‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺍﻨﺘﻘﺎﻝ ﺒﺎﺮ ﺍﻟﻜﺘﺮﯿﻜﯽ ﺪﺮ ﺠﺎﻤﺪﺍﺖ‬

 ‫‪2‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫‪- 1‬‬

‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﻴﺮی ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﻳﮏ ﻣﺎﺩﻩ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻳﮑﺎی‬
‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﺁﻥ ﺩﺭ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺯﻳﻤﻨﺲ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﺍﺟﺴﺎﻡ‪ ،‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﻨﻄﻘﻪﺍی‬
‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﺩﺭ ﺩﺭﻭﻥ ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺍﺟﺴﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﺗﻼﻑ ﺯﻳﺎﺩ )ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﮐﻢ( ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﻋﺒﻮﺭ ﺩﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﺳﻴﻢ ﻣﺴﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺧﺎﻟﺺ ﻭ ﺩﺍﺭﺍی ﺍﻧﻌﻄﺎﻑ‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫ﻳﺎ ﻫﺎﺩی ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﺴﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎی ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ ﺍﺯ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻝ ﻳﺎ ﺍﺯ ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻡ ﻳﺎ ﺁﻟﻴﺎژﻫﺎی ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻋﺒﻮﺭی ﻭ ﻧﻮﻉ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻭ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻬﺎی ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺩﺭﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺍی ﭘﯽ ﺑﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺍﺩ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎی ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻭﻳﮋﮔﯽ ﻋﻤﺪﻩ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺩﺍﺭﺍی ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ ﺑﺎﺭ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺍﺗﻤﻬﺎی ﻣﻨﺰﻭی ﺑﺮﺍی ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﻠﺰی ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﻻﻳﻪ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺍﺗﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﺍﺗﻤﻬﺎی ﻣﻨﻔﺮﺩ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁﺯﺍﺩﺍﻧﻪ ﺩﺭ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﺴﻤﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﯽ ﺑﺎﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽﮔﻴﺮﺩ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﺍﺯ ﺟﺴﻢ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻣﯽﮔﺬﺭﺩ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺍﮔﺮ ﻓﻠﺰی ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﺯﺍﻳﻨﺮﻭ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ ﺑﺎﺭ ﻭ ﺳﺮﻋﺖ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﻓﻠﺰﺍﺕ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎی ﺩﻳﮕﺮی ﻧﻴﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎی ﺁﺑﯽ ﻧﻤﮑﻬﺎ ﻭ ﺍﺳﻴﺪﻫﺎ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭی‬
‫ﺍﺯ ﺍﺟﺴﺎﻡ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩٴ ﻳﻮﻧﯽ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﮔﻴﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺷﻴﺸﻪ ﺟﺰﻭ ﻣﻮﺍﺩی ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ ﺭﺍ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺭﻫﺎی‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺍﺻﻼً ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﺷﻴﺸﻪ ﻭ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺎﺩﻩ ﻋﺎﻳﻖ ﺩﻳﮕﺮی ﻋﺒﻮﺭ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩ‬
‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﻋﺎﻳﻖ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻭﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﺟﺴﻤﯽ ﻧﺎﺭﺳﺎﻧﺎ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺑﺎﺭﻫﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﮕﺬﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﮐﺮﺩ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺍﻣﺮﻭﺯی ﺍﺟﺴﺎﻡ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﺍﻳﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺳﻴﻤﻬﺎی‬
‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺑﺮﻕ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﻧﻴﺮﻭﮔﺎﻩﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻭ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺮﻗﯽ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺎﺹ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﻭﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﻴﻢ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮑﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻭﺍﺿﺢ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺵﺩ‪ .‬ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺯﻳﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺷﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻄﻮﺭ ﺭﺍﻳﺞ‬
‫ﺩﺭ ﻫﺎﺩی ﻫﺎ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪Ag‬‬ ‫‪244$‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ‬ ‫‪1.62×10-6 Ω.Cm‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪Cu‬‬ ‫‪4$‬‬ ‫‪ % 90‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ‪Ag‬‬ ‫‪1.68×10 Ω.Cm‬‬ ‫‪-6‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪in 20oC‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪Al‬‬ ‫‪1/4$‬‬ ‫‪ %60‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ‪Cu‬‬ ‫‪2.65×10 Ω.Cm‬‬ ‫‪-6‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻮﻡ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺒﮑﯽ ﻭ ﺻﺮﻓﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺧﻄﻮﻁ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺮﻕ ﺩﺍﺭﺍﺳﺖ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻟﺤﻴﻢ ﮐﺎﺭی ﺁﻥ ﺿﻌﻴﻒ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺭﺳﺎﻥﺍیی ﻳﮏ ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎی ﺑﺎﺭ )‪ ،(n‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻣﻞ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ )‪ (q‬ﻭ‬
‫ﺗﺤﺮک ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ)‪ (μ‬ﺍﺯ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺭﺳﺎﻧﻨﺪﮔﯽ ﻭﻳﮋﻩ ‪ ،δ‬ﻋﮑﺲ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ‪ ρ‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪= δ = nqµ‬‬ ‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻳﮏ ﻓﻠﺰ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺪﻭﻥ ﻋﻴﺐ )ﺑﻠﻮﺭ ﺍﻳﺪﻩ ﺁﻝ(‪:‬‬
‫‪ρ‬‬
‫‪1.6 × 10 −19 C‬‬ ‫ﺩﺭ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﻭ ﻧﻴﻢﻫﺎﺩی ﻫﺎ ﮐﻪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺑﺎﺭ ﺑﺮﺍی ﻫﺮ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺮﺍﺑﺮ‬
‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺮک ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺭﺍﻧﺶ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ‬
‫ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫‪- 2‬‬

‫ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﭼﻬﺎﺭ ﮔﺮﻭﻩ ﮐﻠﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪- Super Conductors‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ρs = 0‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺍﺑﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎ‬
‫‪0‬‬
‫‪- Conductors‬‬ ‫ﻓﻠﺰﺍﺕ ﻭ ﮔﺮﺍﻓﻴﺖ‬ ‫‪10-8<ρ<10-6‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﺭﺳﺎﻧﺎ‬
‫‪- Semiconductors‬‬ ‫‪Ge , Si‬‬ ‫‪10 <ρ<10‬‬
‫‪-5‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪6‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ‬
 ‫‪4‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫‪-Insulators‬‬ ‫ﺳﺮﺍﻣﻴﮏ ﻭ ﭘﻠﻴﻤﺮ‬ ‫‪107<ρ<1016‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﻋﺎﻳﻖ‬
‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻓﻠﺰﻱ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﻨﺲ ﺁﻥ ﺑﻮﺩﻩ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻮﻝ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﺁﻥ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫‪L‬‬
‫‪R=ρ‬‬
‫‪A‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ‪ ρ‬ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺹ ﻣﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺴﻢ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﻳﮑﻨﻮﺍﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ‪ R‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺳﻴﻤﻲ ﺭﺍ ﺑﻜﺸﻴﻢ‪ ،‬ﻃﻮﻝ ﺁﻥ ﺯﻳﺎﺩ ﻭ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﺁﻥ ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﻭﻟﻲ ﺣﺠﻢ ﺁﻥ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺍﻣﺎ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍی ﻣﻮﺍﺩی ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺷﮑﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺍﻧﺘﮕﺮﺍﻟﯽ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺪﺍﺭ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﺮﺍی ﺳﻴﻤﻬﺎی ﺍﺳﺘﻮﺍﻧﻪﺍی ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﻫﺎﺩﻳﻬﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﻓﺮﮐﺎﻧﺴﻬﺎی ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺍﺛﺮ ﭘﻮﺳﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﺮﺱ ﺭﺍ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺩﻳﺮی ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﯽ ﺍﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩ ﻳﮏ ﮔﻴﮕﺎ ﺍﻫﻢ ﺑﻪ ﻓﺮﻭﺵ ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺍﺟﺰﺍی ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻓﺮﻭﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺁﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻄﺎﻳﺸﺎﻥ )ﺣﺪﺍﮐﺜﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ( ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺑﺎ ﺭﻧﮓ ﮐﺪﮔﺬﺍﺭی ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻧﺪ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺍﻟﻴﻪ ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ‬
‫ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺭﻧﮓ ﻧﻘﺮﻩﺍی ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎی ‪ 10‬ﺩﺭﺻﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺭﻧﮓ ﻃﻼﻳﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎی ‪ 5‬ﺩﺭﺻﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺭﻧﮓ‬
‫ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎی ‪ 2‬ﺩﺭﺻﺪ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﺭﻧﮓ ﻗﻬﻮﻩﺍی ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎی ‪ 1‬ﺩﺭﺻﺪ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی‬
‫ﺑﺎ ﺧﻄﺎی ﮐﻤﺘﺮ ﻫﻢ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺩﻗﻴﻖ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺩﺍﺭﺍی ﺣﺪﺍﮐﺜﺮ ﻭﻟﺘﺎژ ﻭ ﺟﺮﻳﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺍﺗﺮ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻨﺪ )ﺩﺭ‬
‫ﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺍﺯ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺷﺪﺕ(‪ ،‬ﻳﺎ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﻭﺩ )ﺑﺮﺍی ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺴﻮﺯﺩ(‪ .‬ﺍﮔﺮ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﺣﺪﺍﮐﺜﺮ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ‬ ‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎ ﺩﺍﺭﺍی ﻭﻟﺘﺎژ ﻭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻧﺎﻣﯽﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺍﻏﻠﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺗﻮﺍﻥ‬
‫ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮﺍی ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﮐﺎﻣﭙﻮﺯﻳﺖ ﮐﺮﺑﻦ ﻭ‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺗﻮﺍﻥ‬
‫‪5‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﻭﺭﻗﻪ ﻓﻠﺰی ‪ 1/8‬ﻭﺍﺕ ‪ 1/4 ،‬ﻭﺍﺕ ﻭ ‪ 1/2‬ﻭﺍﺕ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﻭﺭﻕ ﻓﻠﺰی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﮐﺮﺑﻨﯽ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﺩﻣﺎ ﻭ ﮔﺬﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺑﺰﺭﮔﺘﺮ ﻗﺎﺩﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎی ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺭﺍ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺳﻄﺢ ﻭﺳﻴﻌﺘﺮﺷﺎﻥ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺳﻴﻢ‬
‫ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ 20‬ﻭﺍﺕ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻴﺎﺯ‬ ‫ﭘﻴﭽﯽ ﺷﺪﻩ ﻭ ﭘﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺷﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﮑﺎﺭ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼﻭﻩ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺣﻘﻴﻘﯽ ﮐﻤﯽ ﺧﻮﺍﺹ ﺳﻠﻔﯽ ﻭ ﺧﺎﺯﻧﯽ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﮑﺮﻭﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻴﮏ ﻭ‬ ‫ﺷﺒﮑﻪﻫﺎی ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﮑﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺑﺨﺸﯽ ﺍﺯ‬
‫ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎی ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی ﺷﺮﮐﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﻴﺮی ﺩﻗﻴﻖ ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻧﺴﺒﺖ ﻭﻟﺘﺎژ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻭ‬
‫ﻭﺍﺣﺪ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ‪ ، SI‬ﺍﻫﻢ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺩﺍﺭﺍی ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ‪ 1‬ﺍﻫﻢ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﻳﮏ ﻭﻟﺘﺎژ ‪ 1‬ﻭﻟﺘﯽ ﺩﻭ‬
‫ﺳﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﺮﻳﺎﻥ ‪ 1‬ﺁﻣﭙﺮ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻳﮏ ﮐﻮﻟﻦ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺩﺭ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻭﻟﺘﺎژ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻭ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺩﺭ ﻳﮏ ﺟﺴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺳﺎﺩﻩ ﮐﻪ ﺍﺯ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﻫﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻥ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪V = IR‬‬ ‫= ‪I‬‬ ‫= ‪, P = EI = RI 2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﺩﺭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺑﺎﻻ‪ V ،‬ﻭ ‪ E‬ﻭﻟﺘﺎژ ﺩﻭ ﺳﺮ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ‪ I ،‬ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻋﺒﻮﺭ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺍﺯ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ‪ R ،‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭ‬
‫‪ P‬ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ‪ V‬ﻭ ‪ I‬ﺩﺍﺭﺍی ﻳﮏ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮﺩﻥ ‪ R‬ﺩﺭ‬
‫ﻳﮏ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺍﻳﻦ ﻣﺎﺩﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺍﻫﻤﯽ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻳﺪﻩ ﺁﻝ ﺩﺍﺭﺍی‬
‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﺮﮐﺎﻧﺴﻬﺎ ﻭ ﻣﻘﺎﺩﻳﺮ ﻭﻟﺘﺎژ ﻭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻤﺎﺱ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻮﺍﺩ ﺍﺑﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎﺭ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺩﺍﺭﺍی ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﻘﻬﺎ ) ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻮﺍ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺍﺩ ﻏﻴﺮ ﻫﺎﺩی( ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺩﺍﺭﺍی ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﺎﻻ )ﺍﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ( ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺗﺤﺖ ﻭﻟﺘﺎژﻫﺎی‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﮐﺎﻓﯽ ﺯﻳﺎﺩ‪ ،‬ﺩﭼﺎﺭ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﻗﻄﺮ ﻳﮏ ﺳﻴﻢ ﻣﺴﯽ ‪ 0.9 mm‬ﻭ ‪ ρ = 17Ω.nm‬ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ( ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮﻝ ‪ 0.305 m‬ﭼﻘﺪﺭ ﺍﺳﺖ؟ ﺏ( ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ‪ 30 m‬ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺳﻴﻢ ﻭﻟﺘﺎژ ‪ 1.5‬ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﭼﻨﺪ‬
‫ﻭﺍﺕ ﺍﻧﺮژی ﻣﺼﺮﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ؟‬
 ‫‪6‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫‪π ‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬
‫‪R = 17 × 10 −9 (0.305) /   9 × 10 −4‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬
‫‪= 0.008 Ω‬‬
‫‪4‬‬

‫=‪P‬‬
‫‪E2‬‬
‫= ‪→P‬‬
‫‪E2A‬‬
‫=‬
‫(‬
‫‪(1.5) 9 × 10 −4 m = 2.8‬‬
‫‪2‬‬
‫)‬
‫‪2‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪ρL‬‬ ‫(‬

‫) ‪17 × 10 −19 Ωm (30m‬‬ ‫)‬
‫ﻫﺎﺩی‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺍﺯ ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﻧﺎﺯک ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺎﺩﻩ ﻣﻘﺎﻭﻡ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺩﺭ ﻭﺳﻂ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻳﮏ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺩﺭ ﻫﺮ ﺍﻧﺘﻬﺎی ﺁﻥ ﻧﺼﺐ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺤﻮﺭی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ‬
‫ﺩﺭ ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻭﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎ ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﻧﺪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺩﺭ ﺑﺴﺘﻪﻫﺎی ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻄﺤﯽ )ﻓﻦ ﺁﻭﺭی‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻄﺤﯽ( ﺑﺪﻭﻥ ﺳﻴﻤﻬﺎی ﺭﺍﺑﻂ ﺑﮑﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺑﺎ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺴﺘﻪﻫﺎی ﻣﺤﮑﻤﺘﺮی‬
‫ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺑﮕﻮﻧﻪﺍی ﻃﺮﺍﺣﯽ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﻄﻮﺭ ﻣﻮﺛﺮی ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺭﻓﺘﺎﺭ ﺩی ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮏ‬

‫ﻋﺎﻳﻖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﻖﻫﺎی ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﺎﺭ‬ ‫ﻣﻮﺍﺩی ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍی ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﻬﺎی ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﺎﻻﻳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺭﺍ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺩﻭ ﺻﻔﺤﻪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﺩ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ d‬ﺍﺯ ﻫﻢ ﻭ ﺍﻋﻤﺎﻝ‬
‫ﺩﺍﻥﻫﺎی ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺪﺍﻥ‬ ‫ﻭﻟﺘﺎژ ‪ E‬ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺩﻳﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺩﺭ ﻣﯽ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ‪ ε‬ﮔﺮﺍﺩﻳﺎﻥ ﻭﻟﺘﺎژ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻓﻮﻕ ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺻﻔﺤﻪ ﭼﻴﺰی ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ‪ ،D o‬ﺭﻭی ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺻﻔﺤﺎﺕ ﺑﺎ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ‪ ε‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫(‬
‫‪Do = 8.85 × 10 −12 C / V .m ε‬‬ ‫)‬ ‫=‪ε‬‬
‫‪E‬‬
‫‪d‬‬
‫‪7‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫‪ D o‬ﺑﻪ ‪ D m‬ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﯽﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ﻣﺎﺩﻩ ‪ m‬ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﻴﺮﺩ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺍﺯ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ‪ D m /D o‬ﺛﺎﺑﺖ ﺩیﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮏ ﻧﺴﺒﯽ ‪ K‬ﺑﺮﺍی ﻣﺎﺩﻩﺍی ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﻣﺎﺩﻩ ﭘﺮ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻓﻀﺎی ﺑﻴﻦ‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﺩﻫﺎ ﻣﺼﺮﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎﻧﺪ ﻭ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ‬

‫‪- 3‬‬

‫ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎی ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺍﻭﺭﺑﻴﺘﺎﻝ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ) ‪ (MO‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺍﻳﻦ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻥ ﺑﺮﺍی ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺩﺭ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺪﺍﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻮﺍﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﯽ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻫﺎی ﻻﻳﻪ ﺁﺧﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻧﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ )ﭘﺮ( ﻭ ﺍﻭﺭﺑﻴﺘﺎﻝ ﻫﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﻻﻳﻪ ﺁﺧﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﻧﺪ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺭﺍ‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﺪ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﭘﺮ ﻭ ﺑﺎﻧﺪ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺧﺎﻟﯽ ﺭﺍ ﺗﺮﺍﺯ ﻓﺮﻣﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺩﺭ‬
‫ﺻﻔﺮ ﮐﻠﻮﻳﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺍﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻼ ﺧﺎﻟﯽ ﺍﺯ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻫﺎی‬
‫ﺩﺭ ﺻﻔﺮ ﮐﻠﻮﻳﻦ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺮ ﻭ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻌﺪﺍﺩی ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﻭﺍﺭﺩ ﻭﺍﺭﺩ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﺩﻭ ﺑﺎﻧﺪ ﻭ ﻫﻢ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﯽ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺍﺻﻠﯽ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﻭﻝ ﻭ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺭ ﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺍی ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺳﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Al‬ﻭ ‪ (Ga‬ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺗﺤﺮک ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﯽ ﮐﻢ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﺧﺼﻠﺖ ﮐﻮﺍﻻﻧﺴﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪﻩ ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺷﺪﺕ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﻓﻠﺰی ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﻓﺮﺩ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪» Bi‬ﮔﺮﻭﻩ ‪ (3P3 « 5‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮐﻤﺘﺮی ﺍﺯ ﻓﻠﺰ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺯﻭﺝ ) ‪ (Mg , Zn‬ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮﭘﺮ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻭﺭﺑﻴﺘﺎﻝ ‪ P‬ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺩﺍﺭﻳﻢ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً‬
‫ﺍﻟﻤﺎﺱ ﮐﺎﻣﻼً ﻋﺎﻳﻖ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻟﻴﻞ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﻫﻴﺒﺮﻳﺪ ﺷﺪﻥ ﺍﻭﺭﺑﻴﺘﺎﻝ ﻫﺎی ‪ ‌S , P‬ﻭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﯽ ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﻧﻮﺍﺭ ﭘﺮ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﻭ ﺧﺎﻟﯽ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺍﺳﺖ )‪ = 10-16Ω-1m-1‬ﺍﻟﻤﺎﺱ ‪.(σ‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬
 ‫‪8‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﺍﻟﻤﺎﺱ‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪Ge‬‬

‫‪Eg‬‬‫‪R‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1/1 0/7 ev‬‬

‫ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﻭ ﮔﺎﻑ ﺍﻧﺮژﻱ‬

‫‪- 4‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻُ ﺍﺟﺴﺎﻡ ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﻋﺒﻮﺭ ﻳﺎ ﻋﺪﻡ ﻋﺒﻮﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺩﺳﺘﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻭ ﻋﺎﻳﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺍﻣﺎ‬
‫‪T‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺎﺭﺳﺎﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮﻭﻩ ﺩﻳﮕﺮی ﺍﺯ ﺍﺟﺴﺎﻡ ﻧﻴﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻄﻮﺭ ﮐﺎﻣﻞ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻭ ﻧﻪ ﺑﻄﻮﺭ‬
‫ﮔﺮﻭﻩ ﺧﺎﺹ ﺍﺯ ﺍﺟﺴﺎﻡ ﺭﺍ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 4‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬ ‫ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻮﻡ ) ‪ (Si‬ﻭ ژﺭﻣﺎﻧﻴﻮﻡ ) ‪ (Ge‬ﺩﻭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ‬
‫ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻫﺎﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺮ ﻭ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﮐﺎﻣﻼً ﺧﺎﻟﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻫﺎﻱ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻴﻤﺮﺳﺎﻧﺎ ﻣﺜﻞ ﻳﮏ ﻧﺎﺭﺳﺎﻧﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺍﺯ ﻭﻳﮋﮔﻲ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﺣﺎﻣﻼﻥ ﺑﺎﺭﻱ ﻏﻴﺮ ﺍﺯ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺭﻓﺘﻦ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺍﺯ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺮﺍﺯﻫﺎﻱ ﺧﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﻲﺁﻳﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻫﺎﻱ ﺧﺎﻟﻲ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ‪ ،‬ﺣﻔﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮیﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎﻱ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﺬﺭ ﺑﻪ ﺗﺮﺍﺯ ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﺭﺍ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺣﻔﺮﻩ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺭ ﻳﮏ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲﮔﻴﺮﺩ‪ ،‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ‬
‫ﻫﺎﻱ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺩﺭ ﺧﻼﻑ ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻭ ﺣﻔﺮﻩﻫﺎﻱ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﻢ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻫﺎﻱ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎﻱ ﻧﻮﺍﺭ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﺳﺖ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻱ ﺫﺍﺗﻲ)‪ (Intrinsic‬ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺕ ﻧﻴﻢ ﻫﺎﺩﻱ‬

‫‪- 5‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻴﮏ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﻣﻮﺍﺩ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﻳﻮﺩﻫﺎی ﻧﻮﺭﮔﺴﻴﻞ ) ‪،(LED‬‬
‫‪4T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﺗﺮﺍﻧﺰﻳﺴﺘﻮﺭﻫﺎ ﻭ ﺑﺎﺗﺮﻳﻬﺎی ﺧﻮﺭﺷﻴﺪی ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻴﮑﯽ ﻣﺘﺪﺍﻭﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬
‫‪T‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎﻳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ CdS‬ﻭ ‪ HgS‬ﺭﻧﮕﻬﺎی ﺩﺭﺧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻥ ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺍﺯ‬
‫ﺍﺳﺖ ﮔﺎﻑ ﺍﻧﺮژی )ﮔﺎﻑ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﻮﺍﺹ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻴﮑﯽ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﻧﻮﺍﺭی( ﺑﻴﻦ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺍﺩ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ CdS‬ﺍﻳﻦ ﺷﮑﺎﻑ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺩﺍﺭﺩ‪.‬‬

‫ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺭ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺑﺮﻫﻤﮑﻨﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺗﺤﺮﻳﮏ‬
‫ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ ، Cds .‬ﻧﻮﺭ ﺑﻨﻔﺶ ﻭ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩی ﻧﻮﺭ ﺁﺑﯽ ﺭﺍ ﺟﺬﺏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﺍﻧﺮژی ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺴﺎﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ‬
‫ﺍﻧﺮژی ﻻﺯﻡ ﺑﺮﺍی ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻳﮏ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺍﺯ ﮔﺎﻑ ﺍﻧﺮژی ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺑﺴﺎﻣﺪﻫﺎ ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﻣﯽﻳﺎﺑﻨﺪ ﻭ ﺭﻧﮕﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺯﺭﺩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ، PbS‬ﮔﺎﻑ ﻧﻮﺍﺭی ﭼﻨﺎﻥ ﮐﻮﭼﮏ ﺍﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﺑﺴﺎﻣﺪﻫﺎی ﻧﻮﺭ ﻣﺮﺋﯽ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮﺭ ﻣﺮﺋﯽ ﺑﺎﺯﺗﺎﺑﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺎﺩﻩ ﺗﻴﺮﻩ‬
‫ﺭﻧﮓ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Zn 1+x O‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪ 2e + Zn2+‬ﻧﻮﻉ ‪n‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪ : ZnO‬ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ ﺗﻌﺪﺍﺩی ‪Zn‬‬
‫ﺗﺮﮐﻴﺒﺎﺕ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی‬
‫ﻧﻮﻉ ‪p‬‬ ‫ﺍﻳﺠﺎﺩﺣﻔﺮﻩ‬ ‫‪ :FeO‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﯽ ﺗﻌﺪﺍﺩی ‪ Fe2+‬ﺍﺏ‪Fe3+‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬
 ‫‪10‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻱ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ)‪:( Extrinsic‬‬

‫‪- 6‬‬

‫ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺭﻭﺵ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﻣﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺣﺎﻣﻼﻥ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺣﺎﻣﻼﻥ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺗﻢ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺟﻨﺲ‬
‫ﺍﺗﻢ ﻫﺎﻱ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻱ ﺩﺍﺗﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺩﻭﭘﻴﻨﮓ ﻳﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﺎﻑ ﻧﻮﺍﺭی‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ ﺩﻗﻴﻖ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻫﺎ ﮐﻨﺘﺮﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺭﻭی ﺳﻴﻠﯽ ﺳﻴﻮﻡ ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺘﺪﺍﻭﻟﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴﻢ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی ﻏﻴﺮﺫﺍﺗﯽ ﺯﻳﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ( ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪n‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺳﻴﻞ یﺳﻴﻮﻡ‪ ،‬ﻳﮏ ﺍﺗﻢ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﭘﻨﺞ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﺭﺳﻨﻴﮏ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻬﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺁﺭﺳﻨﻴﮏ ﺩﺭ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﮐﻮﻭﺍﻻﻥﺳﯽ ﺑﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﺗﻢ ﻭ ﺍﺗﻢ ﻫﺎﻱ ﺳﻴﻞ یﺳﻴﻮﻡ ﻣﺠﺎﻭﺭ ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﺍﺿﺎﻑ ﻣﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺭﻭﻱ ﺗﺮﺍﺯﻱ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺗﺮﺍﺯ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ‬
‫ﻩ‬ ‫ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﭘﻨﺠﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﮐﻤﻲ ﺯﻳﺮ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲﮔﻴﺮﺩ‪ .‬ﭼﻮﻥ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺍﺯ ﺍﺯ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮐﻢ ﺍﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺶ ﮐﺎﻓﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪﺍﺭ ﮐﻤﻲ ﺍﻧﺮژﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻭ ﺑﺮﺩﻥ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺍﺯ ﺑﻪ ﻧﻮﺍﺭ‬
‫ﺭﺍﻩ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﮐﻦﺩ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﺗﻢ ﻫﺎﻱ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‪،‬‬ ‫ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺍﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ‬
‫ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪ donor‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻦﺩ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺏ( ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪p‬‬

‫‪11‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺳﻴﻞیﺳﻴﻮﻡ‪ ،‬ﺍﺗﻢﻫﺎﻱ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺳﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻳﻨﺪﻳﻮﻡ ﻳﺎ ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻡ ﻭﺍﺭﺩ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺍﺗﻢ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ ﺩﺭ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺏﺍ ﺍﺗﻢ ﻫﺎﻱ ﺳﻴﻠﺴﻴﻮﻡ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻟﻲ ﻫﺮ ﺍﺗﻢ‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻧﻴﺎﺯ ﺩﺍﺭﺩ‪ ،‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﺎ ﺟﺬﺏ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﮐﻤﻲ ﺍﻧﺮژﻱ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﺩ‪.‬‬

‫ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ‪،‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺣﻔﺮﻩ ﺍﺿﺎﻓﻲ ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺗﺮﺍﺯ ﺧﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ﺗﺮﺍﺯ ﺧﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺣﻔﺮﻩ‬
‫ﺍﺿﺎﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﺗﻢ ﻫﺎﻱ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪﻩ ‪ acceptor‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮﺭ ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ ﻣﻘﺎﺩﻳﺮ ﮐﻤﯽ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮﺭﺕ ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﻴﺰی ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﺍﺩ‪ .‬ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻮﻡ ) ‪ (Si‬ﻭ ژﺭﻣﺎﻧﻴﻮﻡ ) ‪ (Ge‬ﺩﻭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻣﻌﺮﻭﻑ‬
‫‪ 5‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ‪ 4‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ ﺍﺗﻢﻫﺎﻳﺸﺎﻥ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺁﺭﺳﻨﻴﮏ ) ‪ (As‬ﻳﺎ ﻓﺴﻔﺮ ) ‪ (P‬ﺁﻻﻳﺶ ﺩﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ‬
‫‪ 3‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮﺭ ) ‪ (B‬ﻳﺎ ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻡ ) ‪(Al‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ ﺍﺗﻢﻫﺎﻳﺸﺎﻥ‬
‫ﺁﻻﻳﺶ ﺩﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺸﻮﺩ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ ،n‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎی ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﻘﺶ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎی‬
‫ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﻢ ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﺍﮐﺜﺮﻳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺩﺭ‬
‫‪ ،p‬ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎی ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﺍﻗﻠﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﻧﻮﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﻧﻘﺶ ﺣﺎﻣﻠﻬﺎی ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﻢ ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی‬
‫ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﺍﮐﺜﺮﻳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﺍﻗﻠﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﻴﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﺩﺭﺑﺎﺭﻫﯽ ﻳﮏ ﻭﻳﮋﮔﯽ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺟﺎﻟﺐ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻭﻳﮋﮔﯽ ﺍﺳﺎﺱِ ﮐﺎﺭِ ﺑﺴﻴﺎﺭی‬
‫ﺍﺯ ﻗﻄﻌﺎﺕ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻴﮑﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺭﺍﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮﺍﻩ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻭ ‪ ...‬ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻴﮑﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺎﺭﺑﺮﺩ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﺩﺭ ﺑﺎﻃﺮﻱ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪﻱ‬

‫‪- 7‬‬

‫ﺩﺭ ﻳﮏ ﺳﻠﻮﻝ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪی ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ی ﺳﻴﻠﻴﮑﻮﻥی ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ‪ ،‬ﻻﻳﻪ ﻧﺎﺯﮐﯽ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ P‬ﺑﺎ ﻳﮏ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ ، n‬ﺩﺭ ﻧﺎﺣﻴﻪﺍی ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﺱ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻋﺒﻮﺭ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﻭ ﺣﻔﺮﻩﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺯﻳﺮﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﮐﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﻴﮏ‬
 ‫‪12‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫‪ p‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺍﺯ‬ ‫ﺑﺎﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺣﻔﺮﻩﻫﺎی ﺳﺒﮏ ﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ‬
‫‪ n‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺗﺼﺎﻝ‬ ‫ﻳﻮﻧﻬﺎی ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺤﺮک ‪ A-‬ﺟﺪﺍ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫ﻋﺒﻮﺭ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺍﺯ ﻳﻮﻧﻬﺎی ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺤﺮک ‪ P+‬ﺟﺪﺍ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫ﺣﺎﻝ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﺩﺭ ﻣﻌﺮﺽ ﺑﺎﺭﻳﮑﻪﺍی ﺍﺯ ﻧﻮﺭ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﻴﺮﺩ‪ .‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﻭﺍﻗﻊ‬
‫ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺍﻧﺮژی ﺟﺬﺏ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺣﻔﺮﻩﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺩﺭ ﻧﻮﺍﺭ ﻇﺮﻓﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻻﻳﻪ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺍﺭﺗﻘﺎء ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﺣﻔﺮﻩﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﯽ ﺍﺯ ﺍﺗﺼﺎﻝ‬
‫ﻋﺒﻮﺭ ﮐﺮﺩﻩ ﻭﺍﺭﺩ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ) ،‬ﭘﺬﻳﺮﺵ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ( ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺭﺍ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ‬
‫‪T‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4T‬‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﻤﻬﺎ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥ ﻳﮏ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻻﻣﭙﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺗﻮﺭﻫﺎی‬
‫‪4T‬‬

‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻭ … ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﺑﺎﺯ ﮔﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺩﻳﻮﺩ ﻭ ﻃﺮﺯ ﻛﺎﺭ ﺁﻥ‬

‫‪- 8‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﻳﮏ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﺭﺍ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ ﺍی ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﮐﻪ‬
‫ﺁﻥ ﺭﺍ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﻭﻳﮋﮔﯽ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻣﯽ ﭘﺮﺩﺍﺯﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻴﺪﺍﻧﻴﻢ ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎی ﺍﮐﺜﺮﻳﺖ ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﻴﻤﻪ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪﺍﺩی‬
‫ﺍﺯ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﻣﻴﺮﻭﻧﺪ ﻭ ﺗﻌﺪﺍﺩی ﺍﺯ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎی‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ p‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎی ﻧﻮﻉ ‪ n‬ﻧﻔﻮﺫ ﻣﯽ ﮐﻨﻦﺩ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪p-n‬‬

‫‪13‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺍﺯ ‪ n‬ﺑﻪ ‪ ،p‬ﺗﻌﺪﺍﺩی ﺍﺯ ﺍﺗﻤﻬﺎی ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺭ ﺳﻤﺖ ‪ n‬ﮐﻪ ﻳﮏ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺧﻮﺩ‬
‫ﺭﺍ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﺎﺭ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ‬
‫ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎ ﺍﺯ ‪ p‬ﺑﻪ ‪ ،n‬ﺗﻌﺪﺍﺩی ﺍﺯ ﺍﺗﻤﻬﺎی ﻧﻴﻤﻪ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺭ ﺳﻤﺖ ‪ p‬ﺑﻪ ﻳﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﺎﺭ ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺪﺍﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﻭ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﺁﺯﺍﺩﺍﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻮﻥ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺟﺎی ﺧﻮﺩ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻭ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻭ ﺣﻔﺮﻫﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﻣﯽ ﺁﻳﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﻭ ﺍﺛﺮ ﻫﻢ ﺭﺍ ﺧﻨﺜﯽ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺣﺎﻣﻼﻥ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻥ‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻬﯽ ﺗﻬﯽ (‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻳﻮﻧﻬﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺑﺎﺭ‬ ‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﻭ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮐﻢ ﻣﻴﺸﻮﺩ)‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺩﺭ ﺳﻤﺖ ‪ n‬ﻭ ﻳﻮﻧﻬﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺑﺎﺭ ﻣﻨﻔﯽ ﺩﺭ ﺳﻤﺖ ‪ p‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ی ﺗﻬﯽ ﺩﺍﺭﺍی ﻋﺮﺽ‬
‫ﻣﺤﺪﻭﺩی ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺯﻳﺮﺍ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻳﻮﻧﻬﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﻣﻨﻔﯽ ﺩﺭ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺁﻥ‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ‬
‫ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩﺭ ﻧﺎﺣﻴﻬﯽ ﺗﻬﯽ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﻴﺂﻳﺪ‪ .‬ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎﻳﻴﮑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﺍﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺟﻬﺖ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺍﺯ ﺳﻤﺖ ﻳﻮﻧﻬﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻳﻮﻧﻬﺎی ﻣﻨﻔﯽ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺍﺯ ‪ n‬ﺑﻪ ‪.p‬‬

‫‪ p‬ﻭ ﺣﻔﺮﻫﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ‬ ‫ﻭﺟﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺍﺩﺍﻣﻪ ی ﻧﻔﻮﺫ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ‪ n‬ﻣﻴﺸﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻧﻔﻮﺫ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻭ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﯽ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻣﻴﻴﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﻴﺪﺍﻥ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺟﺎﺯﻩ ی ﻧﻔﻮﺫ ﺣﺎﻣﻼﻥ ﺑﺎﺭ ﺭﺍ ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻋﺮﺽ ﻧﺎﺣﻴﻪ ی ﺗﻬﯽ ﺩﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﻬﯽ‬

‫ﻭ‬

‫ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ‬

 ‫‪14‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﺍﻳﻦ ﻭﻳﮋﮔﯽ ﺟﺎﻟﺐ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﺩﺭ ﻣﺪﺍﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﺑﮕﻴﺮﺩ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ‬
‫ﺭﺍ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ ﻳﮏ ﺳﻮ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎ ﺍﺯ ﻳﮏ ﺳﻮ ﺍﺟﺎﺯﻫﯽ ﻋﺒﻮﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻮی‬
‫ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺟﺎﺯﻩی ﻋﺒﻮﺭ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ! )ﻟﻄﻔﺎ ﻭﺍﺭﺩ ﻧﺸﻮﻳﺪ!(‬

‫ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺍﮔﺮ ﻳﮏ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺍﺯ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻭ ﺧﻼﻑ ﺟﻬﺖ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﺍﻋﻤﺎﻝ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺍﺛﺮ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺮﻭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ‬
‫ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺍی ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﮐﺎﻓﯽ ﺍﺳﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ی ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻨﺒﻊ ﻭﻟﺘﺎژ )ﻧﻈﻴﺮ ﻳﮏ ﺑﺎﺗﺮی( ﺭﺍ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ‪ p‬ﻭ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ی ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻨﺒﻊ ﻭﻟﺘﺎژ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ‪ n‬ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎی ‪ p-n‬ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎﺩﻩ ﻧﻴﻤﻪ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎی ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻮﻡ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮ ﻥﺩ‪ ،‬ﺑﺮﺍی ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻭﻟﺘﺎژ ‪ 0/7‬ﻭﻟﺖ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻬﺎی ﺁﺯﺍﺩ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﻫﻤﺠﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ )ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺧﻼﻑ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮ ﺍﺳﺖ( ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﻣﻮﺟﺐ ﺭﺳﺎﻧﺶ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺗﺼﺎﻝ ﻣﻨﺒﻊ ﻭﻟﺘﺎژ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪p-‬‬

‫‪ p‬ﻭ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ‬ ‫‪ n‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ‪ n‬ﻣﺘﺼﻞ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻣﺎ ﺍﮔﺮ ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺑﺎﺗﺮی ﺭﺍ‬

‫‪ n‬ﺍﺗﺼﺎﻝ ﺩﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺪﺍﻥ‬ ‫‪ p‬ﻭ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ی ﻣﺜﺒﺖ ﺭﺍ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ی ﻣﻨﻔﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﻫﻢ ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﻴﮏ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺍی ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍی ﻳﮏ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺩﻳﻮﺩ ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺍﺗﺼﺎﻝ ﻣﻨﺒﻊ ﻭﻟﺘﺎژ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ‪ n‬ﻭ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ‪ p‬ﻣﺘﺼﻞ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﺩﻳﻮﺩ ﻭﺍﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻳﮏ ﭘﻴﻮﻧﺪ ‪ p-n‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺛﺮ ﺩﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬

‫‪- 9‬‬

‫ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺣﺮﺍﺭﺗﯽ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ‬
‫‪ 10-3/oC‬ﺍﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻓﻠﺰی ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻧﯽ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﺭﺗﻌﺎﺷﺎﺕ ﺣﺮﺍﺭﺗﯽ‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫)ﺩﻣﺎ( ﻭ ﻋﻴﻮﺏ ﮐﺮﻳﺴﺘﺎﻟﯽ )ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻟﻴﺎژی‪ ،‬ﻧﺎﺑﺠﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎ ﻭﻓﺎﺯ ﺩﻭﻡ( ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺳﻬﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻭ ﺩﻣﺎ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﻓﻠﺰ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻫﻢ ﺟﺪﺍ ﮐﺮﺩ‪.‬‬
‫‪ρ = ρT + ρR‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪ ρ R‬ﻣﻌﻴﺎﺭی ﺍﺯ ﻏﻠﻈﺖ ﻋﻴﻮﺏ )ﺑﻮﻳﮋﻩ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﺣﻞ ﺷﺪﻩ( ﺍﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫)‪ρ T = ρ 0 (1 + αΔT‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺯ ‪ -200oC‬ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭ ﺩﻣﺎ ﺧﻄﯽ ﺍﺳﺖ‪:‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪P‬‬ ‫ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ‪ α‬ﺷﻴﺐ ﺧﻂ ﻭ ‪ ρ 0‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺩﻣﺎی ﻣﻌﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﺩﻣﺎ‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫])‪ρ T = ρ (20C) [1 + α(T - 20‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪ 20 oC‬ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺩﺍﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪P‬‬
 ‫‪16‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﺩﺭ ﺻﻔﺮ ﮐﻠﻮﻳﻦ ﺳﻬﻢ ‪ ρ T‬ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻴﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺯﻳﺮﺍ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺑﺎ ﻳﻮﻥ ﻫﺎی ﺷﺒﮑﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺍﺳﺖ‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﻭ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻓﻠﺰ ) ‪ ( ρ R‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻟﻴﺎژﻫﺎﻳﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ‪ ρ‬ﺁﻥ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﺩﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﮐﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻭ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻧﻴﻢ ﺭﺳﺎﻧﺎ ی ﺫﺍﺗﯽ ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻭ ﺩﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺳﺖ‪:‬‬
‫‪σ e + σh = n e qμ e + n h qμ h , n e = n h = n o e‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪- Eg/RT‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪PR‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪σ = n o q(μ e + μ h ) e-Eg/RT‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫=‪σ‬‬

‫‪ :n o‬ﺗﻌﺪﺍﺩ ﮐﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ)ﺍﺗﻢ ﻫﺎ(‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﺑﺮﺍی ﺭﻓﻊ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﯽ ﺩﻣﺎﻳﯽ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻳﮏ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی ﺫﺍﺗﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻥ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺍﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﻴﻢ)‪ .(doping‬ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﮏ ﺳﻄﺢ ﺍﻧﺮژی ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮﺍی ‪ e‬ﺩﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﻳﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ‬
‫‪ ( n‬ﻭ ﻳﺎ ﺣﻔﺮﻩ ﻫﺎی ﺳﻄﺢ‬ ‫ﺩﻣﺎﻫﺎی ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻫﺎی ﺳﻄﺢ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺭﻭﻧﺪ) ﻧﻮﻉ‬
‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﭘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ) ﻧﻮﻉ ‪.( p‬‬
‫ﭘﺮﺵ ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﺎﻻ ‪ ،‬ﺑﺮﺍی ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬﺍﺷﺘﻦ ‪ E g‬ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﺎ ﺁﻥ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ) ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﺍﺷﺒﺎﻉ‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﯽ ‪.(Exhaustion‬‬

‫‪ = n o q(μ e + μ h ) e-Eg/RT + n d qμ d e-Ed/RT‬ﻏﻴﺮﺫﺍﺗﯽ ‪ + σ‬ﺫﺍﺗﯽ ‪σ = σ‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪PR‬‬ ‫ﻧﻮﻉ ‪n‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪ + n a qμ a e‬ﻳﺎ‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪-Ea/RT‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﻧﻮﻉ ‪p‬‬
‫‪17‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺍﺛﺮ ﺫﻭﺏ ﺑﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ‪ :‬ﺩﺭ ﻧﻘﻄﻪ ﺫﻭﺏ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺭﻳﺨﺘﮕﯽ ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺍی‬
‫ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺩﺭ ‪ ) Bi‬ﻭ ژﺭﻣﺎﻧﻴﻢ ( ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺍﺳﺖ ﺯﻳﺮﺍ ﺣﺠﻢ ﻓﻠﺰ ﺩﺭ ﻧﻘﻄﻪ ﺫﻭﺏ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫)ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ‪ 2‬ﺩﺭﺻﺪ ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﺏ ( ﻭ ﻣﺪﺍﺭﻫﺎی ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺭﻭی ﻫﻢ ﻣﯽ ﺍﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﺍﻩ‪،‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻫﺎی ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺫﻭﺏ ﺭﺍ ﺟﺒﺮﺍﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪- 10‬ﺍﺑﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻫﺎ‬

‫ﺍﮔﺮ ﺩﻣﺎﻱ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ )ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺤﺮﺍﻧﻲ( ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁﻭﺭﻳﻢ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺷﮕﺮﻓﻲ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﻣﻲ‬
‫ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺍﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻥ ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮﻋﺒﻮﺭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺑﺮﻕ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺻﻔﺮ‬
‫ﻭﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﺍﺩﻱ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺮﻩ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺷﺎﻥ ﺣﺘﻲ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ﺻﻔﺮ ﺩﺭﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻣﺎ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺍ ﺍﺑﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﻧﻤﻮﺩ ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎ ﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﺳﻴﺪﻥ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺩﻣﺎﻳﻲ ﻣﺠﺒﻮﺭﻧﺪ ﺍﺯ ﻫﻠﻴﻢ ﻣﺎﻳﻊ ﻭ ﻳﺎ ﻫﻴﺪﺭژﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮔﺮﺍﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺩﻱ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺤﺮﺍﻧﻴﺸﺎﻥ ﺯﻳﺎﺩﺗﺮ ﺍﺯ ‪ 77‬ﺩﺭﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺍﺳﺖ‬
‫ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﺳﻴﺪﻥ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺩﻣﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﺍﺯﺕ ﻣﺎﻳﻊ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮﺷﺶ ‪ 77‬ﺩﺭﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﻣﺎ‪ ،‬ﺍﺭﺗﻌﺎﺵ ﺍﺗﻢ ﻫﺎ ﻭ ﻳﻮﻥ ﻫﺎﻱ ﺍﺟﺴﺎﻡ ﺟﺎﻣﺪ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺍﺭﺗﻌﺎﺵ ﺍﺗﻢﻫﺎ ﻭ ﻳﻮﻥﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ﺻﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ‬
‫ﻭﻳﮋﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺍﻣﺎﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﺍﺯ ﻧﻤﻮﺩﺍﺭ ﺯﻳﺮ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻘﺮﻩ ﻣﺸﺨﺺ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻣﺎﻱ ‪20‬‬
‫ﮐﻠﻮﻳﻦ ﺗﺎ ﺻﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺭﺳﺪ‪.‬‬
 ‫‪18‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ﺻﻔﺮ ﮐﻠﻮﻳﻦ ﺭﺍ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﻉ ﻟﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﻲ‬
‫ﻧﻈﻤﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻥﻗﺺ ﺑﻠﻮﺭی ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻦﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺷﮑﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﻊ‬
‫ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ‪ 4‬ﮐﻠﻮﻳﻦ ﺩﭼﺎﺭ ﺍﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺁﻥ ﻧﺎﮔﻬﺎﻥ ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻗﻠﻊ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺩﻣﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺍﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺭﺥ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺤﺮﺍﻧﻲ ‪T c‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﻠﻊ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺯ ‪ 4‬ﮐﻠﻮﻳﻦ ﺭﺳﺎﻧﺎﻱ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪- -1 10‬ﺗﺎﺭﻳﺨﺠﻪ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ‬

‫ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ 1911‬ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎﻳﻚ ﻙ ‪ .‬ﺍﻭﻧﺲ ﻣﻄﺮﺡ ﮔﺮﺩﻳﺪ‪ .‬ﻭﻱ ﺩﻣﺎﻱ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻪ‬
‫ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺟﻴﻮﻩ ﺍﻱ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺩﻣﺎﻱ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮﺵ ﻫﻠﻴﻢ ﻣﺎﻳﻊ )‪ 4/2‬ﺩﺭﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ( ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﻮﺩ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺁﻥ ﻧﺎﮔﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺭﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻳﻚ ﺣﻠﻘﻪ ﺳﺮﺑﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ‪ 7‬ﺩﺭﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﻧﻤﻮﺩ ﻭ‬
‫ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﻓﺎﺭﺍﺩﻱ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺁﻥ ﺁﺯﻣﺎﻳﺶ ﻭ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﻮﺩ ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺎﺭ ﺩﺭ ﺣﻠﻔﻪ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﻘﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﺳﺮﺑﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻗﻄﻊ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺗﺎ ﻣﺎﺩﺍﻣﻴﻜﻪ ﺩﺭ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺑﺮ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍ ﻝﻛﺘﺮﻳﻜﻲ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﺍﮔﺮ ﻳﻚ ﺳﻴﻢ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺍﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪﻥ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﺪﻭﻥ ﻣﻮﻟﺪ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ) ﻣﺜﻞ ﺑﺎﻃﺮﻱ ﻳﺎ ﺑﺮﻕ ﺷﻬﺮ( ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺣﺎﻣﻞ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ ﻗﻮﻱ ﺩﺭ ﻣﺠﺎﻭﺭﺕ ﺳﻴﻢ‬

‫ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﻴﻢ ﻭ ﻳﺎ ﺩﻣﺎﻱ ﺳﻴﻢ ﺭﺍ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺯ ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺤﺮﺍﻧﻲ‬
‫ﺑﺒﺮﻳﻢ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺏ ﻩ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻔﺮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﭼﻮﻥ ﺩﺭﺍﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻬﺎ ﺳﻴﻢ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺧﺎﺭﺝ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻳﻢ ‪ .‬ﺁﻗﺎﻱ ﺍﻭﻧﺲ‬
‫‪19‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﻒ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ 1913‬ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺧﻮﺩ ﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻋﻜﺲ ﺑﺎﻻ ﺍﻭﻧﺲ ﻭ ﻫﻤﺴﺮﺵ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻭ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻟﺒﺮﺕ ﺍﻧﻴﺸﺘﻴﻦ ﺩﺭ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻭﻱ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ Meissner 1933‬ﻭ ‪ Oschsenfeld‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﻭﻗﺘﻲ ﻣﺎﺩﻩ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﺯﻣﺎﻳﺶ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﺷﺪﻥ ﺩﺭ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺎﺭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪ ،‬ﻭﻟﻲ ﻭﻗﺘﻲ ﺩﺭ ﺡﺿﻮﺭ ﻣﻴﺪﺍﻥ‬
‫ﺑﻪ ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺤﺮﺍﻧﻲ ﺑﺮﺳﺪ ﻭ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﮔﺮﺩﺩ ﺩﻳﮕﺮ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﺎﺭ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺍﺯ ﺍﻥ ﻋﺒﻮﺭ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﻭ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺩﻳﺎﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺷﺪﺕ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺩﺭﻭﻥ ﺁﻥ ﺻﻔﺮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ)ﺍﺛﺮﻣﺎﻳﺴﻨﺮ(‪.‬‬

‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪﺍﻧﺎﻥ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺳﻌﻲ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺩﻱ ﺩﺳﺖ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﻭﻻ ﺩﺭﺩﻣﺎﻱ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺍﺑﺮﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﺏ ﺍیﻥ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﺶ ﺑﺠﺎﻱ ﻫﻠﻴﻢ ﭘﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺍﺯ ﻧﻴﺘﺮﻭژﻥ ﻣﺎﻳﻊ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﻮﺩ ﺗﺎ ﻩ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻮﺗﻮﺭ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺴﺎﺯﻧﺪ ‪.‬ﺩﺭ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬ ‫ﺑﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﻛﺎﺑﻠﻬﺎﻱ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺍﻱ ﺣﻤﻞ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺮﻕ ﻭ‬
‫ﺍﺳﺘﻮﺍﻧﻪ ﺍﻱ ﺭﻭﻱ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺘﺮﻭژﻥ ﺧﻨﻚ ﺷﺪﻩ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﻭﺭ ﺍﺳﺖ ﺯﻳﺮﺍ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﻃﺒﻖ ﺍﺛﺮ‬
‫ﻭ ﻗﺮﺹ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺭﺍ ﺷﻨﺎﻭﺭ ﻧﮕﻪ‬ ‫ﻣﺎﻳﺴﻨﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺧﻄﻮﻁ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﺎﺭﺝ ﭘﺮﺗﺎﺏ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺏ ﺍیﻥ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻚ ﻣﻮﺗﻮﺭ ﭼﺮﺧﺎﻥ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻩ‬

‫‪ George bednorz-Alex Muller‬ﺍﺯ ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ‪ 1986‬ﺩﻭ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪﺍﻥ ﺳﻮﻳﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﻱ‬
‫ی ‪ 60‬ﺩﺭﺟﻪ ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺑﺴﺎﺯﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺯﻭﺭﻳﺦ ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺍﺑﺮﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺍﺯﺟﻨﺲ ﺳﺮﺍﻣﻴﻚ ﺍﻛﺴﻴﺪﻣﺲ ﺩﺭ ﺩﻣﺎﻱ ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﺶ ﺍﺯ ﻧﻴﺘﺮﻭژﻥ ﻣﺎﻳﻊ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﻭ ﮔﺎﻡ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎﺑﻠﻬﺎﻱ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻭﻟﻲ ﺳﺮﺍﻣﻴﻚ ﺍﻛﺴﻴﺪ ﻣﺲ ﺑﺮﺍﻱ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎﺑﻞ ﺷﻜﻨﻨﺪﻩ ﺑﻮﺩ‬
 ‫‪20‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺍﺩ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻫﻢ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﺍﺭﺩ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻥ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﻫﻢ ﺩﺭ‬
‫ﺍﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻓﻌﺎﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﮔﺮﻭﻩ ﻋﻠﻤﻲ ﺩﺭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻭﻟﻮﻧﮕﻮگ ﺍﺳﺘﺮﺍﻟﻴﺎ‬
‫ﻫﺎ ﺩﺍﺭﺩ ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺳﻴﻢ ﻳﺎ‬ ‫ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺭﻛﻮﺭﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﻧﻮﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺩﻱ ﺑﺮﻳﺪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺸﻲ ﺍﺯ ﺁﻫﻦ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪- -‬ﻛﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬

‫‪2 10‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻳﻲ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺖ ﺁﻫﻦ ﺭﺑﺎﻫﺎﻱ ﻭﻳﮋﻩ ﻃﻴﻒ ﺳﻨﺠﻬﺎﻱ ﺭﺯﻭﻧﺎﻧﺲ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻫﺴﺘﻪ ﻭ‬
‫ﻋﻜﺴﺒﺮﺩﺍﺭﻱ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻫﺴﺘﻪ ﻭ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﺒﻲ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﻮﺩ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻮﻥ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻛﻢ‬
‫‪-‬‬ ‫ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﺣﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻮﺗﻮﺭﻫﺎﻱ ﺍﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ )ژﻧﺮﺍﺗﻮﺭﻫﺎ‬
‫ﻛﺎﺑﻠﻬﺎ( ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﻮﺩ ﻛﻪ ﺣﺠﻤﺸﺎﻥ ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺍﺯ ﻣﻮﺗﻮﺭﻫﺎﻱ ﻓﻀﺎﭘﻴﻤﺎﻱ ﺍﻣﺮﻭﺯﻱ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺁﻫﻦ ﺭﺑﺎﻫﺎﻱ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ژﻳﺮﻭﺳﻜﻮپ ﺑﺮﺍﻱ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻓﻀﺎﭘﻴﻤﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﻮﺩ ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ‬
‫ﺍﺯ ﺍﺑﺮﺭﺳﺎﻧﺎﻫﺎ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺖ ﻗﻄﺎﺭﻫﺎﻱ ﺷﻨﺎﻭﺭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﻮﺩ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺎﺭ ﺳﺮﻳﻊ ﺍﻟﺴﻴﺮ ژﺍﭘﻨﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬
‫‪ 2000‬ﻣﻴﻼﺩﻱ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻭﺑﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 581 km/h‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﻄﺎﺭ ﺑﺠﺎﻱ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ‬
‫ﭼﺮﺥ‪ ،‬ﺍﺯ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻮﺍﻝ‬

‫‪ -١‬ﺑﺪﻭﻥ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺩﺭ ﺁﻥ ﺳﻄﺢ ﺧﺎﻟﯽ ﺩﻗﻴﻘﺎً ﺩﺭ ﺑﺎﻻی ﺑﺎﻧﺪ ﭘﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺬﻳﺮﺍی ﺍﻟﮑﺘﺮﻭﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )‪.(e – acceptor‬‬
‫‪ -‬ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﺪ ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﭘﺮ ﻭ ﺑﺎﻧﺪ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﺧﺎﻟﯽ )ﻓﻘﻂ ﺩﺭ ﺻﻔﺮ ﮐﻠﻮﻳﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺍﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺩﺭ ﻧﻘﻄﻪ ﺫﻭﺏ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻓﻠﺰ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺍی ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﺮﺍ؟‬
‫ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺩﺭ ‪) Bi‬ﻭ ژﺭﻣﺎﻧﻴﻢ( ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮﺍ؟‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﺩﺍﺭﻫﺎی ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻫﻴﺪ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ( ﺩﻭ ﻗﺴﻤﺖ ﺻﻌﻮﺩ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﺩﺍﺭ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ‪ -‬ﺩﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﻮﻉ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺨﺶ ﺍﻓﻘﯽ‬
‫ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺏ‪ -‬ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی ﺍﺯ ﭼﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺍﺳﺖ؟ ﻋﻠﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﯽ ﺩﻣﺎﻳﯽ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﻳﮏ ﺧﻂ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺎﺭ ﺍﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﺪﺍﺕ‬

‫‪ -4‬ﻫﺮ ﻳﮏ ﺍﺯ ﺳﻪ ﺷﮑﻞ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺭﺍ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﻫﻴﺪ)ﻣﺨﺘﺼﺮ(‬

‫‪ -5‬ﺑﺮﺍی ﺭﻓﻊ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﯽ ﺩﻣﺎﻳﯽ ﺭﺳﺎﻧﺎﻳﯽ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻳﮏ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی ﺫﺍﺗﯽ ﭼﻪ ﺗﺪﺍﺑﻴﺮی ﺍﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﺑﺎ ﺩﺭﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺭﺍﺑﻂﻩ ﺭﻳﺎﺿﯽ ‪ ،σ =n 0 qμe-Eg/RT‬ﺩﺭ ﭼﻪ ﻣﺒﺤﺜﯽ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﭼﻪ ﭼﻴﺰی ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪ -7‬ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺯﻳﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻣﻠﻬﺎی ﺑﺎﺭ – ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻓﻠﺰی – ﻋﺎﻳﻘﻬﺎ – ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی – ﻭﺳﺎﺋﻞ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎﺩی‪.‬‬