İçindekiler :

Marş sistemi :

a).Sistemin Görevi,
b).Marş sistemi ana parçaları,

Marş Motoru :

a).Marş motorunun başlıca parçaları

b).Marş motorlarının çalışma prensibi.
c).Marş motoru çeşitleri.

Marş Sisteminin Bakımı :

Marş Sisteminde Arıza Tesbiti :

Marş Sistemi Arızaları :

Marş Motorunda Periyodik Bakım :

Marş Motorlarında Periyodik Sökme :

Marş Motorunun Sökülüp Takılması :

Marş Motoru Arızaları :

Kaynaklar :

1. 4.Yıl Oto Motor Tamirciliği

(Motor Yardımcı Sistemleri)
Ankara Üniversitesi Yayınları
İrfan ÖZLÜ

2. Motorlu Taşıt Tekniği

MEB Yayınları
Wilfried STAUDT

3. Termik Motorlar
Ankara Üniversitesi Yayınları
Prof.Dr.Ahmet SARAL

4. Oto Elektrik Sistemi

Soma Çıraklık Eğitim Merkezi Yayını
Bilal KARAKAYALI
MARŞ SİSTEMİ :
A).SİSTEMİN GÖREVİ :

İçten yanmalı motorlarda ilk hareketi vermektir. İster benzinli olsun,ister

dizel olsun bütün otomobil motorlarının ilk harekete geçebilmeleri için harici bir
kuvvetle; benzinli araçlarda 80-100 dev/dakika, dizel araçlarda 100-150
dev/dakika civarında döndürülmeleri gerekmektedir.
İlk imal edilen araçlarda bu devir krank milinin ön tarafına takılan bir kol ile
veya motorun dış kısmında bulunan kasnak yardımıyla sağlanmakta idi.
Motorsiklet motoru gibi küçük motorlarda ise pedalla ilk hareket veriliyordu.
Daha sonra elektrik motorları kullanılmaya başlanmıştır. Marş motoru veya
starter motoru adını verdiğimiz bu motor; elektrik enerjisini hareket enerjisine
çevirerek motora ilk hareketini vermektedir.

B).MARŞ SİSTEMİ ANA PARÇALARI :

Marş Sistemi Devre Şeması
1. Batarya. (Akü).
2. Marş anahtarı.
3. Selenoid veya marş şalteri.
4. Marş Motoru.

-Batarya (akü) marş motoruna mümkün olduğu kadar kısa ve kalın kablo ile
birleştirilmelidir. Otomobil motorlarında kullanılan kontak anahtarları bazı
farklılıklar göstermekle birlikte genellikle üzerlerinde şu uçlar bulunur.

BAT (30) : Akım giriş ucu.

IGN : Bobin ve gösterge ucu.
ACC (15) : Kontaktan akım alan alıcılar.
ST : Selenoidli sistemlerde marş selenoidine.

-Marş sistemlerinde kontak anahtarından sonra manyetik şalter veya marş

motoru, kullanılan motorun cinsine göre yer alır. Boşaltıcı tip marş motorlarında
mekanik marş şalteri veya selenoid; bendiks, dayer, sürme endüvili tipi
motorlarda manyetik marş şalterleri tercih edilir.

MARŞ MOTORU :
Görevi : Motorun ilk çalışmasında, aküden aldığı elektrik enerjisini mekanik
enerjiye çevirerek volanın dönmesini sağlar. Yapı bakımından şarj dinamolarına
benzetilen marş motorları seri motorlardır. Yüksüz olarak uzun süre
çalıştırılamazlar. Aksi halde hızları sürekli olarak artıp ambele olurlar.

Marş motorunun başlıca parçaları :

1).İkaz sargıları ve Pabuçları : İkaz sargıları, marş motoru gövdesi içine

yerleştiril-
miştir. Üzerinden akım geçtiği sürece elektro-manyetik alan meydana getirirler.
Demir nüvelerin (pabuçların) üzerine ikaz sargıları (manyetik alan bobini)
sarılmıştır. Daha sonra bunların üzeri bantlanarak yalıtılır. Demir nüveler marş
motoru gövdesine vidalanarak bağlanır. Sargıların birer ucu akım giriş ucuna
lehimlenir. Diğer uçları ise yalıtılmış fırçalara bağlanarak ikaz sargılarından gelen
akımın seri olarak endüvi sargılarından da geçmesi sağlanır. Marş motorlarında
maximum gücü verecek akımın, ısı meydana getirmeden sargılardan geçmesi
istenir. Bunun için de endüvi sargıları lama şeklindeki çok düşük dirençli kalın
bakır tellerden yapılmıştır. Marş motorlarında genellikle 4 pabuç bulunur. İkaz
sargıları bazılarında sadece 2’ si üzerinden geçer. Kullanılan kalın tel ile ikaz
sargılarının iç direnci düşük tutulmuş ve marş motorunun gücü de istenilen
seviyeye çıkartılmıştır. İkaz sargıları karşılıklı olarak sarılarak (N) ve (S) kutuplar
yaratılır. Boş olan pabuçlarda ise etki oluşarak mıknatıslanma meydana gelir.
Sargısı olsun veya olmasın 4 pabuçlu marş motorlarında 4 fırça (kömür) vardır.
Bunlardan 2’ si yalıtılmış 2’ side şasi fırçasıdır. Yalıtılmış fırçalar kalın bir
iletkenle birbirine bağlanarak ikaz sargıları çıkışındaki gerilim dengelenir. Böylece
fırçalar iyi temas etmediği zaman meydana gelebilecek arklar bunun sayesinde
kollektörün yanmasını önler.

2).Endüvi : Endüvi, ikaz sargıları arasında elektro manyetik alan meydana

getirerek dönme hareketini sağlar. Endüvi; sargı,kollektör ve milden meydana
gelir. Endüvi mili ön ve arka kapaklar üzerinde burçlarla yataklanır. Milin frezeli
ucuna kavrama tertibatı takılır. Diğer ucunda da sargılar ve kollektör bulunur.
Endüvi sargıları, kalın bakır telden yapılır ve yalıtılmış olarak kollektör dilimlerine
lehimlenir. Kollektör, aralarında fiber bulunan bakır dilimlerinden oluşur ve mil
üzerinde sıkı geçme olarak takılır. Üzerinde kömürlerin çalıştığı parçadır.

3.Gövde ve Kapaklar : Gövde kalın demir saçtan kıvrılıp, ek yeri kaynakla

birleştirilir. İç yüzeyine ikaz sargıları ve pabuçları takılır. Ön kapak, endüvi milinin
yataklanmasını ve marş motorunun motora bağlanmasını sağlar.Arka kapak,
endüviyi yataklamanın yanı sıra kömür yuvalarını ve yaylarını taşır.

4.Marş Şalteri ve Kavrama Tertibatı : Marş şalteri, Marş motorunun çalışması

için gerekli akımın , en kısa yoldan marş motoruna ulaşmasını sağlar. Selenoid ve
manyetik tip olmak üzere iki çeşittir.
Kavrama tertibatı, endüvinin dönme hareketini üzerinde bulunan marş
dişlisi yardımıyla volana iletir. Marş dişlisi ile volan dişlisinin kavraşmasını
kolaylaştırır. Motor çalıştıktan sonra marş dişlisinin, volan dişlisinden kolaylıkla
ayrılmasını sağlar. Tek yönlü kavrama, marş dişlisinin volanı motor dönüş
yönünde dönmesini sağlar. Ters yönde ise boşa dönerek hareketin marş
motoruna geçişini önler. Bundan amaç, motor çalıştıktan sonra endüvinin yüksek
devirle dönmesini önlemek ve volan dişlisi ile marş dişlisinin kolaylıkla
birbirinden ayrılmasını sağlamaktır.

Marş Düğmesi (Marş Butonu) : Marş düğmesi, benzinli motorların hemen

hemen hepsinde kontak anahtarı üstündedir. Dizel motorlu araçlarda ise ayrı bir
düğme olarak yer alır. Kontak anahtarı üzerinde St veya 50 numaralı uç, selenoid
bağlantı ucudur.

MARŞ MOTORLARININ ÇALIŞMA PRENSİBİ :

Eğer bir iletken, daimi bir mıknatısın (N) ve (S) kutupları arasına
yerleştirilirse, iletkenden geçen akımın manyetik kuvvet çizgisi birbiriyle çakışır.
Bu iletkenin bir tarafında (zıt yön sebebiyle) açılarak zayıflamış olan manyetik
alan, diğer tarafta ise (yönlerin aynı olması sebebiyle) sıkışarak kuvvetlenmiş bir
manyetik alan grubu meydana gelir. Manyetik alanı uzatılan bir lastik gibi
düşünebiliriz. Manyetik alan lastiği düz bir hatta çekmeye çalışan kuvvettir.
Marş motorunun çalışma prensibi “Sabit bir manyetik alan içinde, serbest
duran iletkenden akım geçirilecek olursa iletken hareket eder.” diye ifade
edilebilir. Bir daimi
mıknatısın kutupları arasına yerleştirilen bir tel çerçeve, akım uygulandığında
dönmeye başlayacaktır. Bunun nedeni; akımın çerçevenin her iki tarafından farklı
yönlerde geçmesidir. Böylece mıknatıs ile telin manyetik kuvvet çizgilerinin
kesişmesiyle,eşit ve zıt kuvvetler doğar. Bunun sonucu olarak tel çerçeve saat
ibresi yönünde döner. Eğer iletkenlerdeki bu olayı marş motoruna uyacak şekilde
düzenlemek istersek, orta eksenden yataklanmış (U) şeklinde tel kullanmak
gerekir. Aynı zamanda iletkene her durumda akım verebilmek için uçlarına
kollektör ve sabit fırça tertibatı eklenir.Bu döner sistem endüvidir.
Batarya akımı endüvi sargılarında ok yönünde dolaşır. İletkenlerin
etrafındaki manyetik alanlar, (N) ve (S) kutupları arasındaki manyetik hatların
geçiş yolunu bozar ve iletkenlerin birer kenarlarında toplanmasına neden olur.
Buda endüviyi döndürür. endüvinin 1800’ lik dönüşünden sonra sargıdan geçen
akım yönü değişir. Doğru zamanlamayla bir kollektör kullanarak akımın geçiş
yönünün alternatif olarak değiştirilmesi endüvinin devamlı olarak aynı yönde
dönmesini sağlayacaktır.

MARŞ MOTORU ÇEŞİTLERİ :

 Kavrama tertibatları, kullanılan şalterler ve hareket şekillerine göre
isimlendirilen marş motorları çeşitleri şunlardır.

a).Bendiks Tip Marş Motorları :

1.Düz bendiks tip marş motorları.
2.Ters bendiks tip marş motorları.
3.Kavramalı bendiks tip marş motorları.

. Bendiks marş motorlarında marş dişlisi endüvi mili üzerinde rahatlıkla

hareket eden kayıcı manşon üzerindedir. Kavraşma atalet prensibine göre
gerçekleşir. Dişli üzerindeki dengeyi bozacak şekilde ağırlık bulunur. Marş motoru
dönmeye başladığı anda marş dişlisi ileriye doğru kayarak volan dişlisi ile
kavraşır. Marş motoru dönmeye devam ettiği sürece marş dişlisi volan üzerinden
motoru çevirir. Tertibatta bulunan bendiks yayı ilk kavraşma esnasında doğan
darbeyi üzerine alarak kavraşmanın daha sarsıntısız olmasını sağlar. Düz bendiks
tipine marş dişlisi dışa doğru açılarak kavraşır. Ters bendikste kavraşma dıştan
içe doğru gerçekleşir. Kavramalı bendikste tipinde ise marş dişlisine kavrama
tertibatı eklenmiştir.

b).Selenoidli, Boşaltıcı Tip Marş Motorları :

1.Adi boşaltıcı tip marş motorları.
2.Selenoidli boşaltıcı marş motorları.
3.Röle selenoidli marş motorları.

Günümüz araçlarında en çok kullanılan marş motorudur. Marş motorunun

üzerinde selenoid dediğimiz bir şalter vardır. Selenoidlerin içerisinde bir demir
nüve vardır ve bu nüveye sürücü kol bağlanır. Nüvenin etrafında ise tel kesitleri
farklı olan çekici ve tutucu sargılar vardır. Sargıların ikisi birlikte akım alırlar.
Sargılardan kalın kesitli olanına çekici sargı denir ve selenoidin marş motoru
terminaline bağlanarak marş motorundan devresini tamamlar. İnce sargı ise
tutucu sargıdır ve selenoid gövdesinden şasi yaparak devresini tamamlar.
Marş yapıldığında, batarya akımı her iki sargıdan geçer. Tel kesitleri ince
olan tutucu sargı az, tel kesiti kalın olan çekici sargı fazla manyetik alan
meydana getirir. Çekici sargı nüveyi çektiği anda bir taraftan sürücü kol
yardımıyla marş dişlisini kavraştırır, diğer taraftan selenoid köprüsünü iterek
kontakları birleştirir. Batarya akımı marş motoruna giderek motoru çalıştırır.
Tutucu bobin ise sadece nüveyi bu durumda tutmaya yarar. Kontak anahtarı
bırakıldığında çekici ve tutucu bobinler birbirine zıt manyetik alanlar meydana
getireceği için yay nüveyi geri çeker ve kontakları açar.
Röleli tipte ise selenoide emniyet açısından bir röle ilave edilmiştir. Röle
marş motorunun kolay çalıştırılabilmesini ve emniyetli çalışmasını sağlar.

c).Dayer Tipi Marş Motorları

Kamyon, otobüs gibi büyük araçlarda kullanılan Dayer tipi marş
motorlarında marş dişlisinin volana çarpması engellenmiştir. Kontak
anahtarından akım selenoide geldiğinde göbek kontakları birleştirmeden çatal
aracılığıyla önce marş dişlisini volanla kavraştırır. Kavraşma gerçekleştikten
sonra kontaklar birleşerek marş motoru sargılarına akım gider. Motor çalışmaya
başladıktan sonra volan marş dişlisini hızla geriye doğru iterek tahdit kanalına
oturtur.

d).Sürme Endüvili Marş Motorları.

Sürme endüvili marş motorları yapı itibariyle diğer marş motorlarından
biraz farklıdır. Gövdede tutucu sargı, çekici sargı ve ikaz sargısı olmak üzere üç
çeşit sargı vardır. Büyük araçlarda kullanılan sürme endüvili marş motorlarında
akım önce çekici ve tutucu sargılara gelir. Sargılarda oluşan manyetik alan
endüvinin komple ileri doğru hareket etmesine neden olur. Endüvi ileri doğru
giderek marş dişlisini volanla kavraştırır. Kavraşma gerçekleştiği anda
kollektördeki şalteri serbest bırakarak ikaz sargılarına akım verir. Motor
çalışmaya başladığında marş dişlisini geri doğru iter. Marş devresindeki akım
kesildiğinde geri getirme yayı endüviyi tekrar eski yerine getirir.

MARŞ SİSTEMİNİN BAKIMI :

 Marş sistemi 15 000 km.de küçük bakıma, 45 000 km.de büyük bakıma alınır.
Küçük bakımda :
 Kablo bağlantıları gözden geçirilir,temizlenir,sıkılır.
 Marş motoru tesbit civataları sıkılır.
 Marş kömürleri ve kollektör yüzeyi kontrol edilir.

Büyük bakımda Marş motoru tamamen sökülerek revizyondan geçirilir.

MARŞ SİSTEMİNDE ARIZA TESBİTİ :

Marşa basıldığında hiç ses gelmiyorsa bağlantılar kontrol edilir. Marş

motoru yavaş dönüyorsa farlar yakılarak marşa basılır. Lambalar anormal
derecede ışık şiddetini kaybediyorsa batarya şarjsız demektir. Lambalarda sönme
fazla olmuyor ise sistem normaldir. Lambalarda hiç değişiklik yoksa sistemde
direnç vardır. Arıza tespiti farlarla yapılır. Gerekli kontroller yapıldıktan sonra
farlar yanık vaziyette iken marşa basılır. Marş motorundan küçük bir tık sesi
geliyor ama marş motoru çalışmıyorsa kontaklar kısa devre yapılır. Kısa devre
yapıldığında marş motoru çalışıyorsa selenoid, çalışmıyorsa marş motoru da
arızalı veya akım gelmiyordur.

MARŞ SİSTEMİ ARIZALARI :

Motor, marş süresince dakikada 100 ila 120 devirle dönmelidir. Marş
devrinin belirtilen devirden düşük olması motorun zor çalışmasına veya hiç
çalışmamasına neden olur. Marşa basıldığında motor hiç dönmüyor veya çok
döndürüyor ise muhtemel sebepler şunlardır.
a). Akü arızalı veya şarjsızdır.
b).Marş motoru kablo bağlantıları gevşek, kirli özelliğini kaybetmiş
veya yerinden
çıkmıştır.
c).Marş düğmesi (kontak anahtarı) veya solenoid arızalıdır.
d).Marş motoru arızalıdır.

MARŞ MOTORLARINDA PERİYODİK BAKIM :

Marş motorlarında periyodik bakım daha uzun ömürlü ve istenmeyen

arızalara meydan vermemek için gereklidir. Marş motorlarında her 10 000 km.de
bir periyodik bakım aşağıdaki şekilde yapılmalıdır.
Bataryadaki (akü’de) elektrolit yoğunluğu, bağlantılar ve kablolar kontrol
edilir. Marş motorunun üzerindeki toz kapağı çıkartılarak fırçaların durumu ve
yaylar kontrol edilir. Aşınmış fırça söz konusu ise marş motoru sökülerek fırçalar
değiştirilmelidir. Kollektör yüzeyi,dilimlerin arasındaki boşluk ve izolasyonu
sağlayan mikaların durumu gözden geçirilir. Marş motoru basınçlı hava ile
temizlenir. Daha sonra ağzı yumuşak bir mengeneye bağlanan marş motoru
boşta iki-üç defa çalıştırılarak motorun çalışması kontrol edilir. Yağdanlıkla
kapaktaki yatak yağlanarak motor yerine monte edilip marş sisteminde gerilim
düşmesi kontrol edilir.

MARŞ MOTORLARINDA PERİYODİK SÖKME:

 Marş motorları arıza sözkonusu olmasa dahi 45 000 km ile 50 000 km
arasında komple sökülerek temizlenmesi gereken yerler temizlenir. Değişmesi
gereken parçalar değiştirilir.Endüvi, endüktör sargıları ve hız kavramaları
izolasyonu zayıflatacak gres giderici solvent veya başka metodlarla
temizlenmemelidir. Parçalar gaz yağı veya benzinle yıkanabilir. Daha sonra
parçalar üzerinde fiziki ve elektriki kontrol yapılmalıdır.

Fiziki Kontroller : Kapakların,burçların,fırçaların ve yayların durumuna bakılır.

Aşınmış fırçalar ve sertliği azalmış yaylar değiştirilir. Endüvi ve lehimler kontrol
edilerek kollektör gerekiyorsa tornalanıp, dilimlerin araları yaklaşık olarak
yarım mm boşaltılır. Marş dişlisinin dişleri ve hareketi kontrol edilir. Kırık dişliler
değiştirilir.

Elektiriki Kontroller : Endüvi, endüktör sargıları ve şalterlerde şasi kontrolü,

devre sağlamlık kontrolü, kısa devre ve direnç kontrolü yapılır. Endüvi
sargılarında devre kontrolü kollektör dilimleri tam karşılayacak şekilde bataryaya
bağlanan seri lamba ile kontrol edilir. Şasi kontrolünde seri lambanın bir ucu
kollektöre diğer ucu ise gövdeye değdirilir. Devre kontrolünde seri lamba
yanarken şasi kontrolünde lamba yanmamalıdır. Sargıların tek tek çektikleri akım
ölçülerek direnç kontrolü yapılır. Kısa devre kontrolünde endüvi, endüvi kontrol
aletine yerleştirilip üst kısmına saç lama konulur. Kontrol aleti çalıştırılarak
endüvi yavaş yavaş çevrilir. Şeridin çıkardığı ses değiştiğin de lambanın tam
karşısındaki sargılarda kısa devre olduğu sonucuna varılır. Bu kontroller endüktör
sargıları içinde tekrarlanır.

MARŞ MOTORUNUN SÖKÜLÜP TAKILMASI :

Marş motoru ağzı yumuşak bir mengeneye bağlanır. Toz kapağı ve tespit
vidaları mil üzerindeki segman çıkartılır. Kapak çıkarıldıktan sonra fırçalar
yaylardan kurtarılıp pozitif fırçalar taşıyıcıdan ayırt edildikten sonra tabla dışarı
alınır. İkaz sargılarını selenoide bağlayan kablolar sökülüp gövde çıkartılır. Daha
sonra çatal kavrama tertibatından ayrılarak kavrama ile birlikte endüvi çıkartılır.
Endüvi çıkartıldıktan sonra marş dişlisi endüviden çıkartılır. Daha sonra selenoid
dağıtılır.
Marş motorları gerekli tamir ve bakım işleminden sonra sökme sırasında
tam tersi işlem yapılarak tekrar toplanır.

MARŞ MOTORU ARIZALARI :

1-Marş motoru fazla akım çekiyor :

-Endüvi mili burçları aşınmıştır.
-İkaz sargılarında veya endüvi sargılarında kısa devre veya şasi vardır.

2-Marş motoru az akım çekiyor:

-Kömürler aşınmıştır, kömür baskı yayları basıncını kaybetmiş veya
kırılmıştır.
-Kollektör yüzeyi kirlenmi, bozulmuş veya fiberler yüzeye çıkmıştır.
(Kollektör dilimleri arasımdaki fiberler yüzeyden 0,5 mm. aşağıda
olmalıdır)
-Endüvi sargıları kopmuş veya kollektör üzerinden lehimi atmıştır.
-İkaz sargıları ekleri gevşemiştir.
-Marş şalteri kontakları düzgün basmıyor veya yanmıştır.
3-Marş motoru çalışıyor fakat motoru döndürmüyor :
-Tek yönlü kavrama kolu bozuktur.
-Marş dişlisi aşınmıştır.
-Volan dişlisi aşınmıştır.
-Solenoid sargıları aşınmıştır.

4-Marş motoru bazen basıyor bazen basmıyor :

-Kollektör fiberleri yüzeyine çıkmıştır.