/Class 1-2 Officer yeve mekeâles nQ~
11. YeejleerÙe mewvÙe Dekeâeoceer ceW Yeer pee mekeâles nQ~
(II) efJe%eeve (Science) efJe<eÙe ceW-
(De) mveelekeâ ef[«eer kesâ efueS
Ùeefo 12JeeR Physics, Chemistry, Maths, Biology kesâ meeLe
efkeâÙee nes lees
1. B.Sc. (Dairy Technology), 2. Bechelor in Pharmacy
3. B.Tech in Agriculture, 4. B.Sc. in Bio technology
5. B.Sc. in Agriculture
(ye) ØeefleÙeesieer hejer#eeDeeW kesâ efueS
1.PET/PMT/PPT/AIEEE/IIT Deeefo Fvekeâer lewÙeejer efkeâmeer DeÛÚer
Coaching Classes ceb peekeâj keâjveer ÛeeefnS~
Fve ØeJesMe hejer#eeDeeW ceW GòeerCe& nesves hej BE. IIT. MBBS Deeefo ÛeÙeefvele
Colleges mes keâjkesâ mJele: jespeieejjle nes mekeâles nw~
veesš- Gòeâ mveelekeâ keâesme&sme keâjves kesâ yeeo mecyebefOele efJe<eÙe ceW P.G.
(MSC)/MBA Deeefo efkeâÙee pee mekeâlee nw~ Ùeefo 12JeeR Physics, Chem-
istry, Bio mes nes lees~
1. B.A.M.S., M.D., 2. B.H.M.S., 3. B.V.S.C.,
4. M.B.B.S., 5. B.D.S.,M.D.S., 6. Paramedical Courses,
7. B.Sc. Nersing, 8. B.M.L.T., 9. B.Sc. Home Science/
Micro Bio/Botany/Zoology/Chemistry etc.
Fmekesâ yeeo- Mtee/M.Sc. mecyebefOele efJe<eÙe ceW efkeâÙee pee mekeâlee nw~
lelhe§eele Sce.efHeâue SJeb heer.SÛe.[er. keâjkesâ College
ceW Professor yeve mekeâles nw~ Ùes efJeÅeeLeea Yeer PSC/
UPSC keâer lewÙeejer keâjkesâ IAS/Class 1,2 Dee@efHeâmej
yeve mekeâles nQ~ (Mes<e Deieues Debkeâ ceW)
❏ [e@.jepesvõ Mecee&
105, cee®efle Deheeš&cesvš, 15meer ceunejiebpe,
Fvoewj Heâesve 0731-2415832, cees.9425480798
46 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
46
 keâeÙe& ceW kegâMeuelee keâes Ùeesie keânles nQ~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
efJeÅeeLeea
ÙetB lees yeeuekeâ kesâ ceeB kesâ ieYe& ceW Deeles ner Gmes mebmkeâej osves keâer
keâJeeÙeo ØeejbYe nes peeleer nw Deewj Gmekesâ mebmeej ceW Deeles ner Gmekeâer
nj lejn mes meepe mebYeeue keâer peeleer nw~ hejvleg 10 mes 18 Je<e& keâer
Ùen DeJemLee Ùeeefve ÙegJeeJemLee mes hetJe& keâer DeJemLee ceeveJe peerJeve ceW
DelÙeefOekeâ cenlJehetCe& nesleer nw Ùen meceÙe yengle ueÛeeruee neslee nw~
FmeceW nce FvnW efpeme ¤he ceW {euevee ÛeenW {eue mekeâles nw~
Deewj
Deepe Yeer pees efMe#ee nw, Jen lees JÙeJemeeÙe ØeOeeve efMe#ee nw,
ceveg<Ùe ØeOeeve veneR~ yegefæ ØeOeeve efMe#ee nw, mebmkeâej ØeOeeve veneR Deewj Ùeesie
Fve oesveeW keâe mecevJeÙe Ùeesie keâjlee nw~ Ùeesie kesâ ceeOÙece mes «enCe efkeâÙes
ieÙes mebmkeâejeW Éeje ner veF& mebmke=âefle keâe efvecee&Ce neslee nw~ ‘DeLe
ÙeesieevegMeemeveced~’’ heblepeefue Ùeesie met$e 1 DeLee&led Ùeesie Mejerj ceve Deewj
ceefmle<keâ keâe DevegMeemeve nw~ FmeerefueS Ùeesie keâe ncesMee Ùen ØeÙeeme jne nw
efkeâ yeeuekeâeW kesâ peerJeve kesâ Deveg¤he Skeâ Ssmeer efJeÅee nce yeeuekeâeW kesâ peerJeve
mes peesÌ[s pees Gvekesâ mJeemLÙe, yeewefækeâ efJekeâeme Deewj YeeJeveelcekeâ efJekeâeme
keâe KÙeeue jKes~ pees Gvekesâ Ûeefj$e keâe efvecee&Ce keâjW Je Gvekesâ Yeerlej
Skeâe«elee ueeS~ pees Gvekeâer mebJesoveMeeruelee Deewj «enCe Meeruelee keâes yeÌ{eS~
pees Gvekeâer ÛebÛeuelee keâes meceehle keâj Deebleefjkeâ ØeefleYee pee«ele keâjW~ Fmeer
›eâce ceW hejcheje keânleer nw efkeâ yeÛÛeeW ceW Ùeesie keâe DeYÙeeme 8 Je<e& keâer Gceü mes
ner ØeejbYe keâjvee ÛeeefnS~ keäÙeeWefkeâ Gme meceÙe lekeâ Mejerj keâer Deble: ŒeeJeer
«eebefLeÙeeW ceW pees Yeer heefjJele&ve nesvee jnlee nw Jen hetCe& nes ieÙee neslee nw SJeb
Ùeesie keâjves mes Gvekesâ efJekeâeme ceW efkeâmeer Øekeâej keâer yeeOee veneR nesleer~ peye
yeÛÛes keâer DeJemLee 8-10 Je<e& kesâ Deemeheeme nesleer nw, heerefveÙeue «ebefLe keâe #eÙe
ØeejbYe nes peelee nw~ heerefveÙeue «ebefLe kesâ Fme #eÙe keâes Ùeewve heefjhekeäJelee keâe
ØeejbYe keân mekeâles nw~ Fme DemeceÙe heefjhekeäJelee kesâ heerÚs heerÙetef<ekeâe mes
ŒeeefJele nesves Jeeues nejceesve keâejCeerYetle nesles nQ~ Deveskeâ yeÛÛes lees Ùeewve
heefjhekeäJelee kesâ efJekeâeme kesâ Fme meb›eâceCe keâeue ceW leeue cesue ner mLeeefhele
veneR keâj heeles~ Gvekesâ ØeeCe Je ceve ceW Skeâ Øekeâej keâer GLeue-hegLeue nesves
ueieleer nw~ Demleg Úesšer Gceü ceW ner yeÛÛes keâe JÙeJenej $egefšhetCe& neslee nw~
GmeceW ›eâesOe Je efnbmee heveheves ueieleer nw~ Ùeefo nce GvnW efveÙeefcele ÙeesieeYÙeeme
pewmes metÙe&vecemkeâej, veeÌ[er MeesOeve ØeeCeeÙeece, ceb$e pehe Deeefo keâer Deeole
[eueW lees heerefjveÙeue «ebefLe keâe #eÙe efJeuebefyele neslee nw~ peye Ssmee yeÛÛee yeÌ[e
neskeâj efJeÅeeueÙe ceW ØeJesMe ueslee nw lees GmeceW meerKeves keâer #ecelee Je
DeefYe®efÛe keâneR DeefOekeâ nesleer nw~ Dee" Je<e& keâer Gceü mes yeÛÛeeW keâes leerve
ÛeerpeW DeJeMÙe efmeKeueeveer ÛeeefnÙes~
ceb$e Deemeve Deewj ØeeCeeÙeece, Fve leerveeW mes yeÛÛeeW keâe ØeJesMe Ùeesie ceW
neslee nw~ meJe&ØeLece nce ceb$eeW keâer yeele keâjles nQ~ ‘‘ceveveeled $eeÙeles Fefle
ceb$e: DeLee&led ceve keâes yebOeve mes cegòeâ keâjvee Deewj cegKÙe yebOeve nw leveeJe keâe~
Dele: ceb$eeW Éeje nce Deheveer Ûeslevee keâes Deewj Yeer mebJesoveMeerue yeveekeâj Gmekesâ
Yeerlej kesâ leveeJe nšekeâj Gmes Meevle Je efvece&ue yeveekeâj veÙes mebmkeâejeW keâes
«enCe keâj mekeâles nw~
yeÛÛeeW kesâ efueS keâF& ceb$e nw hej meyemes henues ieeÙe$eer ceb$e efmeKeevee
Gòece nw keäÙeeWefkeâ Ùen efJeefMe° ceb$e Meyo®he ceW veneR yeefukeâ OJeefve ®he ceW
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 47
47
mhebove ®he ceW peekeâj nceejs ceefmle<keâ keâes ØeYeeefJele keâjlee nw~
Ô Yet YegJe&: mJe: lelmeefJelegJe&jCs Ùeb~
Yeieex osJemÙe Oeerceefn efOeÙees Ùeesve: ØeÛeesoÙeele~~
FmeceW nce efpeleveer yeej Ô ‘Yet:’ yeesueles nw Gmemes SJeb
Gkeâej Je Dekeâej keâer pees OJeefveÙeeB nw Gmemes ›eâceMe: ceefmle<keâ kesâ
oebÙes Je yeebÙes ieesueeæ& kesâ meghego& kesâvõeW keâes pee«ele nesves ceW ceoo
efceueleer nw~ keäÙeeWefkeâ ceeveJe ceefmle<keâ keâe kesâJeue 10 ØeefleMele kesâvõ
ner DeYeer pee«ele nw~ Ô F&Õej keâe Øeleerkeâ meyemes ØeÛeefuele cetueYetle
SJeb meJe&ceevÙe ceb$e nw Fmekeâe Yeer DeYÙeeme yeÛÛeeW ceW keâjevee ÛeeefnS~
ceb$e kesâ he§eeled DeemeveeW keâe DeYÙeeme GmeceW Yeer nj Øekeâej kesâ veneR
yeefukeâ efJeMes<e Deemeve pees yeÛÛeeW kesâ neceexveeW kesâ efJekeâeme ceW DeJejesOe GlheVe
veneR keâjles nw, yeefukeâ Gvekesâ Mejerj kesâ efJekeâeme ceW meneÙekeâ efmeæ nesles nw~
FmeceW mes Skeâ DeYÙeeme nw metÙe& vecemkeâej~ Ùen yeejn ceb$eeW SJeb Ú: yeerpe
ceb$eeW kesâ memJej GÛÛeejCe Ùee ceeveefmekeâ GÛÛeejCe kesâ meeLe SJeb yeejn
DeemeveeW kesâ meeLe Õeeme ØeÕeeme keâer ieefleyeælee keâes yeveeÙes jKekeâj efkeâÙee
peelee nw~ Fmekesâ keâjves keâe Gòece meceÙe metÙeexoÙe keâe nw~ Ssmee keâjves mes
Fmekesâ ueeYe ceW oesiegveer Je=efæ nesleer nw~ Fmekesâ ceb$e metÙe& keâer efJeefYeVe MeefòeâÙeeW
kesâ OJeefvehetbpe nw efpevemes Skeâe«elee Meebefle DeleervõerÙe megKe keâer Øeeefhle nesleer nw
Je ceve mekeâejelcekeâ Tpee& mes heefjhetCe& neslee nw Deewj Mejerj mJemLe Je
ueÛeeruee neslee nw~ Fmekesâs he§eeled leeÌ[emeve keâefšÛe›eâemeve Yegpebieemeve, Oevegj& emeve,
MeMeebkeâ Deemeve heef§eceesòeemeve, meJeeËie Deemeve Deeefo keâe DeYÙeeme keâjevee
efnlekeâejer nesiee~
Fmekesâ he§eeled ceefmle<keâ ceW ØeeCe mebÛeej kesâ efueS ØeeCeeÙeece keâe DeYÙeeme
Yeer DelÙeeJeMÙekeâ nw~ Fmemes jesie ØeeflejesOekeâ #ecelee yeÌ{leer nw, ØeeCe Meefòeâ
ceW yeÌ{eslejer nesleer nw~ ceefmle<keâ keâes Deefleefjòeâ Tpee& Je Gmekeâer keâeÙe&#ecelee
yeÌ{leer nw~ HesâHeâÌ[eW keâer ef›eâÙeeMeeruelee yeÌ{leer nw~ efJeÅeeefLe&ÙeeW kesâ efueS veeÌ[er
MeesOeve (Devegueesce efJeueesce) ØeeCeeÙeece yengle GheÙeesieer nw Fmekesâ yeeo Yeüecejer
YeüefŒekeâe keâheeue Yeebefle Deeefo keâe DeYÙeeme keâjvee ÛeeefnS~ [erhe yeÇereE[ie keâe
Yeer DeYÙeeme keâjvee ÛeeefnS~ kegâÚ meceÙe he§eeled peye hegve: Gvekesâ peerJeve ceW
Mejerj ceW otmeje jemeeÙeefvekeâ heefjJele&ve nesleer nw~ 17-18 Je<e& keâer Gceü kesâ
Deemeheeme leye Ùeesie kesâ DevÙe DeYÙeemeeW ceW GvnW mebueive keâjles jnW~ ÙeesieeYÙeeme
kegâMeue ØeefMe#ekeâ keâer osKejsKe ceW keâjeSb lees DeÛÚe jnlee nw~ efJeÅeeefLe&ÙeeW ceW
Deebleefjkeâ DevegMeemeve ueeiet keâjves kesâ efueÙes Ùeesie ner Skeâcee$e GheeÙe nw
efJeÅeeefLe&ÙeeW keâes efMe#ee kesâ meeLe Ùeesie mes Yeer peesÌ[s~ Ùen ØeÙeeme meceepe
efvecee&Ce ceW ueeYeoeÙekeâ efmeæ neslee nw~ Deble ceW ceQ Ùener keânvee Ûeentbieer efkeâ
Deehe DeefYeYeeJekeâ nes Ùee efMe#ekeâ yeÛÛeeW keâes JeeCeer mes GheosMe osves kesâ yepeeÙe
Deheves DeÛÚs JÙeJenej Je DeeÛejCe mes oW Je GveceW mekeâejelcekeâlee peieeSb~
Ùekeâerve ceeefveÙes yeÌ[s nesves hej yeÛÛes Deehemes efkeâleveer Yeer
otj jnW Deheves mebmkeâej veneR YetueWies~
❏ ßeerceleer De®Cee DeefÕeveer JÙeeme
Ùeesie efJeMeejo
meewpevÙe mes melÙeevebo Ùeesie
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
SefvecesMeve
SefvecesMeve Fb[mš^er Yeejle ceW osj mes ner hejJeeve
ÛeÌ{er nes hej ceušerceeref[Ùee kesâ Heâeru[ ceW Fmes
meyemes lespeer mes yeÌ{ves Jeeuee meskeäšj ceevee peelee
nw~ SmeesÛewce Deewj [sueesFš kesâ neue kesâ DeOÙeÙeve
kesâ cegleeefyekeâ, efHeâueneue Ùen 556 keâjesÌ[ ®. keâe
GÅeesie nw efpemekesâ 20 Heâermeoer efJekeâeme oj kesâ
meeLe ner 2013 ceW 1,154 keâjesÌ[ ®. lekeâ hengbÛeves
keâer mebYeeJevee nw~ Fmemes SmheeÙeefjbie Sefvecesšj kesâ
meeceves DeJemejeW keâer keâesF& keâceer veneR jnsieer~
petevf eÙej Sefvecesšj 10,000®. mes
15,000®. Øeefleceen keâceelee nw~
SefmemšWš Sefvecesšj 30,000®. mes
40,000®. Øeefleceen keâcee mekeâlee nw~
SefvecesMeve [eÙejskeäšj 25,000®. mes
50,000®. Øeefleceen keâcee mekeâlee nw~
FbmšeršŸetšdme
ceeÙee Skesâ[ceer Dee@Heâ S[Jeebm[ efmevescesefškeäme
cegcyeF&, www.maacindia.com
Sjervee ceušerceeref[Ùee, Shšskeâ efueefcešs[
osMeYej ceW,www.arena-multimedia.com
efhekeâemees-meWšsefveÙeue SefvecesMeve keâe@uespe
osMeYej ceW, www.picasso.co.in
efJnmeefuebie Jeg[dme FbšjvesMeveue
cegcyeF&, www.whistlingwoods.net
Meg®Deeleer mewuejer
10,000®. mes 50,000®. Øeefle ceen lekeâ
FJeWš cewvespecesvš
yeÇeb[ ØeceesMeve Deewj DeJee[& mesjsceveer mes ueskeâj
KesueeW, meebmke=âeflekeâ keâeÙe&›eâceeW keâer hueeefvebie Deepekeâue
Dence
ueeFš, kewâceje, SkeäMeve... Ùes Meyo SbšjšsvceWš
Fb[mš^er ceW heerefÌ{ÙeeW mes Keemes peeves henÛeeves nQ,
uesefkeâve Deye keâeHeâer kegâÚ yeoue jne nw~ Deye
oMe&keâeW Deewj ßeesleeDeeW keâe Deevebo ner veÙee ceb$e
nw~ FmeceW Meeefceue nesleer nw keäueeFbš keâer efKeocele
mes ueskeâj hueev[ FJeWšdme~ DeJemejeW kesâ ef#eeflepe
hej JeekeâF& FJeWš cewvespeceWš veS efJekeâuhe kesâ ¤he
ceW GYej jne nw~ Fme ØeesHesâMeve keâes FJeWšdme kesâ
yesnlej ØeyebOeve kesâ ¤he ceW heefjYeeef<ele efkeâÙee pee
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
efyevee DeJemej Øeehle ngF& ÙeesiÙelee mes ueeYe keâce neslee nw~
legjvle veewkeâjer
mekeâlee nw Deewj FmeceW Deheej mebYeeJeveeSB nQ~
ef›eâSefšJe ef[heeš&cesvš keâer Meg®Deeleer mewuejer
10,000 Deewj 16,000®. ceeefmekeâ~
Øees[keäMeve ef[heeš&cesvš keâer mewuejer 8,000-
14,000®. ceeefmekeâ Øeefleceen~
keäueeFbš meefJe&efmebie šerce keâe cesnveleevee
12,000-18,000®. ceeefmekeâ~
FbmšeršŸetšdme
Sefcešer FbmšeršŸetš Dee@Heâ FJeWš cewvespeceWš
efouueer, www.amity.edu/aiem
vesMeveue FbmšeršŸetš Dee@Heâ FJeWš cewvespecesvš
hegCes, www.niemindia.com
efmebyee@Ùee@efmeme FbmšeršŸetš Dee@Heâ ceeref[Ùee
SC[ keâcÙegefvekesâMeve
hegCes, www.simc.edu
cegõe FbmšeršŸetš Dee@Heâ keâcÙegefvekesâMebme
Denceoeyeeo,www.mica-india.net
Meg®Deeleer mewuejer
12,000®. mes ueskeâj 20,000®. Øeefleceen
efJeòe #es$e
Decesefjkeâve Fkeâesvee@ceer ceW ÚeÙeer DeeefLe&keâ ceboer
keâer DeebÛe keâF& efJekeâemeMeerue osMe Pesueles Dee jns
nQ~ Ssmes ceW JesuLe cewvespecesvš Deewj HeâeFveWefMeÙeue
Svee@ueerefmeme kesâ #es$e ceW o#e ØeesHesâMeveume lewÙeej
keâjves keâer pe¤jle pÙeeoe nes ieF& nw Deewj peye
Yeejle keâer efJekeâeme oj 9 ØeefleMele keâe DeebkeâÌ[e
Útves keâer Deesj De«emej nw, Fme yeele keâer iegbpeeFMe
nw efkeâ DeeefLe&keâ efmLejlee mes HeâeFveWefMeÙeue ceekexâš
ceW keâeHeâer meejer pee@ye DeeheÛÙet&efvešerpe hewoe neW~
yeQefkebâie meskeäšj ceW «eesLe mes Yeer Fmes yeÌ{eJee efceuee
nw~ Fbef[Ùeve yeÇeb[ FefkeäJešer HeâeGb[sMeve kesâ Devegmeej,
Fme meceÙe mecemle yeQefkebâie meskeäšj keâer Demesš
JewuÙet 12.2 keâjes[Ì ®. nw, peyeefkeâ kegâue ef[hee@epf ešdme
ueieYeie 9.97 ueeKe ®. nQ, efpevneWves Fme meskeäšj
keâes hetjer lejn yeouekeâj jKe efoÙee nw~
Skeâ ØeeFJesš FefkeäJešer cewvespej 1 ueeKe ®. mes
1.25 ueeKe ®. cenervee lekeâ keâcee mekeâlee nw~
Skeâ JesuLe SW[ Hebâ[ cewvespej 1.2 ®. ueeKe mes
1.3 ueeKe ®. cenervee lekeâ keâcee mekeâlee nw~
Skeâ Smesš cewvespej Yeer 1.2 ueeKe ®. mes ueskeâj
48
48
1.3 ueeKe ®. cenervee lekeâ keâcee mekeâlee nw~
FbmšeršŸetšdme
Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ cewvespecesvš
Denceoeyeeo, yebieueg®, keâesuekeâelee
www.iimahd.ernet.in/
www.iimb.ernet.in/www.iimcal.ac.in
Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ HeâeFveWefMeÙeue hueeefvebie
efouueer, www.iifpindia.com
Hewâkeâušer Dee@Heâ cewvespecesvš mš[erpe,
efouueer, www.fms.edu
pesefJeÙej uesyej efjuesMebme FbmšeršŸetš
peceMesohegj,www.xlri.ac.in
Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ efyepevesme
nwojeyeeo, www.isb.edu
Meg®Deeleer mewuejer
1,00,000 ®. mes ueskeâj 1,25,000 ®. Øeefleceen
nsuLe kesâÙej
nj keâesF& [e@keäšj veneR nes mekeâlee nw, uesefkeâve
Heâecexmeer Deewj FceseEpeie meeFbmesme ceW ke@âefjÙej Yeer
Glevee ner ueeYeoeÙekeâ nes mekeâlee nw
keâne peelee nw efkeâ meceüeš DeMeeskeâ efJeÕe
Fefleneme kesâ Ssmes henues ueer[j Les, efpevneWves Deheves
veeieefjkeâeW keâes øeâer nsuLekesâDej cegnwÙee keâjJeeF&
Leer~ Gmekesâ yeeo mes Yeejle ceW neueele LeesÌ[s-yengle
yeoues nQ Deewj osMe kesâ Keeme yeÌ[s Fueekesâ nsuLekesâDej
Fvøeâemš^keäÛej kesâ yengle ner IeefšÙee mšQ[[d&me mes
petPe jns nQ, efpeveceW ueesie yesefmekeâ ÛewkeâDehe kesâ
efueS Yeer ØeeFJesš ØewefkeäšMeveme& hej efveYe&j nQ (Deewj
peeefnj nw, Jen øeâer veneR nw)~ keânves keâe celeueye
Ùen veneR nw efkeâ neueele hetjer lejn ner efvejeMeepevekeâ
nQ~ ueeFHeâ mšeFue keâer veF& yeerceeefjÙeeB Meg®
nesves, nwuLe FbMÙeesjWme keâJejspe (Yeues ner Jen
efmeHe&â 10 ØeefleMele hee@heguesMeve kesâ efueS nes) Deewj
ueieeleej yeÌ{leer hee@heguesMeve kesâ meeLe ner, yeÌ[er
mebKÙee ceW mšsš-Dee@Heâ-o-Deeš& ne@efmhešue Deewj
veefmeËie nescme ves osMeYej kesâ Menjer FueekeâeW ceW
Deheveer ogkeâeveW Keesue ueer nQ Deewj Jes Deheves cejerpeeW
keâes še@he keäueeme cesef[keâue meefJe&mespe cegnwÙee keâje
jns nQ, uesefkeâve osMeYej ceW meejs efmešerpebme keâes
Deheveer mesJeeSb cegnwÙee keâjeves kesâ efueS GvnW DeYeer
yengle uebyee jemlee leÙe keâjvee nw~
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 efpemeceW DeÛÚer mesJee keâer ÙeesiÙelee nw, Jen ceveg<Ùe keâYeer yegje veneR neslee~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
Skeâ jsef[Ùeesuee@peer šskeäveerefMeÙeve keâes 15,000®. efouueer,www.oberoihotels.com ceW 10 ØeefleMele mes pÙeeoe Deewj jespeieej kesâ
Deewj 20,000 ®. cenervee kesâ yeerÛe Meg®Deeleer mewuejer keâjerye 8 ØeefleMele keâer efnmmesoej nw~ yeÇe[b ceekexâefšib e
Jesleve efceue mekeâlee nw~ 8,000 ®. ues ueskeâj 20,000 ®. Øeefleceen Fbef[Ùee (yeerSceDeeF&) keâer Fbef[Ùee efjšsue efjheesš& kesâ
cesef[keâue efjØespeWšsefšJme 30,000 ®. cegleeefyekeâ, 2016 lekeâ YeejleerÙe efjšsue Fb[mš^er kesâ
cenervee lekeâ keâe hewkesâpe hee mekeâles nQ~ cewvespecesvš 175-200 Dejye [e@uej kesâ nes peeves keâer Gcceero
Sce. Heâecee& ef[«eer hetjer keâj Ûegkesâ ueesie Ùen meyekeâes helee nw efkeâ cewvespecesvš ceW ke@âefjÙej nw, JeneR Hetâ[ efjšsefuebie Kejeroejer kesâ mecetÛes yeepeej
50,000 ®. cenervee keâcee mekeâles nQ~ Deye meYeer ØeesHesâMebme ceW meyemes Deeies efvekeâue Ûegkeâe keâe meyemes oceoej mesieceWš nw~
nw~ osMe kesâ veeceer-efiejeceer efyepevesme mketâueeW ceW Skeâ ceÛex[eFefpebie cewvespej 12,000 ®.
FbmšeršŸetšdme ØeJesMe uesves kesâ Deekeâebef#eÙeeW keâer yengle yeÌ[er mebKÙee mes 15,000 ®. cenervee lekeâ keâceelee nw~
efouueer FbmšeršŸetš Dee@Heâ Heâecee&mÙegefškeâue Gve FbmšeršŸetšdme ceW peeves kesâ efueS neLe-heebJe Skeâ keäueeFbš meefJe&efmebie cewvespej 25,000 ®.
meeFbmesme SW[ efjmeÛe& ceej jner nw, uesefkeâve Ùen keâece keâesF& Deemeeve mes 30,000 ®. cenervee lekeâ keâceelee nw~
efouueer,www.dipsar.in veneR nw Deewj ve ner nj Deekeâeb#eer Fmekesâ efueS Skeâ SkeâeGbšWš 25,000 ®. mes 35,000 ®.
yeveejme efnbot ÙetefveJeefme&šer, GheÙegòeâ nw~ yengle mes ueesie GÛÛe heoeW keâer cenervee keâceelee nw~
JeejeCemeer, www.bhu.ac.in SkeäpeerkeäÙetefšJe ØeesHeâeFue Deewj TbÛes Jesleve-YeòeeW keâer
vesMeveue FbmšeršŸetš Fve Heâecee&mÙegefškeâue Ûecekeâ-ocekeâ mes ØeYeeefJele neskeâj Fme #es$e ceW FbmšeršŸetšdme
SpegkesâMeve SW[ efjmeÛe& Deeles nQ, uesefkeâve cewvespecesvš keâe #es$e veece Deewj cegõe FbmšeršŸetš Dee@Heâ keâcÙegefvekesâMebme
ceesnueer,www.niper.ac.in Oeve keâer Ûecekeâ mes keâneR yeÌ{keâj nw~ Denceoeyeeo, www.mica-india.net
Meg®Deeleer mewuejer Skeâ HeâeFveWefMeÙeue Sveeefuemš nj ceen Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ cewvespecesvš
15,000 ®. mes 50,000 ®. Øeefleceen 25,000-30,000 ®. keâcee mekeâlee nw~ yebieueg®, www.iimb.ernet.in
Skeâ ceekexâeEšie SkeäpeerkeäÙetefšJe nj ceen 60,000 Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ efjšsue š^sefvebie
ne@efmhešsefuešer ®. mes 1,00,000 ®. keâcee mekeâlee nw~ efouueer, www.iirt.in
Deheves osMe ceW mebmke=âle keâer keâneJele DeefleefLe ¢etceve efjmeesmexme cewvespej nj ceen 35,000 mes Meg®Deeleer mewuejer
osJees YeJe: (cesnceeve YeieJeeve nesles nQ) Yeejle ceW 40,000 ®. kesâ yeerÛe keâcee mekeâlee nw~ 12,000 ®. mes 35,000 ®. Øeefle ceen lekeâ
ne@efmhešsefuešer Ùee melkeâej keâer hejbheje keâes oMee&leer
nw~ 26/11 kesâ Deelebkeâer nceues kesâ oewjeve nesšue FbmšeršŸetšdme šsueerkeâe@ce
mšeHeâ ves Deheveer leekeâle Deewj yeneogjer keâe heefjÛeÙe Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ cewvespecesvš nce Ssmes oewj ceW jn jns nQ peneB metÛevee keâer
oskeâj Fme hejbheje keâes Deewj cepeyetle yevee efoÙee~ Denceoeyeeo, yebieueg®, keâesuekeâelee Deeceo Lece veneR jner~ Fmeer Jepen mes Dekeämej
Jeu[& š^sJeue SW[ štefjpce keâeGbefmeue ([yuetšeršermeer) www.iimahd.ernet.in/ nceeje kebâhÙetšj ›ewâMe keâj peelee nw, ceiej Ùen lees
Deewj SkeämeWÛej keâer Deesj mes peejer Skeâ efjmeÛe& ceW www.iimb.ernet.in/www.iimcal.ac.in Fme oewj keâer ceebie nw, leeefkeâ nce ogefveÙee mes pegÌ[s
keâne ieÙee nw efkeâ YeejleerÙe štefjpce Fb[mš^er 2018 pesefJeÙej uesyej efjuesMebme FbmšeršŸetš jn mekeWâ- Ûeens Heâesve Ùee vesš Deewj keâYeer-keâYeer lees
lekeâ 275.5 Dejye [e@uej keâer keâceeF& keâjsieer~ peceMesohegj,www.xlri.ac.in Fve oesveeW mes~ Fmeer keâejCe FvHeâe@cexMeve šskeäveesuee@peer
Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@Heâ HeâeFveWefMeÙeue hueeefvebie, (DeeFšer) Je šsueerkeâe@ce ceW ke@âefjÙej ueeskeâefØeÙe nes
cewvespecesvš heesefpeMeve keâer Meg®Deeleer mewuejer efouueer, www.iifpindia.com ieÙee nw~
30,000 ®. mes 40,000 ®. Øeefleceen nw~ Hewâkeâušer Dee@Heâ cewvespecesvš mš[erpe,
nesšue cewvespecesvš «espegSš 10,000 ®. mes FvHeâe@cexMeve šskeäveesuee@peer FbpeerefveÙej keâes
efouueer,www.fms.edu 20,000 ®. mes 30,000 ®. cenervee~
15,000 ®. Øeefle ceen keâcee mekeâles nQ~ Meg®Deeleer mewuejer
štefjpce Øees«eece ceW 8,000®. mes 10,000®. Jesye [sJeuehej keâes efceue mekeâles nQ 10,000
8 ueeKe ®. mes 12 ueeKe ®. meeueevee lekeâ Deewj 15,000 ®. cenervee~
Øeefle hes hewkesâpe nes mekeâlee nw~
ne[&JesÙej FbpeerefveÙej keâes efceue mekeâles nQ
FbmšeršŸetšdme efjšsue 10,000 mes 15,000 ®. cenervee~
keäÙetveer Skesâ[ceer Ùen yeele Deye keâesF& Keyej veneR jn ieF& nw
efouueer,www.kuoniacademy.co.in ef k eâ Jee@ ueceeš& peuo ner Yeejle ceW Deeves Jeeuee nw~ FbmšeršŸetšdme
ye[& Skesâ[ceer Keyej Ùen nw efkeâ YeejleerÙe DeeiexveeFp[ efjšsue Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@He⠚skeäveesuee@peer
efouueer,www.birdacademy.in meskeäšj ceW 25 ØeefleMele keâer «eesLe ceeueoej pee@ye efouueer, www.iitd.ac.in
FbmšeršŸetš Dee@Heâ nesšue cewvespecesvš DeeheÛÙet&efvešerpe kesâ efueS ojJeepes Keesue jner nw~ Fbef[Ùeve FbmšeršŸetš Dee@He⠚skeäveesuee@peer
cesj",www.ihmmeerut.com YeejleerÙe efjšsue Fb[mš^er leceece Fb[mš^erpe ceW meyemes KeÌ[iehegj, www.iitkgp.ernet.in
o DeesyesjeÙe meWšj Dee@Heâ ueefveËie SW[ [sJeuehecesvš yeÌ[er nw~ osMe kesâ mekeâue Iejsuet Glheeo (peer[erheer) vesMeveue FbmšeršŸetš Dee@Heâ FvHeâe@cexMeve
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 49 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

49

YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
SW[ šskeäveesuee@peer
efouueer, www.niituniversity.in
efyejuee FbmšeršŸetš Dee@He⠚skeäveesuee@peer
efheheueeveer, www.bits-pilani.ac.in
Meg®Deeleer mewuejer
12,000 mes 30,000 ®. Øeefleceen
iueesyeue efyepevesme Dee@hejsMeve
Mewef#ekeâ ÙeesiÙelee: 50 Heâermeoer Sef«eiesš
kesâ meeLe «espegSš
DeJeefOe: 2 meeue
keâesme& keâer ueeiele ueieYeie 49,300 ®. Jeeef<e&keâ Je megOee keâes veJe JeÙe ceW osKee mekeâue Yetle Ûesleve keâes osKee
Meg®Deeleer mewuejer : ßeerjece keâe@uespe Dee@Heâ ceeÛeuehegj keâer veerle Oeje hej
keâe@ceme&, ÙetefveJeefme&šer Dee@Heâ efouueer
(www.srcc.edu)
keâeGbmeefuebie SW[ Hewâefceueer Lewjsheer
Mewef#ekeâ ÙeesiÙelee: efkeâmeer Yeer efJe<eÙe ceW «espegSš Keie mecetn keâe vele&ve osKee
DeJeefOe : 2 meeue
keâesme& keâer ueeiele : 35,000 ®. meeueevee
Meg®Deeleer mewuejer : 25,000-35,000 ®. Øeefleceen
FbmšeršŸetš : mketâue Dee@Heâ kebâšervÙetFbie
SpegkesâMeve, Fivet, veF& efouueer
(www.ignou.ac.in)
S[Ješe&Fpecesvš SW[ heefyuekeâ efjuesMebme
Mewef#ekeâ ÙeesiÙelee: efkeâmeer Yeer efJe<eÙe ceW «espegSš YeefjÙee Iej mes cenkesâ Deebieve Meesj keâjs oeoe-oeoer, veevee-veeveer, keâes Deeies Deekeâj DeÛÚs keâeÙe& keâjvee
DeJeefOe : 1 meeue
keâesme& keâer ueeiele : 1,17,500 ®. meeueevee
Meg®Deeleer mewuejer : 25,000-75,000 ®. Øeefleceen yeÌ[e yetÌ{e keâes Deeoj keâjvees, DeeÙee ieÙee keâes ceeve,
FbmšeršŸetš : cegõe FbmšeršŸetš Dee@Heâ
keâcÙegefvekesâMeve, Denceoeyeeo, hewve Fbef[Ùee
(www.mica-india.net)
nsuLe keâeGbmeefuebie SsW[ cewvespecesvš
Mewef#ekeâ ÙeesiÙelee : yeeÙeesuee@peer Deewj mebyeæ Skeâ IeÌ[er DeeOeer IeÌ[er meye efceue keâjs nefj iegCeieeve,
efJe%eeve efJe<eÙeeW ceW yeerSmemeer
DeJeefOe : 1 meeue
keâesme& keâer ueeiele : 90,000 ®. meeueevee
Meg®Deeleer mewuejer : 10,000-
15,000 ®. Øeefleceen
FbmšeršŸetš : ceefCeheeue ÙetefveJeefme&šer, keâvee&škeâ
(www.manipal.edu)
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
DeebefOeÙeeb Deewj mecegõer uenjW ÙeesiÙe veeefJekeâeW keâe meeLe osles nQ~
ceeÛeuehegj Skeâ efJenbiece Âef°
ceeÛeuehegj keâer hegvÙe Oeje hej Mewue-meglee keâe heeJeve vewnj DeJeueeskeâ jne nw veerue leeue
yeeIe efiejer keâe ieewjJe Pej-Pej peie peveefve mebie ØeCeÙe met$e ceW ns Peebkeâ jns nw veYe ceb[ue mes
ceneleeue meefueue veerj ceW iejueece=le efMeJe DeeMeglees<e keâes meefueue veerj keâes
cesIe Jeeefj mes efmeefvÛele Yet hej Yemce ceÙeer DeeYee ceW osKee Dekegâue Keie ce=ie
efvePe&j keâes Pejles Yeer osKee mele Hesâjes keâe ceefvoj osKee Øeke=âefle hegbpe keâer Fme yesuee ceW
ceesleer meer Meyevece keâes osKee osJeje Jeefu[ efMeuhe keâuee keâe ÉÙe kegbâ[er keâe mebiece osKee
meeJeve keâer cemle yenejes ceW Úefvenejer heefvenejer oMe&ve peue-Oeeje keâes efiejles osKee
ns osKe jns veerjJe heuueJe hegjelelJe keâer Ûeesj yeeJeÌ[er Ûee"e kegbâ[er leš hej efveefce&le
$e+leghegefle kesâ Fve efoJÙe heuees keâes Jeemle efMeuhe keâe Deveghece šbkeâve nefmle Éej kesâ efyeukegâue heerÚs
veJe-peerJeve kesâ veJeue ®he keâes yeewæ keâeue kesâ Fme šbkeâve keâes efmeæ Deewj hegueefkeâle Øeeflecee ceW
Mewue meglee DeeueÙe ceW osKee efMeuheer kesâ Debkeâve ceW osKee peÙe peÙe peÙe nvegceeve iegmeeF&
yepejbieer keâe iegbpeve osKee
Ješ heerheue keâer megKeo ÚebJe ceW jece veece keâe DeÛe&ve osKee
Deieefvele efvece&ue leeue leuewÙee ieghle DeJeleefjle ieghle veeLe keâes veeiej keâer keâefJelee hegueefkeâle neskeâj
efpemekeâer Meerleue ceOegj Jeeefj mes ceeÛeuehegj keâer heeJeve Yet hej ieerle efJeOeeDees mes Ùegle neskeâj
otj #es$e mes Dee-Dee keâjkesâ mceeue ketâhe mes peue Yej-Yej kesâ veerue leeue hej peuepe veeJe ceW
Jeve efJenÁ keâes GÌ[les osKee efMeJe peue Dehe&Ce keâjles osKee Meerleue peue kesâ DeeefueÁve ceW
Yeefòeâ YeeJe keâe cebpej osKee efvepe keâefJelee keâes yeveles osKee
yeeIee-yeefu[ yeeIesÕej DeeueÙe kesâJeÌ[e Jeeheer keâer megMecee keâes ieerle-Úbo kesâ mJej keâes osKee
-megYee<e veeiej DeeMeg, cesve ceekex⚠ceeÛeuehegj, efpeuee jepeieÌ{ (yÙeeJeje)
meodie=nmLeer keâer DeefYeuee<ee mecyebOe pees[Ì ves ceW ceoo keâjW
meYeer mecceeefveÙe yeÌ[s yegpegie&, ceelee-
lece Iej keâe cneje mejleepe Deewj ceQ leceeje Iej keâer ieguekeäÙeejer yeefnveeW SJeb ÙegJee meeefLeÙeeW mes efveJesove
ØeYeg ves Ssmeer peesÌ[er yeveeF&, ke=âhee keâj oer Yeejer, nw efkeâ veeiej meceepe Skeâ heefJe$e SJeb
efnueerefceueer ves yeeie ueieeÙees Deewj Hetâueve keâer HegâueJeejer, ÙeMemJeer meceepe nw~ Fme meceepe keâe
yesše-yesšer Hetâue iegueeye keâe Deewj veeleer-heeslee ceejs efkeâuekeâejer, veece TBÛee G"eves kesâ efueS Deehe meYeer
yesše-yesšer meerue mehetlee Deewj nesÙe Dee%eekeâejer, nw~ peneB hej Yeer meceepe kesâ Iej nQ Gve
yent nes meg I eÌ [ meuees v eer pees ef v elÙe keâjW ef c epeceeveer , ieeBJeeW keâes peesÌ[vee SJeb Skeâ-otmejs mes
heefjÛeÙe keâjeves keâe ØeÙeeme keâjW~ Deepe
meeme-memeg j keâer mes J ee keâjvees os J ej pes " keâes ceeve, meceepe ceW keâFË ueÌ[kesâ, ueÌ[efkeâÙeeb, meieeF&
mecyebOe mes JebefÛ ele nw~ Fmeef ueS
veveo, Yeevespe keâes Deeoj keâjs keâYeer ve keâÌ[Jeer yeele,
meceepeyebOeg Ssmes yeÛÛeeW kesâ efJeJeen mecyebOe
nbmeer-KegMeer mes efnueefceue jsJes jKes Skeâ otmeje keâes OÙeeve,
hetpee-hee", oeve-Oece&, leguemeer hetpeve Deewj keâjekeâj Gvekesâ Iej yemeeves ceW menÙeesie
keâjW~ DeblejpeeleerÙe efJeJeen mecyebOeeW keâes
ieew «eeme efpeme Iej ceW efvele nesÙe,
nleeslmeeefnle keâjves kesâ efueS Ùen ØeÙeeme
hetjs Iej keâes keâYeer ve ÚesÌ[s ue#ceer peneb mJeÛÚlee heefJe$elee nesÙe,
pe®jer nw~ ceesmej ceW ueeÙeve osves keâer
ØeJe=efòe yebo keâj Jen hewmee heefjÛeÙe
hetjes Iej keâes mejie mecePees Jen Iej leerjLe meceeve, meccesueve ceW GheÙeesie efkeâÙee peeJes~ Fmeer
JemegbOeje keâer Ùen efJeveleer megCepees JeemegosJe YeieJeeve~ Øekeâej ceefnueeDeeW ceW ‘OegJeeje’ huesš yeebšves
keâer ØeLee yebo nesvee ÛeeefnS~ DeveeJeMÙekeâ
❏ meew.JemegOb eje ke=â<Ceieesheeue JÙeeme ØeLeeDeeW kesâ yepeeÙe Ùen jeefMe meceepe
40, ßeerjece veiej, Gppewve keâuÙeeCe ceW KeÛe& nesvee ÛeeefnS~
Heâesve 0734-2510966 ❏ megjsMe veeiej
DeOÙe#e ce.Øe. veeiej heefj<eo
MeeKee, MeeceieÌ{ cees.9757034732
50 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
50
 ceneve lÙeeie kesâ Éeje ner ceneve keâeÙe& mebYeJe nw~
YeefJe<Ùe efvecee&Ce efJeMes<eebkeâ
ces<e– YeJeve efvecee&Ce, Øeeshešea, S«eerkeâuÛej, Hetâ[ Øeesmesefmebie, Fkeâes štefjpce, yeepeej, yeQefkebâie Je HeâeFveWme kesâ #es$e ceW ØeÙeeme meeLe&keâ meeefyele nes mekeâles nQ~
hueebšsMeve, Je ceušer-vesMeveue kebâheefveÙeeW mes pegÌ[s peelekeâ Deheves ke@âefjÙej keâes efHeâuce, keâuee, ceveesjbpeve Je mebmke=âefle mes pegÌ[s peelekeâeW keâes efJeMes<e DeefYe®efÛe
veF& efoMee os mekeâles nQ~ jsueJes, meÌ[keâ heefjJenve, efMeefhebie SJeb SefJeSMeve kesâ jnsieer~
#es$e ceW jespeieej kesâ Éej Kegue mekeâles nQ~ efHeâuce ceeref[Ùee, HewâMeve cewvespecesvš Oeveg- heefjefmLeefleÙeeB LeesÌ[er Devegketâue yeve jner nw hejvleg jeng DeYeer Yeer
leLee yÙetšer Fb[mš^er ceW ceebie yeveer jnsieer~ Skeämeheesš&-Fbheesš& DeLeJee Le[& kebâš^er jemles keâe jesÌ[e yevee ngDee nw~ OewÙe&hetJe&keâ ue#Ùe Øeeefhle ceW ueies jns lees
š^s[ mes ueeYeeefvJele nes mekeâles nQ~ efMe#ekeâeW, he$ekeâejeW, pepeeW, JekeâerueeW, pÙeesefleef<eÙeeW, cenepeveeW, yeQkeâjeW Je
Je=<e - Fefleneme, heÙe&šve, hegjelelJe, nesšue-JÙeJemeeÙe, HeâeFveWmejeW keâes keâeÙe&mLeue hej yesnlej heefjCeece efceueves
keâuee-mebmke=âefle Deeefo mes pegÌ[s jespeieej HeâeÙeos keâe meewoe keâer mebYeeJevee yeveer jnsieer~

kegâb [ueer
meeefyele nes mekeâles nQ~ SpegkesâMeve, peve&efuepce, pÙetef[MeÙejer, cekeâj- Deiej ueesve ueskeâj JÙeJemeeÙe keâer Meg®Deele
yeQefkebâie leLee HeâeFveWme kesâ #es$e ceW ke@âefjÙej keâes veÙee DeeÙeece keâjvee Ûeenles nQ lees meesÛe-efJeÛeej keâj ner GheÙegòeâ efveCe&Ùe
efceue mekeâlee nw~ veewkeâjer yeoue mekeâles nQ Ùee leyeeouee nes ueW, hejvleg Deiej Deehe efHeâuce šsueerefJepeve, efØebš, HewâMeve,
mekeâlee nw~ ceekexâefšbie, kebâmeušWmeer, yeÇeskeâefjbie Ùee ueeFpeefvebie
mes pegÌ[s peelekeâeW keâes OewÙe&hetJe&keâ keâef"veeFÙeeW keâe meecevee ceW ef[peeFefvebie, cewvespecesvš Deeefo mes mebyebOe jKeles nQ lees
Deehe keâYeer Yeer MegYe metÛevee Øeehle keâj mekeâles nQ~ Deehekesâ
keâjvee nesiee~ JeeCeer hej efveÙeb$eCe jKeW leLee «eenkeâeW leLee
JejerÙe DeefOekeâeefjÙeeW mes ef[hueescewefškeâ jnW~
efceLegve- mJeemLÙe keâer hejsMeeefveÙeeW mes meHeâuelee mes
ke@âefjÙej ØeceesMeve keâe Ùeesie Yeer yeve jne nw~ cese[f keâue Je Fbpeerevf eÙeefjib e
ceW ke@âefjÙej leueeMe jns peelekeâeW kesâ efueS mener DeJemej
Fblepeej keâj jne nw~
meecevee keâj ke@âefjÙej keâes mener efoMee os heeSbies~ ØeesVeefle kegbâYe- Deiej Deehe ØeefleÙeesieer hejer#ee ceW Meeefceue nesvee
efceue mekeâleer nw leLee ÛegveewleerhetCe& efpeccesoeefjÙeeb oer pee mekeâleer nw~ DeeFšer, Ûeenles nQ lees meHeâuelee Øeeefhle kesâ efueS pecekeâj ØeÙeeme keâjves neWies~ Fme
MesÙej yeepeej, yeercee, ieefCele, uesKeve, yeQefkebâie Je HeâeFveWme kesâ #es$e ceW jeefMe kesâ peelekeâeW keâes Dee@šes-ceesyeeFume meskeäšj mes efJeMes<e ueeYe Øeeefhle mebYeJe
meHeâuelee keâe efJeMes<e Ùeesie nw~ Jekeâeuele mes pegÌ[s peelekeâeW kesâ efueS Yeer meceÙe nw~ mepe&veeW, keâchÙetšj FbpeerefveÙejeW, efKeueeefÌ[ÙeeW, hegefuemekeâefce&ÙeeW Je HeâewefpeÙeeW
yesnlej Ûeue jne nw~ cesef[keâue leLee FbpeerefveÙeefjbie kesâ #es$e ceW ke@âefjÙej kesâ efueS yesnlesjerve meceÙe Ûeue jne nw~
Ûeenves Jeeues peelekeâeW keâes meHeâuelee kesâ efueS keâ"esj heefjßece Je melele ceerve- efMe#ekeâeW, he$ekeâejeW, yeQkeâjeW, HeâeFveWmejeW, JekeâerueeW Je pepeeW keâes
ØeÙeemejle jnves keâer meueen oer peeleer nw~ keâeÙe&mLeue hej mekeâejelcekeâ efmLeefleÙeeb efceuesieer~ efHeâuce, ceeref[Ùee, HewâMeve,
keâke&â- mepe&jer, mheesšdme&, mheesšdme& cewvespecesvš, Deeceea, vesJeer, hegefueme Je heÙe&šve, ef[peeFefvebie, cÙetefpekeâ Je yÙetšer GÅeesie mes pegÌ[s peelekeâ keâeÙe&mLeue
DevÙe meskeäÙegefjšer Je ef[HeWâme meefJe&mespe mes pegÌ[s peelekeâeW kesâ efueS yesnlejerve hej meeJeOeeveer yejleW~ Dee@šesceesyeeFume Je efjÙeue mšsš mes pegÌ[s peelekeâeW keâes
meceÙe Ûeue jne nw~ ØeceesMeve kesâ Ùeesie yeve jns nQ~ heefyuekeâ meskeäšj meHeâuelee kesâ efueS Deefleefjòeâ ØeÙeeme keâjves neWies, hejvleg hegefueme Je Heâewpe mes
kebâheefveÙeeW mes pegÌ[s peelekeâ keâeÙe&mLeue hej MegYe metÛevee Øeehle keâjWies~ efJeosMeeW pegÌ[s peelekeâeW keâes keâYeer Yeer MegYe metÛevee Øeehle nes mekeâleer nw~ (meeYeej)
mes jespeieej kesâ efveceb$eCe Øeehle nes mekeâles nQ, hej Deveweflekeâ keâeÙe& mes otj ner ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
jnW, cewvÙegHewâkeäÛeefjbie, meerceWš, lesue, iewme Je hesš^es-jmeeÙeve, yeQefkebâie, HeâeFveWme
Je FvJesmšceWš kesâ #es$e ceW Deehekesâ ke@âefjÙej keâes veF& efoMee efceue mekeâleer nw~ yesešf ÙeeB
efmebn- efMe#ekeâeW, he$ekeâejeW, JekeâerueeW, yeQkeâjeW, HeâeFveWmejeW Je pÙeesefleef<eÙeeW
yesefšÙeeB Iej ceW ÛeerefÌ[ÙeeW keâer lejn Ûenkeâleer nw
kesâ efueS heefjßece mes peer ve Ûegjeves keâer meueen oer peeleer nw~ ceekexâefšbie Je
kebâmeušWmeer mes pegÌ[s peelekeâeW keâes keâeÙe&mLeue hej mebYeeefJele hejsMeeefveÙeeW mes yesefšÙeeB Iej ceW efleleefueÙeeW keâer lejn Hegâokeâleer nw
ÂÌ{lee mes efveyešvee nesiee~ MesÙej yeepeej, Øeeshešea JÙeJemeeÙe, yeQekf ebâie, FvJesmšceWš, yesefšÙeeB Iej ceW keâefueÙeeW keâer lejn cenkeâleer nw
SbMÙeesjWme, yeÇeskeâefjbie Je ueeFpeefvebie kesâ #es$e ceW keâeÙe&jle peelekeâ keâce-mes-keâce yesefšÙeeB Iej kesâ Deebieve keâer leguemeer nw
peesefKece G"eSb~ yesefšÙeeB Iej kesâ hetpeeIej keâer otiee& nw
keâvÙee- hegjeveer veewkeâjer ÚesÌ[ves leLee veF& veewkeâjer kesâ ceesn ceW Hebâmeves mes yesefšÙeeB Iej kesâ jmeesF&Iej keâer DeVehetCee& nw
henues veHeâe-vegkeämeeve osKe ueW~ pÙetef[MeÙejer, peve&efuepce, yeQefkebâie Je HeâeFveWme yesefšÙeeB Iej kesâ hegCÙeeW keâe ØeefleHeâue nw
kesâ #es$e ceW yesnlej jespeieej Øeeefhle keâer DeeMee keâj mekeâles nQ~ mejkeâejer yesšer Iej keâer onueerpe keâer ueepe nw
veewkeâefjÙeeW keâer Øeeefhle ceW LeesÌ[e JÙeJeOeeve nes mekeâlee nw~ efHeâuce, ceeref[Ùee, yesefšÙeeB Iej kesâ leerpe-lÙeewnejeW keâe Guueeme nw
keâuee, mebmke=âefle, mebieerle, HewâMeve, ef[peeFefvebie, cewvespecesvš Je yÙetšer GÅeesie mes
efpeme Iej ceW yesšer veneR Gme Iej kesâ GlmeJe Heâerkesâ
mebyebefOele ke@âefjÙej mes pegÌ[ves kesâ efueS Ùen yesnlej Jeòeâ nw~
leguee- mepe&jer, mheesšdme& cewvespecesvš, keâchÙetšj, FbpeerefveÙejeEie, Deeceea- yesefšÙeeB Øesce keâer iebiee nw, yesefšÙeeB YeeJe keâe meeiej nQ
vesJeer, hegefueme DeLeJee meskeäÙegefjšer Je ef[HeWâme #es$e ceW ke@âefjÙej keâes veF& efoMee yesefšÙeeB kegâue kesâ ieewjJe keâe meeiej nw
efceue mekeâleer nw~ MesÙej yeepeej, yeercee, ieefCele, keâchÙetefšbie, meebefKÙekeâer, yesefšÙeeB kegâue kesâ ieewjJe keâe efnceeueÙe nw,
uesKeve kesâ #es$e kesâ peelekeâeW keâes ueeYe efceue mekeâlee nw~ cÙetefpekeâ, šsueerefJepeve, yesefšÙeeb Oeerjpe keâer Oejleer nw
FJeWš cewvespecesvš, HewâMeve Je pJewuejer ef[peeFefvebie, štejf pce kesâ peelekeâ ueeYeeefvJele yesefšÙeeB mebmke=âefle keâe ØeJeen nw
neWies~ henÛeeve nw Deewj iegCe nw~
Je=ef§ekeâ- efjÙeue mšsš DeLeJee Dee@šesceesyeeFume #es$e ceW ke@âefjÙej keâes veF& -megveerlee veeiej
efoMee efceue mekeâleer nw~ Oeeleg GÅeesie, ÛeceÌ[e GÅeesie, lesue, iewme leLee hesš^es- jleueece
jmeeÙeve kesâ #es$e ceW Fme jeefMe kesâ peelekeâeW keâes meHeâuelee efceuesieer~ MesÙej
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 51 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

51
 oefjõlee kesâ efJeÛeej ceve ceW jKeWies lees keâYeer OeveJeeve veneR yeve heeSbies~
efJeÛeej JeeCeer
Jeeo-efJeJeeo ØeefleÙeeseif elee-17
efJe<eÙe- efkeâmeer Yeer keâeÙe&#es$e ceW JÙeJeneefjkeâ %eeve
kesâ DeueeJee DevegYeJe Yeer cenlJehetCe& neslee nw?
Jeeo-efJeJeeo ØeefleÙeesefielee kesâ efJe<eÙe ceW LeesÌ[er meer $egefš jn ieF&~ ojDemeue
Mew#eefCekeâ %eeve kesâ DeueeJee JÙeJeneefjkeâ %eeve leLee DevegYeJe Yeer cenlJehetCe&
neslee nw, Ùen nesvee Lee, hejvleg peuoyeepeer ceW ‘efJe<eÙe’ ØeYeeJeer veneR jn
mekeâe~ meJe&ØeLece nce Mew#eefCekeâ %eeve keâes cenlJe osles nQ, efMe#ee Øeehle keâjves
kesâ he§eele peye keâeÙe& #es$e ceW Glejles nQ lees Jeneb JÙeJeneefjkeâ %eeve leLee
DevegYeJe keâer DeeJeMÙekeâlee heÌ[leer nw~ keâFË yeej efMe#ee kesâ meeLe ner JÙeJeneefjkeâ
%eeve keâer Øeeefhle heefjJeej kesâ yeÌ[s meomÙe, efMe#ekeâ Ùee DevÙe JÙeefòeâÙeeW mes
Øeehle nes peeÙee keâjleer nw, Jewmes Deepekeâue heme&veeefuešer [sJeuehecesvš keâer
keâ#eeSB Yeer Meg® nes ieF& nQ, efkeâlevee Yeer GÛÛe efMeef#ele JÙeefòeâ nes uesefkeâve
GmeceW Ùeefo JÙeJeneefjkeâ %eeve veneR nw lees Gmes MetvÙe ner mecePee peeJes~
Gmekeâe yew"ves-G"ves keâe lejerkeâe, yeÌ[eW kesâ Øeefle Deeoj YeeJe, efJeveceülee,
DeefYeJeeove, yeeleÛeerle keâe lejerkeâe, Ùes meye JÙeJeneefjkeâ %eeve nw~ keâFË yeej
keâce efMeef#ele JÙeefòeâ Deheves JÙeJeneefjkeâ %eeve mes peerJeve ceW meHeâue nes peelee
nw,yeefukeâ ueesieeW kesâ efoueeW ceW Deheveer peien yevee ueslee nw~ peneB lekeâ DevegYeJe
keâe meJeeue nw lees Jen cee$e efMe#ee mes veneR efceuelee Gmekesâ efueS keâeÙe& #es$e ceW
leve-ceve Keheevee heÌ[lee nw~ Heâue keâes peye lekeâ ÛeKee ve peeS Gmekeâe mJeeo
helee veneR Ûeuelee~ Gmeer Øekeâej efkeâmeer Yeer efHeâu[ ceW peye lekeâ nce keâeÙe& veneR
keâjles, Gmekeâe DevegYeJe Øeehle veneR nes mekeâlee~ FmeerefueS veewkeâjer kesâ efueS
lewÙeej yeeÙees[eše ceW ‘DevegYeJe’ keâe efJeMes<e cenlJe neslee nw~ cesje ceevevee nw
efkeâ Ùeefo Deehekeâes peerJeve ceW JeemleefJekeâ ¤he ceW meHeâue nesvee nw lees GmeceW
Mew#eefCekeâ %eeve, JÙeJeneefjkeâ %eeve leLee DevegYeJe leerveeW keâe meceeJesMe DeeJeMÙekeâ
nw~ DeeJeMÙekeâlee Fme yeele keâer nw efkeâ yeÛÛeeW keâes efMe#ee kesâ meeLe ner
JÙeJeneefjkeâ %eeve heefjJeej Éeje efoÙee peeS~ keâesF& JÙeefòeâ heÌ{eF& ceW ieesu[
ces[ue Øeehle keâj ueW, hejvleg Deheves Jeefj‰eW, ceelee-efhelee keâes DeefYeJeeove ve
keâjW lees ceevee peeS efkeâ Jen ieesu[ ces[ue veneR efceóer ces[ue nw~ Deeheves osKee
nesiee efkeâ efpeleves Heâueoej Je=#e nesles nQ Jes meyemes pÙeeoe Pegkesâ ngS jnles nQ~
Dele: efMeKej hej hengBÛeves keâer henueer Mele& Ùee DeeJeMÙekeâlee ‘efJeveceülee’ nw~
efvemebosn Deehe %eeve Øeehle keâerefpeS~ DevegYeJe Øeehle keâerefpeS, efMeKej lekeâ
hengbefÛeS, hejvleg JÙeJeneefjkeâ %eeve kesâ ceeOÙece mes Deheves Deehe keâes Fvmeeve
yeveeS jefKeÙes~ Skeâ DeÛÚe Fvmeeve~ leYeer Deehekeâer meHeâuelee hetCe&lee Øeehle
keâj mekesâieer~
❏ mecheeokeâ

JÙeJeneefjkeâ %eeve ceveg<Ùe keâe DeeYet<eCe nw KeÛe&

JÙeJeneefjkeâ %eeve ceeveJe keâe DeeYet<eCe nw
lees DevegYeJe GveceW pegÌ[s ngS nerjs-ceesleer~ pewmes
DeeYet<eCeeW mes ceeveJe keâer megvojlee ceW Je=efæ
nesleer nw, Gmeer Øekeâej efpelevee JÙeJeneefjkeâ %eeve
nesiee Glevee ner Jen otmejeW keâe Ûenslee yevesiee~
meceepe ceW Deewj peerJeve ceW ØelÙeskeâ ceveg<Ùe
JÙeJenej mes ner mecceeve heelee nw, nce ceelee-
efhelee mes, YeeF&-yeefnveeW mes, F° efce$eeW mes,
osJej-YeeYeer, mes meeme-memegj, mes ÛeeÛee-ÛeeÛeer
mes veewkeâjer keâjles nw, lees Deheves efJeYeeieerÙe
keâce&ÛeeefjÙeeW mes SJeb yee@me keâes DeÛÚs JÙeJenej
mes ner Dehevee yevee mekeâles nw Skeâ Deefceš Úehe
ÚesÌ[ mekeâles nw~ meye ueesie Ssmes JÙeefòeâ keâer
ØeMebmee keâjles nw Jen JÙeefòeâ meYeer keâe mecceeve
heelee nw Deewj Deheves mes yeÌ[eW keâe meYeer keâe
mecceeve keâjvee ÛeeefnS Øesce mes yeesue vee, efMe°
Yee<ee keâe ØeÙeesie keâjvee, ÚesšeW keâes Yeer mecceeve
osvee Deheves DeeÛejCe mes meYeer keâes Deekeâef<e&le
keâjvee Ùen DeÛÚs JÙeJeneefjkeâ %eeve keâer efveMeeveer
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
nw~ JÙeJeneefjkeâ %eeve keâye nesiee peye peerJeve
keâe DevegYeJe nesiee~ DevegYeJe mes nce DeÛÚe
peerJeve peer mekeâles nQ, otmejeW keâes peervee meerKee
mekeâles nQ Je=æpeveeW keâes peerJeve keâe pÙeeoe DevegYeJe
neslee nw Gvemes JÙeJeneefjkeâ %eeve Øeehle keâj
Skeâ Decesefjkeâer Deewj Skeâ YeejleerÙe yeele keâj
mekeâles nw~ DevegYeJe Experience efkeâmeer
jns Les~
Yeer #es$e ceW Ûeens jepeveerefle ceW, efMe#ee ceW, ke=âef<e
Decesefjkeâer- nceejs ÙeneB Skeâ veeieefjkeâ keâer keâceeF&
ceW, JÙeJemeeÙe ceW, lekeâveerkeâ ceW kewâmee Yeer DevegYeJe
Deewmeleve 5000 [e@uej nw Deewj Jen 4000 [e@uej
nes, peerJeve ceW Ûeej ÛeeBo ueiee oslee nw~ DevegYeJe
KeÛe& keâjlee nw~
mes peerJeve ceW MeerIeÇ meHeâuelee lees efceueleer nw
YeejleerÙe- yeekeâer hewmeeW keâe Jen keäÙee keâjlee nw?
meeLe ner Deheves DevegYeJe mes nce otmejeW keâes Yeer
Decesefjkeâer- Gmekeâer cepeea nw pees Ûeens keâjs~
ueeYeeefvJele keâj mekeâles nw~ peerJeve keâe DevegYeJe nceejs Ùeneb keâesF& efkeâmeer kesâ ØeeFJesš ceeceueeW ceW
nceejer Oejesnj nw efyevee DevegYeJe kesâ peerJeve, oKeue veneR oslee~
efyevee heleJeej keâer veeJe keâer lejn nw FmeefueS YeejleerÙe- Deewj nceejs ÙeneB Skeâ Deewmele veeieefjkeâ
peerJeve ceW JÙeJeneefjkeâ %eeve kesâ meeLe-meeLe peerJeve 2000 keâceelee nw Deewj 3000 KeÛe& keâjlee nw~
keâe DevegYeJe Yeer yengle cenlJehetCe& nw~ peÙe Decesefjkeâer- yeekeâer hewmes Jen keâneb mes ueelee nw?
neškesâMe~ YeejleerÙe- Jees Gmekeâe efmejoo& nw~ nceejs Ùeneb Yeer
❏ jcesMe Ûevõ veeiej keâesF& efkeâmeer kesâ ØeeFJesš ceeceues ceW oKeue veneR oslee~
3Ú9, efJe%eeve veiej, keâesše
52 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

52
 pees kegâÚ keânes Gmes DeJeMÙe hetje keâjes, hetje keâjves keâe efJeÛeej ve nes lees Jees cele keânes~
efJeÛeej JeeCeer
Jeeo-efJeJeeo ØeefleÙeeseif elee-17

%eeve keâes Meer<e& mLeeve hej jKee peeJes

efkeâmeer Yeer keâeÙe&#es$e ceW meHeâuelee Deefpe&le keâjves kesâ efueS %eeve hejceeJeMÙekeâ keâeÙe&#es$e ceW keâjlee nw~ keâeÙe&#es$e ceW keâeÙe& keâjles ngS JÙeefòeâ keâes Deheves
nw Ûeens Deehe Gmes JÙeJeneefjkeâ %eeve keânkeâj mebyeesefOele keâjW Ùee efJe<eÙe %eeve efJe<eÙe %eeve kesâ Deefleefjòeâ DevÙe yeeleeW keâer peevekeâejer Øeehle nesleer nw~ keâeÙe&
keâer meb%ee oW~ Ùeefo %eeve Deewj DevegYeJe keâes JejerÙelee osves keâe ØeMve GheefmLele keâjles ngS GlheVe nesves Jeeueer mecemÙeeDeeW mes DeJeiele nesvee, Gvekesâ efvejekeâjCe
efkeâÙee peeÙes lees ceQ DeJeMÙe %eeve keâes Meer<e& mLeeve hej jKetbiee~ kesâ GheeÙe {tb{vee, keâeÙe& keâes efveÙeesefpele meceÙe ceW meHeâueleehetJe&keâ keâjvee, keâeÙe&
efJe<eÙe keâe %eeve JÙeefòeâ keâes keâeÙe&#es$e ceW meHeâue nesves kesâ efueÙes kesâ mebÛeeueve Deewj mebheeove ceW ØeÙegòeâ nesves Jeeueer efJeefYeVe ieefleefJeefOeÙeeW
yesno pe®jer nw~ keâeÙe&#es$e efJeefYeVe ®hesCe nesles nQ~ Deepe JÙeefòeâ Deewj efJeOeeDeeW mes DeJeiele nesvee FlÙeeefo yeeleW keâeÙe&#es$e ceW keâeÙe&
efJeefYeVe #es$eeW ceW keâeÙe& keâj jne nw~ ØelÙeskeâ #es$e ceW keâesF& efJeefMe° keâjles-keâjles Deewj Deheves Jeefj‰ meeefLeÙeeW kesâ %eeve Je hetJe& DevegYeJe
efJe<eÙe efveefnle jnlee nw~ Gme efJeefMe° efJe<eÙe keâe %eeve JÙeefòeâ keâer kesâ DeeOeej hej JÙeefòeâ meerKelee nw~ keâeÙe& #es$e ceW mJeÙeb keâeÙe&
meHeâuelee keâer DeeOeejefMeuee nesleer nw~ Ùen yeele njskeâ #es$e ceW ueeiet keâjkesâ Ghejesòeâ yeeleeW mes ®ye® nesves keâes nce DevegYeJe keâer ßesCeer
nesleer nw, Ûeens Jen keâeÙe&#es$e efÛeefkeâlmee, efJe%eeve-lekeâveerkeâer, ceW jKeWies~ meceÙe kesâ meeLe-meeLe efkeâmeer Yeer keâeÙe& #es$e ceW ef›eâÙeeMeerue
DeefYeÙeebe$f ekeâer, efMe#ee, efJeefOe vÙeeÙe Ùee efHeâj Jen JeeefCepÙe, JÙeJemeeÙe, Glmeener Je peeie®keâ Deewj cenlJeekeâeb#eer JÙeefòeâ Deheves DevegYeJe ceW
keâuee, jepeveerefle, ke=âef<e, Oece& Ùee JÙeJemLeeheve FlÙeeefo mes mebyebefOele nes~ FpeeHeâe Ùee Je=efæ keâjlee nw~ DevegYeJeer JÙeefòeâ kesâ heeme Deheves efJe<eÙe %eeve
ØelÙeskeâ keâeÙe&#es$e ceW JÙeJeneefjkeâ Je efJe<eÙe %eeve meJeexhejer nw~ Deewj keâeÙee&vegYeJe keâe DeeYet<eCe neslee nw~ ÙeÅeefhe %eeveer Je DevegYeJeer JÙeefòeâ
Deehe efÛeefkeâlmee kesâ #es$e keâe GoenjCe mece#e jefKeÙes~ Ùeefo efkeâmeer efkeâmeer keâeÙe&#es$e ceW veÙes ØeJesMe keâjves Jeeues JÙeefòeâ mes pÙeeoe meHeâue jnsiee
[e@keäšj kesâ heeme efÛeefkeâlmee #es$e kesâ efJe<eÙeeW kesâ %eeve keâe DeYeeJe nw lees Jen leLeeefhe ceQ JÙeefòeâieleleewj hej %eeve kesâ cenlJe keâes ØeeLeefcekeâlee otbiee~ DevegYeJe
Gmekesâ keâeÙe&#es$e ceW meHeâue veneR nes heeÙesiee~ Fmeer lejn mes FbpeerefveÙeefjbie kesâ keâeÙe&efmeefæ ceW meneÙekeâ neslee nw~ DevegYeJe Yeer Skeâ lejn keâe %eeve nw pees
#es$e ceW Ùeefo cesef[keâue, Fuesefkeäš^keâue, efmeefJeue, DeeÙe.šer., keâchÙetšj, heÌ{ves mes veneR lees DeJeueeskeâve Deewj mJeÙeb keâÙe& keâjles-keâjles JÙeefòeâ «enCe
Fueskeäš^eefvekeäme Ùee DevÙe keâesF& Yeer efJeefMe° #es$e ceW keâeÙe&jle FbpeerefveÙej Gme keâjlee nw~
#es$e kesâ efJe<eÙeeW ceW heejbiele veneR nw lees efveef§ele leewj hej Gme efJeefMe° Ùeefo DevegYeJe keâes cenòee Øeoeve keâer lees nceejs meceepe Deewj osMe kesâ
FbpeerefveÙeefjbie Heâeru[ ceW Gmes keâef"veeF&ÙeeB GheefmLele neWieer Deewj Jen DemeHeâuelee ØeefleJe<e& keâe@uespe mes ØeefleYeeMeeueer Deewj efMeef#ele yesjespeieej ÙegJekeâeW kesâ YeefJe<Ùe
keâe hee$e nesiee~ Deehe efMe#ee #es$e keâe °eble ueerefpeÙes~ Ùeefo efkeâmeer efJe<eÙe keâer keâewve efÛevlee keâjsiee~ Deepe keâe nceeje veJeÙegJekeâ efMeef#ele Glmeener
keâes heÌ{eves Jeeues efMe#ekeâ Ùee JÙeeKÙeelee kesâ heeme Gme efJe<eÙe keâe mecegefÛele cenlJeekeâeB#eer Hetâefle&ue Deewj DeeBKeeW ceW mJehve efueÙes ngS nQ Gmekesâ Glmeen Deewj
%eeve veneR nw lees efveef§eleleewj hej Jen efJeÅeeefLe&ÙeeW keâes YeueerYeebefle heÌ{eves ceW ceveesyeue keâes yeveeÙes jKeves keâe keâeÙe& nce meYeer keâe nw~ efMeef#ele veJeÙegJekeâ
DemeceLe& jnsiee~ ieefCele, Yeeweflekeâer, jmeeÙeve MeeŒe, Jevemheefle Je peerJe keâes Gmekesâ %eeve Je ØeefleYee kesâ DeeOeej hej Deehe keâeÙe& #es$e ceW keâeÙe& keâjves keâe
efJe%eeve, JeeefCepÙe keâuee FlÙeeefo efJe<eÙe ceW %eeve jKeves Jeeues SJeb heejbiele ceewkeâe Øeoeve keâerefpeS~ Deehe osKeWies efkeâ Deheves %eeve Je Tpee& ®heer DeŒeeW mes
efMe#ekeâ ner Gme efJeefMe° efJe<eÙe keâes Úe$eeW keâes Deelce efJeÕeemehetJe&keâ heÌ{e Jen keâeÙe& #es$e ceW peerJešlee yeveeÙes jKesiee~ meceÙe kesâ meeLe Deeie ceW lehekeâj
heeÙeWies Deewj Deheves keâeÙe&#es$e ceW ÙeLeesefÛele vÙeeÙe keâj heeÙeWies~ %eeve ØelÙeskeâ meesvee Deewj Yeer pÙeeoe efveKej peeÙesiee~
#es$e ceW DelÙeeJeMÙekeâ nw~ ❏ jekesâMe oJes (yeer.F&.efmeefJeue)
JÙeefòeâ peye Dehevee Mew#eefCekeâ peerJeve hetCe& keâj keâeÙe&#es$e ceW keâoce ‘efveefOe yebieuees’ hueeš veb. 7, Je[euee heeLe[ea jes[, Fefvoje veiej,
jKelee nw leye Jen Deheves Úe$epeerJeve ceW Øeehle %eeve keâe GheÙeesie Deheves veeefmekeâ ceneje°^ Heâesve 0253-2320636, cees.9423174975
veJeJe<e& keâer neefo&keâ MegYekeâeceveeSB
efMeJekegâceej peesMeer-meew.megMeeruee peesMeer
MewuesMe peesMeer-meew.ceesevf elee peesMeer
(hetJe& hee<e&o) (hee<e&o veb. 4, jeT)
nef<e&lee, Dee%ee, jepe peesMeer
Øeefle‰eve- peesMeer mšsMevejer SJeb efjÛeepe& mesvšj 42/10, mšsMeve jes[Ì , jeT (Fvoewj) Heâesve 0731-286515
cees.9826574147 (efMeJe peesMeer), 9977237237, 9424053997 (Mewues<e peesMeer)
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 53 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

53
 Ùeefo Deehe megKeer Deewj mece=efæMeeueer nesvee Ûeens lees Jewmes ner efJeÛeej hewoe keâjvee ÛeeefnS~
efJeÛeej JeeCeer
Jeeo-efJeJeeo ØeefleÙeeseif elee-17
keânles nw efkeâ kegâÚ ueesie efkeâmeer keâeÙe& keâes yeiewj DevegYeJe kesâ Meg® keâj osles
nw SJeb heefjCeece keâer efÛevlee veneR keâjles~ DeLee&led keâeÙe& keâjves kesâ he§eeled
meesÛeles nQ meHeâuelee Øeehle nes lees ØemeVe SJeb vee efceues lees og:Keer nesles nQ Ùee
Ùetb keânW efkeâ ieefCele efJe<eÙe ceW Skeâ efmeæevle neslee nw ‘š^eÙeue SC[ Sjj
cesLeÌ[’ keâe~ DeLee&led efkeâmeer Yeer ØeMve keâes nue keâjes- Skeâ lejerkesâ mes veneR lees
otmejs lejerkesâ mes~ lees Fme keâeÙe& ceW henues DevegYeJe kesâ DeeOeej hej keâeÙe& veneR
efkeâÙee peelee hejvleg keâeÙe& keâjves kesâ he§eeled DevegYeJe Øeehle efkeâÙee peelee nw~
Gmekesâ yeeo mener heefjCeece Øeehle efkeâÙee peelee nw~ hejvleg kegâÚ ueesie otmejeW
kesâ DevegYeJe keâes OÙeeve ceW jKekeâj keâeÙe& keâjles nw SJeb meHeâue nesles nw~
Ghejesòeâ leLÙe keâe JeCe&ve keâjves keâe leelheÙe& Ùener nw efke⠑JÙeJeneefjkeâ
%eeve’ SJeb ‘DevegYeJe’ oesveeW Deheveer-Deheveer peien cenlJehetCe& nQ~ JÙeeJeneefjkeâ
%eeve lees nceW efMe#eCe mebmLeeveeW SJeb DevÙe mebmLeeveeW mes Øeehle neslee nw,
uesefkeâve DevegYeJe lees keâeÙe& #es$e ceW ner Øeehle efkeâÙee pee mekeâlee nw Ùee efkeâmeer
DevegYeJeer JÙeefòeâ mes nebefmeue efkeâÙee pee mekeâlee nw~ GoenjCe kesâ leewj hej
keân mekeâles nQ efkeâ GÛÛe efMe#ee Øeehle keâj uesves kesâ he§eeled JÙeefòeâ ceW
JÙeJeneefjkeâ %eeve lees Dee peelee nw SJeb Jen JÙeJemeeÙe Ùee veewkeâjer kesâ efueS
lewÙeej nes peelee nw uesefkeâve Gme #es$e kesâ keâeÙe& kesâ DevegYeJe kesâ efueS Gmes
ØeefMe#eCe (š^sefvebie) Øeehle keâjveer nesleer nw leeefkeâ JÙeJeneefjkeâ %eeve kesâ meeLe-
meeLe DevegYeJe Yeer Øeehle efkeâÙee pee mekesâ~ Fmeer GösMÙe kesâ ceösvepej efMe#eCe
mebmLeeve SJeb ØeefMe#eCe mebmLeeve keâeÙe&jle nesles nQ~ keâF& yeej mebyebefOele #es$e ceW
keâeÙe& keâjves kesâ efueS ‘keâeÙe&MeeueeSB’ DeeÙeesefpele keâer peeleer nw efpememes mebyebefOele
oesveeW cenlJehetCe& nQ
Ùen yeele ceveg<Ùe kesâ peerJeve kesâ nj #es$e ceW GheÙeesieer nw pewmes- meeceeefpekeâ,
DeeefLe&keâ, jepeveweflekeâ, Oeeefce&keâ SJeb heeefjJeeefjkeâ Deeefo~ Ùeefo JÙeefòeâ kesâ heeme
JÙeJeneefjkeâ %eeve lees Yejhetj nw efkeâvleg mebyebefOele keâeÙe& keâe DevegYeJe veneR nw lees
Gmes Gòeâ #es$e ceW meHeâuelee hetCe& ¤he mes veneR efceueleer~ Fmekesâ efJeheefjle
JÙeefòeâ ceW Ùeefo JÙeJeneefjkeâ %eeve SJeb DevegYeJe Yeer nw lees Jen meHeâuelee
nebefmeue keâjsiee~ GoenjCe kesâ efueS Deeheves osKee nesiee efkeâ keâesF& Yeer mebmLeeve
GmeceW keâeÙe& keâjves kesâ efueS efJe%eeheve Éeje JÙeefòeâÙeeW (kesâv[er[sš) mes DeeJesove
Deecebef$ele keâjlee nw efpemeceW efMe#ee kesâ meeLe ‘DevegYeJe’ keâes ØeeLeefcekeâlee oslee
nw keäÙeeW? mhe° nw efkeâ kesâJeue Mew#eefCekeâ ÙeesiÙelee keâeHeâer veneR nQ, DevegYeJe Yeer
nesvee cenlJehetCe& nw~ heefjJeej ceW Yeer yeÌ[s-yegpegie& Deheves yeÛÛeeW keâes Gvekesâ
DevegYeJe keâe ueeYe G"eves kesâ yeejs ceW keânles nw, keäÙeeWefkeâ GvneWves peerJeve ceW
keâeÙe& keâjves kesâ yeeo pees DevegYeJe Øeehle efkeâÙee nw Jen Gvekesâ yeÛÛeeW keâes efyevee
ØeÙeeme kesâ ner nebefmeue nes peeS SJeb peerJeve kesâ DecetuÙe #eCeeW keâes GheÙeesie ceW
ueeÙee pee mekesâ~
Dele: Ghejesòeâ leLÙeeW SJeb GoenjCeeW kesâ ceeOÙece mes Ùen Deemeeveer mes
keâne pee mekeâlee nw efke⠑JÙeJeneefjkeâ %eeve’ kesâ DeueeJee ‘DevegYeJe’ Yeer
cenlJehetCe& neslee nw~ OevÙeJeeo~
❏ ÙeMeJeble veeiej,

JÙeefòeâ keâes Gme keâeÙe&#es$e keâe DevegYeJe Øeehle nes mekesâ SJeb DeÛÚs heefjCeece DeeF&.DeeF&.Sme. meneÙekeâ DeeÙekeâj DeeÙegòeâ (mes.efve.)
efceue mekesâ~ 21, mJeeefle efJenej, veeveeKes[Ì e, Gppewve Heâesve 0734-2533151

Jeeo-efJeJeeo ØeefleÙeeseif elee-16 kesâ efJepeslee jnW nw- ßeer ÙeMeJevle veeiej, Gppewve Heâesve 0734-2533151
Deeieeceer efJe<eÙe nw- ÙegJee heer{
Ì er keâes meeceeefpekeâ ieefleefJeefOeÙeeW mes peg[
Ì s jnvee ÛeeefnS~
Deheves efJeÛeej 25 peveJejer lekeâ DeJeMÙe efYepeJee osJeW~

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 54 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

54
 heg®<e MeŒe mes keâece ueslee nw, Œeer keâewMeue mes~
mJeeo JeeCeer
JÙebpeve efJeefOe ØeefleÙeeseif elee-15
yenveeW, peÙe neškesâMe JeeCeer ceW JÙebpeve efJeefOe ØeefleÙeeseif elee Meg® keâjves keâe GösMÙe Ùen nw efkeâ keâÌ[Úer nceeje Øeleerkeâ efÛevn nw,
meeLe ner nce veeiej yenveW Skeâ-otmejs kesâ JÙebpeve mJeeefo° SJeb ®efÛekeâj yeveeves ceW Deehemeer menÙeesie keâjvee Ûeenles nQ~
Deveskeâ yenveW Fme ØeefleÙeeseif elee ceW efnmmee uesves keâer FÛÚgkeâ nQ, efkeâvleg meceÙeeYeeJe yeeOekeâ yeve peelee nw,
Deehe JÙebpeve efJeefOe nceW F&-cesue kesâ peefjS Yeer Yespe mekeâleer nw~ efpeleveer DeefOekeâ ØeefJeef°Ùeeb DeeSBieer,
ØeefleÙeeseif elee keâe cepee Glevee ner DeeSiee~ Dele: DeefOekeâeefOekeâ ØeefJeef°Ùeeb efYepeJeeSb~
JÙebpeve efJeefOe ØeefleÙeeseif elee- 14 keâe efJe<eÙe Lee ‘cetueer’ Deewj FmeceW Skeâcee$e ØeefleYeeieer ßeerceleer JÙeescee efceles<e veeiej
keâes ØeLece efJepeslee Ieese<f ele efkeâÙee peelee nw~ DeYeer yeepeej ceW ‘cešj’ yengleeÙele ceW Dee jner nw~
Dele: cešj mes yeveves Jeeues JÙebpeveeW keâer efJeefOe nceW 25 peveJejer lekeâ DeJeMÙe Yespe osJeW~
efJeefOe- vecekeâ efceues iejce heeveer ceW cesLeer keâes 5 efceveš kesâ efueS [gyeeskeâj
cesLeer hegueeJe
jKeW~ efHeâj DeÛÚs mes Oees ues~ yeÛes heeveer keâes Úevekeâj efvekeâeue ueW~ Skeâ
meece«eer- 500 «eece ÛeeJeue, 300«eece keâšer njer cesLeer, LeesÌ[er meer
yeeTue ceW ceueeF& Hesâšs keâÌ[ener ceW Ieer iejce keâjkesâ peerje Deewj neRie [eueW~
Deojkeâ (keâšer ngF&), 1 ÛecceÛe peerje, nje OeefveÙee (mepeeves kesâ efueS) veeRyet
hesmš [euekeâj 2-3 efcešve lekeâ YetveW heermes ngS cemeeues Deewj vecekeâ efceueeS~
jme Je njer efceÛe& 2 (keâšer ngF&), 1 ÛecceÛe keâeueer efceÛe& heeG[j, ueeue efceÛe&
njer cešj, cesLeer, ceueeF& Deewj DevÙe meece«eer [eueW~ «esJeer keâes ieeÌ{e nesves
DeeJeMÙekeâleevegmeej, 2 lespe heòee, Skeâ Ûegškeâer neRie, oes ÛecceÛe meeQHeâ, 1
lekeâ hekeâeSb~
ÛecceÛe iece& cemeeuee, 8 yeÌ[s ÛecceÛe cegbieHeâueer keâe lesue, 4 yeÌ[er FueeÙeÛeer
veesš- Ùeefo «esJeer DeefOekeâ ieeÌ{er nes peeS lees LeesÌ[e mee otOe Yeer efceuee
SJeb vecekeâ mJeeoevegmeej~
mekeâles nQ~
efJeefOe- lesue iece& keâjkesâ GmeceW FueeÙeÛeer, lespeheòee Je peerje Yetve ueW,
❏ Je<ee& veJeerve veeiej, jerJee (ce.Øe.)
efHeâj GmeceW keâšer ngF& cesLeer ÚeQkeâkeâj keâeueer efceÛe&, nje OeefveÙee Je iece&
cemeeuee ÚesÌ[keâj meYeer cemeeues [eue oW~ peye cesLeer ceW mes megievOe Deeves ueies cesLeer [cheefuebime
lees Yeeries ÛeeJeueeW keâes GmeceW efceuee oW Deewj Devoepe mes heeveer [eue oW~ peye meece«eer- 1 keâhe iesntb Deeše (iesntb keâe Deeše), 1/2 keâhe yesmeve, 1/2 keâhe
ÛeeJeue hekeâ peeS lees yeejerkeâ keâše OeefveÙee Thej mes efÚÌ[keâ oW Je veeRyet jJee, 1 keâhe yeejerkeâ keâšs cesLeer kesâ heòes, 1 Úesše ÛecceÛe njer efceÛe& Je
efveÛeesÌ[keâj keâeueer efceÛe& Je iece& cemeeuee [eueW Je DeÛÚer lejn efcekeäme keâjW~ Deojkeâ hesmš, 1/2 Úesše ÛecceÛe peerje, 1 Úesše ÛecceÛe Mekeäkeâj, 1 Úesše
iecee&iece& meJe& keâjW~ ÛecceÛe veeRyet jme, 1 Úesše ÛecceÛe lesue, 1 Ûegškeâer Keeves keâe mees[e, vecekeâ
mJeeoevegmeej~
cesLeer keâer ce"jer
ÚeQkeâ kesâ efueS- 1 Úesše ÛecceÛe jeF&, 1 Úesše ÛecceÛe efleue Deewj 1
meece«eer- 2 keâhe cesoe, 1/2 keâhe keâmetjer cesLeer, 2 ÛecceÛe lesue, Ûegškeâer
yeÌ[e ÛecceÛe lesue~
ceer"er mees[e, 1/2 ÛecceÛe ueeue efceÛe&, 1/2 ÛecceÛe DeceÛegj, vecekeâ
efJeefOe- Deeše, yesmeve, jJee, njer efceÛe&, Deojkeâ hesmš, peerje Mekeäkeâj,
mJeeoevegmeej~
veeRyet jme, cesLeer, lesue, vecekeâ Deewj mees[e efceueekeâj vejce Deeše ietbLe ueW~
efJeefOe- keâmetjer cesLeer, cewoe, mees[e, efceÛe&, DeceÛetj Je lesue efceueekeâj
neLeeW ceW lesue ueieekeâj yee@ume yeveeSB~ efÛekeâveeF& ueies F[ueer kesâ meebÛes ceW
meKle Deeše ietbLe ueW~ Deešs keâer Úesšer ueesF&Ùeeb yeveeSb Je nuekeâe mee oyeekeâj
yee@ume jKeW~ yee@ume hekeâves lekeâ mšerce keâjW~ ÚeQkeâ kesâ efueS hewve ceW lesue iece&
Ûeeketâ mes ke⚠ueiee ueW~ yesues veneR~ Oeerceer DeeBÛe hej leues~
keâjW~ FmeceW jeF& Deewj efleue Ûeškeâekeâj lewÙeej yee@ume keâes DeÛÚer lejn
❏ ßeerceleer $e+leg Deeueeskeâ veeiej
GÚeuekeâj 2-3 efceveš ÛeueeSb~ nukeâe megvenje nesves hej DeebÛe mes Gleej ueW~
15-S, ceneefJeÅee keâe@ueesveer, ceLegje cees. 09412280990, 9927987957
iecee&-iece& cesLeer [cheefuebime mee@me kesâ meeLe meJe& keâjW~
cesLeer cešj ceueeF& cesLeer kesâ {syejs
meece«eer- DeeOee keâhe ›eâerce Ùee ceueeF&, 1 ieñer keâšer ngF& cesLeer, 1 keâhe
meece«eer- cesLeer keâšer ngF& 250 «eece, cekeäkesâ keâe Deeše 250 «eece, oner
Gyeueer ngF& njer cešj, vecekeâ mJeeoevegmeej, 3 šsyeue mhetve Ieer Ùee yešj,
200 «eece Ùee ÚeÚ, Deojkeâ njer efceÛe& keâe hesmš mJeeoevegmeej, uenmegve keâe
DeeOee šer mhetve peerje, ÛegškeâerYej neRie~
hesmš mJeeoevegmeej, efleue 1 ÛecceÛe, DepeJeeFve 1 ÛecceÛe, Mekeäkeâj leLee
cemeeues kesâ efueS- 1 FueeFÛeer, DeeOee FbÛe oeue Ûeerveer keâe šgkeâÌ[e, 2-3
vecekeâ mJeeoevegmeej~
ueeQie (heermekeâj heeG[j yevee ueW)~
efJeefOe- cekeäkesâ kesâ Deešs ceW meYeer Ûeerpes efcekeäme keâj oner mes Deeše ceLeWies~
hesmš kesâ efueS- 1 hÙeepe, 1 šsyeue mhetve KemeKeme, 1 šermhetve Mekeäkeâj
efHeâj Úesšs uegS yeveekeâj heje"s keâer lejn yesuekeâj ceOÙece DeeBÛe ceW nukesâ
[sÌ{ šsyeue mhetve keâepet, 1 šsyeuemhetve oner, 2-3 njer efceÛe&, DeeOee FbÛe
iegueeyeer jbie kesâ meskeWâies~ efHeâj iejce-iejce mee@me Ùee oner kesâ meeLe meJe&
Deojkeâ keâe šgkeâÌ[e (heermekeâj hesmš yevee ueW)~
keâjWies~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 55 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

55
 Jen (hejceelcee) jme nw~
mJeeo JeeCeer
cesLeer kesâ ieesšs cesLeer kesâ heje"s
meece«eer- 250 «eece Ûeves keâe keâkeâjsuee Deeše, Ûeerveer, efleue, vecekeâ, meece«eer- 2 keâšesjer Deeše, 1 keâšesjer yesmeve, 1 heeJe meeHeâ cesLeer yeeefjkeâ
metKee OeefveÙee, keâeueer efceÛe&, lepe, ueeWie, DeeOee keâhe otOe leLee heeveer, keâšer ngF&, neRie, vecekeâ keâÛÛee efhemee peerje št šsmš lesue
meesef[Ùece yeeF& keâeyeexvesš keâšer ngF& cesLeer~ efJeefOe- Deešs Deewj yesmeve keâes Úeve keâj GmeceW LeesÌ[e lesue meYeer meece«eer
efJeefOe-Fve meye ÛeerpeeW keâes Ûeves kesâ keâkeâjsues Deešs ceW efcekeäme keâjkesâ Ieesue [euekeâj iegveiegves heeveer mes iegbLe ueW~ lesue mes cevoer DeebÛe hej keâjejs meskeâ ueW~
yeveeSbies~ Ieesue ßeerKeb[ pewmee yeveeSbies~ efHeâj keâÌ{eF& ceW lesue iejce keâjkesâ Fmeer lejn yeLegDee Je heeuekeâ kesâ Yeer yeveeÙes peeles nw~ iecee&iece& meJe& keâjW
ceOÙece DeeBÛe ceW nukeâe iegueeyeer nesves lekeâ leueWies~ efHeâj Fmes njer Ûešveer Ùee ❏ ßeerceleer cesvekeâe meefÛeve Mecee&
oner kesâ meeLe meJe& keâjWies~ efJeÅee YeJeve ieesoce keâer leueeF&, PeeueeJeeÌ[
❏ meew. DeÛe&vee DeeMeglees<e Ùeeef%ekeâ cesLeer Lesheuee
yeÌ[ewoe cees.9998635210 meece«eer- 1 keâhe Deeše, DeeOee keâhe oner, 1-1 ÛecceÛe OeefveÙee heeG[j,
cesLeer keâer ce"jer DepeJeeFve, peerje, heeG[j Deesj ueeue efceÛe& heeG[j DeeOee ÛecceÛe nuoer,
meece«eer- 2 keâšesjer cewoe, DeeOeer keâšesjer jJee, DeeOeer keâšesjer cesLeer, ÛegškeâerYej neRie, DeeOeer ieñer cesLeer, 4 yeÌ[s ÛecceÛe lesue mJeeoevegmeej vecekeâ~
mJeeo Devegmeej vecekeâ, Skeâ ÛecceÛe DepeJeeFve, 4 ÛecceÛe lesue~ efJeefOe- Skeâ Leeueer ceW Deeše ueskeâj meYeer meece«eer keâes efceueekeâj iegbLe ueW,
efJeefOe- cesLeer keâes efcekeämej ceW LeesÌ[e heeveer kesâ meeLe keâce meceÙe kesâ efueS efHeâj Fmekeâer Úesšer-Úesšer ueesFÙeeb yevee ueW, ØelÙeskeâ ueesF& keâes yesuekeâj oesveeW
IegceeSb hesmš ve keâjW~ FmeceW meYeer meece«eer [eue keâj keâÌ[e Deeše iegLes ce"jer keâe lejHeâ lesue ueieekeâj meWkeâ ueW~ Skeâ-Skeâ Lesheuee DeÛeej kesâ meeLe meJe& keâjW~
Deekeâej oskeâj iece& lesue ceW leues cesLeer keâer ce"jer ÛeeÙe kesâ meeLe meJe& keâjW~ cesLeer meesÙee
cesLeer keâe KeeKeje meece«eer- 1 ieñer cesLeer yeejerkeâ keâšer ngF&, 1 keâhe meesÙee «esvÙetume, 2 yeÌ[s
meece«eer- 2 keâšesjer iesnbt keâe Deeše, 2 ÛecceÛe ceesÙeve keâe lesue, mJeeoevegmeej ÛecceÛe lesue, 1 yeÌ[e hÙeepe keâše ngDee, 1 ÛecceÛe Deojkeâ, uenmegve keâe
vecekeâ, 2 ÛecceÛe yeejerkeâ keâšer cesLeer~ hesmš, 10-12 keâepet, DeeOee ÛecceÛe ueeue efceÛe& heeG[j, DeeOee ÛecceÛe
efJeefOe- Deešs ceW meYeer meece«eer efceueeS Je keâÌ[e iegLe ueW, ueesF& yeveekeâj iejce cemeeuee, DeeOee ÛecceÛe nuoer, DeeOee ÛecceÛe OeefveÙee heeG[j, DeeOee
Ûekeâues mes jesšer kesâ Deekeâej keâe yesues~ leves hej keâÌ[keâ meeRkeâeF& keâjW~ ÛeeÙe kesâ keâhe ogOe, vecekeâ mJeeoevegmeej~
meeLe meJe& keâjW~ efJeefOe- meesÙee keâes iece& heeveer ceW efYeieeskeâj jKeW Deewj 15 efceveš yeeo efveLeej
ueW Skeâ keâÌ[eer ceW lesue iece& keâjsb Deewj keâše ngDee hÙeepe [euekeâj megvenje nesves
cesLeer keâe KeceCe
lekeâ leue ueW uenmegve Deojkeâ keâe hesmš efceueekeâj Yetves ceW Yeer efceueekeâj Gmekeâe
meece«eer- Skeâ keâšesjer jKee, DeeOeer keâšesjer yesmeve, DeeOeer keâšesjer oner,
heeveer megKeves lekeâ hekeâeÙes~ keâepet ceW LeesÌ[e mee heeveer efceueekeâj efcekeämej ceW heerme
mJeeoevegmeej vecekeâ, ueeue efceÛe&, peerje Je yeejerkeâ keâšer ngF& LeesÌ[er meer cesLeer
ueW Deewj cesLeer ceW efceueeSb Deewj meesÙee Deewj meejs cemeeues otOe Deewj LeesÌ[e mee
LeesÌ[e mee njer efceÛe& Deojkeâ keâe hesmš, Ûegkeâšer Yej mees[e Je yesefkebâie heeJe[j,
heeveer [euekeâj LeesÌ[er osj Deewj hekeâeSb Deewj iece& iece& hejesmes~
jeF& Je keâÌ{er heòee~
❏ Deefvelee efveuesMe veeiej, yeebmeJeeÌ[e
efJeefOe- oner keâes heeveer [euekeâj heleuee keâjW Je iece& keâjW, GmeceW meYeer
meece«eer efceueeS Je KeceCe kesâ heeš ceW jKe oW~ 30 efceveš yeeo efvekeâeue keâj cesLeer keâer ce"jer
jeF& keâÌ[er heòee keâe PeÌ[keâe [eues, nefj Ûešveer kesâ meeLe meJe& keâjW~ meece«eer- 500«eece cewoe, 100 «eece metpeer, 250 «eece njer leepeer cesLeer
❏ ßeerceleer DeÛe&vee vevove peesMeer heòee, [sÌ{ ÛecceÛe DepeJeeFve, oes Ûegškeâer neRie, 1 ÛecceÛe nuoer heeG[j, 1
76, Deepeeo veiej, Gppewve Heâesve 2516822 ÛecceÛe ueeue efceÛe& heeG[j, kegâÚ oeves keâeueer efceÛe&, leueves kesâ efueÙes
oevee cesLeer ceeJee ueñÒ efjHeâeFv[ lesue, ceesÙeve kesâ efueÙes Ieer, vecekeâ mJeeoevegmeej~ (Ieer keâe ceesÙeve
osves mes ce"jer pÙeeoe Kemlee Deewj pÙeeoe efove lekeâ leepee jnleer nw~)
meece«eer- cesLeeroevee 500 «eece, ieeWo 250 «eece, osmeer Ieer [sÌ{ efkeâuees,
efJeefOe- njer leepeer cesLeer keâes meeHeâ keâjkesâ cenerve keâeš ueW~ keâÌ[eF& ceW
Mekeäkeâj keâe yegje [sÌ{ efkeâuees, iesntB keâe ceesše Deeše 750 «eece, veefjÙeue ieesuee
ceesÙeve kesâ efnmeeye mes Ieer [eues~ peye Ieer DeÛÚer lejn iece& nes peeÙes leye
2, otOe 500 «eece, yeoece 150 «eece~ GmeceW Ûegškeâer Yej neRie DepeJeeFve [eues, meeLe ner nuoer efceÛe& heeG[j
efJeefOe- cesLeer oeves keâes megpeer keâer lejn ceesše heerme ueW~ 8 Iebšs otOe ceW [euekeâj cesLeer heòee [eues~ peye cesLeer vejce nes peeÙes leye Ùes efceßeCe yeÌ[er
efYeiees oW~ Fmekesâ yeeo keâÌ[ener ceW DeeOee efkeâuees Ieer [euekeâj ieesbo leue ueW~ hejele ceW [eues Deye FmeceW cewoe-metpeer vecekeâ Deewj kegâÚ keâeueer efceÛe& kesâ ketâšs
Deye Deešs keâes megvenje nesves lekeâ meWkesâ ceeJes keâes Yeer yeÇeGve nesves lekeâ meskeâ ngS oeves [eues~ meYeer DeÛÚer lejn efceuee keâj meye ietbLe ueW~ Deye Fmekeâer
ueW~ Deešs ceW ceeJee ieeso cesLeer oevee efceuee oW~ Fve meye meece«eer keâes DeÛÚer Úesšer-Úesšer ce"jerÙeeB yeveekeâj iejcee-iejce lesue ceW nukeâer megvenjer nesves
lejn mes efceueeÙeW~ Deye Mekeäkeâj keâe yegje, veeefjÙeue ieesuee yeeoece efceueekeâj lekeâ leues~ "C[er nesves nJee yevo [yyes ceW jKes~ meoea kesâ efoveeW ceW Ùes ce"jer
Fmekesâ ueñÒ yevee ueW~ peesÌ[eW Je Iegšves kesâ oo& ceW Fve ueñÒDeeW keâes Keeves mes ÛeeÙe kesâ meeLe yeÌ[er mJeeo ueieleer nw~
yengle ueeYe neslee nw~ nj jespe Skeâ ueñÒ Keeves mes Ùen Deew<eefOe keâe keâece ❏ DeefCecee oerhe Ùee%eefvekeâ
keâjlee nw~ yeeiegFn& ešer, keâesuekeâelee cees.9831724829
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 56 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

56
 cesjs Gòece Yeòeâ lees Jes nQ, pees cesjs YeòeâeW kesâ Yeòeâ nQ~
Oeeefce&keâ JeeCeer
efJe.me. 1501 F.me. 1445 keâes vejefmebn cesnlee kesâ
Deebieve ceW n<e& Je Guueeme keâe meceÙe DeeÙee ceen
Megkeäue 7 keâes Gvekesâ megheg$e Meeceueoeme keâer meieeF&
Yeòeâ vejmeer cesnlee keâe peerJeve-2
(mebyebOe) Je[veiej kesâ veeiej ceove cesnlee keâer leye YeieJeeve ßeerke=â<Ce meejer lewÙeejer keâj KeeÅe meece«eer Yespeer leLee pegveeieÌ{
megheg$eer megjmesvee kesâ meeLe ngF&~ Deye osjer keâer mece«e veeiej peeefle keâes Gòece hee$eeW ceW Yeespeve keâjeÙee leLee ÙeLee
efkeâmeer yeele keâer? MegYe cegngle& efvekeâueJee keâj ÙeesiÙe oef#eCee oskeâj efJeoe efkeâÙee~ efpeve Gòece hee$eeW ceW veeiej yebOegDeeW keâes
Gmeer meeue Ùeeves efJe.me. 1501 JewMeeKe Yeespeve keâjeÙee Lee Jes Yeer veeiej yebOegDeeW keâes YeWš keâj efoÙes~ Fme Øekeâej
Megkeäue 5 keâes efJeJeen keâer MenveeF& ietbpe YeieJeeve ßeerke=â<Ce ves Deheves Yeòeâ keâer Fppele yeÛeeles ngS Gvekesâ efhelee keâe
G"er yeÌ[s n<e& Je Guueeme kesâ meeLe ßeeæ mebheVe efkeâÙee~
efJeJeen mebheVe ngDee~ veeiej meceepe ceW keâvÙee kesâ efJeJeen kesâ he§eele ØeLece ØemeJe hej keâvÙee kesâ
vejefmebn cesnlee kesâ meceÙe ceW Éejkeâe hebLekeâ memeg j eue he#e kesâ meYeer meomÙeeW keâes Gvekeâer ceebie kesâ Devegmeej JeŒe Je
hej Ûeesj, [eketâ, uegšsjeW Je "ieeW keâe yeÌ[e ner Deelebkeâ Lee~ Ùee$ee keâeue ceW DeeYet<eCe Deeefo YeWš keâjves keâer ØeLee Leer, efpemes ceecesje keânles nw~ efJe.me.
®heÙes hewmes meeLe ueskeâj Ùee$ee keâjvee yeÌ[e ner peesefKece Yeje Lee? oes 1505 F.me. 1449 kesâ ceen mego 5 keâes kegbâJejyeeF& kesâ meerceeble Øemebie keâe
Ùeeef$eÙeeW keâes ßeerÉejkeâeOeerMe kesâ oMe&veeLe& Éejkeâe keâer Ùee$ee keâjves peevee Lee DeeÙeespeve efveef§ele efkeâÙee ieÙee~ meceÙe mes hetJe& DeeÙeespeve keâer heef$ekeâe
leye Gvekesâ ceve ceW efJeÛeej DeeÙee efkeâ keäÙeeW ve Ùeneb efkeâmeer mes"peer mes Éejkeâe vejefmebn cesnlee pegveeieÌ{ keâes Yespe oer ieF&~ vejefmebn cesnlee ves heef$ekeâe keâes
kesâ mes" kesâ veece ngb[er ues ueer peeÙes~ meejs pegveeieÌ{ Menj ceW Ssmes mes" keâes jCeÚesÌ[ jeÙepeer kesâ ßeerefJe«en kesâ ÛejCeeW ceW jKe oer~ vejefmebn cesnlee ves lees
Keespeles efHeâj hej efkeâmeer mes" keâe ef"keâevee veneR efceuee~ lees efkeâmeer cemeKejs Deheveer meejer mecheefle MegYe keâeÙe& ceW ueiee oer Leer~ peerJeve efveJee&n Yeer
ves Gve oesveeW Ùeeef$eÙeeW keâes yeleeÙee efkeâ Éejkeâe kesâ mes" kesâ veece ngb[er lees keâef"veeF& mes neslee Lee~ DeLe& keâe YeÙebkeâj DeYeeJe Lee~ Fme ceecesje keâer
vejefmebn cesnlee ner efueKekeâj os mekeâles nw~ JÙeJemLee ßeerke=â<Ce YeieJeeve keâes ner keâjveer Leer~
Ùeeef$eÙeeW ves Deheves heeme keâer jkeâce vejefmebn cesnlee keâes meeQhekeâj yeoues ceW petveeieÌ{ mes Debpeej keâeHeâer otj nw~ Gme meceÙe Deepe keâer lejn leer›eieefle
Éejkeâe kesâ mes" MeeceueMeen (ÉejkeâeOeerMe) kesâ veece ngb[er hees<eJeo (ke=â<Ce) 2 Jeeues Jeenve veneR Les~ ÙeeleeÙeele kesâ meeOeve IeesÌ[e, Tbš Ùee yesueieeÌ[er Leer~
mebJeled 1502 kesâ efove efueKekeâj os oer~ Ùeeef$eÙeeW keâer Éejkeâe Ùee$ee mekegâMeue hejvleg DeLee&YeeJe kesâ keâejCe Ghejesòeâ meeOeve GheueyOe veneR keâje mekeâles Les~
mebheVe ngF&~ peye Gvekeâes jkeâce keâer DeeJeMÙekeâlee ngF& lees ngb[er keâer jkeâce uesves FmeefueS GvneWves Deheves efce$e keâes yewueieeÌ[er kesâ efueS Dee«en efkeâÙee lees Gvekeâes
kesâ efueS Éejkeâe kesâ mes" MeeceueMee mes" keâes meejer Éejkeâe ceW Keespee hej Skeâ hegjeveer DevegheÙeesieer yewueieeÌ[er efceueer~ Deye Skeâ peesÌ[er yewueeW keâer mecemÙee
keâneR Yeer ef"keâevee veneR efceuee~ DeeefKej efvejeMe neskeâj Skeâ hes[ kesâ veerÛes DeeF& lees efkeâmeer lejn oes yegÌ{s yewueeW keâer JÙeJemLee ngF&~ meeOeve keâer JÙeJemLee
efJeßeece keâjves ueies~ efJe.me. 1502 DeceeJemÙee keâe efove Lee~ Deheves Yeòeâ nesles ner vejefmebn cesnlee ves Deheveer Yeòeâ ceb[ueer kesâ meeLe keâerle&ve keâjles ngS
keâe ceeve yeÌ{eves keâes hes[ keâer ÚeÙee ceW efJeßeece keâj jns Ùeeef$eÙeeW keâes Deheves Debpeej veiej keâes ØemLeeve efkeâÙee~ jemles ceW Deeves Jeeueer ØelÙeskeâ keâef"veeF& keâes
veece efueKeer ngb[er keâer jkeâce uesves keâer Dee«en efkeâÙee~ Éejkeâe kesâ mes" mJeÙeb ÉejkeâeOeerMe ves mebosn Deekeâj otj efkeâÙee~
MeeceueMee (ÉejkeâeOeerMe) mes" ves Gme ngb[er keâes mJeerkeâej efkeâÙee~ oesveeW Ùee$eer YeieJeeve ßeerke=â<Ce kesâ Yepeve keâerle&ve keâjles ngS Debpeej veiej hengbÛeves hej
ngb[er keâer jkeâce heekeâj DelÙeble ØemeVe ngS~ Gvekesâ meceeefOe ves Gvekeâe yeÌ[e ner Deveeoj efkeâÙee~ heMegDeeW kesâ yeebOeves keâer
YeefJe<Ùe kesâ ieYe& ceW keäÙee efÚhee nw Ùen keâesF& veneR peeve mekeâlee nw~ peien Gvekeâes Yeòeâ ceb[ueer kesâ meeLe "njeÙee ieÙee, peneB ceÛÚjeW, keâerÌ[s,
vejefmebn cesnlee kesâ Deebieve keâe n<e& Je Guueeme cee$e oes meeue keâer DeJeefOe ceW cekeâesÌ[eW Je ieboieer keâe meeceüepÙe Lee~ Gvekesâ Keeves ceW yeemeer Yeespeve efoÙee
ner iece kesâ DebOekeâej ceW yeoue ieÙee~ efJe.me. 1503 F.me. 1447 keâes ieÙee~ efhelee keâe Ssmee Deheceeve kegbâJej yeeF& menve veneR keâj mekeâer~ Jen heeveer
vejefmebn cesnlee keâe kegâue oerhekeâ meoe kesâ efueS Demle nes ieÙee~ Gvekesâ megheg$e Yejves kesâ yeneves IeÌ[e ueskeâj Debpeej kesâ leeueeye hej ieF&~ Jeneb hej kegbâJejyeeF&
Meeceueoeme ves Yej ÙeesJeve ceW ner mebmeej mes efÛej efJeoeF& keâj ueer~ Deheves meies YeeF& kesâ DeYeeJe yeÌ[e ner keâ®Ce efJeueehe keâjves ueieer~ keâ®Ce
MeeŒeeW ves efhelejeW keâer meblegef° kesâ efueS ßeeæ keâe yeÌ[e ner cenlJe nw~ efJeueehe Flevee ùoÙemheMeea Lee efkeâ Gmekeâer OJeefve YeieJeeve ßeerke=â<Ce kesâ keâeveeW
efJe.me. 1504 F.me. 1447 keâeefle&keâ Megkeäue 7 keâes vejefmebn cesnlee kesâ efhelee hej heÌ[er~ efyevee efkeâmeer Øekeâej keâe efJeuecye efkeâS YeieJeeve ßeerke=â<Ce ieewueeskeâ mes
ke=â<Ce oeceesoj keâer hegCÙe efleefLe Yeer Fmeer efove keâes Leer~ FmeefueS vejmeer Ûeue heÌ[s~ Debpeej veiej ceW mes" keâe ¤he OeejCe keâjkesâ ceecesje kesâ ceeue
Yeiele keâes Deheves efhelee keâe ßeeæ keâjvee DeeJeMÙekeâ Lee~ petveeieÌ{ ceW yemes meceeve meefnle hengbÛes~ YeieJeeve keâer ueeruee lees keâuhevee mes hejs nesleer nw~
meYeer veeiej yebOegDeeW keâes efveceb$eCe efoÙee ieÙee~ Deieues ner efove ßeeæ keâer Debpeej veiej kesâ meYeer efveJeeefmeÙeeW keâes Gvekeâer keâuhevee mes Yeer DeefOekeâ JeŒe
lewÙeejer keâjveer Leer~ ßeeæ kesâ efove Øeele: DeeJeMÙekeâ KeeÅe meece«eer Kejeroves DeeYet<eCe YeWškeâj Dee§eÙe&Ûeefkeâle keâj efoÙee~ YeieJeeve ßeerke=â<Ce ves Deheves
kesâ efueS Iej mes ØemLeeve efkeâÙee~ jemles ceW Yeòeâ ceb[ueer efceue ieF&~ yeme Deye Yeòeâ keâe ceeve yeÌ{eves kesâ efueS Fme lejn mes ceecesje keâer jerefle keâes hetje
keäÙee Lee Yepeve keâerle&ve ØeejbYe ngDee~ vejefmebn cesnlee lees Yepeve keâerle&ve ceW efkeâÙee~
Fleves ceieve nes ieÙes efkeâ Deepe efheleepeer keâe ßeeæ nw Yetue ner ieÙes~ leye keâeue keâer ieefle yeÌ[er ner efJeefÛe$e nesleer nw ve peeves keâye keäÙee nesiee~
YeieJeeve ßeerke=â<Ce keâes efÛeblee ngF& efkeâ cesje Yeòeâ lees cesjs iegCeieeve Je Yepeve efJe.me. 1505 F.me. 1455 keâes vejmeer cesnlee keâer Oece&helveer ceeCeskeâ cesnleer
keâerle&ve ceW Flevee leuueerve nw efkeâ Jen Deepe efhelee keâe ßeeæ nw Yetue jne nw~ ves vejefmebn cesnlee keâe meoe kesâ efueS veÕej osn keâes ÚesÌ[keâj mebmeej
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 57 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

57
 ceeveJecee$e keâes Skeâ keâjves kesâ efueS YeieJeeve keâer Yeefòeâ mes yeÌ{keâj keâesF& meeOeve veneR nw~
Oeeefce&keâ JeeCeer
efÛejefJeoeF& keâer~ helveer kesâ efJeÙeesie (efyeÚesÌ[) mes vejmeer Yeiele peje Yeer
ogKeer DeLeJee efJeÛeefuele veneR ngS Deefheleg Jeerlejeie keâer lejn ceve mecePeeÙee
Deewj Gvekesâ cegKe mes efvekeâue heÌ[e efkeâ-
‘Yeueg LeÙeg Yeebieer mebmeej megKes YepeMegb ßeerieesheeue’
Deye vejefmebn cesnlee kesâ heeme Yepeve keâerle&ve kesâ efmeJeeÙe kegâÚ Deesj keâece
veneR Lee~ Gvekeâer heg$eJeOeg metjmesvee ves ce=lÙeg heÙe&vle Gvekeâer mesJee keâer~ ßeerke=â<Ce
Yeefòeâ ceW Fleves ceive nes ieS efkeâ Jes helveer efJeÙeesie keâe og:Ke Yetue ieÙes~ meceÙe
Ûe›eâ lees ieefleJeeve nw meceÙe yeerlelee ieÙee efJe.me. 1511 Je F&.me. 1455 keâer
Iešvee nw vejmeer cesnlee Úesšs ieesheveeLe kesâ cesues mes ueewš jns Les leye leueepee
ceW meesceÛebo veece keâe JeefCekeâ efceuee pees heefjefmLeefle JeMe keâpe&oej nes ieÙee
Lee~ Gmeves cesnleepeer mes DeeefLe&keâ ceoo Ûeener~
meble yeÌ[s ner oÙeeueg nesles nQ hej $e+Ce uesves kesâ efueS kegâÚ ve kegâÚ efiejJeer
jKevee heÌ[lee Lee hej vejmeerpeer pees meble Les Gvekesâ heeme efiejJeer keâes kegâÚ Yeer
veneR Lee~ leye efØeÙe jeie kesâoej keâes efiejJeer jKekeâj mes" OejCeF& mes 60
keâew[er ueskeâj meesceÛebo keâes oer~ pees Deuhe %eeveer nesles nw Dee[cyej DeefOekeâ
keâjles nw kesâJeue ieeue ner yepeeles nw~ mejue, meùoÙe, hejeshekeâejer meble meoe
ner Gvekeâer DeebKeeW ceW efkeâjkeâjer lejn Keškeâles jnles nw~ efJe.me. 1512
F.me. 1576 ceen mego 7 keâer Iešvee nw~ meceepe kesâ ner efJeIve meblees<eerpeveeW
ves pegveeieÌ{ kesâ jepee ceeb[efuekeâ keâes vejmeer cesnlee kesâ efJe®æ YeÌ[keâe efoÙee Je
Gvekeâes yeboer yevee kewâo ceW [eue efoÙee Je Mele& jKeer efkeâ Deiej keâue Øeele:
keâeue lekeâ oeceesoj jecepeer keâer cetefle& keâes ieues keâe nej cetefle& ves vejmeer cesnlee
kesâ ieues ceW veneR henveeÙee lees Øeele: keâeue nesles ner vejmeer cesnlee keâe mej OeÌ[
mes Deueie keâj efoÙee peeÙesiee~ Ùeeves ce=lÙegob[ efoÙee peeÙesiee~ Mele& yengle ner
keâef"ve Leer~ GOej YeieJeeve ßeerke=â<Ce mes Yeer meneÙelee efceueves keâer DeeMee keâce
ner Leer keäÙeeWefkeâ YeieJeeve ßeerke=â<Ce keâe efoÙee ngDee jeie kesâoej lees mes"
efveoxeMf ekeâe mebMeesOeve keâe ØekeâeMeve HeâjJejer 2011 ceW
efomecyej 2010 ceW ØekeâeefMele ce.Øe. veeiej efveoxefMekeâe ceW kegâÚ veece Útšves leLee
$egefšÙeeb jnves kesâ mecyebOe ceW Deveskeâ efMekeâeÙeleW Øeehle ngF& nQ Fvoewj, KeeÛejeso, Ûeeheevesj,
Keb[Jee, Gppewve Deeefo MenjeW mes ‘‘megOeej’’ Øeehle nes ieS nQ~ meYeer hee"keâeW mes Dee«en
nw efkeâ Jes veece Útšves Ùee $egefš jnves keâer peevekeâejer mes 25 peveJejer lekeâ DeJeiele
keâjJee osJeW leeefkeâ HeâjJejer 2011 ceW Skeâ meeLe mebMeesOeveeW keâe ØekeâeMeve efkeâÙee pee
mekesâ~ yeej-yeej mebMeesOeve ØekeâeMeve mecYeJe veneR nw~ Dele: Skeâ meeLe mebMeesOeve
ØekeâeefMele keâjJee uesJeW~ mebMeesOeve heesmš keâe[& hej DeLeJee SmeSceSme kesâ Éeje ner
keâjJeeSB~ SmeSceSme cees.9425063129 hej keâjW~
-mecheeokeâ
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 58
58
OejCeerOej kesâ Ùeneb efiejJeer heÌ[e Lee~ vejmeer cesnlee yeÌ[s ner ØeceeefCekeâ
JÙeefòeâlJe kesâ OeCeer Je JeÛeve kesâ hekeäkesâ Les~ FmeefueS jeie kesâoej iee veneR jns
Les~ efyevee jeie kesâoej ieeÙes YeieJeeve ÉejkeâeveeLe Yeer meneÙelee veneR keâj
hee jns Les~ DeeefKej hees Heâšves lekeâ vejmeer cesnlee Deheves JeÛeve hej Deef[ie
jns~ leye YeieJeeve ÉejkeâeveeLe mJeÙeb vejmeer cesnlee keâe JesMe OeejCe keâjkesâ
mes" OejCeerOej keâes 60 keâewÌ[er Ûegkeâe keâj jeie kesâoej keâes ÚgÌ[eves keâe he$e
nJee kesâ ceeOÙece mes vejmeer cesnlee lekeâ hengbÛeeÙee~ Deye keäÙee Lee jeie
kesâoej $e+Ce mes cegòeâ ngDee peevekeâj vejmeerpeer ves yeÌ[s ner oerve YeeJe mes
jeie kesâoej keâe Deeueehe efkeâÙee~ Øeele:keâeue nesles-nesles ßeeroeceesojjeÙepeer
kesâ ßeerefJe«en keâe nej nJee kesâ ceeOÙece mes vejmeerpeer keâes henvee efoÙee~
Fme lejn YeieJeeve ßeerke=â<Ce ves Deheves Yeòeâ vejmeer cesnlee keâes ce=lÙegob[ mes
yeÛee efueÙee~ Fme efove keâes vejmeer cesnlee kesâ nejceeuee GlmeJe peÙebleer kesâ
veece mes ceveeÙee peeves ueiee~
meceepe kesâ ner ueesieeW keâe Fme lejn kesâ JÙeJenej mes og:Keer neskeâj
petveeieÌ{ ÚesÌ[ves keâe ceeveme yevee efueÙee~ DeeefKej efJe.me. 1512 F.me.
1456 kesâ Deble lekeâ petveeieÌ{ mes ØeÙeeCe keâj efoÙee~ meJe&ØeLece Gvee ieÙes~
Jeneb osueJee[e kesâ ieghle ØeÙeeie kesâ Ùecegvee kegbâ[ kesâ heeme oeceesojjeÙepeer keâer
cetefle& keâes efJemeefpe&le keâj mLeeÙeer yemeves nsleg ceebiejesue ieÙes~ Jeneb keâekeâe
heJe&leoeme keâer Ú$e ÚeÙee ceW YeefòeâceÙe peerJeve mebOÙee hetjer keâjves keâes De«emej
ngS~ 79 Je<e& lekeâ Yeefòeâ keâe Dece=leheeve keâjles ngS efJe.me.
1544 F.me. 1488 keâer pevcee°ceer kesâ GheJeeme keâe heejCee
veJeceer keâer Øeele: Dece=le yesuee ceW veÕej osn keâes ÚesÌ[keâj
YeieJeeve ßeerke=â<Ce keâer pÙeesefle ceW efJeueerve nes ieÙes~
❏ oÙeejece veeiej
megcesjhegj (jepe.)
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 kesâJeue Deelce%eeve ner Ssmee nw pees nceW meye pe®jleeW mes hejs keâj mekeâlee nw~
ieewjJe JeeCeer
ßeer ieerleepeer keâer ceefncee-2 veeiej meceepe keâer ieewjJe
meg#ce Mejerj kesâ meeLe kesâJeue Oece&-keâce& peelee nw hejce JeboveerÙee ßeer ceeleeßeer efvece&ueeosJeerpeer veeiej
-heb. keâceue efkeâMeesj veeiej hetpÙe meble ßeer keâceueefkeâMeesjpeer veeiej cenejepe ceneve meble SJeb ieewheeuekeâ
Ùen mebmeej peerJeve meb«eece keâer mecej Yetefce nw~ mebmeej keâer ceeÙee mes keâer menOeefce&Ceer hejce JeboveerÙee ceeleeßeer efvece&ueeosJeerpeer veeiej ves veejer keâer
Yeüefcele neskeâj leLee Deheves Denbkeâej mes «emle neskeâj ÙeneB hej ueesie cenevelee keâes ØeceeefCele keâjles ngS Skeâ ceneve SJeb DeeoMe& veejer SJeb menOeefce&Ceer
Deemeefòeâ mes efJeefYeVe Je=efòeÙeeW ceW mebueive nQ~ Deheveer-Deheveer ®efÛe Devegmeej kesâ ¤he ceW kesâJeue veeiej meceepe keâe ner veneR Deefhelet mechetCe& veejer peeefle keâe
ØeJe=òe neskeâj Dehevee-Dehevee jeie Deueehe jns nQ~ Jes meYeer ßes‰lee kesâ ceo ieewjJe SJeb cenevelee keâes Skeâ DeeoMe&, kegâMeue-ie=efnCeer SJeb heeflehejeÙeCe ceneve
meble kesâ ¤he ceW peerJeve peerkeâj yeÌ{eÙee nw leLee mechetCe& veejer peeefle kesâ mece#e
ceW Ûetj neskeâj Deheveer-Deheveer Je=efòe-ØeJe=efòe ®efÛe keâes ner Fme peiele keâer
Skeâ keâef"ve peerJeve peer keâj Ùen DeeoMe& Øemlegle efkeâÙee nw efkeâ kewâmes Oece&helveer
ßes‰ meÛÛeeF& ceeve yew"s nQ~ Jes meye ueesie meebmeeefjkeâ ceesn leLee #eefCekeâ
Deheves heefle kesâ Oece&, melkeâce& SJeb mesJee keâeÙeeX ceW menÙeesie keâjkesâ Deheves kegâue
megKeeW keâer Deemeefòeâ ceW Yeškeâ jns nw~ heefjJeej SJeb meceepe keâe Yeer ieewjJe yeÌ{e mekeâleer nw~
YeieJeeve kesâ Yeòeâ keâes ÛeeefnÙes efkeâ Fme mebmeej kesâ ueesieeW keâer YeerÌ[ keâes ceeleeßeerpeer ves mesceueer pewmes Úesšs mes ieeBJe ceW peneB owefvekeâ pe®jle keâer
osKekeâj ceesefnle Je Yeüefcele veneR nesJes leLee peiele kesâ hejce melÙe hejceelcee keâesF& Úesšer-meer Ûeerpe Yeer veneR efceueleer nes~ Úesšer-Úesšer ÛeerpeeW kesâ efueS Yeer
keâer Øeeefhle keâes ner peiele keâer ßes‰ meÛÛeeF& ceeves~ ceesn kesâ keâejCe ner Deemeheeme kesâ yeÌ[er peieneW mes peneB mes Meepeehegj pewmee Úesše mee Menj Yeer
ceveg<Ùe ØeeÙe: efkebâkeâòe&JÙecetÌ{ nes peelee nw efkeâ Deheves kegâšgcye-heefjJeej, 24 efkeâceer otj nw~ Jeneb hej Deeßece ceW YeòeâeW SJeb ieewceelee keâer mesJee keâjves
efjMlesoejeW, efce$eeW, yevOegDeeW keâer Deesj leLee efJe<eÙeYeesieeW, megKe-megefJeOee, pewmee keâef"ve keâeÙe& yeÌ[er efnccele Deewj metPeyetPe kesâ meeLe ØeejcYe efkeâÙee~ pees
SsÕeÙe& keâer Deesj GvcegKe nesJes DeLeJee Oece&-keâce&, pehe-lehe, DeeOÙeelce, Jeso Deepe mesceueer Deeßece SJeb efJeMeeue ieewMeeuee kesâ ¤he ceW YeòeâeW kesâ efueS Skeâ
mebmke=âefle, melÙe, mesJee, vÙeeÙe Je veerefle keâer Deesj GvcegKe nesJes~ ceveg<Ùe kesâ DeeoMe& GoenjCe keâe kesâvõ yeve ieÙee nw~ hejce JeboveerÙee ceelee ßeerpeer ves
ùoÙe keâer Ùener ogye&uelee Je ceesn Gmes vehegbmekeâlee ¤heer Deefve§eÙe keâer lÙeeieceÙe SJeb YeefòeâceÙe peerJeve peerles ngS leLee YeieJeeve ßeer neškesâÕejpeer
keâer meeOevee, Gheemevee keâjles ngS hetpÙe meble ßeer keâceueefkeâMeesjpeer veeiej keâer
efmLeefle ceW Deewj heehe ceeie& keâer Deesj {kesâueleer nw~ ns Yeòeâ! legce Fme ceesn
Oece&meeOevee SJeb ieewmesJee kesâ keâeÙe& ceW heie-heie hej menÙeesie keâjles ngS Skeâ
®heer ùoÙe keâer ogye&uelee, vehegbmekeâlee Je heehe ceeie& mes meowJe yeÛekeâj DeeoMe& menOeefce&Ceer SJeb DeeoMe& YeejleerÙe Oeeefce&keâ veejer kesâ ¤he ceW GuuesKeveerÙe
jnvee~ yeÛeles jnvee~ keâeÙe& efkeâÙee nw, pees meÛecegÛe mechetCe& yeÇeÿeCe meceepe kesâ efueS, ieewceelee kesâ
keäÙeeWefkeâ ce=lÙeg kesâ yeeo ceveg<Ùe kesâ heuues hej yeBOee ngDee (met#ce Mejerj efueS, ieewYeòeâeW kesâ efueS, mechetCe& veeiej meceepe kesâ efueS leLee mechetCe& je°^
kesâ meeLe) kesâJeue Gmekeâe Oece&-keâce& ner meeLe peelee nw~ Ùener ceveg<Ùe pevce kesâ efueÙes ieewjJe keâe efJe<eÙe nw~ hetpÙe ßeerpeer kesâ keâLee nsleg ØeJeeme kesâ efueS SJeb
ceW Deefpe&le Gmekeâer peerJeve Yej keâer pecee hetBpeer nesleer nw~ ns ceveg<Ùe efpevnW ieewMeeueeDeeW keâer GVeefle kesâ efueS ueieeleej YeüceCe kesâ efueS peeves hej mJeÙeb heefle
let mecePelee nw efkeâ ueesie lees lesjs nQ, lesjs Deheves nw, Jes meye legPes cee$e lesjn mes otj keâF&-keâF& nHeäleeW SJeb ceefnveeW lekeâ jnkeâj Gme meceÙe keâes YeieJeeve
efove yeeo Yetue peeÙeWies~ Ùen Mejerj Útšves kesâ yeeo peerJeelcee efHeâj yengle neškesâÕejpeer keâer Yeefòeâ ceW SJeb ieewmesJee ceW leLee YeòeâeW keâer mesJee ceW JÙeleerle
heÚleelee nw efkeâ neÙe! ceQves Ùen keäÙee keâj [euee~ keâF& pevceeW kesâ keâF& keâjles ngS lÙeeie SJeb lehemÙee mesJee keâe peerJeve JÙeleerle efkeâÙee nw~ Ùen keâeÙe&
efheÚues 29 Je<eeX mes Deepe Yeer DeveJejle peejer nw~ hetpÙemeble ßeerpeer ueieeleej
ÙeesefveÙeeW kesâ keâ°eW keâes Yegieleves kesâ yeeo Øeehle ogue&Ye ceveg<Ùe Mejerj keâes
efheÚues 29 Je<eeX mes ieewmesJee SJeb ßeerceod YeeieJeled %eeveiebiee kesâ ceeOÙece mes
heeves kesâ yeeo Yeer ceQ Oece&-keâce& leLee F&Õej Øeeefhle nsleg kegâÚ Yeer veneR F&Õej Yeefòeâ SJeb meveeleved Oece& keâer mesJee keâe ceneve keâeÙe& ceeleeßeerpeer kesâ
efkeâÙee~ Flevee ogue&Ye DeJemej heekeâj Ùetb ner ieJeeb [euee~ ieOes keâer lejn menÙeesie mes Deepe Yeer DeveJejled meef›eâÙe jnkeâj peejer jKes ngS nw~ ieewj#ee,
peerJeve Yej yeesPee {eslee jne Je Oeve keâe {sj ueieelee jne~ Oeve-oewuele, ieewheeueve SJeb Oece& keâer j#ee leLee meveeleved Oece& keâe OJepee ueieeleej TBÛeeF&
mecheefòe Je peceerve-peeÙeoeo ¤heer Oeve keâe {sj kegâšgcyeerpeveeW kesâ efueS keâer Deesj De«emej nw~ (›eâceMe:)
Deeheme ceW ueÌ[ves-PeieÌ[ves Je efnmmes-yeeBšs nsleg heerÚs Útš ieÙee~ ceesn kesâ ❏ Skeâ Yeòeâ, ÔmesceueerOeece
keâejCe Oeve kesâ {sj keâes hekeâÌ[s jne~ Gmekeâe Oece&-keâce&, oeve-oÙee, mesJee-
hejeshekeâej nsleg kegâÚ Yeer meogheÙeesie veneR efkeâÙee~ ‘lesjs-cesjs’ kesâ Ûekeäkeâj ceW oeble
GuePee jne~ Deheves heuues hej Deheves hejueeskeâ megOeej nsleg Oece& ¤heer hetbpeer oeble kesâ oo& mes keâjenles
Skeâef$ele veneR keâer~ efHeâj Ùen peerJeelcee Oece&jepe Deewj ÙeceotleeW kesâ meeceves ngS Jen [e@keäšj mes yeesuee-
Mece& mes efmej Pegkeâekeâj heÚleelee nw, jeslee nw, oneÌ[s ceej-ceejkeâj jeslee keâeMe, nce efyevee oebleeW kesâ hewoe
nw efkeâ neÙe uegš ieÙee, yeyee&o nes ieÙee, "iee ieÙee, Ùen keäÙee nes ieÙee, ngS nesles~
Ùen ceQves keäÙee keâj [euee~ ogue&Ye ceveg<Ùe pevce Ùetb ner iebJee efoÙee~ [e@keäšj ves keâne- nce efyevee
(›eâceMe:) oeleeW kesâ ner hewoe nesles nQ~
❏ mebkeâueve- Sve.kesâ.ieghlee, yeÌ[Jeeveer
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 59 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

59
 meHeâuelee kesâ efueS meenme meyemes yeÌ[er Jemleg nw~
cevees JeeCeer
oeoepeer keâer keâneveer
yegjer DeeoleW
‘‘oeoepeer, Deepekeâue Mejeye, lecyeeketâ Deeefo veMeerueer ÛeerpeeW keâe ØeÛeueve
efkeâMeesj Deewj ÙegJeeDeeW ceW yeleewj HewâMeve yeÌ{lee pee jne nw~’’ Deveg ves keâne~
‘‘neB yesše, Ùes efyeuekegâue mener nw efkeâ mketâue-keâe@uespeeW ceW heÌ{ves JeeueeW ceW
Ùes yegjeF& Hewâueleer pee jner nw~’’ oeoepeer ves efÛebleelegj cegÌ[ ceW keâne~
‘‘oeoepeer, keâeuespeeW Deewj nesmšueeW ceW jnves Jeeueer keâF& ueÌ[efkeâÙeeb Yeer
Meewkeâ-Meewkeâ ceW veMeerues heoeLeeX keâes ieues ueiee jner nQ~ ceneveiejeW ceW lees
yeerÙej Deewj efmeiejsš heervee cee[&ve nesves keâer efveMeeveer mecePeves ueies nQ~ yeeo
ceW kegâÚ ueÌ[efkeâÙeeB FvnW ÚesÌ[vee Yeer Ûeenleer nw~ hej kewâmes? Ùes Gvekeâer mecePe
ceW veneR Deelee~’’ DeVeer ves keâne~
Fme yeele keâe peJeeye ceQ legcnW Skeâ keâneveer megveeles ngS otbiee, oeoepeer
yeesues~ FmeefueS henues legce keâneveer megvees~
Skeâ yeej Skeâ OeveJeeve JÙeefòeâ ves Skeâ yengle efJeÉeve Deewj efJeMes<e%e mes
Deheves yesšs keâer yegjer DeeoleW ÚgÌ[Jeeves keâer ØeeLe&vee keâer~ Jen efJeMes<e%e Gmekesâ
yesšs keâes Skeâ yeieerÛes ceW ues ieÙee~ DeÛeevekeâ Skeâ peien ®keâ keâj Gmeves Gme
meesuen-me$en meeue kesâ yeÛÛes mes Jeneb Gies ngS Skeâ Úesšs mes heewOes keâes KeeRÛeves
kesâ efueS keâne~ yeÛÛes ves Gmes yeÌ[er mejuelee mes kesâJeue Deheveer Skeâ Gbieueer
Deewj Debiet"s keâer efÛecešer mes KeeRÛee~ heewOee peÌ[ meefnle Gmekesâ neLe ceW Dee
ieÙee~ efJeMes<e%e ves Deeies Ûeueles ngS yeÛÛes mes henues keâer Dehes#ee kegâÚ yeÌ[s heewOes
keâes GKeeÌ[ves kesâ efueS keâne~ yeÛÛes ves LeesÌ[er leekeâle ueieekeâj Gmes peesj mes
KeeRÛee LeesÌ[s ØeÙeeme mes heewOee GKeÌ[ ieÙee~
‘‘Deye Fme hesÌ[ keâes GKeeÌ[ keâj efoKeeDees’’ efJeMes<e%e ves yeÛÛes mes keâne~
yeÛÛes ves oesveeW neLeeW mes Gmekesâ leves keâes hekeâÌ[keâj Gmes GKeeÌ[ves keâer yengle
keâesefMeMe keâer, hej Jen Gmes efnuee Yeer veneR heeÙee~ Lekeâ nej keâj hemeerves mes
ueLeheLe Jen JeneR hej yew" ieÙee~ Fmes GKeeÌ[vee cesjs yeme keâer yeele veneR nw~
yeÛÛes ves jesveer-meer metjle yevee keâj keâne~
"erkeâ Ùener efmLeefle yegjer DeeoleeW keâer Yeer nesleer nw~ efJeMes<e%e ves keâne~
Meg®Deeleer oewj ceW lees yegjer DeeoleeW mes Úgškeâeje heeÙee pee mekeâlee nw, hej
peye Jes Deheveer hekeâÌ[ cepeyetle keâj uesleer nw, leye Gvemes Úgškeâeje heevee
cegefMkeâue nes peelee nw~ DeYeer meceÙe nw, legce DeYeer Ûeenes lees Deheveer ieuele
DeeoleeW Deewj yegjer ØeJe=efòeÙeeW mes Úgškeâeje hee mekeâles nes~ yeÛÛes keâer DeeBKes
Kegue ieÙeer Jen mecePe ieÙee efkeâ Jen efkeâleves yeÌ[s oueoue ceW Hebâmee ngDee Lee~
Gmes yengle DeÛÚe ceewkeâe mener meceÙe hej efceuee Lee~ Gmeves Deheves keâes
yeoueves keâe efve§eÙe keâj efueÙee~ efJeMes<e%e ves yeÌ[er ÛelegjeF& mes Gmekeâer efpeboieer
keâes mJeefCe&ce YeefJe<Ùe keâer Deesj ceesÌ[ efoÙee Lee~
❏ DeeMee veeiej
meer-12/9, $e+ef<e veiej, Gppewve Heâesve 0734-2521157
ieOee 4 Heâerš keâer jmmeer mes yebOee nw~ ieOee
yeleeDees Jen 8 Heâerš hej heÌ[er Ieeme kewâmes KeeSiee?
yeleeDees....~
nej ieS?, yeesuees nej ceeve ueer?
keâesF& yeele veneR, ieOes ves Yeer ceeve ueer Leer~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
meHeâuelee keâe jnmÙe
efkeâmeer ieeBJe ceW jcesMe Deewj oerhekeâ veecekeâ oes cetefle&keâej jnles Les~ jcesMe keâer
yeveeF& ØeefleceeSb Fleveer megboj nesleer LeeR efkeâ ueesie GvnW cegbnceebies oeceeW hej Kejero
uesles Les~ oerhekeâ keâer cetefle&Ùeeb keâesF& veneR Kejerolee Lee~ Skeâ efove oerhekeâ ves osKee
efkeâ jcesMe ØeefleceeSb yeveeves ceW JÙemle nw~ Gme meceÙe heeme mes Skeâ mes" keâer
yeejele iegpej jner Leer~ yeejele ceW yengle meejs ueesie Meeefceue Les~ {esue-veieeÌ[s
yepe jns Les Deewj DeeefleMeyeepeer Yeer nes jner Leer~ jcesMe ØeefleceeSb yeveeves ceW JÙemle
jne, Gmeves yeejele keâer Deesj osKee lekeâ veneR~ Ùen osKekeâj oerhekeâ jcesMe kesâ
heeme hengÛb ee Deewj yeesuee, ‘DeYeer Ùeneb mes yeejele iegpejer Leer~ ieebJe kesâ meYeer ueesieeW
ves Deheves-Deheves keâece ÚesÌ[keâj yeejele keâes osKee, hej legceves lees vepej Yeer veneR
G"eF&~’ oerhekeâ keâer yeele megvekeâj jcesMe YeeQÛekeâ jn ieÙee~ Gmeves Dee§eÙe& mes
keâne, ‘legce efkeâme yeejele keâer yeele keâj jns nes~ ceQves lees efkeâmeer yeejele kesâ
iegpejves keâer DeeJeepe veneR megveer~’ oerhekeâ ves keâne, Dejs YeeF& kegâÚ ner osj
henues Skeâ yeejele iegpejer nw~ meYeer ves Gmes osKee Deewj {esue-veieeÌ[eW keâer
DeeJeepe Yeer megveer~ Ssmee kewâmes nes mekeâlee nw efkeâ legcnW helee ner ve ueiee nes?
oerhekeâ keâer yeeo megvekeâj jcesMe yeesuee, ceQ peye Dehevee keâeÙe& keâjlee ntB lees
cesje mebhetCe& OÙeeve efmeHe&â Gme keâeÙe& hej ner kesâefvõle jnlee nw~ Ùeneb lekeâ efkeâ
Gme meceÙe cegPes Deheves Mejerj keâer Yeer megOe veneR jnleer~ jcesMe keâer yeele
megvekeâj oerhekeâ keâes Gmekeâer meHeâuelee keâe keâejCe mecePe ceW Dee ieÙee~ Jen
peeve ieÙee efkeâ Skeâ keâueekeâej kesâ efueS Skeâe«elee meyemes yeÌ[er Ûeerpe nw~ Gme
efove mes Jen Yeer OÙeeve ueieekeâj keâece keâjves ueiee~ ❏ meew.ogiee& Mecee&
meewvoÙe& mecyebOeer Iejsuet GheÛeej
lJeÛee kesâ jesie otj keâjves kesâ GheÛeej-
1. efiuemejerve, iegueeyepeue Deewj veeRyet keâe jme meceeve Yeeie ueskeâj
MeerMeer ceW Yejkeâj jKeW~ Fme efceßeCe keâer ceeefueMe keâjves mes lJeÛee meeHeâ
yevesieer~ neLe hewj ceW heÌ[s Ûeerjs efcešs peeles nQ~
2. cetueer kesâ jme ceW LeesÌ[e oner efceueekeâj Ûesnjs hej ueieeves mes Ûesnje
keâesceue Je Ûecekeâeruee yevelee nw~
3. keâjsues kesâ heòeeW keâe jme ueieeves mes lJeÛee keâe yengle hegjevee keâesF& Yeer
jesie efcešlee nw~
4. efleue keâe lesue kegâÚ iece& keâj jespe ceeefueMe keâjves mes ®Keer lJeÛee
Ûecekeâoej yeveleer nw~
KeeBmeer- 1. hÙeepe kesâ jme ceW Meno efceueekeâj heerves mes kewâmeer Yeer KeeBmeer
nes efceš peeleer nw~
2. veeRyet kesâ jme ceW Gmemes Ûeej iegvee Meno efceueekeâj Ûeenves mes KeeBmeer
efcešleer nQ~
3. ueeQie cegbn ceW jKekeâj Ûetmeves mes KeeBmeer efcešleer nQ~
4. Skeâ ÛecceÛe Meno Deewj oes ÛecceÛe Deojkeâ keâe jme efceueekeâj heerves
mes KeeBmeer efcešleer nw~
ceesšeheve- 1. Skeâ hekesâ veeRyet kesâ jme ceW Meno efceueekeâj Ûeešves mes
ceesšehee Iešlee nw~
2. hekesâ veeRyet keâe jme {eF& leesuee Je yeerme leesuee Meno ueskeâj kegâÚ iece&
heeveer ceW efceueekeâj Keeves kesâ yeeo legjble heerves mes Skeâ oes cenerves ceW ceesšehee
Iešlee nQ~
3. leguemeer kesâ heòeeW keâes ÚeÚ ceW Keeves mes Jepeve Iešlee nw Deewj Mejerj
Fkeânje yevelee nw~
4. kegâÚ iece& heeveer ceW Meno efceueekeâj megyen Keeueer hesš heerves mes~
❏ ceveespe veeiej
130, ieCesMehetjer, Kepejevee, Fvoewj cees.8982064274
60 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
60
 Deew<eefOeÙeeW keâe jme heg®<e nw Deewj heg®<e keâe jme JeeCeer nw~
hee"keâ JeeCeer
meceÙeeYeeJe ceW Yeer mebmkeâejeW keâes yeveeS jKeW-2
iegpejeleer ÛeeÙe ceW iegpejele ceW ØeÛeefuele cemeeuee [euekeâj ÛeeÙe yeveleer
ÛeeÙe lees meYeer yeveeles nQ ceiej... nw~ G.Øe.ceW veeiej heefjJeejeW ceW ueieYeie meYeer Øekeâej keâer ÛeeÙe yeveleer nw~
1. heòeer Jeeueer ÛeeÙe, Ûeerveer keâes kesâleueer ceW [euekeâj GmeceW otOe+heeveer
efkeâme Oeeleg kesâ yele&ve ceW ÛeeÙe meJeexòece yeveleer nw Ùen ceQ Deehe keâes Gyeeuekeâj kesâleueer ceW [euekeâj {keâkeâj jKe efoÙee peelee nw~ ueieYeie leerve
DeJeiele keâje jne ntB~ meeOeejCele: efvecve Oeeleg kesâ yele&veeW ceW ÛeeÙe yeveeÙeer efceveš yeeo ÛecceÛe mes efnueekeâj Úeveves kesâ yeeo Fmes ØeÙeesie keâjW~ (Deb«espe Fmeer
peeleer nw- Øekeâej keâer ÛeeÙe heervee hemevo keâjles Les) FmeceW jbie keâce HeäuesJej pÙeeoe neslee nw~
1. DeuÙetefceefveÙece keâe yele&ve 2. ÛeeÙe keâe oevee+heòeer keâer ÛeeÙe Ghejesòeâ efJeefOe (1) kesâ Devegmeej
2. mšerue keâe yele&ve yeveeÙeer peeÙe lees keâuej Je HeäuesJej oesveeW efceuesiee~
3. heerleue keâe yele&ve 3. pÙeeoelej ÛeeÙe+Ûeerveer+otOe keâes Skeâ meeLe Gyeeuekeâj yeveeÙeer peeleer nw~
4. heerleue keâe keâueF& ngDee yele&ve (A) peye heeveer Skeâ efceveš Gyeue peeÙes leye Ûeerveer [eueer peeÙe, Gmekesâ
meJe&ØeLece Keevee yeveeves keâes ceQ kewâefcekeâue efjÙeskeäMeve ceevelee ntB~ FmeefueÙes Gyeue peeves kesâ yeeo ÛeeÙe keâer oevesoej heòeer [eueer peeÙes Gmekesâ DeeOee efceveš
hesÌ[e meYeer nueJeeF& yeveeles nQ GmeceW KeesÙee Je Ûeerveer keâe ØeÙeesie meeceevÙeleÙee Gyeueves kesâ yeeo otOe [euee peeÙes peye Gyeueves ueies leye Gleejkeâj Úevekeâj
neslee nw, hesÌ[e efkeâmeer nueJeeÙeer keâe Hesâceme neslee nw~ Fmemes mhe° neslee nw ØeÙeesie keâjW~
efkeâ KeesÙes ceW Ûeerveer keâe efpelevee DeefOekeâ mener Devegheele nesiee Gmeer keâe hesÌ[e (B) Deojkeâ keâe ØeÙeesie Yeer ÛeeÙe yeveeves ceW neslee nw~ efJeefOe 'A' ceW peye heeveer
Hesâceme nesiee~ jKee peeÙes lees GmeceW Deojkeâ ketâškeâj [eueves mes mJeeo Deueie nes peelee nw~
Fmeer Øekeâej peye ÛeeÙe yeveeÙeer peeleer nw lees ÛeeÙe keâer heòeer keâe yele&ve mes Fmeer ceW peye ÛeeÙe Je otOe heÌ[ves kesâ yeeo Deojkeâ ketâškeâj [eueer peeÙes
efjÙeskeäMeve neslee nw~ cesjs DevegYeJe kesâ Devegmeej ÛeeÙe meyemes DeÛÚer heerleue kesâ lees mJeeo ceW Heâke&â nes peeÙesiee~
keâueF& efkeâÙes ieÙes yele&ve ceW yeveleer nw~ efpevekeâe Dee[&ve efvecve Øekeâej nw- (C) heeveer Gyeueves hej efJeefOe ‘De’ ceW FueeÙeÛeer+Deojkeâ keâe ØeÙeesie
1. heerleue keâe keâueF& efkeâÙes yele&ve ceW - ‘‘Glke=≒’ keâjkesâ ÛeeÙe yeveeves mes mJeeo Deueie nes peeÙesiee~
2. heerleue kesâ yele&ve efyevee keâueF& - ‘‘DeefleGòece’’ (D) efJeefOe ‘De’ ceW heeveer Gyeueves hej Ùeefo ueeQie oes Ùee leerve vecyej
3. mšerue kesâ yele&ve ceW - ‘‘Gòece’’ ketâškeâj [eue oer peeÙes lees mJeeo Deueie nes peeÙesiee~
4. DeuÙetefceefveÙece kesâ yele&ve ceW – ‘‘meeOeejCe’’ (E) heeveer Gyeueves hej DeeJeMÙekeâleevegmeej iegÌ[ [euekeâj peye Gyeueves
ÛeeÙe meeOeejCeleÙee yeepeej ceW efvecce Øekeâej mes GheueyOe nesleer nw- ueieW Skeâ Ûegškeâer vecekeâ [eue oW efHeâj ÛeeÙe Je otOe [eue keâj Úeve ueW lees
1. ÛeeÙe Ûetje Deueie mJeeo keâer ÛeeÙe lewÙeej nes peeÙesieer~ (ieebJe ceW DeefOekeâlej Fme Øekeâej
2. ÛeeÙe oevesoej keâer ÛeeÙe keâe ØeÙeesie neslee nw~)
3. ÛeeÙe + heòeer (F) efyevee otOe keâer ÛeeÙe kegâÚ ueesie hemevo keâjles nQ Fmeces botOe keâer
4. heòeerÛeeÙe peien veeRyet keâe ØeÙeesie neslee nw~
1. ÛeeÙe yeveeves ceW peneb lekeâ nes mekesâ efHeâušj kesâ heeveer keâe ØeÙeesie keâjW~ -Øeoerhe veeiej
2. ÛeeÙe yeveeles meceÙe heeveer leerve keâhe lees otOe Skeâ keâhe kesâ efnmeeye mes yeveeÙeW~ 4/177, peevekeâerhegjce efJemleej ueKeveT (G.Øe.)

ØeeLe&vee, pees megve ueer ieF& jsemf eheer kesâ meeLe keâefJelee øeâer
ceQves YeieJeeve mes ceebieer Meefòeâ, Gmeves cegPes oer keâef"veeF&Ùeeb~ legcnejer nj efJeÛeejeW keâes efyeÛeejeW keâes Deepekeâue
efnccele yeÌ{eves kesâ efueS ceQves YeieJeeve mes ceebieer yegefæ js e f m eheer kes â meeLe hetÚlee ner keâewve nw?
Gmeves cegPes oer GuePeves, meguePeeves kesâ efueS, ces j er Skeâ keâef J elee øeâer ~ veer j me, iebYeerj, GyeeT veneR,
kewâmeer jnsieer Ùes mkeâerce cesjer Ûeueleer nw Deepekeâue lees
ceQves YeieJeeve mes ceebieer mece=efæ, Gmeves cegPes oer mecePe ßeerceleerpeer, legcnejer keâefJeleeSb, nemÙe JÙebiÙe jmeYejer,
keâece keâjves kesâ efueS ceQves YeieJeeve mes ceebiee hÙeej yeesueer Jes YeÌ[keâkeâj~ HetânÌ[, yesefmejhesj keâer, ÛeueleeT Yeer,
Gmeves cegPes efoS ogKeer ueesie, ceoo keâjves kesâ efueS~ legcnejer Pet"er DeeMeeDeeW keâer TbieefueÙeeB ÛešJeeleer cesjer
ceQves YeieJeeve mes ceebieer efnccele, Gmeves cegPes oer hejsMeeefveÙeeb~ štšer meÛÛeeF&ÙeeW keâe jsefmeheer kesâ meeLe
GYej peeves kesâ efueS ceQves YeieJeeve mes ceebiee Jejoeve keâef " velece MeyoeLeeX ceW [^ e ceeF& ieues ceW Deškeâleer legcnejer Ùes
Gmeves cegpes efoS DeJemej, GvnW heeves kesâ efueS~ Deb o epeeW ceW , jes v ee-Oees v ee nw Ùes ~ keâef J eleeSb heÌ [ Wieer cenbieer,
ceQves keâne, Ssmee ve keânes, Ùes lees cegPes Yeer, legcnW Yeer~ legcnW lees øeâer ceW
cegPes Jen lees veneR efceuee pees ceQves Ûeene Lee, efkeâvleg cegPes Jen efJeÛeejesòespekeâ yeesueer Jes Deewj ner, Iej ceW ner
meye efceuee pees cesjs heeme nesvee ÛeeefnS Lee~ YeÌ[keâkeâj, Dejs %eeveÛevõ! Deiej pees efueKe oer legceves~
-ßeerceleer ceOeg veeiej ❏ efveuesMe veeiej
Kepejevee, Fvoewj Heâesve 0731-3916768, cees.9424059992 yeeyee [sjer cebeof j kesâ heeme, veeiejJeeÌ[e, yeebmeJeeÌ[e, (jepe.) cees.941182205
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 61 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

61
 meyemes TBÛee DeeoMe& Ùen nw efkeâ nce Jeerlejeie yeveW~
hee"keâ JeeCeer
Oece&MeeŒeeW ceW veerelf e JeÛeve leve mes mener ceve mes veneR
meYeer keâes ‘Oece& hejeÙeCe’ jnvee ner ÛeeefnS
Dee°ew iegCee: heg®<eb oerheÙeefvle Øe%ee Ûe keâewuÙeb Ûe oce: ßegleb Ûe~ neJeer nesves oW Je=æeJemLee keâes
heje›eâceÛÙee yengYeeef<elee Ûe oeveb ÙeLee Meefòeâ ke=âle%elee Ûe~~ Deefle Glmeen mes mecheVe JÙeefòeâ keâes Ùen keânles ngS megvee ieÙee nw efkeâ
DeLe& :- yegefæ, kegâueervelee, FefvõÙe efve«en, MeeŒe %eeve, heje›eâce, DeefOekeâ Ùeefo DeeheceW meenme, Meefòeâ Deewj mHetâleea nw lees Deehe hej Je=æeJemLee Yeer
ve yeesuevee, Meefòeâ kesâ Devegmeej oeve Deewj ke=âle%elee Ùes Dee" iegCe heg®<e keâer Dehevee ØeYeeJe veneR [eue mekeâleer~ ØemeVeleehetJe&keâ jnvee, Deheves keâes Je=æ veneR
KÙeeefle yeÌ{e osles nQ~ ceevevee mJeemLÙe keâe hetje OÙeeve jKeles ngS efvejeMee mes yeÛes jnvee~ Keeve-
DeeÙegeJf e&òeb ie=nefÛÚõb cev$e cewLegve Yes<peced ~ heeve, efJeÛeejeW ceW mebÙece jKeles ngS jeie-És<e mes jefnle neskeâj nce hetje
oeve ceeveeheceeveb Ûe veJewleeefve megceesheÙesled ~~ peerJeve ÙegJeeJemLee kesâ meceeve JÙeleerle keâj mekeâles nQ~ Deheves yeÛÛeeW keâer
DeLe& :- DeeÙeg, Oeve, ie=n kesâ oes<e, ceb$e, cewLegve, Deew<eOe, oeve, ceeve leLee DeeueesÛevee keâjves kesâ yepeeÙe GvnW yeesOe keâjeSB efkeâ keâewve mee keâece efkeâme
Deheceeve Fve veew efJe<eÙeeW keâes DelÙevle ieghle jKevee ÛeeefnS~ efkeâmeer mes keânvee lejn efkeâÙee peeS~ yeÛÛeeW keâes hetjer efpeccesoejer osves kesâ meceÙe nwefmeÙele kesâ
veneR ÛeeefnS~ Devegmeej kegâÚ Oeve megjef#ele keâj ueW~ ÙeLeemecYeJe DeeJeMÙekeâleeDeeW keâes
ÙeewJeveb peereJf eleb efÛeòeb ÚeÙee ue#ceer§e mJeeefcelee~ meerefcele keâjves keâe Ùelve keâjW~ efÛevlee keâes efÛelee meceeve mecePeW~ Deheveer
ÛebÛeueeefve <e[sleeefve %eelJee Oece&jlees YeJesled ~~ efoveÛeÙee& ceW JÙemle jnW, Deeuemeer peerJeve Yeer Mejerj keâes jesieer yevee oslee
DeLe& :- ÙeewJeve, peerJeve, ceve, ÚeÙee, ue#ceer leLee ØeYeglJe (DeefOekeâej) Ùes nw~ meodmeeefnlÙe hegmlekeWâ, hegjeCe, «ebLe keâe DeOÙeÙeve, efÛebleve keâjW~ efkeâmeer
Ú: ÛebÛeue nQ, efmLej jnves Jeeues veneR nQ~ Ssmee peevekeâj meYeer keâes Oece& mesJee mebmLee ceW mesJee keâeÙe& keâjW~ mecYeJe nes lees Deheves heefjJeej keâes
hejeÙeCe jnvee ner ÛeeefnS~ menÙeesie keâjW~ GvnW DevegYeJe ve nes heeS efkeâ Deehe Gve hej Yeej nQ~ yeÛÛes
ketâšsve JÙeJenejb leg Je=eòf eueesheb ve keâmÙeefÛeled ~ peye keâeÙe& Yeej mebYeeue ueW lees DeveeJeMÙekeâ nmle#eshe keâjves kesâ yepeeÙe
ve kegâÙee&eÛf ÛevleÙesled keâmÙe cevemeehÙeefnleb keäJeefÛeled ~~ efveiejeveer jKeW~ Ssmee keâesF& keâeÙe& ve keâjW efpememes yeÛÛeeW kesâ neLeeW Deheceeefvele
DeLe& :- efkeâmeer kesâ Yeer meeLe keâheš hetCe& JÙeJenej leLee efkeâmeer keâer nesvee heÌ[s~ hetjs heefjJeej keâes meeLe ueskeâj Ûeues, Skeâ-otmejs keâer keâefceÙeeW,
DeepeerefJekeâe keâer neefve veneR keâjveer ÛeeefnS SJeb keâYeer Yeer efkeâmeer keâe ceve mes keâcepeesefjÙeeW keâe efveJee&n keâjW~ ØelÙeskeâ JÙeefòeâ ceW DeÛÚeF&-yegjeF& nesleer nw,
Yeer Deefnle veneR meesÛevee ÛeeefnS~ Deefnle keâjvee lees yengle otj keâer yeele jner~ otmejeW kesâ efJeÛeejeW SJeb YeeJeveeDeeW keâe Deeoj keâjvee ÛeeefnS~ Ssmeer efmLeefle ceW
OeceË Oeveb Ûe OeevÙeb Ûe iegjesJe&Ûevecees<eOeced ~ peerJeve ve lees Deheves efueS Yeej nesiee, ve heefjJeej kesâ efueS~ ce=lÙeg keâ°keâejkeâ
megie=nerleb Ûe keâle&JÙecevÙeLee leg ve peerJeefle~~ ve neskeâj cebieueceÙe yeve peeSieer~
DeLe& :- Oece&, Oeve, DeVe, ieg® kesâ JeÛeve Deewj Deew<eefOe keâes meeJeOeeveerhetJe&keâ ❏ meew. Ûee®efce$ee GceeMebkeâj veeiej
ie=nCe keâjvee ÛeeefnS~ pees Ssmee veneR keâjlee Jen peerefJele veneR jn mekeâlee~
Kepejevee cees.9826667059
ve osJees efJeÅeles keâe‰s ve hee<eeCes ve ce=CceÙes~
YeeJes efn efJeÅeles osJemlemceeÆeJees efn keâejCeced ~~
DeLe& :- F&Õej keâe efveJeeme ve lees efkeâmeer uekeâÌ[er keâer Øeeflecee ceW neslee nw
hegCÙeelcee Jeefj‰peve keâes ØeCeece
Deewj ve ner helLej leLee efceóer keâer cetefle&ÙeeW ceW~ YeeJe keâer ØeOeevelee kesâ keâejCe ~~DeeÙegeJf e&Åee ÙeMeesyeueb~~
ner helLej, efceóer Deewj efceóer mes yeveer ØeefleceeSB Yeer osJelJe keâes Øeehle keâjleer DeefYeJeeove MeeruemÙe
nQ~ Dele: YeeJe keâer Megælee Deefle DeeJeMÙekeâ nw~ efvelÙeb Je=æeshemesefJeve:~
ÛelJeeefjlemÙe JeOe&vles
keâece ›eâesOeeW leLee ueesYeb mJeeog ëe=ib eej keâewlegkesâ~
DeeÙegefJe&Åee ÙeMees yeueb~~
Deefle efveõeÓeflemesJes Ûe efJeÅeeLeea ¢e° Jepe&Ùesled ~~
‘‘cevegmce=efle’’
DeLe& :- efJeÅeeLeea kesâ efueS Deefle DeeJeMÙekeâ nw efkeâ Jen keâece, ›eâesOe leLee
pees DeefYeJeeoveMeerue neskeâj Je=æeW keâer efvelÙe mesJee keâjlee nw, Gmekeâer
ueesYe mes Deewj mJeeefo° heoeLeeX leLee ßeb=ieej SJeb nbmeer-cepeekeâ mes otj jns~
DeeÙeg , efJeÅee, ÙeMe Je yeue Fve ÛeejeW keâer efvejblej Je=efæ nesleer nw~
efveõe Deewj Deheves Mejerj keâes Deejece hengbÛeeves ceW DeefOekeâ meceÙe ve° ve keâjs~
‘‘cevegmce=efle
Fve Dee"eW kesâ lÙeeie mes ner efJeÅeeLeea keâes efJeÅee Øeehle nes mekeâleer nw~
❏ mebkeâueve-meew.Meejoe ceC[ueesF&
efØeÙeJeekeäÙe Øeoevesve meJex leg<Ùeefvle pevleJe:
lemceeled leosJe JeòeâJÙeb JeÛeves keâe oefjõlee~~
DeLe& :- ceOegj SJeb efØeÙeJeÛeve yeesueves mes meYeer ØeeCeer ØemeVe nesles nQ~ Úgóer
ceOegjlee ¤heer efØeÙeJeÛeve mes hejeÙee Yeer Dehevee nes peelee nw~ Dele: ceOegj Ùeej, legcnW Fleveer ÚgefóÙeeb kewâmes efceue peeleer nQ?
JeÛeve yeesueves ceW ke=âheCelee veneR keâjvee ÛeeefnS~ Jeer®- leeefkeâ oHeälej ceW Deewj ueesie Deejece mes
❏ mebkeâueve- ieesJeOe&veueeue JÙeeme keâece keâj mekeWâ~
$e+ef<eveiej, Gppewve Heâesve 0734-2517847
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 62 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

62
 ce=lÙeg kesâJeue efveõe Deewj efJemce=elf e nw~
ceb$e JeeCeer
ceewle keâes ceele efoÙee peevee mecYeJe nw-2
ieleebkeâ mes Deeies...
cev$e keâe ØeÙeesie-
meJe&ØeLece ‘‘ÔDeheefJe$e heefJe$eesJee meJee&JemLeeb ieleesÓefheJee~
Ùe: mcejsled hegC[jerkeâe#eb me yee¢eeYÙevlej MegeÛf e~~’’
Fme ceb$e mes Mejerj keâe Megefæ keâjCe keâj ueW~ Ùeefo peue GheueyOe veneR
nes lees efyevee peue kesâ ner Megefæ keâjCe Ghejevle/hetJee&efYecegKe neskeâj YeieJeeve
ce=lÙegbpeÙe keâe Skeâe«eefÛeòe nesles ngS OÙeeve keâjW-
‘‘Ûevõkeâe&eif veJeueesÛeveb efmcelecegKeb he©eÉÙeevle efmLeleb,
cegõeheeMece=iee#e met$e efJeuemelheeefCeb efnceebMeg ØeYeced ~
keâesšervogØeieuelmegOeehuegle levegb nejeefoYet<esppJeueb,
keâevleb efJeÕeefJeceesnve heMegheefleb ce=lÙegÀeÙeb YeeJeÙesled ~~
Fmekesâ yeeo ce=leØeeÙe Ùee cejCeemeVe JÙeefòeâ kesâ Je#e Ùee Mejerj kesâ efkeâmeer
Debie keâes Deheves oeefnves neLe mes mheMe& keâjW~ pehe kesâ oewjeve Yeer ÙeLee mecYeJe Fme
mheMe& keâes yeveeS jKeW~ pehe keâeÙe& efyevee Deemeve yew"keâj, KeÌ[s-KeÌ[s DeLeJee
cejCeemeVe JÙeefòeâ kesâ meeLe Ûeueles-Ûeueles Yeer efkeâÙee pee mekeâlee nw, efkeâvleg efkeâmeer
Yeer efmLeefle ceW YeieJeeved ce=lÙegbpeÙe mes Skeâe«elee Deewj cejCeemeVe JÙeefòeâ mes
Deeeflcekeâ mvesn keâYeer veneR nesvee ÛeeefnS~ peehekeâeÙe& peejer jKeW Deewj-
YeeJevee keâjW efkeâ YeieJeeved Mebkeâj cetle&¤he mes Deehekesâ mece#e nQ~ Gvekeâe
cemlekeâ Deæ&Ûevõ mes megMeesefYele nw~ Jen cesIe meöMe ‘‘ngbkeâej hetJe&ke⒒ ØeÛeC[
iepe&vee keâjles ngS Dehevee ÛejCe-keâceue G"ekeâj keâeue kesâ meerves hej Øenej
keâjves kesâ efueÙes GÅele neskeâj Gmes Keeueer neLe Jeeefheme peeves nsleg DeeosMe keâj
jns nQ~
cev$e pehe Megæ, mhe° Deewj cevo mJej leLee Oeerceer ieefle ceW nesvee
ÛeeefnS~ ceeveefmekeâ pehe meJe&ßes‰ ceevee ieÙee nw~ YeeJevee keâerefpeS efkeâ
Deehekeâe ceb$e-pehe ßeb=Keuee yeæ neskeâj cejCeemeVe ØeeCeer kesâ Mejerj kesâ ÛeejeW
Deewj Ûekeäkeâj ueieeles ngS Gmekesâ ØeeCeeW keâer j#ee keâj jne nw~ ce=lÙeg Ùeesie keâye
nw? Ùee efkeâme meceÙe hej nesiee? Fme yeele keâes Deehe veneR peeveles, Dele: Heâue
keâer efÛevlee efkeâS efyevee pehe keâeÙe& peejer jKeW~ efveef§ele jnW efkeâ ce=lÙeg kesâ
meJeexÛÛe osJelee YeieJeeved Mebkeâj pehe kesâ oewjeve Deefve° veneR nesves oWies~
Deehekeâe DeelceefJeÕeeme, YeieJeeve efMeJe-Mebkeâj kesâ Øeefle ßeæe-Yeefòeâ efpeleveer
DeefOekeâ nesieer, cejCeemeVe JÙeefòeâ kesâ efnle ceW nesieer~ ce=lÙeg-Ùeesie (meceÙe)
šueves hej JÙeefòeâ Oeerjs-Oeerjs mJemLe nes peeSiee~
veesš- ce=lÙegÙeesie šueves ceW Ûeej mes Ú: IeCšs keâe meceÙe ueie mekeâlee nw~
Dele: OewÙe& jKeles ngS pehe keâeÙe& efvejvlej peejer jKeW~ ce=lÙeg meceÙe šue peeves
kesâ Ghejevle YeieJeeve meecye meoeefMeJe keâe ceeveefmekeâ hetpeve keâjW~ iebiee-
ieesoeJejer Deeefo heefJe$e peue mes YeieJeeve keâes mveeve keâjeS~ megieefvOele
ceueÙeeefiejer Ûevove Deewj Yemce keâe ueshe keâjW~ veJeerve Ùe%eesheJeerle Deewj
yeeIecyej Dehe&Ce keâjW~ Deke&â, efyeuJehe$e Deewj Oeletje leLee megieefvOele heg<he
ÛeÌ{eS~ Deveskeâ Øekeâej kesâ JÙebpeve keâe vewJesÅe ueieeSb leLee efvecveefueefKele ceb$eeW
mes #ecee ÙeeÛevee keâjW-
vece: meJe&enf leeLee&Ùe peieoeOeej nsleJes~
mee°ebiees[Ùeb ØeCeecemles ØeÙelvesve ceÙeeke=âle:~~
cev$e nerveb ef›eâÙeenerveb Yeefòeânerveb censÕej~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
Ùelhetepf eleb ceÙee osJe, heefjhetCe& leomleg ceW~~
ßeer YeieJeles meecyeefMeJeeÙe vece:~ ßeer cenece=lÙegpb eÙeeÙe vece:~~
#ecee ÙeeÛeveeb mecehe&Ùeeefce~~ Ôlelmeod yeÇÿeehe&Ce cemleg~~
efJe<CeJes vece:, efJe<CeJes vece:, efJe<CeJes vece:~~
GheÙeg&òeâ cenece=lÙegbpeÙe ceb$e Deewj ce=lÙeg Ùeesie šeueves keâe efJeefOe efJeJejCe
uesKekeâ keâes YeieJeeve neškesâÕej kesâ hegpeejer mJeieeaÙe heb. osJeerueeuepeer cesnlee
Éeje 1942 Ùee 1943 ceW Øeoeve efkeâÙee ieÙee Lee~ Meepeehegj efpeues kesâ meesÙele
keâuee keâmyes ceW YeieJeeve neškesâÕej keâe Skeâ Øeefmeæ ceefvoj nw~ mee"esoje
veeiej meceepe kesâ Ùen DeejeOÙe osJe nQ~ Fmeer ceefvoj ceW uesKekeâ kesâ ceecee
hegpeejer Les~
❏ Yeó heb. jceekeâeble veeiej
10, neefmhešue jes[Ì , jepeieÌ{ (yÙeeJeje)
Heâesve 07372-255146, cees.9584984890
yeÌ[s nes lees...
ÙegJekeâ-ÙegJeefleÙeeW kesâ efueS Skeâ megPeeJe
heefjJeej ceW YeieJeeve keâer ke=âhee mes oes-leerve-Ûeej efpeleves Yeer yeÛÛes neW,
GveceW efveÙeceevegmeej yeÌ[s yeÛÛeeW keâe efJeJeen henues neslee nw leLee Mes<e keâe
›eâceMe: yeeo ceW~ megPeeJe Ùen nw efkeâ efpeve yeÛÛeeW kesâ efJeJeen henues nes
peeles nQ, Jes Deheves Úesšs YeeF&-yenveeW kesâ efJeJeen mecyebOeeW kesâ yeejs ceW Yeer
efÛevlee jKeW~ efJeJeen kesâ he§eele Dehevee JÙeJenej Ssmee jKeW efkeâ meye
Deehemes ØemeVe jnW~ keäÙeeWefkeâ efJeJeen kesâ he§eeled ÙegJekeâ-ÙegJeleer oesveeW kesâ
efueS veS peerJeve keâer Meg®Deele nesleer nw~ ÙegJeefleÙeeW keâes keâFË yeej veS
JeeleeJejCe ceW mLeeefhele keâjvee cegefMkeâue neslee nw~ hejvleg Oeerjs-Oeerjs meye
kegâÚ "erkeâ nes peelee nw~ veS JeeleeJejCe mes Ieyejeves kesâ yepeeÙes OewÙe&
jKeves keâer DeeJeMÙekeâlee jnleer nw~ meceepe ceW kegâÚ IešveeSb osKeves,
megveves keâes efceueleer nw efkeâ yeÌ[s yeÛÛeeW kesâ efJeJeen kesâ he§eele Jes mecyebOeeW keâes
"erkeâ mes veneR efveYee heeS, Fme keâejCe leveeJe Deewj yeele Deeies Yeer yeÌ{
peeleer nw~ Ssmes mebyebOe nesves mes ceelee-efhelee keâes DeefOekeâ hejsMeeveer keâe
meecevee keâjvee heÌ[e nw~
Dele: cesje megPeeJe nw efkeâ efJeJeen kesâ he§eeled ÙegJekeâ-ÙegJeleer veS
JeeleeJejCe mes leeoelcÙe yeveeves keâe ØeÙeeme OewÙe&hetJe&keâ keâjles jnW~ Deheves
Úesšs YeeF&-yenve kesâ efJeJeen mecyebOe leÙe nesves ceW Deehekeâe JÙeJenej
®keâeJeš ve yeves Ssmee ØeÙeeme keâjW~ heefjJeej kesâ yeÌ[s yeÛÛes kesâJeue efJeJeen
mecyebOe leÙe nesves ceW Deefheleg keâFË ceeceueeW ceW jsue kesâ Fbpeve keâer lejn nesles
nQ, pewmes Fbpeve mener Ûeuesiee lees ef[yyes Deheves Deehe mener ÛeueWies~ yeÌ[s keâer
ie=nmLeer DeÛÚer nw, Jen ÙeesiÙe nw lees ÚesšeW keâe peerJeve Deheves Deehe
megKeceÙe nes peelee nw~ heefjJeej keâes yeebOekeâj jKeves leLee meceÙeeblej ceW
mebheefòe yebšJeejs Deeefo ceW Yeer Ùeefo yeÌ[s Deheveer mener Yetefcekeâe efveYeeles nQ lees
DeeOeer mecemÙeeSB JeneR Kelce nes peeleer nQ~
❏ megjvs õ Mecee& (veeiej)
106, Deuekeâehegjer, osJeeme cees.9303228767
63 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
63
 Jen ceneve veneR nw, pees yengle Yeuee veneR nw~
keâLee JeeCeer
efheÚues Debkeâ mes Deeies....
Les~keânles osKees DevevÙee ceQ meceÙe mes veeMlee keâjkesâ DeeefHeâme
cegKeewšs-2
Deheveer helveer keâer Heâesšes mes Jees Dekeämej yeeles efkeâÙee keâjles
pee jne ntb~meceÙe mes Iej Yeer Dee peeTbiee~ hej Deheveer helveer keâer Heâesšes kesâ
meeceves Gvekeâer DeebKes vece nes peeleer keânles cegPes ceeHeâ keâj osvee DevevÙee,legcns
efoÙee ngDee JeÛeve ceQ hetje vener keâj mekeâe~legce ncesMee mes keâne keâjleer Leer
efkeâ cesjs cejves kesâ yeeo efJehegue keâe OÙeeve jKevee,DevevÙee cewves Deheveer lejHeâ
mes hetjer keâesefMeMe keâer hej MeeÙeo Ùen mecYeJe vener nes mekeâe~ hej legce ogKeer
cele nesvee~ legcns efoÙee ngDee JeÛeve cejves mes henues ceQ pe¤j hetje keâ®biee~Gmes
Deheveer ieueleer keâe Skeâ efove pe®j Snmeeme nesiee~ YeieJeeve ves Ûeene lees Jen
Skeâ efove pe¤j DeeÙesiee~Fme lejn keâer Deveskeâ Deblejbie yeeles Jees efJeceue oe
mes keâj efueÙee keâjles Les~efJeceue oe ves keâF& yeej DeefJeveeMe mes ÙeLeeLe& ceW peerves
keâes keâne~ DeefJeveeMe keâe Skeâ ner peJeeye Lee efkeâ nj ceveg<Ùe keâes keâYeer vee
keâYeer cegKeewšs keâer pe¤jle heÌ[leer nw~Deheves Deehekeâes YegueeJes Deewj ÚueeJes ces
jKeves keâer pe®jle heÌ[leer nw~ Jees Deheves Deehe keâes Fme cegieeueles ceW jKelee nw
efkeâ Gmeves kegâÚ Yeer vener KeesÙee meye kegâÚ Gmekesâ heeme nw hej nkeâerkeâle keâer
peceerve hej Ssmee kegâÚ Yeer lees vener nesslee Deewj DeefJeveeMe keâer efpevoieer lees Fme
lejn keâer efJemebieefleÙeeW mes Yejer ngF& Leer~eqJeceue oe ves cegPes yeleeÙee efkeâ
DeefJeveeMe keâer ce=lÙeg mes Skeâ efove henues Gvekesâ yesšs efJehegue keâe Heâesve DeeÙee
Lee,Ùen Jen Heâesve Lee efpemekeâe DeefJeveeMe keâes keâeHeâer Dejmes mes Fblepeej Lee~
Deheves yesšs keâer Skeâ Devlejeue kesâ he§eeled DeeJeepe megvekeâj hegueefkeâle nes ieÙes~
yesšs keâer DeeJeepe Yeer Yejer ngF& Leer~ heehee keäÙee ceQ Jeeheme Iej Dee mekeâlee
ntb~Deepe Deehekeâer yengle Ùeeo Dee jner nw~DeheveeW mes otj peeves kesâ yeeo ner
Dehevees mes otj peeves keâe oo& mecePe ces Deelee nw~ cewves Deehekeâer yeeleeW keâes
Devemegvee keâjkesâ yengle ogKe Yeesiee nw~ Deehekeâes megvekeâj DeÛÚe ueiesiee efkeâ
cewves Meeoer keâj ueer nw~ Deehemes yeele keâjves keâer efnccele ceQ pegše vener hee jne
Lee~ ceQ Deheveer helveer mes ner peeve heeÙee efkeâ DeheveeW mes pegÌ[s jnves keâe megKe
keäÙee neslee nw~ ceQ keâue megyen Deehemes efceueves Dee jne ntb~
yesšs keâeMe legceves henues Heâesve keâj efoÙee neslee, DeefJeveeMe ves ieoddieod
neskeâj keâne,keäÙee efkeâmeer efhelee keâes Deheves yesšs mes otj jnkeâj DeÛÚe ueie
mekeâlee nw~ yesše Dekesâuesheve ceW efpeme lejn keâer efpevoieer cewves peer nw,Gmekeâe
oo& cewb ner peevelee ntb~ efpevoieer lees Deepe lekeâ cesjs efueÙes cegúer ceQ yebo Gme
jsle keâer lejn Leer,efpemekeâes ceQ efpelevee ner keâme keâj hekeâÌ[lee ieÙee Jees Gleveer
ner lespeer mes cesjs neLe mes efHeâmeueleer Ûeueer ieF&~ yesše Ùen legcneje Dehevee Iej
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 64
64
nw,Deheveer helveer mecesle legce Ùeneb Dee peeDees cegPes DeÛÚe
ueiesiee~ hej MeeÙeo Jeòeâ keâes Ùen cebpetj veneR Lee,efJehegue
Deewj Gmekeâer helveer kesâ Jeneb hengÛeves mes henues ner DeefJeveeMe
keâe osneJemeeve nes ieÙee~.efJeceue oe ves cegPemes cegKeeefleye neskeâj keâne efkeâ
Deepe lekeâ cewves Fleveer yesyemeer efkeâmeer kesâ Ûesnjs hej vener osKeer efpeleveer yesyemeer
efJehegue kesâ Ûesnjs hej osKeer Leer~Gmekeâer efmLeefle Ssmeer Leer pees JeCe&ve keâjves
ueeÙekeâ vener Leer~
DeefJeveeMe lees Ûeuee ieÙee hej nce meye keâes meesÛeves hej cepeyetj keâj ieÙee
Gme heueeÙeve Jeeoer Deewj mebmkeâej efJeefnve meYÙelee mes «eefmele meceepe kesâ yeejs
ceW, efpemekeâer peÌ[s Deepe nceejs osMe ceW ienjeleer pee jner nw~
Deepe lekeâveerefkeâ leewj hej ueesieeW ves yengle lejkeäkeâer keâj ueer nw hej
ceveg<Ùelee keâer oewÌ[ ceW MeeÙeo Jees meefoÙeeW heerÚs Ûeuee ieÙee nw~ Deepe keâe
ceeveJe heueeÙeveJeeoer nes ieÙee nw~ heueeÙeveJeeoer ceeveefmekeâlee leLee mebmkeâej
efJeefnve meceepe keâer mebjÛevee mes «eefmele nes ieÙee nw~ Fme DeeOegefvekeâerkeâjCe
keâer DevOeeOegvOe oewÌ[ceW Fbmeeveer efjMles Skeâoce efyeKej mes ieÙes nw~ Ùeneb nceejs
Fo&efieo& efkeâleves ner DeefJeveeMe nw pees Skeâekeâer efpevoieer peer jns nQ efpevekeâe
ogKeoo& yeebšves Jeeuee Dehevee keâesF& veneR~ mecyebOees ceW Deepekeâue efkeâlevee
efyeKejeJe Dee ieÙee nw~ nj keâesF& efJeosMe ceW peekeâj jÛe yeme peeves keâer nesÌ[
ceW nw~ Fme oewÌ[ ceW Dekeämej ueesie Yetue peeÙee keâjles nw efkeâ pees megKe heefjJeej
kesâ meeLe jnves ceW nw GmeceW Skeâ DeelceerÙe DevegYetefle keâe Snmeeme neslee nw~
pees {sj meejer oewuele Yeer Kejero vener mekeâleer~ Oeve oewuele keâer Ûeen ceW
ceeveJe Flevee JÙemle nes ieÙee nw efkeâ Jen Fmes efpevoieer keâe Demeueer megKe
mecePe yew"lee nw~ Fme DevOeer oewÌ[ ceW efpevoieer megKe keâes Deewj megKe efpevoieer
keâes lee Gceü leueeMelee jnlee nw Deewj Fbmeeve keâes helee ner vener Ûeuelee efkeâ
keâye Gmekesâ peerJeve keâer Meece nes ieF&~
cegPes yengle ie¤j Lee efkeâ ceQ ueesieeW kesâ Ûesnjs heÌ{keâj Gvekeâe MeefKmeÙele
keâe Devegceeve ueiee mekeâlee ntb~ hej Skeâ heue ceW ner DeefJeveeMe kesâ Fme
Snmeeme ves cegPes Pet"e meeefyele keâj efoÙee~Dekeämej pees ueesie cegmkeâjeles jnles
nQ, Ùen pe¤jer lees vener efkeâ Jees Devoj mes Yeer KegMeneue ner nes~ Fme ogefveÙee
ceW DeefOekeâebMe ueesieeW keâes cegKeewše ueieekeâj peervee heÌ[lee nw~ MeeÙeo Gmekesâ
efyevee Jees peer vee heeÙes~ Ùen Denmeeme cesjs Devoj Flevee ienjelee Ûeuee ieÙee
efkeâ Fmekesâ yeeo ceQves efkeâmeer keâe Ûesnje heÌ{ves keâer efnceekeâle veneR keâer~
❏ yeer.Deej.veeiej
40,Deefcyekeâe efJenej (le=leerÙe ceeuee) heef§ece efJenej veF& efouueer-63
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 Øeerefle kesâ yeoues És<e yeÌ{s, Ssmes GlmeJe ve ceveevee ner DeÛÚe~
GlmeJe JeeCeer
kewâmes ceveeSb cekeâj meb›eâebefle?
cekeâj meb›eâebefle Skeâ Ssmee heJe& nw efpemekeâer leejerKe efveef§ele nw 14
peveJejer~ hegjeCeeW kesâ Devegmeej cekeâj meb›eâebefle megKe, Meeefvle, JewYeJe, Øeieefle,
peerJeeW keâes ØeeCe osves Jeeueer, mJeemLÙe JeOe&keâ, Deew<eefOeÙeeW kesâ efueS iegCekeâejer,
efmeefæoeÙekeâ Deewj DeeÙegJexo kesâ efueS efJeMes<e cenlJe keâer nw~ cekeâj meb›eâebefle
kesâ efove yeÇÿe cegngle& ceW mveevekeâj ogJee&, Meno, cekeäKeve, ieesyej, peuehetCe&
keâueMe, yeÚÌ[s meefnle ieeÙe, ce=eflekeâe, mJeeefmlekeâ, De°OeevÙe, lesue, ueeue
Hetâue, ueeue Ûevove keâes heerheue Je=#e mes mheMe& keâje kesâ oesveeW neLeeW mes DeekeâeMe
ceW osKekeâj hetJe& ceW cegbn keâjkesâ metÙe& keâes DeOÙe& os~ Skeâ leebyes kesâ ueesšs ceW peue
ueskeâj GmeceW kegbâketâ keâe efښe oW leLee ueeue jbie keâe Hetâue ueesšs ceW [eueW~ Deye
metÙe& keâer Deesj cegKe keâjkesâ, oMe&ve keâjkesâ DeOÙe& metÙe& osJe keâes Deefhe&le keâjW~
peue ÛeÌ{eles ngS Deheves oesveeW neLeeW keâes TBÛee keâjkesâ leebyes kesâ keâueMe mes peue
Oeerjs-Oeerjs ÛeÌ{eSb~ DeeBKeeW mes metÙe& keâes osKeles jns Deewj efvecve ceb$e yeesueles
jns~ metÙe& ceb$e- ÔIe=efCe, metÙee&Ùe vece: Deewj efHeâj ØeeLe&vee keâjW- ns DeeefolÙe!
Deehe efmevogj JeCee&Ùe, lespemJeer cegKeceb[ue keâceue ves$e mJe¤he Jeeues yeÇÿee,
efJe<Ceg, ®õ, meefnle me=ef° kesâ cetuekeâejkeâ nw~ Deehekeâes Fme meeOekeâ keâe
ØeCeece~ Deehe cesjs Éeje Deefhe&le kegbâketâ, heg<he, efmevogj SJeb jòeâÛevove peue keâe
DeOÙe& «enCe keâjW~ cekeâj meb›eâebefle kesâ efove nj JÙeefòeâ keâes efleue kesâ lesue mes
ceeefueMe keâjveer ÛeeefnS~ efpememes mHetâefle& yeveer jnleer nw~ efleue keâe Gyešve
yeveekeâj ueieevee ÛeeefnS~ efpememes megvojlee yeÌ{sieer Je JÙeefòeâlJe ceW efveKeej
DeeSiee~ efleue kesâ peue mes mveeve keâjvee ÛeeefnS~ efleue keâe nJeve keâjvee
ÛeeefnS~ efJe<Ceg metÙe& nw, ue#ceer he=LJeer nw~ Fve oesveeW kesâ mebÙeesie mes Meefve keâe
lespe yeÌ{lee nw leLee Iej ceW megKe, mebheoe leLee ßeer keâer Øeeefhle nesleer nw~ efleue
Ùegòeâ Yeespeve Keevee ÛeeefnS~ pewmes efleue kesâ ueñÒ, jsJeÌ[er, iepekeâ, efKeÛeÌ[er
yeveekeâj KeeS~ efKeÛeÌ[er keâe oeve keâjW~ efleue efceuee heeveer heerÙes~ Fmemes metÙe&
YeieJeeve ØemeVe nesles nw~ leerLe& mLeeveeW hej mveeve keâjW~ meb›eâebefle kesâ heJe& hej
Úesšs-yeÌ[s leerLe& mLeeveeW hej keâjesÌ[eW JÙeefòeâ mveeve keâe hegCÙe uetšles nQ~
iebieemeeiej ceW Deepe kesâ efove Yeejer YeerÌ[ nesleer nw~ Fme efove oeve keâe efJeMes<e
cenlJe neslee nw~ ieewMeeuee ceW Ûeeje osvee, iejeryeeW keâes Yeespeve keâjeves keâe
efJeMes<e cenlJe nw~ ceefnueeS nuoer, kegâcekegâce keâer jmce keâjleer nw~ Deheves
oerIe& meewYeeiÙe kesâ efueS ceeLes hej nuoer kegâcekegâce keâer efyevoer ueieekeâj 13
hee$eeW ceW ÛeeJeue Deewj cetbie keâer oeue efceefßele keâjkesâ efleue mes yeves ueñÒ oeve
keâjleer nw~ GmeceW ®heÙes, ßebieej keâe meeceeve pewmes efyevoer, efmevotj Deeefo
jKekeâj osleer nw~ Fme efove metÙe& oef#eCeeÙeve mes GòejeÙeCe nes peelee nw~
oef#eCeeÙeve ceW keâesF& Yeer MegYe keâeÙe& keâjvee DeÛÚe veneR ceeveles nw~ GòejeÙeCe
ceW keâjves mes MegYe ceevee peelee nw~ GòejeÙeCe ceW keâjves mes Gòejesòej Deeies
yeÌ{ves keâer ØesjCee efceueleer nw~
Skeâ Deewj Ûeerpe keâe cenlJe cekeâj meb›eâebefle kesâ efove yeÌ{ peelee nw Jen nw
helebieyeepeer~ nceejs iegpejele ceW lees 14 leLee 15 leejerKe oesveeW keâes GòejeÙeCe
ceveeles nw~ Skeâ efove leepeer otmejs efove yeemeer GòejeÙeCe~ Fve oesveeW keâe
Deueie ner Deevebo neslee nw~ Fve efove meYeer ueesie Deheves-Deheves IejeW keâer ÚleeW
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 65
65
hej hengbÛe peeles nw~ yengle meejer jbie-efyejbieer helebies ueskeâj~ yeÛÛes keäÙee yetÌ{s,
keäÙee ueÌ[efkeâÙeeb keäÙee ceefnueeSB helebie lees meYeer Meewkeâ mes GÌ[eles nw~ efpelevee
cepee helebie GÌ[eves ceW Deelee nw~ Glevee ner cepee osKeves JeeueeW keâes Yeer Deelee
nw~ Deemeheeme kesâ cewoeveeW ceW YeerÌ[ pecee nes peeleer nw Deewj ueesie meecetefnkeâ
¤he mes helebie GÌ[eles nw~ peye helebies keâšleer nQ lees yeÛÛes nes-nuuee keâjles
helebieeW kesâ heerÚs oewÌ[les nw~ helebie uetšves, yeÛÛeeW keâe Meesj, Jees keâeše Jees ceeje,
peJeeveeW ceW keäÙee yetÌ{eW ceW Yeer peesMe Yej oslee nw~ efHeâj yetÌ{s Yeer Glej peeles nw
helebieyeepeer kesâ cewoeve ceW~ efve§eÙe ner helebieyeepeer keâe heJe& Glmeen SJeb
Guueeme Deehemeer meewneo& keâes yeÌ{elee nw~ Fmeer keâejCe meb›eâebefle keâe cenlJe
Deewj Yeer yeÌ{ peelee nw~ Fme helebie keâer Skeâ jesÛekeâ leLee ØeÛeefuele nw~ Skeâ
yeej Skeâ efkeâmeeve yeÌ[e mee nwš henvekeâj nue peesle jne Lee~ DeÛeevekeâ nJee
keâe PeeWkeâe Gmekeâe nwš GÌ[ekeâj ues ieÙee~ efkeâmeeve nwš hekeâÌ[ves kesâ efueS heerÚs-
heerÚs oewÌ[e~ YeeiÙeJeMe nwš keâer uecyeer [esjer Gmekesâ neLe ceW Dee ieF&~ efHeâj
lees Jen neLe ceW [esjer hekeâÌ[keâj oewÌ[lee jne, Gmekesâ meeLe nwš Yeer nJee ceW
GÌ[lee jne~ Gmes Gme Kesue ceW cepee Deeves ueiee~ Ùen meeOeejCe meer Iešvee
helebieyeepeer keâe DeeOeej yeveer~ kegâue efceueekeâj helebieeW keâe GheÙeesie efkeâleves ner
cenlJehetCe& keâeÙeeX ceW efkeâÙee ieÙee nes~ hejvleg yeÛÛeeW kesâ efueS lees cenpe,
keâewletnue, efJemceÙe Deewj ceveesjbpeve keâe meeOeve cee$e ner nw~ yeÛÛeeW keâes lees
kesâJeue Kegues DeekeâeMe ceW GÌ[leer ngF& jbie efyejbieer helebies uegYeeleer nw~ efpevekeâer
[esj Gvekesâ vevns-vevnW neLeeW ceW nesleer nw~ cekeâj meb›eâebefle kesâ heeJeve heJe& hej
helebieeW keâe Ùen DeodYetle mebmeej Úesšs-yeÌ[s meYeer kesâ ceve keâes Yeelee nw~ cekeâj
meb›eâebefle Deewj helebieeW keâe ueielee nw, yengle hegjevee efjMlee nw pees keâYeer štš
veneR mekeâlee~ Fme efove iegpejele ceW peuesyeer Deewj GbefOeÙeg Keeves keâe efJeMes<e
cenlJe nw~ meb›eâebefle Meyo keâe DeLe& ner hetCe& keâjves Jeeuee neslee nw~ hebpeeye ceW
ueesnÌ[er Deewj oef#eCe Yeejle ceW heeWieue meb›eâebefle heJe& kesâ ner Debie nw~ mecemle
veeiej yebOegDeeW keâes veJeJe<e& keâer MegYekeâeceveeSB~
metÙe& meeOevee kesâ ueeYe
1. metÙe& meeOevee mes JÙeefòeâlJe ceW lespeefmJelee Deeleer nw leLee DeeefpeefJekeâe
kesâ ceeie& ceW Deeves Jeeueer mecemle yeeOeeSB otj nesleer nw~
2. ves$eeW keâer Âef° yeÌ{leer nw~
3. mebleeve keâes Devetkegâue leLee yeÌ[s YeeF& keâes Devetkegâue yeveeves kesâ efueS
efJeMes<e Heâue osleer nw~
4. metÙe& meeOevee kesâ ØeYeeJe mes Keso, Goemeervelee otj nesleer nw~ peerJeve
ceW Deheceeve keâer efmLeefle veneR yeveleer nw~
5. metÙe& meeOevee mes Ùee$eeSB Devetkegâue jnleer nw Deewj ceeveefmekeâ efÛevlee
otj nesleer nw~
6. metÙe& keâe ØeYeeJe FÛÚe Meefòeâ, ØeYeglee, cenlJeekeâeb#ee ceW Je=efæ keâjlee
nw~ heg®<eeLe& leLee yeueMeeruelee ceW Yeer Je=efæ keâjlee nw~ ÔmetÙee&Ùe vece:~
❏ meew.DeÛe&vee, DeeMeglees<e Ùeeef%ekeâ (veeiej)
yeÌ[ewoe
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 heg®<e keâer jesyeoej DeeJeepe, Œeer keâer ceOegj mebieerleceÙe JeeCeer JÙeefòeâ ceW Ûeej Ûeebo ueiee osleer nw~
mJeemLÙe JeeCeer
DeeJeepe ceveg<Ùe keâe DeeYet<eCe nw 1 Debkeâ keâe Depeerye mebÙeesie
DeeÙegJexo Deewj JeeCeer efJeueeme keâefjMceW ceeveJeerÙe Je Øeeke=âeflekeâ Yeer nesles nQ~ veÙes meeue 2011 kesâ
JeeCeer JÙeefòeâ keâe meyemes ØeOeeve Debie nw, DeeJeepe kesâ ceeOÙece mes efkeâmeer mJeeiele hej Øeke=âefle Je meceÙe kesâ Dee§eÙe&, Devet"s, mebÙeesie kesâ peeot keâe ØelÙe#e
keâes Yeer ØeYeeefJele efkeâÙee pee mekeâlee nw~ Mejerj megvoj, mJemLe nes Deewj DeJemej~
DeeJeepe cejer-cejer meer, lees keâuhevee keâerefpeS, Gme JÙeefòeâ kesâ ØeYeeJe keâe, Œeer Debkeâ 1 keâe Dee§eÙe&
megvoj nw Deewj pewmes ner cegbn Keesues lees ueies pewmes yece Hegâše nes~ lees keäÙee veJe Je<e& 2011 keâe mJeeiele ØeejbefYekeâ henuee efove
meejer megvojlee Keekeâ ceW veneR efceue peeleer~ JeeCeer lees ceOegj, ØeYeeJehetCe& SJeb 31 efomecyej 10 jeef$e yeejn yepes iepej kesâ yeeo IeÌ[er yepeeÙesieer
JÙeefòeâlJe kesâ Deveg¤he nesveer ÛeeefnS~ veerÛes kegâÚ efJeMes<e Iejsuet vegmKes efoÙes pee meceÙe meskebâ[ meskebâ[ efceefveš Iebše
jns nQ, efpevnW Deheveekeâj Deehe Yeer DeeJeepe ceW ceOegjlee uee mekeâles nw~ 1 11 11 1.0
megjeruee yevee mekeâles nQ~ 1.01 1.11 1.11 Debkeâ 1 keâer hegvejeJe=efòe 7 yeej
(1) ceguen"er 15 «eece, DeebJeuee metKee 15 «eece, Úesšer FueeÙeÛeer 3 Øeele:keâeue leejerKe ceen Je<e& 1.1.2011 Debkeâ 1 keâer hegvejeJe=efòe 3 yeej
«eece, Deece keâe metKee yeewj 15 «eece leLee efceßeer 20 «eece ueskeâj Fve meyekeâes meceÙe- Øeele: 11 yepekeâj 11 efceefveš 11 meskebâ[
DeÛÚer lejn heerme keâj keâheÌ[s mes Úeve keâj ÛetCe& yevee ueW, Fme ÛegCe& keâes jeef$e 11 yepekeâj 11 efceefveš 11 meskebâ[ Debkeâ 1 keâer hegvejeJe=efòe 6 yeej
keâeueer cegvekeäkeâe kesâ meeLe efmeue hej DeÛÚer lejn mes heerme ueW, Fme efceßeCe ceen peveJejer 11 kesâ 11Jes efove leejerKe 11 yepekeâj 11 efceefveš 11
keâer keâeues Ûeves kesâ yejeyej ieesefueÙeeb yevee ueW, DeeJeepe Kejeye nes ieF& nes Ùee meskebâ[ Debkeâ 1 keâer hegvejeJe=efòe 3 yeej
ieuee Kejeye nes ieÙee nes, lees Fve ieesefueÙeeW keâes ÛetmeW, Fvemes Keemeer veneR ceen peveJejer 11 ceW meceevelee efueÙes Debkeâ 1 keâer hegvejeJe=efòe 19 yeej
DeeSieer, ieuee meeHeâ nesiee leLee DeeJeepe ceOegj nes peeSieer~ nesieer 1 Deewj 11 kesâ efmekeäJesue ¤he ceW Je<e& 2011 kesâ veJecyej ceen ceW Ssmee
(2) Ùeefo Deehekeâe ieuee yew" ieÙee nes lees ketâpee efceßeer cegbn ceW jKekeâj ner peesÌ[eroej DeeJe=efòe keâe DeJemej GheefmLele nesiee Ùeeves ONE IN
Oeerjs-Oeerjs ÛetmeW, efceßeer kesâ ØeYeeJe mes legjvle Deehekeâe yevo ieuee Kegue peeSiee THREE meceevelee efueÙes
Je yew"e ieuee meeHeâ nes peeSiee, Ùeefo kegâpee efceßeer ve efceues lees Gmekesâ mLeeve leejerKe ceen Je<e&
hej keâyeeye Ûeerveer keâe ØeÙeesie keâjves mes Yeer HeâeÙeoe hengbÛelee nw~ (De) 1 11 11
(3) keâeueer efceÛe& 10 «eece ceguenšer 10 «eece efceßeer 20 «eece Fve (ye) 11 11 11
Devegheele ceW Fve meyekeâes ueskeâj FvnW heerme ueW Deewj ÛetCe& yevee ueW, Fme ÛetCe& Fmeer lejn Øeele: Je jeef$e ceW meceÙe keâer DeeJe=efòe 3-3 yeej nesieer~
keâes efkeâmeer Kegues cegbn Jeeueer MeerMeer ceW jKeW, Øeefleefove megyen-Meece Fme ÛetCe& Je<eeX he§eele Ssmee mebÙeesie ØelÙe#e osKeves Je cenmetme keâjves keâe DeJemej
keâer Skeâ Ûegškeâer Meno kesâ meeLe ueW, kegâÚ efoveeW yeeo Deehekeâer DeeJeepe keâe Ûebo efoveeW yeeo GheefmLele nesves pee jne nw~ Deye ceeve peeÙeWies Debkeâ kesâ peeotF&
megjerueeheve yeÌ{ peeSiee~ keâefjMceW keâes~ Fme mebÙeesie mes meyekeâ ueerefpeÙes efkeâ nce meye Skeâ nQ keäÙeeWefkeâ
(4) Kejyetpee, lejyetpee Deewj keâkeâÌ[er Fve leerveeW kesâ yeerpe ueerefpeS, Fve Skeâ Deveskeâ nw lees Deveskeâ ceW Yeer Skeâ neslee nw~ JewcevemÙe ÚesÌ[ Skeâlee ceW ner
yeerpeeW kesâ efÚuekesâ Gleej oerefpeS, Deye Fve efyevee efÚuekesâ kesâ yeerpeeW keâes heerme Deceve Je efJekeâeme nw~ Ssmee DeÛebefYele vepeeje Deieueer Meleeefyo ceW ner Ieefšle
ueerefpeS, kegâÚ oeves Úesšer FueeÙeÛeer kesâ Je keâjerye 20 oeves keâeueer efceÛe& kesâ nes heeÙesiee~
❏ heer.Deej. peesMeer
Yeer FveceW heerme ueerefpeS, meyekeâe ÛetCe& yevee ueerefpeS, efove ceW leerve yeej
efveÙeefcele ¤he mes Fme ÛetCe& keâes yekeâjer kesâ otOe kesâ meeLe mesJeve keâjves mes 528, G<ee veiej, SkeämešsMeve, Fvoewj
efoceeie Deewj efoue keâer Meefòeâ yeÌ{leer nw, mcejCe Meefòeâ lespe nesleer nw leLee ØeceeCe-heg®<e
JeeCeer ceW efce"eme keâe iegCe GlheVe neslee nw~ ÙeÅeoeÛejefle ßes‰meleleosJe lejes peve:~
(5) Deojkeâ keâer ieeb" ueskeâj Gmes Devoj mes LeesÌ[e Keeueer keâj ueerefpeS, me ÙelØeceeCeb kegâ®les ueeskeâmleovegJele&les~~
Deye GmeceW LeesÌ[er meer neRie Je keâeuee vecekeâ Yejkeâj Oeerceer DeebÛe hej meskeâ ßes‰ heg®<e pees pees DeeÛejCe keâjlee nw, DevÙe heg®<e Yeer Jewmee-Jewmee
ueerefpeS, megKe peeves hej Gmekeâes heerme ueerefpeS oesveeW Jeòeâ Keeves kesâ yeeo ner DeeÛejCe keâjles nQ~ Jen pees kegâÚ ØeceeCe keâj oslee nw, mecemle
Fmekeâe mesJeve keâerefpeS, Fmekesâ mesJeve keâjves mes yeueiece Deewj hegjevee vepeuee ceveg<Ùe-mecegoeÙe Gmeer kesâ Devegmeej yejleves ueie peeles nQ~
efyeukegâue meceehle nes peelee nw~ Ùen yengle ner GheÙeesieer GheÛeej nw~ ‘‘ßeerceod YeieJeled ieerlee’’ le=leerÙe DeOÙeeÙe Mueeskeâ 21
❏ ceebieerueeue efceßeerueeuepeer veeiej, yeQieuet® ❏ mebkeâueve-meew.Meejoe ceC[ueesF&

◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 66 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

66
 ßeæeJeeve ner %eeve Øeehle keâj mekeâlee nw~
ßeæe JeeCeer
meenmehetCe& mesJee mes otjmebÛeej efJeYeeie ceW efJeefMe°
mLeeve Øeehle efkeâÙee ßeer [er.Jner.cesnlee ves
Fvoewj~ ceeveveerÙe Øeefleef‰le efMe#ekeâ heb. efJeveeÙekeâjeJepeer cesnlee kesâ heg$e
ßeer ogiee&Mebkeâj cesnlee ([er.Jner.cesnlee) ceelee ßeer ieesoeJejer yeeF& cesnlee ßeer
[er.Jner.cesnlee keâe pevce ce.Øe. kesâ PeeyegDee efpeues keâer lenmeerue
hesšueeJeo ceW ngDee Lee~ ßeer [er.Jner.cesnlee ves Deheves ceelee-efhelee
kesâ meKle DevegMeemeve ceW efJeÅeeLeea peerJeve yeÌ[e ÛegveewleerhetCe&, yeÌ[er
keâÌ[er škeäkeâj Je yengle cesnvele keâjkesâ peerJeve ceW meHeâuelee nebefmeue
keâer Leer~ ßeer [er.Jner.cesnlee kesâ heefjJeej ceW helveer ßeerceleer efJeÕeuelee
cesnlee, yent heeslee-heesleer, meghegef$eÙeeB, veelee-veeleer nw~ Jele&ceeve ceW
meYeer hegef$eÙeeB Øeefleef‰le mecceeefvele Je ieewjJeMeeueer heefjJeej ceW
efJeJeeefnlee neskeâj meYeer peceeF&ÙeeW ieewjJeMeeueer heoeW hej keâòe&JÙejle nw~ Yeejle
Meemeve kesâ cenlJehetCe& efJeYeeie otj mebÛeej (šsueerHeâesve efJeYeeie) ceW heomLe
neskeâj ØeKÙeele ØeMeemeefvekeâ DeeoMe& meHeâue FbpeerefveÙej kesâ ¤he ceW Yeejle
Meemeve keâer mesJee mes efoveebkeâ 30-04-1982 keâes mesJee efveJe=òeceeve ngS~
efpeme meceÙe Yeejle Meemeve kesâ heeme lekeâveerkeâer keâer keâceer, keâce&ÛeeefjÙeeW
keâer keâceer Leer Ssmes meceÙe ceW ßeer [er.Jner.cesnlee Éeje ogue&Ye, DemecYeJe keâeÙe&
meche>ve efkeâÙes peekeâj Yeejle Meemeve SJeb osMe keâes Øeieefle oskeâj Fvoewj
mebYeeie keâes GVeefleMeerue ce.Øe. jepÙe ceW peekeâj KeÌ[e keâj efoÙee Lee~ ßeer
cesnlee Éeje Je<ee& $e+leg ceW YeÙebkeâj Je<ee& kesâ oewjeve Fvoewj mebYeeie ceW yeÌ[Jeen
mes Keb[Jee keâer Deesj šsueerHeâesve ueeF&ve [euekeâj GheYeesòeâeDeeW keâes šsueerHeâesve
efoÙes peeves keâe DeefYeÙeeve Ûeue jne Lee~ Gme meceÙe Yeejle osMe keâe keâesF& Yeer
FbpeerefveÙej Ùen keâeÙe& veneR keâj mekeâlee Lee keäÙeeWefkeâ vece&oe veoer efJeješ ¤he
ceW neskeâj yeme keâe hegue [tye ieÙee Lee Deewj jsuJes hegue lekeâ vece&oe keâe heeveer
Kelejs kesâ efveMeeve mes Thej yen jne Lee~ Je<ee& Leceves keâe veece veneR ues jner
Leer Ssmeer efmLeefle ceW meenmeer peeyeebpe Fme DeefOekeâejer ves yeÌ[Jeen mes Keb[Jee
keâer Deesj šsueerHeâesve ueeF&ve [ueJeekeâj meYeer GheYeesòeâeDeeW keâes lJeefjle mesJeeSb
GheueyOe keâjJeekeâj osMe kesâ otj mebÛeej efJeYeeie ceW Yeejle Meemeve kesâ
DeefYeÙeeve keâes meHeâue keâj efoÙee Lee~ Fme DemebYeJe keâeÙe& keâes keâjves mes
Deehekeâer keâeÙe& ØeCeeueer Fleveer ØeKÙeele ngF& efkeâ ßeer cesnlee keâe veece otj
mebÛeej efJeYeeie kesâ ceeOÙece mes osMe kesâ ØeOeeveceb$eer, otj mebÛeej efJeYeeie ceb$eer
ceeveveerÙe heb. MebkeâjoÙeeue Mecee& pees Yeejle osMe kesâ je°^heefle kesâ heo mes mesJee
efveJe=òe ngS Les, ce.Øe. Meemeve kesâ cegKÙeceb$eer ceeveveerÙe ØekeâeMeÛevõ mes"er
Yeejle kesâ keâF& ceeveveerÙe ceb$eer cenesoÙe ce.Øe. Meemeve kesâ cebef$eÙeeW SJeb DevÙe
efJeYeeieeW kesâ yeÌ[s DeefOekeâeefjÙeeW lekeâ ieÙee~ efpememes Ùes meYeer ueesie FvnW
JÙeefòeâiele ¤he mes peeveves ueies Les~ Fme Øekeâej osMe keâer jepeveerefle ceW Yeer ßeer
cesnlee keâe DeÛÚe ØeYeeJe Je mebyebOe Lee Deewj keâFË yeÌ[s DeefOekeâeefjÙeeW mes Yeer
Gvekesâ yengle ienjs mebyebOe jns Les~ ØeYeeJeer SJeb DeeoMe& ØeKÙeele DeefOekeâejer
nesves kesâ meeLe-meeLe Fvekeâer keâeÙe&ØeCeeueer meHeâue jnleer Leer~ Fmekesâ keâejCe
meceleguÙe DeefOekeâejer F&<Ùee& Yeer keâjves ueieles Les~ Skeâ yeej efkeâmeer DeefOekeâejer
ves Gvekeâer veewkeâjer ceW Úefye Kejeye keâjves keâer keâesefMeMe keâer Leer efkeâvleg F&Õej
keâer ke=âhee mes Gme DeefOekeâejer keâer ner Úefye Kejeye ngF& Fvekeâer veneR~ FvneWves
Debeflece meceÙe lekeâ Deheves ØeYeeJe, mJeeefYeceeve Deewj Úefye keâes yeveeÙes jKee~
iejerye yeÛÛes 8-10 Je<eeX keâer Gceü Jeeues yeÛÛes Gvekesâ mebheke&â ceW Deeves hej
GvnW Jes heÌ{evee, efueKeevee, Meemeve keâer veewkeâjer lekeâ GheueyOe keâjJee osles Les~
GvneWves Deheves peerJeve ceW keâFË iejerye yeÛÛeeW SJeb pe¤jleceboeW keâes jespeieej
GheueyOe keâjJeekeâj yengle yeÌ[e hegveerle keâeÙe& efkeâÙee Lee~ Jes ncesMee keânles Les
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 67
67
ogefveÙee ceW ceelee-efhelee keâer mesJee ØelÙeskeâ JÙeefòeâ keâes keâjvee ÛeeefnS Ùen mesJee
F&Õej kesâ meceleguÙe nesleer nw~ GvneWves mJeÙeb Yeer Deheves ceelee-efhelee keâer Gvekesâ
Debeflece meceÙe lekeâ Ketye mesJee keâer Leer~ heefjJeej ceW mebke⚠kesâ meceÙe
Yeer keâYeer efJeÛeefuele veneR ngS~ Gvekeâe Deelceyeue yengle Lee~ yeÌ[er
yenve ßeerceleer ueerueeJeleer ef$eJesoer kesâ Thej Yeer mebke⚠kesâ oewjeve
GvneWves yengle menÙeesie oskeâj mebke⚠keâce keâj efoÙee Lee~ Deheves
yenveesF&peer ßeer efkeâMeesjerueeuepeer ef$eJesoer keâes Yeer Gvekeâe heebJe HesâkeäÛej
nesves kesâ oewjeve nj Øekeâej keâe menÙeesie oskeâj mesJee keâer Leer~ GvneWves
Deheves mJeÙeb kesâ heefjJeej ceW Yeer meYeer nesvenej yeÛÛeeW keâes DeÛÚer
efMe#ee SJeb DeÛÚs mebmkeâej efoÙes nw pees Deepe Yeer efcemeeue kesâ ¤he ceW Fme
heefjJeej ceW keâeÙece nw~
ßeer cesnlee meenye JÙeJenej kegâMeue, Deelce efveYe&j, mJeeefYeceeveer, megKe
mece=efæ JewYeJeMeeueer Meeveoej peerJeve peerves Jeeues jns nQ~ Ssmes ceneve heg®<e
keâer keâceer osMe, ØeosMe, Meemeve kesâ keâFË efJeYeeieeW, otj mebÛeej efJeYeeie, Fvoewj
mebYeeie kesâ veeiej meceepe SJeb DevÙe meeceevÙe meceepe keâes ncesMee cenmetme
nesleer jnsieer~ Gvekeâer hegCÙeefleefLe kesâ Gheue#e ceW ßeerceleer efJeÕeuelee cesnlee
(efJeMeeKee) mecemle cesnlee, ef$eJesoer, JÙeeme, veeiej, efceßee heefjJeej keâer Deesj
mes neefo&keâ ßeæe megceve Deefhe&le keâj veceve nw~
❏ jepesvõ kegâceej ef$eJesoer
24, veeiesÕej ceeie&, yeÌ[Jeen cees.9039010896
''nceeje HeHHet Heeme nes ieÙee''
cesjer keâneveer keâe veeÙekeâ HeHHet nw, vee keâesF& Meen¤Ke vee keâesF& efyeie yeer nw~
Ùes keâneveer Skeâ }][kesâ keâer nw, vee keâesF& Pet" yeele Hegjer meÛÛeer nw~
nceeje HeHHet, FbpeerefveÙeefjbie cesb Heeme nes ieÙee, Gmes DeHeveer efpeccesoeefjÙeesb
keâe Snmeeme nes ieÙee~
nceeje HeHHet GÛÛe Jeie& cesb Hewoe ngDee, Fmeef}Ùes GÛÛe Debkeâ Heekeâj Yeer
Gmekeâe efme}skeäMeve keâner vee ngDee~
Ùet lees nceejer Yeer mejkeâej cesb yengle HengbÛe nw, THej mes vee mener Hej Deboj
mes lees efmemšce cesb Keesš nw~
Hej nceeje HeHHet yengle meerOee nw, Fmeef}Ùes Ûeejs kesâ efnmeeye mes LeesÌ[e
{er}e nw~
Ûeenlee nw, keâner mejkeâejer DeHeâmej yeve peeS, Hej Ûeejs kesâ mebie Keevee
kewâmes KeeS~
Deye nceeje HeHHet GÅeesie }ieevee Ûeenlee nw, Fmeef}S mejkeâejer oHeälej kesâ
Ûekeäkeâj keâešlee nw~
Fve Ûekeäkeâjesb mes Gmekesâ Deblece&ve cesb efmebiegj nes ieÙee nw, Deewj GÅeesie mJeHve
vewvees mes šeše nes ieÙee nw~ Fvemes Tyekeâj HeHHet cegcyeF& peevee Ûeenlee nw,
ceefušvesMeve} cesb SkeämeHeerefjÙebme Heevee Ûeenlee nw~
Hej nceeje HeHHet, ceje"er vener peevelee, Sce.Sve.Sme, keâer leekeâle keâes
DeYeer vener HenÛeevelee~
nceeje HeHHet Deye štš ieÙee nw, osMe keâer Pet"er øeieefle mes Deye Tye ieÙee nw~
nceeje HeHHet Heeme nes ieÙee nw, Fmeef}Ùes efJeosMe cesb peekeâj yeme ieÙee nw~
❏ mebkeâ}ve- nscevle Yeó
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 ce=lÙeg kesâ Éej mes ner melÙe keâes Øeehle keâjvee nesiee~
ßeæe JeeCeer
[e@.yeefuejecepeer hebef[le ÙeeoeW ceW yemes nceejs oeoe (efheleepeer)
yeÛeheve keâer ÙeeoW yeÌ[er megvenjer nesleer nw ve efkeâmeer keâer efÛevlee, efHeâkeâj
Deewj ve ner keâesF& efpeccesoejer Jeeuee keâece, yeme nesleer nw ceewpe cemleer Deheves
ceelee-efhelee Deewj YeeF& yenveeW kesâ meeLe~ nceeje yeÛeheve Yeer kegâÚ Ssmes ner
yeerlee Deheves ceeB-efhelee kesâ meeÙes ceW hÙeej ogueej Kesueketâo kesâ meeLe~ nceejs
efheleepeer efpevnW nce meYeer ‘Úesšs oeoe’ kesâ veece mes mecyeesefOele keâjles Les~
KeC[Jee hetJe& efveceeÌ[ efpeues kesâ Skeâ Úesšs mes ieeBJe ‘keâeuecegKeer’ ceW jne keâjles
Les~ [e@.yeefuejece heefC[le kesâ veece mes peeves Jeeues oeoe keâeuecegKeer «eece ceW
MeemekeâerÙe efÛeefkeâlmekeâ kesâ ¤he ceW keâeÙe& keâjles Les~ mesJeeefveJe=òe nesves kesâ yeeo
Jes Gmeer ieeBJe ceW yeme ieÙes~ Deemeheeme kesâ keâjerye 35-40 ieeBJeeW kesâ ueesie Gvekesâ
heeme Fueepe kesâ efueÙes Deeles Les~ Jes yeÌ[s ner mesJeeYeeJeer efJeveceü efJeÛeejeW Jeeues
JÙeefòeâ Les~ Deemeheeme kesâ ieeBJeeW kesâ ueesie lees GvnW YeieJeeve ner mecePeles Les~
GvneWves jele efove ueesieeW keâer mesJee keâer~ jele ceW keâesF& Yeer Jeòeâ nes ojJeepes hej
Ùeefo keâesF& yeerceej JÙeefòeâ DeeÙee nw lees Jes legjvle ner G" keâj Gmekeâe Fueepe
keâjles Les~ Úesšs yeÛÛeeW kesâ efueÙes GveceW DeodYetle Meefòeâ Leer, jesles ngS yeÛÛes mes
Jes legjvle ner henÛeeve peeles efkeâ Gmes keäÙee lekeâueerHeâ nw Deewj Gmekeâe GheÛeej
keâjles Les~
efpeleves efve‰eJeeve meef›eâÙe Jes Deheves [e@.hesMes ceW Les Gleves ner meef›eâÙe
Deheves heefjJeej kesâ efueÙes Yeer Les~ nce 6 YeeF&-yenveeW keâes GvneWves yeÌ[s hÙeej mes
heeuee~ nceejer ceeB lees yengle peuoer Dekeâmceeled ner nce ueesieeW keâes ÚesÌ[keâj
yeÇÿe ceW efJeefueve nes ieF&~ keânles nQ ceeB Ûeueer peeleer nw lees meeje Iej efyeKej
peelee nw uesefkeâve nceejs oeoe ves nce meYeer yeÛÛeeW keâes hÙeej kesâ Skeâ met$e ceW
yeeBOe keâj jKee Deewj yeÌ[e efkeâÙee~ meYeer keâes DeÛÚer efMe#ee-oer#ee Je mebmkeâej
efoÙes~ meYeer yeÛÛeeW kesâ Jeòeâ hej GvneWves efJeJeen mecheVe keâjJeeÙes~
Debpet Heâecee&mÙetefškeâume 111/112, Deuebkeâej Ûescyeme&, jleueece keâes"er, S.yeer. jes[, Fvoewj Heâesve 0731-2527415
cees. 094250-62415 (veJeerve Pee) Email: jhasaabji@rediffmail.com, Website:www.anjupharma.com
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 68
68
15 peveJejer pevceefove hej efJeMes<e
yeÌ[s yesšs keâes [e@.yeveeÙee pees Deepe GvneR kesâ meceeve Deheveer mesJeeSB
keâeuecegKeer ceW os jns nQ~ yeeefkeâ leerve YeeF& Yeer Deheves-Deheves keâeceeW ceW
JÙeJeefmLele ¤he mes nw~ Jes nceejer ÙeeoeW ceW yemes nw~ 15 peveJejer keâes Gvekeâe
pevceefove Deelee Lee nce meYeer yeÛÛes,yengS ncesMee Gvekesâ pevceefove hej
yeOeeF& osves keâer keâesefMeMe keâjles Les Deewj Jes yeÌ[s KegMe nesles Les~ Deepe Yeer 15
peveJejer keâe efove peye Yeer Deelee nw Gvekeâer ÙeeoW leepee nes peeleer nw~ cegPes
Gvekesâ meeLe jnves keâe DelÙeefOekeâ ceewkeâe efceuee~ ceQ Gvekeâer meyemes Úesšer yesšer
ntB, uesefkeâve GvneWves cegPes yesšeW pewmee hÙeej efoÙee, nj Ûeerpe keâer Deepeeoer oer,
cegPes DeÛÚer efMe#ee oer~
cesjs ®efÛe kesâ keâeÙeeX ceW ncesMee Øeeslmeenve osles Les~ cegPes KeC[Jee
DeekeâeMeJeeCeer ceW peye veewkeâjer efceueer lees yeÌ[s KegMe ngS Deewj cegPes JeneB keâece
keâjves efoÙee~ ceQ oeoe kesâ meeLe kegâÚ pÙeeoe ner jne, Ietceves efHeâjves peevee
nes, Meeoer yÙeen ceW peevee nes ÙeneB lekeâ Gvekeâer efyeceejer kesâ Jeòeâ Yeer ceQ GvneR
kesâ meeLe jne keâjleer Leer~ peye cesje efJeJeen 1992 ceW keâesuekeâelee ceW leÙe
ngDee lees Jees yeÌ[s og:Keer nes ieÙes, yesšer otj Ûeueer peeÙesieer efmeHe&â Skeâ yeele keâe
DeHeâmeesme cegPes efpevoieer Yej jnsiee, ceQ Gvekesâ Deefvlece #eCeeW ceW Gvekesâ heeme
veneR Leer, uesefkeâve cegPes Deepe Yeer ieJe& nw efkeâ ceQves Deheves oeoe mes meyemes
pÙeeoe hÙeej heeÙee nw~ hetjs heefC[le heefjJeej kesâ ogueejs yesšs pees Deepe nceejer
ÙeeoeW ceW yemes nQ yejyeme ner peye Ùeeo Deeleer nw lees DeeBKes vece nes peeleer nw~
‘‘Ssmes Les nceejs oeoe’’~ Deehekeâer Úesšer yesšer
❏ DeefCecee oerhe Ùee%eefvekeâ
159, oef#eCe heeje jes[Ì , Deece yeieeve, yeeiegFÌ n& ešer, keâesuekeâelee Heâesve
25792136, cees.9831724829
¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
 ce=lÙeg kesâ yeejs ceW meowJe ØemeVe jnes~
ßeæe JeeCeer
ßeæebpeefue : megjMs eÛevõpeer veeiej yeveejme
veeieoe~ efyejiee«eece veeieoe efveJeemeer ßeer jekesâMe veeiej
kesâ efheleepeer ßeer megjMs eÛevõpeer veeiej keâe 87 Je<e& keâer DeeÙeg ceW
2 efomecyej 2010 keâes yeveejme ceW osneJemeeve nes ieÙee~
Deehe yeveejme jsueJes cegKÙe JeeefCepÙe keâeÙee&ueÙe mes meved
1982 ceW mesJee efveJe=òe ngS Les~ menpe, me=noÙe SJeb nj efoue
Depeerpe ßeer veeiej kesâ meodkeâeÙe& meowJe Ùeeo jnWies~
ßeæebpeefue : ßeer FvõveejeÙeCepeer jeJeue (mewueevee Jeeues)
veeieoe~ ßeer FvõveejeÙeCepeer jeJeue (mewueevee Jeeues)
megheg$e ßeer ieesjerMebkeâjpeer jeJeue keâe 74 Je<e& keâer DeeÙeg ceW
uebyeer yeerceejer kesâ yeeo efoveebkeâ 10 efomecyej 2010 keâes
osneJemeeve nes ieÙee~ ßeer FvõveejeÙeCepeer jeJeue ves
meved 1954 mes 1968 lekeâ YeejleerÙe veewmesvee ceW veewkeâjer
kesâ oewjeve 17 osMeeW keâer Ùee$ee keâer~ yeeo ceW «esmeerce
Fb[mš^erpe veeieoe ceW keâeÙe&jle jnles ngS, FC[esvesefMeÙee
ceW Yeer heomLe jns~ Deehe meeceeefpekeâ #es$e ceW veeiej yeÇeÿeCe meceepe veeieoe
kesâ mebj#ekeâ jns~ mJeemLe "erkeâ ve nesves kesâ keâejCe Iej hej jnles ngS ner
heefjJeej SJeb meceepe mes pegÌ[s jns~ Gvekesâ heefjJeej ceW Oece&helveer ßeerceleer heg<hee
jeJeue, YeeF& ßeer ueerueeMebkeâj jeJeue, Yeleerpes ßeer mebpeÙe, ßeer jepesMe, ßeer
DeesceØekeâeMe jeJeue nw~
ce=lÙegYeespe ceW efce"eF& keâe heefjlÙeeie- 22 efomecyej keâes mJe.ßeer
FvõveejeÙeCepeer jeJeue keâe heieÌ[er keâeÙe&›eâce SJeb yeÇÿeYeespe keâe keâeÙe&›eâce
Lee~ heefjJeej kesâ meomÙe ßeer ceveceesnve veeiej Yeesheeue keâer ØesjCee mes meJe&ßeer
mebpeÙe, jepesMe SJeb DeesceØekeâeMe ves efveCe&Ùe efueÙee efkeâ ce=lÙegYeespe ceW efce"eF&
ve yeveeles ngS meeOeejCe Yeespeve hejesmee peeS~ Ghejesòeâ efveCe&Ùe keâer ßeer
efMeJeMebkeâj veeiej (ØeleeheieÌ{), ßeer efJepeÙe ØekeâeMepeer cesnlee (veeieoe), ßeer
ceveesnjueeue Mecee& (veeieoe), ßeer nscevle ogyes (Meepeehegj) SJeb ßeer Deefveue
veeiej Gppewve ves ØeMebmee keâer~
-ßeerceleer Mewue cesnlee, veeieoe
ßeæebpeefue : ßeerceleer ieerlee veeiej ceLegje
ceLegje~ ßeer efieefjpeeMebkeâj veeiej keâer Oece&helveer ßeerceleer
ieerlee veeiej keâe 57 Je<e& keâer Gceü ceW ùoÙeieefle ®keâves mes 8
veJecyej 2010 keâes osneJemeeve nes ieÙee~ ßeerceleer ieerlee
veeiej Oeeefce&keâ, efceuevemeej SJeb meceepemesJeer ØeJe=efòe keâer
Leer~ meeceeefpekeâ SJeb heeefjJeeefjkeâ DeeÙeespeveeW ceW DeJeMÙe
GheefmLele jnleer Leer~ Gvekesâ DeveeÙeeme efveOeve mes meceepe
SJeb heefjJeej keâer DehetjCeerÙe #eefle ngF& nw~ ßeæebpeefue~
ßeæebpeefue : ßeer megveerue oJes
Gppew v e~ ßeer meg v eer u e oJes (meg h eg $ e- ßeer vejs v õ Meb k eâjpeer oJes )
S[d J nes k es ⠚ keâe 59 Je<e& keâer DeeÙeg ceW 13 veJecyej
keâes os n eJemeeve nes ieÙee~ Deehe veeiej meceepe kes â
meef › eâÙe keâeÙe& k eâlee& leLee Jeer m ee veeiej SJeb omee veeiej
kes â iees j Les ~ veeiej meceepe Gppew v e keâer Dees j mes
Deehekeâes ßeæeb p eef u e Deef h e& l e keâer ieF& ~
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
keâce&" SJeb Denbkeâej jefnle
ßeerceleer meeefJe$eeryeeF& ef$eJesoer keâe osneJemeeve
Kepejevee~ meceepemesJeer ßeer JeemegosJepeer
ef$eJesoer keâer Oece&helveer ßeerceleer meeefJe$eeryeeF& ef$eJesoer
keâe DeÛeevekeâ osneJemeeve efoveebkeâ 19 efomecyej
keâes nes ieÙee~ Deehe Deheves heerÚs Yejehetje heefjJeej
ÚesÌ[ ieF& nQ~ jepeveereflekeâ SJeb efJeefYeVe #es$eeW kesâ
ieCeceevÙe veeieefjkeâeW ves GvnW ßeæebpeefue Deefhe&le
keâer~ ßeerceleer ef$eJesoer keâe ØeejbefYekeâ peerJeve mebIe<e&
mes Yeje jne, keâce&" SJeb Denbkeâej jefnle jnkeâj GvneWves Deheves
leerveeW megheg$eeW keâes megmebmkeâeefjle yeveeles ngS Deheves peerJeve keâòe&JÙe
efveYeeS~ heefjJeej SJeb efjMlesoejeW mes Gvekeâe JÙeJenej meowJe
efceuevemeeefjlee SJeb menÙeesie hetCe& jne~ leerve heg$e meJe&ßeer efnlesvõ,
cegkesâMe SJeb Ùegieue efkeâMeesj ÙeMemJeer JÙeJemeeÙe ceW jle nw~ peÙe
neškesâMe JeeCeer heefjJeej ceceleeceÙeer ceeB keâes meeoj ßeæebpeefue
Deefhe&le keâjlee nw~
ßeæebpeefue : ßeerceleer keâceueeosJeer JÙeeme
Gppewve ßeerceleer keâceueeosJeer JÙeeme Oece&hleveer mJe. ceebieerueeuepeer JÙeeme
heerheuejeJeeB JeeueeW keâe osneJemeeve Gppewve ceW Gvekesâ YeeF& jeOeejceCe cesnlee kesâ
ÙeneB 3 efomecyej keâes nes ieÙee nw~ Ûe›eâleerLe& hej veeiej meceepe keâer Deesj mes
ßeæebpeefue Deefhe&le keâer ieF&~
-Øemlegelf e- ke=â<Cekeâeble Megkeäue, Gppewve
ßeæebpeefue : ßeer iebieeØemeeopeer veeiej
peecegefveÙee peesnje~ mLeeveerÙe efveJeemeer ßeer iebieeØemeeopeer veeiej keâe
osneJemeeve efoveebkeâ 23-11-2010 keâes nes ieÙee~ ßeæebpeefue~
ßeæebpeefue : ßeerceleer YeieJeleer yeeF&
oefjÙeehegj (efKeueÛeerhegj~ mLeeveer efveJeemeer ßeerceleer YeeieJeleeryeeF& Oece&helveer
mJe. ßeer peieVeeLepeer veeiej keâe osneJemeeve 25-11-2010 keâes nes ieÙee~
ßeæebpeefue~
ßeæebpeefue : ßeer peieoerMe veeiej
peecegefveÙee peesnj~ ßeer peieoerMe veeiej megheg$e-mJe.ßeer iebieeØemeeopeer
veeiej keâe osneJemeeve efoveebkeâ 14 efomecyej 2010 keâes nes ieÙee~ ßeæebpeefue~
❏ Øemlegelf e-ßeerceleer ieeÙe$eer kegâuesvõ veeiej
hegCÙe mcejCe
ßeer iepeevebopeer Mecee&
hetJe& DeOÙe#e, veeiej meceepe, Keb[Jee
efoveebkeâ 1 peveJejer 1993
ßeerceleer peceveeosJeer Mecee&
4 peveJejer 1966
ßeæeJeveled ßeerceleer ieeÙe$eer cesnlee SJeb Mecee& heefjJeej~
69 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË
69
 pÙeesefle<e ceW «enes, ve#e$eeW SJeb jeefMeÙeeW keâer efkeâjCeeW keâe ØeYeeJe ceeveJe peerJeve hej neslee nw~
YeefJe<Ùe JeeCeer
peveJejer 2011 keâe ceeefmekeâ YeefJe<Ùe Heâue
ces<e- Fme ceeme ceW GÛÛe meeefnlÙe keâe DeJeueeskeâve nesiee~ YeüceCe keâer
FÛÚe nesieer~ ceveesjbpeve keâe DeJemej efceuesiee~ cenlJehetCe& keâeÙeeX ceW meHeâuelee
efceuesieer~ ßes‰peveeW keâer meneÙelee mes YeeiÙeesoÙe nesiee~ heg®<eeLe& mes JÙeJemeeÙe
ceW meHeâuelee efceuesieer~
Je=<eYe- Fme ceeme ceW DeeÙe keâer keâceer mes efÛevlee«emle jnWies~ efveõe keâe
DeYeeJe jnsiee~ efpememes Lekeâeve DeeuemÙe cenmetme~ DeOece& mes efJecegKe nesves
keâe YeÙe Øeleerle nesiee~ yeenj keâer Ùee$ee keâ°keâejer nesieer~ DeMegYe keâeÙeeX kesâ
Øeefle OÙeeve Deekeâef<e&le nesiee~ ceemeevle keâ° Øeo nw~
efceLegve- Fme ceeme ceW DelÙeefOekeâ keâef"veeFÙeeW keâe meecevee keâjvee heÌ[
mekeâlee nw~ yegefæ keâer És<e Ùegòeâ nesieer~ mevleeve keâes pJej efheòeeefo Øekeâeshe mes
keâ° nesiee~ ceemeevle ceW ueßeerosJeer keâer ke=âhee Øeehle nesieer~ YeieJeeve kesâ Øeefle
OÙeeve nesiee~
keâke&â- Fme ceeme veJeerve efJeÛeejOeeje yeve mekeâleer nw~ Meejerefjkeâ JÙeLee
Yeer yeÌ{ mekeâleer nw~ ceeveefmekeâ DeMeeefvle jnsieer~ mebyeefvOeÙeeW hej efJeMes<e JÙeÙe
nesiee~ keâesF& efce$e ieghle ¤he mes Me$egJele keâece keâjsiee~ ceemeevle ceW DeYeer°
keâeÙe& keâer efmeefæ kesâ DeÛÚs DeJemej efceueWies~
efmebn- Fme ceeme ceW Deehekeâer veF& megPeyegPe efJeMes<e ner ueeYe oeÙekeâ
nesieer~ efmLeefle ceW efJeMes<e megOeej nesiee~ otmejs ueesieeW kesâ menÙeesie mes hetCe&
meHeâuelee efceuesieer~ DeefOekeâeefjÙeeW keâe Yeer menÙeesie efceuesiee~ ke=âef<e JÙeeheej
pevemesJee keâeÙe& ceW meeceevÙe Øeeefhle nesieer~
keâvÙee- Fme ceeme ceW Heâue ceOÙece nw~ DeeMeeØeo meceeÛeej keâer Øeeefhle
nesieer~ F°efce$eeW keâe megKe ßes‰ efceuesiee~ heefjJeej megKe meeceevÙe jnsiee~
yengle ØeÙeeme mes keâeÙe&efmeefæ nes mekeâleer nw~
leguee- Fme ceeme ceW oechelÙe peerJeve ØeeÙe: megKeceÙe jnsiee~ veJeerve
JÙeJemeeÙe kesâ efueS F°efce$eeW keâe menÙeesie Øeehle nesiee~ ceemeevle ceW mJeemLÙe
ceW efiejeJeš Dee mekeâleer nw~ MegYe meceeÛeej DeÛÚs efceueWies~
Je=ef§ekeâ- Fme ceeme ceW efkeâmeer meceeÛeej mes efJeMes<e efÛevlee nesieer~
memegjeue he#e mes DeÛÚe menÙeesie efceuesiee~ Oeeefce&keâ keâeÙeeX ceW yeeOee Dee
mekeâleer nw~ yeenj keâer Ùee$ee keâe Ùeesie nw~ jepekeâerÙe meceeve ceW Je=efæ nesieer~
YeieJeeve efMeJe keâer DeejeOevee keâjs~
Oeveg- Fme ceeme ceW Jeefj‰ ueesieeW mes DeÛÚe mecheke&â nesiee~ efpememes
mecceeve keâer Øeeefhle nesieer~ efJeosMe peeves keâe ØeeÙe: Deekeâefmcekeâ Ùeesie yevesiee~
Gòece Yeespeve DeejesiÙelee efJeefJeOe megKeeW keâer Øeeefhle nesieer~
cekeâj- Fme ceeme ceW ceebieefuekeâ ke=âlÙe nesiee~ yegefæ ceW Ûecelkeâejer ØeYeeJe
nesiee~ ØeÙeeme mes meHeâuelee Øeehle nesieer~ JÙeeJemeeefÙekeâ efmLeefle ceW megOeej
veneR nesiee~ efce$eeW mes DeÛÚe menÙeesie Øeehle nesiee~ Œeer, mevleeve, YeeF&ÙeeW
keâe megKe nesiee~
kegbâYe- Fme ceeme ceW DeefOekeâ oewÌ[ Oethe nesieer~ keâcej Je hesš ceW oo& yevee
jn mekeâlee nw~ JÙeJemeeÙe ceW efJeIve yeeOeeSb DeeSieer~ ceve ceefmle<keâ Meeble
yevee jnsiee~ DeeceeMeÙe keâer Kejeyeer keâer GefÛele efÛeefkeâlmee keâjeÙes~ Oeve #eÙe
keâer efmLeefle YeefJe<Ùe ceW yeve jner nw~
ceer v e- Fme ceeme ceW ieef j ‰ Yees p eve mes Meejer e f j keâ JÙeLee GlheVe
nes mekeâleer nw ~ ceeveef m ekeâ ef Û evlee yeveer jn mekeâleer nw ~ JÙeLee ot j
keâer Ùee$ee leLee Glmeen Yeb i e nes mekeâlee nw ~ yeÌ [ er keâef " veeFÙeeW mes
peer J eve ef v eJee& n nes i ee~
❏ DeeÛeeÙe& mevlees<e kegâceej JÙeeme

Øemeeo, Yeesie Deewj vewJesÅe ceW Devlej
efce‰eVe Ùee Yeespeve kesâ ¤he F&Õej keâes Deefhe&le
efkeâÙes peeves Jeeuee heoeLe& vewJewÅe keânueelee nw, peyeefkeâ
Øemeeo Deewj Yeesie Meyo pet"ve keâe veece nw~ Dele:
F&Õej keâes meceefhe&le YeespÙe heoeLe& vewJesÅe nw ve efkeâ
Yeesie Deewj Øemeeo nw~ FmeefueS keâYeer Yeer Øemeeo
Ùee Yeespe Meyo yeesuekeâj vewJesÅe keâe GÛÛeejCe keâjW~
vewJesÅe keâe DeLe& nw- ve+SJe+FÅe=Ùen cesjes
veneR nw DeLee&led F&Õej keâe nw Dele: Gmes meceefhe&le~
Megæ meeeflJekeâ Deewj megieefvOele KeeÅe heoeLe&~ osJelee
JeeÙegcegKeer Deewj megievOe«eener nesles nw~ Jes kesâJeue
vewJesÅe keâer megievOe «enCe keâj YeòeâeW keâer ceveeskeâecevee
hetCe& keâjles nw~
vewJesÅe keâes oesveeW neLeeW ceW ueskeâj osJeleeDeeW keâes
otj mes Deefhe&le efkeâÙee peevee ÛeefnS, leeefkeâ Jes
megievOe KegMeyeg «enCe keâj mekesâ~ pees ueesie osJe
cetefle& kesâ cegKe ceW Deewj efMeJeefuebie hej vewJesÅe ueiee
osles nw Jen DevegefÛele ner veneR cene heehe nw~ Fmemes
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011
GvnW vewJesÅe meceefhe&le efkeâÙee peelee nw~ osJeleeDeeW ceW
Deefive, JeeÙeg, peue Je DeekeâeMe lelJe keâer DeefOekeâlee
nesleer nw, FmeefueS Gvekesâ meeceves vewJesÅe Deefhe&le
Ieesj iejeryeer Deewj Deefve<š Øeehle nesles nw~ cetefle&ÙeeW
keâjves mes YeieJeeve megievOe «enCe keâj vewJesÅe keâes
hej kesâJeue heg<he SJeb efMeJeefuebie hej ogOe, oner,
mJeeefo° yevee osles nw~
Meno, Ieer, ..... Deeefo Deveskeâ Hetâue efyeuJehe$e,
❏ heb. mevlees<e kegâceej JÙeeme osJe%e
Oelegje, DekeâewDee ÛeÌ{eves kesâ Jewefokeâ ØeeÛeerveleced Deewj
10, yeercee veiej, Fvoewj
Jew%eeefvekeâ efJeOeeve nw~
Øemeeo- osJeleeDeeW hej vewJesÅe Deefhe&le keâjves kesâ pÙeeself e<e
he§eele pees yeÛelee nw Jen Øemeeo keânueelee nw, Ùes oes JÙeefòeâ Deeheme ceW yeele
YeòeâpeveeW keâes Deefhe&le efkeâÙee peelee nw~ keâj jns Les, Skeâ yeesuee- helee
Yeesie- peye YeòeâieCe Øemeeo keâes Keeles nw, veneR ueesie pÙeesefle<eeW ceW keäÙeeW
lees Jen Yeesie nes peelee nw, Yeesieves Jeeueer Jemleg efJeÕeeme veneR keâjles nQ? cesjs
yesšs keâe neLe osKekeâj Gmeves
hej KeeÅe heoeLe& keâes Yeesie keânves keâer hejbheje
yeleeÙee Lee efkeâ Fmekesâ peerJeve
nw~ efJeMes<e OÙeeve jKeW efkeâ osJelee ve lees keâYeer ceW Ketye Gleej-ÛeÌ{eJe nQ~ Gmekeâer yeele Skeâoce
YetKes jnles nw Deewj ve ner Jes Keeles nw~ Jes mener efvekeâueer~ Jen efueHeäšcewve yeve ieÙee nw~
meowJe YeeJe kesâ YetKes nw~ YeeJe kesâ DeÛÚs nesves otmeje- peveeye, cesjs meeLe Yeer Ssmee ner ngDee,
hej ner DeYeeJe Kelce nesles nw~ FmeefueS mechetCe& cesjs yeÌ[s ueÌ[kesâ kesâ yeejs ceW keâne Lee efkeâ Gmekesâ
Deeies-heerÚs ceesšjW oewÌ[e keâjWieer~ osKees Jen Deepekeâue
Yeejle keâes Oejleer hej DemebKÙe cebefojeW ceW meye
š^wefHeâkeâ hegefueme ceW nQ~
peien osJeleeDeeW keâer Øeefleefove hetpee nesleer nw Deewj
70 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

70
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

71
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

72
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

73
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

74
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

75
◊Ê„-¡Ÿfl⁄UË 2011 ¡ÿ „Ê≈∑§‡Ê flÊáÊË

76