b e t o n b i l e fl e n l e r i

AGREGA
Beton üretiminde kullan›lan tane boyutlar›na göre ince (kum, bilecek maddeler içermemeleri, gibi deneyler uygun aral›klarla
kum, çak›l, k›rmatafl gibi malze- k›rma kum.. gibi) ve kaba (çak›l • Yass› ve uzun taneler içermeme- yap›larak kalite süreklili¤i takip
melerin genel ad› agregad›r. Be- k›rmatafl... gibi) agregalar olarak leri, edilmelidir. Betonda kullan›lacak
ton içinde hacimsel olarak %60- ikiye ayr›l›r. Agregalarda aranan • Çimentoyla zararl› reaksiyona agregalar TS 706'ya uygun olma-
75 civar›nda yer iflgal eden agrega en önemli özellikler flunlard›r: girmemeleridir. l›d›r.
önemli bir bileflendir. Agregalar • Sert, dayan›kl› ve boflluksuz ol- Agregan›n kirli (kil, silt, mil,
malar›, toz,...) olmas› aderans› olumsuz
• Zay›f taneler içermemeleri (de- etkilemekte, ayr›ca bu küçük ta-
niz kabu¤u, odun, kömür... gibi) neler su ihtiyac›n› da artt›rmakta-
• Bas›nca ve afl›nmaya mukave- d›r.
metli olmalar›, Beton agregalar›nda elek analizi,
• Toz, toprak ve betona zarar vere- yass›l›k, özgül a¤›rl›k ve su emme
AGREGA STANDARTLARI TABLOSU
DENEYLER KABUL L‹M‹TLER‹ DENEY STANDARDI AÇIKLAMALAR
Tane fiekli 8 mm üzerindeki yass› Tanenin en büyük boyutunun
ve uzun taneler a¤›rl›kça TS-3614 en küçük boyutuna oran› 3'den
%50'den çok olmal›d›r. büyük olan tanelere kusurlu tane denir.
Tane Dayan›m› Bilyal› tamburla 100 dönüfl
sonunda a¤›rl›kça max %10.500 TS-3694
dönüfl sonunda max %50 olacak.
Dona Dayan›kl›l›k ‹nce agregalarda max %15 TS-3655
(Sodyum Sülfat) kaba agregalarda max %18
‹ncelenen agrega ile yap›lan betonun
Sertleflmeye Zarar fieker, mika ve çözünen bas›nç dayan›m›, karfl›laflt›r›lmal› beton
Veren Maddeler tuzlar mevcut olmayacak TS-3821 bas›nç dayan›m›n›n %85'inden daha
düflükse, agregada betonun sertleflmesine
zarar veren maddeler bulundu¤u varsay›l›r.
Kükürtlü Bileflikler SO3 olarak saptanan TS-3674 Kükürtlü bileflikler (alkali sülfatlar›, jips
sülfat miktar› max %1 ve anhidirit gibi) betona zararl›d›r.
Çeli¤e Zarar Veren Suda çözünen klorürler klor olarak
Maddeler saptand›¤›nda, max%0.2 olacak TS-3732
Alkali hidroksit ile reaksiyona girebilen Harç çubuklar› boy uzamas› 6 ayda
Alkali Agrega silisli mineraller (kristobatit, tiridimit, TS-3332 TS-2517 max %0.5, 1 seneden max %1 olmal›d›r.
opal vb. ve tafllar (opalli kumtafl›, (TS-3322) Kimyasal yöntemde
obsidiyen, çakmaktafl› vb.)bulunmayacak. zarars›z bölgede olmal›d›r. (TS 2517)
63 mikron elekten geçen
0/4 mm aras› max %4,
Y›kanabilir Maddeler 1/4 mm aras› max %3, TS-3527
2/8 mm aras› max 24/63
mm aras› max %0.5
Sodyum Hidroksit ile yap›lan deneyde
Organik Kökenli Maddeler s›v› rengi koyu sar›, kahverengi veya TS-3673
k›rm›z› olmayacak
Kömür veya di¤er fliflen malzemeler
Hafif Maddeler 20kg/dm3 s›v›da yüzdürüldü¤ünde TS-3528
a¤›rl›kça %0.5'den fazla olmayacak.

56 2004/221 MAYIS )
 b e t o n b i l e fl e n l e r i

Sadece Beton ve Çimento De¤il,
Agrega da Standartlara Uygun
Üretilmeli
Betonu oluflturan malzemeler içersinde en
büyük orana (yaklafl›k % 75) sahip olan agre-
ga (kum, çak›l, k›rmatafl ..), do¤al kaynaklar›
giderek tükenen ve standartlara uygun, te-
miz, kaliteli örneklerinin bulunmas› güç bir
malzeme olarak, haz›r beton sektöründeki
stratejik önemini her geçen gün art›rmakta.
1999 y›l›nda ‹stanbul'da düzenlenen II. Ulu-
sal K›rmatafl Sempozyumu'nda dile getirildi-
¤i gibi, bu alanda ciddi planlamalar yap›l›p,
önlemler al›nmazsa, yak›n gelecekte, agrega
ithali bile söz konusu olacak gibi. Asl›nda,
Marmara Bölgesi baflta olmak üzere, ülke-
mizde pek çok tafl oca¤› "beton agregas›"
üretme amac›yla faaliyette bulunuyor. An-
cak, bunlar›n çok az› yapt›¤› iflin bilincinde;
çok az›n›n standartlara uygunluk belgesi, bu-
na uygun donan›m› ve kalifiye personeli bu-
lunuyor. Bunlar, hizmet vermeyi hedefledik-
leri beton üreticilerine yararl› olamad›klar›
gibi, bilinçsiz ve ilkel üretim yöntemleriyle
çevreyi de onar›lmaz tahribatlara u¤rat›yor-
lar. Mevzuattaki kar›fl›kl›k ve boflluklar da
buna eklenince, konu içinden ç›k›lmaz bir hal
al›yor.
Bugün pek çok beton üreticisi kurulufl piya-
sadan standartlara uygun, kaliteli agregay›
uygun koflullarda temin edemedikleri için
yan birimler ya da flirketler kurup, tafl ocakla-
r› iflleterek, agregay› do¤rudan üretme yolu-
na gidiyorlar.
Amaç, yaln›zca betonun kendisinin de¤il, be-
ton kar›fl›m›na giren çimento d›fl›ndaki di¤er
malzemelerin de (agrega, katk› vb) kalite sü-
recini izlemek ve bunu belgelemek; Türkiye
Haz›r Beton Birli¤i, üyelerinin, beton kar›fl›-
m›na giren ve d›flar›dan temin ettikleri tüm
malzemelerde standartlara uygunluk belgesi
aramalar›n›, standartlara uygunlu¤u belge-
lenmeyen beton kar›fl›m malzemelerini ter-
cih etmemelerini öngörüyor.
Agrega üretim ve kullan›m›nda standardizas-
yonun temini ve sektörde yaflanan sorunlar›n
çözülebilmesi aç›s›ndan bir Agrega Üretici-
leri Birli¤i'nin (AGÜB) kurulmas› ve haz›r
betonda oldu¤u gibi, agrega üretiminde de,
standartlara uygunlu¤u ve kaliteyi hedefle-
yen bilinçli üreticilerin bir araya gelmesi sek-
törün gelece¤i aç›s›ndan kuflkusuz önemli bir
geliflme olacakt›r.
BETON AGREGASI NED‹R?
I. Tan›m› ve Özellikleri
Beton agregas›, beton veya harç yap›m›nda
çimento ve su kar›fl›m›ndan oluflan ba¤lay›c›
malzeme ile birlikte bir araya getirilen, orga-
nik olmayan, do¤al veya yapay malzemenin
genellikle 100 mm' yi aflmayan (hatta yap›
betonlar›nda ço¤u zaman 63 mm'yi geçme-
yen büyüklüklerdeki k›r›lmam›fl veya k›r›l-
m›fl tanelerin oluflturdu¤u bir y›¤›nd›r.
Beton yap›m›nda kullan›lan çeflitli agregalar-
dan baz› örnekler flunlard›r: kum, çak›l, k›r-
matafl, yüksek f›r›n cürufu, piflmifl kil, bims,
genlefltirilmifl perlit ve uçucu külden elde
edilen uçucu kül agregas›. Agregalar betonun
hacminin yaklafl›k olarak %70-75 ini olufltu-
rur.
Betonda agrega kullan›lmas›n›n sa¤lad›¤›
teknik özelliklerin bafl›nda, sertleflen beto-
nun 'hacim de¤iflikli¤ini' önlemesi veya
azaltmas› sertleflmifl betonun 'afl›nmaya karfl›
dayan›m›n›' artt›rmas›, çevre etkilerine karfl›
'dayan›kl›l›¤›n›' artt›rmas› ve kendi dayan›m
gücünün yüksekli¤i nedeniyle betonun tafl›-
makta oldu¤u yüklere karfl› 'dayan›m›' sa¤la-
yabilmesi gelir.
Betonda kullan›lan agregan›n dayan›kl›l›¤›,
gözeneklili¤i, su geçirgenli¤i, mineral yap›s›,
tane flekli, gradasyonu, tanelerin yüzey pü-
rüzlülü¤ü, en büyük tane boyutu, elastiklik
modülü, termik genleflme katsay›s›, agregada
kil olup olmad›¤› ve agregan›n temizli¤i gibi
birçok özelik beton dayan›kl›l›k türlerinin bir
veya daha fazlas›n› etkilemektedir
• Agrega üretim merkezlerinde, beton santra-
lar›nda ve flantiyelerde agrega y›¤›nlar›n›n
depolanmas›nda ve tafl›nmas›nda flu hususla-
ra dikkat etmek gerekmektedir;
]Agrega tanelerinin kirlenmemesi için önlem
al›nmal›d›r. Agregan›n kirlenmemesi veya
dikkatsizlik sonucu agrega içerisine zararl›
maddelerin girmemesi için gerekli özen gös-
terilmelidir. Agrega y›¤›nlar› oluflturulurken,
mümkünse sert ve temiz bir zemin seçilmeli
veya beton döfleme haz›rlanarak agregalar bu
döfleme üzerine y›¤›lmal›d›r; Tabana önce-
den kum, çak›l veya kaya parçalar› da serile-
rek agrega y›¤›n› böyle bir zemin üzerine
oturtulabilir. Agregadaki suyun y›¤›ndan d›-
flar›ya kolayca drenaj›n› a¤layabilecek ön-
lemler al›nmal›d›r. Çevredeki gevflek toprak
tanelerinin rüzgar etkisiyle agrega daneleri-
nin aras›na kar›flmamas›na dikkat edilmeli-
dir.
]Ayr›flmaya neden olunmamal›d›r. Agregala-
r›n bir yere yerlefltirilmesi, depolanmas› veya
tafl›nmas› esnas›nda iri agregalar›n ve ince
agregalar›n bir y›¤›n içerisinde adeta ayr› ayr›
kümeler oluflturarak 'ayr›flma (segregasyon)'
yapmas›n› önleyecek önlemler al›nmal›d›r.
II. Agregan›n S›n›fland›r›lmas›
A. Elde Edilifl fiekline Göre
B. Tane Boyutlar›na Göre
C. Elde Edilifl fiekline Göre S›n›flama
A) DO⁄AL AGREGA (Do¤al tafl agregas›)
B) YAPAY AGREGA (Sanayi ürünü agrega)

) 2004/221 MAYIS 57
 b e t o n b i l e fl e n l e r i

B.Tane Boyutlar›na Göre S›n›flama n›n taneleri aras›ndaki boflluklar da dahil birim hacmin a¤›rl›¤›d›r.
A) ‹nce Agrega (4mm alt›) Ä = Pa / V
Kum Pa : Agregan›n a¤›rl›¤›
K›rma kum V : Ölçü kab›n›n hacmi
Yapay kum Özgül a¤›rl›k
B) ‹ri Agrega (4mm üstü) Özgül a¤›rl›k; agrega tanelerinin iflgal etti¤i
Çak›l mutlak birim hacim a¤›rl›¤›d›r.
K›rmatafl (m›c›r) äa= W1 / (W1+W2-W3)
Yapay tafl W1 : Numunenin a¤›rl›¤›
C) Taflunu (Filler) (0,25mm alt›) W2 : Su ile dolu ölçü kab›n›n a¤›rl›¤›
AGREGA DENEYLERI W3 : ‹çine numune konmufl, su dolu kab›n a¤›rl›¤›
I-Agregalardan numune alma 4. Kompasite
II-Fiziksel özelliklerinin belirlenmesi için yap›lan deneyler
III-Mekanik özelliklerinin belirlenmesi için yap›lan deneyler
IV-Agrega içinde, betona zarar veren (zararl›) maddelerin belir -
lenmesi için yap›lan deneyler
I. Agregalardan numune alma

Agregan›n kompasitesi (k)

k=Ä/ä
ä : Agregan›n özgül a¤›rl›¤›
Ä : Agregan›n birim a¤›rl›¤›
Boflluk; Birim a¤›rl›k daima özgül a¤›rl›ktan küçük oldu¤una göre
kompasite 1’den küçük de¤er alacakt›r. Bu durumda, y›¤›n halindeki
agregan›n birim hacimdeki boflluk kompasiteyi 1’e amamlayan de-
¤er olacakt›r. p (boflluk) = 1 - k
5. Granülometri (Tane da¤›l›m›)
Bir agregada belirli boyutlardaki tanelerin da¤›l›m›n› gösteren e¤ri-
II. Agregan›n fiziksel özelliklerinin belirlenmesi için yap›lan deney- ye“granülometri e¤risi” denilir. Bu e¤rinin belirlenmesi için elek
ler analizi deneyi yap›l›r. Beton üretiminde kullan›lacak kar›fl›m agrega-
1. Agregan›n rutubet durumu s›n›n granülometrisi “ideal granülometri e¤rileri” ile uyuflmal› veya
F›r›n kurusu “ideal bölge” içinde kalmal›d›r.
6. Granülometri e¤rileri (TS 706)
Hava kurusu 7. Granülometri e¤rileri (TS 706)

Yüzey kuru

Islak
2. Birim a¤›rl›k

Birim a¤›rl›k; y›¤›n halindeki agrega- Referans granülometri e¤risi (D max= 31.5 mm)

58 2004/221 MAYIS )

8. Granülometri
Referans granülometri e¤risi (D max= 16 mm)
Beton kar›fl›m agregas›n›n ideal bölge içinde kalmas›n›n istenmesi-
nin en önemli nedenlerinden biri kompasitenin yüksek olmas›d›r.
Dolay›s› ile kompasitesi yükselen betonun dayan›m› da büyük de¤er
alacakt›r. Di¤er taraftan kompasitesi yüksek agregan›n kullan›lmas›
ile tanelerin aras›n› doldurmak için daha az çimento gerekecektir,
böylece daha ekonomik beton üretilmifl olacakt›r.
9. Granülometri
Bir agregan›n granülometri e¤risi afla¤›daki özellikleri gösterir:
• Granülometri e¤risi artan bir e¤ridir, s›n›r durumda ancak yatay
do¤ru parçalar› olabilir.
• E¤rinin %100 çizgisine yak›n olmas›, kar›fl›m›n ince oldu¤unu, %0
çizgisine yak›n olmas› agregan›n iri oldu¤unu gösterir.
• E¤ri tüm elek bölgesinde mevcuttur, e¤rinin %100 veya %0 çizgisi
ile çak›flmas›, o bölgede bulunmad›¤› anlam›na gelmez.
• Birbirini izleyen iki elek numaras›na karfl› gelen % ordinatlar› fark›,
agrega y›¤›n›nda o iki elek aras›nda kalan malzeme % sini verir.
• E¤er e¤ride yatay bir çizgi varsa, bu yatay çizgiye karfl› gelen elek-
ler aras›nda tane boyu tane yok demektir. Bu tür granülometriye sa-
hip olan agregalara “kesikli” granülometrili agregalar denir.
10 .‹ncelik modülü
‹ncelik modülü, bir agregan›n granülomerik bileflimi hakk›nda bilgi
veren tek bir say›d›r.
‹ncelik modülü, her bir ele¤e karfl› gelen % ordinatlar›n, 100’den
farklar›n›n toplanmas› ve bu toplam›n 100’e bölünmesi ile elde edilir.
Agrega taneleri küçüldükçe incelik modülü azal›r, taneler irilefltikçe
incelik modülü büyür.
Ayn› incelik modülüne sahip agregalar›n granülometri e¤rileri farkl›
olabilir.
III. Agregan›n mekanik özelliklerinin belirlenmesi için yap›lan
deneyler
1. Tane dayan›m›
Agregan›n tane dayan›m›, al›nd›¤› kayac›n cinsi ve mevcut durumu-
nun petrografik yönden incelenmesi ile yaklafl›k olarak de¤erlendiri-
lebilir. TS 706’ya göre tafl›n suya doygun haldeki küp bas›nç dayan›-
b e t o n b i l e fl e n l e r i
m› veya çap› yüksekli¤ine eflit silindir bas›nç dayan›m› en az 1000
kgf/cm2 (98N/mm) ise mekanik özellik ile ilgili baflka incelemeye
gerek yoktur.
Tane dayan›m› Bas›nç dayan›m›n›n 1000 kgf/cm2 den küçük olmas›
halinde ve kuflkulu durumlarda agregalarda afla¤›da aç›klanan afl›n-
maya dayan›kl›l›k deney sonuçlar›na bak›l›r. E¤er iri agrega olarak
çak›l kullan›l›yor ise afl›nmaya dayan›kl›l›k deneyleri uygulanarak
karar verilir.
2. Afl›nma dayan›m› (TS 699)(Los Angeles deneyi)
Bu deneyde kullan›lan cihaz iki taraf› kapal›, ekseni etraf›nda döne-
bilen, iç çap› 710 mm, boyu 508 mm olan bir çelik silindirden olufl-
maktad›r. Silindir içinde belirli a¤›rl›kta ve say›da çelik ilyeler mev-
cuttur. Alet 100 ve 500 devir sonunda silindirden ç›kar›lan numune
1,6 mm lik kare gözlü elekten elenerek, alta geçen miktar›n %’si he-
saplan›r. Bu de¤er deney sonras›ndaki kay›p yüzdesini ifade eder. TS
706, 100 dönme sonunda a¤›rl›kça %10, 500 dönme sonunda
%50’den az kay›p varsa agregan›n yeterli dayan›ma sahip oldu¤u ka-
bul edilmektedir.
3. Agregalarda dona dayan›kl›l›k (TS 3655)
So¤uk iklimlerde üretilen betonun donma etkisi ile yüzeyinin soyul-
mamas› ve bir bütün olarak betonun parçalanmamas› istenir. Beto-
nun dona dayan›kl›l›¤›nda agrega önemli rol oynar. Bu nedenle don-
ma etkisinde kalacak betonlarda kullan›lacak agregan›n da dona da-
yan›kl› olmas› istenir. TS 706, iri agrega olarak k›rmatafl kullan›ld›-
¤›nda, tafl›n su emme oran›n›n a¤›rl›kça %0,5’den büyük olmamas›
veya TS 699’a göre elde edildi¤i kayac›n suya doygun haldeki küp
bas›nç dayan›m› en az 1500 kgf/cm2 olmas› halinde, agregan›n dona
dayan›kl› oldu¤unu kabul etmektedir.
4. Agregalarda dona dayan›kl›l›k (TS 3655)
TS 3655’de üç farkl› dona dayan›kl›l›k deney yöntemi bulunmakta-
d›r;
1. Dona dayan›kl›l›¤›n fliddetli don etkisi alt›nda belirlenmesi (suda
donma)
2. Dona dayan›kl›l›¤›n orta fliddetteki don etkisi alt›nda belirlenmesi
(havada donma)
3.Dona dayan›kl›l›¤›n kimyasal yöntemle belirlenmesi (Sodyum
Sülfat ve Magnezyum Sülfat Deneyi)
IV. Agregan›n içinde, betona zarar veren maddelerin belirlen-
mesi için yap›lan deneyler
(zararl› maddeler)
1. ‹nce maddeler (Y›kanabilir maddeler)
2. Organik maddeler
3. Hafif maddeler
4. Alkali-agrega reaksiyonuna sebep olan maddeler
Kaynaklar
TS 706,TS 707,TS 3526 ,TS 3527 ,TS 3528 ,TS 3529 ,TS 3530 ,TS 3655
) 2004/221 MAYIS 59
 b e t o n b i l e fl e n l e r i

Türk Standard›
Doküman No: TS 706 EN 12620
Kabul Tarihi: 2.4.2003
‹htisas Kurulu: Maden Haz›rl›k Grubu
Döküman Tipi: ST
Yürürlük Durumu: U (Yürürlükteki Standard/Standard)
Standard›n Ad›(Türkçe): Beton Agregalar›
Standard›n Ad›(‹ngilizce): Aggregates for concrete
Türü : Özellik
Türkçe Kapsam: Bu standard, beton yap›m›nda kullan›lmak amac›yla, do¤al, imal edilmifl veya geri
kazan›lm›fl malzemelerin ve bu malzemelerin oluflturdu¤u kar›fl›mlar›n ifllenmesi suretiyle
elde edilen agregalar›n ve taflunlar›n›n özelliklerini kapsar.
‹ngilizce Kapsam: This standard specifies the properties of aggregates and filler aggregates obtained by
processing natural, manufactured or recycled materials and mixtures of these aggregates
for use in concrete
Yerini Ald›¤›: TS 706:1980:;
Yararlan›lan Kaynak: EN 12620:2002
Uluslararas› Karfl›l›klar: EN 12620 - -;BSI EN 12620 - -;
Tercüme Edildi¤i Standart: EN 12620;
Ics: 91.100.30-Beton ve Beton Ürünleri;
91.100.15-Mineral Malzeme ve Ürünler;
At›f Yap›lan Standardlar: TS EN 196-21; TS 10088 EN 932-3; TS EN 932-5; TS 3530 EN 933-1; TS 3814 EN 933-4;
TS EN 933-7; TS EN 933-8; TS EN 933-9; TS EN 933-10; TS EN 1097-1; TS EN 1097-2; TS
EN 1097-3; TS EN 1097-6; TS EN 1097-8; TS EN 1097-9; TS EN 1367-1; TS EN 1367-2;
TS EN 1367-4; TS EN 1744-1; TS 1225 ISO 565;
cen/cenelec: CEN
Dili: tr
Uygulama Durumu: Yürürlükte-ihtiyari (Voluntary Standard)
Direktif : 89/106/EEC
Sayfa Say›s›: 0
Fiyat›: 8.000.000 T.L
Aç›klama: Maden

Bu yaz› AGREGA ÜRET‹C‹LER B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ kaynaklar›ndan al›nm›flt›r.

AGREGA ÜRET‹C‹LER B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹

Toyota Plaza, Kat:3
Kavac›k, ‹stanbul
Tel:0216-425 95 75
Fax:0216-425 98 78

60 2004/221 MAYIS )