Predmet: EKONOMSKA STATISTIKA

FAZE STATISTICKOG ISTRAŽIVANJA

1
 Sadržaj

Uvod......................................................................................................................3

1. Statistička služba kod nas...............................................................................4

2. Etape – faze statističkog istraživanja..............................................................4

3. Priprema statističkog posmatranja..................................................................5

4. Priprema statističkog posmatranja..................................................................6

5. Pojam,svrha,vrste i faze sređivanja i grupisanja podataka..............................8

6. Grupisanje podataka i statističke serije...........................................................9

Zaključak.............................................................................................................13

Literatura.............................................................................................................14

2
 Uvod

Statistika je nauka koja brojčanim metodama na naučni način istražuje društvene,

ekonomske i prirodne pojave.
Pod statistikom se danas podrazumeva trostruki sadržaj. Pored statistike u užem
smislu ili deskriptivne statistike, ona obuhvata statističku analizu i statističku teoriju.
Statistika je nauka koja se bavi pitanjima prikupljanja, analize i interpretacije
podataka.
Predmet statističkog istraživanja su masovne pojave, koje su po svojoj prirodi
varijabilne, pa ih treba posmatrati na velikom broju slučajeva i na osnovu tih posmatranja
doneti zaključke.
Statistička metodologija se sastoji:
1. Posmatranja,
2. Prikupljanja,
3. Sređivanja,
5. Grupisanja,
6. Objavljivanja brojčanih podataka o masovnim pojavama i procesima.

Pojave su masovne kada ih čini veliki broj elemenata koji se javljaju u vremenu i
prostoru, tj. kada pokazuju veliku varijabilnost od slučaja do slučaja svoga ispoljavanja.
Rezultati statističkih istraživanja pomenutih pojava objavljuju se u statističkim
publikacijama kao što su na primer, statistički godišnjaci, mesečni statistički pregledi,
statistički bilteni, saopštenja i druge publikacije.

3
 1. Statistička služba kod nas

Statistička služba se kod nas, kao i svuda u svetu, bavi prikupljanjem podataka,
njihovom obradom i publikovanjem rezultata statističkih istraživanja

Nosioci istraživanja su (statističku službu čine):

statistički organi – zavodi za statistiku i
ovlašćeni organi i organizacije za vršenje statističkih istraživanja

Svi organi statističke službe su međusobno povezani i to:

primenom jedinstvene metodologije istraživanja, definicija i jedinstvenih standarda

predlozima statističkih istraživanja i
rezultatima (podacima) statističkih istraživanja

Statistička služba nudi rezultate korisnicima u sledećim oblicima:

o statističke publikacije (godišnjaci, kalendari, bilteni, pregledi, saopštenja,
studije...)
o objavljivanje u službenim i javnim glasilima
o omogućavanje korišćenja baza i banaka podataka
o posebne obrade na zahtev korisnika

Najvažnija publikacija Republičkog zavoda za statistiku Srbije su:

o Statistički godišnjak Republike Srbije i
o Mesečni statistički pregled Srbije

2. Etape – faze statističkog istraživanja

Statističko istraživanje je složen, obiman i komplekan posao; deli se na tri etape (faze):
o posmatranje
o sređivanje i obrada podataka, kao i njihovo prikazivanje i
o analiza podataka i tumačenje rezultata istraživanjas

4
 I faza – statističko posmatranje – utvrđivanje i prikupljanje podataka o pojavi koja
se ispituje. Podaci, koji moraju biti potpuni, tačni i podesni za obradu, se mogu utvrditi:
o prebrojavanjem, merenjem ili intervjuom ili
o preuzimanjem već postojećih podataka iz evidencija i dokumenata

II faza – sređivanje i grupisanje – sistematizovanje podataka prema karakteristikama

po kojima se obavlja posmatranje. Rezultat su grupni podaci u vidu niza koji se naziva
statistička serija i prikazuje se u obliku tabela i grafikona

III faza – statistička analiza – obrada serija statističko-matematičkim metodama i

dobijanje statističkih pokazateljačijim se tumačenjem objašnjavaju pravilnosti koje vladaju u
datoj pojavi

3. Priprema statističkog posmatranja

Osnova stastističkog istraživanja je statističko posmatranje pa zato prikupljeni
podaci podaci moraju da budu:
o tačni
o potpuni i
o podesni za analizu i obradu
Cilj statističkog posmatranja je prikupljanje podataka o njenim pojedinačnim
slučajevima po karakteristikama prema kojima se želi ispitati pojava. Cilj mora biti jasno,
konkretno i precizno formulisan.
Celina masovne pojave koja se izučava je statistička masa, a pojedinačni slučajevi date
pojave se nazivaju statističke jedinice posmatranja
Dakle, statistički skup je skup jedinica posmatranja
Statistički skup treba definisati:
o stvarno
o vremenski i
o teritorijalno
stvarno definisanje – određivanje jedince posmatranja – one mogu biti:
o realne jedinice (vremenski duže postoje) i

5
 o događaji (dešavaju se u momentu ili kraće traju)
vremensko definisanje – određivanje momenta ili intervala vremena u kojem će se
posmatrati jedinice
teritorijalno definisanje – određivanje teritorije na kojoj će se posmatrati jedinice
obeležja jedinica posmatranja – osobine prema kojima se jedinice međusobno
razlikuju i posmatraju
obeležja se dele na:
o stvarna
o vremenska
o prostorna
stvarna obeležja (bitne osobine jedinica) mogu biti:
o atributivna obeležja (izražavaju se rečima) – pol, stručna sprema...
o numerička obeležja (izražavaju se brojevima) mogu biti:
 neprekidna (celi brojevi) – broj zaposlenih, broj stanovnika... i
 prekidna (celi, ali i delovi celih brojeva) – starost, cene, dobit...
vremenska obeležja – vreme kao osobina jedinice posmatranja – datum rođenja,
trajanje boravka turiste...
prostorna obeležja – prostor koji karakteriše jedinicu posmatranja – mesto boravka,
mesto boravka, lokacija preduzeća...
Izveštajna jedinica (informator) je davalac podataka o jedinici posmatranja – to može
biti preduzeće, ustanova, državni organ, fizičko lice...

4. Priprema statističkog posmatranja

Izbor metoda se vrši na osnovu:
o cilja istraživanja
o tehničkih mogućnosti prikupljanja podataka i
o raspoloživih finansisjkih sredstava

Metode obuhvatanja jedinica posmatranja su:

o potpuno posmatranje – prikupljanje podataka o svim jedinicama skupa
o delimično – ispitivanje određenog broja odabranih jedinica skupa (deo klupa)

6
 Potpuno posmatranje može biti organizovano kao:
o popisni metod - jednobrazno posmatranje svih jedinica skupa na određenom
području u utvrđenom momentu
 istovremeno na celoj teritoriji u kratkom roku
 skupe su akcije i periodično se ponavljaju
 snimaju se pojave koje se sporo menjaju

o izveštajni metod – stalno organizovano posmatranje skupova događaja i

pojava
 posmatraju se pojave sa brzim, čestim i jakim promenama
 statistički organi izrađuju obrasce-upitnike koji se nazivaju izveštaji
 upitnici se ispunjavaju na bazi evidencija koje se vode

Delimično posmatranje može biti organizovano kao:

o anketa – posmatranje određenog broja namerno odabranih tipičnih jedinica
statističkog skupa. Neophodno je dobro pounavanje pojave
o metod uzorka - posmatranje određenog broja statističkih jedinica statističkog
skupa slučajno izabranih. Statistički skup je osnovni skup, a skup slučajno odabranih jedinica
je uzorak

Izvori prikupljanja podataka:

o primarni – organizuje se prikupljanje podataka (kvalitetniji, ali i skuplji) :
 ličnim uvidom ili
 posredno
o sekundarni – koriste se postojeći podaci

Načini prikupljanja podataka:

o dopisni (korespodentni) – angažovani korespodent prikuplja podatke, upisuje
ih u formulare i dostavlja statističkom zavodu
o poštanski – poštom se šalju formulari jedinicama da ih popune i vrete takođe
poštom

7
 o prijavni – izveštajne jedinice dolaze same kod nadležnih organa da daju
potrebne podatke

Upitnik – štampana lista pitanja u vidu obrasca na koja treba izveštajna jedinica da
odgovori

Sadržina upitnika:
o opšti elementi (naziv organa, pravni osnov, naziv i šifra upitnika)
o glavni deo – pitanja o obeležjima jedinica posmatranja (kategorična, direktna i
kratka) uz pitanje prazno mesto (dopuna) za odgovor ili ponuđeni modaliteti sa šiframa

5. Pojam,svrha,vrste i faze sređivanja i grupisanja

podataka
Pojam:
o od pojedinačnih podataka stvaraju se grupisani podaci po obeležjima
posmatranja u vidu statističkih serija
Svrha:
o sređeni i grupisani podaci u statističkim serijama brojčano izražavaju pojavu
po određenim karakteristikama i utvrđuju njihov značaj u pojavi

Faze:
Prva faza –unošenje reda u statistički materijal radi pripreme za obradu
Druga faza – grupisanje prema odabranim obeležjima pocmatranja i izrada šema
Treća faza – tehnička obrada podataka,kao i izrada tabela i grafikona

Vrste:

prema broju obeležja:

-prosto grupisanje:grupisanje podataka samo po jednom obeležju

-kombinovano grupisanje:razvrstavanje podataka prema dva i više obeležja

8
 prema značaju obeležja:
 stvarno grupisanje:po atributivnim i po numeričkim obeležjima
 vremensko:po momentima vremena i po intervalima vremena
 prostorno ili teritorijalno:prema geografsim nazivima teritorije ili grupama prostornog
obeležja

6. Grupisanje podataka i statističke serije

Prosto grupisanje podataka-po jednom obeležju(zaposleni u društvenom sektoru

prema polu)

POL BROJ ZAPOSLENIH

UKUPNO
MUŠKI
ŽENSKI

Kombinovano grupisanje podataka- prema dva i više obeležja(zaposleni prema polu

i školskoj spremi po sektoru svojine)

Sektor Zaposleni po polu Zaosleni po školskoj spremi

svojine
Ukupno ukupno muški ženski ukupno visoka viša
Društveni
Privatni

Statistička serija definiše se kao niz grupisanih podataka prema obeležjima

posmatranja.Zavisno od obeležja statističkog posmatranja,postoje tri osnovne VRSTE serija:
- serije strukture: atributivne i numeričke(serije distribucije frekvencija)
- vremenske serije: momentne i intervalne
- geografske serije

Atributivne serije se formiraju grupisanjem jedinica po atributivnom obeležju. Mogu

se formirati na osnovu dvojakog grupisanja:

9
 1. Prema pojedinačnim modalitetima obeležja i
2. Po grupama srodnih modaliteta (klasifikovanjem).

Ako atributivno obeležje ima mali broj modaliteta, koji se jasno razlikuju, grupisanje
je jednostavno. Za svaki modalitet formira se po jedna grupa pa se prema njima grupišu
podaci.

Primer: Struktura učenik prema polu u razredu III1 je sledeća:

Pol Broj učenika
muški 14
ženski 17
ukupno 31
Serije 1. Struktura učenika prema polu
Objašnjenje: Prebrojavanjem jedinica sa atributom «muški pol», a potom «ženski
pol» došli smo do grupnih podataka koje smo uneli u šemu serije i tako dobili atributivnu
seriju, struktura učenika prema polu.

Serije, distribucije, frekvencija su numeričke serije. Postupak grupisanja zavisi od :

1. Prirode obeležja (prekidno i neprekidno) i

2. Cilja istraživanja.

Ako je numeričko obeležje prekidno formira se neintervalna serija distribucije

frekvencija, a ako je numeričko obeležje u velikom broju različitih vrednosti podaci se
grupišu po grupnim intervalima. Zatim se grupišu jedinice po tim intervalima. Svaki interval
vrdnosti ima donju i gornju granicu. Osnovne karakteristike serija distribucija i frekvencija su
o obe kolone ovih serija su brojčane
o vrednosti obeležja u prvoj koloni variraju od najniže do najviše veličine
i nazivaju se varijantama (a obeležavaju se sa x)
o grupisani podaci u drugoj koloni su frekvencije ili učestalost, koje
pokazuju koliko se puta svaka vrednost pojavljuje (obeležavaju se slovom f)
o zbir frekvencija predstavlja ukupan broj jedinica posmatranja
o «distribucije frekvencija» nazvane su tako jer pokazuju distribuciju (lat.
distributio=podela, raspored) frekvencija po vrednostima obeležja

10
Primer: 20 učenika III razreda pročitalo je tokom raspusta sledeći broj knjiga:
5 , 3, 3, 0, 7, 11, 2, 1, 4, 5, 3, 3, 6, 8, 9, 10, 4, 0, 2, 1
Podaci se sređuju po veličini i stvara se uređeni niz podataka:
0, 0, 1, 1, 2, 2, 3, 3, 3, 3, 4, 4, 5, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11
Formiramo šemu za seriju sa grupnim intervalima vrednosti:
Broj knjiga Broj učenika
0–2 6
3–5 8
6–8 3
9 – 11 3
ukupno 20
Serija 2. Raspored učenika prema broju pročitanih knjiga

Primer 2: 20 učenika III razreda ima u porodici sledeći broj dece:

2, 2, 1, 1, 4, 1, 1, 2, 3, 1, 2, 3, 4, 1, 2, 1, 1, 2, 3, 3
Podaci se sređuju po veličini:
1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 3, 3, 3, 3, 4, 4
Broj dece Broj učenika
1 8
2 6
3 4
4 2
ukupno 20
Serija 3. Raspored učenika prema broju dece u porodici
Vremenske serije ili hronološke serije su nizovi statističkih podataka grupisanih po
uzastopnim momentima vremena ili intervalima vremena. Postoje dve vrste vremenskih
serija:
1. Momentne vremenske serije – pokazuju stanje pojave u određenim
trenucima vremena i podaci im se ne mogu zbrajati
2. Intervalne vremenske serije – pokazuju veličinu ili obim pojave u
uzastopnim intervalima vremena i podaci im se mogu zbrajati

Primer – Momentna vremenska serija

Datum Novorođenčad u GAK-u
22.01.1999. 15
22.06.1999. 5
22.12.1999. 14

11
 Serija 4. Broj novorođenčadi u GAK-u po datumima 1999.
Primer – Intervalne vremenske serije
Godina Novorođenčad u GAK-u
1999. 3215
2000. 5678
2001. 7895
Serija 5. Broj novorođenčadi u GAK-u po godinama
Geografske serije su niz statističkih podataka grupisanih prema geografskom ili prostornom
obeležju.
Primer – Geografska serija
Kontinent Proizvodnja u tonama
Evropa 20
Azija 20
Afrika 540
Serija 6. Proizvodnja zlata po kontinentima 1996. godine

Kumulativni oblik serije se dobija postepenim zbrajanjem tj. kumulacijom podataka

serije.

12
 Zaključak

Statistika je sastavni deo današnjice koju karakteriše svakodnevno donošenje odluka.

Odluke koje se donose, bilo poslovne, političke ili lične, donose se u uslovima neizvesnosti i
skopčane su sa određenom dozom rizika. Statističke metode predstavljaju osnovni alat u
procesu odlučivanja i imaju za cilj prevazilaženje razlike između onoga što se želi i onoga što
bi se ostvarilo ako se odluka ne donese.

Naziv statistika potice od latinske reci Status, sto znaci stanje I italijanskog termina
Regione di Stato, sto znaci drzava. U odnosu na sam pojam statistike sto znaci drzavu ili
drzavni interes,drzava predstavlja vid odredjene prostorne definisanosti predmeta statistike.
Predmet proucavanja statistike su promenljive pojave koje se ispoljavaju u masi
slucajeva.Varijabilitet je univerzalna karakteristika prirodnih I drustvenih zbivanja.Scakak
pojava nastaje pod uticajem nekih faktora pa ponasanje te pojave zavisi od prirode,broja i
nacina kombinovanja tih faktora. Posto su faktori koji dekluju na pojavu varijabilni te ce i
pojava pokazati manje ili vise izrazen varijabiklitet.Statistika istrazuje masovne pojave pa
zato ima kvantitativni karakter.

Pod statistikom se dana spodrazumeva,deskriptivna statistika,statisticka analiza i

statisticka teorija.
Deskriptivna statistika prikuplja,obradjuje I povezuje podatke.
Statisticka analiza omogucuje pribavljanje numerickih informacija,njihovu
kvantitativnu interpretaciju,donosenje zakljucaka i formiranje zakonitosti ponasanja
posmatranih pojava.
Statisticka teorija iznalazi statisticke metode,objasnjava ih, dokazuje I usvrsava.

13
 Literatura

Ajduković, G. (2006): Poslovna statistika, Fakultet za trgovinu i bankarstvo „Janićije i

Danica Karić“, Beograd

Žižić, M., Lovrić, M., Pavličić, D. (2005): Metodi statističke analize, Ekonomski
fakultet, Beograd

14