Anten In1

Më ®Çu
Mçi mét thiÕt bÞ v« tuyÕn ®iÖn ®Òu ph¶i cã anten. ThiÕt bÞ ph¸t cã
anten ph¸t, thiÕt bÞ thu cã anten thu.
Trªn h×nh vÏ díi ®©y m« t¶ s¬ ®å khèi cña mét hÖ thèng th«ng tin v«
tuyÕn mét chiÒu.
Dao ®éng ®iÖn tõ ®· ®îc ®iÒu chÕ do m¸y ph¸t 1 t¹o ra tíi anten
ph¸t 2. Anten ph¸t sÏ biÕn ®æi n¨ng lîng cña dao ®éng ®iÖn tõ díi d¹ng
sãng liªn kÕt thµnh n¨ng lîng sãng ®iÖn tõ tù do vµ ph¸t x¹ vµo kh«ng gian
theo híng tíi thu m¸y thu. Mét phÇn n¨ng lîng nµy tíi anten thu 3 vµ ®îc
biÕn ®æi thµnh n¨ng lîng cña dao ®éng ®iÖn tõ xuÊt hiÖn trong anten
thu. Dao ®éng ®iÖn tõ nµy ®îc ®a tíi m¸y thu 4.
Trªn h×nh vÏ sau m« t¶ s¬ ®å khèi cña mét radar. Trong tr êng hîp nµy
sãng ®iÖn tõ ph¸t x¹ bëi anten ph¸t 2 truyÒn trong mét chïm tia hÑp tíi
môc tiªu 3.
Mét phÇn n¨ng lîng cña sãng ph¶n x¹ tõ môc tiªu quay trë l¹i anten thu 4
(®Æt gÇn anten ph¸t) kÝch thÝch trong anten thu mét dao ®éng ®iÖn tõ
vµ ®îc ®a tíi lèi vµo cña m¸y thu 5.
3
Tõ nh÷ng m« h×nh trªn ta cã thÓ ®Þnh nghÜa nh sau:
- Anten ph¸t lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó biÕn ®æi n¨ng lîng cña dao ®éng
®iÖn tõ liªn kÕt tõ m¸y ph¸t ®a tíi thµnh n¨ng lîng cña sãng ®iÖn tõ tù do
vµ ph¸t x¹ vµo kh«ng gian theo mét qui luËt x¸c ®Þnh.
- Anten thu lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó thu n¨ng lîng cña sãng ®iÖn tõ tù do
tõ kh«ng gian bªn ngoµi tíi theo mét qui luËt x¸c ®Þnh vµ biÕn ®æi n¨ng l -
îng nµy thµnh n¨ng lîng cña dao ®éng liªn kÕt trong anten vµ cung cÊp
cho m¸y thu.
Nh vËy trªn anten ph¸t còng nh thu ®Òu cã qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l-
îng. Trong qu¸ tr×nh ®ã cã sù tæn hao nhiÖt do kim lo¹i lµm anten còng
nh çc chÊt ®iÖn m«i çch ®iÖn kh«ng ph¶i lµ lý tëng.
Ngoµi ra ta cßn thÊy r»ng khi ph¸t còng nh thu anten ph¶i cã tÝnh
®Þnh híng x¸c ®Þnh phï hîp víi yªu cÇu cña hÖ thèng v« tuyÕn ®ã.
§Æc ®iÓm cña çc qu¸ tr×nh xÈy ra trong çc anten ph¸t vµ thu x¸c
®Þnh tÝnh thuËn nghÞch trong viÖc sö dông chóng. Çc tham sè, ®Æc tr -
ng cña cïng mét anten sÏ kh«ng thay ®æi khi dïng nã lµm anten ph¸t còng
nh anten thu. Do vËy cã thÓ dïng 1 anten võa ®Ó ph¸t võa ®Ó thu.
Anten ®îc øng dông trong çc hÖ thèng th«ng tin v« tuyÕn, v« tuyÕn
truyÒn thanh, v« tuyÕn dÉn ®êng, v« tuyÕn thiªn v¨n, v« tuyÕn ®iÒu
khiÓn tõ xa, v.v...
Ngoµi ra ®Ó kÝch thÝch sãng ®iÖn tõ trong çc hÖ ®Þnh híng nh èng
dÉn sãng, trong hèc céng hëng, v.v.. Ngêi ta còng dïng çc kÕt cÊu t¬ng tù
nh anten.
Ngµy nay, sù ph¸t triÓn kü thuËt trong çc lÜnh vùc radar, th«ng tin,
®iÒu khiÓn, v.v... còng ®ßi hái anten kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµm nhiÖm
vô bøc x¹ hay thu sãng ®iÖn tõ mµ cßn tham gia vµo qu¸ tr×nh gia c«ng
tÝn hiÖu.
4
N¨m 1888 nhµ vËt lý ngêi §øc Henrich Rudolf Hertz ®· chøng tá b»ng
lý luËn vµ thùc nghiÖm r»ng nÕu dïng mét m¹ch dao ®éng hë víi lìng cùc
hertz th× ë vïng xung quanh lìng cùc sÏ h×nh thµnh trêng ph¸t x¹.
Sau khi hoµn chØnh dông cô ®Ó chøng minh thÝ nghiÖm cña Hertz,
n¨m 1895 A. C. Popov, nhµ ph¸t minh v« tuyÕn ®iÖn
ngêi Nga ®· dïng çc dông cô nµy lµm ph¬ng tiÖn
truyÒn tÝn hiÖu ®iÖn b¸o kh«ng d©y dÉn. §Ó lµm
anten ph¸t Popov ®· cùc ®iÖn b»ng mét d©y dÉn ®Æt
th¼ng ®øng dµi 2,5m nh h×nh vÏ díi. T¹i 2 ®iÓm AB ®îc cung cÊp mét
®iÖn ¸p cao tÇn. Víi anten nµy m¸y v« tuyÕn ®iÖn b¸o ®Çu tiªn trªn thÕ
giíi ®· thùc hiÖn liªn l¹c trªn kho¶ng çch 250m. Sau ®ã ng êi ta ®· liªn
tiÕp hoµn chØnh thiÕt bÞ anten. Lóc ®Çu chñ yÕu ngêi ta dïng çc sãng
cùc dµi, dµi vµ trung ( > 100m).
Kho¶ng n¨m 1924 ngêi ta b¾t ®Çu dïng çc sãng ng¾n ( = 10 
100m), khi ®ã ngêi ta thêng dïng çc anten d©y ®èi xøng n»m ngang trªn
mÆt ®Êt.
Vµo gi÷a nh÷ng ®Çu cña thËp kû 30, cïng víi sù xuÊt hiÖn cña kü
thuËt truyÒn h×nh, ngêi ta b¾t ®Çu dïng sãng mÐt ( = 1  10m), dm (1 
10dm), vµ cm (1  10cm). T¬ng øng víi çc sãng cã bíc sãng ng¾n h¬n, ng-
êi ta ®a ®a ra nhiÒu kiÓu anten míi nh anten loa, anten g¬ng, anten thÊu
kÝnh, çc anten nµy ho¹t ®éng theo çc nguyªn lý ©m vµ quang h×nh.
TiÕp theo, cïng víi sù ph¸t triÓn cña kü thuËt ngêi ta ®· sö dông nh÷ng
sãng cã bíc sãng ng¾n h¬n thuéc çc d¶i mm ((1  10mm), díi mm. Råi
tiÕp ®Õn lµ thÕ hÖ çc anten thuéc d¶i quang häc. Sù ph¸t minh ra m¸y
ph¸t lîng tö (1954) ®· më ra kh¶ n¨ng sö dông sãng ¸nh s¸ng trong liªn l¹c.
Anten ë d¶i nµy thêng lµ çc hÖ thèng quang häc th«ng thêng. Sù ph¸t
triÓn vµ ngµy cµng hoµn thiÖn cña kü thuËt anten ®· gãp phÇn kh«ng nhá
vµo sù ph¸t triÓn chung cña kü thuËt v« tuyÕn ®iÖn.
Qu¸ tr×nh vËt lý cña sù bøc x¹ sãng ®iÖn tõ
Ta h·y xÐt mét m¹ch dao ®éng L - C tËp trung cã kÝch th íc rÊt nhá so
víi bíc sãng h×nh a.
5
NÕu ®Æt vµo m¹ch dao ®éng mét søc ®iÖn ®éng biÕn thiªn th× trong
kh«ng gian gi÷a 2 m¸ tô sÏ cã mét ®iÖn trêng biÕn thiªn, cßn trong kh«ng
gian cña cuén c¶m sÏ cã mét tõ trêng biÕn thiªn. Trong ®iÒu kiÖn nh trªn
®iÖn, tõ trêng hÇu nh kh«ng bøc x¹ ®îc vµo kh«ng gian xung quanh mµ
chóng lu«n lu«n liªn kÕt víi çc phÇn tö trong m¹ch dao ®éng. N¨ng l îng
cña c¶ hÖ thèng sÏ ®îc b¶o toµn nÕu kh«ng cã çc tæn hao nhiÖt trong çc
d©y dÉn vµ ®iÖn m«i cña hÖ.
NÕu ta t¨ng dÇn gãc më gi÷a 2 m¸ tô nh h×nh b th× dßng ®iÖn dÞch
(®îc m« t¶ trªn h×nh vÏ trïng víi çc ®êng søc ®iÖn trêng) sÏ kh«ng chØ
dÞch chuyÓn gi÷a 2 m¸ tô mµ mét bé phËn sÏ lan to¶ ra m«i tr êng ngoµi vµ
cã thÓ lan truyÒn tíi nh÷ng ®iÓm çch xa tô. NÕu t¨ng gãc më lªn n÷a th×
phÇn dßng dÞch lan to¶ ra cµng nhiÒu vµ t¹o ra ®iÖn trêng biÕn thiªn cã
biªn ®é lín h¬n trong kho¶ng kh«ng gian bªn ngoµi. §iÖn trêng biÕn thiªn
®îc truyÒn lan víi vËn tèc ¸nh s¸ng. Khi ®¹t tíi kho¶ng çch kh¸ xa nguån,
chóng tho¸t khái sù liªn kÕt víi nguån, nghÜa lµ kh«ng cßn liªn hÖ víi çc
®iÖn tÝch trªn hai m¸ tô n÷a. NÕu ta quan s¸t çc ®êng søc ®iÖn trêng ë
gÇn tô ®iÖn th× thÊy r»ng chóng kh«ng tù khÐp kÝn mµ cã ®iÓm b¾t
nguån lµ çc ®iÖn tÝch trªn hai m¸ tô. Nhng nÕu xÐt t¹i mét ®iÓm M çch
xa nguån th× cã thÓ thÊy r»ng çc ®êng søc ®iÖn sÏ kh«ng cßn rµng buéc
víi çc ®iÖn tÝch trªn tô n÷a mµ chóng tù khÐp kÝn trong kh«ng gian, nh
thÕ cã nghÜa lµ ®· h×nh thµnh mét ®iÖn trêng xo¸y (h×nh c).
H×nh c
6
H×nh c.
Theo qui luËt cña ®iÖn trêng biÕn thiªn (®îc biÓu thÞ bëi hÖ ph¬ng
tr×nh m¨cxoen) th× ®iÖn trêng xo¸y sÏ t¹o ra mét tõ trêng biÕn ®æi, tõ tr-
êng biÕn ®æi l¹i tiÕp tôc t¹o ra ®iÖn trêng xo¸y, nghÜa lµ ®· h×nh thµnh
qu¸ tr×nh sãng ®iÖn tõ.
Nh vËy ta cã thÓ thÊy r»ng quanh nguån cã 2 phÇn n¨ng lîng: mét
phÇn n¨ng lîng liªn kÕt, bÞ rµng buéc víi nguån, phÇn nµy ®îc gäi lµ n¨ng
lîng v« c«ng. PhÇn n¨ng lîng tho¸t khái nguån vµ truyÒn vµo kh«ng gian tù
do ®îc gäi lµ n¨ng lîng bøc x¹.
Mét hÖ thèng bøc x¹ ®îc gäi lµ cã hiÖu qu¶ lµ hÖ t¹o ra ®îc n¨ng lîng
bøc x¹ lín so víi phÇn n¨ng lîng v« c«ng. §Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng bøc x¹ cña
hÖ thèng cÇn më réng h¬n n÷a kh«ng gian bao trïm çc ® êng søc ®iÖn tr-
êng. §ipol Hertz chÝnh lµ kÕt qu¶ më réng 2 m¸ tô tíi gãc 180 0 vµ trë
thµnh d¹ng: 2 ®o¹n d©y dÉn m¶nh cã 2 qu¶ cÇu kim lo¹i ë hai ®Çu. §ipol
Hertz lµ mét nguån bøc x¹ ®¬n gi¶n nhÊt vµ nã lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó t¹o
nªn çc anten d©y phøc t¹p.
Nguyªn lý Huygen - dßng ®iÖn mÆt vµ dßng ®iÖn tõ mÆt t¬ng ®-
¬ng.
Mét trong nh÷ng bµi to¸n c¬ b¶n cña lý thuyÕt anten lµ x¸c ®Þnh çc
vÐct¬ E vµ H cña trêng ®iÖn tõ bøc x¹ bëi anten ë mét ®iÓm nµo ®ã
trong kh«ng gian bao quanh anten.
§Ó gi¶i chÝnh x¸c bµi to¸n nµy cÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ph©n bè cña
dßng ®iÖn hoÆc ®iÖn tÝch trªn anten, nghÜa lµ cÇn x¸c ®Þnh ® îc ph©n
bè thùc cña nguån trêng trong kh«ng gian. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò to¸n häc
rÊt phøc t¹p. ChØ trong mét sè trêng hîp thËt ®¬n gi¶n ta míi cã thÓ t×m
®îc lêi gi¶i chÝnh x¸c cña bµi to¸n bøc x¹. Trong nhiÒu trêng hîp thùc tÕ,
bµi to¸n bøc x¹ cña anten chØ ®îc gi¶i mét çch gÇn ®óng. Khi ®ã cã thÓ
dùa vµo mét sè c¬ së vËt lý ®· biÕt ®Ó suy ra qui luËt ph©n bè biªn ®é
vµ pha cña çc dßng trªn anten. Sau ®ã gi¶i bµi to¸n bøc x¹ víi çc qui luËt
gi¶ ®Þnh Êy. Còng cã thÓ gi¶i bµi to¸n trªn theo çch kh¸c, nghÜa lµ
7
kh«ng cÇn dùa vµo ph©n bè nguån thùc trong kh«ng gian mµ chØ cÇn c¨n
cø vµo ph©n bè biªn ®é vµ pha cña çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña ®iÖn
vµ tõ trêng trªn mét mÆt kÝn S nµo ®ã bao quanh nguån trêng.
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc x©y dùng trªn c¬ së cña nguyªn lý Huygen -
kirkh«p. Theo nguyªn lý trªn, cã thÓ coi mét mÆt sãng bÊt kú lµ tËp hîp
cña v« sè çc nguån nguyªn tè thø cÊp nguyªn tè Huygen).
Çc nguyªn tè nµy sÏ bøc x¹ vµ l¹i h×nh thµnh nh÷ng mÆt sãng míi.
Khi Êy, trêng t¹o ra bëi nguån thùc ë mét ®iÓm nµo ®ã trong kh«ng gian
cã thÓ ®îc coi lµ trêng giao thoa, t¹o bëi çc nguån nguyªn tè thø cÊp ph©n
bè trªn mét mÆt kÝn bao quanh nguån thùc.
Nguyªn lý Huygen ban ®Çu ®îc dïng trong quang häc. Khi ¸p dông cho
trêng ®iÖn tõ, nguyªn lý ®îc diÔn t¶ díi mét h×nh thøc kh¸c, gäi lµ nguyªn
lý t¬ng ®¬ng ®iÖn ®éng häc, hoÆc nguyªn lý dßng ®iÖn, dßng tõ mÆt t-
¬ng ®¬ng. Sau ®©y ta sÏ kh¶o s¸t néi dung tãm t¾t cña nguyªn lý nµy.
Gi¶ sö cã nguån bøc x¹ (anten) ®îc ®Æt trong kh«ng gian v« h¹n. Cêng
®é trêng do nguån t¹o ra ®îc biÓu thÞ bëi çc vÐc t¬ E vµ H . Ta lÊy mét
mÆt kÝn S tuú ý bao quanh anten. Çc vÐc t¬ E vµ H trªn mÆt S cã thÓ
®îc ph©n tÝch thµnh 2 thµnh phÇn: tiÕp tuyÕn vµ ph¸p tuyÕn ®èi víi
mÆt S.
E  Et  E n
H  Ht  Hn
Do tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh cña ph¬ng tr×nh m¨cxoen ta cã thÓ kh¶o s¸t
riªng biÖt hai trêng hîp øng víi hai cÆp vÐc t¬ trªn mÆt S, sau ®ã xÕp
chång çc kÕt qu¶ nhËn ®îc.
Trêng hîp 1: Trªn mÆt S cã çc thµnh phÇn H t & E n kh¸c kh«ng, cßn

çc thµnh phÇn cßn l¹i b»ng kh«ng Et  0, 
Hn  0 .
Trêng hîp 2: Trªn mÆt S cã çc thµnh phÇn Et & H n kh¸c kh«ng, cßn
çc thµnh phÇn cßn l¹i b»ng kh«ng  H t  0, E n  0 
Trong trêng hîp thø nhÊt mÆt S ®îc xem lµ mÆt dÉn ®iÖn lý tëng v×
trªn ®ã chØ cã thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña tõ trêng vµ thµnh phÇn ph¸p
8
tuyÕn cña ®iÖn trêng. Khi Êy cã thÓ coi trªn mÆt S cã dßng ®iÖn mÆt
víi mËt ®é.
e

J s  n  Ht 
Trong trêng hîp thø hai, mÆt S cã thÓ ®îc xem lµ mÆt dÉn tõ lý tëng:
t¬ng tù nh trªn, cã thÓ coi trªn mÆt S cã dßng tõ mÆt víi mËt ®é.
m
J s    n  Et 
Çc dßng ®iÖn mÆt vµ tõ mÆt nãi trªn lµ çc dßng t¬ng ®¬ng. Khi ®·
biÕt çc dßng mÆt t¬ng ®¬ng ta cã thÓ x¸c ®Þnh trêng bøc x¹ theo ph¬ng
ph¸p vÐc t¬ thÕ chËm (xem lý thuyÕt trêng ®iÖn tõ).
  1  
E   j Ae  graddiv Ae  rot Am
j k
  1  
H  j k Am  graddiv Am  rot Ae
j
Víi
1 e  jkr
A e ,m  J
e ,m
dv
4 V
r
ë ®©y r lµ kho¶ng çch tõ ®iÓm x¸c ®Þnh trêng ®Õn nguån, nghÜa lµ
®Õn ®iÓm cã dßng ®iÖn hoÆc tõ trong thÓ tÝch V.
V lµ thÓ tÝch ®îc giíi h¹n bëi mÆt S;
 2
k lµ sè sãng, hay hÖ sè pha. §èi víi ch©n kh«ng k  k 0  c   ;
0
víi c lµ vËn tèc ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng;
0 lµ bíc sãng trong ch©n kh«ng.
Trong çc biÓu thøc trªn  k ,  lµ hÖ sè ®iÖn thÈm phøc vµ hÖ sè tõ

thÈm cña m«i trêng.
Nh vËy, viÖc x¸c ®Þnh trêng t¹o bëi çc dßng trªn nguån thùc ®îc thay thÕ
bëi viÖc x¸c ®Þnh trêng t¹o bëi çc dßng mÆt t¬ng ®¬ng trªn mÆt S.
9
¸p dông nguyªn lý nµy, trong nhiÒu trêng hîp cã thÓ gi¶i quyÕt bµi
to¸n bøc x¹ cña anten mét çch ®¬n gi¶n, nghÜa lµ cã thÓ x¸c ®Þnh trêng
bøc x¹ cña anten mµ kh«ng cÇn biÕt ph©n bè thùc cña dßng ®iÖn hoÆc
®iÖn tÝch trªn anten.
Ch¬ng 1
Çc chØ tiªu kü thuËt c¬ b¶n cña anten
Toµn bé çc bµi to¸n x¸c ®Þnh çc chØ tiªu kü thuËt (çc tham sè vµ
®Æc trng) cña anten cã thÓ ®îc chia thµnh 2 nhãm:
Nhãm 1: Gåm çc bµi to¸n tÝnh trêng trong vïng gÇn, viÖc gi¶i bµi
to¸n nµy cho phÐp x¸c ®Þnh çc chØ tiªu kü thuËt ®Æc trng cho tÝnh
chÊt biÕn ®æi cña anten nh: trë vµo, hiÖu suÊt, d¶i tÇn c«ng t¸c, c«ng
suÊt cùc ®¹i cho phÐp.
Nhãm 2: Gåm çc bµi to¸n tÝnh trêng trong vïng xa. ViÖc gi¶i bµi to¸n
nµy cho ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc çc chØ tiªu kü thuËt ®Æc trng cho tÝnh
®Þnh híng cña anten vµ trêng cña anten trong vïng xa nh: ®Æc trng híng,
®Æc trng pha, ®Æc trng ph©n cùc, hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng, c«ng suÊt
bøc x¹.
Ta cã thÓ hiÓu vïng xa cña mét anten lµ vïng kh«ng gian bao gåm çc
®iÓm çch ®ñ xa anten sao cho t¹i ®ã chØ tån t¹i sãng tù do bøc x¹ tõ
anten ra phÝa v« cùc. T¹i vïng nµy kh«ng tån t¹i n¨ng l îng v« c«ng liªn kÕt
víi anten, phÇn n¨ng lîng nµy chØ ®Þnh vÞ, ®Þnh xø trong vïng gÇn
anten.
Gi¶ sö anten cã kÝch thíc lµ L, khi ®ã mét ®iÓm çch anten mét
kho¶ng r ®îc xem lµ thuéc vïng xa th× ph¶i tho¶ m·n çc ®iÒu kiÖn:
2L2
r   r 

ë ®©y:
10
r - kho¶ng çch ®Õn ®iÓm quan s¸t;
 - bíc sãng.
TÊt c¶ çc chØ tiªu kü thuËt cña anten cã thÓ chia thµnh 2 nhãm phï
hîp víi 2 nhiÖm vô c¬ b¶n cña anten:
- BiÕn ®æi sãng ®iÖn tõ liªn kÕt thµnh sãng ®iÖn tõ tù do ph¸t x¹
vµo kh«ng gian (vµ ngîc l¹i).
- Ph¸t x¹ cã híng (hay thu cã híng) sãng ®iÖn tõ.
Díi ®©y ta lÇn lît xÐt çc ®Æc trng vµ tham sè cña anten.
1.1. ®Æc trng híng cña anten
Tõ lý thuyÕt trêng ta ®· biÕt: biªn ®é phøc cña cêng ®é trêng cña mét
nguån ph¸t x¹ sãng ®iÖn tõ t¹i mét ®iÓm tuú ý trong vïng xa cã thÓ viÕt
díi d¹ng sau:
. IA
E f ( ,  ).e j ( , ) e  jkr (1.1)
r
Trong ®ã:
r, ,  lµ çc to¹ ®é cña ®iÓm quan s¸t trong hÖ to¹ ®é cÇu (h×nh 1-
1);
2
k lµ sè sãng;

IA lµ biªn ®é dßng t¹i mét ®iÓm nµo ®ã trªn anten;

f ( ,  ).e j ( , )  f ( ,  ) lµ mét hµm phøc phô thuéc vµo cÊu tróc cña
anten;
 ( ,  ) lµ pha cña trêng.
§Þnh nghÜa:
Hµm f ( ,  ) , tøc m«dun cña hµm f ( ,  ) x¸c ®Þnh sù phô thuéc cña
biªn ®é cêng ®é trêng cña anten t¹i çc ®iÓm n»m trong vïng xa vµ çch
®Òu anten vµo híng quan s¸t ®îc gäi lµ ®Æc trng híng cña anten.
11
H×nh 1-1:
BiÓu diÔn h×nh häc cña ®Æc trng híng trong kh«ng gian lµ mét mÆt
cong kÝn do ®Çu nót cña b¸n kÝnh vÐct¬ trong hÖ to¹ ®é cÇu vÏ nªn. B¸n
kÝnh vÐc t¬ cã m« ®un tû lÖ víi biªn ®é cêng ®é trêng. Trong thùc tÕ th-
êng gÆp çc ®Æc trng híng cã d¹ng ®Æc biÖt nh:
- §Æc trng híng cã d¹ng h×nh xuyÕn (H1 - 2a)
- §Æc trng híng cã d¹ng h×nh kim (H1 - 2b)
- §Æc trng híng cã d¹ng qu¹t (H1 - 2c)
- §Æc trng híng cã d¹ng cosecan (H1 - 2d)
H×nh 1-2.
Mét sè d¹ng ®Æc trng híng
Trêng hîp cña anten ph¸t sãng ph©n cùc elip cã thÓ biÓu diÔn díi d¹ng
tæng cña 2 trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh. Çc vÐc t¬ ®iÖn cña 2 trêng nµy
E  & E  vu«ng gãc nhau vµ lÖch pha nhau mét gãc . Do ®ã ®èi víi
0 0
çc anten ph©n cùc elip ta ph¶i ph©n biÖt ®Æc tr ng híng theo thµnh phÇn
 vµ theo thµnh phÇn :
f (,) vµ f  (, )
§Ó dÔ dµng so s¸nh tÝnh ®Þnh híng gi÷a çc anten kh¸c nhau, ngêi ta
®a vµo kh¸i niÖm ®Æc trng híng chuÈn ho¸. §ã lµ tû sè gi÷a gi¸ trÞ cña
®Æc trng híng f (, ) theo híng bÊt kú víi gi¸ trÞ cùc ®¹i f max cña nã.
12
f ( ,  )
F ( ,  )  (1.2)
f max
Çc ph¬ng ph¸p m« t¶ ®Æc trng híng:
§Æc trng híng kh«ng gian (biÓu diÔn kh«ng gian cña hµm f (, )
kh«ng tiÖn cho viÖc m« t¶ tÝnh ®Þnh híng cña anten, v× thÕ ngêi ta th-
êng dïng ph¬ng ph¸p m« t¶ ®Æc trng híng trªn mÆt ph¼ng.
Ta gäi giao tuyÕn cña ®Æc trng híng kh«ng gian víi çc mÆt ph¼ng
®i qua híng ph¸t x¹ cùc ®¹i lµ ®Æc trng híng ph¼ng (hay gi¶n ®å híng).
Tõ nay khi nãi ®Æc trng híng ta sÏ hiÓu ®ã lµ ®Æc trng híng ph¼ng.
Ngêi ta thêng m« t¶ ®Æc trng híng trong 2 mÆt ph¼ng vu«ng gãc (H1-
3).
H×nh 1-3. H×nh 1-4.

MÆt ph¼ng chøa ph¬ng ph¸t x¹ cùc ®¹i vµ chøa vÐct¬ E gäi lµ
mÆt ph¼ng - E.
MÆt ph¼ng chøa ph¬ng ph¸t x¹ cùc ®¹i vµ chøa vÐc t¬ H gäi lµ
mÆt ph¼ng - H.
Cã thÓ vÏ ®Æc trng híng trong to¹ ®é cùc hoÆc to¹ ®é vu«ng gãc.
§Æc trng híng vÏ trong to¹ ®é cùc cho ta thÊy ®îc tÝnh ®Þnh híng cña
anten mét çc trùc quan nhÊt, cßn ®Æc trng híng trong to¹ ®é vu«ng gãc cã
thÓ biÓu diÔn chÝnh x¸c h¬n.
Th«ng thêng, ®Æc trng híng cã mét sè cùc ®¹i, ta nãi r»ng ®Æc tr ng h-
íng cã nhiÒu çnh sãng (H1-4). Çnh cã híng ph¸t x¹ cùc ®¹i víi cêng ®é lín
nhÊt gäi lµ çnh chÝnh çc çnh cßn l¹i gäi lµ çc çnh phô (hoÆc çnh
bÕn). NÕu çnh phô cã cùc ®¹i ngîc chiÒu víi cùc ®¹i cña çnh chÝnh ta
gäi lµ çnh sãng sau.
Ngoµi ®Æc trng híng tÝnh theo cêng ®é trêng, ngêi ta cßn dïng ®Æc
trng híng tÝnh theo c«ng suÊt F p (, ).
13
Hµm F p(,) m« t¶ sù phô thuéc cña mËt ®é dßng c«ng suÊt t¹i çc
®iÓm çch ®Òu anten vµo híng quan s¸t (H1-5a). V× mËt ®é dßng c«ng
suÊt tû lÖ víi b×nh ph¬ng cña cêng ®é trêng nªn.
Fp (, ) = F 2 (, ) (1.3)
Ngêi ta cßn cã thÓ biÓu diÔn ®Æc trng híng theo decibel (H1-5b). Víi
çch biÓu diÔn nµy møc cña çc çnh phô nhá cã thÓ ® îc ®¸nh gi¸ trùc
quan dÔ h¬n.
F db(, ) = 10lgF p (, ) = 20lgF(, ) (1.4)
- Ngêi ta gäi gãc më cña çnh sãng chÝnh theo møc nöa c«ng suÊt
(2 0,5 ) lµ gãc gi÷a 2 ph¬ng øng víi gi¸ trÞ F p(,) b»ng 0,5 hay F = 0,707.
H×nh 1-5.
- Tõ hÖ thøc (1.4) ta cã:
2 0,5 = 2 -3db (1.5)
- Anten cã ®Æc trng híng h×nh xuyÕn lµ anten v« híng (trong 1 mÆt
ph¼ng) thêng ®îc dïng trong v« tuyÕn truyÒn tin, ph¸t thanh, v.v...
- Anten víi ®Æc trng híng h×nh kim cã tÝnh ®Þnh híng gÇn nh nhau
trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh (mÆt ph¼ng - E vµ mÆt ph¼ng - H). Çc
anten nµy thêng ®îc dïng trong çc ®µi Radar ®Ó theo dâi môc tiªu trong
14
c¶ 2 to¹ ®é gãc. Ngoµi ra chóng cßn ®îc dïng trong th«ng tin viba, v«
tuyÕn thiªn v¨n, v.v...
- Anten cã ®Æc trng híng h×nh qu¹t cã møc ®é ®Þnh híng kh¸c nhau
trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh vµ nã thêng ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh 1 to¹ ®é
gãc cña môc tiªu trong kü thuËt Radar.
1.2. §Æc trng pha cña anten
§Æc trng pha cña anten lµ mÆt h×nh häc t¹o bëi çc ®iÓm trong vïng
xa mµ t¹i ®ã vÐc t¬ cêng ®é trêng cã cïng mét gi¸ trÞ pha.
Ta cho biÓu thøc pha cña cêng ®é trêng trong (1-1) b»ng h»ng sè:
 (, ) - kr (, ) = const
Tõ ®©y ta t×m ra ®îc biÓu thøc cña ®Æc trng pha
 ( ,  )  const
r ( ,  ) 
k
Gi¸ trÞ cña const trong biÓu thøc nµy ®îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn:
r = r 0 khi (, ) = (0, 0) do ®ã:
(0,0) - kr 0 = const
( ,  )
r ( ,  )  r0  (1.6)
k
ë ®©y ta ®· ký hiÖu
(,) - (0,0) = (,)
NÕu biÓu thøc (1.6) biÓu diÔn mét mÆt cÇu th× cã thÓ xem anten
nh lµ mét nguån ph¸t x¹ ®iÓm. T©m cña mÆt cÇu ® îc gäi lµ t©m ph¸t x¹
hay t©m pha.
Trêng hîp tæng qu¸t ®Æc trng pha kh«ng ph¶i lµ mÆt cÇu vµ do ®ã
anten kh«ng cã t©m pha x¸c ®Þnh. Cã thÓ chøng minh ®îc r»ng çc anten
d©y (ch¼ng h¹n chÊn tö) cã t©m pha n»m ë chÝnh gi÷a anten chØ trong
trêng hîp nÕu ph©n bè biªn ®é cña dßng trªn anten lµ hµm ch½n ®èi víi
®iÓm gi÷a vµ ph©n bè pha lµ kh«ng ®æi hoÆc lµ hµm lÎ so víi ®iÓm
gi÷a cña anten.
Trong trêng hîp anten kh«ng cã t©m pha, ta cã thÓ tiÖm cËn tõng
phÇn cña mÆt ®¼ng pha b»ng çc mÆt cÇu. Nh vËy ®èi víi mçi phÇn ta
15
cã 1 t©m pha. TËp hîp çc t©m pha øng víi tÊt c¶ çc kho¶ng cã thÓ n»m
trong mét miÒn nµo ®ã quanh chç ®Æt anten.
Ngêi ta thêng biÓu diÔn hµm ®Æc trng pha trong çc mÆt ph¼ng
chÝnh (E & H).
Trong kh«ng gian, mçi khi qua híng ph¸t x¹ 0, pha cña trêng l¹i thay
®æi ®ét ngét 180 0. V× thÕ ®Æc trng pha ph¼ng cña anten cã nhiÒu çnh
sãng cã nh÷ng chç nhÈy bËc (H1-6).
H×nh 1-6.
1.3. §Æc trng ph©n cùc cña anten
Trêng cña anten t¹i mçi ®iÓm trong vïng xa kh«ng chØ ®îc ®Æc trng
bëi biªn ®é vµ pha mµ c¶ sù ph©n cùc n÷a, tøc lµ h íng dao ®éng cña
vÐct¬ cêng ®é trêng theo thêi gian.
MÆt ph¼ng ph©n cùc lµ mÆt ph¼ng chøa ph¬ng truyÒn sãng vµ vÐc
t¬ cêng ®é ®iÖn trêng. Sù ph©n cùc cña trêng ®îc x¸c ®Þnh bëi lo¹i anten
vµ vÞ trÝ cña nã trong kh«ng gian. ThÝ dô trêng cña mét anten d©y th¼ng
lµ trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh, tøc lµ ë t¹i ®iÓm quan s¸t vÐc t¬ E ®Þnh
híng däc theo mét ®êng th¼ng. Nãi kh¸c ®i, ®Çu mót cña vÐc t¬ E dao
®éng trªn mét ®êng th¼ng. ChÊn tö ®Æt th¼ng ®øng trªn mÆt ®Êt sÏ bøc
x¹ sãng ph©n cùc ®øng (vÐc t¬ E n»m trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi
mÆt ®Êt - mÆt ph¼ng ®øng); chÊn tö ngang bøc x¹ sãng ph©n cùc
ngang.
Trong trêng hîp tæng qu¸t trêng cã ®Æc trng ph©n cùc elÝp, cã thÓ
xem nã lµ tæng cña 2 trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh cã çc vÐc t¬ ®iÖn E
vµ E vu«ng gãc nhau vµ lÖch pha nhau mét gãc  nµo ®ã. Khi ®ã ®Çu
mót cña vÐc t¬ tæng vÏ trong kh«ng gian mét h×nh elÝp sau mét chu kú
16
dao ®éng. XÐt t¹i mét ®iÓm trong kh«ng gian, elÝp nµy n»m trong mÆt
ph¼ng vu«ng gãc víi ph¬ng truyÒn (H1-7). Díi ®©y ta sÏ chøng minh
®iÒu ®ã. Gi¶ sö cho tríc gi¸ trÞ tøc thêi cña cêng ®é trêng.
e  E sin t 
e

 E sin(t   )  (1.7)
Tõ biÓu thøc trªn ta cã:
e
sin t  (1.8)
E
Thay (1.8) vµo (1.7) ta cã

2
e e  e 
 cos   1    sin  (1.9)
E E E 
 
 e
ChuyÓn thõa sè E cos  trong (1.9) sang vÕ tr¸i, sau ®ã b×nh ph¬ng

c¶ 2 vÕ ta nhËn ®îc.
2 2
 e    e   
   2 e .   cos    e   sin 2  (1.10)
E   E  E  E 
         
BiÓu thøc (1.10) lµ ph¬ng tr×nh tæng qu¸t cña elÝp. Tuú theo gi¸ trÞ
cña , E  , E  d¹ng cña elÝp ph©n cùc vµ vÞ trÝ cña nã trong kh«ng gian cã
thÓ kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n
- Khi  = n (n: lµ sè nguyªn) trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh;

- Khi   (2n  1) vµ E  = E  trêng ph©n cùc trßn.
2
§Ó ®¸nh gi¸ tÝnh ph©n cùc ta ®a ra kh¸i niÖm hÖ sè ph©n cùc vµ
®Æc trng ph©n cùc.
HÖ sè ph©n cùc: tû sè gi÷a b¸n trôc nhá vµ b¸n trôc lín cña elÝp gäi lµ
b
hÖ sè ph©n cùc vµ ký hiÖu lµ p 
a
§Æc trng ph©n cùc: Sù phô thuéc cña hÖ sè ph©n cùc vµo híng tíi
®iÓm quan s¸t gäi lµ ®Æc trng ph©n cùc cña anten.
p = p (,)
H×nh 1-7. elÝp ph©n cùc trong mÆt ph¼ng

vu«ng gãc víi ph¬ng truyÒn sãng
17
Ta cã thÓ tÝnh ®îc hÖ sè ph©n cùc
Tõ h×nh h×nh1-7 ta suy ra r»ng
x  e cos   e sin  

y  e cos   e sin  
ë ®©y  lµ gãc nghiªng cña b¸n trôc lín víi trôc e  ph¬ng tr×nh elÝp
cã d¹ng.
x2 y2
 1
a2 b2
NÕu ®Æt biÓu thøc x vµ y vµo biÓu thøc trªn, sau ®ã tiÕp tôc biÕn
®æi ta sÏ nhËn ®îc c«ng thøc tÝnh hÖ sè ph©n cùc.
p
b

1 m2  1  m 
2 2
 4m 2 cos 2 
(1.11)
a 1 m2  1  m 
2 2
 4m 2 cos 2 
E
ë ®©y m 
E
Tõ ®©y ta thÊy khi trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh ( = n) th× p = 0. Khi
 
trêng ph©n cùc trßn    (2n  1)  th× p = 1. Trong trêng hîp tæng qu¸t
 2
0 < p < 1 trêng ph©n cùc elÝp.
1.4. C«ng suÊt ph¸t x¹ vµ hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng
§Ó ®¸nh gi¸ gi¸ ®Þnh lîng tæng hîp tÝnh chÊt ®Þnh híng cña anten,
ngêi ta ®a ra tham sè gäi lµ hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten.
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng (ký hiÖu lµ D) chØ râ ph¶i t¨ng c«ng suÊt
ph¸t x¹ cña anten lªn bao nhiÒu khi thay anten ®Þnh híng ®ã b»ng mét
anten v« híng (gi¶ ®Þnh) sao cho vÉn gi÷ ®îc gi¸ trÞ cêng ®é trêng t¹i
®iÓm thu kh«ng ®æi (H1.8)
Pvh
D 
Pdh E dh  E vh
r  const
(1.12)
Còng cã thÓ gäi hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng lµ ®é t¨ng Ých vÒ c«ng
suÊt ph¸t x¹ do tÝnh ®Þnh híng cña anten.
18
B©y giê chóng ta t×m çc hÖ thøc liªn quan víi ®Æc trng híng.
Theo (1.1) biªn ®é cêng ®é trêng cña anten ®Þnh híng trong vïng xa
®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc tæng qu¸t:
IA
E dh  f ( ,  ) (1.13)
r
MËt ®é dßng c«ng suÊt (gi¸ trÞH×nh
biªn 1-
®é8.cña vÐct¬ poynting) theo híng
®ã
2
E dh
 ( ,  )  (1.14)
240
C«ng suÊt ph¸t x¹ cña anten ®Þnh híng trong toµn kh«ng gian
Pdh    ( ,  ) dS
S
Trong hÖ to¹ ®é cÇu dS  r 2 sin  d d , chó ý ®Õn (1.13) vµ (1.14) ta

cã
I A2 2 
Pdh 
240   0 0
f 2 ( ,  ) sin dd (1.15)
§èi víi anten v« híng

2
E vh
Pvh  .4 r 2
240
Víi ®iÒu kiÖn E dh = E vh (trong ®Þnh nghÜa (1-12))
Th×:
I A2 f 2 ( ,  )
Pvh  (1.16)
60
Thay (1.15) vµ (1.16) vµo (1.12) ta cã:
4f 2 ( ,  )
D ( ,  )  2  (1.17)
0 0
f 2 ( ,  ) sin  .d .d
2
Chia tö vµ mÉu sè cña vÕ ph¶i cho f max ( ,  ) ta cã:
19
4 F 2 ( ,  )
D( ,  )  2  (1.18)
 
0 0
F 2 ( ,  ) sin dd
BiÓu thøc (1.18) chØ ra s liªn hÖ gi÷a hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng vµ
®Æc trng híng.
Tõ hÖ thøc nµy ta cã nhËn xÐt: hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng chØ phô
thuéc vµo ®Æc trng híng cña anten vµ gi¸ trÞ cã gi¸ trÞ cùc ®¹i theo híng
ph¸t x¹ cùc ®¹i (F max (θ, ) = 1)
4
Dmax  2  (1.19)
 
0 0
F 2 ( ,  ) sin dd
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten theo híng bÊt kú cã thÓ x¸c ®Þnh
theo c«ng thøc:
D(θ, ) = D max .F2 (θ, ) (1.20)
Trong mét sè trêng hîp ngêi ta cßn ®Þnh nghÜa: hÖ sè t¸c dông ®Þnh
híng lµ tØ sè cña b×nh ph¬ng cêng ®é trêng do anten ®Þnh híng t¹o ra t¹i
®iÓm quan s¸t trong vïng xa víi b×nh ph¬ng cêng ®é trêng do anten v« h-
íng t¹o ra còng t¹i ®iÓm ®ã, nÕu c«ng suÊt ph¸t x¹ cña 2 anten nh nhau.
Nh vËy:
2
E dh
D ( ,  )  2 (1.21)
E vh khi Pdh  Pvh
§Þnh nghÜa nµy hoµn toµn t¬ng ®¬ng víi ®Þnh nghÜa (1.12) ë trªn.
NÕu ®Æc trng híng cña anten cã tÝnh ®èi xøng trôc-tøc lµ kh«ng phô
thuéc . Khi ®ã, tõ (1.15) ta cã;
2
Dmax   (1.22)
 F ( ,  ) sin  .d
2
0
Cã thÓ x¸c ®Þnh D max theo c«ng thøc gÇn ®óng sau:
A
Dmax 
 2  o
0,5 E . 2 0o,5  H (1.23)
ë ®©y  2 0 ,5  E , H lµ ®é réng çnh sãng tÝnh theo møc nöa c«ng suÊt,
o
tÝnh b»ng ®é, trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh.

A = 35.000  45.000 lµ hÖ sè phô thuéc vµo d¹ng cña ®Æc trng híng.
20
HiÖn nay ngêi ta cã thÓ chÕ t¹o ®îc çc anten cã tÝnh ®Þnh híng rÊt
cao D max cì 10 6  10 7. Çc chÊn tö nguyªn tè thêng cã D nhá, ch¼ng h¹n lìng
cùc Hertz cã F(θ, ) = sinθ vµ D max = 1,5. Trong thùc tÕ kh«ng cã nguån
ph¸t x¹ nµo hoµn toµn v« híng víi D max = 1
1.5. trë ph¸t x¹ cña anten
Khi gi¶i bµi to¸n vÒ sù ph¸t x¹ cña çc anten ® îc lµm tõ çc d©y dÉn
m¶nh cã dßng I A ngêi ta thêng ®a vµo kh¸i niÖm trë ph¸t x¹ cña anten.
NÕu xem anten ph¸t lµ mét t¶i phøc
Z = R + j X
Tiªu thô c«ng suÊt cña m¸y ph¸t vµ biÕn c«ng suÊt nµy thµnh n¨ng l -
îng ph¸t x¹ vµo kh«ng gian, th× c«ng suÊt ph¸t x¹ vµo kh«ng gian b»ng:
I A2
P  R (1.24)
2
Trong ®ã R  ®îc gäi lµ trë ph¸t x¹ cña anten. So s¸nh (1.24) víi (1.15)
ta cã:
2 
1
R  f ( ,  ) sin  .d .d
2
(1.25)
120 o o
VÝ dô: x¸c ®Þnh trë ph¸t x¹ cña mét lìng cùc hertz cã chiÒu dµi l.
Tõ lý thuyÕt trêng ta ®· biÕt biªn ®é cêng ®é trêng cña lìng cùc hertz
cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc sau:
60I A l
E sin  (1.26)
r
V× vËy:
60 l
f ( ,  )  sin  (1.27)

Thay (1.27) vµo (1.25) ta cã:
2
l 
R  80 2   (1.28)

Tõ ®©y ta cã nhËn xÐt: Anten d©y chØ ph¸t x¹ n¨ng l îng ®¸ng kÓ khi
kÝch thíc kh«ng qu¸ nhá so víi bíc sãng.
21
Tõ (1.28) ta thÊy R  phô thuéc vµo vÞ trÝ thiÕt diÖn tÝnh dßng I A. Ngêi
ta thêng tÝnh theo dßng t¹i ®iÓm bông I b. NÕu biÕt qui luËt ph©n bè dßng
IA = I(z) trªn anten th× cã thÓ tÝnh ®îc trë ph¸t x¹ ®èi víi dßng I(z) t¹i thiÕt
diÖn bÊt kú theo trë ph¸t x¹ t¹i ®iÓm bông. Tõ ®¼ng thøc vÒ c«ng suÊt ph¸t
x¹.
I b2 I 2 (z)
Rb  R  (z)
2 2
Suy ra:
I 2 (z)
R ( z )  Rb (1.29)
2
Gi¸ trÞ R  (Z) ®îc x¸c ®Þnh bëi trêng cña anten trong vïng xa, bëi ®Æc
trng ph©n bè dßng hay ®iÖn ¸p trªn anten, vµ phô thuéc vµo tØ sè kÝch
thíc cña anten trªn bíc sãng .
So s¸nh (1.17) vµ (1.25) ta ®îc:
f 2 ( ,  )
D ( ,  ) 
30 R
Theo (1.20)
D(θ,) = D max .F2 (θ,)
Tõ 2 biÓu thøc trªn suy ra
f ( ,  )  30 R Dmax .F ( ,  )
NÕu chó ý tíi (1.24) ta cã

IA 1 2 P
E ( ,  )  . f ( ,  )  . 30 R Dmax F ( ,  )
r r R
IA 1
E ( ,  )  . f ( ,  )  60 R .Dmax .F ( ,  ) (1.30)
r r
BiÓu thøc nµy cho ta quan hÖ gi÷a cêng ®é trêng vµ c«ng suÊt ph¸t x¹
cña mét anten khi biÕt D max vµ ®Æc trng híng cña nã. (1.30) cßn ®îc gäi lµ
c«ng thøc truyÒn sãng lý tëng (sù truyÒn sãng trong kh«ng gian tù do)
22
c«ng thøc trªn chØ ra r»ng viÖc t¨ng hÖ sè t¸c dông ®Þnh h íng t¬ng ®¬ng
(cïng bËc) víi viÖc t¨ng c«ng suÊt ph¸t x¹. C«ng thøc nµy ® îc dïng ®Ó
tÝnh cù ly truyÒn sãng theo gi¸ trÞ E(θ,) cÇn cã vµ çc gi¸ trÞ P  , D max ,
F(θ,) ®· biÕt cña anten ph¸t trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lý tëng (kh«ng cã
nhiÔu, n¨ng lîng ph¸t x¹ kh«ng bÞ hÊp thô trªn ®êng truyÒn sãng).
1.6. HiÖu suÊt vµ hÖ sè khuÕch ®¹i
PhÇn lín c«ng suÊt ®a vµo anten ®îc ph¸t x¹ ra kh«ng gian vµ t¹o nªn
mét ph©n bè cêng ®é trêng x¸c ®Þnh trong kh«ng gian thuéc vïng xa. Nh-
ng cã mét phÇn c«ng suÊt bÞ tiªu hao (chñ yÕu díi d¹ng nhiÖt n¨ng) ngay
trªn anten vµ çc vËt thÓ bao quanh nã.
Møc ®é sö dông c«ng suÊt ®a vµ anten ®îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu suÊt
cña anten.
§Þnh nghÜa: hiÖu suÊt  A cña anten lµ tØ sè gi÷a c«ng suÊt do anten
ph¸t x¹ P , (c«ng suÊt h÷u Ých) vµ c«ng suÊt ®a vµo P A ( gåm c«ng suÊt
ph¸t x¹
P vµ c«ng suÊt tiªu hao P th )
P
A  víi P A = P  + P th (1.31)
PA
§èi víi ®a sè çc anten siªu cao tÇn  A  0,9. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é t¨ng
Ých c«ng suÊt do tÝnh ®Þnh híng vµ chó ý tíi sù tiªu hao trªn anten, ngêi
ta ®a ra kh¸i niÖm hÖ sè khuÕch ®¹i G cña anten;
§Þnh nghÜa: hÖ sè khuÕch ®¹i G lµ tØ sè gi÷a c«ng suÊt ph¸t x¹ cña
anten v« híng P vh vµ c«ng suÊt ®a vµo anten ®Þnh híng P Adh , víi ®iÒu
kiÖn çc anten cïng t¹o ra mét gi¸ trÞ cêng ®é trêng t¹i ®iÓm quan s¸t.
Pvh
G (1.32)
PAdh khi E dh  Evh
P vh P P
G  vh  dh  D. A (1.33)
PAdh Pdh PAdh
23
Nh vËy hÖ sè khuÕch ®¹i lu«n lu«n nhá h¬n hÖ sè t¸c dông ®Þnh h -
íng. ChØ trong trêng hîp lý tëng A = 1 th× G = D.
Ta cã nhËn xÐt: hÖ sè khuÕch ®¹i ®Æc trng cho sù t¨ng Ých vÒ c«ng
suÊt mét çch ®Çy ®ñ h¬n so víi hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng v× nã ®¸nh gi¸
®îc c¶ tÝnh ®Þnh híng lÉn kh¶ n¨ng biÕn ®æi n¨ng lîng cña anten (tøc
kh¶ n¨ng biÕn ®æi n¨ng lîng liªn kÕt thµnh n¨ng lîng ph¸t x¹). Ngêi ta th-
êng quan t©m nhiÒu nhÊt tíi hÖ sè khuÕch ®¹i theo ph¬ng ph¸t x¹ cùc ®¹i
(G max ), v× vËy tõ nay ta hiÓu G chÝnh lµ gi¸ trÞ G max .
1.7. ChiÒu dµi hiÖu dông cña anten
Trong thêi kú ®Çu cña sù ph¸t triÓn kü thuËt anten, ngêi ta ®a vµo
kh¸i niÖm chiÒu dµi hiÖu dông ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®Þnh h íng cña çc
anten d©y.
ChiÒu dµi hiÖu dông cña mét anten d©y lµ chiÒu dµi cña mét lìng cùc
Hertz (cã ph©n bè dßng ®Òu), cã dßng b»ng dßng t¹i ®iÓm bông I b cña
anten d©y vµ cho cïng mét gi¸ trÞ cêng ®é trêng theo híng ph¸t x¹ cùc ®¹i
t¹i ®iÓm quan s¸t nh anten d©y.
Tõ (1.26) ta cã trêng theo híng ph¸t x¹ cùc ®¹i cña lìng cùc Hertz lµ;
60I b
E max  l hd (1.34)
r
Tõ (1.30) ta cã trêng theo híng ph¸t x¹ cùc ®¹i cña anten d©y lµ;
1
E max  60 P Dmax (1.35)
r
Tõ hai biÓu thøc trªn suy ra
 60 P Dmax  R Dmax
hd   (1.36)
 .60 I A2  120
ý nghÜa cña viÖc ®a vµo kh¸i niÖm l hd lµ ta ®· thay anten thùc víi
chiÒu dµi l cã ph©n bè dßng kh«ng ®Òu b»ng mét anten cã chiÒu dµi
l hd cã ph©n bè dßng ®Òu (H1-9).
H×nh
24 1-9.
H×nh 1 -9
Tõ (1.34) ta thÊy cêng ®é trêng cña lìng cùc Hertz tØ lÖ víi ®¹i lîng
S i  I b l hd
Ta gäi Si lµ diÖn tÝch dßng. Víi anten cã ph©n bè dßng kh«ng ®Òu
th×
Si   I ( z )dz

Tõ 2 biÓu thøc nµy, ta tÝnh ®îc l hd theo ph©n bè dßng

1
 hd 
Ib  I ( z )dz

(1.37)
CÇn chó ý: kh¸i niÖm l hd chØ cã ý nghÜa ®èi víi çc anten t¬ng ®èi
ng¾n so víi , khi mµ hµm ph©n bè dßng I z kh«ng ®æi dÊu trªn suèt chiÒu
dµi l .
1.8. trë vµo cña anten
Lèi vµo cña anten lµ thiÕt diÖn mµ t¹i ®ã kÕt thóc ®êng d©y phi®e,
ta ®· biÕt anten ph¸t lµ t¶i cña phi®e, nã ®îc ®Æc trng bëi c«ng suÊt
thuÇn, c«ng suÊt kh¸ng, c«ng suÊt giíi h¹n vµ trë vµo.
Trë vµo cña anten lµ tØ sè gi÷a ®iÖn ¸p vµ dßng t¹i lèi vµo cña anten.
Uv
Zv   Rv  jX v (1.38)
Iv
CÇn ph¶i biÕt trë vµo cña anten ®Ó thùc hiÖn sù phèi hîp víi phi®e.
Tõ lý thuyÕt ®êng d©y ta ®· biÕt: §Ó phèi hîp trë kh¸ng gi÷a anten vµ
phi®e cã trë sãng f cÇn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn.
Rv = f , Xv = 0
ý nghÜa cña thµnh phÇn ho¹t vµ thµnh phÇn kh¸ng cña trë vµo:
C«ng suÊt anten tiªu thô gåm c«ng suÊt ph¸t x¹ vµ c«ng suÊt tiªu hao.
T¬ng tù nh trë ph¸t x¹, ta còng ®a vµo kh¸i niÖm trë tiªu hao R th , trë nµy
tiªu t¸n c«ng suÊt tiªu hao. Do ®ã
I v2 R v I v2 Rthv
PA   vµ R v = Rv + Rthv
2 2
P v R v
v×  A  nªn  A 
PA R v  Rthv
Nh vËy thµnh phÇn ho¹t cña trë vµo gåm trë ph¸t x¹ vµ trë tiªu hao
tÝnh ë lèi vµo cña anten. NÕu anten cã hiÖu suÊt cao th× R v  R v
25
Theo quan ®iÓm xÐt chÕ ®é ho¹t ®éng cña phi®e th× R v t¬ng ®¬ng
víi thµnh phÇn ho¹t cña trë t¶i cña phi®e. Nhng vÒ b¶n chÊt R v chØ
thuÇn tuý lµ mét t¶i ®iÖn ®éng t¬ng ®¬ng. Nã ph¶n ¸nh kÕt qu¶ t¬ng t¸c
ngîc cña trêng ph¸t x¹ trong vïng xa lªn anten. Trong khi ®ã th×, ®Ó tÝnh
trë tiªu hao R th ta cÇn ph¶i biÕt gi¸ trÞ trêng hoÆc dßng ngay trªn anten.
Nguyªn nh©n tån t¹i thµnh phÇn kh¸ng Xv cña trë vµo chÝnh lµ do sù
tån t¹i c«ng suÊt kh¸ng dao ®éng gi÷a anten vµ trêng trong vïng gÇn. Gi¸
trÞ c«ng suÊt kh¸ng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo d¹ng mÆt dÉn cña anten. §Ó
tÝnh X v ta cÇn ph¶i biÕt cÊu tróc trêng cña anten trong vïng gÇn. Bµi to¸n
t×m X v nµy rÊt phøc t¹p vµ thêng kh«ng gi¶i ®îc chÆt chÏ. V× thÕ ngêi ta
thêng x¸c ®Þnh X v b»ng thùc nghiÖm.
§èi víi çc anten ®îc nu«i b»ng èng dÉn sãng (anten siªu cao tÇn) th×
cã thÓ tÝnh trë vµo qua hÖ sè ph¶n x¹
Tõ lý thuyÕt ®êng d©y ®· biÕt hÖ sè ph¶n x¹
Zv   f

Zv   f
Do ®ã
Zv 1 
Z v   (1.40)
 f 1 
ë ®©y Z v' lµ trë vµo chuÈn ho¸ cña anten.
1.9. d¶i tÇn c«ng t¸c cña anten (d¶i th«ng)
Sãng ®iÖn tõ ®îc ph¸t x¹ hoÆc thu vÒ bëi anten lµ nh÷ng dao ®éng
®iÖn tõ ®· biÕn ®iÖu. Mäi dao ®éng biÕn ®iÖu cã mét phæ tÇn nµo ®ã.
Do vËy ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña anten khi tÇn sè thay ®æi nh
thÕ nµo, ngêi ta ®a ra kh¸i niÖm d¶i tÇn c«ng t¸c (hay d¶i th«ng).
D¶i th«ng cña anten lµ d¶i tÇn mµ trong ®ã sù thay ®æi çc chØ tiªu
kü thuËt c¬ b¶n cña anten (çc tham sè vµ ®Æc trng) theo tÇn sè kh«ng vît
qu¸ mét ph¹m vi cho phÐp.
D¶i th«ng cña anten ®îc x¸c ®Þnh bëi ®Æc trng tÇn sè cña nã. §Æc tr-
ng tÇn sè lµ sù phô thuéc cña çc chØ tiªu kü thuËt vµo tÇn sè.
§èi víi çc anten d©y: th× ®Æc trng tÇn sè lµ sù phô thuéc cña biªn ®é
dßng ë lèi vµo vµo tÇn sè khi ®iÖn ¸p trªn lèi vµo kh«ng ®æi.
I v  I v ( )
26
§Ó ®é mÐo tÝn hiÖu n»m trong ph¹m vi cho phÐp, ngêi ta qui íc dßng
ë lèi vµo ph¶i kh«ng thay ®æi qu¸ gi¸ trÞ 3db so víi gi¸ trÞ céng hëng (I max ).
Tøc lµ
I v ( )
 0,707
I v max
ChÝnh sù phô thuéc cña trë vµo vµo
tÇn sè quyÕt ®Þnh sù thay ®æi cña dßng
theo tÇn sè khi u v = const.
H×nh 1-11.
const
I v ( ) 
Z v ( )
- §èi víi çc anten siªu cao tÇn (khi ®ã ngêi ta kh«ng sö dông kh¸i
niÖm dßng ë lèi vµo) th× ®Æc trng tÇn sè lµ sù phô thuéc cña hÖ sè sãng
ch¹y hoÆc hÖ sè sãng ®øng vµo tÇn sè. HoÆc lµ sù phô thuéc cña ®Æc
trng híng hay hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng vµo tÇn sè.
Yªu cÇu vÒ ®é réng d¶i th«ng tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn sö dông anten.
NÕu ®é réng d¶i th«ng kh«ng qu¸ vµi phÇn tr¨m tÇn sè trung b×nh th×
anten ®îc gäi lµ cã d¶i th«ng hÑp, cßn ®é réng d¶i th«ng b»ng vµi chôc
phÇn tr¨m hoÆc lín h¬n th× gäi lµ d¶i réng.
1.10. Dßng vµ søc ®iÖn ®éng trªn

lèi vµo cña anten thu
1.10.1. LËp bµi to¸n vµ ph¬ng ph¸p gi¶i

§èi víi m¸y thu, anten thu lµ mét nguån søc ®iÖn ®éng e cã trë néi Z v,
cßn trë vµo cña m¸y thu lµ t¶i Z t cña anten. Do ®ã cã thÓ biÓu diÔn hÖ
anten thu - m¸y thu b»ng s¬ ®å t¬ng ®¬ng (h×nh 1-11) vµ ta cã:
e
I (1.41)
Zv  Zt
Ta cÇn ph¶i gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò sau:
- X¸c ®Þnh gi¸ trÞ dßng vµ søc ®iÖn ®éng c¶m øng ë lèi vµo cña
anten xuÊt hiÖn díi t¸c dông cña sãng tíi.
27
H×nh 1-
11.
- X¸c ®Þnh çc chØ tiªu kü thuËt cña anten.
- X¸c ®Þnh c«ng suÊt cho phÐp cña tÝn hiÖu ë lèi vµo cña m¸y thu
®Ó b¶o ®¶m m¸y thu lµm viÖc b×nh thêng trong ®iÒu kiÖn cã nhiÔu
ngoµi vµ t¹p ©m néi bé cña m¸y thu.
Gi¶i quyÕt bµi to¸n nµy b»ng ph¬ng ph¸p ®iÖn ®éng häc gÆp nhiÒu
khã kh¨n, v× thÕ ®Ó ®¬n gi¶n ta dïng nguyªn lý t¬ng hç, dùa trªn nguyªn
lý nµy ta cã thÓ chøng minh çc ®Æc trng vµ tham sè cña anten lµm viÖc
ë chÕ ®é thu vµ ph¸t lµ nh nhau.
1.10.2. Nguyªn lý t¬ng hç
Nguyªn lý t¬ng hç ®· ®îc chøng minh trong lý thuyÕt m¹ng 4 cùc
tuyÕn tÝnh thô ®éng. Ta sÏ dïng nã ®Ó x¸c ®Þnh çc chØ tiªu kü thuËt
®iÖn cña anten thu.
B¶n chÊt cña nguyªn lý t¬ng hç: Trong kh«ng gian tù do ta ®Æt 2
anten 1 vµ 2 (h×nh 1-12). HÖ 2 anten nµy cã thÓ coi nh mét m¹ng 4 cùc.
NÕu ®Çu 1 - 1 ®îc nèi víi m¸y ph¸t cao tÇn víi søc ®iÖn ®éng e 1 vµ ®Çu
2-2 ®îc nèi víi mét ampe kÕ ta sÏ ®o ®îc dßng I 21 .
H×nh 1-12.
NÕu ®Çu 2-2 ®îc nèi víi mét m¸y ph¸t cao tÇn víi søc ®iÖn ®éng e 2
vµ ®Çu 1-1 ®îc m¾c víi mét ampe kÕ ta sÏ ®o ®îc dßng I 12 . Nguyªn lý t-
¬ng hç ph¸t biÓu nh sau:
Tû sè søc ®iÖn ®éng trong anten ph¸t víi dßng do nã g©y ra trªn anten
thu kh«ng thay ®æi khi ta thay ®æi vai trß thu ph¸t cña çc anten nµy. Tõ
®ã suy ra:
e1 e
 2 (1.42)
I 21 I 12
B©y giê ta sÏ ¸p dông nguyªn lý t¬ng hç ®Ó x¸c ®Þnh çc ®Æc trng vµ
tham sè cña anten.
3. TÝnh dßng vµ søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn anten.
Gi¶ sö chóng ta ®· biÕt çc ®¹i lîng D max , R Σ, Z v vµ F(θ, ) cña c¶ 2
anten ë chÕ ®é ph¸t.
28
NÕu ®Æt e 1 vµo anten 1 vµ trong nã ch¶y dßng I A1 th× ë anten 2 (lµm
viÖc ë chÕ ®é thu) sÏ xuÊt hiÖn trêng ®iÖn tõ cã cêng ®é b»ng:
1
E 21  60 P 1 Dmax 1 .F1 ( 1 , 1 ) (1.43)
r
Trong ®ã (1 , 1 ) lµ híng tõ anten 1 ®Õn anten 2, c«ng suÊt bøc x¹ cña
anten lµ:
I A21
P 1  R 1 (1.44)
2
Thay (1.44) vµo (1.43) vµ chó ý r»ng:
e1
I A1 
Z v1  Z t1
Gi¶i ph¬ng tr×nh ®èi víi e 1 ta cã;
rE 21  Z v1  Z t1 
e1  (1.45)
30 R 1 Dmax 1 F1 (1 , 1 )
T¬ng tù nh thÕ, khi anten 2 lµm viÖc ë chÕ ®é ph¸t cßn anten 1 lµm
viÖc ë chÕ ®é thu ta sÏ cã:
rE12  Z v 2  Z t 2 
e2  (1.46)
30 R 1 Dmax 2 F2 ( 2 ,  2 )
¸p dông nguyªn lý t¬ng hç (1.42) ta cã:

r.E 21 ( Z v1  Z t1 ) r.E12 ( Z v 2  Z t 2 )

I 21 30 R 1 Dmax 1 .F1 (1 , 1 ) I 12 30 R 2 Dmax 2 .F2 ( 2 ,  2 )
Chó ý r»ng çc tham sè, ®Æc trng híng trong ®¼ng thøc trªn ®Òu
tÝnh ë chÕ ®é ph¸t. Cßn I 21 , I 12 lµ dßng ë lèi µo cña anten 2 vµ 1 khi chóng
lµm viÖc ë chÕ ®é thu.
Sau khi rót gän vµ chuyÓn vÒ mçi phÝa cña ®¼ng thøc çc ®¹i l îng
øng víi tõng anten riªng, ta cã:
I 21 ( Z v1  Z t1 ) I 12 ( Z v 2  Z t 2 )

E 21 R 1 Dmax 1 .F1 (1 , 1 ) E12 R 2 Dmax 2 .F2 ( 2 ,  2 )
29
NÕu kh«ng thay ®æi anten 1 th× vÕ tr¸i cña (1.48) kh«ng thay ®æi dï
I 12
ta thay ®æi anten 2 (v× r»ng tØ sè tû sè  const ). Tõ ®ã rót ra, vÕ ph¶i
E12
cña mäi anten còng kh«ng thay ®æi. Ta cã thÓ viÕt:

I  Zv  Zt 
 const (1.49)
E P .Dmax F ( ,  )
§Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña h»ng sè trong (1.49) ta cã thÓ lÊy bÊt kú 1
anten nµo ®ã, ®¬n gi¶n nhÊt lµ lìng cùc ®iÖn. Khi ®ã:
2
Esin   
I ; R  80 2   ; Dmax  1,5
Zv  Zt  
vµ F(θ,) = sinθ
Sau khi ®¬n gi¶n ta cã

const  (1.50)
 120
Thay (1.50) vµo (1.49) ta ®îc
E R Dmax
I .F ( ,  ) (1.51)
  Zv  Zt  120
Nh vËy, khi biÕt ®îc cêng ®é trêng E ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ
dßng I ë lèi vµo cña anten thu nÕu biÕt çc tham sè cña anten nµy ë chÕ
®é ph¸t.
Søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn anten thu lµ:
E R .Dmax
e  I  Zv  Zt   .F ( ,  ) (1.52)
 120
§èi víi çc anten d©y ta cã thÓ tÝnh søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn anten
thu theo ph¬ng ph¸p sau:
Ta biÕt r»ng dßng t¹i 1 thiÕt diÖn bÊt kú cña anten lµ do t¸c dông cña
søc ®iÖn ®éng ph©n bè däc anten.
NÕu chia d©y dÉn ra çc ®o¹n rÊt nhá d (h×nh 1.13a) th× trong ®o¹n
nµy cã thÓ coi ®iÖn trêng kh«ng ®æi vµ søc ®iÖn ®éng trªn ®o¹n nµy lµ:
d  E ( ) d
30
d t¹o ra ë ®Çu vµo m¸y thu dßng dI th .
Gi¶ sö anten ®îc m¾c 1 m¸y ph¸t sãng cã søc ®iÖn ®éng ε (h×nh
1.13b); ε = I A(Z a + Z th ). Díi t¸c dông cña ε däc anten cã ph©n bè dßng øng
víi chÕ ®é ph¸t.
Gäi dßng t¹i thiÕt diÖn d t¹i  lµ I ( ) . ¸p dông nguyªn lý t¬ng hç
(1.42) ta cã:
E ( ) I ( )d  I A ( Z A  Z th )dI th
KÕt qu¶ dßng tæng hîp ë ®Çu vµo m¸y thu díi t¸c dông cña çc søc
®iÖn ®éng ph©n bè lµ:
1 I ( )
I th   dI th   E ( ) d
l
Z A  Z th l
IA
H×nh 1-13.
TÝch ph©n trong biÓu thøc trªn chÝnh lµ søc ®iÖn ®éng t¹o bëi anten
thu.
I ( )
 A   E ( ) d
l
IA
I ( )
Tû sè IA
kh«ng phô thuéc ε gäi lµ ph©n bè dßng trong chÕ ®é ph¸t:
I ( )
f ( ) 
IA
VËy  A   E ( ) f ( )d (1.52)

1
1.11. Çc d¹ng ®Æc trng vµ tham sè cña anten thu
1.11.1. Mèi liªn quan gi÷a çc ®Æc trng vµ tham sè cña mét anten
khi nã lµm viÖc ë chÕ ®é thu vµ ph¸t.
31
- §Æc trng híng: ®Æc trng híng cña anten thu lµ sù phô thuéc cña gi¸
trÞ søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn lèi vµo cña anten vµo ph ¬ng truyÒn sãng
tíi, khi cêng ®é ®iÖn trêng E t¹i n¬i thu b»ng const (E = const). Tõ (1. 52)
ta rót ra:
e = const.F(θ,)
Do ®ã, ®Æc trng híng chuÈn ho¸ cña anten ë chÕ ®é thu vµ ph¸t lµ
nh nhau:
- HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng: HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng chØ phô thuéc
vµo ®Æc trng híng. Do vËy, chóng nh nhau khi anten lµm viÖc ë chÕ ®é
thu vµ ph¸t. Cã nghÜa lµ D thu (θ,) = D ph¸t (θ,). ë ®©y ta ph¶i hiÓu: hÖ sè
t¸c dông ®Þnh híng ë chÕ ®é thu lµ tØ sè c«ng suÊt nhËn ®îc cña anten
®Þnh híng theo híng (θ,) vµ c«ng suÊt cña anten ®¼ng híng, khi cêng ®é
trêng t¹i n¬i thu b»ng const.
- HiÖu suÊt: v× anten lµ mét hÖ tuyÕn tÝnh thô ®éng nªn hiÖu suÊt
cña nã kh«ng thay ®æi khi híng truyÒn cña n¨ng lîng qua nã thay ®æi. Do
®ã, hiÖu suÊt cña anten ë chÕ ®é thu vµ ph¸t nh nhau.
Khi ®ã ta cÇn hiÓu: hiÖu suÊt cña anten thu lµ tØ sè c«ng suÊt cã
Ých (cung cÊp cho m¸y thu) víi c«ng suÊt toµn phÇn mµ anten thu ®îc.
- HÖ sè khuÕch ®¹i: V× hÖ sè khuÕch ®¹i G = l A.D nªn G thu = G ph¸t . Ta
ph¶i hiÓu hÖ sè khuÕch ®¹i cña anten thu lµ tØ sè c«ng suÊt cung cÊp cho
m¸y thu cña anten ®Þnh híng víi c«ng suÊt thu ®îc cña anten v« híng khi c-
êng ®é trêng t¹i ®iÓm thu kh«ng ®æi.
Nh vËy çc anten thu vµ ph¸t vÒ nguyªn t¾c lµ thuËn nghÞch. Tøc lµ,
mét anten bÊt kú cã thÓ võa dïng ®Ó thu, võa dïng ®Ó ph¸t. Nh ng cÇn chó
ý r»ng gi¸ trÞ c«ng suÊt cho phÐp cña anten ph¸t ph¶i rÊt lín h¬n so víi
anten thu.
1.11.2. C«ng suÊt anten thu cung cÊp cho t¶i
Gi¸ trÞ c«ng suÊt anten thu cung cÊp cho t¶i ®îc x¸c ®Þnh bëi c«ng
thøc.
1 2
P I Rt (1.53)
2
Trong ®ã R t lµ thµnh phÇn ho¹t cña ®iÖn trë t¶i (ch¼ng h¹n nh trë vµo
cña m¸y thu, hay trë sãng cña phi®e).
32
Cßn I lµ dßng qua trë t¶i.
Thay (1.51) vµo (1.53) ta cã;
2 E 2R Dmax F 2 ( ,  ).Rt

P (1.54)
240. 2  Z v  Z t 
2
NÕu anten thu phèi hîp trë kh¸ng víi t¶i, th× R t = R v ; X t = - X v . Thay
nh÷ng gi¸ trÞ nµy vµo (1.54) vµ chó ý r»ng
R
A 1 vµ F max = 1
Rv
Ta nhËn ®îc c«ng thøc ®Ó x¸c ®Þnh c«ng suÊt cùc ®¹i cña anten cung
cÊp cho t¶i lµ:
2 E 2 G max
Pmax 
960 2
1.11.3. DiÖn tÝch hiÖu dông, hÖ sè sö dông diÖn tÝch vµ hÖ sè hiÖu
qu¶
Anten thu cã thÓ coi nh mét vËt hÊp thô n¨ng lîng sãng tíi. V× vËy,
®èi víi çc anten cã mÆt më ngêi ta ®a vµo kh¸i niÖm diÖn tÝch hiÖu
dông cña anten (t¬ng tù víi viÖc ®a vµo kh¸i niÖm chiÒu dµi hiÖu dông
cña anten d©y).
- DiÖn tÝch hiÖu dông cña anten lµ tØ sè c«ng suÊt nhËn ®îc P cña anten víi
mËt ®é c«ng suÊt (gi¸ trÞ cña vÐct¬ poynting) cña sãng tíi. Cã nghÜa lµ:
P
Ahd  (1.56)

Kh«ng ph¶i mäi phÇn cña mÆt më cña anten ®Òu nhËn vµ biÕn ®æi
®îc toµn bé c«ng suÊt cña sãng tíi nã. Nªn
P  Ptíi
Trong ®ã P tíi =  . A hh ; A hh lµ diÖn tÝch h×nh häc mÆt më cña anten.
Ptíi lµ c«ng suÊt tíi vu«ng gãc víi mÆt më cña anten.
Nh vËy, râ rµng lµ
A hd  A hh
33
HÖ sè sö dông diÖn tÝch:
ChÝnh v× A hd  A hh , nªn ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng cña anten, ngêi ta ®a
ra kh¸i niÖm hÖ sè sö dông diÖn tÝch. §ã lµ tû sè gi÷a diÖn tÝch hiÖu
dông vµ diÖn tÝch h×nh häc cña anten.
Ahd
A  (1.57)
Ahh
§èi víi çc anten thêng dïng hiÖn nay, thêng cã A hd < A hh . Do ®ã  A
< 1.
Khi anten cung cÊp c«ng suÊt cùc ®¹i cho m¸y thu th×:
Pmax =  A. P =  A.  A. P tíi (1.58)
- HÖ sè hiÖu qu¶: tÝch sè  A.  A ®îc gäi lµ hÖ sè hiÖu qu¶ vµ ®îc ký
hiÖu lµ g A. Nã ®Æc trng cho hiÖu qu¶ biÕn ®æi n¨ng lîng cña anten.
gA =  A.  A (1.59)
- Quan hÖ gi÷a diÖn tÝch hiÖu dông vµ tÝnh ph¬ng híng.
So s¸nh vÕ ph¶i cña (1.55) vµ (1.58) ta cã
2 E 2 Gmax E2
  A . A . Ahh .
960 240
Tõ ®ã ta suy ra:
4
Gmax   A . . Ahd   A .Dmax (1.60)
2
4
vµ Dmax  Ahd (1.61)
2
Çc c«ng thøc nµy gióp ta dÔ dµng ®¸nh gi¸ ®îc tÝnh ®Þnh híng cña
çc anten mÆt.
1.11.4. HÖ sè sö dông diÖn tÝch cña mÆt më bøc x¹
Trªn c¬ së nguyªn lý t¬ng hç, çc tham sè A hd vµ  A ®îc dïng ®Ó ®¸nh

gi¸ tÝnh ®Þnh híng vµ kh¶ n¨ng biÕn ®æi n¨ng lîng cña mét anten. §èi víi
anten ë chÕ ®é ph¸t, ta cã thÓ hiÓu r»ng: DiÖn tÝch hiÖu dông cña anten
34
ph¸t lµ diÖn tÝch mét mÆt më bøc x¹ ®ång biªn, ®ång pha vµ t¹o ra t¹i
®iÓm quan s¸t ë vïng xa theo híng bøc x¹ cùc ®¹i mét cêng ®é trêng nh
anten ph¸t ®· cho ®iÒu kiÖn gi¸ trÞ cùc ®¹i biªn ®é c êng ®é trêng cña
nguån ph¸t x¹ b»ng nhau.
§èi víi çc anten cã mÆt më ®ång pha lín thêng ®îc sö dông trong d¶i
sãng cùc ng¾n (anten g¬ng, thÊu kÝnh...) cã thÓ x¸c ®Þnh hÖ sè sö dông
diÖn tÝch qua hµm ph©n bè biªn ®é trªn mÆt më bøc x¹.
NÕu trªn mÆt më bøc x¹ cã diÖn tÝch h×nh häc lµ A hh ®îc kÝnh
thÝch trêng ®ång pha E o(x,y) th× mËt ®é dßng c«ng suÊt qua mÆt më lµ:
E 0  x, y 
2
 (1.62)
240
Cßn c«ng suÊt ph¸t x¹ toµn phÇn b»ng
E o  x, y 
2
P   ds
Ahh 240
Khi ph¸t x¹ v« híng th× mËt ®é dßng c«ng suÊt.

P 1
 vh    E 0  x, y  2
ds
4r 2
960 2 r 2 Ahh
Nh ta ®· biÕt tõ lý thuyÕt trêng ®iÖn tõ vi ph©n diÖn tÝch dS t¹o ra

theo híng bøc x¹ cùc ®¹i cêng ®é trêng.
E 0 ( x, y )
dE  dS
r
Do ®ã biÓu thøc cña mËt ®é dßng c«ng suÊt cña anten ®Þnh híng
trong vïng xa lµ:
2
E 1 2
 dh 
240

2402 r 2 Ahh
E 0 ( x, y ) dS
Theo ®Þnh nghÜa (1.21)
35
2
 dh 4 Ahh
E 0 ( x, y ) dS
(1.63)
Dmax   2
 vh  
2
E 0 ( x, y ) dS
Ahh
So s¸nh (1.63) víi (1.61) ta cã

2
 Ahh
E 0 ( x, y )dS
(1.64)
Ahh 

2
E 0 ( x, y ) dS
Ahh
Tõ (1.64) ta suy ra hÖ sè sö dông diÖn tÝch cña mÆt më bøc x¹ ®ång

pha.
2
 Ahh
E 0 ( x, y ) dS
A  2
(1.65)
Ahh  E 0 ( x, y ) dS
Ahh
Chó ý r»ng çc kÕt qu¶ nhËn ®îc kh«ng thÓ dïng víi anten mÆt më
kh«ng ®ång pha, hay mÆt më cã kÝch thíc nhá v× r»ng khi ®ã biÓu thøc
(1.62) kh«ng cßn ®óng n÷a.
Ch¬ng 2
TÝnh chÊt ph¬ng híng cña çc hÖ anten
Trêng cña anten trong vïng xa
1. Trêng cña anten cã d¹ng tuú ý
Bµi to¸n c¬ b¶n cña lý thuyÕt anten lµ tÝnh cêng ®é trêng cña anten
trong vïng xa theo ph©n bè nguån ®· biÕt trong kh«ng gian (khi ®· biÕt bíc
sãng). Khi ®· biÕt ®îc cêng ®é trêng trong vïng xa th× ta cã thÓ tÝnh to¸n
®îc nh÷ng ®Æc trng vµ tham sè quan träng nhÊt cña anten. Ngêi ta thêng
dùa trªn nguyªn lý Huygen - Fresnel ®Ó tÝnh cêng ®é trêng trong vïng xa
theo c«ng thøc Kiªckhèp:
36
 1  n  
E ( p)   
4 V  
gradW  jW J dv 

(1)
 
1   
 
4 S      
  n0 .E  .gradW   n0 .E gradW  jW  n0 .H  dS
 
 1  
4 V 
H ( p)  J .grad W  dv 
(2)
 
1      
4  S
[[ n0 . H ]. gradW 
]  n0 .H gradW  j W [n0 .E ] dS
e  jkr
ë ®©y W  (3) lµ hµm grin cña nguån ®iÓm
r
 n lµ mËt ®é ®iÖn tÝch trong thÓ tÝch V
J lµ mËt ®é dßng trong thÓ tÝch V
TÝch ph©n ®îc thùc hiÖn theo thÓ tÝch V vµ theo mÆt kÝn S bao
quanh nguån ph¸t x¹.
Çc c«ng thøc (1) vµ (2) nhËn ®îc tõ lý thuyÕt trêng ®iÖn tõ, lµ kÕt
qu¶ biÕn ®æi çc ph¬ng tr×nh Macxoen. Chóng lµ çc ph¬ng tr×nh tÝch
ph©n ®èi víi çc hµm ph¶i t×m E (p) vµ H (p). Trong ®a sè çc trêng hîp
thùc tÕ, viÖc gi¶i chÝnh x¸c çc ph¬ng tr×nh nµy thêng rÊt khã kh¨n do
tÝnh chÊt phøc t¹p cña çc ®iÒu kiÖn biªn liªn quan ®Õn d¹ng h×nh häc cña
anten.
Trong ®a sè trêng hîp cã thÓ gi¶i gÇn ®óng bµi to¸n trªn b»ng çch ph©n chia
toµn bé kh«ng gian thµnh 2 miÒn: miÒn “trong” vµ miÒn “ngoµi” ®èi víi anten.
§Ó gi¶i gÇn ®óng bµi to¸n “trong” ta ph¶i thùc hiÖn viÖc ®¬n gi¶n ho¸
çc ®iÒu kiÖn biªn ®èi víi cÊu tróc anten (nguån) ®· cho. §iÒu nµy cã thÓ
37
chÊp nhËn ®îc v× trêng trong miÒn trong Ýt phô thuéc vµo çc ®iÒu kiÖn
biªn cña miÒn “ngoµi”. KÕt qu¶ nhËn ®îc cho ta x¸c ®Þnh ®îc mét çch
gÇn ®óng cêng ®é trên trªn mÆt më ph¸t x¹ S cña anten hoÆc mËt ®é dßng
trªn anten. Sau khi ®· gi¶i xong bµi to¸n “trong’, ta gi¶i bµi to¸n ng êi b»ng
ph¬ng ph¸p tæng qu¸t dùa trªn nguyªn lý Huygen - Fresnel. Çc kÕt qu¶ cña
bµi to¸n trong ®îc ®Æt vµo vÕ ph¶i cña (1) & (2). Khi ®ã (1) & (2) cho
nghiÖm gÇn ®óng cña bµi to¸n “ngoµi” - tøc lµ cho c êng ®é trêng t¹i mét
®iÓm P tuú ý ë miÒn ngoµi ®èi víi anten. Ph ¬ng ph¸p trªn kh«ng ph¶i lµ
chÆt chÏ v× trêng cña miÒn “trong” vµ miÒn “ngoµi” ph¶i liªn quan víi
nhau bëi ®iÒu kiÖn liªn tôc cña çc thµnh phÇn trêng trªn biªn S ph©n çch
2 miÒn, ngoµi ra chóng kh«ng thÓ ®îc x¸c ®Þnh mét çch ®éc lËp ®èi víi
nhau: Tuy nhiªn çc kÕt qu¶ thu ®îc cho phÐp ta x¸c ®Þnh ®îc ®Æc trng h-
íng vµ çc ®Æc trng, tham sè kh¸c cã liªn quan víi trêng xa víi ®é chÝnh x¸c
cÇn thiÕt trong hÇu hÕt çc trêng hîp thùc tÕ.
ý nghÜa cña (1) & (2) lµ cã thÓ chång chÊt çc vÐc t¬ trêng ®îc t¹o
thµnh bëi çc nguån ®iÓm s¬ cÊp chøa trong thÓ tÝch V vµ mÆt kÝn S.
Trong trêng hîp khi cã thÓ bá qua trêng trªn mÆt më (çc anten chÊn tö,
çc nguån “dßng”), khi ®ã c«ng thøc (1) & (2) chØ cßn çc tÝch ph©n khèi.
 1  n  
4 V  
E ( p)   gradW  jW J  dv (4)

 1  
4 V 
H ( p)  J .gradW  dv (5)
Trong trêng hîp çc anten ph¸t x¹ qua mÆt më (çc anten loa, g ¬ng,v.v...)
th× chØ cßn l¹i çc tÝch ph©n mÆt:
 
 1   
E ( p)   
 
  n0 .E  .gradW   n0 .E gradW  jW n0 .H  dS
4 S     (6)
 
 1      
H ( p) 
4  S
[[ n 0 .H ]. gradW ] 
 n0 .H 
gradW  j W [ n 0 .E ] dS (7)
38
Ta thÊy r»ng trong trêng hîp thø 2, ®Ó x¸c ®Þnh trêng t¹i mét ®iÓm P
ta cÇn ph¶i biÕt çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn trªn sÆt S n 0 E , n 0 H còng   
  
nh çc thµnh phÇn ph¸p tuyÕn n 0 E , n 0 H . Tuy nhiªn theo ®Þnh lý duy
nhÊt, ta chØ cÇn biÕt çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña trêng lµ ®ñ.
Bëi v× çc thµnh phÇn ph¸p tuyÕn cña E & H cã thÓ ®îc biÓu diÔn
qua çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña H &E t¬ng øng, cho nªn çc c«ng thøc
(6) vµ (7) cã thÓ viÕt l¹i nh sau:
         
n 0 H   dS
1 1
0 E gradW   j
E ( p) 
4 S   
 n
 
div[ n 0 .H ] gradW  jW
  (8)
 1     1     
0 .H  gradW   j
H ( p) 
4 S   
  n
 
div [ n 0 .E ] gradW  jW  n 0 .E   dS
 

(9)
Nhê vËy ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc trêng t¹i mét ®iÓm quan s¸t P bÊt kú
trong kh«ng gian hë nÕu ®· biÕt çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña çc vÐc t¬
trêng E&H trªn mÆt kÝn S bao quanh nguån cña trêng. Khi ®ã nÕu P tiÕn
®Õn v« h¹n th× ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn ph¸t x¹ Sommerfeld.
2. Çc biÓu thøc gÇn ®óng ®èi víi vïng xa
Çc biÓu thøc (1) ÷ (9) ®óng víi toµn bé kh«ng gian. Nhng khi tÝnh
®Æc trng híng cña anten, chóng ta chØ quan t©m ®Õn trêng trong vïng xa,
tøc lµ trªn nh÷ng kho¶ng çch kh¸ lín so víi b íc sãng  còng nh kh¸ lín so víi
kÝch thíc cña anten L:
r   ; r  L
Trong ®a sè trêng hîp thùc tÕ cã thÓ xem vïng xa b¾t ®Çu tõ kho¶ng
çch
2L2
r  

Trong vïng xa çc c«ng thøc x¸c ®Þnh trêng cã thÓ ®¬n gi¶n ho¸ mét
çch ®¸ng kÓ.
39
Kho¶ng çch tõ mét ®iÓm q cña miÒn chøa nguån ®Õn ®iÓm quan s¸t
P lµ
r R 2   2  2 R cos 
ë ®©y R lµ b¸n kÝnh vÐc t¬ cña ®iÓm quan s¸t;

 lµ b¸n kÝnh vÐc t¬ cña ®iÓm tÝch ph©n;
 lµ gãc gi÷a R vµ  .

Khi R   gi¸ trÞ r cã thÓ ®îc biÓu diÔn díi d¹ng chuçi luü thõa cña :
R
   2 1  cos 2  
r  R1  cos   2  
 R R 2 
NÕu R   (®iÒu nµy x¶y ra ®èi víi vïng xa), nhng  kh«ng thÓ xem
lµ nhá so víi  ta cã thÓ lÊy gÇn ®óng:
r  R   cos (10)
§iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ta xem hai vÐc t¬ r vµ R song song víi
nhau.
B©y giê ta h·y xÐt çc biÓu thøc trêng xa ®èi víi mét sè trêng hîp riªng
nhng cã ý nghÜa rÊt quan träng trong thùc tÕ.
a) Trêng cña dßng trªn d©y dÉn m¶nh
Çc d©y dÉn nµy thêng ®îc dïng trong çc anten sãng mÐt vµ sãng dµi
h¬n. Dïng (10) trong çc biÓu thøc pha, cßn trong çc biÓu thøc biªn ®é ta
lÊy r ≈ R. Chó ý r»ng
 
Jdv  I dl
ë ®©y I lµ gi¸ trÞ dßng cña mét vi ph©n dl .
40
Tõ (5) ta cã:
 I 0 e  jkR  
2 R L
H ( p)  j A(l ) e j ( l ) jk  ( l )cos ( l )
e  
 .R 0 
dl
ë ®©y I0 lµ gi¸ trÞ dßng t¹i mét ®iÓm tuú ý trªn d©y dÉn (thêng lÊy gi¸
trÞ cùc ®¹i cña dßng); R lµ kho¶ng çch tõ gèc to¹ ®é tíi ®iÓm quan s¸t;
 I () 
A()    lµ ph©n bè biªn ®é cña dßng däc theo d©y dÉn;  () lµ
 I0 
ph©n bè pha cña dßng däc theo d©y dÉn, ë ®©y ta quy íc t¹i ®iÓm I = I 0
th× pha cña dßng b»ng 0.
Ta xem t¹i vïng xa cã sãng ph¼ng, v× vËy t¹i P ta cã
   
E ( p)   H .r0   120  H .R0 
    
Ta t×m gi¸ trÞ cêng ®é ®iÖn trêng

 60 I 0 e  jkR  
  
j ( l ) jk  ( l )cos ( l )
E ( p)  j A(l ) e e  .R 0 ].R 0 
[ dl
 R L
Trong thùc tÕ ta thêng gÆp khi d©y dÉn lµ th¼ng. Khi ®ã    vµ

dl  dz . Ta cã:
60I 0 e  jkR
E ( p )  j sin   A( z )e j ( z ) e jkz cos  dz (11)
R L
I 0 e  jkR
H  ( p)  j sin   A( z )e j ( z ) e jkz cos  dz (12)
2R L
41
ë ®©y çc vÐc t¬ R 0 , 0 ,  0  t¹o thµnh tam diÖn thuËn.
b) Trêng cña nguån ph¸t x¹ mÆt.

Ta thêng gÆp çc anten d¹ng nµy trong d¶i sãng con (loa, thÊu kÝnh, g-
¬ng, v.v...)
§èi víi çc nguån cã d¹ng mÆt biÓu thøc (8) cã d¹ng.
 1 e  jkR              
E ( p)   R . F   R 0 . F H .R 0   (13)
  
0 E
4 j kR 
 
 1 e  jkR              
H ( p)   R 0 . R 0 .F E    R 0 .F H   (14)
4 j kR     

   jk  cos
E  k
  0 .E  e ds

2
ë ®©y F n (15)
S
  
F H  k 2   n0 .H  e jk  cos ds (17)
S
Trong ®a sè çc trêng hîp thùc tÕ mÆt ph¸t x¹ cña anten - biªn giíi gi÷a
miÒn trong vµ miÒn ngoµi - lµ ph¼ng (ch¼ng h¹n çc anten loa, thÊu
kÝnh, g¬ng). Khi ®ã çc c«ng thøc trªn cã d¹ng ®¬n gi¶n h¬n.
42
Ta lÊy hÖ to¹ ®é ®Ó çc, ®ång thêi xem sù ph¸t x¹ xÈy ra ë nöa kh«ng
gian phÝa trªn. Víi kÝch thíc cña mÆt më lín cã thÓ xem cÊu tróc trêng trªn
mÆt më lµ cÊu tróc cña sãng ph¼ng. V× vËy trªn mÆt më ta cã:
 1  
H  n0 .E 
o  
Víi
E
o 
H
LÊy híng cña trôc x däc theo vÐc t¬ ®iÖn, khi ®ã cã thÓ viÕt biÓu
thøc ®iÖn trêng trªn mÆt më nh sau:
 
E  E x ( x, y ) x 0
 1 
H E x ( x, y ) y 0
0
Chóng ta sÏ t×m cêng ®é trêng trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh: - mÆt

ph¼ng ®iÖn  no, ox  vµ mÆt ph¼ng tõ no, oy  . NÕu vÏ qua P mét mÆt
ph¼ng vu«ng gãc víi OA vµ chiÕu ®o¹n OP trªn OA. Theo h×nh vÏ ta sÏ cã.
cos  sin  cos(   )
43
ë ®©y  lµ gãc gi÷a ph¬ng chiÕu cña R trªn mÆt ph¼ng ph¸t x¹ víi
trôc x, ' lµ gãc gi÷a ph¬ng cña l víi trôc x. Tõ ®©y nÕu dïng çc biÓu thøc
ë trªn ta sÏ cã çc biÓu thøc sau ®èi víi mÆt ph¼ng ®iÖn:
e  jkR   
E  j 1  1 cos    E x e jk sin  cos   dS
2R  0 
 S
Ta ký hiÖu
Ex
 A( x, y )e j ( x , y )
E0
ë ®©y Eo lµ gi¸ trÞ cêng ®é biªn trêng t¹i gèc to¹ ®é;
A (x, y) vµ  (x,y) lµ çc hµm ph©n bè biªn ®é vµ pha cña trêng trªn
mÆt më ph¸t x¹. Trªn mÆt më lín ta cã.
E 
0    
H  
V× vËy
jkR
E e
E  j 0 (1  cos )  A( x, y )e  ( x , y ) e jk sin  cos  dS (18)
2R S
 
Trong mÆt ph¼ng tõ    
 2
jkR
e  1  
E   j  cos    E x e jk sin  sin  ' dS

2 R  0  
S

HoÆc víi  0 

jkR
E e
E   j 0 (1  cos  )  A( x, y )e j ( x , y ) e jk sin  sin  ' dS (19)
2R S
c) Trêng cña mét lç ph¸t x¹ trªn mét mµn ch¾n ph¼ng réng v« h¹n
Trong trêng hîp nguån trêng ®îc ®Æt trªn mét mµn ch¾n dÉn ®iÖn lý t-
ëng, ph¼ng, réng v« h¹n, ta ph¶i tÝnh trêng trong mét nöa kh«ng gian. Ta sÏ
biÕn ®æi çc c«ng thøc ®· nhËn ®îc sao cho trêng ph¶i t×m E (P ) ®îc biÓu
diÔn chØ qua çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña ®iÖn trêng (hoÆc tõ trêng)
trªn mÆt S (dùa trªn ®Þnh lý duy nh¸t).
44
Gi¶ sö lç nhá S 1 ph¸t x¹ vÒ nöa kh«ng gian phÝa trªn cña mµn ch¾n S o.
Khi ®ã ®iÒu kiÖn biªn trong mÆt ph¼ng phÝa trªn S = S 1 + S o cã thÓ ®îc
viÕt nh sau:
no  0
E 
 S1
 0  So
no 
 0
H 
 S1
 0  S0
B»ng çch dïng ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng, tõ

biÓu thøc (8) ta cã.
 1 
2 S1
E ( P)  [[ n0 .E ] grad W ] ds (20)
ë ®©y tÝch ph©n chØ lÊy trong mÆt S 1 cña lç ph¸t x¹

Còng b»ng çch t¬ng tù, nÕu gi¶ thiÕt r»ng nguån trêng ®îc ®Æt trªn
mÆt ph¼ng cã ®é dÉn tõ v« h¹n, ta sÏ cã.
 1  
  n0 . H  .gradW  ds
H ( P) 
2 S1
    (21)
Tõ 2 c«ng thøc trªn ta suy ra:

jkR
 1 e    
E ( P)  R 0 .F E  (22)
2 j kR 
jkR
 1 e  
H ( P)   R 0 .F H  (23)
2 j kR  
NÕu dïng çc hÖ thøc ®èi víi mÆt ph¸t x¹ ph¼ng, trong mÆt ph¼ng
®iÖn ta sÏ cã.
jkR
E0 e
 A( x, y )e
j ( x , y )
E  j e jk sin  cos  ' dS (24)
R S
vµ trong mÆt ph¼ng tõ ta cã:

jkR
E e
E   j 0 cos  A( x, y )e j ( x , y ) e jk sin  sin  ' dS (25)
R S
45
Nh vËy ta ®· cã çc c«ng thøc tÝnh cêng ®é trêng trong vïng xa theo çc
ph©n bè biªn ®é vµ pha cña nguån cña 3 lo¹i yÕu tè ph¸t x¹:
1. Ph©n bè nguån cã d¹ng dßng: Çc c«ng thøc (11), (12)
2. MÆt ph¸t x¹ ph¼ng, kÝch thíc lín: Çc c«ng thøc (18), (19)
3. Lç ph¸t x¹ trªn mµn ch¾n ph¼ng v« h¹n: Çc c«ng thøc (24), (25)
3. §Æc trng híng cña çc nguån nguyªn tè
Çc thiÕt bÞ anten hiÖn ®¹i tuyÕn tÝnh (Nguån dßng) vµ mÆt ®Òu cã
thÓ ®îc xem lµ çc tËp hîp cña çc nguån nguyªn tè cã d¹ng nh nhau nhng
kh¸c nhau vÒ çch s¾p xÕp vµ ph©n bè biªn ®é vµ pha trong çc tËp hîp
®ã. Çc nguån nguyªn tè lµ nh÷ng nguån cã kÝch th íc h×nh häc rÊt nhá
(  << ; S1 << 2).
Chóng ta sÏ x¸c ®Þnh do çc nguån nguyªn tè t¹o ra ë vïng xa vµ çc
®Æc trng híng t¬ng øng.
a)Nguån nguyªn tè tuyÕn tÝnh dßng th¼ng
Cã thÓ xem mét nguån tuyÕn tÝnh lµ tËp hîp cña çc ®o¹n d©y dÉn
nhá, m¶nh cã dßng ch¶y qua. Mçi mét ®o¹n chÝnh lµ mét lìng cùc Hertz 
<< .
Trªn mçi lìng cùc cã thÓ xem biªn ®é vµ ha cña dßng lµ kh«ng ®æi vµ
gèc to¹ ®é trïng víi yÕu tè ®îc kh¶o s¸t. Tõ (11), (12) víi A(Z) = 1, (z)=0,
Z = 0, dZ = d  , L =  1 ta t×m ®îc.
jkR
60 I 0l1 e
E1  j sin  (26)
R
jkR
Ile
H1  j 0 1 sin  (27)
2 R
VËy ®Æc trng híng cña nguån “dßng” nguyªn tè (lìng cùc Hertz) lµ:
F1 ( )  const. sin  (28)
46
Trong kh«ng gian ®Æc trng ®îc biÓu diÔn b»ng 1 mÆt trßn xoay,
kh«ng phô thuéc to¹ ®é .
b) Nguån nguyªn tè d¹ng mÆt
Mçi mét mÆt ph¸t x¹ lµ tËp hîp cña çc vi ph©n diÖn tÝch cña mÆt
sãng ®Æt trong kh«ng gian hë. Mçi mét vi ph©n diÖn tÝch “nguån huygen”
cã kÝch thíc ®iÖn rÊt nhá (S 1 << 2). V× biªn ®é vµ pha cña trêng trong giíi
h¹n cña vi ph©n diÖn tÝch ®ã cã thÓ xem lµ h»ng sè, nªn nÕu lÊy gèc to¹
®é trïng víi vi ph©n diÖn tÝch ®ã th× ta cã
A (x, y) = 1;  (x, y) = 0, ρ = 0, S = S 1
Theo (18) & (19) ta cã:
- Trong mÆt ph¼ng ®iÖn
jkR
E S e
E  j o 1 (1  cos  ) (29)
2 R
jkR
E S e
H  j o 1 (1  cos  ) (30)
240R
- Trong mÆt ph¼ng tõ

jkR
E S e
E   j o 1 (1  cos  ) (31)
2 R
jkR
E S e
H  j o 1 (1  cos  ) (32)
240R
Nh vËy trong trêng hîp nµy ®Æc trng híng lµ mét vËt thÓ trßn xoay ®èi
víi ph¸p tuyÕn cña vi ph©n diÖn tÝch.
f 1 ( )  const 1  cos  (33)
c) Nguån nguyªn tè d¹ng lç nhá trong mµn ch¾n dÉn lý tëng ph¼ng réng
v« h¹n (khe nguyªn tè).
XuÊt ph¸t tõ çc c«ng thøc (24) & (25) víi gi¶ thiÕt A (x, y) = 1;
 (x, y) = 0,  = 0, S = S 1 ta cã:
- Trong mÆt ph¼ng -E
jkR
E S e
E  j o 1 (34)
R
47
jkR
E S e
H  j o 1 (35)
120R
- Trong mÆt ph¼ng -H
jkR
E o S1 e
E   j cos  (36)
R
jkR
ESe
H  j o 1 cos  (37)
120 R
§Æc trng híng cña nguån khe nguyªn tè
- Trong mÆt ph¼ng ®iÖn
f1 ( )  const (38)
f 1 ( )  const cos  (39)
2.1. quy t¾c nh©n ®Æc trng híng, thõa sè kh«ng

gian cña hÖ thèng vµ tÝnh chÊt cña nã
Ta xem çc nguån ph¸t x¹ tuyÕn tÝnh vµ mÆt nh tËp hîp nh÷ng nguån
nguyªn tè t¬ng øng. Çc nguån nµy kh¸c nhau chØ vÒ biªn ®é vµ pha cña
dßng (hoÆc trêng). Khi ®ã ta cã thÓ viÕt cêng ®é ®iÖn trêng vµ tõ trêng
díi d¹ng sau:
E (θ, ) = const 1 f1 (θ, ). fhÖ (θ, ) (2.1)
H(θ, ) = const 2 f1 (θ, ). fhÖ (θ, ) (2.2)
Trong ®ã const 1,2 lµ thõa sè kh«ng phô thuéc vµo híng quan s¸t, f 1(θ,)
lµ ®Æc trng híng cña nguån nguyªn tè; f hÖ (θ,) lµ thõa sè cña hÖ, thõa sè
nµy tÝn ®Õn biªn ®é, pha vµ d¹ng cña bé ph¸t x¹.
Nh vËy, ®Æc trng híng tæng hîp cña nguån cã thÓ viÕt díi d¹ng:
fth (θ, ) = f1 (θ, ) . fhÖ (θ, ) (2.3)
C«ng thøc (2.3) chÝnh lµ quy t¾c nh©n ®Æc trng híng (quy t¾c B«n-
bru-ª-vitch). Quy t¾c ®îc ph¸t biÓu nh sau:
“§Æc trng híng tæng hîp cña hÖ gåm çc nguån ph¸t x¹ ®ång nhÊt vµ
®Þnh híng nh nhau b»ng tÝch cña ®Æc trng híng cña mét yÕu tè trong hÖ
víi thõa sè cña hÖ”.
48
Quy t¾c nh©n ®Æc trng híng cã thÓ ®îc tæng qu¸t ho¸ cho trêng hîp
tËp hîp çc nguån ph¸t x¹ kh«ng ph¶i lµ nguyªn tè. Tøc lµ çc nguån cã kÝch
thíc so s¸nh ®îc víi bíc sãng hoÆc lµ lín h¬n bíc sãng.
Tõ (2.3) ta thÊy r»ng nÕu nguyªn tè cña hÖ lµ nguån ph¸t x¹ ®¼ng híng
(f1 (θ, ) = const) th×:
fth (θ, ) = const . f hÖ (θ, )
Do ®ã thõa sè cña hÖ lµ ®Æc trng ®Þnh híng cña hÖ thèng nguån ph¸t
x¹ ®¼ng híng.
- §èi víi nguån ph¸t x¹ lµ d©y th¼ng, th×
fhÖ (θ, )  A( z )e
j ( z )
 e jkz cos  dz (2.4)
L
- §èi víi nguån ph¸t x¹ mÆt ph¼ng, th×
fhÖ (θ, )  A( x, y )e
j ( x , y ) jk cos 

S
e ds (2.5)
Trong ®a sè trêng hîp khi çc kÝch thíc ®iÖn cña anten t¬ng ®èi lín th×
d¹ng cña ®Æc trng híng tæng hîp ®îc x¸c ®Þnh chñ yÕu b»ng thõa sè cña
hÖ. Thõa sè cña hÖ ph¶n ¶nh tÝnh chÊt giao thoa cña toµn hÖ vµ nã phô
thuéc vµo ph©n bè pha vµ biªn ®é, d¹ng vµ çc kÝch th íc cña hÖ, vÞ trÝ t-
¬ng ®èi gi÷a çc yÕu tè.
Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã nh sau: Thõa sè cña hÖ lµ ®Æc trng híng
nhän, t¬ng ®èi hÑp, cßn ®Æc trng híng cña çc yÕu tè cã kÝch thíc ®iÖn
nhá lµ ®Æc trng híng réng, ®Þnh híng yÕu. V× vËy sau ®©y chóng ta sÏ
nghiªn cøu ¶nh hëng cña çc yÕu tè ®· kÓ trªn tíi thõa sè cña hÖ.
2.2. ®Æc trng híng cña hÖ tuyÕn tÝnh
gåm çc nguån gi¸n ®o¹n
2.2.1. Trêng hîp tæng qu¸t: HÖ çc nguån çch ®Òu

Ngêi ta thêng dïng hÖ tuyÕn tÝnh gåm çc nguån rêi r¹c (l íi anten). Mçi
yÕu tè trong hÖ cã thÓ lµ çc chÊn tö, çc khe hoÆc mét vµi lo¹i anten kh¸c.
49
Do sù giao thoa trêng cña çc yÕu tè trong hÖ nªn tÝnh ®Þnh híng chung
cña c¶ hÖ sè t¨ng lªn.
Ngêi ta thêng dïng, çc nguån ph¸t x¹ ®ång nhÊt, ®Þnh híng nh nhau,
®Æt däc theo mét ®êng th¼ng (hÖ ®ång pha vµ hÖ pha thay ®æi tuyÕn
tÝnh). Chóng ta còng chØ xÐt trêng hîp nµy (h×nh 2.1)
H×nh 2-1. HÖ tuyÕn tÝnh gåm çc nguån gi¸n ®o¹n
B©y giê chóng ta x¸c ®Þnh ®Æc trng híng cña hÖ trong mÆt ph¼ng
kinh tuyÕn (mÆt ph¼ng ®i qua ®êng ®Æt çc nguån ph¸t x¹).
Ta sÏ gi¶ thiÕt r»ng çc nguån kh¸c nhau chØ biªn ®é vµ pha cña dßng
(hoÆc trêng) kÝch thÝch.
Trêng tæng hîp cña hÖ t¹i ®iÓm quan s¸t P trong vïng xa cã thÓ xem
nh tæng trêng cña N nguån trong hÖ:
 N 
Eth   Ei (2.6)
i 1
Trong ®ã Ei lµ trêng cña yÕu tè thø i trong hÖ.

V× ®iÓm quan s¸t P n»m trong vïng xa nªn gÇn ®óng ta cã thÓ coi çc
híng tõ mäi nguån ®Õn P lµ song song, vµ do ®ã cã thÓ coi çc vÐc t¬ E i
song song víi nhau.
Trêng cña nguån thø i t¹i ®iÓm quan s¸t b»ng:
e  jkri
E i  I i e j i f1 ( )
ri
50
ë ®©y:
Ii - Biªn ®é dßng trªn yÕu tè thø i cña hÖ;
i - Lµ pha cña dßng ®ã (sÏ gi¶ thiÕt r»ng 1 = 0);
ri - Lµ kho¶ng çch tõ yÕu tè thø i ®Õn P;
f1 (θ) - Lµ ®Æc trng híng cña mét yÕu tè trong hÖ (tÊt c¶ çc yÕu tè cã
cïng 1 ®Æc trng híng).
Khi ®ã trêng tæng hîp sÏ lµ:
N
e  jkri
E th   I i e ji f 1 ( )
i 1 ri
Khi céng trêng trong vïng xa ta cã thÓ bá qua sù kh¸c nhau cña çc
kho¶ng çch r i trong thõa sè biªn ®é, tøc lµ:
ri ≈ r1 (2.7)
Trong thõa sè pha l¹i ph¶i chó ý tíi sù kh¸c nhau ®ã v× d cã thÓ so s¸nh
®îc víi bíc sãng.
Khi r i >> Nd kho¶ng çch tõ nguån tíi ®iÓm quan s¸t P ®îc tÝnh
ri ≈ r1 – d (i – 1) cosθ (2.8)
Ta ®a ra ngoµi dÊu tæng gi¸ trÞ cêng ®é trêng cña nguån thø nhÊt:
I 1  jkr1
E1  e f 1 ( )
r1
Ta cã;
I 1  jkr1 N
E th  e f 1 ( ) Ai e ji .e jkd ( i 1) cos 
r1 i 1
Trong ®ã:
Ii
Ai e ji 
I1
§Æc trng híng tæng hîp cña hÖ sÏ lµ:

fth (θ) = f 1(θ). fhÖ(θ) (2.9)
ë ®©y:
N
fhÖ(θ) = Ae  e
i 1
i
j i jkd ( i 1) cos 
(2.10)
51
Lµ thõa sè cña hÖ. Thõa sè nµy tÝnh ®Õn ph©n bè biªn ®é (I i/I1) ph©n
bè pha (i - 1) cña nguån vµ h×nh d¹ng cña hÖ (qua hiÖu ®êng ®i cña çc
tia).
C«ng thøc (2.9) lµ quy t¾c nh©n ®Æc trng híng ®èi víi hÖ çc nguån
gi¸n ®o¹n. B©y giê ta kh¶o s¸t thõa sè cña hÖ ®èi víi 1 sè tr êng hîp riªng
quan träng.
2.2.2. HÖ tuyÕn tÝnh gåm çc nguån gi¸n ®o¹n, ®ång biªn, pha thay
®æi thay quy luËt tuyÕn tÝnh.
Trong trêng hîp nµy ta cã thÓ gi¶ thiÕt:

Ai = 1 1 = - (i-1) 0
Trêng hîp riªng khi 0 = 0 ta cã hÖ ®ång pha. §©y lµ hÖ thêng gÆp
nhÊt trong thùc tÕ. Thay çc gi¸ trÞ biªn ®é vµ pha ë trªn vµo thõa sè cña hÖ
(2.10) ta cã:
N
fhÖ (θ) = e
i 1
j ( i 1)( kd cos  0 )
(2.11)
BiÓu thøc trªn lµ tæng çc sè h¹ng cña mét cÊp sè nh©n. Sè h¹ng ®Çu
cña nã lµ a = 1, cßn c«ng béi:
q  e j ( kd cos  0 )
V× thÕ nÕu dïng c«ng thøc tÝnh tæng cña çc sè h¹ng cÊp sè nh©n
a  q N  1
S
q 1
Ta sÏ cã:
e jN ( kd cos  o )  1
fhÖ (θ) = =
e j ( kd cos  o )  1
52
N N N
j ( kd cos  o ) j ( kd cos  o ) j ( kd cos  o )
a 2
e 2
e 2
 1 1 1
j ( kd cos  o ) j ( kd cos  o )  j ( kd cos  o )
e 2
e 2
e 2
Chó ý: r»ng m« ®un cña thõa sè thø nhÊt b»ng 1 vµ b»ng çch dïng
c«ng thøc ¥ler ta cã thÓ t×m ®îc:
N
 kd cos  o 
sin
2
fhÖ(θ) = 1 (2.12)
sin  kd cos    o 
2
Sau khi ký hiÖu:

N
  kd cos  (2.13)
2
N
 ( kd cos    o )     o (2.14)
2
N
ë ®©y: 0  o
2
Ta sÏ cã:
sin  '
( ' ) 
fhÖ ' (2.15)
sin
N
BiÓu thøc (2.15) lµ thõa sè cña hÖ viÕt trong hÖ to¹ ®é quy ®æi. Trong
hÖ to¹ ®é nµy, d¹ng cña thõa sè cña hÖ víi nh÷ng gi¸ trÞ d/ vµ o kh¸c
nhau ®îc biÓu diÔn ë h×nh (h×nh 2.2)
* Híng cùc ®¹i chÝnh: Çc cùc ®¹i cña (2.15) ph¶i n»m t¹i nh÷ng ®iÓm
cùc tiÓu cña mÉu sè hoÆc cùc ®¹i cña tö sè. MÉu sè b»ng 0 khi
'
 n ; n = 0,  1,  2... (2.16)
N
53
H×nh 2-2.
§Æc trng híng cña hÖ tuyÕn tÝnh nguån rêi r¹c
a, b) hÖ ®ång pha; c) hÖ pha tuyÕn tÝnh; d) Anten sãng ch¹y
0
Hµm fhÖ(') cã d¹ng bÊt ®Þnh . TÝnh to¸n d¹ng bÊt ®Þnh Êy (dïng
0
ph¬ng ph¸p Lopitan) ta cã f hÖ = N. MÆt kh¸c v× çc sè h¹ng cña tæng (2.11)
cã biªn ®é nh nhau, nªn khi céng ®ång pha trêng cña N nguån th× tæng ®ã
ph¶i cã gi¸ trÞ cùc ®¹i vµ b»ng N. Nªn thõa sè chuÈn ho¸ cña hÖ lµ:
1 sin '
Fhe ( ) 
N ' (2.17)
sin
N
Víi ®iÒu kiÖn (2.16) th× F hÖ (') = 1, cho nªn nã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn
®Ó x¸c ®Þnh çc híng cña thõa sè cña hÖ. Tõ (2.14) vµ (2.16) ta cã:
1
 kd cos   o   n
2
54
Suy ra:
 o
cos max  n  ; n = 0,  1,  2... (2.18)
d kd
§Ó kh¶o s¸t thõa sè cña hÖ trong ph¹m vi 0  θ   (v× r»ng nã lµ mét

mÆt trßn xoay ®èi xøng víi trôc cña hÖ) ta ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn:
cos  m  1 (2.19)
Yªu cÇu nµy sÏ tho¶ m·n trong mét sè gi¸ trÞ cña n, v× vËy ®Æc tr ng h-
íng cña hÖ rêi r¹c cã thÓ cã 1 sè híng cùc ®¹i chÝnh (mét sè phæ kh«ng
gian). Sè n ta gäi lµ sè hiÖu çc phæ ®ã.
Tõ biÓu thøc (2.13) ta thÊy râ rµng r»ng ®Æc trng híng ph¸t x¹ tån t¹i.
Víi
Nd Nd Nd
  hoÆc   o   '    o
  
Nd
MiÒn    liªn quan víi trêng kh¸ng, nã tån t¹i trong vïng gÇn cña

anten (vïng cña çc gãc ¶o).

o
Ta ®Æt  (2.20)
kd

Khi ®ã: cos  m  n  (2.21)
d
C«ng thøc nµy x¸c ®Þnh híng cña tÊt c¶ çc cùc ®¹i chÝnh trong thõa sè
cña hÖ.
§iÒu kiÖn duy nhÊt cña çnh sãng chÝnh:
§Ó x¸c ®Þnh ®¬n trÞ híng tíi môc tiªu th× çc anten cña çc ®µi ra®a
ph¶i chØ cã 1 çnh sãng chÝnh. V× thÕ cÇn ph¶i t×m ®iÒu kiÖn tån t¹i duy
nhÊt çnh sãng chÝnh trong miÒn 0 < θ < .
55
§iÒu kiÖn tån t¹i duy nhÊt çnh sãng chÝnh nhËn ® îc tõ ph¬ng tr×nh c¬
b¶n (2.21). Cùc ®¹i víi chØ sè n lµ duy nhÊt nÕu ®èi víi çc cùc ®¹i thø
(n - 1) vµ (n + 1) tho¶ m·n ®iÒu kiÖn kh«ng tån t¹i trong miÒn gãc thùc:

n  1    1


n  1
d
 
  1 
(2.22)
d 

Thay gi¸ trÞ  tõ biÓu thøc (2.210 vµo biÓu thøc (2.22) ta cã:
d d

 1  cos  m
Ta chØ gi÷ l¹i mét dÊu, mµ khi ®ã ®iÒu kiÖn nµy m¹nh h¬n (cã nghÜa
lµ ta xÐt cùc ®¹i nµo ®ã trong 2 cùc ®¹i l©n cËn gÇn víi kh«ng gian thùc).
Cuèi cïng ta nhËn ®îc ®iÒu kiÖn tån t¹i duy nhÊt cùc ®¹i thø n theo h -
íng m nh sau:
d 1
 (2.23)
 1  cos  m
Trong trêng hîp riªng ta cã gi¸ trÞ cho phÐp cña kho¶ng çch gi÷a çc
nguån nh sau:
 
- §èi víi anten ®ång pha  m  ; d  
 2

- §èi víi anten sãng ch¹y  m  0 ; d 
2
Chó ý:
Khi sè nguån ph¸t x¹ lín N > 10 vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn tån t¹i duy nhÊt
çnh sãng chÝnh, ®Æc trng híng cña hÖ thèng rêi r¹c gÇn nh trïng víi ®Æc
trng híng cña hÖ thèng ph©n bè nguån liªn tôc cã chiÒu dµi L = Nd (phÇn
®Æc trng híng cña hÖ cã nguån liªn tôc giíi thiÖu ë phÇn sau). V× vËy ®Ó
x¸c ®Þnh ®é réng çnh sãng chÝnh, møc çnh sãng phô, v.v... ta cã thÓ sö
dông mäi c«ng thøc nhËn ®îc ®èi víi hÖ liªn tôc cho hÖ gi¸n ®o¹n.
Trong mét vµi thiÕt bÞ ®Æc biÖt (ch¼ng h¹n trong çc giao thoa kÕ)
ngêi ta l¹i dïng ®Æc trng híng nhiÒu tia. §Æc trng nµy do hÖ rêi r¹c t¹o nªn
d
khi  1 . Sö dông biÓu thøc (2.21) vµ (2.19) cã thÓ chØ ra r»ng, sè çc cùc

56
®¹i chÝnh N max trong miÒn 0 < θ <  tû lÖ víi kho¶ng çch ®iÖn d/ gi÷a
çc nguån vµ ®îc x¸c ®Þnh b»ng bÊt ®¼ng thøc:
d d
2  1  N max  2.  1 (2.24)
 
Gi¸ trÞ chÝnh x¸c cña N max phô thuéc vµo .
Çc híng kh«ng ph¸t x¹ :
Tõ c«ng thøc (2.15) ta thÊy râ rµng lµ çc híng kh«ng ph¸t x¹ cña thõa sè
cña hÖ øng víi sin’ = 0. §ång thêi cÇn ph¶i lo¹i trõ çc híng cùc ®¹i chÝnh
còng tho¶ m·n ®iÒu kiÖn nµy. Tõ ®©y ta suy ra:
N
( kd cos  o   o )  n
2
Híng kh«ng ph¸t x¹ ®îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:
n
cos  o   (2.25)
Nd
ë ®©y | n | = 1, 2, 3, . | n |  mN; | m | = 0, 1, 2,.
Híng vµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña çnh sãng bªn :
GÇn ®óng ta cã thÓ x¸c ®Þnh híng cña çc çnh sãng bªn nh lµ trung
b×nh céng çc híng kh«ng l©n cËn nhau. Çc híng ®ã t¬ng øng víi çc gi¸
trÞ cùc ®¹i cña tö sè trong biÓu thøc (2.15).
| sin' | = 1
Tõ ®©y ta suy ra
N
 kd cos bm   o    n  1  (2.26)
2  2
Çc híng cùc ®¹i cña çc çnh bªn ®îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc
 1 
cos  bm   n    (2.27)
 2  Nd
ë ®©y:
 mN
n  1, 2, 3...; n  m  0, 1, 2 ... (2.28)
mN  1
Nd
Tõ (2.27) ta thÊy râ rµng r»ng lµ chiÒu dµi ®iÖn cña hÖ cµng lín

th× sè çnh phô cµng nhiÒu.
57
Gi¸ trÞ gÇn ®óng ®Ó tÝnh cùc ®¹i cña çc çnh sãng bªn nhËn ® îc nÕu
thay (2.27) vµo (2.17):
1
Fbm 
 1  
N . sin  n   
 2 N
ë ®©y n x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn (2.28).
2.3. ®Æc trng híng cña hÖ tuyÕn tÝnh nguån gi¸n

®o¹n víi ph©n bè biªn ®é tæng hîp h×nh sin (®äc thªm)
Tõ lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ anten, ®Ó gi¶m møc çnh sãng bªn cã thÓ
dïng hÖ ®èi vøng víi ph©n bè biªn ®é gi¶m ë hai bªn mÐp.
Ph©n bè biªn ®é tæng hîp h×nh sin cho ta kÕt qu¶ tèt nhÊt. Ph©n bè Êy
cã d¹ng (h×nh 2.3)
 i 1 
Ai    (1   ) sin P  
 N 1 
Gi¶ thiÕt r»ng ph©n bè pha lµ tuyÕn tÝnh theo (2.11) ta cã:
sin  ' 1   p
sin  ' ' PS 
fhÖ(  ) = Fhe ( )  
'

2P
Cs 0
S
P
 ' PS'
sin sin
N N
s
Trong ®ã C p - hÖ sè tæng hîp
N  H×nh 2-3.
 ps  ( P  2 S ). .
N 1 2 Ph©n bè biªn ®é tæng hîp
Ngêi ta thêng dïng ph©n bè h×nh sin
(p =1) hoÆc h×nh sin 2 (p =2). Khi p =1:
  N   N  
 sin  '  sin  '  
sin ' 1     N 1 2   N 1 2  

Fhe ( )      
' 2  1  N   1 N  
sin sin
  N 
 '  sin N  ' N  1 2  
N N  1 2    
Khi p = 2:
58
  N   N  
 sin '  sin '  
1   sin ' 1     N 1   N 1  
Fhe ( )     
2 ' 4  1  N  sin 1  ' N   
sin sin   '   
N 
 N  N  1  N N 1 
Ph©n tÝch 2 biÓu thøc cuèi cïng ngêi ta rót ra 1 sè kÕt luËn lý thó:
- Khi t¨ng ®é suy gi¶m biªn ®é cña nguån vÒ 2 mÐp cña anten, møc
çnh sãng bªn gi¶m xuèng, ®ång thêi ®é réng çnh sãng chÝnh t¨ng lªn.
- Víi gi¸ trÞ nµo ®ã cña  ta cã thÓ nhËn ®îc møc çnh sãng bªn nhá
(vÝ dô ®èi víi p = 2 vµ N ÷ ) khi chän  = 0,08 th× F bm = - 43 db; còng çc
tham sè trªn nÕu chän  = 0 th× F bm = - 32db. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng, ta cã thÓ
chän ®îc mét ph©n bè biªn ®é tèi u ®Ó møc çnh sãng bªn lµ nhá nhÊt.
2.4. §Æc trng híng cña çc anten tuyÕn tÝnh

®ång pha víi ph©n bè nguån liªn tôc
2.4.1. Trêng hîp ph©n bè biªn ®é ®Òu

NhiÒu anten lµ nh÷ng hÖ ®ång pha tuyÕn tÝnh cã ph©n bè nguån ph¸t
x¹ liªn tôc nh chÊn tö nöa sãng, anten khe, anten parabol trô,v.v.)
L
Khi chiÒu dµi ®iÖn cña hÖ lín th× ®Æc trng híng cña mét yÕu tè

f1(, ) cña hÖ Ýt ¶nh hëng ®Õn ®Æc trng híng tæng hîp. Trong trêng hîp
nµy ®Æc trng híng tæng hîp phô thuéc chñ yÕu vµo thõa sè cña hÖ.
B©y giê chóng ta nghiªn cøu thõa sè cña hÖ trong trêng hîp ®¬n gi¶n
nhÊt: Ph©n bè biªn ®é däc theo hÖ lµ ®Òu (h×nh 2.4).
Theo c«ng thøc (2.4) trong mÆt ph¼ng cña hÖ (mÆt ph¼ng kinh
tuyÕn) th×
fhÖ() = | L A( z ).e .e
j ( z ) jkz cos
dz |
Trong trêng hîp hÖ ®ång pha víi ph©n bè biªn ®é ®Òu.

A(z) = const = 1
(z) = 0
59
H×nh 2-4. §Æc trng híng cña hÖ ®ång pha tuyÕn tÝnh cã ph©n bè biªn ®é
®Òu.
Tõ ®©y ta suy ra:

L L
jk cos   jk cos 
L/2 e 2
e 2
fhÖ() = 
jkz cos 
.e dz  
L / 2 jk cos 
 L 
sin   cos  
  
L
L
 cos 

L
Ta ký hiÖu    . cos 

Ta cã:
sin
f he ( )  L (2.31)

sin
§å th× hµm f he ( )  L ®îc biÓu diÔn trªn h×nh (2.4). Tõ ®å th×

ta suy ra r»ng çc híng kh«ng ph¸t x¹ øng víi o = n, n = 1; 2;. V× thÕ tõ
c«ng thøc (2.30) ta cã:

cos o  n , n  1,  2,.... (2.32)
L
Çc çnh sãng liªn tiÕp sÏ ngîc pha nhau.
60
GÇn ®óng ta cã thÓ xem híng cùc ®¹i cña çnh sãng bªn n»m gi÷a çc h-
íng kh«ng ph¸t x¹, cã nghÜa lµ, gÇn ®óng t¬ng øng víi çc ®iÓm mµ t¹i ®ã
tö sè cña biÓu thøc (2.31) cã gi¸ trÞ cùc ®¹i:
 1
cos  o   n   , n  1,  2, ... (2.33)
 2 L
§é lín cña çnh sãng bªn gi¶m ®¬n ®iÖu khi cµng çch xa dÇn çnh sãng
chÝnh. Çnh bªn ®Çu tiªn cã gi¸ trÞ cùc ®¹i.
Fbm ≈ 0,217 (hoÆc -13,2db)
Ta gi¶ thiÕt hÖ ®ang kh¶o s¸t lµ v« híng theo gãc  (ë trong mÆt
ph¼ng vÜ tuyÕn). Do tÝnh ®èi xøng cña hÖ nªn gãc  chØ cÇn biÕn thiªn
trong giíi h¹n (0, ). T¬ng øng to¹ ®é biÕn thiªn  ®Æc trng híng ®îc giíi
h¹n trong kho¶ng.
L L
   
 
ChiÒu dµi ®iÖn cña hÖ cµng lín th× ®Æc trng híng cµng nhiÒu çnh
L
sãng. Trong vïng   (miÒn gãc ¶o), trêng cã ®Æc trng kh¸ng, kh«ng

ph¸t x¹ bëi v× do trë vµo cña anten cã thµnh phÇn kh¸ng.
Çnh sãng chÝnh cña ®Æc trng híng trong trêng hîp nµy ®èi xøng. Cùc
 
®¹i cña nã híng vu«ng gãc víi hÖ  m   .
 2
Trong kh«ng gian nã cã d¹ng mét çi ®Üa dµy (h×nh 2.5a)
§é réng çnh sãng theo møc nöa c«ng suÊt cã thÓ tÝnh nh sau:
  
V× r»ng çnh sãng chÝnh ®èi xøng víi ph¸p tuyÕn cña hÖ  m  ,  m  0 ,
 2 
nªn dùa trªn biÓu thøc (2.30) ta cã thÓ t×m ®îc biÓu thøc ®èi víi çc híng cã
møc nöa c«ng suÊt nh sau:
   0,5 
cos   0,5   
2   L
Tõ ®©y ta rót ra:
  0, 5  
2 0,5  2 arcsin 
  L
sin  H×nh 2-5a.

Tõ ®å thÞ cña hµm sè f ( )  khi f(0,5) = 0,707 ta t×m ®îc.

61
0,5 = 1,39
L 
§èi víi çc hÖ cã kÝch thíc ®iÖn lín   1 khi ®ã.
  
sin 0,5 ≈ 0,5

Ta nhËn ®îc:
2.1,39  
2 0,5  .  0,88
 L L
hay:

2 0o,5  51o (2.34)
L
§é réng çnh sãng chÝnh theo møc kh«ng ®îc x¸c ®Þnh b»ng çch t¬ng
tù. Chó ý r»ng o = , ta cã;

2 o  2.
L
hay:

2 oo  115 . (2.35)
L
Nh vËy ®é réng çnh sãng chÝnh cña ®Æc trng híng cã chiÒu dµi ®iÖn
cña hÖ lín tû lÖ nghÞch víi chiÒu dµi ®iÖn cña hÖ.
HiÖn tîng nµy cã thÓ gi¶i thÝch nh sau:
ta chia hÖ tuyÕn tÝnh ra lµm 2 phÇn vµ
thay chóng b»ng 2 nguån ®iÓm gi¸n ®o¹n
(cã biªn ®é nh nhau) ®Æt t¹i t©m pha cña
nöa hÖ ®ã (H×nh 2.5b)
Çnh sãng chÝnh n»m gi÷a 2 híng o.
Trªn çc híng nµy trêng cña çc nguån ®iÓm
t¹o nªn t¹i ®iÓm quan s¸t P ngîc pha nhau. Râ
rµng lµ khi ®ã hiÖu ®êng ®i cña 2 tia xuÊt ph¸t tõ
2 nguån ®iÓm ph¶i b»ng /2 vµ H×nh
/2  2.5b.
 o  arcsin  arcsin
L/2 L
62
L
V× kho¶ng çch gi÷a çc t©m pha b»ng L/2. Khi cµng lín th× o

L
cµng nhá bëi v× hiÖu ®êng ®i kh«ng phô thuéc vµo chiÒu dµi h×nh häc
2
L L
cña hÖ, cßn kho¶ng çch gi÷a çc t©m pha l¹i t¨ng lªn. Khi lín:
2 
L 
2 oo  57,3.2. arcsin  115 o
 L
C«ng thøc nµy phï hîp víi (2.35)

2.4.2. Trêng hîp ph©n bè biªn ®é d¹ng cosin
HÖ anten víi ph©n bè biªn ®é ®Òu cã çnh sãng lín (21,7% theo tr êng)
nªn thùc tÕ lo¹i ph©n bè biªn ®é nh vËy Ýt dïng ®Õn.
§Ó lµm gi¶m møc çch sãng bªn ngêi ta dïng ph©n bè biªn ®é gi¶m ®èi
xøng vÒ 2 mÐp theo nh÷ng quy luËt kh¸c nhau.
Ch¼ng h¹n theo quy luËt h×nh sin. Trong trêng hîp nµy.
 
A( z )  cos z 
L 
NÕu thay biÓu thøc trªn vµo (2.4) ta cã:

L/2  
f he ( )  
L / 2
cos z e jkz cos  dz 
L 
 L   L 
sin cos    sin  cos   

L   2
   2
2  L  L 
  cos     cos 
  2  2
NÕu dïng biÓu thøc (2.30) ta cã:

   
sin    sin   
L  2   2
fhÖ ( )  2  
   
2 2
HoÆc díi d¹ng chuÈn ho¸
63
   
sin    sin   
  2  2 cos
FhÖ ( )  


 2 (2.36)
4   2 
2 2 1   
 
Trªn h×nh (2.6) biÓu diÔn ®å thÞ cña hµm

cos
F ( )  2
2 
1   
 
Hoµn toµn t¬ng tù nh tríc ®©y, ta cã thÓ tÝnh ®îc gi¸ trÞ cùc ®¹i cña çc
çnh sãng bªn khi ph©n bè biªn ®é cã d¹ng cosin.
Fbm ≈ 0,071 (hoÆc - 23db)
Cã thÓ gi¶i thÝch sù gi¶m møc çch sãng bªn cña çc anten cã ph©n bè
biªn ®é gi¶m ®èi xøng vÒ 2 mÐp nh sau:
H×nh 2-6.
§Æc trng hÖ tuyÕn tÝnh ®ång pha khi
ph©n bè biªn ®é theo quy luËt h×nh cos
Ta chia anten thµnh n anten ®ång pha (cho tiÕn tíi giíi h¹n n  ) cã
ph©n bè biªn ®é ®Òu vµ cã çc t©m pha trïng nhau. Tr êng tæng lµ tæng cña
çc trêng riªng biÖt (h×nh 2.7)
Mçi mét ®Æc trng híng riªng biÖt f n(θ) cã møc çnh sãng bªn lµ 0,217.
Khi céng çc trêng ®ã th× çc cùc ®¹i chÝnh cña chóng sÏ ®îc céng sè häc
64
 
víi nhau v× tÊt c¶ chóng ®Òu cã cïng 1 híng  max   . V× çc kÝch thíc
 2
cña çc anten riªng biÖt kh¸c nhau cho nªn çc çnh phô sÏ kh«ng trung nhau
vÒ híng. Do ®ã çc çnh bªn cña ®Æc trng híng tr¸i pha nhau sÏ bï trõ nhau.
V× thÕ møc cùc ®¹i cña çc çnh bªn cña ®Æc tr ng híng tæng hîp sÏ gi¶m
®i.
H×nh 2-7. Gi¶i thÝch sù phô thuéc møc çnh sãng phô vµo ph©n bè biªn ®é
§é réng cña çnh sãng chÝnh theo møc 1/2 c«ng suÊt (tÝnh b»ng ®é)

2 0o,5  68. (2.37)
L
§é réng theo møc kh«ng


2 0o  172. (2.38)
L
2.4.3. Çc d¹ng ph©n bè biªn ®é kh¸c
a) Ph©n bè tæ hîp: Ph©n bè biªn ®é gi¶m vÒ phÝa mÐp cã møc çnh
sãng bªn nhá h¬n so víi ph©n bè biªn ®é ®Òu, nhng ®ång thêi nã l¹i më réng
çnh sãng chÝnh vµ tÊt nhiªn lµm gi¶m hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten.
65
Tæ hîp ph©n bè biªn ®é ®Òu víi ph©n bè theo quy luËt cosin (víi
nh÷ng bËc kh¸c nhau) cho phÐp trong rÊt nhiÒu trêng hîp, ®¶m b¶o møc
çnh sãng phô cho phÐp (h×nh 2.8).
Ph©n bè tæ hîp cã d¹ng:
 
A( z )    (1  ) cos P  z  (2.38)
L 
ë ®©y p = 1, 2, 3…
Thõa sè cña hÖ cã d¹ng
sin  1   P S sin(   PS )
f ( )  .  P  CP (2.39)
 2 S 0    PS
H×nh 2-8. Ph©n bè biªn ®é tæ hîp

L 
ë ®©y    . cos  ; C PS - hÖ sè nhÞ thøc  PS  ( P  2 S )
 2
So s¸nh (2.34) (2.35) *2.37) vµ (2.38) ta thÊy r»ng ®èi víi nh÷ng anten
L 
cã kÝch thíc lín   1 cã thÓ viÕt:
 

2 0o, 5  C 0o,5 (2.40)
L

2 0o  C 0o (2.41)
L
o o
Trong ®ã C 0 ,5 , C 0 - hÖ sè tû lÖ, phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm ph©n bè
nguån theo anten tuyÕn tÝnh.
Râ rµng r»ng khi biªn ®é gi¶m nhanh vÒ biªn (cã nghÜa lµ  cµng nhá
vµ p cµng lín, th× møc çnh sãng bªn cµng nhá vµ ®é réng çnh sãng chÝnh
66
cµng t¨ng. Khi P  2 th× møc çnh sãng phô tiÕp tôc gi¶m vµ çnh sãng
chÝnh còng ®îc më réng. §iÒu nµy gi¶i thÝch nh sau: khi gi¶m biªn ®é vÒ
phÝa mÐp anten dÉn ®Õn viÖc gi¶m chiÒu dµi hiÖu dông. Trªn thùc tÕ
ngêi ta thêng dïng ph©n bè víi P ≤ 2 v× hiÖn nay çc ®iÒu kiÖn thùc tÕ s¶n
xuÊt còng cha cho phÐp lµm gi¶m møc çnh phô xuèng díi 30 ÷ 40 db víi
ph©n bè bÊt kú.
H×nh 2-9.
o o
Sù phô thuéc cña hÖ sè C 0 ,5 , C 0 vµ møc çnh sãng bªn
vµo gi¸ trÞ hiÖu ®Ýnh khi ph©n bè biªn ®é tæ hîp.
b) Ph©n bè biªn ®é theo hµm mò.
Cïng víi çc ph©n bè biªn ®é ®èi xøng, trong 1 sè trêng hîp ta gÆp ph¶i
ph©n bè biªn ®é kh«ng ®èi xøng, ch¼ng h¹n ph©n bè theo quy luËt hµm
mò (h×nh 2.10)
A( z )  e 1Z (2.42)
Còng nh tríc ®©y, ta gi¶ thiÕt (z) = 0 khi ®ã thõa sè cña hÖ cã d¹ng:
67
  L L 
Sh  1  j cos  
L/2
2 
fhÖ ( )   e 1 .Z e jkz cos dz  L  
1L L
L / 2   j cos 
2 
L 1 L
Sau khi ®Æt   cos  ; 1  (2.43)
 2
Ta cã:
Sh   1  j 
fhÖ ( )  L
  1  j
hoÆc sau khi tÝnh m« ®un ta cã;
ch21  cos 2
f he ( )  L (2.44)
2  12  2 
Tõ biÓu thøc (2.44) ta thÊy râ rµng lµ khi ph©n bè biªn ®é kh«ng ®èi
xøng, ®Æc trng híng cña hÖ ®ång pha vÉn ®èi xøng so víi cùc ®¹i chÝnh.
Cùc ®¹i chÝnh híng vu«ng gãc víi hÖ. §Æc ®iÓm ®Æc trng cña hÖ víi
ph©n bè theo hµm mò lµ hÖ kh«ng cã t©m pha, çnh sãng chÝnh bÞ më
réng, møc çnh sãng phô t¨ng lªn so víi trêng hîp ph©n bè ®Òu. Cã sù chËp
nhau gi÷a çnh chÝnh vµ çnh phô vµ gi÷a çc çnh phô víi nhau. Khi t¨ng
1 th× çc hiÖn tîng ®ã cµng t¨ng. Trªn h×nh 2.10 biÓu diÔn ®Æc trng híng
cña hÖ tuyÕn tÝnh ®ång pha víi ph©n bè biªn ®é theo hµm sè mò.
68
H×nh 2-10.
§Æc trng híng cña hÖ ®ång pha tuyÕn tÝnh
víi ph©n bè biªn ®é theo quy luËt hµm mò
2.5. ¶nh hëng cña ph©n bè pha tíi d¹ng cña

®Æc trng híng cña anten tuyÕn tÝnh
2.5.1. Sai sè pha
Ph©n bè pha däc anten ¶nh hëng rÊt m¹nh lªn d¹ng cña ®Æc trng híng.
Trong trêng hîp tæng qu¸t hµm ph©n bè pha çc nguån däc theo anten tuyÕn
tÝnh lµ hµm phi tuyÕn vµ cã thÓ khai triÓn díi d¹ng chuçi sau:

 ( z )  qo  q1 z  q2 z 2  ...   qn z n (2.45)
n 0
VÒ nguyªn t¾c, çc sè h¹ng cña chuçi nµy gi¶m rÊt nhanh khi t¨ng n, v×
vËy chØ cÇn ®¸nh gi¸ sù ¶nh hëng cña mét vµi sè h¹ng ®Çu lªn ®Æc trng h-
íng. T¬ng tù nh trong quang häc ta gäi chóng lµ nh÷ng sai pha bËc kh¸c
nhau (bËc øng víi sè mò n).
2.5.2. Thµnh phÇn bËc 0, q 0
Thµnh phÇn nµy t¬ng øng víi trêng hîp ph©n bè pha däc theo hÖ thèng
 
thay ®æi mµ ta ®· xÐt trong môc 2.4 e jq0  const . Nh ta ®· thÊy, ®Æc trng
híng cña çc anten ®ång pha lµ ®èi xøng vµ cùc ®¹i cña çnh sãng chÝnh h -
íng theo ph¸p tuyÕn cña anten.
2.5.3. Ph©n bè pha tuyÕn tÝnh
Ta gi¶ thiÕt:
qo = q2 = q3 = … = 0, q 1  0
Khi ®ã (h×nh 2.11)
(z) = q1z (2.46)
69
Ph©n bè nh trªn gäi lµ ph©n bè pha tuyÕn tÝnh
Trong trêng hîp nµy thõa sè cña hÖ:
L/2  q 
jkz  cos   1 
fhÖ ( )    k 
A( z )e dz
L / 2
H×nh 2-10.
§Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt A(z) = 1.

Sau khi tÝch ph©n ta cã:
 L q 
sin   cos   1 
 k 
fhÖ ( )  L 
L q 
  cos   1 
 k 
hoÆc:
sin  '
fhÖ ( )  L  ' (2.47)
L q 
ë ®©y  '   cos   1      o (2.48)
 k 
L L
Víi   cos  ;  o  q1
 2
2
(v× r»ng k  )

70
So s¸nh (2.47) víi (2.31) ta thÊy râ rµng lµ ph©n bè pha tuyÕn tÝnh däc
theo anten th× ®Æc trng híng trong to¹ ®é biÓu diÔn  kh«ng thay ®æi
d¹ng so víi trêng hîp ph©n bè ®ång pha vµ nã chØ dÞch ®i theo trôc hoµnh
L
1 híng  o  q1 . (xem h×nh 2.10). V× ®Æc trng híng thùc cña hÖ ®· cho
2
lµ vËt thÓ trßn xoay vµ tån t¹i trong miÒn 0 < θ < . Tõ (2.48) ta cã ®iÒu
kiÖn:
L L
   
 
L L
HoÆc    o   '    o
 
§é dÞch o t¬ng øng víi sù lÖch cùc ®¹i cña çnh sãng chÝnh ®i mét
gãc θm ®èi víi trôc cña anten. Tõ (2.47) vµ (2.48) ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc θm:
q1
cos  m   (2.49)
k
tõ ®iÒu kiÖn:
L L
 m'   . cos  m  q1 .  0
 2
Râ rµng lµ nÕu q 1 > 0 tøc lµ pha cña nguån t¨ng vÒ phÝa (+z) th×
 
  m   . NÕu q 1 < 0 th× 0 <  m  . TÊt nhiªn cùc ®¹i cña ®Æc trng híng
2 2
lu«n dÞch vÒ phÝa chËm pha. Nguyªn nh©n v× cùc ®¹i cña çnh sãng
chÝnh lu«n lu«n híng vu«ng gãc víi ®êng ®¼ng pha (mÆt sãng). MÆt kh¸c
mÆt sãng gÇn gÇn anten lu«n lu«n dÞch vÒ phÝa chËm pha (h×nh 2.11).
§é lÖch nµy ph¶i cã gi¸ trÞ sao
cho ®é chËm pha ë ®Çu ph¶i cña
anten ®èi víi ®Çu tr¸i lµ  = q1 L
ph¶i ®îc triÖt tiªu b»ng ®é chËm
pha trªn qu·ng ®êng r tõ ®Çu bªn
tr¸i cña anten ®Õn ®êng ®¼ng
pha (mÆt sãng). Tõ ®©y ta suy ra:
71
q1L  k r  kL cos  m H×nh 2-11.
V× thÕ mÆt sãng vµ tÊt nhiªn c¶ cùc ®¹i cña çnh sãng chÝnh ph¶i
lÖch vÒ phÝa chËm pha 1 gãc.
 q 
 m  arccos  1 
 k 
q1
§¹i lîng   (2.50)
k
Thêng ®îc gäi lµ ®é chËm. V× r»ng víi ph©n bè pha tuyÕn tÝnh th×
hÖ sè (-q 1) cã thÓ ®îc xem nh sè sãng cña sãng kÝch thÝch ch¹y däc theo
anten víi vËn tèc pha V .
Khi ®ã
q1 C
   (2.51)
k V
C
hoÆc lµ V 

Nh vËy  chØ ®é chËm cña sãng nµy so víi vËn tèc pha trong kh«ng
gian v« h¹n. Tõ (2.48) (2.50) ta cã:
L
 o  k . (2.52)
2
Tõ (2.49) ta cã;
cosθm =  (2.53)
- Khi  = 0 th× anten lµ ®ång pha vµ cùc ®¹i cña çnh sãng chÝnh h íng

theo ph¸p tuyÕn cña anten  m  
2
h×nh 2.12.
- Khi  = 1 (V  = C) th× cùc ®¹i cña çnh sãng chÝnh híng däc theo
anten (θm = 0) anten nh thÕ ®îc gäi lµ anten sãng ch¹y (h×nh 2.12)
- Khi  > 1 th× cùc ®¹i chÝnh
trong to¹ ®é biÓu kiÕn n»m trong
miÒn ¶o (h×nh 2.12) cùc ®¹i thùc øng
víi θm = 0, nhng gi¸ trÞ bÞ gi¶m ®i, do
®ã cã sù t¨ng t¬ng ®èi cña çnh bªn.
Khi tiÕp tôc t¨ng  th× mét trong çc
72
çnh bªn sÏ b¾t ®Çu trë thµnh çnh
sãng chÝnh.
Sù lÖch çnh chÝnh khái ph¸p

tuyÕn khi ph©n bè pha tuyÕn tÝnh ®îc
øng dông ®Ó quÐt çnh sãng trong mét
h×nh qu¹t kh«ng gian b»ng çch quÐt
®Æc trng híng nhng vÉn gi÷ cè ®Þnh H×nh 2-
anten. 12.
Nh ta ®· biÕt, víi ph©n bè pha tuyÕn tÝnh th× thõa sè cña hÖ bÞ dÞch
®i trong to¹ ®é biÓu kiÕn vµ kh«ng bÞ biÕn d¹ng. Nh ng v× theo (2.30) th×
quan hÖ gi÷a to¹ ®é biÓu kiÕn vµ to¹ ®é gãc lµ phi tuyÕn cho nªn khi lÖch

khái ph¸p tuyÕn   
2
th× çnh sãng chÝnh cña thõa sè cña hÖ f hÖ(θ) cã sù
sai lÖch theo 3 d¹ng sau: a) më réng; b) bÊt ®èi xøng; c) cã tÝnh chÊt nãn.
Díi ®©y ta sÏ xÐt sù biÕn d¹ng cña çnh sãng chÝnh cña thõa sè cña hÖ
khi cã sù lÖch (®äc thªm).
a) Sù më réng cña çnh sãng chÝnh:
Sù biÕn d¹ng cña çnh sãng chÝnh ki ph©n bè pha tuyÕn tÝnh xuÊt
hiÖn khi cùc ®¹i chÝnh lÖch khái híng vu«ng gãc cña anten θ’.

   (2.54)
2
Sù më réng çnh sãng chÝnh (vµ c¶ çnh sãng phô n÷a) ®îc g©y ra do
gi¶m ®é dµi hiÖu dông cña anten khi lÖch çnh sãng chÝnh (xem h×nh 2.11
th× râ). Sù më réng çnh sãng chÝnh nµy dÉn ®Õn viÖc gi¶m hÖ sè t¸c
dông ®Þnh híng cña anten khi quÐt. GÇn ®óng ta cã:
Lhd ≈ L.cos'm (2.55)
Tõ ®ã suy ra:
  1
2 0o,5  C 0o,5 .  C 0o,5 (2.56)
Lhd L cos  m
 1
2 oo  C oo . (2.57)
L cos  m
73
C«ng thøc (2.55) ÷ (2.57) cã thÓ dïng chØ víi nh÷ng gãc 'm bÐ.
ChÝnh x¸c h¬n sù më réng çnh sãng chÝnh cã thÓ ®¸nh gi¸ nhê hÖ sè
më réng υa, x¸c ®Þnh nã nh sau:
 a  '
 
 
2 m'  m'
(2.58)
m
2 a' (0)
ë ®©y a < 1: møc mµ ë ®ã ta tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ çnh sãng chÝnh
(h×nh 2.13).
Cã thÓ chøng minh r»ng;
arcsin  sin  m'   arcsin   sin  m' 
 a  m'   (2.59)
2 arcsin 
Trong ®ã α = sinθ' m khi θ' m = 0 (2.60)
Tõ c«ng thøc (2.58) rót ra:

 
2 0o,5  C 0o,5  0,5 ; 2 oo  o (2.61)
L L
L 
Khi  1 vµ  m'  b»ng çch lÊy giíi h¹n biÓu thøc (2.50) ta cã:
 2
1
a  (2.62)
cos m'
BiÓu thøc nµy ®· nhËn ®îc tõ tríc xem (2.56) vµ (2.57)

Sù phô thuéc (2.59) vµ (2.62) ®îc m« t¶ trªn h×nh 2.13.
Râ rµng r»ng çnh sãng chÝnh cµng hÑp th× ®é më réng çnh sãng
chÝnh khi nã bÞ lÖch cµng nhá vµ cã thÓ quÐt trong mét gãc quÐt réng mµ
kh«ng bÞ biÕn d¹ng.
74
H×nh 2-13.
Phô thuéc hÖ sè më réng cña çnh sãng chÝnh vµo gãc lÖch
b) Sù bÊt ®èi xøng cña çnh sãng chÝnh.
Khi lÖch khái híng vu«ng gãc ®èi víi hÖ anten, çnh sãng chÝnh trë nªn
bÊt ®èi xøng so víi híng cùc ®¹i (h×nh 2.14). V× r»ng phÇn 2 cña çnh sãng
réng h¬n so víi phÇn 1. HiÖn tîng nµy cÇn ®îc tÝn ®Õn khi x¸c ®Þnh to¹
®é gãc cña môc tiªu trong ®µi radar, ®Ó nh»m khö bá sai sè hÖ thèng. §¸nh
gi¸ sù bÊt ®èi xøng cña çnh sãng chÝnh ë møc a < 1 nhê hÖ sè bÊt ®èi
xøng χa. Nã ®îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc:
a 
 '
a1   m    m   a' 2 
(2.63)
 a' 1   a' 2
H×nh 2-14.
Gi¶i thÝch tÝnh bÊt ®èi xøng cña çnh sãng chÝnh
khi lÖch khái híng vu«ng gãc.
χa viÕt díi d¹ng phô thuéc vµo θ'm:

arcsin   sin  m'   arcsin   sin  m'   2 m'
 a   
'
arcsin   sin  m'   arcsin   sin  m' 

m (2.64)
75
L
Sù phô thuéc χa ('m,α) 100% ®îc biÓu diÔn ë h×nh 2.15. Khi  1 vµ


 m'  , lÊy giíi h¹n biÓu thøc (2.64) ta cã;
2

a  tg m' (2.65)
2
H×nh 2-15. Phô thuéc hÖ sè bÊt ®èi xøng cña çnh sãng chÝnh vµo gãc
lÖch
c) T×nh h×nh nãn cña çnh sãng chÝnh

Trong hÖ ®¼ng híng tuyÕn tÝnh, trong ®ã thõa sè cña hÖ trong mÆt
ph¼ng xÝch ®¹o kh«ng phô thuéc vµo gãc , çnh sãng chÝnh khi lÖch
khái híng vu«ng gãc víi hÖ t¹o nªn mét mÆt nãn (chÝnh x¸c h¬n lµ h×nh
phÔu). NÕu hÖ cã tÝnh ®Þnh híng theo gãc  th× çnh sãng chÝnh chiÕm
1 phÇn cña h×nh nãn Êy. TÝnh h×nh nãn cña çnh sãng chÝnh khi lÖch cÇn
®îc tÝnh ®Õn ®Ó khö bá sai sè hÖ thèng cña ®µi ra®a trong viÖc x¸c
®Þnh to¹ ®é gãc cña môc tiªu, mµ môc tiªu ®ã kh«ng n»m trªn trôc ®èi xøng
cña çnh sãng chÝnh. Sai sè ®ã lµ:
 tg m' 
   m'  arctg   (2.66)
 cos  
Râ rµng lµ khi
76

 m'  0 vµ  m'  th×  = 0
2
TÊt c¶ çc d¹ng sai lÖch nµy sÏ t¨ng khi t¨ng gãc lÖch cña çnh sãng
chÝnh khái ph¸p tuyÕn. V× thÕ hiÖn nay chØ thùc hiÖn quÐt víi ph©n bè
pha tuyÕn tÝnh trong mét gãc qu¹t hÑp.
2.5.3. Ph©n bè pha bËc hai
Sai sè pha bËc 2 (hoÆc ph©n bè pha b×nh ph¬ng) trong quang häc gäi
lµ quang sai cÇu.
Trong çc anten loa vµ 1 vµi anten kh¸c cã ph©n bè pha gÇn gièng ph©n
bè pha bËc hai.
§Ó t×m hiÓu ¶nh hëng cña ph©n bè pha nµy tíi thõa sè cña hÖ, chóng ta
xem.
qo = q1 = q3 = ... = 0; q2  0
Ký hiÖu q 2 = - q2 (v× th«ng thêng pha chËm dÇn vÒ çc biªn) ta cã:
(z) = q2 z2 (2.67)
Hµm sè (z) biÓu thøc ë h×nh 2.16
H×nh 2-16. Çc ®Æc trng híng khi ph©n bè pha bËc 2 vµ A(z) = 1

a) max  0, b) max  , c) max   , d) max  3 / 2
2
LÖch pha cùc ®¹i ë 2 mÐp cña anten so víi ®iÓm gi÷a lµ
77
2
L
 max  q . 2
2
Khi ph©n bè biªn ®é ®Òu (A(z) = 1) th× thõa sè cña hÖ cã d¹ng

L/2
e
 jq 2 z 2
( )  e jkz cos  dZ
fhÖ L / 2
2  k cos  
®Æt t   qz  ta cã
  2q 
t1
1    j 2 t 2 
( ) 
q 2   e  dt
t2 
fhÖ
2 1  q 2 L2 
Trong ®ã t1,2    
 qL  2 
L
  . cos 

BiÓu thøc nhËn ®îc ®èi víi f hÖ() cã thÓ biÓu diÔn qua tÝch ph©n
Fressnel.
   
x x
C ( x)   cos t 2 dt ; S ( x )   sin t 2 dt
o 2  o 2 
Cuèi cïng ta cã:

1 
C  t1   C  t2     S  t1   S  t2  
2 2
fhÖ  (2.68)
q 2
Trªn h×nh 2.16 m« t¶ d¹ng thõa sè chuÈn ho¸ cña hÖ F() øng víi nh÷ng
gi¸ trÞ sai pha kh¸c nhau ë biªn max cña hÖ. Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng sai pha
bËc 2 g©y nªn nh÷ng sai lÖch ®èi xøng. Çc sai pha bËc ch½n kh¸c còng cã
tÝnh chÊt ®ã. Nh÷ng sai lÖch ®ã lµ: sù më réng çnh sãng chÝnh (më réng
®Õn møc cã khi bÞ t¸ch ®«i nÕu max > , sù t¨ng møc çnh sãng bªn vµ cã
khi x¶y ra sù chËp nhau gi÷a çnh bªn víi çnh chÝnh. Do sù chËp nµy mµ

çnh chÝnh bÞ më réng h¬n. Khi  max  th× thõa sè cña hÖ Ýt kh¸c so víi
4
trêng hîp ph©n bè ®ång pha.
78
Khi biªn ®é ph©n bè theo quy luËt cosin th× nh÷ng sai lÖch do ph©n bè
pha bËc 2 sÏ gi¶m ®i ®«i chót. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã nh sau: Sai pha
®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i trªn çc mÐp cña hÖ nhng ë ®ã th× biªn ®é cña nguån l¹i
bÐ nhÊt.
 
A( z )  cos  z 
L 
2.5.4. Ph©n bè pha lËp ph¬ng
Sai pha nµy xuÊt hiÖn trong 1 sè anten cã thiÕt bÞ quÐt khi lÖch h íng
çnh sãng chÝnh khái ph¬ng ph¸p tuyÕn.
§å thÞ thõa sè chuÈn ho¸ cña hÖ trong hÖ to¹ ®é biÓu kiÕn khi ph©n
bè biªn ®é ®Òu vµ ph©n bè pha lËp ph¬ng.
(z) = q z3 (2.69)
víi nh÷ng gi¸ trÞ max kh¸c nhau ®îc m« t¶ trªn h×nh 2.17.
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng: Sai pha bËc 3 (vµ c¶ nh÷ng sai pha bËc lÎ cao
h¬n) g©y nªn nh÷ng sai lÖch bÊt ®èi xøng ®èi víi gi¶n ®å híng: çnh
chÝnh bÞ më réng vµ bÞ lÖch khái ph¸p tuyÕn, mét sè çnh bªn t¨ng vÒ ®é
lín, cßn mét sè kh¸c l¹i gi¶m.
H×nh 2-17. §Æc trng híng khi ph©n bè pha bËc 3 vµ A(z) = 1
Nh÷ng sai lÖch nh thÕ cÇn hÕt søc tr¸nh trong çc anten cña ®µi ra®a
vµ ph¶i cè g¾ng lo¹i trõ hoÆc lµm gi¶m chóng
2.6. §Æc trng híng vµ hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng
79
cña anten sãng ch¹y
2.6.1. §Æc trng híng
Trong anten sãng ch¹y khi biÕn ®æi pha tuyÕn tÝnh vµ ®é chËm   1
cùc ®¹i cña çnh sãng chÝnh ®Æc trng híng híng däc theo anten m = 0.
Ph¸t x¹ sãng xÈy ra trong qu¸ tr×nh sãng ch¹y däc theo anten. Do ®ã biªn
®é cña sãng gi¶m dÇn vµ t¹o thµnh ph©n bè biªn ®é theo hµm mò. Thõa sè
cña hÖ ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc (2.44) vµ chó ý trong trêng hîp nµy.
L
  .  cos     (2.70)

Trªn h×nh 2.18 biÓu diÔn 1 sè ®Æc trng híng cña anten sãng ch¹y khi
 = 1 a) Víi 1 = 0, b) víi 1 = 1.
§é réng çnh sãng chÝnh theo møc nöa c«ng suÊt ®îc x¸c ®Þnh b»ng
çch gi¶i ph¬ng tr×nh.
ch 21  cos 2 0,5
L  0, 707. f max
2  12   0,5
2

L L
§èi víi çc gi¸ trÞ lín ( >>1) vµ m = 0 th×:
 
2 0,5 
2 0 0,5  115 .  2(   1) (2.71)
 L
Gi¸ trÞ 0,5 ®îc tÝnh theo ra®ian.
80
H×nh 2-18. §Æc trng híng cña anten sãng ch¹y khi  = 1
a) Víi 1 = 0, b) víi 1 = 1
Tõ c«ng thøc (2.71) ta rót ra nh÷ng kÕt luËn sau ®©y:

 
1. Kh¸c víi hÖ ®ång pha cã 2 0,5 ~ . ë anten sãng ch¹y 2 0,5 ~ .
L L
Nh vËy ®é réng çnh sãng chÝnh Ýt phô thuéc vµo chiÒu dµi ®iÖn cña
anten h¬n. (ChÝnh tÝnh chÊt d¶i réng cña anten sãng ch¹y so víi anten ®ång
pha cã liªn quan víi hiÖn tîng nµy). V× khi t¨ng chiÒu dµi ®iÖn cña anten
sãng ch¹y ph¸t x¹ trôc th× çnh sãng chÝnh sÏ ®îc thu hÑp ë trong c¶ hai
mÆt ph¼ng. §èi víi hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng th× c¶ trong 2 trêng hîp nã tû
lÖ víi ®é dµi ®iÖn cña anten.
2. Tõ ®å thÞ 2.10 rót ra r»ng çnh sãng hÑp nhÊt khi 1 = 0, (ph©n bè
biªn ®é ®Òu0, khi t¨ng 1 çnh sãng chÝnh réng ra.
3. Khi t¨ng  vµ çnh sãng chÝnh r¬i vµo miÒn ¶o th× ®é réng çnh
sãng chÝnh gi¶m. Nhng ®ång thêi cã sù t¨ng t¬ng ®èi ph¸t x¹ bªn vµ sau.
(V× khi  t¨ng th× f max gi¶m).
V× thÕ víi mçi gi¸ trÞ 1 cã mét gi¸ trÞ  tèi u opt nµo ®ã. Víi gi¸ trÞ
tèi u nµy th× hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten ®¹t cùc ®¹i.
Díi ®©y ta sÏ chøng tá r»ng khi ph©n bè biªn ®é ®Òu (1 = 0).

 opt  1  (2.72)
2L
§Æc trng híng cña anten sãng ch¹y khi  = opt vµ còng víi nh÷ng gi¸ trÞ
1: L/ nh h×nh 2.18 ®îc biÓu diÔn trªn h×nh 2.19.
Trong 1 sè trêng hîp riªng c«ng thøc (2.71) cã thÓ sÏ ®îc ®¬n gi¶n h¬n.
B©y giê ta kh¶o s¸t anten sãng ch¹y víi ph©n bè biªn ®é ®Òu (1 = 0). Khi
®ã c«ng thøc (2.44) cã thÓ ®a vÒ d¹ng ®· biÕt.
sin 
( )  L
fhÖ 
Cã thÓ chØ ra r»ng trong trêng hîp  = 1 th×:


2 0o,5  108 (2.73)
L
81
vµ trong trêng hîp  = opt

2 0,5
o
 61 (2.74)
L
Nh vËy nÕu dïng ®é chËm tèi u th× cã thÓ thu hÑp ®¸ng kÓ çnh sãng
chÝnh. Nhng cÇn chó ý r»ng trong trêng hîp ®ã møc t¬ng ®èi cña çnh sãng
bªn lín h¬n so víi trêng hîp  = 1 (F bm = 0,34 hoÆc -9,3db).
H×nh 2-9. §Æc trng híng cña anten sãng ch¹y khi hÖ sè gi÷ chËm tèi u 
= opt
a) Víi 1 = 0, b) víi 1 = 1
2.6.2. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten sãng ch¹y

V× ®Æc trng híng cña anten sãng ch¹y lµ mét vËt thÓ trßn xoay quanh
híng  = 0 vµ kh«ng phô thuéc  nªn cã thÓ tÝnh D theo c«ng thøc:
2
2 f max
Dmax  
(2.75)

0
f 2 ( ) sin d
NÕu thay gi¸ trÞ cña çc hµm f() vµ f max vµo biÓu thøc nµy ta t×m ®îc:
82
ch21  cos  kL(1   ) 
2
 kL 
   1   
2
1
Dmax  2 
ch 21  cos  kL(cos    ) (2.76)
o   kL 
2


sin  d
2  12   (cos    )  
 2  
Trong trêng hîp riªng khi 1 = 0 vµ  = 1
1
Dmax  Do 
Si 2kL sin 2 kL (2.77)

kL (kL) 2
Trong ®ã Si(2kL) – tÝch ph©n sin (xem tõ ®iÓn to¸n)
L
§èi víi çc anten dµi (thùc tÕ xem víi anten cã > 0,5)

L
D0  4 (2.78)

Tõ (2.76) ta thÊy r»ng, hÖ cã t¸c dông ®Þnh híng cña anten sãng ch¹y cã
thÓ coi lµ hµm cña ®¹i lîng.
L = kL.( - 1) (2.79)
Ngêi ta gäi ®¹i lîng nµy lµ ®é nh¶y pha. VÒ mÆt vËt lý, ®¹i lîng nµy
lµ hiÖu gi÷a biÕn thiªn pha trªn toµn chiÒu dµi anten vµ trong kh«ng gian
tù do khi sãng truyÒn trªn cïng chiÒu dµi nh thÕ. H×nh 2.20 m« t¶ sù phô
Dmax
thuéc  f ( L ) víi 1 = 0.
Do
83
H×nh 2-20.
Sù phô thuéc hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng
cña anten sãng ch¹y vµo ®é nh¶y pha.
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng khi L =  th× gi¸ trÞ cña hÖ sè t¸c dông ®Þnh
híng vît qu¸ gi¸ trÞ D o t¬ng øng víi  = 1 (L = 0) kho¶ng 2 lÇn. Khi ®ã:
L
Dmax  8. (2.80)

V× thÕ gi¸ trÞ ®é chËm pha tèi u opt t¬ng øng víi ®é nh¶y pha nµy. Tõ
®iÒu kiÖn.
kL(  opt  1)   ta t×m ®îc

 opt  1  (2.81)
2L
Khi biªn ®é däc anten gi¶m theo hµm mò th× ph¸t x¹ phô cña anten t¨ng
vµ hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng gi¶m.
2.7. §Æc trng híng cña mÆt ph¸t x¹ ph¼ng

(mÆt më) cã d¹ng ch÷ nhËt vµ trßn
MÆt më cña hÇu hÕt çc anten g¬ng, thÊu kÝnh vµ loa lµ mÆt ph¼ng.
MÆt më ch÷ nhËt thêng cã ë çc anten cã ®Æc trng híng d¹ng “qu¹t” vµ
mÆt më trßn d¹ng “kim”. Theo (2.5) thõa sè hÖ ®èi víi çc mÆt ph¸t x¹ nµy
cã d¹ng:
fhÖ ( ,  )   A( x, y ).e
j ( x , y ) jk  cos
.e dS
S
ë ®©y  lµ kho¶ng çch gi÷a gèc to¹ ®é ®Õn nguyªn tè ph¸t x¹ dS.
 - Gãc gi÷a híng tíi nguyªn tè nµy vµ híng tíi ®iÓm quan s¸t.
2.7.1. §Æc trng híng cña mÆt më ch÷ nhËt cã ph©n bè biªn ®é pha
t¸ch biÕn.
84
Ph©n bè biªn ®é - pha t¸ch biÕn (2 biÕn sè riªng biÖt) th êng xÈy ra ë
trªn mÆt më ®ång pha ch÷ nhËt cã kÝch thíc lín (a >> ; b >> ; trong ®ã
a, b – 2 c¹nh cña h×nh ch÷ nhËt (xem h×nh 2.21).
A(x, y) = A1 (x). A2 (y) (2.82)
(x, y) = 1 (x) + 2 (y) (2.83)
H×nh 2-21. MÆt më ch÷ nhËt
Gi¶ sö trêng kÝch thÝch cã d¹ng:

Ey = E o A1 (x) A2 (y)
Tõ h×nh 2.21 ta suy ra:
 = xcos' + ysin'
cos  = sin.cos ( - ')

®èi víi mÆt ph¼ng E (mÆt ph¼ng YOZ)
Trong ®ã   2
0 ®èi víi mÆt ph¼ng H (mÆt ph¼ng XOZ)
Tõ c«ng thøc (2.5) ta cã:

a/2 b/ 2
f he ( ,  )   dx  A1 ( x) A2 ( y )e j 1 ( x )2 ( y ) e jk ( x cos ' y sin  ')sin cos(  ) dy
a / 2 b / 2
85
Víi nh÷ng ph©n bè trêng t¸ch biÕn th× thõa sè cña hÖ trong mÆt
 
ph¼ng ®iÖn YOZ     kh«ng phô thuéc vµo ph©n bè trêng kÝch thÝch
 2

theo trôc OX (trong mÆt ph¼ng tõ). V× thÕ nÕu gi¶ thiÕt   vµ xem
2
d¶i ady lµ nguån nguyªn tè th× ta sÏ t×m ®îc.

b/2
( )  C1  A2 ( y )e j2 ( y ) e jky sin  dy
f hª b / 2 (2.84)
trong ®ã:
a/2
C1  
a / 2
A1 ( x ).e j1 ( x ) dx  const
Thõa sè cña hÖ trong mÆt ph¼ng tõ XOZ ( = 0) kh«ng phô thuéc vµo
ph©n bè trêng kÝch thÝch theo trôc oy (trong mÆt ph¼ng ®iÖn). V× thÕ
nÕu gi¶i thiÕt ’ = 0 vµ xem d¶i bdx lµ nguån nguyªn tè ta sÏ cã:
a/2
( )  C2  A1 ( x ).e j1 ( x ) .e jkx sin dx
f hÖ a / 2 (2.85)
Trong ®ã:
b/2
C2  
b / 2
A2 ( y ).e j2 ( y ) dy  const
Tõ çc biÓu thøc (2.84) thÊy râ rµng lµ víi nh÷ng ph©n bè nguån t¸ch
biªn theo çc to¹ ®é ch÷ nhËt th× çc ®Æc trng híng cña mÆt më ch÷ nhËt
trong çc mÆt ph¼ng chÝnh ®Òu cã d¹ng cña ®Æc trng híng cña çc hÖ
tuyÕn tÝnh mµ ta ®· xÐt tríc ®©y. TÊt c¶ çc kÕt qu¶ mµ ta ®· nhËn ®îc
®èi víi çc hÖ ®ång pha tuyÕn tÝnh hoµn toµn ¸p dông ®îc cho trêng hîp
mÆt më ch÷ nhËt ®ång pha.
Trêng hîp ®Æc biÖt mÆt më ch÷ nhËt cã thÓ kh«ng ®ång pha nãi riªng
lµ ph©n bè pha tuyÕn tÝnh.
Ph©n bè pha tuyÕn tÝnh theo mét to¹ ®é thêng cã ë çc anten ph¼ng cã
sãng mÆt. NÕu trong anten ®ã ®é chËm 1 vµ cùc ®¹i híng däc theo
anten th× ®Æc trng híng trong mÆt ph¼ng däc vu«ng gãc víi mÆt anten
còng ®îc tÝnh nh ®èi víi anten sãng ch¹y tuyÕn tÝnh (c«ng thøc 2.44). Khi
86
anten cã kÝch thíc lín (b>>) th× ®Æc trng híng trong mÆt ph¼ng cña
anten cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc sau :
 b 
Fhe()= f he ( ) f he   sin  
ASC
  
ë ®©y f heASC ®îc tÝnh theo (2.44) vµ (2.70)
b lµ ®é réng cña mÆt më;
 b 
  sin  
fhÖ    ®îc x¸c ®Þnh theo ph©n bè nguån trªn híng ngang (®èi víi
sãng ch¹y) b»ng çc c«ng thøc trong môc 2.4.
2.7.2. MÆt më trßn ®ång pha víi ph©n bè biªn ®é-pha ®èi xøng trôc
NÕu dïng hÖ to¹ ®é cùc (, ') cho mÆt më trßn cã b¸n kÝnh a vµ chó ý r»ng
dS = d. d'
th× tõ (2.5) ta cã
2 a
fhÖ ( ,  )  o  A   ,  '  e j (  , ') e jk  sin cos(  ') . d  .d  (2.86)
o
Ngêi ta thêng dïng nhiÒu nhÊt lµ mÆt më trßn ®ång pha, ®ång thêi
ph©n bè biªn ®é cã tÝnh ®èi xøng trôc-tøc lµ kh«ng phô thuéc vµo to¹ ®é
’. Trong trêng hîp nµy thõa sè cña hÖ còng cã tÝnh ®èi xøng trôc (cã d¹ng
mét mÆt trßn xoay)- tøc lµ còng kh«ng phô thuéc to¹ ®é .
Chóng ta gi¶ thiÕt  = 0. §Ó gi¶m møc çnh bªn, ngêi ta thêng dïng nh÷ng ph©n
bè biªn ®é gi¶m vÒ phÐp mÐp. Trong nhiÒu trêng hîp cã thÓ t×m cËn ho¸ nh÷ng
h©n bè ®ã b»ng hµm
H×nh 2-22. MÆt më trßn

 
P
A(r )  1  12 ; P  0,1, 2,..., (2.87)
Trong ®ã

1  ( 2.87 )
a
NÕu ta ký hiÖu:
87
 = kasin (2.88)
Vµ ®æi biÕn sè theo (2.87) ta cã
1  
1 2
2 p
fhÖ ( )  a 0 d 1 0 .e j1 cos ' .1 d 
2
1
NÕu dïng biÓu thøc tÝch ph©n cña hµm Bessen

 2
1 1
J o   , 1    e j1 cos  d   e
j1 cos  '
d 
 o
2 o
ta sÏ t×m ®îc:
 1  
1
2 P
fhÖ     2 a J o (1 ) 1d 1
2
0 1
Sau khi tÝch ph©n tõng phÇn p lÇn ta cã:

2 P 1 P ! J P 1 ( )
fhÖ ( )   a
2
2 P 1
BiÓu thøc nµy cã thÓ viÕt theo hµm Lam®a p (). Hµm nµy ®· ®îc
lËp b¶ng (xem tõ ®iÓn to¸n)
 P  1( )
fhÖ      a
2
P 1
V×
2 P 1 ( P  1)! J P 1 ( )
 P 1 ( )  (2.89)
 P 1
Khi  = 0 th× hµm  bËc bÊt kú ®Òu b»ng ®¬n vÞ.
V× thÕ cã thÓ viÕt thõa sè chuÈn ho¸ cña mÆt më trßn bÞ ph©n bè biªn
®é trêng theo c«ng thøc (2.87) díi d¹ng:
Fhe ( )   p 1 ( ) (2.90)
§èi víi nh÷ng mÆt më lín (çnh sãng chÝnh hÑp) cã thÓ xem
sin  0,5   0,5
Nh vËy ®é réng cña çnh sãng chÝnh theo møc nöa c«ng suÊt tû lÖ
nghÞch víi kÝch thíc ®iÖn cña mÆt më.

2 0o,5  C 0o,5 (2.91)
2a
o
Trªn h×nh 2 - 23 biÓu diÔn sù phô thuéc vµo hÖ sè C 0,5 vµ møc cùc
®¹i cña çnh sãng bªn (tÝnh theo db) vµo tham sè P.
88
H×nh 2-23.
o
Sù phô thuéc hÖ sè C 0,5 vµ møc çnh bªn vµo ®é gi¶m cña ph©n bè biªn ®é
vÒ phÝa mÐp.
Ch¬ng 3
ChÊn tö ®èi xøng tuyÕn tÝnh
ChÊn tö ®èi xøng tuyÕn tÝnh ®îc dïng trong hÇu hÕt çc d¶i sãng,
®Æc biÖt lµ d¶i dm vµ çc d¶i dµi h¬n. Chóng cã thÓ ® îc dïng lµm çc
anten ®éc lËp hoÆc lµm nh÷ng yÕu tè cña çc thiÕt bÞ anten phøc t¹p h¬n.
ChÊn tö ®èi xøng tuyÕn tÝnh lµ mét d©y dÉn th¼ng dµi 21 ë gi÷a cña
nã cã mét nguån søc ®iÖn ®éng (hoÆc m¸y thu). ChÊn tö nµy ®èi xøng c¶
vÒ h×nh d¹ng còng nh vÒ çc tÝnh chÊt ®iÖn ®èi víi mÆt ph¼ng xÝch
®¹o (vu«ng gãc víi d©y dÉn vµ di qua t©m cña nã).
3.1. Ph©n bè dßng trªn chÊn tö ®èi xøng
Do tÝnh ®èi xøng ®iÖn (®îc ®¶m b¶o b»ng çch nu«i ®èi xøng) vµ
tÝnh ®èi xøng h×nh häc nªn ph©n bè dßng trªn çc çnh cña chÊn tõ còng
®èi xøng. Ta cã thÓ ®îc mét chÊn tö ®èi xøng b»ng çch më réng 2 d©y
dÉn cña mét ®êng d©y song hµnh hë m¹ch (h×nh 3.1a) víi gãc më b»ng
1800, khi ®ã ph©n bè dßng trªn mçi d©y hÇu nh kh«ng thay ®æi, nhng sù
®Þnh híng trong kh«ng gian cña çc d©y sÏ kh¸c ®i (h×nh 3.1b). §iÒu ®ã sÏ
lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña ®o¹n ®êng d©y ®· ®îc më réng: Nã bøc x¹
m¹nh sãng ®iÖn tõ.
89
H×nh 3-1. Ph©n bè biªn ®é dßng
a) Trªn ®êng d©y ®«i b) Trªn chÊn tö 1/2 sãng
Tõ ®©y ta cã thÓ thÊy r»ng cã thÓ dïng lý thuyÕt ®êng d©y song hµnh
®Ó ph©n tÝch ho¹t ®éng cña chÊn tö ®èi xøng mét çch gÇn ®óng. Theo
lý thuyÕt ®êng d©y ta cã quy luËt ph©n bè dßng trªn ch©n tö nh sau:
A( z )e j ( z )  I b sin  k (l  z )  (3.1)
3.2. çc ®Æc trng cña chÊn tö ®èi xøng
Cã thÓ kh¶o s¸t chÊn tö ®èi xøng (h×nh 3.2) nh mét hÖ tuyÕn tÝnh
gåm çc lìng cùc Hertz ®Æt nèi tiÕp nhau trªn mét ®êng th¼ng. Dßng trªn
çc lìng cùc cã gi¸ trÞ theo ph©n bè dßng (3.1).
H×nh 3-2. ChÊn tö ®èi xøng tuyÕn tÝnh
Cêng ®é ®iÖn trêng cña hÖ nµy trong vïng xa b»ng tÝch cña cêng ®é
trêng cña mét nguån ph¸t x¹ nguyªn tè (mét lìng cùc Hertz) cã chiÒu dµi
b»ng ®¬n vÞ nh©n víi thõa sè cña hÖ:
E = E1. (). fhÖ () (3.2)
Trong ®ã:
60 .I b .e  jkr
E1  j sin  ; (3.3)
r
90
Ib - lµ dßng t¹i ®iÓm bông
l
f he ( )   A( z ).e j ( z ) .e jkz cos dz
l
(Ta bá dÊu m« ®un ®Ó thÊy ®îc c¶ pha cña cêng ®é trêng).

NÕu thay hµm ph©n bè biªn ®é pha (3.1) vµo biÓu thøc cña hÖ ta cã:
l
f he ( )   sin  k (l  z )  e jkz cos dz
l
0
 sin  k (l  z  .e
jkz cos
 dz 
l
l
  sin  k (l  z )  .e jkz cos dz
0
 2 sin  k (l  z )  cos(kz cos  )dz

l
NÕu tÝch ph©n ta sÏ cã:

2 cos( kl cos  )  cos kl
f he ( )  (3.4)
k sin 2 
Thay (3.3) vµ (3.4) vµo (3.2) ta cã:
60 I b cos(kl cos  )  cos kl  jkro
E j e (3.5)
ro sin 
So s¸nh çc ®¼ng thøc (1.1) vµ (3.5) ta thÊy r»ng ®Æc trng híng cña
chÊn tö ®èi xøng trong mÆt ph¼ng ®iÖn ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
cos(kl cos  )  cos kl
f     60 (3.6)
sin 
Trªn h×nh (3.3) vµ mét sè ®Æc trng híng chuÈn ho¸ cña chÊn tö ®èi
xøng tuyÕn tÝnh cã chiÒu dµi kh¸c nhau:
§èi víi chÊn tö nöa sãng  2l   / 2 
 
cos cos  
f    2 
 60
sin  (3.7)
Sau khi chuÈn ho¸ ta cã:

 
cos  cos  
F     2 
(3.8)
sin 
91
Do tÝch ®èi xøng trôc cña chÊn tö nªn trong mÆt ph¼ng tõ, chÊn tö
kh«ng cã tÝnh ®Þnh híng. §Æc trng híng trong mÆt ph¼ng nµy cã d¹ng
trßn.

a) 2l  b) 2l   c) 2l  1,35 d) 2l  1,5 e) 2l  2
2
H×nh 3-3.
Çc ®Æc trng híng cña chÊn tö trong mÆt ph¼ng E
3.2.2. §Æc trng pha vµ ph©n cùc
Tõ (3.5) ta thÊy r»ng ®èi víi chÊn tõ ®èi xøng, pha cña tr êng kh«ng phô
thuéc vµo ph¬ng. V× vËy ta suy ra ®Æc trng pha cña nã cã d¹ng cÇu vµ
t©m ha cña nã n»m t¹i t©m cña chÊn tö.
Dßng trªn chÊn tö dao ®éng däc theo mét ®êng th¼ng, v× thÕ t¹i mét
®iÓm bÊt kú trong kh«ng gian trêng sÏ ph©n cùc tuyÕn tÝnh.
3.3. Çc tham sè cña chÊn tõ ®èi xøng cã liªn quan

víi trêng trong vïng xa
3.3.1. ChiÒu dµi hiÖu dông cña chÊn tö

Theo (1.37) ta cã chiÒu dµi hiÖu dông cña chÊn tö
l
lhd   A( z ).dz (3.9)
l
Chó ý tíi (3.1) sau khi tÝch ph©n ta t×m ®îc:


lhd  (1  cos kl )
 (3.10)
§èi víi chÊn tö nøa sãng:

lhd 

92
Ta thÊy r»ng c«ng thøc (3.10) chØ cã ý nghÜa khi 2l  
3.3.2. Trë ph¸t x¹
Trong môc 1.5 ta t×m ®îc c«ng thøc tÝnh trë ph¸t x¹ ®èi víi dßng t¹i
®iÓm bông cña mét anten bÊt kú. NÕu chó ý tíi (3.6) ta cã:
cos  klcos   cos kl 
2

Rb  60  d (3.11)
0
sin 
Sau khi tÝch ph©n ta cã:
Rb  30[2  0,577  ln 2kl  Ci 2lk   (0,577  ln kl 
Ci 4kl  2Ci 2kl ) cos 2kl  ( Si 4kl  2 Si 2kl ) sin 2kl ] (3.12)
Trong ®ã: Si( x) vµ Ci( x) - lµ çc tÝch ph©n sin vµ cosin.
Theo ®Þnh nghÜa
sin u x  cos u
Si  x    du ; Ci  x     du ; (3.13)
0 u x u
Trªn h×nh 3.4 m« t¶ sù phô thuéc cña Rb vµo chiÒu dµi cña chÊn tö. §èi
víi chÊn tö nöa sãng Rb  73,1 «m. §èi víi chÊn tö toµn sãng (
2l   ) Rb  200 «m.
3.3.3. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten bÊt kú theo híng ph¸t x¹ cùc ®¹i
biÓu diÔn nh sau:
2
f max
Dmax  (3.14)
30 Rb
93
H×nh 3-4. H×nh 3-5.
Sù phô thuéc trë ph¸t x¹ cña Sù phô thuéc hÖ sè t¸c dông ®Þnh
chÊn tö ®èi xøng vµo tö sè l/  híng cña chÊn tö ®èi xøng vµo l/ 
TÝnh ®Õn biÓu thøc (3.7)vµ (3.12) ta cã:
- §èi víi chÊn tö nöa sãng D max = 1,64
- §èi víi chÊn tö toµn sãng D max = 2,4
Trªn h×nh 3.5 biÓu diÔn ®å thÞ sù phô thuéc hÖ sè t¸c dông ®Þnh h íng
vµo tû sè ℓ/.
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña chÊn tö t¨ng lªn
khi tû sè ℓ/ t¨ng ®Õn gi¸ trÞ ℓ/ = 0,63, sau ®ã th× hÖ sè t¸c dông ®Þnh h-
íng gi¶m xuèng. §iÒu ®ã gi¶i thÝch nh sau: khi ℓ > 0,63 b¾t ®Çu t¨ng
møc çnh sãng phô rÊt m¹nh vµ ph¸t x¹ theo híng cùc ®¹i chÝnh cña ®Æc tr-
ng híng bÞ gi¶m xuèng.
3.4. Çc tham sè cña chÊn tö ®èi xøng cã liªn quan

víi trêng trong vïng gÇn
3.4.1. Trë vµo cña chÊn tö ®èi xøng

Trë vµo cña chÊn tö ®èi xøng lµ trë t¶i cña phi ®e cÊp ®iÖn. Ph ¬ng
ph¸p gÇn ®óng ®Ó tÝnh Z v lµ dùa trªn viÖc thay thÕ chÊn tö ®èi xøng dµi
2ℓ b»ng mét ®o¹n ®êng d©y song hµnh t¬ng ®¬ng cã tiªu hao dµi ℓ. Khi ®ã
ta gi¶ thiÕt r»ng trë ho¹t cña anten ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng suÊt ph¸t x¹.
Theo lý thuyÕt ®êng d©y song hµnh tõ trë vµo cña ®êng d©y song
hµnh cã tiªu hao ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
Ch2 l  j sin 2kl
Z v   cth    jk  l    (3.15)
Ch2 l  cos 2kl
Trong c«ng thøc trªn ta cÇn thay trë sãng  cña ®êng d©y b»ng trë sãng
A cña chÊn tö. HÖ sè t¾t dÇn  trong trêng hîp nµy ®îc x¸c ®Þnh b»ng
møc ®é ph¸t x¹. Nã ®îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn c«ng suÊt ph¸t x¹ b»ng c«ng
suÊt tiªu hao trªn ®êng d©y t¬ng ®¬ng.
94
I b2 .R b l
I 2  z  R1
 2 dz (3.16)
2 0
2
ë ®©y R 1 lµ trë ho¹t ph©n bè cña ®êng d©y t¬ng ®¬ng.

NÕu ®Æt I(z) = I b.sin [k(ℓ - z)] vµo vÕ ph¶i cña ph¬ng tr×nh ta cã:
R b
R1 
 sin(2kl )  (3.17)
l 1 
 2kl 
Theo lý thuyÕt ®êng d©y song hµnh th× hÖ sè t¾t dÇn trong ®êng
d©y ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc
R1 G1
    (3.18)
2 2
Trong ®ã G 1 lµ ®é dÉn ph©n bè

Thêng 2 sè h¹ng nµy xÊp xØ nh nhau, v× thÕ ®èi víi chÊn tö:
R1 R b
 
 A  sin(2kl )  (3.19)
1  2kl 
B©y giê chóng ta biÕn ®æi biÓu thøc (3.15). Th«ng thêng A cã gi¸ trÞ
R1l
cì hµng tr¨m «m, cßn R1l - vµi «m. V× thÕ  l   1 . Do ®ã cã thÓ thay
A
hµm sè sin hypecbolÝc b»ng ®èi sè cña nã vµ hµm cos hypecbolÝc ®îc
khai triÓn thµnh chuçi vµ ta chØ lÊy 2 sè h¹ng ®Çu cña nã, tøc lµ:
Sh 2 l  2 l
Ch 2 l  1  2 2l 2 (3.20)
NÕu dïng (3.19) vµ çc biÓu thøc gÇn ®óng ta sÏ biÕn ®æi biÓu thøc
trë vµo vÒ d¹ng
R b A sin 2kl
Zv  2
j ;
 R b  2  R b  2 (3.21)
  sin kl   sin kl
2 2
 

 A  
 A 
95
Trªn h×nh 3.6 m« t¶ sù phô thuéc cña thµnh phÇn ho¹t vµ kh¸ng cña trë
vµo toµn phÇn cña chÊn tö ®èi xøng vµo chiÒu dµi cña nã ®èi víi çc gi¸
trÞ A kh¸c nhau.
H×nh 3-6.
Sù phô thuéc trë ho¹t R v vµ trë kh¸ng X v chÊn tö ®èi xøng vµo ℓ/  ®èi víi çc
gi¸ trÞ kh¸c nhau A
Çc ®å thÞ nµy cho ta thÊy r»ng cã sù t¬ng ®¬ng gi÷a sù phô thuéc tÇn
sè cña trë vµo cña chÊn tö víi sù phô thuéc trë t¬ng ®¬ng cña çc khung dao
®éng th«ng thêng. Trong c¶ 2 trêng hîp th× ®é nhän vµ ®é réng cña ®êng
cong céng hëng (sù phô thuéc cña Z v vµo tÇn sè) ®Òu phô thuéc vµo phÈm
chÊt cña hÖ. §é phÈm chÊt tû lÖ thuËn víi trë sãng cña khung hay cña chÊn
tö. Khi chiÒu dµi chÊn tö b»ng béi sè nguyªn lÇn nöa b íc sãng th× thµnh
phÇn kh¸ng cña trë vµo X v = 0. §iÓm céng hëng ®Çu tiªn øng víi chÊn tö
nöa sãng ℓ0,25. Khi ®ã P v=73,1 «m vµ hÇu nh kh«ng phô thuéc vµo A.
ChÊn tö nöa sãng thêng ®îc dïng nhiÒu nhÊt. Nã cã ®Æc trng híng t¬ng
®èi tèt: cã cùc ®¹i trong mÆt ph¼ng xÝch ®¹o vµ kh«ng cã çnh sãng phô.
BiÕn thiªn cña X v khi  biÕn thiªn Ýt h¬n so víi chÊn tö toµn sãng.
Lý thuyÕt chÆt chÏ vµ thùc nghiÖm cho ta thÊy r»ng X v = 0 khi chiÒu
dµi chÊn tö ng¾n h¬n 5  10% so víi chiÒu dµi tÝnh theo lý thuyÕt gÇn
®óng. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã nh sau: vËn tèc truyÒn sãng däc theo ®-
êng d©y cã ph¸t x¹ bÞ gi¶m ®i do ¶nh hëng cña sù tiªu hao díi d¹ng ph¸t x¹
96
®ã. NÕu chiÒu dµi cña chÊn tö ℓ  0,25 th× Xv = +42,5 «m. TÊt nhiªn trë
vµo cña chÊn tö nöa sãng ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
Zv = (73,1 + j42,5) «m (3.22)

3.3.2. Trë sãng cña chÊn tö
NÕu chÊn tö cã chiÒu dµi rÊt lín h¬n ®êng kÝnh 2a cña nã th× ta cã
thÓ tÝnh trë sãng cña nã theo c«ng thøc cña lý thuyÕt ®êng d©y dµi.
30
A  «m (3.23)
C1
§iÖn dung ph©n bè C 1 ®îc tÝnh theo c«ng thøc Hau. C«ng thøc ®ã ®îc
tÝnh gÇn ®óng theo ph¬ng ph¸p tÜnh ®iÖn. KÕt qu¶ ®èi víi ch©n tö ®èi
xøng cã:
 2l 
 A  120  ln  1 (3.24)
 a 
Ph¬ng ph¸p Hau chØ ®¹t ®îc møc chÝnh x¸c cÇn thiÕt trong ®iÒu
kiÖn chuÈn dõng, cã nghÜa lµ khi 2ℓ < .
Kessenhic ®· gi¶i bµi to¸n truyÒn sãng däc theo d©y dÉn h×nh trô dµi
v« h¹n b»ng ph¬ng ph¸p ®iÖn ®éng chÆt chÏ Kessenhic ®· xem trë sãng
cña chÊn tö nh lµ trë vµo ho¹t ë ®Çu çc d©y dÉn cã sãng ch¹y. KÕt qu¶ ®·
tÝnh ®îc:
  
 A  120  ln  0,577  (3.25)
 a 
Nh÷ng kÕt qu¶ thùc nghiÖm ®· cho ta thÊy r»ng 2 c«ng thøc ®ã ®Òu
cho kÕt qu¶ gÇn s¸t víi thùc tÕ.
3.3.3. §é rót ng¾n cña chÊn tö nöa sãng
Tríc ®©y ta ®· biÕt r»ng cã thÓ nhËn ®îc mét chÊn tö ®èi xøng b»ng
çch më réng 2d©y dÉn cña mét ®êng d©y song hµnh hë m¹ch ra díi 1 gãc
më b»ng 180 0. Ta biÕt trë vµo cña ®o¹n d©y song hµnh hë m¹ch ®îc x¸c
®Þnh theo c«ng thøc:
Zv = - jAcotgkℓ (3.26)
97
Trong trêng hîp ℓ = 0,25 th× Z v = 0
Nhng nh ë trªn ta ®· nhËn xÐt Z v cña chÊn tö nöa sãng kh¸c kh«ng vµ
®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc (3.22). NÕu chiÒu dµi cña chÊn tö xÊp xØ
/2 th× gÇn ®óng ta cã thÓ ®Æt:
Zv = 73,1 + j(42,5 - Acotgkℓ) (3.27)
§Ó phèi hîp tèt chÊn tö nöa sãng víi phi ®e ngêi ta muèn X v = 0. Muèn
thÕ ta cÇn rót ng¾n chÊn tö. §é rót ng¾n cã thÓ x¸c ®Þnh tõ c«ng thøc
(3.27) nÕu ta ®Æt: ℓ = 0,25 - ℓ vµ Xv = 0 tøc lµ;
  
42,5   A cot g k     0
 4 
Tõ ®©y ta rót ra:
42,5
tgkℓ = 
A
Bëi v× ℓ <<  nªn cã thÓ lÊy tg (kℓ) = kℓ.

§èi víi chÊn tö nöa sãng
l 27
 (3.28)
l A
Th«ng thêng ®é rót ng¾n vµo kho¶ng 3  10% cña chiÒu dµi chÊn tö.
3.5. çc ph¬ng ph¸p më réng d¶i th«ng cña chÊn tö
3.5.1. D¶i th«ng cña chÊn tö
B©y giê chóng ta x¸c ®Þnh ®é réng t¬ng ®èi cña d¶i th«ng cña chÊn tö
nöa sãng ®· rót ng¾n. ë trªn çc biªn cña d¶i th«ng ta lÊy (xem h×nh 1.10).
IV (1,2 )
 0, 707
I max
Chó ý r»ng trong d¶i th«ng hÑp 2f  f 0 cã thÓ coi Rv  const .
Khi ®iÖn ¸p kh«ng ®æi æ lèi vµo th× tõ ph¬ng tr×nh
IV  1,2  Rv 1
 
I max R X2
v
2
v  
1,2
2
Ta sÏ cã:
98
X V (1,2 )  RV
§èi víi chÊn ®· rót ng¾n

     
X v (1,2 )   A ctg     A
2 2 0  2 0
Chóng ta cã
2f 2 4 Rv
  (3.29)
fo 0  A
Trong ®ã: 2W = | W1 – W2 |
Tõ biÓu thøc (3.29) ta suy ra r»ng, trë sãng A cµng nhá vµ thµnh phÇn
ho¹t cña trë vµo R v cµng lín th× d¶i th«ng cµng réng. Do ®ã xuÊt hiÖn 2 ph-
¬ng ph¸p ®Ó më réng d¶i th«ng cña chÊn tö: 1. gi¶m A ; 2. t¨ng R v. Ngoµi
ra do d¶i th«ng chñ yÕu ®îc x¸c ®Þnh b»ng sù phô thuéc tÇn sè cña thµnh
phÇn kh¸ng cña trë vµo cña chÊn tö, do ®ã cã mét ph¬ng ph¸p thø 3 lµ më
réng d¶i th«ng b»ng çch bï trõ thµnh phÇn kh¸ng cña trë vµo. Ph ¬ng ph¸p
nµy ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p bï trõ. Ph¬ng ph¸p thø 4 lµ biÕn ®æi tõ tõ thiÕt
diÖn cña chÊn tö.
3.5.2. Ph¬ng ph¸p gi¶m trë sãng
Tõ (3.24) vµ (25) ta thÊy r»ng ®Ó gi¶m A, cÇn ph¶i t¨ng kÝch thíc
ngang cña chÊn tö. Khi ®ã çc çnh cña chÊn tö cã d¹ng h×nh trô, h×nh nãn
hoÆc h×nh cÇu. §Ó gi¶m träng lîng vµ søc c¶n giã, trong gi¶i sãng ng¾n
ngêi ta lµm chÊn tö b»ng nhiÒu d©y dÉn xÕp theo mét mÆt trô (l ìng cùc
Na®ªnhenk«) mÆt nãn hoÆc mÆt cÇu. §Ó gi¶i ®iÖn dung ký sinh ë çc
®Çu; ngêi ta lµm thµnh h×nh nãn (h×nh 3.7). Lìng cùc Na®ªnhenk« cã thÓ
dïng trong d¶i sãng.
1,6ℓ <  < 4ℓ
99
Ngoµi çc chÊn tö trªn, trong d¶i sãng cùc ng¾n ngêi ta cßn dïng çc
chÊn tö b¶n. Çc çnh cña nã lµ nh÷ng b¶n ph¼ng cã d¹ng kh¸c nhau (h×nh
3.8). D¶i th«ng cña chóng vµo kho¶ng 20  25% cña tÇn sè c¬ b¶n.
H×nh 3-7. ChÊn tö ®èi xøng d¶i réng víi trë sãng nhá
H×nh 3-8. Çc chÊn tö b¶n

a) Tam gi¸c; b) H×nh ch÷ nhËt; c) Líi; d) Qu¹t; e) §ôc lç
3.5.3. Ph¬ng ph¸p t¨ng phÇn ho¹t ®éng cña trë vµo. ChÊn tö
pistolkor.
§Ó më réng d¶i th«ng cña çc chÊn tö b»ng çch t¨ng R v pistolkor ®·
lµm çc çnh cña chÊn tö cã d¹ng vßng (h×nh 3.9) vÒ cÊu tróc th× chÊn tö
nµy lµ mét ®êng d©y song hµnh ®o¶n m¹ch (h×nh 3.9a) ®· ®îc biÕn d¹ng
sao cho híng cña dßng ë d©y trªn vµ díi trïng nhau. Do ®ã chÊn tö cã thÓ
ph¸t x¹ vµ thu sãng ®iÖn tõ m¹nh.
Nh vËy chÊn tö Pistolkor lµ 2 chÊn tö ®èi xøng nöa sãng nèi çc ®Çu
cuèi víi nhau (t¹i çc ®iÓm nót cña dßng). Trë ph¸t x¹ tæng céng cña mçi
chÊn tö bao gåm trë ph¸t x¹ riªng R ∑ vµ trë ph¶n ¶nh cña chÊn tö kia ®a
sang. Do kho¶ng çch gi÷a 2 chÊn tö nhá, nªn trë ph¶n ¶nh ®ã còng b»ng R ∑,
v× thÕ trë ph¸t x¹ tæng céng cña chÊn tö vßng.
R∑ vßng = 4 R ∑  300 «m
Nãi chung, nÕu cã N nh¸nh song song th× R ∑ vßng = N 2 R∑.
100
Trªn h×nh (3.9c) m« t¶ mét chÊn tö vßng gåm 3 chÊn tö nöa sãng cã
®Çu cuèi nèi víi nhau. Trë vµo cña chóng vµo kho¶ng 600 «m.
H×nh 3-9. Çc chÊn tö vßng pistolkors
a) §êng d©y t¬ng ®¬ng; b) ChÊn tö vßng; c) ChÊn tö vßng 3 nh¸nh.

V× ®iÓm 3 lµ ®iÓm nót cña ®iÖn ¸p nªn cã thÓ g¾n çc chÊn tö vßng
víi gi¸ ®â nèi ®Êt t¹i ®iÓm ®ã mµ kh«ng cÇn çch ®iÖn.
Çc chÊn tö ®· ®îc kh¶o s¸t cã ®Æc trng híng vµ çc tham sè kh¸c gièng
nh cña chÊn tö mét d©y, nhng d¶i th«ng, trë vµo cña chóng lín h¬n N 2 lÇn.
3.5.4. Ph¬ng ph¸p bï trõ
Néi dung chñ yÕu cña ph¬ng ph¸p nµy lµ ngêi ta lµm chÊn tö gåm 2 phÇn.
Trong d¶i tÇn th× sù phô thuéc tÇn sè cña thµnh phÇn kh¸ng cña Z v cña
chóng kh¸c nhau (mét phÇn mang c¶m tÝnh cßn phÇn kia mang dung tÝnh).
Do ®ã trong d¶i tÇn çc thµnh phÇn kh¸ng cña chóng sÏ bï trõ lÉn nhau.
ThÝ dô ta xÐt chÊn tö Aizenberg (h×nh 3.10a) mét phÇn cña chÊn tö nµy lµ
chÊn tö ®èi xøng mét sîi th«ng thêng cã çc çnh ae vµ bf phÇn thø 2 lµ
®o¹n d©y cod (®ãng vai trß 1 çi sl©y ph¬: NÕu kh«ng chó ý ®Õn phÇn
ho¹t cña chÊn tö, ngêi ta cã thÓ thay thÕ chÊn tö Aizenberg b»ng 1 s¬ ®å t-
¬ng ®¬ng (h×nh 3.10b). NÕu chän kÝch thíc cña chÊn tö vµ sl©y ph¬
thÝch hîp th× thµnh phÇn kh¸ng cña ®o¹n cod vµ cña chÊn tö ae - bf sÏ cã
tæng kh¸ nhá ë lâi vµo ab.
101
Cßn thµnh phÇn ho¹t cã gi¸ trÞ lín. ChÊn tö Aizenberg cßn cã tªn gäi lµ chÊn
tö ¤mªga.
H×nh 3-10. ChÊn tö Aizenberg vµ s¬ ®å t¬ng ®¬ng.

3.5.5. BiÕn ®æi tõ tõ thiÕt diÖn cña chÊn tö
BiÕt r»ng khi nèi hai ®êng truyÒn sãng, trong ®ã cã lan truyÒn hai
d¹ng sãng kh¸c nhau (vÝ dô èng dÉn sãng trßn vµ èng dÉn sãng ch÷ nhËt),
cã thÓ dïng thiÕt bÞ chuyÓn tiÕp biÕn ®æi tõ tõ d¹ng cña sãng nµy thµnh
d¹ng cña sãng kia. Khi nèi hai ®êng truyÒn sãng cã trë kh¸ng sãng kh¸c nhau
(kÝch thíc tiÕt diÖn kh¸c nhau) còng cã thÓ dïng bé chuyÓn tiÕp biÕn ®æi
dÇn kÝch thíc cña hai ®êng truyÒn sãng cho phï hîp víi nhau (vÝ dô bé
chuyÓn tiÕp hµm mò h×nh 3.11).
H×nh 3-11. H×nh 3-12.
Anten còng cã thÓ xem nh mét thiÕt bÞ chuyÓn tiÕp gi÷a hÖ thèng
fi®e tiÕp diÖn vµ m«i trêng truyÒn sãng (kh«ng gian tù do), biÕn ®æi sãng
®iÖn tõ rµng buéc trong fi®e thµnh sãng kh«ng gian. V× vËy ®Ó gi¶m nhá
sù phô thuéc cña trë kh¸ng vµo anten víi tÇn sè, b¶n th©n anten cÇn cã d¹ng
kÕt cÊu chuyÓn tiÕp, nghÜa lµ kÝch thíc cña nã cÇn ®îc biÕn ®æi mét
çch tõ tõ. VÝ dô cã thÓ thiÕt lËp anten chÊn tö kh«ng ®èi xøng b»ng çch
biÕn d¹ng tõ tõ ®êng kÝnh cña lâi vµ vá fi®e ®ång trôc theo qui luËt hµm
mò (h×nh 3.12)
Khi Êy, tû sè cña ®êng d©y dÉn trong vµ ngoµi cña fi®e ®ång trôc
trong ®o¹n chuyÓn tiÕp cã thÓ ®îc xem lµ kh«ng ®æi. Trë kh¸ng sãng cña
®o¹n chuyÓn tiÕp do ®ã sÏ kh«ng ®æi vµ sÏ kh«ng xuÊt hiÖn sãng ph¶n x¹.
Khi më réng thiÕt diÖn cña fi®e. §Õn mét kÝch thíc nµo ®Êy th× vá ngoµi
cña fi®e ®ång trôc sÏ biÕn thµnh ®Üa kim lo¹i cßn lâi cña fi®e ®ång trôc
102
tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ biÕn thµnh chÊn tö. Sãng ®iÖn tõ truyÒn trong fi®e
tõ d¹ng sãng ph¼ng ®îc chuyÓn dÇn thµnh sãng cÇu, trµn ra kh«ng gian bªn
ngoµi thµnh sãng bøc x¹.
Trêng hîp fi®e tiÕp ®iÖn lµ d©y song hµnh ®èi xøng th× sù chuyÓn
tiÕp tõ ®êng d©y vµo kh«ng gian bªn ngoµi cã thÓ thùc hiÖn díi d¹ng hai
chãp ®èi xøng (h×nh 3.13), ta cã chÊn tö ®èi xøng h×nh chãp.
NÕu cÆp h×nh chãp ®èi xøng dµi v« tËn th× hÖ thèng nµy sÏ h×nh
thµnh mét ®êng truyÒn sãng ®ång nhÊt kh«ng cã ph¶n x¹, víi sãng truyÒn
lan lµ sãng cÇu. Trë kh¸ng sãng cña ®êng truyÒn sÏ lµ h»ng sè:
 
  276  ctg 
 2
Trë kh¸ng vµo cña anten sÏ lµ h»ng sè, b»ng trë kh¸ng sãng cña ®êng
truyÒn.
Khi chãp cã ®é dµi h÷u h¹n th× sãng sÏ bÞ ph¶n x¹ l¹i mét phÇn ë ®Çu
cuèi, phÇn cßn l¹i bøc x¹ ra kh«ng gian. Trë kh¸ng vµo cña anten sÏ lµ mét sè
phøc, phô thuéc vµo tÇn sè. Nhng nÕu chän trÞ sè gãc  vµ ®é dµi cña chãp
thÝch hîp (30 0 <  < 600) th× trë kh¸ng vµo cña anten sÏ Ýt phô thuéc vµo
tÇn sè trong mét d¶i tÇn kh¸ réng. Thùc tÕ anten cã thÓ lµm viÖc víi hÖ sè
bao trïm réng. Thùc tÕ anten cã thÓ lµm viÖc víi hÖ sè bao trïm d¶i sãng
fmax/fmin  4/1. Trong d¶i tÇn sè nµy hÖ sè sãng ch¹y trong fi®e kh«ng nhá
h¬n 0,5. Mét vµi d¹ng anten chãp kh«ng ®èi xøng vµ ®èi xøng tiÕp ®iÖn
b»ng fi®e ®ång trôc ®îc vÏ ë h×nh 3.14.
H×nh 3-13. H×nh 3-14.
3.6. ¶nh hëng cña mÆt ®Êt ®Õn
103
®Æc tÝnh bøc x¹ cña anten
3.6.1. ¸p dông ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng
Tõ tríc ®Õn nay chóng ta míi chØ kh¶o s¸t çc hÖ thèng bøc x¹ trong
kh«ng gian tù do. Trong thùc tÕ, çc anten thêng ®îc ®Æt gÇn mÆt ®Êt
hoÆc lo¹i mÆt kim lo¹i.
Díi t¸c dông cña trêng do anten bøc x¹ trong ®Êt hoÆc mÆt çc vËt thÓ
®Æt gÇn anten sÏ ph¸t sinh çc dßng ®iÖn dÉn vµ dßng ®iÖn dÞch (dßng
thø cÊp). Çc dßng thø cÊp nµy l¹i t¹o ra trêng bøc x¹ vµ do ®ã trêng tæng
céng trong kh«ng gian sÏ lµ kÕt qu¶ giao thoa gi÷a trêng bøc x¹ trùc tiÕp bëi
anten (trêng bøc x¹ s¬ cÊp) vµ trêng bøc x¹ cña çc dßng thø cÊp (trêng thø
cÊp). Do ¶nh hëng bøc x¹ cña çc dßng thø cÊp nªn gi¶n ®å híng cña anten,
trë bøc x¹ vµ trë vµo cña anten sÏ thay ®æi. Ngoµi ra v× mÆt ®Êt kh«ng
ph¶i lµ vËt dÉn lý tëng nªn viÖc xuÊt hiÖn çc dßng trong ®ã sÏ kÌm theo sù
tæn hao n¨ng lîng vµ lµm gi¶m hiÖu suÊt cña anten.Tuy nhiªn tÝnh to¸n ¶nh
hëng cña mÆt ®Êt thùc (b¸n dÉn ®iÖn) ®Õn çc ®Æc tÝnh bøc x¹ cña
anten lµ mét bµi to¸n phøc t¹p. V× vËy ®Ó viÖc kh¶o s¸t ®îc ®¬n gi¶n,
trong mét sè trêng hîp ta cã thÓ lý tëng ho¸ çc ®iÒu kiÖn cña bµi to¸n, ta
coi mÆt ®Êt lµ mÆt ph¼ng dÉn ®iÖn lý tëng. ¸p dông ph¬ng ph¸p ¶nh g-
¬ng ta cã thÓ gi¶i quyÕt bµi to¸n mét çch dÔ dµng.
Néi dung cña ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng ®îc tr×nh bµy sau ®©y: t¸c dông
bøc x¹ cña dßng thø cÊp cã thÓ ®îc thay thÕ bëi t¸c dông bøc x¹ cña mét
chÊn tö ¶o, lµ ¶nh cña chÊn tö thùc qua mÆt ph¼ng dÉn ®iÖn - gäi lµ chÊn
tö ¶nh. ChÊn tö ¶nh n»m ®èi xøng víi chÊn tö thùc qua mÆt ®Êt ph¼ng.
Dßng cña chÊn tö ¶nh ph¶i cã biªn ®é vµ pha thÕ nµo ®Ó cho trêng tæng
céng t¹o bëi chÊn tö thùc vµ ¶nh còng gièng nh trêng tæng céng thùc tÕ.
§ång thêi çc vÐct¬ cña trêng tæng ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn biªn trªn mÆt
vËt dÉn lý tëng. Muèn vËy dïng ¶nh ph¶i cã biªn ®é b»ng dßng ®iÖn trªn
chÊn tö thùc. Cßn pha cña nã phô thuéc vµo híng cña dßng ®iÖn so víi mÆt
®Êt.
Khi chÊn tö ®iÖn ®Æt song song víi mÆt ®Êt th× dßng ®iÖn ¶nh sÏ
ngîc pha víi dßng ®iÖn cña chÊn tö thùc, cßn khi chÊn tö ®Æt vu«ng gãc
víi mÆt ®Êt th× dßng ®iÖn cña chÊn tö thùc vµ ¶nh ®ång pha nhau. Tr êng
hîp chÊn tö tõ th× sÏ cã kÕt qu¶ ngîc l¹i so víi trêng hîp chÊn tö ®iÖn. Çc
104
kÕt luËn trªn cã thÓ dÔ dµng ®îc chøng minh dùa vµo ®iÒu kiÖn biªn trªn
mÆt vËt dÉn lý tëng. §Ó vÝ dô ta kh¶o s¸t trêng hîp chÊn tö ®iÖn ®Æt
song song víi mÆt ®Êt nh h×nh vÏ sau (h×nh 3.15)
H×nh 3-15.
T¹i giao ®iÓm P cña ®êng søc ®iÖn cña chÊn tö thùc vµ mÆt ph¼ng
®iÖn, vÐc t¬ E cã thÓ ®îc ph©n tÝch thµnh 2 thµnh phÇn: thµnh phÇn
tiÕp tuyÕn E 1 vµ ph¸p tuyÕn E n víi mÆt ph¼ng Êy. Râ rµng lµ nÕu kh«ng
cã sù tham gia cña trêng thø cÊp th× ®iÒu kiÖn biªn ®èi víi thµnh phÇn
tiÕp tuyÕn cña ®iÖn trêng trªn mÆt dÉn lý tëng sÏ bÞ ph¸ vì. NÕu ®iÖn tr-
êng thø cÊp E' do ¶nh t¹o ra t¹i P sÏ ph©n bè sao cho E t = E' t th× ®iÒu kiÖn
biªn ®èi víi thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña trêng tæng sÏ ®îc tho¶ m·n.
Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng dßng cña ¶nh ph¶i »ng vÒ biªn ®é vµ ng îc pha
víi dßng cña chÊn tö thùc ®Æt song song víi mÆt ®Êt. Còng chøng minh t-
¬ng tù ta sÏ kÕt qu¶ ®èi víi trêng hîp chÊn tö ®Æt vu«ng gãc víi mÆt ®Êt.
Khi ®ã dßng trªn ¶nh sÏ ®ång biªn vµ ®ång pha víi chÊn tö thùc.
Nh vËy nhê ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng ta ®· thay thÕ bµi to¸n tÝnh trêng
cña mét chÊn tö ®Æt ë ®é cao h trªn mÆt ®Êt vÒ bµi to¸n tÝnh tr êng cña
hÖ hai chÊn tö (thùc vµ ¶nh) ®Æt çch nhau 2h trong kh«ng gian tù do.
ViÖc lý tëng ho¸ mÆt ®Êt thùc thµnh mÆt ph¼ng dÉn ®iÖn lý tëng
chØ lµ gÇn ®óng vµ còng chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong nh÷ng trêng hîp
nhÊt ®Þnh. ThËt vËy, trong d¶i sãng ng¾n, ®Êt ®îc coi lµ b¸n dÉn ®iÖn,
cßn ®èi víi d¶i sãng cùc ng¾n th× mÆt ®Êt ®îc xem nh ®iÖn m«i (xem
gi¸o tr×nh truyÒn sãng v« tuyÕn ®iÖn). Khi Êy trêng bøc x¹ cña chÊn tö sÏ
®îc truyÒn tíi ®iÓm thu díi d¹ng tæ hîp cña 3 sãng: sãng trùc tiÕp, sãng
ph¶n x¹ tõ mÆt ®Êt vµ sãng truyÒn lan däc theo mÆt ®Êt. Thµnh phÇn
h
sãng mÆt nµy phô thuéc vµo ®é cao cña anten ®Æt trªn mÆt ®Êt. Nã cã

h
biªn ®é lín khi anten ®Æt thÊp vµ gi¶m dÇn khi t¨ng.

TÝnh to¸n chÝnh x¸c ¶nh hëng cña mÆt ®Êt lªn bøc x¹ cña anten lµ mét
vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p. V× vËy chóng ta kh«ng tr×nh bµy ë ®©y mµ chØ ®Ò
cËp ®Õn ph¬ng ph¸p tÝnh gÇn ®óng. Khi Êy, ®Ó tÝnh trêng ë cù ly xa cã
105
thÓ dùa vµo lý thuyÕt ph¶n x¹ cña sãng ph¼ng. Sãng bøc x¹ t¹o bëi anten
khi anten ®Æt ao (trªn mÆt ®Êt thùc cã ®é dÉn ®iÖn h÷u h¹n) ® îc truyÒn
tíi ®iÓm thu b»ng 2 thµnh phÇn: sãng trùc tiÕp bøc x¹ tõ anten vµ sãng
ph¶n x¹ trªn mÆt ®Êt theo quy luËt quang h×nh. Sãng truyÒn lan däc theo
mÆt ®Êt trong trêng hîp nµy cã biªn ®é nhá, cã thÓ bá qua. Khi Êy trêng ë
®iÓm thu gièng nh trêng ®îc t¹o thµnh bëi trêng bøc x¹ cña hai chÊn tö ®Æt
çch nhau 2h trong kh«ng gian tù do - ph¬ng ph¸p dùa trªn nguyªn lý ph¶n x¹
nªn trªn cßn ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng suy réng.
Dßng ®iÖn cña chÊn tö ¶nh trong trêng hîp nµy b»ng tÝch sè cña dßng
®iÖn trªn chÊn tö thùc nh©n víi hÖ sè ph¶n x¹ cña sãng trªn mÆt ®Êt,
nghÜa lµ.
I' = R pxI
Trong ®ã: Rpx = R pxejpx
Víi R px lµ m« ®un cña hÖ sè ph¶n x¹;
px lµ gãc pha cña hÖ sè ph¶n x¹.
Çc ®¹i lîng nµy phô thuéc vµo d¹ng ph©n lùc cña sãng, vµo gãc
nghiªng Δ cña sãng tíi trªn mÆt ®Êt vµ vµo çc th«ng sè ®iÖn cña ®Êt vµ
vµo bíc sãng .
3.6.2. Bøc x¹ cña chÊn tö ®èi xøng ®Æt trªn mÆt ®Êt
Trong phÇn nµy sÏ ®Ò cËp ®Õn trêng hîp chÊn tö ®Æt th¼ng ®øng vµ
song song trªn mÆt ®Êt, cã t©m pha çch mÆt ®Êt mét kho¶ng h.
Ta kh¶o s¸t trêng trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ®Êt ®i qua t©m
chÊn tö. Trêng hîp chÊn tö ®Æt th¼ng ®øng mÆt ph¼ng kh¶o s¸t lµ mÆt
ph¼ng chøa chÊn tö, ®iÖn trêng n»m trong mÆt ph¼ng Êy ph©n cùc th¼ng
®øng. Trêng hîp chÊn tö n»m ngang, mÆt ph¼ng kh¶o s¸t lµ mÆt ph¼ng
vu«ng gãc vµ ®i qua t©m chÊn tö. §iÖn trêng ph©n cùc ngang vµ vu«ng
gãc víi mÆt ph¼ng kh¶o s¸t.
106
H×nh 3-16.
§Ó tÝnh trêng ta dïng ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng suy réng. B©y giê ta xÐt
bµi to¸n xÐt bøc x¹ cña hai chÊn tö ®Æt çch nhau 2h vµ tû sè gi÷a dßng
®iÖn trªn chóng lµ R pxejpx. NÕu gäi E 1 lµ cêng ®é trêng do chÊn tö t¹o ra
trong kh«ng gian tù do th× cêng ®é trêng do chÊn tö ¶nh t¹o ra sÏ lµ:
E2 = E 1 Rpx ej(px-2khsinΔ) (2.30)
E1 = E o . Fo (Δ) (2.31)
víi Eo lµ cêng ®é trêng ë híng ph¸t x¹ cùc ®¹i.
Fo(Δ) lµ hµm ®ùc trng híng chuÈn ho¸ trong mÆt ph¼ng kh¶o s¸t.Trong
trêng hîp chÊn tö n»m ngang th× F (Δ) = 1. Cßn trong trêng hîp chÊn tö ®Æt
th¼ng ®øng th×
cos  kl sin    cos kl
Fo ()  (3.32)
 1  cos kl  cos 
Trêng tæng céng t¹o bëi chÊn tö thùc vµ ¶nh:

F = E 1 + E2 = E o (Δ) 1  R px e
j ( px  2 kh sin  )
 (2.33)
Trong ®ã R px ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:

- §èi víi chÊn tö n»m ngang
j sin    'p  cos 2 

R ng  Rng e ng  (3.34)
sin    'p  cos 2 
- §èi víi chÊn tö th¼ng ®øng
 'p sin    'p  cos 2 

R d  Rd e j d  (3.35)
 'p sin    'p  cos 2 
ë ®©y  p lµ hÖ sè ®iÖn m«i phøc t¬ng ®èi cña ®Êt:

'
p 
 'p    j (3.36)
o  o
107
NÕu lÊy m«®un biÓu thøc cña E ta cã:
E  Eo Fo ( ) 1  Rpx
2
 2 R px cos   px  2kh sin   (3.37)
Trêng hîp chÊn tö n»m ngang F(Δ) = 1. NÕu gi¶ thiÕt ®Êt dÉn lý tëng
th× víi mäi Δ ta ®Òu cã
Rng = 1, ng = π. Khi ®ã
E  E o 21  cos   2kh sin    (3.38)
 1
¸p dông c«ng thøc lîng gi¸c cos  (1  cos  ) ta nhËn ®îc biÓu thøc
2 2
hµm ph¬ng híng cña chÊn tö ®Æt song song trªn mÆt ®Êt ph¼ng dÉn
®iÖn lý tëng.
F(Δ) = sin (khsinΔ) (3.39)
Nh vËy hµm sin (kh sinΔ) chÝnh lµ thõa sè tæng hîp do sù cã mÆt chÊn
tö ¶nh. §Æc trng híng cña chÊn tö ®èi xøng ®Æt song song trªn mÆt ®Êt
®îc biÓu diÔn trªn h×nh vÏ sau
H×nh 3-17.
H×nh a, b øng víi trêng hîp mÆt ®Êt dÉn ®iÖn lý tëng, h×nh c lµ trêng
hîp ®Êt dÉn ®iÖn h÷u h¹n.
Trêng hîp chÊn tö ®Æt th¼ng ®øng trªn mÆt ®Êt. NÕu gi¶ thiÕt ®Êt
dÉn ®iÖn lý tëng th× víi hÇu hÕt çc gãc Δ ta cã
R® = 1; ® = 0
Khi ®ã
108
|E| = 2EoFo (Δ) cos (kh sinΔ) (3.40)
Hµm ph¬ng híng cña anten trong trêng hîp cã d¹ng

F (Δ) = Fo (Δ) cos (kh sin Δ) (3.41)
§Æc trng híng cña chÊn tö cã ℓ = 0,25 , h =  ®Æt vu«ng gãc víi mÆt
dÉn lý tëng  = ∞ ®îc m« t¶ trªn h×nh sau:
H×nh 3-18.
3.6.3. Bøc x¹ cña chÊn tö kh«ng ®èi xøng ®Æt trªn mÆt ®Êt
ChÊn tö kh«ng ®èi xøng ®îc ®Þnh

nghÜa lµ chÊn tö mµ 2 nh¸nh cña nã cã
h×nh d¹ng hoÆc kÝch thíc kh¸c nhau.
ChÊn tö kh«ng ®èi xøng sÏ kh¶o s¸t sau
®©y lµ chÊn tö mµ mét nh¸nh cña nã gièng
nh nh¸nh cña chÊn tö ®èi xøng th«ng th-
êng, ®Æt th¼ng ®øng trªn mÆt ®Êt hoÆc
trªn mét mÆt kim lo¹i nµo ®ã, mét ®Çu ®-
îc nèi víi cùc m¸y ph¸t cßn nh¸nh thø 2 lµ
chÝnh mÆt ®Êt hoÆc mÆt kim lo¹i vµ ®-
îc nèi víi cùc thø 2 cña m¸y ph¸t (h×nh 3.19)
H×nh 3-19.
109
Lo¹i chÊn tö kh«ng ®èi xøng trªn ®îc øng dông réng r·i trong çc d¶i
sãng dµi, sãng trung, sãng ng¾n vµ ®«i khi trong d¶i sãng cùc ng¾n (anten
dïng cho çc m¸y th«ng tin lu ®éng ®Æt trªn « t«, m¸y bay.v.v.)
TÝnh trêng bøc x¹ cña chÊn tö trong trêng hîp mÆt ®Êt cã ®é dÉn
®iÖn lín (hoÆc khi anten lµm viÖc trong d¶i sãng dµi, trung) cã thÓ ® îc
thùc hiÖn
theo ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng. Khi Êy t¸c dông cña mÆt ®Êt ®îc thay thÕ bëi
t¸c dông cña mét nh¸nh chÊn tö ¶nh, cã dßng ®iÖn b»ng biªn ®é vµ cïng
pha víi dßng ®iÖn trong nh¸nh chÊn tö thùc. ¸p dông ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng,
ta sÏ nhËn ®îc mét chÊn tö kh«ng ®èi xøng cã ®é dµi 2ℓ tõ mét chÊn tö
kh«ng ®èi xøng cã ®é dµi ℓ (h×nh 3-19b).
Hµm ph¬ng tr×nh cña anten trong mÆt ph¼ng ®øng (mÆt ph¼ng chøa
chÊn tö) ®îc x¸c ®Þnh c«ng thøc (3.32). §å th× ph¬ng híng cña anten trong
1
mÆt ph¼ng nµy øng víi çc gi¸ trÞ kh¸c nhau, víi gi¶ thiÕt mÆt ®Êt dÉn

®iÖn lý tëng ®îc vÏ ë h×nh 3-20.
H×nh 3-20.
DÔ dµng thÊy r»ng trë kh¸ng vµo cña chÊn tö kh«ng ®èi xøng víi ®é
dµi ℓ sÏ b»ng mét nöa trë kh¸ng vµo cña chÊn tö ®èi xøng víi ®é dµi 2ℓ.
Thùc vËy nÕu kh¶o s¸t trêng t¹i mét ®iÓm nµo ®ã t¹o bëi chÊn tö kh«ng
®èi xøng ®Æt trªn mÆt ®Êt vµ trêng t¹o bëi chÊn tö ®èi xøng ®Æt trong
kh«ng gian tù do víi dßng ®iÖn ë ®Çu vµo trong hai trêng hîp b»ng nhau
th× cêng ®é trêng nhËn ®îc trong hai trêng hîp trªn sÏ gièng nhau. MËt ®é
E2
n¨ng lîng S tb  trong hai trêng hîp sÏ gièng nhau. NÕu x¸c ®Þnh c«ng
240
suÊt bøc x¹ cña anten theo ph¬ng ph¸p vect¬ Poynting th× thÊy r»ng v×
chÊn tö kh«ng ®èi xøng chØ bøc x¹ vµo mét nöa kh«ng gian nªn diÖn tÝch
lÊy tÝch ph©n sÏ chØ b»ng mét nöa so víi trêng hîp chÊn tö ®èi xøng ®Æt
trong kh«ng gian tù do. Ta cã c«ng suÊt bøc x¹ cña chÊn tö kh«ng ®èi xøng
b»ng 1/2 c«ng suÊt bøc x¹ cña chÊn tö ®èi xøng. Do ®ã, ®iÖn trë bøc x¹ vµ
110
®iÖn trë vµo cña chÊn tö kh«ng ®èi xøng còng b»ng 1/2 ®iÖn trë bøc x¹ vµ
®iÖn trë vµo cña chÊn tö ®èi xøng.
3.7. VÊn ®Ò tiÕp ®iÖn vµ phèi hîp trë kh¸ng

Çc d¹ng kh¸c cña chÊn tö ®¬n gi¶n
ChÊn tö ®¬n gi¶n ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt lµ chÊn tö nöa sãng. §Ó
tiÕp ®iÖn cho chÊn tö ë d¶i sãng cùc ng¾n cã thÓ dïng d©y song hµnh
hoÆc çp ®ång trôc, cßn ë d¶i sãng ng¾n thêng dïng d©y song hµnh.
3.7.1. TiÕp ®iÖn cho chÊn tö b»ng d©y song hµnh
BiÕt trë kh¸ng vµo cña chÊn tö nöa sãng kho¶ng 73 «m. NÕu chÊn tö
®îc tiÕp ®iÖn bëi ®êng d©y song hµnh (trë kh¸ng sãng cña ®êng d©y song
hµnh th«ng thêng cã gi¸ trÞ kho¶ng (200  600 «m) th× hÖ sè sãng ch¹y
trong phi ®e sÏ kh¸ thÊp. §Ó kh¾p phôc nhîc ®iÓm nµy cã thÓ chÕ t¹o çc
®êng d©y song hµnh ®Æc biÖt cã trë kh¸ng thÊp.
Trë kh¸ng sãng cña ®êng d©y song hµnh ®îc x¸c ®Þnh bë c«ng thøc:
276 2 D
d  lg «m.
' d
Trong ®ã:
D lµ kho¶ng çch gi÷a 2 d©y dÉn tÝnh tõ t©m
d- lµ ®êng d©y dÉn
ε' – H»ng sè ®iÖn m«i t¬ng ®èi cña m«i trêng bao quanh d©y dÉn.
D
§Ó gi¶m trë kh¸n sãng cña d©y song hµnh, cã thÓ gi¶m tû sè
d
(nghÜa lµ t¨ng ®êng kÝnh d©y dÉn hoÆc gi¶m kho¶ng çch gi÷a 2 d©y),
hoÆc bao bäc ®êng d©y bëi ®iÖn m«i cã ε lín. Trong thùc tÕ kho¶ng çch
D kh«ng thÓ gi¶m nhá tuú ý v× nã cã quan hÖ víi ®iÖn ¸p chÞu ®ùng cña
®êng d©y. ë d¶i sãng ng¾n ngêi ta thùc hiÖn d©y song hµnh trë kh¸ng sãng
thÊp b»ng çch kÕt cÊu ®êng d©y nhiÒu sîi (t¬ng ®¬ng víi t¨ng d). Ngêi ta
còng chÕ t¹o ®êng d©y song hµnh cã kho¶ng çch nhá, ®îc bao bäc trong
®iÖn m«i cã ε lín vµ bªn ngoµi cã vá kim lo¹i. Lo¹i d©y song hµnh nµy cã
trë kh¸ng sãng kho¶ng 75 «m, cã thÓ sö dông ®Ó tiÕp ®iÖn cho chÊn tö ë
111
d¶i sãng cùc ng¾n vµ sãng ng¾n. Nhng nhîc ®iÓm cña nã lµ ®iÖn ¸p chÞu
®ùng thÊp. §iÖn ¸p cho phÐp cùc ®¹i thêng kh«ng vît qu¸ 1Kv. V× vËy lo¹i
phi®er nµy chØ ®îc sö dông cho thiÕt bÞ thu hoÆc cho thiÕt bÞ ph¸t c«ng
suÊt nhá.
ChÊn tö kiÓu Y
Mét trong nh÷ng s¬ ®å tiÕp ®iÖn cho phÐp phèi hîp tèt chÊn tö nöa
sãng vµ phi®er song hµnh lµ s¬ ®å tiÕp ®iÖn song song (h×nh 3-21a), cßn
®îc gäi lµ s¬ ®å phèi hîp kiÓu Y.
H×nh 3-21.
Trong trêng hîp nµy, chÊn tö ®îc nèi ng¾n m¹ch ë gi÷a cßn d©y song
hµnh m¾c vµo hai ®iÓm A - A trªn chÊn tö. §iÓm nµy ®îc chän sao cho
®iÒu kiÖn thÝch øng trë kh¸ng gi÷a fi®e vµ ®iÓm tiÕp ®iÖn ® îc tho¶
m·n. S¬ ®å t¬ng ®¬ng cña chÊn tö tiÕp ®iÖn song song ®îc vÏ ë h×nh 3-
21b. ChÊn tö ®îc coi t¬ng ®¬ng víi hai ®o¹n d©y song hµnh m¾c song
song t¹i A- A, trong ®ã ®o¹n hë m¹ch dµi ℓ2 cßn ®o¹n ng¾n m¹ch dµi

1    2 . Trë kh¸ng vµo t¹i A - A b»ng:
4
Z1 Z 2
Z AA  (3- 42)
Z1  Z 2
ë ®©y Z 1 lµ trë kh¸ng vµo cña ®o¹n ng¾n m¹ch dµi ℓ1

Z2 lµ trë kh¸ng vµo cña ®o¹n hë m¹ch dµi ℓ2.
112
NÕu tÝnh ®Õn bøc x¹ cña d©y dÉn th× çc trë kh¸ng nµy cã thÓ biÓu
thÞ díi d¹ng:
Z1 = R ∑1 + jAtgkℓ1 (3- 43)
Z1 = R ∑1 + jAtgkℓ2 (3- 44)
ë ®©y R ∑1 lµ ®iÖn trë bøc x¹ cña ®o¹n chÊn tö dµi 2ℓ1 tÝnh theo dßng
®iÖn ë tiÕp ®iÖn (A - A)
R∑2 lµ ®iÖn trë bøc x¹ cña ®o¹n chÊn tö dµi 2ℓ2 còng tÝnh ®èi víi dßng
®iÖn ë ®iÓm tiÕp ®iÖn (®iÓm A - A)
A lµ trë kh¸ng sãng cña chÊn tö.
PhÇn ¶o trong çc biÓu thøc 3- 43, 3- 44 lµ ®iÖn kh¸ng vµo cña ®o¹n
d©y song hµnh ng¾n m¹ch vµ hë m¹ch.
Thay biÓu thøc Z 1 vµ Z 2 vµo 3- 42 vµ chó ý r»ng: kℓ1 + kℓ2 = 900 ta
nhËn ®îc:
Z AA 
 R1  j  Atgkl1   R 2  j  Atgkl1 
(3- 45)
R1  R 2
V× phÇn thùc trong çc biÓu thøc cña trë kh¸ng Z 1 vµ Z2 kh¸ nhá so víi
phÇn ¶o nªn cã thÓ bá qua chóng trong tö sè cña c«ng thøc 3- 45 ta cã:
 A2 tg 2 k1
Z AA  R AA  (3- 46)
R 0
ë ®©y R ∑0 = R∑1 + R∑2 lµ ®iÖn trë bøc x¹ toµn bé cña chÊn tö tÝnh ®èi
víi dßng ®iÖn ë ®iÓm tiÕp ®iÖn.
Sau ®©y chóng ta t×m biÓu thøc x¸c ®Þnh R ∑0. BiÕt dßng ®iÖn ph©n
bè trong chÊn tö theo quy luËt:
I z  I b sin k  l  z 
Ib lµ dßng ®iÖn ë ®iÓm bông

Trong trêng hîp ®ang kh¶o s¸t 2l   / 2 nªn
 
I z  I b sin k   z   I b cos kz
4 
Dßng ®iÖn ë ®iÓm tiÕp ®iÖn sÏ b»ng:
113
Io = IAA = Ib coskℓ1.
C©n b»ng biÓu thøc c«ng suÊt bøc x¹ cña chÊn tö tÝnh theo dßng ®iÖn
 1 2 
ë ®iÓm bông  P b  I b R b  vµ c«ng suÊt bøc x¹ tÝnh theo dßng ®iÖn ë
 2 
 1 2 
®iÓm tiÕp ®iÖn  P 0  I o R 0  ta cã:
 2 
I b2 R b  I o2 R 0
Tõ ®©y rót ra:
I b2
R  0  R b (3- 47)
I o2
Trong ®ã R ∑b lµ ®iÖn trë bøc x¹ cña chÊn tö nöa sãng (R ∑b = 73,1 «m).
Thay (3- 47) vµo (3-46) sÏ nhËn ®îc:
 A2 sin 2 kl1
Rv  RAA  (3- 48)
73,1
Nh vËy, trë kh¸ng vµo cña chÊn tö t¹i ®iÓm tiÕp ®iÖn A - A ® îc coi
gÇn ®óng lµ ®iÖn trë chuÈn vµ trÞ sè cña nã phô thuéc vµo vÞ trÝ tiÕp
®iÓm. §o¹n fi®e tam gi¸c m¾c gi÷a chÊn tö fi®e tiÕp ®iÖn chÝnh trong
trêng hîp tæng qu¸t cã thÓ trë kh¸ng sãng b»ng hoÆc h¸c víi trë kh¸ng
sãng cña fi®e chÝnh. Do mÊt tÝnh ®èi xøng nªn ®o¹n fi®e nµy sÏ kh«ng
chØ ®¬n thuÇn lµ phÇn tö truyÒn sãng mµ cßn lµ phÇn tö bøc x¹. Khi
Êy bøc x¹ cña anten sÏ bao gåm bøc x¹ cña ®o¹n d©y dÉn /2 bµ bøc x¹
cña ®o¹n fi®e tam gi¸c dµi D. NÕu bá qua hiÖu øng bøc x¹ cña ®o¹n fi®e
tam gi¸c, ®ång thêi coi trë kh¸ng song song cña ®o¹n fi®e chuyÓn tiÕp
nµy b»ng trë kh¸ng sãng cña fi®e chÝnh th× viÖc phèi hîp trë kh¸ng gi÷a
chÊn tö vµ fi®e song hµnh cã thÓ ® îc coi lµ hoµn h¶o khi chän ®iÓm
tiÕp ®iÖn thÝch øng tõ c«ng thøc 3- 48. NÕu trë kh¸ng sãng cña ®o¹n
fi®e tam gi¸c kh¸c víi trë kh¸ng sãng cña fi®e chÝnh th× cÇn x¸c ®Þnh ℓ 1
vµ D thÝch hîp ®Ó nã cã thÓ biÕn ®æi trë kh¸ng R AA cho thÝch øng dÇn
víi trë kh¸n sãng cña fi®e chÝnh. ë d¶i sãng ng¾n vµ cùc ng¾n nÕu dïng
fi®e cã trë kh¸ng sãng 600 «m ®Ó tiÕp ®iÖn cho chÊn tö nöa sãng th×
çc ®é dµi ℓ 1 vµ D cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh gÇn ®óng b»ng:
114
2ℓ 1  0,12; D  0,15
NÕu trë kh¸ng sãng cña fi®e nhá h¬n 600 «m th× cÇn gi¶m bít l1 .
S¬ ®å phèi hîp kiÓu Y nh tr×nh bµy ë trªn cho phÐp phèi hîp tèt chÊn
tö vµ fi®e song hµnh ë mét tÇn sè cè ®Þnh, kh«ng cÇn m¾c thªm phÇn
tö ®iÒu chØnh phô.
Mét u ®iÓm n÷a cña s¬ ®å nµy lµ cã thÓ nèi trùc tiÕp ®iÓm gi÷a
chÊn tö víi cét hoÆc gi¸ ®ì kim lo¹i mµ kh«ng cÇn çch ®iÖn v× ®iÓm
gi÷a chÊn tö trong trêng hîp nµy chÝnh lµ ®iÓm nót ®iÖn ¸p.
ChÊn tö kiÓu T
Mét d¹ng kh¸c cña s¬ ®å tiÕp ®iÖn song song lµ s¬ ®å phèi hîp kiÓu
T (h×nh 3-22a), ta nhËn ®îc chÊn tö kiÓu T.
H×nh 3-22.
M¹ch t¬ng ®¬ng cña s¬ ®å kiÓu T (h×nh 3-22b) t¬ng tù m¹ch t¬ng
®¬ng cña s¬ ®å kiÓu Y. Nguyªn lý lµm viÖc cña s¬ ®å kiÓu T còng t -
¬ng tù nguyªn lý lµm viÖc cña s¬ ®å kiÓu Y. Tuy nhiªn trong tr êng hîp
nµy ®o¹n fi®e chuyÓn tiÕp OA ®· biÕn d¹ng thµnh ®o¹n d©y dÉn song
song víi chÊn tö nªn cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù kh¸c biÖt vÒ trë kh¸ng sãng
víi fi®e chÝnh vµ còng kh«ng thÓ bá qua hiÖu øng bøc x¹. NÕu theo lý
thuyÕt tr×nh bµy trong ®o¹n trªn th× trë kh¸ng vµo cña chÊn tö sÏ cã gi¸
trÞ cùc ®¹i khi ®iÓm AA dÞch chuyÓn ra phÝa ®Çu mót chÊn tö ( ℓ 1 
 /4). Nhng nÕu xÐt mét çch hîp lý th× ®Çu vµo chÊn tö trong tr êng hîp
nµy cÇn ph¶i ®îc coi lµ t¹i OO nªn trë kh¸ng vµo cña chÊn tö b©y giê sÏ
lµ trë kh¸ng vµo t¹i AA biÕn ®æi qua ®o¹n fi®e chuyÓn tiÕp OA. Cã
thÓ chøng minh r»ng trë kh¸ng vµo t¹i OO sÏ ®¹t ® îc cùc ®¹i khi ℓ 1 
 /8 vµ gi¶m dÇn khi tiÕp tôc t¨ng ℓ 1 . §ång thêi trÞ sè cña trî kh¸ng nµy
115
cã thÓ biÕn ®æi khi thay ®æi tû lÖ cña çc ®êng kÝnh d 1 , d 2 vµ kho¶ng
çch D gi÷a chóng.
NÕu dïng d©y song hµnh cã trë kh¸ng sãng 600 «m ®Ó tiÕp ®iÖn
cho chÊn tö sãng th× çc kÝch thíc cña s¬ ®å phèi hîp kiÓu T cã thÓ x¸c
®Þnh gÇn ®óng nh sau:
D=(0,01  0,02); d 1 =d 2
ℓ 1 =(0,09  0,10).
S¬ ®å phèi hîp kiÓu T lµ mét h×nh thøc biÕn d¹ng trung gian. Nã cã
thÓ biÕn ®æi ®Ó t¹o thµnh s¬ ®å chÊn tö çc kiÓu kh¸c , trong ®ã cã
thÓ kÓ ®Õn lµ chÊn tö vßng dÑt vµ chÊn «mªga.
ChÊn tö vßng dÑt .
Khi dÞch chuyÓn ®iÓm AA (h×nh 3-23a) ra tíi ®Çu mót chÊn tö, s¬
®å phèi hîp kiÓu T sÏ biÕn thµnh chÊn tö vßng dÑt (h×nh 3-23).
H×nh 3-23.
ChÊn tö nµy ®· ®îc xÐt ë môc 3.5.
Mét h×nh thøc biÕn d¹ng cña chÊn tö vßng dÑt lµ chÊn tö khung
vu«ng. Trong trêng hîp nµy ®é dµi tæng céng cña d©y dÉn chÊn tö còng
b»ng  gièng nh ®èi víi chÊn tö vßng dÑt nhng hai chÊn tö nh¸nh kh«ng
®Æt gÇn nhau mµ çch nhau kho¶ng /4, t¹o thµnh mét khung d©y h×nh
vu«ng (h×nh 3-24) .
ChÊn tö khung vu«ng cã thÓ ®îc tiÕp ®iÖn b»ng d©y song hµnh
m¾c vµo gi÷a cña c¹nh (h×nh 3-24a) hoÆc m¾c vµo gãc (h×nh 3-24b).
116
Trong c¶ hai trêng hîp trêng bøc x¹ cña chÊn tö ®Òu lµ tr êng cùc ho¸
ngang. §iÒu nµy cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy khi ph©n tÝch chiÒu cña
dßng ®iÖn trªn çc c¹nh cña khung (biÓu thÞ bëi çc mòi tªn ). Tõ h×nh vÏ
ta thÊy bøc x¹ cña çc thµnh phÇn dßng ®iÖn ch¶y theo ph ¬ng th¼ng
®øng ;lu«n triÖt tiªu nhau, cßn bøc x¹ cña çc thµnh phÇn dßng ®iÖn
theo ph¬ng n»m ngang ®ång pha nhau.Híng tÝnh cña chÊn tö khung
trong mÆt ph¼ng ngang (mÆt ph¼ng E) còng t¬ng tù nh híng tÝnh cña
chÊn tö vßng dÑt, nghÜa lµ cã cùc ®¹i vÒ hai phÝa vu«ng gãc víi mÆt
ph¼ng cña khung, nhng trong mÆt ®øng (mÆt ph¼ng H) th× chÊn tö
khung cã híng tÝnh cao h¬n, do çc chÊn tö khung cã gi¸ trÞ kho¶ng 120
«m. §iÓm C trªn chÊn tö khung trïng víi ®iÓm bông dßng ®iÖn (nót
®iÖn ¸p) do ®ã cã thÓ nèi trùc tiÕp víi gi¸ ®ì, kh«ng cÇn çch ®iÖn).
ChÊn tö «mªga (chÊn tö cã nh¸nh song song).
Sau ®©y chóng ta kh¶o s¸t tiÕp mét s¬ ®å biÕn d¹ng kh¸c cña chÊn
tö kiÓu T lµ chÊn tö «mªga (h×nh 3-25a).
H×nh 3-25.
§èi chiÕu víi s¬ ®å phèi kiÓu T th× trong tr êng hîp nµy ®o¹n fi®e
chuyÓn tiÕp chÝnh lµ mét bé phËn cña chÊn tö (®o¹n OA), cßn ®o¹n
117
ng¾n m¹ch gi÷a A - A ë ®©y lµ mét ®êng d©y nh¸nh m¾c song song víi
chÊn tö. VÒ mÆt h×nh thøc, s¬ ®å chÊn tö «mªga cã vÎ t¬ng tù víi s¬ ®å
chÊn tö kiÓu T nhng thùc chÊt chóng cã nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau. §Ó
thÊy râ sù kh¸c nhau nµy chóng ta kh¶o s¸t s¬ ®å t ¬ng ®¬ng cña chÊn tö
(h×nh 3-25b). Trong trêng hîp nµy chÊn tö t¬ng ®¬ng víi mét ®o¹n d©y
song hµnh hë m¹ch, cßn d©y nh¸nh t¬ng ®¬ng víi mét ®o¹n d©y song
hµn ng¾n m¹ch. Kh¸c víi s¬ ®å phèi hîp kiÓu T, trong tr êng hîp nµy trë
kh¸ng vµo cña ®o¹n d©y ng¾n m¹ch cã thÓ thay ®æi ® îc (kh«ng phô
thuéc vÞ trÝ ®iÓm A-A) b»ng çch chän çc kÝch th íc cña ®o¹n d©y
nh¸nh thÝch hîp. Do ®ã s¬ ®å phèi hîp 3-25b cã thÓ trë thµnh s¬ ®å phèi
hîp d¶i réng khi ®o¹n d©y nh¸nh cã kh¶ n¨ng hiÖu chØnh ® îc trë kh¸ng
vµo t¹o AA trong d¶i tÇn, cßn ®o¹n OA cã kÝch thíc thÝch hîp ®Ó cã
thÓ biÕn ®æi trë kh¸ng t¹i AA vÒ ®Çu vµo chÊn tö cho phï hîp víi trë
kh¸ng sãng fi®e.
S¬ ®å chÊn tö «mªga ®îc ¸p dông réng r·i ®Ó thiÕt lËp çc chÊn tö
d¶i réng ë d¶i sãng cùc ng¾n vµ sãng ng¾n. H×nh 3-26a lµ kÕt cÊu cña
chÊn tö
«mªga ë d¶i sãng cùc ng¾n cßn h×nh 3-26b lµ kÕt cÊu chÊn tö ë d¶i sãng
ng¾n. Khi lùa chän çc kÝch thíc cña chÊn tö vµ d©y nh¸nh mét çch
thÝch hîp, cã thÓ thùc hiÖn tèt viÖc phèi hîp gi÷a chÊn tö vµ fi®e trong
d¶i sãng, víi hÖ sè bao trïm kho¶ng 4 lÇn (tõ  max = 3,25ℓ ®Õn  min =
0,75ℓ) vµ víi hÖ sè sãng ch¹y trong fi®e kh«ng thÊp h¬n 0,3.
118
H×nh 3-26.
3.7.2. TiÕp ®iÖn cho chÊn tö ®èi xøng b»ng çp ®ång trôc
ë trªn, chóng ta ®· kh¶o s¸t vÊn ®Ò tiÕp ®iÖn vµ phèi hîp trë kh¸ng
cho chÊn tö ®èi xøng b»ng d©y song hµnh. Nh ®· biÕt d©y song hµnh
lµ lo¹i fi®e ®èi xøng, v× vËy viÖc tiÕp ®iÖn cho chÊn tö cã thÓ thùc
hiÖn kh¸ ®¬n gi¶n kh«ng cÇn thiÕt bÞ chuyÓn ®æi. Tuy nhiªn khi tÇn sè
t¨ng th× hiÖu øng bøc x¹ cña d©y song hµnh còng t¨ng, dÉn ®Õn tæn hao
n¨ng lîng vµ mÐo d¹ng ®å thÞ ph¬ng híng cña chÊn tö. V× vËy, ®Ó tiÕp
®iÖn cho chÊn tö ®èi xøng ë d¶i sãng cùc ng¾n ng êi ta thêng dïng çp
song hµnh (d©y song hµnh cã vá bäc kim lo¹i) hoÆc dïng çp ®ång trôc.
Sau ®©y chóng ta sÏ kh¶o s¸t vÊn ®Ò tiÕp ®iÖn vµ phèi hîp trë
kh¸ng cho chÊn tö ®èi xøng b»ng çp ®ång trôc. H×nh 3-27 lµ s¬ ®å
m¾c trùc tiÕp chÊn tö ®èi xøng vµ çp ®ång trôc, kh«ng cã thiÕt bÞ
chuyÓn ®æi.
Nh ta ®· thÊy ë h×nh vÏ, trong trêng hîp nµy toµn bé dßng I 1 ch¶y ë
trong lâi cña çp ®îc tiÕp cho mét vÕ (nh¸nh) chÊn tö, cßn dßng I 2 ch¶y ë
mÆt trong cña vá çp sÏ ph©n nh¸nh thµnh dßng I 2 ’ tiÕp cho nh¸nh thø 2
cña chÊn tö vµ dßng I” 2 ch¶y ra mÆt ngoµi cña vá çp. V× biªn ®é cña
dßng I 1 vµ I 2 gièng nhau ( I1  I 2 ) nªn biªn ®é cña dßng ®iÖn tiÕp cho
hai vÕ sÏ
kh¸c nhau  I 1  I 2 
'
nghÜa lµ kh«ng thùc hiÖn ®îc viÖc tiÕp ®iÖn ®èi
"
xøng cho chÊn tö. Trong khi ®ã I 2 ch¶y ë mÆt ngoµi cña vá çp sÏ
trë thµnh nguån bøc x¹ ký sinh kh«ng nh÷ng g©y hao phÝ n¨ng l îng mµ
cßn lµm mÐo d¹ng ®å thÞ ph¬ng híng cña chÊn tö.
§Ó gi¶i bít sù mÊt ®èi xøng khi tiÕp ®iÖn cho chÊn tö b»ng çp
®ång trôc cã thÓ m¾c chÊn tö víi çp theo s¬ ®å phèi hîp kiÓu  (h×nh
3-28a). NÕu chÊn tö cã ®é dµi b»ng nöa b íc sãng th× ®iÓm gi÷a O cña
chÊn tö sÏ lµ ®iÓm bông dßng ®iÖn vµ nót ®iÖn ¸p, do ®ã nã cã thÓ ® -
îc coi lµ ®iÓm gèc ®iÖn thÕ. V× vËy viÖc nèi trùc tiÕp 0 víi vá çp tiÕp
119
®iÖn sÏ kh«ng lµm mÊt tÝnh ®èi xøng cña chÊn tö. D©y dÉn trong cña
çp ®îc nèi víi chÊn tö ë ®iÓm cã trë kh¸ng sãng cña fi®e. Trong thùc tÕ,
®Ó thuËn tiÖn trong viÖc ®iÒu chØnh phèi hîp trë kh¸ng gi÷a fi®e vµ
chÊn tö, cã thÓ m¾c thªm tô ®iÒu chuÈn nh vÏ ë h×nh 3-28b.
H×nh 3-27. H×nh 3-28.
S¬ ®å tiÕp ®iÖn 3-28 cã thÓ ®îc thùc hiÖn kh¸ ®¬n gi¶n song nã cã
nhîc ®iÓm chñ yÕu lµ kh«ng ®¶m b¶o ® îc viÖc tiÕp ®iÖn ®èi xøng mét
çch hoµn h¶o.
Th«ng thêng, ®Ó thùc hiÖn tiÕp ®iÖn ®èi xøng cho chÊn tö b»ng
çp ®ång trôc cÇn cã thiÕt bÞ chuyÓn ®æi m¾c gi÷a fi®e vµ chÊn tö.
ThiÕt bÞ chuyÓn ®æi nµy ®îc gäi lµ thiÕt bÞ biÕn ®èi xøng.
Çc thiÕt bÞ biÕn ®æi ®èi xøng ®îc tr×nh bµy trong phÇn sau ®©y
cã thÓ ®îc sö dông kh«ng chØ ®èi víi chÊn tö ®èi xøng mµ cßn cã thÓ
dïng cho çc lo¹i anten ®èi xøng bÊt kú.
3.8. ThiÕt bÞ biÕn ®æi ®èi xøng dïng ®Ó

tiÕp diÖn cho anten ®èi xøng
3.8.1. Bé biÕn ®æi ®èi xøng dïng ®o¹n çp ch÷ U
S¬ ®å cña bé biÕn ®æi ®îc vÏ ë h×nh 3.29.
120
Trong trêng hîp nµy hai nh¸nh chÊn tö kh«ng nèi trùc tiÕp víi vá vµ
lâi cña fi®e tiÕp ®iÖn nh ë h×nh 3-27 mµ ®îc chuyÓn tiÕp qua mét
®o¹n çp. H×nh 3-29a lµ s¬ ®å biÕn ®æi ®èi xøng ch÷ U dïng tiÕp ®iÖn
cho chÊn tö nöa sãng ®¬n gi¶n. Fi®e tiÕp ®iÖn ® îc m¾c vµo ®iÓm C,
cã kho¶ng çch tíi hai ®Çu vßng ch÷ U b»ng ℓ 1 vµ ℓ 2 , kh¸c nhau nöa bíc
'
sãng (  2  1  ;  ' lµ bíc sãng trong çp ®ång trôc). Trë kh¸ng t¹i ®Çu
2'
cuèi a, b cña vßng ch÷ U cã gi¸ trÞ b»ng nhau, b»ng mét nöa trë kh¸ng
 Rab 
vµo cña chÊn tö ®èi xøng  Rao  Rbo   . Trë kh¸ng ph¶n ¸nh tõ ®Çu
 2 
'
cuèi a, b vÒ ®iÓm c qua ®o¹n ℓ 1 2  1  sÏ cã gi¸ trÞ b»ng nhau. Dßng
2'
®iÖn cña fi®e tiÕp ®iÖn sÏ ph©n thµnh hai nh¸nh cã biªn ®é b»ng nhau
I 1   I2  ch¶y vÒ hai phÝa cña vßng ch÷ U tiÕp cho hai nh¸nh cña chÊn
tö. V× kho¶ng çch tõ C tíi a vµ b kh¸c nhau nöa b íc sãng nªn dßng ℓ 1 vµ
ℓ 2 t¹i çc ®Çu cuèi a vµ b sÏ cã pha ngîc nhau, nghÜa lµ t¹i ®Çu vµo chÊn tö ®·
h×nh thµnh çc dßng gièng nh dßng ®iÖn ®îc ®a tíi tõ hai nh¸nh cña ®êng d©y
song hµnh.
§Ó triÖt tiªu dßng ®iÖn ch¶y ra mÆt ngoµi vá çp, t¹i çc ®Çu cuèi cña
vßng ch÷ U vá çp ®îc nèi t¾t vµ tiÕp ®Êt. Thêng ®o¹n çp ch÷ U cã trë kh¸ng
sãng b»ng trë kh¸ng sãng cña fi®e tiÕp ®iÖn cßn ®o¹n ℓ 1 ®îc chän thÕ nµo ®Ó
tho· m·n ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng t¹i ®iÓm c, ®¶m b¶o chÕ ®é sãng ch¹y
cÇn thiÕt trong fi®e tiÕp ®iÖn.
NÕu coi gÇn ®óng trë kh¸ng vµo cña chÊn tö nöa sãng b»ng 70 «m th× ta
70
cã Ra  Rb  «m. Gi¶ sö ®o¹n çp ch÷ U cã trë kh¸ng sãng b»ng 70 «m,
o o
2
'
®ång thêi nÕu 1  th× trë kh¸ng ph¶n ¶nh tõ a vµ c còng nh tõ b vÒ c sÏ
4
b»ng:
 2 70 2
R1  R2    140 «m
Rbo 35
121
Trë kh¸ng ph¶n ¶nh R1, R2 ®îc coi nh m¾c song song t¹i c nªn trë kh¸ng vµo
t¹i ®©y sÏ lµ:
140
Rc   70 «m
2
H×nh 3-29.
NÕu fi®e tiÕp ®iÖn cã trë kh¸ng sãng 70 «m th× viÖc phèi hîp trë
kh¸ng ®îc coi lµ hoµn h¶o víi hÖ sè sãng ch¹y trong fi®e gÇn b»ng 1 (k 
1).
Trêng hîp tiÕp ®iÖn cho chÊn tö vßng dÑt th× ®Ó thùc hiÖn phèi hîp
trë kh¸ng cÇn chän ℓ1 = 0 (h×nh 3-29b).
ThËt vËy, trë kh¸ng cña chÊn tö vßng dÑt b»ng 292 «m, do ®ã.
292
Rao  Rbo  «m
2
Ta cã trë kh¸ng vµo t¹i c:
Rao
Rc   73 «m
2
NÕu dïng fi®e tiÕp ®iÖn cã trë kh¸ng sãng (70  75) «m th× hÖ sè
sãng ch¹y trong fi®e còng sÏ gÇn b»ng 1.
3.8.2. Bé biÕn ®æi ®èi xøng h×nh cèc
122
H×nh 3-30a lµ s¬ ®å bé biÕn ®æi ®èi xøng kiÓu cèc /4.
Trong trêng hîp nµy, çp tiÕp ®iÖn ®îc ®Æt vµo cèc kim lo¹i vµ vá çp
®îc nèi víi cèc t¹i chç çp xuyªn qua ®¸y cèc. Víi kÕt cÊu nh trªn, ta sÏ nhËn
®îc mét ®o¹n çp ®ång trôc míi mµ vá çp b©y giê lµ èng trô - cèc kim lo¹i,
cßn lâi çp lµ vá cña çp ®ång trôc tiÕp ®iÖn. §o¹n çp ®ång trôc nµy ® îc
ng¾n m¹ch mét ®Çu, t¹i ®¸y cèc. NÕu ®é dµi cña cèc b»ng /4 th× trë
kh¸ng vµo cña ®o¹n çp ®ång trôc míi sÏ cã gi¸ trÞ lín v« cïng (Z ab =
∞). Do ®ã dßng ®iÖn ch¶y ra mÆt ngoµi cña çp tiÕt ®iÖn sÏ b»ng kh«ng.
Bé biÕn ®æi ®èi xøng dïng cèc kim lo¹i /4 nh kh¶o s¸t ë trªn cã d¶i tÇn
c«ng t¸c hÑp v× khi bíc sãng c«ng t¸c thay ®æi, ®é dµi cña cèc sÏ kh¸c phÇn
t sãng, do ®ã sÏ xuÊt hiÖn dßng ®iÖn ch¶y ra mÆt ngoµi vµ ¶nh hëng ®Õn
viÖc tiÕp ®iÖn ®èi xøng cho chÊn tö. §Ó më réng d¶i tÇn c«ng t¸c cã thÓ
sö dông s¬ ®å lìng cèc (h×nh 3-30b). Trong s¬ ®å nµy ®îc sö dông thªm
mét ®o¹n çp ®ång trôc phô ®Æt trong cèc kim lo¹i t¬ng tù nh kÕt cÊu ®·
kh¶o s¸t ë phÇn tríc nhng ®¸y cèc ë phÝa trªn. Hai cèc kim lo¹i phÝa trªn vµ
díi cã thÓ g¾n liÒn víi nhau thµnh mét èng trô kim lo¹i cã lç hë ®Ó ® a
dßng ®iÖn ra tiÕp cho chÊn tö. B©y giê chóng ta l¹i coi nh cã 2 lo¹i èng
®ång trôc míi mµ vá lµ cèc kim lo¹i cßn ruét lµ vá ngoµi cña çc ®ång trôc
tiÕp ®iÖn (phÇn díi) vµ vá ngoµi ®o¹n çp phô (phÇn trªn). Hai ®o¹n èng
®ång trôc nµy cã ®é dµi b»ng nhau vµ ®îc ng¾n m¹ch ®Çu cuèi (®¸y cèc).
Dßng ®iÖn ë d©y trong cña fi®e tiÕp ®iÖn sÏ lµ tæ hîp cña dßng I 1(ch¶y
trªn mét nh¸nh chÊn tö) vµ ®ãng I' 1 ch¶y vµo èng ®ång trôc trªn. Dßng ®iÖn
ë mÆt trong cña vá çp tiÕp ®iÖn ®îc ph©n nh¸nh thµnh dßng I 2(ch¶y trªn
nh¸nh thø hai cña chÊn tö) vµ dßng I' 2 ch¶y vµo èng ®ång trôc phÝa díi. Hai
èng ®ång trôc phÝa trªn vµ phÝa díi cã ®é ®µi b»ng nhau nªn trë kh¸ng vµo
còng cã gi¸ trÞ nh nhau. Do ®ã I' 1=I'2 vµ kÕt qu¶ sÏ nhËn ®îc dßng ®iÖn
tiÕp cho 2 nh¸nh chÊn tõ b»ng nhau (I 1=I2).
123
H×nh 3-30.
H×nh 3-30c lµ s¬ ®å chÊn tö ®èi xøng kiÓu cèc mµ mét chÊn tö lµ vá

cèc kim lo¹i /4 ®îc tiÕp ®iÖn b»ng dßng ®iÖn ch¶y ë mÆt trong cña çp
cßn 1
nh¸nh lµ ®o¹n èng kim lo¹i h×nh trô, cã cïng ® êng kÝnh víi vá cèc kim lo¹i
vµ ®îc tiÕp ®iÖn bëi dßng ch¶y ë lâi çp.
3.8.3. Bé biÕn ®æi ®èi xøng kiÓu khe
Mét lo¹i cÊu tróc kh¸c cña thiÕt bÞ biÕn ®æi ®èi xøng lµ bé biÕn ®æi
kiÓu khe ®îc vÏ ë H×nh 3-31. h×nh 3-31a lµ khe kh«ng ®èi xøng cßn h×nh
3-31b lµ khe ®èi xøng. Trong çc s¬ ®å nµy vá çp ®ång trôc ë ®o¹n cuèi
®îc sÎ lµm hai nöa, ng¨n çch nhau bëi mét khe hÑp. D©y dÉn trong cña çp
®îc nèi ng¾n m¹ch víi mét trong hai nöa cña vá çp ë ®Çu cuèi (trong tr êng
hîp khe kh«ng ®èi xøng), hoÆc nèi ng¾n m¹ch ë kho¶ng gi÷a ®o¹n çp cã
khe (trong trêng hîp khe ®èi xøng). Hai nh¸nh cña chÊn tö ®èi xøng nèi vµo
hai nöa cña vá çp.
H×nh 3-31.
BiÕt r»ng sãng truyÒn lan trong çp ®ång trôc lµ lo¹i sãng TEM, cã dßng
®iÖn ch¶y däc. V× vËy nÕu khe ®Æt däc theo trôc çp th× nã sÏ kh«ng c¾t
®êng søc dßng ®iÖn vµ do ®ã kh«ng ®îc kÝch thÝch.Nhng khi nèi ng¾n
m¹ch d©y trong vµ ngoµi nghÜa lµ ng¾n m¹ch sãng TEM bëi mét ®o¹n d©y
th× dßng ®iÖn ngay ch¶y trong ®o¹n d©y Êy sÏ kÝch thÝch çc sãng bËc
124
cao trong çp (chñ yÕu lµ sãng H 11). Sãng bËc cao thêng kh«ng truyÒn lan
®îc trong çp v× cã bíc sãng tíi h¹n nhá, cßn dßng ®iÖn ngang xuÊt hiÖn
kÌm theo víi çc sãng trªn sÏ kÝch thchs cho khe däc trªn vá çp. KÕt qu¶ lµ ë
mÆt ngoµi cña vá çp ®ång trôc sÏ t hiÖn dßng ®iÖn ngang (h×nh 3-31c).
Khi m¸c hai chÊn tö sÏ ®îc kÝch thÝch ®èi xøng. Hai nöa ®èi xøng cña vá
ngoµi çp ®ång trôc ng¨n çch bëi khe cã thÓ ®îc xem nh hai nh¸nh cña mét
®êng d©y song hµnh. NÕu ®é dµi khe ®îc chän b»ng /4 (®èi víi khe
kh«ng ®èi xøng) hoÆc b»ng /2 (®èi víi khe ®èi xøng0 th× trë kh¸ng vµo
t¹i hai ®iÓm m¾c chÊn tö sÏ lín v« cïng vµ kh«ng ¶nh h ëng g× ®Õn tÝnh
®èi xøng cña chÊn tö. S¬ ®å dïng khe nöa sãng cã u ®iÓm h¬n so víi s¬ ®å
khe phÇn tö sèng kh«ng ®èi xøng v× tr¸nh ®îc bøc x¹ tõ ®Çu cuèi çp ®ång
trôc.
§ång thêi, viÖc phèi hîp trë kh¸ng gi÷a fi®e cung cÊp vµ chÊn tö cã thÓ
®îc thùc hiÖn dÏ dµng b»ng çch chän vÞ trÝ thÝch hîp cña ®iÓm ng¾n
m¹ch gi÷a d©y trong vµ ngoµi.
3.8.4. Bé biÕn ®æi ®èi xøng dïng ®o¹n çp phô lµ mét kÕt cÊu kh¸
®¬n gi¶n cho phÐp biÕn ®æi ®èi xøng tèt d¶i sãng mÐt vµ ®ÒximÐt.
Nguyªn lý lµm viÖc cña bé biÕn ®æi ®èi xøng lo¹i nµy cã thÓ ® îc gi¶i
thÝch qua vÝ dô sÏ ë h×nh 3-23a.
Vá ngoµi cña çp ®ång trôc tiÕp ®iÖn vµ ®o¹n çp phô cã kÝch th íc
gièng nhau t¹o thµnh mét vßng khuyªn mµ trong ®ã ®o¹n çp tiÕp ®iÖn cã
®é dµi b»ng nhau.
T¹i chç hë cña vßng khuyªn, d©y dÉn trong cña çp ®ång trôc ®îc nèi víi
®o¹n çp phô. ChÊn tö ®îc m¾c vµo hai ®iÓm a - b t¹i kho¶ng hë gi÷a hai
nöa vßng khuyªn. Dßng ®iÖn ch¶y tõ mÆt trong cña vá ngoµi v¸p tiÕp
®iÖn sÏ ph©n nh¸nh t¹i a thµnh dßng I 1 ch¶y vµo nh¸nh chÊn tö vµ dßng I' 1
ch¶y ra mÆt ngoµi vá çp tiÕp ®iÖn. Dßng ®iÖn ch¶y vµo d©y trong cña
çp tiÕp ®iÖn sÏ lµ tæ hîp cña dßng I 2 ch¶y trªn nh¸nh thø hai cña chÊn tö
vµ dßng I'2 ch¶y tõ mÆt ngoµi cña ®o¹n çp phô tíi. V× dßng ®iÖn ch¶y ë
d©y trong vµ ë mÆt trong cña vá çp ®ång trôc cã gi¸ trÞ b»ng nhau nªn:
125
I1 + I' 1 = I2 + I'2
Dßng I'1 vµ I'2 cã gi¸ trÞ b»ng nhau do sù ®èi xøng h×nh häc cña vßng
khuyªn vµ cña t¶i (chÊn tö) m¾c vµo nã. Tõ ®ã ta cã dßng I 1 = I2, nghÜa lµ
dßng ®iÖn tiÕp cho hai nh¸nh chÊn tö sÏ cã biªn ®é b»ng nhau. Nh vËy ®é
biÕn ®æi ®èi xøng dõng ®o¹n çp phô cã thÓ lµm viÖc víi ®é dµi tuú ý cña
vßng khuyªn, nghÜa lµ nã cã d¶i tÇn réng. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn tæn hao
trong vËt dÉn th× trë kh¸ng vµo t¹i a - b sÏ lµ thuÇn kh¸ng vµ gÇn b»ng trë
kh¸ng vµo cña ®êng d©y song hµnh nèi t¾t cã ®é dµi b»ng mét nöa ®é dµi
vßng khuyªn. Gi¸ trÞ cña trë kh¸ng nµy sÏ biÕn ®æi khi tÇn sè thay ®æi.
NÕu ®é dµi nöa vßng khuyªn b»ng /4 th× trë kh¸ng vµo cña vßng khuyªn sÏ
rÊt lín kh«ng ¶nh hëng tíi t¶i, ®ång thêi dßng I' 1 vµ I' 2 sÏ rÊt nhá khiÕn cã
thÓ coi dßng ®iÖn tiÕp cho hai nh¸nh chÊn tö chÝnh b»ng dßng ®iÖn ch¶y
ë d©y trong vµ d©y ngoµi cña çp tiÕp ®iÖn. Trong thùc tÕ, bé biÕn ®æi
®èi xøng dïng ®o¹n çp phô cã thÓ ®îc thùc hiÖn díi d¹ng ®o¹n çp th¼ng
nh vÏ ë h×nh 3-32b. Trong trêng hîp nµy, vá ngoµi ®o¹n çp phô vµ vá
ngoµi çp tiÕp ®iÖn cã ®êng kÝnh b»ng nhau. T¹o thµnh mét ®o¹n d©y
song hµnh ng¾n m¹ch ®Çu cuèi. Nguyªn lý biÕn ®æi ®èi xøng cña lo¹i kÕt
cÊu nµy còng t¬ng tù nh nguyªn lý cña lo¹i kÕt cÊu vßng khuyªn ®· kh¶o s¸t
ë trªn. NÕu ®é dµi ®o¹n çp phô b»ng /4 th× trë kh¸ng vµo t¹i a - b sÏ lín
v« cïng vµ hai nh¸nh chÊn tö sÏ ®îc tiÕp ®iÖn ®èi xøng bëi dßng ®iÖn
ch¶y ë d©y trong vµ d©y ngoµi cña çp tiÕp ®iÖn.
H×nh 3-32.
126
3.8.5. Bé biÕn ®æi ®èi xøng thiÕt lËp theo nguyªn lý thay ®æi tõ tõ
kÕt cÊu ®ång trôc thµnh kÕt cÊu song hµnh ®îc vÏ ë h×nh 3-33.
Bé biÕn ®æi ®èi xøng lo¹i nµy cã mét sè u ®iÓm so víi çc bé biÕn
®æi ®èi xøng ®· kh¶o s¸t ë trªn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi d¶i tÇn c«ng t¸c. ViÖc
biÕn ®æi sãng TEM kh«ng ®èi xøng trong çp ®ång trôc thµnh sãng TEM
®èi xøng trong ®êng d©y song hµnh ®îc thùc hiÖn bëi mét ®o¹n biÕn
thµnh mét nh¸nh cña ®êng d©y song hµnh ®îc thùc hiÖn bëi mét ®o¹n çp,
vá ngoµi cña nã ®îc c¾t v¸t cho ®Õn khi biÕn thµnh mét nh¸nh cña ®êng
d©y song hµnh, cßn lâi cña çp ®îc kÐo dµi thµnh nh¸nh thø hai. NÕu ®é
dµi cña ®o¹n çp c¾t v¸t b»ng hoÆc lín h¬n mét bíc sãng th× sù biÕn ®æi
®îc coi lµ ®Òu ®Æn vµ dßng ®iÖn ch¶y ra mÆt ngoµi cña vá çp ®ång
trôc sÏ cã gi¸ trÞ nhá, cã thÓ bá qua. Bé biÕn ®æi ®èi xøng thiÕt lËp theo
nguyªn lý trªn thêng ®îc øng dông trong d¶i sãng centimÐt vµ deximÐt v× ë
®o¹n sãng nµy, kÝch thíc ®o¹n çp b»ng mét bíc sãng thùc tÕ lµ nhá vµ cã
thÓ chÊp nhËn ®îc.
H×nh 3-33.
3.8.6. Bé biÕn ®æi ®èi xøng th«ng sè tËp trung
Bé biÕn ®æi ®èi xøng dïng çc phÇn tö th«ng sè tËp trung ®îc øng
dông ë çc sãng cã bíc sãng lín, cho ®Õn sãng deximÐt, nghÜa lµ ë khu vùc
mµ viÖc thùc hiÖn çc ®iÖn kh¸ng tËp trung (tô ®iÖn, ®iÖn c¶m, biÕn
¸p.v.v.), cã thÓ cho phÐp. ThiÕt bÞ biÕn ®æi ®èi xøng ®¬n gi¶n nhÊt
thuéc lo¹i nµy lµ bé biÕn ®æi ®èi xøng dïng biÕn ¸p, s¬ ®å cña nã ®îc vÏ ë
h×nh 3-34a. Trªn h×nh vÏ còng tr×nh bµy ph©n bè ®iÖn ¸p theo çc vßng
d©y ë cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp. Gi÷a cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp ® îc ng¨n çch
bëi mét mµn ch¾n tÜnh ®iÖn. T¸c dông cña mµn ch¾n lµ ®Ó khö ®iÖn
127
dung ghÐp trùc tiÕp gi÷a cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp v× cuén thø cÊp cÇn
ph©n bè ®èi xøng ®èi víi ®iÓm gi÷a.
H×nh 3-34b lµ s¬ ®å biÕn ®æi ®èi xøng dïng biÕn ¸p lâi fi®e h×nh
xuyÕn. Trong trêng hîp nµy kh«ng cÇn sö dông mµn ch¾n tÜnh ®iÖn mµ
vÉn ®¹t ®îc hiÖu qu¶ biÕn ®æi ®èi xøng cao. §Ó thùc hiÖn ®ång thêi viÖc
biÕn ®æi ®èi xøng vµ biÕn ®æi trë kh¸ng cã thÓ dïng biÕn ¸p phèi hîp cã
hÖ sè biÕn ¸p thÝch øng. HÖ sè biÕn ¸p ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
H×nh 3-34.
Trong ®ã N 1 vµ N2 lµ sè vßng cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp; cßn R 1 vµ R 2 lµ
çc trë kh¸ng cÇn phèi hîp ë m¹ch s¬ cÊp vµ thø cÊp. Mét vµi ph ¬ng ¸n kh¸c
cña s¬ ®å biÕn ®æi ®èi xøng vµ biÕn ®æi trë kh¸ng dïng biÕn ¸p lâi pherit
®îc vÏ ë h×nh 3-35. H×nh 3-35a lµ s¬ ®å biÕn ¸p tù ngÉu cho phÐp phèi
hîp trë kh¸ng gi÷a çp ®ång trôc cã trë kh¸ng sãng 75 «m víi d©y song hµnh
cã trë kh¸ng sãng 300 «m, cßn h×nh 3-35b lµ s¬ ®å biÕn ®æi d¶i réng, cã
phÇn tö ®iÒu chØnh cho phÐp phèi hîp trë kh¸ng gi÷a çp ®ång trôc 50 
75 «m víi d©y song hµnh 75  600 «m.
H×nh 3-35.
Mét s¬ ®å biÕn ®èi xøng ®¬n gi¶n kh¸c dïng biÕn ¸p lâi fi®e ® îc vÏ ë
h×nh 3-36. Trong s¬ ®å nµy nÕu ®Æt ®iÖn ¸p kh«ng ®èi xøng vµo ®Çu 3-
128
5 th× sÏ nhËn ®îc ¸p ®èi xøng ë ®Çu 4- 6 (hoÆc ngîc l¹i) nhê çc cuén d©y
ghÐp. Çc cuén d©y nµy ®îc kÕt cÊu díi d¹ng hai d©y dÉn cuèn sãng ®æi
trªn lâi ferit.
H×nh 3-36.
§å thÞ ph©n bè ®iÖn ¸p trªn mçi cuén d©y ®îc vÏ trªn s¬ ®å nguyªn lý ë
bªn c¹nh.
Nãi chung çc bé biÕn ®æi ®èi xøng dïng biÕn ¸p nh tr×nh bµy ë trªn cã
hiÖu suÊt thÊp, thêng chØ ®îc sö dông ®èi víi çc thiÕt bÞ thu hoÆc thiÕt
bÞ ph¸t c«ng suÊt nhá. §èi víi thiÕt bÞ ph¸t c«ng suÊt lín th êng øng dông s¬
®å m¹ng 4 cùc. H×nh 3- 37 vÏ çc s¬ ®å m¹ng 4 cùc h×nh T vµ T kÐp, kÌm
theo mçi h×nh vÏ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó m¹ng 4 cùc trë thµnh thiÕt bÞ ®èi xøng.
Trë kh¸ng vµo vÒ phÝa m¸y ph¸t, ®èi víi s¬ ®å 3-37a vµ 3-37b b»ng:
ZA
ZV 
 Z 
2 2  A 
 jX 
ZA lµ tæng trë ®Çu ra ®èi

xøng cña thiÕt bÞ
X = 1/C ®èi víi s¬ ®å a.
X = L ®èi víi s¬ ®å b.
§èi ®èi víi ®å 3-37c vµ d,
trë kh¸ng vµo vÒ phÝa m¸y ph¸t
b»ng:
ZA
Zv 
4
129
H×nh 3-37.
Ch¬ng 4
ChÊn tö kh«ng ®èi xøng
ChÊn tö kh«ng ®èi xøng lµ chÊn tö mµ hai nh¸nh cña nã cã kÝch thíc
h×nh häc kh¸c nhau. Víi ®Þnh nghÜa trªn cã thÓ nªu nhiÒu vÝ dô vÒ chÊn
tö kh«ng ®èi xøng: chÊn tö h×nh trô víi hai nh¸nh cã cïng ® êng kÝnh nhng
®é dµi kh¸c nhau (chÊn tö tiÕp ®iÖn lÖch); chÊn tö h×nh trô víi hai nh¸nh
cã ®êng kÝnh kh¸c nhau (chÊn tö kh«ng ®ång ®Òu); chÊn tö víi mét
nh¸nh biÕn d¹ng thµnh mÆt nãn hoÆc mÆt ph¼ng, chÊn tö víi hai nh¸nh
biÕn d¹ng theo çc d¹ng h×nh häc kh¸c nhau, bÊt kú. ChÊn tö kh«ng ®èi
xøng ®îc øng dông réng r·i ë tÊt c¶ çc d¶i sãng, tõ sãng cùc ng¾n ®Õn
sãng dµi vµ cùc dµi. Tuy nhiªn, ë mçi d¶i sãng kh¸c nhau chÊn tö còng cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm kÕt cÊu riªng phô thuéc vµo bíc sãng vµ ®Æc ®iÓm
truyÒn lan cña çc d¶i sãng Êy. Sau ®©y chóng ta sÏ lÇn l ît kh¶o s¸t ®Æc
tÝnh cña çc lo¹i chÊn tö kh«ng ®èi xøng ®îc øng dông ë çc d¶i sãng vµ
ph¬ng ph¸p tiÕp ®iÖn cho chóng.
4.1. ChÊn tö kh«ng ®èi xøng ë d¶i sãng
cùc ng¾n vµ sãng ng¾n
ë d¶i sãng cùc ng¾n thêng dïng fi®e tiÕp ®iÖn lµ çp ®ång trôc. V×
chÊn tö ®îc coi lµ thiÕt bÞ chuyÓn tiÕp biÕn ®æi sãng rµng buéc trong
fi®e thµnh sãng tù do trong kh«ng gian, nªn kÕt cÊu cña nã th êng còng ®îc
thùc hiÖn díi d¹ng chuyÓn tiÕp tõ kÕt cÊu cña çp ®ång trôc; Ruét cña çp
®îc kÐo dµi thµnh mét nh¸nh chÊn tö, cßn vá çp biÕn d¹ng thµnh mét
nh¸nh thø hai.
Mét sè s¬ ®å chÊn tö kh«ng ®èi xøng ë d¶i sãng cùc ng¾n ®îc x©y
dùng trªn c¬ së cña kÕt cÊu çp ®ång trôc ®îc vÏ ë h×nh 4.1  4.7.
130
H×nh 4-1.
ChÊn tö kh«ng ®ång ®Òu.
H×nh 4.1a lµ s¬ ®å chÊn tö h×nh trô kh«ng ®«ng ®Òu, nh¸nh trªn lµ
phÇn kÐo dµi cña ruét çp, ®îc kÝch thÝch bëi dßng ®iÖn ch¶y ë d©y
trong, cßn nh¸nh díi cã d¹ng cèc /4 (®¸y quay lªn trªn), ®îc kÝch thÝch
bëi dßng ®iÖn ch¶y ë mÆt trong cña vá çp tiÕp ®iÖn. Trong tr êng hîp
nµy, cèc kim lo¹i vµ vá çp tiÕp ®iÖn h×nh thµnh mét ®o¹n çp ®ång trôc
míi dµi /4, ng¾n m¹ch ®Çu cuèi (t¹i ®¸y cèc). V× trë kh¸ng gi÷a ®Çu
cuèi nh¸nh díi vµ vá çp tiÕp ®iÖn cã gi¸ trÞ lín v« cïng nªn dßng ®iÖn
ch¶y trªn nh¸nh chÊn tö sÏ ph¶n x¹ l¹i tõ ®ã mµ kh«ng truyÒn ra vá ngoµi
çp tiÕp ®iÖn.
1
NÕu ®êng kÝnh cña hai nh¸nh kh«ng qu¸ lín ( a1 a 2  , víi 1 lµ ®é
100
dµi tæng céng, a 1 vµ a 2 lµ b¸n kÝnh çc nh¸nh) th× ph©n bè dßng ®iÖn trªn
chÊn tö ë chÕ ®é céng hëng hoÆc gÇn céng hëng (ℓ ≤ /2) sÏ cã d¹ng gÇn
víi ph©n bè h×nh sin. §å thÞ ph¬ng híng cña chÊn tö còng cã d¹ng gièng
nh ®å thÞ ph¬ng híng cña chÊn tö cã hai nh¸nh ®ång ®Òu.
Trë kh¸ng vµo cña chÊn tö cã thÓ ®îc tÝnh theo c«ng thøc cña chÊn tö
®èi xøng, víi trë kh¸ng sãng x¸c ®Þnh theo c«ng thøc gÇn ®óng:
  1  
 A  120 ln    1 (4.1)
  
  a1a2  
BiÓu thø nµy cã thÓ nhËn ®îc víi gi¶ thiÕt coi chÊn tö t¬ng ®¬ng víi
®êng d©y song hµnh cã ®êng kÝnh kh¸c nhau.
ChÊn tö h×nh chãp.

H×nh 4-1b lµ s¬ ®å chÊn tö kh«ng ®èi xøng mµ cèc h×nh trô ®îc thay
thÕ bëi h×nh chãp cã ®é dµi ®êng sinh b»ng /4. Nguyªn lý lµm viÖc cña
chÊn tö chãp còng t¬ng tù nh nguyªn lý cña chÊn tö h×nh trô kh«ng ®«ng
®Òu ®· kh¶o s¸t ë trªn. Trong trêng hîp nµy sù biÕn ®æi kÝch thíc cña
nh¸nh chÊn tö díi ®îc thùc hiÖn mét çch ®Òu ®Æn nªn sù phèi hîp trë
kh¸ng còng ®îc b¶o ®¶m tèt h¬n trong d¶i tÇn. V× vËy ®Æc tÝnh tÇn sè
cña chÊn tö còng ®îc c¶i thiÖn h¬n.
131
ChÊn tö th¼ng ®øng trªn nÒn kim lo¹i.
H×nh 4-2a lµ s¬ ®å chÊn tö kh«ng ®èi xøng mµ mét nh¸nh cña nã
biÕn d¹ng thµnh ®Üa kim lo¹i ph¼ng, kÝch thíc h÷u h¹n. Trong mét sè tr-
êng hîp ®Ó ®¬n gi¶n cã thÓ thay ®Üa kim lo¹i bëi çc d©y dÉn h íng t©m
mçi d©y dµi /4 (h×nh 4.2b). Líi d©y dÉn híng t©m trong trêng hîp nµy
cßn cã tªn gäi lµ “®èi träng” cña anten. Trêng hîp ®Üa kim lo¹i cã kÝch th-
íc v« cïng lín, trë thµnh mµn ch¾n dÉn ®iÖn, chóng ta nhËn ®îc chÊn tö
kh«ng ®èi xøng trªn nÒn kim lo¹i (h×nh 4-2c). H×nh 4-2c còng vÏ kÌm theo
s¬ ®å t¬ng ®¬ng vµ ph©n bè dßng ®iÖn trªn chÊn tö. Nh¸nh chÊn tö
th¼ng ®øng ®îc kÝch thÝch bëi dßng ®iÖn ch¶y ë d©y trong cña çp cßn
mµn ch¾n kim lo¹i ®îc kÝch thÝch b»ng dßng ®iÖn ch¶y ë mÆt trong cña
vá çp tiÕp ®iÖn. Trong trêng hîp nµy vÞ trÝ tiÕp ®iÖn cho chÊn tö ®îc
coi lµ t¹i a-b, nghÜa lµ ë gèc cña nh¸nh ®øng (xem s¬ ®å t¬ng ®¬ng). S¬
®å chÊn tö kh«ng ®èi xøng víi ®iÓm tiÕp ®iÖn ë gi÷a nh¸nh ®øng ® îc vÏ
ë h×nh 4-2d.
NÕu mµn ch¾n dÉn ®iÖn réng, v« h¹n th× cã thÓ kh¶o s¸t bøc x¹ cña
chÊn tö theo nguyªn lý ¶nh g¬ng. §å thÞ ph¬ng híng cña chÊn tö cã cùc ®¹i
híng däc theo mµn ch¾n. Trêng bøc x¹ chØ ph©n bè trong mét nöa kh«ng
gian phÝa bªn trªn mµn ch¾n nªn ®å thÞ ph¬ng híng chÊn tö cã d¹ng nöa
sè 8 (xem h×nh 4-3, ®êng chÊm chÊm).
H×nh 4-2.
¸p dông nguyªn lý ¶nh g¬ng ®èi víi s¬ ®å t¬ng ®¬ng cña chÊn tö ë
h×nh 4-2c ta còng x¸c ®Þnh ®îc trë kh¸n vµo cña chÊn tö, nghÜa lµ trë
kh¸ng gi÷a hai ®iÓm tiÕp ®iÖn a - b. Nh ®· biÕt trë kh¸n vµo cña chÊn tö
t¹i a - b sÏ cã gi¸ trÞ b»ng mét nöa trë kh¸ng vµo cña chÊn tö ®èi xøng ®Æt
trong kh«ng gian tù do, cã ®é dµi mçi nh¸nh b»ng ®é dµi nh¸nh th¼ng
®øng cña chÊn tö kh«ng ®èi xøng. Víi ®é dµi nh¸nh th¼ng ®øng b»ng
132
/4, ta cã trë kh¸ng vµo cña chÊn tö b»ng mét nöa trë kh¸ng vµo cña chÊn
tö nöa sãng ®Æt trong kh«ng gian tù do.
 *
ë d¶i sãng cùc ng¾n, mµn ch¾n dÉn ®iÖn cã thÓ lµ vá m¸y, vá con tµu, m¸y
bay v.v. d¹ng cña mµn ch¾n cã thÓ lµ ph¼ng, cÇu hoÆc trô. NÕu kÝch th íc cña mµn
ch¾n rÊt lín so víi kÝch thíc chÊn tö vµ bíc sãng c«ng t¸c th× cã thÓ coi mµn ch¾n lµ
mµn dµn diÖn réng v« h¹n.
NÕu mµn ch¾n cã kÝch thíc h÷u h¹n (vÝ dô trêng hîp ®Üa kim lo¹i ë
h×nh 4-2a) th× dßng ®iÖn ch¶y ë mÆt trªn cña ®Üa sÏ tiÕp tôc ch¶y qua
mÐp ®Üa, xuèng mÆt díi vµ sau ®ã ch¶y ra mÆt ngoµi çp tiÕp ®iÖn.
Bøc x¹ cña dßng nµy sÏ lµm mÐo d¹ng ®å thÞ ph¬ng híng vµ biÕn ®æi trë
kh¸ng vµo cña chÊn tö.
H×nh 4-3 vÏ ®å thÞ ph¬ng híng cña chÊn tö dµi phÇn tö sãng ®Æt trªn
®Üa kim lo¹i cã ®êng kÝnh 67, (®å thÞ thùc nghiÖm - ®êng biªn). Tõ
h×nh vÏ ta thÊy r»ng do ¶nh hëng cña dßng ®iÖn ch¶y ë mÆt díi ®Üa kim
lo¹i vµ ch¶y ë mÆt ngoµi vá çp tiÕp ®iÖn, híng cùc ®¹i cña ®å thÞ ph-
¬ng híng kh«ng cßn trïng víi mÆt ph¼ng kim lo¹i mµ chÕch lªn phÝa trªn.
ChÊn tö biÕn d¹ng kiÓu ®Üa chãp
H×nh 4 - 4 lµ s¬ ®å mét kiÓu chÊn tö d¶i réng biÕn d¹ng trong ®ã mét
nh¸nh chÊn tö biÕn thµnh h×nh nãn gièng nh ë s¬ ®å 4 - 1b, cßn nh¸nh thø
2 biÕn thµnh ®Üa kim lo¹i ph¼ng. ChÊn tö ®îc tiÕp diÖn bëi çp ®ång
trôc, lâi çp nèi víi ®Üa kim lo¹i cßn vá çp nèi víi ®Ønh cña chãp.
H×nh 4-3. H×nh 4- 4.
Nguyªn lý më réng d¶i tÇn cña anten ®Üa - chãp còng t ¬ng tù nh ®èi
víi chÊn tö lìng chãp vµ chÊn tö chãp ®· tr×nh bµy tr íc ®©y, nghÜa lµ
133
theo nguyªn lý biÕn ®æi vµ phèi hîp tõ tõ gi÷a hÖ thèng tiÕp diÖn vµ
kh«ng gian bªn ngoµi.
Giíi h¹n díi cña d¶i tÇn c«ng t¸c ®îc x¸c ®Þnh ë chç mµ hÖ sè sãng
ch¹y trong fi®e tiÕp diÖn b¾t ®Çu gi¶m m¹nh. Bíc sãng lín nhÊt cã gi¸ trÞ
b»ng kho¶ng 3,6 lÇn ®é dµi ®êng sinh cña h×nh chãp ( max  3,6 l ), nghÜa
lµ
 max 
®é dµi ®êng sinh h×nh chãp lín h¬n phÇn t bíc sãng cùc ®¹i  l  khi
 4 
gi¶m çc kÝch thíc d vµ l , giíi h¹n cña d¶i sãng c«ng t¸c ®îc më réng vÒ
phÝa bíc sãng ng¾n h¬n. Gãc o tèt nhÊt cã gi¸ trÞ kho¶ng 30 0 . Çc kÝch
thíc cña anten cã quan hÖ víi nhau theo çc hÖ thøc sau: 1  0,3d; a 1
= l sino + d/2; a 2 = 0,7a 1 . HÖ sè bao trïm d¶i sãng cña anten cã thÓ ®¹t tíi
f max 5
 víi hÖ sè sãng ch¹y lín h¬n 0,5 khi dïng fi®e tiÕp diÖn cã trë
f min 1
kh¸ng sãng 50 «m. §å thÞ ph¬ng híng cña anten trong mÆt ph¼ng ngang cã
d¹ng ®êng trßn, cßn trong mÆt ph¼ng ®øng - phô thuéc vµo gãc o tû sè
a2 /a 1 vµ bíc sãng c«ng t¸c. Khi t¨ng tÇn sè vÒ phÝa cao cña d¶i tÇn, h íng
bøc x¹ cùc ®¹i sÏ lÖch khái ph¬ng n»m ngang, vÒ phÝa chãp (h×nh 4 - 5a).
H×nh 4 - 5a lµ ®å thÞ phô thuéc cña ®é lÖch híng bøc x¹ cùc ®¹i theo
tÇn sè ®èi víi chÊn tö cã giíi h¹n díi cña d¶i tÇn lµ 200 MH z.
H×nh 4-5.
134
4.2. ChÊn tö kh«ng ®èi xøng ë d¶i
sãng trung vµ sãng dµi
Do ®Æc ®iÓm cña sãng trung vµ sãng dµi lµ truyÒn lan theo ph¬ng
thøc sãng ®Êt nªn anten sãng trung, sãng dµi thêng dïng lµ chÊn tö kh«ng
®èi xøng ®Æt th¼ng ®øng trªn mÆt ®Êt. ë d¶i sãng trung chÊn tö kh«ng
®èi xøng ®îc thùc hiÖn díi d¹ng anten th¸p (cét) hoÆc anten d©y cã t¶i
dung kh¸ng (anten d©y cã ®Ønh), cßn ë d¶i sãng dµi vµ cùc dµi chÊn tö
®îc thùc hiÖn díi d¹ng anten cã ®Ønh víi mét hoÆc nhiÒu nh¸nh ®øng. §Ó
gi¶i tæn hao trong ®Êt (t¨ng hiÖu suÊt anten), ë khu vùc ®Ó anten ® îc
®Æt hÖ thèng d©y dÉn híng t©m bªn díi mÆt ®Êt.
a) Anten th¸p
VÒ mÆt kÕt cÊu, cã thÓ ph©n biÖt
anten th¸p theo çc lo¹i: Anten th¸p kh«ng
tiÕp ®Êt vµ anten th¸p tiÕp ®Êt (h×nh 4-
6). §Ó t¨ng ®é cao hiÖu dông cña th¸p còng
cã thÓ m¾c thªm t¶i dung kh¸ng ë ®Çu cuèi
th¸p ë ®Ønh). XÐt vÒ ph¬ng thøc tiÕp
diÖn cã thÓ ph©n biÖt anten thÊp theo çc
lo¹i: tiÕp ®iÖn nèi tiÕp vµ tiÕp ®iÖn song
song.
H×nh 4-6.
S¬ ®å th¸p tiÕp ®iÖn nèi tiÕp. H×nh 4-7 vÏ çc s¬ ®å tiÕp ®iÖn nèi
tiÕp cho anten th¸p, trong ®ã h×nh 4-7a lµ s¬ ®å tiÕp ë gèc ¸p dông cho
th¸p kh«ng tiÕp ®Êt, cßn h×nh 4 - 7b lµ s¬ ®å tiÕp ë ®Ønh - ¸p dông cho
th¸p tiÕp ®Êt. Bªn c¹nh çc s¬ ®å tiÕp ®iÖn cã vÏ kÌm theo s¬ ®å t ¬ng ®-
¬ng vµ ph©n bè dßng ®iÖn.
135
H×nh 4-7.
ë s¬ ®å (a) ph©n bè dßng ®iÖn t¬ng tù nh ®èi víi chÊn tö kh«ng t¶i,
cßn ë s¬ ®å (b), ph©n bè dßng ®iÖn t¬ng tù trêng hîp chÊn tö cã t¶i ®iÖn
dung. Trong trêng hîp nµy, t¶i ®iÖn dung lµ bé phËn d©y ch»ng ë gÇn
®Ønh, ®îc biÓu thÞ t¬ng ®¬ng víi ®Üa kim lo¹i h×nh bªn. (T¶i t¹o víi
mÆt ®Êt 1 ®iÖn dung nµo ®ã).
H×nh 4-8.
§Ó t¨ng hiÖu qu¶ chèng fa®inh cña anten sãng trung, ®é cao anten
cÇn ®ñ lín ®Ó nhËn ®îc ®å thÞ ph¬ng híng trong mÆt ph¼ng ®øng hÑp.
§é dµi ®iÖn tæng céng cña anten chèng fa®inh ®îc chän b»ng 180 0 (kh =
h
190 0, øng víi  0,53 . Khi tiÕp tôc t¨ng ®é cao h (hoÆc t¬ng øng - gi¶m

bíc sãng c«ng t¸c ) ®å thÞ ph¬ng híng trong mÆt ph¼ng ®øng tiÕp tôc
hÑp l¹i nhng ®ång thêi bøc x¹ phô còng t¨ng vµ do ®ã hiÖu qu¶ chèng
fa®inh l¹i gi¶m ®i. §Ó më réng d¶i tÇn c«ng t¸c cña anten cã thÓ dïng s¬
®å tiÕp ®iÖn ë gi÷a (h×nh 4-8a) vµ s¬ ®å tiÕp ®iÖn ë gi÷a cã ®iÒu
chØnh ph©n bè dßng (h×nh 4-8b) s¬ ®å t¬ng ®¬ng cña anten vµ vÞ trÝ
tiÕp ®iÖn ®îc vÏ kÌm theo.
ë h×nh 4 - 8a phÇn díi th¸p anten cïng víi líi d©y dÉn bao bäc t¹o
thµnh mét cÊu tróc t¬ng tù nh mét ®o¹n çp ®ång trôc: mét çp lµ th¸p
anten cßn vá çp lµ líi d©y dÉn bao quanh. Trong trêng hîp nµy anten cã
136
cÊu tróc t¬ng tù nh ë s¬ ®å 4 - 2d ®· kh¶o s¸t tríc ®©y, nghÜa lµ ®iÓm
tiÕp ®iÖn coi nh ®îc ®Æt gi÷a ®Çu cuèi cña lìi d©y dÉn h×nh trô (®iÓm
b) vµ ®iÓm t¬ng øng cña th©n th¸p (®iÓm a). Víi çc th¸p tiÕp diÖn ë gèc
h
hoÆc ë ®Ønh, khi ®é cao cña th¸p t¨ng (hoÆc  gi¶m) tíi møc tû sè vît

qu¸ 0,5 sÏ xuÊt hiÖn khu vùc dßng ®iÖn ngîc pha, nhng víi th¸p anten ®îc
h
tiÕp ®iÖn theo s¬ ®å trªn, khi tû sè t¨ng ®Õn 0,7, dßng ®iÖn ë çc

phÇn vÉn lu«n lu«n ®ång pha nhau. VÒ phÝa tÇn sè thÊp, khi a << 
ph©n bè dßng ®iÖn trªn anten sÏ ®ång ®Òu h¬n so víi çc th¸p thêng cã
cïng ®é dµi.
Do ®ã anten tiÕp ®iÖn theo s¬ ®å trªn còng cã ®é cao hiÖu dông lín
h¬n.
S¬ ®å 4 - 8b còng t¬ng tù s¬ ®å 4 - 8a vÒ mÆt nguyªn lý tiÕp ®iÖn

nhng ë ®©y phÇn díi cña líi d©y dÉn h×nh trô bao bäc th¸p kh«ng tiÕp
®Êt trùc tiÕp mµ ®îc nèi qua mét ®iÖn kh¸ng X t . §iÖn kh¸ng nµy ®îc
h×nh thµnh gi÷a vá ngoµi cña çp ®ång trôc tiÕp ®iÖn vµ mÆt ®Êt. TrÞ
sè cña nã cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc bëi mét çi ng¾n m¹ch K.
NÕu ë anten tiÕp ®iÖn theo s¬ ®å 4 - 8a bông dßng ®iÖn lu«n lu«n
n»m ë gèc cña th¸p vµ ph©n bè dßng ®iÖn theo th¸p ®îc x¸c ®Þnh chØ bëi
1
tû sè th× ®èi víi anten tiÕp ®iÖn theo s¬ ®å 4 - 8b, ph©n bè dßng

®iÖn cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc khi thay ®æi X t , nghÜa lµ b»ng çch thay
®æi vÞ trÝ ®iÓm tiÕp ®Êt cña vá çp ®ång trôc. §iÓm bông dßng ®iÖn
sÏ n»m ë vÞ trÝ ng¾n m¹ch cña vá çp víi ®Êt. Khi thay tÇn sè c«ng t¸c cã
thÓ chän ®é dµi ®iÖn tæng céng cña chÊn tö tho¶ m·n ®iÒu kiÖn chèng
fa®inh b»ng çch thay ®æi ®iÓm tiÕp ®Êt.
S¬ ®å th¸p tiÕp ®iÖn song song:
H×nh 4 - 9 lµ anten ph¸p ®iÖn song song, ® îc

øng dông cho çc th¸p tiÕp ®Êt. Trong s¬ ®å nµy
®iÖn ¸p cao tÇn ®îc ®Æt vµo ®iÓm a çch hai ®Çu
çc kho¶ng çch lµ l 1 vµ l 2. D©y tiÕp ®iÖn ®îc ®Æt
137 H×nh 4
-9.
nghiªng trªn mÆt ®Êt, nèi trùc tiÕp gi÷a a vµ ®Çu cuèi çp tiÕp ®iÖn
hoÆc nèi gi¸n tiÕp th«ng qua mét ®iÖn kh¸ng ghÐp.
NÕu ¸p dông ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng ®Ó kh¶o s¸t ¶nh hëng cña mÆt
®Êt th× s¬ ®å chÊn tö h×nh 4 - 9 thùc chÊt còng kh«ng kh¸c s¬ ®å chÊn
tö ®èi xøng tiÕp ®iÖn song song (chÊn tö kiÓu Y xem §7 ch¬ng 3), vµ do
®ã khi ph©n tÝch chóng ta còng cã thÓ ¸p dông s¬ ®å t ¬ng ®¬ng h×nh 3 -
21b. NÕu ®é cao cña th¸p (1 = 1 1 + 1 2 ) cã gi¸ trÞ b»ng /4 th× ®iÖn kh¸ng
cña çc ®o¹n 1 1 vµ 1 2 sÏ bï cho nhau vµ trë kh¸ng vµo cña anten sÏ cã gi¸
trÞ thuÇn trë, ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
 A2
Rv  sin 2 kl2
R b
ë ®©y R ∑b lµ ®iÖn trë bøc x¹ toµn phÇn cña anten tÝnh theo dßng
®iÖn ë ®iÓm bông.
 A lµ trë kh¸ng sãng cña anten th¸p, ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
 l 
 A  60  ln  1
 atd 
Víi a t® lµ b¸n kÝnh t¬ng ®¬ng cña th¸p.

B»ng çch chän ®iÓm tiÕp ®iÖn thÝch hîp cã thÓ nhËn ®îc Rv cã trÞ
sè b»ng trë kh¸ng sãng cña fi®e tiÕp ®iÖn vµ nh vËy cã thÓ thùc hiÖn
viÖc phèi hîp trë kh¸ng gi÷a anten vµ fi®e kh«ng cÇn ®Õn çc thiÕt bÞ
phèi hîp ngoµi. NÕu trë kh¸ng vµo cña anten lµ ®¹i lîng phøc th× cã thÓ
®iÒu chØnh ®iÖn kh¸ng ghÐp gi÷a anten vµ fi®e ®Ó khö thµnh phÇn
®iÖn kh¸ng nµy.
ë ®©y cÇn lu lý r»ng ®o¹n d©y dÉn ®Æt nghiªng còng tham gia mét
phÇn vµo qu¸ tr×nh bøc x¹ do ®ã còng sÏ ¶nh hëng ®Õn ®å thÞ ph¬ng h-
íng cña anten.
b) Anten d©y cã t¶i
§èi víi çc ®µi ph¸t c«ng suÊt nhá hoÆc çc tr¹m thu ph¸t lu ®éng,
anten thêng ®îc sö dông lµ lo¹i ®¬n gi¶n, dÔ l¾p ®Æt. ChÊn tö kh«ng ®èi
øng ®¬n gi¶n ®îc øng dông phæ biÕn ë d¶i sãng trung lµ lo¹i anten d©y
th¼ng ®øng cã t¶i dung kh¸ng. PhÇn d©y dÉn th¼ng ®øng (®ãng vai trß
cña nh¸nh chÊn tö vµ lµm nhiÖm vô bøc x¹ chñ yÕu) cã thÓ ® îc thùc hiÖn
díi d¹ng d©y dÉn ®¬n hoÆc tËp hîp çc d©n dÉn. T¶i dung kh¸ng ® îc kÕt
138
cÊu bëi mét hoÆc mét sè d©y dÉn m¾c ë ®Ønh h×nh 4-10 giíi thiÖu mét
sè ph¬ng ¸n cña anten d©y cã t¶i trong ®ã h×nh 4-10a vµ 4-10b lµ s¬ ®å
anten gara ( vµ anten T ®èi víi hai trêng hîp d©y dÉn ®¬n vµ kÐp. H×nh
4 -10c lµ anten t¸n cßn h×nh 4 - 10d anten dï.
H×nh 4-10.
§Ó kh¶o s¸t ph©n bè dßng ®iÖn vµ x¸c ®Þnh çc th«ng sè cña anten
cÇn biÕt gi¸ trÞ cña t¶i m¾c ë ®Çu cuèi nh¸nh ®øng.
Trong mét vµi trêng hîp ®¬n gi¶n (vÝ dô trêng hîp anten  vµ anteT
bµi to¸n cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt mét çch ®¬n gi¶n h¬n, theo lý thuyÕt
m¹ch. VÝ dô cã anten gama víi nh¸nh dõng cã ®é dµi 1 1 : trë kh¸ng sãng 1
nhanh ngang cã ®é dµi 1 2. Trë kh¸ng sãng 2 bëi ®o¹n th¼ng ®øng t¬ng ®-
¬ng víi mét anten th¼ng ®øng kh«ng t¶i, cã ®é dµi (1 1 + b) vµ trë kh¸ng sãng 1
(h×nh 4 -11) Hµm ph©n bè dßng ®iÖn trªn anten sÏ ® îc x¸c ®Þnh theo qui
luËt sin ®· biÕt:
H×nh 4 - 11.
139
I0
I ( z)  sin k  ltd  z  (4.3a)
sin kltd
Trong ®ã Io lµ dßng ®iÖn ë ®Çu vµo (gèc) anten: ltd = 11 + b
T¬ng øng, ta cã hµm ph©n bè ®iÖn ¸p:
cos k (ltd  z )
U ( z)  U o (4.3b)
cos kltd
Trong ®ã U0 lµ ®iÖn ¸p ®Çu vµo anten.
§Ó viÖc thay thÕ kh«ng lµm biÕn ®æi ph©n bè dßng ®iÖn trªn nh¸nh
®øng 11 (bé phËn bøc x¹ chñ yÕu cña anten), ®é dµi t¬ng ®¬ng b cÇn ®îc chän
thÕ nµo ®Ó trë kh¸ng nh×n tõ ®Çu cuèi nh¸nh ®øng 1 1 vÒ phÝa ®o¹n d©y
®øng t¬ng ®¬ng (dµi b; trë kh¸ng sãng 1 ) ph¶i b»ng trë kh¸ng nh×n tõ ®Çu
cuèi nhanh ®øng 1 1 vÒ phÝa ®o¹n d©y ngang (dµi 1 2 trë kh¸ng sãng  2),
nghÜa lµ;
1 cotgkb =  2 cotgkl2 (4.4)
Tõ ®©y ta rót ra ®îc biÓu thøc x¸c ®Þnh ®é dµi t¬ng ®¬ng b:
2
cot gkb  cot gkl 2
1
Ph©n bè dßng ®iÖn trªn nh¸nh ®øng l1 ®îc x¸c ®Þnh bëi (4-3ª), víi b rót ra
tõ (4.5). Biªn ®é dßng ®iÖn ë ®Çu cuèi nh¸nh ®øng ph¶i cã gi¸ trÞ b»ng biªn ®é
dßng ®iÖn ë ®Çu vµo nh¸nh ngang vµ ®îc x¸c ®Þnh tõ ( 4.3a) khi cho z = l1.
I o sin kl
I (x = 0) = I(z = 11) = (4.6a)
sin kltd
T¬ng øng, ta cã ®iÖn ¸p ®Çu cuèi nh¸nh ®øng
U o cos kl
U (z = 1 1 ) = (4.6b)
cos kltd
Ph©n bè dßng ®iÖn trªn nh¸nh ngang ®îc x¸c ®Þnh theo qui luËt sin
víi biªn ®é ®Çu vµo x¸c ®Þnh bëi (4-6a).
sin k  l2  x 
I(x) = I(x = 0) (4.7)
sin kl2
140
§èi víi anten T cã thÓ ¸p dông toµn bé ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ë trªn
®Ó x¸c ®Þnh ph©n bè dßng trªn anten. Nhng ë ®©y cÇn lu ý lµ dßng
®iÖn ë ®Çu cuèi nh¸nh ®øng ph¶i b»ng tæng dßng ®iÖn vµo cña hai
nh¸nh ngang (h×nh 4-12).
DÔ dµng thÊy r»ng ®iÒu kiÖn c©n
b»ng trë kh¸ng khi thay thÕ ®o¹n d©y
ngang cã ®é dµi 1 2, trë kh¸ng sãng r 2 bëi
®o¹n d©y ®øng cã ®é dµi b trë kh¸ng
sãng r 1 ®îc viÕt díi d¹ng:
1 kl
1 cot gkl   2 cot g 2 (4.8)
2 2
H×nh 4-12.
l2
ThËt vËy, hai nh¸nh ngang ë ®Ønh (mçi nh¸nh dµi trë kh¸ng sãng
2
r 2) cã thÓ coi nh ®îc m¾c song song víi nhau t¹i ®Çu cuèi nh¸nh ®øng 1 1.
Ph©n bè dßng ®iÖn trªn phÇn th¼ng ®øng còng ®îc x¸c ®Þnh theo
(4.3a), víi b x¸c ®Þnh tõ (4.8), cßn ph©n bè dßng ®iÖn trªn hai nh¸nh
ngang cã d¹ng ®èi xøng nhau vµ ®îc x¸c ®Þnh bëi:
l 
sin k  2  x 
I ( z  l1 ) 2 
I ( x)  (4.9)
2 kl2
sin
2
ë ®©y I(z = 1 1) lµ dßng ®iÖn ë ®Çu cuèi nh¸nh t¬ng ®¬ng (khi z =
11)
§é dµi hiÖu dông cña anten.
V× t¸c dông bøc x¹ cña çc phÇn tö ®Ønh kh«ng ®¸ng kÓ nªn ®é dµi
hiÖu dông cña anten ®îc quyÕt ®Þnh chñ yÕu bëi nh¸nh ®øng.
DiÖn tÝch ph©n bè dßng ®iÖn trªn nh¸nh ®øng ®îc x¸c ®Þnh bëi:
141
l1
Io
S1   sin k  ltd  z  dz (4.10)
sin kltd o
§é dµi hiÖu dông cña anten sÏ ®îc x¸c ®Þnh khi so s¸nh biÓu thøc
(4-10) víi biÓu thøc ®Þnh nghÜa S 1 = I o LH.
Ta nhËn ®îc:
1 cos kl  cos kltd
LH  (4.11)
k sin kltd
ë ®©y 1 t® = 1 1 + b
Trë kh¸ng vµo cña anten.
Thµnh phÇn ®iÖn kh¸ng cña trë kh¸ng vµo cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh theo
lý thuyÕt ®êng d©y.
X v = 1 cotgk (1 1 + b)
ë ®©y:
 l 
1  60  ln 1  1
 a 
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc tÝnh to¸n çc phÇn tö ®iÖn kh¸ng phèi hîp vµ
ghÐp gi÷a anten víi m¸y ph¸t, ta ®a vµo kh¸i niÖm bíc sãng riªng cña
anten.
Bíc sãng riªng  o ®îc ®Þnh nghÜa lµ bíc sãng mµ øng víi nã ®iÖn
kh¸ng vµo cña anten cã gi¸ trÞ b»ng kh«ng (X v = 0), nghÜa lµ khi Êy anten
lµm viÖc ë chÕ ®é céng hëng.
Bíc sãng riªng ®îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn:

ko  l1  b   (4.13)
2
2
ë ®©y: ko 
o
§èi víi anten kh«ng cã ®Ønh (l 2 = 0) ta cã b = 0 vµ do ®ã  o = 41 1.

Khi bíc sãng c«ng t¸c lín h¬n bíc sãng riªng ( c > o ), theo (4.12) ta nhËn
®îc Xv < 0 nghÜa lµ cã ®Æc tÝnh dung kh¸ng. §Ó ®iÒu chØnh céng hëng cÇn
m¾c ë gèc anten mét ®iÓm c¶m cã Xdc = L®c = 1cotgk (11 + b).
142
NÕu bíc sãng c«ng t¸c nhá h¬n bíc sãng riªng (c >  o) tõ (4.12) ta nhËn ®îc
®iÒu kiÖn kh¸ng vµo cña anten cã ®Æc tÝnh c¶m kh¸ng. §Ó ®iÒu chØnh céng
hëng cÇn m¾c ë gèc anten mét tô ®iÓm Cdc sao cho:
1
  1 cot gk  l1  b 
Cdc
Thµnh phÇn ®iÖn trë cña trë kh¸ng vµo bao gåm ®iÖn trë bøc x¹ R ∑0 vµ
®iÖn trë tæn hao Rth.
§iÖn trë tæn hao cña anten ®îc x¸c ®Þnh bëi tæn hao cao tÇn díi d¹ng nhiÖt
trong ®iÖn trë ë mÆt ®Êt gÇn ®Õ anten, bëi tæn hao nhiÖt trong ®iÖn trë d©y
dÉn anten vµ trong çc phÇn tö phèi hîp. §Ó ®¸nh gi¸ tæn hao trong ®Êt cã thÓ
¸p dông c«ng thøc kinh nghiÖm cña Sul©ykin.
 
Rth  A c 
 o 
HÖ sè A ®îc x¸c ®Þnh bëi çc th«ng sè ®iÖn cña mÆt ®Êt vµ hÖ thèng líi
d©y dÉn tiÕp ®Êt cña anten. Nã cã gi¸ trÞ vµo kho¶ng 0,5  0,7.
§iÖn trë bøc x¹ R∑0 cã thÓ ®îc biÓu thÞ qua ®iÖn trë bøc x¹ R ∑b bëi çc
c«ng thøc (®· suy ®îc tõ lý thuyÕt) cã d¹ng sau:
§èi víi anten cã ltd ≤ 0,35;
R b
R 0  (4.14)
sin 2 kltd
§èi víi anten cã lt® > 0,35;
R b
R 0  2
 R b  (4.15)
   sin 2 kltd
 1 
§iÖn trë bøc x¹ R∑b ®èi víi anten cã t¶i cã thÓ ®îc x¹c ®Þnh theo ph¬ng p
vÐct¬ poynting gièng nh ®èi víi chÊn tö thêng. ë ®©y cÇn lu ý lµ ph©n bè
dßng ®iÖn trªn nh¸nh ®øng ®îc x¸c ®Þnh bëi (-3) vµ coi çc phÇn tö ®Ønh
kh«ng bøc x¹ ta cã:
  sin 2kl1 
R b  30 C  ln 2kl1  Ci 2kltd  sin 2 kb   1 
  2kl1 
143
cos 2kltd
  C  ln kl1  Ci 4kl1  2Ci 2kl1  
2
 Si 4kl1  2Si 2kl1  

sin 2kltd
 (4.16)
2 
trong ®ã C = 0,5772 lµ h»ng sè ¬le.
c) Anten d©y cã nhiÒu nh¸nh ®øng
§èi víi d¶i sãng dµi, ®é cao anten thêng rÊt nhá so víi bíc sãng khiÕn ®iÖn
trë bøc x¹ cña anten thêng rÊt thÊp.
BiÖn ph¸p ®Ó t¨ng ®iÖn trë bøc x¹ thêng ®îc ¸p dông lµ thiÕt lËp anten
gåm mét sè chÊn tö kh«ng ®èi xøng cã ®Ønh liªn kÕt víi nhau.
H×nh 4-13 lµ s¬ ®å cña mét trong çc vÞ dô ®èi víi lo¹i anten nãi trªn.
Anten gåm cã ba nh¸nh ®øng, tiÕp ®iÖn vµo nh¸nh gi÷a cßn ë hai nh¸nh
kia ®îc m¾c çc ®iÖn kh¸ng ®iÒu chØnh. HÖ thèng nh vËy cã thÓ ®îc coi nh
gåm 3 anten h×nh T ghÐp víi nhau. NÕu bíc sãng c«ng t¸c lín h¬n bíc sãng riªng
cña mçi anten phÇn tö th× ®iÖn kh¸ng ®iÒu chØnh sÏ lµ ®iÖn c¶m. Çc ®iÖn
c¶m nµy sÏ ®îc ®iÒu chØnh sao cho dßng ®iÖn ë çc nh¸nh ®øng ®ång pha
nhau vµ biªn ®é b»ng nhau.
Trë kh¸ng bøc x¹ cña mçi nh¸nh sÏ lµ tæng trë kh¸ng bøc x¹ riªng cña nh¸nh
Êy vµ trë kh¸ng ph¶n ¶nh tõ çc nh¸nh ®øng kh¸c. Trë kh¸ng ph¶n ¶nh cã thÓ
tÝnh to¸n theo ph¬ng ph¸p søc ®iÖn ®éng c¶m øng sÏ kh¶o s¸t ë ch¬ng 5 cßn trë
kh¸ng bøc x¹ riªng ®îc tÝnh theo çc c«ng thøc (4-14  4-16). V× dßng ®iÖn ë
çc nh¸nh ®øng cã biªn ®é vµ pha gièng nhau, kho¶ng çch gi÷a chóng nhá so víi
bíc sãng c«ng t¸c nªn trë kh¸ng ph¶n ¶nh cã gi¸ trÞ gÇn b»ng trë kh¸ng riªng. V×
vËy tæng trë bøc x¹ cña mçi nh¸nh sÏ b»ng:
R∑1  n R∑11
ë ®©y R∑11 lµ ®iÖn trë bøc x¹ riªng cña mçi nh¸nh ®øng, n lµ sè nh¸nh
®øng.
Tæng trë bøc x¹ cña c¶ anten sÏ b»ng:
R∑= R∑1+ R∑2 + … R∑n  n2R∑11
Nh vËy ®iÖn trë bøc x¹ cña anten cã n nh¸nh ®øng sÏ b»ng n 2 lÇn ®iÖn trë
bøc x¹ cña anten cã mét nh¸nh ®øng víi ®é cao t¬ng tù. Trong khi ®ã ®iÖn trë
tæn hao cña anten cã n nh¸nh ®øng chØ t¨ng n lÇn so víi ®iÖn trë tæn hao cña
anten mét nh¸nh ®øng. KÕt qu¶ lµ hiÖu suÊt anten còng sÏ t¨ng.
144
H×nh 4-13.
4.3. VÊn ®Ò tiÕp ®iÖn vµ phèi hîp trë kh¸ng cho anten
ë çc ®µi ph¸t c«ng suÊt lín, anten vµ m¸y ph¸t thêng ®îc ®Æt çch xa nhau.
Khi Êy ®Ó tiÕp ®iÖn cho anten thêng dïng fi®e ®ång trôc nèi anten víi dÇu ra
m¸y ph¸t (tiÕp ®iÖn qua fi®e). ë çc ®µi ph¸t c«ng suÊt nhá vµ ®µi lu ®éng,
anten vµ m¸y ph¸t thêng ®îc ®Æt gÇn nhau vµ cã thÓ tiÕp ®iÖn trùc tiÕp
kh«ng th«ng qua fi®e. Trêng hîp tiÕp ®iÖn trùc tiÕp, t¶i cña m¸y ph¸t chÝnh lµ
trë kh¸ng vµo anten. §Ó viÖc truyÒn ®¹t c«ng suÊt cña m¸y ph¸t cho t¶i ®¹t cùc
®¹i, t¶i cÇn cã ®Æc tÝnh thuÇn trë víi gi¸ trÞ thÝch hîp ®èi víi chÕ ®é lµm
viÖc cña m¸y ph¸t. Trêng hîp tiÕp ®iÖn qua fi®e th× trë kh¸ng vµo anten cÇn
cã gi¸ trÞ b»ng trë kh¸ng sãng fi®e ®Ó ®¶m b¶o chÕ ®é sãng ch¹y, vµ b©y giê
t¶i cña m¸y ph¸t b»ng trë kh¸ng sãng cña fi®e.
Bµi to¸n phèi hîp anten víi m¸y ph¸t hoÆc anten víi fi®e cã thÓ chia lµm hai
phÇn:
- §iÒu chØnh céng hëng cho anten b»ng çch bï phÇn cña trë kh¸ng vµo.
- BiÕn ®æi ®iÖn trë vµo anten ®Ó nhËn ®îc gi¸ trÞ cÇn thiÕt
§Ó thùc hiÖn çc nhiÖm vô trªn cã thÓ sö dông çc phÇn tö ®iÖn kh¸ng
®iÒu chuÈn (th«ng sè tËp trung) vµ çc phÇn tö ghÐp. H×nh (4-14) vÏ mét sè
ph¬ng ¸n phèi hîp khi tiÕp ®iÖn cho anten kh«ng ®èi xøng, trong ®ã h×nh (a),
(b) lµ s¬ ®å anten ghÐp ®iÖn c¶m, cßn h×nh (c) lµ s¬ ®å anten ghÐp ®iÖn
dung (khi ®iÖn trë vµo anten lín h¬n trë kh¸ng sãng fi®e: R VA > ). H×nh (d) lµ
s¬ ®å ghÐp ®iÖn dung khi RVA > .
§Ó lµm sãng tá ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n çc phÇn tö phèi hîp (ghÐp vµ ®iÒu
chuÈn) ta k¶o s¸t s¬ ®å ghÐp ®iÖn dung (c).
145
H×nh 4-14.
Gi¶ sö anten ®îc ®iÒu chuÈn c«ng hëng bëi çc phÇn tõ ®iÒu chuÈn Cdc vµ
Ldc th× trë kh¸ng vµo t¹i A - 0 sÏ ®îc x¸c ®Þnh bëi ®iÖn trë vµo anten R VA vµ
Cgh m¾c song song nhau:
1
RVA
jCgh RVA
Z A0  
RVA 
1 1  jC gh RVA
jCgh
hoÆc
RVA jCgh RVA 2
Z A0  
1   2Cgh
2 2
RVA 1   2C gh
2 2
RVA
§Ó phèi hîp trë kh¸ng víi fi®e hoÆc m¸y ph¸t, trë kh¸ng vµo t¹i A - 0 cÇn
ph¶i thuÇn trë vµ cã gi¸ b»ng trë kh¸ng sãng fi®e (hoÆc trë kh¸ng ra cña m¸y
ph¸t), nghÜa lµ ph¶i thùc hiÖn ®îc:
RVA
  (trë kh¸ng sãng fi®e)
1   2 C gh
2 2
RVA
C gh RVA
2
Lgh  0
1   2 C gh
2 2
RVA
Lgh lµ ®iÖn c¶m ghÐp, cã nhiÖm vô bï thµnh phÇn ®iÖn kh¸ng t¹i A - 0.
Tõ hai ph¬ng tr×nh trªn sÏ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ cña Lgh vµ Cgh:
1 RVA
C gh  1
RVA 
 RVA
L gh  1
 
Theo çc c«ng thøc trªn, ta nhËn thÊy s¬ ®å nµy chØ cã thÓ lµm viÖc khi
RVA
 1 nghÜa lµ khi thµnh phÇn ®iÖn trë cña trë kh¸ng vµo anten lín h¬n trë

kh¸ng sãng fi®e hoÆc trë kh¸ng ra cña m¸y ph¸t.
146
Ch¬ng 5
Çc anten nhiÒu chÊn tö
5.1. TÝnh trë vµo cña hÖ chÊn tö
§Ó cã tÝnh ®Þnh híng vµo trong çc ®êng liªn l¹c cù ly xa, çc ra®a
ho¹t ®éng ®îc ë tÇm xa, ngêi ta ®· dïng çc anten nhiÒu chÊn tö ®ång
pha, çc anten dÉn ®êng. Chóng lµ dµn çc anten tuyÕn tÝnh bao gåm çc
chÊn tö ®ång nhÊt.
§Ó xÐt sù ph¸t x¹ cña nh÷ng hÖ anten ta ph¶i chó ý tíi ¶nh h ëng t¬ng
hç cña çc chÊn tö. Do ¶nh hëng t¬ng hç nµy mµ trë vµo, trë ph¸t x¹ cña
mçi chÊn tö riªng sÏ thay ®æi.
Ngêi ta thêng xÐt ¶nh hëng t¬ng hç gi÷a 2 chÊn tö tíi trë ph¸t xa toµn
phÇn cña tõng chÊn tö b»ng ph¬ng ph¸p søc ®iÖn ®éng c¶m øng. Ph¬ng
ph¸p nµy do Rozanski vµ Briluen (1922 ®a ra). Nh÷ng kÕt qu¶ ®· thu ®îc
cña ph¬ng ph¸p nµy ®èi víi 2 chÊn tö, cã thÓ ¸p dông ®îc vµo hÖ gåm
nhiÒu chÊn tö b»ng ph¬ng ph¸p cña lý thuyÕt m¹ch liªn kÕt.
1. Ph¬ng ph¸p søc ®iÖn ®éng c¶m øng
147
Ta xÐt 2 chÊn tö ®Æt tuú ý trong kh«ng gian (h×nh 5.1). NÕu ta ®Æt
mét søc ®iÖn ®éng e 1 vµo chÊn tö 1 th× trªn 1 xuÊt hiÖn dßng cã ph©n bè
sao cho trªn mÆt chÊn tö ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn biªn.
Et = Hn = 0
H×nh 5-1. Gi¶i thÝch ph¬ng
ph¸p
søc ®iÖn ®éng c¶m
øng.
ChÊn tö 2 ®Æt gÇn 1. Do ¶nh hëng cña søc ®iÖn ®éng e 2 ®Æt vµo
nªn trªn 2 còng cã mét ph©n bè dßng x¸c ®Þnh. Hai chÊn tö t¹o nªn nh÷ng
trêng x¸c ®Þnh trong kh«ng gian bao quanh. Gi¶ sö 2 t¹o nªn thµnh phÇn
tuyÕn tÝnh E 12 cña vÐct¬ ®iÖn trêng ë trªn mÆt yÕu tè dz cña chÊn tö 1.
Khi ®ã trªn yÕu tè dz cña 1 sÏ c¶m øng mét søc ®iÖn ®éng de 12 = E 12 .dz.
Søc ®iÖn ®éng nµy sÏ ph¸ vì ®iÒu kiÖn biªn trªn bÒ mÆt chÊn tö 1.
§Ó kh«i phôc l¹i ®iÒu kiÖn biªn ®· bÞ ph¸ vì th× trêng riªng vµ do ®ã c¶
dßng cña 1 còng ph¶i thay ®æi ph©n bè sao cho trªn mÆt yÕu tè dz ph¶i
xuÊt hiÖn 1 søc ®iÖn ®éng - de 12 = -E 12 . dz. Søc ®iÖn ®éng ®ã do nguån
n¨ng lîng ®a vµo chÊn tö 1 duy tr×.
C«ng suÊt do nguån nµy ®a ra:
1
dP12   I *de12
2
ë ®©y I lµ biªn ®é phøc cña dßng trªn yÕu tè dz.
I * lµ ®¹i lîng liªn hîp phøc cña I
C«ng suÊt dP 12 do yÕu tè dz cña chÊn tö 1 ph¸t x¹ vµo kh«ng gian bao
quanh. Râ rµng lµ c«ng suÊt do toµn chÊn tö 1 ph¸t x¹ ra ®Ó bï trõ t¬ng t¸c
cña trêng cña chÊn tö 2 b»ng:
1
2 L
P12   I * E12 dz; (5.1)
148
TÝch ph©n ®îc lÊy theo toµn chiÒu dµi cña chÊn tö 1. BiÓu thøc trªn
x¸c ®Þnh c«ng suÊt ph¸t x¹ toµn phÇn (ho¹t vµ kh¸ng) cña chÊn tö 1 do
¶nh hëng cña chÊn tö. Cã thÓ tÝnh c«ng suÊt nµy nhê trë liªn kÕt Z 12 do
chÊn tö 2 ®a vµo chÊn tö 1.
P12 1
Z12  R12  jx12     I .E
*
2 2 12 .dz; (5.2)
Ib Ib L
Trong (5.2) trë liªn kÕt Z 12 ®îc tÝnh theo dßng t¹i ®iÓm bông I b. Khi
cÇn ta cã thÓ tÝnh theo dßng ë lèi vµo cña chÊn tö. §Ó tÝnh trÞ sè cña Z 12
ta cÇn ph¶i biÕt ph©n bè dßng däc theo chÊn tö. Çc thµnh phÇn cña Z 12
lµ nh÷ng hµm phøc t¹p cña ph©n bè dßng vµ h×nh d¹ng cña chÊn tö.
Trªn h×nh (5.2) m« t¶ çc ®êng cong lý thuyÕt R 12 (d/) vµ X 12 (d/)
tÝnh t¹i ®iÓm bông cña dßng ®èi víi hai chÊn tö ®Æt song song nhau khi
h = 0 vµ ph©n bè dßng theo quy luËt sin.
H×nh 5-2.
§å thÞ sù phô thuéc cña thµnh phÇn ho¹t R 12 vµ kh¸ng X 12 cña trë liªn
kÕt gi÷a 2 chÊn tö 1/2 sãng vµo kho¶ng çch gi÷a çc trôc d/ vµ h = 0.
149
Cã thÓ dïng biÓu thøc (5.2) ®Ó tÝnh trë ph¸t x¹ riªng cña chÊn tö Z 11
b»ng çch thay biÓu thøc cña thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña vÐc t¬ E 11 ë trªn
mÆt chÊn tö do dßng riªng cña nã g©y ra.
2. Trë vµo cña chÊn tö trong anten nhiÒu chÊn tö:
Trong anten nhiÒu chÊn tö trë vµo cña mçi chÊn tö ®Òu chÞu ¶nh h -
ëng cña tÊt c¶ çc chÊn tö kh¸c trong anten. Cã thÓ ®¸nh gi¸ sù t¬ng t¸c ®ã
gi÷a çc chÊn tö b»ng ph¬ng ph¸p mµ ta ®· biÕt trong lý thuyÕt çc m¹ch
liªn kÕt. Theo lý thuyÕt ®ã cã thÓ tÝnh ®iÖn ¸p vµ dßng trªn lèi vµo cña
mçi chÊn tö theo hÖ ph¬ng tr×nh KiÕckhèp:
U1  I1Z11  I 2 Z12  ...  I k Z1k  ...  I N Z1N 
U 2  I1Z 21  I 2 Z 22  ...  I k Z 2 k  ...  I N Z 2 N 
.................................................................. 
 (5.3)
U K  I1Z K 1  I 2 Z K 2  ...  I k Z kk  ...  I N Z kN 
.................................................................... 

U N  I1Z N 1  I 2 Z N 2  ...  I k Z Nk  ...  I N Z NN 
ë ®©y U1 … UN lµ nh÷ng gi¸ trÞ phøc cña ®iÖn ¸p ë lèi vµo cña çc chÊn
tö.
I1 ,..., I N lµ gi¸ trÞ phøc cña dßng dßng ®iÖn ë lèi vµo çc chÊn tö.
Zkk - trë riªng cña chÊn tö thø k.
Zik - trë liªn kÕt (t¬ng hç) gi÷a chÊn tö k vµ i. Theo nguyªn lý t ¬ng hç
th×:
Zik = Z ki
N - sè chÊn tö trªn anten.
Cã thÓ t×m trë vµo toµn phÇn cña chÊn tö thø k b»ng çch chia UK cho IK.
Uk I I I
 Z k (V )  1 Z k 1  2 Z k 2  ....  Z kk  .... N Z kN  Z kk  Z k ( p a ) ; (5.4)
Ik Ik Ik Ik
ë ®©y Z K(p-a) lµ trë ph¶n ¶nh cña tÊt c¶ çc chÊn tö kh¸c vµo chÊn tö
thø k. Trë ph¶n ¶nh ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
N
Ii
Z k ( pa )   Z ki ; ik (5.5)
i 1 Ik
Trë ph¶n ¶nh phô thuéc vµo trë liªn kÕt cña chÊn tö k víi tõng chÊn tö
cßn l¹i vµ phô thuéc vµo quan hÖ biªn ®é vµ pha gi÷a ®ång çc chÊn tö
150
trªn anten. Trong têng hîp riªng khi dßng cña çc chÊn tö ®ång biªn vµ
®ång pha th× trë ph¶n ¶nh b»ng trë liªn kÕt.
Nh vËy ®Ó tÝnh trë vµo cña mét chÊn tö ë trong hÖ víi çc chÊn tö
kh¸c, ta cÇn biÕt dßng trªn çc chÊn tö, trë riªng vµ trë liªn kÕt cña chóng
(x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p søc ®iÖn ®éng c¶m øng).
5.2. chÊn tö nöa sãng cã mÆt ph¶n x¹ ph¼ng
5.2.1. §Æc ®iÓm vÒ cÊu tróc
Trong mÆt ph¼ng tõ th× chÊn tö ®èi xøng tuyÕn tÝnh lµ mét anten
v« híng. Trong trêng hîp cÇn cã sù ph¸t x¹ ®Þnh híng vÒ mét phÝa ngêi ta
cã thÓ dïng mét mÆt ph¶n x¹ b»ng kim lo¹i ®Æt gÇn chÊn tö (h×nh 5.3).
Khi tÝnh ®Æc trng híng vµ çc tham sè cña anten nµy, ®Ó ®¬n gi¶n
ta gi¶ thiÕt mÆt ph¶n x¹ lµ réng v« h¹n. Motel ®· chøng minh r»ng cã thÓ
gi¶ thiÕt nh vËy khi kÝch thíc cña mÆt ch¾n song song víi trôc chÊn tö v-
ît qu¸ chiÒu dµi cña anten kho¶ng 10  20% vµ kÝch thíc vu«ng gãc víi
trôc chÊn tö lín h¬n hoÆc b»ng mét bíc sãng (khi chÊn tö ®Æt çch mÆt
ph¶n x¹ kh«ng qu¸ 0,3 )
H×nh 5-3. ChÊn tö ®èi xøng cã mÆt ph¶n x¹ ph¼ng.

a) ¸p dông ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng
h
b) §Æc trng híng cña nã khi tû sè thay ®æi

151
§Ó gi¶m träng lîng vµ søc c¶n giã, trong d¶i sãng m vµ dm ngêi ta th-
êng lµm mÆt ph¶n x¹ b»ng nh÷ng líi kim lo¹i víi ®iÒu kiÖn kÝch thíc cña
çc lç ph¶i kh¸ nhá so víi bíc sãng .

Chóng ta sÏ dïng ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng ®Ó tÝnh ®Æc trng híng cña
chÊn tö cã mÆt ph¶n x¹. Nhê ph¬ng ph¸p nµy, ta sÏ thay thÕ viÖc xÐt tr-
êng cña mét anten ®Æt gÇn mét mÆt kim lo¹i réng v« h¹n, ph¼ng b»ng
viÖc kh¶o s¸t trêng cña hÖ gåm anten ®ã vµ ¶nh g¬ng cña nã ®èi víi mµn
ch¾n kim lo¹i (h×nh 5.3a).
§Æc trng híng cña hÖ nµy ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
fth () = f 1 (). f hÖ () (5.6)
Trong ®ã f 1 ()- ®Æc trng híng cña chÊn tö nöa sãng vµ ®îc x¸c ®Þnh
theo (3.7)
fhÖ ()- thõa sè cña hÖ çc nguån ph¸t x¹ gi¸n ®o¹n tuyÕn tÝnh cã pha
biÕn thiªn tuyÕn tÝnh. Thõa sè ®ã ®îc x¸c ®Þnh theo.
N 
sin   kd cos    o  
2 
fhÖ () = (5.7)
1 
sin   kd cos    o  
2 
Trong trêng hîp ®ang xÐt th× N = 2, d = 2h;  o = .
Tõ ®©y suy ra:

sin  2kh cos    
 2 sin(kh cos  )
fhÖ () = sin  kh cos     (5.8)
 
 2
NÕu chó ý tíi sù thay ®æi gãc tÝnh  th× ®Æc trng híng tæng hîp
trong mÆt ph¼ng E cña chÊn tö nöa sãng cã mÆt ph¶n x¹ ph¼ng cã thÓ
tÝnh theo c«ng thøc:
   
 cos 2 sin   
   sin( kh. cos  
fhÖ () = 120  cos  
(5.9)
 
 
Trong mÆt ph¼ng H
152
Fth () = 120 [sin (kh.cos)] (5.10)
h
Khi ≤ 0,25 th× ®Æc trng híng cña anten nµy chØ cã 1 çnh cùc ®¹i

cña gi¶n ®å híng trïng víi ph¸p tuyÕn cña mÆt ph¶n x¹ ( = 0) vµ nã cã gi¸
h h
trÞ lín nhÊt khi = 0,25. Khi > 0,25 th× ®é réng çnh sãng chÝnh
 
t¨ng, nhng víi  = 0 sÏ xuÊt hiÖn cùc tiÓu t¬ng ®èi. Khi çc kÝch thíc cña
mÆt ph¶n x¹ h÷u h¹n th× ®é réng çnh chÝnh vµo kho¶ng (70-140 0 ) cßn
çnh sau F 1b = 0,15  0,35.
Cã thÓ tÝnh D cña chÊn tö cã mÆt ph¶n x¹ ph¼ng theo (1-29). Chó ý
tíi (5.9) vµ (5.10), theo híng cùc ®¹i ta cã:
480
Dmax  sin 2 kh (5.11)
R
Trong ®ã R ∑ lµ trë ph¸t x¹ cña chÊn tö ®· kÓ ®Õn trë ph¶n ¶nh.

R ∑ = R 11 - R 12 (5.12)
D max cña anten nµy kho¶ng 5  7.
Nh vËy chÊn tö cã mÆt ph¶n x¹ ph¼ng lµ mét anten ®Þnh h íng yÕu.
Trong 1 sè trêng hîp nã ®îc dïng lµm bé chiÕu x¹ cña çc anten g¬ng vµ ®-
îc dïng lµm çc yÕu tè trong anten ®ång pha thuéc d¶i sãng cm vµ dm.
5.3. ChÊn tö nöa sãng cã thanh

ph¶n x¹ thô ®éng tuyÕn tÝnh
5.3.1. Nguyªn lý ho¹t ®éng
§Ó n©ng cao tÝnh ®Þnh híng cña chÊn tö, cã thÓ dïng mét chÊn tö
thø 2 ®Æt song song víi nã. Cã thÓ chøng tá r»ng nÕu 2 chÊn tö nh nhau
®Æt song song vµ çch nhau mét kho¶ng /4, chóng ®îc cÊp ®iÖn b»ng
nh÷ng dßng cã tÇn sè vµ biªn ®é nh nhau nhng lÖch pha nhau 90 0 th× ®Æc
trng híng tæng hîp cña hÖ cã cùc ®¹i híng vÒ phÝa chÊn tö cã dßng chËm
153
pha. HÖ ®ã kh«ng ph¸t x¹ vÒ híng ngîc l¹i (h×nh 5.4). ChÊn tö cã dßng
nhanh pha ®îc gäi lµ thanh ph¶n x¹, cßn chÊn tö cã dßng chËm pha ® îc gäi
lµ thanh dÉn x¹. Dïng çc thanh ph¶n x¹ vµ dÉn x¹ chñ ®éng th êng gÆp
khã kh¨n phøc t¹p trong viÖc cÊp ®iÖn cho anten. V× thÕ ng êi ta thêng
dïng çc thanh ph¶n x¹ vµ dÉn x¹ thô ®éng. Chóng kh«ng liªn hÖ trùc tiÕp
víi m¸y ph¸t mµ ®îc kÝch thÝch b»ng trêng cña chÊn tö chñ ®éng.
§Ó ®¹t ®îc nh÷ng quan hÖ cÇn thiÕt gi÷a biªn ®é vµ pha cña dßng
cña chÊn tö chñ ®éng víi çc chÊn tö ph¶n x¹ vµ dÉn x¹ thô ®éng, ng êi ta
®· chän kho¶ng çch gi÷a chóng vµ ®iÒu chØnh ®é dµi cña chóng. Khi
kÐo dµi chÊn tö nöa sãng so víi chiÒu dµi céng hëng th× thµnh phÇn
kh¸ng cña trë vµo cã c¶m tÝnh, cßn khi rót ng¾n - dung tÝch. Do ®ã ta cã
thÓ b¶o ®¶m ®îc gi¸ trÞ lÖch pha cña dßng trªn chÊn tö thô ®éng so víi
pha cña dßng trªn chÊn tö chñ ®éng sao cho nã trë thµnh thanh ph¶n x¹
hoÆc dÉn x¹. Khi chiÒu dµi cña thanh ph¶n x¹ lín h¬n 5  10% vµ thanh
dÉn x¹ nhá h¬n 5  10% chiÒu dµi cña thanh ph¸t x¹ nöa sãng chñ ®éng vµ
víi kho¶ng çch gi÷a chóng vµ chÊn tö chñ ®éng vµo kho¶ng (0,1  0,3)
th× trêng cña hÖ bÞ lµm yÕu ®¸ng kÓ vÒ phÝa thanh ph¶n x¹ vµ t¨ng
®¸ng kÓ vÒ phÝa thanh dÉn x¹.
H×nh 5-4.
HÖ gåm 2 chÊn tö chñ ®éng
a) Çch bè trÝ çc chÊn tö; b) §Æc trng híng;
5.3.2. Quan hÖ gi÷a dßng trªn çc chÊn tö thô ®éng vµ chñ ®éng
Çc chÊn tö chñ ®éng 1 vµ thô ®éng 2 ®Æt song song vµ çch nhau
mét kho¶ng d (h×nh 5.5)
Ph¬ng tr×nh KiÕc - khèp ®èi víi hÖ nµy cã d¹ng:
154
H×nh 5-5. HÖ chÊn tö chñ ®éng 1 vµ thô ®éng 2.
U 1 = I 1 Z11 + I 2Z 12 (5.13)
0 = I 2Z 22 + I 1 Z12 (5.14)
Tõ (5.14) ta t×m ®îc hÖ thøc gi÷a dßng trªn chÊn tö thô ®éng vµ chñ
®éng.
I2 Z
  12  m.e jo (5.15)
I1 Z 22
Trong ®ã:
R122  X 122
m (5.16)
R222  X 222
Lµ m« ®un cña tû sè dßng, cßn.
X 12 X
o    arctg  arctg 22 (5.17)
R 12 R22
Lµ pha cña tû sè sè dßng.
Chóng ta sÏ ¸p dông quy t¾c nh©n ®Æc trng híng ®èi víi hÖ nguån rêi
r¹c ®Ó t×m ®Æc trng híng cña chÊn tö cã thanh ph¶n x¹ hoÆc dÉn x¹ thô
®éng (xem h×nh 5.5)
fth () = f 1 () . f hÖ ()
Theo kÕt qu¶ trong môc 2.2.
N
I i j ( i 1) kd cos 
fhÖ () = 
i 1 I1
e (5.18)
I2
NÕu lÊy N = 2,  me jo vµ tÝnh gãc  ®èi víi híng vÒ phÝa chÊn tö
I1
chñ ®éng 1 ®Õn 2 ta sÏ cã:
j 0 jkd cos 
fhÖ () = 1  me .e  1  m2  2m cos(o  kd cos  ) (5.19)
155
H×nh 5-6. §Æc trng híng cña hÖ bao gåm 1 chÊn tö ho¹t ®éng vµ
1 chÊn tö thô ®éng (ph¶n x¹ hoÆc dÉn x¹) ë trong mÆt ph¼ng
tõ
H×nh 5-6 m« t¶ çc ®å thÞ cña thõa sè cña hÖ bao gåm mét chÊn tö
ho¹t ®éng vµ mét chÊn tö thô ®éng (ph¶n x¹ hoÆc dÉn x¹) ®èi víi çc
kho¶ng çch ®iÖn d/ kh¸c nhau vµ ®èi víi çc çch ®iÒu chØnh chÊn tö
thô ®éng kh¸c nhau. Tõ h×nh 5 - 6 ta thÊy r»ng kho¶ng çch gi÷a çc chÊn
 x 
tö vµo kho¶ng (0,15  0,25) vµ trë cña chÊn tö cã tÝnh c¶m  arctg  0 
22
 R 22 
th× chÊn tö thô ®éng cã t¸c dông nh mét thanh ph¶n x¹. Còng víi
kho¶ng çch chÊn tö nh thÕ nhng trë cña chÊn tö thô ®éng cã tÝnh dung
 x 
 arctg 22  0  th× nã cã t¸c dông nh mét thanh dÉn x¹:
 R22 
Sau khi nh©n (5.19) víi f 1 () th× ta cã:

- Trong mÆt ph¼ng H
fhÖ () = 60 1  m 2  2 m cos(kd cos   o ) (5.20)
- Trong mÆt ph¼ng E
 
cos sin  
 2 
fhÖ () = 60 cos 
1  m 2  2m cos( kd cos    o ) (5.21)
5.3.4. Trë vµo ë lèi vµo cña chÊn tö ho¹t ®éng
Theo (5.4) th× trë vµo toµn phÇn cña chÊn tö cã thanh ph¶n x¹ hoÆc
dÉn x¹ thô ®éng b»ng tæng trë riªng z 11 vµ trë ph¶n ¶nh.
I2
Z v  Z11  Z12 (5.22)
I1
HoÆc: Zv = Z 11 + me j o (R 12 + jX 12) = R v + jX v (5.23)

ë ®©y:
R v = R11 + m (R 12 cos o - X 12 sin o) (5.24)
156
X v = X 11 + m (R 12 sin o + X 12 cos o ) (5.25)
Lµ thµnh phÇn ho¹t vµ kh¸ng cña trë vµo ë lèi vµo cña chÊn tö ho¹t
®éng.
D cña chÊn tö nöa sãng cã thanh ph¶n x¹ (hoÆc dÉn x¹) theo h íng ph¸t
x¹ cùc ®¹i cã thÓ ®îc tÝnh theo c«ng thøc (1-29’). Chó ý ®Õn biÓu thøc
(5.20) vµ (5.24) ta cã:
1  m 2  2m cos kd   o 
Dmax  120 (5.26)
R11  m R12 cos  o  X 12 sin o 
Gi¸ trÞ D max phô thuéc vµo çch ®iÒu chØnh chÊn tö thô ®éng X 22.
5.4. Çc anten dÉn ®êng (anten dÉn x¹)
5.4.1. NhËn xÐt chung

Anten dÉn ®êng lµ mét hÖ gåm mét chÊn tö ho¹t ®éng mét hoÆc 2
thanh ph¶n x¹ thô ®éng vµ mét sè thanh dÉn x¹ (h×nh 5-7)
V× anten ph¸t x¹ m¹nh vÒ híng çc thanh dÉn x¹, cho nªn çc thanh dÉn
x¹ t¹o thµnh mét ®êng dÉn sãng ®Æc biÖt, v× thÕ do tÝnh chÊt cña nã
anten dÉn ®êng gÇn gièng çc anten sãng ch¹y cã vËn tèc pha chËm. Khi
x¸c ®Þnh sè thanh dÉn x¹ cÇn chó ý r»ng do dßng trªn çc thanh dÉn s¹
cµng xa ë phÝa cuèi ®èi víi tÝnh ph¬ng híng cña anten cµng Ýt. V× thÕ
ngêi ta thêng kh«ng lµm qu¸ 10 thanh dÉn x¹. Khi ®ã ®é réng çnh sãng ë
møc nöa c«ng suÊt vµo kho¶ng 30  35 0 .
Anten dÉn ®êng ®îc dïng réng r·i trong v« tuyÕn truyÒn h×nh, trong
çc tuyÕn th«ng tin chuyÓn tiÕp vµ trong çc ®µi ra®a sãng mÐt. Anten
nµy ®îc dïng phæ biÕn nh thÕ v× nã cã tÝnh ®Þnh híng t¬ng ®èi tèt nhng
kÝch thíc vµ träng lîng kh«ng lín l¾m, cÊu tróc l¹i ®¬n gi¶n.
Nhîc ®iÓm cña anten nµy lµ d¶i tÇn hÑp, ®iÒu chØnh khã.
Anten dÉn ®êng lµ mét hÖ tuyÕn tÝnh cña çc nguån ph©n bè rêi r¹c
(môc 2.2) v× thÕ:
157
N
I i j (i  k i cos )
ft.h () = f 1 () = f 1 () i 1 I2
e (5.27)
ë ®©y I 2 – biªn ®é dßng trªn chÊn tö ho¹t ®éng.

Nh vËy ta cã thÓ tÝnh ®îc ®Æc trng híng nÕu biÕt çc tû sè dßng I i /I2
vµ kho¶ng çch tõ chÊn tö ho¹t ®éng tíi chÊn tö thô ®éng bÊt kú  i . ViÖc
tÝnh to¸n nµy kh¸ phøc t¹p, v× thÕ trong thùc tÕ ngêi ta thêng dïng çc
c«ng thøc gÇn ®óng. Tõ (5.27) ta cã thÓ nhËn ®îc c«ng thøc gÇn ®óng
nÕu ta gi¶ thiÕt:
1. I i = const, gi¶ thiÕt nµy kh«ng g©y ¶nh hëng lín tíi d¹ng ®Æc trng
híng cña anten v× vai trß quyÕt ®Þnh chñ yÕu quyÕt ®Þnh d¹ng ®Æc tr ng
híng lµ çc hÖ thøc pha.
2.  i = (i - 2). d tb ; ë ®©y d tb - lµ kho¶ng çch trung b×nh gi÷a çc chÊn

tö. Tøc lµ:
N 1
d i
L (5.28)
d tb  i 1

N 1 N 1
ë ®©y L lµ chiÒu dµi toµn bé anten.
3.  i = - k i lµ pha cña dßng trªn çc chÊn tö gi¶m theo quy luËt tuyÕn
tÝnh.
Trong trêng hîp nµy thõa sè cña hÖ cã d¹ng:
N
fhÖ () = e i 1
 j ( i  2 ) kd tb (1 cos  )
Sau khi biÕn ®æi ta cã

N 
sin  kdtb (1  cos  ) 
2  ;
fhÖ () = (5.29)
1 
sin  kdtb (1  cos  
2 
So s¸nh sè liÖu tÝnh to¸n víi thùc nghiÖm ngêi ta thÊy r»ng ®Ó chÝnh
x¸c hai c«ng thøc gÇn ®óng ë trªn ta cÇn thay n b»ng N + 2, khi ®ã:
158
N 2 
 2  ;
fhÖ () = (5.30)
1 
2 
Nh vËy ®Æc trng híng cña anten dÉn ®êng trong mÆt ph¼ng E cã
d¹ng:
  N 2 
cos  sin   sin  kd tb (1  cos  ) 
2   2  ;
fhÖ () = (5.31)
cos  1 
2 
H×nh 5 - 8 m« t¶ ®Æc trng híng cña mét anten dÉn ®êng.
H×nh 5-9 m« t¶ sù phô thuéc cña ®é réng cña ®Æc trng híng theo møc
1/2 c«ng suÊt vµo sè thanh dÉn x¹ trªn anten.
H×nh 5-7. H×nh 5-8. §Æc trng híng thùc nghiÖm gåm
S¬ ®å anten dÉn ®êng 1 chÊn tö ho¹t ®éng, 1 thanh ph¶n x¹
vµ 6 thanh dÉn x¹ - FH    , ---FE   
Tõ ®é thÞ ta thÊy r»ng ¶nh hëng cña mçi chÊn tö sau nhá h¬n cña
chÊn tö tríc. §é réng cùc tiÓu cña çnh sãng chÝnh b»ng 25 0  30 0. §ång
thêi chØ ®¹t ®îc gi¸ trÞ ®ã nÕu b¶o ®¶m chÕ ®é tèi u cña çc dßng trªn
çc chÊn tö thô ®éng. Muèn vËy cÇn bè trÝ sao cho kho¶ng çch gi÷a
chÊn tö ho¹t ®éng vµ thanh ph¶n x¹ n»m trong giíi h¹n (0,15  0,25);
chiÒu dµi cña çc thanh dÉn x¹ (0,48  0,40)  vµ cµng xa chÊn tö ho¹t
®éng th× chiÒu dµi çc thanh dÉn xa gi¶m dÇn.
159
§é réng çnh sãng chÝnh theo møc 1/2 c«ng suÊt, theo c«ng thøc gÇn
®óng:

2 0o,5  B. ; (5.33)
L
H×nh 5-9. Sù phô thuéc cña ®é réng çnh
ë ®©y L-®é dµi toµn anten
sãng chÝnh theo møc nöa c«ng suÊt vµo sè
B- HÖ sè phô thuéc L/
L
Khi = 1,5  10,2 th× B = 56  71

Trêng hîp tæng qu¸t ta cã thÓ tÝnh D theo (1 - 29'), nhng trong nhiÒu
trêng hîp c«ng thøc ®ã kh¸ phøc t¹p. Ngêi ta ®· t×m nhiÒu c«ng thøc thùc
nghiÖm. HÇu hÕt çc c«ng thøc ®ã ®Òu ®a ®îc vÒ d¹ng:
L
Dmax  A. (5.34)

L
ë ®©y khi = 1  7 th× hÖ sè A cã gi¸ trÞ trong kho¶ng 10  5

Khi t¨ng sè dÉn x¹ th× hÖ A gi¶m dÇn tøc lµ D t¨ng cêng cµng chËm.
Khi sè thanh dÉn x¹ nhá th× çc kÕt qu¶ tÝnh to¸n kh¸ trïng víi çc sè liÖu
thùc nghiÖm ®ã.
5.4.5. Trë vµo

Theo (5.3) ta cã:
N
U2 I
 Z v  Z 22   i Z 2i
I2 i 1 I 2
i 2
(5.35)
Çc tÝnh to¸n vµ thùc nghiÖm cho thÊy r»ng thµnh phÇn ho¹t cña trë
vµo cña chÊn tö sãng ho¹t ®éng do ¶nh hëng cña çc chÊn tö thô ®éng sÏ
gi¶m tíi (2030) «m. §iÒu nµy g©y khã kh¨n cho viÖc phèi hîp víi phi ®e.
§Ó n©ng cao trë vµo cña anten, ngêi ta thêng dïng chÊn tö vßng pistolkor
®Ó lµm chÊn tö ho¹t ®éng trªn anten. Ngoµi ra khi dïng chÊn tö vßng
pistolkor ta cßn dÔ dµng g¾n nã trùc tiÕp víi trôc kim lo¹i v× chç gÇn lµ
®iÓm nót cña ®iÖn ¸p nªn kh«ng cÇn çch ®iÖn.
5.4.6. D¶i th«ng cña anten dÉn ®êng
160
Çc anten dÉn ®êng ph¶n øng rÊt nh¹y ®èi víi sù biÕn ®æi tÇn sè v×
r»ng nã bao gåm çc yÕu tè céng hëng. Do sù biÕn thiªn kho¶ng çch gi÷a
çc chÊn tö nªn x¶y ra sù biÕn thiªn ®Æc trng híng vµ trë vµo cña anten.
Do ®ã anten dÉn ®êng lµ mét anten cã d¶i th«ng hÑp. Tríc hÕt anten cã
tÝnh d¶i hÑp v× sù thay ®æi rÊt m¹nh cña trë vµo theo tÇn sè. Ng êi ta x¸c
®Þnh ®îc r»ng t¸c dông cña thanh ph¶n x¹ ®èi víi Z v cña anten m¹nh h¬n
nhiÒu so víi t¸c dông cña thanh dÉn x¹, v× thÕ nªn dïng çc thanh ph¶n x¹
cã d¶i th«ng réng (h×nh 5 - 10).
Çc chÊn tö vßng pistolkor còng
lµm t¨ng d¶i th«ng cña anten bëi v×
chÝnh chóng lµ nh÷ng anten cã d¶i
th«ng réng h¬n so víi çc chÊn tö
th«ng thêng. H×nh 5-10. Thanh ph¶n x¹ thô
®éng d¶i réng
5.5. HÖ anten dÉn ®êng
Mét anten dÉn ®êng víi sè thanh dÉn x¹ nhá h¬n 10 kh«ng thÓ t¹o nªn
gi¶n ®å híng cã ®é réng çnh sãng theo møc 1/2 c«ng suÊt nhá h¬n 30 0.
Ngêi ta t¨ng tÝnh ®Þnh híng b»ng çch dïng vµi anten dÉn ®êng ®Æt çch
nhau d’ vµ ®îc kÝch thÝch ®ång pha (h×nh 5-11). §èi víi hÖ gåm 2 anten
(h×nh 5-11a) d’ = (1,1  1,25)  sÏ b¶o ®¶m 2 0,5   20  25 .NÕu dïng 4
o o
anten (h×nh 5-11b) víi d’ = 1,3  ta sÏ cã 2 0,5  10  15 .

o o
H×nh 5-11. HÖ thèng anten dÉn ®êng phøc t¹p
161
§Æc trng híng cña hÖ gåm n anten dÉn ®êng ®Æt trong mÆt ph¼ng ®iÖn
  N 2 
cos  sin   sin  kd td (1  cos  ) 
2   2  
fth () = 60
cos  1 
sin  kdtd (1  cos  ) 
2 
n 
sin  kd  sin  
2
  
(5.36)
1 
sin  kd  sin  
2 
§Æc trng híng cña anten trong mÆt ph¼ng tõ thùc tÕ vÉn nh ®Æc trng
híng cña mét anten dÉn ®êng (c«ng thø 5 - 32). NÕu mÆt ph¼ng H vu«ng
gãc víi mÆt ®Êt vµ nÕu gi¶ thiÕt r»ng ®Êt dÉn ®iÖn lý tëng th× ta cã:
N 2 
sin  kdtd (1  cos  ) 
 2  sin(kh sin  )
fth () = 60 (5.37)
 1 
2 
ë ®©y h lµ chiÒu cao ®Æt anten trªn mÆt ®Êt.

§Ó më réng vïng nh×n ®îc cña çc ®µi ra®a th× ®Æc trng híng trong
mÆt ph¼ng th¼ng ®øng ph¶i cã d¹ng qu¹t. Cã thÓ t¹o ®îc gi¶n ®å híng
nh thÕ b»ng çch dïng anten dÉn ®êng hai tÇng (h×nh 5.11c). Kho¶ng çch
gi÷a hai tÇng ph¶i chän sao cho çc ®iÓm kh«ng trong ®Æc tr ng híng cña
tÇng trªn ph¶i ®îc çc cùc ®¹i trong ®Æc trng híng cña tÇng díi trïm lªn
(h×nh 5.12).
CÇn chó ý r»ng nÕu cÊp ®iÖn ®ång pha cho çc tÇng sÏ kh«ng thÓ
hoµn toµn triÖt tiªu nh÷ng chç lâm trong ®Æc trng híng cña anten do sù
giao thoa gi÷a çc trêng cña tÇng trªn E t vµ tÇng díi E d. §Ó hoµn toµn triÖt
tiªu ®iÓm kh«ng ta cÇn ph¶i cÊp ®iÖn lÖch pha cho çc tÇng. Trong trêng
hîp ®ã trêng tæng hîp ®îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:
E t .h  Et2  E d2
162
B»ng çch ®iÒu chØnh sù ph©n phèi c«ng suÊt gi÷a 2 tÇng ta cã thÓ
cã ®îc nh÷ng ®Æc trng híng cã d¹ng kh¸c nhau trong mÆt ph¼ng th¼ng
®øng.
Cã thÓ dïng bé biÕn ®æi Y ®Ó cÊp ®iÖn cho çc tÇng cña anten dÉn
®êng phøc t¹p víi ®é lÖch pha 90 0. §Ó ®iÒu chØnh ph©n bè c«ng suÊt ®a
vµo çc tÇng, vµ cßn ®Ó phèi hîp fi®e chÝnh (tõ m¸y ph¸t tíi) víi 2 fi®e
cÊp ®iÖn cho 2 tÇng (h×nh 5-13). Bé biÕn ®æi Y lµm b»ng ®êng d©y
®ång trôc.
H×nh 5-12. VÞ trÝ ®Æc trng híng H×nh 5-13. S¬ ®å bé biÕn ®æi
cña 2 tÇng trong anten dÉn ®êng phøc Y
t¹p.
§Ó tr¸nh mÊt phèi hîp t¹i ®iÓm ph©n nh¸nh, ngêi ta nèi çc ®o¹n d©y
®o¶n m¹ch còng b»ng d©y ®ång trôc cïng lo¹i dµi 1 1 vµ 1 2 víi çc fi®e  1
vµ  2 t¹i çc ®iÓm 1 vµ 2 çch ®iÓm ph©n nh¸nh   /4. Çc tÇng anten
ph¶i phèi hîp víi çc fi®e  4 vµ  .
Cã thÓ chøng tá r»ng sÏ cã sù phèi hîp t¹i ®iÓm ph©n nh¸nh nÕu trë t¹i
®iÓm 3 Z 3   , ®iÒu kiÖn nµy ®îc tho¶ m·n khi:

1  2  (5.38)
4
Khi tho¶ m·n (5.38) th× tû sè c«ng suÊt ®a vµo 2 tÇng
Pd U 22
 2  tg 2 k .2 (5.39)
Pt U1
ë ®©y:
163
2
k 

Nh vËy thay ®æi chiÒu dµi cña çc ®o¹n phi®e ℓ1 vµ ℓ 2 ta cã thÓ thay
®æi sù ph©n bè c«ng suÊt cho 2 tÇng.
5.6. anten dµn ®ång pha nhiÒu chÊn tö
5.6.1. CÊu tróc
Anten dµn ®ång pha nhiÒu chÊn tö lµ nh÷ng dµn chÊn tö nöa sãng ®ång
pha xÕp trªn mét mÆt ph¼ng hoÆc theo mét ®êng th¼ng. Tõng cÆp chÊn tö
®îc
nèi víi phi®e song hµnh (hai chÊn tö nöa sãng ®îc kÝch thÝch chung ë ®Çu nót
t¹o thµnh mét chÊn tö toµn sãng). Hai chÊn tö liªn tiÕp çch nhau /2. §Ó b¶o
®¶m cấp ®iÖn ®ång pha cho çc chÊn tö, ®©y phi®e ph¶i b¾t chÐo (h×nh
5.14).
H×nh 5-14. S¬ ®å anten dµn ®ång pha nhiÒu chÊn tö
Anten ®ång pha ®îc x©y dùng nh trªn sÏ tËp trung ph¸t x¹ vÒ 2 phÝa vu«ng
gãc víi anten. §Ó ph¸t x¹ ®¬n, híng ngêi ta thêng dïng thªm mét hÖ ph¶n x¹ ®Æt
çch anten kho¶ng 0,25 . HÖ ph¶n x¹ thêng lµ nh÷ng d¶i kim lo¹i ph¼ng hoÆc
lµ nh÷ng líi d©y kim lo¹i. Nh÷ng hÖ ph¶n x¹ ®ã lµ nh÷ng hÖ kh«ng céng hëng.
164
VÒ mÆt cÊu tróc dïng nh÷ng hÖ ph¶n x¹ ®ã còng rÊt thuËn lîi: çc chÊn tö cã
thÓ g¾n víi hÖ ph¶n x¹ b»ng nh÷ng thanh kim lo¹i t¹i ®iÓm nót cña ®iÖn ¸p.
Ngêi ta thêng dïng nhÊt lµ nh÷ng anten ®ång pha ph¸t x¹ ph©n cùc ngang.
Anten ®ång pha nhiÒu chÊn tö lµ mét hÖ ph¼ng gåm çc nguån ph¸t x¹
®ång nhÊt, gi¸n ®o¹n, ®Þnh híng nh nhau.
§Æc trng híng cña hÖ nµy trong mÆt ph¼ng n»m ngang trïng víi ®Æc trng
híng cña mét tÇng trong mÆt ph¼ng ®ã. Trong mÆt ph¼ng ®øng d¹ng cña
®Æc trng híng kh«ng chØ chÞu ¶nh hëng cña sè tÇng, ¶nh h¬ng do d¹ng ®Æc
trng híng cña mét chÊn tö trong mÆt ph¼ng ®ã mµ cßn chÞu ¶nh hëng nhiÒu
cña mÆt ®Êt. Trong c¶ 2 mÆt ph¼ng ®Òu ph¶i chó ý ®Õn ¶nh hëng cña hÖ
ph¶n x¹.
Nh vËy viÖc tÝnh ®Æc trng híng cña dµn ph¼ng 2 chiÒu trong mçi mÆt
ph¼ng sÏ dÉn tíi viÖc tÝnh ®Æc trng híng cña çc dµn tuyÕn tÝnh t¬ng øng.
§Æc trng híng chuÈn ho¸ cña hÖ tuyÕn tÝnh çc nguån ph¸t x¹ gi¸n ®o¹n ®ång
nhÊt trong mÆt ph¼ng bÊt kú ®îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:
Ft.h () = F1 (). Fhe (). Fp () (5.40)
ë ®©y:
Fth()- ®Æc trng híng chuÈn ho¸ tæng hîp cña anten cã hÖ ph¶n x¹ trong
mÆt ph¼ng n»m ngang hoÆc th¼ng ®øng trong kh«ng gian tù do.
F1()- ®Æc trng híng chuÈn ho¸ cña 1 chÊn tö trong mÆt ph¼ng ®ã.
FhÖ()- thõa sè chuÈn ho¸ cña hÖ ®ång pha tuyÕn tÝnh gåm çc nguån gi¸n
®o¹n.
Fp()- thõa sè chuÈn ho¸ chó ý tíi ¶nh hëng cña hÖ ph¶n x¹ ph¼ng.
§Ó tÝnh ¶nh hëng cña ®Êt ®èi víi ®Æc trng híng cña anten th× ph¶i thªm
vµo (5.40) thõa sè ®Êt (thõa sè giao thoa):
Fth () = F1(). Fhe (). Fp (). Fd() (5.41)
165
D¹ng ®Æc trng híng cña anten ®ång pha n»m ngang trong mÆt ph¼ng n»m
ngang ®îc m« t¶ trªn h×nh 5.15. Trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng h×nh 5.16 (cã
kÓ ®Õn ¶nh hëng cña mÆt ®Êt dÉn ®iÖn lý tëng).
H×nh 5-15. §Æc trng híng trong mÆt ph¼ng n»m ngang
cña anten ®ång pha n»m ngang
1. m = 2; 2. m = 4; 3. m = 8; m - sè chÊn tö 1/2 sãng trong mét tÇng.
H×nh 5-16.
§Æc trng híng trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng cña anten ®ång pha n»m ngang
mét tÇng cã hÖ sè ph¶n x¹ trªn mÆt ®¸t dÉn ®iÖn lý tëng
5.6.3. Trë ph¸t x¹ vµ hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng
166
Trë ph¸t x¹ cña anten ®ång pha lµ tæng trë ph¸t x¹ cña tÊt c¶ çc chÊn tö trªn
anten. Trë ph¸t x¹ cña mçi mét chÊn tö l¹i bao gåm trë ph¸t x¹ riªng R ∑=73,1 «m
vµ çc trë ph¶n ¶nh do çc chÊn tö kh¸c ®a vµo. Çc trë ph¶n ¶nh ®ã ®îc x¸c
®Þnh theo ®å thÞ hoÆc b¶ng. Çc chÊn tö cµng xa nhau th× ¶nh hëng t¬ng hç
cµng gi¶m ®i. V× thÕ gi¸ trÞ trë ph¸t x¹ cña mçi chÊn tö Ýt kh¸c gi¸ trÞ trë ph¸t
x¹ riªng cña nã. Trë ph¸t x¹ tæng céng cña c¶ anten kh«ng cã hÖ ph¶n x¹ cã thÓ
lÊy gÇn ®óng b»ng:
R∑tæng  m.n R∑ (5.42)
Trë ph¸t x¹ cña anten ®ång pha n»m ngang cã hÖ ph¶n x¹ ho¹t ®éng xÊp xØ
gÊp ®«i trë ph¸t x¹ cña anten ®ã khi kh«ng cã hÖ ph¸t x¹.
Trong trêng hîp cã hÖ ph¶n x¹ thô ®éng th× trë ph¸t x¹ t¨ng lªn 60  70%.
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten ®ång pha cã thÓ tÝnh theo ph¬ng
ph¸p tæng qu¸t (xem ch¬ng 1) vµ nã ®îc biÓu diÔn qua ®Æc trng híng hoÆc trë
ph¸t x¹ cña anten. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten thêng dïng thêng vµo
kho¶ng vµi chôc ®Õn vµi tr¨m.
5.6.4. Trë vµo vµ d¶i tÇn c«ng t¸c
V× kho¶ng çch gi÷a çc chÊn tö liªn tiÕp trong mçi cét lµ /2 nªn trë vµo
cña mét cét chÊn tö tÝnh t¹i ®iÓm nèi cña chÊn tö ë tÇng díi cïng b»ng:
1
Z 1C  .Z 1 (5.43)
n
ë ®©y Z1 lµ trë cña 1 chÊn tö ®èi xøng dµi  (nã gåm 2 chÊn tö nöa sãng).
Trë vµo t¹i ®iÓm ph©n nh¸nh cña phi ®e s¬ cÊp ®îc x¸c ®Þnh theo lý thuyÕt
®êng d©y dµi.
V× ®é dµi phi ®e nèi gi÷a 2 tÇng liªn tiÕp lµ /2 nªn khi cã sù sai lÖch khái
bíc sãng tÝnh to¸n th× sù cÊp ®iÖn kh«ng cßn ®ång pha n÷a do ®ã ®Æc trng
híng bÞ sai l¹c. Nh÷ng tÝnh to¸n cho thÊy r»ng ®èi víi anten ®ång pha 2 tÇng
th× çc tÝnh chÊt ®Þnh híng chØ cã thÓ cßn dïng ®îc trong d¶i tÇn 25%, cßn
4 tÇng - 10%.
§Ó lµm gi¶m ¶nh hëng cña trë vµo cña çc chÊn tö ®Õn ®é réng d¶i th«ng
cña anten ngêi ta lµm çc chÊn tö b»ng nh÷ng b¶ng kim lo¹i.
167
Ch¬ng 6
Anten sãng ch¹y
6.1. anten x¬ng ç
6. 1.1. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng - tham sè ®iÖn c¬ b¶n
Anten x¬ng ç lµ mét anten ®iÓn h×nh cña lo¹i anten nhiÒu yÕu tè bøc x¹
däc. Nã lµ lo¹i anten sãng ch¹y dïng phæ biÕn ë çc trung t©m thu th«ng tin. ¦u
®iÓm c¬ b¶n cña nã lµ híng tÝnh tèt, gi¶i réng.
CÊu tróc (h×nh 6.1)
Gåm ®êng d©y AB//CD; mét ®Çu nèi ®Õn m¸y thu, ®Òu kia ®Õn t¶i
Rt   . Trªn ®êng d©y ngêi ta m¾c N chÊn tö song song qua trë kh¸ng liªn kÕt.

Zℓk. Kho¶ng çch gi÷a çc chÊn tö nhá h¬n bíc sãng d . Toµn bé anten ®Æt
2
n»m ngang ë ®é cao h (16 – 25m).
168
H×nh 6-1.
Nguyªn t¾c ho¹t ®éng; tham sè c¬ b¶n.
§Ó ®¬n gi¶n ta xÐt trong chÕ ®é thu. Gi¶ sö sãng tíi mÆt anten díi gãc 
(h×nh 6.2).
ë mçi chÊn tö cã 1 s.®.® g©y ra trong ®êng d©y ABCD 1 dßng vµ ®iÖn ¸p
sãng ch¹y. Thµnh phÇn vÒ t¶i bÞ tiªu hao hÕt mµ kh«ng g©y ra ph¶n x¹. Thµnh
phÇn vÒ m¸y thu sÏ g©y ra ë ®ã mét ®iÖn ¸p tæng céng nµo ®ã.
H×nh 6.2
§©y ABCD kh«ng tham gia vµo viÖc t¹o ®iÖn ¸p ë ®Çu vµo m¸y thu v×
kho¶ng çch gi÷a 2 d©y rÊt nhá so víi bíc sãng nªn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng
trong 2 d©y lu«n ®ång biªn, ®ång pha; nhng ®a tíi ®Çu vµo m¸y thu ngîc nhau
nªn kh«ng g©y ra t¸c dông g×.
Gi¶ sö sãng ®Õn theo híng  = 0 ®Çu tiªn chÊn tö thø N cã s.®.® c¶m øng
eN = e vµ truyÒn vÒ m¸y thu (gi¶ sö V F = c). Sau 1 thêi gian, eN ®Õn vÞ trÝ
chÊn tö N - 1; ®ång thêi lóc nµy ë chÊn tö N - 1 còng cã s.®.® c¶m øng cña
sãng tíi e N-1 = e. Vµ b©y giê cã s.®.® 2e ®i vÒ phÝa m¸y thu. KÕt qu¶ ë
169
®Çu vµo m¸y thu cã s.®.® A = Ne. Nh vËy  = 0 lµ híng thu cùc ®¹i. Thùc tÕ
do VF  c nªn çc s.®.® kh«ng hoµn toµn ®ång pha ë lèi vµo nªn A < Ne nhng
híng cùc ®¹i vÉn lµ  = 0.
Trêng hîp sãng ®Õn theo híng  =  ë t¶i sÏ cã s.®.® Ne vµ tæn hao hÕt;
phÇn truyÒn l¹i m¸y thu sÏ triÖt lÉn nhau.
XÐt chÊn tö thø p vµ p + 1; do ep nhanh pha h¬n ep + 1 vÒ kÝch thÝch sãng
tíi råi ep + 1 l¹i chËm pha h¬n ep do qu·ng ®êng ®Õn m¸y thu; nªn ë ®Çu vµo
m¸y thu 2 s.®.® nµy sai pha nhau 1 lîng 2 kd; ngêi ta cã thÓ chän d ®Ó chóng
ngîc pha nhau, kÕt qu¶ min = 0.
§Ó t×m ®Æc trng híng cña 1 chÊn tö víi ®Æc trng híng cña N bé ph¸t x¹ v«
híng cã ®é di pha liªn tiÕp lµ ;
 = nd;  = c/vF
Bá qua sù suy gi¶m dßng trong d©y, ta cã:
Nkd
sin   cos( ,  ) 
2
fhÖ (,) = kd (6.1)
sin   cos( ,  ) 
2
Do ®ã hµm ph¬ng híng trong 2 mÆt ph¼ng ®îc tÝnh.
Nkd
sin (  cos  )
cos(kl sin  )  cos kl 2
fn ( )  (6.2)
cos  kd
sin (  cos  )
2
Nkd
sin (  cos  )
f n ( )  sin(kh sin  ) 2
kd (6.3)
sin (  cos  )
2
Gi¶n ®å híng cã d¹ng: (ë mF ®øng cã kÓ ®Õn ¶nh hëng cña mÆt ®Êt n÷a)
h×nh 6.3.
170
H×nh 6-3.
§Ó t×m ®é réng çnh sãng cña anten ta xuÊt ph¸t tõ
Nkd
sin (  cos  )  0
2
cos     
o 

T¬ng tù cos o   
Nd
 

(6.4)

Nd 
Khi t¨ng ®é dµi anten (L) ®Æc trng híng ®îc quyÕt ®Þnh chñ yÕu do thõa
1 1
sè giao thao (6.1). §Ó çnh sãng sau nhá cÇn chän d     min . NÕu d gi¶m
3 4
thªm n÷a th× gi¶m thªm mét chót çnh phô cßn tÝnh ph¬ng híng Ýt thay ®æi;
khi d  0 vµ b¶o ®¶m Nd = const ta cã
kL
   cos( ,  ) 
sin
2
fhÖ (, ) = kL (6.5)
sin    cos( ,  ) 
2
B©y giê ta l¹i chuÈn ho¸ theo (, )
kL kL
   1 sin    cos( ,  ) 
sin
2 2
fchuÈn (, ) = kL . kL (6.6)
sin    1 sin    cos( ,  ) 
2 2
L = (N-1) d  Nd - chiÒu dµi anten. Do ®ã:
4 L
D 2 
4
 (6.7)
 F ( ,  ) sin  d d 
2
chuan
o 0
Ngêi ta ®· chøng minh r»ng Dmax ë mäi anten khi kL (-1) =  . V× vËy
  1 2 kL  1
D2 sin (  1) vµ Dmax = 2 (6.8)
 1 2  1
ChiÒu dµi tèi u ®îc t×m tõ ®iÒu kiÖn ®Ó Dmax nghÜa lµ:
kl
sin 2 (  1)  1
2
171
 
vËy Lt / u  & t / u  1  (6.9)
2(  1) 2L
Trªn h×nh 6.4 lµ d¹ng gi¶n ®å híng øng víi vËn tèc pha kh¸c nhau:
H×nh 6-4.
6.1.2. Chän çc yÕu tè cña anten x¬ng ç
Khi thiÕt kÕ anten cÇn chän chiÒu dµi cña nã, sè chÊn tö (hoÆc kho¶ng
çch gi÷a chóng); chiÒu cao ®Æt anten h; trë kh¸ng liªn kÕt Z ℓk vµ trë sãng ®-
êng d©y d.
a) ChiÒu dµi anten: L = (N - 1) d.
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®Æc trng híng vµ cÊu tróc ®Ó chän chiÒu dµi. §é
L
réng çnh sãng sÏ gi¶m theo sù t¨ng (nÕu b¶o ®¶m t/). Gãc më cho phÐp th-

L
êng phô thuéc vµo thay ®æi gãc sãng tíi. Tû sè thêng chän b»ng 6  7 ë sãng

12  15m; L  100m. Chó ý r»ng t¨ng L th× cÊu tróc anten thªm cång kÒnh
phøc t¹p nªn khi bíc sãng trªn 15m ngêi ta vÉn chØ dïng anten cã ®é dµi
L  90  100m.
b) Kho¶ng çch d:
§Ó ®¬n gi¶n cÊu tróc cÇn t¨ng kho¶ng çch d (gi¶n sè chÊn tö N) nhng t¨ng

d sÏ lµm t¨ng ph¸t x¹ phÝa sau vµ bøc x¹ phô. (khi d = th× møc çnh sau b»ng
2
møc çnh sãng chÝnh).
172
  1 1
Th«ng thêng chän d     min . NÕu d nhá h¬n çnh sãng chÝnh Ýt thay
3 4
®æi çnh phô gi¶m 1 chót. Do ®ã sè chÊn tö:
L
N  1
d
c) ChiÒu cao ®Æt anten h:
§îc chän xuÊt ph¸t tõ trÞ sè gãc sãng tíi; nghÜa lµ tõ ®iÒu kiÖn
sin (kh sin ) = 1

VËy h (6.10)
4 sin  m
d) Trë kh¸ng liªn kÕt:
Víi ®êng d©y ABCD chÊn tö lµ t¶i cña nã. §Ó t¸c dông rÏ m¹ch cña chÊn tö
kh«ng ¶nh hëng ®Õn VF cÇn chän c   d . Thêng ®Ó gi¶m ¶nh hëng cña chÊn
tö ®Õn ®êng d©y ngêi ta m¾c vµo ®êng d©y qua Zlk. Trë kh¸ng liªn kÕt cã thÓ
lµ R, L, C hoÆc cã thÓ g¾n trùc tiÕp vµo ®êng d©y (Zlk = 0). Zlk sÏ lµm hao
phÝ 1 phÇn n¨ng lîng lªn ®ã.
- Trêng hîp Zlk lµ ®iÖn dung; phô thuéc tÇn sè. ë phÇn bíc sãng ng¾n cña
d¶i hiÖu suÊt anten A  15  30%. Khi t¨ng bíc sãng th× R∑ rÊt bÐ (do l  0,25
min) vµ Xc rÊt lín, g©y tæn hao lín nªn hiÖu suÊt rÊt thÊp (A = vµi %). §Ó lµm
viÖc trong 1 ngµy ®ªm cÇn 2 anten lo¹i nµy:
- Trêng hîp ZlK lµ ®iÖn trë R, kh«ng phô thuéc tÇn sè. ViÖc gi¶m A, G
theo sù gi¶m tÇn sè rÊt chËm do R∑ ë phÇn dµi cña d¶i lín h¬n so víi dïng tù liªn
kÕt nªn A = 20 - 50%. Dïng R lk cßn më réng ®îc gi¶i c«ng t¸c nªn chØ cÇn 1
anten ®Ó lµm viÖc c¶ ngµy lÉn ®ªm.
- Trêng hîp Zlk lµ L; còng cã thÓ dïng nhng dÔ xÈy ra t¸ch ®«i çnh sãng
nÕu chän kh«ng thÝch hîp; gi¶i hÑp hiÖu suÊt thÊp (Rt/haoL > Rt/haoC).
e) ChiÒu dµi chÊn tö:


Thêng khi   anten mang tÝnh dung vµ ph¶n ¸nh vµo ®êng d©y mét Cv
4
lµm t¨ng ®iÖn dung ph©n bè C 1 cña ®êng d©y vµ g©y ra gi¶m VF v× vËy cÇn
gi¶m Cv; ®Ó lµm ®iÒu ®ã cÇn rót ng¾n ®é dµi chÊn tö; nhng l gi¶m qu¸ th×
lhd còng gi¶m do ®ã A còng gi¶m nªn l thêng lÊy b»ng min/4.
173
KÕt luËn: Anten cã híng tÝnh tèt, gi¶i réng: diÖn tÝch triÓn khai kh«ng lín.
Tuy vËy thiÕt bÞ phøc t¹p, hiÖu suÊt thÊp nªn chØ dïng ®Ó thu ë nh÷ng trung
t©m th«ng tin. Khi chÊn tö Ýt gi¶i c«ng t¸c réng h¬n; ®é dµi chÊn tö ®ã thÓ
lÊy lín h¬n, ®«i khi kh«ng cÇn Zlk vµ Rt vµ dïng ®Ó ph¸t. Muèn t¨ng híng tÝnh
cã thÓ ghÐp thµnh hÖ hoÆc dïng truyÒn sãng ®Êt díi ®Æt th¼ng ®øng vµ
dïng kh«ng ®èi xøng (h×nh 6-5).
H×nh 6-5.
6.2. Anten sãng ch¹y 1 d©y

6.2.1. Anten sãng ch¹y 1 d©y trong kh«ng gian tù do
Anten sãng ch¹y d©y ®¬n lµ mét d©y dÉn ®iÖn th¼ng, mét ®Çu cña nã
®îc m¾c ®iÖn trë phèi hîp cã gi¸ trÞ b»ng trë kh¸ng sãng cña ®êng d©y (h×nh 6
- 6a).
H×nh 6-6.
Gi¶ thiÕt d©y dÉn cã ®é dµi ℓ. Trªn ®ã cã dßng ®iÖn sãng ch¹y, víi vËn
tèc pha b»ng v gi¶ sö d©y dÉn ®îc ®Æt theo trôc Z cña hÖ to¹ ®é. Khi Êy hµm
ph©n bè cña dßng ®iÖn theo d©y dÉn sÏ cã d¹ng sau:
174
I ( z )  I 0 e  j kz
Io - biªn ®é dßng ®iÖn øng víi z = 0
c
  ;  - lµ hÖ sè chËm
v
Kh¶o s¸t anten d©y sãng ch¹y lµ tæng hîp cña v« sè çc lìng cùc ®iÖn hertz
®Æt nèi tiÕp nhau. Ta cã hµm ®Æc trng híng chuÈn ho¸ cña anten sãng ch¹y 1
d©y lµ:
l
F ( )  sin   e  j kz e jkz cos dz
o
ë ®©y  lµ gãc gi÷a híng kh¶o s¸t vµ híng trôc cña d©y dÉn.
TÝch ph©n biÓu thøc trªn nhËn ®îc
 kl 
sin  (  cos  ) 
F ( )  sin  2  (6.11)
kl
(  cos  )
2
NÕu vËn tèc pha cña sãng trªn ®êng d©y b»ng vËn tèc ¸nh s¸ng th× (6.11)
sÏ trë thµnh
 kl 
sin  (1  cos  ) 
F ( )  sin   2  (6.12)
kl
(1  cos  )
2
§å thÞ ph¬ng híng cña anten ®îc vÏ ë h×nh 6.6b (trêng hîp l = 1,5).
Híng cùc ®¹i cña ®å thÞ ph¬ng híng lÖch víi trôc d©y dÉn mét gãc M theo
híng truyÒn lan cña dßng ®iÖn sãng ch¹y trªn d©y. Ph©n tÝch (6.12) cho thÊy
l
r»ng gãc lÖch M sÏ cµng nhá khi cã gi¸ trÞ lín, gãc M ®îc x¸c ®Þnh gÇn

®óng tõ ®iÒu kiÖn cùc ®¹i cña tö sè hµm tæ hîp, nghÜa lµ ®iÒu kiÖn
 kl 
sin   1  cos  M    1
2 
Tõ ®ã rót ra:
 M  (2l   ) / 2l (6.13)
175
l
Tõ c«ng thøc trªn ta thÊy r»ng nÕu kh¸ lín th× gãc M sÏ Ýt biÕn ®æi khi

bíc sãng thay ®æi. §ã lµ lý do mµ ®èi víi çc anten d©y sãng ch¹y sÏ kh¶o s¸t sau
nµy çc d©y dÉn cÇn cã ®é dµi l > (3  4) o.
Nh ta thÊy ë h×nh 6.6, bøc x¹ cña d©y dÉn ®¬n cã sãng ch¹y (khi d©y dÉn
®îc ®Æt trong kh«ng gian tù do hoÆc ®Æt trªn mÆt ®Êt) kh«ng ph¶i lµ bøc x¹
trôc. Do ®ã, viÖc sö dông riªng rÏ mét d©y ®¬n cã sãng ch¹y ®Æt cao trªn mÆt
®Êt lµ kh«ng thÝch hîp so víi çc yªu cÇu thùc tÕ cña kü thuËt th«ng tin.
Trong thùc tÕ, cã thÓ nhËn ®îc anten d©y ®¬n bøc x¹ trôc khi ®Æt anten
rÊt gÇn mÆt ®Êt (s¸t mÆt ®Êt hay díi mÆt ®Êt), ®îc xÐt ë phÇn 2 cña bµi
nµy. Trong trêng hîp nµy, d©y dÉn sÏ cha tÝnh thµnh phÇn däc cña ®iÖn trêng.
6.2.2. Anten sãng ch¹y 1 d©y ®Æt s¸t mÆt ®Êt
Anten gåm 1 d©y dÉn dµi vµo  ®Æt thÊp ( h cì 3m). Mét ®Çu ®îc nèi
®Õn ®iÖn ®µi, 1 ®Çu m¾c t¶i b»ng trë sãng cña d©y d = Rt. Anten lµm viÖc
trong chÕ ®é sãng ch¹y, nã sÏ b¶o ®¶m t¸c dông ®¬n híng trong gi¶i réng. Kh¸c
víi nh÷ng anten tríc, ph©n bè dßng cã d¹ng sãng ®øng, trong anten nµy pha cña
dßng thay ®æi däc d©y tõ ®iÓm nµy sang ®iÓm kh¸c theo qui luËt tuyÕn tÝnh
cßn biªn ®é Ýt thay ®æi (gi¶m theo qui luËt mò) h×nh 6.7.
H×nh 6-7.
176
ë chÕ ®é ph¸t anten cã dßng ch¹y ®Õn t¶i, ë mçi yÕu tè cña d©y cã dßng
dÞch chuyÓn xuèng ®Êt t¹o ra dßng dÉn vµ dÞch. §é dÉn cµng tèt dßng ¨n cµng
n«ng. Sù ph¸t x¹ däc mÆt ®Êt lµ do thµnh phÇn ®øng cña dßng. NÕu VF = C, ë
híng t¶i trêng do mäi yÕu tè t¹o ra ®ång pha. Gi¶ sö yÕu tè d©y t¹i lèi vµo t¹o ra
t¹i P trêng dEe jkr pha cña yÕu tè dx t¹i x chËm so víi lèi vµo 1 gãc kx vµ trêng
do nã g©y ra t¹i P lµ:
dEe-ikx e-ik(r-x) = dEe-ikr . e-ik(-1+)x (6.14)
Khi  = 1 th× Emax; ë híng ngîc l¹i Emin
d  Rt sÏ cã sãng ph¶n x¹ vµ Emin t¨ng, do ®ã ®¶m b¶o Rt = d lµ ®iÒu rÊt
quan träng.
§Ó t×m biÓu thøc tÝnh ®Æc trng híng ta nghiªn cøu anten ë chÕ ®é thu.
Hµm ph©n bè dßng trong anten cã d¹ng:
I ( )
f ( )   e   e (  iK ) (6.15)
IA
Thµnh phÇn ®iÖn trêng tiÕp tuyÕn víi d©y

Et () = Encos eikcos (6.16)
 Ed 
Nªn  A   E ( ) f ( )d   cos   e  ( ik cos ) d 
o
 '
r
o

 (  ik cos  )
cos  e 2  
= 2 Ed Sh  (  ik cos  )  (6.17)
 r'   ik cos   2 
Khi suy gi¶m nhá ( = 0; VF = C vµ  = 1)

Ed 
vµ  Am 
 r' (6.18)

Khi   ; gÇn ®óng f () = cos; nghÜa lµ gi¶n ®å híng cã d¹ng sè 8 däc
2
trôc anten. Khi t¨ng ®é dµi anten, çnh sãng phÝa  = 1800 gi¶m thµnh vµi çnh
phô; çnh phÝa  = 0 hÑp l¹i. Trªn h×nh 6 - 8 chØ ra d¹ng gi¶n ®å híng. Chó ý
do thùc tÕ vF  C lªn l kh«ng thÓ t¨ng tuú ý.
177
H×nh 6 - 8.
Trêng hîp  = 0 vµ VF  C; 1
 k 
sin  (1  cos  ) 
2 Ed  2  (6.19)
A  cos 
 ' k (1  cos  )
r
k
VËy Amax ë híng  = 0 øng víi mèi 1 ℓ x¸c ®Þnh. Lóc ®ã sin (  1)  1
2
vµ
 
Lt / uu   (6.20)
k (  1) 2(  1)
2 Ed 1 E 
 Am   d
cßn  ' k (  1)  r  (  1)
' (6.21)
Îd
 phô thuéc tham sè ®Êt vµ ®é cao ®Æt anten; thêng h = 0,5  2m nªn
 = 1,1  1,05;
Khi L > Lt/u çnh sãng t¸ch ®«i.

Trêng hîp suy gi¶m nhá biÓu thøc (6-9) cÇn nhËn thªm e  2 vµ søc ®iÖn

®éng cùc ®¹i sÏ nhá h¬n khi kh«ng suy gi¶m e  2 lÇn, chiÒu dµi tèi u còng
gi¶m 1 chót. Khi cho , ,  th× ®é dµi tèi u cã thÓ t×m qua.

d  2  k 
e sin  (  1)   0 vµ
d  2 
 2 (  1)
Lt/u =  (  1) arctg 
(6.22)
Sù rót ng¾n Lt/u chñ yÕu ë SCN khi ®Æt thÊp. Khi chän L t/u cña anten sãng
ch¹y lµm viÖc trong gi¶i tÇn cÇn tÝnh theo min.
¶nh hëng cña suy gi¶m ®Õn gi¶n ®å híng, cã thÓ bá qua, v× nã chØ lµm
anten kh«ng cã híng thu kh«ng vµ thêng x¶y ra ë SCN.
HiÖu qu¶ cña anten sãng ch¹y trªn ®Êt kh«, çt, ®¸ lín h¬n ®Êt Èm, ruéng
níc. HiÖu qu¶ còng t¨ng khi t¨ng ®é cao (do gi¶m dßng tiªu hao trong ®Êt). HÖ
sè khuÕch ®¹i cña anten sãng ch¹y ë sãng dµi lµ vµi %. Sãng trung lµ vµi % vµ
sãng ng¾n lµ vµi chôc % nªn ë DTN chØ dïng ®Ó thu. ChØ ë SCN lóc ®ã G >
1 míi cã thÓ dïng ®Ó ph¸t.
178
HiÖu qu¶ còng t¨ng khi lµm anten gåm 1 vµi d©y ®Æt çch nhau 1 kho¶ng
çch nµo ®ã, nguyªn nh©n lµ lµm gi¶m tæn hao trong ®Êt khi kho¶ng çch gi÷a
chóng nhá vµ do t¨ng híng tÝnh khi kho¶ng çch lín.
§«i khi ngêi ta cßn biÕn nã thµnh anten nöa tr¸m (h×nh 6 - 9) rÊt hay dïng
trong qu©n sù.
H×nh 6 - 9.
6.3. Anten h×nh V
S¬ ®å cña anten ®îc vÏ ë h×nh 6 - 12 kÕt cÊu anten gåm hai d©y ®¬n sãng
ch¹y lµm thµnh h×nh ch÷ V. Mçi d©y cã ®é dµi L (L > 4), mét ®Çu ®îc m¾c
®iÖn trë phèi hîp cã gi¸ trÞ b»ng trë kh¸ng sãng cña ®êng d©y, cßn ®Çu kia ®îc
nèi víi nguån (hoÆc t¶i).
NÕu ta chän gãc gi÷a hai d©y dÉn b»ng 2 M ®îc x¸c ®Þnh bëi 6 - 13 vµ
tiÕp ®iÖn cho anten bëi ®êng d©y song hµnh nh vÏ ë h×nh 6 - 13 th× bøc x¹ cña
anten sÏ cã híng cùc ®¹i trïng víi ®êng ph©n gi¸c cña gãc (híng trôc z). §iÒu nµy
cã thÓ ®îc gi¶i thÝch nh sau:
179
H×nh 6-11. H×nh 6-12.
Thø nhÊt, nÕu xÐt theo khÝa c¹nh sai pha cña trêng bøc x¹ cña hai d©y
®¬n do sai lÖch vÒ ®é dµi ®êng ®i cña tia th× theo híng z ®é sai lÖch nµy
b»ng kh«ng.
Thø hai, ®å thÞ ph¬ng híng cña mçi d©y ®¬n ®Òu cã mét (trong sè hai)
bóp sãng mµ híng cùc ®¹i cña nã song song víi trôc z (ë h×nh 6 - 13) hai bóp
sãng nµy ®îc kÝ hiÖu lµ 2 vµ 1), trêng bøc x¹ thuéc çc bóp sãng nµy l¹i ®ång
pha nhau do ®Æc ®iÓm tiÕp diÖn t¹o ra. ThËt vËy, do mçi d©y ®îc tiÕp diÖn
bëi dßng ®iÖn tõ mçi nh¸nh cña d©y song hµnh nªn sai pha cña chóng b»ng
1800. NÕu ®Ó ý r»ng trêng bøc x¹ thuéc hai bóp sãng cña cïng mét ®å thÞ ph-
¬ng híng trong mÆt ph¼ng kh¶o s¸t cã pha kh¸c nhau 180 0 th× dÔ ®ång pha
nhau (xem minh ho¹ ë h×nh 6 - 13).

H×nh 6 - 13.
a) TiÕp ®iÖn ®ång pha b) TiÕp ®iÖn ngîc pha
§å thÞ ph¬ng híng anten h×nh V cã bóp sãng phô kh¸ lín. DÔ dµng thÊy
r»ng sù cã mÆt cña çc bøc x¹ phô nµy lµ do bøc x¹ tõ çc bóp sãng 1 vµ 2 cña
mçi d©y ®¬n g©y ra.
V× mçi d©y ®¬n cã ®é dµi L  4 nªn ®å thÞ ph¬ng híng cña nã Ýt biÕn
®æi theo híng sãng. ChÝnh v× vËy mµ anten h×nh V còng lµ anten d¶i sãng h-
íng bøc x¹ cùc ®¹i cña nã Ýt biÕn ®æi khi  thay ®æi trong mét ph¹m vi kh¸ lín.
Tuy nhiªn anten h×nh v cã nhîc ®iÓm vÒ mÆt kÕt cÊu lµ t¶i phèi hîp cña nã
ph¶i ®îc nèi ®Êt b»ng mét ®o¹n d©y th¼ng ®øng vµ ®Ó ®¶m b¶o tiÕp ®Êt tèt
cÇn cã m¹ng d©y ®Êt ph©n nh¸nh cã kÝch thíc ®ñ lín.
180
§Ó t¨ng hÖ sè ®Þnh híng vµ kh¾c phôc nhîc ®iÓm trªn, cã thÓ sö dông
thªm hai ®o¹n d©y dÉn n÷a vµ biÕn anten V thµnh anten h×nh tr¸m.
6.4. anten tr¸m
6.4.1. Nguyªn lý ho¹t ®éng, tham sè c¬ b¶n

a) CÊu t¹o:
Lµ 1 lo¹i anten sãng ch¹y dïng ®Ó thu vµ ph¸t sãng ng¾n (sö dông ®Ó thu
tõ n¨m 1920 vµ ph¸t - 1935). Anten lµ 1 ®êng d©y ®èi xøng triÓn khai thµnh
d¹ng h×nh tr¸m n»m ngang ®Æt ë 1 ®é cao h nµo ®ã. Hai ®Ønh cña tr¸m ®îc
m¾c ®Õn t¶i Rt vµ ®iÖn ®µi (hoÆc phi®e). R t ®îc chän ®Ó b¶o ®¶m chÕ
®é sãng ch¹y trong d©y, anten ®îc ®Æt trªn 4 cét ë 4 gãc. Còng nh çc anten
sãng ch¹y kh¸c nã cã gi¶n ®å híng ®¬n vµ gi¶i c«ng t¸c réng.
b) Nguyªn lý ho¹t ®éng:
§Ó gi¶i thÝch nguyªn lý ho¹t ®éng cña anten tr¸m ta coi nã nh 1 hÖ gåm 4
anten sãng ch¹y 1 d©y. §Ó tiÖn thÊy ®îc nguyªn t¾c lµm viÖc cña anten tr¸m ta
sÏ xÐt søc ®iÖn ®éng c¶m øng vµ tÝnh ph¬ng híng cña d©y dÉn mang sãng
ch¹y trong kh«ng gian tù do (xÐt ë môc 6.2). Sãng tíi t¹o víi d©y 1 gãc  (h×nh
6-14).
H×nh 6 - 14.
Søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn d©y dµi l cã ph©n bè dßng ë chÕ ®é ph¸t I
() lµ
I ( )  I A e  jk
l l
 A   E  ( ) f ( )  E sin   e  jk (1cos ) d 
o o
181
kl
sin (1  cos  )  j kl
l
= 2 E sin    kl 2 e 2 (1  cos  ) (6.23)
2 (1  cos  )
2
Víi E lµ cêng ®é trêng sãng tíi t¹i ®iÓm thu. Nh vËy trong mÆt ph¼ng trôc
d©y gi¶n ®å híng lµ 2 çnh sãng chÝnh d¹ng ch÷ V cã cùc ®¹i t¹o thµnh gãc 0
víi trôc d©y h×nh 6 - 15.
H×nh 6 - 15.
T¨ng tû sè l/ gãc o gi¶m, çnh sãng s¸t trôc d©y.
Ph¸t x¹ cña anten tr¸m lµ ph¸t x¹ tæng céng cña 4 c¹nh (h×nh 6-15). Ngêi ta
chän l vµ çc gãc tr¸m ®Ó bøc x¹ cùc ®¹i däc ®êng chÐo lín.
c) TÝnh ph¬ng híng
Cêng ®é trêng trong mÆt ph¼ng ngang

240 I o sin o  kl 
Eng  sin  (1  cos(o   ))  
ro 1  cos o 2 
 kl 
 sin  (1  cos(o   ))  (6-24)
2 
Cêng ®é trêng trong mÆt ph¼ng ®øng cã kÓ ®Õn ¶nh hëng cña mÆt ®Êt
480 sin o  kl 
Ed  Io sin 2  (1  cos  cos o )  sin( kh sin  ) (6.25)
ro 1  cos  cos o 2 
Trong ®ã: Io- dßng ë lèi vµo anten

 - gãc gi÷a híng tíi ®iÓm quan s¸t vµ ®êng chÐo lín;  - gãc gi÷a híng
®Õn ®iÓm quan s¸t vµ mÆt anten (mÆt ®Êt).
D¹ng gi¶m ®å híng trong mÆt ph¼ng ®øng vµ ngang cho trªn h×nh 6 - 16.
182
MF ngang MF ®øng
H×nh 6-16.
NhËn xÐt:
- Anten kh«ng ph¸t x¹ däc ®Êt;
h
- Gãc n©ng çnh sãng chÝnh trong MF ®øng gi¶m theo sù t¨ng tû sè ;

l
- §é réng çnh sãng gi¶m theo sù t¨ng tû sè ;

- Gi¶n ®å híng cã nhiÒu çnh phô t¬ng ®èi lín.
d) Trë ph¸t x¹ :
§îc tÝnh theo ph¬ng ph¸p s.®.® c¶m øng (bá qua suy gi¶m dßng trªn ®©y
vµ ¶nh hëng t¬ng hç çc d©y vµ anten víi ®Êt).
 sin 2kl 
R  240 C  1  ln 2kl  Ci 2kl  (6.26)
 2kl 
e) HiÖu suÊt :
Mét phÇn n¨ng lîng ®a vµo tr¸m tæn hao díi d¹ng nhiÖt ë t¶i nªn hiÖu suÊt
anten thÊp. NÕu coi biªn ®é dßng thay ®æi däc day theo quy luËt I ( )  I 0 e  
th× hiÖu suÊt A ®îc t×m dùa trªn ®iÒu kiÖn c©n b»ng c«ng suÊt.
Trong ®ã:
- Kho¶ng çch tõ lèi vµo ®Õn ®iÓm xÐt dßng; c«ng suÊt ®a vµo anten:
I 02
PV   (gi¶ sö Rv   )
2
C«ng suÊt bøc x¹ ®îc tÝnh víi ®iÓm cã dßng trung b×nh trªn anten.
I 02 2  l
P  e .R
2
C«ng suÊt tæn hao trªn t¶i (Rv =  = Rt)
183
I 02 4  l
Pt / h  e
2
Tõ ®iÒu kiÖn c©n b»ng c«ng suÊt
Pv = P+Pt /h
Ta cã
  R e 2  l  e4  l .
R
Vµ  e 2  l  e 2  l  2 Sh2  l

NÕu suy gi¶m nhá Sh 2 l  2  l
R
V× vËy 
4l 
P R 2  l
Vµ A   e
Pv 
R
Thay  2Sh 2 l vµo ta cã:

 A  1  e 4  l
Thùc tÕ ë sãng dµi A=0,5 ; sãng ng¾n A= 0,75.

Nh thÕ 2550% c«ng suÊt bÞ tiªu hao trªn t¶i. NÕu R t b»ng 0 hoÆc  th×
hiÖu suÊt cã kh¶ n¨ng b»ng 1. Tuy nhiªn khi ®ã cã sãng ph¶n x¹ nªn tÝnh chÊt
ph¬ng híng kÐm vµ trë vµo sÏ phô thuéc tÇn sè.
f) HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng :
E 2r 2 E 2r 2
D 
30 I 02 R0 60 P
Tõ phÇn tÝnh hiÖu suÊt ta cã thÓ rót ra

 (1  e 4  l )
R 
e 2  l
KÕt hîp víi E® (6.25), ta cã
e 2  l sin 2 0
D  7680 sin 2 (kh sin  ) 
 (1  e4   ) (1  cos  cos 0 ) 2
184
 kl 
 sin 4   1  cos  cos o   (6.27)
2 
6.4.2. Chän kÝch thíc anten
KÝch thíc vµ ®é cao ®Æt anten tr¸m ®îc t×m xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu anten
ph¸t x¹ cùc ®¹i theo 1 gãc lµ  nµo ®ã; gãc nµy x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn truyÒn
sãng vµ cù ly th«ng tin. Víi max ®· biÕt ; çc kÝch thíc anten cÇn ®îc chän ®Ó
®¶m b¶o Dmax.
Tõ (6-27) ta thÊy ®Ó Dmax th× mäi thõa sè trong biÓu thøc Êy còng gÇn
cùc ®¹i ; nghÜa lµ:
+ sin2(khsin)max tõ ®©y ta cã biÓu thøc ®Ó chän ®é cao ®Æt anten.

ht. = (6.28)
4 sin 
sin 2  0
+ max; lÊy ®¹o hµm theo 0 t×m cùc trÞ; gãc më cña tr¸m:
(1  cos  cos  0 ) 2
(gãc nhän).
20= 2arc cos (cos) (2.29)
kl
+ sin 4 (1  cos  cos o ) max; tõ ®©y ta cã biÓu thøc ®Ó tÝnh chiÒu dµi 1
2
c¹nh tr¸m.
 1
l (6.30)
2 (1  cos  cos o )
Thùc tÕ max = 100 th× h = ; 2o = 300 nhng ngêi ta thêng lÊy 2o = 500 v×
khi ®ã hÖ sè khuÕch ®¹i gi¶m ®i 15% nhng kÝch thíc anten gän ®i nhiÒu.
6.4.3. BiÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng
Anten tr¸m khi xÐt ®¬n gi¶n ë trªn ta ®· gi¶ thiÕt trë sãng lµ  trªn mäi
thiÕt diÖn cña nã. Thùc tÕ do kho¶ng çch 2 c¹nh tr¸n thay ®æi nªn vÒ phÝa
gãc tµ  t¨ng; nghÜa lµ d©y kh«ng ®ång nhÊt vµ dÉn ®Õn lµm gi¶m hÖ sè
sãng ch¹y trong anten; cuèi cïng lµm xÊu tÝnh ph¬ng híng cña nã vµ t¨ng tæn
185
hao nhiÖt trªn d©y. §Ó kh¾c phôc ngêi ta dïng çc c¹nh tr¸m cã d¹ng ph©n kú
(®êng kÝnh d©y cµng vÒ phÝa gãc tï cµng lín) - h×nh 6 - 17. Khi ®ã.
2s
  276lg  const (6.31)
dh
Trong ®ã s - kho¶ng çch gi÷a çc c¹nh tr¸m ë thiÕt diÖn bÊt kú.
h - kho¶ng çch gi÷a çc d©y trong mét c¹nh tr¸m; d = 2a - ®êng kÝnh çc
d©y.
H×nh 6 - 17.
Ta biÕt r»ng 50 - 25% c«ng suÊt tæn hao trªn t¶i; c«ng suÊt nµy kh¸ lín; ®Ó
Rt cã thÓ chÞu ®îc ngêi ta thêng dïng ®êng d©y song hµnh cã hÖ sè tæn hao lín
lµm t¶i ( = Rt = d©y tæn hao)
§Ó n©ng cao hiÖu suÊt Neiman ®· sö dông ®êng d©y ph¶n håi; nã ®a hÇu
hÕt n¨ng lîng vÒ lèi vµo. §é dµi ®êng d©y ph¶i b¶o ®¶m ®Ó ®ång pha ë lèi
vµo. Do ®ã hiÖu suÊt cña anten nµy rÊt cao nhng gi¶i tÇn rÊt hÑp.
§Ó n©ng cao tÝnh ph¬ng híng cña anten tr¸m thªm n÷a ngêi ta ghÐp anten
thµnh hÖ; hiÖu suÊt khi ®ã cã thÓ t¨ng 15%. Hai anten cã thÓ ®Æt dÞch
ngang, däc, ®øng.
Khi ®ã hµm ph¬ng híng tæng hîp cña 2 anten cã d¹ng; (çc anten ®îc kÝch
thÝch ®ång pha).
 kd1 
fn () = cos  sin  
 2 
186
 kd 2 
f®() = cos  sin   (6.32)
 2 
 kd3 
fd () = cos  cos  
 2 
S¬ ®å anten dÞch ngang cho trªn h×nh 6 - 18 ngoµi ra ngêi ta cßn dïng 1 sè
cÊu tróc ®Æc biÖt kh¸c vµ trong ®iÒu kiÖn qu©n sù cã thÓ chuyÓn thµnh
d¹ng anten ch÷ X vµ V.
H×nh 6 - 18.
Ch¬ng 7
Anten cã d¶i tÇn siªu réng
187
7.1. Anten LogarÝt
7.1.1. §Æt vÊn ®Ò
Trong çc anten ®· xÐt ë trªn cã kÝch thíc L vµ mét lo¹t çc tham sè x¸c
L
®Þnh øng víi  x¸c ®Þnh. NÕu  thay ®æi th× tû sè còng thay ®æi vµ

tham sè anten còng thay ®æi theo; gi¶i c«ng t¸c cña anten bÞ h¹n chÕ. Muèn
më réng d¶i c«ng t¸c cña anten cÇn ph¶i thay ®æi kÝch thíc anten tû lÖ víi
bíc sãng; t¬ng øng víi nguyªn lý ®ång d¹ng ®iÖn ®éng ¸p dông cho anten.
Hai anten lµm viÖc ë 2 tÇn sè kh¸c nhau nÕu chóng ®ång d¹ng h×nh
häc vµ kÝch thíc tû lÖ víi bíc sãng:
L1 1
 M (7.1)
L2  2
Th× çc tham sè ®iÖn cña chóng nh nhau (nÕu ®iÒu kiÖn m«i trêng vµ
1 sè ®iÒu kiÖn kh¸c nh nhau; bá qua tæn hao).
XuÊt ph¸t tõ nguyªn lý nµy mµ ngêi ta ®· t¹o ra nh÷ng anten kh«ng phô
thuéc tÇn sè hoÆc Ýt phô thuéc tÇn sè. Çc anten nµy thêng ®îc t¹o ra ®Ó
d¹ng h×nh häc cña nã chØ ®Æc trng b»ng tham sè gãc, cßn chiÒu dµi lµ v«
h¹n. Khi ®ã nÕu  thay ®æi sÏ kh«ng lµm thay ®æi kÝch thíc ®iÖn cña
L
anten   ; do ®ã d¶i c«ng t¸c sÏ rÊt réng.
 
7.1.2. Ph¬ng tr×nh cÊu tróc
Gi¶ sö anten cã d¹ng h×nh häc m« t¶ b»ng ph¬ng tr×nh

r = r (, )
NÕu tÇn sè (hoÆc ) thay ®æi M lÇn th× theo lý thuyÕt ®ång d¹ng
®iÖn ®éng, ®Ó gi÷ nguyªn tÝnh chÊt anten yªu cÇu anten ph¶i tho¶ m·n
ph¬ng tr×nh míi.
r = Mr (, )
Víi nh÷ng anten gi¶i réng yªu cÇu sù thay ®æi ®ã kh«ng lµm biÕn d¹ng
anten mµ nã chØ quay ®i 1 gãc nµo ®ã nghÜa lµ:
188
Mr(, ) = r(,  + ) (7.2)
Nh vËy  ph¶i phô thuéc vµo M. Song c¶ M vµ  kh«ng nhÊt thiÕt phô
thuéc vµo r vµ , , ®iÒu ®ã chÝnh lµ c¬ së ®Ó t×m ph¬ng tr×nh cÊu tróc
cho anten.
Tríc hÕt lÊy ®¹o hµm theo  sau ®ã theo 
M r ( ,    ) r ( ,    )
r(,)   

 (   )
r ( ,  ) r ( ,    ) r ( ,    )
M  
   (   )
So s¸nh 2 biÓu thøc nµy ta cã:

M r ( ,  )
r ( ,  ) = M
 
1 M 1 r ( ,  )
ChuyÓn vÕ : M   r ( ,  ) 
(7.3)
§©y lµ ph¬ng tr×nh vi ph©n tuyÕn tÝnh bËc 1 vÕ tr¸i kh«ng phô thuéc
. NghiÖm tæng qu¸t cña nã cã d¹ng
r  T ( )e m ( 0 ) (7.4)
Trong ®ã: T ( ) - 0 lµ hµm tuú ý cña 
1 M
m= . ; 0 - Gãc ban ®Çu cña 
M 
Mäi anten kh«ng phô thuéc tÇn sè ®Òu tho¶ m·n ph¬ng tr×nh nµy.
7.1.3. L«garÝt kh«ng tuÇn hoµn
Ta thÊy r»ng anten d©y tho¶ m·n ph¬ng tr×nh nµy cã d¹ng xo¾n
l«garÝt. Anten cã thÓ cã d¹ng xo¾n l«garÝt ph¼ng hoÆc nãn; khi dã  =
900 hoÆc   900.
NÕu lÊy: T ( ) = 0

r0
voi    0
voi    0
189
Th× ph¬ng tr×nh (7.4) cã d¹ng:
r  r0e m ( 0 ) ( = 0) (7.5)
§©y lµ xo¾n l«garÝt øng víi h×nh 7.1a.
NÕu  = 900 = 0 th× (7.4) cã d¹ng xo¾n l«garÝt ph¼ng (h×nh 7.1b). NÕu
0 lÊy gi¸ trÞ tõ 0  1 vµ    + 1 th× anten cã d¹ng nh h×nh 7.1c.
H×nh 7-1.
Thùc tÕ anten cã kÝch thíc h÷u h¹n do ®ã gi¶i tÇn c«ng t¸c còng lµ h÷u h¹n.
Kh¶ n¨ng ®¶m b¶o gi¶i c«ng t¸c cña anten nµy kh¸ réng tuy víi kÝch thíc h÷u
h¹n nguyªn nh©n lµ:
Dßng ch¹y däc anten suy gi¶m nhanh khi xa t©m anten (®iÓm kÝch thÝch);
nªn nÕu h¹n chÕ kÝch thíc ë vÞ trÝ mµ t¹i ®ã dßng rÊt nhá h¬n I 0 - dßng ë lèi
vµo; th× trë vµo vµ çc tham sè kh¸c cña anten sÏ kh«ng cã thay ®æi lín.
7.1.4. L«garÝt tuÇn hoµn

Lo¹i anten l«garÝt dïng phæ biÕn trong thùc tÕ lµ l«garÝt tuÇn hoµn. Nã cã
çc tham sè Ýt phô thuéc tÇn sè vµ cã tÝnh chÊt lÆp l¹i theo l«garÝt cña tÇn sè.
Dïng lo¹i anten nµy lµ dùa trªn lý luËn sau: nÕu t¹o ra anten mµ tham sè cña nã
lµ h»ng sè hoÆc hÇu nh kh«ng ®æi theo tÇn sè trong ph¹m vi 1 chu kú l«garÝt
tÇn sè th× tham sè anten sÏ hÇu nh kh«ng ®æi trong d¶i tÇn réng.
190
Trªn h×nh 7-2a, b, c lµ d¹ng cÊu tróc cña anten l«garÝt tuÇn hoµn. H×nh 7-
2a lµ d¹ng cÊu tróc ph¼ng; çnh cña anten gåm nh÷ng phÇn låi, lâm t¬ng øng;
D¹ng anten ®îc ®Æc trng b»ng çc tham sè.
Rn 1
= R - Chu kú kh«ng thø nguyªn
n
rn
= - HÖ sè h×nh d¹ng vµ çc gãc , 
Rn
Thêng dïng anten cã  =  .

Víi mçi anten cô thÓ  vµ  lµ h»ng sè.
H×nh 7-2.
CÊu tróc h×nh 7.2a nhËn ®îc tõ ph¬ng tr×nh chung (7.4) víi çc gi¸ trÞ cña
tham sè m vµ hµm T ( ) .
m=0 khi  = 0, 
m = -  khi   0, 

T() =  khi  < /2 vµ  >  -
2
  
T() = 0 khi  + <  <     
2  2
191
1
T n() = Rn = R 0 ; T n() = r n R0
n n+ 2
Khi
   
<<+ vµ  -  + <<-
2 2 2 2
Cã thÓ gi¶i thÝch gi¶i lµm viÖc cña anten nµy réng theo híng tÝnh: Coi
anten nh tËp hîp çc chÊn tö cã ®é dµi kh¸c nhau, mçi chÊn tö cã 1 çch ®iÖn
vµ 1 çch tõ (nh« ra vµ thôt vµo). T¹i 1 tÇn sè nµo ®ã sÏ cã mét chÊn tö ®îc
céng hëng v× nã cã ®é dµi gÇn nöa sãng vµ ph¸t x¹ m¹nh, çc chÊn tö dµi h¬n
®ãng vai trß ph¶n x¹ çc chÊn tö ng¾n h¬n dÉn x¹. Híng ph¸t x¹ cùc ®¹i vu«ng
gãc víi mÆt ph¼ng anten.
VÒ ph¬ng diÖn trë vµo Ýt phô thuéc tÇn sè cã thÓ gi¶i thÝch: Do 2 çnh
chÊn tö mét lµ ®iÖn, mét lµ tõ, nªn sãng ph¶n x¹ tõ chóng ®ång biªn, ngîc pha
vµ khö nhau ë lèi vµo. TrÞ sè trë vµo thêng lµ 60.
Giíi h¹n cña gi¶i tÇn c«ng t¸c ®îc x¸c ®Þnh bëi kÝch thíc lín vµ nhá nhÊt
cña anten, kÝch thíc lín h¹n chÕ bíc sãng dµi nhÊt; vÒ phÝa bíc sãng nhá h¹n
chÕ bëi kh¶ n¨ng chÕ t¹o chÝnh x¸c d¹ng l«garÝt ë lèi vµo.
Ngêi ta thÊy r»ng dßng suy gi¶m nhanh khi xa ®iÓm nu«i; ®Õn ®iÓm
céng hëng dßng cùc ®¹i sau ®ã gi¶m nhanh nªn chiÒu dµi anten ®ñ lín th× cã
thÓ coi lµ v« h¹n ®îc.
NÕu çc nöa anten t¹o víi nhau 1 gãc  th× cã kh¶ n¨ng ph¸t x¹ ®¬n híng
(h×nh 7.3).
192
H×nh 7-3.
Anten l«garÝt tuÇn hoµn ngµy nay ®îc dïng réng r·i lµm anten ®¬n, ghÐp
thµnh hÖ hoÆc dïng lµm bé chiÕu x¹ gi¶i réng cho anten g¬ng, thÊu kÝnh. Cã
thÓ dïng ë c¶ gi¶i sãng ng¾n trong th«ng tin.
7.2. Anten l«ga - chu kú
7.2.1. CÊu t¹o, nguyªn lý ho¹t ®éng
H×nh 7-4.
Anten ®îc cÊu t¹o tõ mét tËp hîp çc chÊn tö cã kÝch thíc kho¶ng çch kh¸c
nhau vµ ®îc tiÕp ®iÖn tõ mét ®êng fi®e song hµnh chung nh vÏ ë h×nh 7.4.
KÝch thíc vµ kho¶ng çch cña çc chÊn tö biÕn ®æi dÇn theo mét tû lÖ
nhÊt ®Þnh. HÖ sè tû lÖ nµy ®îc gäi lµ chu kú cña kÕt cÊu.
l l l
 = l  l  ...  l
1 2 n 1
(7.6)
2 3 n
§Æc tÝnh cña mçi anten l«ga - chu kú ®îc x¸c ®Þnh bëi hai th«ng sè chñ
yÕu lµ chu kú kÕt cÊu  vµ gãc .
NÕu m¸y ph¸t lµm viÖc ë tÇn sè f 0 nµo ®ã lµ tÇn sè céng hëng cña mét
trong çc chÊn tö th× trë kh¸ng vµo cña chÊn tö Êy sÏ lµ thuÇn trë (R VA  73
«m). Trong khi ®ã, trë kh¸ng vµo cña çc chÊn tö kh¸c sÏ cã thµnh phÇn ®iÖn
kh¸ng vµ gi¸ trÞ cña thµnh phÇn nµy sÏ cµng lín khi ®é dµi cña nã cµng kh¸c
193
nhiÒu víi ®é dµi céng hëng, nghÜa lµ khi chÊn tö Êy cµng xa chÊn tö céng h-
ëng. V× vËy chÊn tö céng hëng sÏ ®îc kÝch thÝch m¹nh nhÊt.
V× dßng ®iÖn trong çc chÊn tö kh«ng céng hëng cã gi¸ trÞ nhá, nªn trêng
bøc x¹ cña anten ®îc quyÕt ®Þnh chñ yÕu bëi bøc x¹ cña chÊn tö céng hëng vµ
mét vµi chÊn tö l©n cËn víi nã. Nh÷ng chÊn tö nµy t¹o thµnh miÒn bøc x¹ cña
anten. Dßng ®iÖn trong çc chÊn tö cña miÒn bøc x¹ ®îc h×nh thµnh do c¶m
øng trêng cña chÊn tö céng hëng vµ do tiÕp nhËn trùc tiÕp tõ fi®e. Çc chÊn tö
n»m ë phÝa tríc cã ®é dµi nhá h¬n ®é dµi céng hëng, sÏ cã trë kh¸ng vµo dung
tÝnh, dßng c¶m øng trong ®ã chËm pha h¬n so víi dßng trong chÊn tö céng h-
ëng (hoÆc chÊn tö cã ®é dµi lín h¬n nã). Çc chÊn tö n»m ë phÝa sau cã ®é
dµi lín h¬n ®é dµi céng hëng, sÏ cã trë kh¸ng vµo c¶m tÝnh vµ dßng c¶m øng
sím pha h¬n dßng trong chÊn tö céng hëng (hay chÊn tö ng¾n h¬n nã). §èi víi
thµnh phÇn dßng ®iÖn tiÕp nhËn tõ fi®e th× do çch tiÕp ®iÖn chÐo nªn pha
cña dßng trong hai chÊn tö kÒ nhau lÖch pha mét gãc b»ng 180 0, céng víi gãc
lÖch pha ®o truyÒn sãng trªn ®o¹n fi®e m¾c gi÷a hai chÊn tö. TËp hîp tÊt c¶
çc yÕu tè trªn, sÏ nhËn ®îc dßng tæng hîp trong çc chÊn tö cña miÒn bøc x¹ cã
gãc pha gi¶m dÇn theo chiÒu gi¶m kÝch thíc cña anten.
Víi quan hÖ pha nh trªn, çc chÊn tö ®øng phÝa tríc chÊn tö céng hëng sÏ
tho¶ m·n ®iÒu kiÖn cña chÊn tö dÉn x¹ cßn chÊn tö ®øng phÝa sau sÏ tho¶ m·n
®iÒu kiÖn cña chÊn tö ph¶n x¹. Bøc x¹ cña anten (mµ quyÕt ®Þnh chñ yÕu bëi
chÊn tö céng hëng) sÏ ®îc ®Þnh híng theo trôc anten vÒ phÝa çc chÊn tö ng¾n
dÇn.
NÕu tÇn sè m¸y ph¸t gi¶m ®i b»ng  f 0 th× vai trß cña chÊn tö céng hëng sÏ
dÞch chuyÓn sang chÊn tö cã ®é dµi lín h¬n kÕ ®ã. Ngîc l¹i nÕu tÇn sè m¸y
f0
ph¸t t¨ng lªn b»ng th× chÊn tö céng hëng sÏ chuyÓn sang chÊn tö cã ®é dµi

ng¾n h¬n kÕ ®ã.
194
1
VÝ dô chÊn tö l1 céng hëng víi tÇn sè f1 , t¬ng øng cã l1  . NÕu gi¶m
2
1
xuèng f    f1    th× chÊn tö céng hëng b©y giê cã ®é dµi

  1 1 l1
l     .
2 2  
l1
Theo (7.6) th× l    l2 .

Ta thÊy r»ng ë çc tÇn sè b»ng:
f n   n 1 f1 (7.7)
SÏ cã çc chÊn tö céng hëng t¬ng øng víi çc ®é dµi:
l1
ln  (7.8)
 n 1
n - Sè thø tù chÊn tö;
fn - TÇn sè céng hëng cña chÊn tö thø n;
ln - §é dµi cña chÊn tö céng hëng thø n.
NghÜa lµ øng víi mçi tÇn sè cho bëi (7.7), trªn anten sÏ xuÊt hiÖn mét miÒn
bøc x¹ mµ chÊn tö ph¸t x¹ chÝnh cã ®é dµi x¸c ®Þnh theo (7.8).
Nh vËy, miÒn bøc x¹ trªn anten L«ga - chu kú sÏ dÞch chuyÓn khi tÇn sè
c«ng t¸c thay ®æi nhng híng bøc x¹ cùc ®¹i cña anten vÉn gi÷ nguyªn.
NÕu lÊy log biÓu thøc (7.7) sÏ cã:
lnfn = (n - 1) ln + lnf1 (7.9)
NghÜa lµ khi biÓu thÞ sè trªn thang logarÝt th× tÇn sè céng hëng cña anten
sÏ ®îc lÆp l¹i qua çc kho¶ng gièng nhau b»ng ln. V× lý do ®ã, anten ®îc gäi
lµ anten l«ga - chu kú.
T¹i çc tÇn sè céng hëng, çc th«ng sè ®iÖn cña anten nh ®å thÞ ph¬ng h-
íng, trë kh¸ng vµo v.v. sÏ kh«ng biÕn ®æi, nhng øng víi çc tÇn sè trung gian
n»m gi÷a hai tÇn sè céng hëng f1  f2, f2  f3,… fn-1  fn, th«ng sè cña anten sÏ
biÕn ®æi trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh. V× vËy lo¹i anten nµy còng kh«ng
thÓ ®îc xem lµ hoµn toµn kh«ng phô thuéc tÇn sè. Tuy nhiªn, còng cã thÓ cÊu
t¹o anten nh thÕ nµo ®Ó trong kho¶ng mét chu kú tÇn sè (tõ f n ®Õn fn) çc
195
th«ng sè cña anten biÕn ®æi trong mét giíi h¹n cho phÐp. D¶i tÇn sè cña lo¹i
anten nµy cã thÓ ®¹t ®îc víi hÖ sè bao trïm kho¶ng 10/1 vµ lín h¬n.
§å thÞ ph¬ng híng cña anten ®îc x¸c ®Þnh bëi sè chÊn tö cña miÒn bøc
x¹ t¸c dông (thêng vµo kho¶ng 3  5) vµ bëi t¬ng quan biªn ®é vµ pha cña dßng
®iÖn trong çc chÊn tö Êy. Çc ®¹i lîng nµy phô thuéc vµo çc th«ng sè h×nh
häc  vµ  cña kÕt cÊu. Khi t¨ng  (cè ®Þnh  ), ®å thÞ ph¬ng híng hÑp l¹i v×
khi Êy sÏ t¨ng sè chÊn tö thuéc miÒn bøc x¹ t¸c dông. Nhng nÕu t¨ng  qu¸ lín
th× ®Æc tÝnh ph¬ng híng l¹i xÊu ®i v× lóc Êy kÝch thíc cña miÒn bøc x¹ t¸c
dông sÏ gi¶m do çc chÊn tö ®îc ®Æt qu¸ gÇn nhau. Khi gi¶m  (cè ®Þnh )
®Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh sÏ lµm hÑp ®å thÞ ph¬ng híng v× khi Êy kho¶ng
çch gi÷a çc chÊn tö l¹i t¨ng vµ do ®ã t¨ng kÝch thíc cña miÒn bøc x¹ t¸c dông.
Çc gi¸ trÞ tíi h¹n cña  vµ  thêng lµ:
max  0,95
min  100
§é réng d¶i tÇn sè cña anten ®îc x¸c ®Þnh bëi kÝch thíc cùc ®¹i vµ cùc
tiÓu cña çc chÊn tö:
max  2 lmax
min  2 lmin
Thùc tÕ, giíi h¹n tÇn sè cña anten ®îc chän sao cho chÊn tö céng hëng ë
bíc sãng cùc ®¹i cha ph¶i lµ chÊn tö dµi nhÊt mµ cßn 1 hoÆc 2 chÊn tö dµi h¬n
®øng sau nã; chÊn tö céng hëng ë bíc sãng cùc tiÓu còng cha ph¶i lµ chÊn tö
ng¾n nhÊt mµ tríc nã cßn mét vµi chÊn tö ng¾n h¬n.
§å thÞ quan hÖ gi÷a gãc bøc x¹ nöa c«ng suÊt trong hai mÆt ph¼ng E vµ H
øng víi çc th«ng sè  vµ  kh¸c nhau ®îc vÏ ë h×nh 7.5.
196
H×nh 7-5.
Tõ h×nh vÏ trªn cã thÓ thÊy r»ng ®å thÞ ph¬ng híng anten trong mÆt
ph¼ng H réng h¬n trong mÆt ph¼ng E. §iÒu nµy ®îc gi¶i thÝch do híng tÝnh
cña mçi chÊn tö hîp thµnh anten lµ v« híng trong mÆt ph¼ng H vµ cã híng tÝnh
trong mÆt ph¼ng E.
7.2.2. §Æc ®iÓm kÕt cÊu - ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n
§Ó ®¶m b¶o ®å thÞ ph¬ng híng cña anten trong mÆt ph¼ng ®øng kh«ng
biÕn ®æi khi thay ®æi tÇn sè c«ng t¸c, anten ®îc ®Æt nghiªng mét gãc  so víi
mÆt ®Êt, sao cho ®é cao t¬ng ®èi cña mçi phÇn tö so víi mÆt ®Êt lµ ®¹i lîng
kh«ng ®æi (xem h×nh 7.6).
H1 H 2 H
  ...  n (7.10)
1 2 n
197
H×nh 7-6.
Khi Êy, ®é cao t¬ng ®èi cña miÒn bøc x¹ t¸c dông (miÒn nµy sÏ di
chuyÓn däc theo anten khi biÕn ®æi tÇn sè c«ng t¸c) sÏ kh«ng thay ®æi vµ
do ®ã híng bøc x¹ cùc ®¹i trong mÆt ph¼ng ®øng sÏ kh«ng biÕn ®æi).
S¬ ®å cña anten loga - chu
kú ®Æt nghiªng trªn mÆt ®Êt
vµ tiÕp ®iÖn bëi ®êng d©y
song hµnh m¾c chÐo ®îc vÏ ë
h×nh.
198
Mét trong çc kÕt cÊu hîp lý
H×nh 7-7. cña anten loga - chu kú tiÕp
®iÖn bëi ®êng d©y ®ång trôc,
kh«ng dïng bé biÕn ®æi ®èi
xøng ®îc vÏ ë h×nh 7.7.
§Ó tÝnh to¸n anten loga - chu kú cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p gi¶i hÖ ph¬ng
tr×nh kirh«f ®èi víi hÖ thèng chÊn tö song song.
Trong trêng hîp anten loga - chu kú tÊt c¶ çc chÊn tö ®Òu ®îc tiÕp ®iÖn
bëi ®êng fi®e chung (gi÷a hai chÊn tö lµ mét ®o¹n fi®e song hµnh m¾c chÐo),
vµ ®é dµi cña çc chÊn tö cã gi¸ trÞ kh¸c nhau. NÕu coi mçi ®o¹n d©y truyÒn
sãng m¾c gi÷a hai chÊn tö t¬ng ®¬ng víi mét m¹ng bèn cùc, cßn mçi chÊn tö t-
¬ng ®¬ng víi mét trë kh¸ng cã gi¸ trÞ b»ng tæng trë vµo cña chÊn tö (khi cã kÓ
®Õn ¶nh hëng t¬ng hç víi çc phÇn tö cña hÖ thèng), ta cã s¬ ®å t¬ng ®¬ng cña
anten l«ga - chu kú ®îc vÏ ë h×nh (7.8).
H×nh 7-8.
a) S¬ ®å nguyªn lý; b) S¬ ®å t¬ng ®¬ng
Theo h×nh (7.8), quan hÖ ®iÖn ¸p ë cöa cña çc tÇng cã thÓ ® îc viÕt
nh sau:
V1  V0
I
§èi víi tÇng I:  I (®iÖn ¸p cña nguån cÊp ®iÖn).

V2  V1  V1
II
199

V1
II
 V 2I  V1
§èi víi tÇng II: 

V 2
II
 V1III  V2 (7-11)
V1N  V2N 1  VN 1
§èi víi tÇng N:  N
V2  Vn
ë ®©y, kÝ hiÖu I 1n , I 2n vµ V1n ,V2n lµ çc dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p ë cöa vµo
vµ cöa ra cña tÇng thø n, cßn V 1, V2,…Vn lµ ®iÖn ¸p ë cöa ra cña tÇng 1, 2, …
N.
Ta cã ph¬ng tr×nh m¹ch ®iÖn ®èi víi m¹ng 4 cùc thø n ®îc viÕt nh sau:
I1n  y11n V1n  y12n V2n
I 2n  y21
n
V1n  y22
n
V2n (7.12)
Trong ®ã:
I1n
y11n  lµ dÉn n¹p vµo cña ®o¹n d©y truyÒn sãng khi ®Çu kia nèi
V1n V2n  0
t¾t.
I 2n
y12n  lµ dÉn n¹p truyÒn ®¹t cña ®o¹n d©y truyÒn sãng ®Çu
V1n V2n  0
kia nèi t¾t.

Tõ lý thuyÕt ®êng d©y, ta x¸c ®Þnh ®îc çc dÉn n¹p vµo vµ dÉn n¹p
truyÒn ®¹t:
1
y11n  y 22
n
 cth(d ) (7.13)
0
1
y12n  y 21
n
 cos ech(d ) (7.14)
0
ë ®©y 0 lµ trë kh¸ng sãng cña ®êng d©y, d lµ ®é dµi cña ®o¹n d©y
truyÒn sãng,  lµ h»ng sè truyÒn lan phøc.
¸p dông (7-12) ta viÕt ®îc ph¬ng tr×nh m¹ch ®iÖn ®èi víi çc tÇng.
200
TÇng I: I 1I  y11I V1I  y12
I
V2I  y11I V0  y12
I
V1
I 2I  y 21
I
V1I  y 22
I
V2I  y 21
I
V0  y 22
I
V1
TÇng II: I 1II  y11II V1II  y12II V2II  y11II V1  y12II V2

I 2II  y 21
II
V1II  y 22
II
V2II  y 21
II
V1  y 22
II
V2 (7.15)
………………………………………
TÇng N: I 1N  y11N V1N  y12N V2N  y11N V N 1  y12N V N
I 2N  y 21
N
V1N  y 22
N
V2N  y 21
N
V N 1  y 22
N
VN
T¹i çc nót, ta cã ph¬ng tr×nh m¹ch ®iÖn ®îc viÕt nh sau:
I1   I1II  I 2I 
I 2   I1III  I 2II  (7.16)
I N   I 2N
Sau khi x¸c ®Þnh ®îc dßng ®iÖn trong çc chÊn tö theo çc c«ng thøc
(7.15) vµ (7.16), ta cã thÓ ®a anten l«ga - chu kú vÒ m« h×nh ®¬n gi¶n gåm çc
chÊn tö cã ®é dµi thay ®æi ln ®Æt song song çch nhau nh÷ng kho¶ng çch
nhÊt ®Þnh däc theo trôc z ë çc vÞ trÝ cã to¹ ®é z n (h×nh 7.9). Mçi chÊn tö ®îc
tiÕp ®iÖn, bëi mét nguån riªng biÖt cã søc ®iÖn ®éng V n. Çc kÝch thíc ln vµ
to¹ ®é zn ®îc x¸c ®Þnh khi cho tríc çc th«ng sè cña kÕt cÊu nh chu kú  vµ gãc
më .
HÖ ph¬ng tr×nh kirh«f ®èi víi hÖ thèng N chÊn tö ghÐp khi cã tÝnh ®Õn
¶nh hëng t¬ng hç cña çc phÇn tö ®îc viÕt díi d¹ng:
Z11I1 + Z12I2 + … + Z1NIN = V1
Z21I1 + I22I2 + …+ Z2NIN = V2 (7.17)
………………………………
ZN1I1 + IN2I2 + … + ZNNIN = VN
201
H×nh 7-9.
Çc bíc tÝnh to¸n cña bµi to¸n thuËn ®èi víi m« h×nh anten l«ga - chu kú
lµ:
Bíc 1: Thay (7.15) vµ (7.16) vµo (7.17) sÏ nhËn ®îc hÖ N ph¬ng tr×nh míi.
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh võa t×m ®îc sÏ nhËn ®îc N nghiÖm V1, V2,… VN. Thay
çc nghiÖm nµy vµo (7.15) vµ (7.16) sÏ x¸c ®Þnh ®îc dßng ®iÖn trong çc
chÊn tö I1, I2,… IN.
Bíc 2: Theo çc trÞ sè dßng ®iÖn ®· t×m ®îc, tÝnh hµm ph¬ng híng cña
anten trong hai mÆt ph¼ng chÝnh theo c«ng thøc:
Trong mÆt ph¼ng H (mÆt ph¼ng yoz).
kln
N 1  cos
f ( H )   (1) n I n 2 e  jkz n cos H
(7.18)
kl
1
sin n
2
Trong mÆt ph¼ng E (mÆt ph¼ng xoz)
 kl  kl
N
cos  n sin  E   cos n
f ( E )   (1) n I n  2  2  jkz cos E
. e n (7.19)
kl
1
sin n cos  E
2
ë ®©y E, H lµ gãc hîp bëi híng kh¶o s¸t vµ trôc z trong mçi mÆt ph¼ng
E vµ H.
202
Sè h¹ng (-1)n ®a vµo çc c«ng thøc lµ ®Ó hiÖu chØnh dÊu cña çc dßng
®iÖn ®o m¾c chÐo ®o¹n d©y truyÒn sãng gi÷a hai chÊn tö. ThËt vËy, do çch
m¾c chÐo nªn dßng ®iÖn ë hai chÊn tö liªn tiÕp nhau (dßng nµy nhËn ®îc khi
gi¶i çc ph¬ng tr×nh ë bíc 1) cÇn ph¶i cã dÊu ngîc nhau.
Bíc 3: BiÕt çc dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p In, Vn sÏ x¸c ®Þnh ®îc tæng trë vµo
cña çc chÊn tö:
Vn
Zn = (7.20)
In
Vµ tæng trë vµo cña anten:

V1 V1
ZVA =  I (7.21)
I1 y11V0  y12I V1
Bµi to¸n x¸c ®Þnh çc th«ng sè tèi u cña anten l«ga chu kú ®îc gi¶i quyÕt
b»ng çch lÆp l¹i nhiÒu lÇn çc bíc 1 vµ 2 (khi biÕn ®æi çc th«ng sè h×nh häc
cña anten) ®Õn chõng nµo ®¹t ®îc çc chØ tiªu chÊt lîng tèt nhÊt.
HÖ sè ®Þnh híng cña anten cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc gÇn ®óng.
4
D   E H (7.22)
0 0
Trong ®ã oE vµ oH lµ ®é réng cña gãc nöa c«ng suÊt trong mÆt ph¼ng E
vµ mÆt ph¼ng H.
7.3. Anten sãng ch¹y
S¬ ®å cña anten ®îc vÏ ë h×nh 7.10 kÕt cÊu anten lµ mét tËp hîp N chÊn tö
®èi xøng cã ®é dµi thay ®æi, ®Æt çch ®Òu nhau nh÷ng kho¶ng d vµ ®îc cÊp
®iÖn bëi ®êng fi®e song hµnh chung. Kh¸c víi trêng hîp anten l«ga - chu kú, ë
®©y ®êng d©y truyÒn sãng gi÷a hai chÊn tö kh«ng m¾c chÐo, vµ ®iÓm tiÕp
diÖn l¹i ë phÝa chÊn tö cã ®é dµi lín.
203
H×nh 7-10.
Nguyªn lý lµm viÖc cña anten lµ nguyªn lý bøc x¹ cña hÖ chÊn tö song song
cã gãc pha dßng ®iÖn biÕn ®æi theo quy luËt sãng ch¹y (sãng chËm). Qua
ph©n tÝch ®· cho thÊy díi t¸c dông cña ®iÖn ¸p sãng ch¹y trong ®êng d©y vµ
díi ¶nh hëng cña trêng bøc x¹ cña çc chÊn tö, dßng ®iÖn toµn phÇn ®îc kÝch
thÝch trong çc chÊn tö sÏ cã pha biÕn ®æi víi gãc pha chËm dÇn vÒ phÝa cuèi
anten, theo quy luËt biÕn ®æi pha cña sãng chËm. Do ®ã, bøc x¹ cña hÖ anten
sÏ lµ bøc x¹ trôc, víi cùc ®¹i híng vÒ phÝa çc chÊn tö cã ®é dµi nhá h¬n t¬ng tù
nh ®èi víi anten dÉn x¹ vµ anten l«ga - chu kú. Quy luËt biÕn ®æi gãc chËm
pha gi÷a çc chÊn tö (hay hÖ sè chËm cña vËn tèc ph¶i phô thuéc vµo kho¶ng
çch gi÷a çc chÊn tö, ®é dµi çc chÊn tö vµ ¶nh hëng t¬ng hç gi÷a çc chÊn tö.
NÕu lùa chän ®îc çc th«ng sè h×nh häc cña anten mét çch thÝch hîp th× sÏ
nhËn ®îc çc chØ tiªu chÊt lîng cña anten cao.
ViÖc thay ®æi ®é dµi cña çc chÊn tö nh»m môc ®Ých më réng d¶i tÇn
c«ng t¸c cña anten võa tu©n theo nguyªn lý t¬ng tù (nh ®· kh¶o s¸t ®èi víi anten
l«ga - chu kú), võa tu©n theo nguyªn lý biÕn ®æi tõ tõ trë kh¸ng sãng cña hÖ
thèng chËm ®Ó gi¶m sãng ph¶n x¹ tõ ®Çu cuèi anten theo nguyªn lý phèi hîp trë
kh¸ng gi÷a hÖ thèng chËm (hÖ anten) vµ kh«ng gian tù do.
Khu vùc çc chÊn tö cã ®é dµi b»ng hoÆc xÊp xØ ®é dµi céng hëng ®îc
kÝch thÝch m¹nh nhÊt, h×nh thµnh mét miÒn kÝch thÝch cña anten (miÒn nµy
cã vai trß nh chÊn tö chñ ®éng cña anten dÉn x¹), vµ çc chÊn tö cßn l¹i sÏ cã vai
204
trß chÊn tö ph¶n x¹ (khi ®é dµi chÊn tö lín h¬n ®é dµi céng hëng) hoÆc vai trß
cña chÊn tö dÉn x¹ (khi ®é dµi cña chÊn tö nhá h¬n ®é dµi céng hëng).
Nh vËy, anten sãng ch¹y võa cã u ®iÓm d¶i tÇn c«ng t¸c réng nh ®èi víi
anten l«ga chu kú, võa cã u ®iÓm hÖ sè ®Þnh híng cao nh ®èi víi anten dÉn
x¹.
§é dµi çc chÊn tö cña anten sãng ch¹y ®îc x¸c ®Þnh nh sau:

ln  l1  (n  1)dtg (7.23)
2
Trong ®ã l 1 lµ ®é dµi cña chÊn tö dµi nhÊt (l max). Thêng chän l max  0,6
max; n = 1, 2,… N (N lµ sè chÊn tö cña hÖ). §é dµi cña chÊn tö ng¾n nhÊt
(lmin = lN) thêng ®îc chän b»ng 0,6min.
Bµi to¸n thuËn ®èi víi anten sãng ch¹y còng gièng nh bµi to¸n thuËn ®èi
víi anten l«ga - chu kú nhng cÇn lu ý ®Õn ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a anten
sãng ch¹y vµ anten l«ga - chu kú ®· nãi ë trªn.
Bíc 1: TÝnh to¸n gièng nh ®èi víi anten l«ga - chu kú.
Bíc 2: TÝnh hµm ph¬ng híng cña anten trong hai mÆt ph¼ng chÝnh
theo çc c«ng thøc (7-18) vµ (7-19) nhng cÇn lu ý trong trêng hîp nµy çc
chÊn tö kh«ng m¾c chÐo nªn sè h¹ng (-1) n kh«ng cÇn ®a vµo.
kl n
N 1  cos
2 e  jkzn cos  H
f(H) = I n
kl
(7.24)
l
sin n
2
 kl  kl
cos n sin  E   cos n
 2 2  jkzn cos  E
N
f(E) =  I n  e (7.25)
kl n
l
sin cos  E
2
Bíc 3: TÝnh to¸n theo çc c«ng thøc 7-20, 7-21, 7-22.
Bµi to¸n x¸c ®Þnh çc th«ng sè tèi u cña anten sãng ch¹y còng ®îc gi¶i
quyÕt b»ng çch lÆp l¹i nhiÒu lÇn çc bíc 1 vµ 2 (khi biÕn ®æi çc th«ng
205
sè h×nh häc cña anten) ®Õn chõng nµo ®¹t ®îc çc chØ tiªu chÊt lîng cao
nhÊt.
206
Ch¬ng 8
Anten khung
Anten khung lµ mét hoÆc mét vµi vßng d©y ph¼ng. §êng kÝnh cña
vßng d©y thêng lµ kh¸ nhá so víi bíc sãng. Th«ng dông nhÊt lµ çc khung cã
d¹ng trßn, ch÷ nhËt hoÆc tam gi¸c. ViÖc chän d¹ng cña khung chñ yÕu v×
lý do cÊu tróc sao cho hîp lý, bëi v× nh sau ®©y sÏ thÊy, çc tham sè ®iÖn
cña khung, nh ®Æc trng híng, chiÒu cao hiÖu dông ®îc quyÕt ®Þnh bëi
diÖn tÝch cña khung chø kh«ng ph¶i bëi d¹ng cña nã.
Çc anten khung ®îc dïng réng r·i trong mét sè lÜnh vùc nh dÉn ®êng,
trinh s¸t ®iÖn tö, v.v. Nhê anten khung ngêi ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc híng
truyÒn tíi cña sãng ®iÖn tõ; chÕ ¸p nhiÔu cho m¸y thu; ®o c êng ®é trêng,
v.v.
Mét tÝnh chÊt quan träng cña anten khung lµ trong gi¶n ®å híng cña
anten cã ®iÓm “0”. Thùc vËy khi sãng tíi theo híng vu«ng gãc víi khung,
søc ®iÖn ®éng ®îc t¹o thµnh trªn çc c¹nh bªn cña khung cã gi¸ trÞ b»ng
nhau, nhng híng ngîc nhau. Do ®ã, ®iÖn ¸p trªn lèi vµo m¸y thu sÏ b»ng
kh«ng.
NÕu ta bè trÝ khung sao cho híng “0” trïng víi híng tíi nhiÔu th× t¸c
dông cña nhiÔu sÏ bÞ mÊt ®i. §iÒu ®ã, thùc tÕ sÏ lµm t¨ng tØ sè tin t¹p vµ
do ®ã lµm t¨ng chÊt lîng thu. Kh¶ n¨ng thay ®æi híng “0” b»ng çch quay
khung t¹o cho ta mét ph¬ng tiÖn ®Ó t×m híng tíi cña tÝn hiÖu (theo ph¬ng
ph¸p thu cùc tiÓu).
H×nh 8-1.
Khi kh¶o s¸t, chóng ta chñ yÕu quan t©m ®Õn søc ®iÖn ®éng c¶m øng
trong khung díi t¸c dông cña sãng ®iÖn tõ vµ trë vµo cña khung.
207
Tríc tiªn ta quan t©m ®Õn çc anten khung nhá. Çc kÝch thíc cña nã kh¸
nhá so víi bíc sãng. Çc anten nµy dïng trong çc d¶i sãng dµi, trung, ng¾n.
8.1. Nguyªn lý ho¹t ®éng vµ çc tham sè ®iÖn
Gi¶ sö sãng tíi ph©n cùc th¼ng ®øng, khung cã d¹ng ch÷ nhËt c¹nh ®øng cã
kÝch thíc h, c¹nh ngang cã kÝch thíc d nh trªn h×nh vÏ (8.1).
Gi¶ sö híng sãng tíi t¹o víi mÆt ph¼ng khung mét gãc . Gi¶ sö cêng ®é tr-
êng t¹i t©m khung lµ E. Khi ®ã søc ®iÖn ®éng chØ do hai c¹nh døng t¹o ra v×
vÐc t¬ E vu«ng gãc víi hai c¹nh bªn. Chó ý r»ng søc ®iÖn ®éng riªng do 2 c¹nh
®øng t¹o ra t¸c dông ngîc chiÒu nhau trªn lèi vµo m¸y thu. Khi ®ã søc ®iÖn
®éng tæng céng do anten t¹o ra lµ.
 j kd cos  kd
cos  
  2 jEh sin  kd cos  
j
 A  Eh e 2 e 2 
   2 
V× d <<  nªn cã thÓ lÊy gÇn ®óng hµm sin b»ng ®èi sè cña nã. Do ®ã:
2hd
 A  jE cos  (8.1)

§Æc trng híng cña khung lµ:
f() = cos (8.2)
ChiÒu cao hiÖu dông cña khung lµ:
 2 hd 2 S
lh = Am   (8.3)
E  
Chó ý r»ng çc biÓu thøc ë trªn kh«ng chØ ®óng cho khung ch÷ nhËt mµ
cßn ®óng cho khung d¹ng bÊt kú. Thùc vËy ta cã thÓ tÝnh A b»ng tèc ®é biÕn
thiªn cña tõ th«ng qua mÆt khung.
d
A  
dt
ë ®ã,   0 HS sin  lµ tõ th«ng xuyªn qua khung; S lµ diÖn tÝch cña
khung; H lµ gi¸ trÞ tøc thêi cña cêng ®é tõ trêng. Gi¶ sö trêng biÕn thiªn ®iÒu
hoµ theo thêi gian vµ ®îc biÓu thÞ bëi
 jt  E
H  He e jt
120
Trong ®ã H , E lµ biªn ®é phøc cña cêng ®é tõ trêng vµ ®iÖn trêng.
Ta cã biªn ®é phøc cña suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong khung lµ
2 S
 A   j0 SH sin    jE cos 

208
Mét nhîc ®iÓm rÊt lín cña anten khung lµ chiÒu cao hiÖu dông nhá.
Ch¼ng h¹n víi S =1m2 vµ  = 300 m th×  h 2cm. §Ó lµm t¨ng chiÒu cao hiÖu
dông ngêi ta dïng çc anten khung nhiÒu vßng. NÕu chiÒu dµi tæng céng cña
chu vi cña khung vÉn nhá h¬n  nhiÒu lÇn th× ®èi víi khung cã N vßng, søc
®iÖn ®éng sÏ t¨ng lªn N lÇn so víi khung mét vßng.
2NS
A = jE cos (8.4)

Víi khung nhiÒu vßng trong mäi trêng hîp, ngêi ta lu«n gi÷ chu vi cña d©y
dÉn kh«ng vît qu¸ /2. Trong trêng hîp ngîc l¹i viÖc t¨ng chiÒu dµi d©y dÉn
kh«ng nh÷ng kh«ng lµm t¨ng mµ cßn gi¶m søc ®iÖn ®éng cña khung bëi v× khi
®ã sÏ xuÊt hiÖn vïng cã dßng ngîc pha. Thêng ngêi ta lÊy chu vi kh«ng vît qu¸ l
= 0,35.
B©y giê ta h·y tÝnh trë vµo vµ hiÖu suÊt cña anten khung nhá.
Thµnh phÇn kh¸ng trë vµo cã thÓ xem b»ng c¶m kh¸ng cña khung.
XA = L
Khi tÝnh ®iÖn c¶m L cña khung ngoµi kÝch thíc cña khung vµ d©y dÉn
ta cßn ph¶i chó ý tíi d¹ng cña khung. §èi víi khung 1 vßng, d¹ng tuú ý d©y dÉn
m¶nh, th× gÇn ®óng cã thÓ tÝnh.
2S
L  2l ln 107 (Henry) (8-5)
al
ë ®©y l lµ chiÒu dµi d©y dÉn lµm khung;
a lµ b¸n kÝnh d©y dÉn;
S lµ diÖn tÝch khung.
Çc c«ng thøc tÝnh ®iÖn c¶m cña anten khung nhiÒu vßng kh¸ phøc t¹p,
cã thÓ tham kh¶o trong çc s¸ch cÈm nang v« tuyÕn ®iÖn.
Trë ho¹t cña khung bao gåm trë ph¸t x¹ vµ trë tiªu hao. Trë ph¸t x¹ cña khung
trong kh«ng gian tù do cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc trë ph¸t x¹ cña lìng cùc ®iÖn,
bëi v× ®Æc trng híng cña khung (xem nh lµ mét lìng cùc tõ) vµ cña lìng ®iÖn
lµ nh nhau :
209
2
l  S2N 2
R  80 2  h   320 4 (8.6)
 4
Khi ®Æt khung th¼ng ®øng gÇn mÆt ®Êt dÉn lý tëng th× trë ph¸t x¹ cña
khung t¨ng gÊp ®«i. Do t¸c dông cña ¶nh g¬ng, trêng trong nöa kh«ng gian phÝa
trªn mÆt ®Êt (h×nh 8-2) t¬ng ®¬ng víi trêng cña khung cã diÖn tÝch gÊp ®«i.
2
l  S2N 2
R  160  h   640 4
2
(8.7)
 4
H×nh 8-2.
NÕu xÐt mét khung trßn cã b¸n kÝnh ρ vµ chu vi lµ l  2 , khi ®ã c«ng
thøc (8-7) chuyÓn thµnh d¹ng sau:
4 4
 l
R  640 6 N 2    40 2 N 2   (8.8)
 

C«ng thøc trªn cho thÊy r»ng t¨ng tØ sè dÉn ®Õn t¨ng chiÒu cao hiÖu

dông vµ trë ph¸t x¹ hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi viÖc t¨ng sè vßng. V× vËy ®Ó
thu cã hiÖu qu¶, trong ®iÒu kiÖn t¹i çc tr¹m cè ®Þnh, ®Æc biÖt lµ trong d¶i
sãng dµi vµ trung hÇu nh ngêi ta thêng dïng anten mét vßng cã kÝch thíc t¬ng
®èi lín. Ph¬ng ph¸p dùng anten khung mét vßng trªn 1 cét ®· ®îc m« t¶ trªn
h×nh (h×nh 8-3).
210
H×nh 8-3.
Çc khung cã kÝch thíc nhá so víi bíc sãng  thêng cã trë ph¸t x¹ rÊt nhá.
Ch¼ng h¹n, khung cã diÖn tÝch S =1m2, =300m th× R  0, 0004 «m. V× vËy
phÇn chÝnh trong trë ho¹t cña khung lµ trë tiªu hao. Nguyªn nh©n cña sù tiªu hao
nµy lµ:do ®é dÉn h÷u h¹n cña d©y dÉn lµm khung vµ ë møc ®é Ýt h¬n lµ tiªu
hao ®iÖn m«i trong çc chÊt çch ®iÖn. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn tiªu hao
trong ®Êt. ChØ tÝnh riªng trë tiªu hao trong d©y dÉn ®· nhiÒu lÇn lín h¬n trë
ph¸t x¹. Ch¼ng h¹n, trë tiªu hao cña mét anten khung trßn mét vßng, diÖn tÝch S
=1m2, lµm b»ng d©y ®ång b¸n kÝnh 1mm vµo kho¶ng 0,14 «m ë sãng 
=300m. Nh vËy hiÖu suÊt cña anten vµo cì 0,28%. ChÝnh v× lý do nµy ngêi ta
kh«ng dïng anten khung nhá ®Ó ph¸t.
8.2. anten khung cã lâi pherit
Mét biÖn ph¸p rÊt cã hiÖu qu¶ ®Ó t¨ng hiÖu suÊt thu cña anten khung
nhá lµ dïng lâi tõ tÝnh.
Khi ®a vµo khung mét lâi cã ®é tõ thÈm cao sÏ lµm t¨ng ®¸ng kÓ dßng
vÐct¬ tõ c¶m qua khung vµ do ®ã c¶ søc ®iÖn ®éng còng nh chiÒu cao hiÖu
dông cña khung còng t¨ng. Ta cã.
 A   j BNS cos  (8.9)
H×nh 8.4
Gi¸ trÞ cña vÐct¬ tõ c¶m B trong lâi tØ lÖ víi gi¸ trÞ cña c êng ®é tõ trêng
cña sãng tíi. §ång thêi hÖ sè tØ lÖ chÝnh lµ ®é tõ thÈm hiÖu dông h
cña lâi.
B =  hH (8.10)
211
MÆt kh¸c ®é tõ thÈm hiÖu dông cña lâi phô thuéc vµo ®é tõ thÉm  cña
lâi vµ vµo d¹ng cña lâi.
Trong trêng hîp lâi lµ 1 thanh dµi cã ®é dµi h÷u h¹n th× lu«n lu«n cã h <
 do sù ph©n t¸n ®êng søc tõ ë 2 ®Çu cña lâi. CÊu tróc tõ trêng khi khung cã
lâi tõ ®îc m« t¶ trªn h×nh 8-4.
Mèi quan hÖ gi÷a h vµ  ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:

h = 1     1 P (8.11)
ë ®©y P lµ hÖ sè ph©n t¸n tõ.

§èi víi lâi cã d¹ng ªlipsoid trßn xoay kÐo dµi (h×nh 8.5). HÖ sè ph©n
t¸n tõ cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc.
1  2  1 1   
P=  ln   (8.12)
  2 1 
3

b2  a2
ë ®©y = (8.13)
b
H×nh 8-5.
Khi elÝp kÐo dµi nhiÒu (b >> a) th× cã thÓ tÝnh gÇn ®óng.
2
 a   2b 
P    ln  1 (8.14)
b  a 
Tõ c«ng thøc trªn ta thÊy r»ng ®Ó t¨ng møc ®é tËp trung cña dßng tõ cña
sãng tíi trong lâi cuén d©y, tøc lµ ®Ó t¨ng h th× lâi ph¶i cã d¹ng kh¸ kÐo
dµi. Lâi cµng dµi th× h cµng gÇn tíi gi¸ trÞ cña . §Ó minh ho¹, trªn h×nh
(8.6) m« t¶ sù phô thuéc cña h vµo tû sè cña chiÒu dµi vµ ®êng kÝnh cña lâi
( l / d ) víi çc gi¸ trÞ  kh¸c nhau. ë ®©y kh¶o s¸t víi trêng hîp lâi cã thiÕt
diÖn trßn. §Ó tÝnh hÖ sè ph©n t¸n tõ trong trêng hîp lâi trßn víi 2 ®Çu mót
ph¼ng cã thÓ dïng c«ng thøc thùc nghiÖm sau.
1,7
d 
P = 0,84   (8.15)
l
212
§èi víi anten khung cã lâi tõ th× hiÖu suÊt cña anten phô thuéc chñ yÕu
vµo ®é phÈm chÊt cña nã.
H×nh 8-6.
Khung trong anten tõ thêng lµ 1 líp d©y cuèn hoÆc nhiÒu líp d©y.
§é ®iÖn c¶m cña khung cã lâi tõ lµ:
L  N 2 D h 109 (Henry) (8.16)
ë ®©y D lµ ®êng kÝnh cña khung [m]
N lµ sè vßng
b
 lµ hÖ sè h×nh d¹ng cña khung, khi 0,25 < < 1,3
D
D
Th×  = 1 + 6 (8.17)
b
V× tõ trë cña lâi cã  >> 1 cã thÓ bá qua so víi tõ trë cña dßng t¸n x¹ ra
ngoµi lâi, cho nªn gi¸ trÞ h thùc tÕ lµ kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ  cña chÊt
liÖu lµm lâi vµ nã chØ phô thuéc vµo d¹ng vµ kÝch th íc cña khung vµ vÞ trÝ
cña khung trªn lâi, thêng ®èi víi çc lâi cã d¹ng h×nh trô th× h = 5  15.
Tiªu hao trong anten khung cã lâi tõ bao gåm tiªu hao trong ®iÖn trë ho¹t
cña d©y dÉn lµm khung, tiªu hao ®iÖn m«i, tiªu hao trong chÊt liÖu lµm lâi
(tiªu hao tõ), tiªu hao tõ cã vai trß chñ yÕu. Ta biÓu diÔn ®é tõ thÈm phøc d íi
d¹ng.
 = r + ji (8.18)
§èi víi trêng hîp lâi d¹ng elÝpsoid trßn xoay víi cuén d©y cuèn ®Òu th×
trë tiªu hao cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
213
 i (1  P)
R = 4.10-8N2D (8.19)
1  P(  r  1) 2
ë ®©y P lµ hÖ sè ph©n t¸n tõ.
NÕu bá qua tiªu hao trong d©y dÉn, chóng ta cã thÓ tÝnh ®é phÈm chÊt
cña anten theo c«ng thøc sau:
 L r  1  P(  r  1) 
QA =  (8.20)
R i (1  P )
i
Nh vËy ®é phÈm chÊt cña anten tû lÖ víi ®¹i lîng tg =  cña chÊt
r
liÖu lµm lâi.

Tõ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trªn ta cã thÓ rót ra kÕt luËn lµ: ®èi víi anten
khung cã lâi tõ th× chÊt liÖu lµm lâi cã vai trß rÊt quan träng. Nã kh«ng
chØ cÇn cã ®é tõ thÈm lín mµ cßn ph¶i cã ®é tiªu hao nhá. FerÝt lµ chÊt
liÖu ®¸p øng tèt çc yªu cÇu trªn. Ngêi ta ®· nghiªn cøu vµ ®· chÕ t¹o ®îc
çc chÊt phe rÝt cã thÓ dïng ë tÇn sè ngµy cµng cao, cho ®Õn tËn d¶i sãng
siªu cao tÇn. Nhê phe rÝt ngêi ta ®· cã thÓ t¹o ra çc anten cã kÝch thíc rÊt
nhá. Tuy nhiªn cÇn thÊy r»ng anten phe rÝt cã nhiÒu nhîc ®iÓm ë çc tÇn
sè rÊt cao vµ çc tham sè cña phe rÝt l¹i phô thuéc nhiÒu vµo nhiÖt ®é do
®ã anten phe rÝt kh«ng dïng ®îc víi çc m¸y ph¸t cã c«ng suÊt lín. Ngoµi ra
khi t¨ng kÝch thíc cña phe rÝt ®Ó t¨ng hiÖu suÊt cña anten th× ®iÖn dung
ký sinh cña khung d©y còng t¨ng ®¸ng kÓ (phe rÝt còng cã ®é ®iÖn thÈm
kh¸ lín). §é ®iÖn c¶m lín cña anten vµ lµm gi¶m tÇn sè céng hëng riªng
song song cña anten phe rÝt. Nh»m kh¾c phôc çc nhîc ®iÓm, ®«i khi ngêi
ta cã thÓ dïng hÖ bao gåm 1 sè anten phe rÝt ®Æt song song vµ cÊp ®iÖn
nèi tiÕp hoÆc anten cã nhiÒu lâi tõ ®Æt song song (h×nh 8.7).
214
H×nh 8-7.
8.3. HiÖu øng anten cña khung
vµ çc biÖn ph¸p kh¾c phôc
Nh ta ®· biÕt gi¶n ®å híng cña anten khung cã d¹ng sè 8. Nhng d¹ng nµy
chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn víi ®iÒu kiÖn lµ çc c¹nh cña khung vµ viÖc cÊp
®iÖn ph¶i hoµn toµn ®èi xøng.
Khi çc c¹nh cña khung kh«ng ®èi xøng ®èi víi çc vËt thÓ xung quanh
hoÆc khi m¹ch vµo cña m¸y thu kh«ng ®èi xøng th× dßng trªn çc c¹nh cña
khung sÏ kh«ng ®èi xøng. KÕt qu¶ lµ khi sãng tíi theo h íng vu«ng gãc víi
mÆt ph¼ng khung th× ë lèi vµo cña anten vÉn xuÊt hiÖn mét søc ®iÖn
®éng c¶m øng vµ do ®ã ®iÓm kh«ng trong gi¶n ®å híng bÞ mÊt - gi¶n ®å h-
íng bÞ sai lÖch. HiÖn tîng mÊt ®èi xøng nh trªn cña khung ®îc gäi lµ hiÖu
øng anten cña khung.
Gi¶ sö anten bÞ mÊt ®èi xøng, khi ®ã dßng trªn çc c¹nh cña khung sÏ
kh«ng b»ng nhau. Ta ký hiÖu:
I2
= I
1
Khi ®ã, ®èi víi khung ch÷ nhËt

®Æt th¼ng ®øng cã çc c¹nh lµ h
vµ d, gi¶ sö sãng tíi ph©n cùc
th¼ng ®øng th× søc ®iÖn ®éng trªn H×nh 8-8.
lèi vµo cña khung sÏ lµ.
 j kd2 cos  j cos  
kd
A = Eh  e   e 2

 
  kd   kd 
= Eh  j (1   ) sin cos    (1   ) cos cos  
  2   2 
Víi ®iÒu kiÖn kd << 1 th× c«ng thøc trªn cã thÓ ®a vÒ d¹ng sau:
215
 kd    1 
A = Eh  j 2 (1   ) cos   (1   )  Eh  jkd cos   j 2 kd cos   (1   )
   
Ta thÊy sè h¹ng thø nhÊt øng víi trêng hîp khung ®èi xøng. Nh vËy do
mÊt ®èi xøng nªn cã thªm 2 thµnh phÇn míi: 1 thµnh phÇn cïng pha víi sè
h¹ng 1 vµ 1 thµnh phÇn dÞch pha 90 0 (gäi lµ thµnh phÇn ngoµi pha).
Thµnh phÇn cïng pha chØ lµm gi¶m chiÒu cao hiÖu dông cña khung
mµ kh«ng lµm mÐo d¹ng gi¶n ®å híng (h×nh 8.9a) cßn thµnh phÇn ngoµi
pha sÏ lµm “tï” gi¶n ®å híng sè 8 cña khung(h×nh 8.9a) vµ gi¶n ®å kh«ng
cßn ®iÓm “0”.
2
 kd 
f() = (1   ) 2  (1   ) 2   cos 
2
(8.21)
 2 
H×nh 8-9.
V× vËy anten kh«ng cßn thuËn lîi ®Ó dïng vµo môc ®Ých dÉn ®êng
hoÆc chèng nhiÔu n÷a. Tuy vËy çc cùc ®iÓm cña gi¶n ®å vÉn trïng víi h -
íng ph¸p tuyÕn cña mÆt khung nhng thùc tÕ, chóng kh«ng thÓ dïng ®Ó dÉn
®êng n÷a v× biÕn thiªn søc ®iÖn ®éng c¶m øng quanh híng cùc tiÓu biÕn
thiªn chËm. H¬n n÷a nÕu tû sè dßng l¹i lµ phøc ( = r + jj) th× gi¶n ®å h-
íng kh«ng chØ bÞ tï ®i mµ cßn bÞ dÞch trôc ®èi víi khung (h×nh 8.9c).
Bëi vËy hiÖu øng anten ®· lµm xÊu çc ®Æc tÝnh anten khung.
§Ó kh¾c phôc hiÖu øng anten cÇn ph¶i:
- §¶m b¶o tÝnh ®èi xøng cña çc c¹nh cña khung vµ phi®e ®èi víi çc
vËt thÓ xung quanh.
216
- M¹ch cÊp ®iÖn cho khung (hay m¹ch vµo cña m¸y thu) ph¶i ®èi xøng.
Chóng ta h·y xÐt mét sè biÖn ph¸p ®Ó lµm gi¶m hiÖu øng anten cña
khung.
- Cã thÓ dïng çc m¸y thu cã lèi vµo lµ 2 cùc ®èi xøng. §ång thêi ®iÓm
gi÷a cña khung còng nèi ®Êt h×nh 8.10. Nhng ®a sè çc m¸y thu cã lèi vµo
kh«ng ®èi xøng, v× vËy ph¬ng ph¸p trªn Ýt ®îc dïng.
H×nh 8-10. H×nh 8-11.
Mét ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó cã thÓ nèi khung víi m¸y thu cã lèi vµo kh«ng
®èi xøng lµ dïng biÕn ¸p cã mµn ch¾n tÜnh ®iÖn ®Ó lµm gi¶m liªn kÕt
®iÖn dung ®Õn cùc tiÓu gi÷a m¹ch khung vµ m¹ch vµo cña m¸y thu (h×nh
8.11).
Trªn h×nh 8.12 çc cuén m¹ch vµo cña m¸y thu ®Æt trªn cïng mét trôc nh -
ng l¹i cã chiÒu cuèn kh¸c nhau. Do tÝnh ®èi xøng cña s¬ ®å mµ liªn kÕt
®iÖn dung ký sinh bÞ khö ®i.
H×nh 8-12. H×nh 8-13.
217
Còng cã thÓ dïng çc s¬ ®å bï trõ ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ®èi xøng cña khung
(h×nh 8.13). Tuy nhiªn s¬ ®å bï trõ thêng lµm cho viÖc dÉn ®êng phøc t¹p
lªn nhiÒu, v× vËy ph¬ng ph¸p nµy Ýt ®îc dïng.
Ph¬ng ph¸p dïng khung cã mµn ch¾n cho hiÖu qu¶ kh¾c phôc hiÖu øng
anten tèt nhÊt trong trêng hîp nµy khung cã thÓ nèi trùc tiÕp víi m¸y thu cã
m¹ch vµo kh«ng ®èi xøng.
Toµn bé khung ®îc bao bäc bëi mét èng kim lo¹i. PhÝa trªn cña mµn
ch¾n cã mét kho¶ng hë thêng ®îc lÊp kÝn b»ng mét chÊt ®iÖn m«i çch
®iÖn.
H×nh 8-14.
B©y giê chóng ta h·y kh¶o s¸t nguyªn lý lµm viÖc cña anten khung cã
mµn ch¾n. Sãng ®iÖn tõ tíi kh«ng t¸c dông trùc tiÕp lªn d©y dÉn cña khung,
v× ®é s©u t¸c dông cña trêng kh¸ nhá so víi bÒ dµy cña mµn ch¾n. Nhng vá
bao ngoµi sÏ c¶m øng mét søc ®iÖn ®éng. Søc ®iÖn ®éng nµy ®Æt vµo
kho¶ng hë ë phÝa trªn. Díi t¸c dông cña søc ®iÖn ®éng nµy sÏ xuÊt hiÖn
dßng ë mÆt trong cña mµn ch¾n. V× mÆt trong cña mµn ch¾n vµ d©y dÉn
cña khung t¹o thµnh mét hÖ d©y ®ång trôc. V× vËy dßng ë mÆt trong cña
mµn ch¾n sÏ lµm xuÊt hiÖn dßng trªn d©y dÉn khung. Dßng nµy cã cïng gi¸
trÞ nhng ngîc pha. KÕt qu¶ lµ trªn lèi ra cña anten cã mét ®iÖn ¸p ® îc h×nh
thµnh.
Ta thÊy r»ng sù ®èi xøng cña khung ®îc b¶o ®¶m v× çc c¹nh cña khung
mÆt ngoµi hoµn toµn ®ång nhÊt ®èi víi ®iÓm cã ®iÖn thÕ b»ng kh«ng
(®Êt). V× vËy hiÖu øng anten sÏ kh«ng cã, thËm chÝ ngay c¶ khi lèi vµo cöa
m¸y thu kh«ng ®èi xøng.
218
HiÖu øng anten ë møc ®é thÊp cã thÓ x¶y ra do sù bÊt ®èi xøng cña c¹nh
ngoµi khung. Cßn dßng trªn çc c¹nh cña khung vÉn nh nhau ngay c¶ khi lèi
vµo m¸y thu hay cÊu tróc çc c¹nh trong cña khung hoµn toµn bÊt ®èi xøng.
H×nh 8-15.
8.4. Dïng anten khung ®Ó t×m híng
NÕu dïng anten khung ®¬n ®Ó t×m híng tíi cña mét nguån ph¸t sãng nµo
®ã sÏ gÆp ph¶i mét sù bÊt ®Þnh 180 0 do gi¶n ®å híng cña khung cã lo¹i cùc
tiÓu ®èi diÖn víi nhau. §Ó t×m híng mét çch ®¬n trÞ cÇn ph¶i t¹o ra mét hÖ
anten cã gi¶n ®å híng chØ cã 1 híng thu “0”.
HÖ anten nh vËy cã thÓ lµ mét tæ hîp cña mét khung vµ 1 chÊn tö kh«ng
®èi xøng ®Æt th¼ng ®øng cã ®Æc trng v« híng (ch¼ng h¹n ®ã lµ 1 anten
cÇn). NÕu ®Æt anten cÇn trïng víi t©m khung. NÕu ®iÒu chØnh sao cho
søc ®iÖn ®éng cña anten cÇn b»ng søc ®iÖn ®éng cùc ®¹i cña khung th× ta
sÏ t¹o ra ®îc mét ®Æc trng híng tæng hîp cã d¹ng:
f() = 1 + cos (8.22)
219
H×nh 8-16.
Trªn h×nh (h×nh 8.16) m« t¶ gi¶n ®å híng cña hÖ gåm 1 khung vµ 1

anten cÇn, theo (8.22). CÇn chó ý r»ng søc ®iÖn ®éng cña anten cÇn sÏ
®ång pha víi cêng ®é trêng cña sãng tíi t¹i t©m anten, cßn søc ®iÖn ®éng
cña khung, sÏ dÞch pha 90 0 so víi cêng ®é trêng vµ so víi søc ®iÖn ®éng cña
anten cÇn.
AC = lhcE; Ak = j lhkEcos (8.23)
V× vËy nÕu nèi trùc tiÕp anten cÇn vµ khung sÏ kh«ng t¹o ra ® îc gi¶n
®å mong muèn. Do vËy cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p ®Ó t¹o ra sù dÞch pha bæ
sung gi÷a çc ®iÖn ¸p cña khung vµ anten cÇn ë lèi vµo m¸y thu. Cã thÓ
dïng
ph¬ng ph¸p ®a anten cÇn vµo m¹ch khung nhê 1 sè s¬ ®å ®Æc biÖt, hoÆc
b»ng çch t¹o hiÖu øng anten cña khung mét çch cã chñ ®Þnh còng cã thÓ
t¹o ra ®îc gi¶n ®å cacdioid. Trªn h×nh (8.17) lµ mét s¬ ®å thùc hiÖn sù dÞch
pha cña søc ®iÖn ®éng cña anten cÇn b»ng biÕn ¸p. V× dßng trªn anten cÇn
khi ®iÒu chØnh céng hëng sÏ b»ng.
 AC
IC =
R
ë ®©y R = RC + Rg lµ tæng cña trë riªng vµ trë phô. Søc ®iÖn trong s¬
®å trªn khung kh«ng ®iÒu hëng. Søc ®iÖn ®éng trªn lèi vµo m¸y thu b»ng:
 Mlhc
 A  j MI C  jlhk E cos   jE (  lhk cos  )
R
ë ®©y ℓhc vµ ℓhk lµ chiÒu dµi hiÖu dông
cña anten cÇn vµ khung.
M lµ hç c¶m cña biÕn ¸p.
Ta ph¶i ®iÒu chØnh Rg sao cho ®¹t ®îc:
Eℓhk = Mℓhc
Tõ ®©y ta rót ra ®îc hµm sè biÓu diÔn
H×nh 8-17.
220
sù phô thuéc cña søc ®iÖn ®éng vµo híng
sãng tíi.
A = jEℓhk(1 + cos) (8.23)
Trong s¬ ®å h×nh 8.18 anten cÇn kh«ng
®îc ®iÒu chØnh céng hëng cßn khung ®îc
®iÒu chØnh céng hëng. ë ®©y ngêi ta dïng
mét khung trung gian ®Ó céng søc ®iÖn
®éng. §é dÞch pha cÇn cã ®¹t ®îc b»ng çch
nèi anten cÇn nèi tiÕp víi 1 tô biÕn thiªn cã
H×nh 8-18.
®iÖn dung nhá, sao cho tho¶ m·n ®iÒu
kiÖn.
 AC  AC
IC = Z  Z  j ( X  X )
c g c g
ë ®©y Xc vµ Xg lµ thµnh phÇn kh¸ng cña riªng anten cÇn vµ cña tô ®iÒu
chØnh Cg. Khi ®ã søc ®iÖn ®éng tæng céng trong m¹ch trung gian b»ng.
 lhc M 1 lhk  M 2 
A = E   cos  

 Xc  X g Rk 
ë ®©y Rk lµ trë ho¹t riªng cña khung M 1 vµ M2 lµ hç c¶m cña 2 m¹ch
ghÐp. Tõ ®©y ta rót ra ®îc ®iÒu kiÖn ®Ó ®iÒu chØnh anten cÇn ®Ó
nhËn ®îc gi¶n ®å híng Cacdioid:
lhc M 1 l M
 hk 2
Xc  X g Rk
Trong s¬ ®å h×nh 8.19 anten
cÇn kh«ng ®iÒu hëng, vµ anten
khung còng kh«ng ®iÒu hëng. Anten
cÇn ®îc nèi tiÕp víi mét trë ®iÒu
chØnh cã trÞ sè lín Rg >> |Zc|.
V× vËy
 AC  AK
Ic  R ; IK  jX
g k
KÕt qu¶ lµ søc ®iÖn ®éng tæng H×nh 8-19.

céng trong m¹ch lµ:
221
 lhc M 1 lhk M 2 
A = jE   cos  

 Rg Xk 
§iÒu kiÖn ®Ó cã ®Æc trng híng Cadioid lµ:
lhcM1Xk = lhkM2Rg
B©y giê chóng ta ®Æc biÖt quan t©m ®Õn ph¬ng ph¸p dïng khung ®Ó t¹o
gi¶n ®å híng Cadioid mµ kh«ng cÇn dïng ®Õn 1 anten phô nµo kh¸c. ë ®©y ng-
êi ta chñ ®éng t¹o hiÖu øng anten cho khung.
B©y giê chóng ta ®Æc biÖt quan t©m ®Õn ph¬ng ph¸p dïng khung ®Ó t¹o
gi¶n ®å híng Cadioid mµ kh«ng cÇn dïng ®Õn 1 anten phô nµo kh¸c. ë ®©y ng-
êi ta chñ ®éng t¹o hiÖu øng anten cho khung.
B©y giê chóng ta h·y xÐt khung lý tëng. B»ng mét çch nµo ®ã ngêi ta t¹o
ra sù bÊt ®èi xøng víi khung. Gi¶ sö trong chÕ ®é ph¸t, dßng trªn çc c¹nh bªn
cña khung kh«ng b»ng nhau vµ gi¶ sö tû sè gi÷a chóng lµ phøc:
I2
 = I = r + ji
1
NÕu dïng biÓu thøc cña môc 8.3 ®èi víi søc ®iÖn ®éng cña khung kh«ng
®èi xøng ta cã thÓ viÕt.
 kd 
A = Eh  j 2 (1   ) cos   1   
 
  kd   kd 
=  j  (1   r ) cos    i   1   r   i cos  
 2   2 
Ta yªu cÇu khi  =  th× A = 0. Tõ ®©y ta cã ph¬ng tr×nh.

kd
(1 + r) + i = 0;
2
kd
1 - r + i = 0.
2
NÕu gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh ®· cho ta sÏ t×m ®îc çc gi¸ trÞ r vµ i ®Æc trng
cho møc ®é bÊt ®èi xøng nh sau:
2
 kd  kd
1  
 2   2
r = ; i =  kd  (8.22)
 kd 
2
1  
1    2 
 2 
222
NÕu chó ý r»ng thêng ®iÒu kiÖn kd << 1 ®îc tho¶ m·n cho nªn cã thÓ thÊy
r»ng chØ cÇn sù bÊt ®èi xøng rÊt nhá.
r  1; i  - kd (8.23)
Khi tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (8.22) hoÆc (8.23) th× ®Æc trng híng cña khung
cã d¹ng Cadioid cÇn cã.
kd
1 j
2 (1  cos  )
A = jEkhd 2  jEhkd(1 + cos) (8.24)
 kd 
1  
 2 
§Ó t¹o ra sù mÊt ®èi xøng ngêi ta cã thÓ nèi mét nh¸nh cña khung víi ®Êt
qua mét ®iÖn trë ®îc gäi lµ ®iÖn trë chØnh pha.
Trªn h×nh 8.20 lµ 1 sè s¬ ®å, trong ®ã trë chØnh pha ®îc ®a vµo gi÷a
®iÓm gi÷a nèi ®Êt vµ mét nh¸nh cña khung.
H×nh 8 -20.
Cã thÓ tÝnh ph©n bè dßng trªn çc nh¸nh cña khung (h×nh 8-20a) nhê s¬
®å t¬ng ®¬ng h×nh (8-21a) vµ cña khung (h×nh 8-21b vµ c) nhê s¬ ®å t¬ng ®-
¬ng h×nh (8-21b) :
223
H×nh 8-21.
§èi víi (8-21b) ta cã:
I2 1

 = I1 1  j  Lk (8.25)
R ( Lk  L )
ë ®©y Lk vµ Lℓ lµ mét nöa ®iÖn c¶m cña khung vµ mét nöa ®iÖn c¶m
cña cuén liªn kÕt. NÕu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn R>>  Lk th× tõ biÓu thøc trªn ta
suy ra.
Lk L
r 1; i  R ( L  L ) (8.26)
k 
So s¸nh gi¸ trÞ cña i tõ (8-23) víi (8-26) chóng ta ®i tíi ®iÒu kiÖn
dÞch pha lµ.
kdR ( Lk  L )   Lk L (8.27)
§èi víi s¬ ®å t¬ng ®¬ng (8-21a) ta cã:
I R L
 = I  R  jL  1  j R
2 k
1 k
Ta cã mét nhËn xÐt rÊt quan träng ®èi víi s¬ ®å nµy lµ trë chØnh pha cã
gi¸ trÞ kh«ng phô thuéc tÇn sè. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ khi t×m híng trong mét d¶i
tÇn réng kh«ng cÇn ph¶i ®iÒu chØnh g× c¶.
Trong çc s¬ ®å dïng anten cÇn ®Ó t¹o ®Æc trng híng Cacdioid, çc ®iÒu
kiÖn pha gÇn ®óng còng cã thÓ xem lµ ®îc tho¶ m·n trong mét d¶i tÇn. Nhng
nÕu chó ý ®Õn sù thay ®æi trë ho¹t cña khung theo tÇn sè th× ®Ó ®¶m b¶o cã
®iÓm “0” râ rµng trong gi¶n ®å híng Cadioid khi ph¶i lµm viÖc trong d¶i tÇn
réng thêng ngêi ta vÉn ®a vµo mét yÕu tè vi chØnh pha.
Trong kü thuËt dÉn ®êng hiÖn ®¹i khi kh«ng dïng anten cÇn, ngêi ta th-
êng dïng ph¬ng ph¸p t¹o ra hiÖu øng anten cho hÖ anten.
Ta nhËn thÊy r»ng do cùc tiÓu cña gi¶n ®å híng d¹ng Cadioid t¬ng ®èi nªn
®é chÝnh x¸c khi t×m híng kÐm h¬n so víi d¹ng “sè 8”.
8-5. anten khung lín ph¸t x¹ ®Þnh híng
Anten khung lín lµ mét khung cã chu vi kho¶ng bíc sãng c«ng t¸c. NÕu kh¶o
s¸t ph©n bè dßng th× cã thÓ thÊy r»ng mét khung nh vËy ph¶i ho¹t ®éng nh mét
hÖ gåm hai chÊn tö ®ång pha ®Æt song song nhau. VÒ nguyªn lý, anten nµy t-
¬ng tù nh chÊn tö vßng. Nhng nã kh¸c chÊn tö vßng ë chç nã cã hÖ sè t¸c dông
224
®Þnh híng lín h¬n vµ nã cã gi¸ trÞ trë vµo khi céng hëng nhá h¬n so víi chÊn tö
vßng. Ch¼ng h¹n mét khung cã chu vi  sÏ cã D 3 vµ Rv 300 «m.
H×nh 8-26.
§Ó t¨ng tÝnh ®Þnh híng cã thÓ lËp hÖ gåm hai khung (h×nh 8-26a),
trong ®ã cã 1khung tÝch cùc vµ mét khung ph¶n x¹ ®îc ®iÒu chØnh b»ng
mét ®o¹n dêng d©y song hµnh ®o¶n m¹ch. Trªn h×nh (8-26b) lµ mét hÖ gåm
mét khung tÝch cùc, mét khung dÉn x¹ vµ mét khung ph¶n x¹, t ¬ng tù nh mét
anten dÉn ®êng. HÖ sè khuÕch ®¹i cña hÖ hai khung vµo kho¶ng 6 vµ cña
hÖ 3 khung vµo kho¶ng 13. Çc anten ®· nãi cã thÓ ho¹t ®éng trong d¶i tÇn
kho¶ng 20% cña tÇn sè c¬ b¶n. §Ó ho¹t ®éng trong d¶i tÇn réng h¬n ng êi ta
dïng çc khung kÐp (h×nh 8-27). MÆt ph¶n x¹ gåm 3 d©y dÉn n»m ngang vµ
®Çu cuèi cña chóng ®îc nèi víi 2 c¹nh th¼ng ®øng. Khung tÝch cùc bao gåm
3 d©y n»m ngang. §iÓm kÝch thÝch ë thanh gi÷a. Ph©n bè dßng trªn khung
tÝch cùc ë tÇn sè trung t©m cña d¶i tÇn ®îc m« t¶ trªn h×nh (8.27b).
H×nh 8-27.
Tõ ph©n bè dßng ta cã thÓ thÊy r»ng tÝnh ph¬ng híng cña khung kÐp
tÝch cùc nµy gièng nh cña hÖ 3 chÊn tö song song n»m ngang ®ång pha. Khi
thay ®æi tÇn sè trong d¶i tÇn béi 2 th× ®iÓm nót cña dßng trªn c¹nh th¼ng
®øng sÏ dÞch chuyÓn. Trªn c¹nh nµy cßn dßng trªn çc thanh ngang vÉn lu«n
225
lu«n cïng chiÒu. Chó ý r»ng ®iÓm gi÷a cña çc thanh ngang lu«n lµ ®iÓm
nót cña ®iÖn ¸p. V× vËy cã thÓ trùc tiÕp nèi çc gi¸ ®ì kim lo¹i vµo çc
®iÓm nµy.
Anten cã hÖ sè khuÕch ®¹i vµo kho¶ng 7. Trë vµo cña anten t¹i
AB kho¶ng 300 «m. Ngêi ta dïng mét ®o¹n ®êng d©y song hµnh ng¾n m¹ch
lµm yÕu tè bï trõ phÇn kh¸ng. Nã ®îc m¾c song song t¹i AB. Khi dÞch
chuyÓn vÞ trÝ kÝch thÝch (®iÓm nèi víi phi®e) däc theo yÕu tè bï trõ nµy
th× cã thÓ ®iÒu chØnh trë vµo cña anten trong kho¶ng 300  0 «m.
NÕu cÊp ®iÖn song song cho 2 anten khung kÐp ta sÏ cã mét hÖ cã
tÝnh chÊt ph¬ng híng gièng nh dµn 2 x 4 chÊn tö ®ång pha. ë ®©y khung
cã c¹nh dµi ℓ = 0/4.
H×nh 8-28.
Trªn h×nh 8-28b m« t¶ çch nèi phi®e ®ång trôc. Phi ®e ®i däc theo
nh¸nh cña khung. Ph¬ng ph¸p nµy kh«ng cÇn ph¶i dïng thªm mét kÕt cÊu
 max
biÕn ®æi ®èi xøng nµo n÷a. Anten cã l = 0,21 max trong d¶i tÇn  =2 
min
2,5 cã hÖ sè khuyÕch ®¹i tõ 4 (víi  = max) ®Õn 10 (víi  = min). Khi cã

mÆt ph¶n x¹ hÖ sè khuyÕch ®¹i t¨ng lªn hai lÇn. B»ng çch chän ®êng
kÝnh cña c¹nh khung vµ kho¶ng çch tõ khung ®Õn mÆt ph¶n x¹ cã thÓ
b¶o ®¶m sù phèi hîp trë kh¸ng gi÷a anten víi phi ®e ®ång trôc 75 «m. Çc
226
anten nhiÒu khung kÐp nh trªn cã ®Æc trng ph¬ng híng kh¸ tèt, cÊu tróc
cÊp ®iÖn ®¬n gi¶n, søc c¶n giã nhá, träng lîng vµ kÝch thíc nhá.
Ch¬ng 9
Anten xo¾n
9.1. Ph¹m vi sö dông, ph©n lo¹i vµ

Mét sè ®Æc trng c¬ b¶n cña anten
9.1.1. Ph¹m vi sö dông
Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ mét sè lÜnh vùc nh trinh s¸t v« tuyÕn, th«ng tin,
®iÒu khiÓn, theo dâi, ph¸t hiÖn môc tiªu, v.v… ®ßi hái anten ph¶i cã kh¶
n¨ng thu vµ ph¸t sãng ph©n cùc trßn, ph©n cùc tuyÕn tÝnh vµ ph©n cùc cã
®iÒu khiÓn (*) trong mét d¶i tÇn réng.
Trong çc lo¹i kh¸c nhau cña anten d¶i réng tho¶ m·n çc yªu cÇu trªn,
anten xo¾n chiÕm mét vÞ trÝ quan träng. Chóng cã thÓ dïng lµm anten
riªng biÖt hoÆc lµm hé chiÕu x¹ cho anten g¬ng, thÊu kÝnh.
Anten xo¾n lµ anten sãng mÆt, nã gåm cã bé phËn kÝch thÝch vµ bé
phËn híng sãng. Bé phËn híng sãng lµ mét ®o¹n d©y xo¾n hë cã cÊu tróc
kh¸c nhau. Bé phËn kÝch thÝch thêng lµ ®o¹n cuèi cña d·y phi®e ®ång
trôc.
9.1.2. Ph©n lo¹i
Dùa theo cÊu tróc cña bé phËn híng sãng, anten xo¾n cã thÓ ph©n lo¹i
nh sau:
- Anten xo¾n trô cã bíc xo¾n kh«ng ®æi.
- Anten xo¾n trô cã bíc xo¾n thay ®æi.
- Anten xo¾n nãn.
( (*)
Ta hiÓu anten ph©n cùc ®iÒu khiÓn lµ anten mµ çc tham sè ph©n cùc cña trêng ph¸t x¹ cã thÓ
thay ®æi ®îc b»ng ph¬ng ph¸p ®iÖn.
227
- Anten xo¾n ph¼ng.
Çc lo¹i anten xo¾n nãn vµ anten xo¾n ph¼ng ®· ®îc xÐt kü trong [7].
ë ®©y ta chØ xÐt çc anten xo¾n trô.
Trong anten xo¾n trô ta cã thÓ chia ra nh sau:
- Anten xo¾n trô cã mét d©y xo¾n vµ bíc xo¾n kh«ng ®æi (h×nh
9.1a).
- Anten xo¾n trô cã mét d©y xo¾n vµ bíc xo¾n thay ®æi (h×nh 9.1b).
- Anten xo¾n trô cã nhiÒu d©y xo¾n cïng chiÒu (h×nh 9.1c).
- Anten xo¾n trô cã nhiÒu d©y xo¾n ngîc chiÒu (h×nh 9.1d).
- Anten xo¾n trô lµm tõ d©y xo¾n (h×nh 9.1e).
- Anten xo¾n trô víi çc líp ®iÖn m«i (h×nh 9.1g).
Anten xo¾n trô mét d©y xo¾n (h×nh 9.1a, b) lµm viÖc trong mét d¶i
tÇn réng lµ nhê tÝnh chÊt t¸n s¾c cña nã. Do cã tÝnh chÊt nµy nªn trong
mét d¶i tÇn rÊt réng tèc ®é pha däc theo d©y xo¾n gÇn b»ng tèc ®é ¸nh
s¸ng (V  C), cßn  b»ng ®é dµi vßng xo¾n, cho nªn çc anten nh vËy ph¸t
x¹ däc theo trôc. Anten xo¾n trôc nhiÒu d©y xo¾n cã d¶i tÇn lµm viÖc ®îc
më réng thªm ra lµ nhê çc sãng bËc cao lµm mÐo ®Æc tr ng híng bÞ ®µn
¸p.
H×nh 9-1. Çc lo¹i anten xo¾n trô
9.1.3. Mét sè ®Æc trng kü thuËt c¬ b¶n cña çc anten kÓ trªn
228
a) Anten xo¾n trô mét d©y xo¾n vµ bíc xo¾n kh«ng ®æi (h×nh 9.1a).
Anten nµy cã cÊu tróc ®¬n gi¶n vµ cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é ph¸t x¹ trôc
trong mét d¶i tÇn réng víi hÖ sè bao trïm K b  1,7 (hÖ sè bao trïm K b lµ tû
sè gi÷a tÇn sè lµm viÖc cùc ®¹i f max vµ tÇn sè lµm viÖc cùc tiÓu f min cña
anten K b = fmax/fmin).
b) Anten xo¾n trô nhiÒu d©y xo¾n cïng chiÒu vµ bíc xo¾n kh«ng ®æi
(h×nh 9.1c): Tuú vµo viÖc nu«i çc d©y xo¾n, anten xo¾n lo¹i nµy cã thÓ
cã ®Æc trng híng d¹ng nãn hoÆc ph¸t x¹ däc theo trôc. Trong chÕ ®é ph¸t x¹
däc theo trôc, chóng lµm viÖc trong mét d¶i tÇn kh¸ réng, hÖ sè bao trïm
Kb = M + 1 ë ®©y M sè d©y xo¾n. Gãc xo¾n tèi u b»ng:
M
t. = arcsin
M 2
Trong d¶i tÇn c«ng t¸c sãng ph¸t x¹ víi ph©n cùc gÇn nh trßn.
c) Anten xo¾n trô nhiÒu d©y xo¾n ngîc chiÒu vµ cã bíc xo¾n kh«ng
®æi (h×nh 9.1d). Nh÷ng anten lo¹i nµy cã thÓ lµm viÖc trong chÕ ®é ph¸t
däc theo trôc vµ ph¸t x¹ nãn. Chóng cã cïng d¶i tÇn lµm viÖc nh anten xo¾n
trô nhiÒu d©y xo¾n cïng chiÒu: kh¸c nhau c¬ b¶n cña 2 lo¹i anten nµy lµ ë
chç: anten xo¾n trô nhiÒu d©y xo¾n ngîc chiÒu phô thuéc vµo ph¬ng ph¸p
kÝch thÝch çc d©y xo¾n, cã thÓ ph¸t x¹ däc theo trôc tr êng víi ph©n cùc
trßn, tuyÕn tÝnh hoÆc ph©n cùc cã ®iÒu khiÓn.
d) Anten xo¾n trô mét d©y xo¾n víi bíc xo¾n thay ®æi (h×nh 9.1b)
anten nµy cã thÓ xÐt nh mét dµn cã çc nguån ph¸t x¹ ph©n bè kh«ng ®Òu
(mçi mét vßng xo¾n coi nh mét nguån ph¸t x¹). Do chóng ph©n bè kh«ng
®Òu nªn møc çnh phô cña ®Æc trng híng nhá ®i vµ d¶i tÇn cña anten ®îc
t¨ng lªn mét Ýt so víi anten xo¾n trô 1 d©y xo¾n víi bíc xo¾n kh«ng ®æi.
HÖ sè bao trïm K b  2,3.
e) Anten xo¾n trô nhiÒu d©y xo¾n víi bíc xo¾n thay ®æi lµ kÕt hîp u
®iÓm cña anten xo¾n trô nhiÒu d©y xo¾n cã bíc xo¾n kh«ng ®æi vµ
anten xo¾n trô 1 d©y xo¾n cã bíc xo¾n thay ®æi.
g) Anten xo¾n lµm tõ d©y xo¾n (anten xo¾n kÐp) (h×nh 9.1e) anten
nh thÕ tån t¹i mét ®iÖn trë kh¸ng mÆt X . Khi t¨ng X  th× ®é dµi bíc sãng
gi¶m ®i vµ ®Ó b¶o toµn chÕ ®é ph¸t x¹ trôc ta cÇn gi¶m ®é dµi cña mét
229
vßng xo¾n (xem phÇn §9.2 díi ®©y). §iÒu nµy dÉn ®Õn gi¶m kÝch thíc
ngang cña anten, ®ã chÝnh lµ u ®iÓm næi bËt cña lo¹i anten nµy.
h) Anten xo¾n víi çc líp ®iÖn m«i (h×nh 9.1g). Anten lo¹i nµy lµm
dÞch d¶i tÇn lµm viÖc vÒ phÝa sãng dµi. Khi t¨ng ®é thÈm thÊu ®iÖn m«i
' d¶i tÇn lµm viÖc mµ ë ®ã cßn tån t¹i chÕ ®é ph¸t x¹ trôc bÞ gi¶m xuèng
vµ hÖ sè ph©n cùc còng gi¶m theo.
Trong phÇn nµy giíi thiÖu s¬ lîc mét sè u nhîc ®iÓm cña çc anten
xo¾n trô. Chóng ta cã thÓ t×m hiÓu kü chóng trong mét sè s¸ch [6,7].
Díi ®©y chóng ta sÏ nghiªn cøu kü mét lo¹i anten, anten xo¾n trô cã 1
d©y xo¾n víi bíc xo¾n kh«ng ®æi.
230
9.2. CÊu tróc vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña
anten xo¾n trô cã mét d©y xo¾n víi bíc xo¾n
kh«ng ®æi (gäi t¾t lµ anten xo¾n kh«ng ®æi)
9.2.1.CÊu tróc
Anten gåm mét d©y xo¾n ®Òu b»ng d©y b¨ng sãng hoÆc èng kim
lo¹i. Anten gåm 1 sè vßng xo¾n. Mét ®Çu cña d©y xo¾n ®Ó tù do, ®Çu
cßn l¹i ®îc nèi víi phi ®e cÊp ®iÖn. Çc anten xo¾n lµm viÖc ë bíc sãng 
= 4  5cm thêng ®îc nu«i b»ng phi ®e ®ång trôc. Khi ®ã mét ®Çu d©y
xo¾n ®îc nèi víi d©y trong cña phi ®e ®ång trôc cßn vá cµi ®îc nèi íi mét
mÆt ch¾n kim lo¹i (h×nh 10.2) (mÆt ch¾n kim lo¹i cã t¸c dông tËp trung
n¨ng lîng ph¸t x¹ cña anten vÒ phÝa tríc). Anten xo¾n lµm viÖc ë sãng
 < 3cm ®îc nu«i b»ng èng dÉn sãng ch÷ nhËt víi sãng H 10.
Sãng ch¹y ®îc truyÒn ®i tõ vÞ trÝ kÝch thÝch däc theo d©y xo¾n
®Õn ®Çu tù do sãng bÞ ph¶n x¹ trë l¹i. Cã thÓ lµm cho sãng tíi còng nh
sãng ph¶n x¹ gi¶m nhanh b»ng çch chän çc kÝch thíc h×nh häc cña d©y
xo¾n vµ tÇn sè dao ®éng kÝch thÝch (h×nh 9.3).
H×nh 9-2. Anten xo¾n trô
1. D©y phi ®e ®ång trôc;
2. MÆt ch¾n kim lo¹i;
3. D©y xo¾n.
H×nh 9-3. Ph©n bè biªn ®é dßng

däc
theo d©y cña anten xo¾n
a) Sãng tíi vµ sãng ph¶n x¹
b) Ph©n bè tæng hîp.
231
Çc sãng nµy giao thoa víi nhau nhng v× biªn ®é cña sãng tíi lín h¬n
biªn ®é cña sãng ph¶n x¹ nhiÒu lÇn lªn trªn mét phÇn lín cña d©y dÉn, biªn
®é cña dßng gi÷ hÇu nh kh«ng ®æi (h×nh 9.3b). Pha cña dßng thay ®æi
gÇn nh theo quy luËt tuyÕn tÝnh.
9.2.2. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng
CÊu tróc cña èng dÉn sãng xo¾n cã mét sè ®Æc ®iÓm riªng. Nh÷ng
®iÒu kiÖn biªn cña nã kh¸ phøc t¹p v× thÕ cÊu tróc trêng trong èng dÉn
sãng nµy kh¸ phøc t¹p. Trong èng dÉn sãng xo¾n cã thÓ tån t¹i çc sãng kh¸c
nhau, ®îc ký hiÖu lµ T n. ë ®©y n lµ sè bíc sãng ®Æt trªn ®êng trßn chu vi
cña mÆt trô bao ®êng xo¾n. Çc ®Æc trng vµ tham sè còng nh tÝnh chÊt
d¶i réng cña anten ®îc x¸c ®Þnh b»ng lo¹i sãng ®îc kÝch thÝch trong d¶i
réng cña anten ®îc x¸c ®Þnh b»ng lo¹i sãng ®îc kÝch thÝch trong d©y
xo¾n.
a) NÕu chiÒu dµi cña mét vßng xo¾n l kh¸ nhá h¬n bíc sãng cña çc dao
®éng (l << ) th× sãng ®îc kÝch thÝch trong èng dÉn sãng xo¾n ký hiÖu
lµ T 0. Trong trêng hîp nµy trªn suèt mét vßng xo¾n biªn ®é vµ pha cña dßng
thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ, v× thÕ cã thÓ xem lµ kh«ng ®æi. Trêng do çc
phÇn tö ®èi xøng nhau 1 vµ 2, 3 vµ 4 t¹o thµnh ë vïng xa trªn trôc cña d©y
xo¾n sÏ triÖt tiªu nhau. Theo híng vu«ng gãc víi trôc trêng ph¸t x¹ yÕu nhng
vÉn lµ lín nhÊt so víi bÊt kú 1 ph¬ng nµo kh¸c. §Æc trng híng cña anten ë
chÕ ®é T0 cã d¹ng nh h×nh 9.4.
H×nh 9-4. Ph¸t x¹ trong chÕ ®é T 0

a) Céng trêng cña 1 vßng xo¾n; b) §Æc trng híng
232
b) NÕu chiÒu dµi cña mét vßng xo¾n xÊp xØ bíc sãng (l  ) th× trong
d©y xo¾n cã sãng T 1. Khi ®ã trªn mçi vßng xo¾n sãng ch¹y cã biªn ®é
kh«ng ®æi vµ 2 lÇn thay ®æi chiÒu. Tõ h×nh 9.5 ta thÊy r»ng dßng trªn çc
yÕu tè ®èi xøng nhau cña mét vßng xo¾n cã ®é lín vµ chiÒu nh nhau.
Trêng trong vïng xa sÏ cùc t¹i nh÷ng ®iÓm n»m trªn trôc cña d©y xo¾n
(theo híng truyÒn cña sãng ch¹y).
Chó ý ®Õn sù thay ®æi híng trong kh«ng gian cña dßng ta thÊy khi ®ã
pha 1 vµ 2 trêng cña çc yÕu tè 1 vµ 2 kh¸c nhau lµ . Gäi r lµ kho¶ng
çch tÝnh tõ yÕu tè 1 ®Õn ®iÓm quan s¸t ta cã:
1  kr
l S
2  kr   d k
2 2
H×nh 9-5. Ph¸t x¹ trong chÕ ®é T 1

a) Céng trêng cña mét vßng xo¾n; b) §Æc trng híng
Trong ®ã: l - Lµ chiÒu dµi cña vßng xo¾n;

S - Lµ bíc xo¾n;
d - Sè sãng ®èi víi sãng truyÒn däc theo d©y dÉn;
2
k= sè sãng trong kh«ng gian tù do.

V×:
l S
1 -  2 = d .  k =
2 2
Nªn:
 d l  kS  2 (9.1)
233
 S
l =  d 1    (9.2)
 
ë ®©y:
2
d = 
d
Do cã sù lµm chËm (d > 1) nªn d <  - Râ rµng lµ ®Ó tho¶ m·n ®iÒu
kiÖn (9.1) th× chiÒu dµi l cña 1 vßng ph¶i lín h¬n bíc sãng truyÒn däc theo
d©y dÉn (l > d). Trong trêng hîp nµy ®Æc trng híng cã d¹ng nh trªn h×nh
9.5. TÝnh chÊt d¶i réng cña chÕ ®é sãng T 1 ®îc gi¶i thÝch b»ng tÝnh chÊt
t¸n s¾c cña sãng truyÒn däc theo d©y xo¾n. V× thÕ nªn biÓu thøc (9.1) ®îc
tho¶ m·n trong mét d¶i tÇn réng. ChÕ ®é sãng T 1 thêng ®îc dïng nhiÒu
nhÊt vµ ®îc gäi lµ chÕ ®é ph¸t x¹ trôc.
c) NÕu ®iÒu kiÖn céng ®ång pha trêng cña çc yÕu tè trªn ®êng xo¾n
®îc tho¶ m·n trong vïng xa theo híng ngîc víi chiÒu chuyÓn ®éng cña sãng
(h×nh 9.6) th×:
d . l + kS = 2; (9.3)
 S
l =  d 1    (9.4)
 
Râ rµng lµ trong trêng hîp nµy chiÒu dµi cña mét vßng ph¶i h¬i nhá
h¬n bíc sãng truyÒn däc theo d©y dÉn (l < d).
ChÕ ®é ho¹t ®éng nµy cña anten xo¾n ®îc gäi lµ chÕ sãng ngîc. §Æc
trng híng trong chÕ ®é nµy gÇn gièng nh trong chÕ ®é T 1 nhng cùc ®¹i h-
íng theo híng ngîc l¹i (h×nh 9.6). TÝnh chÊt d¶i réng cña anten trong chÕ
®é nµy t¬ng ®èi xÊu.
H×nh 9-6. Ph¸t x¹ trong chÕ ®é sãng T 1
234
a) Céng trêng cña 1 vßng xo¾n; b) §Æc trng híng;
d) NÕu chiÒu dµi cña vßng xo¾n b»ng 2 lÇn bíc sãng kÝch thíc (l 
2) th× chÕ ®é nµy ®îc gäi lµ chÕ sãng T 2. Trong trêng hîp ®ã trªn mét
vßng xo¾n dßng cã biªn ®é kh«ng ®æi, híng thay ®æi 4 lÇn (h×nh 9.7).
Anten xo¾n trong chÕ ®é nµy thêng ®îc dïng trong ®µi ra ®a nhiÒu tia víi
môc ®Ých lµ gi¶m ®îc sè lîng çc kªnh cao tÇn so víi s¬ ®å thêng. §Æc trng
híng cã d¹ng phÔu (h×nh 9.7).
H×nh 9-7. Ph¸t x¹ trong chÕ ®é sãng T 2

a) Céng trêng cña 1 vßng xo¾n; b) §Æc trng híng;
e) Mét tÝnh chÊt rÊt quan träng cña anten xo¾n ho¹t ®éng trong chÕ
®é T 1 vµ T -1 lµ theo híng trôc trêng cã tÝnh ph©n cùc trßn. Cã thÓ xem çc
cÆp yÕu tè 1 vµ 2, 3, 4 ®· t¹o nªn 2 thµnh phÇn tr êng trùc giao nhau trªn trô
cña d©y xo¾n. V× sãng ch¹y däc theo d©y dÉn cßn chiÒu dµi cña mét vßng
l   nªn dßng trªn çc yÕu tè nµy lÖch pha nhau /2. Nh vËy chóng ta sÏ t¹o
nªn trêng ph©n cùc trßn. Khi t¨ng gãc quÊn hoÆc t¨ng biªn ®é sãng ph¶n x¹
tõ ®Çu hë th× trêng ph©n cùc trßn theo híng trôc trë thµnh ph©n cùc elÝp.
V× r»ng gi¸ trÞ sãng ph¶n x¹ tõ ®Çu cuèi cña d©y xo¾n trong chÕ ®é
T1 kh«ng lín nªn ph¶n x¹ theo híng tõ ®Çu cuèi d©y xo¾n ®Õn ®Çu vµo
cña anten kh«ng lín l¾m. Do ®ã khi tÝnh to¸n ta cã thÓ bá qua ¶nh h ëng cña
g¬ng ®Æt ë mÆt vµo cña anten lªn trêng ë nöa kh«ng gian phÝa tríc.
9.3. Tèc ®é pha, sù lµm chËm cña sãng

truyÒn däc theo d©y dÉn
Anten xo¾n lµ anten sãng ch¹y v× vËy tÊt c¶ çc ®Æc trng híng vµ
tham sè cña nã phô thuéc vµo tèc ®é pha cña sãng truyÒn däc theo d©y
xo¾n.
235
§Ó tÝnh çc ®Æc trng vµ tham sè cña anten xo¾n ta cÇn thiÕt lËp sù
phô thuéc tèc ®é pha vµo kÝch thíc h×nh häc cña anten xo¾n vµ tÇn sè.
X¸c ®Þnh tèc ®é pha cña sãng lµ mét bµi to¸n khã. Bµi to¸n ®· ® îc nhµ b¸c
häc C«gan gi¶i n¨m 1949.
h
HÖ sè gi÷ chËm trong anten xo¾n  = , ë ®©y h - thµnh phÇn däc
k
theo trôc cña h»ng sè truyÒn sãng däc theo d©y xo¾n; k lµ sè sãng. Tõ hÖ
sè gi÷ chËm ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc vËn tèc pha cña sãng rßng räc theo trôc
c
anten xo¾n V =  ; c - tèc ®é ¸nh s¸ng. HÖ sè gi÷ chËm nµy díi ®©y sÏ râ
phô thuéc vµo kÝch thíc h×nh häc cña anten vµ tÇn sè, nã ®îc «ng C«gan
t×m ra b»ng çch gi¶i ph¬ng tr×nh siªu viÖt ®Ó x¸c ®Þnh hÖ thèng sãng
riªng trong anten xo¾n.
Trong [8] ph©n tÝch ph¬ng tr×nh C«gan, t¸c gi¶ nhËn ®îc çc biÓu
thøc ®Ó x¸c ®Þnh miÒn tån t¹i sãng T + n.
n
Ka nmin 
2
n
 tg 2  tg
n 1
2
Ka nmax 
 n  1 cos 
1  sin 
n
Kamin
n  
2
n 
 tg 2
  tg
n2  1 

n cos  
Ka n 
max
1  sin   (9.5)

n.cos  
Ka ' n 
1  sin  
1 
Kakp  ctg 
2 
2
Trong ®ã K = sè sãng, a - b¸n kÝnh cña anten xo¾n;

 - gãc quÊn.
Ka' n - gi¸ trÞ mµ t¹i ®ã giíi h¹n miÒn cã t¸n s¾c m¹nh, nÕu Ka > Ka' n
trong anten tån t¹i sãng T n cã t¸n s¾c yÕu.
236
Kakp - gi¸ trÞ Ka tíi h¹n, nghÜa lµ nÕu Ka > Ka kp trong anten kh«ng tån
t¹i sãng mÆt.
Sö dông çc c«ng thøc trong (9.5) ta cã thÓ dùng ®îc gi¶n ®å cña miÒn
tån t¹i çc lo¹i sãng kh¸c nhau trong anten xo¾n (dùng sù phô thuéc gi¸ trÞ
Ka vµo gãc quÊn ) (h×nh 9.8).
Trªn h×nh vÏ, çc miÒn mµ t¹i ®ã tån t¹i mét sãng duy nhÊt ® îc g¹ch 1
lÇn, cßn çc miÒn mµ t¹i ®ã cã ®é t¸n s¾c tèc ®é pha cña sãng dßng m¹nh
®îc g¹ch chÐo. §å thÞ nµy cho ta kh¸i niÖm chung vÒ hÖ thèng çc sãng
riªng T +n trong anten xo¾n. VÝ dô khi 0 < Ka < Ka 1min trong anten chØ tån
t¹i ®ång thêi 3 sãng T 0, T1 vµ T -1. Khi Ka > Ka min trong anten chØ tån t¹i 1
sãng duy nhÊt T 1 tiÕp tôc t¨ng Ka th× cã thÓ xuÊt hiÖn sãng bËc cao T +2,
T+ 3…
Tõ h×nh vÏ ta còng thÊy ®é réng cña miÒn tån t¹i çc sãng (hay d¶i tÇn
c«ng t¸c) cña anten xo¾n phô thuéc vµo gãc quÊn .
H×nh 9-8. MiÒn tån t¹i çc lo¹i sãng kh¸c nhau
VÒ lý thuyÕt, hÖ sè bao trïm K b cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc.
237
Kamin
Kb = ; (9.6)
Kamax
§Þnh nghÜa nµy hoµn toµn phï hîp víi ®Þnh nghÜa tr íc ®©y
Kb = fmax/fmin. ThËt vËy:
2
a
Kamin min  f
Kb =   max  max
Kamax 2 min f min
a
max
Tõ h×nh (9.8) ta cã:

- §èi víi sãng T 1
 Ka '1 khi   1opt
 min
 Ka2 khi 1opt     *
Kamax =  (9.7)
 Kakp khi    *
 Ka
 min  Ka1
min
- §èi víi sãng T n:

Kamax = Ka' n
 Kanmax khi    nopt
Kamin =  min (9.8)
 Kan khi    nopt
Thay çc biÓu thøc (9.7) vµ (9.8) (çc biÓu thøc nµy ®îc tÝnh theo
(9.5) vµo biÓu thøc (9.6) ta ®îc çc biÓu thøc ®Ó tÝnh hÖ sè bao trïm cho
çc sãng T 1 vµ Tn.
Tõ çc biÓu thøc (9.5)  (9.8) ta thÊy râ rµng r»ng d¶i tÇn lµm viÖc cña
anten ë çc chÕ ®é T 1 vµ T n phô thuéc vµo gãc quÊn . Ngêi ta ®· chøng
minh r»ng, ®èi víi mçi lo¹i sãng sÏ cã mét gãc quÊn tèi u. øng víi gãc ®ã
anten sÏ lµm viÖc trong d¶i tÇn réng nhÊt. VÝ dô øng víi sãng T 1 1opt = 180,
®èi víi sãng T 2 2opt = 40, ®èi víi sãng T 3 3opt = 20. (xem h×nh 9.8).
Tõ h×nh (9.8) ta còng thÊy r»ng anten xo¾n cã bíc xo¾n kh«ng ®æi
lµm viÖc ë chÕ ®é sãng bËc cao T 2, T3… cã d¶i tÇn rÊt hÑp, thªm vµo ®ã
sãng bËc cµng cao th× d¶i tÇn lµm viÖc cña anten cµng hÑp.
238
§Ó më réng d¶i tÇn lµm viÖc cña anten xo¾n trô ë chÕ ®é sãng bËc
cao ta dïng anten xo¾n cã bíc xo¾n thay ®æi [7].
Nh ®· nãi ë trªn, ®Ó tÝnh to¸n çc ®Æc trng vµ tham sè cña anten ta
cÇn ph¶i biÕt tèc ®é pha cña sãng dßng däc theo d©y xo¾n (hay hÖ sè gi÷
chËm). Ph©n tÝch ph¬ng tr×nh C«gan ta nhËn ®îc çc biÓu thøc ®Ó tÝnh
nã.
ctg
- §èi víi sãng T1 1 = 1
Ka
ctg
- §èi víi sãng T-1 -1 = 1 (9.9)
Ka
n.ctg
- §èi víi sãng Tn n = 1
Ka
n.ctg
- §èi víi sãng T-n -n = 1 (9.10)
Ka
Tõ biÓu thøc (9.9) vµ (9.10) ta thÊy r»ng khi cè ®Þnh Ka, gi¸ trÞ gi÷
chËm cµng t¨ng lªn khi gi¶m . Sù gi÷ chËm trong anten xo¾n thùc tÕ
a0
kh«ng phô thuéc vµo ®é dµy cña d©y quÊn nÕu nh ta chän < 0,1.
a
9.4. Çc ®Æc trng vµ tham sè cña anten
1. §Æc trng híng cña anten xo¾n

a) Sãng T1: Nh ta ®· thÊy anten trong chÕ ®é T 1 sÏ ph¸t x¹ theo híng gÇn
trôc ®êng ph©n cùc elÝp (gÇn trßn). Trêng trong vïng xa cã thÓ ®îc biÓu diÔn
díi d¹ng tæng cña 2 thµnh phÇn ngang trùc giao E vµ E. (H×nh 9.9).
H×nh 9-9. Thµnh phÇn trêng E cña anten xo¾n
239
V× thÕ trong mçi mÆt ph¼ng ®i qua trôc th× ®Æc trng híng cña anten
ph¶i ®îc biÓu diÔn b»ng 2 ®Æc trng theo thµnh phÇn  vµ . Çc ®Æc trng h-
íng nµy (ký hiÖu lµ F() vµ F ()) kh¸c nhau chót Ýt.
Nh÷ng tÝnh to¸n gÇn ®óng ®Æc trng híng f0() f() cña anten xo¾n ho¹t
®éng trong chÕ ®é T1 trong mÆt ph¼ng ®i qua trôc sÏ ®a tíi çc biÓu thøc sau:
sin Nv
f () = J0 (Kasin ) cos  . v 2 1
sin  Nv
f () = J0 (Kasin ) v 2  1  v
ë ®©y:
 () = katg (cos - )
ctg
= 1
Ka
N - sè vßng xo¾n.
Trong (9.11) vµ (9.12) cã thÓ t¸ch ra thõa sè m« t¶ tÝnh ph¬ng híng cña mét
yÕu tè cña vßng (lìng cùc Hertz) F1() = cos, thõa sè cña 1 vßng Fv() = J0
(Kasin) vµ thõa sè cña hÖ çc vßng.
sin Nv
fhÖ() = v 2 1
§é réng çnh sãng chÝnh theo møc nöa c«ng suÊt cã thÓ x¸c ®Þnh theo
biÓu thøc sau:
85
2 0,5 
0
N.Katg (9.13)
C«ng thøc nµy ®óng víi ®iÒu kiÖn.

ctg
<N
Ka
§Æc trng híng cña anten xo¾n víi çc kÝch thíc kh¸c nhau m« t¶ trªn h×nh
(9.10). Ph©n tÝch chóng ta thÊy r»ng çnh chÝnh sÏ hÑp l¹i vµ møc çnh phô
t¨ng lªn, nh trong lý thuyÕt anten sãng ch¹y, khi t¨ng chiÒu dµi ®iÖn cña anten
vµ t¨ng ®é gi÷ chËm, cã nghÜa lµ khi t¨ng N,  vµ Ka.
240
Thùc nghiÖm ®· chØ ra r»ng h×nh d¹ng cã lîi nhÊt cña g¬ng ch¾n lµ ®Üa
ph¼ng trßn, ®êng kÝnh cña nã kho¶ng gÇn b»ng miÒn Fresnel ®Çu tiªn. Cã
nghÜa lµ (0,65  0,8)  vµ ®Üa nµy ®Æt vu«ng gãc víi trôc anten xo¾n.
b) Sãng T-1:
§Æc trng híng cña anten lµm viÖc ë sãng T -1 ®îc tÝnh theo c«ng thøc (9.11)
vµ (9.12) víi chó ý lµ ph¶i thay gi¸ trÞ  trong c«ng thøc tÝnh  b»ng biÓu thøc
sau ®©y:
ctg
= -1
Ka
c) Sãng T2:
§èi víi sãng T2 trong miÒn céng hëng cña hµi thø 2 cña trêng.
2ctg
= +1 (9.14)
Ka
Khi ®ã ®Æc trng híng cña anten xo¾n lµm viÖc ë sãng nµy sÏ lµ:
sin N 
f() = J1 (Ka sin ) cos  (9.15)
  1 2  1
sin N 
f() = J1 (Ka sin )   1 (9.16)
  1 2  1
Gi¸ trÞ  trong c«ng thøc tÝnh  ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc (9.14).
H×nh 9-10. §Æc trng híng cña anten xo¾n kh«ng ®æi
a) Phô thuéc vµo sè vßng xo¾n; b) Phô thuéc vµo ®é dµi ®iÖn cña vßng Ka;
241
c) Phô thuéc vµo gãc quÊn;
H×nh 9 -10c.
2. §Æc trng ph©n cùc
Mét trong nh÷ng u ®iÓm næi bËt cña anten xo¾n lµ cã kh¶ n¨ng thu vµ ph¸t
sãng ph©n cùc elÝp.
Ta h·y xÐt xem sù phô thuéc cña tÝnh ph©n cùc cña trêng ph¸t x¹ vµo çc h-
íng trong kh«ng gian nh thÕ nµo? Ta gi¶ thiÕt gÇn ®óng r»ng hiÖu pha gi÷a 2
thµnh phÇn E vµ E kh«ng phô thuéc vµo gãc quan s¸t vµ b»ng /2. Khi ®ã ta
cã thÓ coi hÖ sè ph©n cùc trong mét híng cho tríc phô thuéc vµo tû sè biªn ®é
çc thµnh phÇn Em/Em.
V× r»ng çc yÕu tè ngang vµ däc cña çc vßng xo¾n cã cïng 1 biªn ®é dßng,
cho nªn däc theo híng trôc tû sè trªn b»ng 1 (ph©n cùc trßn). Khi  t¨ng lªn (tøc lµ
theo møc ®é lÖch khái trôc anten) biªn ®é E  gi¶m nhanh h¬n E v× vËy tÝnh
ph©n cùc sÏ lµ elÝp. Theo híng vu«ng gãc víi trôc cña anten, trêng sÏ ph©n cùc
tuyÕn tÝnh.
Trong ph¹m vi gãc  = 0  500, khi Ka = 0,8  1 ta cã thÓ tÝnh gÇn ®óng
hÖ sè ph©n cùc theo c«ng thøc:
cos 
P() = (9.17)

242
ctg
ë ®©y: v = Katg (cos - ); = +1
Ka
3. §Æc trng pha vµ t©m pha
Ta cÇn ph¶i biÕt vÞ trÝ cña t©m pha khi sö dông anten xo¾n lµm bé chiÕu
x¹ cña g¬ng hoÆc thÊu kÝnh còng nh trong çc thiÕt bÞ ®Þnh vÞ theo ph¬ng
ph¸p pha. T©m pha cÇn ph¶i trïng víi tiªu cùc cña g¬ng parabol hoÆc thÊu
kÝnh.
Cã thÓ chøng minh r»ng pha cña trêng theo thµnh phÇn E kh«ng phô thuéc
vµo gãc quan s¸t , ®iÒu ®ã dÉn ®Õn ®Æc trng pha cña anten xo¾n theo
thµnh phÇn nµy lµ trßn, vµ cã t©m pha n»m trªn trôc cña anten (chÝnh x¸c h¬n
lµ t¹i ®iÓm gi÷a cña anten). §Æc trng pha cña anten xo¾n theo thµnh phÇn E 
®îc x¸c ®Þnh bëi biÓu thøc:
 1   
r() = R0 - 4  K arctg  2  1 ctg . cot g  (9.18)
 
R0 – Kho¶ng çch tõ gèc to¹ ®é tíi ®iÓm quan s¸t (h×nh 9.9).
Ph©n tÝch biÓu thøc (9.18) ta thÊy r»ng ®Æc trng pha cña anten xo¾n
kh«ng theo E kh«ng ph¶i lµ ®êng trßn vµ anten xo¾n kh«ng ph¶i lµ nguån
®iÓm. Tuy nhiªn gÇn ®óng vÞ trÝ cña t©m pha cña anten theo thµnh phÇn E 
gÇn nh trïng víi t©m pha theo thµnh phÇn E.
Thùc nghiÖm chØ ra r»ng anten xo¾n cã ®Æc trng pha kh¸c ®êng trßn ®èi
víi c¶ hai thµnh phÇn E vµ E. §iÒu cã thÓ do ¶nh hëng cña mµn ch¾n vµ
®Æc ®iÓm ph©n bè dßng trªn anten xo¾n.
4. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng:
GÇn ®óng, hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten xo¾n ®îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc:
8  2  0   1  .N  0   Katg
D(0) = 2    
v  0   1 .J 02  Ka sin   v 2    0, 25  NT0
2
 3   3  
243
     
 sin 2  Nx    
   2  
T0  Si  2 Nx 
 2   
  .Nx.   
 2 
x  1  v
9.5. Anten xo¾n ph¸t x¹ trêng ph©n cùc tuyÕn

tÝnh vµ ph©n cùc cã ®iÒu khiÓn
Anten xo¾n cã nhiÒu d©y xo¾n quÊn ngîc nhau (h×nh 9.1d) ngoµi nh÷ng -
u ®iÓm nh anten xo¾n cã nhiÒu d©y xo¾n quÊn cïng chiÒu tuú thuéc vµo ph-
¬ng ph¸p cÊp ®iÖn cho d©y xo¾n cã thÓ ph¸t x¹ trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh
hoÆc ph©n cùc trßn. NÕu nh trong anten ta cÊp ®iÖn cho çc d©y xo¾n ®Ó
sao cho trong nã tån t¹i 2 lo¹i sãng ph¸t x¹ trôc vµ ph¸t x¹ nãn th× trêng tæng céng
cña anten sÏ cã ph©n cùc bÞ ®iÒu khiÓn khi ta thÊy ®èi tû sè biªn ®é dßng
kÝch thÝch cña 2 sãng Êy [6,7].
Anten xo¾n lo¹i nµy cã 2 hä ®êng d©y xo¾n: 1 hä quÊn theo chiÒu tr¸i,
mét hä quÊn theo chiÒu ph¶i. Theo lý thuyÕt th× çc chç gÆp nhau cña çc d©y
xo¾n ta cã thÓ hµn mµ kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn tÝnh chÊt cña anten [6,7].
- §Ó nhËn ®îc ph©n cùc trßn tr¸i, biªn ®é dßng ®Ó kÝch thÝch çc d©y
xo¾n cÇn ph¶i nh nhau pha cña dßng tõ ®iÓm çp ®iÖn nµy ®Õn ®iÓm çch
®iÓm kia thay ®æi theo quy luËt.
2
q = - (q - 1)
M
ë ®©y q - sè thø tù cña d©y xo¾n trong mÆt ph¼ng cÊp ®iÖn (®iÓm cÊp
®iÖn cña d©y thø nhÊt ®îc tÝnh tõ to¹ ®é ( = 0).
- §Ó nhËn ®îc ph©n cùc trßn ph¶i biªn ®é dßng kÝch thÝch çc d©y xo¾n
cÇn ph¶i nh nhau, pha cña dßng tõ ®iÓm cÊp ®iÖn nµy ®Õn ®iÓm çch ®iÓm
kia thay ®æi theo quy luËt.
244
2
q = (q - 1)
M
- §Ó nhËn ®îc ph©n cùc tuyÕn tÝnh ®Çu çc d©y xo¾n cÇn ®îc kÝch
thÝch b»ng çc dßng:
2
 
iq = i0 sin   q  1 
M 
ThÝ dô vÒ cÊp ®iÖn cho çc d©y xo¾n m« t¶ trªn h×nh 9.11. Çc sè trong
dÊu ngoÆc chØ gi¸ trÞ pha ban ®Çu cña d©y xo¾n ®îc cÊp ®iÖn. Çc sè gÇn
dÊu ngoÆc - biªn ®é t¬ng ®èi cña dßng.
H×nh 9-11. Ph¬ng ph¸p kÝch thÝch anten xo¾n nhiÒu vßng quÊn ngîc nhau
Lý thuyÕt vÒ ®iÒu khiÓn tÝnh ph©n cùc ®îc tr×nh bµy tû mØ trong çc s¸ch
[6]. ë ®©y chØ cã tÝnh chÊt tæng qu¸t vµ tr×nh bµy kÕt qu¶ cuèi cïng.
245
Ch¬ng 10
Anten loa
10.1. sù ph¸t x¹ tõ ®Çu hë cña èng dÉn sãng ch÷ nhËt
10.1.1. Trêng trªn mÆt më cña èng dÉn sãng ch÷ nhËt
Bµi to¸n vÒ sù ph¸t x¹ tõ ®Çu hë èng dÉn sãng ch÷ nhËt ch a gi¶i ®îc
chÆt chÏ, míi chØ gi¶i ®îc b»ng çc ph¬ng ph¸p gÇn ®óng. Khi ®ã ngêi ta
gi¶ thiÕt r»ng, trong phÇn ®Òu cña èng dÉn sãng chØ truyÒn mét lo¹i sãng
duy nhÊt H 10. §Ó lo¹i trõ çc sãng kh¸c kÝch thíc cña èng dÉn sãng ph¶i tho¶
m·n çc ®iÒu kiÖn.
 
 a  ; b 
2 2
Trªn mÆt më (h×nh 10.1) x¶y ra sù ph¶n x¹ mét phÇn. Ngoµi sãng c¬ b¶n
(H10) cßn xuÊt hiÖn çc sãng bËc cao bÞ t¾t dÇn, do ®ã trêng trªn mÆt më cã
cÊu tróc kh¸c víi trêng trong phÇn ®Òu cña èng dÉn sãng. Trªn mÆt ngoµi cña
çc thµnh èng dÉn sãng cßn xuÊt hiÖn çc dßng mÆt. Thùc tÕ cho thÊy r»ng víi
møc ®é gÇn ®óng, ®Çu tiªn th× çc sãng bËc cao vµ c¶ dßng trªn mÆt ngoµi
cña èng dÉn sãng cã thÓ kh«ng cÇn xÐt ®Õn vµ ta gi¶ thiÕt r»ng trêng trªn
mÆt më (Z = 0) còng cã cÊu tróc nh trong phÇn ®Òu cña èng dÉn sãng.
246
H×nh 10-1. §Çu hë cña èng dÉn sãng ch÷ nhËt
 
E y  (1  1 ) E cos( x), 
a 
E   
H x  (1  1 ) 0 cos( x) ,  (10.1)
0 10 a 
E0   
H z  (1  1 ) sin( x), 
 0 2a a 
ë ®©y 1 hÖ sè ph¶n x¹ tõ mÆt më (theo sãng c¬ b¶n);


= = 120 (®èi víi ch©n kh«ng);

10 - Bíc sãng cña sãng H10 trong èng dÉn sãng h×nh ch÷ nhËt.
Nh vËy víi gi¶ thiÕt gÇn ®óng ë trªn th× mÆt më cña èng dÉn sãng ch÷
nhËt lµ mét mÆt ®ång pha ph©n bè biªn ®é lµ ®Òu trong mÆt ph¼ng ®iÖn
vµ cosin trong mÆt ph¼ng tõ.
1 cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm hoÆc theo çc c«ng thøc gÇn
®óng.

1 
10
1  (10.2)

1
10
Çc thµnh phÇn ngang cña ®iÖn vµ tõ trêng trªn mÆt më liªn quan víi nhau
b»ng hÖ thøc.
Ey 1  1 10
0 =  0 (10.3)
Hx 1  1 
NÕu chó ý tíi (10.2) th×

2
 
0 =  10  0
  
247
Ph©n bè trêng trªn mÆt më lµ ph©n bè t¸ch biÕn v× thÕ ®Æc trng híng
trong mÆt ph¼ng ®iÖn cã thÓ t×m ®îc theo ph¬ng ph¸p mÆt më.
Gi¸ trÞ biªn ®é cêng ®é ®iÖn trêng trong mÆt ph¼ng ®iÖn ®îc x¸c ®Þnh
bëi çc biÓu thøc sau:
1  0 
E  . 1  cos    EY  x, y  e jk  sin  .cos ' dS
E
2 R   0 S
NÕu chó ý tíi (10.1) vµ (10.3) ta cã:

1  1  1   b/2
E  . 1  cos    dy 
E
2 R  1  1 10  b / 2
 
a/2
   1   E
a / 2
1 0 cos  x  e jk  sin .cos  ' dx
a 
§èi víi mÆt ph¼ng ®iÖn yoz (xem h×nh 10.1)

' = 0; cos' = y
TÝch ph©n theo to¹ ®é x, y ta cã:
Eo ab  1  1   sin E
E   1  1  1  cos   (10.4)
E
 R  1  1 10  E
ë ®©y:
b
E = . sin  (10.5)

Cêng ®é trêng trong mÆt ph¼ng tõ E H còng ®îc tÝnh b»ng çch t¬ng tù:
Eo b  1  1  
E  .  1  1   cos   
H
2 R  1  1 10 

a/2

 
a / 2
cos 
a
x  e jkx sin  dx

Sau khi tÝnh tÝch ph©n ta cã:
248
Eo ab  1  1   cos H
E   1  1    cos   (10.6)
H
 R  1  1 10  2 
2
1   H 
 
ë ®©y
a
H =  sin  (10.7)

Çc ®Æc trng híng trong çc mÆt ph¼ng chÝnh cã d¹ng:
 1  1   sin E
f E ( )  1  cos   (10.8)
 1  1 10  E
 1  1   cos H
f H ( )    cos   (10.9)
 1  1 10
2
 1  2  
 H 
 
Râ rµng lµ çc biÓu thøc trong ngoÆc lµ çc ®Æc trng híng cña yÕu tè trªn
mÆt më f1(, ) cßn çc hµm sè cña E, H lµ çc thõa sè cña hÖ fhÖ (, ).
Trªn h×nh 10.2 m« t¶ çc ®Æc trng híng ®èi víi èng dÉn sãng tiªu chuÈn
a = 0,72, b = 0,32.
H×nh 10-2. §Æc trng híng cña èng dÉn sãng ch÷ nhËt
a) Trong mÆt ph¼ng E; b) Trong mÆt ph¼ng H
------ Khi 1 = 0; --------- Khi 1 = 0,17
§Ó so s¸nh trªn ®å thÞ vÏ çc ®Æc trng híng tÝnh theo (10.8) vµ (10.9) khi
hÖ sè ph¶n x¹ tÝnh theo (10.2) b»ng 0,17 vµ khi 1 = 0 (kh«ng cã sù ph¶n x¹ trªn
mÆt më). Tõ çc ®å thÞ ta thÊy r»ng ë nöa kh«ng gian phÝa tríc çc ®êng cong
249
nµy rÊt Ýt kh¸c nhau. §ã lµ do gi¸ trÞ cña 1 ë bíc sãng c«ng t¸c kh«ng lín l¾m (
1  0, 2 ) vµ do 1 chØ ¶nh hëng tíi f1 (, ). V× thÕ khi tÝnh to¸n kü thuËt
trong trêng hîp hÖ sè ph¶n x¹ nhá th× ta cã thÓ dïng çc c«ng thøc ®¬n gi¶n h¬n.
   sin E
f E ( )  1  cos   (10.10)
 10  E
   cos H
f H ( )    cos   (10.11)
 10
2
1  2  
 H 
 
Cã thÓ tÝnh gÇn ®óng ®é réng çnh sãng chÝnh cña ®Æc trng híng theo
c«ng thøc.
- Trong mÆt ph¼ng ®iÖn (ph©n bè biªn ®é ®Òu)

 2 
0
0,5 E  51
b
- Trong mÆt ph¼ng tõ (ph©n bè biªn ®é d¹ng cosin).

 2 
0
0,5 H  68
a
10.1.3. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng vµ diÖn tÝch hiÖu dông
§Ó x¸c ®Þnh Dmax ta dïng ®Þnh nghÜa thø 2 ®· tr×nh bµy trong Ch¬ng 1.
2
E 
D =  dh  khi Pdh =Pvh
 E vh 
NÕu dïng c«ng thøc (10.5) hoÆc (10.7) vµ gi¶ thiÕt gÇn ®óng 1 = 0 ta cã
gi¸ trÞ b×nh ph¬ng cña cêng ®é trêng theo híng ph¸t x¹ cùc ®¹i (,  = 0)
2 2
 E ab    
E 2
  o  1  
  R   10 
dh
C«ng suÊt ph¸t x¹ tõ mÆt më cã thÓ t×m ®îc theo biÓu thøc (10.1) khi
1 = 0.
250
1  1 b/ 2 a/2
E02   
Pdh  Re   E y H x*dS    dy  cos 2  x  dx
2 S  2  b / 2  a / 2 120 10 a 
E0 
 ab
480 10
Tõ ®©y suy ra cêng ®é trêng do anten v« híng t¹o ra ë kho¶ng çch R ®èi
víi nguån ph¸t x¹.
Pdh E02 
E vh 
2
240  ab
4 R 2 8 R 2 10
Theo ®Þnh nghÜa ta cã thÓ tÝnh ®îc:
 2  
4   
2
 2
Dmax  2
10
1    a.b (10.12)

    10  

Th«ng thêng ®èi víi bíc sãng c«ng t¸c th× = 0,76 khi ®ã:
10
4
Dmax = 0,84. a.b (10.13)
2
§èi víi çc èng dÉn sãng cã kÝch thíc tiªu chuÈn (a = 0,72; b = 0,32) th×
Dmax  2,4. HÖ sè sö dông diÖn tÝch A = 0,84.
Nh vËy ®Çu hë cña èng dÉn sãng lµ mét nguån ph¸t x¹ ®Þnh híng yÕu.
10.2. Sù ph¸t x¹ tõ ®Çu hë cña èng dÉn sãng trßn
Hë ®Çu cuèi cña èng dÉn sãng trßn (h×nh 10.3a) còng lµ lo¹i anten cã ph¸t
x¹ yÕu. Nã dïng ®Ó lµm bé chiÕu x¹ cho nh÷ng mÆt më trßn, vÝ dô parabol
trßn xoay. Bé ph¸t x¹ ®îc kÝch thÝch sãng c¬ b¶n H11. Trêng cña sãng nµy trong
mÆt c¾t ®Òu cña èng dÉn sãng cã cÊu tróc m« t¶ trªn (h×nh 10.3b).
251
H×nh 10-3.
TÝnh ®Æc trng híng cña èng dÉn sãng trßn hë ®Çu cuèi trong mÆt ph¼ng ®iÖn vµ
tõ.
a) D¹ng chung cña nguån ph¸t x¹; b) MÆt ph¸t x¹
§Ó tÝnh to¸n ®Æc trng híng ta ®a vµo hÖ to¹ ®é cùc (, ') çc thµnh phÇn
trêng ®iÖn tõ cña sãng H11 trong mÆt më khi tÝnh ®Õn sù ph¶n x¹ tõ mÆt më
cã thÓ viÕt díi d¹ng.

 1  1  E0 sin  J1  11  
a
E =
  a 
11 
E =  1  1  E0 cos  J1  11  
2  a 
 11 
 1  1  0 cos  J1  11  
E
H =  (10.14)
11 2
0
0  a 
 a 
 1  1  0 sin  J1  11  
E
H =
11 
0
0  a 
112 
 1  1  0 cos  J1  11  
E
Hz =  j
4ka 0  a 
ë ®©y:

11 = 1,84; 0 =

011 - §é dµi sãng d¹ng H11 trong èng dÉn sãng trßn.
HÖ sè ph¶n x¹ 1 cã thÓ x¸c ®Þnh tõ viÖc bµi to¸n vÒ sù ph¸t x¹ tõ ®Çu hë
cña èng dÉn sãng.
Tõ h×nh 10.3 ta cã:
E x  E  . cos   E . sin  


E y  E  . sin   E . cos  

(10.15)
Tõ biÓu thøc (10.14) (10.15) ta cã thÓ t×m ®îc biÓu thøc cho çc thµnh
phÇn trêng ë vïng xa.
E0  1  1  
E   a 2 J1  11   1  1  1  cos   sin  1    (10.16)
2 R  1  1 11
0

252
E0  1  1   J1   
E   a 2 .J1  11   1  1    cos   cos  (10.17)
2 R  1  1 11
0
  
2
1  
 11 
ë ®©y 1 () - Hµm sè lam®a bËc mét:
  ka sin 
Trêng tæng céng:

2 2
E  E  E
Tõ ®ã suy ra ®Æc trng híng trong çc mÆt ph¼ng chÝnh cã d¹ng:
 
- Trong mÆt ph¼ng ®iÖn yoz    
 2
 1  1  
fE() = 1  cos  1   (10.18)
 1  1  11
0

 1  1   J   
fH() =   cos   1 (10.19)
 1  1 11
0 2
  
1  
 11 
NÕu bá qua hÖ sè ph¶n x¹ vµ gÇn ®óng  11

0
  khi ®ã ta cã:
f E ( )  (1  cos  )1 ( ) (10.20)
J1   
f H ( )   1  cos   2 (10.21)
 
1  
 11 
§iÒu kiÖn ®Ó tån t¹i sãng H11 trong èng dÉn sãng
2a
0,588   0,766 (10.22)

253
§é réng çnh sãng chÝnh

2 0, 5  (50  75)
0
(10.23)
2a
10.2.2. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña èng dÉn sãng trßn
Gi¶ thiÕt 1 = 0 ta cã
4
Dmax  0,90  a2 (10.24)
 2
10.3. Çc lo¹i anten loa. Loa qu¹t H
10.3.1. Nguyªn lý ho¹t ®éng

Çc nguån ph¸t x¹ èng dÉn sãng ®Òu lµ nh÷ng nguån ®Þnh híng yÕu
(Dmax = 2  5) vµ cã hÖ sè ph¶n x¹ t¬ng ®èi cao. §Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc
®iÓm ®ã ta ph¶i dïng çc cÊu tróc phèi hîp. §ã lµ çc lo¹i loa.
Loa lµ mét èng dÉn sãng cã thiÕt diÖn t¨ng dÇn mét çch thÝch hîp ®Ó
tr¸nh çc sãng bËc cao cã thÓ xuÊt hiÖn. Cã nhiÒu lo¹i loa kh¸c nhau: Loa qu¹t -
H, loa qu¹t - E, loa th¸p, loa nãn, loa 2 nãn 1 phÝa, loa 2 nãn 2 phÝa (h×nh 10.4).
H×nh 10- 4. Çc lo¹i anten loa

a) Loa qu¹t H, b) Loa qu¹t E, c) Loa th¸p,
d) Loa nãn, e) Loa 2 nãn 1 phÝa, g) Loa 2 nãn 2 phÝa
254
Çc kÝch thíc ®iÖn cña mÆt më cña loa cã thÓ lµm kh¸ lín so víi èng dÉn
sãng. Do ®ã tÝnh ®Þnh híng t¨ng lªn. Cã thÓ thu hÑp çnh sãng tíi 8  100.
MÆt kh¸c sù biÕn ®æi tõ tõ thiÕt diÖn cña loa cßn lµm phèi hîp tèt èng dÉn
sãng cÊp ®iÖn víi kh«ng gian tù do (loa lµ mét d¹ng cña cÊu tróc phèi hîp
chuyÓn tiÕp dÇn). V× thÕ, hÖ sè ph¶n x¹ tõ mÆt më kh¸ nhá so víi trêng hîp
èng dÉn sãng hë.
Trong loa cã sù biÕn ®æi tõ tõ cÊu tróc vµ çc tham sè cña trêng tõ èng dÉn
sãng tíi kh«ng gian tù do. VËn tèc pha, bíc sãng (vµ tÊt nhiªn c¶ kÝch thíc cña
çc vßng ®êng søc m« t¶ cÊu tróc trêng) vµ trë sãng sÏ biÕn ®æi dÇn tõ çc gi¸
trÞ cña nã ë trong èng dÉn sãng (ë “cæ” loa) ®Õn çc gi¸ trÞ ë trong kh«ng gian
tù do (ë mÆt më).
Çc anten loa cã d¶i th«ng kh¸ réng, chóng ®îc lµm çc anten ®éc lËp vµ
lµm çc bé chiÕu x¹ cho g¬ng vµ thÊu kÝnh. Çc loa qu¹t cã d¹ng çnh sãng
h×nh “qu¹t”. §é réng çnh sãng trong mét mÆt ph¼ng th× hÑp, cßn trong mÆt
ph¼ng kia th× réng. Çc loa th¸p vµ nãn cã ®Æc trng híng d¹ng “kim”: ®é réng
çnh sãng trong 2 mÆt ph¼ng gÇn nh nhau. Loa 2 nãn mét phÝa cã ®Æc trng h-
íng d¹ng “phÔu”. Loa 2 nãn 2 phÝa cã ®Æc trng híng d¹ng “®Üa”: v« híng
trong 1 mÆt ph¼ng vµ hÑp trong mét mÆt ph¼ng kh¸c.
Do nh÷ng khã kh¨n lín vÒ to¸n häc nªn lý thuyÕt chÆt chÏ vÒ çc anten loa
vÉn cha ®îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ. Chóng míi ®îc nghiªn cøu kh¸ tû mØ b»ng çc
ph¬ng ph¸p gÇn ®óng.
§Çu tiªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh trêng ë trong loa ®Òu bµi to¸n trong. Khi ®ã
ngêi ta gi¶ thiÕt r»ng loa lµ v« h¹n, thµnh cña nã dÉn ®iÖn lý tëng.
PhÇn nµy cña bµi to¸n ®îc gi¶i chÆt chÏ. Sau ®ã chuyÓn sang xÐt loa cã
chiÒu dµi h÷u h¹n ®ång thêi gi¶ thiÕt r»ng trêng ë trong loa rÊt Ýt bÞ thay ®æi
vµ cã thÓ bá qua sù thay ®æi ®ã. Do ®ã trêng trªn mÆt më vÉn gi÷ nguyªn nh
trêng hîp loa v« h¹n. Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®îc trêng trªn mÆt më ta sÏ t×m trêng
trong vïng xa - bµi to¸n ngoµi. Trêng cña dßng ë mÆt ngoµi cña thµnh loa kh¸
255
nhá so víi trêng trªn mÆt më nªn ta sÏ bá qua. B©y giê chóng ta thùc hiÖn çc
tÝnh to¸n nµy ®èi víi trêng hîp ®¬n gi¶n nhÊt - loa h×nh qu¹t H.
10.3.2. Trêng ®iÖn tõ trong loa qu¹t H
§Ó t×m çc biÓu thøc ®èi víi çc thµnh phÇn cña trêng ë trong loa ta gi¶
thiÕt: loa dÉn ®iÖn v« h¹n, dµi v« h¹n, loa ®îc kÝch thÝch b»ng sãng H10 trong
èng dÉn sãng ch÷ nhËt. Ta còng chØ tÝnh to¸n ®èi víi sãng c¬ b¶n v× çc sãng
bËc cao ë vïng “cæ” loa lµ nh÷ng sãng kh«ng truyÒn ®îc. §Ó dÔ dµng ghi çc
®iÒu kiÖn biªn ta dïng hÖ to¹ ®é trô (, , y).
Râ rµng lµ v× ®èi víi sãng H10 ë trong èng dÉn sãng cã:
Ex = Ez = Hy = 0
Cho nªn ®èi víi sãng c¬ b¶n ë trong loa cã:
E = E = Hy = 0
H×nh 10-5.
Ph©n tÝch trêng ®iÖn tõ trong loa qu¹t H
Ta gi¶i bµi to¸n ®èi víi ®iÖn trêng. Ph¬ng tr×nh sãng cã d¹ng
2 Ey  k 2 E y  0
256
Trong hÖ cã to¹ ®é trô ph¬ng tr×nh cã d¹ng
2Ey 1 E y 1  Ey
2
  2  k 2Ey  0 (10.25)
 2     2
ë ®©y cÇn chó ý r»ng trong èng dÉn sãng cÊp ®iÖn còng nh ë trong loa tr-
êng kh«ng thay ®æi theo trôc y nªn:
2 Ey
0
y 2
Ta gi¶i ph¬ng tr×nh b»ng ph¬ng ph¸p t¸ch biÕn. NghiÖm ®îc biÓu diÔn díi
d¹ng tÝch cña 2 hµm, mçi hµm chØ phô thuéc 1 biÕn.
Ey (, ) =R ()  () (10.26)
NÕu thay (10.26) vµo (10.25) vµ ®a vµo h»ng sè t¸ch biÕn p 2 ta cã:
d 2R    1 dR(  )  2 p2 
   k  2  R(  )  0 (10.27)
d2  d   
d 2   
 p 2     0 (10.28)
d 2
Ph¬ng tr×nh (10.27) lµ ph¬ng tr×nh Bessen; (10.28) lµ ph¬ng tr×nh ®iÖn
b¸o.
NghiÖm cña ph¬ng tr×nh Bessen cã thÓ viÕt díi d¹ng tæ hîp tuyÕn tÝnh
cña çc hµm Hankel lo¹i 1 vµ 2 bËc P.
R() = C1 Hp(1) (k) + C2 Hp(2) (k) (10.29)
NghiÖm cña ph¬ng tr×nh ®iÖn b¸o (10.28) lµ
 () = cos (p + 0) (10.30)
Nh vËy nghiÖm tæng qu¸t cña ph¬ng tr×nh sãng (10.26) cã d¹ng
Ey = cos (p + 0) [C1Hp(1) (k) + C2Hp(2) (k)] (10.31)
Çc h»ng sè C1, C2, p, 0 ph¶i ®îc x¸c ®Þnh b»ng çc ®iÒu kiÖn biªn:
257
- Trªn çc thµnh bªn ph©n kú cña loa Ey = 0 víi
 = + 0
- Trªn chç nèi víi èng dÉn sãng th× ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn liªn tôc cña çc
thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña trêng ë mÆt ph©n giíi gi÷a èng sãng víi loa, cã
nghÜa lµ:
| Ey | « = | Ey | loa
§iÒu kiÖn nµy x¸c ®Þnh biªn ®é trêng trong loa. Trong trêng hîp ®ang xÐt
nã kh«ng cã ý nghÜa quan träng v× thÕ ta sÏ kh«ng ®Æt ®iÒu kiÖn nµy.
- ë çch xa “cæ” loa trêng ph¶i lµ sãng ch¹y chØ theo híng    v× r»ng ta
®· gi¶ thiÕt loa dµi v« h¹n nªn kh«ng thÓ tån t¹i sãng ngîc ®îc. §iÒu kiÖn nµy t-
¬ng ®¬ng víi ®iÒu kiÖn ph¸t x¹.
Hai ®iÒu kiÖn biªn ®Çu tiªn cho ta x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ p vµ 0 nh sau:

p = m . 2 (10.32)
0

0 = (m + 1) (10.33)
2
§Ó x¸c ®Þnh C1 vµ C2 ta dïng çc biÓu thøc tiÖm cËn cña çc hµm Hankel
khi ®èi sè lín (k >> P) – tøc lµ ë nh÷ng kho¶ng çch lín ®èi víi “cæ” loa.
BiÓu thøc ®ã cã d¹ng:
  1  
2  j k   p  2  2 
H p(1,2) (k  )  e (10.34)
k
k >> p
Thõa sè pha e  jk  chØ ra r»ng víi sù phô thuéc thêi gian e jt, hµm H p (k  )
(1)
m« t¶ sãng ch¹y theo híng tõ v« cùc vÒ ®Ønh loa, cßn H p (k  ) – sãng ch¹y tõ
(2)
®Ønh loa vÒ híng t¨ng . V× thÕ trong trêng hîp ®ang xÐt (loa ph¸t x¹), chØ cã
phÇn trêng ®îc m« t¶ b»ng hµm H p (k  ) míi cã ý nghÜa vµ do ®ã ph¶i lÊy
(2)
C1 = 0.
B©y giê nÕu bá qua çc chØ sè kh«ng cÇn thiÕt vµ ®Æt çc gi¸ trÞ p vµ 0
®· t×m ®îc vµo biÓu thøc (10.31) ta cã:
258
  
E y  C cos  m   m  1  H m / 20  k  
 2
(10.35)
 20 2
ë ®©y m = 1, 2, 3…
Còng nh trong èng dÉn sãng, chØ sè m x¸c ®Þnh lo¹i sãng, tøc lµ sè lîng
biÕn thiªn trêng theo gãc .
Khi kÝch thÝch loa b»ng èng dÉn sãng ch÷ nhËt víi sãng H 10 th× sãng c¬
b¶n (sãng “loa” H10) cã biªn ®é lín nhÊt, v× thÕ m = 1. Khi ®ã:
   (2)
E y  C cos   H  / 20 (k  ) (10.36)
 20 
CÊu tróc trêng trong loa gièng cÊu tróc trêng cña sãng H10 ë trong èng dÉn
sãng ch÷ nhËt, nhng cã 1 sè ®iÓm kh¸c:
- Tõ biÓu thøc tiÖm cËn ®èi víi hµm Hankel (10.34) ta thÊy r»ng pha
cña trêng lµ hµm cña to¹ ®é ; mÆt sãng ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng tr×nh
 = const. Do ®ã tÊt nhiªn trong loa qu¹t cã sãng trô ®îc truyÒn lan.
- Trong loa kh«ng cã bíc sãng tíi h¹n vµ tÊt c¶ çc sãng ®Òu lµ truyÒn lan
®îc.
- VËn tèc pha cña sãng kh«ng ph¶i lµ h»ng sè mµ gi¶m dÇn vÒ phÝa
miÖng loa tõ gi¸ trÞ cña nã ë trong èng dÉn sãng cÊp ®iÖn ®Õn gi¸ trÞ gÇn
víi gi¸ trÞ cña nã ë trong kh«ng gian tù do (V   c). VÒ mÆt vËt lý cã thÓ
gi¶i thÝch ®iÒu ®ã b»ng sù më réng thiÕt diÖn ngang cña loa: trong èng
C
V 
2
dÉn sãng    , v× thÕ khi t¨ng a th× (V   c).
1  
 2a 
- Thµnh phÇn tõ trêng H gi¶m nhanh h¬n so víi H  khi t¨ng k  . V× thÕ
khi k   p th× ë xa biªn loa trêng cã ®Æc trng ngang nh sãng lo¹i TEM. §iÒu
®ã x¶y ra ë çch xa ®Ønh loa vµi bíc sãng.
10.3.3. Ph©n bè biªn ®é vµ pha cña trêng trªn mÆt më cña loa
259
Ta gi¶ thiÕt r»ng mÆt më ph¼ng cña loa n»m t¹i vÞ trÝ sãng trô ®· ®îc
h×nh thµnh. NÕu dïng biÓu thøc tiÖm cËn (10.34) vµ c«ng thøc (10.36) th×
biÓu thøc trêng trªn mÆt më cña loa nh sau:
2     jk 
E y   jC c os  e (10.37)
 k  20 
Trªn miÖng loa (h×nh 10.6)
= R2  x2
x
 = arcsin
R  x2
2
V× thÕ ta cã thÓ viÕt:

R   
E y  E0 . cos  (10.38)
R x
2 2
 2 0 
2
ë ®©y E0 = C.
 k
§èi víi çc anten loa th«ng thêng th× kÝch thíc mÆt më aℓ kh¸ nhá so víi
chiÒu dµi cña loa R. V× thÕ trªn mÆt më x << R, vµ ta cã thÓ lÊy gÇn ®óng.
R
1
R  x2
2
 2x

 0 aloa
Tõ ®©y suy ra:

 x
E y  x   E0 cos  
 aloa 
H×nh 10-6. TÝnh to¸n ph©n bè pha trªn mÆt më cña loa
260
Nh vËy trªn mÆt më cña loa qu¹t – H ë trong mÆt ph¼ng tõ ph©n bè biªn
®é hÇu nh tu©n theo quy luËt h×nh cosin gÇn gièng nh ph©n bè trong èng dÉn
sãng kÝch thÝch. Trong mÆt ph¼ng ®iÖn (theo to¹ ®é y) ph©n bè biªn ®é trªn
mÆt më cña loa nµy lµ ph©n bè ®Òu (nh trong èng dÉn sãng).
§Æc trng ph©n bè pha trªn mÆt më cã thÓ x¸c ®Þnh gÇn ®óng theo ph¬ng
ph¸p h×nh häc (h×nh 10.6). Pha cña trêng trªn mÆt më (gi¶ thiÕt  (0)  0 vµ
x << R) b»ng:
 ( x)   k (   R )   k  R  x  R  k
2 2

x2
2R
HoÆc
 x2
 ( x)   (10.40)
R
§é lÖch pha cùc ®¹i cña trêng ë biªn cña mÆt më so víi t©m (x = 0) lµ:
 aloa
2
 max  . (10.41)
4 R
Nh vËy ph©n bè pha trong mÆt ph¼ng më réng loa cã ®Æc trng gÇn ®óng
bËc 2. §iÒu nµy lµ tæng qu¸t ®èi víi mäi anten loa.
§Ó tÝnh ®Æc trng híng ta lÊy ph©n bè trêng gÇn ®óng trªn mÆt më theo
çc c«ng thøc (10.39) vµ (10.40).
2
 x   j xR
E y ( x )  E0 cos  e (10.42)
 aloa 
§Æc trng híng trong mÆt ph¼ng ®iÖn (kÝch thíc loa qu¹t H kh«ng më réng
trong mÆt ph¼ng nµy) kh«ng kh¸c ®Æc trng híng cña ®Çu hë èng dÉn sãng
ch÷ nhËt.
NÕu chó ý r»ng trªn mÆt më cña loa.
261
Ey
 0  0
Hx
Th× ta cã:
a /2 2
Eb l
  x   j xR jkx sin 
E  o (1  cos  )  cos  e e dx (10.43)
H
2 R  al / 2  al 
Sau mét sè phÐp biÕn ®æi ta cã:

 j  R  1  2sin 
2
 1  cos    e 4  al   
Eob
E 
H
4 2 R 
2
 R  1 2sin  
j   
  C  u1   C  u2    j  S  u1   S  u2     e 4  a  



  C  u3   C  u4    j  S  u3   S  u4     (10.44)

ë ®©y C(u) vµ S(u) lµ çc tÝch ph©n Fresnel

1  al  1 2sin  
u1,2    R   
2  R  al  
1  al  1 2sin  
u3,4    R   
2  R  al  
§Ó t×m ®Æc trng híng ta ph¶i lÊy m«®un cña biÓu thøc trªn. BiÓu thøc ®ã
kh¸ phøc t¹p nªn kh«ng dÉn ra ë ®©y.
§Æc trng híng cña anten tuyÕn tÝnh víi ph©n bè pha bËc 2 ®· ® îc ph©n
tÝch tríc ®©y (môc 2.5). §Æc ®iÓm cña chóng lµ møc çnh phô lín h¬n so
víi anten ®ång pha, çnh phô nhËp vµo çnh chÝnh, ®é réng çnh chÝnh lín,
khi møc ®é kh«ng ®ång pha lín th× çnh chÝnh bÞ ph©n t¸ch thµnh mét vµi
cùc ®¹i h×nh 10.7 m« t¶ mét lo¹t çc ®Æc trng híng thùc nghiÖm cña anten
loa qu¹t – H trong mÆt ph¼ng tõ.
Tõ ®å thÞ ®ã ta thÊy râ mét hiÖn tîng ®Æc trng ®èi víi anten loa lµ: Khi
loa cã kÝch thíc thÝch hîp (ta gäi lµ kÝch thíc tèi u) th× çnh chÝnh hÑp
262
nhÊt, hÖ sè D còng cùc ®¹i. VÒ mÆt vËt lý tÝnh chÊt ®ã cã thÓ ® îc gi¶i
thÝch nh sau:
R
Khi kh«ng thay ®æi chiÒu dµi cña loa  const vµ t¨ng dÇn gãc më 20

al
th× ®Çu tiªn çnh chÝnh hÑp dÇn do kÝch thíc ®iÖn cña mÆt më t¨ng .

Nhng ®ång thêi møc ®é kh«ng ®ång pha cña mÆt më còng t¨ng max 
2
a 
 max  l  nªn b¾t ®Çu tõ gi¸ trÞ 20 nµo ®ã çnh chÝnh sÏ bÞ më réng vµ

sau ®ã dÉn ®Õn sù ph©n t¸ch çnh sãng chÝnh thµnh vµi cùc ®¹i. §èi víi loa
qu¹t –H tèi u th× ®é réng çnh chÝnh trong mÆt ph¼ng tõ.

 2 
0
0,5 H  78
al
H×nh 10-7. Çc ®Æc trng híng thùc nghiÖm cña loa qu¹t – H trong mÆt ph¼ng tõ
Khi dïng loa lµm bé chiÕu x¹ cho g¬ng ngêi ta cßn tÝnh ®é réng theo
møc 0,1 vÒ c«ng suÊt:

 2 
0
0,5 H  310  790
al
263
CÇn nhËn thÊy r»ng do ph©n bè pha lµ bËc 2 (hµm ch½n) trªn mÆt më
anten loa kh«ng cã ®iÓm t©m pha.
Ph¬ng ph¸p tÝnh t¬ng tù nh ®èi víi trêng hîp èng dÉn sãng hë. KÕt qu¶
®èi víi loa qu¹t H ta cã:
DH 
4 bR
 al

C  u    C  u     S  u    S  u   
2 2
 (10.45)
ë ®©y
1  al R 
u    
2  R al 
(10.46)
1  al R 
u    
2  R al 
H×nh 10.8 m« t¶ çc ®å thÞ vÒ sù phô thuéc cña hÖ sè t¸c dông ®Þnh h -
b
íng cña anten loa qu¹t - H (cã  1 ) vµo çc kÝch thíc ®iÖn. TÝnh gi¸ trÞ

b
DH b»ng çch nh©n sè lÊy ®îc ë ®å thÞ víi .

H×nh 10-8. Sù phô thuéc cña hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña loa qu¹t - H
264
b 
cã chiÒu cao ®¬n vÞ   1 vµo kÝch thíc ®iÖn cña chóng
  
R
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng ®èi víi mçi gi¸ trÞ = const th× D H sÏ cã mét

al
gi¸ trÞ cùc ®¹i øng víi mét gi¸ trÞ nµo ®ã (hoÆc 20) t¬ng øng víi çc

kÝch thíc tèi u cña loa.
Quan hÖ tèi u cña çc kÝch thíc cña loa ®îc ®¸nh dÊu b»ng ®êng chÊm
chÊm.
2
R 1  al 
    
  tu 3  
Khi ®ã sai pha cùc ®¹i trªn biªn mÆt më
3
 max   
4
Vµ hÖ sè sö dông diÖn tÝch  A  0, 64
TÊt nhiªn ®èi víi çc loa tèi u
4
(DH)t. = 0,64 (al.b)
2
al R
Tõ ®å thÞ ta còng thÊy r»ng khi  const vµ t¨ng cho tíi khi ®¹t tíi
 
2
R a  R
= 0,8  l  th× D t¨ng, sau gi¸ trÞ trªn th× DH kh«ng t¨ng n÷a (tÊt c¶ çc
  
®êng cong chËp vµo nhau). Bëi v× mÆt më thùc tÕ sÏ trë nªn ®ång pha
(A = 0,81). V× thÕ theo quan ®iÓm ®Ó nhËn ®îc ®Æc trng híng tèi u vµ hÖ
sè DH cùc ®¹i ta ph¶i chän.
2 2
a  R a 
0,33  l  < < 0,80  l 
  
10.4. Loa qu¹t – E
10.4.1. Ph©n bè biªn ®é pha
265
Loa qu¹t E lµ loa cã kÝch thíc ®îc më réng trong mÆt ph¼ng E (h×nh
10.4b).
Gi¶i ph¬ng tr×nh sãng ta sÏ ®îc gi¸ trÞ cêng ®é ®iÖn trêng trong loa sau
®©y:
  x   2
E  C cos   .H1    (10.47)
 a 
2
  
ë ®©y   k 1  
 2a 
VËn tèc pha (phô thuéc vµo kÝch thíc kh«ng ®æi a cña loa nµy); kh¸c víi
loa qu¹t – H ë gÇn mÆt më còng cã gi¸ trÞ nh ë trong èng dÉn sãng. Sãng kh«ng
ph¶i lµ hoµn toµn ngang. Trong loa E x¶y ra sù t¸n s¾c, bíc sãng tíi h¹n th
= 2a.
Ph©n bè ®iÖn trêng trªn mÆt më ®îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc (víi sù
gÇn ®óng nh trong loa qu¹t – H).
 y2
  x   j R
E y  E0 cos  e (10.48)
 a 
Nh vËy trong loa nµy ph©n bè biªn ®é gÇn nh lµ ®ång ®Òu däc theo trôc y
(trong mÆt ph¼ng E) vµ cosin – däc theo trôc x (trong mÆt ph¼ng H).
Ph©n bè pha lµ bËc 2 däc theo trôc y vµ ®Òu däc theo trôc x.
§Æc trng híng cña anten loa qu¹t – E trong mÆt ph¼ng tõ kh«ng kh¸c ®Æc
trng híng cña ®Çu hë èng dÉn sãng (xem c«ng thøc 10.9).
Trong mÆt ph¼ng ®iÖn (mÆt ph¼ng më réng loa) ®Æc trng híng ®îc
biÓu diÔn b»ng biÓu thøc sau:
E0 a 2 R
E E

2 
 
 1  cos   C  v1   C  v2    j  S  v1   S  v2   (10.49)
ë ®©y
bl 2R
v1,2   sin  (10.50)
2 R 
266
§Æc trng híng cña nguån ph¸t x¹ tuyÕn tÝnh víi ph©n bè biªn ®é ®Òu vµ
ph©n bè pha bËc 2 ®· ®îc ph©n tÝch trong môc 2.5.
H×nh 10.9 m« t¶ çc ®Æc trng híng thùc nghiÖm cña çc loa E.
Tõ çc ®å thÞ ta thÊy r»ng sù sai l¹c ®Æc trng híng (b¾t ®Çu x¶y ra víi
kÝch thíc mÆt më lín h¬n kÝch thíc tèi u) thÓ hiÖn râ rÖt h¬n so víi trêng hîp
loa qu¹t H.
Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã nh sau: v× ph©n bè biªn ®é trªn mÆt më ®ång
®Òu h¬n.
H×nh 10-9.
§Æc trng híng thùc nghiÖm cña loa qu¹t –E trong mÆt ph¼ng E
§èi víi loa – E th× ®é réng çnh sãng chÝnh trong mÆt ph¼ng ®iÖn.

(20,5)E  560. b


(20,1P)E  880. b

HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña loa qu¹t E ®îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc:
64aR 2
DE  C  v '  S 2  v '  (10.51)
bL
ë ®©y
267
bL
v  (10.52)
2 R
H×nh 10.10 m« t¶ çc ®å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc cña hÖ sè t¸c dông
a 
®Þnh híng cña loa E cã ®é réng ®¬n vÞ   1 vµo çc kÝch thíc ®iÖn. TÝnh
 
a
gi¸ trÞ DE b»ng çch nh©n gi¸ trÞ lÊy ®îc tõ ®å thÞ víi .

KÝch thíc tèi u cña loa qu¹t E ®îc biÓu diÔn b»ng biÓu thøc:
2 2
b  R b 
0,5  L    1, 2  L 
  
H×nh 10-10.
Sù phô thuéc cña hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña loa qu¹t E
a 
cã chiÒu réng ®¬n vÞ   1 vµo çc kÝch thíc ®iÖn cña nã.
  
Quan hÖ tèi u cña kÝch thíc loa øng víi hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cùc ®¹i
®îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.10 b»ng ®êng chÊm chÊm vµ b»ng c«ng thøc:
2
R 1  bL 
    
  t .u 2 
Sai pha cùc ®¹i trªn biªn cña mÆt më khi kÝch thíc lo¹i tèi u lµ:
268

 max  
2
10.5. Çc lo¹i anten loa kh¸c
10.5.1. Loa th¸p (h×nh 10.4c)
Loa th¸p cã kÝch thíc më réng dÇn ë trong c¶ hai mÆt ph¼ng ®iÖn vµ tõ
v× thÕ nã lµm thu hÑp gi¶n ®å híng ë trong c¶ 2 mÆt ph¼ng ®ã. Çc thµnh cña
loa th¸p cã thÓ c¾t nhau t¹i 1 ®iÓm (R E = RH) hoÆc t¹i nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau
(RE  RH):
Trêng ®îc t¹o thµnh ë trong loa cã tÝnh chÊt cña sãng cÇu. V× thÕ biÓu
thøc ®èi víi cêng ®é trêng trªn mÆt më cã d¹ng:
  x2 y2 
  x   j   RH  RE 
E y  E0 cos  e (10.53)
 aL 
Nh vËy ph©n bè trêng gÇn ®óng lµ t¸ch biÕn theo çc to¹ ®é cña x vµ y.
Trong mÆt ph¼ng ®iÖn nã t¬ng øng víi loa qu¹t E. Trong mÆt ph¼ng tõ – loa
qu¹t H. V× thÕ ®Æc trng híng trong mçi mét mÆt ph¼ng ®îc biÓu diÔn gÇn
®óng b»ng c«ng thøc ®· ®a ra ®èi víi çc loa qu¹t t¬ng øng .
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña loa th¸p cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc:
Dmax 
8 RE RH
aLbL
 2 2

C  u    C  u      S  u    S  u      C 2  v   S 2  v  
(10.54)
ë ®©y u, u  - ®îc tÝnh theo c«ng thøc (10.46) víi RH = RE;
v - ®îc tÝnh theo c«ng thøc (10.52).
NÕu so s¸nh (10.54) víi biÓu thøc cña hÖ sè D max cña çc loa qu¹t (10.45) vµ
(10.51) th× ta cã thÓ biÓu diÔn Dmax qua DH vµ DE.
     
Dmax   DH  DE  (10.55)
32  bL  aL 
269
Çc biÓu thøc trong ngoÆc ®îc lÊy trùc tiÕp tõ ®å thÞ 10.10 vµ 10.8.
Râ rµng lµ tån t¹i mét quan hÖ tèi u gi÷a çc kÝch thíc cña loa th¸p.
§èi víi loa tèi u th× A = 0,5. NÕu lÊy RE = RH = R0 th× ®èi víi loa tèi u ta
cã:
R0
(Dmax)t. = 16. (10.56)

Do sù më réng cña loa th¸p ë trong c¶ 2 mÆt ph¼ng cho nªn nã lµ mét ®o¹n
chuyÓn tiÕp tõ tõ h¬n tõ èng dÉn sãng tíi kh«ng gian tù do so víi trêng hîp çc
loa qu¹t. V× thÕ hÖ sè sãng ®øng trong èng dÉn sãng kÝch thÝch nhá h¬n (K s®
= 1,02  1,10).
10.5.2. Loa nãn (h×nh 10.4d)
Khi kÝch thÝch b»ng èng dÉn sãng trßn víi sãng H th× trêng trong loa nãn
gÇn gièng cÊu tróc trêng trong loa th¸p. Sãng ®îc h×nh thµnh ë mÆt më cã
®Æc trng cña sãng cÇu. Ph©n bè pha ë mÆt më lµ ph©n bè bËc 2 vµ cã tÝnh
®èi xøng t©m.
Do tÝnh chÊt ph©n cùc kh«ng æn ®Þnh nªn ç loa nµy Ýt ®îc dïng. Nã th-
êng ®îc dïng trong çc thiÕt bÞ anen ph©n cùc trßn.
§é réng çnh chÝnh cña loa nãn tèi u trong çc mÆt ph¼ng chÝnh ®îc x¸c
®Þnh gÇn ®óng theo çc c«ng thøc:

2 0,5   60  80  2a
0
Çc kÝch thíc tèi u cña loa nãn tho¶ m·n hÖ thøc sau:
2
R  2 aL 
    0,3  0, 4    (10.57)
  t .u   
HÖ sè sö dông diÖn tÝch cña loa nãn tèi u A = 0,51.
§èi víi çc loa dµi h¬n loa tèi u th× A sÏ lín h¬n.
Nhng t¨ng R>2,5 Rt. sÏ kh«ng cã ý nghÜa v× khi ®ã sai pha trªn mÆt sÏ nhá
h¬n /4 vµ khi t¨ng R th× A hÇu nh kh«ng t¨ng. §èi víi çc loa kh¸c còng cã
hiÖn tîng nµy.
270
10.6. ANTEN èng dÉn sãng vµ ANTEN loa víi ph©n cùc elÝp
10.6.1. §iÒu kiÖn nhËn ®îc ph©n cùc elÝp
Ta h·y xÐt anten èng dÉn sãng vµ anten loa cã ph¸t x¹ ph©n cùc tuyÕn
tÝnh. Sù cÇn thiÕt cña ph¸t x¹ ph©n cùc trßn hay ph©n cùc elip (v« tuyÕn trinh
s¸t, t¹o nhiÔu, v.v…) cã thÓ nhËn ®îc b»ng çch t¹o ë mÆt më cña nh÷ng anten
Êy 2 trêng ph©n cùc tuyÕn tÝnh trong çc mÆt ph¼ng kh¸c nhau vµ lÖch pha
víi nhau. VÝ dô ®Ó cã ph¸t x¹ ph©n cùc trßn, 2 trêng cÇn ph¶i cã biªn ®é nh
nhau, ph©n cùc vu«ng gãc vµ lÖch pha nhau /2.
XÐt 1 sè ph¬ng ph¸p thu nhËn nh÷ng trêng nh vËy chóng cã thÓ chia ra 2
líp.
a. Sö dông bé kÝch thÝch trêng ph©n cùc trßn (hoÆc 2 trêng tho¶ m·n çc
®iÒu kiÖn trªn).
b. Sö dông nh÷ng bé quay pha.
10.6.2. Nh÷ng bé kÝch thÝch trêng ph©n cùc trßn
Nh÷ng bé kÝch thÝch nh thÕ thêng dïng trong èng dÉn sãng trßn. Mét trong
nh÷ng cÊu tróc cña bé kÝch thÝch lµ dïng anten xo¾n trong chÕ ®é sãng T 1
(xem ch¬ng 9) bé kÝch thÝch tõ anten xo¾n ®îc ®Æt ë t©m cña èng dÉn sãng
trßn (h×nh 10.11). Trong èng dÉn sãng, sãng ph©n cùc trßn ®îc truyÒn vµ ph¸t
x¹ tõ ®Çu hë. TÝnh ®Þnh híng cña anten cã thÓ t¨ng lªn b»ng çch më réng dÇn
èng dÉn sãng theo h×nh nãn (h×nh 10.11). §Ó t¨ng ®é bÒn v÷ng cña cÊu tróc
cña anten xo¾n ta cã thÓ hµn trªn thanh ®iÖn m«i.
CÊu tróc kh¸c – bé kÝch thÝch 2 que (h×nh 10.12). C¶ 2 que ®îc ®Æt trong
cïng 1 thiÕt diÖn ngang vµ vu«ng gãc nhau. ThiÕt diÖn ®Æt bé kÝch thÝch
çch thµnh cña èng dÉn sãng 1 ®o¹n.
011
Z0 = ( 011 - bíc sãng H11 trong èng dÉn sãng trßn). §Ó kÝch thÝch
4
sãng víi ph©n cùc trßn dßng trong çc que cÇn ph¶i cã biªn ®é nh nhau vµ pha
lÖch nhau 1 gãc 900. §iÒu ®ã cã thÓ ®¹t ®îc nÕu ta dïng d©y phi®e ph©n
nh¸nh kh«ng ®èi xøng.
271

l2  l1 
4
ë ®©y  - bíc sãng trong phi®e nu«i.
Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p lµ d¶i tÇn c«ng t¸c t¬ng ®èi hÑp.
H×nh 10-11. Bé ph¸t x¹ loa nãn H×nh 10-12. Bé kÝch thÝch 2 que
víi bé kÝch thÝch dïng anten xo¾n cña trêng ph©n cùc trßn
10.6.2. øng dông bé quay pha
Trong trêng hîp nµy trong èng dÉn sãng ®a vµo 1 bé kÝch thÝch sãng
ph©n cùc tuyÕn tÝnh truyÒn däc theo híng ®Õn ®Çu hë dÉn sãng (h×nh
10.13). VÐc t¬ trêng E0 nµy cã thÓ ph©n tÝch thµnh tæng 2 vÐc t¬ cã biªn ®é
b»ng nhau vµ vu«ng gãc víi nhau E1, E2 vµ vÏ nªn trêng ®ång pha tæng cña
chóng b»ng E0. Bé quay pha chiÒu dµi ℓ cÇn ®îc thiÕt lËp sao cho trêng E1 vµ
E2 truyÒn trong nã víi nh÷ng vËn tèc pha V1 vµ V2 kh¸c nhau (bé quay pha vi
ph©n). Biªn ®é cña sãng cè g¾ng gi÷ kh«ng thay ®æi (chóng cã thÓ thay ®æi
chØ trong mét møc nh nhau). Khi ®ã ë lèi ra cña bé quay pha, gi÷a çc trêng t¹o
nªn hiÖu pha.
  1 1
  L  L  2 L  (10.58)
v1 v 2 1  2
ë ®©y 1,2 - ®é dµi bíc sãng øng víi tèc ®é pha V1, V2.
§Ó trêng cã ph©n cùc trßn, cÇn ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sau.

   2n  1 ; n = 0, 1, 2; (10.59)
2
272
HoÆc
2n  1
L = 4 1  1 (10.60)
1  2
H×nh 10-13. Çch lµm viÖc cña bé

ph¸t x¹ víi bé quay pha vi ph©n
Tèc ®é pha kh¸c nhau cña 2 thµnh

phÇn vu«ng gãc nhau ®îc t¹o thµnh b»ng
1 sè ph¬ng ph¸p sÏ xÐt cô thÓ díi ®©y:
a. B¶ng ®iÖn m«i (h×nh 10.14a)
Mét b¶ng ®iÖn m«i máng cã ®é thÈm th©u  ®îc ®Æt song song víi mét
trong 2 thµnh phÇn cña trêng, cã nghÜa lµ ®Æt nghiªng 1 gãc 450 so víi bé kÝch
thÝch (çi que dß, chÊn tö, khe) b¶ng ®iÖn m«i lµm chËm sãng E 1 vµ thùc tÕ
kh«ng ¶nh hëng ®Õn sù truyÒn sãng E2. Trong trêng hîp ®ã V1 < V2.
b. B¶ng kim lo¹i: (dao) (h×nh 10.14b).
Dao kim lo¹i t¬ng tù nh b¶ng ®iÖn m«i lµm chËm sãng E1. Dao nµy hÇu
nh kh«ng ¶nh hëng ®Õn sãng E2. Gi¸ trÞ lÖch pha gi÷a çc thµnh phÇn cã thÓ
®iÒu chØnh bëi ®é s©u cña dao.
c. Mét lo¹t çc que thô ®éng ®iÒu chØnh (h×nh 10.14c).
Çc que, còng nh b¶ng ®iÖn m«i vµ dao kim lo¹i ®îc ®Æt vµo mÆt ph¼ng
vÐct¬ ®iÖn cña 4 trong 2 thµnh phÇn. Phô thuéc vµo sè lîng cña que, ®é s©u
cña que vµ kho¶ng çch gi÷a chóng cã thÓ thay ®æi ®é lÖch pha gi÷a çc thµnh
phÇn cña trêng ë lèi ra cña bé quay ha ph©n trong 1 ph¹m vi réng.
273
H×nh 10-14. CÊu tróc cña bé quay pha vi ph©n
a) B¶ng ®iÖn m«i; b) B¶ng kim lo¹i; c) CÊu tróc lµm gi÷ chËm b»ng que.
Ngoµi nh÷ng cÊu tróc cña bé quay pha vi ph©n kÓ trªn ®Ó nhËn ®îc ®é
lÖch pha cã thÓ dïng tèc ®é pha kh¸c nhau cña sãng H 10 vµ H01 trong èng dÉn
sãng ch÷ nhËt, çc cÊu tróc r¨ng lîc vµ 1 sè ph¬ng ph¸p kh¸c. Ta cã nhËn xÐt lµ
tÊt c¶ nh÷ng ph¬ng ph¸p nµy lµm viÖc trong d¶i tÇn hÑp.
10.7. Mét vµi ph¬ng ph¸p hoµn thiÖn cÊu tróc

vµ çc tham sè cña çc anten loa
10.7.1. T¨ng d¶i tÇn cña anten loa theo ®Æc trng híng
Thµnh cña loa song song víi vÐct¬ E ®îc lµm díi d¹ng hµng rµo (h×nh
10.15), kho¶ng çch gi÷a çc thanh cña hµng rµo d H t¨ng dÇn dÇn tõ ®Ønh tíi
miÖng loa. Ngoµi ra ®Ó loa lµm viÖc ®îc trong d¶i sãng min  max th×:
 min  max
(dH)min = ; (dH)max = .
2 2
Nguyªn lý lµm viÖc cña loa nµy
nh sau: sãng hÇu nh ®i qua çc “cöa
sæ” trªn çc thµnh nÕu kho¶ng çch
gi÷a çc thanh (song song víi E) dH >
/2 vµ hÇu nh kh«ng ®i qua ®îc khi
dH < /2. V× thÕ víi min <  < max H×nh 10-15.
th× phÇn cña thµnh gÇn mÆt më lµ Loa víi thµnh hµng rµo
trong suèt ®èi víi trêng cßn phÇn
gÇn ®Ønh kh«ng trong suèt.
MÆt më ph¸t x¹ hiÖu dông sÏ dÞch chuyÓn dÇn vÒ phÝa tríc khi t¨ng bíc
sãng lµm viÖc, khi ®ã kÝch thíc h×nh häc t¨ng lªn vµ nh thÕ loa sÏ cã ®Æc trng
híng kh«ng thay ®æi trong mét d¶i tÇn réng.
10.7.2. Lµm gi¶m sù ph¶n x¹ tõ “cæ” vµ miÖng loa
274
ë trªn ta ®· cã nhËn xÐt sù ph¶n x¹ ë cæ vµ miÖng loa kh«ng lín. ë trong çc
thiÕt bÞ lín ®Ó gi¶m h¬n n÷a sù ph¶n x¹ nµy ngêi ta cã thÓ dïng mét sè biÖn
ph¸p bæ sung. §Ó lµm sù ph¶n x¹ tõ “cæ” loa ngêi ta cã thÓ dïng mét thiÕt bÞ
chuyÓn tiÕp tõ tõ, ch¼ng h¹n bé chuyÓn tiÕp hµm mò (h×nh 10.16).
Ngoµi ra bé chuyÓn tiÕp nµy cßn lµm gi¶m biªn ®é cña çc sãng bËc cao cã
thÓ xuÊt hiÖn trong loa.
Cã thÓ lµm gi¶m sù ph¶n x¹ tõ miÖng loa b»ng çch lµm çc thµnh vu«ng
gãc víi vÐc t¬ E cã chiÒu dµi kh¸c nhau. §ång thêi

r2 – r1 = (2n + 1) ; n = 0, 1, 2,…
4
H×nh 10-16.
Ph¬ng ph¸p lµm ®¬n gi¶m ®é ph¶n x¹ ë cæ vµ miÖng loa
Trong trêng hîp nµy sãng ph¶n x¹ tõ 2 biªn sÏ tr¸i pha vµ sÏ bï trõ nhau ®¸ng
kÓ.
10.7.3. Lµm gi¶m kÝch thíc däc cña loa. HiÖu chØnh pha
Nh ta ®· thÊy chiÒu dµi tèi u cña loa tû lÖ víi b×nh ph¬ng ®é réng cña
mÆt më cña loa. §Ó ®Æc trng híng hÑp ta ph¶i lµm loa cã chiÒu dµi kh¸ lín nh-
ng bÒ mÆt cÊu tróc lµm nh thÕ sÏ kh«ng cã lîi. Ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ nhÊt
®Ó lµm gi¶m chiÒu dµi loa vµ hoµn thiÖn ®Æc trng híng lµ dïng çc thÊu
kÝnh ®Æt s¸t miÖng loa vµ lµm ®ång ®Òu pha trªn mÆt më. Trong trêng hîp
®ã chiÒu dµi loa gÇn b»ng tiªu cù cña thÊu kÝnh.
275
Mét ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ kh¸c (nhng khã kh¨n vÒ kü thuËt) lµ cuèn loa
quanh mét trôc song song víi mÆt më.
Ph¬ng ph¸p thø 3 lµ thay thÕ mét loa dµi b»ng mét dµn gåm nhiÒu loa
ng¾n (h×nh 10.17). Çc anten nµy ®îc kÝch thÝch ®ång pha do ®ã sai pha trªn
mÆt më gi¶m ®i ®¸ng kÓ. Trong trêng hîp nµy cã thÓ ¸p dông çc ph¬ng ph¸p
tÝnh to¸n ®èi víi hÖ nguån gi¸n ®o¹n.
D¶i th«ng cña dµn nhiÒu loa kh¸ nhá so víi d¶i th«ng cña mét loa dµi
H×nh 6-17.
Dµn ®ång pha gåm nhiÒu loa
276
Ch¬ng 11
Anten g¬ng
11.1. Nguyªn lý ho¹t ®éng, ph©n lo¹i vµ çc

tham sè h×nh häc c¬ b¶n cña çc anten g¬ng
11.1.1. Ph©n lo¹i vµ nguyªn lý ho¹t ®éng
Anten g¬ng lµ nh÷ng anten mµ ®Æc trng híng ®îc h×nh thµnh do sù
ph¶n x¹ sãng ®iÖn tõ trªn mÆt g¬ng (mÆt ph¶n x¹). Ngêi ta thêng dïng çc
anten cã tÝnh ®Þnh híng yÕu lµm nguån ph¸t x¹ sãng ®iÖn tõ (bé chiÕu x¹)
trong çc anten nµy. G¬ng vµ bé chiÕu x¹ lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña anten
g¬ng.
Anten g¬ng lµ mét lo¹i anten cã nh÷ng ®Æc trng vµ tham sè rÊt tèt
trong d¶i siªu cao tÇn. Ngêi ta thêng dïng nã lµm nh÷ng anten cã tÝnh ®Þnh
híng cao nh anten dïng trong çc ®µi ra®a, v« tuyÕn tiÕp søc, v« tuyÕn
thiªn v¨n, v.v…
Ngêi ta thêng ph©n lo¹i anten g¬ng thµnh nh÷ng lo¹i phæ biÕn sau
(h×nh 11.1)
H×nh 11-1.
Çc anten g¬ng – parabol:
a) parabol trßn xoay;
b) parabol trô;
c) G¬ng cÇu;
d) G¬ng cÇu parabol;
e) G¬ng cosec;
g) Anten 2 g¬ng;
277
1. G¬ng parabol (trßn xoay h×nh 11.1a vµ trô h×nh 11.1b).
2. G¬ng cÇu (h×nh 11.1c) vµ g¬ng parabol cÇu (h×nh 11.1d).
3. G¬ng ph¼ng.
4. G¬ng cã h×nh d¹ng ®Æc biÖt (cosec) (h×nh 11.1e).
5. Anten nhiÒu g¬ng (h×nh 11.1g).
Nhê anten g¬ng, b»ng çch thay ®æi d¹ng mÆt më mµ ngêi ta cã thÓ t¹o nªn
çc d¹ng ®Æc trng híng kh¸c nhau d¹ng kim khi mÆt më ®èi xøng trôc d¹ng qu¹t
(khi mÆt më kÐo dµi) vµ nh÷ng d¹ng ®Æc biÖt kh¸c (ch¼ng h¹n d¹ng cosec).
Nguyªn lý ho¹t ®éng cña anten g¬ng dùa trªn nh÷ng tÝnh chÊt cña çc g¬ng
®ã mµ ta ®· biÕt trong quang häc: Chóng ta biÕn ®æi mÆt sãng cÇu hoÆc trô
thµnh mÆt sãng ph¼ng. Khi ®ã nã sÏ t¹o nªn mét trêng ®ång pha ë trªn mÆt më
cã kÝch thíc lín. V× thÕ anten cã tÝnh ®Þnh híng kh¸ cao.
Çc anten cã h×nh ®Æc biÖt ®îc dïng ®Ó t¹o nªn nh÷ng ®Æc trng híng cã
d¹ng mong muèn cho tríc (thêng lµ d¹ng cosec).
Ph¶i tÝnh d¹ng cña h×nh sao cho t¹o nªn ®îc ph©n bè pha cÇn thiÕt trªn
mÆt më ®Ó cã thÓ ®îc d¹ng çnh sãng chÝnh mong muèn.
11.1.2. Çc hÖ thøc vµ tham sè h×nh häc c¬ b¶n cña anten g¬ng parabol
H×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng parabol ®îc m« t¶ trªn h×nh 11.2. Ta lÊy 2 hÖ
to¹ ®é (vu«ng gãc XOZ vµ ®éc cùc r, ). Chóng ta viÕt ph¬ng tr×nh parabol.
278
H×nh 11-2. TÝnh to¸n hÖ thøc h×nh häc ®èi víi g¬ng parabol
x 2  2 pz  4 fz (11.1)
2f   
r  f 1  tg 2   f sec 2 2 (11.2)
1  cos   2 2
ë ®©y p = 2f - lµ tham sè cña parabol;

f - Tiªu cù.
Ta cã thÓ biÓu diÔn to¹ ®é x qua f vµ .
 
x
= r sin = f sec2 2 sin = 2ftg 2 (11.3)
B©y giê chóng ta ®Þnh nghÜa nh÷ng tham sè h×nh häc c¬ b¶n cña g¬ng
parabol.
- §iÓm 0 lµ ®Ønh cña parabol. Kho¶ng çch tõ ®iÓm 0 ®Õn tiªu ®iÓm F
gäi lµ tiªu cù.
- §êng th¼ng ®i cña C vµ F gäi lµ trôc quang hay tiªu tuyÕn cña g¬ng.
- Gãc 20 ®îc gäi lµ gãc më cña g¬ng (nh×n tõ tiªu ®iÓm tíi mÐp g¬ng).
- MÆt ph¼ng giíi h¹n bëi mÐp g¬ng vµ mÆt ph¼ng Z = Z0 gäi lµ mÆt më.
Kho¶ng çch AB = 2a = D ®îc gäi lµ ®êng kÝnh cña mÆt më. Kho¶ng çch Z0
tõ ®Ønh g¬ng ®Õn mÆt më ®îc gäi lµ ®é s©u cña g¬ng. NÕu Z0 < f th× ta gäi
parabol cã tiªu cù dµi, nÕu Z0 > f – tiªu cù ng¾n.
Ta thiÕt lËp hÖ thøc gi÷a ®é s©u Z 0, ®êng kÝnh D vµ tiªu cù f. NÕu
D
®Æt x = a = vµ Z = Z0 vµo (11.1) ta sÏ cã:
2
a2 D2
f   (11.4)
4 Z 0 16 Z 0
Ngêi ta thêng ®Æc trng d¹ng cña g¬ng b»ng tû sè a/P. Tõ (11.3) ta cã:
a 
 tg 0 (11.5)
p 2
 a
§èi víi parabol tiªu cù dµi th× 0 < vµ p
<1
2
279
 a
§èi víi parabol tiªu cù ng¾n th× 0 > vµ p
> 1.
2
11.2. Çc ph¬ng ph¸p tÝnh trêng ph¸t x¹ cña anten
HiÖn nay ngêi ta vÉn cha gi¶i quyÕt ®îc chÆt chÏ ph¬ng tr×nh Macxoen
®Ó tÝnh trêng ph¸t x¹ cña çc anten g¬ng. Trong kü thuËt ngêi ta thêng dïng çc
ph¬ng ph¸p gÇn ®óng ®Ó gi¶i bµi to¸n nµy: ph¬ng ph¸p dßng mÆt vµ ph¬ng
ph¸p trêng trªn mÆt më. Víi 2 ph¬ng ph¸p nµy bµi to¸n cã thÓ ®îc gi¶i theo 2
giai ®o¹n.
- Giai ®o¹n 1: Gi¶i bµi to¸n bªn trong ®Ó x¸c ®Þnh quy luËt ph©n bè dßng
mÆt trªn g¬ng hoÆc çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña ®iÖn tõ trêng trªn mÆt më
cña g¬ng.
- Giai ®o¹n 2: Gi¶i bµi to¸n bªn ngoµi cã nghÜa lµ x¸c ®Þnh trêng ph¸t x¹
cña anten ë vïng xa.
Gi¶i bµi to¸n bªn trong khi çc tham sè h×nh häc cña g¬ng ®· biÕt vµ ®Æc
trng híng ®· cho cña bé chiÕu x¹, thêng gi¶ thiÕt gÇn ®óng nh sau:
+ Çc kÝch thíc cña g¬ng vµ b¸n kÝnh cong t¹i mét ®iÓm bÊt kú trªn mÆt
g¬ng ®Òu rÊt lín so víi bíc sãng; nhê gi¶ thiÕt nµy mµ ta cã thÓ ¸p dông çc quy
luËt quang h×nh ®èi víi sù ph¶n x¹ sèng trªn g¬ng vµ ta còng cã thÓ ¸p dông çc
c«ng thøc ®èi víi çc mÆt ph¼ng ®Ó tÝnh mËt ®é dßng mÆt trªn g¬ng.
+ Dßng vµ çc thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña ®iÖn trêng ë mÆt “kh«ng ®îc
chiÕu räi” cña g¬ng b»ng 0.
+ Kh«ng chó ý tíi sù nhiÔu x¹ ë mÐp g¬ng.
+ Kh«ng chó ý ®Õn ¶nh hëng cña hiÖu øng che khuÊt cña bé chiÕu x¹, tøc
lµ bé chiÕu x¹ ®îc xem lµ mét nguån ®iÓm, hoÆc xem lµ kh«ng che khuÊt.
+ Kh«ng chó ý tíi ¶nh hëng cña g¬ng tíi çc ®Æc trng vµ tham sè cña bé
chiÕu x¹.
+ Ta xem mÆt trong cña g¬ng ®· n»m trong vïng xa cña bé chiÕu x¹.
B©y giê ta xÐt néi dung c¬ b¶n nhÊt cña 2 ph¬ng ph¸p nµy.
* Ph¬ng ph¸p dßng mÆt:
280
§Çu tiªn ph¶i x¸c ®Þnh quy luËt ph©n bè mËt ®é dßng mÆt “®îc chiÕu
räi” cña g¬ng. Sau ®ã tÝnh trêng ph¸t x¹ trong vïng xa b»ng çch tÝch ph©n
theo g¬ng.
Cã thÓ x¸c ®Þnh gÇn ®óng mËt ®é dßng mÆt theo c«ng thøc:
 
J   2  n0 .H  (11.6)
 
ë ®©y n0 lµ vÐct¬ ph¸p tuyÕn ngoµi ®èi víi mÆt g¬ng, H lµ vÐct¬ cêng
®é tõ trêng cña sãng do bé chiÕu x¹ t¹o ra ë trªn mÆt g¬ng.
§¼ng thøc (11.6) chØ chÝnh x¸c trong trong mÆt ph¶n x¹ lµ ph¼ng, v« h¹n,
dÉn ®iÖn lý tëng. Nhng sai sè do sù h÷u h¹n cña b¸n kÝnh cong sÏ kh«ng ®¸ng
kÓ khi çc b¸n kÝnh cong lín.
* Ph¬ng ph¸p trêng trªn mÆt më:
§Çu tiªn tÝnh trêng trªn mÆt ë ph¼ng cña g¬ng theo çc ®Þnh quang
h×nh. Sau ®ã tÝnh trêng trong vïng xa b»ng çch tÝch ph©n theo mÆt më.
Trêng trªn mÆt ®îc tÝnh theo çc c«ng thøc gÇn ®óng sau:
a) §èi víi parabol trßn xoay (bé chiÕu x¹ ®iÓm)
const
E (  ,  )  F0   ,    (11.7)
r
b) §èi víi parabol trßn trô (bé chiÕu x¹ tuyÕn tÝnh)
const
E ( x, y )  F0 ( ) A( y ) (11.8)
r
ë ®©y , ' lµ to¹ ®é cùc cña çc ®iÓm trªn mÆt më cña parabol trßn xoay;
F0(,') - §Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ cña parabol trßn xoay;
F0() – §Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ cña parabol trô trong mÆt ph¼ng
chøa h×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng;
r – Kho¶ng çch tõ bé chiÕu x¹ ®Õn mÆt g¬ng;
A(y) – Quy luËt ph©n bè biªn ®é trêng trªn bé chiÕu x¹ tuyÕn tÝnh cña
parabol trô.
Çc c«ng thøc (11.7) vµ (11.8) cã çc tÝnh chÊt gÇn ®óng. Ta xem parabol
trßn xoay n»m trong vïng xa cña bé chiÕu x¹ ®iÓm, t¹i ®ã biªn ®é trêng cña
281
sãng cÇu gi¶m tû lÖ nghÞch víi kho¶ng çch r. §èi víi bé chiÕu x¹ tuyÕn tÝnh
th× sãng trô ®îc t¹o thµnh trªn kho¶ng çch r nhá h¬n chiÒu dµi cña bé chiÕu x¹
cã biªn ®é trêng gi¶m tû lÖ nghÞch víi r . Sãng ph¼ng chuyÓn ®éng tõ g¬ng
tíi mÆt më cã biªn ®é trêng kh«ng ®æi.
Ph¬ng ph¸p dßng mÆt chÝnh x¸c h¬n so víi ph¬ng ph¸p mÆt më. Nhng
trong kü thuËt th× ph¬ng ph¸p mÆt më ®îc dïng phæ biÕn h¬n vµ ®¬n gi¶n
h¬n vÒ mÆt to¸n häc.
11.3. Parabol trßn xoay
11.3.1. Bé chiÕu x¹ cña parabol trßn xoay
Ngêi ta cã thÓ dïng nhiÒu lo¹i anten cã tÝnh ®Þnh híng yÕu kh¸c nhau lµm
bé chiÕu x¹. Chóng ph¶i tho¶ m·n çc yªu cÇu sau:
- §Æc trng híng ph¶i gÇn nh ®èi xøng trôc, cßn çc møc çnh phô ph¶i cùc
tiÓu. Møc chiÕu x¹ ë mÐp g¬ng thêng lÊy b»ng 0,3 Emax hoÆc 0,1 Pmax.
- MÆt sãng cña bé chiÕu x¹ ë gÇn g¬ng ph¶i gÇn nh lµ mÆt cÇu. Tøc lµ bé
chiÕu x¹ ph¶i cã t©m pha.
- Bé chiÕu x¹ ph¶i cã kÝch thíc nhá ®Ó Ýt che mÆt më cña g¬ng.
NÕu mÆt sãng kh¸c mÆt cÇu th× ph©n bè pha trªn mÆt më sÏ bÞ sai lÖch
do ®ã sÏ lµm xÊu ®Æc trng híng vµ çc tham sè cña anten.
NÕu bé chiÕu x¹ ch¾n mÊt mét phÇn mÆt më th× hÖ sè t¸c dông ®Þnh h-
íng sÏ bÞ gi¶m, cã sù t¸n x¹ n¨ng lîng t¹i bé chiÕu x¹ vµ møc çnh phô t¨ng lªn.
11.3.2. Ph©n bè dßng trªn mÆt g¬ng vµ trêng trªn mÆt më
B©y giê chóng ta t×m ph©n bè dßng do bé chiÕu x¹ t¹o nªn ë trªn mÆt ® -
îc chiÕu räi cña g¬ng parabol trßn xoay. Gi¶ sö bé chiÕu x¹ lµ mét lìng cùc
®iÖn Hertz. Lìng cùc ®Æt song song víi trôc ox vµ ®Æt t¹i tiªu ®iÓm F
(h×nh 11-6).
Tõ biÓu thøc (11.6) ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc r»ng vÐc t¬ mËt ®é dßng
mÆt cã c¶ 3 thµnh phÇn theo çc trôc to¹ ®é. §ång thêi thµnh phÇn J x cã h-
282
íng nh nhau ë çc gãc phÇn t cßn çc thµnh phÇn J y vµ Jz tõng ®«i mét cã çc
híng kh¸c nhau ë çc gãc phÇn t kh¸c nhau (h×nh 11.4).
Do tÝnh ®ång pha cña trêng trªn mÆt më nªn anten ph¸t x¹ cùc ®¹i theo
híng oz. §ång thêi theo híng ®ã trêng ®îc t¹o thµnh chñ yÕu do thµnh phÇn
Jx ®ång pha.
H×nh 11-3. Gi¶i thÝch ph©n bè H×nh 11-4.

dßng Ph©n bè dßng trªn bÒ mÆt cña g-
trªn bÒ mÆt cña g¬ng ¬ng
Çc thµnh phÇn J y kh«ng cã t¸c dông t¹o nªn trêng tæng hîp trong 2 mÆt
ph¼ng E vµ H.
Thµnh phÇn J z kh«ng t¹o nªn trêng tæng hîp trong mÆt ph¼ng H do sù
triÖt tiªu lÉn nhau cña trêng do çc gãc phÇn t kh¸c nhau t¹o nªn. Nhng ë
çc híng kh¸c nhau th× çc thµnh phÇn J y vµ Jz sÏ t¹o nªn mét sù ph¸t x¹
nµo ®ã.
Trêng t¹o nªn do çc thµnh phÇn nµy sÏ ph©n cùc vu«ng gãc víi trêng c¬
b¶n. V× thÕ trªn çc híng phô trêng ph¸t x¹ cã tÝnh ph©n cùc elÝp.
CÇn ph¶i thÊy mét ®Æc ®iÓm cña çc parabol s©u (tiªu cù ng¾n) cã bé
chiÕu x¹ ph©n cùc tuyÕn tÝnh lµ trªn g¬ng cã 2 ®iÓm cùc, ë ®ã J = 0 (h×nh
11.4) vµ 1 phÇn cña bÒ mÆt g¬ng (ë ngoµi cùc) t¹o thµnh 1 vïng trªn ®ã thµnh
phÇn Jx ngîc chiÒu víi thµnh phÇn ®ã ë phÇn chÝnh cña g¬ng. Ngêi ta gäi vïng
®ã lµ vïng “cã h¹i” v× r»ng chóng t¹o nªn mét trêng ngîc pha theo híng ph¸t x¹
cùc ®¹i, do ®ã sÏ lµm sai lÖch çch chÝnh vµ gi¶m hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng.
283
§Ó tr¸nh sù xuÊt hiÖn çc vïng cã h¹i vµ nguyªn t¾c ph¶i dïng çc g¬ng cã
gãc më 2 < 1800.
Ph©n bè cña çc thµnh phÇn cña vÐct¬ E trªn mÆt më trïng víi h×nh chiÕu
cña ph©n bè dßng trªn mÆt më.
11.3.3. §Æc trng híng cña parabol trßn xoay
§Ó tÝnh ®Æc trng híng ta dïng ph¬ng ph¸p mÆt më. Ta còng dïng nh÷ng
gi¶ thiÕt gÇn ®óng ®· nãi tríc ®©y (xem môc 11. 2) vµ coi t©m pha cña bé
chiÕu x¹ n»m t¹i tiªu ®iÓm cña parabol.
Trong c«ng thøc tÝnh ®Æc trng híng tæng hîp.
ft.h (,) = f1(,).fhÖ(,)
Ta lÊy ®Æc trng híng f1(,) cña mét yÕu tè trong hÖ lµ ®Æc trng híng
cña nguyªn tè diÖn tÝch mÆt sãng.
f1(,) = /1 + cos/ (11.9)
Do hµm f1(,) lµ hµm ®Þnh híng yÕu so víi fhÖ(,) nªn trong çc tÝnh
to¸n ta bá qua thõa sè nµy.
§Ó tÝnh thõa sè cña hÖ cña mÆt më trßn ta dïng c«ng thøc (2.86)
2 a
  A   ,   e
j   , '
fhÖ(,) = e jk  sin cos   '  d  d  (11.10)
0 0
ë ®©y A (,') lµ hµm ph©n bè biªn ®é cña trêng trªn mÆt më cña g¬ng;
(,') - Hµm ph©n bè pha cña trêng trªn mÆt më cña g¬ng;
, - To¹ ®é cña ®iÓm quan s¸t;
,' - To¹ ®é cña ®iÓm trªn mÆt më cña g¬ng trong hÖ to¹ ®é trô (trô z
vu«ng gãc víi mÆt më (h×nh 11.5).
284
H×nh 11-5. T×m biÓu thøc ®Æc trng híng cña parabol trßn xoay
Trong trêng hîp ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ lµ ®èi xøng trôc th× ph©n
bè biªn ®é trêng trªn mÆt më vµ ®Æc trng híng cña anten còng lµ ®èi xøng
trôc.
V× thÕ A(,´) = A(); fhÖ(,) = fhÖ()
Do mÆt më ®ång pha nªn (,´) = 0, ®Ó x¸c ®Þnh ta lÊy  = 0 do ®ã:
2 a
  A   e  d  d 
jk  sin  cos  
fhÖ(,) = 0 0
NÕu dïng biÓu thøc tÝch ph©n cña hµm Bessen.

2
1
e d 
jk  sin  cos  
J0(ksin) = (11.11)
2 0
Ta cã:
a
fhÖ()  2  A(  ) J 0  k  sin    d  (11.12)
0
Ta biÓu diÔn ph©n bè biªn ®é trªn mÆt më A() theo ®Æc trng híng vµ
çc tham sè cña g¬ng. Ta xem r»ng biªn ®é sãng trªn ®êng truyÒn tõ mÆt g¬ng
285
tíi mÆt më kh«ng thay ®æi, v× r»ng sãng ph¶n x¹ tõ g¬ng lµ sãng ph¼ng. NÕu
gi¶ thiÕt bé chiÕu x¹ lµ nguån ®iÓm vµ chó ý tíi (11.7) ta cã thÓ viÕt.
F0   
A(  ) 
r (11.13)
f
NÕu dïng hÖ thøc (11.13) ta cã:

 
d   2 fd  tg  (11.14)
 2
NÕu dïng çc biÓu thøc (11.2) vµ (11.3) vµ sau khi thay (11.14) vµ (11.15)
vµo (11.12) ta cã:
0 F0        
f2 0 
J 0  2kf sin  tg  tg d  tg 
 2 2  2
1  tg 2
fhÖ() = 8 2

Sau khi bá çc thõa sè h»ng sè vµ ®a vµo biÕn sè míi  = tg ta sÏ biÕn
2
®æi biÓu thøc trªn vÒ d¹ng.

F0   
0
fhÖ() =  1 2
J 0     d (11.15)
0
0 a
ë ®©y 0 = tg 
2 p
 = 2kf.sin
BiÓu thøc (11.15) lµ thõa sè cña parabol trßn xoay víi bé chiÕu x¹ cã ®Æc
trng híng ®èi xøng trôc tuú ý.
§Ó tÝnh (11.15) ta dïng ph¬ng ph¸p tiÖm cËn tõng phÇn hµm díi dÊu tÝch
ph©n. NÕu thay biÓu thøc
F0  
A() =
1 2
B»ng mét tæ hîp tuyÕn tÝnh cña çc hµm bessen bËc 0.
286
F0   J 0  q   J 0  q 01 
A() =  (11.16)
1 2 1  J 0  q 01 
Trong ®ã q – lµ mét tham sè tiÖm cËn phô thuéc vµo d¹ng cña ®Æc trng h-
íng cña bé chiÕu x¹.
01
 01  tg , cßn + 01 lµ híng kh«ng ®Çu tiªn cña bé chiÕu x¹.
2
§Æt (11.16) vµo (11.15) vµ sau khi thùc hiÖn tÝnh gÇn ®óng vµ bá qua çc
thõa sè h»ng sè ta cã:
1     0    
fhÖ() = A  ( B  1) 2  B ( ) 2  (11.17)
     1   
2 2

0
ë ®©y  = q 01;  =  ;  = 0 = kasin
01
1    0   
A = ()2. ; B= ;
 0     0   
n() lµ hµm Lam®a bËc n.

Trªn h×nh 11.6 m« t¶ mét sè ®Æc trng híng chuÈn tÝnh theo (11.17) víi 1 sè
gi¸ trÞ cña  vµ .
H×nh 11-6. §Æc trng híng

chuÈn ho¸ cña hÖ cña anten
parabol trßn xoay
víi 1 sè gi¸ trÞ cña  vµ .
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng víi

d¹ng çnh sãng chÝnh cña ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ cho tríc ( = q.01 =
0
const) th× khi t¨ng gãc më cña ph¬ng (t¨ng gi¸ trÞ  =  ) th× ®é réng cña
01
çnh chÝnh t¨ng lªn cßn møc çnh phô gi¶m ®i. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã
b»ng sù gi¶m ph©n bè biªn ®é A() vÒ phÝa mÐp g¬ng.
11.3.4. Ph¸t x¹ phô theo híng phÝa sau vµ çc híng xa cùc ®¹i chÝnh
287
Ph¬ng ph¸p mÆt më chØ cho nh÷ng kÕt qu¶ t¬ng ®èi chÝnh x¸c trong vïng
çnh sãng chÝnh vµ nh÷ng çnh phô ®Çu tiªn gÇn çnh chÝnh. Nh÷ng çnh bªn
çch xa vµ çnh sau ngoµi sù ph¸t x¹ cña mÆt më g©y nªn cßn 1 sè nguyªn nh©n
kh¸c n÷a:
- Sù ph¸t x¹ cña çc thµnh phÇn ký sinh cña dßng mÆt Jy vµ Jz.
- Sù ph¸t x¹ riªng cña bé chiÕu x¹.
- Sù t¸n x¹ vµ nhiÔu x¹ t¹i bé chiÕu x¹ vµ çc thanh ®ì nã cña sãng ph¶n x¹
tõ g¬ng.
- Sù ph¸t x¹ cña dßng mÆt ë mÆt kh«ng ®îc chiÕu räi cña g¬ng.
ViÖc tÝnh to¸n trêng cña parabol trßn xoay tr«ng miÒn çc çnh phô çch xa
çnh chÝnh vµ çnh sau cã kÓ ®Õn çc nh©n tè trªn lµ ®iÒu rÊt khã kh¨n vµ th-
êng chØ cho kÕt qu¶ gÇn ®óng.
TÝnh to¸n theo 2 ph¬ng ph¸p (ph¬ng ph¸p mÆt më vµ theo c«ng thøc ®·
chó ý tíi hai nh©n tè ®Çu tiªn ®· kÓ trªn) ®· chØ ra r»ng: trong miÒn çnh phô
çch xa vµ çch sau th× ph¬ng ph¸p mÆt më ph¹m sai sè tíi 20  30db. Sai sè ®ã
kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc khi cÇn ®¸nh gi¸ møc ph¸t x¹ phô vµ ¶nh hëng nhiÔu
lÉn nhau cña çc ®µi.
Ta còng nhËn thÊy r»ng ®Æc trng híng ®· chó ý tíi çc nh©n tè ®· nãi cã 1
sè ®Æc ®iÓm sau:
- Kh«ng cã çc ®iÓm kh«ng. §iÒu ®ã cho ta thÊy r»ng anten kh«ng cã t©m
pha.
- Çc çnh phô çch xa cã møc t¨ng lªn râ rÖt.
- Tån t¹i 2 cùc ®¹i (ngoµi cùc ®¹i chÝnh) ë híng biªn cña g¬ng ( = b) vµ h-
íng  = .
§Ó tÝnh møc ph¸t x¹ cùc ®¹i theo híng  = b vµ  =  ta cã thÓ dïng çc
c«ng thøc gÇn ®óng sau:
a) Khi møc chiÕu vµo biªn cña g¬ng lín (0,3 <  < 1,0)
F(b)   (kasinb)-1 (11.18)
288
1
  
F()    kactg b  (11.19)
 2
b) Khi møc chiÕu x¹ vµo biªn nhá ( < 0,1)

F(b)  (kasinb)-3/2 (11.20)
2
  
F()   kactg b  (11.21)
 2
§Ó gi¶m träng lîng vµ søc c¶n cña giã, ngêi ta thêng ®ôc lç trªn çc g¬ng
hoÆc lµm g¬ng díi d¹ng líi kim lo¹i. Trong trêng hîp ®ã nÕu ®êng kÝnh cña çc
lç hoÆc kÝch thíc cña çc m¾c líi vµo kho¶ng 0,1 th× møc çch phô çch xa
vµ çnh sau sÏ t¨ng lªn kho¶ng 4-6db so víi trêng hîp g¬ng lµm liªn tôc.
11.3.5. HiÖu øng che khuÊt cña bé chiÕu x¹
V× bé chiÕu x¹ cã mét kÝch thíc h÷u h¹n nµo ®ã cho nªn nã sÏ ch¾n mét
phÇn sãng ph¶n x¹ tõ g¬ng. Do ®ã nã sÏ lµm xÊu ®Æc trng híng vµ çc tham sè
cña anten.
Cã thÓ biÓu diÔn t¸c dông che khuÊt cña bé chiÕu x¹ nh sau: Trªn mÆt
sãng ph¶n x¹ tõ g¬ng sÏ cã 1 kho¶ng tèi. Trªn miÒn nµy cêng ®é trêng b»ng 0
(h×nh 11.7).
Cã thÓ xem kho¶ng tèi cña mÆt më nh lµ mét mÆt ®îc kÝch thÝch bëi 2
trêng tr¸i pha. Trong ®ã 1 trêng cã cïng biªn ®é vµ pha víi trêng ph¶n x¹ tõ g¬ng
vµ bæ sung vµo mÆt sãng c¬ b¶n, cßn trêng thø 2 cã cïng biªn ®é nhng tr¸i pha
víi trêng trªn.
H×nh 11-7. Vïng che khuÊt cho bé chiÕu x¹
289
Nh vËy trêng do anten t¹o ra cã thÓ ®îc biÓu diÔn díi d¹ng hiÖu cña tr-
êng cña mÆt më kh«ng bÞ che khuÊt vµ trêng tr¸i pha cña kho¶ng bÞ che
khuÊt.
HiÖu øng che khuÊt cña bé chiÕu x¹ lµm gi¶m sù ph¸t x¹ trong híng chÝnh
vµ lµm t¨ng møc çnh phô lÎ lªn.
§Ó ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña hiÖu øng che khuÊt tíi møc cña çnh bªn ®Çu
tiªn, ta cã thÓ dïng c«ng thøc:
F 
Fbc  b
1 
ë ®©y Fb – møc çnh sãng bªn kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu øng che khuÊt.
A0
 = A << 1
hd
A0 – diÖn tÝch h×nh chiÕu cña bé chiÕu x¹ lªn mÆt më cña g¬ng.
Ahd – diÖn tÝch hiÖu dông cña mÆt g¬ng.
11.3.6. ¶nh hëng cña sãng ph¶n x¹ tõ g¬ng tíi chÕ ®é trong ®êng
phi®e nu«i
Mét phÇn sãng ph¶n x¹ tõ g¬ng sÏ ®Õn bé chiÕu x¹. VÒ mÆt nµy nã
trë thµnh mét anten thu. N¨ng lîng do bé chiÕu x¹ nhËn ®îc sÏ t¹o thµnh
sãng ph¶n x¹ trong ®êng phi ®e. Nh vËy ta ph¶i thùc hiÖn sù phèi hîp gi÷a
phi ®e vµ bé chiÕu x¹ khi cã g¬ng vµ chó ý tíi ¶nh hëng cña nã tíi chÕ ®é
trong phi ®e.
11.3.7. HÖ sè khuÕch ®¹i vµ hÖ sè hiÖu qu¶ cña parabol trßn xoay
HÖ sè khuÕch ®¹i cña parabol trßn xoay cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc
4
Gmax = gA. 2 S ;

ë ®©y gA – hÖ sè hiÖu qu¶ cña anten;
S – diÖn tÝch h×nh häc cña mÆt më.
Theo ®Þnh nghÜa th×:
GA = A.A;
ë ®©y A – hÖ sè sö dông diÖn tÝch mÆt më;
A – hiÖu suÊt cña anten.
§èi víi parabol trßn xoay cã thÓ tÝnh A theo c«ng thøc:
290
2
 E (  ,  )dS
0
A = S ; (11.22)
S  E0 (  ,  ) dS
2
Trong ®ã E(,') lµ trêng trªn mÆt më cña g¬ng. NÕu biÓu diÔn E(,')
theo ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ th× cã thÓ ®a (11.22) vÒ d¹ng:
2
2 0 
  F0   ,    tg d d 
4f 2 0 0 2
A  2 0 (11.23)
S
 F ( ,  ) sin  d d 
2
0
0 0
F0(,') lµ ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹.

NÕu bá qua tiªu hao nhiÖt th× hiÖu suÊt cña parabol trßn xoay cã thÓ ®îc
biÓu diÔn díi d¹ng:
A = n.b (11.24)
Trong biÓu thøc trªn n lµ hÖ sè tiªu hao nhiÔu x¹. HÖ sè nµy ®Æc trng cho
sù t¸n x¹ n¨ng lîng do sù nhiÔu x¹ ra ngoµi biªn cña g¬ng, t¸n x¹ trªn bé chiÕu x¹
vµ thµnh ®ì nã.
P n
n = 1 -
P g
ë ®©y Pn – c«ng suÊt t¸n x¹ do nhiÔu x¹.

Pg – c«ng suÊt do mÆt më cña g¬ng ph¸t x¹.
HÖ sè tiªu hao nhiÔu x¹ cña anten parabol thêng vµo kho¶ng n = 0,8  0,9.
b lµ hÖ sè bao trïm n¨ng lîng cña bé chiÕu x¹ bëi g¬ng.
Nã b»ng tû sè c«ng suÊt do g¬ng nhËn ®îc vµ ph¸t x¹ ®i ®èi víi c«ng
suÊt ph¸t x¹ toµn phÇn cña bé chiÕu x¹ (H×nh 11.8).
P g
b =
P
Tõ h×nh 11.8 ta thÊy r»ng:
H×nh 11-8.
291
2 o
F02   ,  ' sin  d d ' Gi¶i thÝch hÖ sè bao trïm
b =
 
0 0
2 
  F02   ,  ' sin  d d '
0 0
NÕu gi¶ thiÕt r»ng ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ lµ ®èi xøng trôc vµ nÕu
lÊy tÝch ph©n ë mÉu sè chØ trong ph¹m vi çnh sãng chÝnh th× ta cã:
b = 'b.p0 (11.25)
0
 F    sin  d
2
0
'b =
0
01
 F    sin  d
2
0
0
ë ®©y po lµ hÖ sè chó ý tíi c«ng suÊt ph¸t x¹ bëi çc çnh phô cña bé chiÕu
x¹; khi Fbm = 0,1  0,2 th× po = 0,9  0,7
NÕu ®Æt çc biÓu thøc cña A (11.23), cña A (11.24) vµ 'b vµo c«ng thøc
®èi víi hÖ sè hiÖu qu¶ gA ta t×m ®îc:
GA = A.A = A.A.'b.po = n.po.g'A  (0,6  0,8)g'A
Trong trêng hîp ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ ®èi xøng trôc th×.
0 2

 F0    tg d
0 0
2
01
2
 F    sin  d
2
0
g'A = 2ctg2 0 (11.26)
Tham sè g'A lµ hÖ sè hiÖu qu¶ cña anten khi kh«ng chó ý ®Õn sù tiªu t¸n
c«ng suÊt do çc hiÖn tîng nhiÔu x¹ vµ trong çc çnh phô cña bé chiÕu x¹.
Râ rµng lµ khi t¨ng gãc më 20 cña g¬ng (hoÆc gi¶m ®é réng çnh chÝnh
cña bé chiÕu x¹ 201) th× sÏ lµm t¨ng hÖ sè bao trïm n¨ng lîng 'b vµ lµm gi¶m
hÖ sè sö dông diÖn tÝch A. V× vËy sÏ tån t¹i mét quan hÖ tèi u nµo ®ã cña çc
gãc 0 vµ 01. Víi quan hÖ ®ã g'A sÏ ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i.
Khi dïng biÓu thøc tiÖm cËn (11.16) ta cã:
2
 1      0     2
g'A = 0,5 (11.27)
20     0,5 J 12      0     1   
292
0
Khi qu¸ nhá th× g'A nhá v× n¨ng lîng vît qua mÐp g¬ng sÏ t¨ng lªn, khi
01
0
qu¸ lín th× g'A còng nhá v× ph©n bè biªn ®é trªn g¬ng kh«ng ®ång ®Òu.
01
Nh vËy tån t¹i mét gi¸ trÞ  tèi u.

 opt  0opt
 01
Gi¸ trÞ cùc ®¹i cña g' A t¬ng øng víi trêng trªn biªn gi¶m ®i 9  14 db
( = 0,33  0,20).
11.4. MÆt parabol trßn xoay bÞ c¾t
11.4.1. D¹ng d¹ng g¬ng vµ çc yªu cÇu ®èi víi bé chiÕu x¹
MÆt parabol bÞ c¾t thêng ®îc dïng ®Ó t¹o nªn çc ®Æc trng híng cã d¹ng
qu¹t. Nã lµ mét phÇn cña mÆt parabol trßn xoay bÞ c¾t ra vµ cã d¹ng ch÷ nhËt
hoÆc «van. MÆt c¾t ra cã thÓ lµ ®èi xøng (h×nh 11.9a) hoÆc kh«ng ®èi xøng
(h×nh 11.9b) ®èi víi mÆt ph¼ng ®i qua trôc quang cña parabol. Ngêi ta dïng
mÆt kh«ng ®èi xøng khi muèn lo¹i trõ ¶nh hëng cña g¬ng tíi bé chiÕu x¹ vµ
hiÖu øng che khuÊt cña bé chiÕu x¹.
§èi víi mÆt c¾t cña parabol còng nh ®èi víi parabol trßn xoay th× hÖ sè
khuÕch ®¹i sÏ cùc ®¹i khi cêng ®é chiÕu mÐp g¬ng ®ång ®Òu vµ b»ng
 = 0,2  0,33 ®èi víi t©m.
§Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn nµy cÇn ph¶i cã mÐp g¬ng n»m trªn ®êng cong
®¼ng trÞ cña cêng ®é trêng. D¹ng cña ®êng cong nµy hÇu nh gièng d¹ng thiÕt
diÖn cña ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹.
293
H×nh 11-9. D¹ng mÆt më cña parabol trßn xoay bÞ c¾t
a) G¬ng ®èi xøng; b) G¬ng kh«ng ®èi xøng.
Çc bé chiÕu x¹ cña çc mÆt c¾t tõ parabol thêng lµ loa cã mÆt më ch÷
nhËt. ThiÕt diÖn ngang cña ®Æc trng híng cña chóng cã d¹ng gÇn nh elÝp mµ
ta cÇn cã:
11.4.2. §Æc trng híng vµ hÖ sè hiÖu qu¶ cña mÆt parabol bÞ c¾t
§Æc trng híng cña çc mÆt c¾t parabol cã d¹ng ch÷ nhËt hoÆc «van kh«ng
tÝnh theo çc ph¬ng ph¸p ®· tr×nh bµy trong môc 11.3 v× ®Æc trng híng cña
hÖ chiÕu x¹ thêng kh«ng ph¶i lµ ®èi xøng trôc.
NÕu mÆt më cña g¬ng cã d¹ng ch÷ nhËt th× ®Æc trng híng trong 2 mÆt
ph¼ng chÝnh cã thÓ tÝnh gÇn ®óng theo çc c«ng thøc ®èi víi mÆt më ch÷
nhËt cã ph©n bè biªn ®é pha t¸ch biÕn theo c¶ hai mÆt ph¼ng (xem môc §2.6).
NÕu g¬ng cã d¹ng «van vµ mÐp g¬ng ®îc chiÕu x¹ ®Òu th× cã thÓ tÝnh
gÇn ®óng ®Æc trng híng trong çc mÆt ph¼ng chÝnh theo c«ng thøc
(11.17), ®èi víi parabol trßn xoay víi çc ®êng kÝnh cña mÆt më lµ 2a1 vµ 2a2
(h×nh 11.10) khi ®ã çc tham sè 1 = q1.'01 vµ 2 = q2''01 cña çc ®Æc trng híng
®èi xøng trôc ®îc x¸c ®Þnh theo çc ®Æc trng ph¼ng cña bé chiÕu x¹
thùc trong çc mÆt ph¼ng chÝnh.
HÖ sè hiÖu qu¶ cña mÆt parabol
bÞ c¾t cã mÆt më d¹ng «van cã thÓ
x¸c ®Þnh gÇn ®óng theo c«ng thøc:
294
gA = g A1 .g A 2
ë ®©y gA1 vµ gA2 lµ çc hÖ sè

hiÖu qu¶ riªng cña çc parabol trßn
xoay cã ®êng kÝnh mÆt më lµ 2a1
vµ 2a2 (h×nh 11.10).
H×nh 11-10. TÝnh to¸n ®Æc trng h-

íng parabol trßn xoay bÞ c¾t
11.5. Anten parabol trô
11.5.1. CÊu tróc vµ nguyªn lý ho¹t ®éng
Anten parabol trô gåm mét bé

chiÕu x¹ tuyÕn tÝnh vµ g¬ng cã
d¹ng parabol (h×nh 11.11). G¬ng
parabol trô ®îc dïng ®Ó t¹o çc ®Æc
trng híng cã d¹ng qu¹t. §Æc trng nµy
cã ®é réng çnh chÝnh rÊt kh¸c nhau
ë trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh. Anten
nµy cßn ®îc dïng ®Ó quÐt trong mét H×nh 11-11. Anten parabol trô
giíi h¹n lín (hµng chôc lÇn lín h¬n
®é réng çnh chÝnh).
Bé chiÕu x¹ thêng lµ çc hÖ anten liªn tôc hoÆc gi¸n ®o¹n. Chóng cã thÓ
t¹o nªn mÆt sãng trô ë vÞ trÝ ®Æt g¬ng.
2L22
 << r << (11.28)

ë ®©y L2 lµ chiÒu dµi bé chiÕu x¹.
Trªn h×nh 11.12 m« t¶ mét sè bé chiÕu x¹ thêng dïng.
295
H×nh 11-12.
Çc lo¹i bé chiÕu x¹ cña anten
parabol trô
a) Khe èng dÉn sãng vµ chÊn tö;
b) Loa víi thÊu kÝnh kim lo¹i kh«ng

khÝ;
c) parabol viªn ph©n;
d) parabol b¸n viªn ph©n.
BiÓu thøc ®èi víi cêng ®é trêng trªn mÆt më cña g¬ng cã thÓ viÕt díi d¹ng:
E ( x, y )  E0 A1 ( x) A2 ( y )e j 2 ( y ) (11.29)
ë ®©y E0 lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña cêng ®é trêng trªn mÆt më (thêng øng víi x
= 0);
A1(x) – Ph©n bè biªn ®é trªn mÆt më trong mÆt ph¼ng cña h×nh tr«ng
nghiªng cña g¬ng;
A2(y) – Ph©n bè biªn ®é trªn mÆt më däc theo ®êng sinh;
 2 ( y ) – Ph©n bè pha däc theo ®êng sinh.
Tõ (11.29) ta thÊy r»ng ph©n bè pha biªn ®é trªn mÆt më lµ t¸ch biÕn trong
hÖ to¹ ®é ch÷ nhËt. Do ®ã cã thÓ tÝnh ®Æc trng híng trong 2 mÆt ph¼ng
XOZ vµ YOZ ®éc lËp nhau.
Khi ®ã v× parabol trô chØ héi tô n¨ng lîng ph¸t x¹ trong mÆt ph¼ng cña
h×nh tr«ng nghiªng nªn ®Æc trng híng trong mÆt ph¼ng chøa ®êng sinh ®îc
x¸c ®Þnh b»ng ph©n bè pha – biªn ®é däc theo bé chiÕu x¹ tuyÕn tÝnh.
296
Ph©n bè pha däc theo ®êng sinh 2(y) thêng lµ h»ng sè (anten ®ång pha).
§Ó quÐt trong mÆt ph¼ng chøa ®êng sinh th× ph©n bè nµy ph¶i lµ tuyÕn
tÝnh.
Ngêi ta chia ra thµnh anten parabol trô ®èi xøng (cã gãc më 20) vµ kh«ng
®èi xøng (víi gãc më 0) (h×nh 11.13).
G¬ng parabol trô cã kÝch thíc
mÆt më däc theo ®êng sinh kh¸ nhá
so víi kÝch thíc trong mÆt ph¼ng
cña h×nh tr«ng nghiªng (L2 << L1)
thêng ®îc gäi lµ parabol viªn ph©n
g¬ng ®îc g¾n víi çc thµnh bªn
b»ng kim lo¹i vµ hÖ nµy ®îc dïng
H×nh 11-13.
lµm nguån ph¸t x¹ ®ång pha tuyÕn
D¹ng cña parabol trô.
tÝnh.
a) §èi xøng; b) Kh«ng ®èi xøng
Ngêi ta thêng chØ dïng parabol trô ®èi xøng khi bé chiÕu x¹ cã kÝch thíc
nhá vµ Ýt ch¾n mÆt më cña g¬ng. Ngêi ta thêng dïng çc parabol trô kh«ng ®èi
xøng v× nã kh«ng cã hiÖn tîng che khuÊt cña bé chiÕu x¹ vµ ¶nh hëng cña g¬ng
tíi bé chiÕu x¹ cña sãng ph¶n x¹. §Æc biÖt lµ khi cÇn quÐt çnh sãng th× ph¶i
dïng bé chiÕu x¹ vµ çc tiÕt bÞ quÐt kh¸ cång kÒnh th× viÖc dïng g¬ng kh«ng
®èi xøng cµng trë nªn hîp lý.
11.5.2. §Æc trng híng cña parabol trô ®èi xøng vµ hÖ sè hiÖu qu¶
§Æc trng híng trong mÆt ph¼ng chøa ®êng sinh ë trong ph¹m vi çnh
chÝnh vµ nh÷ng çnh phô ®Çu tiªn còng gièng nh ®Æc trng híng cña bé chiÕu
x¹ v× trong mÆt ph¼ng nµy parabol trô cã t¸c dông nh mét g¬ng ph¼ng. V× thÕ
trong mÆt ph¼ng chøa ®êng sinh ta sÏ dïng çc c«ng thøc tÝnh ®èi víi ®Æc tr-
ng híng cña anten tuyÕn tÝnh (xem ch¬ng 2).
297
Trong mÆt ph¼ng chøa h×nh tr«ng nghiªng, ®Æc trng híng ®îc x¸c ®Þnh
b»ng çc tham sè h×nh trô cña g¬ng vµ b»ng çc tÝnh chÊt ph¬ng híng cña bé
chiÕu x¹.
TÝnh ®Æc trng híng trong mÆt ph¼ng nµy còng ®îc tiÕn hµnh víi çc gi¶
thiÕt nh ®èi víi parabol trßn xoay. Nhng chØ kh¸c lµ ë ®©y bé chiÕu x¹ lµ mét
anten tuyÕn tÝnh vµ ph¸t x¹ sãng trô.
Do ph©n bè pha – biªn ®é lµ t¸ch biÕn nªn ta cã thÓ ®a bµi to¸n nµy vÒ
viÖc x¸c ®Þnh ®Æc trng híng cña anten tuyÕn tÝnh dµi L1 ®Æc däc theo trôc
X (h×nh 11.14).
Thõa sè cña hÖ cã d¹ng:
L/2
F0  
fhÖ() = 
L / 2 r
e jkx sin  dx (11.30)
NÕu dïng (11.2) vµ (11.3) th×:
F0   
0 
j 2 kf sin tg  
fhÖ() =  
e 2
d  tg 
 2
  0
1  tg 2 H×nh 11-14. TÝnh ®Æc trng
2
híng cña anten parabol trô

®èi xøng.

NÕu ®a vµo biÓu thøc míi  = tg , thay cËn tÝch ph©n vµ bá qua thõa sè
2
h»ng sè ta cã:
F0   
0
fhÖ() = 
 0 1 2
e j  d (11.31)
ë ®©y
 = 2kfsin
298
Cã thÓ tiÖm cËn çnh chÝnh cña ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ trong
mÆt ph¼ng nµy b»ng çc hµm sè kh¸c nhau. Nãi riªng ta cã thÓ tiÖm cËn
b»ng hµm:
n
 cos   cos 01 
F0() =   ; n = 1, 2… (11.32)
 1  cos 01 
Ngêi ta ®· chøng tá r»ng víi n = 1 vµ n = 2 th× hµm nµy sÏ cã thÓ tiÖm cËn
®îc ®a sè çc ®Æc trng híng cña çc bé chiÕu x¹ cña çc parabol trô ®èi xøng.
Trªn h×nh 11.5 m« t¶ mét sè ®Æc trng híng ®· tÝnh víi mét vµi gi¸ trÞ
0 L
0 = tg ; 01 vµ n,  =  1 sin.
2 
H×nh 11-15. §Æc trng híng cña anen parabol trô ®èi xøng víi n = 1 vµ n = 2.
- HÖ sè hiÖu qu¶.
T¬ng tù nh ®èi víi parabol trßn xoay, hÖ sè hiÖu qu¶ cña parabol trô b»ng
(xem môc 11.3).
g A   A . A   ab n po
§èi víi çc anten parapol trô th× hÖ sè tiªu hao do nhiÔu x¹  n = 0,9  0,95
cßn hÖ sè chó ý tíi c«ng suÊt ph¸t x¹ bëi çc çnh phô cña bé chiÕu x¹.
299
 po  0,85  0,95
HÖ sè sö dông diÖn tÝch khi chó ý tíi ph©n bè pha – biªn ®é t¸ch biÕn.
 A   x . y (11.33)
NÕu biÓu diÔn ph©n bè biªn ®é A1(x) theo ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹,
sau khi biÕn ®æi ta sÏ cã:
gA = (0,75  0,90) y.g'A
ë ®©y
2
0  
  F0    sec d 
1   2 
g'A = ctg 0  0 01 (11.34)
2 2
 F0    d
2
Trªn h×nh 11.16 m« t¶ çc ®å thÞ cña g' A víi n = 1,2 khi ®Æc trng híng cña
bé chiÕu x¹ ®îc tiÖm cËn ho¸ b»ng biÓu thøc (11.32).
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng còng nh ®èi víi çc parabol trßn xoay, ®èi víi çc
parabol trô còng tån t¹i mét gãc më tèi u cña g¬ng (0) opt, víi gãc më nµy hÖ sè
hiÖu qu¶ cña anten ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i (h×nh 11.16).
H×nh 11-16.
§å thÞ hÖ sè hiÖu qu¶ cña anten parabol trô ®èi
xøng trong çc trêng hîp n = 1 vµ n = 2.
11.5.3. §Æc trng híng cña parabol trô bÊt ®èi xøng. HÖ sè hiÖu qu¶
300
G¬ng parabol trô kh«ng ®èi xøng n»m trong h×nh qu¹t (min, 0) (h×nh
11.17) víi d¹ng nµy anten kh«ng cã hiÖu øng khe khuÊt vµ ph¶n t¸c dông cña g-
¬ng ®èi víi bé chiÕu x¹.
Thêng gãc min cã gi¸ trÞ 20  100. Cùc ®¹i cña çnh chÝnh trong ®Æc trng
híng cña bé chiÕu x¹ ph¶i nghiªng mét gãc m x¸c ®Þnh, víi gãc ®ã d¹ng cña
®Æc trng híng cña anten vµ hÖ sè hiÖu qu¶ gÇn tèi u.
H×nh 11-17. Anten parapol trô kh«ng ®èi xøng.

Ph©n bè biªn ®é trªn mÆt më trong mÆt ph¼ng chøa h×nh tr«ng nghiªng lµ
kh«ng ®èi xøng mÆt ®Çu ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ lµ ®èi xøng
(h×nh 11.17). §iÒu ®ã lµ do sù t¨ng kho¶ng çch tõ bé chiÕu x¹ ®Õn mÆt g¬ng
0
tõ rmin = f khi  = min ®Õn rmax = f (1 + tg 2 ).
2
Nh ta ®· biÕt víi ph©n bè biªn ®é kh«ng ®èi xøng anten sÏ kh«ng cã ®iÓm
kh«ng (xem môc 2.4.3).
Bé chiÕu x¹ cña parabol trô kh«ng ®èi xøng ph¶i cã ®Æc tr ng híng hÑp
h¬n so víi trêng hîp g¬ng ®èi xøng. V× ®Ó bé chiÕu x¹ cã ®Æc trng híng
hÑp th× ph¶i t¨ng kÝch thíc cña nã ®©y lµ ®iÒu kh«ng mong muèn, nªn ngêi
ta thêng chØ dïng çc g¬ng parabol trô kh«ng ®èi xøng víi gãc më 90 0
< 0 < 1200.
+ Thõa sè cña hÖ:
Trong mÆt ph¼ng chøa h×nh tr«ng nghiªn cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc
(11.31). Sau khi cho min = 0, ta cã:
F0  
0
fhÖ() = 
0 1 2
e j d (11.35)
301
Ta tiÖm cËn ho¸ ®Æc trng híng cña bé chiÕu x¹ b»ng biÓu thøc (11.32),
nÕu chó ý r»ng cùc ®¹i cña çnh chÝnh cña bé chiÕu x¹ nghiªng 1 gãc m ®èi víi
tiªu tuyÕn th× ta cã thÓ viÕt (h×nh 11.18).
n
 cos(   m )  cos 01 
F0() =   (11.36)
 1  cos 01 
H×nh 11-18. TÝnh to¸n ®Æc trng híng cña parapol trô kh«ng ®èi xøng
NÕu thay (11.36) vµo (11.35) vµ ¸p dông ph¬ng ph¸p tiÖm cËn ho¸ tõng
phÇn hµm díi dÊu tÝch ph©n ta sÏ ®îc c«ng thøc tÝnh hÖ fhÖ().
Trªn h×nh 11.19 m« t¶ mét sè ®Æc trng híng chuÈn ho¸ FhÖ() ®èi víi çc
0
gãc nghiªng cña bé chiÕu x¹ m = . ë ®©y
2
L1
 = . sin

302
H×nh 11-19. §Æc trng híng cña parabol trô kh«ng ®èi xøng ®èi víi çc trêng
hîp a) n = 1; b) n = 2.
+ HÖ sè hiÖu qu¶. TÝnh hÖ sè hiÖu qu¶ cña parabol trô kh«ng ®èi xøng
còng ®èi víi g¬ng ®èi xøng.
gA = (0,75  0,90) y . g'A
ë ®©y
2
0  
  F0   sec d 
 2 
g'A = 1 ctg 0  0  (11.37)
4 2 01
 F0   d
2
KÕt qu¶ tÝnh g'A víi ®Æc trng híng ®· ®îc tiÖm cËn ho¸ theo (11.36) ®èi
víi n = 1 vµ n = 2 ®îc m« t¶ trªn h×nh 11.20.
303
H×nh 11-20. §å thÞ hÖ sè hiÖu qu¶ cña parapol trô kh«ng ®èi xøng khi
0
m = ; a) n = 1; b) n = 2.
2
Ta cã nhËn xÐt lµ gãc nghiªng tèi u cña bé chiÕu x¹ m opt – víi gãc nµy gA cã
gi¸ trÞ lín nhÊt, ®ã lµ gãc lín h¬n 0/2 mét chót (mét vµi ®é).
11.6. Çc anten g¬ng cã ®Æc trng híng cosec
11.6.1. C«ng dông cña ®Æc trng c«sÐc
Mét yªu cÇu quan träng ®èi víi çc ®µi ra®a mÆt ®Êt vµ çc ra®a cña m¸y
bay dïng ®Ó ph¸t hiÖn môc tiªu tõ xa lµ biªn ®é tÝnh hiÖu ph¶n x¹ tõ môc tiªu ë
nh÷ng cù ly kh¸c nhau nhng cã ®é cao nh nhau ph¶i lµ h»ng sè. Muèn thÕ ngêi
ta ph¶i dïng çc anten thu ph¸t cã ®Æc trng híng c«sÐc.
Trong nguyªn lý ra®a ®· chøng minh r»ng c«ng suÊt cña tÝn hiÖu ph¶n x¹
tõ môc tiªu vÒ ë lèi vµo cña m¸y thu.
F 4  
Pt = const. ; (11.38)
r4
ë ®©y F() lµ ®Æc trng híng cña anten thu ph¸t cña ®µi ra®a trong mÆt
ph¼ng tµ.
r – Cù ly nghiªng ®Õn môc tiªu.
NÕu biÓu diÔn r theo ®é cao h vµ gãc tµ  (h×nh 11.21) ta cã:
const F 4  
Pt =
h 4 cos ec 4
304
H×nh 11-21. H×nh 11-22.
C¬ së ®Ó tÝnh ®Æc trng híng c«sÐc. §Æc trng híng d¹ng c«sÐc trong
hÖ to¹ ®é cùc.
Ta thÊy r»ng ®Ó Pt cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi th× ®Æc trng híng cña anten trong
mÆt ph¼ng th¼ng ®øng ph¶i biÕn thiªn theo quy luËt c«sÐc. Tøc lµ:
F() = const.cosec 
Trong thùc tÕ thêng t¹o ®îc ®Æc trng híng cã d¹ng ®ã trong h×nh qu¹t tõ
min = 3  100 ®Õn max = 60  700 (h×nh 11.22) gi¶ thiÕt r»ng F(min) = 1 ta cã:
cos ec
F() = cos ec (11.39)
min
Trong mÆt ph¼ng ph¬ng vÞ, ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng ph©n biÖt môc tiªu th×
®Æc trng híng ph¶i hÑp. §èi víi çc ra®a hiÖn ®¹i ®Æc trng híng trong mÆt
ph¼ng nµy cã ®é réng vµo kho¶ng (0,5  1,5)0.
Cã 2 ph¬ng ph¸p ®Ó t¹o nªn ®Æc trng híng c«sÐc: ph¬ng ph¸p biÕn d¹ng
h×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng vµ ph¬ng ph¸p çc ®Æc trng riªng phÇn.
11.6.2. Ph¬ng ph¸p biÕn d¹ng h×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng
Thùc chÊt cña ph¬ng ph¸p nµy lµ h×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng ph¶i cã d¹ng
sao cho ph©n bè n¨ng lîng trong h×nh qu¹t (min, max) ph¶i gÇn gièng quy luËt
cÇn cã. Râ rµng lµ ®Ó cã ®Æc trng híng kh«ng ®èi xøng trong mét h×nh qu¹t
réng th× g¬ng còng ph¶i kh«ng ®èi xøng. Khi ®ã ®Ó híng min lµ híng ph¸t x¹
cùc ®¹i th× mét phÇn cña g¬ng ph¶i cã d¹ng nh parabol vµ ®Ó cã biªn ®é ph¸t
x¹ gi¶m dÇn trong 1 h×nh qu¹t réng th× mét phÇn kh¸c cña g¬ng ph¶i kh¸c mÆt
parabol.
305
B©y giê chóng ta kh¶o s¸t ph¬ng ph¸p nµy víi g¬ng trô. Ta ph¶i t×m d¹ng
h×nh tr«ng nghiªng b»ng ph¬ng ph¸p quang h×nh.
Bé chiÕu x¹ ®Æt t¹i F cã híng

chiÕu x¹ cùc ®¹i nghiªng víi trôc
quang mét gãc nµo ®ã. §©y lµ ®iÒu
cÇn thiÕt ®Ó t¹o thµnh híng ph¸t x¹
cùc ®¹i 1 cña anten (h×nh 11.23).
B©y giê ta cÇn ph¶i t×m sù phô
thuéc (), ë ®©y  lµ kho¶ng çch
tõ 1 ®iÓm trªn g¬ng ®Õn tiªu
H×nh 11-23. ®iÓm.
H×nh d¹ng nh×n nghiªng cña g¬ng cosec. Ta kh¶o s¸t hai tia tíi FC vµ
FED t¹o víi nhau 1 gãc d. H¹
ph¸p tuyÕn tõ C xuèng FED, ta cã
CD = .d; DE = d. Chó ý r»ng gãc
 cña tia ph¶n x¹ lµ mét hµm cña  ta
cã:

DCE 
 FCP (CP lµ ph¸p tuyÕn)
d     
VËy  tg
 .d 2
Tõ ®©y ta cã:
d     
 tg d
 2
NÕu tÝch ph©n 2 vÕ cña ph¬ng tr×nh vµ ®Æt (0) = 0 ta sÏ cã:

         
ln   tg d ; (11.40)
0 0
2
BiÓu thøc (11.40) lµ ph¬ng tr×nh cña mÆt g¬ng. Tõ ph¬ng tr×nh nµy, nÕu
biÕt hµm () ta sÏ tÝnh ®îc d¹ng h×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng.
- B©y giê ta ph¶i t×m () sao cho sau khi ph¶n x¹ trªn g¬ng th× ®Æc trng
híng cña F0() cña bé chiÕu x¹ sÏ biÕn thµnh ®Æc trng híng cosec. Ta dïng
®Þnh luËt b¶o toµn n¨ng lîng. H·y so s¸nh c«ng suÊt ph¸t x¹ cña sãng tíi trong
h×nh qu¹t d vµ c«ng suÊt ph¸t x¹ trong h×nh qu¹t d.
306
F2()d = C1F20 () d (11.41)
ë ®©y
2
2 cos ec
F () = cos ec 1
lµ ®Æc trng híng theo c«ng suÊt cña anten.
ë ®ã: 1 = min
F02() lµ ®Æc trng híng theo c«ng suÊt cña bé chiÕu x¹. NÕu tÝch ph©n 2
vÕ ph¬ng tr×nh (11.41) ta cã:
 
 cos ec  d  C .cos ec   F    d
2 2 2
1 1 0
1 1
HoÆc:

ctg  ctg1  C1 . cos ec 21  F02   d (11.42)
1
Tõ (11.42) nÕu lÊy cËn trªn cña tÝch ph©n  = 2 vµ  = 2 ta cã:

ctg 2  ctg1
C1 = cos ec 2  F 2   d (11.43)
1
2
0
 1
NÕu biÕt F0() th× tõ (11.42) ta t×m ®îc sù phô thuéc (). NÕu ®Æt ()
®· t×m ®îc vµo (11.40) ta cã thÓ tÝnh ®îc hµm biÓu diÔn h×nh tr«ng nghiªng
  
cña g¬ng  .
0
Ph¶i chän çc gãc 1 vµ 2 sao cho biªn ®é t¬ng ®èi cña trêng ë mÐp g¬ng
vµo kho¶ng – (10  12) db. Tõ (11.42) ta còng thÊy r»ng ®èi víi çc bé chiÕu x¹
kh¸c nhau th× sù phô thuéc () sÏ kh¸c nhau, do ®ã h×nh tr«ng nghiªng cña g-
¬ng còng kh¸c nhau.
VÒ nguyªn t¾c anten lo¹i võa míi kh¶o s¸t chØ dïng trong çc thiÕt bÞ cã
c«ng suÊt nhá (ra®a cña m¸y bay), bëi v× bé chiÕu x¹ ®¬n kh«ng thÓ ph¸t ®îc
mét c«ng suÊt qu¸ lín. Çc anten nµy sÏ cho ®Æc trng cosec trong kho¶ng
(60700).
11.6.3. Ph¬ng ph¸p çc ®Æc trng híng riªng
§Ó cã thÓ t¹o ®Æc trng híng cosec b»ng mét sè ®Æc trng híng riªng. Çc
®Æc trng nµy cã híng cùc ®¹i nghiªng nh÷ng gãc x¸c ®Þnh kh¸c nhau ®èi víi
tiªu tuyÕn cña g¬ng. G¬ng thêng lµ mét phÇn cña parabol trßn xoay. Mçi mét
®Æc trng riªng ®îc h×nh thµnh do bé chiÕu x¹ cña m×nh.
307
Çc bé chiÕu x¹ ®ã ®Æt trªn ®êng vu«ng gãc víi tiªu tuyÕn vµ çch
tiªu tuyÕn nh÷ng kho¶ng kh¸c nhau x¸c ®Þnh (h×nh 11.24).
Çc gãc nghiªng 1m, 2m… ph¶i
cã gi¸ trÞ sao cho 2 ®Æc trng híng
kÕ tiÕp sÏ c¾t nhau ë møc kh«ng
nhá h¬n 0,707Emax.
Quy luËt thay ®æi c«ng suÊt tõ
bé chiÕu x¹ nµy ®Õn bé chiÕu x¹
H×nh 11-24. T¹o ®Æc trng híng cosec
kh¸c ph¶i ®îc tÝnh to¸n sao cho ®-
b»ng ph¬ng ph¸p ®Æc trng híng riªng.
êng bao cña ®Æc trng híng tæng hîp
gÇn ®óng víi d¹ng cosec.
11.7. Cho phÐp kü thuËt khi s¶n xuÊt anten g¬ng
Yªu cÇu ®èi víi nh÷ng cho phÐp kü thuËt ®îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ lÖch
pha cho phÐp cña trêng t¹i mÆt më so víi gi¸ trÞ tÝnh to¸n. Gi¸ trÞ tÝnh to¸n
nµy kh«ng ®îc vît qu¸ /4. §é lÖch pha (sai pha) g©y ra do mét sè lý do trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt anten sau ®©y:
- Do lÖch khái tÝnh to¸n (r) d¹ng h×nh tr«ng nghiªng cña g¬ng.
- Do dÞch t©m pha cña bé chiÕu x¹ so víi tiªu ®iÓm (dÞch däc theo tiªu
tuyÕn (f).
- Do dÞch t©m pha cña bé chiÕu x¹ so víi tiªu ®iÓm (dÞch vu«ng gãc víi
tiªu tuyÕn (x).
§é kh«ng chÝnh x¸c lo¹i 1 m« t¶ trªn h×nh 11.25a. Do biÕn d¹ng bÒ mÆt
cña g¬ng, ta nhËn ®îc ®é dµi quang tr×nh cña tia lµ:
ℓ1  r + r cos 
Khi ®ã ta cã ®é lÖch pha (sai sè pha) b»ng:
308
2
|1| = kℓ = r(1 + cos)

H×nh 11-25. Mét sè lo¹i kh«ng chÝnh x¸c trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt anten g¬ng.

Ta thÊy 1  nhËn ®îc:
4

r  (11.44)
81  cos  
Tõ c«ng thøc (11.44) ta thÊy r»ng ®é kh«ng chÝnh x¸c cho phÐp trong
viÖc s¶n xuÊt bÒ mÆt g¬ng gi¶m dÇn theo ®é tiÕn dÇn vÒ ®Ønh g¬ng.
Trªn h×nh 11.25b m« t¶ ®é kh«ng chÝnh x¸c lo¹i 2: lÖch t©m pha cña bé
chiÕu x¹ khái tiªu ®iÓm däc theo tiªu tuyÕn. Tõ h×nh vÏ ta thÊy râ r»ng hiÖu
quang tr×nh cùc ®¹i gi÷a tia tíi ®Ønh g¬ng vµ tia tíi mÐp g¬ng lµ:
ℓ2  f - f cos 0
Sai sè pha t¬ng øng:
2
|2| = kℓ2 = f (1  cos 0 )

Tõ ®iÒu kiÖn:

|2| < ta t×m ®îc:
4

f  (11.45)
8(1  cos 0 )
Tõ ®©y ta thÊy r»ng ®é kh«ng chÝnh x¸c cho phÐp khi ®Æt bé chiÕu x¹
®èi víi g¬ng s©u cÇn nhá h¬n ®èi víi g¬ng kh«ng s©u.
Cho phÐp dÞch bé chiÕu x¹ theo ph¬ng vu«ng gãc víi tiªu tuyÕn lµ:
309

x  (11.46)
8sin 0
310
Ch¬ng 12
Anten khe
12.1. Çc ®Æc trng vµ tham sè cña anten khe lý tëng
12.1.1. Sù liªn hÖ gi÷a trêng cña anten khe lý tëng vµ trêng cña chÊn
tö bï
Anten khe lµ mét khe hÑp khoÐt trªn mÆt kim lo¹i (mµn ch¾n kim lo¹i,
thµnh hèc céng hëng hoÆc vá phi ®e). NÕu trªn mÆt kim lo¹i cã thµnh
phÇn dßng mÆt c¾t ngang khe th× trªn mÆt ngoµi cña thµnh kim lo¹i sÏ
xuÊt hiÖn dßng, gi÷a 2 biªn cña khe cã mét ®iÖn ¸p biÕn thiªn khi ®ã n¨ng
lîng ®iÖn tõ sÏ tõ phi ®e hoÆc hèc céng hëng ph¸t xa ra ngoµi.
Anten khe lý tëng lµ mét khe khoÐt trªn mét mµn ch¾n ph¼ng dÉn ®iÖn,
lý tëng réng v« h¹n. Mµn ch¾n sÏ chia kh«ng gian thµnh 2 nöa. Mét nöa kh«ng
gian cã ®iÖn tõ trêng kÝch thÝch khe vµ mét nöa kh«ng gian n¨ng lîng sÏ tõ
khe ph¸t x¹ vµo (h×nh 12.1). Ta gi¶ thiÕt r»ng khe rÊt hÑp tøc lµ d << L, d <<
. Gi¶ thiÕt nµy còng thêng phï hîp víi çc thiÕt bÞ, anten thùc tÕ.
NÕu gi¶i trùc tiÕp ph¬ng tr×nh ®iÖn ®éng ®Ó t×m ®iÖn tõ trêng cña
anten khe lý tëng thêng rÊt phøc t¹p. Ta cã thÓ gi¶i bµi to¸n nµy b»ng çch
dïng lý thuyÕt anten chÊn tö vµ nguyªn lý ®æi lÉn.
Trêng ®iÖn tõ trong kh«ng gian bao quanh mµn ch¾n vµ khe ®îc x¸c
®Þnh b»ng ph¬ng tr×nh Macxoen:
 
rot H k  j 0 E k 
   (12.1)
rot E k   j0 E k 
- Trªn mµn ch¾n Ek = 0

Hk  0 H×nh 12-1.
- Trªn khe Ek = 0 (12.2) Anten khe lý tëng
Hk  0
311
Gi¶ sö b©y giê khe ®îc bï b»ng mét l¸ kim lo¹i (dÉn ®iÖn lý tëng) cßn mµn
ch¾n th× l¹i kh«ng cßn n÷a (h×nh 12.2b). Ta cã thÓ coi l¸ kim lo¹i ®ã nh lµ mét
chÊn tö ®èi xøng – ta gäi lµ chÊn tö bï cña khe.
H×nh 12-2. Çc ®iÒu kiÖn biªn ®èi víi çc trêng hîp
a) Khe; b) ChÊn tö bï.
Trêng cña chÊn tö bï còng tho¶ m·n ph¬ng tr×nh Macxoen.
 
rot H c  j 0 E c 
   (12.3)
rot E c   j0 H c 
ë ®©y E c , H c vÐc t¬ trêng ®iÖn tõ cña chÊn tö.

Khi quy luËt ph©n bè dßng trªn chÊn tö vµ ph©n bè trêng trªn khe nh nhau
th× cÊu tróc trêng cña chÊn tö hoµn toµn gièng cÊu tróc trêng cña khe nÕu ta
thay ®êng søc ®iÖn trêng b»ng tõ trêng vµ ngîc l¹i.
§©y chÝnh lµ hÖ qu¶ cña tÝnh chÊt bï nhau cña çc ®iÒu kiÖn biªn cña 2
hÖ ph¬ng tr×nh ®èi víi khe vµ chÊn tö. Trong trêng hîp thø 2 (chÊn tö).
- ë trªn l¸ kim lo¹i EC = 0
HC  0
- ë trªn mÆt ph¼ng chøa l¸ kim lo¹i (12.4)
EC  0
HC = 0
312
So s¸nh çc ®iÒu kiÖn (12.2) vµ (12.4) vµ çc cÊu tróc trêng t¬ng øng
(h×nh 12.2) ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng çc hµm x¸c ®Þnh E k vµ HC chØ kh¸c
nhau mét h»ng sè nh©n. §©y chÝnh lµ hÖ qu¶ cña tÝnh chÊt bï nhau cña çc
®iÒu kiÖn biÕn vµ tÝnh chÊt ®æi lÉn (®èi xøng) cña çc ph¬ng tr×nh
Macxoen. Ta cã thÓ viÕt.
 C1 H 
(12.5)
E k C 

H k  C2 E C 

VËy ta cã thÓ kÕt luËn r»ng ®iÖn trêng cña anten khe chØ kh¸c tõ trêng
cña chÊn tö bï mét h»ng sè nh©n vµ ngîc l¹i.
NÕu thay (12.5) vµo (12.1) ta cã:
 
C2 rot E C  j 0C1 H C 
  
C1rot H C   j0C2 E C 
So s¸nh çc ph¬ng tr×nh nµy víi (12.3) ta cã tû sè cña çc h»ng sè cha biÕt
nh sau:
C1 
  0  (120 ) 2 (12.6)
C2 0
Trong trêng hîp khe hÑp, chÊn tö m¶nh th× cã thÓ biÓu diÔn C1 theo ®iÖn
¸p gi÷a çc biªn cña khe vµ dßng ch¹y trªn chÊn tö bï. NÕu khe hÑp th× ®iÖn ¸p
gi÷a çc biªn ë t©m khe.
UKo = EKo d (12.7)
ë ®©y EKo lµ cêng ®é ®iÖn trêng t¹i 1 ®iÓm nµo ®ã t¹i thiÕt diÖn gi÷a
cña khe.
Dßng t¹i t©m cña chÊn tö ®îc x¸c ®Þnh theo ®Þnh luËt dßng toµn phÇn. §-
êng lÊy tÝch ph©n lµ chu vi cña thiÕt diÖn cña chÊn tö b»ng 2d:
ICo = HCo . 2d (12.8)
ë ®©y HCo lµ cêng ®é tõ trêng t¹i ®iÓm t¬ng øng ë t©m cña chÊn tö.
§Æt çc biÓu thøc cña EKo vµ HCo tõ (12.7) vµ (12.8) vµo ph¬ng tr×nh thø
nhÊt (12.5) ta cã:
313
U Ko I
 C1 . Co
d 2d
Tõ ®©y
2U Ko
C1 = (12.9)
I Co
Nh vËy:
2U Ko
EK  HC (12.10)
I Co
12.1.2. §Æc trng híng cña anten khe lý tëng
Theo nguyªn lý ®æi lÉn th× ®Æc trng híng cña anten khe lý tëng ph¶i trïng
víi ®Æc trng híng cña chÊn tö bï, chØ sai kh¸c mét h»ng sè nh©n. Tõ hÖ thøc
(12.5) ta thÊy r»ng çc mÆt ph¼ng chÝnh sÏ ®æi lÉn cho nhau (h×nh 12.3).
Trong thùc tÕ ta thêng gÆp nhiÒu nhÊt lµ khe nöa sãng. Nh ta ®· biÕt
cêng ®é ®iÖn trêng cña chÊn tö ®èi xøng nöa sãng ®îc biÓu diÔn b»ng
c«ng thøc:
 
cos  cos  
60 I Co 2 
EC = (12.11)
R sin 
314
H×nh 12-3. TÝnh ®Æc trng híng cña anten khe lý tëng
Ta xÐt trêng trong vïng xa nªn:
 1  
H  R0  E 
120  
Ta cã
 
cos cos  
HC = I Co 2 
2R sin 
Dïng hÖ thøc (12.10) ta tÝnh ®îc cêng ®é ®iÖn trêng cña khe.
 
cos cos  
EK = U Ko 2  (12.12)
R sin 
§Æc trng híng chuÈn ho¸ cña khe nöa sãng trong mÆt ph¼ng tõ:
 
cos cos  
F() = 2  (12.13)
sin 
Nh vËy khe sÏ ph¸t x¹ ®Þnh híng
trong mÆt ph¼ng tõ vµ v« híng
H×nh 12-4. §Æc trng híng cña khe lý
trong mÆt ph¼ng ®iÖn. Trªn h×nh
tëng ph¸t x¹ mét phÝa
12.4 m« t¶ ®Æc trng híng cña khe
nöa sãng ph¸t x¹ vÒ mét nöa kh«ng
gian tríc mµn ch¾n.
12.2. ¶nh hëng cña çc kÝch thíc h÷u h¹n

cña mµn ch¾n ®en ®Æc trng híng cña anten khe
12.2.1. ¶nh hëng cña mµn ch¾n ph¼ng
Trong môc 12.1 chóng ta ®· xÐt sù ph¸t x¹ cña khe trªn mµn ch¾n v«
h¹n. Trong thùc tÕ çc cÊu tróc thêng cã mµn ch¾n h÷u h¹n. ë trªn çc mÆt
kim lo¹i gÇn vÞ trÝ khe cã dßng mÆt ®îc kÝch thÝch kh¸ m¹nh çc dßng
®ã g©y ¶nh hëng tíi ®Æc trng híng. Do sù giao thoa gi÷a trêng cña khe vµ
315
trêng cña dßng mÆt trªn mµn ch¾n nªn trêng tæng céng ë trong vïng xa theo h-
íng nµy cã thÓ ®îc t¨ng lªn nhng theo híng kh¸c l¹i bÞ gi¶m ®i. Do hiÖn tîng
nµy nªn çnh chÝnh cña ®Æc trng híng bÞ ph©n çch ®«i chót.
Khi kÝch thíc cña mµn ch¾n h÷u h¹n

sÏ cã hiÖn tîng nhiÔm x¹ sãng ®iÖn tõ
qua çc biªn cña mµn ch¾n v× thÕ gi¶m
®å híng sÏ cã sù sai kh¸c víi trêng hîp mµn
ch¾n v« h¹n. NÕu kÝch thíc mµn ch¾n
cµng nhá th× sù sai l¹c cµng lín. KÝch thíc
2L, (h×nh 12.5) cã ¶nh hëng nhiÒu h¬n so
víi kÝch thíc 2LH v× khe ph¸t x¹ trong H×nh 12-5.
mÆt ph¼ng E khoÐt t¹i t©m cña mét mµn Khe trªn mµn ch¾n ch÷ nhËt
ch¾n ch÷ nhËt. ViÖc tÝnh to¸n chÝnh x¸c

¶nh hëng cña mµn ch¾n h÷u h¹n rÊt phøc
t¹p vÒ mÆt to¸n häc.
12.2.2. ¶nh hëng cña mµn ch¾n h×nh trô
Mét trêng hîp rÊt quan träng kh¸c hay gÆp trong thùc tÕ lµ khe khoÐt trªn
mét mÆt h×nh trô (tªn löa, m¸y bay,…) (h×nh 12.7).
H×nh trô sÏ ch¾n mét phÇn kh«ng gian (kh«ng gian “phÝa sau”). Trêng
truyÒn ®îc vµo miÒn nµy lµ do hiÖn tîng nhiÔm x¹. HiÖn tîng nhiÔm x¹ nµy
cã kÌm theo viÖc xuÊt hiÖn çc dßng mÆt ch¹y ra mÆt sau cña h×nh trô. Khi ®-
êng kÝnh h×nh trô cµng t¨ng th× trêng nhiÔm x¹ cµng gi¶m.
ë nöa kh«ng gian phÝa tríc còng x¶y ra hiÖn tîng giao thoa gi÷a trêng cña
khe vµ trêng cña dßng mÆt. Nhng trong trêng hîp nµy cã hiÖn tîng ph©n çch
chÝnh do mµn ch¾n bÞ uèn cong.
316
Trªn h×nh 12.8 m« t¶ mét sè ®Æc trng híng cña khe däc trªn mÆt ch¾n
h×nh trô.
317
H×nh 12-6.
§Æc trng híng cña khe nöa sãng trªn mµn ch¾n ch÷ nhËt
(trong mÆt ph¼ng ®iÖn)
H×nh 12-7. Anten khe trªn mµn ch¾n h×nh trô

a) Khe däc b) Khe ngang.
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng khi ®-

êng kÝnh ®iÖn cña mÆt trô nhá
th× khe däc gÇn nh ph¸t x¹ v« híng.
Khi ®êng kÝnh lín th× sù nhiÔm x¹
gi¶m ®i vµ khe ph¸t x¹ hÇu nh
kh«ng kh¸c trêng hîp mÆt ch¾n v«
h¹n.
Tõ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ta cã
thÓ thÊy r»ng khe lµ mét nguån
ph¸t x¹ ®Þnh híng yÕu.
§Ó t¨ng tÝnh ®Þnh híng ngêi ta
thêng ghÐp khe thµnh mét dµn
tuyÕn tÝnh (anten nhiÒu khe).
H×nh 12-8. §Æc trng híng cña anten
däc trªn mÆt trô dÉn ®iÖn trong mÆt
ph¼ng xÝch ®¹o
12.3. Anten nhiÒu khe
Çc anten nhiÒu khe cã thÓ lµ nh÷ng dµn tuyÕn tÝnh hoÆc 2 chiÒu. Çc
khe ®îc khoÐt trªn thµnh phi®e. VÒ mÆt cÊu tróc çc anten nµy cã rÊt nhiÒu u
®iÓm. Anten nhiÒu khe cã d¶i th«ng tÇn hÑp v× ®Æc trng híng phô thuéc
318
nhiÒu vµo tÇn sè. MÆt kh¸c còng do sù phô thuéc cña gãc lÖch cña çnh chÝnh
®èi víi trôc anten vµo tÇn sè mµ ngêi ta cã thÓ thùc hiÖn quÐt tÇn sè – tøc lµ
quÐt çnh chÝnh trong kh«ng gian b»ng çch thay ®æi tÇn sè m¸y ph¸t.
Thêng dïng nhÊt lµ çc hÖ khe ®ång pha. Khi ®ã ®iÖn ¸p gi÷a çc khe ph¶i
duy tr× ®é lÖch pha b»ng 2. Trong trêng hîp nµy cã 2 ph¬ng ph¸p:
1. Çch liªn kÕt gi÷a çc khe víi phi ®e hoµn toµn nh nhau. (h×nh 12.9a)
kho¶ng çch gi÷a çc t©m pha hoÆc gi÷a çc dß kÝch thÝch lÊy  (  - bíc
sãng trong ®êng d©y phi ®e) ta gäi ph¬ng ph¸p nµy lµ cÊp ®iÖn “®ång pha”
hoÆc ph¬ng ph¸p “2”.
H×nh 12-9. Ph¬ng ph¸p nu«i anten nhiÒu khe

a) Ph¬ng ph¸p “2”; b) Ph¬ng ph¸p “”.

2. Kho¶ng çch gi÷a çc t©m khe lÊy b»ng . §iÒu nµy sÏ g©y lÖch pha
2
. CÇn ph¶i cã mét ®é lÖch pha bæ sung b»ng  n÷a. Muèn thÕ ngêi ta thay
®æi híng cña çc dßng kÝch thÝch khe. Ta gäi lµ ph¬ng ph¸p cÊp ®iÖn “tr¸i
pha” hoÆc lµ ph¬ng ph¸p “” (h×nh 12.9b). CÊp ®iÖn theo ph¬ng ph¸p nµy cã
nhiÒu u ®iÓm: Kho¶ng çch gi÷a çc khe nhá dÔ phèi hîp h¬n.
ViÖc chän ph¬ng ph¸p cÊp ®iÖn nµy cßn phô thuéc vµo híng cùc ®¹i
chÝnh vµ ®é lµm lÖch pha trong phi ®e. Ch¼ng h¹n khi  < 1 nªn dïng ph¬ng
ph¸p ; khi  > 1 – ph¬ng ph¸p 2.
ë cuèi anten nhiÒu khe thêng cã mét t¶i hÊp thô ®Ó hÊp thô toµn bé n¨ng l-
îng cßn l¹i cha ph¸t x¹ hÕt. Còng cã thÓ dïng mét çi pÝt t«ng ®o¶n m¹ch. Nhng
pÝt t«ng ®o¶n m¹ch chØ dïng khi anten lµm viÖc víi mét tÇn sè cè ®Þnh. Trong
çc anten quÐt tÇn sè th× sù ph¸t x¹ sãng cã thÓ t¹o nªn nh÷ng çnh phô lín.
§Æc trng híng cña anten nhiÒu khe
319
§Æc trng híng cña anten nhiÒu khe mét chiÒu ë trong mÆt ph¼ng vu«ng
gãc víi phi ®e (mÆt ph¼ng “xÝch ®¹o”) ®îc tÝnh theo c«ng thøc ®èi víi khe
®¬n trªn mµn ch¾n cã kÝch thíc h÷u h¹n.
Trong mÆt ph¼ng däc (kinh tuyÕn) – tÝnh theo c«ng thøc cña hÖ nguån
gi¸n ®o¹n:
fth() = f1().fhÖ()
Khi ®ã lÊy f1() lµ ®Æc trng híng cña anten khe lý tëng trong mÆt ph¼ng
nµy. V× phi ®e kh¸ dµi nªn cã thÓ xem lµ v« h¹n.
§èi víi khe nöa sãng, trong mÆt ph¼ng kinh tuyÕn ta cã ®Æc trng híng
chuÈn ho¸ F1() nh sau:
a) §èi víi khe däc (trong mÆt ph¼ng tõ)

 
cos cos  
 2 
F1()  sin 
b) §èi víi khe ngang (trong mÆt ph¼ng ®iÖn)
F1()  1
D¹ng ®Æc trng híng cña anten nhiÒu khe tríc hÕt ®îc quyÕt ®Þnh bëi thõa
sè cña hÖ fhÖ(  ). Thõa sè nµy phô thuéc vµo chiÒu dµi ®iÖn cña anten, sè khe,
kho¶ng çch gi÷a chóng vµ quy luËt ph©n bè biªn ®é pha trªn çc khe däc theo
anten( xem ch¬ng 2).
CÇn chó ý r»ng çc khe däc thùc tÕ kh«ng ph¸t x¹ däc theo anten nªn kh«ng
thÓ bá qua F1() khi çc híng cña çnh chÝnh gÇn trôc anten
B©y giê chóng ta xÐt sù phô thuéc cña vÞ trÝ cùc ®¹i chÝnh vµo tham sè
cña hÖ vµ xÐt ®iÒu kiÖn ®Ó cã mét cùc ®¹i duy nhÊt.
Híng cùc ®¹i chÝnh cña hÖ nguån gi¸n ®o¹n phô thuéc vµo kho¶ng çch
gi÷a çc yÕu tè trong hÖ d/, ®é lÖch pha gi÷a çc yÕu tè 0 vµ ph¬ng ph¸p
cÊp ®iÖn. Nã ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (2.18)
320
 
cosm= n  0 , n = 0,  1,  2… (12.14)
d kd
ë ®©y: n - lµ sè hiÖu cña cùc ®¹i;
2
k= - Sè sãng trong kh«ng gian tù do;

d - Kho¶ng çch gi÷a t©m çc khe;
0 - §é lÖch pha gi÷a 2 khe liªn tiÕp;
0 = d - khi cÊp ®iÖn theo ph¬ng ph¸p “2”;
0 = d +  - khi cÊp ®iÖn theo ph¬ng ph¸p ;
 - sè sãng trong phi ®e.
§Æt 0 vµo (12.14) ta cã:
 
n d  
 - Ph¬ng ph¸p cÊp ®iÖn “2”
cosm = 

n 
1 
  

 2 d
(12.15)
- Ph¬ng ph¸p cÊp ®iÖn 

ë ®©y  = lµ ®é gi÷ chËm sãng trong phi ®e cã thÓ viÕt gän (8.15) díi
k
d¹ng sau:
 1   
cosm =  n       (12.16)
 2 d
1
ë ®©y ký hiÖu   chØ gi¸ trÞ ®ã b»ng 0 khi cÊp ®iÖn theo ph¬ng ph¸p
2
“2” vµ b»ng 1/2 khi “”.

Nhê c«ng thøc (12.16) ta cã thÓ chän vµ tÝnh çc tham sè cña hÖ cã liªn
quan ®Õn híng cùc ®¹i cña çnh chÝnh.
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten nhiÒu khe cã thÓ tÝnh theo ®Æc trng
híng cña nã (xem ch¬ng 1).
321
Ch¬ng 13
Anten thÊu kÝnh
13.1. cÊu tróc vµ nguyªn lý ho¹t ®éng
Trong ch¬ng 2 ta ®· biÕt r»ng khi mÆt më cña anten lµ ®ång pha th×
anten cã tÝnh ®Þnh híng cao nhÊt (kh«ng ph¶i lµ siªu híng). Trong nh÷ng
d¶i sãng cm mm ngêi ta ®· ¸p dông nguyªn lý quang häc ®Ó t¹o nh÷ng mÆt
më ®ång pha ®ã. Anten thÊu kÝnh bao gåm 2 bé phËn (h×nh 13.1) bé
chiÕu x¹ vµ thÊu kÝnh 2.
- Bé chiÕu x¹ lµ anten cã kÝch thíc nhá, cã ®Æc trng híng réng chiÕu
vµo mét mÆt cña thÊu kÝnh.
- ThÊu kÝnh lµ mét vËt thÓ trong suèt ®èi víi sãng v« tuyÕn. KÝch th-
íc ngang cña nã D >> . ThÊu kÝnh cã 2 mÆt “®îc chiÕu räi” 3 vµ mÆt më
4. NhiÖm vô cña thÊu kÝnh lµ biÕn mÆt sãng cÇu hoÆc cña bé chiÕu x¹
thµnh mÆt sãng ph¼ng ë trªn mÆt më. MÆt më nµy cã diÖn tÝch lín nªn cã
thÓ t¹o nªn ®Æc trng kh¸ hÑp. Nãi kh¸c ®i, theo quan ®iÓm quang h×nh
th× thÊu kÝnh biÕn chïm tia ph©n kú (xuÊt ph¸t tõ mét tiªu ®iÓm) thµnh
chïm tia song song (héi tô). ThÊu kÝnh cã kh¶ n¨ng ®ã v× nã lµ mét m«i tr-
êng kh¸c víi m«i trêng xung quanh V   C).
H×nh 13-1. Anten thÊu kÝnh

Nh vËy, nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÊu kÝnh v« tuyÕn kh«ng kh¸c
nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÊu kÝnh quang. Tuy nhiªn, gi÷a chóng còng cã
sù kh¸c nhau do bíc sãng v« tuyÕn lín h¬n nhiÒu so víi sãng ¸nh s¸ng.
322
KÝch thíc ®iÖn cña thÊu kÝnh v« tuyÕn (D/) rÊt nhá h¬n so víi thÊu
kÝnh quang (hµng chôc, hµng tr¨m vµ thËm chÝ hµng ngh×n lÇn). Çc cho
phÐp kü thuËt khi chÕ t¹o thÊu kÝnh v« tuyÕn lín h¬n so víi thÊu kÝnh
quang, v× r»ng ®èi tîng chiÕu räi, vÒ nguyªn t¾c n»m ë vïng xa cña anten
thÊu kÝnh. Anten thÊu kÝnh cã thÓ lµm cã tiªu cù ng¾n h¬n so víi thÊu
kÝnh quang. Ta thêng dïng çc cÊu tróc kh«ng tån t¹i trong d¶i quang nh:
thÊu kÝnh kim lo¹i, thÊu kÝnh kh«ng khÝ vµ thÊu kÝnh ®iÖn m«i, v.v…
13.2. ThÊu kÝnh lµm chËm
13.2.1. TÝnh thiÕt diÖn cña thÊu kÝnh

§Ó b¶o ®¶m mÆt ra cña thÊu kÝnh lµ mét mÆt ®ång pha th× quang lé cña
tÊt c¶ çc tia sãng xuÊt ph¸t tõ tiªu ®iÓm F ®Õn mÆt më ph¶i b»ng nhau.
L
ndl  const (13.1)
ë ®©y n – chiÕt suÊt cña m«i trêng lµm thÊu kÝnh.
Ngêi ta thêng lµm çc thÊu kÝnh nµy b»ng çc chÊt ®iÖn m«i, v× thÕ n
> 1 vµ V < C.
Bé chiÕu x¹ ®Æt t¹i F. §èi víi thÊu kÝnh nµy th× ph¬ng tr×nh (13.1) cã
d¹ng:
H×nh 13-2.
Anten lµm chËm víi sù khóc x¹ trªn mÆt ®îc chiÕu räi
r + nt = f + nd = const
323
r = f + n(d – t) (13.2)
ë ®©y f - lµ tiªu cù cña thÊu kÝnh;
d - lµ ®é dµy cña thÊu kÝnh.
NÕu ®Æt d – t = r cos - f vµo ®¼ng thøc (13.2) vµ gi¶i ph¬ng tr×nh ®èi
víi r ta sÏ cã:
n 1
r=f (13.3)
n. cos  1
§©y lµ ph¬ng tr×nh hypecbol trong to¹ ®é cùc. Nh vËy mÆt khóc x¹ cña
thÊu kÝnh lµm chËm lµ mÆt hypecbol trßn xoay hoÆc hypecbol trô cßn mÆt
ph¸t x¹ lµ mÆt ph¼ng.
13.2.2. Ph©n ®íi thÊu kÝnh
Tõ ph¬ng tr×nh (13.2) ta cã thÓ t×m ®îc biÓu thøc liªn hÖ gi÷a D, f vµ d
nh sau:
2
d 1 f 1  f  1
 .  2    (13.4)
D n 1 D (n  1)  D  4(n  1)
2
H×nh 13.3 biÓu diÔn sù phô thuéc cña ®é dµy t¬ng ®èi d/D vµo çc tham
sè D/f vµ n. Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng cã thÓ gi¶m ®é dµy cña thÊu kÝnh lµm
chËm cã mÆt ra ph¼ng b»ng çch t¨ng chiÕt suÊt n vµ t¨ng tiªu cù f.
H×nh 13-3.
324
Sù phô thuéc cña d/D vµo D/f vµ n cña thÊu kÝnh lµm chËm
BiÖn ph¸p t¨ng n sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ lµm t¨ng sù ph¶n x¹ cña sãng ë
mÆt ph©n çch gi÷a 2 m«i trêng vµ khã phèi hîp. BiÖn ph¸p t¨ng f sÏ lµm t¨ng
D
kÝch thíc chung cña anten. V× thÕ khi thiÕt kÕ ngêi ta thêng lÊy 1 vµ
f
n = 1,5  1,7 khi ®ã ®é dµy cña thÊu kÝnh vÉn kh¸ lín, träng lîng lín:
d = (0,15  0,20)D
§Ó lµm gi¶m ®é dµy cña çc thÊu kÝnh ngêi ta thêng dïng ph¬ng ph¸p
ph©n ®íi mÆt thÊu kÝnh. Sù ph©n ®íi dùa trªn c¬ së: ®iÒu kiÖn ®ång pha
trªn mÆt më kh«ng ph¶i chØ ®îc b¶o ®¶m b»ng ®iÒu kiÖn b»ng nhau vÒ
quang lé cña çc tia sãng mµ cßn ®îc b¶o ®¶m khi çc quang lé kh¸c nhau m 
(m – sè nguyªn). Khi ®ã sai pha t¬ng øng trªn mÆt më lµ 2m (vÉn lµ ®ång
pha). Nh vËy, (13.2) cã thÓ viÕt díi d¹ng tæng qu¸t h¬n.
rm = fm + (d – t)n – (m – 1) (13.5)
Sau khi biÕn ®æi ta cã:
n 1
rm = fm (13.6)
n. cos   1
ë ®©y

fm = f + (m – 1) (13.7)
n 1
Nh vËy ta cã 1 hä mÆt hypecbol. D¹ng thiÕt diÖn cña thÊu kÝnh b»ng çch
c¾t bá tõng kho¶ng ë gi÷a vµ ph©n ®íi sao cho çc quang lé trong çc ®íi liªn
tiÕp nhau kh¸c nhau m« t¶ trªn h×nh 13-4. Nhîc ®iÓm cña çc thÊu kÝnh ph©n
®íi lµ:
+ D¶i tÇn hÑp do ®iÒu kiÖn héi tô phô thuéc vµo .
325
+ XuÊt hiÖn nh÷ng vïng cã h¹i ë bê çc ®íi, nh÷ng vïng nµy sÏ t¸n x¹ mét
phÇn n¨ng lîng mµ kh«ng gãp phÇn vµo viÖc t¹o nªn trêng ®ång pha trªn
mÆt më.
H×nh 13-4.
ThÊu kÝnh lµm chËm ®· ®îc ph©n ®íi
13.3. ThÊu kÝnh lµm nhanh
TÝnh thiÕt diÖn cña thÊu kÝnh
ThÊu kÝnh lµm b»ng çc b¶ng kim lo¹i ®Æt song song víi nhau. VËn tèc
pha cña sãng truyÒn qua kho¶ng gi÷a çc b¶ng kim lo¹i V > C. Do ®ã chiÕt
suÊt cña thÊu kÝnh n < 1. Nh vËy râ rµng lµ ®Ó lµm cho quang lé cña çc tia
b»ng nhau th× ®é dµy cña thÊu kÝnh ph¶i t¨ng tõ t©m ®Õn biªn v× thÕ h×nh
tr«ng nghiªng cña thÊu kÝnh ph¶i lµ h×nh lâm. MÆt më cña thÊu kÝnh thêng lµ
mÆt ph¼ng.
T×m ph¬ng tr×nh mÆt cong thÊu kÝnh. Tõ h×nh 13 -5 ta cã:
r + nt = f
326
(PhÇn thÊu kÝnh cã ®é dµy d1 bæ sung thªm kh«ng cã ý nghÜa g× ®èi víi
sù héi tô sãng). Tõ ®©y nÕu chó ý r»ng
t = f – rcos 
Th× ta sÏ cã biÓu thøc ®èi víi h×nh tr«ng nghiªng cña thÊu kÝnh
1 n
r=f (13.8)
1  n cos 
H×nh 13-5.
Anten thÊu kÝnh lµm nhanh víi sù khóc x¹ trªn mÆt ®îc chiÕu räi
Víi n < 1 th× ®©y lµ ph¬ng tr×nh elÝp trong to¹ ®é cùc víi tiªu ®iÓm
xa t¹i F.
Nh vËy mÆt ®îc chiÕu räi cña thÊu kÝnh lµm t¨ng lµ mÆt elÝp trßn xoay
(thÊu kÝnh ®èi xøng trôc), hoÆc lµ elÝp trô (thÊu kÝnh trô). §é dµy t¬ng ®èi
cÇn thiÕt tèi thiÓu cña thÊu kÝnh lµm nhanh ph¼ng – lâm lµ.
2
d 1 f 1  f  1
 .  2    ; (13.9)
D 1 n D (1  n)  D  4(1  n 2 )
BiÓu thøc trong c¨n chØ nhËn gi¸ trÞ thùc khi.
f 1 1 n

D 2 1 n
Khi ®ã h×nh tr«ng cña thÊu kÝnh chiÕm hoµn toµn mét nöa ®êng elÝp.
327
d
H×nh 13.6 biÓu diÔn sù phô thuéc cña ®é dµy t¬ng ®èi cña thÊu kÝnh
D
lµm t¨ng vµo çc gi¸ trÞ D/f vµ n. Çc thÊu kÝnh lo¹i nµy cã n = 0,5  0,8.
f
V× thÕ ngêi ta thêng lÊy = 1  1,5. Tõ çc ®å thÞ ta thÊy r»ng víi nh÷ng
D
®iÒu kiÖn ®ã th× ®é dµy d cña thÊu kÝnh lµm nhanh h¬n lín h¬n so víi ®é
dµy cña thÊu kÝnh lµm chËm. NÕu chó ý ®Õn viÖc cÇn ph¶i t¨ng ®é dµy
thªm
1 lîng d1 th× ta cµng thÊy cÇn ph¶i ph©n ®íi çc “thÊu kÝnh lµm nhanh” ®Ó
gi¶m ®é dµy cña nã.
ViÖc ph©n ®íi çc thÊu kÝnh lµm nhanh còng theo nh÷ng lý luËn nh víi
thÊu kÝnh lµm chËm. H×nh tr«ng nghiªng cña thÊu kÝnh lµm nhanh ®· ph©n
®íi ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc.
1 n
rm =fm (13.10)
1  n cos

ë ®©y fm = f + ( m  1) ; m = 1, 2, 3… (13.11)
1 n
Trªn h×nh (13.7) m« t¶ thÊu kÝnh lµm nhanh ®· bÞ ph©n ®íi
H×nh 13-6. Sù phô thuéc cña d/D H×nh 13-7. ThÊu kÝnh lµm nhanh ®·
vµo D/f vµ n cña thÊu kÝnh lµm ®îc ph©n ®íi víi sù khóc x¹ trªn mÆt ®-
nhanh îc chiÕu räi.
328
MÆt cña çc ®íi riªng biÖt lµ nh÷ng mÆt elÝp trßn xoay cã tiªu ®iÓm
chung t¹i F nhng cã tiªu cù kh¸c nhau. §é dµy tèi thiÓu cña thÊu kÝnh lµm
nhanh ph©n ®íi.

dmin =
1 n
Cã thÓ lµm ®é dµy nµy kh¸ nhá so víi ®é dµy cña thÊu kÝnh cha ph©n
®íi. Nhîc ®iÓm cña thÊu kÝnh ph©n ®íi lµ tån t¹i nh÷ng vïng cã h¹i.
13.4. ThÊu kÝnh kim lo¹i – kh«ng khÝ
ThÊu kÝnh lo¹i nµy gåm 2 (hoÆc nhiÒu h¬n) çc b¶n kim lo¹i song song.
Trong ®ã truyÒn 1 lo¹i sãng nhÊt ®Þnh (thêng lµ E0 hoÆc H1). §iÓm ®Æc trng
cña thÊu kÝnh nµy lµ m«i trêng truyÒn sãng tõ bé chiÕu x¹ ®Õn mÆt më ph¶n
x¹ lµ hoµn toµn ®ång nhÊt (n = const).
ViÖc lµm cho çc quang lé b»ng nhau ®Ó t¹o nªn mÆt më ®ång pha kh«ng
ph¶i lµ do sãng ®· truyÒn qua m«i trêng cã hÖ sè khóc x¹ kh¸c nhau mµ do çc
qu·ng ®êng h×nh häc tõ bé chiÕu x¹ ®Õn çc ®iÓm kh¸c nhau cña mÆt më
b»ng nhau.
Trªn anten (h×nh 13.8) thÊu kÝnh cã mét “çi bíu”. §é cao ë phÇn gi÷a lµ lín
nhÊt cßn l¹i ë biªn th× gi¶m dÇn tíi 0. Quy luËt biÕn thiªn chiÒu cao cña bíu ®îc
tÝnh sao cho chiÒu dµi h×nh häc cña tÊt c¶ çc tia tõ bé chiÕu x¹ ®Õn mÆt më
ph¶i b»ng nhau. §iÒu kiÖn héi tô ®èi víi çc thÊu kÝnh nµy cã thÓ viÕt nh sau:
n0  dl  const
L (13.12)
Tuy mang tªn lµ thÊu kÝnh kim lo¹i – kh«ng khÝ nhng kh«ng nhÊt thiÕt
kh«ng gian gi÷a çc b¨ng kim lo¹i ph¶i lµ kh«ng khÝ mµ cã thÓ lµ mét chÊt
diÖn m«i cao tÇn ®ång nhÊt bÊt kú cã n0 = const.
329
H×nh 13-8. ThÊu kÝnh kim lo¹i – kh«ng khÝ
330
Ch¬ng 14
Tæng hîp anten
Trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña kü thuËt anten ngêi ta quan t©m chñ
yÕu tíi hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña anten. Nhng ®Õn nay cïng víi sù ph¸t
triÓn cña çc ngµnh v« tuyÕn, ngêi ta ®Æt ra rÊt nhiÒu yªu cÇu rÊt ®a d¹ng,
rÊt phøc t¹p ®èi víi tÝnh ph¬ng híng cña çc hÖ anten. §èi víi anten thu th× ngêi
ta thêng ®ßi hái ph¶i cã møc çnh phô nhá nhÊt. §èi víi çc hÖ dÉn ®êng ngêi ta
l¹i cÇn çc anten cã gi¶n ®å híng d¹ng ®Æc biÖt. Çc anten trªn vÖ tinh thêng
ph¶i cã ®Æc trng v« híng. Çc ®µi thiªn v¨n, v« tuyÕn l¹i cÇn cã çc anten víi
®Æc trng híng nhän. Çc anten cña çc ®µi th«ng tin vò trô trªn mÆt ®Êt vµ cña
çc ®µi th«ng tin t¸n x¹ ®èi lu thêng yªu cÇu ph¶i cã tÝnh ®Þnh híng cùc ®¹i.
Trong mäi trêng hîp ngêi ta ®Òu mong muèn anten ph¶i cã kÝch thíc cùc tiÓu.
TÝnh ph¬ng híng cña anten ®îc x¸c ®Þnh mét çch ®¬n trÞ bëi d¹ng vµ
kÝch thíc ®iÖn cña cÊu tróc anten, quy luËt ph©n bè biªn ®é vµ pha cña nguån
trªn anten. ViÖc x¸c ®Þnh tÝnh ph¬ng híng theo quy luËt ph©n bè biªn ®é pha
cña nguån lµ néi dung cña bµi to¸n thuËn.
Bµi to¸n ngîc: t×m ph©n bè nguån d¹ng vµ kÝch thíc cña anten theo ®Æc
trng híng cho tríc chÝnh lµ néi dung c¬ b¶n cña tæng hîp anten. Thêng bµi to¸n
tæng hîp anten tæng qu¸t cã nghiÖm kh«ng ®¬n trÞ v× trªn thùc tÕ cïng mét
®Æc trng híng cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng mét vµi cÊu tróc vµ ph©n bè nguån
kh¸c nhau. Nhng ta cÇn chó ý r»ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc cÊu tróc vµ ph©n bè
nguån (nghiÖm cña bµi to¸n tæng hîp) nÕu cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong thùc tÕ.
VÊn ®Ò tæng hîp anten cã thÓ ph©n thµnh çc nhãm sau:
- X¸c ®Þnh çc lo¹i ®Æc trng híng cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong kü thuËt (kh¶
thi). §ã lµ nh÷ng ®Æc trng híng cã thÓ nhËn ®îc nhê çc anten cã kÝch thíc h÷u
h¹n. X¸c ®Þnh ph©n bè biªn ®é – pha cña nguån trªn anten ®Ó cã thÓ t¹o ra çc
®Æc trng híng cho tríc ®ã.
- Nghiªn cøu çc ph¬ng ph¸p tiÖm cËn tèt nhÊt çc ®Æc trng híng kh¶ thi vµ
t×m çc ph©n bè biªn ®é – pha t¬ng øng víi nã.
- Nghiªn cøu vÊn ®Ò anten siªu híng.
331
- Nghiªn cøu çc ®Æc trng híng “tèi u” theo mét ý nghÜa nµo ®ã vµ x¸c
®Þnh ph©n bè biªn ®é – pha t¬ng øng víi nã.
14.1. Çc ®Æc trng híng kh¶ thi chÝnh x¸c
Tríc hÕt ta h·y xÐt mét anten tuyÕn tÝnh dµi L. Thõa sè cña hÖ nµy ®îc
x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
L
2
 A( z )e
j ( z )
f() = e jkz cos dz
L

2
 A ( )e
j
hay f() = d (1)
1
L 2z 
ë ®©y =k cos;  = ; A( )  A( )e j ( )
2 L
TÝch ph©n trong c«ng thøc trªn cã thÓ lÊy trªn toµn trôc thùc
(-∞ <  < ∞), nhng ®ång thêi lÊy A () = 0 khi || > 1. §Ó t×m ph©n bè biªn ®é
pha A () t¹o ra ®Æc trng híng f() ta cÇn gi¶i ph¬ng tr×nh (1). §©y lµ ph¬ng
tr×nh fredhome lo¹i 1. Theo lý thuyÕt ph¬ng tr×nh tÝch ph©n th× ph¬ng tr×nh
trªn chØ cã nghiÖm nÕu f () thuéc vÒ líp çc hµm nguyªn bËc h÷u h¹n. Ta h·y
xÐt 2 ph¬ng ph¸p gi¶i.
a) Ph¬ng ph¸p tÝch ph©n Furiª.

Ta cã thÓ coi f() lµ biÕn ®æi Furiª cña hµm ph©n bè A (). Tøc lµ xem A
() lµ phæ cña hµm ph¬ng híng f(). §èi víi biÕn ®æi Furiª th«ng thêng th×
tÝch ph©n lÊy trong kho¶ng v« h¹n, nhng ë ®©y tÝch ph©n lµ h÷u h¹n. §iÒu
®ã chøng tá f() lµ hµm cã phæ h÷u h¹n. §Ó cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p tÝch
ph©n Furiª ta cÇn më réng giíi h¹n cña (1) ®Õn +, nghÜa lµ coi ®é dµi anten
lµ v« h¹n. §iÒu nµy kh«ng cã g× lµ m©u thuÉn v× ®ång thêi víi viÖc më réng
cËn tÝch ph©n ta lu«n xem A () = 0 khi || > 1 tøc lµ nguån trªn anten sÏ b»ng 0
L
víi mäi z  .
2
VËy ta cã
332

 A    e
j
F() = d (2)

Ph©n bè dßng cã thÓ t×m ®îc nhê phÐp biÕn ®æi ngîc Furiª, còng gièng
nh bµi to¸n t×m phæ cña mét hµm sè khi ®· biÕt hµm sè ®ã.
Ta cã

1
A () = 2 

f ( )e  j d (3)
BiÓu thøc (3) cho phÐp ta x¸c ®Þnh ®îc nguån trªn anten (cã thÓ lµ dßng)
theo hµm ph¬ng híng cho tríc f(). Theo quan ®iÓm to¸n häc th× hµm cho tríc
f() tho¶ m·n phÐp biÕn ®æi furiª cã thÓ lµ mét hµm kh¶ tÝch bÊt kú. Nhng
®Ó cã thÓ nhËn ®îc lêi gi¶i kh¶ thi cña bµi to¸n tæng hîp, nghÜa lµ lêi gi¶i t×m
®îc ph¶i cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc trong thùc tÕ, ta cÇn ®a vµo mét sè ®iÒu
kiÖn h¹n chÕ ®èi víi f().
Mét trong çc ®iÒu kiÖn ®ã lµ hµm ph©n bè nguån A () nhËn ®îc qua
phÐp biÕn ®æi furiª tõ hµm f() ph¶i cã gi¸ trÞ h÷u h¹n trong kho¶ng
L L
 z vµ b»ng 0 ë ngoµi kho¶ng Êy. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ f() ph¶i lµ
2 2
hµm cã phæ h÷u h¹n. TÝnh chÊt cña çc hµm cã phæ h÷u h¹n ®· ®îc soi s¸ng
bëi lý thuyÕt to¸n häc. Theo çc lý thuyÕt ®ã th× f() kh¶ tÝch trªn toµn trôc
L
thùc  cã biÕn ®æi furiª kh¸c 0 trong kho¶ng + sÏ lµ thuéc vÒ líp hµm
2
L L
nguyªn cã bËc h÷u h¹n, bËc cña nã kh«ng vît qu¸ (P = ®Æc trng cho
2 2
kho¶ng kÐo dµi cña phæ ®îc gäi lµ bËc cña hµm nguyªn) ta h·y kh¶o s¸t biÓu
thøc (3). CÇn chó ý r»ng f() ®îc coi lµ hµm ph¬ng híng cña nguån (dßng)
L L
th¼ng sÏ chØ cã ý nghÜa khi  biÕn ®æi trong kho¶ng  k  z  k . Trong
2 2
khi ®ã A () ®îc x¸c ®Þnh bëi çc gi¸ trÞ cña f() trªn suèt trôc - <  < ∞.
Nh vËy cã thÓ thÊy r»ng víi mçi d¹ng cho tríc cña ®Æc trng híng ®îc biÓu
L L
thÞ bëi çc gi¸ trÞ cña f() trong kho¶ng  k zk cã thÓ cã çc ph©n bè
2 2
nguån A () kh¸c nhau däc theo anten.
Hµm ph©n bè dßng tho¶ m·n ®Æc trng híng f() cã thÓ viÕt díi d¹ng:
333
k
L
2
 k L2 

1 1  
A () =
2 L f ( )e  j d  
2   f ( )e  j d   f ( )e  j d  (4)
k  L

2  k
2 
= A 1() + A 2()
Ta h·y kh¶o s¸t ý nghÜa vËt lý cña mçi sè h¹ng trong c«ng thøc trªn.
L L
V× ®Æc trng híng cña anten biÓu thÞ qua f() trong kho¶ng  k zk
2 2
(  [0,]) cã quan hÖ ®Õn cêng ®é trêng ë vïng xa, ®ång thêi trêng ë vïng xa
l¹i quan hÖ víi c«ng suÊt thùc do anten bøc x¹ ra, nªn A 1() hoµn toµn x¸c ®Þnh
phÇn c«ng suÊt nµy. V× vËy A 1() ®îc gäi lµ nguån (dßng) bøc x¹ hay nguån
h÷u c«ng.
Thµnh phÇn A 2() kh«ng tham gia vµo viÖc t¹o thµnh trêng bøc x¹ ë vïng
xa, nã chØ lµm thay ®æi trêng bøc x¹ ë vïng gÇn vµ do ®ã chØ quan hÖ ®Õn
phÇn c«ng suÊt dao ®éng gÇn anten (c«ng suÊt v« c«ng). V× vËy A 2() ®îc gäi
lµ nguån v« c«ng.
HÖ sè phÈm chÊt cña anten ®îc ®Þnh nghÜa lµ tû sè cña c«ng suÊt v«
c«ng trªn c«ng suÊt bøc x¹. V× c«ng suÊt cã quan hÖ víi b×nh ph¬ng cña dßng
®iÖn nªn hÖ sè phÈm chÊt ®îc x¸c ®Þnh bëi
L
k
2 
 
2 2
f ( ) d  f ( ) d
 kL
2
Q= L (5)
k
2

2
f ( ) d
L
k
2
b) Ph¬ng ph¸p tæng hîp nhê çc ®å thÞ riªng phÇn

Gi¶ sö hµm ph©n bè cña dßng kÝch thÝch A 1() cña nguån th¼ng trong
L L
kho¶ng -1 <  < 1 (hay   z  ) ®îc viÕt díi d¹ng
2 2
N
A () = 
n 0
n A n ( ) (6)
Thay (6) vµo (1) ta cã

334
1
 A    e
j
f() = d
1
1 N
=  
1 n  0
n A n ( )e j d 
Ta ký hiÖu tÝch ph©n cña çc sè h¹ng lµ fn():

1
 A ( )e
j
fn() = n d (7)
1
Khi ®ã ta cã:

fn() =   n f n ( ) (8)
n 0
BiÓu thøc (7) víi çc chØ sè n thay ®æi sÏ biÓu thÞ çc ®Æc trng híng t¹o
bëi çc thµnh phÇn dßng A n() t¬ng øng. Ta gäi ®ã lµ çc hµm ph¬ng híng riªng
phÇn.
Nh vËy, hµm ph¬ng híng f() ®îc biÓu thÞ díi d¹ng chuçi cña çc hµm ph-
¬ng híng riªng phÇn víi çc hÖ sè khai triÓn n còng gièng nh çc hÖ sè khai
triÓn ®èi víi hµm ph©n bè dßng A ().
B»ng çch chän hÖ hµm A n() hîp lý ra sÏ cã çc hµm ph¬ng híng riªng fn()
thÝch hîp ®Ó biÓu thÞ hµm ph¬ng híng díi d¹ng tæng (8). Sau khi biÓu diÔn
hµm ph¬ng híng ®· cho theo çc hµm riªng phÇn ta nhËn ®îc çc hÖ sè khai
triÓn n, tõ ®ã, sÏ nhËn ®îc hµm ph©n bè dßng A (). Ta h·y xÐt mét trong çc
ph¬ng ¸n gi¶i bµi to¸n.
V× dßng trªn anten th¼ng tËp trung trong mét kho¶ng L nhÊt ®Þnh nÕu cã
thÓ biÓu diÔn nã díi d¹ng khai triÓn theo chuçi Furiª víi chu kú L. Gi¶ sö ta
biÓu diÔn A () díi d¹ng chuçi Furiª h÷u h¹n sau:
N
A () = 
N
n e  jn (9)
~
Gäi hµm ph¬ng híng ®îc t¹o thµnh do ph©n bè dßng (q) t¹o ra lµ f ()
335
~ N 1
f ( )    n  e  jn  j d 
N 1
Sau khi thùc hiÖn tÝch ph©n ta cã

~ N
sin(n  )
f     n (10)
N n 
Gi¶i bµi to¸n tæng hîp trong trêng hîp nµy lµ x¸c ®Þnh çc hÖ sè n trong
~
(9) sao cho hµm f () biÓu thÞ bëi (10) cã d¹ng gÇn gièng nhÊt víi hµm cho tr-
~
íc f(). Thùc tÕ rÊt khã thùc hiÖn ®Ó cho f () phï hîp hoµn toµn víi f() ë
~
mäi ®iÓm nhng ta cã thÓ chän n ®Ó f () sÏ trïng víi f() ë mét sè ®iÓm
nhÊt ®Þnh.
ThËt vËy, t¹i çc ®iÓm øng víi
=m
L
ë ®©y m = 0, + 1, + 2…, + N víi N b»ng sè nguyªn cña th×

sin  n   1 khi n  m

n  0 khi n  m
Do ®ã theo (10) ta cã:
~
f (n ) = n ë ®©y n = 0, + 1, + 2…, + N
Nh vËy nÕu cho n çc gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ cña hµm ph¬ng híng cho tríc
~
f() t¹i çc ®iÓm  = n th× khi Êy hµm f () sÏ phï hîp víi f() t¹i çc ®iÓm
trªn. NghÜa lµ, nÕu chän n = f(n) th× hµm ph©n bè nguån
N
A () =  f ( n ) e
N
 jn
SÏ tho¶ m·n viÖc t¹o thµnh ®å thÞ ph¬ng híng mµ t¹i çc ®iÓm  = n ®å
thÞ nhËn ®îc phï hîp hoµn toµn víi ®å thÞ cho tríc.
Ph¬ng ph¸p tr×nh bµy ë trªn lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p tæng hîp anten
®¬n gi¶n nhÊt. Nã cã thÓ ®îc ¸p dông dÔ dµng trong trêng hîp hµm ph¬ng híng
cho tríc ®îc biÓu diÔn díi d¹ng ®å thÞ hoÆc ®îc cho b»ng çc hµm gi¶i tÝch.
Khi kÝch thíc cña anten lín, ®å thÞ ph¬ng híng sÏ ®îc thiÕt lËp chÝnh x¸c ë mét
sè lín ®iÓm cßn khi kÝch thíc anten nhá th× sè ®iÓm cho phÐp x¸c ®Þnh
chÝnh x¸c ®å thÞ ph¬ng híng còng nhá vµ do ®ã ®é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ bµi
to¸n tæng hîp còng gi¶m ®i.
336
14.2. Çc anten “siªu híng”
ë trªn ta ®· xÐt mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n tæng hîp, nhng kh«ng ph¶i
mäi nghiÖm cña bµi to¸n tæng hîp ®Òu cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong thùc tÕ.
Ch¼ng h¹n víi mét sè d¹ng gi¶n ®å híng cho tríc th× ph©n bè biªn ®é pha nhËn
®îc cã thÓ lµ cã biªn ®é qu¸ lín hoÆc biÕn thiªn qu¸ nhanh däc theo anten.
ThÝ dô trªn mét anten d©y dµi 2l = , nÕu anten ®îc kÝch thÝch víi mét
ph©n bè biªn ®é – pha ®Òu th× gi¶m ®å híng cã d¹ng ®êng (1) trªn ®å thÞ.
Nhng còng víi anten trªn, ®Ó nhËn ®îc tÝnh ®Þnh híng cao h¬n (®êng 2
trªn ®å thÞ) th× ph©n bè dßng trªn anen ph¶i cã d¹ng ®îc biÓu diÔn trªn h×nh vÏ
díi. ë ®©y I lµ gi¸ trÞ dßng trªn anten tæng hîp, I0 lµ dßng øng víi trêng hîp ph©n
bè ®Òu. Nh vËy gi¶n ®å híng 2 ®ßi hái ph©n bè dßng dao ®éng nhanh däc theo
anten vµ cã nh÷ng ®Ønh cùc ®¹i cã gi¸ trÞ vît hµng tr¨m lÇn so víi trêng hîp
anten ®îc kÝch thÝch ®Òu. Víi nh÷ng ph©n bè biÕn ®æi nhanh nh thÕ kh«ng
chØ g©y ra tiªu hao lín trªn anten vµ ®iÖn m«i mµ cßn lµm t¨ng c«ng suÊt
kh¸ng ®Þnh xö trong vïng c¶m øng (vïng gÇn). Khi ®ã b¸n kÝnh cña vïng c¶m
337
øng t¨ng rÊt lín vµ anten cã ®é phÈm chÊt rÊt cao, d¶i th«ng rÊt hÑp. Trong tr-
êng hîp nµy, çc tÝnh chÊt, ®Æc trng cña anten thay ®æi rÊt nh¹y c¶m víi mäi
sai sè ngÉu nhiªn nhá nhÊt cña ph©n bè biªn ®é – pha cña dßng. Ngêi ta gäi çc
tÝnh chÊt trªn lµ tÝnh “siªu híng”.
Çc tÝnh “siªu híng” thêng xuÊt hiÖn khi ta muèn t¹o ra çc anten cã tÝnh
®Þnh híng rÊt cao hoÆc cã çc d¹ng gi¶n ®å híng phøc t¹p nhng kÝch thíc cña
anten l¹i bÞ h¹n chÕ. TÝnh siªu híng còng cã thÓ biÓu hiÖn ngay trªn nh÷ng
anten cã tÝnh ®Þnh híng yÕu khi ta lµm gi¶m kÝch thíc cña nã. Do nh÷ng nhîc
®iÓm cña çc anten siªu híng mµ ngêi ta kh«ng dïng chóng. Nãi kh¸c ®i lµ
kh«ng kh¶ thi trong thùc tÕ.
§Ó tr¸nh tÝnh siªu híng khÝ tæng hîp çc ®Æc trng híng, ta ph¶i ®Æt ra çc
®iÒu kiÖn h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi çc hµm ph¬ng híng cho tríc f() hoÆc
lµ ph¶i kiÓm tra møc ®é siªu híng cña çc nghiÖm thu ®îc. TÝnh siªu híng sÏ
thÓ hiÖn khi dïng ph©n bè dßng cã biÕn thiªn pha nhanh (pha thay ®æi nhanh
h¬n so víi anten sãng ch¹y) vµ phô thuéc vµo tØ sè gi÷a gi¸ trÞ cùc ®¹i cña ®¹o
hµm cña ®Æc trng híng f ( ) max vµ kÝch thíc ®iÖn kl cña anten.
f ( )  kl f ( ) max (11)
Ta cã thÓ kiÓm tra tÝnh siªu híng ®èi víi nghiÖm cña bµi to¸n tæng hîp nhê
hÖ sè siªu híng , ®îc ®Þnh nghÜa lµ tû sè gi÷a c«ng suÊt phøc tæng céng vµ
c«ng suÊt bøc x¹, vËy
=1+Q (12)
Trong ®ã Q lµ ®é phÈm chÊt cña anten.
Khi anten cã tÝnh siªu híng th×
 >> 1 (13)
Çc biÓu thøc 11, 12, 13 cho ta çc tiªu chuÈn chung ®Ó lo¹i trõ tÝnh siªu h-
íng khi tæng hîp anten.
338
Riªng trong trêng hîp gi¶i bµi to¸n b»ng ph¬ng ph¸p hµm riªng cã thÓ dïng
®iÒu kiÖn sau ®Ó h¹n chÕ sè gi¶n ®å riªng.
kl 2l
N< 
 
Khi ®Æc trng híng cho tríc cã d¹ng ®Æc biÖt, nÕu ®ßi hái ®é chÝnh x¸c
~
tiÖm cËn cao ®èi víi hµm f () so víi f() thêng còng dÉn ®Õn tÝnh siªu híng.
14.3. Tæng hîp anten cã ®Æc trng híng tèi u

Khi tæng hîp çc hÖ anten ta thêng yªu cÇu anten ph¶i cã çc tham sè tèi u
nhng ph¶i kh«ng cã tÝnh siªu híng. Tuú theo yªu cÇu sö dông anten mµ kh¸i
niÖm tham sè tèi u cã thÓ ®îc hiÓu theo nh÷ng ý nghÜa kh¸c nhau.
§èi víi ®Æc trng híng ngêi ta thêng hiÓu kh¸i niÖm tèi u theo 2 nghÜa sau:
- Víi møc çnh phô cho tríc th× ®é réng çnh chÝnh ph¶i lµ cùc tiÓu.
- Víi ®é réng çnh sãng chÝnh cho tríc th× møc çnh phô ph¶i cùc tiÓu.
Çc vÊn ®Ò trªn ®· ®îc mét sè t¸c gi¶ gi¶i quyÕt cho trêng hîp hÖ bøc x¹
gåm çc yÕu tè ®ång pha ®Æt trªn ®êng th¼ng çch ®Òu nhau nh÷ng kho¶ng
lín h¬n /2 (c«ng tr×nh cña Dolf) hoÆc nhá h¬n /2 (c«ng tr×nh cña Riblet). VÒ
sau Pacropski ®· gi¶i bµi to¸n tæng qu¸t h¬n cho hÖ tuyÕn tÝnh víi kho¶ng çch
gi÷a çc yÕu tè lµ tuú ý vµ ph©n bè pha tuú ý.
B©y giê ta h·y xÐt trêng hîp hÖ chÊn tö ®ång pha, çch ®Òu.
Tríc tiªn ta h·y xÐt d¹ng cña hµm sè biÓu thÞ ®îc hµm ®Æc trng híng tèi u.
a) §a thøc Tsªbsep.
Ta cã thÓ khai triÓn hµm cos (mt) nh sau:

m(m  1)
cos (mt) = cosmt - cosm-2 t.sin2t + …
2!
NÕu thay sin2t = 1 – cos2t vµ ký hiÖu cost = x.
Ta sÏ cã
339
m(m  1) m  2
cosmt = cos(marccosx) = xm  x (1  x 2 )  ...
2!
§©y lµ mét ®a thøc bËc m, ®îc gäi lµ ®a thøc Trªbsep, vµ ®îc ký hiÖu lµ
Tm(x).
Nh vËy ®a thøc Tsªbsep ®îc biÓu thÞ b»ng c«ng thøc.
Tm(x) = cos(m arc cosx) khi |x| < 1
Tm(x) = ch(m arc cosx) khi |x| < 1 (14)
Díi ®©y lµ mét sè ®a thøc Tsebsep víi m = 1  10
T0(x) = 1
T1(x) = x
T2(x) = 2x2 – 1
T3(x) = 4x3 – 3x
T4(x) = 8x4 – 8x2 + 1
T5(x) = 16x5 – 20x3 + 5x (15)
T6(x) = 32x6 – 48x4 + 18x2 – 1
T7(x) = 64x7 – 112x5 + 56x3 – 7x
T8(x) = 128x8 – 256x6 + 160x4 – 32x2 + 1
T9(x) = 256x9 – 576x7 + 432x5 – 120x3 + 9x
T10(x) = 512x10 – 1280x8 + 1120x6 – 400x4 + 50x2 – 1
Cã thÓ biÓu diÔn ®a thøc trebsep díi d¹ng rót gän nh sau:
1
 2
m
  2
m

Tm(x) = 2  x  x  1  x  x  1  (15')
BiÓu diÔn trªn ®å thÞ çc ®a thøc trebsep bËc cao ta thÊy chóng cã d¹ng
nh çc hµm ®Æc trng híng cña çc anten. VÝ dô díi ®©y lµ ®å thÞ cña T7(x).
340
Tõ ®å thÞ trªn víi x  [-1; +1] çc cùc ®¹i cña ®a thøc cã gi¸ trÞ b»ng
nhau vµ b»ng 1, sè cùc ®¹i b»ng (m - 1) sè ®iÓm kh«ng b»ng m (®óng b»ng
bËc cña ®a thøc). Nh vËy trong miÒn -1 < x < 1, Tm(x) cã m nghiÖm. T¹i x = +
1 ®a thøc cã gi¸ trÞ b»ng 1.
Khi x > +1 hoÆc x < -1 th× gi¸ trÞ cña ®a thøc ®¬n ®iÖu t¨ng vµ tiÕn
®Õn ∞ khi |x|  ∞.
Mét tÝnh chÊt quan träng cña ®a thøc trªbsep lµ çc cùc ®¹i cña ®a thøc
trong kho¶ng -1 < x < 1 cã biªn ®é nhá nhÊt so víi cùc ®¹i cña bÊt cø ®a thøc
nµo kh¸c cã cïng bËc víi çc hÖ sè thùc. Do ®ã nÕu chän ®a thøc trªbsep ®Ó
biÓu thÞ hµm ph¬ng híng th× hµm ph¬ng híng ®ã cã møc bøc x¹ phô nhá nhÊt.
Tøc lµ ®å thÞ nµy tho¶ m·n yªu cÇu tèi u thø 2 mµ ta ®· nãi.
Mét tÝnh chÊt quan träng n÷a cña ®a thøc trebsep lµ tèc ®é t¨ng cña nã (®é
dèc cña ®å thÞ) khi |x| > 1 lµ lín nhÊt so víi çc ®a thøc kh¸c cïng bËc. VËy nÕu
hµm ph¬ng híng cña anten ®îc biÓu diÔn b»ng ®a thøc trebsep th× nã sÏ tho¶
m·n ®iÒu kiÖn tèi u thø nhÊt mµ ta ®· nãi. NghÜa lµ ®å thÞ cã ®é réng çnh
chÝnh hÑp nhÊt khi cho kÝch thíc anten.
Ta nhËn xÐt trong çc biÓu thøc cña hµm ph¬ng híng th× x thêng lµ sin
hoÆc cos, tøc lµ x chØ cã gi¸ trÞ trong miÒn [-1; +1]. Trong miÒn nµy th×
Tm(x) chØ biÓu diÔn çc çnh phô cña gi¶n ®å híng. VËy ta cÇn ph¶i t×m çch
341
më réng ph¹m vi biÕn thiªn cña ®èi sè sao cho ®a thøc cã thÓ biÓu diÔn ®Çy
®ñ gi¶n ®å híng.
Ta h·y t×m mét gi¸ trÞ a sao cho Tm(a) b»ng gi¸ trÞ cho tríc cña cùc ®¹i
chÝnh cña gi¶n ®å híng. Sau ®ã ta ®a vµo biÕn míi lµ ax. Khi ®ã hµm ph¬ng
híng sÏ ®îc biÓu diÔn b»ng ®a thøc Tm(ax). Nh vËy b©y giê toµn bé hµm ®Æc
trng híng ®îc biÓu diÔn trong miÒn -1 < x < 1.
Ta h·y xÐt 1 vÝ dô sau:
Gi¶ sö ®å thÞ ph¬ng híng ®îc biÓu diÔn bëi ®a thøc T 7(ax) vµ cho tríc
gi¸ trÞ cùc ®¹i chÝnh b»ng 10. Theo ®å thÞ cña T 7(x) ta cã T 7(x) = 10 khi x =
a = 1,09.
Ta lÊy biÕn míi ax = 1,09x. Khi ®ã T7(1,09x) cã gi¸ trÞ b»ng 10 khi x = +1.
NÕu cho tríc cùc ®¹i chÝnh b»ng 30 th× T 7(x) = 30 khi x = a = 1,2. Trong
trêng hîp nµy biÕn míi sÏ lµ ax = 1,2x. Ta sÏ cã T7(1,2x) = 30 khi x = +1.
Nh vËy víi ®a thøc Tm(ax) ta cã thÓ biÓu diÔn ®Çy ®ñ hµm ®Æc trng h-
íng trong to¹ ®é vu«ng gãc.
- Çc ®iÓm kh«ng cã hµm ®Æc trng híng tho¶ m·n ph¬ng tr×nh
Tm(ax) = 0 khi ®ã
Tm(ax) = cos[m arc cos(ax)] = 0
342

VËy m arccos(ax0) = (2N0 + 1)
2
Trong ®ã N0 = 0, 1, 2,… lµ sè thø tù cña ®iÓm kh«ng (vÞ trÝ ®Çu tiªn lµ
vÞ trÝ s¸t cùc ®¹i chÝnh).
Tõ ph¬ng tr×nh trªn ta cã

ax0 = cos   2 N 0  1 
 2m 
1  
x0 = cos   2 N 0  1 
a  2m 
VÞ trÝ ®iÓm kh«ng ®Çu tiªn øng víi N0 = 0

1 
x0 = cos (16)
a 2m
- VÞ trÝ çc cùc ®¹i cña ®a thøc Tm(ax):
1 
xM = cos N M (17)
a m
NM sè thø tù çc cùc ®¹i.
Do cùc ®¹i chÝnh b»ng Tm(a) cßn cùc ®¹i phô b»ng 1 vËy møc bøc x¹ phô,
theo ®Þnh nghÜa lµ tû sè cña biªn ®é cùc ®¹i phô vµ biªn ®é cùc ®¹i chÝnh sÏ
b»ng.
1
 = T (a) (18)
m
b) Tæng hîp ®Æc trng híng tèi u ®èi víi hÖ gåm çc yÕu tè v« híng çch
®Òu ®Æt trªn mét ®êng th¼ng.
Gi¶ sö d lµ kho¶ng çch gi÷a 2 yÕu tè liªn tiÕp trong hÖ;  lµ gãc t¹o bëi ph-
¬ng truyÒn sãng vµ trôc cña hÖ. DÔ dµng chøng minh ®îc r»ng, khi dã hµm
®Æc trng híng cña hÖ nµy cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc tæng qu¸t sau:
- Khi sè phÇn tö cña hÖ M = 2N lµ ch½n
N
 kd 
F() = I n cos  2n  1 cos  
1  2 
- Khi sè phÇn tö cña hÖ M = 2N + 1 lµ lÎ.
343
N
F() = I0
n cos(nkd cos  )
Ta nhËn thÊy çc sè h¹ng trong hai biÓu thøc trªn ®Òu cã d¹ng hµm lîng
gi¸c lo¹i cos(mt). Nh ta ®· biÕt chóng ®Òu cã thÓ ®îc biÓu diÔn díi d¹ng çc
®a thøc trªbsep bËc m.
kd
Ta ®Æt cos = t th×
2
kd
x = cost = cos( cos)
2
kd
Vµ arc cos x = cos
2
Theo (14) ta viÕt l¹i biÓu thøc f():

N
f() = I
1
n T2 n 1 ( x ) khi M ch½n (19)
f() = I T
0
n 2n ( x) khi M lÎ (20)
Nh vËy ta ®· biÓu diÔn ®îc hµm ®Æc trng híng cña d·y çc phÇn tö v« h-
íng, ®ång pha, çch ®Òu díi d¹ng tæng cña çc ®a thøc Tsebsep. Sè h¹ng cña
tæng b»ng sè cÆp yÕu tè bøc x¹ cña hÖ (khi sè phÇn tö ch½n) hoÆc b»ng sè
cÆp chÊn tö céng thªm 1 (khi sè phÇn tö lÎ).
BËc cao nhÊt cña ®a thøc Tsebsep lµ:
2N – 1 khi M = 2N
2N khi M = 2N + 1
Nh vËy, tæng qu¸t bËc cao nhÊt cña ®a thøc b»ng sè phÇn tö bøc x¹ trõ ®i
1. §å thÞ ph¬ng híng cña hÖ thèng sÏ lµ tèi u nÕu biªn ®é t¬ng ®èi cña dßng
trong çc phÇn tö bøc x¹ (chÝnh lµ hÖ sè khai triÓn trong çc biÓu thøc hµm
®Æc trng híng) ®îc chän sao cho f() biÓu diÔn bëi (19) hoÆc (20) sÏ lµ mét
®a thøc Tsebsep. BËc cña ®a thøc sÏ ®îc chän b»ng bËc cao nhÊt cña çc sè
h¹ng cña tæng, nghÜa lµ b»ng 2N – 1 nÕu sè yÕu tè lµ ch½n vµ b»ng 2N nÕu
sè yÕu tè lµ lÎ. §ång thêi, ®Ó cho ®å thÞ cña ®a thøc phï hîp hoµn toµn víi ®å
344
thÞ ph¬ng híng mµ ta muèn cã, argumen cña ®a thøc ph¶i lÊy b»ng ax. Cô thÓ,
cÇn ph¶i lµm tho¶ m·n çc ®¼ng thøc sau:
Khi M = 2N
N
T2N-1(ax) = I
n 1
n T2 n 1 ( x ) = I1T1(x) + I2T3(x) + … + INT2N -1(x) (21)
Khi M = 2N + 1
N
T2N(ax) = I
n0
n T2 n ( x ) = I0T0(x)+ I1T2(x) + … + INT2N (x) (22)
Ta h·y kh¶o s¸t çc ph¬ng tr×nh trªn. Ch¼ng h¹n xÐt (21). VÕ tr¸i lµ mét ®a
thøc Trªbsep bËc 2N-1 argumen lµ ax, cßn vÕ ph¶i lµ mét tæng cña çc ®a thøc
bËc thay ®æi tõ 1 ®Õn 2N – 1, ®èi sè lµ x.
Khai triÓn çc ®a thøc cña vÕ ph¶i díi d¹ng (1) sau ®ã ta so s¸nh hÖ sè cña
çc sè h¹ng cã luü thõa cïng bËc ë hai vÕ cña ph¬ng tr×nh ta sÏ nhËn ®îc mét lo¹t
çc ph¬ng tr×nh míi mµ sè çc ph¬ng tr×nh nµy ®óng b»ng sè çc hÖ sè biªn ®é
cÇn x¸c ®Þnh. Gi¶i hÖ thèng ph¬ng tr×nh trªn ta sÏ ®i ®Õn çc c«ng thøc sau
®©y ®Ó x¸c ®Þnh çc hÖ sè biªn ®é.
Khi M = 2N
N
 2 N  1 k  N  2!
   1 N k
In = a 2 k 1
k n (k  n)!(k  n  1)!( N  k )!
n = 1, 2,…, N (23)
Khi M = 2N + 1
N
2 N  k  N  1!
   1 N k
In = a 2k
k n (k  n)!( k  n)!( N  k )!
n = 0, 1, 2,…, N (24)
Theo (23, 24) ta cã thÓ tÝnh hÖ sè biªn ®é dßng trong çc phÇn tö bøc x¹
®Ó nhËn ®îc ®å thÞ ph¬ng híng tèi u. Tuy nhiªn, tÝnh theo çc c«ng thøc trªn
kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n, nhÊt lµ khi M kh¸ lín.
Khi M > 24 cã thÓ tÝnh dßng trong çc phÇn tö theo c«ng thøc gÇn ®óng.
HÖ sè biªn ®é dßng cña çc phÇn tö, trõ phÇn tö ë 2 ®Çu ngoµi cïng cña d·y.
345
2
  2rn  4  2rn 
2

In =  
C   D    1 (25)
  L   L  
Trong ®ã:
L: lµ ®é dµi tæng céng cña hÖ thèng.
rn: lµ kho¶ng çch tõ gèc to¹ ®é ®Õn phÇn tö thø n
1
C = 0,0861 arc ch  - 0,228
1
D = 0,225 arc ch  - 0,24
Víi  lµ møc t¬ng ®èi cña bøc x¹ phô.

HÖ sè biªn ®é dßng cña phÇn tö ngoµi cïng cña d·y lµ:
a2
Khi M = 2N I N  I N 1 (26)
(2 N  1)(a 2  1)
a2
Khi M = 2N-1 I N  I N 1 (27)
2 N ( a 2  1)
Trong çc c«ng thøc trªn a lµ mét tham sè x¸c ®Þnh tõ çc yªu cÇu cho tríc
cña ®å thÞ ph¬ng híng nh møc bøc x¹ phô, hoÆc ®é réng çnh chÝnh víi sè
phÇn tö cña hÖ thèng x¸c ®Þnh.
- VÝ dô khi cho tríc møc bøc x¹ phô  ta sÏ x¸c ®Þnh ®îc tham sè a tõ hÖ
thøc (18):
1
 
Tm ( a )
Sau khi x¸c ®Þnh Tm(a) cã thÓ tÝnh a theo ®å thÞ hoÆc theo c«ng thøc sau:
1
Tm(a) = ch  m arc cha  

1 1
Ta cã a = ch  marcch  (28)
m 
- Khi cho tríc to¹ ®é réng çnh chÝnh theo møc 0 (gi¶ sö lµ 2Δ0) th× a sÏ ®îc
x¸c ®Þnh tõ (16). NÕu chó ý r»ng híng cùc ®¹i cña gi¶n ®å híng lµ híng ph¸p

tuyÕn cña hÖ,   , th× híng 0 ®Çu tiªn ®îc x¸c ®Þnh bëi
2
346

0   0
2
Do ®ã cos0 = sin Δ0 . Theo (16) ta cã:
 kd  1 
x 0  cos sin  0   cos
 2  a 2m
Tõ ®©y ta rót ra

cos
a 2m
 kd 
(29)
cos sin  0 
 2 
Çc c«ng thøc (28) vµ (29) cho phÐp x¸c ®Þnh tham sè a vµ tõ ®ã x¸c ®Þnh
®îc çc hÖ sè biªn ®é dßng ph©n bè trªn hÖ thèng ®Ó nhËn ®îc ®å thÞ ph¬ng
híng tèi u.
Quan hÖ cña a víi  vµ 2Δ0 ®îc biÓu thÞ trªn ®å thÞ h×nh vÏ sau.
Δ00 lµ mét nöa ®é réng çnh chÝnh khi dßng trong hÖ thèng ph©n bè ®Òu,
cßn Δ0 lµ nöa ®é réng çnh chÝnh khi ph©n bè dßng trong hÖ thèng lµ tèi u. Tõ
2 ®å thÞ trªn ta thÊy r»ng khi cÇn gi¶m møc bøc x¹ phô th× ®é réng çnh chÝnh
sin  0
l¹i t¨ng ( gi¶m  a t¨ng  sin  t¨ng). Muèn cho ®é réng çnh chÝnh t¨ng
00
347
Ýt khi gi¶m bøc x¹ phô, th× sè phÇn tö ph¶i t¨ng. C¨n cø vµo çc ®å thÞ trªn cã
thÓ chän sè phÇn tö bøc x¹ cña hÖ khi cho tríc møc bøc x¹ phô hoÆc cho tríc ®é
réng çnh chÝnh.
Díi ®©y chóng t«i ®a ra mét vÝ dô cô thÓ vÒ bµi to¸n thiÕt lËp anten cã
®å thÞ ph¬ng híng tèi u. XÐt cho hÖ chÊn tö ®ång pha ®Æt trªn mét ®êng
th¼ng, çch ®Òu nhau víi kho¶ng çch gi÷a çc chÊn tö liªn tiÕp lµ d. Sè chÊn
tö lµ M = 2N = 8 (N = 4). Ta ph¶i x¸c ®Þnh hÖ sè biªn ®é dßng trªn çc
chÊn tö ®Ó hÖ cã ®Æc trng híng tèi u: cã møc bøc x¹ phô  = 0,1 (-20db), ®é
réng çnh chÝnh cùc tiÓu.
BËc cña ®a thøc Tsebsep ®Ó biÓu diÔn hµm ®Æc trng híng tèi u lµ:
m = 2N – 1 = 7
Víi ®èi sè ax ta cã thÓ viÕt T7(ax):

T7(ax) = 64a7x7 – 112a5x5 + 56a3x3 – 7ax
Ta tÝnh tham sè a theo gi¸ trÞ  cho tríc:
1
 = T ( a ) = 0,1  T7(a) = 10
7
Tõ ®©y x¸c ®Þnh ®îc a = 1,09.

Thay gi¸ trÞ cña a vµo biÓu thøc T7(ax):
T7(1,09x) = 125x7 – 180x5 + 73,5x3 – 7,7x
Hµm ph¬ng híng cña hÖ ®îc biÓu diÔn bëi tæng cña çc ®a thøc trebsep.
Sau khi triÓn khai vµ rót gän ta cã
f(x) = I1x + I2(4x3-3x) + I3(16x5 – 20x3 + 5x) + I4(64x7 – 112x5 +56x3– 7x)
Hay:
f(x) = (I1 – 3I2 + 5I3 – 7I4)x + (4I2 – 20I3 + 56I4)x3 + (16I3 – 112I4)x5 + 64I4x7
§Ó cã ®îc d¹ng tèi u th× f(x) ph¶i cã d¹ng T 7(1,09x). C©n b»ng vÕ ph¶i cña
2 biÓu thøc f(x) vµ T 7(1,09x) råi so s¸nh çc hÖ sè cña çc ®èi sè x cã cïng bËc,
ta sÏ cã hÖ ph¬ng tr×nh sau:
64I4 = 125
16I3 – 112I4 = -180
348
4I2 – 20I3 + 56I4 = 73,5
I1 – 3I2 + 5I3 – 7I4 = -7,7
Gi¶i hÖ thèng ph¬ng tr×nh trªn khi coi dßng trong chÊn tö 1 cã ®é lín b»ng
1 ®¬n vÞ, ta nhËn ®îc biªn ®é t¬ng ®èi cña dßng trªn çc chÊn tö:
I1 = 1, I2 = 0,955, I3 = 0,74, I4 = 0,595
Ph©n bè biªn ®é dßng trong d·y chÊn tö ®îc biÓu thÞ trªn h×nh vÏ sau.
§é réng cña çnh chÝnh ®îc x¸c ®Þnh nh sau:

2 1  
sinΔ0 = arc cos cos 
kd a 2m 

Thay d = ; a = 1,09; m = 7 ta sÏ cã Δ0 = 180.
2
So s¸nh ®å thÞ ph¬ng híng cña anten cã biªn ®é dßng ph©n bè ®Òu (®êng
chÊm chÊm) vµ ®å thÞ ph¬ng híng tèi u d¹ng trebsep ta thÊy trong trêng hîp 1
mói phô lín h¬n kho¶ng 2 lÇn so víi trêng hîp 2.
349
14.4. Tæng hîp kÕt cÊu anten
Trong phÇn trªn chóng ta ®· kh¶o s¸t bµi to¸n tæng hîp anten – tøc lµ t×m
çc quy luËt ph©n bè biªn ®é – pha cña nguån trªn anten ®Ó cã thÓ nhËn ®îc
®Æc trng híng cho tríc. Trong phÇn nµy chóng ta kh¶o s¸t vÊn ®Ò thùc hiÖn
çc gi¶i ph¸p kü thuËt ®Ó t¹o ra ®îc çc ph©n bè biªn ®é – pha cña nguån trªn
anten. Chóng ta hiÓu nguån ë ®©y cã thÓ lµ dßng, ®iÖn ¸p hoÆc lµ trêng trªn
mÆt cña anten mµ sù bøc x¹ cña chóng sÏ t¹o nªn trêng bøc x¹ trong vïng xa cña
anten.
Trong trêng hîp hÖ anten bao gåm çc yÕu tè rêi r¹c, ®îc s¾p xÕp theo
nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh trong kh«ng gian th× cã thÓ cÊp ®iÖn cho chóng
mét çch riªng rÏ. Khi ®ã cã thÓ dïng çc bé chia c«ng suÊt, çc bé dÞch pha
®Ó ph©n phèi c«ng suÊt cho çc yÕu tè vµ t¹o ra ®îc ph©n bè biªn ®é – pha
mong muèn.
Trong trêng hîp anten lµ nh÷ng hÖ liªn tôc, ta xem mçi vi ph©n chiÒu dµi
hay vi ph©n diÖn tÝch lµ mét yÕu tè cña anten. Trêng hîp nµy çc anten thêng
®îc kÝch thÝch mét çch liªn tôc bëi sãng ®iÖn tõ. ThÝ dô nh çc anten mÆt
thêng gÆp trong d¶i sãng siªu cao tÇn. Khi ®ã ®Ó thùc hiÖn çc quy luËt ph©n
bè cÇn cã cña trêng cÇn ph¶i tiÕn hµnh tæng hîp kÕt cÊu anten. Tøc lµ ph¶i x¸c
®Þnh kÕt cÊu cña anten sao cho nã cã thÓ biÕn ®æi sãng kÝch thÝch s¬ cÊp
350
thµnh sãng thø cÊp cã ph©n bè biªn ®é – pha trªn anten nh ta mong muèn. Sãng
s¬ cÊp vµ thø cÊp trong trêng hîp tæng qu¸t c¬ thÓ lµ sãng ph¼ng hay sãng
mÆt. Sau ®©y chóng ta kh¶o s¸t bµi to¸n tæng hîp kÕt cÊu ®èi víi hai lo¹i s¬
®å anten trªn.
NhiÖm vô cña bµi to¸n tæng hîp kÕt cÊu lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc d¹ng h×nh
häc cña kÕt cÊu vµ çc th«ng sè ®iÖn cña kÕt cÊu Êy sao cho nã cã kh¶ n¨ng
biÕn ®æi sãng s¬ cÊp thµnh sãng thø cÊp tho¶ m·n hµm ph©n bè biªn ®é – pha
cho tríc trªn anten.
NÕu kÕt cÊu cã çc th«ng sè ®ång nhÊt th× sãng s¬ cÊp hoÆc lµ ®îc duy
tr× vµ truyÒn lan däc theo kÕt cÊu Êy (trêng hîp kÕt cÊu lµm nhiÖm vô ®Þnh
híng) hoÆc lµ sãng s¬ cÊp sÏ biÕn ®æi híng truyÒn lan nhng b¶o toµn ®ùc
tÝnh (trêng hîp kÕt cÊu lµm nhiÖm vô ph¶n x¹).
§Ó cã thÓ t¹o ra ®îc sãng thø cÊp t¬ng øng víi ®Æc trng híng cho tríc, sãng
s¬ cÊp cÇn ®îc biÕn ®æi thµnh mét tæ hîp sãng thø cÊp cã çc th«ng sè kh¸c
nhau.
§Æc tÝnh c¬ b¶n cña anten sãng mÆt vÒ c¬ b¶n ®îc x¸c ®Þnh bëi vËn tèc
pha cña sãng mÆt (hoÆc bëi h»ng sè pha h). Khi cã sù chång chÊt cña mét sè
sãng mÆt víi çc h»ng sè pha kh¸c nhau trªn anten sÏ dÉn ®Õn sù chång chÊt tr-
êng bøc x¹ ®îc t¹o bëi çc sãng Êy ë vïng xa, vµ vÒ nguyªn t¾c cã thÓ t¹o thµnh
®å thÞ ph¬ng híng nh ta yªu cÇu.
Mét nhãm n sãng mÆt trªn anten cã thÓ ®îc coi t¬ng ®¬ng víi mét sãng
mÆt cã biªn ®é vµ vËn tèc pha biÕn ®æi däc kÕt cÊu. V× vËy anten thiÕt lËp
theo nguyªn lý trªn cßn ®îc gäi lµ anten sãng mÆt cã ®iÒu chÕ vËn tèc pha.
Tæ hîp sãng mÆt víi çc th«ng sè kh¸c nhau cã thÓ nhËn ®îc tõ mét sãng
mÆt s¬ cÊp cã th«ng sè nhÊt ®Þnh b»ng çch biÕn ®æi mét trong çc th«ng sè
®iÖn nµo ®ã cña bÒ mÆt kÕt cÊu. VÝ dô biÕn ®æi trë kh¸ng mÆt biÕn ®æi
hÖ sè chËm cña kÕt cÊu, v.v…
Khi gi¶i quyÕt bµi to¸n tæng hîp kÕt cÊu, mét trong nh÷ng yªu cÇu ®Æc
biÖt quan träng lµ lêi gi¶i t×m ®îc ph¶i cã kh¶ n¨ng dÔ dµng thùc hiÖn trong
thùc tÕ, vÝ dô trë kh¸ng bÒ mÆt anten ph¶i t×m ®îc díi d¹ng thuÇn kh¸ng
351
(Rs = 0  Zs = jXs). Khi Êy viÖc thiÕt lËp anten cã thÓ thùc hiÖn b»ng çc kÕt
cÊu h×nh häc ®¬n thuÇn.
Kh¶o s¸t bµi to¸n tæng hîp anten sãng mÆt ®èi víi kÕt cÊu ph¼ng cho thÊy
r»ng ®iÒu kiÖn thuÇn kh¸ng cña trë kh¸ng mÆt kh«ng ph¶i ®îc thùc hiÖn víi
bÊt kú mét ph©n bè trêng nµo mµ chØ ®îc thùc hiÖn víi mét sè d¹ng ph©n bè
nhÊt ®Þnh. §Ó gi¶m bít sù h¹n chÕ nµy cã thÓ thay kÕt cÊu ph¼ng bëi kÕt cÊu
biÕn ®æi, nghÜa lµ kÕt cÊu mµ to¹ ®é x cña çc ®iÓm n»m trªn bÒ mÆt cña
nã sÏ lµ mét hµm sè theo Z x = x(z).
H×nh vÏ díi lµ mét vÝ dô vÒ viÖc thay thÕ kÕt cÊu r·nh trªn mÆt ph¼ng
b»ng kÕt cÊu r·nh trªn mÆt cong.
KÕt cÊu r·nh trªn mÆt ph¼ng KÕt cÊu r·nh trªn mÆt cong
Gi¶ sö nguån trêng t¹o ra (gÇn bÒ mÆt kÕt cÊu) sãng TM cã çc thµnh
phÇn Ex, Ez, Hy. Trë kh¸ng bÒ mÆt cña kÕt cÊu sÏ lµ mét hµm sè cña hai to¹ ®é
z vµ x = x0(z) ký hiÖu lµ zs|x, x0 (z)|.
Theo ®Þnh nghÜa, trë kh¸ng bÒ mÆt lµ tû sè cña hai thµnh phÇn tiÕp
tuyÕn ®iÖn vµ tõ trêng trªn bÒ mÆt cña kÕt cÊu.
Et
Zs[z, x0(x)] = H
y
Trong ®ã Et lµ thµnh phÇn tiÕp tuyÕn cña ®iÖn trêng víi mÆt x=x0(z).
NÕu gäi  lµ ®é tiÕp tuyÕn cña ®êng cong x=x0(z) t¹i ®iÓm kh¶o s¸t th×
thµnh phÇn ®iÖn trêng tiÕp tuyÕn t¹i ®ã sÏ b»ng.
Et |x=xo (z) = Ez cos + Ex sin
ë ®©y
1
cos = x' ( z )  1
2
0
352
x'0 ( z )
sin =
x ' 02 ( z )  1
Ta cã
Ez cos   Ex sin 
zS[z, x0(x)] = t¹i x = x0(z)
Hy
Ex vµ Ez cã quan hÖ víi Hy bëi ph¬ng tr×nh macxoen

 j H y 
Ez  
 0 x 

j H y 
Ex 
 0 z 

k
Thay hai biÓu thøc trªn vµo biÓu thøc zS vµ chó ý r»ng 0 = W ta cã:
0
H y
H y x'0 ( z ) 
W x
zS[z, x0(z)] = j k0 z
t¹i x = x0(z)
Hy x' ( z )  1
2
0
Trong biÓu thøc Hy trong trêng hîp tæng qu¸t lµ mét sè phøc:
Hy[z, x0(z)] = A[x, z0(z)] + jB[z, x0(z)]
Trong ®ã A, B lµ çc hµm thùc, biÕn sè z.
Thay Hy biÓu thÞ bëi c«ng thøc trªn vµo ZS ta cã.
 A A   B B 
 z x '0 ( z )  z   j  x '0 ( z )  
 z z 
zS[z, x0(z)] =
( A  jB) x '0 ( z )  1
2
Tõ ®©y ta rót ra ®îc ®iÒu kiÖn ®Ó biÓu thøc trªn lµ thuÇn kh¸ng:
A B
B A
x x
x'0(z) = A B t¹i x = x0(z) (30)
B A
z z
Khi thùc hiÖn ®îc ®iÒu kiÖn trªn th× trë kh¸ng mÆt sÏ lµ thuÇn kh¸ng vµ
hµm ph©n bè cña nã ®îc x¸c ®Þnh bëi:
 A B  A B
 z A  z B  x '0 ( z )  z A  z B
Zs = jXs[z, x0(z)] = j W0 (31)
k  A2  B 2  x '20 ( z )  1
BiÓu thøc (30) cña x'0(z) chÝnh lµ ®¹o hµm theo z cña ph¬ng tr×nh ®êng
cong cña bÒ mÆt kÕt cÊu. Gi¶i ph¬ng tr×nh vi ph©n nµy sÏ x¸c ®Þnh ®îc hµm
biÕn d¹ng cña bÒ mÆt kÕt cÊu (hµm x0(z)).
353
¸p dông hai c«ng thøc (30) vµ (31) ta cã thÓ gi¶i quyÕt bµi to¸n tæng hîp
kÕt cÊu, nghÜa lµ x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh vµ çc tham sè h×nh häc cña kÕt cÊu
cho phÐp biÕn ®æi sãng kÝch thÝch s¬ cÊp thµnh çc sãng thø cÊp tho¶
m·n yªu cÇu cho tríc.
Sù biÕn ®æi trë kh¸ng bÒ mÆt anten trong thùc tÕ cã thÓ thùc hiÖn ®îc
theo nhiÒu çch kh¸c nhau. VÝ dô khi dïng kÕt cÊu kim lo¹i cã r·nh ngang cã
thÓ biÕn ®æi trë kh¸ng bÒ mÆt b»ng çch biÕn ®æi ®é s©u cña r·nh. §iÒu
nµy ®îc gi¶i thÝch nÕu coi r·nh kim lo¹i t¬ng ®¬ng víi mét ®o¹n d©y song
hµnh ng¾n m¹ch ®Çu cuèi. Khi Êy trë kh¸ng vµo cña r·nh sÏ lµ mét diÖn kh¸ng
thuÇn, cã gi¸ trÞ phô thuéc vµo ®é s©u cña r·nh.
Zab = j  tg kΔ
Trong ®ã  lµ trë kh¸ng sãng cña ®êng d©y song hµnh t¬ng ®¬ng.
Trong trêng hîp dïng kÕt cÊu ®iÖn m«i trªn nÒn kim lo¹i th× cã thÓ biÕn
®æi trë kh¸ng mÆt b»ng çch biÕn ®æi ®é dµy líp ®iÖn m«i.
TrÞ sè trë kh¸ng mÆt cã quan hÖ víi th«ng sè cña sãng chËm truyÒn lan däc
theo nã. VÝ dô ®èi víi sãng TM th× thµnh phÇn tõ trêng
Hy = H0e-px-jhz (32)
Theo hÖ thøc gi÷a çc thµnh phÇn cña trêng ta cã
jp
Ez =  H0e-px-jhz (33)
0
ë ®©y p = h2  k 2
h - lµ hÖ sè pha cña sãng chËm.

Trë kh¸ng mÆt cña kÕt cÊu theo ®Þnh nghÜa b»ng
E p p
ZS = H  j   jW0 k
z
y 0
354
2
h
ZS = jW0   1
k
h
Trong ®ã lµ hÖ sè chËm cña sãng, hay cßn gäi lµ hÖ sè lµm chËm
k
cña kÕt cÊu.
Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng kÕt qu¶ nhËn ®îc khi gi¶i quyÕt bµi to¸n
tæng hîp kÕt cÊu nªu ë trªn cã thÓ ¸p dông réng r·i ®èi víi çc kÕt cÊu mµ ®iÒu
kiÖn bê cña nã ®îc x¸c ®Þnh bëi trë kh¸ng mÆt, còng nh çc kÕt cÊu lµm chËm
nãi chung mµ ®Æc tÝnh cña nã ®îc x¸c ®Þnh bëi hÖ sè chËm cña sãng truyÒn
lan däc theo nã. Khi Êy, quy luËt biÕn ®æi trë kh¸ng mÆt nhËn ®îc trong bµi
to¸n tæng hîp kÕt cÊu theo ®å thÞ ph¬ng híng cho tríc sÏ ®îc thùc hiÖn bëi sù
biÕn ®æi hÖ sè lµm chËm cña kÕt cÊu, nghÜa lµ biÕn ®æi vËn tèc pha cña
sãng chËm. V× vËy çc anten ®îc thiÕt lËp theo nguyªn lý trªn vÉn cßn ®îc gäi
lµ anten sãng chËm cã ®iÒu biÕn vËn tèc pha.
Quy luËt biÕn ®æi hÖ sè lµm chËm däc theo kÕt cÊu ®îc x¸c ®Þnh theo
hµm sè sau (theo 31) vµ
  A B   A B  
  A B  x '0 ( z )   A B
h   z z   x x  
 z, x0 ( z )  1   (34)
k  k 2  A2  B 2  x '20 ( z )  1 
 
Sau ®©y chóng ta xÐt mét vÝ dô cô thÓ:
1. Bµi to¸n tæng hîp kÕt cÊu biÕn ®æi phæ kh«ng gian cña sãng ®iÖn tõ
(hay bµi to¸n tæng hîp anten mÆt ph¶n x¹ theo ph©n bè trêng cho tríc ë gÇn
mÆt anten).
Gi¶ sö cã mét sãng ph¶n x¹ s¬ cÊp truyÒn theo trôc z, ph¶n x¹ trªn, ph¶n x¹
trªn mét mÆt cong ®Ó hiÖu chØnh híng bøc x¹ cã t©m trïng víi gãc to¹ ®é.
MÆt hiÖu chØnh bøc x¹ cã nhiÖm vô biÕn ®æi phæ kh«ng gian cña sãng s¬
cÊp ®Ó t¹o thµnh sãng bøc x¹ thø cÊp víi phæ kh«ng gian cho tríc.
355
Nh vËy mÆt ph¶n x¹ hiÖu chØnh ë ®©y kh«ng chØ ®¬n thuÇn ph¶n x¹
n¨ng lîng cña sãng s¬ cÊp mµ cßn biÕn ®æi nã. S¬ ®å biÕn ®æi d¹ng sãng nh
trªn h×nh vÏ.
Trong trêng hîp tæng qu¸t sãng s¬ cÊp cã thÓ cã ph©n bè biªn ®é – pha tuú ý
theo trôc x vµ cã thÓ ®îc biÓu diÔn díi d¹ng tæng v« h¹n cña çc sãng ph¼ng
kh«ng ®ång nhÊt theo chuçi Furiª.

H y(1)   Cn e  jn c osna1 xe  jkz (35)
n 0
NÕu ph©n bè biªn ®é trêng cña sãng s¬ cÊp kh«ng cã çc ®ét biÕn mµ
tho¶i ®Òu theo x th× cã thÓ biÓu thÞ hµm ph©n bè biªn ®é díi d¹ng tæng h÷u
h¹n çc hµm ®iÒu hoµ. Khi Êy (35) sÏ cã d¹ng sau:
N
H y(1)   Cn e  jn c osna1 xe  jkz (36)
n 0
Trêng cña sãng thø cÊp trong trêng hîp tæng qu¸t còng cã thÓ ®îc biÓu thÞ
díi d¹ng t¬ng tù. ë ®©y, nÕu gi¶ thiÕt kh«ng cã sù mÐo pha (n = 0) th× biÓu
thøc cña nã cã d¹ng:
N
H y(2)   Dn cosna2 ze  jkx (37)
n 0
BiÓu thøc (37) víi çc quan hÖ nhÊt ®Þnh cña çc hÖ sè biªn ®é D n sÏ biÓu
thÞ çc quy luËt ph©n bè biªn ®é kh¸c nhau cña sãng thø cÊp. Quan hÖ gi÷a hÖ
sè biªn ®é cña sãng s¬ cÊp vµ thø cÊp (C n vµ Dn) ®îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn
c©n b»ng c«ng suÊt, nghÜa lµ coi n¨ng lîng ®îc b¶o toµn khi biÕn ®æi d¹ng
sãng. §iÒu kiÖn nµy cã thÓ ®îc viÕt díi d¹ng:
j H y j H y
x1 (1) z1 (2)

 x1
Re
 0 z
H y(1) dx   Re
 z1
 0 x
H y(2) dz (38)
§Ó vÝ dô, chóng ta xÐt mét sè trêng hîp riªng ®èi víi çc yªu cÇu kh¸c nhau
cña mÆt hiÖu chØnh.
356
a) MÆt hiÖu chØnh ®¬n thuÇn bøc x¹ l¹i mµ kh«ng hiÖu chØnh phæ
Cho C n = Dn ; a1 = a2 ; n = 0
Tõ (30) ta x¸c ®Þnh ®îc ph¬ng tr×nh mÆt hiÖu chØnh x0 = z, vµ tõ (31) ta
x¸c ®Þnh ®îc hµm ph©n bè trë khn¸g mÆt ZS[z, x0(z)] = 0. KÕt qu¶ trªn cho
thÊy r»ng trong trêng hîp bøc x¹ l¹i ®¬n thuÇn (ph¶n x¹), mÆt hiÖu chØnh lµ
mét mÆt ph¼ng cã ®é dÉn ®iÖn cao.
b) MÆt hiÖu chØnh biÕn ®æi phæ biªn ®é cña sãng s¬ cÊp.
Gi¶ sö sãng s¬ cÊp cã trêng ®îc biÓu thÞ b»ng hµm sè
 3    3    jkz
H y(1)  C 0 cos x   cos 3 x  e (39)
  4 x1   4 x1 
MÆt hiÖu chØnh lµm nhiÖm vô biÕn ®æi sãng s¬ cÊp (39) thµnh sãng thø
cÊp cã d¹ng:
  
H y(2)  D0 1  cos z  e  jkz (40)
 z1 
§å thÞ ph©n bè biªn ®é cña sãng s¬ cÊp vµ thø cÊp ë trªn anten ®îc vÏ trªn
h×nh sau.
Ph©n bè trêng cña sãng s¬ cÊp Ph©n bè trêng cña sãng thø cÊp
§Ó nhËn ®îc kÕt cÊu biÕn ®æi biªn ®é cña sãng s¬ cÊp theo yªu cÇu nh
®· nªu ta cÇn tÝnh to¸n theo çc c«ng thøc (30) vµ (31). Trong ®ã H y ®îc thay
357
bëi (35) vµ (40). Ta sÏ cã ph©n bè trë kh¸ng bÒ mÆt vµ d¹ng h×nh häc cña bÒ
mÆt hiÖu chØnh vÏ ë h×nh sau.
358
Ch¬ng 15
Anten gia c«ng tÝn hiÖu
15.1. nguyªn lý chung

HiÖn nay, trong nhiÒu thiÕt bÞ anten hiÖn ®¹i ngêi ta ®· dïng çc ph-
¬ng ph¸p gia c«ng tÝn hiÖu nhËn ®îc tõ anten. Çc ph¬ng ph¸p nµy nh»m
tèi u ho¸ ho¹t ®éng cña anten. ë ®©y anten cïng çc thiÕt bÞ gia c«ng tÝn
hiÖu ®îc xem nh mét kh©u cña thiÕt bÞ thu – nã lµ nh÷ng bé läc kh«ng
gian – tÇn sè. Chóng ta hiÓu tèi u ho¸ ho¹t ®éng cña anten lµ lµm t¨ng lîng
tin tøc nhËn ®îc sau mét thêi gian quan s¸t nhÊt ®Þnh, hay nãi çch kh¸c lµ
lµm t¨ng tèc ®é nhËn tin. Trong mét sè s¬ ®å ngêi ta dïng çc ph¬ng ph¸p
biÕn ®æi phi tuyÕn, cßn trong mét sè s¬ ®å kh¸c, ng êi ta dïng biÖn ph¸p
më réng phæ cña tÝn hiÖu vµ dïng çc ph¬ng ph¸p gia c«ng t¬ng quan hoÆc
®iÒu chÕ theo thêi gian.
Mçi mét ph¬ng ph¸p gia c«ng ®Òu cã nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm
riªng. PhÇn lín çc ph¬ng ph¸p gia c«ng phi tuyÕn ®Òu thùc hiÖn nh©n çc
tÝn hiÖu vµ ®iÒu ®ã ®· dÉn ®Õn lµm t¨ng tÝnh ®Þnh h íng cña çc hÖ
anten vµ kh¾c phôc ®îc sù bÊt ®Þnh do sù xuÊt hiÖn çc cùc ®¹i phô trong
thõa sè tæ hîp cña hÖ. Nhng chóng l¹i lµm gi¶m hÖ sè khuÕch ®¹i cña
anten, lµm xÊu kh¶ n¨ng ph©n gi¶i khi cã nhiÒu môc tiªu cïng xuÊt hiÖn vµ
lµm gi¶m tØ sè tÝn trªn t¹p.
15.2. Anten cã çc tham sè

®îc ®iÒu chÕ theo thêi gian
Néi dung chñ yÕu cña ph¬ng ph¸p nµy lµ mét trong çc tham sè cña
anten (ch¼ng h¹n nh kÝch thíc hoÆc d¹ng cña mÆt më, ph©n bè biªn ®é
pha v.v) bÞ biÕn thiªn tuÇn hoµn theo thêi gian víi tÇn sè . Khi ®ã ®Æc
trng híng cña anten lµ mét hµm cña thêi gian vµ cã thÓ biÓu diÔn d íi d¹ng
chuçi Furiª.
f(',t) = A[f 0('') + f1(') cost + … + fn(') cos nt + …] e j t
0
ë ®©y:
fn(') lµ çc ®Æc trng híng kh«ng gian cã d¹ng kh¸c nhau;
 - lµ tÇn sè ®iÒu chÕ;
0 - TÇn sè cña sãng mang, ®ång thêi 0 >> .
359
Nh vËy râ rµng lµ ph¬ng ph¸p quÐt çnh sãng th«ng thêng b»ng çch
biÕn thiªn ph©n bè pha trªn mÆt më lµ mét trêng hîp riªng cña ph¬ng ph¸p
®iÒu chÕ, theo thêi gian.
Do mçi mét ®Æc trng híng fn(') liªn quan ®Õn mét tÇn sè x¸c ®Þnh
0 + n cho nªn tÝn hiÖu ph¸t (hay thu) lµ mét phæ tÇn 0, 0 + ,
0 + 2, …
Sau khi biÕn ®æi tÇn sè, mçi mét hµi ®îc t¸ch riªng b»ng çc bé läc vµ
do ®ã mçi mét ®Æc trng híng fn(') cã thÓ ®îc dïng ®Ó nhËn çc tin tøc
(ch¼ng h¹n t×m kiÕm, b¸m s¸t ®ång thêi nhiÒu môc tiªu).
+ Ta h·y xÐt trêng hîp 1 hÖ tuyÕn tÝnh giai ®o¹n ®îc ®iÒu chÕ bëi
xung ch÷ nhËt.
Sù ®iÒu chÕ dÉn tíi viÖc nèi liªn tiÕp tõng yÕu tè cña dµn trong
kho¶ng thêi gian T/N. ë ®©y T lµ chu kú ®iÒu chÕ, N lµ sè yÕu tè cña
dµn.
Cã thÓ chøng minh r»ng khi ®ã sù ph¸t x¹ cña anten cã thÓ ®îc biÓu
diÔn díi d¹ng tËp hîp cña çc ®Æc trng híng f n('). Mçi mét ®Æc trng nµy
2n
cã mét cùc ®¹i theo híng 'n = arcsin vµ liªn quan víi tÇn sè 0 +
N
n (h×nh vÏ díi). V× vËy b»ng çc bé läc t¬ng øng ta cã thÓ t¸ch riªng çc
hµi vµ anten cã thÓ ph¸t hiÖn môc tiªu trong toµn bé h×nh qu¹t víi mét kh¶
n¨ng ph©n gi¶i x¸c ®Þnh.
360
Cã thÓ cã çc ph¬ng ph¸p ®iÒu chÕ thêi gian kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n cã
thÓ dïng çc thiÕt bÞ chuyÓn m¹ch dïng b¸n dÉn hoÆc pherit ®iÒu khiÓn
b»ng ®iÖn ®Ó nèi liªn tiÕp çc phÇn tö bøc x¹ víi m¸y ph¸t. Ph¬ng ph¸p
nµy còng ®îc dïng trong çc dµn anten 2 chiÒu. Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p
nµy lµ xuÊt hiÖn sai sè x¸c ®Þnh híng khi cã sù thay ®æi tÇn sè v× bÊt cø
lý do g× (ch¼ng h¹n khi cã hiÖu øng doppler).
- Ph¬ng ph¸p ®iÒu chÕ theo thêi gian cßn cã thÓ dïng ®Ó lµm gi¶m
møc çc çnh phô. Khi thay ®æi tuÇn hoµn chiÒu dµi L cña anten (ch¼ng
h¹n b»ng çch nèi, ng¾t lÇn lît çc phÇn tö ph¸t x¹ ë biªn) theo quy luËt.
L(t) = L0[1 + BT(t)]
ë ®©y T(t) lµ hµm tuÇn hoµn theo thêi gian.
§Æc trng híng ë tÇn sè mang cã d¹ng
sin(kL0 sin  )
F0(') = cos(kL0 B sin  )
kL0 sin  
Víi gi¸ trÞ tèi u Bopt  0,25. Møc cña çc c¹nh phô cña anten ®ång biªn
gi¶m tõ -13db xuèng -23db do xuÊt hiÖn thªm thõa sè cos (kB 0sin') trong
hµm ®Æc trng híng.
15.3. Tæng hîp logic ®Æc trng híng
§Ó tæng hîp ®îc çc ®Æc trng híng cã d¹ng phøc t¹p thêng gÆp ph¶i çc
khã kh¨n liªn quan víi tÝnh siªu híng. Nh÷ng khã kh¨n nµy cã thÓ kh¾c phôc
®îc b»ng ph¬ng ph¸p tæng hîp logÝc. NÕu so s¸nh biªn ®é tÝn hiÖu trªn lèi
ra cña 2 anten vµ chän lÊy tÝn hiÖu nµo lín nhÊt hoÆc nhá nhÊt, ta cã thÓ
t¹o ra çc d¹ng ®Æc trng híng ®Æc biÖt. Khi ®ã ta ph¶i dïng çc cÊu tróc
logic ®¬n gi¶n cho quyÕt ®Þnh “yes” hoÆc “no”. Tøc lµ viÖc më hoÆc lµ
®ãng m¸y thu phô thuéc vµo kÕt qu¶ so s¸nh biªn ®é cña 2 ®iÖn ¸p. ThiÕt
bÞ t¬ng tù nh vËy còng cßn ®îc dïng c¶ trong çc hÖ thèng thu ph©n tËp cã
lùa chän tù ®éng. Khi tæng hîp ®Æc trng híng tõ nhiÒu anten sÏ ®ßi hái çc
thiÕt bÞ logic phøc t¹p h¬n.
Tæng hîp logic cã thÓ t¹o ra çc ®Æc trng híng cã d¹ng phøc t¹p, cã thÓ
dïng ®Ó khö çc çnh sãng phô, çnh sãng sau, t¹o ®Æc tr ng híng nhän vµ
nhiÒu môc ®Ých kh¸c.
361
VÝ dô anten c¬ b¶n 1 cã ®Æc trng híng nhän nhng cã nhiÒu çnh phô
(h×nh a). Chóng ta dïng thªm 1 anten phô 2 cã tÝnh ®Þnh h íng yÕu hoÆc lµ
v« híng. Møc thu cña anten phô lín h¬n møc thu cña anten chÝnh trong vïng
çc çnh phô (h×nh b). Ta gi¶ thiÕt r»ng thiÕt bÞ logic sÏ kho¸ m¸y thu nÕu
tÝn hiÖu tõ anten 1 nhá h¬n tõ 2 vµ sÏ më m¸y thu trong tr êng hîp ngîc l¹i.
KÕt qu¶ ta sÏ cã ®Æc trng híng chØ cã 1 çnh sãng chÝnh (h×nh c),
hoµn toµn kh«ng cã çnh phô.
NÕu dïng mét sè lín anten víi çc ®Æc trng híng kh¸c nhau cïng víi mét
sè lín cã thiÕt bÞ logic ta cã thÓ tæng hîp ®îc çc d¹ng ®Æc trng híng rÊt
kh¸c nhau.
Çc hÖ anten nµy kh¸c víi çc anten th«ng thêng ë chç nã cã chøa çc
phÇn tõ phi tuyÕn nªn hÖ sè khuÕch ®¹i bÞ gi¶m ®i nguyªn nh©n v× chØ
cã mét phÇn n¨ng lîng cña tÝn hiÖu nhËn ®îc sö dông. PhÇn cßn l¹i bÞ tiªu
hao. Trong çc anten khö çnh phô th× phÇn gi¶m hÖ sè khuÕch ®¹i kh«ng
lín l¾m v× chØ cã mét phÇn nhá n¨ng lîng tíi theo híng çnh phô cña anten
chÝnh. Tuy nhiªn trong mét sè trêng hîp kh¸c th× phÇn n¨ng lîng tiªu hao lµ
rÊt ®¸ng kÓ, v× vËy hÖ sè khuÕch ®¹i cña hÖ thèng bÞ gi¶m nhiÒu.
T¸c ®éng cña nhiÔu tíi çc hÖ anten tæng hîp logic thÓ hiÖn kh¸ phøc t¹p.
15.4. Anten t¬ng quan
Gi¶n ®å híng cña çc anten th«ng thêng (ch¼ng h¹n anten dµn), h×nh
a, ®îc h×nh thµnh do kÕt qu¶ céng tuyÕn tÝnh çc søc ®iÖn ®éng cña tÝn
362
hiÖu nhËn ®îc tõ çc yÕu tè hay çc kho¶ng kh¸c nhau trªn anten. Tøc lµ
b»ng çch gia c«ng tÝn hiÖu tuyÕn tÝnh.
Khi sö dông çc ph¬ng ph¸p gia c«ng phi tuyÕn ch¼ng h¹n nh©n, chia,
lÊy trung b×nh v.v… chóng ta cã thÓ lµm cho anten cã nh÷ng tÝnh chÊt vµ
chÊt lîng míi. Cho ®Õn nay ngêi ta vÉn cßn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó ®i tíi
hoµn thiÖn çc ph¬ng ph¸p gia c«ng phi tuyÕn.
Mét trong çc ph¬ng ph¸p gia c«ng tÝn hiÖu lµ ph¬ng ph¸p t¬ng quan,
ph¬ng ph¸p nµy ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ hÕt søc kh¶ quan vµ ® a ®Õn
nhiÒu øng dông trong kü thuËt anten hiÖn ®¹i.
Gia c«ng t¬ng quan lµ thùc hiÖn phÐp nh©n hai tÝn hiÖu u(t) vµ
u(t+) nhËn ®îc tõ 2 phÇn tö trªn anten, sau ®ã lÊy trung b×nh.
1 T
R() = u (t ).u (t   )  Tlim
 2T 
T
u (t ).u (t   ) dt
ë ®©y  lµ kho¶ng thêi gian gi÷ chËm;

d
= sin;
c
d lµ kho¶ng çch gi÷a 2 yÕu tè.
Trong çc thiÕt bÞ kü thuËt cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó thùc hiÖn çc
phÐp tÝnh t¬ng quan ®· nãi ch¼ng h¹n phÐp nh©n ®iÖn ¸p cã thÎ thùc
hiÖn trong çc bé t¸ch sãng pha. PhÐp lÊy trung b×nh cã thÓ thùc hiÖn
trong çc bé läc tuyÕn tÝnh tèi u v.v… Nguyªn lý lµm viÖc cña çc thiÕt bÞ
gia c«ng tÝn hiÖu nµy ®· ®îc tr×nh bµy trong çc tµi liÖu vÒ kü thuËt thu
tÝn hiÖu tèi u, ®iÒu khiÓn tù ®éng vµ m¸y tÝnh t¬ng tù.
¦u ®iÓm c¬ b¶n cña çc anten t¬ng quan, lµ cã thÓ lµm t¨ng ®¸ng kÓ
tÝnh ®Þnh híng víi çc kÝch thíc h÷u h¹n. HiÖn nay ngêi ta ®· ®a ra kh¸
nhiÒu s¬ ®å gia c«ng t¬ng quan. Ta h·y xÐt mét sè s¬ ®å ®iÓn h×nh.
363
H×nh 1
Trong s¬ ®å trªn ngêi ta thùc hiÖn nh©n liªn tiÕp ®iÖn ¸p cña çc tÝn
hiÖu nhËn ®îc tõ çc yÕu tè trªn anten, råi sau ®ã lÊy trung b×nh çc kÕt
qu¶ nhËn ®îc. Gi¶ sö sãng ph¼ng tíi t¹o víi ph¬ng ph¸p tuyÕn cña dµn mét
gãc . Ta lÊy pha cña tÝn hiÖu trªn yÕu tè ®Çu tiªn lµ 0. Khi ®ã gi¸ trÞ tøc
thêi cña ®iÖn ¸p trªn yÕu tè thø i lµ:
ui = cos(t + kd1isin) = cos(t + i)
ë ®©y d1i lµ kho¶ng çch gi÷a yÕu tè th× i vµ yÕu tè ®Çu tiªn.
d 1i m
i = c sin ; C = 3.10 s
8
§iÖn ¸p trªn lèi ra cña bé t¬ng quan trªn ®îc biÓu diÔn nh sau:
T
1   
u  lim T  cos   t   i   dt
T  2T
i 1 
§Ó minh ho¹ ta h·y xÐt trêng hîp dµn anten cã 2 yÕu tè. Khi ®ã:
d
n = 2; d12 = d; 1 = 0; 2 =  = sin
c
Trong trêng hîp nµy ®iÖn trªn lèi ra cña bé nh©n b»ng:
u = u 1.u2 = cost . cos (t + )
1
= [cos + cos(2t + )]
2
1
= [cos(kdsin) + cos(2t + kdsin)]
2
§iÖn ¸p ra cã 1 thµnh phÇn kh«ng ®æi vµ 1 thµnh phÇn dao ®éng víi
tÇn sè 2.
TiÕp theo nÕu thùc hiÖn läc thµnh phÇn cao tÇn (hay lÊy trung b×nh
theo thêi gian) ta cã
T
1
u  u1u 2  lim
T  2T u u
T
1 2 dt
1 1 sin(2kd sin  )
= 2 cos(kd sin  )  4 sin(kd sin  )
364
Nh vËy thµnh phÇn kh«ng ®æi cña ®iÖn ¸p trªn lèi ra cña bé t¬ng quan
nh lµ søc ®iÖn ®éng trªn lèi ra cña dµn anten 2 yÕu tè th«ng th êng nhng cã
kho¶ng çch gi÷a 2 yÕu tè lµ 2d. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ gi¶n ®å híng
cña dµn anten 2 yÕu tè çch nhau d cã gia c«ng t¬ng quan còng gièng nh
gi¶n ®å híng cña dµn anten 2 yÕu tè th«ng thêng nhng víi kho¶ng çch gi÷a
2 yÕu tè t¨ng lªn 2 lÇn (2d). Tøc lµ tÝnh ®Þnh híng cña anten t¬ng quan ®ã
t¨ng lªn.
- NÕu dµn anten cã 4 yÕu tè th× ®iÖn ¸p ra cña bé nh©n sÏ lµ:
u = u1u2u3u4 = cos(t + 1).cos(t+2).cos(t + 3).cos(t + 4)
1
= [cos(1 - 2 - 3 + 4) + cos(1 - 2 + 3 - 4)
8
+ cos(1 + 2 - 3 - 4) + cos(2t + 1 + 2+ 3 + 4 )

+ cos(2t + 1 + 2 - 3 + 4) + cos(2t + 3 + 4 - 1 + 2)
+ cos(2t + 3 + 4 + 1 - 2) +
+ cos(4t + 1 + 3 + 4)]
Gi¶ sö ta chän kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè nh sau
d12 = d23 = d, d34 = 2d. Tøc lµ
d12 = d, d13 = 2d, d 14 = 4d
Khi ®ã
1
u = [cos(kdsin) + cos(3kdsin) + cos(5kdsin) +
8
+ 2cos(2kdsin)cos(2t + kdsin) + 2cos(kdsin)cos(2t

+ 6kdsin) + cos(4t + 7kdsin)]
NÕu thùc hiÖn läc çc hµi bËc 2 vµ bËc 4 cña tÝn hiÖu (thùc hiÖn lÊy
trung b×nh), chóng ta sÏ cã:
u  u1 .u 2 .u 3 .u 4
1
= [cos(kdsin) + cos(3kdsin) + cos(5kdsin)]
8
1 sin(6kd sin  )
= 16 sin(kd sin  )
365
Nh vËy dµn anten gia c«ng t¬ng quan cã 4 yÕu tè víi kÝch thíc chung
cña c¶ dµn lµ 4d sÏ cã tÝnh ®Þnh híng t¬ng ®¬ng víi dµn anten ®ång pha
th«ng thêng cã 6 yÕu tè vµ víi kÝch thíc chung lµ 10d.
Nãi kh¸c ®i nhê gia c«ng t¬ng quan ta cã thÓ gi¶m sè yÕu tè vµ gi¶m
kÝch thíc cña dµn anten. Ch¼ng h¹n dµn t¬ng quan 4 yÕu tè víi d = 0,25 
vµ dµn anten ®ång biÕn ®ång pha th«ng thêng 5 yÕu tè cã kÝch thíc chung
D =  cã çc ®Æc trng lîng nh trªn h×nh vÏ sau.
----------: Dµn t¬ng quan d = 0,25 

………..: Dµn tuyÕn tÝnh D =  (d = 0,25  )
So s¸nh 2 gi¶n ®å ta thÊy ®Æc trng híng cña 2 dµn cã sù kh¸c nhau kh¸
râ rÖt. Khi sè lîng çc yÕu tè cµng lín th× tÝnh ®Þnh híng cña anten t¨ng lªn
cµng râ. Ch¼ng h¹n dµn t¬ng quan 6 yÕu tè t¬ng quan víi kÝch thíc chung
D = 8d t¬ng ®¬ng víi dµn th«ng thêng 15 yÕu tè víi kÝch thíc 28d. Dµn 8
yÕu tè t¬ng quan t¬ng víi D = 16d t¬ng ®¬ng víi dµn th«ng thêng 32 yÕu tè
víi D = 62d.
- B©y giê ta h·y xÐt mét s¬ ®å anten gia c«ng t¬ng quan kh¸c ®îc biÓu
diÔn trªn s¬ ®å sau:
366
H×nh 2
Trong s¬ ®å trªn ngêi ta thùc hiÖn gia c«ng t¬ng quan gi÷a tÝn hiÖu
cña yÕu tè ®Çu tiªn (ë biªn) víi tÝn hiÖu cña çc yÕu tè kh¸c råi l¹i tiÕp tôc
nh©n liªn tiÕp çc tÝn hiÖu thu ®îc. Cã thÓ biÓu diÔn to¸n häc qu¸ tr×nh
gia c«ng ®ã b»ng biÓu thøc sau:

n 1
1
T

u    lim  cos t cos(t   )dt 
i
T  2T
i 1  T
Ta h·y xÐt trêng hîp dµn cã 4 yÕu tè. Gi¶ sö d12 = d; d13 = 2d; d14 = 4d;
Khi ®ã, ta cã
1
u = cos(kdsin)cos(2kdsin) cos(4kdsin)
8
1
=
2
 cos(kdsin )  cos(3kdsin )  cos(5kdsin )  cos(7kdsin )
1 sin(8kdsin )
=
4 sin( kdsin )
Nh vËy dµn 4 yÕu tè gia c«ng

theo s¬ ®å trªn víi d = 4d cã ®Æc
trng híng t¬ng ®¬ng víi dµn th«ng
thêng 8 yÕu tè víi D = 14d. Nh vËy
víi s¬ ®å nµy ta cßn nhËn ®îc tÝnh
®Þnh híng cao h¬n so víi vÝ dô tríc
®©y.
Trªn ®å thÞ bªn biÓu diÔn sè
yÕu tè cña dµn t¬ng quan nk vµ sè
yÕu tè cña dµn tuyÕn tÝnh th«ng th-
êng nt cã ®Æc trng híng t¬ng ®¬ng
nhau.
- Ta h·y kh¶o s¸t thªm mét s¬ ®å
gia c«ng phi tuyÕn n÷a ®îc m« t¶
367
trªn h×nh vÏ sau.
H×nh 3
Trong trêng hîp nµy ngêi ta chØ dïng dµn cã 2 yÕu tè.
Sau khi gia c«ng t¬ng quan tÝn hiÖu nhËn ®îc tõ 2 yÕu tè ta cã ®iÖn ¸p u
=cos(kdsin). §iÖn ¸p nµy cïng víi ®iÖn ¸p 3,5,7… sÏ ®îc khuyÕch ®¹i vµ
1
®iÒu chØnh møc råi ®îc ®a vµo bé céng. Tøc lµ ë lèi vµo cña bé céng ta cã çc
®iÖn ¸p 1 u1 , 3 u 1 , 7 u 1 …
5 7
BiÓu thøc to¸n häc cña qu¸ tr×nh gia c«ng nµy nh sau.
2 i 1

n
1
T

u    i  lim T cos t. cos(t  kd sin  )
T  2T
i 1 
Cã thÓ ®a biÓu thøc trªn vÒ d¹ng sau.

n
   cos(kd sin  ) 2 i 1
u  i
i 1
 i cos ( 2i  1) kd sin  
= i 1
368
C«ng thøc trªn trïng víi c«ng thøc ®Æc trng híng cña dµn tèi u gåm çc yÕu
tè çch ®Òu cã sè ch½n yÕu tè vµ cã kho¶ng çch gÊp ®«i. Nh vËy chØ cÇn 2
yÕu tè, víi s¬ ®å gia c«ng tÝn hiÖu nh trªn ta cã thÓ t¹o ®îc çc ®Æc trng
híng Tsebsep cã ®Æc trng híng t¬ng ®¬ng víi ®Æc trng híng cña çc dµn anten
dµn th«ng thêng víi sè lîng yÕu tè lín tuú ý.
Mét vÝ dô vÒ anten gia c«ng tÝn hiÖu thêng gÆp trong v« tuyÕn thiªn v¨n
lµ anten ch÷ thËp Millsa. Anten gåm 2 dµn bao gåm çc yÕu tè ®ång nhÊt. Mçi
mét dµn cã N yÕu tè. Hai dµn ®Æt vu«ng gãc nhau nh h×nh vÏ.
Mçi mét dµn t¹o nªn mét ®Æc trng híng qu¹t: hÑp trong mÆt ph¼ng cña
dµn vµ réng trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi dµn. Trªn h×nh vÏ m« t¶ thiÕt diÖn
cña 2 ®Æc trng híng. Nhê gia c«ng t¬ng quan, trªn lèi ra cña thiÕt bÞ gia c«ng ta
cã tÝn hiÖu tØ lÖ víi tÝch cña çc ®Æc trng híng.
Th«ng thêng ngêi ta cßn dïng mét m¸y ph¸t phô nèi vµo 1 trong2 dµn ®Ó
®iÒu chÕ pha theo thêi gian víi tÇn sè . Khi ®ã trªn lèi ra ta cã:
u  f I ( ,  ). cos t. f II ( ,  ). cos(t  t )

1
= fI(,).fII(,) cost
2
ThiÕt diÖn cña ®Æc trng híng chung lµ h×nh vu«ng giao nhau cña 2 ®Æc
trng híng riªng cã diÖn tÝch rÊt nhá. Nh vËy ®Æc trng híng chung t¬ng ®¬ng
víi ®Æc trng híng cña dµn vu«ng cã N2 yÕu tè. Nh vËy u ®iÓm næi bËt cña
anten Millsa lµ gi¶m ®¸ng kÓ sè yÕu tè trong anten vµ çc thiÕt bÞ phô trî kÌm
theo. §ång thêi gi¶m ®¸ng kÓ ¶nh hëng t¬ng hç kh«ng mong muèn gi÷a çc yÕu
tè trªn anten. Nhê anten nµy cã tÝnh ®Þnh híng cao nªn thêng ®îc ¸p dông trong
369
çc lÜnh vùc ®ßi hái anten cã ®é ph©n gi¶i cao ch¼ng h¹n trong v« tuyÕn thiªn
v¨n, v« tuyÕn dÉn ®êng, trong viÖc quan s¸t vµo b¸m s¸t çc vËt thÓ trong vò
trô, v.v…
Nhng anten Millsa cã hÖ sè khuyÕch ®¹i thÊp v× tÝnh ®Þnh híng cao ®¹t
®îc do chÕ ¸p çc tÝn hiÖu tõ phÇn lín kh«ng gian trong qu¸ tr×nh gia c«ng tÝn
hiÖu. HÖ sè khuÕch ®¹i trong trêng hîp nµy kh¸ nhá h¬n tÝch cña çc hÖ sè
khuÕch ®¹i cña tõng dµn riªng. V× vËy anten chØ nªn dïng khi møc tÝn hiÖu cã
dù tr÷ lín. Mét nhîc ®iÓm kh¸c lµ anten Millsa cã kh¶ n¨ng chèng nhiÔu kÐm.
NÕu nh nhiÔu vµ tÝn hiÖu ®ång thêi tíi theo híng çnh chÝnh cña ®Æc trng h-
íng chung cßn nhiÔu t¸c dông vµo mét trong hai gi¶n ®å híng qu¹t. Khi ®ã t¸c
dông cña nhiÔu vÉn vµo m¸y thu. TÝn hiÖu cã thÓ bÞ sai l¹c hoÆc thËm chÝ
cã thÓ bÞ nhiÔu chÕ ¸p. Nh vËy u ®iÓm vÒ tÝnh ®Þnh híng cña anten Millsa
chØ thÓ hiÖn râ rµng khi chØ cã mét tÝn hiÖu tíi. §ã còng lµ ®Æc tÝnh chung
cña çc anten gia c«ng tÝn hiÖu t¬ng quan.
Tû sè tÝn trªn t¹p ë lèi ra cña m¸y thu còng nh tÝnh ®Þnh híng cña anten
phô thuéc hÕt søc phøc t¹p vµo híng tíi cña tÝn hiÖu vµ nhiÔu, quan hÖ biªn ®é
vµ pha tÝn hiÖu vµ nhiÔu vµ çc ®Æc trng phi tuyÕn cña thiÕt bÞ gia c«ng.
§Ó minh ho¹ ta xÐt trêng hîp dµn t¬ng quan 4 yÕu tè (h×nh 1) cã çc kÝch thíc
d14 = 2d13 = 2d12 = 4d. Gi¶ sö ®ång thêi víi tÝn hiÖu tÇn sè 1 tíi anten díi gãc ,
cßn cã nhiÔu víi tÇn sè (2, 2) tíi anten díi gãc 2. Ta gäi  lµ tû sè biªn ®é gi÷a
nhiÔu vµ tÝn hiÖu. Khi ®ã trªn lèi ra cña bé nh©n ta cã çc thµnh phÇn h»ng sè
víi çc tÇn sè 2 - 1 vµ çc hµi bËc 2 cña nã 2(2 - 1); Çc thµnh phÇn hµi cña
tÝn hiÖu vµ nhiÔu: 21, 22, 41, 42 vµ çc thµnh phÇn víi çc tæ hîp tÇn sè
1 + 2, 2(1 + 2), 1 + 31, 32 - 1, 31 - 2. Khi ®ã ®iÖn ¸p trªn lèi ra cña
thiÕt bÞ gia c«ng t¬ng quan lµ:
u   cos 1t   cos  2 t . cos(1t  1 )   cos( 2 t   2 ). 
 cos(1t  21 )   cos( 2 t  22 ) . cos(1t  41 )   cos( 2 t  42 )

370
1 
ë ®©y 1 = d sin  ; 2 = 2 d sin  2 ;
C C
Gi¶ sö bé läc sÏ chÕ ¸p çc hµi vµ çc thµnh phÇn tæ hîp tÝn hiÖu vµ
nhiÔu bËc cao vµ cho qua çc thµnh phÇn tÇn sè hiÖu  = 2 - 1 vµ hµi
cña nã 2 = 2(2 - 1). Gi¶ sö tÇn sè 1 vµ 2 rÊt gÇn nhau. Khi ®ã tõ
c«ng thøc trªn ta cã:
1  sin 61 sin 62
u    4  4 2  cos 1 cos 42  cos 2 cos 41 
16  sin 1 sin 2
+ 2cos22cos21(cos1 + cos2) + F(; ; 1; 2)]}

ë ®©y:
F(; ; 1; 2) = 8(cos1 + 2cos2 2) cos(2 + 1) x
1  2
x cos(t + 32 - 31) + 8(cos21 + 2cos22) x cos cos(t +
2
2 - 1) + 4cos(2 - 1)[cos(t +
2  1
+ 21 + 32) + 2cos(t - 31 - 22] + 4cos x
2
x [cos(t + 2 - 51) + 2cos (t + 52 - 1)] +
+ 22 [cos(2t + 62 - 1) + cos(2t + 2 - 61)]
Cho   0 ta cã
1    sin 61 sin 62
u   3  2  cos(61  2 )  2 cos 2 cos 21 
16  sin 1 sin  2
+ 2cos1cos42 + 2cos41cos(22 - 1)] + 22[cos(62 - 1) +

+ 2cos1cos22 + 2cos2cos41 + 2cos42cos(21 - 2)]}
Ta cã nhËn xÐt ®èi víi dµn 6 yÕu tè th«ng thêng (gia c«ng tuyÕn tÝnh) th×
®iÖn ¸p tæng céng cña tÝn hiÖu vµ nhiÔu b»ng.
sin 61 sin 62
u= cos 1t   cos  2 t
sin 1 sin 2
371
Trong trêng hîp dµn gia c«ng t¬ng quan còng cã çc thµnh phÇn tØ lÖ víi
®Æc trng híng cña tÝn hiÖu vµ nhiÔu. Nhng ngoµi ra nã cßn cã çc thµnh phÇn
kh¸c xuÊt hiÖn do qu¸ tr×nh gia c«ng phi tuyÕn. ChÝnh çc thµnh phÇn nµy
lµm sai l¹c ®Æc trng híng vµ lµm gi¶m tÝnh chèng nhiÔu cña anten. §Ó minh
ho¹ cho nh÷ng ®iÒu ®· nãi ta gi¶ thiÕt nhiÔu tíi díi gãc 2 = 300 so víi híng cùc
®¹i chÝnh (1 = 0). NÕu ta dïng bé läc tÇn thÊp ®Ó läc cã thµnh phÇn tÇn sè
, 2 khi ®ã ®Æc trng híng cña anten øng víi çc trêng hîp  = 0,25;  = 0,5
vµ  = 0,75 ®îc m« t¶ trªn h×nh sau.
Kh¶ n¨ng ph©n gi¶i cña anten t¬ng quan ®îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu cña
møc çnh chÝnh vµ çnh phô khi cã t¸c dông cña nhiÔu ®· bÞ xÊu ®i. Nhng
çnh sãng chÝnh khi ®ã thu hÑp h¬n, nh vËy ®é chÝnh x¸c khi x¸c ®Þnh to¹
®é gãc sÏ tèt h¬n.
Kh¶ n¨ng chèng nhiÔu, ®é chÝnh x¸c vµ kh¶ n¨ng ph©n gi¶i cña çc anten
cã gia c«ng t¬ng quan cßn cã thÓ t¨ng lªn b»ng çch ¸p dông çc s¬ ®å gia c«ng
phøc t¹p h¬n.
15.5. ¶nh hëng cña ®é réng phæ tÝn hiÖu

tíi tÝnh chÊt ph¬ng híng cña anten
Trªn ®©y khi xÐt çc anten gia c«ng tÝn hiÖu ta gi¶ thiÕt r»ng tÝn hiÖu lµ
®¬n s¾c – hay nãi kh¸c ®i lµ ®é réng phæ tÝn hiÖu lµ v« cïng nhá. Nhng trong
thùc tÕ çc tÝn hiÖu lµ v« cïng nhá. Nhng trong thùc tÕ çc tÝn hiÖu ®Òu cã
phæ tÇn h÷u h¹n. §é réng cña phæ tÇn cã ¶nh hëng tíi ®Æc trng híng cña anten.
Bëi v× øng víi mçi thµnh phÇn tÇn sè ta cã mét ®Æc trng híng riªng. Trong ®a
372
sè trêng hîp ngêi ta dïng çc tÝn hiÖu cã ®é réng phæ t¬ng ®èi hÑp nªn khi ®ã
¶nh hëng cã thÓ bá qua. Nhng víi çc tÝn hiÖu cã r¶i tÇn rÊt réng. Khi ®ã ®¹i l-
îng nghÞch ®¶o cña phæ tÇn cã thÓ so s¸nh ®îc (hoÆc nhá h¬n) so víi thêi gian
sãng truyÒn däc theo anten. Khi ®ã ®Æc trng híng cña anten sÏ thay ®æi ®¸ng
kÓ. HiÖn tîng nµy kh«ng chØ cÇn ®îc chó ý khi dïng tÝn hiÖu d¶i siªu réng mµ
c¶ khi dïng çc anten cã kÝch thíc h×nh häc rÊt lín.
Chóng ta h·y xÐt hiÖn tîng nµy víi anten ®ång pha tuyÕn tÝnh cã chiÒu
dµi 2ℓ. Gi¶n ®å híng.
 
j x sin 
f(, ) =  I ( x)e

c
dx
Ta gäi mËt ®é phæ lµ S(). Khi ®ã ®Æc trng híng d¶i réng hiÖu dông
sÏ lµ:
2
f() =  S ( ) f ( , )d
1
ë ®©y ta gi¶ thiÕt r»ng anten thu tuyÕn tÝnh trong d¶i th«ng 2 = 2 - 1.
§Ó minh ho¹ biÓu thøc trªn, ta gi¶ sö anten cã ph©n bè biªn ®é ®Òu trªn
mÆt më cßn tÝn hiÖu cã mËt ®é phæ ®Òu trong d¶i th«ng 2. Khi ®ã
 
sin sin  
c 
f(,) = 
 
 sin  
 c 
1
S() =    khi 1 <  < 2
2 1
Khi ®ã
     
2sin sin   S i  2 sin    S i  1 sin  
1 c  d   c   c 
f() = 
 2  1 1  
sin  ( 2  1 ) sin 
c c
373
Trong trêng hîp chung phæ tÇn kh«ng ®èi xøng ®èi víi tÇn sè mang 0 cña
tÝn hiÖu tøc lµ 2 = 0 + 2 vµ 1 = 0 - 1. Khi ®ã
  2   0      
S i 1   sin    S i 1  1  0 sin  
 0  c   0  c 
f() =
  2 1   0
   . sin 

 0  0  c
Trªn ®å thÞ m« t¶ kÕt qu¶ c«ng thøc tÝnh f() trong trêng hîp
2 = 1 =  vµ  = 0,750. So s¸nh víi trêng hîp tÝn hiÖu ®¬n s¾c ta cã
nhËn xÐt; Khi phæ tÝn hiÖu më réng th× çnh chÝnh cña ®Æc trng híng hÑp
l¹i, møc çnh phô gi¶m. §ång thêi khi phæ rÊt réng th× f () ®¬n ®iÖu gi¶m khi
 t¨ng.
NÕu xÐt thªm biÓu thøc cña f() ta cßn cã thÓ thÊy r»ng. NÕu më réng
phæ vÒ phÝa tÇn thÊp sÏ lµm cho çnh chÝnh bÞ më réng vµ lµm mÊt dÇn çc
çnh phô, cßn khi më réng phæ vÒ phÝa cao sÏ lµm t¨ng tÝnh ®Þnh híng cña
anten (xem ®å thÞ sau).
374
B»ng ph¬ng ph¸p t¬ng tù chóng ta cã thÓ kh¶o s¸t dµn bao gåm çc phÇn tö
gi¸n ®o¹n.
15.6. Anten nhiÒu tÇn sè Sù t¬ng ®¬ng

tÇn sè kh«ng gian
Sù b¶o toµn ®Æc trng híng cña cÆp yÕu tè anten khi gi¶m (hoÆc t¨ng)
kho¶ng çch d gi÷a chóng k lÇn vµ ®ång thêi t¨ng (hoÆc gi¶m) tÇn sè tÝn hiÖu
còng k lÇn ®îc gäi lµ sù t¬ng ®¬ng tÇn sè – kh«ng gian.
Dùa trªn tÝnh chÊt nµy mµ ngêi ta cã thÓ t¹o nªn çc hÖ anten ®Þnh
híng bao gåm mét sè kh«ng lín çc yÕu tè nhng ®ång thêi ph¸t mét sè tÇn
sè.
Chóng ta h·y xÐt hµm ®Æc trng híng cña mét dµn tuyÕn tÝnh 2n + 1 yÕu tè.
N
 n 
f() = 1 + 2  cos  d sin  
n 1  2c 
BiÓu thøc trªn sÏ kh«ng thay ®æi nÕu chóng ta chØ lÊy 3 yÕu tè ë gi÷a cña
dµn. Trong ®ã yÕu tè ë t©m ph¸t tÇn sè  cßn cÆp yÕu tè ë biªn ph¸t tÇn sè ,
2, 3, 4, 5,…
Nh vËy chóng ta thÊy viÖc ph¸t x¹ çc hµi cña tÇn sè c¬ b¶n t¬ng ®¬ng víi
sù bæ sung vµo 3 yÕu tè ban ®Çu çc cÆp yÕu tè biªn ®Æt trªn çc kho¶ng çch
2d, 4d, 6d,… 2Nd. Ch¼ng h¹n dµn 3 yÕu tè ph¸t çc tÇn sè , 2, 3, 4, 5 t-
375
¬ng ®¬ng dµn 11 yÕu tè ho¹t ®éng trªn mét tÇn sè c¬ b¶n . Anten 10 yÕu tè
ho¹t ®éng víi 12 tÇn sè t¬ng ®¬ng víi dµn 76 yÕu tè.
CÇn chó ý r»ng trong anten nhiÒu tÇn sè gi¶n ®å híng ®îc h×nh thµnh khi
céng ®ång thêi çc tÝn hiÖu víi çc tÇn sè kh¸c nhau. §Ó tr¸nh sù sai l¹c tÝnh
®Þnh híng th× ®êng truyÒn kh«ng ®îc g©y ra çc sai l¹c quan hÖ biªn ®é vµ
pha trªn çc tuyÕn. Çc yÕu tè cña anten ph¶i cã hÖ sè khuÕch ®¹i nh nhau ®èi
víi tÊt c¶ çc tÇn sè. ChÝnh v× vËy çc anten d¶i siªu réng nh çc anten logarÝt
thêng ®îc dïng lµm çc yÕu tè trong çc hÖ anten nhiÒu tÇn sè.
- Anten nhiÒu tÇn sè lµ nh÷ng hÖ tuyÕn tÝnh, v× vËy ®Æc trng híng cña
nã kh«ng phô thuéc vµo t¸c dông cña nhiÔu. §iÒu nµy còng x¶y ra víi çc anten
gia c«ng t¬ng quan.
- Kh¶ n¨ng chèng nhiÔu cña anten nhiÒu tÇn sè còng nh cña çc hÖ anten
dïng tÝn hiÖu d¶i réng ®îc t¨ng lªn. Sù chÕ ¸p hoµn toµn nhiÔu ë mét hoÆc vµi
tÇn sè chØ cã thÓ ®¹t ®îc víi sù tr¶ gi¸ lµ lµm gi¶m tÝnh ®Þnh híng cña anten.
376
Ch¬ng 16
§iÒu khiÓn ®å thÞ ph¬ng híng anten
HiÖn nay víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña çc ph¬ng tiÖn hµng kh«ng, vò
trô ngêi ta ®ßi hái çc anten cña ®µi ra ®a kh«ng nh÷ng ph¶i cã kh¶ n¨ng
ph©n biÖt cao mµ cßn kh¶ n¨ng thay ®æi çnh sãng trong kh«ng gian víi tèc
®é cao.
§Ó n©ng cao kh¶ n¨ng ph©n biÖt môc tiªu th× anten ph¶i cã tÝnh ®Þnh
híng cao. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã ta thêng t¨ng kÝch thíc cña çc anten.
Nhng nh thÕ sÏ m©u thuÉn víi viÖc gi¶i quyÕt yªu cÇu quÐt çnh sãng.
B»ng çch quay c¬ khÝ çc anten lín th× kh«ng thÓ ®¹t ® îc vËn tèc vµ gia
tèc quay çnh sãng cÇn thiÕt. Cã thÓ gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy b»ng çc
ph¬ng ph¸p quÐt c¬ ®iÖn, quÐt ®iÖn çnh sãng (khi ®ã anten vÉn gi÷
nguyªn hoÆc quay chËm).
Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p quÐt çnh sãng kh¸c nhau:
- QuÐt c¬ khÝ: Toµn bé anten ph¶i quay.
- QuÐt c¬ ®iÖn: ChØ mét bé phËn nhá trong anten cã qu¸n tÝnh nhá dÞch
chuyÓn (ch¼ng h¹n bé chiÕu x¹, r«to chuyÓn ®éng, bé quay pha, v.v…).
- QuÐt ®iÖn: Toµn bé anten cè ®Þnh viÖc ®iÒu khiÓn çnh sãng ® îc
thùc hiÖn b»ng çc thiÕt bÞ ®iÖn. HiÖn nay, ngêi ta ®· nghiªn cøu nhiÒu
çch quÐt ®iÖn kh¸c nhau:
+ §iÒu khiÓn ph©n bè pha b»ng çc bé ®iÒu pha.
+ §iÒu khiÓn ®é dÞch pha trong çc tuyÕn phi ®e b»ng bé ®iÒu pha
vµ chuyÓn m¹ch.
+ Thay ®æi tÇn sè m¸y ph¸t (quÐt tÇn sè).
+ Çc ph¬ng ph¸p gia c«ng sè liÖu (ph¬ng ph¸p ®¬n xung, ®iÒu chÕ,
thêi gian ph©n bè pha biªn ®é, ph¬ng ph¸p t¬ng can, v.v…).
16.1. Çc thiÕt bÞ quÐt c¬ ®iÖn
16.1.1. QuÐt trong h×nh qu¹t

Ngêi ta thêng thùc hiÖn quÐt trong h×nh qu¹t b»ng çc anten g¬ng hoÆc
th©u kÝnh. §Ó cho cùc ®¹i cña çnh sãng cña gi¶n ®å h íng lÖch khái trôc
quang mét gãc mq çc bé chiÕu x¹ ph¶i dÞch khái tiªu ®iÓm theo ph¬ng n»m
ngang mét gãc  (h×nh 16.1). Theo çc quy luËt ph¶n x¹ vµ khóc x¹ cña quang
377
h×nh th× çnh chÝnh ph¶i lÖch vÒ phÝa ngîc l¹i mét gãc m =  (khi gãc
lÖch kh«ng lín l¾m).
H×nh 16-1.
QuÐt trong h×nh qu¹t b»ng çch dÞch chuyÓn
bé chiÕu x¹ cña g¬ng (a) hoÆc thÊu kÝnh (b).
ViÖc quÐt çnh sãng trªn çc g¬ng vµ thÊu kÝnh cã mét nhîc ®iÓm lµ ph¹m
vi quÐt nhá. Khi çnh chÝnh lÖch khái trôc quang nhiÒu sÏ x¶y ra mét sè sai l¹c
nh mÊt ®èi xøng bÞ më réng, v.v… (xem §2.5).
§Ó cã thÓ quÐt trong ph¹m vi réng h¬n cã thÓ dïng g¬ng cÇu hoÆc dïng
çc anten 2 g¬ng.
16.1.2. QuÐt theo h×nh nãn
Ph¬ng ph¸p quÐt nµy thêng dïng trong çc ra®a dÉn ®êng, ra®a ph¸o
ng¾m… ®Ó t¹o nªn híng c©n b»ng tÝn hiÖu. §Æc trng híng ph¶i cã cùc d¹i
chÝnh lÖch khái trôc quang mét gãc nµo ®ã vµ toµn bé ®Æc trng híng quay
trßn quanh trôc quang. Híng c©n b»ng tÝn hiÖu chÝnh lµ híng do ®Æc trng tù
378
c¾t nhau t¹o nªn trªn trôc quang. Ph¬ng ph¸p nµy cho ®é chÝnh x¸c cao h¬n khi
x¸c ®Þnh to¹ ®é môc tiªu so víi ph¬ng ph¸p dÉn ®êng theo cùc ®¹i cña çnh
sãng
(h×nh 16.2). Muèn thÕ bé chiÕu x¹ ph¶i dÞch chuyÓn khái trôc quang vµ quay
trßn quanh trôc quang (hoÆc quay g¬ng nhá ®· ®îc lµm lÖch trong 2 anten g-
¬ng) (hoÆc 16.3).
H×nh 16-2. H×nh 16-3.

QuÐt theo h×nh nã ®Ó QuÐt nãn b»ng çch quay bé chiÕu
t¹o híng c©n b»ng tÝn hiÖu x¹
®· ®îc dÞch chuyÓn
16.1.3. ThiÕt bÞ quÐt “con sªn”
379
H×nh 16-4. Khai triÓn bé quÐt “con sªn”
ThiÕt bÞ nµy cã mét thÊu kÝnh kim lo¹i – kh«ng khÝ. Bé chiÕu x¹ cña
thÊu kÝnh quay trßn ®Ó quÐt çnh sãng theo mét h×nh qu¹t. Trªn h×nh 16 – 4
m« t¶ mÆt trung b×nh cña “ con sªn” ®· tr¶i ra. Trong thÊu kÝnh thêng ®Ó
quÐt th× bé chiÕu x¹ ph¶i chuyÓn dÞch theo cung AB '. Nhê cã g¬ng ASN mµ
®êng dÞch chuyÓn nµy cã thÓ ®a sang thµnh bªn cña èng dÉn sãng (cung AB).
B©y giê cung AB lµ ¶nh g¬ng cña cung AB'. §Ó biÕn ®æi chuyÓn ®éng tÞnh
tiÕn thuËn nghÞch thµnh chuyÓn ®éng trßn ngêi ta uèn ãng dÉn sãng theo mét
mÆt nãn. Khi ®ã cung AB ' biÕn thµnh mét ®êng trßn - ®¸y cña mÆt nãn
(h×nh 16 -5).
H×nh 16-5. Bé quÐt “con sªn”
16.1.4. Bé quÐt r« to: (H×nh 16.6)
Bé quÐt nµy dïng lµm bé chiÕu x¹ cho çc anten g¬ng vµ thÊu kÝnh. Nã
gåm hai hÖ èng dÉn sãng cuèn: mét hÑ cè ®Þnh (stato) vµ mét hÖ quay ®îc
(r«to). Bé chiÕu x¹ (èng dÉn sãng hoÆc loa) cña bé quÐt nµy ®îc ®Æt cè ®Þnh
vµ chiÕu vµo mét sè lèi vµo èng dÉn sãng cña r«to. Çc èng dÉn sãng cña r«to
vµ stato ®îc uèn sao cho khi quay r«to th× cùc ®¹i trong ph©n bè biªn ®é trªn
380
mÆt më ph¶i dÞch chuyÓn tõ bªn nµy sang bªn kia. §iÒu nµy t¬ng ®¬ng víi sù
dÞch chuyÓn t©m pha cña bé chiÕu x¹ t¬ng ®¬ng cña g¬ng hoÆc thÊu kÝnh
(h×nh 16.7)
H×nh 16-6. H×nh 16-7.

QuÐt theo h×nh qu¹t b»ng Bé quÐt r«to trªn anten thÊu
bé quÐt r«to trªn anten g- kÝnh
¬ng. ®Ó quÐt theo h×nh qu¹t.
16.1.5. ThiÕt bÞ c¬ ®iÖn dïng ®Ó quÐt trßn (h×nh 16-8):
§Ó quÐt trßn ngêi ta thêng dïng çc anten g¬ng vµ thÊu kÝnh ®èi xøng trôc.
Bé chiÕu x¹ cña chóng ®îc quay trßn quanh trôc ®èi xøng. ThiÕt bÞ (h×nh16.8)
gåm 1 anten ®Üa – nã lµ mét èng dÉn ph¼ng ®èi xøng xuyªn t©m (“tÇng” díi).
§Çu cuèi (vµnh ngoµi) lµ thÊu kÝnh kim lo¹i kh«ng khÝ h×nh vµnh xuyÕn.
ThÊu kÝnh nµy l¹i lµm bé chiÕu x¹ kÝch thÝch sãng mÆt cho mét cÊu tróc
lµm chËm ®¼ng h×nh ®Üa (“tÇng” trªn cña anten).
381
Bé chiÕu x¹ 1 cña thÊu kÝnh quay quanh trôc ®èi xøng ë “tÇng” díi, víi çch
®Æt bé chiÕu x¹ nh vËy thÊu kÝnh 2 t¬ng tù nh mét g¬ng ®Çu. Nã biÕn mÆt
sãng cong thµnh mÆt sãng ph¼ng cÊu tróc lµm chËm ë tÇng trªn sÏ t¹o thµnh
sãng mÆt. Cùc ®¹i cña çnh chÝnh cña ®Æc trng híng n©ng trªn mÆt ph¼ng
n»m ngang mét gãc nµo ®ã.
H×nh 16-8. Anten cã thÊu kÝnh h×nh xuyÕn

1)Bé chiÕu x¹ ; 2)ThÊu kÝnh ; 3)MÆt lµm chËm
16.2. ph¬ng ph¸p quÐt ®iÖn
Trong trêng hîp tæng qu¸t, anten lµ tËp hîp cña çc phÇn tö bøc x¹ ®îc s¾p
xÕp theo ®êng th¼ng, mÆt ph¼ng, mÆt cÇu, mÆt trô hay mÆt nãn v.v…
§èi víi hÖ thèng th¼ng, híng bøc x¹ cùc ®¹i cña anten ®îc x¸c ®Þnh tõ hÖ
thøc:
 0
cosM=n  (16.1)
d kd
trong ®ã :  0 lµ gãc lÖch pha cña dßng trong hai phÇn tö kÒ nhau,
d lµ kho¶ng çch gi÷a çc phÇn tö.
382
2
k= ; n=0, 1, 2,….

NÕu phÇn tö bøc x¹ cña hÖ thèng kh«ng ph¶i lµ chÊn tö mµ lµ çc phÇn
tö bøc x¹ mÆt th×  0 lµ gãc lÖch pha cña trêng trªn mÆt bøc x¹ cña hai
phÇn tö kÒ nhau.
C«ng thøc (16.1) cho thÊy r»ng híng bøc x¹ cùc ®¹i cña hÖ thèng phô thuéc
vµo 3 th«ng sè c¬ b¶n lµ kho¶ng çch d, bíc sãng  vµ gãc sai pha  0. Do ®ã,
viÖc ®iÒu kiÖn ®å thÞ ph¬ng híng anten trong kh«ng gian cã thÓ ®îc thùc
hiÖn
b»ng çch biÕn ®æi mét trong çc th«ng sè trªn. Ph¬ng ph¸p biÕn ®æi kho¶ng
çch ®Ó ®iÒu khiÓn ®å thÞ ph¬ng híng thêng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ kü
thuËt, v× vËy trong thùc tÕ Ýt øng dông.
Khi dïng ph¬ng ph¸p biÕn ®æi bíc sãng (thay ®æi tÇn sè m¸y ph¸t) ®Ó
®iÒu kiÓn ®å thÞ ph¬ng híng ta nhËn ®îc anten ®iÒu khiÓn tÇn sè, cßn khi
®iÒu khiÓn ph©n bè pha gi÷a çc phÇn tö ®Ó ®iÒu khiÓn ®å thÞ ph ¬ng h-
íng, ta nhËn ®îc anten ®iÒu khiÓn pha. Trong thùc tÕ cßn dïng ph¬ng ph¸p
biÕn ®æi ph©n bè biªn ®é pha. Khi Êy, cã thÓ ®iÒu khiÓn kh«ng nh÷ng vÞ
trÝ cña ®å thÞ ph¬ng híng trong kh«ng gian mµ cßn cã thÓ ®iÒu khiÓn c¶
d¹ng cña ®å thÞ ph¬ng híng n÷a. ViÖc ®iÒu khiÓn ph©n bè pha cña anten cã
thÓ thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p c¬- ®iÖn, hoÆc ph¬ng ph¸p ®iÖn, trong ®ã
cã ph¬ng ph¸p gia c«ng tÝn hiÖu.
Tríc hÕt ta xÐt dµn anten víi ®Æc trng híng ®iÒu khiÓn.
16.2.1. Dµn anten tuyÕn tÝnh
§Ó t¹o ®Æc trng híng trong mét mÆt ph¼ng ta dïng dµn anten tuyÕn tÝnh
gåm nh÷ng bé ph¸t x¹ n»m däc theo ®êng th¼ng. §Ó ®iÒu khiÓn vÞ trÝ cña
tia( çch sãng chÝnh cña ®Æc trng híng), vÒ nguyªn t¾c, ta thùc hiÖn b»ng çch
thay ®æi ®é dÞch pha gi÷a çc dßng trong nh÷ng nguån ph¸t x¹ l©n cËn víi cïng
mét gi¸ trÞ nh nhau.
Nh ta ®· biÕt, ®Æc trng híng cña dµn gåm çc ph¸t x¹ ®ång nhÊt vµ ®Æt
çch ®Òu nhau mét kho¶ng d ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
383
n 
sin  ( kd cos    ) 
2 
f( ) =F1() (16.2)
1 
sin  (kd cos    
 2 
Trong ®ã :F1()- ®Æc trng híng cña yÕu tè (1 bé ph¸t x¹ );
- Gãc ®îc tÝnh tõ ®êng th¼ng ®Æt çc bé ph¸t x¹;
- §é lÖch pha gi÷a çc dßng trong nh÷ng bé ph¸t x¹ l©n cËn.
C«ng thøc (16-2) chØ ®óng trong trêng hîp khi biªn ®é dßng trong çc bé
ph¸t x¹ b»ng nhau vµ pha lÖch theo quy luËt:  i  (i  1) ; i – Sè thø tù cña bé
ph¸t x¹.
a) Dµn gåm çc bé ph¸t x¹ ®¼ng híng
NÕu bé ph¸t x¹ lµ ®¼ng híng th× F1()=1, vµ ®Æc trng híng chuÈn ho¸ cña
dµn, khi gãc  ®îc tÝnh tõ ph¬ng vu«ng gãc víi ®êng th¼ng ®Æt çc yÕu tè
ph¸t x¹ cã thÓ viÕt díi d¹ng.
n 
sin  (kd sin    
2 
F()= (16.3)
1 
n sin  (kd sin    
2 
Ta ký hiÖu cùc ®¹i chÝnh cña ®Æc trng híng lµ m, ®èi víi nã ®é lÖch pha
tæng céng gi÷a çc trêng l©n cËn cña çc yÕu tè ph¸t x¹ sÏ b»ng kh«ng, cã nghÜa
lµ kdsin m-  = 0. Tõ ®ã.
 = kdsin m (16.4)
Thay biÓu thøc (16.2) vµo (16.3) ta cã :
 nkd 
sin  (sin   sin  M 
 2 
F() = (16.5)
 kd 
n. sin  (sin   sin  M 
 2 
Trong (16.5): M – lµ gãc t¬ng øng víi híng cùc ®¹i chÝnh cña ®Æc trng
híng.
BiÓu thøc nµy cho phÐp ta ph©n tÝch sù phô thuéc tÝnh ph¬ng híng cña
dµn tuyÕn tÝnh gåm n yÕu tè ph¸t x¹ ®¼ng híng vµo kho¶ng çch gi÷a çc yÕu
Êy d/ khi vÞ trÝ cùc ®¹i chÝnh M cña ®Æc trng h¬ng lµ tuú ý.
384
Ta xÐt trêng hîp khi nd rÊt lín (nd  5) vµ d kh«ng vît qu¸ /2. Khi ®ã
®Æc trng híng trong giíi h¹n nöa mÆt ph¼ng –π/2    π /2 ®îc ®Æc trng bëi
mét çnh sãng chÝnh vµ mét lo¹t çnh sãng phô. Khi gi¸ trÞ  - M qu¸ nhá, víi
møc ®é chÝnh x¸c ®ñ lín (sai sè kh«ng qu¸ 5%) th× cã thÓ tiÖm cËn ho¸ hµm
sin U / U ;
ë ®©y:
nkd kL
U  sin   sin  M    sin   sin  M 
2 2
L = nd - ®é dµi cña dµn.
Ph©n tÝch biÓu thøc (16-5) ta rót ra ®îc 1 sè kÕt qu¶.

- Khi cùc ®¹i chÝnh vu«ng gãc víi ®êng th¼ng ®Æt çc yÕu tè ph¸t x¹
(M = 0 – ph¸t x¹ ngang) ®é réng çnh sãng chÝnh (tia anten) ë møc nöa c«ng
suÊt lµ:
20,5  0,888 /L (radian) (16.6)
 
- Khi cùc ®¹i chÝnh cña tia däc theo trôc cña dµn  M   - ph¸t x¹ däc) th×
 2
U = (kL/2)(1-sin) vµ ®é réng cña çnh sãng chÝnh ë møc nöa c«ng suÊt lµ:
20,5  2 0,888 / L (radian) (16.7)
- So s¸nh (16.6) vµ (16.7) ta thÊy r»ng khi chuyÓn tõ ph¸t x¹ ngang sang
ph¸t x¹ däc tia anten réng ra ®¸ng kÓ. VÝ dô nÕu ®é dµi cña dµn L = 10 th×
khi ph¸t x¹ ngang (20,5)ng = 0,09 rad cßn khi ph¸t x¹ däc (20,5)d = 0,6 rad cã
nghÜa lµ çnh sãng chÝnh réng ra kho¶ng 7 lÇn.
TÝnh to¸n chi tiÕt ®èi víi mét sè gi¸ trÞ trung gian cña vÞ trÝ tia M trong
kho¶ng 0 < M < /2 ta rót ra kÕt luËn: Ph¸t x¹ ngang cã ®Æc trng híng hÑp
nhÊt. §é réng çnh chÝnh ®îc më réng dÇn khi tia lÖch tõ M = 0 ®Õn M = 
(tõ M = 0 ®Õn M = ) vµ réng nhÊt khi M = /2. Sù t¨ng ®é réng cña tia khi
lÖch khái ph¬ng vu«ng gãc víi dµn lµ mét trong nh÷ng nhîc ®iÓm lín cña
dµn tuyÕn tÝnh cã d¹ng ta ®ang xÐt.
Còng nh mét sè anten cã ®é dµi kho¶ng vµi bíc sãng dµn tuyÕn tÝnh ngoµi
çnh sãng chÝnh cßn t¹o nªn mét lo¹t çnh sãng phô. Khi kho¶ng çch gi÷a çc
yÕu tè ph¸t x¹ l©n cËn lín (d > /2) mét sè çnh phô vÒ cêng ®é sÏ xÊp xØ víi
385
çnh sãng chÝnh, ®iÒu nµy trong mét sè trêng hîp thùc tÕ hoµn toµn kh«ng cho
phÐp.
Ta cã thÓ lµm gi¶m møc ph¸t x¹ bªn ®îc khi ph©n bè biªn ®é kh«ng ®Òu
vµ ph©n bè pha theo quy luËt ®Æc biÖt, ®Æt çc yÕu tè ph¸t x¹ kh«ng ®Òu
nhau.
Khi thay ®æi vÞ trÝ tia, møc ph¸t x¹ bªn còng bÞ thay ®æi theo, ®Ó b¶o
toµn sù kh«ng thay ®æi ®ã khi tia bÞ lÖch ta cÇn ph¶i thay ®æi ph©n bè biªn
®é cña çc bé ph¸t x¹.
Ta ®Æc biÖt chó ý trêng hîp khi kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹
l©n cËn d > /2, khi ®ã cùc ®¹i cña çnh sãng bªn cã biªn ®é b»ng cùc ®¹i
çnh sãng chÝnh. Chóng xuÊt hiÖn trong híng mµ ë ®ã hiÖu qu¶ cña trêng çc
nguån ph¸t x¹ l©n cËn b»ng 2m, trong ®ã m = +1, +2,... (m = 0 tíng øng víi cùc
®¹i chÝnh). Díi ®©y ®Ó phï hîp víi mét sè çch ta sÏ gäi nh÷ng çnh bªn lµ çnh
nhiÔu x¹.
VÊn ®Ò cùc ®¹i chÝnh vµ cùc ®¹i nhiÔu x¹ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬
b¶n c¶ lý thuyÕt dµn tuyÕn tÝnh víi tia ®iÒu khiÓn. Ta xÐt chóng cô thÓ h¬n.
Híng cùc ®¹i chÝnhM ®îc x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc (16.4) vµ cã thÓ viÕt díi
d¹ng:

sinM = (16.8)
2 .d
Trong trêng hîp tæng qu¸t (gãc M tuú ý) ®Ó t×m ®é réng çnh sãng chÝnh
20,5 ta sö dông biÓu thøc (16.5). §a thªm gãc , tÝnh trõ ph¬ng cùc ®¹i chÝnh
(h×nh 16.9). Theo h×nh vÏ:
' =  - M
Nªn sin - sinM = sin(' + M) - sinM (16.9)
Theo lîng gi¸c: sin(' + M) = sin'.cosM + sinM.cos' (16.10)
Thay (16.10) vµo (16.9) ta cã:
sin - sinM = sin'.cosM - sinM(1 - cos')
Sö dông biÓu thøc lîng gi¸c
 1  cos 
tg 
2 sin 
386
Ta nhËn ®îc:
  
sin - sinM = sin'  cos  M  tg .sin  M  (16.11)
 2 
NÕu gãc lÖch cùc ®¹i chÝnh M < 450 vµ dµn cã ®Þnh híng cao 20,5 < 100
th× ta cã thÓ bá qua thµnh phÇn thø 2 cña vÕ ph¶i biÓu thøc (16.11) khi ®ã ta
cã biÓu thøc gÇn ®óng sau
sin - sinM  sin' . cosM (16.12)
H×nh 16-9.
TÝnh ®é réng cña ®Æc trng híng cña dµn
tuyÕn tÝnh khi lÖch cùc ®¹i chØnh khái ph¸p
tuyÕn0
Thay (16.12) vµo (16.5) ta cã biÓu thøc tÝnh ®Æc trng híng trong giíi h¹n
cña çnh sãng chÝnh:
 nkd 
sin  cos  M sin  ' 
 2 
F() = (16.13)
 kd 
n. sin  cos  M sin  ' 
 2 
§èi víi anten cã ®Þnh híng cao 20,5 < 100 hµm sè cña mÉu sè trong biÓu
thøc (16.13) cã thÓ thay b»ng ®èi sè. Khi ®ã (16.13) ®îc ®a vÒ d¹ng sin U/U;
U = (kl/2) cosM.sin'; L = nd. Sau mét lo¹t phÐp biÕn ®æi ®èi víi viÖc tÝnh
®é réng cña tia, ta nhËn ®îc:
20,5 = 0,888 /L . cosM (16.14)
BiÓu thøc (16.14) 1 lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu lµ theo møc ®é lÖch
1
cña tia khái híng ph¸p tuyÕn, tia sÏ ®îc më réng cos  lÇn.
M
Cùc ®¹i nhiÔu x¹, nh ®· tr×nh bµy ë trªn, cã thÓ xuÊt hiÖn trong nh÷ng tr-
êng hîp khi kho¶ng çch gi÷a çc nguån ph¸t x¹ l©n cËn cña dµn d > /2. Gãc
nhiÔu x¹ nx cã thÓ tÝnh tõ biÓu thøc:
kd
(sinnx - sinM) = m
2
387

HoÆc sinnx = m. + sinM (16.15)
d
ë ®©y m = +1; +2;… Cùc ®¹i nhiÔu x¹ gÇn ph¸p tuyÕn nhÊt øng víi
m = -1. Khi ®ã:

sinnx =  + sinM (16.16)
d
Híng cùc ®¹i nhiÔu x¹ nx vµ sè lîng cña chóng phô thuéc vµo chiÒu dµi
bíc sãng, kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹ l©n cËn d vµ híng cña cùc ®¹i
chÝnh M.
NÕu d < /2 th× kh«ng tån t¹i cùc ®¹i nhiÔu x¹ víi vÞ trÝ bÊt kú cña M.

ThËt vËy, gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña |sinnx| = | m + sinM | lu«n lu«n lín h¬n 1 víi
d
mäi gi¸ trÞ m = +1; +2; … ®iÒu nµy kh«ng thÓ x¶y ra.
Khi ph¸t x¹ ngang (M = 0) cùc ®¹i nhiÔu x¹ cã thÓ xuÊt hiÖn chØ trong tr-
êng hîp khi kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹ l©n cËn d > . Tõ h×nh 16.10 ta
thÊy râ r»ng khi d/ = 0,6 cùc ®¹i nhiÔu x¹ xuÊt hiÖn chØ khi M > 400, cßn khi
d/ = 0,8 khi M > 130. Trong nh÷ng trêng hîp khi d/ > 1, cùc ®¹i nhiÔu x¹ sÏ
tån t¹i víi mäi vÞ trÝ cña cùc ®¹i chÝnh.
Ta nhÊn m¹nh 1 lÇn n÷a, cêng ®é cña cùc ®¹i nhiÔu x¹ gÇn b»ng cêng
®é cùc ®¹i chÝnh lµ mét ®iÒu hoµn toµn kh«ng cho phÐp khi dµn anten
lµm viÖc. V× vËy nÕu dµn gåm nh÷ng bé ph¸t x¹ lµ ®¼ng híng (vÝ dô nh
chÊn tö nöa sãng trong mÆt ph¼ng H hay khe nöa sãng trong mÆt ph¼ng
E) th× kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹ l©n cËn cÇn ph¶i chän kh«ng lín
h¬n /2.
§é dµi L cña dµn ®îc x¸c ®Þnh
bëi ®é réng ®ßi hái cña tia (20,5).
§é dµi nµy ®îc tÝnh ®èi víi tia
kh«ng lÖch b»ng biÓu thøc (16.4) vµ
víi tia lÖch b»ng biÓu (16.14).
Gi¶m sè lîng çc bé ph¸t x¹ trong
H×nh 16-10. dµn mµ vÉn b¶o toµn ®é réng cña tia
Sù phô thuéc vÞ trÝ cùc ®¹i nhiÔu x¹ chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc khi t¨ng
388
nx vµo vÞ trÝ cùc ®¹i chÝnh M khi tû kho¶ng çch gi÷a t©m çc yÕu tè
sè d/ kh¸c nhau ph¸t x¹, cßn ®Ó lo¹i trõ çnh sãng
nhiÔu x¹ cÇn ph¶i dïng hÖ çc bé
ph¸t x¹ ®Þnh híng.
b) Dµn cña nh÷ng bé ph¸t x¹ cã tÝnh ®Þnh híng yÕu:
NÕu ®Æc trng híng cña bé ph¸t x¹ cã thÓ tiÖm cËn ho¸ b»ng hµm cos th×
nguån ph¸t x¹ nh vËy gäi lµ nguån cã tÝnh ®Þnh híng yÕu (vÝ dô chÊn tö nöa
sãng trong mÆt ph¼ng E, khe nöa sãng trong mÆt ph¼ng H), nguån ph¸t x¹ cã
d¹ng èng dÉn sãng hë ë ®Çu cuèi, loa víi mÆt më kh«ng lín l¾m (L < ).
§Ó tiÖn viÖc ph©n tÝch ta cã thÓ viÕt ®Æc trng híng díi d¹ng.
 nkd 
sin  (sin   sin  M )
 2 
f() = F1(). (16.17)
 kd 
n.sin  (sin   sin  M ) 
 2 
NÕu trong biÓu thøc (16.17) ta thay  = M th× ta nhËn ®îc biªn ®é cña cùc
®¹i chÝnh, cßn nÕu thay  = nx ta sÏ cã f(M) = cosM vµ f(nx) = cosnx v× r»ng
kd
thõa sè cña dµn khi  = M vµ  = nx b»ng ®¬n vÞ (v× khi  = nx th×
2
(sinnx - sinM)  m).
Tû sè biªn ®é cña cùc ®¹i nhiÔu x¹ f(nx) víi biªn ®é cùc ®¹i chÝnh f(M) cã
thÓ biÓu diÔn b»ng biÓu thøc:
f ( ) cos 
 = f ( )  cos 
nx nx
(16.18)
M M
Trªn h×nh 16.11 diÔn t¶ sù phô thuéc  vµo vÞ trÝ cña cùc ®¹i chÝnh M
khi cè ®Þnh kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹ l©n cËn d/. §Ó x¸c ®Þnh t¬ng
quan gi÷a gãc nx vµ M ta dïng c«ng thøc (16.16).
389
Khi gãc M t¨ng lªn th× cùc ®¹i
chÝnh cña tia sÏ bÞ gi¶m xuèng. Khi
øng víi mét gi¸ trÞ nµo ®ã cña M
(gi¸ trÞ nµy ®îc x¸c ®Þnh bëi d/)
çnh sãng nhiÔu x¹ sÏ xuÊt hiÖn vµ
cùc ®¹i cña çnh sãng nµy sÏ t¨ng lªn
khi tiÕp tôc t¨ng M. Biªn ®é cña cùc
H×nh 16-11.
®¹i chÝnh còng nh biªn ®é cña cùc
Sù phô thuéc biªn ®é cùc ®¹i nhiÔu
®¹i nhiÔu x¹ ®îc x¸c ®Þnh b»ng mét
x¹ vµo híng cùc ®¹i chÝnh cña dµn
hµm duy nhÊt f() víi chó ý r»ng
gåm çc bé ph¸t x¹ cã ®Þnh híng.
trong trêng hîp ®Çu  = M, cßn
trong trêng hîp 2 = nx.
XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm n¨ng lîng ta coi r»ng khi lÖch tia, cùc ®¹i chÝnh
kh«ng ®îc gi¶m qu¸ 2 lÇn (hay 2 lÇn theo c«ng suÊt) cßn cùc ®¹i nhiÔu x¹
kh«ng ®îc vît qu¸ 0,2 so víi gi¸ trÞ cùc ®¹i chÝnh.
NÕu gãc lÖch lín nhÊt cña cùc ®¹i chÝnh lµ MM, cßn gãc t¬ng øng víi gãc
MM mµ t¹i ®ã xuÊt hiÖn cùc ®¹i nhiÔu x¹ lµ nxM th× yªu cÇu trªn ®îc diÔn t¶
b»ng çc bÊt ®¼ng thøc sau:
F1(MM) > 0,707 (16.19)
F1(nxM) < 0,2F1(MM) (16.20)
§èi víi nh÷ng bé ph¸t x¹ cã ®Þnh híng yÕu th× F1() = cos. Trong trêng hîp
®ã tõ (16.19) ta cã gãc lÖch cùc ®¹i cña tia MM < 450. Víi gãc MM lín nh vËy,
®iÒu kiÖn (16.20) sÏ ®îc tho¶ m·n chØ khi kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹
l©n cËn b»ng 0,6 (xem h×nh 16.11).
Gi¶m ®é lÖch cùc ®¹i cña tia MM cho phÐp t¨ng mét Ýt kho¶ng çch d.
Song, tõ h×nh 16.11 kho¶ng çch ®ã bao giê còng ph¶i nhá h¬n . Trong trêng
hîp ngîc l¹i xuÊt hiÖn çnh sãng nhiÔu x¹ rÊt lín.
Tõ kÕt qu¶ tr×nh bµy ë trªn, ta cã nhËn xÐt sau ®©y: nh÷ng ph¸t x¹ cã
tÝnh ®Þnh híng yÕu tèt nhÊt lµ nªn trong nh÷ng dµn anten cã gãc quÐt
cña tia kh«ng vît qu¸ 900 (lÖch cùc ®¹i cña tia lµ MM = 450). §Ó më réng
ph¹m vi quÐt cña tia, ta cÇn dïng nh÷ng nguån ph¸t x¹ kh«ng ®Þnh híng.
390
c) Dµn gåm nh÷ng bé ph¸t x¹ ®Þnh híng
Dµn gåm nh÷ng bé ph¸t x¹ ®Þnh híng dïng trong nh÷ng trêng hîp khi gãc
qu¹t quÐt cña tia kh«ng lín l¾m (2MM < 200). §èi víi lo¹i dµn nµy, ta cã thÓ t¨ng
kho¶ng çch gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹ l©n cËn mµ kh«ng sî xuÊt hiÖn nh÷ng çnh
sãng nhiÔu x¹ cã cêng ®é lín. §iÒu nµy cho phÐp ta cã thÓ gi¶m sè lîng çc bé
ph¸t x¹ mµ vÉn b¶o toµn ®îc tÝnh ph¬ng híng cña dµn.
Loa, anten thanh ®iÖn m«i, anten xo¾n h×nh trô, anten dÉn ®êng lµ nh÷ng
anten cã ph¸t x¹ ®Þnh híng.
NÕu dïng loa lµm bé ph¸t x¹ th×

khi t¨ng kho¶ng çch gi÷a t©m çc
loa l©n cËn nhau d nh»m ®Ó t¨ng
hÖ sè sö dông diÖn tÝch ta nªn ®ång
thêi t¨ng kÝch thíc mÆt më cña loa
trong mÆt ph¼ng cña dµn tíi gi¸ trÞ
d (bloa = d). Song theo h×nh 16.12
kh«ng nªn chän d > 1,5 v× khi dã sÏ
xuÊt hiÖn çnh sãng nhiÔu x¹ víi c-
H×nh 16-12. êng ®é rÊt cao.
§å thÞ phô thuéc biªn ®é cùc ®¹i §Æc trng híng cña dµn gåm çc
nhiÔu x¹  cña dµn gåm çc loa loa më réng trong mÆt ph¼ng E cã
mÆt ph¼ng E. thÓ tÝnh theo biÓu thøc sau:
 kd   nkd
sin  sin   sin   sin   sin  M  
 2   2 
f() = cos kd (16.21)
 kd 
sin  n. sin   sin   sin  M  
2  2 
Trong (16.21) ®Æc trng híng cña loa ®îc tiÖm cËn ho¸ b»ng biÓu thøc:
 kd 
sin  sin  
F1() = cos.  
2
kd
sin 
2
NÕu tia híng vu«ng gãc víi dµn (M = 0) th× trong c«ng thøc (16.21) ta cã
thÓ viÕt ®¬n gi¶n h¬n.
391
 nkd 
sin  sin  
 2 
f() = (16.21a)
nkd
sin 
2
BiÓu thøc (16.21a) t¬ng øng víi ®Æc trng híng cña anten tuyÕn tÝnh liªn
tôc cã chiÒu dµi nd víi ph©n bè trêng ®Òu ë mÆt më.
Khi gãc M t¨ng dÇn, ®Æc trng híng ngµy cµng kh¸c xa gi¸ trÞ tÝnh theo
(16.21a): Cùc ®¹i chÝnh sÏ gi¶m cßn cùc ®¹i nhiÔu x¹ míi xuÊt hiÖn ngµy cµng
t¨ng.
Ta h·y t×m tû sè gi÷a biªn ®é cùc ®¹i chÝnh vµ cùc ®¹i nhiÔu x¹ trong tr-
êng hîp tæng qu¸t (gãc M tuú ý).
Thay vµo (16.21)  = M cho phÐp ta t×m ®îc biªn ®é cùc ®¹i chÝnh f(M)
cßn  = nx – biªn ®é cùc ®¹i nhiÔu x¹ f(nx).
Trong trêng hîp ®Çu:
 kd 
sin  sin  M 
2
f(M) = cosM.  
(16.22)
kd
sin  M
2
Trong trêng hîp sau:
 kd 
sin  sin  nx 
f(nx) = cosnx.  
2
(16.23)
kd
sin  nx
2
Nh vËy tû sè biªn ®é cùc ®¹i nhiÔu x¹ trªn biªn ®é cùc ®¹i chÝnh cã thÓ
viÕt díi d¹ng:
 kd 
f ( nx ) tg M 2
 .  
(16.24)
f ( M ) tg nx  kd 
 2 
Sö dông c«ng thøc (16.15), c«ng thøc liªn hÖ gi÷a sin nx vµ sinM ta cã thÓ
chøng minh r»ng:
392
 kd 
 2 
=1
 kd 
 2 
V× vËy biÓu thøc tÝnh  cã d¹ng:

tg M
 = tg (16.25)
nx
Trªn h×nh 16.12 biÓu diÔn kÕt qu¶ tÝnh to¸n  theo c«ng thøc (16.25) vµ
(16.16) khi d kh¸c nhau.
d
So s¸nh ®å thÞ h×nh 16.11 vµ h×nh 16.12 ta thÊy r»ng khi nhá (d/ <

0,7) dµn gåm çc loa cho ta kÕt qu¶ nh dµn gåm çc yÕu tè ph¸t x¹ cã ®Þnh híng
yÕu. Khi gi¸ trÞ d/ > 0,8 dµn gåm çc loa cã nh÷ng u ®iÓm næi bËt: tån t¹i mét
gãc qu¹t, trong giíi h¹n cña gãc nµy chØ cã tia chÝnh, çc çnh nhiÔu x¹ hÇu nh
bÞ ®Ì bÑp. VÝ dô nÕu d/ = 0,8 th× cùc ®¹i nhiÔu x¹ sÏ xuÊt hiÖn khi M = 120
c¶ trong 2 trêng hîp: dµn gåm çc nguån ph¸t x¹ ®Þnh híng yÕu lÉn trêng hîp
dµn gåm hÖ loa. Song trong trêng hîp ®Çu khi tiÕp tôc t¨ng M cùc ®¹i nhiÔu x¹
t¨ng lªn rÊt nhanh vµ ®¹t tíi gi¸ trÞ 0,42 khi M = 200 (xem h×nh 16.11) cßn trong
trêng hîp 2, cùc ®¹i nhiÔu x¹ t¨ng lªn rÊt chËm vµ chØ ®¹t ®Õn 0,18 khi M =
200 (h×nh 16.12).
Trong thùc tÕ ta thêng gÆp dµn anten lµ anten ®iÖn m«i.
GÇn ®óng, ®Æc trng híng cña anten ®iÖn m«i cã d¹ng:
 L  L
F1() = sin      cos    
   cos   (16.26)
 
ë ®©y L - ®é dµi cña thanh ®iÖn m«i,  = c/V - hÖ sè t¨ng sãng.
Hµm F1() – cÇn ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (16.19) vµ (16.20).
Hµm sè (16.26) sÏ tho¶ m·n (16.19) nÕu mÉu sè:
L
   cos  MM  = 1,39

Tõ ®ã ta suy ra
393
1,39 
cosMM =  - . (16.27)
 L
§iÒu kiÖn (16.20) sÏ tho¶ m·n nÕu:
L
   cos  nxM  = 2,6

Ta suy ra:
2, 6 
cosnxM =  -  (16.28)
 L
Khi biÕt  biÓu thøc (16.27) x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a ®é dµi L/ vµ gãc
lÖch cùc ®¹i cña tia MM
Dïng c«ng thøc (16.16) ta cã
thÓ khö thõa sè cosnxM trong biÓu
H×nh 16-13. thøc (16.28). Khi ®ã ta thu ®îc sù
Sù phô thuéc L/ vµ d/ cña dµn gåm phô thuéc kho¶ng çch gi÷a çc t©m
çc thanh ®iÖn m«i nh hµm sè cña cña nh÷ng thanh ®iÖn m«i l©n cËn
gãc M. d/ vµ gãc lÖch cùc ®¹i cho phÐp
cña tia MM nÕu cho tríc .
H×nh 16.13 biÓu diÔn ®êng
cong L/ vµ d/ hµm sè cña gãc MM
cho trêng hîp  = 1,05. Nhê ®å thÞ
nµy ta cã thÓ t×m ®îc ®é dµi cña
thanh ®iÖn m«i L/ vµ kho¶ng çch
gi÷a çc thanh d/ ®Ó ®¶m b¶o ®é
lÖch ®ßi hái cña tia MM.
VÝ dô nÕu gãc qu¹t quÐt cña tia 2 MM = 400(MM = 200) th× nh h×nh 16.13
0
®é dµi cña thanh ®iÖn m«i cÇn chän b»ng 4, cßn kho¶ng çch gi÷a t©m cña
çc thanh ®iÖn m«i l©n cËn nªn lÊy 1,1.
Ta cã nhËn xÐt: §Æc trng híng tèt nhÊt cña dµn lµ ®Æc trng híng cã d¹ng
h×nh ch÷ nhËt (trong hÖ to¹ ®é ®Ò çc), nÕu khi ®ã ®é réng cña h×nh ch÷
nhËt øng víi gãc qu¹t quÐt cña tia 2MM th× mäi çnh sãng bªn ngoµi giíi h¹n cña
gãc qu¹t sÏ bÞ ®Ì bÑp. Song t¹o ra ®Æc trng híng nh vËy rÊt khã v× cÇn t¨ng
kÝch thíc mÆt më vµ ph¶i cã ph©n bè pha biªn ®é ®Æc biÖt.
394
Dµn anten gåm çc thanh ®iÖn m«i, hÖ anten xo¾n, hÖ anten dÉn ®êng cã
u ®iÓm næi bËt lµ khi kÝch thíc ngang nhá chóng vÉn cã tÝnh ®Þnh híng cao
so víi 1 sè lo¹i kh¸c.
d) Chän sè lîng nguån ph¸t x¹ cña dµn:

¬
Khi thiÕt kÕ dµn anten víi ®Æc trng híng bÞ ®iÒu khiÓn ta cè g¾ng gi¶m
sè lîng çc yÕu tè ph¸t x¹. V× trong trêng hîp ®ã hÖ thèng sÏ ®¬n gi¶n bÒn
v÷ng, rÎ tiÒn.
Ngêi ta ®· chøng minh r»ng sè lîng çc yÕu tè ph¸t x¹ trong dµn m min liªn hÖ
chÆt chÏ víi gãc qu¹t quÐt cña tia vµ ®é réng ®ßi hái cña ®Æc trng híng.
mmin = k / 20,5 + 1 (16.29)
ë ®©y k = 2M – gãc qu¹t cho tríc cña tia; 20,5 - ®é réng ®ßi hái cña ®Æc
trng híng cña dµn ë møc nöa c«ng suÊt.
BiÓu thøc (16.29) ®óng cho dµn tuyÕn tÝnh.
16.2.2. Dµn anten 2 chiÒu
§Ó t¹o tia anten trong 2 mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi nhau vµ b¶o ®¶m kh¶
n¨ng ®iÒu khiÓn vÞ trÝ cña nã trong mét gãc h×nh qu¹t kh«ng gian nµo ®ã ta
dïng dµn 2 chiÒu (dµn mÆt) hoÆc dµn 3 chiÒu (dµn khèi).
Trong thùc tÕ ta thêng dïng dµn anten ph¼ng, h×nh trô, h×nh cÇu, h×nh
nãn vµ mét sè lo¹i kh¸c. Trong mét lo¹t trêng hîp d¹ng cña dµn anten ®îc x¸c
®Þnh bëi d¹ng cña çc vËt thÓ mµ ë ®ã ta ®Æt dµn (çnh m¸y bay, mòi hoÆc
®u«i tªn löa v.v…). Ph©n tÝch trêng ph¸t x¹ cña dµn cong (®Æc biÖt lµ dµn cã
d¹ng kh«ng c©n xøng) nãi chung lµ rÊt phøc t¹p. Tuy nhiªn nÕu dµn cã tÝnh
®Þnh híng cao th× ®Ó
tÝnh to¸n trêng ph¸t x¹ cña nã ta cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p mÆt më ph¼ng t-
¬ng ®¬ng [9].
Trªn h×nh 16.14 m« t¶ mét dµn ph¼ng gåm çc bé ph¸t x¹ ®ång nhÊt vµ
s¾p xÕp nh nhau.
395
H×nh 16-14.
Dµn anten ph¼ng 2 chiÒu
NÕu dßng cña mäi yÕu tè ph¸t x¹ cã biªn ®é b»ng nhau vµ pha cña chóng
däc theo x, vµ y thay ®æi theo quy luËt tuyÕn tÝnh th× ®Ó tÝnh to¸n ®Æc tr-
ng híng cña dµn ta cã thÓ dïng lý thuyÕt nh©n gi¶n ®å híng.
Theo lý thuyÕt nµy ®Æc trng híng cña dµn tuyÕn tÝnh.
F(x, y) = F1(x, y) . Fn() (16.30)
Trong ®ã F1(x, y) – ®Æc trng híng kh«ng gian cña yÕu tè ph¸t x¹.
 n   1 
Fn() = sin  2  kd cos     n sin  2  kd cos     
   
Thõa sè cña dµn ( = x nÕu dµn híng däc theo trôc Ox,  = y nÕu dµn däc
theo trôc Oy.
Sö dông biÓu thøc (16.30) ta cã ®Æc trng híng cña dµn tÝnh theo trôc Oy:
 ny 
sin  ( kd y cos y   y 
2 
Fy(x,y) = F1(x,y). (16.31)
1 
n y . sin  ( kd y cos  y   y 
2 
396
Däc theo trôc Ox ta ®Æt nx nguån ph¸t x¹, ®Æc trng híng cña mçi nguån ®îc
x¸c ®Þnh bëi hµm Fy(x,y). V× vËy sö dông mét lÇn n÷a lý thuyÕt nh©n gi¶n
®å híng cho phÐp ta viÕt ®Æc trng híng cña dµn anten ph¼ng díi d¹ng.
n 
sin  x ( kd x cos  x   x 
2 
Fy(x,y) = F1(x,y) 
1 
n x . sin  ( kd x cos  x   x 
2 
 ny 
sin  ( kd y cos  y   y 
2 
 (16.32)
1 
n y . sin  ( kd y cos y   y 
2 
Gi¶ thiÕt çc yÕu tè ph¸t x¹ lµ ®¼ng híng, cã nghÜa F1(x,y) =1 ta h·y
ph©n tÝch biÓu thøc (16.32).
T×m híng cùc ®¹i chÝnh cña tia xM, yM khi çc yÕu tè ph¸t x¹ lµ ®¼ng h-
íng b»ng çch cho biÓu thøc (16.32) b»ng ®¬n vÞ, cã nghÜa.
F(x,y) = 1
BiÓu thøc nµy b»ng 1 khi:
kdx cos xM - x = 0 ; kdy cos yM - y = 0 (16.33)
Tõ ®©y ta nhËn ®îc :
x y
cos xM = kd ; cos yM = kd ; (16.34)
x y
§Æc trng híng cña líi tuyÕn tÝnh gåm çc nguån ph¸t x¹ ®¼ng híng lµ vËt
thÓ trßn xoay cã trôc 0x hoÆc 0y. V× vËy ®êng th¼ng t¬ng øng víi híng cùc ®¹i
chÝnh t¹o thµnh trong kh«ng gian mét h×nh nãn, trôc cña nã trïng víi ®êng
th¼ng ®Æt çc nguån ph¸t x¹ cña dµn Ox hoÆc Oy. Cßn gãc ë ®Ønh h×nh nãn
xM hoÆc yM ®îc x¸c ®Þnh tõ mét trong çc biÓu thøc (16.34).
397
Híng cùc ®¹i chÝnh cña tia ®îc x¸c ®Þnh b»ng ®êng th¼ng giao nhau cña 2
mÆt nãn. Trôc cña chóng (Ox vµ Oy) vu«ng gãc víi nhau (h×nh 16.15). Trong tr-
êng hîp riªng, khi 2 h×nh tiÕp xóc víi nhau, dµn cã mét cùc ®¹i chÝnh. Cùc ®¹i
nµy n»m trong mÆt ph¼ng cña dµn (mÆt ph¼ng xoy) khi ®ã xM + yM = 900 vµ
rót ra biÓu thøc:
cos2xM + cos2yM = 1 (16.35)
Trong trêng hîp tæng qu¸t:
cos2xM + cos2yM < 1
Vµ h×nh nãn cã 2 giao tuyÕn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ dµn ph¼ng sÏ cã 2 cùc
®¹i chÝnh (nöa kh«ng gian phÝa tríc nöa kh«ng gian phÝa sau). Tuy nhiªn trong
nh÷ng dµn thùc tÕ nhê dïng nh÷ng nguån ph¸t x¹ ®Þnh híng ta cã thÓ khö cùc
®¹i thø hai.
H×nh 16-15.
X¸c ®Þnh híng cùc ®¹i chÝnh cña ®Æc trng híng cña dµn 2 chiÒu
Trong dµn ph¼ng 2 chiÒu (gièng nh trong dµn tuyÕn tÝnh, khi tia lÖch
khái ph¸p tuyÕn th× çnh sãng chÝnh cña ®Æc trng híng më réng. NÕu dµn cã
tÝnh
®Þnh híng cao 20,5 < 100 th× cã thÓ coi sù më réng tia x¶y ra chØ trong mÆt
ph¼ng lÖch. Khi ®ã ®é réng cña tia ë møc 1/2 c«ng suÊt khi lÖch tia khái ph¸p
tuyÕn trong ph¼ng xoz lµ:
(20,5)x = 0,888/Lxcosx (16.36)
Khi lÖch trong mÆt ph¼ng yox
398
(20,5)y = 0,888/Lycosy (16.37)
Trong ®ã x vµ y – gãc lÖch cña tia khái ph¬ng ph¸p tuyÕn trong mÆt
ph¼ng xoz vµ yoz.
HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña dµn ®Þnh híng cao khi kÝch thÝch ®ång
pha biªn ®é ®Òu cã thÓ tÝnh gÇn ®óng b»ng biÓu thøc:
D0 = 4 . Lx . Ly/2 (16.38)
§Ó ®¸nh gi¸ sù thay ®æi hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña dµn khi lÖch tia
khái ph¸p tuyÕn mét gãc  ta cã thÓ dïng c«ng thøc:
D/D0 = cos (16.39)
ë ®©y D – hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña dµn ë híng cùc ®¹i chÝnh cña tia
bÞ lÖch, D0 – hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng cña dµn ë híng cùc ®¹i chÝnh cña tia
kh«ng bÞ lÖch  - gãc lÖch cña tia khái ph¸p tuyÕn (khi lÖch trong mÆt ph¼ng
xoz  = x, cßn trong mÆt ph¼ng yoz  = y).
BiÓu thøc (16.36), (16.37), (16.39) ®óng trong trêng hîp khi gãc lÖch cña
tia khái ph¸p tuyÕn cña dµn kh«ng qu¸ 450.
TÝnh to¸n cô thÓ ®· chØ ra r»ng, ®Ó t¹o ®îc tia h×nh kim nhän (20,5  1 0
) ®ßi hái dïng hµng tr¨m, hµng ngµn yÕu tè ph¸t x¹ vµ còng tõng Êy thiÕt bÞ
®iÒu khiÓn. Khã kh¨n ®¸ng kÓ trong s¶n xuÊt lµ t¹o ®îc nh÷ng thiÕt bÞ ®iÒu
khiÓn.
NhiÒu nguån ph¸t x¹ dÉn ®Õn t¨ng ®é phøc t¹p cña s¬ ®å vµ cÊu tróc. Do
nguyªn nh©n nh vËy, vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra lµ cÇn ph¶i cùc tiÓu ho¸ sè lîng
nguån ph¸t x¹ vµ thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn.
NÕu trong mÆt ph¼ng xoz cã gãc qu¹t quÐt tia lµ xk vµ ®é réng ®Æc trng
híng (20,5)x th× t¬ng tù nh (16.29) ta cã:
n xmin = xk / (20,5)x + 1 (16.40)
Khi chuyÓn ®éng tia trong 2 mÆt ph¼ng, ta cã thÓ coi hÖ gåm n xmin nguån
ph¸t x¹ nh mét yÕu tè ph¸t x¹ cña hÖ míi tõ nymin nguån ph¸t x¹.
n y min = yk / (20,5)y + 1 (16.41)
399
ë ®©y yk vµ (20,5)y – gãc qu¹t quÐt cña tia vµ ®é réng cña tia trong mÆt
ph¼ng yoz.
V× vËy sè yÕu tè trong dµn 2 chiÒu ®îc x¸c ®Þnh bëi biÓu thøc:
n = nx min . ny min = [xk / (20,5)x + 1] [xk / (20,5)y + 1] (16.42)
16.2.3. Ph¬ng ph¸p pha ®iÒu khiÓn ®å thÞ ph¬ng híng anten
§iÒu khiÓn b»ng çch dïng bé quay pha ®Ó thay ®æi ®é lÖch pha gi÷a çc
dßng cña çc yÕu tè ph¸t x¹ cña dµn gäi lµ ph¬ng ph¸p pha. Sù thay ®æi ®é
lÖch pha cã thÓ liªn tôc ®îc gi¸n ®o¹n. Trong thùc tÕ ta thêng dïng s¬ ®å phi
®e vµ s¬ ®å quang häc (xuyªn qua vµ ph¶n x¹).
S¬ ®å phi ®e cã hÖ thèng phi ®e rÊt phøc t¹p. HÖ thèng nµy lµm nhiÖm
vô chia c«ng suÊt vµ t¹o nªn ®é lÖch pha cÇn thiÕt gi÷a çc dßng trong dµn. S¬
®å phi ®e chia lµm 3 lo¹i: s¬ ®å nèi tiÕp, song song vµ kÕt hîp.
Trong s¬ ®å nèi tiÕp (h×nh 16.16a) ta sö dông çc bé quay pha ®ång nhÊt,
nhê nh÷ng bé quay pha nµy ta t¹o nªn ®é lÖch pha nh nhau gi÷a çc dßng trong
çc nguån ph¸t x¹ l©n cËn.
NÕu cÇn ph¶i lµm lÖch tia mét gãc nµo ®ã, ta cÇn thay ®æi ®é dµi ®iÖn
cña mäi bé quay pha mét ®¹i lîng nh nhau øng víi ®é lÖch nµy. D©y phi ®e
nu«i lµm viÖc ë chÕ ®é sãng ch¹y; cßn çc bé ph¸t x¹ liªn hÖ rÊt yÕu víi phi ®e
nhê qua çc ph©n nh¸nh ®Þnh híng.
Nhîc ®iÓm cña s¬ ®å nèi tiÕp lµ yªu cÇu kü thuËt ®èi víi hÖ thèng ®iÒu
khiÓn ph¶i rÊt cao, ®ßi hái ®é æn ®Þnh cña bé quay pha còng rÊt cao, c«ng
suÊt mÊt m¸t kh¸ lín vµ viÖc ph©n bè c«ng suÊt gi÷a çc bé quay pha kh«ng
®Òu nhau. Bé quay pha gÇn m¸y ph¸t nhÊt nhËn hÇu hÕt c«ng suÊt ®a vµo
dµn, cßn bé quay pha ®Çu cuèi chØ nhËn mét phÇn rÊt nhá. Trong s¬ ®å nèi
tiÕp vÒ nguyªn t¾c ta thêng dïng çc bé quay pha c¬ häc v× r»ng chóng cã ®é
æn ®Þnh rÊt cao, Ýt tæn hao vµ thêng bÞ h¹n chÕ vÒ c«ng suÊt ®a vµo chóng.
400
H×nh 16.16
Dµn tuyÕn tÝnh víi s¬ ®å nèi tiÕp (a) song song (b) vµ kÕt hîp (c) m¾c çc bé ph¸t x¹.
401
1
Trong s¬ ®å song song (h×nh 16.16b) chØ cã c«ng suÊt ph¸t x¹ qua mçi
n
bé quay pha. V× vËy yªu cÇu ®èi víi c«ng suÊt cho phÐp cña bé quay pha
kh«ng cao
l¾m. HÖ sè t¸c dông cña s¬ ®å gÇn t¬ng øng cña hÖ sè t¸c dông hiÖu dông cña
mét nh¸nh song song. HÖ sè nµy cao h¬n so víi s¬ ®å nèi tiÕp.
Nhîc ®iÓm cña s¬ ®å lµ hÖ thèng ®iÒu khiÓn phøc t¹p v× r»ng ®ßi hái
ph¶i sö dông bé quay pha víi d¶i biÕn ®æi ®é lÖch pha kh¸c nhau. VÝ dô, nÕu
®é lÖch pha gi÷a çc dßng t¹i çc nguån l©n cËn lµ  th× ®é lÖch pha ®èi víi
bé quay pha thø nhÊt, thø 2,… thø n cÇn ph¶i lµ , 2,… n t¬ng øng.
Nu«i song song çc bé ph¸t x¹ cã thÓ b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau.
Trong h×nh 16.16b m« t¶ s¬ ®å chia c«ng suÊt nhê çi ba nh¸nh.
S¬ ®å diÔn t¶ ë h×nh 16.16c lµ s¬ ®å kÕt hîp. V× r»ng trong s¬ ®å, chia
c«ng suÊt ®îc thùc hiÖn nèi tiÕp nhê çc nh¸nh song song, cßn çc bé quay pha
m¾c song song nhau.
¦u ®iÓm cña s¬ ®å lµ cã thÓ thùc hiÖn ®éc lËp viÖc ®iÒu chØnh ph©n bè
biªn ®é b»ng çch thay ®æi hÖ sè liªn hÖ trong çc ph©n nh¸nh ®Þnh híng.
Trong s¬ ®å dÉn n¹p kh«ng cã mµn phi ®e ph©n chia chung. Chia c«ng
suÊt ®îc thùc hiÖn nhê anten cã tÝnh ®Þnh híng yÕu vµ ®îc ph¸t x¹ u tiªn vµo
phÇn kh«ng gian xung quanh, mµ ë ®ã ®Æt çc yÕu tè thu ®Æc biÖt (h×nh
16.17a).
402
H×nh 16-17.
S¬ ®å dÉn n¹p (a) vµ s¬ ®å ph¶n x¹ (b) cña dµn anten tuyÕn tÝnh.
1
Mçi mét trong çc yÕu tè nµy nhËn c«ng suÊt. C«ng suÊt nµy sau khi
n
qua bé ®iÒu pha ®a vµo yÕu tè ph¸t x¹ cña dµn. VÞ trÝ cña tia x¸c ®Þnh bëi
®é lÖch pha gi÷a çc dßng trong chóng. VÞ trÝ nµy cã thÓ bÞ thay ®æi do
t¸c ®éng lªn bé ®iÒu pha.
S¬ ®å ph¶n x¹ (h×nh 16.17b) kh¸c víi s¬ ®å dÉn n¹p ë chç nh÷ng yÕu tè
ph¸t x¹ cña s¬ ®å ®Æt chung víi nh÷ng yÕu tè thu cßn ë chç ®Æt çc yÕu tè
ph¸t x¹ th× ®Æt g¬ng ph¶n x¹. Nhê g¬ng nµy n¨ng lîng ®i qua mçi bé läc pha 2
lÇn (híng thuËn vµ ngîc).
ë sãng cm, nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña dµn trong s¬ ®å dÉn n¹p vµ s¬ ®å
®iÒu khiÓn lµ çc ®o¹n èng dÉn song trong mçi mét èng ta ®Æt mét bé ®iÒu
pha.
Trong ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn chuyÓn m¹ch ta thay thÕ bé quay pha víi
biÕn ®æi ®é lÖch pha mét çch tõ tõ b»ng çi chuyÓn m¹ch (hoÆc b»ng bé
quay pha chuyÓn m¹ch) cã nghÜa lµ b¶o ®¶m biÕn ®æi ®é lÖch pha mét çch
®ét ngét. Trong trêng hîp nµy ®é æn ®Þnh cao, v× r»ng yÕu tè ®iÒu pha lµm
viÖc ë chÕ ®é “®ãng – më”.
Dµn chuyÓn m¹ch cã thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn rÊt ®¬n gi¶n. §iÒu ®ã gi¶i
thÝch nh sau: VÞ trÝ cña tia trong kh«ng gian ®îc x¸c ®Þnh kh«ng ph¶i b»ng
403
gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn mµ chØ b»ng sù tham gia cña yÕu tè nµy hoÆc
yÕu tè nä nhê çi chuyÓn m¹ch.
ChuyÓn ®éng cña tia trong dµn chuyÓn m¹ch x¶y ra gi¸n ®o¹n. Khi quan s¸t
mét gãc qu¹t liªn tôc gi¸ trÞ nh¶y cãc vÒ gãc kh«ng ®îc lín h¬n ®é réng çnh
sãng chÝnh ë møc nöa c«ng suÊt.
Tån t¹i 2 lo¹i dµn chuyÓn m¹ch: Trong dµn chuyÓn m¹ch lo¹i 1 pha cña dßng
cña mçi nguån ph¸t x¹ thay ®æi ®ét ngét 1 gãc  = m π /2, ë ®©y m – sè nguyªn.
Thay ®æi pha trong trêng hîp nµy nhê çi chuyÓn m¹ch (h×nh 16.18a) hoÆc bé
quay pha chuyÓn m¹ch (h×nh 16.18b).
Trong trêng hîp ®Çu nguån ph¸t x¹ nhê çi chuyÓn m¹ch ®îc nèi víi 1 trong
4 ®êng d©y phi ®e. Lèi vµo cña 4 ®êng d©y nµy ta ®Æt çc bé quay pha víi
thay ®æi pha ®ét ngét (0, π/2, , 3/2). Trong trêng hîp 2 (h×nh 16.18b) çc bé
ph¸t x¹ ®îc nu«i nhê 1 d©y phi ®e qua çc bé quay pha chuyÓn m¹ch, mçi mét
bé nµy cã thÓ b¶o ®¶m biÕn ®æi pha ®ét ngét 1 lîng .
Trong dµn chuyÓn m¹ch lo¹i 2 (h×nh 16.18c) ta cã mét sè lîng rÊt lín çc bé
ph¸t x¹ ®Æt gÇn nhau. Mét sè bé ph¸t x¹ nhê çi chuyÓn m¹ch cã thÓ ®îc nèi víi
®êng d©y phi ®e chung. Muèn t¹o ®Æc trng híng víi ph¸t x¹ cùc ®¹i theo ph¬ng
®· cho ta nhê vµo viÖc chän çch m¾c çc nguån ph¸t x¹.
404
H×nh 16-18.
S¬ ®å dµn víi çi chuyÓn m¹ch vµ bé quay pha chuyÓn m¹ch.
TÝnh chÊt cña anten chuyÓn m¹ch phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tham sè cña bé
quay pha chuyÓn m¹ch vµ çi chuyÓn m¹ch trong s¬ ®å. §iÒu khiÓn çc dông
cô chuyÓn m¹ch cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p c¬ hoÆc ®iÖn. Trong thùc
tÕ thêng dïng réng r·i ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn ®iÖn, v× nã b¶o ®¶m tèc ®é
quÐt tia cao. Trong s¬ ®å ®iÒu pha ta dïng bé quay pha c¬ vµ ®iÖn.
16.2.4. Ph¬ng ph¸p tÇn sè ®iÒu khiÓn ®å thÞ ph¬ng híng anten
405
Trong ph¬ng ph¸p nµy ®é lÖch pha gi÷a çc yÕu tè ph¸t x¹ sÏ ®îc thay ®æi
b»ng çch thay ®æi tÇn sè m¸y ph¸t.
H×nh 16-19.
Ngêi ta thêng dïng s¬ ®å nèi tiÕp nh h×nh 16.19. T¶i hÊp thô ®Ó duy tr×
sãng chay. Çc yÕu tè ®Æt çch nhau 1 kho¶ng lµ d, ®é dµi phi ®e gi÷a 2 yÕu
tè dµi ℓ. §Ó t¹o ph©n bè pha cÇn thiÕt ban ®Çu, ngêi ta cßn ®a vµo çc bé quay
pha cè ®Þnh (kh«ng phô thuéc tÇn sè).
Phi ®e chÝnh thêng dïng lo¹i t¸n s¾c – cã sè sãng phô thuéc tÇn sè
q = q().
§é lÖch pha khi qua ®o¹n phi ®e dµi ℓ lµ:
 () = q().ℓ (16.43)
VËy ®é lÖch pha tæng céng gi÷a 2 yÕu tè lµ:
q()ℓ + 0 (16.44)
Híng ph¸t x¹ cùc ®¹i  ®îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn:
kd cos [ ()] = q()ℓ + 0 – 2m π (16.45)
ë ®ã: m = 0, +1, +2,…
406
VËn tèc biÕn thiªn vÞ trÝ cña çnh sãng chÝnh khi thay ®æi tÇn sè ®îc gäi

lµ ®é nh¹y gãc tÇn sè cña hÖ f cã thÓ chøng minh ®îc.
f
  0,573  l c
   cos   
    sin   d n  (16.46)
 
  
Víi n lµ vËn tèc nhãm cña sãng trong phi ®e chÝnh.
§é nh¹y cùc ®¹i ®¹t ®îc khi çnh sãng ®i qua ph¸p tuyÕn cña hÖ ( = 900).
 l c
  0,573 (16.47)
 max d n
Çc m¸y ph¸t siªu cao tÇn hiÖn nay khã cã kh¶ n¨ng biÕn thiªn tÇn sè trong
giíi h¹n 10%. Do ®ã ®Ó cã thÓ quÐt çnh sãng trong ph¹m vi réng th× ®é nh¹y
gãc – tÇn sè ph¶i cì 5  10% ®é/%, ®«i khi ph¶i lín h¬n. Cã 2 kh¶ n¨ng:
l l
+ Dïng phi ®e th«ng thêng cã ®é t¸n s¾c nhá, nhng chän lín ( >5).
d d
c
+ Chän ℓ/d  1 nhng dïng phi ®e chÝnh cã ®é chËm lín sao cho  >5.
n
Do ®ã ph¶i dïng phi ®e cã ®é t¸n s¾c lín – tøc lµ cã v  phô thuéc m¹nh
vµo .
- M¸y ph¸t ph¶i thay ®æi tÇn sè mét çch tuÇn hoµn theo mét quy luËt
x¸c ®Þnh. §ång thêi m¸y thu ph¶i liªn tôc tù ®éng ®iÒu chØnh phï hîp víi tÇn
sè m¸y ph¸t.
- Yªu cÇu dung sai c¬ khÝ cña hÖ anten nµy ®ßi hái kh¸ chÆt chÏ.
16.2.5. Anten nhiÒu tia

Dµn anten cã thÓ ®ång thêi t¹o nªn mét lo¹t ®Æc trng híng ®éc lËp lÉn
nhau ®îc gäi lµ dµn anten nhiÒu tia. S¬ ®å dµn anten nhiÒu tia cã 5 lèi vµo ®îc
m« t¶ trªn h×nh 16.20. Trong s¬ ®å gåm cã dµn çc nguån ph¸t x¹ vµ s¬ ®å t¹o
®Æc trng híng.
S¬ ®å t¹o ®Æc trng híng phôc vô b¶o ®¶m viÖc nu«i ®éc lËp çc nguån
ph¸t x¹ cña dµn qua çc lèi vµo kh¸c nhau khi m¾c ph¸t vµo mét trong nh÷ng lèi
407
vµo cña s¬ ®å, ph©n bè biªn ®é pha cña dßng ®îc t¹o nªn mét çch x¸c ®Þnh vµ
®Æc trng riªng cho lèi vµo ®ã vµ cã ®Æc trng híng t¬ng øng víi ph©n bè nµy.
H×nh 16-20. S¬ ®å dµn anten nhiÒu tia
M¾c m¸y ph¸t vµo mét lèi vµo kh¸c bÊt kú nµo dã cña s¬ ®å t¹o ®Æc trng
híng g©y ra sù biÕn ®æi ph©n bè pha biªn ®é trong çc nguån ph¸t x¹ vµ øng víi
nã tån t¹i mét ®Æc trng híng kh¸c víi ®Æc trng híng trªn.
VÒ nguyªn t¾c, s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng ®îc x©y dùng sao cho viÖc nu«i 1
lèi vµo bÊt kú nµo ®ã b¶o ®¶m ph©n bè biªn ®é ®Òu nhng ë mçi lèi vµo øng
víi mét ®Æc trng pha cña m×nh. Khi chuyÓn m¹ch çc lèi vµo th× ®é lÖch pha
gi÷a çc dßng cña nguån ph¸t x¹ l©n cËn thay ®æi mét çch gi¸n ®o¹n. øng víi
®iÒu ®ã vÞ trÝ cña tia còng thay ®æi mét çch gi¸n ®o¹n. VÝ dô nÕu khi nu«i
lèi vµo 1 ®é lÖch pha gi÷a çc dßng cña nguån ph¸t x¹ l©n cËn b»ng . Khi nu«i
lèi vµo 2 - 2 th× cùc ®¹i chÝnh cña tia 1 vµ 2 ®îc x¸c ®Þnh bëi gãc.
M1 = arcsin1/kd; M2 = arcsin2/kd (16.18)
Trong ®ã: d – kho¶ng çch gi÷a çc bé ph¸t x¹ l©n cËn; M1, M2 – gãc t¹o bëi
híng cùc ®¹i chÝnh cña tai 1 vµ 2 so víi ph¬ng ph¸p tuyÕn cña dµn.
Trong trêng hîp tæng qu¸t, sè lèi vµo cña s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng øng víi sè
tia t¹o nªn bëi dµn anten nhiÒu tia. Cßn sè lèi ra cña s¬ ®å b»ng sè yÕu tè ph¸t
408
x¹. NÕu anten dïng ®Ó lµm viÖc trong mét gãc qu¹t cho tríc th× nã ph¶i cã cÊu
tróc sao cho çc tia bªn c¹nh nhau c¾t nhau ë møc nöa c«ng suÊt (h×nh 16.20a).
Dµn anten nhiÒu tia lµ mét thiÕt bÞ rÊt hoµn h¶o. NÕu nã cã M lèi vµo th×
khi dïng chóng ®ång thêi mét lóc ta sÏ cã M tia ®éc lËp nhau lµm viÖc ë chÕ
®é ph¸t còng nh ë chÕ ®é thu cßn khi dïng lÇn lît çc lèi vµo th× nã sÏ t¹o ®îc
mét tia øng víi lèi vµo ®ã. H×nh 16.20b m« t¶ dµn anten víi 5 lèi vµo nhê chóng
s¬ ®å cã thÓ t¹o ra 5 ®Æc trng híng ®éc lËp nhau.
§Ó nu«i dµn anten nhiÒu tia ta dïng s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng m¾c nèi tiÕp
hoÆc m¾c song song.
Dµn anten nhiÒu tia víi s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng m¾c nèi tiÕp ®îc m« t¶
trªn h×nh 16.21.
S¬ ®å t¹o ®Æc trng híng gåm 2 hÖ thèng d©y phi ®e c¾t nhau. Çc chç
giao nhau ®îc liªn hÖ víi nhau b»ng çc bé ph©n nh¸nh ®Þnh híng. N¨ng lîng
dÉn ®Õn çc nguån ph¸t x¹ nhê nh÷ng ®êng d©y phi ®e th¼ng ®øng. Sè d©y
øng víi sè yÕu tè ph¸t x¹. Lèi vµo cña s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng ®îc nèi víi çc
d©y phi ®e nghiªng. Sè lèi vµo øng víi sè tia ®îc t¹o nªn. §Ó t¹o ®îc chÕ ®é gÇn
víi chÕ ®é sãng ch¹y ta m¾c çc t¶i hÊp thu phèi hîp víi ®êng d©y. Nhê nã biÕn
®æi pha trong çc ®êng d©y nghiªng x¶y ra tõ tõ (khi sãng ®øng, pha biÕn ®æi
1 lîng ®ét ngét lµ  däc theo d©y qua mçi ®o¹n /2).
409
H×nh 16-21. Dµn nhiÒu tia víi s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng m¾c nèi tiÕp.
Híng cùc ®¹i cña tia thø i cña anten ®îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
 li 
sinMi =   (16.49)
 d 2d
ë ®©y  - ®é dµi bíc sãng trong ®êng d©y phi ®e (nÕu dïng èng dÉn sãng
th× =b); ℓi - ®é dµi ®o¹n d©y phi ®e th¼ng ®øng + nghiªng. §é dµi nµy x¸c
®Þnh ®é lÖch pha gi÷a çc dßng cña çc bé ph¸t x¹ l©n cËn, d- kho¶ng çch
gi÷a çc nguån ph¸t x¹ l©n cËn.
Cã thÓ chøng minh r»ng, khi nu«i 1 lèi vµo bÊt kú nµo ®ã (h×nh 16.21)
ℓi=ℓ1i +ℓ2i hoÆc

ℓi =d(secβi +tgβi )  (16.51)
2d
Nhîc ®iÓm cña s¬ ®å lµ chç, çc ph©n nh¸nh ®Þnh híng kh«ng b¶o ®¶m
t¸ch sù liªn hÖ gi÷a çc lèi vµo cña s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng mét çch hoµn toµn.
ChØ khi nu«i lèi vµo 1 th× thùc tÕ kh«ng cã tÝn hiÖu ®i qua çc ®êng d©y
nghiªng kh¸c. Khi nu«i lèi vµo bÊt kú nµo kh¸c tÝn hiÖu qua çc ph©n nh¸nh
®Þnh híng cña çc ®êng d©y n»m trªn d©y ®îc nu«i sÏ bÞ ph©n chia. VÝ dô
nÕu m¸y ph¸t nèi víi lèi vµo hai th× tÝn hiÖu sau khi ®îc ph©n chia trong çc
ph©n nh¸nh ®Þnh híng kh«ng chØ vµo nguån ph¸t x¹ thø nhÊt mµ cßn qua ph©n
nh¸nh ®Þnh híng 11, 12, 13, …, 17 chia vµo çc nguån ph¸t x¹ 2,3,…7. T¬ng tù
nh vËy, ph©n chia tÝn hiÖu x¶y ra c¶ trong çc ph©n nh¸nh 22,23,…27. Khi
nu«i nh÷ng lèi vµo kh¸c, bøc tranh ph©n chia tÝn hiÖu sÏ phøc t¹p h¬n nhiÒu.
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã dÉn ®Õn lµm mÐo bøc tranh ph©n chia trêng gi÷a
çc bé ph¸t x¹. KÕt qu¶ nµy lµm t¨ng møc çnh sãng bªn. KÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ
ra r»ng nÕu hÖ sè liªn hÖ trong çc ph©n nh¸nh ®Þnh híng nh nhau, cßn híng
çc cùc ®¹i chÝnh cña çc tia l©n cËn kh¸c nhau 1gãc b»ng 2θ0,5 vµ khi nu«i lèi
410
vµo 2 th× trong híng cùc ®¹i chÝnh cña tia 1sÏ t¹o nªn mét çnh sãng bªn cã ®é
lín -13db (-5% so víi cùc ®¹i chÝnh). NÕu híng cùc ®¹i chÝnh cña çc tia l©n
cËn kh¸c nhau mét gãc b»ng 2(2θ0,5) th× møc çnh sãng bªn sÏ h¹ xuèng -19db
(-1,3% so víi cùc ®¹i chÝnh).
Trong s¬ ®å ®Æc trng híng m¾c song song (hay cßn gäi lµ s¬ ®å ma trËn)
ta dïng bé quay pha cè ®Þnh vµ m¹ng 4 cùc. Nhê chóng nªn viÖc chia c«ng suÊt
gi÷a çc nguån ph¸t x¹ khi nu«i tõ 1 lèi vµo bÊt kú nµo hÇu nh ®Òu nhau, nhng
mçi lèi vµo øng víi 1 ®Æc trng pha cña m×nh (sù lùa chän riªng ®é lÖch pha).
Ta sö dông çc cÇu khe èng dÉn sãng, cÇu èng dÉn sãng h×nh “2 ch÷ T”,
cÇu vßng khuyªn tæng hiÖu, hoÆc çc khíp nèi r¨ng lîc víi çc ph©n nh¸nh
®Þnh híng ®Ó lµm m¹ng 4 cùc. Nguyªn t¾c lµm viÖc cña çc thiÕt bÞ kÓ trªn
vµ çc tham sè kü thuËt cña chóng tr×nh bµy trong s¸ch “thiÕt bÞ anten phi ®e
cña Drapkin vµ Zuzenko, n¨m 1974”.
H×nh 16.22a m« t¶ dµn tuyÕn tÝnh gåm 8 yÕu tè ph¸t x¹ víi s¬ ®å t¹o ®Æc
trng híng m¾c song song dïng çc cÇu khe vµ çc bé quay pha cè ®Þnh. S¬ ®å
cã 8 lèi vµo vµ b¶o ®¶m t¹o nªn çc tia ®éc lËp nhau.
411
H×nh 16-22. Dµn nhiÒu tia víi s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng m¾c song song
cã m¹ng 4 cùc lµ vßng khuyªn r¨ng lîc hoÆc cÇu khe.
N¨ng lîng tõ mét lèi vµo bÊt kú sau khi ®i qua 3 cÇu khe vµo tõng bé ph¸t
x¹. V× r»ng mçi lÇn ®i qua nh vËy, c«ng suÊt bÞ chia lµm ®«i, nªn c«ng suÊt
vµo mçi bé ph¸t x¹ b»ng 1/8 c«ng suÊt ®a vµo tõ mét lèi vµo nµo ®ã. §é lÖch
pha cÇn thiÕt ®Ó t¹o nªn tia (h×nh 16.22b) ®îc b¶o ®¶m nhê cÇu khe vµ çc bé
quay pha cè ®Þnh. §é lÖch pha gi÷a çc tÝn hiÖu ë ®Çu ra cña cÇu khe khi ® a
tÝn hiÖu vµo bªn tr¸i hay bªn ph¶i diÔn t¶ ë h×nh (16.22c). V× ®é dµi çc ®o¹n
phi ®e gi÷a lèi vµo bÊt kú vµ mçi ngêi ph¸t x¹ ®îc chän nh nhau, nªn ®é lÖch
pha gi÷a çc dßng ®îc x¸c ®Þnh bëi çc yÕu tè nèi gi÷a lèi vµo vµ nguån ph¸t x¹.
V× vËy, ta cã thÓ dÔ dµng nhËn ®îc ph©n bè pha øng víi tõng lèi vµo. Trªn
h×nh vÏ bªn c¹nh çc bé ph¸t x¹, ta ghi çc sè øng víi ph©n bè pha khi ®a tÝn
hiÖu vµo lèi vµo 4. Trong trêng hîp nµy dµn sÏ t¹o nªn tia 4.
H×nh 16.23 m« t¶ dµn anten tuyÕn tÝnh 4 tia còng víi s¬ ®å m¾c song
song dïng cÇu vßng khuyªn tæng hiÖu vµ mét bé quay pha cè ®Þnh.
H×nh 16-23.
Dµn anten nhiÒu tia víi s¬ ®å m¾c song song dïng cÇu vßng khuyªn tæng
hiÖu.
412
Trªn h×nh m« t¶ c¶ ®é lÖch pha gi÷a çc tÝn hiÖu ë ®Çu ra cña cÇu tæng
hiÖu (16.23b) vµ ®Æc trng híng øng víi lèi vµo 1, 2, 3, 4.
ë ®©y ta còng thÊy khi nu«i mét lèi vµo bÊt kú nµo ®ã, n¨ng lîng ®îc ph©n
chia ®Òu gi÷a çc nguån ph¸t x¹ vµ ph©n bè cho mçi lèi vµo kh¸c nhau vµ nã ®-
îc x¸c ®Þnh bëi çc yÕu tè nèi gi÷a lèi vµo mçi mét nguån ph¸t x¹.
Trong phÇn kÕt luËn ta liÖt kª díi ®©y çc ®Æc trng kü thuËt cña mét sè
anten dµn.
- Dµn anten nhiÒu tia cña ra®a mÆt ®Êt víi s¬ ®å t¹o ®Æc trng híng m¾c
nèi tiÕp HRAS (Mü). Anten nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é cao cña m¸y bay. Bíc
sãng lµm viÖc cña nã 10cm, ®é cao cña anten 45 mÐt. Sè tia t¹o theo gãc tµ
trong 1 h×nh qu¹t 400 lµ 110, ®é réng çnh sãng theo gÇn víi híng n»m ngang lµ
60, dïng lµm anten thu, sè r·nh thu lµ 110.
- Dµn anten ®iÒu pha cña d¶i ra®a ®¬n xung (d¹ng ph¶n x¹) h·ng
MAXSON (Mü). Anten nµy dïng ®Ó ph¸t hiÖn vµ theo dâi môc tiªu trªn kh«ng,
d¶i tÇn lµm viÖc 1,75  1,95cm. Sè yÕu tè -1500. Nguån ph¸t x¹ lµ çc èng dÉn
sãng hë cuèi, gãc qu¹t quÐt 600. HÖ sè t¸c dông ®Þnh híng lµ 30db, ®êng kÝnh
cña dµn 45cm, trong dµn dïng bé quay pha ®ièt g¾n vµo èng dÉn sãng.
413
Tµi liÖu tham kh¶o
1- Anten (dïng cho chuyªn ngµnh th«ng tin). Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù. 1976
2- Anten - TruyÒn sãng (Dïng cho chuyªn ngµnh ra®a). Häc viÖn Kü thuËt
Qu©n
sù. 1976
3- Phan Anh, Lý thuyÕt vµ Kü thuËt Anten - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc kü thuËt -
Hµ Néi 2003
4- В. Е. Ямайкин, Антеные устройства - Советское радио, Москва, 1965.
5- Муравыв, Антенные - Радио и связь, Москва, 1963.
6- Ловеров, Ямайки, Юрцев, Pyнов, Ocнoвы Проектиpoвания aнтeнных
ycтройств CBЧ - Радио и связь, Минск, 1970
7- Mapков, Aнтенны – Энергия, Москва, 1975.
8- R. C. Johnson, Antenna Engineering Handbook. McGraw-Hill, New York,
1993
9- C. A. Balanis , Antenna Theory, Analysis and Design. John Wiley and Sons,
Inc, New York, 1997.
10- R. E. Collin , Antennas and Radiowave Propagation. McGraw-Hill, New
York, 1985.
414

Anten In1

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Anten In1

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Më ®Çu

víi c lµ vËn tèc ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng;

0 lµ bíc sãng trong ch©n kh«ng.

Trong c¸c biÓu thøc trªn  k ,  lµ hÖ sè ®iÖn thÈm phøc vµ hÖ sè tõ

IA lµ biªn ®é dßng t¹i mét ®iÓm nµo ®ã trªn anten;

H×nh 1-3. H×nh 1-4.

1.3. §Æc trng ph©n cùc cña anten

Thay (1.8) vµo (1.7) ta cã

H×nh 1-7. elÝp ph©n cùc trong mÆt ph¼ng

1.4. C«ng suÊt ph¸t x¹ vµ hÖ sè t¸c dông ®Þnh híng

Trong hÖ to¹ ®é cÇu dS  r 2 sin  d d , chó ý ®Õn (1.13) vµ (1.14) ta

§èi víi anten v« híng

tÝnh b»ng ®é, trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh.

NÕu chó ý tíi (1.24) ta cã

1.6. HiÖu suÊt vµ hÖ sè khuÕch ®¹i

Tõ 2 biÓu thøc nµy, ta tÝnh ®îc l hd theo ph©n bè dßng

1.8. trë vµo cña anten

1.9. d¶i tÇn c«ng t¸c cña anten (d¶i th«ng)

1.10. Dßng vµ søc ®iÖn ®éng trªn

1.10.1. LËp bµi to¸n vµ ph¬ng ph¸p gi¶i

¸p dông nguyªn lý t¬ng hç (1.42) ta cã:

cña mäi anten còng kh«ng thay ®æi. Ta cã thÓ viÕt:

VËy  A   E ( ) f ( )d (1.52)

1.11. C¸c d¹ng ®Æc trng vµ tham sè cña anten thu

2 E 2R Dmax F 2 ( ,  ).Rt

1.11.4. HÖ sè sö dông diÖn tÝch cña mÆt më bøc x¹

Trªn c¬ së nguyªn lý t¬ng hç, c¸c tham sè A hd vµ  A ®îc dïng ®Ó ®¸nh

Khi ph¸t x¹ v« híng th× mËt ®é dßng c«ng suÊt.

Nh ta ®· biÕt tõ lý thuyÕt trêng ®iÖn tõ vi ph©n diÖn tÝch dS t¹o ra

Theo ®Þnh nghÜa (1.21)

So s¸nh (1.63) víi (1.61) ta cã

Tõ (1.64) ta suy ra hÖ sè sö dông diÖn tÝch cña mÆt më bøc x¹ ®ång

2. C¸c biÓu thøc gÇn ®óng ®èi víi vïng xa

ë ®©y R lµ b¸n kÝnh vÐc t¬ cña ®iÓm quan s¸t;

Ta t×m gi¸ trÞ cêng ®é ®iÖn trêng

Trong thùc tÕ ta thêng gÆp khi d©y dÉn lµ th¼ng. Khi ®ã    vµ

b) Trêng cña nguån ph¸t x¹ mÆt.

Chóng ta sÏ t×m cêng ®é trêng trong 2 mÆt ph¼ng chÝnh: - mÆt

B»ng c¸ch dïng ph¬ng ph¸p ¶nh g¬ng, tõ

ë ®©y tÝch ph©n chØ lÊy trong mÆt S 1 cña lç ph¸t x¹

Tõ 2 c«ng thøc trªn ta suy ra:

vµ trong mÆt ph¼ng tõ ta cã:

3. §Æc trng híng cña c¸c nguån nguyªn tè

- Trong mÆt ph¼ng tõ

2.1. quy t¾c nh©n ®Æc trng híng, thõa sè kh«ng

- §èi víi nguån ph¸t x¹ mÆt ph¼ng, th×

2.2.1. Trêng hîp tæng qu¸t: HÖ c¸c nguån c¸ch ®Òu

H×nh 2-1. HÖ tuyÕn tÝnh gåm c¸c nguån gi¸n ®o¹n

Trong ®ã Ei lµ trêng cña yÕu tè thø i trong hÖ.

§Æc trng híng tæng hîp cña hÖ sÏ lµ:

Trong trêng hîp nµy ta cã thÓ gi¶ thiÕt:

Sau khi ký hiÖu:

§Ó kh¶o s¸t thõa sè cña hÖ trong ph¹m vi 0  θ   (v× r»ng nã lµ mét

anten (vïng cña c¸c gãc ¶o).

nhÊt c¸nh sãng chÝnh trong miÒn 0 < θ < .

2.3. ®Æc trng híng cña hÖ tuyÕn tÝnh nguån gi¸n

2.4. §Æc trng híng cña c¸c anten tuyÕn tÝnh

2.4.1. Trêng hîp ph©n bè biªn ®é ®Òu

Trong trêng hîp hÖ ®ång pha víi ph©n bè biªn ®é ®Òu.

Tõ ®©y ta suy ra:

C¸c c¸nh sãng liªn tiÕp sÏ ngîc pha nhau.

sin  H×nh 2-5a.

sin 0,5 ≈ 0,5