1

PATROLOGIJE
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNlllM SS. PATRIM, DOCTORCM SCRIPTORIMOUE ECCLESIASTICORDM,

SIVE LATINORUM, SIVE GRvECORUM,

QUl AB /EVO APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRWENTJNI (ANNO 1216) PRO LATINIS,
ET CONCILII FLORENTINI [ANN. 1439) PRO GRMCIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUiE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIG.E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
ECCLESIJi S.ECULA ET AMPLIUS.
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN-
TER gastigata; dissertationibus, commentariis, variisque lectionibus continenter illustrata; omnibus
OPERiBUS post amplissimas editiones qu^ tribus novissimis s^culis debe\tur absolutas detegtis, augta;
indicibus particularibus analyticis, singulos sive tomos sive augtores alicujus momenti subsequenti-
8US,donata; capitulis intra ipsum textum rite dispositis, necnon et tjtulis singularum pagina-
rum marginem superiorem distinguentibus subjectamque materiam significantibus, adorna-
TA OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOGRYPHIS, ALIQUA VERO AUGTORITATB IN ORDINE AD
;

TRADITIONEM EGGLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;

UUCEXTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUGTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGIGIS, STATl-
STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNGTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
GICUM, CANONIGUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET GUNGTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PRyESERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SGILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUI3QUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCRIPTUR.-E
SACR^, EX QUO LEGTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.E VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCAL\'PSIS, COMMENTATI SINt:
EDITIO ACCURATISSIMA, G^TERISQUE OMNIBUSFACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARAGTERUM NITIDITAS,
CHART^ QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS,
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI^ DEGURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR^SERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGIGA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSGULORUMQUE HAGTENUS HIG ILLIG SPARSORUM, PRIMUM AUTEM
IN NOSTRA EIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES ^TATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIOR.

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE EGCLESIiE LATINJi
A TERTULIANO AD INNOCENTIUM III :

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

Bibliotiiecse Cleri universse,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI^ EGGLESIASTIC^ RAMOS EDITORE.

PAmOLOGIM LATINM TOMUS LXXXIl

SANCTI ISIDORI HISPALENSIS

TOMI TERTIUS ET QUARTUS.

PARISIIS,
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUGGESSORES,
IN VIA DICTA AVElYUE-DU-MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE-DU-MAINE, 127,

1878
TKE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUOIES
10 ELWSLEY PLAOE
TORONTO 5, OANADA,

m 17 ^03?
 SJECULUM VII. ANNUS 636.

SANCTI ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,
ROM.E ANNO DOMIM MDCCXCVII EXCUSA,

RECENSENTE FAUSTINO AREVALO,

QUI

ISIDORIANA PR/EMISIT; VARIORUM PRyEFATIONES, NOTAS, COLLATIONES, QUA AMtA

EDITAS, QUA TUNG PRLMUM EDENDAS, COLLEGIT YETERES EDITIONES ;

ET CODICES MSS. ROMANOS CONTULIT

NOVA NUNG ET ACCURATIORI EDITIONE DONATA PRETIOSISSIMISQUE MONUMEMTIS AUCTA .'

ACCI]RANTE ET DE^XO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHEC.C CLERI U3il VERSifi;,
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SClEISTIiE ECCLESIASTICjE RAMOS EDITORE.

TOMUS TERTIUS.

VENIT SEPARATIM TOMUS TERTIUS 10 rRANCIS

PARISIIS,
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES,
IN VI A DICTA CHAUSSEE-DU'MAINE, 127.

1878
 SjECULUM VIL ANNUS 636.

ELENCHUS RERUM
QU>E IN SANCTI ISIDORI OPERUM TOMO TERTIO CONTINENTUR.

Col.

Dedicalio Philippo III. auctore J. Grialio 11

Ejusdem ad lectorem Praefatio 13

Vita S. Isidori 19
Notitia historica in S. Isidorum 57
Testimonia de S. Isidoro 05
S. Isidori Etvmologiarum libri XX ih

.^, i^i^ictir. — Ex TYPis Pauli Dl-pont, 12, via dicta. BAG-D'AsNit;nE3. (475,— 78^
 PRiEFATIO.

Paucis te volo, lcclor bcnevole, sanctissimi Palris atque clarissimi Hispaniarum doctoris Isidori Opera
onmia quotquol exstant, quaeque eruditoruni virorum sententia genuinus ejusdem sunt foetus, tu^e ac publicse
omnium utilitati libens offero. Neque meam qualemcunque operaai in hac edilione adornanda cuivis ingra-
tam futuram puto. Id quod vcl inde mihi salis persuasum habeo, quoniam per duo fere stecula, ab anno sci-
licet 1617, nuUus, quod sciam, recudenda curarit. Exigebat sane Atictoris nobilissimi omnigena ac prfecla-

rissima doctrina, ut quemadmodum ab omnibus jure merito priedicatur, ila omnium manibus diu nociuque
lererclur. Yerum id qui fieri potest, nisi exemplaria abundent? Eapropleripsorum desiderium, quod doctoris
tolo orbe celebratissimi magnumnomen augebat, adnovam quamdam, eamque accuralissimam, elaborandam
editioncm, eruditorum omnium, Hispanorum prcesertim, animos soUicilabal, pertenlabatque. Nec tamen
propterea fuit, qui opera et industria sua publicis votis saiisfaccret. Htec autem omnia animadvertens ego,
simulque verens ne inde Hispanorum genti dedecoris aliquid accederet, hanc editionem, quanla potui dili-

gentia ac studio, et aggressus sum, et perficere curavi.

Et quidem vehementer amabam non solum jam olim excusa, denuo oplimis characteribus,
Isidori opera
aliisque ornamentis quae ad typograplium spectant, pratlila in medium producere verum etiam, undique ;

collaiis veieribus manuscriplis, emendatiora, auctiora, illusirioraque publici juris facere. Sed animi vim re-

pressit, lum rei magnitudo facullates meas superans, cum cjusdem mei conatus spes vel omnino jam ex-

pleia vel noa nisi aegre nimis explenda. Nemo enim nescit, quanta cura el diligentia, accedente PhiUppi II
Hispaniarum principis auguslissimi speciali mandato, viri ex tota Hispania doctissimi, conquisitis hinc inde
non per totam tantum Hispaniam, sed etiam per universam fere Italiam antiquis codicibus, singuli partes
singulas ad trulinam rcvocantes, omnia tandem sancli Isidori scripta, qua^ inveniri potuerunt, et emenda-
runt, et selectis annotationibus iUustrarunt. Hinc prodiit anno 1599 editio regio nomine insignita, quam
Joannes Grialius, vir clarissimus, aliorum perfunctus laboribus, adjectis quoque suis, Philippo III, jam tunc
regnanti, nuncupatam in vulgus emisit. Regiam hanc edilionem optimam quidem, atque aliis eiiam
posterioribus anteponendam asserunl eruditi non tamen numeris omnibus absolutam arbilrantur.
;

Certandum adhuc, ct novo labore insudandum clamant, ut Isidorus, qua par est gloria et dccore, pro-

cedat in pubUcum. At dicunt, non faciunt Isidorus intcrim pene latet, atque
:
iii dies magis, magisque
dcsideratur.
Igiturquod per me licet, quodque a me, et observantia in Isidorum. et publicas utiUtalis amor exigunt,
id prffisto eamdem ipsam videlicet regiam cdilioncm integram, illustriori forma digestam, elegantioribus
;

characteribus, et nitida charta, id est, optimis typis (qus typographi sunt partes) conspicuam iterum in
mcdium profcro. Neque Ubi, lector benevole, aliud a me exquircndura putes. At forlassis; plura sunt,inquies,
Isirlori nomine in Regia editione quKras. Ex his nonnulla sparsim ab ali-
inscripti opuscula, qu;c frustra
quiiius fuere in lucem cdita rcliqua adhuc in ccclcsiarum archiviis vel chartulariis delitescunt. Sunt plane ;
•

e.^..'!mque tibi nunc exhibco Appendicis loco. Qua in re conjecturae mea? effectu ipso comprobata^ luculentum
hai.js testimonium. Reveraenim ncc labori, nec sumptui peperci, ul omnia ca requircrem, qua? novam edi-
ticrem uberiorem, locuplelioremque rcdderenl. Acccepi itaque hinc inde apographa varia sancti Isidori no-
iiV.:;e insignita. Sed ea a viris docUsin trutinam rcvocala, apocrypha invcnta fucre fere omnia. Edidi nihilo-

rnirus et in studiosorum graUam, et in eruditorum cxercilaiionem. Itaque singulorum sericm, addita brevi
censura, contexam.
!\"imum obtinctlocum Liber quartiis Sentc}itiarum,qm\uc[enni 'dnommWis obaliquorum codicum Isidori
uo;r,en praeferentium fidem, tanquam ejusdern sancU Doctoris genuinum opusfuit habiius. At jam ul spurium
habendum dubitabit nemo, qui libros quinque Senieniiarum a Tajone Cfcsaraugustano episcopo collectos,
alque a continuatore Hispania? Sacne, tom. 31, novissime in lucem ediios atlente legerit. Excerptus namque
i.')r.; e=t quartus hic liber, ut cuiqueconferenti patobit. Alque utid facili negotio perspici valeat, singulisca-

pilibus annotatur quodnam ex quonam Tajc^nis libro, et capite sit desumpium. Observantur pr^terealeclio-
nt- variae, ei alicubi non perpetute Senlenliarum seriesalioquin sibi utriiique cohaerentes. Quaj omnia ad SS.
Pa.rum AugusUni ei Gregorii opera, e quibus Tajo Hbros compilavit suos, illustranda plurimum conducent.
Sequuntur Duoalia Senientiarumcapitula : quorum primum ex DivoGregorio super Ezechielem ad verbum
est lepromptum; allerum ex Juliaui Pomcrii de Vita contemplativa lib. iii, capiUbus 3, 4, 9 et 10. ( Vide Pa-
?': . t. XVI.) Invenitur hocce opus inier sancti Prosperi Aquitanici scripta ;
eidemque longo tempore a per-

.jiLiUs scriploribusfuit asscrtum. Nunc ab omnibus Pomerio vindicatur. Vidcantur hac de re Isidorus noster
de Yiris iUustribus cap. 23, etCl. Ceillerius lom. XV Histoirc (j6ncralc des Auteurs Ecctesiastiq., de Juliano
Poraerio dissercns.
Patrol. LXXXH. l

3\a
11 EPISTOLA NUiNCUPATORIA. 12

Tertio locosubnexui opusculum hoctitulo, Exhortatio humilitatis, quod sanclo

Martino Braccarensi epis-

copo ascribitur, edituraque est inter ejusdem opera tom. XV Hispaniae Sacrae a
doctiss. Florezio.

Abjudicandus similiter el Isidoro nostro Sermo, qui sequitur, De Corpore etSatiguine Domini in Pascha;
cum idem sit omnino cum homil. 7 sancti Cssarii Arelatensis, Z>e Paschate. Vid. Bibliotii. PP. tom.
II, co-

lumn. 277, edit. Paris. 1624.

Adduntur carmina qutedam Bibliotheca; sancti Isidori appensa, quae tom. IX Hispan. Sacr. edita fuerunt

hac inscriptione : Titulus Bibliothecce a Domno Isidoro editus ; nec uon fragmenta nonnulla, quibus capiia
ibidem indigitata suppleanlur.
Sextoloco eiidi Expositionem Missce quae etsi non indigna videalur Isidori ingenio, et eruditione, velex
:

nomine ab ipso est ableganda, quod Isidori fetate aUus Misste ordo, ntusqne vigebat Ecclesia Hispana ab m
qui ibidem exponitur, quique idem est omnino cum Romano hodierno.
eo,
subjunxi Lectiones novem in Festo Translationis sancti Isidori alias recitalas. Desumplse sunl ad
Deinde
verbum ex Actis Translationis ejusdem tom. IX Hispan. Sacr. editis.
Postremo tandem loco supplendum curavi Capui xvii Quiestionum in Leviticum ex Albornoziano codice
a

apographum Bibliolh. Floreziana conventus divi Philippi regalis

D. Petro de Castro transcriptum cujus ; in

Matritensis ordinis Sancti Augustini asservatur.

Lamentum poenitentice duplici alphabeto editum, etc, cujus meminit V. CI. Nicolaus Antonius tom. IBi-
bliolb. Veter. lib. v, cap. 4, pag. 265, quodque ab eodem ipso Nicolao acceptum ediderunt AA. Actor.

Sanctor. tom. I Aprilis ad diem iv, editioni huic non addidi, quod sero, ea nempe fere in finem perducta,

admonitus sum.
Liber autem De Ordine Creaturarum a D. D'Acheri tom. I Spicilegii pag. 223 editus, et quse abb. Cons-
lantinus Cajetanus evulgavit opuscula sub Isidori nomine, cum a viris doclis vel ut spuria, vel ut nimium
suspecta traducantur, non talia visa sunt, quae hic insererentur.

Habes igitur, candide leclor, Isidori Opera, si non ea summa diligenlia, quam non nisi homines doctis-
simi el eruditissimi praestare polerant, illustrata ac nativo nitori reslituta ;
aliquanto tamen deffpcatiora,

amplioraque, quam regia exhibuit editio. Ipsis itaque perfruere, ipsorum lectioni sedulo incumbe, meumque
laborem, studium, conatum libenter amplectere. Vale.

PHILIPPO III, CATHOLICO REGI

J. GRIAL.
Sancti Isidori {cujiis ipse a stirpe genus ducis) Opera ante annosjampluies, conquisitis undique tota ex
Hispania Italiaque manuscriptis exemplaribus, pater tuus, Catholicorum Regum maximus, selectis qui-
busdam viris, quorum nonnullis nos,longe licet impares,successimus,emendanda tradiderat. Nam tametsi
yropter Auctoris prcestuntiam manserant, ferebanturque vulgo, qui nunc prodeunt, plerique omnes libri;
tamen postulandum nonfuit, in tot excellentibus scriptoribus, quibustemporis longinquitas fraudi fuisset,
unus uti esset Isidorus eximius. Ergo contra potius accidit. Cum enim tererentur omnium manibus (ne-
que enim fuit ullius, aut nomen in litteris per ea tempora clarius, aut auctoritas in rebus, vel Ecclesias-
ticis, vel civilibus gravior) faclum est, et describentium vitio, et legentium sinistra diligentia, vix, ut

ulli pro germanis, et sinceris aliena, atque adulterina, tam multa paulatim inolescerent. Ea vero tempora
sunt consecuta, in quibus litterarum honos nullus, cultus nullus. Ut non tam queri debeamus, quod
hcec deformarint, quam quod ad nos qualiacunque transmiserint, magna potius habenda sityratia. Pics-
tituta porro hac nostra cetate re litteraria, cum lux rebus reddita videretur, tamen majus periculum
adire coeperant sanctissimi Putris egregii labores, tum propter ea, q^ice diximus,intertri}nenta ; tum vero
propter prceposteram quorumdam hominum elegantiam. Nam majorum disciplinarum studia, severiores-
vel de Religione ab eo susceptce sunt, vel in formandis, componendisque moribus versan-
que curce, quce,
tur,ea, velnomine ipso tanti pastoris, doctoris, legislatoris, satis tecta, munitaque videbantur. Quce vero
non tam vitam ipsam, quam viUe cultum attingunt, etomatum; ea, nisi rex potentissimus gentilis sui
icripta, qmsi subolem, manu asseruisset, verendum plane fuit, ne de statu dejecta, vixullo in loco, exi-
guo certe cum
honore consisterent. Fastidiebant enim hcec, et abnutabant delicati homines, quasi inventis
friujibus, glandes ipsis objicerentur. Nunc veronon illamodo, qure dignitatem suam per se tuebantur ipsa
satis, illustriora, honoratoriaque officio isto reddentur, sed quce criminationibus obnoxia, calumniisque
obvia atque exposita videri poterant; ea posthac, et suis, et aliorum viribus fidere, et iniquorum voces
contemnere assuescent. Nam quce leviora, minutioraque censebantur, ea robur^ pondusque auctoritatis ex
antiquioribus scriptoribus bona ex parte recipient. Qua in re, cum nonnullorum, quibus ha^c cura com-
missa fuerat, insignis opera exstiterit, illorum exemplo speramus, etiam fore ; titalii non nosiri modo,
sed externi etiam eruditione prcestantes viri, in id jam nobiscum certatim conspirent ut laboriosissima
Hispani doctoris excerptastudio suo pervestigare porro pergant, fortunasque nostras opibus ipsi suis con-
stabiliant. Quod autem labor hic, qui. te necdum nato, susceptus est,ad cxitum tamen perduci{cum id re-
{S AD LECTOREM ADMONITIO. ^4
Ugiosissimus parens admodum expetiisset)ante regnitui initia minime 'potuerit
nos hoc divino consilid ;

factum putamus. Ut cui dies natalis in sancti Herminigildi, Hispanice regis, martyris, Isidorianique ex
sorore nepotis natalem fuerat prrestittitus ; iisdem omnino, eadcmque c(eli de parte oblatis auspiciis im-
perium inires, quibus primordia vitce consecrasses. Atque, ut a nepote constituendre exemplum, ita ab
avunculo tuendoi, propagandceque religionis adjumenta acciperes, atque documenta ; eaque non a ma-
joribus solum, vel etiam a tali parente tradita ; sed a te quoque ipso, nisi te tuimet meminisse piqeat
satis tibi insigmte commendata.

AD LEGTOREM
J. GRIAL.
Quibus emendatio librorum sancti Isidori Hispalitani (sic enim cum Gregorio Magno, ut et analoqia ex-
poscit, appellaremalumus,quam Hispalensem) ante annosampliusviginti Majestatis Catholica; jussu com-
missa fuerat; ii itarem gessere, nt quidam nihil priushabuerint,quamut se totos statimhuic laboriad-
dicerent ;aUi ab sius se studiis et occupationibus ad hanc
operam traduci permoleste ferrent; nonnuUietti-
mologiarum correctionem (spissum sane opus) exspectantes, ita reni distulerunt,ut partim reimperfecta,
partimne incepta quidem,e vita excesserint : ita ut aUi pro aUis, neque id semel fuerint sufficiendi.Donec
rege admonito ,finem nuUum fore,nisi quidqiUd plures refecissent ,atque idinsuper,quod sarciendum
resta-
ret, ad unum omne deferretur : ad id operis ego [cid ne ahnucre quidemfas esset) maxime
idoneus visus
sum; non qtiidem ingenii, doctrinwve faciUtate prceca^teris aUqua {qui essem infra omnium censum), sed
cui fortasse tantum esset ab re mea otii mihi aUena, ut curarem ;sive adeo certe cum pluribus
ut con'
flictarer, ea lege atque omine, ut bene gestce rei laus soUda ad alios, noxarum omnium ad me unum
summa summarum rediret. Quod ne accidat, hoc est, ne in me solum
culpa omnis derivetur ita mihi
cautio erit : ut ne quis debito kiboribus testimonio fraudettir, potior multo cura sit. Quod facturus
siiis

fui aUquanto uberius : nisi is, qiU editionem hanc a principio, tisque pietate magna, soUicitudine assidua
soUis prope curarat Joannes Lopius Velascus , regius secretarius, probissimus vir, neque ab uUo
Uttera-
rum genere aUenus, sub ipsum hujus laboris finem nobis prcereptus esset. Cujus obitu, neque de manu-
scriptorum exemplarium numero, neque de iis,a quibus missa fuissent, satis nobis constare potuit.
Erqo
inemendandi Uibore, qiUdqiUsque quantumquecontiderit (quodsciero, poteroque)quam verissime referam.
Etymologiarum emendatio Alvaro Gomezio Toletano, viro in primis erucUto credita est, traditaque
ipsi
veterum codicum magna copia, quorum bona pars Gothicis (seu mcwis Longobardicis), characteribus erat
scripta. Quo ipse, varietate notcUa, ad Antonium Augustinum Tarraconensem archiepiscopum,
etPetrum
Chaconem Romce jam timc commorantem singuUs de rebus referret. Quorum lUrique id etiam a reqe
fuerat injunctum : ut et ipsi, coUatis suis exemplaribus, quid sensus sui esset ad eumdem Alvarum
re-
mitterent. Constat autem omnes triginta, aut eo pluribus manuscriptis Ubris in hoc opere emendando
ftUsse usos. Sed Antonium Augustinum sanctissimum antistitem, deque suis Ubris toto orbe notissimum
cum ad duodecimum Ubrum pervcntum esset, hoc est, Opere prope in niedio, mors occupavit. Petrus
Chacon ( sic enim ipse se nosiro, non Ciaconum, aid Ciaconiiim ItcUorum more, scribebat : ut qui His-
panum se, et Toletanum, id quod erat, quam liomanum., cUque Sabinum haberi maUet), is igitur, quod
muUos annos in antiqiUs auctoribus emendandis versatus, de hoc opere restituendo in primis coqitarat •

dici vix potest, quantum opis attidcrit, vir ingenio, industria, conjiciendi arte quadam singulari. Sed
huic, quam cUco, conjiciendi solertice nos perparum, minusque fortasse, quam cequuni fuerat, tribuimus :
Ubros veteres, quos ut antiquissimi qiUque erant, ita minus auctos, minusque corruptos inveninius
fon-
tesque, eciiUbushoic huusta,abeodem bona exparte indicatos, eos sumus seciUi.Alvarus erqo, et
duorum
quos diximus,egregia opera, et aUorum,inprimisque Antonii Covarruvice nostrorum omnium, quot sunt
quotque fuere undecunque doctissimi, atque elegantissimi viri communicatione adjutus,
cum et pietate
erga Isidorum eximia, et Majcstati CathoUcce satisfaciendi stucUo plurimum. duceretur, annotationum in
omnes viginti Ubros magnce moUs corpore reUcio, defunctus est. Quod cum gravissimi viri inspexissent
studium quidem diUgentiamque , ut cequum fuit, valde probarunt, totitis rci formam, modumque incudi
reddenda censuere. Idque visum tum aUas ob causas necessarium; tum vero, quod cum enumeranda scrip-
turarum, conjecturarumque varietate muUus ubique esset, tamen contextum ipsum, cujus gratia labor
omnis susceptus fuerat, in emendatum reUquerat. Huic latifundio (quoad genus hoc teUuris ferret) per-
purgando,conserencloque ego sum colonus datus.Quando meocum Udwrenihil attinetdicere.Nam et si taU-
bus viris {utpar fuit) satis fidebam^ tamen, qiUn veteres Ubrosipsc quoquerursus evolverem, identidem-
que in sincjuUs prope cunctarer non potui. Ut mittam infcrim conquisita meo (td cUt iUe) duL
, efficere
cique reperta Uibore. Quce, cjuamvis pauca admodum non sint, mUU tamen videri sane solent, quampau-
cissima : dum cogito, quam muUaadhuc restent, quce nova cUiqua ciUtura indigeant. In notis consiUum
non fuit dequorumdam minime malorum hominum sententia quoistiones pertexere, aut e veterum scrip-
tis in eumdem sensum plura congerere,aut eorum, quos nostra hcec cetas ingenio,et eruditione prcestan-
jg
AD LECTOREM ADMONITIO. 16

tesplurimos tulit, scrinia compilare. Nam quismodus futurus essct cunctarum artium disciplinarumque
bibliothecas omnes cxhauriendi ? Ergo in veterihus, e quo desumptum aliquid comperimus, ei quin sua
vero non nisi cum necesse fuit, ac raro et perparce ci-
redderemus, vix aliquem prcetermisimus. Alios
itidem ut in comcediis, omnes omnia ubi resciscunt. E recentioribus
favimtis; placuitquc non hoc fleri,

vix quemquamnominavimus,nisi siquis forte loci aUcujus curationi medicam manum appUcuerat.
DiflerenliarumUbrum priorem P. Paniinus, regius capeUanus, e duobus manuscriptis Ubris correxit,
auwaue esscnt c vclcribus (jrammaticis accepta, vel cum iis consentirent, indicavit. Visum vero nobis est

Parisiensis editionis addere differentias,

partim quidem easdem,nonnunquam etiam diversas,nuUo tamen
qua conditione Isidori scripta fuerint, vel ex eo UbeUo appareat.
ordinediiicstas, ut
Posteriorcm Ubrum^ qui de Thcologicis Differeniiis est doctor
Rolandus Wicelius , regius quoque capel-
Ubris emendavit.
lanus, e duobus item manuscriptis
Librum de Natura Rerum ad Siscbutum scholiis bene longis ab eo cui fuerat commissus auctum offen-
dimtis. Quce, quia emendationi parum serviebant, placuit iis qui hcec regio jussu curabajit, illis procul re-

jectis librum ex quatuor manuscriptis

codicibus, inter quos erat ex Ovetensi Ecclesia Longobardicus per-
quod est, neque frustra factum.
vetustus ver nos rcformari, notasque, qua; exusuessent, affigi :
Chronioon vir clarissimus Garsias Loaisa, serenissimi postea principis magister, Toletance nunc Eccle-
iioi dignissimus antisies, prceter
emendationem, indicatosque fontes e quibus confluxit, multa insuper
historiarum cognitione, variaque eruditione collocupletavit. Cui propterea lib.y Etymologiarum,ubi eadcm
omnino tempora resque aliquanto brcvius describuntur ; locus intcger,intactusque reservatus est. Illudmi.
ille enim siios codices, nos nostrorum
rari nemo debebit, sique temporuni descriptio interdum discrepet ;
conscnsum rcprcesentavimus.
Idem illustrissimus antistes Sentenliarum libros tres e manuscriptiswn condicibus {equibusduo Longo-
bardici)emcndatos et notis iUustratos, Taurinique antea cum Chronico non satis probe excusos, longe
nunc emendatiorcs dedil, totamque hanc editionem favore, industria, beneficioque suo provexit.
Librum de Yiris lllustribus Joannes Baptista Perezius, episcopus postea Segobricensis, e manuscriptis vi
emendavit, locosquc illius quosdam illustravit.
Idem Goilhorum, Suevorum et Wandalorum Historiam correxit. E quot manuscriptis libris, non liquet.
Ineo quod cera 464, anno imperii Justinianii, edidimus, non(ut gravissimis viris placcre videmus,)anno
Justini 9 sccuti sumus, non tantum hujus Historice, sed etiam libri
v Etymologiarum vetera exemplaria
qucB magno consensu Justino octo tantum annos assignant : utrovis autem modo Amalaricus (quod illi
volunt) in eumdem anmim incidit. Qtiod itemverba de S. martyre Herminigildo «ra 606 Herminigildum :

deinde filium imperiis suis lyrannizantem obsessum exsuperavit, quosdam offendunt : nos quidem vocis
movemur eadem namque est usus Rodericus Toleranus lib. ii, cap. 14 : Hermi-
tvranniznn insolentia nihil :

nigildum deindefilium contra imperium lyrannizanlem, obsessum Hispali dolo cepit et quia nefandis rilibus
:

noluit conseniire, lormentis variis cruciavil. Demum securi percussum parricida impius dignum Deo marty-
rcm consecravit. Hujusmodi aliqiud de martyrio in Isidoro deesse suspicamur Nam quin nepotiidem cum
,

Leandro fratre testimonium tribuerit, non fit verisimile. Atqueeo magis, quod iisdem propemodum ver-
bis in eadem re est iisus Alphonsus Carthagena Anacephalaiosis cflp.26. Vt utrumque illa ex Isidoro des-
cripsisse plane non dubitemus.
Idem Episiolas collegit atque correxit.

Librum dc Ortu Oh\WxV&\v\xmPetrus Fontidonius,SaImanticensiscanonicus,e veteribus viii excmplaribus

et

emendatum Quod vero is Uber gravissimis quibusdam viris suspectce auctoritatis videtur : nobis,
rcliquit.

prceter tot exemplarium nostrorum, externorum que consensum.^ sanctorum Ildephonsi et Braulionis cum
Sigeberto auctoritas omnibus illorum argumentis potior esse debuit.
MysiicorumExpositionesSacramentorum'/Mt//ocer^o titulo pr(escriptasaccepimus : quodseptemmanuscrip-
torum librorum singuli singulas prorsus diversas, prorsusque incptas prxscriptioncs prceferchant, qua-

rumnuUa cum Parisiensi cditione conveniebat.Notarat, selcgeratque per totum hoc opus vir doctissimus
lectionum varietates quasdam.Sed cui fucum fecerant tum codices quidam non satis attente considerati
tum Eucherii Lu(jdunensis editio fallax, e quo credidit bonam partem desumptam : cum conira potius
deprehcnderimus^ ex Isidero illa omnia ad Eucherium fuisse transfusa. JE^juius, veriusque fuerat, eos
Auctores, quibus hcec accepta refert Isidorus, Origenem, Victorinum, Hieronymum, Ambrosium, Augusti-
num, Cassianum, Gregorium cvolvere : ni res esset laboris, tcediique multi, quceque hominem minus oc-
cupatum, quam ille pUuie fuerat, postularent. In ea rc nos, quod quivimus, prxstitimus, Atqueintitnlo
restituendo, opus ipsum prope jam abalienatum auctori suo restituisse vidcmur. Quod ejus magnapars,
GencsissciUcet tota, et libriRegum apud Eucherium leguntur : opus etiam universtim Vcnerabilis Bedoi
libris attextum sit. Sed Eucherio tam multa non Isidori modo, scdaIioruminserta,veIassutapotiussunt,

ut pudeat illorum (jui Romance editioniprcefuerunt.Nam (Augustinumct Paulinum mitto,inquorum scrip-

ta an Eucherius inciderit, alii viderint) Gregorium et Cassiodorum non potuisse ab Eucherio nominari,
cujus fuit negligentice (anstuporis potius dicam)nonvidi$se'Unteger etiamde Templo Salomonis , siveBeda,
17 AD LEGTOKEM ADMONITIO. 18

xive alterius liber.inquo Cassiodorus citaUirJnlibri tertiiRegumcommentariumconjectusext.Sed hidorum

Eucfierio adjungere illius fuisse videlur.qui historiciim,mysticumguesensum simul habere voluit. Beda; vero(si
modo is Beda est) cum e diversis Auctoribus qxuestiones in Vetus Testamentum concinnarepropositum fuerit,nc-
que id, nisi usque ad Exodi initium perduxerit ; tamen per totam Genesim, cum aliquid ex hoc opere
proponit, vel Isidorum disserte nominat, vel recapitulationem suhtegmen hoc appellat. Qucestionum porro
titulus in uno Olivcnsis camobii codice legitur, in quo singulis expositionibus suce sunt percunctationes
prcepositce. Ncque tamen hujus codicis quxstiones easdemputo cum iis^ quarum Ildephonsus meminit in libro
de Viris Illustribus. Nonenim ulla in re opus immmtatum significat, nam nequeid necesse fuit, ut Quoistio-
num liber Hieronymi et Augustiniexemplodiceretur. Quapropter nec venti sumus nos quoque Qiuestionum
etiamtitulum retinere.Apparet etiam e Braulione has quiestiones inlibrosduos fuisse distinctas Sic enim .

i//emj[;r«?jo/rt//o«e;Qu«slionumlibrosduos,quosquilegit,veterunUractatorumsupellectilemrecognoscit.A'am
respextsse videtur adverba ipsius Isidori inpnefatione-.m quibus lector nonnostra leget, sed veterum releget,
Fuerunt autem codices, quibus usi sumus; octo.-Palentinus, Valentinus, Complutensis, Guadalup. Oxonien-
ses duo, et cujus antea meminimus, Olivensis : nullo ita vetusto,ut Longobardicis litteris esset notatus.
Allegorias Cyprianus Suareze SocietateJesu emendatas cum schoUis reliquit. Quot manuscriptis libris

adjutus sit, non constat.

Idem emendavit etiamlibellum deConflictu Vitiorumet Virlutum. Neque item constare potuit, quot ve-
teres Codices acceperit. Sed non advertit doctissimus vir, hunc tractatum cuin Operibus sancti Ambrosii
Romoi nupereditum,in quo tam multa anostris discrepant,ut nos ea singillatim referenda nonduxerimus.
Tantum hcecnostra quaUacungue cum Angustinianaeditione,propemodum congruentia,simul cum illis legi
maluimus. Isidoriautem esse opusculum {ut ipse scriptum reliquit) et codices illius nomen prceferentes,
et stylus {haud multum fortasse asynonymis ahludens) et Sigeberti testimonium optimo viro persuaserant.

Nos{nequid dissimulenms) hoc fuisse opus illud credimus, quod Isidori ipsius cetateJoan. Chrysostomino-
mine ferebatur. Sic enim ille de Chrysostomo in libro de Viris Illustrihus : Ad personain quoque cujusdam
nobilissimse matrona Gregoriae reperitur opus ejus insigne de Conversatione Vitae et Institulione Morum, sive
de Compugnantia Virtutum et Vitiorum. Ergo scripturarum varietates, tam multas interpretibus potnts,
quam libi-ariis ascrihemus. De Epilogo vero, quiapud Ambrosium hrevior, in nostris aliquanto productior
apudAugustinum multo est longior,non est quod laboremus, nam constat esse alienum, haud minus quam
inscripti07iem ad Simplicianum in Amhrosiana editione. Neque ex additamento conjecturara de auctorelfa-
cere Lovanienses theologi debuerunt.
Wm Expositionem Ganticum|Salomonis t« uno tantum manuscripto libro repertam correxit ex Bedce
in

Commentariis,quos illeex hoc fonticulo exuberasseaatumabat. Causamqueaddidit,curIsidoro recte ascripta

sii.Reperisse enim se in veteri quadam BraulionisPrcenotatione Operumlsidori verba hcecquoi vulgo deside-
rentur. Moralium libros beati Gregorii papa; rogatu compendiose abbreviavit Ganlica Ganlicorum facunda
;

expositione elucidavit ;
quartam editionem Psalterii edidit; super libros Moysi, et Psalterium, et quatuor
Evangelia expositioni non minimo insudavit studio. In canonico quoque et Civili permaximacomposuU
jure
instrumenta. Sed ne hcec quidem verba brevissimce expositioni satis conveniunt. Est enim multo brevior
eaJusti Urgellitani expositione, quce Isidoro ipsi valdebrevisvisa est. Quid siexBeda excerpta? Hos duos
quod de Auctore non satis liqueret, extremos fecimus.
libellosy

Contra Judseos libros duos ex vii manuscriptis codicihus emendavit, annotationesque addidit Joannes
Mariana e Societate Jesu ;idem in Prooemiorum libro ex totidem manuscriptis ; idem in Synonymis exde-
cem exemplaribus restituendis et illustrandis prcestitit.
De Ecclesiasticis Officiis libros nos ex vetustissimo codice Albaildensi {quod concilia plura, aliaque non-
nulla contineat), ah aliis jam Neque tamen optimus codex non
nobilitato, prohe.ut speramus, refecimus.
scepejuvandus nostro labore fuit, conquisitis auctorum locis, e quibus fuerat id opus concinnatum. Ha-
buimus prceterea exemplar aliud e collegio Complutensi.
Regulam Momchovum, incodicetanticmimo prius repertamy admodum depravatam P. Chacon exSma-
ragdo, et libro Sententiarum Patrum bona ex parte dire.verat ; cujus operamnos alterum codicem nacti,
et quidem Longobardicum, sed et ipsum tamen mendis oppido deformem, permultum
proveximus.
Atque hcec de singuUs Ubris. In universis vero id prce ocuUs hahendum, excerpta essepleraque. Idenim
prie se tuUt sanctissimus vir ; cavit etiam aUquando, ne
ad culpse suse titulum referrentur, de quibus
testificatio adhiberetur auclorum. Quce tcstificatio.cum neijue ab ipso tamscepe, quam nunc esset necesse,
nequeanobis fuerit adhibita, aut adhiberi etiam, ereptis auctoribusnonnuUis, quihus
iUe estusus, tdlo

modo potuerit: cohihebit se {si me audiet dum diUgentissimum scriptorem negUgentice alicujus
lector) nec
(fuo, et ab aUis,et a se ipso fortasse
crimen incurrat, de non multo post
arguit, audacice temeritatisque
sunt Nam
etiam, proposxUsse tantum, non etiam dijiuUcasse {neque id nullo,
sit ipse condemnandus. qua;
sunt in Historia, quce de triumca-
sed Hieronymi, atque aUorum exemplo) sU existimandus. Cujusmodi
defensoribus in Theodoro Mopsuesteno, in Facundo, in Justiniano imperatore, atque in Victore
pitulorum
Tunni^si ex ipso Victorenarravit. QuaUa fortasse fuerint quce ,
in Ubro de Ortu et Obitu Patrum a gravis-
19 VITA SANCTI ISIDORI. «P
iimis viris notata sunt, ut Isidoro indigna. Quorum auctor alius guterendus pqtius fuit quam liber abji-
ciendus, qui SS. Ildephonsi et Braulionis auctoritate niteretur. Quibus addas licet, me luhente, quoi de
Osii Cordubensis exitu ex Marcelliyio refert. Neque id mirum videri debebit ei qui libro v Etymologia-
rum cap. ultimo, (etate iv, sub David Carthaginem conditam, eamdemque multis post annis sub Amasia
rursus conditam aspiciat. Qua tamen de re in Chronico sibi cavit. Subjecit enim in Amasia : Carlhagi-
neni hoc lempore quidam asserunt conditam : aliivero superius.
Quo de genere sunt etiam alia qxKBdam in Etymologiis : non illaquidem magni momenti, sed interdum
etiam secum ipm pugnantia : ut quod exsul scribendum sit, non exul at contra exultat, non exsultat. ;

Atqui illud e Terentio Scauro hoc e Velio Longo sumptum videri possit^ quod satis esse debebit.
Malitiose, et impie adjecta credimus, qu(e de prce/initione extremw diei cap. 6 Expositionum in Genesim
abesse prorsus aquibusdam exemplarihus, in aliis importune repeti admonuimus. Nisi hcec quoque non
de suo.,sed de aliorum sensu relata, propositaque cum doctissimo viro mavis. Sed hujusmodi vix aliudrepe-
rias : ut libros omnes inoffenso pede possis decurrere.
Detracta etiam quoidam suspicamur ,ut quodpaulo ante de sancti Herminigildi martyrio diximus.
Typographorum culpas omnes pr(estare vix ejus sit, qui (etatem in hoc uno labore co7itriverit, prwlo-
que affixus perpefuo hceserit.Nos hujus rei inexperti, aliisque difficultatibus impediti ohniti tantumnon
potuimus. Quod superest^ ne qua majoris negotii restent, in quibus labi aut h(erere possis, quin de iis ad-
monere, sedulo curavimus.

" VITA SANCTI ISIDORI,

AUCTORE CANONICO REGULA.RI COENOBII LEGIONENSIS SANCTI ISIDORI,
Forte Luca, postea episcopo Tudensi
(Edicta in Actis Bolland., ex manuscripto Codice Toletano a viro clarissimo Nicolao Antonio submissa.)

PROLOGUS. A est qui post gloriosissimum apostolorum Jacobum

l.Prseclarabealissimidoctoris Hispaniarum,Christi hanc tibi contuiil gratise excellentiam, ut pOpulis
confessoris Isidori, archipraesulisHispaIensis,Hispa- (sis) fecunda, religione conspicua, triumphis claris-
nipo primatis merita, fratres charissimi, sacrosancta sima. Sane ab Hispali civitate, sanctissimi Isidori
per orbem Ecclesia dignis efferenda laudibus prse- sede, certissimo secuturi eventus prsesagio • Hispania
dicat, ei festivum per omnia virum celebris sem- cognominata, ditior emines debriatione divina, quam
per et ubique famacommendat. Verumtamen prajter felicitate terrena. Licel enim victoriosa trophaeis,
communem illam honorificentiae gloriam, quam sibi gratiosa deliciis, laudis tuae titulos cunclarum na-
merilorum magnalibus in omnium comparavit con- tionum in fmes extuleris ; mu.lto tamen spectabilins
tuberniis fidelium, praecipuis in Hispania sustollitur multoque gloriosius est.quod te tam assiduis tamque
praeconiis, quem alterum in terris post apostolos suae officiosis obsequiis, tum nostri Salvatoris reverenlia,
fidei meruit intercessorem. Hic est enim splendidis- tum gloriosissimi apostoli Jacobi prsesentia, tum
simus Solis justitise radius, per qnem tibi prajcipue, etiam rectissimi patris Isidori prsesentia simul et
Iberia, lumen veritatis illuxit ; et qu?e muUis fueras clariflua doctrina, omnis te colit, omnis ad te con-
Arianorum, Acephalorum , Mahometi et aliorum fluit religio Chrisliana, quoniam (supra id) qnod tibi
pseudoprophetarum seducta erroribus vel fallaciis, g fors oblulit aut vis indulsit naturse, aposlolicae di-
beali Isidori mediante doctrina dux effecta es aequi- gnitas praerogativ* non immerito obtinuit, ul sicut
tatis. Hic est insignis ille pastor tuus, egregius- singularis privilegio gratia^, ^ alter Romae Petro
que pontifex, qui summis praeficiendam sedi-
te apostolo successil Gregorius ;ita nonimpar Gregorio
bus, aeternisque fecundandam diviiiis, tam copiosis alter in Hispania Jacobo succedat Isidorus. Semina
divinarum scriplurarum * debriavit augmenlis, ut namque Verbi Dei, quae beatus Jacobus seminavit,
b situ in successum transsumpio, jam non quasi pervigil agricola Isidorus coeleslium
sis in imbrium
regionibus ultimis ultima, sed in primis prima. Hic praedicatione saluberrima irrigavit, ei spinas, iri-

_' Ita mox debriatio

divina dicitur. Sic Beda in
Vita sancli Cuthberti episcopi Lindisfarnensis, 20
Martu illustrata, num. 46, asserit sanctos Cuthber-
tum el Herebertum presbyterum sese alterutrum
cgelestis sapientiae poculis dehriare. Galbertus in
Vita beatiCaroh Boni, 2 Martii, num. 47, dicit hu-
C
jus occisores ira et furore dehriatos. Similia passim
alibi habentur ; unde apparet debriare accipi, pro
potare seu satiare.
b Lucas Tudensis, in praefatione ad
Chronicon
nius Nebrissensis, nec improbat Florianus de Campo
lib. i histori(e Hispan(e,cap. 16, et alii, quos laudat
Rodericus Carus in Historia Hispalensis urbis, sive
antiquitatumilliiis, lib.i,c(ip i.Hi autem sanctum
Isidorum sunt secuti, quiadSisenandumregemHi-
storiam Gothorum, hoc est lihrumuChronici, diri-
gens, ita censet ; quamvis lib. iv Originmn, cap. 4,
Hispaniam ab Hispano rege, non ab Hispali cogno-
minatam credat. Lucas vero Tudensis, in p rologo
sui Chronici, aliud prorsus etymon Hispani(e viro ,

mundi, ita habet Hispania, situ in successum

: tali indignum. prodit.
transmisso, non est in ultimis regionibus ultima, '^
Constantiuus Cajetanus de sancto Isidoro pro-
sed in primis prima. fert partem sermonis sancti Braulionis, in quo se-
<=
Nicolaus Antonius ista adnotat Ab urhe Hispali : queniia leguntur.
nqm^n integrce Hispani(e inditum sensuit olim Anto-
 2i VITA SANCTI ISIDORI. 22

bulos, et ' zizaniam pravorum dogmatum, ab ini- A fallacium diviliarum quantum felicium morum suo-
niicis h^reticis superseminatam, sarculo spiritus rum successivum exoptabat bseredem, summopere vi-
evellendo, ad fructus vitae excolendos usque per- gilabal, ne illa setas, quae prona consuevit devenire
duxit. Gregorium revera in beatissimi apostoium in malum, locum reperiret quo in corruptionem la-
principii=, loci simul et meriti principatu, universi beretur peccati. Non parcebat virgae, et laudatus ^

orbis praefecit auctoritas; Isidorumautem Romanai est in illo ; docuil eum et misit zelum in inimicum, et
censura curiae alterum profiteri Gregorium meriio- in medio amicorum gloriatus est in illo. In vita sua

rum effecit parilitas. Et quidem singula quae non vidit et laetalus est, et in obitu suo non est contrista-
lantum cursu naturse, verum etiam ea quae divina tus coram inimicis. Reliquit enim similem sibi post
Providenlia miraculose, scnescenti mundo, per eum se; defensorem domus contra inimicos, et amicis
mirabililer, ad illuminationem Ecclesia3, dignata est reddentem gratiam. sanctissime Pater Leander,
operari, debitis prosequi officiis, vires, ingenium, venerandus iste puer, quem diligis, quem nutris,
et scientiam nostram excedit. Verumtamen de san- quem doces, quem erudis, quem corrigis, quem cu-
ctissimo peccator, de maximo parvus, ccelestis sponsi paranymphus est, sanctorum
de sapien- stodis ;

tissimo imperitus, de angelorum amicus, patriarcharum ac prophetarum

multis ejus mirabilibus pau-
cula ad futurorum eruditionem (ne tanti Patris opera B compar, apostolorum civis, martyrum consors, pras
labentibus annorum curriculis a corde quoque fide- sulum splendor, et sanctorum omnium gradibus pro-
lium dilabantur), brevitate qua potero, charitatis portionaliter conferendus, quod eventus rei oppor-
gratia, fidelis styli subnotatione perstringam. Tanta tuno tempore declarabit.
qiiippetamque bona. de lanto lamque bono viro, 3. Igiturcumessetinfantulus,sicut de beatoAmbro-
bene dicere, non nisi bonitalis ejusdem viri ascri- sio legitur, et a nutrice ad hortum duceretur, anus,
bcndum est meritis quorum profecto tenus hoc
;
capta oblivione, eum inter olera dimittens discessit.

{id est, hactenus) excrevit eminentise magnitudo, ut Post aliquot autem dies, lugens filium, solarium Se-
rerum fidei sermonis subsidat elegantia, et elegan- verianus pater ascendit, atque sedens contra virida-
s innumeram apum multitudi-
tia? cultum veritatis commendet materia. rium aspexil, viditque
GAPUT PRIMUM. nem cum ingenli murmure super puerum certatim
Sanctilsidoriprosapia illustriset sancta. — Institu- descendere, atque inde ad coelos volare. Qui in stu-
tio in litteris. porem versus, ad hortum concite descendit, vocatis-

2. Igitur utegregius confessor Isidorus egregiis ve- que servientibus, festinavit, ut rei gest» videret
tustaretur exordiis, et insignem futurum insignis miraculum. Accedentes aulem viderunt alias apum
praesignaret origo, civitatis t Carthaginensis, et pro- in os pueri intrantes et exeuntes, alias vero super
vinciae Hispanise dux, Theodorici regis Gothorum faciem et totum corpus mellis et favi operimenta
proles, Severianus, pater (ejus fuit), mater vero, texontes. Patre vero filium cum clamore et lacrymis
" Turtura vocitala : viri clarissimi, viri eruditissimi, amplectente apes in tantam se altitudinem aeris ex-
viri etiam tam morum quam ingenii singularitate tulerunt, utoculis corporeis non possent videri. Haec
l'r«diti confessores Christi, Leander archiprsesul de multis, quas cum eo taliter gesla sunt pauca pro-
Hispalensis, et Fulgentius, qui fulgore sanctarum posui, ut prudens advertere possit, a quanta virtu-
Scripturarum et operum universalem
Ec- irradiavit um incoeperit perfectione.
clesiam, almus doctor et preesul clarissimus, una 4. Cum igitur reverendus puer Isidorus fuisset stu-

cum sanctissima Virgine ^ Florenlina, virginum prae- diis lilterarum traditus, atque, ut sibividebatur, inge-

posila, fratres ac nutritii fuere. Horum ^ serenissimis nii minus existeret capacis, puerili permotus timore,
instructusdocumenlis, orationibus proficiens, morum verbera magistri metuens. divino nutu haud procul
gravitate venustus, patriam religione, patrem pru- fugit ab Hispalensi civitate. Cumque ex itineris fali-

dentia, disciplina fratres, cognatos cultu, pares gra- gatione juxta marginem cujusdam pulei sitiens rese-
tia, affines praemio, proximos illustravit affectu. disset, ''
aspexit praegrande saxum tortuosis forami-

Gloriosissimus diligebat puerum doclor et archiprae- Q nibus perforatum. Quod diligenter inspiciens, coepit

sul Leander, tanquam unicum, et speciaUus extra volvere intra se quis istorumt oraminum vel ad quid
patriam eum habens solatium ; et quia non tantum exslitariloperaior.Similiterinoreputei eratquoddam

zizaniam dixit sanctus Ambrosius, lib. vii in

* Ita 20 Junii.
Lucam: Aliud est fermentum tritici, aliudzizanin'. Nicoi. Anlonius mallet legi sevcrissimis.
«

b Ms. civitas Ca rthacjinensisprovinciie Hispanice,

, Paululum ha^c varint Vulgala Editione.
f

T. R. G. prolcs, dux Severianus ; qua? visum est, s Adnolat Nic. Antonius ista Refcrunt ostenswm :

primi verbi correctione, et alterius transpositione,
restitui sano sensu posse, conformiter ei quo Lucas
Tudecsis in citata prcefatione Severianum Carthagi-
nensem ducem nominat. An vero hic a Theoderico
hoc in Isidoro contigisse hi quia sieculis diiobus res
ejus gestas in litterasretulerunt, Antonius, Morales
lih. XII, cap. 4; Padilla, cerit. 7, cay. 22; Vasceus,
ad an. 649 Mariana, lib. vi, cap. 7 ; Marietta, lib.
;

rege Gothorum prognatus, aut sallem fraier ejus V de Sanctis Hispanice, cap.23; omnes, nt suspici}ri
fuerit, dispulentalii, possumus, hinc edocti. Ita ille.
h Idem adnotat hujusce quoque rei auclores esse
Theodora dicitur Luc^e Tudensi loco citato. Quin-
•=

lanadvenas hanc Theodorici regis filiam facit, in quosante laudaverat, atque item Laurenlium dePa-
Vita sancti Fulgentii fratris. dilla in Vitis sanclorum Hispauorum.
In Martyrologio Romano,
"^
Floretitia; colitur
 23 VITA SANCTI ISIDORI. 24

lignum,conlinuischordarumsectionibusin aquishau- A secundum qualitalem sermonis omuibus, videlirct

riendis canalatum, et dum secum tacilus ageret, ad Latinis, Graecis et Hebraiis, sapieniibus ac minus
aquas hauriendas venit quaedam muUer; quse, super intelligentibus, in eruditione existeret aptus, et in-

pulchritudine pueri admodum mirata, interrogavit comparabili eloquentia strenuus. Cum igitur beatus

quid hic ageret, aut cur tam parvus puer solus huc Isidorus omnibus fere mortalium prrefulgeret scien-

advenisset.Eratenim mirse pulchritudinis, splendidus tiis, quod nostris temporibus contigisse recolitur
facie, decorus forma, hilaris aspectu, Iffilus vultu, inauditum, non, ut illa juvenilis aelas assuevit, de-
humilis visu, verecundiam semper in moribus prae- Icctationem amplexus est mundi, sed lotus in logi-
tendens. Ad quam puer humiliter conversus, inquit cali contemplatione, vel actualium instigaiione, aut

O domina, ul mihi digneris disserere rogo quis, vel divinarum theoriaram meditatione et studio insisle-
ad quid, lapidis hujus foramina vel istias ligni cana- bat. Denique in tantum hunc insignivit natura, gra-
les facii fueruut.Gui mulier : Lapis iste, ait, frequenti tia ditavit, extulere mores, studia provocarunt, ut
instillationegiittarum fuitperforatus,et lignum hoc Platonem ingenio, Aristolelem studio, eloquentia
frequenti chordarum ductuinaciuis hauriendis cxsti- Tullium, copia *»
Chalcenterum, eruditione Orige-
tit canalatum. Puer autem.divino replelus Spiritu,ad nem, gravitate Hieronymum. Augustinum doctrina,
sereversas dixit : Et silapis durissimusmollis aquce o Gregovium sane prosequereiur exempUs. Qui cum
frequenti instiIlationecavatur,et lignum chordarum eidem beato Gregorio, jussu fratris ac nutritii sui
sectionibus cedit secatum;quanto magis ego homo,Dei Leandri, epislolam quamdam de beatitudine, tam dc
gratiapr/evenientcdiscendoquotidieparvissimis in- philosophorum sententiis quam sanctarum Scriptu-
crementis,valeo ad augmentum scientice pervenircIO rarum floribus, miro studio decoralam, delegasset,
venerandelsidore,hujusevolutioniscogitationonpueri ac bealus Gregorius perlegisset eamdem, tam de
est junioris, sed viri perfecti et sapientissimi senio- sermonum disertitudine quam de sententiarum con-
ris. Quis ille qui etiam aute litlerarum disciplinam in nexione ac scientiarum exuberaiione admirans,
teneris annis sic te docuit, nisiille Spiritus veritatis, eumque in Spiritu, qualis fulurus erat, intuens,
qui tibi suggerens omnia, etiam vas sanctificaluni feriur dixisse : Ecce aller Daniel ; et quidam alius :

elegit, ut portes nomen filii Dei coram regibus et Ecce plus qiiam Salomon hic.
principibus ct filiis Israel?Posl hoc puer concito CAPUT H.
gressu rcveriiturHispalim, seque magistrorum disci- Notitia cumsancto GregorioMagno. — Liber Etipno-
plinis subdidit cum humili devotione. logiarum conscriptus. — Scientia sacra adversiis
5. Tanla denique gratia cojlitus ei infusa, quidquid a Juereses., imprimis Arianam, exerta.
magisti is proponebalur ex Scripiuris, sitibundo pec- C Ex tuuc itaque boatus Grogorius, amore visen-
6.
tore avide retinebat non auditor obliviosus fac-
; et di beatum Isidorum delectalus, sanclisbimo antisiiti
tus, armariolo memoriae multis profuturum fidehbus Leandro, charitatis vinculis sibi annexo, sui animi
reservabat ; et ipsos doctores suos, quasi prcescio in-
voluntatem certis indiciis declarabat. Harum amici-
tellectu, prffiveniebat; tam qua novitate miraculi tiarum causa exsliterat, « cum Arianre haeresis fer-
magistri quam omnes qui aderant, stupore admira-
vorem tempore Leovegildi confutare Leander radi-
tionis reddebanlur attoniti. Sic namque divino in- citusnon posset, pro confirmandis sanctae et imma-
flammatus Spiritu, Lalinis, Graecis et Hebraicis lit- culatse Trinitatis capilulis, ad Constantinopolitanum
teris instructus, omni locuiionis genere formatus, ^ coetum transmeavit. Ibi aderat Grego-
i)ra3sulum
" in trivii eruditione conspicuus, in quadrivii insiiga-
rius, tunc cardinalis, vicemRomani antistitis agens,
tione perfectus, in doctrinis philosophorum pra^cla- cum quo ipse Leander amicitiie foedus pepigit, et ab
rus, divinis ethumanis legibus eruditus, suavis elo
eo postulavit ut Moralia Job sibi exponeret, quod
quio, ingenio praestantissimus, vita quoque atque
postea in apostolalu ille devota mente complevii.
doctrina pro temporis setate in multorum
admira- Cum autem Gregorii desideriumvenerabilis Isidorus
lionem exslitit clarissimus. Sic namque de virtutein comperisset (quod mirabile estauditu), nocte Nati-
virtutem proficiens, refulsit doctor iia D
eximius ut vitatis Domini, « ut ferlur, in ecclesia Hispalensi
^ De hoc irivio et quadrivio ista indicat
Nic. Anio Quae sequuntur edidimus ad Vitam sancti Lean-
"
nius Trivium olim dicta; tres artes,
:
grammatica dri 15 Martii, num. 3, et ex antiquis Breviariis de-
rhetorica et logica sicut quadrivium qtiatuoralut
,
sumpia et ex ipsius IsiJori Chronico.
arithmetica,geometria,astrologiaetmusica (luceom
nes chorumseptem liberalium artiumconwonunt
NuUum tunc diximus Constantinopoli fuisse con-
"^

ut cilium, sed veram causam qua istic convenerunt

Vossiusait in lib. i de 1^^'^"'« sermnm\ /L
'

, ,. .
Vitiis sermonis,
,
oa
cap. 26 Leander et Gregorius, ex nosiri, non sui, temporis
Iterum ista observat Nic. Amomus:
»>
Intelligit Du- usu cardinalis hic dictus, conlineri in ipsius sancli
dimum Alexandnnum grammaticum, qui inter nlia Gregorii epistola, exposilioni libri Jobi praefixa.
cognomma.teste Suida, dictus sitChalcenterus
hoc Plura lege in utraque Vita sancti Gregorii, ad diem
12 Martii elucidata.
* Nicolaus Antonius ista adnotat Miraculum hoc :

non facile probaverunt aiiqui exnostris: maxime

Morales, lib. xii, cap. 5 ; Maria^ia., lib. vi, cap.l. Alii
Chalcenterus legeris, de quo nec referre id voluerun t, Vusceus, Garibajus, Marietta
Hesichi,\fll^v^- et Morgadusin Historia Hisp. lib. i, cap. 9 sed con-'
Mlustribus,
Smdaset sanctlXZnym;:^^^^^^^^ ;

cessisse Roinam, utvideret GregoHumet ab eo videre^

 25 VITA SANGTI ISIDORI. 26

priina lectione perlecta, extra ecclesiam egrcssus, A sapicntissimus ille Salomon omnes
tam scien- illos

nescio a quo ductus, tempons inter-

in parvissimo lia quam exccllentia prfecedere comprobatur et sic ;

vallo ad Romanam devenit urbem,

alque bealum omnibus filiis hominum scientiarum varietale post
papam Gregorium in matulinis laudibus Deo psal- apostolos incomparabilis est creditus.
lentem invenit. Viso autem eo beatus Gregorius ui- 8. In hoc libro in Irivii eruditione Isidorum pnedi-
mium Isetus, protinus agnovit ; et ideo gratias agens, tum cernes eloquenlia, hic in quadrivii investigalione
amicissimum sibi Leandrum in Isidoro amplexatus perfectum admireris in maiheseos disciplina, hic cor-
esl.Post evangelicam vero expletionem, vale fa- poris salutem tueri, ac restaurare docendo theoricum
ciens sancto, ab ecclesia egressus Hispalim in ipsa practicumque reperies; hic melhodicam, empiricam
nocte rcdiit, et clericos quos dimiserat easdem nia- logicamque % discernendo ApoUinem, iEsculapium el
luiinas 1 ludes reperit celebranles. Quod vero hoc Hippocratem novissime perpendes; hic Phoronei, ^»

sanctissimi Gregorii obtentu, vel Isidori meritis, aut Trismegisti, Solonis et Pompilii instituta retra-
aliquo alio modo factura fuerit, fateor me ambigere; ctando, juris invenics peritissimum ; hic jura, leges
raelius est enim non eloqui magna, ubi sine menda- edictis et decretis inferendo, instruxisse putabis

cii non erratur, quam conlraria definire

periculo Justiniannm; hic Ephemerides, epactas, Idus et Ka-
;

sed firmiter teneo beatum juvenem scienlite expe- B lendaria, Annales et Historias distinguendo Phe- *=

rienlia plurima altentasse, et utilitati Ecclesias et fi- recidem et Josephum ebibisse probabis hic chroni- ;

delium commodis retulisse. MultimoJe namque pra- cam persequendo Eusebium, Hieronymum et Oro-
vorum dogmatum assertores ha^reticos persequeba- sium lectitasse clamabis. Et quia de Salomone legi-
lur, qiiia his temporibus plurima^ h.Treses emerse- tur disputasse de cedro quse est in Libano, usque ad
runt, vineam hserediiatis Domini, scilicet sanctam hyssopum qui nascitur in pariete, de beato Isidoro

demolicntes Ecclesiam; et divina Providentia factum hic reperitur, de prima causa usque ad extremam
non ambigimus, quod talis lunc temporis fulgeret fere crealurarum mirabiliter pertractasse;
et nego-

Isidorus, qui eoruni proterviam non solum sanctarum tia et singularum modosque discutiendo, po-
officia

Scripturarum teslimoniis reprobaret, verum etiam slremo rerum omniurn naturam et circumstantias
philosophicis syllogismiset obtestationibus annularet. describendo, non solum hausisse, verum etiam ex-
7.Etonim tanto culminescientiarum perfectus exsti- cessisse putabis Salomonem : hic aitheris, aeris,

tit, quod nullus, ut reor, anliquorum philosophoruin aquarum terra^que discrimina, cunctorum viventium
recti examinis judicio ei fuerit comparandus. IIoc cx naturas et vocabula perscrutando consuluisse credcs
cautelse industria prseterirem, si licerel, ne ethnico- primum hominera; hic Rachelis amplexibus tolum
rum sludia authenticis aul prEeferri aut comparari C slupebis delcciatum, dum in antiquorum experien-
possent uliatenus documenlis; cum sicul exaltantur tiis studio videris occupatum; hic ^ niali mandrago-
coeli a lerra, sic exaltatte sunt vise nostrse a viis eo- rici fragrantia ad Lia3 gremium gaudebis revocalum
rum et cogitationes a cogitationibus eorum ; et quan- dum supernorum delectalus amore in sacra; Scri-
tu:n excellit spiritus carnem, ratio sensum, fides pturaj fecunditatera pie senseris implicatura; hic
opiiiionem, intelligenlia fidem, pax Dei oranem sen- cum Maria vestigiis assidentem Dominicis partera
2um, postremo creator omnem creaturam, sic iheo- optimara elegisse; hic cura Mariha sollicitum fre-
logia omnem mundi sapientiam, sic philosophi om- quenti in ministerio institisse; hic cum Paulo ele-
nem philosophorum genlilium iranscenderunt do- ctionis Vase usque ad lertium ccelum raptum hic ;

clrinam. Quia vero hoc multo magis Isidorus, qui et cum eodem plus omnibus laborantem, ut omnes lu-
antiquorum philosophicis claruit perfectus, et mo- crifaceret, oranibus omnia factum; hic cum Paulo

dernorum theologicis emicuit summus

tamen (ut : circumcisionem prtedicanti Pelro in faciem resti-

alia hujus illustris viri ad prsesens omittam copiosis- lisse; hic cum Petro, enecto Simone, nec Neronem
sima, in quibus miro desudavit ingenio, volumina) limuisse; hic hfereticorum oraniuro sigillatim expu-
ille Etymologiarum qui inscribitur, omnium admi- gnasse dogmala; hic sancta quatuor suscepisse ac
ratione plenus, omniura susceplione dignus liber, D venerari concilia ; hic " cum Chalcedonensi synodo
soUicilat, conteslatur, exclamat, ne etiara hoc san- Dioscorum enervat et Eutychem haereticos ; hic cum
ctissimi et eruditissimi viri desit laudibus, quo vel Epliesina priraa Nestorii quassat impietatem ; hic

philosophorura prirai ac peritissirai sunt elati, vel cum Gonstantinopolitana cum Eunomio confodit

/«/, vero similius est. Tainajiis Salazar, efsi aUef/at Lycurgum, hic omisaum.
iisque interseril
Lucam Tudensem et Brcviarium Scgobiense pcrcetu- PhaTecidem Syrun), lib. i, cap. 37, dixit pri-
*;

stum, tamen merum arhitratur commentum, cum mum apud Gra'C0s soluta oratione scripsisse; et
Quintanadvenas. Et haudquaquam, inquit, cst crc- cap. 41, addit claruisse iis lemporibus quibus Es-
dibile tam insigne facinus antiquiores, Brautium ct dras legem conscripsit. Vidc Vossium de scriptori-
Hildephonsum, reticere. Ideo auctor bene prwfatur bus Gr»cis, lib. iv, cap. 4.
hac formula, ut fertur, sub dubio rem, ut acce- <*
Lib. xvii, cap. 9, de herbis aromaticis agens,
perat, narrans. vuU mandragoram dictam, quod habeal mala suaveo-
Explicai haec Isidorus, lib. iv, cap. 4, et vocat lenlia.
tres haereses medicorum. " Reforunlur retrogrado ordine concilia, de quibus
**
Idem, lib. v, cap. 1, agit de aucloribus legura, reclo ordine agit ipse lib. vi, cap. 15,
 27 VITA SANCTI ISIDORI. 28

Macedonium ; hic cum Nicena versutissimum ac A leniendo, modo terroribus propulsando, modo di-
omni insania condemnat obcfficatum Arium. agitando, modo munera offerendo,
sputationibus
9. Hic Arius fuit quidam presbyter Alexandrinus; modo tormenla imponendo, modis quibuscunque
qui diversas in Trinitate substanlias menliendo asse- poterant, a sancto proposito ipsum permutare sala-
ruit, et Chrislum non verum Deum, nec in Patre gebant. Hlagnum quippe suis dogmalibus credebant
essentialiter permanenlem, procaci falsitaie astruxit. augeri cumulum, si Isidoro superalo (qui tam scien-
Sed qui tanlum miser desipuit, et in sua assertione tise quam generis nobililate,
claritate corporis pul-
mendax fuit et perfidus ;
quia Christum verum chritudine, morum gravitate et eloquii suavitate ful-
Deum esse negavit, idcirco justo judicio Dei crepuit gebat), possent eum suis assensibus inclinare. Eia
medius, el effusis oranibiis visceribus ejus, cecidit fortissime athleta Isidore, ecce nunc tempus accep-
in faciem prostratus, et quibus Chrislum negaverat tabile, in his ergo diebus thesaurum incomparabilem,
foeda ora poUutus dignam pro impielate sua poenam qaem in puerilia congregasti, ut audivimus, non tibi

ab eodem Deo et homine etiam in hoc sseculo est soli, sed et fidelibus reserandum, profer in medium
consecutus; et in tartareo igne feternaliter crucian- tempus est loquendi et divinarum sententiarum la-
dus mullos suos sequaces praecessit, suo nefario tam pides spargendi, ut frontes obstinatae inimicorum
depravatos quam depravandos errore. Hujus etenim B conterantur, et fides Ecclesise catholicae roboretur.
inanitas sceleris cum fideles toto orbe, toiius orbis Ecce enim navicula Petri in medio quatientibus flu-
persequeretur exsihis; post conventuum, Athanasio ctibus undique agitatur, Ecclesia Christi derflergi-
suo expulso, subversionem ;
post Itaha' lugubres tur, nisi divina^ succursionis manu ad portum oplati
exterminato Vercellensi episcopo Eusebio, planctus; littoris deducatur. Inter haec robustissimus athleta
post Galliarum damnosas, Hilario ^ proscripto, rui- Isidorus in tormentis laelabatur, et Deo gratias refe-
nas :
t Leovegildus Hispaniarum rex, cum omnibus rebat, quia dignus est habitus pro nomine Domini
pene regni sui principibus, hujus haTesis errore se- Jesu contumeliam pati ; et inter oblatrantcs undique
ductus, in tantam venit dementiam, ut clarissimos Arianorum frequentias nec minis terretur, nec blan-
quosque et in lege Dei eruditos Ecclesiarum prsla- ditiis demulcetur ; sed magis ac magis fervore cha-
tos ab Hispaniae confinibus persequendo exsularet; ritatis succensus, inter gladios hsereticorum securus,
atque plurimos eorum gladio Cctdendo, carcere de- tam de touitruis divinarum sententiarum quam de
trudendo, fame cruciando, ac diversis poenarum ge- coruscatione philosophicarum propositionum, ful-
neribus afficiendo, non solum in Hispanite partibus, mina divini oraculi ardentia emittebat intrepidus,
verum etiam inGalha et aliis regionibus per feralem quibus inimicorum ssevientium obtenebrabat aspe-
insaniam dignos Deo martyres consecravit et quia
C ctus. Quasi unus de quatuor paradisi fluminibus, ex
:

strenuus in armis fuit, multos populos suee ditioni ore suo flumina gratite cum impetu emanabant, qui-
subjugatos impie oppressit, catholicis odio fidei per- bus fidelium aridam irrigando ad viriditatem fidei
secutionem intulit, Ecclesiarum privilegia fregit, di- perducebat ; et haereticorum perfidiam, in garrulita-
vites cupiditate caecus damnavit, et in
omnibus per- tis ac loquaciiatis audacia confidentem fluctibus elo-
niciosus exstilit. Inter omnia autem mala quae ges- quentife demergebat. Hebetescunt miseri, et obmu-
sit, sanctissimum ' Masonam Emeritensem episco- tescunt; saeviunt et confunduntur, qui dum se pu-
pum exsilio relegavit ; atque clarissimum doctorem tant adolescentem superare, ab eodem 'turpiter su-
archipraisulem Hispalensem Leandrum, qui ad con- perantur ; atque fidem Christi, quam putant penitus
versionem gentis Golhorum speciali contra nefarias exstirpare, hujus juvenis instantia coelestibus incre-
hareses cura infatigabiliter insistebat, multis affe- mentis dolent quotidie pullulare.
clum injuriis, ut oves sine pastore a seductoribus CAPUT III.
circumventae luporum hiatibus facilius clauderentur, Orthodoxa fides per sanctum hidorum propagata. —
a regno Hispaniae expulil, et se cum suis principibus Ejusdem cellula. — Clausi vita.
Arianorum hseresi miserabiliter subjugavit, et Ro- 1 1. Audiensautem reverendusdoctor Leander fortis-
mano pontifici comminando, ad destructionem Ro- Domino
Q simi juvenis Isidori conslantiam, in gavisus,
manai urbis et Ecclesice demolitionem venturum se oralionibus conlinuis Dominum precabatur, ut ipse,
sponsione juramenti firmavit. quid in servi sui tenera juventute incoeperat mira-
10. Venerabilis autem adolescens Isidorus, cuncta- biliter, coelesti eum robore confortaret, atque per
rum scientiarum disciplinis eruditus, fervore martyrii eum Ecclesiae suae optatum dignaretur, prostraiis
accensus, pro defensione Ecclesi» mori pronus, ar- inimicis haereiicis, annuere benigne triumphum. Mi-
mis praemumtus, contra lurenles Leovegildi re-
fidei itaque ejjistolam in qua praemonet
sit ei mortem pro
gis ac principum ejus rabies athleta fortissimus, fide catholica quidquam non esse timendum. Rea-
Chrisli comitante gratia, processit imperterrilus. tus vero juvenis, tam orationibus praelati et fratris,
Ministri ergo multiformis seductoris modo blanditiis quam exhortaiionibus et epistolarum adminiculo
" Coluntur hi
pugiles, Athanasius 2 Maii, Euse- Paulus Diaconus Emeriiensis, libro de Vita et
"=

buis 1 Augusti, et Hilarius 13 Januarii. miraculis Palrum Emeritensium, lalissime deducit

" De Leovigildo seu Leuvigildo
rege, consuIeActa res gestas sancti Masonae, qui inscriptus est Mariy-
sanctiHermenigildi filii, ejus jussu manyrii coronam rol. Hispanico Tamaji ad Kalendas novembris.
adepti 13 Aprilis.
29 VITA SANCTI ISIDORI. 30

conforlatus, neque in adversis frangebatur neque A perfidia. Revocantur itaque exsulantes praesides, ec-
levabatur in prosperis, sed in iis omnibus, ac si in clesiae adornantur, fideles devotissimi cum patribus
epularum delectatione, laetus et hilaris apparebat. gratulantur, omnipotenlis Dei clementia magnifice

Debellata itaque Arianorum insania, unum et verum collaudatur, qui tanlje virtutis constantia Isidorum ro-

Deum Filium, cum Patre et Spiritu sancto in unitate boravit. Beatus autem Leander, operibus charitatis et

essentiae permanentem, sanctarum

sempiternaliler verbo prjedicationis, Clirisiianissimo regi Recaredo,
scripturarum auctoritatibus, et septem liberalium ar- qui loco patris eumdem Leandrum sibi pra^posue-
tium rationibus, nec non philosophorum conventio- rat, gentibus Gothorum, quibus semper palrio inhse-
nibus, aperiissime declarabat, et Romano pontifici, serat affectu, et populo Hispalensi, quorum curis in-

loco beati Peiri a fidelibus substiluto, ac universis vigilabat specialius, in solUcitudine, in charitate non
Ecclesiarum praelalis ab eodem coelesli instilutore ficta devotissime insistebat; et ut Patrem et FiUum
missis, divinfe paginse testimoniis approbando, fide- et Spiritum sanctum, triniim secundum persona-
libus popuhs obedire suadebat. Hic etiam prcelati rum distinctionem, et nnum secundum majestatis
sui fratrisque Leandri sic est exsecutus vices, sic divinitalem, Deum esse crederenl suadebat; quibus
onera levigabat, sic vestigiis inhferebat conslantiae. crcdeniibus, prior instituit illis prsecepta et >»
ec-
ut carcere, minis, tormentis el gladio persecutoruim 6 clesiastica officia. Ipso etiam tempore Suevi, unda
spretis, serenissimi principis Recaredi, impiissim baptismatis per <=
eum jam loti, Galleciam oblinent.
regis Leovegildi filii, securus adiret prtesentiam ; et Cernens igilur Leander admirabilem Isidori constan-
pocula verbi Dei assidue propinando, ab Ariana lue- tiam lantis fulgurare virtutum augmeniis, nescio si

resi revocaret, et fidei catholicae documentis red- quo praeventus prsesagio, ne se dimisso, praedicatio-
deret obsequentem. Formidolosi aulem regis Leo- nis causa aut ob aUud aliquid exteras peteret regio-

vegildi, qui se cunctis vitiis mancipaverat, et aures nes; vel quia, ut credimus, se ab infantia mente et
suas spinis diabolici erroris obturaverat, ne audi- corpore virginem Domino consecraverat, ne saltem
ret bonum non solum
; est nisus debellare proter- levi inter turbas posset famine maculari, aut ne
viam; verum ad hoc usque, totius regni primates qui exstitorat persecutionis tempore robustissimus,
gladio spiritus exasperando commovit, ut eorum in- levis aurffi humana favoris elatus jactantia, in tran-
sislente perfidia, in necem piissimi ac serenissimi quillitate positus, frangeretur ; in cella, ut fertur,

principis Hermenegildi filii sui, pro fide cathohca ab eodem Isidoro constructa, bonce indolis adoles-
vinculis mancipati, hujus Isidori amicissimi (quia centem reclusit. Hoc autem factum tam piissimus
eum beatus Leander a faece Ariana erutum in fidem rex Recaredus, quam plures Ecclesiarum prseiali
catliolicam confirmaverat) impiissimus paier et ly- C aegre ferentes, cum animi molestia sustinebant; in-
rannusparricida insurgeret; et ad exsequias gloriosis- justum enim censebant tanti patris placitis contra-
simi regis et martyris, ministerio angelico celebra- ire. Murmurabant clerici mussitando, obsisiit popu-
las, manifestae perfidiae culpam, exemplo Judit; pro- lus couclamando, lucernam clarissimam Isidorum
ditoris, non poBnitens, sed pcenitentia ductus agnos- non debere sub modio cellulte vel etiam unius civi-
ceret. Veniens namque Toletum, coelesti urgente tatis poni, qui splendore scientiarum et coruscatione
judicio, atrocissima percussus infirmitate, inter lor- bonorum operum, ad totius orbis sufficeret illumi-
siones el ejulatus simul cum ipsis interaneis mise- nationem et qui tanquam aurum in fornace, ab im-
;

rabilem evomuit ^ animam, atrocissimis flammis et piis poenarum lunsionibus probatus exstiierat; non
vermibus, ut credimus, ffternaliier cruciandus quo in cellula includendum, sed in mullarum gentium
;

prsecessit seductor suus nefandissimus Arius. lucem proferendum, querulis vocibus clamitabant.
12. Mortuo igitur rege Leovegildo, factum est ut re- 13. Revcrendus autem Pater Leander, ut gravitalis

vertentem a Carthagine triumphatorem suum Lean- pondere pressus, non pio regi Recaredo, non Ec-
drum laeta susciperet Hispania, el substituto in regno clesiarum praelatis, non regni principibus, non mus-
catbolico Recaredo, Hermenegildi regis et martyris sitalionibus clericorum nec populorum vocibus ces-
fratre, forlis Isidori victoria redditur, nuntiata Ec- Q sil; Spiritus enim sancti gratia praiventus ipse,

clesiae pace cum fidelium Iripudio; exlerminala a sciebal quid esset facturus. Denique ei eruditissimos
i.otius regni coofinibus,cum debito dedecore, Ariana providil magistros, a quibus audiendo, ciim quibus

'^Nicolaus Antonius adnotat De morte Leovigildi : Mozarabum, hoc est ex anfiquo Gothorum more con-
ronsulendum Ambrosium Morales, lih. xi, eap. H, servafum, sacrorum precumque diurnarum et noc-
et quce congerit aivarius odMaximi Chronicon anno turnarumritus hidoro tribuantur ,tametsi nonnulla
Chrisfi-b^l. Nos nonnulla atligimus ad Vitam sancti Leander invenil, plura progressus temporis addidif.
Hermencgildi 13 Aprilis. "
Illustravimus ad diem 20 Mariii acta sancti Mar-
^ Idem Leandrum primum auctorem dignoscere vi- tini Dumiensis, archiepiscopi Bracarensis; et os-
delur Ecclesiastici officii, quo dehinc Gothi usi sunt, tendimus, aucloritate Gregorii Turonensis et sancti
(juod vulgo Lsidoro frihui solet. Porro, leste Mariana, Isidori, Suevos in Gallfficia degentes cum rege Theo-
lib. VI, cap. 0, io concilio qnarto Tolelano, decre- diMiiiro ad fidem orthodoxam conversos. An aliquid
tum erat Missale et Breviarium unum esto in His-
: eo contulerit sanclus Leander, alibi non legimus.
pania ; ejus rei perfirienda cura, quoniam Jsidoro, Poluit lamen fecisse, quando regnum Suevorum de-
qui primas partes in eo concilio tenuit,creditur csse letum sub Leovigildo et io Gothos translatum, per-
demandata; usus obtinuit, ut Missaleet Breviarium mansit sub Recaredo rege caiholico.
31 VITA SANCTI ISIDORI. 32

eliam disputando, conferendo, quibus opponendo et A tamen meniibus et ignobiles moribus, Ganvistan, vi-
respondendo, quosque inteirogando, si quid minus delicet et Vulgernun, una cum Aiiano episcopo
didicerat, posset addiscere corrigendo. Mira res! « Athalco nomine, contra regem Recaredum concita-
omnis quippe, qui docturi eum de sua scienlia prEe- vit qui congregata multitudine Francorum, ob vin-
:

sumebant, ab eo mirabiliter docti, de incrementis dictam Arianse vesanise, urbis NarbonK circum ad-
doctrinse copiosius gaudebant. Venerabilis vere rex jacentes regiones devastantes, et innumerabilem
Recaredus, juxta cellulam beati viri assidue asside- clericorum, religiosorum et cathohcorum trucidanles
bal ; et a fontibus Salvatoris almo Isidoro effluente, multiludinem, etiam piissimo regi Recaredo regnum
sanctfe Trinitatis fidem piis hoslibus per fenestram prseripere nitebantur. Contra quos gloriosissimus Re-
hauriebat; et non immemor auditorum, cupiens caredus, misso '^
Claudio Emeritensi duce, glorioso
Filio Dei duplicalum reportare talentum, populis sibi triumphavit eventu. Nam prostratis conslernalisque
subjectis pocula vitae aelernee, quaeacceperat, fideliter de inimicis fere ^ sexaginta millibus, in Hispaniam
effundebat. " Eral namque cultu religionis praeditus, cum gloria magna regressus est. Post hoc, remolis ab
et patemis moribus longe dissimilis : nempe ille ir- omni parte tempestatibus, desideratam Dominus po-
religiosus, et bello promptissimus ; hic fide pius et pulo suo largiri dignatus est pacem. Dum hsec itase
pace praeclarus; ille armorum artibus geniis imperium B gererent, et multa catholicse Ecclesiae, favente Doml
dilatans; hic gloriosus eamdem gentem fidei trophaeo no, tranquillitas redderetur, et Arianse haeresis cala-
sublimans. In ipsis enim regni sui exordiis catholicam milas ab omnium pene mentibus discuteretur, atque
fidem adeptus, totius gentis populos, inoliti erroris urbs Hispalensis una cum sanctissimis confessoribus
labe delersa, ad cultum rectae fidei revocavit. Syno- pro taniae Iranquillitatis gratia congauderet, et Do-
dum b deinde omnium episcoporum ad condemnatio- mino indesinenter gratias referret innumerabiles,
nem Arianae haeresis, de diversis Hispanias el Gallife eumdem venerabilem antistitem Leandrum, Domino
provinciis congregavit; cui concilioidem religiosissi- vocante, contigit segrotare. Cumque diem extremum
mus princeps interfuit, gestaque ejus praesentia sua sui felicissimi laboris in proximo venturum agnosce-
et subscriptione firmavil. Hic virlutibus adornatus, ret, venerabilem fratrem suum Isidorum, solatii ac
omnes quos Deo charos faciebat, honoribus extolle- benedicendi gratiaetut se ejusorationibus commen-
coram omnibus argue-
bat; quos vero superstitiosos, daret, a cellula educit, et sibi prsesentari precalur.
bat, ut caeteritimorem accipereht; qui non patrem Quod cum beato Isidoro retulissent, cujus jam tota
perfidum, sed Chrislum Dominum sequens, horrebat mens coelis
parvam cellulam omnibus inhferebat, et
et exsecrabatur Arianam insaniam, et a toto regno temporalibus divitiis prseponebat, repulit eos a se di-
suo turpiier expellebat. Tantam in vultugraliam ha- Scilote. fratres, me ab hac cellula minime
C cens :

buil, tantam in animo gessit benignitatem, ut in om- egressurum, quamdiu frater meus in hujus peregri-
nium menlibus influens eliam malos ad affectum amo- nationis corpore superstes steterit ipse enim hoc pro- :

ris sui attraberet; adeo liberalis exstitit, ut privilegia posito sacramenti firmavit. Beatus autem Leander,
et Ecclesiarum prsedia, quse pater suus fisco associa- pastoralibus jugiter curis expletis, post receplionem
verat, jure proprio restauraret; adeo clemens, ut Dominici corporiset sanguinis, felicissime in Domino
populi tributa sa^pe indulgenliae largitione laxaret, obdormivit. Hoc autem praetermittere jamdudum
opes suas in miseris et thesauros suos in egenis non existimo, quod hic clarissimus doctor Leander
recondens, sciens ad hoc illi fuisse collatum regnum, ' fuit ab eodem patre Severiano, quo et Isidorus,
ut eo salubriter frueretur. Hsec ad laudem Dei nos- genitus, professione monachus, et ex slrenuissimo
tri el confessorum ejus Leandri et Isidori, qui talem monacho, multo populorum conamine, ipso renuen-
a Domino discipulum obtinere meruerunt. te, Hispalensis Ecclesise constitutus est episcopus.
GAPUT IV. Vir hic suavis eloquio, ingenio praestantissimus,
S. Leandri episcopi Hispalensis obitus, et librt vita quoquc atque doctrina fulsit excellentissimus;
scripti. — Successio S. Isidori. ut etiam fide ejus atque industria, populi gentis lli-

14. Videns ilaque humani generis inimicus, se Q spanorum per eumdem bealum adolescentem fratrem
suosque a sanclis confessoribus, per Recaredum re- suum Isidorum (ut superius scriptum est) ab Ariana
gem, quem anie subdilum Iiabuerat, persequi; duos insania ad fidem catholicam reverterentur. Hic nam-
comiles inclytos opibus et nobiles genere, profanis que in exsilii sui peregrinatione composuit duos ad-

Sequeniia ex Isidori Chronico transcripla sunt.

" (1 Joannes Biclarcensis Claiidium
Lusitanice ducem
Concilium Toletanum iji a;ra 627, Recaredi
^ appellat. Isidorus, Claudium ducem.
anno 4, Christi o80 celebratum. " Biclarcensis. Sexaginta millia
ferme Francorum
" GregoriusTuronensis lib. ix Hist.
Franc, cap. 1°, noscitur infugasse, et maximam eorum partem gla-
appellal Athalocwn, Ariance sectce episcopum, qui, dio trucidasse. Isidorus tot advenisse ait; addens,
cum ad consentiendum eipaucorum faveretadulatio, nullam unquam in Hispaniis victoriam Gothorum
commotus felle, ingressus in cellulam suam, incli- vel majorem vel similem exstitisse.
nato super lectulum capite, ncguam spiritum exha- '
Ueec, paucis hinc inde additis aut mutatis, tran-
lavit. Huic episcopo vidcntur adhaesisse Ganvislan et scripta suut ex elogio Isidori de S. Leandro, in li-
Vulgernus, licet alii eorum non meminerint, et ab bro de Scriptoribus Ecclesiasticis ex quo nonnuUa ;

ilhs exciiati Franci in Narbonensem seu Gothicam perperam hic scripta correximus. Ea autem ad S.
provinciam irruisse. Leandri Vitam illustravimus.
33 VITA SANCTi ISIDORI. 34

vcrsus hcereticoium dogmala libros, eruditione san- A dorum episcopatu esse dignissimum, qui tam cxem-

ctarum Scripturarum ditissimos, in quibus vehe plo borii operis quam sermone sancla; preedicalionis

menti slylo Arianam impietalem confodit ac detegil; totam erudiret Hispaniam.lestabantur : et ad beatum
graviter ostendens scilicet, quid contra eos habeat Isidorum accedenles, cum humilitaie el revereniia,

catholica Ecclesia, vel quanium distet ab ois religio- communem omnium insinuant voluntalem suaden- ;

ne vel fidei sacramenlis. Exstai el aliud laudabilc tes eum onus archipr<vsulalus, ad toiius Ilispaniae sa-

ojus opusculum, adversus inslituta Arianorum, in lutem, subire; sed ilIe,quiomnesublime haud secus

quo proposilis eorum diclis suas responsiones oppo- quam suum prsecipitium dcclinabat, nulla rationc

nil. Prfeterea cdidit Florenlinse sorori sua?, de insli- eorum desideriis pra,^bobat assensum. Ad hoc reve-
lutione virginum el conlemptu mundi, libellum, tilu- rendus princeps et almi pontifices, videnles se sua-
lorum distinctionibus pra^notatum siquidem et ec- ; sionibus nil posse proficere, non ferenlcs ultra, con-
clesiasticis officiis idem non parvo laboravit sludio : vocatis civibus uno spirilu, ad eumdem convenerunt
in toto aulem psallerio duplici edilione oralioneni Isidorum, pacaii vim faccre. Concurrentes ilaque
conscripsit : in sacrificiis quoque, laudibus atquc populi, concilalo clamore beali viri cellulam diri-
psalmis multa dulcisono carminecomposuit. Scripsit muni; alque, prout poterat, reluclantem in voce jubi-

ctiam epistolas mullas ad pjpam Grcgorium, ct de B laiionis ad Ecclesiam perduxerunt. Clamabat eminus
bcaiitudine unam, in quibus ab eo archicpiscopalc Dei servus, volens cxcusalionis praeiendere rationem :

pallium et libros de exposilionc beali Job librumque sed incassum, quia conlinenlium aures suas popnlo-
Pasioralis Regulffi poposcit ; et ut pro ejus fierel rum lajlanlium voccs invalescebant.
ad Dominum intercessio, pro morbo podagrico, quo 16. Perpendcns ilaque Chrisli prteco, se nuUa po&sc
admodum vexabatur, frequenlissime exoravil. Qua; ralione resislcre, coaclus cessit; atque in llispalcn-
omnia a bealo papa Gregorio, qui eum tencrrime sem antistilem cum vencraiione magnifica est ele-

diligebat, impetravit. Alteram vero, ul in anle dictis ctus, lolus insignis, tolus signatus, lolus cclebcr,
preelibavimus, ad fratrem suum Isidorum dircxit totus pulcher, lotus amabilis, totus desiderabilis, in-
epistolam, in qua pra^monet cuiquam morlcm esse signis origine, honeslale, honore et majeslaie; signa-
timendam. Ad caeteros quoque episcopos plurimas tus naiura, dignitalc, gratia el disciplina; celeber

promulgavit familiares cpistolas, et si non salis doclrinis, eloquiis, pra^miis et prKconiis; pulcher
splendidas verbis, aculas lamen sentenliis. Sub Re- habitu, aspeclu, delectu et cultu; amabilis obse-
caredo rege calholico, Romani ponlificis vicibus in quio, alloquio, conciliis, palrocinio; desiderabilis

Hispauiis fungens, tloruit cujus eliam tcmpore mor-

: specic, desiderabilis bonitaie, innocentia vel juslitia;
lalis vila^ terminum clausit, ' pridie Idus Marlii. C desiderabilis pcrfecla chariiale. Talis cligitur, talis
lo. Translalo igilur iiUcr angclos beato Leandro, deligilur, talis cogilur, trahitur, adoplatur; talis in-

Ilispalcnsis melropolis tanto deslituta patrono, die fulatur. Diriguntur pr;elcrea nuntii ad gloriosissimum

noctuque preces Domino effundebat, quatenus, po- Gregorium vencrandio urbis romana? papam,ut confir-
pulo suo miserlus, eis pastorcm fidelissimum provi- mata electione,de benedictione bcali Pelri apostoli pal-
deret, qui non solum calhedrali digniutc, verum lium Isidoro sibi amicissimo archiepi^copale Iransmit-
ctiam morum sanctitate bealo Leandro succcs£or tere dignaretur. Sanctus vero Gregorius pajia, deele-
cxisteret. Huic vero pelilioni corum pius Dominus ctione sibi dileclilsidoriadmodumgavisus, Deogratias
minime defuit, misericordiler eis annuens postulata. egil, et nuntiishonorifice susceptis electioncm confir-
De tanti eliam palris dccessu adjacenlium ' paro- mavil; '^
paUium cum postulalis dirigens, eliam u_t

chiarum episcopi adinodum condolentes, convenerunt primalia3honoreminHispaniisexsequerctur,concessit.

in unum, cum clericorum ei religiosorum convoca- Decoratus igitur infula prsesulari quantus vixerit,
lione, utsecundum sanctorum Patruminstitutaeidem quantus exsliterit, quantum profecerit, quantaque
Ecclcsiae idoneum prsjsulem eligendo providerenl. fcceril, pontifex asserat, pr^esul affirmet, probet an-
Horum siquidem electioni confirmanda^ rex serenissi- tislcs, cpiscopus testctur : dcclaret virtus pontificcm.
mus affuil Recaredus, unacum principibus ct Hispa- D prodat scieniia prccsulem, doctrina fatealur antisti-

niarum nobUibus viris. Sed populus

quod civitatis, tem, mores eloquantur episcopum. Erat enim semper
conceperal animo non valens sublicerc, majorum prudens, semper constans, sempermodestus, semper
vota pra.'veniens, interim conclamabal, dignum Dei justus; prudens discernendo, prudens eligcndo, pru-
famulum episcopatu Isidorum, qui in juvcnilibus an- dens diligendo, prudens inha^rendo : constans tole-
nis pro lege catholica viriliier egit, et innumcras pro rando, constans resistendo, constans ca-dendo, con-
ejusdem fidei defensione ab impiis suslinuit pcenas. stans persequendo ; modestus appetendo, modestus
Regis aulem et episcoporum et principum eadem erat inquirendo, modestus utendo, modcslus parcendo ;

voluntas, una concordia, eademque seuteniia, et Isi- justus meditando, justus loquendo, justus operando,

'Imo tertio Idus Martii, adquem diem Vitamde- pus i)i alterius parochia ordinationes faciat.

dimus. Lectiones in Breviariis Hispanicis et Romano

<^

^ Parochiam pro dia'ccsi usurpari in Vitis Sancto- cardinalis Quignonii, eique pallium misit in Hispa-
rum et apud S. Hieronymum monuimus cap. l. Ila niam.
praecipilur in Capitulis CaroU Magni, ut niillus episco-
 35 VITA SANCTI ISIDORI. 36

justus perseverando probus ubique, devolus ubique,

;
A pauperibus Christi temporalia subsidia provide ad-
utilis promplus ad iacipien-
ubique.expertus ubique ;
minislranda, episcopi digniiate se vocatum, non mi-

dum, promptus ad obediendum, promptus ad agen- nus operibus quam sermonibus fatebalur.
dum, promptus ad insistendum devotus ad medi- , CAPUT V.
tandum,devotus ad proloquendum, devotus ad oran- Cura in imtitutiones clericorum, monachorunit lai-
dum, devoius ad postulandum, devotus ad obedien- corum. —
Iter Romanum. —
Pluvia impetrata.
dum, devotus ad impetrandum; utilis ad persuaden- —
Mortua resuscitata.
dum, ad dissuadendum, ad dispensandum, ulilis ad 17.Circa clericorum vero et scholarium curam ila

compensandum expertus ad evellendum el aedifi-

;
sollicitus erat, ut ex ipsavehementi invigilantiam sin-

candum, expertus ad plantandum, prpe oculis semper gulorum patrem probarent. Parum enim sibi vide-
batur vicinis clericis scholaribus providere,quin etiam
habens passiones Filii Dei, non inani gloria elevaba-
nam, omnium se servum exhibens, plus amari undique vocaret, ut magis haberet quibus sua impar-
tur :

timeri, alque magis prodesse quam tiretur beneficia, quos per se ipsum in sanclarum
appetens quam
pr8eesse,cunctisamabilemet benignum se pr«bebat; Scripturarum paginis erudiret, et temporalibus ali-
sanctarum Scripturarum me
jejuniis, orationibus,et
moniis provideret. Concurrebant ergo clerici, tantum
non ad cu- B pati"em, non solum audire, verum audire sitientes
ditationibus insistens;ex vilissimis cibis
piditatem, sed ad necessitatem parum sumens sibi qui benignissime patrio susceptos affectu horlabalur,
;

parcus, aliis largus nominabatur; eamdem morum ne ab eo prius discederent, quam in lege Dei edocli
gravitatem quam prius, eamdem sectabatur humili- sibi et catholicte Ecclesiae profuturi clarescerent ; et

latem. Idem enim constantissime perseverabat, qui ut remoperet ab eis materiam vacandi otio, extra

prius fuerat; et, crescente dignitaie, augebantur ei Hispalensem civitatem mirae pulchritudinis exstruxit
Spiritus sancti dona; alque ita plenus auctoritale et monasterium, a quo nulli scholari exeundi ante qua-
gratia, ubique laus sanctitalis ejus, et lucerna, inde- driennium licentia pr^ebebatur.Quosdam autem eorum
ficienti lumine accensa, jam non sub modio posita, qui ditiores videbantur, et inesse recusabant minis-
sed super candelabrum conslituta, ubique cunctorum terio, quos veritalis spiritu demonslrante, in Eccle-
laudibus ferebalur; ita ut etiam multorum doctorum sia Dei opere et sermone potentes futuros esse prae-
prseclarissimse lucernae, suo splendidissimo lumine videbat; ne occasione comperta, vana qua^que per
de bono in melius magis ac magis accensfe, igne gyrovagaiionem meditando, mentem a studio revo-
sancli Spiritus conglobato, splenditlue redderentur. carent, ferreis astringebat compedibus. De quorum
Cunclorum etiam se debitorem aslruens, pra;ter alios collegio sanclissimus quasi Lucifer emicuit " Ilde-
hocdono radiantes, ineral ei quasi proprie proprium, Q fonsus, nec non et gloriosus Braulius Ca^sar Augus-
scilicet gaudere cum gaudentibus, flere cum flenti- tanus episcopus. Et quia non semper personaliter,
bus : et miserorum aTumnas, compassione pia in se piuribus emergentibus curis, prout optabal, poterat
transumplas, polius ipse quam illi senliebat ; et ele- eis continuare doctrinam, ubicumque in lege Dei se-
cmosynarium largiflua donatione pietatis studio de- dulos, et ad bella spiritalis certaminis aptos specu-
tergebat. Tanta siquidem aderatilli copia largiendi, labatur magistros, multis honoribus atlollendo humi-
et continua hilaritas iribuendi, ut in multorum ad- liier precabatur, ul sui oplali laboris noa immemo-
miraiione nuUus valeret percipere, neque etiam ipsi res, in scholaribus docendis continuarent operam
familiares ejus, unde tantorum censuum sibi largi- efficacem. Non onim sibi videbalur nefarias haere-
tas proveniret. Quantum vero largus per omne vitae ses a vinea Domini radicitus posse evelli, nisi cle-
suse lempus exstiterit, soli Deo reservatum est nosse. rici et quique religiosi, fama sanctilatis et instantia
Didicerat enim serenissimos mores, plus in tribuen- pra:^dicationis, populis insisterent, Fomes namque et

do quajn in accipiendo gaudere; sibi parcus et quo- occasio totius mali et hseresis, morum lapsus cleri-
dam modo avarus, cunctisvero aftluens, dilabat mu- corum et religiosorum, et segnis contemptus scien-
nificenliis universos. In prosperis et adversis unus tia' Scripturarum Super reiigiosos quoque
exslitit.

vultus ejus semper, clara hilariiate prseventus cun- n monachos, eremitas, atque secundum patrum regu-
ctis laelior occurrebat. Non illum cunctis virtutibus las sa-culo renunliantes summo opere invigilabat,
inimica elatio asserebat ; sed in omnibus placidam ne quis eorum inopia mergeretur, aut verbi Dei
prsetendens humilitatem, potentissimis et pauperibus inedia deperiret, necessitale compulsi, per diversa
charissimus habebatur in tanto eiiam aposlolatus cul- quaritando, lapides sanctuarii dispergerentur ; et
mine sublimatus, non ad cathedram, sed ad curam; color auri optimus, scilicet propositum sanctorum
non ad honorem, sed ad onus non ad principandum, ; virorum, mutaretur, et pervagatione medianle san-
sed ad serviendum non ad subditorum marsupia
; ctfe conversationis obliviscerentur ; et concupiscentiis
evacuanda, sed ad facinora exstirpanda non ad ; illecti et abstracti, ssecularibus curis implicarentur ;

quielem, sed ad laborem; non ad diversorum sapo- et regularibus frenis laxatis, se diaboii subderent
rum fercula vel pocuia exquirenda, sed ad divina servituti. Sicut mater unicum amans filium, ita om-
prsecepta populis demonstranda ac suadenda, et ad nibus charitate annexus, pandehat unicuique eorum

a Coluniur S. Ildefonsus 23 Jan. et S. Braulius seu Braulio 18 Martii : ad quorum Vitas haec latias
indicantur.
37 VITA SANCTi ISIDORI. 38

benevolentiie sinuni. Sicut gallina congregat pullos A quid deforme, sed maxime legi Dei contrarium ha-
suos sub alis, ita protegebal eos a facie malorum buisset obvium, non parcebat oculus ejus; et ne
:

ne adversis pulsi incursibus vel egestatis pressi an- crescendo augmentaretur sollicitns, quam celerrime
gustiis paterno sublato pra?sidio extra quam principiis obsistendq, delere de populo Chrisliano et
,
,

norma poscit, affligerentur. Sicut aquila provocat ad exstirpare nitebalur. Sed et Aposlolicas sanctiones

volandum pullos suos, ita ad coelestia desideria piis atque decreta sanctorum palrum, sanctn^que Romana?
monitis animabat; ipse prius coelestibus operibus Ecclesiai praecipue instituliones, in cunctis Hispania-

inh«rendo super eos volitans , ilUus sanctissimi rum ecclesiis insiituebat. Tradebat coelestia et hu-
aposloli Pauli exemplar secutus, ne forte, cum sine mana jam slrenuus legisiator-, leges dabat, modesti*

exageratione operum aiiis pryfdicaret, judicio depre- et honeslati convenientes, prfebens se ignem uren-

hensus evangelico, dicens et non faciens, reprobus tem, in consumendo nemora criminum; et aquam
efticeretur. Quis namque sanctarum congregationum frigidissimam, in frigidando ardores tentalionum.

frater, molestia animi vel corporis pressus, infirma- Denique qute civitas, quae solitudo, qute i>
marka.qu»
batur, ipso non ad sanitatis remedia &uccurrenle? hujus docloris non senserit beneficia? Peragrans ita-

Quis inimici tentalionibus scandalizatus urebatur, que Dei servus, fidelium mentes verbi Dei pabulo
illo non sludio pastorali aquani sancta- prfvdicaiio- B reficiendo, pauperes Chrisii in eleemosynis recrean-

nis desuper effundente? Por.abat onera subditorum, do, haTcticorum dogmata sollicite persequendo, in
dignum ducens ipse solus in sollicitudinibus sa'culi universis Hispaniarum provinciis; ad inclytam per-
tribulari, ut sancti viri perlurbatione submota, ha- venit urbem Romanam, summo pontifice id humililer

bentes victum el vestitum , soli Deo studerent postulanle; qui quanto honore et reverentia a ro-

placere; credens se eorum intercessionibus, si quid mano antistite et cardinalibus fuerit receptus, non

ei deerat, promereri. Quamvis, etiam su;e et aliorum es moslra' disserere valeludinis; sed ex officiis el

consulendo mulierum pro posse vitarel pra'-

saluti, dilectionis obtemperantiis erga eum exhibitis per-

sentiam, quascunque tamen moniales vel religiosas facile lector conjicere potest. Onere namque totius

in Dei laudibus cerneret permaneates, mira venera- Ecclesia^' sibi imposito, omnes se ei quasi patri pio,

batur affectione ; et ne temporalium spiritualiumve salva apostolica excellentia, offerebant benigne, ut

sibi deesset copia, assiduis largilionibus providebat, etiam, si liberet, genere nobillissimi, moribus famosi,
Per Hispania? igitur regionem plurima nec non et pul- dignitate praicipui, famulorum vices supplerent, et
chra «dificavit monasteria : in quibus utriusque se- humilitale quae poterant ministrarent dignum du-
:

xus religiosorum turmas, ad laudem et gloriam di centes prudentissimi viri, ut quia pro fide catholica
vini nominis congregavit. Tradidit etiam eis -
regu- C et Ecclesiie Romana^ honore ipsum, despectis tor-

lam, quam ipse secundum apostolorum insiiluta nientis principum, morti exjtosuerat, et multis scri-

ediderat, quam pro loci varietate et Dei scrvorum plurarum senlentiis matrem Ecclesiarum omnium
viribus decentissime temperavit, docens unumquem- comprobaverat; ab eisdem Romanis condigno vene-
que stare in gradu et gralia qua vocaius est; et in raretur honore : placuit eliam cunctis ut ecclesiie

officio quo in steculo fungebatur (dum modo sit ho- pr;elati ad sanctam « synodum convenirent, ut si

neslum), in monasterio quoque, secundum prsepositi quid inhonestum reperiretur ambiguum, cumaut

sui imperium, si necesse fuerit, humiliier deservire. eodem sanclissimo corrigeretur Isidoro quem sum- :

18. Inde non conlentus (prodesse) uni soU pro- mo desiderio in Romana curia ad" sui decorem deti-
vincite, qui omnium fidelium ulilitali se natum cre- nuissent, nisi in Ecclesise detrimento , ipso insi-

debat;per civitates et regiones egressus, in sacris nuante, hoc ccssurum agnoscerent. Dimissa itaque
lubis novi et veteris Testamenti clangendo, ad coe- synodo, quidquid voluil in romana curia ordinavit,

animabat electos; vel contra muudi

lestia desideria elomnibus affecsis moerore dimissis, cum maximo
rectores tenebrarum harum, ad spiritalia [bella) honore et apostolicis muneribus in Hispaniam regres-
hortabatur. Ubique tuba personat Evangelii, ubique sus est. Experli siquidem erant eum inter cseteras

annuntiatur Christus, ubique sancta^ Trinitatis lau- D virtutes prophetite spiritu clarescere, el ita mulla de
des resonant, et non est qui se abscondat a calore futuris, tanquam essent hislorialiter acta, magis
ejus ;
quoniam in omnem terram confessoris sonus evangelizare quam prtedicere videbatur. Revertenle

cxivil. Nam quos prceseniia sui corporis illuslrare autem eo factum est gaudium magnum et tripudium
non valebat, missis epistolis et nuntiis roborabat. in ecclesia Hispaniarum.
Quidquid indecorum, quidquid incompositum, quid- 19. Cum aulem sanctus doclor ad Galliarum fiaes

" Regiila S. Isidori exstat inter opera ejus, et

seorsim parle ii Codicis Reguiarum a Luca Holslenio in synopsi sua Conciliorum Labbaeus, quorum aliud
edili, Ciiant eum Benedicius Anianensis abbas, in pro monachis constitutum edidit, aliud adversusAn-
Concordia Regularum el Smaragdus monachus, in dream Graecum, sub monachali habitu impostorem.
commentario ad Regulam S. Benedicti. Quidui' aliqua similis synodus praesente sancto Isidoro
«>Marcka, seu marclia pro limite provinciae, aul habita fuerit? Ejus mentio fit in breviariis Hispani-
integra limitanea provincia, accipitur passim in ac- cis. At publicum aut solemne illud concilium nou
tis sanclorum. Cousule dicta 6 Februar. ad Yitam fuisse. arbitramur, cum Ambrosio Morales, lib. xii,
melricam S. Amandi per Milonem c. 2, litt. 6. cap. 21; 3Iariana lib. vi, c. 7; Padiilat, cent. vii,
« Fuisse anno 601 Romee duo concilia habita Iradit c. 22, et aliis.
39 VITA SANCTI ISIDORI. 40

appropinquarel, iiiire magniticavii Dominus agere A cia ; scilicet sanilas corporis, aeris lcmperies, ct

cum sancto suo. Cum cnim Galliarum et Hispaniaruni exuberans frugum ac fructuum abundanlia : prae--

provincice siccitate aeris nimia laborarent, ei ex terea, quod sanctius ac carius amplectendum, si illi-

pluvise defeclu fruges, arbores aique herbfe aresce- batam fidem servabitis, peccalorum indulgentiam
rent, elhomines ex ipsa intemperie gravem corporis consequimini et bravium remuerationis telernae.

suslinerent molestiam; sancti anlistitis audienles Nunc igitur, confirmate corda vestra in charilate
adventum, Jaeti et alacres, de solita Domini pietate Christi Filii Dei, et nullalenus circumveniamini a
oonfisi, qui in servo suo semper operabatur insignia, seductoribus, qui circuerunt mare et aridam ut fa-
cum crucibus et lampadibus de singulis civitatibus ciantunum proselytum, ceternis flammis horribiliter
eiobviam procedebant, postulanles ut pro eis ad concrcmanduni. Lupi sunt infausta edacitate vora-
Dominum preces fundere dignaretur. Narbonenses cissimi, qui non veniunl nisi ut mactent et perdant,
vero, prope eo veniente, clamabant dicentes : pie cxlerminantes facies suas, ut appareant jejunantes
Hispaniarum doctor Isidore, tuis sanctis orationibus bominibus, et per hoc facilior ejus decipiendi aditus
fusis ad Dominum, ab imminentibus periculis erue rcperiatur. Hfec et his consimilia perorans sanctns
nos : advenisli desideratus, per te ubique a Domino venit ad hospiliuni, ut defessa membra refoveret.
solita prfestentur beneficia. Beatissimus vero doctor, B Populus interim per vicos et plateas Dei nostri ma"
ut eral compassione premptus, imperat silentium •, gnaha collaudante, maledicentes, detestantes eos,
et verbi Dei cibaria esurientibus apponit populis Dominum nostrum Jesum
qui Dci et virginis Filium
admonens eos, ut una secum Domini invocantes nii- Christum, vel sola cogitatione Deum esse verum,
sericordiam, sancta' Trinitatis fide prieambula ct cum Patre et Spiritu sancto permanentem in a;ter-
omni hjesitatione postposita, filii Dei poscerent be- num, negarent ^.

neficia. Inde vir sanclus, elevans manus ad coelum, 20. Cum appropinquasset almus doctor ad Hispa-
Dominum precabatur, qualenus ad gloriam sancti sui lensem civitatem , obviam ei processil utriusque
nominis, populo suorum peccatorum remissionem, sexus populorum multiludo, clericorum, scholarium,
corporis sanilatem, aeris temperiem, pluviarum lar- monachorum etlaicorum : qui in hymnis et laudibus,
gitionem, atque fructuum abundanliam dignaretur in voce jubilationis et tripudii, eum susceperunt cum
imperiiri optatam. mira virlus oralionis saneto- gaudio magno. Concurrentibus itaque omnibus, ut
rum! Cum enim aeris serenitas nimia esset et solis sancli Palris langerent fimbrias, ex compressione
ardorc asiuarent universa, post tonitruorum repen- turbarum, qua?dam mulier pra?gnans praefocata spi-
tinos mugitusac fulguris contiguos ictus lanta subsc ritum exhalavii. Quod Sanclus cernens, ut erat mise-
cuta est aquarum inundaniia, ut quis non vidil tem- C ricordia' visceribus affluens, uberlim flevit, verba
poribus retro actis hujus pluvia' comparalionem. oralionis ad Dominum tacilus fundens. Post aliquan-
Beatus vero confessor, ictibus fulguris undiquc agi- tulum vero spalium mulier surrexit, voce magna di.
talus, tolus ardere videbatur. At omnes limore mor- cens : Benedictus tu, paler sancte Isidore, et benc-
lis cxterriti, saucto reliclo, ad ecclesias confugeiual. dictus sermo oris lui : sacris namque orationibus tuis
Qui autem a-groti humeris bajulantium subsidia ego, el quem gesto in utero.non solum pra;'senli vitce
beati patris cxpetentcs advencrant, sua' immcmoros reddiii, verum cliam de manu sumus eruti inimici.
imbecillitalis etiam ca^teros fugiendo pr;fcurrebant Populus ad mulierem convcrsus, sciscitabantur qua-
cum merito : oinnes enim B. Isidori oblentu pri- liler cvenissct ei. Ad quos illa : Egredicnte, inquit,
stina' crant reddili sospitati. Ca^teri vero, in infiriuo- anima mea el fiUi mei, qui in utero est, de corpore,
rum sanitatc perpendenies aDeo facium miraculum, caterva d;emonum affuii, qui nexibus igneis nos ad
animaii viribus ad sanctum accedere cupiebant pLrnarum loca rai^crc parabani; ct gloriosissimo pa-
sod nuUus erat, qiii pra' foribus auderet progredi, trc noslro pro nobis orantc, audita est vox dicens :

coruscaiione simul et pluviarum inundanlia prohi- Revertantur anima horum in corpore suo, quoniam
benlc. Supcrsedens ilaquc Chrisli pra-co usque quo amicus Dci Isidorus orat pro iliis. Quo audito, unus
imbrcs cessarcnt, concurrit ad eum universa mulli- D angelorum sanctorum qui semper sunt cum bcatis-
tudo, laudantes in sanclo mirabilia nostri Salvatoris. simo doctore Isidoro, nos ad corpus reduxit. Elevans
B. atus vero pontifex cos blande exhortalur, diceus : itaque onmis populus vocem in coclum, laudes cla-
Ecce, fratres, quanlum oblinet sanctissima- Trinila- rius Altissimo eum in urbem dexerunt.
personando,
lis fides inlemerata. In nomine individua? Trinitatis Tantam siquidcm paccm per eum Dominus contulit
pclistis a tribus vel pluribus erui pcriculis, et tria Ecclesia?, atquc tanlum intulit terrorem universissu-
vobis a Domino et etiam plura sunt coliata benefi- perslitionis fihis,ut funditus ab Hispaniis omni exslir.

Sequebantur nonnulla inserla de Mahoniclis lalorum legi potest apud Lucam Tudcnsem lib. iii
•

pra-dicationc in Ilispania, et quomodo a diabolo mo- Chronici sub Siseliulo rege et a>ra 674; item apud
nitus sit recedere in Africam propter adventum S. Maximum, in Clironico, ad annum 606 Luitprandum, ;

Isidori : qua' falsa et adscitilia censet Nicolaus An- ad annum 607 et similes auctores nuper excogitatos,
;

tonius. Disputalde iis Tamajus, qmopinionemwiam quasi exiude Hispania? accederct aliqua gloria. Quid-
et sine apicc veritatis adstructam clamitat cum ni tamen Mahometica' pravitatis seminalor aliquis,
Mo-
rales, Padilla, Mariana et aliis. Quare nos ea ex hac tempore Isidori ex Africa in Hispaniam trajecerit,
Viti eliminamus, maxime quia compcndium hic rc- iiiatureque delcctus, coactus sit sibi fuga consulere.
 VITA SANGXI ISIDORl. 42

A CAPUT VI.
pata hsrelica pravitate, nuUus reperiretur qui vel-
let vel auderet haeresim nominare. Ei ne aliquod
Alphabetum Orationis ad tentamenta repellenda
Adversarii et Dei gratiam promerendam.
misericordia' opus vir sanclissimus inexperlum prie-
termilleret, si qua de puellis SKCularibus praeinopia
Audi, GhrisLe, eic. [Vidc infra intcr Opera sancli

infaineni cogeretur ducere viiam, Dei minister celer- Patris.)

rime praeveniendo, miserabilia rescindebat vota, nu-

CAPUT VII.

piui vel monaslerio, pro ejus electione, tradendo. Si

Epistolce ad varios.

quem eiiam de laicis in lege Domini voluntarium Praeterea epislolam quam ad S- Masonum Eineri-

reperisset, nimia venerabalur dileclione, et inler tensem archiprffisulem de reparationc pi;elatorum

•
c- secretarios amicabiliier annolabat. Innumerabi- posl carnis lapsum, S. Masono cum instantia humili

3 rere squalore carceris maceralos vel etiam capti- postulante scripsit in hoc opere ampliamus; eo quod
'arge datis muneribus, liberavit; et alieno sere sit perutilis, non solum episcopis et personis eccle-
i': eatos, creditoribus data pecunia, ulrosque gau- siaslicis, verum eliam cunctis ad Deum per pceniten-
.j.:.. > effecil. Reformandaj eiiam pacis inler discor- liam redeuntibus.
dHi- o erat illi maxima cura; et nunc ecclesias con- § 1. Ad sanctuni Masonum Emeritensem archiepis-

• ',: ; ido,nunc monasteria reslaurando, nunc poutes B copum. (Vide infra ad epistolas S. Patris.)
;!. ando, verilatis operarius soUicitus permanebat Plures eiiam multarum qua'Slionibus promuigavit
Salomonicum ssepius suis proponendo, multa epislolas, quas si non ad plenum, tamen ex parie du-

..m1'; docuit oliosilas. Tanla erga eum reges etprin- ximus adnotandas, ut Sancti virtus ct potestas in

cipo- vincti lenebantur dileclione, propter aposLoli- cis innotescat mundo et Christi fideles erudianlur.

cam qua fungebalur auclorilatem, ut eum paireni § 2. Ad Brauliuni discipulum suum. Vide ( infra ad
cpistolas S. Patris.)
humililer venerarenlur sanctissimum, et qusequc ab
eo sibi imperala perficerent cum summa devotione. § 3. Braulius Coisaraugustanus episcopus ad Isi-

'! r.r in principibus tloreniem obedientiam cerneres dorum. ilbid.)

: chorum, dum qui regis vel alicujus principis § 4. Ad sanctum Braulium. (Ibid.)
'
risset offensam, et per aha ei reconciliari nequi- § 5. Ad sanctum Eugenium Toletanum archiepisco-
, ad e.\lremum refugium securus accedebat Isi- pum. (Ibid.)
.> m. Quis unquam ad eum peccator mcestus, tur- § 6. Ad Leodefredum Cordubensem antistitem.{lhid.)
uuientus, vel desperalione suffossus accessit, ct noa CAPUT vm.
in verbis graiis", quae meliifluo ejus ore effluebant, Si/nodus Hispalensis. Hcereticus conversiis, ccecus il-

stitini viribus resumplis, spe veniae et gratia- anima- ** luminatus. —

Epistolce ad varios.

lus lajlus et hilaris et ex animi contriuone juslus 27. Ha:c de innumerabilibus fere sufficiat ad prfe-

effectus, gratias agens, repletus bonis discedebai? scns si enim cuncta qufe occurrunt de eo prtestrin-
:

Quicunque ad eum cujuscunque professionis acce- gcre voluerimus scriptis, tempus nos faciUus quam
debaut, suae assiduitate visionis et usu locutionis at- copia deseret. In his namque sanctis operibus omne
que exemplo boni operis ab ambitione temporalium vitae sua^ tempus exercitatus, fama scienti;e et virtu-

quiei.cebant, et veritatis lumine succensi, in deside- tum ejus universas regiones complevit. Multi ilaque
r u aelemfe lucis inardescebant. Quanta' autem ex- nobiles et peritissimi, desideratum cupientes videre
li rit virlutis et miraculorum vibratione coruscus, Isidorum, alterius audire sapientiam Salomonis a fi-

siomnes humani corporis artus verierentur in hn- nibus lerrce veniebant. Veniebant alii ut doctrinam
guam, proloqui non auderent. Prajlerea futurorum ab eo salutarem perciperent; alii vero ut viderent
providens utilitati, innumerabilibus fere senleniiiset mirabilia in nomine Domini facientem : veniebant

\erbis praeclaros edidit libros, quos enumerare lon- inlirmi ut sanarentur a languoribus suis, quia virtus

„'. ;r. esi, lamen eosbeatusBrauIiusGifsaraugustanus Dei de illo exibat et sanabat omnes, alii autem len-
epiS( opus in parie enumeral. Scriptis poslquam edi- tantes accedebant erronei, de seipsis pra^sumentes,
dii alphabetum ^ papiae judicum, alphabetum verba- si forte possenl eum capere in sermone. Quorum
! -1, alphabetum theologicarum distinctionum, atque prava' temulationis tempore quo ad ^ synodum His-
i jlnbetum librorum; oratione finem faciens, oralio- palim conveniebant episcopi, advenit « Gregorius, re
nii cripsit Alphabetum, futuros plangens Gothicse suo couirarius '^
nomini, hsresis Acephalorum an-
geniis errores, simul eversionem, in quo quoiidie tistes,verbis garrulus, lingua disertus paralogicis ;

Domino psallebat,quod iu hoc opere duximusanno- syllogismis promptissimus, in disputationibus acutis-

landum. simus, qui, quasi fiuvius rapidissimus, multos sibi
obsistenies fidelium, qui elecli videbantur, ab sanclae
ecclesia.' horto evcllebat, et in mortis exitium secum

infallibililer pertrahebat. Negabat enim in Christo

* An patrice? Nicolaus Antonius annoiat mendum quente, cui profuit ipse S. Isidorus metropolilanus,
hoc emendari non posse, quod indicaii alphabeti intcrfuere septem episcopi suffraganei ejus.
nullus meminerit. Gregorius Syrus nalione et ipse episcopus, cujus
•^^

b Est ea sijnodu.s Hispalensis iiapud Loyasam, ha- facliouis hisloria exstat indicta synodo can. 12.
<*
GregoriusGixcQvigileniml vigilantcm signiticat.
bila anno regni 81, Siscbuti 9, Chrisli 619 aut se-

Patrol. lxxxii. 2
 43 VITA SANCTI ISIDORI. 44
duas esse subslantias, non verum Deuni ex Deo A pheliu' spiritu, quo clarissimus refulgebat, obltus
et

Patre ante lempora permanentem, sed purum tantum sui diem longe antedisclpulis prsesignavlt. Attollitur
hominem asserebat. Hicad B. Isidorum cum venisset, clamor scholarium, monachorum luctus substruitur,
petebal ut in conimuni audientia sibi cum eo inirc monialium singullus erumpit, atque populi gaudium
disputationis certamen audendi iribueretur facultas; convertitur in mcerorem. Beatus autem confessor
sperans se, etsi eum nonsuperare, tamen nec ab illo eamdem, quam semper habuerat, de Ecclesl£e Dei
superari ullatenus posse; et hoc deveniret in multo- grege solliciludinem gerens, jusslt omnes Hlspaniye
rum cversionem, si ila succederet, sicut haereticus cpiscopos, et abbates, et principes, ad Toletanum syn-
preenolaverat. Beatu^ autem confessor, prsevidens hoc odum convocari; exoptans summo opere, quatenus
ad utililatcm calholica! Ecclesiaj a Domino dispensari, aiUequam migraret de corpore, clcricalem ordinem
ejus pelitlouibus benigne annuens, statuit dicm. Con- iii fraterna concordia, laicalem vero In perpelua di-
vocat fideles, judices cligunlur, qui partibus auditis, mitteret pace. Ad quam ^ synodum cum venlum
contra succumbentem dignam pro oblinente ferrent fuisset, in primis ut in fide sanct^ Trinltatls pernia-
sententiam. Quid plura? Initur certamen, et diversa- nerent exhortabatur, hanc de unitatis essenlla ac
rum Scripturarum concarrenlibus testimoniis, cedit personarum varietale proponens dlstlnctionem, unuin
hrtTelicus episcopo, quia non poierat resistere sa- B scilicet essentia et natura, indivisibilcm, vcrum
pientiie et Spiritui, qui loquebalur. Admirans crgo Deum, de quo Moyses dlcit : audi, Isracl, Dominus
super docirina doniini, non exspeclat ut sententiaju- Deus tuus, Deus unus est : qui nequaquam vel
dicum proferatur, ipse proprio ore se acclamans cogitatione a fidelibus est dividendus ul nou in laby-
victuro.. rinlho erroris volvantur : qui ubique lotus et integer
28. Populis vero cum episcopis et clero pia devo- est, per essentiam sive per pr;esentiam majestatls,
tione Deum laudantibus, eo quod proslratus sit Chri- quod idem non inclusus; exira
esl; intraomnia, sed

stianorum pra?do, qui seducebat illos die ac nocte, oinnla, sed non exclusus nec localiler tamen qui cum; :

ceecusquidam astilit, imporlunis vocibus conqueren- bit simplicissimus secundum majeslatis dlvlnilalem,

do Heu, inquit, alme doctor Isidore, diu est quod de

:
ost tamen trinus secundum personarum dlstinclionem;

tua sanctltate percepi famam; sed nunc assistens, P;Uer ingenitus, semper omnipoiens ; Fillus unigeni-

bonitale tua privaius, te videre non mereor. Intuiius lus de Patre, semper inseparabiliier natus ; amborum
autem eum Gregorius, B. Isidorum dissimulantem autem Spiritus, inseparabiliter a Patre Fllloquesem-
precabatur ut pontificalem chlrothecam, quam manu per procedens ; unde et unum sunt. Praelerea in una
tenebat, sibi porrigeret. Qua impetrata, in conspectu Christi persona duas profitemur natisltates alque ua

omnium fidus surrexit; et caeci oculos ea tangens, C turas unam scillcetsempiternam ex Patre, secundum
;

clara voce dixit, Dominus .lesus Christus, qui per B. quam Deo Patri a-qualis manens, est immortalis et im-
Isidorum oculos mei cordis illuminavit, sanclis ejus passlbllls, alteram vero lemporalem ex matre, cum

merilis oculos corporis tui ad confirmationem fidei anima assumptam, secundum quam pro nobis patl at-
dignetur illuminare. Quo dicto, de palpebris ctcci san- que mori dignatus est unde verus Deus ei verus homo
;

s^uine erumpente, visum recepit, vociferantibus in

in una persona est. Quid autem sit gignere, nasci vel

laudis jubilo exinde populis. Beatus antistes, vix si- procedere, hoc si non capimus sinu mentls, capiamus
leniio inipetrato,docuit Christum JesumverumDeum slnu fidei et salvi erimus, Omnes nefarias haeres-es,

el verum hominem esse colendum, atque in una ejus- non minus quam suum prajcipitium exhorlans, ener-
dem persona duas esse substaniias, divinam scilicet vavii et anathematizavit, maxime exsecrabllem et odl-

et humanam divinam, qulaDeoPatri semper manet

:
bilem Arii sectam, necnon et Acephalitarum nefa-

coseternum humauam, quia ex intemerata matre

;
rlam superstitionem : quas ipse a tola Hispania et

virgine coepit esse hodiernus. Galliis vehemenii iavigllatione, fratris sul praedeces-

§ 1. Epistola beati Isidori ad Braulionem. (Vide in- sorisque Leandrl, sanclitaie et doctrlna perspicui,
fra ad Epistolas S. Patris.) fulciente studio, gladiis verbi Dei persequendo eli-

g 2. Alia cpistola ad eumdem. (Vide ibid.)

minavit, confudit ac penitus enervavit. Romano eliam
Epistola Braulionis ad S. Mdorum. (Vide ibid.) pontlfici, loco beali Petri apostoli subslituto, eo
§ 3.
§ 4. Responsum S. Isidori. (Tideibid.) quod sit Ecclesiae Dei caput in his qucC ad Deum
CAPUT IX. pertinent, a fidelibus omnibus debere obedlre, cla-

Synodus Toleti habita. — Prceclara in morbo prm- rissimls sanctarum Scriplurarum testimonlis appro-

paratio ad felicem obituin. bavit : ^ quibus etlam conleslando prohibult, ne

32. Cum igitur gloriosus doctor Isidorus diversis unquam membra a suo capite sejungerentur ; volenti-

coruscaret miraculorum signis, et fama sanctilatis bus pra-sumere, maledlctum inientans, Regibus et
ejus per universum fere orbem dlffunderetur, pro- prlnclpibus leges institult ; Ecclesise Chrlsti sacerdoii-

HcBC estquurta synodus, sub Sisenando regece-

^'
serynone pronuntiare maluisse. Ita Nicolaus Anto-
lebrata, sub quo et ipse diem suum obiit Isidorus, ut nlus sed in Toletana synodo sirictius dicta, latius
:

lldephonsus innuit. Sed nihil eorum qucepostea huic explicantur in synodo Hispalensi ii, can. 13.
synodo iribuuntur, diserta scilicet fidei confessio in b Idem observat nihil tradi de Romauo pontifice in

ea, nisi aliis verbis legitur. Quare auctoris lieoitia dicta synodo Toletana iv.
hcec fuerit non laudanda, suo potius quam synodi
45 VITA SANCTI ISIDORI. 46

bus calholicam fidei regulam tradidit » officia ei ; A monachorum, sanctimoniaiium, quorum sanctuscon-
gradus cunctorum ordinum exposuit, sacrorum jura fessor doctor exstilerat et sustenlalor) cunclarumque

ostendil civibus, et cunctis domesticis fidei populis

illius civitalis plebium, cum clamoribus et magno
disciplinam Christiante religionis insinuavit. Ad ulli- ululatu, eum susceperunt (rumpentes capillos capi-

mum vero, cum omnia htec essent ab universis ap- tis, barbas, facies et veslesscindentes); ul si ferreum
probata, alter Moyses atque nostris temporibus le- possideretquispiam pectus, solveretur mox in lacry-

gislalor, ore prophetico prosecutus est dicens : Cum mas et lamentum totus.

m his tradilionibus permanserilis puro corde, in 34. Et dum in prsedicti marlyris ecclesia juxta
praesente vita pace fruemini et bonis, et in setern allaris cancellum, in medio poneretur choro, mulie-
gloria congratulabimini laude perpetua; cum auteni rum turbas longius stare prsecepit ; ut in accipiendo

ha^c praxepta dereliqueritis, apprehendent vos mira ipse poenitentiam, virorum tanium, non mulierum,
mala, et cadet geiis Gothorum fame et gladio inimi- circa eum prsesentia cerneretur. Et dum a praediciis

corum et peste. Cum autem conversi ad Dominum suis episcopis qui cum cseteris; qui ad hoc triste,

Deum vestrum fueritis perquirentes ea, possidebit licet sanctum, convenerant spectaculum, insolabili-
semen vestrum portas inimicorum suorum et erit vo- bus resolvebantur lamentis, in cincre '^
involveretur
bis gloria major quam fuerit unqiiam. Post h!?c ac- D el cilicio, expandens manus suas ad ccelum, ita ex-
cepta benediciione valefacientes Sancto, omnes ad orsus est dicens (Tu Deus, qui nosti corda homi-
propria sunt reversi. num, et publicano longe posilo, dum pectus per-
33. Beatus autem Isidorus primas, per aliquot culeret, dimittere peccata digualus cs, et Abrahae
dies Toleti moram faciens, verbo saucts praedicatio- patriarchcfi sinu recipere voluisli, suscipe hanc con-
nis infatigabilis persistebat. Ei licet plura monaste- fessionem meam ; el peccala, qua; innumerabiliter
ria servis Dei construeret miro opere, dum esset contraxi, ab oculis differ tuis. Non reminiscaris mala,
Toleti, parvissima erat cella contenlus. Inde regres- et juventutis delicla ne memineris) Tu, Domine, non
:

sus Hispalim, cum *» fatigatum corpus aegriludine posuisti poenitentiam justis, qui non peccaverunt tibi
assidua animae natura subtihler provideret * (licet sed mihipeccatori, quipeccavi supernumerum arenae
in multorum admirationem eleemosynarumlarga maris. Non inveniat in me hostis antiquus quod pu-
distributione semper fuerit usus}, tanta eleemosyna niat. Tu scis quia, postquam infelix ad onus islud

continuis diebus, per sex menses seu amplius, plus- potius quam ad honorem in hanc sanctam Eccle-
quam eral solitus, monachis, scholaribus et paupe- siam indigne perveni, peccare nunquam finivi sed ;

ribus ab eo est erogata, ut ab orienie sole usque ad agerem laboravi. Sed quia tu dixisti In
ut prave :

vesperum in dislribuendo pauperibus substantiam " quacunqne hora peccator se a viis suis converterit,
multam, maneret occupalus. Post hsec infirmitate omnes iniquilates suas traderes oblivioni hujus prse ;

cegritudinis fessus, dum febris in corpore convalesce- cepti memor tui, clamo, utique cum spe et fiducia,
rel et cibum ejiceret debililatus stomachus (ut suis ad te, cujus coelum non sum dignus aspicere prae-
exemplum relinqueret pcenitendi), ad po2nitentiam muliitudine peccaloruni quae conversantur in me.
convaluit(uf quod suissemperdocuerat verbis, opere Adesto etsuscipe orationem meam, et milii peccatori

quoque, palam cunctis expleret, et cum Apostolo di- da veniam postulalam. Quod si coeli non sunt mundi
ceret, Imitatores mei estole sicut et ego Chrisii. in conspectu tuo, quanio magis ego homo, qui bibi
Convocato itnque clero et omni populo, fecit se a iniquitalesquasi aquas, et sumpsi claustra " peccati.
discipulis suis ad ecclesiam lecto deferri )
; atque His consummatis vivificum corporis et sanguinis Do-
reverenda; sanctum Joannem episcooum. et
vilae mini sacrificium, cum profundo gemitu cordis indi-
prseclarum virum Eparlium antistitem bealissimum gnum se judicans, ab ipsis suscepit pontificibus.
(quos sibi vitte sanctitas vinculo amicitiarum anne- 35. Deinde eorumdem episcoporum et quicunque
xuerat) jussit staiim ut essent pra^sentes. Et dum a de clero erant, cunctarumque plebium (per omnia
cellula sua ad ecclesiam sancti Vincentii martvris nobis, preebens humilitaiis exemplum) veniam preca-
adduceretur, cuncta agmina clericorum (scholarium, batur, dicens : Deprecorvos, sanctissimi domini mei

• Quaedam de
his habentur can. 39 et 40. gatum corpus, etc.
Hinc transcribitur Redempli clerici (quem ar-
t>
Parenlhesi inclusa sunl addita, ut hinc inde non-
•^

chidiaconum appellat S. Isidorus in epistola ipsi in- nulla alia. Quse () inclusimus, velul ab auclore Vilae
scripta) de obilu S. Isidori relalio cum hoc exordio originariam relationem interpolante inserla.
hic omisso: Visum cst mihi uf tuce sanctitati brevi d In ediiis, ab uno ciUcium, abaUero super setnitti

exponerem, quomodo bonce rccordationis dominus exposceret cineres. Fuerunt autem hi duo episcopi,
meus Isidorus, nispale?isis Ecclcsiccmctropolitanus Joannes lUpx, quse hodie Pcnna-flor ; et Epurtius
episcopus pwniten tiam acccperit, sua mque confessio-
. ItaHcce,yn\go SeviUa la Vieja ; ambo concilio Tole-
nemerguDeum vclhomincshabuerit;vel quomodo de tano IV subscripti ;el postmetropoliiam Hispalenspm
hoc sceculo ad ajilum migravit, fidcUs prienotationis primi, secundum ordinem sedium, apud Carolum a
mea'stylo tuii' dilectioni notescerem. Qure resmc pri- S. Marlino in Geographia sacra enumeratanim.
mum compuUt pro hac soUicitudine, qriam cx amore * Idem, ut colostra peccatum : quod mr!gis pro-

in eum o/fertis,vestrce charitati (jratias agere:deinde barim ? est enim colostrum tlos primi lactis et sic :

quia vera supprimere nequco^ et quod de eo pauca dc continuata met;iphora jungitur priori non abiimili,
multiscoUigercpotuit, te orcmte dicerc cogor. Dum fi- qua se dicil Sanctus quasi aquas bibisse iniqui-
nem suum., nescio qua sortejam pwspicerct, et faii- tatem.
 47 VITA SANCTI ISIDORl. 48

sacerdoles, sanclamque congrcgaiionem clericorum A moribus ; dum eamdeni osculo dato singulis circum-
el populi, ut pro me infelice ct pleno sorde peccaii, stantibus imitalor aucloris relinquit, dicens:) t Siex

vestra ad Dominum dirigatur oralio ; ut qui mcritis tolo corde dimiseritis ea qute in vos adversa vel
non sum dignus, merear, veslro saltem intercessu, prava hactenus intuU, dimittit vobis Creator Omni-
oblinere, impetrala clementia, meorum veniam delic- polens omnia delicta vestra, ila ut sacri fontis unda,
tOTum. Dimitle mihi indigno quod in unumquemque quam hodie devotus populus est percepturus, sil

veslrum commisi, si quem conlempsi odio, si quem vobis in remissionem peccatorum : et hoc osculum
Isesi irascendo. ^ (Vides virlutum exemplar, a quo inter me et vos maneat in testimonium futurorum.
omnium paterna sollicitudine necessitas dependebat, Gomplctis his omnibus, ad cellulam reversus est <=.

dum magistrum sic conspicis a sibi subjectis veniam CAPUT X.

postulare ; quia lioc gratiosius est simplici amore, Sancti Isidori obitus, sepultura^ epitaphium ; varia
quibus prodest offensos aliqua timere occasione. Imi- encomia.
tari labora pro viribus ad tanti doctoris humilitatem 36. Ahis etiam continuis tribus diebus, similiter a

seciandum : esl enim summa humililatis species sub- clero et innumerabili plebium exercitu (qui quotidie

jicere se minori; et castus Dei timor sive sanctus, numero augebatur, sancti Patris exitum sibi lamen-
qui permanet in Sceculum saeculi, est, se non elato B labilem, cuelesti autem curitt; delectabilem, videre
corde praeferre alicui. Deinde beatus confessor sub- cupientes ) simiiiter ad ecclesiam ducebatur, et

jecit :) Dimittite, obsecro, nunc saltem, domini mei, sanclcB prcedicationis verba sitientibus infundebal,
mihiinstanter petenti, imo et si quid deliqui, poeni- et revertentem a nuptiis Dominum gaudens excipere
tenti. El duai omncs voce magna pro eo indulgen- gesliebat, quasi optata obviam Christo et coelesti

tiam cum lacrymis postulassent (licet ab aliquibus tam celebre epithalamium proce-
curia^ invitanli ad

objiceretur quod ille qui sanctiiatis fulgebalculmine, dcns, episcoporum, clericorum, principum et popu-
non peccatorum precibus, sed e converso illi ejus loruin caterva vallatus. Postdiem auteni confessionis
juvarentur obtentu, qui meniis et corporis integri- vel poenitentiaj quarlum, in ecclesia stans, pcracto
tate ab ineunle *tate se Domino consecrarat. Dum- sermone ad populum, expandens manus ad ccelum
que universi singulares viri virtules narrant, cir- ac benedicens omnibus, Deo sibi hactenus traditum
cumstantes admonuit iterum, dicens : Sanclissimi gregem commendans, sanctum Domino tradidit spi-
dominiepiscopi et omnes qui adsunt, rogo et obsecro, rilum nobis sui corporis preiiosissimam margaritam,
;

ut charitatem invicem vobis exhibeatis, nou redden- digna veneratione amplectendam, relinquens. Ponli-
tes malum pro malo, nec velitis esse susurrones in ficis autem animam, a corporis theca resolutam,

populo ; ut dilectionis vinculo conncxi, non reperiat C populi ut cernuni, emitlunt voces et ululatus ad
a vobislupus rapax relictum quem auferat. Dum igi- ccelum, taniiPatrisdecessum amarissimis singuitibus
tur unicuique debitorum vincula vel chirographa plangentes. Inundat civitas Hispalensis fletibus;
condonasset (quse fere innumerabilia videbantur, episcopi pastorem, principes prs-ceplorem , clerici

quod etiam ad eximise bonitatis ejus excrevit indi- doctorem, monachi et moniales reclorem et susten-
cium, coepit, resumptis divina virluie viribus, tam tatorem, pauperes pairem et defensorem, vultu lu-
profusis coelestis pabuli insistere dapibus, tam co- gubri cordis amaritudinem prcetendenles, insolabi-
piosa divini mysterii populis apponere fercula, atque liter plangebant. Non mullo post luclus convertiiur
diem qua ad viiam nascereiur, qua cum Apostolo in gaudium, aniariludo in dulcedinem, vox plangen-
cupiebat dissolvi et esse cum Christo, cunctis laetus tium in laudem, des|)eratio in consolationem, eo quod
insinuare, ut indubitanter asseras eum spirilu aeter- Sanctus noa fuerit passus adeo eos diu trislari

nis semper interfuisse conviviis : atque, quamvis nam de corpore ejustaniaeffluxit fragrantia, omnium
gravi correplus morbo, sed quo magis infirmatus aromatum vincens odorem, ut omnes qui aderant
iortior et potens, verbo exemploque prtedicare, tam coelesii viderentur perfrui beatiludipe. Diversarum
constanter, tam prudenter, tam affluenler, ut ad aegritudinum convenerunl infirmi, qui non solum
coelestia festinans ipse, assistentes quoque festinare Q sancti corporis tactu, veruiu etiam ^olo odoratu,
compellebat. Ilis itaque gestis), residuam egenis et prislinse redduntur sospitati. Ad tam insignia singu-
pauperibus mox darijussit pecuniam. (Sed eliamhoc laris viri meritorum dona uberius cumulanda, ac
quam prtecipue laudis ilUus clarificat titulum, quod cumulatius exaggeranda, quadragenarius accedit
dominicae pacis prseco latorque, ab omnibus studuit annorum numerus, [muliiplici sacramento dicatus;
osculari, et pacem (accipere) quam ore praedicabat et quorumin spatio functus acdefunctus, Dei in se ple-

^ Haec animadversio nonhabeturapud Redemptum, curam et finen suum consummavit in pace, pridie
sicut etiam infra alia qusedam puncta, quie verosi- Nonas Aprilis^ luna xix, cera dclxxiv, hoc est anno
miUter adjecta sunt ab auctore nostro, mulla ampli- Christi 636, quando Pascha agebatur pridie Kalendas
ficalione ubique uso ; nisi dicere quis malit ipsum Aprilis adeo ut appareat hanc confessionem factam
:

Redemptum, abbrevialum duntaxat, a nobis haberi. esse ipso sabbato sancto quando celebrandus erat
:

»» Brevius
apud Redemptum Interea se ab omni-
bus osculari studuit, dicens.
«= Addilur apud Redemptum:£i postdiemconfessio-
m* vel posnitentioi quartxm, pastoralem jugiter
: solennis catechumer.orum baptismus, quod ipsum in-
dicant verba immediate pragressa : et sic morluus
fueril serie 4 Paschalis hebdomadrr.
49 VITA SANCTI ISIDORI. 50

nissime inhaliitanle et cooperante gratia evidenler A Quia paratus sum, omnibus pro me Christi auxilium

ostenderet, quod perfectionis sibi culmen myslici implorantibus, ferre subsidium. Qua visione Ijetus
sacramentum numeri consignaret. Advertat, dilec- semper et hilaris videbatur, sed tamen quodammodo
tissimi fratres, charilatis vestra? intuitus, altendat anxius semper, pro patris suspirans prKsentia. Sed

quanlus fuerit in sanctis, quam admirabilis, qmm pertectissimi viri quid miracula notem, quid virlutes

laudabilis, quam magnificus, quamque gloriosus isle magnificem, quid scienliam pnediceui, quid doctri-
Sanctus. Alius namque sanctorum ca?cos illuminat, nam commendem, quid mores extollam ? Nam in apo-
alius leprosos muniat, alius mutis organa solvit, alius stolico imo post apostolos Christi apostolo,
viro,

surdis audilum reslituit, alius daudo gressum fir- virtutum consonantiam quid quaeras, cum in eo
mat, alius defunctum cadaver ad vitam revocat, alius prudentiam Noe, fortiludinem Abrahse, temperantiam
a tactu haustuque lethifero conservat illaesos, alius Isaac, jusliliam Jacob, patieniiam Job evidenli ratione

quovis morbo sanat altritos : unicuique enim, sicut conspicias. Unde in Isidore scientiaj laudes eminen-
ait Apostolus, datur manifestatio spiritus ad utilita- liam, cum in eo Moysi et Eli« mireris praesentiam?
tem. Alii quidem per spiritum datur sermo sapienti;e, Quid doctrina; praeferas gratiam, in quo doctoris
alii sermo scientia? secundum eumdem spirilum ,
geniium veritatem exuberare, disciplinam spiritu

alteri fides in eodem spirilu, alii gratia sanitatum in B fervere, zelum, scientiam abundare reperies? Quid

uno spiritu, alii operatio virtutum, alii prophetia, morum gloritices claritatem, in quo Stephani tor-

alii discretio spirituum, alii gratia linguarum, ahi menla, caeterorumque Christi sequacium cernes prin-
interprelatio sermonum : htec autem omnia operatur cipare constantiam ?

unus atque idem spiritus : cujus dono, cujus munere, 38. Sed quia in his non est supersedendum ad
cujus gratia, cujus largitate, cujus instinctu, cujus prassens, ne protracta lectio fastidium generet au-
inspiratione repletus electus Dei confessor Isidorus dienti, ad propositum redeamus. Fuere interea cle-

his omnibus gratiarum muneribus, his charismatum rici et scholares peritissimi quamplures in versibus

donis ita refulsit ad plenum, ut cum hfec enumerando et carminibus, agnoscentes doctorem, de accepto ab
Apostolus describeret, in Isidorum mentis conspec- eo munere pii Pairis magnalia extollentes ; inier quos
tum direxisse videretur, in quem cunctorum prae- honor cleri B. Ildefonsus, archipraesul Toletanus in-
cedentium dona justorum confluerent, et a quo in clyiae sanctitatis, qui de pectore magistri doctrinae
sequentes derivata decrescerent. lalices hauserat purissimos, ad magistri decorem in
37. Dormivit autem B. Isidorus " sera dclx, anno parle Ecclesiae, qua sancti doctores quiescebant,
ab incarnatione Domini dcxxii, sana doctrina sanoque eorum gesta miro facit opere depingi, et in cruce
consilio praeslantior cunctis, et copiosus operibus C argentea, qu£e sanclorum superjacebat monumentis,
charitatis dierum bonorum senior : non caligaverunt 'loc carmen signavil.

ejus oculi, et dentes ejus nou sunt moti de loco suo. bEPlTAPHIUM.
Denique, ut sancti corpus cum honore debito sepeli- Crux haec alma gerit geminorum corpora fratrum,
retur, omnium fuit una volunlas, eadem vola, idem- Leandri, Isidori, pariumque ex ordine vatum.
que desiderium. Et quia sanctissimus doctor Leandcr, TerliaFlorentina soror, devota perennis,
antequam migraret ex corpore, fratrem suum hunc quam composita consors hic digna quiescit
!

beatissimum juxta se sepeliri expetiebat, et gloriosa Isidorus medius disjungit membra duorum.
virgo Florentina, eorum soror, idem de se summo Hi quales fuerint, libris inquirito, lector :

exoptaverat desiderio, sepulcrum sanctissimi corpo- Cognosces, et eos bene cuncta fuisse locutos,
ris Isidori medium honorifice locaverunt, S. Leandri Spe cerlos, plenosque fide, super omnia charos.
et S. Florentinae sepulcro illud hinc inde jungentes, Dogmatibus cernas horum crevisse fideles,
auroque et argento plurimoca^lati operis decorantes, Ac reddit Domino quod impia jura tenebeant.
Inlerea plures fuere divino illuminati dono, qui vide- Utque viros credas sublimes vivere semper,
runt Sancti animam in sublime ab angelorum multi- Aspiciens sursum pictos contende videre.
tudine, in voce laudis et jubilationis, deferri; et ITEM ALIUD.
Christum Dei Filium, cum innumerabili sanctorum In laudem Ecclesiae, Christo regi gloriae

caterva, obviam ei procedentem. Quidam etiam, cu- Concinamus jugiter

jus vilae continentia satis imitabilis videbatur, qui Et virginis unico, carmine Davidico,
eumdem confessorem super omnia diligebai, cum Canamus solemniter.
casu emergente, tristiiia nimia consolari renuens Gloriam Isidori, meritorum memori
anxiaretur, se raptum in exstasi testabatur, aique Voce sonent cantici

hunc egregium pastorem inter innocentium turbas, Crescat laudum cumulus, graiuletur populus,
quos Herodes proChristinominc trucidavitcummar- Et ciiori angelici :

lyrii palma; virginitatis aurcola, confessionis corona, Nostris in temporibus prajfulgens hic moribus,
primalum tenere se vidisse fatebatur, dicentem sibi, In verbis Domi'ncis :

* Supra ex Redempto retulimus asram dlxxiv, et ^ Hoc carmen edidit ad 21 Decemb. Tamajus Sa-
annum Christi 636, qui annus mox e regno Cintilani lazar.
ronfirmatur.
5d VITA SANCTI ISIDORI. B2

Fidiis fulem exlulit, fide labem expulit A Quem tecum excolimus, fralris tni poscimus
Erroris iippr< tici. Leandri suffragia,
Nalus de Canhagine, niliil ab origine Preces noslras audial, audiens suscipiat,
Puerilc sapiens, JEterna memoria :

Per fines Hispanise fonlem sapientise fudit, Doctoris Fulgentii, horum fratrum socii,

Mira faciens. Recordari volumus;

Hispali dum praifuit primas, legem dociiit, Qiiem per vitee merilum, salutis soHicilum

Hispaniis Hispaniam Esse noslraj, quaesumus.

;

In doctrina praemicans, crucifixum prsedicans, Virginem egregiam Florentinam sociam,

Fugans ^ idolatriam :
Cum fratribus petimus,

Stcmmate praenobilis, perstilil inimobiiis Ul adjutrix veniat, et offensas leniat

In Dei magnalibus In quas nos cecidimus;
Affectans Cffilestium gaudiorum ])rtemium, Et leniri Dominus velit nihilominus,
Sprctis temporalibus. Amen clerus concinat.
Per fulgoreni operum, exemplar fructiferum Interventu Virginis, labe mundet crirainis,
Sese clero tribuit; g Quos peccatum inquinat.
Nil a cerlo varians, lotus coelis inhians, Pro nobis tam celebris Virgo, pulsis tenebris
Vitia perdomuit Vitiorum, advocet,
Ronianorum dogmaia Cosmi hic per climata, Ul qui regit omnia miranda poteutia,
Reparavit largius; Nos in coelis collocel.

Hesperus Hcsperiam, Jucifer Ecclesiam Amen !

Decoravit clarius. 40. Obiit beatus professor <=

sub die Nonarum Apri-
Onhodoxus Arium, dirum adversarium, lis, temporibus Christianissimi "^
Cintilani, Hispanice

Ralionis calculo regis, et Heraclii " imperaloris Romanorum, illius

Confundil hic malleus ; cessit hostis felleus, videlicet Heraclii qui crucem Dominicam, quani im-
Victus in propatulo. piusrexCosdroeasporlaverat loco suo, Hicrosolymis
Iberi devotio cleri, pleno gaudio, alque exaltavil. Testamentum nullum con-
restituit

Colal patrem patriae. abundans in Christo,

cludii; quia, licet facultatibus
Gontemplando dogmata Gosmi laudent climiila tamen cum pauper spiritu esset, omnia quae posside-
Doctorem Ecclesia?. bat, priusquam de mundo migraret, disiribuit pau-
Decus archiprsesulum, sacerdotum speculum, C peribus et egenis. Scd hoc quoque veram cunctorum
Scripsit, docle modulans, erga patrem nolavil dileclionem,quod duas lucernas
De fide calholicacarmina mirifica, fere perpetim ardentes et peoe inexstinguibiles, quaj
Libroslibris cumulans. ab eodem naturali arle factfe ferunlur, unam ad caput
" Mahometi cfecitas, pcrdens genles perditas, et unani ad [.edes, in locis abditis posuerunt, unde
Illius miracula corpus sanctissimum quasi continuolumine frueretur.
Nequiens refellere, moesta fuit cedere, 41 Inlerca, fraires charissimi, dignum est ut hunc
Viro sine macula. sanclissinvim doctorem laudibus et praeconiis vene-
Ul sincere credidii, sincore sic edidit retur omnis Ecclesia ; sed maxime Hispaniarum, quae
Formam poetiiludinis specialius prae cseteris saluberrima ejus refulsit doc-
In discendis perspicix, in exemplis efficax, trina. Quis enim extollai virum in infantia omni
Doftor multiludini!?, laude vcnerandum, in pueritia omnium veneratione
Quis ad plenum promere possei vel prsescribere laudandum.in adolescentia tot virlutibus plenum, in
De gestorum titulis ? juventute tanta boniiate conspicuum, in episcopatu
Lingua non sufficeret, dextcra deficeret, lolmiraculisclarissimum, iii seneclute tam laudabili
In scribendis singiilis. D praedicaiione perfunctum, in senio tam imitabili exitu
Exoremus igitur hunc, de cujus creditur perornatum, atque in fine tam mirifico transitu glo-
Sanclitato firniiter rificatum? Quis hunc non pr?edicet ffiterni regis con-

Hostis ab insidiis ul nos et a viliis spectibus acceptissimum, qui vita, ct moribus prai-

Defendat perenniter. sulatus officium, virtulibus famam, signis gratiam,

depressor criminum, tua nobis Dominum profectibus disciplinam, scienliam laudibus, dies ia-
Prece reconcilies: crementis, et finem tanta gioria decoravit? Nimirum
In spo nos confoveas, noxia submoveas cum adhuc vir beatissimus corporese molis laedio
Sordes cunctas expies gravaretur, et sitiens ad fontem vivum spiritus, nil

" Idolatriam pro idololatria passim medii a;vi scri- Iribuitnr.

ptores habenl. " Imo pridie Nonarum.
" Rejecimussupraaliquorum sensum de Mahome- •^
Ci7itila, seu Cintilanus regnavit annos tres, men-
tis in Hispaniam adveniu quem dum hujus fpitaphii
: ses octo, ab anno 636 usque 640.
auctor recipit ut indubitalnm, satis indical longe ju- ^ lieraclius imperavit ab anno 610 usquead annum
niorem se esse S. lldetonso, cui primum epilaphium 641.
 53 VITA SANCTI ISIDORI. 54

cceIo,nil in terra prsefer ipsum desiJeraret ;

quan- A iiilclligcrc polerii. Denique de his quse ad nostram
tu3 in oculis divinse majestatis fuerit, quam Deo notitiam venerunt, ista commemoravi. Edidit libros

charus, quam quam amabilis homi-

angelis acceptus, Differentiarum duos, in quibus subtili discretione, ea

nibus.quam miraculis quam virtutibus spien-

clarus, qua^ confuse usu proferuntur, sensu discrevil; Prooe-

didus, quam signis magniflcus, quam gloritica laude miorum librum unum, in quo quid quisque liber

dignus, quanta meritorum apud Deum largitate mu- sancta^ conlineat Scriptura', brevi subnotatione dis-

nificus, quanla apud liomines munerum magniticentia tinxit; de Ortu et Obitu Palrum librum unum in quo
conspicuus, in exanimi corporis rediviva omnibusque gesta, dignitatetn quoque et mortem eorum atquese-
slupenda sfeculis virtulum gralia orbis expcrtus est pulturam sententiali brevitate subnotavit ; ad germa-
universus. Quantum enim qualemque transeuntium num suum Fulgentium episcopum, Otficiorum libros
genitrix altrixque terra, nihil lamen lerrenum, nihil duos, inquibus origines officiorum, cur unumquod-
ciducum sapientem, Isidorum produxerit, foverit, que in Ecclesia Dei agatur, interprele stylo,non sine

lenuerit, imo ut expressius loquar, mente et opera- majorum auctoritate, elicuit ;

Synonymorum libros

tione jugiter in ccelis inhrtTentem detinuerit ; ipsum spem

duos, quibus ad consolatiouem anima^ et ad
teslatur cselum, sensit terra, aer exclamat,aquarum percipienda' venia;', intercedente rationis ordine, ex-
piobat ulihtas, sanitates produnt, dum ad divini nu- B lioriationem erexil de Natura Rerum, ad Sisebulum ;

tus imperia Isidori semper placata meritis, et preci- regem, librum unum, inquo, tam dc ecclesiaslico-
bus prompta, pie petentium votis et obsequiis favent, rum doctorum, quam etiam de philosophorum inda-
et commoditatibus obsequuntur ad eruditionem Ec- gine, obcura qutedam de elementis absolvil ; de Nu-
clesite, et laudem Jesu Christi Domini nostri, qui mcris librum unum, in quo arilhmeticam propter
vivit et rcgnat in sascula sai^culorum. Amen. num.eros ecclesiasticis in Scripturis insertos, tetigit

CAPUT XI. disciplinam; de Nominibus Legis et Evangeliorum

* Abbreviatio Braulii Ccesaraiigustani episcopi de librum unum, in quo ostendit quid memoratai per-
vita sancti Isidori, Hispaniarum doctoris. sonse mysterialiter significent; deHserelicis el Ha^re.
42. Isidorus, vir cgregius (natione Carthaginensis, sibus librum unum, in quo majorum secutus exem-
a patre Severiano nobiiissinio ejusdem palriai duce pla, brevitate qua poluil, diffusa collegit ; Senten-
genitus), Hispalensis Ecclesia' archipra^sul ( Hispania' tiarum libros tres, quos floribus papee Gregorii ex
primas.sanctissimis episcopis ct confessoribus Lean- librismoralibus decoravit Chronicorum a principio
;

dro et Fulgentio, ac sanctissim* Fiorentina^ virgini mundi usque ad tempus suum librum unum, nimia
pra?posit8e virginum, exstilit germanus) et sancto brovitate collegit; contra Judteos, postulante Floren-
Leandro successor sanctissimus. Vir istebealissimus C ti"^ germana suaprsposita virginum, libros duos,in

a pueritia studiis litterarum traditus, Latinis, Gra^-cis quibus omnia quse fides catholica credii, ex Legis et

et Hebraicis lilterisinstructus, omnium locutionis ge- Prophetarum testimoniis approbavit ;

(de ^ Nativitate
nere formatus, in trivii crudiiione conspicuus, in Christi sempiterna cx Patre et temporali ex matre, ex
qiiadrivii instigatione perfectus, divinis et humanis Isaia' teslimoniis, librum unum ; moralium libros,

legibus ad plenum eruditus ; suavis eloquio, ingenio B. (j-regorii papse rogatu, compendiose abbreviavil :

pra3Stantissimus, vita quoque atque doctrina fuit cla- Cantica canticorum secunda expositione elucidavit)
ris&imus, et merito a cunctis Hispaniarum doctor no- de Viris Illustribus librum unum. Deinde nos istos
minatus. Sicnamquede virtute in virtutem proficiens, suggessimus ; Religiosorum Regulse librum unum,
relulsit doctor eximius, ut secundum qualitatem ser- quem pro patriae usu et regularium viribus decen-
monis omnibus, videhcet Latinis, Graecis et Hcbra-is, tissime temperavit ; de origine Gothorum et regno
sapientibus ac minus intelligentibus, in eruditione SuGVorum et Vandalorum Historice librum unum ;

exi^teret aptus atque incomparabili eioquentia stre- Qua^stionum libros duos, quos qui legerit velerum
nuus. Nam tanta' jucunditatis altluentem copiam in Iractaluum supellectilem recognoscit. (Bibliothecam
eloquendo promeruit, ut uberlas admiranda dicendi compilavit. <=
Quartam Psalterii translalionem edidit

ex 60 in stuporem verteret audientes; quod audita, Q super libros Moysi, et Psallerium, et qualuor Evan-
is qui audisset, non repetita ssppius memorise com- golia ExpOsitionem non minimo insudavit studio ; in
mendaret. canonico quoque etcivili jure permaxima composuit
43. Jam vero quantus sapientia fuerit, ex ejus di- inslrumenta) ; Etymologiarum etiam codicem nimiff!

versisstudiiset elaboratisopusculis perfacile prudens magniludinis, distinclum ab eo tilulis, non libris;

'^
Exstat hfpc S. Braulionis ante Opera S. Isidori ot Mauritii imperaloris et Recaredi regis in quo quid- :

appellatur prwnotatio librorum ejus apud Tamajum dam sibi antiquitas vindicavit, imo nostrum tempus
Salazar ad hunc diem et alios ; sed nusquam illis antiquitatis in eo scientiam sibi imaginavil : vir io
exstat lam laxe dedncta quam liic ; ut non videatur omni locutionis genere formatus, ut imperilo doclo-
abbreviatio dicenda, sed paraphrastica clucidutio quc secundum qualitatem seimonis existeret aptus,
sicut supra etiam inRedempii clorici recensiono de congrua vero opportunitate loci incomparabili elo-
obitu Isidori observavimus et uncis similitor inclu-
: quentia clarus.
dimus qua? videntur interpolando adjecla. Nam lo- I'
Hujus opuscnli et duoruni sequentium non fit
tum hoc principium ita breviler complexus est Brau- mentio in jam citatis editis.
lio : Isidorus egregius, HispaIensise|)iscopus,Leandri Aliquot sequentium non meminerunt libri editi-
•^^

episcopi successor et germanus, floruit a lempore

5o VITA SANCTI ISIDORT. 56

quem quia- rogatu meo fecit, quamvis imperfectum A rum, defensor civium, attritor superborum, per;e-
reliquerit, tamen in viginti libros divisi, quod opus cutor et malleus hfereticorum ; et quid plura ? Spe-

omnimodfe philosophiae conveniens quisqnis crebra culum bonoruni omnium factus est mundo, et ideo

non ignotus divinarum huma-

visilatione perlegerit, jam sine fine regnat cum Christo. Quo vero tlumine

narumque rerum merito erit. Ibi recludi'ur diversa- eloquenti» et quibus jaculis divinarum Scripturarnm

rum arlium elegantia, et qu-cecunque fere sciri de- seu Patrum testimoniis omnium nefarias hajreses de-

bent, restricte colliguntur. Sunt et alii sancti viri struxerit et enervaverit, synodalia gesta coram eo
et in Ecclesia Dei multo cum ornamento Hispali vel Toleti acta declarant in quibus et Ro-
muUi libri :

inscripti, quibus eam liquide prft^munivit quem ;

mano pontifici a fidelibus , loco beati Pelri aposloli

Deus, post lot defectus Hispani» novissimis tempo- substilulo, debere obediri; et uni Deo in trinitate

ribus suscilavit, credo,

'"
ad reslaurandam anliquo- personarum serviri, clarissimis Scriplurarum testi-

rum sapientiam, qu^' prae nimia antiquitate fere in moniis approbavit. Obiit temporibus Heraclii impe-
humanis mentibus defecerat, ne diutius ignorantia ratoris ct Christianissimi Suintillani Hispanitf regis,

aut rusiicitate veterasceret populus Christianus. Tem- illius videlicet Heraclii qui crucem Dominicam,
porum igitur series. et sa-culi aetates nescienti populo quam impius rex Cosdroe asportaveral,loco suo Hie-

aperuit, sacrorum jura ostendii, sacerdotibus eccle- B rosolymis restituit atque exaltavit. Dormivit auiem
siastica officia et gradus cunctorum ordinum cxpo beatus Isidorus cum patribus suis gera 660, sana doc*

suit, regibus et principibus leges inslituit, judicibus trina sanoque consilio prffstantior cunctis, el copio-

avaritiam interdixit, civibus et cunctis domesticis fi- sus operibus charilatis, ac diversis refulgens mira-

dei populis disciplinam Christianae religionis insinua- culorum signis in quo quaedam sibi antiquitas
;

vit, spurciliam Arianse hferesis a tota Hispania gla- imo nostrum tempus antiquilatis in eo
vindicavit.

diis verbi Dei persequendo eliminavit, malignam scientiam et miracula imaginavit : cui quasi quadam
Aceplialitarum hseresim confudit ac destruxit Gre- :
apposita laude non immerito illud philosophicum a
gorio namque preefatse hseresis aniistite superato, et nobis aptatur : Nos, inquit, in nostra urbe extraneo-
sanctorum testimoniis Scripturarumque auctoriiaie rum more tanquam hospites, tui libri quasi domum
convicto, docuit duas in Chrislo esse naturas, divi- reduxerunt, ut possimus aliquando, qui et ubi esse-
nam ccilicet el humanam. Ad ullimum vero sedium, mus agnoscere. Tenuit episcopatum quadraginta an-
locorum, regionum, omnium divinarum humanarum- nis, et sepultus est in senectute bona, angelorum so-
que rerum nomina, genera, officia, causas, et qufe- ciatus choris. Afficitur tJedio et moeroris inundatione

que obscura atque ab humanis mentibus fere jam civitasHispalensis, dum tanto patre orbaia in sortem

remota, scribendo patefecit. Tanta debrialione scien- C voracissimi deducitur prfedonis. Interea.fratres cha-
liarum claruit prfeditus, ut non solum nostris tem- rissimi,dignum est ut hunc sanctissimum confesso-
poribus, verum etiam a tempore apostolorum vola:> rem Isidorum omriis laudibus attollat Ecclesia, sed
le, primo homine et Salomone exceptis, in scieniia- maxime Hispaniarum, qufe prfp caHeris specialibus
rum varietate, ut credimus, nemo exstitit illiprimus. ejus saluberrima refulsit doctrina. Nam sicut Gre-
Floruit lemporibus i>
Recaredi, Luibani, Witterichi, gorius doctor Romt' successit Pelro, ita B. Isidorus
Gundemari,Sisebuti, Suinlilliani et Sisinandi regum, in Hispaniarum partibus doclrina Jacobo successit
quos ipse ab insatlia Ariana eruit, etin fidecaiholica aposlolo. Semina namque vitse feterna^, qu* beatis-r

confirmavit. simus Jacobus seminavit, hic beatissimus Isidorus

44. Fuit pra?terea spiritu prophelife clarus,in elee- verbo prffdicationis, quasi unus ex quatuor paradisi
mosynis largus, hospitalitale praecipuus, corde seve- fluminibus, sufficienter irrigavit, atque universam
rus, in sententia verax, in judicio justus,in praedica- Hispaniam, tam exemplo boni operis quam fama
lione assiduus, in exhortatione Ifetus, in lucrandis sanctitatis, velut splendidissimus solis radius illumi-

Deo animabus studiosus, in expositione Scripturarum navit. Igitur hunc sanctissimum confessorem atten-
cautus, in consilio providus, in habitu humilis, in tiusexoremus, qualenus pro nobis miseris peccalori-
mensa sobrius, in oratione devotus, honestate pr;e- D bus, qui adhuc in periculis hujus vit* constituti
semper pro Ecclesia ac veritatis defensione
clarus, sumus, apud Deum iotercessor assistat assiduus, ut
mori pronus el omni bonitaie conspicuus. Pra^ierea qui ejus sacram doctrinam pio amore amplectimur,
pater exstitit clericorum, doctor et sustenlator mo- 'n prffsenti ab instantibus pcriculis
eruamur, et post
nachorum ac monialium, consolalor moerentium, tu- hanc vitam ad societatem electorum Dei sacris ejus
tamen pupillorum ac viduarum, levamen oppresso- intercessionibus pervenire mereamur.
^ln editis, Ad restauranda antiquorum monumen nium divinarumhumanarumque rerum gmera,offi-
ta...quasiquamdamopposuitde-<itinam,ideslfulcrum cia,causas aperuisti. Quo vero flumine eloquentice et
seu columnam, uti ea voce ulunlur SS. Augustinus, quotjaculis divinarum Scripturarum seu Patrum tes-
Fulgentius, Beda cum Arnobio quae porro sequun-
:
timoniis Acephalitarum hcBresim confoderit, syno-
lur, brevius ct nervosius sic habentur in edilis. Cui
dalia gesta coram eo Hispali acta declarant, in qui-
non imrnerito istiid philosophicum a nobis aptatur: bus contra Gregorium, prcefatce hceresis antistitem^
.Yos, inquit,innostra urbe peregrinanteserrantesque
eam asseruit veritaiem. Obiit temporibm Heraclii
tanquam hospites, tui libri domum reduxerunt. Tu imperatoris et Christianissimi Chintilam regis,sana
wtatem patrice; tu descriptiones temporum; tu sacro- doctrina prcestantior cunctis, et copiosior operibus
rumjura, tu sacerdotum,tudomesticampublicamque charitatis.
diseiplinam ; tu sedium, regionum, locorum ; tu om- ^"
Regnarunt hi Beplem ab anno 536.
 NOTITIA HISTORIGA IN S. ISIDORUM,
AUCTORE FABRICIO.

(Ex bibliotheca mod. et inf. fetat.is.)

Isidorus Hispalensis, slirpe Golhica '', Severlano A non paucis, collegit breviterque exposuit de omni
patre Cartliaginensis provincia?genitus, 'viregregius, ferme argiimento pleraque digna scilu , et multa
et paucis superiorum steculorum inferior, Hispalen- bonet- nolffi vix alibi reperiunda : lib. i, de Gram-
sis Ecclesiie Leandrum ^, gormanum tVatrem,
post nialica ; ii, de ''Rhetorica et Dialeclica; iii, de qua-
A. C. eoodefunctum episcopus,i« onmi locutionum luor Disciplinis mathematicis ; iv, de ^ Medicina ;v,
genere formatus^inconiparabili eloquio clariis,ciijus de Legibus et temporibus,ubi breve Chronicon cap.
ubertas admiranda, ut verbis Hildefonsi utar, instu- ult. desinens in anno decimo Heraclii; vi, de Libris
porem verteret audientes ;s^v&m\x\A\\c\is nccessarius et Officiis Ecclesiasiicis ; vii, de Deo, Angelis et Fi-
judicio eliam eorum qui illi delrahunt % diem obiit dolium Ordinibus; viii, de Ecclesia ct ^ Seclis di-
A. 636. De quo ne pluradicam, faciunt qute copiose versis,- ix. de Linguis, Societatibus et Cognatione ;

de eo Lucas Tudensis aliique apud Mabillonium X, Vocabula ordine alphabeli, corumque Origines ;

Saec. H Benedictin. atque in Aclis Sanctorum tom. I XI, de Homine etPortenlis; xii, de Animalibus; xiii,
April., IV, pag. 327 seq. et900 seq. De obitu sancti de Mundo et Partibus; xiv, de Terra et Partibus ;

viri Redemptus Clericus in relatione id. pag. 349. XV, de .Edificiis ot Agris eorumque Mensuris ; xvi,
DiJ scriptis Isidori, S. B;Yn<//o Auguslanus in prte- de Lapidibus et 3Ielallis ; xvii, de Rebus rusticis ;

fatione ad libros Isidori (quam repeiit auclor Vilae B xviii, de Belloct ludis; xix, de Navibus, .Edificiis,
tom. I Act. Sanctor. April., pag. 351 , et suse de et Vestibus ; xx, de Penu, Inslrumenlis rusticis et

iisdem disserlalioni integram prasmisit Oudinus tom. domesticis. Subjungunlur etiam, pag. 178,fragmenla
I, pag. 1583), S. Hildefonsus de Viris Illuslribus tria de Ponderidus, de Mensuris, variisque Vocabu-
cap. 9, Sigebertus cap. 5o, Honorius III, 40 ; Ano- lis. vocabulorum non somper
In notalione originis
nymus Mellicensis cap. 26 ; Vincentius Bellov. Spe- rem tangit acu, uti nec Varro apud Latinos, neque
culi Hist. lib. xxni, 31 ; Triihcmius cap. 232, et e apud Graicos Plato, vel Phllo apud Judceos unde :

recenlioribus praeter Labbeum eique laudatum Ar- acerbior Christoph. Becmanni censura,«i7 nisi nugas
noldum Wionum tom. I Ligni Vitfe pag. 244 seq., agere ef risum movere, et Salmasii ad Hist. Augu-
aliosque, lumCaveum, Oudinum, consulendus impri- siam pag. 28 Isidoru)n more suo ineptuminetymo-
:

mis Nicolaus Anlonius tom. I Bibl. veteris IIispana3, logiis tradcndis improbantis, quem tamen in mullis
lib. V, cap. 4, pag. 230 seq.Videor autem mihi aclum defendendum, alii eruditi docuere. Vide Nic. Ano-
non aclurus,si et ipse scripla nium tom. I, pag. 251 se-]. Prodiit hoc opus Isidori
cjus breviler retulero.
Editiones Operum Isidori hactenus exstant quatuor
in Italia sex veteri editione sine loco et anno
: tum ;

una Margarini Bignaei, Paris. 1580 altera longe AugusUe Vindel. 1472, per Gintherum Zainer ex
;

melior, Madritensis, Jo. Griali, 1599 lertia Jacobi C Reullingen, qu;e exslat apud Vonorandum nostrum
;

Breulii, monachi S. Germani Parisiensis, Ord. Be- Wolfmm, et Venet. 1483, el Basil. 1489, Paris. 1509,
ned., Paris. 1601, in qua prsfationes Madritensis 1520, nec non Haganoa% apud Secerium, 1529, et
editionis omissas sgre ferunt Colomesius et alii. cum Marciano Capella, ex emendalione Bonaventurfe
Haec recusa est Colon. 1617, cujus ordinem sequar Vulcanii, Basil. 1577, fol.; tum inter Isidori Opora,
in scriplis Isidori recensendis. Novam editionem curante Margarino Bigna^o, Paris. 1580, fol., alque
quam exspectare jussit V. C. Jacobus Homraey, fala ex Dionysii Golhofredi recensione inter scriptores
ejus praeverterunt. Lalime lingua", Genev. 1595, 1602, 1622, 4^ ; dcni-
Originumsi\eEtymologiarum libri XX, praemis-
1. que cum notis prfeclaris Joannis Griali, qui observa-
sis tribus ad Brauliouem episcopum Ciesaraugusta- tionibus Alvari Gomezii, Antonii Auguslini et Pelri
num Isidori epistolis, el duabus Braulionis ad Isido- Ciacconii usus est, in editione Operum Isidori Ma-
rum, quo defuncto deinde Braulio ullimam manum dritensi 1599, recusa Paris. 1601, ct Col. 1617, fol.

aJdidit operi, inque libros digessit ulilissimum sane, Eximii Codices antiqai Msti Lugd. Balavorum inler
in quo ex oplimis scriploribus, ecclesiaslicis eliani n libros aui fuere Isaaci Vossii.

^Voss. de Hist. Lat. p. 263. p. 255.

•'Blondellus de Episc. p. 73. Catalogus ha^resium ex Isidoro ropotitur a Gra-
'

c VideThomas Pope Blount Censuram Scriptorum tiano parte ii Decreti, causa 24, qu, 3, editus eliam

p. 336. ab Hioronymo Gebwilor Argentor. 1523, 4°, cum S.

Indelsidorus de Arle Rhetorica, in antiquis rhc-
'^ Auguslini' de Fide atque operibus ct S. Hieronym.o
loribus Franc. Pilhcei p. 356, 358. conlra Ilelvidium el Vigilantium et sparalim a J. :

e Symphoriani Camperii commentarium in librum Qiiintino,.jurisconsulto, Paris. 1560.

" 8 Vide Gesneri Bibl. p. 568.
tv Isidori, de Re Medica, memorat Nic. Antoniu.^ t.f,
 59 NOTITIA HISTORICA IN S. ISIDORUM. GO

2. De Differentiis xive Proprietate Verhorum " li- A tia videlur Joanni Morino lib. iv de Pocnitenlia, cap.
ber I, pag. 179, ex Agraeiio b aliisqueantiquisde hoc 15, § 6 ;
qnod pluribus probat Oudinus tom. I, pag.
argumenlo scriptoribus, de quibus dixi in Bibl. La- 1586 seq.
lina, IV, 6. hiher n,de Differentiis spiritualibus ver- 10. De Natura Pierum liber ad Sisebutum regem,
borum sacri el moralis argumenli pag. i8o. Auclo- pag. 246. Hic est Liber Rotarum in Chronico Fonta-
res cital Lactantium et Fulgeniium. Liber tertius, nellensi; Trilhemio cap. 232, Cosmographia ; aliis,

primo longe plenior, digeslus ordine litlerarum, at- deMundo, vel Asironomicus sive de Astrisei in edit.
que notis er\iditis illusiralus ex edit. Madritensi Augustana 1472, io\.,de Piesponsione Mund.i et Ordi-
io99,io\.,qm Differentiaruin sive de Proprieiate Ser- natione Astrorum. Vide Nic. Antonium tom. I Bibl.
monum inscribitur pag. 1^4, pr?eniissa prfefatione in vet. Hispan.,pag. 253. Sane non contemnendnm opii-

qua Isidorus nolal veteres subliiius verba el verba sculum, inquil Scriverius adVegelii v, 11. et dignum
distinxisse, sed poetis necessitaie metrica sermonum viri docticensura.Multa indidem fragmenta Nigidii,
proprietates confundentibus, consuetudinem obli- Varronis, Suetonii Tranquilli et aliorum haurienda.
nuisse ut pleraque ab auctoribus indifferenier acci- 11. Chronicon ab origine rerum u^que ad annum
perenlur. De his, inquit, apud Latinos, Cato primus quinlum imp. Heraclii, et principis Sisebuli, cum
scripsit,ad cujus exemplum ipse paucissimas diffe- B noiis Garcice de Loaisa, ex cdit. Madritensi.
rentias, partim edidi,partim ex auctorum Ubrisde- Praeter rem hoc Chronicon alii ad Isidorum Pa-
prompsi,tibigue, lector, pro delectatione subnotavi. censem auctorem retulere hujusvero auctor Chro- :

Non alius fuil liber quem Ms. habere se iestatus,ederi; nici porinde ut Isidorus Hispalensis V. ult. Etymolo-

voluit Barlhins xxxii, 1, Adversar. Addexxxix, 14. giar. profiletur se vestigiis insistere Julii Africani,
Cilal Isidorus in hoc libro etiam grammaticos Melis- Eusebii, Hieronymi et Vicioris Tunnunensis. Prodie-
sum et Palcfmonem. rat A. 1477 sub lit. de temporibus ; et cum Gcrhardi
Z.Synonymorum sive Soliloquiorum libri duo pag. Mercatoris et Matthaei Beroaldi Chronologia, Basil.
216 praemissa epistola ad Braulionem archidiaco- 1577, 8°, per Thomam Guarinum. In Ms. Vossiano
num. Meditaiiones et prfecepiiones morales suni, Bibl. Leidensis inscribitur Chronica de sex Mundi
quR' soliloquia vocantur, quia homo solus plangens (vtatibus ; et in ipsis paginis, hnago Mundi, Abbre-
secum, vel rationem suam in consilium vocans indu- viationem temporum vocat Anonymus Mellicensis
ciinr : synonyma vero, quia eadem res aliis aliisque cap. 26,
verbis repetiia inculcatur. Prodierant Antuerp. 12. Historia sive Chronicon Gothorum, p&g. 274, ^^

1488, 4°. Atque Italicae versionis a Josepho Alchaino ab fera Hisp. 214 (A. C. 176) usque ad mortem Sisc-
compositfe, editfeque Venetiis A. 1570, meminit Nic. C ^"^^ rcgis.sera 666 (A. C. 628), subjuncla appendice
Antoiiius tom. I, pag. 263. de VandaUs, quaeeadein ferelegiturin liminehistoriae
4. De contempiu Mundi libellus pag. 227, quem Roderici Toletani. et de Suevis''., p. 277. Prodiit iu
ait se scripsisse imitatione libri Ciceronis, illius sci- liljro secundo Chronici LuCce Tudensis tom. IV Hi-
licelquo consolaiionem de obitu Tullia» suse fuit spanise illuslratfe, et integrior cum Codice sive XII
complexus. Luceni viderat Venet. 1523, 8°. libris legum Wisigothorum ex Bibl. Petri Pithoei,
5. De yor77ia vivendi, pag. 230. Paris. 1579, fol. et in Hispania illustrata Andre&e
6. Exhortaiio pa^nitendi^cum consolatione ex mi- Schotli t. III, pag. 847; et cum scholiis Garcia? de
sericordia Dei, ad animam futura judicia formi- Loaisa, Taurini 1693, 4°; et cum Bonav. Vulcanii
dantem, pag. 233. notis,subjunctum Jornandi pag. 20i, Lugd. B. 1597,
7. Lamentum pa^nitentice rhythmis lrochaicis,al- 8°; et cum Jornaude ac Paulo Warnefrido Frid.
plmbelo duplici pag. 234. Incip. : Audi, Chrisie,tri- Lindenbrogii, p. 181. Et Vulcanius p. 235, el Lin-
stem fletum, amarumque canticum. Confer Lucam denbrogius Hamb. 1611. breve Chronicon Regum
Tudensem in Isidori Vita cap.6 tom. I Act. Sanctor. n75/^o//iommadjunxere. Longeemend.itioretauclior
April., III, pag. 340 seq. historia illa exstat in Hugonis Grotii collectione re*
8. Oraiio pro Corrcptione Vitce, flcndasempcr pec- Q rum Gothicarum, Amstelod. 1655, 8°, pag, 707; el
cata, pag. 239; Oratio contra Insidias DiaboIi,pag. in Philippi Labbei Bibliotheca novaMstorum pag. 61
244. seq; et in Aguirrii Conciliis Hispanifft tom. II, pag.
9. Massfnumi sive Massonem Emeri-
Epistola ad 183 seq. Vide Nic. Antonium 1. 1, pag. 256 seq.
tensem episcopum de Lapsu Sacerdotis et Repara- 13. Liber Proa'miorum de Libris quos in Canone
tione data A.C. 609, pag. 245. Edidit ei Canisiust.I, recif'it Ecclesia Catholica, Veteris pag. 278, et Novi
part. II antiquar. Lect., pag. 300 (edit. nova^Basna- Testamenti pag. 282. Quae fuerit eo tempore senten-
ghiMe tom. II, parte ii, pag. t47),el Octavianus Ca- tia Ecclesiae Occidentalis de Canone librorum sacro-
jeianus Rom. 1616, 4«>. Exslat et in Aclis Sanctor. rum, ex hoc aliisque Isidori scriplis bene potest
lom. I April., pag. 342. Vide Nic. Anlonium tom. I, intclligi, ut notavit Richardus Simon in Censura
pag. 263 seq. ct S^S.Hs-c Epistola plane commenti- Bibl. Ecclesiaslicie Dupinianje tom. I, pag. 252. seq.,

» Vide Goldastum ad Valerianum de bono disci- cap. 55.

plina^, inter parfeneti' os velei es p. 54. <^
Habet etGoldastus in scriptoribus rerum Suevi-
"Perperam de proprietate rerum apud Sigebertum carum Francof. 1605, et Ulm. 1722, fol., p. 3.
61 NOTITIA HISTORICA, IN S. ISIDORUM. 62

qni oliam pag. 2o9 seq. notat Lalinam versionem li- A lus do Viris Illustribusduodecim, de cujus aliis edi-
brorum Biblicorum non semper Hieronymianam se- tionibusdixi supra tom. III, p. 259.
qui, sed aiiam subinde, uti in Psalmis Romanum 11. De Vita vel Obitu?vo^h.el3.ram et Apostolorum,
sive Italicum Psalterium, de quo vide Bonam ii, 3, sive Sanctorum qui Deo placuerunt LXV Veteris,\\.

Rerum Liturgicar., et Nic. Antoaium t. I, pag. 262. 359, et XA7/ yovi Test., p. 364. Prodierat in Or-

14. Commentaria allegorica el vicina iis qunj inter tliodoxographis, Basii. 1569, fol., parte ii, p. 1736,

Eucherii et Be lce opera leguntur, sive Qua^stiones et et ex veteri editione in 4°, sine loco et anno ; tum
mysticorum Expositiones Sacramentorum in Vetus Hagano;e 1529, apud Jo, Secerium, 4. Usserius al-
Testamentum ; in quibus aaclor ait se sumpsisse di- legal libellum de festis Apostolorum iQjMartyrologio
cta ab Origene, Victorino, Ambrosio, Hieronymo, Hioronymiaoo, ex quo ait Isidorum hausisse quaede
Cassiano,Au(justino., Fulgentio, ac nostris insigniter Saiictis N. T. scripsit.

tcmporibus eloquenti Gregorio. InGenesin pag.283, 18. A.dFlorentiam,soroTemsmm,de nativitateDo-

Kxodum pag. 305, Leviticum pag. 315, Numeros mini,passione et resurrectionejieg^io atque Judicio.
pag. 320, Deuteronomium p.326, Josue p. 330, Ju- p. 367. Fragmentum insigne versionis antiqus-Theo-

dicum pag. 333, Ruth pag. 336, Regumlibrum pag tiscse ex Codice Colbertino, quem illustris Baluzius ei

337 (II, pag. 342; III, pag. 34't ; IV, pag. 345) ; In B communicaverat, cum Tatiani harmonia vulgavit at-

Esdram, et de Maccabfeis pag. 347, ex edit. Colon. que insigni glossario auxit et illustravit vir egregius
loSOjS^.Expositio in Canticwn canticorum pag.503. Jo. Philippus Palthenius, Ghryphiswald. 1706,4*. Re-

Totum Vetus Testamentum simpliciter exponendo peiitum etiam in celeb. D. Jo. Schilieri t. 1 Thesauri
percurrisse Isidorum testalur Sigebertns cap. 55. Antiquitatum Teutonicarum. Ulm., 1727, fol.

IIoc est quod Isidorus ipse mysticam cxpositionem 19. De Gentium Vocatione, adeamdem Florentiam
traditurus : Et quia jam pridem juxta littcram a p. 379. Hoc cum superiore scripto absolvit libros

nohis sermo totus contextus est. Scd illum hodie duos contra Judceos, Venet. 1485,4, sive contrane-
desideramus. quitiam Juda^orum, edhos apud Jo.Secerium, Haga-
15. Allegoria; Veteris pag. 248, et Novi Testamenti iioa:' 1529, 4" Venet. 1584, alque in Oceano Juris
pag. 351, prodierant Hnganoae apud Jo. Secerium sive Tractatu traclatuum, tomo XIV, p. 23. Inscribi-

1529, 4°. Nolse Cypriani Suarez sive Soarii in edi- lur etiam de Fide Catholica ex veteri et Novo Testa-
tione Madritensi Opcrum Isidori A. 1599. In codice mento.,\e\ testimonoriumde Christo et Ecclesia.Xide
Cotelerii in.^cribitur hic Isidori liber : de Signiftca- Nic. Antonium t. I, p. 262.
tionibus Vetcris et Novi Tesfamenti. Nide ad Patres 20. Be Ecclcsiasticis Officiis ad Fulgentium episco-
Aposlolicos tom. I, pag. 738, Braulioni dc Nomini- C P"m Astigitanum U, p. 391. Editi primum a
libri

his Legis et Evangeliorum. Joanne Cochleo Lips. 1534. A° ; deinde ex Gochleo

16. Lib?r de Scriptoribus Ecclesiasticis xxxiir, Parisiis apud Vivantium Gautherot 1542, forma mi-

p. 355. Prodierat cum Hieronymi, Gennadii, Hono- nore, et 1564, 8°; et in Orthodoxographis , Basil.

rii, Sigeberti el Henrici Gandavensis scriptis simili- 1569, fol. ; atque in Melch. Hittorpii syllogo sciipto-
biis, editore Suffrido Pelri, Colonife 1580, 8° et in rum de Catholicis Ecclesi;e ofticiis, Colon. 1568. ,foL,
;

Conciliis Hispanicis Garsiae Loaisae A. 1593 el in ubi desunt duo postrema libri secundi capitn de suf-
;

Andrte Schotti Hispania illustrata t. I, Franc. 1603, fragiis EccIesiK, elquorum suffragia prosunt : atque
Auberti Mirtei Bibliolh. eorum loco haec iegitur clausula p. 36 Ha'C sunt :
fol. ; et in Ecclesiastica,
Anluerp. 1638, Hamb. 1718, fol. ; et in Conciliis pauca ex multis, qua; probabilium virorum novimus
Hispanicis Loaisif et Aguirrii t, III, p. 71. Non di- percepisse doctri7ns,quorumque eloquia perinde qui-
versus hic liber a libro dc Viris illustribus XLVI,qui busdam in locisanobis intcresse noscMitur, ut sermo
p. 511, ex Garsiaf Loaisse Conciiiis Hispanicis, Ma- noster patenis sentcntiis ftrmetur. Exstant hi libri
drit. 1593, fol., exhibetur, tantum addita ^ capita etiam in sylloge scriptorum de Officiis Ecclesiasticis
de Macrobio Diacono, Romana 1591, fol., Paris. 1610. foL el in Biblio-
XIII : 1. de Sixto Papa, 2. 3. ;

Philastrio, 4. Theodoro Mopsuesteno, 5, de Ossio D th^cis Patrum Paris. 1644, tom. X; et in auctario

(primum est in libro de S. E.}, 6 Rufino, 7. Ver- A. 1624. Exstat et in Act. Sanctor. t. I April. p.
gundo sive Verecundo, 8. Victorino episcopo, 9. Ida- 345. Ex hoc Isidori opere petita dicta in Anonymi
cio Chronici scriptore, 10. Eusebio episcopo Dorite- lri;ctatude benedictione Dei ad Balhericum episc.
lano, 11. Cereali, 12. Ferrando Afro, 13. Petro ab A. 816 ad 842, Ratisbonensem edito a Stevartio
Ilerdensi, el 14. de Marcellino presbylero. Inde cap. p. 799 seq., et inedit. Sectionum
Canisianarum Bas-

15, de Idacio. Priscillianistarum adversario, est ca- nagiana t. II, p. 38, Isidori exegesis in Missoi Ca-

put secundum in libro de S. E., atque ita deinceps nonem Paris. 1548, 8".
capiia conspirant omnia ad cxlrenuim usque, quod 21 Ad Ludifredum, sive Leofredum. Corduhensem

ulrobique est de Maximo Ca;saraugusiano episcopo. episcopum, quodnam episcopi et c^lerorum sit offi-

Subjunctus ibidem p. 519. Hildefonsi Toletani libel- cium in Ecclesia, p. 413, ex Ivone et Graliano, ubi

* Illa XIII capita, appcndicis more subjiciuniur editione Miraji, et apud Aguirrium t. III Concil. Hi-
Isidoro, Hildefonso, Juliano, ac Felici Toletano in span. p. 84.
63 NOTITIA niSTORICA IN S. ISIDORUM.
deesl pars poslrema qua^ ex Ms. offerlur p. 486. A aliorum, ex recensione Boriav. Vulcanii, Lugd. B.
DePrcelatU fragmentum cum Goldasti nolis editum 1600, fol. ; alque inler scriptores LatinK- linguaf,
4601, 8°, cum Yaleriani Gemeliensis sermone de recensitos a Dionysio Gothofredo, Genev. 1595,
bono disciplina^. 1602, 1622, 4»; et cum annolationibus Joannis Lu-
22. Sententiarum Theologicarum libri III, ex Gre- dovici de la Cerda, in ejus Adversariis sacris, Ludg.
gorii M. Moralibus magnam partem cxcerptl, p. 414, 1626, fol., capite 141, p. 317 seq. ; et novissime illu-
cura notis Garcia; Loaisse p. 427, 452, 478, ex edi- strdta^eruditis Jo. Georgii Grcevii observationibus, el

lione Taurinensi 1593, 4°. In illiserudila multa, illud Auctario G/o.s.srtrwwalquecoUectaneisThcocloriJans-

vero prorsus destitutum naso crilico quod p. 483 scri- sonii ab Abmeloveen, una cum Lexico philologico
bit Loaisa : Nostrisetium exulceratissimis tempori- tertium edito Matthife Martinii, Trajecti ad Rhen.
bus, OEcolampadii volumen adversus Sacramentum 1698, fol. (exempla qua^dam referunl Amst. 1701).
Eucharistix, Bertramio presbytero ad Carolum Ma-
Scripta quce innovissima Operum Isidori editione
gnum ascribitur : Carolostadii opus adversus imagi'
desiderantur.
nes ipsi Caroli Magno : Calvini qtiidam liber Alcuino
CaroliM. prceceptori. Isidorilibriinanliquioribusedi- Chronicon hreve Begum Wisigothorum. Vide su-
iionibus inscribuntur de summo bono, qmaindp\un[ B pra n. 12.

a verbis : Summum bonum

Deus est, Lovanii 1486, Sententia de regula Z)woto/-«m.Supra n. 24.
4°, per JoannemdeWesphalia, etLipsite 1493, atque De Prcelatis fragmentum, supra n. 21.
fine loco et anno, in 12. Yide Theophilii Sinceri iNa- Exegesis in Missce Canonem, supra n. 20.
chrichten von alten u7idrarenBucherni>.i&^.?Tod\\l Sermones plurimos diversis temporibus habitos,
ct Paris. 1519, 12 ;
1538. Hic videlur esse liberEc- slylo egregio scriptos Isidorum transmisisse ad po-
clesiasticorum Dogmaium Sigeberto cap. 55:nam qui steros, scribit Anonymus Mellicensis cap. 26. Sermo-
in edilione Bignrt^ana Parisiensi, A. 1580, Isidoro nem m natali S. JEmiliani, episcopi Vcrcellensis,
hoc titulo iribuitur, auctorem habet Gennadium iiis. in tal)ulario Ecclesiae Vercellensis vidit Jo. Ste-
Massiliensem. Isidorus in fidc Catholica laudatur ab phanus Ferrerius.
.Enca Paris. contra Gra^cos ;sed intelligii libros de Sanctorum trium episcoporum, Religionis Bene-
quo supra n. 19. Ex llbro primo Senienliarum cap. diclinfe luminum, Isidori Hisp., Ildephonsi Toletani
7. 10 et 38 seq.,petitusliberf/g Conversis ad Mona- et Gregorii R. E. cardinalis episc. Hosiiensis Yila et

chos, quem velul ineditum vulgavil Canisius tom.V, acliones scholiis illustratse. Accesserunt opuscu'a
II, Anliq. Lecl., p. 305 (tom. II, ii, edit, nova? p. quaidam ejusdem Isidori antea non edila, Rom. 1616,
153), ul Constantino Cajelano observatum. 4", curanie Constaniino Cajetano, Syracusano : ni-
23. EpistoUe sex p. 486, duse ad Braulionem, ar- mirum Sernto brevis in die yativitatis Domini, alius
chidiaconum una, altera jam episcopum, tertia ad de sanctis Angelis. Fragmenta commentariorum in
Helladium aliosque episcopos, quarla ad Claudium Regulam S. Benedicti, dequibus vide Nic. Antonium
ducem, quinla ad Redempium archidiaconum et , toni. I, p. 268. De conversis ad Monachos, supra n.

sexta ad Eugenium episcopum Toletanum. Exstanl 3. Oratio swe Co«/"(?ssto, quam iterum edidit Jo. Ta-
et in Aclis Sanctor. t. I, April. p. 343 seq. Ex his maius Salazar tom. II Martyrologii Hispani.
quintam de usu panis azymi in Occidenlali Ecclesia, Hymnus duplex in laudcm S. Acjathoe exstat in
suspectam habent viri doclissimi. Vide Psic. Anto- Actis Sanctor. tom. I, Febr. v, p. 596. Unus in-

nium t. I, p. 264. Quartam sextamque rcfuiat Ou- cipit : Adesto plebs fidissima. Alter -.Festuminsigne
dinus tom. I, p. 1592 seq. Dallseus III, ii, decultibus prodiit.
Laliuor. religiosis p. 296. W. E. Tentzelius de Sym- Explanatio Danielis prophetge, et de Susanna ms.
bolo Athanas. p. 53 seq. in Bibl. Leidensi. Vide Calalogum p. 329. Commen-
Begula Monachorum capita XXIII, ad Coeno-
24. larius in Cantica canticorum qui legitur inter Grego-
bitas Honorianenses, p. 490. Eadem quie in Codice rii M.Opera, Isidoro in quibusdam Codd.tribuilur. Li-

Rcgularum Holsteniano Rom. 1661, 4°, p. 118, et Q her de Ordine creaturarum, ad Braulium cpiscopum
Paris. 1663, 4". Caput ultimum, Sententia de Regula urbis Romse (Csesaraugustae) editus a Dacherio t. I.

devotarum, in Edmundi Marlene tom. IX Monumen- Spicileg. p. 268 (cdit. bovk tom. I, p. 225). Vide
torum velerum p. 160. Xic.Antonium tom. I,p. 266, ubi disquirii quomodo
2'6.De Conflictu Vitiorum et Virtutum liber p.497, Romte potuerit nomine Cajsaraugusta venire.
qui alieno loco lectus inter opera S. Ambrosii, Au- Liber de Miraculis Christi, Nic. Antonius p. 267,
guslini, Leonis Magni. Yide Nic. Antonium tom. I, ex Monastico Anglicano p. 223.
p. 265, qui malit tribuere Ambrosio Autperto, quod Dc S. Trinitafe., Trithem.
Oudiuo etiam placet lom. I, p. 1596. De corpore ct sanguine Domini, id.

Notse vivorum doctorum in Isidori opera per Joan- De institutionejcjunii Quadragesimalis fragmen-
nem Grialum collectie et aucl* p. 523, 618. tum edere promisit Boxhornius notis ad Clodium Al-
26. Liber Glossarum ex variis glossariis, quae sub binum Spartiani. Sed forta.sse idem fuit cum lib. i,
Isidori nomine circumferuntur coUeclus p. 618,631. cap. 36, de Officiis Ecclesiast.
Prodiere ct cum glossisGneco-Iatinis Philoxeni el Departibus Orationis^ Ms. in Bibl. Caroli de Mont-
65 TESTlMOiNlA DE S. ISIDORO HISPALENSI. 66
chal ; forlasse non diversuiu a capilibus quibusdam A nempe V ultra numerum quem editi pra;ferunt. Id
libri primi Originum. Similiter de Numeris quod vero discrimen non inde provenit, quod addita sint
Braulioni memoraiur ex libro lertio, et de Hceresibus quiedam supra edita, sed ex diversa lantummodo
ex libro octavo. Eliam librum de Nominibus Legis disponendi operis laiione. Iia crgo distribuitur. Qua-
et Evangeliorum et librum de Mysteriis Salvatoris tuor priores libri sunt ut in editis excepto quod libri
puto latere in num. 13, 14, lo. IV, cap. 13, de initio medicina^ deest. In lib. v
LibrumProphetiarumlsidoT\,pse'ddo-Lmlprand\iSf varial nonnihil Chronicon Isidori, quod incipit in

p. 486, adversariorum ait se vidisse scriptum lingua hoc codice : Ordinem Temporum, Reliqui dein libri
Latina, Gothica; vulgari Hispana el Arabica. usque ad cap. 26, lib. xviii pari passu cum ediiis

Lucas Tudensis in Vita cap. 5, p. 340, nescio procedunt, sed initium capitis 27 in editis est in co-
quod ejus Alphabetum Papice Judicum'^ memorat, et dice initium libri xix. Tum caput 20 hb. xviii in
alphabetum verbalium, Theologicarum distinctio- editis est ibi liber xx. Liber xxi incipit a cap. 52
iium, alphabetum librorum, orationis. lib. xviii. Liber ixii est caput 60 libri xviii. Li-
De oratione Synodali in synodo Hispalensi A. 636, ber xxiii exorditur a cap. 7 lib. xix. Liber xxiv a
paulo ante obitum habita, in qua Arii haeresin et cap. 20 libri xix. Denique totus liber xxv libro xx
Acephalitarum superstitionem condemnavit, nienlio- B editorum cohseret. Additamenta illa, quie in ediio
nem facit Braulio, et scriptor Viiae cap. 9, tom. I Parisiensi 1601, p. 269, seorsum danlur hic eliam,
Act. Sanciorum April. p. 347. sed non omnia comparenlad marginem descripla, ut
Missaleel Brcviarium Hispanicis Ecclesiis pra-scri- talcntum, elc, mina, elc, obolus, etc, siclus, etc.
plum ab Isidoro non satis constat, atque dubitant Sunt vero ha^c additilia alterius et paulo recentioris
viri eruditi Liturgiam Mox^arabicam sive Mixtarubi- manus, quam reliqua omnia. Variantes qusedam oc-
cam ad Tsidorum auclorem referrc. Confer W. E. currunt non contemneiida', quas lamen ego majori
Tenszelium de ritu Leclionum sacrarum § 54. Legum diligentia annoiare ex temporis angustia prohibitus
etiam Wisigothicarum libros XII, a Petro Pilhoeo, sum. Unum hoc tantummodo non neglexi. Quo loco
Paris. 1579, foL, et in Frid. Lindenbrogii Codice ineditolib. xix,cap. 19, legitur Canterium, Gallaia,
Legum anliquarum, alque in tomo tertio Hispania^ Gavia; ibi est Cauferia Lingulina. Denique in fine
illuslralce editos, post Isidorum denmm coliectos libri eadem ac ctelera manu versus isli leguntur :

docent. Confer Nic. Antonium tom. I, p. 269, 270.

De Collectione Canonum, ConcHiorum eiEpistola- Ut est labov agricolis vomore prosciadere terras
isic)
rum Decretalium adhuc ut ferunt inedita, cerle di- Eit mihi arundineus calamus sulcare novales.
[sic)

versa ab iila Isidori Mercaloris, vide qua) notavi U lUe etiam tostas congaudet cernere messes,
lom. XI Bibl. Grasca; p. 13 seq. et 66, et Nic. An- Sic et ego finem lecto concludere versum [sic).

tonium tom. I, p. 270 seq.

Interciderunt commentarii allegorici in plures li- Libros de officiis nactus sum in altero ms. codice
bros Vet. Test. et litterales universi. Vide supra Lucensi, sseculo viii scripto, atque in iilo posirema
n. 14. duo illa capita desiderari animadverti, qufe et in Hit-

Veniam peto ab a^^quis lectoribus, si eorum sub torpii editione desunt ; sicut et ibi pariter iisdem

OCuUs hic reprsesentem omnium quotquot unquam verbis, quibus et ediius Hitlorpianus tolum opus
audierim vel legerim, vetustissimum codicem Ety- concluditur.

mologiarum S. Isidori, quem servat Bibliotheca Ma- Denique praBtereundum haudquaquam duco col-

latestarum Ca;senatensis, librum, quem credo scri- lectionem canonum Isidorianam evulgasse Romcean.

ptujn sasculo vii. Goniinet vero ille hbros XXV, 1741 virum el. Gajetanum Genni, qui et adductis in
Pra^falione argumentis sincerum illuni Isidori Hi-
^ An Patronymicorum? spalensis felum esse demonstrat.

TESTIMONIA DE S. ISIDORO HISPALENSI

Sancti Braulionis, Ccesaraugust. episcopi, Proino- D sapientia fuerit, ex ejus diversis studiis et elaboralis
tatio librorum D. Isidori. opusculis perfacile prudens lector intelligere poterit.
Isidorus vir egregius, Hispalensis Ecclesia- epi- Denique de iis qu« ad notiiiam nostram venerunt,
scopus, Leandri episcopi successor et germanus, isia commemoravi. Edidit libros Differentiarum duos,
tloruit a tempore Maurilii imperatoris, et Reccaredi in quibus subtili discrelione ea quse confuse usu
regis ; in quo quiddam sibi antiquitas vindicavit, proferuntur sensu discrevit; Proamiorum librum
imo nostrum tempus anliquitatis in eo scientiam unum, in quo, quid quisque liber sanclEe contineat
imaginavit vir in omni loculionis genere formaius,
: Scripturae, brevi subnoiatione distinxit; de Orlu et
ut imperito doctoque secundum quaiitatem sermonis Obilu Patrum librum unum, in quo eorum gesta, di-

existeret aptus, congrua vero opporlunitate loci in- gnitatem quoque, et mortem eorum, atque sepulturam
comparabili eloquentia clarus. Jani vero quantus sentenliali brevitate subnotavit; ad germanum suum
67 TESTIMONIA DE S. ISIDORO HISPALENSI. 68

Fulgentium,episcopumAstigitaDum,OfficiorumIibros A Chintilani regis, sana doclrina praestanlior cunctis,

duos, in quibus originem Officiorum, curunumquod- et copiosior operibus charitatis.
que in Ecclesia Dei agatur, interprete suo slylo non Ex sancti Ildephonsi, Toletani episcopi, libro de Vi-
sine Majorum auctorilale elicifit; Synonymorum ris Illustribus.

libros duos, quibus ad Consolationem animse, et ad Isidorus post Leandrum fralrem Hispalensis sedis
Spem percipiendas venisp, intercedente ralionis exhor- provincia^ Bethica' cathedram tenuii; vir decore
tilione, erexilde Nalura Rerum ad Sisebulum re-
; simul el ingenio poUens : nam tanlge jucunditatis
gem librum ununi, in quo tam de Ecclesiasticorum affluentem copiam in eloquendo promeruit, ul uber-
Doctorurft quam etiam de Philosophorum indagine tas admiranda dicendi ex eo in stuporem verteret au-
obscnra qusedam de elementis absolvit; de Numeris dientes, ex quo audita bis, qui audisset non nid
librum unum, in quo Arilhmeticam proplcr Numeros repetita sa^pius commendaret. Scripsit Opera, el exi-
Ecclesiaslicis Scripturis insertos ex parte tetigit disci- mia, el non parva, id est librum de Ortu el Obilu
plinam; de Nominibus Legis et Evangeliorum librum Patruni ; librum Lamentationis, quem ipse Synony-
unum, in quo ostendit quid memorala? personcf my- morum vocavit; libellos duos ad Florentinam soro-
sterialiler significent; de Hseresibus librum unum, in rem contra nequitiam Judseorum librum de Nalura ;

quo Majorum secutus exempla, brevitate qua potuit, B Rerum ad Sisebutum principeni librum Differentia ;

diffusa collegit ; Sententiarum libros tres, quos flo- rum; librum Sententiarum. CoIIegit eliam dediversis
ribus ex libris papae Gregorii Moralibus decoravit auctoribus, quod ipse cognominat, Secretorum Ex-
Chronicorum, a principio Mundi usque ad tempus positiones Sacramentorum, quibus in unum congeslis,
suum, librum unum nimia brevitale collectum con- ;
idem liber dicitur Quctstionum. Scripsit quoque in
tra Judseos, postulantc Florentina germana sua pro- ullimo ad petilionem Braulionis Caesarauguslani epi-
posilo virgine, libros duos in quibus omnia quae Fides scopi librum Etymologiarum, quem cum mullis annis
Calholicacredit, exLegis et Prophelarum testimoniis conareiur perficere, in ejus opere diem extremum
approbavit ; de Viris Illustribus librum unum, cui nos visus est conclusisse. Floruit lemporibus Reccaredi,
ista subjunximus : Monastica3 Reguke librum unum, Liuvanis, Witterici, Gundemari, Sisebutis, Suinthi-
quem pro Patria:' usu et invalidorum animis decen- lani, ei Sisenandi regum : annis fere quadraginia
lissime temperavit, de Origine Gotthorum, et Regno tenens pontificatus honorem, insignemque doclrina;
Suevorum, et eliam Wandalorum Historia, librum sancta gloriam pariter et decorem.
unum; Quaestionum libros duos, quosqui legit, vete- Ex Sigeherti Gemblacensis libro de Viris lUustribus.
rum iractatorum mullam supellccliiem recognoscit Isidorus Junior, Hispalensis episcopus, multa scri-
Etymologiarum codicem nimia magnitudine, distin- C psit. Scripsit ad Braulionem episcopum viginti libros
ctum ab eo titulis, non libris, qucm quia rogalu meo Etymologiarum. Scripsit librum Prooemiorum de li-
fecit, quamvis imperfectum ipse reliqucrit, ego in bris Veteris el Novi Testamenti, quos in Canonem
viginti libros divisi ; quod opus omnimodo philoso- recepit Ecclesia catholica; de Ecclesiaslicis Offi-
phicC conveniens quisquis crebra medilatione perle- ciis, ad Fulgentium ; de Ortu, Vita et Obitu sancto-
gerit, non ignotus divinarum humanarumque rerum rum Palrum, qui in Scriplura laudibus efferuntur
scientia merito erit. Ibi redundans diversarum artium ad Orosium, librum de Significationibus Nominum ;

elegantia, ubi quaicunque fere sciri debentur, reslri- ad Sisebutum, librum de Natura Rerum. Scripsit et
cta collegit. Sunt et alia ejus viri multa opuscula, et librum de Differentiis Verborum; librum deProprie-
inEcclesiaDei multo cum ornamentoinscripta. Qucm tate Rerum; librum Sermonum; librum Ecclesiasti-
Deus post toi defecius Hispaniae novissimis tempori- corum Dogmatum. Scripsit Synonyma, ubi inducun-
bus suscitans (credo ad restauranda antiquorum tur dua- personcP : una hominis plangentis, altera ra-
monumenta, ne usquequaque rusticitate veterasce- tionis admonentis. Scripsit et Lamentum Poenitenlis,
remus), quasi quamdam apposuit desiinam. Cui non distinctum alphabeto, addita oratione. Scripsit de
immerito illud philosophicum a nobis aptatur Nos, : Conflictu Virtutum et Vitiorum librum unum ; de
inquit , in noslra urbe peregrinantes errantesque Q Mysteriis Salvatoris librum unum. Totum Vetus Te-
tanquam hospitcs, tui libri, quasi domum reduxe- stamentum simpliciter exponendo percurrit. Scripsit
runt : ul possimus aliquando qui et ubi essemus et aUa sa-culari lilteraturae competenlia, qua- com-
agnoscere. Tu setatem patriae, tu descripliones tem- memorare nihil ad nos.
porum, tu sacrorum jura, tu sac^ rdotum, lu dome- Obitus beati Isidori a Redempto Clerico recensitus.
sticam publicamque disciplinam, tu sedium, regio- Visum est mihi, ut lua; sanctitati breviter expo-
num, locorum, tu omniumdivinarum humanarumque nerem, quaiiter bonae recordationis dominus mcus
rerum nomina, genera, officia, causas apernisti. Quo Isidorus Hispalensis Ecclesi;e metropolitanus episco-
vero tlumine eloquentiae, et quot jaculis divinarum pus pcenitentiam acceperit, suamque confessionem
Scripturarum, seu Patrum testimoniis Acepbalitarum erga Deuin, vel homines habuit; vel quomodo de
hseresim confoderit, synodalia gesla coram eo His- hoc sa^culo ad coelum migrarit, fideli praenotationis
pali acta declarant. In quJl contra Gregorium pra^- meae stylo, tuae dilectioni notescerem. Quae res me
fatae hteresis antistitem eam asseruit veritatem. Obiit primum compulit pro hac solliciiudine, quam ex
ternporibus Heraclii imperaloris, et Ghristianissimi amoro in eum offertis, vestrae charilati gratias
 69 AD ETYMOLOGIARUM LIBROS ADMONITIO. 70
agere; deinde, qiiiaverasupprimere nequeo, etquod A conspectu tuo, quanlo magis ego homo, qui bibi,
de eo, pauca de multis colligpre potui, te orante, quasi aqua?, iniquitatem, et sumpsi, ul colostra,
dicere cogor. Dum finem suum, nescio qua sorte, peccalum. His igitur consummatis, corpus et san-
jam prospiceret, et fatigatum corpus a'gritudine as- guinem Domini cum profundo gemilu cordis, indi-
sidua subtiliter anim* natura prajvideret, tantam gnum se judicans, ab ipsis sn.scepil pontificibus.
eleemosynam quolidianis diebus per sex pene men- Deinde eorumdem sacerdotum, de et quicunque
ses, seu amplius, plusquam erat solitus pauperLbus clero erant, civium cunctarumque plebium veniam
ab 60 esl erogata, ut oriente sole usque in vespe- precabatur, dicens : Deprecor vos, sanctissimi Do-
rum multis illis in accipiendam maneret substan- mini mei sacerdotes, sanctamque congregationem
tiam. Post ha^c vulnere percussus est, ila ut dum clericorum et populi, ut pro me inielici et pleno
febris in corpore convalesceret, el cibum rejicerct omni sordc pcccati ad Dominum vestra porrigatur
debilitatus stomachus. Ad poenitentiam convaluii, oralio ul qui meo merilo Dei non sum dignus im-
:

atque suos coepiscopos, Joannem sciiicet Apar-

et peirare clemenliam, intcrcessu vestro merear conse-
tium beatissimos, mox adesse fecit prKsentes. El qui meorum veniam delictorum. Dimitlite mihi ob-
dum a cellula sua ad basilicam sancti Vinceniii mar- secro, indigno, quod in unumqnemque commisi
lyris adduceretur,cuncta agmina pauperum cleri- B veslrum : si quem contempsi odio, si quem rejeci im-
corum, religiosorum omnium, cunctarumque hujus pie charitatis consortio, si quem niaculavi consilio,
civitalis plebium cum vocibus et magno ululatu eum si quem laesi irascendo : dimiilile nunc petenli,
susceperunt, ul si ferreum possideret quispiam pe- imo et pceoitenti. Et dum una voce omnes pro eo
ctus, solverelur mox in lacrymas, et lanientum lo- indulgentiam postulassent, el uuicuique debiti sua
lus. Et duni in prfedicti martyris basilicam juxla al- vincula, vel chirographa condonassent, circumstan-
taris cancellum in medio poneretur choro, mulie- tes iterum admonuit, dicens : Sanctissimi Domini
rum lurbas longius slare prieccpit, ut in accipiendo mei episcopi, omnes qui adsunt, rogo et obsecro
et
ipse poenitentiam, virorum taotura, non illarum, ut charitatem invicem vobis exhibeatis, non rcdden-
circa eum cerneretur prajsentia. Et dum a prsediclis tes malum pro malo, nec veliiis esse susurro in po-
sacerdotibus ab uno cilicio, ab altero super se pulo, non inveniat in vobis hostis antiquus quod pu-
mitii exponere cinerem, expandens manum ad niat, non reperiat a vobis relictum lupus rapax
ccelum, ita exorsus est, dicens : Tu Deus, qui nosti quem auferat, sed potius ereptam ab ore lupi ovem
corda hominum, et Publicano longe posito, dum pe- pastor suis humeris congaudens reportet ad hanc
ctus perculeret suum, dimitti peccata dignatus es ; caulam. Igitur post hanc confessionem, vel oratio-
qui Lazarum dormientem de monumento post reso- C nem, residuam egcnis et pauperibus mox dari jussit
lutionem carnis die quarta dignalus es resuscitare, pecuniam. Cui tamen fideli sit dubium, ul non sla-

et Abrahfe patriarchae sinus eum recipere volui- tim, dimisso omni facinore, associarelur socieiatibus
sti; suscipe in hac hora confessionem meam, et angelorum? Interea se ab omnibus osculari studuit,
peccata, qute innumerabiliter contraxi, ab oculis dicens : Si ex toto corde dimiseritis ca qu;Tp in vos
differ tuis non reminiscaris mala mea, et juventutis
: adversa vel usque haclenus intuli, dimittet
prava
delicla ne memineris. Tu, Domine, nonposuisti poeni- vobis Creator Omnipotens omnia delicta vestra; ila
tenliam juslis, qui non peccaverunt tibi; sed mihi ut sacri fontis unda, quam hodie devolus est popu-
peccatori, qui peccavi super numerum arena; maris. lus percepturu«, sit vobis in remissionem peccato-
Non inveniat in me hostis aqtiquus, quod puniat. rum, hoc osculum inler me ct vos maneat in te-
et

Tu scis, quia postquam infelix ad onus istud, po- stimonium fulurorum. Completis his onmibus, ad
tius quam ad honorem, in hanc sanctam Ecclesiam cellulam reductus esl, el post diem confessionis vel
indigne perveni, peccare nunquam sinivi ; sed ut ini- pocnitenliye quartum pastoraiem jugiter curam, et fi-

que agerem, laboravi. Et quia tu dixisti : In qua- nem suum consummavit in pace. Amen. Sub die
cunque hora peccator a viis suis reverterit, omnes pridie Kalend. April., luna xix, a;ra dclxxiv.
iniquitales suas traderes oblivioni : hujus prsecepti Ex concUio Toletano viii, cap. 2.

memor sum Clamo utique cum spe et fiducia ad

lui. Nostri quoque sa^culi doclor egregius, Ecclesiai
le, cujus ccelos aspicere non sum dignus pra' multi catholicae novissimum decus, pra^cedentibus a?lale
ludine peccatorum, quae conversantur in me. Adesto poslremus, doctrina' comparatione non infimus, et
et suscipe orationem meam, et mihi peccatori dona (quod majus est) in sseculorum fine doctissimus, at-
veniam postulatam. Quod si cceli non sunt mundi in que cum reverenlia nominandus, Isidorus.

J. GRIALIS AD ETYM0L0GIARU3I LIBROS ADMONITIO.

Origines verborum qui tradunt, sive se intra grammaticorum fines conlineant, sive philosophandi studio
latius evagentur, sive ulrumquc ( quod sancius Isidorus fecit) sequantur ; periculosae tractant pienum opus
alese. Id quod non modo Plato, et Varro, Stoicique ( quos liujus rcL perstudiosos fuisse e Giceronc novi-
mus), sed gravissimi quique e nostris nimium experti sunt. Neque tamen jpsorum culpa, sed eorum
vilio, qui quid illi spectarint, noa sunt satis asseculi. Cujus rei caput illud esl prsecipuum, quod cum
11 AD ETVMOLOGIARUM LIBROS ADMOiNITlO. 72

uniuscujusque verbi ( ul ait Varro ) naiurse sint duae, a qua re, et in qua re vocabulum sit impojitum,
illudque spectare grammatici, hoc magis sit philosophi : priorem illam rationem ingressis, huicque disci-
plinee ( quie 'ETuixoAOY-.y.f, dicitur ) insistentibus mulli difficiles se et rnorosos identidem exliibent; dum ad
svllabas et littcras oinnia revocantes, si quid paululum deerrarit, id ut dissimulent, imperare sibi non
possunl. At qui alterum genus ( quod rspt 'jr,;j.or.'.vo[j.Evwv idem Varro nomirjal ) sibi proponunt; dum rebus
ipsis edocendis, alque oculis subjiciendis intenti, occasionem tantum in vocibus captant, neque lam verbis,
quam rebus iucem inferre student; ii vero, dum parum grammaticos videri se negligunt, in minus erudito-
rum opinionem incurrunt : cum sint niaxima ex parte illis ipsis, qui artem hanc unam profitentur, ea in
ipsa longe solertiores, modo animum ad eam rationem adhibeant, quam serio se nosse dissimulant. Quis
enim credat, quse res minutissimis grammaiicis obviae sint, eas doctrinarum omnium parenles, ac reperlores
usque adeo fugisse, ut se dcridendos levissimis hominibus tam ssepe propinarint? An erit, qui Ciceroni
lumullum limorem multum, Sulpitio lestamentum mentis testalionem, Tertulliano limum liquorem opimum
fuisse, persuasum habeat? Aut qui Sylvestrum, et Romana; synodi Patres Curiam a cruore diciam existi-
masse arbitrelur? Nam ex Platone, Varrone, Hieronymo exempla congerere superfluum. Cum duo priores
jam olim ea de re vulgo male audiant Hieronymus vero culpam hanc ( si modo culpa esl ) ila agnoscat,
:

ut sibi ipsc ignoscat; neque enim aliter loties illam in se admitteret, Gra;cis, et Latinis nominibus Hebrai-
cas notaliones (ul ipsius ular verbo) lam violenterassignans. Lusisse, inquies, gravissimos viros? Non nego.
Illud aio assecutos, ut cum lusisse existimari voluerint, turpiter labi minus prudentibushominibus videanlur.
Sed rursus eos, sive lusus, sive ineptias appellent;noncarere fructu el utilitaie dico. Nam, quin res, aut in-
volutas explicent, aut obscuras in apertum producant, aut quie noif«, manifestaeque sint, acrius, ut sensus
irritent, faciant, a-quus harum rerum ai^stimator negabit nemo. Mantum ( quod indumentum Hispanicum
dicit esse Suidas ) Isidorus, quod manus tegat tantum, nominatum vult. Qua notalione profusiore nos ea
vesle nunc uti osiendit, utpote quae non m°anus solum, sed pedes quoque jam teget. Loricam noveral e
Servio suo ( neque enim librum alium tam legendo triverat ) legmen esse de loro faclum. Loris carentem
dixisse maluil; ut a lorica, quse jam olim exolevisset ad circulis eonseriam ferreis Lectoris animum ocu-
losque converterel. Sexcenta sunt hujusmodi. De definitionibus qui scripsere, cum unam, quH.' rei naturam
proxime attingat, verfe definitionis nomine dignentur, tamen reliquas ita non fastidiunt, ut earum plurima
genera sedulo conquirant nam quindecim, aut iis etiam plura Victorinus et Boethius prodidere ; nota-
(

lionum, qute vevborum euodaliones, descriplionesque sunt, concepliones varias, cur tantopere aversentur,
si quferas: causam quam afferant ? Nisi iorte, id se indignari, quod aberrationes hujusmodi in verborum,
quam in rerum lusu magis appareant. At minori apparent cum periculo, non minori interdum cum fructu.
Ul si qua in re, in liac plane verum sit, quod ait Flaccus Ridiculum acri, fortius et melius roagnas pie-
:

rumque secat res. Sed ad Isidorum redeamus. Qui cum omne scriptorum genusdiligentissimepervolularet :
oplimum ratus, si parum eruditi saiculi hominibus brevem, facilemque viam ad disciplinas omnes apenret :
utsimul, etrerum, et verborum notitiam traderet, quaque liceret, in ipsis vocibus hcerere omnia osien-
deret; nihil aptius visum, quam si vocum enucleandis notionibus, et proprius earum usus ostenderetur, et
rerum iisdem subjectarum, audito sono, obversaretur ante oculos, maneretque veluti spectrum quoddam,
aique simulacrum. Quod cum faceret, plurimas quidem sive origines, sive explicaiiones e veteribus scripto-
ribus desumpsit; sed neque verilus est ipse illorum exemplo ( quod bonum sibi esset, atque commodum )
novas quoque proferre, consimilique ludo ludere. Eorum, inquam, exemplo, quorum aemulari exoptavit
negligentiam, non admodum curans levium criiicorum obscuram diligenliam. Qui, si quid in eo carperent,
attendissent, minus Sfppe, minusque audacter in illum sa^virent. Ridiculi enim plane ipsi sunt, cum ea
n)ultoties rident, quae illorum, quos ipsi venerantur, quosque hic nostcr auclores habuit, bona ex parte fuisse
reperiunlur. Quos spero fore jam a^quiores, cum multa, qua^ quasi Isidoriana, cachinno excipiebant, vetu
stioribus auctoribus reddita videbunl. Quod si hoc opus, aul perfecisset D. Isidorus, aut non damnisauxissent
maximis lectores : non diffideremus fortasse omni illum propemodum culpa liberare. Testatur enim ex
veleris lectionis recordatione collectum :aliorum autem viiia praestare nolle se, diserte ipse profitetur.
Nunc vero, cum auctoris summa abfuerit manus, interpolaritque haec, et digesserit r ut quibusdam videtur )
Braulio; lectores, quod in hoc volumine saiis magnam, satisque lauiam librorum supelleclilem perid tempus
sibi esse ducerenl, quidquid aliunde possent, huc congererent; librarii, quidquid illitum chartarum margini
cernerenl, pro se quisque certatim in contexium infenent; cujus audaciae ( an impieiatis potius dicam ? )
tam multis aliorum delictis ad Isidori invidiam abuti? Sed ut quid in eo reprehendant, videamus, accusa-
lionis capila proposuisse iuerit operaB preiium. Vocibus ( inquiunt) Latinis Grsecas, Grsecis Latinas origines
iribuil. Qu£e priora sunt, e posierioribus oriri vult. Orlographice rationem nullam ducit. Quae verborum
productiones sunt, in stirpibus, et radicibus numerat. Pro certis originibus origines alias, qua^ significalio-
nibus subserviant, arbitrio suo supponit. Ad hanc opinor summam crimina omnia referri. Qua; nisi com-
niunia illi cum optimis aucloribus ostendero, non causam dico, quin, quod meritus est, ferat. Sed pluribus
exemplis non ular quod indicalis locis, fficile sibi quisque ingentem. sylvam comporlare possit. Artem et
:

oratorem Latinas esse voces ambigit nemo. At artem Donatus ipETf.v, oratorem apr,Tf(pa voluit esse
Festus. Quam mulia eodem modo Varro ex iis etiam, qu;r in utroque agro ( ut ait ille )non serpunt?
Qnid? Qui ex nostris Jesum :aoiv, Cephas /.cepaAfjv esse dixerunt, quorum numinum cerias oiigines et
interpreiationes ex Evangelio noverant? At qui viri? Quatuor a figura quadrala deduxit Isidorus, cum
quadraium e quatuor oriri rectum, simplexque videatur. Nonne jus codem modo a justitia traxit Ulpianus?
Orthographiae ralionem nullam ducit. Quid? Qui hortum ab oriendo, aut hedcram ab edendo, aut ab hae-
rendo diciam docei? At is est Festus Pompeius. Cui vero produciiones pro stirpibus non sint, ut Sulpitio
in testamento, Aquillio in poslliminio; eorum, qui in hoc ludo se exercuerunt, arbitror omnino luisse
neminem. Quid illis facias, qui de originum suppositionibus, quo significaliones magis appareant, qua?-
runtur? Nisi grammaticorum inter jubeas plorare cathedras? Nam cum sinistrum, quantum ad auguna
attinet, et senatorem, quantum ad agendi facultatem, utrumque a sinendo Irahit Servius; nonne aliud
veriloquium sciens, prudensque dissimulat? Quid ? Quod nonnunquam ita fieri res ipsa cogit. Germanuni
negatesse Varro de eodem germine, scd de eadem genitrice manantem. Quid cum dignitati, vel honestaii
serviunt, aut melius aliquid innuunt; quam voces prae se ferant? Ignorabat idem Varro, culinam, quam in
postica domus parte fuisse dixerat, a postica animalis parte dictam? A colendo ignem duxisse maluit.
Obscurum Isidoro fuerat, medicinam a medcndo oriri? A modo detlexii; ut ejus qualis usus esse deberel,
73 ETYMOLOGIARUM LIB. I.

us vir, ui opus longe unussimum, ei { ui Uia lereDani lempora ) immeii^i laDoris, exigne aamo-
dum, el ( ut ila dixerim ) exilitcr indicaret. llaque rerum plurimarum docirina refertcs Commcnlarios,
quasi nomitia fola conii.ierent, Etyinologiarum libros app?Ilari voluit, antcerte, cum longius progrcssus est,
opus de quarumdam rorum oripine ad Braulionem mitlere se scribit. Qua prceicriptionc quid vcrecundius,
aui modestius excogitari potuit? Ert;o id ille conseciUus est, ut postcri non quarumdam, sed omuium
(
prope dixerirn ) rerum, ac verborum ab his libris liabere se cognilionem ad luvc usque tempora perpetuo
agnoverint, et magna voce prtielicaV'. rint.

SANCTI ISIDORI HISPALE.NSIS EPISCOPI

ETYMOLOGIARUM
X LI BRI X.
* |)rcefatxo.
Domino meo, et Dei servo, Braulioni episcopo, Isidorus. En tibi, sicut pollicitus sum, misi opus de ori-
gine quarumdam rerum, ex veteris lectionis recordatione collectum, alque ita in quibusdam iocis adnota-
lum, sicut exstat conscriptum stylo majoruni.

LIBER PRIMUS,
DE GRAMMATICA.
CAPUT PRIMUM. « ma, grammatica, id est, loquendi peritia. Secund?,
De disciplina et arte. rhetorica, qufe propter nitoremet copiam eloquentite
1. ^ Disciplina a discendo nomen accepit; unde sua? maxime in civilibus quseslionibiis necessaria
et scientia dici potest. Nam scire dietum a disccre, existimatur. Tertia, dialectica cognomento logica,

quia nenio nostrum scit, nisi qui discit. Aliter dicta qua^ disputaiionibus subtilissimis vera secernit a falsis.

disciplina, "^
quia discitur plena. 2. Quarta, aritlimetica, qua? continet' numerorum
^ 2. Ars vero dicta est, <^
quod artis praeceptis causas, et divisiones. Quinta, musica, qua^ in carmi-
regulisquc consistat. ^ Alii dicunt a Gra?cis hoc nilius cantibusque consistit.

tractum esse vocabulum cltzo t^; «p£T^?,id est, a vir- Sexta, 3 Geometria;, qua^ s mcnsuras dimensio-
tute, quam scientiam vocaverunt. nesque complectitur. Septima, aslronomia, quae con-
3. * Inter artem et discipUnam Plato et Aristo- tinet legem astrorum.
teles differentiam esse voluerunt,dicentes artem esse
CAPUT III.
in iis quse se ct aliter habere possunt ; disciplinam
vero esse quse de iis agit quee aliter evenire non pos- De litteris communibus.
sunt. Nam quando veris disputationibus, ahquid 1. Primordia grammaticas arlis littera> communes
disseritur, disciplina erit; quando aliquid verisimile existunt ''
quas librarii et calculatores sequuntur,
atque opinabile tractatur, nomen arlis habebit. quorum disciplina velut qua?dam grammatica^ artis
CAPUT II.
B infanlia est. Unde et eam Varro litteralionem vocat.
De septem liberalibus artibus. Littera^ autem sunt indices rerum, ' signa verbo-
1. Disciplinae liberalium artium scplem sunt. Pri- rum, quibus tanta vis est, ut nobis dicta absentium

Cap. I. —
^ Disciplina a disc Verba sunt. D. * Infcr arf. ct disc Eodem moJo distinguit artem
August., Sohloq. cap. 2. a scientia Arist.
^'"^Quia disciiur plcn. Pleni vis in disciplina nulla Cap. II.
— f Numcrorum causas.\\.&Go\.\nc\.VQc[(i,
est, nam plina productio est sola verbi. Sed, ut hu- al., casus.
jusmodi notationuni lusus etymologiarum vera, ac s Mensuras. duo Tarraconenses habent mcn-
Soli
sinccra appellatione commcndari se minime postu- sur,is tcrrce. Avox abest. Quod si non tam
reliquis ea
lant, ita qui ha-c statim quasi inepta aut inania pror- clymon, quam rem ipsam, qua; magis connnunis est,
sus fastidiose respuat, nimium ipse durus sit pra-lcr speites, non incommode illam rejicii^mus. Est (in-
aequumciue et bonum. quil) lib. II, c. 25, Gcomcfria mcnsura magnifuditris
" Quod artis prceccpf. Artis pro arclis anliquos immobilis, afciuc forniarum, cum lib. iii,c. 10, veram
scripsisse con.slat. Nam Valerius Probus artus pro nominis ratiouem reddidcrit.
angusto, et arctiis pro mcmbris intlexione sola distin- C.vp. III. —
Quas librarii. hx\^.,]\h. ii de Ord.,
''

guit.Feslus: Artifices quod apfc opcra interse artcnt, cap. 12, cum do litleris egisset, ha-c subdit Ergo :

qua ex causa etiam artes appellatce sunt. iitilifas numcrandi magna nccessifate animadvcrsa
Alii dicunf. Donatus, in Andr.; et Serv.,inar-
^*
est. Quibus duabus rcpcrtis nata est illa librario-
teni secundam Donali. Varro, lib. iv Nonnulla (in- : rum et calculonum profcssio, velut cjucedam gram-
qml)nominain ufraque lingua kabcntradices, ut ar- maticce infantia, cjuam \arro litterationem vocat.
horcs c]U(ti in confinio nafce in iitrocjue agro serpunt. Sigjia verb. liieron,, de Notis, cpidt34
'
et lin- :

Patrol. LXXXII.
75 S. ISIDORI IIISPALENSIS EPISCOPI 76

sine vocc loquantur. Verba => enim per oeulos, non I 6. Hinc est quod et Phceniceo colore librorum
^

per aures, introducunt. capita scribunfur, 5 quia ab ipsis httera? inilium ha-

2. Usus litterarum repertus est propter memoriam buerunt. ' Cadmus Agcnoris filius Graecas htteras a
rerum. Nam, ne oblivione fugiant, litteris alligan- Phoenice in Grseciam septemdecim primus attulit :

tur. In tanta enim rerum varietale, nec disci au- a, 6,

Y, 0, £,
"^, t, X, X, u., V, o, iz, p, a, t, 9. JHis Pa-

diendo poterant omnia, nec memoria contineri. lamedes Trojano bello tres adjecit t), y, &). ^ Post :

3. b LiLterfe autem dictai', quasi legiterte, quod iter quem Simonides Melicus tres alias adjecit :0, Y, 2.
legentibus pra^stent, vel quod in legendo iterentur. 7. 'Vlitteram Pythagoras Samius ad exemplum

4. Lillerce Latinse et Gra-Cie ab Hcbra^is videnlur vitffi humanne primus formavit; cujus virgula subte-
exortce. 4'" Apud enim prius dictum est aleph;
illos rior primam setatem significat; incertam quippe ct
deinde ex apud Grsecos traclum
simili enuntiatione quae adliuc se nec vitiis nec virtutibus dedit. Bivium
est «/;j/irt;idem apud Latmos a. Translator enim ex autcm, quod superest, ab adolescentia incipit cujus ;

sono alterius lingu» litteram conclidit ut nosse

sirnili dextera pars ardua est, sed ad beatam vitam ten-
possimus, linguam Hebraicam omnium linguarum el dens; sinistra facilior, sed ad labem, interitumque
litterarum esse mairem. Sed Hebr^i viginii duobus deducens. De qua sic Persius ait :

elementis litlerarum secundum Veteris Testamenti C Et tibi qua; Samios deduxit httera ramos,
libros utuntur; Graeci vero viginti quatuor; Latini, Surgentem dextro monstravit limite caUcm.
inter utramque linguam progredientes, viginti tria 8. Qninque aulem esse apud Graecos mysticas htte-

elementa iiabent. ras. Prima Y, qute humanam vitam significat, de qua

5. ^ Hebrfeorum litteras a Lege co^pisse

* per
nunc diximus. Secunda 0, qute mortem significat.Nam
Moysen, Syrorum autem et ChaldK^orum per Abra- judices eamdem lilteram theta apponebant ad eorum

ham. ' Unde cum Hebrtcis, et numero, et sono nomina quos supplicio afficiebant. Et dicitur theta iTib
concordant, solis cliaracteribus discrepant. jEgy- Tou BavdtToUjid est,a Hior/g.Unde, ethabet permedium
ptiorum litleras Isis regina, s Inachi filia, de Grsecia telum, id est, mortis signum. De qua quidam sic ait
veniens in .Egyptum, reperit, et yEgyptiis tradidit. multum ante alias infelix litteru theta !

^ Apud ^Epyptios autem alias habuisse lilleras sa- 9. Terlia™ rjfiguramdemonstransDominica^crucis:

cerdotes dicunt, aliasvulgus; sacerdolalesIspac,vul- unde.GetHebraice siGXUMinterpretatur; dc qua di-
gares 7:avor^[jLouc. Grcecarum lilterarum usum primj ctum est, in Ezechielc, angelo Transi per mediam :

Phoenices invenerunt, unde et Lucanus : Jerusalem,et signa thau^in frontes virorum gemen-
Phcenices primi (famse si creditur) ausi tium et dolentium. ° Reliquas vero duas, summam,
Wansuram rudibus vocem signare figuris. r et ultimam sibi vindicat Christus. Ipse enim princi-

guce celeritatcm prcecederciit signa verborum. Et

Post quem Simonicles Melicus. Quatuor item a
''-

epist. 47 signa ac furta verborum.

:
Simonide .Melico adjectas vull Plinius, e quo sunt
^ Verba... introducunt. Absunt haec a quibusdam h?ec:t, /,, '|, u. P. Ciiacon cum disseniire Isidorum a

Goth. libris. Phnio in numero viderel, et in Codicib. Gothicis

**
bLitterceautem.quasi legiterce.Neqae hoclegiturin partim miles tres, {)artim similiter tres re|)erisset,

ulloGolb.cod. EsltamenapudPriscianumetSergium. itemc[ue apud Suidam et Eustaciiium Simonidem

ota To f,ou M£Af/.=pTrjv appellatum, existimabat legen-
Apud illos.,.Alepli. Lx lipipii. lib.de Ponderib.
<=

^ Vt nosse...matrem.\evhd.snn\ Hier.ad Soph.j^S. dum SlMONIDES .Mhlicertes.

* Hebrceorum litt. Ea lem traduntur cie invenior. \ littera. E
' Scr., Ma. vi, in iUud : latet arbore

Mtlerarnm septenariis quibusdam, quos Crinilus re- opaca, etc.

™ T Figuram demonstrans dominicce crucis. Recle
fert lib. xvn de Honesl. disciplin.
^ Unde cum Hebr. Ex Hieron. prolog. Galealo. doctissimi putant, propterca apud Latinos MissH-
viri

g Inachi filia. Secutus cst Isidorus Augustinuin,

canonem ab hac liltera incipere. Hieron., ad Ezech.,
xviii de Civit., cap. 3; Auguslinus Ovidium, .Mela- c.ix: Antic{uis Hebneorumlitteris, quibus hodie utun-

morpli. I, quod eliam Gra-corum aUquos sensisse tur Snnnritani, extrema iliau littera crucis habet
Suidas in colleclaneis testatur. similitudinem.[\?t'C Hieronymus; quod non perinde
1» Apud /Egypt. Nihil necesse est Grrecarum litte- apparet in Samaritanorum alphabeto, quod circum-
rarum monstra qua? in Gotliicis Codicibus visuntur Q tertur Ambros., lib. de Abrah., c. 2 : Et cum tre-

huc prolerri. Satis csse debebit ex iis Antonium,
Aug. Petrum Chaconem et Vulcanium eodcni modo
conjecisse. Cum prai^serlim Herodoti verba. quse sub-
scribam,ex lib. ii,dubitandinullum relinquant locum:
AItj~~^'j<- ot^aatoiai Ypdfxaaai y_pwv-ai, y.at toc jxev a-jiwv
Upa.Ta ot or,aoTty.a -/.E/vEO-jat. Vid.Clem. Aiex.aTpoaa..5,
Cadmus Agenoris. Phnius, lib. vii, c. 56. Sed ne-
> decemetoctoautem summamm exprimit Vocemip-
centis decem et octo viris adeptus victoriam. Nume-
ravit (i iquii) trecentos dccem et octo, ut scias non
cjuantitatem numeri, sed mcritum electionisexpres-
sum ; e i.s enim asci.^cit quos dicjnos numero fidelium
judicavit, qui in Domini nostriJesu Cristi passionem
crederent.Trecentos eniniTlittera Grceca significnt
.

que cum Flinio, neque cum Gcorgio Cedreno satis sam thau signim inlerprelatisunt LXX; crucem Ca-
convenit Isidoro in h littcrarum assignaiione.
ic
ninius, htaud malus auctor, in Insiit. ling. Syriaca?.
j His Palamedes adjecittresr^,-/.. w. Maiime Scr-
°In frontesvirorum.lla. omninolegendumexGothi-
cis,et ex LXX,qui l-?TarjLi-w-a. Vulgat.,super frontes.
vio, ^En.ii,6, 9, /. Plinius quoqueeasdem tres huic
° Reliquas vero duas. Ex Tertull. hb. de Monogam.
assignat, quartam addens, ?.
**
Forte legendum : Melic tres, ita ut Melic. sit
*Hic deessevidetur verbum aliquodin modo perso- pro Melicus : quidquid sit, sensus est, Chaconem, qua-
nali. Quam eUipsim non semel usurpavit Isidorus, tuor his vo''ibus elemcnla -oO Melicertes latitare
ut legenti patebit. Edit. fuisse suspicatum. edit.
 77 ETYMOLOGURUM LIB. L 78
pium, ipse finis, dicens : Eqo sum alplia et (a : con- les. Communes
quia multi eis utuntur in com-
dictte,

cuirentibus enim in se invicem alpha ad w usque muni, ut in scribendo et legendo. Liberales, quia
devolvitur, et rursus w ad alplia rcplicatur : ut os- eas tantum ilU noverunt qui libros conscribunt rec-
tenderetin se Dominus, et initii decursumad fmem, teque loquendi dictandi^ue rationem jioveruut.
et finis decursum ad inilium. Litterarum duplex modus est; dividuntur enim
3.

iO. OmnesautemlitteraeapudGra^coset verbacom- principabter 8 in duas partes, in vocales et conso-

ponunt et numeros faciunt. Nam alpha littera apud eos nanles « vocales sunt quye direclo
: hiatu faucium
vocaturinnumerisunum; ubi autem scribunt/?^fa,vo- sine uUa collisione varie emitluntur. Et dicttc voca-
cantur duo ;ubi scribunt gfawma, vocanturinnumeris les, quod per se vocem impleant, et per se syllabam

ipsorum tria; ubi scribunt delfa, vocantur quatuor, faciant, nulla adlwiente consonantes. Consonantes

et sic omnes apud eos numeros babent.

liltera^ sunt qure diverso motu linguai vel in:pressione la-
11. Latini autem numeros ad lilteras non com-
^ biorum eiiiciuntur. Et vocalcC consonantes, quia per
putant, *>
sed 7 sola verba componunt. se non sonant, sed junctis vocalibus consonant.
CAPUT IV. 4. Hse in duabus partibus dividunlur : in semi-
De litteris Latinis. vocalibus, el in mutis. '"
Semivocales dicta^, eo quod
1. Latinas litteras Carmentis nympha prima Italis n quiddam semis de vocalibus habeant Ab E quippe
--'
Carmentis autem dicta, quia carminibus " incipiunt,
vocab - -.
desinunt in
tradidit «. et > •

naturalem sonum
futura canebat. Caeterum proprie vocata Nicostrata. Mutae autem dictEe, quia nisi subjectis sibi vocahbus
2, Litterse autem aut sunt **
communes aut libera- nequaquam eiumpunt. *> Si enim eis extremum
* adlitteras non computant. Dubitandum
Numeros lib. Summ. Bon.,c.
III de 13 Meliores sunt (inquif) :

non fuit de hac leclione Gothicorum omnium Codi- communes litterce, quia simpliciores et ad solam
cum, mirumque in ea lia^sisse viros eruditissimos. humilitatem legentium pertinentes. Eodem etiam
^ Sedsola verba componunt. Poslliaicin piensque li- pertinere videtur quod inlra, cap, 9, verba qua^dam
brissubdunturisia: Exceptis aliquibus,quce numeros grammaticurum esse dixit, alia rlietorum. Sic hodie
figura demonstrant ut 1, pro uno;C, pro centum ; D, hit.pani loquiniur, cum lilteralos dicimLis, nou ilius
pro quingentis; L,pro quinquucjinta ; yi, pro mille; qui legendi scribendique periti sunt (quod aniiqui
V, pro quinque; et X
littera, quce et in [icjura cru- scire btteras appellabanl), sed eos potius qui majores
cem in numero decem demonstrat. Lx quibus
et disciplinas probe callent.
tamen in Vel. Langobard. Garsiae Loaisa^ v. cl. et in <=
Vocalcs sunt. Aug.,
de Ordine., c. 12 lib. ii :

Rom. Cod. tantuiH ha-c leguntur Excepto l, qme
unum, et X
littera, quce et in figura crucem signi-
ficat, et in numero clecem demonstrat. Qua^ omnia
aliena esse constat. Nostri enim libn, quin aucli
sint ab aliquo qui notarum nullam prsetermiserit
quae litterae specieni prseberel, haud dubium est.
Primum, quia qufe nunc videntur, aut etiam liltera;
jam sunt, e* sine controvcrsia blterie ohm non fue-
runt, sed numerorum tanlum notce; facta^que sunt
: Animadvertit oris sonos alios esse, qui moderato
varie hiatu, quasi enodati, ac sinipiices faucibus
sine ulla collisione defhierent; alios diverso pressu,
oris tenere tamen aliquem sonum; extremos au-
tem, qui, nisi adjunctis sibi primis, erumpere non
valerent; itaque fias litteras hoc ordine quo posifce
sunt Vocales, Semivocales et Mufas nominavit.
^ Semivocales, quod quiddam
sonis de v. h. Ser^r.,
in Art. primam Donati Quod semis quiddam ha : •

ex numerorum noiis luter?e, non contra ex lilteris
not*. Deinde, quia qua? mille assignatur bttera, si
ea est T, ut Gothici omnes bbri pra-lerunt, ea Latini
nunquam sunt usi. Sed cix, sive
ipsum T Gothorum ex 1 Latina nota et bnea impo-
sita scribentium vitio conjunctis tluxisse, quod ijac
quoque nota l Romani mille signiticabanl, idjue
Isidorum ignorasse non fit verisimde. PraHerca cum
paulo ante T tiguram Dominicse crucis demonslrare
dixerit, nunc X soii id tnbuere, cum T quoque me-
minisset, non oportuit. Et T quidem tiguram crucis
esse etiam Lucianus vult cum il in T inve:ii tacit.
De X niliil (quodsciam) ab ullo Latinorum proditum.
Adde quod haec eadem de X qua^ in
tliicissequenti capite repetuntur, ab aliis atijue ab
impressis omnibus libris absunt. Postremo neque id
esset numeros ad lilteras computare. Id quod vidisse
etiamvidetarquisquis hunc lucum tali accessione mul-
bea7it vocis. Idem elegantibus versibus expressit Te-
rentianus. Nobis vero valde probatur lola in rePris-
cianus. Vocales dicunfur {inquil) quod per se voces
61. Scio tamen pcrficiunf, vel sine quibus vox lifferalis proferri
non pofesf. Semivocales appellafce, quod plenam
vocem non habent, ut semideos. et semiviros dici-
mus, non qui dimidiam partem habent deorum, vel
virorum, sed qui plene dei, vel viri non sunf. Mufce
ad comparationem bene sonantum sunt dicfce, ve-
lut inlormis dicitur, non qui caret forma, sed qui
male est formatus; sic mufce, non quod omnino
carent voce, dicuntur, sed quod habenf parfem vo-
cis exiguam.
quibusdam Go- . ° Ab e cjuippe vocali incip. Id a mutis ipsas dislin-
'
guit, quia (ut ait Priscianusl littera' plus sonant cuni
eis vocalis pra-ponitur, quam cum postpomtur : pra?-
ponitur auteni semivocahbus, postponilur mutis.
Si enim eis exfrcnium vocalis dctraxeris sonum
''

lavil.Nonenimexcepit lUierasillas quod ad eas numeri inct. s. Male quosdam ha^c habuere verba;
litf. m.
computarentur, sed quod tigura numerosdemonsira- ita delenda, vel alio, id est ad seniivocales,
ut, vel
rent. Alioqui quoniodo unus ad I, aut centum ad transferenda censuerint. Si enim muta" (inquiunt)
C, aut quinque ad V, aut decem ad X, aut ubaom- diclft', quia nisi subjectis vocalibus nequaquam erum-
nino ex iiic exceptis ad numeros computabilur ? punt, quomodo ilhs detractis inclusum murmur so-
C.\P. IV.
<= —
Carmentis autcm. E Sorv., JEn. vtu. nabit? Quibus ila responsum sit vix putuisse com- :

* Communes aut liberales.
tur tum not* et signa vocum qua^ scribuntur el le-
guntur, tum res ipsa» et disciplma' qua» scriptura
continenlur. Ita sequenti capitegrammalicam appol-
labit originem liheralium litterarum. Nam quocl ar-
tium eo loco quidam habent (^odices, inierpret.itio
plane fuit litterarum : in plerisquc enim et vctustio-
ribus litterarum legitur. Itemque lib. xiv, c. 4; et
Hoc est : littera^ dicun- inodius loqui Isidorum; non enim editum aut prola-
lum, sed inclusum, ac ne sonum (luiriem, sedmurniur
(lixit. (Juod autem sonabit addidit, aut voce destitu-
tus est,qua melius quod volebat enunliaret; aut certe
periculuin noii luit nc non salis quod vellet oslenderet,
cum non prol uum sed mclusum miirmur id, quid-
quid est, appellasset. Esse autein id aliquid negari
non potest, cuin paulo post dicat mutas a suo sono
79 S. ISIDORI HISPALENSTS EPISGOPI 80

:iium vocanscetraxeris sonum, iiiclusum litterff' mur-

iiiuiusuui nimnx- uiur- 9. Inter semivocales autem qusedam liquidae di-
mur sonabit. ''
Vocales autem,etsemivocales,et niutte, cuntur, quia lO interdum in unasyllaba postposilie

a vcleribus sona-, et scmisona-', el insonap dictae. ahis consonantibus s et a metro exclu-

deficiunt, ^

5. ^ Inter vocales autom apud gramaiaticos i et w, duntur. Ex quibus duae apud Latinos hquescunt, l
« varias babent signiticationes. et r, ut fracjor et flatus. Rehquifi
'
et n apud m
O 6. Nam modo vocales, modo semivocales, modo Graecos liquescunt, ut Mnestheus.
medife sunt. Vocales ideo sunt, quia solte posilge 10. Decem et septem autem Latinis htteris vetus

syllabas faciunl, et aliis consonantibus conjunguntur. scriptura constabat. J Unde et legitimse nominantur,
^ Consonantes habentur ideo, quia interdum babent iha ^ ratione scihcet, vel quod ab e vocali incipiunt,

post se vocales in eisdem syllabis constitutas, ut et in mutum sonum desinunt, ut sunt semivocales;
luno, vates, et babentur pro consonanlibus. vel quod a suo sono incipiunt, et in vocalem e desi-

7, Mediae autem idcirco dicuntur, quoniam natu- nunt, ut sunt mutfe.

raliter solse medium sonum habent, ut illhis, unius. 11. //autem litterapro sola aspiratione adjecta est

Conjunctpe aUis pinguius sonant, wi lanus/vanus.Sol^s postea. ' Unde et a plerisque aspiratio putatur esse,
enim ahter sonant, ahter juncts. /veroproplereain- non htlera : qute proinde aspirationis nota dicitur,

lerdum duplcx quotiescunque inter duas n quia vocem elevat. Aspiratio enim est sonusuberius
dicitur, quia

vocales invenitur, pro duabus consonantibus habe- elatus,cuicontrariaestprosodia,sonusaequalilerflexus.

tur, ut Troia. Geminatur enim ibi sonus ejus. 12. ^ ifhtteram Salvius ludimagister priusLatinis
8. ^ U quoque httera proinde interdum est nihil, adjecit, ut in sono discrimen faceret duarum httera-
quia ahcubi, nec consonans est, ut quis. Vocahs enim rum c q; quae ideo
et " supervacua dicitur, quia

non est, quia i sequitur; consonans non est, quia q exceplis kalendis superflua judicatur : per c enim
prcecedit.Ideoque quando nec vocahs, nec conso- universa exprimimus.
nans est, sine dubio nihil est. Eadem et digamma
f
13. °
Q litleram nec Graeci resonanl, necHebrtpi;

a Grscis vocatur, quando sibimet ahisque vocahbus exceptis enim Latinis, hanc nuUa aha lingua habet.
jungitur; quae ideo digamma dicitur, quia duplexest Haec prius non erat. Unde et ipsa supervacua est
jnslar Fhtter?e, qufe duplex gamma habet; ad cujus vocata, quia per c cuncta veteres scripserunt.
simihtudmeni conjunctas vocales digamma appehari II 14. P X httera usque ad Augusti tempus nondum
grammatici voluerunt, ut votum, virgo. apud Latinos erat ; sed pro ea c et s scribebant; unde

incipere, et in vocalem desinere; est igitur ahquid a
quo incipiant antequam ad vocalem perveniant.
^ Sonce, semisonce, et insonce. Ex Victorini Gram-
matica.
b Inter vocales autem ietu. Omnia ex Donato
<=
Varias habent signiftcationes. Assignationes
legebat Chacon.
^ Consonantes habentur. Nigidius apud Agell.,hb.
XIX, c. ull. Si quis putat prceire in his verbis. Va-
: quales sunt muiae tolidem b. c, d, g, p, t. Vid. Do-
erius, Vennonius, Volusius aut iin his, iampridem,
iecur, iocum, iocundum, errabit, quod hce litterce
cum prceeunt, ne vocales quidem sunt.
e U quoque littera. E Sergio.
nas litteras non plures esse quam xvii.
Illa ratione scilic... quod ab e i'oc. Recte ralionem
'^
reddit Isidorus cur tantum xvii littera^ LalincC, sive
C legitimse sint, omissisque vocalibus de quibus con-
Iroversia esse nulla poterat. Nam consonantes (in-
quil) aut ab e incipiunt, et in suum sonum desinunt,
quales sunt omnino semivocalessex, /', /, m, n, r,s;
aut contra a suo sono incipiunt, et in e desinunt,
nat., Artem primam, c. % el Serg., e. 6.
1 Unde et a plerisque aspiratio... Ex Hier. in uo-
minib. Heb. ex Deuter.
K Litteram Salvius /uf//mrt5f.Al.Sallustius. Salvii
'''

f
Eadem et digamm. Cujus tiguram quidam F re-
ctum esse volunt (quse nomini convenit^, ahi inver-
sum j, qualisinmarmoribus etiam cernitur. Sed hanc
inversam hguram a Claudio inductam. opinor, cum
digamnion ipsum multo ante Claudium Varro usur-
Rhetoris meminit Phnius in epistolis, el Suetonius ia
Vespasiano. Sed ante hunc Kaisones Fabii fuerunt,
cujus praenominis nota K fuit, ut apparet, ex fastis.
Item Kalare, et Kalendce in omnib. veterib. hbris.
° Ideo supervacua. ItaHieronym.,Donatus, Priscia-

paverit. Videturque Ciaudius obtinere poluisse ut nus, et Terentianus. Sergius tamen K,inquit, etQ, :

selate suaea figura in usu esset; at [jostcrioribus s?e-
culis antiijua restituta est. Quare apud Priscianumet
Donalum perpetuo F rectum pro digammo scribitur. "
s Deficiunt. Id enim est liquescere. Grteci uypa
Ypaati.a-a,et Terenlianus idem exprimens, udas lit-
teras nonhnat.
^ Et a metro exclnduntur. Nam cum tempus con-
sonantes (ut ait Terentianus) dividant unum duae,
tamen hquida mutse subditi partem temporis non
ministrabit. Ut idem Terenlianuselegantissimedocet:
Si niediam vocalis babet, quam consona et uda
Excipiunt, nequeunt geminse vexare priorem.
quce nonnullis superftuce videntur, hanc habent
rationem, ut K tunc prceponatur, quando eam A
„ sequitur. Q antiqui, quoties V sequebatur, prcepo-
nebant. Eadem fere Diomedes, nisi quod ^, non nisi
A brevi praeponi vult.
° Q Litteram nec Grceci. Ex Hieron., in nominib.
ex Jesu nav.
p X Littera. Coustat ante Augusti tempora X Htte-
ram in usu fuisse, ex antiquissimis nummis, et co-
lumna Rostrata Duihi anle mdccc annos posita, et ex
aeneis legum tabulis Augusto longe superioribus, ac
postremo ex Cicerone, qui in Oratore ad Brut. ;

Causam reddit : Quomodo inquit) vestrum axilla ab ala factum est,

I

Nam mediam nil uda juvat, qu?e subdita currit. nisi fucja Htterce vastioris ? Quam litteram etiam e
* lieliquce M et N apud Gr. iiq. Sic eliam pleriq. maxilhs, taxillis, vexillo, paxillo consuetudo elegans
alii. Contra Sergius Si liciuidce (inquit) sibi prcepo-
: Latinis sermonis evellit. Eamdem tamenNigidium re-
nantur, liquidarum jura deperdunt, ut Mnostlieus. pudiasse, neque unquam ea m libris suis usum, sed
i Unde et legitimce. Sic Gotiiici omnes libri sed antiquilatem secutum fuisse,refert Victorinus in Arte
;

vu atam lecLionem unde et Latince retinebal Chacon grammatica. Quae hoc loco sequuntur Et digne hoc :

ex Donati verbis Unde fit ut quidam putent Lati-

: tempore, quo Christi nomen innotuit, quodper eam
81 ETYMOLOGIARUM LIB. I. 82

et duplex vocatur, quia pro c el s ponitur; unde et ii octo, vox arliculala, littera, syllaba, pedes, accen-
cx eisdem litleris compositum nomen habet. tus, positura?, notae, orlhographia, analogia, etymo-
15. A Graecis duas lilteras mutuavit Latinitas, /y et logia, glossae, differentise, barbarismi, solcecismi,

%, propter nomina, scilicet, Grseca. Et hae apud Ro- vitia, metaplasmi, schemata, tropi, prosae, metra,
manos usque ad Augusti tempus non scribebantur; fabulpp, hisloria:',

seJ pro z duo ss ponebant, ut hilarissat; pro ij vero 13 CAPUT VI.

u scribebant.
De partibus orationis.
16. " Unicuique autem littera? tria accidunt no- :
l.Partes orationis primus Aristotelesduastradidit,
men, quomodo vocetur; ligura, quo charactere si-
nomen et verbum. Deinde Donalus octo definivit. Sed
gnetur; potestas, qua? vocalis, qua? consonans ha-
omnes ad illa duo principalia revertuntur, hoc est, ad
beatur. A quibusdam et ordo adjicitur,qua3 pra^cedat,
nomen ol verbum,quff>signiticant personam et actum.
quse sequatur, ut a prior sit, sequens b. A autem in
Reliquae appendices sunt, et ex his originem trahunt.
omnibus genlibus ideo prima est litterarum, pro eo
2. Nam pronomen ex nomine nascitur, cujus offi-
quod ipsa prior nascenlibus vocem aperiat.
cio fungitur, ut orator ille. Adverbium de nomine
17. Nominaautemlitterarumgcntesexsonopropriae
nascitur, ut doctus, docte. Pariicipium de nomine,
lina;u8e
^ dederunt, ^ notatis oris sonis atque
^ discretis. D . , . , , ^ .-^ « „. .. ^
'
D et verbo, ut lego, legens. Cor.junctio vero, et prae
Nam postquam eas animadverterunt, et nomina illis
positio, vel interjeclio ^ in complexum istarum ca-
et figuras imposuerunt figuras autem partim ex p!a-
:

dunt. Ideo, et nonnulh quinque partes definierunl,

cilo, partim ex sono htterarum formaverunt, ut l'?
quia istsp superfluse sunt.
puta i, et c, quarum uni sicut exilis sonus, ita tenuis
virgula; alterius pinguis sonus, sicut et plenafigura.
CAPUT VII.

<=
Potestatem autem natura, voluntas ordinem dedit. De nomine.
18. Inter figuras litterarum et apiccm vetercs di- 1. Nomen dictum '
quasi notamen, quod nobis vo-
stinxerunt : apicem dictum pro eo quod ionge sit a cabulo suo res uotas enim nomen scie-
efficiat. Nisi

pedibus, et in cacumine litterarum apponitur. Est ris, cognitio rerum nomina dicla, quia
perit. Propria

enim linea jacens super litteram a?qualiler ducla. specialia sunt : unius enim tantum personam signifi-
Figura autem, qua tola littera scribitur. cant. Species propriorum nominum quatuor: praeno-

CAPUT V. men, nomen, cognomen, agnomen, Praenomen dic-

De grammatica. tum, eo quod nomini prapponatur,ut Lucius, Quintus.
l. Grammatica est scientia ^ recte loquendi, et 2. Nomen vocatum, quia notal genus, ut Cor-

origo et fundamentum Miberalium Yillevaram. Eivc ^nelius; CovneWi cnim omnos in eo genere. Cog
in disciplinis post litteras communes inventa est, ut nomen, quia nommi conjungitur , ut Scipio;

jam qui didicerunt litteras per eam recte loquendi agnomen vero, quasi accidens nomen, ut Metellus

rationem sciant. Grammalica autem a litteris no- Creticus, qnia. Cretam subegit. Extrinsecus enimvenit
men accepit Ypdtij.;j.a-:a enim Grteci litteras vocant.
: agnomen ab aliqua ratione. Cognomenlum autem
2. Ars vero dicta est, quod artis praeceptis regu- vulgo diclum, eo quod nomini cognitionis causa su-
lisque consistat. Alii dicunt a Graecis hoc tractum peradjiciatur, sive quod cum nomine est.
esse vocabulum iizh xr^c, apexr]?, id est, a viriute, 3. Appellativa nomina inde vocantur, quia com-
quam scicntiam vocaverunl. munia sunt, U et in multorum significatione consi-

3. ^ Oralio dicta quasi oris ratio ; s nam orare est stunt. > Haic in viginti octo species dividuntur, ex
loqui, et dicere. Est autem oratio contextus verbo- quibus corporalia dicta, quia vel videntur, vel tan-
rum cum sensu. Contextus autem sine sensu non est guntur, ut ca'lum, terra.
oratio, quia non est oris ratio, Oralio autem plena 4. Incorporaha. quia carent corpore ; unde nec
est, sensu, voce et litlera, videri nec tangi possunt, ut veritas, justitia.
4. Divisiones autem Grammaticae artis a quibus- 5. Generalia, quia multarum rerum sunt, ut ani-
dam triginla dinumerantur, id est : partes orationis n mal nam ; et homo, et equus, et avis animal sunt.

quce crucis signum figurat scriptitatur, ca licet Liberalium littcrarum. Ita veteres Cod., non
<"

fn Golhicis quibusdam leguntur, quia in melioribus artium. El supra litteras in communes et libcrales
Codicibus, et in Editis nulia sunt, et Isidori erudi- divisit.
tione non sunt satis digna, niinime recepimus. f
Oratio oris ratio. Eod. modo luserunt in hac vocc
Unicuique littera' iria. Ex Donat, ot Sergio.
"^
Hier., in epist. 139, ad Cyprian., Victorinus, et alii.
i'A'o/rt^/,som.";onLs-.VerbaAugustini.iideOrd.,c.l2. ^ ^am orare est loqui.yevba. Servii, ^En. x.
Potestatcm naiura dedit. Tot enim figuris ad nc-
•^
C.\p. VI. —
In complexum istarum cadunt. Vel
''

tandos sonos opus fuit. Scd placel)at Chaconi Tole- eas conjungentes, vel prapposit;e. vcl interjectae.unde
lanus Codex, in quo non sunt hirc verba.Quod mihi ct nomina acceperunt.
quoque valde probatur; nam neque in Goth. Ovet. C\p. VH. —
ISomcn... quasi notamcn. Ita Boe-
'

collegii sunt, nequc ubi sint collocanda consentiunt tliius, et Priscianus. E Grapco ovotjLa tractum putant
libri, sed alius alio ea rejicit. alii. Nos ex noscimen nomcn abcissum putamus, ut

C.\p. V. —
^ Rectc loq. In Editionibus veteribus ex NosciBiLis nobilis.
additur, scrihendique ratio; id non est in Gothicir, J Ihec in viginti octo. xxvn, Sergius. Isidorus
cst vero apud Victorinum. ipse XXVII percenset, ut deesse videatur aliquid.
83 S. ISIDORI HISPALENSI3 EPISCOPI
6. SpeciaUa, quia partem demonstrant, ut homo, 11 21. Cietita, id est, possessiva, a possessione, ut
spccies enim animalium homo. Evandrius ensis.
7. '^
Principalia, quia primam positionem liabent, 22. Epithcia, qu;e Latine adjcctiva, vel superpo-
nec aliunde nascuntur, nwns, fons. ut sita quod ad implendam sui significa-
appellantur, eo
8. Derivativa, eo quod ex alio nomine deducun- tionem nominibus adjiciantur, ut maqnus, doctus.
tur, ut a MONTE montanus. Adjicis ea personis, ut magnus Philosophus, doctus
9 b Diminuliva, quia minuunt sensum, ut Grce- homo, et plenus est sensus.
culus, seholasticulus. 23. f
Actualia ab actu descendunt, ut rex, dux,
10. *=
Sono diminuliva, quia sic sonant sicut dimi- cursor, nutrix, orator.
nutiva, sed intellectu principalia sunt, ut fabula, ta- Genlis a gente veniunt, ut Groicus, Romanus.
bula. 24. Patria^ a patria descendunt, ut AtheniensiSi
il, Tota Graeca, quia ex loto Gr?ece declinantur, Thebanus.
ut Callisto. Sic enim et Grsecus et Latinus dicit. 8 Loci a loco, ul suburbanus.
12.Tota Latina, quia ex toto in Latinum ver-
'^
25. Verbaiia dicuntur, quia de verbo nascuntur,
tunlur; Graecus dicit Odysseus, Latinus Ulysses. ut lector.

13. Media dicta, quia ex parte Grgeca sunt, et ex Participalia, quae sic sonant, sicut participia, ut
g
parte Latina. Eadem,
corrumpunt ul-
et notha, quia clemens, prudens.
timas syliabas manentibus prioribus, ut apud Grce- 26. ^ Verbis similia, a verbi similitudine dicta,
cos, Alexandros, Menandros; apud nos vero Alexan- ut contemplator. Nam et verbum est imperativi mo-
der., Menander. Dicta autem notha quemadmodum di, futuri temporis; et nomen, quia casum recipit.Hse
notlius dicitur quisquis de dispari genere nascitur. omnes species a nominum appeliatione descendunt.
14. Synonyma, hoc e?t, plurinomina, eo quod sit IG 27. Secunda pars, nominis comparatio. Com-
'

in pluribus nominibus significalio una, ut terra, hu- paralio dicta, quia ex alterius comparatione alterum
mus, tellus. Idem enim sunt omnia. praefert. Cujus gradus tres sunt positivus, compa- :

lo. Homonyma, hoc est, uninomina, eo quod sit rativus, et superlativus. Positivus dictus, quia pri-
in uno nomine, significatio plurima, ut tumulus, mus ponitur in comparationis gradu, ut doctus. Com-
nunc mons brevis, nunc tumens tellus, nunc sepul- quod comparatus positivo, praefer-
parativus ab eo,
criim. Est enim in uno nomine significatio : plus enim novit quam doctus.
diversa. tur illi, ut doctior
15 16. Relativa dicta, eo quod ad aliam referantur Superlativus, eo quod comparativo superferatur, ut
personam, utmagister, pater, dominus. doctissimus plus enim scit quam doctior. :

17. liia autem « quae dicuntur ad aliquid aliquali- 28. Genera dicta sunt, eo quod generent, ut ma-
Q
ter se li :,,;ritia, a contraria significatione dicta sunt, sculinum, femininum. Gaetera non sunt genera, sed
ut dexter. Dici enim dexter non potest, nisi sinister hoc liominum ratio ct auctoritas voluit. Neutrum dic-
fuerit. tum, quia noc hoc est, nec illud, id est, ncc masculi-
18. Porro qualitatis nomina ex eo dicta, qui per num, nec femininum. Commune dictum, quod duobus
ea qualis quisque sit ostcnditur, ut sapiens. for- generibus nomen unum communicat, ut hic et hcec
mosus, dives. canis.
19. Quantilatis, quia mensura trahuntur, ut lon- 29. Cui conlrarium est epic(jenum, quia utrumque
gus, breois. sexum sub uno genere enuntiat, ut hic piscis. Est
20. Patronymica dicuntur, eo quod trahuntur a enim incerti sexus, quod nec natura, nec oculis
patribus, ut Tydides, Tydei filius, ^neadcs, J^ne* discernitur , j
sed sensus tantum peritia. Omne
filius ;
quamvis, et a matribus, et a majoribus du- genus diclum, quia cunctis generibus servit : ma-
cantur. sculino, et feminino, neutro, et communi, et omni.

Principalia q. primam pos. Utroque nomine vo-

"^
quia non recipit si militer comparationcm .Sunt etiam
cantur, et Principalia, et Prima? positionis. verbo similia, ut contemplator, sed cum casum acce-
»•
Diminutiva...scholasticulus. Eod. exemplo utun- nperint, nomina sunt, ut contemplaior cum contem-
tur Donalus, et Charisins. -
platoris facit. Cum autem tempus habuerint, verba,
Sono dimin. E Sergio.
"^
utMaro dixit : Conlemplator aquas dulci-s. « Ergo
Tota Latina. Ex Donato.
^ casum ex Sergio posuimus, ubi co^nparationem habe-
« Quredicunturad alir/uid aligualif er.lia]egex\dam bant libri omnes.Nam comparationem reciperedepar-
ex Sergio, conjungendaque manuscriplorum et im- ticipialibus, non de verbo similibus, dixerat Sergius.
pressorum librorum lectio in illis enim qualiter, in : Secunda pars nom. Quam prim;im dixerit, nisi
'

his aliter legitur. appellalivorum, niilla est praecessit enim IPe om- ;
:

Actualia. lla^c neque apud Donatum, neque apud

f
nes specics a nominum appellatione descendunt.
Sergium leguntur. Sed scnsus tantum peritia.Aui sensum pro intel-
j

s Loci a loco. Reliquit numcri

et ordinis species :
lectus arbitrio posiiit, aut male libri omnes scnsus
ita xxvin species constabunt. tantiun peritia. Nam si neque natura, neque oculis
^ Verbis similis. Aliquid hoc loco e Sergio discernctur genus, quomodo sensus perilia disccrne-
deside-
rare possis. Sic namque ille Art. 2, c. 2 : e Sunt etiam tur? Itaque suspecta habebat haec verba Chacon. Mi-
participwisimilia, ut demens. Nam sic est demens, rum ni usus tantum peritia Isidorus scripsit. Oui
quasi \egens,;sed demens nomencst, quiarecipit com- Servium legerit de hac scriptura non admodum du-
parationem,idestdemealior,\egensveroparticipium. bilabit. Ejus verba sunt in art. 2, cap. 5 Inter :
88 ETYMOLOGIARUM LIB. I. 86
30. Numerus vocatus, quia per eum, vel singula- A ha;c , hoc, " qu?e tria et articuli nominantur.
ria, vel pluraiia nomina ostenduntur. 4. Arliculi autem dicli, quod nominibus arclantur,
Figura, quia, vel simplicia, vel composita sunt. id est, coUigantur, ut cum dicimus liic orator. Inter
3-1. Casus a cadendo dicli; per eos cnim inilexa articulum aulem, et pronomen hoc interest, quod
nomina variantur, et cadunt. Nominalivus casus dic- articulus tunc est, cum nomini jungitur, ut hic sa-
tus, quia per eum aliquidnominamus, ut hic ma- piens. Cum vero non conjungitur, demonstrativum
gister. Genitivus, quia per eum genus cujuscnnque pronomen est, ut hic, et ha^c, et hoc.
quperimus, ut hitjus magistri filius ; vel quod rem 5. Omnia autem pronomina, aut primigenia, aut
signiticamus, ut hujus magistri liber. deiluctiva sunt. Primigenia dicta sunt, quia aliunde
32.Dativus, quia per eumalicui aliquidnosdare de- originem non trahunt. Haec viginli unum sunt. Fi-
monstramus,ul 1 7 da huicmagistro. Acc\isaili\ns, quia nita tria
: ego, tu, ille. ^ Infmita septem quis, qua- :

per eum aliquem accusamus,ut accuso hunc magis- lis, talis, quantus, tantus, quotus, /of?/s. Minusquam
trum. Vocativus, quia per eum aliquem vocamus, ut finita sex : iste, ipse, hic, is, idem, sui. Possessiva
magister. Ablalivus, quia per eum nos auferro ali- quinque : meus, tuus, suus, noster , vester. Reliqua
quid cuiquam significamus, ut auferam a magistro. autcm deductiva dicuntur, quia ex illis deducta at-
33. Hexaptota nominadicta, quia per sex casus va- D que composita existunt, ut quispiam, aliguis, etc.
rietates habent, ut est iinus. Pentaptota, quod tantum CAPUT IX.
in quinque casibus varianlur, ut doctus. Trotraptota, De verho.
quod tantum in quatuor casibusdeclinantur, ut jitus. Verbum " dictam,eo quod verberato aere sonat,
1.

Triptota, quod tantum in tribus, ut tcmplum. -'^Dip- vel quod \v.vc pars frequenter in oratione versetur,
lota, quod tantum in duobus, ut Jupiter. ^ Mouop- Sunt autem verba mentis signa, quibus homines
tota, quod uno tantum casu ufuntur, ut frugi. cositationes suas invicem loquendo demonstrant.
CAPUT VIII. Sicut autem nomen significat personam,ita verbum,
De pronomine. factum dictumque persona'. In persona verbi, agen-
1. Pronomendictum, quia pro^^vice nominisponi- tis et patientis significatio est. Nam scribo agentis
lur, ne fastidium faciat nomen ipsum, dumiteratur. personfe factum est. Item scribor personse factum
Nam cum dicimus : Virgilius scripsit Bucolica, ad- indicat, sed ejus aquo palimur.
dimus pronomen,?pse scripsit et Georgica;s\c varietas 102. Verborum genera duo sunt, grammaticorum,
signiticationis,et fastidium tollit, et ornatum inducit. atq:!e rhetorum. Grammaticorum in tria cadunt tem-
Pronomina autem aut fiuita sunt, aut iutinita.
2. pora pr^pteritum, prtesens et fulurum, ut, fecit, :

^ Finita pronomina dicta, eo quod definiunt certam p facit, faciet. Rhetorum autem universa oratio verba
personam, ut ego. Me enim statim inteUigis. Infinila dicuntur, veluti, verhis bonis nos cepit, verba bona
dicuntur, quia non sunt certse pcrsonpe. De aiisenti- habuit : ubi non tantum verba quae in tria cadunt
bus enim dicuntur et incertis, ut quis, quce, quod. tempoia, sed universa oratio est. Verborum species
Minus quam finita appellantur, quia commemoralio- sunt formip, modi, conjugationes et genera.
nem faciunt nota? persona?, ut ipse, iste, cerlum 3. Formpe verborum inde dictse, eo quod nos ad
est enim de quo dicitur. unamquamque rem informent; per has enim osten-
18 3. Possessiva vocantur, eo quod nos aliquid dimus quid agamus. Nam Meditativa dicta a medi-
possidere ostendunt; nam dum dico meus, tuus, tantis sensu, ut ^ lecturio, id est, lcgere volo.
definio aliquid meum esse, vel tuum. Relativa Inchoativa post meditationem ab inchoantis indicio,
dicuntur, quia ad interrogationem referuntur, ut ut calesco. Frequenlaliva a ssepius agendo, ut lec-

quis est ? respondetur, is cst. Demonstrativa, oo tito,clamito. Forma: enim sensimi tenent, modide-
quod habent demonstrantis significationem. Ali- clinationem. Nam nescis quid sit dechnatio, nisi
quem enim proesentem liis demoustrainus, ut }dc, prius didiccris quid sit sensus.

epicoenum ,et commxme hoc interest,quod in communi n nomine, id est, vice nominis, ut eod. c. 36: Antono-
articular i secernimus sexum,ut, hiccams; in epicwno masia esf pro nominc, id est, vice nominis posita.
vero unus articularis sumitur, et utrumque scjcum Finifa, eo quod dif. c p. Servius ad Arl. Donat.
^*

intelligimus,ut,haiciiqm\a; cum autcm sumcmusar- « Quce tria, et articuli n. Sorgius. Ha^c nonnulli

ticularem quem auctoritas dederit. JSam cum naiu- eliam pronomina articularia vocant, eo quod more
raliter non possumus in epicoenis scxum dcprchcn- Gra'oor. cum nominibus declinintur.
dere, debemus auctoritate firmari. Sexus peritia, f
Infinifa septcm. Qute nomina ab aliis dicuntur.
quodin uno Rom.C.legitur,absurdum omnino vuielur. Sed cum Lsidoro laciunt Charisius, Diomed., Scrv. et
^Diptota ,ut JuPiTER. Duob. in casib. Jupitcr dici D. Aagustinus.
etiam Charisius ait, et Sergius. Varictates duas ha- Cap'. IX. —
s yerbum... quod vcrbcrat. E Serv.
bere nemo dixerit nam ne accentum quidem variat
:
ad Art. Don. Sed improbat Quinlil.hb.i, c. 5. Quai de
Jupifer in vocativo, et nominativo. Ergo varietatem pcrfeclaform.i lcguntur in impressis,a Longobardicis
a casu cum Sergio distinxit. ([uibusdam recte aborant.
b jl!/o«opft)frt.Ha'C Sergius aplota appcllari mavult. Lecturio, id csf, LEGERE voLO.Sic Longobard. et
''

Cap. Vlll. —
Pro vice nominis. Sic infra, c. 36
<=
: Sorvius Una mcditativa formaest, qucc nonagere
:

Antonomasia pro vice nominisponitur.Don.dus.Ser- nos aliquid, scd adhuc uelle agere ostendit, ut est
gius et Beda, Pro nomine ponitur. Posset legi pro leclurio; significat enim wowlego, sed legerevolo.
87 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 88

4. Modi dicti ab eo, quemadmodum sint in suis • plenam significalionem, ut hodie ; adjicis illi ver-
significationibus. Indicativus modus dicitur, quia bum, hodie scribo, et juncto verbo implesti sensum.
significalionem indicantis habet.ut lego Imperativus, 21 CAPUT XI.

quia sonum habe timperantis, ut lege. Optativus,quia De participio.

per ipsum optamus aliquid agere, ut utinain legerem i. Participium dictum, quod nominis et verbi
" Conjunctivus, quia ei conjungitur aliquid ut locutio capiat partes, quasi particapium. A nomine enim
plena sitrnam quando dicis cuHic/amgm, pendetsen- vindicat sibi genera, et casus; a verbo tempora, et
sus; quod si dicam ciim clamem, quare putas quod significationes; ab utroque numerum et figuram.
iaceam ? Plenus est sensus, CAPUT XII.
5,Infinilusdicitur,eoquod temporadefiniens perso- De conjunctione
namverbi non de^mii,ulclamare,clamasse. Cui siad- l. Conjunctio dicta, quod sensus sententiasque
jungaspersonam: cIamaredebeo,dehes,debet,^\tqua?,[ conjungat. Hsec enim per se nihil valet, sed in copu-

finitum, Impersonalis dicitur, quia indiget persona latione sermonum,quasiquoddam exhibet glutinum.
nominis, vel pronominis, ut legitur : addis personam, Aut enim nomina sociat, ut Aiigustinus et Hiero-
a me, a te, ab illo, et plene sentitur. Sed infinitus mo nymus, aut verba, ut scribit et legit. Una autem vis
duspersonatantum verbi eget. Impersonalis vero,veI p omnium, sive copulent, sive disjungant
pronommis persona, vel nominis. 2. Copulativie autem conjunctiones dictae, eo quod

6. Conjugalio dicitur, eo quod per eam ad unum sensum vel personas conjungant,ut ego et tu eamus ad
sonummulla conjungantur.Docet enim, inquam syl- foriim .-ipsum^/sensum conjunxit.Disjunctivae dictse,
labam exeat futurum tempus, ne per imperitiam quis quia disjungunt res aut personas ut ego aut tu facia-

dicat legebo, pro legam. Harum prima et secunda mus. « Subjunctivff! dicunlur, quia subjunguntur, ut

mittunt futurum tempus in bo, et in bor, tertia in am, que ; dicimus enim, ^ regique, hominique, Deoque ;

et in ar. non dicimus, que regi, que homini.

^0 7.Genera verborum ideo dicta, quia gignunt. 3. s Expletivpe dicta?, quia explent propositam rem,

Nam activo adjicis r, et gignit passivum. Rursum ut puta,.si hoc non vis, saltem illud /ac.Communes
passivo adimis ?', et parit activum. Ipsa autem activa nominantur, quia ul)ivis ponuntur, et subjunguntur,
dicuntur, quia agunt, ut verbero ; et passiva, quia ut, igitur hoc faciam, hoc igitur faciam.
patiuntur, ut verberor. Neutralia, quia necagunt, nec 4. ^ Causales dicuntur a causa, eo quod aliquid
paliuntur, uijaceo, sedeo. His si r litteram adjicis, cogunt facere, ut puta, occido illum quia habet
^ non sonant Latine. Communia aulem dicuntur, aurum : Quia habet aurum causa est. Rationales
quia et agunt et patiuntur,ut amplector.EiVC simili- r» dicunlur a ralione, 22 qua quisque utitur in fa-

ter, deposila r littera, Latina non sunt. Deponentia ciendo, ut, quomodo eum occidam, neagnoscar : ve-
vero dicuntur, = quia deponunt futuri temporis parti- 7ie7io ? an ferro ?

cipium a significatione passiva, quod exit in dus, ut

CAPUT XHI.
De prcepositionibus.
gloriandus.
CAPUT X. i. Prsepositio dicta, quod nominibus prseponalur,

De adverbio. et verbis. ' Accusativaa autem, et ablativa^ pr?eposi-

i. Adverbium ^ dictum est, eo quod verbis accidat, tiones a casibus quibus serviunt dictae. j Loquelares
ut pula, bene legi.Bene adverbium est, legi verbum. vero, quia loquelis, id est, verbis semper cohserent,
Inde ergo dictum adverbium, quod semper verbo junc- nec ahquid valent solae posilae, ut di, dis. Con-
tum adimpleatur. Verbum enim solum sensum implet, junctse vero verbis figuram faciunt, ut diduco, dis-

ut scribo. Adverbium autem sine verbo non habet traho.

^Conjmictivus. Servius: Ideo dictus conjunctivus, DATURUS, VADANDUS. A deponenti tria : prcesens,
quiain loquendo ,cum solus elocutionem implerenon prceteritum, et futurum, ut luctans, luctatus,
possit, conjiingit sibi indicativum. LUCTATURUS.
^Non sonant Lafine.Latina,}ih.; non suntLatina, Cap. X. —
Totum caput e Sergio.
^*

paulo post ex Donat. D I

Cap.XII. —
^Subjunctivre. Itaappellateas Donalus.
" Qiiia deponunt futuri temporis participium a ^ Regique, hominique, Deoque. Hemistichium Ju-
passiva significatinne. Deponens (ait Charisius") per venci de Magis.
antiphrasim dicitur, idest,eco7itrario, qnodverbum s Expletivce. Etiam Donatus, et Diomedes, sallem

r littera finitum deponere eamnon potest. Idem toti- in expletivis numerant.

dem verbis Diomedes. Ergo eodem moclo ha?c Isidori ^ Causales, eo quod aliquid cogunt facere. Recte

verbasunt accipienda, ut cum verbum deponens reh- emendavit Chacon, cumWbnparlimcogifem, partim
quas voccs a passiva significalione deposuerit.hoc est, cogitenf haberent.Sergius: Infer causnles, et rafio-
dejecerit, futurum mdus a paliendi signifioatione de- nales lioc intcrest, qiiod tunc utimur causalibus,
peilercnunquam que:il.Sa.msequendus,utendus, et si quando de causa loquimiir; tunc rationalibus,
qua hujusmodireijeriuntur, passivam significationem quando de rafione. Causa esf, quce nos compellit
retinont. Aut,DEP0NU\T,id est aft//c/?//?f, neque reci- (al., impingit), ad aliquid faciendum ; ratio, qua

piLintfuturuminJi/.s propterpassivamsignificationem, ntimur in faciendo.

nt gloriandus : nam qloriandusin usu plane non est. Cap. XIII. Accusativa; aufem, et Ablafiva?. Ita
'

Comminianus apud eumdem Cliarisiuin Traliuntur : appellantur a Serv. et Serg.

participia a co>nmuni (inquit) quatuor, prrvsens, et j Loquelares. Ita appellantur a Probo,Serv., Donat.
prceteritum, et duo futura : vadans, vadatus; va- Diomed ,
Charis.,Festo,inAm.,etBed.,de ArieMetr.
89 ETYMOLOGIARUM LIB I. 90

CAPUT XIV. constat syllabis. Cum ergo syllaba una est, quasi
De interjectione. dimidius pes est. ^ Dionysius Lintius syllabarum
1. Interjectio ^ vocata, quia sermonibus interjecta, omnium singulas formas aptissimas fecit, et ob id

id est, interposita, affectum commoti animi expri- statua lionoratus est.

mit. sicut cum dicitur ^ ab cxsultante vah! a dolen- CAPUT XVII.

te, heu! ab irascente hem! a timente hei! Quae vo- De pedibus.
ces quarumcunque linguarum propriae sunt, nec in 4. Pedes s sunt qui certis syllabarum temporibus
aliam linguam facile transferuntur. insistunt, nec a legitimo spatio unquam recedunt.
2S CAPUT XV. Pedes dicti, eo quod pcripsos metra ambulent. Nara
De voce. sicut nos pedibus incedimus, ita metra quasi pedi-
i. Vox est aer ictus sensibilis auditu, quantum in bus gradiuntur. Pedes autem omnes centum viginti
ipso est. •=
Omnis vox,autest articulala, autconfusa. quatuor sunt : disyllabiquatuor, trisyllabi oclo, telra-
Arliculala est hominum,confusaanimaIium.Arliculata syllabi sexdecim, pentasyllabi duo et triginta, hexa-
est quae scribi potest, confusa quse scribi non potest. syllabi quatuor et sexaginta. Usque aii quatuor autem
CAPUT XVI. syllabas pedes dicuntur; reliquse au^yy-at vocantur.

De syllaba. n 2. Ipsi autem pedes habent speciales causas no-

i. Syllaba Groece, Latine conceptio, sive com- minum quare ita vocentur. Pyrrhichius dictus est,
plexio dicitur. Nam syllaba dicta est ^* a;:b Toy quia hic assidue, vel in certaminP; vel in ludo
auXXajjLoavstv Ta ^pi^tj.a.xx, id est, a conceptione lif- puerili sa^pius ^ frequentabatur. ' Spondeus dici-

terarum : ouXXaixSavsiv enim dicilur concipcre. Unde tur, ^5 quia tractim sonat. Nam spondeus tra-

vere illa est syllaba, quse ex pluribus nascitur littc- ctus quidam dicitur, id est sonus qui fundebatur
ris. « Nam unam vocalem pro syllaba abusive, non circa aures sacrificantium. Unde et ii qui tibiis ca-
proprie, dicimus, qua^ non tam syllaba dicenda est nebant in sacris genlilium spondiales nominabantur.
quam ratio temporum. SyIIab?e autem, aut breves 3. Trochaeus vero ab eo dictus est, quod celcrem

sunt, aut longae, aut communes. conversionem faciat cantilena?, et quasi rota veloci-

Breves vocalte, quia nunquam produci possunt.

2. ter currat in metris, Tpox.(J5 enimGrfece rota dicitur.

Longae.quia nunquam corripi possunt. Communes au- 4. lambus dictus est, quod iaijL6(^ew Griieci de-
tom, quia pro scribentis arbilrio, cum necessitas cogit, trahere dixerunt. Hujusmodi eniin carmine omnes
et producuntur, et corripiuntur. Lege Donatum. Ideo invectiones, vel detractiones implere poetse sunt so-
autem syllaba? longte, brevesque dicuntur, quia per liti. Dictum autem nomen ab eo quod velut vcnenum
varias vocum moras aut dupla aut simpla spatia lem- ()
quodammodo maledicti aut livoris iafundat
'""
Tribrachys, "'" et "'""
"* cliorius ""*"
appellatur, dictus
poris habere videntur. Diphthongfe syllabs Gr;t'CO
"'
5. j
'^"'' qui
nomine dictae, quod in eis binae vocales jungantur. quia fit ex tribus brevibus.
3. Ex his apud nos veras esse scimus quatuor ce, :
6.M0I0SSUS dictus, a saltatione MoIossorum,quam
oe, au, eu. Ei vero apud majores tantum celebrata exercuerunt armati.
fuit. Syllaba autem apud metricos ideo semipes no- 7. °-
Anapa^stus, quia remissionibus et ludis hic

minatur, quod sit dimidius pes. Nam pes 21 duabus pes dicatus est.

Cap. XIV. a Inferjectio. Omnia ferc verba Aug., guntur : 5/^6' Pyrrhichius dicitur, i£o tou ::'jpb;, id
lib. I de Serm. Doniini in mont., c. 9. est, icjne celeri
: enim, sicut ignis, pes iste decurrit.
b Ab ex.mltante vah Diomedes Exsultantem .s/- ! : Hinc est illud VirgiUanum : Ardextes TYnii, id
gnificat E\A\\ Item Donatus elBed. Lretantis evax! :
est, FESTiNANTES. Eadem sunt in recenlioribus Edi-
Augustinus tamen Ciim delectamur, vah (inquit)
: 1
tionibus. Recta tamen priorelymologia. Terentianus :

dicimus. nupp(x,to; idem vocatur, qui|)pe et aplus Pyrrhicha^.

Cap. XV. « Omnia e Donato. Spondeus dicfus, quia tractim. EstenimaTOvSEfv
'

Cap. XVI. ir.6 Tou CTuXXap.6. Ita Serg., Diomed.,

'^ lente moveri, unde spondeos stabiles dixit Horatius.
Cbaris. Et Cicero Efsi enim hebetior est, et tardior, habet
:

« Nam vnamvocalem pro syllaha ahusive. Donatum
videtur notasse, qui vocalem longam syllal)am dici
proprie voluit. Ejus enim verba sunt Syllaba esf
comprehensio litterarum, vel unius vocalis enun-
tiatio temporumcapax. Nam ahusive etiamvocalem
brevem syllabam vocamus.
r\ tamen stalnlcmquemdatn,et non cxpertemdignitatis
gradum. Velpotius aTrb tt)? a7:ovoi]i;,id est, libafione,
:
unde e3ii6wij.'.o; otiam dicius, quod eo sacerdolcs ad
aras progredientes ulerentur, ut ejus pedis gravilas
ominosis vocibus oltiferet, ne ad illoruni aures per-
venirent. Terentianus :

Dionysius Lintius. Vel Lindius potius, cujus

^ Qui, quod in lemplis canorus a sono vocis malae
Strabo el Suidas meminere. Is Pompeii aetate gram- Auribus libanlis obstat et favet, d-ovosto; est.
maticam Roma- doruit. Et qui libiis longis in sacris canebant, spondiales
Cap. XVII. s pcde.s sunt qui certis. Elegantissime dicebantur, quorum meminit Plularciuis.
Terenlianus :
J
Tribrachys, qui, et cliorius- \'A trocha?us dicitur.
Una longa non valebit edere ex sese pedem, Quinlilian,, Iib. ix, c. 4 Trcs brcves choreum, qucm :

Ictibus quia fit duobus, non gemello lem|)ore. tribrarhyn dici volunt. Terenlianus, cuni de iambo
Sergiusquoque JSecesse esf pedem unumquemquein
:
egisset :

se habere certum cum temporibus numerum sylla- Nec minuscurrit trochneus lege versa temporum,
barum. Syllaba longus priore, parcior novissima.
^ Frequentabatur. Postea in Romano Cod. liaicle- X6pio; idem nuncupalur a igislris plurimis. m
91 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 92
8. Daclylusadigilodictus, quod a longiorenodo in- •• ^7 21.^ Acciduntunicuique pedi arsis,et thesis, id
choans , in duos desinat breves. Sic , et iste pes i>
est, elevatio, etpositio vocis. Neque enim iter pedes
juncturam unam habetlongam, et duas breves. Undeet dirigere poterunt, nisi alterna vice levenlur, et po-
manusoppansapalmadicitur.etpendentesdigitidactyli. nantur ut arma, ar elevalio est, ma positio. In his
:

!J© Amphibrachus, quod in ulraque parle bre-

9. duobus per divisionem pedes legilimi colliguntur.
vem habeat, longa in medio interjacente ^psty-j; : -Equa divisio est, qaoties arsis et Ihesis aequali tem-
enim brevis dicitur. porum divisione caeduntur.
10 Amphimacrus dicitur, quod du;e hinc inde lon- 22. Dupla, quoties ex his unus alterum duplo
gae habent in medio inclusam brevem :|xaxpbs enim vincit. Sescupla vero esl, quoties unum alterum
Graece longus dicitur. sescuplo superat. In simpla enim ejus parte unum
11. Bacchius appellatus est, eo quod eo pede Bac- plus invcnitur, in dupla unum minus habetur.
chica, id est, Liberi sacra, celebrabantur. s Sescum enim dimidium dicitur. Triplum est,
12. '^
Anlibacchius, vel pahmbacchius dictus, quia quando major pars ter continet tolum minus, id est,
contrarius, vel iteratus a Bacchio est. tria, et unum. Epitritum est, quando minus continetur
13. Proceleumaiicus, eo quod sit ad ^ celeuma a majore, et ejus tertia pars. Cseduntur vero pedum
canentium aptus. n membra, vel per sequalitatem, vel per duplum, vel
i4. Dispondeus autem, et ditrochseus, et diambus per sescuplum, vel per triplum, vel epitritum.
dictus, quodgeminis constentiambis, spondeisvel tro- 23. ^ Partimur ergo in aequa hos :

cha^is. Spondeum, ut cestas;

lo. Anlispatus, quod sit ex contrariis syllabis, ex Pyrrhichium, ut fuga;
brevi et longa, ex longa et brevi. Daclylum, ut Mxnalus;
Choriambus vero, quia ex hoc pede composi-
16. Anapaistum, ut Erato;
tura carmen choris aplissimum sit. Dispondeum, ut oratores;
17. lonici sane propter numerorum insequalem so- Proceleumaticum, ut avicula;
num dicti; habcnt enim binas longas syllabas, binas- Diiambum, ut ptvpinquitas;
que correptas. Ditrochaeum, ut cantilena;
18. Pa?ones dicti ab inventore. Constant ipsi ex Antipaslum, ut Saloninus;
una longa et iribus brevibus; quae longa juxta no- Choriambum, ut Armipotens.
xnina eorum variatim est constiluta. 24. Item in dupla partimur hos pedes :

19. Epitriti vocati, quod semper tres longas ha- Trochaeum, ut meta;
beant syllabas, et unam brevem. r lambum, ut parens;
20. Syzygiaeautem sunt pentasyllabi, et hexa- Molossum, ut /Eneas;
syllabi pedes. Et dictfe apud Gra^cos m^\)-^lxi, quasi Tribrachyn, ut macula;
qua^dam declinationes. « Se hi non sunt pedes, sed
1
lonicum majorem, ut Junonius;
appellantur pentasyllabi, et hexasyllabi, quia ultra lonicum minorcm, ut Diomedes.
quinque, et sex syllabas non procedunt unde non ;
!98 25. Unus vero tantum est qui tripla partitione
oportet in carmine has syllabas quoJIibet excedere dividitur,qu3e est maxima, atque ideo minime metris
nomen,nt Carthaginiensium,Hierosolymitanorum,ct adest.
ComtantinopoUtanorum. 26. Tripla : — Amphibrachys, ut carina.

Idem :
percutiuntur, et obtunduntur a sequenti longa?
Nam soletlongam trochseus solvere in duasbreves,
b Juncturam unam. Articulum juncturam dixit.

Dnde et appellant troch«um quem vocamus xptSpayjv. Antibacckius, vel palimbacchius, quia iteratus.
«=

Romanus Codex Ciim Don^^lo: Quiacontrarius. Hi an-

^ Anapcestus. Longobardicos sccuti sumus, qui in
tibacchium, nostri joa/m/>rtcc/imm, intorpretati sunt.
hanc leclionem consentiunt. Altera etymologia, quae Ad celeuma canentium. Calcantium volebat Cha-
^
in aiiis manuscriptis et indilis legitur
libris Ana- : Jerem.xxv Celeuma, q u asi calcantiuni. Et
con., ex :

piestus dicitur repercussus (Grceci enim avajraiaiv re- n Hieronym., Is. xvi Nequaquam in vindemia loetus
:

PERCLSSIONE.M dicunt;qui ideo dicitur repercussus,eo vindemiator celeuma cantabit. Et Jerem. xlviii et li.
quodrepercutiaturadactf/lo,estenimilliconfrarius}. Canendum alii cdilere, haud male.
E Diomede sumpta est. Quibus vorbis illu etiam sub- I * Sed lii non sunt pedes. Cicero in Oratore Jam :

junjiitur iiisexlibris: lllud autem mirandum
hisduobus pedibus, quod anapa'sfus suscipit qualita-
temnominis;namexcontrarietatesequentiincontra-
rietatemponitur ,eoquodbrevilasin se pruicurrif;iUe
veroquiincontrarioponitur,non de eo sumit vocahu-
lum,sed de qualitate syllabarum.Nonprormsnhmvde
(si cui Diomodes tanti sit), sic enini ordinat Teren-
est, in pa'on,quodplures habeat syllabas, quamtres, nume-
rus a quibusdam, non pes,habetur. Sed quod ay^uy-a?
declinationes dixit, conjugationes forte legendum.
^ Accidunt unicuique pedi arsis. E Sergio. Vide
Terentianum.
g Sescum enim dimid. Sic Longobard. libri.Cicero
in Oralore Ufnecesse sif partem pedis,aut (equalem
:

tianus pedes, ut ab anapaeslo incipiat, et omnino esseulteriparti,autalterotanto,autsesquiessemajo-

breviores sempe praeponat. Sed quis non videt, hac rem;itaiitutrequalisdiictqlus,duplexiambus,sesqui-
etymologia recepla, ut anapa'stus quasi repercussus plex pcean. Vid. Serg., art. 1, c 5; et Quinlil., lib.
dicatur, nihiloininus hun!'; quam dactylum nomen IX, c. 4.
sumere de qualitate syllabarum, non quod repercu- h Partiniur ergo in cequa. Omnia ex Donalo usque
tiatur a dactylo, sed quod duae syllab* breves re_
ad Fescenninus.
'^3 ETYMOLOGIARUM LIB. I. 94

Sescupli autem ii sunt : « sicut adverbium,quia juxta verbum est. Acutus accen.
Amphimacrus, ut tnxulcees (sic); tus dictus, quod acuat et erigat syllabam. Gravis, quod

Bacchius, ut Achat (sic); deprimat, et depouat, est enim contrarius acuto. Cir-

Antibacchius, ut natura ,• cumflexus, quia de acuto et gravi constat : incipiens

Pfeon primus, ut legifimus; enim ab acuto in gravem desinit; atque ita, dum as-

Pf?on secundus, ut colonia; cendit, et descendit, circumflexus efficitur.

Pipon tertius, ut Menedemus; 3. Acutus autem et circumflexus similes sunt,

Pfeon quartus, ut celeritas. nam uterque levat syllabam. Gravis contrarius

27. Restant quos ^ epitrita partitione dividimus : videtur ambobus, nam semper deprimit syllabas,

Epitritus primus, ut sacerdotes; cum illi levent, ut : Vnde venit Titaji, et nox ubi
Epitritus secundus, ut conditores; sidera condil. f/nd^ hic gravis est, minus enim sonat
Epitritus tertius, ut Demosthenes quam acutus, et circumflexus.

Epitriius quartus, ut Fescenninus. 4.MonosyIIaba autem pars oralionis, si naturaliter

Sunt igitur iiequi decem, dupli vero sex, triplus brevis est, ut vir, 30 aut positione longa, ut rfrs, acu-

unus, sescupli septem, epitriti quatuor tum accentumhabebit.Sivero naturalitcr longa,ut res^

28. Numerus syllabarum in pedibus a duabus j,^

circumflexum. Dissyllaba pars orationis, si priorem
usque ad sex protenditur ulterius enim non procedit, : naturaliter longam habet, et ultimam brevem, circum-
quia usque ad sex syllabas lenduntur pedes. Tempora flectitur, ut Musd, aliter acuitur. Trisyllaba pars
in peilibus sunt, ut quanla unusquisqiie pcs habeat. orationis, si mediam brevem habet, ut tibia, tunc
Resolutio est pedum, quando pro una longa duif bre- primam acuimus. Si vero naturaliter longam habet
ves ponuntur, aut pro duabus longis quatuorbreves, sccundam, et ultimam brevem, ut « Piomdnus, tunc
ut : Sectaque intexunt ahiete costas. Abiete nuncreso- mediam circumflectimus.
lutio est spondei in proceleumaticum, in qua resolu- 5. Tetrasyllaba autem, et pentasyllaba ratione
tionesemper t synaloopham sequitur Virgilius. trisyllaborum retinentur. ' Gravis acccntus cum
29. Ex una autem longa du;e breves fiunt; ex dua-
<= uno accentu poni potest in diclione una cum ,

bus autem brevibus 5?Honga nunquam fit. Findi enim utrisque nunquam, ut Catiillus. In composita dictione
solida possunt, solidari scissa non possunt. Figura est, unus accentus est, ut armipotens, omnipotens.
cujus nota syllabae agnoscuntur. Ubi enim circuli 6. s Accentus autem reperti sunt, vel propter dis-
partem inferiorem bis positam aspicis, Pyrrhichius Vmciionem, nt viridique i7i littore conspicitur 5U5,ne
est, uu; ubi i geminum jacons, spondeus, - - . Nam dicas ursus, vel propter pronuntialionem, ne dicas
nota brevis inferior semicirculus u, nota longa i ja- P meta breviter, ct non producta tneta, vel discernendfe
cons est - . ambiguitatis causa, ut ergd. Nam cum producitur go,
30. ^ Metra pedibus accidunt, ut a trochieo tro- causam significat, cum corripitur, conjunctio est.
chaicum, a dactylo dactilicum, a iambo iambicum, CAPUT XIX.
de quibus paulopost dicendum est. accentuum.
De figuris
GAPUT XVIII. \. Figura? accentuum decem sunt, quae a gram-
"

De accentibus. malicis pro verborum distinctionibus apponunlur.

1. Accentus, quiGraece prosodia dicitur, ex Gra^co 'O^sta, id est, acutus accentus, linea a sinislra parte
nomen accepit. Nam Grgece rpb;, Latine ad, wor, in dexteram partem sursum ducta fit ita :
'.

Graece, Latine cantus est. Hoc enim nomen de verbo 2. Bapera, id est, gravis linea a summo sinistrae in
ad verbum expressum est. Latini enim habent et dexteram deposita, fit ita : \
alia nomina. Nam accentus el tonos ct tcnores di- 31 3. nspia-wu.£vri, id est, circumflcxus, linea
cunt, quia ibi sonus crescit et desinit. de acuto et gravi facta exprimitur ita : " .

2. Accentus autem dictus, quod juxta cantum sit, 4. May.pa, id est, longa, virgula jacens est, ita : -.

^ Epitrita partitione Augustinas sesquitertiam no-

. tempus, resolutio, figura, metrum.J)e quibus omnibus
minat, alii supertertiam ; EpiiritamDiomei.\es, Dona- D jam ps^it Isidorus. Sergius: Metrum. quod ex spondeo
lus, et Terentianus. spondaicum, ex troch(vo trochaicum. ex iamho
b SynalcEpham sequitur Virgil. Servius, ^En.
v, ad iamhicum nuncupatur. Ac to nuncupafur addendum
illud: Genua labant: Proccleumaticus inquit^ estquem ' putabat I-^idoro Chacon, ita fore intcijra omnia.
sic semper ponit Virgiliu!;, ut cogi possit in dactylnm Cap. XVIII. * —
Ut Romaiius. Ita legondum cx
Quod alibi etiam repetil. Id fit si i el u consonantesfian t, Tarraconcnsibus libris, vel Cefhegus ex Donat., ut
sedin rejire capellas, Eclog. 3, eliam duo ii, unum, m conp^ruat exemplum; non MeteUus, nt est in rcliquis
idque consonans, contrahcnda, cum tamen, i, in me- libris. Nam distinxit paulo ante naturaliter longam a
dio,nisiinter duas vocaies, consonans esse non possit. posiliono longa.
" Ex una autcmlonga duce hreves..., cum utrisque nunquam.
ex duahu.s ^ Graris acccntus
autem. Terentianus : Nunquam enim plus una aruta in eadem voce, ut ait
Nam non ita est ut longa dissolubilis. Ouinlilianus, sod gravis jioni in uua dictione non
Brcves vicissim contrahi iu longam valent : solum cuin acuto, sod cliam cum circuiuflexo potest.
Quia solida fimii magnitiido non velat; s Acccntux autcm rcpcrti sunt. Alqui Doualiis, et
Divisa jungi rursum in unum non queunt. Sergius, uude luvc snmpta sunl. conturhari et dissi-
^ Metra pedihus accidunt. Donalus Accidunt uni- : piri s;rpe acconlum logendi, vel ilistinguon li, vel pro-
cuique pedi arsis et thesis, numerus syllaharum, nuntiandiratione,veldisceraendfe ambiguitatis neces-
95 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 96
5. Bpay^li?, id est, brevis, pars est circuli inferior, 5. Ubi vero jam per gradus pronuntiando plenam
jacens ita : u. sententia? clausulam facimus, fit periodus; punctum-
6. 'V^Ev, id est, conjunclio, quia duo verba conne- que ad caput liti.erse ponimus, et vocatur distinctio,
ctit, subjecta virguia versui circumflexa fit ita : v. id est, disjunclio, quia integram separavit sententiam.
7. Diastole, id est, distiiictio, quae e contrario se- 6. Hoc quidem apud oratores. C^eterum apud
parat, dextera pars circuli supposita versui fit ita ^ :
. poetas ubi in versu post duos pedes syllaba remanet,
8. Apostrophos, pars item circuli dextera, et ad comma est, quia ibi post scansionem prfecisio verbi
summam litteram apposita, fit ita : ', qua nota deesse facta est. Ubi vero post duos pedes de parle orationis
ostendiLur in sermone ultima vocalis, ut tribunaV nihil superest, colon est. Totus autem versus perio-
pro tribunali. dus est.
9. AacTsta, quod inlerpretatur aspiratio, id est, ubi 33 CAPUT XXI.
H littera poni debet, tali figura notatur : I-.
De notis sententiarum.
10. ""ITAri, quod interpretatur siccitas, sive pu-
1. Fra-terea quaedam scripturarum notse apud ce-
rum, id est, ubi H littora e.^se non debet, tali nota
leberrimos auctores fuerunt, quasque antiqui ad dis-
ostendilur : -I.
tinctionem scri|)turarum carminibus et historiis ap-
H. ^ Quorum duoruni accentuum figuram Latini ex
posuerunt. Nota est figura propria in htterae modum
ipsa littera aspirationis fcccrunt. Unde, si conjungas B
posita, ad demonstrandum unamquamque verbi,
has, facis-eamdcm aspirationis notam H. Rursum si
sententiarumque ac versuum rationem. Notae autem
medium ejus apicem scin.lis, oasarav I- et •^CiSq^i -I facis. ,

versibus apponuntur numero viginti sex, quae sunt

CAPUT XX.
nominibus infra scriptis.
De positura.
2. b Asteriscus (*)apponitur in iis quae omissa sunt,
1. Positura est figura ad distinguendos sonsus per
commata,
ut illucescant per eam notam, quae deesse videntur.
cola et et periodos, quae dum ordine suo
Slella enim (JaTfjp Graeco sermone dicitur, a quo
apponilur, sensum nobis 3^ leclionis ostendit. Dictte
asteriscus est derivatus.
autem posilura?, vel quia punctis positis annotanlur,
3. ^ Obelus, ("") id est, virgula jacens, apponi-
vel quia ibi vox pro intervallo distinctionis deponilur.
tur in verbis vel sententiis supertlue iteratis, sive in
2. Ilas Graeci Oijsi; vocant, Latini posituras. Prima
iis locis ubi lectio aliqua falsitate notata est, ut quasi
positura, subdistinctio dicitur, eadem et /.6ji.jj.a. Media
sagitla jugulet supervacua, atque falsa confodiat.
distinctio sequens est, ipsa etxwXov. Ultima distinclio,
Sagitta cnim Grtece ^SsXb; dicitur.
quae tolam sentenliam claudit, ipsa est -jpiooo?; cujus,
4. Obelus (kH ) superne adpunctus ponitur in iis,
ut diximus, parles sunl xwaov et /.iu.jj.a, quarum di-
C de quibus dubitalur utrum tolh debeant necne.
versitas punctis diverso loco posilis demonstratur.
5. « Limniscus, (-r-) id est, virgula inter geminos
3. Ubi enim in initio pronuntiationis necdum plena
pars sensus est, et b tamen respirare oportet, fit
punctos jacens, 34 apponitur in iislocisquae sacrfe
comma, id est, particula sensus, punctusque ad imam Scripturae interpretes eodem sensu, sed diversis ser-

litteram ponitur, et vocatur subdistinctio ab eo quod monibus, transtulerunt.

puactum subtus, id est, ad imam fitteram accipit 6. ' Antigraplius CV) cum puncto apponitur,

4.Ubi aulem in sequcntibus jam sontentia sensum ubi in translaiionibus diversus sensus habetur.

praestat, sed adhuc aliquid superest de sententite ple- 7. g A.steriscus (^^ —^) cum obelo : hac proprie
nitudine, colon, mediamque litteram puncto nota-
fit Aristarchus utebatur in iis versibus, qui non suo loco

mus, mediam distinctionem vocamus, quia pun-

et positi erant.

ctum ad mediam Iitteram ponimus. 8. Paragraphus (_/*) ponilur ad separandas res

sitate,dicunt; et utrumque vcrum esse nemo negarit.

— diversae ahquantulum figurae : aslerisci, ^ JiJC^jC?
Cap. XIX. ^Figurce acce7ituum.0mr\ia ex Donato.
" Quorum duorum accentuum figuram Latini. Ita
obch, —.,—
quidem Donatus, et Sergius. Sed A. August. etiam ^ Obelus superne adpunctus. Placet A. Augustino
pandectis Florent.
Graicos prius iitlera ipsa H pro aspiratione usos r» sic pingi, ut est in
* Limniscus. De vocis
^
dicit; habere enim se Grpecos nummos in quibus notione vid. Yeget. de Re
scriptum sit ii h p a k a.; idque etiam Athena^um, veterinana. Mirum vero hypolimniscum ab Isidoro
lib. IX, c de Ponderibus,
19, et Priscianuiu, in iib. pra:>termissum (nam prcetermissum non dubito, cum
testari. A quibus ne Capellfe quidem verba prorsus omnes xxvi noias quas proposuit explicarit) cum
abhorrent : H aspirationis
Gra^ci diviserunt. notam constet quatuor omnino notis in Hexaphs, aut Ocia-
Quod si vocem Latini a Romano Codice tollas, qua^- plis usum fuisse Urigenem, asterisco, obelo, limni-
abest, ron minus commoda erit scriptura Quorum :
sco, et hypolimnisco. Est vero hypolimniscus cx
duorum accentuum figuram ex ipsa litteru aspira- Epiphanio virgula jacens punctum subtus habens,
tionis fecerunt, Gr*ci scilicet. quo indicalur ab altero tantum LXX pari sensum
Cap. XX. —
b Et tamen respirare oportet. Hanc
eisdem verbis redditum. Figura fuit : *.
,
-
respirationem Donatus et Sergius mediae distinctioni ^ Antigrap}ms. DupUci figura pingitur. In Gothicis
tribuunt.
Cap. XXI. —
Asteriscus. De Asterico et obelo Au-
<=
ha:>c tantum : "Vf
gust.,xviii deCivit., cap. 42, et Hieronvm. in pra?fat. 8 Asteriscus cum obelo. Hunc A. August. ita pingi
Paralipom. etiu Job, eiei^ist. i:i5,ad Suniam et Fretel.
Reperiunturque adhuc in libris, el asterisci, et obeli
vult :
^^
97 ETYMOLOGIARUM LIB. I. 98

a rebus qucc inconnexu concurninf, quemadmodum ^ 19. Dipcl ("*'^^^) superne obclata ponitur ad
in catalogo loca a locis, et regiones a rcgionibus, conditiones locorum, ac temporum, personarumque
in agone pr*mia a pra^miis, certamina a diversis mutatas.
cerlaminibus separantur. 20. Diple recta et aversa superne obelata
9. ""
Posilura f^) est figura paragrapho contra- (_p9><*^^J<;J) ponitur, finita loco suo monade sigiii-

ria, ideo sic formata, quia sicut ille principia notat, ficante similem sequentem quoque esse.
ita ista fines a principiis separat. 21. Ceraunium (^>p^J/') ponitur quoties multi
lO.Crypliia (vij), circuli parsinferior cum punclo, versus improbantur, n^^c pcr singulos obelantur, cc
ponitur in iis locis ubi qua^stio dura ct obscura ape- raunus enim fuhnen dicitur.

riri vel solvi non potest. 22. ^ Chresimon ("^^^)- Htec sola ex voluntate
il. b Antisigma ponitur ad eos versus quo- uniuscujusque ad aliquid notandum ponitur.
(^)
rum ordo permutandus est, sic et in antiquis aucto- 3G 23. ' O et p,
(^), i i eH cioovTt?. Haec ubi
ribus positum invenitur. aliquid obscuritatis est, ob sollicitudinem ponitur.
12. <= Antisigma (Jj^) ^^^^^ puncto ponitur in iis

locis ubi in eodem sensu duplices versus sunt, et

24. Anchora superior pouilur, ubi aliqua

dubitalur qui potius cligendus sit.

B res
(I)
magna omnino est.
13. •* Diple (v/)
hanc scriptores nostri appo-:

25. Anchora inferior ubi aliquid vilissime, vel in-

nunt in libris ecclesiasticorum virorum ad separan-
convenientius denuntiatum est.
da, vel demonstranda tesLimonia sanctarum scriptu-
26. " Coronis (""3) ^^^^ tantum in fine hbri ap-
rarum.
ponitur.
14. *Diple -ifi aTfyov, ( •/ banc primus Leogo-
) 27. ^ Alogus (""""^) nota ad mendas adhibetur.
ras Syracusanus apposuit 35 Homericis versibus ad 28. Fiunt et alia^ librorum notula? pro agnoscendis
separationem olympi a cixlo. iis quai per extremiiales paginarum exponunlur, ut
15. f
Diple 7:3pi£(rctYp.£vr(, (^>H) id est, cum ge- ubi lcctor in liminari hujusmodi signum invenerit
minis punclis : hanc antiqui in iis apponebant s qua^ ad textum recurrens ejusdem sermonis vel versiculi,
Zenodotus Ephesius non recte sciat esse exposilionem cujus similem superjacentem
adjecerat aut de-
traxerat, aut permulaverat; in iis et nostri ea usi
notam invenerit.

sunt.
CAPUT XXIL
16. Diple wojXtcrixevr)
(^^—^) interponitur ad De notis vulgaribus.
separandas in comcediis vel tragmdiis periodos. C 1. Vulgares° notas Ennius primus mille et centum
17. b Aversa
(<^) quolies stroplie et antistro- '

invenit. 37 Notarum
usus erat ut quidquid pro con-
phe infertur.
cione aut in judiciis diceretur librarii scriberent com-
18. Aversa cum obelo <^ > ) ad ea ponitur qufe
( plures simul astantes, divisis inter se parlibus, quot
ad aliquid respiciunt, ut :
quisque verba, et quo ordine exciperet. p Romee
' Nosne tibi fluxas Phrygiae res vetere fundo
primus TuUius Tiro Ciceronis libertus commentalus
Conamur? nos? an miseros qui Troas Achivis
Objecit?.... est noias, sed tantum pra^positionum.

vide Pindari interprelem, ad Olymp. et Hepha-stionis

^ Positura. Cum reliqua omnia Grfeca sint; su-
spectum Enchiridion, et Fortunatianumi^ de Metris Horatia-
posituroe nomcn videri possit,
b nis. Qui ila ait Incantionibus lyricis legitime scri-
AntisUjma. Yid Laert. in Platone. :

<=
Antisigma cum puncto. In Laertio A. Auguslini ptis, hoc est monostrophis, hcec tria inveniri necesse
est: strophen, antisfrophen, epodon. !Sam circuire
hiec erat figura. ~^
aram dextra strophen vocubant ; rcdire a sinistra,
^ Diple. Cicero lib. viii Epist. ad Att., epist.
2 : antistrophen;post cum in conspectu Dei consistentcs
jibulii res gestce sunt adhuc maximce; cantici reliqua peragebant, epodon.
id cx Pompeii
littens cognosces, in guibus yosne tibi (luxas Phrygioi res. Quoloco Servius,
a^iimadvertito illum '

locum, ubi erit ot-X^. De figura consenliunt omnia, Status (inquit^ relativus est.
D
praeter Codicem Laerlii A. August. in quo ha" cer- ^ /pr^aiu.ov. Quod usui est.
nuntur ||, :ii:^ mendose, ut ipse etiam putabat.
: ^ <I> et p. Cum
in veteribus libris frontis legeretur,
« Diple TOp\ ffTtyov N»
Lcogora? meminit Suidas, non difficilis fuil conjectura opovtt: legendum, quaj

sed nihil de eo praeter nomen. vox curam signiticat. el soilicitudinem.

f
™ Coronis. Varie in libris pingiiur, a quibus di-
Diple r£pt£C7TtYi..£'vri. >>. Sic Anton.
Augusl. ex versa est Hepha^slionis nota. Sed^placet Carion apud
Ca-saraug. C, ^v; Gothic. CC. Aristophaneni rpx|jL[xrj Tt; Irrt ^pa/_£r'2 y.x^7^\^ Ttva
:

s Quce u-ox.aTio £/o'jcra.

Zenodotus. Primus hic (ut ait Suidas)
Ho-
meri correcior fuit, bibliothecis " Alogus. Varie pingilur
Alexandrinis pra?- :
| "^-^/^TT
lectus, et hhorum Ptolomaei magister.
'

Cap. XXII. " Vulgares —

notas Ennius primus.
^ Diple aversa. Placet Ca;saraug. Posterioram intelligo, qui de litteris et syllabis duos
libri figura > libros scripsit, ut ail Sueton. in Proam'. lib. de II-
itemque aversa cum obelo, <— >, et superne obe- lustrib. Gramm.
lata. ^v^ p Homo' primus Tull. Tiro. Verba Hieronvmi in
Quoties Strophe.
Chronic. Euseb. Sedquonam modo primus, si Ennius
•
De strophis, et antistrophis quoque primus? Nundum ha;c concionarat Isidorus.
99 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 100

2. '"^
Post eum Vipsanius Philargius, •> et Aquila li- • siipersiitem designabat. © Veroad uniuscujusque de-
berlus Maecenalis 38 alius alias addidcrunt. Deinde uncli nomenai>ponebatur. Unde et habet per medium
Seneca, <=
contraclu omnium, digestoque, et auclo telum. Id est, mortis signum, de qua Persius ait :

numero, opus effecit iii quinque millia. Notse autem Et potis est nigrum vitio prjefigere theta.

diclse, eo quod verba vei syllabas praefixis cliaracteri- 2. Cum autem impuritiam significare vellent
'

bus notenl, et ad noliliam legenlium revocent, quas lambda liltera usi sunt; sicut mortem significabant
qui didicerunt proprie jam notarii appellantur. cum ponebanl theta ad caput. In stipendiorum quo-
CAPUT XXIII. que largitione propriae erant notae.
De notis juridicis. CAPUT XXV.
\. Qua^dam autem litterae in libris juris verborum De notis litterarum.
suorum notfe sunt, quo scriplio celeris breviorque i. Notas etiam litterarum inter se vetercs facie-
fiat. Scribebatur enim, vcrbi gratia, per B QiY ^bonum bant, ut quidquid occulte invicem scriptura signifi-

factum; per S senatusconsultum ; 3t> per R et

et C, care vellent, muluoscribercnt. 41 Testis est Brulus.
P, respublica; perP elR,populus Romanus; per D qui iis lilteris ea quse acturus erat notabat, ignoran-
et T, duntaxat; ^ per supinam iii litieram tnulier;per libus aliis quid sibi vellcnt ese litterae.

P, secundum natiiram, pu/)z7/Ms; "^per Py, verso ca- 2. Caesar quoque Augustus ad iilium : Cum, inquit,
pite, pupilla; per unum K, kaput; per duo KK juncta, B in7iume7'abilia inciduut assidue, quce scribi ad alte-
kalumnice kausa ; per I et E, judex esto ;
per D et I\l rutrum oportet, et esse secreta; habeamus ergo inter
dolum malum. nos notus,si vis,tales,utcumaliquid notisscribendum
2. Cujus generis plurimse consimiles notae in libris erit,pro unaquaque litterascribamus sequentem,hoc
antiquis inveniunlur.Has juris notas ^ novitii impe- modo, pro A, B; pro B, C, et deinceps eadem ratione
ratores a Codicibus legum abolendas sanxerunt, quia cceteras; pro Z autem littera redeundum erit ad
J

multos per has caliidi ingenioignoranles decipiebant, duplex. AA. Quidam etiam versis verbis scribebant.
atque ila jusserunt scribendas in legibus lilloras, ut CAPUT XXVI.
nullos errores, nuliasambages afferant, sed sequenda De notis digitorum.
ct vilanda aperte demonstrent. i. Sunt qusedam et digitorum notae, sunt et ocu-

CAPUT XXIV. lorum, quibus secum taciti proculque distantes collo-

De notis militaribus. quuntur, sicut mos est mililaris, ut quoties consenlit
4. In g breviculis quoque quibus mililum nomina exercilus, quia voce non potest, manu promittat, alii

continebantur 40 propria nola erat apud veteres,qua quia voce non possunt, giadiorum ^ nutu salutant.
inspicerelur quanti ex militibus superessent, quanlique 2. ^
Ennius de quadam impudica Quasi in choro :

in bclio cecidissent. ^ Inoia in capite versiculi posita pila ludens49daiatim dat sese et communem facit.
^ Post eum Vipsanius. Confirmavit conjecturam A. tio est, ut adnotavit eruditissimus vir.
Auguslini Codex Oveiensis coilegii, in quo Vipsa- •
Cum autem al im-
impuritiam. Al., pueritiam;
nius diserte scriptum est. Quod vero Agrippse, qui peritiam. Ergo eliam lallare, qute
).r,pcrv, XaX=Tv, aut
ex Vipsania genle fuit, libertum liunc fuisse idem puerorum et impenlorum sunt, per X significari qui-
suspicabalur, non asseniior. Neqae eniin arbilror dam suspicantur. Alii non 1, sed v Jiiteram Pyllia-
liberlo paironum id nonien dedisse, quod ipse res- gorse subsliluunt puerorum setati convenientem. Qui
pueret. Vid. Senec. in Declamat. impuriliam malunt IigZhxCzi^ aut aliud obscamum ,

^ Et aquila libertus Mcecen. Notas a Mgecenate ipso verbum ex Arislophane in Concionalricibus intelli-
excogitalas, scd edilas ab Aquila narrat Dion. lib. LV, gunt.
Contractu omnium. Sueton de Valer. Prob. :
<=
Cap. XXV. —
Pro Z autem l. red. ad dupl. AA.
J

Multacjue exemplaria contracta emendare, ac dis- Suetonius, in August. Pro : X

autem ad duplex AA:
tinguere, et adnotare curavit, opinor, quia Augusti tempore extrema littera fuit A',
Cap. XXIII. Per supinam iii litteram. Cum ple-
•!
Isidori vero Z, ut supra vidimus c. 3 et 4.
rique omnes libri 31 htieram haberent, probissime Cap. XXVI.— " Nutu gladiorum. Sic est in Longo-
conjecit. A. Auguslinus scribendum, quo terlia
iii bard. libro Viri clariss. G. Loaisse, cum in reliquis
liltera significatur. Nam
per C conversam in hunc omnibus motu non perinde eleganter legatur.
modum cH)a//i signiticabanl.eoqueprtenomine mu- 1
Ennius de quad. impud. N(«vium pro Ennio re-
lieres omnes ulebanlur. Plularch., in Probiem., et ponendum admonuit vir eruditus ex Festo. Sunt
Booeth in Top. Quod aulem per supmam iii lilteram autem versus ex Tarentilla Naevii quos Gab. Faernus
dicit Isidorus, Komanus Codex hanc notam habet trochaicos quinque esse dicebat, sed duos mendose
scriptos; illa verba «? c/ioro lollenda esse. yel polius
\J_/ quse esl etiam in Golh. Ov. ante scribenda, quasi dicta essent a poeta in choro :

* Per P\' verso capite pupilla. Ita Valerius Prob.

Novitii imperatores. Justinianus, in prsefat. qua?
* Ouasi pila ludens dalatim dat se, et communem facit,

Pandectis et Codici pra?fixa est. Obierat aulem Justi- Alium tenet, alii nulat
Ahbi manus est occupata, alii pervellit pedem,
nianus anho a Chrisio nato 565.
Cap. XXIV. —
s In breviculis. Rufinus, invect. 2 Alii dat annulum spectandum alabris, alium invocat,
aiiis dat (de digilo litlcras.
Si ([uis, accepto hreviculo, in quo mHitum nominci Cum alio cantat, attamen
Libuit eidem secundum versum ex Fcsto in adni-
continentur, nitatur inspicere quanti ex militibus
ctai ita supplere Alii adnutat, alii adtiictai, alium
supersint, quanti in bello ceciderint; et requirens :

amat, alium tenei. Sed operse prelium erit eosdem

(jui inspicere missus est propriam notam, elc.
^ T nota i. c. v. superslitem signtf. Iia apud P. senarios lactos ab alio audire.
Diaconum, quamvis V nota vivnm solere significari Quasi in foro pila,
sciamus. J\am quod Kferale vocat Ausonius, alia ra- Ludens datatim dat se, et communem facit,
101
ETYMOLOGIARUM LIB. 1.
102

alibi manus est occupata, 8. Fedus, quod est deformis, per e solam
Aliumtenetaliiadnudat, ^ scri-

perveUitpedem, alii dai annulum spcctandum hendum ^fa^dus, quod est pactum, cumrt' diphtliongo
alii

a labris, alium invocat, cum alio cantat, attamen scribendum.

aliis dat digito litteras. VA Salomoa : Annuitoculo,

9. '^
Formosus sine n scribitur quia a forno, id

terit pedc, digito loguitur. est, calido; calor namque sanguinis efficit pulchri-
CAPUT XXVII. tudinem.
De orthographia. ^ Gnatus. 41 quod est filius, per g scribendum,
1. Orthographia Grfece, Latine
Recta scriptura iu- quia facit gcneratus.
terprelatur; fJfOr^ enim Gryece rrc/a,- ypacpr) scriptura 10. H, qufie aspirationis nota est, in Latino tan-

dicilur: hsec disciplina docet quemadmodum scribere tum vocalibus jungitur, ut honor, homo, humus.
debeamus. Nam sicut ars tractat de partium declina- f
Aspiratur autem et consonantibus, sed in Graecis,

tione, ita orthograpiiia de scribendi peritia, ut puta et Hebra'is nominibus. Heus autem, et hcu inter-
ad, cum est prcPposilio, d lilteram cum est conjun- ;
jectiones per h scribenda\

ctio : t litteram accipit. 11. /iitteram inter duas vocales constitutam bis
2. Haiid, quando adverbium quidam existimabant s ut Trojia, Majia, sed
esl negandi, d littera scribi

terminatur.et aspiraturincapife quando autemcon- D l:oc;

ralio non permiltit. Nunquam enim tres vocales
jimctio est, per t litteram sine aspiratione scribitur. in una syllaba scribuntur. Sed jlittera inter duas

4S 3. Apud, prseposilio pcr f? scribitur ; sicut arf vocales constituta pro duplici habetur.

patrem, quoniam veteres sa^pe ad pro apud usi sunt 12. Id, pronomen neutri generis per d scribitur,

duabus ex iis mediis litleris sublractis. ab eo quod est is, ea, id, quia facit idem.
4. Interdum aulem aliae litterse in locum aliarum QuoJ si vcrbum est tertia? pcrsonse per t no-

rite ponuntur. R et p litteris quaedam cognaiio est ;

tabitur, ad eo quod est eo, is, it, quia facit itur.
C Q\. g quamdam co- 13. !>
I\ litteram antiqui pra?ponebant quoties A sc-
nam pro birro dicimus jj/rrwm.
gnationem habent ; nam cum Aidmw?, centiun et trC' quebatur, ut kaput, Kanna, Kalamus. Nunc autem
rmfos, postea dXcimwi quadringentos^ (/ponentespro Kartago,ei Kalendce pereamdem tantum scribuntur.
c. C el q similiter cognatio est; nam hujusce perc, Omnia aulem Gra^ca nomina qualicunque sequentc
cujusque per q scribimus. * Cum autem praepositio vocali perA: sunl scribenda.

per c scribenda est, si autem abverbium fuerit, per 14. L(etusper ce diphthongum scribitur quiala;ti-

(/. Dicimus enim quum lcgo. Deus per e solam ;

tia a Jalitudine vocata est, cui contraria est tristilia,

dcemon per diphihongum est notandus.

ce qua^angustiam facit. L autem liltera interdum pro d
5. Equus, quod est animal, per e scribendus. C littera utimur, ut latum pro dutum, et catamitate
Mquus, quod est justus, per ce diphtaongon est pro cadamitate ; a cadendo enim nomen sumpsit
scribendus. Exul addita s debet scribi, quia exul
i» calamitas.
dicitur qui extra solum est. « Exultat melius sine s 15. ^ Maxumus an maximus, et si qua similia ,

littera scribitur. Nam cum ipsa x e\ c ei s constat, sunt.qualiter scribi debeanl Jo quaesilum est. Varro
quomodo cum in ea sit s, rursus ei additur alia ? tradidit Ca^sarem per i hujusmodi verba enuntiare,
6. JEquor per diphtiiongon scribendum, quia et scribere solitum esse ; iiule propter auctoritatem
non ab aqua, sed ab aequalilate nomen est factum. tanti viriconsueludinemfaclam uimaximus^ optimus,
7. Forsitan per n in tine scribendum, quia inte- pessimus, scribatur.
grum ejus esl si forte tandem. 16. Malo per unum / scribendum ,
quia cst magis

Alium tenet, ahi adniclat alibi manus cescontendunt, formosus, thesaurum,mesam, quo-
iil

Est occupala, ast ahi percellit pedem, ties, t;/cesi'/'i<w. A Augustinus aatiquiorem censeliat
Ahi dat annulum speciandum de labris, hanc scripturam quam usum apicum, exstare enim
Ahum invocat, cumque alio cantal, attamen Genua? a^ream tabuiam anle Ciceronis a^atem inci-
Aliis dat digilo litteras sam,inqua sit vicensumum. Idemque de thensauro,
Yid. conjectanea in Varronem thensa,mensa, et reliquis exislimabal. Apices addere
'"'"
» —
Cum uutem pnep.ExYeWi Longi D
Cap. XXVll. vocaUbus longis non ilaantiqunm fuisse, licet sit ve
libellode Onhograph tus Quintiliano teste. Namatitiquioreslongas vocales
Exul additas. Quia salvum esse dictionibussuum
*>
duplicare solitos,ut Feelix pro Fclix, VaalaitroVula,
initium debet, ait Terentius Scaurus. qufe in nummis leguntur. Quod autem formosus a.
* Exultat. E margine ha-c ascila pulabat Chacon
;
/oz-HiO ducit,idemrepelillib.x elxix.c. 7 el xx,c. 13.
continenl enim sentcntiam prfecedenti contrariam,e eGnalus... (yuia /«cii generatus. Eodem modo lo-
Piacidi desumptam. Nos Isidoro id nihil
glossis quitur paulopost Sat. pcr T, quia integrum facit satis.
:

obesse putamus illius namque non tam his de re-

:
f
Aspiratur et consonantibus. Cicer. in Orator. :

bus judicare quam pluribus e locis diversa corrogare Quin eqo ipse cum scirem majores ita locutos, ut
sludium fuit. liademfuit Velii Long. opinio in lii).de nusquam nisi in vocalibus aspiratione utereniur,lo-
Orlhographia. Porro in anli^piissimis legumiaijulisin quebar ita ut puicros, celegos, Cartagincm dicerem.
'A'iinci-iiii, maxsu rii us proxsii mus,d ixscri i/t ,. faxsit
,
Trojia.Majia. ItaCiccronemsoUtum scribere
s t//
deduxsit,exsigafurh\i]\is\nodiquea\iAmu\tav\mn[m\ Quo rospexisso vidotur Terentianus
tradit Vclius. :

Formosus sine N. Scaur-s

'^
Non mediocriter : Atque i geminum scribere nos jubent magistri.
peccantqui formoso N litteram adsumunt, non magis Quoties A sequebatur. A brcve, ut diximus ex
''

necessariam, quara Gi.ouioso. Quidam ex apicibus Diomed. ad cap 4.

vocalibus longisimpositis «coulraxisse plurimas vo- '
Waxuuus an Maximus. Velius Longus : Utjam in
i03 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 104

voto ; malle per duo /, quia est magis velle;

nolo ^ 25. ' Tamtus sicut et quamtus in medio mhabe-
quoque per unum /, noUe per duo. Nolo enim, ne "" bunt, De quam enim ct tam veniunt, unde et quam-
volo est; Nolle, ne velle.
titas, quamtus, et tamtus.

17. " Os si vultum aut ossum sigiiificat, per o so-

26. s Yce interjectio cum a scribenda, ve con-
jonctio, sine a.
lam scribendum est « si personam, h prftponenda est.
;

18. Ora tinium per o; hora diei, per h scribendum.

27. Xristus, quia Grfecum est per x scribendum.
^ Ita et Xris7na.
Onus, si de onere vcnit, per o solam scribendum,
si de honore, cum h aspiratione.
28. y et z- htteris sola Crfvca nomina scribuntur.
19. Pra^positio et prceterea per diplithongum
scri- Nam cumjustitia z litterae sonumexprimat, tamen,
quia Laliiium est, per t scribendum est. Sic militia,
bendum.
mcilitia, nequitia, et ca?tera similia.
Pene vero, quod est conjunctio, per
<* e.
29. In dubiis quoque verbis consuetudo veterum
Pcena, quod est supphcium, per «>.
liitera tunc recte ponitur, cum illam statim erat ut cum eademjy littcra ahum intelleclumcor-
20. Q
aHa una pluresve vo-
quff-libet
repta, ahum produclahaberet,longae syllabse apicem
u littera scquitur, ct
ut una syllaba tiat. Ca^tera perc apponebant, utpula/jopu/a.sarborem significaret, an
cales junguntur, ita
D hominum multiludinem, apice distinguebatur. Sic,
scribuntur.
cum a scribendum que con- et ubi htterse consonantes geminabantur, ' sicilicum
21. Quce pronomcn ;

superponebant, ut sel'a, sera, as^eres. Veteres enim

junctio, sitie a.
non duplicabant liiteras, sed supra sicilicos appone-
Quid, per d htteram scribitur cum pronomen est;
per t cum verbum, cujus positio prima est queo,
bant. Qua nota admonebatur lector geminandam esse
Htteram.
quis, quit; etin compositione?2t'f/ueo, nequis, nequit;
40 22. Quod, quando pronomen est, per d scri- CAPUT XXVIII.

bendum ;quando numerus, per t, quia tot item per t De analogia.

1. Analogia, Grsece, Latiue Similium comparatio,
scribilur.
« Quotidie per^scribendum ;
nonper c, ut sit quot sive proportio nominalur. 48 <=
Cujus ha?c vis est, ut

diebus.
quod dubium est,ad aliquod simile quod non est dnbium
communionem habet cum s littcra. referatur, ut incertacertis probentur.Octoautemmo-
23. /{ littcra,
discomparaliaanalogitecol!igitur,id,est,quanLate,com-
Itaque apud antiquos honos, labos,arbos, dicebatur;
paratione,genere, numero, figura, casu, extremiia-
nunc honor, labor, arbor.
scribi oporlet, quia integrum ejus fa-
tibus similium syllabarum, et similitudine temporum.
24. Sat per /

Q 2. Si quid de iis unum defuerit, jam non est ana-

cit satis.
logia id est, similitudo; sed est anomalia, id
Sed per d oporlel scribi. Apud antiquos enini ,

duas hlteras abscidinius. est, extra regulam, ut lupus, et lepus, totum conve-
sedum dicebatur; nos finales

Quotidie per Q. Sed jam evanuisse dicit Quinti-

^
amhiguitatem cadat utrumper i qucnhnn debeant di-
cian per v,ut est optumus,maxunms. Inquibusadno- lianus. Velius Per Q quotidie magis dicunt, quam
:

tandumanticiuumsermonempleniorissonusfuisse,et per C cotidie, cum ct dicatur melius etscribatur;

utaitCicero, rusticunum; atqueillisplacuisseperta-
lia scribere,ei enuntiare.Erruvereautem grammatici
qui putaverunt superlativa per u enuntiari; ut enim
concedamus illis in optimo, /» maximo, pulcher-
rimo, in juslissimo, quid facient in his nominibus in
quibus ceque manet eadem qucestio superlatione sii-
non enim cst quotidie a quoto diclum, sed a conti-
nenti die cotidie tractum..
^ Tamtus, et QUAMTus. Yide apud Cassiod. deOr-
m tliograph. Gn. Cornutum, et Cessellium.
s V^a? interjectio. Eodem modo AgeUius, lib. v,
c. 12 Sed mirum (inquit) quod in compositione A
:

fc/af«:manubi;ie,a/imanibia?;iubido,a?flibido?A'oni;fro deperditur, quoniam ve syllaba in illis brevis est,ut

postquamcxUitassermonisdelectareccepit,usqueilit- in velus, vecors.
^ Ita, et Xrisma. Ita velu-tissimi Codices. Si La-
tera castigavimus Ulampinguctudincm,nontamemit
pleneilitteramenuntiaremus.Etcontendamquosdam tine placuit lunc Xristum Xrism.a scribi, ob id opi-

alia nominaperM scribere,quiantiquorum voluntates nor, ut retineretur crucis ligura; qua de re supra,
sequuntur, ncc tamen sic enuntient quomodo scri- Q c. 3 et 4.

bant. Vide Quiutil. lib. i r. 3; etGn. Cornulii librum

** Sicilicum superponeb. Sic Victorinus in libro de
'

de Orliiog apud Cassiodor., unde ha'C translata sunt.

,
Orthog. qui exslare id signum aHate sua multis in li-
NoLO enim ne volo. ^"e pro no?idixisse antiquos
"" bris testaiur. Fuit autem nota hujusmodi ser'a, seVa.

probat Festus. Idque trequens apud Plautum. Te- Sicilicum dicfum (ait Festus) quod semunciam secet.
rentius quoque nisi tu ne vis, dixit. Id nunc nullum apparere inantiqtiis marmoribus, aut
b Os si vultum aut ossum significat. Iia constanter libris miraiiiur, cuin in Duilh tilulo clases, numei,
vetuslissimi Codices; nec mirum ossum dixisse hoc in nuinmis Pilipus, sine alla sicilici nota visantur.
loco Isidorum, necessitate pene coactum, cum osso Cap. XXVIII. —
i Omnia ex Quintil., lib. i, cap. 5,

Ageilium muUo ante usum tradat Charisius. De loco et Sergii Arte secunda, c, de Casibus, sed ita con-

vero Terentii in Eunucho credo ego Faerno, iliud cinnata, ut neque interdum cohsereant, nequeaucto-
addens, si ossum apud Tcrenliiim Jcgeretur, neque ribus e quibus sumpta sunt satis respondeant.
" Analoqia... Latine similium comparatio. Ferri
Varronem, neque Charisium, qui id non probant,
fuisse dissimulaturos. poterat, nisi apud Quintilianum similium comparatio
« Si personam. Ut sit accusativus pronominis arti- alio scnsu acciperetur. Est namque apud illum ana-

cularis, hos. logia' pars, hic genus ipsum. Sergius melius simi-
•^
Pene quod esteonjunctio per e. In Pandectis Flo- lium rationem dixit.

rentinis per ce perpetuo scribi aiebal A. Augustinus.

1
Cujushcecvis,ut 9«oddu/).,etc.VerbasuntQuintil.
105 ETYMOLOGIARUM LIJ. 1. 106

nit;
Nam
='
sed disscntiuiit casu; facit* cnim lupi, leporis.
regulariter est dum quai^ris utrum fmmcsmas-
^ bara nomina, et incognita Latinis et Graecis.
-— CAPUT
- 50
^ XXX. .
— —
culinum^sit an femininum, et erit masculinum. De glossis.

esse credis, si- 1. Glossa Gra'ca interpretaiione lingupe sortitur

3. Ilem fwiis, si incerti generis
panis ia declinatione, et erit masculinum. nomen. « Hancphilosophi adverbum dicunt, quia vo-
milis cst illi

b Item ex comparalione positivorum, ut sidicas, do-

cem iilam de qua requiritur uno el singulari verbo
posilivi sunt, et sui similes. Fit, et per designat. Quid enim illud sit in uno verbo positum
ctus, magnus,
diminulionem, ut puta funcm niasculinum essc /'ii- declarat, ut conticescere est tacere.

niculus ostendil; sicut »«rt;'/Hor neulri generis esse; 2. Ilem : lafus haurit apcrtum; haurit, percufit.
masculum indicat. Itcm cum terminum dicimus flnem, aut populatas

4. Nam quod genus in principalitate est, id csso interpretamur essc vasfafas, et omnino cum unius
solel in diminutione.Sed hoc non semper, ut pistri- verbi rcm uno verbo manifestamus.
num,pistrilla. Sed quiascire debemus.^cx positionc CAPUT XXXI.
declinationem, et ex diminutione genus colligcre. De differentiis.

4f^ CAPUT XXIX. 1. Differcntia f

quam scri-
est species detlnitionis,

Dc ciijmologia. g ptores arlium de eodem et de altero nominant. Haec

1. Etymologia est origo vocabulorum, cum vis enim duo quadam inler se communione confusa
verbi vel nominis per interprelationem colligilur. conjecta dilFerentia, sccernunliir, per quam quid sit

Hanc Aristoteies a'j;j.6oXov, Cicero Notationcm nomi- utrumque cognoscitur, ut cum qua^ritur quid inter
navit, quia nomina et verba rerum nolafacit, utpula regem intersit et ti/ramium, adjecta diffcrentia qiiid
flumen, quia fiuendo crcvit, a flucndo dictum. uterquc sitdefinitur, ut rex modestus, et tempcrans,
2. Cujus cognitio sa-pe usum necessarium habet in fijrannusycvo crudelis. Intcr ha^c enim duo differcn-
interpretatione sua. Nam cum undeortum esl videris tia cum posita fuerit, quil sit utrumque cognosci-
nomen, citius vim ejus intelligis. Omnis enini rei in- tur. Sic et c;i'lera.

spcctio, etymologia cognita, planior est. Non aulem 51 CAPUT XXXIf.

omnia nominaa veteribus sccundumnaturam imiiosila De barharismo.
sunt, sed qua^dam, ct secundnm placilum, s^cut et nos 1. IJarbarismus est verbum corrupla litlera, vel

servis et possessionibus interdum secundum quod sono cnuntiatum : littcra, nt florict, dum florebit di-

])Iacct nostrie voluntati nomina damus. core oporteat; sono, si pro media syllaba prima pio-
3. Hincesl quod omniumnominuin ciymoIogi;fnon ducatur, ut, letebra', fenebnv. Appellatus autcm bar-
reperiunlur, quia qua.'dam non secundum qualitaiem C barismus a barbaris genlibus, dum Latina^^ orationis

qua genitasiml,scd juxta arbitrium humana^ volunta- integntatcm nescircnt ;

s unaquaxpie enim gcns facta
tis vocabula acceperunt. Suntaulem elymologiaMiomi' Romanorum, cum suis opibus viliaquoque et \erbo-
num,autexcausadata"',utray(;'sarf^'6';.'fl'o,idest,a?'f('/(;' rum et morum Romam Iransmisit.
agendo ;^\i\. ex originc,ut /lomo quia sit cxJiu»io ; aul 2. barbarismum autem,elbarbarolexim hoc
'' Inter
cx contrariis, utalavaxdo lutum, dum lutum non sit intcrest,quod barbarismus in verbo Lalino tit, duin
uiundum, et iuciis, quia umbra opacus, parum kiccat. corrumpitur quando autem baibara verba Latinis
;

4. Qu*dam etium facla sunt ex nominum deriva- eloquiis inscruniur,barbarolexis dicilur. Itcm quaniio
lione, ut a prudentia prudens. Qiuedam etiam ex vo- in prosa viiium ht sermonis, barbarismus vocalur ;

cibus, ut a garrulitate graculus.Qti:eda.m ex Gnieca quando in metro, melaplasmus dicitur.

elymologia orla, ctdeclinata suntinLatinum,ut5z7i'«, 3. Barbarismus autem fit scripto, et pronunliationc.

domus. Sciipto qualuor modis : si quis in vcrbo htteram,

0. Alia quoque cx nominibus locorum, urbium, vel syllabam adjiciat, mutct, transmutet, vel
lluminum traxcrunt vocabula. MulLa etiam ex di- minuat. Pronuntiatione aulein fit in temporibus,
versarum gentium sermone vocanlur. Unde, ct tonis, aspirationibus, et reliquis, qua? scquuntur.
origo eorum vix cernitur. Sunt enim plcraque bar- |
4. Pcr tempora quippe fit barbarismus, si pro longa

^Dissentiunt rrt.su. Non casu,sed gencredifferre vo- adverbium. Gnvci -ob? s-o:. Unde natum, Ouosv -pbc
luit Sergius.quia nonut lupus lupa,ilalcpus lcpa face- £-oc. Glossas inilio dictas ipsa verba, vel obscura,
ret. vel pcregrina ex Aristotelc, Galeno, Polluce, Suida,
^ Itcni ex comparatione posifivor. Donat.
in Art. el Quintiiiano novimus; posteriores interprctationcs
sccund. hi
regulisanalogia, vclex coilationc po-
: liis ipsis vcrbis additas eodem nominc vocarunt. Nimis
sitivor, nominum, vel ex diminufione cognoscitur. tamen anguste loqui vidclurIsidorus,cum uuius verbi
' Ex positionc declinafionem.et ex dim.
g. Con- rem uno tantum verbo explanari pra^cipit, ut si plu-
sentiunt vetustissimi Codices in hanc scripturain. ribus vcrbis cxplicelur glossam forc negcl. Quod
CAP. XXIX. IJt REGE.S a RECTE AGENDO. Al., Cl
"*
ctiam repelit lib. xxiv, cap. 30.
regcndo. Ulrumquc cx Codicibas, et ex aliis Isidori Cap. XXXI. ^ —
Differenliaest. Ex Viclorin. et
locis cuntirmari potest. Vide lib. iii de Summ. Bon., Boa'th.,lil).i,deDe{init.,c.28,rcpetuntur ead.l.ii,c.30.
c. 48; et Burcliard., hb. xv,c. 38 et Ivon., part. ; Cap. XXXII. —
s Unaijun'(jue cnim gens. Eadem

XVI, c. 39; et infra, hb. xii. c. 3. iniVa, lib. ix, c. 1.

Cap. XXX. —
" llanc philosophi advcrbum. Al., Intcr barbarismuni, ct barbarolcxim. Barbaro-
•'

* VuciL ad nomiuativuin cusus, hic suljiiitciiccluiu, referon-

LiixiM quoipie nouiinat Cliarisius, harraralexim Do-
dum est. natus et Dioincdes.
Patrol. LXXXII.
107 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 101

Per pro brevi longa. positionesadverbiis applicomus Per accidenlia fit, id

llaba brevis ponatur, aut j[^

aliam syllabain commulelur. Per est, per ea qufe acciJunt parlibus, ut puta per quali-
tonos.siaccentusin
non debel, aut tales, genera, numeros, tiguras, ct ca;>us. Per isla
aspiralionem.si adjiciatur k liUera ubi
igitur omnia tiunt soiwcismi, sicut Doaatus exposuit.
detrahalur ubi esse oportet.
in pronuntialione scinditur 5. Fiunt prgpterea ct plurimis modis. Nam Luci-
5, Per hiatum, quoties
sive quolies vocalis vo- bus centum genera soloecismoruni dixil, quos omnes
versus antequam compleatur ;
Aonides. Fit barbarismus, vitare potius quam sequi debet qui regulam recte
calem sequitur, ut Musce
iolacismos, et lambdacismos. loquendi tenere studet.
et per melacismos,
6.Metacismusestquoties??ibtteramvocaIissequitur, CAPUT XXXIV.
justum amicum. Sedethoc vilium De vitiis.
ut, bonumaurum,
aut detractione vitamus. apud grammaticos iila dicuntur, quse in
1. Vitia
aut suspensione m litterae,
littera duphcatur cloquio cavere debemus. Sunt autem hsec barbaris-
lotacisinus est quoties in iota
:
7
ubi earum litterarum adeo mus, soloecismus, acyrologia, cacephaton, etreliqua.
sonus, ut, Troiia, Maiia,
ut unum iota, non duo, so- 2. Barbarismus est corruptio verbi unius, ut si
exilis erit pronunlialio,
tertiam syllabmi quis producat in ignoscere.
nare videatur.
pro uno duo pronun- p .i.Solwcismus, Lomposilio vitiosa verborum ut si
8 " Lambdacismus est, si l :

colloguium pro con- aliquis dicat, inter hominibus pro inter homines.
tientur.ut Afri5« |aciunt,sicut
unum exilius, duo largius pro- 4. Acyrologia, nonpropria diclio uljiceat sperare :
loquium ; vel quolies /

Quod contra esl ;

>• nam unum largius, duo timenti ;
proprium autem limenti formidare, non
est
ferimus.
debemus. sperare ;
s ct, gramineo in campo : proprium est
exilius proferre
9 <=
Collisio est quoties novissinice
syllabfe fmis in graminosum dicere campum, non gramineum.
5. ^ Cacephaton,dictio obscena,vei incom|)Osile so-
alterius principio est, ut matertera.
nans.Obscoena,ut,o-l/if.<;ft/n'mMm arrecti dictis. In-
CAPUT XXXIII. composita, ut, juvatire et Doricacastra, '
Mala enim
De Soloecismo. composilio fit, ab ca syilaba incipere qua superior

i.Soloecismusest plurimorum verhoruminlerse in- finierat.

Pleonasmos. adjeclio unius verbi supervacua
conveniens composilio, sicut barbarismus un.as verbi 6. :

corruptio. ^ Verba enim non recta lege

conjuncta ut, Hactenus arvoruni cultus et sidera coili. Neque
so^cecismus est;utsi q^\sA\c?i\.,iniernobis \>vointer enim ahbi nisi in cceio sunt sidera.
veniam sceleratorum, pro sceleratis. 1. Perissologia, adjectio plurimorum vcrborum
nos: aut dare
a ^ Cihcibus, qui ex Q supervacua ut, Vivat Ruben, et non moriatur, dum
2. Diclus autem soloecismus :

qute nunc PompeiopoUs appcUatur, pro- non sit aliud vivere qu im non mori.
urbe Sol*,
suam et illorum 8. Macrologia, longiloquium, x'es non neccessarias
fecti cum apud alios commorantes,
]inguam vitiose inconsequenter.iue contunderenl, comprehendcns,ut: Legaii,nonimpetrata pace,retro
soloecismo nomen dederunt. Uade et similiter lo- unde venerant domum reversi sunt.

quentes soloecismos facere dicuntur. 9. i Tautologia, idemloquium, ut : Hi fata virum

53 3. Soloecismus autem apud poetas scliema servant, si vescilur aura, cetherea, neque adhuc

dicitur, quoties inversus necessitate metri faclus

in- crudehbus occubat mnbris.Tolumenim quod repetitur
venitur; cum aulcm non invenitur necessitas, per- una res est, sed crebro sermone annuntiata.
manet soloecismi culpa. 10. Eclipsis est defectus dictionis, in quonecessaria

4. Sola^cismus fit duobus modis aut per partes ora-

: verbadesunt,ut,cuij;/iare^raea;aMro;dccstenimm/^.

lionis, aut per accidentia. Per partes orationis fit, si 11. Tapinosis est humilitas slatum magnae rei di-

alteram parlem pro altera ponamus, ut puta si ^ prae- ctis infirmans, ut :

a Lambdacism. Vide Martian. Capcll. CoUisio est. Collisionis supra non meminerat, at
<^

meminuil Donalus.
b Nam unum 1 largius, duo exiUus. Conlra videba-
D Cap. XXXHI. —
^ Verba non recte conjuncta. Ex
tur unum exilius,duo largius jiroterenda. Sedvetant Aug. n de Docirin. Christ., c. 13.
libri omnes. Eritigitur ^ul opinor) hujusmodi Isidori ^ E CiUcib. Ex Diomede.
sententia ut quemadmodum vocales duae cum in f
Si proposiiiones udverbiis appUcemtis.lla.\e\.us-
:

diphthongum conveniunt, non plene singida' profe-

tissimiCodices rccie ut si dicas de longe. Nonn.: Om-
;

runtur, sed ita coeunt, ut confuso sono aliquid uni- nesartem secuti negant adverbiis pruipositionem ad-
cuiquedepereat, neutraqueillarum plene cxaudiatur :
di oportere, scd auctontas veterum prceponi debet.
ita duplexmedia dictione exilius proterlur,
// in
De subito, etc.
quam Neque id (si argulari licet) pra^-ter
simplex.
Cap. XXXIV. s Gramineo in campo. Quod adver-
rationem acridit. Xamprius obtunditur cum in se- /
tit Serv. v ^En.
quens illiditur, quam plagam accipiens alleram vi- ^ Cacephaton. Quod Isidorus incomposite sonans,
cissiaisequenti inthgit nam cum eo coalescens aufert
Servius Cacephaton in sermone, Donatus Cacepha-
;

ilU quod semivocalis erat proprium, at a vocali in-

ton in composita dictione vocat.
ciperet. Itautrumque languescil, prius posteriore sui i
Mala enim composilio. VerbaServii ad Dorica :

parte, priore posterius.Lambdacismos quoque nostri

castra, .Encid. n.
qui mollius loqui student Sicpe admiltunt. Neque
Tautolugia idemloquium. Ita paulo ante: Macrolo-
]

Hebraei has delicias non agnovcre, veluti cum in

gia L07igiloquium, eic.G. 36 allegoriam uHeniloquium
T37"^net iSvi daghes decorum appingunt. interpretalur.
109 ETYMOLOGIARUM LIB. I.
110

Apparent rari nantes in gargite vasto. e.Eclhlipsis, colfisio consonantium cum vocalibus
^
Gurgitem posuit pro mari. ut multum ille, et terris.

12. Cacosynthelon. Viliosa compositio : ut, ver- Antilhesis, contrapositio littera' pro alia htiera

saque juvencum terga fatigamus liasta. ut olli pro iUi.

13. ^ Ampiiibolia, Ambigua dictio; qua^ tlt, aut Melathesis, transpositio littera^-, ut, Evandre pro
per casum accusativum, ut illuJ responsum Apollinis Evander, Timbre pro Timbcr.
ad Pyrrlium :
7. Inier barbarismum et lexin, hoc cst Latinam et

Aio te, ^Eacida, Piomanos vincere posse. perfectam elocutionem, ^*

metaplasmus est, qui in

In quo non est certum ijuem iu ipso versu monstra- uno sermone ratione fit vitiosus. Item inter soloecis-
verit esse victorcm. mum et phrasin, id est perfectam connexionem ser-

14. Fit et per incertam dislinclionem, ut, hellum monum, schema, 56 id est figura, est, qua- fit con-
ingens geret Italia. Incerta distinclio, utrum bellum textu sermonum ratione vitiosa. Ergo metaplasmi et

ingens, an ingens Italia. schemata media sunt, et discernunlur peritia et im-

15. Fit et per commune verbum, dcprecatur Cato, peritia. Fiunt autem ad ornatum.
calumniatur Cicero,prcfstolaturBruius,dedignatur CAPLT XXXVI.
Antonins; nec ostenditur in liac ambiguitate utrum D De schematibus.
ipsi alios, an alii ipsos deprecati sunt, aut calumniati. 1. Schemata, ex Gnpco in Latinum eloquium Fi-

16. Fit et per homonymiam, quando uno nomine gur» interpretantur, qua^ fiunt in verbis, vel senten-
multa significantur, ut acies, et nonaddas, aut ferri, tiis pcr varias distinctionum formas propler eloquii
"

aut oculoruni, aut militum. ornatum. Haec dum multa sint, apud grammaticos '

55 CAPUT XXXY. ista inveniuntur.

De metaplasmis. 2. Prolepsis est prsesumptio, ubi ea qua- sequi de-

1. Metaplasmus Graeca lingua, Laline Transforma- bent anteponuntur, ut : Interea reges ingenti mole
tio dicitur, qui fit in unoverbo propter metri necessi- Latinus. Debuit enim sic dicere : Interea reges in-
tatem, et licentiam poetarum.Cujus species istae sunt genti mole^ et statim aljicere quod sequitur : Proce-
2. Prolhesis, appositio in principio verbi, ul gnato dunt castris; deinde dicere Latinus, : etc. ; sed
pro nato, et tetulit pro tulit. Epenthesis, apposilio facta pro ornamento praesumplio rei, et qui seqili
in medio, ut relliquias pro reliquius, induperator debuere reges inlerpositi sunt in septem versibus, et

pro imperator. postea additum est : Procedunt castris. Inde prse-

3. b Paragoge, apposilio in fine, ut magis, pro sumptio, quia anteposita sunt qua^ sequi debuere.

raage, et potestur. pro potest. n 3. Zeugma esl clau^ula, cum plures sensus uno
Apliairesis, abcissio de principio, ut femnu pro verbo clau luntur, qua- tit tiihus modis. Nam au't in

co7itemno. primo, aul in postremo, aut in medio id verbum po-

Syncope,abcissio de medio,ut for^an pro forsitan. nitur, quod sententias jungit. In primo, ut,
Apocope, abscissio de fine, ut sat pro satis. = Vertitur miophoris fundus sententia nobis.
4. Ectasis, productio contra naturam, ut, Ituliam In niedio, ut,

fato, cum Italiam correpte dici debeat. Grcecia Sulpicio sorti data, Gallia CottcB.

Syslole, correptio contra naturam, «^HO-si/5 Orio?*, In postremo, ut : Namque hoc teinpore obsequium

cum Orion producte dici debeat. amicos, veritas odium parit.

Diferesis, discissio unius syllabfe in duas, ut, 4. Hypozeuxis cst tigura superiori contraria, ubi in

albai, longai, pro albce, longce. singulis sensibus propria unicuique clausuia est, ut,

5. Episynaloephe, conglutinatio duarum in unam, Regeni KQiT^et regi mejiorat 7iomenque, genusque.

ut Phaeton, pro Phaeton,Nerei, pro Nerei, aTipedem, 5. Syllepsis ^ est in dissimilibus clausulis, aut plu-

pro aeripedem. ralis dictio singulari verbo finita, ut, sociis et rege

'^
Synaloephe, coUisio vocalium adjunclaruni voca- recepto, ?iul singularis diclio plurali verbo expleta, ut

libus, ut, atque ea diversa penitus, dum parte ge- Sunt nobis initia poma,
Q
runtur. Castaneoi molles, ct pressi copia lactis.

teri Editione Chacon.

Amphibolia. Ita vetuslissimi Codices et ita a
^-

Charisio nominalur, rectius quam a Diomede, et Do- Cap. XXXVI. —

^Per variasdistinctionum forinas.
nalo amphihologia. Ita pleriqueex Longob. Male in aiiis, dictionuin. Nam
Cap. XXXV. —
h Paragoge ut magis pro mage. distinctionum. el ad nomen schemalis et ad vem
lisdem exemphs utilur Doualus; atCharisioapocopcs ipsam de qua agitur muito esl ap!ius.
^ Apudyrammaticos ixta inveniuntur. 'Secessamx
exemplum est mage, \no magis.
" Adjunctarum vocalibus. Sat erat collisionem vo- ex Donalo et Charisio addebal Cliacon.
calium dicere. Sed si quid addcnduin fuit, toiei'abilior s Vertitur ccnophoris fund. Cilalura Noiiio in sen-

RomaniCodicis scripluravisaestinquoa'i/H/H/a/'«/?;, lentia ex Lucil. lib. iii Satyr.

^ Si/Uepsis est in dissim. cl. Donatus Item syl-
quam nostiorum uhi ju7icta, vel adjuncta legitur.
,
:

Met'iplasmus est, qui in uno scrmone. Totus

'^
locus e Serv., iEii. v, ad iliud
Urbis opus, triplici pubes, qucm, Dardana versu.
Ulrobique tamen mendosus, quom restituit ex ve-
lepsis est in dissimilibus clausulis, quando dictio
: singularis verbo pUtrali adjungitur. Charisius : Sijl-
lepsis est cum singularis dictio plurali verbo con-
cluditur.
m S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 112

57 Supra enim sunt dixit, hic debuit dicere :

AEx ''
nihilo nihihun, adnihilum nil posse reverti.
Marcm Dama, papce, Marco spondente, recums,
Est pressi copia lactis.
Credere tu nummos Marco sub judice palles !
'!

6. Fit autem syllepsis non solum per partes ora- Marcus dixit. Ita est, assigna, Marce, tabellas.
tionis, sed et per accidentia partibus. Nam ubi et 18. Hirmos est sententia continuata; oralionis te-
pro multis unus, et pro uao multi ponuntur, syl- norem suum, usque ad ultimum servans, ut :

lepsis est pro multis unus, ut esl illud uterum-

:
:
Est in secessu longo locus, insula portum,
que armato militecomplent cum non uno, sed multis , et reliqua. Hinc enim in longum vadit sensus usque

militibus. Item pro uno multi, ut in Evangelio La- :

ad illud :

trones qid crucifixi erant cum eo improperabant Horrentique atrum nemus imminet umbra.
ei; ubi pro uno uterque inducitur blasphemasse. 19. Polysyntheton est dictio multis concatenala
7. Anadiplosis est, quando ab eodem verbo qao conjunclionibus, ut, tectumque, laremqHe, armacjue,
illud, prior versus fmivit sequens versus inciiiit, ut est amycleumque canem.
Certent et cycnis iilulce, sit Tityrus Orpheus, 20. Dialyton, vel asyntheton figura est, quae c
Orpheus in silvis, inter delphinas Arion. contrario sine conjunctionibus solute ac simpliciter
8. Anaphora est repetio ejusdem verbi per prin- effertur, ut, venimus, vidimus, placuit.
cipia versuum plurimorum, ut :

B 21. Antilhelon est ubi contraria contrariis oppo- '^

Nos te, Dardania incensa, tuaque armasecuti, nuntur, et sententiiippulchritudinem reddunt, ut illud :

Nos tumidum sub te permensi classibus xquor.

Frigida pugnabant calidis, liumentia siccis;
9. Epanaphora est in uno versu per principia sen- ponderc, habentiapondus. Moilia cum duris;sine
suum ejusdem verbi repetilio, ut 22. Hypallage quotiescunque per contrarium verba
Te nemus Angitice, vitrea le Fucinus utia,
intelliguntur, ut dare classibus austros, cum venlis
Te liquidi flevere lacus.
naves demus, non navibus ventos.
10. Epizeusis in uno sensu congeminatio verbi, ut :

CAPUT XXX\ II.

sic sic juvat ire sub umbras.
De tropis.
11. Epanalepsis est sermonis in principio versus
1. Tropos Grteco nomine Grammalici vocant, qui
positi ejusdem in fine replicalio, ut est illud :

Latine modi locutionum interpretantur. Fiunt autem

Crescit amor nummi,quantum ipsa pecunia crescit.
a propria significatione 59 ^*
ad non propriam simi-
12,Paronomasia cst in significalione diversa dictio
litudinem. Quorum omnium nomina difficilhmum est
pcne ipsa, ut iilud : Abire an obirc te convcnit, id
annotare, sed ex omnibus Donatus " tredecim usui,
est, exsulem fieri, an mori ?
tradenda conscripsit.
13. Schesis onomalon, mullitudo nominum con-
n 2. Metaphora estverbi alicujus usiirpala transIatiO;
junctorum " quodam ambitu copuhita, ut nubila, nix
sicat cum dicimus, fluctuare segetes, gemmare vi-
grando, procellce, fulmina, vcnti.
ics, dum in iis rcbus lluctus et gemmas non inveni-
14. ParomoLion est multiludo verborum c.\ una lit-
mus, in quilms Im^c verba aliundc transferuntur,
lera inchoantium, quale est apud Ennium :

sed lue atque alinp Iropicsc locutiones ad ca qua' in-

Tite iute Tati tihi tania tyrayine tulisti.
tclligenda sunt proptcrea figuratis amiclibus obte-
Sed hoc benc tempcrat Virgiiius, dum non tolo
guntur, ut sensum legendis exerceanl, et ne nuda
versa ulitur hac figura ut Knnius, sed nunc in prin-
atque in promptu posita vilescant.
cipio vcrsus lanlum, ut est illud : Sceva sedans super
3. Fiunt autem metaphorae modis quatuor : ab
arma; nunc iu media, ut ;
animali ad animale, ut, aligeros conscendit equos;
Quceque lacus lute liquidos, qucequc aspera dumis;
metaphorice loquens miscuit quadrupedi alas avis,
Nunc autcm in iine, ut
et quo cursu deserta peliverit, miscuit volatih
Sola niilii tales casus Cassandra canebat.
cursum quadrupedis. Ab inanimali ad inanimale, ul,
58 lo. HomoejpLotou est, cum plurima nomiua
Ponium pinus arat; sulcum premit alta cariyia.
pcr unuin casum deauntianlur, ul est illud :

Miscuit usum terr» aquis, dum arare et sulcum pre-

Sed nequc currcnlem sc, ncc cognoscit cuntem,
n mere ad terram pertineat, non ad mare,
Tolleniemquc jnanus saxumque immanc moventem.
4. Ab inanimali ad animale, ut florida juventus;
16. Homolcleulon est, cum uno modo verba piu-
miscuit flores inanimales juvcntuti quai animam ha-
rima finiunlur : ut cibiit, abscessit, evasit, erupit.
bet. Ab
animali ad inanimale, ut :

17. Polyplolon cil, cum diversis casibus senlen- ^ Tu, Nepiune patcr, cui iempora cana crcpanli

tia variatur, ut Cincta salo resonani, magnus cui pcrpeie mento

" Quodam ambitu
tum, eodem habiiu copulandi legilur.
^ Marcus Dama.
Profluii Oceanus, et flumina crinibus crrant.
copulaia. Mendose, ajjud Dona-
ex eo videntur luec. Sed cum idem Charisius melony-
E Pers. i:atyr. v. miamdefiniat Diciionem translaiam a propriasigni-
:

Aniiiheton. Wntc usque ad finem capitis neque

•^
ficaiione adaliam proximitatem ,ul'0\\s modo legas
Donali sunt, neque Charisii, el in Rom. Codic. plu- licebit. Et Donatus Ad impropriam similitudinem.
:

res 311»" figura.' leguntur, ut ha- quoque alienie vide- ^ Tredecim usui trad. Ita Reda. Duodecim Dona-

ri possinl. tus et Lharis.

Cap. XXXVII. —
Ad non propriam similitudi-
<i
Tu, ^eptune pai. Citatur cx Claudian. a D. Aug.,
*

nem. Ferri potest vulgala scriplura similiiudincm, ul lib.ni de Doct. Chr. Varroni quidam Albinovam
sit quod Charisius dixil, propter similiiudinem.f\am tribuebat A. Aueruslinus.
113 ETYiMOLOGIARUM LIB. I. 114

Mcniurn enim, cltevipora.elcrincs nonadOccanum Infelixpuer.^ atqueinipar congressus Achilli.

^
pertincnt, sed ad homines. 12.Epitheton,Supranomen, prseponitur enim pro-
5. Sic et alia rerum nomina de alio genere in prio nomini,63 ut Alma Ceres, obscenique canes,im-

aliud genus decentissme decoris gratia transferun- portnn!vque volncrcs. Inter anionomasiam autem et
tur, ut oratio perornetur. Metaphora autem, aut
cpilhoton hoc di!fert,quod anlonomasia,pro vicc nomi-

parlis uniiis es? ut, fluctuare segetes :

, non potes dicere nis ponilur ; Kpitheton autem nunquam sine nomine
SL\itanlistropha.esl, idest, reciproca, cst. ''
Quibus duoljus tropis, vel vituperamus ali-
scgetarefluctus ;

ut remigium alarum. Nam et ala^ navium, et alarum quem, vel ostendimus, vel laudamus.

rcmigia dicuntur, 13. Synecdoche est Conceptio, cum a parte to-

6. Catachresis, est aliena^ rei nomen apposilum : tum, vel a toto pars intelligitur. Eo enim et per
lia^c eo a melaphora differt, quod illa vocabulum speciem genus et per genus species demonstratur
haljenti largilur ; ha^c quia non habet proprium, sed species pars est, genus autem totum. A tota

alieno utitur, ut, enim pars intelligitur, ut

Faciemque simillima lauro ;

Quam multce glomerantur aves, ubi frigidusannus
et, pontum fugat.
Trans
.... Nunc wui amhie junctisquc feruntur _ Non enim tolus annus est frigidus, sed pars anni, id
•
Frontibus, et longa sulcant vada salsa carina. o est, liiems. At contra a parte totum ut, flammas cum
;

Dum facies, et frons tantum animalium et liominum

regia puppis extulerat. Ubi non solum puppis, sed
sint. Quod nomen si poeta non npposuisset navi, quid non navis, sed qui in ea et non omnes,
navis ; et ;

proprium eidem parti dicerct non haberet. sed unus flammas extulit.
CO
7. Metalepsis tropus a pnecedente indicans
14. Onomatopana, nomen fictum ad imitandum
quod sequitur sonum vocis confusa^, ut stridor valvarum, hiunitus
* hique manus charta' nodosaque venit arundo.
equorum, mugitus boum, halatus ovium.
Nam per manum verba, per arundinem litters' signi-
lo. Periplirasis est Circumloquium, dum res una
ficatie sunt.
plurimis verbis signiticatur, ut, auras uitales carpit.
8. Metonymia est Transnominatio ab alia signifi-
Significavit enim per copulationem verborum unam
catione ad aliam proximitatem translata. Fit autem Hic autem tropus geminus est
rem, hoc est, vivit.
mullis modis : aut enim per id quod continetid quod nam aut vcritatem splendideproducit, aut foeditatem
continetur ostendit, ut iheatra plaudunt, prata mu- cii'cuitu evitat. Veritatem splendidc producit, sicut
giunt, dum ilHc homines plaudant, hic boves mu-
Et jam prima novo spargebat lumine tcrras,
giant; aut contra per id quod conlinetur id quod Tiilioni croceum linquens aurora cubile.
continet, ntjam proximus ardet Ucalcgoii, dum non C yuit enim dicere,/am lucescebat, aul dies ortus erai
ille, sed domus ejus arderet. Fccditatem circuitu dcvitat, sicut
9. Itcm per inventorem id quod inventum est, ut, placidumque petivit
sine Cerere et Libero friget Vemis, et commistam Conjugis infusus gremio pcr membra soporem.
Vulcanus(mittit)adastra favillam. Vult enim per Cc- Hoc enim circuitu evitat obscoenitatcm, et decenter
rerem frumenti invcntricom intclligero panem ; per ostcndil concubitum.
Liberuminventorem vitis, vinum; per Venerem, libi- 16. Hyporhalon est Transcensio, cum verbum aut
dinem ,-per Vulcanum, i</nm. Atcontra per inventum sentenlia ordine commutatur. Hujus species quinquc
inventorem demonstrat, ut, ^ Vinum precnmur, pvo sunt : Anastrophe, hysteron proteron, parenthesis,
Libero, qui vinum apud Grsecos invenit. tmesis, synchesis.
10. Item quod efficilur, si-
per efficientem, id Anastrophe, verborum ordo prfeposlerus, ut lit-
cut, pigrum quod pigros homines faciat et,
frigus, tora circum, pro circum liitora. ;

timor pallidus, eo quod pallidos homines reddat. At 17. Ilysteron proteron, sententia ordine commu-
contra per id quod cfficitur, efficiens, ut tala, ut :

Jungit equos auro genitor^ spumantiquc addit Postijuain altos tctigit fluctus, et ad wquora vcnit.
Frena feriss, D Ante enim ad iequora venit, et sic teligit fluctus.
S/)?/mrtniia /'/'e»rtdixit,cumuliquenonipsafaciantspu- G'5 18. Parenthesis,ubieintcrponimussententiam,
mas, sed equus quieagcrit spumis conspergat infusis. qua ex medio remota, integer sermo perdurat, ut,
l\ ." Antonomasia est pro nomine, id est vice nomi-
.Fneas {neque cnim patrius consistere menfem
nis posita ut Maia genitus pro Mercurio ; qui tropus
: Passusamor)7'apidumadnav2spr(emittitAchatem.
fit tribus modis ah animo, ut, magnanimusque An-
: Est enim ordo .Encas rapidum prcemittit Achatem, :

chisiades;a. corpore, ut tpsc« ;'(/ums,-extrinsecus, ut nam illud in mcdio parcnthesis est.

Inq. manus charta'. Pers., Satir. iii. Quod vero

'^
Vinum precamur, nam Deus pnesens adest.
hic
sequitur yam per manum vcrha, etc, aut alicna
:
<
Antonomasin. Douatus Anlonomasia est signifi-
:

sunt, ut aliis quoquc vfsum est, aut forlc legendum, catio vice no)nini>: positu, elc, usquc ad Achitli.
nam per manum, chartam, et aruudinem litterw J Quihus duolnis tropis. Ex Donit. Charisius (pio-
siqnicatm sunt. quc 'E-Metov est dictio vocahulo adjecta, aut ornandi
" Vinum precamur. Serv., ^En. i, ad... Cratcras aut dcstruendi, aut indicandi cau.';a.
magnos^ etc: Tropus est sgnedoche, u t cercrem pro Tnterponimus sententiam. Donatiis Intcrposita
<•
:

frumenio dicimus. Sic Plautus : formatio diversce sententiui.

115 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 116

19. Tmesis est sectio unius nominis per interpo- • tropo, et nani Atlantes, et caeci videntes, et vulgo
sitionem verborum ut .Elhiopes argentei appellantur.
... Miilto nebulrc circum Dea fudit amictu, 2o.Inter ironiam autem, et anliphrasim hocdistat,
pro circumfudit. quod ironia pronuntialione sola indicat quod intelligi
20. Synchesis est, ubi ox omni parte confusa sunt vult, sicut cum dicimus homini agenli male : Bonum
verba, ut illud ; Juvenex, fortisxima frustru pectora, est quodfacis. Antiphrasis vero non voce pronuntian-
sivobis audentem extrema cupido est certa xequi, guce tis significat contrarium, sed suis tantum verbis,
sit rebus fortuna videlis. Excesfiere omnex^adijtis aris- quorum origo conlraria est.
que TeUctis,dii quibus imperium hoc steterat ; suc- 26 .Enigma est quaestio obscura, quae difficilc
curritis ^irbi incensce ;moriamur et , inmedia arma intelligitur, nisi aperiatur, ut est illud : De come-
ruamus, *Ordo talisesi: .Juvenes fortissima pectora dcnte exivit cihus, et de forti egressa est dulcedo,
fru^tra succurritis urbi incensce, quia excessere dii, significans ex ore leonis f\vum extractum. Interalle-
quibus hoc imperium steterat. Unde si vobis cupido goriam autem ct senigma hoc interest, quod allc-
eerta est me sequi audentem extrema, ruamus in gorise vis gemina est, et sub re alia aliud figuralitcr
media arma, et rnoriumur. indicat. iEnigma vero tantum sensus obscurus cst,
21. Hyperbole est excelsitas fidem excedens per quasdam imagines adumbratus.
n et
ultra quam credendum est, ut, sidera verberat unda, 27. ' Cliarientismos est tropus quo dura dictu
et terram inter fluctusaperit. Hoc enim modo ultra gratius proferuntur, uti cum interrogantibus nun-
fidePxi aliquid augelur, nec tamen a tramite signifi-
quid nos qucesierit aliquis, respondetur: Bona for-
candce veritatis erratur, quamvis verba quibus in- tuna. Unde inteUigitur, neminem nos quccsisse.
dicatur excedant, ut voluntas loquentis non fallen-
•>
28. s Paroemia est rebus et temporibus accommo-
lis appareat ;
quo tropo non solum augetur aliquid, datum proverbium. C-l Rebus, ul^contra stimulum
sed et minuitur. Augetur, ut, velocior aura ; minui- calces, dum significalur advorsis resislendum. Tem-
tur, ul, mollwr pluma. durior saxo. poribus, ut, Lupus est in fahula. ^ Aiunl enim ruslici
22. " AUegoria est alieniloquium, aliud enim so- vocem hominem perdere, si eum prior lupus viderit.
nat, aliud intelligitur ; ut, tres littore cervosconspicit Unde et subito tacenli dicitur istud proverbium, Lu-
errcoitcs : ubi tres duces belli Punici, vel tria bella
pus in fabula.
Punica significantur. Et in Bucolicis, Aurea mala 20. '
Sarcasmos est hostilis irrisio, cum amarilu-
decem misi, id est, ad Augustum decem eclogas pa- dine, ut :

storum. Hujus tropi plures sunt species, ex quibus Ueferes ergo hcec, et nuntius ihis
emincnt septem : ironia, anlipiirasis, a.'nigma, cha- Pelidce (jenitori. llli mea tristia facta
rientismos, paroemia, sarcasmos, astysmos. C Degenercmque JScoptolemumnarrare memenfo.
03 23. •*
Ironia est sententia per pronuntiationcm 30. Huic eontrarius cst astysmus, id cst, urbanilas

contrarium habens intellectum. Hoc enim tropo cal- sine iracundia, ut illud :

lide, aut per accusationem, autperinsultalionem ali- Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Ma'vi,
Atque xdem jungat vulpes, et mulgeat hircos,
quid dicitur, ul est illud :

id est : qui Bavium non odit, pro poena ei contingat

Vestras, Eure, domos, illa se jactet in aula ut dihgat Mtevium. Fuerunt <nutem Mpevius et Ba-
/Eolus, et clauso ventorum carcere recjnet. vius poctte pessimi, cl inimici Yirgifii. Oui hos ergo
Et quomodo aula, sicarcerest?Solviturenimpronun- diligit, faciat qufe contra naturam suntj id est, jun-
tialione.Nam carcer pronuntiatio est jactet in aula, ;
gat vulpes, et mulgeat hircos.
ironia est; et totum pcr conlrariam pronuntialioncm 31. Homoeosis est quae Latine interpretatur simi-
enuntiatur,per ii'onia}speciem, quselaudandoderidet. litudo ;
pcr quam minus nolae rei per s-imilitudinem
24. ° Anliphrasis est sermo e contrario intelligen- cjus quff' magis nola est panditur demonstratio. Hu-
dus, ut lucus, quia caret luce per nimiam nemorum jus spccies sunt trcs :
' con, parabola, paradigma, id
umbram : et manes., id est, niites, et modesti, cum est, imago, comparatio, exemplum.

sint terribileset immanes; el Parcce Eumenides Q

el 32. Icon est imago, cum figuram rei ex SimiU ge-
Furioe, quod nulli parcant, vel benefaciant. Hoc nere conamur exprimere, ut
Ordo talis., etc Servii ad cum Virgilii locum. tur argentei ?
'^
Ut voluntas loq. non fall. Quinlil., lib. vm ' Cliarientism. Ex Donat. et Charis.
Monere satis est^ mentiri hi/perbolen, neque ita, ut s l'aroemia. E\ Donat. Cliarisius Panvmia : est
mendacio fallere velit. vulgaris reiusurpatio cumaliinia diversitate, ut,coclci
Allegoria. Ambros., lib. de Abraham AUecjGriu : numerabimus exta, cum significet, ex evenlu scie-
est, cumaliud (jeritur, et aliud /iguratur. Cic. i!! de mus. Et, contra stimulum calces idest, rei contrarioi
Orat : aliud intelligendum est.
Aliud dicitur, ei resistcre. Ouk sit senienlia liujus proverbii in Actis
^
lronia.Ch<ii\s\u>:Ironia esi oratiopronunti'itionis Apost. et apud Tereniium nomo nescit.
gruvitatcin contrarium deducens sensum verborum. Aiunt enim rusiici. Non rusticos, sed pliysicos id
''

^ Antiphrasis. Hieronymus, Boaos.Epist. 100

An : contirmare scribit Servius, ad eclog. 9. Vid. Donat.
ideo tihi bcllus videris quia fausto vocaris nomine, in Adelph.
quasi non et lucus ideodicatur, quodminvne luceat, •
Sarcasmos. E Servio, JEn. ii, ad vcrba Pyrrhi :

et Parcoiquodnetju tquaniparcant,etEumenidesFu- Heferes crgo luec, eteclog. 3, ad Qui Bavium

illud:
rice quod non sint benignce, et vulgo /Etliiopesvocen- non odit.
H7 ETYMOLOGIARUM LIB. I. 118

Omnia Mercurio similis. vocemque coloremque i» emporum conslitutam procedunl. ^lensura enim
Ef crines ftavos, et membra dccora juventie. Griece 'jlstcov dicitur.
Congrua enim est similitudo de speciecujus persona 2. OG Versusdicti ab eo quod, pedibus in ordine
inducitur. suo disposilis, certo fine moderantur per articulos,
33. Parabola est comparatio ex dissimilibus rebus.ut
qui ccesa et membra nominantur. Qui ne longius 'i

qualis in arvis
provolverontur quam judicium posset suslinere, mo-
^stifera' Libyie viso leo cominus hoste
Subsedit
dum statuit ratio unde reverlerentur, et ab eo ipso
ubi leoni Ca'sarem comparavit, non ex suo, sed ex
versum vocatum dicunl quod rcvertatur.
3. Huic adh-deret rliythmus, qui non est certo fine
alieno genere similitudinem faciens.
34. Paradigma est exemplum dicti, vel facti ali-
mo leratu?, sel lamen rationabihter ordinatis pedi-
cujus, aut ex simili, aut ex dissimili genere, conve-
bus currit; qui Latine nihil ahud quam numerus di-

niens ei quam proponimus rei ita * Tam fortiter cilur. De quo est iliud .-

; :

.. yumeros memini, si vcrba tenerem.

..
periit apud llipponem Scipio, quam Vticce Cato.
G& 35. Similitudo autem tribus mo lis tit a pari, :
4. Carmen vocatur quidquid pedibus conlinelur
"^

tui datum nomen exisiimant, seu quod carptim pro-

a majore, a minore. A pari :

Duntiaretur f (unde hodie lannni quam purgantes

Ac veluti macjno in populo cum srepe coorta est I

Seditio. discerpunt, carminare dicimus), seu quod qui iUa

A majorc ad minus :
canerent carere mente existimabanlur.
Qualiter expressum vcntis per nubila fulmen; 5. Metra, vel a pedibus nuncupata, vel a rebus
a minore ad majus :
quu' scribuntur, vel ab inventoiibus, vel a frequen-

Si potuit manes arcessere conjugis Orpiieus tatoribus, vel a numero syllabarum.

Tlireicia fretus citlmra fidibusque canoris 6. A
pedibus nietra vocata, ut dactyhca, iamliica,
quasi dicat, rc porva et brevi. id est, si ille cilhara trochaica. A trocheo enim trochaicum melruin na-
fretus, ego pielate. scilur ; a dactylo dactyhcum, sic et alia a suis pedi-

CAPUT xxxvm. bus. A numero vero hexametrum, pentanielruin,

De prosa. trimetrum. Nam senarios versus nos ex numero pe-

1. Prosa esl producta oratio, et a lege melri so- dum vocamus ; hos Graeci ° quia geminos feriunt,
luta. ^ Prosum enim antiqui produclum dicebant, et trimetros dicunt. Hexametros autem Laliaos pri-

reclum. Unde ait Varro apud Plautum prosis lectis mum Ennius tradilur, eosque longos vocat.
fecisse •»

significare rectis; unde etiam quae non est perllexa 7. Ab inventoribus metra appellata dicuntur, ut

numero, sed recta, prosa oratio dicilur, in reetani » Anacreonticum, Sapliicum, Archilochium. Nam Ana-
cieontica melra Anacreon composiiil, Saphica Sapho
'
prodiicendo. Alii prosam aiunt dictam ab eo quod
sit profusa, vel ab eo quod spaliosius proruat et ex- mulier edidit, Archilochia Archilochus quidam ®?
currat, nullo sibi termino praefmito. Colophonia Colophonius quidam exercuit
scripsit, ;

2. Prreterea tam apud Grs-cos quam apud Latinos Sotadeorum quoque reperlor est Solades genere '

longe anliquiorem curam fuisse carminum, quam Cretcnsis ;

Simonidia quoque metra Simonides poeta
prosse. enim prius versibus condebanlur,
Oninia lyricus composuit.
prosse autem studium sero viguit. Primus apudGrce- 8. Afrequentatoribus,ut Asclepiadea.Nonenim ea
cos <=
Pherecydes byrius soluta oratione scripsit Asclepius invenit, sed proinde ita vocata sunl quod
apud Romanos autem Appius Csecus adversus Pyr- eis idem frequentissime et elegantissimeusussit.
rhum solutam orationem primus exercuit. Jam ex 9. A rebus qute scribunlur, ut heroicum, elegia-
hinc, et cseleri prosa^ eloquentia contenderunt. cum, bucolicum. Heroicum enim carmen diclum,
CAPUT XXXIX. quod eo virorumfortium res et facla narrentur. Nam
De metris. heroes appellantur viri quasi aerei, et cado digni
i. Melra vocata, quia cerlis pedum mensuris, at- propler sapientiam et forlitudinem ;
quod metrum
que spatiis terminantur, neque ultra dimcnsionem
) auctoritale
ca-tera metra pra^cedit, unum ex omni-
Tam fortiter periit apud Hipp. Scip.Q. Metel-
'^
hb. V. c. 29 ; et lib. vii, c. 36. Slrab., lib. x, et Eu-
'um £ci[)iunem. opinor, iulelligit. Qui cum antea P. stach. 0'5-jT?.o, adillud: 'Sf^ooi -i; -jp''rj y.c/.X!a-/.£-ai, 'E?
Cornehus Scipio dicerelur, postea adoplione Q. Me- (Juod vero sequitur apiid eumd.
^:(inqiiit) Ocf,£y.'j5r,c.
telH Pii, dictus est Q. Ccecilius Metellus Scipio. Ilic, BaoiAovtoc est ex Ba^Jo-j uloc. Vid.Laeit.
corruplum
ut refert Appianus, cum in ciassom C:esaris incidis- C.\p. X.S.X1X.
'i —
Qui ne longius provolv. etc.
sftt, neciue elfugerc posset, gladio perfossus in mare Ustiue ad numerus dicitur. Aui^uslini suiit verba. ii
sc prffcipilavil. de Ordine, c. 14. Vidend. idem.^ ui de Mus., c. 1.
Cap. XXX VIII. — ^Prorsumcnim antiqui produc- " Carnien vocatur. E Serv.. -En. iii.

lum d.e.r.G\ossRr.:Prosa pe.ca tunica, -ez-ovi ii.aT'.ov. '

Unde hodie caiminare. Utitur co verbonon se-
Vid. Fest. Prosum auiein, an prorsum dicas, niliil mcl Plinius. ul fib ix, c. 38.
referre (nisi quod illud anliquius) recte adverlil vir "
Quia geminos feriunt.Tcvcniian. : Sed ter feri-
crudiliss. tur Itinr trimelros dicitar.
« Pkerecydes St/rius. Apuleius.lib. n Florid. Phe- : ''
Eosque longos. Cicero, it de Legib. Ueroicis :

recqdes Syro insula oriundus qui primus. versuum ,

versibus, quos longos appellaf Ennius.
nexurepudiatOyConscribere aususest passis verbis,sO' '
Sotadesgenere Cretensis. De quo Suid. et Athe-
luto locutu, lihera oratione. .Meminit hujus Plinius, nanis, lib xiv.
119 ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 120

bus luni mnxiniis operibus aplum qiiam parvis, te, quamvis opilionum caprariorumque sermoncs in

su^vilatis et clulcedinis seque capax. Siis et cantica inserantur.

10. Quibus virtulibus " nomen solum oblinuit, ut 17. Hymnos primum DaviJ prophcta in laudem Dci
Heroicum vocaretur admernorandas scilicct licroum composuisse 6® ac cecinisse manifestum est. Deinde
res.Nam,ctprfe creteris simplicissimum babetur, con- apud gentiles ^ prima Mnemia Timolhoe fecit in
statque duobuspedibus, dactyloet spondeo; ac Scepe ApoIIinem et Musas,qu;e luit temporibus Ennii longc
pene, vel ex hoc, vel ex illo, nisi quod temperantius postDavid. Hymniautem ex Grai-co in Latinum lau-
fit utriusque mistura, quam si instruatur a singulis. des interpretantur.

11. Omnibus quoque melris prius est. Hocprimum 18. Epithalamia sunt carmina nubentium, ' quff

Movses incantico Deuteronomii, '>longe ante Phere- decantantur a scholasticis honorem sponsi et
in

cydem ct Homerum cecinisso probat'. Unde et appa- sponsae. Hsec primum Salomon edidit in laudem Ec-

ret antiquius fuisseapud Hebra-os studium carminum clesiae et Christi. Ex quo gcntiles sibi epithalamium

quam apud genliles. " Siquidem ct Job, Moysi tempo- vindicarunt, et istius generis carmen assumptum
ribus ada'quatus, hexametro versu, daclylo spondeo- esl. Quod genus primum a genlilibus in scenis ce-

que decurrit. lebrabantur; postea lantum in nuptiis hsesit. Vocatur

d2. Hoc apud Gnecos "*
Hecata^us Milesius fertur autom epithalamium, eoquod in thalamis decantetur.
primus composuisse; vel, ut alii putant, Phere- " 19. Threnos, quod Latine lamentum vocamus,

cvdes Syrius, quod metrum anto HomerumPylhium primus Jeremias versu composuit super Urbem Jc-

dictum est, post Homerum Heroicum nominalum. rusalem quando subversa est, et populus Israel cap-
68 13. Pythium autem vocatum volunt, co quod tivus ductus est. Post hunc apud Graecos Simonidcs
hoc genere metri oracula Apollinis sint edita. Nam poeta Lyricus. Adhibebantur autem funeribus atque
cum in Parnasso monte Pytlioncm serpentem in vin- lamentis; similiter et nunc.

dictam matris sagittis insequerctur, accohe Delphici 20. Epitaphium Gr?ece,Latine supra tumuIum.Esl
lioc illum metro hortati sunt, ut ait Terenlianus :
enim titulusmortuorum, qui in dormitione eorum
trj YlT.il, Ir, lixiii. tlt jam dcfuncti sunt. Scribuntur enim ibi vita,
qui

14. Elegiacum autem dicLum, eo quod modulatio mores eorum.et tetas

ejusdeiTi carminis conveniat miseris. Terentianus .

21. Poesis dicitur Grreco nomine opus multorum

Hos elegos dixere, solet quod clausula talis librorum poema, unius. IdyUon, pauccrum versuum;
;

Trisfibux, ut tradunt, aptior esse modis. disticlion, duoram; monostichon, unius.

lo.Hoc autem vix omnino constat a quo sit inven- 22. Epigiamma est titulus quod in Latinum su-
tum.nisi quia apud nos Ennius eo prior usus cst. Nam perscriptio interpretatur : yO Itz: enim super, ypafJ-ijfi

apud Graecos sic adhuc Hs grammaticorum pendet, " littera vel scriptio dicitur.

ut sub judice * res relicta sit. Nam quidam eorum 23. Epodon in poemate clausula brevis est. Dic-

Colophonium quemdam, quidam Arehilochium tum auteai epodon quod accinatur ad speciem ele-
auctorem atque inventorem volunt. giaci, ubi prffimisso uno longiori, alter brevior com-

16. Bucolicum, id est, pastorale carmen plcrique ponitur, atque ita in singulis quibusque majoribus
Syracusis pririium compositum a pastoribus opinan- sequentes minores quasi clausulas recinunt.
tur, nonnulli Lacedaemonc. Namque ^ transeunte in 24. J Clausulas autem Lyrici appellant, quasi praeci-

Grfeciam Xerxe rege Persarum, cum Spartanag vir- sos versus integris subjectos, ut est apud Horatium :

gines, sub hostili metu, neque egredi urbem aude- Beaius ille qui procul negotiis^
deinde sequilur pra^cisus
neque pompam chorumque agrestem Dianaf :

rent, s
IJt prisca gens mortalium.
de more exercerent, turba pastorum, ne religio
Sic et deinceps alterni, quibus aliqua pars deest, et
prseteriret, eumdem incondilis cantibus celebrarunt.
priccedcntibus similes, sed minores.
ipsi
Appollatur autem Bucolicum a bubus, de majore par-
25. * Centones apud grammaticos vocarisolent, qui
" Xomen solum obiin. Quamvis Lyricis heroum s Chorumque agrest&m Dianoi. F.Agresti, vel, ut
quoque tacta caneruntur. n est in Rom. Cod. Agrestce. Diana^ Agrestis meminit
Longe anie Pherecydem. Duo fuore Pherecydfe.
1» Pausan. lib. vu.
Athenionsianiiquiorem fuissei:yrium(de quo cap. 37J ^ Prima Mnemia Timotli. Ila plerique Cod. AI.,
vult Strabo.ContraSuidas, nisi mendumin hoc hjpret. Memniia, Emmia, aut Inemia, et Ci/mothoe. Qua dc
" Siquidem Job. Hieron., in Pra^fat. ad Job. re amplius qucfrendum. Nam Timothoes vestigium
^ Hecatceus Milesius. Strab. Uh. i IIpojTLSTa vap , nullum. Mnemia vero an pars nominis sit, an |j.vr,-
:

fj-o'r,T'.7.fj 7.a-a:(j7.£'jrj -ap^XOsv £?; -b (J.Eaov 7.si ej5o7.(- id cst, monumenta, reliquerit,id quoque in mc-
[t.2i'j.,

u.r,0cv. EJTX i^.sivriV f;.'.[JLO'ja3vo'. A-jaavTE; To aeTpov, t' dio relinquimus.

(J/.Aa OE ooAaEavTE; Ta — o'.r|Ti7.a a-jvEypa^i/av o'. r.toi \ii- Quce cantalur a scliolasticis. Aug.,in Ps. xLiv
'

o|j.ov, 7.7.1 4'£S£7.-jor,v 7.a\ 'E^.a-atov, etc. Solent dici a scholasticis carminaqucedam uxorcm
" lies relictasit. Ita vet. Cod. Rom.; relegata, vel deducentibus, qiue voeantur ephilhalamia; qindquid
religcita, noslri ; nos duas voces^ res relicta, alienas ibi caniatur, in honorem cantaiur sponsi et sponsce..
putamus. Horalius, in Art. : Quodautem ad .";c/to/ff.s//V/nomeii altinct, Ilieronym.
Quis tamen exiguos elegos emiserit aucter, in Catalog. de Sarapione Sarapion qui ob elegan-
:

G.^-ammatici certant, et adhuc sub judice lisest. tiarn ingenii nomen Scholastiei meruit.
Transeunte in Gra^ciam Xerxe. E Serv. ad Eclog. 1. J Clausulas auiem Lijrici appellant. Sic Terenlian.
' Konne legendum probalur/ Edit. paulo ante, pentametrum clausulam heroici dixit.
 121 ETYMOLOGIARUM LIB. l. 122

do carniinihusHomcri, vcl Virgilii, adpropria opcra, » muri, musLolIa vulpcculu% ut per narralionem ficlam
morc centonario, ex muitis hinc inde compositis in ad id quod agitur verax significatio referatur. Unde
muim sarciunt corpus, ad facultatemcujusque maleria'. ct .Esopi tales fahula- sunt ad morum finem rclata};
26. Dcnique '' Proha, uxor Adelphi , ccntonem vcl sicut in lihro Judicum ligna sihi regem requiruut,
ex Virgilio, de Fahrica mundi et Evangeliis ple- et loquunlur ad oleam, ct ad ficum, et ad vitom, ct

nissime exprcssit, maleria composita socundum ad ruhum quod tolum utique ad morcs fingitur, ut
:

vcrsus, et versihus secundum maleriam concinnatis. ad rem qua' inlenditur, ficta quidem narratione, sod
Sic quoque, ct quidam Pomponius ex codem poeta
''
vcraci significalione, vcniatur.
jntcr ca?tera styli sui otia Tityrum in Christi hono- 7. '
Sic et Demoslhenos orator fabula usus est

rem composuit; simililer et de .Eneide. adversus Phiiippum, qui cum ah Atheniensibus

7i CAPUT XL. poslularet ut sihi decem oratoros darontur, ct

De fabula. discedcrct, finxit ille fabulam ,

qua dissuaderot
\ . Fabulas poetai a fando nominaverunt, quia non dicens : lupos aliquando pastoribus, quorum diligen-

sunt res factae, sed tanlum loquendo ficta^. Qua» ideo liam decipere voluissent , suasisse ut in amicitiam

sunt inductpe, ut ficlo mutoruni animalium inter se convenirent, ea tamen conditione, si canes,in quibus
colloquio imago qusHlam vila' hominum noscerelur. n cral causa jurgiorum, jure ilHs tradcrcntur ; annuissc
•» •
. - _i'» .] 11 r'„_. _ . ^ . f . -. _ .•»,.;_ „ i:
Has primus invenisse traditur '^
Alcma^on Croto pastoics, et in spem securitalis dedisse canes,
1

quos
niensis, appcllanturqiie ^Esopicai, quia is apud ovium suarum vigilanlissimos custodes habebant.
Plirygas iu Iiac rcpolluit. Tunc adempta omni formidine, omne quod in
lupi,

2. 'innl autem fahula*, aut e ^Esopica', aut Lyhi- greglbus erat, non pro satietale tantum, verum
illis

stica?. iEsopica^ sunt, cum animalia muta intor so ser- ctiam pro lihidine laceraverunt Pliilippum quoque :

mocinasse finguntur, vcl qua' animam non habent, ut principospopuli posLulare, quo facilius posset oppri-
urhes, arbores, montes, petrte, flumina. LyMsticu' morc spoliatam custoiibus urhem.
autem, dum hominum cum bestiis, aut jjcstiarum CAPUT XLL
cum hominibus fingilur vocis esse commercium. De historia.
quasdam delectandi causa finxc-
3. P'abulas poelcO i. Ilistoria est narratio rei gesta^, per quameaquff'
runt, quasdam ad naturam rerum, nonnulias ad in pra'terito facta sunt dignoscuntur. Dicta autem
mores hominum intorpretati suut, Delcclandi causa Gra^ce Iiistoria,^ i-h xcu tTiopsrv, id est a videre, ve^
ficta\ ut e;p quas vulgo dicunt, vel quales Plautus et Cognoscerc. Apud veteres enim ncmo conscribebat
Terentius composuerunt. historiam, nisi is qui interfuisset, el ea quae conscri-
4. Ad naturam rerum fahulas fingunt, ut '
Vul- benda essent vidissot. Melius cnim oculis qu<e fiunl
canus claudus, quiapcr naturam nunquani rocUis est deprehendimus, quam qUcT auditione colligimus.
ignis; ut illa triformis boslia, s prima leo, poslrcma fS 2. Qua^ enim vidcntur sine mendacio profe-
draco, media ipsa chimera, id cst, caprea, a:'tatcs ho- runLur. tia^c disciplina ad grammaticam porlinct,
"^

minum per eam volentes distinguere, quarum forox quia quidquid dignum memoria est, littoris mandatur.
et horrens prima adolescentia, ut leo, dimidium vila^ Histoiia^ autem ideo monumentaAicnninv, quod me-
tempus lucidissimum, ut caprea, eo quod acutissime moriam trihuunt rerum gestarum. Ser/es autem dicta
videat, tum fit seneclus casibus iufioxis, draco. ''
per iranslalionom a scrtis factorum invicem com-
5. Sic et Hippocontauri fabulam osse confictam, id prehcnsorum,
est, liomincm equo mistum, ad exprimendam huma- CAPUT XLII.
nae vilcc velocitatem, quia equum consiat esse velo- De primis auctoribus historiarum.
cissimum. 1. Historiam aulem primus apud nos Moyses de
y^ 6. Ad mores, ut apud Horatium mus loquitur initio mundi conscripsit. Apud gentiles vero primus
"
Centones. Tertullianus, lib. de Pmescriptionih. : Exemplo : Tojtoiv ol Sv tih TiaoaSoXT), ev 51 X^foi, oiov
... cum
de scecularibus quoiiuc Scnpturis e.rcmplum ct Aiaw— loi, y.at ).u5f/.o\. Hosychius Au.Sf/.ot Xiyot. :

proisto eitejusmodi facUitatis. Quivisliodieex Virgilio fj Xau.aO.jov cpr,at a-j5uv supilv tou; Xoyou; toutou;. Vid.
fabulam in totumaliam componit, matcriasecundum Theon. progymnasm.
versus,vcrsibus secundum materiamconcinnatis. Dc- ^ Vulcan^claud. E Serv., ^En. viir.
niquc Ossidius[\\.Hosidius\GetaJlcdeamtragcpdia)n ^ Prima posir. drac. Lucretii versus, lib.
leo.
ex Virgilio plenissime expressit. Meus fjuidampro- ''
Casibus inflcxis. Qui Longobardicos cliaraclercs
pinquus ex eodem poeta, inter ciatcra sti/li sui otia, norint, vel cruribus, vid cursibus admittant, propler
Pinacem Cebetis explicuit. llomcriccnionas ctiam simililudinem, a ot u. r et s.cum pra'serliin casibus
vocare solcnt, qui de carminibus llomcri propriaopera sit in libro SalamanL. in Romano voro : casibus
more centonurio cx muUis hinc inde composiiis in subjaccns inflcxis.
unum sarciunt corpus. Sic ct Donostli. In Olyuthiacis.
'

^ Proba uxor Adclphi. Probat Falcoma, cujus et XLI.

G.vp. J —
[listoria'a-b tou laTopsrv. E Serv.,
Hicronymus mcminit, ct ccnto quidam circumlcr- .En. I.
tur. ^ Ucec disciplina ad grammaticum pertinet.Auc^.,
*^
Et (juidam Pomponius. Al., Pomponus. lih. II do Ordin.. cap 12 Quia grammatica ipso nomi- :

Cap. XL. —
AlcmifOn Clotoniens., Pylhagoru'
<*
di- nc pro/ilcri selitlcrascliimat, undectiamLatine liltc-
scipulus. ralura dicitur,facturacst utquidquid dignum memo-
•^
Aut .Esop., aut Lybisticiv. Arist., Rhetor. li, do ria liltcris ni(indarctur,ad cam nccessario perlincret.
123 S. ISIDOBI HISPALENSIS EPISCOPI 124
Dares Phrygius de Graecis et Trojanis hisloriam h vocatur. Nam quod Lalini dinrium, Gr»ci ephe-
"^

edidit, quam in fohis pahnarum ab eo conscriptam merida dicunt.

esse ferunt. 2. Kalendaria appellantur quae in menses singulos

2. " Post Daretem autem in Gra-cia Herodotus pri- digeruntur.

mus historicis habitus est. Post quem Pherecydes 3. Annales sunt res singulorum annorum. Quae-
claruit iis temporibus quibus Esdras legem scripsit. cunque enim digna memoriae domi militiaeque, mari
CAPUT XLHI. ac terra, per annos in « commentariis acta sunt, ab
De utilitate historire. annivcrsariis gestis annales nominaverunt.
1. Historise ^ gentium non impediunt lcgentes in 4. Historia autem multorum annorum vel temporum
iis qurt^» utilia dixerunt. Multi enim sapientes prcTte- est; 75 cujus diligentia annui commenlarii in libris
rita liominum gesta ad inslitutionem prfesenlium autem et annales hoc inter-
delati sunt. ^ Inler historiam
historiis indiderunt. eorum temporum quse vidimus,
est, quod historia est
2. Si quidem et per historiam summa retro tempo- annales vero sunt eorum annorum quos aetas nostra non
rum annorumque suppulatio comprehcnditur, et per novit. Unde Sallustius s ex historia; Livius, Eusebius
consuhim regumque successum muHa necessaria et Hieronymus ex annalibus el historia constant.
porscrutantur. n 5. Inler historiam, et argumcntum, et fabulam in-
''

CAPUT XLIV. lerest. Nam historife sunt res verfe, quse factae sunt.
74 De generibus historice. Argumenta sunt quae, etsi facta non sunt, ficri tamen
1. Genus^ Historia? iriplex est. Ephemeris namque possunt. Fabuhe vero sunt quae nec facta sunt, nec
appellatur unius diei gestio. IIoc apud nos diarium fieri possunt, quia contra naturam sunt.

Cap.XLII.— ''Primus histoncus.—Primus in Ris- ad verba Et vacet annales : Hisioria exeorum tem- :

toria Roman Cod., quam scripluram confirmare vi- porum qure vel vidiniu< vel videre potuimus, dicia,
detur Sihen. GoIIj. mendum Jiistoriam. Sic Martial. i(7:b Tou latopsrv, id est, videre, Annales vero sunt
Crispus liomana primus in historia. eorum annorwm et temporum quce retas nostra non
Caf». XLHI.— b
Historiie gentium non imped. novit, unde I.ivius ex annalibus et hisloria constat.
legent., etc. Vid. Aug., ii dc Doct. Christ.. cap. 21 s Sallustius cx historia; Liviiis, Euseb. Iia Goth.
Gap. XLIV. — «^
Genus historiw tripl. Vid. Agelle Ovet. coileg., pravissime, cum in reliquis omnibus
lib. 5, cap. 18. liistnrialihus legatur. Vi.Jenlur apud Scrvium voces
ISam quod Latini diarium Grreci cphemerid.
**
— Sallustius ex historia decsse. Et plane in Sallust,
Agell. Id eorum est qui diarium scrilmnt, quam
:
aHalem inciderunt nou modo rchquiae histoi-iae, quas
Grceci ephemerida vocant. a M. .Emilio Lepido el Q. Lntalio Catulo Coss. orsus
" In coramentariis ncta 5»»i.Conficiebanlur ex aclis est,sede!iam Jugurthinum beilum,quod P. Scipionis
primum commenlarii, deinde ex commentariis anna-
p Nasica» consulalu coepit. Hujus autem rei sit penes
les, vel hisloria texebalur. Isidorus ex aclis com- " auctorcm, hoc est Servium, fides; non enim pro-
mentarios, ex comuicntariis aunales, ex annalibus batur doclissimis viris liaec differenlia. Vid.Beroaldi
hisLoriaui contici vult, ejusque tlici hisloriam, cujus de Servii Commenlariis censuram.
opera ex annalibus historia sil composita, aul cei te Interhistoriam, argum. etfab. E.Serv., iEn.!,ad
^'

annales plures in volumen unum redacli. verba: Revocato a sanguine Teucri.Qni locus emendari
Inter historiam autem et annal. Servius, iEn. i,
'
et suppleri ex hoc potest, pessime enim affoctus est.

LsBER SEGUiNDLS,
DE RHETORICA ET DIALECTICA
y« CAPUT PRIMUM. nius. In rhetorica vero percipimus qualiter, ea quae
De rhetorica ejusque nomine. didicimus, proferanms.
1. Rhetorica ^ est beue dicendi scientia, in civiU- CAPUT n.
bus qu;tslionibus eloquenliae copia ad persuadendum De inventoribus rhetoricce artis.
justa et bona". Dicta autem rhetorica Graeca appel- \ . H*c autem disciplina a Graecis inventa est a <^

'

latione ir.6 tou pr]-op(C£iv, id est, a copia locutionis ; Gorgia, Aristoiele, Hermagora, et translata in lati-
pTjat? enim apudGraecos locutio dicituT,priz<>ip orator. num a Tullio, videlicet, et ^ Quintiliano, sed ita co-
2. Conjuncta est autem grammaticce arti rhetorica. piose, ita varie, ut eam lcctori admirari in promplu
In grammatica enim scientiam recle loquendi disci- sit, comprehendore impossibile.
Cap. I. — ^
Fihetorica est bene dicendi scientia. Haec Cap. II. — «^
A Gorrjia, Aristot._ Hermag. Quoniam h
tantum verba hujus loci propria esse duco. QucC prae- prcFcipue artem hancexcoluerunt, quamvis alii prima
torca leguntur in plerisque libris, in civilibus qures- fundamenta jecerint, ut Empedocles, Tisias ct Corax.
tionibusnecessaria adpersuadendum justa etbonaelo- Quintiliano.
'' —
Et 7V7/rt/;oadduntquidamlibri, non
quejiti/e copia in rerumpersonarwnque ncgfltio,ric(\ue tamen melioris nolce, recteque irrepsisse putabat
eadem sunt in omnibus, et priora quideru importata Cliacon exultimissyllabis Quintiliani librarior, vitio
Imc sunt e capite 2 lib. i, postrcma vero, in rerum repelitis. De Titiano llieronym. iu Chronic. Titia- :

personarumque ??(^<7t>//o,aGoth, omnibusCod. absunl. nus vireloquens prrefecturam prretorii apud Gallias
Adscripsiuius ergo tantum qutv in melioribus libris administrat. LtServ., .Eneid. x Titianuset Calvus, :

leguntur. quithemata de Virgilioelicuerunt, etdeformaoerunt

Dicta autem izb xoy pr,Top!^=iv. Ila vet. Codices ad dicendi vsum.
neque id abnuit interpretalio.
125 ETYMOLOGIARUM LIB. 11. 126

2. •''
Nam membranis re tentis, quasi adha^rescit In freta dum fluvii currenf, dum montibus umbrir
Lustrabunt, convexa polus dum sidera pascet,
memoritp series diclionis ac mox repo
reposilis recordinio ; '

Seniper honos,nomenijuetuuuiJaudesquemanebunt.
omnis elabitur. Hujus discipiince perlecla cognilio ora- 7. Pari ordine, e contrario, et in vituperatione ho-
torem facit. minis ha^c lorma servanda est, ante hominem, in
CAPUT III.
hominem, post hominera. Locus communis ad de-
De nomine oratoris et partibus rhetoricce.
monstrativum vituperationis genus pertinet, quod
1. Orator est igilur vir bonus dicendi peritus. Vir in aliquo differt. Nam vituperatio, qua^
tamen ab eo
bonus consistit natura, moribus, artibus. Dicendi pe- est laudi, specialiter in certam facicntis
contraria
rilus consistit artiticiosa eloquentia, quiB constatpar- personam adliibctur.
tibus quinque inventione, dispositione, elocutione,
:
8. Communis vero locus gcneraliter in facti cri-
memoria, pronunliatione, et fme ofticii, quodest ali- minepra^ponitur; unde, et communis /oczv.s dicitur,

qui 1 persuadere. quia absente persona non tam in hominem quam in

2. Ipsa aulem perilia dicendi in tribus rebus con- ipsum crimen exponitur. Omne enim vitium non in
sislit, natura, doctrioa, usu ; natura, ingenio; doc- uno tantum.sedeliamcommune inplarimisinvenitur.
trina, scienlia; usus, assiduitate. Haec sunt enim CAPUT V.
qu* non solum in oratore, sed in unoquoque homine g De geniino statu causarum.
b artiti '6 spectantur ut aliquid efticiat. 1. Status causarum apud rhetores dicitur ea res
CAPUT IV. in qua causa consistit, id est, conslitutio. '^
Gr?eci
De tribus generibus causarnm. autem statam, a contentione, a-caatv, dicunl. Latine
i. Genera causarum tria sunt : dclibcrativum, de- autem non soluni a pugna, per qaam expugnent pro-
monstrativum, judiciale : deliberativum genus estin positionem adversarii, sed quod in eo pars utraque
quo de quibuslibet ulilitalibus vitse, quid aut clebcat consistat. Fit autem ex intentione ct depulsione.
aut non debeal tieri, tractatur; demonstrativuni in 70 2. Status autem causarum duo sunt, rationalis

quo laudabiiis persona aut reprehcnsibilis ostendilur. et le^alis. De ralionali oriuntur conjeclura, tinis, qua-
quo de ipsius personse facto, aut pama',
2. Judiciale in litas, translatio. De fine juridicialis et negotiahs. Dc
aut prfpmii senlentia datur. Dictum aulcmjudiciale, juridiciaU absoluta et assumpliva. De assumpliva,
eo quod judicet hominem, et sententia sua oslendat concessio, remotio criminis, « relatio criminis, com-

ulruni laudabiiis praemio dignus sit, aut certe reus paratio. De concessione, purgatio et deprecatio,
condemnari "^
liberarique supplicio. 3. Conjecturalis status est, cum factum quod aUi

78 3. Deliberativum gcnus vocalur, eo quod dc oljjicitur pernegatur. Definilivus status esi,

ab alio
unaqiiaque re in eo deliberatur. Hujusgenus duplex Q cum id quod objicitur, non hoc csse contenditur, sed
cst, suasio et dissuasio, id est, de expctcndo et fu- quid illud sit, adhibilis dcfinitionibus, approbatur.
giendo, de faciendo et non faciendo. f
Qualitas est, dum quahs sit res qucpritur; ct quia
4. Suasoria autem in tribus locis dividitur : ho- de vi et genere negotii controversia agitur, consti-
nesto, uiili et possibili. Ha^c differt aliquid a delibe- tutio generalis appellatur.
rativa, quia suasoiia egetallera persona, delibcrativa 4. Translatio est, cum causa ex eo pendet, quod
interdum et apud se agit. In suasoria autem du<e sunt aut agere videtur qucm oportct, aut non apud
non is
qute plus valent : spes et metus. quos, quo tempore, qualege, quocrimine, qua pama
Demonstrativum dictum, quod unamquamquc
5. oporteat. Translativa conslitutio dicitur, quod aclio
rem aut Jaudando aut viluperando demonstrat ; quod translationis et commutalionis indigere videtur.
genus duas habet species : laudem et vituperationem. 5. Juridicialis est, ia qua a^qui et recti natura, ct
Laudis ordo tribus tcmporibus distinguitur : ante ip- priemii aut p.en;t ralio qu.eritur.Negotialis esl, in qua
sum, in ipsum, post ipsum. quid juris ex civili moreet sequitate siL considoralur.3
6. Antc ipsum, ut :
Assumptiva est, qua^ ipsa ex se nihil dat firmi ad re-
Quce te fam lceia tulerunf scecula. cusationem, foris autcm aliquid defensionis assumit.
In insum, ul : l
6. Csncessio est, cum reus nonid quod factum est,
sola infandos Trojce miserata labores. defendit, sed ut ignoscalur postulal, qaod nos ad ^»

Post ipsum, ut :
pamitentes probavimus pertinere. Remotio criminis
^ Nammembranis refentis,
quasi adh. Respexisso plerisque libris, qua de re Capella: Comparalio (inquit)
videtur ad Ciceronis vcrlja Tusc. Sed nescio quo- :
quam com])ensa.[ionemnoviaposterioribus perhiberi.
modo, duni lego, assentior; cum posui librum, as- Sed comparatio est apud Ciceronem. unde luec sunt.
sensio omnis elabitur. Et infra comparatio dofinitur, consenticntibus omni-
Cap. IH. — 1'
Artifice spccfantur. Al., e.vpectan- bus libris.
tur, forle expectuntur. f
Qualitas est. Videnlur abundare ha^ voces ex
Cap. IV. —
Libcrariijue. Ucjiciobal
'^'

liaT, Cliacon. Cic, de Invenl., icgendumquc Dum qualissitres

i :

Sed frequeus apud Isidonmi conjunciioueni disjun- qucerifur, quiadevi, et de genere negotii, ctc.
clionumque vicissiludo. s Assumptiva. Post assumptivam videtur deside-
Cap. V. —
Gnrci autem statuni a content. Ila
'^
rari absolula. Dixerat enim ex juridiciali assumpti-
Ilerodia et llermagoras. Pra^erro videlur Isidorus vam, et absolutam oriri. Quam Ciccro detinit Quie :

nostram vocem Gnrca^ aTxasw;. ipsa in se juris ef injuriie continet qucesfionem.

^ Relafio criminis, comparatio. — Compensufio in Quod nos adpcvnit. Vitl. d. 50, c. In capite et seqq.
•'
127 S. ISIDORl HISPALENSIS EPISCOPI. 128

est, cum id ci-imonquod inferlur, a se, et asuaculpa, II oxordium, narralio , arcrumenlalio, conclusio. Ha-
vi et poleslate in alium reus dimovere conatur. rum prima auditoris animum provocat; secunda res
7. Relatio criminis est, cum ideo jure factum dici- gestas exphcat; tertia fidem assertionibusfacit;quarta
lur, quod alius ante injuria lacessieril. Comparalio finem lolius orationis complectitur.
est, cum aliud aliquod allerius factum honestum aut 2. Inclioandum est itaque tahter, ut = benivolum,
utile contenditur, quod ut fieret, illud quod arguitur, docilem, vel altentum audilorem faciamus benivo- :

dicitur esse commissum. lum. precando; docilem, instrucndo; attcntum, ex-

SO 8. Purgatio est, cum factum quidcm ooncedi- cilando. Narrandum est ita, ut breviter atque aperte
lur,sedculpa removctur. Ha'C parles habet tres im- : lequamur. Argumontandum ita, ut primum nostia
prudentiam,casum,neccssitatem. Deprecatio est.cum firmernus, dehinc adversa confringamus. Conciu-
et peccasse se et consulto peccasse reus confitetur, et dendum ita, ut concitemus animumaudientis implcre
lamen ut ignoscatur postulat, quod genus perraro quap dicimus.

potest accidere. '^

CAPUT VIH.
9. Item ex legali statu ha-c oriunlur, id est, scrip- De quinque )nodis causaruni.
lum et vohmtas, leges contrariio, ambiguilas, col- \. Species causarum sunt quinque : honestum,
lectio, sive ratiocinalio et definitio legahs. Scriptum g admirabile, humile, anceps, obscurum. Honestum,
et voluntas est, quando verba ipsa videntur cum causa' genus, est cui statim sine oratione nostra fa-
sententia scriptoris dissidere. Legis contrarice status vet animus auditoris; admirabile, a quo est aUena-
est, quando inter se dua' loges, aut plures discre- tus animus eorum qui audituri sunt; humile, est
pare noscuntur. quod neghgitur ab auditore.
10. Ambiguitas est, cum id quod scriptum est duas 2. Anceps, est in quo aut judicatio dubia est, aut
autplures res significare videtur. Collectio vel ralio- causa lionestatis et turpitudinis particeps, ut et be-
quando ex eo quod scriptum
cinalio est, est ahud nevolentiam pariat et offensionem ; obscurum, in quo
quoque quod non scriptum est invenitur. Definitio aut tardi auditores sunt, aut difficilioribus ad co-
legalis est, cum vis verbi, quasi in definiiiva consti- gnoscendum negotiis causa ccrnitur implicata.
tutione, in quo posita sit quferitur. 83 CAPUT IX.
11. Status ergo tam rationales quam legalcs qui- De syllogismis.
busdam certius decem et octo connumerati sunt; ca^-
1. Syllogismus Grjece, Latine argumentatio appel-
terum* secundum rhetoricos TuUii undeviginti repe- lalur. Argumenlatio autem dicta est, quasi arguta'
riuntur, propterea quia translationom inter rationales mentis oratio. qua invontum probabile exsequimur
principahler affixit stalus. Inde se ipse etiam Cicoro Q SyHogismus igitur est proposilionis, ctassumptionis,
reprehen<!ens, translationem le-;ahbusslaliljus appli- '^
confirmationisque extrema conclusio, aut ex ambi-
cavit. gcntis incclo, aut ex fiducia comprobanlis.
^ CAPUT VI.
2. Constat cnim tribus partibus : propositione, as-
De tripartita controversia. sumptione,conclusione. Propositione, ut pula : Quod
1. Triparlilia controversia, juxta Cicoronom, aut
bonum est, turpem iisu)n habere non potest. Con-
simplex est, aut conjuncla. Et si conjuncla erit,
senlit audiens; assumit ille : Pecwiia lurpem usum
considerandum est utrum sit ex pluribus qua-slioni-
bonum non est.
/mic^,- concluditur : Ei-go pecunia
bus juncta, an ex aliqua comparatione. Conlroversia Syllogismis autem non solum rhetores, sed ma-
3.
simplexestqua-absolutamcontinetunam qua-stionem,
xime dialectici utuntur, licet ^ Apostolus stepe pro-
hoc modo : Corinthiis bellum iudicamus, an nonl
ponat/assumat, confirmet, atque concludat, qua^, ut
2. Conjuncta, est ex pluribus qua-stionibus, in qua
diximus.propria artisdialectica^atquerheloricipsunt.
plura qua-runtur hoc pacto : Vtrum Carthago dirua-
4. Syllogismcrum apud rhelores principalia genera
tur, an Carthaginiensibus reddatur, an eo colonia
inductio, et ratiocinatio. Inductionis mem-
duo sunt :

deducatur? Ex comparatione, in qua pcr contonlio-

bra triasunt prima propositio, secunda
: illalio, quse
nem utrum potius aut quid
^
potissimum qua^ritur, ad -. . .• r •. .„„.•„ „i ..•^
^ ^ ^ ,, D et assumptio dicitur, tertia conciusio.
hunc 81 modum Vtrum : exercitus in Macedoniam
,

rebus non dubiis captat assen-

5. Induclio est qua^
contra Philippu))i mittantur, qui sociis sitauxilio;
sionom ejus cui instituta est, sive inter philosophos,
an teneaturin ItaUa,ut quam maxinice contra A71-
sivc iuter rhetores, sive s inter sermocinantos. Pro-
nibalou copia- si)it!
positio inductionis est qua^ simiUtudines concedenda?
CAPUT VII.
De quatuor partibus oratio)iis. rei necessario unius inducit, aut plurium.

1. Partes oralionisin rhctorica arle quatuor sunt : 6. Ulalio induclionis cst, qu:^? et assiimplio dicitur.

Secundu))i rhetoricos Tullii. Libros de Inv.

^"
f Verba sunt Hieronymi ad Paul.
Licet Apostolus.
^
Cap. VI. —
Omnia ex eodem lib. 1 de Invent. Urbicam, 135; mutasso Isidorum vocom Apo-
epist.
Cap. VH.
"'
—
Bcnivolu))). Ita sc;ibi pra>cipit Isi- stol. in Philosopbtini credebat Chacon, rediissecjue
dorus ipse, lib. x, non benevohnn. rursus, vcl ox scribontium errore, utraquo vocc per
Cap. VIH.
'^
—
Ex eodem Ciceronis loco. compondium scripia; vol alicujus, qui oaiii cx Ilic-
* Cap. IX. —
Conjirmationis e.riremaconcl.Cow- ronvmo accersivit, supervacua diligcnlia.
firmalionorn syllogismo addidit, Ciceronem seciitus, s" Sivc intcr scr)noci)iantes. Vicloriims, in qua-

exemplo tamen non nisi syllogismi simplicis est usus. cumque conlentio)ie verbor.
129 ETYMOLOGIARUM LIB. II. 130

qUif rem dc qua contenditur et cujus causa siniilitu- « cunt sine divina administratione discurrere.
dines habiUf sunt introducit. Gonclusio inductionis 15. Ex sola conclusione, ut est illud : Ve)-a est
est qua? aut concessionem illalionis H3 contirniat, igitur divina sententia. Ex propositione et assum-
aut quid ex ea conticialur declarat.
=^
Raliocinalio est plione, ut est illud : Si ini)nicus est, occidit ; i)ii-

oratio qua id dc quo est quc(^^'stio comprobatur. micus aute») cst. Et quia illi deest conclusio, enihy-
7. Eulhymema igitur Latine interpretalur menlis mema vocalur.
conceptio, quem imperfectum syllogismuin solent ''
16." Sequitur cpicherema,desccndens dc ratioci-

artigraphi nuncapare. Nam in duabus parlilnis ejus natione, slatior et exsccutior rhetoricus syllogismus,
argumenli forma consislit, quando co quod ad lidem latiludine distans, et productionc sermonis a dialcc-
pertinet facicndam utiLur, syllogismorum legc pra'- licis syllogismus, propter quod rheloribus dalur. Hic
terita, ut cstillud ; Si tempestas vitandn csf, non cst autem constat modis tribus : primus modus iripartitus
igitur navigandum.Ex sola enim propositione constat est, secundus quadripartitus, terlius quinquepartitus.

esse perfectum unde magis rheloribus quam dia-

; 17. Tripartitus epicherematicus syllogismus est
lecticis convenire judicatum est. qui constat membris tribus, id est, proposilione,
8. Ratiocinationis duo sunt modi. Primus cnlhy- assumptionc, conclusione. Quadripartilus est qui
mema, qui est imperfectus syllogismus, atque rheto-
^ conslal ex membris qualuor : prima propositione,
ricus. Secundus cpicherema, qui est in rhetoricis secunda assumptione, ct una propositionis sivo as-
latior syllogismus. sumptionis conjuncta ; tcrlia probatione, ct '
quarta
9. "^Enthymemalis membra sunt quinque : primum conclusionc.
convincibilc, secundum ostentabile, tertium scnton- 18. Quinqueparlilus est qui conslat ex membris
tialc, quarlum exemplabile, quinlum collectivum. quinque, id cst : prima propositionc, sccunda ejus
10. Convincibile est quod cvidcnli ralione convin- probationc, terlia assumptione, quarta ejus proba-
cit, sicut fecit Cicero pro Milone : Ejus igitur mor- tione, quinta concIusione.Hunc Cicero ita facit in Arte
tis sedetis ultores, cujus vitam, si putarctispcrvos Rhetorica Si delibcratio et dononstratio genera sunt
:

restitui posse, noUetis. causarum, nonpossuntrectepartesalicujus generis

11. Ostenlabile est quod certa rci demonstrationc causa; putari ; eademeni))ires, alii genus, alii pars
cons;ringit, sicul Cicero in Catilinam : liic tamen vi- esse potest eidon genus et pars nonpotest, ct cae-
:

imo etiani in senatum vcnit. Scntcnliale

vit, vivit^ tcra, qaousque syllo^^ismi hujus membra claudanlur.
cslquod senlenlia generalis addicit, ul apud Teren- '85 CAPUT X.
tium Obsequium amicos, veritas odiu)n parit.
: De lege.
12. Exemplabile est quodalicujus excmpli compa- „ 1. Lex j est constitulio populi, quam majores
ratione evcntinn sirailem comminatur, sicut ^*
Ciccro natu cum plebibus sanxcrunt. Nam quod rex aut
in Phiiippic. : Je miror, Antoni, ijuarum excmpla imperator edicit, constitutio val edictu))i vocatur.
iinilaris^ eorum e.vitus non pcrtimcscerc. ^ Institutio a:'(iuitatis duplex est, nunc in legibus,
13. CoIIectivum cst cum in unum qua' "^
argumcn- nunc in moribus. Inter legem aulem et mores lioc

tala sunt colligunlur, sicut ait Ciccro pro Milone :

interest, quoJ Icx scripta est ; mos vero est vetustate

Quem igitur cum gratia noluit, liunc voluit cum probata consueludo, sive, lex non scripta ; nam lex
aliquorum quercla. Qucm jure, qucm loco, quera a legendo vocata, quia scripta est.

tempore non est ausus. luinc injuria^ alieno tcmporc, 2. Mos autem longa consuetudo est de moribus ^

cum periculo capitis non dubitavit occidcre! Iracta tantumdem.Consuetudoautemestjusquoddam

14. Prrt'terea secundum Victorinum enthymemaus moribus institutum, quod pro lege suscipitur cum
est altera H4L jam
detinitio ex sola proposilione, sicut dcficit lex nec differt, scriptura an ratione consistat,
;

diclum est, quH' ita constat : Si tcmpestas vitanda quando ct legem '"
ratio commendat.
est, no7i cst navigatio requirenda. ^ Exsola assump- 3. Porro si ratione lex constat, lex erit omne jam
lione, ut est illud : Sunt autcm qui )nundum di- quod rationc constiterit,duntaxat quod rcligioni con-
Hatiocinatio. Eodcm modo Cassiodorus.Brcvius n
*''

s Sequitur epichere)». Ex lib. i, de Invent.

Fortunatianus liatiocinatio est qua aliquid approba- ^
: 1'Latiorct exsecutior rhetoricus syUogis))tus. Sic
))IUS. pauloantccj)icheremalatioremsylIogismum dixit, la-
Artigraphi. Eadem vocc utunlur Donatus et Ser-
b
tior exsecutio volebat A.Augustinus ex Fortunaliano.
vius ad Artem Donali. Conslalquc ex D. August., '
Et quarta co)icius. Vox quarta cx Golhicis repo-
epist. 59, hujusmodi Gr;rcoIaUnas voees illa a-late
usurpatas esse, quamvis Ouintiliano invisas. lidem j C. X.Lex est. L. v,c. 10, et d. l,c. 2. Repetun-
ab Auguslino et Forlunatiano technici dicuntur. tur eadcm, 10, 19, el seq Vid. Grat.d. i.
1. v, c. 3,
^ Entlu/mcmatuni mcmb)m. Fusius ha'c Isidorus
Institutio Uiquit. Omnc aulcm jus legibus et mo-
^"

quam Forlunalianus. ribus constat, lib. v, cap. 3, ct d. 1, cap. 2.

Cic, Philipp. 2
<•
quorum exempla i))iitcrc,: De )noribustracta taiitunidon. Sic owel.l. Tan-
'

coruni exilus no)i pcrhorrcscerc. fuiii))iodo Grat.

« Quie argwnoitata. ExOvcl. CoIIci;. Goth. reli- '"
)-atio com)nendat. Tertul., lib. de CoronD
Lcgon
qui, quceargumenia. milit.:Consucludo etiam in civilihus rebus pro lege
^ Ex sola assu)nptione. Supplevimus liicqua'dam cx suscipitur cum deficit lcx. yec differt scriptu)-a
Tarraconensibus libris el Cassiodoro, aucloro Aul. an rationc consistat, quando, et leyeni ratio com-
Augustino. mendct.
131 ISIDORI HlSPALtNSIS EPISCOPI 132

gruat,quodtlisciplinaeconvenianl,qiiodsalutii)roficiaf. ii climonia et nomine suo iecisse dicatur, ut est fabula

Vocata autem consuetudo, quia in communi esl usu. de adulterio .Martis et is. ^[endacium
Veneri; aulem
4. Omnis autem lex,aut permittit aliquid,ut vir for- tres habel species : incredibile, quod faclum non
lis petat praemium ; aut vetat, ut sacrarum virginum esse credalur, ut adolescentem de Siculo lillore "^

nuplias nuUi petere liceat; aut punit, ut qui cs-dem egredienles Africa classes videre.
fecerit capite plectatur. ft. Impossibile est : « ut Clodius insidias Miloni
5. •''
autem leges ut earum metu hu-
Faclse sunt fecerit. et idem occisus sit a Milone. » Contrarium
niana coerceatur audacia, tutaque sit inter improbos est :
c( Nam si insidias fecit, occidit. Occisus est, non
innocentia, et in ipsis improbis formidato supplicio fecit insidias. » Hyec distribulio in contrarium refor-
refrenetur nocendi facultas. Legis enim prajmio aut mata^ catascevseproderit. Oportebil Lamen principia
poena •> vita moderatur humana. sic ordinare,ut aut credendum essevelerum auctori--

6.EritautemIexhonesta,justa,possibilis, secundum tati, aut fabulis fidem non habendam esse dicamus.

naturam, 8C secimdum consuetudinem patris, loco 6. Et ad id postremum in anasceve recurramus,

temporique conveniens, necessaria, utilis, manifesla ne quid aliud significare voluerint qui ista finxerunt,

quoque, ne aliquid per obscuritatem '^

in captionem ut si Scyllam non marinam, sed maritimam feminam,
contineat, nuUo privato commodo, sed pro communi n nec succinctam canibus, sed rapacem aliquam et
civium utilitate conscripta. inhospitalem venientibus extitisse.
CAPUT XI. CAPUT XIIL
De sententia. De Prosopopfvia.
1. Sententia est dictum impersonale, ut : Ob>^e- 1. Prosopopoeia ^ est cum inanimalium et persona
quium amicoa veritas odium parit. Huic si persona et sermo fingitur. Cicero in Calilinam : Etenim si

fuerit adjecta, chria erit, ita : Offendit Achilles Aga- mecum patria mea, qiice mihi vita mea multo est
memnonem, vera dicendo; Metrophanes promeruit charior, logueretur, dicens. etc.
gratiam Mithridatis obscquendo. 2. Sic et montes, et flumina, vel arbores loquentes
2. Nam iuler chriam el sententiam hoc interest, inducimus, personam inponentcs rr-i qua^ non habet
quod senlentia sine persona profertur, chria sine per- naluram loquendi, quod et in tiMgLediis usitalum est
sona nunquam dicilur. Unde, si sententiae persona et in orationibus frequenlissimc invenitur.
adjicialur, fit chria; si detrahatur, fit sententia. XIV. HH CAPUT
CAPUT XI L De ethopaia.
De catasceve et anasceve. \. Etliopifiam vero illam vocamus in qua hominis

1. Catasceve cst confirmatio propositae rci, ana- p personam lingimus, pro oxprimendis aflectibus, aeta-
sceve autem contraria superion est; revincit enmi tis, studii, tortunff', laetitiae, sexus, moeroris, audacis".
non fuisse, aut non esse, quod natum, aut factum, Nam cum piralae persona suscipitur, audax, abrupta
aut dictum esse proponitur, ut si quis Cliimeram ne- temeraria erit oratio; cum feminae sermo simulatur,
get fuisse, aut fuisse confirmet. sexui convenire debet oratio; jam vero adolescentis,
2. Inter has et Inesin hoc intercst, quod tnesis et senis, el militis, elimperatoris, et parasiti, etrus-
quamvis et ipsa habeat disputationem in utramque tici, et philosophi, § diversa ratio ducenda est.
partom, tamen incertae rei, quasi quaedam liberatio 2. Ahter enim loquitur gaudio affectus, aliter

vel coarctalio est ; catasceve autem et anasceve in vulnoratus. In quo genere dictionis illa sunt maxime
his rebus quae verisimiles non sunt, sed pro veris cogilanda : quis loquatur, et apud quem, et de quo,
proponuntur, pleriimque versantur. et ubi. et quo tompore ;
quid egerit, quid acturus
3. Anascevae prima divisio est, in inconveniens, et sit, aut quid pati possit, si \i?ec consulta neglexerit.
mendacium. Inconveniontis speciessunt quod inho- : CAPUT XV.
nestum est ct quod inutile. Itcm inhoneslum tracta- De generibus qu(estionum.
tur, aut in diclis, aut in factis. In dictis, ut si quis 1. Genera qua^stionum duo sunt quorum unum :

indecora et nonrespondentiaauctoritati dixisse dica- n est finilum, alterum infinitum. Finitum hypothesis
tur, velut si aliquisinfainelCatonem illum Ccnsorium Gra-ce, Latine causa dicitur, ubi cum ccrta persona
juvenlutem ad nequitiam ct luxuriam cohortatum. conlroversia est.

4. 8? In factis, ut si quis abhorrens aliquiJ a san- 2. Infinitum quod Graece thesis, Laline propositum

" Factw. autem suiit leqes. Ex Aug. epist. 56. ncstum,utile,verisimile.possibilc^conscnt incum ;vel
•>
moderafur liumann.
Vita Moder atur passive ut, — ex diverso inhonestum, inutile, parum verisimile,
1. XV d. de Nei.ot. gest. Pro qualifatc pcrsonarum,
; impossibile, contrarium. Qira\ quia neque satiscum
et actio formatur, ct condcmnatio moderafur. superioribus colia^rent, nequo sunt in velustioribus
^ In captionem contincat. Paul., lib.
v, Scntent., libr-is, recipienda non putavimus. Licet quibusdam
cap. 33 ISe quis in captionem verborum in cavendo
: probarenlur.
incidat. Cap. XIIL —^Prosopop.tiwcet ethopcria majores
Cap.XH. —
Egredientes Afric. Ex
<i
Plin. et Solin. visa' sunt quam ut cum figuris rcliquis connumeran-
mendose libri omnes, ingredientes. da^ essent; proplerea eas^in progymnasmatis posuit.
Catascevcr proderit. Posl haec verba adduntur in
^ Cap. XIV. —
6 Diversa ratio ducenda. Ex Goth.
Gothicis aliquol Ut gradus omnes consiituamus, ho-
: Ov. Al., oratio dicenda.
133 ETYMOLOGIARUM LiU. 11.
134

nominatur. Hoc pcrsonam non liabet certam ,

nec jj^
lelleclum scnsui prseslal, sed adluic pendet oralio
;

inest ei aliqua certa circumstantia, id est, nec lo sicque deinde ex pluribus membris tlt periodus id

cus, nec tempus. In causa vero cerla omnia sunt, est, extrema sententia- clausula, ita : veterem judi-
b unde quasipars causn' est propositum. ciorum morem ^ reguirunt. Periodus autem longior
CAPUT XVI. esse non debet, quam ut uno spiritu proferatur.

De elocutione. CAPUT XIX.

1, Jam vero in elocutionibus illa uti oportebit, ut De vitiis littcrarum, et verhorum, et sententiarnm

res, locus,tempus, SO
persona audientis eftlagitat, cavendis.

ne protana religiosis, ne inverecunda castis, nc levia 1. Pra^terea purum ethonestum oratoris cloquium
gravibus, ne lasciva seriis, ne ridicula tristibus mi- carere debet omnibus vitiis, tam in litteris quam in

sceaniur. verbis, quam etiam in senlentiis.

2. Latine autem et perspicue loquendum. Latine 2. In litteris, ut junctura apta ct convcniens sit

aulem loquiturqui verba rerum vcra et naturalia per- et sic observandum, ne prsecedentis verbi extrcma vo-
sequilur, nec a sermone atque cultu praesentis tem- calis in eanidem vocalem primam incidat verjji se-

poris discrepat. Uuic non sit satis videre quid dicat, quenlis, ut femince .Egtjptice ; = qua^ <•
tructura melior
nisi id quoque aperte et suaviter dicere ; ne id qui- fit, consonantes vocahbus apphcantur; triumquc
si

dem tantum, <=

nisi id quod dicat et tacete dicat. consonanlium, qucF in se incidentes stridere et quasi
CAPUT XVII. rixari videntur, vitandajunctura est,id cst,/-, ,s, ,r, ut

De trimodo dicendi genere. Ars studioru)n,Rex Xerxes, Ol Er}'or Romuli. Fu

i. Dicenda sunt quoque submissa leviter, incilata gienda est et tonsonans m, ilHsa vocalibus : ut,
graviter, inflexa moderate. Hoc est cnim illud Iri- verum enim.
modum genus dicendi humile, medium, grandilo- : CAPlT XX.
quum.Cumenimmagnadicimus, granditerproferenda De juncturis vcrborum.
sunt ; cum parva,subtiliter; cummediocria,temperate. i. In verbis quo(iue cavenda sunt vilia, ut non
2. Nam in parvis causis nihilgrande, nihil sublime impropria verba ponantur, quam Gra'ci acyrologiam
dicendum est, sed leni ac pedestri morc loquendum. vocant. Amnnda est ergo proprietas, sic lamen, ut
In causis autem majoribus, ubi de Deo, vel hominum aliquando propter humilitatem sordidi. aul spurci
salute referimus, plus magnilicentict' et fulgoris est vocabuli,translatisnominibussit utendum; non tamen
exliibendum. louge accitis, sed ut verisproximaet cognata videan-
3. lu temperatisvero causisubinihil^^agiturutagat, tur.

sed tanlummodo utdelectetur auditor, inter utr-umque ^ 2. Fugienda etiam liyperbata longiora, quse fieri

est moderate dicendum ; sed et quamvis de magnis sine alioruin sensu im confusione non possunt. Am-
rebus quisque dicat, non tamen semper granditerdi- biguitasquoque etvilium illud cavendum, cum qui-
cere debet, sed submisse cum docet, temperate cum dam, jactatione eloquentia; ducti, quod uno aut
aliquid iaudat vel vituperat, granditer cum ad con- duobus verbis significare poterant, interposilis ina-
versionem aversos animos provocat. Utenda tamen nibus vocibus, longa et circumtlexa ambage conclu-
verba in submisso gcnere sufticientia, in tempcrato dunt, quod vitium pcrissologia vocatur.
splendenlia, in grandi vehementia. 3. Cui contrarium vitium est, brevitatis studio,
»0 CAPUT XVIII. etiam necessaria verba furari. Fugienda sunt quoque
De colo, commiite et periodo. sicut in iittcris et verbis, qua' inter prima grammati-
1. Componitur autem, " instruiturque omnis oratio corum studia cognoscuntur, ita et in sentenliis vitia.
commate, colo et periodo. Comma particda est scn- 4. ijunt autem cacophaton, tautologia, eclipsis,
tentiaL' ; coion, membnim ;
periodus, ambitus vel cir- acyrologia, macrologia, perissologia, pleoaasmos, et
cuitus. Fit aulcm ex conjunctione verborum comma, bis simUia. At contra orationem exlollit et exornat
ex commate colon, ex colis periodus. energia, tum emphasis, qua? plus quiddam quam
Commaest junctursefinitio,ut puta,
2. sivereor, Q <:>/ dixerit intelligi hcH,\it ad gloriani Scipionis
s\ dicas,
judices, ecce unum comma; sequituret aUud comma, ascendet; et Virgdius^f/e^Ui.fwm lapsi per funcm. Cum
ne turpe sit pro fortissimo viro diccreincipientcm ti- enim dicit /rt;;.5i, '^altitudinemsuggerit. Iluiccontraria
mere ; et factum est colon, id est, mendjrum, quod ia- virtus estverbis minuere qua' naturasua magna sunt.
Cap. XV. — " Ncque inestei aliqua ccrta circumst. frequens aphaeresis, Sprt«m pro Hispania, Spalcnsis
Al., ISeque in thesi aliqua circumst., eodem sensu. pro Hispalcnsis, storia pro kistoria.
Unde quasi pars causce, e. p. Cic. in Top. Itaquc
'•
:
f
Morem rcquirunt Kddem \erhii apud Fab. Nunc
.

propositum pars causu' est. pro requirunt,m Miioiiiana minime vidc/if, \u\go legi-
Cap. XVI. — e
JSisi id quod dicat et facete dicat, mus, <jum alh quoque requirunt in Ms. lib. legisse se
Rom. Cod. Nisi : id quod dicat et fecerit. F., nisi id afhrinent.
quod dcccat fecerit. Al. Msi id quod dicat ct facere
: Cap. XIX. — " Qua' structura. AL, instructurac\
dicat.Quim scripturam.unamutatalittera.recepimus. usitata prothesi.
Cap.X\ II. —
Mhil agitur utagaf. Sic O.I., ac ta-
'^
Cap. XX. — '•
Altitudincm suggcrit. Sic Cod. Ro-
les sunt cuusaruni plera^que in demouslrativo generc. manus nostri onmes attitudincm imaginis sugg.
Cap. XVIII. —
« Instruitur. Protiie.-is in Goliiica
;

scd sive imaginis, sive imaginationi potuis legas,

scriptura frequens,/«.s'^/v«7ur pro A7/'i«/ur, nec niinus nobis probari neutrum potuit.
 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 136
135
CAPUT XXI. - ticusususest, dicens: Contramalumbonum,etcontra
be fujuris verbonim ct sentcntiarum. " mortem, vita ;sic contrapiumpeccator,et sic intuere

1. Augeturct ornalur oralio, oliam figuris

vcrbo- in omnia operaAItissimi,^ bina,ct bina unum contra
senlenliarum. 9'? Xam direcla, ct per- unum.
rum ac fiiiia

petua oralio laligationcm atquc fastitliupi tam

dicendi 8. Synonymia est quotics inconnexa orationeplu-
quam audicndi crcat, ilcclenda est, et in alias ver- ribus verbis unam rem significamus , ut ait Cicero :

sanda formas, ut et diccnlem reikiat et

ornatior tlat, Nihil agis,nihil moIiris,nihiI cogitas. liem,nonferam,

eljudicem divcrso vullu audituquc dcncclat.

E qui- non non sinam.
patiar,

in schcmalilius Artis 9. Epanodos, quam regressionem nostri vocant

bus plurimu' supcrius a Doaalo
:

Grammaticai annotala' sunt.

<=
Principwn dignitas erutpene par^ nonpar fortassc
2. Unde tantum ilia liic iulcrpoui oporluit, qmi; m eorum qui scquebantur.
aut difliculler fmnt, in ora- 10. x\ntapodosis, quoties media primis et ultimis
poemate, aut nunquam,
conveniunt,ut. Vestrumhic factum reprehenditur,pa-
tione autem libere.
Anadiplosis^esl congeminatio verborum, ut, hic tres conscripti, non meum, acpulcherrimuin quidem
factum; verum, ut dixi, non meum, sed vestrum.
iamen vivitfvivitl imo etiamin senatum venit.
quo sen- Paradiastole est quoties id quod dicimus inter-
3. Climax est gradatio, cumab eo verbo
1 1
B pretationc discernimus, cum tc pro astulo sapientem
sus superior tcrminalur inferior incipit, ac
dclanc
appellas, "^
pro inconsiderato fortem, pro inliberali
quasi per gradus dicendi ordo servatur, ul est illud
diligcntem.
Ak\ca.m:Ex innocentia nascitur difjuitas.ex dignitate
Ubertas. 12. « Antanaclasis est qufc eodem verbo contra-
lionor, ex honore imperium,ex imperio
catenam appcllanl, pro- rium exprimit sensum. ^ Qucrebatur quidam de filio,
4. Hanc iiguram nonnulli
cum morlem suam exspectaret, t^-fl respondente JSon :

pterca quod aliud in alio quasi neciitur uomine, at-

cxspecto : Imo peto, inquit, ut exspectes.
que ita res plures in geminationeverborum trahuntur.
13. Antimetabole est conversio verborum qute or-
Fil autcm lioc schcma non solum in singulis verbis,
dine mutato contrarium efficit sensum Nonutedam :

sedetiam in contcxtione vcrborum,ul apud Gracchum:

vivo, sed, utvivam edo. Et illud : Si consul Antonius,
Pueritia tua adolescentiw tua' iulionestamentum
Brutus hostis;si conservator rcipublicK brutus,hosiis
fuit,adolescentia senectuti dedecoramentum, senec-
Antonius.
tus reipublicce flagitium.
14. s Exoche :
*
Quis eos appeUavit'! Appius; qiiis
5. Sic et apud Scipionem: ='
17 atque ingratiis
produxit? Appius.
coactus cum illo sponsionem fcci, facta sponsione ad Ib.Nunc figuras sentenliarumquas operii- pretium
judiccm addux-i, adductum primo ccvtu damnavi, cst cognoscerc persequamur.
damnatum ex volunlule dimisi. 16. ''
Scntcnlia cst dictum impersonale, ut : Obse-
6. Antiilieta, qute Latine contraposita appellanlur, persoaa
quium amicos, veritas odiumparit. Iluic si

qurt'dum cx adverso ponuntur scntcnliiie pulcliriiudi-

fuerit adjecta, chria erit, ita : Offendil Achilles Aga-
nem faciunt,et inornamcnlo locutionis decenlissima tnemnonemvcradicejido.Metrophanespromeruitgra-
existunt,ut, Ciccro : Ex hac parte OJ$ pudorpugnat, tiam Mithridatis, obsequendo. Nam inter cliriam et
illinc pctulantia,hinc pudicitia;iliicstuprum : liinc senlentiam hoc intcrest, quod seatentia siue pcrson i

fides, illinc fraudatio ;hinc pietas,iUinc scelus ; hinc profertur, chria sine persona nunquam dicitur. Unde
constantia,iUincfurorJiinchoncstas,iIUncturpiiudo; si seulenti»' pcrsona adjiciatur, fit cliria; si dctraha-

hinc conlinentiaJIIinc Iibido; hincdeniquea^quitas, tur, fit senteniia.

temperantia,fortitudo,prudentiavirtulesomnescur,i 17. Scntentiarum spccies multa' sunt : alicC eaim

omnibus ccrtant : cum iniquitale Iuxuria;igna-
vitiis indicativa', alia.- pronunliativa', ut :

viacum tcmeritate,postremo copia cumegcstatc.bona Vade, age, natc, voca zephyros^ et labere pcnnis.

ratio cum perdita,mens sana cum amentia bona ; de- Ali;c admirativa', ut :

niquespescamomniumrcru)ndcspcrationcconfligit. Tanta< nc animis cndcsiibus irce!

7. Hujusmodiloculionisornamculo LibcrEcclesias- 18. Alia' comparativa*, ut :

Cap. XXI. —
Tt, atiiuc ingraliis coactus. Coac — tra divcrsa conjungit.
ius Tou ingraiiis interj-retationcm esse quisdubitct?
*=
Antanaclasis. Anaclasin vocat Rutilius, nisi mcn-
ergo expungi sine fraude potcrat. dum in eo. Quiniihanus speciem esse dicit parono-
'*
bina, ct hina. LXX
ojo, Sjo, vi /.y.-bi:>.'i-<. toj vioz. niasi'a'.

Et ita quidam vulg. edit. Hbri. Ms. : duo, duo, unum ' Querebaiur quidam. Proculeium appellant hunc
contra unum. Fabius et Kutilius,
" Principum dignitus, etc. Ex oratione pro Liga- s Exoche * Quis cos appellavit. Videlur hoc loco
deesse tum detinitio exochcs cum suo cxcmplo
rio.
Pro inconsiderato fortem.pro iUi!'crali dilig.
** — tum ctiam altcrius tigura^ nomencujusexemplum sit,
Proconfidcnte fortem,pro illiberali diligentcm reifa- quod e Milionianaaftcrtur. Ilanc A. Augustinus sym-
7>n7mris.dixit Rutiliuscitansidem exemplum ex llype- plocem fuissc aicbat; utramque e Servio ct Aquila
ride. Eodcm utitur Fabius, lib. ix, c. 3.Alterumautem Rom. supplere non crit difficile.
paradiasloles exemplum apudRulihum Fabius synoc- Scntcntia est dicf. imp. sup., cap. 11
'' Qurr :

ciosi aplavit, cum opposita' figura; videantur; illa enim tamen, nenon intellccta. Verba Servii ad v. l, sc- :

res quce vidontur eaidem disjungit; synoeciosis con- quere Italiam vcnt. yEn. iv.
 137 ETYMOLOGIARUM LIB. II.
J3g
Si vinco, et pereo, quid ibi me vincere prcestaf? /| 28. ='
Sunt et amphidoxa- quanim pars honesta
AlicP superlativae, qua^ cum ahquo niotu animi et in- est, pars inhonesta, ut :

dignatione promuntur : ... Non est tua tuta vohintas

... Quid non mortalia pectora cogis Magna petis Phaeton.
Aurisacra fames? 29. Sunt, et alife, ^ procatalepses, cum id
quod
19. Ali* inierroganva?, ut :
vobis objici poterat, ante pra>sumimus ad diluendum
Qmgenus,undedomo?pacemnehucfertisanarma! ^^ siquis vestrumjudices, aut eorum
,
qui adsunt
"'""'"'/"'•""*««''
... iiivenes qxicc causasubeqit ^ 4 , c^ .

^"''' '"''''''' ^""'' '' ^P^"*' '^''^^'^^^ ^^^^^'^'^'

Iqnotas tentare vias?
'' '"' ^"'""^^^ ^''''"'-
20. Alia^ responsivas ut ilUnc^ istinc. Alia^ de- ""'l^' Tr^oenonesis auteni dicitur'

1- Ai;.. r.,.^
•"• "^"- communicalio
'"""""-"^iu
precativae, ut, eripe
. •

me 1 4
his invicte mcihs. Ahs- pro- ^^ .... • ,. -u ..
'^
. . ' ' consilu cum judicibus, aut adversariis, ut
,

si dicas :
missiva?, ut : ,- ; • j- , ,

n s ., 4, tosconsulo,judices,aut,vosadversarii, .t, Quidmefa-

vina »te /«.
Parce r.
metu, Ciitherea, manent4 immota
t
tuorum ,
' .,
'.•'

''^''^ convenit, aut quid vos facturi

Fata tibi. fui.ssetis.

Alice concessivfP, qu» cum impulsioneprohibeant, ut 31.Paradoxonest,cumdicimusinopinatumaliquidac-

l,seciuereItaUam.ventispete regnapcrundas;9^ cidisse ^nlproFhccoCicero: Cujus iaudispra^dicator

qua.^ lamen ne non inteUecta sit persuasio, permista 8 esse debuerit,ejus pericuU deprecatorem esse facfum.
32. Epitrope, id est permissio, cum aliqua ipsis
suntaliqua,qua^vetantlatenter, ut, «'^rt^rvj^fr z/?2rfa.';.

judicibus, aut adversariis permittimus a^stimanda,

AlicP demonstrativs", ut, en, ecce. Alia- optativa', ut

mihi prceteritos referat si hipiter annos! "^ ^ Calvus in Vaiinium : Perfrica frontem, et dic te
21. Alice ^ derogativte, ut, nequaquam. digniorem qui prastor fieres quam Catonem.
Alia^, quce cum exclamatione proferuntur, ut :
33. Parrhesiaest oratio libertatiset fiduci* plena :

»>
Quis furor, o cives, paccm convcrtit in arma?
^ Occidi, occidinon Spurium MeUum,etc. Quafigura
EtCicero : OdU immortales, ubinam gentium sumus ? ^aute utendum est, ut Cicero,pra'misit enim rationem.
22. Aliije exhortaiiva^ cum ad sentenliam provo-
34. Ethopoeia est cum sermonem ex aliena persona
iiiducimus, ut, pro Ca>lio Tull.ius facit Appium ca^-
camus, ut : Aude, hospes, contemnere opes.
23. Aliai^dehortativa^. cum a contrario vitio peccato
cum cum Clodia loquentem. Energia est rerum ges-

quereducimus.Suntetaffirmativa-^ut^ry^/V/^^^/H/wjf^. ^arum aut quasi gestarum sub oculis inductio, de

24. Prteceptiva^ ut :
^"^ ^o^uti jam sumus.
Nudus ara, sere nudus, <=
habebis frigore messes. 3-5. ' Metathesis est qua^ mittit animos judicum

2.0, Vetativa^ ut :
^^ ^^^ pra^eritas, aut futuras, hoc modo Revocate :

Neve inter vites coryUim sere, neve fUigeUa ^ mentes ad spectaculum expugnatx miserce civitatis,
Summa pete. ef videre vos credite incendia, ccedes, rapinas, direp-
26. Negativae, ut, no?i, m/?z/?n^. Sunt et mirativa^ tiones, Uberorum corporum injurias, captivitates
ut :
"^
Papce! vivere non Ucet, 'st fornicari Ubet! matronaruni,trucidationes setium.lnhiturum autem
27. Dolentis, ut : anticipatio eorum qua' dicturus est adversarius, ut
Hei mihi quod 7iuUis amor est ^ sanabiUs herbis! Tullius pro Milone, cum mittit animos judicum in eum
Flentis - reipublica? statum qui futurus esset, si, occisoMilone,
Simililudinis sic : Clodius viveret.
f
Ut quondam Creta fcrtur Uibyrinfhus in aUa. 36. Aposiopesis est cum id quod dicturi videba-
Admonentis mur silenlio intercipimus :

Irridentis Quos ego, scd motos prcestat componere fluctus.

Gementis 37. "» Epanalepsis est digressio : TiUit calor me
Exhortativa' rerum paulo longius quam volei
dicendi, et dignitas
Consolativa' bam, sed redeo ad causam.
Commiseranlis 97 38. Anamnesis est commemoratio ejus reiquam
Quorum quol sunt tigura', tot et in pronunliando U olilitos fuisse nos tingimus.
voces. Apa'lesis est cum id quod in animos judi-

^ Alice derogativce. Al., denegativa^. communicationem nominat.

h Quis furor. Petron. in Salyr. :
j CaUusin rrtt/rt/u/n. Constat a C.ilvo Vatinium ac-
Quis furor, exclamat, pacem convertit in arma? cusatum Catullus
; :

Hahebis frigore messes. Febrim potius exServ. et

"^
Risi nescio quem modo in corona,
Virgilii Vita.Sedluec verba e margine inserlaveris- Qui, cum miritice Vatiniana
sime judicabat Chacon. Meus crimma (^lalvus explicasset.
Papce! vivere non Uc, etc. Verba sunt Hieronymi
** " Qccidi, occid. Ex Milonian.
iii epist. ad Rust. 4. ' Melalhesis. Hypotyposiu Rutinianus et reliqui
'

" SanabiUs, me iicabihs apud Ovid.

vocant. P. Nunncsius recte noniinatam ab Isid. Me-
^ Ut cjuondam Creta. Ex Mn. v. tathesin aiebat, guod pcr eam traducuntur judicum
^Suntetamphidox(e.yid.k\i^.iie\\\\etor.,c^^.\Q. animi ab eo quod adest, ad pra-terlum, aut con-
''
Procatalepses. Prolepsin Fabius, et pra^sumptio- scquens.
ncm vocat. "> EpancUcpsis. Cicero reditum, Quintilianus a«)ooov

'
Coinonesis. Hanc Rufinianus Anacoenosin; Fabius vocat.

Patrol. LXXXH. 5
139 S. ISlDOtll HISPALENSIS EPISCOPI 140
cum quasi depostieramus dpportune reposcimus. a tentes, ut aliud mlerim nos pcrmittant dicere.
39. jEtiologia est cum proponimus aliquid ejusque CAPUT XXII.
causam et rationem reddimus. De dialectica.
f
40. ^ Characterismus est descriptio figurae alicujus \. Dialectica est disciplina e ad discernendas
expressa, ut : rerum causas inventa. Ipsa est philosophife species,
Omnia Mercurio similis, vocemque, coloremque, quae logica dicitur, id est, rationalis, definiendi,
Et crines flavos,membra decora juventce.
et quaerendi, et disserendi potens. Docet enim in plu-
41. b Epitrochasmus, cum plures sensus breviter ribus generibus qua-stionum quemadmodum dispu-
expeditos in unum locum coacervat, et cum quadam tando vera et falsa dijudicenlur.
festiuatione decurrit, ut Cicero : lienipublicam, Qui- 2. Hancquidem primi philosophi ^ in suis dictionibus
rites, vitamque omnium vestrum, bona, fortunas, habuerunt,noa tameh ad artis redegereperiliam.' Post
conjuges, liberosque vestros, etc. hos Aristoteles ad regulas quasdam hujus doctrina^
42. Ironia est cum per simulationem diversum argumenta perduxit, et dialecticam nuncupavit pro
J

quam dicit intelligi cupit. Fit autem, aut cum lau- eo quod in ea de dictis disputalur nam asztov dictio ;

damus eum quem vituperare volumus, aut vitupera- dicitur. Of> Ideo autem post rhctoricam disciplinam
mus quem liudare volumus. Ulriusque exemplum g dialectica sequitur, quiain multis utrique communia
erit si dicas Amatorem reipublicce Catilinam,
:
existunt.
hostem reipublicce Scipionem. CAPUT XXIII.
43. ® Diasyrmos ea qute magna sunt verbis minuit, De differentia dialecticce et rhetoricce artis.
aut minima extolht. 1. Dialecticam vero et rhetoricam Varro "^
in ix
Epimone est quoties in eodem sensu diutius im-
44. Disciplinarum libris taU similitudine definivit : Dia-
moramur Cui tandem pepercit 1 Cujus amicitite fidem
: lectica etrhetoricaest^ quodinmanu hominispugnus
custodivit? Cuibono inimicusnon fuit? Quando non astrictus, et palma distensa, illa verba contrahens,
aut accusavit aliquem, aut verberavit, aut prodidit? ista distendens.
45. Epangelia est promissio quajudicem atlentum 2. Dialectica siquidem ad disserendas res acutior;
facimus ,
poUicentes nos aUqua magna autminima rheiorica ad illa qua; nititur docenda facundior. Illa
dicturos. ad scliolas nonnunquam venit, ista jugiter procedit
46. Prosopopoeia est cum inanimalium et persona, in forum. Illa requirit rarissimos sludiosos, haec ^ fre-
et sermo fingitur. OS Cicero in Catilinam : Etenim, quenter et populos.
si mecum patria mea, quce mihi vitamea multo est 3. Solent autem philosophi antequam ad isagogen
charior, loqueretur, dicens, etc. p veniant exponendam, definilionem philosophiae osten-
cum quasi deponimus aliquid
47. ^ Parathesis est dere, quo facilius ea quae ad eam pertinent demon-
imperfectum apud memoriam judicum repetituros strentur.
nos dicei.les cum pportunum fuerit.
i
CAPUT XXIV.
48. Pensis, id est sohioquium, cum ad interrogaia De definitione philosophice.
ipsi nobis respondemus. 1 Philosophia est rerum humanarum divinarumque
.

48. * Synchorcsis est cum differimus aliquid pe- cognitio, cum studio bene vivendi conjuncta. Haec dua_

^ Cliaracterismus. Vid. Rutihus, apud quem men- tide Quinliliano, in Musicis, inter figuras rhetoricas
dose chresterinus. numerari.
^ Epitrociiasmus cum plures sens. Duas figuras vi- Cap.XXII. —
Hoc initium tertii libriin Tarrac. Cod.
f

dctur conrundere, epilrochasmum et synathrLCsmum. = Ad di^cernendas rcrum c. AL, a(/ disserendas. Sed
Jsam coacervare plures sensus commune epitro- discernendas legen ;um ostendunt verba sequentia :

chasmo cum synathroesmo; cum qaadam festinatione Docet quemadmodum disputando vera et falsa diju-
decurrere, epiirochasmi potius est. Exemplum ex III diccntur.
Caliliiiaria magis est synathroesmi ; non enim vita, ^ In suis dictionibus, id est, disputationibus.
bona, fortuna;, conjuges, liberi phirimum inter se rost hos Arist. Cassiodor.
i
Qua cjuidem veteres :

distanlia, qu^d erat epitrochusmi foitas~e proprium. suntusi plurinwm. tamcn ud artis non redegere nor-
Volunt namque Aquiia el Numenius esse ;:oA'j^\s- D mam. Primus fere Arisioteles eorum quidem qui in
(TTa)-:».. Ergo cum in veteribus Editionibus epilro- alifjuo sunt pretio ad recjulus quasdam hujus disci-
chasmus sit, litrismus, lintrismus el syntrismus in plina' argumenta perdn.zit.
manuscriplis, utramque figuram ab I-^idoro defini- El dialecticamnuncupavit. Non ille quidem totam
j

tam pulamus, non admodum dissimihbus verbis artem. sed eam solam partem (juae prooabiliter dis-
unde unius definitionem, alterius exempkim utrius- serit, ut observatum est ab antiquis Peripatheticis,
que tanlum nomina librariorum inscitia reliquerit. Alexand., Booelh. el ahis.
Ouomodo peccatum ab iisdem paulo ante adveitil A. Cap. XXIII. —
^ in IX Discipli. lib. Legitur (otum
Augusiinus in exoche et symploce. Vid. Rulil., hoccap. apud Cassiod.; sed utrobiquele^^endum nono
Aquil., et Fab. lib. viii. Vulcanius Athrcesmos fecit advertitA. Aug. cilari niiinque ab Agellio, Acroneo
;

(credo) ex litrismos. et Non. Varroiiis leriium, iiuintum et octavum Dis-

"^
Diasi/rmos. Cujus exempla plura apud Aquilam ciplinaium lib., quamvis novem disciplinarum libris
et Rufinian. ferri quoque possit, ?,\novem non ad di^ciplinas, sed
^
Parathesis. Cui Apaetesis (de qua pauio ante) ad libros referatur.
spondet. Quod in inanu hom. pugn.h\ multoante Varronem
'

« Synchoresis, Discessimus aliquantulum a

Ubris, Zeno Stoijus dixcral, ut r-leit non uno in loco Cicero.
nam in Excusis synceresis in Manusc, synerosis quia ,
"• Frequenter etpopulos. —
trequentes etpopulos,
iuvenimus Tjy/.wf /.ow, id est permissionem. ab Aris- apud Cassiod.
14i ETYMOLOGIARUM LIB. II.
142
bus ex rebus constare videtur, « scienlia el opinalione. A sibile est, probabilis scientia.
Aliter
Philosophia est :

2. Scientia est cum res aliqua certa ratione per- ars artium,et disciplina disciplinnrum.
Rursus Phi- :

cipitur; opinatioautem cum adliuc incerta res latet, losophia est meditatio mortis, quod
magis convenit
et nuUa ralione firma videtur, ut puta, sol utrumne Christianis, qui, sceculi ambitione calcata,
conver-
tantusquantusvidetur, an majorsitquamomnis terra; satione disciplinabili, similitudine
futurce patrice
lOO sit, an concava; et stella'
item, luna globosa vivunt.
utrumneadhaereant an per aerem libero cursu
cffilo, 10. Alii definierunt philosophia'
rationem in dua-
terantur; ccelum ipsum, qua magnitudine, quave ma- bus consistere partibus, quarum prior
inspectiva est,
teria constat, utrum quietum sit et immobile, an incre- secunda aciuafis. Insw-THlva-^iTirlitur in
naturalem-
dibili releritate volvatur; quanta sit terra^ crassitudo, doclriualem et divmfelem. Doctrinalis dividitur in
aut quibus fundamentis librata,et suspensa permaneat. quatuor partes, in ^rithmeticam, musicam,
geome-
3. Ipsum autemnomen Latineinterpretatum, amo- triam et astronomiam.
rem sapietitice profitetur. ^ Nam Gra^ci cpiXov amorem. 11. Actualis dividitur in moralem, dispensativam
aocpiav sapientiam dicunt. Plulosophiae species tripar- et civilem. Inspectiva dicitur, qua supergressi visi-
tita est una naturalis, qu;e Graece p/ii/sica appellatur,
:
bilia, de divinis aliquid et cwlestibus contemplamur,
in qua de natura^ inquisitione disseritur; altera mo- B « eaque corporeuin mente sohimmodo
inspicimus
ralis, quie Grsece ethica dicitur, in qua de moribus quoniam supergrediuntur obliitum.
agilur; tertia rationalis, qua? Grteco vocabulo logica 12. NaturaUs
dicilur, ubi uniuscujusque rei
natura
appellatur, in qua disputatur quemadmodum in re- discutilur, quia nihil conlra naturam generatur
^
in
rum causis, vel vitae moribus veritas ipsa quseralur. vila, sed unumquodqueiis
usibus deputatur quibus a
4. In physicaigitur causa quserendi; in ethica ordo Creatore definilum est, nisi forte cum
voluntate Dei
vivendi; in logica ratio iatelligendi versatur. Physi- aliquod miraculum provenire monstratur.
cam apud Gra-cos primus perscrutatus esl Thales 13. Divinalis dicitur,
quando aut ineffabilem nafu-
Milesius, unus ex seplem illis sapicntibus. Hic enim ram Dei, aut spiritales creaturas ex aliqua
parte pro-
ante alios cceli causas atque vim rerum naluralium, fundissima quafitate disserimus.
" contemplata ratione, suspexil, quam poslmodum 103 14. Dtctrinalis dicitur scientia qu;?^ abstrac-
Plato in quatuor definitiones distribuit, id est, ari- tam considerat quanlitatem. Abstracta enim
quanli-
thmeticam, geometriam, musicam et astronomiam. tas dicitur quam, iatellectu a materia
separantes, vel
EthicamSocrates primus adcorrigendoscompo-
5. ab aliis accidentibus, ut est par, impar, vel alia
hu-
nendosque mores instituit, atquc omne studium ejus juscemodi, in sola ratiocinatione traclamus. Cujus
ad bene vivendi disputaiionem perduxit, dividens C species suntquatuor, arithmetica, geometria, musica
eam in quatuor virtutes animse, id est, prudentiam, astronomia.
juslitiam, fortitudinem et temperanliam. 15. Arithmetica est disciplina quantilatis numera-
6. Prudentia est in rebus, qua discernuntur abonis bilis secundum se. Geometria
est disciplina magnitu-
mala. Fortitudo, quaadversa a?quanimiter tolerantur. dinis inunobilis et formarum. Musica est disciplina
Temperantia, qua libido, concupiscentiaque rerum quse de numeris loquitur qui ad aliquid sunt his qui
frenatur. Justitia, qua recte judicando sua cuique invi niuntur in sonis. Astronomia est disciphna qufe

distribuuntur. cursus coelestium siderumque figuras contemplatur

7. Logicam, ({nisratiojiaUs vocaluv, Plato subjun- omnes, et habitudines stellarum circa se et circa
xit, per quam, discussis rerum morumque causis, vim terram indagabih ratione percurrit.
earum rationabiUter perscrutatus est, dividenseamin 16, Porro actualis dicitur qua; res propositas ope-
dialecticam et rhetoricam. Dicta autem logica, lOl rationibus suis explicat, cujuspartessunttres, mora-
id est rationalis, Xoyc; enim apud Graecos, et sermo- lis, dispensativa et civilis. 3Ioralis dicitur, per quam
nem significat, et rationem. vivendi mos honestus
appetitur et instituta ad virtu-
8. In hisquippe tribusgeneribusphilosophise etiam tem tendentia prspparantur. Dispensaliva dicitur, cum
eloquia divina consislunt. Nam, aul de natura dispu- domesticarum rerum sapicnter ordo disponilur.Civilis
lare solent, ut in Genesi elEccIesiaste ; autdemori- dicitur per quam loiius civitalis utililas administratur.
bus, ut in Proverbiiset in omnibussparsim libris ;aut CAPUT XXV.
de logica, "^
pro qua noslri theoricam sibi vindicant, De isagogis Porphyrii.
ut in Cantico canticorum et Evangeliis. 1. Post pliilosophicf definitiones, in quibus gene-
9. Item aliqui doctorumphilosopliiam innomine et omnia continenlur, nunc isagogas Porpbyrii
ralitcr
partibus sui> ita deiinieiunl : Philosopluaest Jivina- expediamus. Isagoga quippe Gra-ce, Laline iniro-
rumhumunaruuique rcrum, inquantum hominipos- ductio dicitur, eorum scilicet qui philosophiam inci-

Cap.XXIV.'' Scientia et opin.Ex Lact. lil). m, c. 3. , ^ Quia nihil contra niifuram generatur in vita.
b Nam Grirciamorem. Forte, ainatorem.
9''aov Orig., hDin.cit.in Cant. !Saturalis dicitur ubiunius-
•=
Contemvluta ratione. —
Contemplatus volebat cujusquenatura discutilur,
:

ijuia nihil contra natu-

A. Aug. ram generetur in vita, unumquodque
.tcil usibus
iis
''
l'ro qua nostri theoricam. Ex Mieron. epist ad depuiatur in quos acreafore producfum Duse
est.
Paulam Urbicam, vel ex Orig., iiomil. 1 Cant. in voces confra naturani ahsuiil a m-s. Jibris, pro quibus
* Eaque... mente solummodo. E\ ead. Orig. liom. confusum legitur iii Excu.sis, et apud Cassiodor.
143 ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 144

piunt, continens in se demonstrationem primaruin ^ yprflsrf/cameM^adicuntur, quibus per varias significa-

ratioHum, de qualibet re quid sit, suaque certa ac tiones omnis sermo conclusus est.

substantiali detinitione declaratur. 2. Instrumenta categoriarum sunt tria, id est prima

2. Nam posito primo genere, deinde species, el alia yequivoca, secunda univoca, tertia denominativa.
quae vicina esse possunt subjungimus, ac discretis -Equivoca sunt, quando multarum rerum nomea
communionibus separamus, tandiu interponentes dif- unum est, sed non eadem definitio, ut leo. Nam quan-
ferentias, quousque ad proprium ejus de quo qusprimus tum ad nomen pertinet, et verus, et pictus, et cue-
signata ejusexpressione perveniamus,ut puta : Ho)no lestis leo dicitur. Quanlum ad definitionem pertinet,
est animal rationale, mortale^ terrenum,bipes, ri- aliter verus definitur, aliler pictus, et aliter coelestis.
sus capax. 3. Univoca sunt,quando duarum aut plurium reruni
3. Genus animal cum dictum est, substantia homi- unum nomen est, et definitio,ut vestis;na.m, et birrus <=

nis declarata est. flOS Est cnim ad hominem genus et tunica nomen veslis possunt accipere et ejus defi-

animal, sed quia late patebat, adjecta est species, ter- nitionem. Ergo hoc univocum ingeneribus esse intel-
renum, jam exclusum est id quod aut aethereum,
et ligilur, quia etnomen,et definitionem dat formissuis.
aut humidum, Diffcrentia vero, ut bipes, qu?e propter 4. Denominativa dicuntur, qua^cunque ab ahquo
animalia posita est quae multis pedibus inniluntur. g solo differentia^ casu secundum nomen habent ap-
Item raiionale, propter illa quferalione egent; /«or- pellationem, ut a bonitate bonus, a malitia malus.
tale autem propter id quod angelus non est. 5. ^ Categoriarum autem species decem sunt,
4. Postea discretis atque seclusis communionibus id est, substantia, quantitas, quaUtas, relatio, situs,

adjectum est proprium in parte postrema, est enim locus, tempus, habitus, agere et pati.
solum hominis quod ridet; sic perfecta est omnis ex 6. Substantia, quce proprie et principaUter dicitur,
parte defmitio ad hominem declarandum. Cujus dis- est qufe neque de subjecto prsedicatur, neque in

cipUna^ defmitionem plenam existimarunt Aristote- subjecto est, Mtaliquis homo,aliquis equus. Secundse
les et Tullius ex genere et differentiis consistere. autem substantioe dicuntur, in quibus speciebus illae

5.*Quidam postea pleniores in docendo ejus perfe- qute principaUler substantiae primo diclce sunt insunt
ctam substantialem definilionem in quinque partibus, atque clauduntur, ut in homine Cicero.
velut in membris suis diviserunt. Quarum prima est 7. Quantitas est mensura perquam aliquid velma-
de genere, secunda de specie, tertia de differentia, gnum vel minus ostenditur, ut longus, brevis. Qualitas
quarta de proprio, quinta de accidenle. est, ut qualis sit orator, fl 05 aut rusticus, niger, aut
6. Genus, ut animal. Est enim vocabulum generale candidus. Relatio est qua? refertur ad aliquid. Cum
et commune omnium animam habentium. Species, ut C enim dicilur filius, demonstratur, etpater. Hcec re-

homo. Est enim specialitas, qua separatur a cttteris lativa simul incipiunt ; nam servus et dominus uno
animantibus. Differentia, ut rationale, mortale. His lempore exordium nominis sumunt,nec aliquando in-
enim duobus ditfert homo a cseteris. venitur dommus priorservo, nec servus demino.Al-
7. Cum enim dicilur rationale, discernitur ab irra- ter enim alteri praeesse non potest.
tionabilibus mutis, quae non habent rationem. Cum 8. Porro situs a positione dictus, ut quis, aut stet,
mortale, discernitur ab angeUs, qui nesciunt mortem. aut sedeat, aut jaceat. Locus est ubi sit, in foro,.in
Proprium, ut risibile. Homo est enim, qui ridet, et platea. Loci autem molus habet sex partes,dexteram
hoc praiter hominem nullius animalis est. Accidens, et sinistram, ante et retro, sursum atque deorsum.
ut color in corpore, doetrina in animo, Partes quoque ista^ sex duo habent, longe et prope.
8. Haec enim temporum varietate et accidunt et mu- Tempus, ut, hodie, heri.
tantur; et est ex omnibus his quinque partibus ora- 9. Habitus ab habendo aUquid dictus, ut habere
tio plenai' sententife, ita : Homo est a^iimal rationale, scientiam in mente, virtutem in corporc : circa cor-
mortale, risibile, boni malique capax ; sic etiam in pus, vestimentum et ca^tera qusead habendi modum
omni oratione substantiaU tandiu interponere debe- designato a doctoribus numero comprehenduntnr.
mus species et differentias, quandiu, seclusis omnibus D 10. Jam vero agerc, et pati ab agentis etpatienlis
quae hoe idem possunt esse, ad id perveniatur, ut significalione consistunt. Nam scribo vocis actum ha-
proprietas jam certa teneaturc bet, quoniam facientis rem indicat. Scribor patientis
9. Isagogas autem ex Grteco in Latinum transtuUt est, quoniam pati se ostendit. In his enim novem ge-
^ Victorinus orator, conmientumque ejus quinque U- neribus, quorum exempU gralia qutedain posita sunt,
bris Booethius edidit. vel in ipso subslantia' genere, quod est ouum, inuu-
lOJ CAPUT XX VL merabiUa reperiuntur nam et ea quse intelleclu ca- ;

b De caiegoriis Aristotelis. pimus, ea ad alterum horum decem prfedicamento-

1. Sequunlur AristoteUs eaiegoriif, quH' Latine rum sermone vulgamus.
Cap. XXV. — ^»
Transtulit Victorin. Booet., Dia- Botiet. interp.
log. \Rogo ut mihi explices id quod Viciorinus
: " yam birrus et tunic. Idem Capella, quod autem
orator sui^ temporis fere doctissimus a Porphijrio vcslis genus birrus, vid. lib xix, cap. 24 ct in Cas-
per Iffa-ftoyiv, id esiper introduclionem iii Aristotelis sian. annot.
caiegorias dicitur transiulisse. '^
Categoriar. spccics. CAssiod.: Quidquid loquimur
C.\p, XXVI. —
Pleraque ex Arist.•'
categoriis aut cogitamus, inaliquahor. specic invenitur.
U5 ETYMOLOGIARUM LIB. 11. 146

i l.Pleua enim sentenlia de his ilaest :/lugru.sinjws J\

de verbo, de oratione, de enuntiatione, de affirma-
magnus orator, filius jllius, sfan'^ in templo, hodie tione, de negatione, de contradictione.

infulatus,disputando fatigatur. Usiiie autem, id est 3. 107 Nomon est vox significativa secundum pla-
substantia?, proprium est, quod caeteris subjacet, citum, sine tempore, cujus nulla pars significativa se-
reliqua novem accidentia sunt. Substantia autem parata, ut Socrates. Verbum est quod significat tem-
dicitur ab eo quod omnis res ad seipsam subsistit. pus, cujus pars nibil extra significat, sed semper eo-

Corpus enim subsistit, et ideo substantia est. rum qusp de altero dicuntur nola est, ut cogitat, dis-
12. Illa vero accidentia qua? in subsistente atque putat. Oratio estvox significativa, cujus partium ali-

subjeclo sunt, subslantiae non sunt, quia non subsi- quidseparatumsignificativumest.uiSocrrtiesdi.^tpMYflf.

stunt, sed mutantur, ut color, vel forma. De subjecto Enuntiativa oratio est vox signitlcativa de eo quod est
autem, et in subjecto quasi de ipso et in ipso. Ubi aliquid, vel non est, ut Socrates est, Socrutes non est.

enim dicitur de subjecto, substantia est, quasi dica- 6. Affirmatio est enuntiatio aficujus de aliquo, ut
tur de substantia. Ubi autem dicilurin subjeclo, ac- Socrates est ; negatio est alicujus al) aliquo, ut Socrates

cidentia sunt, id est qua'' accidunt in substantia, ut non est. Contradictio est affirmalionis et negationis
quantitas, qualitas, vel figura. oppositio,ut Socratesdisputat, Socrates non disputat.
13.Desubjectoigiturgenera, etspecies, insubjecto B 1 . « Hsec omnia in libro perihermeniarum minu-
accidentia sunt. " Ex his novem accidentibus triaintra tissime divisa et subdivisa tractantur, quarum rerum
nsiam sunt, quantitas, qualitas et situs. IIS© Hivc definitiones hic breviter sufficiat intimasse, quando
enim sine usia csse non possunt. Extra usiam vero in ipso competens explanaiio reperitur. Utilitas pe-
sunt locus, tempus et habilus; inlra et extra usiam rihormeniarum htt'C est, quod ex his intorpretamentis

relatio, facere et pati. svllogismi fiunt. Unde et analylica pertractantur.

14. Appellatas autem categorias constat, qaia non CAPUT XxVlII.

possunt nisi ex subjectis agnosci. Quis onim quid sit De syllogismis dialecticis.

homo possit agnoscere, nisi ahquem hominem sibi 1. Sequuntur ''

dehinc dialectici syllogismi, ubi

ponat ante oculos, quasi subjectum homini? totius ejus artis utilitas et virtus ostenditur, quorum
15. *•
Hoc opus Aristotelis intente legendum est, conclusio plurimum lectorem adjuvat ad veritatem
quoniam, sicut dictum est, quidquid homo loquitur, investigandam, tanlum ut absit ille error s deci-
inter decem priedicamenta habetur. Proficiet etiam piendi adversarium per sophismata falsarum conclu-
ad libros intelligendos, qui sive rhetoril)us, sive sienum.
dialecticis applicantur. 2. Formulae categoricorum, id est, prfedicativorum
CAPUT XXVII. C syllogismorum sunt tres.
•^
De perihermeniis. Primce formuloi raodi sunt novem.
1. Sequitur dehinc liber perihermenias subtilissi- Primus modus est qui conducit, id est, qui
3.
*>

mus nimis, et per varias formas iterationesque cau- colligit ex universalibus lOSdedicativis dedicativum

tissimus, de quo quando periher-

dicitur : Aristoteles universale directim, ut: Omjie justum honestum,
menias scriptitabat, '^
calamum
mente tingebat. in omne honestum bonum^ omne igitur justum bonum.
Prcefa tio periherm en ia rum. 4. Secundus niodus est qui condueil ex universa-

2. Omnis quippe res quse una est, et uno signifi- libus dedicativis et abdicativis abdicativum universale
catur sermone, aut.per nomen significatur, aut per directim, ut Omne justum honestum;nuUum hones-
:

verbum, quje duae partes orationis interpretantur tum turpe, nullum igitur justum turpe.
totum quidquid concepit mons ad eloquendum. Om- 3. Tertius modus est qui conducit ex dedicativis
nis enim elocutio conceptae rei mentis interpres est. particulari et universali dedicalivum particulare di-
3. Hanc Aristotoles vir in rerum expressione et fa- rectim, ut Quoddamjustum honestum, omnehones-
:

ciendis sermonibus peritissimus, hermcniam nominat, fum ufile,quoddam igitur justum utile.
quam interpretationem nos appellamus, scilicet quod 6. Quartus modus est qui conducit ex particulari
res mente conceptas proiatis sermonibus interpreta- Q dedicativa et universali abJicativa abdicativum par-
tur per cataphasin et apophasin, id est per affirmi- ticulare direclim, ut : Quoddam honestum justuiu,

tionem et negationem. Per affirmationem, ut liomo nuUu))i honestu))i turpe.quodda)n igitur justu)nno)i
rurrit ;
pcr negalionem, ut ho)no non currit. est turpe.

4. In his itaque perihermeniis supradiclus philoso- 7. Quintus modus est qui conducit ex universali-
phus de septem speciebus tractat, id est, de nomine, bus dedicalivis particulare dcdicativum ' per re-

°-
Ex his novem accid. Ex de Categoriis.Aug., lib. qua^ etiam suntapud Cassiodorumnonnihilimmutata.
•>
Hoc opus... apud
i)itente legend Cic. in Ilortens. Cap. XXVIIL f —
Vid. Cassiod., Capell. et Apu-
?Non. : Magna aninii contentio adhiboida est expli- lei,de syllogism. categor., sive perihormenias.
cando A)ns(otelc)n si legeris. s Error decipiendi. Al. devincendi. AI. dejiciendi.

Cap. VII. XX —
" De periher)neniis. Ita vct. Cod. Qui conducit. 'S.':>''iY.^.(}\.\Oi\ autem in excmplis
''

et paulo post Priefatio perihei-meniaru))i propositionis loco assumptio collocalur, neque id de

•*
Cala))iu)n in )ncnte ting. De univcrsis Arislotejis syllogismi vi quidquam minuit, noque sine Grtecorum
scriptis Suidas : 'A:'.a7CTJ>.-/); ty)? csuoeo); Ypaa[a.aTju; 7,^, o't Arabum exomplo fit.

Tov -/.dtAaaov y.-c^zv/w ei; vcuv. '

Per reftexiononfi^iziaxpacfn^i^walgoconversionem.
''
Hcec onmia... reperitur. Addita sunt ha?c ex Ms.
147 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI U8
flexionem, ut : Omne justum honestum, omne hones- f^
Omnejustum honestum; nullumjus-
lare directim, ut :

tum b07ium, quoddam igitur bonum justum.
8. Sexlus modus est qui conducit ex universali
dedicativa et universali abdicativa abdicativum uni-
versaleper reflexionem, ut
: Omnejustum honestum,
tum malum,quoddam igitur honestum non est malum.
20. Quintus modus est qui conducit ex dedicalivo
particulari et abdicativo universali abdicativum par-
ticulare directim, ut Quoddamjustum honestum, nul-
:

nuUum honestum turpe.nullum iqitur turpe juslum. lumjustum malum.,quoddamigiturhonestum non est
9. Septimus modus est qui conducit ex parlicu- malum.
lari ct universali dedicativis dedicativum particulare 21. Sextus modus est qui cenducit ex dedicativo
per reflexionem, ut : Quoddam justum honestum, universali et abdicativo particulari abdicativum par-
omne honestum utile. quoddam igitur utile justum. ticulare direclim, ut : Omne justum honestum, quod-
10. Octavus modus est qui conducit ex universa- dam justum non malum, quoddam
est igitur hones-
libus abdicativo etdedicalivo particulare abdicalivum tum non est malum.
per retlexionem.ut Nullum turpehonestum,omneho-
: 22. Has formulas categoricorum syllogismorum
nestumjustum, quoddam igitur turpenonestjustum. qui plene nossedesiderat, librum legat quiinscribitur
H. Nonus modus est qui conducit ex universal Perihermenias Apuleii, et quce subliliussunt tractata
abdicativo et particulari dedicativo abdicativum par- g cognoscet. Distincta enim aique considerata 1 1 ad O
liculare per reflexionem. utNullum turpe hones- : magnas intcHigentite vias lectorem, prtestante Domi-
tum, quoddam honestum justum, quoddam igitur no, utiliter introducunt. Nunc ad hypotheticos syllo-

justum nonest turpe. gismos ordine sequenti veniamus.

12. Formulce secundce modi sunt quatuor. 23. Modi syllogismorum hypotheticorum, qui fiunl
Primus modus est qui conducit ex universali- cum aliqua conclusione, sunt septcm.
bus dedicativo et abdicativo abdiiativum universalc Primus modus est : Si dies est, lucet ; est autem
direclim, ut: Omne jusium honestum, nullum turpe dies, hicet igitur.
honestum, nullum igitur justum turpe. Secundus modus est Si dies : est, lucet;nonau-
13. Secundus modus est qui conducit ex universa- tem lucet, non est igitur dies.
libus abdicativo 109 et dedicativo abdicativum uni- Tertius modus est ita : Non et dies est., et non lu-
Nullum turpe lionestum, omne
versale direclim, ut :
cet ; atqui dies esi, lucet igitur.
justumhonestum, nullum igitur turpe justum. 24. Quartusmodus est ita: Aut dies est,aut nox ;

14.Tertius modusestquiconducit exparlicularide- atqui dies est, noxigitur non est.

dicaiivo et universali abdicativo parliculare abdicati- Qaintus modus est ila : Aut dies est, aut nox ; atqui
vumdirectim.ut: Quoddatyijustumhonestum,nullum -fj
nox non est, dies igitur est.
turpehonestum,quoddamigiturjustumnonestturpe- Sextus modus est ita Non, et dies]est. etnox ; dies
:

45. Quarlus modus est qui conducit ex particulari autem nox igitur non est.
est.
abdicativo et uuiversali dedicativo abdicativum par- 25. Seplimusmodus est ita Non est dies et nox ; :

ticulare Quoddam justum non est

directim, ut : atqui nox non est, dies igitur est. Modos autemsyllo-
turpc, omne malum turpe, quoddam igitur justum gismorum hypotheticorumsi quis pleniusnosse desi-
non est malum. derat, librum legat Marii Victorini, qui inscribitur
16. Formulce tertice m,odi sunt sex. De syllogismis hgpotheticis.
Primus modus, qui conducit ex dedicativis uni- 26. * Hinc ad dialecticasdefmitionumspeciesacce-
versalibusdedicativum particulare, tam directim quam damus, qua?tanta dignitatepraecellunt, ulpossint jure
Tei\ex\m.ul:Omne justumhonestum,omnejustu!nbo- dici orationum aperttfi manifestationes, et quaedam
num, quoddam igitur honestumbonum., vel sic, quod- indicia diclionum.
dam igitur bonum honestum. CAPUT XXIX.
17. Secundus modus est qui conducit ex dedica- De divisione de/initionum ex Marii Victorini
tivis particulari et universali dedicativum particulare libro abbreviata.
directim, ut Quoddam justum honestum, omne Q
:
i. Detinitio philosophorum est. quie in rebus ex-

justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. primendis explicat quid res ipsa sil, non qualis sit, •»

18. Tertius modus est qui conducit ex dedicativis et quemadmodum membris suis constare debeat. Est
universali et particulari dedicativum particulare di- enim oratio brevis uniuscujusque rei naturam a com-
rectim, ut : Omne jusium honestum, quoddam munione divisam propria significatione concludens.
justum bonum, quoddam igitur bonum honestum. Divisio deflnilionum in partcs quindecim habetur.
19. Quartus modus est qui conducil ex univer- 1112. Prima species definitionis es>l o-jiiM^rn, id
salibus dedicativa et abdicativa abdicalivum particu- est substantialis, quccpropne etvere dicitur defiuilio,

°-
Hinc ad dialecticas. Cassiod. : Hinc adpulcherri- verborum hic erit, ut et illuslrandis senlenliis et en®-
mas definition u m specics accedam us, quce tan ta digni- dandis diclionibus has detinitiones dicat subservire.
tateprcecellunt, utpossintjure dici
ornamenta oratio- Cap. XXIX. —
Non qualis sit. Deerat negalio in
*•

num, quredam lumina. Unde ex judiciorum, iria

et omnibus libris. BoaHh., de Definit., cap. 4: Ergo
yerha jure dici orationum non dubitavimus facere, definitio, quce est philosophorum propria in rebus ex-
cum prcesertim in ms. Tarracon. iibris multo hfpc primendis explicat quid sit, nonqualesit ; quemad-
pejus affecta deprehendissemus. Sensus autem horum dum membris suis constare debeat, e.vponemus.
149 ETYMOLOGIARUM LIB. II. ISQ'

iit : Est homo animal rationale, mortale, « risus fl

in Top. : Littus est, '^
gua fluctus eludit. Hspc varie
disciplincequc capax. H<pc enim detinitio per species tractari potest : modo enim ut moneat, modo ut de-

et difterenliasdescendens venit ad proprium, et desi- signet, modo ut laudet ac vituperel. Ut moneat : No-
gnat plenissime quid sit homo. bilitas est virtus majorum apud posteros sarcina.
3. Secunda species detinitionis est quse Graece h- Ut designet : Caput est arscorporis. Ul laudet : Ado-
vonijia-ixTi dicilur, Latine notio nuncupatur; quam no- lescentia est flos ceiatis. Ut vituperet : Divitice sunt

tionem communi, non proprio nomine, possumus di- brevis vitce longum viaticum.
cere. Haec isto modo semper efiicitur : Homo est, 9. Octava species defmitionis est, quam Grseci
quod rationali conceptione. et exercitio prceest ani- itaT' aoxfp^Tiv Toij hiyM-U-j, Lci\im per privantiam con-

malibus cunctis. Non liic dixit quid sit homo, sed trarii ejus ijuod defmitur, dicunl: lionum est quod ma-
dicendo quid agat, quasi quodam signo in notiliam lnmnonest.Justiimestquodinjustumnonest,e[hi?.si-
devocat. Inistoenimetinreliquis notilia rei profurtur, milia. Hoc autem genere definitionis uti debemus cum
non suljstanlialis explicatio declaralur, quia illa subs- contrarium est notum, ut : Si bonum est quod prodesi
tantialis detinitionum omnium obtinet principatum. cum lionestate, id quod tale non est malum est.

4.Tertia s[)ecies dcfinitiouis e^t quae Graice t.-ac^ti!; 10. Nona species defiuitionis est quam Graeci
dicilur, Lalinc qualitativa vocatur, quia exqualitale 5 xaQ' uT^orj-.watv, Latini per quamdam imaginationem
nonaen accepit, pro eo quod quale sit id quod sit evi- dicunt, ut : .-Eneas est Veneris et Anchisce filius. Hyec
denter ostendit. Cujus exemplum tale esl -.Homo esi, semper in individuis versatur qu« Gryeci ^7oa* ap-
qui ingeniovalet,artibus pollet,et cognitionererum, pellant.
aut quid ageredeheat aut animadvevsione quid
eligit, 11. Decima species definitionis esl quamGraeciu?
inutile sitcontemnit. Hisenim qualitatibusexpressus TJ-oc, Latini exemplum appellant, ut si qua^ratur
ac detinitus est homo. quid sit animal, respondetur : Ut homo. Rem enim
5. Quarta species detinilionis est quse Grsece u-o- qusesilam prtedictum declaravit exemplum. Hoc est
YpxmixTi, Latine a Tullip descriptio nuncupalur : qua-, autem proprium definitionis, quid sit illud quod
adhibita circuilione dictorum faclorumque, quid qua^ritur declarare.
qua^que res sit descriptione declarat. Quseritur enim 12. « Undecima species definitionis est ([uam Grsci
quid sit avarus, quid crudelis, quid luxuriosus, et v.xx h:hiiT.U -Xr^pvj; 6;j.ci'cu ysvcj;, 113 Latini per in-

universa Iuxuriosi,avari et crudelis natura describitur digentiam pleni £x eodem genere dicunt, f Ut si quae-
ut si luxuriosum volumus detlnire, dicimus : Luxurio, ratur quid sil triens, respondeatur Cui besdeestut :

sus est victus non necessarii, sed sumptuosi "^

et one- sit assis.

rosi, appetens, in deliciis affluens, in libidinem pro- C 13. Duodecima species defiailionis est quam Grseci
nus. Haec et alia definiunt luxuriosum, sed per descrip- jiar £-a(vov vocant, id est per laudem, ut Tullius pro
tionem definiunt. Qufe species definitiouis oratoribus Cluentio : Lex est mens. et consilium, et animus, et

magisapiaest quam dialecticis, quialatitudineshabet, sententia civitatis; et aliter : Pax est tranquilla li-

quiB simili modo in bonis rebus ponitur et in malis. bertas. Fit et per vituperationem, quam Grseci «poYov
6. Quinta species definilionis est ^ quam Graece voca.nt,\i\.:Servitusestpostremumomniummalorum,
)ca7' a/,T(A£;iv, Latine ad verbum dieimus. Haec vocem non modo bello sed morte quoque repellenda.
illam de cujus re qu;eritur alio sermone designat, uno, Ti.Tertia decima species definilionis est quam
et singulari, et quodam modo, quid illud, 11'^ sitin GrcEci y.xx' 5vaX&-j'(av, Latini juxta rationem dicunt.
uno verbo positum, uno verbo alio declarat, ut, con- Sed hoc contingil cum majoris rei nomine res defi-

tiscere est tacere. Item cum terminum dicimus finem nitur inferior, ut est illud : Homo minor mundus. Ci
aut populatas inlerpretamur esse vastatas. cero hac definitione sic usus est : Edictum legeni an-
7. Sexta species definitionis est quam Grsci >ca7a nuam dicunt esse.
^t.7.'.^oc,7.'i,nQ?,pcr differentia)ii dicimus. Scriptoresvero Quarla decima species definilionis est quam
15.
arlium de eodem, et de allero nominant, ut cum quse- Grseci y.*ta xb Trpb; Tt, Latini ad aliquid vocant, ut
ritur quid intersit inter regem et tyrannum, adjecta Q est illud : Pater est cui est fiiius, dominus estcuiest
differentia quid uterque sit definitur ,id est: Rgjj est mo- servus. Cicero in Rhetorica : Genus est quod plures

destus et temperans;tfirannus vero impius et imniiiis. amplectitur partes. Item pars est quce subest generi.

8. Septima species definitionis est quam Graici xaTa 16. = Quinta decima species definitionis est quam
[A£-a(pcpdv, Lalini per translationem dicunt, ut Cicero Gra^ci /.aT' aiTtoXc-yiav, Latini secundum rei rationem

Risus disciplinoique cap. Male omu. lib., sensu

^* '
Ut si cjurerafurquid sit triens, r. c h. d. u. s. a.
disciplinteque cap., cum supra, cap 26, risus capx sil Probe A. Augustinus cum in plcrisque Ms. lcgeretur.
Itemque apud Booeth. Ut si quceratur quid sit thesis, respondcatur : Cui vis
Et onerosi... in libidinem pronus. Ex Boo-th.
'>
deest ut sit arsis, quod exemplum c musica pelitum
Quam Grceci y-y--' avrfAsv.v. Ex eodem, lib. iii,
'^
ferri quo^iuomodo poterat. Sed non esl ut Isidorus a
in Top. Boieinio tam longe discesseril. cujus exemplum est,
Quafluctus eludit. Eludere ([uoque legitur ajuul
•^
item uti a[)ud Cassiotiorum .Utsi qutrratur quid sit
Cicer. [ilque probal A. Angustinus, et Gothi Cod. quadrans rcspondcatur :Cuidodransdeestut sit assis
coniirmant. Alludere malunl Lambinus el Ursinus. Assis antem recto casu non est, quod quemquam
* Undecima... )4aT' IXXsi-a; boii'th., xaT' sv^e-.av. apud [sidorum oflendat.
Porro quai rcstant reslituta sunt omnia ex Bocjelhio. s Quinta decinia ««' atnoXoYfav. Booethio,aiTiow^T,;.
151 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 152

'^ocant, ut : Dies esi sol supra terras, nox est sol sub
A Fas habeant, certusque incerta pericula lustret
terris. Scire autem debemus praedictas species defini- ^neas ?
tionum topicis mcrito esse sociatas, qiioniam inter 9. A consequentibus argumentum ducitur, quamJo
quK-dam argumenta sunt posita, et nonnuUis locis posilam rem aliquid in evitabiliter consequitur, ul

commemoranliir in topicis. Nunc autom ad topica Yirgilius :

veniamus, quae sunt argumenlorum sedes, fontes /Vow ea vis animo, nec tanta superbia victis.
sensuum, et origines dictionum. Ab antecedentibus argumentum est quando aliqua

CAPUT XXX. ex iis qufp prius gesta sunt comprobantur, ut Cicero

De topicis^ pro Milone : Cumnon dubitaverit aperire quidcogita-

1. Topica est disciplina inveniendorum argumen- verit, vos potestis dubitare quid fecerit?

torum. Divisio topicorum sive locorum ex quibus ar- 10. A repwjnantibus argumentum est quando illud

gumenladucuntur triplexest. llJINamalia ineo ipso quod objicitur aliqua contrarietate destruitur, ut Ci-

de quo agitur hferent; alia, quse dicuntur affecta, quae cero :

* /5 igitur non modo detali periculo liberatus,
quodammodo ex rebus ali s tracta noscuntur alia ;
sed honore amplissimo ditatus domi te inter/icere
qus assumuntur extrinsecus. Argumenta quce in eo voluisset ?

ipso dequo agitur h*rent, in tribus divisa sunt. Prima, ii. A conjunctis argumenlum est cum probabiliter
B
a foto; secunda, aparte; tertia, a nota ostendilur quid sit ex re quaque venturum, ul Virgilius:

2. Argumentuma ^o^o.cumdefinitioadiiibeturad id .....Nos si pellant, nihil abfore credunt

quod quseritur,sicut ait Cicero:'' Gloria est laus recte fa- Quinomnem Hesperiam penitus sua sub juga mittant.
i2. A cau.n a.rgi.\menlnm est, quando consuetudine
ctorum, magnorumque in rempublicam fama merito-
rum. communi res quaeque tractatur, ut Terent. :

3. ^*
^ partibus est argumenlum, cum is qui se de-
Ego nonnihil verifus sum dudum abs te, Dave,
Ne faceres quod vulgus servorum solet, dolis,
lendit, aut negat faclum, aut faclum essc jure defendit.
Vt me deluderes.
4. A nota est argumenlum, cum ex vi nominis argu-
Ab effectis argumentum est cum ex iis qua^ facta sunt
mentum aliquod Consulem, inquit,
elicitur, ut Cicero :
aliquid approbatur, ut Virgilius :

qucsrebam,quemHnistomajaliinvenirenonpoteram. Degeneres animos fimor arguit.

5. Affectaargumenta sunt quae quodammodo ex 13.A comparatio7iea.rgumenlnm est quando percol-
rebus.aiiis Iracta noscuntur. Sunt autem numero
lationem personarum, sive causarum, sentenlis' ratio
quatuordecim, id est primum a conjuqatis argumen-
:
sub imputatione formatur, ut Virg. :

lum cum declinatur a nomine, et fit verbum, ut

est,
Tu potes /Eneam manibus subducerc Grajum,
Cicero Verrem dicil everrisse provinciam vel nomen Q ; Nosaliquid contra PMtulos juvisse nefandum est?
a verbo, cum latrocinari dicitur latro. Nomen est a 14. Item argumenta qua^ ducuntur extrinsecus,
nomine ; Terentius :
<*
Inceptio est amentium, haud qu8e Grseci ai£/va,id cst artis expertia yocanl, ut est
amantium., dummodo distet unius appellationis pos- testimonium. Tcstimonium omne est quod ab aliqua
tremitas in aliam vocis declinationem formata. externa re sumitur ad faciendam fidem.
6. Secundum argumentum a genere est, cum de 15. Ha?c dividilur quinquemodis, idest : primo ex
eodem genere sententiadicitur, utVirgilius Varium :
persona; secundo ex naturae auctoritate; terlio ex
et mutabile semper femina. temporibus; quarto ex dictis factisque majorum;
7. Tertium aspecie argumentumest, cumgenerali quinto ex tormentis. Persona non qualiscunque est,
qusestioni fidem species facit, ut :
IIG qua^ testimonii pondus habet ad faciendam fi-

At non Phrygius penetrat Lacedannona pastor.

sic dem, sed morum probitate debet esse laudabilis.
A simili argumentura est, quando rebus aliquibus 16. Natura' auctoritas est, qua:' maxime in virtute
similia proferuntur : consistit. Temporibus multa .sunt qu« afferunt aucto-
Suggere tela mihi, non ullum dextera frustra ritatem, id est, ingenium, opes, aetas, fortuna, ars,
Torserit in Rutulos, steterunt quos. in corpore Gra- usus, necessitas, et concursio rerum fortuilarum. A
jum Iliacis campis. n dictis factisque majorum petitur fides, cum priscorum
115 8. A differentia avgumenlum es[ qusindo 'per dicta faclaque memorantur. A tormentis tides prai-be-
differentiam aliqua separantur, ut Virgilius : tur, post qus' nemo creditur velle mentiri.
Non Diomedis equos, nec currum cernis Achillis. 17. Ea vero quae tractantur in tempore, quia
A con/mrm argumentum ducitur, quando res dis- suis nominibus plana sunt, definitione non indi-
crepantes sibimet opponuntur, ut Virgilius : gent. Memoriai' quoque condendum est topica orato-

Mortaline manu factce immortale carince. ribus, dialecticis, poelis et jurisperitis communiter
Cap. XXX. — " Gloria est laus recte fact. Ex Orat. hoc sibi ut in etymologiis solet, ut amentem et aman-
,

Pro Marcello. temconjugata diceret. Idemexemplum apud Cassio-

A partibus. Consentiunt lib. omn. At Cassiod ,1
•>
: dorum. Neque vero displicebat A. Augustino Goli-
partibus sic, utputa : Sioculus videt, nonideototum cborum Cod. scriptura: amentium, aut amantnun.
corpus videt. Is igitur non modo de tali. Ha'C pauio aliter apud
"'

*
Quem in isto inajaU. Ila legendum apud Cic. in Cic. pro Dejotar.
Pisoniana, non ut vulo'o animali, quod advertit etiam f
Sed quando aliquid specialifer prob. Booet., lih.
Lamb. Est vero majalis porcus caslratus. VI, in Top. Cic. ad locum de Caus. Communis :

'^ Naminceptio est amentium huudaiHant. , Indulsit quippe oratoribusacpliilosophislocus hicesse perspi-
153 ETYMOLOGIARU.M LIB. IIL 154

quidem argumenta prtestare; sed '

quando aliquid « nt hoc ipsum quod opponilur, aut ejus sitcuiopponi
specialiter probant^ad rhetorcs, poetas junspentos- lur, aul ad id quocunque modo referalur. Dimidium
que pcrtinet; quando vero generaUter disputant.ad enim opponitur duplo, ejusque duplimedium est ; sod

philosophos attinerc manifestum esf. ita illi opponitur, ut ejus sit cui •pponilur.

IS.Mirabile plane genus operis, in unum potuisso 5, Sic ct parvum opponitur magno, ita, ut ipsum

collitfi quidquid mobilitasac varietas liumana' mentis parvum ad magnum cui opponitur sit parvum. Nam
in sensibus cxquirendis per diversas causas poterat superiora, quaedicuntur con^rrtrm.itasibiopponuntur
invenire : conclusum liberum ac voluntarium intel- ut eorum non sint quibus opponuntur,necad ea quo-

lectum. Nam quocunque se verterit, quascunque co- cunque modo referantur. Siqnidem iniquitas justitia'
gitationes intraverit, in aliquid eoruni qu;v praxlicta itacontraria est, ut non ejusdem 3us!itia> iniquitas

suut necesse est cadat ingenium. sit, aut ad illam sit iuiquitas.

CAPUT XX XL Tertium genus oppositorum est liabitus. vel or-

6.

De oppositis. batio. Quod genus Cicero privationem\ocat, quiaos-

1. Contrariorum genera quatuor sunt, qute Ari- tendil aliquid quempiam habuisse unde privatus est.
Cujus species sunt tres, quarum prima est m re, se-
stoteles avTiy.s(a-.va, id est oppositn vocat, proplcrea B
quod sibi velut ex adverso videntur obsistere, ut cuuda inloco, tertiain tempore congnio.In re,utcrt'-

citas, etvisio. In loco, ut: « Ca^citalis et visionis in ocu-

contraria. Nec tamon omnia qua^ sibi opponuntur
sunt, sed omnia contraria opposita sunt. lis locus est. » In tempore congruo, ul : infantemnon
contraria
Primum genusest contrariorum, ^ quod, juxta Cice- diccre sine dentibus eum B 1 8 cui dentes aetas adhup
non privatus dentibus quos
ronem aduersum vocatur, pro eo 117 quod tantum parva negavit ; eniii; cst

contrarie sibi opponunlur, ut non eorum sint quibus nondum habuit.

opponuntur, ut sapienfia, 'stidtitia. 7.« Quaitum vero genu ex affirmatione et 7iegas-

2. Quod genus in trcs species dividitur. Nam sunt //oneopponitur, ut : Socrates disputat, Socratesnon

quaedam ex eisquagmedium habent; el suntquyedam disputat Ha^c a superioribus ide@ diffcrunt, quod illa

singulalim dici possunt, ha^c nisi connexe dici non

qua? sine medio sunt et qutedam sunt qua' habent
;

medium, et tamen sine nomine sunt, ^ nisi utrumque possunt. Quod genus quartum apud dialecticos
ci vocabulum creet.Cft»(/a/«.set??/V/t'/'mcdiumhabont, multum habet contlictum, et appellatur ab cis valde
quia inter eos ssepe color pallidusvel fuscus invenitur. oppositum, siquidem et terlium non recipit.
3. Sine medio sunt quoties unum de duobus acci- 8. Nam ex illis qua-dam habere tertium possunt. ut
dit, ut satiitas vel infirmitas. Horum nihil est me- in CQntr!Lvnscandidum et nigrum; tertium ejus ncf

dium. Ea autem quorum media sine nomine sunt, ut candidum nec nigrum, sed fuscum,\e\ paUidu^n. h\

felix, infelix, medium habent non felix. Secundum relativis pauea, tertium ejus nec
quoque, ut multa, et

genus est relativorum, quieitasibi opponuntur, ut ad mulla nec pauca, sed mediocria. In habitu, velorba-
sc conferantur, sicut duplum, simplum. tione, ut visio et ccecitas; tertium ejusnecra^citas
ncc

4. Hoc solum oppositorum genus ad sc refcrtur. Non visio.sed Uppitudo.^iocergo:legit,non legit, teitiam
enim est majus, nisi referatur ad minus, et simplum nihil habet.

nisi ad duplum. Nam relativum relativo ita opponilur,

citur, qui cst a bausis, his naturas rerum (quod est s\is,Cicerone}nnon tampropriisnominibus quam no-
pliilosophia' proprium) illisiquodoratoricefacultatis tioribus usum fuisse. JSam fyua^coNTRARiA (inquit) no-
est) facta probantibus. minat^ opposita verius dicentur ; quie adversa di-
Cap. XXXI. —
" Quodjuxta Ciceronem adver.sum cuntur, coNTBARioRU.M melius siiscipiunt nomen.
Id esl, nisi
Mendose diversum in libris onmibus. Neque
vocatur. b Nisi utrumque ei vocabulum creet.

tamen dissimulandum quod Bodnhius dicere est au- medium ex extremis nomen accipiat.

LlBELl TERTIUS.
DE QUATUOR DISCIPLINIS MATHEM.VTICIS.

Jprctfatia.
Mathematica Latine diritur doctrinaUs scientia quce abstractam considerat quantitatem. Abstracta
1. ,

enimquantitasest, quamintclleetu a materia separantes. vcl ab aliis accidentibus, ut est, par, mipar, ye/
ab aUis hujusmodi, in sola ratiocinatione trdctamns. Cujus species sunt quatuor,id est, anthmetica,
qeometria, musicn et astronomia. Arithmetica est diseipUna quantitatis numerabiUs secundum se. Geo-
metria est discipUna magnitudiins formarum. Musica est discipUna qu(e de numeris loquitur gui in-
veniuntur in sonis. Astronomia est JiscipUna quce cursus coelestiumsiderum atque Jiguras contemplatur,
atque omnes habitucUnes steUarum. Quas diseipUnas deinceps paulo latius indieabimus, ut earum causce
competenter possint ostendi.
-119 CAPUT PRIMU.M. n liiteraruniiuteiMlisciplinasmathematicas ideo primani

De vocabulo arithmeficce discipUna'. e-^se voluorunt, quonianiipsa,ut sit, nulla alia mdigel
i.Ariihmeticaest (IiscipIiuanuuierorum.(jra'cieniin disciplina.

7n<//ierw)/i a?iO[j.bvdicunt.Quamscriptoressa'Cularium 2. Musica aulem, et ^eometria^ el aslronomia,

i55 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 156
quae sequuntur, ut sint atque subsistant islius egent A 2. Senarius namque, qui partibus suis perfectus
auxilio.
est,perfectionemmundi quadam numeri sui signitica-
CAPUT II.
tione declarat. Simihter et quadraginta dies, quibus
De auctoribus ejua.
Moyses,et Ehas, et ipse Dominus, jejunaverunt, sine
1. ^Xunieri disciplinam apud Gr;t*cos prlmnm Py-
numerorum cognilione non intelligunlur.
thagoram autumant cijnscripsisse, ac deinde a Nico-
3. Sic et alii in Scripturis sacris numeri existunt
macho ^ diffusius esse disposilani, quam aj/ud Lati-
quorum figuras non nisi ' noti hujus artis scienter
nos primus Apuleius. deinde Booitliius translulerunt.
CAPUr IIL
Ualum est etiam nobis ex magna
solvere possunt.

Quiil sif nuuierus.

parte subnumerorum consistere disciplina, quando
horas per eam discimus, quando mensium curri-
1. Numerus autem est mullitudo ex unitatibus
nam unum semennumori esse, non nu-
constituta; <=
cula supputamus, quando anni spatium redcuntis

merum.Numero numinus nomen dedit,i^O et asui agnoscimus. Per numerum siquidem, ne confunda-

frequentalione vocabulu-n
mur, instruimur. Tolle numeruni rebus omnibus, et
indidit. Unus ex Gnfco
omnia pereunt. Adime sseculo compulum, et cunc-
J
nomen trahit. Grteci enim unum £va dicunt : s\c duo,
ta ignorantia Cctca C0'iiploclitur, ^ nec differri potest
tria, quos ilU 5uo et -piaappellant
2.^ Qurtiuorveroatiguraquadratanomensumpse- B ^ ^^^eris animalibus qui calculi nescit rationem

runt. Quinque autem non secundum naturam, sed se- 1*J« CAPUT V.
cundum placilum voluntatis vocabulum acceperunt De prima divisione parium et imparium.
ab eoquinumerisnominaindidit. SexdimemGiseptem 1. Numerus dividilur in paribus et in imparibus.

a Grseco veniunt. Par numerus dividitur in his pariler par, et pariter :

3. * In multis enim nominibus, quae in Grsco aspi- impar, et impariter par, et impariter impar. Impar
'

rationem habent, nos pro aspiratione s ponimus. Inde numerus dividitur in iis primum et simplicem, se.
:

pro £? sex, pro i--% septem, sicut pro herpillo lierba cundum et compositum, tertium moiliocrem, qui
serpillum. Octo vero per translationem, sicut illi et quodammodo primus et incompositus; alio vero
nos : illi huiT., novem ; illi ^iv.7., nos decem.
nos modo secundus et compositus est.
4. Dicti autem derem a Gra^ca etymologia, eo quod 2. Par numerus est qui in duabus aiquis partibus
ligcnt conjungant infra jacentes numeros, Nam
et dividi potest ut H, IV, Vlll, linpar vero numerusest
^eaacjciv, conjungere, vel ligare apud eos dicilur. qui dividi fpquis partibus nequil, uno medio, velde-
Porro viginti dicti, quod sint decem bis geniti, v. pro ficiente, vel superante, ut Ilf, V, VII, IX etreUqui.
b littera posita. Triginta, quod a ternario denario 3. Pariter par numerus est qui secundum parem
gignantur, sic usque ad nonaginta. numerum pariter dividitur,quousque ad indivisibilem
o.f Centum vero vocatia cantho, quod est circulus, perveniat unitatem, ut puta LXIV habet medietatem
ducenti a. duo, et centum, sic el rehqui usque ad XXXn, hic autem XVI : XVI vero VHI; VIII, IV; IV,
miUe. Mille autem a multitudine, unde et militia, II; II, I, qui singularis indivisibilis est.
quasi multitia; inde el s milia, quae Grsci mutata 4. Pariter impar est qui in partes aequas recipit
Httera |j-'jpia vocant, sectionem, sed partes ejus mox indissecabiles perma-
l^i CAPUT IV, tienl : ul Vi, X, XVIll, XXX etL. Mox cnim ul hiinc
Quid prrestent nvjneri. numerum diviseris, incurris in numerum quem
1. Ratio ^ numeri contemnenda non est; in multis
secare non possis,
enim sanctarum Scripturarum locis quantum myste- 5. Impariter par numerus est cujus partes etiam
rium habeant elucet. Non enim frustra in laudibus Dei dividi possunt, sed usque ad unitatem non perveniunl,
dictum est :
Omniain mensura.etnumero.etpondere ut XXIV. Hi enim in medielatem divisi, faciunt XH,
fecisti.
miscriptis non cst, itaque licebit, vel a p.'Jft*, vel a
Cap.I1. — ^ yumeri Eod.modo apud Booet.
discipl. yiA'.a milia dicAa. putare.
b Diffusius esse dispositam Ex Gothicis. AL, com- '
C.KP. IV, — ^ liatio numeri. Augustini sunt verba
posiiam. lib, XI de Civil., cap. 30
Cap. III. —
yon 72umer um. T6 voluntsiddilum in
<= '
yoti hujusartis. Id estperi7/, sicin vetustioribus
Excusis abest a Gothicis, et quidem hujusmodi prae- lib. et apul Bed., qui caput hoc in librum suum de
ciste locutioncs per infinita verba frequentes in lioc computo transtulit. Eo lem modo Braulio in Viia Isi-
opere. dori Quod Opus (id est Etymologiarum) omnimodo
:

^ Quatuor a figura quadrata. Imo figura quadrata pJiilosophife conveniens quis(juis crebra meditalione
a quatuor; qualuor vero a Gra>co xETTapE;. .\lutant perlegerit, non ignotus divinarum humanarumque
namquc siepe illi y. in t, ul xivto; pro /.iX-^o;, et con- rerum scicntia merito erit.
tra, quos nos quoque non raro imitamur. Adime s't'culo computum. AL, adime sa'Culo cal-
i

* In multis enim nominibus. £ Serv.,ad Eclog. 2. cuUcomp., sed vocem crt/ci<h'nequeBeda, neque an-
Alia, serpillumgue. elc. tiquiores libri agnoscunt.
f
Centum vero a cantho. Canthus et circulus est ^ yecdifferripotest. Ita nom. hb. man. ut differri sil
oculorum, et ferrum quo lignorumrotimditas inrotis distingui, ui&i quodinquibusdam, numero multitudi-
arctatur, et stringitur, ut ait Hieronym. Ad Ezecii. nis, necdifferripossunta.cq.c. nesciunt rationem.
cap. XX. Canthos namque eo loco losenduui, non (ut C.vp. V. ' —
Impariter impar. Kadem divisione
habet Reatini Edilio) contlios. utilur Capella, quamvis hoc membrum Bcxelhius
s Milia guw Grceci
mututa lit. Quodinexcusis libris oii.iserit, neque sic hoc loco in Goliiicis. nisi quod
additur : i. I, p. r., hoc est, id est, 1 pro r, in Ma- paulopost explicat Isidorus quid sil impariter impar
 157 ETYMOLOGIARUM LIB. III. 158

'"ursumqueinaliammedietatemVI, deindeinaliamlll ; j| tia duo, dimidia tres. Hae partes in summam due[?p,
et ultradivisionem non recipit sectio illa, sed ante id umun, et duo, et tria, simul eumdem con-
est,

unilatem invenitur terminus quem secare non possis. summant perficiuntque scnarium. ^ Sunt autem per-
6. Impariter impar est qui ab impari numero im- fecti numeri intra denarium VI, intra eentenarum
pariter mensuratur : ut XXV, XLIX; qui dumsint im- XXVm, intra millenarium CCGCXCVI.
pares numeri, ab imparibus eliam parlibus dividun- CAPUT VI.
tur,ut septiesseptem,XLIX,et quinquies quiniXXV. De secuuda dh'ixionc iotius numcri.
s

Imparium numerorum alii simplices sunt, alii com- 1. Omnis numerus, aut secundum se consideratur,

posili, alii mediocres. aul ad aliquid. Iste dividitur sic alii enim sunt se- :

t'iS 7. Simplices sunt, qui nullam aliam partcm quales, alii infequales. Iste dividitur sic aliisunt ma- :

habent nisi solam unitatem, ut ternarius solam ter- jores, alii sunt minores. Majores dividuntur sic : in

tiam, et quinarius solam quintam, el septenarius so- mulliplices,superp,irticulares.superpartientes, multi-

lam seplimam. His enim una pars sola est. Compositi plices superparticulares, multiplices superpirtiontes.
sunt, qui non solum unitale metiuntur, sed etiam '^
Minoresdividuntursic : submuitiplices,subsuperpar-
alienonumero procreantur, ut IX, XV, XXI et XXV. ticulares. subsuperpartientes, submultiplices subsu-
Dicimus enim ter terni IX, et septies terniXXl, ter perparliculares, submultipliees subsuperpartientes.
g
quini XV, et quinqiiies quini XXV. 2. Pe/ se numerus est qui sine relatione aliqua eU-
8. Mediocres numeri sunt qui quodam modo sim- citur. ut III, IV. V, VI, et cfeteri similes. Ad aliquid
plices et incompositi esse videnlur, alio vero modo est numerus qui relative ad alios comparatur : verbi
secundi et eomposili. Verbi gratia, IX ad XXV, dum gratia, quatuor ad II dum comparatus fuerit duplex di-
eomparatus fuerit, primus esl et incompositus, quia citur et multiplex ; sex ad decem ad V
III, octo ad IV, ,

non habet communem numerum, nisisolum monadi- et iterum tres ad I triplex, sex ad II, novem ad III, etc.
cum. Ad XV voro si comparatus fuerit, secundus est 3. .Equales numeri dicunlur, qni socundum quan-
et compositus, quoniam inest illi communis numerus titatem a-quales sunt, 1*^5 verbi gratia II ad II, III :

praeter monadicum, id est ternarius numerus, quia ad III, X ad X, C ad C. Inaequales numeri sunt qui ad
novem mensurat ter terni, et quindecim ter quini. invicem comparati init^quaUtatem demonstrant, ut III
9. Ilem parium nunierorum alii sunt supertlui,h alii ad II, IV ad III, V ad IV, X ad VI, et universaUter
diminuti, alii perfecti. Superflui sunt quorum partes major minori, aut minor majori, hujuscemodi dum
simul ductte plenitudinem suam excedunt, ut puta comparatus fucrit in;equalis dicitur.
duodenarius ; liabet enim partes quinque : duodeci- 4. Major numerus est qui habet in se illum mino-

mam, quod est unum ;

sextam, quod duo; quartam r rem numerum ad quem comparatur, et aliquid plus,
quod tria ; tertiam, quod quatuor ; dimidiam, quod ut, verbi gratia:quinariusnumerusternario numero
sex ; unum enim, et duo, et tria, et quatuor, et sex fortior est, eo quod quinarius numerus habet in se
simul ducta faciunt XVI, et <=
longe a duodenario ex- ternarium, etaUas partes ejus duas, et reliqui tales.
cedunt ; sic et aUi similes plurimi, ut duodevicesi- 5. Minor numerus est qui continetur a majore ad
mus, et mulli tales. quem comparatur cum aliqua parte sui, ut terna-
10. Diminuti numeri sunt qui partibus suiscompu- rius ad quinarium,continetur enim ab eo cum duabus
tati, minorem summam efficiunt, ut puta denarius, parlibus suis. Mulliplex numerus est qui habet in se
cujus partes sunt tres ; decima, quod est unum minorem numerum bis, aut ter, aut quater, aut
quinta, quod duo ;
dimidia, quod quinque. Unum mullipliciter, verbi gratia : II ad unum dum compa-
enim, et duo, et quinque simul ductpp octonarium ta- rati fuerint, duplex est ; III ad unum, triplex ; IV,
ciunt, I3r-J| ''
longe a denario minorem. Similis est quadruplex, et reliqui.
huie octonarius, vel alii plurimi, qui in " jiartes re- 6. E contra, submultiplex numerus est qui intra
dacti infra consistunt. muUipUcem continetur bis, aut ter, aut quater, aut
11. Perfectus numerus est qui suis partibus adim- multipliciter, verbi gratia : unum a duobus bis con-
pletur, ut senarius, habet enim tres partes, sextam,
Q tinetur,a tribus ter, a quatuor quater, et ab aUis mul-
tertiam,et dimidiam ; sexta enim ojus est unum, ter- tipliciter. Superparticularis numerus est dum fortior
* Sed etiam alieno numero.^Wo numero Cod. Rom. f
Sunt autem perfecti, etc. Omnia ex Boo-t. lib. I

et Boeet.
de Arilhm., cap. 20.
••
Alii diminuti. Alii, diminutiui. Cap. VI. —
s Librariorum inscitia et nominum si-
Et longea duodenario numero excedunt. Hoc est
<=
mililudine pleraqucinhoccapitemaleacceplafueranl.
duodenarium longe exccdunt, qaomodo, et mox, et Nam definitionum qu.Tiiam lransposita\alia> omissa-,
alias etiam loquitur. exeiiipla mendosa. "Quiip omnia, mininm negotio,
ut
^ Longe a denario minorem. Serv., in Artem Do- ita nullo cum peritulo restitula Quarc illud
sunt.
nati Comparaticus gradus trihus casibus jungifur
:
unum adnotasse sufficiat : quos numeros Isidorus
ablatioo, septimo,et nominativo, iiiicrposita parti- sulunulliplicem superparticularem, submultiplicem su-
cula quam ublativo, ut doctior ab illo. Quam lo- perpanientem, aui submulliplicem subsiq^erparticu-
quendi rationcm ipse eliam usurpat, ut JEn. i, ad larem, submultiplicem subsuperpartieniem vocat,
verba, dederafguc abeunfihus hcros. Heros (aii) vir usdem quidem niminibus, lib, ii Geomet., a Boa>-
fortis^ scmideus, plus ah liomine habcns. et iufr., thio nominari, sed lib. i Arithm. cap. 22, multiplices
cap. 47 Du)n sol cst superior a luna. subsuperpar-
:
snbsuperparticulares, et multiplices
* In partes redacfi. A[.,reducti.
tienles ab eodem dici.
159 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI ICO
continet intra se inferiorcm numerum circa quem ii gratia:IIIad Yllleontinentur ijiscumduabuspartibus
comparatur, similiter et unam partcm ejus. ejus,IVadXIcontinenturbiscum tribuspartibussuis.
7. Verbi gratia:III ad dum comparafituerint
II con- CAPUT VII.
tinent intra se duos et alium unum, quimedia pars est De tertia divisione totius numeri.
duorum; IV ad III dum comparati fuerint continent in 1. Numeri, aut discreti sunt, aut coutinentes.Iste

se ires et aliumunum, qui est tertia pars trium. Itcm dividitur sic, primus hnealis, 1^7 '^secundussuper-
V ad IV dum comparati fueriut habent in se quater- ficialis, numerus est qui
terlius solidus. Discretus *•

narium numerum, et alium unum, qui est quarta pars discretis monadibus continetur. Verbi gratia, III, IV,
dicti quaternarii numeri, et caeteri tales. V, VI, et reliqui.
8. Superpartiens numerus est qui m se inferio- 2. Continens numerus est qui conjunctis monadibus
rem numerum totum continet, et super hcc alteras contineiur, ut, verbi gratia, ternarius n\xmGr\x?,,?\ in

partes ejus duas, aut tertias, aut quartas, aut magnitudine intelligatur, = linea, aut spatio, aut solido

quintas, aut alias, verbi gratia : V ad III dum dicitur continens. Similiter quaternariusetquinarius

comparati fuerint, habent in se quinarius numerus numeri.

ternarium, et super hoc alias partes ejus duas VII ;
3. Lineaiis numerus est^ui inchoans a monade li-

d IV dum comparati fuerint, habent in se quatuor et n nealiter scribitur usque ad infinitum. Unde alpha po
1- _ . -._ r^-.j.-, .„ D „;,„„
nitur pro ^„, ;„„„.;„„„ i: ..„ :„.„ u.„„i:.
quoniam
'.
alias tres partes ejus IX ad V dum comparali fuerint
;
designalione linearum, hccc lit-
habent in se quinque, et alias quatuor partesejus. tera unum signiticat apud Grfecos.
9. Subsuperparticularis numerus est minor qui 4. Superficialis numerus est qui nonsolumlongitu-
continetur in fortiori numero cum aliqua parte sua, dine, sed et latitudine contiuetur, ut trigonus^ quadra-

autmedia, aut tertia,aut quarta, aut quinta, verbi 196 ^Ms,9um9ua«^u/Ms,veIcircularesnumeri,etC8eteriqui

gratia : II ad III, III ad IV, IV ad V, et cnptori similes. semper in "^
plano pede, idest superHcie,continentur.
10. Subsuperpartiens numerus est qui conlinetur in o. Circularis dum sibimet multiphcatus fuerit, a
numero superpartienti cum aliquibus parlibus suis se inchoans ad se eonvertitur. Yerhigra.ua.: cjuinquies
duabus, aut tribus, aat pluribus,verbi gratia : III con- qiiinivicies ^w/^gwe. 'Solidus numerus estquilongi-
tinentur a V cum ahis duabus partibus suis ; V a IX ludine, lalitudine et altitudine conlinetur, ul sunt
cum quatuor partibus suis. pyramides, qui in rnodum flamraae consurguat.
11. Multiplex superparticularis numcrus est qui 6. Cubus sunt tessera:'. Sphferae quibus est aequalis
dum eomparatus numerum sibi inferiorem,
fuerit ad undique rotunditas. SphaTicus autem numerus est qu^
continet in se totum inferiorem numerum multipli circulato numero mulliphcatus a se inchoat, et in se
citer, cum aliqua parte ejus, verbi gralia : V ad II p converlitur, \x.i quinquies quini, viginti quinque.Hic,
dum comparati fuerint conlinent in se bis binos, ct circulus dum seipso multiplicatus fuerit, facit spluF-

unam partem ejus IX ad IV dum comparati fuerint

; ram, id est, quinquies XXV, CXXV.
continenl in se bis quaternos, et unam partem ejus. CAPUT VIH.
12. Multiplex superparliens numerus cst qui dum De differentia arithmeticce, qeometrice et musicu'.
comparatHS adinferiorem sibi numerum fuerit,continet {. Inter arithmeticam autem, et geometriam, et

eum multiplicitercumaliis partibusejus, verbi gratia : musicam hoc interest, ut mediainvenias. Inarithme-
VIII ad III dum comparati fuerint continent in se bis tica primo sic quaeris. Conjungis extrema, et divi-

ternos, cumaliisduabus partibus ejus:XIV ad Vldum dis, et facis medium, ut puta : facextrema esse Vlet
comparati fuerint continent in se bis senos cum aliis XII, simul jungis, et faciunt XVIII ;
partiris media, et

duabus parlibus ejus ;XVI ad VII dumcomparati fue" facis IX, l!JS
quod cst analogicum arilhmetica>,
rint continent inter se bis septenos, cum aliisduabus ut medius quod monadibus superat primum, iis su-

partibus ejus; XXI ad IX dum comparati fuerint con- peretur ab extremo. Superant enim IX VI, tribus
tinent intrasebisnonos, cum aliis tribuspartihus ejus. monadibus, iis superantur a XII.
13. Submultiplex subsuperparlicularis est quidum 2.^Secundum vero geomelriam ita quseris. Extrema
ad fortiorem comparatus lueritcontinelur ab eo mul- multiplicala tantum faciunt quantum et media multi-

tipliciter cum aliqua parte sua, utlll ad VII, etlV ad IX. piicata, ut puta, VI etXIImultiplicata facientLXXII;
14.SubmuItiplex subsuperpartiens numerus est qui media, VIII IX multiplicata lantumdcm faciunt.
et

dnm ad fortiorem sibi comparatus fuerit, continetur 3 s Secundum musicam ita qua parte superatme" :

ab eo multipliciter cum aliquibus partibus suis, verbi dius primum, eadem parte superatur medius ab ex-
Cap. VII. — '^
Secundus superficialis. Ita etiam gra sunt, neque satis cum superioribus cohsercnt.
paulo|)Ost superficiosus.
; al., Nam cum proposuissct differenliam inter aritlim.,
^ Qui discretis rnonadibus. Ila apud Cassiod. geomet, ct music. ex inventione medii, rationemque
Linea, aut spatio, aut solido,dicitur continens.
'^ arithmelicimedii inveniciidi propositis extremis ira-
Eodem modo Cassiod., disjunclione pro conjunctio- didisset, opoi tebat idcm in geometrico medio perse-
ne utens. qui, quod ncque lioc loco pra^stat, neque inferius,
Plano pede. id est superficie. Alio sensu dixit
^* cap. 13, ubi eadem repetunlur.
Vitruv., lib. vi, cap. M, et lib. vii, cap. 1 et 4. e Secundum musicam. Ncque ha-c meUore sunt
« Soiidus... qui lonq..lat. et altitud. Vox latitudine conditione, uisi, quod cap. 22, alieno loco, qua^ hu-
abesl a nostris libris. Est tanien inf., cap. 11, in jus propria erant, explicanlur. Nam hic non ralio-
defmitione figur:+^ soliila', el in Cod. Rom. nem musici me lii iuveniendi, sed definitionem pro-
Cap. VIII. —
Sccund. Geomet. Hff'C, noque inte-
^ porlionis musica^ assignat, eamque non integram
161 ETYMOLOGIARUM LIB. UI. 162

remo, ut puta VI a VIII duabus monadibus superan- ^ Numerabilis magnitudo est quye numeris arithme-
pars sunt tertia eadeuKiue niedia Vlil
tur, qua.' du<« tica:" dividi potest.

superanlur ab ultima, qua^ est XII. fl»{0 3. Magnitudines rationales sunt quarum men-
CAPUr IX. suram scire possumus, irrationales vero, quarum
Qiiod numeri infiniti existunt. mensur* quautitas cognila non Iiabetur.
1.Numeros auteni inlinitos esse cerlissimum est, 4. Figurse solidse sunt qua- longitudine et latitu-
quoniam in quocunquenumerofinem faciendum puta- dine et altitudine contuientur, ^ qua? sunt juxta Pla-
veris.idem ipse non dicounoaddito augeri, sed quam- tonem numero quinque.
libet sit magnus, et quamlibet ingentem multitudinem CAPUT XII.
continens, in ipsa ratione, atque scientiam numerorum, De fiyuris geometrice.
non solum duplicari verum etiam multiplicaripotest.
; \. In plano tigurarum prima circulus est, tigura
2. Ita vero suis quisque numerus proprietatibus ter- plana, et circumducta, cujus in medio punctus est,

minatur,ut nullus eorumparessecuicunquealteripos- quo cuncta convergunt, quod centrum geometrae vo-
sit. Ergo, et dispares inter se HJO atque diversi sunt, cant, Latini punctum oirculi nuncupant.
et singuli quique tiniti sunt, et omnes iniiniti sunt. 2. Quadrilatera iigura est in plano, qute sub qua-

UE G^EOMETBIA. B tuor lincis reclis jacet.

CAPUT X. <=
Dianatheton grammon figura plana, etc.

De geometrice inventoribus, et vocabulo ejus.. Orthogonium triangulum est tigura plana, qu8e
1. Geometrias disciplina primum ab .Egyptiis rc- habet angulum rectum.
perta dicitur, quia inundante Nilo, et onmium pos- Isopleuros tigura est plana, etc.
sessionibus limo obductis, initium terrse dividend;« 3. Sphaera esl ligura in rolundum formata partibus
per lineas mensuras nomen arti dedit. * Quse de-
et cunctis a-qualis.
inde longius acumine sapientum provecta, et maris, ^ Cubus est ligura solida, qua- longitudine, et la-

et coeli, et aeris spatia metitur. tiludine et altitudine continetur.

2. Nam provocati studiosi coeperunt post terr;r di- 4. '"Cyhndrus est tigura quadrala habens superius
mensionem et coeli spatia qua?rere : quanto intervallo semicirculum insolidum.
luna a terris, a luna sol ipse distaret, et usque ad ver- I3i 5. Conon, figura solida, qu;e ab amplo in

licem coeli quanta semensura dislenderet,sicque in- anguslum finit, sicut orthogonium.
tervalla ipsa cueli orbisque ambitum per numerum 6. Pyramis est tigura solida, qua^ in modum ignis

stadiorum ratione probabili distinxerunt. ab amplo in acumen consurgit. Ignis enim apud Gra^-
3. Sed quia ex dimensione ha^c disciplina Q cos wjz appellatur.
terra-
cijepit, ex mitio sui, et servavit; nam geometria
nomen 7. Sicut autem intra decem omnis est numerus, ita

de terra, et de mensura nuncupata est. Terra enim intra circulum omnium figurarum concluditur ambitus.
Graece y?! vocatur, y.Er3ov mensura. Hujus disciplina' CAPUT XIII.
ars continet in se lineamenta, intervalla, magniludi- De principiis geonietrice.
nes, et figuras, et in figuris dimensiones et numeros. \ .
'
Principia hujus artis punctus est, cujus pars
CAPUT XI. nulla est. Linea est pr#ter latitudinem longiludo.

Dc quadripartita divisione gcometriw. Recta iinea est qua' ex a^quo in suis punclis jacet.
\. Geometrise quadripartita divisio est in figuras Superficies vero, qua» longitudines et latiludines so-
planas, in magnitudinem numerabilem, in magnitu- las habet.
dinem rationalem, et in figuras solidas. 2. Superficiei vero tiues linoa^ sunt, quorum forma;
2. Plana' figura' sunt, qua' longiludinc etlatitudiue ideo in superioribus figuris posita* non sunt, s quia
continentur. intra eas inveniuntur.

Vid. Booet., lib. ii Arithm., cap. 34 et seq., et 50 scripturam retinens avaOi-rwv suspensas inlerprcta-
et lib. II de .Mus., cap. 12 et 16. balur, suspensas namque videri ejus figura' lineas
Cap.X. —
''Qucedeitide longiusprovccta.Exl^lin., n (jua' sil altera parte longior. Nobis propensior ad
lib. cap. 23
II, verilatem Covarrubia' conjectura viJebalur, qua' ne-
Cap. XI. —
b Quce sunt juxta Plat. Probe ha^c que Chaconi displicebat. Nam dianathefon vocem
quai disjecla erant in sedes suas reduxit Chacon. geomelrarum aures non agnoscunt, et P. Nunnesii ni-
Cap. XII. —
Dianatheton gram))ion. U-^c me\io-
•=
mis arguta sentenlia est.
rum libroruui scriptura. Antonius Covarr. et doctri- •^
Cubus. Adde qua^ sex quadratris axiualibus con-
:

narum omnium eleganliu-um adniirabili quadam

et linetur.
scienlia pra-sianlissimus, diacathcton graxDuon mi- « Cijli}id7'us. De cylindri definitione ampiius deli-
nima mulatione volebat, tieri enim a Vitruvio et berandum.
aliis de cathelis lineis menlionem, nec male post Cap. Wd. — '^
1'rincipia hujus artis. Cic, Acade-
quadratum subjici rectangulum altera parte longius mic. IV :Non quiero in his initia illa )nathcmafico-
per xaOsTCj;, hoc est pcrpendiculares lincas j^ro-
, rum : punctum esse quod magnitudinon nuUam
duclum. Id P.Nunnesio nequaquam probabalur, quod habet; extronitafon, quasi libramcntu)n, in quo
comnmne esset pluribus tiguris nani, el in telrago- : nulla o)nnino sif C)-assitudo; ti)icamcntn)n longitu-
110 irigono ortliogonio esse lineas y.aSsToyc. Ipse
et di)ic)nlafifudine carenfe))i.
5ia a'<T'.0£rwv •^•paa^aarojv substituebal essc namque ;
s Quia int)-acas inven. Esl enim punclus in circu-

in quibusdam libris hanc figuram quain duo T lo, linea in tiguris planis, superficies ejusque tinis
opposila conjunctaque rcdderenl. .V. Aug. Codicum in solidis.
 163 S. ISlDORf IIISPALENSIS EPISCOPl 164

CAPUT xir. /\ volvitnr. Musica movet aflFectiis, provocatin diversum

De numeris geometrice. liabitum sensus.
"
i. Numeros aulem secuiidum geometriam iia 2. In praeliis quO(^ue tuba' concentus pu^nantes
([UfrTis : exlroma (inippe (^jus multiplicalii, tanlum accendit; et (juanto vehementior luerit clangor, tanto

laciunt quantum et iiiedia multiplicala, ut pula, \1 11 1 Ibrtior ad cerlamen animus.

Siquidcm et remiges
et XII m.ulliphcata raciuiit LXXII; trledia VIII el IX cunttis iioilatur. Ad tolei^andos (|uo(iuc labores mu-
multiplicata tanturndmn faciunt. sicaanimum muicet, et singulorum operum fatigatio-
netn modulatio vocis solatur.
I>E ]?IUSICA.
3. Excilos qudque animos rtiusica sedat, sicut lcgi-
13« CAPUT XV. tur de David, qui spiiitu immundoSaulem arte modu-
De musica et ejus nomine. lationis eripuit. Ipsas quoque l)esiias, 134 necnon et
Musica est perilia mfxlulalionis sono cantu(iue
\. serpenles, volucrcs, atque delpliinas, ad auditum su«
consislens; el dicta musica per derivationcm a Mu- modulationis musica provocat. Sed et quidquid loqui-
Musa; autem appellala^ d;ib tou [j.(oaOai, id est i'
mur,
sis. vel intrinsecus venarum pulsibns commovemur,
a qucerendo, quod per eas, sicut antiqui volueruut, per musicos rhjtllmos harmorlipp virtutibus probatuj
vis carminum ct vocis modulatio quaTeretur. esse sociatum.
B
2. Quarum sonus quia sensibilis res est " prHetertluit CAPUT XVIII.
in prifteritum lempus, imprimitiir([ue memori;e, in- De trihus pdrtibus musicce.
de a poelis .lovis et MemoriiiH filias Musas esse con- 1. Musicjp partes sunt tres, id est, harmonica,
tictum est. Nisi enim ab liomine memoria teneantur rhythmica, metrica. Harmonica est quae discernit in
soni, pereunt, (juia scribi non possunt. sonis acutum et gravem. Hhyihmica est ^ quae re-
CAPUT XVI. quirit incursionem verborum, utrum bene sonus an
De inventQribus ejus. male cohaTcat.
1. Moyses dicit repertorem musica' artis fuisse Ju 2. Metrica est ([ua^ mensuram diversorum metro-
bal, qiii fuil dc stirpo Cain ante diluvium. ^"
Gra'ci rum probabili ralione cognoscit, ut, verbi gratia, he-
vero Pythagoriim dicuut liujus arlis invcnisseprimor- roicum, iambicum, elegiacum, etc.
dia, ex malleorum sonitu, et cordarum extensione 135 CAPUT XIX.
percussa. Aiii • Linum ThebaMim, et ^ Zethum, et De iriforirJ musicce divisione,
Amphiona in arlc miisica primos claruisse ferunt. 1. At omncni sonuin, qui inaleries cantilenarum
2. Post quos piiulatim directa est pra-cipue ha^c dis- est, trifonncm conslat esse iialura. !'riina est har-
auctamullismodis; 133eratquetamturpe £ monica, qua; ex vocum canlibus constal. Secunda
ciplina, et
musicam nescire quam litteras. Inlerponebalur autem organica, qua? ex tlatu consistit. Tertia rhythmica,
non rnodo sacris, sed el omnibiis solemnibus, omni- qutie pulsu digitorum numeros recipit.

busque laitis, vel tristioribus rebus. 2. ^ Nam aut voce editur sonus, sicut per fauces;
3. « Ut enim in veneratione divina hymni, ita in aut flatu, sicut per tuliain, vel tiliiam ; aut pulsu, sicut
nuptiis hymena'i, ''
et in funeribus threni, et lamenta per cylliaram ; aut per quodlibel aliud, quod percu-
ad libias canci)anlur. In coiiviviis vcro lyra, vel ci- liendo canorum est.
thara circumferebatur, et accubaulibus singuhs ordi- CAPUT XX.
nabalur cnnviviale genus canlicorum. De prima diuisione musicce, quoe harmonica dicitur.
CAPUT xvn. 1. Prima divisio musica', quai harmonica dicitur,
Quid possit musica. id est modulalio vocis, pertinet ad comoedos, ira-
1. i ftaque sine musica nulla disciplina polestesse ad omnes qui voce propria
gciedos, vel choros, vel
perfecta, iiihil enim est sine illa. Nam el ipse inun- canunt. Ha'c exanimoet corpore molum facit, et ex
dus quadam harmonia sonorum fertur esse composi- motu sonum, ex quo colligitur musica, qu^ in homine
cadum ipsuin sub harmonia; modulatione re-
tus, et vox appellatur.
Cap XlV.— ='iV«m<?r(?sait/m. I^epetuntur lia-cex I I Divitum mensis, et amica temp'is.
cap. 8, quia caput numerabllem inagniludinem H Et in funcribus thrcni. Hinc Siticinum modusin
''

p;utein geometria' fecorat. XII tabul., de quibus Agell., lib. il, cap. 2,el Non.,
Cai». XV. —
'ATib Tou uwcrftai. In Cod. mira va-
^'
in Siricinis. Servius,yEn. v: Scicndummajoris letatis
rietiis, uos ex ijioaai, ([uod ])ro|)riiis aberai, [.i.waOat 1'unera ad f.ubam solereproferri, minoris vcroad ti-
feciinus, ([uod otyinini l'l;iloiii phi('iiil iu Criitylo. bias. Vid.Fost.in Funoiires tib Ilohi aeosquoque libias
" Prceterfluit inpr/eler. Aug., lib. ii Onlin., cap. 4 : in fiineribus adhibuisse osteuduiil .Oaiiiiai vorba,
Quoiiiitm illud quod mens viiiet semper cst prcesens cap. \\,etvidisscttibicines,et turbam tumnltuanlcm.
sonus aulem, ijuia sensibilis res est, prieierfluit in '
In conviviis circumf Fx Qnint., cap de .Mus'c.
prceieritum lcnipus, imprimiturque memorife, ratio- Cap. XVil. —
llaquc sinc mus. K\ podeiu Quintil.
>

nabili mcnilacio jani poetis favente ratione^qucercn- ^ Quie requirit incursionem vcrb. Sic omnos libri
dum nc quid propiiginisimiliier inessct, Jovis el Me- Cassiod. Quie in conciirsione verborum dijudicat.
:

moriie Musas fiiias esse confictum est. Capell. Quie ad mclos pertinef, harmonica dicitur,
:

Cap. XVI. —
'^Grcecivero Pi/lhagor. Mai rob,lib. ii quie ad numcros rhijttimica, quie ad verba mctrica.
in Spmn Scip. Cai>. XIX. — ' Nam aui voce. Ex Augiist. in Psal.
« Linum Thcb. Ex Euseb., in (^hron. CL, et de doctr. Clirist.,cap. 17, unde sumpta Iwc
II
' Zeth- ei Amph. \]x codem, et Serv., in Corydone. omnia. Quod percutiendo canorum cst. Ex eodem lib.
*»'
Ut enim in vcneraiione divin. Ilorat. : II de Ord., cap. 14.
165 ETYMOLOGIARUM LIB. IIL l66

2. " Vox esi aer spiritu veri)eratus, unde et verlja

|^
sicut incudis sonus, quoties in durum malleus percu-
sunt nuncupata. Proprie autem vox liominun esl, titur ferrum.
seu irrationabilium animanlium. Nam in aliis abu- 13. Aspera vox est rauca, et qua; dispergitur per

sivenon proprie sonilus vox vocatur, ut : miniitos el in dissimilos pulsus. Ccneca vox est qufe

Vox tiibfe infremuit, fractas<iue ad littora voees. mox ut einissa fuerit coiiticescit, alque suffocala ne-

Nam proprium est ut littorei resonont scopuli, et : quaiiuam longius producilur, sicut est in ticlilibus.
At tuba terribilem sonitum proeul (tre canoro. " Vinnola vox, est mollis atque flexibilis. Et vinnola
llarmonia est modulatio vocis, el concordantia dicla a vinno, lioc esl cincinno moliitcr flexo.

pliirimornm sonorum, vcl coaptalio. 14. Porfecla autem vox est alta, suavis et chira.
3. Symplionia esl modulutionis tempcramentum ex Alla, ut in sublimi suflicial ; clara, ut aures iinpleat •

gravi et aculo concordanlibus sonis, sive in voce, suavis, ut animis audieiitium blandiatur. Si ex his
sive in flatu, sive in pulsu. Per hanc quippe voces ali((uid defueril, vox perfecla non erit.

acutioros gravioresque concordant, ita ut quisquis CAPUT XXI.

ab ea dissonuerit sensum audilus otTendat.Cujus con- De secunda divisione, qua' orgnnica dicitur.
Iraria est diaphonia, id est voces discrepantes, vel 1. Socunda divisio organica est in iis qua», spirilu
dissonte. g rctlanle completa, 137 in senum vocis animantur,ut
4. Euphonia est suavitas vocis. Hiec et melos a sunt tubrt', calami, fistute, organa, pandura, et iis
suavitalc, et melle dicta. similia inslrumenta.

5. Diastema est vocis spatium, ex duobus vcl pUi- 2. Organum vocabulum est
"^
generale vasorum
ribus sonis aplatum. omnium musicorum. e Hoc autem cui folles adhi-
6. Diesis est spatia qu?edam, etdoductiones modu- bentur, alio Gra'ci nomine appellaiit. Ut autem or-
landi, atque vergcndi de uno in alterum sonum. ganum dicatur, magis eavulgaiis est consuetudo.
7. Tonusest acula enunliatio vocis; estenim iiarmo- 4.
f
Tuba primum a Tyrrhenis inventa, de quibus
nise differentia, et quanlitas, quse in vocis accentu vel Virg. :

tenore consislit; cujusgencra in ([uindecim partibus Tyrrhenusque tuba- mugire per tTlhera clangor.
musici diviserunt, ex quilius hyperlydius novissimus Adiiibebatur autem non solum in pra^Iiis, sed et in
el acutissinius, liypodorius omnium gravissimusest. omnibus fcstis diebus propter laudes vel gaudii cla-
iJIO 8. Canlus cst intlexio vocis, nam sonus di- ritatem. Unde et in Psalterio dicilur : Ca^iite initio
recius est, praecedit autem sonus canlum. mensis tuba in die insigni solemnitalis vestrce.
9. Arsis ost vocis elevatio, id est initiuin. Tlu^sis Pra'ceplum enim fuerat Juda'is ut inilio nova- lunte
vocis posilio, lioc est iinis. Q tuba clangerent, quod etiam huc usque faciunt.
10. Suaves voces sunt subtiies, et spissa', chine, 4. Tiliias excogilatas in Phrygia ferunt, lias qui-
atque acuta'. Perspicuio voces sunt qu<c longius pro- dem.diu runeribus tanlum adhibilas, mox et sacris
Irahuntur, ila ut ouinem implcant coulinuum locum, genlilium. Tibias autem appellatas putant, quod pri-
sicut clangor tubarum. nium de cervinis tibiis cruribusque hinnulorum
11. Subtiles voces sunt quibus non est spirilus, tieriMit ; deinde por abusionem ita cceptas vocari,
qualis est infantium, vei mulierum, vel a^grolaniium, etiam qua' non de cruribus ossibusveessent ; hinc et
sicut in nervis. Qu;p enim subtilissinut' chorda^ sunl, tibicen, quasi tibiarum canlor.
subtiles ac tenues sonos emillunt 5. s Calamus nomen est arboris proprium, a ca-
12. Pingues sunt voces, qnando spirilus multus lendn, id estfundendo voces, vocatus.
simul egreditnr, sicut virorum. Acula vox est te- 138 6. Fistulam quidam pulant a Mercurio in-
nuis, et alla, sicut in cliordis videmus. "j Dura vox voulani alii a Fauno quem Grseci vocant Pana.
;
•'

est, quaeviolenter emiltit sonos, sicut tonitruum, NonnuUi eam ab Idi pastore Agrigentino ex Sicilia.
'

Cap. XX. ^ Vox est aer sp. v. Gramm^ticorum et sulatu.

philosopliorum (ut Laclanlius) detinilio, sed quse
ait ise n f
Tuba primum... Tihias excogitat. Clem. Alex.,
ipsi lamen minime probalur, lib. dc 0[)if., cap. 15 5. ^ Slrom. i, Ktruscos tubam et Phrygas libiani ait ex-
b Dura...quoties in dur.ui.percutitur f.AL, durum cogilasse.
ni. perc'itit ferrum. g Calamusn. est arh. prop Non valde mirum si
•=
Vi7inola.A\. vinnolata. Feslus: Vinnulus inolliter arundinem arborem dixit, quisquis fuil, undc ha'C
segerens, etminime quid viriliter faciens. Non Vin- : sumpla sunt. Cura calendo, id est, fundendo voces
nolum, sensiloquuin, illccehruni. Plaut., in Asin.ora- nomen dcduxerit, id mullo obscurius, nisi calando,
[ione, vinnula, venustula, G\oss., vinnulus Na>X£y\5, hoc osl, vocandfl lcgas. Nam canendo, (|uod esl in
ubi mendose vinnicus legitur. plerisque Gotiiicis, mondosum pulamus. Sed
has
Cap. XXI. —
Organum vocab. est general. Ex
"^
origines, qua', aiil nimis aliena', aul ctiam absurda'
Au^i^ust. in Ps. r.L. mullis apud Isidorum vidobanlur, non negligendas
" Uocautem cui folles adhihent. Ilydraulon appel- essc, salis .lani viri erudili hac a-lale sunt e'xperti.
lari aGra^cis pulabaK.hacon, de (]uo Vilruv., lib. x, ''
Alii a Fauno. Plin., lib. vii, cap. 56.
cap. 13, et Tertull., lib. de Anima, c. de Animo. 'Ab Idi pnstore. Hom. Cod,, abuno pastore. Quul
Plin. lilD. VII, cap. 37, et Ilicron,, in pneumal. Aiii si vox muLilala ox Daphnide, qucm DioiL, lib. viii
Tyrriienam tibiain appellari pulanl ex Polluce, lib. Uucolici carniinis auclsrem lacit, quod A, Aufus-
^'
V, cap. 9. l)e Organis \ulgaribus exslanl pulcherrimi tino non displicebat ?
versusapud Claudian., iu lib. dc Manlii Tlieod. con-
167 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOFl 168
•^
Fislula autein dicta, quocl vocem emittat. Nam /\ 7. PsaUerium, (|uod vulgo canticum dicitur, a

Grfece phos vox, stola inism appellatur. psallendo nominatum, quod ad ejus vocem chorus
7. Sambuca in Musicis species est symphoniarum. consonando respondeat. Est autem simiUludo ci-
Est enim genus ligni fragilis, unde et tibia' compo- thar* barbarica; ^ in modum A Utterse. s Sed psal-
nuntur. terii el cithar* hsec est differentia, quod psallerium
Pandura ab inventore vocata de qua Virg.
8. " ;
•
Ugnum iUud concavum unde sonus redditur superius
Pan primus calamos cera conjungere plures habet, et deorsum feruntur chorda-, et desuper so-
Instituit, Pan curat oves, oviumque magistros. nant. Cithara vero concavitatemUgni inferius habet.
Fuitenim apud gentiles deus pastoralis, qui primus ^ PsaUerio autem Hebra^i decachordo usi suntpro-
dispares calamos ad canluni aptavit, et studiosa arte pter numcrum decalogum legis.
cemposuit. 8. Lyra dicta (Jt:o tcu Xufefv, a varietate vocum,
139 CAPUT xxn. quod diversos sonos efficiat. Lyram primum a Mer-
De tertia divisione, qua' nhythmica ^iuncupatur. curio dicunt inventam fuisse, hoc modo. ' Cum
i. Terlia rhytbmica pertinens ad ner-
est divisio regrediens Nilus in suos meatus varia in campis reU-
vos et pulsum, cui dantur species cithararum diver- quisset animaUa, reUcta etiam testudo est, qua^ cum
sarum, tympanum. et cymbalum, sistrum, acitabula g csset putrefacta, et nervi ejus rcmansissent extenti
cpnea, et argentea, vel alia, qu* metallico rigore
intra corium, percussa a Mercurio sonitum dedit, ad
percussa reddunt cum suavitate tinnitum, et calera
CMJus speciem Mercurius lyram Orpheo tra-
fecit, et
liujusmodi. didit, qui erat hujus rei maxime studiosus.
2. Cithars ac PsaUerii repertor Jubal, ut pra-di- 9. Unde el a-stimatur eadem arte non feras tan-
elum est, perhibelur. Juxta opinionem autem Gra-- tum, sed et saxa atque silvas cantus modulatione al-

corum " citharte usus repcrtus fuisse ab Apolline Ucuisse. Hanc musici propter amorem, et car-
studii
creditur. Forma citharse initio similis fuisse traditur minis laudem, etiam inter sidera suarum fabularum
pectori humano, quod uti ^ox de pectore, ita ex ipsa commentis coUocatam esse finxerunt.
canlus ederetur, appcUataqKe cadem de causa. Xam 0. Tympanum est peUis, vel corium Ugno ex una
1

pectus DoricaHngua -/.tOaia vocatur. parte extentum. IJlEst enimipars media sympiio-
3. Paulatim autem plures ejus species
exstiterunt,
nia- in simiUtudinem cribri. Tympanum aulem dielum
d
ut psaUeria, lyrce, barbiti, pha-nices, et
pectides, et.
quod niedium est. Unde, et ^ margaritum medium
dicunlur indicse, et fcriunlur a duobus simul.
quffi tympanum dicitur, et ipsum ut symphonia ad virgu-
Item aUa-, atque aUa', et quadrata forma, el IrigonaU.
lam perculilur.
4. Chordarum etiam numerus multipUcatus est, et
Q 11. ' Cymbala acitabula qua-dam sunt qua' per-
,

commutatum genus. Veteres autem citharam fidica-

cussa invicem se tangunt, et sonum faciunt. "• Dicta
lam vel fidem nominaverunt, quia tam cencinunt aulem cymbala, quia cum baUematia siriml percu-
inter se chorda' ejus, quam bene conveniunt inler tiuntur. Ita enim Graeci dicunt cymbala ballema-
quosfides sit.Anliqua autem cithara septem chordis tica.
erat : unde Septem discrimina vocum.
Virgilius :
12. Sistrum ab inventrice vocatum. Isis enim ^gy-
5. Discrimina autem ides, quod nuUa chorda vicina'
ptiorum regina id genus invenisse probatur. Juve-
cliorda; similem sonum reddat, sed ideo septeni
naUs :

choriia', vel quia lolam vocem implent, vel quod mea lumina sistro.
Isis, et irato feriat

septem motibus sonat coelum. Inde hoc muUeres percutiunt, quia inventrix hujus
et
140 6. Chordas autem diclas a corde, quia sicut generis mulier. " Unde, et apud Amazonas sistro
pulsus est cordis in pectore, ita pulsus chorda' in ad beUum feminarum exercilus vocabatur.
citliara. Has primus Mercurius excogitavit ; idemque IJ;8 13.Tintinnabulum de sono vocis nomen ha-
prior « nervos in sonum strinxit. bet, sicut el plausue manuum, stridor valvarum.

* iVnm Grcece phos vox. Visum est Codicum simpH ? Sed psalter, et cithar. Ex August., in ps. lx\x.

ciorem scripturam sequi, si quid forte veri crepant. iJ

1'
Psalterio autem Uebraai decachord. Nam apud
aUos novem tantum chordas habuisse ait Athena^us.
Nam idem aUquoties repelU Isidorus. 'fwvT) uon longe
aberat.
'
Cum regrcdien^s Mlus. .. allicuisse. Excommenl.
h P«?/dMra. Ab Assyrus inventam scribit PoUux, Arat. in Lyr. et Hygin., Ub. ii.

Cur non a cithara,et Psalte- Pars media symphonict; Sic supra, cap. iO,
Ub. IV. Varr. Ub. vii
": j .

rio, et Pandura dicamus citharicen, etc.

sambuca species est symphoni*.
Cap. XXII. —
" Citharce usus ab Apolline. Bioni :
^ Margaritum medium tymp. Tympanium vocal

'ft: VJfS. TT/.aYic.uXov i Ylui, ia; a.\iXi'i 'AOava, PUn., Ub. IX, cap. 3.">.

'Q; 7£A'Jv 'Ef[j.awv. •/.(6aptv S' ta; iSj; 'A;:o"/1(.jv. 1

Cymbala, Aug, inps. cl Cymbala
et acitabula. :

^ Ut'psalter.' barb. Vid. Athen., Ub. iv, et Polluc. invicem se tangunt, ui bene sonent ideo a qaibus- ,

« Neruos in sonum strinxit. Mendose libri onines dam labiis nostris comparantur.
in nervos sonum strinxit. TerluU., lib. de Coron.
^ Dicta autem cymbala, quia cum ballematia.
mil., cap.8 : Sed, et si nervos idem (Mercurius^ in Interdicitur ballemalior, usus in nataUlns sanctor.
sonum strinxit, non negabo et hoc ingenium cum CoDcU. Tol. III, can. uUim. BaUemaliumvero i-h Tc-i
sanctis fecisse. opinor ductum. Esl autem pa/;Ai(;£iv,^ut ait
^jy.}.'.Zv.-i

f
In modum A. Cassiod., iu Prolog. in Ps. Psal- : Suidas, -ra /.'iagaXa x.tu-jiv, -/.al rpo; tov exEtvoiV V/CO^"^?-
terium est (ut Hieronymus aU) in modum A litterce •/crcflai.Undenoslrum quoque bailar.
Unde apud Amazonas. Quas ad calamos arma
'
"
lormati ligni sonora concaviias.
169 EiyMOLOGIARUM LIB. lll.
170
14. ^Symphoniam vulgo appellatur lignum cavuni, « sunt de aslronomia scripta volumina, inter quos ta-
ex utraque parte, pelle cxtcnta, quam virgulis hinc inen Ptolema^us apudGr?ecoshabetur pra^cipuus hic
et inde musici feriunt. Filque in eaox concordia gra- eliam, el canones instituit, quibus cursus astrorum
vis, et acuti suavissimus cantus. invenianlur.
CAPUT XXIIl. CAPUT XXVII.
De musicis numeris. De differentia astronomicB et asfrologice.
\. Numeros aulem sccundum musicam ita quferis. 1. Inter astronomiam et aslrologiam aliquid dif-
Positis exlremis,ut puta Yl etXIi.vides quot mona- fert. Nam astronomia conversionem coeli, orlu^^.obi-
dibus superelur VI a XII, et est VI monadibus ducis ; tus, motusque siderum continet, vel qua ex causaita
per quadratum: sexies seni faciunt XXXVI. Conjungis vocentur. Astrologia vero partim naturalis, partim
extrema illa prima VI ac XII, simul eiliciunl XVIII. supersliliosa est.
Partiris XXXVI per XVIII, elficilur dipondius. Hos 2. Naiuralis, dum exsequitur solis et luna3 cursus,
jungiscumlJS summa minore,scilicet VI,eruntVIII, vel stellarum, certasque temporum slaiiones. Super-
eterit medium inter VI et XII. Propterea quod VIII stitiosa voro est illa quam malhematici sequunlur,
superant VI duabus monadibus, ^ id est, terlia de qui in stellis augurantur, quique etiam duodecim si-

sex,et superantur VIII a XII quatuormonadibus,terlia 5 gnaper singula animse vel corporis membra dispo-
portione. Qua parle ergo superat, eadem superatur nunt, siderumque cursu nalivitates hominum ct mo-
2. Sed hfec ratio quemadmodum in mundo est, ex rcs praedicere conanlur.
volubilitate circulorum, ila et in microcosmo in tan- CAPUT xxvin.
tum preeter vocem valet, ut sine ipsius perfectione De astronomice ratione.
etiam homo symphoniis carens non consistat. Ejus- 1. Astronomiae ratio modis plurim.is constat.Definit

dem musicae perleciione etiam metra consistunt, in enim quid sitmundus, 1-15 quid ccelum,quid sphane
arsi, et thesi, id est, elevatione et positione. silus, et cursus, et quid axis coeli et poli, qufe sint
Di: ASTROHOlllA. climata coeli, qui cursus solis et lunaj, atque astro-
CAPUT XXIV. rum, etc.

De astronomice nomine. CAPUT XXIX.

1. Astronomia«^ estastrorum lex, quae cursus side- De mundoet ejus nomine.
rum, et tiguras , et habitudines steliarum, circa se 1. Mundus est is qui constat ex coelo
'^
et terra,
et circa terram indagabili ratione percurrit. mari cunclisque sideribus. Qui idcirco mundus est
CAPUT XXV. appellatus, • quia semper in motu est; nulla enim
De inventoribus ejus. requies ejus elemeniis concessa est.
p
i. Astronomiam primi .(Egyptii invenerunt. Aslrc- CAPUT XXX.
logiani vero et nalivitatis obscrvantiam Chalda^iprimi De forma mundi.
docuerunt. Abraham aulem instiluisse iEgyptios 1. Formalio mundi ita demonsiratur. Nani que- '

asirologiam Josephus auctor asseverat, Gra^ci 144 madmodum erigitur mundus in septentrionalem pla-
aulem dicunt hanc artem ab Atlante prius excogi- gam, ita declinatur in Australem. s Caput autem
latam ; ideoque diclus est suslinuisse coelum. ejus , et quasi facies, orientalis regio est, ullima
2. Quisquis autem motu coeli et ralione
ille fuit, pars septenirioualis est.

animae excitatus, per temporum vices, per astrorum 1-lG CAPUT XXXI.
ratos definitosque cursus , per intervallorum spatia De
ccelo et ejus nomine.

moderata, consideravit dimensiones quasdam et nu- 1. Coelum philosophi rotundum, volubile, alque ar-
meros, quse definiendo, ac secernendo in ordinem dens esse dixerunt, ^ vocatumque hoc nomine, eo quod
neclens astrologiam reperit. tanquam vas coelatum impressa habeat signa slell arum
CAPUT XVI. 2. Distinxit enim id Deus claris luminibus, et im-
De institutoribus. plevit solis scilicet et lunse orbe fulgenti, et astro-
1. In utraque autera lingua diversorum quidem n rum micantium splendenlibus signis adornavit. Hic
traclasse ait Capella, lib. ix, sed Isidor.
lur respexisse ad Yirgilii carmen :
magis vide- Cap. XXIV. — *=
Astronom. Eadem supra, lib. n,
cap. 25.
Reginain mediispalrio vocat agmina sistro.iEn, viii. Cap. XXIX. — '^Mundxis est. Hyginus(equo multa
^ Sympkonia. Hieronyni.. ad Damas., episl. 146 : Isidor.j Astron. cap. 1 : Mundus appcllatur is qui
Male quidam Latiuorum symphoniam putant esse ge- constat cx sole, et lu)ia,et tcrra, etomnibus stcllis.
nus organi, cumconcors in Dci laudib.concentus hoc ^ Qnia scmper in inotu esf. Neinpc quasi moven-
vocabulo significctur. Symphonia quippeconsonantia dus. Vid. lib. XII!, cap. 1.
exprimitur in Latino. Qui locus Hieronymi Isidoruni Cap. —
XXX. ^ Nam guemad)nodu)n. Mr^.Georg.i.
procul dubio non fugil;invaluisse lamen consuetudinem Mundus,utad Scylliiiun,Ripha'asquearduusarces,
ul proorgani,quodam gencre illaalale usurparoiur ap- Consurgit, pnoniUur Libyio devexus iu austros.
paret ex ejus verbis Symphonia vulgo appellatur. 6 Caput atiton. AT\stole\es tamen australem verti-
—
:

Cap. XXIII. ^ Id est,tcrtia de sex. Inscribendis

cemcapul facit, seculus, utquibusdam videtur, Ho-
numeris, Chaconi sumus assensi ut rcjiceremus , nicrum. Sed philoso{)horum hac de re placita vid.
adverbia quaedam obsoleia, qucC in Excusis, et Mss. apud Plularch.
leguntur, quse si quis malit, (jusmodi plura apud Cap. XXXI. —
" Vocaiu)iique. Ex Amb. 11 Hc-
Yolus. Mcecianum inveniet. xam., cap. 4.

Patrol. LXXXII. a
171 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 172

autem Griece oupavb; dicilur «J-o tou ^padftat, id est, • 14» CAPUT XXXVII.
a videndo, eo quod aer perspicuus sit, et " ad spe- De ccelestibus polis.

culandum purior. 1. Poli j sunt circuii qui currunt per axem. Ho-
CAPUT XXXII. rum alter est septenlrionalis ,
nunquam occirlit,
qui

De situ sphcerce ccelestiK. appellalurque Boreus ; alier auslralis, qui nunquam

1. Sphfera »>
cneli est species qusedam in rotundum videtur, et Austronolius dicitur.

formata, cujus centrum lerra estexomnibus partibus 2. Et dicii/)o/i, quod sintaxium cycli ex usu plau-
a-qualiter Hanc sph.eram nec principium
conclusa. strorum, a poliendo scilicet nominati, sed polus
habere (dicunt), nec terminum, ideo quod in rotun- Boreus semper videtur, Austronolius nunqnam, quia
dum quasi circulus, unde incipial, vel ubi desinal, dextra coeli altiora sunt, pressa Austri.

non facile comprehenditur. CAPUT XXXVIII.

2. ° mundiseptem coelos, idest,
Philosophi autem De cardinibus cceli.

plnnetas globorum consono molu introduxeruut, i. Cardines coeli extremae partes sunt axis. Et
quorum orbibus connexa memorant omnia, quos sibi dicti cardines, eoquod per eos vertitur coelum, vel
innexos el velut insertos versari retro et e contrario quia sicut cor volvuntur,
cerlis molibus ferri arbitranlur. n CAPUT XXXIX.
147 CAPUT XXXIII, De convexis cceli.
De motu ejusdem. Convexa aulem coeli, extrema ejus sunt a cur-
1.

1. Sphferte ^ motus duobus axibus volvilur quo- vitate dicta, unde est illud :

rum unus est septentrionalis, qui nunquam occidit Convexum quoties claudit nox humida coelum,
e appellaturque Boreus; alter australis, qui nunquam ^ Convexum enim curvum est, seu inclinatum, et

videiur, el ' Auslronolius diciiur. in modum circuli flexum.

2. His duobus polis moveri sphaeram coeli dicunt, 149 CAPUT XL.
et e cum moiu ejus sidera in ea fixa ab Orienle, us- De januis coeli.

que ad Occidentem circumire, Septentrioiiibus bre- 1. JanuEP 1 coeli duse sunt , Oriens et Occasus.
viores gyros juxta cardinem peragentibus. Nam una porta sol procedit, aHa se recipit.
CAPUT XXXIV. CAPUT XLI.
De cursu ejusdem sphcerce. De gemina facie cceli.
1. Sphaera coeli ab Oriente in Occidentem semel 1, Facies coeli, vel caput, orientalis regio ;
^ ul-
indie, el nocte vertitur xxiv horarum spaiiis,qui- tima septenirionalis. De qua Lucanus :

bus sol cursum suum supra terras et sub terra sua n Sic mundi pars ima jacet, quam zona nivalis,
volubiUlaie concludit. PerpeiuEeque premunt hieraes.
CAPUT XXXV. CAPUT XLII,
De celeritate cceli. De cjuatuor partibus cceli.

1. Tanta celeriiaie cceli sphsera dicitur currere, ut 1, Climata ° coeli, id est, plagae, vel partes qua-

nisi adversus praecipiiem ejus cursum asira curre- tuor sunt ex quibus prima pars orientalis est , unde
rent, quse eamremorarentur, mundiruinam facerent. aliquffi siellfe oriunlur. Secunda occidentalis , ubi
CAPUT XXXVI, nobis aliquce stellce occidunt. Tertia sepienlrionalis,
De axe cceli. ubi sol pervenit in diebus majoribus, Quarta auslra-
1. Axis ^ est sepientrionalis linea recta, qufe per lis, ubi sol pervenit noctibus majoribus.
mediam pilam sphreraB tendit, et dictus ^
axis, quod 2. Oriens dinlem-d\> oxortu%o\\se%i nuncupatus. Oc-
in eo sphaera ut roia volvitur, vel quia ibi plaustrum cidens,(\\xod diem faciatocc?rferg,etinterire.Abscondit
est. enim lumen mundo, el tenebras superinducit,Sej9/(3W-

* Ad speculandiim. Ex endem, hb. iii, cap. 22. '

Et dictus axis. Quoniam, cap, 32, axium, cardi-
Cap.XXXH. — '^
Sphcera ca'li est speci. Hnc caput num et poiorum memineral eorum nunc elymolo- ,

ex Hygm,, Astron. Amijros,,i et

ca,i. 1, tt ii Hexam., • gias reddit.
et ex Somm. Scip., concinnaluin esi.
I
»' Cap, — Poli sunt ci>cu//,Eademinf.,
XXXVII, i

= Philosophi ciutem... arbitrantur Ex Ambros., ii lib. XIII, cap. 5.

Hexam.,cap. 2. Cicero Novem tibi orbibus, velpo- : Cap. XXXIX, — ^
Convexum.Va Serv., Eclog. 4;
connexa snnt omnia, etc.
tius cjlobis, repetitur cap,
lib, xiii, 5,
Cap. XXXiH. —
Spha;rce motus duobus axib. Id
•*
Cap, XL, — Januce. 1 cap. lib, xiii, 1,
est, poUs, quomodo aiii quoque interdum hjquuntur. Cap. XLI, — ™ Ultima septentrion. Vocem Lucani
^ Appellaturque Boreus. Sic etiam appellatur a iMA ultimam interpretalurlsiiiorus. Aiioqui quomodo
Serv., Georg. i. ima pars septentrionalis, si ut cap, 29 dixit) mundus (

* Et Austronotius. Al., Austronotus, et Hygino in sepenlrionalem plagam erigiiur. Itaque laborat

A^oim.s, sediii coniment. inari. Austronotus,ui eUa.m ut Virgilium cum Lucano conciiiet, Idem vidit Ser-
inf., cap. 36, et iib. xiii, chd. 5. vius, qui ad Virgilii verba, Munclus ut ad Scythiam:
g Et cum motu ejus sidera in ea fix. Aug., de Jam, inquit, defiuitio estnostri cUmatis, id est,nos-
Gen. ad iii., Idj. ii, cap. 10. trce luibitationis, quce a Septentrione incipiens in
Cap. XXXVI. —
^ Axis cst sepientrional. Sicrur- australi plaga desinit. Minus vidct, qui bis in Isi-
sus lib-. xiii, cap. 5 etServ. ii jEn. Axis est, aut
; : doro /»ia p^o ultima reponere conalus sit ad Luca-
plaustrum septentrionale, aut pars Septentrionis. uum soium rtispn iens,
Delebal tainen vocem septentrionalis Chacon. a quo Cap. XLII. — ° Climata coeli. Ex Hieronym., in
non dissentimus. Ezech. cap. vi.
173 ETYMOLOGIARUM LIB. III. 174

trio autem a septem stellis axis vocatur quae in ipso m rse pars constitula perspicilur. Quartus circulus An
revolulte rotaniur. Hic proprie et vertex dicitur, eo tarcticus vocatur, eo quod contrarius sit circulo
quod verlilur. quem Arclicum nominamus.
3. Meridies 150 aulem vocatur, vel quod ibi sol 4. Quinlus circulusycijjisptvs? TpoT^i/.bc, qui a Lalinis
facit medium diem, quasi mcdidies, vel quia lunc hionalis. 15^ sivei?'uma/j5appelalur,ideo quia sol
purius micat selher. Merum enim purum dicilur. cum ad eum circulum pervenerit, hiemem iis qui ad
4. Sunt et alia septem climaia ccBli, quasi septem Aquilonem sunt facit, festatem aulem iis qui in Austri
linese ab Orienle in Occidentem, sub quibus et mores partibus commoranlur.
hominum dispares, atque animalia specialiter diversa CAPUT XLV.
nascuntur; quie vocata sunt a locis quibusdam De circulo zodiaco.
famosis, quorum primus est Meroe, secundus 1. autem circulus est qui ex linea^jum
Zodiacus <^

Siene, ^ terlius Catachoras, id est, Aphrica, quartus quinque angulis et ex una linea constat.
Rhodus, quinius Heilespontus, sexlus Mesopontus, CAPUT XLVI.
septimus Borisihenes. De candido circulo.
CAPUT xmi. Lacteus circulus via est quse in sphaera videtur/
1.

De hemisphceriis. n a candore dicta, quia alba est, ^ quam aliqui dicunt

1. Hemisphserium dimidia pars sphterae est ; he- viam esse ^ qua circuit sol, et ex splendoris ipsius
ipsii

misphaerium supra terras, est ea pars cceli quse a transitu iia lucere.
nobis tota videiur; hsemisphaerium sub terra, est CAPUT XLVII.
quae videri non potest,quandiu sub terra fuerit. De magnitudine solis.

151 CAPUTXLIV. l.Magnitudo solis ^ fortior est terra, unde, e

De qiiinque circulis cceli. eodem momento quo orilur, et Orienti simul, et
2. ZoucC coeli quinque sunt, quarum distinclionibus Occidenti sequaliter apparet. Quia tanquam
vero
qu?edam partes temperie sua incoluntur, qutedam cubitahs nobis videlur, considerare oportet quantum
immanilate frigoris aut caloris inhabitabiles existunt. sol distat a terris, quse longiiudo facit ut parvus
Quse ideo, et zonse, vel circuli aupellaniur, eo quod videaiur nobis.
in circumductionc spheerse exisluot. 153CAPUTXLVni.
2.Quorum primus circiilus ideo Arcticus appellatur, De magnitudine lunce.
60 ^ quod inlra eum Arctorum signa inclusa perspi- i. Magnitudo quoque luute minor fertur esse
ciuntur. <^
Secundus circulus ex eo 6jptvb? Tpomy-b? quam solis. Nam dum sol ^ superior sit a luna, et
dicilur, quia in eo circulo sol Aquilonis finibus sesta- p tamen a nobis major quam luna videatur, jam si

tem faciens ullra eum circulum non irausit, sed prope nos accessisset, nuilto major quam luna
statim reverlitur, el inde tropicus appellatus. conspiceretur. Sicut autem fortior cst sol terra, ita

3. Terlius circulus iar[j.£pivbi:, qui a Latinis ideo lerra forlior luna per aliquam quantitaiem.
sequinoctialis appellatur, eo quod sol cum ad eum CAPUT XLIX.
orbera pervenerit, sequiaoctium facit, iar,a£pivb; euira De natura solis.

Laiine dies dicitur cequinox) quocirculodimidia sphffi- 1. Sol' dum igneus sit .prse nimio motu conver-

* Tertius Catachoras. —
Catagoras, cathocoras, ca-
thagorius, et catacorius babent Ms. et voces id est
Aphrica absunl a Roraano Cod., et forte a Cass-iodoro
huc aliaife; iile enim, tertius Aphrica. Capelia, ter-
consentiunt ?ar,fi.£pfav, id est, aequidiale dicentes. Sed
; nos cequinoctium dicimus, non cequidium. Grseci a
die, nos a nocte nomen focimus. Neiiue iHmcn dissi-
mulabimus in omnibus libris legi Hemerinos enim ,

iius Dialexandrias, quod ducitur |ier Cyrenas in Lalme dicitur dies, atque «o.rduobus exc^ptis Tarra-
Aphricam Carthagini ab Ausiro aiijacenlem, ex quo conensibus. a quibus \oces aique nox absunt. Ch; con
quidam, tertius Cyrence in Africa taciebat. Alius ca- ita; r,u.£pa namque Latine dic tur d/f.satque nox;\o-
tacaras, catamisocaras inicrpvelAbciluv esse namque , luisse namque Isidorumf,u-Epac appoilaiione liicm noc-
Misocaram poriuui iu Mauriiania. Chacon tuperiori- t' mque contineri, quomodo eiiam edidii Vulcanius.
biis verbis anneciebat, a locis famosis, xa-:a /ojpac. Hygini Deinde ducitur circulus a^quinoctialis
lib. i :

Cap. XLIV. —
Quod intra eum Arctor. Sic omnps D Grcecis isemerinos appellatus, idco quod sol cum ad
Goth. tum liic, tum lib. xiii, cap. 6. Hyginus, lib. iii, eum orbem pervenit, cequinoctium conficit.Hoc cir-
cap. 1, de Polo Arctico, quo utrceque Arcti nixa^ ve- culo facto dimidia sphoerce pars constituta perspici-
huntur Arctico circulo i«c/M.scf. Neqiie vevoArcturi, tur.
quod est in Excusis dispiicet. Na n idem Hyg., lib. i Cap. XLV. ^ Zodiacus. —
Ita omnes libri, quo
Asiron. (unde hfec sampla videntnr) Quicirculus : sensu iion plane dixerim
, aliler iib. xiii, cap. 6. ;

(inquil) Arcticus appellatur, quod intra eum Arcturi Sed illa quoque, ut aliena a Goihicis absunt.
simulacra utinclusa perspiciuiitur qiue signa a nohis Cap. XLVI. —
e Quam aliqui dicunt. Melrodorus,

ursarum specie ficta, Si pteuiriones appellantur. Et ut rcferl Plutarc.

Arat. int' rp. Duo xunt Arcturi quorum majorem
:
f
Qua circuit sol. Currit, R., ui lib. xiii, cap. 5.
vocant Heliccn, et pauloposi Arcturus minor, etc.
: Cap. XLVII. —
s Fortior est terra, id esl major,
Secundus circulus.'^' erha. Hygini, bb. i de Asiron.:
"=
ut c. seq. ei sup., cap. 6, fortiorem numerum non
iCT/.ijLcsivb; namque Latine dicitur dies cequinox. Quod sem^ldixit.
si verbum ipsum r('A\Aere'.\\\is,aiiuidialis poiius nomi- Cap. XLVIII. — '»
Superiorsit a luna.Hc hac con-
naretur. Quo modo antiqiios loculos trailii Feslus his structione diximus in cap.5. Locus aulem ex Hygini
verbis JEquidiale apud antiquos dictum est, quod
: lib. IV, c. de Luna.
mtncdicimus cequinocliale, 17?«« «o.z' diei potius quam Cap. XLIX. Sol — "'

dum igneus sit.Ex comment.

nocti adnumerari debet. Grxci quoque in hoc Arat. in fin.
 173 S. ISIDORI HI5PALENSIS EPISGOPI 176

sionis hu'<e amplius incalcscit. "Cujus ignemdicunt • ° per incoguilas sub terra vias vadit, et rursus ad
philosophi aqua nulriri, et e contrario elemenlo orientem recurrit.
virlutem luminis el caloris accipere, Uude videmus CAPUT LIIL
eum Scepius madidum, atque roraniem. De lumine lunce.
CAPUT L. i. Lunam ^ quidam phiiosophi dicunt proprium

De cursu solis.
lumen habere, globique ejus unam partem esse luci-
lluam, aliam vero obscuram, el paulatim se veriendo
1. Solemb per seipsum moveri, non cum mundo
diversas formas efficere. s Alii e contra aiunt lunam
verti dicunt. 154 Nam sifixus coelo maneret, omnes
dies et nocies eequales existerent sed quoniam alio non suuni lumen habere, sed solis radiis illuminari.
;

Unde et eclipsim patitur, si inter ipsara et solem

Joco cras occasurum, aliooccidisse hesierno videmus,
apparet eum per seipsum moveri, non cum mundo umbra lerrae se interponat.
verti. Spaliis enim insequalibus orbes annuos conficit
CAPUT LIV.

propter teniporura mutationes.

De formis lunce.
i. Prima figura lunse bicornis est, ^ secunda se-
2. Nam vadens longius ad meridiem, hiemem facit,
ciilis, tertia dimidia, quarta plena, quinta iterumdimi-
ut hibernis humoribus, ac pruinis terra pinguescat
Accedens propius ad Septenirionem, ^statem reddit,
^'^ ^'^ ^^IOVQ, sexla iterum sectilis, septima bicornis
B
ut fruges inaturitate durentur.et qute sunt in humi- 2. Sepiima iterum semis et vicesima secunda semis
in suo orbe mediai sunt ; ca^terai proporiionales sunt.
dis incocla fervefacla mitescant.
156 CAPUT LV.
CAPUT LI.
De interlunio lunce.
\fie effectu solis 1. Interlunium lunae est tempus illud inter defi-
2. Sol oriensdiem facit, occidens noctcm inducit; cienlem et nascentem lunam. Est autem iricesima
nam dies est sol super terras, nox estsol sub terris. dies qua luna non lucet. Quse ideo tunc videri non
Ex ipso enim sunt horse; ex ipso dies, cum ascen-
•^
potest, quiasoli conjuncta obscuratur; sed eodem mo-
derit ; cx ipso etiam nox cura occiderit ; ex ipso mcnlo renascens paulatim ab eo recedendo videtur.
menses, el anni numerantur ; ex ipso vicissitudines CAPUT LYI.
fiunt teraporum. De cursu lunce.
Quando antem per meridiem currit, vicinior est
2. Luna amisbi acreceptiliiminis vicibus menslrua
1.

terrae; quando vero juxta Seplenlrionem, sublimis '^

spatia moderatur. Quse ideo obliquo et non recto
'

altollitur. Cui ideo Deus diversos cursus constiluit, iocedil cursu ut sol, ne incidat io centrum lerrae, et
loca, et tempora, ne duni seraper eisdem moraretur . Irequenier paliatur eclipsim. Yicinus est enim circu-
locis, quolidiano vapore ejus universa ccnsuraeren- lus ejus terrse. Crescens autem orientem cornibus
tur, sicut Cleinens ait : Cursus diversos accipit, gui- spectat; decrescens occidentem ; raerilo, quia occa-
bus aeris temperies pro ratione temporum dispensa- sura et amissura est lumen.
tur,et ordo vicissitudinumpermutationumque serva- CAPUT LVII.
tur. jSa?n dum ad superiora conscenderit, ver tem-
De vicinitate lunx ad terras.
perat; 155 ubi autem ad summiim coeli venerit,
1. Luna lerris vicinior est quam sol. Inde et bre-
(Estivos acccndit calores ; descendens rursus autumno
viori orbe celerius peragit cursum suura. Nam iter
temperiem reddit. Ubivero adinferiorem reddit cir- quod sol in diebus CCCLXV peragit, ista per triginta
culum, ex glaciali compage coeli rigorem nobis
dies percurrit. Unde et aatiqui menses in luna,
hiberni frigoris dereliriquit.
annos autem in solis cursu posuerunt.
CAPUT Lll. CAPUT LYIU.
De itinere solis. Dc eclipsi solis.
1. Sol oriens per meridiem iter habel, qui poit- 1. Eclipsis J solis est quoties luna tricesima ad
quam ad occasum venerit, et Oceano se tinxerit, '

eamdem lineam 15? qua sol vehitur pervenit, eique

* Cujusignem dicunt philosophi. Cieanthi eam Cap. LI. —

Ex ipso... temporum. VerbaClem. viii
"^

opinionem de Xat. Deor. Et iii

iribuit Cicero, ii : Recogn.
Alii autem solem, lunam, rcliqua astra aquis, alia ^ Sublimis
attoUitur. Reliqua, quoe in excusis libris
dulcibus, alia marinis; Camque causam eleanthes leguntur absunt a. Ms. et allaia huc sunt e cap. 17
affert, cur se sol refcrat, nec lonyius progrediatur libri de Natura rer. ad Sisebuth.
solstitiali orbe, itemquebrumali, nc longius disce- Cap. LII. —
" Per incognitas sub terra vias. Cogni-

dut a cibo. Lucrelius quoque, de Sideribus lib. v : tas jam noslrorum hominum diligentia.
Sive aliunde fluens alicunde exlrinsccus aer —
Cap. LIII. ' Lunam quidam.'Ex Arat. comment.
Versat agens ignes, sive ipsi serpere possunt, s Alii e contra. Sensum quidem ex iisdeni com-
Quo cujusque cibusvocal, atque iavilateunles, mentariis, sed verba ex HyeioainiO mutuatus est in
Flammeaper ccelum pascenles corpora passim. Isaia; cap. lxvi.
Et solem ex ignibus abhumidis vaporibus collectis
coagmentatum, nubemque quamdam ustulantem es-
Cap. LIV. —
^ Secunda sectilis... sexta iterumsec-
tilis. Al., utrobiq. sextilis.
sa, Xenophanes aiebat. Yid. Plutarch., Piin. et Arat.
Cap. LVI.— Qua; ideo... incid. E Servio, Mn. i,
'

Comment. ad verb. Hic canit crrantem lunam.

Cap. I. — b Solem per seips. Pleraq. ex Hvgin. Cap. LVIII. —
Eclipsis. Ex inlerprete Arat. proj^e
J

l:b. IV, cpp. d» Sole.

fin.
 177 ETYiMOLOGIARUM LIR. III. 178
se objiciens solem ob.scurat. Nam Jeficore nobis sol m 150 CAPUT LXVI.
De numero circulari stellarum.
'

videtur, dum illi orbis lunse opponitur.

CAPUT LIX. Numerus circularis stellarum est, per quem
i.

De eclipsi luna'.
cognosci dicitur in quanto tempore circulum suum

quoties in umbram luna unaquaeque stclla percurrat, sive per longitudinem,

^ 1. Eclipsis lunae est torra^
sive per latitudinem.
incurrit. Non enim suum lumen habere, sed a sole
illuminari putatur, unde et defectum patitiir, si inter 2. Nam luna octo annis fertur explere circulum

ipsam et solem umbra terrae interveniat.

suum, Mercurius annis viginti,Lucifer annis novera,
sol annis decem et novem, bPyrois quindecim, Phae-
2. Patitur autem hoc decima quinta luna eousque
quandiu centrum atque umbram obstaniisterrae exeat, ton duodecim, Saturnus triginta. Quibus peractis ad

videatque soleni, vel a sole videatur.

reversionem circuli sui iisdeni signis et partibus re-

CAPUT LX. vertuntur.

De differentia stellarum, sideriim et astrorum. 3. Qufedam sidera raJiis solis praepedita anomala
1. Stellse et sidera, et astra inter se differunt. fiunt, aut retrograda, aut stationaria, <=
juxta quod

Nam stella est quaelibet singularis. Sidera vero sunt et poeta meminit dicens :

stellis plurimis facta, ut Hyades, Pleiades. Sol tempora dividit ffivi

p Mutat nocte diein, raJiisque potentibus astra
;

2. Astra autem sunt stelke grandes, ut Orion,

Ire vetat, cursusque vagos statione moratur.
Bootes. Sed haec nomina scriptores confundunt, et
CAPUT LXVII.
astra pro stellis, et stellas pro sideribus ponunt.
De stellis planetis.
CAPUT LXI.
I.Qusedam stellae iJeo planelae dicuntur, id est,
De himine stellarum.
errantcs,(\\xidL per totum munJum vario molu discur-
1. Slellse non habere proprium lumen, sed a sole
runt. Unde proeo quod Qvva.i-iiretrogradie dicuntur,
illuminari dicuntur, sicut et luna.
vel anomalm efficiuntur, id est, quando particulas
158 CAPUT LXII.
addunt et detrahunt. Caeterum quando tantum de-
De stellarum situ. trahunt, retrogradoi dicuntur, stalionein autera fa-
1. Stellse immobilcs sunt, etcum coelo fixpeperpe-
ciunt quando slant.
tuo motu feruntur, neque cadunt per diem, sed solis
lOO CAPUT LXVIII.
splendore obscurantur.
De prcecedentiaet antegradatione stellarum
CAPUT LXIII.
\. Pra?cedentia vel antegradatio stellarum est, dum
De cursu stellarum.
stella motum suum consuetum agere videtur, et ali-
1. Sidera, aut feruntur, aut movenlur. Feriintur r
quid pra^ter consuetudinem pr«cedit.
quae coelo fixa sunt, et cum coelo volvuntur. Moven-
CAPUT LXIX.
tur vero quaedam, sicut planetfe, id est, erratica-,
De remotione vel retrogradatione stellarum.
quae cursus suos vagos certa tamen defiuitione con-
1. Remotio vel retrogradatio slellarum est, quando
ficiunt.
stella, dum motum suum agit, siraul et retrorsum
CAPUT LXIV.
moveri videtur.
De vario cursu stellarum. CAPUT LXX.
1. Stellff' pro eo quod ^ per diversos orbes coe- De statu stellarum.
leslium planetarum feruntur,qu?edam celerius exort?e dum
1. Status stellarum est, quia stella semper
serius occidunt, quai-dam tardius exorla^ cilius ad oc-
movelur, tamen in aliquibus locis stare vidotur.
casum perveniunt. CAPUT LXXI.
2. Aliae pariler oriuntur et non simul occidunt,
De nominibus stellarum, quibus ex causis nomina
omnes autem suo tempore ad cursum proprium re- accepcrunt.
vertuniur. 1. Sed appellatus, eo quod solus appareat, obscu-
CAPUT LXV. ratis fulgore suo cunctis sideribus.
De intervaUis stellarum. 2. ^*
Luna dicta quasi Lucina, ablata media syl-
1. Stella^ inter se diversis intervallis distanl a laba, dequa Virg. Casta fave Luci^ia. Sumpsitau-
:

terra, proplereadispari claritale magis, minusve nos- tem nomen per * dprivationera a solis luco. lOl eo
tris oculis apparent; nam mulla? majores sunt iis quas quod ab eo luraen acceotumque redJat.
accipiat,
videmusconspicuas.sedlongiusposileeparvaevidentur 3. Stella^ dictae a xtando, quia s^mper fixie stant

anobis. in coelo, nec cadunt. Nam qnod videmus de coelo ^

Cap. LXIV. Perdiversos orbes coilestium plaiie-

'^ •
et poeta. Luc3n.,lib. x, apud quem
Juxta quod,
tnrum. Rt^m. Cod., Ca?lestium polorum, v\ quo pti- non s.edanni legimus.
a'vi,
ralklorum faciebat Chacon. Porro,qutt' reslant ex Hy- Cap. LXXI. Litnn dictaq. Lucina. Cic. Luna a
<•
:

gini sunt praefalione. lucendo nnminafa, cadcuiquc cst Lucina.

*"
Cap. LXVI. Pyrois. Cum in omnibus librisessot Per derivationem a solis lucc. Cicer. in Somn.
'-

Vesper, recte monuit Chacon perniutandas esse lii- Kx quibus illa, quw ultima ca'lo, citima tcrris luce
teras. Ila namque Martein vocari ab omnibus, ctiam lucchat aliena.
ablsid., cap. 70. Undo etiam corrigendus lib. v, cap. f
Sam quod vidcnnis e cado.SeTW, Goorg. i.Qund
30. Vid. Cic,, 11 de Nat. Deor., cf Censor., cap. i:{, autcmvidemus eciclostcllas quasi labi i-dooion suiit
de die Naial. ignis (Hherei, quce fiunt, etc.
179 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 180

slellas quasi labi, non sunt stellse, sed igniculi ab 12. « Hyades dicta? i~\j -coo ueiv, id est, a succo, et
?elhere lapsi, qui fiunt dum ventus alliora petens pluviis. Nam pluvia GrK^ce ujto; dicitur. Ortu quippe

sethereum ignem secum irahit, qui trecu suo imita- suo efficiunt pluvias, unde el eas Latini succulas ap-

tur stellas cadentes. Nam stellfe cadere non possunt; peliaverunt, quia quando nascuntiir, pluviarum signa

immobiles enim (ut pra?dictum esl) sunt, et cum coelo monstrantur, de quibus Virgilius: Arcticrum pluvias-
fixse feruntur. que Hyadas. Sunt autem septem in fronte Tauri, et

4 ^ Sidera dicta, quod ea navigantes considemndo oriuntur tempore vernali,

f
dirigunt adcursum consilium, ne fallacibus undis aut 13. P\e\ndes a pluralitate dictas, quiapluralitatem
ventis alio deducantur. Qua^dam autenn stellfe idcirco Gra}ci zXEt^TrjTa appellant. Sunt autem stella? seplem
signa dicuntur, quia eas nautae observant in guber- ante genua Tauri, ex quibus sex videntur, nam latet

nandis remigiis, contemplantes aciem, fulgoremque una. Has Laiini Vergilias dicunt, a lemporis signifi-
earum, quibus rebus status coeli futurus ostenditur. catione, quod est ver, quando exoriuntur. Nam oc-

5. omnes homines ea intendunt ad praevi-

Sed et casu suo 1G3 hiemem, ortu sestatem, prlmseque na-
deudas aeris qualitates per eestalem, et hiemem, vigationis tempus ostenunt.

vernalemque temperiem. Ortu enim vel occasu suo 14. Canicula stella quse et Sirius dicitur, sestivis

cerlis stationibus lemporum qualitates significant. p mensibus in medio centro coeli est, el dum sol ad eam
6. Signorum primus Arclos, qui in axe tixus sep- ascenderit,conjuncta cumsole, dupHcaiurcalor ipsius,
tem stellis in se revokitis rotatur. Nomen esl Grae- et dissolvuntur corpora, et vaporantur. Unde ex ipsa

cum. quod Latine Ursn dicitur quae quia in modum stella dies caniculares dicuntur, quando et molestse
;

plauslri vertitur, noslri eam Septentiionem dixerunt. sunt purgaiiones,

7. Trioncs enim proprie sunt boves aratorii, dicti 13. Canis autem vocatur propterea, quod corpora
eo quod terram terant, quasi teriones. Septentriones morbo afficiat. e Sirius propter tlammae candorem,

autem non occidere axis virinitas facit, quia in eo sunt. quod ejusmodi sit, ui prse cseieris lucere videatur. Ita-
8. Arctophylax dicilur, quod Arcton, id est, He- que quo magis eam cognoscerent, Sirion appellasse.
licem Ursam sequitur. Eumdem et Booten dixerunt, 16. Cometes siella dicta est, eo quod comas lumi-
eo quod plaustro hseret : signum multis inspecta- nis fundat ex se.Quod genus sideris quando apparue-
bile stellis, inter quas t, Arcturus esl. rit, aut pestilentiam, aut famem, aut bella significat,
9. Arcturus est sidus post caudam majoris Urste 17. ^ Cometce autem Laline crinitcB appellantur,
positum in signo Boolse. Unde et Arclurus dictus quodinmodumcriniumfl;inimasspargunt,quas Sioici
est, quasi dtpx-Tou ojpi, quia Bootae prsecordiis col- dicunt esse ultra xxx, quarum nomina et effectus qui-
locata est. Oritur autem auiumnali tempore. r dam astrologi scripserunt,

1G9 10. Orion astrum ante Tauri vestigia fulget; 18. Lucifer dictus, eo quod inler omniasidera plus
et dictus Orion ab urina, id est, ab inundalione lucem ferat; est auiemunus ex planelis. Hic proprieet
aquarum, Tempore enim hiemis obortus, mare et juhar dicitur, eo quod jubas lucis effundat, sed et
>

terras aquis et tempestatibus turbat. splendor solis et lunse, ac stellarum, juhas vocatnr,
H. '^HuncLatini Jugulam vocant.quod sit armatus, quod in modum jubce radii ipsorum extendantur.
^ ut gladio, et stellarum luce terribilis, atque clarissi- 19. ^
stella occidentalis, quam cognomi-
Hesperus
mus ; inquo sieffulgent omnia, serenilas portendiiur; natam perhibent ab Hespero Hispania^ rr-ge.Est autem,
si obscuraiur hic acies , tempestas cernitur immi- et ipsa ex quinque siellis planeiis, noctem ducens, et

nere. solem sequens. Fertur auieni qnod haec stella oriens

' Sidera q. e. n. considerando. At Varro Sidera :
quod ortu suo prima? navigationis tempus osten-
quce insidunt, afque ita significant aliquidi?i terris. dant.
^ Arcturus sidus, E. Serv., £n. i. ° Siriuspropter flammfe candorem.Qmsive pro Si-
" Hunc Latini jug. Ex comrn. Aral.
rius lioc loco legeruni (ut est in plerisque omnibus
^ Vt gladio. Aiatus, ^t^so; T-^i -e-ciOJjc. Cic. Et : Manusc.) offecii eorumluminibus in canicuiael can-
casumluminisensem. Varro la-
de.xtra retinensnon dore vocis siniilitudo, neque advertcrunl azip^.oLv can-
men non ad ensem referi jugahe ctymon. Sic nam- n dere esse ei splendere, Isidorumque qui antea Cani-
que Citius Orion patefit, hujus signi caput
scribit : culaqua^et Syrius dixisset, nunc utriusque nominis
dicitur e stellis iribus,quas infra du(e clarce, quas rationem reddore. Cum prse.sertim in Arat. com-
appellanthumeros, interqure quodvidetur jugulum, ment.iriis, unde sunt ha-c ita scriplum bii Sirium :

unde et jugula dicfa. autemstellam vocatam putanf propter flammce can-

* Hyadas dict. Serv., ^En. i. Hyades dicta aTib tcu dorem. PosiremoCodicum varieias (nam inquibusdam
Laline succulce a succo, el Georg. i : Hyades
ui.iv. sive, in aliis aut (in aliis vel) ipsos satis coarguil, esl
i-h Tcu ucTou, e quo apparet esse qute hoc loco vero proprie Sirius (ut aitServ,, .En. x) stella in ore
confusa leguntur, Arati quoque interpres Hyades : canis.
(inquit) appellantihus Grcecis, quod nostri a simili- ^ Comefce autem Latine crinitce. Serv., .En. x :
tudine cognominis vocahulum eis stellis propter suc- Cometir Latince crinifceappeIIanfur,etStoici dicunt
cosimpositum arbitrantur,imperiti appellavere suc- lias stcllas esseultra ii.xxu,quarum nomina eteffec-
ii de Nat. Deor.
ciiJas. Cic. Has Grmci Hyadas vo- : tus Avienus, qui iamhicis scripsit Virgilii fabulas,
citare consueveruuta pluendo,u£tv namqueest plue- memoraf. Sed Isid.forte ultraxxx scrip>it, negleclo
ve.nosfri imperite sucrulas, quasia suibus essenf, miiioii nunieri.
non imhrih. nominafre.
ar> '
Quod jubas luc. E Serv., .En. iv. Ita i^orlis ju-
Pleiadas a pluralit. Ex Arat. comment. Nain
^
bare ex d. 1.
Serv., Georg. i, ari tou j:Xe£iv, id est navigando. j Hesperus Serv., .En, i et iii.
 181 ETYMOLOGIA.RUM LIB.IH. 182
Luciferum, occidens vesperum facit, de qua Slatius : rial , enim hoc tempus canicularium dierum.
est

...et alterno deperditur unus in ortu. 29. Libram autem vocaverunt ab sequalitate men-
I©4 20. P]anela3 sleWte sunt qua3 non sunt fixa^ sis ipsius, quia octavo Kal. Octobris sol per illud
in coelo, ut reliqitff', * sed in aere feruntur. Diclse au- signum currenscpquinoctiumfacit,Unde cl Lucanus :

tem planetce a-b t^; rJMr^;, id est, ab errore. '^Nam Ad juxtce pondera Librre.
inlerdum in Austrum, inlerdum in Sepientrionem, 30. Scorpium quoque et Sagittarium propter ful-
plerumque contra mundum, nonnunquamcum mundo gura mensis ipsius appellaverunt. Sagitlsrius vir
feruntur. Qiiarum nomina Graeca sunl Phaeton,
•=
equinis cruribus deformatus, cui sagiltam et arcum
Phffinon, Pyrois, Hesperus, Slilbon. adjungunt, ut ex eo mensis ipsius fulmina demon-
21. Hos Romani nominibus deorum suorum, id strenlur. Unde et Sagiitarins est vocatus.
est, Jovis, Saturni, Marlis, Veneris atque Mercurii, 31. Capricorni fignram ideo inter sidera finxerunt,
sacraverunl. '^
Decepii erjim, et decipere volentes, propler capram Jovis nutricem, cujus posteriorem
in eorum adulationem qui sibi aliquid secundum pariem corporis in effigiem piscis s ideo formave-
araorem sfeculi prsestitissent, sidera ostendebant in runt, ut pluvias ejusdem temporis designarent, quas
coe.lo, dicentes quod Jovis esset iilud sidus, et illud solet idern mensis plerumque in extremis liabere.
Mercurii, et concejita est opinio vanitatis. Hanc opi- Aquarium et Pisces, ab imbribus tem-
32. Porro
nionem errori» diabolus confirmavit, Christus evcrtit. porum vocaverunt. quod hieme, quando in his signis
22. Jam vero illa quae ab ipsis geniilibus signa di- solvertitur, majores pluvicie profunduntur. Et mi-
cuntur, in quibus et animantium imago de siellis randa gentilium dementia, qui nonsolumpisces, sed
formatur, ut Arctos, Aries, Taurus, Libra, et hujus- etiam arieles, et hircos, et tauros, ursas, et canes,
modi alia, ii qui sidera prfeviderunt in numerum cancros, et scorpiones in ccelum transiulerunt; nam
stellarum, speciem corporis superstitiosa vanilate ei aquilam et cygnum propter Jovis fabulas inler
permoli, finxerunt, ex causis quibusdam deorum coeliastra ejus memoria:' causa collocaverunt.
suoruni et imiigines et nomina conformanles. II»G 33. Perseum quoqne, et uxoremejus Andro-
23. Nam Arieiem primum signum, cui, ut Librse, medam, posteaquam sunt mortui incoelum recepios
mediam mundi lineam tradunt, propter Ammonem, esse crediderunt, ita ut imagines eorum stellis de-
Jovem ideo vocavorunl, in cujus capite qui simula- sigmrent eorumque appellare nominibus nonerubes-
cra faciunt Arietis cornua figunt. cerent.
24. Quod signum genliles ideo inter signa primum
34. ^ Aurigam, etiam Ericlhonium, inter cceli astra
constituerunt, quia in mense Martio, qui est anni collocaverunt, propler quod vidissent eum primum
princii»ium, sclem in signo illo cursum agere dicunl, « quadrigas junxisse. Mirati sunt enim ingenium ejus
sed et Taurum inter sidera coUocant, et ipsum in ad iiniiaiionera solis accessisse, et propter hoc nomen
honorem Jovis, eo quod in bovem sit fabulose con- ejus post mortem iuler sidera posuerunl.
versus, quando Europam transvexit. 3-3, Sic Calisto, Lycaonis regis filia, dum a Jove
fl6d 25. ^ Caslorem quoque et Pollucem post compressa, et fabulose a Junone in ursse fuisset spe-
mortem inier notissima sidera constituerunt, quod cicm versa, qufe Grsece dtpxrc? appellator, post in-
signum Gemini dicunt. terfectionem ipsius nomen ejus Jovis ' cum filio in
26. Cancrum quoque inde dixerunl, eo quod ad stellis septentrionalibus translulit, eamque Arcton,
id signum mense Junio sol dum venerii retrogradi- filium autem ejus Arctophylaca appellavit.
tur iu modum cancri, brevioresque facit dies ; hoc 36. Sic lyra pro Mcrcurio in ccelum locata. Sic
enim animal incerlam habet primam partem, deni- Centaurus Chiron, propter quod nutrierit iEscula-
que ad utramque partem gressum dirigil, ila ut prior pium et Acl)iilem,inter aslra dinumeralus est.
pars sit posterior, el poslerior prior. 37. Sed quolibel modo superslilionis hsec ab ho-
27. Leonem ingenteni Hercules in Gra^cia occidit, minibus nuncupenlur, sunt tamen si^lera, qua? Deus
et propter virlutem suam hunc inter duodecim si- in mundi principio co;ididit, ac ccrto molu di-
gna Hoc signum sol cum attigerit, nimiuni
conslituil. i-j stinguere tempora ordinavit
calorem niundo reddii, et annuos flalus Etesias facit. 38. Horum igitur signorum observatiooes, vel
28. Virginis etiam signum idcirco intra astra col- geneses, vel caelera superslitiosa, qiia^ se ad cogni-
locaverunl, propler quod eisdem dicbus in quibus sol tionem siderum conjungunt, id est, ad nolitiam Uio-
per illud decurrit, terra exusta solis ardore nihil pa- rum, el fidei nostrte sioe dubitatione contraria sunt

^ Sed in aere fer. Ut muliis esl visum. Vid. Plin., '^

Deccpti. e et dcciperevol. Ex Aug., in ps, :sciii.
hb. n. ^ Scdct Taiirum. Ex Arat. Comm.
b JSam interdum ad Aust. Verba Scrv., Georg. i, ' Castorem. Ex Hygini Astr. lib. ii.
ad versum Quos iguis cadi Cyllen.
: ' Ideo formavcr.^A^., finxcrunt.
" Quorum nomina 6'/'ff^c. Sive ha^c ex Hygiuo, sive ^ Aurigam eliam Erichfhon. Hygini lib, ii.
e Cic-rone sunipta sini, iihul ceriuui esl, Phactonta Jovis cum ftlio. Jovis in recto cmsu ptiam ususesl
'

Isidoro non esse Saturnum, ul sibi con>let. IVam Arati intcrpres, el Petronius; nolus etiam de diis
cap. 63, Phaetonta xii annis cursum explere dixil, Eniiianus versus :

Salurnum vero xxx. Itaque frustra in hoc lUctissi-

mus vir laboravii. Vido Pluiaich., ii dc Plac, et Juno, Vesla, Minerva,Ceres, Diana, Venus, Mar''
Capell. viii de Planet. Orb. Mercurius, Jovis, Neplunus Vuicanus, Apollo* ,
183 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 184

sic ignorarl debenta Christianis ut nec scripta esse 40. Nam si (ut dicuni) genus humanum ad varios

videaniur. actus nascendi necessitate premitur, cur, aut laudem

39. Sed nonnulli, siderum pulchritudine et cla- mereantur boni, aut mali legum percipiant ultionem?
rilate pellecti, in lapsus stellarum caecatis mentibus El quamvis ipsi non fuerint coelesti sapieniiBe dediti,
corruerunl.ita ut per suppulationes noxias, tG7 quse veritaiis lamen tesiimonio, errores eorum merito

mathesis dicitur, evenlus rernm pra^scire posse co- perlulerunt.

nentur; quos non solum Ghrislianffi religionis docto- 41 Ordo autem iste septem ssecularium disciplina-
res, sed etiam gentilium, Plato, Arisioteles, atque rum ideo e philosophis usque ad astra perductus est,

alii rerum veritate commoli, conoordi senlentia

,
scilicet, ut animos sa^culari sapientia implicatos a ter-

danmaverunt, dicenles confusionem rerum potius de renis rebus abduceret, el in superna contemplatione
lali persuasione generari. collocaret.

LIBER QUARTUS
DE MEDICINA.
CAPUT PRIMUM. Prima, Methodica, inventa est ab Apolline, quse reme-
De medicina. dia seclatur et carmina. Secunda, ^ Empirica, id est,

1. Medicina * est qu?e corporis vel tuetur vel re- experientissima, invenla est ab iEscuIapio, quse non
staurat salutem, cujus materia versatur iu morbis et indiciorum signis, sed solis constat experimentis. Ter-

vulneribas. lia, Logica, id est rationalis, inventa ab Hippocraie.

2. Ad hanc non ea tantum quse

itaque pertinent, 2. Isle enim, discussis setatum, regionum vel

ars eorum exhibel qui proprie medici nominantur, segriludinum qualitatibus, arlis curam ralionabiliter

'^sed ctiam cibus, etpotus,et tegumen; 108 defensio

perscrutaius est. Empirici enim experienliam solam

denique omnis, atque munitio, qua corpus nostrum sectantur; logici experieniiae rationem adjungunt
adversus externos ictus casusque servatur. methodici, nec elementorum rationem observant'

CAPUT II. nec tempora, nec ?etates, nec causas, sed solas
Be nomine ejus. morborum subslantias.

1. aulem medicinae a modo, id est, tem-

Nomen " lyo CAPUT V.
peramento imposilum aestimatur, ut non satis, sed De quatuor humorihus corporis.

paulatim adhibeatur. Nam in multo contristatur na- 1. Sanitas esL integrilas corporis, ei temperantia

lura, mediocri autem gaudet ; unde et qui pigmenta el naturse ex calido et humido, quod est sanguis ; unde
aniidota satis vel assidue biberint, vexanlur. Immode- it sanitas dicta est, quasi sanguinis status.

ratio enim omnis, nonsilutem, sedpericulum affert. 2. Morbi generali vocabulo omnes passiones cor-
CAPUT III.
poris continenlur, quod inde veleres morbum nomi-
naverunt, ut ipsa appellationc mortis vim quae ex eo
De imentorihus medicince.
1. Medicinse ^ aulem arlis auclor ac rcpertor apud
nasciiur demonstrarent. Inler sanitaiem autem et

Grsecos perhibetur Apollo. Hanc tiUus ejus iEscula- morbum media est curatio, quae nisi morbo congruat,
piuslaude vel opere ampliavit. non perducii ad sanitatem.
2.Sed postquam fulminis ictu Jisculapius interiit, 3. Morbi autem omnes ex quatuor nascuntur hu-

interdicta fertur tOt> medendi cura, ctars simul cum moribus, id est, ex sanguine, et fulle, melancholia,

auctoredefecil, latuitque per annos pene quingentos, el phlegmate. Sicul aulem qualuor elementa, sic ct

usque ad tempus Artaxerxis regis Persarum. Tunc qualuor humores, et unusquisque humor suum ele-
eam revocavit in lucem Ilippocrates, ^ Asclepio
<* mcntum imitatur : sanguis aerem, cholera ignem,
patre genilus in insula Goo. nielancholia terram, phlegma aquam, Et suntquatuor
GAPUT IV. humores, sicut quatuor elementa, qute constrvanl
De irihus hceresihus medicorum. corpora nosira.
1 . Hiitaijue ° tres veri lolidemhasreses invenerunt. 4. ' Sanguis ex Gra^ca etymologia vocabulum

Cap. I. —
^ Medicina. Coelium Aurolianum ferc « Rcvocavit in lucem. Plin., lib. ix, cap. 1 Tum :

secutus est in hoc libro. vero eam revocavit in luccm Hippocrates genitus in
^ Cihus, etpotus,et tegumen. Al., cihi, et potus insula Coo imprimis clara, et valida, et /Esculapio
tegmen, et tegumen. Al., regimen, et tegmen, nos dicata.
regimen ex variclate scriplurte tegmen eitegumoi '
Asclepio pafrc. Qiii liiit sangninis forlasse auctor
irrpp^is^^e initamns. ultimus. Nam ab iEscuiapio nonus, decimnsvc fuisse
Cap. II .
—
" Nomen autem mcdicincp. n modo. Non diciturHippocrates, tiliusvero HeraclidyeetPhenerelae.
tam veriloquio iaborasse quam occasioncm invoce
ile Gap. IV.— s Itaque tres viri. Vid. Ceisi prsefatio-
qutesisse videlur, ul reliqua iaforrel. Id enini cptXo- neni ad lib. de Re medic,
CTO(poT£pov, quod t Plniu ct Varro persippe faciunl.
( Empirica, id cst, experientissima. Potuit eum
*>

Gap. Ili. —
^tcdicina' autcm artis. Soranus, in
"^
Pliiiio c.vperimentosam dicerc,
prfvfnt.lsagofTes : Medicinam qaidem invenit Apollo, Cap, V. —
Sanguis ex Grcec. etymolog. 'Ajtb xou
'

amplificavit /Esculapius ,
perfecit Hippocrates. ^av, sive C^jv, quod est vivcre.
18o ETYMOLOGIARU.M LIB. IV. 186

sumpsit. quod vegetet, et sustenlet, et vivat. Chole-ii sio cerebii. cum obiivione , et somno jugi, veluti
ram Grseci vocaverunt, quod unius diei Sj-jalio termi- stertenlis.

netur, unde et cholera, id est, fellicula nominata est, 6. ' Syoanche a contineniia spiritus et pra^foca-
^ hoc est, fellis effusio ; Graeci enim fel -/0X7;'; diciint. lione dicta. Grteci enim ffuvx-f/siv ronttuere dicunt ;

o. Melancliolia quod ex nigri sanguinis

dicla co qui enim hoc vitio laborant , dolore faucium pra^fo-
fece admista sit abundautia fellis. Gneci enira ;j.£Aav cautur,
nigrum vocant, fcl autem /okt^-i appellant. 7. Phlegmone est fervor stomachi cum extensione
6. Sanguis Latine vocatus, quod sit suavis; uude
'^
et dolore. Nam cum coeperit fieri, inquietudo et fe-
et hominis 17I quibus dominatur sanguis, dulces bris consequitur. Unde et dicta est <pX£Y_a.cv7j a-b xou
et blandi sunt. ^Aiys-.v, id est, inflammare ; sic enim senlitur.el inde
7. '^
Phlegma autem dixerunt, quod sit frigiJum. nomen accepit.

Grfeci enim rigorem s).=Y;jLc;va appellant. Ex his qiia- 8. Pleurisis est dolor lateris aculus , cum febre et

tuor humoribus reguntur sani, ex his laeduntur spulo sanguinolento. Latus enim Graece rAsupcv di-
infirmi. Dum enim amplius extra cursum natura^ citur, undeet pleuritica passio nomen accepit.
creverint, segritudines faciunt. 9. Peripneumoniaestpulmonis vilium. cum dolore
8. Ex sanguine aulem et felle acutae passiones d vehementi et suspirio; Grsci enim /;2</»!0«e»^ "VcO

nascuntur, quas Gra?ci i;ia vocant. Ex phelgmate ;j.ova vocant, unde et a?gritudo dicla est.

vero et melancholia veleres causa? procedunt, quas 10. j Apoplexia est subila effusio sanguinis ,
qua
Gra?ci x?<^'''.a dicunt. suffocati intereunt. Dicla autem apoplexia, quod ex
C.4PUT VI. lethali percussu repentinus casus tiit. Gra-ci enim
De acutis morhis. percussioiiem an6-),r.v.v vocant.
1. Oxea est aculus raorbus, qui aut cito transit, 11. Spasmus Latiue contraciio subila partium aut
aut celerius interticit, ut ^ pleurisis, phrenesis; o;'j nervorum, cum dolore IfS vehomcnii. ^ Quf;ra pas"

enim acutum apud Grai^cos, et velocem signiticat. siouem a corde norainatam uixerunt, quod in nobis

Xp6via est prolixus corporis morbus, qui multis tem- principatum vigoris habet. Fit autem duobus modis,
poribus remoratur, utpodagra, phlhisis; /pvo; enira aul ex repletione, aut ex inanitione.
apud Grcecos tempus dicitur. Qu»dam autem passio- 12. Tetanus ' majorum est conlractio neivorum a
nes ex propriis causis iiomina acceperunt. cervice ad dorsum.
2. «Febrisa /6'/-t'07v dicta est, est enim abundantia 13. ™ Telum, lateris dolor est, dictum est au-
caloris. tem iia a medicis ,
quod dolore corpus transver-
3. Phrenesis appellata, sive ab impedimento men- p beret, quasi gladius.
lis, quia Graeci mentem <p?Evai vocant, seu quod den- 14. lleos, dolor intestinorum, uude et ilia dicla

tibus infrendant. nam frendere est dentes concutere. sunt ; Graece enim v.Urj obvolvere dicitur : quod so
^ Est autera perturbatio cum exagitatione et demen- iutislina prie dolore involvant. Hi et torminosi di-
tia ex cholerica vi effecta. cuntur ab inlestinorum tormento.
4. s Cardiace vocabulum a corde sumpsit, dum ex 13. ° Hydrophobia, id est aqua' metus ; Gra'ci ,

aliquo timore, 17^ aut dolore afticitur. Cor enim enim C^^up aquam vocant oo&cv fimorem dicunt , ;

Grseci xap5(av vocant. Est cnim cordis passio cum unJe et Laiini hunc morbum ob aqua? metum lym-
formidabili metu. phaticum vocanl. Fit autem vel ex canis rabidi ,

5. ^ Leihargia a somno vocata. Est enim oppres- mursu, ° aut ex ejus spuma in terram projocta,
" Hoc est effusio fellis. Ccelius, lib. iii Acutar., sed a librariis omissa crodebat Chacon.
cap. 19 : Choleram passionem aiunt quidam nomi- Synanche. E.x eod. lii). iii, cap. 1,
'

natam a fluore fellis velut fcllifluam passionem,

, Apoplexia. Excap. o.
j

nam cholera fel appellant, rheam tlnorcm. ^ QHa)n passioieni a co)'de no)ninata)n,\\ est, or-

Sa,nguis Latine.\{ivcQn)ne?>\\\m fiabent.sed ve-

*>
tam ; oriuntur enim nervi a corde secundum Aris-
risimile est tenlasse quoque Laiinam elymologiam tolelem.
reddere, quam etinm repeiit lib. xi, cap. 1. 1
1 Majorum contractio nervoru)n. Ccel., lib. iii.
Phlegma autem, quoi sit frigid. IvaV avTi3ca7'.v.
"^
caii. 6 : yervoru)n )najoru)n, quos -bic-nx^ vocant,
Recto namque Goehus, lib. iii Trad. cap. 1 Multa : levis tensio. In nostris t:imen libris, myor contracfio,
(inquit) medici contrarire interpretationis vocabula mendoso.
sumpserunt, ut fella, qua'. Grceci glyce vocant, vclat "' Tehan. Seronus Est et vis )no)'bi quod telum
:

dulcia, cum si)it amarissima. Alioquin oH-^^oi. ab co)n)nemo)'afur, cum subito furor insanus fucrtt m-
Homoro •xau;j.a appollari, ail Pollux.; ct cap. seq.Isi- citus icfu.
doro ipsi phlegmon infi.amm.\ns e>t. " Hydropliobia. Ccel., lib. iii, cap. 9.

Cap. VI. —
Pleurisis,phrenesis.
'^
Pleurifis,phre- — ° Auf ev ejus spumi. Cam acris sputna legeretur

nitis, perjjetuo apud Coelium. in onmibus Rodericus Foiitejus, medicus

leie lib:i.-<,

' Fehris a feuvork. Ita Vnrrn apud Non. doctissimus, ex .Eliam., lib. ix de Ilist. Anim., ejus
^ Estautcm perturhatio cum c.vag. Rom. Cod., — .t/if/^irt logondum admouuit, cujus conjocturam coni-

Perturbatio mentiscum agitatinne. prohariint Mojoraden. lib':'^, ot Conchensis Hispano

g Cardiaca. Co.'!., lib 11 Acut., cap. 34. sernKtuecouscriptus, in quo ; 6 de la esputna de el
Lethargia.iAcm. lib. 11 Acut., cap. 1
*"
Grieci\(i- : caida en tierra. Srd cuin in reliquis omiibus libns
then oblivionom vocant nrgian vacationeni, </««?« ^
cx aeris spunia legatur, Cueliisque quem Isidurus ,

corpori atque aninue ingerif vis supradicta- passio- j)lane sequitur ex solius aspirationis odore
, cx ,

nis. Qua? verba non ab Isidoro, qui natiines captaret. rabido cane adducto quosdam in hanc passionem
187 S. TSIDORI HISPALENSIS EPISCOPI i88

^uam si homo , vel bestia tetigerit , aut dementia sitatem ex resoluta humectatione gignunt, et in ocu-
repletur, aut in rabiem verlitur. lis gyrum f^ciunt, unde elvertigo nuncupata est.
16. Carbunculus dictus, quod in ortu suo rubens o. Epilepsia vocabulum sumpsit, quod mentem
sit, ut ignis, postea niger, ut carbo exstinctus, apprehendens pariter, etiam corpus possideat ; Graeci
M. Pestiientia est contagium, quod dum uoum ap- enim apprehensionem InOaMa^ appeliant. Fit autem
prehenderit, celeriler ad plures transit. Gigniturau- ex melancliolico humore, quoties exuberavit et ad
tem ex corrupto aere, et in visceribus penetrandoin- cerebrum conversus fuerit. Haec passio et caduca
Hfcc et-i plerumque per aereaspotestatesfiat,
nititur. vocatur, eo qaod cadens aeger spasmos patiatur.
tamen sinearbilrio Omnipoientis Dei omninonon fit. 6. Hos etiam vulgus lunaticos vocat, quod pro ^

lyj 18. Dicta autem pestilentia, quasi pastiden- lunfc cursu comiletur 175 eos insania; eadem et
tia, quod veluti incendium depa=cat, '^
Et toto Jes~ larvatio. Ipse ^ est et mothus comitialis idem ma-
cendat corpore pestis. Idem et coniagium a contin- jor, ^ et divinus, quo caduci tenentur. Cujus lanta
gendo, quia quemque tetigeril, poHuit. vis est, ut homo valens concidat spnmetque.
19. b Ipsa et inguinaria ab inguinum percus- autem dictus, quod apud gentiies,
7. Comitialis
sione. Eadem et lues a labe , et luctu vocata, « qu?e cum con)iiiorum die cuiquam accidissel, comitia di-
lanto acuta est, ut non habeat spaiium teraporis, miltebantur. Eral a'item apud Romanos comitiorum
'

quo aut Y.ta speretur, aut mors, sed repentinus !an-

B
dies solemnis ni Kai. Janiiar,
guor simul cum morie venit. Mania ab insania vel furore vocata. Nam Grae-
8. j

CAPUT YII. corum vetustas 17© furorem aavTi-/.f,v appellabal,

De chronicismorbis. ^ sive ab inanitate, quam Grseci [Aavdtv vocaverunt,
l.Chronia est prclixus morbus, qui muUis tem- sive a divinatione,qai^ divinare Grsece [i.av£tv dicitur.

poribus remoratur ut podagra, phlhisis , yp6vo$

, 9. Melancholia dicta est a nigro felle; G aeci enim
enim, apud Gra?cos tcmpus dicitur. nigrum [j.^Xav vocant, fel autem x.oX7)v appeliant. Epi-

2. ^ Cephaiea ex causa vocabulum habet, capitis lepsia aut^m in phantasia fit, raelancholia in ralione,

enim passio esf, Gra^ci enim caput y.EtpaV.rjv vocant. mania in memoria,

3. ^ Scotoma ab accidenti nomen sumpsit, quod Typi sunt frigidse febres, quia tjtjo; Latine
10. ^

repentinas tenebras ingerat oculis , cum vertigine forma, atque status dicilur; est enim accessionum
capiiis. Yertigo antem est ,
quotiescunque ventus vel recessionum revolutio per statuta temporum ia-
consurgit, et terram in circuitum mittit. tervalla.

4. Sic et in vertice hominis arterise et ven« vento- 11. Rheuma Graece, Latine eruptio, sive fluor ap-

dical devonisse , cum vnicnosus aer adducitur, el

vitalibus inseriiur parlibus, aeris quoque menlionem
Q conventus jam inle a
demque modo
...-.._.
Numa usque
Ciceroncm
dixisse Plutaichum,
celeberrlmus, eo-
teriio
ab Isidoro iactam verisimile nobis fit. A. Augusii- die Kalendarum natum, quem Ciccro ipse iii Non.
nus, vel nris, vi'l ejus probabat, appellet, Is dies et nuncupatio votorum, el solemnia
a c. p. Ex v, JEa.
Et toto descend. imperatorum, el prsecise vota et solemnia dicebatur.
Ipsa et inguinaria. Vid. Paul Diacon., de Ingui-
^ Sueton. iii Aug., Capiiolin. in Pertinac, Tacit., iv
naria nova Ilaiiie peste ante Justinianum. et XV Ann., Tertull., in lib. de Coron.Comitiaauiem
Quce tanto acidaest. Gothicismus frequens, nec
<^
non oa solum dici quae ad legendos magistratus fie-
Isidori fortasse, sed librariorum. rent, scd pro conventu populi accipi solerc, mani-
Cap Vll. Cephalea. Coel., hb. i TarJ., rap, 1 :
-i
feslum est,
Cephalea a parte corporis qua; patitur passionem i Nam
Grcecor .vetustas.Ey. eod, Coel. lib., capo,
nomen accepii. sed haec confusa et perturbata sunt.
Scotoma. Ex eod., cap, 2.
^ ^'
Sive ab inaniiaie, cjuam Grceci [j.av{av. Ila inter-
Prolunce cursucomitetur eos insania. Al. per
' :
pretatur [xavov el [ixviav Eustach. iX. ^, exphcans vo-
lunce cursum comitentur eos insidice dcemonum. cem zaprjcfoc. Ergo etiam apud Aureiian. inanitate,
Utraque scriptura retineri possit, ut prior lunationis pro iniquitate reponendum videri possit, subjicit
(ut ita dixerim), posierior larvationis notaiio sil. enim Quam appellant maniam, vel quodanimum,
:

Ipse est morbus comitialis idem major. Fest., in

g sivementem,ultra modum laxet^m^uon enjwdimis-
Prohibere comitia, etCeis., lib. iii, sum, sive moliem rtppf//a?if. Hispana quoque iransla-
^ Etdivinus. —
Sacer potius; cujus appellationis D tio : es dicha ab inaniiate; esto es, de vaciamiento,
multas reddit causas Coelius Aurel., i Trad., cap. 4. 6 de cosa vacia, que los Griegos Ilaman manie. Adde
Pejus tamen in plcrisque libris \iVO divinus, diutinus quod Isid., lib. v, cap. 28 Alii (\u(\mi) putant mane
:

legitur. Nisi utrumque lioc subspquenli passioni, id vocari ab aere, cjuia manus, id e.sf rarus est, atque ,

est, manice aptemus. Ea enim et divinus niorbus perspicuus. In co vero quod superius Graece [lavstv
diciiur, et diutinus. Nam tardissima, ul Coelius ait, divinare esse dixit, Golhicos libios sumus secuti.
passio est. Typi sunt frigidce febres. Ejecimus hinc illa [qua;
'

^ Eratautem apudRom. comitiorum
III Kal. Januar. — In
Kal. ./««JiaromnesCod.Itaque
expungebat hac, ut aliena, absurdaque Chacon. Non
enim Kal. Januar. comiiia haberi, cum is die* non
comitialis, S( d fastus e^set. A. Augustinus in Kal.
Januar. anie eas Kalend. quibiis initium mngistralus
er.^t i: tf rpretabatur. Anton. Covairuvias voccm in
ex noia iii taciam adverlit. Idemque esse iii Kal. Ja-
nuar, quod tertio Jcmuarii die, quo die (ut ail Caius
in 1. Si caluitur, D. de verb. sigiiif.)pro salute prin-
cipis voia suscipiebanlur, eralque totius pop. Rom.
dies solemnis abusive appella^itur ab herba quce in aqua nascitur),
quamvis erant in omnibus iibris, neque enim du-
bium quin huc nullo adducta sint consiUo e lihro
XVII. Quod veio forma aique status e libris scripsi-
mus, statutum mallebat Chacon; vocari enini legem,
sive pragmaticam apud Jusiinianum tj-cv, Novell.
Graec. 165, 166, edictumque vii t-j;:ov -paYaxTtxbv
inscribi; easlem qaoque leges formas Latme dici ia
I. Dccernimus,c. de Sacros. Lccles. A stalulisergo
tcmporibus, ei ea lego quam periodicae febres ser-
vant, vjT.w:; appellatas.
 189 EmiOLOGIARUM LIB. IV. 190

pellalur.Caiarrhus est tluorrheumae jugis ex naribus facla ex mulla iafrigidatione, aut in tolo corpore
^
qu£e dum ad fauces venerit "^oiy-iy^ vocatur, dum ad
aut in parte.

thoracem, vel pulmonem :rcjai;, diciiur. 26. ^ Cachexia nomen sumpsit a corporis malo

12. 2 Coryza est quoties influxio capitis ^ in ocsa habitu; xr/^s:tav enim Grseci malam vexationem vo-
provocationem fecerit, cumster- caverunt. Fit autem hsec passio ex intemperaniia
venerit narium, et<=

nutatione unde, et coryza nomen accepit. aegrotaniis, vel curatione mala medicantis, aul post
;

177 13. Branehos est prffi'"ocatio faucium a frigi- aegritudinem tarda resumptione.

do humore. Grseci enim guttur fpxY-/,6; dicunt, circa 27. '

.\trophia nomen accepil a diminutione cor-

quod fauces sunt, quas nos corrupte branchias di- poris;nam Grfeci nutrimenli cessalionem atpooiiav

cimus. dicunl. Est enim tenuitas corporis ex causis latenii-

14. Raucedo, amputatio vocis. Haec et arteriasis bus, et paulatim convalescentibus.

vocem raucam clausam reddat 28. * Sarcia est superfluum carnis increraentum,
vocatur, eo qu d ei

ab arteriarum injuria. Suspirium nomen sumpsit, qiio ultra modum corpora saginantur; Graeci enim

quia inspiratioiiis difticullas est, quam Grfeci ^ja- carnem aao/avocant.

rvoiav dicunt, iJ est, prcefocationem. 29. ° Ischias, vocala a parte corporis quam vexal.

15. ^ Peripneumonia a pulmonibus nomen acce- g Nam vertebrorum ossa, quorum summitas iliorum
pil. Est enim pulmonis tumor, cum spumarum san- initio terminatur, Grseci tay.fa vocant. Fit autem de

guinearum eflusione. phlegmate quoties descenderit in recta ossa, et eftici-

16. Ha?moptois, emissio sanguinis per os, unde lur ibi glutinalio.

et nomen sumpsit, enim sanguis dicitur. aTij.a 30. ° Podagram Grfeci a reteniione pedum dicunl

17. Phlhisis est ulceralio, et lumorin pulmonibus, nominatam, vel a ferali dolore, siquidem omne quod
qui jiivenibus facilius evenire solel oOtai; autem ;
immite fuerit abusive agresie vocamus.
apud Grsecos dicta, quod sit toliuscorporis consum- 31. Arthriiicus morbus ab articulorum passione
ptio. vocabulum sumpsii.
32. Calculus petra est qufe in vesica fit, unde et
18. e Tussis Grseceab altitudine vocatur, quod a
profundo pectoris veniat, cujus contraria est supe- nomen accepit. Gigniiur autem ex maleria phleg-
matica.
rior in faucibus ubi uva distillat.
33. Slranguria dicta est, eo quod stringat urina-
19. ' Apostema a colleciione nomen accepit; uam
rum difficultate.
coUectiones Graeci aposiemata vocant.
179 34. Salyria^is, juge desiderium veneris cum
20. Empye dicta est apostemi intrinsecus , vel
extensionenaturaliumlocorum, dicia passio a Satyris.
in latere, vel in stomacho, cum dolore, et febribus, jl
35. P Diirrhoea, jugis ventris fluxus sine vomitu.
et tussi, el abundaniibus sputis, el purulentiis.
36. Dysenteria est divisio coniinuationis, id est,
21. Hepaticus morbus a jecoris passione nomen
ulceratio intestini, Au? enim divisio est, evTspa in-
accepit, Graeci enim jecur ^nap vocant.
testina. i Fitautem antecedente fluore, quam Grseci
22. Lienosis a splene vocabulum sumpsit. Graeci Atappotav vocant.
a-Xi-i lien vocant. r quod cibum tanquam per
37. Lienteria dicta,
23. ^ Hydrops nomen sumpsit ab aquoso humore ktvia intestina nuliis ob>tantibus faciat prolabi.
culis, nam Graeci S^wp aquam vocaverunt, est enim 38. Colica passio nomen sumpsit ab intesiino
humor subcutaneus, cum inflaiione lurgente, et an- quod Grseci xwXov appellanl.
helitu feiido. 39. Ragades [Al. Ragadi*] dicunlur, eo qnod fis-

24. ' Nephritis a renum languore nomen accepit, surae sint rugis collecta* circa orificiura. Hae et hae-
Benes enim Graeci vsopc-j; dicunl. morroides a sanguinis fluore diclct'. Gr^ci enim
ITS 25. j Paralysisdicta a corporis impensalione. sanguinem atiia dicunt.

^ Corym.. quotiesinfluxio. . EC(Js\.,\lh. ii,cap. 7. ndee^tqui tuealur hanc leclionem, csse enim pen-
^ In ossaven. — In os vcn n. R. Cod. sare ponderare. Laborare igitursuo pondere paraly-
Et provocationem. Ita Goth. omnes
•^
alii prcefo- ticos, qiii iegve suos artns (^l ait Seneca) moliantur.
cationem. Facilis lapsiis ex digam^iio. Nobis il ud buspicari venit in me;item, ex librarior.
''
Perineupmonia. Hanc snperiori capitc inter compeiidiis natum csse vit ura. Fuisse enim poiuit :

acut'S posuii, a!ios fortasse seculus ; hic Ccelium dissolutio corporis impensafioncm, i est, di->so- 1

imitatiir, qui eam in lardis numoal. lutio c 'rpori- imp 'diens acliouem.
• Tussis Grirc. Nempe ,3r,:, quasi ^u?, sivft eiaac;,
" Cachexia. C(iel., cap. 6.
Iib. iii,

aut jjjOgc. '

Atrophia. liem, cap. i4,ellib. ui. cap. 7.
lib. ii,
' Apostema a collcctione. — Colleciioncm vocanl "'
Sarcla. lia lib. ounies. Cuel., polysarciu.
recenliores quem C<I>us abccssum nominat. " Ischias. MiMU, lib. v, cap. 1.
g Empye.Ca^\. lib. n Tard., cap. 14 " Podagra. Ibid., cap. 2.
Item empyici :

passio quod ex vomica coUectionis intcrioris puru- 1"

Diarrha'a. Diarrhuca el satyriasis in acuiis nu-
lenta per tussiculam excludantur sputa. nieraiitur a Cuelio.
^ Hydrops. Coel., Iih. iii. cm). 8. q Fit auteni anieced. /'., clc. Verba s.unl Ccelii,

iSepliritis.Quae ciiun <Jta6rjtr.c. lib. IV, cap. 6.

j Paralysis dictaa corp. imp. Ila omnes libri ; neque "^
Per lcevia intestin. .\l., lenia.
i91 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 192
CAPUT YIII. « ut omnia uniiis coloris quamvis adulterini faciat.
De morbis qiii in stiperficie corporis videntnr. 12. Elephantiacus morbus dicilur ex similitudine
1. Alopecia est capillorum fluor circumscriptis eIophantis,cujus naturaliter dura et aspera pellis no-
pilis fulvis ^ s>ris qualitalem habenlibus : vocala hoc men niorbo in hominibus dedit, quia corporis super-
nomine a similitudine animalis vulpeculfp, quam ficiem similem facit elephantorum cuti, sive quiain-
Graeci aXtorsxa vocant. gens passio est, sicut animal ipsum, ex quo deriva-
2. Parotides sunt durilite, vel collecliones, qua3 ex lum ducit nomen.
febribns, tSO vel aliquo alio nascuntur in aurium 13. f
Icteris Grsece. appeliatur acujuslam animalis
vicinilate ; unde et rapwrtocc sunt appellata\ wxa nomine, quod sit coloris fellis. Hunc morbum Latini
enim Gr<ece auriculce dicuntur. rtrcufli;;»;. appellanl ad similitudinem coelcstisarcus.
3. Lentigo, vestigia macularum parvula in rolun- Auruginem vero Yarro appellari ait a colore auri.
ditatem formnta, a specie lenlicula; dicla. s Regium autem morbum inde seslimant dictum,quod
4. *>
Erysipelas est quam Latini sncrum ignem vlno bono et regalibus cibis facilius curetur.
apppllant, id est, cxsecrandum per anliphrasim. Si-
14. Cancor a similitudine maritimi animalis vo-
•>

quidem iu superficie rubore flammeo cutis rube- *=

catum vulnus (dcut medici dicuntj nullis medicamen-

scit. Tunc moto rubore quasi ab igne vicina inva-
Q tis sanabile. Aut ergo prseciJi solet a corpore mem-
duntur loca, ita ul etiam ft-bris exciletur.
brum ubi nascitur, ut aliquanto diulius vivat, 18*
5. Serpedo est rubor cutis cum puslularum ex-
tamen inde mortcm quamlibet tardius affuturam.
slanlia, et nomen sumpsit a serpendo, eo quod Fcr- 15.Furunculus est tumor in acutum surgens, di-
pat per membra.
clus quod ferveat, (\\xdi%i fervunculus ; unde etGrae-
6. Impetigo est sicca scabies, prominens a cor-
ce avOpa? dicitur, quod sit ignitus.
pore, cum asperilaie ct rotundilate forma\ Hanc 16. ' Ordeolus est parvissima, et purulenta col-
vnlgus sarnam appellat.
loctio in capillis paipebrarum couslituta, in medio
7. Prurigo vocata a perurendo et ardendo.
lata, et ex utroque conducta, hordei granum simi-
8. Nyctalmus est passio qua per diem visus ya-
lans; unde et nomen accepit.
tenlibus oculis denegatur, et nocturnis irruentibus
17. j Oscedo est qua infantum ora exulcerantur,
tenebris rcdhibeiur, aut, versa vice (ut plerique vo-
dicta ex languore oscilantium.
lunt), die redditur, nocte negatur,
18. Frenusculi ulcera circa rictum oris, similia hls
9. "^
Yerructie aliud sunt, saiyriasis aliud. Yerruca?
qua- fiunt jumentis asperitate frenorum.
singulatim sunl, satyriasis vero una foriior, ac circa
ipsani plures inveniuntur. 19. Ulcus putredo ipsa, vuinus qaod ferro fit quasi

10. Scabies ei lepra, utraque passio, asperitas

C vi. Et ulcus, quod olet quasi olcus.

cutis cum pruritu, et squammatione ; sed scabies 20. Pustula est in superficie corporis turgida, ve-
tenuis asperitas et squammatio est. 181 Hinc de- luti collectio.

nique nomen accepit, quse ita veluti purgamenta 21. ^ Papula est parvissima cutis erectio, circuni-
amittat. Nam scabies quasi squammies. scripta cnm rubore. et ideo papula dicta, quasi pu-
11. Lepra vero cutis
^ asperitas sqiiammosa le- pula. Sirimpio...
pidi similis, unde et nomen sumpsil, cujus color 22. Sanies dicla, quia ex sanguine nascitur, exci-
nunc in nigredinem verlitur, nunc in alborem, nunc tatoenim calore vulneris,sanguis in saniem vertitur.
in ruborem. In corpore hominis ita lepra dignosci- Nam sanies non fit in quocunque loco, nisi ubi san-
tur, si variatim inier sanas cutis partes color di- guis advenerit, quia omne quod putrescit, nisi cali-
versus appareat, aut si ita se ubique diffundat, dum, et humidum fuerit, quod est sanguis, putrefieri
Cap. YIII. ^ Circumscriptisp. f. (eris qualitaiem. lepraacccpit. Scribon., Larg. cap. 133 Squamma :

hahentibus. Al., aeris. Scd rejiciebat l)a:>c omnia, ut quam Grteci Xzt^Ioh. vocnnt.
(eris.^
aliena, Chacon. f
Icteris...a cujusd, animal. Galen., ah ictide
^ Eri/sipelas. Ab £p\ voce, aucjendi, et au-c-jOat, mustcUa ngresti. Plinius, ab ictero avicula. Gloss.
pufrescere, l^-.Tr-.o.oL!; vccnri quidam voluiit. Aurugo, ixTjptc. Hioionym., Amos. iv : 1~p*ii id est,
*
Cutis rubescit. Al., cutes rubescunt. auruiiinem, omnes
iclcron trnnstulerunt.
^ Verrucoe aliud sunt, sntyriasis. Ed tio anliqua » Regium. Piin., lib. xxii, cap. 4: Varro regium
phthiriasis, Manusoripti omnes satijriasis hahent. cognominatum morhum arquatum tradit quoniam
Morbus ulorque a verrucoso valde diversus. Quamvis mulso curetur.
satyriasis noinine, alia quoque morborum genera Cff«ccr. Locussumptus exAug.lib xxii,deCivit.,
''

ab 00 de quo superiori capito dixil signiticantur. Ut cap. 8 sed ulcus dicendus fuil potiusquam vulnus
;

phthites, aut phthiriasis velinTis. EuPtachiiis facil, canoor, siverepauloposl vulnus ab ulcere dislingiiit.
qui D., 6, ad vorba '.t MO.rjo-i l'yov, <I>Otpi">v T'opo?ay.piTo- Ordeolus...ex utroque conduct. LibriA. Aug. ex
'

(fjAAov : <I>Oc\p (inqiiit) oy.aatvct TfjV -tTuv, -/.ai tcj; utraque partc conducta, id est, ut ipseinterpretaba-
xiovcu; -T,; t.Umc^. Quud si veium est, magna simili- tur, angusla, et quasi concliisa, vel circumducta.
tudo ^Ospc!, sive, ut loquitur Didymiis, <^'lii^a.\.i, cum j Osccdo. Duo morbi confundi videulur, oscedo ct
verrucis, Si quis .satyrin.fis magis probat, Golhicos quas Gr.eci dt-^Oa; vocanl. Ergo ha^c qiiidam ita di-
Codice,- auctores habeat. stingnebat Osceio dicta cx langnore oscitantium.
:

^ Lepidi similis. Id est,

squamma^.Cassius Felix : Aphtiia?,quibus infantium oraexulcerantur.
Lepida species scabiei corticosa squammas in se os- ^ Pupuln, q. pi-1'ULA. Al., quasi pnpilla. Pupulas
tendens Grcece dictas lepidas., unde nomen u Grceco veteres pucllas (iicebanl laueas.
193 ETY3I0L0GIARUM LIB. IV. 194

non potest. * Sanies autem, et tabes silji diiferunt. • valur.Calhartica Grsece, Latine puryaforia
dicuntur
Fluere enim sanie vivorum e-t, tabe mortuoruni 9.
<i
Catapolia, eo quod modicum polelur, seu iu-
23. Cicatrix est obduclio vulneris, naluralem co- glutiatur. Diamorona succo mori nomen suinpsil, ex
lorem parlibus servans, dicla, quod obducat vulnera, quo conficilur ; sicul diacodion, quia l/. 7?^^ y.wojbc,
atque obcct-cet. id esl, ex papavere fit ; sicut diaspcrmaton, quia ex
183 CAPUT IX. seminibus componilur.
e
De remediis ct medicaminibus. 10. Electarium vocalum, eo quod mollc sor-
1. Medicinfe curatio spernenda non est. ^ Memi- beatur. Trochiscus diclus, quia in modum rotuhv
nimus enim et Isaiam Ezechiai languenti ahquid mc- deformalur, Toyo; enim Gra'ce roia dicitur. ^
Col-
diciuale mandasse, et Paulus apostolus TimoLha^o lyria, Laline sonaat, quod vilia oculorum detergant.
modicumvinum prodesse dixit. Epitheiiia, eo quod superponulur, aliis adjutoriis
2. Curatio autera morborum tribus generibus con- prtfcedentibus.

slat: pharmacia, quara Latini meclicamina yoc2iXi\.\ 11. Caiaplasma, eo quod induclio solasit. Empla-
chirurgia, quam Latini manuum operationem s,^'^c,\- slrum, eo quod inducalur. Mala^ma, co quod sine
lant, manus enim apud Gra>cos //tp vocatur di?eta ;
igne macerctur et coniprehendatur. Enema Gra^co,
quamLatini regulam nuncupant, est enim observa- n Litine relaxatio dicitur. s Pessaria dicta, quod intus
lio legis et vits injiciantur.

3, Sunt autem omnium curationum species tres :

12. Medicinam jumentorum Cliiron quidam Graecus
primum genus diffiticum; secundum pharmaceuticum; invenit inde pingitur dimidia parte homo, dimidia
;

lertium chirurgicum. ^ DiaBta est observaiio lcgis et equus. Dictus autem Chiron a-b -oy /y.^i'(,iv), quia
vita.'. Pharmaciaestmedicamentorum curalio. Cbirur- chirurgus fuit.

gia est ferramenlorum incisio ; nam fero exciduntur 13. Crilicos dies medici vocant, quibus, crcdo, ex

quse medicamentorum non senserint medicinam. judicio infirmitatis illud nomen impositum est, quod
4. Antiquior autemmedicinaherbis lantum et suc- quasi judicent hominem, et sententia sua, aut pu-
cis erat. Talis nanique medendi usus coepit; deinde niant, aut liberent.

ferro et cfeteris medicamenlis. 185 CAPUT X.

5, Omuis autem curatio, aut ex conlrariis, aut ex De libris medicinalibus.
similibus adhibetur. Ex contrariis, ut frigidum ca- 1. Aphorismus est sermo brevis, integrum sen-
lido,\el siccum humido, sicut et in homine superbia sum propositae rei scribens.
sanari non polest, nisi humilitate sanetur. 2. Prognostica prievisio a^griiudinum, a prcenos-
Exsimilibus vero, siculligamentum velrotundo medicum
6.
p cendo vocata. Oportet enim et praelerita
vulnerirotundum, vel oblongo oblongum apponitur. agnoscere, et pntsentia scire, el futura praevidere.
Ligalura enim ipsa non eadem membris el vulneri- 3. ^ Dynamidia poteslas herharum, id est, vis et
bus omnibus, sed similis simih coaptatur, quas duo possibililas. Nam inherbarum cura vis ip.-^a 5jvau.t;
etiam ipsa adjuloria nominibus suis signiticant. dicitur. Unde et Dynamidia nuncupatur, ubi eorum
7.iYa»i a?i^ic/o^u»iGra>ce,Latine ex eontrario da- medicinai scribunlur.
/uwdicitur.Gontrariaenimcontrariismedicinairatione 4. Botanicum herbarium dicitur, quod ibi herbaj
curantur. At contra ex simili, SS-l ut r.w.^x, quod nolentur.
inlerpretatur amam, quiagustus ejus amarusest. Ex CAPUT XI.
convenienli enim nomen accepit, quia amaritudo De instrumentis Medicorum.
morbi amaritudine solvi solet. 1. Enchiridion dictum, quod manu aslringatur,
S.Omnia auiem medicamenlaexpropriis causis ha- dum plurima contineat ferramenta. /sip enim Grajce
bentvocabula.Iiieraenimdictaquasirf/i-ma.Arteriaca, manus vocatur.
quod apta sint gultuns meatui, et tumores faucium 2. Phlcbotomum ab incisione vocatum. Nam incisio
et arteriarum leniant. Theriaca est anlidolum ser- Grsece T0[i.7) dicitur.
pentinum, quo venena pelluntur, ut pestis peslesol- n 3 Sunile... Angistrum... Spatomele... '

=*
Sanies autem, et tabus. E Serv. iEn. viii, ad g Pessaria, Cels. lib. v, cap. 21 Ut ea quce feminis
verb. Tormentigenus. subjiciunt -saaob; Grwci vocant. Inde TTEuaaptov dimi-
Cap. IX. —
Meminimusenim et Isaiam. Verba
''
nutionis vox. Isidorus vero pcssaria, quod pessuni
sunt Tertull., in lib. de Coron. Milit. eant, dicta videtur existimasse.
^ Diceta observatio legis ctvitce. Legis cur dixerit, — Cap.X. —
^ Dijnamidia. Sic appellarunt recentio-
haud ita obviam. Sic apud Demoslh. ^iM-y.^) l-\-c>i- res medici Galeni libros de Simplicibus medicament.,
i{/ai, et apud Thucydidem oiat-:o)tj.ai ideni esse quod servatque hodie id nomen vetus eorum librorum ir.-
TO)aT£uop.at observarunt ante nos alii. terpretatio.
•*
Catapotia. Scrib., Larg. cap. 87 Catapotium, : Cap.XI. — ^Simite...Angistrum...Spatomele.Ha.-
id est, medicamentum quod non diluitur, sedjta rum vocum interpretationes desunt. 2u.rAr,; ususestin
iit est devoratur. expurgandisvulneribus. Unde!j!j.(Xiu[j.avocat Aristoph.
Electarium. Ita vocatur a Coel., lib. iii, Acut.,
*^
in Ranis, quod abraditur. Inde cliam (Tij.iXap'ov mi-
cap. 4 ectigma a Plin., lib. xx,cap. 14 et 22 quod
;
;
nuendi forma. Angistrum modici, nunc uncinum di-
sub lingua liquatur, a Cclso. cunt.Spatomcle ad explor.mda ulcera adhibelur; [j.(/.r,;,
^
CoUtjria. 'At^o toO xwauciv tov poDv, idesl, a p.o- etiammcminit Poilux ad idem opus.
hibeada fluxione.
 495 ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 196

4. ^ Guva,qusea Lalinisasimilitudine cucurbita,^ a ii 6 Myrobalanum, quia fit ex glande adorala, de

suspirio vetitosa \ocat\xr. ISGDeniqueaiiimata spi- quo Horatius:

ritu per igniculum,dehinc prjecisocorpori superposila, Et pressa tuis balanus capillis.

omne quod cutem vel allius sestuat, sive humo-

intra Oleum purum, nullique rei admistum. Unguen-
est

rem, sive sanguinem evocat in superficiem. Ciyster... lum vero est omne quod ex communi oleo confec-
5. Pila apinsendis seminibus, id est, terendis. Hinc tum, aliarum specierum commistione augeiur, odoris
et pigmenta, eo quod in pila et pilo aguntur, quasi jucunditatem sumens, et longius redolens.
pilagmenta. Est enim pila vas concavum, et medi- 7. Unguenta autem qusedam dicunlur a locis, ul

corum aptum usui, in qua proprie piisanfe fieri et ^Telinum, cujus Julius Gaesar meminit, dicens; Cor-
pigmenta concldi solent. pusque suavi Telino unguimus. Hoc conficiebatur in

6. Varro autem refert Pilumnumquemdaminltalia insula Telo, quae est una ex Cycladibus.
fuisse, <=
ISSS.Sunt etquaedamab inventorum nomine, ut
qui pinsendis prcetuil arvis, unde et pilumni,
et pistores. Ab liocergo pilum Amaracinum.sNam quidam tradunt regium quemdam
et pila invenla, quibus
far pinsitur, ei ex ejus nomine ita appollata. Pilum au- puerum, Amaracuin nomine, complura unguentorum
tem est unde contunditur quidquid in pilammitiitur. genera ierentem casu prolapsum esse, et majorem ex
7. Mortarium, quod ibi jam semina in pulverem n conmiislione odorem creasse. Unde nunc optima
redacta et morlua condiantur. unguenla Amaracina dicuntur, suntaulem exgenere
8. ^ Coticula est, in qua circumducta collyria re- florum.
solvunlur, erit enim lenis. Nam aspera frangi potius 9. Item aliaqufe a materiffi sute qualilate dicuntur,
quam resolvi collyrium facit. ut rosaceum arosa; Cyprinum a flore Cypri; undeet
187 CAPUT XH. propriae materiaeodorem referunt.
I)e odoribus et unguentis. 10. Ex his quaedam simplicia unguenta sunl quse
Odor vocalus ab aere.
1. ex una tantum specie exislunt, unde et sui nominis
2. Thymiama lingua Greeca vocalur, quod sit odo- referunl odoratum, ut Anelhinum: est enim sincerum
rabile. Nam thymus dicitur flos, qui odorem refert, ex oleo et anetho tantum. Composila aulem sunt,
de quo Virgilius : quEe pluribus admistis fiunt; unde et neminis sui odo-
....redolentque thymo fragrantia mella. rem non habenl; quia oblinentibus aliis quse admi-
3. Incensum dictum, quia igne consumitur dum scentur, inceriura odorem ducunt ^ .

offertur. 41. Cerotum...

4. Tetraidos, formulee incensi in longitudinem Chalasticum....
porrecise, qufe fiunl ex quatuor pigmeniis. Quatuor p Mariiatum,...

enim Grsece TiTtapa, formula ei^o? dicitur. CAPUT XHI.

5. Siacte est iucensum quod ex pressura manat,

dictum a Graecis « a-b tcu «jTii^etv, quod est manarc, De initio medicince.

et distillare. 1. Quseritur a quibusdam, quare inter cfeleras

^Guva. ItamelioresCod. Aliicum Impress. antiq., Ne percuncleris fundus meus, optimeQuincti,

Uiramque It clionemdefendunl viridoclisbimi.
Gui^JCB. Arvo pascal herum,an baccisopuienteiolivae,
Qui Guvia volunt, ex errore lectionis Cifecse vocis etc.
Gwi'iafiuxisse dicimt. Gr^ecii namque au/.fa, vel gv/.U "^
Coticula. Al,, citicula. A. Augusiinus, Cotyla.
cucurbita; permutari nauique ssepei el u,alteramque Plinius, lib. xxxi, cap, 9, de Sale: Ad hcec Hispa-
in aherius Jocum immigrare. Chacon,qui GuvaniA]- n iensis eligitur, contraque suffusiones ocu lorum cum
lebal ex Cufa g pro c, et i' p.o /" digammo subeunti- lacte in coticulis teritur.
bus facium Guva cxislimabal.Vocari einm cucurbitas Cap, XH. — * iiCo tou CTta^£tv. Vet Cod. :capa rb
leves, qufe sine scarificalione a^ihibentur, a Grsecis atax.y,v atoc!;£iv,id est, oblritum. Al. id est, optimum.
y.ojcpa;, et quidem noa mudo w pro f \n Gothicis li-
f
Tclinum, cujus Jul. Cces. Ad Iibros de Aualog.
bris liequens, sed et lib. cap. 19, in Cudice
xix, htec retert Fulvius Ursinus. Sed A. Augu^tinus non
Oniensi perveiusto Gufia est, ubiin reliqui^ ornnibus Ctesaris dictaloris,sed Slrabonis Tragici verba pula-
Guvia instrumentum f;ibror. De Cupiiis porro i^«pe n bai, cujus Cicero meniiuit in Brulo, et Feslus in
Coe.ius,utiib.iv,cap.7: Cucurbita; apponcndce leves, " Prophetas, quod senarius ipse prope integer nobis
quas Grcecicuphas vocant ; et cap 8 appositiocucur- : quoque persuadet. Inti^ger autem fortasse fuit : Cor-
bitoelevis,quamGraicicuphamvocant.Wi(\orum\Qvo, pusque suavi TeUniunyuineunguimur.TeWid memi-
quicucurbiias omnes a Grfecis cuphas vocariputaret, nil eliam TcrtuII. in Iib. de Pall. et Athenfeus lib.
deceptum Coelii leciione idcra faiebatur. XV, cap. 15.
A suspirio ventosa. Saiyricus : ^Nam quidam tradunt regium quemd. puer.E
Jam uudumcapul hoc ventosa cucurbila qutf-rit. Serv., JEn. i.

El Tlieod. Priscianus, lib. ii, cap. 6 His cucurbitce :

^ Ut cerotum c/ia/asf/cM w :Conjuncte haeclegehat

ventosce sunt imponendce. Celsus cucuibitas medici- Chacon ex Marcell., lib. deMedic., cap. 35 chalas- :

nales appellal. ticum Olympiacum cerotarium in'signe;ei cap. 25:

Pinsendis prcefuit arvis. ItaCod. omnes, Herbis
'^
descriptio ceroti chalastici. Apud Friscianum vero,
lamen iegii Hispanusinteipres Varrodice, quePilo- :
lib. II, cum chalastici lomenii, cataplasmatis, adju-
viino fue un hombre,en Italia quemcjor molia yervas, torii, aqua", clysteris mentio fit,in hi» omnibus chalasti-

y mejor las amasaba, que tcdos ios otros. Sed quia ci,vox laxandi vim habet.Maitiatum vero ab inventore
frumenlo pinsendo ptietuisbe ait tervius, inilio libri dicuiii appellaluin, ut Maicelianum, dequo Martialis:
IX, arvisex librisreiinuimus,, ui arvispro frumcntis Cujus olet toto pinguis coina Marceliano,
ponatur, ut apud Horat. Et splendent vulso brachia trila pilo.
197 ETYMOLOGIARUM LIB. V. 198

liberales disciplinas medicinse ars non conlineatur. per hanc diseiplinam facta leguntur, sicut deDavid le-
Propterea, quia illee singulares conlinent causas, isla gilur, quia a spiritu immundo Saulem arte modulatio-

vero oninium. Nam el grammalicim medicus scire nis eripuit. Asclepiadesquoque medicus phreneticum
jubetur, ut intelligere vel exponere possiL quffi legit. quemdam per symphoniam prisunse sauilati reslituit.

2. Similitcret rbetoricam, ut veracibus argumentis 4. Pottremo et astronomiam notam habebii, per

valeat definire quse tractal. Nec non ei dialecticam quam coniempletur rationem astrorum, et muta-

propier infirmitatum causas ratione adbibila perscru- tionem temporum, nam sicut ait quidam medico-
tandas atque curandas. Sic et aritbmeiicam propter nu- rum, cum ipsorum quaHtaiibus et nostra corpora
merum horariim in accpssionibus et periodis dierum. commulantur.
3. Non aliter et geomelriain propler qualitatcs re- 5. Hinc est quod medicina secunda philosophia
gionum et locorum situs in quibus doceat quid quis dicitur. Utraque enim disciplina totum sibi hominem
observare debeat. Porro musica incognita illi non vindicat. Nam sicul per illam anima, ila per hanc
erit, nam multa sunt quas in segris hominibus 180 corpus curatur.

LIBER QUINTUS.
DE LEGIBUS ET TEMPORIBUS.
CAPUT PRIMUM. sul Pompeius instituere voluit, sed non persevera-
De auctoribus legum. vit, obtrectatorum mctu; " deinde Caesar coepit id
\. Moyses *''
genti Hebraicse primus omnium divi- facere, sed ante inierfectus est.
nas leges sacris Lilteris explicavit. •>
Phoroneus rex 6. Paulatim autem antiquse leges vetustate atque
Grsecis primus leges judiciaque constituit. incuria exoluerunt; quarum etsi nullus jam usus
2. "^
Mercurius Trismegislus primus leges-fE^ypliis est, noiitia tamen necessaria videtur.
Iradidit. ^ Solon primus leges Alheniensibus dedit.
7. ^ No\ai a Constantino Caesare cceperunt, et re-
* Lycurgus primus Lacedsemoniis jura ex ApoUinis liqiiis succeJentibus; lOl erantque permibtte, et
auctorilate confinxit. inordinatsc. ™ Postea Theodosius Augustus ad
niinor
lOO 3.
f
Numa Pompilius, qui Romulo successlt similitudmem Gregoriani et Hermogeniani Codicem
in regnum, primus leges Romanis edidit; deinde factum conslitutionum a Constantini temporibus, sub
s cum populos sediliosos magistratus ferre non pos- proprio cujusque imperaioris litulo, disposuit, quem
sel, decemviros legibus scribendis creavit, qui leges a suo nomine Theodosianum vocavit.
ex libris Solonis in Latinum sermonem translatas xii CAPUT IL
labulis exposuerunt. De legibus divinis et humanis,
4. Fuerunt autem hi : Appius Claudius, T. Genu- Omnes autem leges, aut divina' sunt, aut hu-
1.
tius, P. Sexlius, Spur. Veturius, C. Julius, A. Manlius, man». Divinse natura, humanse moribus constani;
Ser. Sulpiiius, ^ P. Curiaiius, T. Romilius, Sp. Pos- ideoque ba^ discrepant, quoniam alia^ aliis gentibus
tumius. Hi ' decemviri legum conscribendarum electi placenl.
sunt. 2. " Fas lex divina est; jus lex humana. ° Trans-
5. J
Leges autem redigere in libris primus con- ire per alienum fas est, jus non est.
Cap. 1. — ^ Moijses genti Hebraicce. Ex Euseb. ctores, sed his suffecti, excepio App. Claudio. Cra-
Chron. tianus, legum scribendarum causa.
Phoroneus rex Grcecis.
^ Qui fuit Argivor. Rex ii, 'Leges aufem redigere. Uode hoc sumpserit, in-
ut ibid. iradidil Kuseb, certum. A Cud. Tarracon. uuo abest vox Pompeius,
Mercurius Trismeg. Lact., lib. i, cap. 16.
'^

Solon primus. Anle Solonem scripseral leges

^
Unde suspicabalur A. Ai'g. primum scnptum C
fuisse, inde factum Consul, additumque ab aliquo
Dracon. Sed populus AUieniensis uni Soloiii reip. Pompeius ex margine. Gum C. Ciceronem forlasse
initia accepta ferre solilus est. ostenderet, quem conslal librum edidisse de jureci-
Lucurgus. Aug., ii de Civit., cap. 16 Quamvis Ly-
* :
vili \i artem redigeudo. Sed quod sequitur, non per-
eurgus Lacedcemoniisleges ex Appollinis auctoritate severasseohtrectatorum metu, nescio an satis in Lice-
se instituisse conlinxerit, quod prudcnter Romani ronis personam cadat, cadit autem optime in Fom-
credere notuerunt; propterea non inde acceperunt. peium, cujus potentia invidiosa et suspecta erai.
^ Numa Pompilt Virgil. : ^ Deinde Cces. Suet. in Julio.
Novie a Constantin. C/es. ca;p. A. Aug. Propter
'
:
Nosco crines incanaque menta
Thcodosianas, inquit, constitut., quarum collectio
Regis Romani primus qui legibus urbem
exChristianorumprincipumconstitutionibiisconst.,
Fundabit.
eoque volumine Hispania utebatur [non Justiniani
Quamvis Romulum et Tatium suas ante leges con- Codice] sumpto ex tribusCodicibus, in quibus leges
didisse dicanl Festus iu Plorare, el Pompon., cap. Paganorum et Christianorum confinentur.
2, d. de Orig. Jur. "' Posfea Theodos. min. Sic eliam Ivo., part. iv,
^ Cum populos seditiosos magistr. Ex lib. de Viris cap. 170, Decret. et lib. ii, tit. 12, cap. 17, Panor-
Illusl. in Viiginio, et seditiosus lcgebit Chacon ex mia\ Legitur elia.m junior, iii quibusdam Gratiani et
veteribus quibusdam libris. Noudum enim fuisse se- Isidori libris.
diiiosos m igistratus. Cap. II. — ° Fas lex divina. E Serv,, Georg. i, ad
''
P. Curiatus. Ex Livio et Cassiod. Al., Cu- vers. Fas, et jura sinunt.
ratiiis. ° Transire per alienum. Ita Golh. Cod. ; agrum
» Hi decemvir. leg. c. e. s. At non hi xii tab. au- addidit Gralianus.
199 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 200

CAPUT III.
^
foedera, paces, inducia?, legatorum non vioiando-
A
Quid differant inter sejus^ leges et morcs. rum religio, connubia inier aiienigenas prohibita; et

1. Jus ^ generale nomea est, lcx autem juris esl inde jus gentium, quod eo jure omnes fere gentes

species. Jus aulem dictum, quia justum. Omne

*> uluntur.

autem jus legibus et moribus constat. CAPUT VII.

lO^ 2. Lex est constitutio scripta. Mos est ve- Quid sit jus militare.
Jus militare esl belli inferendi solemnitas, foe-
tuslate probala consuctudo, sive lex non scripla. 1.

lex a lcgendo vocata, quia scripta est.

dcris faciendi ncxus, signo dato cgressio in hostcm,
Nam
3. Mos autem longa consuetudo est de moribus vel pugnie commissio. Item signodato receplio ; item
c iracta tantumdem. ^ Consuctudo autem est jus tlagitii miiitaris disciplina, si locus deseratur ; item

quoddam moribus inslilutum, quod pro lege susci-

^' stipendiorum modus, dignitatum gradus, prsemio-

pitur, cum deticii lex. Nec dilfert, scriptura an ra- rum honor vcluti cum corona vel torques donantur.
lione consistat, quando el legem ratio comniendat. 2. 104 Item praedae decisio, et pro personarum

4, Porro " si rationelex constat, lexerit omnejam qualitatibus el laboribus justa divisio, item principis

quod ralione cor.sliterit, duntaxat, quod religioni porlio.

congruat, quod disciplince conveniat, quod saluti n CAPUT vm.

proticiat. Vocata autem consueludo, quia in com- Quid sit jus publicum.
muni est usu. \. Jus ° publicum est in sacris, et sacerdotibus, ei

CAPUT IV. in niagistratibus.

Quid sit jus naturale. CAPUT IX.

1. Jus, aut naturale est, aut civile, aut genlium. Quid sit jus Quiritium.
Jusnalurale est commune omnium nationum, ei quod i. Jus Quiritium esi proprie Romanorum « quo,

ubique instinctu uaturae, non constitulione aliqua nulli tenentur nisi Quirites, id est, Romani, lanquam
habeatur, ut : viri et feminee conjunclio, ' liberorum de legitimis hsreditatibus, p de cretionibus, de tute-
susceptio el educatio, communis omnium possessio, lis, de usucapionibus; qua? jura apud nullum alium

et omnium una libertas, acquisilio eorum qu.p coelo, populum reperiuntur, sed propria suat Romanorum,
terra marique capiuntur. el in eosdem solos constituta.

193 2. Item deposilae rei « vel commodatEe re- 2. Constal autem jus Quiritium ex legibus, et ple-

siitulio, violenti» per vim repulsio. ^ Nam hoc, aut biscilis, senatusconsultis, constitutionibus principum,

si quid huic simile est, nunquam injustum, sed na- et edictis, ' sive prudentum responsis.
luraie, sequumque habetur. r CAPUT X.
CAPUT V. Quid lex.
Quid sit jus civile. 1. Lex est constitutio populi, qua majores natu
1. Jus' civileest, quodquisquepopulus,^ velciviias simul cum plebibus aliquid sanxerunt.

sibi proprium, ^ humana divinaque causa constiluit. CAPUT XI.

CAPUT VI. Quid scita plebium.
Quid sit jus gentium. 1. Scita ' sunt quae plebes lantum constituunt; et

i. Jus genlium est sedium occupatio, .edificatio, vocata scita, quod ea plebs sciat, * vel quod scisrit

muniiio, bella, captivitates, servitutes, postliminia, ita uti rogata fuit.

Cap. III. — ^ Jus generale. E Serv., JEn. i, ad Cap. VI. ' —

Fcedera paces. Sallust., in Jugurth.
vers. Jura dabat, legesque viris. Lcges judicia, fcedera, atque paces.
" Jus autem dictum, quiajustum.Ulp.,
cap. 1. de Cap. VII. —
™ Stipendiorum modus. Hincduplica-
Just. etjur. Est autemjusajustitiaappellatum;cl
:
rii,quibus virlutis ergostipendia duplicabanlur;etaere
Paul.jCap.H Jusautempluribus)nodisdicitur,e[c.
: diruti, quibus detrahebantur ignominias causa. Vid.
"^
Tracta tantumdem. ilaplerique Cod; unus Tar- Fcst. et Cicer. in Verr.
racon., tracta tantum. Cap. VIII. —
"Ex Uip., cap. 1, de Jusi. el Jur.
^ Consuetudo autem esti. g.mc.Ex JuUano, cap Cap. IX. —
° Quo nullitenentur, nisi dives liom.

32, de Legibus. Rehqua ex TertulL, lih. de Corona " Haec Romanorum erant propria propter multas juris
Milit. observalioues, et solemnitates Quiriium proprias.
^ Si rationelexconstat. Ita apud Tertull. Al., con- Alioqui legilimae haereditates, et tutelae, et usucapio-
sistat, ut hb.ii, cap. 10, et apud Gratian. nes, etiam^ apud Graecos erant Graecorum legibus.
Cap. IV. —
^ Liberorum susceptio. Ita meliores Sed Romae Graeci peregrini erant, nisi qui cives Ro-
Cod., non successio. Maie enim auie procreaiionein mani luerunt, et haeredes fieri non poterant, neque
ei educalionem successio coilocareiur. ab iniestaie succedere ex jure Quirii., quo jure alii
° Vel commodaloi restitutio. AL, commendatct non lencntur nisi cives Romani.
pecunice, non perinde recte. p De cretionibus. De quibus inL, cap. 24, et Ulp.,
* Namhoc. PauL, cap. 9, de Just. Jus pluribus : in fragm.
inodis dicitur, uno modo cum id, quod semper 1 prudentum m;;. Disjunclio pro conjunctione
Sive
cequum, et bonum estjus dicitur, ut est naturale. satis frequcus in hoc opere.
Cap. V. > —
Jus civile. Ex Caj., cap. 9, de Just. Cap. X. —
Lex est. Sup., lib. ii, cap. iO.
••

et Jur. Cap. XL —
» Scita sunt. PlebiscUa. Gral. d. 2, ,

J Vel civitas. Ex c. Omnis, de Just. et Jur. U. cap. 3.

^ Uuraana divinaque causa. Divina humanaque, Velquodsciscititautirogatafuit.\e\ quod ex-
<

Gratianus. Esl autera posila coujunciio pro disjunc- sciscit ut et rogat, et fuit, Salm. ei compl. Codices ve-
•.ione, Quod neque jurisconsultis insnlens. iusti-simi, non longe a rccta srriptura. Alii, quod
201 ETYMOLOGIARmi LIB. V. 202

CAPUT XII. 4 CAPUT XVI.

Quid senatusconsultum. De lege satyra.

1. Senatusconsultuni, quod tanlum senatorcs ^ po- Satyra ^ vero lex est quse de pluribus rebus si-
1.

pulis consulendo decernunt. mul eloquitur, dicta a copia rerum, et ^ quasi a sa-
CAPUT XIII. turitate ; nnde, '^
et satyram scribere est poemala
Quid constitutio ct cdictum. varia condere, ut Horatii, Juvenalis et Persii.

{. Conslilutio, vel edictum, quod rex, vel impe- CAPUT XVII.

rator constiluit, vel edicit. De legibus Rhodiis.
I»G CAPUT XIV. \. Rhodiseleges navalium commerciorum sunt, ab
Quid responsa prudentum. Insula Rhodo cognoiiunatse, in qua anliquilus mer-
1. Responsa sunt, quse jurisconsulti respondcre calorum usus fuit.
dicuntur consuleniibus; unde ^ et responsa Pauli di- 198 CAPUT XVIII.
cta. Fuerunt cnim quidam prudentcs, et arbitri sequi-
De privilegiis.
talis, qui "^
instil^uliones civilis juris compositas edi-
i. Privilegia autem sunt leges privalorum, quasi
dcrunt, quibus dissidentium lites contcntionesque
privatae leges. Nam privilegium inde dictum, quod J

sopirent. B
in privato feratur.
CAPUT XV.
De legibus consularibus, et trihunitiis.
CAPUT XIX.
Quid possit lex.
1, Qu?edam etiam legcs dicuntur ab iis qui condi-
I. ^ Omnis autem lex, aut permittit aliquid, ut vir
derunt, ut '^
consulares, tribunitifp, Juliae, Cornc-
fortis petat praemium aut vetat, ut, Sacrarum virgi-
;
liae. Nam et sub Octaviano Ca^sare^ suffccli con.sult\s

Papius et Poppaeus legem tulerunt, qu?e a nomi- num nuptias nulli pelere liceat; aut punit, ut, Qui
csedem feceril capite plectatur, ejus enim prsemio,
nibus eorum appellatur Papia, Poppaea, coiUiacns
aut poena vita moderalur humana.
patrum prfemia pro suscipiendis liberis.

Sub eodem quoque imperatore Falcidius tri-

2. ^ CAPUT XX..
bunus lebis legem fecit, ne quis plus testam. liio
1
Quare facta sit lex.
legarel quam ut quarta pars supercsset haTcdibus. Ex i. Faciae sunt leges ut earum mctu humana coer-

cujus nomine lex Falcidia nuncupaia est. 1«)7 Aqiii- ceatur audacia, tutaque sitinter improbos iunoceniia,

lius quoque legem condidil, quae hactenus Aquilia et in ipsis improbis, formidato supplicio, refrenetur

nuncupatur. nocendi facultas.

sciscitatur etrogat, mendosc^ non enim plebs roga- C deest mihi adsacerdotium, etc. Ausonius, in Gratiar.
bat, sed ipsa potius rogabatur illa formula: Veliiis, actione Sed consulatus ille cujusmodi? Ordinario
:

jubeatis, Quiritcs, et iu fme Hcec uti dixi, ita vos,

: suffectus, bimcstri spatio interpositus, in sexta
Quirites, rogo. Post rogationem plebs in suffragium anni parte consumptus. Yid. Dion., lib. xlviii.
vocabatur; bina? singuli^; tabe!lae minislrabantur
f
Falcidius. Locus ex Euseb. Chron.
alteri A lillera erat inscripla, quae Antiquo, id
:

est, Cap. XVI. —

s Satyra lex. NuUa fuit lex quaj pro-

antiqua probo, significabat; altLTi V. R., id e.>t, uti
rogas. Esl autem scisco, ut Festus iuterpretalur, j?/-
beo, sententiam dico, vel suffragium fero. Qnod si
sciscitatur et rogatur, vel sciscitur et rogatur le-
gas, ut est in aliis libris, posterius prioris erit inler-
prelatio. GIoss., sciscit, T:uv6avcTat.
Cap. XII. '^ —
Populis. Ita omnes libri sed Po-
puli Rom. legebat Chacon. Natus error ex similitu-
dine 5 et r Gothicorum characterum, quorum prius
5, posterius r illis fuit.
Cap. XIV. —
^ Responsa Pauli. Q;ii xxiii libros
Responsorum scripsit, ex qiibus multi in Digcstor.
libris leguntur.
Institutiones juris civil. A responsis ad institu-
<=
tiones venisse diccbat A. Augustinus propter Caii
institutiones cum Pauli sententiis ab Alarico editas
posi Codicem Theodosianum.
Cap. XV. —
Consulares, Tribunitia;. Consulares
'^
leges vocabanlur qua''. consule ])opuIum roganle,
latcC crant. Tribunili» qua?, tribuno quamvis htTC
prio nominesrt/i/ra vocaretiir; sed leges omncsquag
multa eacjue diversa continebant satyrre appcllaban-
tur, ducta simililudine, sive ah ea lance quae diver-
sis pomor. sca frngum generibus referta deorum
templis inferebalur; sive a cibo variis rebus condilo.
Inde quas leges perpetuo valere et a?ternas esr^e vo-
;
lebant, in earum sanctionibus adJebant, neve per sa-
tyram abrogato,aut derogato, hoc est,ne simui quis,
cum aliis allerius legis capitibus de eis abrognndis
ad pop. ferret. Cum'enim turbulenti aut fattiosi ma-
gislratus legcm aliquam populo noninjucundam abro-
gare cupiebant, legum capita qua^dam aequissima et
n mullitudini valde grata proponere, interque ea unnm
D de illa, alia lege abroganda inserebant, quo artiticio
circumVentus jiopulus uliles sspe leges imprudens
abroL-abal. Unde Y)\\ives translationes fiuxere. Nam
quidquid confuse non servato temporis aut rerum
ordine fiebat, per satyram fieri dicebatur. GIoss.,
Satyra, v6u.o; r.okXoi T.i^iiy^iov. Vid. Fest.
^ Et quasi saturitate.— Saturam scdicet dicebant
;

plebiscita proprie appellarentur, sed saspius leges, et scribebant Isidori aetate.

Cic, III de Legibus Leges sunt vetercs, ncque ece
:
i
Unde et satyram scribere. Ha?c aliena censemus
consulares {si quid intcresse arbitramini), scd tri- cum Chacone.
buniticE. Vid. Angell., lib. x, cap. 20. Cap. XYIH. —
Quod in privato feratur. More
-1

logen-
* Suffecti consulcs. Consulos suffecti dicebanlur suo pro in privatum, nisi poiius in privatos
qui non Kalendis Jauuariis, ut ordinarii, scd aliqua dum. Cic. III dc Lcgibus Majnrcs nosin in privatos :

parlc anni consolatum ca])iobant. Scnec, lib. iii de homincs lcges fcrri uoluerunt, id est enim prnnle-
Ira, cap. 31 Dedit mihi prrrfuram, srd consulatum qium.
:

speravcram; dcdit duodccim fasces, scd non fecit or- Cap. XIX. — " Rcpoluntur ha^c capita ex
. ,.,
lib. 11,

dinariumconsulem; a 7ne numerarivoluit annum,sed cap. 10.

Patrol. LXXXII.
«03 S. ISIDORI HISPALENSiS EPISCOPI 204
CAPUT XXI. K ante chartse et membranarum usum in tabuhs dola-
Qualis debeat fieri lex. tis non solum testamentum, sed etiam epistolarum
i. Erit autem lex l.onesta, jusla, possibilis, secun- alloquia scribebantur ; unde et portitores earum ta-
dum naturam, secundum patrise consueluclinem,loco, bellarii vocantur.
temporique conveniens, necessaria, utilis, manifesia 5. Testamentum juris civilis est<= quinque testium
quoque, ne aliquid per obscuritatem in captionem subscriptione firmatum.
190 contineat, nullo privaio commodo, sed pro 6. Testamentum juris prpetorii esl seplem testium
comrauni civium utililale conscripla. signis signatum; sed illud apud cives fit inde civile,
CAPUT XXII. istud apud prsetores, inde juris praelorii. Testamen-
De causis. tum autem signare, notare esl, ut notum sit quod
1. Pragma Grsecum est, quod Latine dicitur catir scriptum est.

sa ; unde et pragmata ncgotia dicuntur, et actor 7. •!

Holographum testamentum est manu aucto-
causarum et negotiorum pragmaticus nuncupatur. ris totumconscriptum, SOl atque subscriptum ; unde
CAPUT XXIII. et nomen accepit. Graeci enim oXov totum, * Ypatprjv
De testibus. litteram dicunt.
1. Testes quisque ante judicium, sibi * placilis al-
B 8. Irritum testamentum est, si is qui testatus est
ligat, ne cui sit postea liberum, aut dissimulare, aut capite diminulus esl, aut si non rite factuni sit.
subtrahere se ; unde et alligati appellantur. 9. Inofficiosum teslamentum est, quod, frustra
2. Item testes quod testamento adhiberi
dicti, so- liberis exhccredatis, sine officio naturalis pietatis in
lenl, sicul signatores, quod teslamenta signant. exlraneas jiersonas redactum est.
CAPLT XXIV. 10. Ruptum testamentum, inde vocatur, eo quod
De instrumentis legalibus. nascente posthumo, neque exhKredato nominatim,
1. Yoluntas generale nomen omnium legalium in- neque hserede instituto, disrumpitur.
strumentorum, quje quia non vi, sed voluntate pro- H. Suppressum testamcntum, est quod in frau-
cedit, ideo tale nomen accepit. dem hseredum, non
vel legatariorum, scu libertorum
2. Tettamentum vocatum, quia nisi testator nior- est palam prolatum quod si non latet, tamen si
:

luus fuerit, SOO nec confirmari potest, nec sciri prccdictis personis non proferatur, supprimi tamen
quod in eo scriptum sit, quiaclausum et obsignatum videtur.
est; et inde dictum testatnentii m, quia. non valet 12. ^ Nuncupatio estcum in tabulis cerisque testa-
nisi post testatoris monumentmn ; unde Aposiolus: tor recitat, dicens : Hcec, ut in his tabulis cerisque
Testamentum, inquit, in mortuis confirmatur. C scripta sunt, ita do, ita lego ;itaque vos, cives Ro-
3. ''Tcstamentum sane in Scripturis satictis non mani, testimonium mihi prcebetote, et hoc dicitur
hoc solum quod non vakt, ai;i teslatoribus
dicilur, nuncupatio ; nuncuparc enim cst palam nominarc,
morluis, scd omne pactum el placilum, testamentum et confirmare.
vocabani; nam Laban et Jacob testamentum fece- 13. ^ Jus liberorum est conjugum sine liberis in-
runt, quod utique etiam inter vivos valeret. Et in vicem loco pignorum haeredilatis alterna conscriptio.
Psalmis legitur : Adversum te testamentum dispo- 14. ^ GodiciUum, ut veleres aiuiil, sine dubio ab
suerunt, hoc est, paclum; et innumerabilia talia. auctore diclum, SO^ qui hoc scripturai genus insli-
4. Tabulai teslamenli ideo appellatfe sunt, quia luii. Est autem scriptura nulla iudigens soiemnitate
Cap. XXIII. —
^ Sibi placitis alligat U7ide et oXwv Ypaji.jAd(Twv oriX[j.ivous.
alligati.An indenos, aliados, et alianza, qiiasi alli-
galos el alligationem dicimus ? An polius sibi pla-
e Fpacpriv litteram. — Littera pro scriptura, ul
apud incertum poetam :

citos ex A. Augustini veieri libro lecipimus, et Litlera rem geslam loquitur, res ipsa modullam.
allegat legimus, et allegati'! Namque eosdein quo- ^ Nuncupatio hcec, ut in his tabulis. Uipian.,
que non multum diversa bignificalione allcgados ho- in Fragm., tilul. xx Nuncupatur testamenium in
:

die vocamus? Deflcxisse enim sigrjiticationes ab an- huncmodum: Tabulas testamenti testatortenens ita
tiquis infinitis in vocibus passim cernimus iiam ad n
; dicet : ^ Hcec, xit in his tabulis,cerisve scripta sunt,
attestalionem respicere non fit verisimile. Ua do, ita lego, ita testor ; itaque vos, Quirites, testi-
Cap. XX1\ —
Testamentum sane. ^ erba sunt
.
monium prcebctote. » Si;d, quod Uipianus addit, iia
Aug. in ps. Lxxxn, el Hieronym., Habac. ii. testor, omissum ab Isi'loro, nihil mirum. Ail enim
" Quinque testium subscriptione
firmatum. Tot Pomponius, cap. 1 20, de Verbor. signif., in xir labul.,
enim testes in te^tamento per a's et libram adhibe- Legandi verbo, etiam ha;redis insliiutionem contineri.
bantur. Justinianus vcro ail jure civili signa lestium ^ Jus liberorum. Conjuges quibus filii non essent,
necessaria non iuisse, sed jure tantuni pPcetorio. noa poterant se invicem hairedes in universum in-
^ Holographum testam. Amb., in Epist. ad
Gal stiluere, nisi jus libcrorum
principe impetrassent. a
cap. VI Ubi holographa manus est, falsum dici non
:
Ulpian. tit. xvi. Quod confirmatur etiam
verbis vcte-
nci^i. luum
potest. Idem iioiugrammuu,
hologrammon, sive
slve nojogranimaton
hologranmiaton lis interpretis novell. Theodos. et Valent. de Tosta-
. •

islanientum apud Juslinianum

leslan .

dicitur, de quo no- menl., qufp posita esl in calcc Codicis Theodosiani.
vt:1I. 107, cap. 1 Bo'jA6ji.£0a, Tt; ypa[j.ixaTa
: s'{ l-i- ^ Codicillum. Seneca, lib. de Brevit. vilfc Hoc quo- :

ra[A£vo;
aTct; [i.t-ci.^u twv auToy -aiStov JjO'jXo'.to -oir^aasOat que qucerentibus rcmittamus :quis liomanis primus
oia-u—wciv. ,.c.(uTov
ojat'j;.wctv, auTot; 7:poypa(f£tv tov ypovov,
[icv
persuasit navcm conscendere ? Claudius is fuit, Cau-
efTa xat Ta twv 7:atowv ^voaaTa otxjfa -/Eipc
•' -'
, y.xi r.chi; dex ob hoc ijysum appellatus,quia plurium tabellarum
ys Tou ; o'jYXtaa[j.ou; £t; oj; ypaast auTou?
, •/.).r,pov6[j.o'Jc
co7itextus cAVDExapud antiquos vocabatur.Unde pii-
(xrj ToTs; au[x56Aoi; twv apiOiJ.o»v aXXa oC
ar,jj.atvo[j.£vou5 ,
bliccetabulcBCodicesdicu7itur,etnave$ nunc quoquc
205 ETYMOLOGIARUM LIB. V. S06

veiborum, sed sola testaloris voluntate qualicunque 25. Donatio est cujuslibet rei transaciio. Dictam
scripturse significalione expressu : cujus beneficio autem dicunt donationem, quasi doni actioncm; el
voluntatibus defunctorum constat esse subventum dotem, quasi do item. Praecedente enim in nuptiis
propter legalium verborum difficultatem, aut certe donalione, dos sequitur.
propler iiccersitalem adliibendorum solemnium ita SO J 26.>Nam antiquus nuptiarum eral ritus, quod
ut qui tituium scribil ejusdem scripturae, codicillum se maritus et uxor invicem emebant, ne videretur
voc el; icut autem codiciilus fil vice testamenti, ita uxor ancilla, sicut habemus in jure. Inde est, quod
epistola vice codicillorum. pra^cedente donatione viri, sequitur dos uxoris.
15. ^ Cretio est cerlus dierum numerus, in quo 27. Donatio usufructuaria ideo dicitur, quia dona-

institutus hseres, aul addit hteredilatem, aut finilo lor ex ea usumfructum adhuc retinet, servato cui

tempore cretionis excludilur, ^ nec Uberum est illi donatum est jure.

ultra capiendse hfereditaiis. 28. Donatio directa ideo nuncupatur, quia et jure

16. •=
Cretio aulem appellaia est quasi decretio, id et usu stalim transit in alterum, nec ultra inde alti-

est, deceroere, vel conslituere, ut puta : llle mihi quid ad jus donatoris retorquetur.
hceres es^o,-addilurque : Cernitoque intra dies tot. 29. J Conditiones testium sunt proprie, et dictae
Adeundarum aotem hareditatum centesimus statutus g conditioncsd. condiccndo^qn.z.iiconditiones, qwxSiVion
erat dies, quibus non csset crelio addila. ibi testis unus jurat, sed vel duo, vel plures. Non
17. ^ Fideicommissum dictum, ut fiat quod a de- enim in unius ore, sed in duorum aut trium testium

functo commiititur. 903 Nam fides dicta, eo quod stat omne verbum. Item conditiones, quod iuter se

fiat : quod lamen non directis verbis, sed precati- conveniat sermo testium, quasi condictiones.
vis exposcitur. 30. Stipulatio est promissio, vel sponsio ; unde
18. « Pactum dicitur inter partes ex pace conve- et promissores stipulatores vocantur ; dicta autem
niens scriptura, legibus ac moribtis comprobata; stipulatio a stipula. ^ Veteres enim quando sibi ali-
el dictum pactum, quasi ex pace factum, ab eo quid promittebant, slipulam tenentes frangebant :

quod unde et pepigit.

est pancjo, ;^05 quam ilerum jungentes, sponsiones suas agno-
19. Placilum quoque simililer ab eo quod placet. scebant. Sive quod stipulum '
juxta Paulum juridi-
Alii dicuni Pactum esse quod volens quisque facit; cum fr)num appellaverunt.

ad Placilum vero etiam nolens compellitur, veluti 31. Sacramentum est pignus sponsionis, vocatum

quando quisque paratus sit in judicio ad responden- autem sacrainentum, quia violare quod quisque pro-
dum; quodneniopolest dicere]>ac^Mm,sedjj/ac/fu/«. mittit, perfidise est.

20. Mandatum dictum, quod olim in commisso CaPUT XXV.

negotio alter alteri manum dabat. De rebus.
21. Ratum vero quasi rationabile el recium ; unde, 1. Hfereditas estres quee morte alicujus ad quem-
et qui pollicetur dicit : Ratum essc profifeor, hoc piam pervenit, nec legata teslamento, nec posses-
'"

est, firmum alque perpeluum. sione retenta. Dicta autem hcereditas a rebus additis,

22. ^Riteautem esse [F.est] aon recte,sed,exniore. sive ab a^re, quia qui possidet agrum, et censum
e Chirographum Cautio solvit ;
° inde hoeres.

Res sunt quae in nostro jure consistunt. ° Jura

23. Empiio et venditio est rerum commutatio, 2.

aljue conlractus ex convenienlia veniens. autem suntqufe anobis juste possidentur, nec aliena
24. ^ Emptio autem dicta, quod a me tibi sit; sunt.

venditio quasi venundinatio, id est, a nundinis. 3. Dicta autem res a recte habendo, jus a juste

qua^ exantiqua consuetudine per Tiberim commea- voces m

melioribus libris sine interpretatione; quae
tus subvehunt, caudicarise vocantur. Hinc codiciUi, sunt in Editis ipsa se salis prodant. Cod. Ncap.
qui ex tabulis cera illitis conficiebanlur, ut facile in Chirographum, cautio, id est maxus inscriptio.
sinu geslari possent. Iteniiiue scriptura qua quis vo- Emptio autem dicta. Vel potius, quod e meo
'»

lunlatem suam sine ulla solemnitate lestatur. tuum fial, nisi quod hsec notatio est mutui apud Jus-
* Cretio. Vid. Ulp.. tit. xxii. tinianum.
*>
Neque liberum illi est. Jus, sive arbitrium in- ' nuptiar.,..sicut habemus in jure.
Nam antiquus
tellige. Verba Servii initio lib. iGeorg., ubi desunt foriasse
= Cretio appellata fs/. Varr., lib. vi Crevi valet :
hsec verba ne videretur uxor ancilla.
:

CONSTITUI, itaque lueres, cum constituit se hcere- Conditioncs proprie testium. Ita scriptum in
i

dem esse, dicitur cernere ; et cum idfecit, crevisse. Gothico, et ita proccdit notalio.
^ /-'idfj/com missz/m. Uip. ,tit. XXV Fideicom missum Vcteres... agnosccbant. Expungebat hsecChacon.
''^

est quod non civilibus verbis, sed precativis rclin- Juxta Paul. jurid. Lib. v Sent., tit. 8. Vid. inO
1

quitur. lib. X, Stipul;

• Pactum dicitur. Refert h?pc verbaBernard., Pa- Cap. XXV. —
"^^Neclcqata teetamento, aut posscss.
pien., cap. 11, de Verl). sign., in i collect. Decretal., rctenta. Verba sunl Ciceronis in Topicis,qufe in uno
et Greg. IX, cap. 11, co tii. Recte in vel. libris pa- tantum libro Ovet. CoIIeg. inlegra leguntur.
" Indc, et ba-rcs. Al., indcct res.
cum a pago, non a paugo ducitur.
° Jura autcm siint. Ex August., epist. 54; qua^
^ Ritc autcm csse noji rccte. Non dissenlit a Ser-
vio, qui ritc non recte solum, sed i'ectc secundum rcferuntur a Greg., c. 12, de Verbor. signif-, et 14.,
in i col-
rituin interpretatur. q, 4, c. Quid dtcam, et a Bernard. Pap,,
» Chirographum.-"Caulio. Separala," leguntur h:-p lect.
£07 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 20

possidendo. Hoc enim jure possidetur quod jusle, /\

pus, quasi diu positum. Deponere autem quis vide-

hoc juste quod bene. Quod autem male possidetur tur, cum aUquid metu furti, incendii, naufragii, apud
alienum est. Male autem possidet, qui vel sua male alium cuslodise causa deponit.

utitur, vel aliena prsesumit. Possidet autem juste, 20. Interest autem in loquendi usu inter pignus
qui non irretitur capiditate. Qui autem cupiditalc ct arrham. Nam pignus est quod datur propter rem
tenetur, possessus est, non possessor. creditam, quae dum redditur, slatim pignus aufertur.

4. Bona sunl honestorum, sou

nobilium, quae Arrha vero est quse primum pro re bonae fidei

proinde bona ;806 dicuntur,ut nonhabeant turpem contractu empta, ex parte datur, et postea com-
usum, sed ea homines ad res bonas utantur. plelur.

5. Pecuhum proprie minorum est personarum. 21. Est enim arrha complenda, non auferenda,
sive servorum. Nam pecuhum est, quod pater, vel unde, qui habet arrham non reddel sicut pignus,
dominus filium suum, vel servum pro suo tractare sed desiderat pleniludinem, et ® dicta arrha a re
patitur. PecuUum autcm a pecudibus dictum, in pro qua tradilur. Ilem inter pignus et fiduciam, el
quibus veterum constabat universa substantia. hypothecam, hoc inierest
6. Bonorum possessio est jus possessionis certo 22. Pignus est enim quod propter rem creditam
ordine, certoque titulo acquisila. g obligatur, cujus rei possessionem solam ad tempus
7. Intestata haereditas est, quse testamento scripta consequilur creditor. Caiterum dominium penes de-
non est, aut si scripta sit, jure tamen nequaquam bitorem est.

est addita. 23. Fiducia est cum res aUqua sumendae mutuse
8. Gaduca inde dicitur, quia ejus hseredes ceci- pecuniae gratia, vel mancipatur, ^ vel in jure ceditur.

derunt. 24. Hypolheca est cum res commodaiur sine de-

9. Familia herciscunda est divisio hsereditatis positione pignoris, pactione, vel cautione sola inter-

inter hseredes. Herciscunda enim apud veteres di- veniente.

visio nuncupatur. Momentum dictum a temporis brevitate, ut
25. ^
10. Communi dividendo, est iuter eos quibus com- quam quam staiim salvo negoiio reformetur,
cito,

munis res est, quae actio jubet postulantibus iisarbi- nec in uUam moram produci 20S dcbeat, quod re-
Irium dari, cujus arbilratu res dividatur. petitur; sicut nec uUum spaUum esl momenU, cujus

H. Finium regundorum aclio dicta, eo quod per tam brevis est temporis punctus, ul in aUquam mo-
eam regantur fines utrique, ne dissipenlur, ^ dum- ram nuUo modo producatur.
modo non angustiore quinque pedum loco ea con- 26. Instrumentum est unde ahquid conslruimus,
troversia sit. Q ut culter, calamus, ascia.

12. Locatio est rcs ad usum data cum definitione 27. Instructum, quod per instrumenlum efficitur,

mercedis. ut baculus, codex, tabula.

13. Conductio est res in usum accepta, cum con- 28. Usus, quo in re instructa utimur, ut in baculo
stitula mercede. inniti, in Codice legere, in tabula ludere, sed, et ipse
14. Res credita est quse in obligationem ita dc- fructus agrorum, quia eo ulimur, usus vocatur. Haec
ducta est, ut ex tempore quo contrahebatur certum sunt illa tria....

sit eam deberi. 29. Ususfructus autem vocatus, quia solo usu ha-
15. Usura est iricrementiim fenoris, ab usii ceris botur ejus fructus, manente apud alium jure.
crediti nuncupala. 30. Usucapio est adeptio dominii per continua-
Commodatum est id quod noslri juris est,et
16. ^ tionem jusias possessionis, ^ vel biennii, vel alicu-
ad allerum 5807 temporaUler translatum est cum jus temporis.
modo temporis, quandiu apud eum sit unde et , 31. Mancipatio dicla est, quia res matiu capitur.
commodatum dictum est. Unde oportet eum qui mancipio accipit comprehen-
17. Precarium est, dum prcce creditor rogatus dere idipsum quod ei mancipio dalur.
permitUt debilorem in possessione fundi sibiobUgati n 32. Cessio est propriae rei concessio, sicut est
demorari, et ex eo fructus capcre. '^Et dictum pre- illud : Cedojure propinquitatis. Cede^^eenim dicimus,
carium, quia p7'ece additur, quasi prece adium, r quasi concedere, id est, quae propria sunt; nam
pro d lilera commulala. aliena restituimus, non cedimus. Nam cedere pro-
18. Mutuum appeUatum est, quia id quod a me prie dicitur, qui contra veritatem alteri consentit, ul
tibi dalur ex meo tuum fit. ' Cicero : Cessit, inquit, amplissimi viri auctoritati,
19. Deposilum est pignus commendatuni ad tem- vel potius paruit.

' Dummodo nbn angusiiore quinq. ped. ISegaUo- 8 Dicta autem arrha a re. Irno ab arrhabone prae-
nem A. August. ad leg. XH tab., cap. 20.
toUit cisa voce.
*>
Commodatum. —
Commodum, hb. omnes, men- ' Vel in jure ceditur. Quomodo juris cessio fiat,

dosc. docet Ulpian.,in Fragm., et Caius citatus a Booelhio

* Cum modo
temp. Idest, cum prsefinilione tem- in Top.
poris. Al., per commodum
tcmp. ^Momentum ut quam cito, quam statim. Ita me-
^ Dctum precarium q. p. a. Productio vcrbi est liores libri.
ariu7n,ut in armario. Sed a/-,[j.aiv6jj.£vr,vila commode ^ Vel biennii. Anni, vel biennii. Ulpianus plenius
explicari quis negei ? '
Ut Cicero. In Ligariana.
S09 ETYMOLOGIARUiM LIB. V. 210
33. Interdictum est qnod a judice non in perpe- (\ 11. f Sedilio dicitur dissensio civium quod seor-
,

tuum dicitur, salva propositione aciionis ejus. sum alii ad alios eunt. Nam hi maxime turbatione
34. Prelium vocatum, eo quod prius illud damus, rerum et tumullu gaudent.
ut pro ejus vice rem quam appetimus possidere de- 12 ^ Sacrilegium proprie est sacrarum rerum fur-
beamus. tum ; poslea, et ^ in idolorum cultah«sit hocnomen.
35. Commercium dictum a mercibus, quo nomine 13. ' Adulterium est illusio aliieni conjugii
,
quod
res venales appellamus. Unde et mercatus dicitur quia alter alterius torum comma.ulavit, adulterii
coetus multorum hominum, qui res vendere vel nomen accepit.

emere solent. 14. ' Stuprum

36. Integri reslitutio est causse vel rei reparatio. 15. ^ Raptus proprie est illicitus coitus, a corrum'
309 37. Causa rediniegratur, quae vi polestatis pendo dictus, unde Virgilius :Rapto potitur, id est,
expleta non est. Res redintegratur, quae vi poleslatis stupro fruitur.
ablata atque extorta est. vocabulum compositum est ex /io-
16. Homicidii

CAPUT XXVI. mine, qui enim caedem inhominem fecisse

et ccede ;

De criminibus in lege conscriptis. compertus erat homicidam veteres appellabant.

,

Crimen acarendo nominatur, ui furtum, falsi-

1 g 17. Parricidii actio non solum in eum dabatur qui
las, etc, quae non occidunt. sed infamant. parentem, id est, qui patrem, vel matrem interemis-
2. Facinus dictum a faciendo malum quod no- ,
set, sed et in eum qui fatrem occiderat, et diclum
ceat alteri. parricidium, quasi parcntis ccedes.
3. ^Flagitium a flagitando corruptelam libidinis, 18. ' Internecivi judicium in eum dabalur qui
qua noceat sibi. Haec duo sunt genera omnium pec- falsum leslamentum 211 fecerat, et ob id hominem
catornm. occiderat. Accusatorum ejus possessio bonorum se-
4. Yis est virturi poiestatis, per quam causa,sive quebatur. Internecivi diU.lems\gmi\c3iiio esl.quasiho-
res, vel aufertur, vel extorquetur. minis qucedam enecatio; namprceposiiionem interpo-
5. ''Vis privata est, si quisquam ante judicium nebanlantiqui pro i Nanius : Mare inter bibere.Ei
armalis hominibus quemquam a suo dejeccrit vel Plautus : Inter luere mare, id est ebihere et eluere.

expugnaverit. 19. Furtum est rei alienae clandeslina contrecla-

6. Vis publica est, si quis civem ante populum, tio, a furvo, id est fusco vocatum, quia in obscura
vel judicem, vel regem appellanlem necavcrit, aut fit. "^ Furtum auiem capiiale crimen apud majores
torserit, sive verberaveril, vol vinxerit. fuit " ante poenam quadrupli.
7. •=
Dolus est mentis calliditas, ab eo quod delu- Q 20. Pervasio est rei alienae manifesta praesumptio.
dat ; aUud enim agit, et aliud simulat. Pelronius Furtum autem earum rerum fit, quae de loco in lo-

aliter existimat dicens : Quid est judices, dolus iVt- cum transferri possunt, pervasio auiem et earum
mirumubialiquid factum est quod legidolet ; habetis quae transferuntur, et earum quae immobiles sunt.
dolum,accipite nunc malum. 21. Inficialio est negatio debila^ rei cum a credi-

8. '^
Calumnia est jurgium a]ien;e liiis, a calvando tore deposcicur. Idem et abjuratio, id est, rei credi-
id est, decipiendo dicta. tse abnegatio.
9lO 6. Falsitas, appellata a fando aliud quam 22. Ambitus judicium in eum est, qui largitione
verum est. honorem capit, et ambit, amissurus dignitatem quam
10. ® lojuria est injusliiia ; hinc esl apud Comicos munere invadit.
injurius qni audetaliquid conlra ordinem juris. 28. Peculatus judicium in eos datur, qui fraudem

Cap. XXVI. —
Flagitium. Nou. Flagitium ve-
* : Fest. Adulter et adultera dicuntur, quiaet ille ad
:

teres vitium quod virgini inferatur dici volueruni. alteram et hxc ad alterum se conferunt.
^ Vis privata... Vis publica Ex Paul., lib. v Sen- i S^uprwrn... Lacuna estin melioribus libris inaUis ;

tent., tit. 26, ex quo legenlum videbatur Ghaconi quae de Raptu dicuntur pro interprelatione adhiben-
anle'dpopulum,riunc.judicem,\e\regemappcUa)item^ |t tur.
quod nobis quoque videtur, nisi ante populum Go- " ^ Raptus. E Serv., .En. iv.
thicismum essemavis. 'Internecivi. Sicin antiquissimis quibusque libris,
° Dolus est mentis calliditas. De dolo malo haec Fest. : Internecivum testamcntum proptcr quod do-
Labeo et Aquilius. Nam esl etiam dolus bonns, ut 7ninus ejus necatus est. Neque aliorum librorum
videatur deesse vox malus. scripturas, in quihus interniciei, internicii, interni-
Calumnia a calvendo, id est decipiendo. Hinc
'^
cidii legitur, rejicimus. Internicidi etiam recipimus
in XII tabul. Si calvitur pedemvc struit.
: cum Jacob. Gujac. Nam et Agell. internicium mor-
* Injuria est injust Verba Servii, ^En. ix, ex verb. bum dixit.
Cum Turni injuria. " Furtum capitale. Legibusxii tiib., utait Theo-
Seditio. Citautur haec a Non., ex Cic, vi de
' philus, lib. IV Inst., tit. xii. Draconis vero leges
Rep., in Sedilio. etiam niinimae rei furem capitis damnabant. PIu-
^ Sacrilegium. Ser\\,JE.i\. Legere, furari, unde : tarch. et Agell.
et SACRiLEGi, qui sacra furuntur. ° A7ite pcenam quadrupli. At Cato, in praef. lib.
In idolor. cultu hcesit. Ila intc-rprctatur quidam
^ de Re ru-i. Majores nostri sichabuerunt, etita in
:

illud Pauli ad Rom. ii Qui abominatis idola, sacrile-

: legibus posuerunt furem dupli condemnari, fcene-
yium facis. ratorem quadrupli. Vid. Ageil., lib. xi.cap. 18, qui
'
Adulterium est illusio. — Abusio, Oveni. el Neip. hanc litem componit.
211 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 212

terario faciunt, pecunianque publicam intervertunt ; /( 8. Pedicae sunt laquel quibus pedes illaqueantur,
nam a peci nia peculatus est dictus. Non autem sic dicl^e a pedibus cnpiendis..
judicalur furtum publicierei, sicut rei priva'.ce nam ;
9. CaleiiBP aulem quod accipiendo teneant utra-

ille sic judicatur ut saerilegus ,

quia fur est sacro- que vestigia, ne progrediantur, Item catense, quod se
rum. capiendo teneant plurimis nodis.
24. Repetundarum accusatur, qui pecunias a so- 10. ManicK sunt vincula quibus manus capiuntur,
ciis ccepit. In hoc 2i9
judicio reus si ante moria- licet et manicse luoicarum sint.

tur, in bona ejus judicium redditur. H. ^ Nervus

23. Incesti judicium in virgines sacratas vel p"0- 12. ^Boia est torques damnatorum, quasi jugum
pinquas sanguine constitutum est qui enim talibus ;
in hove ; ex genere vinculorum est.

miscentur, incesti, id est, incasti habonlur. in quo custodiuntur noxii. Et diclus 13. Carcer

26. Majestalis reatu tenentur quod eo homines coerceantur, includaniur

ii qui regiam majes- carcer,

tatem laeserunt, vel violaverunt vel qui rempubli- que quasi arcer, ab arcendo scilicet. Locum autem
,

cam prO']iderunt, vel cum hostibus consenserunt. in quo servantur noxii carcerem diciraus numero

27. Piacuium dictum, quod expiari potest Com- tanlum singulari ; unde vera emittuntur quadrigae ;

missa sunt enim quae erant quoquo ordine ex- D carceres vocamus ^ numero tantum plurali.

pianda. 14. Yerberadicta, quiacum agilantur, aerem ver-

CAPUT XXVII, berant. Hinc 'il-i flagra, el plagce, et /Za^e/ia, quia

De pcenis in legibus constitutis. cum flatu, el strepitu in corpore sonant. Nam plagcF.

1. Dupliciler malum appellatur : unum quod homo quasi flagce ; sed plagre et flagru primae positionis
facit, alterum quod patitur. Ouod facit, poccatum sunt ; flagella autem per diminutionem dicta.

est, quod patitur poena. ^ Malum aulem lunc ple- 13. s^ Anguilla est, qua coercentur in scholis pue-
num est, cum et prseterilum est, et impendet, ut sit ri, quce vulgo scutica dicilur.
et dolor et metus. 16. Fustes sunt quibus pro criminibus juvenes
2. Pcena dicta quod puniat. ^ Est autem epithe- feriuntur, appellati quod praefixiin/lassis stent, quos
tum necessarium, et sine adjectione non habel ple- palos rustici vocant.
r:um sensum, adjicis poena carceris. pcena exsilii, 17. ^ Vectes dicti, qviodma.nihus vectentur, unde
poena mortis, el imples sensum. ostia saxaque vellunlur, ' sed hi ad poenas legum
3. Supplicium proprie dicitur, non quo quis quo- non pertinent.
quo modo punilur, sed cum ita damnatur, ul bona 18. virgae sunt summitates frondium arborumque
ejus consecrentur, et in publico redigantur ; nam Q dictae, quod virides sunt, vel quod vim habeant ar-
supplicia dieebanlur supplicamenta. Et supplicium guendi : quse si ^ lenis fuerit, virga est si certe no- ;

dicitur de cujus damnatione delibatur aHquid Deo ,

dosa, vel aculeala, scorpio rectissimo nomine, ^ quia
unde et supplicare. arcuato vulnere in corpus intigilur.
4 •=
Octo genera pcenarum in legibus contineri 19. Ictus proprie flagellorum sunt ab agitando
Tullius scribit : S1J4 damnum, vincula, verbera , vocati.
talionem, ignominium, exsilium, servitutem, el mor- 20. Ungulse dictae, quod effodiant ; haec el •
fldi-
tem ; hisnamque poenis vindicatur omne perpetra- cuhe, quia iis in equuleo torquentur, ul fldes in-
tum peccatum. venialur.
3. Damnum a diminutione rei vocatum. 315 21. ™ Equuleus autem dictus, quod extendat
6. Vincula a vinciendo, id est, arctando dicia, eo 22. Tormenta vero, quod torquendo mentem in-
quod constringant, atqueretineanl, vel quiayi ligant. venianl.
7. Compedes dictse, quia continent pedes. 23.Est et "latomia supplicii genus (.... ad verbe-

Cyp.XX\ll,^}Ialum autem tuncplenum...et im- ^ Anguilla. Plin., lib, ix, cab.23 Tenuissimum
pendet. —
Planum... et impedit\Qg\l inierpres Hispa 'murcenis) tergus, contra anguillis crassius, eoque
:

nus,qui ita reddidit El mal entonccs es llano, quan- txverberari solitos tradit Verrius prxtextatos, et ob
:

rl n /ie t-in n t\i n 1 n ^ ^ J "^ J ± T'_ .*-_-J.'J...J..

e embarga al que sea dolor, e miedo
rl ^l ^ ^ i '

do es pasado, t*rt rt r\ rt Jt rt tt ,-...,

id dicit his multam noninstitutam.
/-t r. ,. J ^. .- .' _ .1 .1 .'
1 .. ._

^'
Est autem epitheton necessarium. Pro necess. ^ Vectes.... saxaque velluntur. Veliuntur. mal- ^
NOMEN est in plerisquehbris, error natusex scripturpe lebat A. August.,sed velli vehique saxa vectibuspas-
componiJio nomen, quod est in libro Salniant. sim videmus.
•=
Octo genera pcenarum.Ex August., 21 de Civit. i
Sed hi ad pcenas leg. n. p. Cur igitur hic com-
cap. 11, Cic. lib, i de Orat. Vitia hominum atque mcmorati? An quia martyres veclibus cruciatos saepe
:

fraudes, damnis. vinculis. ignominiis, verberibus, iegimus ?

ex siliis, morte multantur. Taliouis tanien (quod Si lenis. Al., si lcevis. i

sciam, non meminil CicTO meminit Aug. ^ Quia arcuatovulnere. Verba sunt Hieronymi,
;

^ yervus...\n vet. God lacunaest. Aliorum inter-

sive Terluiiinni polius. Vid. inf., lib. xii, cap. 5.
prelatio ex Festi epitome sumpta \ideri possit , sed Et fidicula^.... ut fldes inveniatur. Vel polius a '

aliquanioetiam verius Festus ipse. fidiumsimilitudine.

® Boja.¥'t%{. Boice genus vinculorum tam li-
: '"
Equuleus.... quod extendat. AI., extendatur.
gnece, quam ferrem dicuntur. ° Latumia. Eused., inChron. Tarquinius superbus :

^ Numero tantum plurali.

Al Virgil, singulari di- excogitavitvincula,taurea,fustes,Iatumias,carceres,
xit fluuntque effusi carcere currus.
:
compedes, caten(i$,exsiliatmetalla. Nec lameu lautu-
213 ETYMOLOGIARUM LIB. V 214

randum * aptutn) inventum aTarquinio Superbo ad ^ vel patibulum, inquo homines appensi cruriantur

poenam sceleratorum. Isie enim pnor lalomias, tor- unde et nomina habent.
vel patiuntur,

menla, fustes, metalla, atque exsilia adiDvenit, et 34. Patibulum enim vulgo furca dicilur, quasi fe-

ipse prior ex regibus exsilium meruil. rens caput. suspensum enim et strangulatum ex eo

24. Talio est similitudo vindictae. ul taliter quis exanimat; sed patibuli minor poena quam crucis.
patiatur ut fecit. Hoc enim el natura et lege est in- Nam patibulum appensos statim exanimat, crux au-

stilutum, ut la^denlem similis vindicia sequatur. tem snffixos diu crucial, unde et in Evangelio latro-
Unde et illud est legis Oculum pro oculo, den-: nibus, ut morerenlur, et de ligno anle Sabbatum de-

tem prodente. Talio autem non solura ad injuriamre- ponerentur, crura confracla sunt, quia ligno suspensi
ferendam, sed etiam pro beneficio reddendo ponitur. cito mori non poteranl.
Est enim communis sermo et injuria? et boneficentiae. 33. In ipsoquoque genere necis differt. Crude-
^

25. ^ Ignominium dietLmi, eo quod desinat habere lius est enim in aqua spiritum torquente extingui,

honestalis Sl6 nomen is qui in aliquocriminedepre- ignibus uri, frigore, el fame necari, canibus, et be-
hcQditur.Dictumautem ignominium quasi.suit? nomi- stiis exponi. Nam ferro mori a?tas quoque major op-

ne, sicut ignarus sinescientia,sicut ignobilis sine tavit. Gladius eoim sinc majori cruciatu compen-
nobilitate. Bt^diosa morte vitam hnire novil.

26. Hoc quoque ei infamium, quasi sine bona 36. Culieus est parricidale vasculum ab occulendo,

fama ; fama aulem dicta, quia fando. id est, loquendo, id est, claudendo ^l* dictum. Est autem uier ex

pervagatur per traduces linguarum el aurium ser- corio factus, in quo parricidse cum simia, et gallo, et

pens. Est autem nomen et bonarum rerum, et ma- serpente inclusi, in mare prfecipitanlur; omniumau-
larum. Nam fama felicitatis iQterdam est, ^ ut illud tem istarum mortium genas animadversio nominatur.
est : Illustris fama, quod laus est; malarum, ut 37. Animadversio enim esl quando judex reum

Virgilius :
punil, et dicitur animadvertere. id es[,ammumiUuc

Fama malum, qua*^ non aliud velocius ullum. advertere, intendere uiique ad puniendum reum, quia

27. « Faniae autem nomen certi iocum non habet, judex est.

38. Ideo aulem Romani aqua et igni interdicebant

quia plurimum mendax est, aijiciens multa, vel

demutans de veritate quae tandiu vivit, quandiu non quibusdam damnatis, quia aer et aqua cunctis patet,
;

probatur. Ai ubi probaveris, esse cessai, et exinde et omnibus data sunt, ut illi non fruerentur, quod

res nominatur, non fama. omnibus per naturam concessum est.

Exsihum dicium quasi extra solum. 'Samexsul
28.
DE TEMPORIBUS.
dicitur, qui extra solum est. [.... Unde ^ postlimi- C^ CAPUT XXYIII.

nium redeuntibus, hoc estde exsilio reducendis, qui De chroniccK vocabulo.

sunl ejecli injuria extra limen patrite.) Dividitur au- 1. Chronica Grfece dicitur, qua^ Latine temporum
1

series appellatur, qualem apud Graecos

Eusebius
tem exsilium in relegatis et deportatis.
Ctesariensis episcopus edidit, el Hieronymus presby-
29. Relegatus est quem bona sua sequuntur ; de-
ter in Latinam linguam convertit : Xp'-'o; enim Grse-
portatus, quem non sequuntur.
30. Proscriplio exsilii procul damnatio, quasi porro ce, Latine tempus interpretalur.

scriptio. Ilem proscriptus, quia palam scriptus.

CAPUT XXIX.
31. s Metallum est ubi exsules deputantur ad De monnentis et horis.
eruendam venam marmoraque secanda in cruslis. 1. Tempora autem momenlia, horis, diebus, men-
aunis, lustris, sa?culis, aelatibus dividuntur.
917 32. ^ Servilus a servando vocata. Apud an- sibus,
Momentum est rainimum atque angustissimum tem-
tiquos enim qui in bello a morte servabantur, servi
vocabantur. ^ Hiec est sola malorum omnium postre- pus, a motu siderumdictum.
Esienim extremitas hor« in brevibus inlerval-
ma, quae liberis omni supplicio gravior est, nam ubi 2.

una ibi perierunl et omnia lis. cumaliquid sibi cedit atque snccedil. Hora Grse-
libertas periit,

33. Morlium vero diversi casus , ex quibiis crux Q cum est nomen, el tamen Latinum sonat. Hora enim
i
Hcec estsola malorum. Cic, Philipp. ii Servitus
mise dicendae (ut quidam arbitrantur) quia Seneca
:

lib. v Controvers, dicat : Nec quemquam vestrum de- malorum omnium postremum, non modo bello, sed

cipiat nomen ipsum latumice minime lauta res est morte etiam repellendutn. o, i, ,
lertuii
Yid. Fest. Ascon, Inipso quoque (jenerenecis.Ex Apologet.
j

^ Ad verberandum aptum. Aliena haec censemus. ^ Et Serpente. Juxenal., satir. 8:

*>
Ignominium. Sic meliores iibri,
statim infa- et Cujus supplicio nondebuii una parari
mium, quae vox sjepe in consiliis Toletin. legitur. Simia, nec serpcns unus, nec culleus uuus. _

Oufe de ser[iente, gallo ei simia in quibusdam

libris
' Vt illud est : Illust. fam. Ex Orat. pro Marcel.
^ Qua non aliud. Sic in omnibus Golhicis nonquo, le<^untiir, in melioribus nulla
sunt, pra?terquam m
uno Salman. sanepervotusto, sed ibi quoque ad
hnem
ac, moo haud male.
judicio,
totius capitis rcjecta, utliquido appareai
esse aliena.
* Famfeautem jiomen.Totns locus ex Apolog. Ter-
Huiu^modi accessionibus pessiuie multali sunthi libri.
cap. 8.
lull.,
U)ule postliminium.... patrice. Obelo haec nota-
f Cdp. XXYHI.
—
'Quie hisxii capilibusde tempo-
ribns conlinenlur, adhucla huc sunt e libro
Isi-
vimus de A. Aug. ei Chaconis sentent.
« Metallum.... deputantur. Neap deportantur. dori d.j Asuis ad Sisebulhum regem, el ejusJem
^ Servitus. Ex Aug. xix de Civit., cap. 15. Chronic.
 215 S. ISroORI IIISPALENSIS EPISCOPI 216

finis est temporis, sicut et horae sunt fines maris, tlu- ^ 8. Proindeautem ex his septem stellis nomina die-
viorum ct veslimentorum. bus gentiles dederunt, eo quod per easdem aliquid
219 GAPUT XXX. sibi effici existimarent, ^ dicentes hahere a Sole spi-

De diebus. ritum, a Luna corpus, a Mercurio ingenium et lin-

d . Dies cstpraesentiasolis, sive sol supra terras, sicut guam, Venere voluptatem, a Marte sanguinem, a
a

nox sol sub ierris: ut enim dies autnoxsii causa est, Jove temperantiam, 2^1 a Salurno humorem talis :

'
aut supra lerram sol, aut sub terris. Dies legilimus vi- quippe exslitit gentilium stullitia, qui sibi finxerunt
*
ginti quatuor horarum est, usquedum dies, elnox spa- tam ridiculosa figmenta.
lia sui cursus ab Oriente usque ad alium Orientem 9.ApudHebaeosautemdiesprimaMrea Sabbati Aici-
solemcoeli volubiliiate concludat.Abusive autem dies tur,qu8e apud nos di>s Domtntcus est, quem gentiles

unusest spatiumabOrientesoleusque ad Occidentem. Soli dicaverunt ^secunda SaWa^z,secunda feria, quem

2. Sunt autem diei spatia duo ^ inlerdianum at- :

saeculares diem Lunce vocant tertia Sabbati ter- ;

que nocturnum, quidem horarum viginli

et est dies tia feria, quem illi cliem Martis vocant; quarta Sab-

quatuor,spalium autem horarum duodecim. bati, quartd feria, qui Mercurii dies dicitur a paga-
3.'' Vocatus autem dies a parle meliore unde et ;
nis.

in usu esl ut sinecommemoratione noctis numerum p 10. Quinta Sabbati, quintaferiaest, idest, quintus

dicamus dierum, sicut et in lege divina scriptumest -,

a dieDominico, qui apud gentiles Jovis vocatur ; sexta
Factum est vespere et mane dies unus. Sai/*aii,sextaferiaest,qu9e apud eosdem paganos Ve-
4.Dies secundum Egyplios im-boat ab occasu solis; w^ns nuncupatur ; Sabbatum autem septimus aDomi-
secundum Persas, ®'50 ab ortu solis; " secundum nico die est, quem gentiles Saturno dicaverunt, i et

Alhenienses, a sexta hora diei secundum Roma- ;

Saturni nominaveruut. Sabbatum aulem ex Hebraeo
nos a media nocte. Undeel tunc gallicinium est, id '^ in Latinum requies interpretatur, eo quod Deus ia
est gallorum cantus, ^ quorum vox diei ostendil prse- eo requievisset ad omaibus operibus suis.

conium, ' quando et mesonyctius afflatus fit. 11. "^

xMelius autem in vocabulis dierum de ore Chri-
5. quorum nomina Romani qui-
Dies dicti a diis, stiano ritus loquendi ecclesiasticus procedit tamen si:

busdamsideribus sacraverunt, Primum enim diem a quem forte consuetudo traxerit, utillud exeat ex ore,

Sole appellaverunt, qui princeps est omnium side- quod improbat corde, intelligatiilos omnes, de quo-
um, idem dies caput est cunctorum dierum.
sicut et rum nominibus apellati sunt hi dies, homines fuisse
Secundum a Luna, qusesoli etsplendore et ma-
6. et propter beneficia quaedam mortalia, quia pluri-

gniiudine proxima est, et ex eo mutual lumen. Ter mum potuerunt, et eminuerunl in hoc sseculo, delati
lium a stella s Marlis, qua? Pyrois vocatur. Quartum Q sunteis ad amatoribussuisdivinihonoreset in diebus,
tolla Mercurii, ^ quem quidam Stilbonla dicunt. et in sidenbus, sed prius a nominibus hominum si-

7. Quintum a slella Jovis, quam Phaetontem aiunt dera nuncupata, et a sideribus dies sunt appel-
sexlum a Veneris stella, quam Luciferum asserunt, lali.

qufe inter omnia sidera plus lucis habet ; septimum a 12. A fando autem ferice nuncupataesunt, quod in-

stella Saturni, quse septimo cselo locaia xxx annis eis nobis sit tempus dictionis, id est, in divino, vel

fertur explere cursum suum. humano officio fari / sed ex iis festi dies hominum,
Cap.XXX. — ^ Interdianum.Sic libri omnes. Ecce aulemprimi sub lumina solis, et ortus,
^ Vocatus autem dies apart. mel. E Serv., ^£n. v, ut lumina primi boUs medium noctis intelligat.
ad vers. Torquetmediosnoxhumida curs. g Stella M irtis, qme Pyrois. Chaconi assensi su-

Secundum Atheniens. a sexta horadiei. Ex eod.

•= mushic, ul c.iaui supra, lib. iii, cap. 70, cum in li-
Servii loco, qui Agellium citat, AgeUius vero, lib III, bris omnibus utrobique vesper pro Pyrois legatur.
^ Quem quidam Stilbonta. Oplime quoque conjecit
cap. 2 ex Varrone diem apud Athenienses ab oc-
,

casu solis dicit incipere.Quodaffirmat eliamMacrob., idem Ghacon, cum hic legatur Quemquidam candi- :

bb. I, et Censoriu., cap. 19. Ergo, vel Servium vel ,

dum circulum dicunt, candidum glossam fuisse xou
Agellium emendari oportet. Isidorum seculus e-lBe- aTlxSovTa, unde ab imperilo lectore sublatum Stil-
da, cap. 2 de Ratione Temporum.Quid siesw;jrapor bonta addilum circulum. cum candidus circulus via
compendium scripia sexta lectoros fecerunt, cum su- Q laciea Isidoro sit, lib. ii. cap. 45 hujus rei ma ;

premam Isidorus inlelloxis^et, vel potius pro suprema gnumargumenium, vocem circulum etiamnum aqui-
sexta hora icgerunt? Nam alio paclo quomodo hinc busdam libris abesse.

honoste habeamus nescio. Dicentes haberea solespirit. Serv., ^En. xi, ad

•

^ Id est^ gallor. cantus. Hae voces additae ex C. \crs. Nil jam ccelestib. ullis
debentem : Supe^is debe-
Nop.ut quod sequitur. Quor. vox, etc, procederet. mus omnia donecvivimus,ideo, quia,ut dicunt phy-
^ Quor. vox diei esf.ph.mhros.: Hocexcitatus Lu- sici,cum nasci cceperimus,sortimur a sole spiritum,
cifer soluit polum caligine. a luna corpus^ a Marte sanguinem, a Mercurio inge-
'
Quando, et mesonyct. afflat. Et quia noclis me- nium,a Jove desiderium, a Venere cupiditates, a Sa-
lior pars acta, solque ad nos jam flectiiur, afflari turno humorem. Ubi quod ad Jovem atlinet, Servius
radiis ejus orbis hic dicitur. Afflari autommagorum ex Isidoro videtur corrigendus. Cic, ii de Nat. deor.
esl verbum, qui, adventanie sole, simulacra noctur- His interjecla Jovis stella illustrat, et temperat.
na aufugere credebant. Unde Philostrat., iib. iii de Quem propierea in Somn. Scip. fulgorem salutarem
Vit. Appolonii negat Achillis simulacrum gailicinium appellat. Bid., cap. 4, a Salurno tarditatem.
exspeclasse. Quo iierliiiCt illud qnoque Anchisa^: Et Saturni nominaver. Aug., xviii conl. Faust.
j

Jamque vale, torquet medios nox humida cursus, cap. 5 : Saturnum importare conamini, quia eum
Etme
saevus c^uis Oricns afflavii anhelis. diem Saturni gentes appellaverunt.
Eodemque modo interpretalur Servius illud Mn. vi ^ Melius autem in vocab. Ex Aug. in ps. xcili.
217 ETYMOLOGIARUM LIB V. 818
causa instituli sunt,feriati causa divinorum saciorum. ^ guescit, ac labefactos efflatsuos ignes; aut quiaeadem
13. ^ Partes diei tres sunt : mane, meridies et su- vi sub terras cogitur, qua super terras pertulit lumen,
prema. et sic umbra terrse noclem facit. Unde el Virgilius :

14. Mane, lux maturaet plena; nec jam crepuscu- Ruit Oceano nox,
lum. ^Et dictum /«a/^a mano manum enim anti- : Involvens umbra magna terramque polumque.
qui bonum dicebant^juid enim melius luce?Alii 4. ' Noctis partes septem sunt : vesper, crepus-
mane exislimant vocari a '^
manibus, quorum con- culum, conticinium, iutempestum, gallicinium, ma-
versatio a luna ad terram esi. Alii putant ab aere, tutinum, diluculum.
quia manus, id est, rarus est, atque perspicuus. 5. Vesper a stella occidentali vocatur, quse solem
2^2 15. Meridies dictus quasi mcdidies, hoc cst, occiduum sequitur, et tenebras sequentes prsecedit.
medius dies, vel quia tunc purior dies est. Merum De qua Virgilius :

enim purum dicitur. In toio enim die nihil clarius Ante diem clauso componet Vesper Olympo.
meridie, quando sol e medio coelo ruiilai, et omnem 6. Tenebrae autem dictse, quod teneant umbras.

orbem pari clariiate illustrat. 7. Crepusculum est dubia lux. Nam "» creperum

Suprema est postrama pars diei, quando sol

16. ^ dubium dicimus, hoc est inter lucem et tenebras.
cursum suumin Occasum vertil, dicta quod supercst D 8. Conticinium esl, quando omnia silent. Contices-

ad partem ultimam diei. cere enim silere est.

17. ^ Serum vocalum a clausis seris, quando jam 9. n Intempestum est medium et inacluosum noc-

nox venit, ut unusquisque somno tutior sit. tis tempus, quando agi nihil potest, et omnia sopore

18. Hodie, quasi hoc die, el^quotidie, non cotidie, quieta sunt. Nam tempus per se non intelligitur, nisi
ut sit quot diebus. per actus humanos medium antem noctis actu caret.
;

19. s Cras,
quod est postea. ^^1 10. Ergo intempcsta, inactuosa, quasi sine
20. Heslernum est pridie, et dictum hesternum ab tempore, hoc est sine actu, ^per quem dignoscitur tem"
eo quod jam dies ipse sit a nobis extraneus, el prse- pus;unde cst^intempestive venisti. Ergo intempesta
tereundo alienus. dicilur, quia caret tempore, id est, actu.

21. Pridie autem, quasi iprori die. 11. Gallicinium propter gallos lucis praenuntios
22. Perendie, id est, per ante diem, vel in ^ ante- dictiim.
cessum,\id est, prius. 12. Matutinum est inter abscessum tenebrarum et

aurorse adventum et dictum matutinum, quod hoc

CAPUT XXXI. ;

De nocte. tempore inchoante mane sit.

quod oculis noceit. C 13. Diluculum quasi jam incipiens parva diei lux.
1. Nox '
a nocendo dicta, eo
Hsec et aurora, quae solem praecedit.
Quae idcirco lunte ac siderum lucem habet, ne inde-
14. o Est autem aurora diei claresceniis exor-
coraesset, et J ut consolaretur 22^ omnes nocte ope-
dium, et primus splendor aeris, qui Grsece tjw; dici-
rantes, et ut quibusdam animantibus quse lucem so-
tur, quam nos per derivationem auroram vocamus,
lis ferre non possunt ad sufficientiam temperaretur.
quasi eororam. Unde est illud : Lcetus Eois Eurus
2. Noctis aulem et diei alternatio propter vicissilu-
equis, et Eoasque acies.
dinem dormiendi et vigilandi elfecta Cbt, et ut ope-
ris diurni laborem noclis requies temperaret.
CAPUT XXXII.
3. ^ Noctem autem fieri, aut quialongoitinere Inssa- De hebdomada.
1. Hebdomada dicia a numero sentem dierum
tur sol, et cum adultimum coelispalium pervenit elan-

^ Partes diei. E Serv,, ^n. ii. humanis, sive,quod in ea fures latronesque nocendi
occasionem nanciscantur. Nisi potius a Grseco
aliis
^ Et dictum mane a mano. E Serv. Mn. i. ad
vli^, ut ait Varro.
vers. Tenet illeimmaniasaxa. Varro, lib. v Maxe, :
J Consolaretur homines. Al., omnes.
quodtunc manat dies ab Oriente, nisi potius, qiiod ^ Noctem autem fieri... lumen. Lucret., lib. v :
BONUM antiqui dicebarit MmvM, Vidend. itemServ.,
Mn. III, ad vers. Stant manibus arce. At nox obruil ingenti caligine terras.
^ A MANiBus. Macrob., lib. i Saturn., cap. iii :
Aut ubi de longo cursu sol extima coeli,
Mane autem dictum, quod a locis inferioribus, id Impulit, atque suos efflavit languidus ignes,
est, a MANiBUS, lucis exordium emergat-. Et in fin. Concussos itere, et labefaclos aere multo;
lib. viii, infr. Aut quia sub torras cursum convertere cogit
^ Suprona est post. Varro Suprema, summum Vis eadem supera, qute terras pertulit orbem.
diei, id a superrima. Hoc tempus xii tabulce di- '
Noctis partes. Serv., .En. ii Sunt autem soli-
:

cunt occasum esse solis. die noctis partes sccundum Varroncm hx : vespera,
e
Serum Al., Sero. conticinium, infempestum, gallicinium, lucifer.
£iQUOTiDiE«o/i coTiDiE.Vid. sup., Ub. i,cap. 20,
' m Creperum dubium. Eieganior Ambros. Lietus
& Cras, quodest postea. Doesse videtur aliquid, et dics hic transeat ; pudor sit ut diluculum, fides ve-
postera fortasse legendum. lut meridies ; crcpusculum mois nesciat. Est au-
^ In antecessum, id est, prius. Gloss. in ante- tem creperum Sabmum verbum, ut ait Varro.
cessum, irpoypeia; el apuJ Senec, in antecessum " Intempestum... id est, actu. Omnia sunt Ser-

solvere, hoc esl, antequam dies debiti cedat. vii, Mn. III, ad vers. Nox intempesta tcnebat.
Cap. XXXI. —
ISox dicta. E Serv., /En. i, ad
' ° Est autem aurora. Ex eodem, Ma. xi. Varro
vers. Ponto nox incubat atra Riiba. hb. x, cap. G : tamen, lib. vi Aurora dicitur ante solis ortum, ab
:

Nox dicta, quod noceat aspectibus, vel negoiiis eo quod igne solis tum aureo aer aurescit.
3i9 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI S'JO

quorum repeiitione, et menses, et anni, et saecula

J|
Nam prius Quintilis etSextilis vocabantur : Quintilis,
peraguntur ;
Ir.za. enim Grceci septem dicunt. Hanc quia quintus erat aMartio, quem principem anni te-
nos septimanam vocamus, quasi septem luces. Nam stantur esse Romani quod sextus.
; Sextilis similiter,
MANE Iuj: est. Octavus autem dies, idem primus est, 11 September noraen habet a numero, et imbre, '^

ad quem reditur, et aquo rursus liabdomadis series quia septimus est a Martio, e^imbres habet. Sie et
ordilur, October, November atque De^miber ex numero et
CAPUT xxxni, imbribus acceperunt vocabula : quem numerum de-
De mensibus. currenlem December finit, pro eo quod denarius nu-
1. Mensis nomen est Graecum de lunte nomine merus praecedentes numeros claudit.
tractum. Luna enim [j.TWrj Grseco sermone vocatur, 12. Kalandas aulem, Nonas et Idus propter festos
unde et apud Hebrseosmenses^^S legiiimi, non ex diesRomani instituerunt, vel propter officia magistra-
solis circulo, sed ex luoa::' curbu enumerantur, qui est tuum. In iis enimdiebus conveniebatur in urbibus.
de nova ad novam. Quidamautem Kalendas a colendo appellari exi- 13.
2. ^Egyplii autem primi propter lunae velociorem stimant. Apud veteres enim omnium mensium prin-
cursum, et ne errorcomputalionis ejus velocitate acci- cipia colebantur, sicut et apud Hebraeos. Idus autem
deret. ex solis cursu dieni mensis adinvenerunt, quo-
B plerique Latinorum ab edendo dictas putant, quod ii
niamiardiorsolismotus facilius poteral comprehendi, dies apud veteres epularum essent.
3. ^ Januarius niensis a Jatio dictus, cui fuil a 14. Nonae a nundinis vocatae, nundinse enim sunt
genlilibus consecratus, vel quia limen et janua publiccB conventiones, sive mercimonia.
sit anni. Unde, et bifrons idem Janus pingitur ut CAPUT. XXXIV.
introitus anni et exitus demonstrelur. De solstitiis et (e.quinoctiis.
4.Februarius nuucupatur a Februo, id est, Plutone 1. Solstitium dictum, quasi solis statio, quod tunc,
cui eo mense sacrificabatur. Nam Januarium diis su- sole stanle, ®'*7 crescant dies, vel noctes.
peris, f ebruarium diis Manibus Romani consecrave- ./Equinoctium appellalum, quod tunc dies et nox
runt. Ergo ^ Februarius a Februo, id est, a Plutone, horarum ' spatio aequali consislunt.
non a febre, id est, segriludine, nominatus. 2. J Duo autem sunt solstitia : unum sestivum
5. Martiusappeliatur propter il/«r^^/«,Romana^gen- oclavo Kalendarum Juliarum, de quo tempore re-
lis auctorem, vel quod eo tempore cuncta aniniantia meare sol ad inferiores incipit circulos, aliud hiema-
ad marem agantur, et ad concunibendi voluptatem. le, octavo Kal. Januar., quo tempore sol aliiores in-
6. "^
Idem appellatur et mensis novorum, quia anni cipit circulos petere. Unde et hiemalis solstitii dies
initium mensis est Marlius, IJem ^ elnovum ver, ab C minimus, sicut sestivi maximiis invenitur.
indiciis, sciiicet, germinum, quia in eo, viridantibus 3. Item duo sunt aequinoctia unum vernale, : et

fructibus novis, transaclorum probatur occasus. aliud aulumnale, quai Graeci iar)[j.£p(as vocant. Sunt
7. • Aprilis pro Venere dicilur, quasi Aphrodis. autem haec aequinoctia die octava Kalend. April. et
Graece enim 'A^foi^fTT) Venus dicilur, ^ vel quia hoc octavo Kalend. Octob., quia annus olim in duas par-
mense omnia aperiuntur in florem, quasi aperilis. tes lantum dividebatur, hcc est, in sestivum et in bie-
8. Maius dictus a Maia, matre Mercurii, vel a ma- male solstitium, et ^ in duo hemisphaeria.
joribus natu, qui erant principes reipubiicae. Nam CAPUT XXXV.
hunc mensem majoribus, sequentem vero minoribus De temporibus anni.
Romani consecravcrunt. 1. Tempora anni quatuor sunt : ver, 3estas,autum-
9. Unde et Junius dicitur. Ante enim populus in nus et hieras ; dicta sunt autem tempora • a commu-
centurias seniorum et juniorum divisus erat. nionis temperamento, quod invicem se humore,sicci-
396 10. ? Julius vero, et Augustus de honoribus tate, calore et frigore temperent. "* Ha3c et curricula
hominum Julii et Aiigusti Gaesarum nuncupati sunt. dicuntur, quia non stant, sed currunt.

Cap. XXXIII. —
^ Januarius... vel quia linies
et ^ Julius vero et August. Aug,, ii de Doct. Chr.,
janua. Hieronym., Ezech. xxviii Januarius dici- : '
cap. 21.
tur, eo quod apud Romanos anni sit janua. Sed ^ A numero et imbre. A numero tanium Varro,
limes non limen in Ofnnibus libris iegi mirum. Augustinus et Servius, a quo haec procul dubio sum-
b Februarius a Februo. —
A die februato Varro; a psil Isidorus. Sed hsec dmnia additamentis plena.
Februo deo lustrationum Macrobius; a. februo, hoc Quamvis scio Cassiodorum ex imbribus quoque nota-
esi, jiurgamenio, Ceni^.orinus. Servium, i Georg., et tionem contVcisse.
August., xviii contra Faust., cap. 5, secutus est Cap. XXXIV. —
Spatio cequali consistunt. Ita
'

Isidorus. nostri omnes Cod. Constant Romani.

•^
Idem appell. mensis novor. In sacris libris. iDuo autem sunt. E Serv., Georg. i, ad vers.
•^
Idem novum ver ab indiciis. Serv., Georg. i, ad Humida solstitia. Al ])oni Lalinitatis auctores ai^sti-
verb. Vere novo. Ai., ab initiis. vum solum solslitium agnoscunt, altfrumnon solsti-
* Aprilis... q. Apurodis. Macrob,, lib. i. cap. 12 : tium, sed brumam nominant.
Secundum mensem nominavit Aprikm, quasi h.\)\\- " Et in duo hemisphceria. Sic onineslibri, In duas
rilem, u spuma, quam Grceci vocant dfphw unde Ve- larijjiEpia? volehat A. Aug.
nus creditur orta, Gap. XXXV. —
A communionis temperam. A
'

' Vel q. h.m. omnia

aperiuntur in florem. Quod communi temp. Cod. Rom.
Varroni placuit. "^
Hcec et curricula. E Serv. iEn. viii.
221 ETYMOLOGIARUM LIB. V. 222

Constat autem post factum miindum ex qua-

2. * f(
ccclxy diebus ad eadem loca siderum redil. Annus
dilate cursu solis tempora in ternos menses fuisse autem dictus, quia mensibus in se recurrentibus
divisa. Quorum temporum lalem veteres faciunt volvitur. Unde et aunulus, quasi annuus,i(i est, cir-

discretionem, ut primo mense ver novum dicatur, culus, quod in se redeat. Virgilius :

secundo adultum, tertio pneceps. Atque in sua per vestigia volvitur annus.

3. Sic etaestas in suMribus mensibus 7?oi'a,rt(/w/f« 2. Sic enim et apud .Egyptiosindicabatur ante in-

et pneceps; SiC et autumnus novus, ndultus el prce- ventas litteras, pieto dracone caudam suam mor-
ceps; item hiems nova,2'iS adulfa el prceceps, sive dente, quia in se recurrit. Alii annum dicunt, «7:0

extrema. UnJe est illud Extremce sub casum hie- : roO avavsoyjOai, id est, ab innovatione, renovatur
mis. Vcr autem dictum, quod viret. Tunc enim post enim semper.
hiemem vcstitur tellus herbis, et in florem ^'
euncta 3. Tria sunt autem genera annorum. Aut enim
rumpuntur. lunaris annus est triginta dierum, aut solstitiaUs,
4. <=
Jlslas dicitur ab cesfu, id est, calore ; et cestas qui XII conlinet menses : aut macjnus, omnibus pla-

quasi usta, id est, exustaelarida.Xamcaloraridusest. nelis in eumdem locum recurrentibus, qui tit post
3.Autamnus a tempeslaie vocalur, quaniio et
**
annos solstitiales plurimos.
foliaarborum cadunt, et omnia malurescunt. £ 4. ^Era singulorum annorum constitula esl a '^

6. Hiemem aulem ratio hemisphserii nuncupavit, Gaesare Augusto, quando primum censum 930 '^

quia tunc breviori sol volvitur circulo. Unde et hoc exegit, ac Romanum orbem descripsit. Dicta autem
tempus ® brumadicitur, quasi [3f*7'j? V^P^' id est, cera ex eo quo 1 om:iis orbis ces reddere professus est
brevis, vel a cibo, quod major tunc sit vescendi appe- reipublicfe.
tilus. Edacitas enim Greece ^poiijLst appellatur; ^ unde CAPUT XXXVII.
el imbrumari dicuntur^rquibus fastidium estciborum. De olijmpiadibus, et lustris, et jubileis.

7. Hibernus autem inter hiemem et vernum est,

Olympias apud Gra^cos conslituta apud Elidem
{.

^ quasi hiemevernus, qui plerumque a parte totam Grseeiae civiiatem. Eiiis agentibusagonem, ei ^ quin-

hiemem signiticat. Hsec le:npora singulis etiam cceli quennale cerlamen, quatuor mediis annis vacanti-
partibus ascribuntur. bus ; et ob hoc Elidum certaminis tempus olympiadem

Verquippe Orientidatur, quia tunc exterrisom-

8.
vocaverunt, quadriennio in una olympiadesupputato.

nia oriuntur; aeslas voro Meridiano, eo quod pars ejus 931 2. ''Lustrum vero esl -cvtsTr^pl;, id esl, quin-
calore tlagrantior sil; hiems Seplentrioni, eo quod quennium, quod quinto anno dicitur condi propter
frigoribus et perpetuo gelu torpeai autumnus Occi- ;
olympiadas a Romanis adhuc enim consules, adhuc ;

duo, eoquodgravesmorboshabet;undeet tunc folia C ^"^^ nomium erant. Esl enim quinquennale tempus.
arborum detluunt. Ut aulem autuir.nus abundet mor- Ideo vero sic vocaiur eo quod censu per quinquen-
bis, facit !$99 hoc confinium frigoris et caloris, et nium in republica peracto, urbs Roma lustrabatur.

' compugnantia inter se contrariorum aerum. 3. Jubilasus interpretaiur remissionis annus. Est

GAHUT XXXVI. enim Hebraicus, ei sermo, et <=

numerus, qui septe-
De annis. nis annorura hebdomadibus, id est ,
quadraginta
1. Annus j est solis anfractus, cum, peroclis novem annis lexilur, in quo clangebatur tubis, et

Constat autem post fact. E duobus Servii locis,

* simis Chacon. Porro de sera multi hac Klate multa.
Georg. I, ad vers. Vere novo, et Gcorg., 11, ad vers. Nos Nonio crediraus ita scribenti ^-Era munerinota. :

iVon 'alios prima. Lucil., lib. XXIX Hcec est rafio, perversa Kra, et
:

^ Cunctarumpuntur. A.\.,erumpunt,a\., prorum- -

summa, ct subducta improbe. M. Tullius, in Hor-
punt. tensio, r.pud eumdem Nom. Quid tu, inquam, so- :

" ^stas ab cestii. Serv., ^En. 11, ad vers. Propius- les, cum rationem a dispensatore accipis, si cera
que cestus incend. volv. : .Esfus ( inquit ) calor est, sincjula probasti, summam quce ex his confecta sit
unde et oistas dicitur. Vid. Varr., lib. v. non probare Vid. inf., lib. vi, cap. io.
'/

^ Autumnus a tonpcstate. An tempestatem tem- '

Censum exegit. Ita lib. iii. Tarrac. Neap., exa-
pestivitatem intelligit? Ut sil autumnus auctus an- cjitafo ccnsu ; et quidem apudEuspb. frequens Cen- :

nus. detracta c, ui in sartor, farfor, auctor. Fest. Q su Romce agitato, inventa sunt hominum millia,etc.
Autumnum quidam dictum existimant , quod
:
'
Cap.XXXVH. — '" Et quinquennal. certam.Eii-^
tum maxime aucjentur hominum opes. seb. i.i agunf quinqucnnale certamen :
Clii'oa. : Elii
* Bruma q. iipayu;. Varr.. Fest., Serv. et Macrob. quatuor annis in medio expletis, quam olympiadem
Uncle et mmunARi. Al.,imbrumati,iiem brumati,
'
Iphitus, filius Praxonidis, sive Hcemodi, primus
et /);'U?«rtfic«, quae vox hodiequeapud iios in usu est. constituit.
s Quibus fastidium ext. Quibus studium est, unus " Lustrum vero. Serv., -En. i, ad vers. Vincit
Tarrac. lustris tab. oitas : — Lustris
quinquenniis et bene
1"
Quasi hiemevernus.Ex Cod. Neap. et Ovel.,al., ohjmpiadibus compufat tempora, quia nondum, vel
hibernus., ut sit praecefjs hiems. a;ra, vel consules. Llstrum autem dictum, quod
Ex compugnantia contrarior. aerum.
'
Co«« — post quinqucnnium unaquceque civitas lustraba-
trariarum rerum Servius, Georg. 1, ad vors. Quid tar. Ergo vcrba illi, adhuc n. consules, adhuc cera
tempestates Autumni. nondum erant, quae Virgdii interpretalioni lanlum
C.\p. XXXVI. — i Annus est. Totum caput,usque serviu'.it, niliil Mdoro dotracla oberunt Nam Isido-
ad cera, contlatum ex variis Servii locis, ^En. i, iii, rus S>:viuiii logens non vilelur Maronis verha con-
et V. siderasse; proptkr olympiadas, p?'(j ohjmpiadibus,
^ jEra singulor. annor. Legunlur liaec in plerisque vel loco ohjmpiadum iniorpreieris iicel.
Eusebii Codicibus, sed negabjt exslaro in anticpiis- " Et numerus, qui septennis Spiritus snncti.
223 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 224

ad omnes reverlebatur antiqua possessio, debila ab- CAPUT XXXIX.

solvebantur, confirmabantur libertates. De discretione temporum.
4. Hunc numerum etiam in diebus Pentecostes et i . Prima aetas conlinet in exordio sui creationem
ipsi celebramuspost Domini Resurrectionem, remissa miindi. Primo enim die, Deus in iucis nomine con-
culpa, et totius debiti chirographo evacuato, abomni didit angelos; secundo, in finnamenti appellatione
nexu liberi suscipientes advenientem in nos gratiam coelos ; tcrtio , in discreii<^s vocabulo speciera
Spiritus sancti. aquarum, el terrse ;
quarlo, luminaria coeli ;
quinto,
animantia ex aquis sexto, animanlia ex terra, et
CAPUT XXXVIII. ;

homincm, quem appellavit Adam.

De sceculis et cetatibus.
2. Adam, anno ccxxx, genuit Seth, a quo filii Dei,
1, Saecula * generationibus constant et inde sce-
,

CGXXX.
cula, quod sequantur. Abeuntibus enim aliis alia
Seth, anno ccv, genuit Enos, qui coepit invocare no-
succcedunt. ^ Hunc quidam quinquagesimum annum men Domini. CCCCXXXV.
dicunt quem Hebra?i jubilceum vocant.
Enos, an. clxixx, genuit Cainan, DCXXV.
2. Ob hanc causam, et ille Hebrseus, qui, propter
Cainan, an. clxx, genuit Malaleel, DCCXV.
uxoren, et liberos»3^amans dominum suum, aure
g ^3^ 3 ^i^^^^^.^^ a'„, ^lxy, genuit Jared, DCCCCLX.
perlusa, servitio subjugatur, serviro jubetur in ss- j^^^^^ ^^ ^^^^„^ ^^^^.^ ^^^^^^ q^. i^anslatus est
culum, hoc est, usque ad annum quinquagesimum.
M. CXXIL
3. *=
JEtas plerumque dicilur et pro uno anno, ut in
Enoch.an. clxv, genuit Mathusalem, M. CCLXXXVII.
annalibus ; et pro septem, ut hominis ; et pro centum,
4. Mathusalem, an. clxvii, genuit Lamech,
et pro quovis lempore. Undeetaelas tempus quod de
M. CCCCLIV.
multis saeculis instruitur. ^ Et dicta cetas quasi cevi-
Lamech, an. clxxxviii, genuit Noe. Arca aedificatur,
tas, id est, similitudo a^vi.
M. DCXLIH.
4. Nam aevum neque ini-
est aetas perpetua, cujus
Noe aulera, an. dc, factum est diluvium,
tium neque extremum nascitur quod Graeci vo- ,
II M. CCXLII.
cant; quod aiiquando apud eos pro saeculo, aliquan-
Secunda cetas.
do pro aeterno ponitur. Unde et apud Latinos est
5. Sem post diluvium, anno 11, genuit Arphaxad, a
derivatum.
quo Chaldsei, II M. CCXLIV.
5. ^Etas aulem proprie duobus modis dicitur ; aut Arphaxad, an. cixxv, genuit Sala, a quo Saraaritse
enim hominis, sicut infantia, juventus, sedectus ; aut
et Indi fuerunt. II M. CCCLXXIX.
mundi,cujus prima aetas est ab Adam usque ad Noe;
^^^^ ^^^^^^ Heber, a quo Hebrfei,
q 5^,3^ ^^^
secunda aNoe usque ad Abraham; tertia ab Abraham II M. DIX.
usque ad David ;
quarta a David usque ad Iransmi-
6. Heber, ann. cxxxxiv, genuit Phaleg. Turris aedi-
grationem Judae inBabyloniam; quinia deinde usque ficatur, U M. DCXLHI.
ad adventum Salvatoris in carne sexta, quae nunc
;
Plialeg., an. cxxxx, genuit Ragau. Dii primum
agitur, usque quo mundus iste finiatur.
adoranlur, DCCLXXHI. II M.
6. ^ Quarum decursus per generationes et regna
Ragau, an, cxxxii, genuit Seruch. Regnum inchoat
primus ex nostris Julius Africanus sub imperatore
Seytharum, II M. DCCCCV.
Marco Aurelio Antonino, simplicis historise stylo eli-
7. Seruch, an. cxxx, genuit Nachor. Regnum ^Egyp-
cuit. Dehinc Eusebius episcopus Caesariensis, atque
tiorum nascitur, III M. XXXV.
sanctae memoriae Hieronymus presbyter, chronico-
Nachor, an. lxxix, genuit Tharam. Regnum Assy-
rum canonum multiplicem ediderunt historiam regnis
riorum et Sycioniorum exoritur, 111 M. CXIV,
simul et temporibus ordinatam.
Thara, an. lxx, genuit Abraham. Zoroastes magi-
7. Dehinc alii atque alii inter quos praecipue ' Vic-
cam reperit. ' IH M. CLXXXIV.
tor Tununensis 933 Ecclesiae episcopus, recensitis
Tertia cetas.
priorum historiis, gesta sequentium aetatum usque ad
8. Abrahum, anno c, genuit Isaac. Nam prius et Is-
consulatum Juslini junioris imperatoris explevit.
mahel, a quo IH M. CCLXXXIV.
el Ismahelitae,
S.Horum nos lemporum summam ab exordio mundi Isaac, an. sexagesimo, genuit Jacob. Argivorum re-
ad Augusti Heraclii imperatorem, vel Suinthilanisre-
gnum inchoal, IH M. CCCXLIV.
gis Gothorum, quanta potuimus brevitate, notavimus,
Jacob, an. xci, genuit Joseph. Phoroneus Graeciae
adjacente e laiere descendente linea temporum, cu-
leges dedit, IH M. CCCCXXXV.
jus indicio summa praelerila saeculi cognoscatur.

Ex Hieron., ad Am., cap. 5 ; et Ambros., in Apolog. [[emque ut in /io?«2>2ealienacum Chacone censemus.

David, cap. 8. ^ Et dicta cetas q. jjvitas. Nam et aevilas olim
Cap. XXXYIII. —
^ Scecula generationibus con- eadem fuit.
stant. Scecula sex generationibus constant, Cod. ^ Quarum decursus sceculi cognoscatur. Haec
Neap., sed nullo (opinor) sensu. non suiil in vetustioribus, sumpta tamen sunt ex Isi-
Hu7ic quidam. Ex Hieronym., ad Gal. 11.
•^
dori Chronico.
JEtas. Serv., Georg. iii Mtatem plerumque ge-
•=
:
' Victor Tununensis. Ita legendum ex lib. de Vir.
neraliterdicimus,pro anno,pro triginta^pro centum, Illust., non (ut antea) Turonensis.
pro quovis tempore. Verba autem ut in annalibus.
225 ETYMOLOGIARUM LIB.V. 226

9. Joseph, an. cx vixit. Graecia segetes habere ccepit, )( Manansses, an lv. Sibylla Samia claruit,
IIIM.DXLV. IVM.DXLIV.
1835. Hebraeorum servitus in iEgypto an. cxliv. Amon, an.xii.Census primum agitur. IVM.DLVI.
Allas astrologiam invenit, IIIM.DCLXXXIX. 18. Josias, an. xxxii. Thales philosophusagnosciiur,

Moyses,an. xl, rexitipiopulum in eremo. Hebra?ile- IVM DLXXXVIII.

gcm et lilteras habere cceperunt, IIIM.DCGXXIX. Joachim, on, xi Nabuchodonosor Judaeam capit,
10. Josue, an. xxvii, Erichihonius in Grsecia primus IVM. DXGIX.
quadrigam junxit, IIIM.DGCLVI. Seechias, an. xi. Templum Hierosolymis incensum.
Othoniel, an. xl, Gadmus litteras Graecis dedit, Sapho muher diverso poeuialc claruit,

IIIM.DCCXCVI. IVM. DCX.

Aoth.an.Lxxx. Fabute fictffisunt.mM.DCCCLXXVI. Quinta cetas.
Debbora. an. lx. ApoUo medicinae artem invenit, et
19. Hebraeorum captivitas, annis lxx. Judith hisloria
citharam reperit, IIIM. DGCCCXVI.
scribitur, IVM.DGLXXX.
H. Gedeon, an. xl. Mcrcurius lyram condidit,
Darius, an. xxxiv. Judaeorum captiviias solvitur,
mM.DCCGLVI.
IVM. DCCXIV.
Abimelech, an. iii. Chorus in Graecia inventus, B Xerxes, an. xx. Sophocles et Euripides iragoedi ce-
niM.DCGGCLIX. IVM.DGCXXXIV.
lebranlur,
Thola, an. xxiii. Priamus regnavit in Troja,
20. Arlaxerxos, an. xl. Esdras incensam legem re-
niM.DCGGCLXXXII. novat, IVM. DCCLXXIV.
Jair, an. xxii. Garmentis Latinas Litteras reperit,
Darius, qui et Nothus an. xix. Haec sctas habuit
IVM.IV.
Platonem ct Goigiam primum rhetorum,
Jephte, an vi Hercules se flammis injecit, IVM.X.
IVM. DCGXGin,
Abesan, an. vii. Alexander Heienam rapuit,
Artaxerxes, an. xl. Hesler historia explclur,
ivM.xvn.
IVM. DGCXXHI.
12.Abdon, an. viu. Troja capta est, IVM.XXV.
21. Artaxerxes (qui ei Ochus), an. xxvi. Demosthe-
Samson, an. xx. Ascanius Albam condidit,
nes et Aristoteles praedicantur, IVM. DCGCLIX.
IVM.XLV
Xerxes, an. iv. Xenocralesillustrishabctur,
Heli sacerdos, an. xl. Arca Testamenli capitur,
IVM. DGGGLXni.
IVM.LXXXV.
Darius, an vi. Alexander Hierosolymam coepit,
Sarauel, an. xl. Homerus fuisse putatur. IVM.GXXV
'iVM.DGCGLXIX,
Quarta cetas C
22. Alexander Maccdo, an. v. Asiam obtiuuit,
IS.David, annis xl. Carthago a Didone condiiur.
IVM.DCCGLXXIV.
Gad, Nathan etAsaph prophetaverunt,
Plolemaeus, an. xl. Machabaeorum liber inchoat pri-
VIM.GLXV.
nnis, IVM. DGGCGXIV.
Salomon, an. xl. Templum Hierosolymis eediiicatur,

IVM.CCV.
^37 Philadelphus, an. xxxviii. Septuaginta inter-
pretes agnoscuntur, IVM. DCCCGLII.
14. Roboam, an. xvii. Regnum Israel, et Juda divi-
Evergetes, an. xvxi. Jesus Sapientiae librum compo-
ditur, IVM.CGXXII.
nii. IVM. DGGCCLXXVm.
Abia, an. iii, sub quo Abimelech poniifex fuit,
23. Philopator, an. xvii. Machabaeorum, secundi libri
IVM.CGXXV. DCCCGXCV.
historia componitur, IVM.
Asa, an. xli. Achias, Amos, Jehu, Johcl, et Azarias
Epiphanes, an. xxiv. Romani Graecos obtinuerunt.
prophetaverunt, IVM.CGLXVI.
VM.XIX,
15. Josaphat, an. xxv. Prophetavil Elias, Abdias ct
Philometor, an. xxxv. Scipio Africam vicit,
Michseas. IVM.GGXCI.
VM. LIV.
Joram, an. viii. Prophetavit Elias et Eliseus,
24. Evcrgctes, an. xxix. Brutus Hispaniam snbegit,
IVM.GCXCIX. D
VM. Lxxxni,
SS36 Ochozias, an. i. Elias rapitur, IVM.CCG.
Sotcr, an. xvii. Thraces Romanis subjiciuntur, VxM.G.
Athalia, an. vii. Jonadab sacerdos claruit,
Alexander,an. x. Syria Romanis subjecia est, V3I. CX.
IVM.CGGVIL
23. Ptolemffius, an. viii. Rhetoricai ars Roraa) coepit
16. Joas, an. xl Eliseus moritur, IVM.CCCLVII.
VM. CXYIU.
Amasias, an xxix. Carthago condita,
Dionvsius, an. xxx. Pompeius Judsam capit,
IVM.GCCLXXVI. YM. CXLVm,
Ozias, an. lii. Olypias a Graecis instiiuitur,
Cleopatra, an. n. ^Egyplus Romanissubditur, VM. CL.
IVM.GCGCXXVHI.
Julius Ca3sar, an.. v. Hic primus monarchiam tenuit.
Joathan, an. xvi. Romulus nascitur,
VM. GLV.
IVM.CCGCXLIV.
Scxta (vtas.
17. Acliaz, an. xvi, Roma condilur, IVM.CCCCLX.
Ezechias, an, xxix. Senalus lloma' fit, 26. Oclaviaiius, annis Lvi. Chrislus nascitur,

IVM.CCGLXXXIX. VM. CCXI.

227 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 228
Tiberius, an, xxm. Chrislus crucifigitur, 35. Probus, an. vi. Manichseorum haeresis orta est»
VM. GCXXXIV. VM.CCCGLXXXII.
Caius Caligula, an. iv. Matthaeus Evangelium scri- Carus. an. ii. Iste de Persis triumphavit,
psit, VM. CCXXXIII, VM.CGGGLXXXIV.
27. Claudius, an. xiv. Marcus Evangelium edidit, Diocletianus, an. xx. Iste diWnis libris adustis mar-
DM.CCLII. tyria fecit, VM.DIV.
Nero, an. xiv.Pelrus et Paulus necantur, Galerius, an. ii. Hujus brevitas vitse niliil dignum

VM. CCLXVl. historiae contulit, VM.DVI.

Vespasianus, an. x. Herosolymia a Tito subvertilur. 36. Constantinus, an. xxx. Nicsena synodus congre-
VL. CCLXXVI. gatur, 'VM.DXXXVI.
28. Tilus, an. ii. Hic facundus etpius fuii, Constantius, an. xxiv. Anthropomorphilarum hsere-
VM. CCLXXVHI. sisorilur, VM.DLX.
Domitianus, an xvi. Joannes in Pathmos relegatur. Julianus, an. ii. Hic ex Christiano paganus effectus
VM. CCXCIV. est, VM.DLXIL
Nerva, an. i. Joannes Ejihesum redit, VM. CGXGV, 37. Jovianus, an. i. Iste iterum Christianiis effectus
Trajanus, au.xxiv. JoannesApostolusrcquiescit, esl, VM.DLXIII.
VM. GCCXIV. Valens, an. xiv. Gothi hserelici efficiuntur,
29. Adrianus, an xxi. Aquila inlerpretes liabetur, VM.DLXXVIL
VM. CCCXXXV. Gralianus, an. vi. Priscilianus agno?citur,
Antoninus Pius, an. xxii. Valentinus et Marcion VM.DLXXXIH.
agnoscuntur, VM. GCCLVn. Valenlioianus, an. vii. Hieronymus in Belhleem prse-
Antoninus, an. xix. Cataphrygarum hseresis oritur, dicatur, VM.DXC.
VM. CCCLXXVI. Theodosius, an iii. Joannes anachoreta claruit,
30. Gommodus, an. xiii. Theodolion interpreshabe- VM.DXGHI.
tur, VM. CGCLXXXIX. 38. Arcadius, an. xiii. Joannes Chrysoslomus floruit.
838. JElius Pertinax, an. i. Nihil habel hisloriae, VM.DCVI.
VM. GGCXG. 830Honorius, an. xvi. Augusliuus episcopus claruit,
Severus, an. xviii. Symmachus inlerpres habetur, VM.DCXXI.
VM. CGGCVn. Theodosius, an. xxvii. Nestorius haeresiarcha exsti-
31. Antonius Caracalla, an. vii. Quiuta eJitio tlie- tit, VM.DCXLVIII.
rosolymis invenitur, VM. GGCGXV. 39. Marliaaus, an. vl. Ghalcedonensis synodus agi-
Macrinus, an. i. Hujus brevitas vita? niliil geslorum lur, VM.DCLIV.
habet, VM. GCGCXVI. Leo major, rai. xvi. Jil^yptus cr^-orc Dioscorilatrat,
Aurelius Antoninus, an. iv. Sabellii hceresis oritur, VM.DGLXX.
VM.CGCCXX. Zenon, an. xvii. Acephalorum hseresis orla est,
32. Alexander, an. xiii. Origenes insignis habetur, VM.DCLXXXVH.
VM.CGCCXXXIH. 40. Anaslhasius, an. xxvii. Fulgentius episcopus
Maximus, an. iii. Isle Germanos vicit, prsdicatur, VM.DGGXIV.
VM.CGGGXXXVI. Justinus, an. viii. Acephalorum haeresis abdicatur,
Gordianus, an. vii. Iste de Parthis et Persis trium- VM.DCGXXH.
phavit, VM.GCCCXLHI. Justianus, an. xxxix. Vandali in Africa exstin-
33. Philippus, an vii. Hic primus Ghristianus impe- guunlur, VM.DGGLXI.
rator fuit, VM.GGCCL. Juslinus, an. xi. Armenii fidem Ghristi suscipiunt,
Decius, an. i. Anlonius monachus claruit, VM.GCCGLI. VM.DCGLXXH.
GgUus^an. ii.Novatus heresimcondit, VM.CCGGLIII. 41. Tiberius, an. vii. Longobardi Italiam capiunt,
Valerianus, an. xv. Cyprianus martyrio coronalur, VM.DCGLXXIX.
VM.GGCCLXVm. Mauritius, an. xxi. Golhi catholici effecli sunl,
34. Claudius, an. ii. Isle Golhos ab Illyrico expulit, VM.DGGC.
VM.GGCGLXX. Phocas, an viii. Romani caeduntur a Persis,
Aurelianus, an. v. Iste Christianos persequilur, VM.DCGCVHI.
VM.CCGGLXXV. 42. Eraclius xvii nunc agil imperii annum; Judaei
Tacilus, an. i. Hujus breviias vilse prs-notaiione Hispania Chrisliani elficiuntur. Residuum sexta^ in
carct, VM.GCGGLXXVI. telatis soli Deo est cognilum.
 LIBER SEXTUS.
DE LIBRIS ET OFFIGIIS ECCLESIASTICIS.

CAPtJT PRIMUM. crypha separent, Ecclesia tamen Christi intef divi-

De Veteri et Novo Testamento. nos libros, et honorat et prsedicat.

1. Vetus Teslamentum ideo dicilur, quia veniente 10. In Novo aulem Testamento duo sunt ordines:
Novo cessavit, de quo Apostolus meminit, dicens : primus Evangelicus, in quo sunt Malthfeus, Marcus,
Vetera transierunt et ecce factasunt omnia nova. Lucas et Joannes secundus apostolicus, in quo sunt
;

9410 2. Testamentum autem Novum ideo nuncupa- Paulus in quatuordecim Epistolis, Pelrus in duabus,
lur, quia innovat. Non enim illud discunt nisi ho- Joannes in tribus, Jacobus et Judas in singulis. Ac-
mines renovati ex vetustate per graliam, et perti- tus apostolorum et Apocalypsis Joannis.
nentes jam ad Tesl. Nov., quod est regnum coelorum. 11. Summa aulem uiriusque Testamenti trifarie

3. * Hebrsei autem Veteris Teslamenli, Esdra auc- distinguitur, id esl, In historia, in moribus, in alle-

lore, jiixla numerum litlerarum suarum, viginli duos goria. Rursus ista tria multifarie dividuntur, id est,
libros accipiunt, dividentes eos in ires ordines, Le- quid a Deo, quid ab angelis, vel hominibus geslum
gis scilicet, et Prophetarum, etHagiographorum. diclumque sit, quid a prophetis prsenuntiatuni de
4. Primus ordo Legis, in quinque libris accipitur, Christo et corpore ejus ;
quid de diabolo et membris
quorum primusestBeresith, quod est Genesis; secun- ipsius ;
quid de veteri et novo populo ;
quid de prse-
dus Veelle Semotli, quod eKt Exodus: teriius Vaicra, senli sseculo, et futuro recrno, atque judicio.

quod est Leviticus; quartus Vajedabber, quod est Nu- ^ CAPUT H.

meri;quintusElleaddebarim,qnodestDeuteronomium. De scriptpvibus et vocabulis sanctorum librorum.
5. Hi sunl quinque lib. Moysi, quos Hebrsei thnra, 1. Veteris Tesiamenii sccunilum Hebraeorum tra-
Lalini legem appellant. Froprie autem Lex appellalur, diiionem hi perhibenlur auclores. Primus Moyses
quse per Moysen data est. Divinae Historiae cosmographiam in quinque volu-
6. Secundus ordo esl Prophelarum,
quo continen- in minibus edidit,quod Pentateuchum nominatur.
lur libri octo, quorum primus Josue Ben-Nun, qui 2. Penlaleuchum autem a quinque voluminibusdici-
Latine Jesu Nave dicitnr Secundus Sophtin, quod
: lur : Ti^vTs Graece quinque, TEyyo? volumen vocatur.

Cst Judicum; tertius Samuel, qui est Uegum primus ;

3. Genesis liber inde appellalur, eo quod exor-
quartus Malachim, qui est Regum secundus ;
quin- dium mundi et gcneratio steculi in eo continealur.
lus Isaias; sexlusJeremias;sepiimusEzcchiel; octavus ^4^ 4. Exodus vero exitum ab iEgypto velegres-
Thereazar, qui dicitur Duodecim prophetarum; qui sum populi Israel digerit,elex ea causa nomen accepit.
libri, quia sibi pro brevitate adjuncti sunt, pro uno o. Leviiicus appellatur, eo quod Levitarum mi-
accipiuntur. nisleria et diversilalem victimarum exsequilur, to-
7. Tertius est ordo Hagiographorum, id est, sancta tusque in eo ordo Leviticus annotalur.
scribentium, in quo sunt libri novem, quroum pri- 6. Numerorum liber vocatur, eo quod iii eo
mus Job; secundus Psalterium; quod lertius Misse, egrcssa^ de -(Egypto tribus dinumeranlur, et qua-
est Proverbia Salomonis; (juartus Coheleth, quod ejt draginta duarum per eremum mansionum in eo de-
Ecclesiasles quinlus
;
Sir hassirim quod est , scriplio continetur.
Cantica canticorura; sextus Daniei ; seplimus Dibre- 7. Deuleronomium Grseco sormone appellalur,
hajamim, quod Verba dierum, ^ hoc est Paralipo-
est quod Laiine inlerpretatur secunda lex, id est, repe-
menon oclavus Esdras nonus Esther, qui simul
; ; titio, et evangelicae legis prafiguralio, qufesic eaha-
omnes v, vin ei ix, fiunt xxii, sicut superius com- bet qaa' priora sunt, ut tamcn nova sinl omnia quae
prohensi sunt. in eo replicantur.
8. Quidam autem Rulh et Cinoth, quod Latine di- 8. Josue liber nomen accepil a Jesu tilio Nave,
citur Lamentatio Jeremife, hagiographis adjiciunl, cujus historiam conlinet, scriplorem vero ejus eum-
et XXIV volumiiia Teslamenti Veleris!J-JI faciunt, dem Josue Hebrsei asseverant, in cujus texiu post
juxla viginti quatuor seniores, qui ante conspectum transitum regna hostium subvertunlur,
Jordanis
Domini assistunt.
lerra populo dividitur, per singulas urbes, vicu-
et
9. Quartus
apud nos ordo Veteris Testamenti
est
montes alque confinia Ecclcsiffi coelestisque Je-
los,
eorum librorum qui in canone
Hebraico non sunt. rusalem, spiritualia regna prsefigurantur.
Quorum primus Sapientige liber est; secundus Eccle- 9. Judicum nominatur a principibus populi, qui
siasticus; teriius Thobias ;
quartus Judith ;
quintus prsefuerunt in Israel post Moysen el Josue, ante-
et sextus Machabteorum, quos Hcet Judaei inter apo- quam David et ca'leri regos cxisterent. '^
Hunc librum

Cap. I. —
a iiei)rcei autem Ex Prolog. Galeato enim Chronicon liber dictus esl, quamvis id no-
is
Hieronym., el prEelatione in HbrosReg.,etEpiphan., men aplissime illiconveniat, ut Hieron. ait.
lib. de Pond. Cap. II. — " Plcraque ex Hieron., epist. ad Pau-
^ Hoc est Paralip. Qua^ post hsec verba adduntur in lum.
Excusis, in Ms. nulia aunt, neque esse dcbent. Non ^ Hunc librum et Ruth. Voces et Ruth, a plerisque
 !31 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 237
et Ruth edidisse credilur Saniuel. Liber Samuel ejus /\
quorum primus est Hebraice Misle, quem Graeci Pa-
dem Samuelis nativitatem, et sacerdolium, et gesta rabolas, Latini proverbiorum nominant, eo quod in
describit, idcirco et ab eo nomen accepit. ipsosub comparativa similitudine figuras verborum
lO.Etquamvishicliber Saul et David historiam con- et imagines veritatis oslenderit.
tineat, utrique tamen ad Samuelreferuntpr, quia ipse 19. Ipsam autem veritatcm ad intclligendum le-
unxit Saul in regnum, ipse David in regem futurum. gentibusreservavil. 2^4 Secundum librum Coheleth
Cujus libri primam partem conscripsit idem Samuel, vocavil, qui Graece Ecclesiastes dicitur, Latine Con-
sequentia vero ejus usque ad calcem scripsit David. cionator, eo quodsermo ejus non specialiter ad unum
11. Melachim proinde appellalur, eo quod reges sicut in Proverbiis, sed ad universos generaliler di-
Judae et Israeliticae gentis, gestaque eorum, per or- rigatur, docens omnia qnae in mundo cernimus ca-
dinem digerat temporum. Melachim eiiim Hebraice, duca esse et brevia, el ob hoc minime appetenda.
Latine reguin interpretatur. Hunc librum Jeremias 20. Terlium librum Sir hassirini praenotavit, qui in
primus in unum volumen coegit. Nam antea sparsus Latinam linguam vertitur Canticu^n canticorum ; ^
erat per singulorum regum hislorias. ubi per epithalamium carmen conjunclionem Chrisli
12. Paralipomenon Grsece dicilur, quod nos pr«- et Ecclesise mystice canit. Dictum autem Canticum
te7'missoru7n,\elreliquoru7n(iicere possumus, quia g canticorum, eo tjuodomnibus canticis prseferatur, quae
ea quse in lege vel in Regum libris, 943 vel omis- in Scripturis sacris habentur, sicut quaedam in lege
sa, vel non plene relata sunt, in isto summatim el dicunlur sancla, quibus majora sunt sancta sanctorum.
breviter explicantur. 21. Horumautemtrium librorum carmina hexame-
quidam Moysen scripsisse arbi-
13. Librima Job tris ut pentametris versibus apud suos composila per-
trantur ; aliiunum ex prophelis; nonnuUi vero eum- hibentur, ut Josephus Hieronymusque scribunt.
dem Job post plagam sure passionis scriptorem fuisse 22. Isaias, evangelista potius quam prophela, edi-
existimant, arbilrantes ul qui certamina speciaUs pu- dit librum suum, cujus omnis textus ' eloquentia
gnae sustinuit, ipse narraret quas victorias expedivit. prosa iiicedit, Canticum vero hexametro, et penta-
14. * Principia autem et fines libri Job apud He- metro versu discurrit.
brgeos prosa oratione contexta sunt ; media auiem 23. Jeremias simiUter edidit librum suum cum
iisius ab eo loco in quo ait : Pereat dies inqua natus threnis ejus, i quos nos lamenta vocamus, eo quod
usqueadeumlocum ; Id circo egome reprehendo,
szi??z, in trislioribus rebus funeribusque adhibeanlur, in qui-
et agopmnitentiam, omnia heroico metro discurrunt. busquadruplex diverso metro composuit alphabetum,
15. Psalmorum liber, Grsece psalterium, Hebraice quorum duo primaquasi Saphico metro scripla sunt,
nebel, Latine organum dicitur. Vocatus autem Psal" Q quia tres versiculos, qui sibi nexi sunt, ^ et ab una
morum quod uno propheta canente ad psalterium, tantum littera incipiunt, heroicum comma concludit.
chorus consonando responderet. ^ Titulus autem in 24. Tertium alphabetum trimetro scriptum est, et a
Psalmis Hebraicus Thehilim quod inlerpretatur Vo- ternis httcris iidem versus terni incipiunt. Quarlum
lunie7i hym7ioi'um. alphabetum simile primo et secundo habetur.
16. <^
Auctores autem psalmorum sunt qui ponunlur !$-l5 23. ' Ezechiel et Daniel a viris quibusdam
in litulis : Moyses, scilicet, et David, el Salomon, sapienlibus scripti esse perhibentur, quorura Eze-
Asaph, Ethan, Idiihun, et filii Core Eman Ezraiihse^ chiel principia et fines mullis habet obscuritatibus
et rehquorum, quos Esdras uno volumine comprc- involula. Daniel vero claro sermonc regna orbis pro-
hendit. nunliat, et tempus adventus Christi raanifestissima
17. Omnes aulem psahuos apud Hebrseos mclrico praedicalione adnotat.
carmine constat esse compositos. Nam ^ in morem 26. Hi sunt quatuor prophetfe qui Majores vocan-
Romani nunc ahi iambo
Flacci, et Grseci Pindari, tur, quia prolixa voluraina condiderunt. Liber duo-
currunt, nunc Alcaico personant; ^ nunc Saphico deciin prophelarum auctorum suorum nominibus
nitent, ' trimetro, vel tetrametro pede incedentes. prsenotatur, qui propterea dicuntur Minores, quia
18. s Salomon, filius David, rex Israel, juxta nu- n sermones eorum brevessunt,
merum vocabulorum suorum tria volumina edidil, 27. Unde et connexi sibimet invicem in uno volu-

aberant, scd rejiciendEe non fuerunt, cum idem dicat Hieronymo interp.
lib. I de Offic. Eccl., cap. 12.
' Eloquentia prosa.Ulsupra, prosa oratione. Al.,
'Principiaautem et fin. Ex prsef.Hier. ad lib. Job. eloquenticv prosa.
^ Titulusautemco7nprehendit.Exe\nsi.ad Sophr. j
Quos 710S lanienta v. eo quod tristioribus rebus
•=
Auctores autem. Ex eadem epist. funcribusque Canebanlur foriasse, uti nunc Job ver-
.

^ In 7norem liomani. Flacc. Ex praef. ad Chron. ba, ita Isidori aetate, Jeremiae Lamentationcs in offi-
Euseb., et ad Job. cio defunctorum,
* Nunc Saphico 7iitent. Tu7nenta\)\id}l\eT0r\.; ti- ^ Et ab una tantum.Ex cpist. ad Paul. Urbic.
nent. Scgunl.Cod.; ex quo ii72niu7it quidara legebat. 1 Ezechiel et Daiiiel. Idem refert deEccIes. Offic,
^ Trimetro vel tetrametro. Nihil de trimetro aut rx Hebrseorum sententia, qui ha^c vaticinia, non ab
tetramelroHioronymus Sed 7iunc semipede ingredi-
:
ipsis v.itibus scripta, sed ab aliis excepta somniarant.
tur. Alqucita legivolebat Chacon,iIIud alterum glos- Sed de EzGchiele ne dubilalum quidem videtur hie-
semafuisse. ronymi ytat'^. Conlra Danielis iibrum refert idcm
^ Salomon. Ex Hicroijym ad cap. i Ecclosiasla\,
scripsissc Porpiiy rium, confutal umque ac Euscb.Apol-
* Ubiper epithalamium.y ii. Orig.,hom.i inCanl., linario et Meihodio.
233 ETYMOLOGL\RUM LIB. VI.
234
mine conlinentur, quorum nomina sunt : Osee, Joel, A Ipse enim Chrislus et propheta dictus est, sicut
Amos, Abdias, Jonas, Michseas, Nahum, Habacuc, scriptum est : Et ^ prophetam ingentibus posui te.
Sophonias, Aggaeus, Zacharias et Malachias. 37. Tertius Lucas, inter omnes evangelistas •
28. Esdrae liber aucloris sui titulo pra>notatur, in Gra^ci sermonis eruuitissimus, quippe ut mcdicus
in
cujus textu ejusdem Esdra", Nehemi?eqiie sermones Gra^cia, Ev.mgelium seripsit Theophilo episcopo, ini-
pariter continentur. Nec quemquam moveat quod lians a sacerdolali spiritu, dicens : Fuit in diehus
unus Esdras dicitur liber, ^ quia secundus, tertius et Herodis regis Judwa' sacerdos quidam nomine Za-
quarlus non habenlur apud Hebraeos, scd inler apo- charias, ut manifeslaret Chrislum, posl nativitatem
cryphos deputanlur. caruis et pranlicationem Evangelii, hosiiam fuisse
24G 29. Estherlibrum Esdras credilur conscrip- effectum pro salutc mundi.
sisse, inquocademrcgina sub figura Ecclesiae Dei po- 38. Ipse estenim Sacerdos de quo diclum est in
pulum a servitute et morte eripuisse scribitur, aljue, Psalmis Tu
Sacerdos in ceternum secundum or-
: es

interfcclo Aman, qui interpretatur iniquitas, diei dinem Melchisedech. Ubi enim Christus advenit, sa-
cclebrilas in posleros miltitur. cerdotium Juda^orumobmuluit, lex et prophelia ces-
30. ""
Liber Sapienlifc apud Hebra'0S nusquam est, savit.

unde Graecam magis eloquenliain re- B

el ipse stylus 39. Quartus Joannes "cripsit Evangelium tiltimus in
dolel.Hunc JudanPhilonisesse aftirmant, qui proindc Asia, incipiens a Verbo, ut ostenderet eumdeni Sal-
Sapienlia? nominalur, quia in eo Christi advenlu?, vatorem qui pro nobis dignatusesl nasci ct pali, ip-
qui esl sapientia Patris, et passio ejus evidr nler sum ante ssecula Dei Verbum esse, ipsum a cado
exprimilur. venisse,et post mortem ad coelum iterum remeasse.
31. '^
Librum autem Ecclesiaslicum cerlissime Jc- 40. Hi sunt quatuor evangelista^, qnos per Eze-
sus, filiusSirac, Hierosolymila, nepos Jesu sacerdolis chielcm Spiritus sanclus signiticavit in quatuor ani-
magni, composuit, de quo meminit Zacharias; qui malibus. Proptcrea autom quatuor a-imalia, quiaper
hberapud Latinos propter eloquii simililudinem Sa- quatuor mundi partes fides Christiana? religionis
lomonis tilulo prffinotatur. eorum prsedicatione disseminaia est.
32. Diclus autem Ecclesiasticus, coquod de loiius 41. Animalia autem dicta sunt quoniam jiropler
Ecclesise disciplina religiosye conversalionis magna animam hominis pra'dicatur Evangelium Christi.
cura et ratione sit cdilus. Hic et apud HcbrKOs rc- Nam et oculis plena erant intus, el foris, quoniam
peritur, sed inter apocryphos habetur. pervident qua^ dicta sunt a prophetis, et ''
qua? pro-
33. Judith vero et Tobias, sive Machabaeorum li- missa erant impleri.
bri, quibus auctoribus scripti sint minime conslat. C 42. s Crura autem eorum recta, qu^a niliil pravum
Habent autem vocabula ex eorum nominibus quorum ia Evangeliis. El alas senas tegentes crura, et facies
gcsta scribunlur. suas, revciala sunt enim quae tegebautur in adventu
34. Quatuor librosEvangeliorum quatuor evange- Christi.

lislaj singulariler conscripserunt. S J8 43. Evangelium autem inlerpretatur bona an-

33. Primus Matthseus conscripsit Evangoliumliltc- nuntiatio.Graece enim zZbene, a.-^^Odoi. dicitur annun\
ris Hebraicis, et sermonibus in Juda\a, inilians evan- tiatio. Unde, et angelus nuntius interprelatur.
gelizare ab humana Christi nativitale, dicens : Liber 44. ''
Paulus a[)Oslo'us suas scripsil Epistolas qua-
(jcnerationis Jesu Christi filHDavid, filii Abraham, tuordecim, ex quibus novem septom Ecclosiis ?cripsit,
significans descendisse corporaliter ex semine pa- rcliquas discipulis suisTimoihco, Tito et Philemoni.
triarcharum Christum, sicut promissum erat in pro- 43 > Ad HebrcCcos autem Epistola a plerisqua La-
phetis per Spiritum sanclum. linis ejus esse incerta est propter dis.;onantiam scr-
^47 36.Secundus Marcus plcnus Spiritu sancto monis, camdemquc alii Barnabam conscripsisse, alii

scripsit Evangelium Christieloquio Gra>co, in Italia a Clementc scriptani fuisse suspicantur.

secutus Petrum, ut discipulus. Is initium a spirilu 46. Petrus scripsit duas nominis sui Epistolas, quae
prophctali fecit, dicens : Vox clamantis indeserto: Calholicai ideo nominantur, quia non uui tantum po-
Parate viamDomino^vX ostenderelChristum posl as- pulo, vcl civilati, sed universis gentibus generaliter
sumptionemcarnis Evangelium pra^dicasse in mundo, scripta^ sunt.

Quia secundus, tertiusct quartus nonhabcntur

^ non solum numero librorum, sed etiam matcria-
apud Hcbr. Quia Esdrse Nchemia^que sormones in rum genere coa^quaret.
unum volumen (ul ait Hier.) coarctant, ita neque '^
Et prophctam in Gen. posui te. Ex LXX,
secundum agnoscunt ul nobis Nehemias idcm sccun-
; T£0£i/.a cjs. Vulg., dcdi te.

dus EsdftC inscribilur. Gra^ci scrmonis.

« Ex Hicron., episl. ad Damasum
Liber Sap. Ex Hier.
^ pra'f., cum in lib. Prooem. 145; sed ibi Grajcis Evangolium scripsisse dicitur,
Jesu filio Sirach tribual, Augustinum seculus, xvii non in Gra^cia.
de Civit.
f
Et qufP promissa erant impleri. Ex Neap.
<^
Librum Ecclesiast qjii liber apud Latin. Non Cod. AI. in priori.
mirum, si Isidori setate Salomonis titulum pra'ferret, B Crura autcm coruin rcct. Ex LXX. Vulg.,

cum Hieron. ita de eo Quem Ucbruicum (inqnil)

:
Pcdcs corum rccti.
^ Paulus apost. Eadem lib. i dc Offic, cap 12;
repo-i^non Ecclcsiasticum, ut a pud Lafinosscd pkrx-
BOLAS prcenotatum. Cui juncti crant Ecclesiastcs ei et Rab. u do Instil. Cler., cap. 54.
Cantica caniicorum, tit similitudincm Salomonis '
Ad Heb. Ex Hicronynii Caialog.
Patrol. LXXXII.
235 ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 236

47. Jacobus, et Joannes, et Judas, suas scripse- A Vetus Testamentum in viginti duos libros constituit,

runt Epislolas. ut tot libri essent in lege quot habebanlur etUlterai.

48. Actus aposlolorum primoi^dia fidei Cliristiana' 3. ^'
Apud Gra?cos aulem bibliothecam primus in-
in gentibus, el nascentis Ecclesiae historiara digerit. stituisse Pisistiatus, creditur Atheniensium lyrannus
Actuum apostolorum scriplorem Lucam esse (constat) quam deinceps ab Atheniensibus auclam Xerxes,
evangelistam; in quo opere nascentis Ecclesiae infan- incensis Athenis, avexit in Persas, longoquo post

tia texilur, et apostolorum historia retinetur. Unde tempore Seleucus Nicanorrursus in Gra-ciam retulif.
et Actus apostolorum dicitur. 4. Hinc studium regibus urbilnisque ca-leris nalum

49. Apocalypsimlibrum Joannes evangelista scrip- est comparandi volumina diversarum gralium, et per

sit, eo tempore quod ob Evangelii prKdicationem interpretes in GrEecam linguam verlendi.

in insula Pathmos traditur relegatus. Apocalypsis 5. Dehinc magnus Alexander, vel successores ejus.
autera ex Grsco in Laiinum revelatio interprelatur. omnium librorum bibliothecis animum in-
inslruendis
Revelatio enira dicitur manifeslatio eorum qua? abs- tenderunt,maxime "^PtolemBeuscognomentoPhiladel-
condila erant, juxta quod et ipse Joannes dicit : ApO' phus, omnis litteralurse sagacissimus, cum sludio bi-
calypsis Jesu Chrisfi, quam dedit illi Deus palam bUothecarum Pisistralum a;mularelur,non solum gen-
p lium scripturas, sed etiam el diviuas litleras in bi~
facere servis suis, bliolhecam suam contulit. ^ Nam sepluaijinta milUa
50. Hi sunt scriptores sacrorura librorum, qui, per librorum hujus temporibus Alexandri* inventa sunt.
Spiritura sanclum ^19 loquentes ad erudiiionem CAPUT IV.
nostram, et prajcepta vivendi et credendi regulam De interprctibus.
conscripserunt. 1. Hic etiam, et *=
ab Eleazaro pontifice petens
51. Praeler hEec et alia volumina apocrypha nun- Scripturas Veteris Teslamenti, inGrsecam vocom cx
cupantur, Apocrypha autem dicla, id est, secreta, Hebraicalingua per septuaginta interpretes transferre
quia in dubium veniunt. Est enim eorum occuUa curavit, quas in Alexandrina biljliotheca habuit.
origo, nec patet Patribus, ex quibus usque ad nos f
Siquidem singuli in singulis cellulis separali,
2.
auctoritas veracium scripturarura cerlissiraa et noiis- ilaomnia per Spirilum sanctum interpretati sunt, ut
siraa successione pervenit. In apocryphis, nihil in alicujus eorum codice ^51 invenlum essel
iis ctsi

invenitur aliqua veritas, tamen propter muUa falsa quod in cseteris, vel in verborum ordine, discreparet.
nulia esl in eis canonica aucloritas, quaj rectc a pru- 3. Fuerunt et alii infterpretes, qui ex Hebraea lin-
dentibus judicantur non esse eorura credenda quibus gua in Graxam sacra eloquia transtulerunt,sicut Aquila,
ascribuntur. Symrnachus ei Tlieodolion, sicut etiara et « vulgaris
52. Nam muUa, et sub norainibus propheiarum, ^ illa inlerprelatio, cujus auctor non apparel,et ob hoc
et recentiora sub nominibus apostolorum ab ha?reti- sine nomine interpreUs. Quinla Editio nuncupalur.
cis proferuntur qua^ omnia sub noraine apocrypho-
,
4. Pra^terea sexlam et seplimam Editioncm Orige-
rum auctoritate canonica diligenti examinatione re- nes miro labore reperit, et cum caeleris Edilionibus
mola sunt. comparavit.
CAPUT III.
5. ^ Presbyter quoque Hieronymus, trium Ungua-
De bibliothecis.
rum peritus, ex Hebrseo in Lalinum eloquium eas-
1. BibUotheca a Gra?co nomen accepil, eo quod dem Scripturas converlit, eloquenterquc Iransfudit,
ibi recondantur libri. Nam PiSXffDv librorum ^y.ri re-
j cujus interpretalio merito caeteris antefertur. Nam
positio interpretatur. verborum tenacior, et perspicuitate sentenlise
est, et
2. * Bibliothecam Veteris Testamenti Esdrasscriba
clarior, '^atque, utpote a Chrisliano interprele, verior.
posl incensara legem a Chaidseis, dum Judsei regressi CAPUT V.
fuissent in Jerusalem, *^50 divino afflatus Spiritu, De eo qui primum Romam libros advexit.
reparavit; cunctaquelegis ac prophetarum volumina Romam primus librorum
1. copiam advexit
quse fueranl a gentibus corrupta, correxit, totumque * JEmilius Paulus, Perse Macedonum rege devicto;
Cap. III. — a Bibliothec. veteris Testam. Libri miUia, Agell., MarcelL, lib. xxii.
et
sacri Sfepe bibliolheca appeUantur. Hieron. in Cata-
log. : Eusebius in Scripfuris diviiiis studiosissi-
Cap. IV. —
Et ab Eleaz. Ex Hioron., in Chron.
"

^ Siquidem sing. Idem refert Aug., lib. ii de

Doct.
mus, efbibliofhecce divi)i(e cum Pampliilo martyre
Christ., et lib. xviii de Civit., c. 42; et Epiph., lib.
diligentissimus pervestigator. Et in epist. ad ^far- dePonder., qua de re nimis mulla a nostris hoc tem-
cellam 141 Beatus Pamphilus martyr., cum De-
:
pore dicla sunt.
metrium Phalerceum et Pisisfratum in sacrce bi- ^ Et vulgaris. Hsec verba non sunl Augustini.
bliothecce studio vellcf cequare. Et Gratianus non ' Miro laborc rep. Ex Cataiog. Hier. in Origen.
semel Hieronymum in proiogo Bibliolheca' cital.
lleperit aulem has Hditiones (ut aitEpiph.) in doliis.
_
*>
Apud
Grcecos aufem. Totus locus ex Agellii quinlam vero in Acleo Ultore, ait Ilieronymus in
lib. yi,cap. uit. Vid. Aihen., el Cicer., Orat. Eus- m prtelat. ad Uomil. Origen. a se versas.
tachius Arislarcho et Zenodoto ad id usum Pisistra-
Presbyter quoque. Aug. xviii de Civit., cap. 43.
1
tum dicit. Piato, in Hipparch., Pisislrali fiUum Hip-
Cujus interpirtafio.Ex eodem ii de Doct. Christ.
j
parchum Homeri libros Atheuas detulisse, eosque
qua3 tamen non do Hieronymi interprelatione, sed dc
decantan ui Panalhenaicis ludis jussisse ait.
llala dicunlur ab Augustino.
Ptolemoius... omnis iitierat. saq. Ver])a TertuU,
<^

Atque ufpote a Ch. int. v. ILec quidam libri

^
in Apolog., cap. 18.
non habent, neque libro de Offic. Eccles. legunlur,
i
^ Septuaginta millia.Sic omnesYihTi.
Septuaginta sunt tamenin velustioribus.
237 ETYMOLOGIARUM LIB. VI. 238

®5®
»&!5 Post iios A appellant
Fost lios quse proferuntur in populis. Tertium,lomi
h deinde LucuUus e Pontica prseda.
Cfesar dedit Marco Varroni negolium quam maxinice {uos nos iibros vel volumina nuncupamus. Homilise
autemad vulgusloquuntur ; tomi vero,idesllibrima-
bibliolhecse construendaB.
2. •-
Primum autem Romfe bibliotliecas pul)licavil joris suntdisputationis.DialogusestcolIatio ^51 duo"
rum, vel plurimorum, quam Latini sermonemdicunt.
Pollio, Gracas simul atque Lalinas, additis auctorum
imaginibus in atrio quod de manubiis magniiicentis- Nam quos Gra^ci dialogos vocant nos sermonesvoca-

simum instruxerat. mus.

CAPUT \1. 3. *^Sermo autcm diclus, quia inter utrumque seri-

Qui apud jios hibiiothecas instituerunt. tur. Unde et in Virgilio :

Apud ''
nos quoque PamphiUismartyr, cujus Yi- Multa inter sese vario sermone serebant.
1.

tam Euscbius Ca'sariensis conscripsit, Pisistralum in Tractatus est unius rei multiplex expositio, eo quod

primus ada^.quare couten- trahat sensuin in mulla. • sentenliam contrectando

sacrse bibUothecae studio
dil. Hic enim in bibliotheca sua prope triginta volu- secum.
minum millia habuil. 4. Differt autem sermo (ractatus et verbum. ,

2. Hieronymus quoque atque GennadiusEcclesia- Sermo enim alteraeget persona, Iractatus speciaUter
sticos scriptorestoto orbe quaerenles ordine persecuii
B ad se ipsum est, verbum autem ad omnes. Unde et
dicitur Ve)'bu))x fecit ad popuium. :
sunt, eorumque studia in uno voluminis indiculo
o.Commenlaria dict.a quasi cunimente. Suntcnim
comprehenderunl.
interprelationes ut commenla juris, commenta J

^53 CAPUT Vn. Evangelii.

,

Qui multa scripserunt.

6. ^ Apologeticum est excusatio in quo solent ,

1. Marcus ® Terentius Varro apud Latinos innu-

quidam accusantibusrespondere. In defensione enim
merabiles libros scripsit. Apud Gra^cos quoque
aut negaliona sola positumest.et est nomen Gra^cum.
Chalcenterus miris altoHitur laudibus, quod tanlos
7. ' Panegyricum est licentiosum , ct laciniosum
libros cdiderit quanlos quisque nostrum alienos scri-
genus dicendi in laudibus regum, in cujus compo-
bere propria manu vix possit.
sitione homines mullis mendaciis adulanlur. Quod
2. De nostris quoque apud Greecos Origenes, in
malum a Grsecis exortum est, quorum levitas in-
Scripturarum labore, tam Grascos quam Latinos ope-
structa dicendi facuUate et copia incredibili multas
rum suorum numerosuperavit. Denique Hieronymus
mendaciorum nebulas suscilavit.
^ sex milUa hbrorum ejus selegisse fatetur.
8. ™ Fastorum Ubri sunt in quibus reges vel con-
3. Horum tamen omnium studia Augustinus ingenio
p sules scribuntur, a fascibus dicli, id est, potestatibus.
vel scientia sua vicit. Nam tanta scripsit, u' diebus
a Unde et ob id libri Fastorum dicuntur, quiade re-
ac noctibus non solum scribere hbros ejus quisquam,
gibus et consulibusediti sunt.
sed nec legere quidem occurrat.
9. Prooemium est initium dicendi. Suntenimproa;-
CAPUT VIII. mia principia librorum, quae ante causa> narrationem
De generibus opusculorum.. ad inslruendas audientium aures *i»9 coaptanlur.
1. Opusculorum e genera sunt tria. Primum genus Cujus nomen plerique Latinitatis periti sine transla-
excerpta sunt, quae Grsece scholiam nuncupantur : in tione posuerunt ; hoc autem vocabulum apud nos
quibus ea quae videntur obscura vel difficilia, sura- inlerpretatum prcefat ionnncnpalur, qad^siproelocutio.
niatim ac breviter prsstringuntur. 10. Prsecepla sunt quae aut quid faciendum , aul
2. Secundumgenus homiliae sunt, quasLatini verba quid non faciendum sit, docent. Quid faciendum, ut:

Cap. V. — Mmil. Paul. * Videndum num ad hoc fuit Didymo Alexandrino grammatico, ut ait. He«i-
quod Plutarchus, iEmilii abslinenliam laudans,
salis sit chiusinlib. deiisquiin discipl. claruerunt. Vid. Suid.
narrat, libros regis duntaxat fdiis studia litterarum ^ Scx niill. lib. IlaPiuffin. in Apolog,, sed eum Hie-

tractanlibus couces^isse, cum auri et argenti aCiTvos, ronymus mendacii arguit, vixque lertiam partem ab
reUquamque prajrlam, ne aspicere quidem voluerit. Euseb. relatam attirmat. Idem tamen quod Ruffinus
Deinde Lucull. Gicer.,inLucull.,etiiidf Fmibus.
'^
iradidit E|)iphanius.
Sed quod Lucullo Isidorus, Pompeio,qui Lucullosuc- Cap.VIII. — = Opusculorum ExHieron.,pra'f. inHo
cessit bellunique confecit, iribuit Plin. lib. vii,cap.30, mil. Orig. inEzeeti.,quae rcpetit etiamRuff. ;nl;ivoct.
" Primumautemrio))i. Piin.,lib. vii,
cap. 30 Marci :
'^
Ser)no auteni dicit. E. Serv.
Varronisjn bibUotheca qure p)'i))ia in orbe ab Asinio Soitentiam co)itrcctando secu))i.\\.(i k. Aug.,cura
i

Pollione de )nanubiis publicata Ronicc est, unius vi- inomnibus libris senticndi nuilo sensu logerctur ;

voitis posita i))iago est. Nam etsi regesilli muUo ante seua co)itrecta)ido secu)», Chacon.
PoUioiicm bibliothecas inslruxerant, non lamen for- Co))i)ne)itajuyis ^onunoita Evaiig.
j ConiDiOita —
tasse publicarant, hoc esl, p.iblicas focerani. pro com))icntaria praecise scriptum pulabai A. Au-
Cap. VI. —
''.l/);a/ nos. Exepist. 141, ad Marcellam. gustinus. Scd retinot idom verbum hodie abscissum
Cap. VII. '^M. T. Varr.apud Gnvc. Locusest ex Hie- vulgaris sermo, ut siispicari possimus eodem modo
ronymi Ubello qui non cxsial, ejus tamen eam partom Isidori letate usurpatnm,
qutfadhunclocum portinetrefertUuffm.,invect.hisver- Apologeticu))!. Ex Lact. v. cap. 4.
^
bis:.¥. Tcroitiu))! Varrononmiratur a)iti<juitasquod Pancgi/)'ic.Ex eodem, lib, i, cap, 15.
'

apud Latinos ta))i innu))ic)'abiles libros scripsc)'it. •" Fastor. lib... a fascibus dicti. Significationc
Gra^ci Chalcenteru))i miris efferunt laudibus, ijuod ctynion aptavit, ut consucvit alioqui a fando dice ,

tantos libros co»}posuerit ijuantos quivis nos/ru)ii non ignorans.

alienos siia ))ianu desci-ibere non possit. Id cognomen " Lnde et ob id.Ex Cod.Neap.Mendose reliqui Ovid.
239 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 240

Dilige Deum tuum, ct honora patren tuum, et A enim civilas ^gyptiorum est, ubi chartae usus in-

matreni tuam. Quid non faciendum ut Non , : venius est primum, sicut ait Lucanus :

moschaberis; non furtum facies. Conficitur bibula Memphitis charta papyro.

\\. Simililer el gentilium prfecopta vcl jubent vel Bibulam autem papyrum dixit, quod humorem bibat.

vetant. Jubent faciendum, ul ISudus ara, sere nu- : 957 2. Gharta aulem dicla, quod cai ptim papyri
dus. Vetant, u t tegmcn decerptum glulinalur. Cujus genera quam
Neve inler vites corylum sero, neve flagella plura sunl. Prima, et prsecipua^ Augustaea, regia, et
Sumnia pcie. majoris formfe.inhonorem Octavii Augusti appellala.
d2. Primus autem praecepta apud Hebraeos Moyses 3. Secunda Liviana ob honorem Livise; terlia hie-
scripsit, apudLalinos ^ Martiusvalesprimuspraecepta ratica dicta, eo quod ad sacros libros eligebalur, si-
composuit. Ex quibus est illud : Postremus dicas milis Augustaese, sed subcolorata.
primus taceas. 4. Quarta Tseniotica, a loco Alcxandrise, qui ita

13. Parabolseetproblematanominibus suis indicant vocatur, ubifiebat; quinta Saitica ab oppido Sai.
allius se perscruiari oportere,Parabola quippe alicu- 5. s Sexta Corneliana, a Cornelio Gallo, prsefecto
jus rei similitudinem per se gerit, quod licet sit
^gypti, primumconfecta; seplima emporetica, quod voca-

bulum Grjecum,iam tamen pro Latino usurpatur. El 3 ea merces invol vuntur cum sit scripluris minus idonea. ,

notum esl quod in parabolis, qute dicuntur rerum

CAPUT XI.
similitudines, rebus de quibus agilur comparantur
De pergamenis,
14. Problemata autem , quae Laline appellantur
1. Pergameni ^ reges cum charta indigerent,
propositiones quaesliones sunt habentes aliquid
,

quod dispulatione solvendum sil.

membrana primi excogitaverunt. Undc et perga- *

15. Qua35lio autem esl quctsiiio, cum quaeritur an

menarum nomen hucusquetradenle sibi958 poste-
quale ritate servatum est. Ha-c membrana dicuntur, quia
J
sit, quid sit, sit.
ex membris pecudum delrahuntur.
16. Argumentum vero dictum quasi argutum, vel
2. Fiebant aulem primum coloris lutei, id est, cro-
quasi argute inventum, ad comprobandas res.
cei, postea vero Romse candida membrana reperta
17. Epistolam proprie Graeci vocant quod inter-
sunt, quod apparuit inhabile esse, quod, et facile
pretalur LalineiH/s.sa.
18. Anlc charta: et membranarum usum ^ in dedo- sordescant, aciemque logeniium Isedant. Cum peri-

latiscx ligno codicillis epislolarum alloquiascribeban-

tiores architectineque aurea lacunaria ponenda in
bibliothecis putent, neque pavimenta alia quam e
tur.Unde etportitorcs earum tabcllarios vocaverunt.
95« CAPUT IX. Q Carysteo marmore, quod auri fulgor hebetet , el

De ceris. Carysti viriditas reficiat oculos.

2. Cerae litlerarum materies, parvulorum nutrices, 3. Nam et qui nummulariam discunt, denariorum

ipsfe.
formis myrteos pannos subjiciunt, et gemmarum
... Dant ingenium pueris primordia sensus, sculptores scarabeorum lerga, quibus nihil esl viri-

quarum sludium primi Grseci tradidisse produntur, dius, subinde respiciunt, et pictores idem faciunt,

Gra^ci autem et Thusci primum ferro iu ceris scri- ut laborem visus eorum viridilate recreent.

pserunt, postea Romani jusserunt ne grapbium fer- 4. Membrana autem aut candida, aut lutea, aut

reum quis habercl. purpurea sunt. Candida naturaliter exislunt. Luteum

2. Unde et apud scribas dicebatur Ccramferro nc :
membranum bicolor est, quod a confectore una lin-

cmdito. Posteainstitutum est ut ceram ossibus scri- gitur parte, id est crocatur, de quo Persius

berent, '^
sicut indicat Atta in salyra dicens :
Jam liber, et positis bicolor membrana capillis.

ceram,mucroneque aremus B.Purpurea^^vcroinficiunturcolorepurpureOjinqui-

Vertamus vomerem in
Osseo... bus aurum et argentum liquescenspatescal in lilleras.

Graphium aulem Gr8ece,Laline scriptorium dicilur 959 CAPUT XU.

Nam^paipYi scriptura est.
Q De Ubris conficiendis.
CAPUT X. 1. Quaedam genera librorum apud gentiles certis
De chartis. modulis conficiebantur. Breviore forma , carmina
Chartarum ^ usum primum ^Egyptus minislra- atque epistolae. At vero historia? majori modulo scri-
vit cceptum apud Memphiticam urbem Memphis ; bebanlur, el non solum in charta, vel membranis,
a Martius vates. Vid. LiL Gyrald. Dialog. 4. de Constat vero ex Dione et aliis Cornelium Gallum
Poet. latin. .^gypto fuisse pra^fectum ab Augusto.
*)
In dedolat exl.c.ExKieron. Epist.ad Niceam32, Cap. XI. —
* Pergameni r^gif s. Eumenes Pergami

C.\p. IX. —
Ipsce dant ingen. Carmcn est Dra-
'^
rex membranas primus excogilavit.
corilii,lib. ii de Machin. Mundi : '
Vnde et pergamenarum. Verba sunt Hieronymi
Cera dat ingenium pueris primordia scnsus. in epist. ad Chromal. 43.
Inde fii, ut praestet liltcra, vel noceat. j Hcec et membrana dic. Et feminino et neulro
<i
Sicut indicat Atta. Cui cur Attte cognomen h<c- genere. Gloss. : Membranum lu.ri^.

serilYid. Fesl. in Alta. ^ Purpurea vero. Hicron. ad Eustoch., de Custod.

Cap. X. " Chartarum usus. Plin.,Iib. xiii, cap. 12. Inficiuntur membrance colore purpureo, au-
^Augustcearegia. —
Regia t^lossam putabatChacon.
virg.
rum
:

liquescit in litteras. Unde liqucscit hic repo-

« Sexta Corneliana. De Corneliana nihil Plinius. nebat Chvacon.
241 ETYMOLOGIARUM LIB. VI. 242

sed cliam,et * in omentis elephanlinis, texlilibusque A militudiiiefolicrumarborum, seuquiaexfoUibusfiunt,

malvarum foliis, atquc palmarum. id est, ex pellibus quae de occisis pecudibus detrahi
2. Cujus generis Cinna sic meminit : solenl, cujus partes paginse dicuntur, eo quod sibi
Hebc libi multum invigilala lucernis
Aratseis invicem compingantur.
queis ignes " novimus aerios,
Carmma, 7. Versus auiem vulgo, vocati ^ quia scribe-
Levis in aridulo malvae descripla libello
Prusiaca vexi munera navicula.
bant aniiqui sicut aratur terra. A sinistra enim ad
dexteram primum deducebant stylum deinde con-
3. Circumcidi libros Siciliae primum increbuit. Nam ;

veriebantur ^ ad inferiora et rursum ad dexteram

inilio pumicabantur.Undeet ait Catullus : Ciii dono le-
versu?, quos hodieque ruslici versus vocant.
pidum novum libellum Arido modo pumice expoli-
8. = Scheda est, quod adhuc emendatur, et nec-
tum ?
CAPUT XIII. dum in libris redactum est, et est nomen Grsecum,
2SO
De librorum vocabulis. sicut et tomus.
Codex multorum librorum est, liber unius vo-
i. CAPUT XV.
luminis. Et dictus Codex per translalionem a caudi- De canonibus Evangeliorum.
cibus arborum, seu vilium, quasi caudex, quod in se 1. Canones Evangeliorum * Ammonius,AIexandriie
,

multitudinem librorum quasi ramoram contineat. ' episcopus, primus excogitavil, quem postea Eusebins
Volumen iiber est a volvendo dictus, sicut apud
2. Ciesariensis secutus, plenius .'^GS composuit. Qui ideo
Hebraeos volumen legis, volumina prophetarum. factisunt, utper eos invenire etscire possimus quirc-
3. Liber est interior tunica corticis qune ligno liquorum Evangelistarumsimilia aut propria dixerunt.
cohaeret. De quo Virgilius Alta libcraret in uhno.
: 2. Sunl autem numero decem, quorum primns

Unde et liber dicitur quo scribimus, quia " ante

in continet numeros in quibus quatuor eadcm dixeruni
usum chartae vel membranorum de libris arborum Matlhajus, Marcus, Lucas, et Joannes ; sccundus, in
volumine fiebant, id esl, compaginabantur. Unde quibus tres, Mallhaeus, Mercus, Lucas ;
tertius, in

et scriptores a libris arborum librarios vocaverunt. quibus tres, Malthivus, Lucas, Joannes ;
quarlus, in
CAPUT XIV. qnibus tres, Matlhseus, Marcus, Joannes.
De librariis, ct eorum instrumentis. 3. Quinlus, inquibus duo, Mallha^us, Lucas; sextus,
\. Librarios (constai) anle bibliopolas dicto?. L/- inquibusduo, Mittiiceus,Marcus ;
soptimus,in quibus
hrum enim Graeci ptoXov vocant. Librarii autem idem duo, Malthaeus, Joaunes; octavus. iu qu!busduo,Mar-
et antiquarii vocantur ; sed ^Gl librarii sunt qui el cus, Lucas ; nonus, in quibus duo, Lucas, Joanncs,
nova et vetera scribunt, antiquarii qui tantummodo 4. in quibus singuli corum propria quae-
Decimus,
velera, nomen sumpserunt.
unde et dam quorum expositio ha'ces.. Persingulos
dixerunl,
2. A scribendo 2i\x\.Qm. scriba nomen accepit, offi- enimevangelistas numerus qui iam cipitulisarfixus ad
cium exprimens vocabuli qualitale. jacet, quibus numcris' subdita est a^ra qusdam mi-
3. Instrumenta scribse calamus et penna. Ex his nio nolala, qua- indicat in quoto canon;; posilus sit

enim verba paginis infiguntur, sed calamus arboris numerus cui subjccta est asra.
est, penna avis, cujus acumen in duo dividitur, in 5. Verbi gratia : si est aera prima, in primo ca-
toto corpore unitate servala (crcdo) propler mystc- none; si secunda, in secundo ;
si lertia, in tortio,

rium, ut in duobus apicibus Vetus et Novum Tesla- etsic per ordinemusqueaddeciinum porveniens,
mentum signaretur, quibus exprimilur verbi sacra- 6. Si igitur, aperto quolibet Evangelio, pla-

menlum sanguine passionis effusum. cuerit scire qui reliquorum evangelistarum similia
4. Dictus autem calamus quod liquorem ponat. dixerunt, assumes adjacentem nuraerum capituli, et
^ Unde et apud nautas calare ponere dicilur. requires ipsumnumcrumin suo canone quem indicat,

5. Penna autem a pendcndo vocala, id est,voIan Jo. ibique inveniesqaot etqui dixerint, etita demum in

Est enim, ul diximus, avium. corpore inquisila loca qua^ ex ipsis numeris indican-
;903 6. Folia autem librorum appellata,sive ex si- . tur persingula Evangolia de iisdem dixisse invenies^

Cap. XII. —
^ In omentis eleph. Hinc elephantini cum,suIcoad finemperducto, iterum eo redditur unde
libri, nisi mavis Codices eboreos, aut tabuias ebo- arationis initium esl, quoi est vcrsum peragere Pli-
reas significari, de quibus meminere UIp., de Leg. nio, lib. xviii, cap. 19.
II, cap. 52. et Pompon., cap. 2 de Orig. jur.
f
Ad inferiora. A].,ad inferiorem.
^ Novimus aerios. SicGolh. omnes Basil. Zinchus 8 Scheda. Gliaris., lib. i : Scida charta sine aspira-
cetherios legit. Aerios ex illorum opinionequi sidera tione,SL scindendo dictaest,scd etiamalii cum aspira-
non in orbibus fixa, sed per aera ferri exislimarunt. tione,sciiEDmcxGr(ccoiT:o-:ou'z/h'C,^ivdictamputant,
Cap. XIII. —
Anteusumchartce.Ex Hieronym.
'^
Cap. XV. —
Ammoniu^;. Exilieronymi Catalogo,
''

ad Nicaeam. el pnec. in Evaug,, et praec. Euseb. ad canones Am-

Cap. XIV. —
Unde apud nautas calauk. Quo
''
monii.
verbo noslri quoque Trasoues utunlur,cum calar el '
Subdita est a;ra qumi. Vel ex hoc loco apparet
sombrero, calar la visera, alque alia hujusmodi effi- ;eram niliilesse aliud luamnumeri nolam. Nam quam
ciunt ; inde eliam dies intercalares diclos vult, quasi Isidorus (eram, Hieronyinus numerum dixit, ol Yi-
interpositos, inf., cap. 17. ctor Capuanus, in pra-f. ad Harmoniam evangelicam
^ Quia sic scribebant antiijui sicut arat. terr. Id Tatiutii eadem de re Metnoratos numeros prius cu-
:

Graeci (ut ail Pausau., lib. i rjXtay.civ) [iouaTpocpr^oov riosus lector .,siveiit ,inspiciens,facile ex nota nunieri
Ypacpeiv dixere. Versum autem vocabant ruslici. repcrta comprobet lectione. Vid. supra lib. v, c. 34.
243 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 244
CAPUT XVI. A formam, quam lota Grsecorum et Lalinorum confes-
De canonibus conciliorum. sio in Ecclesiis prsedicat.
1. Canon ^ autem Graece, Latine regula nuncupa- 8. ^ Tertia synodus Ephesina prima, ducentorum
ulr. Regula autem^G-1 dicta, quod recle ducit, nec episcoporum sub juniore Tlieodosio Augusto edita,
aliquando aiiorsum traliit. Alii dixerunt regulam di- quse Neslorium duas persouas in Christo asserentem
ctamvel quod regat, vel quod normam recte vivendi justo anathemate condemnavit, ' ostendens manere in

praebeatjVel quod distortum pravumque quid corrigal. duabus naturis unam Domini Jesu Christi personam.
2. ^ Canones autem generalium conciliorum a 9. s Quarta synodus Chalcedenonsis sexcentorum

temporibus Constaniini coeperunt. In preecedcntibus triginta sacerdotum sub Martiano principe habita est,

namque annis, perseculione fervente, docendarum m qua Euthychem Constantinopolitanum abbatem

plebium minime dabalur facultas. Ycrbi Dei el carnis unam naturam pronunliantem,
3. Inde Ciiristianitasin diversashaereses est scissa, et ejus dofensorem Dioscorum quemdam Alexan-
quia non erat licentia episcopis in unum convenire, drinum episcopum, et ipsum rursum Nestorium cum
nisi tempore supradictiimperatoris. Ipse namque dedit reliquis haereticis una Patrum sentenlia praedamna-

facultatem Chrislianis libere congregari. vil, prtedicans eadem synodus ^ Christum Dominum

4. Sub hoc etiam sancli Patres in concilio Ni- B de Yirgine sic natum, ut in eo sublantiam et divinae
caeno de omni orbe terrarum convenienles, juxta et humanee confiteamur naturte.
'

fidem evangelicam et apostolicam, sccundum posl 40. Quatuor hsec sunt synodi principales, fidei
apostolos symbolum tradiderunt. doclrinam plenissime !906 prsedicantes ; sed et si

5. Inter csetera autem conciliaquatuor esse (scimus) qua sunt concilia quae sancti Patres spiritu Dei
vencrabiles synodos, quae totam principaliter fidem pleni sanxerunt, post istorum quatuor auctoritatem
complectuntur, quasi quatuor Evangelia, vel totidem omni manent stabiUta vigore, J quorum gesta in

paradisi tlumina. hoc corpore eondila continentur.

6. Harum prima Nicaena synodus trecentorum 11. Synodus autem ex Grseco interpretatur comi-
oclodecim episcoporum Constantino Augusto impe- iafus,\e\ ccetus.
rante peracta est. In qua Arianae perfidise damnata 12. ^ Concihi vero nomen iractum esl ex more Ro-
JDlasphemia, quam de iucequalitate sanctae Trinitalis mano. Tempore enim quo causae agebantur, conve-
idem Arius asserebal ; consubstantialem Deo Palri, niebant omnesinunum communique inientione tra-
,

'^©^''Deum Filium cadem sancta synodus per sym- clabant. Unde et concilium a communi inteniione
bolum definivit. dictum ^ quasi communicilium. Nam cilia oculorum
7. Secunda synodus cenlum quinquaginia Patrnm C sunl. Unde, et considium, concilium, d in / htteram
sub Theodosio seniore '^
Constantinopoli congregata transeunte.
est, quac Macedonium, Spiritum Sanctum Deum esse 907 13. Coetus vero conventus est, vel con-
negantem, condemnans, consubstantialem Patri et gregaiio, a coeundo, id est, conveniendo in unum.
Fiho sanctum Spintum dcmonstravit, dans symboli Unde et convenius est nuncupaius; sicut convenlus

Cap. XVI. — ^ Canon autem, hoc caput ex alio Constantinopolitani. Sic namque legendum, non
Isidoii volumine a Brauhone, qui hoc opus interpo- Athanasii.
lavit, inlibrosque digessit, accersitum videlur. Nam iQuorum gestain hoc ojjerf. Haecomissaoportuit.
et concihor. Acta hoc Ojiere condila contineri inferius " Concilii nom. t. e. m. Rom. E Serv., ^En. vi, ad

dicilur, etmulta hujus loci verba in ea praef. quse in- vers. Nec vero h. s. s. d. Quid autem esset conci-
sciibitur origo conciliorum reperiuntur. lium oslendunt Laelii Feiicis verba apud AgcU., lib.
Canones autem gen. CitcLXdar haec a Grat., disc. 15
^"
V. cap, Ti:Quinon universum populum,sed partem
cap.l,etIvone,l!b. ii, tit.xi,cap.l6, Panorm.ex 18 cap. aliijuam adesse Jubet, non comitia, sed conciliuhi
lib. viEtymolog. Eademque in Rabani margineex 17. ediccre debet. Sic enim legendum docuit A.Augusl.
*=
Deum Filium. —
Dei Filium, Graiian. cx Ciceroue, et Livio.
''
Constantinopoli Al., Constantinopolim. Quasi coMMUNiciLiuM. Ita Rabanus quasi consi-
'
;

'^
Tertia synod. Ante haec verba Ivo,cap. 20 Hwc ; lium veleres libri ; unus Salment.,ante dccclx annos
synodus acta est temporihus Damasi papie Romani, scripLus, quasi conscilium, quod ad huncquidemlo-
CyriUi Hierosolymitaniepiscopi, Nectarii Constanti cum altinet, mendose, rem lotam altentiussispectes,
nopolitan. Sic namque legendum, non Nestorii. haud prorsus absorde. Nam conscilium Isidori aetate
^ Ostendensmanere. Gennad. Sixtus Urbis Rom. : solere scribi, mihi cerle non fit dui)ium, nam et
episcopus decretum synodi adversum Nestorium a se paulo posi idem Godex ha.hei:Vel conscilium a socie-
habifum volumine describens ad Orientis et Occiden- tate, elc. E qua scriptura duas ipse notationes
tis Ecrlesias dedit, confirmans, duabus in Christo confeci, u\, conscilitim sit (neglecto s) concilium,ei
-mancntibusperfecte naturisAmamFilii Dei creden- hoc quasi communicilium, vei sit (neglecto c) consi-
dam esse personam ; et riirsus oadem fere in Lcporio. lium ; et lioc quasi considium, d \n l litteram trans-
^Quarta synod. Ante haec vorba Ivo, cap. 21 Ha;c : eunte.qua de ve Fe?,[us. Co)iscilium, t't'/ rt consulen-
synodus acfa est temporibus Ccelestini papce Ro- DO, velquod inunam rem plurium mentes coxside-
7nani, Juvenalis Constantinopol. episcopi. Ubipro RANT. Fui^se autem hanc concilii scripturam in usu
Constantinopolitani, hierosolymitani legendum ad- teslatur Piorius Valerianus lib., ix /En., ad vers. Con-
monuit A. Augustin. silium summis r. d. r. h. Hoc Gratiani correctores
^Cfirisfum Dominum —
Chrisfum Deum ahi libri,
. non viderunt, nulla tamen re illorum sensus aeque
et Grat., Ivo,Raban. adjuvalur. Nos antiquorum Codicum scri|ituram re-
> Confiteamur «f/^um.
Additposthppc verba solus praesentaviinus, quae, h.oc animadverso, et cmenJari,
Ivo-: Hcec synodus acta est temporibus Leonis papce et suppleri facile possit, ut nihii sit jam ampiius
Rom.et Juvenalis Hierosolymitani episcopi,Anaiolii quod desiderclur.
 245 ETYMOLOGIARUM LIB, VL 246

ecetus, vel concilium a societate multorum inumim. Lunce.

CAPUT XVII. C. II Non. April. XX
De cyclo paschalL E. VIII Kal. Maii XXI
1. cyclum Hippolytus episcopus tem-
PaSchalem ^ 6. Secundus cyclus lunce,
poribus Alexandri imperatoris primus coascripsit. C. V Idus. ApriL XVIII

Post quem probalissimi auctores Eiisebius '!5G8 C. II Kal. April. XX

Ctesariensis, ^ Theophilus Alexandrinus , Prosper »yo E. XII. Kal. Maii * XXI
quoque natione Aquitanus, atque ° Victorius, ampli- C. Non. ApriL XVIt

ficatis ejusdemfestivitatis rationibus, multiplices cir- C. V Kal. April. XX

culos ediderunt. B. E. XVI Kal. Maii XX
2. Cujus quidem rationem bealissimu» Cyrillus. C. Kal. April. XVI
Alexandrinae urbis episcopus in xcv annos '^
per E. XI Kai. Maii XVII
quinquies decem novies calculans ,
® quoto Ka- C. Idus April. XX
lendas, vel luna debeat paschalis solemnitas cele- B C. V Kal. - April. XV
brari, summa brevitate notavit. E. XV Kal. Maii xvt
3. Cyclus autem vocatus, eo quod in orbem dige- C. V Idus April. XIX
stus sit, et quasi in circulo dispositumordinem com- C. vni Kal. April. XV
plectatur annorum sine varietale et sine ulla arte. B E. Idus April. XV
4. Unde factum est ut cujusque materiae carmina C. Non. April. XVI n
'simplici formilate facta cycUca vocarentur. ^ Hinc c. V Kal. April. XXI
etlaterculum dicturn, quod ordinem habeat ^ stratum E. IV Idus April. XV
annorum. B. C. Kal. April. XVII

969 5. Primus siclus decemnovenalis. E. XI Kal. Maii XVIII

Lunce. 7. Tertius Cyclus lunaa.
B. Com. an, n Idus April. xx C. VIII Idus April. XV
C. viKal. April. xvr C. IV Kal. April. XVIII
Em.xviKal. Maii xvii B E. XV Kal. Maii xviii
C.vildus. Aprii. XX C. V Idus April. XXI
B C. IX Kal. ApriL XV C. VIII Kal. April. XVII
E. II Idus. April. XVI E. XVIII Kal. Maii XVIII
C.Non.II ApriL XIX Cfi C. Non. April. XX
EviiiKaL Maii. XX E. VII Kal. Maii XVI
B. C. V Idus April. XV C. IV Idus. April. XXII
C. II Kal. April. XVIII C. VI Nov. April. XX
E.xiiKal. Maii XIX B. E. XI Kal. Maii XX
C. Non. April XV C. VIII Idus April. XVI
B C. V Kal. April. XVII C. IV Kal. ApriL XIX
E. XVI Kal. Mail xviii E. XIV Kal. Maii XX
G. VI Idus April. XXI B C. IV Non. April. XV
C. IX Kal. ApriL XVII C. VIII Kal. April. XVIII
B. E. XI Idus ApriL XVII E. XVIII Kal. Maii XVIII

Cap.XVII. —
Paschalem cyclumHyppolitus epi-
^
Quoto Kal. vel luna. Concil. Bracar. u, cap
« 9:
scopus. Post vocem episcopus lacuna est in Cod. Quoto Kalendar, die, vel quota luna.
Neap. Hieronymus, in calalogo, negal se reperire po- ^ Carmina simplici formitate facta cyclicaAln cy-
luisse cujus urbis episcopus fuerit. Galasius papa c//rt cum Rabano, sive id carminis genus arle quadam
mctropoiis Arabum episcopum iacil(Bostra;; tortasse), fieret, ut Aristoplianis interpres in Avibus. Nam et
ejns enim urbis subscriptio in conciliis nonnunquam KixXou poematis quidam Homerum auclorcm fuisse vo-
legitur. Zonaras et Nicephorus Portus Romaeepisco- luerunt, ul ait Philopon. ad lib. i 'AvaX., sive inscitia
pum fuisse iradunt. Reperta Romae est ante annos potius tierel, ut vult Acrou ad carnem Horat Nec sic :

XX iilius marmorea
statuascdeiilis, legiturque cyclus incipiesut scriptor cyclicus Li/un.Uodccyclicia pleris-
hic pasclialis in lileribus sedis cum catalogo operuni lueGra?cis triviales et circumforanei poel;e dicuntur.
qu
iilius, non tamen intogro, quia
lapis ea parle fiactus. Hinc et laferculum dictum. Sicin melioribusli-
^ Theophilus.caialogo Gennadii. Ex bris, et recte. Concilium Tolet. iv, cui Isidorus inler-
" Victorius. Ila omnino iegendum ex Bed., lib. vi
fuit,cap. 4 : Solet in Hispaniis de solemnitate pa-
de Ratione tem., cap. 48, ct ex Gennadio; cujus schali varietas existere praulicationis, diversa enim
verba sunt Victorius homo Aquitanicus, invitatus a
:
obscrvantia laterculor.Paschalis festivitatiserrorem.
sancto Uylario urbis Honife, episcopo composuit pa- interdumparturit. EiCeiiveims: 'Htop' "EXXrjatv dr.xr\
schalem curswniW rerursum) indagutione cautis- 7tX(v6o? XaT^py.ou)^ov Tcxpa 'Pio[xa(oii; XsyETai, etC. Et
sima^post qualuor priores,qui composuerant, id cst, Hii'ronym., in Ezecli. cap. jv : Pro L/VTEre qui
Hyppolituni, Eusebium, Theophilum, Prosperuni. Gnec dicitur geucre fcmininoT] :tXivOc? Symmachus
Victorius quoqna legilur in velustiss, iibris Saimant. numifestius intcrpretatus t^s^TrXivOelov, queinnos L\r-
et Complut. TERCULUM, et ABACUM oppellare possu)nus.
^
Per quenquies decem novies. — Per quinquies Strutum annorum. TertulL, de Kesurrect. carn. :
''

decies novies, Neap. Ordo temporum stehnitur.

247 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 248

8. Quartus cyclus lunce. Lniur. /1 Hebraeum est ; nec a passione, quoniam r.y.-yyn^i

!^71 C. III Kal. April. XIX Grsece dicitur pati, sed a transituUehvieo verbo Pas-
E. XIV Kal. Maii XV cha appellatumest, eo^^quod tunc populus Dei 373
C. II Idus. April. XIX ex iEgypto transierit. Unde et in Evangelio : Cum
C. Aii Kal. April. XV vidisset, inqmt, Jesus,quiavenit horaut transiret de
E. XVII Kal. Maii XVI mundoad Patrem.
C. VIII Idus April. XVIII 12. Cujus nox ideo pervigil ducitur, propter ad-
"^

C. IV Kal. April. XXI ventum Regis ac Dei nostri, ut tempus resurrectionis

E. III Idus April. XV ejus nos non dormientes, sed vigilanles inveniat. Cu-

C. III Non. ApriU XVIII jus noctis duplex ralio est, sive quod in ea vilam tunc

E. X Kal Maii XVIII recepit cum passus est sive quod postea eademhora
;

C. XVIII Kal. Maii XXI qua resurrexit ad judicandum venturus est.

C. III Kal. April. XVII 13. Eo autem modo agimus Pascha, ut non solum

E. XIII Kal. Maii XVIII morlem et resurrectionem Chrisli in memoriam revo-

B. C. IV Idus April. XX cemus, sed eiiam caetera (® quae circa eum attestan-

c. VII Kal. April. XVI B tur) ad sacramentorum significationem inspiciamus.

E. XVII Kal, Maii XVI 14. Propter initium enim novae vitae, et propter

C. VII Idus April. XX novum hominem, quem jubemur induere, et exuere

C. XI Kal. April. XV veterem, expurgantes vetus fermentum, ut simus
E. III IdliS April. XVI nova conspersio, quoniam Pascha nostrum immola-
C. III Non. April. XIX tus est Christus; propter hane ergo vilae noviiate
E. IX Kal. Maii XX primus ' mensis in anni mensibus celebrationi pa-
9. Quintus cyclus lunce. schali mystice aitribulus est.

B. C. VII Idus April. XVI 15. Quod vero tertise hebdomadse diePascha cele-
C. III Kal. April. XIX bratur, id esl qui dies occurrit a quarla decima ia

E. XIII Kal. Maii XX vicesimam primam, hoc significat quia in toto tem-
C. II Non. April. XVI pore saeculi, quod septenario dierum numero agitur,
B C. VII Kal. April. XVII nunc tertium tempus hoc sacramentum aperuit.
E. XVIII Kal. Maii XIX 16. Primum enim tempus est ante legem, secun-
C. II Kal. April. XV dum sub lege, lertium sub gralia. Ubi jam manifes-
E. XII Kal. Maii XVI tum est sacramentum prius occultum in prophetico
B C. III Idus April. XVIII aenigmate, ideo et propter hsec tempora tria saeculi

C. III Non. April. XXI resurrectio Domini triduana est.

373 E. XVI Kal. Maii XV 17. Quod veroaquarta decimaluna usqueadvige-
C. VI Idus. April. xviii simam primam 374 per dies septem paschalis dies
B. C. III Kal. April. XX quceritur, hoc fil propler ipsum numerum septena-
E. XIII Kal. Maii XXI rium, quo universiiatis significalio saepe figuralur,
C. II Non. April. XVII qui etiam ipsi Ecclesiae tribuitur propler instar uni-
C. VI Kal. April. XX versitalis, unde et Joannes apostolus, in Apoc, ad
B E. XVII Kal. Maii XX septem scribilEcclesias.
C II Kal. April, XVI 18. Ecclosia vero in ista adhuc mortalilale carnis
E XII Kal. Maii XVI constituta, proplcr ipsam mutabilitatem, lunae nomine
10, ^ Post cujus explelionem ad primum exordium in Scripturis significatur.
recurrendum. Anliquilus Ecclesia Pascha decima 19 Varia autem observantia opinionum paschalis
quarla luna eum Judteis celobrabal, quocunque die fcslivilatis interdum errorem gignit, Lalini namque
occurerrel : quem rilum sancti Palres in Nicsena syn- Qa lertio Nonas Martii, usque in lertiumNonas Apri-
oJo prohibuerunt, constituentes non solum lunam lis primi mensis lunam inquirunt, et si quartadecima
paschalem et menscm inquirere, sed eliam et diem luna die Dorainico provenerit, in alio die Dominico
Resurreclionis dominicse observare, et ob hoc Pascha Pascha protrahunt.
a quarta decima luna usque ad vigesimam primam 20. Graeci primi mensis lunam ab octavo Idus
extenderunt, ut dies Dominicus non omitteretur. Martias usque in diem Non. April. observanl, et si

11. Paschse autem vocabulum non Graecum, sed

'^
quinta decima luna die Dominico incurrerit, sanctum

Post cujus expletionem. Quae anle haec in Impres-

^ perculiens poslesagni sanguine illitos caede abslinens
sis sunt,A conditione mundi, usque ad hunc novis- praelergressus sit. Ut Hieronym., loco citat,, Phil.,
simum cycli annum computantur anni dxcxii, sed haec Auguslimi sunl,
a Manuscfiptis velustioribus absunt, neque in reli- '^
Cujus nox ideo pervigil dicitur. Ex Lact,, Ub.
qiiis idem numerus, legitur, sed, vel mmmmmcm vel VII, cap. 19.
MMMMMCMXI vel MMMMMCMXXI. * Quce circa eum attest. Absunt haec ab optimo
^ Paschce autem vocab.
Ex August., epist. ad Ja- Cod. Tolet.
nuar. 119. Vid. Hieron., ad Matth. xxvi. ' Primus mensis. Expunximus to novorum, nam
" Eo quod populus dc neque esse debel. Yid. Exod.xii.
JEgypt. Imo, quod angelus neque apud Aug. est,
249 ETYMOLOGIARUM LIB. VI. 250
Pascha celebrant. Hujusmodi igitur dissensio inier ^ ApriL repcriuntur in eadem luna quse fuerit eo die.
utrosque Paschalem regulam turbat. 32. Continenlur autem circulo decemnovenali : sed
21 Communis annus dicitiir duodecim tantum
qui ^ cum ad xxix Epacias pervenerit, qui est circulus de-
lunas, hoc, est, dies cccLiv habet. Dictus autem com- cemnovenalis, jam sequenti anno non addes super vi-
munis, quia ssepe duo ila conjuncti incedunt, ul io- ginti novem, undecim, ut decem annunties detractis
vicem se in Paschali solemnitale sequantur; nam triginta, sed inde reverteris, ut undecim pronunlies.
ombolismus annus semper solus est. CAPUT XVIII.
22. EmboUsmus annus estqui tredecim menses lu- De reliquis festivitatibus.
nares, id est, ccclxxxiv dies habere monstratur. i. Festivilas dictaa festis diebus, quasi festiditas,
Ipse esl annus sancto Moysi divinitus revelatus, in eoquodin eis 97G soL-i res divina fit. Quibus con-
quo jubentur ii qui longius habitabant in secundo Irarii sunt fasti, in quibus jus fatur, id est, dicitur.
raense Pascha celebrare. Solemniias a sacris dicitur, ila suscepta, ut mutari
23. Embolismus autem nomen Graecum est, quod ob religionem non debeat ^ a solo, id, est, firmo, at-
interpretatur Latine superaugmentum, eo quod ex- que solido nominata.
pleat numerum annorum communium,quibus undecim 2. Celebritas autem nominatur, quod non ibi ter-

lunares dies deesse cernuntur. g rena, sed cuBlestia tantum agantur.

24. Embolismi autem anni et conimunes sic inve- 3. f Pascha fesiivilatum omnium prima est , de
niuntur. Si enim a quarta decima luna Paschae prte- cujus vocabulo jam superius dictum est.
cedentis, usque ad quartam decimam sequentis 4. Pentecoste sicut et Pascha apud Hebraeos cele-
cccLXXxiv dies fucrint, embolismalis annus est; si bris dies erat, quae post quinque decadas Paschae
cccLiv, communis, celebratur; unde et vocabulum sumpsit. IIevte enim
2o. Bisscxtusest post annos quatuorunus diesad- Graece quinque, ia quo die secundum legem panes
jeclus. Crescit enim per singulos annos quarta pars propositionis de novis frugibus offerebantur.
assis. Al ubi quarto anno assem compleverit, bis- 5. Cujus figuram annus jubiLeus in Testamento
sextum unum facit. veteril gessit; quae nunc iterum per figuram repromis-
26. Dictus autem bissextus, ^ quia bis sexies ductus sionis seternam requiem pra;figurat.
assem ^75 facit,quodesl unusdies ; sicut quadran- 6. s Epipliania Griece, Laiine apparitio, sive mani^
fewipropter quater ductum,(\\iodi est bissextus, quem festatio vocatur. Eoenim dieChristus sideris indicio
super dierum cursum in anno ^ sol facit; sive quodne- magis apparuit adorandus. Quod fuitfigura primitiae
queat ^ annus subiniroduci, nisi bissexto Kal. Mart. credentium gentium.
computaveris, hocest, et prima die sextaKaL Martias, P 7. Quo die et dominici baptismalis sacramentum,
etadditobissexto aliodiesexto KaLMariiasiteraveris. et permutataj in vinum aquse, facLorum per Dominum
27. A sexlo autem Kal. Martias usque in diem pri- signorum principia exstiterunt.
die Kalendas Januarias, in lunai cursu bis^extus appo- 8. Duas sunt autemEpiphaniae : prima in qua natus
nitur, atque inde detrahitur. Christus pastoribus Hebrteorum angelo nunliante ap-
28. Intercalares autem dies idcirco vocantur, quia paruii; secunda, ex qua in genlium populis stellain-
interponuntur, ut ratio luna? solisque conveniant. Ca- dice prcesepis cunabula magis adoraturis exhibuit.
lare enim ponere dicitur; intercalare^ interponere. ^77 9. Scenopegia solemnitas Hebraeorum ,
de
29. Epaetas Graeci vocant, Laiini adjectiones an- Greeco in Latinum, tabernaculorum dedicatio inter-
nuas lunares, quae per undenarium numerum usque pretatur, quae celebrabatur a Judaeis in memoriam
ad tricenarium inse revolvunlur. Quas ideo iEgy[)tii expedilionis, cum ab .Egypto promoli, in laberna-
adjiciuni, ut lunaris emensio rationi solis aequeiur. culis agebant , et ex eo Scenopegia : axy^vr) enim
30. Luna enim juxta cursum viginli novem semis Grtfce tabernaculum diciiur. Qua^ solemnitas apud
dies lucere dignoscitur, ct liunt in annum lunarcm Hebraeos Septembri mense celebrabatur.
dies cccLiv. Remacent ad cursum anni solaris dies 10. ^ Neomenia, apud nos Kalendte apud Hebra^os ;

undecim, quos .^gyplii adjiciunt. n autem (quia secundum lunarem cursum menses

31. Unde et adjectiones vocantur : absque his supputantur), et Graece pivir, luna appellatur; inde
non invenies lunam quota sil in quolibet anno, ISeomenia^ id est, 7wva luna.
el mense, et die. Istse epacta' semper xi Kal. 11. Erant enim apud Hebraeos ipsi dies Kalenda-

Qui XII tantum lunas. AL, lunationes.

^ quarta feria condito, unum diemin quartum annum
Qui bis sexies. Ita scribi placuil A. August:no,
*• adjecerunt in honorem solis et lunce.
ut sexies semissem significaret, quod i-oluit Isidorus. Quod ncqueat annus subintroduci. AL, ayinuni
'^

Atqui certum est bissexlum appell:iri,quod bis sexto subintroducere.

Kal. Mart. dicamus, quod ipse &tallni siibdil. Cap. XVIII. — * AI. soLio, /(/ cst, firmo. Vid.
'=So/ /"«riY.Quit-post hyeclegunlur in (luibusdamMs. Fesl.
etiamGolhicis, ut inOnicnsi, etC.csaraug., recipienda
f Pascha fcst. De his tnbus festivitatibus. Vid.

non putavimus; easunt Quia tres dies sinc auctore

:
Hieron., ad Zacli., c. 1.
s Epiph. Qui dies a Gra^cis baptisnio Christi di-
soletransierunt initio conditionisdierum.lndc quar-
ta pars assis per annum crcscit, ct quarto anno catus est, sed quid potissimum hoc die sit factum
diem intecjrum reddit.Inde .-Egyptii inccnfores hujus (;ut sanctus Maximus) noverit ille qui fecit.
^ Neomen. Ex Hieron., episl. ad Sunnian.
artis, ob exaltationes siderum auctore sole dici in
 251 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI <m
riini exlegaliinstilulione solemnes, de quibus dicitur h corpore Domini ut prseiret in capile Ecclesiae quod
in psalmo : Canite initio memis tuha,indie insigni corpus Ecclesice speraret in fine, jam dies Domini-
solemnitatis vestrce. cus, id esl, octavus, qui et primus, celebrari coepit.
12. ^Encsenia autemestnova temi^li dedicatio.Grae- ijyO CAPUT XIX.
ce enim xaivbv dicilurnovum. Quando enim aliquid De officiis.
novum dedicatur, encaenia dicitur. Hanc dedicationis 1 Officiorum plurima sunt genera,sed prascipuum 11-
templi solemnitatem Juda^i Octobri mense celebrant. ^udquod insacris divinisque rebushabetur. ^Officium
13. Dies Palmarum ideo dicitur, quia in eo Domi- autem ab efficiendo dictum, quasi efficium propter
nus et Salvator nosler, sicut propheta cecinit, Jeru- decorem sermonisuna muiatalittera,velcerteutquis-
salem tendens asellum sedisse perhibetur. Tunc gra- que illa agat quae nuUi officiant, sed prosint omnibus.
diens cum ramis palmarum multitudo plcbium ob- 2. Vesperiinum officium est ia noctis initio voca-
viam ei clamaverunt : Osanna, benedictus qui venit tum, ^ a stella Vespere, quge surgit oriente nocte.
in nomine Domini, Rex Israel. 3. Matutinum vero officium est in lucis initio, a
14. Yulgijs autem ideo eum diem ^ Capililavium stella Lucifero appellatum, quse inchoante mane ori-
vocant, quia tunc moris est lavandi capita infantium tur. Quorum duorum temporum significatione osten-
qui ungendi sont , ne observatione quadragesimae B ditur ul die ac nocte semper Deus laudetur.
sordidaia ad unctionem accederent 4. ' Missa, tempore sacrificii, et quando catechu-
S78 lo. ^ Hoc autem die symbolum competenti- meni foras mittuntur, clamante levita : Si quis cate-
bus iradiiur propter confinem dominicse Paschce so- chumenus remansit, exeat foras,ei inde missa, quia
lemnitatem : ut qui jam ad Dei gratiam percipien- sacramenlis aliarisinteresse non possuntqui nondum
dam festinant fidem, quam confiteantur agnoscant. rcgenerati noscunlur.
16. Coena dominica dicta esl, eo quod in ii!o die ^80 5. Chorus est multitudo insacris collecta, et
Salvalor Pascha cum discipulis suis fecerit; quod dictus chorus, quod initio in modum coroncB circum
hodie, sicut esl traditum, celebratur, sanciamque in aras starent, et ita psallerent. J Alii chorum dixerunt
eo chrisma conficitur, ^ atque initium novi, et vete- a concordia, qute in charitate consistit,quia si charita-
ris cessatio Testamenti declaratur. tem non habeat, respondere convenienter non potest.
Sabbatum ab Hebrseis ex interprelatione vo-
17. 6. Cum autem unus canit, Grsece monodia, '' Latine
cabuli sui requies nominatur, quod Deus in ipso sincinnium dicitur ; cum vero duo canunt, bicinium
perfecto mundo, requievisset. appellalur : cum multi, chorus. Nam chorea ludi-
18. Siquidem et eo die requievit in sepulcroDomi- crum cantilena?, ' vel saltationes classium sunl.
nus, ut quietis illius mysterium confirmaret, quod C 7. Antiphona ex Grseco inlerpretatur vox reciproca,
Judfeisobservandum in umbra futuri praeceptum est. duobus scilicet choris alternaiim psallentibus ordine
Sed postqxiam Christus in sepultura sua ejus figuram commutalo, sive de uno ad unum, quod genus psal-
adimplevit, observatio ejus quievit. lendi Grseci invenisse Iraduntur.
Dominicus dies proinde vocatur, quia in eo
19. 8. ™ Responsorios Itali tradiderunt, quod inde re-
resurrectionis Domini nostri gaudium celebratur sponsorios canlusvocant, quod aliodesinente,idalter
* Qui dies non Judaeis, sed Christianis in resurrectio-
respondeat. Inler responsorios auiem et antiphonas
nem Domini declaratus est, et ex illo habere coepit hoc quod in responsoriis unus versum dicit,
differt,
festivititem suam, in antiphonii autem versibus alternant chori.
20. Illis enimsolum celebrandum Sabbatum tradi- 9. Lectio dicitur, quia non canlatur, ut psalmus,
tum est, quia erat ante requies mortuorum ; '
resur- vel hymnus, sed legitur tantum. Illic enim modula-
rectioautem nullius erdt qui resurgens a mortuis tio, hic soli pronuntiatio quseritur.
non moreretur. 10. " Canticum est vox cantantis in iaetitiam.
21. Postquam autem facla est talis resurrectio in 11. "Psalmus autem diciturqui cantatur ad psalte-
Enccen. Ex August., tracl. 18 in Joann.
^
Capitilavium. Vid. lib. i de Off., cap. 27,
*>
et
DJ^Latinechorum concord. E Aug.
Alii
sincinniam.
a
lxxxvii.
Sincinnium cantionem Ffst. :
in ps.

Rab.. lib. II. c-ip. 35. so///rtm/m-.Agellius,iib.xx,cap. 2 Quirectiuslocuti :

' Hoc autem die Symb. comp. Qui dicantur com- .sunt, siNciNNisTAS Httcra n geminadixeruyit.Sincin-
petentes, inf., Jib. vii, cip. ullim. niumnamque genus veteris cantionisfuit. Ei paulo
•^
Atrjue in n. e. v. c. t. d. Add^ta sunt ha-c ex post :Accius poetasiyciyy\ST\sappeUariaitnebuloso
veteribus libris, qute in Editis non or.mt; in quibus nomine,quod sincinnium cur diceretur ei obscurum
aulem Manuscnpiis deerant, lacuna tarituindem pa- quoniam assam vocom AsciMiius el Nonius
esset. SciJ
lebat. solam \a[p,r\)re[aul\irassicinium, ut assipondium, d\c-
« Quidies non Jud. suam. Verba Auc, cpist. 119, tum sus|iicabalur Chacon. Sicinnium apud Ralia-
cap. 13. num.
'
Resurrectio autem. Ibid. Vel saltationes classium. Ita vetustiores libri;
'

Cap. XIX. —
g Officium autem ab
eff. Ex Amb. al. saltationes plausuum. Neap., Ludicrum canti-
I Off. cap. 8. neUt, vel plausuum sine voce saltafiones.
^ A Stella vespere. Virg,
Denique quid vesper '" Rcsponsorios.\e\ re^ponsoria, ulroque nanique
serus vehat, et alias saipe. mo lo loquilur in lib.de Off.et in Regul. monach.,c.
' Missa. Ambrosiiim, Leonem, aliosque Palres se- de Off.
quitur. De Miss» elymol. mulia Giaut. Sanct., in n Canticum et vox. Ex Hilar., in prolog. Ps.
praef. ad Liturg. ° Psalmus autem. Ex Aug., in ps. iv.
253 ETYMOLOGIARUM LIB. VI. 254

rium,quo ^81 usuni esseDavid prophetam in magno A disse et audivisse vocem coelestis exerciius tanquam
mysterio prodit historia. Hiec autem duo in quibus- vocem aquarum multarum, et tonilruum validorum
dam psalmorum litulis juxta musicam artem alterna- dicentium amen et alleluia; ac per hoc sic oportet
tim sibi apponuntur. in terris utraque dici sicut in coelo resonant.

12. '^
Namcanticum psalmi est cum id quodorganura ^^.'^Osianna in alterius lingupeinterpretationom in
modulatur vox postea cantantis eloquitur. Psalmus toto tranfirc '^8»$ non pot'jst. Osi enim salvificam-

vero cantici cum quod bumana vox pneloquitur ars terpretatur; aniia interjectio est, motumanimi signi-

organi modulantis imitatur. Psalmus aulem a psalterio ficans sub deprecantis affectu.

dicitur, unde nec mos est ex alio opere eum componi. 23. Integre autem dicilur osianna, quod nos, cor-
13. Tres autem gradus sunt in canlando primus :
''
rupta mcdia vocabuli littera, et elisa , dicimus
succenloris, secundus incentoris, tertius accentoris. osanna, sicut fit in versibus cum scandimus. Liltera
14. <= Diapsalma Hebraeum verbum quidani esse enim prima verbi sequentis extremam prioris verbi
volunt, quo signiticatur semper^ id est, quod illa qui- veniens excludit, el dicitur Hebraice osianna, quod
bus hoc inlerponitur sempilerna esse confirment. interpretatur salvifica, subaudiendo vel populum
13. '1
Quidam vero Grciecum verbum existimant, quo tuum, vel totum mundum.
significatur intervallum psallendi, ut psaima .-«it B 24. Ofiertorium tali ex causa sumpsit vocabulum.
quod psallitur; diapsaiina vero intorpositum in ^
Fertum enim dicitur oblatio qua? altari offertur et

psallendo silentium, ut quemadmodum sympsalma sacrificatur a pontificibus, a quo offeriorium nomi-

dicitur vocum copulalio in cantando, ita diapsalma natur, quasi propter fertum.
disjunctio earum, ubi qusedam requies disjunciae 28. Oblatio vocatur, quia offertur.
conlinuaiionis oslenditur. ^e.JDonapropriediviuadicunlurJmunera hominum.
16. Unde illud probabile est non conjungendas 27. Nam munera dicuntur obsequia qua^ pauperes
sententias in psallendo, ubi diapsalma interpositum divitibus loco munerum solvunl; ilaque munus ho-
luerit, quia ideo interponitur, ut IJS*^ conversio mini datur, donum Deo; unde etiara in tempHs do-
sensuum vel personarum esse noscatur. naria dicimus. Munera autem vocantur, quia manibus
17. Hymnus est ® canticum laudantium, quod de ve! accipiuntur, vel dantur.
Graico in Latinum laus interprelatur, pro eo quod 28. Duo autem sunt (jua? offeruntur : donum el

sil carmen huliliae el laudis. ' Proprie autem hymni sacrificium.

sunt canlus continentes laudem Dei. Si ergo
et non sit hymnus; si sit et laus, et Dei
Dei, non esl
laus, et non cantetur, non est hymnus. Si ergo et in C
laudem, et Dei, ei cantatur, tUnc est hymnus.
18. Cui contrarius esl threnus, quod est lampnii
carmen et funeris.
sit laus, 29. Donum dicilur quidquid auro argentoque, aut
qualibet alia specie, efficitur.
30. Sacrificium autem est victima, et qua:'cumque
crcmanturinara,seu ponuntur. Omneautem quodDeo
datur, aul dcdicatur, aut consecratur. Quod dedica-
tur, dicendo datur, unde et appellatur. Unde errant

19. s Alleluiaduorum verborum interpretatio est, qui dedicationem consecraiionem pulant significare.
hocest,/aMsDg/,et estHebraeum. laenim unum estde *^84 Sl.^^lmmolatio ab antiquis dicta eo quod in
deccm nominibus quibusapud HebraiOsUeus vocatur. mole altaris posita victima csederetur, unde et mac-
20. Amen significat vere sive fideliter, quod ct latio post immolalionera est. Nunc autem imraolatio
ipsum Hebra;umesl.Qu8e Juo verbaa?/ie« elalleluia, pani et calici convenit, libatio aulcm tantum raodo
nec Graecis, nec Latinis, nec barbaris, licet in suam calicis oblaiio est.
linguam omnino transforre, vel alia lingua enuntiare. Et libavit de sanguine uvai
32. Hinc cst illud :
'

Nam quamvis interpretari possint, propter sanctio- sic et s8ecu'arium quidam poetarum Nuncpateras
^" :

fL-ra tamen auctoritatera servata est ab apostolis in lihate Jovi... Libare enim proprie fundere esl, sum-
iis propria^ linguee antiquitas. plumque nomen de Libero quodam, qui in Graecia
21. Tanto enini sacra suntnomina, ut eliam Joan- U3um reporit vitis.
nes in Apocalypsi rcfcrat se, Spiritu revelante, vi- D 33. " Hostiae apud veleres dicebantur sacrifi-

^ Nam canticum psal. Ex eodem HiIario,vel Ruff. '^

Quidam vero. Ex Aug., in ps. iv.
''
Primus succentoris. Perrautarivoiebat haec Gha- " Canticum laudantium. — Canticunt laudis,
con, ut csset priraus incentoris locus, ex Varr. i de Aug. xxxix.
ps.
Re rust., cap. 2 Ut dcxtra tibiaalia quam sinistra,
:
f
Proptie autcm hijmnus.Ex eodem, in |S. lxxii.
ita tamen nt sit (jundammodo conjuncta, quod est s AUcluia laus Dci. Ex Amb., in ps. cxviii.
altera ejusdcm carminis modoruminceniiva, altera Nam llieronymus laudate Deum interpretatur, ut
succentiva. Et quidem licet adjicias {tnquam) pas- vocis ratio exposcit, epist. 137.
torum vitam csse incentivam, acjricolarum succen- Osianna. Ex Hier., epist. ad Damas. 145.
1'

fivam. SccJ Ecclehiarum morem saculum Isidorum, Fertum. Fe.t. fiirctu.m [al, fertlm] gcntis libi
'

in quibus qui cantum incipil sui/cenior dicitur, veri- dictum, quod crehrius ad sacra ferebxtir. Glossa?
similius est. Cocl. Neap., i/ifinius succentoris. uuaMiam Liina' liibliutlicca.' Valican;*^ Fertores ferto ;

Diapsalma quidam Uebrieuni esse volunt. Neque

''-

libantes
hoc (opinor quisquam anto Isidorum, neque Isido- j Dima proprie divina. Sic Goth. al., Dei.
rus ipse protecto clixil, qui loties apud Hieronymum ^ Immolatio quod in mole. A. Aug., inmola.
leger.il quod in HebrH-o ('st ~ )D sela, id LXX, Theo- '
Et libavit de sanqtiinc uvfp. Elcclesiaslici, l.
dolionum ot Aquilam (5ii'l;a)v[A3t, quinlam vero Edilio- '"
Sicut et quidam. poctar. Virg., ^n. vii.
nem semper reddidise. Vid. cpist. ad Marcell. 138. " UoxtiiH apud vet. E Serv., ^En. i.
255 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 256
cia, qune fiebant anlcquam ad hoslem pergeront. A quod secretam et reconditam habeat dispositionem.
34. Viclimae vero sacrificia qu£e post victoriam, 43. ^ Baptismus Grfece, Latine tinctio interpreta-
de victis hostibus, immolabantur; et erant victinice tur, quse idcirco tinclio dicitur, quia ibi homo spiritu
majora sacrificia quam hoslife. Alii victimam diclam gralise in melius immutatur, et longe aliud quam
putaverunt, quia ictu percussa cadebat, vel quia erat efficitur.
vincta ad aras ducebatur. 44. Prius enim deformitate peccatorum foedi
35. ^ Holocaustum illud est ubi totum igne consu- eramus, in ipsa tinctione reddimur pulchri deal-
mitur quod^^offerlur. Antiqui enim cum maxima sa- balione virtutum, unde in Canticis scribitur can-
crificia administrarent, solebant totas hostias in sa- ticorum :
' Quce est ista quce ascendit dealbata?
crorum consumere flamma, et ipsa erant holocausto- 4. Gujus mysterium non aliter nisi sub Trinitatis
mata. *•
"OXov enini Graece totum dicitur, xaudi; in- designatione, id esl, Patris, et Filii,et Spiritus sancti
censio et holocaustum totum incensum. g cognominatione completur, dicente Domino ad
36. c
Ceremoniae apud Latinos dicuntur sacra om- aposiolos : Ite, docete omnes cjentes, baptizantes eos
nia quae apud Grsecos orgia vocantur. Proprie autem in nomine Patris, etFilii, et Spiritus sancti.
visum est doctoribus a !SS5 carendo appellari ce- 46. Sicut enim in tribus testibus stat omne ver-
remonias, quasi cflrzmo?ims, eoquodiisquae insacris B bum, ita hoc sacramentum confirmat ternarius nu-
divinis offeruntur, in suo usu est carerent homines; merus nominum divinorum.
quod etiam nomen in usu est litterarum sanctarum. ^87 47. Quod autem per aquam baptismus datur,
37. Alii ceremonias proprie in observationibus Ju- hsec ratio est. Voluit enim Dominus ut rcs illa invi-
daeorum credunt : abstincntiam scilicet quarumdam sibilis, per congruens, sed profecto contrectabile et
escarum secundum veierem legem, eo quod obser- visibile,impenderetur elementum, super quod etiam
vantes careanl his rebus quibus se abslinuerint. in principio ferebatur Spiritus sanctus.
38. Sacrificium diclum, quasi sacrum factum, quia 48. Nam sicut aqua purgalur exterius corpus, ita
prece mysiica coneacratur in memoriam pro nobis latenter ejus mysterio per Spiritum sanctum purifi-
dominicae passionis; unde hoc eo jubente corpus catur et animus. Cujus sanctificatio ita est.
Christi et sanguincm dicimus, quod; dum sit ex fru- 49. *> Invocato enim Dco descendit Spiritussanclus
ctibus terrse, sanctificalur, et lit sacramentum, ope- de coelis, et medicatis aquis, sanctificat eas de se
rante \isibiliter Spiritu Dei, cujus panis et calicis motipso; et accipiunt vim purgationis, ut in eis, ut
sacramentum Gra^ci Eucharistiam dicunl, quod La- caro, et anima delictis inquinata mundelur.
line bona cjratia inierprelatur. Et quid melius corpore 50. ' Chrisma Gr?ece, Latine unctio nominatur,
ei sanguine Christi ? Cex cujus nomine, et Chrislus dicilur, et homo post
39. "^
Sacramenlum est in aliqua celebraliono, lavacrum sanciificatur.
cuni res gesta ila fil ut aliquid significare inleliliga- 51. Nam sicut in baptismo peccatorum remissio
lur,quod sancle accipiendum esl. Sunl autem sacra- datur, ita per unclionem sanctificatio spiritus adbi-
menta baptismus et chrisma, corpus et songuis. bjtur, et hoc de pristina disciplina, qua ungi in sa-
40. Qufe ob id sacramenta dicuntur, quia sub te- cerdoiium et in regnum solebant, ex quo et Aaron a
gumento corporalium rerum virlus divina secretius Moyses unctus est.
salutem eorumdem ;9SO sacramentorum operatur 52. Quse dum carnaliter fit, spiritualitcr proficit
unde et a secretis viitutis, vel a sacris sacramenta quomodo et in ipsa baptismi gratia visibilis aclus est
dicuntur. quod in aqua mergimur, sed spirilalis effeclus quod
41. QuEe ideo fructuose penes Ecclesiam fiunt, mundamur.
deliciis
quia sanctus in ea manens Spiritus eumlem sacra- 53. Hoc significat illud unguentum quod peccalrix
mentorum latenter operatur effectum. mulier !588 super pedes, et ca quae dicitur non J

42. Unde seu per bonos seu per malos ministros fuisse peccatrix super caput Jesu fudisse scribuctur.
intra Dei Ecclesiam dispensenlur, tamen qui Spiritus 54. Maius impositio ideo fit, ut per benedictio-
Sanctus mystice illa vivificat, qui quondam aposto- D nem advocatus invitetur Spiritus sanctus. ^ Tunc
Hco in tempore visibilibus apparebal operibus, nec eoim ille Paracletus, posl mundata et benedicta
bonorum merilis dispensatorum amplificantur ha^c corpora, libens a Patre descendit, et quasi super
dona, nec malorum altenuantur, quia neque qui baplisini aquam, tmquim super prisiinam, sedem
plantat estaliquid, neque qui rigat, sed qui incre- recognoscens, quiescit. Nam legitur quod in

mentum dat Deus; unde et Graece mvsterium dicilur principio aquis superferebatur Spirilus sanclus

^ Holocaustum. Ex Hieron., in Ezech. cap, xlv. etAmb., serm, 19, in ps. cwiii. Vulg., quce ascendit
^ "Oi.rr* enim Grcec. Ex Aug. in ps. lxiv. de deserto deliciis affluens.
•^
Cceremonice Serv. iEn. iv Sane sciendum or- :
s Cognominatione.F.. co/momtwflYwn^; pejusapud
(jia apud Grcecos dici omnia sacra, sicut apud La- Rabanuni, cognitione.
tinos cceremonice dicuntur. De Elym., vid. Fest. ^ Invocato e Deo. Ex eodem.
^ Sacramentum est in aliqua celebrat. Ex Aug., Chrisma. Ex TertuU.
'

epist 119, in principio. j Et

en qucenon dicitur fuisse peccatrix. Sic om-
^ Baptismus Grcec. Yid. Tertull., lib. de Baptism,
nes Sed non videtur logisse hsec Rabanus.
libri.
' Quce ascendit dealbata. Ita X£X£uxav6tajj.evr; LXX ^ Tunc enim ille Paracl. Verba sunt Tertull,
257 ETYMOLOGIARUM LIB. VI. 258
Exorcismus Grsece, Latine conjuratio, sive'
53. A 64. Priora enim habenda sunl spiritus refrigeria,
sermo increpalionis est adversusdiabolum, ut disce- quia priora coileslia quam terreua. Qui autem vult
dat, sicut est in Zacharia Et ostendit mihi Jesum
; oralionem suam volare ad Dominum, faciat illi duas
sacerdotem magnum stantem coram angelo Domini, alas, jejunium et eleemosynam, et <*
ascendet cele-
et Satan stabat a dextris ejus, ut adversaretur ei, riter, et exaudietur.
et dixit Dominus ad Satan : Increpet Dominus in 65. Jejunium est parcimonia victus,abstinenliaque
te, qiii elegit Jerusalem. ciborum,cui nomen esl inditum cx quadam parte vis-

56. Hoc esl exorcismiis, increpare el conjurare cprum tenui semper et vacua, quod vulgo jejunum
adversus diabolum; unde scicndum quod non crea- vocatur. Unde jejunii nomen crcditur derivatum,
lura Dei in infantibus exorcizalur, aut exsufflatur, quod sui inedia viscera vacua et exinanita existunt.
scd illesub quo sunt omnes qui cumpeccato nascun- 66. ^ Jejiiniumautem ct statio dicitur. f Statioaulem
lur. Est enim princeps peccatorum, de militari exemplo nomen accopit, pro eo quod nulla
57. ^ Symbolum per linguam Grtecam signum-, laaitia, sive tristitia,obveniens castris stationem mi-
vel collatio interpretatur. Discessuri enim apostoli litum rescindat. Nam hvlitia libentius, tristilia solli-
ad evangelizandum in gentibus, hoc sibi praedicalio- ciiius administrat disciplinam;^ unde et milites nun-
nis signum, vel indicium posuerunt. D quamimmemoressacramcnlimagisstationibus parent.
58. Continet autem confessionem Trinitatis, et 67.Discernunt autcm quidam inter jejunium et sta-
omne Christiani dogmatis sa-
unilalem Ecclesite, et lionem. "^91 Nam jojunium est indifierenter cujus-
cramentum. Quodsymbolum fidei et spei nosine non libet diei abslinentia,non secundum legem, sed se-
scribilur in charta et atramento, sed in tabulis cundum propriam voluntalem, statio autem est ob-
cordis carnalibus. servatio stat'.torum dierum, vel temporum.
!580 59. Oratio petitio dicitur. Nam'' orare est pc- 68. Dierum, ut quartae feriae et sextfe jejunium ex
tere, sicut exor.\re impetrare. Constatautem oratio veteri lege praeceptum, de qua slatione in Evangelio
locoet tempore. Loco, quia non ubique, cum prohi- dixit ille : Jcjuno bis in Sabbato, id est, quarta et
beamur a Christo orare in publico, sed ubi opporlunitas scxla Sabbali.
dederit,aut necessilas imporlaverit. Nequeenim contra 69. Temporum autem, quie legalibus ac propheli-
praeceptum reputatur abapostolisfactum, qui in car- cis institutionibus terminatis temporibus statuta sunt
cereaudientibuscustodibusorabant; et canebantDco. •' ul jejunium quarti, quinti, septimi el decimi; vel,
60. De tempore vero dictum est : Sine intermis- sicut in EvangeIio,diesiIliin quibusablatus est spon-

sione orate, sed hoc singularibus. Nam esl observaiio sus; vel sicut observatio quadragesimse, qufe in uni-
quarumdam horarumcommunium; quaediei inter spa- w vcrso orbe institutione apostolica observatur circa
lia signant, tertia, sexta,et nona; similiter et noctis. confinium.dominicse passionis.
61. Sed ideo orandi hae horge divisae sunt, ut si 70. His tertium genus quidam adjiciunt, quam '

forte aliquo fuerimus opere detcnti, ipsum nos ad xerophagiam dicunt,ab3tinenliam scilicet humentium
ofticium tempus admoneat, quae tempora in Scriplu- ciborum. Unde, ct nomen hocdatum, eo quod siccis
ris inveniuntur. quidam escis utnntur.
62. Primum enim sanctus Spiritus, congregatis 71.Poeniientia appellata, J
(\nd.%\pnnitentia, ^o c^odi
discipulis, hora tertia infusus est. Petrus, qua die ipse homo in se puniat poenitendo quod male admisit
visionem communicationis in illo vasculo experlus nam nihil aliud agunt, quos veracitcr poenitcl, nisi ut

est, scxta hora orandi gratia ascenderat . Idem etiam idquod male feccrunt impunilum esse non sinant.Eo
cum Joanne liora nona templum adiit quando para- quippe modo sibi non parcentibus ille parcit, cujus
lyticum sanitati reformavit. altum justumque judicium nuUus contemptor evadit.
63. Sed et Danielem lcgimus haec tempora in 72, Perfecta est autem pfeniteniia, praeterita deflcre,
oratione observasse, etutique ex Israelis disciplina, et futuranon admittere.Haec secunda in similitudinem

ut ne minus quam ter ^90 die adoremus.Debitores fontispurgatio est, ut si forte, impugnante diabolo,ali-
enim sumus trium personarum, Patris, ct Filii, et U quod peccatumirrepserit^hujussalisfactionepurgetur
Spiritus sancti, excepiis utique et aliis legitimisora- '^©•^^.'^.Satisfactioautem est causaspeccatorum,et
lionibus, quaesine ulla admoniiione dcbentur in in- suggestiones excludere, et ultra peccatum non iterare.
gressu lucis ac noctis, sive vigiliarum ; sed et cibum 74. Reconciliatio vero est quaepostcomplementum
non prius sumere quam *=
interposiia oraiione. poenitentiae adhibitur ; nam sicut conciliamur Deo
^ Symbolum. ExRuff. Symbol. ccpit {nam et militia Dci sumus), utiquc nulla lce-
^ Orare est petere. Ex Serv.,iEn. iii. titia, sive tristitia obvcniens, castris stationes mi-
<=
Interposita oral. —
Anteposita Chaconis Codcx. litum rescindit. Nam
Uetitia libentius, tristitia
^ Ascendet celcritcr. Locus ex Aug. in Ps. sollicifius administrabit disciplinam.
^ Jejunium autem et statio. Sic Cass., lib. v de e Undc ct milifcs. Ex eodom, ia iib. de Jejun.
Instit. Coenob., cap. 24 Per ^Egypti monastcria
: Uf jcjunium quarti. Vcrba Zacharia^ cap. viii
''

tanta cordis alacritate suscipicbamur, ut, absque Viil.Hicron., ibid., ct Isid., i Olf., cap. 37.
legitimis jcjuniis quartce et sexfce fcriie, quocun- Qiiam xerophag. Qua voce saepe utuniurTertulI.,
'

que pcrgcbamus, quotidiana slatio solverctur. Hicrunym. ct Cassian.

' Statio de militari cxemplo. Tcrtull., in lil). dc Quasi punitcntia. A\., quasi pxinicntia.ldem. n
]

Orat.jin tin.: Si siatio de militari exemplo nomen ac- dc Olt., cap. 16. Pxnitcntia nomcn sumpsit a rc«:>'A
2a9 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 260

quando primum a gciUililate convertimur,ita reconci- * 79. b Itaque exomologesis prosternendi et humili-
liamur,quando post peccatum poenitendo regredimur. ficandi hominis disciplina est, habitu alque viclu,
75. Exomologesis Grceco vocabulo dicitur, quod sacco etcineri incubare, corpus sordibus obscurare,
Latine confessio inlerpretrtlur, ciijus nominis duplex animum moeroribus dejicere, illa quse peccavit tristi

significalio est. Aul enim in laude intelligilur cou- traclatione muiare.

fessio, sicut est : ConfUeor tibi, Pafer, Domine ccdi, 80. Litaniae autem Gra'Conomine appellantur, qua;
et tcrrce. Aut dum quisque confitetur sua peccala ab Latine ^«^3 dicuntur rogationes. Inler litaniam vero

eo indulgenda, cujus indeficiens est misericordia. ei exomologesin hoc diffcrt, quod exomologeses pro
76. Ex hoc ^ igiiur Graeco vocabulo exprimitur et sola confessione peccatorum aguntur; litanise vero
frequentatur qua delictum nostrum
exomologesis, indicuntur propter rogandum Dominum, et impe-
Domino confitemur, non quidem ut ignaro, cujus co- trandum in aliqno misericordiam ejus.
gnilioni nihil occullum est, sed coniessio est rei, 81. '-
Sed nunc jam ulrumque vocaljulum sub una
scilicel, ejus quae ignoranlur professa cognitio. designatione habelur, nec distatvulgo utrum litania;

77. Utile enim sibi ac jucundum quisquam esse an exomologeses dicantur. SuppHcaiionis aulem no-
existimaveral, rapere, adulterari, furari; sed ubi hsec men quodammodo nunc ex genlihtate relinetur.
Eeternce damnationi obnoxia esse cognovit, cognilis B 82. ''
Nam feria;, aul icgilimae er.mt apud eo?,aut
iis, contileiur errorem. indicta'. Indiclse aulem, quia pauperlas antiqua \\o-
78. Confessio aulem erroiis professio est desi- manorum excoUationesacrificabat, autcerte de bonis
nendi; desinendum ergo a peccatis, dum confessio damnalorum. Lnde sui)plicia dicuntur supplicaliones.

e&t. Gonfessio autem antecedil, remissio scquilur; quse fiebant de bonis passorum supplicia. Sacrae
c«!lerum exlra veniam cst qui peccatum cognoscit, enimresde rebus exsecrandorum fiebanL
nec cognitum confiietur.
* hoc ergo Grceco vocab. TertuU., lib. de Poe-
Ex Sed nunc jam utrumque vocab. Id unde natum
*=

nit. actus, qui Grceco vocabnh magis exprimi'

: /5
tur, et frequentutur, exomoloyesis est, qua delic-
tum Domino nostro confitemur, non quidem ut
ignaro, sed quatenus satisfactio confcssioni dis-
ponitur, confessionis pcenitentia Deus mitigatur.
sil exConcil. Agathon. const. Sic in Concil. Tolet.
17. cap. 6 cum tilulus sit de diebus iitaniarum per
totos XII menses celebrandis in canone tamen dici-
tur, ut exomologesis votis gliscentibus celebretur.
Nam ferire aut legitimce. Verba sunt Servii,
'^

^ Itaque exomolog. postern. et humilif. h. d. est. iEn. I. ad vers. Templis indicit honorem.
Verba Terlull. ibid.

LIBER SEPTIMUS.
DE DEO, ANGELIS, ET FIDELIUM ORDIMBUS.

CAPUT PRIMUM. r cilur, *=

quasi S^so;, id est, timor; unde tractum est
De Deo. nomen Deus, quodeum colentibussit timori.
\, Beatissimus Hieronymus, vir erudilissimus et 6. '^
Deus autem proprie nomen est Trinitalis per-

linguarum raullarum peritus, Hebrteorum nominum tinens ad Patrem, et Filium, ct Spiritnm sanctum,
inlorpretationem primus in *iO-i Lalinam linguam Ad quam Trinitatem etiam reliqua qufe in Deo infra
converiit. Ex quibus, pro brevilaie, prcelermissis sunt posita vocabula rcfcruntur.
multis, quoedam huic operi, adjectis interpretationi- 7. Quarlum nomen Dei diciiur niNliy Sabaoth,

bus, interponenda sludui. quod vertiiur inLatinum, exercituum,si\-evirtutum,

Vocabulorum enim cxposilio salis indicat quid
2. de quo in psalmo ab angelis dicilur Quis est iste :

veHnt inlelligi. Habent enim quaidam ex propriis Rex glori(e? Dominus virtufum.
causis nominum rationem. In principio anlem decem 8. Sunt enim in hujusmodi ordinatione virUiles
nomina ponimus, qnibus apud Hebra^osDeus vocatur. muila', utangeli, archangeli, principalus et poteslates
3. * Primum apud Hebrseos Dei nomen 1N» Et di- cunctique coelestis mililiEe ordines, quorum lamen
citur, quod alii Deum, alii elymologiam ejus expri- ille Dominus est. Omnes enim sub ipsosunl, ejrjsque

mentes, Wfjoh^, id est, fortem, interpretali sunt, dominalui subjac nt.

ideo quod nulla infirmilate ''

0])primitur, sed lortis " 9. '^
Quintum "ivh^ji Elion, quod interprclatur in La-
est, el sufficiens ad omnia perpelranda. linum cxcclsus, '^®5 quia supra coelo ost,5icut fcri-
Secundum nomen D^iSn Eloim.
4. plum cst de eo : Excelsus Dominus, supra ecelos
5. Terlium ihSn Eloe, quod utrumque in Latinum autem dictus, pro valde celsus.
gloria ejus. Exce)sus
Deus dicilur. Est autem nomen in Lalinum ex Graeca La enim pro valde pouilur, sicut eximius, quas
appellatione iranslalum. Nam Deus Gra;ce ©sb; di- valde eminens.

Cap. I. — a
Primum apud Heb.Ex Hieron. cp. 136. Deus autem prop. e. n. T. Ex Hieion.. epist.
'^

^ Opprimitur. Al., prcmitur. al Amand. 147.

" Quinium Eelios. Unde quidam Gra'C0S y.iov fc-
" Quasi oEo?. E Serv., iEn. xii, ad vers. Diva
deam. cisse pulant.
261 ETYMOLOGIARUM LIB. VII. 262

10. Sextum nonien n\l« Deus Eie, id est, qiii est. A anima mori dicitur, non quia in corpus, vel in ali-

enim solus, quia selernus est, hoc est, quia exordium quam allerani subianliam mutatur et verlitur, sed
non habet, essentiae nomen vere tenel. ^ Hoc enim in ipsa sua sulislanlia quidiuid alio modo nunc est

noraen ad sanctum Moysen per angeUun f sl delalum. aut fuit, secundum id quod deslitit esse quod erat,

11. Quferenti enim quod esset nomen ejus qui eum morlaiis utique deprehendiiur, ac per hoc solus
percrere pra^cipiebat adpopulum ex iEgypto liberan- Deus dicilur Immortalis, quia solus incommulabilis.

dum, respondit Ego sum qui sum, et diccs filiis Is-

:
20, Incorruplibilis appeiiatur, quia corrumpi et

rael : Qui est misit me ad vos; lanquam in cjus com- dissolvi non posset, nec dividi. Quidquid enim capit
paralione, qui vere est, quia incommutabilis est, ea divisionem, et interitum capit. Ille nec dividi polest,

qua? mutabilia facta sunt quasi non sint. nec inlerire ; inde incorruplibilis est.

12. '^
Quod enim et quod
dicilur fuit, non esl :
31>7 21. Incommutabilisest, quia semper manet,
dicilur erit, nondum
Deus aulein esse lantum
e?t. <= el mutari nescit ; uec proficit,quia perfeclus esi ; nec
novit, fuisse et futurum esse non novit. deficit, quia felernus cst.

43. Solus enim Pater cum Filio et Spiritu sanclo

'' 22. iEiernus est, quia sine lempore est. Non enim
veraciier est, cujus essentia! comparatum esse nos- habet initiimi, neque finein. Hinc et sempiternus,
trum non esse est. Undc et in communi eloquio dici- B eo quod sit semper a?ternus. A quibusdam aulem
raus :
^ Viuit Deus, quia essenlia vita vivit, quam iEternus ab a'there creditur dictus, quoniam coelum

mors non hajjet. sedes ejus habelur : unde est illud : Ccvlum cccli Do-
14. Septimum 1:1"^ .^i(/o»rti, quod generdliier Do- mino ; et ha^c istiquatuor unum significarjt,nam una
minus interprelatur, quod dominetur creaturs cun- eademque res dicilur, sive dicaturtelernusDeus, sive
ctse, vel quod creatura omnis dominalui ejus desor- immortalis , sive incorruplibilis . sive immutabilis.

viat. Dominus ergo cl Deus, vel quod domineiur 23. Invisibiiis, quia nunquam per subslantiam
omnibus, vel quod timealur a cunctis. suam apparuit oculis mortalium Trinitas, nisi per
StfG 15. f Oclavum i' la, quod in Deo tanlum speciem suljjectse creaturse, ejusdemque corporea.';

ponitur, quod eliam iii allcluia in novissima sylla- nam nemo potest ipsam manifestalionem esscnlise

ba sonat. Dei videre, et vivere, sicut ei dictum est Moysi.

16 sNonum Tetrayrammaton, hoc est, quatuor Unde et Joannes in Epistola sua dicil : Dcum nemo
litterarum, quod proprie apud Hebrseos in Deo poni- vidit unquam. Res esl enim invisibilis, ideoque non
tur, mmid est, duabus H' T\i ia, ia, qn?e duplicala oculo, sed corde qua^rendus esl.

int?ffabile illudet gloriosum nomen Dei efticiunl; di- 24. Impassibilis est, quia nullis perturbationi-

citur autem ineffabilis, non quia dici non potest, sed C bus afficitur quibus fragilitas humana succumbit.
quia finiri sensu et intellcctu humano nullalenus po- Non enim attingunt eum ullfe passiones, ut libido,
lest, et ideo quia de eo nihil digne dici potest, inef- iracundia, cupidilas, limor, moeror, invidia, ei cse-

fabilis est, tera quibus humana mens turbalur.

•17.Decimum Saddai, TIX id est, Omnipotcns. Vo- 2o. Sed cum dicitur Deum irasci, aut zelare, aut

catus autem Omnipotens eo quoJ oninia potesi, sod a dolere, nostro usudicitur. Apud Deum enim pertur-
faciendo quod vult, non a paliendo quod non vult. batio nulla est, apud quem tranquillitas summa est.
Quod si ei accidcrel, nequaquam esset Omnipotcns; 26. Simplex autem dicitur, sive non amittendo

facit enim quidquil vult, et inde Omnipolens. quod habet, seu quianonaliud est ipse, et aliud quod
18. Iiem Oranipotens, quia ipsius sunt omnia qute in ipso est » sicut in homine, cujus aliud est esse,
ubique sunl. Solus cnim lotius mundi habet impe- aliud sapere.

rium. Dicuntur autem el alia qua^dam in Deum sub- 27. Nam et esse potest, ct sapiens non esse; Deus

slantialiter nomina, ut Immortalis, Incorruptibilis, aulemhabete ssentiam,habet et sapientiam sed quod ;

Incommutabilis, /Eternus. Unde et merito cunct* habet, hoc ct est, et omnia unus est ac proinde ;

prteponitur creaturcC. simplex est, quia non in eo ahquid accidentis est

19. Immor;alis,sicut deeo scriptum est: Qui solus sed et quodest, et quod in ipsoest, essentiaUier est,

habct immortalitatcm, quia in ejus nalura nuUa est Jexcepto quod rclative aJquamcumque personam est.

commulatio. ^ Nam omnis mutabilitas non incon- 28. Summe bonus, quia incommutabilis est. Crea-
venienler mortaliias dicitur, secundum quam et tura vero bonum, sed non summum est, quia muta-

* Hoc nomen-^mors... non habct. Falso citatur hic f

Octavum Tii. Ex Hieron., epist., 136.
locus a Magislr. Seni., lib. i, d. 8, cap. 1, ex Iliero. s Nonum. Ex eadem epist., et 142. Et in Qua^st.,
cpist. ad Damasum. cum sit polius conflatas ex Au- in cap. xvii Gen. .Ycc miranduin (inquit) quare
:

guslini et Greg. variis locis : prima pars, usque ad cum apud Grcecos, ct nosaliticra vidcatur addita,
non sint, ex Aug., viii de Civit., cap. H. nos n littcram additam dixcnmus, idioma namque
^ Quod enim dicitur fuit. Ex eodcm, in de
lib. lingu(v illius est per n quidem scrihcrc, seu per a
Symbol,, cap. 4, et in ps. ci, ex quo xo dicitur dc- icgcrc, sicutc contrario a littcram scvpe per e pro-
leri bis hoc loco sine fraude posset. nuntiant.
*=
Dcus autem esse tantum nov. ExGreg. ivMoral., •>
J^amomnis 7«i//rt/'/7.Ex Greg.,xii MoraL,cap 17.
cap. 27, al 32. E quo sunt fere bujus cap. repliqua.
^ Solus enim. Ex eod,, 18 Mor., c. 27, al. 32. '
SiciU in hominc ExxviiiMor., c. 27, al. 34.
^ Yivit Deus, quia esscnt.Ex cod.lib., c. 3, al. 1. i Exccptohoc,quod re/rt/i.ExAug.,\LdeCivit.,c.lO.
263 S. ISIDORI HISPi\LENSIS EPISGOPI 264
bilis est. El dum sil quidem bonum, noD tamen esse f[ 39.Nam, et situs, et habitus, et locus, et tempus
potest et summum. in Deum non proprie, sed per similitudinem trans-
29. iDcorporeus autem, vel incorporalis ideo di- late dicuntur, quippe sedere super cherubim dicitur,
citur Deus, ut 29^ spiritus credatur, vel iotelliga- quod est ad situm ; et abysstis, tanquam vestimen-
tur esse non corpus. Nam dum dicitur spiritus, ejus tum, amictus ejus, quod est ad habitum; et, Anni
significatur substantia. tui non deficient, quod ad tempus pertinet; et, Si
30. Immensus, quia cuncta concludit, ipse a nullo ascendero in coilum, tu ibi es, quod ad locum.
concluditur, sed omnia intra ejus omnipoienliam 40 Nam et in propheta, plaustri portantis fenum
<=

coarctantur. species ad Deum dicitur, Et haec omnia per figuram

3d. Perfeclus dicilur, quia nihil ei possit adjici. Deus, quia nihil cst horum ad proprietatem substan-
Altamen de consummationo alicujus facti perfeclio ti?e ejus.
dicitur. Deus autem, qui non est faclus, quomodo CAPUT II.
esl perfectus? Sed hoc vocabulum de usu nostro De Filio Dei.
sumpsit huniana inopia, sicut et reliqua verba qua- 1. Multis etiam modis Christus appellari in Scrip-
tenus id quod ineffabile est utcumque dici possit, turis invenitur divinis. Nam ipse Dei Patris Unigeni-
quoniam de Deo nihil digne humanus sermo dicit, g [us Filius, dum esset fequalis Patri, propter salutem
sicut sunt et alia. nostram formam servi accepit. Proinde quaedam no-
32. Creator diclus pro mundi rebus ab ipso
lolus mina in illo ex divinitatis substantia, quajdara ex
crealis-, nihilenimestquodnon originem aDeotraxe- dispensatione susceplse humanitatis assumpla sunt.
rit. Ipse et unus, quia dividi non potest, vel quia ni- Christus namque a chrismate est appellatus, hoc
2.
hil essealiudpotesi,quodtantumdem capiat potestatis. est, unctus. 300
^ Praeceptum enim fuerat Judseis

33. Hsec igitur, quae de Deo dicta sunt, ad totam utsacrumconficcrentunguentumquo perungipossent
perlinent Trinilatem, propter unam et coteternam
ii qui vocabantur ad sacerdotium, vcl ad regnum; et

substantiam, sive in Palre, sive in Filio ejus Unige- ^ sicut nunc regibus indumentum purpurse insigne est
nilo in forma Dei, sive in Spiritu sancto, qui unus unctio sacri unguenti noraen
regiae dignitalis, sic iliis

es! spiritusDei Patris, et Filii ejus Unigeniti.

ac potestatem regiam conferebat, et inde christi dicti
34. Sunt quaedam voeabula ex usu nostro ad
et
a chrismate, quod est unctio.
Deum sumpta, de membris nostris, sive de inferiori- 3. Nam
chrisma Graece, Latine imctio nuncupatur,
bus, et quia in propria nalura invisibilis, et incor-
qu?e etiam Domino nomen accommodavit facta spi-
poreus est, pro efficienliis tamen causarum in ipso
ritualis, quia spiritu unctus est a Deo Patre, sicut
rerum species ascribuntur, ut more locutionis no-
C apostolorum CoUecti sunt enim in
dicitur in Actibus :

strse facilius seipsum insinuet, ul quia omnia videt,

hac civitaic, adversus sanctum Filium tuum, quem
dicatur oculus ; propter quod audit omnia, dicalur
unxisti; non utique oleo visibili, sed gratise dono
auris pro eo aulem quod averiilur, ambulat ; pro
;
yuod visibili significatur unguenlo.
eo quod spectal; stat.
i^Non estautem SaIvatorispropriumnomenC/u'J5-
36. Sic, et in caeteris horum similibus ^ab huma- s dum enim
tus, sed communis nuncupatio potestatis;
mentibus trahitur simililudo ad Deum, sicut et
dicitur Christus, commune dignitatis nomen est; dum
nis

oblivisce7is, et memorans. Hinc est quod ei propheta

Jesus Christus, proprium est vocabulum Salvatoris.
dicil? Juravit Dominus exercituum per animam
5. Christi autem nomen nusquam alibi omnino, nec
suam ; non quod Deus animam habeat, sed hoc nos- regno ubi
in aliqua genle fuit, nisi tantura in illo
tro narrat affectu.
Chrislus prophetabatur, et unde venlurus erat.
37. " Nam et facies Dei in Scripturis sanctis non
6. Mcssias autcm Hebraice dicitur, Grsece Chris-
caro, sed divina cognitio inlelligitur eadem ratione
tus, Latina autem locutione unctus.
qua per faciem conspectam 299 quisque cognosci-
7. Jesus Hebraice, Graece SuTr.p,
'> Lalit.e autem
tur. Hoc enim in oratione dicitur Deo Ostende no- :
pro eo quod
Snlutaris, sive Salvator inlerpretatur,
bis faciem tuam, ac si dicitur Da nobis cocjnitio-:
D
| cunctis gentibus salulifer venit.
nem tuam. 8. ' Etymologiam enim norainis hujus etiara evan-
quianuncDeusper
38. Sicet vestigia Dei dicunlur,
gelista significat, dicens : Vocabisnomen ejus Jesum,
speculum agnoscitur; ac perfeclum vero Omnipotens populum suum. Sicut enim
quia ipse sahnan faciet
reperietur, dum in futurum facie ad faciem quihusque
Christus significat Regem, ita Jesus significat Salva-
electis praesentabilur, ut ipsam speciem contemplen-
torem.
tur, cujus nunc vestigia coniprehendere conantur, Non itaque nos salvos facit quicunque rex,
9.
hoc est, quem videre per speculum dicuntur.
sed rex Salvator SOl Quod verbum Latina lin-

^ Ab humanis mentibus. Ex Greg. 32, cap, 5. n/ 6. pu ra regem apud Virg. et purpurei tyranni apud Hor.
»> Nam et facies Dei, Ex eodcni, in lib. 1, Reg. x, f
JSon est autcm Salvatoris. Lacl., ibid. Nam :

«=
JSam ct in proph. Amos. n. Christus non proprium nomen est,scd nuncupatio
^ Cap. II. Prieceptum enim fuerat Jud. Ex Lact., potcstatis, etregni. • „ , .^
cnim dicitur C/im/zu.ExHier.inMatth. 16.
lib. 4. cap. 7. Gothor. quoque reges a ponlificib. eDum
Tolctanis inungi solilos tradunt histoiia?. h Latinc autem Salvat. Ex Lacl., iv, cap. 12.
* Et sicut nunc rcgibus indum.
puerp. Hinc pur- *
Etymologiam. Ex Ilieron. m Matth. 1.
t65 ETYMOLOGIARUM LIB. VII. 266

gua anlea nonhabebal, sed haberepoteral,sicut po- 24. Virtus, pro eo quod omnem potestatem Patris
^
tuit, quando voluit. in semetipso habeat; et omnem cojli terrceque crea-
iO. EmmanuelHebrseoinLatinum significatwo-
ex turam gubernel, contineai atque regat.
biscum Deus, scilicel quia per Virginem naius Deus 25. Sapientia, pro eo quod ipse revelet mysteria
hominibus in carne mortali apparuit,ut lerrenis viam scientia? et arcana sapientiae. Sed tameu cum sit Pater,
salutis ad coelum aperiret. Ad divinitatis subslan- et Spiritus sanctus sapientia, et virtus, etlumen, et

tiam quse pertinent ista sunt Deus, Dominus. lux, proprie tamen iis nominibus Filius nuncupatur.
H. Deus aulem dictus, propter unicam cum Palre 26. Splendor autem appellalur, propter quod ma-
substanliam. nifestat. Lumen, quia illuminat. Lux, quia ad ve-

Dominus, propter servienlem creaturam. ritatem conlemplandam cordis oculos reserat. Sol,
12. Deus autem et homo quia verbum et caro. quia illuminator.
,

Unde, et bis genitus dicitur , sive quia Pater eum 27. Oriens, quia luminis fons, et illustrator est re-

genuil sine Matre in seternitate, sive quia Mater sine rum, et quod oriri nos faciat ad vitam cieternam.
Patre in tempore. 303 28. Fons, quia rerum origo esl, vel quod
13.f/?M'^e«?7;/5aulemvocatursecundumdivinitalisex- saiiat sitientes. Ipse quoque A ei Q; alpha enini lit-
cellentiam,quia sine kai[.nbviS,;Pnmogemtus secundum j
i
.
teram nulla prsecedil; primaestcnim lilterarum, sicut
susceptionem hominis, in qua per adoplionem gratiae et Filius Dei; ipse enim se principium Judaeisinterro-

fratres habere dignatusest, quibus essel primogenilus. gantibus esse respondit. Unde et Joannes, in Apo-
14. Homousios Palri ab unitale substantia^ appellatur. calypsi, proprie ipsam litteram ponens ait : Ego sum
Substantia em.m,\e\ esscntia Gra^ce ouaia. dicitur,ou.o; A et Q, primus et novissimus [Apoc. xxii, i3). Pri-

M?i?<m.Utrumqueigiturconjuctum sonal««ft substan- mus, quia ante eum nihil est novissimus, quia :
ju'
tia.Uoc enim vocatur homousion,quod est Ego et Pa ter :
dicium novissimum ipse suscipiet.
unum sumus, hoc est.pjusdem cum Palre substantise. 29. = Mediaior, quia inter Deum et homiaem me-
15. Quod nomen, etsi scriptum in sanctis Litteris dius constitutus est, ut hominem ad Deum perduce-
non inveniatur , in asscriione tamen totius Trinitatis ret, unde et illum Grseci [xsaiTrjv vocant.

defendilur, quia datur ratio, uiide rectc dici osten-. 30. Paracletus, id est, advocatus, quia pro nobis

datur:sicutet Pater in illis libris nusquam Ingeiuius intercedit apud Patrem ; sicut etdeeodicit Joanues
legitur, 30^sed lamen dicendus esso atque creden- Advocatum habemus apud Patrem Jcsum Christum
dus non dubitatur. Justum {I Joan. ii, 1).
i&.Omceusios similissubstantisequiaqualisDeus.talis 31. Paracletus autem Graecum est, quod Latine
est etimagoejus. Itivisibilis Deus, et imagoinvisibilis. Q dicilur advocatus. Quod nomen et Filio, et Spiritui

17. Principium., eo quod ab ipso sint omnia, et sancto ascribilur, juxla quod etDominus in Evangelio
quia ante eum nihil. ait : Rogabo Patrcm, ct aliuni Paracletum dabit
18. Fmw, vel quia dignaius esl in fine temporum vohis (Joan. xiv, 16).
humiliter in carne nasci, et mori, et judicium novis- 32. Intercessor aiUtem idem vocatur, quiaproculpa
simum ipse suscipere, vel quia quidquid agimus ad nostra removenda curam gerit, et pro abluendis no-
illum referimus ; et cum ad eum pervenerimus, ultra siris criminibus curam impendit.

quod qua?ramus non habemus. 33. Sponsus, quia descendens e ccelo, adhfesitEc-
19. Os Dei est, quia Verbum ejus est. Nam sicut clesia^.ut pace Novi Testamenli essent duo in carne una-
pro verbis, quae per linguam fiunt, sspe dicimus, 34. *!
Angelus dicitur propter annuntialionem pa-
illa, et illa lingua, ita, el proDei verbo os ponitur, ternse, ac suk voluntatis. Unde, et apud propbetam
quia mos est ut ore verba formentur. magni consilii angelus legitur, dum sit Deus, et Do-
20. Verbum autem ideo dicitur
^'
,
quia per eum minus angelorum.
Paler omnia condidit, sivejussit. 35. Missus dicitur, eo quod apparuit huic mundo
21. IVn7flS,quianonfalIit,sed tribuit,quodpromisit. Verbum caro faclum, unde el idem dicit Ego a Pa- :

Vita, quia croavit. veniin hu7icmundum{Joan.\\i,

Q tre exivi, et 26).
Imago dicitur propter parem similitudinem Patris. 36. Homozutem dicitur, quia natus est.
22. Figura est quia suscipiens formam ^crvi
, , Propheta, quia futura revelavil.
operum virtutumque similitudine Patris in se imagi- Sacerdos, quia pro nobis se hostiam oblulit.
nem atque immensam magnitudinem designavit. Pastor, quia custos.
23. Manus Dei est, quod omnia per ipsum facta 30-i Magister, quia ostensor.
sunt. Hinc et dextera proptcr effectum operis totius Nazarants, vero a loco.
creaturse, quse per ipsum formata est. Nazarcms a merito, id est, Sanctus, sive mundus,
Brachium, quia ab ipso omnia contincntur. quia peccatum non fecit.

* Quod vcrbum Latina ling. ante nnn hah. Qui nimirum Soter ijui salutem dedit.
enim 2t-n7ipast'/7'«/()/-/.s voce satis se expressissc cre- ^ Verbum autem. Vid. lib. dc Patris etFilii unitate
dunt, valdeerrant. Cic. act. 11 in Verr. : Itaque euni inter Hilarii opera, e cujus fine istorum quadam de-
nonsolutn patronum istius insit hv, sed etiam Sotera sumpia.
inscriptumvidi Syracusis Hoc quantum est1 Ita nia- Mediator. Ex Lact., ibid.
<^

gnum, ut Latine verbo exprimi non possit. Is cst Angelus. Ex Tertuil., lib. de Trinitat.
<*

Patrol. LXXXH.
267 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 268

37. Siquidem et de aliis inferioribus rebus nominum ^ nunquam Dominum glorire crucifixissent (ICor. ii,

species ad se trahit Christus, ul facilius inteiligatur. 8). Filium ergo Dei crucifixumf^temur,non ex virtute
38. Dicilur enim Panis, quia caro. divinitatis, sed ex infirmilate humanitalis non ex ;

Vitis, quia sanguine ipsius redempli sumus. suse naturae pormansionp, sed ex nostrre susceplione.
Flos, quia elecius. CAPUT III.

Via, quia per ipsum ad Deum imus. . De spiritu sancto.

Ostium, qmsi per ipsum ad Deum ingredimur. 1. Spiritus sanctus ideo prgpdicatur Deus, quia ex

Mons, quia fortis. Patre Filioque procedit, 300

el substanliam eorum

Petra, quia firmitas ust credentium. habet. Neque enim alind de Patre procedere potuit,
39. Lapis angularis, vel quia duos parietes e di-
quam quod ipseest Pater.
2. Spiritus autem dictus secundumiJ qnod ad ali-
verso, id est, de circumcisione et prseputio venienles
fabricam Ecclesiaj jungit; vel quod pacem quid refertur ei spirans utiqMCspirituinspiransest,
in unam ;

hominibus facit. et ex eo appellaius Spirilus esl. Proprio auiem modo

in se angelis et

40. Lapis offensionis,^qma. veniens humilis, of-

quodam secundum quod re-
dicitur Spirilus sanclus

fenderunt in eum increduli homines; el factus est fertur ad Patrem,<n Filium, quod eorumSpiiitus sit,
quidem 3. Nam et hoc nomen, quod Spiriius dicitur, non
petra scandali, sicut dicit Aposlolus : Judreis

scandalum. somper secundum id quod refertur ad aliquid sed ,

41. Fundamentum aulem ideo vocalur, quia fides secundum id quod aliquam naturam significat.
quia super eum catholica 4. Omnis enim incorporea naturaspzrzYw.s inScrip-
in eo firmissima esl, vel
Ecclesia construcia est. luris sacris appellalur. Undenontantum Patri etPilio

42. Nam et Cliristus Agnus pro innocenlia. et Spiritui sancto, sed omni rationali creaturae et ,

Ovis, propter patientiam. animse hoc vocabulum conjruil.

Aries, propter principatun;. 5. Ideoigitur spiritusDei sanctus vocatur, quiaPa-

Hcedus, propter similiiudiuem carnis peccati. Iris etFiiii sanctitasesl. Namcum sit et PaterSpiritus,

43. Vitulus, pro eo quod pro nobisest immolatus. et Filius spiritus et Pater sanctus, et Filius sanctus.
Leo, pro regno et fortitudine. proprie tamen ipse vocatur Spiritussanctus, tauquam
^ Serpens, pro morte et sapientia. sanctitas coesseutialis et consubslantialis amborum.
« Idem et vermis, quia resurrexit. 6. Spiritus sanctus ideo nondicilur ge^iitus, ne dno
44. Aquila, propter quod post resurrcctionem ad in Trinitate Filii suspicenlur. Ideo non prccdicatur

astra remeavit. Nec mirum si vilibus significationibus ingenitus^ ne duo Patres in ipsa Trinitate credantur,
figurelur, qui usque ad nostrarum 305 passionum, 1 . Procecdens anlem dicitur; lesiimonioDominidi-
scu carnis contumelias descenJisse cognoscitur. cenlis : Multa adhuc habeo qucevobis loquar, sed non
Qui cum sit coEeternus Dei Pairis ante saecula
45. potestis illa modo audire. Veniet autemSpiritus ve-
Filius, postquam venit plenitudo lemporis, propter ritatis.,quia Patrcprocedit,et demeoaccipiet,S07
salutem nostram formam servi accepit, ct faclus est Hle vobis indicabit omnia (/oan.xvi, 12,13]. Hic au-
hominis filius. tem non solum natura procedit, sed semper ad pera-
46. Inde qusedam de illo in Scripturissecundum for- genda Trinitatis opera indesinenter procedit.
mam Dei, qusedam secundum formam servi dicuntur. 8. Hoc auiem interest inter nascenlem Filium et

Quorum, exempli gralia,duo qua^^dam commemoran- prccedenlem Spiritum sanctum, quod Filius ex uno
tur, ut siiigula ad singula referantur. Secundum for- nascitur Spiritus sanctus ex utroque procedit, et
;

mam euim Doi de seipso dixit Ego et Pater unum : ideo dicit Aposlulus : Qui autem Spiritum Christi
sumus; secundum formam servi Quoniam Pater : non habet, hic non est ejus {AdPiOm. vm, 9).

major me est. 9. Spiritus sanclus ex opere etiam el angelus

47. Homines autem minus intelligenles quid pro intelligitur ; diclum esl enim de illo: Et quce ventura
quo dicalur, ea quse propler formam seivi dicta sunt sunt annuntiabit vobis[Joan xvi, 13);etutique an-
volunt transferre ad formam Dei el rursus ea quse :
Q gelus Gra?c\ Latine nuntius intorpretatur. Unde et
dicta sunt ut ad se invicem personae referantur, vo- duo angeli appari:erunt Loth, inquibus Dominus sin-
lunt nomina esse naturse aique substanliae, et faciunt gulariterappellatur, quos inielligiraus Fiiium et Spiri-
errorem in fide. lum sanctum; nam Pater nunquam legilur missus.

48. Sic autem Dei Filio conjuncta est humana 10. Spiritus sanctus, quod dicitur Paracletus, a

aatura , ut ex duabus substanliis fieret una persona. consolatioue dicitur; 7:apa»X7;<Ti; enim Grsece, Laline
Solus igitur homo perlulit crucem, sed propter uni- consolatio appellatur. Christusenim eum apostolis lu-

tsLem personae et Deus dicitur pertulisse. genlibus misit, postquam ab eorum oculisipse in coe-

49. Hinc esl quod scribitur : Si enim cognovissent, lum oscendit.

* Quia veniens humilis. Xominalivus absolutus, lib. V. cap. 6, el carmen quod Phoenids titulo cum
quem(ji quidid adnostra li8ec)etiam apudCiceronem Lactantii operibus circumfertur, et Epiph., ia Ancho-
reperiri nolavit Budgeus, in comment. Iing. Grsecae. ratu. Namquod bombycem intellexerit, quamvis eo
Serpens. Vid. Grcg. Nyss., in Vila Moys.
^"
verme et noiior et fortasse verior rosurrectionis spe-
Ide7n et vermis. Propler vermem, qui e cineribus
• cies Qonslet, tamen non fit verisimile.
Phoenicis exislit ; de quo Clem. Rom., in Const. Cap, III,— ^ De unita ejus plenitud. Al., unitatis.
269 ETYMOLOGIARUM L!B Vll. 270

11. Consolitor enim trislibus mittitur, secundum « gcHsla (iixissol: /« fft^iYo jDe/ c/?Vto dccmonin, = alius

ejusdem Domini sententiam Beati lugentes, lioc idem ita dixit : In Spiritu Dei ejicio dcemonia.
illam :

quoniam ipsi consolabuntur {Matth. v, 5), ipsc etiam Uiide ct digito Dei scripta lex est, data die quinquage-

dixit: Tunc lugebunt filii sponsi, cu)n ablatus ab eis simo ab occi^^ione agni ; et die quinquagesimo a pas-
sione Domini Jesu Christi venit Spiritus sanclus,
fuerit sponsus {Id. ix, 15).
12. Item Paiaclelus pro eo quod consolationcm 22. Ideo autem Digilus Z)^idicitur, ul ejus opera-

prfestct animabus qua' gaudiUm tcmporale amittuni. toria virtus cum Unde et
Patre ct Filio significetur.

Alii Paracletum Latine oratorem, vel advocatum in- Paulus ait : Hcec autem omnia operatur unus atque
terpretanlur.Ipse enim Spiritus sanctus dicit. ipse idem Spiritus.^ dividens singulis pront vult {ICor.
docet, per ipsum dalur sermo sapientiae, ab ipso XII, 11). Sicut autem per baptismuni in Ciiristo
sancli ScriiUura inspirata est. morimur, et nnascimur, ila spiritu signamur, qui
13. Spiritus sanclus ideo septiformis nuncupatuf est Digitus Dei el spiritualo signaculum.
propler dona, qua' de ^ unila ejus plenitudine par- Spiriius sanclus idcirco in Columbte specie ve-

liculatim quique, ut digni sunt, conscqui promeren- nisse scribitur, ^ ul nalura ejus per avem simplicita-

tur. Ipse enim Spiritiis Sapientise et intelleclus, 30S tis ct innocentise declarelur. Uiide, el Dominus :

Spiritus conHlii ct fortiiudinis, Spirilus scientia:' ct ^ Estofe,\nq\i\l,simplicessicut coIumba'{Matth.\,i6).

pielatis. Si irilus tiraoris Domini. Ha'C eiiim avis corporalitcr ipso tclle caret, habens
14. Spirilus aulem principalis in p>a!mo qninqua- tanlum innoccntiam amorcm.
ct

gesimo lesilur, ubi quia terfio Spiriius repetitur, 23. Spirilns sanclus indo nomine Ignis appellatur,

nonnuUi Trinitalem inteilexerunt, ideo quiascriptum propter quo'! in Actibus apostolorum per divisionem
est Deus Spiritus cst. Quod enim non est corpns,
:
linguarum, ut ignis apparuit, qui, et insedit super
et lamen esl, videtur reslare ut stiirilus sil. Intelli- unu'nquemque eorum.
gunt ergo ibi nonnulli Trinilatpm significari : in 24. Propferea autem divcrsarum Jinguarum gra-

Spiritu principali Patrem, in Spiritu recto Filium, tiam aposiolis dedit, ul idonei cfficerenlur fidclium
in Spiritu sancto Spiritum sanctum. eruditioni populorum.

donum dicitur, eo quoJ

15. Spiritus sanctus ideo 25. Quod vero supra singulos scdissc memoralur,id
datur. A dando (nim donum est nuticupatum. No- causse est. ul intclligalur pcr plures non fuisse divisus,
tissiiiium est enim Dominum Jesum Chriftum, cum sed mansisse in singnlis totus, sicut fere ignibus ir.os

post resurreclionem a mortuis ascendisset in ccelum, est.

dedisse Spiritum sanctum, quo credcnlcs implcti, SlO 26. Harc enim naturam habet ignis accen-

linguis omnium genlium loquebantur. Q sus, ut quanti ad eum, ^ quanti ad crinem purpurei
16. In tantum autem donum Dei est, in quanlum splendoris aspexcrint, fantis visum anae lucisimper-
datur eisqui pereum diligunt Deum.Apud se autem tiat, tantis minisl' rium sui muncris tribuat, et ipse

Deus e^t, apud nos autvm donum esl, sed sempilernc nihilominus in sui integrifatc pcrmaneal.
Spiritus sanclus donum esl, dislribucns singulis gra- 27. Spiritus sanclus nomine Aquce appellatur in

tiarum dona, prout vult. Evangelio, Domino clamante el dicentc Si quis si- :

17. Nam et prophetias quibus vult impertit, et pec- veniat ad me, et bibat. Qui credit in me, flu-
tit,

cala quibus vult dimittit. Nam peccaia sine Spiritu mina aquce vivce fluent cle ventre ejus. Evangelista
sancio non donantui'. autem exposuit unde diceret. Secutus enim ait Hoc :

18. Spiritus sanctus inde proprie(7irtr;Yfls riuncupa- autem dicebat de Spiritu, quem accepturi erant
lur, vel quia naturaliter eos a quibus procedil con- crcdentes in eum {Joan. vii, 39)
jungit, el se unum cum eis esse ostendit, vel quiain 28. Sed aliud est aqi.a sacrameali, aliud aqiia, quce

nobis id agit, ut in Deo maneamus, et ipse in nobis. significal Spiritum Dei. Aqua enim sacramenli visi-
19 Unde, et in donis Dei nihil majus cst charitatc, bilis est ;aqua Spiritusinvisibilis est. Ista abluit cor-
ct nullummajus est donumDeiqua:.'i S(jirilussa!:ctus pus, et significat quod fit in anima pcr illum aulem. ;

20. Ipse est et gratia, qucC, quia non mcritisnos- Q Spiritum sancfuin ipsa anima mundafur ef saginatur.

lris,sedvolunfaledivina300fymf/5datur,inde(/?Y(fm 29. Spiritus sanctus ideo unctio dicilur, Joamietes-

nuncupatur. Sicut autem unicum Dei Verbum pro- tanle apostolo, quia sicut oleum nalurali ponderesu-
prie vocamus nomine Sapientice, cum sif universali- perferlur omni liquori, ila in principio superferebatur

ler et Spiritus sanctus et Pater ipse sapiontia, ita Spirilus sanclus aquis. Unde et Dominus olco exsulta-

Spiritussanctus proprienuncupafur vocabulo Chari- lionis, hoc esl, Spirifu sanclo fuisse legitur uncfns.
tatis, cum sit et Paler, et Fillius universalifer charitas. 30. Sed ef Joanncs apostolus Spiiitum sanctum
21. Spirilus sanctus Diyitus Dei esse in libris Evan- unctionem vocat, diceus Et ros,inqmt,unctionem, :

gelii apertissime declaralur. *•

Cum cnim unus evan- quiim acccpistis ab co, pcnnaneat in vobis; et ne-

Cum enim tinus evangelista. Luc, xi.

^ ail Arisf. lib, iii dc Parf.
Alius. Mallh., xii,
* Quanti nd crincin purp. coloris. Piirpureum ca-
<•

^ Ut nntura...ipso felle anv/.Vcrliasunt Tcrlull.in pillum cf purpuream comam Virgilius et TibuIIus

Ub. dc Baptism., el ila eiiam cum plerisqno loquilur dixcrc, cl Salom., canl. 7 Cohkv cnpitis tui, sicut :

di\us Th. iH p., q. 39, ariic. 6, non quod fclle pror- pv.rpura rcgis juncta canalibus. Sed cur hoo loco
sus careat, scd quia fcllis quam minimum habeat, ut crinis mentio s.f irijocti, alii dixerinl?
«71 S. ISIDORl HISPALENSIS EPISCOPI 272

cesse non, habetis ut aliquis doceat vos, sed sicut ^ 12. Nam Latinitas proprie non dlcil de Deo, nisi

unctio ejus docet vos de omni re (/ Joan. ii, 27). essentiam ; substantiam substanliam vero non pro-
Ipse enim Spiritus sanctus unctio est invisibilis. prie dicit, sed abusive,quoniam vere substantia
311 CAPUTIV. apud Graecos persona intelligitur, non naiura.
De eadem Trinitate. CAPUT V.

1. Trinitas appellata, quod fiat tolum

unum ex qui- De angelis.
busdam tribus, quasi Triunitas, ut memoria, intelli- i. Angeli Graece vocantur, Hebraice dicuntur me/a-

gentia ei voluntas, in quibus mens habet in se

quam- chim D^isSc 313 Latine vero nuntii inlerpretan-
:

dam imaginem divina? Trinilatis. Nam dum tria sinl, tur, ab eoquodDomini volunlatem populis nuntient.

unum sunt, quia et singula in se manent, el omnia 2. ^ Angelorum autem vocabulum ofiicii nomen est,

in omnibus. non naturae semper enim spirilus sunt, sed cura

;

2. Pater igitur, el Filius, el Spiiiius sanclus,

Tri- mittuntur, vocantur angeli.

nitas etunitas.Idem enim unum.idem et iria. Innatura 3. <=

Quibus ideo pictorum licentia pennas facil, ut

unum, in personis tria. Unum propler Majestalis celercm eorum in cunctadiscursum significent, sicut

communionem, Iria propter personarum proprielatem, etjuxlafabulaspoetarumvenii pennas habere dicun-

3. Nam alius Pater, alius Filius, alius Spiriiussan- g tur, propter velocitalem, scilicct. Unde Scriptura
ctus; sed ^ alius quidem, non aliad., quia pariter sim- sacra dicit : Qui ambulat super pennas ventorum
plex, pariterque incorainutabile bonum et coaHornum. {Ps. ciii, 3).

4. Pater solus, non esl de alio, ideo solus appellatur 4. ^ Novem autem ordines esse angelorum sacrae
ingenilus. Filius solus de Paire est natus, ideo solus Scripturte testantur, id est, angeli, archangeli, thro-
dicitur geniius. Spiritus sanctus solus de Patre et Fiiio ni.1 dominationes, virtutes, priticipatus, potestates,
procedit, ideo solus amborum nuncupalur Spiritus. cherubim et seraphim : quorum officiorum vocabula,
5. In hac Trinilate, alia appcUaliva nomina, alia pro- cur ila dicia sint inierpretando exsequemur.
pria sunl. Propria sunt essenlialia, ut Deus, Dominus, 5. Angeli vocantur, propter quod de coelis ad an-
Omnipotens, Immutabilis, Immortalis. Etinde pro- nuntiandum hominibus mittuntur ; angelus enim
pria,quiaipsamsubstantiamsignificant,quaunumsunt. Graece, Latine nuntius dicitur.
6. Appellativa vero Pater.^ et Filius, et Spiritus 6. ArchangeliGv9iCdi lingua, Latina sammi nttw^w
sanctusjngenitus, et Genitus, elProcedens. Eadem interpretantur ;
qui enim parva vel minima annun-
et relaliva, quiaad se invicem referuntur. Cum enim tiant, angeli;(\\x\ vero summa, archangeli nuncupan-
dicilur Deus, cssenlia est, quia ad seipsum dicitur. tur, archangeli dicti,quod primatum leneant inler
Cum vero dicilur Paler, et Filius, et Spiritus sanctus Q angelos enim Graece, Latine princeps inler-
; ^pxi;
relative dicunlur, quia ad se invicem referuntur. pretatur. Sunt enim duces et principes, sub quorum

7. Nam Pater non ad seipsum, sed ad FiUum rela- ordine unicuique angelorum officia deputata sunt.
live dicitur, quia est ei Filius; 3l3 sic et Filius 7. 6 Nam quia archangeli angelis praesunt, Zacha-

relative dicitur, quia cst ei Pater ; sic el Spiriius rias propheta testalur, dicens : Et ecce angelus, qui
sanctus, quia est Palris Filiique Spirilus. loquebatur in me egrediebatur, et angelusalius egre-
8. His enim appellationibus hoc significatur, quod diebatur in occursum ejus,et dixit ad eum: Curre et
ad se invicem referuntur, non ipsa substantia, qua loquere ad puerumistum,dicens : Absque muro habi-
unum sunt. Proindo Tiinitas in relalivis personarum tabitur Jerusalem (Zac. ii, 3).

nominibusest; deilasnontri plicatur, sedin singularilate 8. Si enim in ipsis officiis angelorum nequaquam
est quiasi triplicalur, deorum inducimus pluralitatem.
;
potestates superiores inferiores disponerent, nullo

9. Nomen autem deorum in angelis et sanctis ho- modo hoc, quod homini diceret angelus, ab angelo

minibus ideo pluraliter dicitur, propter quod non cognovisset.

sint fequales. 9.'Quidam autem archangelorum privatis nomini-
10. De quibus psalmus : Ego dixi : Dii estis. De bus appellantur, 31-1 ut per vocabula ipsa in opere
Patre auteni, et Filio, et Spiritu sancto, propter Q suo, quid valeant designelur.
unam et tequalem divinitatem non nomen Dcorum, 10. s Gabriel Hebraice in linguam nostram verlitur

sed Dei esse ostendilur, sicut ait Apostolus : Nobis fortitudo Dei. Ubi enim potentia divina vel fortitudo
tamen unus Deus, vel sicut voce divina dicitur : manifestalur, Gabriel millitur.
Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est, 11 Unde et eo tempore quo erat Dominus nascitu-
scilicet, ut, et Trinitas sil, et unus Dominus Deus sit. rus, et Iriumphaturus de mundo, Gabriel venil ad
11. Fides apud Grscos de Trinitate hoc modo Mariam, ut iilum annuntiaret, qui ad debellandas
est : una oOoia, ac si dicatur U7ia natura, aut una aereas poiestates humilis venire dignatus est.
essentia; tres hypostases.^ quod resonat in Latinum, 12. Michael imerprei^[\xr quis ut Deus? QusLtido
vel tres personas, vel tres substantias. enim aliquid in mundo mirae virtutis fit, hic archan-

Cap. IV. —
* Sed alius quidem non aliud. Ex ^ Novem autem ordines. Ex Greg., ead. hom.
Aug-, XI de Civit., cap. 10. « Nam quai arch... cognovisset. ExivMor.,cap. Ti.
Cap. V. —
^ Angclorum autem vocab. Ex
Greg., f
Quidam autem archang. Ex ead. hom.
hom. 34 in Evang. ^ Gabriel..., Michael... Ex Greg. et Hieronym., in
« Quibus ideo pictorum. Ex Hicron. Is. vi. Daniel, viii.

4
273 ETYMOLOGIARDM LIB. VII. 274

gelus millitur. Et ex ipso operenomen est ejiis, quiaft ur, quia inter eos el Deum nulli angeli consistunt

nemo quod facere prsevalet Deus

valet facere et ideo quanto vicinius coram eoconsisluni, tanto

13. Raphael interpretatur curatio, vel medicirm magis clarilate divini luminis intlammantur.
25. Unde el ipsi velant faciem et pedes sedeniis in
Dei; ubicunque enim curandi et medendi opus ne-
hic archangelus a Deo mitiitur, et thronoEei, et idcirco caBtera angolorum turbavidere
cessarium est,

inde medicina Dei vocalur. Dei essentiam plene non valet quoniam seraphim eam
14. Unde et ad Tobiam idem archangelus missus tegit,

oculis cjus curationem adhibuit, et cscitate detersa 26. Haec igilur vocabula agminum angelorura ita

visum reslituit ; nominis enim interpretatione et an- sunt specialia ordinum singulorum, ut tamen sintex

geli officium designatur. parte communia omnium. Nam dum throni sedesDe
15. Uriel interpretatur IgnisDei, sicut legimus ap- in quorumdam angelorum ordine specialiter <tlG
paruisse ignem in rubo. Legimus etiara ignem mis- designentur, tamen per Psalmislam, Quisedes super

sum desuper, et implesse quod prfeceptum est. cherubim (Ps. lxxtx, 2), dicilur.
16. Throni mleni, el dominationes, et principa- 27. Sed ideo isti ordines angelorum privatis nomini

tus, et potestates, et virtutes, quibus univcrsam coe bus appellanlur, quia hoc ipsum ofticium in proprio or-
lestem socielatpm Apostolus complectitur, ordines ^"^e Pl^"i"^ ^^'^^P^''""'- ^^^""^^^"^ °'^"'^'^^^°'^"^"'
B
angelorum et dignitates intelliguntur, et pro hac ip- nia, propria tamen ha?c nomina suis ordinibus depu-
sa disiributione officiorum allii throni, alii domina- tantur.

tiones, alii principatus, allii potestates dicuntur, 28. Unicuique enim, sicut pra?dictum est, propria

pro certis dignilatibus quibus invicem distinguuntur. officia suiit injuncta, quie promeruisse eos in mundi
17. Virtutes angelica quaedam ministeria perhi- conslat exordio. ® Nam quiaangeli et lociset liomini-
bentur, per quoe signa et miracula in mundo fiunt, bus prsesunt, per prophetam testatur angelus dicens :

propter quod et virtutes dicuntur. Princeps regni Persarum restitit mihi (Dan.x, 13).
18. * Potestates sunt quibus virtuies adversae sub. 29. Unde apparet nullum esse locam cui angeU non

jectae sunt, et inde 315 potestatum nomine nuncu- prtesint. "^

Pr«sunt enim et auspiciis operum omnium.
pantur, quia maligni spiritus eorum potestate coer- Hic est ordo
30. veldistinctio angelorum, qui post

centur, ne tantum mundo noceant quanlum cupiunt- lapsum malorum in coelesti vigore sieterunl. Nam post

19. Principatus sunt hi qui angelorum agminibus quam apostatfeangeli ceciderunt, hi in perseverantia

praesunt. Qui pro eo quod subditos angelos ad ex- aeternae beatiludinis soUdati sunt. Unde et post coeU
plendum minislerium divinum disponunt, principa- creaiionem inprincipiorepetitur : Fiat firmamentum,
tus vocabulum acceperunt. Nam alii sunt '^ui admi- et vocatum est firmamentum ccelum Gen. i, 6 et 8).
nislranl, aUi qui assislunt, sicut per Danielem dicilur : Nimirum ostendens, quod post ruinam angelo-
31.

Millia millium ministrabant ei, et decies millies runi malorum, hi quipermanserunt,firmitarem Eeternse

centena niillia assistebant ei {Dan. vii, 10). perseverantiae consecuti sunt, uuUojam iapsu aversi,

'i.Q.DominationesswrxiixiivneiidLmvirtutibus et prin- nullasuperbia cadentes, sed firmiter in Dei amore

cipatibus praeeminent, qui proeoquodca?teris angelo- et contemplatione manentes, nihil aUud dulcehabent,

rum agminibus dominantur, dominationes vocantur. nisi eum aquocreati sunt.

21. Throni suiu agmina angelorum qui latino elo- 32. Quod autem duo seraphim in Isaia leguntur,

quio sedes dicunlur ; et vocali throni, quia illis con- figuraliter <=
veteris, et novi Testamenti significalio-

ditor praesidet, et per eos judicia sua disponit. nem ostendunt. Quod vero faciem et pedes Dei ope-
22. Cherubim autem, et ipsae sublimes coelorum riunt, quia prseierita ante mundum, et fulura post
potestates et angelica ministeria perhibentur : qui munlum scire noa possumus, sed media lantum,

ex Hebra^o in linguam nostram inierpretantur scien-

f
eorum teslimonio contemplamur.
ti(e multitudo. Suut enim sublimiora agmina ange- 33. Singuli senas alas habent, = quia de fabrica

lorum, quiproeoquod vicinius posili divina scientia lantun mundi ,

quae in sex diebus facta sunt, in pra?-

caeteris amplius pleni sunt, cherubim, hoc est, ple- senti saiculo novimus. Quod clamaut ter Sanctus
\

nitudo scientice appellanlur. alter ad allerum, Trinitatis in una divinitale demon-

23. Ipsa sunt duo illa animalia super propiliatorium strant mjsterium.

arcae ficta ex metallo, propler signillcandam angelo- 317 CAPUT VI.

rum prfesentiam, in quorum medio ostendilur Deus. De hominibus, qui quodam prcesagio nomen acce-
24. Seraphim qvLO(\ac similiter mulliludo est ange- perunt.
lorum qui ex Hebrseo ^ in Latinum ardentes, vel iti- 1. Plerique ^ primorum hominum ex propriis cau-
cendentes inlerprel^ninr, qui idcirco ardentes]\ocan- sis originem nominum habent. Quibus ila propheiice

» Potestates. E\ Gregor., ibid. Veteris et nov. Testam.

« Hieron., Isai. vi, et
b. Di Latinum ard. Ita Gregorius, cumburentes Orig., hom. 1 in Is.
Hieronymus. f
Korum testimonio. Has voces rejiciebal Cliacon
" Namquia angeli et locis.ExG egor. iv Mor.,c.27. quod apud Hieronym. non essent.
Prxsunt enim et auspiciis
'^
operum omniu)n. s Quia de fab. Hieron., ibid.
hoininutn. Neap. Cod., priesunt enim ut aspiciant C.\p. VI. — ^ Plerique. Omnia feie cxHierony.no.
opera hominum.
315 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 27^
indila sunt vdca->ula, ut autfuluris, aut praecedenti- /l^ terfecit Cain ;
quod eliara ipse postea perpetrasse
bus eoriim causis conveniant. uxoribus contitetur,
2. In quibustamen manente spirituali sacramento, 15. NoE requies interprelatur, pro eo, quod sub
nunc tantumadlitteramintellectum hisloriffi perseque- iUo omnia retro opcra quieverunt per diluvium»
inur.Ubiautem etymologiae interpretationennon alli- Unde et pater ejus vocans nomen ejus 3l9 Noe, di-
gimus.solam ipsam elyniologiam in Latiuum posuimus. xit : Iste requiescere nos faciet ab onmibus operi-
2.Quodautem unumnomen Hebraicumaliter, atque bus nostris {Gen. v, 29),

aliter interpretatur, hoc secundum accentuum et lit- 16. Sem dicilur nominatus, quod nomen ex prae^
terarum evcnit diversitatem, ut in variissignificatiQ- sagio posteritatis accepit. Ex ipso enim patriarchaa
nibus nominacommutenlur, et proplictfe, et apostoli, et populus Dei, ex ejus
4. Adam, sicutbealus Hieronymus tradidit, /io>no, quoque stirpe et Christus, cujus ab ortu solis, usque
s\\cterrenuSfSWe terra ?'w/?rrtinterpretatur. Exterra ad occasum magnum est nomen in gentibus,
enim iacia est caro, et humus homiuis faciendi ma-^ 17. Cham, calidus, et ipseex praesagio futuri cogno-
teries fuit. niinatus est. Posteritas enim ejus eam terrae partem
5. //^i;ainterpretaturv«^«, sive caiami^s, sive,i'ce.- possedit, quai vicinosole calenlior est. Uiide et iEgyp-
Vita, quia origo fuit naicendi ; calamitas et vce, quia g lus usque hodie ^ ^Egypliorum lingua Cham dicitur.
per praevaricationem causa exslilit moriendi. ^ A.
18. Japheth latitudo. Exeo enimpopulus gentium
cadendo enim nomen sumpsit calamitas. ex gentibus multitudo cre-
nascitur, et quia lata est
6. Alii autem dicunt ob hoc etiam Hevam w^aw et dentium ab eadcm latitudine, Japheth dictus est.
ca/aw/ia^em apjjellatam, quiasajpe mulierviro causa 19. Chanaan, lilius Cliam, iuterpretalur motus eo-
salulis est, sa^pe calamitatis, et mortis, quod esl ,vae. rum. Quod quid est aliud, nisi opus eorum ? Pro
7. Cain possessio interprelalur ; ^ unde etymolo- motuenim patris, idesl,proopereeju5,maledictusest,
giani ipsius exprimens patcr ejus ait : Cain, idest, 20. Arfaxat sanans depopulationem.
possedi hominem perDeum. "^ldem et lamentatio, co 21. Chus Hebraice lEthiops interpreiatur, a posle-
quod pro interlecto Abel interfectus sit, et poenam ritate sui generis nomen sortitus. Ab ipso enim sunl
sui sceleris dederit. progenili /Elhiopes,
3BS S.Abel /wc^ws interprelatur, quo nominr prae- 22.i\V//iftrof/interpretatur /j/rawnus.Isteenim prior
figurabatur occidendus. Idem et vanifas, quia cito arripuilinsuetaminpopulostyrannidem,etipseaggres-
solutus esl,atquesubtractus. susestadversus Deum impietatis aedificare turrem.
9, Seth interpreialur resurrectio, eo quod post fra- 23. Heber transitus. Etymologiaejus naystica est,
tris interfeclionem naius sit, quasi resurrectioiiem C quod ab ejus stirpe transirel Deus, nec perseveraret
frairis ex moituis suscilaret. Idera, et positio, quia in eis translala in geniibus gratia. Ex ipso enim sunt
posuit euni L'eus pro Abel. exorti Hebraei.
10. Enos juxta propriae linguae varietatem, homo, 24. Phaleg divisio, cui pater propterea taie nomen
vel vir dicilur. El congrue hoc vocabulum haijuit. De imposuit, quia tunc natus est, quando per linguas
eoenim scriptumesi Tuncinitium fuit invocandi
: terra divisa est.
nomen Domini. Hebraeorum arbi-
Licet plerique ^ Thara Exploratio ascensionis.
trentur quod tunc primum in nomine Domini et simi- Melghisedech rex justus. Rex, quia ipse pos-
23.
liludine ejus fabricata sunt idola. tea imperavit Salera justus, pro eo quod discer-
;

1 1. Enoch dedicatio. In ip-ius enim nomine civita- nns sacramenia Legis et Evangelii, non pecudum
lem postea aediticavit Cain. ^ictimas, sed oblationem pauis et calicis in sacriti-
12. CA.\j<imlatnentatio,\e\posse$sio eorum ; ^'iciit cium obtulit.
enim CAiN]Jos5e.s5/o,ila derivalum nomen, quod est 3!SO 26.LOTH (/er//??a»s.Factis enim Sodomorum
Cainam, facit possessio eorum. non consensit, sed eorum ilUcita carnis incendia de-
Mathusalemunerpre[aluv mortuus fs/.Evidens
13. clinavit,
etymologia nominis.^^ijuidam enim cum patre iraus- 27. MoAB ex patre, et totum nomen etymologiam
lalum fuiise, etoiluvium praeteriisse pulaverunt. Ob habet. Concepit enim eum primogenita filia de patre.
hoc signanler transferiur too?'/«ws est, ul ostendere- 28. Ammon^ cujus causa nominis redditur filius
tur non vixisse eum post diluvium, sed in eodem ca- populi mei, sic dcrivatur, ut ex parte sensus nomi-
laclysmo fuisse defunclum, Soli enim ocio homines iiis. ex parte ipso sit sermo. Ammi enim, a quo di-
in Arca diluvium evaserunt, cti sunl Ammonila^, vocatur populus meus.
^4. Lamech percutiens, Ist<; enim percus>it ei in, 29. Sarai interpretatur princeps mea, eo quod es-

* Acadendo enimnon.sumps. calamit. Victorin., possessio, converso Cain lamentatio sit Isidoro-
e
lib. de Orihug. et Ter. Sciurus. Galamitas antea ^Quidam enim eumcum patre. Ex Quaesl. in c. 5.
dicebatur Cadamitas. ^ jEgijptiorum lingua Cham. V< 1 Ham, ex Quaest.
Unde etymolog. Hx Hieron. Quaest. in Gen., cap.4.
•»
ad cap. 9.
= Idem et Lamentatio. Hieroisvmus Cain posse- Nominibus ex
:
'
Thara e.xploratio Ascensionis. In
sio,vel acquisitio.C.wyKU lamentatio,ve\ possessio. Gen. Thara exploratio odoris, sive exploratio
:

eorum. Ul mirum non sii si quemadmodum Cainam ASCENSIONIS, vel PA3TI0.

 277 ETOIOLOGIARUM LIB. VU. 278

set unius tantummodo domus materfamilias. Posiea II ris sic enim et apud nos Augusti appellantur reges
;

causa nominis immutala, ablala de tine i littera, di- cum propriis nominibus censeantur.Exprimilurautem
citur Sam,\d esl, princeps. Omniumquippe gentium in Latinum ^ Pharao denudans eum, utiqiie Deum,

futura princeps erai, sicut et Doininus polliciiusfue- sive dissipator ejus, popuii enim Dei fuit afflictor.
ratAbraham Dabo tibi ex Sara, filium^ et bene-
: 44. Jaxnes marinus, sive ubi est signum. Cessit
dicam ei,et erit in gentes ; sed et reges populorum et defecit signum ejus coram signis Moysi unde, et :

erunt ex ea (Gen. xvii, 16), dixerunt magi : Hic digitus Dd est.

30. Agar advena, vel conversa. Fuit enim £^y- 43. f

}ilxuBKE.s, marepelliceumsivemareincapite.
ptia, complexui Abrahse advena causa generandi 46. Moyses interprelatur sumptus ex aqua. Invenit
dala, quae post contemptum, angelo increpante, con- enim eumadri;'am tluminisexpositum filiaPharaonis,
versa est ad Saram. quem colligens 32"^ a iopiavit sibi ; vocavitque uo-
31. ^ Cetura thymiama. nicn ejus Moyses, eo quod de aqua sumpsisset eum.
32. Ismael interpretaiur auditio Dei; sjc enim 47. Aaron mons fortitudinis inlerpretaiur.propter
scriptum esi : Et vocavit nomen ejus Ismael, cjuia quod thuribulum accipiens in medio superstituro et
exaudivit eiim Deus {Gen. xvi, II), interemptorum obviam stetil, ct ruinammortis quasi
33. *>
Esau trinomius est, et ex propriis causis va- n quidam mons fortis exclusit.
rie nuncupatur. Dicitur enim Esau, id est, rufus, ob 48. Eleazar, Dei adjutorium.
coctionem rufse lentis ita appellatus, cujus edulio Balac, prcecipitans, sive devorans,
primogenita perdidit. Edom autem ob ruborem cor- Balaam, vanus populus.
poris dictus est, quod Latine sanguineus diciiur, 49. Phinees, ori parcens,irsin?i\\\, enim pugione
Sf/r \ero, quod fuerit hispidus et pilosus; quando Zambri, cum scoito Madianitide, el Domini furorem
enim natus esi, totus, sicut pelUs, pilosus erat. placavit, ut paceret.
34. Atque ideo tribus nominibus appellatur, Esau, 50. Zambri, iste lacessens, vel amaricans. Proprie
id est, rufus; Edom, id,es,l, sangnineus ; Seir, id est, enim nomen ab amaritudim praefiguratum, quod
pilosus, quia non habuit lenitatem. peccando amaricaverit populum.
35. REBEccA;)fl /i>n^/a slvequa; multum acccperit. 31. Raab, latitudo. vel fames, &iyeimpetus,
36. LiA laboriosa, ulique generando. Plurimos Josue interpretatur salvator. Ipse enim in figura
enim dolores quam Rachel fecunditate pariendi ex- Chri^ti populum a deserto salvavil, et in terram re-
perta esl. promissionis jnduxit.
3**1 37. Hachel interpretatur ovis, pro ea enim 52. Galeb quasicor, aut canis.
Jacob pavit oves Laban. y s Othomel, tempus ejus Deus, vel responsio Dei^
38. <=
Zelpha os hians. * ^ Aqth, gloriosus.
Bala inveterata. Dina Iransfertur in causam, Barach, fulgurans.
enim in Sichimis causa exsliiil,
jurgii 33.Debbora, apis, vel loquax. Apis, quia fuit ad
39. Tnk^Kii. amaritudo pro viris /uor/wis. Eadem, bellum promptissima, dimicans adversus Sisarara ;

et commutans. Mutavit enim se in habiium. meretri- quo perempto, cecinit canticum, inde loquax,
cis, quando cum socero suo concubuit. JAHEr., ascensio.
40. Phares divisio^ ab eo quod diviserit membra- 54. GEmos, experimetitum iniquitatis eorum.
nulam secundinarum, divisionis, id est, Phares sor- Froquentibus enim documentis informatus est quali
titus esl nomen. Unde et Phnrisaei, qui sc quasi ju- pra^sagio contra hostes futuram victoriam expcdiiot,
stos a populo separabant, divisi appellabantur. ex quo futurg cxperimento etymQlogiam nominis
41. Zara frater ejus, iq cujus mang erat coccinum, sumpsit.
interpretatur oriens : sive quia primus apparuit, sive 55. Abimelech, patcr meus rex.
qaod plurimi ex oo justi naii sunt, ut in Libro Para- Tholah vermiculus, vel coccinum.
lipomenon continetur, Zara, id est, oriens, appella- Jair, illuminans.
tus est. . Jehpte, aperiens, vel apertus,
I
'
42. Job in Latinum vcriitur dolens, et rec'e,propter '
Heseron, cogitatio, sive vinculum mn^roris.
percussionem ciirnis et passiones dolorum, Calamiia- Abdo, servus ejus.
tes enim suas nominis elymologia prtefiguravit. 56. Samson .so/ eorum,\e\ solis fortitudo. Fuit
43. **
Pharao nomen est nou liominis, sed hono- enim virtme clarus, et liberavil Israel de hostibus,

^ Cetura thymiama. Hieron. : Cetura thyiniama forlasse scriptura fuerit, ut et maris vt perspicui v&-
offerens, vol Copulata, ut juncta. tio couslet aliqu;i.Nam et apud Paul., ii Timolh.ni,
^ Esau trinom. Idom, in Abd. 'laa^ori; legitur ; ot ila ap|tollatiir a Palladio in Viia
" Zelpha os hians Hicron., os fluens. Macarii Alexan I., ot Euseb., lib ix do Priep. cap. 3,
•^
Pharao nomen estnonhom. Ex eodi;m,l8ai.xxx. e Othoniel. \n Nom. ex JesuNav. Othoniel m5- :

® pHARAO,rfe«u</rt».s eum. InNominibus ex Act. : pon.<io Dci, vel revblatio Dei, vel tempusmei Dei,
Phar.-vo denudans eum, sive dissipator ejub. Idem vel siGNUM Dei.
in nom. Efiist, ad Heb. h Aoth. In Ncm. ex eodem.
f
iAA.mRE9 mare pelliceum. Sicomnes iibri,etitpud • lle.iehon. In Nom. ex Num. : cogitatio, siva
Hieron. Sed cum idem Hieronymu* Mambre f»er5pi» cingulum moeroris.
euum interpreteiur. Jambbbs mare pellucidum, recta
879 S. ISIDORI IIISPALENSIS EPISCOPI 280

Dalila, paupercula, vel situla. « quod bellum adversus patrem gessisset, sive quod in

Booz, m fortitudine, si\e in

quo robur. ipsobelloDavidplacatus3^4fuisselegitur(iUo,adeo
57. ^ Noemi, quam inlerpretari possumus con- ut etiam magno cum dolore exslinctum plangeret.
solatam, eo quod, marito et liberis peregre mortuis, RoBOAM, latitudo populi, et ipsum per anti-
68.
nurum Moabitidem in consolationem euam te- phrasin. quod decem tribubus ab eo separatis, duae
nuit. tantum ei relictae sint.
58. Ruth, inierpretatur festinans. Alienigena enim 69. Abia, pater dominus, vel pater fuit.

erat ex populo gentili, 3193 quae relicia patria fes- Asa, tollens, sive sustollens.
tinavit transire in terram Israel, dicens socrui suse : JosAPHAT, Domini judicium.
Quocunque perrexeris pergarn. JoRAM, qui est excelsus.
59. Anna gratia ejus interpretatur, quia dum essel '^
Achazias, apprehendens Dominum.
prius sterilis natura, postremo Dei gratia fecundata 70. Athalia, tempus Domini.
est. *>
JoAS, sptmns,vel Domini robur.
Heli, Deus meus. Amasias, populum tollens.
60. Ophni, discalciatus . Filius enim fuit Heli elec- OziAS. fortitudo Domini.
tus in ministerium sacerdotii, cujus amissionem n Azarias, auxilium Domini.
suo expressit vocabuIo.Apostolus enim ail : Calciati 71. f
Ozias, autem ipse estqui el ^xarms, duplici
pedes in prceparationem Evangelii pacis. nomine.
61. Etpropheta: Quam speciosi pedes qui annun- s Ipse est qui illicitum sibi sacerdotium vendicare
tiant pacem. Iste ergo discalciatus interpretatur, ut conalus, lepra in fronte percussus est.
ejus nomine vetetis Testamenti sacerdotium aveteri 12. Joatham e?,lperfectus. Pulchram etymologiam
populo significaretur ablatum. nominis habei; fecit enim reclum in conspeclu Do-
62. P/izwm, fraler Ophni, os mxitum interpretatur, mini, et portam templi sedificavil excelsam.
quo significatur sacerdotii vetcris et docirinae silen- 73. Achaz, apprehendens.
tium. Ezechias, fortis dominus.
Samuel, nomen ejus Deus. Manasses, obliviosus. Per multa enim scelera et
Jessai, insulce sacri/icium, vel iyicensum. sacrilegia reliquerat et oblitus fuerat Dei, sive quod
63. Saul petitio interpretatur ; notum est enim oblitus est Deus peccatorum illius.
quomodo Hebraeorum populus eumsibi regem petie- 74. ''
Amon, fidelis vel onustus.
ril, et accepit non secundum Deum, sed secundum ' Josias, ttW estincensum i)omtm, proj)ria etymo-
suam voluntatem. r logia nominis. Iste est enim qui simulacra combussii.
64. David, fortis manu, ulique, quia forlissimus
75. JoACHAz, robustus.
in prseliis fuil. Ipse et desiderabilis, in stirpe scilicet
Joachim, tdn est prceparatio.
sua, de qua prsedixerat propheta : Veniet Desidera- Eliachim, Dei resurrectio.
tus cunctis gentibus. Jechonias, prceparatio Domini.
65. ^Salomon trinomius fuisse perhibetur. Primum Skdechias, jtistus Domini.
vocabulum ejus Salomon dicitur, id est, pacificus, 76. ^ iEnoBOXM, judicatio^ sive causa populi, vel, ut
eo quod in regno ejus pax fuerit, Secundum nomen qmddim ainnl, 99^ divisio interpretatur, pro eo quod
Idida, eo quod fuerit dilectus, et amabihs Domino. in regno ejus divisussit populus Israel, et praecisus
Terlium vocabulum ejus Cohelet, quod Grsce ap- a regno stirpis David. Divisionis enim populi causa
pellatur ecclesiastes, L2i\.mQ concio7iator,qmi ad po- isle exslitit.
pulum loquereiur. 77. Zambri, Psabmis, vel Canticummeum.
66. Jonathas, columbce donum. Omri, crispans meus.
67. Absalom, patris pax per antiphrasin, eo
<=
Achab, frater patris.
^ Noemi. Ex epist. ad Furiam, non
longe a fine. que mos nomina HebraBa confundendi sive quod ,
*>
Tribus nominibus. Ex comm. Eccles. cap. i. n aliter olim scripta, sive quod Latina scriptura et
= Absalon patris pax. Non ex
Hieronymo,qui wa- pronuntiatione eadem fiant, non infrequens Hiero-
trem pacis inierpretatur, sed ex Greg. in Prolog. nymo cum tamen diversae interpretationis rationem
:

psaim. VII pcEnit. (si modo id opus Gregorii esse crc- nonnunquam reddat, sffipe etiam reddere negligal,
dimus) sic namque Absalox patris pax interpreta-
:
quod ipse fatetur in prsef. ad lib. de Nom. Heb.", et
tur, non quod ei pax ulla cum patre fuerit,sed quia initiohujus capitis advertit Isidorus.
quantcepacis etpatientice exstitit, in ejus perversi- ^ Ozias autem ipse est qui. Verba Hier. in Isa. i.
tate pater ostendit. s Ipse est qui illicit. Idem, in Amos i, apud quem,
^ Ochozias. In Nom. ex Matlh.
indebitum sibi sacerd.
* JoAS, spirans. Ita
Ms. omnes. Quod vero apud ^ Amon. In Nominibus ex Matih. Amon, fidelis
Hieronymura legitur in nom. ex lib. Judic: JoAS vel NUTRiTius, si tamen ab H littera exordium habet^
SPERANS,si'ye TEMPORALis vel DoMiNi ROBUR. Spircins
quod si ex y scribitur, onustus interpretatur.
eo loco reponendum putamus. Uiia est
enim elymo- •>
Josias. In nominibus ex Matlh.
logia spirans, sive temporalis
ducta a verbo UJNi de- Sedechias. In Nom. ex lib. III Reg. et in Ez. ii.
spercmt, qua; in spirantem aut temporalem
optime ^ Jeroboam. In Am.Jeroboam, judicatio sive
i : ,
cadit.Quod vero Dominirobur additur, alia
ralio est, cAusAPOupuLi8ixaa[j.b;Xaou, licet quidampcry^ Grcec-
n> euimdommus, ei ijr fortis, sive
ry fortitudo. Is- am litteram legentes,i)ivisiotiEii popvli suspicentur.
281 ETTMOLOGIARUM LIB. VII. 282

78. » Jezabel, fluxus sanguinis, vel fluens san~ « dixit : Juste vocatum est nomen ejus Jacob, sup-

guinem, sed melius, ubi est sterquiUnium. Praecipi- plantavit enim me ecce secundo.

tataenim deorsum, comederiml carnes ejus canes, 6.' IsRAELjy/r firfms Deum. Tunc enim hoc nomen
sicut pra?dixerat Elias : Et erunt, inquit, carnes Je- accepit, quando tota nocte luctatus.vicit in ceriamine

zabel sicut stercus super faciem terrce. angelum, etoriente lucifero benedictus est. Indepro-
79. OcHOziAS, apprehendens Deum. pter visionem Dei Israel appeliatus est, sicut et ipse
^ Jehu, ipse., vel est. ait : Vidi Dominum et salva facta est anima mea.
•=
JoATHA, robustus. 7. i Ruben, interpretatur visionis filius. Sic enim
Sella, umbra ejus, vel petitio. quando eum peperit Lia vocavit nomen ejus Ruben
IVlANAHEN consolans. dicens Quia vidit Deus humilitatem meam.
:

Phaceas, aperiens. 8. ^ Simeon, interpretalur auditio. Sic enim dixit

80. Nabuchodonosor, prophetia lagunculce angu- Lia quando peperit eum : Quia exaudivit me Deus.
stce, siye prophetansistiusmodi signum, per somnium 9. Levi, additus. Dixit enim Lia quando peperil
scilicet futurorum, quod vidisse narratur, et Daniel eum, non 3*^7 ambigens de amore viri -.Nunc me-
inlerpretatus est; sive, sessio in agnitione angustice cum erit vir meus, quia peperi ei tres filios.

pro iis qui in captivitatem ab eo ducli sunt. D dicitur. Quando enim peperit
10. JuDAS confessio
81. •*
Zorobabel, apud Hebraeos ex Iribus inte- cum laudemDomino retuliidicens JSunc super
Lia, :

gris nominibus traditur essecompositus. Zo, iste; Ro, hoc confitebor Domino ; et ob id vocatus est Judas.
magister; Babel proprie Babylonium sonat; et effi- A confessione itaque nomen ejus est dictum, quodest
citur nomen Zorobabel, iste magister cle Babylone, gratiarum aclio.
in Babylone enim ortus est, ubi et princeps gentis 11. '
Issachar interpretatur, est merces. Ie quippe
Judaeae exstitit. dicitur est, Sachar merces. Hoc autem ideo, quia
CAPUT VII. mandragoris tilii Ruben introitum viri, qui Racheli
De patrarchis. debebatur, ad se emerat Lia. Unde dum el natus est,

1. Quorumdam ® patriarcharum etymologiae no- dixit Lia : Dedit Deus mercedemmeam.

tandse sunt, ut sciamus quid in suo vocabulo reso- 12. Zabulon interpretatur habitaculum. Sextum
nent. Nam plerique eorum ex causis propriis nomina enim hunc tilium genuerai Lia propterea jam secura ;

acceperunt. Patriarcha interpretatur patrum prin- dixit Habifavit mecum vir meus. Unde, et tihus
:

ceps. "Apxo; enim Grtece princeps est. ejus vocatus est habitaculum.
2. ^ Abram primumvocatus e^iipater videns popu- 13. ™ Nephthalim de conversione, si\/e comparatio-
lum, propter 3!90 Israel, scilicel, tantum; ^ postea rne causa nominis ejusest. Unde et dixit Rachel,cum
appellatus Abraham, quod transfertur pater multa- eum peperisset ancilla ejus Bala : Habitare me fecit
rum gentium, quod erat adhuc per tidem futurum. Deus habitationem cum sorore mea.
Gentium aulem non habetur in nomine, sed subau- 14. Dan interpretatur judicium. Bala enim dum
ditur, juxta illud Erit nomen tuum Abraham, quia
: eum peperisset, dixit Rachel domina ejus -.Judicavit
patrem multarum gentium posui te. me Dominus, et exaudiens dedit mihi filium. Gau-
3. Isaac, ex risu nomen accepit. Riserat enim pater sam nominis expressit, ut ab eo quod judicasset se
quando ei promissus est, admirans in gaudio. Risit Dominus, tilio ancill8e judicii nomen imponeret.
et mater, quando per illos tres viros promissus est, 15 Gad ab eventu, sive procinctu vocatus est.
dubitans in gaudio. Ex hac ergo causa nomen acce- Quando enim peperit eum Zelpha, dixit domina ejus
enim risus.
pit Isaac, interpretatur Lia In fortuna, id est quoi dicitur, in procinctu,
:

Sciendum autem quod quatuor in veteri Testa-

4 ^ vel eventu.
mento absque ullo velamine nominibus suis, anie- 16. AsER beatus dicitur, dum enim peperisset eum
quam nascerentur, vocati sunt; Ismael, Isaac, Salo' Zelpha, dixit Lia : Beata ego, et beatificant me mu-
mon et Josias. Lege Scripturas. liercs ; et ab eo quod beata dicatur, ex etymologia
5. Jacob, supplantator interpretatur, sivequodin Q nominis Beatum vocavit.
ortu plantam nascenlis fratris apprehenderil, sive 17. /ost;js/i, ab eo quod sibi alium addi mater op-
quod postea fratrem arte deceperit. Unde et Esau laverat, vocavit augmentum. Hunc " Pharao Zapha-

Jezabel. In Nom. ex Apoc.

^ ^ Sciendum autem. Ad cap. 17. Falso autem pro
Jehu. In Nom. ex iii Regum.
•>
Salomone Samuelem quidam substituunt.Vide Para-
JoATHA robustus. Rom. God. Jathar, ambustus.
<=
: lip. I, xxii.
Hieronymus, Etham robustus. Joatham vero et Joa- IsRAEL, vir videns Deum. Itaquidem in Nomini-
'

chaz (qui in nonnullis Godicibus iegunlar) interpre- bus, et in [s. i. Sed eam interprelaiionem improbat
tationes paulo ante positai, ut toia de re ampiius in Quyest., cap. 32, ubi princeps cum Deo interpre-
quaerendum videatur. tatur. Idemque rursus in comment. in Joel, suQuTaTsv
Zorobabel. In Agg.
•^ i. Oeou, id est, RECTissiMUM Dei.
Cap. VII. — ^ Quorumdam. Omnia fere ex quae- j Ruben. Ad cap. 29.
stionibus in Gen. ^ Simeon. Ibid.
f
khRmpater vid. Ex Nominibus apud Matth. '
Issachar. Ad cap. 30.
^ Postea appellatus est Abraham. Ex Qu«st., ad '" Nephthaiim. Ibid.
cap. 17. " Hunc Pharao. Ad cap. 41.
 283 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 2^4

nathPhaaneca&ppelh\\l,S9H q]iod]iohra.\ce abscon' j|

^ Jsaias interpretatur Salvator Domini, Et me-
ditorum repertorem sonat, pro eo quod obscura som- " rito ; Salvaiorem enim universarum gentium, ejusque
nia revelavit, et sterilitalem preedixit. sacramenta am, lius quam caeieri praedicat.
\%. Tamen, quia laoc nomen ab yEgyptio poniiur, 8. JEREMiAS excelsus Domini, pro eoquod dictum
ipsius linguae debet habere rationem. Iulorpretatur esiei : Constitui te supergentes etregna (Jer, i, 10}.
ergo Zaphanath Phaaneca Mgypilo sermone Salva- 9. EzECHiEL, fortitudo Dei.
tor mundi, eo quod orbem lerrse ab imminente famis Daniel, judicium Dei., sive quia in presbytero-
excidio liberarit, rum judicio senientiam divinje examinalioiiis exhi-
19. a
Benjamin interpretalur filius dej:tr ce,qnod est buit, duni, reiierta eorum faisilate Susannam ab ime-
Dextra enim appellutur Jamin. Alaterquippe
virtutis. rilu liberavit ; sivc quod visiones ct f omnia,quibus per
ejusmoriens vocaveral nomen ejus Benoni,\deil/ilius signa (forle sigla) quaedaai el aeuigmata fulura mon-
doloris mei.Pater hoc mutavit,^/i«w dextrce nominans. s'.rabantur, sagaci mente discerncnsnperuit. ^ Hic, et

20. ^ Manasses dictus ab eo quo I sii pater ejus obli- desideriorum vir appeliaius est,quia panem desiderii
us laborum suorum, ItaenimHebraice vucaluro/j//uj;o. non manducavit, et vinum concupiscentiae non bibil.
21. Ephraim, eoquod auxerileum Deus, et exhoc Osee, salvator, aul salvans. Dum enim iram
10.
vocabuio in linguam noslramtransferiur augmmtum. n Dei in populum Israel obcrimen idololatriae prophe-
CAPUT YIII. tasset, domui Judae salutem praenuntiavit. Propter
De prophetis. quod Ezechias rex Juda, sublaiis idolis quae praece-
Quosgentilitast;afesappellat,hosnoslri prophe-
i. dentes reges consecraverant , lemplum Domini pur-
tas vocant, quasi praefalores, quia porro fautur, el gasse ac pmificasse monstratur.
de futuris vera praedicunt. Qui autem a nobis pro- •=
1 1 .
*
Joel, Dominus Deus, sive incipicm Deo, vel
phetse, in veteri Testamenlo videntes appellabantur, fuit Dei. H*c enim ejus vocabulum resonal elyrao-
quia videbant ea quaa caeteri non videbant, et praespi- logia incerta.
ciebant ea qim in mysterio <ibs( oridita orant. 330 12. J Amos, populus avulsus. Prophetiaenim
Hinc est quod scriptumest inSamuele Eamus
2. : ejus ad popuhim fuil Israel, quia jam avulsus erat a
ad videntem. Hinc Isaias Vidi, inquit, Dominum: Domino, et aureis vituUs serviehat, sive avulsus a
sedentem super solium excelsum, et elevatum. Et regno slirpis David.
Ezechiel : Aperti sunt coeli, et vidi visiones Dci. 13. Nahum, gemens, sive consolator. Increpat
''

3. Quorumdam aniem prophetarum nominum ety- enim civitatem sanguinum, ei posi ever^ionem illius
mologiae anuotandae sunl. Vocabula enim eorum satis consolaiur Sion dicens : Ecce super inontes pedes
oslondunt quid in fuiurum tactis diciisque suis prae- « evangeliunitis annunticmtispac&m {lsa.\iM,l), et
nuntiassent, " 14. Habacuc, amplexans, quia, vel ex eo quod
i

4. Elias inlerprel?ilur DominusDeus.Ex futuriigi- amabilis Domini fuit, vocatur amplexatio, vel quod
tur prajsagio sicvocatur. Nam dum aliercaretur in sa- in cerlamen cum Deo congreditur, amplexautis, id
crificio cum quadragintis 3*» sacerdolibus Baal,in- esl, luctantis sortitus est noraen. Nullus enim tam
vocato nomine Domini, descendit de coelo ignis super audaci voc- ausus ost Dcum ad discoptauonem justi-
holocaustum. Quodcum vidisset omnis populus, ce- liae provocare, cur in lebus humanis, et mundi isiius
cidit in faciem suam, et ait : Dominus ipse est Deus rzoXiTei* lanta rerum versatur iniquitas.
(UIPieg.xvuhiQ). 15. "MiciiEAS, quis hic, vel quis iste? ComnVmsilnv
5. Ex hac igimr cansa tule prius nomen accepit pro enim Samariae ob causam simulacrorum illo modo,
eo quod per eum postea cognoveril populus D ominum quo de Eliu dicitur Quis est iste involvens senten- :

Deum. ^ Idem ei fortis Domini iiiterpretatur, vel pro- tias {Job, xxxvui, 2):''

pler quod interlecit eosdom sacerdoles, vel propter 16. ° SopiiONiAS, spccula, vel arcanum Domini
quod Achab adversitalem loleravil. inlerprelaiur, ulrumqua ad prophetam convenit. Ipsj
6. Ens.iius Domini salus inierpretatur, vo- enim sciunt mysleria Dei, UnJe ad Ezechielem di-
cabulum antem idem ex futuri praesagio acccpil. Q c\[ur : Speculatorem teposuitclomuiIsrael[E%ec. iii,

Denique ei muUas virtutes fecit, el famem pelltns 17). Et alibi : Non faciet Dominus quidquam nisi
populum a morte salvavii. revelaverit servis suis prophetis {Amos, iii, 7).

7. " Nathan, dedit, sive dantis. 17. ° Abdias, servus Domini. Sicut enim Moyses

* Betijanmi. Ad cap. 35. *

Joel. in praef. Joel, qxii interpretatur Malach. :

•^
Manasses... Ephraim. Ad cap. 41. DoMiNUS Deus. Joel, incipiens, vel
In Nomimbus :

Cap. VIII.— " Prophetce in Yet. Test. Ex prolog. EST Deus,i'p/ Dei. In prapf. in Joelem : Joel A^Y.6\>.f^Qi:,
Biblioth. id est, iNciPiENs.
•*
Idem et fort, Ex epist. 61, ad Pammach. j Anios... quia jam avuls. Ex comm. In a\\\. i.
* Nathan. In Nom. cx Luc, ^ Nahum cjemens. Ita Icgcndum apud Hieron. in
'
'sAiAs. Salus Domini in Noniinilnis ex Act. Sa- Nom. ox Episl. Barnab., non germen. cx Cod. To-
lutare Domini, in Nom. px Ppist. a'! Rcm. Salvator letan., n m reliqni, mendose, germen.
Domini, in cap. i Isai. px sua senlrutia. '
Habacuc. Ex prolog. com"ieritarior,
^ Salvator est enim. Ex praef. in eurad. Isai. " Micheas... quo de^Eliu dicitur. Job xxxviri.
^ Hic, et desider. Exepist. ° Sophon. In caf. i.
adEusthoc. decustod.
Virg. * Abdias. In cap. i.
I
285 ETYMOLOGIARUM LIB. VII. 28G

famuluB Domini, et apostolus servus Christi, ita iste

f^
rcbus iranseuntibus spem ponentes transilivit ca-
legatus ad gentes missus 331 videl,et prsedicat, quae nendo iste qui vocatur transiliens,
prophetali digna sunt ministerio, et servitute, inde 29. formido eorum.
Eman, accipiens, vel

iervus Domini. Barachia, benedictus Dominus, vel benedictus

18.* Jonas interpretatur columba, sive, dolens. Do)nini. Olda, distrifio, sive diverfirulum.ivm-
''

Columba pro gemitu, qunndo in ventre ceti triduo TH, laudans, vel confitens. Esther, abscom^a.
fuit. Dolens autem, vel propter trifititiam, quam ha» 30. Zacharias, wf?norm Domini,oh hoc, quia ca-
buit de sahde Ninivitarum, ve! propter hederam nit Memorari testamentisui Sancti {Luc. i,72).
:

subito arescentem, cujus umbraculo tegebatur contra 31. JoANNES Baptista, /)o/»i>« gratia, 60 quod sit
solis ardorem. limcs prophelise, prRmunliiis graiiae, sive initium
19. Ipse est, et Amathi Sare|)tanae vicUite fiiius, baptisma!i.>, per quod gralia itiinistratur.
ut Judsei affirmant, quem resusculavit Elias, matre 52. Hi sunt prophotfe Vetoris, Novique Testamen-
postea ad eum dicente Nunc cognovi quoniam
: ti, quorum finis Christus, cui dicitur a Patre Et pro^ :

vir Dei es tu, etverbum Dei in ore tuo verum est phetam in gentihus posui te {Jer. i, 5).

( /// Reg. xvn, 24). Ob hanc causim ipsum fmerum 33. Prophetia3 autem genera septem snnt : Primum
Amathi vocitatnm. Amathi onim ex Hebraeo in La- g genus, Ecstasis, quod esl mentis excessus, sicul vi
tinam linguam veritas dicitur, et ex eo quod verum dit Petrus vas iilud submissum de ca'lo in stupore

Elias locutus est, ille,qui suscitatus est, filius nuncu- mentis cum variis animalibu>.
patusest veritatis. 34. Secundum genus, vi.^iio sicut apud Isaiam di-
20, Zacharias, memoria Domini. Soptuagesimo centem Vidi Dominum sedentem super solium ex- :

enim anno dosolationis templi completo, Zachariii celsum {Isa. vi, 1). Tertium genus, somnium, sicut
prsedicante, memoratus est Dominus populi sui Jacob subnixam in coeloscalanulormiensvidil. Quar-
jussuque Darii reversus est Dei populus, ei reaedifi- tum genus, per nuhem, sicut ad Moysen, et ad Job
cata est, et Urbs, et leniplum. post plagnm loquitur Deus.
21, ^ Aggeus in Latinum festiuusei Uetus resonat. 333 35. Quinium genus, vox de cado, sicut ad
Destructum enim tempkmi ajdilicandum pro|>hetat,el Abraham sonuit dicens iVe injicias mnnum tuamin :

post hictum capiiviliitisregressionislaetitiamprgedicat. puerum, Gcn. xxii. 12). El da Saulam in via Saule, ;

22, Malachius iiiterpretatur angelus Domini, id Saule, quid me pcrsequeris (Acl ix, h)1
est, 7iuntiu8; quidquid enim loquobatur, quasi Sexlum genus, acccpla parabola, sicut apud
aDo- 36.
mino essent mandata, ita credebantur, in Proverbiis, ct apud Bala^.m, cum evo-
et iude ita Saiomonem
nomen ejus Septuagint^ transtulerunt, diceutes P carelur a Balac. Septimum geuus, replefio sancti
:

Assumptio Verbi Domini super Israelin manu an~ Spiritus, sicul pene apud omnes prophetas.
geli ejus {Malach i, 1). 37. ' Alii tria genera vi-ionum esse dixerunt.

23, Esdras, adjutor. Unum secundum oculos corporis, sicut vidit Abra-
Nehemias, consolator a Domino. Quodam enim liam tres viros sub iiice Mambre, el Moysos ignem
praesagio futurorum nomina ista sortiti sunt. Fue- in rubo. el discipuli transfiguratum Dominum in

runt enim in adjutorium et consolationem omni ilii monte inter Moysen, ei Eliam, et caelera bujusmodi,
populo redeunti ad patriam. Nam et lemplum Do- 38. Alterum secundum spirilum, quod imaginamur
mini idem reasdificavoruut, et nmrorum ac lurrium ea quse per corpus scntimus, sicut vidil Petrus, discum
opus ipji restauraverunt. illum submitli de coelo curn variis ammahbus, ei si-
24, " Ananias, gratia Dei. Idem, et Sidrac lingua Gui Isaias Dominum in sede allissima non corporali-
Chaldffia, quod interpretatur d^corus meus. ler, sed spiritualiier vidii.
33*9 2b. Azs.mxs,auxilium Domini; Idem et ^4/^- 39. Non enim Deum forma corporea circumter-
denago, quod in Latinum vertitur serviens taceo. minat, sed quemaiimodum figurate, non proprie

26. '^
MiSAEL, gu(e palus Domini ;ipse,el * Misach, mulladicuntnr, ila eliam figurate multa monslranlur.
quod inter|jreiatur risus, vel gaudium. Q Terlium autem genus visionis est, quod noque
40.

27. Ahia, frater ejus. corporeis seusihus, neque illa pirte animae, qua
Sbmeia, audiem Dominum. corporalium rerum imagines capiuntur, sed per

AsAPH, congregans. intuitum mentjs, quo inlellecla consiiioiinr veritas,

s^icut Daniel hoc priedilusmente vidit, quod
' Ethan, robustus., sive accensus, Balthasar

viderat corpore, sine (iuo j^enere illa duo, vel

28. Idhitum, transiliens eos, sive saliens eos.
s Quosdam enim inhaerenles humo, curvatos in infructuosasun!,Yel eliani iu errorem mittunt. Omnia
lenam, et ea qua? in imo sunt cogitantes, et in tani- n hiec genera Spiriiiis sauctus lujdoratur.
*Jonas... ipse 65/ Amathi, eic. Ex praef. in Jon. •"
Misach., ibid.
^Aagfeus. Ex prolog. biblioth. ' rou., ,s?;r Ascensus Ila lia-fi apiid Hie-
Kthan ;

' Ananias. Ex Nom. ex Jercm. ct Daniele. ronyin. accoisiis nnlebii. A. August.

* Miii\iih,quce palus Domini. Ex Nom, ex Danicle. s' Quosd. enini inhterenics. Ex Aui;. in ps. xxxvui.

Menduse ergo Cod. omnes,^u( populus Domini...\n h Olda. Ek Nom.lll lle^.

Nomin. ex kxod. Misael, tagtus Dei, sive Quis in-
:
Alii tria gen... moderatur.
' Omnia ex Aug. conlra
terrogivit? Adiinant., tap. ullim.
287 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 28S
Habere autem Propheliam. non solum bonus,
41. II 9. Elecius, sicut in Actibus apostolorum Spiritus
sed eiiam malus potest; nam invenimus Saulem regem sanctus dicit Segregate mihi Barnabam_ et Saulum
:

prophelasse. Persequebatur enim sanclum David, et ad opus, ad quod elegi eos (Act. xiii, 12.) Latino
impletus Spiritu propheiare coepit. aulem sermone Paulus a modico dictus; unde etipse
CAPUT IX. ait Ego sum minimus apostolorum omnium
:

De apostolis. ( / Cor. xv,9). Quando enim Saulus, superbus, ela-

i. Apostoli missi interprelantur : hoc enim eorum tus quando Paulus, humihs et modicus.
;

nomen indicat. Nam sicut Graece a-^-ftX^i, Laline nun- 10. Ideo sic loquimur:Pau/o ^jos^ videbo te, idest,
tii vocantur, itaGrsece apostoli, Latine missi appel- postmodicum.Nam quia modicus faclusest, ipse dicit
lantur. Ipsos enim misit Christus evangelizare per Ego enim sum novissimus apostolorum ; et Mihi :

universum mundum, ita ut quidam Persas, Indosque minimo omnium sanctorum {Eph. iii, 8). Cephas
penetrarent, docentes gentes, et facienles in nomine autem et Saulus ideo mulato nomine suntvocati, ut
Christi magna et incredibilia miracula, ut, at- essenteliamipso nomine novi, sicutAbrahametSara.
teslantibus signis et prodigiis credereiur illis in iis 11. /l?2dra?as,frater Petri carne, etcohaeresgratiae,
quae dicebant et videranl. Habent autem plerique ex secundumHebrseam etymologiam, interpretatur deco-
iis causas suorum vocabulorum. Drus, sive respondens, sermone'^ autem Graeco a vi-
2. Petrus a petra nomen accepit, hoc est, aChristo ro virilis appellatur.
super quem est fundala Ecclesia. Non enim a Petro 336 i2, Joannes, quodam vaticinio exmeritono-
petra, sed Pelrus a petra nomen sorlitus est, sicut men accepit ; interpretatur enim in quo est gratia,
non Christus a Chrisliano, sed Christianus a Christo vel Domini gratia. Amplius enim eum caeteris apos-
vocatur, ideoque ait Dominus : Tu es Petrus, et super tolis dilexii Jesus.
hanc petram,etc., quiadixeratPetrus: Tu es Christus 13.^ Jacobus Zehedcei a. patre cognominatur, quem
Filius Dei vivi; deinde eiDominus Super hanc, in- : relinquens, cum Joanne verum Patrem secuti sunl.
quit, petram, quam confessus es, cedificabo Ecclesiam Hi sunt filii tonitrui, qui etiam ^ Boanerges ex fir-
meam. Petra enim erat Christus, super quod funda- mitate et magnitudine fidei nominati sunt. Hic esl
mentum etiam ipse aedificatus est Petrus. Jacobus filius Zebedaei, frater Joannis, qui post As-
3. ^ Cephas dictus, eo quod in capite sitconstitulus censionem Dominiab Herode manifeslatur occisus.
apostolorum ; 335 xscpatXri enim Graece caput dicitur, 1 4. Jacobus Alphasi ob dislinctionem prioris cogno-
^ etipsum nomen in Petro Syrum est. minatus qui dicitur filius Zebedsei sicul iste filius AI-
4. Simon Barjona 'mWngnam nostram sonal ^/ms phaei : cognomentum igitur ambo a patresumpserunt.
columbce, et esl nomen Syrum pariter et Hebraeum. 15. l^tQdi Jacobus minor, qui Evangelio frater
Q in
Bar quippe Syra lingua filius, Jona columba, utroque Domininominatur, «^ quia Maria uxor Alphaei, soror
sermone, dicilur. fuit Matris Domini, quam Mariam Cleophae Joannes
3. Alii simpliciter accipiunt; quod Simon, id est, evangelista cognominat, a patre, sive a gentilitate
Petrus filius sit Joannis, juxta illam inlerrogatio- familia3, aut quacunque alia causa ei nomen impo-
nem : Simon Joannis, diliqis me? et volunt Scriplo- nens. Alphceus auiem Hebraeo sermone in Lalinum
rum vitio depravatum, ut pro Barjoanna, hoc est, exprimitur, millesimus, sive doctus.
filius Joannis, Barjona scripium sit, una detracta 16. ''Philippus, os lampadaruin ye\ os manuum.
syllaba.Joanna autem interpretatur Domini gratia. Thomas, abyssus, velgeminus, unde Gr-cece Didy-
6. Et fuisse constat Petrum trinomium Petrum, : mus appellatur.
Cepham, et Simonem Barjona; " Simon autem He- Bartholom.eus.^/?us suspendentisaquas, \e\filius
braice interpretatur obediens. suspendentisme. Syrum e?t, non Hebraeum.
7. Saulus Hebraico sermone tentatiodic\us,eo quod 17. Matthfeus, in Hebraeo donatus exprimitur. Idem
prius in tentatione Ecclesiae sit versatus. Persecutor et appellatus Levi ex tribu a qua ortus fuit. la Lati-
enim erat, el inde nomen habebat islud, quando no autem ex opere Publicam nomen accepit, quia ex
persequebatur Chrisiianos. f* Publicanis fuit electus, el in apostolatum translalus.
8. Postea, mutato nomine, de Saulo factus est 18. '
Simo7i Cananceus. ad distinctionem Simonis
Paulus, quod interpretatur mirabilis, sive electus. Petri, de vico Gahlaeae Cana ; ubi aquas Dominus
Mirabilis, vel quia mulla signa fecit, vel quia ab mutavit in vinum : ipse est qui in alio evangelista
Orienle usque ad Occasum Evangelium Chrisli in om- scribitur Zelotes, Cana quippe zelus interpretatur.
nibus gentibus praedicavit. 19. Judas Jacobi, quialibi appellalurl,eft/>a?ws, fi-

Cap. IX. —
Cephas...quodin capite. Graecam ety-
* ^ Sermone autem Grcec. InNom, ex Act.
mologiam Anacleti IH, Diunysii Areopag. et Optati Jacobus. In cap. Math. x.
*

Mileviiani cxemplo reddidit, cum Syrum verbum esse Boanerges. Ibid. Sed in Dan. i Filii Zebedcei
' :

conslet, idque siatim idem testetur'. Cujus rei exem-
pla alia rationemque non inelegantem, Vid. apud
Turrian., lib. ii conir. Magdeburg., cap. 3.
"^Et ipsumnomen inPetro Syr. Vid. Hieron. Matth.
VI, et in Nomin. ex eodem.
" SiMON... obediens. Hieron,
Simon... quippe obe-
DiKNs dicitur.
appellati sunt filii tonitrui quod non {ut plerique
pw/a«f) Boanerges, sfd emendatius legiturBE^se,-
raham, el in Is. lxii. Et in Nom. ex Joann.
e Quia Maria uxor Alph. Ex eodem advers. Elvid.
^ Philipp, 05 lampadar. InNom. ex Act., lampa-
: dar. In Nom, ex Luc, os lampadis, vel osmanuum.
Simon Can... Judas..^ In Malih. x.
'
289 ETYMOLOGIARUM LIB. VII. 290

euratum nomen 337

habet acorde, quod nos dimi- fl
ore suo, et justificat, et condemnat, more malleato-
utraque
nutive corculum possumus appellare : ipse
in alio ris ferit.

evangelista Thaddceus quem ecclesiaslica

scribitur, ^ 10. filius magistri, eorum absque dubio
Barraba,
tradit Historia missum Edessam adAbagarum
regem. Judseorum magistri, qui est diabolus, homicidiorum
20. Judas Iscariotes, vel a vico, in quo ortus est, auctor, qui usquc hodie regnat in eis.

vel ex iribu Issachar vocabulum sumpsit,

quodam
CAPUT XI.
prfesagio futuri in condemnationem sui.
Issachar
De marfyribus.
enim interprelalur merces, ut signiticaretur pretium
proditoris, quo vendidil Dominum, sicut scriplum est 1. Martyres Grseca lingua Laiine testes dicuntur,
Et acceperunt mercedem meam. triginta argenteos, unde, et testimonia Grsecc martyria nuncupantur.
pretium quo appretiatus sum ah eis Matth. xxvii, 9). Testes autem ideo vocati sunl, quia propter lestimo-

1. Matthias, qui inter apostolos sine cognominc nium Chrisli passiones snstinuerunt, et usque ad
solus habetur, interpretatur donatus, ut subaudiatur mortem pro veritaie certaverunt.
pro Juda ; isle enim in locum ejus electus est ab 2. Quod vero non testes (quod Latine ulique posse-
apostolis, cum pro duobus sors mitteretur. mus), sed Graece martyres appcUamus, familiarius
22. ^ Marcus excelsus mandato^ utique propter g Ecclesice auribus hoc Grtecum verbum sonat, sicul

Evangelium Altissimi, quod prsedicavit. multa Griieca noniina, quse pro Lalinis ulimur.
23. LucAs, ipse consurgcns sxnaipse elevans, eo 3. Marlyrum primus in Novo Tesiamento Stepha-
quod elevaveril praedicationem Evangelii post alios. Jius fuit qui sermone Hebra^o interprclalur norma,
4. BxKNX^fLSyfilius Prophetce, vel filius consola- quod prior fuerit in martyrio 33tl ad imitalionem
tionis. fidehum idem autem ex Grfeco sermone in Laiinum
:

CAPUT X. vertitur coronatus, et hoc prophctice, ut quod seque-

De reliquis in Evangelio nominibus. retur in re, valicinio quodam futuri prius in voca-
1. Maria, •=
illuminatrix, sive stella maris ; ge- bulo resonaret; passus est enim, et quod vocabatur
nuit enim Lumen mundi. Sermone autem Syro accepit. Sfcphanus enim corona dicilur, humililer
Maria Domina nuncnpalnr, et pulchre, quia Domi- lapidatus, sed sublimiter coronatus.
num genuil. 4. « Duo autem sunl martyrii genera, unum in
2. Elisabeth, Deimci saiuritas, vcl Dei nici jura- aperta passione, alterum in occulta animi virtute.
mentum. Nam multi hostis insidias tolerantes, et cunctis car-
3.MAGDALENA, turris. Martha, irritans, aut pro- nalibus desideriis resistentes, per hoc quod se Om-
vocans ; sermone autemSyro inlerprelaturdow;/m«s. C nipolenli Deo in corde maciaveruut, etiam pacis
33$ 4. Nathanael donum Dei, quia dohis, id tempore martyres facti sunt, qui etiam, si persecu-
,

est, simulatio, donoDei, in eo non fuit. lionis tempore existerent, martyres csse potuerunt.
5 Zebed.eus, donatus, sive fluens iste.
CAPUT XH.
Zacch.eus, justus, sive justificatus, sivo justifi-
candus : Syrum estnomen, Hebrseum. De clcricis.
*
6. Lazarus, adjutus, eoquod sit a morte resusci- 1. Cleros et clericos hinc appellaios (credimus)

tatus quia Matthias sorle electus est, quem primum per

HERODES, pelliceus^ gloriosus, clara etymologia. apostolos legimus ordinatum, xXrfo; enim Greece,
7. Caiphas, investigator, aut sagax, aut vomcns sors, vel hcereditas dicilur.

ore ; iniquo enim ore suo justum condemnavit, quam- 2.Proplerea er^^o dicti clerici,(\mA de sorte sunt Do-
vis hoc mysterio propheiaU annuniiassei. mini, ? vel quiaDominum partem habcnl. Generaliier
8. ^ PoNTius, declinans consiliiim^ utique Judfeo- autem clerici nuncupantur omnes qui inEccIesiaChri-
rum ; accepia enim aqua lavit manus suas, dicens : sli deserviunt, quorum gradus et nomina hsec sunt :

Innocens ego suni a sanguine hujus Justi {Matth. 3. Ostiarius, ^^

psalmista, lcctor, exorcista, acoly-
xvn, 24). n thus,subdiaconus, diaconus^ presbyter et episcopus.
9. Pilatus, os maUeatoris^ quia dum Chrislum 340 4. ' Ordo episcoporum quadripertitusest, id

* Quem ecc/f^sws^.Ibid.Eslautem historia Euseb., cap. exeodem Hieron.

lib. 1, cap. ullim. Cap. XI. —
« Duo sunt autem martyrii gcn. Ex
*>
mand. Sfepe hoc repetit Hiero-
AIarcus excels. Greg. HI Dialog., cap. 26.
nynius. Sed in Nom. Episl. ad Colos. Marcus, su- : Cap. XII. —
Clcros ct cleric. Ex Augustin., in
'

blimis mandato sive amarus, vcl certe attritus,

, pS. LXVII.
at(lUC LIMATUS. s Vcl quia Dominum parfcm. A].,Domini partem.
Cap. X. —
" Maria. illumin. In Nom. ex Mallh. : Utrumqne reiulil in iib. Gff.
Mariam plcrique (estimant interpretari illuminant Psalmisf., lccf.Psahnisfa, sive lccfor, Rdh.,][h.i,
i>

ME ISTl, VCl ILLUMINATRIX,?'('/ SmYRNA MARIS.Sc^/ mihi cap. 4. Non est autem psalmisfa ordinis aut gradus
nequaquam vidcfur Mclius csf autcm uf dicamus
: proprium nomcn. Sed ordinis nomine aliquando cen-
ionarc cam stellam MARis,s/y6' amarum m\re. Scien- seri fatelur D. Th. in Addil., q. 37, ail. 2.
dum quoque quod Maria scrmonc Syro domina Ordo cpisrop. quadrip. Sic Rab., Grat. et vctcrcs
'

mincupafur. libri, sed idcm Uab., lib. i, cap. 5 Tripcrtifus csf, :

Pontius dcclinans ro7?s;7?'Mtrt.Ita Golh. Cod., et

"^
id csf, in patriarciiis, ARCHiEPiscons, qui ct mefro-
apud Hieronym.;Cor?c?7no», Imprcssi.Rclifiua hujus politani sunt, cl in episcopis.
^, S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI m
CF.I, in patri((n-his, archiepiscopis, metropoUtis
atque /\ Grseco et Laiino, quasi sacrum dam, sicul eiiim rex a
episcopis. regendo, ila sacerdos, 3-19 * sanctificando vocatus
b.PatriarchaGrxcA lingrnsLSiimmus Patrum inter- csl ; consecrat enim, et sanctificat.

pretatur, » quia prinmm, i'J cst, a|.ostolicum relinet 1 autem gentilin m ftamines dicehiniar.
8. Sacerdotes

locum, et idto quia summo tionore funti^ilur, tali no- Hi habebant pileum, in quo erat brevis virga
in capite

mine censetur, sicut Romanus, Anliochenus, el desuper,habens lanae aliqoid Quod cum ppr aesium fer-
Aiexandrinus. re non possent, filo tantum capila religare coef>erunt.
6. Archiepiscopus Grccco vocabulo, quod sit sum- 19. Nam nudis penitus eos capitibus incedere
mus episcoporum, tenet enim vicem aposlr^licam, et nefas erat : unde a filo, quo utebaniur, « lamines
praesidet, lam mciropolilanis qiiam c(,iscopi.- caleris. dicli sunt, quasi ftamines. Verum fesiis diebus filo de-
Metropolitani auttm a mensura civitatum vo- po^ilo, pileum imponcbant pro sacerdolii eminenlia.
f^
cati.) 20. Preshijter Grtece, Latine senior interprelatur

7. Singulis enim provinciis prseeminent, quoriim non modo pro aeiate, Yel decrepila senectule, scd
auctoritali et doclrinae cai^teri eaccrdoles subjecli sunt, propter honorem et dignitatem, quam acceperunt,

sine quibus nihil rehquos episcopos agere licel, sol- presbyteri nominantur ^ unde et apud veleres idem
:

liciludocnim lotius provincia? ipsis commisia est. B episcopi Qlpresbyteri fuc! unt, quia illud noraen digni-
8. Omncs autcm superius designali ordines uno to- tatis tst. hoc selatis.

demque vocabulo episcopi nominantur, sed ideo pri- 2i. Ideo aMicm et pfiESBTTERi sacerdotes vocaniur

vato nominc quidam uluntur propter dislinclionem po- quia sacrum dant, sicat cl episcopi ; 'qui licet sint

testalis, qiiam singulari!cr acceperunl. sacerdotcs, tamen poniificalus apicem non habent,
9. Patriarcha ,
patrum priticeps; "Ap/oc enim qiiia nec chrismale frontem signanl, nec Paracietum
princeps. Spiritum daut, quod solis deberi episcopis lectio

10. Archiepiscopus, princeps episcoporum, ^icut Acluum apostolorum dcmonstrat.

metrnpnlitanus a mensura civitatum. 22.Levitn; exnomine aucloris vocati ; doLeviemm
3-11 11."^ Episcopafus autem vocabulum inde duc- Levitce exorii sunt, a quibusin temploDei mystici sa-

lum, quod illo qui superefficitur supcrintendat, cu- cramenti ministcria explebanlur. Hi Gryece diaconi,

ram scilicet subditoruin gerens, cj/.otvsTv tnim Grcece, Latinc ;/(/»/5^?7 dicunlur, quiaJ sicut insacerdotecon-

Latine intendere dicitur. secratio, ita in diacouo myslerii dispensalio habetur.

12. Episcopi auiem Gra-ce, LRline speculatores in- 23 Uypodiaconi Grfece, quos nos subdiaconos dici-
terpretanlur; nam speculator est prgeposilus in Eccle- mus,qui ideo sic appellanlur, quia subjaccnl praece-

fiia, dictus, 00 quod speculetur, atque piospiciat po- C tis ct cfficiislevilarum. 3-43 Oblationes cnim in tem-
pulorum infra se positorum mores et vitam. plo Dei a fidelibus ipsi suscipiunt,et levitis superpo-

13. Vo^siiYzy^.princeps sacerdotum est, quasi via nendas allaribus deferunt : hi '^
apud Hebrajos Nathi-
sequentium, ipse ei summus sacerdos, iuse et ponlif x nwi vocanlur.
maximus nuncupatur; ipse enim efficit saccrdotes 24. Lectores a legendo psalmist.e, a psalmis ca-
omnts ordines
alqiie levilas, ipse ecclesiasticos dis- nendis vocati ; iili enim prsedicant populis quid se-
ponit, ipse quid unusquisque facerc dcbcat ostendit. quanlur; isli canunt ut excileiit ad conpunctioncm

14. Antea aulcm ponlifices et regcs erant; "*

nam animos audit nlium, licet el quidam lectores ila mi-

majorum h?pc eral consueiudo, ut rex essel etiam seranter proniinlient, ut quosdam ad luctum lamenta-
sacerdos et ponlifex. Unde et romani imperalorcs tioncmque compcllant.
ponlifices dicebantur. 25. lidem ei\am pronuntiatores vocaniur.quodpor-

15. • Vates a vi mentis appellatus, cujus signifi- ro annuntient ; tanta enim, el tam clara erit eorum
catic muliiplcx esl;nam motlo sacerdotem, n\oAo pro- vox, ut quamvis longe positorum aures adimpleant.
phetam significal, modo poetam. 26.Cantor aulem vocatus, quia vocem modulatur
16. Antistes sacerdos dicius, ab eo quod anie in cantu. Hujub' duo genera dicuntur in aite musi-
Stat, primus est enim in ordine Ecclesiae, ct supra ca, sicut ea docli hjmines Latine dicere potucrunt,
se nullum habet. prcecentor, eisuccentor.
17. Sacerdos autem nomen habot con-.positum ex 27. Pra^centor, qui vocem prwmittit in cantu.

* Quia primum, id est apostol. Sic Rab. et veius Anius.

Graliani lib. curn Golhicis libris. ^\xTES,avimenf. — Aviendisversibus,\nTr.]ih.\i.
Metropolitani autem .Wxc parci.thcsi inclusimus,
•^
f
Sanctiftcando. Eodem
n.odo, lib. ix, cap. 3.
vel quia aliena fortasse sunt, ulcensebat Ghacoii, cum ^ Flaminis. E
Serv., JEn. viii. Vid. Fest. et Varr.
veriorem interprelalionem Rabanus retineal , qui ''
Unde et apud vet.idem episcopi.Ex Hier.,epist.
omnia hajc ex Isidoro sumpsil, vel utqua^ soquunlur : 83, ad Ocean.
Singulis e. provinciis, etc, archicpiscopis aptenlur ex Qui licet sint sacerd.Eyi Innoc.I,epist. 1, cap. 3.
'

scnienlia Anionii Auguslini. Cui duo vcteres libri fa- j Sicut in sacerdote consec. Ex episl. ad Ruslic.
vent,in quibus posl ha^c omnia metropolitani elymon Narb., dc sept. gradibus Eccles.qua^ cum Ilicronymi
hoc qualecnnque cst collocatum. Sic ctiam erit epis- operibus circumfertur.
'^
coporum Iripertilus ordo. Ili apud Ileb. Nathin.ei. AI., Nathanrei. Vid. ii
" Episcop. vocab. Ex Aug., xix de Civit., cap. 19. Off. Eccl., cap. 10, Raban.
* JNftm majorum. E Serv,, J^n. lu, ad vers. Rex '
Duo generu... rcspondit. Ex Aug. in ps. lxxxtii.
 293 ETYMOLOGIAROM LIB. VIIl. 294

Succentor aulem, qui subscquenfer canendo res- appeteutos. Nain eremum diciiur quasi reniotum.

pandet.
Abba autem Syruni nomen, significat in Lali-
5.

28. Concentor aulem diciiur, quia consonaf ; qui

num pater, quod Paulus Romanis scribens exposuit,
aulem non consonat, nec co!icinit,nec concentor erit. diccns In quo clamamus : Abba, pater, in uno no-
:

mine duabus usus linguis. Dicit enim abba Syro no-

29. Acohjthi Graece, Laline ceroferarii dicunlur, a
deportandis cereis ^ quando legenflum Evangelium mine patrem, ei rursus Laline nominat ilidem pa-
aut sacrificium offerendum.
trem.
esl,

30. Tunc enim accendunlur luminaria ab eis, el

3J5 CAPUT XIV.
deportantur, non ad efiugandas (eiiebras, dum sol
De cceteris fxdelibus,
eodem lempore rutilel, sed ad signum laelitise de-
mons'randum, ut sub typo luminis corpoialis illa 1. Christianus, quanlum inlerpretatk) ostendit, de

lux osteiidulur de quain Evangelio lcgitur Erat lux ; unctione deducitur, sive dc nomine Auctoris etCrea-
vera, quce illuminaf omnem hominem venientem toris. A Christo enim Christiani suntcognominati, si-

in hunc mundum. cut a JuDA Judcei. De Magistri quippe nominecogno-

31. ExorcistcB ex Giseco in Lalinum adjurantes, men datum est.
seclaloribus

sivc increpantes vocanlur. Invocani enim super autem olim a Judteis, qua.M opprobrio,
2. Christiani

•^
energumenos, vel super eos qui habent spiritum Nazarcei vocabantur, pro eo quod Domiiius noster
immundum, nomen Domini Jesu, adjurantes per atque Salvator a vico quodam Galilaefe Nazarfeus
cum ul egredialur ab eis. sil appellalu^.

Sit 32. Ostiarii, iidem et jaiiitores, qui in vcteri 3. Non se auiem glorietur Christiauum, qui nomen
Te^lamento elecii sunt ad cuslodiam templi, ut non habet, et facla non habet. Ubiaulem nomen seculum
ingrederetur illud immundus in onini re : dicli aiiteni fuerit opus, certissime ille cst Chrislianus, quia se
ostiarii, quod prsesint ostiis lempli. '^
Ipsi enim te- faclis ostendit Christianum, ambulans sicut et iile

ncutes clavem, oninia inlus extraque custodiunt, at- ambulavit, a quo et nomen traxit.

que inier bonos ei malos habentes judicium, fideles 4. C ATnohicv?, utiiversalis, sive generalis interpre-

recipiunt, rospuunt infidcles. tatur ; nam Graeci universale xaOo>.iy.bv vocant.

CAPUT XIII. 5. Orthodoxus eslrecte credens, ei utcredit vivens;
De monachis. iJpftw; eiiim Grypce rectc dicitur ^ 86lct. gloria : hoc est,

Monachus Graeca etymologia vocatus, eo quod

1. vir rectce glorice. Quo nomine non potest vocari qui
sit singularis; p.ovdc? enim Gra^ce sinyularitas dici- aliler vivit quam crcdit.

lur. Ergo si soHtarius inlerpretatur vocabulum mo- t). Neophytus Graece , Latine novellus , et rudis,
nachi, quid facil in turba qui solus est? "^
Plura sunt nuper renatus intcrprelari potesf.
fidelis, vel

auiem genera monachorum. 7. Catechumenus dicius pro eo quod adhuc doetri-

2. Ca^nobit(e.i(\vios nos in commune viventes pos- nam fidei audit, nec dum tamen baptismum percepit,
sumus appcllare. ^ Coenobium enim plLirimoruin cst. nam -ar^youa-vo; Gra'ce auditor dicitur.
3. Anachoritce sunt qui post coenobialem vitam 8. ° Competens vocatur qui post instructioncm fidci

deserlapelunl, et soli babiianl per deserta ; et ab eo competit 3fO gratiam Chrisli , inde el a pctendo
quod procul ab hominibus recesserunl, tali nomine competentes vocaii.
nuncupantur sed anachorilae Eliain el Joannem, ca;-
;
9. Laicus ,
popularis; Im; enim Grfece populus
nobitse apostolos iniitantur. dicilur.

4. £/v??H7a;iisunt qui et anacluiritce^ah hominum 10. Proselytus, id est, udvena, et circumcisus, qui
consijeciu remoti, eremum et desertas solitudines miscebatur populo Dei, Gicecum esi,

^ Quando Evang. Ex Hior., epist. advers. Vigilant. Cap. XIV. — ^ Doxa, gloria, Opinio potius, ut re
"^
Super energ. Vid. ii Off. Eccl., c. 13, et d. 23, liqua convenianl.
cap. 27. ? Competensvocatur. Ex Aug., serm. ad competen-
"^
Ipsi enim tencnt Ex d. epist. ad Rust. Narb.
cl. ad Paminach., epist. 61 An non tu
les. Hi' rotjyitius, :

Cap. XIII. — ^*
Plura auiem sunt gen. Mo7iach.Ex potius scindis Ecclesiam, qui prwcepisti Bethleem
Ilieron. ep. ad Eusloch. 22. presbyfcris, /?^compelentibus 7205^m inPa&cha bap-
C(cnob. eniw.
* Ex Cassian., collat. 18, cap. 10, et tisnmm traderent?
cap. 4 et seq.

LIBER OGTAVUS.
DE ECCLESIA ET SECTJS DIVERSIS.
CAPUT PRIMUM. aliquibus regionum partibus coarclatur, sed per lo-
De Ecclesia et Synagoya. lum orbem terrarum dilatala diffunditur.
1. Ecclesia Gra^cum est, quod in Latinum veriilur 2.0ucdetiam Apostolus approhat ad Romamum di-

convocatio, propter quod omncs ad se vocet. Catuo- cdus : Gratias ago Dco meo pro omnibus vobis, quia
LicA, universalis a-jvb xou x%6' oXov, id esl, secundum fides vestra annuntiatur in universo mundo {Epist.
totum; uonenim, sicut conventicula haereiicorum, in ad lioin. I, 8) hinc, el universitas ab uno cogno-
:
295 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 296

rainata est, propt'T qiiod in unitatem colligitur.Unde /\ lendum Deum in liominibus perquiruntur, id esl, fides^

Dominus in Evangelio : Qui mecum non colUgit spes.1 charitas. In fide quid credendum, in spe quid spe-
spargit {Luc. xi, 23). randum, in amandum.
charitate quid sit

3. Cur autem Ecclesia , cum una sit , a Joanne 4. Fides est, qua veraciler credimus
id quod ne-

sepiem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi quaquam videre valemus. Nam credere jam non pos-
plenaSpirilu designetur ? Sicut et de Domino novimus sumus quod videmus. Proprie autem nomen fidei
dixisse Salomonem Sapientia (pdificavit sibi domum
: inde estdictum, si omnino fiat quod dictum est aut
"^

et exciditcolumnasseptem{Prov.\x, l),qu8e lamen promissum. El inde fides vocata ab eo quod sit illud

septem una esse non ambigilur, dicente Apostolo : quod inier utrosque placitum est, quasi inter Deum
Ecclesia Dei vivi, quoe est columna et firmamentum et hominem, hinc el foedus.

veritatis il Tim. iii, 15). 5. Spes vocata, ^ quod sit pes progrediendi, quas
347 4. Inchoavii autem Ecclesia a loco, ubi xenit est pes. Unde e contrario desperatio, deest enim ibi

de coelo Spiritus sanctus, et implevit uno loco se- pes, nullaque progrediendi facullas est, quia dum
dentes. quisque peccatum amat.futuram gloriam non sperat.
5. Pro peregrinatione autem prfesenti Ecclesia 6. Charitas Graece, Latine dilectio interpretatur,
Sion dicitur, eo quod ab hujusperegrinalionis longi- B quod duos in se illiget. Nam dilectio a duobus inci-

tudine promissionem rerum coelcstium speculatur; pit, quod est amor Dei et proximi, de qua Apostolus :

el idcirco Sion, id est, speculatio nomen accepit. Plenitudo, inquil, legis dilectio [Ad Rom. xiii, 10).

6. Pro futura vero patria^ pace Jerusalem vocatur, 7. Major est aulem hsec omnibus, quia qui diligit,
nam Jerusalem visio pacis interpretatur. Ibi enim et credit, et sperat. Qui autem non diiigit, quamvis
absorpta omni adversitate, pacem, quae est Chrislus, multa bona faciat, frustra laborat. ' Omnis autem
prsesenti possidebit obtutu. dilectio carnalis, non dileclio, sed magis amor dici
1. ^ Syyiagflga Grfece congregatio dicitur ,
quod solet. Dilectionis autem nomen tanlum in melioribus

proprium nomen Judfeorum populus tenuit. Ipsorum rebus accipi solet.

enim proprie Synagoga dici solet, quamvis et Eccle- 349 CAPUT III.

sia dicta sit. De hceresi et schismate.

S.Nostram vero apostoli numquan Synagogam dixe- 1. Hseresiss Grsece ab eZgc^tone vocatur, quod sci-
runt, sedsemper Ecclesiam : sivediscernendi causa, licet, unusquisque id sibi eligat quod melius sibi esse

sive quod inter congregationem, nnde, Synagoga, et videlur, ut philosophi Peripaietici, Academici, Epi-

convocationem, unde Ecclesia nomen accepit, distet curei, et Sioici, vel sicut alii, qui, perversum dogma
ahquid, quod, sciUcet, congregari et pecora solent, cogitantes, arbitrio suo de Ecclesia recesserunt.
quorum et greges proprie dicimus : convocari autem 2. ° Inde ergo hceresis dicta Gr*ca voce, ex inter-
magis est utentium ratione, sicut sunt homines. pretalione electioms, qua quisque arbilrio suo adinsli-
CAPUT IL luenda, sive ad suscipienda quselibet ipse sibi eligit.

De religione et fide. Nobis vero nihil nostro ex arbitrio inducere licet,sed

1. Dogma ^ a putando philosophi nominaveruni, nec eligere quod aliquis de arbiirio suo induxerit.
id est, hoc puto esse honum, hoc puto esse verum. 3. Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi

2.^ Picligio appellata, quod per eam uni Deo religa- quidquam ex suo arbitrio, quod inducerent elege-
mus animas nostras 348 ad cultum divinum vinculo runt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter

serviendi. Quod verbum compositum est a religendo, nationibus assignaverunt. Itaque eliam si angelus de
id est, eligendo, ut ita Latinum videalur religo, sicut coelis aliter evangelizaverit, anathema vocabitur.
eligo. 4. Secta a sequendo, el tenendo nominata. Nam
3. Tria sunt aulem qufe in religionis cultu ad co- sectas dicimus habitus animorum ac institula circa

Cap. I. — Synagoga. Ex aug.

* lxxxi. in ps. tes) ; hunc ergo religentes, unde religio dicta per-
Cap.II. — ^Dogma putando.l^iempciT^o
a Wstv. Toii hibetur, ad eum dilectione tendamus. Restat terlia
= Pieligio. Aug., lib. i Retract, cap. 13 : Ad unum notatio ex Cic, ii, de Nat. Dcor. Qui omnia quce :

Deumtendentes,etei unireligantes animasnostras, ad cultum deorum pertinerent diligenter pertrac-

unde religio dicta creditur. In his verbismeisratio, tarent, et tanquam relegerent, sunt dicti religiosi,
qucereddita unde sit dictarcligio,plus mihipla-
est, ex relegendo, ut elegantes ex eligendo. Ut religio
cuit.Namnonmcfugitaliamhujusnoniinisoriginem sil, vel a religando, vel religendo, vel relegendo.

exposuisse Latini sermonis auctores, quod inde sit

"1
onmino fiat, quod dic. Ex Cic, i de Offic.
Si
appelata religio, (^z/orfRELiGATUR, quodverbum com- ^Quod sit pes. Recte de spe, quae virtus sit. Nam
positum est,a legendo, id est eligendo, ut ita Lati- spem subdolam qui respexere, spem, quasi sine pede
«w m videatur religo.s/cj^ ^ ELiGO. Sed postrema Augus- inlerpretantur, unde in nummis veteribus non fixa,
lini\erba rejicienda putamus,ut niale cohaerentia, et sed in altitudinem erectis pedibus fingitur. Aliis spes
adjecla ab aliquo qui integrum locum descripserit, non IXTtt? est.
animadvertens id etymon secutum fuisse Isidorum ^
Omnis autem f?/76r^ Aug.,xivde Civitat.,cap. 7.
quod maxime probaretur Aug. et Lactantio 1. iv, c. 28, Cap. III. — s Hceresis Grcec. Ex Hieron., ad Gal.
qui etiam adversus Cic. notationem pluribus verbis V, et ad Tit. iii.

dispulat, quamvis hoc allero eliam uiatur Aug., lib. '>

Indeergo hcer... vocabitur.V.x TertulL, in Prfe-
xdeCiv., c. 4 Ipse namque fons nostrre beatitudi-
: script apud quem pro indulgere
,
inducere, cx ,

nis, ipseomnis appetitionis est finis, hunc eligentes, hoc loco repon<!s iicei. Nam ea voce paulo post,
velpotius religentes [amiseramus nainque negligen- alibique ssepius utitur.
297 ETYMOLOGIARUM LIB. VIII.
298
disciplinam,vel propositum,quod tenendo sequuntur, /^ Babylonicis mulieribus adhaeserunt; quidam autem
longe alia inreligionis cultu opinantes quamcaeteri Israelilicis tantum conjugiis contenti, vel ex eis ee-
Schisma aiscissura animorum vocatum. Eodem
5. niti, dum reversiessent deBabylonia.diviserunise ab
enim cultu, eodemque ritu credit, ut cseteri, solo omnipopulo,etassumpseruntsibihocnonienjaclanti8e.
congregationis delectatur dissidio. Fitautem schisma 8. f
Meristcei appellati, eo quod separant scriptu-
cum dicunthomines Nos justi sumus, nos : sanctifi- ras , non credentes omuibus propheiis dicenles
,

camus immundos, et cseterri similia. aliis et aliis sipiritibus illos prophetasse ;

[lEpo; enim
6. * Superstitio dicta, eo quod sit superflua, aut Graece, Latine pars dicitur.
superinstituta observatio. Alii dicunt a senibus, 9. Samaritce dicti, quod legem solam custodiunt,
quiamultis annis superstites per aetatem dehrant, et nam prophelas non recipiunt.
err^nl superstitione quadam, nescientes quae veiera 10. ff
Hemerobaptistce, eo quod quotidie vestimenla
colanl aut quse veterum ignari asciscant sua et corpora lavent.
350 7. Lucrelius autem superstitionem dich su-
CAPUT V.
perstantiwn rerum, id est, coelestiumet divinarum,
De hceresibus Christianorum.
quae super nos stant, sed male dicit. Haereticorum
autem dogmata, ut facile possint agnosci, causas eo- Quidam ^ etiam haeretici de Ecclesia recesse-
1.

rum vel nomina demonslrare oportuit, nomine auctorum suorum nuncupantur;

runt, et ex
quidam vero ex causis quas eligentes instituerunt.
CAPUT IV.
35^ 2. Simo7iiani dicti a Simone magicfe disci-
De hcxresibus Judceorum. plinse perito, cui Petrus in Aclibus apostolorum ma-
1. JuDiEi'' con/(?55om'interpretanlur. Multos enim ex pro eo quod ab apostolis Spiritus sancti gra-
ledixit,

iis sequitur confessio, quos antea perfidia possidebal. tiam pecunia eraere voluisset hi dicunt creaturam :

2. Hebr.ei transitores dknalur quo nomioe admo- ,

non a Deo, sed a virtute quadam superna creatani.
nentur ut de pejoribus ad meliora transeant, et pris- ^.Menandriani a Menandro mago discipulo Simo-
tinos errores relinquant. nis nuncupati, qui mundum non a Deo, sed ab an-
3. "=
Phariscei, et Sadduccei inter se conlrarii sunt gelis factum esse asseruit.

nam Phariscei ex Hebra-o in Lalinum interpretantur 4. Basilidiani a Basilide appellati, qui, inter reli-

divisi, eo quod tradilionum et observalionura, quas quas blasphemias, passum Jesum abnegavit.
illi d^uTcftiaei; vocant, justitiam prseferunt. Unde et 5. Nicolaitce dicti a Nicolao, diacono Ecclesiae
'

divisi vocantur a populo, quasi per justitiam. Hierosolymorum, qui cum Slephano et caeteris con-
4. Sadduccei interpretantur justi; vindicant enim stitutus est a Petro ;
qui propter pulchritudinem re-
sibi quod non sunt, corporis resurreciionem ne- linquens uxorem, ut qui vellet ea uteretur, versa
gant, et animam interire cum corpore prsedicant. Hi est in stuprum talis consuetudo, ut invicem conju-
quinque tantum libros legis recipiunt, prophelarum gia coramutarentur : quos Joannes in Apocalypsi
vaticinia respuunt. improbat, dicens : Sed hoc habes, quia odisti facta,
351 5. <^
Esseni dicunt ipsum esse Christum qui Nicolaitarum.
docuit illos omnem abslinentiam. 6. Gnostici propter excellenliam scienticese itaap-
6. ® Masbothcei dicunt ipsum esse Christum qui peliare voluerunt. Animam naturam Dei esse dicunt,
docuit omni re sabbatizare.
illos in bonum malum Deum suis dogmaiibus fingunt.
et

7. Genistcei dicti, eo quod de genere Ahrdihdd esse 7. Carpocratiani a Carpocrate quodam vocantur,
se gloriantur ; nam cum in Babyloniam venissel qui dixit Christum horainem fuisse tanlum, el de
populus Dei, pleriquc, relinquentes uxores suas, utroque sexu progenitum.

^ Superstit. Verba Servii, ^En. viii, ad vers. Vana de his refert, quod ab uxoribus, vino et carnibus
superstitio, etc. ; est vero Lucretii locus ad quem abslinerent, el quotidianum jejunium verterent in
respexit, lib. i : naturara.
Humana ante oculos fcede cum vita jaceret " Masbothcei. Hoc eorum proprium fuisse nomen,
In terris oppressa gravi sub relligione. Q prteler Eusebii verba qu»
indicavimus, hseresis ipsa
Quae caput a cceli regionibus ostendebat. Sabbatizandi, iis prfesertim qui Hebrseas litteras at-
Horibili super aspectu mortalibus inslans. tigerunt, salis ostendet.
Melius Balbus apud Cic, ii de Nat. Deor. f
Merista^i. Meristce, Cod. Rom. DeEssenis Epiph.
Cap. IV. —
^ Judcri. Euseb., lib. iv Hist. Ecc!., in prolog. 'ExfwvTO "ypacpal; lii^xi; [jtsTa tov voijlov ,

cap. 21, ex Hegesippo seplem fuisse refert Hebrseo- TO'j; 0£ TrXstoj; tuv (j.£T£::£tTa ;:poyyjTa)v aTTjSaXXovTo.
rum sectas, quarum nomina ha'C sunt Esscei, Ga- :
s
Hcmerobaptist. Epiph., lib....cap. 17. Retinent
lilcei Hemcrobaptistcr, Masboth/ei, Samarita;, Sad- hunc morem interiorum vesliura identidem lavanda-
duccei,; Phai iscei.i\x.%[\i\., con\.r?i.1r\^h, "Q.(s-t^ ou^e : rum Fessani Wauri.
'lou^atoy; i'i Tt; (3p6ai; l^ixirrr^, o^j.oao-^t^oeisv eivai Toli; Cap. V. ^ —
Quidam. Ex Aug., de Haeres., ad
23co5o'J)ca(ou; , t\ Ta; 6u.oia; alpeffti; -jsvtaTuv, xal [j.£- Qnodvulid., et Gennadii catalogo pleraque. Vid.
pioTbJv xai "jaXtXxiwv, £XXriVtay.cdv, y.%'. ^aptaatojv, Pa- 24, q. 3.
TUTldTioV, etc. Nicolaitce. Aug.
' Qui cum de x-elo pulcherrimce
= Pharisiei...Sadduccei.E\ Hierony.n.,Matlh. xxii, conjugis culparetur,velut puryafidi secausa,permi-
el Isid., XIX. sisse fertur ut qui vellet ea uteretur, quod ejus
^ Esseni. Vel Esscei. ex Euseb. Convenit autem factum in sectam turpissimam versum est, qua
quod Hieronymus lib. ii advers. jovin. ex Josepho
;
placct usus indifferens feminar.

Patrol. LXXXII. 10
 299 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 300

8. Cerinthiani a Cerintho quodam nuncupali. Hi ^ 21. ^ Marcionistce a Marcione stoico philosopho

inter caetera circumcisionem observant, mille annos apellati, qui, Ccrdonis dogma secutus, alterum
post resurrectionem in voluptate carnis futuros pr?e- bonum, alterum Justum Deum asseruit, tanquam duo
licant : unde et Graece Chiliastce, Latine Millenarii principia crealionis et bonilalis.
sunt appellati. 22. Artotijritce ab oblatione vocati. Panem enim
9. Nazaraei dicti, qui dum Ghristum, qui a vico et caseum offerunt, dicentes primis hominibus obla-
Nazarjeus est appellatus, Filium Dei confileantur, tionem a fructibus terrae et a fruclibus ovium fuisse
omnia tamen veteris Legis custodiunt. cclebratam.
353 10. ^ Ophitce a colubro nominati sunt. Colu- 23. ^fyMarnappellati, eo quod a^wam solam offe-
ber enim Grcece 8cpi? dicitur. Colunt enim serpentem, runt in calice sacramenti.
dicentes ipsum in paradisum induxisse virtutis cogni- 24 Severiani a Severo exorti, vinum non bibunt,
tionem. Vetus Testamentum et resurrectionem non reci-
il. '^
Valentiniani a. Valentino quodaim Pldilomcx piunt.
sectatore vocati, qui aiwvac, ib est, scecula quaedam 25. ' Tatiani a Tatiano quodam vocati, qui et£n-
in origiiiem Dei Creatoris induxit : Christum quoque cratitce dicti, quia carnes abominantur.
de Virgine nihil corporis assumpsisse, sed per eam g 26. Alogii vocantur tanquam sine Verbo\ X^yo?
quasi per fistulam iransisse asseruit. enim Graece Verbum dicitur. Deum enim Verbum
12. '^
Apellitce, quorum Apelles princeps fuit, qui non credunt, respuentes Joanuis Evangelium et Apo-
creatorem angelum nescio quem gloriosum superio- calypsim.
ris Dei faciens Deum legis et Israelis, illum igneum 21 Cataphrygiis nomen provincia Phrygia dedit,
,

affirmans, dixii Christum non Deum in veritate, quia ibi exstiterunt auctores earum Montanus, Prisca
^ sed nominem in phantasia apparuisse. el Maximilia ; hi adventum Spiritus sancti non in
13. ^ Archontiaci a principibus appellantur, qui apostolis, sed in se traditum asserunt.
universitatem quam Deus condidit opera esse ar- 28. j Cathari propter munditiam ita se nominave-
changelorum defendunt. runt. Glorianles enim suis merilis, negant poeniten-
14. Adamiani vocati, quod Adce imitentur nudita- libus veniam peccatorum viduas si nupserint, :

lem ; unde et nudi orant, et nudi inter se mares fe- tanquam aduUeras damnant; mundiores se caeteris
minaeque conveniunt. prtedicant. Qui nomen suum si cognoscere vellent,
15. ' Cainani proindesic appellati, quoniam Cain mundanos se potius quam mundos vocarent.
adorant. 29. Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui
16. Sethiani nomen acceperunt a fiUo Adara, dixil non semper fuisse Christum, sed aMariasump-
Q
qui vocatus est Scth, dicentes eumdem esse Ghris- sisse initium.
tum. 355 Hermogeniani ab Hermocjene quodam
30. ^
17. Melchisedechiani vocati pro eo qaod Mclchi- vocali, quimateriam non natam introducens, Deo
sedech saeerdotem Dei, non hominem fuisse, sed non noto eam comparavit, matremque elemenlorum
virtutem Dei esse arbitrantur. et deam asseruit; quos Apostolus improbat, elemen-
18. s Angelici vocati, quia angelos colunt. tis servientes.
354 19. Apostolici hoc sibi nomen ideo prai- 31. '
Manichcei a quodam Persa exsliterunt, qui
sumpserunt, quod nihil possidentes proprium, vocaius est Manes. Hic duas naturas et substanlias
nequaquam recipiant eos qui aliquid in hoc mundo introduxit, id est, bonam et malam, et animas ex
utuniur. Deo quasi ex aliquo fonte manare asseruit. Tes-
20. Cerdoniani a Cerdone quodam nominati, qui tamenium Vetus respuunt, Novum ex* parte reci-
duo contraria principia asseruit. piunt.

/ Ophitce, Ex Terlull. Praescript., a quo nonnihil
discrepal Isidorus, quod ille serpentem ait fuisso
virlulem qu» generi humano scienliam bonorum et
malorum conLnbuit; quare vocem
Ghacon. Vid. Epiph'., Philaslr., Augusl.
^ Valentiniani.... PlatoniccB sectatore. Ita Cod.
Neap., recte. Tertull. Ubi nunc Marcion Stoicce
:
studiosus? Ubi Valcntinus Platonicce sectator?
<^
ApellitcB. Ex eodem. Vid. Epiph. et Irenae.
<* Sed
hominem in phantasia apparu isse. At Teriull
ita de Apelle Christum neque in phantasmate di-
:
cit fuisse, sicut Marcion, neque in substantia veri
corporis ut Euangelium docet. Et in lib. de Carne
Chrisli, et in lib. de Resurr. separatim profiietur
se
dispulare adversus Marcionem, qui veritatem car-
nis Christo lollebat, vanitatem
phanlasmalis indu-
cens ; et contra Apellem, qui solidum corpus
et
carnem recipiebat, non lamen natam, sed de sideri-
bus el substanlus superioribus tractam. Iiaquenegaba
hunc locum integrum esse Chacon, cui assentimur.
sirchontiaci.. opera archangclorum, Archon- —
n ton legebat Chacon^ Nam ci kagn&WnMS principis '\n-
virtutis rejiciebat " terpreiatur.
Cainani. Vid. nol. iu Grat.
^
s Angelici.Vid. Epiph., Augusl. et Theod., ad
Coloss. II. et concil. Laodic, cap. 35.
^ Marcionistce... a quo duo princip. Augustinum
sequitur. Nam Epiphanius tria principia ab his in-
ducla refert.
Tatiani
' quiestEncratitce.lidi]e%endi. exAug
Epiph. etveteribus lib non. Encreatitce. Nam quam-
vis Isid. carnium tantum meminerit, constal eosvino
carne et nupliis abslinuisse.
j Cathari... viduas sinup. Verba Aug., in lib de
Agon. Chr. cap. 31.
^ Hermog... quosapost. improb. ExTerl. Praescr.
' Manich... qui vocatus est Makes. Al., Manis
apudAug. Manin.
i
301 ETYMOLOGIARDM LIB. VIII. 303
32. a AfUhropomorphitce dicti pro eo quod, sirapli-
^ ctum ;
ipsamque Trinitatem in ofticiorum nominibus
citate rustica Deum habere liumana membra quae
,
non in personis accipiunt. Unde et Putripassiani\o-
in divinis libris scripta sunt, arbilrantur. "Av6pw::o; cantur, quia Palrem passum dicuat.
enim Graece, Latine homo interpretalur, ignorantes 42. Sabelliani ab eodem Noeto
pullulas?e dicuu-
vocem Domini, qui ait Spiritus est Dcus ; incorpo-
: tur,cujus discipulum perhibenl fuisse Sabellium, ex
reus est enim, nec membris distinguitur, nec corpo- cujus nomine maxime innoluerunt; unde, et Sabel-
ris mole censetur. liani vocati sunt. Hi unam personam Patris, et Filii,
33. *>
Hierachitce ab Hieracha auclore exorti : mo- et Spiritus sancti astruunt.

nachos tantum recipiunt, conjugia respuunt, regna 43. Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti
cselorum parvulos habere non credunt. sunt, qui co?eternum 357 Patri Filium non agnos-
34. *=
Novatiani a Novatiano Romce urbis presby- cens,diversas in Trinitate substantias asseruit, contra
tero exorti, qui adversus Cornelium cathedram sa- illud quod ait Dominus: Ecjo et Pater uiium surmis.
cerdotalem conatus invadere, haeresim instituit, no- 44. Macedoniani a Macedonio Constantinoplitano
lens aposiatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. episcopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum
35. Montani hseretici dicti, quod tempore perse- sanctum.
culionis in montibus latuerunt, qua occasioae se a ca- Q 45. Apollinaristai ab Apollinare vocati sunt, di-
tholicifi Ecclesiae corpjore diviserunt. centes Chrislum corpus tantummodo sine anima sus-
36.*^ Ebionitce ab Ebione dicli, sive a paupertate ; cepisse.
Christum enim, 350 per profectum solum, virum 46. k Antidicomaritce appellati sunt, pro eo quod
justum putant effectum. Unde competenter Ebioni- Mariae virginitati contradicunt, asserentes eam post
tce pro paupertate intelligentiae compellali sunt. "^
Hi Christum natum viro suo fuisse commistam.
semijudffii sunt, ^ et ita tcnent Evangelium,ut Legem 47. Metangismonitce, ideo tale nomen acceperunt,
carnahter servent, s adversusquos Apostolus ad Ga- quia «YYo? Graece vas dicitur. Asserunt enim sic esse
latas scribens invehitur. in Palre Filium, tanquam vas minus, intravas majus.
37. ^ Photiniani a Photino Gallogrsecise Sirmise ki.Patritiani a quodam Patritio nuncupati sunt,
episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim susci- qui subslantiam humanee carnis a diabolo conditam
tans, asseruit Christum a Maria per Joseph nuptiali dicunt.
coitu fuisse conceptum. 49. Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui di_
38. Acriani ab Aerio, quodam nuncupati sunl cunt Deum non facere mala, contra illud quod scrip-
hi offerre sacrificium pro defunctis spernunt. tum est : Ego Dominus creans mala.
39. ^ Mtiani ab ,Etio sunt vocati, iidemque Euno- C 50. Floriani a Florino, qui e contrario dicunt
miani,a.h Eunomio quodam dialecticOiEliidiscipulo, Deum creasse mala, conlra id quod scriptum est : Fe-
ex cujus nomine magisinnotuerunt,dissimllem Patri cit Deus omnia bona.
asserentesFilium, el Filio Spiritum sanclum. Dicunt 51. ^ Donaiistce a Donato quodamAfro nuncupati,
eiiam nullum imputari peccatum in fide manentium. qiiide Numidia veniens totam pene Africam sua per-
40. j Origeniani ab Origene auctore exorti sunt, suasione decepil, asserens minorem Patre Filium, et
dicentes quod non possit Filius videre Patrem, nec minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans Ca-
Spiritus sanctus Filium. Animas quoque in mundiprin- Iholicos.
cipio dicunt peccasse, et, pro diversitate peccalorum, 52. » Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti
a coelis usque ad terras diversa corpora, quasi vin- produntur, qui Christum 35S Filium Dei adopli-
cula, meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. vum, non proprium asserunt.
41. Noetiani a quodam Noeto vocali, qui dicebat 53. ° Circumcelliones dicti, eo quod agrestes sunt,
Christum eumdem esse, et Patrem, et Spiritum san- quos Cotopitas vocant, supradictie hteresis habentes
^ Anthropomorph. ExHier.,advers. errores Joann. ^
Photiniani Hieron., de Vir. Illust., et Niceph.,
Hierosolymitan. IX, cap. 31; mendose apud Damascenura Smir-
lib.
^ Hierachitce. Etiam Hilanus Hieracham auctorcm 0^<^'«-5'*" Pi^o Sirmien. legitur.
appellat lib. vi de Trin. Etiani cUcunt nullum imputari pcccalum
" NovATiANi a NovATiANo. Ita logendum in fidc mancntium. Quorum errorem revocavit Lu-
ex Hicr.
catalogo, non Novata, quamvis hic primus auctor tlierus.
sectaj fuerit. Hos cum Catharis (de quibus paulo Oricjcniani... usque ad filium. Ex Hieronymi
j

ante) non est necesse eosdem fuisse. Sed aliquid Apolog. Reliqua ex Aug., ix de Civit., cap. 23.
commune habuisse. ^ Antidicomaritce. Qui et Antidicomarianitce ab
Ebionitce.Eusehlm, lib. iii Hist.. cap. 27, Ruf-
•^
Epiphaiiio el Augustino dicuntur.
finointerprcte Ebionan soluni csse homijiem putant,
: Donatistoi... deccpit. Verba Hier. in Catalogo.
'

etpcr profectum vitieac viriutis virum juslum ef-
^ectum. El paulo posl: Unde conipetenterEBioynT.^
pro PAUPERTATE intclHgentice cippcllati sunl. Horum
mominil sajpe Hieronym., et Tcrlull. in Pia;sci'ipt.
Hi scmijudoii. Ita appellat Ebionem ad Gal. iii
*^
Hieronym.
^ Et ita tenent Evang. Ex eodem, inls.
i.
e Adversus quos ad Gal. Ex Tertull. Pr;i>scripl. ita
aucissima verba irib. ex locis conlexta.
^ Donosiaci. Hi apud Aug. non sunt, el fortasse
ab aliquo huc inducti; cujus rei magnum argumen-
lum, quod ante CircumcellioneS leguntur, eosque a
Donalislis conira Isidori verba menlemque, separant.
Nam Circumcelliones Donatistas esse, non Bonosia-
cos, nianifeslum est. Bonosiacos vero Pholinianis
adnunierat Innoc. I, in epist. ad Laurent. Senen.
" Circumcelliones. Hi (ut ait Aug. in j^s. lxxxii)
Agonistrios se nominabant, quod pro Chrislo cum
 303 S. ISIDORl HISPALENSIS EPISCOPI 304
doctrinam. Hi amore martyrii semetipsos perimunt, • rumarbitrium divinae gratiae anteponunt, dicenles
ul violenter de hac vita discedentes martyres nomi- sufficere voluntalem ad implenda jussa divina.
nentur. 64. Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano epi-
54. Priscillianistce a Priscillicmo vocati, qui in scopo nuncupati, qui beatam virginem Mariam, non
Hispania ex errore Gnosticorum et Mauichgeorum Dei, sed hominis tanlummodo asseruit Genitricem,
permistum dogma composuit. ut personam carnis, aUara faceret Deitatis;
aliani
55. * Luciferiani a Lucifero Sardinise episcopo orti, neque unum Christum in verbo Dei,et Carne credidit,
qui episcopos catholicos qui, Gonstantii persecutione, sed separatim, atque sejunctim alterum Filium Dei,
perfidiseArianorum consentientes erant,et postea cor- alterumhominis preedicavit.
recti redire io caiholicam delegerunl, damnantes sive 65. Eutychiani dicti ab Eutyche Consiantinopoli-
quod crediderant, sive quod se credidisse simulave- tano abbale, qui Christum post humanam assumptio-
rant, quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, nem negavit existere de duabus
naluris, sed solam
tanquam Petrum post fletum negationis, hanc illi Ma- in eodivinam asseruit esse naturam.
Iris charitatem superbe accipientes, eosque recipere 300
66.*= Acephali dicl\,id est, sine capite; nullus

nolentes, ab Ecclesise communioHC recesserunt, et enim eorum reperiiur auctor, a quo exorti sint. Hi
cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, g trium Chalcedonensium capilulorum impugnatores,
cadere meruerunt duarum in Chrislo substantiarum proprietatem ne-
56. Jovinianistcti a Joviniano, quodam monacho gant, et unam in ejus persona naturam praedicant.
dicti, asserenles350nullam nuptiarum et virginum 67. '^
Theodosiani et Gaianitce appellati, a Theodo-
esse distantiam, nuUumque inter abstinentes et sim sio et Gaiano, qui, lemporibus Justiniani principis,
pliciter epulantes esse discrimen. in Alexandria populi perversi electione uno die sunt
bl.Elvidiani ab Elvidio nominali, qui dicunt post ordinati episcopi. Hi, errores Eutychetisct Dioscori
natum Chrislum, alios Mariam filios de viro Joseph sequentes, Chalcedonense concilium respuunt, ex dua-
peperisse. busunam in Christo naturamasserunt, quam Theodo-
58. Paterniani a Paterno quodam exordi; infe- siani corruptam, Gaianilie incorruptam contendunt.
riores corporis partes a diabolo factas opinantur. 68.^ Agtioitce ci Tritheitce a Theodosianis exorti
59. Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, ex quibus Agnoitce ab ignorantia dicti, quiaper-
sunt, dicentes animara cura corpore mori, atque in versitati a qua exorti sunl, id adjiciunt, quod Christi
novissimo utrumque resurgere. divinilas ignoret futura quse sunt scripta de die et
60. Tertullianistai dicti a Tertalliano presbylero hora novissima, non recordantes Christi personam
Africanae provincise, civitalis Carthaginensis, animam r jn Isaia loquentis : Dies judicii in corde meo. Tkithei
immorlalem esse, sed corpoream prsedicantes, etani- TJE vero vocati, quod sicut trespersonasinTrinitate,
mas hominum peccatorum post mortem in daemones ita quoque tres astruuut deos esse, contra illud, quod
verti putantes. scriplura est Audi, Israel,: Dominus Deus tuus, Deus
'
61. Tessares Ccedecatitce dicti, quod, quarta decima unus est.
luna, Pascha cum Judaeis observandum contendunti Sunt et alise haereses sine auctore et sine no-
69.
nam T^aaape; quatuor, ^sxa decem significat. minibus ex quibus alise triformem pulant Deum
:

62. ^ Nyctages a somno nuncupati, quod vigilias esse, ^ aUse Christi divinitatera passibilem dicunt,
noctis respuant, superstitionem esse dicentes jurate- alise Clirisli de Patre nativitati initium temporis dant.
merari divina, qui noctem ad requiem tribuit. 361 alise ^ liberalione oranium apud inferos faciam
63. Pelayiani a Pelayio monacho exorti : hi libe- Christi descensione credunt , aliee animam imaginem
dsemonio certarent. Etverecw'cM?nce///o«esdicli, qui haec tria capitula Chalcedonensia appellet, cum sint
circum cellas vagarenlur, nulloque iu loco consisten- in quinta synodo tracLata; cur item capi- eorumdem
les sedes quotidie mutarent. In Ovet., Goth., Tarac. tulorum D.^^Isidorus, aut debeat, ant non debeat de-
et Rora., Circiliones, Eosdem Aug. Monterises, Phi- fensor videri, vide Annot. Segobricen. antistilis, ad
IsiSLcircuitores appellat. Sed pro Cotopitce,Coropitce, cap. 4 lib. de Vir. Illustrib.
Catropita;, Catotopisci (Tot namque aut pluribus
Q ^ Theodosiani et Gaianitai. Illi corrupticolce, hi
modis hoc nomen in libris vel. legitur), Catoptce A. phantasiastce dicunlur in Breviario Liberali, quarura
Aug. probabatur. lilorum enim fuit, non tantum se apellationum rationes explicat D. Thom. quodlib. 4.
ipsos vario generemortis interiraere, sed aliis quoque Vid. notat. in GraUan., et Evagr., et Anasthasium
in desertis locisinsidiari, ut quos possent in eumdem Bibliolhecariura, quorura dicla sumpla sunt exPelri
furorem incitarent, sibi, ut moriem afferrent Id ni .
Theophanis libro qui in Vaiican. asservatur.
effecissent, ipsi in illos sseviebant, necatosque
pro ^ Aynoitce et Trithcitce. Greg., lib. Regist. viii,
martyribus colebant. Biothanati dicuntur a Piiilasiro. epist. 35 et 42, et Niceph., lib. xviii, cap. 49, qui
* Liiciferiani. Prima verba Aug. sunt in lib. de
Agnoitarum Thcraislium sub Valente, Trilheitarura
Hseresibus, reliqua ex lib. de Agon. Chr., cap. 30. Joann. Philoponum sub Phoca, nobiles Peripateti-
Sed voces Jllse auctore suo, quae Augusl. non sunt, cos duces cxlitisse refert.
rejici poterant. Fuit autem Lucifer Caralilan. episc, ^ Alice Christi divinitatem. Quos Grteci eeoKa^rxiTa;
Carahs vero Sardiniae urbs nobilis. Hujus slat adhuc vocant.
liber. Vid. Hieron., lib. de Vir. Illust., et Niceph., ^ xilice liberationem omnium. Ita omnino legcndum
lib X, cap. i7.
ex tribus Codicibus Tolet.. Salm. et Rom., et ex
^ Nyctages. Sive Nystages, vel
Nystazontes a dor- Aug. indice praefixo ad lib. de Haeresib. et opere ipso,
mitandp. Vid. lib. de Off., c. de noctur. Vig. Sic enim in indic. Liberationem omnium apud infe-
:

" Aceph... Mi trium Chalcedon.

capitulorum. Cur ros factam Christi descensione credentes. Iq opere

I
305 ETYMOLOGIARUM LIB. VIII. 306

Dei negant, alise animas converti in daemones et in m aPlatone philosopho dicti. Hianima-
7. Platonici

quaecunque animalia existimant, alife statu de mundi rum creatorem esse Deum, corporum angelos asse-
dissentiunt, aliae innumerabiles mundos opinantur, runt, post multos annorum circulos in diversa cor-
alife aquam Deo coaeternam faciunt, alise ^ nudis pora redire animas dicunt.
pedibus ambulant, alisecum hominibus non mandu- 8. Stoici a loco dicti. Porticus enim fuit Athenis,
rant.
<=
quam PisianactianielPcecilenstoam appellabant, ia
70. Hfe sunt hffreses adversus catholicam fidcm qua picta erant gesta sapientium atque virorum for-

exortfe, et ab apostolis et sanctis Patribus, vel con- tium historife. In hac porticu sapientes phiiosopha-
ciliis prsedamnatae : qu?e dum in se, mullis erroribus bantur, ex qua et Stoici dicti sunt. Gra;ce enim por-
divisae, invicem sibi dissenliunt, communi tamen ticus aToa dicitur. Hanc sectam primus Zenoinstituit.

nomine adversus Ecclesiam Dei conspirant. Sed et 9.Hi negant sine virtute effici quemquam beatum.
quicunque aliter Scripturam sanctam inlelligit, quam Omne peccatum uniforme esse asserunt , dicentes :

sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, Sic ille nocens erit qui paleas furatus fuerit quam
licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus ap- qui aurum; quimergum occiderit quam qui equum
pellari potest. non enim animal crimen, sed animus facit.
CAPUT VI. n 10. Hi etiam animam cum corpore perire dicunt.

De philosophis gentium. Amant quoque viriutem continentiae, affectant glo-

1. Philosophi Gra^ca appellatione vocantur,qui La- riam aeternam cum se fateantur non esse aeternos.
,

lineamaiores sapientice inierpretantur. Est enim phi- 11. Academici appellati a villa Platonis Academia
losophus qui divinarum et humanarum rerum scien- Athenarum ubidem Plato docebat. Hi omnia in-
,

tiam habet, et omnem bene vivendi tramitem tenet. certa opinantur ; sed sicut fatendum est multa in-
2. ^ Nomen philosophorum primum a Pythagora certa et oculla esse quae voluit Deus excedere intel-

fertur exortum. Nam dum antea Graeci veteres so- ligentiam hominis, sic tamen pkirima esse quae pos-
phistas, id est, sapientes, aut doctores sapientia' sint et scnsibus capi, etrationi comprehendi.
semetipsos jactantius nominarent, iste interrogalus, 12 Hanc sectam ^ Arcesilaus Cyrenaicus philoso-
quid profiteretur ? verecundo nomine philosophum, phus reperit ; 363 ^ cujus sectator fuit Democritus,

id est, amatorem sapientice se esse respondit, quo- qui dixit tanquam in puteo alto, ita ut fundus nuUus
niam sapientem profiteri arrogantissimum videbatur. sit, ita in occulto jacere veritatem.

3. Ita deinceps posteris placuit ut quantaHbet de 13. Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod
rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque, Aristoteles auctor eorum deambulans disputare soli-
vel sibi, vel aliis videretur excellere, non m%i philo- p tus esset. Hi dicunt quamdam particulam animae
sophus vocaretur. ° lidem autem philosophi triplice esse a^ternam, de reliquo magna ex parte mor-
genere dividuntur : nam aut physici sunt, aut ethici, talem.
aut logici. 14. Cynici ab immunditia impudentiae nuncupati.
4. Physici dicti, quia de naiuris tractant. Natura Contra humanam enim verecundiam in propatulo
quippe «fiiai? Graece vocatur. coire cum conjugibuseismoserat censenteslicitum :

309 5. Ethici, quia de moribus disputant. Mos honestumque esse palam. cum uxore concumbere,
enim apud Graecos appellatur.
^Oo? quia conjugium justum est, publice id praedicantes
autem quia in naturis et moribus ratio-
6. Logici agendum, ut canes in vicis, vel plateis. Unde et a
nem adjungunt. Piutio enim Graece Xoyo? dicitur. Di- canibus.1 quarum vitam imitabantur, etiam vocabulum

visi sunt autem et hi in hsresibus suis, habentes '^

nomenque traxerunt.

quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicu- 15. Epicurei dictiab Epicuro, quodamphilosopho
rei, Pythagorici ; alii a locis conventiculorum, et amatore vanitalis, non sapienliae, quem etiam ipsi

stationum suarum, ut Peripathctici, Stoici, Acade- philosophi porcum nominaverunt, ' quia sc volutans
mici. in coeno carnali, voluptatem corporis summum bo-

vero Alia, descendente ad inferos Christo,credidisse

: D ^ Arcesilaus Cyrenaicus. Vel quod voluptati dedi-
incredulos, et omnes inde existimat liberatos. tus, vel quod Cryenen navigarit, ibique Demetrium
^ Alice nudis pedibus. Non quod id nefas sit, sed adolescentem perdite adamarit. Nam
constat Pryta-
quia ipsi nefas aliter ambulare putent. neum fuisse. Vid. Laert.
Cap. VI. —
Nomen philosoph. Ex Aug., viii de
^' s Cujus sectator fuit Democritus Non Arcesilai,
Civit., cap. 2; et Gic, Tuscul. v. quem constal Democritolongeposteriorem fuisse.sed
« lidem autem phil. tripl. Aug., ibid. sectee.vel opinionis.ErgOToFUiT, fuerat interpreiare.
^ Habentes quidam nomina... Ac.\demici. Verba •>
Cynici ab immunditia impudentice.Impudenti,
Tertull. in Apologet. Anton. Auguslinus.
^ Quam Pcecilenstoan. Itaveteres libri; Pisianac- '
Quia se volutans. Aug. in Ps. lxxiii. In excusis
tion, Impressi. Etquidem utroque modo conslal eam Vcnetiis, anno 1493: Etfortequi dicit: cuM mortuus
porticum appellatam. Laert. in Zenon. 'Ava)cdtaivTwv : FUERO,NiHiL ERO, ct Httcras didicit et ab Epicuro ,

Sl ev xr] iTOtxiXvi cttoo?, rrj xal TtstoiavaxTeio) xotXouasvri didicit , hoc nescio quo deliro philosopho, vel po-
inh Sl Trti f?ji; TIoXiYviTou wotxfXy), etc. Nisi tius amatore vanitatis, non sapientice, quem ipsi
l?*?^;
trXYiaiavaxTeto), ex Plut., in Cimone, mavis, cujus etiam philosophiporcum nominaverunt^ quiavolup-
verba sunt : Ka\ ^ta tout6 ipaatv Iv TcXmaiavaxTeta» t6t£ tatem corporis summum bonum dixit. Horatius :

x»Xou(AEVYi, TtoixfXm ik ^v aToot, etC. Cum ridere volens Epicuri de grege porcum.
307 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 308

num asseruil, qui etiam dixit nulla provideniia di- M tur, Epicurus observatur; et ut CJrnis restitulio ne-
vina instrnctum esse aut regi mundum. getur, de una omnium philosophonim schola sumitur
IG. Sed originem rerum alomis.id est.insecabiiibus et ubi cum Deo sequatur, Zenonis disciplina
materia
ac solidis corporibus assignavit ,
quorum fortuilis est; et ubi quid de igneo Deo legilur, Heraclitus io-
concursionibus universa nascantiir et nata sint. As- tervenii. Eadem materia apud ha-reticos et philoso-
soruit autem Deum niiiil agere, omnia constare cor- phos volutalur, iidemretractatus implicantur.
poribus, animam nihil abud esse quam corpus. Unde
CAPUT VII.
et dixit : Non ero postea quam mortuus fuero.
17. Gymnosophistfe nudi per opacas Indise solitu- De poetis.

dinesperhibenturphilosophari,adhibenteslanlumgcni- 1 . Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus : « Cum

laliinis termina ;
* gymnasium enim eo dictum est, primum homincs, exuta feritate, rationem vitse habere
quod juvenes nudi exercentur in campo, ubi pudenda coepissent, seque ac Deos suos nosse, cultum modi-
.sola tantum operiunt, hi et a generandose cohibent. cum sermonem necessarium commenti sibi utrius-
ac
18. Theologi autem idem sunt qui et Physici , : que magnificentiam ad religionem deorum suorum
dicti autem Theologi quoniam in scriptis snis de , excogitaverunt.
Deo dixerunt quorum varia constat opinio
;
quid n 2. Igitur, ut templa illis domibus pulchriora, et
,

Deus esset, dum qua^rerent. Quidam enim corporco simulacra corporibus ampliora faciebant, itaeloquio,
sensu hunc mundum visibilem ex quatuor elementis etiam quasi augusliore honorandos putaverunt, Iau«
Deum ossedixerunt, 3G4 ut Dionysius Stoicus. Alii desque eorum, et verbis illustrioribus, et jucundio-
vero spiritualiter intellexerunt mentem esse Deum, ut ribus numeris extulerunt. » Id genus, quia forma
Thales Miiesius, quadam efficitur, quse poesis diciiur, poema vocila-
19. Quidam animum in omnibus commeantem, et tum est, ejusque fictores poetm.
^lucidum, ut Pythagoras. Quidam Deum sine tem- 3GG3. fa#^5 a i;i men^w appellatos, Varro auctor
pore incoramutabilem, ut Plato. Quidam mentem so- esl; vel a viendis carminibus, id est, flectendis, hoc
lulam, ut Cicero. Quidam , et spiritum, et mentem est, modulandis ; et proinde poef<c Latine vates olim,
ut Maro. «^
Inventum enim solummodo Deum non, etscripta eorum vaticinia dicebantur, quodvi qua-
ut invenerunt, exposuerunt, quia evanuerunt in co- dam el quasi vesania in scribendo commovereniur,
gitaiionibus suis ; dicentes enim se esse sapientes, vel quod modis verba connecterent; viere emxn anti-
stulti facti sunl. quis pro vincire ponebant. Etiam per furorem divini
20. Platonici quidem Deum curatorem, etarbitrum, eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque
etjudicem asserunt. Epicurei otiosum et ^ inexercita- p versibus efferebant.
tum. De mundo autem Platonici affirmant incorpo- 4. Lyrici poetae airb roiJ X-jpEiv, id est a varietate
ralem, Spoici corporalem, Epicurusexatomis, Pylha- carminum. Unde, et lyra dicta.
goras ex numeris, Heraclilus ex igne. 5. Tragici dicti, quod inilio canentibus prsemium erat
Unde et Varro ignem mundi animum dicit,
21. hircus, quem Graeci Tprf-^ov vocant. Unde et Horatius
proinde quod in mundo ignis omnia gubemet, sicut Carmine, qui Iragico vilem certavit ob hircum.
animus in nobis. Quam vanissime Qui cum est^^m- : Jam dehinc sequentes tragici multum honorem ad-
quit,m nobis, ipsisumus; cum exit,emorim.ur.Ergo epli sunt, excellentes in argumentis fabularum!adve-
et « ignis cum de mundo per fulgura proficiscitur, ritatis imaginem fictis.

mundus emoritur. 6. Comici appellati, sive a loco, quia circum pa-

f
22. Hi philosophorum errores etiam apud Eccle- gos agebant, quos GrKci xwu.a? vocant, sive a co-
siam induxerunt haereses. Inde atwve;, et formfe,ne- mcssatione. Solebant enim post cibum homines ad
inde apud Arium Trinitas nomiais,
•scio qufp, et apud eos audiendos venire. Sed comici privatorum homi-
Valentinum e Platonicus furor. num pra^dicant acta, Tragici vero res publicas, el
3G5 23. Inde Marcionis Deus melior de tranquilli- regum historias ; item tragicorum argumenta ex re-
tate.a Sloicis enim venerai elut anima interire dica-
; n bus lucluosis sunt, comicorum ex rebus laetis.

* Gymnasium. Idem, inf., lib. viii, cap. 17. ex Tertull. Praascript. ex quo aliqua correximus, non
^ Commeantem
et lucidum. Cic, i de Nal. deor. repugnantibus libris Ms.
Nam Pyihagoras qui censuit Deum animum esse per Platonicus furor. Non discessiraus a veteribus
fe'

naturam rerum omnem intentiim et commean tem.El lib. quorum magnus hoc loco consensus. Chacon ila
Minutius in Ociavio; Pythagora; Deus est animus per ex Tertull. Inde ALon. e. f. n. q. et trinitas hominis
:

universam naturam reruni commeans et intentus. apud Valentinum., Plato7iicusfuerat. Nos vero «o-
LuciDUM forlasse appellavit, quiaapud Giceronem non minis relinuimus. Nam quamvis utrumque in Va-
intentum, sed nitentcm legeraL. leniinum cadat, quia tria iiominum genera induxil,
^ Inventum enini solufnmodo.
Teriull., in Apolo- TTvew.aTiJibv , (Jijyty.ov, xat ajpxtxbv, ut CSt in lib. Ci)n-
get. : Inventum enim solummodo Deum non ui ira Valonliniaiios, taniensi Arium cum Valentino
invenerunt,disputaverunt.Md.,e.rposuerunt.Yu\g.., copulavjt Isidorus, .^onem primum trinomium fuisse
glorificaverunt, ^o^a enim et gloria est et opinio. siisiiicemur. Ita namque eod. in libro Praescript. :
'^
Et inexercitatum. Teilull., itiexercifum. Sed et cum genealogias indeterminatas nominaf,
^ Igms cum de mundo. est, coilo, ut sup .lib. M iii Valentinus agnoscifur, apiul quem Aion iUe nescio
cap. (i3.
qui, novi ef tion unius nominis, gcnerat e sua cha-
' Hi philosophorum errtim..Omnia,usquead finem, ritate sensum et veritatem, etc.
309 ETYiMOLOGIARUM LIB. VIII. 310

7. •'
Duo sunt aulem genera comicorum, id est, traduntur fuisse. Quarum prima de Persis fuit.Se-
f^
vetereset novi.3G7 Veteres, qm etjocoridiculares cunda Lybissa. Tertia Delphica in lemplo Delphici

exstiterunt, utPlautus, Actius, Terentius. Novi, qui et ApoUinis genita, ^ quse ante Trojana bella vaticinata

Satyrici a quibus generaliter vitia carpuntur, ut Flac- est, cujus plurimos versusoperisuoHomerusinseruit.

cus, Persius, Juvenalis, et alii ; hi enim universorum 4. Quarta Cimmeriain Ilalia. Quinta Erythreea no-

delicta corripiunt ; nec vetabatur eis pessimum quem- mine '

Herophyla in Babylone orta, quse Graecis Ilium

que desciibere, nec cujuslibet peccata moresque re- petentibus vaticinata est perituram esse Trojam, et

prehendere. Unde et nudi pinguntur, eo quod per eos Homerum mendacia scripturum. Dicla autem Ery-

vilia singula denudentur. thrfea, quia in eadem Insula ejus inventa sunt car-

8. ^ Satyrici autem dicti, sive quod pleni sint mina. J

Sexta Samia, quse Phemonoe dicta est a Samo
omiii facundia, sive a saturitate, et copia, de pluri- Insula, unde fuit cognominata.
bus enim simul rebus loquuntur ; seu ab illa lance 5. SepiimaCumananomine Amalthaea, quaenovem
quse referla diversis frugum vel pomorum generibus libros attulil Tarquinio Prisco, ^ in quibus erant de
ad templa gentilium solebatdeferri, aut a Satyris no- creia Romana conscripla. Ipsa est et Cumaea, de qua

men tractum, qui inulta habent ea quse per vinolen- Virgilius :

tiam dicuntur. Ultima Cumaei venit jam carminis aetas.

B 36tl Dicta autem Cumana a civitate Cumis, quae
9. *=
Quidam autem poetge theoloqi dicli sunt. quo-
esi in Campania, cujus sepulchrum in Sicilia adhuc
niam de diis carmina faciebant.
manet.
10. **
Officium auiem poet» in eo est, ut ea quffi
6. Octava Hellesponiia in agro Trojano nata, quae
vere gesta sunt in alias species obliquis fignraiioni-
scribitur Solonis, et Cyri fuisse temporibus. Nona
bus cum decore aliquo conversa transducat. ^ Unde
gria, qufe vaticinata est Ancyrae. Decima Tyburtina
el Lucanus ideo innumero poetarum non ponitur, quia
Phynomine Albunea.
videtur historiam composuisse, non poema.
7.Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus
11.^ Apud poetas autem tres characieres sunt dicen-
de Deo etde Christo, etgentibus multascripsisse ma-
di : unus in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris
nifestissime comprobanlur, celebrior autem inter
Virgilii Georgicorum. Alius dramaticus, in quo nus-
caeteras ac nobilior Erythraea perhibetur.
quam poeta loquitur, ut esl in comoediis et iragLie-
CAPUT IX.
diis. Tertius mistus, ut est in .Eneide. Nam poeia
De magis.
illic et introductte personae loquuntur.
1. Magorum primus Zoroastesrex Bactrianorum,
'

CAPUT VIII.
quem Ninus rex Assyriorum pr£elio interfecit, de ^
De sibyllis.
(J
quo Aristoteles scribit quod vicies cenlum millia ver-
1. Sibyllce generaliter dicuntur omnes femina? va-
suum ab ipso condita indiciis voluminum ejus decla-
les lingua Grseca. Nam = Sib; .Eolico sermone Deus,
rentur.
pouXrjv Grfeciwe^/^^mnuncupant, «JGSquasiDf'? men-
2. Hanc artem multa post sa?cula Democritus am-
tem. Proinde igitur, quia divinam voluntatem homini-
pliavit, quando el Hyppocrates medicinai disciplina
bu« interpretari solebant, Sibyllce nominatse sunt. eftloruil. Apud Assyrios autein magicffi artes copiosise
enim omnis vir prophetans, vel vates dici-
2. SLcut
sunl, testante Lucano :

tur. vel propheta ita omnis femina prophetans Sibylla ....quis noscere fibra
vocatur. Quod nomen ex officio, non ex proprietate Fata queat, quis prodat aves, quis fulgura coeli

vocabuli est. Servet et Assyria scrutetur sidera cura.

3. Decem autem Sybillae a doctissimis auctoribus 3. Itaque hcecvanitas magicarum artium°ex tradi-
Cap. VII. — '^Duo su7it autem cjenera comicor. Suc- Samia qu(e Phemonoe. Samia a Suida, ex Era-
j

cessisse poeias salyricos iu locim vet,'ris comcediae, tosihene, Phyto vocaiur. Phemonoe vero Delphica
cujus licentia lege compressa sit, notum ex Horatio fuisse videiur. Pausan,, in Phocaic, de Delphico
;

sedaut hos novos comicos,autPlaulum et Terentium oraculo. ^MEYtTTr) oi^zasa -XsiaTtov ei; $r,u.ov6y,v oi^x tffri
veteres dictos,aut Attium,vel Actium comicum fuisse, fc)? 7:o6'j.avTi; yevoito f) <l>Y:u.ov6ri tou Oeoj, npwTr, to £?a-
quis credal?Neque mihi dubiuni quin aut hsec aliena, u.sTiov f,j£. Ei Strab. lib. ix : npwTr,v 8s «l»rjU.ovoVjV
Q Cj)acj\ YsvEjSai rjOJav. Lucamus quoque Phemonoeu Del-
aut valde depravata sint.
^ Satyrici autem dict. Vid. quae sub., lib. v, de Appio responsa danleui.
pliis facit

Leg. Satyr. In quibus erant decreta. EServ., ^En. vi ad vers.

•^

Qiiidam autem poetce. Aug., iib. xviii deCivit.,

*= Hic ego namquetuas sortes. Sed remcdia, non decreta,
cap. 14. apud Serv. Secreta volebat Chacoii.
^ Officium autem poetce. Verba Lact., lib. i, c. 11. Cap.IX. —
.Var/or />)-/m;/5.August.deCivit.,cap.l4.
'

^ Unde et Lucan. E Serv., iEn. v, ad vers. }latre

"^ De quo arist. ExPlin., lib. xxx, cap. 1. Sed
dea monstr. viam. PliniusHermippum, non Aristotelem, citare videtur.
f
Apud poetas. Ex eodem. Eclog. iii. Lapsus in eo quod Plinii verba de Arislotele non
Cap. Vlll.— s i:t'vs. ExLact., lib. i, cap. 6, etServ., prfecedenlibus (^ut debuit,) sed subsequentibus, al-
iEn. lii. texuit Isidorus.
Qudi ante Troj. E Solin., cap. 8.
^ " E.v traditione angelorum malorum Ex Lact., lib.

Herophyla. Vel Heriphile. Sed magna omnino in

»
cap. 16. ElTertull., in Apolog. Eadem of/icia de-
II, :

Sibyllar nominibus confusio.NamDemophilen., Amal- pendunf, et qui astrologos, et auspices, et augures,

iheam, Cumanamque easdem cum Herophila facit, ex et magos de Ca^sarum capite consultant, quasarteSy

Varrone, Lactantius. Vid. Suid. et Viu. ad lib. de ut ab angelis desertoribus proditas, et a Deo inter-
Civit. dictas, ne eausis qiiidem suis adhibent Christiani.
311 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 312

tione angelorum malorum in (oio terrarum orbe A ^ etiam sanguine utuntur, et victimis, et ssepe con-
plurimis saeculis valuit, per quamdam scienliam fu- tingunt, corpora mortuorum.
lurorum, et infernorum evocationes. Eorum inventa 371 11. ISecromantii sunt, quorum prsecantationi-

sunt aruspicia, augiiraliones, et ipsa qu;e dicunlur bus videntur resuscitati mortui divinare, et ad interro-
oracula, et necromantia. gata respondere. Nexp6? enim Grcfice mortuus, \i.a.t-z'\.a

4. Nec mirum de magorum praesiigiis, quorum in divinatio nuncupatur, ad quos sciscitandoscadaveri

'

tantum prodiere maleficiorum artes, ut etiam Moysi sanguis adjicitur ; nam amare dsemones sanguinem
similiimis signis resislerent, vertentes virgas in dra- dicunt; ideoque, quoties necromantia fit, cruor aqua
cones, aquas insanguinem. miscetur, ut colore sanguinis facilius provocentur.
370 5. ^ Ferlur et qusedam maga famosissima 12. Hydromantii ab aqua dictij Est enim hydro-
Circe, quae socios Ulyssis mutavit in bestias. Legitur maniia in aquae inspectione umbras daemonum evo-
et de quod Arcades deo suo Lycseo immo-
sacrificio, care, et imagines vel ludificationeseorum videre, ibi-
labant, ex quo quicumque sumerent, in besliarum que ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine "^
etiam
formas convertebantur. inferos perhibentur sciscitari.
Hinc apparet, non esse in totum dubium quod
6. 13.Quod genus divinationisa' Persisdiciturallatum,
^ ille poeta scripsit de quadam femina quae n Varro dicit divinationis quatuor esse genera, terram,
nobilis
magicis artibus excellebat : aquam,aerem,ignem.Hincgeomantiam,hydromantiam,
Hgec se carminibus promittit solvere mentes, aeromantiam, pyromantiam.
Quas vclit, ast aliis duras immittere curas ; 14. Divini dicli, quasi Deo pleni ; diviniiate enim
Sistere aquam fluviis, et vertere sidera retro;
3e plenos assimilant, et aslutia quadam fraudulenta
Noclurnosque ciet manes, mugire videbis
Sub pedibus terram,etdescenderemontibusornos. hominibus futura conjectanl.
7. Quid plura, si <=
credere fas est, de Pythonissa, Duo sunt auiem genera divinationis, ars et furor.
"»
ut prophetse Samuelis animam de inferni abditis evo- 15. Incantatores dicii sunt qui artem verbis per-

caret, et vivorum praisentaret conspectibus, sitamen agunt.

nimam 1 &.Arioli vocali,propter quod circa arasidolorum ne-
prophetse fuisse credamus, et non aliquam
phantasmaticam illusionem Satanae fallacia factam ? farias preces emittunt, S72 et funesta sacrificia offe-

8. Prudentius quoque de Mercurio sic ait

'^
:
runt, iisque celebritalibus daemonum responsa acci-
Traditur exstinctas, sumptae moderamine virgae, piunt.
In lucem revocasseanimas... hoparum inspec-
17. ° Aruspices nuncupali, quasi
Ast alias damnasse neci...
lores (dies enim, et horas in agendis negotiis operi-
Etpost paululum adjecit :

Murmure nam magico tenues excire figuras, p busque custodiunt, et quid per singula tempora ob-
Alque sepulcrales scite incantare favillas. servare debeat homo intendunt). Hi etiam exla pecu-
Vita itidem spoliare alios ars noxia novit.
dum inspiciunt, et ex eis futura praedicunt.
9. " Magi sunt qui vulgo malefici ob facinorum
18. Augurcs sunt qui volatus avium et voces in-
magnitudinem nuncupantur. Hi et elementa concu-
tendunt, aliaque signa rerum vel observationes im-
liunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo veneni provisas hominibus occurrentes ; iidem et auspices.
haustu violentia tantum carminis interimunt. ° Nam auspicia sunt, quae iter facientes observant.
10. Unde et Lucanus :
19. Dicta sunt autem auspicia quasi aviumaspicia
Mens hausti nulla sanie polluta veneni
et auguria, quasi avium garria, hoc est, avium
' Incantata perit.
voces et linguifi, Item p augurium, quasi avigerium^
Daemonibus enim accitis, ^ audent ventilare, ut
quod aves gerunt.
quisque suos perimat malis artibus inimicos. Hi
20. Duo sunt autera genera auspiciorum : unum
* Fertur et quoed....converteb. Ex Augustin., xviii
de Civit., cap. 17. '
Persis allatum. Varro dicit divinationis, etc.
.4

Nobilis ille poefa. Ejusdem.

*>
Secuti sumus Augustinum, non veteres libros, quo-
" Si credere fas est. Problema a nostris theologis rum haec scriptura A Persis fertur allatum. Varro
:

multum vexatum. Vid. Hieron., Is. vii; GyrilL, n dicit divinationis, etc. IUud enim ex Auguslino con-
lib. VIde Adorat. Aug., adSimplician.et D. Thom.,
; stat, hoc de Varrone non audemus affirmare. Forma
non uno in loco. autem per infinita verba loquendi frequens Isidoro,
^ Prudentius quoque. Lib. contra Symmach. ut antea annotavimus.
* Magi sunt, qui vulgo nialef. Verba Hieronymi, " Incantatores. ExHieron., Dan. ii
Daniel ii. Eadem Augustin,, xxi de Civit., cap. 9, et Aruspices. Donat. in Phorm. : Aruspices haru-
°
Lact., lib. II, cap. 17. garum inspectores, id est, hosiiar. Ergo verba ilia,
f
Incantata perit. — Excantata apud Lucan. Dies enim et horas intendunt., e margine ascita credi-
Horatius quoque : mus. Cum Isidorusscripsissel Aruspices harugarum :

Quse sidera excantala voce Thessala, Lunamque (vel haruigarum, exFesto) inspectores. Hi exia ins-
Coelo deripit. pic, etc.
^ Audent ventilare. Etiam Quintilianus praestigia- ° Nam auspicia sunt, quce inter facientes observ.
tores ventilatores vocat. Horat. :

*"
Hi etiam sang.... mortuorum. Ex Hieron., Dan. .,..cui si vitiosa libido
' Ad quos suscitand. E Serv., Mn. vi, ad vers. Fecerit auspicium, cras ferramenta Theanum
Prceterea jacet exan. Tolletisfabri....
Est enim hydrom. Ex Aug. vii de Civit.,cap, ultim. Sed exemplor. plena sunt omnia.
" Etiam inferos perhib. sciscit. Ex p AuGURiUM q. AviGERiDM. Scrv., .^n.
eodem. T.
313 ETYMOLOGIARUM LIB. VIII. 314

ad oculos, alternm ad aures pertinens. Ad oculos, • subito hunc ex glebis exsiluisse, el aruspicinam di
scilicet, volatus; ad aures, vox aviuni.
ctasse, qua die et morluus est. Quos libros Romani
21. * Pythones a Pythin ApoUine dicli, quod is ex Etrusca lingua in propriam mutaverunt.

auctor fuerit divinandi.

CAPUT X.
22. Astrologi dicii, eo quod in as tris augurantur. De paganis.
23. ^ Genethliaci appellati propter natalium consi- 1. Pagani J
ex pagis Atheniensium dicli ubi exorti

derationes dierum. Geneses enim hominum per duo- sunt. Ibi enim inlocis agrestibus 375 et pagis gen-
lucos idolaque statuerunt, et a tali initio voca-
decim coeli signa describunt, siderumque cursu na- liles

scentium mores, actus el ventus prpedicere conantur, bulum pagani sorliti sunl.

id est, quis quali signo fiierit natus, auL quem effec- 2. Gentiles sunt qui sine lege sunt, et nondum cre-

tum habeat vilae, qui nascitur. diderunt. Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fue-

24. Hi sual qui vulgo mathematiciyoQ,^ni\xv\ cujus runtg(enj7z,idesl,sicutincarne descenderuntsub pec-

superstiiionis genus 373 constellationes Latini vo- cato, sciUcet, idolis sevientes, el necdum regenerati.

siderum, quomodo se habeant 3.Proinde(/(?«i//esprimitusnuncupantur ipsi dicun-

cant, id est, nolationes
:

cum quisque nascilur. i\}TGT?eceethnici ,-ETHNicienim exGrseco in Latinum

25. Primum autem " iidem stellarum interpretes d inlerpTel&nUivgentiles £'9vo? enim Graece gensdicilnT
magi nuncupabar
bantur, sicut de his legitur qui in Evan- 4. Posl fidem aulem non debent vocari gentes, sive
sivt

gelio natum Cbristum annuntiaverunt postea hoc ;

gentiles, hi quiex gentibuscredunt; sicut postfidem
nomine soli mathematici. dici jam non potesiJudaeus, lesiante Paulo aposlolo,
26 ^ Cujus artis scicnlia usque ad Evangelium fuit et dicente jam Christianis : Quoniam cum gentes es.

concessa. ut Christo edilo ne.no exinde nativilaiem sctis, hoc est, infideles.

alicujus de coelo inierpreiaretur. 5. Apostatte dicunlur qui, posl baptismum Christi

27. Horoscopi dicli, quod horas nalivitatis homi- susceplum ad idolorum, culium et sacrificiorum con-

num speculanlur dissimili, et diverso fato. taminationes reveriuntur. Est autem nomen GrEecum.
28. Sortilegi sunt qui sub nomine fictae reUgionis CAPUT XI.
per quasdam, quas sanclorum sortes vocant, divina- De diis gentium.
tionis scieniiam prolitentur, autquarumcumque scri- 1. Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse

pturarum inspectione futura promitiunt. produntur, et pro uniuscnjusque vila vel meritis, coU
29. <=
Salisatores vocati sunt, quia apud suos post mortem coeperunt, 37G ut ^ apud
dum eis mem-
brorum qusecunque partes iEgyptam Isis, apud Gretam Jovis, apud Mauros Juba,
saUerint, aUquid sibi '

exinde prosperum seu triste significare praedicunl. n apud Laiinos Faunus, apud Romanos Quirinus.
30. f Ad haec omnia pertinent et Ugaiurse exsecra- 2. Eodem quoque modo, apud Athenas Minerva,

biUum remediorum quEe ars medicorum condemnat, apud Samum Juno, apud Paphos Venus, apud Lem-
8'
sive in praeeantationibus, sive in characteribus, vel nos Vulcanus, apud Naxos Liber apud Delphos ,

AdoUo; inquorumetiamlaudibus accesserunt poetae,

in quibuscunque rebus suspendendis atque Ugandis.
37*1 31. In quibus omnibus ars daemonum est ex et, compositis carminibus, in coelum eos sustulerunt.
quadam peslifera societate hominum, et angelorum 3. Nam quarumdam adinventiones artium cultum

malorum exorla. Unde cuncta viianda sunt a Chri- peperisse dicuntur, ut ^Esculapio medicina, Vulcano
sliano, el omni penitus exsecralione repudianda at- fabrica. ™ Ab actibus autem vocantur, ut Mercurius

que damnanda. quod mercibus praeest; Liber a libertate.

32. .4u^unaautemaviumPhrygesprimiinvenerunt 4. Fuerunt etiam el quidam virifortes, aut urbium

33. Prcestigium vero Mercurius primus dicitur in- conditores, quibusmortuis, homines qui eos dilexe-
venisse. Dictum autem prcestigium, quod prcestingat runt " simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex

aciem oculorum. imaginum contemplatione solatium, sed paulatim hunc

34. Aruspicince artem primus Etruscis tradidisse errorem, persuadeniibus daemonibus, ita in posteris
dicitur *>
quidam Tages. Hic ex oris aruspicinam n constat irrepsisse, ut quos illi pro sola nominis me-
'

diclavit, et postea non apparuit. moria honoraverunt successores deos exisiimarent,

33. Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, atque colerent.
^ Pythones. AL, Pythonisse. Hinc caput Arcadici nudum cute fertur aselU.
^ Genethliaci. Aug. ii de Doctr. Chr., cap. 21, et Tyrrhenus fixisse Tages in limite ruris.
Hier., Dan. ii.
i
Ex oris. YoT\.c,exarans, vel ex arvis.
<^
lidem stellar. interp. Ex Tertull., de Idololat. Cap. X. —
Pagani dicti. Alhenas in pago^ divi-
J

^ Cujus artis scient. Ex codem. sas ostendunt pagorum ipsor, nomina, Areopagus,
^ Salisatores. AL, Salitores. GIoss., Salisatio, Cronapagus et alia. Sed melius Festus Pagani dicti :

nci.l^i.6<;. Exslat libellus Melampodis iEgyplii repl r.yl- a Tagis, pagi dici a fontibus, quod eadem aqua ute-
Respons. ad Orthodox., rcntur, nam rayat linqua Dorica fontes.
[iwv. Vid. Juslin, Martyr., in
interrog. 19. Male Coelius et vives Saliatores vocant. Cap. XI. —
" Apud /Egypt. Is. Ex Lacl., i, cap, 15.
'
Ad h(ec omnia pertinent. Ex Augastin., ii de Apud Mauros Juha. Qui in captivitate ex Bar-
'

Doctr. Christ., cap. 20. baro doctissimus faclus scripsit hisloriam. Minutius
f Sive in prcecant., sive in char. Vid. D. Thom. Fel.. in Oclav. Appian. et Plutarch.
in cont. Gent., cap. 105.
" Ahactibus. SeTv. .'En.iv,^d\eTS. SacraJovi Stig.
^ Quidam Tages. Ex Cic, n, de Divin. Columel ° Simulacra finx. Ex Lact.
MB S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 3i6
5. Simulacrorum usus exortus est cnm ex desidc- sum, angelica revelatione, hi corporum aereorum
rio morluorum constiluerentur imagines, vel effigies, natura vigent.
tanquam in coelum reccptis, pro quibus se in terris 17. ' Ante transgressionem quidem coelestia corpo-
dEemones colendos supposuerunt, et sibi sacrificari a ra gerebant. Lapsi vero in aeream qualitatem conver-
deceptis, et pcrditis persuaserunt. si sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caligi-
6.Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo nosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est,
quod manu ariificis ex iapide aliave maleria corum usque ad tempus judicii. Hi sunt prfevaricalores an-
vultus imilantur in quorum honorem finguntur. Ergo geli, quorum princeps diabolus est.
simulacra, vel pro eo, quod sunt similia, yel pro eo, 48.Diabohts Hebraice dicitur deorsum fluens,
J

quod simulata, atque conficta, unde et falsa sunt. quia quietus in coeli culmine stare contempsit, sed
7. 377 Et notandum quod » Latinus sermo sit in superbiae pondere deorsum corruens cecidit, Graece
Hebraiis. Apud eos enim idolum, sive simulacroi se- vero DIABOLUS criminator vocatur, vel quod crimina
lem dicitur. Judaei dicunt, quod Ismael prinius simu- in qUcP ipse inlicit ad Deum referat, vel quia electo-
lacrum luto fecerit. rum innocentiam criminibus fictis accuset; unde el in
8. Gentiles autem primum ^ Prometheum simula- Apocalypsi voce angelica dicitur : Projectus est ac-
cra hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque n cusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in
natam esse artem simulacra ct statuas fingendi. Un- conspectu Dei nostri die, ac nocte.
de, et poetse ab eo homines primum factos esse con- 19. Satanas Latinum sonat adversarius, sive
in
fingunt figurate propter effigies. transgressor; 37t>
ipse enim est adversarius, qui
9. ApudGraecos autem "
Cecrops sub quoprimum est veritatis inimicus, et semper sanctorum virlutibus
in arce oliva orta est, et Atheniensium urbs '^
ex 5Ii- contraire nititur; ipse et transgressor, qnia praevari-
nervae appellatione nomen soriita est, cator effectus inveritate qua conditus est non stetit;
10. Hic primus omnium Jovem appellavit, simula- idem, el tentator, quia tentandam juslorum innocen-
cra reperit, aras slatuit, victimas immolavit, nequa- tiam poslulat, sicut in Job scribitur.
quam istius modi rebus in Grsecia unquam visis. 20. Antichristus appellalur, quia contra Christum
il. Idololatria idolorum servitus, sive cultura venturus est. Non quomodo quidam simplices intelli-
interpretatur. Nam Xa-rpsfa Grsece, Laline servitus di- gnnl, Aritichristum ideo dictum, quod ante Christum
citur, 8 quae quantum ad veram religionem attinet, veuturus sit, id est, post eum veniat Christus; non sic,
non nisi uni et soh Deo debetur. sed Antichristus Grfece dlcitur, quod est Latine con-
12. Hanc sicut impia superbia, sivehominum, sive trarius Christo; «vti enim Gra^ce in Latinum contra
daemonum, sibi e.xhiberi, vel jubet, vel cupit, ita pia
|» significat.
humihtas, vel hominum, vel angelorum sanctorum, 21. Christum enim se mentietur, dum venerit, et
sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. contra eum dimicabit, et adversabitur sacramentis
13. Idolum autem cst simulacrum quod humana ef- Christi, ul veritatis ejus Evangelium solvat.
figie factum 378 et consecratum est,fjuxta vocabuli 22. Nam el templum Hierosolymis reparare, et
interpretationem, f
enim Grsece formam sonat,
e7oo; omnes veteris legis cferemonias restaurare tentabii
ab eo per diminutionem idolum deductum, fpque ^ sed et ille Anlichristus est qui negat esse Deum
apud nos formulam facit. Christum, contrarius enim Christo est; omnes enim
14. Igitur omnis forma vel formula idolum se dici qui exeunt de Ecclesia, et ab unilate fidei praecidun-
exposcit. Inde idolohtria omnis circaidolum famula- tur, et ipsi Antichristi sunt.
tus et servitus. Quidam vero Latini ignoranlesGraBce 23. Bel, idolum Babyloniura est, quod interprelatur
imperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, vctus; fuit enim liic Belus pater Nini primus rex
quod diabolus-creatura^eultum divini nominisinvexit. Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant»
15. ^ Dcemonas a Grsecis dictos,aiunt,quasi ^aT^jio- '
quod nomen et apud Assyrios, et apud Afros postea
vac, id est, peritos ac rerum scios. Praesciuntenim fu- cullimi est, " unde el lingua Punica Bal deus dicitur.
tura multa, unde et solent responsa aliqua dare. 380 Apud Assyrios autem Bel vocatur, quadam sa-
le.^Inestenim illis cognitio rerum plusquam infir- crorum suorum ratione, et Saturnus, et Sol.
mitati humanfe, parlim subtilioris sensus acumine, par 24. Deelphegor interpretatur simulacrum ignomi-
tim experientia longissimae vitfe, pariim per Dei jus- nife ; idolum " enim fuit Moab, cognomento Baal, super
^ Latinus sermosit in Ileh. Est ch^^jzelem, imago, j Diabol. Hebrai. KaTappswv. Ex Hieronym., ad
vel simulacrum. Ephes. VI.
^ Prometheus simul. Ex Lact., lib. ii, cap. 10. ^ Sed et ille Antichrist. Ex Tertull. Praescript.
" Cecrops subquo. Integer locus ex Euseb. Chron. Quod nomen apud Assyr. E Serv., ^En, i, ad
'

''
Ex Mineruce appell. Nam 3Iinerva, AOr^v/i. vcrs. Qua Belus, et omnes a Belo.
^ Quce quantuni ad relig. Alioquin in ),a-psia et ™ Unde et ling. Pun. Ex Hieronym., in Ezech.
XaxoEuetv latior serviendi significatio. XXIII Idolum Baal, sive Bel, et ut apertius dicani
:

^ eToo;enim Grcec.Ex Terluli., de Idol. Belis. Assi/riorum religio est consecrata a Nino,
= Diemones. Ex Lact., ii, cap. 14 et Serv. Belis fdio, in honorem patris, quem cum Saturno
'
iEn.iii.
eumdem facit. Is. xlvi.
"Inest enim illis cognit. Ex Aueust., ii de Gon. " Idolum fuit Moabitar. Ex eodem lib. de locis
^
ad Utt., cap. 17. Hebr., in voce Fogor, et Os. ix; et Serv., Georg. iv,
Ante transg. Ex eodem lib. iii, cap. 10.
'^

ad vers. HcUespontiaci serv. tut. P.

317 ETYMOLOGIARUM LIB. Tin. 318

montem Phegor, quem LatiniPriapum vocant, deiim - 38^ Juvando diclus, ct Jupiter
34. Jovifi fertur a

hortorum. qnsLsijuvanspater, hocest, omnibus prsestans. Hunc

25. Fuit enira de Lampsaco civitate Hcllesponti. et privato titulo Jovem optimum dixerunt, dum fuis-

de qua pulsus propter virilis membri magnitu-

cst, et set incestus in suis, impudicus in extrancis.

dlnem numerum deorum suorumeum GrcTci trans-

in 35. Quem modo taurum fingunt propter Europae rap-
''

tulerunt, et innumen sacraYerunt hortorum, unde et tum, fuit enim in navi cujus insigne erat taurus ;

dicitur praeesse eorum fecunditatem.

hortis propter modo Danaes per imbrem aureum appetiisse concubi-

26. ^ Beelzebub idolum fuit Accaron, quod inter- tum, ubiintelligitur pudicitiam mulieris ab auro fuis-
pretaturr^V muxcarum: Zebub enim muxea vocatur. se corruptam modo in similitudinem aquilae, prop-
;

Spurcissimum igitur idolum ideo vir muscarum vo- terquod puerum ad stuprum rapueril modo sorpen- ;

catur, propter sordes idololatrise, sive propter im- tem, quia reptaverit, et cygnum, quia cantaverit.
muriditiam. 36. Ei ideo non figurce istfe sunt, sed plane de ve-
Belial... ritatescelera, unde turpe eraltales deos credi, qua-
27. ''
Behemoth ex Hebrfea voce inLatinam linguam les homines csse non debeant.
«««'«irt/ sonat, propter quod de excelsis ad terrenace- 37. ^ Janum. dicunt, quasi mundi, vel coeli, vel
cidit, el pro merito suo ut animal brufum effectus sit. ,
meusium januavi : duas Jani facies faciunt, propter
I[)se est et Leviafltan, id est, serpensde aquis,quia
'

Orientem et Occidentem. Cum vero faciunt eum qua-

in hujus saeculi mari vohjbili versatur astutia. drifroniem, et Jannm genninum appellant, adquatuor

28. <
Leviathan autem interpretatur additamentum mundi partes hoc referunt, vel ad quatuor elementa,

eorvm, quorum, scilicet, 381 nisi hominum, quibus sive tempora. Sed dum hoc fingunt, monstrum non
in paradiso semel culpam prfevaricationis intuht, deum faciunt.

et hanc usque ad aeternam mortem quotidie periua- 38. J Neptunum aquas mundi praedicant, et dictus

dendo adjicit, vel extendit. ab eis Neptunus, quasi nube fnnans.

29« '^
Quaedam autem nomina deorum suorum genti- id.Vuleanum volunt ignem.et'" dictus Vulca>ius
ies pervanas fabulas ad rationesphysicas conanturtra- quasi vola7is candor, vel quasi volicanus, quod per
ducere, eaque in causis elementorum composita esse aerem volet, ignis enim de nubibus nascitur.
interpretanlur, sed hoc a poetis totutn fictum est, ut 40. '
Unde etiam Homerusdicit eum prsecipitatum

deos suos ornarentaliquibus figuris, quos perditos ac de aerein terras, 383 quod orane fulmen de aere ca-
decoris infamia plenos fuisse historia? confitentur dit. ™ Idcircoautem Vulcanus de femore Junonis fin-

omnino enim fingendi locus vacat, ubi veritas cessat. gitur natus, quod fuimina de imo aere nascuntur.
30. Saturnus origo deorum, et totius posteritalis a » 41. Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per nati!-
paganis designatur, hunc Lntini a satu appellatum
"^ '
ram nunquam estrcctus ignis,"sed quasi claudus ejus-
ferunt,quasi adipsum satio omnium pertineat rerum, modi speciemmotumque habet. Ideo autem in fabrorum
vel a temporis longitudine, quod saturetur annis. fornace oumdem Vulcanum auctorem dicunt,quia sine
31. f
Unde eum Grfeci Kp6vosnomen habere dicunt, igne nullum metalli genus fundi extendique potest.
quasi Xp6vo;, id est, tempus, quod filios suos fertur 42. ° Pluton Grsece, Latine Diespiter, p vel DHis
devorasse, hoc est, annos quos tempus produxerit pater ' quem ahi Orcum vocant, quasi receptorem
in se revolvit, s-
vel eo quod semina unde oriuntur mortium. Unde et orca nuncupalur vas quod recipit
iterum redeunt. aquas. Ipse et Grsece Charon.
32. Hunc Coeli patris abscidisse genitalia dicunt 43. 'Liberumaliberamento appelIatumvolunt,quod
quia nihil in ccelo de seminibus nascitur. Falcem te- quasi mares in coeundo per ejus beneficium emissis se-
not, inquiunt, propter agriculturam significandam, minibusliberentur. Quodidem Libermuliebri et deli-
vel propter annos ct tempora quod in se redeant, cato corpore pingilur ;
dicunt enim mulieres ei at-

vei propter sapientiam quod intus acuta sit. Iributas, et vinum propter excitandam libidinem.
33. In aliquibus auiem civitatibus Saturno liberos 44. Unde et frons ejus pampino cingitur sed ideo ;

suos geniiles immolabant, quod Saturnum poetfo li- » coronam viieam et cornu habet, quia cum grate et

beros suos devorasse solitum tradiderunt. moderate vinum bibitur, Ia;'titiam pra?stat; cumultra

Beelzebub. Hieron., Eccles. x, et Matth. x. Idem

=* ^ Et dict. Vulc. E Serv., ^n. viii, ad vcrs. Haud
est.muscarura depulsor, quod nius-
Gr.^ecisara^iAuto;, id seciis icjni potens.
cas ab Olympo abegerit trans Alpha-um, sive is Juppi- '
Unde etiam Homer.l^ a, et ibi Eustach.
ter, ut Pausanias vulle videlur, sive Herculcs tuerit. '" Idcifco autem. Ex eodem Servii loco.
^ Behemoth. Verba Greg., xxxu Mor., cap. 10. " Sed quasi claudus. Aug., xx conlra Faust.
« Leviath. Ex Greg., xxxm, cap. 13. " Plutox Latine Diespiter. ELact., i, cap. 14.
'^
Qucedam autem nomina deor. Cic, de Natura 1'
Sire DiTis pater. — Diiis recto casu eliam alii

deor. usi. Peiron. :

<^
Hunc Latini a Satur. Ex Aug., vii de Civit., Has inter sedes Dilis patcr extulit ora.
cap. 19. 1 receptorem mort. Aug.,
Quem alii ORCVSi,quasi
f
IJnde et eum Grwc. E Serv., yEn. iii. VII de Quid de veritate Quidde feli-
Civit., cap. 3 :
'!

s Vel eo quod senien. Ex Aug., vii !e Civil., cap 19. citate? Quascum deas haberent, nuUum eis locum
''
Modo Danaes per imb. Ex eod., xviii, cap. 13. inter selectos deos dare voluenint, ubi dederunt
' Janum dicunt. Ex vii de Civit., cap. 8. Marti,el <)rcn^jiiiieffectorimortium,alterireceptori.
^ Neptun. E cap. 16. ' LlBERUM a LlBERAMEiNTO. Ibid., cap. 2.
319 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 3J0
modum, excitat lites, id est, quasi cornua dat.
Idem « solum; ipsum Titan, quasi unum ex Titanis qui >

autemetLyseuscJ7TbTouXueiv,quod multo vinomembra adversum Jovem non fecil.

solvantur. IsteetGraece A-.ivjco; a^monte Indiae Nyso, 54, Ipsum Phcebum, quasi Ephcebum, hoc est, ado-
ubi dicituresse nutritus.Cseterum estNysa civilas,in lescentem; unde, et Sol puerpingitur, eo quod quo-
qua colilur idem Liber, unde et Nysajus dicius est. lidie oriatur, et nova luce nascatur. Py^ftnim quoque
384 45. Mercurium sermonem interpretantur. euradem Apollinem vocari aiunt, a Pi/i/ione immensae
^ Nam ideo Mercurius, quasi medius currens dicitur molis serpente, cujus non magis venena quam ma-
appellatus, quod sermo curratinler homines medius. gniludo terrebat.
Ideoet epjj.ri; Grsece, quod sermo, vel interpretatio, 55, Hunc ApoIIo sagiitarum ictibus sternens, no-
quae ad sermonem utique pertinet, ipiLr^^v.% dicilur. minis quoque spolia reportavit, ut Pythius vocare-
46. Ideoetmercibus prseesse, quia inter vendentes tur unde et ob insigne
; victoriae Pythia sacra cele-
et ementes sermo
medius. Qui ideo fingitur habere
fit
branda constituit.
pennas, quia citius verba discurrunt. " Unde et velox Dianam quoque gcrmanam ejus similiter 56, ^
et errans inducitur;alas enim ejus in capite, et in pedi-
viarum praesidem aiunt. Unde et virginem Lunam, el
bus, significare volucrem fieri per aera sermonem.
volunt, quod via nihil pariat. Et ideo ambo sagittas
47. NuJitiuin dicium^ quoniam per sermonem om- D habere finguntur, quod ipsa
duo sidera de coelo ra-
niacogitata enuntiantur. Ideo autemhunc furti magis-
dios usque ad lerras emittant, Dianam autem vocatam,
Irum dicunt, quia sermo animos audientium fallit. quasi Duanam, quod luna die ac nocte appareat.
Virgam tenet, qua serpentes dividit, id est, venena, 57, Ipsam et Lucinam asseverant, eo quod luceat,
48. Nam bellantes ac dissidentes interpretum ora-
Eamdem et Triviam,qViOd iribus fingatur figuris, De
tione sedantur unde etsecundum Liviumlegati pa-
;
qua Virgilius: ,.., Tria virginis ora Diance,^ quisie^-
cis caduceatores dicuntur. Sicut enim per faeciales
dem Lu na, ea.dem Diana, eadem Proserpina vocatur.
bella indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat.
58, Sed cum Luna fingitur :

49. Hermes autem Grtece dicitur azb xrjc lpij.r,v£(a;, "\., Sublustri splendet amictu.
Latine interpres, 385 qui ob virlutem muUarumque Cum succincta jacit calaraos, Latonia virgoest :

arlium scieniiam '^

Trismegistus,id esi, ter maximus Cum subnuxa sedet solio, Plutonia conjux.
nominalus est. Cum autem eum capite canino fin- Latonia autem Dia7ia, eo quod Latonice inerit tilia.

gnnt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia 387 59. ° Cererem, id est, terram, a creandis
canis sagacissimum genus etperspicax habeatur. frugibus asserunt dictam, appellantes eam nomini-
50. Martem deum belli esse dicunt, et Martem bus plurimis. Dicunt etiam eam etopem, quodopere
appellatum, quia per viros pugnatur, ^ ut sit Mars, ^ melior fiat terra.

maris ars, licet et tria sint genera consuetudinum,

** 60. Proserpinam, quod ex eo proserpant fruges.
sicut Scytharum ubi et feminae et viri in pugnam 61. ° Vestam, quod herbis, vel variis vestita sit

eunt; Amazonum, ubi solae feminse ; Romanorum rebus, vel a vi sua stando, Eamdem et Tellurem, et

aliarumque gentium, ubi soli mares. Matrem magnam cum tympano, et

finguntturritam,
Si.Item^ Martem dicunt, quasi effectorem mor- gallis, et strepitu cymbalorum, Matrem vocatam,

tium. Nam a Marte mors nuncupatur. s Hunc, et quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat;
adulterum dicunt, quia belligerantibus incerlus est. almam, quia universa animalia fructibus suis alit.
52. Quod vero nudo pectore stat, ut bello se quis- Est enim alimentorum nutrix terra,
que sine formidine cordis objiciat, ^ Mars autem apud 62. pQuod simulacrum ejus cum clavi fingitur,quia

Thracas Gradivus dicitur, eo quod in bello gradum lellus hieme claudilur, vere aperitur, ut fruges na-

inferantqui pugnant, aut quod impigre gradiantur. scantur, i Quod lympanum habet, significari volunt
Apollinem quamvis divinatorem et medicum
53. > orbem lerrae.

vellent,ipsumtamen386etiamSo/emdixerunt,quasi 63. ^ Qnod curru vehi dicitur, quia ipsa est terra,

* A monte
Indice Nys. E. Serv., ^En. vi, ad vers, tam, quasi bellatoris elGradivi.
Liber agens celso Nysce d. v. t. ApoUinem quamvis. Aug., cap, 16.
'

*>
Nam ideo Mercurius. Ex eodem lib. Aug., D Qui adversus Jovem 72on fecit. Hispanismus, ha-
j

cap. 14. cer por alguno, 6 contra alguno, neque fuit cur bel-
"=
Unde et velox. E Serv., JEn. iv, ei Aug. lum adderent Impressi libri, quod in Ms. non est.
k Dianam quoque. Ex Aug,, cap. 16,
<!
Trismeg. Ex Lact., lib. de Ira, cap. li, et lib. i,
cap. 6. Quia eadem Luna. E Serv., Mn. iii, ad vers,
'

^ Ut sit Mars, 7naris ars. Ut .-it Mars mas Cod, Sacra mari colit. Apud quem mendose Juno pro
,

omnes sednon fuit difficilis conjeclura. Luna legitur.

^ Item Martem dicunteffect. mort. Ex August. ™ Sublustri splendet amict. Carmen Prudentii,
« Hunc et adult., etc. Aug., xx contra Faust., I contra Symmach.
cap. %:Venerem Vulcani uxorem,et Martis adulte- ° Cererem. Ex Aug., cap. 24.
ram^ quia belligerantibus incongrua est. ° Vestam, quod herb. E Serv., Ma. i ad vers,
^ Mars autem apud Thrac. Gradivus.
Non quod Cana fides et Vesta.
apud Thraces Gradivi nomen sit, sed quia idem sit p Quod simulacrum ejus cum clav. Ex eodem,

illis Oojpio; apr,; qui

Romanis Gradivus. Fuerunt enim iEn. X ad vers. Alma parens Idcea.
(ut ail Serv.., .En. let iii) Romse duo Marlis
templa,
Quod tympana. Ex Aug.
">

alterum mtra Urbem Quirini, quasi custodis ei tran- Quod curru vehitur. E Serv, ^n, iii, ad vers,
^"

qudli alterum exira Urbem via Appia prope

;
por-
Et juncti currum domince sub. l.
321 ETYMOLOGIARUM LIB. VIII. 322

quse pendet inaere. Quodsustinetur rotis,quiamun- j^

iude e^m artem et rafionem interprelantur, qui
dus rolalur et volubilis est. Quod leones illi subjiciunt sine ratione nihil potest contineri.

mansuetos, ut ostendant nullum genus esse terrae tam 72. Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, ani-

ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. mumque putaut esse in capite et cerebro, ideo eam

64. Quod in capite turritam gestat coronam, osten- dicunt de capite Jovis esse natam, quia sensus sa-

dit superpositas terree civitates, quas insignitas turri- pienlis, qui invenit omnia in capite est.

bus constat. Quod sedes finguntur circa eam, quia cum 73. ^ In cujus pectore ideo caput Gorgonis fingitur,

omnia moveantur, ipsam non moveri. quod illic esl omnis prudentia, quas confundit alios,

65. Quod corybantcs ejus ministri cum strictis et imperitos ac saxeoscomprobat, quod et in antiquis
gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra imperalorum statuis cernimus in medio pectore lori-

sua debere pugnare. Quod gallos, huic deae ut ser- C£e, propler insinuandam sapieniiam et virtutem.
virent fecerunt, significant qui semine indigeant ter- 74. Hsc Minerva, et Tritonia dicitur. Triton enim )

ram sequi oportere, iu ea quippe omnia reperiri. Africae palus est, circa quam fertur virginali appa-
66. Quod se apud eam jactant, pr?ecipitur, inquiunt, ruisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est.
ut qui terram 388 colunt ne sedeant, semper enim Unde et tanto proclivius dea credita, quanto minus
esse quod agant. Cymbalorum autcm sereorum soni- g origo ejus innotuit.
ferramentorum crepitus in colendis agris ^ et
tus, ;
75. Pallas autera dicta, vel ab insula Pallene in
ideo sere, quod terram antiqui colebant aere, prius
Thracia, in qua nutrita est; ^ vel anb tou xc^xXeiv to
quam ferrum esset inventum. ^opu, id est, ab hastce concussione, vel, quod Pallan-
67. ^Eamdem Vestam et ignem esse perhibent, quia
tem gigantem occiderit.
terram ignem habere non dubium est ° ul ex iEtna
300 76. '
Venerem exinde dicunt nuncupatam,
Vulcanoque datur inteliigi. Et ^ ideo virginem putant,
quod sine vi femina virgo esse non desinal. Hanc
quia ignis inviolabile sitelementum, nihilque nasci
Grfeci (^yjoi^iTrjV vocant, propter spumam sanguinis
possit ex eo, quippe qui omnia qim arripuerit absumat enim Gra^ce spuma vocatur.
generantem, «tppo;
68. Ovidius in Fastis
77. Quod autem fingunt Salurnum Goelo patri geni-
:

Nec tuahudveslam,quamvivam intellige flammam;

talia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, et
Nataque de flamma corpora nulla vides;
quod ex spuma maris concreta Venus nata est, illud,
propterea, el virgines ei servire dicuntur, eo quod
aiunt, quod per coitum salsi humoris substantia est
sicut de virginc, ila nihil ex igne nascatur.
et inde ™ dcppo^f-rrjV Venerem dici, quia coitu spuma
69. Junonem dicant, quasi janonem, id est, ja-
est sanguinis, quae ex succo viscerum liquido salso-
nuani « pro purgationibus feminarum quod , et

quasi portas matrum natis, et naluras pandat nuben-

C que constat.
78. Ideo " autera Venerem Vulcani dicunt uxorem,
tium mariiis. Sed hoc philosophi. Poelai autem Ju-
quia Venereum officium non nisi calore consistitur,
nomen Jovis asserunt sororem et conjugem; ig- ^

unde est : Frigidus in Vetierem senior.

nem enim et aerem Jovem, aquam et terram Juno-
79. °Nam, quod Saturnus dicitur patri Goelo virilia
nem interpretantur quorum duorum permistione
,

ampulasse, qute in mare cadentia Venerem creave-

universa gignuntur.
runt, ideo fingitur, quia nisi humor de Coelo in ter-
quod mundipars est; con-
70. Ei sororem dicunt,
ram desceuderit, nihil creatur.
jugem, quod commista concordat, unde etVirg.
Tum pater omnipotens fecundis imbribus atither 80. P Cupidinem vocatum ferunt propter amorem :

389 Conjugis in gremium tetae descendit... est enim da^mon fornicationis. Qui ideo alatus pingi-

71. 8 Minerva apud Grsecos aOT-jvr) dicitur, id est, tur,quia nihil amanlibus levius, nihil mutabilius inve-

femina. Apud Latinos autem Minervam vocatam, niiur. Puer pingiiur, quia stullus est et irralionabilis

quasi Deam et munus arlium variarum. Hanc enim amor. q Sagiltam et facem tenere fingitur ; sagit-
**
inveutricem multorum ingeniorum perhibent, ct tam,quia amor corvulnerai; facem, quia inflammat.

* Etideo cere, quod terram antiq. Lucrct., lib. v :

^ Inventricem multorum ingeniorum. Aug., xviii
I^
Et prior aTis erat, quam ferri cognitus usus, U de Civit., cap. 8Minerva multorum sane operum
:

Quo facilis magis est natura, et copia major. inventrix.

iEre solum terr« tractabant, tereque belli In cujus pect. E Serv., iEn. viii ad vers. Con-
'

Miscebanl fluctus, vulnera vasta serebaiit,

et nexosque angues.
*•
Eamdem Vestam ct ign., August., iv de Civit. Hwc Minerva... innotuit. Verba Aug., ibid.
j

et Serv. ,En. i. VelaTzo xoi r.iXX. ..occidcrit. Verba Servii, ^n. i.

'^

•^
Ex .Etna
Vulcanoq. Ita apud Serv. alioquiu ;
Venerem cxindc dic. Ex Aug.,vi de Civit.,cap. 9.
'

Vulcaniis legerem, cum inf., lib, xiv de /Eoliisinsu- '" 'AcppoJiTrjV. Serv., .Eii. v, ad vers. Unde genus
%, eaedem ei Vulcaniai vocantur,quod et ipsa; sicut Ducis.
JElna ardeant. ° Ideo autcm Vcherem. Ex eod., .En. viii, ad
^ Et ideo virginem. Lact. i, cap. 12. vers. Acccpit solitam flammam.
" Pro purgationibus feminar. Ex vii de Civit. ?iam qiiod Satur... creatur. Verba ejusdem,
<*

cap. 2 et 3. Georg, II, ad vers. Rusticus, ct curvo Sat.

^ enim gignuntur. Verba Servii, Georg. ii.
Ignein Cupidinem. Ex eodem, ^En. i, ad vers. Ergo
i'

femina. An poiius sinefemina.

s Minerva... id cst, his aligcrum. Vid Propert. eleg.
Orta namque e Jovis cerebro, unde et aar|Tujp. Ergo Quicumquc ille fuil puerum qui pinxit Amorem.
AOrivrj, quasi aveu 6r)Xua?, vel certc ^Xr,. 1 Sagittam. Ex Aug., xx contra Faust., cap. 9.
323 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 324
81. Pan ^dicunt Grteci, Latini Silvanum : deum ^ quidquid Jupiter falur : 399' a fajido igitur fatum
rusticorum, quem in nalurae similitudinem formave- dicunt , id esl , a loquendo. j Quod nisi hoc no-
runt unde et Payi diclus est, id est, omne. Fin-
; men jam in alia re soleret intelligi, quo corda ho-
gunl enim eum ex universali elemenlorum specie. minum nolumus inclinare, ralionabiliter possemus a
82. Habet enim cornua in similitudinem radiorum fando FATUM appellare.
Solis et Luncp. Distinctam maculis habet pellem, 91. Non possumus esse scriptum in
eiiim abnuere
propter coeli sidera.Rubet ejus facies ad simihtudinem litteris sanctis Semel locutus estDeus, duo hmc avr
:

fetheris. Fistulam septem calamorum gestat, propter divi, etc. Quod enim dictum est, semel locutus est,
harmoniam coeli, in qua septem sunt soni, et se- intelligitur immobiliter, hoc est, incommutabiliter
plem discrimina vocura. est locutus, sicut novit incommutabiliter omnia, quse

83. '^Villosus est,quia tellus est convestita, et agi- futura sunt, et quse ipse facturus esl.

tatavenlis. S9t Pars ejus inferior fceda est, propter 92. ^ Tria autem fata fingant in coio , et fuso

arbores, et feras, et pecudes. Caprinas ungulas habet, digiiisque fila ex lana torquentibus ,
propter tria

ul soliditatem terrse ostendat, quem volunt rerum et tempora : prteteritum ,

quod in fuso jam netum
Deum; unde Prt», quasi omnia dicunt.
totius naturee atque involutum est; prtesens, quod inter digilos
84. Hngua iEgypiiorum tcrra appellatur, g neentis trajicilur; futurum, in lana, qufe colo im-
•=
Isis '

quam Isim volunt esse. Fuit aulem Isis regina iEgyp- plicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fu-
tiorum, Inachi regis tilia, quae de Graecia veniens sum tanquam prsesens ad prseteritura trajicien- ,

Jigyptios htteras docuil, et terras colere instituit, dum est.

propter quod el terram ejus nomine appellaverunt. 93. ^ Parcas dicunt -/.xt <}vT(«ppa<jiv appellatas
85. '^
Serapis omnium maximus iEgypliorum quod minime parcant. Quas tres esse voluerunt
deus. Ipse est Apis rex Argivorum, qui navibus unam, quse vitam hominis ordiatur : alteram, qua;
transveclus in ^gyplum, cum ibidem mortuus fuis- contexat; teriiam , quse rumpat. Incipimus enim
set, Serapis appellaius est; propterea, quia arca in cum nascimur; sumus cum vivimus; desinimus , ,

qua mortuus ponitur, quam sarcophagum vocant, cum interimus.

oopbs dicitur Grsece, et ibi cum venerari sepultum 94. Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt,
coeperunt, priusquam templum ejus esset instruc- " quasi deam quamdam res humanas variis casi-

tum ; velut cofb; Apis : Sorapis primo, deinde,

illudentem, ° unde et ccecam ap-
et i-us et fortuitis

Utlera commutata, Serapis dictus esl. quod passim in quolibet incurrens sine pellant, eo
86. Apis fuit apud ^Egyplios laurus Serapi conse- ullo examine meritorum, et ad bonos, et ad malos

cratus, et ab eo ita cognominatus, quem ^gyptus Q venit. Fattcm autem a Fortuna separant, et Fortu-
instar numinis colebat, eo quod de futuris daret nam , quasi sit in his quse fortuitu veniunt nulla ,

qu^edam manifesta signa; apparebat er,im in Mem- palam causa; Fatum vero appositum singulis et
phi. '^
Quem centum antisliles prosequebantur., et statutum aiunt.
repente velut lymphatici priecinebant : hujus capitis 95. Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpen-
imaginem ^ sibi in eremo Judiei fecerunt. tibus, propter tres affectus, 393 qui in animis ho-
87. Fauni a fando, velut s a-o zxi ^wvrjs dicti, minum multas perturbationes gignunt, et interdum
quod voce non signis ostendere viderentur futura; in cogunt ita delinquere, ut necfamse, nec periculi sui
lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis respectum habere permittant. Ira ,
quae vindictam
non signis, sed vocibus dabant. cupit; cupiditas ,
quse desiderat opes;Ubido, qua3
88. ^ Genium autem dicunt, quod quasi vim appelit voluptates. Quae ideo Furiae appellanlur
habeat omnium rerum gignendarum, seu agignendis quod stimuUs suis mentem feriant , quietam esse
liberis ; unde et geniales lecti dicebanlur a genlibus, non sinant.
qui novo marito slernebaniur. 96. Nymphas deas aquarum putant dictas a nubi-
89. H;ec et alia sunt genlilium fabulosa figmenta, bus; nam ex nubibus aqute unde derivatum est; ,

quco mterprelata sic habent, ut ea non intellecta Q nyniphas aquarum dcas, quasi numina lympharum.
damnabililer tamen adorentur. p Ipsas aulem dicunt cl Musas, quas el nymphas,
90. fa^um autem dicunt esse quidquid diifantur; nec immerito, nam aquie molus musicem efficit.

* Pan dicunt. E Serv., Eclog. 2. et Serv., Eclog. 4.

^ Villosus est, fjuia tellus convestita est, et ayi- j nisi hoc nomen. Ex eodem Aug.
Quod
tata ventis. Horum nihil apud Servium (e quo sunt Tria autem fat. Ex xx conlra Faust., cap. 9.
^
reliqua), et varie leguniur in Ms. ; quare suspecla ea '
Neentis. Ita constanter Gothici libri hic; et
habebal Chacon. paulo post , servala analogia non neentis , sive ,

^"
Isis, liny. Myypt. E Serv., Mn. viii, ad vcrs. secundai sit conjugaiionis , sive tertiae , ut apud
IXeqina in mediis p. v. a. s. TibuU. :

^ Serap. Verba Aug., xviii de Civit., cap. 5. Stamina, qua? ducunt, quseque futura neunl.
""
Quem centum ajitist. E Solin., 35. " Parcas. E Serv., Eclog. 4.
^Sibi in eremo Jud. Lacl., lib. iv, cap. 10. ° Quasi deam quamd. Ex Lact., lib. iii, cap 27.
Velut iiio T% 9(Dv^;. E Serv., Mn. tii.
fc'
" Vnde et ccecie. Ex iv de Civii., cap 18.
^ Genium. Ex Aug., vii de Civit., cap. 13. p Ipsas autevi dicunt. Mus. E Serv., Eclog. 8.
' A fando iyitur fat. Ex eod., v dc Civit., cap. 9,
325 ETYMOLOGIARUM LIB. IX. 326

97. Nympharura apud gentiles varia sunt vocabula, contrario nomine hoc appellantur. e Apuleius au-
*Nymphas quippe monlium Oreades dicunt, silva- tem ait eos kxt' avTbpaaiv dici Manes (hoc esl, niites

rum Dnjades, ^ camporum Hamadryades, fontium ac modestos., cuni sint terribiles, et immanes) ut
Naiades, maris Nereides. Parcas et Eumenides.
98. " Heroas dicunt a Junone traxisse nomen, 101. Larvas ex hominibus factos da^mones aiunt,
Graece enim Junoripri appellatur, et ideo nescio quis, qui fuerint. '' Quarum nalura esse
meriii mali
filius ejus, secundum Grfecorum fabulani, "Hpu? fuit
dicitur lerrere parvulos, el ia angulis garrire tene-

nuncupatus? Hoc videlicet, veiut mysticum signiti- brosis.

cante fabula, quod aer Junoni deputetur, ubi volunt 102. Lamias, quas fabulfe tradunt infanies corri-

Heroas habitare. Quo nomine appellant alicujusme- pere, ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas.

riti animas defunctorum, quasi arjpwai;, id est, viros 103. ' Pilosi, qui Grsece Panitce, Latine Incubi

aerios, et ccelo dignos propter sapieniiam et fortitu- appellanlur; siveJ Invi ab ineundo passim cum ani-
dinem. malibus : unde, et Incubi dicuntur ab incumbendo,
99. ^ Penates genliles dicebant omnes deos quos 395 hoc est, stuprando. Sa?pe enim improbi
"^

domi colebant. " Et penates dicli, quod essent in existunt, eiiam muiieribus, et
earum peragunt con-
penetrafibus, id esl^insecretis. Hi dii qui vocabantur, cubitum, quos dajmones Galli Dusios nuncupant,
vel quae nomina habuerint, ignoratur. quia assidue hanc peragunt immunditiam.
100. f
Maties dicunt deos mortuorum, quorum pote- 104. Quem autem vulgo Ineubonem vocant, hunc '

statem inter lunam3B3et terram asserunt : a quibus Romani Faunum Ficariuni dicunt, ad quem Hora-
et mane dictmn existimant, quos putant ab aere, qui cius dicit :

manus, id est rarus est, Manes dictos, sive quia late Faune Nympharum fugientum amator,
manant per auras; sive quia mites sunt immanibus, Per meos fines, et aprica rura
^ Nymphas quippe mont. Ex eodem. ^En. i, Lenis incedas.
ad vers. Hinc, atque hinc ylomerantur Oreades, et i
PiLosi qui Orircr Panit.e, Gregor., vn Moral.,
Eclog. 10. cap. 15 Quinam alii pilosi appcUationc figuran-
:

Ba)npor. Hamadryad. Serv.

''
Quce cum : silvis tur, nisi hi qiios Grceci Panas. Latini Incubos vo-
7iascuntur Hamadryades. cant? Ita enim emendaliores Gregorii Jibri, non
Heroas defunctor. Ex Aug., x de
*=
Civit., Faunos, cum lamen utrumque sit verum, et Panas
cap. 21. et Fah^^ios dictos. Sed Panisci hoc loco putamus le-
•^
Penates... colebant. E Serv., JEn. u. gendum, non Panitce.
Penates dicti. Arnob., lib. ni
^ Varro qui sunt :
Lwi ab iNEUNDO. E Serv., .^En. vi, ad vers. Po-
j

introsus atque in intimis penetralibus deos {Pena- nietium Custrumipie Invi.

tes) esset censet. ^ Sa^pe cnim improbi. Verba Augustin.,
xv de
^ Manes. EServ., Mn. iii, ad vers. Stant manibus Civit., cap. 23.
arce. ' Hunc Romani Faunum Ficarium, Hieron., Is,
^ Apuleius autem ait. Non est integer locus. Nam xiii : Pilosi, vcl Incubones, vel Satyros, Sylvcstres,
cum csetera exApuIeio sint^qui etiam ab Augustino quosdam homincs, quos nonnulli Faunos Ficarios
citatur, ix de Civit., cap. 9, in lib. de Deo Socrat.). vocant. Item Eutrop., Sylvestrcs homincs,
lib. xii :

tamen hoc ex Servio est poiius, ut Manes xa-c' qiios nonnuUi Faunos Ficarios vocant. Idem Fatuus
av-i9paatv dictos scribat. FatueUs videlur cum Fauno Ficario, quantum e
^ Quarum natura. Ex Hier., in pra.^f. Heb. Qua^st. Servii loco citato conjicere licet.

LIBER NONUS.
DE LINGUIS, GENTIBUS, REGNIS, MILITIA, CIYIBUS, AFFINITATIBUS.
CAPUT PRIMUM. 3. Tres autem sunt linguaj sacra; : Hebra-a, Graica,
De Unguis gentium. Latina, quie tolo orbe maxime excellunt. His namque
i. Linguarum diversilas exorta est in yedificaiione tribus linguis super crucem Domini a Pilato fuil
turris post diluvium ; 390 nam prius quam supeibia causa ejus scripta. Unde et propter obscuritatem
turris illiusindiversos signorum sonos humanam divi- sanctarum Scripturarum harum trium linguarum co-
deret societetam, * una omnium nationum lingua gnitio necessaria esl, ut ad alteram recurratur, si
fuit, quee //e^/vra vocatur, qua patriarcha^ et prophe- quam dubilationem nominis, interpretationis
vel
tce usi sunt, non solum in sermonibus suis, verum sermo unius lingua attulerit.
etiam in lilleris sacris : initio aulem quot gentes,
4. Graca autem lingua inter casteras genlium cla-
tol linguai fuerunt, deinde plures genles quam lin-
rior habelur. Est enim et Latinis cl omnibus linguis
gufe, quia ex uua lingua multce gentes sunt exortcC.
soncinlior, cujus varietas in quinque parlibus discer-
2. Linguae aulem dicla^ in hoc loco pro verbis qua3
nitur quarum prima dicitur xotvrj,
: id est, mista, sive
per linguam liunt, genere locutionis illo quo is qui
communis, qua omnes utuntur.
cfficit per id quod efticitur noiiiinatur : sicut os dici
solet pro verbis, sicul manus pro lilleris. 5. Sccunda Attica, videlicet, Alheniensis, ^ quasi

Cap. I. — ^Una omnium nation. , in Utteris sacris. '^

Qua usi sunt omnes Graxice auctores. Vel certe
Ex Aug., xvi de Civil., cap. 11. eleganiiores, vel Grseciam pro Hellade accepit, de
 327 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 328

usi sunl omnes Graeciae auciores. 397 Teriia ^ Do- a maxime ad primum hominem loquens, vel ad pro-
rica, quam habent ^gyptii, et ^ Siculi. Quarta loni phetas, vel dum corporaliter sonuit vox dicentis
ca. Quinta jEolica, qua sunt iEoles locuti, et sunt in Dei : Tu es Filius meus dilectus, ubi a quibusdam
observatione Graecae linguae ejusmodi certa discri- creditur illa lingua una et sola, quse fuit antequam
mina; sermo enim eorum ita est dispertitus. esset linguarum diversitas; in diversis autem genti-

6. « Latinas autem linguas quatuor esse quidam bus creditur quod eadem illis lingua Deus loquatur
dixerunt, id est, Priscam, Latinam, Romanam, Mis- qua ipsi homines utuntur, ut ab eis intelligatur.
tam. Prisca est, qua vetusUssimi Ilaliae sub Jano et 12. Loquitur autem Deus hominibus non per sub-

Saturno sunt usi, incondita ut se habent carmina stantiam invisibilem sed 399 per creaturam corpo-
Saliorum. Latina, quam sub Latino et regibus Tus- ralem, per quam et hominibus apparere voluit quando
ciae CBeteri in Latio sunt loculi, ^ ex quafuerunl duo- locutus est. Dicit eliam Apostolus : Si linguis homi-
decim tabulae scriplae. num loquar et angelorum. Ubi quaeritur : Qua iingua
7. Romana, quae post reges exactos a populo Ro- angeli loquantur, non quod angelorum aliquae sint lin-
mano coepta est, ''qua Naevius, Plautus, Ennius, Vir- guae, sed hoc per exaggerationera dicilur.

gilius poetae ; cx oratoribus, Gracchus et Cato, et 13. Item quaeritur qua lingua in futurum homines
Cicero, sua scripta effuderunt. Mista, n loquantur, nusquam reperiiur.
vel caeteri, Nam dicit AiToslolus

quas post imperium latius promotum simul cum mo- Sive linguce cessabunt.
ribus et hominibus in Romanam civitalem irrupit, 41. Ideo autem prius de linguis, ac deindedegen-
integritatem verbi per solcECismos et barbarismos tibus posuimus, quia ex linguis gentes, non ex gen-
corrumpens. tibus linguae exortse sunt.
8. Omnes aulem Orientis gentes in gutture linguam CAPUT II.

et verba coUidunt, 39S sicul Hebra^i el Syri. Om- De gentium vocabulis.

nes mediterranffi genles in palato sermones feriunt, 1. Gens est multiludo ab uno principio orta, sive

Omnes Occidentis gentes verba

sicut Graeci et Asiani. ab alia natione secundum propriam collectionem
in dentibus frangunt, sicut Ilali et Hispani. distincta, ut Graecise, Asiae ; hinc et gentilitas dici-
9. ' Syrus et Chaldaeus vicinus Hebraeo est in ser- tur. Gens autem appelata propter generationes fa-
mone, consonans in plerisque, et lilterarum sono. miliarum, id est, a gignendo, sicnlnatio a. nascendo.
eQuidam autemarbitrantur linguam Hebraeam ipsam 2. Gentes autema quibus divisa est tena lxxiii. '

esse chaldaeam, quia Abraham de Chaldeis fuit; Quindecim de Japhet, 400 triginta et una de Cham,
quod si hoc recipilur, quomodo in Daniele Hebraei- viginli seplem de Sem, quse fiunt septuaginta tres, vel

pueri linguam quam noveranl doceri jubenlur? n potius, ut ratio declarat, septuaginta duae, totidem-
10. Omnem autem linguam unusquisque hominum, que linguae perterras esse coeperunt ;
quae crescendo

sive Graecam, sive Latinam, sive caeterarum gentium, provincias et iusulas impleverunt.
aut audiendo potest tenere, aut legendo ex praecep- 3. FiliiSemquinque singulariter gentes singulas pro
tore accipere. Cum
aulem omnium linguarum scien- Quorum primus Elam, a quo Elamitce principesPersi-

tia difficilis cuiquam sit, nemo tamen tam desidiosus dis ; secundus^55wr,aquo^5S?/norMmpuIlulavitimpe-
est, ut in sua gente positus suaj genlis linguam nes- rium ; tcrtius Arphaxat, aquo Chaldceorumgensexor-
ciat. Nam quid aliud putandus est nisi ^ animalibus ta est; quarlus Ludi, a quo Lydii; quinlus Aram, a
brutis deterior? Illa enim propriae vocis clamorem quo Syri, quorum metropolis fuit Damascus.
exprimunt, iste deterior, qui propriae linguae caret 4. Filii Aram, nepotes Sem, quatuor Hus, et :

notiiia. Ul, et Gelher, et Mes. Hus Traconitidis conditor,

j

11. Cujusmodi autem lingua locutus est Deus in qui inler Palaestinam et Ccelesyriam tenuit principa-
principio mundi cum diceret Fiat lux invenire diffi- tum, unde fuit Job sccundum quod scriptum est
cile est; nondum enim erant lingua?. Item qua lin- Vir erat in Hus nomine Job; secundus UU
terra

gua insonuit postea exterioribus hominum auribus, a quo Armenii; tcrtius Gether, a quo ^ Acarnanii,

cujus terminis vid. Euslach. 'IX., r,, ad vers. XaXxwvo; U « Qua... Enn... effudcrunt. Ex Cod. N., sedcum

«p(Xov uibv £; 'EX/.aoi oi/.fa vatwv. Hieronymus quoque in scripfa sua absil ab omnibus nostris, non displicet
Quaest. Heb., lones, qui Atticis sunt affines, olim- Icctio a Vulcan, indicala ex vei. Cod., effulserunf.
que iidem fuerunl Grajos a-Xw; appellat dc loni- :
f
Syrus, ct Chaid. vicin. Ex Ambros., i Hexam.,
bus (inquit), id est., de Grcecis nascuntur Eliscei, cap. 8, et Basil., homil. 1.
qui vocantur Moles. s Quidam aufem arb. Verba Hieronym. ad Da-
^ Dorica, qiiam habcnt /Egyptii. Alexandrini. niel. i.
^ Et Siculi. Mendose Syri in omnibus libris. ^ Animalibus hrutis deterior?E\ duabusTarr. et
" Latinas autem linguas quatuor esse. In quo si Rab.
quid vitii est, id Isidorus prteslare non debuit, auc- Cap. II. —
Gentes autem a quibus. Aug., xvi de
'

lor magis quEerendus. Civitate, cap. 6 Exillisigitur tribus hominibus. Noc

:

^ Ex qua fuerunt xii tab. Non quod sub regibus filiis,sepfuagi7ita tres,velpotius,ut ratio declarata
scriptce, sed quod illorum fortasse lingua, quo plus cst, elc. Nempe cap. 3 declararat.
aucloritalis haberent antiquiora verba; quod se quo- j Hus Traconitid. Ex Hier.,in Qua^st. Heb., e quo
que fecisse prolitetur, Cicero, ii de Legibus Sunt : sunt pleraque hujus cap.
certa verba legum, Quincte, neque ita prisca, ut in ^ Acarnanii,sive Curife.Mendose apud Hieronym.,

veteribus his sacratisque legibus, etc. Carice, pro Curiw. Slephanus Axapvavia x^^f^ :
329 ETYMOLOGIMIUAI LIB. IX. 330

seu Curice; quartus Mes, a quo sunt ii qui vocaniur h 19. Z)a(ia«,aquo gens estiEi/uo^iVe iu occidenlali

Mceones. ploga.

5. Posteritas Arphaxat, filii Sem, Heber, nepos -iO^ ^ Filii Mesraim Labaim, a quo Libye^, qui
Arphaxat, a quo Hebrcei. Jectam filius Heber, a quo quondam Phuthrei vocabantur.
Indorum gens orla est. Salc tilius Jectam, aquo Bac- 20. Casloim, a quo Philistiim, quos veteres 'AX-
triani, licel Scytharum cxsules suspicentur.
eos alii XoijiuXou?, nos modo corrupte Palcestinos vocamus.
6. Ismael filius Abraham, a quo IsmaeUtce^ qui 21. Cifiter<e sex genles ignot» sunt, quia bello
nunc corrupto nomine Sarraconi, quasi a Sara.^ et .Ethiopico subversfe, usque ad oblivionem prteter-
Agareni, ab Agar. itorum nominum pervenerunt.
7. JSabajotli fiUus Ismael, a quo Nabathcei, ^ qui 22. Filii Chanaam undecim, ex quo Chanana^o-
ab Euphrate in mare Rubrum habitant. rum decem quorum terram, iis expulsis, Ju-
gentes,
8. Moab, el Ammom fiUi Loth, a quibus Moabitce, da?i possederunt. Quorum primogenilus Sidon, a quo
el Ammonitie, Sidones ; unde et urbs eorum in Phcenice Sidoti vocatur.
401 9. ^ Edom fiHus Esau, a quo Idummi : hte 23. Secundus Cheth, a quo Clietcei. Tertius Jebus,
sunt gentes quse de Sem stirpe descendunt, possiden- a quo JebuscBi, quorum fuit Jerusalem. Qnarius
tes terram Meridianam, ab ortu solis, usque ad Phoe- n Amorrhceus,^ quo Amorrhcei. Quinlus Gergesceus, a
nices. quo Gergescei; Sextus Hevceus, a quo Hevcei; ipsi
lO.FiliiChamquatuor.a quibusort8esuntgentesha\ suat Gabaonitce a civitale eorum Gabaon, qui suupli-
Chus, a quo .-Ethiopcs progeniti. cesvenerunt ad Jesum.
Mesraim, a quo xEgyptii perhibenlur exorti. 24. Septimus Aracoius, qui arcas condidit oppidum
11. PhutfH quo Lybii; uude et Maurilaniaj tluvius contra Tripolim in radicibus Libani situm. Octavus
usque in prsesens dicitur Phut, omnisque circa eum Sinceus, a quo Sincei.Noms Aradius,s. quo Aradii,
regio Phuthensis. qui Aradum insulam possederunt angusto freto a
Chanaam,
12. <=
a quo Afri, ct Pluenices, et Clia- Phoenices littore separatam.
nanceorum decem genies. 23. Decimus Samcinvus, ^ a quo EdessaSyrise nobi-
13. Item ex nepotibus Cliam filii Chus nepotes lis civitas, qua^ vocatur Coeles, Undecimus Ama-
Cham sex. thceus. Hai sunt gentes de stirpe Cham, qua" a Sidohe
"^
Filii Chus, Saba, Hevila, Sabatha, Rhegma Sa- usque ad Gaditanum fretum omnem meridianam
balhaca. partem tenent.
14. Sc(,ba, a quo progeniti et appellati Sabcei, de 26. Filii Japhet seplem nominantur : Gomer^ ex
quibus Virg. Solis cst tlmroca virga Sabceis. quo Galatce, id est, Galli.
:
p
15. Hevila, a quo Getuli in parte remotioris Afri- 27. s Magog, a quo quidam arbitrantur Scythas oi

cae eremo coha^rentes. Gothos traxisse originem,

16. Sabatha, a quo Sabatheni, qui nunc Astabari 403 28. Madai, a quo Meaos existere putant.
nominantur. Javan, a quo lones, qui et Grceci, unde et mare
17. Rlaegma vero et Sabathaca paulalim antiqua lonium.
vocahula perdiderunt, et qute nunc pro veteribus 29. Thubal, a quo Iberi, qui et Hispani, ^ licet qui
habeant ignoratur. dam ex eo et Italos suspicentur.
18. Rliegma, Saba et Dadan. Hic Saba per X2
Filii Mosoch, ex quo Cappadoces sunt,- uude
30. et
litteram scribilur in Hebrseo; ille autem superior Sa- urbs apud eos usque hodie Mamca dicitur.
ba perD e quo appellantur Sabcei, interpretatur au- 31. Thiras^a quo Thraces, quorum non satis im-
tem nunc Saba Arubia. mutalum vocabulum est quasi Tiraces.

X£y_a)ftO[J.c'v/; twv Kouor.Twv TTfb; a/^cXoco. Atb x.a).o'JVTat Chanaam a cjuo Afr. Hier., Gen. x. De Cha- :

ci [J.5V •/.cipou.cvoi KousYiTS;. &i Ss ax;;'jpi'jTC[ ax.apvave;. naam primus natus est Sidon, a ciuo Urbs in Pluoiicia
Quod autem Hieronymus, ct Isidorus Curetas cum Sidon vocatur. Deindc Aracceus, qui Arcas condidit
Acarnanibus confundunt, idem ab aliis i\i\o>.\\i(i mkoppidum contra Tripolim, cic. Ubi de Afris meutio
factum narrat Strabo. ^ nulla. Potuit tamen Isidorus adDidonis migrationem
Qui ab Euphrate. Idem, inf., lib. xiv, cap. 13. rcspicere.
Yid. Hicron., qua-st. in xxv Gen. Chus. Ex Hier., ibid,
Filii
^ Edom filius Esau. Quod Gen. xxxvi legitur e Mcsraim. Videntur deessc nomiiia nosila
Hce : Filii
sunt generationcs Esau patris Edom, Idunworum apud Hieronym.: Mesraim ycnuit Ludim, et Aramim ,

intellige. Ipse enim Esau est Edom, ut eo loco dici- et Labaim, et Nephthuim, et Phetrosim, et ChaS'
tur, filium ejus nominis nullum habuit, nisi Idu- loim, etc.
mfeos, quos semper Edom, nunquam Idumca' no- f
.1 quo Edessa Syrice... Ccelcs. Vcrba Ilieronymi,

mine nisi in Gra?ca translalione nuncupari, ail Hic- e quo vocem Edcssa supplovimus.
ronymus ad Ezecli. xxv.Et ([uidem in anliquissiuiis = Magog. a quo quidam arb. Xcrha sunt Hierony-
biblioth. Valicana; Bibliis A'JT*t Sk ^t^irsir, 'Eaa-j : mi, qui viidclui' noLare Ambrosium ([ui, lib. u do ;

-xTpb; Tuv loou[j.a((ov, hodic Icgi aftirmabat Chacon. Fid.,*Giig. GolliDS dixeral.
Eusebius quoque iu Chronic. (Uude sunqila ha'c ''
Licet quidam. Hicron., in Genes, Idem, E/.ecii.
vidcntur) Primus (iuquil) Esau, ijui ct Edoiti., a quo
: wwm.IIcbriei Italossuspicantur.El Isa. lwi. Thu-
qens Idumceorum. Utlegi hoc loco sine fraude pos- bal, sire Tohel, aut Italia interpretatur , aut Ibc-
5it Edom, qui ei Esau, vel potius, /."'/';;/(,/(/ rs!.. F.mu.
: ria.

Patuol. LXXXH, 11
331 S. ISIOORI HISPA.LENSIS EPISCOPI 332

3;i. Filu Gonier Aschanaz, a quo m consederuul, ex cujus vocabuioet nomeQ sorliti sunl
aepotesJapliet. *
Sarmatoe, quos Grseci Reginos vocant. Hujus gentis rex fuit Zoroastes inventor magicae artis.
33. Riphatk,ai quo sunl Paphlagones. 44. Parthi quoque, et ipsi a Scylhis originem ira-

Thogorma, a quo sunt Phrtjges. hunt. f

Fuerunl enim eorum exsules, quod etiam eo-
34 Filii Javau EUsa, a quiljus Gr<eci Eliscei,
*> rum vocabulo nianitestaiur nam Scythico sermone
;

qui vocaatur ,£olides, unde et lingua quinta Greeciae EXSULES Parthi dicuntur. Hi siniiliter, ut Bactiiani,

^olis appellalur. domeslicis seditionibus, Scytbia pulsi, soiitudines

3o. Tharsis,a quo Cilices, ut Josephus arbilratur; juxta Hyrcaniam primum furtim occupaverunl, dein-

unde metropolis civilas eorum Tharsus dicitur. de pleraque fmium, etiam virtute oblinuerunt,

36. Cethim, a quo Citii, id est, Ciiprii, a quibus 45. 8 Assyrii ab Assur filio Sem vocali, gens po-

hodieque urbs Citium nominatur. tentissima, quae ab Euphrate usquo ad Indorum

Dodanim, quo Rhodii. a fines onmem in meJio tenuii regionem.

37, Edd sunt gentes de stirpe Japhet, qu* a Tau- 405 46. Medi a rege suo cognominati putantur;

ro monte ad Aquilonem mediam partem Asiae et namque ''

Jason, Peliaci regis lrater,a Peliai filiisTlies-
•
usque ad Oceanum Britanni- salia pulsus est, cum Medea uxore sua, ' cujus fuit
omnem Europam,
cum iiossident, nomina et locis et gentibus relin- n privignus Medus rex Atheniensium, qui post mor
quentes, de quibus postea immutata sunt plurima, lem Jasonis Orientis plagam perdomuit, J
ibique

caetera permanent ui fuerunt, Mediam urbem gentemque Medorum nomi-

condidit,

38 ^ mullarum gentium vocabula partimman-

Nam ne suo appellavil. ^ Sed invenimus in Genesi quod
serunl, ita ut hodieque appareat unde fueranl deriva- Madai auctor genlis Medorum fuit, a quo et cogno-
ex Assur Assyrii, ex Heber Hebrcei;
ta, sicut 404 minati, ut superius dictum est.

pariim vero temporis vetuslate ita mutata sunt, ut 47. '

Persce a Perseo rege suntvocati, qui, e Grae-

vix homines doctissimi antiquissimas historias pers- cia in Asiam transiens, ibi barbaras gentes gravi
crulautes, nec omnium, sed aliquarum ex istis ori- diuturnoque bello perdomuit : novissime victor

gines gentium potuerint reperire, nomen subjectK genti dedit. Persse aulem anle
Sa.Namquod exfilio Cham.qui vocabatur Mesraim, Cyrum ignobiles luerunt, et nuUius inter gentes loci

iEgyplii sunt exorti, nulla hoc resonat origo vocabu- habebantur. Medi semper potentissimi fuerunt,
li, sicut nec ,£thiopum, qui dicuntur ad i um filium 48. Chasdim, qux nunc Chaldcei vocantur,a Chasea
Cliam perlinere qui Chus appeilatus est. El si omnia filioNachor fratiis Abrahae cognominati sunt,
considerentur, plura tamen gentium nnitata quam 49. '^ Sabmi dicii iTzo -ccii o£6e<j9ai, quod est sup-

manentia vocabula appareiit quibus postea nomina :

p plicare, et uenerari, quia divinitatem per ipsorum

diversa, diversadedit raiio, Namque Indi ab Indo tlu- thura veneramur: ipsi sunt et Arabes, qui in monti-
mine dicti sunt, quiab Occideniali parte eos iacludit, bus Arabise sunt, qui vocantur Libanus et Anliliba-

40. Seres a proprio oppido noiuen sorlili .sunt, nus. ubi thura colliguntur,

gens ad Orientem sita, apud quos de arboribus lana 50, Syri ab Assurim vocati perhibentur, qui fuit

contexitur, de quibus esl illud : nepos Abraliam ex Cethura, ° quos aulem veteres
Ignoti facie, sed aoa et vellere Seres. Assyrios, nunc nos vocamus Syros, a parte totum

Gangaridce populi suot ialer Assyrios, Indos-

41. • appeilantes.

que inhabitanies circa Gangem fluvium; unde eiiam 51, o Hebrcei vocati sunt ab Heoer, qui pronepos

Gangaridce nuncupati sunt, fuit Sem,

42. Hyrcani dicti sunt a silva Hyr cana, ubi sunt 406 52. Israelitce vero ab Israel fiUo Isaac. p Nam
plurinife tigres. patriarcham Hebrgeorum constat fuisse Israel, a quo
43,Bac^r/a?iiScyth8e ;uerunl,qui suorum faclione duodecim tribus Judseorum /srrte/is vocabulum sor-
a sedibus suis pulsi juxta Bactron Orientis fluvium tilie sunt. q Judceis autem scissiira decom tribuum

» Aschanaz,a quo Sarmata?. Supplendfe videnlur Ibiciue Mediam. Jusliuus, Medeam, lib, xlii; sic
J

apud Hieronym. voces, a quo Sarmatoi, et legendum |) namque: Postmodura Jasonis Medus cemuliis virtutis
ex Joseph. A Chanaxas Aschanaz, cjuos Grceci
: cjus iii honorem matris Medeamurbem condidit.

Piheginos vocant. Sed invenimus in Gen. Minime quidemin Genesi,

^

^ Filii Javan. Hier, quaest. in cap, 10 De lonib., : sed apud Hioronym., in Gen., ul pro invenimus
id est, de Grxcis nascuntur Eliscei,qui nominantur HiERONYMUs cumChacone legendum credamus.
jEolides. Perso' autem. Ex Hieronym., ad Is, x\i.
'

Usque ad Oceanum Britan. Quod Hieron, usque

^ "'
Sabcei dicti. E Serv., ^Eu. i, ad verba: Centum-
ad Gadira dixit, que Saboio thure. At supra, a Saba, filio Chus, Sa-
^ Nam multaruvi gene... appareat. Verba Aug., bceos deduxerat.
XVI de Civit., cap, 11, Quos autem veteres Assyr. E. Hier. in Is. xix.
"
« Gangaridie... Hyrcani. E Serv,, Georg. iii, et Hebrcei vocati ab Heber. Ita Hier., Gen. x. Ab
°

Mn. vn, Abraham deduci enixe contendit ad cap. 3 Epist.

' Fuerunt enim
eor. exsul... obtiyiuerunt. Jiistini ad Philip, Ambrosius.
verba, lib. xli, p Nam patriarch. Heb. Ex Euseb. Chronic.
e Assyr. ab Assur. Ex Hier., Is, xix. 1 Judceis autem sciss. Hieron,, Jon, i, et aUis m
^ Namque Jason. Ex Just,, lib, xlii, locis.
' Cujus fuit privign. Ex eod.
333 ETYiMOLOGIARUM LIB. IX. 334

nomen imposuit. Nam antea Hebrt&i> sive Israelitse « dit, Scytlia cogiiominatus, a quo limiie Scythce a

nuncupaiiantur. quibusdam perhibentur vocati, e gens antiquissima

53. Ex qiio autem in duo regna Dei popuiiis divisus somper habita. Hi Parthos Bactrianosque, feminEe
est,tuncdutetribus,qu8edestirpe/M(/aregeshabe^anl, autem eorum Amazonum regnacondiderunl.
Judceorum nomeo sortila^ sunt. Reliqua parsdecein ir 63. Massagetce ex Scytharum origine sunt. Et
buum.qua? in Samaria sibi regemconslituit, ob populi dicli Massagetce, quasi graves, id est, fortes Getas.
magnitudinem, piistinum nomen retinuit hrael. ^ Nam sic Livius argentum grave dicit, id est, mas-
54. ^ Samaritanorum gens sumpsit exordium ab sas. Hi sunt qui inter Scythas atque Albanos seplen-
.\isyriis, qui transmigrati habitaverunt in Samaria, Irionalibus jugis inhabitant.

<[<n Latine inlerpretanturcii5/orfes,eoquod, captivato 64. Amawnes dicta" sunt, seu quod simul viverent
1 lael, isti in terra regionis eorum ad custodiam sine viris, quasi a[j.a i^toaai, sive quod adustis dexte-
coliocati sunt. rioribus mammisessent, ne sagittarum jactus impedi-
Gadmi trater, de Thebis .lEgypliorum
55. Phcenix^ relur, quasi Sveu (>.a^ou.Nudabanl enim quam adusse-
iti Syriam profectus, apud Sidonem regnavit, eosque mammam. Has Titianus unimammas dicit.
rani '

populos ex suo nomine Phcenices, eamque Provin- Nam hoc est Amaxon, quasi avcu u.atou, id esl, sine
(.iam Phceniciam nuncupavit. D mamma. |Has jam non esse constat, quod earum par-
56. Sidones autem a civitate qu« vocatur Sidon tim ab Hercule, partim ab Achille, vel ab Alexandro
traxisse vocabulum perhibenlur. usque ad internecionem deletcP suiit.

57. Saraceni dicti, vel qiiia ex Sara genitos se 65. J In parte Asiaticse ScythiiB genles quae
prsedicent; vel, sicut gentiles quod ex ori-
aiunt, posteros se Jasonis credunt albo crine nascuntur ab
gine Syrorum sint, quasi Syrigence. Hi ^ peram- assiduis nivibus, et ipsius capilli color genti nomen
|)lam habitant solitudmem. Ijisi sunt et Ismaelitce, ut dedit, et inde dicuntur Albani. Horumglauca oculis,

liber Gereseos docet, quod sint ex Ismaele. Ipsi Ce- 40S id est, picta inest pupilla, adeo ut nocle plusquam
rfrtrafiho Ismaelis. Ipsi Agarce7ii ah Agar, qui, ul die cernant. Albaniautem vicinse Amazonibus fuerunt,
diximus, perverso nomine Saraceni vocantur, quia 66.Ugnos antea Hunnos vocatos, postremo a
ex Sara se genitos gloriantur. rege suo Abares appellatos dicunt, qui prius in
58. •=
Philistcei ipsi sunt Palxstini, quia p litteram ultima Maeotide inter glacialem Tanaim et 3Iassage-
sermo Hebra^us non habel ; sed pro eo tp Grseco tarum imnianes populus habitaverunt. "^
Deinde
utuntur. Inde Philistcei pro Palcestinis dicuntur a pernicibus equis Caucasi rupibus, ubi feras gentes
civitate utique sua. lidem et Allophyli, id est, alie- Alexandri claustra cohibent, eruperunl, et Orienlem
nicjence, ob hoc, quia semper fuerunt inimici Is- p viginti annis tenueruntcaptivum, et ab.Egyptiisat-
rael, et longe ab eorum genere et societate separati. que jEthiopibus annuum vectigal exegerunt,
d07 59. ChanancBi appellati de Chanaam hlio 67. Trojanorum gens antea Dardana, a Dardano
Cham, quorum terram Judaei possederunl. Ex cujus nominaia. Nara Dardanus el Jasius fratres e Grsecia

origine fuit Emor pater Sichem, a quo Amorrhcei prufecti : ex iis Jasius ad Thraciam, ' Dardanus ad
sunt nuncupati. Phrygiam pervenit, ibique primus regnavit. Post

60. '^
JSgyptii ab ^Egypto quoJam suo rege vocati quem filius ejusEricthouius, deinde nepos ejus Tros,
sunt.Namantea ^ritdicebantur.Interpretantur autem a quo Trojani nuucupati sunt.
linguaHebraicaJEGYPTiia/fZf(;e?ifes, eoquodaftlixerint 68. Galat.e Galli esse noscuntur, qui, in auxi-
rego BithyniEe evocati, regnum cum eo "
Dei populum, priusquam divino auxilio liberaretur. lium a

61.* Armenius ex Thessalia unus de numero du- parta victoria diviserunt; sicque deinde Gra^cis ad-
cum Jasonis qui ad Colchos profecti sunt : recoUecta misti, primuin Gallogrceci, nunc ex antiquo Gallo-

multitudine, quae amisso rege Jasone passim vaga- rum nomine Galatce nuncupantur.
balur, Armeniam condidit, gentique ex suo vocabulo 69. GrcBci ante Thessali a Thessalo, postea a

nomen dedit. Grceco rege Grceci sunt nuncupati. " Nam Grxci
62. ' Limes esl Persicus qui Scythas ab eis divi- n proprie Thessali sunt.

* Samaritanorum gens. . . item Phcenix Cadm. Ex Inparte Asiaticce. Verba illa ab assiduis nivib.
Euseb. Chron. ilemquo, id est, picta, aliena ducebal Chacon, ne-
Hi peramplam hab. Hieron., ad Isai. xxi.
I'
que enim sunl apud Solin e quo sunt reliqua. ,

Philistcei ipsi sunt. Ex Hieron., ad Ezech, xxv,

^" " Deinde percinibus eq. Verbasunt Hieron., epist.

apud quem a gente sua, quod hic a ciuitate sua. 30.

JEgyptii ab ^Egypt. Ex Euseb. Chron.
^*
Dardanwi ei Jasius. Serv., ^n. v, ad vers. Dar-
'

* Armenius ex Thes.sal. Justin., lib, xlii. danus Idce.as. Et Euseb., in Chron.

^
Limes est Pers. Plin. et Solin., cap. 52. ^ Parta victoria. Al, peracta. Ex Justm., hb. xxv,
^ Ge7is anticjuiss. Hx Juslin., lib. ii, in princip. et Hieron., In Epist. ad Gal., qua; ivpctuntur lib.
^ Namsic Livius arg. Serv., .En. vi, ad vcrs. XIV, cap. 3.
Eyrecjium formajuvenem : Pro ciiio (ere gravi donatus " Nam Grceci proprie Thessali. E Serv., ^En. ii,

est, id est, massis. Nam sic et Livius argentum grave ad vers. Eruerint Danai. Plin., lib. vii. cap. iv. Hel-
dicit, id est,'massas. las eadem Thessalia, et Dryopis semper a reyibus co-
'
Has Titianus... deletce sunt.E Serv., Mu. i, ad gnominata. Ibi genitus rex nomine Grcecus; a quo
vers. Ducit Amazomdum, elc. el JEn. xi. ad verc. Grcecia; ibiHeUen,acjuo Hellenes, ibi(fortabseyrhes-
Atmedias inter. ' salus, a quo Thossalia, ue Isidori hdei derogemus
 /

335 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 336

aiunt,|» senios, veriti ue diuturnitite prselii spem prolis

70. Lap/^/iasautem gentem Thessalise fuisse
Peneum amnem olim inhabilaniem, a Lapitha aiiiitterent,praeceperunt ut virgmes eorum cum ju-
circa
ApoUinis filia, nuncupatos. venibjts domi relictis concumberenl, sicque ex pro-

71. Sicyonii Grfeci sunt nuncupali, a Sicyonio

rege. mis'^io virginum et maritorum cor.cubilu juvenes de
incLrtis parentibus nali sunt, el ex nota materni pu-
Hi primum ^giaUei vocabantur, a ^ rege jEgialeo,
quiprimus Sicyoniis imperavit, a quo, et MgiaUea doris Parthenii vocali sunt. Nam ipsos esse Spartanos
nuncupala est, qu?e nunc Peloponesus a Pelope quos et Lacedcemones. J Spartanos vero propler
rege suo vocatur. Ipsi sunt et Arcades ab Arcade
repenlinos adversus Cadmum quasi dc terra conlra-

rege, Jovis et Calysionis filio, dicii. clus, et ex omnia parte conflictus, ita vocatos.

409
72. Danai a Danao rege vocati. lidem et 82, r/iracesex filio Japhet, qui vocatusest Thiras,

Argivi ab Argo conditore cognominati. Postquam et orti et cognominali, ut superius dictum est, per-

autem Grscorum rex Apis mortuus est, huic filiuri hibentur, licet gentiles eos ex moribus ita dictos

Argus successit in rcgnum, et ex eo Argivi appellali existiment, quod sint truces. Saevissimi enim omnium
sunt, qui etiam ab eis post obitum ut deus haberi gcntium luerunt; unde et multa de eis fabulosa me-
coepit, templo el sacrificio honoralus. moranturquod captivos diis suis litarent,
: et huma-
73. AchaH, qui et Achivi ab Achoeo, Jovis filio, p num sanguinem in ossibus capilum essent soliti po-
dicti. De quibus Virgilius
tare. :

74. Pelasgi nominati quia cum velis passis verno Heu fuge crudeles terras, fuge littus avarum,
lemporc advenisse Ilaliam visi sunt, ut aves. *> quaoi crudelium et avarorum.

Primos enim eos Yarro Italiam appulisse commemo-

<= 83. ^ Isfrorum gens originem a Colchis ducit,

rat. Grfcci vero Pelasgos 'dPclasgo, Jovis et Larissje qui missi ad Argonautas persequendos; ut a Ponto
fiUo, perhibent dictos. intraverunt /s^ruw fluvium, a vocabulo amnis, quoa
75. Myrmidoncs fuerunt AchiUis socii; Dolopes
^ mari concesserant, appellaii sunt.
Pyrrhi, dicli autem Myrmidones proptcr aslutiam, 411 84. ' liomani a RomuU nomine nuncupati, qui
quasi [i-jpu-r.xe?, id est, formicce. Eratoslhenes autem urbem Romam condidii, genUque et civitati nomen
dicit dictos Myrmidones a Myrmidone duce, Jovis et dedit. Hi ante a Saturno Saturnii, a Latino Latini
Eurimedusee, filio. vocati sunt. Nam Latinus Italise rex fuit, qui ex suo

76. Cecropi Alheniensium regi * successit Cranaus, nomine Latinos appellavit, qui postea Romani nun-
cujus filia Atthis nomen et regioni et genti dedit. cupati sunt. Hi et Quirites dicli, quia Qmrmws dictus
Et ex ea Attici cognominati, qui sunt Athenienses. est Romulus, quod semper hasta utebatur, quae Sa-
77. ' lon, vir fortis, ex suo nomine eosdem Athe- i binorum lingua Quiris dicitur.

nienses vocavit lones. 85. Italus quoque, et Sabinus, et Sicanus fratres

78. Macedones a nomine Emathionis regis antea fuerunt, et quibus nominapopulis imposila et regio-

Emathii nuncupati sunt; postea Macedones dicti a nibus sunt. Nam ab Italo Itali, a Sabino Sabini, a
Macedone regc, Deucalionis materno nepote. Sicano SicANi, qui et SicuU cognoniinali sunl, idem
79. ^ Epirotce a Pyrrho Achillis filio prius Pyr- et SiciUenses.

rhidce., postea vero a Pyrrho rege ad ItaUam transire 86. Thusci Italige gens est a frequentia sacrorum

prsesumpserunt. el ihuris vocata, id est, aTvb tou Oustv.

80. Dorus Neptuni et *> EUepis filius fuit, unde 87. "" Umbri Italise gcns est, sed GaUorum vete-
Dori et originem el nomen ducunt. Sunt autem pars rum propago,' qui Apenuinum montcm incolunt. De
Grreciw' genlis, cx quibus 4iO cliam cognominata quibus historiffi perhibont quod tempore aquosa^ cla-

cst lertia lingua Graecorum, qua; Dorica appellatur. dis imbribus superrucrint, et ob hoc ca6p!o'j; Graecel
81. Lacedcemones a Lacedcemone, Semelee filio, nominatos.
dicli. '
Hi diu perseveranles in bcllo contra Mes- 88. Marsi, gens Italice dicta " a comile Libcr'

* A
Piege ^gialceo. Euseb., in Chron. m^ iEn, III, et Gcorg. IV, fari/ieHm/as vocat. Maleergo
t> sunt ut aves. Ergo Pelasgi, quasi -EXafy^?, *' in plerisquc Codicibus Sparthini. Propius a vcra
Visi
id est, ciconirp. scriptura Goth. Ovcl. colleg., Sparthcnii.
* Primos eni)n eos Varro- Serv., ./En. viii : Ui i Sparthanos vero. Euseb., in Chron. : Ea qtue
primi Italiam tenuisse perhibentur deSparthamemorantur,gaosPalephatusscribit,cum
Myrmidones fuer. E Serv., -En. ii,
•^ ail i^ers. proximarum cssent regionum^ adversum Cadmum
Myrmidonum Dolopumve. constitisse, etpropter repentinos quasi de terra con-
" Successii Cranaus. Ex Euseb. Chron. tractus ex omni parte confluentes, Sparthos vocatos.
^ lon vir fortis. Ex eod. Vid. Agell., Ub. xvii; cap, 3, et Isid., infra, de Pha-
« Epirotce a Pyrrho. JusUn., lib. xvii el xviii. lanto Parlhenior. duce.
Dorica ^ Istror... qui missi. Ab Arelha regc. Juslin,,
•^
Et EUepis fiUus, Serv., JEa. ii, ad illud :

castra : Sane Dorus Neptuni fiUus fuit, unde Dori lib, XXXII.
origincmduxei'unt, neqneEWipe^iawlEWophmcmmh. '
Rom... Quirites... 'f/m.sc/.E Servu diycrMslo-^is.
^ Hi diu pcrseverantcs in bcUo. Rcfert hoc ex ™ Umbri... tcmpore aquosce clad. Solin., cap. 8;
Ephoro Slrabo, lib. vi. cujus etiam meminil Laclan- Plin., lib, III cap. 14,
tius, lib. I, cap. 20 Sicjuvenes ante dimissi, cum
: ""Dicta a comite Liberi a Marsya. SUius, lib. viii.
virginibus, ex rjiubus sunt Partlienii nati. Eusebius, Sed po{)ulus nonicn posuil metuenlior hospes.
Ghronico, Parthcnitas. E' horus, P«r//ic?n'«.s. Serv., CumfugeretPhrygios Irans a^q"'ora,MarsyaCrenos.
33"; ETYMOLOGIARUM LIB. I\. 538

Marsya, qui usum illis vitium ostendit, et ob.hocilli Marcomani^ Bructcri, Chamavi, Wangiones\^ Tu-
statuam fecerunt, quam postea\Romani victis Marsis bantes, quorum immanitas barbaria-ictiam in ipsis
lulerunt. » Jlarsos autem Grseci Uscos vocant, qua^i vocabulis liorrorem quemdam significat.

6ovr/o-j;\ quod multos serpentes habeant, et ccpi; 98. Suevi pars Germanorum fueruni in fine Sep-
serpens dieatur; autem esse carminum ma-
illa^sos tentrionis, de quibus Lucanus :

lc-ficiis; inhabilant aulern plagam Apennini montis Fundit ab extremo flavos Aquilone Suevos
simul cum Umbris. Quorum fuissecentum pagos et populos multiprodi-
Jl^ 89. Gothi a Macjog filio Japhel nominalipu- derunt. Dictiaulem Suevi putantur a monte Sueuo, (\\ii
tantur, de similitudine ultim» syllabae, quosYeteres ab ortulniiium Germanioe facit,cujU3locaincoluerunt.
magis Getas quam (^0^/(05 vocaverunt, gens fbrlis et 99. Burgundiones quondam, a Romanis subacta
potontissima,\corporum nlole ardua, armorum ge- interiore Germania, per caslrorum liniiles positi a
nereNterribilis, de quibus Lucanus :
Tiberio C;esare, in magnamcoaluerunt gentem^JU
Hinc Dacus^premat, inde Getes occurrat. Iberis. atque ita nomen ex locis, sumpserunt
quia crebra :

90. ^ Daci autem Getarum suboles fuerunt, ct per limites habitaculaconstiluta Bu/yyos vulgo vocant.
dictosWilant Dacos, quasi Dagos, quia de Gothoruiii Hi poslea rebelles' Romanis effccti, plusquam octo-
irlirpe creali sunt. De quibus ille : //'/5 Arctoospro- ginta millia armatoruin ripte Rheni tluminis insedc-

cul, asque Dacos. runt, et nomen gentis obtinuerunt.

91. Bfs.si barbari fuerunt, qui a multitudine i&02i»i 100. SacTOHWW gens in Occani littoribus et paludi-
sic vocali creduntur. De " quibus quidam : Qiii colit bua inviis sita, virtute atque agilitate habilis. Undo
terrce medio, vel ille divitis multo bove 'pileatus et appellata, quod sit durum et validissimum genus
accola ripce. hominura, et pra?stans"^?e.teris piralicis.

92. Gipedes pedestri pra?lio magis, quam equestry 101. Franei^ quodam proprio duce vocati putan-
sunt usi, et ex hac causa ita vocati.
'
tur. Alii eos a feritate morum nuncupalos existimant.

93. Sarmatce palenlibus campis armati inequita- Sunt enim in illis mores inconditi, naturalis feroci-
bant, priusquam eos Leniulus Danubio prohiberet, tas animorum.

atque inde ob studium armorum Sarmatae nuncupaii 102. Britones quidam Laiine nominalos\suspican-
exislimanlur. tur,eoquodZ)rM^j sint,gensinter Oceanum, interfuso
94. Lanus tkivius fertur ultra Danubium, a quo mari, quasi extra orbern posila. De quibus Virgilius:
Alani dicli sunt, '^
sicut et populi inhabilantes juxla Toto divisos orbe Britannos.
Lemannum tluvium Alemani vocantur. De quibus 103. Scoti propria lingua nomen habenl a picto
Lucanus corpore, eo quod aculeis ferreis cum atramento va-
Deseruere cavo tentoria fixa Lemanno. riarum figurarum stigmate annotentur.
f
95. Longobardos vulgo ferunt, nominatos a pro- 104. Grt//;a candore corporis nuncupati sunl:rYd(Xx

lixa barba et nunquam tonsa. enimGra?ce/acdicitur.UndeetVirgilius siceosappel-

96. Yindilicus amnis ab exlremis Gallife crum- latjCumaitde iis: Tum lactea collaAuro innectuntur.
pens, juxta quem tluvium habilasse et ex eo Iraxisse 105. Seciindum diversitatem enim coeli et facies

nomei\ Fanofrt/tperhibentur. hominum, ei colores, et corporum quanlitates, et

JI3 97. Ger/nrt«iCB gentesdictse,quodsinl'imma- animorum diversitates existunt. 415 Inde Romanos
nia corpora, immanesque naiiones stevissimis duratse graves, Gracos levcs, Afros vertipelles, s Gallos
frigoribus; qui mores ex ipso coeU rigore iraxerunt, natura feroces atque acriores ingenio pervidemiis,
ferocis aninii et semper indomili, raptu venatuque quod nalura climatum facit.

viventes. Horum pluriinte gentesvariie armis, disco- 106. Galliaulem Senones auliquitus Xenones dice-
lores habitu, hnguis dissona3, el originevocabulorum bantur, quod Liberum hospitio recepissent, poslea x
incertae; ^ ul Tolosates, Angrivari, Quadi, Tungrii, in s litteram commulata est.

Plinius tamen, hb. vii, cap. 2, a Marsa Circes filia. •

massi, Chasuasi, Chamavi. Ilem Blangiani, Blanciani.
^ Marsos autem Grxci. Serv., iEn. vu, ad vers. D Item Tubanies, Abantes. Nobis Tolosaies, cum llhe-
Oscorumque manus, ila scribit Capuenses dicitqui : nan., lib. iGerman. Itemque Angrivari,
rer. piacent.
antea Oscim appeltati sunt, quod illic piurimi abun- Quadi, Tui-grii. Marcomani,
Brucleri, Chamavi,
darent serpentes. Sed, cur hos cum Umbris postca Wangiones, TubaiUes, ex Tacilo. Quamvis pro Gha-
haliitarc dical Isid., cum a Capuensibus longissime mavis Clamosi, in panegyrico Nazarii adConslantin.,
dislent, qua-rendum. Aug. mendose (ut credo) legantur. Eadem Antonio
^'
Daci autem Goth. Verba sunl Justini, lib. xxxiii. Aug. probabantur, nisi quod pro Tolosatibus Ten-
Carmen vero sancti Paulini. cteros, longius a scriptura discedens, ex Tacito sub-
De quibus quidam. Idem Paulin.
•^
stituebat.
Sicut et populi hab. j. Lem. Serv., Georg.
•^ ^ Galli a candore. Ilier., in procem. lib. ii, in epist.
vi,
ad verba, Prope (lumina Mellce. ad Gal., ex Lactanlio, e cujus verbis Sibijlla pro Vir-
'^
Ut Tolosates. Mira variet-is in libris, dum sin- yilii nomiiiC in quosdam noslros Codices irrepsit.
gula nomina multuuodis scribuntur, ut Tolerates, s Galios natura feroces atque acriores. E Serv.,

Toloraies, Dolerates, Olarates, Coloniates. Ilem Amsi- Ma. VI, ad vers. Principio cwlumac terras, quo ta-
vari, Samsi, Vari, Amisi, Yari Anismani. IlemQuadi, men loco non acrioris, scd pigrioris ingenii legitur.
Quadivi. Item Tungrii, Turingii, Ungari, Mungrii. Iteiu El Julius Firmic, lib. i, cap. 1, et Hilar. (ul reiort

Bruleri, Bruteni, Brutei, Bructeri.ltem Camasi, Cla- loco citato Hieronymus) Gallos stolidos vocant.
339 S. 1SID('RI Hi-PALENSIS EPISCOPI uo
107. * Vacca oppidum fuit juxta Pyren?eum,a quo » dcrivalo nomine Getiili cognominati sunl. Unde ea
sunt cognominati Vacccei. de quibus credilur dixisse opinio est apud Gothos, ab anliqua cognatione >Iau-

poeta Lategue vagantes Vacccei. Hi Pyrenssi jugis

:
ros consanguinitale propinquos sibi vocarc.

peramplam montis habitant soliudinem. Idem et 119.' Africam aulem initio habuere Libyes, deinde
Vascones, quasi Vaccones, c ia 5 iitteram demulata. Afri, posl h^cGetuli, poslremnm Mauri el Numidae.
108. Quos Cn. Pompeius, edomitaHispania, el ad
^ 120. Mauri et Numido', ut Afri putnnt, sic sum-
triumphum redire festinans, de Pyrenaei jugis depo- pserunt ex( rdium et vocabulum. Nam postquam in

suit, et in unum oppidum congregavit. Unle et Con- compo-

His;iania Hercules interiit, et exercitus ejus
situs ex variis gentibus, amisso duce, passim sib
venarum urbs nomen accepit.

109. Uispayii ab /^ero amne primum/^^n', postea sedes qucerebant, ex eo numero Medi, et Persa?, et
" ab Hispalo Hispani cognominati sunt, Armeni navibus in Africam transvecti proxima maris
110. <*
Galleci acandoredicti, undeet Galli. Reliquis loca occupavere.

enim JIIO Hispanise populis randidiores existunt. 121. Sed Persa?, dum materiam in agris pro con-
Hi Grcecam sibi originem asserunt. Uude et naturali struendis domiciliis non invenirent, et ignara lingua

ingenio cailent. commercium prohiberet, per patentes agros, ct

111. Siquidem post finem Trojani belliTeucrum n diversas solitudines vagabantur, et a pabulalioni
,

morle Ajacis fratris invisum patri Telamoni, cum non bus vagabundis semetipsos propria lingua Numidas
Regnum, Cyprum concessisse, ibique
reciperetur in appellaverunl, id est, sine oppido vagos et erranles.
urbem nomine antiquffi patrise Salaminam coudi- 122. Medi autem cum Libyis se miscuerunt, qui

disse (feruntj, ^inde ad Galleciam profeclum, elno- proxime Hispaniaminhabitabant, quorum nonien pau-
sitis sedibus ex loco genti nomen Jedisse. lalim Libyes corruperunt, barbara lingua Mauros pro
112. Astures, gens Hispani&e, vocali eo quod circa Medis appellantes, Mauri ob colorem a Grsecis
licet

Asturam flumen septi monlibus sihisque crebris in- vocentur.Graeci cnim niyram L«.aypbv vocant, se.^itifero
habitent. quippe calore afflaii atri coloris speciem ducuut.

113. f
Cantabri, gens Hispanite, a vocabulo ur- 123. J Massylia civitas Africae est, non longe ab
bi? et Iberi amnis cui insiduut appellati. Horura ani- Atlanle, «t liortis Hesperidum; a qua civilale Massy-

mus perlinax, el magis ad latrocinandum et ad bel- lii vocati suut, quos uoi corrupte il/fl.ssu/os vocaraus,

iandum, vel ad perpetiendum vMbera seniper parati. de quibus Virgilius :

114. Celtiberi ex Gallis Cellicis fuerunt, quorum Hinc uiihi .Massyl* genlis monstrala sacerdos.
ex nomine appellata est regio Celtiberia. Nam ex 418 124. Gaulalum genles sunt a meridie usque
flumine HispanicC Ibero, ubi consederant, et ex Gal- Oceanum Hesperium pervaganles. " His uomen
lis, qui Celtici Jicebmtur, misto utroque vocabulo Gauloe in.^ula dedit, quse est jiixla /Elhiopiam, ubi

Celtiberi uuncupati sunt. nec serpens uascitur, nec vi\it.

115. ^ Afri appell-iti ab uno ex posteris Abraha^, Garamantes populi Afric* prope Cyrenasin-
125.

qui vocabatur Afer : qui dicilur duxisse adversus habilantesa Garamante rege, Appollinis tilio, nomi-
Libyam exercitum, et ibi victis hosiibus consedisse, naii qui ibi ex suo nomine Garama oppiduni con-

^iy ejnsque posteros ex nomine Alavi et Afres et didit. Sunt antem proximi gentibus .^Ethiopum, de

kfricam nuncupasse. quibus Virgilius extremi Garamantes Extremi au- '

116. Posni autem Carthaginenses sunt a Phw-

'' tem, quia sa-vi, el a consortio humanitatis remoli.

nicibus nuncupati, qui cum Didone profecti sunt. 126. Hesperii vero sunt qui circa Hispaniam co/n-

117. TyriivQvo a iz/na urbe Phoenicumnominati, morautur. Nam Hispania Hesperia.

de qua profecti sunt, et in Africfe liltus venerunl. tilio Cliam, qui vocatus est
127. .£tltiopes dicli a
118. Getdli G^/(^e dicunlur fuisse, qui ingenli ag- Chus, a quo origiuem trahuut. " Chus enim He-
minea locis suis navibus conscendenles, loca Syrtiurn braica Mihiops inlerpreiatur.
128. Hi " quondam, ab Indotlumine consurgenles,
in Libya ociupaverunt ; et quia ex Gctis venerant.

Vacca opidum jiixta Pyren. A. Augustinus D rio, qua- petes e Justino

Jacca lcgeiidum existimabat N.Mii et Strabo, lib. iii, ' bulo urbis. Cujus et annales
Cantabri... a vocabi
de Gentibus inter Pyreneum el Idubedam moutos nosiii .sfepe meminere, et ruinte hodie visuutur.
Jaccetinor a.fims, JacceianaMi nobilissimam prsedi-
" Afri appeUati. Omnia el Hieron. qusest. iu
cat, ubi nunc Jciccadelebat idem qua-
urbs. Itaque Gen. XXV.
sequunt-.ir vcrba, i:f aliena, abesse namque a diiohus ^ Phcpni... a Phoinicibus. Serv., ^En. i : Pa^ni
Cod. Carmenveroe Virgilii .Eneid., lib. iv, Lateque avT'.GTOi-/ov, est, quasi Phceni.
oagantes Vacccei, inendosum, sed eodem mO'!oli';,n- i habuereLibyes.Eyi^a.\\v\^{ .,n\i\xgUT[\\
Africam. . .

tur ajiud Hier. in epist. ad Dardan. Massyla. Vid. Serv., ibidem.

j

^ His nomen Gauloe, E Solin. Sed cur Jlthiopia-

^ Quos Cn. Ponipei... nomen accep. Ex Hieron.,
advers. Vigilant. ; hodieque Comange diciliir. proxima? An quia Solinus slatim de .Ethiopia?
'^
Ah Hispalo Hispani. Ab Hispano Hispani, Ju- '
Extremi, quia scevi. E Serv., ad eclog. 8, qtiasi
slin., lib. xLiv, et C. Neap. stevi.
^ Ex codem Justin. Sed illa apud eum
Galleci. " Chus enim liny. Heb. Ex Hieron., in lib. de No-
non sunt Unde et naturali inyenio callent.
: niinib. Heb.
• Inde Galleciam profectus. Multa oniissa sunt non " Hi quondam, etc. Verba Hier., in lib, de Loc.
ab Isidoro, ut Chacon quidem censebat, sed alibra- Hebraic,
341 ETYMOLOGIARUM LIB. IX. 342

juxta iEgyplum, inter Nilum et Oceanum, in meri- A 2. Regnum universse nationes suis quseque lempo-

die ?uh ipsa solis vicinale insederunt, quorum tres ribus habuere, uf A^syrii, Medi, Persse, iEgyptii,

sunt populi Hesperii Garamantes et Indi Hesperii

:
:
Gra?ci, quorum vices sors temporum ita volutavil
ut alterum ab altero solveretur. Infer omnia aulem
sunt Occidentis, Garamantes Tripolis, Indi Ori^ntis.
regna terrarum duo regna cseteris gloriosiora tradun-
129.^ Trocilodytcp gens .^thiopum; ideo nuncupati,
quod lanfa celerrtate pollent, ut feras cursu pedum lur, Assyriorum primo, J*JO doindf' Romanorum, ui

temporibus et locis inter se ordinata atque distincta.

asseqnantur.
130. ^ Paviphagi. et hi in .Ethiopia sunt : qoibus 3. Nam sicul ilhid prius, et hoc posterius, ita illud in

omnia fortuitu gig- Occidente exortum est; ^ denique in illius finehujus

esca esl qaidquid mandi potest, et
unde et appellati. initium confeslim fuit. Regna c8Ptera cPfierique reges
nentia,
131." Ichthyophagi, quod venando in mari valeanl, velut appendices istorum habentur.

el piscibus tanlum alantur. Jlf^Hi posl Indos mon- 4. '

Reges^ regendo vocati, sicut enim sacerdos a
J

tanas regiones tenenl, quos subactos Alexander Ma- sanctificaudo, ita et rex a regendo ; non nutem reeil,

gnus piscibus vesci prohibuit, qui non Gorrigit. Recte igiiur faciendo regis nomen
132.Anthropophagi gens asperriina sub re-
<* tenetur, peccando amiltitur. Unde et apud veteres
gione Serum sita. Cui quia humanis carnibus ves- tale erat proverbium. " Rex eris si recte facies, si non
B
cunlur , ideo Atifhropophagi nominantur. Itaque facias, non eris.

sieut his, ita et ca^leris gentihus per ssecula, aut a 5. Regiae virtutes pra^cipuse dute, jusiitia et pietas ;

regibus, aut a locis, aut a moribus, aul ex quibus- plus autem in regibus Uuuialur pietas ;
nam justilia

libetaliis causis immutata vocabula sunl, ila ut per se severa est.

prima origo nominis eoruni (emporum votuslate non 6. Consules appeliati a consulendo, sicut reges a re.
patefti. gendo, et sicut leges a legendo; ' nam cum Roman,
dicuntur, eo regum superbam dominationem non ferrent, annua
133. Jam vero hi qui ""
Antipodes
quod contrarii esse vestigiis nostris putantur, ut imperia binosque consules sibi fecerurit, nam fastus

quasi sub trrris positi adversa pcdibus nostris ca!- regius non benevoleniia consulenlis, sed superbia
ceot vestigia, nulla ratione credendum esl, quia nec dominaniis erat : hinc igitur consules appellati, vel

sed neque hoc a consulendo civibus, vel a regendo cuncia consilio.

soliditas patitur, nec centrum terrse;
hoc poet*, 7. Quos tamen ideo mutandos pcr annos singulos
ulla historia:' cognitione firmalur, sed
inslituerunt, ut nec insolens diu maneret, et modera-
quasi raliocioando, conjectant.
tior cito succurreret. Inde autem duo pares, quia
134. ' Titanas autem quosdam in Grsecia ferunt

luisstTobustos et excellentes viribus populos, s quos C »""« rem civilem, alter rem mililarem a^ministrabat.
"^ Regnaverunt autem annis cccclxihi.
ferunt f-ibulie ab irata contradcos terra ad ejus ultio-
nem creatos.
4^1 8. Proconsules subjecti erant consulibus, et

dicti procrt»s »/^s,eoquodvicem consulis fungereutui',

135. UnJe ei Titnnes dicti sunt i~6 xtj; tiosw;, id
° sicut procuralor curatoris, id est, actoris.
est, ab ultione, quod quasi ulciscondae malris terrse

causa in deos arrnati exstiterint; quos fabulff" a Jove 9. Exconsules^niBm dicti, quod jam a cousulatu

bello fuisso suporatos ntque exslinclos fingunt. prop- exierint, sive discessprint, peracto vicis suae anno.

ter quod e cuelo jactis fulminibus interierunl. 10. « Dictatores nono anno post reges expulsos Ro-
CAPUT HI. mani sibi creaverunl, dum gener Tarquinii, ad inju-
De regnis ct militice vocabulis. riam soceri vindicanriam, ingentem adversus Romam
1 . Regnum a regibus diclum, nam sicut reges a re • collegisset exercitum.

gendo vocHti, ita regnum & regihus.

* Trogloditce gcns. AV;b rrj; TswfXr,; , id ci-t, ca- Cap. III. —

^ Denique in illius finc hujus initium

vcrna, quod in S|jeiuncis habitenl. .Solin., cap. 34. fuit. quo tempore Sardanapalus ultimus Assy-
Nam
Sed Isiiiori notalio magis Trogoditis 'ospondet, id riorum rox nh Arbace Medo \ictus igni se tradidit,
esl, viae voraloribus. Pliuiu-^ quoqne lib. vi, cap. 29 :
R Romulus et Remus nati sunl, quanlum ex Eusebio
Gentes Troglodiiaruni idemJubatradit Therotlioa^ a colligere lieel.
venatu dictos niirw vclucitaiis.^\o.qne l.nnen propier. a Reges a regendo. Ex Aug., ad ps. xuv.
'

Irocjloditas ab Isid. nominatos putarim, cum prcoser- Sicut enim scicerdos a sanctificando. Ex eodem,
j

tim Trogioditgeinomnibus Goil. logatur sod hisissoin ,

ut otiam sup., lib. vn. cap. 12.
voce, ut solet, liborius. ^ Rex eris, si recte facies. Horaiius.
^ Pamphag. Yerba Solin., cap. 33. '
yamcum Ro7nani regum superbum dominatio^
" Ichthyophag. Ex eoii. cap. 57. non.Ex Aug., xv de Civit..cap. 12. Qui hajc ex Sallust.
•^
Antropophag. Ex eod. cap. ."i^. Caiilin., apud qucm etiam superham dominationem
* Antipodes. Ex. Aug. xvi de Givil., cap. 9, qui (niin nt \-u\goin superhiam dominationemque)\n ant!-
Lactanlium socutus est, qucodam «rtiani verba e Ser- qiiiss. libro legi aiabat Ghacon.
vio, .En. VI ad illud yoctes atque dies p. a. i. D.
:
'"
Regncwerunl autemanniscccc.Lwy .ToWA&mnn-
Hi)S omnes setas nostra coargnit ad Anlipodas ijisos morat Hieronyinus in prrt'!'., ad Aggaeum, et Euseli.
penetrans. Sed Servius non de Antipodibus, sed de in Chron. Mcudose lihri nostri cccclxvii, facili h-
inferis ac lerrse centro loquitur. brariornm lapsu.
" Sicut procuralor curatoris. Vid. cap. seq.
'
E\ Lactanlium, lib.
Tinatas. v, cap. 6.
° Dictatores nono anno. Kuseb. [sive Hieronymu.-.
e Quos ferunt fabul. E Serv., J£n. vi ; Hic genus
antiquum Trojcn. p lui), in Chron. l^ono (inquil) anno vost exactu
:
 343 S. ISIDOBI HISPALEiNSIS EPISCOPI 344

H. Hi quinquenii lcniporis imperis utebanlur

^ ;
f^
illi a populo ut vocaretur et Dominus, statim manu
plus enim erant honore, quam confules, quia an- vuiiuque averso, indecoras adulaliones repressit, et
nuas potesiates tenebant. ''
Et dicti dictatores, quasi Domini appellaiionem, ut omen, ' declinavit, atquc
principes, et prceceptorcs; unde ct magistri populi insequenti die omnem populum gravissimo ediclo
nominabanlur. Unde et dicta dicuntur. corripuit, Dominumque se post hsec appellari, ne a
Ccesarum nomen a Julio coepit, qui bello civili
12. "^ liberis quidem suis permisit. Fuit enim filius Attiae,

commoto primus Romanorum singularem obtinuit quse nata est de sorore Julii Csesaris,

principatum. Ccesar autem dictus, '^quod cceso mor- 493 18. Reges autem ob hanccausam apud Graecos
uue matris ulero prolalus eductusque fuerit ; vel PaaiXeT; vocanlur, quod tanquam bases populum sus-
quod cum ccesarie natus sit, aquo elimperatoresse- tinent ; unde et bases coronas habent, Quanto enim
quentes 4^® Ccesares dicli (eo quod comati essenij. quisque magis preeponitur, tanioampliuspondere la-
Qui enim ex secto utero eximebantur, Cassones et borum gravatur.
Ccesares appellabantur. 19, Tyranni Grsece dicuntur, iidem Laline el re-
13. Julius autem dictus, quia ab lulo Ma.eai tilio, ges; J
nam apud veteres inter regem et tyrannum nuUa
originem duxit, ut confirmat Virgilius : discretio erat, ut:
magno demissum nomen lulo.
Julius a g Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni»
14. Imperatorum autem nomen apud Romanos eo- Fortes enira reges tyranni vocabantur;nam tiro for-
rum tantum fuit prius apud quos summa rei militaris tis, de quibus Dominus loquitur Per me reges reg- :

consisteret, et ideo iinperatores dicli ab imperando nant, et tyranni per me tenent terram.
L-xcrcitui ; sed dum diu duces litulis imperaioriis fun- 20, Jam postea in usum accidit lyrannos vocari pes-
gerentur, senalus censuit ut Augusli Ca^saris hoc simos atque iraprobos reges, luxuriosae dominalio-
lantum nomen esset, eo quod is distinguerelur a cae- nis cupiditatem, et crudelissimam domiaationem in
teris gentium regibus, quod et sequentas Csesares popuiis cxercentes.
haclenus usurpaverunt. 21, ^ Princeps et dignitatis modo significatur, el
15 ^ Solet enim fieri ut primi regis nomen etiam ordinis, sicut est illud Virgilianum
reliqui possideant, sicut apud Albanos, ex SHvii no- Princeps ardentem conjecit iampada Turnus,
niine, omnes reges Albanorum SHvii appellali sunt pro primus.
sicut et apud Persas Arsacidce; apud iEgyptios Pto- ' Dictus autem princeps a capiendi significatione,
lomcei ; apud Athenienses Cecropida;. quod primum capiat, sicut municeps ab eo quo mu-
16. ^ August^is ideo apud romanosnomen imperii nia capiat.
est, eo quod olim augerent rempublicam amphfican- ^ 22, '" Dux dictus, eo quod sit ductor exereitus
do. Quod nomen primo senatus Octaviano Cicsar sed non siaiim quicunque principes, vel duces sunt,
Iradidil, ut quia auxerat terrdiS, ipso nomine el litulo etiam reges dici possunt. In bello aulem melius du-
consecraretur. cem nominari quam regem ; nam hoc nomen expri-
17. Dum aulem idem Oclavianus jam Csesar et mit in proelio ducentem ; unde Virg. : Ducis Evan-
imperalor appellaretur, vel Augustus, ^ postea dri, Sallust, : Quo cupidius in ore Ducis sese quisque
vero dum ludos speclaret, et pronuntiatum esset bonum. Non dixit in ore Consulis,

reges nova dignitas est creata, Dictatura, scilicet. In de causa ccesones appellati. Vid. Fest. Verba vero, eo
quo Livium secutus videtur. Cassiodorus oc^f/yo a?2??o quod comati essent, alienacum Chacone ducimus.
post exactos reges, deqna. discordia. Fasli inspicien- ^
Solet enimfieri. E Serv., Mn. xii, ad vers. Mur-
di ; Anl. August. non nisi duodecimo. Nostri omnes ranum hic atavos.
libri magno consensu quinto anno retineni, error ^ Augustus... eo quod augerent. Suetonius ab auc-
fortasse natus cx nota iix, vel xii, tu, vcl ab avium gestu, gustuve. Ovidius utrum-
*//i quinquennii... tenebant. Haec censoribus aptan- que indicavit Fasl. iii :

da videntur, dequibus cap. seq.Nam diclatura semes- Hujus augurium dependet origine verbi;
et
Iris fuit. Et quodcumque sua Jupiter auget ope.
*>
Et dicti dictat, Varr., lib. v Hinc inmanipulis _ ^ Postea vero dum lud. spect. Sueton,, cap. 53.
:

castrensibus dicta ducibus. Hinc dictata in ludo, Hinc •

Ut omen declinavit. Verissime restituit hunc lo-
diclator magister populi. Cic, iii de Legibus Ast cum A, Covarruvias cum in libris, ut homo legere-
:

quando duellum gravius discordite civium poscunt, tur. Neque Isidoriano Codici, a quo hffi voces ab-
dictalur esto, ne amplios sex menses, si senatus crcve- sunt, tanlum credo, quanlum huic emendationi, Sue-
rit, idemque juris, quodduo consules teneto.Isqueavi ton.: DoMiM appellationem, ut maledictum et op-
sinistradiclns popuH magister esto. Dictusvero i^/c/fi- probrium semper exhorruit Quod autem sequitur,
tor, quod a consule diceretur. quce nata est de sorore Julii Ccesaris, verba sunt Ser-
" Ccesarum autem. Imperatorum, alioqui ante Ca?- vii, initio iEneid.
sarern diclatorem Csesar Juliorum cognomen fuit. Nam apud veteres. E Serv., .En. ivet vii, et Au- j

Euscb. in Chron. C. Julius Ccesar Primus apud lio-

: gust., V de Civit., cap. 19 Sed ne tyranni non pes- :

manos singulare obtinuit imperium a quo Caesares simi atque improbi reges, sed veteri nomine fortes
liomani principes appellati. dicti existimentur. Uncle ait Virgil. '•

^ Qiiod cceso matris. E, Serv., iEn. I, vers. Nasce-
tur p. f, 0. Ccesar. Quam verum (cum vixerit Aureiia
Caesaris maler diu vivo Ca^sare), Servius viderit.
^Qui enim ex secio.^Xm lib. vii ; Auspicatius enecta
, ,
parente gignuntur,sicut Scipio Africanus priomatus,
Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni,
^ Pruiceps et dignitatis mod. Serv., ^Ea. advers
Cum princeps medioque Gyas, elc.
^
Dictus autem pnnceps Ex Aug., lib, deGramniat,
"' Duxdictus, Ex xviii de Civit., cap. 45.

primnsque Ccesarum a ca^so matris utern dietus, qua

34? ETYMOLOGIARUM Llii. IX. 346

23. Monarclur sunl tiui siugularem possident prin- /3|

37. ^ Romanfe autem militice mos
fuit puberes

cipatum, qualis fuit Alexander apud Gra-cos, et Ju- primoexerceri arrais. Nam decimosexlo anno lirones
liusapud Romanos. Hinc et monarchia dicitur Movi; mililabant, quo eliam solo sub custodibus agcbant,
quippe singularitas Grseco nomine. apyjQ principa- de quibus Virgilius: Et primcevo flore juventus.
tus est. 38. ' Servos sane nunquam militasse constat

24. Tetrarclue sunt quartam partem regni tenen- nisi servitute deposita, excepto Annibalis tempore ,

tes. Nam T:i-rz(x^x quatuor sunt, qualis fuit apud Ju- cum Cannense pr;elium in tanta necessitate
post
daeam Piiilippus. fuissent Romani, ut ne liberandorum quidem servo-

4^41 25. * Patricii inde vocati sunt, pro eo quod rum daretur facultas.

sicut patres filiis, ita provideant reipublicae. 39. J

Desertores vocati, eo quod, desertis milita-
26^Pr(efectid\ch, quod pra?loriapoteslatepriTesint. ribus officiis, evagantur. Hi in alios numeros mili-
27. = Prcetores iideni qui et pra-^fecti, quasi prce- ti?e nomen dare prohibentur, sed sinon magni tem-
positores. poris culpam contraxerint, csesi numeris suis resti-
28. "^
Prcesides vero dicli, quia alicujus loci tutc- tuunlur. Sed et qui deserunt exercilum ad hostes
lam praesidialiter lenent. transeuntes, et ipsi desertores vocanlur.
29. Tribuni vocati, quod miliiibus, sive plebibus []
4S6 40. Corasc/'/p^i militesdicuntur,quia intabulis
jura tribuunt. conferuntur ab eo qui eos ducturus est ; sicut tran-

30. ^ C/a/w/r/irKSunt qui »(///epra3Sunt, quos nos scrispti voca.nl\.iv, cum de alia in aliam legionem
miltenarios nuncupamus , et est nomen Gr?ecum. transeunt, etinde transcripti, quia nomina dunt ut

31. Centuriones dicti, eo qaod centwyi prtesunt transcribantur

militibus, sicut quinquagenarii, qui in capite sunt 41. ''
Optiones dicti, quod sintelecti. Nam optare
quinquaginta militum, sicut decani ab eo quod mi- eliyere est, sicut estillud : Optavitque locum recjno,
liiibus decem prseferuntur. id est elegit.

32. *
Miles dictus, quia mille erant anle in nu- 42. Excubitores dicuntur pro eo quod excubias ,

mero uno, vel quia unus est ex mille electus. Ro- semper agunt. Sunt enim ex numero militum, et in
mulus autem s primus ex populo milites sumpsit, el porticibuse.rcM/'aw^ propter regalem cuslodiam. i Ex-
appellavit. Liber vero primus militiae ordinem docuit. cubia' aulem diurnaj sunt vigiliie nocturna?, unde el
33. Miles, aut ordinarius dicilur, aut extraordina- vigiles.

rius. Ordinarius est 4*^5 qui per ordinem mililat, 43. Velites &v^xii apud Romanos genus militia?, a

nec adhuc aliquem conseculus est gradum honoris volitando vocali. Lecti enim agililate juvenes, cum
cst enim gregarius, Extraor- C armis suis post terga equilum considebant, et mox
id est humilis militise.

dinarius vero, qui ob virtutem promovetur ex ordine. cum ad hosles ventum esset, equis desiliebant, et
34. Emeriti dicuntur veterani solutique miliiia, conlinuo pedites ipsi ex alia parte, equitibus per quos
qui jam in usu pr?eUi non sunt, qui Mereri mili- advecti fuerant dimicantibus, hostem perlurbabant.
tare dicilur, a stipendiis, scilicet, quse merentur. 11- Ab his ergo velitibus elephanti quondam Annibalis
dem et veterani dicuntur quia jam in usu prtelii non retro acti, cum regi jam a suis non posseot, fabrili

sunt, sed post mulios militife labores quietis suffra- scalpro inter aures adacto, necabantur.
'^
gium consequuntur. 44. Castra sunt ubi miles steterit ; dicta autem
35. Equesires milites dicli eo quod equo sedeant. castra, quasi casta, eo quod illic castraretur libido.
Itera militat ille in equestri ordine. Nam nunquam iis intererat mulier.
36. Tirones dicunlur fortes pueri, qui ad miliiiam 45. Militia autem a milibus dicla , aut a multis
deliguntur, atque armis gerendis habilcs exislunt. quasi ?nii//i7/a,quasi negotiummultorum, auta/zio/c.
Hic enim non ex soia professionc nativitatis, sed ex " rerum, quasi moletia.
aspectu et valitudine corporis existimantur. Undc et 46. Lecjio sex millium armatorum est a delectu
tirones dicti, qui antequam sacramento rogali sini, vocaia, quasi lccti, 4*^7 idest,armts electi. Proprie
milites non sunt.
" Patricu inde vocati. De novo patriciorum genere, s Ex populo. Ex plebe.
quod erat Justiniani temporo, A. Auguslinus. noinana autcm militice. E
•' Serv., .En. vii , ad
^ Prcefecti. De pra-leciis pra'lorio. vers. Ante Urbem pueri, etc.
'•
Prcetores iidein qui et pr(efecti.\eieves, prieiores '
Servos sane militasse. Ex eodem, ^Eu.
nunquam
intellige,hoc esl magislratus, qua ratione puetores IX, vers. Vetiiisqnc ad Trojam miserat arinis.
consules dicebantur, et pra'torium, et porla prirlo- j Desertores. Vii. I. Desertorum, § 3, d. de Re
ria. Ouod vero quasi prcepositores,me\\\isci\n\ Var- milit... et Quiniil., lib. vii, cap. 7.
rone, c/uasi prceitorcs dixisset. ^ Optiones.... optare clig.nam E Serv. Fest.
Prcesides. Giossar., prcescs, Optio qui nunc dicitur,antcacippcllabatur accensus
•^
tiysiaSjv.

Chiliarchce. Ex Ilicronym., Isai. ii. is adjutor dabatur centurioni a tribuno milit., ut

*

quia niillc crut ante in nuinero uno. quemvcllet c\\gerei,unde et nomen sortitusest.
•^
Milcs
Cohorles nuineros apeliari soiilas a Latinis tradii '
Excubice autem diurn. Ex eodem .En. ix.
Sozomcn., iripart. Hist. lib i. cap. 7. Vurro lamen, "'/)/c<a ai(/m cas/ra Ex eod.,.En. III, ad vers. :

lib. IV. Milites, quod triuni millium lcgio primo ;Y(;s ca^tra movemus.
fiebat, ic, singuUe tribus Tat. liamn. Lucer, mil- ''
Quasi moletia. X\., wo/^sf/a,quibus favet Con-
lia singula nit/ebant. chen.vcrnaculus,/rt?uo/////a, et Rabanus.Festus.quo-
347 S. ISIDORI HI5PALENSIS EPISGOPI 348

autem .Maccclouum ^ phalaiix ^ Gallorum caterua. f(

quif iormas ei iiomina ab ipsis rebus df; quibus irans-
nostra legio dicitur. lata sunl mutuantur.
47. <^
Legio habel sexaginia centurias ,
Oianipu- 57. Acies dicla, quod ferro armata sil, et acu-
los Iriginia, cohortes duodecim , lurmas ducerttas. mine gladiorum.
48. Centuria est pars exercitus in contenos miliies 58. Exercitus, muitiludo ex uno genere, ^.h exer-
divisa. Unde ei qui iis praesunt centiiriones dicunt. citatione belli vocnia.
49. Succenturiaii sunt, non qui in prima, sed qui 59. Classes diclse propLer divisionem exercitus, qiii

in secunda cenluria sunt, quasi sub priiua cenluri.i, postea manipuli dicti sunt. Unde et Virgilius :

lamen slricti etiam ipsi, el iii specuHs posili in bello Classilius hic locu.s, hic acies certare solebanl.
sunt, ulsi prima defecerit, isti. quos sub se dixiuais, Jam posie.i el c/ass/.";??rtv/Mm dicta.
laborantibus priniis subvenianl. Undead iusidiandum « Nodus proprie esl den^a pedilum multiiudo,
60.
ponitur succenluriatus, quasiarmisdolosisinstructu':. sicut turma cquitum. Nodus autem dicius, pro dif-
^O Manipulus ducentorum
. esl militum ; manipuli ficultate, quod vix possit resolvi.

autem dicti sunt milites, sive Cuneus est c.dlecta iu unum mililum muilitu-
quia belium primo 61.
manu in( ipiebant, sive Unde propter quod in unum coil,
quod antequam signa essent 00.
ipsa coitio •

manipulos sibi, id en, fasciculo^ slipulae, vel herhcc 3 ^" unum cuneus nomiiiatus est, quasi couneus, eo
alicujus, pro signisfaciebant, a quo signo manipu- quod in umiui omnes coguntur.
lares milites cognominali sunt. De quibus Lucanus ^'^O 63. Ala; in exercitu iriginta equites esse di-
:

Convocat armalos ex!em,do ad signa maniplos. cuntur; e Al(e autem equites ob hoc dicti, quia te-
51. Turma triginta equiles sunt. Romani enim
"^
gunt pediies alaru)n vice.
equites in una tribu irecenti fuerunt. De singulis 63. Cornua vocanlur extrfUiiias exercitus, quod
enim centuriisdecem dabanlur, et tiebat lurma. inlorta sit.

Cohors quingentos milites habet. 64. ^ Agmoi dicitur cum exercitus iter facit, ab
438 52. Tria sunt mililipR genera, sacramenlum, agendo voc.itum, id est, eundo Plautus. Quo te :

evocatio, conjuratio. agis ipse Est enim exercitus ambulans. Namagmen

'!

53. Sacramentum, in quo post ehciionem jurat dicitur quod in longitudine directum est, qnale solot
unusquis.juo miles se non recedere a militia ni^i ,
esse cum exercitus portis procedit; qiiidquid fuent
pO£l completa stipendia, id est, militicC tempora, ct aliud, abusive dicitur.
hi sunt qui habent plenam militiam. Nam viginti CAPUT VI.
quinque annis tenenlur. De civibus.
oi.Evocatio,duni adsubilumbellum non soluminili- C I . De imperiis mililiaeque vocabulis ex parte diclum,
tes.sedetcaeierievocaiitur.UiideeliamconsuIsoIebaidi- est,deiiiceps civium nomina sumiiiatim subjungimus.
cere: Qui rempublicam saluam esse vult,))ieseqnatur. 2. Cives vocati, quod in unum coeuntes vivant, ut
55. Conjwatio, qute fit tumultu, quando vicinum vita comniunis et ornatiur tiat et tulior.
urbis periculum singulos jurare non patitur sed re- 3. Domus uuius familife habitaculum est, sicul
penle colligilurmultiiudo, el tumultuosa in ira coi- urbs unius (topuli, sicut orbis domiciiium totius ge-
llalur. Hfec et tu.))iuliuatio dicitur. neris humani. Esl aulem domus genus, familia, sive
56. In acie autein istffi fere formse sunt: Exerci- conjunclio viri et uxoris. Incipitautem a duobus, et
tus, classis, nodus, cuneus, altf, cornua, agmou, esinomen Graecum.Nam 8«i,aaTa Graeci tecta vocant.

que: Militem.\leiu.sn ))iotlitia per antiplirasin dictu))i IX Trecentumscutati omnes.Roniani, inquit, equites
:

putat,eo ijuod niliil nioUe,sed asperu)n iiuid reddat. pri))io t)'ecenti fuerunt, de si^igulis enim curiisdeni
' Macedonu))!
pliahinx. H Ser., .Eu. ii. /-.7 iani dabantur,quas triginta fuisse dixi)nus.\a.Tro lib.iv ;

A)-(jiva phalan.i-. Turma, termayO. in u abiit, quod terdoii equites e.v

Galloruni cnterva. Vegcl., lili. u, cAp. 2.
^ tribus tribubus Tatie)isiuni, Ramnens. et-Lucer. fie
"Leyio autem habet l\. Seiv.. X.n. xi. ad veis. banf; itaque primi singularum decuriaruni decurio-
Volscor. edice maniplis. Signiferi, inquii, qtiia se- nes dicti. Cliacon, reliquis rejoclis, liaec lantiiui ex
cundum antiquumnioron in legione erant trigvita. Q Sorvio iclineri volebat Ronuuii equites primo tre-
:

Legioautonhabebat septe))i eohoi'tes, sej^aginiacen- centi fueru)it, de singulis eni)n curiis decem daban-
tu)'ias. Putamus aiil?m apud Scrv. vitiosc vii pioxii tur. Colion, eic.
scriptuin. Naiii apud li lor. omiiia consiant qui ^ Nodus proprie est densa,E Serv.,.En.x,ad illud:
.

paulo post cohorleni quingi ntis inililibu^ con>lare . .abantem. .

dicil. Licei (utait ibidem .Sorvius)/» his rebus ac- Opi>ositum inlei imit pugnae noduinque moramque.
cessu lonporis ducu)n varietas ^emper ))iutaverit mi- Quod auloii) sequil r, Nodus autem dictus pro dif-
liti/p discipUna)n. Agoll., lib xvi,Cip.4 Inlegioiie : ficullate, alia vorlii Se: vium notio est, non ratio
apud
sunt centurio' lx, mnnipuli xw.coliortes x. Vego- {trioris, \idetur exisinnasse Isidoru.-., qui Servii
ut
lius quoque, hb. ii, cap. 6 Sciendwn est nutoii in : cominenlaiia sine Virgilii caiminibus forlasse inspi-
una legione decem cohortrs esse debere. Sed prinia ciebat.
cohors reliquas et numero ))iilitum et digiiitatiprtp- '
£/ ipsa coitio in unu))i. Verba Aug. in lib. de
cedit. Orilin., cap. 18.
Turma... et fiebat turma. Goncinnasso videtur = Ahe auton equites. Vegel., iib. ii, cap. 1, et
hsec (quae nunc inlegra non esso nemo non vidit) e Agell., XVI, cap. 4.
Servio el Varrone, iia ut utriusque aliquid restel. ^ Ag)nen. Serv., iEn. , I et ix : Agmen proprie
Erg(, scriptiiram qnfe in 1'bris omnilius o.al re'iii- est exercitus ainbulans, quidquid fuerit aUud, abu'
({uenlcs, amburum \erbi proponeinus Serv., ^En. : sivj. dicitur.
349 ETYMOLOGIARUM LIB. IX. 350
Fa»w7mestliberiexlibenslegibus susceplia/"emore. • \3. Censores ipnd veieres Romanos eraiii. Hst

4. Genus autem a gignendo et progenerando di emmnomen censoris dignitas judicialis. Censere enim
ctum, aut a definitione cerlorum prognalorum, ul jtidicare e^l. Item cJensore.s sunt patrimoniorum judi-

nationes, quae propriis cogiiationibus terminatte, cos, a censu seris appellati.

genles appellantur. 14. ^ Judices dicli, quasi jusdicentes populo, sive

5. ^ Popidits est coetus humanse multitudinis, ju- quod jure disceptent. Jureautemdisceptare est jusie
ris consensu et concordi communione socialus. Popu- judicare. Non esl autem Judex, si non in eo est justitia.

lus autem eodistata/^/^^^/iM.f, quoApopulus JlJSOuni- io. Prtesides rectores sunt provinciae, dicti eo
versi cives sunt , connumeralis senioribus civitatis ;
quod pvfesunt.
plebs &ulem reliquum vulgus sine senioribus civitaiis. 16. Prcetores autem, quasijjmce/jfom civilatis, el

6. Populus ergo tota eivilas; vulgus \ero plebs est. principes, iidem, el qiuestores, quasi qucesitores,eo
Plebs aulem dicla a pluralitate ; major esl enim nu- quod qucestionibus praesunt, cousilium enim et causa
merus minorum quam seniorum. ^ Populus vero apud eos est.
«'ijyh'; 57)[io? dicitur , id est , Koiib; noXu?. Unde et 17. '
Proceres sunl principes civitaiis, quasi pro-
popuhis dictus est. " Gri^ece autem populus diciiiir cedes, qu od ante omnes honore praecedant. Unde et
Xab; a lapidibus. Vulgus est passim inhabitans niulti- n capita irabium, eminent extra parietes, pro-
qua^
tudo, quasi qui^^que quo vult. ceres dicunlur, eo quod pv\mo procedant. Hinc aulem
7. Tribus dicuntur lanquam curite et congregatio- ad primores tacta translatio, quod a caetera mulli-
nes distincta? populorum, et vocata? tribus ab eo quod tudii;e prseeminent.
in principio, Romani trifarieiueninta. Romulo disper- 18. Tribuni dicli, quod plebi jura, vel opem tn-
""

titi "*insenatoribus,militibus etplebibus.e Qufetamsn ^HMWf .Gonstituti sunl antem 4!)^ decimo sexto anno
iribus nunc mulliplicata; nomen prisiinum retinenl. post reges exaclos. Dum enim plebs a senatu et con-
8. Senatui nomen setas dedil, quod seniores es- siilihus premereiur, tunc ipsa sibi tribunos, quasi
f
sent. Alii a sinendo dictos accipiunt senatores; ipsi proprios judices et defensores creavit, qai eoruni
enim agendi facultatem dabant. libertaiem tuerentur, et eos adversus injuriam nobi-
9. Senatusconsultus a consulendo , tractaudo e.st litatisdefenderent, unde et defensores dicli, eo quod
dictus, quod sic fit, ut consulat, et nocere non possit. sibi plebem commissam conlra insolentiani impro-
10. = Patres autem, ut dicit Sallustius, a cur» si- horum defoidant. ° Al contra uunc quidam everso-
militudine vocali sunt. Nam sicut patres filios suos, res, non d(,'fensores oxistunt.
ita illi '>
rempublicam habebant. 19. ° Numerarii vocati sunl qui publicum num-
H. ' Patres conscripti, quia dum Roraulusdecem p mum a^rariis inferunt

curi;is senatorum elegisset J3I nomina eorum,prse- 20. Functi, ab eo quod fungantur honore et officio
sente populo, in tabulas aureas contuiit, atque inde aliquo dicti. Hinc et defunctos mortuos dicimus,qui
Fatres conscripti vocati. coniplevorunl vits officia, nihil enim jam faciunl.
12. Primi ordines senalorum dicunlur illustres, 21. Municipes sunt in eodem niunicipio nati, ab
secundi spectabiles , lerlii clarissimi. Jam inlerius ofticiomuiierum dicii, eo quod publica munia acci-
quartum aliquod genus non est. Quamvis autem se- piunt. Munia enim officia sunt unde et immunes ;

naloria quisque usque ad legilimos origine esset , dicuntur, qui nullum gerunt ofticium.
annos eques Romanus erU, deindo accipiebat hono- 22. iVu7»'c/pa/cs originales cives, et in locum offi-
rera senalorice dignitaiis. cium gerentes.
Cap. IV. —
Populus est ccetus. Aberal a libi is
=* '
Patres conscripti. Haec unde sint, qua?rendum.
yoxcoetus, quam reslituimus ex Augusi., xixdeCiv., Dinnys. Ot 5s [j.st^/ovte? TZOL-ziozz
:
?yyP*T'' rpooriyo-
c. 21 et 24,qui iufC vcrba elibris Cic. de Rop. cilat. 0£'j6/,aav, /,ai [A^ypc; £!j.ou TauTrjc iT'jy/_a.vov tt^? itso-
^ Popuhis vero. Quot hic monstra e Graecis clia- touto e'0o; r,v. Ncque tamon sic
ar.YOpfa;, £AXr|Vi-/.bv B\
racteribus? Sed proxime accedit ad lectionom quam satis placere possunt, neque si ex aureis sereas la-
posuimus, Ovel. colleg. Goth. Vide nunquid ad \\H'C bulas facia-, addncenmr, ut ha^c non adultcrina sint.
rb « roAu; auau.ixTbi; v Hieronymi , Nahum iii . ad Q J
Primi ordinis. E Flacidi glossis, e quo senato-
illud : Bruchus expansus est. ru)n \ocem delobat (]l:acon.
' Grcece autem populus. E Serv. Georg. i, ad ^ Judices dicti. hitVa, lib. xviii, cap. 15, el Grat,,
,

vers. Unde homines nati durum gen.

:
23, q. 2, ca|i. 1, ol Gre^;., cap. 10 de verb. Signif.
In senaioribus mil. et pleb. A\ienn htec ducimiis.
^"
'
Proceres... unde, et capit. trab. EServ., --En. i,
Quce tamen tribus nunc multip. Varr., lib. iv.
* ad vers. Post alii proceres.
Centuria pr//»oacontum jugeribus dicta,post dupli- •" Tribuni... deci)no ^exto. Mendoso omnes libii,

cata retinuit nomcn, ut tribus multiplicatre idem te .•iexto. Ascon., in Cornoliana Tanta in illis virtus
:

nent nomen. Ead. ex eod. Varrone refert Columella, fuit, ut anno 16 post reges e.vactos,propter nimiam
lib. v,cafi. l.a '\'>o verius foi tasso sil Isidorum snmp- dominatiflncm potentium. secedercnt, leges sacralas
sisse. Nam V.irronis libros do Ling. Laliii. non pu- ipsi restituerent,duos trilnmos crearent .El Pompon.
tabat ab Isicloro locios Chacon. cap. 2 do Origin. Jur. A7ino fere 17 post reges exac-
:

Alii a si7iendo. Verba sunl Servii

'
Aln. v, aii , tos pop. Rom. tribunos sibi in )nonte Sao-o creavit.
vers. Et patribus dat jura vocatis. Sod quis ha;c, " At conira nunc quida)n. Oportet ha?c alicujns

obsecro, in Isidoro, non risii? At iii Peivio, suspi- antitjui Scriptoris verba fuisso, nam Isidori aetate
ciunt iidem. Iribimi non erant.
« Patres autem. Serv., ibid. ° Nunierarii. Exstat edictumEgicae regis in concil.
Remp. habebant. Ita Gotli. Cod. alii, alebant.
*"
; Tolel. XVI, ubi numerarii munr-ris mentio fit.
351 S. ISIDORI HlSPALENSIb iTISCOPI 352
23. Decuriones dicti, quod sint de ordinc curia'. i\ funganlur.' quasi;;?'opf^r «/ra/or^.s,sicutPRocoxsix
Officium enim cur iae administrant. Undenon estde- pro coiisule.
curio, ^ qui summam non inlulit, vel curiam non -135 36. Coloni sunt cultoresadvenae dicti acul-
participavit. lura agri. Sunt enim aliundevenientes, alque alienum
24. Ci/n'a/e5autem iidem et decuriones. Etdicli cu- agrum locatum colentes, nc debentes conditionem
riales, quia civiliamuneraprocurant el exsequuntur. genitali solo propler agriculturam sub dominio pos-
4«532o. Principales magistratus el duumviralcs sessoris, pro eo quod iis locatus est fundus, Coloni
curialium officiorum ordinis sunt. Principales dicti aulem quatuor modis dicuntur. Nam coloni, aut Ro-
quod primi sint magislratibus. mani sunt, aut coloni Latini, aul coloni auxiliares,
26. Mngistratus vero, quod majores sint reliquis aut coloni ruris privati.
officiis. 37. Inquilini vocati, quasi incolentes aliena, non
^*
Duumvirales.... enim habent propriam sedem, sed in terra aliena in-
27. Tabellio vocatus, eo quod sit portitor tabel- habitant.
larum. Idem exceptor, idem et scriba publicus, quia 38. Differt aulem inter inquilinum, et advenam.
ea tantiim qufe geslis publicantur scribit. Inguilini enim sunt, qui emigrant, et non perpetuo
28. Burgarii a burgis dicti, quia cre))ra per li- B permr.nent. Advoue autem, vel incola^ adventitii per-

mites habiiacula conslituta burgos vulgo vocant. hibsntur, sed permanentes; et inde incolce, quia jam
Unde et Burgundionum nomen inhaesit, quos
genti habitalores sunt, ab incolendo.
quondani, subacta Germania, Romani per castra dis- 39. Indigena; sunt mde geniti, et in eodem loco
posuerunt, atque ita ex locis nomen sumpserunt. nati, ubi inhabitant.
29. CollecjiatiAxmninr, quod ex eorum collcgio
<=
40. /jico/a aulemnonindigenam, sed advenam in-
custodiisque deputentur -1341 qui facinus aliquod dicat.
commiseruQt. Est enim sordidissimum genus ho- 41 .Pereginni d\c[i,eo quod ignorantureorum paren-
minum patre incerto progenitum. tes,quibusortiexistunt;sunteniradeIonginquaregione.
30. Privati sunt extranei ab officiis publicis. Est 42. Urbani vccabaniur, qui Romse habitabant, qui
enim nomen magistralum habenti contrarium; et vero in caeteris locis oppidani. ^Nam sola urbs Roma,
dicli privati, quod sint ab officiis curife absoluti. cgetera oppida.
31. Mercenarii sunt qui serviunt accepta mer- 43. Famuli sunt ex propria servorum familia orli.

cede : iidem et barones Grseco nomine, quod sint ^ServiaiUiem 436vocabulumindetraxerunt, quodhi
fortes in laboribus ; Bapl»; enim dicitur gravis, quod quijurebelli possentoccidia victoribus,conservaban-
sil fortis. Cui conlrarius est levis, id est, infirmus. C tur,et servi fiebant,a servando, scihcel servi appellati.
32. Publicani appellanturconductores vectigalium 44. AnciUce a sustentaculo vocatae , a^^cwv enim
fisei, vel rerum publicarum, sive qui vecligalia pu- Grffce cubitus dicitur, unde, eianconem dicimus.
blica exigunt, vel qui per negoiia sfeeuli lucra sec- 43. Mancipium est quidquid manucapi, subdique
tantur. Unde et cognominati sunt. potest, ut homo, equus, ovis. Hsec enim animalia
33. ^ Villicus proprieyf//ft?gubernator est. Undeeta slalim, ul nata sunt, mancipinm esse putantur; nam
villa viLLicusnomenaccepit. Interdumautem villicus el ea quje in bcsliarum numero sunt, tunc videnlur
non gubernationem villte, sed dispensationem univer- rnancipium esse, quando capi, sive domari coeperint.
sae domus, Tullio interpreiante, significal, quod est 46. Ingenui dicti, qui in genere habent liberla-
universarum possessionumetvillarum dispensatorem. tem, non in facto, sicut liberti. Unde et eos Graeci
34. e Actores iidem et curatores ab agendo, et EUYEvst; vocant, quod sint boni generis..
ciirando vocali. 47. Libertus aulem vocalus, quasi Uberatus. Eral
33. Procuratores vero, eo quod vicem curatoris, enim prius jugo servitutis addictus. Libertorum '

" Qui summam non intulit, vel curiam non parti- torem reddidisse videlur Cicero in QEconomic. Xe-
cip. Quade re ila Chacon : Qui decurio ispro
fiebat, noph. Nam el in Hortens. (ut refert Non.) dispen-
introitu prcBstitutam summam inferebat, neque, saioris voce est usus Quid tu, inquam, soles cum
:
()
antequam eam inferret curiaUs erat; tibi vero de rationem a dispensatore accipis, si cera singulapro-
more nildl inferebatur, non antea curiaUs diceba- basti, summam quce ex his confecta sit nonprobare'!
tur, quam cum aUis curiam ingressus de rebus pn- •^
Actores... procuratores. Jurisconsnlti actorem
hUcis consultaret. Vid. Phn., lib. x, epist. 333. Ant. pra^senlis esse dicuat, procuratorem absenlis, tutorem
Augustinus Duplex, aiebat, decurionum genus os-
:
procuratorem constituerc non posse, aciorem posse.
tendi :alterum honorianorum, qui pecunia data ho- <
Quasi propter curatores. Ha^caliena exislimamus.
norem assequuntur, scdmunere abstinent; aUerum s Nam sola urbs Roma, ca^tera oppid. Si quando
ordinariorum, qui dccurionum munus exercent, id vero Romani historici oppidi menlionem faciunt ,

enim esse curium purticipare. nihil prseterea addenies, oppidum Palatinum intel-
Duumvirales. August.,inlib. de Gram. :Duumvi-
^
ligunt, ubi primum fuit Roma condita, quam Ennius
rales, quasiduorumliominum vir. Malevero expleni quadratam vocavil :

quidam libri lacunam quai esl in Golhicis omnibus. Et quibus exsliterat Roma^ regnare quadratae.
'^
CoUegiati. De coilegiis dicuntur aliqua in titul. 1'
Seri'/...5?iOf/M^/u/.Verba Aug.,xixdeCiv.,c. 13.
de Jure Immun., lib. L^Digest., sed quae ad hunc '
Libertorum fiUi apud antiq. Suet., in Claud.,
locum illublrandum non sinl satis. cap. 24:Appium Ccecumcensorem generissuiproduc-
ViUicus... significat. Hieronymi vcrba, \n
<^
q. G, torem libertinorumfiliosinsenatum aUegisse docuit,
ad Algas. Unde pro oeconomo viliicum e*^ dispensa-
Hjnariis temporibus AppU, etdeinceps aUquandiu U-
 1
3j3 ETYMOLOGIARUM LIB. W; 354

autem filii a,.ud anliquos libertini appellabanlui",

J^
quo nascitur initium generis; itaquc
3. Po^e?' est a

quasi de libertis nati, nunc vero libertinus ,

aut a is pater famidas vocatur. ^S^^Pafer autem dictus,

liberto factus, aut possessus. eo quod patratione peracta, filium procreet. Pa- '"

48. 3/rt;Ht??i/s5M,s'dicitur,quasi manu emisstis. Apud tratio enim est rei venerese consumnriatio. & Lucret. :

veteres enim 437 quotiesmanu mittobant, ^ alapa Et bene parta patrant.

percussos circumagebant, et liberos contimiabant ; 4. Genitoresa.\ilerm. girjne7ido, ei parenfes,qn^si
unde et man umis s i dicU,eo quodmanu erailterentur. parientes.
49. Dedititii primum a deditione sunt nuncupati. 5. lidem et creatores. ^ Crementum enim est se-
Dcditio enim dicitur quando se vincti aut vinciendi raen niasculi, unde animaUum et hominum corpora
boatesvictoribus tradunt, quibus baec origo nominis concipiuntur. Hinc creatores parentesdicuntur.;

fuil. Deum quondam adversus populum Romanum 6. Mater dicitur, quod exinde efficiatur aliquid;

servi armis sumptis dimicassent, vincti se dederunt,

i
mater enim quasi materia, nam causa paler est.

comprehensique varia turpitudine affecti sunt. Paterfamilias autem dictus, quod omnibus in
7.
oO.^^Exbisquidamposteaadominismanuraissipro- farailia sua positis servis, tanquam pater filiis, pa-

pter suppliciorum nolas.quas manifesle perpessi sunt tria dilectione consulit, servorumque conditionem a
ad dignitatcm civium Romanorum non pervencrunt. g filiorum affectu non discernit, sed quasi unum mem-
ol. <
Lrtf/«i//k/'/;'(aaLeRomamconditamapud La- brura ampleciitur; hinc enim exhortum est nomen
tinos fiebanl) nunquam per testamentum, sed per epi- Patrisfaniilias. Qui autem inique dorainantur in

slolamlibertatemsumentes. 438 Inde quia per tes- servis, hoc se nomine nequaquam reputent appellari.
tamentum non fiebant, necex testamento aUquidcape- 8. i
Materfaniilias inde vocatur, quia per quam-
re, nec suos haBredes facere poterant, cives Romani dara juris solemniiatem in familiam transit mariti.
postea sub consuUbus per testamenta in urbe Ro- Tabulse enim matrimoniales instrumenta emptionis
mana effecti sunt. suce sunt 440 Alias sicut ^ matrona est mater primi
52. Dicli autem cives Romani, quia lestamento U- pueri, id est quasi mater nati; ita materfamilias ula

beri effecti in numerum Romanorum civium redi- est qufe plures enixa est. Nam familia ex duobus
guntur. His primum aditus erat in urbe Roma cora- esse incipit.
morari, '^
,cffileri3 autem libertis prohibebatur , ne 9. Avus patris pater est,ab a'vo dictus,idest,abanti-

vel in urbe Roma, vel intra seplimum ab urbe mil- quitate.Proavusavipaterest,quasiproj:>eaiiuw./l&ayiiS

Uarium commanerent. proavi pater, jam longe ab avo. Atavus abavi pater.
CAPUT V. 10. Tritavus atavi pater, quasi tefravus id est,

De affinitatibus et gradibus. g quartus supra avum. Sed tritavus ultimum cognatio-

l.Haeredisnomenimposuit census sris.^^solvitenim nis nomen est. Familia enim oritur a patre, termina-
tributumauctoris. In laoc enim vocabulo primasucces- tur in Iritavo.

sio est ba?redilatis etgeneris, utsunt filii elnepotes. 11. ' Filius et filia a familiadicti, ipsi enira primi
2. Prolueres est qui ioco bceredis fungitur ,
quasi in ordine nascenlium existunt; unde et CorneUa fa-

pro hcerede ; est enim, aut iustitutus, aut substiiutus. miUa stirps ipsa omnis a Cornelio orta.

bertinos dictos, non ipsos qui manumitterentur, sed •^

autem libe)'tis p)'ohib. Hoc (inquit) A Au-
Cfeteris
ingenuos cx his procreatos. gusl.nemo unquam dixit. ExpeUebantur tamen urbe
" Alapa perciissos circumageb. Nam vindicta servi nonnunquam Latini cives, si comitiaimpedirent.
Ciput percutere, faciemque pahua tergumve fesluca ,
Cap. V. — ^ Solviie)ii))i tributu))i auctoris. Id est
vcrberarc mos fuit. Yerlebantur quoqi/c et circuma- ejus qui illura bajredem instituit.
gebantur a dominis. Hinc Persius :
'
Patrafio e)ii))i rei ven. co)isu))i))i. Patrare obsce-
Heu steriies veri, quibus una Quiritera num verbumfuisseostendit. Quinli!., lib.viii, cap. 3 :

Vertigo facit. Ductare ctpafrare bcllu))i, apud

(inquit) cxercitu))i,
^ Ex quis quidam postea a dominis manumiss, Sallustiuni dicta sanctcctantique^ ridoitur a nobis.
Aug., in Episl. ad Gal. Stigmata dicuntur notce
: Et Gloss., patrat., u.xc-jy.-y.i •/.a/.sij.caaTWi, u; £t' aid-
qucedam pccnarum servilium, ut siquis,verbigratia ycioc, atqiie Uoc tritura antiquis Scriptorib. Catullo,
servus in compedibus fucrit propter naxiam, id est, Q Fersio et aliis,

propter culpam,vel liujusmodialiquidpassus fuerit, Lucretius, et bene parta patranf. Optirae resti-
stigmata habere dicatur, et ideo in jure manumis- tuit Lucretio siniul et Isidoro sua verba ex paululum
sionis inferioris est ordinis. deformata scriplura nostrorum Codicum Antonius
Latini liberti iante Piom.cond. De LaUnisliber-
" Covarruvias.
tis ex icge Julia Norbana, ex Ulpiani Titulis, Caiique ''
Cre))ie)itu))i sem. Idera repelit lib. xi, cap. l.PIa-
et Justiniani inslitulionibus salis conslat. Cuni qui- cid. glos.Excre))ie)itum, quodexpui)nus, velexcre-
:

bus liiocnequaquam congruunt. Ilaque negUgcbat ista
A. Augustinus, cl avcrsabatur. Nani quidlUud A)itc
lioni. cond,apud Lafinos fiehant! (^uid poslremum :
Hisprimu)n(iditus crat inurbeliotn. co))i)norari'! eie.
Scd quia veri aliijuid interjicilur, ul quod per cpis-
lolani fierent, quud testamenti faclionem non habe-
rent, suspicari se dicebat Cliacon Litinos Ubcrtos ab
amus habetur. Iton se)nen virite, imde ani))ialiu))i et
: hoDiinuni cO)'pora co)icipiuntur. Hi)ic creatorcs pa-
rentcs dicu)itur.
'
}later ownquasi materia. Non vocis, quam Gra^-
cam essc non ignorabat, sed !j'jaaivo;j.5vou notatio.
j Materfam. inde voc. E Serv., .En. xi, ad vcrs.
Tip'rhe)ia pcr oppida ))iatres.\id.\i ^iclh. ndTopk .C\c. ,

I^idoro dictos qui eo jure e?sent quo libcrti facti '^

Matrona... ))iatcr nafi. Vel nascituri, etiam ex
quondara a Latinis popuiis ante Rom. condilara. Agellio, et cx ipso Isidoro, qui infra, cap. 7 Quasi :

(Juod quideni ad Latinorura liberlonun etymon ali- mater )iati, vel quia Ja))i ))iafer ficri potcst.
quid confcrrc ncmo negarit. Scd (juoniodo lani longc Filius... Filia.
^
Qwm
fnnilius, ne luec ({uidcm
Isidorus rcspoxit'? Ergo ampUus quajrendum. rejicicnda.
555 S. ISIOORI HISPALKNSIS E! ISCOPI j.j b

i2. FamiUa mlem a femore. ^ Femove eaim genus f^

etiam pluies. De geminis aiUcm, uno aborto, alter
et stirps ostendilur. Nam familia pro servis abusive, qui lcgitime natus fuerit vopiscus nominatur.
non proprie diciiur. 22. ' Posthumus vocatur, eo quod post humationem
13. Stirps ex longa generis significalione vocatur. patris nascilur, id est, post obitura. Iste et defuncti
^.«rt/HS dictus, quia generatus. Uude et per gfscribi- nomen accipit; sic enim lex voluit utqui dedefuncto
tur. ^ Suboles eo quod substitulio sit generis. nascitur detuncti nomine appelletur.
14. (Juadripertitusestautemordofiliorum,'ita: Uni- -MS 23. 6'
Nothus dicitur qui de patre nobili et
genitus, primogenitus, medius, novissimus. Unigeyii- matre ignobili gignitur, sicut ex concubina. Est au-
tus post quem nullus. Primogenitus ante quem nullus. tera hoc noraen Grsecum, et in Latinitate deficit.
Medius^ intcr omnes. Novissimus, post omnes. Idem " 24. Huic contrarius est spurius, qui de matre no-
el >/i««'musa mo?iaf/e.NovissiMUsautem propler quod l)iii, et patre ignobili nascilur. Item spurius patre in-
novus, quia ca^teri pnecedendo antiquiores exislunt. certo, matro vidua genitus, veluttantum spurii filius,
15. Quatuor etiara modis filii appellantur, natu-
•* ''
quiamuiiebremnaturam veteresffi:6ptovvocabant, ve-
ra, imitatione, adoptione, doctrina -141 Natura ve- lut «Jto tou ffitopou, hoc est, seminis, non palris no-
luti cura dicunlurfiiii Abrahte Judidei. Imitatione, ut mine.
ipsius Abrahce fidem imitantes ex genlibus, dicente B 25. ' Eosdem et favonios appellabant, quia qusedam
Evangelio : Potens est Deus de lapidibus isiis susci- aniraalia, favonio spirilu hausto, concipere existiman-

tarefilios Abrahre, vel sicateosdem Judjeos Dominus tur.Unde et ii qui uon sunl de legitimo malrimonio,
filios esse dicit diaboli, a (juo non nali, sed quem fue- matrem potius quam patrem sequuntur. Latine autem
rant imitati. spurii, quasi exira puritatem, id est, quasi imraundi.
16. Adoptione quoque, qnod liumanaconsuetudine 26. Nepos est, qui ex filio iiatus est. Dictus autem
nulli licet neseirf, vel sicul nos Deo non uatura, sed nepos, quasi natus post. Primum enim filius nascitur,
adoplione dicimus : Pater noster, qui es in Cmlis. deinde nepos. Gradus enim substitulionis est. Hiac
Doctrina, sicut Apostolusfilios suos appellat eos qui- et posteritas, quasi postera cetas. J Nepos autem
bus Evangelium prsedicavil. utriusque sexus est. Nam, ut neptis dicamus in jure
17. Filii autem ideo in legibus liberi appellaniur, ut cst propter discretionem successionis admissura.
islo vocabulo secernantur a servis quia sicut servus in 27. Pronepos est qui ex nepote conceptus natus-
poteaato est domini, sic filius in potestate estpatiis. que est. Et dictus pronepos, quasi natus porro post.
liide eiiam filio fit emancipalio, ut sit liber a patre, Ex hoc quoque gradu incipit vocari et progenies,
sicut fil servo manumisi.io, ut sitliberatus a domino. quasi porro post geniti. Nam filii et nepotes 443 non
18. Item liberi dicti, quia ex libero sunt matrimo- Q i-unt progenies, quia non est in eis longa posteritas.
nio orli. Nam filii ex libero ot ancilla servilis condi- 28. Sicut autera inferius longe editi progenies di-
tionis sunt. Sempercnnn qui nascitur deteriorem pa- cuntur, iia superius proavi, alavique progenitores
rentis statum bumit. appellantur, quasi porro generantes. PRONEPOsdictus,
19. Naturules autem dicuntur ingenuarum concu- quia prope nepotem.
binarum filii, quos sola natura genuit, non honestas 29. Abnepos, quia sej ungitur a nepote. Est enim inter
conjugii. lidem et pueri, a pube. illum et nepotempronepos..46??j^pos, abnepotisfilius.
20. Adoptiuus filius est, quiaui a palre justo, aut avo, 30. Trinepos, adnepotis filius, quia post nepotem
aut proavo, in cujus potestate esl, per emancipalionem quartus in ordine est, quasi tetranepos.
est traditus in alienam potcstatem, qui utriusque fert 31. ^ Minores autem non dicimus, nisi quoties gra-
nomen, « ut Fabius Mmilius Scripto Paulus. duum deficit nomen, ut puta filius, nepos, pronepos,
21. Gemini sunt, non duo tantcmsimul nati, sed abnepos, adnepos, trinepos. Ubi isti gradus defece-
^Femore enim genus. Silan. Gotli., femor enim, ovo(/.a^£tv <j;:o'ptov.
haud dubium quin e cum allerum sequeretur, omnis- Eosd. et Favonios. Varr., 11 de Re rust.;/« fetura
'

sum sit a librario. Legendum ergo femure,we\ feinore res incredibilis est in Hispania, sed est vera. Quod
quando ulroque modo conslat veteres locutos. n /" Lusitania ad Oceanum, iiiearegioneubi est op-
''
Subolcs eo quodsit substit. Ergo suboles, non 50- pidum Olysippo, in monte Tagro, quoedam e vento
boles, ex hac quoque nolatione srribendum apparet. concipiunt certo tempore equce, ut hic gallince quo-
" Idem et minimus, a monade.Vid. lib. seq., litt. M. 7 ue solent, quorum ova u7ir,vc'[jLia appellant. Ut igitur va
'^
Quatuor modis Ex Aug., lib. contra Adimant., [tr.wi\i.'.ci., ita equos favonios, nam lavonio flanle con-

cap. 5, et iRetract., cap. 22. ciniebaut equfr, ut ait Plin., lib. iv, ca.p. 22.
« UtFabius.-Emilius vcl ScipioPaulus. Vel Fabius j Ncpos autem utriusque sex admissum. EServ.,
. .

iEmilianus, Scipio Pauiinus. .En, XII ad vers. Pauperque domus.

f
Posthumus eoquodpost humat. E. Serv.,iEn.vi, ^ Minores autem... vocabulum. Ex eod., ^En. viii.
ad vers. Tua posthuma proles; sed A. August. et Ja- lioc loco adjccius erat in quibusdam libris titulus
cob. Gujacius posthumus scribi voJunt, ut sit sola i.-iteger de giadibus cognat. ex Institut. Ju.-^tiniani.
productio verbi post., ulin postremus quorum sen- Sod quoniam in antiquioribus libris non erat, et alia
lenliam adjuvant antiqui nummi. Isidori nomitie eadem de re a Burchardo referunlur,
iVof/iu.s.Serv.,iEn.vii, hd\.Supposta de mutrenot-
*='

lib. VII, c. 28, et ab Ivone, lib.vii,tit.l2.Panormia;,et

hos.Nothos,inqm[,maternoignobilesgenere.Eita.Vilem parte ix, c. 64, Decret., et aGratiano, 33, q. 5. c. 6,
nomenGra:-curn,namLatinequemododicatur nonest. qufe etiam lc-gunlur in Legib.Gchor.ei apud Jui.Paul.
Quiamuheremnaturamveteres «iTvop Plnlardi. in lib. IV Se!it.,tit, 1 l,de Gradib., ncc iila Jiisliniani adnii-
Problem. Ai/.-iov ok xat xbv 1'Tifov X^yov iaii o£ at- (siquidera Isi habuimus dori suntj .^ui-
:
simus. el haic
07ti{)T£po?, ToiJ; yif i:a€-:vou,- ^scai tp yuwctvMi aiootov bus exlotis ptli pussiiit, indicarc sat habuimus.
367 ETYMOLOGIARU.M LIB. IX. 358

rint, merito jani dieimus minores, sicut ei majores turba diffunditur, ut iii Geaesi dixit Abraham ad
dicinius post patris, avi, proavi, abavi, atavi, trila- Loth : Non sit rixa inter me, et te, et inter pastores
vique vocabulum. tuos, et pastores meos, quia omnes fratres nos sumus
CAPUT VI. ( Gen. xiH, 8). Et certe Loth non erat fraler Abraha?.

De agnis et cogmtis. sed fiiius fratris ejus Aram.

i . Agmti dicil, eo quod accedanl pro natis, dujn de- 10. Quarto modo affectu fratres dicli, qui in duo
sunt filii. Qui ideo prins in genle agnoscunlur quia scinduntur ; spiritale quo et commune. Spiritale,

veniunl per viriiis sexus [jersonas, veluti fraler eo- omnes Ghristiani fralres vocantur, ut Ecce quam :

dein palre natus, vcl tValris filius, neposve ex eo, item bonum, et quam jucundum habitare fratres inunum
palruus. {Psal. cxxxii, 1). Commune, cum onines homine ex ,

2. Cognati dicli, quia sunt et ipsi propinquilale uno patre nati pari inler nos germanilate conjungi-
cognationis conjuncti. Qui inde post agnatos hahen- mur, Scriptura loquente : Dicite iis qui oderunt vos.
tur, quia per feaiiaini sexus personas veniunt, nec Fratres nostri vos estis.
sunt agnati, sed aUas naturali jure cognati. 11. Germana ita intelligilur, ut germanus, eadem
3. Proximus propter proximitatem sanguinis ap- genitrice manans.

pellatus. n 12. « Soror autem, ul frater ; nam soror est ex

-iJ^ 4. Consanguinei vocati, eo quod ex uno san- eodem stmine dicta, quod sola cum fratribus in
guine.id est, ex uno patris semine nati sunt; nam sorte agnationis habealur.

semen viii spuma est sanguinis, ad instar aquse in 13. Fratres patrueles dicti, eo quod patres eorum
scopulos coihsae, qufe spumam candidam facit, vel germani fralres inter se fuerunt.
f
sicut vinum nigrum, quod in calice agilatum spu- 14. Consubrini vero vocati, qni, aut ex sorore, et

mam albentem reddit. fratre, aut ex duabus sororibus sunt nati, quasi con-
5. * Fratres dicli, eo quod suut ex eodem fructu, sororini.
id est, ex eodem semine nati. 15. Fmf r?< e/es autem matertersefiliisunt. Subrim
Germani vero de eadem genilrice manaates;
6. ^ consubrinorum s Jhius Graecum nomen est.
filii.

non, ul mulli dicunl, de eodem germine, qui tantum 446 i^.Patruus frater patris est, quasipater alius
tiatres vocanlur. Ergo fralrcs ex eodem fructu, ger- unde, el decedente patre, pupillum prior patruus sus-
I.ani ex eadem genitrice manantes. cipii, et quasi fiiium lege tuetur.
7. Uterini vocati, eo quod sintex diversis patribus, 17. Avunculus est matris frater, cujus nomen for-
( uno ulero edili
l nam uterus tantum mulieris est.
;
<= mam diminutivi habere videtur, quia ab avo venire
8. '^
Quatuor aulem modis fratres dicuntur in di- monslratur.
vinis Scripturis : natura, gente, cognatione, affectu. 18. Amita esi soror patris, quasi alia mater. Ma-
Natura, ut Esau et Jacob. Andreas el Pelrus, Jaco- tertera est soror matris, quasi altera mater. Socer
bus et Joannes. Gente., ut omnes JudKi fratres inter est, qui tiiiam dedit.
se vocantur, ut in Deuteronomio : Si autem emeris Gener esl qui fiUam duxit; gener autem di-
19. ^

fratrem, qui est Hebroius {Deut. xv, 12). Et Aposio- ctus, quod asciscatur ad augendum genus. Socer au-
lus : Optabam, inquit, ego anathema esse a Christo tem etsocrM.«;,quod generum vel nurum sibi associavit.
pro fratribus meis., qui sunt cognati mei secundum 20. Vitricus aulem qui uxorem ex alio viro fiiium
carnem quisunt israelitx {Rom. ix, 3). aut filiam habentem duxit; et dictus vitricus, quasi
9. Porro cognatione fratres vocantur qui sunt de novitricus, quod a matre superducatur novus.
una familia, id est, patria, quas Laiini paternitates 21. Privignus est qui ex alio patre nalus est, et
'

interprefantur, cumex una radicemultti 'l:4l5generis privignus dici putatur, quasi privigenus, vei quasi

Cap. VI. — ^ Fratres dicti. Fesl. : Frater a Grw- ad ver^. Uterumque a. m. c.

co dictus est «pprjxcop, vel quod sit fere alter. Quatuor autem modis fratres.Ex Hier.advers.Elv.
"^

Germani dc eod. ger- m. non. m. " Soror, quod sola, cum

^ d. e. g. u. d., frat. Aniistius Labeo apud
mine. Vides a vocis veriloquio significationem deer- \gclliuin Soror, quod quasi seorsim nascitur, sepa-
:

rare ut aliud fuerit lou ou[jiaivo[j.Evou sTutxov com- l

: raturque ab ea dotno in qua nata cst, et in aliam
minisci nccesse. Saltem, ut res magis patefieret, familiam transgredifur
fraterque a germano disliugueietur. Suut autom ' Consubrini. Et subrini et cousubrini per u per-
Servii verba, .£n. v, ad vers. Hwc germanus Eryx. peluo leguulur in aniiquissimis iibris.
Germanus est secundum Varrone)n,in libris de Gra- s Tliius. GIOSS. Osto; 7:pb; -aTpbc patruus, Otfo;
:

dibus, dc eadem genitrice mana)is, non [ut multi di- r:pb? [jLr,xpb; avunculus. Cujus nomii.is lion inele-
cunt) de eodem gcrmine, quos ille tantum fratres vo- gantem r.isionem reldidit Sim|)lic. in Epictet. quod
cat, secundum quem bene nunc Erijcen Buta; ct Ve- cuni liberis parentes, qtiasi ftioi, id est, dii siiit eos-
neris filium /Enece dicit fuisse gcrmanum. At Corn. que deos noiiiinare nuininis melu vereanuir, ejus ta-
Fronto Frater aut ex aiia matre, aut ex alio patre
: mcn honori.^ ct pietalis signum aliquod in thiis remau-
potest esse; germanus ex iisd. parcntibussit nccesse seril. Vid. L-tob., cap. 42 ct 77.
est. Justinianus vcro, lib. iii Instil., cap. 2 /to(/ue :
''
Gener... ad augendum genus. E Serv., /En. xi,
eodem putrc naii fratrcs gnati sibi sunt qui et ad vers. Gencrumque ascivcrit Urbi.
consanguinei vocantur ; nec requiritur an etiam ' Prirignus. Dmv notationes, \A quod privo, hoc
eamdem matrem. habuerint. Sed hos quoquc ger- esl, jToprio palie, vel quod prius genitus, de poste-
manos vocari advcrtit Cujac. riore Paulus apiid Festum : Privignus dictus, quod
" yam uterus tantum mulieris. E Serv. .-En. ii, antequam mater secundo nuberct est progcnitus,mo
359 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 360

prius geniius ; unde ei vulgo antemtus. est, ego ilU fiUse frairis fiUus, aut filia. Amitae meae

22. Vocabula autem a geute htec videntur declinata: avia mihi proamita est, ego illi neptis filius, aut fiUa

genitor, genitrix; agnati, agnaltp; cognati, cognatce Amilae meie proavia mihi ab amita est, ego illi ne-

proger;iiores,progenitrices ; germani, germanfe. polis, aut neptis filius, aut filia.

Item de prcedictis affinitatibus. De avunculis.

23. Auctor mei generis pater mihi est, ego illi fi- 26. Matris mefe frater mihi avunculus est, ego iUi

Pairismei pater mihi avus est, ego illi

lius, aul filia. sororis filius, aut filia. Avunculimei pater mihi avun-
nepos, aut neptis. Patris mei avus mihi proavus est, culus magnus est, ego ilU fiUi sororis filius, aut filia.

ego illi pronepos, aut proneptis. Patris mei proavus Avunculi mei avus mihi proavunculus est, ego iUi filii

mihi abavus est, ego illi abnepos, aut abneptis. Pairis nepos, aul neptis. Avunculi mei proavus mihi aba-
mei abavusmihi atavus est, ego ille adnepos, aut ad- vunculus est, ego illi neplis fiUus, aut filia.

neptis. Patris mei atayus mihi tritavus est, ego illi De materteris.
trinepos, aut trineplis. 27. Matris mea? soror mihi matertera est, ego iUi so-

447 De patruis. roris filius, autfilia. 448 Materterse mese soror mihi
24. Palris mei frater mihi patruus est, ego ilU fra- malertera magnaest, egoilli sororisnepos,autneptis.
tris fiUus, aut filia. Patrui mei pater mihi pater ma- Avia^ meae soror mihi abmatertera est, ego illi prone-
gnus est, ego ilU filii fralris filius, aut filia. Patrui mci pos sororis, aut proneptis. Proavise mese soror mihi
avus mihi propatruus est, ego illi filii, aut filia' ne- promatertera est, ego ilU neplis filius, aut fiUa.

pos, aut neplis. Pairui mei proavus, mihi adpatruus 440 28.^Stemmatadicunturramusculi,quosadvo-
cst, ego ilU nepotis, aut neptis filius, aut filia. cau faciunt in genere, cum gradus cognationum par-
De amitis. tiuntur, ut puta : iUe fiUus, ille pater, ille avus, iUe

25. Patrismei soror mihi amila est, ego illi fratris agnatus,et cogaatus,et cseteri, quorum figurae hse sunt.
filius, aut filia. Amitte metf mater mihi amita magna
enim antiqui pro prj! dixerunt. Vulgo antenado. hus. Sunt autem in antiquissimis quibusque Ubris duo
^ Stemmata dicuntur—L. Stemmata. D. de gradi- hai^c tantum stemmata descripta.

ARBOR JURIS.
;ifi: 450 DE GRADIBUS GENERIS IIUMANI. 362
Tritavi Tritaviae
Pater. Pater.
Tritavi Tritavia'
•Mater. Mater.

VII, VII.

Trita-
Tripa- vuncu-
truus. Trita- lus.
Triami- via. Trima-
ta.
tertera.
VI.
VII.
VII.

Adpa- .\davuu-
Adpa- Adavun- ciili,
trui,
truus. culus.
Abami- -Mavia Adma-
.\dnia-
tae
Adami- tertera,'
ta. tertora.
Filii Filii

VI. VI.
VII. VII.

Abpa- Aba-
Abpa- Aba-
irui. .\bpa- Abavuu- vunculi, vunculi,
trui, .Vbma-
Abami- truus. culus. Abma-
Abami- Abavus, Atavia. Abma- tertera'
ta;
taj
Abami- terteras
Nepo- ta tertera. >'epo-
Filii. lY. Filii
IV. tes.
tes
V. VI.
VI. vir.
VII.

Propa- Propa- Proa-

Propa- Proa- Proa- Proa-
trui, trui, Propa- vunculi,
trui. vuncu- vunculi, Proma- vunculi,
Proami- Proami truus. Proa- Proa- lus. Proma- Proina-
Proami- terterfe
tffi tiT? Proami- vus. via. Proraa- terterae terterae
tae Nepo-
Prone- Nepo- ta.
tertera Filii. Pronep.
Filii. tes.
potes. tes. III.
IV.
IV. YU
VII. VI. VI.

rru[ia- Propa- Propa- Avun- Prop. Prop. Prop.

Proiui
irue- true- true- Propa- Palruus culus subrini subrini subrini
subri
lium, lium, liuni. truebs. magnus. nuitrnus, Prup. Prop. Prop.
.\vus. Avia. nus.
Proami- Proami- Proami- Pruami- .\m;ta Mater- suliri- subri- subri-
Propior
tinurum tinorum tinorum tera UfB na: na?
tinus. magna. subrina.
Prope- Nepo- Filii.
II. II. magna. Filii. Nepo- I'rouep.
pot. tes. IV. III.
tes.
IV.
VII. YI. Y. III. V. VI. VII

Consu-
Patrue- Patrue- Frater, Consu- Consu- C0L=U-
Patrue- Patrue- Puler. Mater. Avun- Consu- brinl,
br'ni,
brini, brini,
lis, lis, Soror Patruus culus, brinus, Consu-
Amitini
lis,
Amitini
lis,
Patrue- Amita Consu- Consu- Consu-
Amitini Amitini Mater- Consu- brinae
brina;
brinffi brina;
Abne- .Nepo- lis,
tera. brina. .Nepo-
Proncp. Filii. Fibi. Pronep Abnep.
Potes. tcs. Amiti. tes.
VI. IV. II. III.
VII. V. III.
IV. VI. VII.
V.
IPSE.

/'ilius. Filia.

-NcpUs. Neptis

Prone- Pro-
pos. neptis

Abne- Abne-
pos. ptis.

Adne- Adne-
pus. ptis.

Trine- Trine-
pos. ptis.

Trinc Triiie-
polis ptis
rilii. Fibi. i>
P.XTKOI.. L.XXXII.
 363 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 364
STEMMATA STIRPIS HUMAN^.
451 29.H3ec consanguinitas dum se paulatimpropaginum ordinibus dirimens, usque ad
uliimum gradum
subtraxerit, et propinquitas esse desierii, eam rursus
lex hjec matrimonii vinculo repetil, et quodam modo
revoc3t, fugientem (Ex xv de Civit., cap. 16). Ideo autem
usque ad sextum g.neris eradum consanguinilas
constiiula est (Vid. Rabani epist. ad Humhert.
episc), ut sicut sex celatibus mundi^generatio, el hominis
stalus finitur, ita propinquitas generis tol gradibus
terminaretur.

45» CAPUT VII. n tirc in juia matrimonii , et fidejussores dabant.

4. Undeadmissum esl ut sponsum dicamus
et
De conjugiis.
virum, a spondendo, ei sponsam similiter. ^ Caete-
i. Vir sexum significat, non conjugium, nisi adje- rura proprie spondere velle est. Ergo sponsus non
ceris vir ejus. quia promittitur, sed quia spondet et sponsores dat.
2. Maritus vero etiam sine adjectione conjugem 5. Arrabo dicta, quasi arrha bona. Quod enim
sonat, ^ et a mare maritcs, quasi mas. Esl enim no- datur pro conjugio, bene datur, quia conjugium bo-
men primte posilionis, quod facit in diminutione num est. Quod vero causa foruicationis, aut adulte-
masculus, in derivatione maritus. rii malum est, idcirco arrabo non est.
3. Sponsus a spoyidendo vocatus. Nam ante usum 6. Dlcta autem arrha a re pro qua Iraditur. Est
tabellarum matrimonii cautiones sibi invicem emit- autem arrha, non solum sponsio conjugalis, sed etiam
tebant, in quibus spondebant se invicem consen- pro qualibet promissa re data, ut compieatur.
Gap. \ II. —
^Et a mare maritus. — Et a marte
^ Cceterum spondere prop. velle est. Unde sponte.
marit. Gothici mendose, ut videtur. Vid. Varr., iib. v, et Agell., lib. iv, cap. 4.
365 ETYMOLOGIARUM LIB. IX. 366
7. "-
Proci, nuptiarum petitores, a procando, id 16. ^
Vidua vocata, quod cum viro duo fuerinl,
J^
est, petendo dicti. nec circa consortium alterius viri post mortem primi
Pronuba dicta, eo quod nubeniibus prteest,
8. ^ conjugis, adhseserit. Nam quse alteri post morlem
quaeque nubentem viro conjungit ipsa est et para- : prioris viri nupserint, viduae non dicuntur. ^
Item
mjmpha, nam nympha sponsa in nuptiis, et nympha vidua dicta, quod sola sit, nec circa consortium viri
pro lavationis officio, quod ad nomen nubenlis aliudit. conjugalia jura custodiat.
9. Conjuges appellati propler jugum quod imponi-
"^
17. J
Fratris uxor fratrissa vocalur. Mariti frater
turmalrimonio453conjungendis...Jugo enimnuben- ^ levir dicitur. Duoruminter se fratrum uxores;c[?2i-
les subjici solent, propter fuluram concordiam, ne /r/ce5vocantur,quasi ed^r^AQm januam terentes,45d
: oparentur. Conjuges autem verius appellantur a prima vel per eamdem januam iter habentes. Viri ?,ovot glos
(lesponsationis fide, quamvis adhuc inter eos ignore- appellatur.
lur conjugalis concubilus, sicut Maria Joseph conjux 18. Sororis vir speciale nomen non habet, nec
vocatur, inter quos nec fuerat, nec futura erat carnis uxoris frater.
iiulla commislio. 19. ' Matrimonium est nobiliumjusta conventio et
10. ^Nuptce dicta% quod vultus suosvelent : trans- conditio,
Idtum nomen a nubibus quibus tegitur ccelum. Unde, p 20. Conjugiuni est legitimarum personarum mter
el nuptiie dicunlur, quod ibi primum nubentium ca- se coeundi et copulandi nuptiae. Conjugium dictum,
pita velantur. Obnubere enim cooperire est. quia conjuncti sunt, vel a jugo, quo in nuptiis copu*
11. Cui contraria Innuba, hoc est, innupta, qiiaj lantur, nec resolvi, aut separari possint.
adhuc vullum suum non velat. 21. Connubium autem non
a nupta, seda.nubendo
12. ^ Vxores vocala^ quasi nuxores. Moris enim formatum. Dicitur autem connubium, cum aequales
erat anliquilus ut nubentes puellae simul venirentad in nuptias coeunt, ut puta cives Romani, pari ulique
iimen mariti, et postes antequam ingre lerentur or- Connubium autem non est, cum civis Ro-
dignitate.
narent laneis viitis, et oleo ungerent. Et inde uxores manus cnm Latina jungitur. Quoiies autem connu-
dicta:', quasi imxores^ ^ qua? ideo vetabantur limina bium non est, filii patrem non sequuntur.
calcare, quod illic janu« et coeant et separfutur. 22. Hymenceus dicitur a quodam Hijmenceo, qui
13. s Matrona est quje jam nuj.sit, et dicla ma- primus prospere usus est nuptiis, ^" vel airb tou ujxl-
trona,qK.2Li\mater 7iati,-i9S: velquia jam materfieri vo?, quod raembranse virginilatis est claustrum.

potest, undeet ma/nmo?? n/??idictum. Distinguilur au- 23. Contubernium est ad tempus coeundi conven-
tem inter matronam matrem, et malrenifamiiias. Nam lio; unde el tabernaculum, quod modo huc, modo

matronce, quia jam in matrimonium convenerunt Q illuc prsefigitur. ;

wa/m, quia genuerunt ?«d/re.5/am;7i«, quia jam ; 24. Repudium esl quod sub testimonio lestium, vel
per quamdam juris solemnitatem in familiam mariti praesenii, vel absenti mittitur,
transierunl. 25. Divortium est quoties, dissoluto matriraonio,
14. Monogamus dictus, quia uni tantum nupsit. aller eorum alteras nuptias sequitur.
M6vov enim apud Grxcoswium dicitur, 7<£|i.o? nuptice " Divortium aulem dictum a flexu viarum, hoc
interpretantur. est, vise in diversa tendentes.
15. Bigamus autem, trigamus a. numero uxorum 26. " Frivolum est cum eo animo separantur, ut
vocatus, quasi duabus, vel tribus maritus. rursum ad se invicem revertantur. Nara /nyo/Mwest

* Proci a procando. E Serv. vehemens, \escus, iduare SiUtem dividere, aut findere,
Pronuba dicta, quod nubentibusprceest. EServ.,
^ quo videtur respexisse Horatius :

ad vers. Pronuba Juno, JLn. iv. Festus Pronubce :

Idus
sunt agendse. tibi

adhibentur nuptis,qu(e semel nupserunt matrimonii Qui dies mensem Veneria marinse
perpetuitatem auspicantes. Fmdit Apriiem.
j Fratris uxor fratrissa. Festus Fratriauxor fra-
" Conjuges, etc. Umnia ex Aug., lib. i de Nupt. et
:

/i.s.Non.: Fratrice appellantur fratrum inter se uxo-

concup., cap. H.
'i
res.
Nuptce. Ead., lib. ii de Off., cap. 19. D ^ Levir... cjlos... Janitrices. Modestin., in 1. Non
« Uxores quasiunxores.Moris ejiim erat. E.Serv.,
facile, D. deGradibus : Viri frater\e\\v.Isapud Grce-
.iEn. IV,ad vers.Conjugis antiq. m. q. h. c.
cos appellatur.
oxr,o Viri soror glos. dicitur, apud
-Quce ideo vefabantur limina calcare. Elegansra-
GroiCos-^iKM^. Duorum fratrum uxorcs ianilnces di-
lio. Serviusveroex Varrone Ideo ait nuptas linieti :
cuntur, apud Grcecos stvaTspc;. Gloss., Janitrices ouio
non tangere, ne a sacrilegio inchoarent, si depositu-
a^sXiSMV Yuvotixe;.
rce virginitatem calcent rem Vestoi consecratam,ad
Eclog. 8.
Matrimonium est nobilium. A. August. Cur no-
'

bilium ? An quia civium tanlum erat Ro.nanorum ? Ve

s Matrona. Sup., cap. 5.
quia auspicalo fiebat, el plebeiorum nulla erant anti-
^ Vidua vocata, quod cum viro duo fuerint. Quasi qua auspicia, ut osl apud Livium?
dicat, nunc una sit; ita enim videtur retineri posse '" Vel «~b Tou Oij.c'vo;. Donat. in Adelph. ad vers.
vcterum librorum scriptura. Quidam ex Rabano iia Hymenceum,
Mi.ssa hcec face, dica-etc..4/// quod 3[i.riv
legebat quod cum a viro divisa fuerit, circa consor-
:
turmembrana qucedam, quaest micnita Virginitas.
tium alterius viri non adhceserit. Divortium... a flex. viar. Serv., Mn. ix, ad vers
" :

Item vidua dicta quod sola sit. Quasi sirie duitate

'
Objiciunt equites sese ad divortia nota.
utenim Labeoait Viduasic dicta quasi vecors,ve-
: Divortia 'wqnh^diverticula vicemilitaris.
sanus, quisine corde, aut sanitateest. Autverius for- " Frivolum est. Ulpian., 1. Cum hic Statius,
tasse quasi valde divisa : nam ve augere solef, ut in Divortium, D. de Doii. inler vir. et ux Quod si
l :
367 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 368

vclut quassse mentis, 45tt et eftluxae, nec stabilis. « Heu ! quibus ille

^' Proprie autem frivola vocantur ficliliavasa inutilia. Jactatus fatis, quae bella exhausta canebat
27, Tresautem ob causas ducitur uxor : prima est Genere :

causa prolis, de qua legiiur in Genesi : Et benedixit Credo equidem, nec vana fides, genus esse deorum.
eiSydicens : Crescite, ct midtipHcaminiiGen. i,28)-, 29. ° Item in eligenda uxore, quatuor res impel-
secunda causa adjutorii, de qua ibi in Genesi dicitur : lunt hominem ad amorem : pulchritudo, genus, divi-
Non est bonum esse hominem solum, faciamus eiadju- tiae, mores. Melius tamen est, si in ea mores quae-
torium simile (Idn, 18); tertia causa incontinentia^; raritur quam pulcbriiudo. Nunc autem illse quctjrun-
unde dicit Aposlolus ut qui se non continet, nu- tur, quas, aut divitiae, aut forma, non quas probitas
bat. morum commendat.
28. ^ In eligendo marilo quatuor spectari solent : 4157 30. Ideo autem feminse sub viri potestate
virtus, genus, pulchritudo, sapienlia. Ex his sapien- B coasisLunt, quialevitate animi plerumquedecipiuntur.
tia potentior est ad amorisaffectum. Refert haecqua- Unde et a^quum erat eas viri auclorilale reprimi.
tuor Virgilius de .Enea, quod his Dido impulsa esl in Proindeet veleres volueruntfeminas innuptas, quam-
amorem ejus. Pulchritudme : Quem sese ore ferens. vis perfectae ?etalis essent, propter ipsam animi levi-
Virtute : Quam forti pectore,et armis. Oratione : tatem in tutela consistere.

divortium, inquit, non intercesserit,sedfrivusculum, Item in cligenda uxore quatuor. In Officiis vero
•^
:

profecto valebit donatio, si frivusculum quievit. In feminis tria spectabantur, si generosa, si bene
^ Proprie enim frivola. Fest. Frivola sunt pro- :
morataesset^si pulchra. EDonal.,in Piiorm., aclor.I,
prie vasafictiiia quassa,unde dicta suntverba frivola, scen. 2 Quatuor sunt quce in sponsis quceruntur :
:

quK minus sunt subnixa. fide forma., probitas, dos., nobilitas. Sed quid in officiis
In eligendo marito. Ead. lib. ii de Offic. c.ip. 6.
^
secutus sit, cum dolem sive divitias omisit ( si modo
Nisiquod pro sapientia oratiouem illic posuit, ul hic omisil), non est obscurum.
quoque in enumeratione.

LIBER DECIMCS.
VOCUM CERTARLM ALPHABETUM.
l.Licct ^ origo nominum unde venial a philosophis,p libidinis. Amabilis autem, quod sit amore digaus.
eam teneai rationem, ut homo ab humanitate, SA- '^Amasius, eo quod sit pronus ad amorem.
PiENS a sapientia nominetur, quia prius sapientia, 6. Astutus ab astu vocalus, quod est callidi et cauli
dcinde sapiens, lamen claret alia specialis in origine hominis, qui possit^ine periculofortiteraliquidfacere.
quorumdam nominum causa, sicut homo ab humo, Argutus.,qu\a. argumentum cito invenit inloquendo.
unde proprie Itomo est appellatus. Ex quibus exem- Acer, in unaniquamque formam vegetus ac nimius.
pli gralia qua^lam in hoc opere posuimus, Alacer, a vcIocilate,et cursu, quasi diceret aliger.
A Armiger, quod arma gerat.
2. ^Lros, vir fortis et sapiens. Alacris, telus, alacriter gesiiens, 459 ci nuUius
Auctor ab augendo dictus. rci novitate turbalus.
^ Auctorem autera feminino genere dici non posse
Agilis, ab agendo aliquid celeriler, sicut docilis.
exislimant. Nam qucedam 45^ sunt quse in femi- 7. ^ jEmulus, ejusdem rei studiosus, quasi imita-
nino flecti non possunt, ut cursor. tor et amabilis ; alias inimicus invenitur.
Actor ab agendo. /Equus, secundum naturarn juslus dictus, ab
est
3. <=
Alumnus, ab alendo vocatus : licet et qui cequalitate, hoc est ab eo quod sit aequalis; unde
alil el qui alitur, alumnus dici poiest, id est, et qui et ^ cecjuitus appellata ab ceciuilitate quadam scilicet.
nutrit, et qui nutritur; sed melius tamen qui nutrit. Mqucevus, ab eo quod sil alleri cequalis cevo, id
4. Amicus per derivalionem quasi animi custos est, cosetaneus. Arrogans, eo quod multum rogelur,
dictus autem proprie amicus ab hamo, id est, catena _ etillefastidiosussit..-lMrfrtv);,
,
proprie proarrogantepo-
charitatis; unde ei fiami, quod teneant. ^ nitur . Animosus, (\noA. sit animis et viribus plenus. Ani'
5. Amator turpitudinis, quia amorc torquentur matus, quasi animo auctus., et quasi animo firmatus.

Licet origo. Ante haec verba in omnibus libris

»
Alumnus... sed melius tamen, qui nutrit. Ita ve-
"^

edilis legunlur ista Ongo quorumdam nominum, id

:
visum Nonio consuetudine
teres libri. Et ita tortasse
est, unde veniant, non pene omnibus patet, proinde repugnante; sic namqueille Alumnos., quos alas vel :

qucedam nosccndi gratia operi interjecimus ; quae in cduces, vel eos, qui aluntur consuetudo dici vult.
manuscriptis quibusdam non sunt;' in aliis (ut in Quasi aliudralio exposccret.
Salm. et Silien. Goth.) tum diverso charactere, tuni '^Amas, eo quod sit pronus ad amorem. Julianus
etiam interjeclo hoc lilulo {De quibusdam vocabulis Rhetor, apud Angelium, lib. x, cap. 9 Audite, ac :

hominum) ab hoc inilio separantur. discitcnostrosciuoque antiquiores, quos noniinastis

Auctorem feminino genere dici non posse. Chari-
^'
poetas, amasios ac Venerios fuisse.
sms Auctorsiquidempropterea dicitur, quod auge-
: «=
.Emulus. E Serv.iEn. v. 6. Quod autem etamd'
ret, et generarct ; et auctricem diccmus, 0\iy. apa-
quod piiriter bilis nddhm ab Isid.,idemdixerat_Hesiodus :

augerepossit,cumveroadauctoritaienireferatur pro LI.CUVOV sfjV Ipiotov yevo;, aXla. e-Ki yaiav Eict o6w ttjV — •

communi accipiendum. Eadem Serv. Mu. xxxix ad [j.h y.Ev E/:aLvvi(j£tt voyjaa?.
vers. Auctor ego audendi. Snd hic locus Quaut.
non est in- '
.Equitas ab cequalitate. Ex August., de
leger. Nam in cursore alia raiio est. anim.,cap. y.
369 KTVMOLOnfARUM LIB. X. 370
Elatm, pro eo quoti seipsum supcr mensuram
8. A Apparitor nominatus, quod appareat^
18. et vi-

suam elevet, dummagnussibividelur dehis quae agit. deatur, et prsesto sil ad obsequium.
Attollens, quod se elevet et erigat. Attentus, ut ahquid audiens teneat.
Anibitiosus, quod lionores ambiat. 19.8: Attonitus, veluti furorequodam instinclus, at-
9.Avidus dictus ab avendo, avere enim cupere est. que stupefaclus; diclus 4Gi mlem attofiitus sl toni-
Hinc elavarus. Nam quid estavarum esse? progredi trui slrepitu, quasi tonitruo stupefactus, et vicino
ultra quam sufficit. ^ Avarus ex eo dictus, quod sit fulgori, aut tactu proximus.
avidus auri, et numquam opibus explealur, et quan- 20. Allectus, quod sit palam eleclus. ''
Abactus, quod
tum plus habuerit, tantum plus cupiat, Flacci super sit ab actu remotus. Abortivus, eo quod non oriatur,
hoc concordanle sententia, qui ait Semper avarus : sed aboriatur, el excidat. Adoptivus, quia est palara
Quod avaritianeque copia, neque
eget..., etSallustii : optatus in tilium.
inopia minuitur. 21. Ambo ab eo quod cst Sixcpoj, nomen de Grseco
JO. Amarus^ a sapore translatum nomen habet. Latinum factum, littera teriia derautata. Alius dc '

Est enim insuavis, nec novit quemquam ad consor- multis dicitur, a/^^?'verode duobus. JEquimanus di^-
tium suum aliqua invitare dulcedine. pellatus qui utraquo manu gladio incunctanter utitur,
Adulter, violator maritalis pudoris, eo quod alte- B b'
rius thorum polluat. 22. Beatus dictus quasi bene auctus, scilicet ab J
,

H. ^ Anceps, huc illucque fluctuans, ac dubius, habendo quod velit et nihil patiendo quod nolit. ,

istud an illud capiat, et in quam partem declinet Ille autem vere beatus est,qui et habet omnia quac

anxius. Atrocc, quod sit li4ris moribus. Abstemius, a vult bona, ^ et nihil vult male. Ex his enim duobus
temeto, id est, vino, quasi abstinens a vino. Ablac- beatus homo efficitur.

tatus, quod sit a lacte ablatus. Bonus a venustate corporis credilur dictus, po-
23.
12. ^ger, quod agatur intlrmitate, vel tristitia ad stea et ad animum translatum nomen. Eum autem
tempus. Mgrotus, quod sit (eger frequentius, sicut dicimus bonum, cui non praevalet malum; eumque '

iratus ot iracundus. JrOO .Erumnosus a rumine optiraura, qui peccat minimum.

dictus, quod per inopiara miser factus, esurit et sitit. 24. Benignus est vir sponte ad benefaciendum para-
13. Auspex,GO quodavium auspicia intendat,sicut tus, et dulcis alloquio; non autem raultum distat bc-

auceps^ quod avcs capiat. nignus a bono, quia et ipse ad benefaciendura vide-
" Astrosus, ab astro dictus, quasi raalo sidere natus. tur expositus. Sed in eo differt, quia potest bonus
i4.£?2ormw,eoquodnormametmensuramexcedal. esse, et tristior, et bene quidem facere, et prasstaro
Abacior, est fur jumentorum et pecorum, quora C quod poscitur, non tamen suavis esse novit consortio.
vulgo abigcum vocant, ab abigcndo scilicet. Benignus autem sua cunctos novit invitare dulcedine.
10. "^
Atratus, et albatus : illo a veste nigra, isie 25. Beneficus a benefaciendo alteri dictus; unde d
abalba. Mdt^ewftjOOquod aliundoadveniat. .l/;>?«y/e/2ff, benelicentia vocatur, quse proximo prodest.
qui exalia gente genitusesl,el non exeaubi esi.Idem 40'? 26. Benivolus, quia bene vult. Non tamen dici-
alienigena qvioA alienceregionissii, etnonejus ubiest. mus benevolus, sicut nec malevolus. Saepe enim ex
16. Accola, 60 quod adveniens terrani colat. duabus partibus compositum nomen, aut priorem,
Agricola, acolendo a^ro, sicut silvicola. aul soquentem lilteramcorrurapit; >" nam benevolen-
Assccla, eo quod sequatur aliquemlucri causa. tia absurduni sonat.
f
17 Assiduus dicebatur apud antiquos, qui assi- 27, Blandus, dulcis etinvilans adfamiliarilatem sui.
busad ferarii expensam conferendis erat, et in nego- 28. Brutus, quasi obrutus, quia serisu caret. Est

tiis quoque publicis frequens; und-», et per .s, non enim sine ratione, sine prudentia. Unde et ille Ju-
per d scribendus est. nius Brulus ex sororeTarquinii superbi genitus, cum
^ Avarus. Hieronymi verba, Eccles. v. nis et sonitus dant stuporem.
^ Anceps. Aug., lib. de Gramm. ^ Abactus q. s. a. a. r. Festus Abacti magistratus:

*
Astrosus. Reiinei vulgaris lingua eamd. vocem. n dicebantur qui coacti deposuerunt imperium.
''
Atratus. — Atamus, vet. Cod. i
Alius de mult. E Serv., .En. xi.
^ Advena. Ambros., in psalm. xxxvni Advena, : Beatus quasi bene auctus. Cassiod. iu Psalm. i
j

qui aliunde venit; accola, qui ad tempus colit. Beatus, sicutnobis majorum tradidit auctoritus, di-
citur quasi beno aptus, cui omnia desideruta succe-
f
Assiduus. Charis. Adsiduus quidam per scri-
:

biint, quasi .•i/f rtsedcndo figuratuin,sed errant. ^am dunt.

cum a Serv. Tullio populus esset in quinque classes ' Et nihil vult male. Ita Golh. Hbri, ot August.,

divisus, ut tributim prout quisqucpossideret infer- xiii de Triuit., non male.

ret, ditiores qui asses dahant, i.ssidui dicti sunt. Et Eumque optimum, (jui peccat )ninimum. Ilor.
' :

quoniamsoli negotiispublicis frequentesaderant, eos Nani viliis neiiio sine nascitur, oplinius ille est
quifrequenter adsunl assiduos ab assibus dixerunt. Oui minimis urgetur.
Wi.nc k'ic\n\\iassiduum, in xii t ib., el pro locuplcto ™ JSam benevoleniia absurdum sonat. Etquia mi-
et facile mumis facicnte, dictum ait ah assibus. Capcr. nns coalescunt partes altcra nianonle iniegra et ,

ab adsidendodedw.ev.\.\v. LegimLisauiemaci a'rariiex- volentia per se absurda vox Latinis auribus, ct quia
pcnsame\ Cod. Rom. Nam rehqui ad (frariumexpen- minor vox qviara e, ut ait Hallicarnasseus
e
,
cui ,

sum nullo sensii, nisi HTariam expensam mavis. rei in componendis diclionibus studemus, ut niimis
s Attonitus,Serv. .Eii. iii Attonitus, stupefacius.
: gravis sit plurium diclionum conjunctio. Al cClas

iYrtw proprie attonitus dicitur cui casus vicini fulmi- hsec benevolcniiam usurpavit.
371 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 372

eumdem casum timerel qiiem frater incideral, qui H Confidens, quod sit in cunctisfiducia plenus. Unde
ob divitias et prudenliam ab avimculofueral occisus, et Coecilius Si confidentiam habes, confide omnia.
:

utilem lemporis simulavit stultiliam. Unde eliam 41. Cautus a cavendo dictus.
Brutus est cognominalus, dum vocaretur Junius. Callidus, fraudulentus, quia celare novit, et male

29. Balbus, abalando polius quam loquendo dic- peritus. '

Callidwn aulem veteres non pro astuto
tus; verba enim non explicat. Inde et blesus^ quia tantum, 4G4 sed etiam pro astute docto ponebant.
verba frangit. Hunc, et versutum, ab eo quod animum cito verlat.

30. *5mcco, garrulus,quod caeleros oris loquacitate, 42. Cupidus a capiendo multum, id est, accipiendo

non sensu, exsuperet. vocatus. Clamosus, quasl calamosus^calamo, scili-

Biliosus, quod semper sit fristis, ab humore nigro, cet, quod sonet. J
Calumniator, falsi criminis accusa-
qui bilis vocatur. tor a caluendo, id est, frustrando etdecipiendo, dictus.
31. *•
Baburrus, stultus, ineptus. 43. Calculator, a calculis, id est, lapillis minutis,
= Biothanatus. quod est vi mortuus; 6avaTo? enim quos aniiqui in manu tenentes nuraeros componebant.
^ Compilator, qui aliena dicla suis permiscet,
Grseco sermone mnrs dicitur. 44.
C sicut solent pigmentarii in pila diversa mista contun-

32. Clarus a ccelo, quod splendeat; unde et clara B dere. Hoc quondam accusabatur Mantuanus
sceiere

dies, pro splendore coeli. Celsus a coelo dictus, quod ille vates, cura quosdam versus Homeri transferens
sit sublimis, et altus, quasi ccelestis. suis permiscuisset, et cum compilator velerum ab
463 33. Castus, primum a castrationenmcvipsL- aemulis diceretur, ille respondit : Magnarum esse
tus; postea placuit veteribus etiam eos sic nominari virium clavam Herculi extorquere de manu.
qui perpetuam libidinis abstinentiam pollicebantur. 45. Contumax ab eo quod contemnat.
,

34. * Coeles dictus, quia iter sibi facit ad ccelum. Chromaticus, quia non confundilur, nec colorem
' Ccelebs, connubii expers, ' qualia sunt nurnina mutal; Grsece enim '/.pwaa color vocatur.
in ccelo, qufe absque conjugiis sunt. Et ccelebs dici- 46. Contumeliosus, quia velox est et tumet in ver-

lur, ^ quasi coslo heatus. bis injurise.

Coelicola, eo quod co^lum colat, est enira angelus. Contentiosus, ab intentione vocatus, qui non ra-
35. Continens, non solum in castitate dicitur, sed tione aliquid, sed sola pertinacia vindicat.
ct in cibo et potu ; in ira quoque, et vexalione men- 47. Contemptibilis, vel quia contemptui habilis,

tis, et detrahendi lihidine. Et continens, quod se a vel quia contemptus, et vilis, id est, sine honore.

multis raalis abstineat. 48. Crudelis, hoc est, crudus, quem Gr*ci waov
36. Clemens, misericors ab eo quod cMi.at, id est» appellant per translationera, quasi non coclus, ncc
protegat, et tueatur, sicut solet patronus clientem* esui habilis; est enim asper et durus.

37. Concors a conjunctione cordis appellatus; nim 49. '

Carnifex, quod carnera efticiat.

sicut consors dicitur qui sortem jungit, ita ille con- " Cruciarius, eo quod sil cruce dignus.
cors dicitur qui corde jungitur. CoIIega, a colligatione societatis et amicilisp com-
38. Concionator, multitudinis allocutor. plexu dictus. Cocetaneus, quasi compar setalis.

Consolator, unius allocutor ; et inde dictus C07i- 405 50. Complex, qui uno peccato, vel crimine

solator, quod soli se applicat cui loquitur; et soli- alteri est applicatus ad malum ; ad bonum vero nun-
tudinem levat alloquio suo : hinc et solatium. quam diciraus coraplicem.
39. h Consultus esl qui' consulitur, cui contrarius 51. Consors, eo quod ad eura pars perlinet bono-
est inconsultus, quinon accipit consiliura. rum ; nam sortem veteres pro parte ponebant. Con-
40. Constans dictus, quod undique stat, nec in ali- sors ergo, quod sil communis sorte, ° sicut dissors
quam partem declinari potest. dissimilis sortis.

Bucco GIoss.
* Buccones rapaatTot. Co-jxxfovs;.
: , abeunt.
Apulei., Apolog. 2 Macie prorszis ut buccones vide-
: ' Callidum... pro astute docto. Hor. :

huntur. Callidus huic signo ponebam millia centum.

^ Baburrus. Gloss., Baburra Spwv, av6/)To?, [xataio;.
Biothanat. Serv. ^En. iv ad vers. Omnibus
* ,
j
Calumniator... a caluendo. Caius cap. 233, de
, Verb. sign. Si caluitur, etmoretur, et frustretur.
:

umbra locis adero : Dicunt phi/sici biothanatorum Inde et caliimniatores appcllati, quia per fraudcm
animax non recipi in originem suam. Vox frequens et vexationem alios vexarent litibus. Indeet cavil-
JulioFirmico, Cassiano, Tertull. latio dicta est.
Cccles. Aug., lib. de Gramm.
"^
Pra'ses, dives, : ^ Compilator. Fest. Compilare est cogere in
:

hceres, cades, ccelitex, qui iter sibi faciunt adccelum. unum, et condere[{. conttmdere]. Idem tamen Pi-
— Ccelite quoquein singulariusus Ovid.,l.v,de l'ont •: lare el compilare sunt^ qui Grcecaoriginis... Grceci
:

Quod tamen pntui de coelile, Brute, recenli, namcjue fures TVEipdt-ra;.

Vcstra procU' posilus carm^n in ora dedi. '
Carnifex. Donatin Hecyr. Caro proprie dicitur :

* Cfelebs. Quintil., lib. i, cap. 5, Ingeniose Caius mortuorum, unde carnidces dicti, quod carnes ex
visus est dicere ccelibes, veluti ccelites, quod onere homine faciant.
gravissimo carent. Et Hierouym., ii coiitra Jovin. : ^"
Cruciarius. Pelronius Itaque criiciarii illius
:

Ccelibes quod coelo digni sunt, inditum nomen. parentes, ut viderunt custodiam laxatam, detra-
Qualia sunt numina in cmlo. Verba Aug. loco cit.
'
, xere nocte pendentem.
"
ff
Quasi ccelo beatus. Al., ccelo aptus. " Sicutdissors. Aug., lib. de Gramm. : Dissors di-
^ Consultus. E Serv.. Mn. in, ad vers.
Inconsulti citur, dissimilis sortis.
 373 etymologiari:m lib, x.
374
52. Celer appellatus a celeritate, quia qnod usus p, 65. Dominus per derivalionem dictus, quod domui
exigit velocius facit. praesit.

Conftnalix, ab eo quod sit genere vel !oco affinis. Disertus, doctus, a disserendo dictus, disposiie
Colonus acoloma, velab agro colendo diclus. enim disserit.

53. Curator, quod curam ferat pueris, qui adhuc 66. Doctosndocendo, inde et docfor.
ejus fptatissuntut negotia sua satisadministrare non Docilis, non quod sit doctus, sed quia doceri po-
possint. test; esl enim ingeniosus, el ad discendum aptus.

Cognitor, a cognoscendo causam dictus. Discipuhis a disciplina dictus, disciplina autem

^ Clienies, prius colentes dicebantur,a co/gwrfw pa- a discendo vocata.
tronis. 67. Dispensaforso(iai\.}xv,c\iicvcA\i\xv administratio
54. Capfus pecuniarum. 4€»7 Et ideo dispensator, quia prius
Captivus dicitur qu3.?,\ capite diminutus, mgemn- qui dabant pecimiam, non numerabant eam, sed ap-
talis enim fortuna ah eo excidit, unde, et a ju- pendebant.
risperitis capite d???ii??w/us dicitur. 68. f
Dives ab cere vocatus. s Decorus, perfectus,
55. ^ Colomis, a.columna vocatus, eo quod erec- a decem. Dulcis.... Decens, compositus, a numero
tus et firmissimus sii.
B decem diclus. Hinc et decorus, et decibilis.
56. Comptus, a coma dictus, quod sit formosus ca 69. Directus, eo quod in recfum vadit.
piliis, vel quia comam nuirit. Dilectus adiligentia.Ufec sunt enim signa dili-
57. Calamistratus a calamistro, id est, acu ferreo gendi.
in calami sirailitudine facto, in quo crines obtorquen- 70. ^ Delibutus, de oleo unclus, ut athletse solent,
tur, ut crispi sint, quem in cinere calefacere sdent velin ceromate pueri. Hinc, et delibutumgaudio, 11
qui capillos crispant, ut calamistrati sint. est. perfusum, vel plenum.
58. Corpulentus, quod sit corpore validus, ellen- Delicatus, quod sit deliciis pastus, vivens in epu-
lis carnibus. lis, et nitore corporis.
Crassus a sagina corpori*, acreando carnes. 71. Defessus, semper infirmus, quasi diu fes-
Comessor^a comedendo satis. 406Estenim gulae sus.
ac ventri immoderate deditus. Debilis, quod per bilem factus sit jfragilis. Bilis
Caupo pessimus. de vino aquam faciens.
•=
enim humor est afficiens corpus.
59. Candidus : canus dictus a candore, el candi- Decolor, quod desit illi color.
dns quasi candor datus; studio enim accedil candor. 72. Desperatus, vulgovocatur malus, ac perditus,
Nam album vociri, natura^ esl. C nec jam ullius prosperae spei. Dicitur autem por
(J

60. ^Clodus... Curvus... Crispus.... similitudinem aegrorum, qui affecti et sine spe depo-
Cwcus appellatus, quod careat visu. Est enim lumi- nuntur. Consuetudo autem erat apud veteresut des- '

nibusamissis. Caecus est, quiutroque oculo nonvidel. perati anie januas suas collocareniur, vel ui exirc-
61. Caducus a cadendo dictus, idem hinaticus. eo mum spiritum redderent terra^, vel ut possent a
quod cerlo luna^ tempnre paliatur. Confusus, ncon- transeuntibus fortecurari, qui aliquando simili labo-
fusione scoleris appellatns, inde ci confusio. raverant morbo.
62. Convulsus dicitur, cui sua, vi aliqua adimun- 75. Degener, aut ignobilis, aut quod sit impari ge-
tur. \]nde etconvulsa navis, cujnseminentia vi tom- nere. aut si dum sit optimo genere natus, inhonesle
pestatis adimuntur; unde et Virgilias : Vix septem taraen vivif.
convulsceundis., quasi mutilatce. 74. Decrepitus, quod raorti sit propior, et quasi
63. Consumptus. totus sumptus, et devoratus. ad mortis lenebras vertat, crepusculum tempus
sicxxi
Conciliatrix, obsocietatem flagiliosa' consensionis noctis. Alii dicunl decrepitum, non qui 468 senec-
dicta, quod intercurrat, alienumque nundinet
eo tule avulsus est, sed qui jam crepare desierit, id
corpus. Hanc etiam et /flpwam vocant. est, loqui cessaverit.
64. Circumforanus, qui advocationum causa cir-
Q 75. J
Depretiatus, ab eo quod sit vilis, nec aliqun
cumfora et conventus vagatur. " Collegiatus.... Car- pretio dignus.
peniarius.... k Dirus, prseparcus, et teter, quasi divina ira iu

^ Clientes. E Serv., JEn. vi, ad vers. Pulsatusve ^ Decorus... a decem. Seg., a decendo.
parens^ a. f. i. clienli. ^ Delibutus. Ex Djn. inPhorm., ad illud:.S/^(j de-
^ Colomis. Unde incolumis, B.columna,\e] lihutum gaudio reddo.
columi-
ne. Dunat. in Piiorm.: Columen. culmen, an columeii '
Desperati... consuetudo autem erat. Servii suul
columna? Vitruv., lib. iv,cap. 20 : Columen in sum- ha-c, non Desperati, siil Depnsiti xocem iiuorpreiaii-
mo fastigio culminis, unde et columnce dicuntur. ti>. .En. 12, ad vers. lUe, ut depositi p. /'. p. Quai si
" Caupo pessimus, Hieron., Is. i: Hxretici quoque non satis apia sunt, luiuus ininim, cuin Isidoru->
evangelicam veritatemcorrumpuntprava intelligcn- SiTvii commenliriissine Virgilii carminibus usus sii,
tia,et suntcauponespessimi facicntes dc vinoaquam. ui (Jhacon optirno conjecil, ot ex aliis hujus opeis
'^
Clodus... Curvus... Crispus. Aliqui libri receii- loris m uiifeste apii.iret.
liores has lacunas cxpleiit. Sed ila, ut r.'ferre non J Depretiatus. Uluntnr hac voce anliquus Biblio-
sit opera? prftium. rum inlerpres, Tertull. et aiii ccclesiaslici scrip-
'^
Collegiatus. De collegiatis titulus est lib. xi God. tore.s.
'Dives ab cere. Aliqui Goth., ab habere. '^
Dirus prwparcu^., et tefer. H.md absurJr ;
«lopo-
 S. ISlUOhl HISPALENSIS EPISCOPI 37 fi
f
iil aclus. Nam dirum dicitur quod divina infertur
jj^
85. Exsul, quia extia solum suum esi, quasi
ira. Alias dirls, magnus. trans solum missus, aut extra solum vagus. ^ Nam
76. * Dehiscens, valde hiscens. Hic enim de au- exsulare dicuntur qui extra solum eunt.

gentis est, ut deamare, desidere. 86. ^ Extorris, quia extra terramsuam est, quasi
Despiciens, co quod deorsum aspiciat, vel con- ex terris. Sed proprie extorris, cum vi expulsus,
temptui habeat. et cum lerrore solo patrio ejectus ; et extorris, ex

Dolosus, insidiosus, vel mahgnus, ab eo quod terra sua pulsus.

deludat. Ul enim decipiat, occuitam maUiiam blan- 87. Extorris, extra terram : aut extra terrainos
dis sermonibus ornat. suos, quia exterretur.

77. i)u/>;u5, incertus, quasi dnarumviarum. 88. ' Exterminator, non ille, qui vulgo dicitur

Delator dictus, eo quod detegat quod latebat. a^avTjc sTvat, sed qui dejicit 470 et expelht a ler-
Dilator, quia differt ad proferendum. minis civitatis.

Desidiosus, tardus, piger, a desidendo vocatus, Exterminatus, ab eo quod sit exlra terminos
id est, valde sedendo (idem et reses, a resideJido) suos ejectus;sic etg^^er«M5,eoquodsit alienae terrfe.

de enim hic augentis est. 89. Egens, et egenus, sine gente, et sine genere,

78. ^ Delirus mente defectus per cetatem, a::i toj g indigens.

Ar,p3tv, vel qiioda reclo ordine et quasi alira aberret. Exiguus,mM\tuTn egens. Ex enim pro valde ponitur.
Lira enim est aralionis genus cumagricolfe facta se- j Exilis, tenuis, quod possit quamvis per an-
menle dirigunt sulcos, inquos omnis seges decurrit. gustum exire (sive sine illis).

79. Demens, idem qui amens, id est, sine mente, 90. Exesus, quasi percomesus. Est enim aridus,
vel quod diminutionem habeat meniis. Desipiens, eo tenuis et exilis.

qucd minus sapere incipit quam solebat. Exhaustus, quia consumptus est, etinanis effectus.

80. Damnatus, cl damnabilis, quorum prior jam Exs0iguis, quod sit extra sanguinem.
addictus est, sequens poiest addici. 91. ^ Exanimis, est mortuus. Exanimis autem et
^ Degulator, quod gula sit deditus. exanimus dicimus, sicut unanimus, et unanimis,
460 E. inermus, inermis, et hocnostro arbitrio subjacet.

8i. Elatus pro eo quod seipsumsupra mensuram 92. Exustus dicitur, de quo nihil superest, quasi

suamelevet , dummagnus sibividetur dehisqufe agit. valde ustus. Ex enim pro valdx ponitur.
"*
Eno7'mis,eo quod normam,,et mensuram excedat. Exosus ab odio dictus nam anliqui, et odi ; '

82. Eloquens, profusus eloquio. dicebant, et osus sum; hinc est exosus, quo utimur,
Exertus,\n loquendo expeditus. Exerere enim pro- ) licet jam osus non dicamus.

ferre vel expedire est. 93. Effractor, quod sit expugnator claustrorum.
* ErudiiuSf quianon rudis, scd jam doclus. Exitiosus, eo quod multis exitio sit.
83. Expertus, multum peritus; ex enim hic pro Exsecutor, ab exsequendo ; idem et exactor.
valde ponitur. Efferatus, mente ferina effectus, et ultra huma-
Expers vero, qui esi extra pcritiam ct intellectuni. num modum excedens.
Exornatus, valde ornatus ex enim pro valde\jO' ; Effrenatus, ab eo quod sit praeceps, et pronus, et
nitur, sicut excelsus, qaaiS,\ valde eelsus, sine freno rationis.
84. Eximiu^, quasi valde minens. 94. EunuchuSfGTddcnni nomen est, quod est spado.

Efficax dictus, quia nuUam difficultatem habel in Horum quidam coeunt, tamen virlus in se-
sed
quahbet vehc\en(ia;hinc.el efficiens a faciendo diclus. mine nulla est. Liquorem enim habent, etemittunt,
Exspes, quod sine spe. sed ad gignendum inanem aique invalidum.
ExperSy quia extra partem, caruit enim parte. 95. "^
Effeta ab eoquodsit frequenli fetu exhausta;
Exsors^ quia exlra sortem est. partus enim eam assiduus debilemreddidit.
nitur enim diro comzs. Cicero, in Caton. '^la.v.Quan- in A : Enormis, el Helatus, et Heros, quia in libris
ta in uno comitas, in altero diritas ? ReUqua e Serv. ) -Eros, iEnormis, /Elatus.
.En. II, VI. Eruditus. Vid. Cassiod., in ps. ii.
"^

Dehiscens. Ex eodem, .En. i, ad illud

^*
Itis mi- : ^ Exsul. E Serv. .En. iii.

da dchiscens. » iSamexsulare dicitur. Ex eod., ^En. xi.

^ Delirus... diriguntsulcos in guos omnissegesde- ^ Extorris. Ex eodem, JEn. iv, ad vers. Finibus
currit. —
Sulcos pro porcis posuit, vel liris ; nam in extorris.
sulcos non seges decurrit, sed aqua ex liris. ViJ. '
Exterminator Non una hic species Grsecorum
.

Varron. el Colnmell. characterum ; sed £?o:t(TTC'j Manuscriiiti nihil ha-

"Degulator. Afulei., apolog.2 Quce tamen omnia : bent, acpavidTcu aliquid omnes. Ergo quod praeferre
inpaucis annisita hic degulator studiose inventrem Hbri videbantur, a'.pavr,; sTvai^ scripsimus neque :

condidit, etc. Mem aegulo dicitur ab Aug., in lib. aoav.^Tfj;, quod A. Augustino probabalur, rejicimus.
de Gramni. JExilis.. sivesineillis. Vid. Fest., vel Serv. polius.
Enormis.
'^
—
Anormis quibusdam placuerat,quod ^ Exanimis. EServ., iEn. i, ad vers. Exani)uum-
in Goth. (enormis ; in ali [uo etiam a^iormis ; sed queauro.
non coiivenii interpretatio. Anormis namque, qui .'i- ^
iSam antiqui diceb. Ex eodem, Mn. v, ad vers.
ne nonii. Hor. : Si nondum
exosus ad ununi.
Rusticus anormis sapiens, crassaque Minerva. " Effeta. Ex eodem, .En. v, ad vers. Frigentque
Enormis, 'xtranormam. lllud absurdius, quod supra rffcta? in corp. vires.
 ETYMOLOGIARUM LIB. X. 378

471 F. P^
appellatos,quod prccter modum obstupefacii sunt va-
96. Facundus dictus, quia facile fari possit. usque ad amenliam.
ticiniis illius,

Facetus, qui jocos et lusus gestis et factis comnien- 105. Fautor, ab eo quod faveal et consentiat.

dat, a faciendo dictus. ^ Fic^or, appellatus a fingendo^ et componendo ali-

Frucjalis a fruge nominalus, id est, a fruclu, vel quid, sicut qui capillos mulierum lenit et pertractat,

parciraonia, sive, ut alii volunt, a modestia et tem- ungit el nitidat.

perantia. Fallax, quod fando, id est, loquendo decipiat.

97. " Fenerator, qui pecuniam deponit apud debi- 473 106. Fervidut, iracundus, ira enim intlammat-
torem, quasi fenoris actor ; nam femis pecunia est. Frendcns, quod minando frangat dentes, et com-
Fenerator autem Laiine dicitur et qui dal mutuum, e'' primat.
quiaccipit. Fremens...
Flamines, pontifices idolorum. Ferox, ab eo quod feritatem exerceat, ut bestia.
98. ^ Felix dicitur qui felicitatem dat; felix qui 107, ' Fur a furvo dictus est, id est, a fusco-, nam
accipit ; et felix, per quem dalur felicilas, ut feli.r noctis utitur tempore.
tempus, fclix locus. Factiosus, inier opprobria, cum sediliosum acci-
99. Fidelis, pro eo quod fit ab eo id quod dicit,
3 pivolumus; cum vero gratiosum, ac potentem, quasi
vel quod promiliit bonum. magnce factionis.
Facilis, a faciendo, nec tardus. 108. Facinor osus, 2i idiCii commisso nominatus;
Firmus, unde etformosus. facit enim quod alteri noceat.
Fortis, quia fert adversa, vel quff>cumque accide- " Fcmellarius, feminis deditus, quem antiqui
rint; sive a ferro, quod sit durus, nec molliatur. mulierarium appellabant.
100. *=
Formosus a formo dictus. Formum enim Flagitiosus, eo quod frequentius flagitel atque ap-
veleres calidum et fervcns dixerunt. Fervor enim petat Ubidinem.
sanguinem movet, sanguis pulchritudinem. 109. Furcifer dicehaiviv olim, qui obleve delictum
1

101. "^
Foedus nomen habet ab hirco, et hcedo, f cogebatur a dcminis, ignominis magis, quam sup-
Httera addita. ^ Hunc veteres in gravi significatione plicii causa, furcam circa viani ferre, prsedicans pec-

ponebant, ut : caium suum, et monere cseteros, ne quid simile pec-

Sanguine foedantem, quos ipse sacraverat ignes. carent.
47^ Fragilis dictus, eo quod facile frangi possit. HO. Futilis, vanus, superfluus, loquax, ei est me.
102. Fessus, quasi fissus. nec jam iateger salute : taphora a vasis fictilibus,qufe quassa et rimosa non
esl autem generale. Dicimus enim fessus aninio, ut C tenent quae injeceris.
ier fessus valle resedit ; et fessus corpore, quod 111. Fornicarius
magis est proprium ; et fessus rerum a casu venien- Fornicatrix est cujus corpus publicum el vuigare
lium. est. Ha> sub arcuatis postabant, quu' loca fornices
Faiiyaius, quasi fatis agitatus. dicuntur; unde et fornicaria'. Virgilius : Atque ad-
103. Formidolosus a formo, id est, sanguine dic- verso fornice.
tus, cum se a cute ad prsecordia fugiens contrahit 112 Fecunda, a fetu AxciSi, quasi fetuabundans :

sanguis; nam timor sanguinem gelat, qui coactus est enimpartu frequens.
gignit fornfiidinem, unde est illud : Gelidusqtie coit Feta
formidine sanguis. Flens, quasi lacrymis fluens.
<"
Formidolosus autem cum sit timidus, et fimen- Fugitivus nemo recte dicitur, nisi qui dorainum
dum significat. fugit; nam si parvulus puer a nulrice, vel a schola
Fatuus ideo existimatur dictus, quia neque
104. s dieesserit, fugilivus non est.

quod ipse, ncque quod alii dicunt, intelligit.

falur
G
Fatuus originem ducore quidam pulant a miratoribus 113. Gloriosus a frequentia claritatis diclus, ^pror
Fatuce Fauni uxoris fatidica?, eosque primum fatuos
a Fenerator autem Latin. Ex Aug., in ps. xxxvi. et nimph. At Justin., lib. xliii Fauno fuit uxor no- :

b Felix. Serv., .En. i Felix dicitur, et quihabet : minc Fatua, qua',assidxiodinno spiritui)npleta, ve-
felicitatem, ct facil esse felicem. lut per furorem futu)-a pnv)nonebai. Unde adhuc
" Formosus... Formum enim veteres calidum. Ila qui inspi)-ari solcnt faiui dicuntur. l|'sc quoquti
legenduni inf., lib. xix, cap. 7, in Forcipes, et apud FaunusF«^uwsFrt/U6'/isdicebatur.
Serv. (cnjus ha^c sunt verba, .En. viii), non forvum, 1»
Fictor... lenit. Al., linit.
et apud Non., in Fauno. Yid. Fcsi., in Forcipes '
Fur. Vid. Agoll., lib. i, cap. 8.

Forma... et Formucalis, et Donat., in Phoini., acl. Factiosus... cum ve)'0 gratioxu)n,acpot. Gloss.,
I, ad verba If(ec formam exslingucrcnt.
sc. 2, factio, Tavaa. Sueion., in Nrrone : Quinque millia
Fanlus. Fest.
•^
Foedum anliqui dicelmnt pro
: iuveman elcqit, qui divisi in factiones plausuu)n
HOEDO, FOLUS pro HOLEUE, KOSTEM prO IIUSTE, FOS- gcnera condisccrcnt. El Plaul., in Aulul. : Islas ma-
TIAM pro HOSTIA. gnas factiones, dotes dapsiles niliU )noror. Inde fac-
' Hunc veteres in gravi signif. Serv., ^En. ii :
potentes eigratiosi in factionibus.
//o.s/,

Fcedum ta)n apud Virgilium, quam apud Sallus- Fonclliarius. Aberat luec vox a pleiisque Goth.
^

tium non turpe significnt, scd crudele. E:at in Ovet.

^ Formidolosus, cum si timid. E Serv.,.En. iv. Furcifer. Ex Donal. Vid. Glc?.'^., in Furcifcr,
'

^ Fatuu^i. E\ eod,, En vii, ad vers. Hunc Fauno, aTaupox6[xiaTo;, etc.

 319 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPl 380

liltera commulala. Glorio-us a laurea diclus, qua? ^ verso, ut fallanl p .pu!um, fJum in ludis agunt.
iatur victoribus. 121. Quae species argumenti translata esl in iis

Gnan/5, sciens, cui contrarius ; iqnarux, nesciens. qui falso vultu incedunt, at simulant quod non sunt;
Grae'W, venerabilis ; unde 47* et contemplibiles nam hypocritaj dici non possunl ex quo ioras exieriiit.

leves dicimus. Gravis pro consilio etconslantia dictus, 122. Humatus, quod sit humo teclus, id fsi, sc-

quia non levi motu dissilit, sed fixa constanlise gra- pullus.
vitate consistit. Hilaris, Grsecum est nomen.
H4. Grandis Gracilis Grand(PVUs,qaoA s'
I
grandis cevo. Gratus, gratiamservans sed gratus tan- ;
123. Incjeniosus, quod inlus vim habeat gignendi
lum animo, gratissimus et animo et corpore dicitur. quamlibet artem.
Graiificus, ab eo quod gratis faciat bonum. ^Gra- Inventor dictus quod in ea qu<e qua^rit venit; un-
tiosus, qui plus unicuique quam meretur tribuit.
de et ipsa quce appellatur inventio, si verbi originem
H5. Grt?'rM/w5propriedicitur, qui vulgo verbosus rctraclemus, quid aliud resonat, nisi qoia invenire
appellatus, accedente la?titia, nec valens, nec volens
quod qua?rilur? est in id venire
tacere. Sumptum nomen a graculis avibus, qui ini- 124. ^ Interpres, quod inter partes medius sit
portuna loquacilate semper strepunt, nec unquam B duarum linguarum JTG dum transfert. Sed el qui
quiescunt. inter Deum, quem interpretatur, et homines, quibus
^ Ganeo, luxuriosus, et tanquani in occultis locis, divina indical mystoria, interpres vocatur.
et subterraneis, quse ganea Graeci vocant. 12-3. Juridicus, quia legum jiwa dicit.
*=
Glutto, a gula, id esi, gulosus. imagoquaedam futurae
Indoles, proprie est virlutis.
H Justus dictus, quia jura custodit, et secundum le-
116. Heros ^ vir sapiens, etfortis. gem vivit.
Humilis, ^ quasi humo acclinis. 126. ' Innox, quod non noceat.
Honorabilis, quasi hnnori hnhilis, hoc est, aptus. Innocuiis, cui nocitum non sit, sed apud veteres
117. ^ Honestus, quod niliil habeat tnrpitudinis utrumque indifferens est.
nam quid honestas, nisi honor perpeluus, id est, Jocundus, eo quod si semper jocis aptus, et hila-
quasi honoris status ?
ritali, a frequemia, sicut iracundus.
Humanus, quod habeat circa homines amorem et JOCOSUS, jocis US21S.
miseralionis affectum; unde et humanitas, qua nos 127. Inclytus, Graecum nomen est. Nam xXyrov
invicem tuemur. Grseci gloriosum vocant.
475 118. Habilis, quod sit ad habendum commo- Ulustris, nomen notitise est, quod clareat mul-
dus, atque aptus. Honornsus, plus est quam hono- tis, splendore generis, vel sapientiap, vel virlutis,
raius, sicut scelerosus, quam sceleratus. cui contrarius est obscure natus. Idoneus...
Hirsutus, ab eo quod sit hirtus, et pilis horridus.
128. Incniumis, a columna nomen habel, quasi
119. g Hypocrita,eGrxco sermone in Latinum si- ereclus, fortis et slabilis.
mulator inieTpretslur. Qui dum intus malus sil, bo- Immarcescibilis, incorruptus, elsempiternus, quod
num se palam ostendit; uro enim falsicm, xpi^i; ju- sit sine marcore et languore.
dicium interpreiatur.
Intemeratus incorrupius et nulla temeritate vio-
120. Nomen aulem hypocritfie tractum e.sl aspeoie latus.
eorum qui in spcctaculis contecta facie incedunt, 129. Infirmus, quia sine formo, id est, sine calore*
disiinguentes vultum ceruleo mmioque colore, et Imbecillis, quasi sine baculo, fragilis. et inconstans.
cseleris pigmentis, habentes simulacra orislint':'^ gy- Inanis, levis.
psaia, el variu colore distincta, nonnunqnam, et 130. Inconstans, quia non est slabilis, sed quod
colla, Pt manus crela perungeraes , ut ad per- placet ei rursus displicet.
sonfe colorem pervenireni, et populum, dum in
Jactans, vel arrogans est, qui majorum instifutis
laudis agerent, fallerent, modo in specie viri, modo D non acquiescit, sed propriam quamdamviam justitia?
in feminsp, modo lonsi, modo crinifi, anili, pt et sancliiatis inquint.
virginali, c.Tteraque specie, aelate, sexuque di- j Iracundus dicius, qui accenso sanguine in furorem
^
Gratiosus. Agell., lib. ix, cap. 12 Grafiosus, ct :
fortitudinem. Vid. Serv., Mu. i, et Ang., 10 de Ci-
qui adhibet qratiam, et qui admittit. vit., cap. 21, a quibus longe diversus it Socrates, ia
Ganeo... tanquani in occult. et subterr. Fesi.
^'
: Cratyio. JEros m libris vet. in A sciibitur.
Ganeum locum abditum ac velut suh terra dixerunf. llumilis.
*"
ftumo acclinis. Ita Goihici omnes.
.

Donai., in Adel[.li. Veferes yaneum meretricum

:
'
Honestus q....lionoris stntus. Al., q. Iionor. sta7i<^.
fabernam dixeruni, a;Tb -f,; Yi;,Tou7o laTt xvj; )r,i,quod = Hypocrita. Ex Aug., seiun. 1 in fer. 6 po-t
ipsa sit in terra, non uf camacula superius, undc, Quinquag.
et taberna, quasi trabenaa validioribus dicta frabi- Interpres. Serv., Mn. x, ad vers. Tertius ille li.
''

bus, (.juihus superiora suspensa sunt. divumque inierp. —

Intorp;'es, medium est, nnm et
Glufto. Aui{., in lib. deGratnm. Hcluo, qui et : Deorum interprefafor, ethominuni, qui divinas in-
glutto. Fest. Ingluvies a qula dicta ;hinc et inglu-
:
dicat menfes inierprcs vocatur.
viosus, et glufto, ct qulo. Innox. Gloss., Innox, aSXaSr,?.
'

^ //gro.s.Idemsup.,'cap. 1.1,39
Heroes anpellantvr : Iracund... Ui enim /lamma. Ssepe hoc repeiit.
viri,quasi aeri,etC(elo digni, propier sapientiam ei Hehraice TIN lux.
 38i ETYMOLOGIARUM LIB. X. 382

compeliilur, utenim flamma dicitur, et iraintlammai. A 141. > Immunis, minime muniticus, uL est in pro-

131. Incentor, ab eo quod incendat, atque in- verbio veteri : Immunem cives odere sui. Iiem im-
flammet. munis, qui non facit munia, id est officio non tungi-
^ Incentor, quia prava suggeslione ad vitia cor lur, est enim omni privilegio vacuus.

aliorum succendil, et persuadendo inflammal. 142. Indemnis, eo quod sine damno vivat, et sine

132. Inexpiabilis, quod nunquam expietur, nun- ulla culpa, atque periculo.

qnam purgetur. Iners, sine arte, et ob hoc ne operi quidem uUi

JLlTl " Inlaudabilis, non quia laudatus non sit, aptus.

sed quia laudari non meruerit. Inermis , vel sine armis , vel sine viribus. Nam
Iratus^ ira actus. semper arma pro viribus.

133. Impius, quia sine pietaie religionis est. 143. Ignavus , ignarus vife , id est rationis et

Iniquus proprie dictus, quia non est sequus, sed vit?e.

inagqualis. Inter impium autem et iniquum hoc

<=
Ignarus, non gnarus, id est, inscius, vel sine nari-

distarenonnunqiiam solet, quia omnis impius ini- bus. J

Olfecisse enim veteres, scisse dicebant.

quus, non tamen omois iniquus est impius. Impius ^ Ignarus autem duo significat , vel qui ignorat
namque pro infideli ponitur; et dicius impius, quod g vel qui ignoratur.
sit a pietate religionis aiienus. Iniquus vero dici- 144. Immemor, qui oblitus est, perdidit enim me-
tur, pro eo quod non est sequus, sed pravis operibus moriam.
maculatur, vel si Christianitatis nomine censeatur. Inscius, quia sine scientia est.
134. Inimicus, quia non amicus, sed adversarius. Idiota, imperitus. Grsecum est.

Duae autem res inimicos faciunt : fraus et terror. Imperitus, sine peritia.
Terror, quod timent; fraus, mali quod passi sunt. 145. ' Inconsultus, Sih eo quod non accipiat consi-
135./wi;irfus,dictusab iniuendo felicitatem alterius. lium. Item inconsultus, quia est sine consiho, et in-

^ Invidiosus est, quia ab alio patitur invidiam. scius rerum, atque ignarus.
Invisus, odiosus, ab invidia et zelo dictus. Ineptus, apto conlrarius est quasi itiaptus.
136. Intestabilis, cujus lestimonium non valet, et 146. "* Inops, qui sine terra est; opememm terram
quod dixerit irritum improbalumque sit. intelligimus, quia opem fert fructificando. Alii inopem
Infamis, non bonae famse. intelUgunt, non sepultum, inhumatum, cui nec inanis
Improbus dictus, quod instat etiam prohihenti. absenii surrexil tumulus.
137. Importunus, inquietus, quia non habet por- 147. Ignobilis, eo quod sit ignotus, et vilis, etobs-
tum, id est, quietem. UnHe et importuni, quia in Q curi generis, J.70 cujus ne nomen quidem scitur.
nnufragium cito feruntur. Ircosus, quia sudore corporis fetido putet.
/H/>g«i,'; estquifrenis non vegyim\ \i[, Numidce in- Ignotus, ignobilis, vel ex improviso veniens.
freni. 148. hnprovisus dictus.eo quod snbito sil, et non
\38. Infre7idens, proprie est inter se comprimens porro ante visus.
denles.^ Nam et/rewf/er^significat dentibus frangere Index, prodiior, ab indicando.
unde nefrendes infantes, qui necdum dentes habent. " Indigena, vocatus, quod inde genitus sit, id est
Ingluviosus, a gula et voracitate diclus. in eodem loco natus.
139. ^ Inglorius. quod sit sine gloria, id est sine 149. Impudens, eo quod ab eo pudor, et pudicitia
triumphis.Itein inglorius,immemor gloriae. procul abest.
/«/b/v/«s, ingens, nonquod ncn habeat formam,sed Impudicus , a pcedore vocatus. Paedorem enim
quod ultra formam magniludinem habeat. fetorem dicunt.
478 iiO. s Inveterator, eoquodsitmultiveterisque Incestus ,
propter illicitam commislionem vo-
usus in malilia. catus, quasi incasius, sicut qui virginem sacram vel
''
Immanis, quia non bonus, sed crudelis, et terri- affinitati supp proximam stupraverit.
bilis. Manum enim bonum dicitur. Unde xax' «v- Q 150. ° /nfcrmciV/a est quifalsum testamentum fecit
T^cppaaiv dii manes, minimeboni. et ob id hominem occidit.

* Incentor, quia prava. —

Succcntor, qnia pra- ^ Immanis. Fest., I.mmani!=5, Ferus sive MAGNtrs.
va, etc, Neap. God., cui scripturse magis convenit Gloss., Immanis, u.tYiaToi, Syoto;. Vid. Serv. et Non.
iniei protalio suggcrendi, et succedendi. '
Immunis. GIoss., Immunes^ a-r^Xsr;, av^7:a(pot, aX-
''
Ulaudahihs'. E S rv., Georg. iii. Scd ha-c inler- EtTouyriToi.
])r<'laiio iion illaudabilem, sed iflaudatum respicit. Id J enim vcteres. Idem inf., lib. xi, cap. 1
Olfecisse
unde lani s;epe iiascatnr, aniea admonuimus. Teront. non se r fotis mensibus prius olfecissem,
: A n
^
Inter i)npium autcmet iniquum. llieron., contra quam ille quidquam ca-peret?
Polag. Omni'! inipiux iniquus est. etpeccator, nec
: ^ Iqnurus autem duo. E Serv.,.'En. i, vi.
reciprocatur, t'tc. '
Inconsultus. Vi'l., siip., consulfus.
''
Invidiosus estq.a. a. p. i. Agell., lib. ix, cap.l2. "^
Inops. E Serv., .En. vi, ad vcrs. Inopa, inJiuma'
* Nam;
et frendere. Fest. taque tuvba csf
' Inglorius.
Serv., ^En. x: Inglorius sine trium- " Indigcna. lix eod., /En. viii.
phis, immemor gloria'. ° Infer7iicida.Fe9,t.\n liiternicivumtestamentum,
^ Inveterator. lU vet. omnes. Danielis lamenxni, et internectio. Vid. Cujac. observ.
Inveterate dierum malorum.
383 S. ISIDORI HISPALENSiS l.PISCOPI :i8 i

Inficiator, negator, quia nou fatetur, sed contrd Labens, interdiim velox, ut Labere mjmijha polo'
A *"
:

veritatem mendacio innilitur. et labere pennis. Cursu enim lapsus celerior est.
Impostor 160. s Latro, insessor est viarum, a Latendo dic-
151. Interceptus, proprie dicitur, qui inter duos de tus. JElius autem : Latro est, inquit, latero, ab latere,
mcdio tollitur. insidiator vice.
132. Insidiosus, quod insideat ; nam proprie insi- Lanista, gladialor, id est, carnifex Tiisca hngua
dere est dolose aliquem exspectare. Unde et insidue appellatus, a laniando, scilicet corpora.
nominata; sunt. 161 Lacessitor, per translationem dictus a canibus,
" Incincta., id est, sine cinctu, quia praicingi for- \el a fcris, qufe solent lacerando provocare.
titer uterus non permitiit. Leno, concihator stupri, eo quod menles misero-
153. ''
Investis, id est, sine veste, nondum enim rum blandiat, et deliniendo seducat.
habet stolam, quod est signum marilalis dignitatis. Libidinosus, ab eo quod facit quodlibet.
Iscurra vocatur, quia causa escfe quemiibet con- Libidinosus, a Libero, quipuellari corpore pingitur,
sectatur. Luxuriosus, quasi solutus in voiuplates; undc cl

inembra loco mota luxa dicuntur.

154. Katkolicus, universalis, Grcecum cst. 8 Lascivus, quod sit iaxus, id est, solutus et vanus.
Karu, Graecum nomeQ est; sicut , et karitas ; \^'i.Lymphaticus,(\mA aquam limeat,quem Grafcci
unde et karistia, karismata gratiae. uJpotp^Sov vocant. Lymphaticus proprie dicitur qui
L vilium ex aqua contrahit, cujus vitium est huc atque
135. LxLcnlentus ab eo quod sit iingua clarus, et illuc currere, a fluore aqute sumpto vitio. Sed poetae
semione splendidus. jam hoc genus noniinis pro furiosis usurpant.
Lec/or, dicitur a legendo , id est, percurrendo. 163. Languidus
Unde et navis dicitur legere quidquid transit. Nam Luridus, quod sit pailidus a loro dictus, quod
^'

legit, transit, praeterit, ut : Crebris legimus freta liujusmodi habeat cutem.

concita terris. Iiem lector, a colligendo animo qute Leprosus, a pruritu nimio ipsius scabiei diclus :

^egit, qnasi collector,&\cnl iilud : Qui legitis flores. unde per p scribi debet.
156. Lofjuax, non est eloquens. 164. Luscus quod lucem ex parte sciat; sicutWit-
'^
Lcetus, a latitudine. scitiosus, qui vespere 48^ nihil videt. j Luscosco-
^ Locuples quasi locis plenus et possessionum
, , unde ei Cyclopas coclitesle-
clites dixerunt antiqui;
plurimarum possessor, quemadmodum docel Tullius gimus dictos,qui unum oculumhabuisseperhibentur.
ii, de Republica
in libro Muliaque ditioiie ovium
« :
C Lotus, lavatus, id est, mundus.
et boum, quod tunc res erat in pecore, et in loco- quod ad
Lupa, meretrix, a rapacilate vocata,
rum possessionibus; ex quo pecuniosi et locupletes se rapiat miseros, et apprehendat.
vocabanlur. »
M.
1 37. Liberalis diclus ab eo quod libcnter donet, nec 165. Misericors^,B. compaliendo aliencC miseria;
murmuret. vocabulum soriitus est; et hinc dippcWata. miseiHcor-
Largus... quod miserum cor alienammise-
dia, faciat dolentis
Longus a linea dictus, propter quodsit porrectus. riara.Nonautem occurrit ubiqueh8eeetymologia;nam
Longcevus, quasi longi asvi et longi temporis. est in Deo misericordia sine ulla cordis miseria.
158. Longanimis, sive magnanimus, eo quod nullis 166.' Mactus, magis auctus gloria, et est nomen
passionibus periurbatur, sed ad universa sustinenda
tractum a sacris. Quoties enim thus autvinum super
paiiens est. Cui contrarius 481 est « ]msillan.imis
viclimam fundebalur, dicebant : Mactus est taurus
angustus, et m nuUa iribulatione subsistens, dc quo
vino, vel thure, hoc est, cumuiata est hostia, et ma-
scribitur : Pusillanimis vehementer insipiens.
gis aucta.
159. Levis, obinconstantiam vagationis appellatur,
167. Munificus dictus, vel quia alicui munera mulla
quia levimotu mentis nunc ista, nunc desiderat,
illa
D dat, ve! quia munus suum, quod de-
id est, ofiicium
Lubricus, ab eo quod labitur.
bet adimplet; sic et munifex, quia numera fert.
^ Incincta. Eamdem vocem noslri usurpant. f
Labens,interdumvelox.E?)ev<i.,X.n.i\ ad vers*
^ hivestis, id est, sine veste. Hactenus recte,
hoc Tot jam lab ann. .

esUspie puhe : aucioribvmServ., Macrob., Non. Quod = Latro. Vid Varr., lib. vi.
sequitur non admodum cohaeret, nondum enim habel
^^Luridus, a loro. Rfctc Varr. Lorica a loris, quod :

stolam,guod est signum maritalis dignitatis.Uaqua dc lorocrudo pectoraUa facicbant Luridi autem hu- .

hocaddititium, ejusque quiillud sinevcste non intelle-

jusmodi coloris sunt. F.stus: Luridi supra modum
xeral, auxeralquc danmo
interpretationom, accersens pallidi.
haec verba e lib. xix, cap. 29.
^Lusciiiosus, qui vesp. niliil vid. At Fesluscontra :

' L'1'tus a
latitudine. Varr., lib. v lcetari ab eo :
Luscitio vitium oculorum, qtwd clarius vesperiquam
quod latius gaudium propter magni boni opinionem
manecemit. Vid. Fulg. l'lac.
diffusiun.
d
j Luscoscoclites. E Serv., ^En. viii.
Locuples. Vid. Non. in Pecuniosus. ^ Misericors. ExGregor., Moral. lib, xx, cap. 23,
Pusillanimis vehementer insip. Ex lxx editione,
al. 24.
pro quo Vulg. Qui autem impatiens
:
exaltat fitulti' '
Mactus mngis auct. Ex Serv., JEn. ix.
tiam suam. Prov. xiv.
385 ETYMOLOGIARUM LIB. X. 386

168.Magnus A Malus, appellalus a uigro felle, quod Grjeci

Magnanimus, ab eo quod sit magni animi, et u.='>.av dicunt, unde melancholici appellantur ho-
et

magnfe virtutis. Cui contrarius pusillanimis. mines, qui et conservationem humanam refuo-iunt,
Magnificii-^, a mayna faciendo vucabulum traxil. " et amicorum charorum suspecti sunt.

169. * Mansuetus, mii.is, vel domitus, quasi manu Malitiosus, deterior malo, 48-1 quia frequenter
assuetus. malus. • A malo autem pejor dicitur, a bono dete-
b Modestus, a modo dictus, et temperie, nec plus rior.

quidquam, nec minus agens. 178. Melior dictus, quia mollior, non durus, aut
Mitis, lenis, et mansuetus, et cedens improbila- ferreus, nam melius. quasi molius,
libus, et ad sustinendam injuriam lacens, quasi Mina.r, a facie oculorum, J
quando furiose ar-
)natus. doscunt, ul araplius videns pertimescat.

170. Mutus, quia vox ejus non est sermo, nisi

"= Minator est raonitor, sed moniior dicitur cum
mugitus; vocalem 4183 enim spiritum per nares prtenuntiat bona, minator cum prfenuntiat ad-
quasi mugiens emiuit. versa.

Memor, vel qui memoriam tenet, vel qui memoria 179. "^
Mulcator, eo qnod blandis verbis mulccat
lenetur. g ad declinandum animum : Iranslatio a )aulso, id est,

\ll. "^
Magister, major in statione, nam cjTippbv quod acceptum lenire solet fauces dolentis, aut op-
Graece statio dicilur. plelum sordibus stomachum.
Minister, minor in statione, sive quia ofticium 180. Metatores appellantur. qui castra designant,
debitum manibus exsequiiur. a tnetiendo, scilicet Lucanus :

172. Major
Minor Hesperios audax veniat metaior in agros.

Minimus, a numero raonadis, quod post eum nou

MoUis, quod vigorem sexus enervato corpore
sit alter.
dedecoret, et quasi mulier emollialur.
Maximus, aul meritis, aut ;etate, aut honore,
181. Macera Macie; et macies a mwchia, eo quod
aut facundia, aut virtuie, aut oranibus magis exi-
imraoderaia libido ?/jrtcro.5faciat, sivea maceratione.
mius. '
Mancus, manu ancus.
173. Modicus, parvus, sed abusive, caeteram ratio- "
182. itforz^Zi7iC??<5,mor]enlisimilis sicut, vitabun-
nabilis.
i/i/.s, vilanti similis. Quandoenim dicimus, tnoriturus
Moderatus, a modo scilicei, et temperamento.
est, vere moriturus est; moribundus autem non vere,
Mediocris, quod modicum illi sufliciat.
** sed verisimihs morienlis est.
174. * Miser proprie, eo quod onmem felicitatem
183. Meretrix dicla, eoquod prelium libidinis me-
amiserit. Secundum autcm Ciceronem. proprie mor-
reatur. Inde et meritorice tabernce ; nam et milites
tuus, qui in Tusculanis miseros mortuos vocat, pro-
cum stipendia accipiunt, mereri dicuntur.
pter quod jam amiserunt vitam.
184. Morio, a ynorte vocaius, eo quod non vigeat
Miserabilis, quod sit miserice habilis.
inteileclu.
17.0. Mcestus, naturaliter tristis, non casu. Est
*
Mulio^ dictus a inulis, eo quod prsesit eisdem ve-
enim a natura mentis et animi; s unde, et mfestus.
hiculis.
176, Mendicus dictus, quia minus habet unde
Manifestiun dicilur, quod in manu eslpromptum.
vitarn degal, sive quia mos erat apud antiquos os
claudere egenum, et manum extendere, quasi manu
485 N.
dicere.
Mendax, quod mentem alterius fallat. 483. Nobilis, nox vilis, cujus, et nomeu, et genus
177. Malignus, quia malitife votuni, vel opus per- scitur.

agit. yubilis, ad nubendum habihs.

a Mansuetus. Vid. Cassiod., in ps. xxiv. '^ ° Nemo ab homine

tractum est, id esl, ne hotno,
»> Modestus. Ex Ambros., lib. i Off., cap. 18. quod pro nulio.
est
<=
Mutus... vocalem enini sp. Ex Lact., lib de Opif., Nullus aulem, quasi ne ullus.
cap. 11. '
Amaloautem pcjor, a bonodcf. ESerw, Georg-
'^Magister... 7iam. r^-ilivi Grtec statio. Gloss.. IV, ad vers. Deterior qui visus.
^Tjopb;, robustus, yravis, stabilis. 2t27'.; f, y.a-au.ovf,, J
Quando furiosc. A!., furore.
statio. Vid. Fesl. in Mayisterare el Mayisteria.' Mulcator. Donat.. in Hecy., sc 1 yani proprie
'•^

« Miser... secundu)n Cic. E. Serv., .En. iv, ad vers. Mulciber dictus est, quod omnia mulceat, id est,
Miseri post fata Siclui'i. iiiolliat, el in Adelph., scen. 2 Ipsum dominum :

atque omnem familia)n mulcavit. Ita enim legi in

0[(estu'< naluraliler tristis. EScrv.,ad vcrs. Ma- veteribus libris admonuit Gab. Faernus. Qua; autem
stwnmittit Oni/tcn: J)n.xn, Mmstuin, natui-alitcr
de mulso, Plinii videnlur, lib. ii, cap. 94.
tristem, severum, quem Grteci i^O^xrsxo-'! dicunt. ' Mancus...manu ancus. Festus Ancus appella- :

Unde et mwstus. f. metus. Vid.

'^
Serv., Mn. i, tur, qui aduncum brachium habet ut porrigi non
ad Mocstumquc timorem. po!<sit. Gli'-s.. Ancus, mancus, x-jXao?, -r,p6;.
''
Aniicor. cliarur. suspecti sunt. \l\ libri omnes. ">Moributidus... morienti similis.E.Serw, .En. x.
Gothicismus. " yemo.id eM nehomo.yei nec /tomo.Serv.eJFest.
38? S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 388

186. * NHiili, compositum est ex ne et kilo. Hilum f^ fusco opertus est. Undc et nubilum diem tetrum di-

autem Varro ait significare meduUiira ejus ferulae cimus.

quam Graeci asphodelon vocant; el sic dici apud nos
nihHu7n ;
quomodo apud Giscos o\i8k ypu.
196. Orthodoxus, rectae gloriae.
187. ^ Nequama. malo pleriquedislinguunt, alium
Orator, ^ ab ore vocatus, a perorando nominatus,
perniciosum, alium nugam existimaaies, '=
ut ait ftlo
id est, dicendo; nam orare dicere est.
natius : Hic adolesceyis nequam, non malus, id est,
107, Obaudiens, ab aure, eo quod audiat impc-
nugas, non perniciosus. Alii confundunt, quasi
rantem.
ulrumque unum idemque significet. ' Ospes, quod inferat ostio pedem.
188. Nequaquam, eo quod nec quidquam sit, id est,
Ospes, facilis, apertus, et ostio patens; unde ct
cx eo quod niliil sit, veteres esse dictum voluerunt.
ospitalis homo dicitur.
Neuter, neque iste, neque ille, quasi dicat, nec
487 198. Osor. inimicus, ab odio dictus; sicut
uterque.
amator ab amore, et est generis communis,
189. '^Nefarius, non d\gnus farre, quo primo cibi
Odibilis, odio habilis.
genere vita hominum suslinebatur. Alias nefarius.
Obsitus, obsessus, id est, undique insidiis con.
Nefandus, id est, ne nominandus quidam. '
vallatus.
Nutritor^ quasi nulu eruditor.
199. j Obscenus, impura? libidinis, a viiio obscuro
190 " Nuntius est qui nuntiat, et quod nunliatur,
dictus. ^ Obtwisus, hebetior, et obclusior, quasi cx
idestja-jYH^^osjcat aYY£>>fa;4t80sed nuntius ipse homo
omni parte tunsus.
genere masculino; id vero, quod nunliat genere neu-
Obnixus, contra nisus, et conabundus,
iro, ut hoc nuntium, et h(f.c nu7itia.
Obnoxius, quia obligatus est nexibus culpae.
191. Nazarceus, id est, sanctus Dei. Nazarteus
200. ^
Oblectator, quasi cum lacte, et fraude, ut
ohm dicebalur qui sanctam comam nutriebat, et ni-
Terentius : Nisi me lactasses amantem ; unde el
hil contaminatum accipiebat, abstinens se a vino,
oblectare dictum est.
umnique sicera, quse mentem ab integra sanitate per-
•" Obtrectator^ malignus, et qui obstringillando offi-
vertit.
ciendoque non sinat quempiam progredi et augescere.
192. f
iViff/as aulem Hebra.'um nomen est, Itacnim
201. Orbus, quod liberos non habeat, quasi oculis
in prophetis est expositum, ubi dicit Sophonias :

amissis.
Nugas qui a legerecesserunt^ui nosse possimuslin-
Opifex, quod opus faciat aliquod.
^uam Hebraicam omniura linguarum esse matrem.
Opilio, ovium pastor, ovilio.
193. Nugigerulus, appeliatus ab eo quod sit lurpis '

1] mtius. Neghgens, quasi nec legens. P.

194. ^ Nepos, dictus a genere quodam scorpionum, 202. Prudens,quasiporro videns ; perspicax eaira
qui natos suos consumit, excepto eo qui dorso ejus esl, el incertorum praividet casus.
insederit; nam
rursus ipse qui servalus fuerit con- " Patiens, diclus a pauiendo, pavire enim fcrire
sumil patrem unde homines qui bona parentum per
; est; percutitur enim, et tolerat.
lux.uriamconsumunt nepoles dicuntur. Hinc quoque 203 " Perfectus, cui jam nihil adjici po test. Huic no-
nepotatio pro luxuria pouiiur, qua certe quseque res mini apud graramaticos comparatio noa adjicitur, quia
consumuiilur. si dixeris : Ille perfectior est, iste perfectus non erit.

195. Niger, quasi nubiger, quia non serenus, sed 204. PM/c/i^?'aspeciecutisdictus, quod est(rubens

^ Nihili. Festus Hilum putatit esse quod grano

; Festus de nepotis etymo, et Isidorus ipse, lib, xi.
fabce adhcBret, ex quo nihil et nihilum. ^ Orator. At Festus Oratores ex Grceco, quasi
:

^ Nequam. .. Al.nequitiam. Yid. Varr. in extremo apaTvipe?, dicti quod missi ad reges nationesque, deos
libro nono, et Ageli., lib. vii, cap, H. solerent apaaBat apatvipE?, id est testari.
^ Ut ait Monatius. Forte Munatius,\e\ Matiuspo- Ospes. Hospes. Recte abest a quatuor Tarr, cod.
'

lius, cujus Mimoiambi laudatur a Tereniiano. Nu- haec vox.

matius in Cod. Tarracon. !
Obscenus. Varr., lib. vi Obscenum, turpe, quod :

Nefarius, non dignus farre. Non.

'^
Nefarii pro- : nisi in scena palam dici non debet.
prietatem .,\ih. i de Vitapop. Rom., Varro patefecit., ^ Obtu7i.sus. L, Obtusus... obclusior. Al., obdurior.

a farre, quod adoreum est,quo sceleratiuti non de- Utroque enira modo legi admitluut caracleres Golhici.
beant. Ascon, Nefarium quoi sacra polluit farre
: Oblectator. Fest., inverbo Lacit.
I

pio solita celebrari; ergo nefariis, sacrilegi. Obtrectator...obstri7igillando. Yeiobstrigillando

"'

^ Nuntius. Serv,, JEn. vi, ad vers. Verus mihi potius, ut apud Varr., de Re Rust., cap. 20.
nuntius ergo : —
Sane qui nuntiat genere tantuni « Patie7is dictus a paviendo. Fesius : Obpuviat, ver-
dicitur masculino ; quod autem nuntiatur, licet bcrat, a paviendo, id est ferie7ido. Unde pueri, quod
neutro dicatur, tamen invenitur etiam masculino. puniendo coercentur, unde et paviraenta. Nimirum,
'
Nugas autemHeb. Ex Hieron., Sophon, iii. Est quod Graecis -K^ku ferire et pulsare. Nam ei paimenia
aulom vox Hebraea U13. Charis., lib. i :Nugas licet jjro pavimenta legi in antiqua inscriptione affirmat
indeciinabile sit, tamen commune trium generum, vir erudilissimus.
hic, et hcec, et koc nugas, etpaulo post Neutralia Perfectus. Servius, Mn. xi, ad vers.
" fama in-
indecUnabilia sunt, ut 7iugas, quod est commune
:

gens inge7itior arm. —

Aliaillanominasunt,i7i(fuibus
trium generum. est dubitatio, utrum comparentur, ut est pcrtectus;
s Nepos agenere quodam scorp.Glos?:.: Nepa ^o/s^' fiuod si vels compurare, incipit pcrfectus non cssc
Non.
. Nam verenepa scorpius diciiur. Aliter
: perfectu!:.
389
ETYMOLOGIARUM LIB. X. 396

pellis; 488 posiea Iransiit hoc nomen in gcHus. A incedendum, quod nomen per usum transiit tt ad
ut Os, animum.
Nam pulchritudo hominis, aui in vultu est, :

Pernox, pervigilans nocte. Perseverans

humerosque Deo similis ; aut in capillis, ut Namque :

'
Pertinax, impudenter lenens, quasi pertinens.
ipsa decoram ccesariem ; aul in oculis, ut: Lcetos ocu-
Qualemanus 2li.Petula7is, nunc quidemproaudaceetimprobo
lis afflarat }ionores;dMUn candore,ut :

ponitur; olim autem acerbi tlagitatores, et proprie

addunt ebori decus ; aut in lineamcntis, ul Te multo :

argenlariorum coactorum pueri, quod preiia rerum

plus figura et lineamenta hospitis delectabunt ; aut
crebrius et asperius exigebant, a petendo petulan-
in proceriiale, ut Turnus :

Vertitur in mediis, et toto verlice supra est. TEs vocati.

205. Pellax a pelliciendo. 215. i Procax, proprie idem quod petcix. Nam
Perspicax, splendidus, eo quod perluceat. procare esl petere; undeet nuptiarum petitores/^roci
Perpetuus dicunlur.

Perennis, ab eo quod sit perpeluus annis. 216. Proof/^us, sumptuosus, atque consumptor, qui

206. * Prcesul vocatus quia prceest sollicitudine. omnia porroagit, et qnasi projicit.

Prcepositus appeliatus, eo quod sit subjectorum Profugus proprie dicitur quiprocul a sedibus suis
ac famulanlium ordinator, vel rector. Q vagatur, quasi porro fugatus.
Putroni a patnbus dicti sunt, quod hujusmodi affe- Peregrinus longe a patria positus, sicut alienigena.

clum clientibus exhibeant,ut quasipalresillosregant. 217. Projectus, quasi longe et procu! jactatus,
2Cf7. ^ Pcedagogus esi qui parvulis assignalur. Gra^- sicutet produxit, qaasiporro illum duxit, el provo-
cum nomen est, et est compositum ab eo quod pueros cavit, quasi porro iWxxmvocavit.

agat, id est, duclet, et lascivientem refrenet setatem. Projectus, qMd&iporro ejectu^, acprojactatus; unde
208. Prcesens dictus, quod sit prce sensibus, id est, Projectaquesaxa Pachyni, id est, porro jactata.
coram oculis, qui sensus sunt corporis. 218. Proscriptus ; cujus bonapalam et aperte scri-

Prior, quod primus sit ordine ; et primus, quasi buntur.

pra?eminens. "^
Prcescriptus, 490
ordinem significat, sicut et
Primus praescriptionesapud jurisconsultos.
Postremus 219. Procinctus, expeditus et armatus; unde ; Et
'

209. Potens, rebus late patens; unde et potestas, in procinctu, id est, cum belli causa arma sumebant,
quod pateat illi quaqua velit, et nemo intercludat, '"
Prcecinctus, eo quod ante se ponat aliquid, quo
iiullus obsistere valeat. prsecingilur. Unde et de Domino dictum est: Prce-

Proeopimus, prse cseteris opibus copiosus. Q cinctus linteo, lavit pedes discipulorum suorum.
210. '^
Pecuniosos Tullius primum eos diclos refert, 220. " Prcedo est qui populando alienam invadit
qui plurimam habuisseni pecuniam, id est, pecora. provinciam, Prcedo ab abigendo prsedas diclus, et

Ita enim antiqui eos appellabant. Pauiatim autemper prcedo qui praedam habet.
abusionem nomen in aliud devolutum est. Prcedator estcui de pra^da debetur aliquid.
211. "^
Pervicax proprle dicitur qui in proposilo suo 22[. Plagiator, «7:0 tou ^iXayioujid est obliquo, quod
ad victoriam perseverat. 489 ^ Antiquienim viciam non certa \ia gradiatur, sed pelliciendo dolis.
dicebant, quam nos victoriam: credo quod inde di- " Piratce, sunt praedones maritimi ab incendio na-
catur herba vicia, id est, victorialis. vium transeunlium quas capiebant dicti. Nam ncip

212. ^'
Pernix a pernitendo tractum est, id est, in ignis est.

conatibus perseveraodo. s Alii pernicem velocem in- 222. Pugillator, quide manuin m-anum nummorum
telligunt pedibus; ^ nam pernicitas pedum est, ut : aliquid subtrahit.
Pernicibus ignea plantis ; sicut celeritas pennarum Peculator, pro eo quod sit pecuniae publicas de-
esl, ut : Celerique fuga sub sidera lapsce. fraudator.
213. Piger, quasi pedibus ceger. Est enim tardus ad Proditor, pro eo quod delegit. Iiem proditor, per-

P ditor, ut : Unius ob iram prodimur.

*Prcesul. .quiaprceestsollicitud. Paul .,ad Rom.xii:
.
Qui prceest in sollicitudine. Dictns autem prcesul a
pr(vsiliendo (ut ait Phocas), sicenim inter SaJiospri-
mus appellabilur, quod tripudium auspicaretur, inde
Lucilius :
Praisul, ut aulruat, inde, et volgus redantruat oili.
Hic est praesultor, quem Glossarium vetus rbv h toT?
Upotc w:oopyouij.£vov inierpretalur.
^ Pcedagog. qui parvulis assign. Ex Hieron.,
ad
Gal, III.
" Pecuniosos. Ex eod., Eccles. v.
'^
Pervicax. Donai., in Hecyr. Pervicax, perseve-
rcins cum cjuadam vi, et paul. post Pervicax, per
s Alii pernicem veloccm. Ex eod., Mn. xi.
^ Nam pernicitas ped. Ex eod., JEn. iv.
Pertinacc, q.pertinens. Quasi pertendens, Varro,
lib. IV.
j Procax. E Serv., JEx). i.
^ Prcescript. ordinem signific. Pra^scriptiones ap-
pellant jurisconsulti exceptioncs, illas praesertim quaj
longi tcm|ioris objectione acliones excludunt. Cujus
nominis oiij,ni forlasse, quod earum formula praj-
scripta essc't,aut in edictis pr^torum, aut in actio-
num formulis. Sic etiam prcescriptis verbis actio.
: '
Procinctus.Yid. Fest.
: '" Proicinctus. Ex Augusf., in ps. xcii.

vim agens. " Prcedo. li Serv., Mn. x.

' Antiquienimviciam.Ovet.,vicam.y\iiose,o[)\noT. *=
Piratce ab incendio. At Graecis r.v.z%-r[<,, non
Pernix a pernitendo. V. Serv.,Georg. iii. r.jfaTr)? Hcsich. x:itpaTr);, xaxojpYo;-
:
391 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 392

223. Perfidtts, quia fraudulentus est, et sine fide, A Qucestuosus, querimoniosus.

quasi perdensfidem. 233. Qucrulus, quia querelam infert. Quietus,qviOA
^ Perjurus^ quia perpere jurat, id est, male jarat. sit ipse sibi animo securus, neminem tangens.
Perjurus autem in verbo r non habet. Nam pejcro
et dejero dicimus.
R
224. ^ Prcevaricator maice , fidei advocatus, el qui, 234. Religiosus,^ ait CiceTO^arelegendo appellatur,
vel in accusando nocitura, vel in defendendo profu- qui retractat, et tanquam relegit ea quae ad cultum
tura prfetereat, aut inuliliter 491 dubieque ponat, divinum pertineanl.Hi s\inid\cii religiosiexreligendo,

mercedis gratia, scilicei corruptus. Cicero : Quid tanquam ex eligendo eligentes, ex diligexdo dili-
enim tum prcevarum '.'
id, est valde varum. gentes, ex ixtelligendo intelligentes.
225. Pellax, dolosus,et h\\ax,3ipelle,\d est vullu. 235. *
PMtionator d\c\.n%,i vir magnus, quia de om-
Foris enim ut fallal arridet, sed nequitiam intus gerit. nibus rebus quas esse mirabiles constat possil red-
Profanus, quaisi porro a fano. Sacris enim illi non dere rationem.
licet interesse, lietractator, repetiior, ^ nam retractare,estrepe-
226. °PrtrraczV/a, proprie dicitur interfector pareu tcre quod omiseras.
lis,quamvis quidam veteres hunc/;rtre«//cK/a;« dixe- B 236. liesipiscens, eo quod mentem quasi post in-
rint,quoniam parricidium et homicidium in quocunque saniam recipit, aut quia resipit qui sapere desierat.
intelligi possit, cum sint homines hominibus pares. Castigat enim seipsum dementiae, et confirmat ani-
227. Pcrsecutor non semper pro malo intelligitur, mum suum ad rectius vivendum, cavens ne iterum
unde persccutus, perfecte secutus. corruat.
^ Publicanus est qui vectigalia publica exigit, vel 237. Repentinus, a repente.^ Repens autem et ad-
qui per publica negotia sbeculi lucra sectatur ; unde verbium et nomen potest esse.
et cognominalus est. Robustus, fortis, validus, a forlitudine roborese ar-
228. Peccator, a pellice, id est, meretricevocatus, boris appellatus.
qnasi Pellicator, quod nomen apud antiquos lantum Rapidus, velox pedibus.
flagitiosum signiticabat, posleatransiit hocvocabulum Raptor, eo quod corruptor. Inde et rapta, eo quod
in appellationcm omnium iniquorum. corrupta est.

229. Prostitutce meretrices, a prosedendo in meri- 238. "' Heus a re de qua obnoxius est, et reatus a
loriis, vel in fornicibus. reo est nuncupatus.
^ Pellex, apud Gra-cos, proprie dicitur a Latinis 493 Pieus majestatis,\inm\im dictus qui adversus
concwiJrt. Dicta autema fallacia, id est, versutia, sub Crempublicam aliquid egisset, aut quicunque hosti-
dolosilale vel mendacio. bus consensisset. Diclus autemrg/i5 majestatis, quia
230. Procurvus, quasi per longum curvus. majus est laedere patriam quam civem unum. Postea
^
Pavidus est quem vexat irepidatio mentis (habet autem et hi rei majestatis dicti sunt qui adversus
enim cordis pulsationem, cordis motum) nam pavire ; majestatem principis egisse viderentur, vel qui leges

fcrire est, unde et pavimentum. inutilesreipublicie detulerant, vel utiles abrogaverant.

231. Petrce diUiem etr?//jesadurilia saxorum nomi- 239. Rixosus, a rictu canino dictus. Semper enim
nsntur. ad contradicendum paraius est, et jurgio delectatur

499 Pusillanimis, pusillo animo.^ et provocat contendentem.

= Petulcus, dictus ab appetendo, unde eliam et Rusticus, diclus quod rus operetur, id est terram.
merelrlcespetulcas vocamus. S
Pisinus a pusione. 240. Sapiens, dictnsSiSapore, quia sicutgustus aptus
Productus, quasi porro ductus. est ad discretionem saporis ciborum, sic sapiens ad
O dinoscentiam rerum atque causarum, quod unum
232. Qucestor, a qucerendo dictus, quasi qucesitor. quodque dignoscat, atque sensu veritatem discernat.

* Perjurus inverb. r. non habet. Imo et nomen " « Pellex apud Grcec. Vid. Fest. Agell., et Paul.,
ipsum in vetustiss. Cod. Saim., pejurus, bis sine r cap. 144, d. de verb, Sign.
scribilur. Sunt aulem hct-c Serv., ^En. ii. f
Pavidus... habetenim cordis pti/s. Respexisse vi-
^ Prcevaricator. Plin., lib. viii, cap. 19 Arator : detur ad Virgilii verba Cordapavorpulsans.
:

nisi incurvus prcevaricatur. Inde translatum hoc = Petulcus. E serv., Georg. iv, ad vers. Hcedique

crimen in forum.Ibi itaque caveatur tibi inventum petulci.

est. Quod autem a vurio deduxisse Cicero videturin 1'
lieligiosus ait Cic. ii de Nat. deor.
Partitionibus, cum
Prcevaricationis nomen si-
dicit :
'
Rationator. Sic in Goth. omnibus, eaque scrip-
gnificat eum qui in contrariis causis, quasi varie tura Chaconi placebat. Nam ratiocinator alius
cssepositus videatur, non prorsusdiversanotalioest; est.
nam et varium a varo fortasse descendit. Quanquam '
Vir magnus. Magus volebat A. Auguslinus.
id exigoreiniquum est, cum praesertim Quid enim tam Nam retractare. E Serv., Mn. vii, ad vers. Mos
prcevarium in quibusdam libris legalur. rat Hesperio in Lafio.
Golhici libr., noa Parricida.
' /*rtr/'rt(uia. Iia '
Repens autem. Ex eod., Mn. xii.
ii de Orat. :
^ Publicanus. Caius, cap. 16 de verb. Sign. :
'"
fierts, a re de qua obnoxius. Cic,
Eutn qui vectigal pop. lioin. conductum habet pu- Reos autem appcllo non eos modo qui arguuntur,
blicanum appellamus. scd o)nnes quorum dc re disceptatur.
393 ETYMOLOGIARDM L!B. X. J9^

Cui contrarius est insifiens, quod sit sine sapore, nec 249. Susioro, de sono focutionis appellalus,
f^ quia
aiicujus discrelionis, vel sensus. non in facie alicujus, sed in aure loquitur de
allero
241. Studiosus, qunsi studii curiosus. (^ctrahendo.
» Sayictus, yeieri coijsuetudiue appeilatus, eo quod 250. Seditiosus, qui dissensionem aniraorum
facit
hi qui purificari volebanl sanguine hosliae tangeban- el discordias gignit quam Grseci oiioTaaiv di-
:

tur, et ex hoc sancti nomen acceperunt. cunt.

;-
2^2.'^ Sincerus, quasi sine corruptione, cui conlr Severus quasi scnvus verus, tenet enim sine pietale
rius esl insincerus, vitiatus, corruplus. justitiam.

Supremus, sumraus, ab eo quod superemineat. 251. Simulator, dicitnr a simulacro. Gestat

enim
Unde et supreme Vater dicimus. similitudinem ejus 495quod non est ip<!e.
Sublimis,ab aliitudine vocaius honoris : nam pro- j Suasor, decipiens, id est, in suam sortem trahens.
prie sublime dicilur quod in alto est, ut : Sublimem- Studiosus...
que feres ad sidera cceli. 252. ^ Scrupulosus, animi minuti, et asperi. Scru-
243. •=
Speciosus^ a specie, vel aspectu, sicut for- pus enim est arena durior.

mosus a forma. ' Sacrilegus, diciturab eo quod sacra legit, idest,

Solers, quod sit sollicitus in arte, et uiilis.
<*
Q furatur.
Solers enim apud antiquos dicebatur, qui erat onini Sicarius vocaiur, qui ad perpeirandum scelus
bona arte instrucius. Terentius Adolescenteni soler-
: telis armatus est. Sica enim gladius est a seca?ido
vo-
tem dabo. catus.
244. ® Superstitiosos ait Cicero appellatos qui tolos 253. "^ Sccevus, sinister atque perversus, iizh xoii
dies precabantur, 49-f et immolabanl, ut sibi sui «jxaiou.Est eiiim pessimi et crudelis animi.
Scenicus,
liberi superstites essent. qui in thealro agit. Theatrum enim scena est.
Sollicitus, quia solers, el citus, atque irrequietus. " Scorta, quae a Cra^cis quoque crxuTsa
vocabaniur,
Sedulus, tamiliare verbum Terentii, hoc est sine quo defricantur pelles, quibus corruptela fit.
dolo, alias assiduus. 254. Spurcus, quod impurus.
sit

245. ^ Sodales dicuntur, qui ad symbolum conve- ° Scelerosus, sceleribusplenus, ut lapidosus

locus,
nire consueverunt, quasi sua cdentes, alias quasi et arenosus. Plus estaulem scelerosus quam
scelera-
sedales, quod simul sedeant. s Socii dicuntur prop- tus.
ler periculi et operis socieiatem, quasi in unam cali- 255. Sator, seminator, vel pater, a semine.
gam et uno vestigio manentes. P Scurra, qui seclarisolet
quempiam cibigratia. A
246. Stulttis,hehel\or corde, siculquidam ait :
Ego (J
sequendo igitur, indesci/rmappellatus. Ideni «5s^c/a
me stultum existimo, fatuum essenon opinor,
esse a sequendo.
id est, quidem sensibus, non lamen nullis.
oblusis Satelles, quod adhaereatalteri, sive a laieris custo-
^ Stulius est qui per stuporem non movetur injuria: dia.
saevitiam enim perfert, nec ultus est, nec ullo igno- 256. Suffectus, in loco alterius suppositus,
quasi
miniae commovetur dolore. suffactus. Unde el consulemsuffectum dicirauseura
247. Segnis, id est, sine igne, ingenio carens {se qui pro alio subslituitur.
autem sine signiticat, ut sedulus, sine dolo, 5fcurus, 257. Secundus, quisi secus pedes, et tractus
estser-
quasi sine cura), id est, frigidus, per quod inutilesac- mo a sequentibus servis pedisequis. Unde et
secunda
cipimus. fortuna dicitur, quod secundum nos est, id est, prope
248. Stupidus, saepius stupens. nos. lode et res secmidce, id est, prosperae.
Secundce
Superbus dictus, quia super vult videri quam autem a sequendo sunt diclse.
est; qui enim vult supergredi quod est, superbusest. 2oS. iStipulator, promissor. Stipulare en\m
pro-

* Sancfus. Vid. Serv., ^En. xii, ad vers. Qui Suasor d. i. i. s. s. trahens. AI. Suasor, a sua-
fcede- :

ra fulmine sancit, aul ad verba Pauli potius respexit dendo quem vult decipere. Utraquescriplura Gothico-
Et omnia pene in sanguine secundum legem mun- rum librorum.
dantur, et sine sanguinis effusione non fit remissio. ^ E Serv., .En. vi.
Scrupulosus.
^ Sincerus. E Serv., Georg. iv.
Sacrilegus. Ex eod., Eclog. 8.
'

" Speciosus. E Serv., JEn. i. Quamvis alias for-
mosum non a forma, s^d a formo ducat Mdorus.
^ Solers. Doiiai., in Eunuch.
•Suverstitiosos ait Cic. Lib. ii de Nat. deor.
f
Tres etymologice indicantur a Festo, ut
Soilales.
sodales siut, vel ex suo edentes, vel una sedentes,
quasi 5eda/es; vel sua(/e??/f5, quarum duas priores
posuit Isidorus.
^ Socn. Quasi in eod. socco insisientes.
*•
Stultusest, qui per stupor, E Serv. yEu.xi, ad
vers. Quis metus ?
Segnis, id est, sine igne. E Serv. JEn. i
'
Hunc
locum dispunctione sola resliluimus.
"^ Sctvvus. Ex eod., .En. iii, ad vers. Sccevceque
amplector limina portce. Gloss. axa-b;, scasvus, et
Scceva, dpicjTspa yeip; et Non. in Obscascavit.
° Scorta. Vid.Fest. et Epiiom.
° Scelerosus...Plus est autem scelerosus.
Donat.,
in Eunuch.: Scelehosus proprie nuctor est scelerurn-
ScEi.EK\Tvsinquoscelussitconstitutum,velcommis'-
sum.
p Scurra. Vid. Fest. et Scalig.
'^Stipulat...stipular.enimpromittere.Recle,Go\h.
oniues Gloss. lTTi^(o-:i)ij.ai^ promitto, spondeo, 'stipu-
. lor. (tem iTrepwTw consulto, interrogo, stipulo, seu
mvii?» slipulorum. Namstipulorcommune, ut aitPris-

Patrol. LXXXII. 13
395 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI S96

ittere est, ex verbis -lO© jurisperilorum, qui etiam /\ Tenax, nummi cupidior, qooil teneat. ' Inierdum,
et pertinax. Truculentus
stipulum firmum appellaverunt.
pallore est. 269. *"
Torvus, eo quod
259. Sanus, a sanguine, quia sine lerribilis, sii torto vultit, el
turbulento aspectu, ut : Torva lecena ; el:
Sospes...
" Salus, a sale nomen accepisse putatur. Gernimus astantes nequidquam lamine torvo.
270. Turbidus...
Subtilis,a.h exlenualione diclus.
260. ^ Se^wes/erdicitur, quicertantibusmediusin- Terribilis...

tervenit, qui apud Graeco» 6 [xloo; dicilur ,

apud quem Teter, ab obscuratenebrosaque vita. Teterrimus pro

pignora deponi solent. Quod vocabulum a sequendo fero nimium. Tetrum enim veieres pro Fero dixerunt,
factum est, quod ejus qui eleclus sit ulraque pars ut Ennius : Tetrosque elephantos.

fidem sequalur. Terribilis, quia timorem habet, et limetur.

271. animum
261. Sessilis, quod non videtur stare, sed sedere. Tergiversator, quod quasi tergurti
vertat huc
Surdus, a sordibus humoris aure conceptis
et ;
et illuc, nec facile qualis sil inielligitur.

quamvis mullis casibus accidat, nomen tamen aeger Tetnulentus, a temeto, id esi, vino, dictus.

ex prsedicto vitio relinet 272. J Timidus, quod timeat diu, id est, a sangaine,

262. Siccus, quod sit exsuccatus, sive, per anii- gnam timor sanguinem gelat, qui coaclus gignit liuio-

phrasin, quod sil sine succo- rem.

Sepultus dictus, eo quod .sit sine
<= palpatione, 273. Turpis, quod sit informis, el totpeat.

vel sine pulsu, id est, sine motu. V 40S

263. ^ Sajo., ab exigendo diclus. 274. Fz>, ^ a virtute.

Sutor, a suendis pellibus nominatur. Utilis, ab utendo bene sua, vel quod bene (Juid uti

Subulcus, porcorum paslor, sicut bubulcus a cura possit, sicut, docilis quod doceri possit.

boum. 275. Verus, a vefitate, hinc el verax. Majdr eSlve-

ritas quam verus, quia non veritas a vero, sed verus
T. 497
a veritaie descendit,

264. Tutor, qui pupillum tuetur, hocesl^ intuetur, Veridicus, (\\i\9i verum dicit,el veritatisassertor est.
de quo in consuetudine vulgari diciiur Quid me : Verectindus, quia verum factum erubescit.
mones ? Et tutorem, et pcedagogum olim obrui. 276. ' Viridis, vi et succo plenus, quasi vi rudis.

265. ^ Testes dicli, quod testamento adhiberi so- Venustus, pulcher, a venis, id est, sanguinfe.

lenl, sicut signatores, quod testamenlum signent. Vivens

266. ' Tetricus, moasia Sabinis asperrimus. Unde Q Vivus
et tristes homines telricos dicimus. 277. Varius, quasi non unius viae, sed incertse mis-
Taciturnus, in tacendo diuturnus. taequesententiae.
267. Trutinator., examinator, ex judicii libra per- Ve7'sutus, eo quod ejus mens in quolibet actu ad
pendens ; recla iran&laiione a trutina, quss est gemina quamhbet fraudem facile vertitur, unde et versutia
ponderumlanx. dicitur coniorta sententia. Plaulus: Versutior quam
268. Tristis... rota figularis.

cianus, lib. v, citans ad id Suetonium, lib. viii Prseto- c. 8, mendose Salomonem, pro Sajonem habent aliqui
rum.Festus,in Stipe: Stipem essenummum signatum, Codices. lliud adnotandum, i consonans eo modo pro-
testimonio est et id quod datur stipendium militi; et latum a Gothis, quo a nobis gi et ge. Idque non modo
cum spondeturpecunia,quodstipularidicitur; vel (ut scripluraipsa5a(/io,quaeinquibusdamUbrisest, elGer-
edidit Ful. Ur.-inus) Stipem dicebant pecuniam si-
: m?Lnussager eadem significatione,sednotalio quoque
gnatam, quod stiparetur; ideo stipulari dicitur is Isidori salis demonstrat.
qui interrogatus spondet. Ergo cum stipulari com- * Testes. Snp., Ub. v., cap. 21.

mune sit, iulerrogaiioneraque el sponsionem conli- ^ Tetricus. E Serv., ^En. vii, ad vers. Qui Tetricce
neat, recie quoque ead. Gioss. ''ET.t^M-t^rflic,, interro-
: -, horr. cautes.

gatio, stipulatio ; et S/t/>u/«^to, i)tavo5oa{«;itemque : ? Interdum, et pertinax. Eleganler ulramque con-

ixavo5oo{a, satisdutio. Saiisdatio autcm et txavc^cata junxit Plautus: Quidais, tenaxneejtis pater? Ph. imo
promitlentis sunl, non inlerroganiis. Haec proplerea cfdepol pertinax.
pluribus, quia A. August. stipulari rogare esse vole- ^ Torvus, terribilis.E Serv., Mn. x, ad vers. Una

bat, noa promittere, et stipulatorem eumquirogaire\, torvus Abas. Eosdem nos rostrituertos dicimus.
nullo modo qui promilteret. '
Turbidus. E Serv., ^En. iv.
* Salus, a sale. Quod corruptionem prohibcal. j Timidus... id est a sanguine.Uoc esi: Fil propter
Sequester.Ser\., Ma.x\,ad\ers.Pace sequestra :
^ sanguinem; nam timor sangui., etc. Quae sunl Servii
Media (^inquil), nam sequester est medius inter duos verbajyEn.iii.
altercantes apud quem aliquid ad tempus seponilur. ^ Vir avirtute. Physica, non grammalica, hoc cst,

Gioss., sequester , [XEaiTr,;, svcpiTO?, auv6yixo;puXa?. Vid. non vocis, sod rei ipsius origo, qua de re in praefa-
Agell., lib. XX, cap. 10, et jurisconsultor. libros. tione hujus libri. Nam
virtus polius a viro, vir a vi,
Sepultus. E Serv., Ma. vi, ad vera, Custodese-
*=
quod major in co vis quam in femina, nominalus, ul
pulto. ait Lactantius in lib. de Opif., cap. 12. Eamdem ra-
^ Sajo. Goihorum vox, quam et nos retinemus, tionem sequiturpaulo posi in vero elveritate.
et sajpe legitur in Golhicis lcgihus ei membranis, '
Viridis, vi, et siicc. pl. q. vi rudis. Varro, Viridis
el apud Cassiodorum. In conciiio vero Emeriiensi, a vi quadam humoris, quce si exaruit^ moritur.
 397 ETVMOLOGIARUW LIB. Xf.
398
^78, ^ Villis a villa, nullius enini urbanilalis est. " Vexatus, id est,
portatus, ab eo qnod est veho
^
Versipellis, eo quod in diversa \ulium et mentem vexo, vecto, ut vexasse sit portasse.
vertat. Inde, et versutus, et callidus. 281. Veneftcus, eo quod vcnenum mortis causa
Violentus, quia vim infert. paravit, aut praistitit, aut vendidil.
279. "^
Vecors, mali cordis, et mala? conscieniice. '^
Vector, quasi vehitor. Est autem vecior et qui
Vagns, quia sine via. vehit, et qui vehitur.
Venus, a Venere etymologiam trahit. Item vanus 282. r^Hrt/or.quasi venabulator, venabulo,
sl scili-
inanis, falsus, eo quod sine memoria evanescat. cet,quo bestias premit. " Quatuor autem sunt vena-
280. Vesaniis non probe sanus. torum officia vestigatores, indagatores, alatores,
:

Vinolentus, qui et salis bibit, et difficile inebriatur. pressores.

» Villis a villa, elc. Hsecnon leguntur in vetusiio-

Dum trepidant ala?, saltusque indagine cincfunf.
ribus libris. Pressorum officium ex eleganti verbi premendi signi-
Vecors. Festus : Vecors, turbati ac mali cordis.
*>
ficatione conslabit. Significat enim interdum fugi^en-
At Labeo: Vecors sine corde ; re.sa«M5 ?ine sanitatp. tem insequi, atque itaurgere, ut prope prendas^ nos
« Vexaius, E. Serv.,Eclog. 6. ir al alcance dicimus :

^ Vector. Ex eod., iEn. iv, ad vers. Nescius illa Hanc fugerent Graji, premerel Trojana juventus.
g
fuga, etc. .^n. Ei 2
I. :

Quatuor sunt venatorum officia. Vestigatorum

•
Illum ardens infesto vulnere Pyrrhus
munus vox ipsa ostendit satis. Alia duo expressit lusequitur,jamjamque manu tenet, et premithasta.
Virgilius uno versu

Hic incipii Editionis Arevali tomus IV.

LIBER UNDEGIMUS.
DE HOMINE ET PORTENTIS.
lCAPUTPRIMmi. non ut terram intendat,^ veluii pecora, quae naiura
De homine et partibus ejus. prona et ventri obedientia finxit.
1. Natura^ dicta ab eo quod nasci aliquid faciat. 6. «•
Duplex est autem homo, interior et exterior.

Gignendi enim et faciendi potens est. *'Hanc quidam Interior homo, anima; exterior homo, corpus.3
Deumessedixerunt.aquoomniacreatasuntetexistunt. 7. Anima autem geniilibus nomen accepit, eo
*>

2. Genus a gignendo dictum, cui derivatum nomen quod ventus sit. Unde et ventus Grsece JtvtfjLo^ dici-
a terra, ex qua omnia gignunlur, yTi enim Gra;ce tur, quod ore irahentes aerem vivere videamur. Sed

terra dicitur. apertissime falsum esl, quia multo prius gignitur

3. Vita dicla propter vigorem, vel quod vim te- anima quam concipi ore aer possil, quia jam in ge-
neat nascendi, atque crescendi. Unde et arbores vi- nilricis utero vivit,
tam habere dicuniur, quia gignuntur et crescunt. Q 8.Nonestigituraeranima,quodquidamputaverunt,
4. Homo dictus, quia ex humo factus est, sicut di- qui non potueruntincorpoream ejus cogitarenaturam.
citur in Genesi : Et creavit Deus '^
hominem de humo 9. Spiritum idem esse quod animam' evangelista

igrra;. Abusiveautempronuntiaturexutraquesubstan- pronuniiat dicens : Potestatem habeo ponendi ani-

tia totus homo, id est, ex societate animse et corporis. mam meam, et rursus potestatem habeo, sumendi
5. "^
Nam proprie homo ab humo. * Graeci autom eam. De hacquoque ipsa Domini anima passionis tem-
hominem av6atomv appellaverunt. ^eoquod sursum pore memoratus evangelista ita protulit, dicens :

spectet, sublevatas ab humoad contemplationem ar- Et inclinato capite^ emisitspiritum.

lificis sui. Quod Ovidius poela designal, cum dicit : 10. Quid est enim emittere spiritum, nisi animan
Pronaqiie cum spectent animalia caetera terrdm,
ponere? Sed anima dicta propter quod vivit; spiritus
Os homini sublime dedit, ccelumque videre aulem, vel pro spirituali natura, ^ vel pro eo quod
Jussit, et erectos ad sidera toliere vultus. inspiret in corpore.
Q
Qui ideo erectus ccelura aspicit, ut Deum quserat, 11. Item ' animum idem esse quod animam. ""
Sed
» Natura dictaest. Verba sunt Servii, Georg. u, j Emisit sp. Joan. xvii, tradidit sp. ; Matthceus,
ad verba Quippe solo natura subest.
: emisit. Sed eod. modo auctor libri de Sp. et Anim.
*"
Hanc quidem. Ex Lact., lib. ii, cap. 1. ^ Vel pro eo guod spiret. Ead. in Iib. de Spiritu
' Hominem
de humo terrce. Ila vetustissimi qui ^ue el Anim., c, 34. Quod opus non esse Hngonis de
libri, secutusque est( ut so!ei ) LXX interp. Sancto Vicl. hcec atipie alia in Codicibus nosiris Hu-
^ Nam proprie homoab hum. Hieron., Joel. ii. gone antiquioribus satis osiendunt.
• GrcKci autem avOpo);:. Ex eod, Lacl. loco. '
Animum idem esse quod animam. Ex Lact., de
' Veluti pecora. E Sallustio in Catilin. 0|)if.,cap. 18.
« Duplexest autem homo. ExHieron., Ezech. xiv. ™ Sedanima vitcc, animnsconsilii.ES(^vv.,Mn. x,
^ Atiima autem gentilibus. ha. Goth. Coi. Vid. a'l vers. Sanguisqueanimusque seq. Suntquein eod.
Lact., de Opif., cap. 17. lib. de Spir. et Anim.
' Evangelista pronuntiai. Joann^- x.
399 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 4C0

aoima vilae est, animus consilii. Unde dicunt philo- H 19. ^ Sensus dicli quia per eos auiraa sublilissime
sophi etiam sine animo vitam raanere, et sine menie totum corpusagitat vigoresentiendi,
animam durare unde et amentes nam mentem vo-
; ;
s Unde et preesentia nuncupantur, quod sint prae
cari, ut sciat animum, ut velit.
;
sensibus, sicut prae oculis, qute praeslo sunt oculis.

Mens autem vocata, quod emineat in anima,

12. 20. Visus est qui a philosophis humor vilreus ap-

vel quod meminit. 3 unde et immemores amenles. pellatur. ^ Visum aulem fieri quiJam asseverant,
Quapropter non anima, sed quod excellit in anima aut externa aetherea luce, aut inlerno spiritu lucido

mens vocalur, tanquam capul ejus, vel oculus. Unde ' per teoues vias a cerebro venientes, atque pene-

et ipse homo secundum mentem imago Dei dicitur. tralis tunicis in aerem exeuntes, el tunc commis-
Ila aulem hsec omnia adjuncta sunt anim&e, ut una res tione similis materiae visura danies.

sit. Pro efficieniiis enim causarum diversa nomina 21. i

Visus dictus quod vivacior sit caeteris sensi-

sortiia esl anima. bus, ac praesiantior, sive velocior, ampliusque vi-

Namel memoria mens est, undeeiimmemores

13.
geat, quanlum menioria iiiter caelera menlis officia.
amenles ^ dum ergo vivificat [corpus, anima est; Vicinior esl enim cerebro, unde omnia manant, ex
;

dum vult, animuseht; dum scit, mens est; dum quo fit ut ea quse ad alios pertinent sensus videre

recoUi, mem oria est ; dum reclum judicat, ratio est; B dicamus, velu ticum dicimus : Vide quomodo sonat.

dum spirat, spiritus es[\ diim aliquid sentit, sensus

vide quomodo sapit, sic et caetera.

est. Nam inde animus sensus dicilur pro iis quje 22. Auditus appellatus, ^ quod voces hauriat, hoc
est aere verberaio suscipiat sonos.
sentit, unde et senientia nomen accepit.
14. Corpu5 dictum, eo quod corruplum perit. So- Odoratus, quasi aeris odore attactus. Tacto enim
lubile enim atque mortale est, el ahquando solven- aere sentilur, sic et olfactus, quod odoribus affi-

ciatur.
dum.
Gustus, a gutture dictus.
Caro autem a creando est appellata.
15. ^ Crementum enim semen est masculi, unde 5 23. Tactus, eo quod pertractet, et tangat, et per
animalium et hominum corpora concipiunlur. Hinc, omnia membra vigorem sensus aspergat. Nam '

creatores vocantur. tactu probamus quidquid cseteris sensibus judicare

et parentes

16. <=
Caro aulem ex qualuor elementis compacta non possumus. Duo auiem tactus genera sunt nam :

Nam terra in carne est, aer in humor aul extriusecus venit, quod feriat, aul intus in ipso
est. ^ halitu,

in sanguine, ignis in calore vitali. Habent enim in corpore oritur.

24. Unicuique autem sensui propria natura data
nobis elementa suam quaeque parlem, quibus quid de-
betur compage resoluta. C est. Nam quod videndum e^t oculiscapilur, quod au-
17. autem el corpus diversa significanl.
^ Caro diendum auribus, mollia ei dura lactu aestimanlur,

In carne semper corpus est, non semper in corpore sapor guslu, odor naribus ducitur.

caro; nam caro est quai vivit, idem el corpus. Cor- 25. •" Prima pars corporis caput., datumque iili

pus, quodnon vivit, idem noncaro. 4 Nam corpus di- hoc nomen, eo quod sensus omnes et nervi inde ini-
citur, aut quod post vitam mortuum est, aut sine tium capiant, ° atquc ex eo omnis vigendi causa

vita est conditum. Interdum el cum \ita corpus, et oriatur. Ibi enim omnes sensus apparent. Undeipsius
noD caro, ut herba el lignum. animae, quae consulit corpori, quodammodo per-

18. Se7isus corpOTis, quinque sunt : visus, audilus, sonam gerit.

odoralus, gustus et tactus. Ex quibus duo aperiun- 26. Vertex esl ea parsqua capilli capitis coUigun-

tur, et clauduntur, duo semper patentes sunt. tur, et in quacaesariesvertitur, unde et nuncupatur.

* Dum orgo vivif... accep. In eod. lib. de Sp., lenus secutus est.
cap. 34. Per tenues vias. AI., venas.
'

^ Crementum. E Placidi glossis, ut sup., lib. ix Visus dictus, guod vivacior. Itaque Graeci, cum
J

cap. 5. iliorum sensuum verbis gignendi casum tribuant,

Caro autem ex quatuor elem. liaCod.omnes. Cor-
•^ videndi verbo, quod efficientiae plus habeat, acciisa-
pus scrib^bai Chacon, ex Lact. et Hieron., non tivum dedere, quo Platonis opinio adjuvari puta-
recle, nisi corpora nostra, ex Lacl., vel corpora hu- tur.

mana, ex Hier., scribas, siquidem carnis nomine

^ Quod voces hauriat. Ex Lact., cap. 8 lib. de
statim diciurus est vitam conluieri, corporis non Opif.
item. Neque obstat quofl carnem et totum et partem
1
ISam tactu probamus. Ambros., vi Hexam.,
videiur facere, dum bubdit, nam terra incarneest; cap, 9 Plerumque enim tactu probamus quas ocu-
:

lis probare non possumus.

id enim ita dictur, ut quasi manilestum el evidens
pontur, quo caeteris elemeutis minus aliquanto no-
"" Prima pai^s corp. cap. datumq. illi hoc nom.
las sedes assignare pergat. Lacl., de Opif., cap. 5 In summo vero caput collo-
:

<^
yam terra in carn. Lact., lib. ii, cap. 12. cavit, datumque illihoc nomen, ut quidem Varroad
'
Caro autem, et corp. F.x Hieron., e|jist. adPam- Ciceronemscribit, quod hinc capiant initiumsensus
mch. advers. error. Joann. Hierosolymitau. ac nervi.
° Atque ex eo omnis vigendi causa oriatur. Ain-
'
Sensus dict. Eod. Iib. de Spi;it.
^ Unde et prwsenti. Sup. lib. x., . litl. P. bros., ibid. Viciniores oculi sunt cerebro,
:
undeom-
^ Visum autem quid. Prioris opiuionis aiirtor
fieri nis manat usus vigendi.
Ari^toleles; alierius Emj>edocles et Piato, quos Ga-
401 ETYMOLOGIARUM LIB. XL 402

27. Calvaria, ab ossibus calvis dicla, » per defec- f^

hmina quod ex eis/amera manat,vel quod initio sii

tionem, ^ et neulraliler pronuntialur. clausam teneant lucem, aut exlrinsecus acceptam

Occipitium, capilis pars posterior, quasi contra visui proponendam refundant.
capitium, vel quod sit capili retrorsum. 37. Pupilla est medius punctus oculi, in quo vis
28. *=
Capilli vocati, quasi capitis pili, facli ut et est videndi, ubi, quiaparvae imagines nobis videntur,
decorem praeslent, el cerebrum adversus frigus mu- propterea pupillae appeilantur. Nam parvuli pupilli
niant, atque a sole defendant. dicnntur. Hanc plerique pupulam vocant vocatur ;

Pili autem dicLi a pelle, e qua prodeunt, '^

sicut autem pupilla, quod sit pura, alqiie impolluta, ut
et pilum dicitur a pila, ubi pigmentum conlunditur. tunt puellae. " Physici dicunt easdem pupillas, quas
29. ® Ccesaries, d,ca;dendo vocata, ideoque tantum videmus in oculis, morituros ante triduum non ha-
virornm est. ' Virum enim tonsum decet, mulierem bere, quibus non visis certa est desperatio.

non decel. 38. Circulus vero quo a pupilla partes albap oculi
O 30. s
Comre sunt propri^ non ctesi capilli, etest separanlur discreta nigredine, corona dicitur, quod
Graecus sermo. ^ Nam comas Grxci caimos aisecando rotunditate sui ornent ambilum pupillae.
nominant, unde,pt xj-psiv londere dicunt.Undeet c/rr/ " Volvos aulem quidam appellant ipsos verticcs
vocantur, quod etiam ii Jem '
Grfeci [AaXXbv vocant. Q oculorum ex similitudine bolborum.
3i. Crines, proprie mulierum sunt. Dicli autem 39. " Pa/j9e/>r<Bsunisinus oculorum,a palpitatione
crines, eo quod viltis discernantur. Uade et discrimi- dictae, quia semper moventur. Concurrunl enim invi-
nalia dicimtur, quibus divisi religantur. cem, ut assiduo motu reficiant oblutum. p Munitae
32. Tempora sunt quae calvarise dcxlra Isevaque sunt autem vallo capillorum, ut et apertis oculis si

subjaceni. Quae ideo sic nuncupantur, quia moven- quid iociderit repellatur, ct somno conniventibus
tur, ipsaque mobililate, quasi lempora, quibusdam tanquam involuti quie?cant latentes.
intervallis mulantur. 40. In summilate autem pelpebrarum, locis quibus
33. Facies dicta ab ef/igie. Ibi est enim tota figu- se utraeque clausae conlingunl, exstant adnati ordine
ra hominis, et uoiuscujusque person* cognitio. servalo pili, tutelam oculis ministrantes, ne irruenles
34. Vultus \ero dictus,eo quod per eum animi vo- facile injurias excipiant, et ex eo noceanlur, ut pul-
lunias ostenditur; secundum voluntatem enim in va- veris, cujuscunque crassioris materi* arceant
vel
rios molus mutatur. Unde et differunt sibi utraque ;
conlactum, aut ipsum quoque aerem concidendo mi-
nam/acit;ssimpiiciler accipilur de uniuscujusque na- tificent, quo tenuem atque serenum faciant visum.

luraiiaspeclu, vultus autem animorum qualitales si- 41. Lucrymas, quidam a laceratione mentis pu-
gnificat. Q tant alii existimant ideo quod
dictas, Grfeci Siy.^-jx

J5. ^ Frons, ab oculorum foraminibus nominata vocant.

est. Haec imago quaedam animi, mentis motum spe- 42. Cilia, mni legmina quibus cooperiunturoculi,
cie sua exprimit, dum, vel laeta, vel tristis est. et dicta cilia, 8 quod celent ocuios, teganique tuta

36. '
Oculi vocati, sive quia eos ciliorum tegmina custodia.
occulunt, nequa incidentis injurise offensione Itedan- 1 Supercilia dicta, quia superposila sunt ciliis,

tur, sive quia occultuni lumen habent, id est, secre- qu« idcirco pilis vestita sunt, ut oculis munimenta
lum, vel intus positum Hi inter omnes sensus vici- prEeteudant.^^elsudorema capitedetluentem depellant.
niores animae exisiunt; in ocuiis enim omne mentis Intercilium vero est medium illud inter supercilia,

indicium unde etanimi perturbatio vel hilaritasin

est, quod sine pilis est.

oculis apparel. 7 Oculi aulem iidem el /umma.Et dicla 43. Gence sunt inferiores oculorum partes, undc

* Per defectionem. Nempe a calvendo, ut calum- '

Gra^ci, [AaXXbv.Gloss. : MaXXbs, cirra, villus.
nia et cavillatio, teste Caio, cap. 233, de Verb. si- i Facies, etc. Ambros., Quid sine capite
ibid. :

gnif. Gloss., 6'a/yor l5«ffaTw. homo?Cum totus in

est capite sil,cum caput videris,
^ Et neutraliter pronuntiatur Id est, nonlantum . n hominem aynoscis.
teminino genere, Gloss., Calvarium, xpavtov. Iiem ^ Frons. Ex Lact., cap. 8, et Ambros., loco cil.
calvaria. xpdcviov, '
Oculi voc. Ex eod. Lact.
" Capilli q. capitis pili. Aug., Dialect., cap. 6. " Physici dicunt. Verba Servii. JEa. iv, ad vers.
^ Sicut et pilum d. a. pila. Varro a pinsendo, Dat somnos adimitquc, ctc.
Servius a pilumno ducit. " Volvos autem quidam. Lib. xvii, cap. 10 :^oIvt
« virorum ("s/. Verba Servii, Mn. viit,
Ccesaries... appellati.quod sint voIubiIes,ei rotundi, abalus'?^-
ad vers. yamque ipsam decoram ccesariem. 6ot, et bulbi; ab Isidoro perp tuo volvi,
consentien-
^
Virum enim tonsum. Ambros., de Caesarie Alium : libus omnilms lii>ris. Al., a similitudine valvar.Ad-
sexum crinita. alium tonsa decet. dil.Tarr. Cod. Valvvli. folliculi fabiv.
6 Comce. Verba sunt Servii, ^En. v, ad vers. Tonsa Palpebrce. E Serv.. Mn. iv, ad vers. Sinum la-
'

coma pressa corona trymis impl. obortis. Kt Lact., cap. 10 de Opif.

p Munitcesuntautem. ExCic, ii de Nalur. deor..
ISam com.as Grceci caimos. Ita pleriquo omnes
*•

Gothici libri. Nam cuhnos Salinaticensis eodein rc- vel px Ambros., loco cit.
ferri poie>t ex cliaractPrum atfinilalc. Aliorum libio- q Supercilia. Ambros. : Frontem gemince rupes
rum monsira, qualia fere occurrunt quoties e ser- superciliorum sequuntur qu(e ocuUs munimenfa ,

nionc Graeco iiliquid peiitur, non est oper;ie pretiuni prcetendant.

proferre.
•
Et sudorcm a c.d. depell. Ciceroni^ sunt verb'*.
 403 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 404
barbse incboant; nam Graece -^htwiharhce. Hinc et J| 5i. Lmguces.^ ligando cibum pulat Varro nomen
genae, quod inde incipiant gigni barbae. impositum. Alii quod per arliculalos sonos verba
44. Malce sunt eminentes sub oculis partes ad pro- ligat. J
Sicut enim plectrum cordis,ita lingua il-

teclionem eorum suppositae. Vocatae auiem malse, liditur dentibus, et vocalem efficit sonum.
sive quod infra oculos promineant in rotundiiatem, 52. Dentes Grseci 656vTa; vocant, et inde Lati-
quae Graeci \i.r^K% appellant, sive quod sint super ma- num nomen trahere videntur. Horum primi Prceciso-
xillas. res dicuntur, quia omne quoJ accipitur ipsi prius
45. MazillcB, per diminutionem a malis, sicut pa- incidunt. Sequentes cawmi vocantur, quorum duo in
xillus a palo, taxillus a talo. dextra maxilla, et duo in siaistra nmt. Et dicti ca-
MandibulcB sunt maxillarum partes, ex quo et no- nini, quia ad simililudinem caninorum existnnt, et
men faclum. canis ex ipsis ossa frangii, 1 D sicut et homo, et quod
Barbam veteres vocaverunt, quod virorum sit, non non possunt priores prsecidere, iliis tradunt, ut
mulierum. confringant. Hos vulgus, pro longitudine el rotundi-
46. Aunum indilum nomen a vocibus hauriendis, tate, ^ colomellos vocant. Ultimi sunt molares, qui
unde et Virg. : Vocemque his auribus hausi. Aut quia concisa a prioribus atque confracta subigunt et mo-
vocem ipsam Grseci aioviv vocant, ab anditu. Per £ lunt, atque immassant, unde et molares vocati sunl.
immutationem enim liiterae aures, quasi audes, nun- 53. ' Deniium autem numerum disceruit quali-
cupatse sunt. ^ Vox enim repercussa per anfractus tas sexus. Nam in viris plures, in feminis pauciores
earum sonum facit, quo sensum excipiani audiendi. exislunt.
^ Pinnula, summa pars auris, ab acumine dicta. 54. "• Gingivce a gignendis denlibus nominatae.
"^
Pinnum enim antiqui acutum dicebant; unde et bi- Faclae autem sunt, etiam ad decorem dentium, ne
pennis et -pinna. nudi horrori potius qnam ornamento existerent.
47. ^ Nares idcirco nominantur, quia per ea?, vel b5. ° Palatum nostrum, sicut ccelum, est posi-
odor, vel spiritus nare non desinit; sive '^
quia nos tum, et inAp,palatum a 'polo per derivationem. Sed et
odore admonent, ut norimus aliquid, O el sciamus; Grfeci similiter palatum oupavbv appellant, eo quod
unde e contra inscii ac rudes ignari dicuntur. Olfe- pro sui concavitate coeli similitudinem babeat.
cisse enim, veteres scisse dicebant. Terenlius Ac : 56. Fauces, a fundendis vocibus nominatae, vel
non totis sex mensibus prius olfecissem, quam ille quod per eas famxir voces.
quidquam cceperet. ° Arterim vocatae, sive quod per eas a pulmone
48. Narium recta pars, propter quod sequaliter sit aer, hoc est, spiritus fertur seu quod arctis ;

in longitudine et rolunditate porrecta, columna vo- C et angustis meatibus spiritum vitalem retineant,
catur; exlremitas ejus ' pirula^ a formula pomi pyri. unde vocis sonos emiltunt, qui soni uno modo so-
Quae vero dextra Isevaque sunt, pinnulce, ab aiarum narent, nisi linguae motus distantias vocis efficeret.
similitudine, medium autem, inter/inium. 57. P Jolles Galiica lingua dicuntur, quas vulgo
49. Os dictum, quod per ipsum, quasi per ostium, per diminulionem tusillas vocant, qufe in faucibus
Pt cibos intus mittimus, et sputum foras projicimus turgescere solent.
;

« vel quia inde ingrediuntur cibi, inde

egrediunlur Mentum dictum, quod inde mandibulae oriantur,
sermones. vel quod ibi jungantur.
50. Lahia a lambendo nominata. Quod autem 58. q Gurgulio, a gutiure nomen irahit, cujus
superius est, labium dicimus, quod inferius, eo quod meatus ad os et nares pertendit, habens viam, qua
grossius sit, labrum. •>
Alii virorum labra, mulierum vox ad linguam transmiltilur, 11 ut possit verba
labia dicunt. collidere, unde et cjarrire dicimus.
* Vox enim repercussa. Ambros., ibid. j Sicut enim plectrum. Ex Hieronymo, in epitaph.
*>
Pinnula summa pars. GiOs,s.,Summa auricula, Paulae.
JCTEp^yiOV.
Colomellos. Et Varr., de Re Rust., columella-
" Pinnum enm.Sic lib.xvii, c.7,et iib. xix, c.l9. n
res appellari dicil.
<* ISares... nare non desinit, lla Cod.R., et Lact., ** De nt iu tn autem '
num. SoWm i verba, cap. 4.
cap
p. H. Nostri, mendose,
manare. m ngivce. Lact., cap. 10.
Gingivce.
« Qiiianos odore adnion. Ex Don.,
in Adeiph " Palatum nostrum sicut ccelum. Cic, de Epi-
^ Pirula. Hanc a^afpiov Grteci, pinnulas Ttxcpiyia, curo Sed dum palato quid sit optimum judicat,
:

interfmium faeixbv appellant. Hoc idem intertiniuni caeli palatium. ut ait Ennius, non suspexit.
imbricem vocabit Aroobi'js. 6'(?p^Mm voluisse videtur '^
Arterice. Confuadit asperam aneriam cura re-
Lactaniius, cum Velut pariete per medium
dixit :
liquis, qua; per corpus diffusfe vitalem spiritum con-
ducto intersepsit, atque divisit. Theophii., lib tineiit, aplatque Graecae voci Laiinam nolationem
III. nepi T^? x.axaa/'.. napa Tor;taTpof? iJta!ppa-j'(y.a, pa
Tcapc jure suo.
hl ToTj T:or,Tat'; xiova xat aT'jXr,v. P Tolles Gallica liiig. Idem scribil Festus. Glos'*.,
« Vel quia inde ingred. Sic in Evang. quia inde : tohe, tolia, :raptoO(xia, et tusillce rapfaSjjita; iosillas,
erat transiturus. Sed illuc, vel illac ex libris
Tarr. non tonsillas legi in Corn. Celsi manuscriptis libris,
legere etiam licet.
lib. VI, cap. 10, aiebat Ghacon, et tonsilla Feslo pa-
^ Alii viror. labra. Quos repreliendit Serv. in Jus dolatus est.
Corydone.
1 Gurgulio a gutture. Vid. Lact. ct Serv.,
\
A ligando cib. put. Varro, Lact. Itaque Varro : Georg. I.
a ligando ctbo putai linguce nomen impositum.
 ETYMOLOGIARUM LIB. XI. 406
405
Rumen, proximum gurgulioni, quo cibus [[cillere est movere. Has quidam subhircos vocant,
el poiio devoraiur, Hiuc bestiae quae cibum revo- propler quod in plerisque hominibus IVircorum lelo
cant ac remandunt, ruminare dicunlur. rem reddant.
^ Sublinguium, operculum gurgulionis, quasi 66. ° Manus dicta, quod sit totius corporis mu-

parva lingua, quse foramen linguae recludit ope- nus. Ipsa enim cibum ori miaistrat, ipsa operatur
ritve. atque dispensat, per eam accipimus et da- omnia,
60. Collum dictum, quod sii " rigidum et teres, mus. Abusive auteni manus etiam ars, vel artifex,
ut columna bajulans caput, et susteutans, <^
quasi ° umie et mayiupretium i\\c\m\i%
capitoiium, cujus anterior pars gru/a vocalur, posie- 67. Dextra vocatura dando, ipsa enim pignus pa
rior cervix. cis datur, ipsa p fidei testis atque salutis adhibelur,
el hoc est illud apud TuUium-.FideTO publicam
jtissu
61. Cervix autem vocata, quod per eam parlem
cerebrum ad medullam spina^ dirigitur, quasi cere- senatus dedi, id est, dextram. Unde et Apostolus
:

bri via. Veteres autem plurali tantvim numero cervi- Dextras dederunt, mihi et harnaboe, societatis.
ces dicebani; «primus Hortensius cervicem singu- 68. Lceva, quod aptior sit ad levandum. Sinistra
lariter dixit. Cervix autem numero singulari mem autem vocata quasi sine dextra, i sive quod rem ,

brum ipsum significat (^ nam pluraliter contuma- B fieri sinat. A sinendo enim sinistra est nuncupata
ciam saepe demonstrat). Cic. in Verr. Prcetorem tu 69. Palma est manus expansis digitis, sicut con-
:

accuses, frange cervicem. traclis, pugnus.

62. Humeri dicii, quasi armi ad distinctionem Pugnus autem a pugillo diclus, sicut palma ab
nominis a pecudibus mutis, ut hi humeros, iili ar- expansis palmce raniis.
mos habere dicantur, nam proprie armi quadrupe- 70. • Digiti nuncupati, vel quod decem sunt,

dum sunt. vel quia decenter juncti existunt. Nam habent in

» Ola, sumrai humeri pars ppsterior. se et numerum perfectum, et ordinem decentis-
63. Brachia a fortitudine nominata, papli enim simum. Primus pollex vocatus, eo quod inter csete-
Grsece grave et forte sigoiticat. *>
In brachiis enim ros polleat virtute et potesLale. ' Secundus salutaris,
tori lacertorum sunt, et insigne musculorum robur seu demonstratorius, 13 quia eo fere salutamus ,

exi$lit, Hi sunt tori, id eit, musculi, • et dicti tori, atque ostendimus.

quo4 illic viscera torta videantur. 71. Tertius impudicus, quod plerumque per eum
64. J
Cubitus dictus, quo ad cibos sumendos in probari insectatio exprimilur. Quartus o/^«j</arts, eo
ipso cubamus quod in ipso annulusgeritur ;
* idem et medicinalis.
19 " Ulna, secundum quosdam utriusque manus C quod eo trita collyria a mediciscolliguntur. Quintus
extensio est, secundum alios cubitus, quod magis auricukris, pro eoquod eo aurem scalpimus.
yerum est, quia Graece (uX^vr) cubitus dicitur. 72. Ungula ex Grteco vocamus; illi enim has
65. '
Al(s subbrachia sunt appellatfe, eo quod Cvu/^a; dicunt.
inguina.
ex eisin modum alarum motus brachiorum inchoet, Truncu,s, media pars corporis a collo ad
quas quidam asciilas vocant, quod ex his brachia " De quo Nigidius Caput collo vehitur, truncus
:

cilluntur, id est, moventur, unde, et "° oscilla di- sustinetur, coxis, et genibus, cruribusque.
Nam pars trunci
ptaab eo guod cillantur, id est,moveanlur, ora. 73, Thorax, a Graecis dicitur anterior
» Unde manupretium. Al, manuspretium. Ul
* Rumen. Et Fest.
^ Sublinguium. Glos''., sublingua, yTO^Xuaaov. apud UIp., c«p. 13, de verb. Signif,
p Fidei testis. Serv. Mn. iii, ad vers. Dixerat,
•^
Rigidum
et teres. Laclantii verba.
et qenua amplexns.
Physici dicunt esse consecra-
Quasi capitolium. F.capitulum, vel (ut Isido-
'^

rus loquitur) capitellum. Idera namque collo caput tasmminibus singulas partes corporis, auremMe-
morice frontem Genio, dexteram
Fidei.
<^uod columnae capitulum.
\ Sive quod fieri sinat. E
Serv,, .En. n. Vid,
• Primus Hortens. Ex Quintil., lib. viii, cap. 3.
Quamvis et Varro idem reteral, lib, vii ct ix. Quo al- Fest., in Sinistrce aves,.et Sinistrum.
" Digiti.^^ Lact.
Jusit Cic, act.5 iu Verr. Tamenne putamus patro-
: A
salutaris. iia vocatur a Sueton. in
jactaturum?^ ' Secnndus
numtuuminhoccrimine
.,„ „ cerviculam jactc .. .. .
,

^^'^""''^hodieque Romap, cum se matronae saluinnt,

* Nam pluraliter contum. Interpunctione sola pubhcis
factura ne sibi ipse adversaretur hoc loco Isi-
est, indtcem ori admoveni. Idemque faciunt in
dorus, nrecibus viri, cumChrislum salutant.
t
Idem et Macrob. et Agell., quod
medicinaUs.
«^
Ola. Al., aula.
qiiidam lenuissi-
In brachiis enim tori lacert Ex Lact. Ambrosius
*" ab eo sinistree manus digito nervus
polius me-
qQOqwe: Succedunt brachia, et validi lacertor. tori. mus ad cor usque periineat ; er^o is erit
i
Et dicti tori. Quia torum Servius a tortis her- dicinalis, quam dexier. .

» De quo Nigidius caputcoUo vehitur, etc. Non

bis dictum scribit. Isidorus brachiorum toros a toi lis
:

in Coxendibus, Coxendicas
coxas. Lucil., caputcoUo
•visceribus diCitos voluit.
sustentatur, truncus sustinetur a coxendicibus.
i Cnbitus. Horat. : crunbusque,
Languidu.s in cubitum sese conviva reponat. Quare lotum hoc coxis, et genibusque,
k Ulna. E Serv., Georg. iii. ex una voce coxendicibus
non mtellecta factum sus-
Nigidu
.4/«, subbrachia. Nos quoque sobaros diciinMs.
'
picamur, Septenanus autoni sive Lucu, sive
sustentari posset Capui a eollo sustentatur,
" Oscilla...movere. E Serv., Georg. ii. Vid, Fcst., sic :

penullimam
.Macrob., Hygin., Araii interp., Ovid. in F^st. fruncus a co.rcmUcibu^, st in coxendicp
Aui, ut senarius ex Isidoro fiat Caput
" Manus. Ex Ambros., loco cii. producas, :
 407 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 408
usque ad stomachum, quam nos dicimus ar-
a colio, 82. Membra sunt partes corporis.
fj^

cam, eo quod ibi arcanum sit, id est, secrelum, Artus^quihus coUiganlur membra,ab arctando dicti.
quo caeteri arcenlur. Unde, et arca, et ara dicta, 83. Nervi, Graeca drrivatione appellali, quos illi

quasi res secrete, cujus eminenles pulpae .namUlce. vEupa vocant. Alii Laiine vocatos nervos pulant, eo
luter quas pars illa ossea pectus dicilur, dextra au- quod artuum conjunciiooes invicem his inhsereant;
tem laevaque costce. id est, ab inhcerendo. Maximam autem virium sub-
l^.Pectus\ocdLinm, quod ?.\ipexum inter eminen- stantiam nervos facere cerlissimumest : nam quanto
lesmamillarum parles, unde et pectinem dicimus, fuerint deusiores, tanto propeusius augescere firmi-
quod pexos capillos faciat. tatem,
Mamillce vocatae, quia rotundfe sunt, quasi malcB, 84. Artus dicli, quod colligati invicem nervis ar-
per diminutionem scilicet. clenlur, id est, slringantur, quorura diminutiva sunt
75. Papillce caipiia mammarum sunl, quas sugen- articuli. Nam artus dicimus membra majora, ut bra-
tes comprehendunt. Et dictae papilloe, quod eas in- chia ; articulos minora membra, ul digitos.
fantes quasi pappafit, dum lac sugunt. * Proinde 15 85. ^ Compago, capita sunt ossium, dicta, eo
mamilla estomniseminentia uberis, papilla vero bre- quod sibi compacta nervis, velut glutino quodam
re illud unde lac trahitur. D adhaereant.
76. Ubera dic.ia, vel ^ quia lacte uberta
, vel quia 86. Ossa sunt corporis solidamenla. In his enim
uvida,humore scilicet lactis in morem uvarum plena. positio omnis roburque subsislit. Ossa autem ab
Lac vim nominis a colore irahii, quod sit
77. <=
usto dicta, propler quod cremarentur ab antiquis,
albus liquor, Xsuxo? enim Grsece albiim dicunt, cujus sive, ut alii putant, ab ore, quod ibi pateant, nam
nalura ex sanguine commLitatur ; nam post partum si
ubique eute visceribusque obtecta celantur.
quid sanguinis nondum fuerit uteri nutrimento 14 87. Medullce appcllatse, quod madefaciant ossa, ir

consumptum, nalurali mealu fluit in mammas, et rigant enim, et confortanl.

earum virtule albescens laclis accipit qualitatem. s Vertibula sunt summse ossium partes nodis
78. Cutis esl quae ia corpore prima est appellata, crassioribus conglobatae ;dicta ita, eo quod ad in-
quod ipsa corpori superposita incisionem prima pa- flexiooem membrorum ijla vertantur.
titur, '^
MT.zr, enim Gra";e incisio dicitur. Eadem et 88. Car^i7a^i«e5,ossa mollia, etsine medulla, quod
pellis, quod externas injurias corporis legendo pcl- geous auricula:', et narium discrimen, et costarum
at, pluviasque et ventossolisque ardores perferat. exlremiiaies habent, sive opercula ossium, quae mo-
79. Pellis aulem mox detracta, subacta jam corium ventur. Ei dictae cartilagines, quod leni attrilu ca-
dicitur.
Q rcrit dolore, duni flectuntur.
Corium auf^m per derivationem caro appellavit, 89. Costas appellari quidam pulant, quod ab ipsis
quod eo tegatur ; sed hoc in brutis animalibus pro- interiora custodiantur, ut toia moiiities ventris vai-
prium est. lata salvetur.
80. Po/7 corporis Graeco
nomine appellanlur, qui 90. Latus quia jaceatibus nobis latet. * Est enim
Latine proprie spiramenta dicuntur, eo quod per laeva pars corporis, '
dextro autem laieri habilior
eos vivificus spiriius exlerius ministretur. molus est, laevo fortior, et oneri fererido accom-
e Arvina
81. esl pinguedo cuti adhaerens. modatior. Undeetlasva nuncupata,quodaptior sii ad
Pulpaesic^ro sine pinguedine, dicta quod palpilet levandum aliquid, et portandum. Ipsa enim gestat
resilit enim ssepe. Hanc plerique et viscum vocant, clypeum, ensem, IG pharetram, et reliqua onera,
propler quod glutinosa sit. ut expedita sit dexiera ad agendum.

collo vehitur, truncus coxendicis, vel coxendicibus. ^ Est enim lceva pars corp. Hinc interior sinistra
* Proinde mamilla est.E Serv.,iEn. xi. El Fest., , a Servio dicitur. Is namque /En. v,ad vers. pro- Dum
in voce Papillce. ram ad saxa suburget Interior. : « iNXEBioR.zrf est,
^ Quia lacte ziberta. Eadem voce usus Agell., lib. siNisTERiOR, » interpnnatur. Iiem, ^En. v, ad vers.
vm, cap. 14. n Urbem designat aratro « Quem Cato, in Origini- :
" Lac vim nom. a col. Idem repetit lib. xx ,
**bus, morem dicit fuisse. Condituri enim civitates
cap. 2. taurum in dextra vaccam intrinsecusjungebant. »
,

* KoTTTr) enim Gra;ce. ItaA. Aug.,

omnibus cum in Atque ita interpretatur etiam Asconius jocum apud
libris cutisenim GrcecennWo sensulegeretur. AtFesto Ciceronem de Aspendio citharista omnia intus ca-
quomodo liTjenter hoc loco
cuiis esta-To Tou (ixuTou;, nente. Unde illustraluretiamCatulli locus :

legeremus, nisi incisionem interpreiaretiir Isidorus.

« Arvina. Serv., Ma. vii Secundum Suetonium :
Marrucine, Asini sinistramanu
arvina est durum pingue, quod est inter cutem et Non belle uleris in joco atque vino,
viscus. ToUis jinlea negligentiorum.
f
Compago. Ita plerique Goth. AI., compagia. Ergo, et latus legere sinisirnm ire significat, ejus-
^ Vertibula... cartilagines. Lact., cap. 5, de Os- que laevum po-sii lalus fodere, quod de no-
es', qui
sib. : Summas eorum partes crassioribus nodis con- menclaloie dixil Horalius. Sciinus quid toia de re
globavit, utet substringinervis facilius,
et vertipos viro erudilissimo placeat, de quo illud dicam Ser- :

sent, unde sunt vertibula nominata;

eos nodos fir- vio curhac de re taiitopere sa;vircl, non fuisse, cum
miter solidatos levi quodam operculo texit, Catoni et Asconio eadem opera succensere posset.
quod
dicitur cartilago, scilicet, ut sine atfritu,
et sensu ^
Dextro lateri hahil... accommodatinr. Verba So-
doinns aliquo flecter«n/ur.
lini extremo cap. 5.
409 ETYMOLOGIARUM LIB. XI. 410

9i »
Dorsum est a cervice usque ad renes; dic- A his procrealuret gignitur. Uxc el pudetida pro verc-

lum autem dorsum, quod sil superficies durior cor- cundia, sive a pube, unde et indumento operiuniur.

poris, in modum saxi, forlis, et ad poriandum, el ad Dicuntur autem ista et inkonesta, quia non habent
perpeliendum. eamspeciem decoris, sicul membra, qufe in promptu
92. Terga, quia in ea supini jacemus in terra
^* : locata sunt.

quod solus homo potest, nam muta animalia tan- 103. Idem el veretrum, quia uiri est tantum,sive,
tum, aut in ventre, aut in laiere jacent; unde in quod ex eo virtis emittitur; nam virus propriedici-

animalibus terga abusive dicuntur. tur humor flupns a natura viri.

93. Scapula 104. Testiculi, per diminulionem a testibus dicti,

" Interscaplium, spatium quod inter scapulas est, quorum numerus incipii a duobus. Hi semen calamo
unde et nominalum. mioistrant quod a spinae meduUa etrenibus et lumbis

94. PaUe, sunt dorsi dextra laevaque eminenlia suscipiunt ad graliam procreandi.
membra, dicta quod iti luctando eas premimus, quod ^ Viscus est pellisin qua testiculi sunl.
Grseci TraXa^Eiv dicunt. 105. Posteriora vero vocata, quod reiro sunl et a
95. Spina, junctura dorsi, dicla eo quod habeat vultu aversa, ne dumalvum purgamus, inquinaremus
radiolosacutos,cujusjunctura3S/)0«rfi7;'a appellanturj g aspectum.
propter partem cerebri, quae feriur per eos longo Meatus, inde appellaius, quia per eum meani, id

tractu ad caeteras corporis partes. est, egeruntur stercora.

96. •*
Sacra spina est ima perpetu?e spiuae, quam 106. Femora dicta sunl, quod ea parle a femina

Grseci ispbv (5(ttouv vocani, quoniam primum infante sexus viri discrepet, 18 sunt autem ab inguinibus
concepto nascitur. ^ Ideoque ex hosiia id primum usque ad gcnua,
a gentilibus diis suis dabatur, unde et sacra spimi Femina autem, per derivationem femorum, partes
dicitur. sunt, quibus in equilando tergis equorum adhseremus
97. ^ Renes^ Rit Varro, diclos, quod rivi ab his unde et praelialores olim sub feminibus equos admi-
obsceni humoris nascantur. Nam venae et medullae sisse dicebantur.
tenuem liquorem desudant in renibus, qui liquor 107. CoxcB, quasi, conjunctte axes; in ipsis enim
rursus a renibus calorevenereo resolutus decurrit. femora moventur, quorum concava vertebra vocan-
98. s Lumbi, ob libidinis lasciviam dicti, quia in lur, quia in eis capita femoium vertuntur.
viris causa corporeae voluptalis in ipsis est, sicut in Suffragines, quia subtus franguntur, id est, tle-

umbilico feniinis, unde,el ad Job 17 in exordio ser- ciuntur, non supra, sicut in brachiis.
monis dictum est : Accinge sicut vir liimbos tuos,
Q 108. Genua, sunt commissiones femorum et cru-
ul in iis esset resislendi prteparatio, in quibus libidi- rum; et dicta genua, eo quod in utero sint genis op-
nis est usilata dominandi occasio. posita. CohaBrent enim ibi sibi, et cognaiasunt oculis
99. Umbilicus est medius locus corporis, dictus lacrymarum indicibus et misericordise : 'nam a genis
quod sit umboiliorum ; unde et umbo appellatur lo- genua dicunlur.
cus in medioclypei, a quo pendel. Ex eo onim iu- ^"
109. Denique complicatum gigni formarique ho-
fans in utero pendet, ex eo etiam ei nutritur. minem (dicunt) ita ul geuua sursum sint, quibus
100. Uium Grseco sermone appellatum, quod ibi oculi formautnr, ut cavi, ac recondili fiant. Ennius :

nos obvolvamus; Graece enim EiXOeiv obvolvere di- Atque genua comprimit artagena. Inde est quod ho-
citur. mines, dum ad genua se prosternunt, stalim lacry-
101. Clunes vocatje, quod sinl juxla colum, '
quod mantur. Voluil enim eos natura uterum maternum
esl longao. rememorari, ubi quasi in tenebris considebant, ante-
J
Nates, quod in ipsis innitimur dum sedemus; quam venirent ad lucem.
uude et conglobata est in eis caro, ne prementis 110. Crwm dicta, quia iis currimus, et gressum
corporis mole ussa dolerent. facimiis. Sunt autem sub genibus usque ad suras,
102. Genitalia corporis partes (ut nomen ipsum n Tibi/v vocatye, quasi tubce ; sunl enim et longitu-
docct),gignendce sobolis acceperunl vocabulum, quod dine el specie similes.
^
Dorsum. Nempe quasi durum sursum. At Fest. :
ixpav fiuaavTe?.
Dorsum dictum, quod ea pars corporis devexa sit f
Renes. Ex Lact., cap. 14.
deorsum. s Lnmbi. Ex Greg. verbis, homil. 13, notationem
*• Terga. Ex Lact., cap. 10. qualemcunque confecii.
"=
Interscaplium. Al., interscapulum, aut intersca- ^ Ex eo enim inf. Ex Lact., cap. 10,
pilium. Interscaplium apU'l Capl., Iib. iii, cap. 2, '
Quod estlongno.(r\oss. Longno,if.MU^^i?^''-
:
Apud
atque ita reponendurn in gloss., ubi legitur inters- Cceluim lum tum longano; apud Arnobii
longno,
capulum, |j.£Td{-^pEvov.
ct Varr. manuscripios librus, longano; apud Veget.,
* Sacra spina. Hieron. i-i Eccles. xii Florem :
lib. I, cap. 42, de Velerinaria, longanon intestinum.
amygdali, quem nos pro canis posuimus,quidam i JSates. Ex Lact., cap. 13.
sacram spinam interpretantur, quod dccrescentibus " Viscus est pellis. Goth. Fiscus, per Digam-
natium carnibus, spina crescat et floreat. Cael. 4, mon.
tard. cap. 3 Spina sacra dicitur os sacrum, quod
: • JSam a genis genua. EiH. repelit in libro Differ.
Groeci quoque vocant \zfh'i iaxio^. et in Cantic. expositione.
• Ideoque e.r hosfia. Menander 0\ Ss rfi? is^liv :
411 g. ISIDORI HISPALKNSIS EPISCOPI 412
111. Talus diclus a tolo ; nam lolus est eminens f( 5?0 120. Pulsus vocalus, quod palpilet, cujus indi-
rolundilas, unde et fastigium templi roiundi tolus cio, aut infirmitatemintelligimus, aut salulem. Hujus
autem sub cnire est, sub talo calcanei.
vocaiiir. Talus duplex est molus. Simplex est, qui ex uno saltu con-
112. Pedes, ex Graeca etymologia nomen sortiti stat. Compositusest, qui ex plunbus motibus inordi-
sunt; hos enim Graeci TriSa; dicuni, * qul alternis natus et inaequalis existit. Qui motus certa habent
moiibus solo tixi incedunt. spatia : daclylicum percussum, quandiu sine vilio
113. *>
Plantfp, a planitie nuDcupatae, quia non sunt; si quando vero citatiores sunt, ut ^opxa^^dtTJev-
rotund*, ut in quadrupedibus, ne stare non possit TJ;, aut leiiiores, ui u.upp.((JovTe;, mortis signa sunt.
bipes homo, sed planaealque longiores formatfe sunt, 121. Vence dictse, eo quod viffi sint natantis san-
ut siabile corpus efficerent. Suni autein planta? ante- guinis, ^ atque rivi per corpus omne divisi, quibus
riores partes, quse etiam ex multis ossibus constanl. universa membra irrigantur.
lO 114. " Calcis, prima pars plantae; a callo dli 122. '
Sanguis, ex Gr?eca etymologia nomen duxil,
nomen impositum, quo terram calcamus : hinc, et quod vegetetur, et sustentetur, etvivat. Sanguis au-
calcaneus. tem est, dum in corpore est, effusus vero cruor dici-
115. ^ Solum, inferior pars pedis, dictum quia tur. Nam cruor vocatus, eo quod effusus decurrit,

eo terrae vestigia imprimimus, sed et solum dicitur r\ vel ab eo quod currendo corruat. Alii aulem cruore?^
omne quod aliquid sustinet, quasi solidum., unde el interprelantur sanguinem corruptum, qui emittitur.
terrasolum, quod cuncla sustineal, et solum pedis, Alii aiunt vocatum sanguinem, quod suavis sit.
quod tolam corporis molem portat. 123. " Sanguis autem non est integer, nisi in juve-
116. ^ Viscera, non taiitum intestina dicimus, sed nibus. Nam dicunt physici minui sanguinem per
quidquid sub corio est, ^ a visco, quod est inler cu- feiatem, unde in senibus tremor est. Proprie autem
tem, el carnem. Ilem viscera, vitahH, id est, circum- sanguis anima? possessio est; ° inde genas lacerare
fusa cordis loca, quasi viscora, eo quod ibi vita, id in luctu mulieres solenl, unde et purpureae vestes, et
est, aoima contineatur. flores purpurei mortuis prsebentur.
117. Item viscera, capila Dervorum ex sanguineel 124. Pulmo, ex Gr?eco trahit vocabulum. ° Graeci
nervis copulata. Eadem hicerti^ sive mures, quia sit; enim pulmonem TrXeupva vocant.eo quod p cordis tla-
in singulis membiis cordis loco sunt, ut sii in media belliim sii, in quo 7r.isu;j.a, id est, spirilus inest, per
parte toiius corporis cor; appellanturque a nomine quod, et agilantur, et moventur, unde et puhnones
simiUum aniraalium sub teria delitesceutium. Nam vocati sunt. Nam Graece Tiveujia spiritus dicitur, qui
indernMscu/i a murium siniilitudine. lidem etiam, et tlando et agitando aerem admittit et rejicil, a quo
tori, quod illic viscera loria videantur. C movenlur pulmones, et palpitant, et aperiendo se, ut
118. Cor, a Graeca appellalione derivalum, quod flatum capiant, et stringendo, ut ejiciant. Esl enim
illi x.xz8ixy dicunl, sive a cura. In eo enim omnis sol- organum corporis.
Uciludo et scienlia; causa manet. 125.1 Jecur, nomen habet eo quod ignis ibi habeat
8^ Quod idoo pulmoni vicmum est, ut cum ira ac- sedem, ^l qui in cerebro subvolat. Inde ad oculos
cenditur, pulmonis humore temperetur. Hujus duae CEeterosquc sensus et membra diffunditur, et calore
arteriae sunt, e quibus^ sinistra plus sanguinem ha- suo ad se succum ex cibo tractum vertit in sangui-
bet, dextra plus spirilum unde ei in dextro brachio
; nem, quem ad usum pascendi nutriendique singulis
pulsum inspicimus. membris prtebet. In jecore autem consistit voluptas,
119. '
PriTCordia vero sunt locacordi vicina, J qui- et concupisceniia, juxta eos qui de physicis disputant.
bus sensus percipilur; et dicta prcecordia, eo quod 126. Fibrce, jecoris sunt extremitaies » sicut

ibi sit principium cordis et cogilationis. extremae paries foliorum in intybis, sive quasi lin-

* Qui alternis motib. Lactantii verba nonnihil vers. Vos o quibus integer cevi sanguis.
detorta. ° Inde genas lacerare. Pieniora haec apud Serv.
^ Plantce. Lact., ibid. ^En. XII, ad vers. Roseas laniata genas, et JEn. vi, ad
"=
Calcisprimap. plantoe. Calcis reclus, utlancis,
'^
XX, 4; seduirumque librariurum putamus erratum
c. spargam flores. Caulura taraen lege xii tab. Mulier
.

dicitur. Serv. verba, ^n. vu, ad vers.

Solum faciem ne carpito.
Et Certale solum. » Grceci enimpuLmonemit^z^^lt-o^MLvocant. nA£j[j.{ov
• Viscera. Ex eod., Ma. i. est Aiticis, aUis irvsjpLwv. Alcaeus, apud Plutarch.,
' A visco quod est inter cut. et carn. Serv., ^n. Teyje r>.tu!j.tjjva; otvto.
VI, ubi inter ossa et carnem. p Cordis flabellum. Ventiiabrum cordis dixit auctor

Quodideo pulm. Ex Ambros., vi, cap. 9.

s lib. de Spir. el anim cap. 33. .

Sinistra plus sanguinem. Ita oplimi quique libri,

^ "1
Jecur... eo quod ignis. Ct sit, quasi ^flcens ur,
recte opinor, quamvis paulo insolentior consiruclio nam ur Isidoro ignis non uno in loco.
videri possit. "
Fibrce jecoris sunt. E Serv , ^Efl. x, ad vers.
'
Prcecordia. E Serv. iEn. vii, ad vers. Huic dea Cui pecudum fibrce.
cceruleum. « Sicut extremce partes foliorum in intyb. Serv,
Quibus sensus percipitur. Ex Aristotelis sen-
' Georg. i, ad vers. Amaris intybafibris : Fibris au- —
tenlia. Nam cerebro id tribuunt medici. tem abusive quod radices iniyborumhac atque illac
^ Atque rivi. Ex Lact., cap. 7. decurrunt ut fibrce perjecur,id est, vencBqwMam,
'Sanguis. Sup. lib. iv. cap. 3, et yiervi. Unde haeciiialfi affecia sunt. Filorum,, lege-
" Sanquis nnn est integer. E Serv, .Eu. ii, ad hatClLacon..Sedquid simile cum linguis eminentibus?
 413 ETYMOLOGIARUM LlB. XI. 414

guae eminentes. Dictfe autem fibrae, quod apud gen- A 137. Vulva vocata, quasi valva, id esl, janua ven-
tiles ad Phoebi aras ferebanlur ab ariolis,
in sacris tris, vel quod senten recipiat, vel quod ex ea fetus
quibus oblatis atque succensis, responsa acciperent. procedat.
127. Splen dictus a supplemento ex contrariaparte Vesica dicta, quia sicnt vas aqua, ita de renibus
jecoris, ne vacua existeret, quem quidam etiam risus urina collecta completur, el humore distenditur, cu-

causa factum existimant; "^

nam splene ridemus, jus usus in volucribus non habetur.
felle irascimur, corde sapimus, jecore amamus. 138. Urina autem dicta, sive quod urat, sive quod
Quibus quatuor elemenlis constaniibus, integrum est exrenibusegeritur;cujiis indicio,el salus.etsegi^itudo
animal. futura monslratur. Qui humor vulgo lotium dicilur,

128. Fel appellatum qnod sit folliculus gestans quod eo loia, id est, munda veslimenta efticiantur.

humorem, qui vocatur bilis. ^3 139. Semen est quod jactum sumitur, aut a
Stomachus, Grsece os vocatur, eo quod ostium terra, aul ab uiero ad gignendum, vel fructus, vel
ventris sit, et cibum excipial, atque in intt stina fetus. Est enim liquor ex cibi et corporis decoclione
transmitiat. factus, ac diffusus per venas atque medullas, qui inde
129. Intestina dicuntur, eo quod corporis interiore desudatus in modum sentinae concrescit in renibus,
parle cohibeniur, quae idcirco longis nexibns in cir- n ejeclusque per coitum, et in utero mulieris susce-
culorum ordinaia sunt modum, ut susceplas escas pau- ptus, calore quodammodo viscerum et menstruali
lalim egerant, et superaddilis cibis non impedianlur. saiiguinis irrigatione formalur in corpus.
130. ^ Omentum^ membranum quod continet in- 140. Menstrua, supervacuus mulierum sanguis.
teslinorum majorem partem, quod irSrXo-ri Gra^ci Dicta autem menstrua a circuitu lunaris luminis, quo
vocant. solet hoc venire profluvium. Luna enim Graece uT^vrj
Disseptum intestinum, quod discernit venirem, et dicitur, haec et muliebria nuncupantur; nam muiier
caeiera intestina a pulmonibus et a corde. solum animal menstruale est.
131. Cfpcum intesiinun), quod sit sine foramine, 141.Cujus cruoris contactu fruges non germinant,
et exitu, quod Grfeci, " tu^Xov hnz^o^ dicunt. acescuntmuj-ta, moriuntur herbae, amitlunl arbores
/cy2/wum,tenueintestinuin,undeet;>y!/Hitmdicitur. felus, * ferrum rubigo corripit, nigrescunt aera. Si

^^ 132. <*
Venter autem, et alvus, et uterus inter qui canes inde ederint in rabiem etferantur. Glutinum
se differunt. Venter est, qui acceptos cibos tiigerii, asphalti, quod necferro, nec aquis dissolvitur, cruore
el apparet extrinsecus, pertinetque a pectore ad in- ipso pollutum sponte dispergitur.
guina. Ei dictus venter, quod per totum corpus viiae 142. Posl plurimos autem dies menstruos ideo
alimenta transmittat. Q semen non est '
germinabile, quia jam non e>t

133. Alvus est, quse cibum recipit, et purgari solet. menstrualis sanguis a quo perfusum irrrigetur. Tenue
Sallustius .Simulans sibialvum purgari. Et vocatur scmen locis muliefcribus non adhseret, labitur enim,
alvus, quod ablualur, id est, purgetur. Ex ipsa enim nec habel vim adhaerendi. Similiter et crassum vim
sordes stercorum detluunt. non habet gignendi, quia muliebri sanguini miscere
134. Uterum solae mulieres habent, in quo conci- so non poiest propter nimiam sui spissitudinem.
piunt, ad similitudinem caliculi. Tamen auctores Hinc et steriles mares et feminas (dicunt) fieri, vel

uterum pro utriuslibet sexus ventre plerumque po- per nimiam seminis, vel sanguinis crassitudinem,
nunt, nec poetse tantummodo, sed et cfeteri. vcl propter nimiam raritatem.
135. Vocaius autem uterus^ quod duplex sit, et 143. J Primum autem aiunl cor hominis fingi,
* ab ulraque in duas se dividai paries, quae in diver- quod in eo sit, et vita hominis, et sapienlia; deinde
sum diffusae ac replexae circumplicanlur in modum quadragesimo die totum opus expleri, quod ex abor-
cornuum arietis, vel quod iolerius implealur fetu. tionibus, ul fertur, coUectum est. ^ Alii fetus a
Hinc et uter, quod aliquid intrinsecus habuerit, ut capite sumere dicunt exordium; unde et in avium
mcmbra et viscera. felibus primum oculos fingi in ovis videmus.
136.
Aqualiculus autem proprie porci
'
est, hinc 144. betus auiem nominatus, quod adhuc in utero
Q
ad ventrem translatio. foveatur. Cujus secunda; dicuntur foUiculus qui si-
Matrix dicitur, quod fetus in ea generetur, s semen mul cum infanie nascitur, contineique eum; diclus
enim receptum confovet, confotum corporat, corpo- ita, quia eum, cum editur, sequitur.
ralum in membra distinguit. 145. '
INasci auiein palribus similes aiuul, si

a Nam
splene ridemus. Ex eod. .En. vni, ad vers. interprete.
Exarserat atro felle dolor. e Semen receptum, etc. Verba sunl Hieronymi
gjt''
Omentum membran um. G\o>s. Omentum, liv.- : in episl. ad Pammach, conl. errores Joan. Hieroso-
nXcj? membranum, ujj.riv. lymii.
= Tu^Xbv EVTEpov.
Fundulum vocat Varro, et jeju- "
•'
Ferrum rubigo. E Soliin., cap. 4. Piiii., lib. vii,
num hilum. cap. 15.
"^
Venter. E Serv., iEn. ii, ad vers. Uterumque '
Gcr>ninabile. Generabile. Goth. omnes et Rab.
a. m. c. ) Primum autem aiunt cor. Ex Lact., cap. 12.
' Ab utraque in duas. Ex Lact. 12. ^ Alii fetus. Ex eod., cap. 11
Aqunliculus autem proprie porci est, h. a. v.
^ '
iVa.wt autem, cap. 12.
traml. Referuntur eadem haec verba a veteri Persii
415 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI U6
palernum semeii validius sit;®-l malribus, simalris; 7. Sexta aelas, est senectus, quae nullo annorum
f^
hac ralione similes exprimi vullus. Qui autem ulrius- tempore finitar, sed post quinque illas setates quan-
que parentis figuram reddunt, oequaliter misto pa- tumcunque vitie est, senectuti deputatur.
terno malernoque semine concipiuntur avorum ; 8. Senium aiitem pars est ultima seneclutis, dicta
proavorumque similes fieri ,
quia sicut in terra quod sit lerminus sextae aeiatis. In iiis igitur sex spa-
multa semina occulta, sic et in nobis semina celan- tiis philosophi vitam descripserunt humanam, in
tur, figuras parenlum redditura. Ex paterno aulem quibus mutatur, et currit, et ad mortis terminum
semine puellas nasci, et ex niaierno pueros, quia pervenit.Pergamusergobreviterper prsedictos gradus
omnis partus constal duplici semine, cujus pars ma- aelatum etymologias earum in hominedemonstranles.
jor cum invalnit, occupat similitudincm sexus. 9. Infans dicilur homo primae selatis ; dictus autem
146. In corpore nostro quaedam tantum utilitatis infans quia adhuc fari nescit, id est, loqui non po-
causa facta sunt, ut viscera; quaedam, et utililalis, lest; nondum enim bene ordinatis denlibus, minor
et decoris, ut sensus in facie, et in corpore manus, est sermonis expressio.
ac pedes, quorum membrorum el utilitas magna est, 10. Puer a puritate vocatus, quia purus est, et
f

et species decentissima. necdum lauuginem floremque geiiarum habens. ^ Hi

147. * Quaedam tantum decoris, ut mamillae in sunl ephebi, id esl, a Phoebo dicli, necdum viri,
viris, et in utroque sexu umbilicus. Qusedam dis- ^ sed adolescentuli leves.
cretionis, ut in viris geniialia, barba promissa, pe- H. Puer autem tribus modis dicitur, pro nativi-
ctus amplum; in mulieribus leves gence, et angustum taie, ut Puer natus est nobis. Pro aetate, ut
Esaias :

pectus, ad concipiendos autem et portandos fetus octennis, decennis. Unde est illud :

renes, et latera dilataia. Quod ad hominem, et ad par- !50 Jam puerile jugum lenera cervice gerebat.
tes atlinet corporis, ex parle dictum est, nunc setates Pro obsequio et fidei puritate, ul Dominus ad pro-
ejus subjungam. phelam Puer mcus es tu, noli timere, dum jam Je-
:

CAPUT II. reinias ionge pueritiae excessisset aonos.

De cetatibus hominis. 12. Puella esl parvula, quasi pulla; unde et pu-
'

1. Gradus •> aetatissex sunt, infanti^, pueritia, ado- pillos, non pro condiiione, sed pro aetate puerili vo-
lescentia, juventus, gravitas, atque senectus. camus. Pupilli autem dicti, quasi, sine oculis, hoc
2. Prinia aetas, i?i/rt??iia, est pueri nascentis ad lu- cst, a parentibus orbi. Hi autem vere pupiili di-
J

cem, quae porrigitur in septem annis. qu^m ab eis

cuntur quorum patres ante discesserunl
3. Secunda aetas, pueritia, id est, necdum nomen acciperent. Caeteri orbi vocantur orphani.
pura, et
ad generandum apta, tendens usque ad decimum Q lidem qui et pupilli; illud enim nomen Graecum esl.
quarlum annnm. hoc Latinum. Nam et in psalmo ubi legitur Pupillo
4. Terli», adolescentia,'^ ad gignendum adulla, quae tu eris adjutor, Graecus habet opcpavw.
perrigitur usque ad vigesimwm octavum annum. 13. Puberes a pube, id est, a pudendis corporis
S55.Quarta.;'wi»^M/u.s,firmissimaaelatum omnium. nuncupati, quod haec loca lunc primum lanuginem
finiens in quinquagesimo anno. ducunt. Quidam autem ex annis pubertalem exisii-
6. ^ Quinta aetas, senioris, id est, gravitas, qnae cst mant, id est, eum puberem esse qui quamordecim
declinalio a juventute in senectutem, nondum se- annos expleverit, quamvis tirdissime pubescat. Cer-
nectus, sed jam non jnventus, quia senioris aetas est tissimum auiem puberem esse, qui et ex habitu cor-
* quam Grfeci rpEoSuTriv vocant. Nam senex apud poris pubertalem ostendai, et generare jam possil.
Graecos non presbyter, sed 7lpwv dicitur. Quae aetas 14. PM^r/jercB sunl quae annis puerilibuspariunt.
quinquagesimo anno incipiens, sepluagesimo termi- Unde et Horat. :

natur. Laudantur simili prole puerperae.

* Qucedam decoris, cap. 10. Hi sunt ephebi, id est, a Phcebo. Imo ab Hpbe.
s
Cap. II. — b
Gradus a tot. Vid. Serv., .En. v. ^
Adolescentuli leves. Al., lenes.
Ambros., epist. 49. Phi^on., de mundi Ojiific. Puella est parvula, q. pulla. Fe>t. : Pullus Jovis
P i

"
Ad gignendum adulta. Non sunt h*'^ in quibus- dicebatur Q. Fabius, cui cognomen Eburno fuit,
dam Codicibus. propter candorem, quod ejus natis fulmine icta
^ Quinta
cftas, senioris, nondum senectus. Serv., erat. Antiqui autem puerum quem amabant,pul-
^En. v.,advers. Tum senior tales : Secundum Var- — lum ejus dicebant..
ronetn, junior et senior comparativi sunt per dimi- iHi autem vere pupiUi... quam ab eis nomen ac-
nutionem, etc. ItpmiEn. vi. a v^rs. Jam senior :i — ciperent. Praeno nen (iniellice) quod ante pubertatem
Aut pro positivo posuit, aut senior est virens senex, non accipiebalnr. Nam gentis vel familiae nomrn lus-
ut junior intra juvenem a Varrone
est, quam rem trico die accipiebatur, auctoribus Fest., Macrob. et
tractatam confirmat etiam Plinius. Ita vero distin- Pliitarch., in Problem. Et JiiliusPaiis (seu Probus),
guit seiiiore«;a«piiibus V;irro apud Gen-orinum de die iu Epitom. lib. x Val.Max. Pueris, non priusquam :

nataii, ut seniores vocari dicat a 45 u>que ai 60 an-

togam virilcm sumereni pucUis, non antcquam ,

num.quod tnm primum senescere incipial corpus, nuberent, prcenomina imponi, Q. Sc(£V0la auctor
post sexagesin um vero senio jam laboret. Ei poslea Publii, qui prius pupilli facti eranf,
est. :

Quam GrcBci T:p£i6'jTriv. Ex Aug., de Gen., con- quam prienomina haberent. Alii nominis causa ex
tra Manich., lib. i, cap. 23.
f
pube. Vid. A. Au^ust., in not. 1 Collect. decretal.,
Puer a puritate. Varro aiud Censorin. Pueri, : cap.7,doDespons. impub.,et cap. 3, eo tit., Greg. ix.
qund sint puri, id est, impuberes.
4lT ETYMOLOGIAROM LIB. Xf. 418
a Et diclse puerperce, vd quod primo partu gravan- ^ Senior,... inter juvenemque, senemque. Ter. : Qvo
tur. vel quod primum pueros panunt. jure sum usus adolescentior.
15. Adolescens dictus, eo quod sit ad gignendum 26. Adolescenfior non utique magis adolescens,
adultus, sive a crescere et augeri. scd minus; ul seuior miims senex ; ubi compara-
16. Juvenis vocatus, quod juvare posse incipiat, ut livus gradus ^ minus Ergo senior
.significat a positivo.

in bubus juvenci, 97 cum a vitulis disCHSserini. Est non satis senex, sicul junior inlra juvenem, sicut
enim juvenis in ipso setalis incremenlo positus, et ad pauperior intra pauperem.
auxilium prseparatus. Nam juvare hominis esl opus 27. Senes autem dictos quidam putanl a sensus
aliquod confereulis. Sicut autem Iriginta perfecize diininutione, eo qnod jam prae vetusiate desipiant.
aetaiis esl annus in hominibus, ila in pecudibus ac s Nam physici dicunt homines stultos esse frigidio-
jumerjtis tertius robustissimus. ris sanguinis, prudentes calidi. Unde et senes in
17. ^ Vir nuncupalus, quod major in eo vis est, qiiibus jam frigel, et pueri in quibus necdum calet,
quam in feniina. Unde et virtus nomen accepil, sive minus sapiunt; inde esl quod convenii sibi infantum
quod vi agat feminam. aetas et senum.

18. Mulier vero, a mollitie, tanquam mollier, de- 28. Sencs enim per nimiam aetatem delirant, pueri
Iracta littera, vel mutata, appellala est mulier. g per lasciviam el infantiam ignorant quid agant. Senex
19. Utrique enim foriitudine et imbecillitate cor- autem tantum masculini generis est, sicutanus femi-
porum separantur. Sed ideo virtus maxima viri, mu- nini; nara anus dicitur sola mulier. Anus autem ap-
lieris minor, ut patiens viro esset, scilicet, ne, fe- pellata a multis annis, quasi annosa. ^ Nam si com-
miiiis repugnantibns, libido cogeret viros aliud appe- mune essel nomen, cur diceret Terentius senem
tcre, aut in alium sexum proruere. mulierem? Hinc et vetula, quia vetusta. Sicul autem
20.Diciturigilurmulier sccundum femineumsexum, a sene seneclus, ita ab anu anilitas nominata est.

hocex lionsecundumcorruptionem integritatis,exlin- 29 29. Caniiies autem vocata a candore, quasi

gua sacrse Scripturce. Nara Eva statim factade lateie ties. Unde est illud :

viri sui, nondum contacta a viro, mulier appellala est, Florida juventus, lactea canities,
dicente Scriptura : Et formavit eam in mulierem. prout diceret, candida.
21. = Virgo a viridiore setate dicta est, sicut virga 30. ^ Seneclus autem mulia secum et bona affert
et vitula. Alias ab incorruptione, quasi virago, el mala. Bona, quia nos ab impoteniissimis dominis
quod ignoret femineam passionem. liberat, voluptalibus imponit modum, libidinis fran-
22. "*
Virago vocata, quia virum agit, hoc est, git impetus, auget sapienliam, dat maturiora consi-
opera virilia facit, et masculini vigoris est. Antiqui Q lia. Mala aulem,quia senium miserrimum est, dehi-
enim fortes feminas ita vocibant. Virgo autem non litate et odio. Subeunl enim morbi , iristisque
recte w>a^o dicitur, si non viri olficio fungatur. Mu- senectus. J Nam duo sunt, quibus minuuntur corporis
lier vero si virilia opera facit, recte virago dicitur, vires : senectus et morbus.
ut Amazon. 31. Mors dicta, quod sit amara, vel a .Marte, qui
23. Qufe vero nunc femina, antiquitus vira voca- est effeclor raorlium.
baiur, sicut a %ev\o serva, sicul afamulo fanmla, ila. 32. Tria sunt autem genera moriis : acerba, im-

a viro vira. Hinc et virginis nomen quidani putant. matura, naturalis. 30 Acerba infantium, immatiira
24. Femina vero a partibus femorum dicta, ubi juvenum, matura, id est, naturalis senum.
sexus species a viro distinguitur. 9S Alii « Grseca 33. Mortuus autem ex qua parte orationis decli-
etymologia feminam ab ignea vi diclam putant, quia netur incerlum est. Nam, sicut aiiCa?sar, ab eo quod
vehementer concupiscit. Libidinosiores enim \iris est morior in participio prcelerili temporis in tusexire
feminfp sunt, tam in mulieribus quam in animalibus. debuit, per unura, scilicet, u, non per duo, Nam ubi
Undenimiusomorapud antiquos/i?»im('!i5vocabatur. geminata est littera, nomen est, non participium,
25. Senior est adhuc viridior. *
Ovidius in vilib. : ul fatuus, arduus. Convenienter itaque factum ut

* Et dictce puerperce. Hieronym., in Jerem. iv : putabat aliena,ejusqiiecuiIsidorisententia displiceret,

Puerpera interpretatur, quce primos parit fetus. itaque objicerei Nisi commune esset nomen, etc-
:

At Don;itus in And. Omnis quce peperit, puerpera;

: Sed fruslra laborat Donatus (quera Isidorus sequiiur)
quas primum, rso-oToxo;. Paulus, cap. 163, de verb, ut senem neget nomen esse commune. Papinius, sive
feign. : Puerperas appellant recentes ex partu. Pomponius, apud Varronem, lib. vi :

^ Ex Lacl., cap. 12.

Vir.
" Virgo a viridiore cet. E Serv. eclog. 3, ad vers. Ridiculum est, cum
cascam tua dicit amica,
te
Fili Potoni, sesquisenex puerum.
Bis venit ad mulctram.
^ Virago. Ex eod., Mn. xii, ad vers. Juturna vi- Dic lu illam pusara, sic tiel Muiuarauli :

rago. Nara vere pusus tu, lua amica seuex.

• Alii Grceca etymologia. An quasi lcpieaavr, ? El Tibullus :

' Minus signifirat a positivo. Verba sunl Donali Hanc animo gaudente vident juvenesque, senesque.
in Prolog. Hecyr. Commemorant merito tot mala ferre senem.
ISam physici dicunt. E Serv., Georg. ii, ad vers.
^ 'Senectus autem. Ex Hieron., pra?f. ad lib. ii in
Frigidus obstiterit circum prcec. s. Amos.
Nam si commune esset nomen, cur Terentius
•^
Nam duo sunt. E Serv., Georg,
j ii, ad vers. Su-
diceret senem mulierem Asseniior Chaconi, qui ha'c
:' beunt morbi tristisque senectus.
419 S. rSlDORI HISPALENSIS EPISCOPr «20
(;ii< inadmoduni quod signiticat noD potesiageado,
id f^ Xerxi quippe lepus ex equa creata dissolvi re-
ita et ipsum noinen non possit loquendo declinari. gnum porteudil. Alexandro ex muiiere monstrum
Omnis autem mortuus, aut funus est, aut cadaver. creatum est, quod sup^riores corporis partes homi-
34. * Funus est, si sepeliatur. Et diciiim funus a nis, sed mortuas liabuerit, inferiores diversarum
funibus accensis, quos ante feretrum papyris cera bestiarum, sed viventes, significasse repentinam ro-
circumdatis ferebant. gis interfectionem supervixerant enim deteriorame-
:

35. >»
Carfac^r autem est, si insepultum jacet. Nam ca- lioribus.Sed haec monstra, 39 quse in significalio-
daver nominalum a cadendo, quia jam stare non potest. nihus dantur, non diu vivunt, sed continuo, ut nata
« Quod dum portatur, ^j:;5eg«tasdicimus; crematum, fuerint, occidunt.

reliquias; condilum jam, sepultum. Corpus aulem 6. Inter porlentum et portentosum differt. Nam
consuetudine dicitur, ut illud : Tuni corpora luce portenta sunt quae transfiguranlur, sicut fertur in
carentum. Umbria mulierem peperisse serpentem. Unde Luca-
36. Defunctus vocatus, quia complevit vitce ofti- nus Matremque suus conterruii infans. Portentosa
:

cium. Nam dicimus defunctus officio, qui officia rie- vero levem sumunt mutationeni.
bita compleverunt, unde et lionoribus funclos. Hinc 7, Exempli causa, cum ex digitis nati. Portenta
ergo defunctus, quod ab officio sit vilse depositus, £ igitur, vel portentosa, existunt, alia magnitudine
sive quod sil dieni functus. totius corporis ultra coramunem hominura modum,
37, ^ Sepultus autem dictus, eo quod jam sine *"
quantus fuit Tityon in novem jugeribus jacens,
pulsu, et palpitatione est, id est, sine motu. Sepelire '
Homero testante; alia, parvitate totius corporis, ut
aulem esl condere corpus. Nam humare obruere di- nani, vel quos Graeci pygmaeos vocant, eo quod sinl
cimus, hoc esl humum injicere. statura cubilales; alii magniludine partium, veluli

31 CAPUT III.
capite informi, aut superfluis membrorum partibus,
ut bicipites, et trimani, J vel cynodontes, quibus
De portentis.
gemini procedunt dentes.
1. Portenta « esse ait Varro, quse coDtra naturam 8. Alii a defectu partium, in quibus altera pars
nata vidcntur; sed non sunt contra naturam, quia plurimum deficit ab altera, ut manus a manu, vel
divina voluntate fiunt, cum voluntas Creatoris cujus- pes a pede. Alii a discissione, ut sine manu aut ca-
que condiise rei nalura Unde et ipsi gentiles Deum
sit. pite generata, quos Graeci steresios vocanl. ^ AUa
modo Naturam, modo Deum appellant. privimeria, quando solum caput, aut crus nascilur.
2. Portentum ergo fit non contra naturam, sed Alia quae in paite iransfigurantur, sicut qui leonis
contra quam est nota nalura. Portenta autem, et Q habent vultum vel canis, vel taurinum caput, aut
ostenta, monstra, diique prorf/^m, ideo nuncupantur, corpus, ut ex Pasiphae memorant genitum Minotau-
quod portendore, atque ostendere, monstrare, atque rum, quod Graeci IxEpopp^iav vocanl.
praedicere aliqua futura videntur. 9. Alia, quae ex omni parte transfigurantur in
3. f
Nam portenta dicta perhibentur a porten- alienae creationis portentum, ut ex muliere vitu-
dendo, id est,praeostendendo. Ostenta autem quod lum dicit historia generatum. Alia, quae sine trans-
ostendere quidquam futurum videantur. Prodigia figuratione mutalionem habent locorum, ut oculos
quod porro dicant, id est, futura praedicant. Monstra in pectore, vel in fronte, aures supra tempora, vel
vero a monitu dicta, quod aliquid significandum de- sicut Aristoteles Iradidii, quemdam in sinistra parte
monstrent, sivequod statim monstrentquid appareat, jecur, in dextera splenem habuisse.
ethoc proprietatis est; abusione tamen scriplorum 10. Alia secundum connaturaiionem , ut in aiia

plerumque corrumpitur. manu digiti plures connaturaii et cohaerentes repe-

4. Quaedam autem porieotorum creationes in si- riuntur, in alia minus, sive in pedibus. Alia secun-
gnificationibus futuris constitutae videntur. Vultenim duni immaturam et intemperatam creationem, sicut
Deus interdum ventura significare per aliqua nas- ii qui dentali nascuntur, sive barbati, vel cani. Alia
centium noxia, sicut et per somnos, et per oracula, Q complexu 33 plurimarum differentiarum, sicutillud
quibus praemoneat et significet quibusdam vel gen- quod praediximus in Alexandromultiformeportentum.
libus, vel hominibus futuram cladem, quod plurimis 11. Alia commistione generis : ul av^p^yuvoi, qui
etiam experimentis probatum est. et ipjxa^po^lTai vocantur. ' Hermaphroditce autem
^ Funus. Ex eod., ^En. i, ad vers. Noctem pes inversis litteris in omnibus Cod. legeretur.
flam-
mis funalia. Vide ead. lib. xx, cap. 10. ^ Quantiis fuit Tityon. Cui tota novem per ju-
^ Cadaver.Ex eod.,iEn. vi, advers. Belloque ca- gera corpus Porrigitur. Mn. vi.
duci. ' Homero testante. 'o^ucd.
•^
Quod dum portatur. Ex eod., Ma. ii, ad vers. j Vel cynodontes. E. Solon., iv.
Patrios fcedasti s. v. ^ Alia privimeria. Ila Rabanus, neque composiiio
Exeod..,Mn.in,3id\ers. Parcesepulto.
'^Sepiiltus. Lalinag vocis suspecta esse debet. quando neque epi-
Cap.IIL —
^Portenta. Ex Aug.,xxideCiv.,cap. 8. togium respuil Quiniilianus. Hos u.ovo[Acpoj? vocat
' yam
portenta. Cic, ii de Divin. Quia enim : Aijell., lib. IX, cap. 4.
ostendunt, portendunt, monstrant,prasdicunt ; os- '^
Hermaphrodita;. Mirum Hermaphroditce, non Her-
ienta, monstra, prodigia dicuntur. maphroditi in omnibus libris legi, cum dicat Aug.,
« Xerxi quippe lepus.Lupvs scripsimusexHerodoto XVI de Civit., cap. 8, Consuetudinem loquendi prae-
in Polyhymnia, et Valer.Max., de Prodig., cum2'w7- valuisse, ut a meliore, hoc e^t, a masculino sexu ap-
42 i RTTMOLO&iARUM LIB. Xf. 422

nuncupati, eo quod eis uterqae sexus appareal.

^ aurium luagnitudine, ut omne corpusexeiscontegant;
'Eppi^; quippe apud Graecos Mercurius est; acppodt;:/) rav enim Grseco scrmone omne, wxa aMr^sdicunlur.

Venus Duncupatur » hi dextram mamillam virilem,

:
20. ' Artabatitce iq >dhiopia, proni, ul pecora, am-
sinistram muliebrem habentes vicissim coeundo, et bulare dicuntur. Quadragesimum aevi annum riullus

gignunt, et pariunt. supergreditur.

12. Sicut autern in singulis gentibus quaedam mon- 21. J Satyri, homunciones sunt aduncis naribus,
stra sunt hominum, ita in uriiverso genere hnmano cornua in frontibus (habent\ et caprarum pedibus
qufedam monstra sunt gentium, ut Gigantes, Cyno- similes,qualem in solitudine Antonius sanclus vidit.
cephali, Cyclopes, etc. Qui etiam interrogatus, Dei servo respondisse fertur,
13. *>
Gigantes dicti juxta Graeci sermonis etymo- dicens : Mortalis ego sumunus ex accolis eremi, quos
logiam, qui eos Yriysvsf; existimant, id est, terrigenas, vario delusa errore gentilitas Faunos Satyrosque
eo quod eos fabulose parens terra immensa mole et colit.

simiies sibi genuerit; Y?i

enini terra appeliatur^YSvo? 22. ^ Dicuntur quidam et silvestres homines, quos
genuSy licet et terrce filios vulgus vocet, quorum ge- nonnulli Faunos ficarios vocant.
'

nus incerlum esl. 23. Sciopodum gens fertur esse in ^Elhiopia, sin-
14. ^ Falso autem opinantur quidam imperiti de n gulis cruribus, et celerilate mirabili;
">
quos inde
Scripiuris sanctis, prtevaricatores angelos cum filiabu ffxioTto^a; quod per aestum in terra
Graeci vocant, eo

honiinum ante diluvium concubuisse, et exinde natos resupinijacentes, pedum suorum magnitudine adum-
Gigantes, id est, nimium grandes et fortes viros, de brentur.
quibus terra complela est. 35 24. " Antipodes, in Libya plantas versas habenl
15. **
Cynocephali appellantur eo quod canina ca- post crura, et octenos digitos in plantis.
pita habeant.quosque ipse iatratus magis bestias quam 25. Hippopodes in Scythta sunt, humanam fornnm
homines confitetur : hi in India nascunlur. et equinos pedes habentes.
16. Cyclopes quoque eadem India gignit, et dicti 26. In India ferunt esse genlem, ° quae MajcpoStn
Cyclopes, eo quod unum oculum in fronte media ha- nnncupaniur, octo pedum staturam habentes. Est et
bere perhibentur. ^ Hi et aypiocpaYfTai dicuntur, gens ibi statura cubitalis, p quos Graeci a cubiio

propter quod solas ferarum carnes edunt. Pygmceos vocant, de qua supra diximus. Hi montana
34 17. ' Blemmyas in Libya credunt truncos sine Indise tenent, quibus est vicinus Oceanus,

capitenasci,etos et oculos habere in pectore. ^ Alios 27. Perhibent ei in eadem India esse gentem femi-
sine cervicibus gigni, oculos habenles in humeris. narum, qu?e quinquennes concipiunt, et octavum
18. **
In ullimo autem Orientis monstrosae geniium p vitfe annum non excedunt.
facies scribuntur. Alife sine riaribus, aequali totius 28. Dicunlur autem et alia hominum fabulosa por-
oris planitie, informes habenles vulius. Aliae labro lenta, quse non sunt, sed ficta ; et in causis rerum inter-
subteriori adeo prominenti, ut solis ardoribus to- pretantur, ut Geryonem Hispani* regem "^
triplici

tam ex eo faciem contegant dormienles. Aliis con- forma prodilum. Fuerunt euim tres fratres tantas con-
creta ora esse, modico tantum foramine calamis cordite, ut in tribus corporibus quasi una anima esset.
avenarum pastus haurientes.Nonnulli sine linguis esse 29. Gorgones quoque meretrices crinitas serpen-
dicuntur, in vicem sermonis utentes nutu, sive motu. tibus ferunt, quae aspicientes convertebant in lapides,
i9. Panotios apud Scythiam esse ferunt, tam diffusa habentes unum oculum quo invicem utebantur.

pellarentur. Nam nemo (inquit) unquam aut Andro- ^ Dictintur, et quidam silvestres. Vid. lib. viii,
gynas, aut Hermaphroditas nuncupavit. Equas tamen cap. ultim.
Hermaplirodilas dixit Plin. xi, cap. 49. '
Faunos ficarios. Fatuos ficarios Cod. card. Sir-
* Hi dextram mamillam. E Plin., viu, cap. 2. leti, et complur. Goth. Et Jerem. l, Hieronymus,
^ Gigantes... quieos terrigenas. Sic Callimach., in cum fatuis ficariis.
lavacro Paliad. Et Gloss. Terrigence, yrjYsvs?;. : Quos inde Sciopodas Plin., lib. vii, cap, 2.
"^

=
Falso autem opinaritur. Sumpta sunt h;ec ex iii Aug., XVI de Civit., cap. 8. Agell., ix, cap. 4.
de Civit., cap. 4. Fuit vero opinio, quae hic explodi- I
° Antipodes in lib. Androphagi in Scythia le-—
tur, gravissimorum auctorum, Clemenlis Alexandrini, gebat Chacon, ex Plin. vii, cap. 2.
Jusliui Martyns, Cypriani, Ambrosii, Lacianlii. Au- ° Quce macrobii nuncupantur octo ped. Optime

gusiinus quseslionem proposuil, quid ipse sentirel resliluit hunc locum Chacon, cum xii legatur iu om-
non pronuntiavit. nibus libris, deprehendit librariorum luisse erra-
•*
Cynocephali. Augustini verba sunt, xvi de Civic, tum, qui xii pro iix scripsissent. Nam horum cor-
cap. 8. Vid. iEiian. et Plin. poracubitorumquiuorum, eibmorum palmorum facit
• Hi et agriophagitce. Plin.,vi, cap. 36. Sulinus Plinius, ex Onesicrito. Porro quinos cubitos, qui
agriophagos vocal. smguli sesquipedibus constent, et binos palmos,
' blemmyas. Plin. v, cap. 8. Solin., cap. 34. qui semipedem conticiant, octo esse pedes, non
s Alios sine cervicibus.Ex Plin., vii,cap. 2. Vid. cluodecim.
Aug., XVI de Civit., cap. 8., el Agell., lib. ix, Quos pygmceos. Ex xvi de Civit., cap. 8.
V

cap. 4. Triphci forma proditum. A'., prceditum. Sed

'1

^ In ultim. autem Orient. Ex Soliu.. proditum relmuimusex Justino, lib. XLiv Porro Ge-
c^p. 32. :

Artabatitce. Ita in Piinii emendaiioribus libris;

i rionem ipsum non triplicis naturce, ut fabulispro-
apud Solinum, Arthabathitce. ditur fuisse.
J Satyri. Ex Hieronym. in Vita Pauii Eremiiae. "
Goryones quoque. \i Serv., ^En. vi.
 423 S. ISiDORI HISPALENSIS EPISCOPI iii

Ftierunt autem tres sorores unius pulchriludinis, « cap.4. Lyciaeraonleme-seaiunt.quibusdamlocisleones

quasi unius oculi, quae ita sppctaiores suos stupescere et capreas nulrientem, quibusdam ardentem, qui-
taciebanl, ul vcrtere eos putarcntur in Ia|tides. busdam plenum serpentibus. Hunc Bellerophontes
30. ^ Sirenas ires fingunt fuisse ex parte virgines, habitabilem fecit, unde Chimseram dicitur occidisse.
ex parle volucres, habentes alas, et ungulas; qua- 37. Centauris autem,ide?t,hominibus equomistis,
rum una voce, allera tibiis, tertia lyra canebat. species vocabulum dedit, quos quidam fuisse equites
Quae illectos navigantes suo canlu in naufragia Thessalorum dicunt; 37 sed quod discurrentes in
trahebant. bello, velut unum corpus equorum et hominum vi-
3d.[Secundum veritatem aulem merelrices fuerunt, derentur, inde Centauros ficlos asseruerunt.
quae iranseunles quoniam ad egpslalem deducebant, 38. Porro Minotaurum nomen surapisse ex lauro
iis fict^e sunt inferre naufragia. 30 Alas autem ha- et homine, qualem bestiam dicunt fabulose in Labv-
buisse, et ungulas, quia amor et volat et vulnerat. rintho inclusam fuisse. De qua Ovidius :

Quae inde in fluclibus commorasse dicuutur, quia Semibovemque virum, semivirumque boven.
fluctus Venerem creaverunt. 39. « Onocentaurus autem vocatur, eo quod meai
32. ^ Scyllam quoque ferunt ferainam capitibus Q hominis species, media asini esse dicatur, sicut et
succinclam caninis, cum lalratibus magnis, propter Hippocentauri, quod equorum hominumque in eis
fretuni Siculi maris, in quo navigantes verticibus in natura conjuncta fuisse pulalur.
se concurrenlium undarum exterrili, latrare exisii-

mant undas, quas sorbentis aestus vorago collidit. CAPUT IV.

33. Fingunt et monstra quaedam irrationalium ani- De transformatis.

mantium, ut Cerberum inferorum canem triacapitaha-
bentem,significantespereuratres3etatesper quas mors 1. Scribuntur autera et quaedam monstrosae homi-

hominem devorat, id est, infantiam, juventutem, et num transformationes et commulationes in bestias,

senectutem. <=
Qucm quidam
Cerberum ideo dictura sicut de illa maga famosissima Circe, (quae socios

putant, quasi sit xpso66po;, id est, carnem vorans. quoque Uiyssis mutasse fertur in bestias, et de
34. Dicunt et Hydram serpentem, cum novem ca- Arcadibus, qui, sorte ducti, transnatabant quoddam

pilibus, quae Laline Excetra dicitur, quod uno

<* stagnum, aique ibi converlebantur in lupos.
Sed consiat Hydram
caeso, tria capiia excrescebant. 2. Nam et Dioraedis socios in volucres fuisse con-

locum fuisse evoraentem aquas, vastantem vicinam versos, non fabuloso mendacio, sed historica affir-

civitalem, in quo uno clauso meaiu, raulli erumpe- matione confirmant. Sed quidam asserunt strigas ex
et

bani. Quod Hercules videns, loca ipsa exussit, et sic horainibus fieri. Ad multa enim latrociniafiguraescele-

aquae clausit meatus. ratorum mutantur, ••

et sive magicis cantibus, sive

35. Nara hydra ab aqua dicta est. • Hujus men- herbarumbeneficio,lotiscorporibusinferastraaseunt.

lionem facit Ambrosius in similitudinem haeresium, 3. Siquidem et per naturam pleraque mulaiionem

dicens : Hceresis enim, velut qucedam hydra fabu- recipiunt, et corrrupta in diversas species transfor-

larum, vulneribus suis crevit;et dum sceye recidi- raantur, sicut de vitulorum carnibus putridis apes,

tur, pulhilat, igni debita, incendioque peritura. sicut de equis scarabei, de mulis locuslae, de cancris

36. Fingunt et
^ Chimcsram Iriformem bestiam : scorpiones. Ovidius :

ore leonem, poftremis partibus draconem, media Concava littorei si demas brachia cancri,

capream. Quam quidam physiologi non animal, sed Scorpius exibit, caudaque minabitur unca.

^ Sirenes. Ex eod., jEn. v. Fingunt, et Chim. eod. Servii loco.

'

^*
Scyllam quoque. Locus adumbratus ex Juslini Onocentaur. Hier., Is. xiv Porro Centauri [Le-
^ :

hb. IV. gend. onocentauri] nomen ex asinis centaurisque

" Quem quidam ideo dictum Cerber. E Serv., compositum. At Isidorus hominis pro Centauri vi-
JEn. VI, ad vers. Custodem in v. p. detur scripsisse.
^ Qux Latine excetra. Ex eod. ./En. vi, ad v., Cap. IV. —
^ Et sive magicis artibus. Omnia fere

Bellua Lernce. ex Aug., xvin de Civitate, cap. 46 et sequentibu«.

* Hujusmentionem facitAmbrosiuSyi deFid., c. 4.

LIBER DUODECIMUS.
DE ANIMALIBUS.
3S CAPUT PRIMUM. n 2 Gentes aulem unicuique animalium ex pro[>ria
De pecoribus et jumentis. lingua dederunt vocabula. Non autem secundum La-
1. Omnibus ^ animanlibus Adam primum voca- tinara linguara, atque Graecara, aut quarumUbet gen-
tiura barLiararum nomina illa imposuit Ad.ira, sed *>

bula indidit, appellans unicuique noraen ex prfesenti

illa lingua qute anie diluvium omnium una fuit, quae
inslitutione, juxta conditionem naturae cui serviret. Hebra?a nuncupatur.
Cap. I. — ^ Omnibus animantibus Adam. Ex Ter- *-
Sed illa lingua quce ante diluv. Sup., lib. ix,

tull., lib. de Virg. veland. cap. 1.

 425 ETiMOLOGIARUM LIB. XII.

3. Laline aulem unimalia, bive animantia dicla, ovibus quod

A sit fortior, vel sit vir, id est, masculus,
quod animentur vila, et moveantur spiritu. vel quod vermem in capite habeant ; quorum exci-
4. * Qiiadrupedia vocata, quia qualuor pedibus tati pruritu, invicem se concutiunt, et pugnantes
gradiunlur, qUce dum sint similia pecoribus, tamen cum magno impetu feriunt.
sub cura humana non sunt, ut cer\i, dama^, onagri, H,J Aries,ye\iT:h
apeo?, id est, a Marte vocatus,
toiS

etc. Sed neque bestiie sunt, ut leones; neque unde apud nos in gregibus masculi mares
dicunturj
jumenta, ut usus hominum juvare possint. sive quod hoc pecus a gentihbus
primum aris est
5. ''
Pecus dicimus omne, qiiod humana lingua ot immolatum. Aries quod aris imponeretur.
Unde e?t
efligiecaret.^^Proprie autem ]j(?{^or?i;unomeniisanima- illud : Arics mactatur ad aram.
libusaccommodari solet qute sunt, aut ad vescendum 40 12.
i'
A(jnum, qimnqmm et Grfeci vocent ii^h
apta, ul oves et aves, aul in usu hominum commoda, Tou ayvou, quasi
pium, Lalini'tamenideo hocnomen
ut equi el boves. habere pulant, eo quod prse cajteris animantibus
6. Differt autem inter pecora el pecudes; nam ve- matrem agnoscat; adeo ut etiamsi in magno '
grege
teres communiter in signitlcalione omnium animahum erraverit, statim balatu recogno^cal vocem parentis.
pecora dixerunt; peciides autem tantum illa animalia, 13. »>'
Hwdi ab edendo vocaii, parvienim pinguis-
quaioduntur, quasi2;e«(C(/^s. Generahter autem 3?> B simi sunt, et saporis jucundi ; unde et edere, inde
omne anmial pecus a pascendo vocatur. et eduliiim vocatur.

7. Jumenta nomina inde traxerunt, quod noslrum 14. Hircus, lascivum animal, et
petulcum, et fer-
laborem, vel onus suo adjutorio subveclando, vel vens semper ad coitum, cujus oculi ob libidinem
in
arando, juvent. "^
Nam bos carpenta trahit, et duris- transversum aspiciunt,unde et nomen traxit. "
Nam
simas lerrfe glebas vomere vertit. Equus et asinus hir(iui sunt oculorum anguli secundum Suetonium,
portant onera, et hominum in gradiendo laborem cujiisnatura adeo calidissima esi, ut adamantem
temperant. Unde eljumenta appellantur ab eo quod Iapidem,quem nec ignis, nec ferri domare valet
ma-
7Mi;enniomines,sunt enim magnarum virium animaha. teria, solushujus cruor dissolvat. » Majores hirci
8. EaJem quoque armcnta, vel * quod sint apta ar- Cinipliii dicuntur a fluvio Ciniphe in Libya,
ubi
mis, id est, bello, vel quod his in armis utimur. ^ Alii grandes nascuntur.
armenta tantum boves intelhgunt, ab arando, quasi 15. Capros, et capras a carpendis virgultis
quidam
aramenta^ vel quod sint cornibus armata. Discretio dixeruni. 41
AHi, quod captent aspera. NonnuHi
a
esl autem intcr arraenta et greges; nam armenta crepitu crurum, p undeeas crepas \ocHalas, qu«
sunt
equorumel 'bo\immn\,(jre(jes vero caprarum etovium. caprai agrestes, q quasGraJci, pro eo quod acutissime
9. g Ovis, molle pecus lanis, corpore inerme, ani- C videant, i-nh tou o^j Sz^xiabxi dorcadas appellaverunt.
mo placidum, ab oblatione dictum, eo quod apud 16. xAIorantur enim in excelsis montibus, et
veleres in iniiio non tauri, sed oves in sacrificio quamvis de longinquo, vident tamen omnes qui
mactarentur. ^ Ex iis quasdam bidentes vocant, eo veniunt. Effidera autem et caprete; esedem Ibices
quod inter oclo dentes duos altiores habent, quas quasi avices eo quod ad instar avium ardua et
^

maxime geniiles in sacrificium offerebant. excelsa teneant, el in sublimi inhabitent, ita ut de

10.' Vervex,ve\ a viribus dictus,quod caeteris sublimitate vix humanis obtutibus pateant.

^ Quadrupedia vocata. Ex Aug., iii de Gen. ad quos, tradit Festus ; atqui digammon pro v, et contra
lit. cap. 11. Gothosconsuevisse scribere ex Isidori Godicibus satis
^
Pecus.E Ser\ .,3idvers.lgnavum fucos pecus.JEa.i. coDstat. Nam et paulo post Cynyvi pro Cynyphii,
et
Proprie autem pecorum, ctc. Ex. August.,iiide
^ rrfl^t'/rty/pror/Y(^t'/«jy/tiscribiturinomnibusnostris.
Gen. ad lit. Eritergo hcedus,\el fcedus, quasi vedus vel vescus[\ice't
Nam bos carpenta. Ex Hieronym., in Is. i.
'^ enim nobis his de rebus cum gravissimis auctoribus
* Quod sintapta armis. E Serv., ad vers. Bellum interdum argutari), idque socutum fuisse Isidorum,
luec arm. min. ^En. iii. Itemque Georg. iii.... Seu ratio quam subjicit satis videtur oslendere; ea est :

quis Olympiac(e. parvi cn im pinguissimi sunt, et saporisjucundi. Vo

' Alii armenta tantum. E Serv.,loco proximecit. cos quoque illas, unde ct edere., quas alii expungendas
s Ovis ab oblatione. Cur non ab oi;? Saepe gaudet censuerant, nos (cum in omnibus libris legantur)
ad rerum vel naiuras, vel usus, magis quam ad vo- liuenter relinemus, scribmiusque, imde et ederoi;
ces respicere, quod non semel monuimus. Foslus namque hcderam, vel quod hiereat, velquod
^ Ex iis quasdam
bidentes. Vid. Serv. ad vers. edat. vel qiiod edita petat, dictam existimat.
Mactant lectas de more bidentes. Ma. n JSam hirqui sunt oculorum
iv. Et Agel.^ anguli. E Serv., ad
lib. xvi, et Fest., in bidental. Eclog. 3. Hirquos auton), an hircos pro eodein «cri-
'
Vervex, vel a viribus. A natura versa. Varro. t>as, nihil referl, ul recle monct Picrius Valerianus.
j Aries, vel a-Trb tou apso?, id est, u Marte. Varro : Majores... afluvio Cyniphein Libya. UndeThe-
"

Aries, quod eum dicebant ares veteres, nostri arviga. ocrit. , id. I. 3 Tov Xiouxbv xvaxwva <piXaj3£o u.s' tu xo-
^ Agn, a-b xcu i-^^w,quasi pium. Purum fortasse, — :

ex Fesio. Giossar. Agnus dtpvei^v, sive apvetci;, et

: :
P Unde eas crepas. Festus: Capra' dict(e, vel quod
'Aivbi;, xaUapb?, et custus. Vurro tamcn, quod pecori omne virgullum carpunt, sive a crepitu crurum
'
ovili agnatus sil, Latina origine aynum dictum vuit. unde et crepas eas prisci dixerunt.
'
Ut si in magno gre(je erraver.Ex Ambros., Ile- 1 Quas Gneci pro eo, quod acutissime videant.
xam. VI, cap. 4. Origeii., homil. 2 in Cai-t., intcrpretc Ilieronymo.
'"
Hwdi ab edendo.— Fcedum pro luvdo d\xi?,se anli- Caprca (inquit), id est, dorcas, acutissime videt.
Patrol. LXXXU. H
 427 ISIDORl mSPALENSIS EPISCOPI 42^

17,3 Undeet meridiana pars Ibices aves vocat, quse A 25. " Sus dieta, quod pascua subigat, id est tei ra
Nili flueiitis inhabilanl. Hsec ilaque animalia, uldixi- subacta, escas inquirat.
mus, in petris altissimis commorantur, el si quando 43 Verres, quod grandes habeat vires.
ferarum vel hominum adversiiatem persenserint, de
Porcus, quasi spurciis. Ingurgitatenim se cceno,
'

altissimis saxorum cacuminibus sese prsecipitantes

luto immergit, limo illinit. Horatius Et amica luto :

in suis se cornibus illaesa suscipiunt.

sus; hinc etiara spurcitia, vel spurcus, nuncupalur.
18. **
Cervi dicti i-h twv xEpaTwv, id est, a cor- 26. Porcorum pilos sectas vocamus, et setas a sue
nibus. K^paTa enim GrEece cornua dicuntur. •=
Hi ser- dictas, a quibus et sutores vocantur, quod ex setis
pentium inimici, cum segravatosin infirmitate per- suant, id est, consuant pelles.
senserint, spirilu narium eos extrahunt de cavernis, n»
27. Aper, a feritate vocalus, ablata f littera,
et, superacta pernicie veneni, eorum pabulo repa-
et subrogata p. Unde, et apud Grsecos auaypos,
rantur. ^ Dictaranum herbam ipsi prodiderunt. Nam
ea pasii exculiunt acceptas sagittas.
id est, ferus dicitur. Omne enim quod ferum est et
immite, abusive agresie vocamus.
49.MiranturauterasibiIum fistularum. Erectisauri-
bus acute audiunt, submissis
niliil. « Si quando im-
28. ° Juvencus dictus, eo quod juvare incipiat

mensaflumina, vel maria transnatant, capitaclunibus honainum usus in excolenda terra, - vel quia apud
B
prsecedentium superponunt, sibique invicem succC' gentiles Jovi semper ubique juvencus immolabatur,

dentes nullum laborem ponderis sentiunt. nunquam laurus. Nam in victimis etiam fetas consi-
f
Tragelaphi a Graecis nominaii; quid derabalur,
20. dum ea-
dem specie sint, ul cervi, villosos tamen habeni ar- 29. Taurus, Grsecum nomen est, sicut et bos,
mos, ut hirci, et menta promissis hirta barbis, qui p Indicis lauris color fulvus est, volucris pernicitas,
non alibi sunt quam circa Phasidem. pilis in conirarium versis, caput circumflectunt flexi-

21. 6 Innuli
sunt cervorum, ab innu^re dicti,
filii biliiate, qua volunt, tergi duritia omne telumrespuunt
quia ad nutum matris absconduntur. imniiti feritate.
42. 22. Damula vocata, quod de manu eftugial 30. Bovem Grteci pouv dicunt. <i Hunc Latini trio-
:"
timidura animal et imbelle de quo Martialis
; nem quod terram terat, quasi terionem
vocanl, eo
Dente limetur aper, defendunt cornua cervum. Naevius Trionum hic moderator rusticus. Cujus laii-
:

Imbelles dama;, quid nisi prseda sumus? ludo pellium a mento ad crura, palearia dicunfur, a
23. •* Lepus, quasi levipes, quia velociter currii. pelle ipsa, quasi pellearia, quod est generositatis in
'Unde etGraece pro cursu Xayuj dicitur; velox est bove signum. ^ Boum in sociis eximia pietas. Nam
enim animal, et satis timidura. C alter alierura inquirit cum quo ducere collo aratra
24. CunicuH, genus agrestium animalium, dicti, consuevit,eifrequenti mugitu pium testatur affectum,
quasi caniculi, eo quod canura indagine capiantur, si forte defecerit.
vel excludantur a speluncis. 4-1 31. ^ Vacca dicta, quasi boacca. Est enira ex

* Unde meridianapars. Ex Gregor., xxxMoral.,

et quem cuniculum appelhint, Cuniculi dicti ab eo quod
cap. 9, al, 16. sub terra cuniculos ipsi facere soleant, ubi lateant
^ Cervi dicti. E Serv., ad vers, Tres littore cervos in agris. Yarronem sequitur Plin., lib. viii, cap. 55.
Mq. I. Videre licel in Adriani numismale Hispaniam ramum
^Hi serpentum inimici. ExOrig.,homil. 2 inCant. ilicis manu tenentem, ad cujus pedes cuniculus.
el Serv., ad eclog. 8, el Plin., lib. viii, cap. 32. " Sus... quod pascua s?<^/(/._^Non ineleganter, si rem
"^
Dictamnum. Sive dictamum (ulraque enim spectes, sed Grseca est vox, u;.
scripiura suos auctores habet), e Solin., cap. 22. ^
Porcus, q. spurcus. Nisi Graecumesse maviscum
« Si quando immensa flumina. E Gregor.,
xxx Yarrone.
Moral. 10, al. 9. ™ Aper a feritate. Varro Apri a locis asperis, :

f
Tragelaphi. Solin., c. 22, et Plin., 1. viii,c. 33. nisi a Grcecis, qiiod /us xaTrpoc.
s Innuli. Ua scriplum in Gothicis, et in Codicibus ° Juvencus. Ex Varr., lib. iv.
lloralianis, iiii. i, od. 23 Vitas inuleo me similis
: Vel qua apud getitiles. ESer\ ad vers. Coelico- ..,

Chloe. Quos sccuti suni Camerus, Lambin., et Har-
lung. Ergo aiiter forlasse scriben ius Innulus vEgpi^,
qiiam Hinnuhis o il 'i-.T.w, xal ovou.
^ Lepus quusi levip. Varr. liide Re rust., cap. 12
:
Q lum regimactabarn. ^En. iii; et ^En. ix, ad vers. Sta
tuam ante aras. Vid. Macrob., de Virgilii versu
Taurum ISeptuno.
p Indicis tauris. Plin., viii, cap. 21, et Solin.

Lucius .Elius putabat dictum leporem a celeritudine, 1 Ilunc Latini trionem. Varro, lib. vi, et Agell.,
quod LKVifEs csset;egoarbitror a Grieco vocabulo an- iib. II, cap. 21.
liquoy quod eum /Eoles licethii >i7:optv appellabant. lioum in sociis e.rimia pietas. Amhrosn verba sunt
^

Vnl. Ageli., tt (Juiiitil., Iib. i, cap. 6. in Oral. uc morie Syii frairis Bos bovem requirit, se-
:

'
inde et Grceci pro cursu AayoJ;. Ut si ini tou Xa que non totumputat.et frequentimugitu pium testa-
aYEiv ; eieniiii Xa inlcnsionis parlicula. Alii 27:0 tcu Xav, lur affeclum, si forte defecerit cum quo ducere collo
id est,cernendo, quod palenlibus oculis dormiat. aratraconsueverat. Basii., iuOrat. inmarlyr. Julit. :

Cuniculi... quasi caniculi. Graecis id magis in Bat r.OTt Et^ov eyw ^ouv l:z: ipdttvy,; oay.^uovca tcu ouv-
pronipiu luil d7:o ToJv xuvwv tou; xuvtV.Aouc ducere' v(ju.ou, xat oao^uYOJ TsXsuTr.aavToc. Virg. :

ua euim Po yi-., lib, xii, et iElian., de Hisrt. Aui- il iristis aralor

ml. lib. xiii,
cap. 15, eosappellant, nisi quod uter- Moerentem abjungens fralcrna morte juvencura,
que, Hispanani vocem esse dicit. At Varro, lib. iii de =
Vacca... ex qualitate mobil. nom. Donalus, in
he riibt., cap. 12 Tertii (irquii) generis est, quod
:
Artesecund. Sunt (inquii) genera nominum fixa^
:

inUispaniunascitur,similenoslrulepori,scdliumile, sunt mobilia : fixa sunt qucb in alterum genus fiecti

429 ETYMOLOGIARUM LIB. XIL 430

qualitale mobilium iiominum, sicut leo lesena, draco f^
dracsena.
32. * yitiilus, etvitula, a viricUtate vocata sunt,
id est, {etate viridi, sicut virgo. Vitula
nonduni enixa. Nam enixa, juvenca est, aut vacca.
magnos etindomitos, etj indeserlo vagant^s. Singuli
autem feminarum gregibus prtesunt. " Xascenlibus
masculis, zelant, et testiculos eorum morsu deirun-
ergo parva est cant, quod tamen caventes matres eos in secreiis lo-
cis occultanl.

33. Bubali vocati per derivationem, quod sint

•>
iO.Asini Arcadici dicii, quod ab Arcadia primum
similes boum adeo indomiti, ul pra^ feritaie jugum
; vecti sint magni Minor autem asellus agro
et alti. '

cervicibus non recipiant. Hos Africa procreat. plus necessarius laborem tolerat, ei ne-
est, quia ct

34. Uri, agrestes hoves surl in Gormania, haben- gligenliam propemodum non recusat.
tes cornua in tantum protensa,ut regiis mensisinsi- 41. Equi dicti, eo quod quandoquadrigisjungeban
gni capacitate ^ ex eis gerula? tiant, dici uri inh twv tur, cequabantur, paresque forma et similes cursu
3puv. copulabantur.
35. Camelis causa nomen dedit, sive quod quando 42. ™ Caballus a cavando diclus,propterquod gra-
onerantur, ut breviores, et humiles fianl, accubant, diens ungula impressa terramconcavet, quod reliqua
quia '^
GrcCci '/.atxai hiimile, et breve dicunt; sivequia animalia non habent ; inde et sonipes quod pedibus
curvus est dorso. « Camur enim verbum Grtecum B sonat.
curvum significat.Hos licet el alia.' regiones mittant, 40 43. Vivacitas equorum multa ; exsuliant enim
sed Arabia plurimos. Differunl autem sibi. ^ Nam in campis, odorantur bellum, excitanlur sono tubfe
Araljici bina tubera in dorso habent, reliquarum re- ad prtfilium, " voce accensi ad cursuni provocantur,
gionum singula. dolent cum vicli fuerint, exsultant cum vicerint.
36. s Dromeda, genus est camelorum.minorisqui- Quidam hosles in bello sentiunt, adeo ut adversarios
dem staturfe, 45 sed velocioris. Unde et nomen morsu pelant. • Aliqui etiam proprios dominos re-
habet. Nam ^sbuLo; Grffice cursusvelocitasappellatur. cognoscuni, obliti mansuetudiuis, si mutenlur; aliqui
^ Centum enim et amplius millia uno die pergere prajter dominumnullum dorso recipiunt. p Interfectis,
soiet. Quod animal, sicut bos, et ovis, et camelus vel morientibus 'dominis multi lacrymas effundunt.
ruminat. Solius equi cst propter hominem lacrymari, et dolo-
37. '
Buminatio autem dicta est a mma, eminente ris affeotum seniire. Unde et in centauris, equorum
gutturis parte, per quam dimissus cibus a certis ani- el hominum natura perraista est.
malibus revocatur. 44. Solentetiam ex equorum moestitia, vel alacri-
38. Asinus et asellus a sedcndo dictus, quasi a^s^- tate eventum futurum dimicaturicolli^ere. jEtas lon-
dus; sed hoc nomen, quod magis equis conveniebat, C gr^fva equis Persicis. Hunnicis, Epiroticis, acSiculis,

ideo hoc animal sumpsit, quia priusquam equos ca- in annis ultra quinquaginta ; brevior autem Hispanis,
perent homines, huic pra^sidere ca?perunt, Animal ac Numidis, et Gallicis, frequens opinio est.
quippe tardum, et nulla ratione renitens, statim ui 45. " In generosis equis, ut aiunt veteres, quatuor
voluit sibi homo substravit. spectanlur : forma, pulchritudo, meritum, alque co-
39. Onacjer interpretatur asinus ferus, ovov quippe lor. Forma, ut sit validum corpus, et solidum,
Graeci «smw/ji vocant, a.-(p'.ow ferum. HocAfrica habel robori conveniens altiiudo, latitudo, latus longum,

non possunt, ut pater, mater, soror. Mobilia auteni, colli qua esca devoratur. Varroni, Nonio et Glossar.,
aut profria sunt, duo cjenera ex se facrimt, ut
et Buma est mamma.
Caius, Caia, Marcus, Marcia; aut appcllativa, et Hn deserto vagantes.So\in.,e\. PIin.,Iib.viii, cap.3.
tria genera faciunt, ut bonus,bona, bonuni.eic. ^Nascentibus masculis zelant. Eodem modo loqui-
^ Vitulus. E Serv., Eclog. iii. tur Orosius, in Hist. Prcetat. : JSon eos quos insectan-
^ Bubali adeo indomit. Ex Hieron., ad Am. vi, et tur oderunt, sed his quos amant xelant.
1 Minor autem asellusagro. Pessime in Edilis qui
Solin., cap. 23.
"^
Ex eis gerulce fiant. E Solin., 23. Vid. Caesar., busdam, onacjro Suni enim Palladii verba, lib. iv,
VI, de Bell. Gall.; Plin. lib. viii, cap. 15; et Serv., n cap. 14. Idem Columcll., lib. viii, cap. 1.
ad vers. Silvestres uri assid. Georg. ii. ** ^ Caballus. Respexit ad Virgilium :

"^
Grojci x,a:[jLa\.EtymoIogicum :Ka[r«Xo? rb Grajcum At duplex agitur per lumbos spina cavatque
!^tbov,3Tt ya[j.ai y.ct.Qr^ij.vir, aapst TO cposTiov, wael /iu.rXoi, Tellurem, et solidograviiersonat ungulacornu.
£Tj|i.o).a">(EtTai Sk -apa to xaij.7rcEtv xou; ;j-y,poli; Iv tw " Voce acccnsi ad cursum provocantur. Verior lasc

>w.G:oOat oxaay.so; Tt; oOaa. Sed nielius Varro, lib. IV :

lectio, quam qua^ apud Solinum est Nonnullieliam :

Ccunclus cum ,suo nomine Syriaco in Latium venit. acccnsis facibus ad cursum provocantur.
l.st namque Syris gcmal Helineis gamal. Aliquictiamproprios. Solin. Aliqui invcntisunt :

" Camur enim. E Scrv., Georg. iii, camuris, cur- (jui non nisi pri)nosdominos recognoscercnt, Gbliti
nf ;at h'e^\.:Camcra.,etcamuri bovcs a Grccco -/.oi^TTr.. niansuctudinis, si quanclo mutassent consueta ser-
' Nam Arahici. E
Solin., caj). y2. Sed Bactrianis vitia.
V Interfectis, vcl moricntibus domin. Nota suni
hoc iribuit Plin., lib. viii, cap. 18.
Dromcda. Vul drcjmcdarii. yiui) dromrda... pra;- Ilomeri ct Virgilii de xVchiUis et Pallantis equis car-
cise creao scriplum in Goitiicis, pro dromedarii. mina.
^ Centum enim et amplius mill. Ex Hier., in Isi- Solent etiam event. Plin., lib. viii, cap. 42.
' In generos. eq. quatuor. Pallad., lib. iv, cap.l3 :
dor., cap. 21.
/// admissario quatuor spectantur:forma, color, me-
'
Buminatio dicta est a /-znno. E. Serv.,adEcIog.
VI. \e\ a ruminc, ul legunl Editi Bumen est pars :
ritum, pulchritudo.
 431 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 4J2
^ venler substrictus, maximse et rotundfe clunes, A i Canus dictus,quia excaudidocoloreet uigro est.
pectus late patens, corpus orane musculorum densi- Scutulatus vocatus propter orbes, quos habet
late nodosum, pessiccus, et cornu concavo solidatus. candidos inter purpuras.
46. Pulchritudo, ut sit exiguum caput, et siccum, 48 52. Varius, quod vias habeat colorura impa-
pelle prope ossibusadhaerente.aures breves,etargutfe rium. Qui autem albos tantum pedes habent, ^ petili

oculiraagni,'» nares patul£e,erecta cervix, coma densa, appellantur; ' qui frontera albam, caUidi.
et cauda, <=
ungularum soliditate fixa rotunditas. quem vulgo ^ gauranem dicunt.
53. Cervinus est,
47 47.Meritum,ut sil animo audax, pedibus alacer, jEranem idem vulgus vocat, quod in modum cerei
trementibus membris, quod est fortitudinisindicium, sit coloris.
quique ex summa quiete facile concitetur, vel excitata " Myrteus autem
est pressus in purpura.
festinatione non difficile teneatur. 'JMotus autem equj Dossinus autem dictus, quod sit color ejus
54. "

in auribus intelligitur, virtus in membris Irementibus. de asino,idem, et cinereus.Sunt autem hi deagresti

48. e Color hic praecipue spectandus : badius, au- genere orti, quos equiferos dicimus, et proinde ad
reus, roseus, myrteus, cervinus, giJvus, glaucus, scu- urbanara dignitatem transire non possunt.
tulalus, canus, candidus, albus, guttatus, niger. Se- 55. Mauros niger est. Nigrum enim Graeci [jiaupcv
quenti autem ordine, varius ex nigro, badioque dis- vocant.
g
linctus; reliquusvariuscolor.velcinereus deterrimus. Mannus vero, equus brevior est, p quem vulgo
49. Badium aulem antiqui vadium dicebanl, quod Buricum vocant.
inler csetera animalia fortius vadat. f
Ipse est et q Veredos antiqui dixerunt, quod veherent rhedas,
spadix, quem phcenicatum vocant, et dictus spadix id est, ducerent, vel 49 quod vias publicas currant,
a colore palmte, quam Siculi spadicam vocant. per quas et rhedas ire solitum erat.
50. e Glaucus vero est, veluti pictos oculos habens, 56.Equorum tria sunt genera, unum generosum,
et quodam splendore perfusos ;
^ nam glaucum vete- "
prseliis, et oneiibus apium; alterum vulgare, atque
res dicebanta/^u/n. gregarium ad vehendum,non ad equilandum aptum;
'G//i'wsautem, mellinus color est subalbidus. leriiura ex permistione diversi generis ortum, quod
Guttatus, albus nigris intervenieniibus punciis. cimm bigenerum dicilur, quiaexdiversis nascitur, ut
51. Candidus autem,eta/iws invicera sibi differunt. mulus.
Nam albus cura quodam pallore est, candidus vero, 57. ^ Mulus autem a Grajco tractum vocabulum
niveus, et pura luce perfusus. habet, quod jugo pistorum sebactus, tardas molendo
^ Yenter substrictus. Vox
venteruuWsi eratinlibris in PetiUs, et in Fronte : Nam coloratam frontem
sed cum constanter substrictus, non substrictumm habet petiUs. Aique ipse tenuem et exilem ex sua
\»
Gothicis omnibus legeretur, non dubitaviinus interpretatur.
quin libidine, ul solet,
hfecesset vera scnptura, quam indicavit
Chacon, ex ^
frontem albam caUdi. Gloss. CaUidus,y-v^-
Qici :

Columell., hb. vr, cap. 29. Palladii vero

locum men- )cc-tj.£Tto7:o;. Habent tamen plerique libri caUdi. Sed
dosum cum eod. Chacone credimus, et ex Isidoro caUidus probabat A. August.
supplendura, * Gauranem cUcunt. Retinent earadem vocem Ilali,
^Mres patulce. Quae si angusiEe sint, discindi so- una liltera mulata, nain sauro dicunt.
lent ne longo cursu incalescenies ° Myrteus est pressus inpurpura. Pressum quoque
suffocentur, ut ait
Theophil., hb. iv, de Homin. fabric.
in coloribus equorum numerat Palladius, sed quid
Lngular. soliditate fixa rot. Pallad. apud eura pressus, apud Serv. professus murteum,
^ : Unqularum
sohda et fixa rotunditas.
hoc loco pressus in purpura valeat, nondura satis
Motus autem equiin auribus iniellig. Solin.cap
J
^»-^iotusequiinauribusinteUigitur,animosleonum
conslitui. Opinor lamen pressi voce signillcari den-
siorem (ut ita dixerim) colorem, ducta simililudine
jrons, et cauda indicat.
ab uvis, qufe quo magis pedibus vel prelo preraun-
Color hic prcecipue spect. Ex Pallad.,
«
lib. iv tur, minus liquida, et vel ex albis rutila, vel ex ru-
yarro, epud Non. Equi colore dispares, itanati:
:
bris subnigra vina reddant.
hic badius, iste gilvus, ille murinus.
Vid. Aeell I ii " Dossinus. An quia Vairo dossuarios vocatasinos
c. 26, et 1. III, c. 9, et Alciat.,
Parere.,! \\ I. ii, oneribus fcrendis aptos"?et Gloss.f/o;'52/arm,vwT096pa.
Ipse est
'
spadix. K Serv. Georg. iii. Quos
Bayos , Hunc colorein murinum dicunt Pallad. et Golumella.
el datilados Hispani dicimus. ^
e Glaucus estvelutipictos
1
' Quemvuhjo buricum. Hieronym., in Eccles. x:
i'

ocul. Serv. : Glauci feli- Dicjnitate prcelati vias pubUcasmannis teruut, quos
neis oculis, id est, splendore
perfusis. vulgo buricos vocant; ei ad Pammachiuin Ferventes :

Nam
veteres glaucum alb. j\am elaucum aUjo
buiicos maiuios. Pauliii., ad Senec. Macro et viUore :

caeruleum diluit Unde

Populus et glauca et Virg.
aseUis barico .5a/f«/t'//i.Et Gloss. Mannis, [3oupr/,oi;. :

cmentia fronde salicta. Sed idem de elauco paulo

At Porphyrio :Manni, ixll,equi dicuntur pusilU, quos
aliler, hb. xix, cap. 28. Est tamen in iribus
Goihicis vulgo burdos vocant; et Acro Mannus burdo; iili :
lacuna Aam glaucum.... veteres dicunt.
:
minores equos, nos hodie exiguos asellos burricos
Gilvus mellinus color. E Serv.
'

dicimus.
.i£(i^jusdictiis, qui excandido et nigro.
in lib. deColonbus
Tilesius, Veredos. Verba sunt Festi, in quo ex Isidoro re-
'i

Nascitur equus nonnunquam ca-

:
slituenda vox veredos. Procop., lib. n de BelloPcr-
^'lbineus,non idem qui etcandidiis,
K' J,"^^
ous,,edkujus 7ion expers, hos nostri tordillos
aut al- sic. : 'O 05 "r.r.oii tor? ^•/,|j.oafot; o/o'jij.£voc, oZ^ or^ |3e-

dicuni. ,inEpilom.
pe^Jou; zaXsrv v£vo[j.[)ca(nv.Julian.Antecessor.

tam equic bamdiciait Novell. Jusliniaiii, novell. 139, quod Graice esl, tov
Sccevola. In elossarioquoaue o/,u.o(j(tuv "tt-wv S^6u.of, veredormn ciirstim reddijil.

puto legendum citat

"
PrceUis et onerib. — Honoribus quidam libri.
: exPJalto Noniushunc versum, ^ Muliis. ftJuXov, pisirimim; ct jj.uXt], mola; ergo
433 ETYMOLOGIARUM LIB. XII. 43^

diicat in gyrum molas. "" Judaei asserunt quod Ana « Sfpviunt, exceptis scrpcnlibus. Bestice auteni dicti a

abnppos Esau eqiiarum greges ab asinis in descrto vi qua saeviunt.

ipse fecerit primus ascendi, ut mulorum inde nova 2 > Ferre appellat?e, eo quod naturali utantur
contra naturam animalia nascercntur. Onagros quo- libertate, et pro desiderio suo ferantur. Sunl enim
que admissos esse ob hoc ad asinas; elipsum istius. liberae earum voluntgtes, et huc atque illuc vagantur
modi reperisse concubitum, ut velocissimi ex his asi- et quo animus duxerit, eo feruntur.
ni nascerentur. 3. Leonis vocabulum ex Graeca origine inflexum
58. Industria quippe humana diversum animal in est in Latinum. Graece enim Xlwv vocatur, et est
coiium coegit; sicque adultcrina commistio ne genus nomen nothum, quia ex parte corruptum. j Lecena
aliud reperit; sicut, ei Jacob contra naturam coloruni vero totum Gra^cum esi, sicut, et dracmna. ^ Ut au-
similitudines procuravit. ^ Nam tales fetus oves illius tem lesena lea dicatur usurpatum est a poetis. Leo '

concipiebant, quales umbras arietum desuper asccii- autem Gr?ece, Latine rex interpretatur, eo quod
dentium in aquarum spcculo contemplabantur. princeps sit omnium bcstiarum.
59. Deniquc et hoc ipsum in equarum grcgibus 4. Cujus genus trifarium dicitur. E quibus bre-
fieri fertur, ut generososobjiciant equosvisibus con- ves, et juba crispa, imbelles sunt ; longi, et coma
cipientium, quo eorum siniiles concipere et crearo d simplici, acres. ^ Animos eorum froos et cauda
possint. Nam et columbarum dilectores depiclas po- indicat. Virtus eorum in peclore, firmitas m ca^
nunt pulcherrimas columhas cisdcm locis quibus illa' pite. Septi a venatoribus terram contuentur, quo
versantur, quo, rapiente visu, similes generent. minus conspectis venabulis terreantur. Rotarum ti-

50 60. Inde est quod quidam gravidas mulieres jii- ment strepitus, sed ignes magis.
bent nullos inlueri turpissimos animalium vultus, v.[ 5. Cum dormierint, vigilant oculi; cum ambulant,
cynocephalos,et simios, ne visibus occurrentes simil"? cauda sua cooperiunt vcstigia sua, ne eos venator
fetus pariant. ° Hanc enim feminarum esse naturam, inveniat. " Cum genuerint catulum, tribus diebus et
ul quales prospexeriut, sive monie conceperint in ox .
tribus noclibus catulus dormire fertur; tunc deinde
Iremo voluplatis a^^stu dum concipiunt, talem et sobo- patris fremitu, vel rugitu veluti tremefactus cubilis
lem procreent. Etenim anima in usu Venerio formas locus, suscitare dicitur catuluni dormientem.
extrinsecus inlus transmittit, eorumque satiala typif, 6. ° Circa hominem leonumnatura estbenigna, ut
rapit species eorum in propriam qualitatem. nisi Ifcsi ncquoant irasci. Patct enim eorum miseri-
61. In animanlibus higcnera dicuntur, qua^ ex di- cordia exemplis assiduis. Prostratis enim parcunl;
vcrsis nascuntur, ut mulusex cqua et asino; '^burdo p caplivos obvios repatriare permittunt hominem 5*^ ;

ex equo el asina, « hybridye ex apris et porcis, Q non nisi in magna fame interimunt. De quibus Lu-
'
tityrus ex ove et hirco, » musmo cx capra ct ancte; cretius : Scymnique leomim, elc,
est autem dux gregis. 7. 'i Tigris vocata propter volucrem fugam. Ila
CAPUT II. enim nominant Pers?e et Medi sagittam. Est enim
De bestiis. bestia variis dislincta maculis, virtute et velocitate
1. Bestiarum^ vocabulum propric convenit leoni- mirabilis, ex cujus nomine llumen Tigris appellatur,
bus, pardis, tigribus, lupis, et vulpibus, canibusque quod is rapidissimus sit omnium fluviorum. Has cre-

et siraiis, ac csetcris, quee vel ore, 51 vel unguibus tlus : magis Hyrcania gignit.

Editorum scripiuram relinuimus; nam mendose Go- Gap. II. —

Bestiar... serpentibus. Ex Aug., iii
''

Ihici omncs Muhis a. a. G. t. v. h. Grrecum enim

: de Gen. ad cap, 11, lit.,

hoc, velquodju(/o, elc. Nisi Isidorus mulum vocem

i
Ferce appellat(e. E Serv., ad vers. Pinguisque
esse Graecam putavit, molam tantum Latinam. Sed ferinK. lEn. i.
quserendus auctor non inelegantis senarii, quem ne- i Lecena. Ex eod., ad vers. Catulor, oblita le(ena.
mo olfecit Tardas molendo ducat in (jxjrum molas.
: Georg. III,
" Jud(ei asserunt, (juod Ana abnep. Ex Hicron. ^ Ut autem lecena (licatur.E\ eod.,iEn. xii. Lu-
Qu«st. in Gcn., cap. 36. Id Paphlagonibus tribuit crctius :

Homerus, 'Ix., 6.
Irritata lese jaciebant corpora saltu,
Nam
I

^ Ex eod. lib., in cap. xxx Gen.

tales fetus. I

"Hanc enim feminarum dicunt essenaturam. Ver- Leo autem Gr(ece, Latine rex. De hoc loco Ant.
'

ba Hieronymi, ibid. Augusl. Inveteri (inqnit) libro Grceco post Orionis

:

Burdo ex e(j. et
''
as. Varro, n dcRe rust., cap. 8 : etymologicon est : A£tov, Bia to Xeatvstv, rjyouv vwcav.
Ex e(}ua et asino fit mxilus ; contra, ex equo et asina, ™ Animos eorum frons, eteauda. Solin., cap. 30.
hinnus. Glossar. : 'H|j.'.ovoc I? "tttioj OoXsia; jcai ^vou, " Cum genuerint. Verba sunlOrigenis, liomil. 17

mulus. Ihirdo fjafovo; a^ 'ir.T.w v.xi ovou 0/i>-Eia?. in Gen.

" Hybrid(e cx apris et porcis. Plin., lib. viii, cap. ° Circa hominem leonumnaturam. Serv,,ad vers.

53. Acron lamen, ad Salyr. 7. lib. i Tractiim {in- : Tum dcmum movet arma leo. JEn. xii Ha'c enim :

qml) ab (Ujuila.qu(e ex aquila ct vJilturcnascitur, sivc lconum na tura est,u l n isi lacessiti, irasci nequeant.
a canib^i^, qui na>^cuntur ex venaiico ct (jrciiarin. Captivos obvios rcpatriare. Solin.
1' Cum multi :

f
Tityrus. Serv. Eclog. 1 Laconum limjua., tityrtis
: caplivorum aliquot leonibusobviis intacti repatria-
dicitur arics mnjor, ([ui ijre(jem anteire consuevit. vcrint.
p Musmo. Ex Gothicis; ci musmones dicuntur a 1 Tigris. Ex PIii'., lib. viii, cap. 18, ot Soliti.

Slrabone. lib. v. Musomones e Serv., Georg. iii, Etiam apud Armenios f/f^z-im sagiltam signilicare ait

ad vers. ljndis(jue arics in (lurfiilc vill. Nonius : Mu- Varro.

simones asini, mtdi, aut equi brevcs.
435 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 436

8. PrtW(/i(?r dictus, = sive quod omnium animalium |\ ponitur, quae venienti sinum aprsrit, in quo ille,

amicus sit, exceplo dracone; sive quia et sui generis omni ferocilate deposita, capul ponit, sicque sopo-
societate gaudet, et ad eamdem simili tudinem quidquid ratus, velut inermis capitur.

accipitreddit. ^ IIxv enim Grseceo?nH(?dic'lur. Bestia Elephantem Graeci a magnitudine corporis vo-
14.
*=
minutis orbiculis superpicia, ita utoculalis ex fulvo 54 quod formam montis praeferat.'Gr?e-
catum pulant.
circulis, nigra, vel alba distinguatur varietate. ce enim mons X090; dicilur. Apud Indos autcm a voce
9. Hfec semel omnino parturit, cujus causse ralio barrus vocatur. Unde, et vox ejus barritus dicitur,
manifesta est. Nam cura in utero matris coaluere et denies ebur. J
Rostrum aulem promuscis dicitur,
caluli, maturisque ad nascendum viribus pollent, quo ille pabulum ori admovel, et est " angui simi-
odiunt temporum moras. Itaque oneralam fetibus lis, vallo muaitus eburno.
vulvam lanquam obstanlem partui unguibus lacerant, 15.Hos hoves lucas dictos ab antiquis Romanis
'
:

effundit illa partum, seu potius dimittil, dolore boves, quia nullum animal grandius videbant; lucas,
cogente. Ita poslea corruptis et cicalricosis sedibus quiainLucaniaillos primus Pyrrhus in pr?eIio objecit
genilale semen infusum non haeret accoptum, sed Romanis. Nam hoc genus animantis in rebus bellicis
irritum resilit. ^ Nam Plinius dicil animalia cum aptum esl. In eis enim Persae, etlndi, ligneis lurribus
acutisunguibusfrequenlerparere nonposse. Vitian- Bcollocatis, tanquam de muro jaculis dimicant. In-
tur enim inlrinsecus se moventibus catulis. tellectu autem, et memoria multa vigent.
10. ^ Pardus, secundus post panthcrem est, genus
16. "^"
Gregatim incedunt, ° motu quo valent salu-
varium, et velocissimum, et prseceps ad sanguinem.
tant, murem fugiuni, aversi coeunt, quando autem
Saltu enim ad mortem ruit.
parturinnt, in aquis, vel insulis dimittunt fetus propter
11. Leopardus ex adulterio lefense et pardi nas-
dracones, quia inimici sunt, et ab eis implicali necan-
citur, et teriiam originemefficit, sicut et Plinius in na-
tur. Biennio autem portant fetus, nec amplius, quam
turali historia leonem cum parda, aul pardum
dicit
semel gignuni, nec plures, sed tantum unum.
cum leaena concumbere, et ex utroque coitu dege-
neres partus creari, ' ut mulus et burdo.
55 ° Vivunt annos trecenlos. Apud solam Afri-
cam et Indiam elephanti prius nascebantur nunc
53 12. Rhinoceros a Grfecis vocalus, Latine inter-
;

sola eos India gignit.

pretatur in nare cornu. « Idem et monoceros, id est,
17. P Gryphes vocantur, quod animal pennatum,
unicGrnis, eo quod unum cornu in media fronte ha- sit

beat ^ pedum quatuor, iia acutum, et validum, ut et quadrupcs. Hoc genus ferarum in
Hyperboreis
quidquid impetierit, aut ventilet, aut perforet. Nam monlibus nascitur. Omni parte corporis leonessunt;
et cum elephante ssepe cerlamen habet, et in ventre ^'^^ ^^ ^^^^® Aquilis similes, et equis vehementer in
C
vulneratum prosternit. festi. Nam
homines visos discerpunt.
et

13. Tantae autem esl fortitudinis, ut nulla venan- Cameleon non habet unum colorem, sed di-
18. q

tium virtute capiatur; sed, sicut asserunt qui versa varietale conspersus, ut pardus, Dictus autem
naturas animalium scripserunt, virgo puella pro- ita (eo quod cameli similitudinem habet et leonis)
* Sive quod omnium animalium amicus. Huic corne praeter asinum Indicum et orygem. Sumpsit-
etymo favent, quae Plin. viii, cap. 17; et /Elian., vi que id ex Arist., lib. 11, cap. 1, de Hist. animai.
de Hist. animal., referunt. Vulgo panthera, quod De certamine rhinocerotis cum elephante, vid. Plin.,
lota fera sit, dicta putatur. Solin., iElian. Diodor,, Slrab., Agatharchid., in
^ Ilav enim omxe
dicitur. Aut aliquid deest (quod lib. de Mari Rubro.
visum A. Aug.), aul boc potius superfluum inepti
est ' Grcecis enim mons Xoyoc.In Gothicis, elepho, nulia
alicujus, qui id solum nosset, interprelis glossema. sententia, ul fere in Grfficis vocibus accidit. A.
Minutis orbiculis, Solin.,cap. 21 •.Mi7iutis orbi-
<=
Aug. secuti sumus conjecturam non admodum du-
culis superpictce, ita ut oculatis ex fulvo circulis, biam. Alias ex aliis origines aut notationes elephan-
vel ccerula, vel aVni distinguatur tergi supellex. tis afferre nihil attinet.'^
^ Nam Plin. dicit. K Serv., Georg. 11, ad vers. ^ Rostrumautempromuseis. ExAmhros.,ix,ilex.,
Soiva leonum semina. Locus vero Plin., lib. \iii, cap. 5.
cap. 16. '^
Et est angui similis. Lucretius :

^Pardus secundumpost pantheram. ESolin.,ibid. ... Anguimanos elephantos India,quorum

^ Ut mulusetburdo. Ex Iribus Millibus e multis vallo munilur eburno.
Godicibus A.August.
s Idem et monoceros. Ex Greg., lib. xxxi Moral., ' Hos
hoves Lucas. Varr., lib. vi, et Plin., viii,
cap. 10, al. 13. Plinius alium a monocerote rhino- cap. 6. Lucret., lib. v :

ceroiem esse vult., lib. viii, cap. 20 et 21. Hunc Inde boves lucas turriio corpore tetros...
Romae saepe visum, illum negat vivum posse capi. Anguimanos belli docuerunt vulnera Poeni
Idem refert Solinus. Vivus, inquit, non venit in ho- Sufferre
minum potestatem, et in Balearico Godice, additur ™ Gregatim incedunt. Ex Plin., viii, cap. 5. Solin.:
hoc loco Fertur tantam habere ferocitatem, ut
: Oberrant agminatim.
captus statim moriatur. " Motu quo valent salutant. SoVm. Solis exortus :

Pedum quatuor. SicetiamSoIin.; sedPiin., cu-

'^
niotib., quibus possunt, salutant.
bitorumduorum ; cubiti nnius, Ctesiasinlndicisapu I
° Vivunt ann. ccc. —
Esi in Graeco eiymologic. ea
Photium; sesquicubiti, .Elian., lib. iv, c^p. o2. De de re hemistichium.
asinis Inditi.s. Esletiam in ejus cornu coloris magiia Gryphes vocatur quod sit. Non etymon rcddit, ut
''

varieus apud eosdem. Videtur autem Plinius eum- neque Servius, e quo sunl htec, in Eclog. 3.
dem monocerotem exis imasse cum asino Indico 1 Cameleon... dictus nutem. Post haec verbalacuna
negal emm lib. xi, cap. 46, aliud esse ani,nal uni- ral in Gothicis.
 437 ETYMOLOGIARUM LIB. XII, 438

hujus cameleonis corpusculum ad colores quos videt J|

autem Gra?ce a morsibus appellalur, qaod r.ibie ra-

facillima conversionc variatur, quod aliorum anima- pacitalisquaequemveneril trucilet. Alii lupos vocatos
lium non esl ita ad conversionem facilis corpulentia. aiuDt, quasi leopos, quod quasi leoni, ita sit illi virlus
19. * quod dum sit,utpar-
Cameleopardus diclus, in pedibus, unde quidquid pcde presserit, non vivil.

dus, albis raaculis superaspersus, collo equo similis, 24. Rapax autem bestia, ct cruoris appetens, de
pedibus bubulis, capite tamen camelo est similis. ' quo ruslici aiuni 57 vocem hominem perdere, si

Hunc /Ethiopia gignit. eum prior lupus viderit. Unie et subito taceiiii dici-

20. ^ Lijnx dictus, quia in luporum genere nume- tur; Lupus est in fabula. Cerle si se pr;evisum sen.
ratur : besiia maculis terga distincta, ui pardus, sed serit, deponit feritatis Lupi toto anno
audaciam. •

similis lupo. Unde ille Ajy.o?, iste lynx. Hujus uri- non amplius quam duodecim coeunt, famem diu
dies
nam converti in duriliam preiiosi lapidis dicunt, qui portant, et post longa jejunia multum devorant.
'
lincurius appellatur, quod et ipsos lynces sentire ^Lupos iEthiopia mittit eervice jubatos, et tantum
lioc documento probatur; nam egestum liquorem varios, ut nullum colorem illis dicant abesse.
arenis, in quantum potuerint, contegunt, invidia qua- 2o. Canis nomen Latinum Graecam etymologiam
dam naturse, ne talis ege^tio 56 iranseat ia usum videtur habcre. Grasce enim xjwv dicitur licet eum ;

humaDum. ^ Lynces dicit Plinius secundus extra g i

quidam a canore latratus appellatum sstiment, eo
unum non admittere. quod insonet, unde et canere. Nihil autem sagacius
21. ^ Castores a castrando d\ci\ sunt. Nam lesticuU canibus, plus enim sensus cffiteris animalibus habent.
eorum apti sunt medicaminibus, propter quod cum 26. Namque '" soli sua nominarccognoscunt, domi-
pra?seDserint venatorem, ipsi se castrant, et morsi- nos suos dihgunt; domiaorum tecta defendunt; pro
bus vires suas amputant. De quibus Cicero in Scau- dominis suis se morti objiciunt volunlariecum doniino ;

riana : Redimunt $e ea parte corporis propter quam suo ad prfedam currunt; corpus domini sui etiam
maxime expetuntur. Juvenalis : morluum non relinquunt. Quorum postromo natura
qui se est, extra homines esse non posse. In canibus duo
Eunuchum ipse facit cupiens evadere damno suni (spectanda) aut forlitudo, aut velocitas.
TesticuH.
27. ° Catuli abusive dicunlur quarumlibet bestia-
Ipsi sunt et fibri, qui etiam pontici canes vocantur.
22. f
Ursus fertur dictus, quod ore suo formet fe-
rum filii; nam catuli proprie canum sunt, per dimi-

tus, quasi orsus. Nam aiunt eos informes generare nulionem dicli.

partus, et carnem quamdam nasci, quam mater lam- 28. ° Lycisci autem dicuntur, ut ait PJinius, canes

bendo in membra componit. ? Unde esl illud : nati ex lupis et canibus, cum inier se forte miscen-
Sic format lingua fotum, cum protulit ursa. tur. ° Solent et Indae feminae canes noctu in silvis
Sed hoc immaturilas partus facit ; denique tricesimo alligata^ admitti ad beslias tigres, a quibus insiliri,

die generat. Unde evenit ut prsecipitata fecunditas et nasci ex eodem fetu canes adeo acerrimos, 58 et

informes procreet. Ursorum caput invalidum; vis fortes, ut in complexu leones prosternant.
maxima in brachiis, et in lumbis; unde interdum 29. ''
Vulpes dicta., quasi volupes. Est enim volubi-
erecii insistunt. lis pedibus, el nunquam rectis itineribus, sed tor-

Lupus Gra?ca derivatione in linguam nostram

23. tuosis anfractibus currit, frauduientum animal, insi-
transfertur. Lupos enim illi Xuxou; dicunt, ^ ).uxo; diisque decipiens. Nam dum non habuerit escam,

^ Camelopardus. — Camelopardalis dicitur a Pli- 'Enei xoaouTw Trjv Avxu si; ArjXov l^ 'Yztp^oiiori IXOetv

nio et Solin. Vid. Varr., lib. iv. Theodori Gazae interpretatio confirmatur
AYJXioi^asiv.
^ Lynx dictus. Goth. lyncis, ulsupra, lib. xi, Cal- verbis Antigoni, mirabilium Narralionum cap. 61 :

cis pro calx. ^Ytrjh yas ajTou; anavTa? Iv t6' tou IrjiauTou T(y.TEtv.
' AuYYoyfiov. Dioscorid., Plin., Solin., .Elianus. est qui putet xii dies lantum in uiero ferre, cui Sed
^ opinioni occasioncm pra^buit vetus qui^-dam Aristole-
Lynces dicit Plin. E Serv., advers. Degere more
fercE. .En. iv. lis xaTa TTo^a interpretatio. Lege Pi.T. Valerian.,
« Castores a castrand. E Serv., ad vers. Virosa- Olib. XI Hieroglvph., in Lupo et Properantia.
que Ponti Castorca. Georg. i. ^Lupos Mthiop. Sol. Cod. de .Ethiop. .Ethio- :

f Ursus,
q. orsus, Varro Ursi Lucana origo. pia mittit Lycaonem :lupus est cervice jtibatus, et
:

s Unde est illud : Sic format ling. Carmen Dra- tot modis varius,utnuUum iUicoloremdicantabesse.
conlii, de quo paulo post. Quidam a canore latratus. Varr., Iib. r v Ca- ' :

h A.'jxos
Grrece. Esi enim ijanx, rabies el Xua^av, lalns a sagaci sensu, etacuto. Hinc canis, nisiquod
rabie furere. Velus Orionis liber : A'jxo;^taTb y.azw? tuba et cornu signum cum dant, canel dicitur,quod
Xiav )-'jciv Tf,v j:o'!ij.vr,v. hic item et nocticuUis in custodia, et venandi si-
'
De quo rustici. Idem supra, lib. i, cap. 36. Vid. gnum voce dat, canis dictus. Ubi pro nocticulus,
Plin., VIII, cap. 28; Solin. in cap. de Ital. ; Ambros. ncictacuUis quidam Icgunt.
'" SoU nomina sua rccognosc. Ex Plin. ct Solia.
VI Iloxam., cap. 4.
Lupi... diebus xii coeunt.E Solin., cap. 8, aut
J " CatuU abusive. \l Serv., Georg. iii.

Plin., lib. viii, cap. 22. Arist.non coirc, sed parere o Lycisci. E. Serv., Eclog. 3.

omnes diebus anni duodccim refcrt, uuod ipse fabu- p Solent et Indce Ex Plm,, viii, cap. 4, clSolin.
.

losuui putal, lib. vi, cap. 3o, lie Hist. anima!. Duo- Vulpcs dicta. Varro
'I Volpes, ut JEUus dicebat
:

decim dies parlurire .Elianns ai(, lib. iv, cap. 4. de (luod volat pcdihus.
Ani nalibus, his vcrbis <)'J paoifo; o'. />'jxot ttjv lootva
: Et nujiqtiam rectis itinerib. Ex. Gregor., xix
imX-jojoiv, a/.Xa h rjaepai; ou)'Jsxa, xa\ vu? Toaa^jTai^. Moral., cap. 1.
439 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 440
fingit morlcm, sicque dcscendenles, quasi ad cada /c/m^uwonGrsecevocitus, coquododoresuo
A 37. j

vcr, aves rapit et devorat. et salubria 60 ciborum et venenosa prodantur. ^ De

30. Simice Graecum cst nomcn, id est, pressis na-
' quo Dracontius ait : Pr^edicit suillus vim cujuscun-
ribus. Unde et Simias dicimus, quod suppressis na- (jue veneni. Suillus autem a setisest nuncupatus.Hic
ribus sint, et facie foeda, ^ rugis turpiier follicanti- etiam scrpentes insequitur, qui cum '
adversus as-
bus, licet et pressum habcre nasum.
capellarum sit pidem pugnat, caudam erigit, quam aspis maxime
Alii simias Lalino arbitrantur sermoue vocatas, ^ eo incipit observare, quasi minantem, ad quam cum vim
quod multa in eis similitudo rationis liumanae sen suam transfert, decepta corripitur.
titur, sed falsum est. 38. Musio appelatus, quod muribus infeslus sit.
31. Haeelementum sagaces, ^*
nova Luna exsultant, Hunc vulgus catum a captura vocant. "" Alii dicunt
media et cava Irisiantur. Felus quos amant ante se quod catat, id est videt. Nam tanto acute cernit, ut
gestant, neglecti circa matrem lieerent.Harum genera fulgore Iiiminis noctis tenebras superet. " Unde et a
quinque sunt, ex qaibm cercopitheci caudas habent. Graeco venit catus,\d est, ingeniosus, «totou xaiiuQai.
Simiaenimcumcaudaest^ quam quidam oipiv vocant. 39. " Furo a fiirvo dictus, unde et /"Mr. Tenebrosos
32. f
Spfwiges, villosfe sunt comis, mammis pro- enim et occultos cuniculos effodit, et ejicit pryedam
minentibus, dociles ad feritatis oblivionem. B quam invenerit.
Cijnoccphali^ et ipsi similes simiis, sed facie ad 40. P Melo, quod sit rotundissimo membro, vel
modum canis, unde et nuncupati. quod favos petat, et assidue mella captet.
33. Satyri, facie admodum grata, et gesticulaiis
CAPUT IH.
motibus inquieti.
Callitriches, tolo pene aspectu a cseteris distant De minutis animantibris.
sunt enim in facie producta barba, et lata cauda. 1. Mus pusillum animal, Grsecum illi nomen esf,
59 .34. Leontophonos, bestia modica, ei ex eo ila quidquid vero 61 ex eo trahitur Latinum fit. Alii
vocala, quia capla exuritur; ejusque cinere aspersae dicunt mure.s,quodexhumoreterr8enascuntur. •
Nam
carnes, et positae per compita semitarum leones ne- Mus terra, unde et humus. ^ His in plenilunio jecur
cani, si quantulumcunque ex illis sumpserint. crescit, sicut qufedam maritima augentur, quee rur-
35. ^ Histrix, animal ia Africa erinacii simile, sus minuente luna deficiunt.
vocatuai a slridore spinarum, quas tergo laxatas 2. Sorex, Latinum est, eo quod rodat, ct in mo-
eraittit, ut canes vulneret insequentes. dum serr(e prsecidat. * Antiquiautem soricen saurz-
36. ^ Enhydros bestiola ex eo nuncupata, quod in cen dicebant, sicut ei clodum claudum.
aquis versetur, et maxime in Nilo. Quee si inve- C 3. " Mustella dicta, qms\ mus longus; nam telum
nerit dormie.iiem Crocodilum, volutat se in lutum a longitudine dictum. Haec ingenio subdola, in domi-
primum, ei intrat per os ejus in ventrem, et carpcns bus, ubi nutrit catulos suos, transfert mulatque se-
omnia interanea ejus, exit viva de visceribus cro-
'
dem. Serpentes etiam et murcs persequitur : duo
codili, ipso mortuo. autem sunt geuera mustellarum. Alterum enim sil-

E, Scrv.. Eclog. 10.

^ Simice. let. anlistes, sub Cindasuintho et Reccensuintho, et
Rugis turpiter follicantib. Usus est eadem voce emendavit, et septimi diei versibus auxit. Hunc li-

Apulei.,lib. ix Quales illi muli senis, vel canthe-

: brum Gothicis characteribus scriptum bibUotheca
riidebilescircaprcEsepium capita demersi,contrun- Martiui Roderici Azagrse nunc serval.
cabant moles palearum cervice cariosa, vulnerum '
Adversus aspidem pugnat. Plin., viii, cap. 24.
putredine follicantesnares languidulas. Ei Hieron., ^ Aliidicunt quodcatat,idest,acutevidet. Varro,
in ep. ad Eust., de Cust. Virg Sipes laxapelle non : lib. VI Cata, acuta; hoc enim verbo Sabini dicunt
:

folleat,Qi\)?i\x\o\iO?>i,lax(emanicai,caligcefollicantes. quare Catus /Eliics Sextus 7ion,utaitint, sapiens, sed

Quod multa in eis similitud. Enn.
•^
: acutus; simu/ cata dicta, accipienda acute dicta.
Simia quam similis turpissima beslia nobis. " Unde, et a Gnecis venit catiis.E Serv., advers.
^ Nova luna. E. Solin. vid. Arist. et Plin. histant ardentes Tyrii. JEa. i.
" Quam quidam oupav. Chaconis conjectura, ut ad ° Furo a furvo. Hodie a nobis huron, idem cum
caudam, non ad simiam referatur. Ad lectiones Vul- D Plinii (utopinor viverra).
canii addas licet ex nostris alias non minus ineptas, p Meio. Quem Georg. Agricola, in lib. de Subter-
cluram, cram, diuram, cuuram. ran. animalibus, et (nisi fallor, Plin., iib. viii, cap.
Sphinges... callitriches, leontophonos. Ex Solin.
^ 38) melem appellant. Sive, ut scriptum est in Var-
animal vi Africa. Ita Plin. viii, cap.
s Histrix rone, edito a P. Viciorio, moelem. Georg. Alexand.,
35; at Solin., m
/Ethiopia, cap. 33. in Priscar, vocum enarraiione, quae in libris veterum
^ Enhydros. Solin., Plin., Amm. Marcellin., lib. de Re rustica sunt Meles (inquit), animal avibus
:

XXII Hist., Diodor. Sicul., et Pluiarch., inlib. Utrum inimicum, puto esse id (luod vulgus fovinum et ma-
terrestria a(juatilib. prudentiora. turelum appellant, ulii taxum dicunt.
Exit viva de visceribus crocodiH, ipso mortuo.
' Cap. 111. —
Quidquid vero ex eo trahitur. Vo-
"i

Pro his verbis in veteribus Jibris sola hEec leguntur, ces qu?e a murc ducuutur.
et sic moritur. Vid. Piin. et Soliu. ^ Nam mus terra. Idem repetit lib. xx, cap. 3.

i lchneumon, quod odore 'Iy^v£UTr;v, hoc est, vesti- * His in plenilunio. Cic, in lib. deDivinat. Mus- :

gatorem, sive indagatorem inierpretanlur Herodot., culorum jecuscula bruma dicuntur augeri. llem
Nicander et Hesychius. Plin., lib. XI, cap. 37 Murium jecuscuiis fibr(e ad
:

^De quo Dracontius... pr(edicit. k\.pr(ecidit. Dra- numerum lun(e in mense congruere dicuntur.
contius opus sex dieram carmine comi.nniit. Atha- ^
Antiriui soricen. E. Serv., Georg. ii, iii.
nagildo reguaule, quod poema Eugeuius 111, To- " Mustella dicta. E Serv., in iUud At non hoc te- :
 ETYMOLOGIARUM LIB. XH. 442
4il

magniiudiiie, quod Graci uTt^a; 10. ™

Formicolcon, ob lioc vocalus, quia est, vel
veslre, est disians ^
vocant ; * allerum in domibus oberrans. Falso au- formicarum leo, vel certe formica pariler, et leo.

tem opiniantur qui dicunt mustellam ore conciperc, "" Est enim animal parvum, formicis salis infeslum,

aure effundere partum. quod se in pulvere abscondit, ct formicas frumenla

4. ° Musaraneus. partantes interficit. Proinde aulem leo et formica

Aranea. vocatur, quia aliis animalibus ut formica cst, for-

^ Est in Sardinia animal perexiguum, aranepc micis autem ut lco cst.

forma, quse solifuga dicitur, quod diem fugiat. la CA.PUT IV.

meiallis argentariis plurima est, occulto reptans, et De serpentibus.
per imprudentiam supersedeniibus pestem faci!. 1. /l»(7J/i'5 vocabulum omnium scrpenlium genus,
Ei inde anguis,
6^ o.« Talpa dicta, quod sit damnata Ccvcitate per- quod plicari ct contorqueri potcst.

pctua, et tenebris. Est eteuim absquo oculis, scmper quod angulosus sii, et nunquam rectus. Angues au-
terram fodit,et liumum egerit, atque radiccs subter tem apud gentiles " pro geniis locorum erant habiti
frugibus comedit, quam Graeci dj^dXajca vocant. semper, unde el Pcrsius :

6. Giircs dicti sunt, quia pingues cos cfticit som- Pinge duos angues, pueri, sacer csl locus...
nus. f
Nam gliscere dicimus cresccre. Hieme cnim 2. Colubcr, ab eo dictus, quod colat umbras,
g
luta dormiunt, et imraobiles, quasi mortui jacent, ° vel quod in lubricos tractus ilexibus sinuosis laba-

tempore eestivo ° reviviscunt. tur. Nam lubricum dicitur quidquid labilur dum te-

7. ^ Hericius animal spinis coopertum, quod exinde netur, ut piscis, et serpens.

dicilur nominatum, eo quod subrigit se, quando spi- 3. Serpens autem nomen accepit, quia occultis ac-
cessibus serpit; non enim apertis passibus, sed
nis suis clauditur, quibus undique protectus est con-

tra insidias. Nam statim ul aliquid prresenserit, pri- squammarum minutissimis nisibus repit. Illa autem
mum se subrigit atque in globum conversus in sua qua5 quatuor pedibus nituntur, sicul lac^rli, et stel-

se arma recolligit. Hujus prudentia quaedam est. Nam liones, non serpenles, sed reptilia nominantur. Ser-

dum absciderit uvam de vite, supinus sese volutat pentes autem rcptilia sunt, quia venlre, ct peclorc
super eam, el sic eam, exhibet natis suis. reptant; quorum tot p venena, quot genera; lot per-
8. Grillus nomen a sono vocis habet. '
Hic retro nicies,quot species; tot dolores,quot colores habentur.

ambulat, terram terebrat, stridet noctibus; venatar 64 4. Draco major cunctorum serpentium, sive
eum formica circumligata capiilo in cavcrnam ejus omnium animanlium super terram. Hunc Grteci

conjecta, afflalo prius pulverc, ne se abscondat, ita ^paxovxa vocant. Unde et derivatum esl in Lalinum
formicae complexibus trahitur. p ut diceretur Draco; i qui saepe a speluncis abstrac-

9. J
Formica dicta, eo quod ferat micas farris) tus fertur in aerem, concitalurque propter euin

aer. Esi autem crislaius, ore parvo, et arctis fistu-

cujus solertia mulla. Providel enim in futurum, ot
"
praeparat a-slate quod hieme comcdat. In mcsbe au- lis, per quas Irahit spiritum, et linguam exerit.

tem elegit iriticum, hordeum non tangit. ^ Dum 63 Vim autem non in deniibus, sed in cauda habet, et
pluit ci semper frumentum, tolum ejicit. Dicuntur ' verbere potius quam rictu nocet.

in iEthiopia esse formicae ad canis formam, qu?e Innoxius autem est a venenis, sed ideo huic ad
5.

arenas aureas pedibus eruunt, quas custodiunt ne mortem faciendam venena non esse necessaria, quia
quis auferai, captaniesque ad necem persoquuniur. si quem ligaverit, occidit. « A quo nec elephas tuius

lum. /En, IX. Vide Fest., in Arma el Tela. Et Cai. Formica dicta cst ab eo, quod ore ferat micas. Vox
cap. 233 de verb. Signific. farris nihil ad elymon, sed hallucinatus est Isidorus,
Alterum in domib. obcrra^is. Quam Grffici dtTtXS?
=> (]ui commeularia Servii sine versibus poctte iiabueril.
-(7.1f,-/, illam 9.jfiaL^ yaXviv dicunt. Vid. Serv.
b
Ore concipere. aure effund. Contra.duo Cod. Tar- ^ Dumpluit ei. AI., Dum
pluit super ejus fru-
rac. Aure concipere, ore effundere,qmd magis pro-
:
mentum... tot^im ejicit, hoc est, exponii soli.
bat A. August. '
Dicuntur in Mthiopia. Ex Sol., cap. 43.
Musaraneus. Du?e hic lacun?e in Gothicis, uno
•:
n '" Formicoleon. E Greg. V Moral., cap. 16, nisi
Ovetensiexcepto, inquo Musaraneus cujus m.a.ji. ; " quod apud eum mijrmicoleon.
:

inaliis.vel interimitur, vel »io?'(Yz»',ut suspecia pror- Cap.IV. —

" Pro Geniis locorum. E. Serv.,^n v.

sus mihi sit interpretatio. MuoyaXrj dicitur a Diosco- " Vel quod in lubricos t. s. Ex Lact. cap. 8 de ,

ride. Glossar. MuoyaArj, musaraneus. Salm. Cod.,

: Opif.
Musaraneus, vel musaranea. p Tot venena quot genera. Verba TertuU., in lib.
Est in Sardin. E Solin., 10.
"^
Advers. Gnostic, nisi quod illic, ingenia, hic genera.
^ Tali)a...ciuam Gnvci. ExHier., in Is. ii. Glossar.: q Qui smpe ab spelmicis. Ex Aug., in ps. cxlviii.
Talpa, ioifiXl. Golhici i<so.'^iXa.v.o^ (non aa-aXay,a, ut "
Ore parv... et linguam exerit. Vid. Solin., cap. 33.
Hieronymus) habent. dc .Elhiop. Dictus autem draco «tTio tou oipxetv, id
^
Glires crescere. Verba Serv., ^En. xii, in princip. e^l, videndo. Ccrnit namque acutissime. Macrob., i
s Reviviscunt. Post luec verba ascriptum est in Saturn et Fe>l., in Dracones.
;

Balearico De guo quidam ::

^ Ncc clephas tulus est. Lucan., lib. ix Nec tutus :

Tota mihi dormitur liicm.'!, et pinguior ilhi spatio est elephas. Sunt namque dracones quoque
Tempore sum, quo me nil nisi sonmus alit. ipsi ingenles. Diodor., Iib. iv Tradunt quidam in :

^ Hericius. Ex Ambros., Hexam. vi. desertis, ac feris locis, serpcntes, qui cum elephan-
'
Hic retro ambulat. Plin-, Vcrb. lib. xi\, rap. ult. tis propter aquas pugnant m.agnitud.ine numeroque
.

j Formica dicta. E Scrv. , Ma. iv : Sane (mquil) admirabiles esse, eic. Et Piin., vm. cap. U.
 443 S. ISIDORI HISPALKNSIS EPISCOPI 444
est sui corpnris magnitnfline. Nam circa somilas deli- 13. " Dipsas, genus aspidis, qua^, Lilinc situla di
f^
tesccns, per quas elepbanii solilo gradinntur, crura
ciiur, quia, quom momorderit, sili perit,
eorum nodis illigal,ac suffocatos perimit. Gignilur au-
14. • Hypnalis, genis aspidis dicfa ;
quod somno
lem in ;Ethiopii, el Indiain ipso inccndio jugis aestus. iiecal : hanc sibi Cleopatra apposuit, et ita morle
6. » Basiliscus Graece, Latine interpretatur re- ([uasi somno solula est.
gulus, eo quod rex serpentium sil, adeo ut eum 15. J
Hcemorrhois, aspis nuncupatur, quod san-
videntes fugiant, quia olfactu suo eos nccat, nam et guinem sudel, qui ab eo morsus fuerll, ita ut, dis-
hominem, vel si aspiciat, interimit. Siquidem ad ejus quidquid
solutis venis, vitye est per sanguinem evo-
aspectum nulla avis volans illfesa transit, sed quam- cet. Graece enim sanguis aX'^.% dicitur.
vis procul sit, rjus ore combusla devoratur. 16. Prcester, semper ore patenti
aspis et vapo-
65 7, A mustellis tamen vincitur, quas illic homi- rante currit. Cujus poela sic meminit :

nes inferuni cavernis in quibus delitescil. Itaque ea Oraquc distendens avidus fumantia prfestct.
visa fugit, quem illa persequitur, el occidit. Nihil Hic quem
percusserit distenditur, enormique corpu-
enim parens ille rcrum sine remedio conslituit. Est lentia necaiur; "extuberatum enim putredo sequilur.
autem longitudine semipcdalis, albis maculis linealus. 17. tabificus aspis, qui dum momorderit
'
Seps,
8. bReguli autem, sicut scorpiones, areniia qua?-
Q hominem, statim eum consumit, ita ut liquefiat totus
que sectantur, et postquam ad aquas venerinl, iu ore serpentis.
jopo?)o6o'j; et lymphatiros faciunt.
18. "^ Cerastes serpons dictus, eo quod io capite
9. '^^

Sibilus idem ost qui ct Regulus. Sibilo enim cornua habeat 67 similia arielum, xspata enim
occidit, antequam mordeat, vel exurat.
Gra^ci cornun vocanl : sunt autem illi quadrigemina
10. ^ Vipera dicta,
quod vi pariat. Nam cum ven- cornicula, quorum ostenlatione, veluli esca illice, &0I-
ter ejus ad partum
ingemuerit, catuli non exspec- «
licitata animalia perimil. Tolum enim corpus arenis
lantes naturse maturam solutionem, corrosis ejus
la- tegit, nec ulium indicium sui praebet, nisi ex ea
teribus, vi erumpunt cum matris interitu. Lucanus parte, invitatas aves vel animalia capit. Est
:
q 'a
Viperei cocunl abrupto corpore nodi.
autem flexuosus, plus quam alii serpentes, ita ut
U. f
Fertur autem quod masculus, ore inserlo vi-
spinam non habere videalur.
per?e, semen exspuat. lUa autem, ex voluptate libi- quod tanta pra-
19. " Scytale serpens vocatus, eo
dinis, in rabiem vorsa, caput maris ore receptum
fulgct tergi varietale, ut noiarum gratia aspicientes
l>r?ecidat; ita fit ut parens uterque p^reat, masculus retardet, et quia reptando pigrior est, quos assequi
dum coit, fpmina dum parturit. Ex vipcra autem /;rt5- non valel, miraculo sui stupentes capit. Tanli autem
tHli fiunt, qui O/ipiax.ol vocantur a Grcccis.
C fervoris est, ut etiam hiemis tempore exuvias cor-
12. Aspis vocala, quod morsu venena immittat et poris ferventis exponat. De quo Lucanus :

spargat; euim Graeci venenum dicunt, el inde

To?
Ei scyiale sparsis etiam nunc sola pruinis
aspis, quod morsu venenato inlerimat. Hujus diversa Exuvias positura suas.
genera, et species, el dispares effectus ad nocendum 20. Amphisbcena dicta, co qiiod duo capita habeat,
:

? ferlur aulem aspis, cum coeperit pati incantaio- imum in ioco suo, allerum in cauda, currens ex
rem, qui eam quibusdam carminibus proiiriis evocat, itroque capiie, iraciu corporis circulato. Hsec sola
uteam de caverna educat,illa cum exire noluerit,60 serpentium frigori se commiltil, prima omnium pro
unam aurem ad terram premil, alteram cauda obtu- cedens. De qua idem Lucanus '^
:

rat f t operit; alque iia voces illas magicas non au- ° Et gravis in geminum vergenscaput Amphisbsena.
diens, non exit ad incantaniem. Cujus oculi lucent veluti lucernae.

^ Basiiiscus. Ex Hieron., in Is. xiv, et Hypnalis. Vide Solin.

epist. 83, '

ad Ofcan. Qua-dam tamen ex Plin., viii, et Solin. ^

Ha^morrhois. Lucan., lib. ix :

^ Reguli... hydrophobos
faciuni. Verba sunl Hie- Dentibus impressit Hcemorrhois a-pera Tullo
ron., epist., cit. ad Ocean. Magninimo juveni, miratorique Catonis.
Sibilus idem qui ctregul. Idem essc animal sibi- n Ulque solet pariler totis se effunderc signis
lum, regulum t ba>ili-ciim suspicor. De rogulo
.
Corycii pressiira croci, sic orania mcmbra
aperte in Glossario, Bxw.i/.bc 6 091;, regulus..., et Emisercsimnl rulilum pro sanguine virus.
postea BaaiAtcjy.o?, rcgulus. Dc sibilo basdisci, Pli-
:
Vide Soliii., et Dioscor.
nius, Solinus et Lucanus. ^ Extuberatum. E Solin., 30. Ex quo loco (quo-
^ Vipera. E Serv... aut mala tactum vipera niam neqne ipse esi integer) nihil hic mulamus.
deli-
tuit. Georg., iii. Idem Greg., xv .Moral., cip. ix. ^Seps tabificus.R(i>pex\i ad Lucani carmcn,!. ix :

Sed quara commode citetur a Sorvio Luc;in'i carmen, O.ssaque dissolvens cum corpore tabificus seps.
Isidorus non examinavit. Dicta esl tanT-n vipera, Vid. Nicand., Schol., el Dioscorid., lib. 11, cap. 70.
quasi vivipara, quod non ova, sed animal vivum pa- ^ Cerastes. E Solin., 30. E quo sollicitata ani-
riat. Vid. Arisi., lib. i de Hist. anim.il. malia aves intelliiias opnrtet.
^ Ingemuerit. Ita habenl Gothici, non " Scytale. Ex eod. c. Videtur autem Isidorus a-b
intumuerit.
^ Fertur autem
guod masculus. Herodol., Nicand., loj a-cdt^eiv ducere, cum alii oitzo t^; axuTaXyj;, hoc
Plin. est, tereti virga. No'a fuit scyiale l.aconica, qua
e Fertur autem aspis. Ex Aug., in ps. lvii. Spartie utebatur resp., ne intercepta; lilierie intelli-
^ Dipsas qvre Latine sitida. Siticula malim — gerentur. Diriscorid., lib. vii, Amphisbfeuam scyta-
Giossnr. : Sitir.ula,^0L',. De dipsadc Solin., can. 30; lem vncat, iiiierprcs Cmciliam.
ct iElian., lib. vi, c. 50. ° Et gravis in geminum vergc-ns. Etiam lcgitur
445 ETYMOLOGIARUM LIB. XII. 446

21. ^»
Erihydris, coluber iii aqua vivens. Grseci H 29. J Jaculus serp^ns vnlaris, dc quo Lucanus. :

enini uowp aquam vocanl. Jaculique volucres.Vu\ii\i\xni enim in arboribus,et dum

22. ^ Hydros, aquatilis serpens, a quo icti obtur- aliquodanimalobvium fuerit, 69 jacfant se super
gi'scunt, cujus quidam morbum Boam dicunt, ' co iliud, et perimunt; unde cl Jaeuli dicli sunl. In Ara-
quod fimo hovis rcmedietur. lia autem serpenles sunt cum alis, q\m ^ sirence
23. Hydra, draco multorum capitum, qualis fuit in vocantur, qute plus currunt ab equis, sed eiiam et
^ Lerna palude provincipp Arcadia^ ; hff-c Latine exce- volare dicuntur,quorum tantum virus est, ut mor-
tra dicitur, qaod, uno ceeso, 68 tria capita excre- sum mors insequatur quam dolor.
ante
scebant, sed hoc fabulosum est. Nam consiat hydram 30. Ammodytes dicta, quod colorem arense ha-
^

locnm fuisse evomentem aquas vasianlos vicinam bcat. De qua poeta :

civitatem, in quo, uno mcatu clauso, mulli erumpe- Quam parvis pictus maculis Thebanus Ophites
bant. Quod Hercules videns, loca ipsa exussit, et sic (Joncolor exustis, atque indiscretus arenis
Ammodytes.
aquse clausit meatus. Nam hydra ab aqiia dicla esi.
31. ™ Seps, exigua serpcns, qu?e non solum cor-
24. « Chelydros serpens, qui ei chersydros dicilur,
pus, scd, et ossa veneno consumit. Gujus poeta sic
quia et in aquis et in terris moratur. Nam yjp^ov
meminit :
dicunt Graeci terram, uoiop aquam. Hic per quam jj

Ossaque dissohens cum corpore tabificus seps.

labitur terram fumare facit, quem sic Maccr de-
32. Dipsas, serpens tantfc exiguitalis fertur, ut
scribil :

cum calcatur non videatur. Cujus venenum ante

Seu terga expirant spumantia virus ;

Seu terrge fumant, qua teter labitur anguis. exstinguit, quam senliatur, ut facies pneventa mor-
Et Lucanus :
le, nec tristitiam induat morituri. De quo poeta :

Tractique via fumanle chelydri. Signiferum juvenem Tyrrheni sanguinis Aulum

25. ^ Natrix, serpens aquam veneno inficiens. In Torta caput relro Dipsas calcata momordit.
qiiocunque enim fonte fuerit, eum veneno immiscet, Vix dolor, aut sensus dentis fuit.

de quo Lucanus : Et Natrix violator aquce. 33. ° Solpunga, serpens est quse non videtur.
26. s Cenchris, serpens inflexuosus, qui semper
" Crecuta, dicta, eo quod parva sit, et non habcat
iter rectum efficit. De quo Lucanus :
oculos.

Et semper reclo iapsurns limite cenchris. Centupeda, a multitudine pedum dicta.

Semper enim directus ambulai. Nam si se torserit 34. Lacertus, repiilis genus est, vocatus ita, quod

dum currit, stalim crepat. brachia habeat. 70 Genera laceriorum plura, ut bo-
27. ^ Parias, serpens, qui semper in cauda am - A trax, salamandra, saura, stellio.

bulat, ei sulcum facere videlur. De quo idcm Luca- 35. Botrax dicta, quod ranre habcat faciem ; nam
nus :
Graeci ranam p^rpayov vocant.
Et contentus iler cauda sulcare parias. 36. P Salamandra vocata, quod contra incendia
28. '
Boas, anguis Ilalice immensa mole : perse- valeat; cujus inter omnia venena vis maxima est.
quitur greges armentorum, et bubulos ; et plurimo Ccetera enim singulos feriunt : ha^c plurimos pariter
lacte irriguisuberibus se innectit, et sugensintcrimit, inlerimit; nam si arbori irrepserit, omnia poma
atque indeaiou»i depopulatione /^oas nomenaccepit. inficit veneno, ct eos qui ederint occidit, quin etiam

surgens apudLucan., quom.odo legisse vidotnr Soli- Ammodytes. Ita procul dubio legendum, dictus-
'

nas^ qm consurgere in geminum- caput dixit. Vid. que ammodytes a-b tou oua-.v rov au.(j.(;v. Ut autem
Nicand., in Theriac. hic opldtes pro amm-odyte subiret, c^irmon Lucani
^ Enhydris. Ex Plin., xxxi, cap. 7. fecit, in quo vux utraque corrupta erat, sed ammo-
^ Hydros aqnatil. Vcrba Fesli, cx Doa. dytcs magis, nam in admotus mulatas,serpentis spe-
" Eo quod fimo bovis. Plin., lib. xxviii, cap, 18. ciemprorsus exuerAl.Glo?.».: Harenarius,ammodytes.
Boas sanat tiinum bubulum, unde et nomen iraxere. "^Seps cxigua.YiA^c cur repelenda fuerint,nonvideo.
In Lcrna palude. E Servio, ad vers. Bellna Ler-
'^ " Solpnnga. Mira \arietas in hac voco tum in Co-

nce. &n. vi. Ddicibus Isidori, tum apud alios etiam auctores. Nam
Chelydros. Verba siint Servii, ad vers. Galba-
^ est salpiga, salpuga., solipuga, salpinga, scalpiga,
neoque agitare. Goorg. 3. Qu;p autem in omnibus scalpia, apud Solin. solifuga, in Gloss. solipaga,
bbns sequebantur posl hffic Lucaui verba Sempcr : fjXtoxEVTft; jA-jta; eToo;. Plin , lii). XXIX Est et genus :

namque directu^, et ., c^nchri ut aptarcmus, auctor formicarum venenatum,non fere in Italia ; soUpugas
nobis fuit A Aug. Id, quin rectum sit, dubiiaturam Cicero appellat., salpugas Boetica. Ut non niirum sit
credo neminem. salpygoi nomen reiinuisse plerosq. libros Gothicos.
f
yatrix. Male iu bmnibus libris rinntrix, claim Festus : Solipunga genus bestioUe maleficoi, quod
in Lucani versn. Hunc, quod auguilla! simillimus sii, acrius, concitatiusquc fit fervore solis, unde etiam
edeniibus exilio S3e;ie fuisse ferunt. nemen traxit. Lacanus vero :
^ Cenchris. Ita diclus, quod cjus macuhe milio, Quis calcare tuas metuat, salpuga, tenebras?
quod Grseci )«£Y7,pov dicunt, similes sinl. Al., solpuga latebras.
^
Parias. Ilapa rb nscpyjiwjxsva; £-/£ivTa$ivapiii; (ait ° Caxula. Glossarium, Ca^ca. Columella, lib. vi,

Graecus etymoiogist.), iio.' cbi, ab iuflaiis nia.sillib. cap. 17, Cnrilia.

Hunc ^sculapiiangucm vultcsse .Eiian.,Iib.ni,c. 11. 1'
Salamandra vocata.quod contra incendia. Id —
Boas. E Solin., cap. 8.
'
(Plinius) inquit si verum csset, jam esset experta
Jaculus. Ex eod., cap. 30.
i Homa. Sed nunquam ego r.rcflam de elvmioiogia
" Sirenx. Plin., lib. x, cap. 49. cogitasse Isidorum in his vcrbis.
447 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 448
vel in puleum cadat, vis veneni ejus potantes tanta celeritale linguam movet
si A ul serpens, adeo ut
interficit. Ista contra incendia repugnaas, ignes triplicem linguam habere videatur, ciim
una sit.
sola animalium exstinguit. Vivit enim in mediis 45. Serpentium uda sunt corpora, adeo, ul qua-
'

tlammis sine dolore el consumptione, et non solum, cunque eunt, viam humorc designcnt. Vestigia ser-
quia non urilur, sed exstinguit incendium. pentium taliasunt, utcum pedibus carerc vidcantur,
37. Saura, lacertus, qui quando senescit, csecan- costis tamen, et squammarum nisibus repanl, quas a
tur oculi ejus, et intrat in foramen parietis aspicien- summo gutture usque ad imam alvum parili modo
lis contra Orientem, et orto sole intendit, et illumi- disposilas habent. Squammis enim, quasi unguibus,
natur. costis, quasi cruribus innituntur.

38. SteUio, de colore inditum nomen habet. Est 7'i 46. Unde si in qualibet corporis parte, ab
enim tergore piciusluccntibus gutlis in modum stel- alvo usque ad caput, ictu caput aliquo collidalur,
larum. De quo Ovidius : debilis reddita cursum hahere non possit, quia
aptumque colori ubicunque ictus ille inciderit, spinam solvit, pcr
Nomen habet, variis stellatus corpora gutlis. quam coslarum pedes et motus corporis agebantur.
a Hic autem scorpionibus adeo contrarius traditur, Serpentes autem diu vivere dicuntur, adeo ut, depo-
ut viso eo pavorem iis afferat, et torporem. B sita vetere tunica, senectutem deponerc atque in
39.*' Sunt,et alia serpentium genera.ut ammodijtce, juventam redire perhibeantur.
et phn))tue,chamcedraconies.Voslremoquan[usnom[- 47. Tunicse serpentum exuvi<v nuncupantur, eo
num,tanlus mortium numerus.Omnes autem serpen- quod iis quando senescunt, sese exuunt, quibus exuti
tes natura sua frigidfe sunt,nec percutiunt.nisiquando in juventam redeunl. Dicuntur autem exuvice el m-
calescunt;namquando suntfrigidae,nullum tangunt. duvice, quia exuuntur et induuntur.
71 40.Unde etvenenaeorum plus die quam nocte 48. j Pytbagoras dicit de medulla hominismorlui,
nocent. Torpent enim noctis algore, et merito, quia quaj in spina est, serpentem creari, quod etiam Ovi-
frigidi sunt noclurno rorc. In se enim adducunlvapo- dius in Metamorphosis libris commemoral, dicens :

rem gelidfe pestes et naiura frigida^.Unde et hieme in Sunt qui cum clauso putrefacta est spina sepulcro,
nodos torpent, sestate solvuntur. Mutari credant humanas angue medullas.
41. Inde est quod dum quicumque serpentium ve- Quod si creditur, merito evenit ut sicul per ser-
neno percutitur, primum obslupcscit et postca ubi ; pentem mors hominis, ita per hominis mortcm ser-
in illo calcfaclum ipsum virus exarserit, statim et pens. Fertur autem quod serpens hominem nudum
'^

hominem cxstinguit. Venenum aulem dictum, co

^"
non sit ausus contingcre.
quod per venas vadit. Infusa enim pcstis ejus per G GAPUT V.
venas vegetatione corporis aucta discurrit, ct ^ ani- De vermibus.
mam exigit. \. Vermis est animal, quod plerumque de car-
'

42. Undc non potest venenum nocere, nisi homi- ne, vil de ligno, vol dc quacunque re tcrrena sine
nis tetigerit sanguinem. Lucanus : ullo concubitu gignitur, licet, nonnunquam et de ovis
Noxia serpentum est admisto sanguine pcstis. nascantur, ut scorpio. Sunt autem vcrmes, aut terree,
Omne autem venenum frigidum est,et ideo anima,qujo aut aquse, aut aeris, aut carnium, aul frondium, aut
igneaest,fugitvenenumfrigidum,In naturalibusbonis, lignofum, aut vestimentorum.
quae nobis et irrationabilibus animantibus videmus esse 2. Aranca, vermis aeris, ab acris nutrimento cogno"
communia,vivacilale quadam sensus serpens excellit. minata, 73 quffi exiguo corporc longa fiia deducit,
43.Unde eilegiturin Genesi : Serpens aiitem erat semper intcnta nunquam desinit laborare,
et tela^
sapientior omnihiis pecoribus terrre.^ Dicitautem Pli- perpetuum sustinens in sua arte suspendium.
"^"

nius (si creditur) quod serpentis caput, etiam cum

si 3. Sanguisuga, vermis aqualilis, dicta, quia san-
duobus evaserit digilis, nihilominus vivit. ^ Unde et guinem sugit. Polaniibus enim insidialur, cumque
totum corj»us objicit pro capite fcrientibus. illabitur faucibus, vel ibi uspiam adhsrescit, sangui-
44. ^'
Anguibus universis hebes visus est. Raro in Q nem hauril ; cum nimio
cruore maduerit, id evo-
et

adversum contuentur, nec frustra, cum oculos non mit qnod hausit, ul recentiorem denuo sugat.
in fronte habeant, sed in temporibus, adeo ut citius 4. " Scorpio, vermis terrenus, qui polius vermibus

audiant quam aspiciant. ^ NuUum autem animal in ascribitur, non serpentibus : animbl armatum acu-
^ Hic autem E Plin. xxix, cap. 4.
scorpionib. '
Serpentum uda. E Scrv., ad vers. Udo sublapso
*>
Sunt genera. Ex Solino. SeJ ammodytes
et aiia vcncno. JEn. vii.
pr?elermilti potuii, nam de eo jam dixerat. At IvdiC in j Pythagoras dicit. Ex cod., /E. v, ad vers. Ge-
adversariis ferri possunt. niumne loci, fnmnlumne p. /En. v. Vid. Plin., x,
Venenum autem.ES.JEn.i,?id v.Fallasg.veneno.
<"
cap. 66 ; Plutarch., in Clemcnt. ; cl JE\'mu, lib, i,
Animam exigit. Cod. 4 Tarracon. et Raban.
'^
cnp. 53 ; et Ovid., xv
Mctam.
^ Dicit autem Plin. Ex eod., ad wers.Tumidum ca- ^ Fertur autem quod serpens homin.nud.Ex episi
put abdidit alte. Georg. iii. ad Prsesiflium, deCereo paschali,apud Hieron.,t. IX.
f
Unde et tntum cor])us. Ex Aug. in [s. LVii. , Cap. V, —
Vermis est nnim. Aug., in ps. xxi
'

6 Angidb. universis. E Solin., 30. Vermis de carne sine concubitu nascitur.

^ ISulhim autem anim. E Serv., ad wcTs.Linguia ™ In sua arte. Ita Gothici, A!., in suo laborc.
vibrantib. Mn. n. " Scorpio. vermib. non serpcntib. E. Solin..., 30.
4i9 ETYMOLOGIARUM LIB. XII. 450

leo, et ex eo Grtece vocatum, quod caiida figai, e^ 13. Pulices vero vocaiisuni, quod ex pulveremar
f^
^ arcualo vulnere venena diffundal. Proprium autem ^ gis nutriantur.

est scorpioni, quod manus palmam non feriat. Lendes...

Cantharis, vermis terrenus, qui liumano corpori

5. j Tarmus, vermis est lardi.

staiim ut fuerit applicatus, sui aduslione vesicaseffi-

^ Pucinus, vermis canis, vocatus eo quod hseret

cit plenas humore. in auribus canum, /.'Jtov enim Grrece canis esi.

•16. ^
Usia, vermis esl porci, appellata quia urit.
6. <=
Multipes, vermis terrenus, ex multitudine pe-
dum vocatus, qui conlactus, in globulum complicatur Nam ubi momorderit, adeo locus ardet, ut slatim ibi

Nascitur sub petris ex humore el lerra. vesicft! fiant.

7. Limax, vermis limi dictus, quod in limo, vel de 17. ™ Cimex,de similitudine cujusdam herbaevo-

limo nascatur, unde el sordidus semper el immundus caius, cujus fetorem habet.

habetur. 18. Proprie autem vormis in carne putri nascitur,

Bombyx, frondium vermis, ex cujus textura

8. tinea in vestimentis, 75 eruca in olere, teredo, in
bombycinum conficiiur. Appellatur autem hoc no- ligno, tarmus in lardo.

mine, ab eo quod evacuetur, dum fila generat, et aer 19. Vermis, non, ut serpens, apertis passibus, vel

solus in eo remaneat. D squammarum nisibus rcpit, quia noa est ilH spinae

9. Eruca frondium vermis, in oleribus, vel pam- rigor, ut colubro, sed in directum corpuscuU sui par-

pino involuta, ab erodendo dicta, de qua meminit tes gradatim porrigondo contractas, contrahendo
•*
Plautus: Imitattis nequam bestiam
maleficam et porrectas motum explicat, sicque agitatus per-

involutam in pampino. Implicot se eadem, ^ uec labitur.

advolat, ut locusta, ui huc illucque discurrens, semi- CAPUT VI.

pasta dimittat ; sed permanet perituris frugibus, et De piscibus.

tardo lapsu pigrisque morsibus universa consumit. 1. Pisces dicti, unde et pecus a pascendo,sci\\cel.
" Reptilia ideo dicuntur \mc q\ix natant, eo
74 10. Teredonas Gneci \ocant lignorum vermes, 2.

quod terendo edant. Hos nos termites dicimus. Ita

''
quod reptandi habeant speciem etnaturam quamvis ;

enim apud Latinos ligni vermes vocantur, quos tem- se in profundum immergant, tamen in natando

pore importuno csesse arbores gignunt. repunt. Unde et ait David : Hoc mare magnum et

H, Tinea, vestimentorum vermis,dicla, quod te- ° spatiosum ; reptilia,quorumnon est numerus.

illic

neat, et eousque insideat, quoad erodat. Inde perli- 3. Amphibia sunt qusedam genera piscium, dicta
nax eo quod iu eamdem rera identidem urgeat. eo quod ambulandi in terris usum et natandi in aquis
12. Vermes carnium, hemicranius, lumbricus, as- officium habeant. 'k<j.^\ etiam Grfece utrumque d\-
I»
caridse, costi, pediculi, pulices, lendes, tarmus, ricinus, citur, id est, quia in aquis, et in terris vivunt, ut
usia, cimex. phocse, crocodili, hippopolami, hoc est, equi flu-

13. ^ Hemicranius, vermis capitis vocatur. viales.

4. Pecoribus autem et bestiis, et volatilibus ante

Lumbricus, verrais intestinorum, dictiis,quasi lu-
brtvus, quia labitur, vel quod in lumbis sit. homines nomina imposuerunt, quam piscibus quia
^ Ascaridce.... prius visasunt et cognita. p Piscium veropostea pau-
'
Costi.... latim, cognitis generibus, nomina inslituta sunt, aut

14. Pediculi, vermes cuiis, a pedibus dicti. Uiide ex similitudine terrestrium animalium,aut ex specie
et pediculos dicuntur, quibus pediculi in corporeef- propria,sivemoribus,seu colore, vel figura,autsexu.
fervescunt. 3. Ex similitudine terreslrium, ut rance , leones,

" Arcuato vulnere,W\Qxovi., advers. Vigilant. Scri- :

Hesychius: 'Aa^iapJ^e? fiBoiayM'kr\y.m. De his medicor.

psit Tertullianus scorpiacum rectissimo nomine,quia libri consulendi.

arcuato vulnere in Ecclesiie corpus venena diffudit. Costi. Vid. Fest. etPIin., de Cossis.
'

llemque in prolog. Josue. j Tarmus. Fest.: Tarmes genus vermicuU carnem

^ Proprium autem. Plin., xxix. cap. 4, exedens. Sec! pro termine quoque accipi ostendunt
Multipes. 'Oviaxo; vocatur a GiEecis. Vid. Galen.
'^
D oxempla qute ad hunc Fesli locum affert Scalig.
lib. XI de Simp. medicam. facult. liicinus. Glossar.iPi/j/mMs, •/.p6Twv,etposleaKp6-
^

Plautus. In Cistellar. Imitatur nequam bestiam

<*
:
iwv cpOe{p, /-/cniz/s. Utitur hacvoce ColumellainMor-
etdamnificain.Phi.Quamnam^amabo La..,Involvo- '!
bis canum, lib. vii, cap. 13.
lum quoiin pampini folio intorta implicat se. Vsia. Quoniam s ab /• vix distinguitur in Gothi-
'

* yec advolat ut locusta. E Hieron., ad Am. iv. cis ch3iV3icCenb.,uriam quam usiam magis probabat
Hos nos termites dicintus. Serv. ad illud.: Aut
' A. Aug.
tempestivam silvis : — JSamtemporeimportunoca^sce M Cimex de similitudine cujusdam herbce. Anhy-
urbores iermiies faciiint, itaenim ligni vermes vo- ptrioi, quando noraen )to'pi? commune utrique ?
cantur. Q^^p. Yl.— " lieptiUa.Ex Ambros.,Hexam.v, cap. i.
= Hemicranius. Chacon. Cum MarceUus {inquh),
. :
" Et spatiosum. Vox manih., qua; est in edilis,
lib. II de Medicam., ita scribat: « Hemicranium sta- abcst a Gothici^, uteliam a LXX, quos Isidorus se-
tim curant vermes terreni, pari numero sinistru lec- (pjilur, ut dubium non sit quin ex Hieronymo ma-

ti, » vereor ne Isidorus tiemicranium vermeni inde narit in editioncm Vulgatam. Nos vocein Hebra^am
eduxerit, quamvis eod. nomine morbuni et mcdici- cxpriniimus, eum bra%os de mar dicimus. LXXsa-
nam lis habuerunt eupu/^iof&v dicore.
vocari iiihil prohibet.
''
Ascaridcf. —
Tipulas rcddit pro usca idis Gaza. p Pisciumveroposteu. Ambros., v IIcxam.,cap.2.
451 S. ISIDURI HISPALENSIS EPISCOPI 452
et viluli, et » nigri merulse, et pavi diverso colore, /( niam gregaiim conveniant niliil in mari veloctus:

colloet dorso picti, et ^ turdi y^albovarii, et csetera istis, nam plerumque salientes naves transvolant.
quse slbijuxla speciesterrestrium animaliumnomina Quando aulem pra^luduntin fluctibus, et undarumse
vindicarunt. Ex moribus tcrrestrium, ut canes in molibus saltu praBcipiii feriunt, tempestates signifi-
mari a terrenis canibus nuncupati, quod mordeant. care videntur : hi proprie Simones nominantur.
El quod improba voracitatealios persequantur.
lupi, ^ Est et Delphinum genus in Nilo dorso serrato, qui
6. A colore, utumbrae, quia colore umbraisunt;
<=
crocodilos, tenera ventrium secantes, interimunt.
et aurata^, quia in capite auri colorem habenl et
**
; 12. 1 Porci rnarini, qui vulgo vocantur suilli, qui
varii a varietate, quos vulgo tructas vocat. ^ A fi- dum escam quserunt, more suis terram sub aquis fo-
gura, ut orbis, quia rotundus est, totusque in capite diunt. Circa guttur enim habent oris officium, et nisi
conslat, ul solea, quod sit instar calciamentorum so- roslrum arenis immergant, pastum non colligunt.
liis. A sexu, ut f
musculus, quod sit balenfe mascu- 13. Corvi a cordis voce dicti, quiagrunniuntpeclo-
lus.ejus enimcoilu concipere hajc bellua perhibetur. re, suaque voce proditi capiuntur.
fe'
Hinc, et musculi cochlearum, quorum lacte conci- 78 14. ^ Thynni nomen Grsecum habent. Hi in-
piunt ostrea;. grediuntur veris tempore : intrant dextro latere, laevo
7. Balence autem suntimmensae magnitudinisbes- Q| exount. Hoc inde creduntur facere,quod" dexlrisocu
tiffi, ab emittendo, el fundendo aquas vocataj. Csete- lis acutius videant, quam sinistris.
risenim besliis maris aliius jaciunt undas : ^dllzvi 15. ° G/arfms dicitur, eoquod rostro mucronalo sit
enim Graece emittere dicitur. et ob hoc naves perfossas mergit.
8. ^ Cete dicta, xb xyjto;, xat Ta mzr^, hoc est, ob 16. Serra nuncupata, quia serratam cristam habet,
immanilatem. yy Sunt enim ingentia genera bellua- et subternatans navem secat.
rum, montiumcorpora,qualis cetus exce-
et aequalia 17. Scorpio dictus, quia Ifedit, dum manu tollitur.
pit Jonam,cujus alvustantae magnitudinis fuit,utins- P Tradunt decem cancris cura ocimi manipulo alligatis,
tar obtineret inferni, dicente propheta : Exaudivit omnes qui ibi sunt scorpiones ad eum locum congregari
me de ventre inferni, 18.^ Aranea, genus piscis, dictus quod aure feriat,
9. Equi marini, quod prima parte equi sunl,pos- habet enim stimulos, quibus percutit.
trema solvunlur in piscem. 19."^ Crocodilus, acreoceo coloTe dictus, gignitur in
' Phocas, dicuntesse boves marinos,quasi ioacas. Nilo,' animal quadrupes in terra, et in aquis valens,
10. Ccerulei a colere appellati ; nam cseruleumest ' longitudine plerumque viginti cubitorum, deniium,
viride cum nigro, ut est mare. et unguium iramanitalearmatum, tantaque cutis duri-
Delphines certum habent vocabulum, quod
11. 1
Q tia ut quamvis fortium ictus lapidum tergo repercus-
""

voces hominum sequantur, vel quod ad sympho- sus non sential.

=»
Nigri meruli. Negat Varro merulum dici, sed natandum, demersisque astu fraudulento tenera
ler legitur in Glossar. ventrium subternatantes secant, etinterimunt.
^ Et turdi alhovarii. Alvovari quoque legitur in Porci marini qui vulgo vocantur sxdlli. Kt nos
'

aliquib. Isidori et Ambrosii libris. De turdorum colo- sollos vulgo dicimus. Lubenterque assentimur iis qui
rib. Arisloteles, Alhena-us, et Massarius in iis qua^ siluros eosdem esse existimani.
dePiscib. ad Plin. ^ Thynni... hi ingrediuntiir. Ponium intellige, e
A colore, ut iimbroi. Hujuspiscis Varro meminit
*=
Solin., cap. 18, apud qurm ingrediuntur legitur in
lib. IV, et Grceci c/.faivav vocant. Plin., xxxn, cap. Manusc, non illabuntur. Vid. Arist., vili de Hist,
11, et Ovid. in Haheutico. Glossar., lY.idi i/Oj;. anim., cap. 13, et Plin., ix, cap. 15.
^ Et uuratoi. —
Chrysophrys, Ovidio. " Qtiod dextris oculis acutius. Ita Aristot., Plinius
^ A figura, ut orbis.— 0/-c/i«, apud Plin., ot Solinus. Conlra Plutarch., in libro Utra pruden-
xxxii,
cap. 2, cujus bsec sunt utrum verius alii judi-
:
, tioraanimal. terrest. an aquatil., acutius thynnos oculo
cent. hiuisiro cernere exisiimat.
f
Musculus, quodsit balenwmasculus. Keipolws " Gladius. E Plin. xxxii, cap. 2.
({nam\ochelymoD, mag7iumnamqueamicitia;ea:em- Tradunt decem cancris.Ex eod. cap. 5.
•'

plum balena,et wz/sa(/MS. Ait Plin.,lib.ix,cap ult. q Aranea. Plin., lib. ix. cap. 48: Pestiferum{\n-
? Hinc, et musculi cochlearum. Plin., ix,cap, 35, nuit) in aquis animal araneus,spince in dorso aculco
^ Cete dicta. To xfjTos,y.a\ Ta xtJtt,. E Serv.,.En. noxius ; etymologia o re utcunque voci aptata, nain
v,
sed UEum Isidorum Servii conimentariis sine Virgilii d.' leriondo (quod ad vocem altiuel) ne cogitasicqui-
verbis hic quoque locus indicat Nam quod sequilur, dem Isidorum credimus.
hoc est, ob immanitatem, eServ. se putavit descri- Crocodilus a croceo colore. Recte, si veium esl,
^

bere, quasi ille cete immania inlerprelatus esset, quod P. Mai tyr, in lib. iii de Legatione ad Sultanum
cum immania cete verba sinl Virgilii. Neque in hac iiarrat,coraperisse se e nautis flavos esse crocodilos.
ceh'etymologiadefendendalaborandi;mcenseo,quam- Sod Euslach. (t elyuiologic. Graecum. quod crocum
vis alias quoque res, ut naves, propier magniiudint m fugiat; unde iu apiariis crocum spargitur ; sed hoc
cete dici non ignoro. Rcliqua sunt ex Amb., v de lerrestri : de marino, quod Ta; xpoxa?, hoc est
Hexam, cap. 9. littora timeal.
' Phocas. Quod iocrtsManuscripti quidam habent, Animcd quadrupes, E Solin., cap. 35.
^

e digammo fluxit. Longitudine plerumque xx cubitor. xviii, Plin. et

*

j Delphines. Non delphin, sed simon, vel (ut in Herodot.

alus \\hT\^) sinomon, ex Solin., cap. 18. " Vt quamvis fortium ictus lap. SoWa. :Ut ictus
J- Est et Delphin.gen. in Nilo. Solin., cap. 35, de quovis tormento adacios tergore repercutiut. Vid.
^Egyplo: Hi Delphines crocodilos studio alliciunta^ Arisl., Ilcrod., Plin.
463 ETVMOLOGIARUM LIB. X[L 45^

20. Nocle in aquis, die humi quiescil; ova in lerra 29. ' Thymallus ex flore nomen accepit. Tliymus
^
ovel; masculus et feTiiina vices servant. Hunc, pis- quippe flos appei atur, nam dum sit specie gratus,
ces quidani serratam 79 liabentes, crislam tenera et sapore jucundus, lamen sicul flos fragrat, et cor-
ventrium desecantes, inlerimunt. Solus ex anima- pore odores asjiirat.

libus superiorem maxillam movere dicilur. 30. " Scarus dictus, oo quod solus escam rumi-
21. ^ Hippopotamus vocatus, quod sit equo simi- nare perhibetur, denique alii pisces non ruminant.
lis dorso, juba et hinnilu, rostro resupinalo, apri- Tradunt autem fmnc ingeniosuni esse. Namque in-
nis dentibus, cauda tortuosa (ungulis bifidis). Die clusum nassis, non front!' erumpere, nec infestis vi-
in aquis commoratur ; nocte segetes depascitur, et minibiis caput inserere, « sed aversum caudse ictibus
hunc Nilus gignit. crebris laxare fores , atque ita retrorsura redire;
22. '^
Prt(/)"W»(, quem Graci ^xypov, ideonuncupant, quem luctatum ejus si forte a'ius scarus extrinsecus

quod duros denteshalieat, ila ut ostreis in mari alatur. videat, apprehensa mardicus cauda, adjuvare nisus
23. <=
Dentix, pro multiludine, et granditate den- erunipentis.

lium dictus. 31. Sparus a lancea missili iraxit nomen, quod

•^
Lepiis, a similitudine capitis nuncupatus, ejusdem figurse sit. Terrestria enim prius invenia
24. Liipum, ul diclum est, avidilas appellavit, d sunt quam nmrina; nam s^jarws est lelum ruslica-->

piscem in captura ingeniosum; ^ dcnique reti cir- num missile, 2i sparijendo Axcinm.
cumdatns fertur arenas arare cauda, atque ita condi- 32. 1'
Australis piscis, sive quia aquarum undam
tus transire rete. suo ore suscipit, sive quia tunc hic piscis oritur,

25. f Mullus vocatus, quod mollis sit, alque lener- quo tempore tendere in occasum pleiades coeperint.
rimus, cujus cibo tradunt s libidinem inhiberi, ^ ocu- 81 33. q Hamio, saxatilis, dextra sinistraquelate-

lorum autem aciem hebeiari; homines vero, a quibus ribus virgis puniceis perpetuis, aliisque discoloribus,
saepe pastus est, ' piscem olent. i Mullus in vino designatur : dictus hamio, (juia non capitur nisi

SOnecatus iis qui inde biberint ta^dium vini afferi. hamo.

26. Mugiiis nomen habet, quod sit midtum agilis; 34. " Echeneis ,
parvus el semipedalis pisciculus
nam ubi dispositas senserit piscaioruni insidias, con- nomen sumpsit ,
quod navem adhEerendo reii-
festim retrorsum rediens ita transilit rete, ut volare neat. Ruant licel venti , et sa^viant procellae, navis

piscem videas. tamen, quasi radicata in mari stare videtur, nec

27. Melanurus, eo quod nigram caudam habeal, moveri, non retinendo, sed tantummodo adhasrendo.
el nigras pennas, et in corpore lincas nigras; ;j.£Aav Hunc Latini remorum appellaverunt, eo quod cogat
enim Graeci nigrum vocant. p stare navigia.
28. Glaucus a colore dictus, eo quod alfjus sil 35. ^ Uranoscopus vocatur ab oculo quem in ca-
" Graeci enim album X£'jy.ov dicunt. Hic feslate raro pite habet, a quo semper supra intendit.
apparet, nisi tanlum in nubilo. 36. t
Milvago nominatus, quia evolat super

* Hippopotam. E Solin., ib'd ' Thymallus. Amb. , v Hex. , cap. 2, elegantissi-

^ Pagrum.
Strabo, lib. xvii «taypbpio? ov y.at : mus locus.
«pdypov xaXouai. Gloss. : 4»aypc?, t-^6u; dentatus. Scarus. Ex eodem neque necesse est escarum
"' :

Dentix. Sive dentex. Deniices pisces., Colum.,

<= scripsisse Isidorum ut etymon conveniat; illud ,

VIII, cap. 18. multo durius quod ait Plinius, adeo littoribus Iialia?
^Lepus asimilitudinecap.JE\iiin.,\ih. xvi,cap. 19, ignoium, ut nec nomen Laiinum habeat; raros certe
Magni maris leporem omni parle ad terreni siniiitu- saiis indicat Horatii versus :

dinem accedeic prajler pilos, ait. AlPlin., ix,cap. 48: Non me Lucrina juverint conchylia,
Lepus innostro mari offa informis, colore tantum Magisve rhombus, aut scari,
lepori similit. Quare a similitudine coloris legebat Si quos eois infonata fluctibus
Chacon. Hiems ad hoc vertat mare.
« Deniq. reti circumdatus. Ex Plin. " Sed aversum caudce ictib. Plin. xxxii, cap. 2.
" I^am sparus teliim. E Serv. ad vers. Agrestis ar-
Mulliis quod mollis. An quod Plin. ail mullum,
^
^
U mat sparus. JEn. xi.
si lepore vescatur, tenecescere, et ingratiorem vilio-
remque fieri? Non defendo, si quidem ha^c Isiiiori 1'
Australis piscis. Ssepe monuimus non contulisse
sunt; de etymolog. vide Plin., ix, cap. 17, et inf., IsiJorum Servii commcntaria cum Virgilii verbis,
XIX, cap. ultim. ideoque declinasse interdum aServii menie. Hoc igi-
s Libidinem i»/u'^t'a^. Quodechineidi tribuit Plin., lur loco, cum pisces marinos caplaret, ccelesies in-
lib. xxxii, cap. 10. scius in eodem rete conclusit. Ergo deleri htecjube-
^ Oculor. auteni aciem hebetari. Sic Plin
, eod.
iiaiGhacon. Locus Servii ad carmen Aut eadem si-
iib.. cap. 7. dus fugiens, Georg. iv.
Piscem olent, Cimpl. Golh., ho rr ent ;\\ocs\ al-
» 1 Hamia. Ita scribendum ex Plutarch., lib. Utra

tentius inspicias, lepori, non mullu, tribuit Plinius, prudenlior. animal., qui ab a[j.a dici vult, id esl, si-
lib. XXXII, cap. 1, scd aliler Homines (inquit) quib. : mul, quod gregaiim pisces incedani. lii

impactus est, piscem olent. »'

Echeneis. Plin., xxxii, cap. 1.
MuIIus in vino... affert. Ex eod.
j
iib. cap. 10. ^ Uranoscopus. Qui anthias, callyonymusquo a
^ Crceci enim album
Secuti sumusVulcan. li\>-/.w. quibusdam putalur. Plin., xxxii, cap.'7.
' Milvago... tempestates mutari. ?\\n.,'Mi\.,tem-
et Ant. Aug., quamvis yXcu/.bv pro yXauxbv, quod in
Golhicis est^ non rejicianius. Virg. : pestatcs inutari, cap. 7.Trcbius Niger auctor est. En
... populus, et glauca caneniia fronde s^licia. autrm in libris veterib. miluyo, non mHvayu.
 455 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 456

quam; quolies aulem cernilur exira aquani voli- « faciat, si eam quisquam viventem tangat. J
Narrat
tans, tempestates mutari (designat) Plinius Secundus, « ex Indico mari torpedo etiam
37. ^ Squatm dictus, quod sit squammts acutis; procul, et e longinquo, vel si hasta virgaque st-
unde et ejus cute lignura politur. tingatur, quamvis prtevalidos lacertos torpescere,
38. >=
Civilas nunc Tyrus dicitur
Syrise, qua; quamlibet ad cursura veloces pedes alligari. » Tanta
olira Sarra vocabatura pisce quodam, qui illicabun- enim vis ejus est, ut eliam aura corporis sui afficial

dat, quem lingua sua sar appcllant; ex quo deriva- membra.

tum est hujus similitudinis pisciculos '
sardas sardi- 83 46. Sepia dicitur, quia^^sepibus interclusa fa-

nasque vocari. ciHus capitur.In coeundo obscenum genus, ore enim

39. Halec, pisciculus ad liquorem salsamenlorum concipit, sicut vipera. Cujus airamenti tanta vis est,

idoneus, unde et nuncupatus. ut lucernai addito ^

jElhiopes videri, ablato priori
40. ^ Aphorus, pisciculus, qui propter exiguita- lumine, quidam tradant.
tem hamo capi non potest. 47. " Lulligo, tradunt in Oceano Maurilaniae non
8®AnguiUce similitudo anguis dedit nomen,
41, prociilaLixo fluminetanlam multitudinem lulliginum
origo ejus ex limo. Unde el quando capitur adeo le evolare ex aqua, ut etiam naves demergere possint.
nis est, ut quanlo fortius presseris, lanto citias ela- Q 48. ° conchce, et cochlece hac ex causa vocata^
baiur. « Ferunt autem Orientis fluvium Gangem an quia deficienle luna cavantur, id est, evacuantur.
guilias tricenis pedibus gignere. ^ Anguilla vino ne- " Omnium enim clausorum raaris animaliura atque

cata, qui ex eo biberint, taedium vini habent. concharum incremento luna? membra lurgescunt,
42. g Draco ?namms aculeos in branchiishabetad Luna enim cum in augmento
defectu evacuantur.

caudam spectantes, qui dum percusserit ,

quaqua fuerit, auget humorem ; cura vero in defectum vene-
venenum fuudit, unde et vocatus.
ferit rit,humores minuuntur hoc enim physici dicunl. ;

43. ^ Murxnam Gra^ci p.'jpaivav vocant, eo quod Conchce autem priraae positionis nomen, cochleoi
compiicet se in circulos. Hanc fiminini tantum sexus vero per diminutionem, quasi conchulce.
esse iradunt, et concipere a serpente, ob id a pisca- 49. Concharum raulta genera sunt, p inter quas,
"
toribus tanquam a serpenle sibilo evocatur et capi- et margaritiferce, <i quse Celoe dicuntur, in quarum
lur.lctu autem fustisdifficulter interimitur, ferula pro- carce pretiosus calculus solidatur. De quibus tra-

linus; animaniia caudahaberecertum est.Namcapite dunt ii qui de aniraantiura scripsere naturis, quod

percusso vix eam inttrimi , cauda statira exanimari. nocturno terapore littora appetimt, et ex coelesli

44. Congrus... rore 8-i margaritum concipiunt, unde et Celoe no-

Polypus, id est, multipes; plurimos enim nexus g mmanlur,
habet. Isle haraum appetens brachiis
ingeniosus SO. ^ Murex, cochlea est maris, dicta ab acu-
complectitur, non morsu; nec prius dimiltit quam "line et asperitate, quse alio nomme ^ conchijlimn
escam circuraroserit. nominatur, propter quod circumcisa ferro lachry-
45. Torpedo vocata, eo quod corpus torpescere "^^s coloris purpurei emitlat, ex quibus purpura

^ Squatus. Plin., xxxii, cap. H; ct cap. ultim, :

sed Antico,si\eAntiaco pro Indico legendum credo;
Rhina, ciuem squatum vocamus, licet lib. ix eumd. nam de eo loquitur illic Plinius. Nisi deleri haec ma-
sqtiatiiunn vocH. Glossar., sqtiatus, piva tloh; iy%oz. vis, de Ant. August. sententia.
Angli quoqiie liodie scate appellant. ^ Sepibus interclusa... concipit. Verba Plin., lib.

^ Civitas Sijriw, quce nunc Tyr.E Serv., ad vers. IX, cap. 51.
Sarrano dormiat ostro. Georg. ii. Fest. Sarra Tyros
:
Mthiopes videri. Ex Plm., xxxiii, cap. 10.
'

insula, quce nunc Epiros,

continens. id est, ™ Lulligo...evolare ex aqua. Varro Loligo, quod :

' Sardas,sardinas. Veleres Cod. sarras, fortasse subvolat, littera, commutata, primo, voligo.
non male; solet namque ex duplici r alterum in d " Conchce et conclece. Al., cochlce.
non raro mulari sed sardce liodie nomen eiiam in
; ° Omnium enim cUmsorum maris animul. Verba
vulgari lingua retinent. Palladii, lib. ult., cap. 6.
"^
Aphorus. Ila scripsisse Isidorum etymologia in- I' Inter (juas margaritiferoi. Plin., xxxii, cap.
I
dicat, sedaphros reclura erat, ex Arist., lib. iv de ultim.
Hist,, cap, 15. Athenseus quoque, lib. vii tov : 1 Qiue celoe... et \\iLmide,et cf/oe.Etiam eceloe,
6aXan:iov ^(jvov, Sv r^ikiXi [J-sv dt^urjV, il\o\ '^£ acppurjv oeceloe, ocoele, et coclece legitur. Ocelli, vel ocetlati
cvojAit^&uatv ol os acppov. placebat A. Aug. (sed elymon cali non convenit).
^ Ferunt autem. E Plin., ix, cap. 3. Varro in Marcipor. apudNonium Altera exorat pa- :

^ Anguilla vin. Ex eod., lib. xxxii, cap. 10. trem libram ocellatorum, altera virum semodium
^ Draco marinus. Eumdem huncvidetur cumscor- margaritarum. Suet. in Aug. Ocellatis nucibusque :

pione facero. Vid. Piin., lib. ii, cap. ultim. ludit. Etymon autem ocellaiorum ex oculorum simi-
^ Muroina eo quod complicat se in circulos. Num ad
litudine. Nara et Athenyeus, lib. Lxxxiii, cap. 8, mar-
murceouias aureas, qus; sunt in Saloraonis canticis earitas bis oculis piscium magnis comparat.
respexit, quas priores pisce murcena esse voluit, ea- " ^
In quar. carne pretiosus calculus solidatur.
dem raiione, qua sparuni telum pisce quoques/;rt?-o Ambros., v Hox., cap. 11 Vnde etiam ostreis prc- :

priorem aniea dixerat? Porro [j.jpatva, sive aupaiva tiosissimam maryaritam 7iaturainfixerit, quomodo
(nara utroq. modo efferlur) a verbo |i.'jfoj,id est
eam maris aqua in tam molU carne solidavcrit.
fluo, dicta est, ut Eustachius putat. ^Murex. E.Serv., advers. Concusscecautes,£n.\.
' Hunc feminino genere. Ex Plin., xxxii, cap. 2. Conchyl- E Vitruv.,lib. vii, cap. 13. Ead. repe-
'

j Narrat Plin., ex Indicomari.Lih. xxxii, cap.

1, tunlur lib. xix, cap. 28.
457 ETYMOLOGIARUM LIB. XH. 458

lingilur, ct inde ostrum appellatura, quod ha;c ft ininio similis. El is tribus modis dicilur, ut testudo,

tinclura ex teslse humore elicitur ac peloris et conclea; nam et quod edimus, et ubi caro
51. Cancri vocanLur, quia concbas sunt crura ha- inest, ulrumque dicitur peloris.

benles, ^ inimica ostreis animalia; eorum enim car- 58. Viana', a garruliiate vocatae , eo quod « circa
nibus vivunt miro ingenio. Nam quia valida testa genitales strepunt paludos, "^
el sonos voois imporiu-
ejus aperiri non pote&t, cxplorat quando ostrea nis clamoribus reddunt. Ex iisquaedam aqualica'" di-
claustra testarum aperiat ; tunc cancer latenter la- cuntur, qusedam paluslres, quaedam rubelse, ob id,
»

pillum injicit, atque imjedita conclusione ostreae quia in vepribus vivunt grandiores cunctarum. J Aliae
carnes erodit. Tradunt quidam decem cancris cum calamiUe vocantur, quoniam inter arundines, fruti-
ocimi manipulo alligatis, omnes qui ibi sunt scor- cesque vivunt, minimtv omnium, et viridissimae,
piones ad eum locum coiluros. Duo autemsuntge- ^ mula?, et sine voce sunt.
nera cancrorum, fluvialiles et marini, 59. ' Agreduhe, ranse parvae in sicco vel agris mo-
52. Ostrea, dicta esl a testa, quibus moilitiesin- rantes, unde et nuncupatae. Negant quidam canes la-

lerior carnis munitur. Graeci enim testam 2(r-saxa trare, quibus in offa rana viva fuerit data.
">
vocant. ^ Osirea autemneutro, carnes ejus ieminino 60. Sfungia, a fingere, id est, nitidare et exter-

dicuntur genere. g gere dicta, Afranius 8G

te, ut tibi cer-
: Accedo ad
53. Musculi sunt, ut prsediximus, cochleae, a vicem [ingam linteo, id est, extergam. Cicero Effin- :

• quorum lacte concipiunt ostreae, et dicti musculi, gebatur fungiis sanguis, id est, exlergebatur. ° Ani-
quasi masculi. mal autem esse docetur cruore inhaerentepetris. Unde,
. ot dum abscinditur, sanguinem remitlit.
54. Pelorides, a Peloro promontorio Siciiiae, ubi
abundanl, cognominatse sunt. (Unde A^irgiliusdicit
61 Nam aiia sunt viventia in aquis, et discurrunt,
:)
ut pisces, ° alia stant fixa, ut ostrea', echini, sfun-
Ecce autem Boreas angusta ab sede Pelori.
giae. Ex his alias mares dici, eo quod tenui sunt fis-
55. ^ Ungues, a similitudine humanorum unguium tula, spissioresque;a!ias feminas, qua? majoribus fis-
dicti. tulis sunt, ac perpetuis : alias duriores, quas Graeci
56. * Testudo dictus, eo quod legmine testse sit appellant Tpdyoui;, et nos hircosas diccre possumus
adopertus in camera^ modum. 8o Sunl autem qua- ob asperitatem sui.

luor genera, terrestres, maritima?, lutaria', id est, in 62. 1'. MoUissimum genus earum pennicilli vocan-
coeno et paludibus viventes. Quartum genus tluviati- \.y-v, eo quod a|)lae sint ad oculorum tumores, et nd

les, quod
quse in duci aqua vivunt. Tradunt quidam, extergendas lippitudinesutiles.Gandidie sfungite cura
incredibile est, tardius ire navigia tesludinis pedem Q fiuni per aestatem enim ad solem sternuntur, ct, ;

dextrum vehentia. sicutcera Punica, candorem bibuni.

57. f Echinus, a terrestri echino nomen traxit, 63. Animalium omnium in aquis vivenlium no- <5

mina cxliv, Plinius ait, divisa in generibus bellua-

quem vulgus hericium vocat. Hujus testula duplex,
spinis aculeata in modum castanearum, quando ad- rum, serpentium communium terrs, et aqua?, cau-
huc opertae de arboribuscadunt. Caro ejusmoIlis,et crorum, concharum, locustarum, peloriilum, polypo-

* Inimica ostreis. Plutarch., diclo jam lib., et Am- etinm Gra?ci ; vel i-o tou a-av t» 6i'pa, vel a^rb n~j
bros., V Hex., cap. 8. De polypo htec eadem Plin., CT^EyYEtv /.aTa xa; ly.OX('}£i;, hoc est, vel ab altrahentlo
IX, cap. 30. vel exprimendo humore deducunt. Notum
illud Suot.
i»
Ostrea autemneutro. Vide Serv., ad vers. Ostrn- in Vespas., procuratoribus illum suis pro spongiis
uti, quod quasi siccos madefaceret et exprimeret
feri fauces tentantur Abydi, Goorg. J, et Non. Sed ex
iis locis, quos citant conira poiius exislimaie liceat humentes. Ut autem ab effuigendo traherel Isidorus
promii-cue utioque genere usurpasse Lalinos. Servius fecit qui fingere tergere inierpretatur. ^n.
*=
Quorum lacte concipiunt osireie.ll^ Golh. onines viii, adducto ad id Ciceronis loco e Sextian. Quai de

Ostrea lamen, si sibi constare, aut Servium sequi ^enerib. spongiaruin referuntur, ex Arist. simipla
vellet, dixiise debuii. Plin., ix, cap. 51 : Nuper videntur,Iib. v de Hist., caj). 16, et Plin. ix,cap. 45.
n Animal autem esse docetur. Plin., xxxi, cap.
compertum est in ostreariis humorem in iis fetifi-
cum modo lactis effluere. D ultim.
^ ° Alia, quce stant fixa. Arist., lib. iv de Histor.,
Lngues. E Plin.
• Testudo Sunt autem quatuor gen. Item e cap. 6.
Mollissimumgenus earumpennicilli. Verbasunt
p
'Echinus. Ambros., vi Hex., cap. 4 : Echinus iste Codice vetusiissimo Plinii Eccles. To-
Plinii. S(.d in
tcrrenus, quem vulgohenciumvoca^it .G\oiS. ,Ercius, tan;e non penniceUi, sed pennicillis Icgitui hoc mo-
I.

Ij^^Tvo;, erinacius. do Mollissimum genus earuni pennicillis oculorum

:

s Circa genitales. Ex Ambros., v Hex., cap. 10. tumores levat. Iia foitasse nulliim spoMgiarum gonus
^ Et sonos vocis importun. ExOrigen., hom.4 in pennicellus a Plinio dictum fuerit scio tamen Fes- ;

Exod. lum ila scribere Penniculi spongiie tonyu', pro-

:

'
Qucedam Piubetce. Plin., xxxii, cap. 5. pter similitudinem caudarum appellatce.
j Alia; calamita\ Idera, cap. 10. q Animalium omnium in aq. viv. nom. cxliv.
" Mutoi, et sine voce. Plin xxxii, cap. 6.,
Idem nunierus inCodice Plin. Eccl. Tolet. ; in vulgn-

'
Agredulw. Ex Goth. dilu agridula;. tiscLXxvi. Ilieronymus, in bzech. xl\ii, ex Oppiano
—
" Sfungia,a fingere. Sphingia ni pro spongia scrip- ot aliis, qui aXieutuca scripsere, refert cliii esse pis-
sisse aliquos indicat Chai isius. Sponyia (inquit) sine icium genera, eaque omnia capia tuisse vult abapos-
h dtcenda est.Num Griece '^''f-otidicitur aTz^Y^iJi.iJoia loiis Joai.n. xxi.
15
Patrol. LXXXIL
 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 460

rum, solearum, lacerlorum, el loliginum, el his- ^ quod/yo//Mij sunt;unde,et vcslisnigrapM//a diclaesl.

similia, ex quibus multa, quodam naturfe intellectu, 6. Alce sunt, in quibus pennae per ordinem fixae

temporum suorum ordinem agnoscunt, 87 qusedam volandi exhibent usum. Vocatae autem alse, quod iis

vero in suis locis sine mutatione vagantur. aves complexos alcmt et foveant pullos.
64. In piscibus autem feminis, ali» commistione 7. Penna apende7ido,\d est, a volando, dicla, unde
masculiconcipiunt,et pariuntcatulos; aliaeponunt ova el pendere; volucres enim pennarum auxiliomoven-
sine * masculi commistione suscepta, ^ quae idem in- tur, quando se aeri mandant.
sequens sui seminis jactu perfundil; et quae hoc mu- 8. Pluma, qnsisi piluma ; namsicut pili in quadru-
nere fuerint afflala, flunt generabilia; qufe vero per- pedurn corpore, iia pluma in avibus.
lusa Don fuerint, sterilia perseverant, autputrescunt. 9. Avium nomina multa a sono vocis constat esse
CAPUT VII. composita, ut grus, corvus, cygnus, pavo, milvus,
De avibus. ulula, cuculus, graculus, etc. ; varietas enim vocis
1. Unum <=
nomen avium, sed genus diversum, eorum docuil homines quid nominarentur.
Nam sicut specie sibi differunt, iia et naturfe diver- iO. Aquila, ab acumineoculorum vocata. Tanti '

silate; nam ahcC simplices sunt, ut columbfe; alise enim conluitus esse dicitur, ut cum super maiiaim-
aslulee, ut perdix ; aliae ad manum se subjiciunt, ut B "lobili penna feratur, nec humanis pateat oblutibus.
accipiter; alise reformidant, '^
ut garamantes; ali?e de tanta sublimitate pisciculos natare videat, 81>
hominum conversatione delectantur, ut hirundo ac tormenli inslar descendens raptam priedam pennis
aliffi in desertis secretam vilam diligunt, ut turtur : ad littus pertrahat.

alite solo semine reperto pascuntur, ut anser; alife 1 1. j Nam et contra radium solis fertur obtutum
carnes edunt, et rapinis intendunt, ut milvus; ^ aliae non flectere, unde et pullos suos ungue suspen-
enchorice, qua; manent in locis semper, ut strulhio; sos radiis solis objicit,elquos viderit inimobilem te-
alise adventiti», qu£e propriis temporibus revertun- nere aciem, ut dignos genereconservat, si quos vero
lur, ut ciconise, et hirundines; aliae congregse, id inflectere obtutum, quasi degeneres abjicit.

est gregatim volantes, ut slurni, et coturnices; aliae 12. Vultur., a volatu tardo nominata putatur. Ma-
solivagse, id est, solitariae propter insidias depra'- gnitudine quippe corporis prtepetes volatus non ha-
dandi, ut aquila, accipiler, et qufecunque iia sunt bet :
^ harum quasdam dicunt concubilu non misce-
aliae vocibus strepunt, ut hirundo; aliae canius edunt ri, el sine copula concipere, el generare, natosque
dulcissimos, ut cygnus, et merula, aliae verba et vo- earum pene usque ad centum annos procedere.
ces hominum imitantur, ut psittacus et pica. 1 Vullures autem, sicut et aquila', eliam ultra maria
88 2. Sed etalia, sicut genere, ita et moribus in- cadavera seniiunt ; altius quippe volantes multa quae
numerabilia. Nam volucrum quot genera sint, inve- montium obscuritate celantur ex alto illaeconspiciuni.
nire quisquam non potest. ^
Neque enim omnis In- 13. ™ Bradypus apud Grtecos vocatur, avis apud
dise, el Jithiopice, aut Scythia% deserta quis penetrare nos tarda, eo quod gravi volatu delenta,nequaquam,
potuit, qui earum genus vel differentias nosset. ut caeterie volucres, atiollitur velocitate pennarum.
3. Aves dictae, eo quod vias certas non habeant, 14. Grues vero nomen de propria voce sumpse-
sed per avia quaeque discurrant. runt, tali enim sono susurrant. Hae autem dum pro-
Alites, quod alis alta intendant, et ad sublimia perant, unam sequuntur " ordine litterato. De qui-
remigio alarum conscendant. bus Lucanus :

4. Volucres avolando; ^ nara undevolare, inde et Et turbata perit dispersis littera pennis.
ambulare dicimus. Vola enim dicitur media pars pe- Excelsa autem petunt, quo facilius videant quas pe-
dis, sive manus, et in avibus vola pars media alarum, tant terras.
quarum motu pennse agilantur, inde et volucres. 15. Castigat autem voce qute cogit agmen. At ubi
5. Pu//j, dicuntur onmium avium nati, sed,elani- raucescit, succedit alia ; nocte autem excabias di-
malium quadrupedum nati pulli dicuntur, el ^ homo viduni, et ordinem vigiUaram per vices faciunt,
parvus pullus. Recentes igitur nati pM//i dicuntur, eo Q tenentes lapillos suspensis digitis, quibus somnos ar-
^ Masculi commistione suscepta, k\. susceptione ,
e Nam unde volare, inde et ambulare. E Serv.,ad
concepta. vers. Pascentes illce tantum. Ma. vi.
^ Qucn idem insquens. Arist. vi de Hist. anim,, ^ Et homo parvus, pullus. Ut supra ex Festo os-
cap. 13, de Ovis piscium, Gaza inti^rpreie IScc vero : tendimus.
hoic omnia fccunda sunt, sed ea quibus editis mas Tanti enimcontuitus. Ex Hier., in Abd. i.
semen asperserit genitale. Sub partu enim mas in- Nam et contra radios. E\ Ambros., v Hex., cap.
j

sequens semen ovis asperyit, et quce eo afflantur, 18, et in ps. cxviii.

iis pisciculi enascuntur. ^ Harum
quasd. dicunt. Ambros., cap. 20.
Cap. VII. —
Vnum nomen avium... psittacus.
•= 1 Vultures autem. Idem, in oratione de Obit.
Omniaex Ambros., v. Hex., cap. 14. Prffiter exem- Theodos.
pla quae ab Isidoro quoque oraissa pulabat Chacon. ™ Bradypus apud Grcecos. Facilis fuitlapsusex hac
'^
Ut Garamantes.
De quibus Nicephorus lib. ix. voce in gradipes, quae in plerisque Cod. legitur.
• Alice enchorice. Ex voce encurice, aut encorice, Plin. X, cap. 22 Proximce sunt quas Hispania aves
:

incolce ibrarii, non omnino absurde fecerant. Basi- tardas apeliat, Gra^cia otidas.
ius, a quo Amhropiuseyyjtpta. ° Ordine litterato. ESet\.,JEa. i, ad vers. Coeli
' yequeenim omnis Indice. E. Plin,xxxin,cap. 11, cinxere polum. Rdiqua e Solin. Cod,, de Thracia.
461 ETYWOLOGIARUM LIB. XII. 462

guant, quod cavendum eril clamor indicat JEiUfm ^ 22. ' Phcenij:, Arabiai avis, dicta, quod colorem
in illis color prodit, nam senectute nigrescunt. Phoeniceum habeai, vel quod sit toto orbc singula-

16. Ciconi(e vocalx a. sono quo crepilant, quasi ris, et unica. Nam Arabes singularem, el unieam
cicanice, *quem sonum oris potius esse(constat)quam Phcenicem vocant. Hkc quingentis et ultra annis vi-
vocis, quia eum quatiente OO rostro faciunl. Hce vens, dum sc viderii senuisse, cullectis aromatum
veris nuntia?, ^ societatis comites, serpontiuni liosles, virgulis, rogum sibi instruit, et conversa ad radium
maria transvolant, in Asiam collecto agmine pergunt. solis alarum plausu volunlarium sibi incendium nu-
Cornices duces eas prtecedunt, ei ipsa% quasi cxer- trit, sicque iterum de cineribus suis resurgit.
citus, prosequuntur. 23. "^ Cinnamolgiis, et ipsa Arabiae avis, proinde
17. Eximia illis circa filios pielas; nam adeo nidos ila vocata, quod in excelsis nemoribus texit nidos ex
impensiusfovent, ulassiduo incubitu phimas exuant, fruticibus cinnami,etquoniamnon possuntibi homines
Quantum auteni tempus impenderint in fetibus edu- conscendere propter ramorum altitudinem et fragi-
candis, tantum et ipsa; invicem a pullis suis aluntur. litatem, eosdem nidos plumbalis appctunt jaculis, ac
18. Olor, avis est quam Grteci xuxvov appellant. sic cinnama illadeponunt, et pr^ tiisamplioribus ven-
" Olor autem dictus, quod sit tolus plumis albus ; nul- dunt, eo quodcinnamum illud magis quani aliamer-
lus enim meminit cygnum nigrum ; oXov enim Grace n catores probent
totum dicilur. 92 24. "Psittacus, inlndia; littoribusgignilur, co-
Cygnus autem
'^
a canendo est appeliatus, eo quod lore viridi, lorquc puniceo, grandi lingua, et cteteris
carminis flulcedinem modulatis vocibus fundit. Ideo avibus latiore. Unde, et articulaia verba exprimil itaut
aulem suaviter eum canere (dicunt), quia collum si eam non videris, homincm Joqui putes. Ex natura
longum et inflexum habet, et necesse est eluctantem autem salutat dicens, ave vel, Xafps, caitera nomina
vocem per longum et fle.xuosum iter varias reddere institulione discit. Hinc est illud :

modulaliones. Psittacus a vobis aliorum uomina discam

19. Ferunt in Hyperboreis partibus, pra?cinentibus Hoc didici per me dicere: Ccesar ave.
cytharoedis, olores plurimos advolare, apteque admo- 25. " Halcyon, pelagi volucris dicia, quasi ale-
dum concinere. « Olores autem Latinum nomcn est; cyanea, eo quod hieme in stagnis Oceani nidos facit,

nam Grtece cygni dicuntur. ^ Naulai vero sibi hunc puliosque educit. Quaexcubante fertur extento a^^quo-
bonam prognosin facere dicunt, sicut ait = vEmi!ius : re pelagus silenlibus ventis continua seplem dierum
tranquillitate mitescere, et ejus fetibus educandis obse-
Cygnusin auspiciis semperlsetissimus ales.
quium jpsamrerum naturam prsebere.
Hunc optant nautae, quia se non mergit in undas.
Q 26. P Pe///cawws, avis ^gyptia, habitans in soli-
91 20. "^
Struthio Graeco nomine dicitur, quodani- tudine Nili fluminis, unde et nomen sumpsit : <i nam
malin similituSineavispennashabere videtur, tamen Canopus .Egyptus dicitur. Fertur, si verum est,
de terraaitius nonelevatur. Ova sua fovere negligil, eam occidere natos suos, eosqueper triduum lugcre,
sed projecla tantummodo, fotu pulveris animantur. deinde seipsam vulnerare, etaspersione sui sangiiinis
Ardea vocdila, quasi ardua, id esl, propleraltos
21. vivificare fiiios,
volatus. Lucanus Quodqiie causa volare Ardea. ^Fov-
:
'
27. ' Stymphalidw, aves a Stymphadibus insulis
midat enim imbres, el super nubes evolat, ut procelias apf.ellata?,ubi plurimum abundanl,03adversusquas
nubiumsenlire non possit;cumautem altius volaverit, Hercules sagittis est usus ; suntenim pelagi volucres
signiticat lempestatem. Hanc mulii ^ tantaluni nomi- in insulis habitantes.
nant. nam ardeam steilarem ita appellatAristoteles: quod bo-
"
Quem sonum oris potius. E. Solin., .35, et Am- vis mugilum voce imitetur, cujus meminii etiam
bros., v Hex., cap. 16. Plin., lib. X, cap. 42.
^Societatis comites. Sic paulo po;~t colurabam '
Phwnix avis dicta. Plin., lib. xiii, cap. 4, a phce-
castitatis comitem dicet. palma.
nice, id est,
Olor autem dictus. Olorem Latinam vocem sta-
'^ Cinnamulgus. Plin., x, cap. 33, et Sol.,cap. 46.
^'

tim faciet, sed e Gra^ca duci, nihil vetal, nisi aliena r| Idemestcum cinnamomo. Sed cinnamomum unico n

ha!C esse cum Chacone mavis. ^ scribunt Graci, atque ita scribi pra^cipil apud LEtmos
^*
Cygnus. Aliquanto durior notatio. Nestor anliquus gramm.
« Olores autem Latine. EScrw, ad vers. Strymo- Psittacus. E Solin., cap. 55.
"

niamque gruem. Ma. xi. Halcyon... quasi avis Oceanea. Golhici, Cyanea.
°

^ Nautcebonam prognosin. E Serv.,/En.i, advers. PeUicanus... fluminis. Verba Aug. in ps. ci.
1'

Aspicebis senos loit. 1 Nam canopus .Eyyptus dicitur. Nam Pcllceus —

s Sicut /Emilius ait. iEmilius Macer, in Oinitho- Canoptis mallem, ut niagiseiymon responderct. Vir-
gooia; et ita legendum censebal Chacon, apud No- gil. Georg, iv :

nium. in Prosecta, non Licinius. Namquamvis utrius-

Nam qua Pellai gcns foriunata Canopi.
que Plinius meminerii, tamcn cum de avibus agit,
.^mdium citat, qui citalur ( tiam a Non. in Luculen- Et tamen,Iib, xix, cap.5: Nam Canop(ea jEgyptus
tus. IiaServ., yEn. i,ad vcrs. Ignavum /ucos pecus. cst.
^Strutliio. ExGrcgor.,xxxiMoral., ad Job.xxxix.
' Slymphalides avcs
a Stymphadibus insulis. Cod.
Quodque ausa volare ardea. E. Lucan. v, Locus
' Golh. Stroniphalidie avesab Strophadibus insulis.
:

vero e Serv., Georg. i, et iEn.vii. Vitiosum utrunu|uo. Nam neque Stymphades iubula?
J Formidat. ExAmbros., Ilexam. v, cap. 13. uUa* (ut opinor) dicuntur; neque stiomphalida' ave^.
^ Tantalumvocant.yidendammm polins Taurum; Eslautem5/^wtju/ta/wsArcadia;palus,ilemque in Epiro
 463 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 46^

28. ^Z)io?ned^a5 aves a sociis Z)?o?«edi5appellalas, ^ invenit, aufert el occullat. Cic, pro Valer Flac.
quos ferunt fabulae in easdem volucres fuisse con- ISon plus aurum tibi,'quam monedulce committen-
versos, forma fulicse similes, magnitudine cygnorum, dum.
colore candido, duris ctgrandibus roslris. Sunt aulem 36. i Vespertilio, protempore nomen accepit; eo
circa Apuliam in insula Diomedea inter scopuloslit- quod, lucem fugiens, crepusculo vesperlino circum-
lorum, et saxa volitantes, judicant inler suos et ad- motu acta, et tenuissimis brachic-
volat, prsecipiti

venas. tum membranis suspensa k animal murium simiie, :

29. Nam si Grsecus est proprius accedunt, et blan- non tam voce resonans, quam stridore specie quo- ;

diunlur, si alienigena, morsu inipugnant, et vulne- que volatilis, simul et quadrupes, quod in aliis avi-
rant, lacrymosis quasi vocibus dolentes, vel suam bus reperiri non solet.
muiationem, vel regis inlerilum. Nam Diomedes ab 37. Luscinia avis inde nomen sumpsit, quod
'

Illyris interemptus est. Hk aves diomedecB vocantur, cantu suo significare solet diei surgentis eiortum,
Grseci eas f,pu)5iouc dicunt. quasi lucinia. Eadem et acredula, dequa Cicer., in
30 •>
Memnonides, aves ^Egyptiae, appellaise a loco, Prognosticis :

ubi Memnon periit. Nam ™ Ei matutinos exercet acredula cantus.

catervatim advolare dicun-
tur ex ^gypto Memnonias seimkmm, g
ad Ilium juxla 95 38. ° Ulula avis, dcTib tou iXoXuiCstv, id est, a
et proinde eas Ilienses Memnonias vocant. Quinlo planctu et /i/c/m nominata cum enim clamat, aut ;
«>

aulem anno ad Ilium veniunt, et cum biduo circum- fletu mimilatur, aut gemitum unde et apud augures, ;

volaverint, tertia die meuntes pugnam vicissim se un- si lamentatur, Iristitiam; tacens, ostendere fertur
guibus, rostrisque dilacerant. prosperitatem.
31. • Hercynice aves dicl?e ah Hercynio saltu Ger- 39. Bubo, a sono vocis composilum nomen habet,
mauice ubi nascuntur, quarum pennse adeo per ob- avis feralts, onusta quidem plumis, sed gravi sem-
scurum emicant, ut quamvis nox obtenta densis
'^
per detenta pigritie ; in sepulcris die noctuque ver-
lenebris sii, ad praesidium itineris dirigendi praeja- satur, et semper commorans in cavernis; de qua
clae interluceanl, cursusque vise pateat indicio plu- Ovidius :

marum fulgentium. Foedaque fil volucris venturi nuntia luctus.

O-l 32. ^ Onocrotalon Grseci vocant rostro longo. Ignavus bubo dirum mortalibus omen.
Quorum duo genera "sunt ; aliud aquatile, aliud soli- Denique apud augures malum portendere fertur;
tudinis. nam cum in urbe visa fuerit, solitudinem significari
f
33. Ibis, avis Nili fluminis, quai semetipsara pur- dicunt.
gat, rostro in anum aqua fundens. e Hapc serpentium Q 40. Noctua dicitur, pro eo quod nocte circumvo-
ovis vescitur, ex eis escam gratissimam nidis suis de- lat, et per diem non possit videre, p Nam exorto
porlans. splendore solis visus illius hebetatur. Hanc autem «
34. ''
Meropes, eosdem, el 6'«w/o.s,quiparentes suos insula Crelensis non habet, et si veniat aliunde sta-
recondcre alque alere dicuntur. tim moritur. ^ Noctua autem non est bubo, nam
Coreduhis, genus volatile, quasi cor edens. buho major est.
35. Monedula, quasi monetula, quse cum aurum 41. s
Nyctic$rax, ipsa est noctua, * quia noctem

Strophades insulte, el utrobique aves, quarum illas f

Ibis avis Nili. Phn., viii, cap. 27 ; ^Elian., ii,
contixisse sagiilis Hercules, has abegisse Zethus et cap. 35.
Calais Borea; filii memorantur; de illis Lucret., v : s Hcec serpentiumovis. E Solin., cap. 45.
^ Meropis... eos et gaulos. Sic vocant Itali, nos
uncisque tiraendcc,
Unguibus Arcadiae volucrcs Stymphala colehtes. ave jarucos.
De his Virg., iEn. iii. :
'
Quammonedulcecommittend. — Committebant
...Sirophades Graio stant nomine dictse legitur apudCicer. Vid. Plin., lib. x, cap. 29.
Insulje lonioin magno, quas dira Celeno, j Vespertilio. Ex Ambros., Ilexam. v, c^p. 24.
HarpVceque "^
Animal murium simile. Verba Hieronym., in
aDiomedeas aves. Locus pluribus ex aucioribus 1
Is. II.
I

concinnatus, e Serv., ad vers. Nunc etiam horribili Luscinia. Ex Ambros., Hexam. v, cap. 11. Di-
'

visu, Mn. xr, Aug., xviii de Civit., cap. 16; Solin., versa lamen origo placuit Varroni. Lusciola aut lu-
cap. 9, Plin. et Uvidio. scinia (inquitj, quod luctuose canere existimatur,
^ Memnonides. Pliu., x, cap. 26 ; Solin., cap.
43; atque esse ex Atlica Procjne in luctu facta avis.
Albert. iMag., xxiii de Animal. Ovi 1., xiii Metara.
•" Et mat. e. a. c.
Et matulinis Acredula vocibus instat.
Terque rogum lustraiit, et consonusexit in auras
Vocibus instat, et assiduas jacit ore quereias.
Ter plangor.
DeDivinatione, ex iisd. Prognosi. Quinctus frater.
=Hercynice aves. E Solin.,xxxn. " Utula avis.E Sfrv., Eclog. 8.
**
Quamvis nox obtenta densis tenebris. Viraf., ° Cum enim c/amaf. Servius haec de bubone, non
eorge. i
de nlula. ^En. iv.
Semper, et obtenla densantur nocte tenebne.
" Onocrotalon...quorum duo genera. Ex Hieron., in
1'
Nam exorto sp/r«dore. Ambros., v Hex., cap. 24:
< Hanc aulem insula Cretens. E Solin., cap. 16.
Soph. II. Esi avis h<ec voracissiraa, propterea Mar- '^
Noctua autem non est bub. EServ., JEn. xii.
lial. * Nycticorax ipsa est noctua. Hieronym., epist.
Turpe Ravennatis guttur Onocrotali.
135, ad Suimiam.
Vid. Nebriss., in lib. do L. Locis. »
Quia noctem amut. Aug., io ps. c\.
465 ETYMOLOGIARUM LIB. XII. 466

amat ;
^ est enim avis lucifuga ^ et solem videre J|
tim excidat ubi ea insedcrit. Isle csi picus Martius
non palilur. nam alia est pica.

42. "^
Strix nocturna avis hahcns nomen de sono 48. k Pavo, nomen de sono vocis habci, cujuscaro
vocis : quaiido cnim clamat, stridel ; de quo Luca- tam dura est, ut putredinem vix sentiat, nec facile

nus : coquatur; '

de quo quidam sic ait :

Quod trepidus bubo.quod Slrixnocturna qucrunlur. Miraris quoties genmiantes explicat alas,
Et potest hunc ssevo tradere, dure, coco.
t>© H«c avis vulgo amma d\cil\ir,i\h amando par- 49. Phasianus, a "^ Phaside insula Grsecifc, unde
vulos, undc, ct lac praebere fertur nascentibus .
primum asportatus est, appellatur. Testatur id vetus
43. ^*
Corrus sive corax nomcn a sono gutturis
dibtichon illud :

habct quod voce coracinct. Feriur quod hsec avis,

Argiva primo sum transportata carina.
editis pnllis cscam plene non prsebeat, priusquam in
Ante mihi notum, nil nisi Phasis erat.
cis per pennarum nigredinem similitudinem proprii
50. Gallus a castratione vocatus. Inter cseteras
coloris agnosc.4. Postquam vero eos tetros plumis
enim aves huic soli testiculiadimunlur. Veteres enim
aspexerit, in toto agnitos abundaniiiis pascit. Hic
abscisos gallos vocabant; sicut autem aleonelesena,
prior in cadavcribus ^ oculum pelit.
B et a dracone dracaena, ita a gallo gallina. Cujus mem-
44. Cornix, annosa avis, apud Latinos Graeco no-
bra, ferunt quidam, si auro liquescenti misceantur,
mine appellalur, quam aiunt augureshcminum curas " consumi.
^ significationibus augere, insidiarum vias mons-
51. A7ias, ab assiduitate natandi aptum nomen
trare, futura pr;ttdicere. Magnum nefas hoec credere,
accepit. Ex quo g-enere quoedam germance dicuntur,
ui Deus consilia sua cornicibus mandet. Huic inter
quod plus Cfeteris nutrianl.
muUa auspicia tribuunt eliam pluvias portendere vo-
08 52. Anseri nomen anas dedit per derivaiionera,
cibus, unde est illud :

vel a similiiudine, vel quod et ipse natandi fre-

Tunc cornix plena pluviam vocat improba voce. quentiam habeat. <>
Iste vigilias noctis assiduitate
45. Graciilus, a garrulilate nuncupalus, non, ut clangoris testatur. p Nullum autem animal ita odo-

quidarn voluit, pro co quod gregatim volent, cum sit rem hominis senlit, ut anser, unde et clangore ejus
nianifcstum ex voce eumnuncupari. Est enim loqua- Gallorum ascensus in Capitolio deprehensus est.
cissimum genus ct vocibus imporlunum. 53. q Fulica dicta, quod caro ejus leporinam sapiat.
46. e Pica^, quasi poetricce quod verba in discri- Lagos enim lepus dicitur, unde et apud Grsecos lagois

mine vocis exprimant ut homo. 97 Per ramos enim dicitur. "

Est enim avis stagnensis, habens nidum in
arbor-.nn pendulaj importuna garrulilate sonantes , C medio aqua"", vel in pelris, quas aqute circumdant,
etsi linguas in sermone nequcunt explicare, sonum ^ maritimoqucsomper delectatur profundo. Qusedum
tamen human« vocis imitanlur, de qua congrue qui- tempestatcm persenserit, fugiens in vado ludit.
dam ait : 54. ^ Mergis ab assiduitale mergendi nomen hoc
^ Pica loquax cerla dominum te voce saluto. haesit. Sa^pe aulem demisso in profundum capite
Si me non videas, esse negabis avem. aurdrum ^igna sub fluctibus colligunt, et pra.^viden-
47. Picus, a Pico Saturni filio nomen sumpsit, eo tes sequoris ternpestatem cum clamore ad liitora ten-
quod ea in auspiciis utebatur. Nam ferunt hanc avem dunt. Nam in pelago jam gravissimam esse tempesta-
quidam habere divinum, illo indicio, quod in qua- '
lem (cODStat), cum ad liltora mergi confugorinl.
cumque arbore nidificaverit , clavus, vel quidquid 55. Accipiter, avis animo plus armata, quam ungu-
aliud fixum fuerit, diu haerere non possit, quin sla- iis, virtutem majorem in minore corpore gestans. Hic

^ £5^ enim avis luciftiga. E Serv., Georg.i,ad vers. ^

[n quacunque arbore7udificaver.E\?l\n.x..,CAp.iS.
Nequidqiiam seros exercet noct. picus Martius. E Scrv., ad vcrs. Aurea, J Iste est
^ Et solem videre non pat. De vcspertilione
pcrcus. virga. ^En. vii. dixit
Hicronym., Is. 11. Pavo... nt putridem vix sentiat. Ex. Aug.,xxi '^

Strix. Vid. Fesi. Sed quod vulgo ammas dici nde Civit., cap, 4.
•^

referl hmc quidam nutrices amas a noslris vccari De quo quidam, Martialis, '

jiutini. Alii viTO non Latinam vocem, sed e Gernia- " A Phaside insula Gr(ccia'. Fluvio potius, aut
nia a Gothis advectam exislimant. Sed,qui Hebiifam urbe.
dixerit, minus, credo, fallet. ° Consumi. Aurum scilicet. Plin., xxix, cap. 4 :

^ Coruus... fertur hwc avis E. Greg. xxx Moral.,

Si auro liquescenti gallinar. membra misceantur,
cap. 9, al. 15. consumunt id in se, ita hoc venenum auri est.
" Oculnm petit. Catull., de Cominio ° Istevigilias noctis. ExAmbros., Hcxam. v, cap.
:

Non equidem dubito, quin primuin inimica honorum 13.

Lingua exe( ta avido sit daia vullurio, p Nullumanimal. E, Serv,, .En. viii,
Effossos oculos voret atro gutlurc corvus, 1 Fulica dictay eo quod caro ejus leporem sapiat.
Inteslina canes, CiCtera membra lupi. Fuligincm, credo, aul uligincm sapit sed quorsum ;

^ Sifjnificationibus augere. Itasolus Vulcan. roli- illud lagos enim lepus dicitur ? mirum, ni glosse-
; :

qui agere. ma est,

^ Picce, q. Poetricai. Vel ad Persium rcspexit... •
Est enim avis stagnens. Ek August., in ps. ciii.
Corvos poetas et poetridas picas... autad fabulam de » Maritimoq. s. d. p. Kx Ambros., cap. 13.
Pieridibus in picas mutalis. Mergis ab assid. Ila est in Golh. et apud Ain- '

^ Pica loquar. Carmcn Marlialis. bros. Re!iqua cx Virg., Gcorg. i.

467 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 468

a.haccipiendo^idesi,acapie}idox\omenmm]i&il.Esi » Gi. Cotu7'nices, a. ?,rino vocis dicl«, quas Grseci

eniin avis rapiendis aliis avibus avida, ideoque voca' i^pTuyai; vocant, eo quo I primum visae fuerint in Or-
tur accipiter, hoc esi, raplor; unde el Paulus Apo- tygia insula. 11;« adveniendi liahenl tempora. Nam
stolus : Sustinetis enim si quis * vos accipit, ut enim astate depulsa, maria transmeant.

dicerct si quis rapit, dixit si quis accipit. 65. i

Ortygomctra dicitur,qu?n gregem ducit.cam
Ot> 56. ^ Fcrtnr aulem accipilres circa pullos suos terrffi propinquantem accipiter vidcns rapit, ac pro-
impios esse. Nam dum viderinl eos possc tentare pterea cura esi universis ducem sollicitarc externi
volatus, nullas eis pra^bent escas, sed vcrberanl pen- generis ,
per quam caveant prima discrimina. Cibos
nis, et a nido prsecipitanl, atque a tcnero compel- gratissimos habent semina venenorum ,
quam ob
lunt ad praedam, ne forte adulti pigrescant, causam iis veteres vesci interdixcrunt. Solum enim
57. <=
Capys Itala lingua dicitur a capiendo. Hunc hoc animal, sicut,et homo, caducum patitur morbum.
noslri falconem vocant, eo quod incurvis digitis sit. 66. ^ Vzupamjjv9id. appellant, eo quod stercora
58. Milvus. moUis viril)us ct volatu, quasi moUis humana consideret, et fetenii pascatur fimo , avis
avis, ulTire et nuncupatur. '^
rapacissimus tamen, et spurcissima,cristis exstantibus galeata, semper in se-

semper domesticis avibus insidiatur. pulcris ct humano stercore couimorans. Cujus san-
59. Ossifragus vulgo appellatur ayis quse ossa ab n guine quisquis se inunxerit, dormitum pergens dae-
alio dimittii, et frangit. Unde et a frangendo ossa no- mones suffocantessc videbit.
men accepit. 67. • r«ro5,quos, Hispani cucJttos vocant,apropria
60. ^ Turitir de voce vocatur, avis pudica el sem- voce consiat nominatos. Hi veniendi tempus habcnt,
per in montium jugis, cl in desertis soliludinibus milvorum scapulis suscepti, lOI propier breves et
commorans. Tecta enim hominum, etconversationcm parvos volatus, ne per longa aeris spatia fatigati defi-

fugit, elcommoratur in silvis. Qiiaj etiam hieme de- ciant. Horum saliva^ cicadas gignunt , ova passeris
plumata in truncisarborum concavis habitare perhi- nido reperta comedit et sua objicit quse ille suscepla
betur. Cujus e contrario coluniba hospitia humana et fovet et nutrit.

diligii semper doaiorum blanda habitatrix. 68. Passeres vero sunt minuta volatilia, a parvi-
61. Columhre dicta^, quod earum colla ad singula^ tate vocata,unde, et pusilli el parvi.
conversiones colores mutent, aves mansuettie, et in 69. "^'
Metula anliquitusmcrfM/a vocabatur, eo quod
hominum multitudine conversantos, ac ^ siue felle moduletur. Alii merulam vocata aiunt, quia sola
quas anliqui venerias nuncnpabani, eo quod nidos volat, quasiHwm volans. "Ha^ccum in omnibus locis
frequentenl, et osculo amorem coiici|jiani. nigra sit, in Achaia candida est.
62. Pahimbes, eo quod sint fart?e apabulo, «quas r 70. Hirundo dicta, quodcibos non sumat residens
vulgus titos vocant, lOO avis casla ex moribus sed in aere capiat escas, et edat, garrula avis, et per
appellatur, quod comes s-il castitatis. Nam dicitur tortuosos orbes et flexuosos circuitus per volans, et
quod amisso corporali consortio soliiaria incedat,nec in nidis construendis educandisque fetibus solertissi-
carnalem copulam ultra requiraf. ma, habcns eiiam quiddam praescium, quod lapsura
63. ^ Pcrdix, de \oce nomen habet, avis dolosa adiris quoque avibus
deserat necappetat culmina, °

atque immunda.Nam masculus in masculuminsurgit, non impetitur, nec unquam prseda est maria transvo-
ei obliviscitur sexum libido praeceps. '
Adeo autem lat, ibique hieme commoratur.

fraudulenta, ut alteri ova diripiens foveal, sed fraus 71. Turdi a tarditate dicti, p hiemis enim confmio
fructum non habet; denique dum pulli proprife vo- se referunt.
cem genitricis audierint, naturali quodam instinclu Turdela, quasimajor turdus.cujus slercore viscum
hanc qua» fovit relinquunt, et adeamdcm quiegenuit generari putatnr. Unde,ct proverbium apud antiquos
revertuntur. erat : Mahcm sibi avem cacare.
* Si quis vos accipit. Ex Greh., xxxiii Moral., Stalius :

cap. 11. al. 16. Ouique rerert jungens iterata vocabula perdix.
^ Fertur autcm accipiter. Ex Ambros.,
cap. 8. flHieron lamcn (oratorie credo, at causie scrviret) a
«=
Capijs. Sorv., a carmen. FJ, capys liinc nomcn.
i
p erde ndo perdKem nominatam dixit. Epist. 48.
Constat (inqiul) Capuam a Tuscis conditam, viso • Adeo autem fraudulenta. Ex Ambros.,vi,cap. 3,
falconis ancjurio, qui Tusca lingua capys dicitur. ct Hieronym,, ad Jcr<m. xvii, ct epis. 48.
Et Fest., in Capuam. j Ortygometra. E Solin.
'^
Rapacissimus, ctc. Vcrba Hierouymi. ad Zachar. ^ Upupa. Ex Hier., in Zach. xxv, usque ad com-
cap. v. morans.
• Turtur avispudica. Hicron., contra Jovinian. i : Tucos, quos Hispani cuculos. Inverso ordine in
'

Tiirtur avis pudicissima, el Orig., Iiom. 2 iii Cant., libris omnibus legrim cum Chacone Cuculos quos :

Hier. interprete Turtur semper in montium jugis

: Hispani cucos.
et arborum vcrticibus commoratur. "' Mertila...
q. mera volans. Sic Varro ot Festus,
\Ac sine felle. Quod minimnm fellis habeat, ul scd improbaiQuintilian., lib. i, cap. 5.
diximus suhra. Vid. Arist., iide Hist.anim., cap. 15. " Hcec cum in omnibus locis nig. E Solin.
E Quas vulgo
Titos. Serv., Eclog. 1 Columbce, :
" A
diris quoque avibus. Ita cst in Gotliicis rcctc.
quas vulgux iclas vocat. Solin. Minime certe a diris nvihns impcfuntur.
:

" Perdix de vocc nomcn

habct. Est cnim rd^^t-Axi nrrjHc unqwun prnuhv sunl ut sncrn'. ,

naguium (ut ail Piautus) crcpando facoro honeste. Hieinis enim confin. Ambros., v Hex., cap. 14.
 469 ETYMOLOGIARUM LIB. XU. 470
72. ' Furfurio vocatus,quod prius farre in farinam ^ gcnt, vel pro eo quod sine pedibusnascantur.' Nam
redacto pasceretur postea, et pedes, et pennas accipiuni. Hsesolertes in
iO^ 73. Ficedulce diclas, quodficos magis cdanl. gencrandi mellis officio, assignatas incokinl sedes,
'"'

Quod panditur ver.siculo vcieri illo : domicilia inenarrabili artc componunt, ex variis flo-
Cum me ficus alat, cum pascar dulcibus uvis : ribus favum condunt, textisque ceris innumera prole
Cur poiius nomen non dedit uva mihi? castra replent, excrcitum, et regcs habent, praelia
74. ^ Cardicelis, quod spinis, ct carduis pascitur, movent, fumum fugiunt, tumultu cxasperanlur.
unde eliam apud Gnccos d(/.avOU dicta cst ab ajcavOaie, 2. Has plerique experti sunt nasci de boum cada-
id est, spinis quibus alitur. veribus. " Nam pro his creandis, vitulorum occi-
75. AugJires aulemdicunt, et in gestu, etinmotu, sorum carnes verbcrantur, ut ex putrefaclo cruore
ct in volatu, et in voce avium signa cssc constituta. vcrmcs creentur, qui postea efficiuntur apes. " Pro-
76. ' Oscines, avcs vocant, qua; ore cantuque au- pric autem apes vocaniur orlfc de bobus, sicut cra-
spicium faciunt, ut corvus, cornix, picus. brones de cquis, fuci de mulis, vespje de asinis.
77. Alites, quic volatu ostcndere futura videnlur :
3. i^
Costros Grccci appellant, qui in extremis par-
"^
quse si adversse sunt, inebrce dicuntur, quod inhi- tibus favorum majores creantur, quos aliqui regcs
beant, id est, vetcnt; si prospcrfc, " prcepetes ; et
g pulant (dicti quod castra dncmi). 104
ideo/)r<K/je<c.s,quiaomne?avcs priorapetuntvolanics. Fueus est major apc, crabronc minor. Dictus
T

78. Tertianj faciunt spccicm auguriorum in avibus, aulcm fucus,'quod alicnos labores edat, quasi fagus.
quam communem vocant, ex utroque permistam, id Depascitur enim quod non laboravit; de quo Virgi-
est, cum aves ex orc ct volatu auguriantur, ^ sed '
lius :

fidem non habet. Ignavum fucos pecus a praesepibus arcenl.

79. ^ Omnium autem gencra volncrum bis nascun- 4. Vespce...
tur. Primum enim ova gignuntur, inde calorc ma- Crabrones vocati a cabo, id est, caballo, quod ex
tcriii corporis formanlur ct animanlur. his creentur, sicnt autem crabrones nascuntur de
Ova autem dicta, ab co, quod sint iivida.' Unde
80. cquorum carnibus putridis, ita ex eis itcrum ssepe
etuva eo quod intrinsecus humore sit plena. Nam nascuntur scarabfci, unde et cognominati sunt.
humidum est quodcxterius humorem habet, uvidum 5. ' Tauri vocantur scarabfei terrestres ricino si-
quod interius. QuiJam autem putant 103 ovum miles.
Grfccam habcre origincm nominis. Isti autem dicunt ^ Buprestis, animal est in Italia parvum, simil-
wa, V littera ablata. limum scarabaeo, longipedi. Fallit inter herbas bo-
81. Ova autem qufcdam inani vento concipiuntur, Q vcm maxime, unde et nomen habet, devoratumque
scd non sunt generabilia, nisi qufc fuerint concubitu tacto felle ita inflammat, ut rumpat.
masculino concepti, et seminali spiritu penetrata. 6. Cicendela, scarabaGorum genus est, eo quod
' Ovorum vim tantam dicunt, ut lignutn pcrfusum ovo gradiens, vel volans, lucet.
non ardcal, ac nc vestis quidem contacla aduratur. 7. Blattw, a colorc nuncupatffi, siquidem et com-
Admistaquoque calceglutinarefertur vitrifragmenta. prehensge manum tingunt, unde ct blatteum colorem
CAPUTVIIL dicunt. Hoc autem animal lucem videre non patitur,
Deminutis volatilibus. conlrarium muscfe; nam musca lucipeta, ct blatlalu-
i. Apes '^
dicta;, vel quod se pedibus inviccm alli- cifuga est, per noctem enim tantum ambulat.
'^
Ftirfurio.S\V(' farfario, ulramquccnim lectionem Cap. VIII. — " Apesdictce. E Serv., Georg. iv, ad
admittunt et Gothici charactcres et ipsa notatio Varr. carcmn Aut ilUe pedibus connexce.
III dc Re rust. Diebus xx antequem quis tollere Nam posteaet ped. Ex cod., ad vers. Trunca
: '
pe-
vult turdos, larcjitLs dat cibum, quodplus ponit, et dum primo.
farresubtiliore incipit alere. " Genercmdi mellis officium. ExLact., I. iit, c. 10.
^ Carduelis. Eiicrv.,Gcorg. iii,ad vcrs. Littora- " Nam pro his creandis. Serv., ad vers. Cresisque
que Ilalcyonem rcsonant. juvencis.
'
Oscines. Ex Fcsto. n *Proprie tamenapes. Ex eodem, ad vcrs. Ignavum
Quce siadversce sunt inebrce. Fcst.
'^
Inebrce aves :
fucos. Mn. I.
ciuce inaucjuriis aliquid fieri prohibent, ct prorsus ^ Costros Grceci appellant. Castros impressi libri;
omnia mchTa appellantur quct^ tardantvelmorantur Chacon cestros legcbat, cum costros in libris omnibus
acjentem. Gloss., enibra Ivavrta; inebra, i!)pv£ov sil, alicnasque [pntabat] csse illas voces dicti, cjuod
|j.avTa'jTiy-'.v ember picus, i'cv'.? 7:ovr,fa enibrum,
;
; castra cbicant. Gur cnim Grjccffivoci Latinum etymon
TipaYK-*''-'?ImSXa^E?. aptaret, quod (lerversissimum essc Scrvius ct Cha-
c 1'rcrprtes. Vid.
Sf>rv., ad vcr.s. Prcepetis omina risius dicunt. Sumpta enira essc liKC c Palladio, lib.
penncB. yEn. iii. Agell., lib. vi, cap. 6, et Fest. VI, cap. 10 Iloe mense incipiunt auc/eri examina.
:

^ Aucjuriantur. Ila Varr., cap. t, auguria faciunt. et in extrcmis favorum partibus majores creantur
Sed fidcm non babel. IIoc cst, ca anguria corta ct cipiculce, quas aliqui rcgc:^ putant, sedGrceci otarpou;
rati noii siml; mcndosc omnns libri, scd fides hoc, appellant, ct neeari jubent. Eadem propre Colu-
voi hffic nonhnbct ; Rabanns, scdfides Christihocnon mclla, lib. vi, cap. 10. Scd cum rursus pauio post de
bjibel, quasi minus supcriora iidcs Clirisli damnet. fcstris scrmo sit, costros hoc loco movcrcrcligio fuit.
*>
Onmium autem gcnera volucr. Ex Lact., dc 1 Fucus apc maj., crahr. min. Vtrba iEmilii
Opif., cap. 3. .Macri apud Serv., lococit.
'
Undeet uva. E Serv., Eclog. 10. Tauri vocantur scarah. Ex Plin.. xxx, cap. f>.
J Ovorum vini. Ex Plin., xxix, cap. 3 '
Buprestis. Ex eod. lib., cap. 4.
467 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 468

ab ampiendo, id est, a crt/)?c/if/o nomen sumpsit. Esl ii & i, Coturnices, a. sono vocis dictse, quas Grseci
enim avis rapiendis aliis avibus avida, ideoque voca- i5':TUYa; vocant, eo quo i primam visse fuerint in Or-
tur accipiter, hoc esl, raplor; unde el Paulus Apo- tygia insula. lla? adveniendi liahent lempora. Nam
stolus : Sustinetis enini si qiiis ^ vos accipit, ul enim astate depulsa, maria transmeant.

diceret si quis rapit, dixit si quis accipit. 63. J

Ortygometra dicilur,qu?e gregem ducit.eam
99 36. ^ Ferfir aulem accipiires circa puUos suos terrae propinquantem accipiter videns rapit ac pro- ,

impios esse. Nam dum viderint eos posse tentare pterea cura esi universis ducem soUicitare externi
volalus, nuHas eis praebent escas, sed verberani pen- generis ,
per quam caveant prima discrimina. Cibos
nis, et a nido prsecipitant, aique a tenero compel- gratissimos habent semina venenorum ,
quam ob
lunt ad praedam, ne forte adulti pigrescant, causam iis veteres vesci interdixcrunt. Solum enim

.57. <=
Capys Itala lingua dicitur a capiendo. Hunc hoc animal, sicut,et homo, caducum patitur morbum.
noslri falconem vocant, eo quod incurvis digitis sit. 66. ^ U^iijni mGrxci. appellant, eo quod stercora
58. Milvus, moUis viribus ct volatu, quasi mollis humana consideret, et fetenii pascatur fimo , avis
avis, uTTileet nuncupalur. ''
rapacissimus tainen, et spurcissima,cristis exstantibus galeata, semper in se-
semper domesticis avibus insidiatur. pulcris et humano stercore commorans. Cujus san-
59. Ossifragus vulgo appellatur avis qua? ossa ab n guine quisquis se inunxerit, dormitum pergens dae-
alio dimittii, et frangii. Unde et a frangendo ossa no- mones suffocantesse videbit.
men accepit. 67. ' r?<fos, quos, Hispani cmcm^os vocant,apropria
60. « Turtur de voce vocatur, avis pudica eisem- voce constat nominatos. Hi veniendi tempus habent,
per in montium jugis, ct in desertis soliiudinibus milvorum scapulis suscepti, lOI propier breves et
commorans. Tecta enim homiuum, etconversationem parvos volatus, ne per longa aeris spatia fatigali defi-
fugit, elcommoratur in silvis. Qii?e eliam hieme de- ciant. Ilorum saiivfe cicadas gignunt , ova passeris
plumata in truncis arborum concavis habitare perhi- nido reperta comedit et sua objicit quse ille suscepta
betur. Cujus e coiitrario columba hospitia humana et fovet et nutrit.

diligii sempcr domorum blanda habitatrix. 68. Passeres vero sunt minuta volatilia, a parvi-
61. Columbre dictffi, quod earum colla ad singula-^ tate vocata,unde, et pusilli el parvi.
conversiones colores mutent, aves mansuetfe, et in 69. "" Merul(i antiquiiusmedw/a vocabatur, eo quod
hominum mullitudine conversantcs, ac ^ siiie fellc moduletur. Alii merulam vocata aiunt, quia sola
quas antiqui venerias nuncupabant, eo quod nidos volat, quasiwcm volans. "HaBccura in omnibus locis
frequenlenl, el osculo amorem concipiani. nigra sit, in Achaia candida est.
62. Palumbes, eo quod sint fartfe apabulo, «quas r 70. Hirundo dicta, quodcibos non sumat residens,
vulgus titos vocant. lOO avis casta ex moribus sed in aere capiat escas, et edat, garrula avis, et per
appellatur, quod comes i\i castitatis. Nam dicitur tortuosos orbes et flexuosos circuitus per volans, et
quod amisso corporaliconsortio solilaria incedat,nec in nidis conslruendis educandisque fetibus solertissi-
carnalem copulam ultra requirat. ma, habcns eiiam quiddam prsescium, quod lapsura
63. ^ Perdix, de \oce nomen habet, avis doiosa deserat necappetat culmina, ° adiris quoque avibus
alque immunda.Nam masculus in mascuiuminsurgil, non impetitur, nec unquam pr?eda est maria transvo-
ci obliviscitur sexum libido prseceps. '
Adeo autem lat, ibique hieme commoratur.

fraudulenla, ut alteri ova diripiens foveat, sed fraus 71. Turdi a tarditate dicti, P hieniis enim confinio
fructum non habel ; denique dum pulii propriae vo- se referunt.
cem genitricis audierint, naturali quodam instinctu Turdela, quasimajor turdus.cujus slercore viscum
hanc quae fovitrelinquunt, et adeamdem quyegenuit generari putatnr. Unde,et proverbium apud antiquos
revertuntur. erat : Maluni sibi avem cacare.
* Si quis vos accipit. Ex Greh., xxxiii Moral., Slatius :

cap. 11. al. 16. Ouique refert jungens iterata vocabula perdix.
Fertur autem accipiter. Ex Ambros., cnp. 8.
^
ftHieron tamen (oratorie credo, at causie serviret) a
Capys. Serv., a carmen. Et capys liinc nomen.
' i
7J(?rde«rfo perdicem nominalam dixit. Episl. 48.
Constat (inqiiil) Capuam a Tuscis conditam, viso Adeo autem fraudulenta. Ex Ambros.,vi,cap. 3,
'

falconis angiirio, qui Tusca lingua capys dicitur. ct Hieronym,, a(J Jercm. xvii, ct epis. 48.
Et Fest., in Capuam. jOrtygometra. E Solin.
Rapacissimus, ctc. V( rba Hieronymi. ad Zachar.
''
^ Upupa. Ex Hier., in Zach. xxv, usque ad com-
cap. V. morans.
• Tiirtur avls pudica. Hieron., i contra
Jovinian. : Tucos, quos Hispanicuculos. Inverso ordine in
'

Turtur avis pudicissima, el Orig., Iiom. 2 in Cant., libris omnibiis legrim cum Chacone Cuculos quos :

Hier. interprete : Turtur semper in montium jugis Hispanicucos.

et arhorum verticibus commoratur. "' Merula...
q. mera volans. Sic Varro et Festus,
\Ac sine felle. Qiiod minimum fellis habeat, ul sed improbatQuintilian., lib. i, cap. 5.
diximus suura. Vid. Arist., iide Hist.anim., cap. 15. " Hcee cum in omnibus locis nig. E Solin.
B Quas vulgo ° A diris quoque avibus. Ita est in Gotliicis rectc.
Titos. Serv,, Eclog. 1 Columbce, :

quas vulgus lclas vocat. Solin. Minime certe a diris nvihw^ impctuntur.
:

" Pcrdix de voce nomeu

hahct. Est cnim -ioh.ifn' nr.-jHc unquam pnvdw sunt, ut sacra'.
flagmum (ut ait Plautus) crepando faccre honesle. Hieinis enim confin. Ambros., v Hex., cap. 14.
 469 ETYMOLOGIARUM LIB. XII. 470
72. * Furfurio vocalus, quod prius farre in farinam ^genf, vel pro eo quod sine pedibus nascantur.» Nam
redacto pasceretur. postea, et pedes, et pennas accipiuni. Hse solertes in
lO^ 73. FiceduUe dici?e, quodficos magis edant. ™ generandi mellisofficio, assignatas incolunt sedes,
Quod panditur versiculo veieri illo : domiciiia inenarrabili arte componunt, ex variis flo-
Cum me ficus alat, cum pascar dulcibus uvis : ribus favum condunt, textisque ceris innumera prole
Cur poiius nomen non dedit uva mihi? castra replent, exercitum, et reges habent, praelia
74. ^ Cardtielis, quod spinis, et carduis pascitur, movcnt, fumum fugiunt, tumultu exasperanlur.
unde eliam apud Griecos (Jy.av6i? dicta esl ab axavSatc, 2. Has plerique experli sunl nasci de boum cada-
id est, spinis quibus alitur. vcribus. " Nam pro his creandis, vitulorum occi-
75. Augures autemdicunt, et in gestu, etinmotu, sorum carnes verberantur, ut ex putrefaclo cruore
et in volatu, el in voce avium signa esse constituta. vermes creentur, qui postea efficiuntur apes. Pro- <•

76. = Oscines, aves vocant, quae ore cantuque au- prie autem apes vocanlur orlM de bobus, sicut cra-
spicium faciunt, ul corvus, cornix, picus. brones de equis, fuci de mulis, vesp?e de asinis.
77. Aiites, quje volatu ostcndere futura videnlur :
3. P Costros Graeci appellant, qui in extremis par-
'^
quse si adversae sunt, inebrce dicuntur, quod inhi- tibus favorum majores creantur, quos aliqui reges
beant, id est, vetent; si prosperae, « pr^peics ; et
g putant (dicti quod frt.s/m ducant). 104
ideo prcepetes,qmR omnes avcs priorapetuntvolanles Fucus est major ape, crabronc minor. Dictus
'i

78. Tertiani faciunt spcciem auguriorum in avibus, autcm fucus,'quod alicnos labores edat, quasi fagus.
quam communem vocant, ex ulroque permistam, id Depascitur enim quod non laboravit; de quo Virgi-
est, cum aves ex ore et volatu auguriantur, ^ sed '
lius :

fidem non habet. Ignavum fucos pecus a prsesepibus arcent.

79. ^ Omnium autem gencra volncrum bis nascun- 4. Vespce...
tur. Primum enim ova gignuntur, inde calore ma- Crabrones vocati a eaho,id est, cahalln, quod ex
teriii corporis formantur et animanlur. his creentur, sicut autem crabrones nascuntur de
Ova autem dicta, ab eo, quod sint uvida^ Unde
80. cquorum carnibus putridis, ita ex eis itcrum ssepe
etuva eo quod intrinsecus humore sit plcna. Nam nascuntur scarabsei, undc et cognominati sunt.
humidum est quodexterius humorem habet, uvidum 5. ^ Tauri vocantur scarab?ei terrestres ricino si-
quod interius. Quidam auteni putant 103 ovum miles.
Grfecam habere originem nominis. Isti autem dicunt ' Buprestis, animal est in Italia parvum, simil-
Sa, V littera ablata. limum scarabaeo, longipedi. Fallil inter herbas bo-
Ova autem qu?edam inani vento concipiuntur,
81. vem maxime, unde et nomen habet, devoratumque
JJ
sed non sunt generabilia, nisi qu?e fuerint concubitu tacto felle ita inflammat, ut rumpat.
masculino concepta, et seminali spiritu penetrata. 6. Cieendela, scarabfeorum genus est, eo quod
J
Ovorumvim tantam dicunt, ut hgnuin pcrfusum ovo gradiens, vel volans, lucet.
non ardeat, ac nc vestis qiiidem contacia aduratur. 7. Blattce, a colorc nuncupatai, siquidem et com-
Admistaquoque calceglutinarefertur vitrifragmenta. prehensse manum tingunt, unde ct blatteum colorem
CAPUTVIIL dicunt. Hoc autem animal lucem videre non patilur,
Deminutis volatilihus. conlrarium muscffi; nam musca lucipeta, et blattalu-
1. Apes ^ diclse, vel quod se pedibus invicem alli- cifuga est, per noclem enim tantum ambulat.

Furfurio.Slvc farfario, ulramque enim lectionem

'^
Cap. VIIL— " Apesdietce. E Serv., Georg. iv, ad
admitlunt et Gothici charactcrcs et ipsa notatio Varr. caremn Aut illce pedibus connexa;.
III dc Re rust. Diebus xx antequem quis tollere
: '
JSam postea et ped. Ex eod., ad vers. Trunca pe-
vult turdos, largius dat cibum, quodplus ponit, et dum primo.
farresuhtiliore incipit alere. ^ Generandi mellis offieium. ExLact., 1. iii, c. 10.
^ Carduelis.EServ.,GooTg. iii,ad vers. Littora- ° Nam pro his ereandis. Scrv., ad vcrs. Ccesisque
que Halcyonem rcsonant. juvcncis.
'
Oscines. Ex Festo. n •Proprie tamenapes. Ex eodem, ad vers. Ignavum
'^Qumsiadvcrsa' suntinehrce. Fcsl. Inehrre aves :
fucos. Mn. 1.
quce inauguriis aliquid fieri prohihcnt, et prorsus p Costros Grceei appellant. Castros impressi libri;
omnia inehr^ appellantur qme tardantvelmorantur Chacon cestros legcbat, cumcostros in libris omnibus
agentem. Gloss., enihra IvavTia; inchra, Spvsov sit, alienasque [putabat] csse illas voces dicti, quod
[j.avT=uTt!<'.v ember picus, cpvt; 7:ovr,pa enibrum,
;
; castra ducant. Cur enim Grajcaevoci Latinum etymon
Tcpayu.aTO? Ir.itX^x.Zt^. aplaret, quod (lerversissimum esse Scrvius et Cha-
e l'ra'pctes. Vid. Sorv., ad vcrs. Prcepetis omina risius dicunt. Sumpta enim csse haec o Palladio, lib.
pcnnce. /En. iii. Agell., Hb. vi, cap. 6, et Fest. VI, cap. 10 Uoc mense incipiunt augeri examina.
:

^ Augurianiur. Ila Varr., cap. 1, auguria faciunt. ct in extremis favorum partihus majores creantur
Sed fidcm non hahet. IIoc ost, ca aiiguria ccrta ot apiculce^ quas aliqui rcges putant, scdGrceci oiaTpou;
rat non sunt; mcndosc omnos lihri, scd fides hoc,
i
appellant, et necari jubent. Eadem propre Colu-
vel hcecnon hnhet ; Rabanus, scdfides Christihoc non mclla, lib. vi, cap. 10. Scd cum rursus paulo post de
habet, quasi minus supcriora fitios Chrisli damnet. ccstris scrmo sit, cnstros hoc loco movororeligio fuit.
^ Onmium autem gcncra votucr. Ex Lact., dc 1 Fucus ape maj., crabr. min. Verba iEmilii
Opif.. cap. 3. Macri apud Serv., loco cit.
'
Unclect uva. E Scrv., Eclog. 10. Tauri vocantur .'>carab. Ex Plin., xxx, cap. fi.
) Ovorum vim. Ex Plin., xxix, cap. 3 ^ Buprcstis. Ex eod. lib., cap. 4.
471 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 472

8. Papillones, aviculfe sunt, quae maxime abun- A gat ; habei enim in ore fistulam in modum stimuli,
dant florentibus malvis, quique vermiculos slercore qua carnem terebrat, ut sanguinem bibat.
suo faciunt nasci. 14. '^
Cyniphes, muscfe minutissimse sunt, sed acu-
9. Locusta, quod pedibus sit longis, veluti hasta, leis permolestte; qua tertia plaga superbus populus
unde eteara Graeci, lOotam maritimam,quam ter- -Egyptiorum esesus est.

restrem, astacon appellaut. 13. "^

(Estrus, animal armentis aculeis permole-
10. Cicad(e, ex cuculorum nascuntur sputo, =*
hpe stum. CEstrum autem Greecum est, quod Latine asil-
in Italia apud Rheginos multae sunt, nec usquam lus, vulgo, tabanus vocatur.
alibi. 16. ^'
Bibi07ies sunt qui in vino nascuntur, quos
H. Musca ex Grfeco venit et mus : hte, sicut el yn^go 7nustiones](i musto appellant,unde et Afranius :

apcs, necat» in aqua, aliquoties posl unius horce Ad me cum spectas, fabularique incipis, ex ore in
spatium reviviscunt. oculos tuos bibiones involant.
12. Cynomyia Grsece vocatur, id est, musca ca- 17. ' Gurgulio dicitur, quia pene nihil aliud est,

nina. Nam xjwv Graece canis vocatur. nisi guttur.

13. ^ Culex abaculeo dictus, quod sanguinem su-
B
^ Hce in Italia apud Rhegin. E Solin., cap. 8. xvire?, et xvf^s? ab Aelio dicuntur.
*>
Culex ab acuieo. Non dubito quin ex Aug., in <^
OEstrum autem Grrecum. Verba Scrvii, Georg.
ps. cxLviii Quis dedit aculeum culici, ut sangui-
: III, ad vers. CEstrum Graii vertere vocantes.
nem sugat ? Quam tenuis fistula est, qua sorbet! ^ Bibiones. AI., bibones. Afranii senariis nihil ele-

' Cyniphes. Aug. iii de Trinit., cap. 7 Cyniphes : gantius.

muscula; sunt brevissimce, quia tertia plaga super- f
Gurgul. E Serv. Georg. i.
bus populus /Egyptiorum C(Edebatur.A.GrdeciS'jyM:fti,

LIBER DECIMUS TERTIUS.

DE MUNDO ET PARTIBUS

X06 |Iracfati0.
Inhoc libello, quasi in quadam brevi labella, quasdam coeli causas, situsque terrarum, et maris spaiia
annotavimus, ut in modico leclor ea percurrat, et compendiosa brevitate etymologias eorum causasque
cognoscat.
CAPUT PRLMUM. 4. Oriens, ab exortu solis estnuncupatus. Occidens,
De mundo. quod diem faciat occidere, atqueinterire. Abscon-
1. Mundus^ est coelum, terra, mare, et quae in dil enim lumen mundo, et tenebras superinducit.

eis opera Dei, de quo dicitur : Et mundus per eum 5. Septentrio autem a septem stellis axis vocatur,
factus est. Mundus Latine a philosophis dieitur,
'^
qUcC in ipso revolutfe rotantur. Hicproprie et vertex
quod in sempiterno motu sit, ut coelum, sol, luna, dicitur, eo quod vertitur, sicut poeta aii : Vertitur
aer, maria. Nulla enim requies ejus elementis con- interea ccelum.
cessaest, ideoque semper in molu est. 6. « Meridies, vel quia ibi sol faciat medium diem,
2. Unde et animalia Varroni, videntur elementa, quasi medidies, vel quia tunc purius micat pether.

quoniam per semetipsa, inquit, moventur. GrEecivero Merum enim purum dicitur.

nomen mundo de ornamento accomodaverunt pro- 7. Januce cceli duK sunt, Oriens et Occasus; nam
pler diversitatem elementorum, et pulchritudinem una porta sol procedit, alia se recipit.

siderum. Appellatur enim apud eos y.6ju.oc, quod si- 8. ^ Cardines aulem mundi duo, Septentrio et Me-
gnifical ornamentum.'^ Nihilenim mundo pulchrius ridies, in ipsis enim volvilur coelum.
oculis carnis aspicimus. CAPUT II.

lOy 3. ^ Quatuor aulem esse (constat) climata

I
Deatomis.
mundi, id est, plagas :Orientem, Occidentem, Sep- 1. Atomose philosophi vocant quasdam in mundo
tenlrionem el Meridiem. corporum partes tam minulissimas, ut nec visui pa-

Cap. I. — * Mundus est ccelum et terra. Ex Aug., '^

Quatuor autem esse eonstat clim. Eod. modo lo-
tract. II in Joann. quitur Hieronymus, in Nom. Heb., ex Exod., et in
^ Quod in sempiterno motu. Idem etymon seculus Qufest. inGenes.,cap. 13 Quatuor (inquit) climata
:

videlur Festus cum dixit Mlndus appellatur ccelum^

: munli posuit, Orientem, et Occidentem. Septenirio-
et terra, mare, et aer. Mundus etiam dicitur ornatus nem, et Meridiem. Vid. Serv., Georg. i, ad vers.
muliebris, quia non est alius quam quod moveri Mundus, ut ad Scythiam.
potest. V^arro vero el Pliniusab absaluta perfectaqiie e Meridies. Eodem modo supra, lib. iii, cap. 41
elegantia mundum ex Graecor, imilalione dictum vo- cl lib. V, cap. 31.
lunt, et Cicer.. de Univ. Ut hunc varictate dis-
:
f
Carclines mundi. Supra, lib. iii, cap. 37.
tinctum bene Grceci x6j[aov, nos lucentem mundum Cap. II. —
" Atomos philosophi, Vid. Plularcii..

nominaremus. de Piacit. philos., cap. 3, ei Siob., Eclog. 1, Phys.

' Nihilenim
mundo pulchrius o. c. a. Verba Hier., cap. 17, etScrv., in Sileno.
in Jon. I.
473 ETYMOLOGIARUM LIB. XIII 474

reant, nec 70[xrri,id Gii, sectionem rocipiant,unde el _ tur, aqua in terram crassescat, rursusijue lerra di-
aTO[i.oL dicli sunt. Hi per inaue totius mundi irre- ^ luatur in aquam, aqua rarescat in aerem, aer in
quielis nnotibus volilaie, et huc atque illuc ferri di- ignem extenuetur.
cuntur, sicut tenuissimi pulveres, qui infusis pcr fe- 3. Quapropter omnia elementa omnibus inesse,

nestras radiis solis videnlur, ex iis arbores, et her- sed unumquodque eorum ex eo quod amplius habet
bas, el iruges oinnes oriri, et ex iis ignem, et aquam, accepisse vocabulum. Sunt autem divina Providenlia
et universa gig"i, atque constare quidam philosophi propriis animantibus distributa, nam coelum angelis;
genlium putaverunt. aerem volucribus, mare piscibus, terram homini-
2. Suntautem atomi,aut in corpore,aut inteniporc, bus, cffterisque animantibus Creator ipse implevit.
aut in numero (aul in littera). In corpore, ut lapis.
CAPUT IV.
Dividis eum in partes, et partcs, ipsas dividis in gra-
De ccelo.
na, veiuti sunt arenae, rursumque ipsa arenee lOS
grana divide in minutissimum pulverem, doncc, si
i . Crelum ^ vocatum, eo quod tanquam caelatum
vas imprcssa lumina habeat slellarum veluti signa.
possis, pervenias ad aHquam minutiam,qua3 jam non
sii, quse dividi vel secari possit. Hsec est atomus in cor-
Nam caclatum dicitur vas quod signis eminentioribus

poribus. refulget. Distinxit enim coelum Deus claris lumini-

3. In tempore vero, sic intelligitur atomus : an- B bus, ei implevit, solis scilicet, et luna? orbe fulgenli,

num, verbi gratia, dividis in menses, menses in dies, et astrorum micanlium spiendentibus signis adorna-
vit. s Alias
aulem a superiora celando.
diesinhoras;adhuc partes horarum admiltunt divisio-
nem, quousque venias ad tanlum temporis punctum, 2. Hoc aulem Gra?ce ojpavb; i-b toj opaaOai, id
'^

etquamdam momenti stiliam, ut per nullam moru- esl, a videndo, eo quod aer perspicuus sit, et ad spe-

lam produci possit, et ideo jam dividi non poiest. culandum purior. Coelum autem in Scripluris sanctis
Haec esi atomus temporis. ideo fimamentumYOCHlViT, quod sit cursu siderum,

In numeris, ut puta octo dividuntur

et ratis legibus, fixisque firmatum.
4. in qua-
tuor,rursum qualuor in duo, deiude duo in unum. IIO. 3 Interdum et ccclum pro aere accipitur,
ubi venli et nnbes, procellfe et turbines fiunt. ' Lu-
Unus autem atomus est, quia insecabilis est. " Sic et
crelius : Cado, qui dicitur aer. Et psalmus volucres
in liltera; nam orationem dividis in verba, verba
autem in syllabas, syllabam aulem in litteras. Littcra
coeli appellat, cum manifestum sit aves in aere vo-
lare; J
ei nos in consuetudine hunc aerem coelum
pars minima atomus est, ncc dividi potest. Atomus
appellamus ; nam cum de sereno vel nubilo quteri-
ergoest,quoddividinonpotest, utpunctus inGeome-
mus, aliquando dicimus Qualis est aer? Aliquando
\ria. Nam tojj.»i Grsece sectio diciiur dcTijAo; indivisio.
: :

CAPUT III.
C Quale est coelum?

De elementis.
CAPUT V.

i. Hylen ^ Grffici rerum quamdam primam mate- De partibus cceli.

riam dicuut, nullo prorsus modo formalam, sed om- 1. JLthcr ^ locus est in quo sidera sunt, et signi-
nium corporalium formarura capacem, ex qua visibi- ficat eum ignem qui a toto mundo in altum separatus
lia heec elementa formata sunt; unde, et •=
ex ejus de- est. '
Sane spther est ipsum elementum ; sethra vero
rivatione vocabulum acceperuut. '^
Hanc hylen Latini splendor jetheris, et est sermo Grascus.
materiam appellaverunt, ideo quia omne in forme, 2. Spluera coeli dicta, eo quod species ejus in ro-
unde aliquid faciendum est, semper materia nuncu- lundum formata est, sed et quidquid tale est, a vo-
patur. Proinde et eam poetae silvam nominaveruul. lubilitate spha^ra a Grfecis dicitur, sicut et pila3,qui-
Ncc incongruc, quia materise silvarum sunt. bus ludunt infanles. Nam philosophi dicunt coelum
10SI2. Griieci a.ulem clementa czov/v.o^. nuncupant in sphm-a figuram undique esse convexum, omnibus
(00 quodsibisocietatisconcordia et communionequa- partibus a'quale, concludens terram in media mundi
dim conveniant, nam sic ea inter se naiurali quadam mole libratam. Hoc moveri dicuni, et cum mora ejus
rationejunctadicuntur), modo originem ab igne repe- n sidera in eo fixa ab Orienie usque aJ Occidentem

tentes usquead terram, modo a terra usque ad ignem, circuire, Septentrionibus brcviores gyros juxta car-
ui ignis quidem in aera desinat, acrin aquamdense- dinem peragentibus.
^ Sic et in littera. E Serg., in Art. Donati. Cod. Rom.
Cap. ExAiig., xGcontra Faust.,c. 14.
III.'' //(//£"«. Hoc autem Grcece oypEtvb;. Ex Ambros., v Hex.,
''

•^
Ex ejus dcrivationc vocabulum accep. Ne.npc. cap. 22. Auctor vcro libri de Mnndo ad Alexaud.,
ut fleiiienta sint quasi hytementa. quod super Ta o-Jpsa, id est, montes sit.
'^
Hanc hylen Gr(eci. Serv., ^En. viii, ad vers, Lucretius. Lib. iv Sunt etiam, quce sponte sua
' :

Arvor. pecorisque Deo. (jignuntur, et ipsa constituuntur in hoc cckIo, qui

* Grceci autem elem. i-:oi'/jJ.a. Ambros., Hex. iii,
dicitur aer.
cap. 4; Unde, et Grcece (stov/iXa. dicuntur, quodsibi J Et nos in consuetudinem. Ex Aug., de Agone
conveniant et concinani. Christ., cap. 3.
Cap. IV. f —
Ciplum vocatum. Ex Ambros. ii , Cap. V. —
^ .TJher. Repclitur hoc caput ex lib. lu,

llex., cap. 4. aliis ccelum, quasi xoiXov, id est, ca- cap. 32, 36, 38 et 4o.
vum. Sane (Bthcr est. Verba Servii ad vers.
' : Lucidus
* .\lias aulem a supcrioracelando. Absunl hjc a asthra, £a. n.
 475 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 476

3. Axis csl Septentrionis linea recta, qnfe per me- J^

6. Ouintus circulus x£tji.£pivb; Tpo::ty.b?, qui a Lati-
diam pilam sphaerfe tendil ct dicius axis, quod in , nis Hicmalis, sivc Brumalis appellatur, ideo quia
ea splifera, ut rota volvitur,vel quia ibi plaustrum est. sol, cum ad eum circulum pcrvenit, hiemem iis qui
4. Cardines, extremfe partcs sunt axis, et dicli ad Aquilonem sunt facit, a^statem autem iis qui in
cardines, eo quod per eos vertitur coeluin. Austri partibus commorantur.
111 0. Poli sunt circuli qui currunt per axem. 7. « Zodiacus autem circulus esl (qui duodecim
* Horum alter est septentrionalis, qui nunquam occi- continetsigna, inh t5v ^wtov, idest, animalibus, ita
dit, appellaturque Boreus; alter australis, qui nun- dictus.
quam videtur, et Aiistronotius dicitur. Et dicti poli, CAPUT vn.
quod sint axium cycli ex usu plaustrorum, 3ipoliendo, De aere et nuhe.
scilicet nominali, sed polus Boreus semper vidctnr, i. Aer plurimum habens admistum ra-
est inanitas
Austronotiusnunquam, qnia dextra coeli altiora sunt, ritatis, quam cajtera elementa. De quo Virgilius
"^
:

pressa Austri. ® Longum per inane secutus. Aer dictusaTibTou «"pEtv,

6. Convexa, extrema coeli sunt, a curvitate dicta ab eo quod ferat terram, vel ab eo quod feratur.
nam convexum curvum est, et inclinatum, et in mo- Hic autem partim ad coelestem, partim ad terrenam
dum circuli flexum.
B materiam perlinet ; nam ille subiilis, ubi venlosi ac
7. Lacteus circulus, via est qu8e in sphffira videtur, procellosi motus non possunt existere, ad coelestem
a candore dicta, quia alba est, quam aliqui dicunt pertinet partem; iste vero turbulentior, qui exhala-
viam esse qua circuit sol, et ex splendoris ipsius tionibus humidis corporescit , terrse deputatur,
transitu ita lucere. quique ex se multas species reddit :
^ nam commo-
CAPUT VI. tus ventos facit; vehementius concilatus, ignes el

dc circuUs coeli. tonitrua; contractus, nubila; conspissatus, pluviam;

i. Habitatio ista cceli circulorum dislincta zonis, congelantibus nubilis, nivem; turbulentius congelan-
quasdam partcs temperie sua incolere permisit, quas- tibusdensioribus nubilis, grandinem ; distentus sere-
dam enormitate frigoris, aut caloris. Zonfe
negavii, num efficit: 113 nam aerem densum nubem esse
autem ipsfe quinque sunt qupe ideo zonce,\e\. circuli
: constat, nubem rarefactam et solutam aerem.
appellantur,quod in circum iuctione sphaerfe existunt. 2. ^ Nubes diclse, ab obnubendo, id est, operiendo
2. Quorum primus circulus ideo Arcticus appel- quod vultus suos velent,
ccelum, unde, et nuptce,
latur, eo quod intra eum Arctorum signa inclusa
1' ^ unde, et JSeptunus^ quod nubat, id est, mare ter-

perspiciuntur, qua^ a nostris, in ursarum spcciem ram tegal. Nubes autem aeris densitas facit. Venti '

ficta, Seplenlriones appellantur. C enim aercm conglobant, nubemque faciunt, unde

3. Secundus circulus ex eo zpomy.oq Sspivb; dicitur, est illud Atque in nubem cogitur aer. :

quia in eo circulo sol Aquilonis finibus ai-statem fa- VIH. CAPUT

cicns, ultra eum circulum non transit, sed slatim re- De tonitruo.
vertiiur, et inde Tropicus appellatur. i. Tonifrutim dkXum, quod sonus ejus terreat,
4. Tcrtius circulus ?T/i|j.£ptvbc, qui a Lalinis ideo J
nam tonus, sonus. Qui idco interdam tam graviter
Mquinoctialis appellatur, eo quod sol cum ad eum concuiit omnia,ita ^ ut coelum discidisse videatur, quid
orbem perveneril, cequinoctium facit, tl^ hrnj.t- cum procclla vchementissimi venti nubibus se re
pivb; enim Latine dies dicitur cequinox, quo circulo penle immiserit, turbine invalescente, exitumque
dimidia sphaers pars conslituia perspicilur. qutercnte, nubem quam excavavit impelu magno
0. Quartus circulus Antarclicus vocatur, co quod perscindit, ac sic cum horrendo fragorc defertur ad
contrarius -sit circulo quem Arcticum nominamus. aurcs.
* Horum alter est septentriona. Ex cornmentariis ^ Unde et neptunus. Arnob. iii a Ivers. Gent. Quod
Arati in fine. aqua nubat terram. Putabat Chacon Isidorum scrip-
Gap. VI. —
^ Eo quod intra ipsum Arctorum signa sisse Unde ct JSeptunus, quod nubat terram,; ct
:

Ha3C quoque ox lib. iii, cap. 43. Arcturi, quod ost in 1) WrtrcNeplunus/c(/a/ ; tou nuhat glo-sasfuisscalicnas
tditis non displicet i(\\mm\\?, Arctorum sil in Gothi- ISubcs autcm acris densitas. Ex cod., .En. v
'
;

cis) ; sunt namque verba Hygini, lib. i Astronom., ut Atque in nuhem cogitur aer.
illic notavimus. Cap. VIII. —
Nam tonus, sonus. Tonitruum a
i

" Zodiacus circulus est. Lacunaest in Goihicis qui- CcCcina tonum dictum refert Seneca, lib. ii Nalural.
busdam post hfec verba, esl hic, et in lib. iii, qiiam Quasst.; et a priscis quidcrti tonitruum, selate sua
impleri nolim, cnm iitrobique dissideant inlor se Co- non nisi tonitrua pluraliterefferri.
dices qui eam explent. Ifa,ut cadum discidisse.
^ Di scessisse quoqm et —
Cap. VII. —
Quam ccetera elementa. Assentior
t"
decidisse Iegitur,quarum, ego scripturarumut nuUam
Chaconi, cui adultcuna' vidcnliir ha* voces. prorsus rojicio, il;i discidisse libenlius amplcctor, ut
" Longum pcr inanc sccutus. Non simt haoc
apud se discidissc intelligas, ut sfepe alias; x\dim ei discin-
Maroncm. Ergo lcgas licebit, vel ex Silono Magnum : di lcgit Romanus Codcx, ct discisse aliimendose, ct
per inane coacta, vcl ex xii .En. Vacuuin per inane : pr/rscindit vel perscindit potius, quod sequitur, ter
volutus. usurpavil oadem in re Lucrclius, qucm iniitatur
' Nam commotus
ventos, clc. Vcrba sunt Auir., iii, hoc loco Isidorus, et exemjdum de vosicula displosa
de Genes. ad lil.. c^p. 10. magis discidissc videtur postulare. Qiiod vcro ad
s Nubes dictm. Ei Serv.,
ad vrrs. Arsurasque co- disccssissc aUmal, non scm"l in jibris de Diviiiatione
nias obnuhit amictu. discessus cadi lcgitur.
477 ETYMOLOGIARUM LIB. XIII. 478
2. 3 Quod non debei, cum vesicula,
mirari qiiis /| 3. ISimbus est densitas nubis intempesta ci ob-
quamvis parva, magfium lamen sonitum displosa scura, et inde nimbus a nube. i Sunt autem nimhi
omittat. Cum tonitruo autcm simul et fulgura expri- repentina? et prsecipites pluvi?e; nam pluvias vocamus
mil, ?ed iilud celerius vidctur, quia clarum est, hoc lcnlas. et juges, quasi fluvias, vol quasi fluentes.
autem ad aures lardius pervenit. Lux autem quae 4. Imbres autem, ei ad nubes, et ad piuvias perli-
apparcl ante tonitruum, ^ fulgelra vocatur. QuiT', ut nent, ^ dicii a Gra^co vocabulo, quod terram i7i-
diximus, ideo anlc videtur, il4 quia clarum est ebrient ad germinandum. Ex his enim cuncta crean-
lunien, tonitruum aulem ad aures tardius pervenit. tur, 1 unde, et Lucretius :

CAPUT IX. Ex anima nascuntur el imbri.

igni tcrra, atque
Dc fulminibus. Est aulcm nomen Gra^cum.
{. Fulgiir, el fulmcn, ictus coelestis jaculi, a fe- 5. Grando appellata, quod forma ejus granorum

riendo dicti; " fulgere enim fcrirc est, ac percuiero. similitudinem habeat. H;oc autem ventorum rigore
^ Fuimina autcm collisa nubila faciunt; ° nam om- durantur in nube, ac solidantur in nivcm, ruptoque
nium rerum collisio ignem creat, ut in iapi')ibijs aere solvuntur.
cernimus, vel attritu rotarum, vel in silvis arburum. 6. Nix, a mibe unde venit.
Simili modo in nnbibus ignis ; unde et prius nubila Q Glacics,a gelu, el equa, qnasi gelaquies, id csige-
sunt, doinde igncs. lata aqua.
2. Ex vento aulem et igne fulmina (certum est) 7. Gehc autem quod co stringatur tellus, y^
in nubibus fieri, et impulsu ventorum cmitti ; ideo quippe terra dicitur. Tunc autem majori gelu slrin-
autem fulminis ignem yim habere majorem ad gitur terra, cum fuerit nox serena.
pcnetrandum, f quia subtilioribus clemcntis factus 8. Pruina, cst malutini tcmporis frigus; quod
esl, quam noslcr, id est, qui nobis in usu est. Tria inde pruinfe nomen accopit, llO quia sicut ignis
sunt aulem ejus nomina, fulgur, fulgor. et fulmen. urit; -Oj) enim ig^iis, '" urcrc vero ct ad solem et ad
Fulgur, quia tangit; fulgor, quia incendit ct urit frigus pertinet. Nam uno sermone duo diversa signi-
fulmen, quia findit; ideo et cum ternis radiis fin- ficantur, pro eo quod unum effeclum habent. Similis
guntur. enim vis estcaloris et frigoris, unde el utraque saxa
CAPUT X. rumpunt.Nam calor urit, ut est : Uritur infelix Dido.
De arcu et nubium cffcetibus. llem frigus uril, ut est : aut Borcoi penetrabile frigus
i. Arcus ccelestis dictusa similitudine curvati ar- adurat.
cus. Iris huic proprium nomen est. Et dicitur Iris, 9. Pi05, Griecum est, quod illi i^p6ao?, dicunl. Alii

quod per aerem ad tcrras de-

s quasi aeris, id est, {^vo?, putani dictum, quia rarus est, non spissus, ut
scendit. 115 Hic autum a sole resplendet, dum cavae pluvia.
nubes ^ ex adverso radium solis accipiunt, et arcus 10. Nebula inde dicta unde et nubila, ab obnu-
speciem fingunt, cui varios colores illa dal res, quia bendo hoc est, operiendo terram, sive quod
scilicet,

aqua tenuis, aer lucidus, et nubes caligans irradiata, nubes volans faciat. Exhalanl enim valles humidai
ista varios creanicolores. nebulas, et fiunt nubes, inde nubilum, uives. Ne-
2. Pluvice dictse, quod fluant, quast fluvice. •
Nas- bulae autem ima petuant cum serenitas est, summa
cuntur enim de terree et maris anhelitu, qua? cum cum nubilum.
altius elevalSR {aerint, aut solis calore rosolut?e, H. Caligo, umbra est de spissitudine aeris effecta.
aut vi ventorum compress^ stillaniur in terris. Et dicta caligo, quod maxime aeris calore gignalur.

^ Quod mirari quis non debet, cum vesieula. Lu- cordiam, ila Iris ad discordiam plorumque miltatur.
crct., lib. VI :
^ Ex adverso radium solis aecip. E Sorv., ad vers.

Nec mirum, cum plena animfo vesicula parva, Mille trah, v. a. s. c. Mn. iv.

Saepe, ita dat pariter soniium dis|ilosa repenie.

'
Nascuntur enim dc terne et maris anhel. Verba
sunt Sorvii, Mn. i, ad vers. Unde imber et ignes.
Fulgctra vocatur. Al., fulgetrum. Sed fulgctra
^
Lucrelii voro locus, qui a Sorvio citatur, ex lib. vi :

omnino legendum ex Scrv., JEn. viii, ad fulgorcs I»

^ Consimili rationc ex omnibus amnibus humor, etc.
nunc tcrrificos. Vulcauius, fulgnr odidit.
j Sunt autcm nimhi. E Serv., ad
Cap. IX. —
Fulgere enim ferirc. Fesl.
"^
Fulgerc :

patriam. Mn. i.
vcrs. Nimbor in

prisci pro ferire dicebant, unde fulgur dictum est. '^

Dicti a Grceco vocabulo, Saopcc.
Fulmina autem. E. Serv., ad vers. Jaculata e
"^

1 Unde et Lucretius. Eod. modo logitur Lucretii

nubibus ignem. ^En. i.
versus apud Servium, e quo sunt hfec, paulo aliter
° Nam omnium rerum col... arborum. Vorba Ser-
in Lucretianis libris :
vii, iEn.I, ad illud : Vndc imbcr ct ignes.
f
Quia subtiUoribus elementis. Uespexit ad Lu- El qui quatuor ex rebus posse omnia rentur,
cretii carmina, lib. ii :
Ex igni tcrra, atque anima procrescere, el imbri.
Quare fulmineiis multo penetralior ignis ^ Urerc vcro et ad frigus. Vid. Serv.,
ar/ penetra-
Quam nosler fluat e tirdis lerrestribus ortus.
bile frigus adurat. Goorg. i. Recte advertit Chacon,
Dicere enim possis coeleblis fulminis igneni Servium ab Isidoro sino Virgilii carminibus lectum
Subtilem magis e parvis constare figuris.
hoc loco, ut sa-pc alias, illi iVaudi fuisse. Nam uno
Cap. X. — «^
Dictus Iris q. aeris. Graeci ab Eipsiv sermone duo (inquit Servius) diversaconclusit, quia
id cst. diccre, quod sit deor. nuntia. Servius irin, verbum adurat et ad potenliani solis, et ad frigns
quasi ^piv interprctatur ,
quod ut Mcrcurius ad con- Maro retulit.
479 S. ISIDORI IIISPALENSIS EPISCOPI 480

Tenebrw dicuniur, quod tcncantumbra'^. Ni- a aerem. Nam pestilentiam quae cx corrupto acre nas
12. ^

hil auicm tunt lenebrae, sedipsa lucis abseutia tene- citur, Auster flans in reliquas regiones transmittit;

/)r« dicuntur; sicut silentium non aliqua res esl, sed sed sicut Auster pestilentiamgignit, sic Aquilo repellit.
ubi sonus non estsilentium dicitur; sic lenebrfe non Euroauster dictus, quod ex una parte habeat Eurum
aliquid sunt, sed ubi lux non est tenebrce dicuntur. ex altera Austrum.
13. Uinbra est aer carens sole, dicta autem, quod 7. Austroafricus, quod junctus sit hinc inde Austro

fiat cum solis objicimur radiis. Est autem mobilis, et Africo. Ipse, et ' Libonotus, quod sit ei Libs hinc,

et incerta, et ex solis circuiiu, et ^ ex motu venlo- et inde Notus.

rum. Namque quoties movelur in solo, nobiscum <S. Zephyrus, Grseco nomine appellaius, eo quod
moveri videtur, quia ubi quoquo loco a radiis soiis
'^ flores, et gcrmina ejus flatu vivificentur. Hic Lntinc

obstitimus, perinde illi lumen auferimus; sicque Favonius dicitur, propler quod foveat quee nascun-

ingredi nobiscum umbra, et geslus nostros videtur tur. Auslro autem flores solvuntur, Zephyrofiunt.
imitari. 9. Africus, a [^ropria regione vocatus. In Africa
14. Ltix, ipsa substantia; /izmc??, quod a luce ma- eniin initium flandi sumit.

nat, id est, candor lucis.Sed hoc confunduntauctores. 10. CorJiS est,qui abOccidente seslivo flat,elvocatus

117 CAPUT XI. p Coru5,quod ventorum circulum claud^t, et quasi

ipse
De ventis. chorum faciat.Hicantea^ Caurus dictus, quem plcriquo
1. Ventus ^ cst aer coramotus et agitaius^ el pro Argesten dicunl, non ut imprudens vulgus Agrestem
nomina diversa sortitur; dici-
diveisis partibus coeli H. Septentrio dictus, eo quod a circulo septem
lur autem ventus quod sit vehemen<', et violentus, stellarum consurgit, quce vertente se mundo resupi-

Vis enim ejus tanta cst, ut non solum saxa ei arbo- nato capite ferri videntur.

rcs evallat, sed etiam coelum terramque conlurbei, 1 2. ^ Circius dictus, eo quod Coro sit junclus. Hunc
mariacommoveat. Hispani Gallecum vocant, propler quod eis a parie

2. Ventorum qualuor principales spiritus sunt. Gallecice flat.

Quorum primus ab Oriente Subsolanus, a Meridie 11913. quod fl^uflsstringat et

/l^u//o dictus, eo

Auster, ab Occidente Favonius, a Septentrione ejus- nubes enim gelidus ventus, et siccus.
dissipet. Est

dem nominis ventus aspirat, habentes geminos hinc Idem et Boreas, quia ab Hyperboreis montibus flit.
inde ventorum spiritus. Indeenim origo ejusdemventi est, unde et frigidusost.
3. Subsolanus a latere dextro Vulturnum habet, Natura namque omnium septentrionalium ventorum
a la?vo Eurum ; Auster a dextris Euroaustrum, a si-
frigida et sicca esl, australium humida et calida.
nistris Austroafricum Favonius a parto dextra Afri- r 14. Ex omnibus aulem veut'S duo cardinales sunt :
;

cum, Corum. Porro Septenlrio a dexlris Cir~

a Ifeva Septentrio, et Auster.

cium, asinislris Aquilonem. Hi duodecim ventimundi 15. ' Etesice autem, flabra Aquilonis sunt, quibus

globum flatibus circumagunt. nomen inditum est, quod certo anni lempore flatus

4. Quorum nomina propriis cx C3usis signata agere incipiunt,J Iviauto; enim Graece, fl???iMS Laline

suiU. Nam Subsolanus vocatus, eo quod sub ortu dicitur. Hae autem cursum rectum a Borea in .(Egyp-

solis nascatur, Eurus, eo quod ab Eoo flat, id esl, tum ferunt, quibus Auster contrarius est.

ab Oriente. Est enim conjunctus Subsolano. 16. Duo sunt autem extra hosubique spiritus ma-
5 Vulturnus, quod alte tonat ; de quo Lucretius :
gis quam venti, Aura et Allanus.
Atliionans Vulturnus. et Auster fuhiiine pollens. 17. Aura ab aere dicta, quasi acrea, quod lenis sit

6. Auster, ab hauriendo aquas vocatus, unde et

motus aeris. Agitatus enim aer auram facit, unde ct

crassumaeremfacii 118 etnubila nutrit. HicGraece

^ Lucretius : Aereas auras.
voTo; appellatur, propter quod ^ intcrdum corrumpal 18.'/l//fluus,qui in pclago est per derivalionem ab

^ Mhil autem sunt tenebrce... dicuntur. Verba
Augusl., in I de Genes. cont. Manich., cap. 4.
b Et ex motu ventorum. Serv., Eclog. v, ad
vers.
mollis est, et tam euntibus communis, quam re-
Ddeuntibus.
Circius... hunc Hispani Gallecum. Al., Galli-
*>

nive sub incertas. cum, et a parte Gallite, sed mendose, nam Galleci
•=
Vbi quoquo loco. Ita Salm. vctustissimus ubique nomen nos hodie retinemus.
;

quo loco, Complut. Etesiw autem flahra Aquilonis. Lucret., lib. vi

^

Cap. XI. —
Ventus. De Ventorum nominibus.
'^
Etesia flahra Aquilonum... Nubila conjiciunt.
:

Agell., lib. II, cap. 22. 'EviauTo?. Propius aberat Itoc, et '£Tr)aioj, sed
j

•^
Notus quod interdum corrumpat. Est cnim vo- Hyginurn sccutus est, in cujus veteribus hbris iviau-
eeuEiv coramipere, undeHoralius, de illegilimis filiis -b; legebalur, i.t apparet ex Joan. B^ptista Pio ad
:

Fecunda culpfe SEPCula nuptias Lucreiii verba, lib. v Inde loci sequitur calor ari- :

Primum inquinavere, et gcnus, ct domos. dus, nunc melius eto?.

^ Ipseest Libonotus. Seneca A Meridianoa.rcEu- : ^ Unde et Lucret. : aerias auras. Lib. i Et aerias :

ronotus est, deinde Notus, Latine Auster, deinde Li- auras, roremque liquorum, et lib. iv :

bonotus, quiapudnos sine nomine est. Aeriis quoniam vicinum tanjiilur auri"'.
s Cnurus,
quem plerique Argesten. Idem, uiNatur. Altanus. Scrvius, ad Cum venti posuere. Fhitus
'

Quaest. -.A solstitiali Occidente Corus venit, qui apud omnis (inquit) et qui ripa; cst^ ct qui pelngi, qrii Alta-
quosdnni ArgesiQsdicitur.Mikinon videtiir jiuin Cori )ius vocatur. Et Plin., lib, ii, cap. 43 Namqueeflumi-
violenta vis, et in unampartem rupax. Argesies vero nibus,ac nivibus,et emari videmus,et quidem tran-
 461 ETYiMULOGlARUM LIB. XIIL 482

aJto, id est mari, vocatus. Nam aiter esl flatus in ri- res frutices, herbasque producunt, sordes detergunt,

pis, quem dixiraus Auratn. Nam Aura lerras esl. " ^ peccata abluunt,potum cunclisaninianiibus Iribuunt,

19. Turbo estvolubilitas ventorum, el lurbo dictus IS« CAPUT XHI.

a lerra quoties ventus consurgit, et terram in circui- De diversitatc aquarum.
tum mittit. 1. Aquarum naturee multa est diversilas; alia? enim
20. Tempestas aniem pro teiupore dicitur,sicutubi- salis, alia; nilri, alise aluminis, aliie sulphuris, alite

que liistoriographi solent, dum dicunt ea tempestate; biluminis, aVm curam morborum adhibentes; nam
aut ab slatu coeli, ^ quia magnitudine sua raultisdiebus juxta Romam Albulte aquae vulneribus medentur.

oritur. *>
Verno autem , ei autumnali tempore, l^O 2. i
In Italia fons Ciceronis oculorumvulnera curat.
quam maxima? fiunt tempeslates, quando nec plena est In .Ethiopia lacus est quo perfusa corpora ^ velut

jeslas, nec plena hiems, unde medium et confine oleo nitescunt ' Zamce fons in Africa canoras voces
utriusque temporis ex conjunctione aerura conlrario- facit, Ex Clitorio !acu Italiffi, qui biberint, vini ta?-

rum efticiunt tempestales. dium habent.

21. <=
Fragor^ a fractarum rerum nominatus est 3. "' In Chio insula fontem esse, (dicunt) quo
sonitu, quem sicca qufeque et arida cum franguntur hebetes fiunt, In Boeotia duo fontes alter memo- :

faciunt. riam, alter obhvionem afferl. Cyzici fons amorem

U
22. <•
Procella, ab eo quod percellat^ id est, percu- ^ Veneris lollil.
tiat, et evellat. Est enim vis ventorum cum pluvia. 4. Boeoiiie lacus furialis est, de quo qui biberit,
' enim aut de fulminibus, aut de ventis fiunt.
Procellse ardore libidinis exardescit. In Campania sunt aquae,
Nihil autem velocius ventis, unde et propter celeri- quae sterilitatera femiDarum, et virorum insaniam
tatom, tam ventos quam fulmina alata finguntpoetae, abolere dicuntur. In TEthiopia? fonte rubro, qui bi-
•"
ut : alitis Axistri. berit, lymphaticus fit.

° Linus, fons Arcadiae aborlus non

CAPUT XII 5. fieri pati-

De aqiiis. tur. ° In Sicilia fontes sunt duo, quorum unus ste-

i. Aqua dicta, quod superficies ejus cequalis sit.

rilem fecundat, alter fecundam sterilem facit. i'
In
Hinc, eta?^M0?'appeIIatum,quia(tgMa/j7£?rsursumest. Thessalia duo sunt flumina : ex uno bibentes oves
2. Duo autem (sunt) validissima vitae humanaeele- l'i'i nigras fieri ferunt; ex altero albas, ex utroque

menta, ignis et aqua, unde graviter damnantur, qui- varias.

bus ignis et aqua interdicitur. 6. **

Clitumnus, lacus in Umbria, maximos boves
3. ff
Aquarum eleraentum cseteris omnibus imperat, gignit.i^iit^a/mi.spaludibus jumontorum ungulas indu-
Aqua? enira ccelum temperant, lerram fecundant, se- < I rari dicunt. ^ In Asphaltide lacu Juda?a3 nihil mergi
rem exhalationibus suis incorporant, scandunt in
'
potest, quidquid animam habet.
sublime, et coelum sibi vendicant; quid enim mira- 7. ' Iii Indiis Side^i vocatur
slagnum, in quo nihil
bilius aquis in ccelo stantibus? innatat, sed omnia merguntur. At contra in Africa?
4. Parum sit in tantam pervenisse altitudinem, ra- lacu " Apuscidamo omnia fluitant,nihil mergitur. itfa/'-
piunt eo secum piscium examina; effusa?, omnium in sidce fons in Phrygia saxa egerit. In Achaia aqua pro-
terra nascentium causa fiunt. Fruges gignunt, arbo- fluit saxis, Styx appellata, quod illico potata interficit.

quillo, et alios quos vocani A\[?Lnos

terra consur- e In Chio. Ex Piin., ibid.
°»

gere, qui quidem cuni emariredeunt Tropcei vocan- " Linus fons Arcad. Li7ius scripsimus ex Plin. —
tur, si pergunt^ Apogcei. Nam Codices non uno modo, sed lechnus, lecinus, le-
* Quia magnitudine suamultisoritur diebus.Qm- thinus, lethnus. Etiam Plinii vetustus liber Ecclesia?
niodo ha^c verba, qu» sunt e Serv., ad vers. Nimbo- Tolet, Levius habet.
° In Sicilia fontes duK. E Solin,, cap. 11,
sus Orion, lEn. i, huic loco aptentur, amplius quae-
rendum. p In Thessalia. —
In Bcsotia.SoVm. cap. l2.Ex Var- ,

" Verno autem et autumno. Ex eod., ad i Georg, rone. Plin., in Hestiosotide, quae pars est Thessaliie.
Quid tempestates autumni. '^
Clitumnus...qmmaximosboves,Yirg.,Geovg. ii

" Fragor afractar. Ex eod., ad Aridus

fragor. Hinc albi Clitumne greges, et maxima taurus
Procella. Ex eod., Mo. i, ad illud
'^
Creberque : I
I
Victima
procellis. Silius, lib. viii :

Procelloi, aut de flxminibus. Ex cod., Mn, v, ad

® El lavat ingentem perfundens flumine sacro
verba Tres Erici vitul. Clilumnus taurura,
^ Alitis Austri. Virg., iEneid. viii Rutuli tres :
Ergo, et albos.et raaximos Chtumnus taurosgenerat.
ignes^ et alitis Austri. Reatinis paludibus.Yevha.PVimi, lib.xxxi.cap, 2.
'

Cap. XII. —
e Aquarum elementum. Ex Plin. ^ In Asphaltide. iesep[\us, v de Bello Judaic, cap,

XXXI, cap. l. Ex quo legendum videtur. Et ceu pa- 5; Ilegesipp., lib. 4. cap. 18; Plin., v, cap. 16; So-
rum sit i. t. p. a. rapiunt eos. lin., cap. 48,A7/u7 in eo mergi posse, quod, et Plin.
^ Peccata abhiunt. Ambros., iii Hexara., cap, 5. dixeral lib. ii, cap. 103.
Reliqua e Plin., lib. xiv, cap, 22. t
In Indiis Siden. — Siderin Codex Tolel. De Silia
Cap. XIII. —
> Albulit aquw. Plin., xxxi, cap, 2. id prodidit, Slrab., lil). xv :'Ev 51 r^ opsivT) atXfav
In Italia fons Cicer. Ibid.
j -oTafxbv stvat, £v oj [irfilw E-i-Xsr. Nunnensius SdXav
^ Velut oleonitescunt. E Solin., cap. 43. legit ex Aniigoni Historia, et Epitome Strabonis, nos
Zamce. Vid. Vilruv. lib. viil, cap. 3. Item de
'
, Sicle7i ex Goihicis libris, et Plin. xxxi, cap. 2,
Chlorio, ex quo Arcadice pro Italice fortasse legen- " Apuscedcuiio... Marsyce funs in Achciia. Exeoijicm.

dum. Piin.
483 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 484

8. * Gelonium stagnum Sicilub telro odore abigit f^ 4. J Maris autem certum non esse colorem , sed

proximantes.'' Fons est in Africa circalemplum Am- pro qualitate ventoriim mutari; 1^4 nam modo fla-

monis,qui humorisnexibus humum strin|f,it. Favillas vum est, modo luculentum, modo atrum.
eliam in cespitem solidut. Fons Joh in Idumcea, qua-
CAPUT XV.
ler in anno colorem mutare dicitur, id est pulveru-
lentum, sanguineum, viridem, et limpidum, ternis De oceano.
mensibus in anno tenensex his unum colorem. i. Oceanum , et Gr&eci, et Latini ideo nominanl,

9. In Troglodyiis lacus esl, ter in die fit ama-

<= quod in circuli modo ambiat orbem : ^ sive a celeri-

rus, et deinde lolies dulcis. Fons Siloa ad radicem tate, eo quod ocius currat;item quia, ul ccelum, pur-

montis Sion, non jugibus aquis sed in certis horis, pureo colore nitet. Oceanus quasi xjdtvso; : iste e^l

diebusque ebuUit. In Judtea quoudam rivus Sabbalis qui oras terrarum amplectilur, alternisque aestibus

omnibus siccabatur. accedit, atque recedit. Respirantibus enim in profun-

10. In Sardinia fontes calidi ^ oculis medenlur, duoi ventis, aut removel maria, aut resorbet.

fures arguunt, nam cfecitate detegitur eorum facinus, 2. Quique a proximis regionibus diversa vocabula
e In Epiro esse (ferunt) foniem, in quo faces exstin- sumpsit; ut Gallicus, Germanicus, Scythicus, Cas-
guunlur accensfe, et accenduntur exstincta;. I'i3 f^
pius, Hijrcanus, Atlanticus, Gaditanus. Nsim Gadi-
f
Apud Garamantas fontem esse, (aiunt) ila algentem tanum frelum a Gadibus diclum, ubi primo ab Ocea-

die, ut non bibatur; ila ardentem nocte, ul nou tan- no maris Magni limen aperitur. Unde, et Hercules

galur. cum Gadibus pervenisset,columna3 ibi posuit,sperans

11. Jam vero in muitis locis aquae mananl perpe- illic esse orbis terrarum finem.

tim fervenles, tanla vi,ut balnea calefaciant. Qufedatn

CAPUT XVI.
enim lerrae sunt, quse multum sulphuris et aluminis
habent;itaqueg cum per venas calentes aqua frigida
De Mediterrcmeo mari.
venit, vicino sulphuris calore coniacta excandescit; 1 . Mare '
Magnum est, quod ab Occasu ex Oceano
in Meridiera vergii, deinde ad Septentrionem
nec talis ab origine effluit, sed permuiatur dum ve- fluit, ei

mit. Sulphur enim, alumenque secum ferunt aqua;, tendit. Quod inde Magnum appellatur, quia csetera
maria in comparaiione ejus minora sunt. Istud est,
utramque materiam igne plenam, miniraisque moti-
bus incalescentem. et Mediterraneum, quia per mediam terram usquc
CAPUT XIV. ad Orientem perfunditur, Europam, et Africam,

De mari. Asiamque disterminans.

aquarum generalis coUectio. ^ Omnis Q 1^5 2. Cujus primse partis sinus, " qui in Hispa
1. Uare est
sive dul- niis perfunditur, Ibericus, et Balearicus appeilatur.
enim congregatio aquaram,sive salssesint,
ces, abiisive maria nuncupantur, juxta iUud : Et con- Deinde Gallicus, qui Narbonensem provinciam al-

greyationes aquarum vocavit maria. Propric aulem luit. Mox Ligusticus^qm jnxta Genuam urbem e.n

7nare appellalum, eo quod aqua; cjus amarce sint. proximus. Posl hayc Tyrrhenus, qui Italiam altingit

'i.Mquor autem vocatum, quia (equaliter sursum quem Grseci lonium, Ilali Inferum vocant. Inde Si-
esl, etquamvis aquffi fluciuanles velut montes erigan- culus, qui a Sicilia usque ad Cretam vadit. Deinde

lur, sedatis rursus tempestatibus adfequantur. Alti- Creticus, qui inPamphyliam et .^Egyptura pertendit.

tudo enim maris diversa est, iudiscreta tamen dorsi 3. Inde Hellespontus, qui in Septentrionem relor-

ejus (nqualitas. quens, anfractilius magnis juxta Gra?cias, et Illyricum

3. '
Ideo autem mare incrementum non capere, cum in angustias septem stadiorum slringitur, quo Xerxes,
ponte navibus facto, in Graeciam commeavit, ibi esl
omnia flumina, et onmes fontes recipiat, htec causa
est partim, quod influentes undas ipsa magniludo
:
Abydos. Inde diffusus a;quore patcnle, rursus strin-
gitur, et facit Propontidem, qui mox in quingentos
ejus non senliat; deinde, quod amara aqua dulce
fluentum consumat, vel quod ipsai nubes multum passus coarctatur, fitque Bosphorus Thracius, quo

aquarum adseattrahant,sive quod illam parlim venli Q Darius copias transporlavit

auferanl, partim sol exsiccet, postremum, quod per Inde Ponticus sinus amplissimus a tergo Ma'0-

occulta qua;dara terra; foramina percolatur, et ad ca- tidis paludis, ^ quod raare ex raullitudiue fluminura

put amnium, fontesque revolutum recurrat. dulcius quam ca;tera, '' nebulosumque, et brevius, est,

^ Gelonium Stagnum. E Sol., cap. H. j Maris autem certum non esse colorem.
E Servio
^ Fons est in Africa. E Sohn., 40. ad vers. Fluctus(jue atros Aquilone secabat. iEn. v.
« In Troglod. Ex Plin. Luculentum \ero ex Servio et uno Rom. codice, ,

•^
Oculis medentur. Ex Sol., 10. quam luculentum e nostris Gothicis maluimus, ut lu-
culenium a luce sit. Vid. Agell., lib. ii, cap. ultim.
^ In Epiro. PHn., n, cap. 103, et Solin., cap. 12.
f
Apud Garamant. Plin., ibid.,et Solin., cap. 42. —
Cap. XV. " Sive a celeritate. E Solin., cap.26,
e Cum per venas calentes. Vid. Vitruv., lib. viii, de Hispan.
cap. 3. Cap. XVI. — Mare Mugnum. Non Oceanus, sed
'

Cap. XIV. —
^ Omnis enim congregatio.Ex Aug. i mare Mediierraneum, ut saipe in sacris Litris, ut in
de Genes. contra Manich., cap. 12. Num., a cap. xxvi, el in lib. Josue.
Ideo autem mare incrementum non capere. To[as
'
^ Quiin Hispaniis perfunditur.— Hispanias per-
locus expressus e Lucret. vi : fundit. Solinus.
Nunc ratio reddeada, augmen cur nesciat xquor.
 485 ETYMOLOGIARUM LIB. XIII. 486

unde et Ponticwn vocatur, quod sit brevius, alque /| tis, quia pontum prfevenii. Iiemel a Iransitu, velan-
))rs;ter phocas, et thynnos, atque delphinos,
'^
alias gustis meatibus boum, Bosphorus. " /Egyptium au-
belluas majores non patitur. tem pelagus Asiae dalur, Gallicum Europse, 1^7
5. e Sicut autem terra, dum una sit, pro diversis Africum Libyae; his, ut quteque proxima sunt, " ve-
locis variis appellatur vocabulis, ila et pro regionibus nerunt in partes partium.
hoc mare magnum diversis nominibus nuncupatur :
10. Pelagus autem est lalitudo, mare sine liltore,
f
nam Ibericum et Asiaticum a provinciis dictum ab : et nomine a;:b tou TCXayi&u, hoc est a
portu. Grseco
insulis, Balearicum, Siculum, Creticum, Cijprium, latitudine dictum, ° unde et playia, eo quod sinl
Mgeum, Carpathium : 1^6
s nam interTenedum,el imporluosa.
Chium, saxum est in mari potius quam insula ,
quod CAPUT XVII.
visentibus procul capra^ simile credilur, quam aiy* De sinibus maris.
nuacupant, unde, et .Hgeuni mare esi dictum, ^ sic
\. Sinus dicuntur maiores recessus maris, ut in
et Carpathium mare inter .Egyptum, et Rhodum ab mari Magno Junius, in Oceano, Caspius, Indicus,
insula Carpatho illic posiia. Persicus, Arabicus, qui et mare Rubrum, i'
qui Ocea-
6. A genixbns, Gallicum, Ausonium, Dalmaticum, no ascribilur.
Ligusticum.kh o\)\)id\s, Argolicum, Corinthium, Ty B 2. ' Rubrum autem mare vocatum, eo quod sit ro-
rium,Adriaticum.N^m Adria qutedam civitas Illyrico seis undis infectum,non tamen talemnaluram habet,
mari proxima fuit, quse Adriatico mari nomen dedit. qualem videtur ostendere, sed vicinis litloribus vi-
7. A positione coeh,ut Inferum, quod
Superum, et tiatur gurges, alque inficitur, quia omnis terra quaj
'
sit Oriens superior, Occidensinferior, estautem Thu- circumstat pelago, rubra est, et sanguineo colori
scum, et memoria regis, ut lonium.
Adriaticum. A. proxima; ideoque inde ® minium aculissin)um ex-
'lon quippe rex fuitGraecia?, unde lones Alhenienses. cernitur, et aUi colores, quibus pictura variatur.
Hoc mare,et Tyrrhenum diclum sive quod Thusciam ; 3. Ergo cum terra hanc habeat naturam, tlucti-

alluit, id est Tyrrheniam, sive a Tijrrhenis nautis, qui bus subinde diiuitur, et quidquid ' adesum est, in co-
se in hocmare prsecipitaverunt. Et sciendum lonium
J lorem cadit; ob hoc etiam in iis littoribus gemma^
siiium esseimmensum, ab/c)«m usque adSiciliam, et lubra? inveniuntur. Lapillus enim iiujusmodi humo
hujusparles esse Adriaiicum, Achaicum et Epiroti- involutus, cum inter arenas attritus esl, et terraj co-
cum. ^ A moribus accolarum £M;rmMs,AxENOs antea lorem habet et maris.

appellalus. t!J8 4. Hoc mare in duos scindilur sinus : ex iis,

8. A casibus hominum qui ceciderunt in mare, ut qui ab Oriente est, Persicus appellatur, quia oram
Hellesponticum, Icainum, 3lyrtoum :^nam Myrtoim C iHius Persce inhabitant. Alter vero Arahicus dicitur,
mare dictum a Myrtili lapsu, quod illic ab CEno- quod sit circa Arabiam.
mao prfecipitalus sit. Icarus vero Cretensis, ut fa- CAPUT XVHI.
bulfe ferunt, altiora petens, pennis solis calore solu- De cestibus, et fretis,
tis, mari, in quo cecidit, nomen imposuit. Phrixus 1 /Estiis ad Oceanum pertinet, Fretum ad ulrura-
quoque cum Helle sororc sua fugiens insidias nover- que mare; nam ,Estus est maris accessus, vel reces-
cales, conscendit «avem signum arielis habentcin, sus, id est, inquietudo, unde et (estuaria, per qua;
qua liberatus est. Helles autem soror ojus perpessa mare vicissim tam accedit quam recedit.
naufragium decidit in mari, et mortua Hellesponto 2. Fretum autem appellatum, quod ibi semper mare

raari dedil nomen. ferveat; nam fretum est auguslum, ct quasi fervens
9. Ab ordine fluenti, Propontis : nam d\c\.d^Propon- mare,abundarum fervore nominatura, ut Gaditanum,
'^
Quod mare ex multitudine flumin. Carpathium, Libycumque Serv. Mn. v.
Refert hoc
a Sallustio, Serv., ^En. xi. Atque ita esse facile cre- lon quippe dux ftiit Euseb. inChron. lon vir ' :

det, qui apud Plinium legct Danubium 70 amnibus, fortis ex suonomine Athenienses loties vocavit.
quorurs dimidia pars sit navigabilis, receptis Illyri- Et sciendum lonicum sinum. E Serv., ad... In- j

cum alluere, deipdein Pontunfinttuere, adjunctis sex n suhe lonio in magno. ^En. iii
aliis vaslis tluminibus, quamvis idem Plin., lib. vi, ^ ^ A moribus accolarum. E Solin. 1

cap. 17, Caspio raari id tribuat. Num Myrt. mare. E Serv., Georg. iii, in princip.
^ ISebulosumque et brevius. E. Mela
, lib. i. ™ JEgyptium autcm pelagus Asice datur. Ila Soli-
,

cap. 19. nus el lyieila-, at Ptolomteus de Asia Ea (inquii) :

' Unde et Ponticum. Vel a Pontor.e brevi navigio,
vel a-b Tcu t:&i~o\), id est, angusto cestu.
Alias belluas nuijores non patitur. E Solino.
•^
« Sicict autem terra, dum una sit. Ex Ambros. iii
Hex., cap. 3.
.Egyptipars, quce ultra ISilum est, ad Asiam perti-
nere omnes affrmant.
° Venerunt inpart. Sol., venerunt in partes par-
tiiim.
" Uncle et plagia quod sit importuosa. Servius ad

^ Nam Ibericum, et Asiaticum. Solinus Causas Statio male... Staiio (inquii) est quam plagiani di-
:

nominum non uniformis dedit rutio,nam Ibericum, cunt, el nos playa vocamns.
et Aiasticum, etc. Cap. XVII. Qui Oceano. (2^«'adsinum re- — 1' —
s Nam inter Tenedum et Chium. Ex Solin.,c. 4, lertur, non ad mare.
17, vel legendum ex Plinii emcndatiorilnis libris Te- Bubrum autem mare vocatur. Vid. Solin. '1

nem, et Cium, lib. iv, cap. 11, nam lia:' in Cycladi- Circumstat pelacjo. Sic omnes Hbri.
bus numerantur ab ipso et Strabone. '
Minium acutissimum. Forie, acceptissimum.
**
Sic ei Carpathium... posiia. E Scrv., ad vcrs. '
Adesum est. Ita Goth.; al., adhesum cst.
 487 ;. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 48h

\e\ Siculum;riam freta^\c{SiYaTTOa\l,qmsi fervida, A flumina in freta discurrunt. Lacus stal in ioco, nec
id est, ferventia, et motura fervoris habentia. proflnit; et dictus lacus, quasi aquce locus.
3. ^ Fretum Sicilise, quod PJiegium dicitur, Sal- 3. i
Lacus Asphalti idem et mare Mortuum voca-
luslius ex lali causa vocari scribit, dicens Ilalife tum, propter quod nihil gignit vivum, nihil recipit
olim Si( iliani conjunftam fuisse, et duni esset una ex genere viventium. Nam neque pisces habet, ne-
teilus, medium spatium, aut per humililatem abru- que assuetas aquis et lajtas mergendi usu patilur
plum est aquis, aut per angusliani scissum. El inde aves; sed et qua?cunque viventia mergenda tentave-
pT^-Itov nominalum, quia Gr»ce abruptum hoc non.ine ris,quacumque 130
arte demersa statim resiliuni,

uuncupatur. Est auiem arctissimum, trium millium et quamvis vehementer illisa confeslim excuiiunlur;
spatio Siciliam ab Ilalia dividens, fabulosis inlame sed neque ventis movetur, resistente turbinibus bi-
monstris, quibus hinc inde Scylla et Charybdis os- tumine, quo aquaomnis stagnatur; neque navigatio-
tenditur. nis patiens est, quia omnia vita carentia in profun-
4. ^ Scyllam, accolae saxum mari imrainens appel- dum merguntur, nec materiam ullam sustinet, J nisi

lant simile celebralae forma^ procul visentibus. Dnde quae bitumine illuslratur.

et monstrosam spcciem fabulce illi dederunt, quasi 4. ^ Lucernam accensam ferunt supernatare, ex-
formam homiuis capitibus succinctam caninis, quia 6 slincto lumine demergi. i
Hoc et mare Salinarum
collisi ibi fluctus lalraius videnlur exprimere. dicitur, sive lacus Asphalti, id est, bituminis; et esri

Charybdis dicla quod gurgiiibus occullis naves

5. in Judfea inter Jericho ct Zoaran, ™ Longitudo ejus,
absorbeai. Esl enim mare verlicosum, et inde ibi -^ usque ad Zoaras Arabite, dirigitur stadiis quingentis

laniata naufragia profundo emergunt. i^f> Ter au- octoginta ; cenlum quinquaginta, uf-
latitudo siadiis
tem in die "^
erigil fluctns,, et ter absorbei ; nam que ad vicina Sodomorum...
accipit aquas, ut vomat; vomit, ut rursus accipiat. 5. Lacus Tiberiadis ab oppido Tiberiade vocatus,
6. ^ Syrtes aulem sunt arencsa in mari loca. Syr- quod quondam Herodes in honorem Tiberii Csesaris
tesautem ^ Sallustius a tract^i vocari dicii, quod condidit. Esl autem in Jiidaea omnibus lacis sahi-
omnia ad se trahant, e et appropinquanii vadoso brior, etad sanitatem corporum quodammodo effica-
mari haereant. Ha? auiem ad mare iEgyptium vicioa? cior. Circuit sladia...

sunt, et pariter admiscenlur. ^ Vada vero sunt, per 6. ° Genesar, lacus amplissimus in Judaea longilu-
qua; in mari, vel in fluminibus homines, vel aniraa- dine centura quadraginla extenditur stadiis ; latitu-

lia pedibus radM??^ ; qufe Virgilius brevia appellat, dine quadragintadiffunditur, crispantibus aquis, • au-
Graeci Ppaxeta. ram non veniis, sed de seipso sibi excreans. Unde
CAPUT XIX. C et Genesar dicitur Graeco vocabulo, quasi generans
De lacis et stagnis. sibi auram; denique per diffusiora spatia lacus frc-
\. Sunt el quaedam maria, qu» non miscontur quentibus auris spirantibus agitatur ; 131 unde et

Oceani fluctibus, aut mari Magno, et dicunlur lacus puriorhauslus ejus, et ad potandum dulcis et habilis.
et stagna. 7. P Benacus, lacus Italiae in Venetia, de quo flu-
2. Lacus est reccptaculum in quo aqua retinetur, vius nascitur Mincius, qui lacus magnitudine sua
nec miscetur fluctibus, ui lacus Asphalti, lacus Be- tempeslates imitatur marinas.
nacus, et Larius, et ca?ieri quos Graeci Ai[j.lva?, id 8. Lucrinus, et /IfgrnwslacusCampaniae sunt. Lu-
est, stagna \ocant. Nam fonles labunlur in fluviis, crinus autem dictus, quia olim propter copiam pis-

Cap. XYIII. —
^ Fretum Sicilice. E Serv., Mv.. iii " Lucernam accensam.Xerha Hieronymi in epst.
Hoec loca vi quondam vast., elc. ad Dardan.
^ Scyllam accolce. Citat ha?c e Salluslio Serviut ad '
Hoc et mare salinarum. Yere, Iib.de Locis Heb.
vers. : Dexirum Scylla latiis. Ma. iii. ^ Longitudo... stadiis quingentis octoginta. He-
^ Lbi laniata naufragia, p. e. Affert haec eadem gesippum potius e quo sunt aec, et Josephum secuii I

\erba Frontio anliquus grammaticus probans emer- sumus, unde hausit Hegesippus, quam Isidorianos li-
gere se dixisse Salluslium. bros, in quibus septingentis octoginta constanter
^ Erigit fluctus. Respexilad Yirgilii verba, .^n. iii: legitur.
Sorhet in abruptum fluctus. " Genesar. Ex Ilcgesipp., cap. 26. Sed uti
lib. iii,
* Syrtes autem sunt arenosa. E Serv., ad vers. tres lacus in Judaea constiiueret, Solinus fecit. Nam
Scfvisque vadis immittite Syrtis. iEn. x. reliqui eumdem Genasar, vel Genesareth, cum Tibc-
f
Syrtes autem Sallust. in Jugurth. riade faciuni. Hieron. ad Dardan. Lacum Genesa- :

e Et appropinquanti vadoso mari hcereant. — reth quce, nunc Tiberias appeUatur. Beda, ad lac.,
Omnia, scilicet. Gothicos seculi sumus, nani Edili cnp. 5 Stagnum Genesareth idem dicunt esse quod
:

appropinquantes habent, appropinquantia, fortasse mare GaUlece, vel mare Tiberiadis. Neque Josephus
rectum eral. nisi lacuum duorum meminit.
^ Vada vero. E Serv., yEn. i, in brevia Syrtes. " Auram non vent. s. d. s. s. excreans. Nonputavi

Cap. XIX —
Lacus Asphalti. Hegesif p., lib. iv,
'
zo excreans rejiciendum, (\\xdLm\'\s excitans ajud He-
cap. 18, et Joseph., iv de Bell. Jud. gesippum et Bed. legaiur.
liisiqucebitumine iUustratur Juslin.,lib. xxxvi
i
. p Benacus... tempestates imitatur marinas. Yirg.
^eque materia uUam sustinet, nisi qucealumine iUi- Georg. II :

niiur. Euseb., in Chron., bitumine lUita... sed cum teque

iUustratur sit in Goihicis omnibus, suspicor Isido -
Fluctibus, et fremilu assurgens Benace mariDO.
rum incrustatur scripsises. Quo loco vid. Serv.
489 ETYiMOLOGIARUM LIB. Xlll. 490

cium vectigalia magna pra^stabaf. ^ Avernus aulem A do perpelim aulom /ZiDjz^» ipsa aqua,
dictus. Froprie

lacus vocalus, quia aves ibi supervolarenon possenl. /Zwj'ms cursus aquae. Prius autem flumen quam flu-

silvarum dcnsilale sic ambiebalur, ut vius, id est, prior aqua quam decursus. Duo sunt flu-
Nam antea
exhalanlis inde per anguslias aqute sulpinirea^ fetor miuum genera unum : torrens, alterum vivum, de quo
gravissimus, supervolantes aves lialitu suo necaret. Virgilius : Donec me flumine vivo, abluero.
Ouam rem Augustus Ceesar intelligens, dejectis sil- 2. ^ Torrens est a({ua vcnieus cum impctu. Diclus

vis, ex pestilenlibus amoena reddidit loca. autem torrens, 133 quia pluvia crescit, siccilate tor-
9. Lacus autem, idem et stagnum, ubi immensa rescit, id est, arescit. ' De quo Pacuvius : Flammeo
aqua convenit; nam dictum est stacjnum abeo quod vapore torrens terrce fetum exusserit. Cui GrKci ab
illic aqua stet, nec decurral.
hiemenomen dederunt, nos ab sestate; illi a tcmpore
CAPUT XX. quo succressit, nos a tempore quo siccatur.

Be abysso. 3. Amnis, fluvius est nemore acfrondibus redimi-

1. Abyssiis, ^ profundiias aquarum impenetrabilis : tus, ei ex ipsa amcvnitate amxis vocalur.
sivespeluncffiaquarumlatenlium, c quibus fonles et 4. Decursus, proprie finis cursus, sive aquarum sit

flumina procedunt ; vel quae occultesubter cunt,unde seu quarumlibct rerum.

ei vl%ss«.5 diclus.
<=
Nam omnes aquse, sive lorrentes n Rivi dicti, quod cleriventur ad irrigandum, id est
per occuUas venas ad matricem abyssum revertuntur. inducendum aquas inagros.Namirrigare inducereest,
2. Fiuctus dicti, quod flatibus fiant. Ventoruni Gurges, proprie locus altus in flumine.
enim impulsu agitata^ 13*^ aquee fluctuant. Q.Puteus csl locus defossus, exquohauritura aqua
Aqua est stativa, et sine motu aequalis. a potatione diclus.

3. Uncla vero, eminens liquor, qui semper in motu Fons, caput aqu?e est nascentis, quasi fundens

cst. Lucretius :
"^
Aerias tindas, id est, motus, el aquas.
corpus illud quod refluctual. Nam nec unda per se 6. Quidamautem fluviorum propriis ex causis no-

aqua est, sed aqua in motu quodam ct agiiatione, mina acceperunt, ex quil)us nonnulli notandi suni,
quasi ab eundo, ei redeundo imda vocata. qui in historiis celebres memorantur.
4. ^ Latex, proprie liquor fontis est. Et dictus 7. Geon, fluvius de paradiso exiens, atque univer-
latex., quod in venis terrae lateat. sam iEihiopiam cingens, vocatus hoc nomine, quod
5. ^ Gutta est qufe stat, stilla, qua^ cadii. e Hinc incremcnto sua? inundationis tcrram ^gypli irrit^cl
et stillicidium, quasi stilla cadens; Stiria enim Grae- enim Gra^ce, Laiine terram significat. 134 Hic
-)•?]

cum est, id est, gutta ; inde fit diminutivum, ut di apud ^gyptios Nilus vocatur propler limum quem
camus stilla; dum autem stat, aut pendet de tectis, « irahit, qui efficil fecunditatem. J Unde et Nilus dic

vel arboribus, quasi glulinosa, gutta est; dum ceci tus est, quasi viav uXr]v irahens. ^ Nam aniea Nihis
derit, stilla est. Latine Melo dicebatur. Apparet autem in Nilide lacu,
G. Spuma dicta, eo quod spuatur, sordes enim '
de quo in Meridiem versus excipilur iEgypto, ubi
sunt undarum ; unde et mustum et ea qua? coquun- Aquilonis flatibus rcpercussus aquis relroluctanlibus
tur spuma purgantur. Hinc et sputum. intumescit, et inundalionem ^Egypli facil,

CAPUT XXI. 8. Ganges fluvius, quem " Phison Scriplura sacra

De fluminibus. cognominat, exiens dc paradi^o pergit ad Indiae re-

i. Fluvius est perennis aquarum decursus, a fluen- giones. Dictus autem Phison id est, caterva, " quia

* Avernus autem lacus.E Serv.,ad... Divinosque fluminetorrens. JEn. ii.

lacus. Mn. iii. De quo Pacuvius. Recte Chacon delet voces de
'

Cap. XX. — ^ Ex Aug., in ps. xii.

Abyssus^ profund. Cjuo; non enim de torrenle Pacuvius, sed de sole cu- ;

" Nam omnes aquce... ad matricem abyssum. Ex
Hioronym., in Eccles. i. Hanc matriccm abyssum
Tartarum vocai Plato in Pha;done.
'^
Aerias unclas, id est, motus. Ne minimum qui-
dem dubitanduui de hac lectione elegantissime un-
da; rationcm exphcat Isidorus. Virg. Qua plurimus
undum fumus agit. ^En. vin. Et alio loco
Et juvat undantem buxo exspectare Cylhorum.
° Latex, proprie liquor. E Serv., ad vers. Lati-
jus ver^us ideo adducitur, ut ostendatur torrere esse
idem, quod aresccre. Iutcper Pacuvii versus legitur
apud Festuin in voce Torrens : flcunmeo vapore tor-
rens terrce fctwn exusserit, quod de sole diclum csse
; I
couslat ex Varrone, i de Re rust. Sed sive Varro
:
Pacuvii verba refcrre vohiit, si\o sensum lanlum,
: placet nobis Chacon, cui adjecia^ videntur in Var-
rone voces ilte, aut nox, aut frigore.
Unde etNilus dictus. E Serv., ad vers. Pingui
i

cemque Lyceum. .£n. i. Sed vox fo7itis apud illum flumine Nilus. vEn. ix.
" Nam antea Nilus Melo. Ex eod. .En. iv, ad vcrs.
non est.
'^
Gutta esl c^uce stat. Hieron., in Chron., ann, Nubila, jamcjue volans apicem.
DominibO; Palcemon {\nqml) i)tsignis cjrammaticus De (juo in Meridiem versus. E Sohn., cap. do
'

Cjuondam interrogatus quid inter guttam et stillam /Egypio; ex quo \)ro ^Eyypto, JEgyptio mari, el pr»
interesset: Guttu (inquit) stat, stilla cadit. retro luctantibus, in akcto LUCTANTiBUS,videri pos-
Hinc et stillicidium. E Serv., ad... Stiriaquc im-
^ sil in Isidoro reponondum.
'" Phison, id est, cutervu. Ex Hieron,, de Locis Heb.
pexisind. horr. b. Scd Stiriam Grrocam csse vocem
n Quia quindecim fluminibus. Tolidem numerantur
Servius non dicit. Qu.ireTb Grcecum est expungi ju-
bebal Chacon. Glossarium Stiria, 6 xou CoaTo; xpe- : ab Arian,, lib. v,de Alexand.,undeviginli vero a Pli-
jX(i)(j.£Vos KpuaTaXXo;. nio, lib. Yi, cap. 18, Librionmes, c^uia decem, sed
Cap. XXI. — ^ Torrens. E Serv. ad... Montano plane repelita^ syllaba; simililudo librarios dcccpit.

Patbol. LXXXtl. 16
491 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 492

quiadecim fluminibus magois sibiadjunclisimpletur, ^ ut Persici reges, quandiu inter ripas Persidis fluit,

Gangesaulem vocatus a Gange^rege

et efficiiur unus. sibi ex eo pocula vendicarint. Ex hoc amne quidam
Indiffi. Fertur autem Nili modo ^ exaltari, et super Cydnum Cilicise fluvium derivari exisiimant.
Orientis terras erumpere. 16. Araxis amnis Armenia;, qui ab uno monte cum
9. Tigris fluvius Mesopolamiae, de paradiso exsur- Euphrate diversa specie oritur, dictus quod rapa-
gens, el pergens contra Assyrios, et post multoscir- citate cuncla prosternat. » Unde et cum Alexander
mare Mortuum influens. 135 Vocaiurautem
cuitus in eum transgredi vellet, ponte fabricaio, tanta vi

hoc nomine propter velociiatem, instar bestiae nimia inundavii, ut pontem dirueret. Hic brevibus inter-
pernicitate currentis. valUs ab Euphratis ortu caput tollit, ac deinde Cas-

10. Euphrates fluvius Mesopotamiae, de paradiso pium fertur in mare.

exoriens, copiosissimus gemmis, qui per mediam 17. FluviusSyrife, ^ qui vocatur Orontes, iuxiSiAn-

Babyloniam influit; hic a frugibus, vel ab uberlaie tiochiae muros decurrens, qui a solis ortu oriens non
nomen accepit. *=
Nam Hebraice Ephrata fertilitas longe ab urbe mari conditur, quem de originis sua?

interprelatur; Mesopotamiam enim in quibusdam locis tractu Orontem veteres Latine appellaverunt, cujus

iia irrigat, sicut Nilus Alexandriam. ^ Sallustius au- fluentis ex ipso impelu frigidioribus, el Zephyris
tem auclor certissimus asserit Tigrim et Euphratem Q assidue 131 ibi spirantibus, lota civitas momentis
uno fonte manare in Armenia, qui per diversa euntes prope omnibus refrigeratur.
longius dividunlur, spatio medio relicto multorum 18. ^ Jordanis Judae fluvius, a duobus fontibus

millium, qu^e tamen terra, quse ab ipsis ambilur, nominatus, quorum alter vocatur Jor, alter Dan.
Mesopotamia dicitur. Ex quo Hieronymus animad- His igitur procul a se distantibus in unum alveum
verlitaliter deparadisi fluminibus intelligendum. foederatis, Jordanis deinceps appellatur. Nascilur

11. Indus, fluvius Orienlis, qui Rubro mari acci- autem sub Libano monte, et dividit Judteam et Ara-
pilur. biam, qui per multos circuitus juxta Jericho in mare
12. Hydaspes fuit Medorum rex antiquissimus, ex Mortuum influil.

quo amnis Orientis nomen accepit, qui nunc Hydas- 19. =^ Phasis Caucaseis montibus fusus, cum pluri-
pes dicitur, de quo Lunanus bus aliis in Euxinum se prsecipitat mare. ° Unde et
Vastis Indus aquis mistura non sentit Hydaspen. nuncupatur.
Et, Cydnus amnis Ciliciae, a Tauro monte pro-
20. °

qua Medus Hydaspesmiram aquarum habens suavitatem, et

grediens,
136 Accedit Pelago, Phoebi surgentis ab igne. quidquid candidum est cydnum gentili lingua Syri
e Qui dum sit fluvius Persarum, dicitur tamen contra
C dicunt. Unde amni liuic nomen datum, quia tumet
Orieniem decurrere. iestate quando nives solvuntur; reliquis anni tempo-
13. f Araris fluvius Germani». De quo Virgilius ribus tenuis esl, ei quielus.
:

Aut Ararim Parthus bibet, aulGermaniaTigrim. 21. P Hylas fluvius Asiae.

14. Bactrus fluviusOrienlis, arege s Bactroyoca- Pactolus fluvius Asiae, arenas aureas trahens. De
lus fertur, a quo et Bactriani, et urbs eorum. quo Virgilius : Pactolusque irrigat auro : quem pro
15. Choaspis Persarum fluvius, vocatus eorum aurato fluore alii Chrysorhoam vocant.
lingua, quod miramaquae dulcedinem habeat, ^"
adeo 22. '^
Hermus qui Smyrneos
fluvius Asise, secat

* rege Gange. Gangem quoque regem appellant

A que per Parthiam, et Assyriam, expungi maluimus
Suidas eiPluiarch., inlib. de Fluminibus. Male Ubri (deerant enim in plerisque Manuscriptis), quam Ti-
omnes, Rege Gangaro. gri aptare, quod fecil Vulcanius.
^ Exaltari. Eiiam in Manuscripto Sonno exaltari, ^ A Hege Bactro. Josephus non Bactrum, sed Ce-
non exundare, ut in Excuso legitur. trum, filium Aram, Bactrianorum primum auctorem
^am Hebraicc Ephrata, fertilitas. Ita scribo ex
*=
facit.
Hier., non Euphrata qme vox apud Hebrsos nulla ut reges. E Solin., cap. de Cilicia.
^ Adeo
esised niS perath, id est, Euphrates. ns pen, hoc U?ide et cum Alexander. MeminitpontisCurtius,
'

est, fructu. Olib. V, inundaiionis non meminit. Idem tentaium a

^ SaUustiusautem... certissimus. Hieronym,,inhb. Xcrxe refert Servius, ad : Pontem indignaius
de Locis heb. : Porro Sallustius auctor certissimtis Araxis. Mn. viii.
asserit,tam Tigris quam Euphratis ,in Armenia fontes j Hic brevibus intervallis mare. E Sohn.,
demonstrari.Ergo aliter legil Itidorus eum Hierony- cap. 25.
mi locum. Vid. Vibii Sequest. librum de Flum., et ^ Qui vocatur Orontes. Sic est in Gothicis Hege-
quidem diversos utriusque fonles prodidit Strabo. sipp., lib. III, cap. 5.
^ Qui dum sit fiuvius Persarum, dicitur tamencon- '
Jordanis Judex fluv. Hier.,in Iib.de LocisHeb.
tra Or. Hoc deGange,non de Hydaspe cecinit Luca- ™ Phasis. Verba sunt Ambrosii, ii, Hexam., cap.
nus, lib. iii : 3. Erai autem in omnibus libris Eusis, ni restituisset
Movei et Eoos bellorum fama recessus, Chacon, indicato Ambrosii loco.
Qua colilur Ganges, qui toio solus in orbe. " Undeetnuncupatur.Deiemiishaicenm Chacone.
Ostia nascenli contraria solvere Phcebo, ° Cydnus. E Solin.
Audet, et ad versum fluctus impellil inEurum. p Hylas fhivius Asioi. Vid. Solin., cap. de Bithy-
Quse leguniur in imprestsis libris Lucani carmina, in nia, et Plin., lib. v, cap. 32.
Golhicis nuUa sunt. q Hermus. Plin., lib. v, cap. 29 A Smyrna Hermus
:

Ararisfluvius Gemaw. EServ.,EcIog.l.Quodau-

f
amnis campos facit, et nomini suo adoptat. Sed
Ipm in Editis, ct quibusd. Manusc. rst : Currit Jiam- haec c Solino potiM?.
493 ETYMOLOGIAFIUM LIB. XIII. 494

campos, et ipse tluclibus aiireis ei arenis plenus, -'

a
|^
' qui rapido concitus cursu, Thyrrheni eequoris freta

quo Smyrna vocata est. scindens, non modicuni sfepe navigantium facit pe-

23. Mceander amnis Asi« flexuosus, qui, recurren- riculum, dum inler se maris fluctus et amnis fluenta
tibus ripis I 38 inler Cariam et loniam, prsecipitatur decertant.

in sinum qui Miletum dividil et Prienen. Mceander 30. Rhenus a Rhodani societate ferlur vocaius,

autem vocalus, quod sil flexuosus et nuuquam curraL quoniam cum eodera ex una provincia oritur. Estau-
rectus. De quo Ovidius : Germaniffi fluvius,inter tres Europa' maximos Huvios
Quique recurvalus ludit Maeander in undis. computatus, quiajugo Alpium Ubque iu Oceani
J

24. Tanus fuit rex Scylliarum primus, a quo profunda cursus suos dirigii

Tanais fertur fluvius nuncupatus, qui ex Riphseis 31. Iberus amais, quis quondam toti Hispania^ no-
silvis veniens, dirimit Europam ab Asia, inier men dedit.

duas mundi partes medius currens, atque in Pon- 32. Minius fluvius Gallicise noraen a colore pig-
lum fluens. raenti sumpsit, qui in eo plurimus invenilur.
25. *•
Inachus Achaise amnis, Argolicus irrigans 33. ^ Durius a Grai-cis, quasi Doricus.

campos, quem rex Inachus a se norainavit, qui exor- ^

Tagum fluvium Carthago Hispanice nuncupa-
dium Argivffi gentiprimus dedit. Ibi est et Eriman- d vit, ex qua ortusprocedit, fluvius arenis auriferisco-
thus ab Erimantho monte demissus. piosus, el ob hoc caHeris fluviis Hispaniarum prae-
26. Padus Italiie fluvius, a jugis Alpiumfusus, ex Jatus.

tribus fontibus oritur, ex quibus uni vocabulum est 34. Boitis fluvius, qui et Bceticce provinciae nomen
Padus, qui diflusus in modum stagni, <=
amnem sinu dedit, de quo Martialis: 140
quo et Padus est nuncupalus. Hic a Grae-
dirigit, a Bajtis olivifera crinem redimite corona
cisEridanus cognominatur, ab Eridano Solis filio, Aurea, quid nitidis vellera tingisaquis

quem Phaetontem dicunt, qui fulmine percussus, in ^ eo quod ibi iana? pulchro colore tinguntur. Bcetis
eodem fluvio dejectus est, et exslinctus. Augelur ''
autera dictus, eo quod
humili solo decuriat. (Jaeii
autem exortu Canis, liquescenlibus nivibus, et cum °enim Graeci humile,\e\ mersum vocant.
accessione triginta fluminum circa Ravennam in 35. Quaedam autfm fluminain diluvio soluta,mole
Adriaiicum mare defertur. lerrarum praeclusa sunt; quaedam vero, quae non
27. Tiberis Italife fluvius, a Tiberino rege Albano- erant, abyssi tunc ruptis meatihus eruperunt.
rum dicilur appellalus, qui iu hunc fluvium cecidit, CAPUT XXII.
et de exitu suo nomen dedit. Nam antea Albula anii- De diluviis.
quum nomen a colore habuit, ^ quod nivibus albus r 1. Diluvium dictum, quod aquarum clade omnia
sit. f Ipse est autem Tibris, qui et Tiberis, sed Tibe- qua? inundaverit deleat.
ris in quotidiano sermone, Tibris in versu diciiur. 2. Primum diluvium exstitit sub Noe, quando hu-
Danubius Germanise fluvius, vocari fertur a
28. g minum sceleribus offensus Omnipotens, " toio orbe
nivium copia, 130 quibus magis augetur. Iste est, conlecto, delctis cunctis, unum spatium ca'li fuit, ac
qui in Europa plus omnibus habet famam. Idem et pe!agi;cujushaclenus indicium videmusin lapidibus,
Ister, quia dum per innuraeras vadit gentes, mutatet quos, in remotis montibus, conchis et oslreis •'
con-
nomen, et majores sibi ambiendo colligit vires. Oritur cretos, saepe etiam cavatos aquis, visere solemus.
a Germanicis jugis, et ^ occidenlalibus partibus Bar- 3. 1 Secundum diluvium fuit in Achaia, Jacob pa-
barorum, pergens contra Orientem, sexaginta in se tr iarchae el Ogygi tenijoribus, qui Eleusinae condi-
fluvios recipit, septem ostiis in Pontum influit. tor et rex fuit, nomenque loco et tempori dedit.
29. Rliodanus Gallite fluvius ab oppido Rliodo co- 4."^ Tertiumdiluvium in Thessalia, Moysi, vel Am-
gnominatus, quem coloui RhoJiorum locaverunt, phictyonis teraporibus, qui tertius ^ post Cecropem

^ A quo Smyrna vocata est. An quia PHnius Et : l'bus partibusBarbarorum, atque Ronuuios interse-
nomini (inquit) suo adoptat ? At idem PJinius, ex He- m cans populos, donec Ponto ipse condatur.
rodoio a Smi/rnaAmazone Smyrnam urbem appella- ' Qui rapido concit. curs. Ex Ambros., nisi quod
'

tam dicit. apud illum non mediocre fertur navigantium peri-

^ Inachus... dedit. Verba sunt Solinii, cap. de culum.
Grgecia. Qui a jugo Alpium. Ex eod.
•^
Amnem sinu dirigit. Digerit. vet, Cod. Unus
j

Durius.
"^ —
Dorius, quidam libri.
Rom. Arinem sinum. Tagum... Carthago Hisp. nuncup. Quod a Tago
'

^ Augelur autem defertur. E Solin. Cod. de rege ex ticto Beroso diciusfenur, nihilocnrlius duco.
ItaHa. "^
Eo quod ibi lance. Plin., lib. viii, cap. 48.
e Quodnivibus albus sit. Aliena videnlur Chaconi. " Grieci Vel jiuObv Golhic. bytin.
cnim [ia6'j.

'
Ipseautem est Tibris. E Serv., ad vers. Tuqueo Cap. XXII. —
Toto orbe to^J/ec/o. Pleraque hujus
"

Tibri. /En. viii. capilis ex Orosii lib. i. Hiec ex cap. 3,

^ Danubius anubium copia. De Danubii elymo Concretos siepe, et cav. Oros.: Scabros scepe, et
1'

vid. Sieph. qui prius ua-coav, hoc est, aiutov, felicera, cavatos.
deinde oavou6iv aut «^avGuaiv ab adversa foriuna ap- 'i Secundum diluv. Oros., cap. 7.
'
peliatum a Scythis refert. Tertium. Idem,cap. 9, qui ex Justin., lib. ii.
^ Et occidcntalibus partibus Barbar. Paulo aliter desumpsil.
* Qtn...post Cecropemregtiavit.AthenisaddiiOro^.
Ambros., iillexam., cap. 3 Danuhius de occidenta- :
495 S. ISIDORI IIISPALENSIS EPISGOPI 496

regnavit. Cujus temporibusaquarum ingluvies majo- • tum lerunt, propter hominum insilam cordis duritiam.
rem partem populorum Thessaliai absumpsit, paucis Sed et flumina cum insolilis aucta imbribus ul-
per refugia montium liberatis.maxime in monte Par- tra consuetudinem, vel diuturniiatem, vel magnitudi-

naso.incujuscircuituDeucaliontuncregno potiebalur; nem redundant, multaque prosternunt, et ipsa dilu-

quitunc 1411 ad se ratibusconfugientessusceptosper vium dicuntur. Sciendum autem flumina, cum supra-
geminaParnasi juga fovit et aluit.A quo proptereage- modum crescunt, non tantum ad prsesens inferre
nushumauum Graecorum fabulae ex lapidibus repara- damna, sed etiam et aliqua significare futura.

LIBER DECIMUS QUARTUS.

DE TERRA ET PARTIBUS
CAPDT PRIMUM trione usque ad Occidentem, atque inde Africa ab >
6 Occidente usque ad Meridiem.
De terra.
1. Terra " est in mediamundi regioneposita, om- 3. Unde evidenter orbemdimidium duis lenentEu-
nibus partibus coeli in modum centri ttquali inter- ropa et Africa, 1413 alium vero dimidium sola Asia.
vallo consistens ;
^ quae singulari numero tolum or- Sed ideo istHi dufe partes facta; sunt, ^ quia inter
bem significat; plurali vero singulas partes ; cujus utramque ab Oceano mare Magnum ingreditur, quod
nomina diversa dat ratio : nam terra dicta a superiori eas inlersecat. Quapropter, si in duas partes Orientis
\)3irle,q\\a teritur;hunius ab inferiore, velul humida, el Occidcntis orbem dividas, Asia erit in una, in
ut sub mari ; tellus autera, quia fructus ejus tolli- aliera vero Europa et Africa.

mus : haec, et ops dicla, eo quod opem fert frugi- CAPUT III.

bus. *=
Eadem etarya, ab arando, et colendo vocata. De Asia.
2. ^ Proprie autem lerra, ad distinctionem aquse, 1. Asia ex nomine cujusdam mulieris est appella-

arida nuncupatur, sicut 141'^ Scriptura aitquodvo- la, quse apud antiquos imperium tenuit Orientis. Haec
caverilDeus lerram aridam. Naturalis enim proprie- in tertia orbis parte disposita, ab Oriente ortu solis,

las siccitas est terrse; nam ut humida sit, hoc aqu:i- a Meridie Oceano, ab occiduo nostro mari finitur, a
rum aftlnitatesortitur. '^Gujus motum alii dicunt ven- Septentrioue Meeotide lacu et Tanai fluvio termina-
tum esse in concavis ejus ,
qui motus eam movet tur. Habet autem provincias multas et regiones, qua-
Sallustius : Venti per cava terroi prxcipitati rupti C rum breviter nomina, et situs expediam, sumpto ini-

aliquot montes tumulique sedere. tio a Paradiso.

3.Alii aquam dicuntgenilalem in terris moveri,ct 2. Paradisus est locus inOrientis pariibus consti-
'
eas simul concutere, sicutvas, ut dicit Lucrelius. tutus, cujus vocabulum ex Grseco in Latinum verlilur

Alii ff'foyYOEt(^7) terram volunt, cujus plerumque la- hortus ;

porro Hebraice Eden dicitur, quod in nostra
lentes ruina; superposita cuucla concutiunt. ^ Terra^ lingua deiicioi interpretatur. Quod utrumque junctum
quoque hiatus, aut motu aqua! inferioris fit,aut crebris facit hortum deliciarum; est enim omni genere ligni
lonitruis, aut de concavis terrse erumpentibus ventis. et pomiferarum arborura consitus, habens etiam lignum
vitse : non ibi frigus, non «stus, sed perpetua veris
CAPUT U.
temperies.
De orbe. 3. E cujus medio fons prorumpens totum nemus
1. Orbis a rotunditate circuli diclus, qui sicut rola irrigat, dividiturque in quatuor nascentia flumina, cu-
est;unde brevis etiam rotella orbiculus appellaiur. jus loci post peccatum homini aditus interclusus est.

Undique cnim Oceanus circumfluens ejus in circulo Septus est enim undique romphsea flamma, id est,
ambit fines. Divisus est autem trifarie: ex quibus una muro igneo accinctus, ita ut ejus cum coelo pene '

pars Asia, altera Europa, tertia Africa nuncupatur. jungatur incendium.

2. Quas trcs parlcs orbis veteres non fequaliier n 1 44 4. Gherubin quoque, id est, angelorum praesi-
diviserunl; nam Asia a Meridie per Orientem usque dium arcendis spiritibus malis super romphaiai fla-

ad Septentrionem pervenit. Europa vero a Sepieu- granliam ordinatum est, ut homines flamma^, angelos

Cap. I. —
^ Terra est inmedio. Hyginus, lib. i de tatur, mihinon fit verisimile hemislichium cum in-
Aslron., cap. ultim.: Terra media mundi regione tegro hexamelro a Sallustio scriplum. Itaque Auctor
collocata, omnibus partibus wquali dissidens inter- alius quaerendus corum verborum. Pro genitalem
vallo, centrum obtinet sphieroi. vero generalem habebant Isidoriani omnes libri.
^ Quoi singidari numero totum orb. E Serv., /En. f
Et eas concutere sicut vas, ut dicit Lucretius
VI, ad vers. Medioque ex hoste recepi. Itemque ad lib. VI :

vers. Tot maria intravi. Ut vas non quit constare, nisi humor,
in terra
'Eadem et arua Yarr. lib. 4: Aruum et arationes dubio fluctu jaclaricr intus.
Desiitit in
ab arando. ^ Terrce quoque hiatus, usque ad fin.E Serv. /En.
^ Proprie autem terra. ExAmbros.,lib.iiiHexam., VIII, ad vcrs. No7i sccus, ac si quapenitus vi terra.
cap. 4, apud quem \oxaquce non legitur. Gap. II. —
^ Quia inter utramque ab Oceano
* Cujus motum alii dicunt, elc, usque ad concu- Mare magnum ingreditur. Aperte hic Mare magnum
tiunt. E. Serv., Georg. ii, advers. Qua vi maria alta Mediterraneum dicitur.
tumescant.Seil quodSallusiius hicaServio eliam ci- Cap. III. —
Pene jungatur.
' Jungat, Gothici. —
497 ETY3I0L0G1ARUM LIB. XIV. 498

vero malos angeli (boni) submovcant, ne cui carni, * 11. Media, el Persis,aireg\h\is Medo el Perso cog-
vcl spiritui transgressionis adilus Paradisi pateat nominatpe, qui easdem provincias bellando aggressi

o. India vocata ab Indo fluminc, quo ex parte oc- sunt. s Ex quibus Media ab Occasu transversa Par-

cidentali clauditur ^ haec a Meridiano mari porrec-

: thia regna araplectitur ; a septentrione Armenia cir-

ta usque ad ortum solis, et a Septentrione usque ad cumdatur, ab Ortu Caspios videt, a Meridie Per-
moDtem Caucasum pervenit, liabens gentes multas, siam. Hujus terra medicam arborem gignit, quam
ei oppida, insulam quoque Taprobanam elephantis alia regio minime parturit. Sunt autem Mediae duae
refertam, Chryscn eiArgyram auro, argcntoquefecun- major et minor.
das, "^
TylcTi quoquearborumfoliis nuiiquamcarentcm. 140 12. P(??'5«s tendens ab Ortu usquc ad ludos ;

6. *
Habet et fluvios Gangcn, et Indum, et Hypa- ab Occasu Rubrum marc habet, ab Aquilone veroMe-
sin illuslrautes Indos. Terra Indiai Favonii spiritu diam tangit, ab Austro Carmaniam, quae Persidi an-
saluberrima, in anno bis melitfruges; vice hiemis nectitur, quibus est Susa oppidum nobilissimum. In
'^
Eiesiis potitar. Gignit autcmtincti coloris homines, Persia primum orta cst ars magica, ad quam Nemroth
elepliantes ingentes, monoceron liestiam, psittacum Gigas post confusionem linguarum abiit, ibique Pcr-
avem, ebenum quoque liguum, et cinnamum, et pi- sasignem colere docuit nam omnes in illis partibus
;

per, etcalamum aromaticum. D Solcm colunt, qui ipsorum lingua El dicitur.

'^

7. Mitiit et cbur, lapides quoque pretiosos, ber- 13. Mesopotamia Graicam etymologiam possidet,
rillos, chrysoprasos, et adamantem, carbunculos, quod duobus fluviis ambiatur. Nam ab Oriente Ti-
lychuites, margaritas, et uniones, quibus nobilium grim habet, ab Occiduo Euphratem ;
' incipit autem
fcminarum ardet ambitio. Ibi sunt et montes aurei, a Septentrione iniermontem Taurum et Caucasum,
quos adire proptor dracones, ct gryphas, et immen- cujus a Meridie sequitur Babylonia, deinde Chaldea,
sorum hominum monstra impossibile est. novissime Arabia Eu5a([j.wv.

8. Parthia ab Indife finibus usque ad Mesopota- 14. Babylonice regionis caput Babylon urbs est, a
miam generaliter nominalur. 1 15 Propter invictam qua nuncupata, tam nobilis, ut Chald?ea, et Assyria,
cnim virtutem Parlhorum et Assyria ct rcHquffi pro- et Mesopotamia in ejus nomen ahquando transierint.
xim?e regiones in ejus nomcn transierunt. ^"
Sunt 15. Arabia appellata, id est, sac^^a. J Hoc enim
enim in oa Arachosia, Parthia, Assyria, Mcdia et significare interpretatur, eo quod sit rcgio Ihurifera,
Persia : (\u?e regiones invicem sibi conjunctaj initium odores creans. Hinc eam Graeci suSafjjLova,, nostri

ab Indo flumine sumunt, Tigri clauduntur, locis beatam nominaverunt, in cujus saltibus et myrrha
montuosis et asperioribus sita?, habentes fluvios et cynnamum provenit ; ibi nascitur avis phoenix
^ofa.tppw, et /!/•/)('»?,• sunt cnim inter se finibus suis p sardonix gcmma, iris, malochiles, et pscderotes
discreta?, nomina a propriis auctoribus ita trahentes ibi inveniuntur. " Ipsa cst, et Saba appellata, a
9. Arachosia ab oppido suo nuncupata. filio Clius, qui nuncupatus est Saba. H»c autem '

Parthiam Parlhi a Scylhia venientes occupavc- angusto terr?e tractu ad Orientem versus Pcrsicum
runt, camque ex suo nomine vocaverunt. ^ Hujus sinum extenditur, cujus Septentrionalia Chaldsea
a Mcridie Rubrum mare est, a Septenlrione Hyrca- claudit, Occasum sinus Arabicus.
num salum, ab occidua sohs plaga Mcdia. Regna in liyie. S(/rmw Syrus quidam perhibetur indige-
ea octodecim sunt, porrecla a Caspio litlore usque na a suo vocabulo nuncupasse. '"Htec ab Oricnte,flu-
ad terras Scytharum. vio Euphratc ; ab Occasu, mari nostro et .'Egypto ter-

10. Assyria vocata ab /Is^irfilio Sem,qui eamre- minatur tangens a septentrione Armeniam et Cappa-
:

gioncm post dikivium primus incoluit : h?pc ab dociam, a Meridie sinum Arabicum. Silus ejus porrec-
Ortu Indiam, a Meridie Mediam tangit, ab Occiduo tus in immensam iongitudinem, in lato angustior.
Tigrim, a ScptentrionemontcmCaucasum, ubi portae 17. Habct autem in se provincias Commagcnam,
Caspise sunt. In hac regione primus inventus est Phamiciam, et PaUestinam, cujus pars est Judeea

usus purpurie, inde primum crinium, et corporum absque Sarracenis, et Nabathaeis. Commagena prima
unguenta venerunt, ac odores quibus Romanorum Q provinciaSyrije" avocabulo Commagf^nrp urbisnun-
atque Graecorum effluxit luxuria. cupata, quae quondam ibi melropolis habebatur.

* Hcec a Meridia7io mari porrccta. Ex Solin., '1

Qui ipsorum lingua El dic. E Serv., Ma. i, ad
cap. 55. vers. Per tot ducta viros, etc.
Tylcn quocjuc. De
''
qua inf., cap. 6. Viri. Thfo •
Incipit a Scptent. Ex Oros., lib. i, cap. 2.
i

phrasl., Plin., Solin. iHoc e significarc intcrp. Ex Solin., cap. 36.

^ Habct ct fluvios. Ex eod. SoI.,e quo Indum pro ^ Ipsa cst. et Sabb. Joscph., lib. i, Antiq.

Nidum, et Hypasyn pro Hypanim posuimus. H(ec autcm angusto... Arabicus. ExOros.,lib. i,
'

•*
Etcsiis potitur. Solini vcrba. cap. 2.
" Sunt inea Arachos... Arbcm. Ex Orosii lib. i, c. 2. '"
H(ec ab Oricnt. Nabathnns. Ex eod. cap.
*"
.1 Septcntrionc Hircan. salum. Ex Solin., cap. vocabuIoCommagC7ia' urbis.YclusCod.Rom^n.
".1

b9, de Parthia. lla namquc logit Camerics; ci iia a vocabulo,rjjio urhs nuncupata, (]ua'(juondam,p.lc.

csl in Manuscriptis Eccl. Toletan., nisi Hircanii Ergo Commagcna oa urbs, non Commagc \ocdA)^\ur.
saltus mavis, cujus non si^mcl meminit Solinus. Hir- \n Ethici quoquo cosmographia iutor famosa (sic
c.aniff" sylva^ meniinit Isid., luip., Iib. ix, cap. 2. irunque appellat ipsc) Orientalis Oceaui oppida
s Ex quibus Media. Ex Solin., ibid. Commagcna numcratur.
4y9 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 500
Hujus est a » Seplenlrione Armenia, ab orlu Meso- olim a Hierosolymis '
uberrima, nunc aulem deserta
J|
polamia, a Meridie Syria, ab Occasu mare Magnum. alque exusta. 149 Nam pro scelere incolarum de
18. ^ Phoenix Cadmi frater deThebis /Egyptiorum coelo descendit ignis, qui regioncm illam in cineres
in Syriam profectus, apud Sidonem regnavit, eamque seternos dissolvil.
provinciamex noraine suo Phoeniciam appellavit.Ipsa 23. Cujus umbra qutedam, et species in favillis,
est ubi Tyrus esl, ad quam Isaias loquitur. Habet et arboribus ipsis etiam adhuc videtur. Nascuntur
autem ad Orientem Arabiam, a Meridie mare Ru- enim ibi poma virentia sub tanta specie maturitatis,
brum. ut edendi desiderium gignant. Si carpas, fatiscunt,
19. Pahestina provinciaPhilistin urbem metropo- ac resolvuntur in cinerem, fumumque exhalant,
lim habuit, qufe nunc dicilur Ascalon, ex qua civi- quasi adliuc ardeant.
tate omnis circaeam regio Palcestina est nuncupata. 2Q.iNabath(ea regio, a Nabatli filio Ismael nun-
Hujus ab Oriente mare Rubrum occurrit,a Meridiano cupata. Jacet autem inier Judfeam et Arabiam, et
latere Judaja excipitur, a seplentrionali plaga Tyrio- surgens ab Euphrate in mare Rubrum porrigilur, et
runi finibus clauditur, ab Occasu ^gypto limite est pars Arabiae.
terminalur. 27. ^ jEgyptus, quse prius ^ria dicebatur, ab
20. Judcea regio Pala^stinse ex nomine Judfe g^gypto Danai fratre, postea ibi regnante, nomen
appellata, ex cujus tribu reges habuit. Hsec prius accepit. ' Hsec ab Oriente Syriae, ac Rubro mari
Chanaan dicta, a filio Cham, sive a decem Chana- conjuncta, ab Occasu Libyam habet, a Septentrione
nceorum gontilms, quibus expulsis, eamdem terram mare Magnum, ^'^
a Meridie vero introrsus recedit,
Judaii possederunt. '^lnitium longitudinis ejusa vico pertendens usque ad ^thiopes; regio coeli imbribus
Arfa usque ad vicum Juliadem porrigitur, in quo insueta, et pluviarum ignara.
Judaeorum pariter, et Tyriorum communis habitaiio 28. Nilus solus eam circumfluens irrigat, et inun-
est. Lalitudo autem ejusa monte Libani 148 usque dalione sua fecundat, ° unde et ferax frugibus, mul-
ad Tiberiadis lacum extenditur. tam partem terrarum frumento alit, cseterorum
21. In medio aulem Judsea? civitas Hierosolyma est, quoque negotiorum adeo copiosa, ut impleat neces-
quasi umbilicus regionis totius. Terra variarumopum sariis mercibus etiam orbem terrarum. Finis iEgypii
dives, frugibus fertilis, aquis illustris, opimabalsamis. Canopcea a Canope Menelai gubernatore sepulto in
^ Unde secundum elemeQtorum gratiam existimave- ea insula, quse Libyae principium et ostium Nili
runt Judsei eam promissam patribus, terram fluen- facit.
tem lacle et melle, cum hinc illis Deus resurrectionis 150 29. Seres oppidum Orienlis, a quo, etgenus
prterogativam polliceretur. r Sericum, et regio nuncupata est. ° Ilaec a Scythico
22. ° Samaria regio Palaestinae ab oppido quodam Oceano, et mari Caspio ad Oceanum Orientalem in-
nomen accepit, quod vocabatur Samaria, civitas flectitur; nobilibus fertilis frondibus, a quibusvellera
quondam regalis in Israel, quse nunc ab Augusti no- decerpuntur, quai ca?terarum gentium commercia
mine Sebastianuacnpdiim. Hsec regio inter Judaeam, abnuentes Seres, ad usum vesiium vendunt.
ei Galilaeam media jacet, incipiens ^ a vico, cui no- 30. Bactrice regioni proprius amnis Bactrus voca-
men est Eleas, deficiensin terra /l</m^rti. Situs ejus bulum dedit. p Partes ejus quse pone sunt, Paropa-
natura consimili, nec ullo differens a Judffia. misi jugis ambiuntur; quae adversae sunt, Indi fluvii
23 s Galilcea regioPalseslinie vocala, quodgignal fontibus terminantur. Reliqua includit Ochus fluvius.
candidiores homines quam Palaestina. ^ Hsec autera Mittit Bactria fortissimos Camelos nunquam atlerenles
duplex est, superior et inferior, sibi tamen connex», pedes.
Syriaj et Phoeniciaj adha?rentes. Terra earumopima, 31. Scythia sicut et Gothia a Magog filio Japhet
et ferax, et fructibus satis fecunda. fertur cognominata; cujus terra olim ingens fuit,

24. Pentapolis regio in confinio Arabife et Pa- nam ab Orientc India, a Seplentrione per paludes
Icestina^ sita. Dicla a quinque civitatibus imp.orum, Moeotides inter Danubium, et Oceanuni, usque ad
quae caelesti igne consumptfe sunt terra amplius Germaniae fines porrigebalur. Postea vero minor
Q
^ASeptentrione Armenia. Sic veteres lib., non '
Uberrima nunc autem des. Ex Hegesipp., iib. iv,
Cappadocia, idque et Ptolomseus, tabul. 6, Asite con- cap. 18; Solin., cap. 35, et August., lib. xxi de
firmat, et Juvenal. saiyr. 6, Armenios ei Comma- Civit., cap. 5.
genos aruspices conjungens. j Nabathcea. Sup., lib. ix, cap. 2, et Hieron. in
^ Phcenix Cadmi frater. Sup., lib. ix,
cap. 2, ex Qua3?t. Heb. ad Genes., cap. 25.
Euseb. Chron. ^ JEgyptus... accepit. Sup., lib. ix., cap. 2, et
Initium longitudinis... Regiones totius.Ex]ie-
<^
Euseb. In Chron.
gesipp., lib. III, cap. 6. Aquis illustris. Ex Solin., '
Hcec ab Oriente. Ex Oros., lib. i, cap. 2.
cap. 33. '"
.1 vieridie. Solin., cap. 33.
**
Unde secundum elem... poUiceretur .Uxc Hcgc- Unde et ferax... terrarum. Ex Heg., lib. iv, c. 27.
"
sipp. dicto cap. 6, de Samaria. "
Hcec a Scythico Oc Totuslocus ex Solin., cap. 33,
« Samciria. Ex Hieron. in Os. cap. xiv. e quo voces duas commercia abnuentes suppleviraus,
f
Avico cui nomen est Eleas. Hegesipp., ibid. cum cceterarum gentium legatur in vet. Cod. non
s Galilcva... cjuod qiqnunt candidiores. Etymon cceteris gentibus, ut quidam edidere.
Graecum cum vox sii Hebrffia. !'
Parte!< ejus^quce pone. Al., pronce. AI., plaiicr
" Uc^e autem riup.., fcciinda- Ibid., Ilccrcsipp. Vid. Soliu. cl Plin., lib vi, cap. 16.
 501 ETYMOLOGIARUM LIB. XIV. 502

effecla, » qua oceaniis Seri-

a dextra Orientis parte, jl
Cappadociam urbs propria nominavit.'* Hfec
37.

cus lenditur usque ad mare Caspium, quod est ad in capite Syrise sita ab Oriente Armeniam tangit,
:

Occasum dehinc a Meridie usque ad Caucasi jugum

;
ab Occasu Asiam minorem, ab Aquilone mare Cim-
deducla esi; cui subjacet Hyrcania, ab Occasu mericum, et Themiscirios campos, quos habuere
habens pariter gentes muitas propter terrarum in- Amazones, a Meridie vero Taurum montem, cui
fecunditatera late vagantes. subjacet Cilicia et Isauria usque ad Cilicum sinum,

32. Ex quibus qusedam agros incohint, qufedam qui speclal contra insulam Cyprum. Terra ejus '

portentosfe ac truces carnibus humanis et eorum ante alias nutrix equorum. Halys amnis per eam
sanguine vivunt. ^ Scythia? phires terrae sunt locu- fluit, qui quondam Lydife regna disjunxit a Persis.
pletes; inhabitabiles tamen plures, nam dum in 38.'° Asia minor ab Oriente Cappadocia attingitur,
plerisque locis auro et gemmis affluant, grypho- ab aliis partibus, undique mari circumdatur. Nam a
rnm immanitate accessus 151 horainum rarus est. Septentrione Pontura Euxinum habct, ab Occasu
Sniaragdis autem optimis haec patria est. Cyaneus Propontidem, a Meridie iEgyptium mare. Habet
quoque lapis et crystallus purissimus Scythiaj est. provinciasBif /t!/?tmm, Phrygiam, Galatiam, Lydiam,
Habet et flumina raagna Moschomm, "^
Phasiden, Cariam, Pamphiliam, Isauriam, Lyciam, atque
atque A7'axen, g Ciliciam.
33. ^ Hyrcania dicta a silva Hircana, quie Scy- 39.Prima Asiaeminoris Bithynia in Ponti exordio
thiac subjacet, habens ab Oriente raare Caspiura, a ad solis orientis parlem, adversa Thracia^ jacet, mul-
Meridie Arraeniam, a Septentrione Albaniam, ab Oc- tis antea nominibus appellata. " Nam prius Bebrycia
casu Iberiam. ° Est autem silvis aspera, copiosa im- dicta, deinde Mygdonia, mox a Bithyno regc Bithy'
manibus feris, tigribus, pantherisque, ac pardis; de nia nuncupata, ipsa est et major Phrygia. ° Nicome-
qua Virgil. ; Hyrcanceque admoriint uhera tigres. dia urbs in ea est, 1 53 ubi p Annibal fugiens veneni
34. f
Albania a colore populi nuncupata, eo quod haustu animam expiravit.
albo crine nascantur *. ^ hfec ab Oriente sub mare 40. 1 Galatia dicta a priscis Gallorum geniibus,
Caspium surgens, per oram oceani Septentrionalis a quibus exstilit occupata. " Nam Galli in auxilium a
^ usque ad Mseotides paUides per deserta et incuita regeBithynise evocati, regnum cum eo, pacta victoria,
extenditur. Huic terr?ecanes ingenles sunt, tantseque diviserunt; sicque deinde Graecis admisti, primum
feritatis, '
ut tauros preraant, leones periraant. Gallo-grceci, nunc exantiquo GaUomm nomine Ga-
'ioJ Armema nuncupata ^hArmeno, Jasonis Thes- latce dicuntur, et eorum regio Galatia nuncupatur.

sali comite, qui amisso rege Jasone, collecta multi- 41. s Phrygia dicta a Phrygia jEsopi filia. ' Hsec
tudine ejus, quae passim vagabatur, Armeniam con- C Dardania a Dardano Jovis filio dicta. De " quo Ho-
didit, et ex suo nomine nuncupavit. Sita est inter merus ail :

Taurum et Caucasum, a Cappadocia usque ad Cas- Quem primum genuit coelesti Jupiter arce.
pium mare protensa, habens a Septentrione Ceraunios " Hic enim profectus de Corito civitate primus venit
monles, ex cujus collibus 059 r/^/7s fluvius nasci- in Phrygiam. Est autem regio ^ Troadi superjecta ab
tur; et in cujusmontibus arca post diluvium sedisse Aquilonis parte Galatia?, a Meridiana vicina est Ly-
perhibetur. Duplex est autem Armenia, superior et caoniae, ab Oriente Lydiae adhaeret, ab Occidente
inferior, sicut dufe Pannonise. Hellesponto mari lerminatur. y Hujus regio Troja
i&.Hiberia regio Asi» est,prope Pontum Armenise est, quam ex suo nomine appellavit Tros, Troja-
juncta; in hac herbse lincturse utiles nascuntur. norum rex, Ganymedis pater. Duae sunt autem

^ A dextra Orient... vagantes. Ex Oros. 1. 1, c. 2. apud quem Cappadocia attingitur non cingitur ut in
^ Scythioi plures... rarus est. Ex Solin., cap. 20. Isidorianis lib.
*^
Moschorum, PhasidenArax... Solin Heniocho- : "Nam prius Bebrycia. Solin., cap. 44.
rum montes Araxen, Moschorum, Phasiden, fun- Ipsa est et major Phrygia. Ex Serv.,
° Mn. v, ad
dunt. Isid, lib. omnes Oscorum. vers. Bebrycia ven., apud quem Sallust. : Igitur
^ Hircania dicta a silv. Hyr. Idem, sup., lib. ix, Dintrorsus prima Asice Bithynia est^ multis antea
cap. 2, ex Serv., Mn. vii. nominibus appellata, ipsa est, et major Phrygia.
^ Est autem sylv. asp. Solin., cap. 21. '^
Annibal... animam expiravit. — Expulit, Sol.,
^ Albaniaa colore populi. Forte capilli.' cap. 44; exhalavit, Margarit-^sVirgil., lib.xi.
s Hcec ab Orient. Ex Oros., lib. i, cap. 2. p Galatia. E Solin., cap. 43, aut ex Hieron., in
^ Usfjue ad Mceotides paludes. Oros., Usgue ad Ta- loc. Heb., ex Actib.
naim fluvium et Mceotides. >
Nam Galli.Ex Justin., lib. xxv, et lib. de Locis
IJt Tauros preinant, leones per. Solin., cap. 25
'
; Heb., ex Aci. apost., inter Hieron. Opera.
Apud Albanos naticanes omnibus anteponun- feris ^ Phryqia... Esopi
f. Sic
veteres lib. et Messalla
lur; frangunt tauros, leones perimunt; ex quo Corvin.,'in iib. de Progenie Augnst.
frangant nialcbat Chacon. t
Hfec et DardaniK. E Serv., Mn. ii.
j Armenia nuncupata. Siipra, lib. ix, cap. 2; et " Deciuo Homerus «/Y,etc.VerbaEusebii,inChronic.
Juslinus, lib. xlii. Hic enini profectus fle Corito. E Serv.. ^n. m,
^-

Hfec in c. Syr... Cyprum. Ex Oros., lib. i, cap.

"
ad versum 170 Coritum terrasque req. Et Virg.,
:

2. Orosius ex Sailuslio, quem citat Scrv., ^n. xi, ad Mn. vii, de Dardano Hinc illum Coriti. :

vers. Quales Thrcicin'. * TrOfifU superjcrfa.E. SoIin.,c. 43,de Asia Minoro.

Terra ejus a. n. n. Cfjuor. Ex Solin., cap. 57.

' > Ihijus regio Trnjfi. E Serv.,Georg. iii, ad Trnf^-
" Asia minor... mare. Ex Oros., lib. i, cap. 2, que parens.
 503 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 504

Phrygi?e, major et minor. Major Phrygia Smyrnam j| partem orbis ex ejus nominc appellavit. i Iste autem
habei ;
* Minor vero llmm. est Agcnor Lihy?e filius, ex qua, et Libya, id est
42. Ujcaonia... Africa fertur cognominaia. Unde apparet prius Li-
^ CflmmHermus fliivius discernit a Phrygia. byam accepisse vocabulum, postca Europam.
43. Lydia sedes antifiua regum, quam Pacioli unda 2. Europa autem in terliam parlcm orbis divisa, ir;-

exluiit in divitias, torrentilnis aureis ; hfec antea cipit a flumine Tanai, descendens ad Occasum per
Mceonia dicebatur, quaedum pro brevitate duos fratres Septentrionalem oceanum usque ad tines Hispaniae,
regesLydumetTyrrhenum ferre nonposset, 151 ex cujus pars OrientaUs et Meridiana a Ponto consur-
sorto Tyrrhenus cum ingenti multitudine profeclus, gens, lota ^ mari Magno conjungitur, et in insula
loca "^
Italife occupavit, el Thyrreniam nuncupavit. Gadibus finitur.

Lydia autem a Lydo '^

regis fratre, qui in provincia 3. ' Prima Europpe regio Scyihia inferior, qutc a

remanserat, cognominala est. Conjungitur ab Occi- McTotidis pciludibus Danubium et

incipiens, inier
denle minori Phrygice, ab Ortu Smyrnam urbem ha- oceanum Septenlrionalem usque ad Germaniam por-
bet, quam * Meles fluvius cingit, cujuscampos Pac- rigiiur; quee terra generaliter propter barbaras gen-
tolus et Hermus circumfluunt, arenis aureis ditissimi. tes, quibus inhabitatur, Barbaria dicitur. Hujus pars
44. Pamphylia. B prima Alania est, quffi ad Mseotidas paludes pertingit.
Isauria ex situ loci perhibelnr cognominata, quod Post hanc Dacia, ubi et Gothia; deinde Germania,
un Jique aurarum aperta flatibus pateat. Metropoiim ubi plurimam partem Suevi incoluerunt.
urbem Seleuciam habet. 4. Germania, post Scylhiam inferiorem a Danubio

45. '
Cilicia a Cilice quodam uomen Iraxit, qucm interRhenumfluvium.Oceanumque conclusa,cingitur
ortum Phoenice dicunt, et anliquiorem Jove fuisse a Septenirione et Occasu Oceano, ab Ortu vero Danu-
asscrunt. Plurimajacet campis, recipiens ab Occiduo bio, a Meridie Rheno flumine dirimitur "" terra dives vi- ;

Lyciam, a Meridie mare Issicum, a tergo montis rorum ac populis numerosi3,"et immanibus frequens.
Tauri juga. Hanc Cydnus amnis intersecat, e ma- 15G Unde et propter fecunditatem gignendorum
trem urbium hahet Tarsum. In ea et Corycus op- populorum Germania dicta est ° gignit aves Hercy- ;

pidum est, unde crocum plurimum et oplimum venit, nia sylva quarum penn?e noctu perlucent. p Bisontes
spiramine fragraniius, et colore p'us aureo, quoque feras, el uros atque alces parturil. Mittil et
46. Lycia nuncu|;ala, quod ab Oriente adjuncta gemmas,crystallum et succinum. iCallaicum quoque
CiliciK sit. Nam habet ab Orlu Ciliciam, ab Occasu viridem, et ceraunium candidum. Duse sunt autem
ot Meridie mare.aSeplentrionc Cariam. ^ Ibi esl mons Germanise, Superior juxta septentrionalemoceanum,
Chimcera, qui noclurnis a?stibus ignem exhalat, sicut C inferior circa Rhenum.
in Sicilia ^tua, et Vesuvius in Gampania. 5. ^ Provinciarum aulem, quas Danubius a Barba-
rico ad Mediterranoum mare seclusit, * prima est
CAPUT IV.
Unde eam
Mcesia, a messium proventu vocata.
155Z)5 Europa. veleres Gereris horreum nuncupabant. * Haec autem
1. Post Asiam ad Europam stylum vertimus, Eu- ab Orienle osUis Danubii jungitur; ab Euro vero
ropa quippe Agenoris regis Libyse filia fuit ' quam Thraciae, a Meridie Macedoniae, ab Occasu Histria^,
Jovis ab Africa raptam Cretam advexit, ei tertiam copulatur. Post Moesiam autem Pannonia est. Inde
* Minor vero lliuni.Exdiclo lib. deLocis Heb.,Acl. cap. 23.
^ Cariam. E SoUn., cap, 43. Et immanibus frequens.
'^
—
Frequens ex Solin.
' Loca Italice occup. E Serv., et impres. veteres reposuimus.
Ub. omnes, Gallice. ° Gignit aves. Ex Solin., ibid.
^ A Lydo regis Fratre. Vocem recjis delebat Cha- p Bizotitas quoque feras, et uros, atque Alces. So-
con. Videntur auiem hgec e Servio siimpta, ^En. tiii, lin., ibid., Plin., lib. viii, cap. 15; Caesar, Iib. vi, de
ad Vrbis jEgyllime sedes. Beil. Gall. Serv. Georg. ii.
—
;

^ Meles fluv. Sic vet. lib., de quo, superiori lib., q Callaicum quoque. C«//rti/H-P]in.,l.xxxvii,c.8.
vid. Plin., iib. v, cap. 29. ' Provinciarum autem. Ex Oros., ibid.

^ Ciliciam a Cilic. E soUn,, cap. de Ci'ic.

I

* Prima est Mcesia. —

iVrt?sm,an Mysia vorior scrip-
^ Matrcm
urh. h. Tarson, hanc Cydn., etc. Ex So- lura sit, nondum saUs constitui. Nam Isidori et So-
Uno. Nam inverso ordir/i'hcnec leguhtur in Codicib. lini, cujus hfec sunt, Codices variant; apudOiosium
Isid., et in dictis lib. de Locis Heb., ex Act. apost. il/«s2rt [jorpctuo. Serv. Georg. i,ad Nullo tantumse
^ Ibi est mons Chimrera. Ex Solin., cap. 42, dc Mcesia cultu: Mccsia, inquit, Civitas Phrygice. Mysia
Lycia. Ex quo Vesuvius hic legendum fuit', non Ve- Provincia est. Verum rem ipsam si species, Mysiam
sulus, ut est in manuscriptis. Vid. Serv. yEn. xi, ad miiiore periculo scripseris. Constat enim Mysia:» a
Multos Vesulus quem, ^t Georg. ii, ad vers. : gcographis, et in Asia, ei in Europa coUocari. Quin
Talem dives arat Capua, et vicina Vesevo. etiam apud Virgilium (si Pierio ccdimus), ut Mcesia
Cap. IV. —
Jovis. Ita omnes Goih. ul anic
'
legatur, invitis manuscripUs libri'^. Servii auctoritas
quoque annoiavimus. fecit. Sed origo a messibus tracta Moesiam, sive Me-
j Iste autem est Agenor Libyce fil. Apollodorus siam poUus ab Isidoro dictam arguit, quod Chaconi
X ^S^-nore Aiou/j; os y.al TCoaeioGvo;
:
yT'^"''^*' ::al^£; quoque inagis placebal. Nam quod (j.u7c;, aut jjLu-jrjv
o(-yu[iit "AY£vo)p, xxt BrjXo;. apud Lydos, auctoribus Eustachio ad Dionys. Atrum,
^Mari Magno conjungitur. Contingitur Chac. — ct Hesychio, significat, nihil ad [sidorum.
' Pnma Europrn
Reg. Ex Oros., Hb. i, rap. 2. * HcBC autem ab Oriente ostiis Danub. Ex Orns .

^" Terra dives

viror. Al., Virium virorum. Solin., lib. i, cap. 2.
 iOo ETVMOLOGIARUM LIB. XIV. 506

Noricus ager frigidus, et parcius fruciuosus. Post buit Graecia clarius atque nobilins. In ea esl cl Mara-
quse Rheticiis fcrax frugibus, qui excipit GaUiam thonius campus opinione quondam prselii cruenlis-

Uclgicam. simus.
Thracue Thiras Japlict filius veniens nomen de-
6. H. Helladis autem dua? suni provincitC, Bocotia et

(lisse perhibetur. AHi a sfevitia incolarum Thraciam Pelopo7incsus.

appellaiam dixerunl. " Huic ab Oriente Propontis, Breotia autem dicla hac ex causa. Dum Cadmus
ft urbs Conslantinopolis oppositaest, a Septenirione Agenoris filius l50 Europam sororem a Joverajitam
vero Ister obtenditur, a Meridie vero ^Egaeo mari ex pra^ceplo geniloiis qusereret, nec rejterirct, patris

adiiairet, ab OccasuMacedonia illi subjacft. Cujus re- iram formidans, confirmalo animo, elegit exsilium.
gioncm olim Bessorum populus, 15'S' Massagctw Nam bovis forte conspecia^. secutus vestigia, amplexus
Sarmatce, Scyth(e, et alife plurima? nationes incolue- estsedem ubi illa recubuerat, sicque locum de no-
ronl. Ampla est enim,ideoque plurimas continuitgen- mine bovis bc^otiam nominavil ubi et r/if /'«5 urbem
:

les, Hebriun fluvium Thracia fundit, qui eiiarn gen- conslruxit, inquam olim civilia bella detonuerunt, et
tes barbarorum plurimas tangit. ^ ubi nati sunt Apolloei Hercules major ille Theba-
7. Grcecia a Grreco rege vocata, qui cunciam eam nus. Eadem est Aonia vocata, a fonte quodam
'

regionem rcgno incoluit. Suntautem provincifeGrie- D Apollini et Musis consecrato, qui in eadem Boeotia
ciae quarum prima ab Occidente Dalmatia
seplem ; est.

inde Epirus, inde Hellas, inde Thessalia, inde Ma- Peloponnesus secunda pars Helladis, a Pelope re-
cedonia, inde Aehaia, etdua? in mari, Creta et Cycla- gnala atque vocata.
des. Illyrieiim autem generdliter omnis Graicia est. 12. Thessalia a Thessalo rege cognominaia, quae
8. Dalmatiam a. Delmi maxima ejusdem provincife a meridiana plaga Macedonia^ conjuncia esi, > cujus
ci\itaie, traxisse nomen existimalur. Adha^ret ^ ab a tergo Pieria est. Multa in Thessalia flamina, et

Oriente Macedoniae, a Septenlrione Moesise, ab Oc- oppida, inter quae prsecipue Thessalonica, et Thebce.
casu Istria termiualur, a Meridie vero Adriatico sinu Ibieslmons Parnassus quondam Apollini consecratus
clauditur. IGO Thessalia patria Achillis, ei origo Lapitharum
9. '^
Epirus a Pyrrho Achillis filio cognominata, fui', de quibus ^ fertur quod hi primo equos frenis
cujus pars Chaonia, quae ante Molossia dicta est, a domuerint; unde et Ccntauri dicti sunl. In Thessa-
Molosso filio Pyrrhi, quem de Andromacha habuit. lia primum solidi aurei facli sunt, domandorum quo-
Sed postquam occisus est Pyrrhus Oreslis insidiis, que equorum usus primum repertus est.

Andromacham Helenus suscepit, lenuilque regnum 13. Macedonice in exordio ab Emutio rege Ema-
privigni, 158 quo Molossia Q tMce nomen erat, sed Macedo Deucalionis maternus
qui successerat patri, a '

dicta pars Epiri, quam Helenus postea

a fratre Cha- ne|)Os, postquara ibi accepit principatum, mutavit
one, quemin venatu per ignorantiam dicitur occidisse, vocabulum, Macedoniamquc a suo nomine dixit.
Chaoniam nominavit, quasi ad solatium fratris exs- "» Est autem confinis ab Oriente iEga^o mari, a Me-

tincti. ridie Achaiae, ab Occasu Daimatiae, a Septentrione

10. •*
Hellas dicta a rege Hellene, Deucalionis el Moesise. Patria Alexandri Magni, ei " regio aureis
Pyrrhae fiiio, a quo et prius Graeci Hellenes nuncu- vonis argenlci?que opima. Lapidem quem paeanti-
paii sunt. Ipsa est, et Attica lerra, Acte, priusdicta. dem vocaut ista gignit. Mons Olympus in eo est,
® Nam Cranaus quidam Grrecise indigeiia fuit, cx " qui cxcellenti vertice tantus altollitur, ut in cacu-
cujus filia Attis nomine Attica terra vocata est. Ha?c mine ejus, nec nubes, nec venti sentiantur.
inter Macedoniam, et Achaiam media jacei, Arcadia? 14. p Achaia ab Aehceo rege, el urbs et provincia
a Scpieutrionali parte conjuncta. f
Ipsa est el vera appellata. Hsec pene iusula est. Nam absque Sep-
Gra'cia, ubi fuit Athence civitas ^ mater liberaliiun tenlrionali parle, qua Macedonia? jungitur, undique
lilterarum, et philosophorum nulrix, qua nihil ha- septa cst mari. Ab Oriente enim habet Myrteum

Huic ab Oriente Propontis. Ex Oros., ibid.

* cap. 9.
Adhceret autem ab Oriente...elauditur. Ex eod.
^ Ubi nati sunt Apol. et Herc. Ai Solin., cap. 13,
''

Po^l heec verbd leguntur in qufbusdam Gothicis isla : de Thebis Urbs ista numinibus apud sc ortis glo-
:

lUyrica regio juxta Adriaticum inarc, in qua Dar- riatur, ut pcrhibcntfjui sacris carminibus Herculem
dani sedes habent, ipsa cst et Dardania a Darclano ct Liberum cclebrant ; e quo pro Appoline Liberum
rcge cognominata, homines ex Trojana prosapia in subsiituebat Chacon invitis omuibus lib.
moresbarbaros efferati; qiue fortassercjicicnda nou Eadem est et Aonia. E Scrv., Eclog. 10, ad vcr.s.
'

sunt. Viuo Plinium, lib. iv, cap. 8. Aonia Aganippe.

*
Epirusa Pyrrho... cxstincti. E Serv. plcrar|ini
iEn. iii, ad \crs. Patrio Andromachcn ; apud quem
in lib. impressis a Ilob. Sicp. Positam a fralrc
Cujus a tergo Picria
i cst. Ita. Solin., cap. de Thcs-
salia,scd paulo aliter Plini.is, lib. iv, cap. 8.
:
k De fjuibus fertur quod hi prim. Virg., Geog. ii :

Chaone, legilur. Dc qua lcctione alii judicabunt. Frena Peletronii Lapi/thie. E Serv.
Hetlasdicta a llejc. Ex EusobiiCIiron., ei Serv
''
, Macedo deucal. E SoI.,cap. de Macedouia.
'

EcIo,j. II, ad Aeteo Aracyntlto. "*

Estautcmconlin. iVysiVf^.Ex Oros., lib. i,cap. 2.
^ Nam Cranaus indigena, etc. Veri>asunlEusebii. " Et rcgio. E Solin.
' Ipsa cst ct vera Grcecia. Ha^c omnia carptim o Qui excellenti vertice tantus. Ex eod., cap. de
sumpta e Solni., cap. de Gia-cia. Thessalia.
« Materliberal... nobilius. Ex Auj,.xviii, ie Civit. P Achia ab Ach. Ex Chron. Euscbii.
507 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 508

mare, ab Euro Crelicum a Meridie lonium ab , : f^ et significas Italiam : aut addis ultimam,el significas
Africa et Occasu ^ Cephdloniam, ei Cassiopam insu- Hispaniam, quia in Occidentis est fine,
las, a sola Septeutrionali parte Macedonice, vel Ai- 20. Tuscia pars Italice, ^ Umbria vero pars Tuscife
licae terrae adjungitur, hujus caput esi urbs Corinthus Tuscia autem a frequentia sacrorum et thuris vocata
Grteciae decus. Inachus est Achaife fluvius.

161 15. " Arcadia sinus Achaite est, ut platani 21. Umbriam vero historise narrant, eojquod tem-

folium, inter lonium et .Egaeum mare exposita, pore aquosae cladis imbribus superfuerit, ob hoc
'^
quam Arcas Jovis et Calislte filius, Pelasgis in ditio- Umbriam Grsece cognominatam. Est enim in jugis
nem redactis, ex suo nomine Arcadiam nuncupavit. Appennini montis sita, in parte Italise juxta Meri-
Ipsa est el Cicyonia a Sicyone rege,a quo el regnum diem.
Sicyoniorum est dictum. Habet aulem Arcadia flu- 22. 1 Etruria pars ItaHfe dicla, quod ejus fines
vium magnum Erimanthum; asbeston quoque lapi- tendebanlur usque ad ripam Tiberis ,
quasi sTepo?
dem, qui semel aecensus nunquam exstinguitur. opo;. Nam lispo; alter, '6^0% finis vocatur. 163 Ro-
Gandidissimfe etiam merulae ibi nascuntur. mfeenim fines antea unam tantum Tiberis ripam tene-
16. Lacedemonia. bant. Alii Elruriam ab Etrusco principe putant.
d Pannonia ab Alpibus Pfeninis est nuncupata, B Item et Tyrrhenia a Tyrrheno Lydii fratre, qui ex
quibus ab secernitur regio « viro fortis, et cum populi parte de
Italia : sorte Mseonia venit ad Ita-
solo Iseta, duobus satis acribus fluviis Drabo, Sabo- Ham. Haec est et Tuscia, sed Tusciam dicere non
que vallata. Conjungitur aulem cum Norico et Rhe- debemus, quia nusquam legimus. Tuscia autem,
tia, habens ab Oriente Mresiam, ^ ab Euro Istriam, a frequenlia sacrificii et thuris, dicla est im xou
ab Africo vero Alpes Appenninas, ab Occasu Galliam 66='.v : illic et aruspicinam dicunt esse repertam.
Belgicam, a Septentrione Danubii fontem, vel hmi- 23. " Apulia, ubi Brundisium situm est, quam
lem, qui Germaniam, Galhamque secernit. iEtoH secuti Diomedem ducem condiderunt.
17. Istriam Ister amnis vocavit, qui ejus lerram 24. Campania habet terras hyeme atque seslate
influit, ipse est Danubius. Habet autem Istria a vernantps. Sol ibi mitis, grata temperies, aer purus
Sepienirione Pannoniam, et blandus.
18. Italia oUm a Grsecis populis occupata, s magna 25. Gallia a candore popuH nuncupala est, y^^*
Gri^cm appellata est;deindea regis nomine Saturnia, enim Grfpce lac dicitur. Montes enim et rigorcoeli ab
mox el Lafiiim dicta, eo quod, idem Saturnus, a Jove ea parte soHs ardorem excludunt, quo fit ut candor
sedibus suis pulsus, ibi latuerit; postremo ab Italo, corporum non coloretur. Hanc ab Oriente Alpium
16^ Siculorum rege,ibi regnante,/frt/m nuncupata Cjuga tuentur, ab Occasu Oceanus includit, a Meridie
esl. •>
Cujus situs longitudine ampHus quam laUludioe prferupla Pyrenmi, a Soptenlrione Rheni fluenta,
'
a Circio in Eurum exienditur, a Meridie Tyrrheno alque Germania, cujus iniiium Belgica, finis Aquiia-
mari, ab Aquilone Adriaiico clauditur, ab Occiduo nia est; regio gleba uberi, ac pabuiosa ad usum ani-
Alpium jugis finitur terra in rebus omnibus pulcher-
: mantium apta, fluminibus quoque, et fontibus irri-

rima, SoH fertiHtate pabuH ubertale gratissima.

, gua, perfusa duobus magnis Rheno, el Rhodano
19. Habet lacus Benacum, Avernum, atque Liicri- fluviis.

num ; fluvios Eridanum, et Tiberim, el tenenies 26. " Belgis autcm civitas est GaUise, a qua Belgi-
fonlibus Baias. Gignit gemmas syrtitem, lyncurium, ca provincia dicla est.

et coraflium ; boam quoque serpentem, iyncem fe- Cisalpina, quia citra Alpes.
ram, et Diomedeas aves. Italia autem et Hispania Transalpina, id est trans Alpes, contra Seplen-
idcirco Hesperire dictfe, quod Grfeci Hespero stella Irionem,
navigent, et in IiaUa et in Hispania, J quse hac ra- Rhetia vero, quod sint juxia Rhenum.
tione discernuntur ; aul enim Hesperiam solam dicis 27. ° Aquitania autem ab obHquis aquis Ligeri

^
Cassiopam Cephaloniam et insulas. Oros., ib., pellata est, quia a Tarento usque ad Cumas omnes
cap. 2 Ab Africo et Occasu Ceplialoniam et Cassio-
: civitates Gra^.ci condiderunt. Vid. Justin., Hb, xx.
pamlnsulas, a Septentrione sinum Corinthium,ab ^ Cujus situs longitudine ampl. ESoHn., cap.de

Aqiiilone angustum terrce dorsum, quo Macedonice Italia ; Proceritate umplior, quam latitudine.
conjungitur, vel potius Atticce, qui locus Isthmos A circio in Eurum...finitur. Ex Oros.
'

vocatur, ubi est Corinthus. Qure hacratione discernuntur, etc. E S ^^.,--£0.

j

^ Arcadia sinus...utplatani folium. Confusa sunt I,ad vers. Est locus Hesperiam. Et Hb, iii Ab Hes- :

hn-c Arcadia in sinu est Peioponnesi, id est, in me- pero (inquit) Hispanice rege vela stella, quam in-
dio ipsius. Peloponnesus vero, ui platani folium ex- tuentur petentes Italiam.
tenditur. k Umbria vero pars Tuseia;. Ex eod., .En xii.
" Quam ArcasJov., etc. Ex Chron. Euseb. Umbria vero dicitur , xit hist . E Solin., cap. 8.
**
Pamwnia. Ex Oros., ibid. Etruria pars Italice. E Serv.,En. xi. Etruscique
'

" Viro fortis. Ita veter. Hb. el Solin., cap. de duces ; et 11 Ad terram Hesp. venies.
:

GalHa. m Apuliaubi Brundus quam j/Eoli. Verba sunl

' Ab Euro Istriam. — .1 Meridie mallemus. Justin., Hb. xii.
s llalia... magna Grrpcia. S"rv., JEn. 1, ad vcrs. " Helgix. Bplirium dicitur a Cajsare.

.^eu vos Hesperiam magnam^ elc. M£Ya5>?) "ExXoi; ap- o Aquitania. Ex Oros.
509 EmiOLOGIARmi LIB. XIV. 510

fluminis appellata, qiiia ex pluriraa parie terminus ^ Sitifensem, Mauritaniam, Tingitanam, elcircasolis
ejus est, eamque pene in orbem cingit ardorem JEthiopiam.
28. ^ Hispania prius ab Ibero amne //'?r/a nuncu- 4. ] Lybia Cirenensis in parte Afric?e prima est, a

hispania cognominata est. Cyrene urbe metropoll, quae est in ejus fmibus,
pala. Postea ab Hispalo
•>
Ipsa est, et vere Hesperia, ab Hespero t «1 stella nuncupaia. Huic ab Orienle ^Egyptus est, ab Occasu

Occidentali dicla. Sita est autem inter Africam, et Syrtes majores, et Troglodyife, a Seplentrione mare
Galliam, a Septenlrione Pyrena;is montibus clausa,a Libycum : a Meridie iEthiopia, et barbarorum varia?
rernjuis partibus undiquc mari conclusa salubrilatc nationes, et solitudines inaccessibiles, quse etiam ba"

CLeli aequalis, omnium frugum generibus fecunda ,

siliscos serpentes creant.
gemmarum melallorumque copiis dilissima. 5 Pentapolis Grjeca lingua a quinque urbibus
eam flumina magna nuncupata, id Cyrene, berenice, " Theuchira,
29. Interfluunl Bcetis, Minius^ est,

Iberusc[ Tagusanrxim irahens,nl Pactolus Habct pro- . ApoUonia, Ptolemaide. Ex quibus Ptolemais eiBcre-
vincias sex : Tarraco7iensem,Carthaginensem,Lusi- nice a regibus nominata? sunt. Est autem Peniapolis
taniam,Galleciam,Bcetieam,el transfreta in regione Libya^ Cirenensiadjuncta, et in ejus finibus deputata.
Africee Tingitaniam 6. TripoUtanam quoque provinciam Grseci lingua

30. «
in Septentrionis
...
Duae sunt autem Hispanise
plaga a
_
, Citerior,
Pyrenseo usque ad
qu?e
.«Car B
l_~,.i
sua signant de
Oea : Sabratce,
numero trium magnarum urbium
f- _ U„_ V,_U_. -U
Leptis magnce ; hfec habet ab
:

thaginem porrigitur : Vlterior, quae in Meridiem a Oriente Syrtes majore?, et Troglodytas, a Septen-
Celtiberis usque ad Gaditanum fretum extenditur. trione 160 mare Adriaticum, ab Occasu Bizantium,
Citerior autem eiulterior dicta,quasi citra et ultra; a Meridie Getulos et Garamantes usque ad Oceanum
sedct7rrt,quasic?rmterras, et ?{/i)'a,veIquod ultima, iElhiopicum pertendenles.
vel quod non sit post hanc ulla, hoc est, alia terra. 7. Byzacena regio ex duobus nobilissimis oppidis
CAPUT V. noraen sorlita est, ex quibus unum Adrumetus voca-
De Lybia. tur (alterum By%acium). H?ec sub Tripoli est, "• patens
1. Libya dicta, ^ quod inde Libs flat, hoc est ,
passuum ducenta. vel amplius millia, fecunda oleis,

Africus. "^
Alii aiunt Epaphum Jovis filium,qui Mem- Gt glebis ita prfepinguis, ut jacta ibi semina, incre-

phim in Jlgypto condidit, ex Cassiopa uxore pro- mento pene centesimo frugis renascaniur.
creasse filiam Lybiam , qu« postea inAfrica regnum 8. » Zeugis^xshx Carthago raagna, ipsa est el vera
possedit, cujusex nomine terra Lijbia est appellata. Africa inter Byzacium, el Numidiam sita, a Septen-
2. Africam auiem nominatam quidam inde existi- trione mari Sicnlo juncta, et a Meridie usque ad Ge-
mani quasi fl;)rjcrtw, quod sit aperta ccelo, vel soli, C tulorum regionem porrecia, cujus proxima qusequc
el sine horrore frigoris. 165 ^ Alii dicunt Afrieam fruo-ifera sunt, ulteriora autem besliis et serpentibus

appellari ab uno ex posteris Abrahse de Cethura,qui plena, atque onagris magnis in deserto vagantibus.
vocatus est Afer, ^ de quo supra meminimus. Getulia autem Africae pars medilerranea est.
3. Incipilautemafinibus .(Egypii.pergensjuxta Me- 9. » Numidia ab incolis passim vagantibus sic

ridiem per Jlthiopiam usque ad.l//rt??it'w montem.A vocala, quod nuUam certam haberent sedem. Nam
Septentrionali vero parte, Mediterraneo mari con- lingua oorum incrrta^ sedes et vaga- Numidia dicun-
juncla claudiiur, et in Gaditano freto finitur, habens autem a flumine Ampsaga, in Zeugitanum
lur. Incipit
provinclaiS LibyamCyrenensem,Pentapol im,Tripolim desinit, ^ habens ab Ortu Syrles minores, a
limitom
^Bixacium, Carthaginem,Numidiam, Mauritaniam Septenlrione mare quod intendit Sardiniam, ab Oc-
'

^
Hispania.Ex}\x?,Wn. \\h. XLiv. riensem et Siiifensem, vel etiam Sitifensem et Tin-
Ipsa est, et vera Hesperia. E Serv., Mn. i. ad
''
gitanam ex Concil. Carthag. vii. constat esse con-
vers. Est locus Hesp. juncias, ut Cffisariensis alterutrius, quasi appendix
ita tamen ut pro Tingitana in
Conciliis siepe po-
Duce sunt Hispan. Ex Oros.
'^ sit ;

Cap. V. —
^ Libya, quod inde Libs flat. E Serv., natur.
Ex Oros., Iib.
zEn. I, ad Venturumexeid. Libyce. n j Lgbia Cyren... pertendentes. i,

*^
« Alii aiunt Epaphum. Hyginus in Fabulis, cap. cap. 2. .

^ Theuchira. Mcndose olim legebatur Ceulria. Vid.

149, et Placidus ad Thebaid. iv.
f
Aliidicunt /l/^ncrtmjHieronym.jin Qutesl.iu Ge- Ptolemeei tabul. 4. , ,

nes., ad cap. 25. 1

Oea, Sabrat(e, Leptis mag. SoVin., cap. SO.Achaii
s Dc quo supra. Lib. ix, cap. 2. TripoIimli^iguasuasignantdelriumUrb^^i»}^^^'''"'^^'^
^ Byxacium. —
Byxancium\eg\l\\r in anliquissimisa Taphro', Ahratani, Lcptis magna;. Nostri
Codices
libris, marmoribus, et apud Stcplianum. Veram
el partim Octabratc, partim Oea Tabrace, partim Oca
tamen scripturam Byx^atium existimabai Chacon ex Sabrete.Si]., lib. ni :

vetuslis Varronis Codicibus, lib. i, de Re rust., cap. Sabrata, lumTyrium viilgus, Sarranique Leplis
44, et Plin., lib, v, cap. 4 et Ub. xvii. cap. 5, el lib. iEaquc Trinacrios Afris permista colonos.
xviii, cap.10,et Aug. in Ps.xxxvi, concione 2. Quarn Ubi Oeaque ex Isidoro libentius legerim.
otiam vulgati Isidori libri, et plerique ex Golhicis ™ Patens passuum duc. R Solin., cap. 30.
retinent. " Zeugis ubi Carthago magna. Vcrba sunt Oros.

Mauritaniam Sitifensem Maurilan. Tlng. Quod

'
" Numidia ab incolis passim vag. Sallust. iu Ju-
Cn;sariensem aidunt quidam Hbri, tresqiio .Maurita- jruriii. Et quiasn'pe tcntanles agros, alia, deindcalia
:

niis vifientur ex Orosio facere, niiiil est ([uod more- loca pcliveranl, semet ipsi Numidas appeUaverc.
niur, quando ex eodein et Isidoro paulopost Ctesa- Plin., lib. v, cap. 3;paulo iHmen alilcr Fcstus.
idcm
511 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 512

casu Mauritaniam Silifenseni, a Meridie yEthiopum f^ 16. Duae suiil a.utcm /Ethiopice, una circa solis
genies, regio campis pr;v()inguis. Ubi autcm sylvestris Ortum, altcra rirca Occasum in Maurilania.
cst, feras educal; ubi jugis ardua, equos et onagros 17. Extra tres aulem partes orbis, quarta pars
procreat; 167 eximio etiam marmore praedicatur, traiis Oceanum interior esl in Meridi<^ quae solis ar-
quod Numidicuni dichur. Habeiautem urbes praeci- dore nobis incognita est, in cujus finibus ' Anlipo-

puas ^ Hipponem, Bhegitim, et Rusicadam. des fabulose inhabitare produnlur. Proxima antem
10. Manritania vocata a colore populorum. Grseci Hispanise Mauntania est, deinde Numidia, inde re-
enim nigrum |j.aup&v vocani. Sicut enim Gallia a can- gio Carthagi7iensis, post quae Getuliam accepimus,
fiore populi, ila Maiiritania a nigrtdine nomen sor- l>o?.iesL jEthiopiam, inde loca exusia solis ardoribus.
tila est. Cujus primaprovincia Mauritania Sitifemis 18. Sciendum sane, quod quajdam provincise pri-
esi, qufe Sitifi habet oppidum, a quo et vocabulum mum de nomine auctoris ap(iellatae sunt, postea a
traxisse regio perhibetur. provincia gentis nomen est faclum ; nam ab Italn
11. Mauritania vero Ccesariensis Colonia, Ccesaria ITALU, el rursus ab Italia italus, el sic utimur ipso
civitas fuil, et nomen provincia3 ex ea dalum, Utrae- -^
nomine gentis, quomodo fuit ipsum nomen auctoris,
que igitur sibi conjunctaj ab Oriente Numidiam ha undc derivatum est nomen provincia?. Ex quo acci-

bent, a septenlrione mare Magnum, ab Occasu flu- B dit cx uno homine 109 nominari, el civitatem, et
men Malvam, a Meridie montem Astrixim, **
qui regionem, et gentem.
discernit inler fecundam terram, et arenas jacentes 19. Provinciffi autem ex causa vocabulum accepe-
usque ad Oceanum, runt. Princi[)alus namque gentium qui ad reges
,

12. Mauritania Tingitana a Tingi metropoUlana aiios pertinebant, cum in j^s suum Romani vincendo
hujus provinciae civitale vocata. * Hsec ullima Africa^ redigereni, procul positas regionesp?'o('mcw5 appel-
exsurgil a monlibus se()tem, habens ab Oricnte flu- Iaveruni.Prt^?'iVi autem vocata, quod communis sit

men Malvam :
f
a Septentrione fretum Gadilanum, ab omniumqui in ca nati sunt.

Occiduo oceanum Atlanlicum, a s Mcridic Gaulalum 20. >" Terram autem significireprsediximusejemcn-

genles usque ad occanum Hesperium pererranles- tum terras vero singulas partes, ut Africa, Italia;
;

Regiogignens feras, simias, dracoaes, cl struthiones, eadem el loca. Nam loca et terrfe si»atia inorbeterra-
olim etiam, el clephantis plena fuit, quos sola nunc rum, mullas in se continent provincias, sicut in cor-

India parturit. pure locus est,pars una multa in se continens mem-

IGS 13. ''
Garamantis regionis capul Garcmma bra,sicut et domus multa in sehabens cubicula ; sic

oppidum fuit. Est autem intcr Cyreneusem et ^thio terrce et loca dicunlurtcrrarums()alia, quorum partes

piam, ubi esl fons qui rig>;l calorc diei, ct calet C ^unt [)roviucia'; sicut in As\a,Phrcjijia,in Ga\lia,Rhe-
frigore noctis. tia, in Hispana, Bceiica.
14. jEthiopia dicta a colorc populorum, quos solis 21. Nam Asia locus cst^provincia Asia? Phrycjia,

vicinitas torrel. -i
Denique vim sideris prodit homi- Troja regio Phrygice, llium civitas Trojce. Item

num color, est cnim ibi jugisaestus. ^ Nam quidquid regiones partes sunt provinciarum quas vulgus
ejus est, sub Mcridiano cardine est. Circa Occiduuni convcntus vocat ; sicut in Phrygia Troja , sicut

autem montuosa est, arenosa in mcdio, ad Orienta- in Gallicia Cantabria, Asturia. A rectoribus au-
lem vero plagam descrta cujus situs ab Occiduo ; tcm regio nuncupaia esl, cujus parles territoria

Atlantis montis ad Orientcm usque in ^gypiii fines sunt.

porrigitur; a Meridie Oceano, a Septcntrione Nilo 22. " Territorium autem vocatum.quasi taurito-
flumine clauditur, plurimas habens genies, diverso /•/(im.lritumbobus, elaratro. Antiquicnimsulcoducto,
vultu, et monstrosa spccie horribiles. ct posscssionum, ct territorium limites dcsiguabant.
15. Ferarum quoque, ct serpentium rcfcrla est mul- 170 CAPUT VI.
ludinc. IUic quippe Rhinoceros bestia, ct cameloiJar- Deinsulis.
dalis, basiliscus, draconcs ingentes, ex quorum cere- 1. InsulcB dicta;, quod in salo sint, idest, in mari.

bro gemmaj extrahuntur, hiacynlhusquoque, ctcry- D Ex iis quoque nolissima; et maxin.tc, quas plurimi
soprasus ibi re[ieriuntur. Cinnamonum ibi colligitur. velerum solerti studio indagavcrunt, notandae sunt.

^ Habens ah Ortu Sgrt. min. Oros., ibid. '

Qui
ricjet cal.h^ Gothici, /'nV/e^ Solinus.
^ Hipponem, Rlteg. et Ihisicem. Idem, Oros. Dcnicjue vim. sideris prodit hominum color.
j

•=
Utrcecjue icjitur. Oros. Vcrba sunlSolini, cap. dc India,
•^
Qui cliscernit inter fecund. terram. Oros. Oui :
^ Nam ciuidcjuid ejus est sub Merid. card. ESoVm.,

dividit inter vivam terram, et jaceiites arenas uscjuc ca(i. de Ailthiop.

ad Occanum. '
Antipodes fcd). Sequilur Lactautium et Augus-
* Hcec ultima Africcc... pererrantes. Ex Orosio, tinum.
illa lamen Exsurgit a montibus sej^tem. Soliid
: Tcrramautemsicjnificare prcedixim. Sup., ca|),
'"

sunt cap. dc Maurilania. I, ex Scrv., iEn. vi.

' A Scptcntrione
fretiimGaditanum. Orcsius A :
" Terriiorium vocatum. Serv., ^En. v. ad Vrl)cm

septenirionemarenostrum, et fretum Gaditanum. dcsicjnataratro. Undect territorium dictam. (/nasi

? A Meridie Gaulalum tjcntcs. Orosius A Meridic : tTribovium,/rz7?m l)ohus, etaratro.Sed tauriioriuni
Autololum cjcntes, quas minc Gaulalcs vocant. rcliiiuimus ex Goth. lib. nisi territerium, mavis
,

Garam. Rcg. E. Sohn.

'>
ex Vulcani editione, aui terriiaurium.
513 ETYMOLOGIARUM LIB. XIV. 514

2. * Britannia, Oceani insula, inlerfuso mari toto /\ sit mari. Na^^citur in ea arbor similis palmae, cujus
orbe divisa, a vocabulo suse gpnlis cognominata. ^ Hcec gummi infeclum vitrum Ceraunium gcmmam rediil.

in aversa Galliarum parte ad prospectum Hispania^ 8. ^ Fortunatce vocabulo suo significanl om-
insulse

sita est ; <=

circuitus ejus quadragies oclies septua- nia ferre bona, quasi felices, et beatae fructuum uber-
ginta quinqne miilia ;
multa et magna tlumina in ea, tate. Suapte enim natura pretiosarum poma silvarum
fontes calidi, metallorum larga el varia copia. Gaga- parturiunt. Forluitis vilibus juga colliumvestiunlur,

tes lapis ibi plurimus, et margaritae. ad herbarum vicem messis et olus vulgo esi; unde
3. ^ Thanatos, insula Oceani, freto Gallico « a gentilium error, et siscularium carmina poetarum,
Britannia aestuario tenui separata, frumentariis propter soli fagcunditalem, easdem esse Faradisum
campis, et gleba uberi. Dicta autem Thanatos a.mor- putaverunt. ''
Sil» sunt autem in Oceano contra la;-

le serpentum, quos dum ipsa nesciai, asportata inde vam Mauritani?e, Occiduo proxima;, et inter se inter-

terra qnoquo gentium vecta sit, angues illico per- jecto mari discrelie.

imit. 9. ° Gorgades, insulaiOceani, obversag promontorio

4. ^ Thyle ultima insula Oceani inter septentriona- quod vocatur Hesperi^ceras, quas incoluerunt Gorgo-
lem, el occidentalem plagam ultra Britanniam, a sole nes feminai aliti pernicitate, hirsuto et aspero corpo-
nomen habens, quia in ea a^stivum 171 solslitium g re; ex iis insulae cognominatai; distantautem acon-
sol facit, et nuUus ultra eam dies est ; undc el pi- tinenti terra bidui navigalione.

grum, et concretum est ejus mare. \Q. Hesperidum \m\x.\'di vocataj a civitate Hespe-
5. Orchades, insuh^ Oceani, uilra Britanniam posi- ride, quaj fuil in tine Mauritanise; sunt enim ultra
taj numero triginia tres, ^ quarum viginti desertie Gorgadas sitse sub Ailanteum littus in intimis maris
sunt, tredecim coluntur. siiiiljus, in quarum horlis fingunt fabulae draconem
6. ^ Scotia, eadem et Hibernia proxima Britanniaj pervigilem aurea mala servantem. Feftur ibi esso
insula,spatio terrarum angustior, sed situfecundior; maris Kstuarium 173 adeo sinuosis lateribus tor-
hajc ab Africo in Boream porrigitur, cujus partes tuosum,ut visentibus procullapsusangueosimitelur.
priores Iberiam, et Cantabricum oceanum intendunt. 11. p Chryse ei Argyre insulse in Indico Oceano
Unde ei Hibernia dicta. Scotia aulem, quod a Scoto- sitse, adeo fecundae copia metallorum, ut plerique
rum gentibus colitur, appellata. ' Ilhc nullus anguis, eas auream superficiem et argentoam habere prodi-
avis rara, apis nulla; adeo ut advectos inde pulve- derint,unde et vocabula soriitae sunt.
rcs, seu lapillos, si quis alibi sparserit inler alvearia, 12. Taprobana insula Indi» subjacens ad Eurum,
examina favos deserant. ex qua oceanus Indicus incipit, patens in longitu-
7. Garfes, insula in fine Baeticae provinciae sila, quae I* dine octingentis septuaginta quinque millibus pas-
dirimit Europam ab Africa, j in qua Herculis colum- suum, in laiiludine q sexcentis viginti quinque milli-
use visuntur, et unde Tyrrheni maris faucibus Ocea- bus. Scinditur amne intertluo, tota margaritis repleta

ni sestus immitlitur. Est autem ''

a continenti terra et gemmis. Pars ejus bestiis et Elephantis repletaest,

centum viginti passibus divisa. Quam Tyrii a rubro partem vero homines teneni. In hac insuia dicunt
profecti mare occupantes, ^ lingua sua Gadir, id est, in uno anno duas esse Mstates, et duas hiemes, et

sepemf nominaverunt, ±72 pro eo quod circumsepta bis locum vernare tloribus.

Cap. VI. — ^ Britannia Oceani insula, etc. Hege- plagam, in qua cum brumale solstitium sol facit^
sipp., lib. v, cap. 15 ; Qtiid attexam Britannias nullus dies est,undepigrumetconcretum est ultra
interfuso mari, toto orbe divisas? EtOros., lib. i, mare. Sed a sole Thulen nomen habere dicit, non ut
cap. 2 Britannia Oceani insula.
: Thule (opinor), sed ut ultima, propter causam a
^ Hcec in aversa Gall. Oros., ibid. Et quoniam : Servio et Solino relatam , dicatur.
Oceanus habet insulas, quas Britanniam^ et Hiber- Quarum vig. des. Ex Oros., ibid.
s
niam vocant, quce in adversa Galliarum parte ad Scotia eadem, et Hibern. Ex eod., quamvis non
'•

prospectum Hispanice sitoi sunt. prorsus cadem.

Circuitus ejus...plurimus.Ex SoI.,c.de Brilannia.
'^ lllicnullus anguis.Ex Solin V.Bed., in Angl.Hist.
'

•*
Thanatos. Solin., Athanatis. 1

I
In qua Hcrculis column... immittitur. Ex Oros.
j

e A Britannia cestuariote^mi sep.ESol., ib.,equo " .1 Continenti terra cxx passus. cxl emendarat

resiilutus esi hic locus,
Thyle ultima insula Oceani. Locus e Serv.,
'
Georg. i,advers. Tibi serviat ult Thule, ete Solin.,
cap. de Bi ilannia, sumptus. Horum verba apponemus,
ex his,qui volet, inedicinam faciel. T/tu/e (ait Serv.)
insula esl Oceani inter septentrionaleni el occiden-
lalem pUujam ultra Britanniam et Hibcrniam et
Orchadas. Est autcm insula in Oceano ultima, in
qua, cum sol in Cancro est, perpetui dies sine
noctibus esse dicuntur. Solinus Multie, et alice
circum Britanniam insuloi, e quibus Thute ullima,
in qua cestivo solstitio, sole de Cancri sidere fa-
ciente transitum, nox pene nulla ; brumali solsti-
tio, pcrinde nulius dies, ut ortus junctus sit Occa-
sui. Ultra Thuleni accepimus pigrum esse, el con-
cretum mare. Chacou ita legobai : luler sep. et occ.
mendosus in omnibus libris. Chacon, ex Solini manuscriplislibris, ubi septingen-
tis pedibus legitur, non passibus, ut in Vulgatis. Sed
. vetant Codices, resque ipsa Isidoro Gadibus ipsis vi-
cino, ut par fuit, satis explorata.
'
linguasua Gaclit. Estquoque ^^Zghadar He-
L)i
braiis sepire, ex Solin., cap. de Hispania.
» Fortunutce...easd. esse Paradisum. Seiv., Mn.
v, ad Elysiumcjue colo. Secundum philosophos Ely-
sium esi insuUe Fortunatce.
: " Sitoe sunt autem. E Solin., cap. ult.
« Gorgadcs. Ita vct. libri, et Plinii et Solini Manu-
scripli.
Chryse et Argyr. Solin., Plin. et Mela.
p
Sexcentis viginti quincjue miUibus. Vocem sta-
^
diorum ex Solino, Plinio cl Chacone aucloribusex-
punximu*.
315 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPl 316

13. ^ Tylos insula esl Indife, ferens omni tempore ^ 17519. ^ Cyclades msuheaniiquitusGraeciae fue-
folia; hucusque insulae Oceani. runt, quas inde Cycladas autumant dictas, quod licet
14. Ilem insulse ,
quse ab Hellesponlo usque ad spatiis longioribus a Delo projectae, in orbem tamen
Gades in mari magno sunt constitutse. circa Delum siiae sint. Nam orbem xu/.Xov Graii lo-
Cyprus insula a civitate Cypro, qua^ in ea est, quuntur. '
Quidam vero non quod in orbem diges-
nomen accepit. Ipsa ^'
est et Paphos Veneri conse tse, sed propter scopulos qui circa eamdem sunt,
crala in Carpathio mari, vicina Auslro, famosa quon- dictas putant Cyclades.

dam divitiis, et maxime isris; ^ ibi euim prima liujus 20. Hae in Hellesponto inter iEgaeum, et Maleum
meialii inventio et utiliias fuit. mare consliiutae circumdantur etiam pelago Myrtoo,
15. Creta Graeciae pars est ingens contra Pelopon- ™ Sunt autem omnes numero quinquaginta Ires,
nesum primum atemperiecoeli Macaronesum
:
^*
haec ^ tenentes a Septentrione in Meridiem millia quin-
appellata est, deinde Creta dicta a Crete quodam indi- genta : ab Oriente in Occasum millia ducenla : me-
gena, quemaiuntunumCiiretum fuisse, a 1-17 quibus tropolis earum Rhodus.
Jupiter ibi absconditus est, et enulritus. Est autem
21. Delos insula, in medio Cycladum sita. Et
insula Graeciae inter Ortum, et Occasum lon^issimo
dicta Delos fertur, quod post diluvium quod Ogygii
Iractu porrecta, a Septeiiirione Grcecife sestibus, ab Q temporibus notalur, cum orbem multis mensibus
Austro Jigyptiis undis perfusa. Fuit autem quondam
continua nox inumbrasset, ante omnes lerras radiis
cenium urbibus nobilis, unde eiHecatompoUs diciaenL
solis illuminata est, sortitaque ex eo nomen, quod
16. * Prima eliam remis et sagitiis claruil, prima
prima manifestata fuisset visibus. °Nam JrjXov Graeci
lilleris ^ jura fixit, equeslres turmas prima docuit.
manifestum dicunt. p Ipsa est et Ortygia, eo quod pri-
Studium musicum ab Ida^is dactyHs in ea coeptum
capris copiosa, s cervis egel, lupos etvulpts, aliaque
mum ibi visae sunt coturnices aves, quas 170 Graeci
opTu-ja$ vocant. <J In hac insula Latona enixa est
feraium noxia, nusquam gignit, serpens ibi nullus,
Apollinem, et Dianam. Delos autem, et civitas dici-
noctua nulla, et si iovehatur, statim moritur. Larga
tur, et insula.
esl autem vitibus et arboribus. Dictamnus herba in

Creta nascitur, et alimus, quse admorsa diurnam 22. lihodos Cycladum prima ab Oriente, in qua

famem prohibet; ^ Phalangos autem venenatos gi-

s
rosae capitulum diciiur esse inventum, dum ibi

gnit, et lapidem, qui Idoius dactylus dicitur. civitas conderetur, ex quo el urbs, et insula PJwdos
Abydos insula est appellata. In hac urbe solis colossus fuil aereus
17. '
in Europa super Heilespon-
lum posita, anguslo el periculoso mari separata, et
sepluaginta cubitorum altitudine. Fuerunt et alii

a6u^o5 Graece dicta quod sit introitus Hellesponti centuHi numero in eadem insula colossi minores.
,
Q
maris, in quo Xerxes pontem ex navibus fecit, et in 23. *Tenedos una ex Cycladibus ad Septentrionem
Gra^ciam transiit. sita, in qua olim civitas a Tene quodam condita est.

48. J
Coos insula adjacens provincise Atticse , in Unde nomen urbis illius, vel potius insulae fuit. " Nam
qua Hippocrates medicus natus est, quae, ut Varro Tenes iste infamatus, quod cum 'loverca sua
lestis est, arte lanificii prima in ornamentum femi- coocubuissel, fugiens hanc insulam vacuam cultori-
narum inclaruit. b usobtinuit; unde et Tenedos insula dicla est;

Tylos...lerensomnitemporefol.k\.,virans o.t.f.
^*
in ornatum feminarum dedit. In Solin. Ms. Ecclesiae
Ipsa esi et Paphos. Hoc non referri ad Cyprum
^ Tolet. libro, Ceos, Cos legitur, et quidem jampri-
insulam, sed ad urbem in eo, quae olim Cypros dice- dem questus est Hermolaeus Barb. harum vocum
batur, et Paphos aiebat Chacon. peccatum a librariis in bonis aucto-
affinitate sfepe
Ibi enimprima hujus metall. inv. Plin., lib. viii,
<=
ribus. Ila ut jam prope usucapta sint a Coo, qute
cap. 56, et lib. xxxiv, cap. 2. Ceos erant fortasse propria ; sed lanificium fuerit,
^ Hoic primum a temperie ca/z. ESolin., cap. 17.
Plinio auctore, utrique commune. Hippocrates ta-
* Prima etiam rem. Ex eod. men communis esse non potuit, quem fuisse con-
' Jura fixit. Solinus, jura junxit. Vid. Platon. in siat Coum. Sed Coos Hippocralis pairia non objacel
Minop. _ Altica^ in mari .^Egeo, sed Rhodo in Icario pelago.
e Cervis eget. Ex Solin.. Plin., lib. viii, cap. lviii :
D •^
Cyclades... quas inde Cycl. aut. E Solin.
Mirabilius in ead. insula {Creta)cervos,prceterquam 1 Quidam vero non quod in orb. Vid. Serv., ^n.
in Cydoniatarum Pvegione^ non esse. III ad Cycladas, et creb...
Phalangos autem. Sic vero legit Solinus Pha-
^ :
^ Sunt autem omnes num, Ex Oros.
langium aranei genus est,si nisum quceras, nulla vis " Tenentes. Ita Goth. omnes Tendentes non dis-
est, si potestatem, ictum hominem veneno interficit. plicet. ex Vulc.
Abydos insula. Abydos neque insula, neque iu
' °
Nam o^^Xov Grceci. Verba sunt Serv., ^n. iii.

Eu opa est, sed ut ait' Solinus, de Hellesponto lo- p Ipsa est et Ortycjia. E Solin., cap. 17.
quens Ahydos Asice est, et Sestos Europce. Serv. ad
: ^ In hac insula Latona. Verba Serv., ^n, iu, ad
vers. Fauces tentantur Abydi. Georg. i. Sestos et vers. Sacra mari colitur.
Abydos civitates sunt Hellesponti, quwangusto etpe- r Rodos Cycladum prim. Ex Oros.
riculoso mari segregantur.Uos haec aliis concinnanda ^ Rosce capitulum. Al. capiiolium, al. capulum,
relinquim us. al. capulum, forle cohivum, vel coivum. Gloss. coi-
Coos. Solinus Multce quidem insulce objacentAt-
: vum xaXu? po^ou [j.£[jlux6to{.
ticai continenti, sed suburbance ferme sunt Salamis, Tenedos Ex Oros.
t

Sunium, Cos , Ceos, etc. qua; ut Varro testis est, ,

" Nam Tenes iste... dicta esl. E Sery., JEo, u.,

subtihorisvestisamiculacirtelanificcescienticeprima ad vers. Tenedos notissima fama.

517 ETYMOLOGIARUM LIB. XIV. 518
3 sic Cicero: Tenen ipsum, cujus ex nomine Tene- A nacria dicta propter tria axpa, id est, promonloria,
dos nominatur. Pelorum, Paclujnum, et Lihjlxeum. ^ Trinacria enim
Carpathos una ex Cycladibus a Meridie pobita
24.'' Graecum esl, quod Latine triquetra diciiur, quasi in
'
conira .Egyplura,a 177 qua Carpathium mare ap- tres quadras divisa. ' Haec ab Italia exiguo freto
pellatum est, vocata propier celerem fruciuum matu- discreta, Africum mare prospectaus, terris frugi-
ritatem. '^
Esl enim inter .Egyptum et Rhodum. Ex fera, auio abundans, cavernis lainen, et fistulis pe-
hac insula dicunlur et Carpasim naves magna? et netrabilis, venlisque, et sulphure plena. Unde et ibi

spatiosaj. ^tncfi montis exstant incendia : in cujus freto Sci/lla

25. ^ Cythera insula una ex Cycladibus a parie Oo- est, et Charybdis, quibus navigia aul absorbenlur,
cidua sita, cujus Porphyris antea nomen fuil. Cy- aul colliduniur.

thera auiem vocata, quod ibi Venus sit orta. 170 33, Fuit autem"" quondam palria Cyclopum,
26. ^ lcaria insula una de Cycladibus, qu8e lcario et pcstea nutrix tyrannorum, frugum ferlilis, ac pri-
mari nomen dedit. Ha-c inler Samun, et Myconum mum omnibus commissis seminibus aralro
terris

piocurreniibus saxis inhospiialis est, et nuliis sini- proscissa. Principem urbium Syracusas habet fon- :

bus portuosa. Dicilur autem lcarum Cretensem ibi lem Arethusam, et Alphoium tluvium magnorum
naufragio inleriisse, el de exitu hominis impositum B generatorem equorum. In ea insula " primurn est
nomen loco. mventa comoedia.
27. g Naxos insula ante Dionysias dicla, quasi 34. Achaten lapidem ipsa primum ex Acliate tlu-

Dionaccos, quod fertiiitate vitium vincal cjeteras; est mine dedit. Parturii ei mare ejus coralium ° gignit ;

autem a Delo xviii millia passuum separaia, ex qua et sales Agrigeniinos in igne solubiles, crepilantes

olim Jovis fertur adversus Titanas fuisse profectus. in aquis, Omnis ambitus ejus clauditur stadiorum
28. ^ Melos ex numero Cycladum, una omnium tribusmillibus. Sallustius autem dicit Itaiiae conjunc-
insularum rotundissima, unde et nuncupata. tam fuisse Siciliam, sed medium spatium impetu
178 29.Historia dicitex Jasone nalum fuisse Phi- maris divisum, et p per angustiam scissum.
lomelum etPlutum; ex ^h\\oii)tlo Pareantum geni- 35. Tapsus insula sladiis decem a Sicilia remola
lum, qui de suo nomine Paron insulam et oppidum jacens, et planior, unde et nuncupata. De qua Vir-
appellavit, prius autem Minoia, deinde Paros dicta, gilius : 1 Tapsumque jacentem.
'
De qua Yirgilius Niveamque Paron. Gignit cnim
: 36. ^olice insulffi Sicilise appellatae ab ' ^olo
marmor candidissimum, quod Parium dicunt. Mittil Hippotae filio, quem poela? finxerunt regem fuisse

etsardaniapidem,marnioribusquidempr3e6tantiorem, veniorum, sed, ut Varro dicit, reclor fuit islarum in-

sed inter gemmas vilissimum. C sularum, et quia ex earum nebulis et fumo futuros
30. Chios insula Syra lingua appellatur, eo quod praBdicebat fiatus ventorum, ab imperitis visus est
ibi mastixgignitur.JSyri enim Masticem Chio vocant. ventos suapoleslaie retinuisse. Effidem insul^e et Vul-
31. Samos insula est mari .^gaeo, ubi nata esi canice vocantur, quod et ipsae, sicut iEtna ardeant.
Juno; ex qua fuit sibylla Samia, et Pyihagoras Sa- 37. Sunt autem novem habentes propria nomina,
mius, a quo philosophife nomen inventum est. In quarum primam Lyparus quidam Lyparen vocavit,
hac insula reperta prius ticiilia vasa iraduntur. Unde qni eam anle ^olum rexit. Altera * Hiera vocatur,
et vasa Samia appellata sunt. quod sil coUibus eminentissimis ; reliquffi vero, id
32. Sicilia a Sicano rege Sicania cognominata esl, esi, Stronyyle, Didyme,Ericusa, ' Hephcestias, Phce-
deinde a Siculo Ilali fralre Sicilia. Prius autem Tri- nicusa, Evonimos, Ericodes, Phasnicodes ; qvae quo-

^ Sic Cicero. Varr. iii. ^ Trinacria... quod Latine Triqueira. Plinius et

^ Carpathos. Ex Oros. Solin., triquetra ;sed triquadram scripsisse Isidorum
"^
Contra Mgyptum,a qua carpathium niare. Acro verisimile est ex etymologia, ei ex Quintiliano qui
in Hor. lib. I, cap. 5. Efymologia inquii nonnunquam bar-
^Esteniminter Mgyptum,et R/iorf.E.Serv.,J^n,iii. bara ab emendatis conatur discernere, utcumTri-
c Cythera. Ex
Oros. et Solin., licebil eiiitm Cy- ^ quetram dici Siciliam,an Triquadramoporteat, etc.
theream appellare. Stephanus, li-^trxi y.a\ tj v^ao;, '
Hcec ab Italice exig. fret. Ex Juslin, lib. iv, in
xat f, Yovvi Kuecfafa. Serv., JEn. i, ad illud. At Cy- : princip.
therea novas artes. Cytherea ab insula, inquli, quce "^
Fuit autem quondam Patria.Ex Oros.,I. ii, c. 4.
plurali tantum numero dictur, ut sunt alta Cy- " Primum est inventa Comcedia. Ex Solin.
thera. JEn. x. o
Gignit et sales Agreg. Ex eod. Idem, inf., lib.
• Icariaunade Cycladibus. Sol. DeSporadibus est XVI, cap. 2.
Icaros. Sed Cycladas quoque Sporadas fecis-se videlur VEt per angustiam scissum. Id.,sup.,l. xiii.c. 18.
Virgilius, curndixit: Sparsasqueper wquor Cycladas. q Virg. : Tapsumque jacentem. UbiServ. Insula :

^Naxos insula ante Dionysias dicta. Solinus. Na- non longe a Syracusis fluctibus pene par.
xos Dionysias prius,quam Naxosdicta;vel quod hos- Moio Hippotce fil. E Serv., ^En. i, ad vers.
«•

pita libero Patri^vel quodfertilitate vitium vincat ^Eoliam venit.

cmteras. Quare auttm Naxos dicia sit, Diod. Sicul. s Hiera
quod sit collibiis cmin Sivequod ispbv, hoc .

lib. IV lllud \cro,quasi Dionaxon, adulterinum duco. est, sacrum pror/u/^wo usurpant, ila iiti nosGrseci,
^ Melos. E Solin. sive, ul aiiSoIinus, quod sit Vulcano prscipuesacra.
De qua Virg. Niveamque Paron, JEd. iii. • Hepluestias. Ha-c in Edilione Margarini non est,

^Syri enim Mastichen. Ead. leguntur in libell. de et quidem sine ea numerus constat. Solinus el Pli-
Locis Heb, ex Act. aposf., intor Ilieronymi Opora. nius septem tantum essc dicunt.
519 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 520
niam nocie ardent JEolice 180 sivc Vulcanm di- H lium frelo, cincta Ligustici aquoiis sinu ad pro-
cuntur, ex iis qusedam ab initio non fueruni, postea spectum Iialiae. Estautem multis promontoriis angu-
mari ediiae usque nunc permanent. losa, gignens laetissima pabula, et lapidera qucm
38. Stcechades insula:' Massiliensium sexaginta catliochiten Grteci vocant.
miliium spalio a Coniinenti in fronte ^ Narf^onensis 43. * Ebosus insula Hispanise dicla, quod a Zanio
provincice, qua Rhodanus fluvius in mare exit. Dicts; non procul sit. qiiasi ebozos. Nam lxx stadiis ab ea
aulera Grfece Stffchades, quasi opere in ordinem distat, cujus terram serpentes fugiunt. Hulc conlra-
sint positae. ria est Colubraria, quae referta esl anguibus.
39. Sardus, Hercule procreatus, cum magna mul- 44. '
Baleares insulae Hispaniae, duae sunt, Aphro-
liludine a Libya profectus Sardiniam occupavit, ct siade et Gymnasie, et major et minor. Unde et eas
ex suo vocabulo insulae nomen dedit. Hasc in Africo vulgus majoricam et wmoncam nuncupat. tH^
mari facie vestigii humani, ^ in Orieniem quam in In iis primum insulis inventa esl funda, qua lapides
Occidenlem lalior prominet, ferme paribus lateribus, emittuntnr, unde et Baleares : dictai : i BdtXXeiv enim
quse in .Meridiem et Septentrionem verlunt, ex quo Graece miitere dicitur;'' unde el ballista, quasi missa
anle commercium a navigantibus Grsecorum 'iyyoi et fundibalum. Virgilius : Balearis verbere fundce.
appellata est. B CAPUT VII.
40. Terra patot in longitudine millia cxl, lalilu- De promontoriis.
dine xl. In ea neque serpens gignilur, neque lupus, 1. Commune est insulis, ul promineant ; inde el
?ed » solifuga tanlum animal exiguum hominibus loca earum promontoria dicuntur. Sic Sallustius '

perniciosum. Venenum quoque ibi non nascitur, '^

de Sardinia In Orientem latior prominet quam in
:

nisi herba per scripiores plurimos, et poetas memo- Occidentem.

rata, apiastro similis, quffi hominibus rictuscontrahit, 2. ""
Sigoium promontorium Asiae, ubi Hellespon-
el quasi ridentes interimit. « Fontes habei Sardinia tus apertius dilatatur. Dictum autem Sigaeum proptcr
cahdos, infirmismedelam prsebentes, furibus caecila- Herculis tafiturnitaiem, quia prohibitus hospitio a
tem, si sacramento dato oculos aquis letigerint. Laomedonte Trojanorum rege, simulavit abscessum,
41. Corsicce insulse exordium incolae Ligures de- et inde contra Trojam cum silentio venit, quod di-
derunt, appellantes ISI eam ex nomine ducis. Nam citur aiYT).

qua?dam Corsa nomine '

Ligur mulier, cum Taurum 3. Maleum promontorium Grfeciae, quod intrai
ex grege, quem prope litiora regebat transnatare mare, et per millia quinquaginta protenditur, ubi
solitum, atque per intervalla corpore aucto remeare unda ita saeva est, ° ut persequi navigantes videa-
videret, cupiens scire incognita sibi pabula, laurum C tur. Hoc autem promontorium a Maleo rege Argivo-
a caeteris digredientem usque ad insulam navigio rum nomen accepit.
prosecuta est. Cujus regressu insula; fertilitatem co- 183 4. ° Pelorum proniontorium Sicilia; respici-
gnoscentes Ligures, ratibus ibi profecti sunl, eamque ens ad Aquilonem, secundum Salluslium dictum a
nomine mulieris aucloris, et ducis appellaverunt. gubernatore Annibalis illic sepulto.
42. Hcec autem insula Grfece xupvr, dicitur, a 5, p Pachynum promoniorium Siciliae, Austrum
Cyrno Herculis filio habitaia. De qua Virgilius : spectans, ab aeris crassitudine dictum. Nam jraxu;
Cyrnceas taxos. ^ Dividituraulem a Sardinia xx mil- est pinguis, et crassus, Austro enim perflatur.

In fronte fiarhon. Prov. Oros., lib. i, cap. 2.

^
nasias dictas ait, quod a^staie nudi, quasi palestrita;
In Orieniem,quamin Occidentemlatior.LocMS,
^"
incedant.
estexlib. ii Hislor. Salluf.tii citatusab Agell.,lib. xii, j jjaXXeiv enim Gnec. Eod. mod., inf., lib. xviii,
cap. 28. Cui ex Isidoro addi htec possunt Ferme pa- : cap. 10.
ribus lateribus, quce in Meridiem, et Septenirionem " Unde ballista, quasi miss. et fundibalum. Ita ve-
vertunt. Corrigendusidi^m apudNon. xnFacies. Voces tercs lib ,hic et lib. xviii, cap. 10, et apud Aug., in
autem ante commercium Chaconi suspecta; erant. ps. Liv. Et Vegel., lib.i, cap. 16 : Teretes lapidesde
' Sed sotifug. Sup.,
hb. xii, cap. 3. funda,vel de fustibalo; cl lib. ii,cap.l.'): Funditores.
d *' T,
Msi herba. Ex .Isidoro emtndandus Servii locus.
.

B
' .

qni ad fundas, vel fustibalos; et lib. iii, cap. 4

Eclog, 8 Unde sunt hajc Fustibalus fustis est longus. Quarc fundibalum
Fontes liabet. Ex Solin.
®
omuino lcgendum, non fundibulum.
' Ligur mulier. Cilht hac Priscirfn., lib. vi, ex
Salluslii lib. ii Histor.
Cap. VII. — Sic Sallustius de Sardin. Quicitatur
'

Sed ipsi ferunt, Taurum ex

:
(ul suporiori capite diximus) ab Agellio, el Non.,
grege quem prope littora regebut Cor.su nomine ex lib. II Hist.
Ligur mulier, ex quo iiueliigitur lotum hui.c locum '" Sigcrum prom... Gtyr). E Serv , ]£.. ii, ad illud :

esse Sallustii. Ubicodex Scrvi Vatica-

Sigceu igni freta /«iare/MC.
autema Sardin. Oros., ibid.
^ Dividitur
nns : q. d, oiytj.
*
Ebosus Orijs., ibidz Ca^terum de Etymoi. Quod " persequi nuvig. Servius, /En. 5, ad illud
IJt ;

nvn procul a Za/n'o, amplius quaerendum, Sive Za- Maleceque sequacibus undis : sequaces inquit, id est,
nio, sive Diunio legas.
persecutrices.
Baleares Insula; duce. Aprosiades, et Gymnasi-
'
Pelorum prom. Ex eod., /En. iii, ad illud Ra- :

^^^}^> AphrodisiadcB, sic dicta^ quod (uiait Arist. rescent claustru Pelori. Illud tamen, respiciens Aqui-
pf^"
lib. TTEC'. Oxjjxoca. (i-/.c-j(j(xdTO)v) apud hos majori in lonem, Oros. est. lib. i, cap. 2.
pretio femina sint quara viri. De Gymnasiis, Plin., Pachynum. Item elServ.,^n. iii, ad vers. Pru
I'

cap. o : liuleares funda bellicosas Grceci Gym-

lib. lu.
jectacjue suxa Pachini, et voces pinyuis et alienae
nasias dixere. Diodor. Siculus, lib. vi, cap. 1, Gyra-
videbantur Ciiaconi, neque immeriio.
521 ETYMOLOGIARUM LIB. XIV. 522
6. " Lilybceiim promonlorium Sicilise, solis Oc- /\
Nubcs cxressit Olympus). Dictus autem Olympus,
casum inlendens, vocatum ab ejusdem nominis ci- quasi Ololampus (id est, quasi ccvhim). Hic mons j

\itate, quae ibi est sila. Macedoniam dividita Thracia.

7. Borion promontorium Numidiie vocalum, eo
*>
10. ^ Athos mons MeceJonise, ct ipse altior nubi-
quod Aquilonem intendat. Hoc Hipponem Rhegium bus, taiitoque sublimis,ut in Lemnum -umbra ejus
poslea dictum, pro eo quod sil »qL!ore interruptura. perlendat, quae ab eo lxxvi millibus separatur.
8. Calpe Hispaniai promontorium. i[.^ Parnassus mcns est Thessaliir juxla Bceo-
1S4 CAPUT VIH. tiam, qui geraino vertice est ereclus in coehim. ilic

De montibus, cceterisque terrce vocabulis. in duo fmditur jnga, Cyrrham ISG el .Ymrtw.unJe
1. iMontes sunt tumoies tenarum altissimi dicli, et nuncupatus, eo quod in singulis jugis colebantur
quod sint eminentos. Quidam aulem propriis ex cau- Apollo, el Liber. Hac juga a duobus fratribus Citlie-
sis vocati sunt, ex quibus notandi sunt, qui opinione ron, et Helicon appellantur. Nam Helicon dictus ab
maximi celebrantur. Hehcone fratre Citheronis.
2. Mons Cazfcflsus ab Indiausque adTaurum por- 12.1tem Ceraunii sunt montes Epiri,acrebrisdicti
rectus, pro gentium ac linguarum varietate, quoquo- fulminibus. Graece enim fulmcn -/.ssauvo; dicilur.
versum vadit, diversis nominibus nuncupalur. Ubi Apenninus mons appellatus, quasi Alpes Pceni-
13.
g
autem ad Orientem in excelsiorem consurgit sublimi- 7i(e, quia Hannibd veniens ad Italiam easdem Alpes

tatem, propter nivium candorem CaMCflsws nuncupa- aperuit, unde et Virgilius Alpes immittet apertas. :

tur. Nam Oricntali lingua Caucasum signiiicsLtcandi- Has enim Hannibal "> post bella Hispania^ aceto rupit.
(/Mm, id est, nivibus densissimis candica7item. Vade Juvenalis:£^ montem rupit aceto. Elinde loca ipsa
et eum Scytba?, qni eidem monli janguntur<^C?'Ort(?fl- quif rupit Pivnince Alpcs vocantur.
sm vocaverunt. Casim^ cnim apud eoscandor., sive nix 14. Mons Aitnaex igne, et sulphurediclus;" unde
diciiur. el Gehenna. Constat autem hunc ab ea parle qua
3. Mons Tflurj^s a plerisque idem vocatur qui et Eurus, et Africus flat, habere speluncas plenas sul-
Caucasus. phuris, et usque ad mare deductas; quse spelunca^
4. d Libanus mons Phoenicum altissimus, cujus me- recipientes in se fluctus ventum creant, qui agitatus
minerunt prophelee : diclusa thure, quia ibi coUigi- ignem gignit ex sulphure, unde fit quod videlur in-
lur; cujuseapars, qua; est super eum ad Orientalera cendium.
plagam respiciens, Antilibanus appellatur, id est, 15. Pyrenceus et ipse a crebris fulminum ignibus
contra Libanum. nuncupalus, Graece enim ignis mp vocatur. Iste est,
5.*iIrflrrt^/imonSx\rmenias, in quo arcara historise G qiii ''itcr Galliam atque Hispaniam, quasi de indu-
post diluvium resedisse testanlur. UnJe et usque ho- stria, munimenlum intcrjacet.
die ibiJem lignorum ejus videntur vestigia. 16. ° So/orifls a singularilate dicitiir, quod omni-
185 &.^ Acroceraunii montos propler aliitudincm, bus Hi^paniae monlibus solus allior videatur, sive
el fulminum jactus vocati sunt. Grajce enim fulmen quod, ori( nle sole, anle radius ejus in eo quam ipse
xEpauvo; dicitur. Sunt autem inter Armeniam et Ibe- cernatur.
riam, incipienles a portis Caspiis u?que ad foniem Ti- mons in ullimis finibus Oceani, quidiri-
17. Calpe
gridis fluvii. mit Europam ab Africa, quem Atlantis fiuem esse
7. Hyperborei montes Scythia^ dicti, quod supra, id dicunt. P De quo Lucanus
est, ultra eos flat Boreas. Hesperiam Calpen, summumquc implevit Atlantem.
8. ^ Riphcei monles in capite Germaniae sunt a Allas Promethei 185' fraterfuit, etrex Africae,aquo
perpetuo venlorum flatu nominati. Nam picpr) Gr?cce astrologiae arlem prius dicunt excogitatam, ideoque
impotus et 6pjj.rj dicitur, a;;o -ou ptTrTstv. diclus est sustinuisse coelum. Ob erudilionem igilur
9. Ohjmpus mons Macedoniae nimium pra^celsus, ejus disciplinaB et scieniiam coeli, nomen ejus in mon-
ita ut sub illo nubes esse dicanlur (^ De quo Virgilius : tcm Africic derivatum est, qui nunc Atlas cognomi-
Lilybceum. Ex Oros., ibid.
^
D effrena virum Riphceo.
Borion prom. Solin., cap. 30 Borion promon-
•^
: ^ De quo Virgihus ^'ubes excessit Olympus.A^ud
:

torium, quod Aquilone cceditur, Grceci advenoi sic Jlaronem haec nusquam sunt.
vocaverunt. Quze voro sequunlur dellippone, Rhegio Ohjmpus, quasi olohimp. Ex eod.; JEn.iv, ad il-
pjstea dicto, SLinl quidem ex eod. Solino, sed non lud : Ipse Deum tibi.
erant hujus loci, tanlum abest, ut superioribus fue- Quasi cceluni. Hoc Isidori profecto non est.
i

rinl annecienda. ^ Athos... qui ab eo Lxxvi.mj//. Ita Solin., cap. 21.

Cap. Vlll. Croacasin. Al., Graucasum. Vid.
<:
Parnassus. Scvw, ALn. x. Parnassus mons est
^

Plin., lib., VI, cap. 18, elSolin., cap. 52. Thessaha; juxta Bceotiam, qui in duo finditurjuga,
^ Libanus.-. dictus a thure. Est enira Hebraiii
Citheronem Liberi,et Heliconem Apollinis,et Musa-
nail'^ lebona, ihus. rum. ItenKiue lib. vii Cyrra autem, et Nym urbes
;

« Ararath. Ex Hieron., de Locis Hebraic, Geu., suntsub eisdem jugis sita^.

cap. 8. "'
Posi bclla Hispanioi. E Scrv., iEn. x, ad vers.
^ Acroceraunii. E Serv., Ma. u, ad vers. : Vicina Exitium magn.
Ceraunia juxta ; ci Georg. i,ad veis. : .l//fl Ceraunia " Unde et gchenna. Hoc quam vim habeat nescio.
telo dejicit. ° Solorius. Vi'J. Plin., lib. iiij cap. i.

s Riphoiimontes .ESerw . Georg. iii, ad illud: Gens p De quo Lucanus. Lib. i.

Patrol. LXXXH. 17
523 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 524

nalur, qui propter altitudinem suam, quasi cceli ma- a 29. ^ Luslra obscura latibula ferarum et luporum
chiaam atque astra sustentare videiur. culjiiia sunt, unde et lupanaria lustra dicuntur,per
18. Alpes autem proprie montes Gallise sunt, de conirarium videlicei, quia parum illustrantur.
quibiis Virgilius : Aerias Alpes. Et dicendo aerias 30. Lucus est locus densis arboribus septus,
'

verbum expressit a verbo. Nam ^ Gallorum lingua solo lucem detrahens. Potest et a collucendo cvQhris
Alpes montes alti vocantur. Hae sunl enim quse lla- lurainibus dici, quse ibi propter religionem genti-
lice murorum cxhibent vicem. lium cultumque fiebant.
19. Co//e5Sunt prseminenliora juga montium, qua&i ISO 31. Deserta vocata,quia non seruntur, eiiileo
colla. quasi deseruntur, ut sunt loca silvarum el montium,
20. Juga autemmontiumex eoappellatasuntquod contraria uberrimarum terrarum, quae sunt uberri-
propinquitale sui jungantiir. mse glebse.
21. Tumuhis estmons quasi^Mwe?w tellus.
brevis, 32. Devia sunt loca sccreta et abdita, quasi extra
Iiem ^'
lumulus,terra congesta, ubi nulla memoriaest. viam; ipsa sunt ei invia. Inde et J Aviaria secreta
22. Valles sunt humilia loca quasi vulsa. Hinc et loca el a via remota, aut tantum adibilia avibus
convalles., depressa loca terrarum inler monles. unde est illud : Inculta rubent aviaria baccis.
18S 23. Campiis cst terrarum planities. Diclus n 33. Amcena loca Verrius Flaccus dicta ail, eo '^

autem campus,quod brevis sit pedibus, nec erectus ut quod solum amorem prsestent, et ad sc amanda &1-
montcs, sed palens, et spatio suo porrectus, et ja- liciant. Varro, quod sine munere sunt,necquidquam

ccns; unde et Grsece -sotov dicilur. Sumpsii autem in his officii, quasi amunia, hoe est, sine fructu,

nomen ex Grseca etymologia ;

"^
7a[j.a\ enim Grteci unde et nullus fruclus exsolvitur. Inde etiara nihil
breve dicunt. prcesianles immunes vocanlur.
24. '^
Solum est omne, quod sustinet, a solidi- 34. ' Aprica loca, quae sole gaudent, quasi Sveu
tate dictum scilicet, unde el de mari Virgilius ait : cppfjcYi;, id est, sine frigore, sive quodsint aperto coelo.
Subtrahiturque solum. 35. Opaca vero loca, quasi operta coelo, aprieo
25. Saltus sunt vasta el silvestria loca, ubi ar- contraria.
bores exsiliunl in altum. 36. ™ Lubricum dici (conslat) locum, ab eo quod
26. Fauces sunl angustorum locorum aditus in-
« ibi quis labitur; et lubricum dicitur, non quod labi-
ter duos montes, loca angusla, el pervia, dicta a tur, sedin quo labilur.
faucium simililudine, quasi foces. 37. ° JEstiva sunt loca umbrosa, in quibus per
27. ^ Confrages, loca in quse undique venti cur- sestatem viiant pecora solis ardorem. Statius
runt, ac sese frangunt, ut Naevius ail : In montes p Et umbrosi patuere aestiva Lycaei.

ubi venti frangebant locum. 38.° Navalia sunt loca ubinaves fabricantur. Hoc
28. s Scabra sunt loca situ aspera, unde et sca- et P textrinum vocatur.
bies dicitur, a corporis asperitate. lOO 39. 'iStatio est ubi ad tempus slant naves.

^ Nam Gallorum lingua Alpesm. a.EServ.,iEn. alterius sedem occupaverat, ul constat ex Festo, et
V, ad illuJ :Alpi7ii Borece. k\,Ye?>i\\?, Alhum quod Scrv., yEn. IV, ad vers. Amoena vireta, et .^n. v
nos dicimus ,a Gr(eco ,quod est i\'jfo-i ,est appellatum. . ad Tartara habent.
Sabini tamen Alpum dixerunt.Unde credi potest no- '
Aprica loca.ES.Mn. vi Transpontum fugat, :

men Alpium a candore nivium vocitatum. '" Et lubricum dicitur non

quod labitur.Quod qui-
*>
llem tumulus terra congesta. Deesse videlur ali- dem ad locum attinet; dMoqai lubricum dicitur et
quid. SiTv.iEn. iii, ad vers. Forte fuit juxta tu-
: quod labilur,et in quo labimur. Serv., .^n. w.Lubri-
onulus, eic. Hoc sermone, (mquii) et collem, et sepul- cum dicitur quod labitm\ dum tenetur, ut piseis,
crum fuisse significat. et in quo labimur., ut
<^'/o.[X7^ienim. Vid. sup., lib. xii, in voce Camel., ... Sese Of.posuit Salio per lubrica surgens.
inf. Iib. XX, cap. 11, in Cama.
Et Isidorus ipse,lib. x-.Lubricus, ab eo quod labi-
"^
Solum est... quod sustinet. EServ., S.n. vn,ad
tur. Quare nihil hic opus ulla correclione, consen-
vers. Cereale solum. Locus vero ab Isidoro citalus,
r| tientibus prsesertim libris omnibus, tanlum qua de
Mn. V.
*^ re sit sermo attendisse oportuit.
^ Fauces sunt.EScTV. Ut bivias armato obsidam.
" Mstiva. E Serv. Georg. 3.
Ma. XI.
° Navalia. Ex eodem, Mn. xl.
' Confrages. Festus Conflages loca dicuntur in
:
p llocet textrinum. Serv., Mu. ii, ad vers. Mdi-
quce undique confluunt venii. Nonius
loca, in qure diversi conflunnt rivi.
Confluges :
ficant, sectaque intex. —
Translatio (inquil) a navi-
bus, ut Cicero : Navem tibi oedificatam esse Mes-
s Scabra sunt loca s. a. E Serv. ad vers. Scabra
snnce. Item i7itexunt, ut :
rubigine, Geoig.i.Sedyox loca apud eum non iei;itur.
''
Lustra. Idem, /En. i. ad vers. Lustrabunt con- Bisdenas Ilalo lexamus robore naves.
vexa. —
Lustra, et ferarum cubilia, et lupanaria per Ad hanc videlur textrini notionem respexisse Ci-
contrarium dicimus, quia parum Hlustrantur. cero, lib. iv, act. 2, in Verrem dicens Insula, ju-
:

' Lucus. Idem, ad vers. Lucus in Urbe ftiit summ. mari pericu-
dices, Melita est satis lato a Sicilia
^n. I Lucus autem dicitur,quod non luceat, non
: nomine oppi-
loso que disjuncta, in qua est eodem
quod sint ibi lumina causa religionis. dum, quo iste nunquam accessit, quod tamen isti
j Aviaria.l&em, Georg. n Aviaria secreta ncmo-
: textrinum per iriennium ad muliebrem vestem
ra.quce avesfrequentant. conficiendam fuit. Ludens, scilicel, in vocc ambigua,
^ Amcena loca Varro. Hic Verrius et Varro alter 1 Statio est. E Serv., ^En. ii.
525 ETYMOLOGIARUM LTB. XIV 526

Porfus ubi htemant

;
' vnportumim aulcm ubi nu!- Q o. ™ Barafhrum- nimiae altitudinis nomcn est, et

luin refugium, quasi nulhis portus. dictum barathrum, quasi vorago atra, scilicet, a

40. "^
Portus autem locus est ab accc?su venlo- profundilate.

rum remolus, ubi hibcrna opponere solent. Et por- "Erebus, inferorum profunditas atque recessus,
6.

tus dictus a deportandis commerciis; hunc veteres Styx xKo xoi3 atuYspcu, id est, a tristitia dicta,
°

a bajulandis mercibus baias vocabant, illa decli-

<= eo quod trisles faciat, vel quod tristitism gignat.

natione a baia baias, ul a familia familias. 7. P Cocytus, locus inferi. Cocytus autem nomen

41. ^ Littus est terra aqua? et mari vicina. Et accepit, Grsca interprelatione, a luctu et gemilu.
dicliim littus, ^ quia fluctu eliditur, ^ vel quod 8. q Tartarus, vcl quia omnia lUic turbata sunt,
aqua alluitur. s Cicero in Top. : Littus est quafluctus aKO x^; xapay^s, vel, quod esl verius, azb xou xapxa-

eludit. fXsiv, id esi, a tremore frigoris, 19^ quod estalgere,

42. Circumluvium, locus quem aqua circumluit, et rigere, scilicet, quia luce, soleque caret. Nam ne-

Alluvium consumpiio riparum ex aquis. que illic vapores sunl, qiu ex solis luce gignunlur,
Margo cstpars cujuslibet loci, ut puta maris, unde neque flatus, qui ejusdem molibus incitanlur, sed
et nomen accepit. perpetuus stupor xapxap((^£iv enim horrere, et tre-
:

Maritima, quasi maris intima. B mere apud Grtecos legitur. Hic enim fletus et stri-
43. Ostia ab ingressu et exilu fluminis dicia in clor dentium.
mari. 9. I"
Gehenua est locus ignis, et sulphuris, quem
Continens, porpelua terra, nec ullo mari discre- appellari pulant a valle idolis consecrata, qure esl

la, quam Graeci r]77£tpt;v vocant. juxta murum Hierusalem, replela olim cadaveribus
1»! CAPUT IX. mortuorum. Ibi enim Hebr^ei filios suos immolabant
De inferioribus terrce. dEemonibus, et appellabatur locus ipse Gehennon.
1. Specus esl fossa sub terra, ^ quse perspici jO- Futuri ergo supplicii locus ubi peccatores cruciandi
test; ' CTZYiXaiov Grajce, spelunca Latine. sunt, hujus loci vocabulo designatur. Duplicem au-
2. Spiracula appeliata omnia loca pestiferi spiri- tem esse geliennam, et ignis, et frigoris (in Job le-
lus, qua; Gra^ci /apwvsta appellant, vel Acheron- gimus).
tea. Etiam Varro spiraculum dicit hujuscemodi lo 10.» M/<?>'2fsappeIlatur, eo quod infra sil. Sicul

cum, ei spiracula ex eo dicunlur loca qua terra autem, secundum corpus, si ponderis sui ordinera te-
spiritum edit. omnia graviora, ita, secundum neant, inferiora sunt
3. Hiatus praeruptio terra"i omnia tristiora. * UnJe et in
profunda, quasi ilus; spirilum. inferiora sunt
proprie autem liialus est omnis oris apertio, trans- C Grseca lingua origo nominis, quo appellatur inferus,
laia a feris, quaruai avidiias oris aJapertione mon- cx eo quod nihil suave iiabeat, resonare perhibelur.
stralur. 11. Sicut autem coranimaiis in medio est, ^ ita et "^

4. ^ Profundum proprie, quasi cujus porro sit infernus in medioterrse esse perhibetur. Unde et in
fundus; abusive autem profandum, vcl sursum vel Evangelio legimus Incorde fcrrce. Philosophi autem
:

deorsum dicitur, ut : dicuntquoJ inferi pro eo dicantur, quod animie hinc

' ... Maria ac terras, Coelumque profundum. ibi ferantur.

* Importunum est. Serv., ^En xi : Importunum jus nominis, vide Serv. ad verba Virg. JEn. vi Hic :

autem est,quod caret porlu, id cst, quiete, ubinul- srecus horrendum, el Priscian., lib. vi.
lus estportus.
i
STrriXaiov Grcec. spelunc. lat. E Serv., Eclo^g. 10.
^ Porlusautemlocus abacc. v. r. Haec ex margine j Qua Grceci yaptovsta Gaienus : I[o}Xa.y.i; Si a7rb-ou
ehmor,'i ^XaSri Yivsrai, xa-
a&sumjita creJo. Sunt autem Virgilii verb., ^En. iii •;TV='jij.axc.? ji.ovov /.a.Ta xr]v r^

(JarsB iv x«? -/^apuvctot; a)VO[JLaau.evot; yioploi;.

Portusab accessu veutorum immolus...
^ Profundumproprie. E Serv., JEn. ii.
Nec minus illa quae sequuntur, qune sunt ex iiiGeorg. 1
Maria ac terras, ccelumqueprofund. Verba Virg.,
Et stabula a venlis hiberno opponere soli. Mn. I.
—
.

Baiarumvev.j
I

' ™ Barathrumnim.a. n. E Serv., ^n. iii : Obsi.'

Abajulandis mcrcibus Baias.
'^

quaeprope Cumas alia est ratio, dicta namquea Baio det, atque imo Barathri, elc.

Ulyssis socio illic sepullo, ul ait Serv., ;En. iii, ad ^ Erebus. Exeod., -En. iv.
° Styjc. oLTzh xou cjxuyspcu. Ex Serv., ^n. vi.
vcrs. lluc uhi delatus Cumceam. Silius :

Cocyfus. Serv., iEn. vi. Cocytus fluviusinfero-

p
docel ille tepentes rum dictus oltio xou xwx.uitv, id est, lugere.
Unde fcranl nomen
comilemf[ue dedisse BaitO, Tartarus. Ex eodem Mn. vi ad illud Tum :

Dulichite puppis slagno sua nomina monstral. Tartanis ipse Bis pafct, elc.
<*
Littus est terr. a. c. m. v. Elquidem Scrvius modo
f
Gehcnna. Ex Hicron. in Malth.,cap. 10.
s Jnfernus... perhibctur. Ek .\ug.,\\\) \n, de Ge-
litlus dctinit terram aquaj vicinam, moiio terram
mari vicinam^quoJ utrumque inclusil Isidorus. ncs. ad litt., cap. 34.
Quia fluctu eiiditur. Al., cluditur.
*
t
Unde et in Grceca ling...orig...quoa nihil suave.
^ Vel quod aqua alluitur. Al., aUiditur. Ncmpe aori;, quasi arjOT);.

s Cic... qua jluctus eludit.X\.,elidit, dc quo l.ii, Sicut autem cor a^iimal. Ex Hieron. in Jon.,
"

C. 30. Non ctt aulem Ciccronis dehnitio, sed Aquilii. cap. 2. Qui lofus rcsiilueudus ex hoc loco.
Cap. IX. —
^ Specus... qua' perspici p. Neinpc
'
Ifa infernus in medio terrx. Serv.ad vers... Tel-
ab aspiciendo dicitur. De genere et decliuatione lui- lurispetras subire. /En. vi.
 LIBER DECIMUS QUINTUS.
DE yEDIFICIIS ET AGRIS.
193CAPUT PRIMUM. « braiccspecu/ahoinlerpretalur, eoquodinsublimi con-
De civitatibva. structasit, ei de longevenientiacontempletur. Hieru-
1. De ^ auctoribus conditarum urbiuni plerumque salem autem pacitica in nostro sermone transfertur.
dissensio invenilur, adeo ul ne urbis quidem P»omye Oppida nobilia qui, vel quce constituerunt.
origo possit diligenter agnosci. Nam Salluslius di- 6. &' Dionysius qui etLiber pater, cum Indiam vic-
cit : Urbem Romam,sicuti ego accepi,condidere, at- lor perambulasset, Nysam urbem ex suo nomine
que habuere initio Trojani^et cum iis Aborigines. Alii juxta Indura fluvium coudidit, et quinquaginla mil-
dicunl ai) Evandro, secundum quod Virgilius : libus hominum adimplevit.
Tunc rex Evandrus Romanse conditor arcis. 7. 1"
Medus autem Jigsei filius Mediam construxit,
Alii aRomulo, ut : undo et regio ejus Media; nomen sortita est.

En hujus, nate, auspiciis illa inclyta Roma. 8. Persepolim urbem caput Persiciregni Perseus '

2. Si igitur lantae civitatis certa ralio non apparet, Danaes I05 filius condidit famosissimam, confertis-
non mirum opinione dubitalur. Unde nec
si in aliarum simamque opibus, a quo et Persida dicta est. i

historicos, nec commentatores varia dicentes impe- 9. ^ Ctesiphontem quoque Par^/tiapud Parthiam
rilise condemnare debemus, quia antiquitas ipsa o condiderui.t, iu semulationem Babyloniae urbis
creavit errorem. Sane quasdam, de quibus aut san- 10. 1 Susis oppidum PersidEe aiunt Memnonis pa-
ctffi Scripturae, aul historise gentium certam origi- trem constituisse. Dictum autem Susis, quod immi-
nem referunt, paucis admodum verbis rctexere neat Susce fluvio. Ibi est regia Cyri lapide candidoet
oportet. vario cum columnis aureis, et lacunaribus gemmis-
Primus ante diluvium Cain civilatem Enoch ex
3. que dislincta, simulacrum coeli,
continens etiam
nomine filii sui in ^ Naid condidit ; quam urbem sola stellis mieantibus praesignatum, et csetera humanis
multituiiine suse posleritatis implevit. mentibus incredibilia.
4. Primus post diluviumNemrod gigas Babylonem
"^
11. Bactrum oppidum Bactriani condiderunt, ex
urbem Mesopotamite 104 fundavit. Hanc Semiramis proprioamneeumcognominantes,quiBacfrMsvocatur.
regina Assyriorum ampliavit, murumque urbis bitu- 12. m Carra civitas Mesopotamise trans Edessam
mine, et cocto latere fecit. Vocabulum aulem sump- condita a Parlhis, ubi quondam Romanus est csesus
sit a confusione, eo quod ibi confusfe sint atqua cxercitus, et Crassusdux captus.
perraistce lingus sedificantium turrim.
Q 13. Edessam urbem MesopotamiK condidit Nem-
5. ^ Judsei asserunt Sem fiUum Noe, quem dicunt brolh, filius Chus, 196 postquam de Babylone mi-
Melchisedech, primum, post diluvium, in Syria con- gravii, in pua, et regnavit, quse ante Arach cognomi"
didisse urbem Salem, in qua regnum fuit ejusdem nata est. "^
Ipse construxit, et Chalan^ien, quae poslea
Melchisedech. Hinc postea tenuerunt Jebuswi, ex verso nomine a Seleuco rege dicla est Seleucia.
quibus, el sortita est vocabulum Jebus, sicjue duo- "Philadelphiam urbem Arabiae condiditRaphaim,gens
bus noaiinibus copulatis, Jebus et Salem vocatus est antiquissima, quam interfecerunt filii Loth.
Hierusalem, * quae postea a Salomone Hierosolyma, 14. Seleucus unus ex pueris Alexandri, post mortem
quasi Hierosolomonia dicta est. Hsec et corrupte a ejusdem Alexandri, occupato regnoOrientis, urbcm in
poeds Solyma nuncupata ost, etpostmodum ab iEIio Syria condidit, eamque ex Antiochi patris sui nomine
Adriano .Elia, vocitata est. Ipsa est Sion, ^ qute He- Antiochiam nuncupavit, etSyriae caput instituil. p Ipse

^»
Cap. I. De auctoribus... errorem. E Serv., ^ Medus autem Egcei filius. — Et Medece, ut ait Dio-
Mn. VII, ad illud : dor., lib. v.
Nec
prseneslinse fundalor defuit urbis. '
Perseus Danaes. Cum
libri Athei, Athe, Audice,
^ In Naid condidit. In omnibus hbris permutatis ,
et Andice, haberent, cur ipse sibi Isidorus non auxi-
litteiis, ex Naid ixdia evaserat. 'E?r)>.eE y.aX LXX : liaretur, qui paulopost Tarsum Cilicife a Persco Da-
Katv iizo ~oy 7:po'3o'j-&u tou 0cOu, y.a\ uy/.r^^^f^ h yr, Na'!o naes prole sedificalam dicit? Vid. Hygin., Fabul. 275.
-/.aTsvavT'. Tcu eosjj.. Et Joseph. lib.' i Antiq. cap.. j A ^quo et Persida. Ruffinus in translatione Jose-
4 : n&AATjv y.ai £T;c),f)(ov yrjv lopuETai [j.ETa -7,^ yuvaiy.o; phi Susayi Persida^ metropolim vocat.
KaVv Nai^a to-ov ojtoj Quod
auleni eo loco
y.aAou;j.£vov. ''
Ctesiphontem.Plin., lib. vi, cap. 26.
HieroDymu-, non aliler interpretelnr, niliil ad Isido- '
Susis Oppidum. Haec urbs, et Susis, et Susa, ei
rum, qiii LXX, ut .solet, seciitns est. Addequod idem Susa^ a Hieronymo dicitur, Daniel, cap. vni et ix, dc
Hiorcuiymus de Locis Heb.
iii Naid, terra (in-
lib. : qua Plin. lib. vi, cap. 27. —
Menonis Patrem habent
quit) i)i qua habitavit Cain. Nisi Edem pro India cura Gotiiici quos vidimus, non fratrem, utimpressi.
Chachotie mavis. ™ Carra. Ex Hier. de Locis Heb.
" Primus post dil. Ex Oros., lib. ii,
cap. 6. ^lpseconstruxit et Chalannen.Omm eamdem e.sse,
Judxi Asser. Ex Hieron., lib. dc Locis Heb.
•^
cuni Ctesiphonte a\l\{\QTon-sm. in Quaest. in Genes.,
" Qu(£ postea a Salomone
Hierosolym. Idom dixit ct in Am., cap, 6. Vidond. idem in Locis Hobraicis.
Euscb., lib. IX, de Praep. Evang. ^ Philadelph. Ex eod. lib.
f
Quce Heb. speculatio.iit omnos libri. Speculam, I'
Ipse quoque Laodiciam. Euseb. in Chron. Se- :

liir>ronymns. leucusAntiochiam, Seleuciam, Laodiciam, Apamiam,

^ Dionys condidit. Ex Eusebii Chron. Edissam, Berceam, et Pellam urbes condidit.
529 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 530

quoque Laodicium^ el Seleuciain, ipse Apamiam, ct A sunt vocala est Bethaven, id est, domus idoli, quae

Edessam urbes construxit. antea vocabalur domus Dei.

15. ^Damascus Syrife, condita et nuncupata a Da- 23. ^ Bethlehcm Juda, civilas David, quae mundi
masco dispensatoris Abrahfe filio. Ha?c antea in omni genuit Salvatorem, a Jebusajis condita ferlur, el vo-
Syria tenuitprincipatum. Necdum enim florebant ibi cata priaium Ephrata. Quando autem Jacob ibi pc-
Anliochia, Laodicia. ei Apamia, quas urbes post cora sua pavit, eidem loco Bethlehem nomen, quodam
Alexandrum conslructas esse cognoscimus. Hic est vaticiniofuturi,imposuit,quodffo??ii/spa»?s inlerpre-
Damasciis, quem Abraham fulurum sibi haeredem talur, proptor eum panem qui ibi de coelo dcscendit.
dixerat, anlequam esset illi promissus Isaac. 24. '
Chebron civilas Judaese, quar^ quondam voca-
16. ^ Gamm oppidum Palsestinae condiderunt He- bilur Arbe, condita est a gigantibus ante septem
vasi, inqua habilaverunt Cappadoces pristinis culto- a:inos Tanis urbs .Egypli conderetur.
quam ab eis
ribus iatcrfeclis. Vocata autein Gam, eo quod ibi Ipsa est Arbe a numero iia vocata, quod ibi ires pa-
Cambyses rex Persaruiti thesauros suos posuit, cum triarchae sepulli sunt, et quartus Adam. Ipsa est J et

bcllum ^Egyptiis intulisset. Persarum enim lingua Mambre vocata ex uno amico Abralia?.
Ihesaurus Gax.a nominatur. ^ Samariam, a qua omnis regio quiB circa eam
23.
lOy 17. Philisfim urbem cuudiderunl Allopliyli; 3 fuit nomen accepit, Sennacherib rex Assyriorum con-
ipsa est Ascnlon, de qua superius momoravimus, nun- slruxit, vocivilque 199 Sa mariam, id esl, custodiam
cupata ex noraine Cesloim, qui fuilnepos Cham, et quia quando Israel transtulii, Medos ibi custodes con-
fiiius Mesraim. stituit. HancobsidionecaplamAntiochussolo coaequa-
18. <=
jDorurbs fuit quondam potentissima, et, versa vit. Quam poslea Herodes a fuadameni.is instaurans,
vice, Stratonis turris, posteaab Herode roge Judfpce in honorem Augusti, Augustam, id est, Sebastiam
in honorem Ccesaris Augusli Ccesarea nuncupata. In Grfeco sennone vocavil. Ibi siti sunt Elisa^us et Ab-
qua Cornelii domum Christi vidil Ecclesia, et Phi- dias prophetce, et quo major intcr nalos mulierum
lippi aediculas, et cubiculum qualuor virginum pro- non fuit, Baplista Joannos.
phetarum. 26. TiberiademveTO Herodesaliusin Juda^a, iu no-
19. Joppe oppidum Palcstinae maritimum, iidem mine Tiberii Caesaris condidit.
PalEeslini aedificaverunt, ^ ubi saxum ostenditur, 27. '
Tyrus urbs Pboe.iicLim condita a Phoenicibus
quod vinculorum Andromedce adhuc vestigia reiinet, fuit. Haec est civitas ex qua aurum regi Salomoni de-
cujus belluae foruia eminentior elephantis fuit. ferebatur, in qua optima purpura tingitur. Undc et

20. • Jericho a Jebusaeis condita traditur, a quibus Tyria dicitur nobilis purpura.
et nomen traxisse perhibetur; hmc subvertit Jesus. C 28. "^ Phoenices a Rubro profecti mari, Sidonem
Pro qua exstruxit aliam Ozam de Belhel ex tribu urbem opulenlissimam condiderunt; "quam, a pis-
Ephraim. Sed et ha3C eo tcmpore, quo Hicrusalem cium copia, Sidon appcllaverunt. Nam piscom Phoe-
oppugnabatur a Romanis, propler perfidiam civium nices sidon vocant. Ipfi eliam Tyrum in Syria; ipsi
capia aique deslructa est, pro qua teriia aedificata est Uticam in Africa, Hipponem, Leptim; aliasque urbes
urbs, quae hodie usque permanet. in ora maritima condiderunt.
21. Sichem Samarice urbem, quae Laline etGraece 29.1psi r/i('/'rtsinBoeotia,duceCadmo; ip.-i postremo

Sichima vocatur, aedificavil Emor, appellavilque cam in ullima orbis tendentes, urbem in Oceano construxe-
nomine Sichem filii sui. ' 198 Ipsa est nunc Nca- runt, eamque lingua sua Gades nominaverunt. Nam
poli*, civitas Samaritanorum. mos erat antiquus Phoeiicum gentis, multos simul,
22. Beihel urbem Samaria^ condiderunt Jebusaei, mercandicausa, a domo proficisci, et cum incolarum
quae prius vocabatur Lum; sed poslquam dormiciiS animos commercio rerum iis ante incognitarum, sibi
ibi Jacob viJit scalam innitentem ccelo, ct dixit :
conciliassent, loca, quae condendis urbibus idonea
Vere hic domus Dei est, et porta cali ; hacex causa videbantur, capere.
nomen locus acco[)it Bcthel, id esl, doinns Dei
s-
30. Ex iis littu.s Africte urbem
profecta et Dido in
Quando autem ibi ad Jeroboam viiuli aurei fabricati D condidit, et ° Carthadam nominavit, quodPhoenicia
^ Damascus. Ex Hieron., in Oua^si. in Genrs. domu>i panis, in qua natus est ille panis, qui de cirlo
^ Gazam. Ex eodem in Locis HcIk, el in Ezech., descendit.
cap. 40. Chcbron. Quo modo cliam scribil Hieronym. A!.,
'

^
Dor. Ex Hieronym. Pauhe. Sed lo-
in Epit:iph. Hebron.
cum Hieronymi inPalimpsestorelictum ablsid. Brau- Ipsa estet Mambre. E\ Qua^st. in Gen., cap. 3o.
i

lio non expolivit. ^ Samariam, elc. Vid. Hieronym. in Isai., cap. 36.
•'
Ubi saxum ostenditur. Ex Solin., cap. 47. Lx (pio '
Tyrus. Ideui, in cap. 33.
reslitutus est hir locu-. Huvnices. Ex Juslin., lib. xviii.
'"

<
Jericho. E\ Hier. de Locis Heb. " a piscium copia. Vi.li cl;o nummos Ga.Ji-
Quam
Sichem, ipsa est nunc Neap. Hier., l>us, qu:e Phaniicum coionia fuit, repertos, quorum
'"
ibid., el in
Epitah. Paula'. . unain parte Hcrculis Sidoniorum deus, in altera duo
s Beth. Ex lib. de Locis Heb. pi^ccs iner;mt.
^ Bethlchem, etc. Hier. in Prol. in Am. : Sexmil- " Carthadam nominavit. E Solin., cap. 40. El Car-
libus abest a sancta Bcthlehem, qua' mundi genuil thagiueui a Cartha dictam ctiam Serv., .En
ail iv,

Sa/yaiorm. EiinEpitaph. Paulae Salve, Bethlehem, : ad illud : Carthago, aut antiqua Tyros.
531 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 832

lingua cxprimit civitatem novam; ^OO mox ser- A 38. Seleuciam Isauriae condidit Seleucus, qui et

mone verso Carthago est dicla : hanc Scipio delcvit. Aiitiochiam.

^
Qufe autem nunc cst, poslca aRomanis condita esl. Ilits autem Apollinis filius in Phrygia Ilium con-
Carlhago autem autea Byrsa, post Tyrus dicta es!, didit.

deinde Carthago. ™ Amazones Ephesum \n Asia construxerunl.

31.^ Memphim civitatem .Egypti sediticavit Epa- 39. Theseus vero Smyrnam construxit, iiuae Ho-
phus Jovis secunda .-Egvplo regnaret.
tilius, cum in cnero poetae patria exstitit, et " Smyrna vocata, quod
Hfec est urbs ubi charta nascitur, ubi eliam optimi ejus campos Hermus fluvius secat.
niathemaiici fuerunt. Nam hanc urbem magicis ar-
*= 40. Dioscoriam Colchorum urbem " Amphyius ei

tibus deditam pristini usque ad praesens tempus ve- Tilchius aurigae Castorir. et Pollucis fabrica\erunt,

siigia crroris ostendunt. ex eorum nomine eam cognominantes. Nam Castor

32. <*
TaJiis metropolis iEgypti, ubi Pharao fuit, et Pollux Graece oi^uy.cjpot appellanlur.

et Moyses cuntta signa fecit quae in Exodo scribun- 41. P ISicomedia, a. Nicomede rpge Bithynife aedifi-

lur. Hanc construxisse perhibenlur Titanes, id cst, cala est.

Gigantes, et ex suo nomine nuncupaverunt ^0'i 1 Bithynia condita a Phccnice, quae primum
33. « Heliopolis urbs ^gypli, quae Latine inter- D Mariandyna vocabatur.
pretatur solis civitas, ^ sicut LXX inlerpreles arbi- 42 • Constantinopolim \x\:hemT\\vd.c\^ Constanti-
trantur. Jildificata est autem a fiiiis Isracl; in qua nus ex nomine suo instituit, solam Romfe meritis el
g Petephres sacerdos fuit, cujus meminit Ezechiel. potenlia adaequaiam. Hcec ' condita priraum a Pau-
34. ^ Urbcm Alexandriam condidit Alexander sania rege Spartanorum, et vocata Bizantium, * vel
Magnus, cujus et nomen deiinet. Haocenim idem in quod tantum pateat inlor Adriaticum mare cl Pro-
terminis Africse el ^gvpti constituit, et caput esse poniidem, vel " quod sit receptaculum terrae ma-
regionis ^gypti jussit. Interjacet autem 'iOI inler risque copiis. Unde ct eam Coatantinus aptissimam
.Egyptum el mare, quasi clau-trum, importuosa.' Hsec condere jadicavit, ut receptaculuir: sibi terra mari-
esl urbs ^gypti JSoo, postea versa in Alexandriam. que fieret. Unde et nunc Romani imperii sedes, el

33. Thebas iEgyplias condidil Cadmus, qiife inter J

totius caput est Orieatis, sicut Roma Occidentis.
^Egyptiasurbes numeroportaiumnobili^res habentur, 43. Epirus Thraciae condita est a Pyrrho et co-
adquascommerciaArabesundiquesubvehunt. Hincre- gnominala.
gio -(Egypti Thebais dicta est. Thebfe autem et Boe- 44. Athenas in Hellade Cecrops condidit, et ex
otiae sunt et jEgyplise, uno tanien auctorc condita^. Hanc Amphy-suo nomine Cecropiam nominavit. "•'

36. Ptolemais,el BereniceA regibus jEgypliis no- p clion, qui in Gnccia tertius post Cecropem regnavit,
niinatae, a quibus et aedificatae fuerunt. Minervae sacravit, et nomen civitati Athenas dedit.
37. ^ Ccesaream Cappadociae... Nam Minerva Gvadce 'A^^ri dicitur;undc etMiner-
Tarsum Cilicice Danaes proles Perseus a?ditlca- vam Graeci inventricem mullarum artium asserunt,
vit. De qua civitate fuit Paulus apostolus : Natus, X quia et litterae, et artes diversorum sludiorum, ct
inquit, Tharso Cilicice. ^ Qiiidam etiam locus Indiae ipsa philosophia veluti templum Alhenas habuerunt.
Tharsis vocatur. 45. Corinthum in Achaia y condidit Corinthus

^Carthago autem antea Byrsa. E Serv., ibid Vir- Indioi regio est, licetjosephus littera commutata Tar-
gilius, ^n. I. Mercatique solum. sum putet nuncupari pro Tharsis, urbemCilicice, ad
b Memphim.... regnarct. V^erba sunt Eusebii, in cjuam Jonas cle Joppe fugiensire cupiebat. RmsnSi[ixe

Chronico, epibt. 133, rei^reliendil Joscphum, quod Tarsuni el

*
Nani hanc urbem. Ex Hieron in Lai. xix.
,
Tharsin eamd. essc putet.
^Tanis. Ex eod., in Ls. iii. "^
A7nazo7ies Ephesum, E Solin.
Heliopolis. Ex eod. inlib. de Locis Heb. in On. " Smyrtia vocata. Mera sup., lib. xiii, cap. 21.

Sicut LXX Intcrpretes. S\c nd.mqne illi Exod. i ° Amphytus et Tilcliius. Plin., iib. vi, cap. 5. Am-
Kai ioy.oo6ar,5av (tilii Israei) r^Astc <3/upas tw Oapao), mian., bb. xxii; et Solin. Circius \evo c^iin pleris-
Tr^vTE nei.OC), y.cC'. Taij.sj07], y.u\ 'Qv, f| saxiv 'HXiouTioAt;. que liiiris est, ex Tilcius, quod eiiam in Codice Pii-
fl
Sed verba hsec xal ''nv, iq ea-c.v 'Hlwj-olic, neque ^ nii Ecclesiae ToIelancC legitur, fluxit.

in Hebraeis, neque in Latinis libris leguntur. Nicomedia a Nicomede. Euseb., in Chron.

'^
Ni- :

s PetepJires. Sic etiam Hicronymus. Vulgat., Pu- comedes rcx Bithynice Asracum urbem amplians
fiphares. Quam vanetatem Hebrjica scri(itura vo- K\comed\'dm nuncupavit.
cabulis desiituia sa?pe crea;. q Bithynia cond. Idem Euseb Bithynia condita a :

^ Urbem Alexan. Ex Hegesipp., lib. iv. cap. 27. Phoinice, quce prius Mariandyna vocabatur.
Vid. Slrab., iib. xvii. ""
Constantinopolim. Ex Oros., lib.vii, cap. 28.
H(ec est urbs Mgypti, elc. Hieronym., in Epi-
' totideni fcre verbis.
taph, Paute: Et urbem Noo, quce postea versa est in s
Condita primum a Pausania. Ex Justin., lib. ix.
Alexandriam. '
Vel quod tanfum patcat. Vid. Plin., iib. iv, cap.
j Quce inter /Egyptiasurbes numport. ExSoIin., 11 ; Solin. ot CappeL Nequo tamcn adhuc de ctymo-
cap. de .Egypt., 45. logia liquebit.
^Ccesarcam Cappadocia;. Post haecverba lacuna c.4 " yelquodsitreceptaculum,clc. Ex Jiistin., 1. 1\.
in melioribus lib. iueptissime a recentioribusexplcla. " Hatic Amphyction Ex cod.,
dedit. lib. ii.

Quidam locus Indice Tharsis vocatur. lia procul

1 ^ Quia et litterce habuerunt. Ex eod.
dubiu iegtM.dum, non larius. Hia-on., Is. lxvi :
y Condidit Corinthus Orestis filii!S.Slra\)oco\id\i-dm
Tharsis linguaHebrcea mareappellatur, ct utaiunt, est a Sysipho, et Corcyram primo vocalam, deinde
 533 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 534
Oreslis iilius. llanc Gn«ci Conntheam vocant, hoc /^ struxit, appellatam nominc condiloris, licet et sint
esl, administralionem reipublicae. quidicant a CrtprtCi7rt/(; eam Capuam dictam, quod
46. ThebasBceoux Cadmus veniens a Phoenicibus ejus terra omnem viia^ fructum capiat; alii a locis

condidit, Thebis ^gyptiis prius ab eo conslructi>. campcstribus in quibus sita est. Eslautem capui ur-
®03 47. Mijcenas... bium Campaniae, inter tres maximas Romam, Car-
Lacedcemonia condilB.^ Laced(Bmone Semelesfilio. Ihaginemque iftmcrata, ex qua et provincia Ilaliae
Sparta a Spirto filio Phoronei vocala, qui fuit Campania dicia est.
filius Inaclii. ^ Ipsam autem esse Spartam quam et 53. Romulus cum iiitcrfecto apud Albim Amulio,
Lacet?6E;no«/flmcivitalem,alque inde Laecedaemonios avum Numitorem in regnum reslituissct, ia eum lo-
Spartanos dici. cum, uhi nunc Roma est, devenit, ibique sedes po-
48. Achaia ab Achceo constructa.
^ suit, moenia constraxil, urbem:|ue ex nomine suo
« Pelops, qui apud Argos regnavit, Pcloponncn- Romam vocavit. Hanc autem ante Evander dicitur
sem urbem condidit. condidisse, unde est illud :

^ Gecrops in insula Rhodo rhodum aedificavit. Tunc Pater Evandrus RomanK; condilor arcis.
^ Carpathus Coum. 36. Ancus Martius ex filia Num;t; Pomj)ilii nalus
JEos Typhonis fihtis Paphuni. g hic urbem in exilu Tiberis condidit, qua; et peregri-
Angceiis Lycurgi filius Samum. nas merces exciperet, et hostem morarctur, quam ab
^Dardanus autem condidit Dardaniam. ipso situ Ostiam appellavit.
s Thcssalonicam Thcssalus, Grteci filius, tedifica- 37. • Galii quidam inleslina discordia, et assidids
*
vit, in qua etiam regnavit. dissensionibus "^Ho suorum permoti, sedes novas
Brundisium conslruxerunt Gra^ci. lirundi-
49. ^ quaerentes ItaUam profecti sunt, si'dibusque propriis
sium aulem diclum est Grasce, quod brunda caput Tuscisexpulsis,iVt'rf/o/rt??M/?i,atquea]ias urbes condi-
cervi dicatnr : sic est enim, ut et cornua videantur, dcrunl. ™ Vocatum autem Mediolanum, ab eo quod
et caput, et lingua in positione ipsius civitatis. ibi sus medio lanca perhibetur inventa.
50. '
Janiculum,^ Saturno
In Italia autem a Jano 38. Historiis placel a Messappo Gra-co Mcssappice
Saiurnia, atque Latiuni condilum et quod ibi fu- , datam originem versa postmodum in nomen Cala-
giens latuisset, cognominatum. briae, quam in exorJio Oenolri frater Pcucetius Peu-
9041 51. Ab Hercule in (^ampania Pompcia,(\m
J cctiam nominaverat.
victor ex Hispania pompatn boum duxerat, 59. " Manto Tiresiae filia post interitum Thebano-
52. jEneafeauicm post excidium Trojae in eamdem rum diciiur delata ia Italiam Mantuam condidisse.
Ilaliam veniens,ab uxorisnomine Lrti'/?u'Mm conilidit. C Esl autem in Venelia, qu?e Gallia Cisalpina dici-

53. Ascanius verorelicto LavinitB noverca? suag re- tur. ° Et Mantua dicta, quod inanes tuetur.
gno, Albnm Longam aedificavit. Alba autem vocata 60. Parthcnopia a Parthenope\ivgin(i quadam illic

propter colorem suis: Loncja, quia longum oppidum SQ\)\x\\.?L,Parthenopca appellata, quod oppidum pos-
esl juxta prolixitalera collis in quo sita est, Ex hsec tea Augustus Neapolim esse maluit.
etiam urbe rcges Albanorum appellari coeperunt. 61. Ad promonlorium Lcucaten , in quo Actii
54. ^ Capuani Capus Sylvius rex Albanorum eon- Apollinis templum fuit, bellum Augustus contra An-

Ephyren, ab Ephyre Oceani filia, postreT;o eversam apud ibil. Pompeia apud Strabon., lib.
Solin., v.
el i"Stauralam a CoritUho Orestis fi io. ^ Capuam Capys. Servius, ^En. x, ad illud.
^ Ipsam autcm csse Sparfam , eic. Ex Oros., lib. El Capys, hinc nomen CampancC ducilur Urbi.
I. cap. ullim. Iste quidem dicit a Capy dictam cssc Campaniam,
Achaia ab Achceo. Ex Cusob.Chronic.
^ scd Livius vult d locis campestrVous dictam, in qui-
Pelops qui a. A r. Peloponncnscm. Euseb.
<=
Pe- : bussita est.
lops apud Argos regnavit annos Liii,a (juo Pclopon- Galli quidamintestina discordia, ExLivii lib. v.
'

nesus vocata. '"

Vocatum autem Mediol... ab eo quod ibi sus.
Cecrops. Sic omnos libri. Sed Cercapus mnlim,
'^
C audianus de Nuptiis Honorii
cujus filii Lindum, Talyson et Camiron condid."r<\
Jam Ligurum. terris spumaoti pectore triton
Aivoc? autem (ait Slephan.) -o/a; iv o-.Sm y.io/.i-^i-j
Appulerat, lassosquefretis exteniierat orbes,
Tou fjV.oy, y.a\ /.•j^i-r.r^; Trj; ocyiaou {j-j^^iL-oh;. Vi !.
Contir.uo sublime volans ad moenia Gallis
Slrab., lib. xiv, ct Diodor., lib. xi.
Condita, lanigera' suis ostenlantia pelleai
Carpathus Coum. Haec iiilegra iion sunt, sup-
*
Pcrvenil :
pleri aulem ex Diodoro et Siephai.o possent ila
Carpathum Joclus, Mcrops Coum. Visitur ctiam nunc sus marmorea ia Mcdiolanensi
f
Dardanus... Dardaniam. E\ Iiuseb. Chron. curia. Al., nicdia lanea.
s Tliessalonicam 'jr/(m'rt/H,s\Thessaliamvclim, nam " Manta Tircsice lilia. E Serv., .En. x, aJ ilhul :

Thessalonicam a Cassaudro conditam ait Slephauus. Fatidicce Mantus.

Urundisium. fifEvoov, sAa-iov, hoc c^t, ccr'. uni. si-
''

Et Mantuadicta,quod inancs tuetur. Sicveteres

°
gnificarc aiictor llesychius. Et '^oirfiir,^ nt ::il Stc- ,
et rccto fortasse. Nam lib. iv, Mauiani morbum
lil).
1hanus, sive ppcVTaaiov, ut cst apud Slrabonom, ca- ab inaniialc dictam dixil, quam Gra^ci p.aviav vocaat,
put cervi a Messapiis dicobatur. ct niane, quasi [j.aviv, id fst, raru'i), et vacuum. !d
/m ItaUa autcm a Jano Janicul. E Soliii., cap.
•
aulem pulchre couvenit cum historia de Mauton? fa-
dc lialia.
tidic;'. co coniugienie. Mancs si quis nialil, molcsli
^ Ab Herculc in Campania Ponipcia. — Pompcii non erimus.
855 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 536

tonium gessit.Quo victo, urbem in Actiaco sinu con- « nomine, Romae urbis vocabulo Juliam Romulam
et

didit, quam a victoria Nicopolim appellavit. nuncupavil. Hispalis aulem a silu cognominata
'

62. * Phalantus PartkeniorumdaxParthenios con- est, eo quod in solo palustri suffixis in profundo pa-
stitiiit. lis locala sit, ne lubrico alque instabili fundamenio
Taras Neptuni fiiius fuit,aquo Tarentum civiias, cederel.
el condita et apiicllata est. 72. Gades oppidum a Pcenis conditum, qui eliam

^OO 63. ^ Cum Cyrus maritimas urbes Grsecige Carthaginem Sparlariam condiderunt.
occuparet, el Pliocansesabeo expugnati omnibusan- 73. i Septa oppidum a montibus septem, qui, a si-

gu^tiis prertierentur, juravcrunt.ut profugerent quara '.nilitudine, Fratres vocali, Gaditano imminent freto.
longissime ab imperio Persarum, ubi ne nomen qui- ^OS 74. rm{/;'s civitalis'' elLixis .Anthcusauctor
dein eorum audirent/ atque itain uitiniosGalliaesinus est, quem Hcrcule.s fertur luclse cerlamine superalum
navibus profecli, armisque se adversus Gallicam fe- interfecisso. Lix autem a Lixo flumine Maurilaniae
rilatcra luentes. Massiliam condiderunt, et ex nomi- nuncupata, ubi Anthaei regia fuit, et Sala qnod im-
ne ducis nuncupaverunt.Hos '^
Varro Irilingues esse mineat Salce flumini.
ait, quod et Graece loquanlur, et Laline, et Gallice. 75. Ccesaream Mauritaniae oppidum Juba rex Mau-
64. Narbonam, et Arelaium, et Pictavium coloni rorum honorem Ccesaris Augusti condidit, quam
in
p
proprii condiderunt. ex ejus nomine Ccesaream appellavit, sicut Herodes
Burdegalim appeliatam [erunt,quod Burgos Gallos aliam Ctesaream in Palaesiina, quae nunc urbs cst
primum colonos habuerit quibus antea culloribus clarissima.
,

adimpleta est. 76. '

tcosium Caesariensis Mauritaniae oppidum,
6o. Tarraconam in Hispania Scipiones construxe- Hercule illic transeunte, viginli a com.italu cjus dis-

runt , ideo caput est Tarraconensis provincise. cedcntes construxerunt, ac ne quis imposito a se
66.« Ccesaraugusta Tarraconensis Hispaiiige oppi- nomine privalim gloriarotur, de condentium numero
dum a Caesare Auguslo et silum et nominatura, loci urbi Icosio nomcn est dalum.

amoenilale, et deliciis prsestantius civitatibus Hispa- 77. ™ Cyrene regina fuii Libyse, quae cx suo 004

nice cunctis, atque illuslrius, florens sanclorum niar- mine civilatem Cyrenem condidit, a qua et Libyam
tyrum sepulturis. Cyrenensem vocavit. 1
67. Afri sub Hannibale maritima Hispaniae occu- CAPUT H.
pantes, Carthaginem 207 Spartariam construxe-
De cedificiis publicis.
runt, quae mox a Romanis capta etcolonia facla, no-
1. Civitas" eslhominum muUitudo societatis vin-
men etlam provinciae dedit. Nuncaulema Golhis sub-p
culo adunata, dicta a civibus, id est, ab ipsis incolis
vcrs3, atque in desolationem redacta est.
urbis, pro eo qucd plurimorum consciscat, etconli-
f
68. Sagutitum Graeci ex insula Zacyntho profecli
ncat vitas. Nam urbs ipsa moenia sunt, civitas aulcm
in Hispaniam condidcrunt, quam Afri poslca bello
non saxa, sed habilatores vocantur.
impetitam deleverunt.
2 Tres aulem sunt societales familiarum, ur- :

69. e Emeritam Caesar Augustus aedificavit, posl-

bium, gentium.
q;iamLusilaniam,etquasdaraOcpaniinsuIascepit,dans
Urbs vocala ab orbe, quod antiquitus civiiates
3.
ci nomen ab eo quod ibi railites veteranos consiiluis-
inorbem fiebant, " vel ab urbo partc aralri quo ,

sct. Nam emeriti dicunt veterani, sohitique militia.

muri desigmbantur unde ^OO est illud p :

70. Ohjssipona, ab Ulysse est condita ei nuncu- Optavitque locum regno, et concludere sulco.
pita :
^ quo loco, sicut historiographi dicunt, ca> Locus enim futurae civiiatis sulco designabatur, id
luma tcrra, et maria distinguuntnr a terris.
est aratro. q Calo : Qui urbem, inguit, novam
71. Hispalim Caesar Julius condidil, quam ex suo condet, tauro et vacca aret,ubi araverit, murum fa-
' Phalantus... Taras. Vid. Serv., JEn. iii. Septa Oppid... Septem montium Fratrum me-
i

Hic genus Herculei si vera est fama Tarenti. minere Plin., lib.. v. cap. 2, et Capella... Ptolemajus
*>
Cum Cyrus. Eamdem Ammian. Marcell. lib. xv. [) quoque ETZTa^sX^ouc eos vocat.
' Atquein ultimos condid...Ex Justin. lib. xLiii. Et Lixis. Haec a Solino quoque Lix, a Plinio
'^

^ Hos Varro triling. e. a. Ex Hier. Prolog. lib.ii. Lixos, ab aliis Lixa dicilur.
in Episl. ad Galat. lcosium. E Solin., cap.de Maurilania.
'

" Cyrene recjina f. Lib. Serv., iEn. iv Cyrene et

Ccesaraugusta... sepulturis. Abesl totum hoc a
e :

libro Card. Sirleli, et ano ex Toletanis. Barce regincefuerunt, quce singulis dederunt civita-
tibus nomina.
^ Saguntum Ex Hieronym. lib. ii in Ep. ad Galat. " Cap. II. Civitas est. Aug. xv de Civil,, cap. 8 :

s E)neritam Ccesar August. Dion., lib. liii.

Civitas nihil aliud est, quam hominum multitudo
^ Quo loco sicut historiog.P\ia.,V\h. iv, cap. 21 :
aliquo societatis vinculo coUigata.
Excurrit dcinde in altum vasfo cornu promonto- " Vel ab urbo. Varr., lib. iv.
rium,quod alHArtubrum appellavere, alii Magnum, ''
Optavitque locum. Virg., ^En. i Pars optarc :

multi Ohjssiponense, ab oppido terras, maria, ccc- hKum lecto. Idem, lib, iii Optavitque locum regno. :

lumdisterminans. Eadem prope Solin^is, cl Capellr Hfcc conjunxit Isid.

qua nimis arctavii Isidorus.
Cato, qui urbcm. Hunc locum iunucrc vidcturScr-
'i

'
Hispalis... eo ijuod in sohj palust. Niliiio ccrliora vius, Iib. v .En. Ad illud Urbem designat aratro. :

proferuni aiii. Vidend. Varr., lib. ivdeLing. Lal. I

537 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 538

ciat, ubi portam vult esse, aratrum sustoUat, et « castrabatur licentia inibi habitantium, ne passira vaga
portet, et portam vocet. hosti pateret.

4. Ideo aulem urbs aralro circumdabatur dispari 14. Pagi sunt apta aediticiis loc3, inter agros ha-
sexu juvencorum propter commislionem familia- bitantibus. Haec et conciliabula dicta a conventu et

rum, et imaginem serentis, fructumque redden- societale muliorum in unum.

lis. ^ Urbs autem aratro condilur, aratro evertitur. 13. Compita sunt ubi usus est conventns fieri rus-

Unde Horaiius : licorum, et dicta compita^ quia mulla loca in agris

Imprimeretque maris hoslile aratrum. eodem competunt, et quo conveniiur a rusticis.
5. Oppidum. quidam ab oppositione murorum dixo- 16. Suburbana sunl circumjecta civitalis aedificia,
runt alii ab opibus recondendis, eo quod siL muni-
: quasi sub urbe.
tum, alii quod sibi in eo conventus habitanlium 17. Mcenia sunt muri civitalis, dicla ab eo quod
opem dcl mutuam contra hostem. Nam primum ho- muniant civitalem, quasi munimenta civitatis,id est,

mines tanquam nudi el inermes, nec contra belluas tutamenia

praesidia habebant, nec receptacuhi frigoris et caloris, 18. Munium?i.niem diclum,quasi manu factum;s[c
necipsi interse hominesab hominibus satis erant luti. elmuriamunitio7iedlcii^q»2isimuniti,q\.\odmunia7it
6. Tandem naturali solertia speluncis, silvestri- n et tueantur interiora urbis.Moenia autem duplicem ha-
husque tegumentis tugnria sibi et casas virguUis bentsignificationem.Nam 511 interdum mcenia abu-
arundinibusque contexuerunt, quo esset viia tu- sive dici (solent) omnia a^dificia publica civitatis, ut
tior, ne iis qui nocere possent, adiius esset. Haec est Dividimus muros, et moenia pandimus urbis.
origo oppidorum, quae quod opem darent, idcirco Proprio autem ma^nia sunl tanlum muri.
oppida nominata dixerunt. Oppidum aulem magnitu- 19. Murus aulem turribus, propugnaculisque or-
dine ut mcenibusdiscrepatavico, etcaslello, etpago. natur.
7. Civiiates autem, aut coloniae, aut municipia, Turres vocalae, quod teretes sint, et longse.

aut vici, aut caslella, aut pagi appcllintur. Teres enim est aliquid ' rotundum cum proceri-
8. Civitas proprie dicilur qnani non advenae, sed tdte, ut columna. '^
Nam quamvis quadratce, aut
eodem innati solo condiderunt. Ideoque urbes a pro- lata^ construantur, procul tamen vidontibus rotundai
priis civibus conditae civitates, non colonis, nuncu- existimantur; ideo quia omno cujusque anguli simu-
pantur. lacrum per longum aeris spatium evanescit, atque
9. Colonia vero est quae defectu indigenarum no- consumitur, et rotundum videtur.
vis cultoribus adimplelur. Undc et colonia a cultu 20. Propug7iacula pinna? murorum sunt, dictaquia
agri est dicta. ex his propugiiatur.
p
^IO 10. Municipium est quod, manentestatu ci- 21. Promurale vero, eo quod sit pro munilione
vitatis,jus aliquodminorisaul majoris officiiaprineipe muri.Est enim muro proximum, id est, ante murum.
impelrat. Dictumaulem municipium a.mimiis, id est, 22. * Por^a dicitur,qua poiest vel importari vel ex-
officiis, quod tantum munia, id est, tributa debita, portari aliquid. Proprie autem porta, aut urbis,aut ca-
vel munera reddant. Nam liherales et famosissima^ strorum vocatur, sicut superius diclum est. Vicus, u',

causaj,etqu8eex principeproficiscuntur,ibi nonagun- prpediclum cst,ipste habitationesurbis sunt.undeetyi-

lur. Hsec enim ad dignilatem civitatum pertincnt. cini dicti.Vife,ipsaspatiaangusla,quaMnlervicossunt.
11. Vici, et castella, eipagi, ii sunt qu^ nulla di- 23. f
Plafece, perpetufe ac latiores civitatum viae
gnitate civilalis ornantur , sed vulgari hominum sunt, juxta proprietatem'linguae Graecae a latitudine
conventu incoluntur, et propter parvilatem sui ma- nuncupala? ; T^Xaxo? enim Graeci laium dicunt.
joribus civitaiibus attribuunlur. 24. Quinfana pars plateae quinla est, qua carpen-
i2.^Vicusa\iiem dictus a vicinis tantum habitatori- tum progredi potest,
bus,vel quod vias habeat tantum sine muris.Est auteni 2'5. Cloacce dicta?, quod iis percolmlur aquae. Has
sine munitione murorum; licct et vici dicantur ipsje primum Romae fecisse dicunl Tarquinium Priscum,
habitationes urbis. Dictus autem vicus, eo quod sit n ut quotiens pluviarum inundatio existeret, per eas
quod vias habeat tanlum sine muris
vice civilatis, vel aquff! cxtra civitalem omitterenlur, ne maximis
13. Casfrum oppidum loco altis-
antiqui dicebant periieUiisque tcmpestalibus planiliem, vel funda-
simo situm^qua^^i cnsam a//a»i., cujns pluralis nume- menta urbium slragos aquarum subvertcret.
rus castra, diminutivum castellum est, sive quod 1 '? 26. Imboli, vel quia subvolaminasunt, vel
8^

^ U)'bs autem aratro cond. aratro evert. Acron ad Ouadraiasque procul lurres cum cernimus Urbis,
locumHor. : Condendis,atq7ie evertendis civifatibus Propterea fit uli videniur SKpe rotundae
hcec consuetudo fuit,ut arafro fieroit.Ei Caius.til.do Angulus oblusus, etc
Usufruct. Carthagini evcrsa' ara tru
: i mprcssum a it. m " Porta dicifur, qua footest, etc. Serv., .En.i.Ow-

^ Vicus a vicinis t. h. Italmj). Ab ipsis tantiun ha- nis exitus porta dicitur, quasi qua potest, vel im-
bitatio7iibus. Goltli. Pi;icu;t editorum scriplura, quia portari vel exportari aliquid.
paulo posl, ipsas habitaliones vicos dici aftirmat. '
Aug. in Ps. ccxviii, serm. 10.
Platecc.
*=
Teres estaliquid rotund. Serv Mn. vi. Tcres est . = Sic Vct. libri; pulo legendum etnboli,et
/»t/>o/i.
rotundum aliquid cum proceritate. Et Eclog. vni. suhvolamina... significaiique ilfi. qus" Asconius in
Teres est oblongum, et rotundum, ut columna. diviiiat., provolantia tabulafa dixit. Nolum qui su.-
^ Nam quamvis quadrata^. Locusex Lucret.,Iib.iv: ScXov sit apud Gnrcos.
539 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 540

quia sub iis ambulant : sunt enim porlicus hinc inde • diversas transitus innumeri per lenebras, el ca^tera
platearum. ad errorem ingredientiiim facta, ila ut de tenctiris

27. * Forus estexercendarum litium locus, a fan- ejus ad lucem venire impcssibiie videatur. Quatuor
do dictus, sive a Phoroneo rege, qui primus GrEecis sunt autem labyrinlhi Primus ^gyptius, secundus :

leges dedit. Haec loca, et ^ prorostris vocantur, ideo Creticus, tertius in Lemno, quartus in Italia, omnes
quod ex bello Punico, captis navibus Carlhaginen- iia constructi, ut dissolvere eos nec ssecula quidem
sium, roslra ablr.ta sunt, et in foro Roraano pra^tixa, possint.

ut csset hujus insigne viclori;e. 37.*^ Pharus turris est maxima, quani Grteci, el La-
28. Curia dicilur, eo quod ibi cura pcr senatum de ti-.ii in commune ^=1 exipsius rei usapharum Sippe]-
cunctis adminislretur. laverunt, eoquod flammarum indicio longe videatur
29. Prcetorium, eo quod ibi prwtor ^ scdeat ad a qualem Ptolemaeus juxta Alexan-
naviganlibus,
disculiendum. driam construxisse oclingenlis lalentis traditur. Usus
30. Gymnasium generalis esl exerciliorum locus; ejus esl noclurno naviurn cursui ignes ostendere, ad
tamen apud Athenas locus erat ubi discebatar pliilo- prtenuntiinda vada, portusque introitus, ne decepti
sophia, et sapientiae exercebatur studium. Nam yja- tcnebris navigantes in scopulos incidant; ' nam
vaatov Graece vocatur, quod Latine exercitium diciiur, n Alexandria fallacibus vadis insidiosos accessus habel
^tS hoc est raeditatio. Sed et balnea, et luca cur Hinc igiiur in portibus machinas ad prffilucen.di mi-
sorum, et alhletarum gymnasia sunt, eo quod illic nisterium fabricatas, pharos dicunl; nam ^w? lux
omnes in suse atis studio exercitentur. csl, i'pacn: visio dicitur; unde et Lucifer Graece cpoja-

3i. CapitoUum Romie\ocalum,eo quod faerit Ro- cpopo; appellatur.

manae urbis, etreligionis caputsumraum. Alii aiuul 38. CochlecB sunt allae, et rolundae turres, et dictae
cum Tarquinius Priscus Capitolii fundamenta Romie cochlece, quasi cycleoi,quod in eis tanquam per cir-
aperiret, inlocofundameniicaputhominis litteris Tus- culum orbemque conscendalur, qualis estJ Romae
cisnotatum invenii,et proinde Capitolium appellavit. cLxxv ped.
32. Arces sunt partes urbis excelsa\ atque munitai 39. Thermoi appellatti?, quod caleant, Graeci cnim
'^
nam qusecunque tutissima urbium sunt, ab arcendo Ocp[Abv calorem vocant.
hostem arces vocantur; unde et arcus, et arca. 40. ''
Balneis vero nomen indiluni a levatione mce-

33. Circum Romani dictum putant a circuitu

e roris nam Graeci PaXavsTov dixerunt, quod anx e- :

equorum, eo quod ibi circum metas equi currant. latem animi tollat. Haec et gymnasia dicuntur, quia
34. f Theatrum autem a spectaculo nominatum. ibi Alhleta) uncto corpore, et perfricato manibus
5-b -f,c 6Etop(a;, quod in co populus slans desupcr, p excrciianlur nam ppacjiov Graece, Laline exerci ;

atque speclans, ludos sccnioos contemplaretur. tium dicitur, •^•jji.vb; enim nudus.
3o.Amphitheairumvero vocatum, quod ex duobus 41. ApocUjterium, ubi lavantium veslimenta po-
sit theatris compositum; na.m amphitheatrum rotun- nuntur, ab exuendo dictum; a-o^jatv cnim Graece
dum est, theatrum vero ex niedio amphithealri est, exuere dicitur.

semicirculi figuram habens. 515 42. Popina Graecus sermo est, qui apud nos
36. s Labyrinthuseslper\)\e\\i parietibus aedificium, corrupte propina dicitur. Esl aulemlocus juxta bal-
qualis est apud Cretam a Daedalo factus, ubi fuit mi- nea publica, ubi post lavacrum a fame, et siti reti-

notaurus inclusus, iu quo si quis introierit sine glo- ciuntur, unde el propina, et projiinare dicitur; rcTva

mere lini, exitum invenire non valet; cujus aedificii eaim Gra?ce famem significal, eo quod hic locus fa-

lali.> est situ^, ul aperientibus fores tonitruum intus men toUat.

terribile audiatur. DeiceniJilur centenis ultra gradi- 43. Tabernce olim vocabantur, aediculae plebeiorum
bus, intus simulicra et munstrincae eftigies, in partcs parva?, el siuiplices in vicis, ' asseribus cl tabulis

^ Forus est exercendarum litium /oca.s.Qui IsiJo- forte ad disceptandum.Vi lib. ix. cap. 4,et lib. xviii,
rum de genero bujus numinis audacter accusaru:^, cap. i5; Judex dictus, quod jure disceptet.
ipsi se deridendos praebuerunt. Charisius lib. i Fo- : Nam (juiecunque tutissima. Xa.no lib. iv. Arx
"^

rum neutro (jenere dicimus locum rebus agendis des- ab arcendo, quod is locus munitissimus urbis, a
tinatum,aui cum commercium significamus: Lucil., quo faciUime posset hostis prohiberi.
cumilla iorciiVdnl.Masculine aufem tabulatawivium, " Circum lioman. Repeluniur hfec iib.xviii.cap.28.

et semper pluraliter, quamvis Gellius fora navium

f
Theatrum, a.rA} xf^; Oswpia;. E Serv. Ma. v. Ad
neutraliter dixerit, et Lucilius negoiiorum feram illud Mediaque in valle theatri.
:

mascuUne extulerit; lib. iii. Foru^ olim ornalus s Labijrinthus. E Serv., ^n. v. Ad illud Ut quon- :

luceinis. Et Victorin., in lib. de Oiiho.i. Forus fta- dam Creta fertur Uibyrinthus iti alia. Vid. Plin.,
tus, tam in foro, quum in navi, et torculari. Quod lib.xxxvi, cap. i3.
V'. ro ad etymol. aiiinet, quoniam semel loto hoc de Pharus. Ex Hegesipp. lib. iv, cap. 27, et Plin-
h

genere diximus, lantum inonebo, ne Las quiilem con- xxxvi, cap. 12, ei Solin, cap. 4o.
tcmnendas videri; nam cur non forum a fando, sive Nam Alexandria faU.elc.E Solin. cap. 35,al.33.
'

anb Tou ^w, cum aYopa i~h Toy dYopeustv? lii Phoro- J Rom(e ci.xxv. Ap|iarrt h-mc esse coiumuam An-
nei vero mentione diligens qu;cdam negligenlia est lonini, qu.nn CLXxvi pedes allnm aitirmanl PhiUin-
comiiiunis Isidoro cum
g avis^in.i.-^ auctoribus.
aliis der ad Viiruv., lib. ix. cap. 2.
b Rostra vocantur. etiam lib. xviii, cap. 13.
Ita * BaUicis toUat. Ex Ang ;st.lib.ix.Co!a'c.-s., c. 12.
'^
Sedeatad discutiendum. Al.,.ld dispuiandum. Asseribus, et tab. AL, Axibus.
'
 541 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 542

clausa?, unde et tabernarUe, quod ibi solebant con- fl ^17 5. Palatium a Pallanie principe Arcadum
sidcre diclae aulem labernje quod ex tabulis lignis-
:
dictum, in cujushonore Arcades Pallanteum 0'^\MAnm
que erant constructa? quae nunc, elsi non specicmj
;
construx'^rur,t, el regiam in ipsius nomine conditam
nomen tamen pristinum rctinent. Palatium vocaverunl.
44. MaceUum diclum, quod ibi mactentur pccura, 6. Thalamumhacex causavocatum ferunt. i
Cum
quae mercantibus venundantur. cnim rapla? fuissenl a Romanis Sabinte, ex quibus
Mercatum autem a commercio nominalum
45. ;
cum una ante alias specie nobilis cum magna om-
enim res vendere, vel emere solitum est, siculet
ibi nium admiratione raperetur, Talassioni duci eam
Telonium dicitur, ^ ubi merces navium, et nauta- oracu'o responsum est dari, et quoniam hfe nup-
rum emolumenta redduntur. Ibi enim vectigalis liae feliciter ccsserant, institutum est ul in omnibus

exactor sedet, pretium rebus impositurus, et voce a nupliisMa/rtssu'nomen iteretur. jEgyplii quoque hn-
mercatoribus flagitans. gua 3ua loc3 in quibus nubentes succedunt et incu-
46. *>
Carcerest a quo prohibcmur exire, et dictus bant thalamum iioniinant.

carcer a coercendo. Hinc Fronto : Ccenaculum dictura a communione vescendi,

Ut pergrcecari po- 7.

tius amcenislocis^ qitam coerceri carcere viderentur. unde et caniobium congregatio. Anliquienim publi-
^16
CATOT m. 3 ca ct in commune vescebantur, nec ullius convivium
De habitaculis. singulare crat,ne in occulto deliciae luxuriam gigne-
\. Habitatiofah /i«6t'«f/o vocata,ui habitare casas. rcnt.

Domus ex Graeca appellalione vocata, nam ^w-

'^ 8.J Triclinium. est coenaculum a tribus lcctulis
;xxTa Graeci tecta dicunt. Est autem domus unius discunil)entium diclum ; apud vetercs enim in loco

familiae habitatio, sicuturbs unius populi, sicut orbis ubi cou\ivii apparatus exponebatur, '^18 tres lectub

domicilium totius generis humani. straii erant, in quibus discumbentes epulabantur;

2. Orane aedificium antiqui cedem appcllaverunl. enim Graece lectus, vel accubitus dicitur, cx
xAivT]

Alii cedem ab edendo quidem sumpsisse nomen exis- quoconfectum est ut triclinium diceretur.
limant, dantes exemplum de Piaulo : 9. " Cella dicia, quod nos occultet et celet.
Si vocassem vos in sedera ad prandium. Cubiculum vero, quod eo cubemus^ ibique dor-
Hinc et (edificium, eo quod fuerit prius ad eden- mientes requiescamus.
dum factum. Cubile autem cubandi locus est.

3. * Aula domus est regia, sive spatiosum habi- Secessus, quod sit locus secretus, id est, sine ac-
taculum porlicibus qualuor concUisum. ccssu.
4. ^ Atrium niagna a^des est, sive amplior et spa- C 10. Diversorium dictum, eo quod ex diversis viis

liosa domus. Et dictum est atrium,' eo quod addaniur ibi convenialur.

ei ires porticus extrinsecus. ^ Ahi atrium quasi ab '
Hospitium sermo Grsecus est ubi quis ad tem-
igneet lychnortirMwdixerunl^atrumenimfit exfumo. pus hospitali jurc inhabitiit, et ilerum inde irans-

^ Ubi merces navium. Respexisse ad Ambrosii AUi atrum quasi ab igne, elc. EServ., ,En. i,ad
''

verba in Luc. v ; ostendunt illa verba naufarum iilud Vocemque per ampla volutaiit atria. LicRi:io
:

emolumenta. autem scripsimus ex Cod. Rom. A!., ligno, al,,

^ Carcer a quo prohibemur exire. Servius, ^En. i: lignis.
Carcer est undecunque prohibemur cxire, dictus •
Cum enim
raplce fuissent a Rom. Sab. Vid. Liv,,
quasi arcer ab arcendo. Scd iibro iii Georg.,ad illud: lib. Fost,, in Talassio, sed cum Talamoni in
i, ( t

Ruuntque effusi carcere currus,Mh\ in Vulgalis legi- noslris libris legcretur, Talassioni e Servio reposui-
lur, quiab arcendo dicti sunt, vaticanus Codex ha- mus, nim et Talassium el Talassionem illum vocit,
bei, qui a coercendo d. s. Ul emendandus videatur Triclinium est cxnamlum. Rocte Isidoru^^^Non
j

Serv. ex Isid. Varro quoque, lib. iv Carcer a coer- : recte, <En, i, ad \\\\i\:Aurea composuii sponda,Ser-

cendo, quod exire prohibcntur. vius, qui errare eos dicat qui triclinium vocant ip-
Cap. 1H— c Habitatio ab hab. E Serv., Eclog. 2, sum basilicam aut coenationem. Cicero, 11 de Orat.
nisi quod more suo aliquid mutavit. Serv. Galba, cum judici L. Scribonio Liboni tri-
:

<^
Nam OM[i.oi.T:cx.'Grceci tecta d. Verba snnt Hicrony- buno pleb- ferret familiares suos., et dixissetLibo :

mi incap. vi Daniel. Vid. et epist. ad Sun. etFret, Quando tandem,Galba,de triclinio tuo exibis cum '!

* Aula domus regia.Aug., ia Quaest. sup. Exod.,
prope Wn.-.Quam Grceci vocant a.\i\r^-i, nostri aulam
vocaverunt. Sed jam non atrium isto nomine, sed
domus regia significatur in lingua Latina : et in
Graeca, ut ait Athenajus, iib. v, Menandium, et Di-
philum citans.
^ Atrium magna ced. sive amplior., ct spatiosa
tu (inquil) de cubiculo cdieno. Et ad Att. lib. xiii,
episl. oO:C'a/H secundis Saturnalibus ad Philippum
vesperi venisset, villa ita completa militibus est, ut
vix triclinium,ubi ccenaturus ipse Ccesar esset,va-
carct. Et Vitruvius, lib. vi, c^p. 5. Tricliniorum
([uanta latitudo fuerit,bis tanta loncjitudofieridebet.
Ll Sucton., in Tiberio Ac Miseni cinis e faviUa,ct :

dom. Aug., in [is. cxxxiii : Atria, ampliora spatia carbonibus ad calefacicndum tricUnium iUatus.
domus intelliguntur. ^ CcUa dicta q. n. 0. Serv. M. i, adillud Dis- :

eAtrium... eoquod addanturei tresporticus.Aug., tendunt nectare ccUas Vcl a celando (inquit) unde :

in Quaest. in Exod. Ibi erat illa ianquam tripor-

. cfllas appcUaverunt.
iicus, quce concludebat spatium atrii. Et in ps. '
Hospitium scrmo Grcecus est. An quia Qr.b]: pro
cxxxui Habebat atrium decem columnas,non ta-
: domo usurpaut ? Unde i lud ; KaXrj f([i;pa si? xaXou
men recto orditie disposiias, sed sicut ostendimus, y.ou.;:aso-J a-(8'.. {Sic.)
tanquam triporticum.
543 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 544
icnsmigrat •,
» indeetmetoiMm.quiamM^aiin-. UnJc » sanguine hoslia?. nuncupatum nihil cnim sanctum ;

-t i^ :,.,-
et legitur, et
-j i..^ ... .^-j..-
castra metati sunt, pro mutaverunt
2 j_ 1 A j ,. , «.«.^ _•
, j, , ,

apud veteres dicebatur,^!jOnisi quodbostiae sangui-

•

Non enim illic permanet exercitus,sed pertransil. nc csset consecratum,aut conspersum. Item sanctum,
11. ^'
Maenius collcga Cra?si in foro projccit mitc- quod exstat esse sancilum. Sancire aulem est con-
ries, ut essent loca in quibus speclantes insisterent, firmare, el irrogatione poence ab injuria defe.idere,
quae ex nomine ejus Mceniana appellata. Haec et f
sic ct leges sanciae, et muri sancti esse dicuntur.
solaria quia patent soli : post hsec alii lapide, alii 3. Propitiatorium, quasi propitiationis orato-
materia fedificavere poriibus Mfeniana, et foribus et rium ; propitiatio enim placalio esl.
domibus adjecerunt. Oracula dicta, eo quod inde responsa redduntur,
^If>12. ra6«/a/a olim ligneae domus fiebant.inde et oraculo ab ore.
nomen permanol Tabulatorum. 4. s
Penetralia secrelB. sunt oraculorum, et pene-
Hypogoium est construclum sub terris sedificium, tralia dicta, ab eo quod est penitus, hoc est, pene
quod nos antrum vel speluncam diciraus. intus.
Solarium, quod soli> et auris paleat, qualis fuit Oratorium oralioni tantum est consecratum, in
''

locus in quo David Bethsabce lavantem aspexit, et quo nemo aliquid agcre debet, nisi ad quod est lac-
adamavit. tum, unde nomen accepit.
i3. Cura Hierosolymam Antiochus obsideret,
•^
o. Monasterium, unius monachi habilatio. Monos
Hyrcanus princeps Judaeorum, reserato David sc- namque apud Gra^-cos solus, steriuT, statio, id ett
pulcro, tria millia auri taleiita inde abslraxit, ex solilarii habilatio.
quibus ccc Antiof-ho dedit, ut obsidioncm relin- 6. Cmnobium ex Grseco, et Latino videiur esse
queret, atque ut facli invidiam demeret, fertur ex compositum. Est enim habitaculum plurimorum in
reliqua pecunia inslituisse prmius xenodochia, qui- commune viventium y.otvbv eoim Grsece commune ;

bus adventum susciperet pauperum peregrinorum, flicitur.

unde et vocabulum sumpsit. Nam ex Grseco in Lati- 7. Templi nomen generale, pro locis enim qui-
num ^svoooysfov peregrinorum susceptio nuncupa- buscumque magois anliqui tcmpladicebant. El tem-
tur. ^ Ubi aut'^m iegrotantes de plaleis colliguntur, pUi '!icta, quasi/(?c/rt ampla. '
Sedetlocus designa-
voaoxo^j.stov Graeco dicitur , in quo consumpta tus ad Orientcm a contemplatione templum diceba-
languoribns, atque inedia miserorum membra fo- tur. Cujus partes qualuor eranl, antica ad Ortum,
ventur. postica ad Occasum, sinistra ad Septentrionem,
CAPUT IV. dcxtra al Meridiem spectans.J Unde
et quando
De cedificiis sacris. templum conslruebant, Orientem spectabaul jEqui-
1. Sacra sunt loca divinis cultibus instiluta, ut- nociialem, °^'H ita ut linese ab Ortu ad Occidcnlcm
pote ea in quibus altaria litantibus de more pontiii- miesse, ficrcnt partes cceli dextra,atquc sinistra a?qua-
cibus consecrantur. les, ut qui consuleret, ac deprecaretur, rectum aspi-
Sancta juxta veleres exleriora templi sunl. ceretOrieniem.
2. Sa?icta autem sancto)'um^ locus lempli secre- 8. Fana dicta a Faunis, quibus templa crrorgcn-
tior, ad quem nulii erat accessus, nisi tantum sacer- tiHum construcbat, i\nde coasulentes ds-monum res-
doii. Dicta autem Sancta sanctorura, quia exteriori ponsa audirent.
oraculo sancliora sunt, vel * quia sanctorum com- 9. ^ Delubra veteres diccbant templa fontes ha-
paratione sanctiora sunt, sicut Cantica caniicorum, bentia, quibus ante ingressum diluebantur, et appel-
quia cantica universa praicellunt. Sancluni auiem a lantur delubra a diluendo. Ipsa nunc sunt sedes cum
Inde et metatum. Vegetius, lib. ii, cap. 7, Meia-
* Sic. leges mnctce et muri. Sic Golhici Iibri,recte;
f

tores ait dictos qui diversoriorum ct hospitiorum desi- cap. 1. D. (le Rer. divisione Sanctce quoque resve- :

gnant loca. luti muri, et portce, el in c. Sanctum eodem iii.hi

Mwnius colley. Crassi. Festus Mceniame cedi/i-
^ : m u nicipiis quoque muros essesanctos,Sabinum recte
ciaaMceno sunt appellata. Isenim primus ultra co- rc.spondisse Cassius refert. El Zonar. tom. ii, aayxta
lumnas extenditligna,quoauipliarentur superiora. (}
yap ^iapa ''Ptotxaitit; ta Tsr/r,
Et Asconius iii Divinat. cle Columna Menia Menius : Penetralia. Scrv., Mn. vi Penetralia secreta :

cum domuni suam vencleret Catoni et Flacco censo- tcmplorum.

ribus, ut ibibasilica ce.dificaretur,exceperat jus sibi •'
Oratorium... accepit. Ex Aug., cp. 109, ad Mo-
unius columnce, super quam tectum projiceret ex nach.
provolantibus tahulalis. Ergo voceiii tabulata hoc Sed et locus designatusad Orientem. Sicomnes
loco superioribus anncclendam censebat Chacon. libri. Designatus augurio, vei ad augurium legcbat
"
Cum HierosoUjmam peregrinorum. ex H^^ge- Chacon. Feslus: Te-sTa /om augurio designata.Y^ino,
sipp., lib. I, Vid. Joseph., i de Bell. Jul.,
caji. 6. lib. w.In terris dictum tempium locus augurii,aut
cap. 2, et Anliq., cap. 15.
lib. xiii auspicii causa quibusdam verbis finitus, etc. Vid.
Ubi autem cegrotantes, clc. Hieron. in cp. ad
''
Serv., Ecloy:. viii, ctLiv. i de N;ii);ie Inauguratione.
Oce.u)um, de Fabiola. Prima (inquil) omnium voao- J Unde et quando Templum construeb.Ex Viiruv.
y.o!j.crov instituit,in quo
cegrotantescoUigeretdepUi- lib. IV. cap. 5.
teis, et consumpta languoribus ct media miseri- Delubraveteres dic. Serv., .En. ii
^ .Uii dicunt :

cord. niembra foocret. delubrum esse locum ante TempUiui, ubi aqua
e
Cap. IV. Qui-i sanctor. compar... prceccllunt. currit,adiUuendo et Iil) i\. Delubrumdiclum, prop-
Ex Hier., m
Ep. ad Galat., cap. 1. ter lacum, in quo manus abluuntur.
545 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 546

sacris fontibus, in quibus fideles rcgenerati purifi- 3. A^rarium vocalum, quia prius aes signatum ibi
fl

cantur, et bene quodam prfesagio delubra sunt ap- rccondebatur. Hoc enim olim in usu erat auro ar-

pellala; sunt enim in ablutionem peccatorum. gentoque nondum signalo, ex quorum metallis
,

\0.^ Fons autem in delubris locus regeneratorum quanivis po^tea facta fuisset pecunia, nomen lamen
est in qiio septem gradus in Spirilus sancti mysterio cerarii perniansit ab eo metallo unde pecunia initium
formanlur, tres in doscensu, et tres in ascensu. sumpsit.
Seplimus vero is est, qui et quartus, similis Fiiio *> 4. Armarium \oc\xs est ubi quarumcunque artium
bominis :exstinguens fornacem ignis, slabilimenlum inslrumcnta ponuntur. Armamentarium vero ubi
pedum, fundamentum aqute, in quo oranis [ileniludo tantum fela armorum. Unde Juvenalis :

Divinitalis habitat corporaliter. Qiiidquid habent telorum armamentaria coeli.

^'J^ 11 . Basiliae prius vocabanLur regum habil.i- Dicta auiem ulraque ab armis, id est, brachiis qui-
cula, nomen habenl; nam 3aatA=j; rex, ol
unde el bus cxcrcentur.
hasilicce regiae habifalioncs. Nunc autem ideo divini 'i'^4 o. Bibliotheca est locus ubi reponunlur libri,

templa basilicie nominanlur, quia ibi Regi omuium f>!.rjlo; enim Graece liber, 6rjy.ri repositorium dicitur.

Deo cultus, et sacrificia offeruntur. 6. Promptuarium dictum, eo quod inde necessaria

Martyrium locusmarlyrum Grcecaderivationo, g victui promuntur, id est proferunlur.

12.
eo quod in memoriam marlyris sit constructum, vel 7. Cellarium, quod in eo colligantur ministeria

quod sepulcra sanclorum ibi sint martyram. mensarum, vel quae necessaria victui supcrsunt.
13. Aram quidem vocatam dixerunt, quod il)i in- ° Inlcr promptuarium autem et cellarium hoc in-

censae viclimifi ardeant. Alii aras dicunt a preca- lercst, quod cellarium est paucorum dicrum, prom-
<=

lionibus, id est, quas Gra^ci apa; vocant, unde pluarium vero temporis longi.
contra imprecatio -/.atapa dicitur. Alii volunt ab 8. Apotheca autem, vel horrea, a Graeco, verbum

altitudine aras, sed male. ex verbo, repcsiioria vel reconditoria dici possunt,
14. Altare autem ah altitudine consicii esse nomi- eo quod in iis homines elaboratas fruges reponunt.

natum, quasi alta ara. ^ Unde et enthecam Grseco sermone reposilam rei
15. Pulpitum, quod in eo lector, vel psdmista copiosam snbstantiam appellamus.
positus in publico conspici a populopossii, quo libe- CAPUT VI.
rius audialur. De operariis.
16. Tribunal, eo quod inde a sacerdote iribuan- 1. Ergasterium ' locus est, ubi opus aliquod fit.

tur prsecepta vivendi. Est enim locus in sublimi Graeco enim sermone erga opera sterion statio, id
constitutus, unde universi exaudire possint. Alias g est, operaria statio.
tribunal a tribubus denominatum, quod ad iilum 2. Ergastula quoque el ipsa Grteco vocabulo nun-
tribus couvocentur. cupantur, ubi depulantur noxii ad aliquod opus l'a-

9*^3 17. ^ Analogium dictum, quoJ sermo inde ciendum, ui solent gladiatores '^'^5 et cxsulcs, qui
preedicetur; nam X^yo; Grsece sermo dicilur, quod et marmora secant, et tamen vinculorum custodiis alli-

ipsum altius situm est. gati sunt.

CAPUT V. Gynceceum Grsece dictum, eo quod ibi conyen-
3.

De repositoriis. tus feminarum ad opus lanificii excrcendum conve-

1. Sacrarium ^ proprie est locus templi, in quo niat. Mulier enim Grsce yuvri nuncupatur.

sacra reponuntur, sicut donarium est in quo collo- 4. Pistrinum, quasi pilistrinu)n, qma pilo antea

cantur oblata, sicut lectisternia dicuniur, ubi ho- tundebant granum. J Unde et apud veteres non mo'
mines sedere consueverunt ; ab inferendis igitur et litores, sed pistores dicli suni, qua-i pinsores, " a
deportandis sacris, sacrarium nuncupatur. pinsendis granis frumenti, molse enim nondum usus
2. f Donaria vero, eo quod ibi dona reponantur, qua? erat, sed granum pilo pinsebant. Unde Virgilius :

in templis offerri consueverunt. Nunc torrete igni frugos, nunc frangile saxo.
" Fons autem in delub... corporaliter. Omnia re- D donaria currus.
pelunlur lib. Offic. ii, cap. 24. Intcr promptuar... longe. Ex eodem, ^En. i, ad...
b Quartus similis Filio kominis. Tertull..
bb. iv cura penum struere.
conlra Marcionem Hic erit visus Babylonio Bcgi in
: Unde enthecam. Utunlur hac voce saepe Scripto-
''

fornace cura martyribus suis quartus, tanquam Fi- res ccclesiastici. Cassian.,lib. de Instit.monach., cap.
lius hominis. El rursus Prospiceigitur, et tu cum: 4: Cumque totanienthecam ccenobiisuamesse credat
Rege Babylonio fornuccm ejus ardentem, et invenies substaniiam. Golas., xii quaest., 2 cap. Vobis enim :

illic tanquam Filium hominis : Ut suspicari liceat, si quis forte sub annua remanebit expensa, electo
totum locum e TertuII. libro aliquo, qui non exstet, idoneo ab utraque parte custode credatur enthecis.
dcsumplum. Cap.VI. Ergastula... ubi dcputanturnoxii. Vid.
'

" Alii aras dicunt a precat. Servius, yEn. ii, ad il- Lips., Klect. cap. 15.
lu 1 : Nequidquamaltaria circum. i
Unde et apud veteres... saxo. E Serv., ^En. i, ad
•^
Analogium. In rcgnla ^ancli Benodirti, cap. 9 : illud... Et torrerc.
Super analogium Icgantur tres lectiones. ^ A pinsendis granis. .1 findendis granis. Gotlb.
•=
Cap. V. —
Sacrarium... consueverunt. Verba omnes. Ei mox /indebant pro pinsebant, sed Ser-
Servii, ^En. xii ad illud Et diri sacraria ditis. : vinin et Editionem veterem sumus secuti.
Donaria. Ex eod., Georg. iii, ad illud :... Xlta ad
'
547 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 54S

5. Cliuanus a clivo tlictiis, ab eo quod in erectione r enim nos adversariis objicimus, hinc et Ostia Tiben
!•• _'
''_ •-!
na, ^^7 qnia hostibus sunt opposita.Fore.s et Valvce
_,. . «i-^Aiar i!i :<_ir' tr- i •. 1-.

sit collecius. * Clivum enim ascpnsum dicimus, sive

p,exuosurn. claustra sunt ; j sed fores dicuntur qua3 foras, valvae

6. '^
Furnus per derivationem a farre diclus, quo- quae inius revoluuntur, et duplices complicabilcsque

niam panis ex eo factus ibi coquitur. sunt. Sed generaliler usus vocabula ista corrupit.

Torcular dictuni; eo quod

7. ibi uvae calccntur, o. Claustra, ab eo quod claudantur dicta.

alque extortae exprimantur. 6. ^ Fenestne sunt quibus pars exlerior angusta,

8. "Forus est locus, ubi uva calcalur, dictus quod et inlerior diffusa est, qualcs in horreis videmus,

feratur uva, vel propter quod ibi pedibus feriatur.

ibi dictse, eo quod lucem fenerent. Lux enim Graece
Unde ct calcatorium dicilur, sed hoc nomen mulla cpw? dicitur, vel quia per eas intus positus homo fo-
significat. Prima species fori locus est in civitate quod do-
ad ras videt. Alii fenestram putant diclam eo

exercendas nundinas relictus ;

compositum nomen ex Graeco
secunda, ubi magi- mui lucem ministrat,

slralus judicare solet tertia, quam supra diximus,

;
Latinoque sermone, «pw; enim Graece lux est.
quSLm calcatorium 2^G nominamus quarta, spatia 7.' Cardo csi locus inquo ostium verlitur et sem-
;

plana in navibus. De quibus Yirgilius Laxatque fo per movctur, dictus i-nh t?]; xapo(a;, quod quasi cor
:

ros. Lacus dictus, quia ibi decurrit frugum liquor. O hominem totum.iia ille cuneus januamregat,ac mo
CAPUT VII. veat. Unde et proverbiale esl In cardine rem esse. :

De aditibus. 8. Limxna osliorum dicta, eo qnod transversa sint,

1. Aditus '^
ab adeundo diclus, per quom ingre- ut limes ; et per ea sicut in agro, ant introeatur, aut
diraur el admittimur. foras eatur.

2. « Vestibulum est, vel adilus domus privatse, vel 9. Postes, el Antoi, quasi post, et a7ite. Et AntcB,
""

spatium adjacens sedibuspublicis. Ei vestibulum 6\c- quia ante stanf, vel quia antea ad eas accedimus,
tum, eo quod vestiuntur fores, aut quod aditnm priusquam domum ingrediamur. Postes, eo quod post
tecto vestiat.1 aut a stando. ostium stent.
3. Porticus, qnod transilus sit magis quam ubi stan- •5^8 CAPUT VIII.

dum sit, quasi porta,el porticus, eo quod sit aperta. De partibus cedificiorum.
4. f
Janua a Jano quodain appellatur, cui genliles i. Fundamentum diclum, quod /"wwdM-s sit domui.
omoem introitum, vel exitum sacraverunt. Unde Idem et ° coimentum a cxdendo dictum, quod crasso
s Lucanus :
lapide surgat,
Ferrea belligcri compescat limina Jani. 2. Paries nuncupatus, quia semperduo sunt pares,
Est autcm primus domus ingressus, ^ csetera intra p vcl a fronte, vel a laiere. Sive enim tetragonum,
januam ostia vocantur generaliter, Ostium est, per '
sive hexagonum sit,qui se conspiciunt, ex pari erunt.

quod ab aliquo arcemur ingressu, ab obstando di- Aliter enim structura facta deformis est.

ctum, sive ostium, quia ostendit aliquid intus. Alii 3. Pane^mas dicimus,quasi pane^wm j-uzwas. Sunt
aiunt ostium appellari quia hostem nioratur. Ibi enim parietes slanles sine tcclo, sine habitantibus.

^ Cliuum enim ascensum dicim, Festus Clivia : gUnde Lucanus. Lib, i.

auspicia dicehant,quce aliquid fieri prohibehant, om- *Cxtera intrajanuam. Serv., iEu. i, ad illud Fo- :

nia namque difficilia clivia vocabant, unde et clivi ribus cardo stridehat ahenis : Janua (inquit) estpri-
loca ardua. mus domus ingressus, dicta, quia Jano consecratum
^ Furnus afarre. kfurvo, Porphyr. est omne principium. Ccetera intra januam ostia
•^
Forus uva. Viclorinus in fine Iib.
est locus, uhi vocantur generaliter, siue valvce sint, sive fores,
de Orlliograph. Forus aulem status, tam in foro,
: ciuamvis usus ista corruperit.
ciuaminnaui,et /orcM/an.ColumeII.,Iib.xii,cap. 18: '
Ostium....ah obstando. E Serv.. ^En. vi, ad illud,
Tum lacus vinarii, et torcularia, et fora, omniaque Quo lati ducunt adit.
vasa, si vicinumest mare, aqua marina, sin minus, J
Sed fores dicuntur. Serv., Mn. i loco citato. Fo-
dulci eluenda sunt. De reliquis fori significationibus. res (inquit) proprie dicuntur, quoi foras aperiuntur,
Vid. Fest. sicut apud veteres fuit. Valvce autem sunt, ut dicit
^ Cap. VII. Aditus ah adeund. Serv., /En. vi, D Varro quce revolvuntur, et se velarit.
ad illud Quod lati dicunt aditus.
: Cum abaliquo — ^ Fencstrw. EServ., Georg. iv, ad illud :

urcemur ingressu, id ostium dicitur ab ohstando ; Quatuor a ventis obliqua luce fenestras.
cum ingredimur, aditus ab adeundo. Sed Servius non fenestras lantum, sed obliqua luce
e Vestihulum. Serv., yEn. vi, ad ;... Vestibulum fenestras^ interprelatus Cit, quod non adverlit Isido-
anteipsum. Vestihulum (inquil), ut Varro dicit,ety- rus, qui commentaria Servii sine Virgilii versibus,
mologioinon habet proprietatem, sed fit pro captu ut saepe diximus, legebat.
ingenii. ISam uestihulum, ut supra dixinius,dictum Cardo Serv., Mn. i, loco
' cit. Cardo dictus, :

ab eo,quodjanuam \e&tiail. Aliidicunt a Vcsta dictum cpuasi cor jcmuce, quo movetur... El eodem lib,, ad
per imminutionem. ISam Vestce limen est consecra- illud ....liaudtanto cessabit cardine. Ut sit, mquil,
tum. Alii dicunt ah eo quod nullus illic stet. In li- de proverhio tractum : Res in cardine est.
mine enim solus est transitus, quomodo uesanus di- ™ Postes.^ et Antce. Festus: Antes sunt extremior-
citur non sanus,sic vestibulum,quasi non stabulim. dinis vinearum,unde etiam nomentrahunt antce,quce
^ A Jano
cui Gentiles omnem introit. Ipse, apud sunt latera ostiorum. Vid, Serv.,Georg. ii. -.ad illud:
Ovid., lib. I Fast. : Jain canit extremos elfoetus vinitor antcs.
Praesideo foribus coeli cuni milibus horis. ° Cap. YIII, Coimentum... quod crasso lap. Sic
Et redit olficio Juppiier ipse meo. omnes libri Quod cceso lap. Malim.
549 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 550

4. Angulus, quod duos parletes in unum con. 13, Bases fulturse sunl columnarum, qu« a funda-
jungat. mento consurgunt, et superposita? fabrica) suslineut
^ Culmina dicta sunl quia apud aniiquos lecta poudus. ^ Bases autem nomen petr« est foriissimae

culmo tcgebanlur, ul nunc rustica. Hinc tecli summitas Syro sermone.

culmen dicitur. 14. ' Columnce pro longiludiue, et rotunditale
Camerce sunt volumina inlrorsum respirienlia,
5. voc.itae, in quibus totius fabricae pondus erigitur.
appellaia? a curvo, /.dtij.^uuXov enim Gra?ce curvum Antiqua ratio columnarum erat allitudinis, J
tertia
est. pars Lililudinis (deliibri).Genera rolundarum qua-
6. ^ Laquearia siiut, quie canieram siibtegunt, ct tuor Dorieae,Ionicae, Tuscanicae, Corinthoae, men-
:

ornant, quae et lacuniara (Mcxwxinv. "^

Principaliler au- sara crassiludini«, et altitudinis inter se distantes.
fcm lacus dicilur, ut Lucilius : resultant cedesque, la- Quintum genus est earum,qua! vocantur Alticae, qua-
cusque. Cujus diniinutio lacunar facit, ut lloralius : ternis angulis ^ aut amplius, paribus laterum inter-
Neque aureum vallis.

Mea renidet in domo lacunar. 15.' Capitella dicta, quod sint columnarum capi-
Indefit alia diminuiio lacunarium, et per avdtjTr/ov ta, sicut super collum caput.
laquearium. Epistylia sunt, quae super capitella columna-
p
7. Absida Graeco sermone, Latine intorpretatur lu- rum ponuntur, ct esl Graecum, id est, super missa.
cida, eo qnod"^'^,^ lumine acceptoperarcumresplen- Tegulx, quod tegant aedes, et imbrices, quod ac-
deal. Sed utrum absidam an absidem dicere debea- cipiant imbres.
mus, hoc verbi genus ambiguum quidam doclorum 16. Lateres, ct laterculi, quod lali foi-mentur, cir-
existimanl. cumaclis undiquo quator tabulis.
8. ^ Testudo est camera tonipli obliqua. Nam in Ca?ialis, ab eo quod cava sit in modurn cannce.
modum testudinis veierestemploriim tectafaciebant, ^31 "' Sane canalem melius genere feminino,
quse ideo sic fiebant, ul coeli imaginem redderet, quam masculino, proferinius.
quod conslal esse convexum. Alii testudinem volunt ll.Fistuta; aquarum sunt diclae, quodaquas fun-
esse locum in partem atrii adversum venientibus. dan!, et mittant. Nam •^^iXXzv^ Graece miitere est.
9. Arcus dicti, quod sint arcta conclusione cur- Forma? earum pro m.ignitudine aquse et capacitatis,
vati, « ipsi et fomices. luodo fiunt.
f
10 Pavimenta originem apud Graecos habent CAPUT IX.
elaborata arte picturse (lilhostrota parvulis crustis,
ac lessellis tinctis in varios iJSOcoIores). s Vocata
De munitionibus.
p
autem pavimenta eo quod paviantur, id esl, ca^dan- 1. Munifum, vel munimentum dictum, quia manu
tur. Unde et pavor, quia coidit cor. est faclum.
11. Ostracus esl pavimentum testaceum, eo quod Cors vocata, vel quod coarctet cuncta, qua? in-
fractis teslis calce admista feriatur. Testam enim terius sunt, id est, concludat: vel quod coerceat
Grspci boTpaxov dicunt. objectu suo extraneos, cl adire prohibeat.
12. Compluvium dictum, quia aquse parles, qna? 2, Vallum est, quoJ mole terrae erigitur, ut cus-
circa sunl ea convenianl. todia praetendatur dictum autem vallum a vallis.
:

Tessellce sunt, e quibus domicilia sternuntur, a " Nam valli fusles sunt, quibus vallum munitur. Et
Tesseris nominata, id esl, quadratis lapillis per di- valli dicti, quod figantur el vellantur. Intervalla spa-
minutionem. lia sunt intercapita vallorum, id est, siipitum, quibus,

^ Culmina. E Serv., Eclog. i. pulsans, Mn. v, Vid. sup., lib. x, in voce Patiens.
^ Laquearia sunt. Repetitur lotus hic locas ; au- Repelitur lotus hic locus inf. lib. xix. 10.
ctior etiam aliquanto quam hic, in optimis libris le- Bases autem nonien petrceest f. Forte Basaltes,
''

gitur, intra lib. xix cap. 12. Rut Basanites. Nam Plin., lib. xxxvi, cap. l.Invenit
Principaliter autem
*=
laquearium. Vorba eadem Mgyptus inALthiopia, quem vocant Basaltem
sunt Servii ad vers. Pendent lijchni laquearibus au-
jj
ferrei coloris, atque duritioi.. Quem locum sumens
reis. JEn. i. isidorus, lib. xiv, caj). 5, Basanitem scribit, nouBa-
Testudo est camera... couvexum. Serv., ^E'.
"^
saltcm. Plinius quoque eodem lib., cap 22. Medici
1. al vers. Mediaque testudine TempH (inquii) admortaria prwtulere Basanitem, hic enim
" ipsi et fornices. Id. m, JEn. vi, ad illud, Atque ad- lapis nihil ex sese remittit.
vcrso fornice portas. Fornice (inquii) arcu. Ciccru : Columnce. Ead. ii.f., lib. xix, cap. 10.
'

Viditad ipsum fornicem Fahianuin. >Tertia pars alfitudinis. Adde templi, vel delu-
Pavimenta oriyinem... colores. Plin., lib. xxxvi,
^"
bri ex Vitruv., Iib. iv, cap 7, et Plin,, lib.xxxvi, cap.
c. -iri.Pavimentaoriginemapud Grcecoshabentela- 23.
borataarte picturre ratione, donec lithostrotaexpu- ^ Aut amplius. Haud quidem Plinio auctore. Prop-
lere eam. Celebcrrimus fuit in hoc genere Sosus, teroa deleri lias \oces volebat Chacon.
qui Pergami stravit, quam vocant Asarotonrecon, ' Capilella. Ulilur liac vocc divus August., et alii.
quoniam purgamenta cania' in pavimento^ quoique »' Sune canalem melius generc femin. Vcrba
everri solent, veluti relicta fecerat parvis e testu- sunl Servii, Georg.iii, quae ctiam repeluntur inf,, lib,
lis tincfis in varios colores. XIX, cap. 10. Vid' Non.iMarcell.
s Vocata autem pavim...quod paviantur, id cst, " C.\p IX. Nam valli /'. s. q. v. m. Vorba Srrvii
coed. Videtur respicere ad Virgilii verba, corda pavor sunt ad vcrs. Ferro quis scindere vallum. .•:.!. ix.
551 S. ISIDORI HISPALEN SIS EPISCOPI 552
vallum fil, unde et caetora quoque apatia dicunlur, a
fl
enim non videris monumentum, illud eslquod scrip-
stipiiibus scilicet tum est Excidit tanquam mortuus a corde. Cum
:

3. ^ Agger esl cujuslibetrei acervatio, unde fossae, autem videris, monet mentem, et ad memoriam te re-
aul valles possunt repleri ab aggregando. ^ Agger ducit, ut mortuum recorderis. Monumenta iiaque
proprie dicitur terra aggesta, quse vallo faclo pro- et memorisepro mentis admonitione dictge.
pius ponitur. Sed abusive cl inuros, et muniincnta 2. Tumulus dictus, quasi tumens tellus.
omnia aggerem diciraus. Sarcophagus Grfecum nomen est, eo quod ibi
4. Macerioi sunt parieieslongi, quibusvine* alia- •=
corpora absumanlur, aap? enim Graece caro, tfi^tiw
que clauduntur. Longum enim Graeci [j.ay.pbv dicunt. comedere dicitur.
'^3'^ 5. Formatum, sive formativm in Africa,
"^
3. Mausolcea sunt sepulcra, seu monumenta regum,
vel Hispania parietes de terra appellant, quoniam in a Mausolceo rege Cariae dicta. Nam eo defuncto'uxor
forma circumdatis duabus utrinque tabulis inferciun- ejus mirte magnitudinis et pulchriludinis sepul-
lur verius quam struuntur. .Evis durant incorrupli, crum exstruxit in tantum, ut usque hodie omnia mo-
ventis, ignibus, omai cnemento fortiores. numenta pretiosa ex nomine ejus Mausolcea nuncu-
6. Scepes munimenla satarum sunt, unde et appel- pentur.
lalie. !J3II 4. •) Pyramis genus sepulcrorum quadratum,
' Caulce niunimenta ovium, vel sepimenta ovi- et fasligialum ultra omnem excelsitatem quse fieri

lium. Est autem Gra?cum nomen, ^ delracta. Nam manu possit, unde mensuram umbrarum egressse
et
Graeci ayXa; vocant animaliuTi receptacula. nullam haitere umbram dicuntur. ^ Tali autem aedi-
CAPUTX. ficio surgunt, ut a lato incipiant, et in angustum fi-

De tentoriis.
niantur, sicut ignis. IIup enim dicitur ignis. Has
Tabernacula tenloria sunt militum, quibus in
1.
.^gyplus habet. ' Apud majores enim potentes, aut

itinere solis ardores tempesiatesque imbrium, frigo-

sub montibus, aut in domibus sepeliebantur. Inde
tractum est, ut super cadavera, aut pyramides fierent,
risque injurias viianl. Dicla autem tabernacula, quod
aut ingentes columnaj collocarentur.
cortinse distentae funibus, tabulis interstantibus ap-
penderentur, qus lentoria sustinerent. CAPUT xn.
2. Tentorium vocatum quod tendatur funibus De cedificiis rusticis.

alque palis. Unde et \xo(iie prcetendere dicitur. 1. Casa e-t a^resta habitaculum palis atque vir-
3. Papiliones vocantur a similitudine parvuli ani- guliis arundinil^usque conlextum, "* quibus possint
malis volanlis, quod niaxime abundat florentiLus homines tueri a vi frigoris, vel caloris, injuria.

malvis. Hae sunt aviculie qua? lumine accenso con- C 2. Tugurium casula est, quam faciunt sibi custo-

veniunt, el circa volitanies ab igne proximo interire des vinearum ad tegimen sui, quasi tegurium, sive
cogunlur. propter ardorem solis et radios declinandos, sive ut
•^33 CAPUT XI. inde, vel homines, vel besliolas, quae insidiari, so-

De sepulcris. Hanc rustici fa;;fl??na/H

lent nalis frugibus,abigant. "

1. Sepulcrum a sepulto dictum. f

Prius autera vccant, quod unum tantum capiat.
quisque in dorno sua sepeliebatur. e Posiea vctitum '^35 3. ^ Tesqua quidam putant esse tuguria,
est legibus, ne fetore ipso corpora viveniium con- 1'
quidam loca praerupta et aspera.
tacta inficerentur, ''
Monumentum ideo nuncupatur, 4. 1 Magalia aedificia Nuraidarum agrestium oblon-
eo quod mentem moneat ad defuncii memoriam. Cum gii, incurvis lateribus tecta, quasi navium carinai

^ Agger est. Ejusdem ad vers. Fossas aggere com- ejus, etc. Locus expressus ex Hieronym.,
Uxor
plent. Ma. ix. lib. ad%ers. Jovin.
i,
^*
Agger prop... dicimus. Ejusdem, .^En. x. ad. Pyramis. E. Solin., cap 35. al., 45. Non ergo
3

vers. Aggeribus murorum. Isidoro obesse deuent qua de umbris dicuniur.

Quibus vinece aliquce clauduntur. Idem, Georg.
*=
TaU autem cedif. Vid. Amm. Marceli., lib. xxii.
^
II,ad vers. Jamcanit extremos effetus vinitor. An- I
Apud majores enim potent. Servius, JEn. xi,ad
1

tes (inquii) alii extremos vinearum ordines acci- illud Fuit ingens monte sub aUo ; Apud majores
:

piunt, alii macerias., quibus vineta clauduntur. (inquil) nobiles, aut sub montibus, aut in domi-
Formatum, sive formatium. E lib. xxxv, cap.
^ bus sepeUebatur. Unde natum est ut super cada-
14. Plinii, qui emendanJus est ex hocloco isidori. Re- vera, aut Pyramides fierent aut ingentes locarentur
tincmus nos hodie noraen, nam formatium Hispani columnce.
Hormigon dicimus. ™ Cap XII. Quibus possint homines tueri. —
' CauUe, eic. E Servio, .^.i. ix, ad illud vers, Tueri. dixil p.^ssive, ut Yitru\ius et alii.
Cum fremit ad cautas. ° Hanc rustici capannam. Ita, hodie Ilali.et nostri

Cap. XI. Prius quisque in dom. s. s. Verba

f
cabaiia.
suntServ.,ad vers. Sedibus hunc refert ante suis. ° Tcsqua quidam putant esse tuguria. Sic omnes
iEn. VI. libri Sabinum verbum ait esse Acron.
s Postea vetitum est legibus. Idem, iEn.xi, ad il- P Quidam loca pra^rupta, elc. G\oss3ir.,tesqua, sive
lud: Urbique remittunt.Ante, inqml, ho)nines in civi- tesca, •/.aTa/cpr-|ijLVOi y.a\ ^ixylxi xai ?pT;u.ot T^Tiot,

tatesepeliebantur, quodpostea,DuilUoconsule,sena- 4 MacjaUa cedif. Num.,

\ erba sunt Sallustiietc.
tus prohibuit.et legecavit nequis in UrbesepeUretur. in Jugurth. de mapalib, quae idem sunt, quod maga-
^Monumentum. Ex eodem in extremo lib. xii. lia, ut ait Servius.
Da3 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 554

siQt, sive modum furnorum. Et ^ Magalia -

rotunda in 9.Compascuus ager dictus.quia divisoribusagro-
'*
dicta, quasimagaria, quia Magar Punici novam vil- rum relictus est ad pascendum coiiimuniter vicinis.
lam dicunt, uoa littera commutata / pro /•, magaria, 10. Alluvius ager est, quem paulatim fluvius in

luguria. agrum reddit.

GAPUT XIII. 11. 3 Arcifinius ager dictus est, quiaceriis linea-
De agris. rum mensuris non continetur, sedarcentur fines ejus

1. Ager Latiue appellari dicitur, eo quodin co

*>
oi)jeclu fluminum, montium, arborum, unde et in iis

agatur aliquid. Alii agrum exGrseco nominari mani- agris nihil subsecivorum intervenit.
feslius credunt.UudeetvillaGfEece choragros dicilur. 12.^ Novalis ageresl, primum proscissus, sive qui
2. Villa a vallo, id est, aggere terrae nuncupata, alternisannis*i37vacat,?i02;fl«dar//??isibiviriumcau-
quod pro limite constilui solet. sa. Novalia enim semel cum fructu erant et semel vacua.
S. '^
Possessiones sunt agri late patentes publiii, 13. Squalidus ager, quasi excolidus, eo quod jam
privatique, quos initio non mancipalione, sed quis- acullura exierit,sicut exconsul.quod a consulaludis-
que, ut potuit, occupavit, atque possedit, unde et cesserit.

nuncupati. 14.' Uliginosus ager est semper uvidus. Narahu-

936 4. 'i
Fundus quod eo fundatur, vel n mldus dicitur,qui aliquando siccalur. Uligo enira hu-
dictus,

slabiliatur palrimonium. Fundus autem et urbanum mor terrte naturalis est, ab ea nunquam recedens.
sedificium et rusticum intelligendum est. 15. Subseciva sunt proprie, qufe de materia prae-
5. Prcedium, quod ex omnibus patrifamilias maxi- cidens sutor, quasi supervacua abjicit.Jlnde et sub-
me prsevidetur, id est, apparet, quasi prcevidium, secivi agri, quos in periica divisos recusant, quasi
vel quod antiqui agros, quos bello ceperant, ul prae- steriles, vel palustres. Item subseciva quee in divisura
dce nomine habebant. agri non efficiuut centuriam, id est, jugera cc.
6. ^ Omnis autem ager, ut Yarro docet, quadrifa- 16. .4?vadicitur tabularum a^^qualilas. Dicta autem
riam dividitur. Aut enim a/'yus est ager,ide5t,satio- a?"ea a planilie, 33S alque fequalilale,unde et aj'a.

nalis; aut consitus, id est, aplus arboribus ; aut Alibi aream vocatamdicunt, quod pro triturandis fru-
pascuus, qui herbis tantum et animalibus vacat gihuseradatur, vel quod non Iriturentur in ea, nisi
aut jloreus, in quo sunt horti apibus congruentes et arida.
floribus. Quod etiam Yirgilius inivlib. Georg. secu- 17. ^Pratumesl cujusfceni copiaarmentatuentur,
lus est. cui veteres Romani nomen indiderunt ab eo quod
7. Piura veteres incultos agros dicebant, id esi, protinus sit paralum, nec magnum laborem culturae
sylvas etpascua, agrum vero qui colebatur.Nam?'U5 « desideret. Pr ata aulem sunt, qusesecari possunt.
est, quo mel, quo lac, quo pecus haberi polest. Unde 18. 1 Paludes dictae a Pale pastorali dea, quodpa-
et rusticus nominatur haec agrestium prima el oiiosa
: leam, id esf, pabula nutriat jumentorum.
felicitas. CAPUT XIY.
S.^ Seges ager est in quo seritur, unde et Virgi- Dc fnibusagrorum.
'^
lius i . Fines dicti, eo quod agri funiculis sunt divisi.
Illa sege's denium votis respondet avari Mensurarum enim lineae in terrarum partilione ten-
Agricolse. duntur, ut dimensionis aequilas teneatur.

Et magaliadicta,q.magaria,e{c.E Serv.,iEn.i.
* Sylvis igitur cuni PiomaniCmqmt) agrumex hostecap-
ad }Iiratur...magalia guondam. ISovam addidit
illud : tumvictoripopuloperbinajugcrapartitisunt,cente-
Isidorus. fortasse Hngufe Punicce magis sciens. nishominibusducentajugeradederunt,etexhocfac-
b Cap. XIII. Ager Latine, elc. Ila Yarro, lib. m. to centuria juste appellata. Yarr.ide ReRust.,c. 10:
Sed reprehendilur a Quintiliauo. Jugeri pars minima dicitur scrupulum id est, decem ,

Possessiones, etc. Omnia c Fest. in Possessiones.

*=
pedesin longitudinem, etlatitudinem quadratum. Ab
Fundusdictus. Ser\.,Georg. ii iFundus dictusab
'^ hocprincipio7nensoresnonnunquamdicunt,insubse-
eo quodsit rerum omnium fundamentum. civum esse unciam agri, aut sextantem, aut quid
^ OHmts rtgferServ., in princip. Georg., exVarron. n aliud, cuni adjugerum perveneru}it,id habet scru-
^ Seges est. Servius ibidem. **
pula ccLXXviii quantum as antiquus noster antebel-
^ Arcifinius ager, etc. Frontinus de agrorum qur.- lum Punicum pendehat. Binajugera,qua; a Piomulo
litatc. Agerestarcifinius, qui nulla mensura contine- primumdivisadicebantur viritim quod hxredemse-
tur finitur secundumantiquamobservationemflu-
: querentur, hcerediumappellarunt, hwcposfeaacES-
minibus, fossis, montibus, viis, arboribus, antemissis TUMCi'??/a/'?af/?c/a.Acnequidinrationevocisrequiras.
aquarum divortiis, e^c.Ergo pro \oce unde, viarum Idcm, lib. v,de Ling. Latin. Centuria primo a ccn- :

fortasse legendum hocloco. TCM jUGERiBus dicta,post dupHcata retinuit nomen,

^ Novalis ager. Verba sunt Scrvii, Georg. i. ut tribus muUiplicatce idem tenent nomen. Fesms
Uliginosus. Ejusdem ad i\\u.d Dulcigueuligine
• quoquc Centuria in agris ducenajugera significat.
: :

lceta. Georg. i. Aid. Not. ad Yarr. a Fulv. Ursin. editas.

j Inde et subsecivi...et item subseciva.^ider\d. Si- ^ Pratum... ab eo quod sit protinus parat. Ila

culus Fiacc. ct Frontinus cap.de Qualitate agrorum; Yarro Prata dicta ab eo (juod sine opere parata. :

quod vero allinel ad cc?//J//"u<' nomen,mcliusornnino ' Paludes dictoi a Pale. Varr. Palus paululum :

Yarro,quia centuni jugeribus dictam ;iii, quam Flac- aquw in altitudinem, et palam latius diffusce.
cus,qui a centum hominibus ; utriusque verba appc- ™ Cap. XIY. Fincs dictieoq. a. funiculis.Bixi-
nemus, sed Yarronis iia uti emendatasuntaChaconc: mus ssepe de hoc gencre nolationum.
Patrol. LXXXII.
555 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 556

2. * Limites appellali antiquo verbo transversi. H sus pedes quinqup, perticapassusduos, idest, decem
Nam transversa omnia antiqui lima dicebant, a quo pedes.

limina ostiorum per quse foras, et intro itur et : 3. Pertica autem a portando dicta,quasi portica.
el

limites, quod per eos foras in agros ealur.

Hinc 239 Omnes enim prsecedentes mensurse in corpore sunt,
quo servi ut palmus, pes, passus, et reliqua, sola pertica por-
et limus vocabulum accepit, cingulum,

publici cingebantur obliqua purpura.

tatur. Est enim decem pedum,ad instar calami io'

mensuras dislinguunt, Ezechiele templum mensurantis.

3. Termini dicti, quod terra?

atque declarant. His enim testimonia finium intelli-

4. Actus minimus est, latitudine pedum quatuor,

agrorum intentio, et cerlamen aufertur. longitudine centumviginli.

guntur, et '^

4. Limites maximi in agris sunt duo: cardo,el de- Climata quoque undique versum habent pedes
quia Seplentrio direclus a cardine sexaginta.
cumanus. Cardo <^

coeli est, nam sine dubio coelum vertitur in Septen- Actus quadratus undique finitur pedibus centum

trionali orbe. Decumanus est, qui ab Oriente in Oc- viginti.^Hunc Baetici Arapennem dicunt, ab arando
cidenlem per transversum dirigitur, qui pro eo quod
scilicel.

formam X faciat, decumanus est appellatus. Ager ^41

5. Actus duplicatus jugerum facit, ab eo

enimbis divisus figuram denarii numcri efficil. B quod junctum, jugerinomen. accepit.
esi

5. '^Arca ab arcendo vocata. Fines enimagricus-

Jugerum autem constai longitudine pedum ducen-
lodil, eosque adire prohibet. torum quadraginta, latitudine cenlum viginti.
Trifiniu7nAicUm, eoquod triumpossessionum fines Actiim provinciae Baeticae rustici i
Agnam vocant.

astringit. Hinc et Quadrifinium, quodquatuor. Reli-

6. Porcam iidem Bsetici triginla pedum latitudine,

qui limites angustiores, et inler se dislant imparibus

centum octoginlalongitudinedefiniunt. Scdporcaest,
inlervallis, et nominibus designatis. quod in arando exstat. Quod defossum est lira. Galli
CAPUT XV. candetum appellant in areis urbanis spatium centum

De mensuris agrorum. pedum, quasi centetum. ™ In agrestibus autem pe-

i. Mensura ^esl quidquid pondere, capacitale,
dum CL quadratorum candetum vocant. Porro stadia-
longitudine, altitudine, animoque finitur. Majores lis ager habet passus cxxv, id est, pedesDCXxv, cu-
itaque ^
orbem in partes, paries in provincias, pro- jus mensura octies computata milliarium facit,quod

vincias in regiones, regiones in loca, loca in terri- constal quinque millibuspedum.

in centurias, centu- 7. est ducentorum jugerum
Ccnturia autem ager
loria, territoria in agros, agros

rias in jugera, jugera in S40 climata, deinde cli- qui apud antiquos a ccntum jugeribus vocabatur sed ;

mata in actus, perticas, passus, gradus, cubitos, pedes, Q posiea duplicata est, no.iienque pristinum relinuit.In
palmos, uncias et digitos diviserunt : lanta enim fuit numero enim centurise multiplicatae sunt, nomen mu-
eorum solertia. tare non potuerunt.
2. s Digitus est pars rainima agrestium mensura- CAPUT XVI.
rum. Inde^ uncia habens digilum, et trientem. Pal- > De itineribus.
mus autem quatuor habet digitos, pes sedecim, pas- i. Mensuras viarum" nos milliaria diciraus. Graeci

^ Limites appellati a.v. transversi. Hyginus de Li- '

Palmus autem quatuordig. Non videtur hic locus
niitibus constiluend. Limites appellati a limo,id est, integer, nam proposuit omnes, quse in hominis cor-
antiquoverbo transversi.yam et limum dictum,eo pore reperiunlur, mensuras palmos, pedes, cubitos
:

quod purpuram transver sam habet. hem limina os- ^radus, passus, nequetamen omr.es expUoat. Expleri
tiorum, Serv., Ma. xii, ad illud Velati limo (sic : hs-c iia possent Palmus autem quatuor digitos ha-
.

etiam legiteo loco Servius) et verbena tempora vinc- bet,pes sexdecim, cubitus sesquipedem, gradus duos
ti : Limus vestis est qua ab umbiUco usque ad pe- pedes, et scmipedem,passus 'pedesquinque.
des teguntur pudenda poparum. Hcec autemves- Actus minimus, etc. Quae restant omnia, usque
J

tis habet in extremo sui purpuram limam, id est, adfinem capili^;, e Columellae sunt lib. v, cap. 1.
flexuosam. Undeet nomenaccepit.Nam limum,obli- Hunc Bmtici Arapennem. Sic fortasse iegitlsi-
•^

quum diciinus. n dorus, qui ab arando nomen deducit; sed apud Co-
^ Et agr. intentio. Sic vers. cc. Intentio, productio. lumellam, etiam in manuscriptis libris, Arepennem
'^
Quia Septentrio. Ita Salmant. vetustissimus. in logibusGothicis.lib. viii, cap. 4, L 25, ei lib.iii,
^Arca... Trifinium. Yid. Hygin. de Limitibus I. :S/ intcr Aripennem Glossarium vero, Arpendia,

agror. Et SicuL Fiacc. de Condit. agr. Glossar. Ar- -Ac'9pa. Arvipcndium, ayorvo; Y£wiAS-pix6;.
cce, «x.px XTT-jaaTojv.
1 Agnam-vocant. Acnuam se reperisse in veteribus
«Cap.XY. Mensura... fini tm. Yerba sunt Boe- Columellai et Varronis hbris testatur Yictorius ad
thii inGeometricis cap. 1. Yarr., lib. i de Re rust.,cap. 10, et Colum lib. v. ,

f
Orbem inpartes. Goth. cc Inpartibus, ul apuJ cap. i.Acnam ulrobique eliam in vet. Cod. Irgit
Boethium. Cliacon. g. in c apx.3tV/.a); muiato, quare agnam ex
s Digitus est pars min. agr. mens. Ex Frontino. Cod. Golh. retinere visum est.
'" Inagrcstibus a. p. ol quadratorum candetum
^'Indeuncia habens digitum,et tricntemAia.emen-
davit Chacon optime, cum in omnibus libris esset, vocant. Columella In agrestibus autem pedum cl.
:

uncia habens digitos tres. Fronlinus iib. i, de Aqna' quod aratorcs cadetum nominant. Sed candetum ha-
ducuhxis. Est,mqml, digitus, utco7ivenit,sextadeci- bcnt Isidoriani omnes Codices.
ma parspedis, uncia duodecima, el paulo post uncio' :
" Cap. XYI. ISos milliaria, Galli leucas, etc.
ergo modulus habet diametridigiium unum, ettrien- Hicron., iu Jcel.iii:i>Vc mirum, si unaquceque getis
tem digiti. certa viarumspatia suis appeltet nominibus^ cum et
557 ETYMOLOGIARUM LIB. XV. 558

stadia. Galli leucas, ^l^ ^gyplii schcenos. Persse

f^
Qualis sfppe viifi deprensus
aggere serpens in

varasangas. Sanl autem proprio quajque spatio 8. ^ Iter vel itus est via qua iri ab homine
quaqua
versum potest.
2. Milliarium mille passibus terminatur, etdictum
Itcr autem et itiner diversam
7niliiarium, quasi mille adium^ habens pedum quin- significaiionem

que millia.
habent. Iter m\m locus esl transitu facilis, undeap-
pellamus itum. Itincr autem est itus longfe
et vife,
Leuca finitur passibus mille quingentis.
3.
ei ipse labor ambulandi, ut quo velis pervenias.
Stadium octava pars milliarii est constans pas-
9. s Semita iiineris dimidium est, a semi itu
sibus cxxv. Hoc primum Herculem slaluisse dicunt
dicta. Semita autem hominum est, callis ferarum et
eumque eo spatio determinasso, quod ipse sub uno
pecudum.
spiritu confecisset, ac proinde stadium appellasse
10. ^ Callis est iler pecudum inter monles an-
quod in fine respirasset, simulque stetisset.
guslum et tritum, a callo podum vocatum, sive callo
4. Via est qua potesl ire vehiculum, et via dicta
pecudum prseduratum.
a * vehiculorura incursu. ^ Nam duos actus capit
Tramitcs sunt transvcrsa in agris itincra, sive
propter eunlium et venieniium veliiculorum occur- n . ,. . ,

D recta via, dicti quod

'
transmittant.
sum.
11. Divortia sunt flexus viarum, hoc est, viae in
5. *=
Omnis autem via, aut publica est, aut privata.
diversa tendentes. iEadem diverticula sunt, hocest,
Publica est quae in solo publico est, qua iter aclus
diversse ac divis» vise, 944 sive semiiae trans-
populo patet. Haec aui ad mare, aut ad oppida perti-
versse, qua? sunt a laterc viae,
net. Privala est, quae vicino municipio dataest.
12. Bivium, quia duplex est via.
6. Strata dicta, quasi vulgi pedibus trita. Lucre- j Compita, quia plures in ca compelunt viffi
tius quasi lrivia\ quatrivise.
Slrataque jam vulgi pedibus delrita viarum. " Ambitus inter vicinorum sedificia locus, duo-
Ipsa est et delapidata, id est, lapidibus sirata. Primi rum pedum et semipedis, ad circumeundi facullatem
autem Poeni dicuntur lapidibus vias stravisse, 943 reliclus, et ab ambulando dictus.
postea Romani eas per omnem pene orbem dispo- 13. Orbita vestigium carri, ab orbe rolffi dicta.
suerunt propter rectiludincra itinerum, et ne plrbs Porro actus quo pecus agi solet.
esset otiosa. Clivosum, iter flexuosum.
7. ^ Agger est media stratae eminentia coaggeralis • Vestigia sunt pedum signa prirais plantis ex-
lapidibus strata, ab aggere, id est, coacervatio.iC pressa, vocata quod iis vise pifecurrentium investi-
dicta, « quam historici viam militarem dicunt, ut : gentur, id est, cognoscantur.

Latini millepassus vocent,et Galli leucas, et Pcrace ^ Cft//2s.Serv..ibid. Callissemita,est ienuiorcallo

:

parasangas, et restes universa Germania, atijue pecudum prcedurata.

in singulis nominibus diversa mensura sit. Etpau!o '
Eademdiverticula... latcre vice. Serw, JEn., ix,
post ^gyptii c/_oivoy;. ad illud: Objiciunt alii scse ad divortia : Diverti-
* .4 incursu. Inipulsu Comi lut. Goth.
veliiculor cula sunt scmitce transversce, quce sunt al atere vice
b Nam
duos actus capit. Duo, ad vehicula refe- militaris. Male ergo libri ommes, altercs vice.
rendum. Servius,.^n. iv, ad illud Convcctant calle : Compita. Idem, Georg. ii, ad Pagos et compiia
j :

angusto Via est, actus dimidium qua potest ire

: circum: Id est,per quadrivia, quce compita appcllan-
vekiculum. Nam actus duo carpenta capit proptcr tur ab eo quod multcB via? inunam confluant.
euntium et venientium vehiculorum occursum. Ambitus i. v. ce. 1. Fesli sunl verba. Varro, lib.
"^

c Omnis autem via, aut pub. Ex Ulp., lY Ambitus circumitus ab cocjue xii tabularinnin-
c. Prcetor. :

§ via, d. Nequidin loco publico. tcrprcfcs ambitum parietcs circumitxim csse descri-
'^
Aggcr cst media., E Serv., Mv\.
v, ad illud : hunt. Puloauiem legem hisveibis fuisse conceptam.
Qualis scep. via\ Ambitus parielis seslerlius pes esto.YoIusius Metianus,
Quam Instoriciviam militarem dicunt. Ex eod., lib. de Ponderibus Lcx cfiam {mqm) xii tabul. :

Ma. XII, ad illud: Vidit ab adverso venientes argumenfo cst, in qua duo pedes, et semis sestcr-
^Iter cst via. Vid c. 1. d. de Servit rusiic. tius pes vocatur.
praed. 1 Vestigia: Serv., Mn. xi, ad illud Vcstigiaplan- :

° Semita itineris dimid. Servius iEn. iv ad , , tis institerat : Signa pedum primis plantis cxpres-
illud Convectant calle angusto : Scmita est semis
: serat ; nam licec simt vcstigia imaginespcdum. Illud
via,unde etsemita dicfa; ct Yarro, lib. w.Qua ibant, &\i.\em primis non adverlit Isidorus Yirtjilii esse, non
ab itu iter appellarunt; qua anguste semita, ut Servii. Delevisset plane, niljil enim ad verbi interprc-
semi iter dictwn. taiionem.
 LIBER DECIMUS SEXTUS.
DE LAPIDIBUS ET METALLIS.
_ ^^
W
II 9. Sulvhur vocatum, quia igne accenditur Ur :

!545 CAPUT PRIMUM. enim ignis est. Nam vis ejus in aquis ferventibus
De pulveribus, et glcbis terroe. senlilur, nec alia res facilius accenditur. Nascitur in
1. Pulvis ^ dictus, quod vi venti pellatur. Tollilur insulis Jiloliis inter Siciliam et Ilaliam, quas ardere
enim ejus flatu, nec resislit, nec stare novit, sicut dicunt.Invenituretin aliislociseffossum.j HujusJjjy
aitPropheta: Tcmquampulvis, quem projicit ventusa genera quatuor. Vivum quod foditur, translucetque ct
facie terrce. quo solo ex omnibus generibus medici utuntur.
viret,
2. ^ Limus vocatus, quod lenis sit. Alterum quod appellanl glebam, usibus lantum ful-
Cceiium est vorago luti. lonum familiare. Terlium liquor est, usus ejus ad
Cinis ex incendio dicilur; ab eo enim fit. lanas suffiendas, quia candorem, mollitiemque prae-
Favilla, quod per ignem effecta sit. Nara «pw; ignis stat. Quarlum ad elychnia conficienda maxime ap-
est. tum. Sulphuris tanta vis est, ut morbos comitiales
3. Gleba,qaod glovus sit. Pulveris enim colleclione deprehendat nidore suo impositus ignibus. Anaxilaus
compingitur, ct in uno glomere aduiiatur. Terra au- calicem vini, prunaque subdita circumferens exar-
lem ligata, gleba est soluta, pulvis. dei>centis repercussu pallorem dirum, velut defun-
4. Labina, eo quod ambulantibus lapsum inferat, B ctorum convivis offudit
dicta per derivalioneni a labe.
CAPUT II.
Lutum vocatum quidam per antiphrasin putant,
quod non sit mundum, nam omne lotum mundum esl.
De glebis ex aqua.
5. Volutabra appellata, quod ibi apri volutentur. 1, Bitumen " in Juda^ae lacu Asphaltile cmergit.
<=
Uligo sordes 946 limi, vel aquse sunt. cujus glebas supernalantes nautae scaphis appropin-
Sabulum levissimum terrae genus. quantes coUigunt. ^
In Syria autem limus esl passim
6. ^ A7'gilla ab Argis vocaia, apud quos primum a terra exaestuans. Spissantur autem utraque, et
ex ea vasa confecta sunt. densitate coeunt, et utraque ™ Graeci TOad((ra<faXTov
Creta ab insula Creta ubi melior est. appelhnt. "^
Natura cjus ardens, et igni cognata, et
« Creta cimolia candida est, a Cimcea Italiae in- ° nequaquam ferro rumpitur, nisi solis muliebribus
sula dicta, quarum altera vestimentorum preliosos inquinamentis, utilis ad compages navium,
coiores emolUt, ei constrisiatos sulphure quodam ni- 2./l/ume?2VOcatum a himi7ie,qaoi lumencoloribus
lore exhilarat, altera gemmis nitorem prsestat. C praestat tlnguendis. Est autem p salsugo terrae, effici-
Cretaargentaria, el ipsa candida appellata, eo quod lurque hyemeex aqua, 94S etlimo, et aestivis soli-
nitorem argenio reddat. bus maturatur. Hujus species duae sunt, liquidum et
7. ^ Terra Samia a Samo insula dicta, candida, spissum.
et levis, et linguae glutinosa, medicamenlis et vas- 3. Sal quidem diclum putant, quod in igne exsi-
cuHs necessaria. liat. '^
Fugil enim ignem, dum sit igneus, sed naturam
8. s Pulvis Puteolanus iu Puteolanis IlahEe colli- sequitur, quia ignis et aqua semper inler se ininiica
gitur coUibus, opponiiurque ad sustinenda maria, sunl. Alii sal a salo, et sole vocalum existimant
tluctusque frangendos. Nam mersus aquis protinus la- ^"
nam ex aquis maris sponte gignilur, spuma in exlre-
pis fit, undisque quotidie fortior effectus in saxum mis littoribus, vel scopulis dereiicta, et sole decocia.
mutatur, ^ sicut argilla igne in lapidem vertitur. Sunt et lacus, et tlumina, et pulei, e quibus hauri-

= Cap.
Pulvis... quod v. v. pellatur. AI. pul-
I.
c. Ur Chasdem, id est,inigne Chaldceorum.
11.
setur. Sed videndum, quid voluerit Plinius, cum lib. Hujus genera quatuor. E PJin., lib. xxxv, cap. 15.
j

xxxv,cap.l3, dixii: Quis namque satis meretur pes-
simam (terrce) partem, ideoque pulverem appella- n
tum.
^Limus vocatus, quod levis stf.Mirum fugisse Isido-
Ex quo quaedam sunl a nobis restituta.
^ Cap. II. Bitumen in Judoia. Locus ex Hegesipp.
U lib. IV, cap. 18.
In Syria autem limus est. Plinius Et bitumims
1 :

rum verbaTerluIIiani in hb. de Anima Quid aliud : vicina natura est, alibi limus, alibi terra ; limus e
limus, quam liquor opimus 1 1liud vero magis mirum, Judcece lacu, ut diximus emergens, terra in Syria
cum lam mulla hujusmodi apud gravissimcs auclo- circa Sidonem oppidum maritimum. Spissantur
res legantur, quosdam, qui sibi videniur cati, in so- utrague, et in densitatem coeunt,
lum Isidorum saevire, ™ Grceci Pissasphalto7i,\e\ Asphaltopissam ;ul qui-
" Uligo.Wd. praeced. lib.,
cap. 13. dem legilur apud LXX. Exod. ii, in manusc. Valic:
'^
Argilla ab Argis. Hesych. et Suid., apYiAXov, yJjv Ka\ xaT£xp'<J^v auTov aatpaXxonfaaYi.
XE'j):r,v, xa\ xaOapav interpretaniur. " Natura ejus ardens, e. i. c. Haec non de bitumi-
" Creta cimolia. Ex Plin., lib. xxxv, cap 17. \h\. ne, sed de naphlha Plinius, et fortasse aliena sunt.
Strab. lib. X. " Etnequaquamferrorump.Uegesipp. Hcereresibi
Terra Samia. Ex eodem lib., cap. 16, elcap. 22.
^
feriur bitumen, ut ferro haudquacjuam, vel aliqua
^ Pulvis Puteolan. Ex eod. cap. 13.
prceacuta metaUi specie recidatur, etc.
^ Sicul argilla ignein lap. vert.
Respexit ad Ilis- p Est autem salsugo terrce. Plin., xxxv, cap. 15.
loriam d.; Dibutade Sicyonio apud Piin. Ex eod., lib. xxxi, cap. 9.
1 Fucjit en. icjnem.
' Ur enim ignis est.^hn Hier. in Ouaest in Gen. ••
Nayn ex aq. mar . Ex cap. 7.
561 S. ISIDORI HISPALENSIS EP. ETYMOLOGIARUiM LIB. XVI. 562

tur. Dehinc in salinis ingeslus sole sicoatur, seJ ct /\ siccalursole. Oplimum putatur, si minime fueritpon-
fluraina, densantar in salem, amno reliquo sub gelu derosum, et maxime friabile, colore pene purpureo.
fluente. Alibi quoque dctractis arenis colligilur, 9. Chalcantum dictum, quia Chalcitidis est thy-

crescens cum luna noctibus : nam in Cyrenfea am- mum, id est, flos, undc et apud Lalinos ceris flos
moniacus sub arenis iiivenitur. ^ Sunt et montes na- appellatur. Fil autem nunc multis in regionibus ;
livi salis, in quibus fcrro cseditur, ut lapis renas- s olim in Hispaniae puteis, vel stagnis id genus aquse
CL'ns,tantas alicubi durilia?, ul muros domosque n as- habentibus, quam decoquebant, et in piscinas ligneas

sis salis faciant, sicut in Arabia. fundcbant, appendentcs super eas restes, lapillis ex-
4. In natura quoque salis differenlice sunt. Nam tentas, quibus limus in similitudinem ^ vilrei acin

alibi suavis, alibi salsissimus ; commune sal in igne adhierebat, sicque ejectum siccabalur diebus xxx.

crepitat. Tragasseum nec crepitat igne nec exsilit. ^50 10. Fit aulem nunc alibi in speluncis, quod
Agrigentinum Siciliae flammag patiens in aqua exsilit, liquide colleclum, dehinc diffusum in quosdam bo-
in igne fluit contra naturam. tros solidalur : fit el in scrobibus cavalis, quarum
5. Sunl ct colorumdiffercntice. Memphilicus rufus de lalei ibus decidentesguttcO coalescunt ; fit et salis

est, in parte quaiiam Sicilise ^ pur|)ureus, ubi ^Etna modo ex flagrantissimo sole. Adeo aulem constri-

mons est. Item in eadem Sici.ia in Pachyno adeo B clce virtutis est, ut in leonum et ursorum ora spar-
splendidus et lucidus, ut imagincs reddat. In Cappa- sum ' lantam vim habeal ad stringendum, ut non
docia crocinus effoditur. valeant mordere.

6. Salis natura necessaria est ad omnem escam. CAPUT IH.

Pulmenlis enim saporem dat, excitat avidilalem, De lapidibus vulgaribus,
et appetilum in omnibus cibis facit. Ex eo quippe 1 Lapis a terra tanquam densior, etiam vulgo dis-

omnis victus delectatio et summa hilaritas. Hinc cernitur. Lapis autem dictus, quod lcedat pedem.
ct salus nomen accepisse pulatur. "^
Nihil enim j Lapis mobilis est, et sparsus.
ulilius sale et sole. Denique cornea videmus corpora Saxa haerent et a montibus exciduntur.
naulicorum. Quin eiiam pecudes, armenla et jumenla Petra Graecum est.

sale maxime provocanlur ad pastum, ^ mullo lar- Silex est durus lapis, eo quod exsiliat ignis, ab
giores lacte, multoque gratiores casei dote. Corpora eo dictus.
etiam 24L9 sal astringit, siccat et alligal. Defuncla 2.
'^
Scopulus a saxo eminenli,quasi a speculando
eliam a putrescendi labe vindicat, ut durent. dictus, sive a tegumento navium aTrb -rcu av.i-zvi.

7. ^ Nitrum a. loco sumpsit vocabulum. Nascilur Spelcea Graece, '

spelunca Latine. Est auiem ru-

enim in oppido, vel regione iEgypti Nitria, ex quo (J pis cavata.

et medicinae tiunt , et sordes corporum vestiumque 3, "" Crepido extremitas saxi abrupti, unde etcre-
lavantur. Hujus natura non mullum a sale distat. pido vocata, quod sit abrupti saxi altitudo.
Habet enim virtutem salis, et similiter oriiur ca- Cautes aspera saxa in mari, dictfe a cavendo,

nescentibus siccilate littoribus. quasi cautce.

Aphromtrum Graece, Latine spuma nitri Murices petra^ in littore, " similes muricibus vi-
8. est, ^ de
quo quidam ait :
vis acinissimfe, et navibus perniciosce.

Rusticus es, nescisquid Gfceco nomine dicar. *^5I 4. " Echo saxum est quod, humanse vocis
Spuma vocor nitri Graecus es aphronitrum. sonum captans, eliam verba loquentium imitatur.
Colligitur autem inAsia,in speluncisdistillans, dchinc Echo P autem Grasce, Lntine imago vocatur, eo quoa

' Simt et montes nativi. Ex eodem cap. Sustiili- legendum, repugnanlibus omnibus libris,non mollis
mus hincvocem majus, quae so!a ex integra P.inii sequilur enim Saxa hcerent.
senlentia de vcctigalibus , vel remanserat, vcl irrep- p Scopulus a saxo enim, etc. Verba sunt Servii,
serat. Mn. i, ad '\\\\id Scopuloque infixit acuto.
:

Purpureus. Solin., cap. de

^ Sicil. : Purpureum Spelunca Latine, est autem rupiscav. Idem,ad
'

salem Mtna miftit. n iilud Sub rupe cavata : Veriphrasis est[\n<\\x\\)spe-

:

" Nihil e. utilius, elc. Ex cap. 9. *^ luncce.

Multolary.
"*
l. multoque grat. Excap. 7, Virgil., "' Crepido... quod sit abrupti saxi altitudo. Verba

Georg. III : sunt Servii, yEn. x, ad illud Forte ratis cclsi con- :

Ilinc et amant fluvios, magiset magis ubera tendunl: juncta crepidine. Ona? prseterea sequunlur in Editis,
Et salis occultum referunt in lacle saporem. uon Isidori sunt, sed ejus qui plura quam oporteret,
® Nitruni. E cap. 10 Sozomen., lib. vi Eccles. c Servio descripsit.
Hist. cap. 30, de Scythi regione iEgypti Istum lo- : " Similis muricibus vivis. Serv.,.En. v, ad vers. :

cum appellant Nitriam ,propterea quod est paxjus fini-
timus, inquo nitrum colWjunt. Meminit quoque Ni-
trisB Cassian., collat. 6,cap. 1 eillieron., Prov. xxv.
^ Dequo quidam. Marlial., apud quem Dicor et
aphr.
Acnto murice remi : Murex saxi acumen eminens
per tranquillitatem. Et Nonius.
, " Echo saxum ^5<.Fit quidem in saxis ssepius echo,
: sed saxum ipsam (iictam nollem.
Echo autem Grcece, Latinc imago. Non quod
1'

1 Olim in Hispania e put. Ex Plin., lib. xxxiv, V/(o Grasca vox, Latine sit iraago, si verbum vcrbo
cap. 12. roddas, sed quia Laliiii imaginem vocis appellan!,
" In similitudinem vitrei acini. Ex eod. (juam Gi;pci vocaul 7]yM. Virg., Georg. iii :

'
Tantam autem vim. Verba sunl Plinti, ibid. Aut ubi concava pulsu
1 Cap. HI. Lapis mobilis est. Ila procul dubio Saxa sonant, vocisque offensa resultat imago.
663 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOFI 564

ad vocem respondens alieni efficilur imago scrmonis, solet ignis accendi. Usus ejus slructuris fabricae
f^
licet hoc quidem, et locorum natura eveniat, ac ple- necessarius. J Nam lapis lapidi non poiest adhse-
rumque convallium. rere fortius, nisi calce conjunclus. " Calx e lapide
5. * Calculus est lapillus lerrse admistus, rolun- albo, et duro melior structurEe, ex molli, ulilis

dus, atque durissimus, et omni puritaie lenissi- *>

tectoriia.

mus. Dictus auiem calculus, quod sine moleslia bre- 11. ' dicta, non ab adhcerendo
Arena ab ariditate
vitate sui calcetur; '^
cui contrarius est .scrwpws, la- quidam. ™ Hujus probatio, si
in fabiicis, ut volunt
pillus minutus, et asper, qui si inciderit in calcia- manu impressa stridat, aut si in vestem candidam
mentum, nocet, et moleslia estanimo; unde eianirai sparsl, nihil sordis relinquat.
molesiiam Aizimn?, scrupulum, hinc eiscrupea saxa,
*353 CAPUT IV.
id esl, aspera.

6. ^ Cos nomen acccpii,quod ferrum ad inciden- De lapidibus insignioribus.

dum acuat; cotis enim Graeco sermone incisio nomi- 1. Magnes " lapis Indicus ab inventore vocatus.
natur. Ex "=
his alice aquaria3 sunt, alise oleo indigenl Fuit autcm in India ita primum repertus : clavis
in acuendo, sed oleum lenem, aqua; aciom acerri- crepidarum, baculique cuspidi haerens, cum armenta
mam reddunt. g idem Magjies pasceret, postea et passim inventus.
7. ^ Pumex vocalur, eo quod spumae dcnsilate Est autemcolore ferrugineus, sedprobaturcumferro
concretus fiat, et est aridus, candorc parvus, tantam- adjuncius ejus fecerit raptum. ° Nam adeo appre-
que naluram refrigerandi habens, ul in vase missus, hendil ferrum, ut catenam faciat annulorum.Unde
musta fervere desinani. eteumvulgus fcrrum, vivum appellat. 2. Liquoreni —
8. s Piudos ariifices app llant, lapides conlusos, et quoque vilri, ut ferrum, trahere creditur, cujus
calci admistos, ^5^5 quos in pavimcnlis faciendis tanla vis est (p ut reiert beatissimus Augustinus)
superfundunt, unde et rudera dicuntur. quod quidam eumdem magnetem lapidem tenucrit
9. Gypsum cognatum calci est, et est Grcccum sub vase argenteo, ferrumque super argentum po-
nomen plura ejus genera. ^ Omnium autem opti-
;
suerii, deinde subtermovente manu cum lapide fcr-

mum lapis specularis. Esl enim signis sedificiorum, rum cursim desuper niovcbatur. i Unde factum est,
et coronis gratissimus. ut in quodam ^54 templo simulacrum ex ferro pen-
10.Calx viva dicla, quia dum sit taclu frigida,
' dere in aere videretur. "
Est quippe alius in Jilhio-
intus occultum continet ignem. Unde et perfusa aqua pia magnes, qui ferrum omne abigit, respuiique.
statim latens ignis erurapit. Natura ejus mirum ali- 5 Omnis autem magnes tanto melior est, quanto
qiiid facit. Postquam enim arserit, aquis incenditur, C magis cairuleus.
quibus solet ignis exslingui ; oleo exstinguitur, quo 3. '
Gagates lapis primum inventus est in Cilicia,

Iloratius : reat;et arena,quodareat,gratius tamencum aspi-

Redderet laudes tibi Vaticani monlis imago. ratione sonat.
Et alibi :
^Hujusprobatio, si manu comp. EPall., I.i,c.l0.
Cujus recinit jocosa nomen imago. °
Cap. IV. Magites lapis Indicus. Plin., lib.xxxvi,
Ergo non recte quidam ei/.wv edidere. cap. i():Magnes appellatus est ab inventore, Jit auctor
Calculus est. Serv., ad vers. Dumosis calculus
• : est Nicander, in Idarepertus, etc. Quae lectio si vera
arvis, Georg. ii —
Calculus est lapis brevis terrce
: est, el vox Indicus expungenda erit, et Ida, non
admistus. Dictus calculus, quod sine molestia sui Inclia, deinde sciibere oportebit. Scd quoniam illa
brevitate calcetur. de magnete Nicandri carmina non exstant,et varietas
^ Et omni puritate lenissimus. F. Et omni parte etiam m
Plinii Codicibus cst, ut Hermolaus advertit,
Uevissimus. Idem, inf., lib. xviii, cap. 62 Calculi : nihil mutandum duximus non quin Ida magis pro- :

vocati, quod leves sint, et rotundi. bemus (nam et fabulfe pastorali aplior est Ida), sed
Cui contrarius scrupul. Vid. Serv., ad Scru-
<=
: quia India legisse Isidorum apud Flinium credimus.
pea tuta lacu, Mn. vi. Quod vera Serapion Arabs, et Marbodsus pocta
^ Cos. Vid. sup. Gallus Indicum lapidem magnetem vocent, haud
• Exhis Ex Plin., lib. xxxvi, cap. 2.
alice aq., eic. magni refert. Lucretio etiam, quam Nicandro de
^ Pumex. Ex
eod., cap. 21. Eiymologia magis assentior ita scribenti :

^ Rudos. Ead., lib. xix, cap. 10. ViJ. Vilruv., lib. Magneta vocant patrio de nomine Graii
VII, cap. 1, el Pallad., lib. i, cap. 6. Magnetum; quia sil patriis in finibus ortus.
*=
Omnium autem opt. lap. specul. E Plin., lib. ° Namadeo apprehendit ferrum, utcatenam.Ex
xxxix, cap. 24. Aug.xxi,deCivit., cap.4,et PIin.,Iib.xxxiv,cap. 14.
Calx viva. Haec
' et quae restant omuia repeiuntur Ut refert beatiss. Aug. Ibid.
p

lib. IX, cap. 10. Unde factum est, ut in templo q.ldem, cap. 6,et
1

j Natnlapis lapidinonpotest adhcerere conjunc- Rutfin., Eccles. Hist. lib. xi, et Plin. ibid., el Suid,
tus. Ex Aug., de Civit., cap. 27.
lib. V, in Ma-f^r^c.
^ "
Calx elapide albo.
Plin., lib. xxxvi, cap. 23 ; EstquippeaiiusinAi:thiop.Ex?\iti.x\xyi,c. 16.
Pallad., lib. i, cap. 10; Vitruv., lib. ii, cap. 5. Omnis autem magnes. ExDioscor., 1. v,c. 148.
^

• Arena ab arid. Serv., JEn, i, ad vers. Potiun- :

t
Gagates... in Cilicia. Diosc, lib. v, cap. 146 :

tur Troes arena —

!3u«r//ur, inquit, Jiabeatne hoc
: FcvvaTai os Iv KtXuia y.aTa xiva noTa[jLOU siapujiv £?;
nomen aspirationem, et Vario sic definit : Si ab ari- 6i/aa!7av lxy,£&[X£VO-j. 'EaTi Bl TZAr^iio^ Trj? X£YO[xEvr,;
ditate dicitur, non habet ; si ab hcerendo, ut in fabri- -XoLflo^j r.iiio;. Kxlzt-cxi Se s x6-oc, r^ 6 7ro-:a[Ab;
cisvidemui, habet ; melior tamen cst supcrior ety- laYa;. PJinius tamen lib. xxxvi, cap. 19. Gagates
mokJ^ia. Contra Chaiisius Harena dicitur,quodhce- : lapis nomen habet loci, et amnis Gagis Lycice.
 563 ETYMOLOGIARUM LIB. XVI. 566

Gagatis fluminis fluore rejectus. Unde et nominalus, f^

rursus dulci vino exslinguilur, trinis vicibus, lingen-
licet in Britanuia sit plurimus. Est autem * niger, dis tantum veslibus utiiis.

planus, lenis, et ardens igni admotus. ^ Fictilia ex 10. J

Syrius lapis a Syria, ubi reperitur,appella-
eo scripta non delenlur, incensus serpentes fugat, tur;hic integer fluctuari iraditur, comminutus mergi.
daemoniacos prodit, virginitatem deprehendit niirum : .95€» 11. " Arabicus similis esl ebori sine ulla
quia accenditur aqua, oleo restinguitur. macula. Hic defricalus ad cotem, succum dimiltit
4. " Asbestos Arcadii« lapis, ferrei coloris, ab igne croco similem.
nomen quod accensus semel nunquam
sorlitus, eo 12. '
JudaicHS la['is albus est, atque in schemate
exsiinguilur. De quo lapide mechanicum aliquid ars glandis scricluris sub in\icem modulatus, quas
humana molita est, quod gentiles capti sacrilegio Grseci -ypajj.ij.i; appcllant.
niirarentur. Denique in templo quodam fuisse Ve- 13. •" Samius a Samo insula, ubi reperiiur, voca-
neris fanum (dicunl), ibique candelabrum, et in eo tus et est gravis, et candidus, poliendo utilis.
lucernam sub dio sic ardentem, ut eam nulla tem- 14. " Memphitis vocatus a loco /Egypli, et est
pestas, nuUus iinber ex^lingueret. gemmantis natura\ Hic Iritus, atque in iis, quse
5. ^ Pyrites Persicus lapis, fnlvus, aeris simulans urcnda, et secanda sunt ex acelo illitus, ila obstu-
qualitatem, cujus plurimus ignis : siquidem facile
B pesoere facit corpus, ut non senliat crucialum.
scintillas enattit; hic tenentis manum,^5d si vehe- 15. " Sarcophagus lapis diclus, eo quod corpora
menlius prematur, adurit, propter quod ab igne no- defunctorum condita in eo infra quadr?ginla dies
mon accepit. e Est a.Uui pyrites vulgaris, quem vivum absumuntur, aap? enim Grsece caro dicitur, oayciv
lapidem appellant, qui ferro, vel lapide percussus comedere. p Nascitur autem in Troade, fissilique vena
scintillas emittit, quee excipiuntur sulphure, vel scinditur. Sunt et ejusdem generis ia Oriente saxa,
aridis fungis, vel foliis, et dicto celerius prfebel quae etiam viventibus alligata erodunt corpora.
ignem. Hunc vulgus focarem petram vocat. ^57 16. Hcematites appellatus, eo quod cote re-
6, ' Selenites Latine lunaris interpretaiur, eo quod solutus, in colorem veniat sanguinis. Est autem ad-
interiorem ejus candorem cum luna cresccre, atque modum lividus. Est et ferrugineus. Nascitur in ultima
deficere aiunl. Gignitur ia Perside. ^Egypto, Babylonia et Hispania.
7. ^ Dionysias lapis fuscus, et rubentibus notis 17. "
Androdamas colore niger, pondere, et duiitia

sparsus. Vocalur aulem ita, quia si aquae mistus insignis, unde el nomen Iraxit, praecipuus reperilur
conteratur, vinum flagrat, et quod in illo ardore in Africa. Trahere aulem in se argenlum, vel aes di-

mirum est, ebrietati resislit. -- citur, quique aitritus, ut Haemathites in colorem re-
8. ^ Thracius niger, et sonorus, nascitur in flu- C digitur sanguinis.
mine, cujus nomen est Pontus in Equitia. 18. s
Schistos invenilur in ultima Hispania, croco
9. '
Phrygius lapis, ex loco traxit vocabulum. similis, cum levi fulgore, facile friabilis.
quod "
Nasciturenim in Phrygia, colore pallidus, mediocri- 19. * Amiantos appellatus a veteribus, eo
ter gravis. Estautem gleba pumicosa. Urilur antea, si ex ipso vestis fueril contexta contra ignera resistat,
vino perfusus, flatusque follibus donec rubescat, ac el igni imposita non ardeat, sed splendore accepto

* yiger planus. WkT/.Mor^; videtur legisse Plinius 1

Judaicus lapis. Dioscorides, lib. v, cap. 135 :

apud Dioscoridem, nunc !zloLTbiSr,; (,s/c)legitur, id est, '0 ol 10'j^aiV.b; XtOo; ^"^
"^fi
'louSafa tw
Y'''''*'^^' H^^"'
cruslaceus. a/rjaaT'. PaXavosror;;, Xsuy.b;, £up'j9tJ.o; ly.avG;, sjywv
^ Fictilia, etc. Ex Plin., ibid. y.a\ Ypa[j.aa; -apaXXrjAou; Verba autcm
w; i~o T6pvo'j.
Asbestos. Ex Aug. lib. xxi, cap. 5 ei 6. Isidori V veteri illius interprete sunt, apud quem pro
•

"^
Pyriles. Ex eod., cap. 5. scripturis, 5C/-//>f«///slegebatChacon, sic enim ypa(j-|J-a;
" Estet alius pyrites vulgar. Ex Pl. xxxvr, c. 16. interprelabantur antiqui, quod vero modulatis idem
'
Setenites. Ex August., ibid. vertil w; a-b t6vo'j legisse videlur.
Dionysios. Ead. inf. cap. 11; ex Solin.cap. 50;
B
^ Samius.ExVVm.xxxvi ,c.2i, etDioscorid.c. 173.
et Plin. XXXVII, cap. 9. " Memphitis, Ex Plin., lib. xxxvi, cap. 7. el
E({uitia. Sic omnes libri sed
I

^ Thracius... in Diosc. cap. 158.

Scythia credo legendum ila namque de eo Diosco- : Sarcophagus. Plin., xxxvi, cap. 17.
o

rides, lib. v rsvvaxa'. |j.3v

: h S/cjOia h tzo-xum Sascitur autcm in Troad. Ex Plin., ibid. Quae
i^

AcYC|j,^vw n^vToj. Nam quod Equilia i-;:66oto; sit dc , autem post vocem corpora in plerisque omnibus li-
qua Strab., lib. xi, non salis placcM. bris sequuntur, mitiores autem servandis corpori-
Phrygius lapis. Ex
' Plin,, xxxvi, cap. 19. bus, nec absumendis, recte cxpunxit Vulcanius, sunt
Syrius lapis. EPlin.xxxvi, c. 17.Scd quod apud
j namque Plinii verba non jam de sarcophago, sed de
(um e Scyro insula vulgo legitur, advert-^ndum, Syro chernite loquentis.
quoque in manuscript. Plinianis Codicibus reperiri. H(ematites. Ex
'i eodemcap. 20, et Dioscorid. Vi-
^ Arabicus similis est ebori sin.ull. mac. H Dios- dend. eliam Georg. Agricol., lib. v, de Natura fossi-
corid., lib. v,149. Sed verba sumpla suni e Plin.,qui lium.
lib. xxxvi, cap. 21 Arabus (inquil) lapis eliori si-
:
r
Androdamas. Ex Plin., xxxvi, cap. 20.
milis. Et cap. 20, de Kaematile Tertium genus :
^ Schistos. E Dioscorid., lib. v, cap. 145.
Arabici facitySimili duritie uixreddentis succum ad ' Amiantos, Ex eod., cap. 156.
cotemaquariamaliquandocrocosimilem.ElytOilcnor " Si vestis e.r eo fuerit contexta. AI contacta : sed

hapc pars addita ox inargine videbatur Chaconi, tam contcxla legon^Juui cx Dio.-coriJ., lib. v, cap. 93.
hoc loco, quam seqaenli capile.
 567 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 568

nitescat, ct est scissi alumiais simil-s, veneficiis

rc- • 30. " Thyites nascilur in /Ethiopia velut viridiSj

sislens omnibus, spccialiter magorum. scd lacleus, cum resolvitur remordens vehementer.
20.^0sfmc/^essimil!scsttestselaminosus6cissibilis. 31. ° Coranus albus est , duriorque Pario.
t Gallactites colore cinereus, gustu suivis, scd 32. P Molotiiis veluti viridis, et grandis invcnitur
in iEgypto.
ideo sic vocilus, quod quidam de se lacteum
altritus

dimittat.
33. '^
Tusculanus a loco ItaUse dictus, dissilire igoe

translucidus, et vitri Iraditur.

21. '
Obsidius lapis niger,
34. r Sabinus fuscus, additooleo, etiam lucere fer-
habens similitudinem. Ponitur in speculis parietum
propter imaginum umbras '^58 reddendas. Gemmas tur. ^ Est et quidam viridis lapsis vehementer igni
niulti ex eo faciunt, nascitur in India, et ia Samnio resistens.
3o. Siphijiius mollis, et candidus, excalefactus olco
Italise.
d Mitridax lapis Euphralis, sole repercussus co- uigrescil, atque durcscit.
36. * Lnpides, quoque medicinalium mortariorum
loribus micatvariis.
22. '
/Ethitce lapides reperiuntur in nidis aquila- cl pigmentorum 9®0 usibus apti. Ephesius praeci-

inveniri, marem et fceminam, nec puus, et iudc Chalaxius.

rum; aiunt binos
sineiisparereaquilas. Horum masculus,durus,similis g Thebaicus quoque, et basaniies lapides nihil cx

gallce, subrutilus : femineus vero pusillus, ac moUis. scse remitt';ntes.

' AUigali partus celerilatem faciunt, eliam aliquid 37. Specularis lapis vocalus est, quoJ viiri more
vulvae excidunt, nisi cito parturienlibus auferantur.
trjinsluccat, repertus primum in Hispania cileriore,
2i.e Phengites Cappadociae lapis, durilia marmoris et circa Sogobricam urbem. Invenitur enim sub
candidus, atque Iranslucens, ex quo quodam lem- terra, et eftossus exciditur, atque findilurin quamli-
plum constructum est a quodam rege foribus aurcis bet tenues crustas.

.quibus clausis claritas iatus diurna erat. CAPUT V.

24. ^ Chernites cboris similis,in quoDarium con- De marmoribus.
ditum erunt, Parioque similis caador, el duritia, 1. Post lapidum " genera veniamus ad marmora.
minus tamen ponderosus, qui porus vocatur. Nam inter lapides et marmora differeniia est. Nam
25.' Ostracites vocalus, quod similitudinem testee marmora dicuntur eximii lapides, qui maculis et co-

habeai usus ejus est pro pumicc. loribus commendantur. Marmor sermo Graecus est a
26. "
Melitites lapis dictus, eo qaod niclleum, et viriditale vocalus, et quamvis postea, et alii colores

dulcem succum emittai. inveniantur nomen tamen pristinum a viriditate re-

27. ^ Smyris lapis asper, et indomitus, et omaia Q tinuerunt.

allerens, ex quo gemraae terualur. 2. " Marmorum colores, ct genera innumerabilia

959 28. ' Chrysites colore similis ochrse iaveni- sunt. Non tamen omnia e rupibus exciduntur, sed
tur ia iEgypto. mulia sub terra sparsa sunt, et pretiosissimi generis :

29. "» Hammites siaiilis nitro, sed durior, gigni- sicutLacedcemoniumviride,cunctishilarius, repertum
tur in .^gypto et Arabia. priusapudLacedsemones, unde et vocabulum Iraxit.

* Ostracites s, e. t. l. s. Verba sunt Dioscorides, apudPIin., xxxvii, cap. 10. Porro ochrae Atticae me-
lib. V, Cap. 156 : 'OsTpa/.iTrp ojj.C/t6; laxiv (JsTpaxw, TrXa- minit Dioscorides, lib. v, cap. 62.
xtiBr,?, •/.aiE'Jo~/iaTo;. Quod autcm paulo post de ostra- " Hammites. Ex eod. Piin.,lib. xxvii, ca(^. 10.
" Thyites gigniturin JEthiop. Praeclarehunclocum
cite agit ex Plinio, mirum ni mendoso Dioscorides
Codice usus Batrachites hoc loco legit; qui au- resliluit Chacon ex Diosc. lib. v. cap. 154; cujus

tem Bostrychitem hic legi volunt, nugas agunt. verba apposuisse sufficiet : AMo; 6 xaXoupisvo? OjiTr,;
YSvvaTai [aev ev tJj Ai9i07:(a" laTi ^e a7c6y).topo£, lo^CT.i-
^ Gallactites. E. Dioscorid., cap. 50.
tiov, £V oe Ttp (iv(ca6ai -yKAazTtoor,; cpaiv6jj.£voc, dtvaoa/.-
' Obsidius. E. Plin. xxxvi, cap, 26.
vtuv acpoopwc Gothicorum autem librorum scriplura
^ Mitridax. ESoIin., cap 50.1dem a Plinio miYrrto: haec est Vi gignitur in Aith.
:

dicitur lib. xxxvii, cap. 10. Collocatur aulem ab Isi- ° Coranus albus est, duriorquePario. Pl.,lib. xxxvi,
doro inf. cap. 10, inter gemmas. n cap. 18 E diverso albos Coranos,durioresquePario.
:

" jEtliites. Ex Plin., xxxvi, cap. 21. Ila namquelegendum Piinii locum, et meliores Codi-
' AUigati partus ceteritatem. Plinii verba refere- ces ostendunt, et haec Isidori verba satis corjfirmanl.
mus,si quis hsec forteexillo sarciat edi suni: ^thifce ; p Molotius. Ita vei. Cod. Sed Morochthius puto
gravidis adalligati mulieribus vel quedrupedibus in scribendum ex Diosc.
pelliculis sacrificatorum animalium, continent pa- 1Tusculanus. E Plin. xxxvi, cap. 18.
rtus; non nisi parturiant, removendi, alioquivul- Sabinus. Ex Plin., ibid. Neque esl cur corrector
*

vce excidunt. Sed nisi parturientibus auferantur, qiiisquam Gabinuni hic pro Sabiuo eTacilosuhstituat
omnino non pariunt. Nos Goth. Codicum scripturam propter sequeatia verba, quiesumpta quoque sunt e
repraesentavimus. Pliiiio,nequedeGabino, autetiam Sabinolapide dicta.
^ Est et quidam virid. lap. Ex eod. cap. 22.
Phengites. Ex eod., cap 22.
'

* Lapidesquoque medicinal, mortarior. Eplies. Cha-

^Chernites. Ex eod., cap. 17. Vid. Theoph., lib.
de Lapidibus. lazius Thebaicus... Basanites... Specularis. O.m-
'
Ostracitcs. Ex eod., cap. 19. nia ex eod. cap. carptim sumpta.
^ Melitites. Ex eod., cap. 19, et Diosc, cap. '.51. ^ Cap. V. Post lapidum col. Ex Plinii lib. xxx\i,
^Smyris.... gemmcp. teruntur. Tnnduntur Goth. a cap. 5 usque ad 8.
Chrysites colore similis ochrce. Ila Igendumetiaui
'
^ Marmorum. colores, et gen. Ex cap. 7.
569 ETYMOLOGIARUM LIB. XVI. 570

3, Ophites serpentium maculis simile est, nude et « rietatediversorumcolorum,Corinlhoprimumrepertiis:

vocabulum sumpsit duo ejus genera, molle candi
;
ex eo columncC ingentes, liminaque tiunt, ac irabes.

dum, nigrum durum. 13. Carystium viride, optimum nomen ab aspectu

4. Augustceum,el Tibenum in .Egypto Augusti, ct habens, eo quod gratum sit iis qui gemmas scul-

reperta sunt. Differenlia punt; cjus enim viriditas reficit oculos.

Tiberii primum principatu

eorum est ab ophite, cum illud, ut prfediximus, scr- 16. '

Numidicum marmor Numidia mittit, ad co-

pentium maculis sit simile. Htec maculas diverso tem succum dimitlit, 963 croco similem, unde et

colligunt; ua.m Augustanimund&Um crispum nomen accepit, J non crustis, sed in raassam et limi-
modo esl

in vertices, Tibcrium sparsa, non convoluta canitie. num usum aptum.

t^GI o. Porphyrites ex Jigypto est, rubcns can- 17. ^ Lucullceum marmor nascitur in Cbio insula,

didis interveiiientibus punclis. Nominis ejus causa, cui Lucullus consul nomen dedit, qni delectatus illo

quod rubeat, ut purpura. primum Romam invexit, solumque pene hoc marraor
6. ^*
Basaltes ferrei colori^, sive duritise. Unde el ab amatore nomen accepit.
nomen ei datum est, inventus in-Egyplo et iElhiopia. 18. '
Est el Lunensis...
Tephria appellatur a colore cineris, cujus lapidis
7. ^"
Alabastrites lapis candidus, iniersiinctus variis
coloribus, ex quo evangelici illius unguenli vasculum n aUigatio contra serpentes laudalur.

fuit. Gavant enim hunc ad vasa unguenlaria, quo- 19. ^" Ebur a barro, id est, elephanle dictum.

iiiam optiine servare incorrupla dicitur. Nascilur Horaiius :

circa Thpbas .Egyptias et Damascum Syriae caeteris Quid tibi vis, mulier, nigris digni^-.siraa barris?

candidior, probalissimus vero in India. CAPUT VI.

8.<=Parmscandoris eximii, Lychnites cognomento :
De gemmis.
hic apud Paron insulam nascitur, unde et Parius 1. Post marmorum genera gemirice sequuntur,

nuncupatus. Lygdinus magnitudine quae lances cra-

'^ quse multum auro decorem tribuunt venustate colo-
terasque non excedat, unguentis et ipse aptus. rum. ° Primordia earum a rupe Caucasi. Fabula
9. « Coraliticusin. Asia repertus, mensura non ul- ferunt Promellieum primum fragmentum saxi ejus

tra cubilos binos, candore proximo ebori quadam incUisisse ferro, ac digito circumiedisse iisque coe-

similitudine. E diverso niger Alabandicus terrs sua3 pissc anniilum atque gfmmas.
nomine nuncupatus, purpurse aspectu similis. Iste in 2. Genera gemmarum innuraerabilia esse tradun-
Oriente igni liquatur, atque ad usum vitri funditur. tur, e quibus 96-1 nos ea tantum quae principalia
10. ' Thebaicus interstinctus aureis gutlis invenitur sunt, sive notissima, annotabimus.

in parte Africffi 969 ^Egypto ascripla, coticulis ad r

Q
3. Gcwwfe vocatae, quod instar {^!/??!t transluceant.

lerenda coUyria quadam utililate naturali conveniens. 4. Preliosi lapidesideo diclisunt, quia carc valenl,

ii. Syenites circa Syenem, vel Thebas nascitur; sive ut a vilibus discerni possint, scu quod rari sint.

Irabes ex eo fecere reges. ° Omne enini quod rarum cst, magnum cl preliosum
12. Marmora autem, quge in ofticinis sunt, rupi- vocatur, sicul et in Samuelis volumine legitur : Et
bus gignuntur, s ex quibus Thasius diversis coloris sermo Domini pretiosus erat in Israel,liocest,rarus.
macuHs distinctus est, cujus primum usum insute CAPUT vn.
Cyclades dederunt. De viridioribus gemmis.
13. ^"
Lesbius lividior est paulo hoc, sed et ipse \. Omnium p gemmarum virentium Smaragdus
diversi coloris maculas habens. principatum habet, q cui veteres tertiam post mar-

14. Corinthceus, Amraoniacaeguttee similis cum va- garitas et uniones tribuunt dignitatem. Smaragdus a
basaltes. Basantes iibri omnes ; sed Basaltcs
*
Non crustis (tanttim), sed in massam, et lim.
i

apud Plin., cujus sunt hagc verba. De basanite su- usum apt. Vox tantum, quse desiderabatur ex Pli-
periori capile egit. nio, ineptam sententiam reddebat, aptatum ctiam
^ Alabastrites. E cap. 8.
quatn aptum malim.
"Parius c. e. Lychnites cognom. E cap. 5. Lucul... nascitur in Chio insula. In Nili insula,
'^

^ Lygdinus. E cap. 8. Nec male hunc locum a no-

Q Plinius.
bis reslitutum putamus. Simililudo vocum lychnit el 1 Est et Lunensis... Lacuna est in raelioribus lib.
lygdin suspeciam utramque reddiderat. Ita alterutra deinde Thephria diversum genus marmoris.
tanlum in Isidorianis libris remanserat, cura ambse °* Ebur a barro. E Serv. .En. i, vers. Quale ma-
sint necessariye.
nus addunt ebori decus.
Coraliticus. Ex eod. cap.
*
" Cap. VI. Primord. ear. a rup. Caucas. Ex
Thebaic. Ex eod. Vocem Afric(e addimus pror-
f
prasfatione Plinii, in lib. xxxvii.
sus necGssariam. °0w«(?e?u'»i^M0f/ /'ar. ,etc.ExIIieronym.inIs. xiii.
Ex quibus Thasius. Hanc lectionem veleres quo-
fe'
p Cap. VI[. Omniumgcmmar. Plcratiuc ex Flin.,
que libri confirmanl, nam in plerisque Itasius, in XXXVII.
aliis aperte legitur Thasius. Vid. Plin., cap.
6, qui 1 Cui veteres tertiam tribuuni dignitatem. (Juin
locus medicina quoque eget. vfirba illa, qua! in omtiib. libris iegunlur post mar-
^ Lesbius livid. puul. Philostratus, in lib. de Vilis
garitas ct unioties aliena sint, neuio dubitabit, qui
Sophist., de Lesbio lapide KaTrj^r); (inquil) 6 X(0o;, :
quartum et quintum caput Pliuii inspexcrit, unde hapc
xat (JLEXa;.
suiU; quid autem illum quisquis fuit, iii errorem
' Numidicum... adcotem succ. dimiit. croc. Ex- impulerit, haud obscurum est. Legerat videlicet cap.
pungeb&t hsec Chacon, item utcapite superiori. 3o lib. IX, apud Plinium, htec \erba Principiuui :
671 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 572
nimia viriditale vocalur. Omne enim ^ salis viride
|^ lerprelalur. ^ las quippe viride, pina gemma dici-
amarum dicilur. ^ Nullis enim gemmis, vel herbis tur. Est autem smaragdo subsimilis, sed crassi colo-
major quam huic austerilas esl. Nam herbas vircn- ris. Species ejus xvii.
les frondesque exsuperat, inficiens circa sc viiiJilate i
VoluMt autom quidam laspidem gemmam, et
repercussum aerom. Scalpentibus qucque gemmas graiiae, et tulelae esse gestaniibus, quod credere non
nulla gralior oculorum refcctio est. Cujus corjius si fidci, sed superstitionis est.
extentum 2&9 fuerit, sicut speculum, iia imagiaes 9. Topax-io7i ex virenii gcnere est, omnique co-
Quippe Nero Ca^sar gladiaton.m pugnas in
reddit. lore resplendens, inventa prinium in Arabia^ insula,
smaragdo speclabat. Gcnera ojus duodccim, sfd in qua Troglodytte prBeJones fame, et tempestate
nobiliorcs Scyihici, qui in Scylhica gente repcriuulur. fessi, cum herbarum radices effoderent, eruerunt.
Secundum loeum lenont Uaciriani. "=
Coliiguntur QucB insula post ea queesila, nebuUs cooperta, tan-
enim in commisburis saxorum flaute Aquilone, tunc dem a naviganlibus inventa est. Sed ob lioc locus, et
enim tellure deoperta intermicanl, quia iis ventis gemma nomen ex causa accepit. Nam Tora^Ew Tro
arenae maxime moventur. Tertium JEgijplii habent. glodylarum lingua significationem habet quaMendi.
Reiiqui in metalUs serariis inveniuntur, sed vitiosi. Est autem amplissima gemmarum, eadem sola nobi-
Nam aut a;re, aut plumbo, aut capillamenlis,vel salis Q lium limam sentit. Genera ejus duo.
similes notas habent 10 J Callaica colore viridis, sed pallens, el ni-
2. Smaragdi autem mero et viridi proficiunt olco, mis crassa, ^ nihil jucundius 967 aurum decet, '

^ quamvis natura imbuanlur. unde et appellata. Nascitur in India, vel "^ Germa-
3. Chalchosmaragdus dicta, quod viridis sit, et nia, in rupibus gelidis, oculi modo exluberans.
turbida aeris venis. Haec in iEgypio, vel Cvpro insula 11. ° Malochiies spissius virens, et crassius quam
nascitur. smaragdus, a coloro nialvae nomen acccpit, in red-
4. Prasius pro viridanti colore dictus, sed vilis. dendis laudata signis. Nascitur in Arabia.
Cujus alterum genus ^ sanguineis punclis obhorret. 12. ° Heliotropium viridi colore et nubilo, stellis
Tertium distinctum virgulis tribus candidis. puniceis supersparsa cum sanguineis venis. Causa
5. Berillus in India gignitur, genlis suse lingua nominis de effeciu lapidis est. Nam dejecta in la-
nomen habens, viridilate similis suiaragdo, sed cum bris feneis radios soUs mutat sanguineo repercussu.
pallore. Politur autem ab Indis in sexangulas for- Extra aquam autem speculi modo solem accipit, de-
mas, ut hebetudo coloris repercussu angulorum ex- prehenditque defectus ejus, subeuntem lunam osten-
citetur. Aliter politus non habet fulgoreni. Genera dens. Magorum impudentiae manifestissimum in hoc
ejus novem. C quoque exemplum est, quod admista herba Helio-
6. Chrysoberyllus diclus, eo quod pallida ejus vi- tropio quibusdam additis precationibus ,
gerentem
riditas in aureum colorera resplendeat, et hunc In- conspici negent. Gignitur in Cypro el Africa, sed
dia millit. melior in .Ethiopia.
7. ' Chrysoprasius Indicus esl, colore porri suc- 13. P Sagda gemma prasini coloris apud Chal-
cum referens, aureis 966 intervenientibus guttis, dtcos. Cujus tanta vis est, ut permeantes naves e
unde et nomen accepit, &'
quem quidam beryllorum profundo petat, et carinis ita tenaciter adhaereai,
generi dicaverunt. ut nisi abrasa parte ligni, vix separetur.
8. laspis de Graeco in Latinum viridis gemma in- 14. "i Myrrhites diclSL est, quod in eo myrrhae co-

culmenque omnium rerum preiii margaritce tenent. "^

Quamvis naiuraimbuantur.YeThai. sunt Solin.,
In quibus uniones numerantur, locum unde hBecIsi- cap. 25. Eadem apertius Plin. Quinoti omnino vi- :

dorus hausit, ille non considerarat; ita cnim Plinius, rides nascuntur, vino et oleo meliores fiunt. Est
cap. 4 Maximum in reb. humanis, non solum inter
: ilaque imbui /?//?c/ Apud Hor. :

genimas^ pretium habet Adamas ; et in fine Proxi- : Quo semel est imbuta recens servabil odorem.
mum apud nos Indicis Arabicisque margariiis pre- Testa diu.
tium est, et initio, cap. 5 Tertia auctoritas Sma- :
OEt Yirgilius :

ragdis perliibetur. IUius aram

^ Saiis viride amarum. Ita Gotliici libri; al., Ssepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.
Smaragdum. «^
Sanguineis punctis obhorret. Ex PJin., cap. 8.
^ NuUis enim gemmis,vel herbis major quam Jiuic f Chrysoprasius. Ex eod. cao.
austeritas. Gemmis, vel herbis, abest ab omnibus ^ beryllor. g. d. Ex cap. 5.
Quemquidam
Romanis iibris. Porro sumi a coloribus saporibus et las quippe viride, pina gemma dicitur. Hsec
h

mutuo nomina satis constat, et Plin., lib. xxxiii, Vulcanius non habuit ; nobis retinuisse satis est.
cap. 6, in floiidos et austeros colores (iividit, nos Sciozivav Gra?cisesse gemmam. De /as quserendum.
quoque nostrum amarillo ab amaro, non alia ra- Volunt aufem quidam. Vid. Plin., cap. 9.
i

tione, duximus. j Callaica. Callais. Plin. et Solin.

" CoUiguntur enim in commissuris saxorum. In i^
Nihil jucundius aurum decet. E Solin. 33.
commissuras legas oportet, si Plinium defcnium vis, 1
Vnde ei appellata. Quia/.arov pulchrum.
qui ex Theophrasti lib. de Lapidibus hfec verlit, A'.6 '" Germania. Ita Soliu. Carmania, Plinius.
xa\ ypSjvtai, Ouid autern XiOoxiXXrjTX
si; -h. l'.f}ijy.6)J:r^Ta " Malochites. Ex Plin., cap. 8, et Solin., cap. 35.
sint, non
obscuium. Ssd commissuris legii plane
esl " Heliotrop. Ex cap. 10.
Solinus, qui Alii (inquit) minusnobiles in commis-
: p Sagda. Ex eod. cap., etSolin. 50.
suris saxorum, vel in metallis cerariis apparent. '1
Myrrhites. Ex Solin. cap. 40 et PUn., ibid.
573 ETYMOLOGIARUM LI3. XVI. 574

lor est. Compressas autem usque ad calorcm, nardi funderc juxta Eridanum amnem, cl clecfriim appcl'

spiralsuavitatem. •''
Aroraalites reperitur ia Arabia, lalum, '^
quoniam sol vocitatus sit elcctor, ul piu-

vel ^gyplo myrrhfe colons, et oJoris, iiuile et nomen rimi poette dixerunt. Constal aulem cum non csse
liabet. succum populi , scd pina3 aiboris. Nam acccnsus

90S 15. •>

Melichloros, bicolor ex una parte vi- tedae nidore fragrat. — 7. Nascilur autcm in ii.sulis

ridis, rx altera melli similis. Oceani Seplcnliionalis, sicut gumiiii, dcnsalurque ul

16. " Choaspites a tlumine Periarum dicla est ex cryslallum '
rigore, vel teporc. E.x ea fiunt decoris

viridi fulgoris aurei. gralia agrestium fominarum monilia, vocari aulem a

quibusdam harpaga, eo quod altrilu (.ligiiorum, ac-
CAPUT VIII.
cepta caloris anima folia, paleasquc, et vcstium
,

De rubris gcmmis. timbrias rapiat, sicat magnes fenum. " Quocunquc

1. Corallium ^ gignitur in mari, forma ramosum, Nam anchusse radice
autem modo libcal, tinguitur.
colore viride, et maxime rubcns ;
« vence ejus candi-
conchylioque inficitur.
sub aqua et moiies, detraclse confestim durantur
dse
^yO 8. ° Lincurius vocatus, quod fiat ex urina
et rubcscunt, tactuque proiinus lipidescunt. llaque
lyncis besiise tempore indurata. Est autem, sicut ct
occupari, evellique retibus solet, ani acri ferra-
succinuiTi, fulva,altraliens3piritu folia propinquantia.
mento qua de causa corailium vocilatur. B
prsecidi,
CAPUT IX.
Quanlum aulem apud nos margaritum InJicuai pre-
liosum est, tantum apud Indos corallium. Hunc magi ^
De purpureis.
fulminibus resistere aftirmant, si creditur. 1. Inler purpureas gemmas principatum Amethy-
stus InJicus tenet. ° Ametiiyslus purpureus et per-
2. s Sardius dicia, eo quod primum reperta sil a
misto violaceo colore, el quasi rosae nitore, leniter
Sardibus ; haec rubrum habel coiorem marraoribus
praestans, sed inter gemmas vilissiraa. Gcncra cjus quas iam tlamraulas fundens. Allerum cjus genusde-
quinque. scendit ad Hyacinlhos. Causam nominis ejus afferunt,
quiasitquiddm in purpura illius non ex toto igneum,
3. ^ Onyx appellata, quod habet in se perraistum
candorem in similitudinem unguis huraani. Grseci sed vini coloreui habens. Est autcm scalpturis facilis,

enim unguem 6w/a. dicant. Hanc India, vel Arabia genera cjus qainque.
gignit distant autem inviccm
; nam indica igniculos :
2. Saphirus cterulcus est cum purpura, habens
habet albis cingentibus zonis Arabica autem nigra pulveres aureos sparsos, apud Mcdos opliraus, nus-
;

est cum candidis zonis ;

gcnera cjus quinquc. quam tamcn perlucidus.

909 4. Sardonyx ex duorum nominum socielate 3. P Hyacinthus cx nominis sui flore vocatur. Hic
vocataest. Est enim ex onychis candore Srfn/o. Con- C io ^Ethiopia in^euitur, casruleum colorcm habcn?

slatautem tribus coloribus, subierius nigro, medio Optimus qui ncc rarus cst, nec densilate obtusus,
candida, superius mineo. Haec sola in signando nihil sed exutroque tcmperamento luccpurpuraque reful-
cerae evellit. Reperitur aulem apud Indos ct Ara- gens. Hic autem non rulilal tequalilcr, sereno enim

bes, detecta torrentibus. Genera ejus quinque. perspicuus est atque gratus, nubilo coram ocuiis

Hcematites rubore sanguineus, ac propterca evanescil atque marcescit, in os missus frigidus est,
5. '

in scalpturis durissimus, nec lamcn inviius nam ada-

hcematites vocalur, artj.a quippe saaguiscst. Gignitur
in Jllhiopia quidem principalis, scd et in Arabia, et mante scribilur, el signatur.

inAfnca invenitur. De qua promiilunt magi quid- 4. Hyacinthix-on Indicus est Hyacinthum prope re-

dam ad coarguendas barbarorum insidias. ferens. '^

Quidam autem eorum crystallis similes, ca-

Succinus, quem appcllant Grseci pillameniis intercurrentibus obscurantur , ex quo

6. j elcctrum,
fulvi cercique coloris, ferlur arboris succus esse, et eiiam vilio nomen illorum esl.

ob id succinum appellari. Electrum autem vocari fa- ^7t 5. Amethystizon appcllatur, quiaejus e.Mre-
bulosa argumentatio dedit. Namque Phaetonte ful- mus igniculus, in Amelhysli violam cxil.

minis ictu interempto, sorores ejus luctu muiatas in 6. " Chelidonia ex hirundinum colore vocala, el
arbores populos, lacrymis electrum omnibus annis D duorum estgenerum, quarum uoa exaltera parte pur-

^ Aromatites rep. Ex eod.

Plin. cap.
'
Hcematites. Ex cap. 10.
Melichoros. Ex cap. 11.
^ j Succinus. Ex cap. 2.
= Choaspites. Ex cap. 10. " Quoniam sol vocitatus sit Elector.liomcr\is M. Z.

Cap. VIII. Corallium... vocitatur. Curalium

•i "Q- mb; nptaiAOto Ilapi; y-axa Uz^yi^xriu axpr,;
perpetuo apud Plinium, ut etiara apud Theop. Sunt Tc-j-/£ai -•JiJ.-fa!vtov, oWt' fjXsy.Twp, £Sc6rjx£t.
autem haec ex lib.xxxii, cap. 2. '
Rigore, vel tepore. Plimus, tepore aufumnali.
« Vetice ejus candiche. Sic vetcres libri, al. Baccx, Eodem modo legendum apud Solinura. non tempore
ut Plin. autumnali contendil Hcrmolaus Barbarus.
Hancmagifuhninihus.\^.QpQ\.\iVL{\xv hKC cap. 14;
^ ™ Quocuuquj autem modo libcat tingitur, elc. Ex
Pliu., XXXVIII, cap. 10. Gorgonia nihil aliud esf, cap. 3.
quam curalium, nominis causa, quod in duritiam " Lyncurius. Ex cap. 2, ct Solin., cap 8.
lapidis mutatur, cmollit maria fulminibus, et Ty- ° Cai'. IX. Amethystus. Ex Plin., xxxvii, cap. 4.

phoni resistere affirmant. P Hyacinthus Solin., cap. 53.

s Sardias dict. Ex xxxvii, cap. 7. 1 Quidam autem corum.Ex cap. 53.
"
^ Onyx. Ex cap. 16. Chclidonia. Ex Pliu., cap. 10.
675 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 576
purea pura, et altera purpurea nigris intcrveuicnti- ferunt magi signa tranquillitalis vcl lempeslaiis.
/\
bus maculis. 9, belioculus albicans pupillam cingit nigram mc-
7 ^ Cijanca Scythise gemma , caeruleo coruscans dio aureo fulgore lucenlem. Hsec propter speciem
nitore, pura interdum, et punclulis intermicanliljus Assyriorum regi Belo dicata, unde et appellata.
auratis pulvisculis variacs. ^73 10. Epimelas dicitur, cum in candida gem-
8. Rhodites rosei est, et ex eo nomon accepit. ma superne nit^ricat color, unde et nomen habet.

CAPUT X. 11. Exhebenus speciosa et candida, qua aurificcs

aurum poliunt.
De candidis.
CAPUT XI.
1. prima candiiarum genimarum,
Margarita, ^
De nigris.
quam inde margaritam aiunt vocilam quod in ,
1. Achates <^
reperta primum in Silicia juxta flu-
conchulis maris hoc genus lapidum inveniatur.
men ejusdem nominis, postea ^ plurimis in terris.
Inesl enim in carne cochle* calculus natus, sicut in
E-t aulcm nigra, habens in metJio circulus nigros,
cerebro piscis lapillus. Gignilur autom de coelesli
et albos junctos, et variatos, similis haematiti. Magi
rore, queiii tempore cochleae hauriunl.
certo anni
suffitu earum, si creditur, tempeslates avcrtunt, flu-
Ex quibus marg-aritis quaedam unioni s vocantur ap- -.
R
:

mma sislunt
lum nomen habcntes, quod tantum unus, nunquam " , Ar,o„^i,
2. Apsyctos nigra, etponderosa, distincta venis ru-
duo, vel plures simul reperianlur. Meliores aulem
bentibus. Hsecexcalefaclaigniseptem diebus calorem
candidae margarilas quam quae flavescunt. Illiis enim
lonet.
aut juventus aut matutini roris conceptio reddit can-
f
.3. Mgyptilla nigra est radice, cserulea facie , ex
didas, has senectus vel vespertinus aer gignit obscnras.
vEgypto ubi invenitur vocata.
2. Pa?de?-o5,secunda post margariLara candidarum
•^T'! 4. Medea nigra est, a Medea illa fabulosa in-
gemmarum, de qua quccritur in quo colore numerari
venta. e Habet venas aerii coloris, sudorem reddil
debeat, toties jactati per alienas pulchriludmes no-
croci, suporcm vini.
minis, adeo ut decoris prserogaliva vocabulo facta sit.
5. Veientana Italica gemma est a Veiis reperta, ni-
3. Asterites candida est, inciasam lucem continens,
gra tacie, albis intermicantibus notis.
veluli stellam 27'i inlus ambulantem, redditque solis
Barontis nigra est cum sanguineis et albis notis.
candicantis radios, unde et nomen invcnit.
4.
6. Mesomelas nigra, vena quemlibei colorem se-
Galuctites liclea. est, quse altrita reddit suecum
aibum ad
cante per medium.
lactis saporem, fomini? nutrientibus illi-
Veneris crinis, nigerrimi nitoris, continens ia so
gala fecundat ubera. Infantium quoque collo suspensa
sahvam facere fertur, in ore autem liqueocere, et
Q speciem rufi crinis.

7. Trichrus ex Africa nigra est, sed tres succos

memoriam adimere. Mitlunt eam Nilus, et Achelous
amnes. Sunt qui smaragdum albis venis
rcddit , a radice nigrum, medio sanguineum, * e
circumliga-
tum galacliten vocant.
summo ochrae,
8. ' Dionysias nigra mistis rubentibus nolis, ex
5. Chalazias grandinis
candorem pr?efert et et fi-
aqua trila vinum flagrat, et odoresuo ebrietati rcsis-
guram, duritie quoque invicia, ut adamas eliam ;
in
lere pulatur.
igne positae manet suum frigus.
Pyrites nigra quidom sed altrilu digitos adu-
6. Solis gemma candida est, traxilque nomen, qnod
,

rit.
ad speciem solis in orbem fulgentes spargit radios.
7. Selenites translucet candido melleoque fulgore,
CAPUT XII.

conlinens lunaj imaginem, quam juxta cursum astri De variis.

ipsius perhibent in dies singulos minui, aique augeri. Panchrus varius ex omnibus pene coloribus
\.
" Nascitur in Persido. Gonstans, unde ct nominatur.
8. Cynmlia invenitur in cerebro piscis ejus- j Orca barbari nominis ex fulvo et nigro, viridique
dem nominis , candida et oblonga. Prsesagire iis _ ct candido est.

Cyanea. Ex Solin., cap. 20, et Plin., cap. 9.

* Achates, dicit Isidorus etymolog x\\. gemma est re- .

Cap. X. Margarita. Ex Plinio, lib. ix, cap.

*•
perta primum in Siciha juxta flumen ejusdeni no-
33, et lib. xxxvii, cap. 9, 10, 11, el Solin., cap. 50, }iiinis, postca plurimis in terris. Et Pappiasaddit,
Nascitfir in Perside. Plin. vero cap. 10. Nasci-
'^ tjuod habct in medio circulos nigroset albosjunctos,
qne pulatur in Arabia. et variatos. Et Hugutio dicit quod reddit homincs
Cap. XI. Achates. Ex Plin., xxxvii, cap 10,
'^ ijratiosos.
11, et Solin., cap. 50. ^ .Egyptilla nig. rad. ccerul. fac.VYia. : JEgyptil-
" Plurimis m locis. Quam multa Isidoro accessc- lamlachus per albam sarda nigraque vena
intelligit
rint ex posteris vel prfeposierispolius auctoribus hic transeunte, vulgus autem in nigra radice cceruleam
locus satis Ostendit. Cum enim ea (pue in omnibus li- facit. Considcraudum uler ex altero rcstiluendus.
biis post hsec verba sequunlur Est autem nigra, :
Habet venas aerii color. /Erei Goth. omnes
«
habens in medio circulos nigros et albos, junctos et aurei legitur apud Plin.
variatos simiiis hcematiti, neque apud Piiniuni, nequc ^ Esummo ochrce.A]., summo cereum. W., sum-

rpud Soliiium ri periremus, neque achali plane con- mo croccum.

venircnt, incidil l?ndem Chacon in velores quasdam '
Dionysias.V.x Solin., 50.
glossasnonadmoium sanc bellas, in quibus itaerat: ^
Gap. XII. Orca. Orca, vel Olca Goihici libri.

\
577 ETYMOLOGIARUM LIB. XVI. 578

2. M^riyrfaa', solepercussa, coloribusmicat

variis. a 3. ^ Hic autem dissidet cum magnete laj>ide in
tanlum, utjuxta positus ferrum non patiaiur abs
Gignitur in Perside.
^75 Droselytus varius, nominis causa, quia si ad Irahi, mngneli autem si admotus, magnos ^7 7

applicetiir, velut sudorcm millit. comprchenderit, rapiat alqiie auferat. Ferlur quoque
igncm
in eleclri similitudine venena deprehenderc, metus
3. Opalus dislinctus diversarum colore gc-mmarum.
Est enim in eo carbunculi tenuior ignis, amelhysti vanos expellere, maleficis resistere artibus, Genera
fulgens purpura, smaragdi nilens viriditas, et cuncla ejus sex.

paritersubqiiadam varietale lucentia. ^ Nomenhabet 4. Chalazias grandinum, ei candorem, et figuram

ex patria. Solam enim eum parlurit India. adamantinse duritia?. Etiam in igne positae manet

4. Ponticie a Ponto dicunlur, gcnere diverso

^ suum frigus.

nunc auratis guttis micantes, ahte habcnles stellas, 'o.Cerauniorunidno geneia sunt:° Unumquod Ger-
alise longis colorum duclibus lineatiE, maniamittit cryslalli similem, splendet tamen caeru-
5. Hexecontalithus io parva magniludine muliico- leo ; et si sub divo positus fueril, fulgorem rapit si-

lor, unde et hoc nomen sibi adoplavit. Tam diver- derum. ^ Ceraunium alterum Hispania in Lusitanis

sis enim notis sparsus est, ut sexaginla gemmarum Uttoribus gignit, cui color e pyropo rubenti, et qua-

colores in parvo ejus orbiculo dcprehendanlur. Nas- g lilas ut ignis. Hffc adversus vim fulgurum opitulari

citur autem in Libya apud Troglodytas. fcrtur, si credimus. Dicla autem Ceraunia, quoniam

6. Murrina apud Parthos gignitur, sed pra'cipua alibi non inveniuntur quam in loco fulminis ictui

in Germania, humorem sub terra putant calore

' proximo. Graece enim fulmen xepayvo; dicitur.
densatum ^ unde et nomen sumpsit. Varietas ejus in 6. Iris apud Arabiam ia mari Rubro nascitur
'

purpuram candoremque et ignem cum qiiodam colo- coloris crystalUni, sexangulata, dicta ex argumenlo

rum repercussu, qualis in coelesli arcu speclintur. Iris. Nam sub tecto percussa sole species et colores

Cujus contraria causa crystallum facit gchi vehe- arcus coelestis j in proximos parietes emittit.

mcniiore concreto. l.Astrios ex India esl, cryslallo propinqua, in cujus

•5?« GAPUT xm. centro stella lucet fulgore lunie plenae, sumpsit autem

De crystallis. nomen quod, asirts opposita,fuIgorem rapit ac regeril.

1. Crystallus resplendens, et aquosus colore Lradi- 8. " Alectria^ quasi alectoria. In ventriculis enim

lur, ^ quod nix sit glacie durata per annos. Unde gallinaceis invenitur, crystaUina specie, raagniludine

et nomonei Graeci dederunt. Gignitur autem in Asia fabte. Hac in certaminibus invictos fieri magi volunt,
et Cypro, maxime in septentrionum Alpibus, ubi si credimus.

nec sestate sol fervenlissimus invenitur. Ideo ipsa p 9. SJS EnhyJros ab aqua vocata. Exsudat
nudatur, et annosa durilia reddit hanc speciem cnim aquam, ita ut clausam in ea putes fontaneam
quae crystallus dicitur. Ilic oppositus radiis solis scaturigiaem.
adeo rapit flammam, ut aridis fungis, vcl foliis ig- CAPUT XIV.
nem prsebeat. Usus ejus etiam ad pocula deslinatur. De ignitis.

Nihil autem aliud quam frigidum pali potest. 1. Omiiium '

ardenlium gemmirum principatum
2. Adamas Indicus lapis parvus, etindecorus, fer- carbunculus habet, Carbunculus autem dictus,quod
rugineum habens coljrem, et splendorem crystalli. sit ignitus, ut carbo, cujus fulgor nec nocle vin-
Nunquam aulem ultra magnitudinem nuclei avellani citur. Lucet enim in tenebris, adeo ut flammas ad
repertus. Hinc nuUi cedit malerife, ne ferro quidem, oculos vibret. Genera ejus xii ; sed praestanliores,
nec igni, nec unquam incalcscit, unde ct nomcn qui videntur fulgere, et velut ii^nem effundere. Car-

interpretatione Graeca indomita vis accepit. Sed dum bunculus autem Graece avOpa? dicitur. Gignitur in

sit iiivictusferri,ignisque contcmptor, hircino rumpi- Libyaapud Troglodytas.

tursanguine recenti et calido maceratus,sicque muUis 2, Anthracites vocalus, quod sii et ipse coloris

iclibusferri perfringitur. Gujiis fragmontis scilplorcs ignei, ut carbuncuiis; sed candida vena prsecinctus,

pro gemmis insigniendis perforandisque uluulur. n cujus proprium est, quod, jaclatus in ignem, velut

^ ISomen habet ex patiia. Adjecta haec putamus. Piin., lib. xxxvi, c. 9, et Sol,, cap. 33, de Scandina-
**
Nunc auratis. Atris, PUn. via.Utrum horum secutus sU Isidorus, non liquet,
h Ceraunium alterum /iis/;. Solin.,cap. deHisp.:
' In Germania. Carmania, Plin.
'-^
Unde et nomen sumpsit. Ha-cquoque alieaa put;i- Lusitanum littus pollet gcmmaccraunio plurimum,
liolChacon. quod etiam Indicis prcffcrunt; hujus color est e py-
<^
Cap. Xin. Quod sitnix glacie durata. IlaPlin., ropo, qualitas iyni probatur,quem si sine detrimen-
cap. 2, et Augiist., in ps. cxlvii. Solinus vero, cap. to sui perferai, advcrsus vi>n fulyurum creditur
25 Putant (\u(\\x'\i)glaciem coire, et in crystallum
:
opituluri. Ex quo locoquidam \cgebai qualitas vide-
corporari,sed fruslra ; nam si ita foret,neque Ala- tur igni, ut videri sit quod Solinus dixit, probari.
banda Asiw, ncquc Cyprus insula hanc materiam Iris. ILcc parlini e Solino, partim e Piin. Quodin
'

procrcaret, quibus reyionibus incilatissimus calor Arabia et sexanguluto, c Sulmo reliqua ex Plinio. ;

est. Scd noslrum non est has lites coinponere.
f
Uic autem dissidet cum magn. E SoUn., cap. dc
India.
° Unum quod Germania mittit.
In proximosparictes inunittit.Uewdose
i iibri om-
nes immittatur. Plinius, ejaculatur.
^ Alcctria. Ex Plin., xxxvii, cap. 10.
A''.,Car)nania.\'\d. Cai>. XIV. Omnium. Ex Plin., xxxvii,
' c! Folin.
678 S. ISroORI HISPALENSIS EPISCOPI 580

intermorluus exstinguilur, at conlra aquis perfusus CAPUT XV.

exarJescit. De aureis.
3. Sandasv'us nascitur in lodia loco ejusdem no -
\. Suntquffidam gemmaram genera ex specie me-
niinis. Specics ejus, quod veluti in translucido igne laliorum, \el lapidum cognominata.

intus fulgent aurese guttse. Conslat autem inlcr om- 2. s'

Chrysopis aurum tantum videtur esse.
ces * quantum numero stillarum accedit, tanlum ct ^ Chrijsotijthiis auro similis est cum niarini o,o-

prclio accedere. loris similitudine, hunc ^Elliiopia gignit.

4. ^ Lijchnites ex eodem genere ardentium est, 3. Chryselectrus similis auro, sed io colorem ele-
appellaia a lucernarum flagrantia. Gignilur in mullis clrivergens, matuiino tanlum aspectu jucundus, ra-
locis, sed probalissima apud Indos. Quidam eani re- pacissimus ignium, et si juxta fuerit celerrime ar-
missiorem oarbunculum esse dixerunt. Hujus duplex descens.
facies : una quse purpura radiat ; altera quse cocci 4. Chrysolampis ex auro et igne vocata. Aurea
'

rubore. ^79 A sole excalefacta,aut digitorum attritu est enim die, et noctu ignea hanc .(Eihiopia gignit.
:

paleas et chartarum fila ad se rapere dicitur. Scal- 5. J

Ammochrysus arenis auro intermislis, nunc
p'uris resistit, ac si quando scalpta fuerit, dum signa braclearum, nunc pulveris habet quadrulas. Gignitur
imprimit, quasi quodam animali morsu partem cerae B in Perside.

retentat. Genera ejus qualuor. 6. Leucochrysus colore aureo, interveniente can-

5. CarchedGnia hoc quod et Lychniies facere dici- dida vena.
lur, quanquam multo vilior praedictis. Nascitur apud ^81 " Melichrysus dicta, quod veluti per au-
Nasamonas imbre, ut ferunt, divino. Invenilur ad rum sincerum mel, sic haec gemma transluceat.
repercussum lunse plense. Omnia autem genera scal- l.ChrysocoUa gigniturin India,ubi formicfeeruunt
])turai resistunt. aurum. Est autem auro similis, et habet naluram
6. Alabandina dicla ab Alabanda Asiae regione, magnetis, '
nisi quod augere aurum traditur, undeet
cujus color ad carchedoniam vadil, sed rarus. nuncupatur.
7. Dracontites ex cerebro draconis eruitur, quae ™ Argyrites similis argento , habcns stigmala
nisi viventi abscissa fuerit, non *=
unde
ingemmescil ; aurea.
et eam magi dormientibus draconibus amputmt. 8. Androdamas argenti nilorem habet, el pene
Audaces enim viri explorant draconum specus, et adamas, semper tesseris. Magi putant
° quadrata
sparguntibi gramina medicala ad incilandum draco- nomen impositum ab eo quod animorura impelus vel
num soporem, atque ita somno sopitis capita dese- iracundias domare et refrenare dicalur, si credimus.
cant, et gemmas detrahunt. Sunt autem candore Q Gigniiur in raari Rubro.
iranslucido. Usu earum Orientis reges prsecipue glo- 9. Calcites serei coloris est.
riantur. Chalcophonos nigra est, sed lapidi illisa aeris tin-

8. ^ Chrysoprasus .^thiopicus est, quem lapidem niiumreddit.

lux celat, prodit obscurilas. Nocte enim igneus est, 10. Balanitte duo sunt genera : subvirides et Co-
die aureus. rinthii seris similitudine, mediam secante flammea
9. * Phlogites ex Persida est, oslentans intra se vcna.
quan flammas cesluantas, qua? non exeant. 11. ° Siderifis a contemplatione ferri nihil disso-
S80 10. ' Syrtites vocala, quoniam in littore nat ; verum maleficus, quoquo inferalur, discordias
Syrtium invenla primum (st in parle Lucani*. Co- excitat.
lor ejns croceus, inlus stellas cantinens elanguidas, 12. Idoius dactylus, ex insula Creta,est ferrei co-
sub nubilo renitentos. lOris; causa nominis ejus, quia pollicem humanum
ii. Hormesio7iiaier gratissimasaspicitur, etigneo exprimit.
colore radians auro portante sccum in extremitaii- 13. Mthiopicus ferrei coloris est,qui dura terilur,
bus candidam lucem. nigrum succum emittit.

^ Quantumnumero stillarum.StellarumSiipvidVYm. Non dubito quin ad Hieronym. Isidorus respexerit;

^ Lychnites. E Solin., cap. 65. ille enim, Daniel. x Pro chrysolitho (inquii), qui
:

" ISon ingemmescit. Sic vet. Cod. Plinius, ^em- unus esf ex xii lapidibus qui ponunfiir in logioponti-
mescit. ficis, LXX Interpretes mare appellaverunt.
^ Chrysoprasus. In Solini manuscripl. exemplar., f Chrysolampis. Al., Chrysolampsis.

cap. de iEthiop., sic legilur Vbi hyacinthus, ibi et : i

^ Ammochrysus. Ex Solin.
chrysoprasus apparet,quem lapidem lux celat,pro- Melichrysis. Plin. cap. 9 : Sunt et melichrysi,
•^

dunt tenebrce ; hcec enim in eo diversitas, ut nocte veluti per aurum sincero melle franslucente.
igneussif, diepallidus. Quae omnia chrysolarapi tri- '
Nisiquod augere aurum traditur.-Agere aurum
buunt Plin. et Isidorus^cap.seq.^et Solini edita exem- legebat A. Covarruvias, ut agere sit quod Plinius
plaria. Ergo deleri haec tulo potcrant. dixit trahere, ^el jungere.
* P/iio^t/es.Itadicitur a Solino, a Plinio phlegonfis. ™ Argyrites habens stigmata. Siemmata Gothici.
' Syrtites. Ex Plin,, c. 10, aut potius ex Soi.,c.8. ° Quadrata semper tesseris. ?Vm.,quadrata semper
^ Cap. XV. Chrysopis. Sic etiam dicitur ab aliis. tesselis similis.
Chrysophis a Plinio. ° Sidentis. E Solin. Plinius quoque, cap. 10 Si- :

^ Chrysolithus cum marini coloris similitudine. deritis ferro similis, litigio illata discordias facit.
581
ETYMOLOGIARUM LIB. XVL 682

14. ^ Zmilaces in Euphralis alveo legiiur Procone- ^ Sod cl coraUium lempestaii et grandir.i rcsistero

sio marmori similis, medio ^S^

colorc glauco, ferlur.

veluti oculi pupilla intornitens.

26. ''
Pontica est gemma quiodam livore perlucida,
habens rubeas, inlerdum
Arabica ex palria dicta, aspeclu eburuea est. aureas. Dicunt
stellas ct '

15. Hephcesfistes speculi naturam habet, in rcd-

per eam interrogari dtemonos, et fugari,

dendis imaginibus,quanquam rutilet; experimenlum 27. J In quibusdam gemmarum generibus veras

cjussi ferventi aquae addita statim refrigeret, aul si a falsis discernere magna difficulias est, quippe cum
soli opposita aridam materiam accendat. Nascitur in invcntum sit ex vcro gcncre alterius in alia falsa

Coryco. translucere, ut sardonices, ^ quse ternis glulinantur

16. Ostracites lapidosus, colore lcstaceo, durior. gomiiiis, itanon possinl. Fingunt
ul deprehcndi
Altera achati similis, nisi quod achatos polilura pin- enim eas ex diverso genere, nigro, candido minio-
guescit, Duriori tanta inest vis, ut alise gemmce scal- quo cohjre. Nam et pro lapidepretiosissimo smaragdo
panlur fragmentis ejus. quidam vilrum arte inficiunt, el fallit oculos subdole

17. ''
Clossopetra similis est Hngufe humange, unde qucedam falsa viriditas, quoadusque non est qui pro-
et nomen sumpsit. Fertur autem, dencicnlc kmn, e bet simnlatiim ct arguat; sic et alia alio atquo alio
cado cadere, cui non modicim magi tribuunt B '*8^ '^<^do.Nequeestsine fraudeulla vitamorlahum.
poteslalem. Nam ex eo lunares motus excitari 28. Omnes autem non translucidas gemmas cxcas
putant. appellant, eo quod densitate sua obscurentur.
18. Sunt et quEodam gemmarum genera cognomi- CAPUT XVL
nata ab animalibus. De vitro.
Echites vipereas maculas exprimit. 1. Vitrum • dictum, quod visui perspicuitate
Carcmm.s marini cancri coloris est. transluceat. In aliis enim metallis quidquid intrinse-
19. Scorpitis scorpionem et colorect offigierefert. cus continetur absconditur; in vitro vero qui-
Myrmicites formicse reptantis effigiem imit:itur. libot hquor, vel species, qualis est interius, talis
Taos pavoni est similis. exterius declaralur, et quodammodo clausus patct.
Hieracitcs accipitris coloris. Cujus origo haec fuit. In parte SyriEe, quae Phcenice
•=
Mtites aquilfe. vocalur, fmitima Judaea?, circa radicem montis Car-
JEgopthalmos cd.^nxio oculo similis. nieH, palus est ex qua nascitur Behjs amnis, quin-
20. ••
Lycopthalmus quatuor colorum, ex rulilo que mihiura passuum spatio in mare fluens juxta
sanguinea, in medio nigrum candido cingit, ut lupo- Ptolemaidem, ™ cujus areme do torrente fluclu sor-
rum oculus. C dibus eluuntur.
Meconites papaver exprimit. 2. Hic fama est, appulsa nave mercatoruii) ni-
21. Sunt et quajdam gemmce quibus genliles in tri, cum sparsim pcr littus epulas pararent, nec
superstitionibus quibusdam utuntur. essenl pro attollendis vasis lapides, glebas nitri
22. Liparia sutfitaomnes besiias evocari tra- ex nave subdidisse, quibus accensis, permista arena
dunt. littoris, transhicontes ° novi liquoris fluxisso rivos,
^83*= Ananchitide in hydromantia dtemonum cl hanc fuisse originem vilri.
imagines evocari dicunt. 3. Mox, ut esl ingeniosa solertia, non fuit con-
Synocitideumhrai inferorum evocatas toncri aiunt. tenta solo nitro, <> sed et aliis misturis hanc ar-
f
23. Chenolites oculus esl Indicae tostudinis, va- lem studuit. Levibus enim aridisque Hgnis coqui-
rius, et purpureus. Per hunc magi inipositum hn- tur, adjecto cyprio ac nitro, continuisque forna-
guae fulura praenunliari fingunt. cibus, ut ses liquatur, massasque fiunt. Postea
24. = Brontia a capite tostudinum cum tonitruis ex massis rursus funditur in officinis, et aliud flatu
cadere putatur, et reslinguere fulminis ictus. figuratur, aliud torno teritur, aliud argenti modo
25. Hycenia iapis in ocuHs Hya-nfo bestiae inveni CEclatur. Tinguilur etiam multis modis, ita ut hya-
lur, qui si sub Hngua hominis subdilus fuerit, fulura I» ciiithos, sapphirosque, et virides imitetur etonychos.
eum pra^cinere dicunt. vel aliaruni gcmmarum colores; neque esi alia

"*
Ex Plinio etSolin.
Zmilaces. '
Dicunt per cas interrogan d. c et fug. Haec unde
Clossopet. Diversa ab his tradil Plinius. Venim
''
sint, non constat.
hfec e SoHno sunt. i In quibusdam yemmarum gener. veras a falsis
^ JEtites aquilce.
PHnius lEtites u colore aquila'
: disc. Ex Plin., cap. 12.
candicante cauda. ^^
Quce fcrnis glutinanfur gemmis.Ex P]in.,ibid.
^ Licophtalmug. Ex Plin., cap. H. ' Cap. XVI. Vifrum. Vid.' PHn., L xxxvi,c. 26.
Ananchitide. Plin.
'^
Ananchitide hydromantia
:
'^Cujusarcmedetorrente/luciusordibuseluuntur.
dicunt evocari imayines deorum. Apcrta sontcntia. Hoc est cujus arenas torrens
Chenolites. De Chelonia hai^c prodit Plinius.
'
fluclus soidibus eluit. Nec csl cur in ea ingeniosi
e Urontia. Plinius, cap. 10 Brontia rapilibus
fes-
: videamur, quamvis paulo ahter eadem enuntiaverit
tudinum simiiis, etcum tonifuris cadciis,ut putant PHnius.
fulmine icta restinguit. Idom voluit Isidorus. " Novi liquoris. AL, Nobilis liquoris.
''
Pontica...stillasaureas.Sfcllas aurcas, SoWnns:, ° Sed et aliis misturis hanc art. stud. Assonlior
Stellas atras, Plin. Chaconi, qui aduUerinaista censebat.
 583 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 584

aspeculis aptior materia, vel piclurse accommodatior. f^

quod repercusso aere plus fulgeat. Unde et Virgilius
Maximustamen honor in candidovilro, proximo Discolor inde auri per ramos aura refulsit,
que !^85 incryslalli similitudine.Unde et ad potan- hoc est, splendor auri. Naturale enim est utraetal-
dum argenti metalla etauri pepulit vitrum. Olim fiebat lorum splendor plus fulgeat luce alia repercussus.
et in Ilalia ; et per Galiias et Hispaniam arena alba « Hinc et aurarii dicti, quorum fulgor splendidos

moUissima pila molaque tercbatur. Deliinc misce- rcddit.

batur tribus parLib||s nilri ponderc, vel mensura, ac 2. f

Obnjzum aurura dictum, quod obradiet splen-
liquata in alias fornaces transfundebatur, quae massa dore; est enim coloris optimi, quod Hebraji ophax ,

vocabalur ammonitrum, atque iisec rccocta fiebat ^ Graeci xippbv vocant.

vitrum purum et candidum. 3. ^Bractea diciiur lenuissimalamina, ajib xou Ppi-

5. In genere vilri et obsidianus lapis annumeratur. /Eiv, quod est r^ytt^, id est, a crepitando.
Esl autem urens interdum, et niger aliquando, et 4. Pecunia prius de pecudibuset proprielatemha-
irauslucidus crassiore visu, et spcculis parietum pro bebat ct nomen. De corio enim pecudum nummi
'

imagine umbras reddenle gemmas ex eo multi fa- : incidebantur et signabantur. Postea a Saturno 2H7
ciunt. Hunc lapidem et India et in Italia, et ad aereus nummus inventus; ijise enim signari nummos
Oceanum in Hispania nasci tradunt. B el inscribi constiluit; propterea et aerariumSaturno a
6. ^ Ferunt autem sub Tiberio Ccesare quem- gentilibusconsecratumest. A]u,\ils\ipev'nispecii7iiam
dam artificem excogitasse vitri temperamentum, a peciidibus a^p^ydhyemni, sicut a juvando jumenta
ut flcxibile esset, ei duclile, qui dum admissus dicta sunt. J Omne enim patrimonium apud anliquos
fuisset ad Caesarem, porrexit phialam Csesari, quam peculium dicebatur apecudi7>ws,in quibus eorum con-
ille indignatus in pavimentum projecit. Artifex autem slabat universa substantia, unde elpecuarius vocaba-
sustulit phialam de pavimenlo, quae complicaverat tur, qui erat dives, ^ modo vero pecuniosus.
se tanquam vas seneum ;
"^
deinde raarculum de sinu 5. Antiquissimi, nondum auro argentoque invento,
protulit, etphialam correxit. Hoc faclo, Csesar dixit aere ulebantur. Nam prius serea pecunia in usu fuit,

arlifici Nunquid alius scit hanc condituram vitro-

: posl argentea, deinde aurea subsecuta, sed ab ea qna
rum? Postquam ille jurans negavit alterum hoc scire, coepit nomen reiinuit. Unde et «rar/uw dictum, quia
jussit illum Caesar decollari, ne dum hoc coguiium prius ces tantum in usu ipsum solum recon- fuit, ei

fieret, aurum pro luto haberetur,et omnium metal- debatur, auro argentoque nondura signato, ex quo-
lorum pretia abslraherenlur. Et re vera, quia si vasa rum melallis, quamvis postea fuisset facta pecunia,
vitrea non frangerenlur,meliora essent, quam aurum nomen lamen oerarii permansit ab eo matello unde
et argenlum. C initium sumpsit.
CAPUT XVH. 6. Thesaurus juxta Grsecam proprietatem «rb tt);

De metallis. eiaeio; a positione, hoc est, a reposito, nominatur.

Metallum dictum Grsece aizb xcw [AETaXXSv quod

i. Nctm bi<ji% positio dicitur, et est nomen exGraecoLa-
natura ejus e.i sit, ut ubi una vena apparuerit, ibi tinoquc sermone composilum. Nam Oe; Grseci repo-
spes sii alterius inquirendi. Septem autem sunl sitnm dicunt, Latini aurum, quod junctum sonat
genera metallorum aurum, argentum, aes, ele-
: repositum aurum.
ctrum, stagnum, plumbum, et quod domat omnia, Auraria nomen habet ab auro.
ferrum. 7. Tributa vero, eo quod antea pcr tribus singu-
'

«8« CAPUT XVIH. las exigebantur, sicui nunc per singula territoria.

De auro. "^
Sic aulem in trcs partes divisum fuisse Romanum
\. AurJim •*
ab aura diclum, id est, a spleudore. populum constat, ut qui prseerant in singulis

^ Speculis aptior. Plinius, scquacior. possit. Ciaron Lalinis litteris scriptura est in Golh.
^ Ferunt autemsub Tib. Yid.Piin. el Dio., lib.Lvii. Ovet. colleg. et in Sili' n. Est autem itippov, fulvum.
' Deinde marculum. Al. martulum. n ^ Bractea... a-oTsu pf£[jL:cj6at, quce est, 6wu.(xxoTzola.
^ Cap.XVHI. Aurum ab aura.E Scrv.,iEn.vi ad crepitandi ; r a-b tou ppaacEiv quod est ^yetv. Ne de
illud: Discolor U7id auri. Inde iamen habent con- hac quidem lettiono, quantumvis in Codicibus defor-
slanter Golh. in vcrsu Maronis. n.ala dubilare Iicet.
Uinc et aurarii dicti, q. f. sp. r. Veiba suut Scr-
•^
De coria e?iimpecud. n. i. Cas^iod., lib.vii Variar.
'

vii ibidem, nisi quod apud illiim auraii et favor legi- Pecunia enimapecudis tergo nominata.Gallis aucto-
tur, sed idem ServiiJS,codem lib.,ad illud Gaudens : ribus, sine aliquo adhuc signo, admetalla translata
popularibus auris, Auris (inquh) favoribus, unde et est. Vid. Si.id., in 'Acaapia.
aurarii dicuntur fautores. jOmnc e patrimon. ap. antiq. E Serv., eclog. i,
^ Obrijxum aurum dictum quodobrad. De hoc ad illud ISeccura peculi.
no- .

laucnum generc semel monuisse fuil sat:s. Scd occa- ^ Modo vero pecuniosos Hicron., Ecclcsiast. Por- :

sionem fortasse sumpsit ex vcrbis Hieron. ad Jer. x : ro Tullius pecuniosos primitus dictos refert.quiplu-
Septem (inquitj noniitiibus apud Ilebrwos appella- ra habuisse peculia,id est, pecora designantur, ita
tur aurum Quorumunum ophaz diciiur, quod nos di-
. namque antiquitas appellabant : paulatim aulem
cere possumus obryzum, ut ^plendeat in superficie per abusionem nomen ad aliud devolutum est.
idolorum. Et in cpjst. ad Principiam Ophir genus :
'
Tributa. Ita Varro, lib. iv.
uuria loco indiae, vel acolore,nomine indito. •" Sic autem nominarunt. Verba Servii, S.n. v,
s GrKci /ippov. Ul de hacscriptura numero turma%
minus dubilari ad illud : Tres equitum clc.
585 ETYMOLOGIARUM LIB. XVI. 586
partibus tribuni dicerenlur. Unde eliam sumptus ^ Invenitur specialiler in metallis, sive in argentariis

quos dabant populi trihuta nominaverunt. fornacibus guttarum concretionc lectis inha^reos;

8. Vectigalia sunt tributa, a vehe^ido dicta. sa^pe etiani et in stercore vctustissimo cloacarum,

Stipendium a stipe pendenda nominailum.Anliqoi vel puteorum limo. Fit eiiam et ex niinio imposito

enim appendere pecuniam soliti erant magis quam conchulfe ferres", patinea testea superposita; lum

annumerare. circumlito vasculo circumdantur carbones , sicque

Moneta appellata est quia monet, ne qua fraus in argenlum vivum ex minio distiilat : 8'sine hoc neque
metallo vel pondere fiat. argentum, neque aes inaurari polest.

;^88 Q.iVomismrtestsolidus aureus, velargeuteus, autem virtutis est, ut si super sextarium

3. Tantae

sive a?reus, qui ideo nomisma dicitur ^ quia nomi- argenti vivi centenarium saxum supcrponas, oneri

nibus principum effi^iisque signabatur. Primus num- statim resistat. Sin vero auri scrupulum, levitalcm
mus apppo; nuncupabalur, quia quam plurimum ex ejus raplim sinu recipit, ex quo inteIligilur,non pon-
argenio percutiebatur. dus, sed naluram esse cui cedit. Servatur autem me-
10. ^ Nummi autem a Nmia Romanorum rege lius in vitreis vasculis, nam cseteras materias perfo-

vocati sunt, qui eos primum apud Lalinos imaginibus rat. ^ Potui autem datum, interficit ponderis causa.
notavit, el tilulo nominis sui prtescripsit. 4.Argentipurgamenta)aOapy'jpo;,quamnos spumam
11. Folles dicunlur a sacculo quo conduntur, a argenli appellamus. Fil enim ex argento et plumbo.
continente id quod continetur appellatum. aOO CAPUT XX.
12. In nomismatc tria qua^runtur : melalkim, figura De cere.

et pondus. Si ex iis aliquid defuerit, nomisma non 1. ^5 a splendore aeris vocatum, sicut aurum et

erit. argentum. ' Apud anliquos autem prius seris quam

13. Tria autem sunt genera argenli, et auri, et ferri cognitus usus. Mve quippe prius proscindebant
seris : signatum, factum, infectum. Signatum cst terram, a^re certamina belli gerebanl , eratque in
quod in nummis est ; factum quod in vasis et si-
est, preiio aurum vero et argentum propter
magis ses ;

gnis; infectum, quod in massis, quod et grave di-

'^
inutihtatem rejicicbantur. Nunc versa vice jacet ses,
citur, id est, massa. In notitiam autem formarum aurum in summum cessit honorem; sic volvenda
metalla ita venerunt. <*Dumenimquacunque ex causa fetascommulat tempora rerum. Et quodfuit in pretio,
ardentes siivaj excoquerent lerram, excalefactis venis fit Usus aeris postea transiit
nullo denique honore. J

fuditrivos s cujuscunque stricturK.^SfJl4.Sive igi- in simulacris, in vasis, inajdificiorum structuris, ma-

lur a?s illud fuerat, sive aurum,cum in loca terrfe de- xime et ad perpeluilatcm monimentorum etiam pu-
pressiora decurreret, sumpsitfiguram, in quam illud, g blicse in eis constitutiones scriptae sunt.

vel proflucns rivus, vel excipiens lacuna formaverat. 2. ^ Cyprium ces in Cypro insula prius reperlum,
Quarum rerum splendore capti homincs, cum ligatas unde et vocatum : factum ex lapide eroso quam ,

attollerent massas, viderunt in eis terrse vestigia fi- Cadmiam vocant, et est duclile ; huic si addatur plum-

guiala, hincque excogitaverunlliqucfactas ad omnem bum, colore purpureo fit.

formam posse deduci. 3. Aurichalcum dictum, quod
1 et splendorem au-
CAPUT XIX. ri et duritiam aeris possideat. Est autem nomen com-
De argento. positura ex lingua Latina et Graica. /Es enim ser-
1 Argentum non longe a Grfeca appellatione dislat. mone Grsecorum yil/.o; vocatur. "> Fil autem ex aere
Hoc enim illi apyjpov vocant. ^ Ci.i mirum in modum ctigne muUo, ac medicaminibus perducitur ad au-
illud inest, ut, dum candidum n\, imprcssum corpori reum colorem.
lineas nigras reddat. 4. Corinthium est commislio omnium metallorum,

2. Argentum i'/i;u»i diclum, quod excidat materias quod casus primum miscuit Corintho, cum caperctur
in quibus injicilur : hoc et liquidum, quia percurrit. incensa. "Nam dum hanc civitatem Annibal cepis-

^ Quia nominibus princip. Repetunlur ha3C inf., n VII, cap. 8.

can. 24. " ^ Potui autem datum interf. p. c. E Dioscorid.
° Nummi autem a Numa. Ex Epiphan., lib. de Cap. XX. Apud antiquos autem prior xris.
Ponderibus, idem refert Suid. in voce 'Aaapia, ex Lucretius, lib. v :
Tranquillo. Et prior a^ris erat quam ferri cognitus usus.
"Quod et grave dicitur id est massa. JEn. vi, ad Ex quo suntomniausque ad : Nullo deniquehonore.
iilud Egregium forma iuvenem,elc.
: Reliqua hujus capilis e Piinii lib. iii.
Dum enim quacunque ex causa ardent
<^
silvce, Vsus a^ris. E Plin., cap. 3 et seqq., usque ad
j

etc, usque ad tincm can. Totus locus adumbralus ex 9, e quo exlremo sunt pleraque hujus loci
verba.
Lucrctiilib. v Quidquid.id est, quacuinque excausa
: Cqprium ces. Ex cap. 2, 4, 10.
^

flammeus ardor horribili son., ctc, Aurichalcum,quodctsplcndorcmaur.etdur.CEr.

'

° Cujuscunque strictura^.Sic. Virg.,.En. vii, Stri- poss. Verhasunt Sorvii, yEn. xii, ad illud Ipse de- :

cturas chahjbum dixit. Est aulem strictuia, utait eo liinc auro. Deetymolog. vid. Fest.
loco Servius, tcrra ferri in massam coacta. '"
Fit autem cx a-re, etc. Qua^rendus hujus medica-
^ CAP. XIX. Cui mirum in modum illudinest, minis auclor, nefiue enim hivc ex Plin.
hujus rei meminere Piinius ct Auguslinus, lib. xxi " Nam dum hanc civitatcm Annibal, MvTjtiovDcbv

de Civit., cap. 7. a|j.a;Tr,u.a. Non enim Corinthum Annibal sed C. ,

^ Sine hoc neque argentum, neque. Vitruvius, lib. Mummius consul cepil, ann. ab Urb. cond. 608.
Patrol. LXXXII. 19
 587 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 588

set, omnes staluas aereas, 29% et aureas, et argen- A CAPDT XXI.

teas in unum rogum congessit, el eas incendit. Ita ex De ferro.
liac commislione fabri sustulerunt, et fecerunt pa- 1. Ferrum quod farra, id est, semina
dictura,
ropsides, Sic Corinthia nala sunt ex omnibus in frugum, terrae condat. Idem et chalybs a Chalybe
unum, nec hoc, nec illud. Unde et usque in hodier- flumine, ubi ferrum optima acie temperatur. * Unde
num diem, sive ex ipso, sive ex imitatione ejus, a?s et abusive dicilur chalybs ipsa materics, ut : Vulnift,-
Corinthium, vel Corinthia vasa dicuntur. Hujus iria cusgue chalybs.
genera : unum candidum, ad argenti nitorem acce- 2. s Ferri usus post alia metalla repertus est. Cu-
dens; alterum, in quod ipsius auri fulva nalura est; jus postea versa in opprobrium species. Nam unde
tertium, in quo aequalis cunctorum temperies. prius tellus traclabatur, inde ^93modocruor effun-
Coronarium ex ductili sere tenualur in laminas,
5. ^ NuIIum autem corpus tam densis inter se co-
ditur.

taurorumque felle tinctum speciera auri in coronis quamferrum; unde

haerentibus et impliciiis elementis
histrionum praebet, unde et appellatum. inest illi duritia cum frigore. ^ Ferri aulem meial-
6. Pyropum igneus color vocavit. Namque in sin- lum pene ubique reperitur, sed ex omnibus generi-
gulas uncias teris, additis auri scrupulis senis, prse- bus palma Serico ferro datur. Scres enim hoc cum
tenui braciea ignescit, llammasque imitatur, unde et g vesiibus suis pellibusque mittunt. Secunda Parthi-
pyropum dicitur. 00, neqae alia genera ferri ex mera acie temperan-
7. Regulare ces dicitur, quod ab aliis ductile appel- tur. Caeteris enim admiscetur mollior complexus. '

lalur, quale omne Cyprium est.
8. Ductile autem dicitur, eo quod malleo produ-
catur, sicut contra fusile, quod tantum funditur.
Hoc et caldarimn, quod lantum funditur. Nam mal-
3. Differontia ferri plurima juxta tcrrae genus.
Nam aliud molle, plumboque vicinum, rotarum et
clavorum usibus aptum;aliud fragile, et aerosum,
culturae terree conveniens; aliud brevitate sola.
j

leis fragile est. Siquidem omne ses, diligentius pur- placet, clavisque caligariis; aliud rubiginem celerius
gatis igne vitiis excoctisque, regulare efficitur. sentit. S/ncfur^» vocanturhEeomnes,quodnoninaliis
9. Campanum quoque inter genera seris vocatur a metallis,a'' stringendo apte vocabulo imposito. Aqua-
Czmpania provincia, quce est in Italiae partibus, uten- rura verro summa differentia est quibus ferrum can-
silibus et vasis omnibus probalissimum. dens immergitur, quo utilius fiat, '
sicut Bilbili in

10. ^ Ms omne frigore magno melius funditur. Hispania et Tirasone, Corai in Italia.
•=
JEs rubiginem celerius trahit, nisi oleo perungatur 4. la acuendo ferro ™ oleo deleclatior tit acies,
servari autem id optime in liquida pice tradunt unde et lenuiora ferramenta oleo restingui mos est.

^9^ 11. Inter omniametallaaesvocalissimumest, C ne aqua in fragilitatem durentur. °A ferro sanguis

el niaximse potestatis; ideo et cenea limina, undeet humanus sese ulciscitur. Contactum namque celerius
Virgilius : Foribus cardo stridebat ahenis. Purga- rubiginem trahit.Cumferro magneslapis concordiara
menta aeris cadmia, et chalcitis. Cadmia aerugo seris, habet. Sola enim haec materia vim ab hoc lapide ac-
chalcitis aeris flos. cipit, lempore. Ex eodem lapide
retinelque longo
12. Cadmia gigniturin metallorum aeris atque ar- architeclus quidam Alexandriae templum concame-
genti fornacibus, insidente nidore. Namque ut ipse ravit, ut in eo simulacrum ferro in aere pendere vi-
lapisex quo fit aes cadmia vocalur, sic rursus in for- derelur. « Ferrum accensum igni, nisi duretur icti-
nacibus existit, et nominis sui originem recipit. bus, corrumpitur. Rubens non cst habile ad tunden-
13. ^ris flos fit, seu gignilur, conflalionibus, reso- dum, neque antequam albescere incipiat. Aceto, vel

luto atque reliqualo aere, superfusa frigida. Repentina alumine illitum ferrum fit aeris simile.

enim densatione,tanquam de sputo, reparatur flos. 5. 294 Purgamenta ferri rubigo et scoria.

14. Mruginem ses quoque creat. Nam laminse

"^
Rubigo est viiium rodens ferrum ipsum, vel se-

aereae super vas aceti asperrimi sarmentis superpo- getes, quasi rodigo mutata una littera : haec et aerugo
sitse, * atque ita distillantibus, quod ex eo cecidit ab erorfmrfo. Nam aerugo vitiumest iQxv\,dh erodendo
in ipsum acetum, teritur et cribratur. D dicta, non ab aeramento.

^ Coronarium Regulare.... Pyropum.... Campa- * Ferri autem metall. ubique rep. E Plin. xxxiv,
num. E cap. 8. cap. 14, a quo sunt fere quae restant.
^'
Ms omne
frigore mel. E cap. 9. Cceteris enim admiscetur mollior complexus.
'

/Es rubiginem celerius trahit. Pliniu^^ /Era ex-

'
tersa rubiginem celerius trahunt quam neglecta,
nisi oleo perungantur, etc. Ergo deesse hic videlur
aliquid.
^ /Eruginem quoque creat.
Hoc de cerussa Plin., cap. 18.
^Atqueita distillantibus. Al., distillantes.
' Cap. XXI. U7ide et abusive, etc. E Serv.,
Gcorg., I, ad illud At chalyhes nudi ferrum.
: '
B Ferri usus post alia metall. rep.
Lucretius
Inde minulalim processit ferreus ensis,
Versaque in opprobrium species est falcisahenae.
: Sic etiam interpungendus locus Plinii.
j Culturce terrceconveniens. Haec utrum Plinio Isi-
dorus, an Isidoro alius adjeceril, non dixerim.
^ Astringendo apte vocabulo imposito. Sic omnes
Nam laminoi cereoi. libri. Ab stringenda acie v. imp., Plinius. Uter ex
altero restituendus, alii viderint. Mihi Isidorianorum
Cod. lectio non displicet. Serv., JEa. viii : Strictura
est terra ferri in massam coacta. Nihil de acie.
Sicut Bilb. Aliquid deesse videtur. Vid. Plin.
:
^"
Oleo clelectatior.Sicomnesl.DelicatiorBpudPlin.
° A ferro sanguis hum. s.u. Vcrba sunl Plinii.
° Ferrum accensum. Ex cap. 15.
589 ETYMOLOGURDM LIB. XVI. 590
Scoria vero purgamenta et sordes sunt, quae « eo temperanlur. Cerussa quoque ex eo, sicut et ex
6. 3

igne excoquunlur. Et dicta scoria, quia de ferro ex- plumbo, conficitur.

cutitur. CAPUT XXIV.
Rubigine aulem caret ferrum, si cerussa et
7. '^
De electro.
gypso et liquida pice perungitur. Ilem rubigo ferra- 1. Electri'.7n\oc:itnm, quod ad radium solis clarius
menla non vitiat, si eadem meduUa cervina vel ce- auro argenloque *^00 reluceat. s Sol enim a poeiis
russa mista rosaceo ungatur. elector vocatur. ^ DeftTcatius est enim hoc metallum
CAPUT xxn. omnibus metallis. 2. ' Hujus Iria genera. Unum, quod
De plumbo. cx pini arboribus fluit, quod si^ca«u??idicitur alterum ;

1. Plumbum dictum, quod ex eo primum pilis fac- metallum, quod naturaliter invenitur, et in pretio
tis maris aliitudo tentaia est. *=
Hujus vero gencra habetur; tertium, quod de tribus parlibus auri
fit

dno smt,nigrum et ca7ididum;seA meliuscandidum, et argentiuna. Quaspartes, etiam si naturale solvas,

quod prius in insulis Atlanlici maris inventum est. invenies.Unde nihil interest natum sit, an factum
Siquidem et in Lusitania, et in Gallecia gignitur utrumque enim ejusdem naturse est. 3. Electrum, i

summa terra arenosa, et coloris nigri, et ponderis quod eslnaturale, ejusmodi naturaeest, ut in convivio,
gravis : interveniunl et minuti calculi, maxime tor- D et ad lumina clarius cunctis melallis fulgeat, el ve-
renlibus siccatis, lavant eas arenas, et quod subsidit, nenum prodat. Nam si eo infundas venenum, stri-
coquunt in fornacibus. Inveniuntur et in aurariis dorem edit, et colores varios in modum arcus coe-
metailis aqua missa calculi nigri et graves, et dum lestis emiiiit.
aurum colligitur cum eo remanent, postea separali CAPUT XXV.
conflantur, et in plumbum album rcsolvuntur. Inde De ponderihus.
et eadem gravitas plumbi quse auri. 1. Ponderum ac mensurarum juvat cognoscere
"^

2. Nigrum plumbum circa Cantabriam abundat, modum. Nam omnia corporalia, sicut scriptura '

cujus origo duplex est. Aut enim solura ex sua vena est, a summis usque ad ima, in mensura, et numero,

prodit, aut cum 995 argento nascitur,mislisque ve- el pondere disposita sunt, atque formata. "» Cunctis
nis conflatur. Hujus primus in fornacibus liquor stan- enim corporeis rebus pondus natura dedit. Suum
num esi; secundus, argeijtum;quod remanetsuperad- quoque regit omnia pondus.
dita vena, rursusque conttala, fit nigrum plumbum. "^97 2.Primus Moyses,qui omnesantecedit genti-
3. ^ India neque plumbum neque aes habet, gem- lium philosophos tcmpore, nobis et mensuras, et nu-
mis tantum et margaritis hsec permutat. Nigro plumbo raeros, et pondus, diversis in Scripturse suse locis nar-

ad fislulas laminasque utimur. Laboriosius in His- f» ravit. " Primus Phidon Argivus ponderum rationem
pania et Gallia eruilur plumbum. N:;m in Britannia in Greecia constituit, et hcct alii anliquiores exstite-

summo torrse corio. rint, sed iste hac arto experientior fuit.

CAPUT xxni. Pondus dictum, eo quod in statera libratum

3.

De stanno. pcndeat, hmcelpensum. Abusive autem pondus libra

1. Stanni ® etymologia a-cyMpt^wv, id est, sepa- una est. Unde eliam dipondium diclum, quasi duo
rans, et secernens. Misia enim et aduUerata inter?e pondera, quod nomen adliUC in usu relinetur.
per ignem mctalla dissociat, et ab auro el argento 4. Trutina est gemina ponderum lances aequali

aes plumbunique secernit; alia quoque metalla ab examine pendens, facta propler talenta ° et cen-
igne dcfcndit, et cum sit natura aeris ferrique duris- tonaria appendenda, sicut momentana pro parvamo-
sima, si absque sianno fueril, uritur et crematur. (licaque Ha;c et moneta vocata. Eadem
pccunia.
2. '
Stannum saporem facitgra-
illitum sereis vasis ci statera nomen ex numero habens, quod duabus
tiorem, etcompescit virus aeruginis. Specula etiamev lancibus et uno inmedio slylolibrata sequaliter sfe/.

'^
Scoria.Ex Hieronym., in Ezech. xxii, Quod fieri. Et Servii verba examinanda aliis relin-
^ Rubigine autem car. f. Ex Plin., ibid. quimus.
*=
Cap. XXn. Hujus genera sunt nig. E Plin. Q j £/gciru?n,^uod^sfwaiwm/e,etc.ExPlin.,xxxiir,
34, cap. 16. cap. 4.
Jndia neque plumhxm. E cap. 17.
* ^ Cap. XXV. Ponderum ac mensurarum juvat.
C,\p. XXIII.
* Stanni etymologia... crematur. Rhemm. Palemon :

Totus locus concinnalus ex verbis Hieronymi in Za- Pondera Pa^oniis velerum memorala libellis.
char. IV, ex quibus, qufead elymologiam attinctretu- Nosse juvat.
lisse sufficiot. Lapis (inquii),?d est, massa,quiapud 1 Sicut scriptum est. Sapient. xi.

"• Cunctis corporcis rebus pond. Palemon

Hebroios Snnn scribitur, id est, stanneus, £tu[j.oXo-
:

^iirai aroytopfi^wv, id cst, separans et secernens, ut Pondus rebus natura locavit

quomodo stannummista et adulterata, elc. Corporeis, elemonta suum regit omnia pondus.
" Primus Pliidon. Ex Euseb., Cliron. Sirabo que-
' Stannum illitum... conficitur. Ex PIin.,xxxiv,
cap. 17. quo a Piiidone signari creplum argcntum ex Ephoro
s Cap. XXIV. Sol enim a poelis elector. E Pli- refcrt.
nio, xxxvii, c. 2. Etcentenariapondera.UumlnT bac voceViiruv.,
°
^ Defcecatius est enim lioc melall. E Sorv.,Georg. Sisuper idlapidis centenarii pondus
lib. VII, cap. 8 :

iii, ad iUud Purior electro.

: imponatur; et Piin., lib. vii, cap. 20 Fusius Salvius :

'
Hujus tria genera. Ex t-od., ^En. vii, ad carmen : duo centenaria pondera pedibus, totidem manibus
591 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 592

5. ^ Examen est filum raedium, quo trulinae sta- A tiovero uiium nomiima utius argenteus erat. Hoc

tera regitur, et lances sequantur. Unde ei in lanceis enim ab Assyriis coepil. Dicunt enira Judaei quod
amentum dicitur. Abraham in terram Chanaan primus hanc advexit
6. ^ Campana a regione llaliae nomen accepil, ubi formam. Solidus apud Latinos alio nomine ^ Sextula
primum ejus usus repertus est. Haec duas lances non dicitur, quod iis sez uncia coniplealur. Hunc, ut
habet ; sed virga est signala libris et unciis, et vago diximus, ^ vulgus aureum solidum vocat, cujus ler-

pondere mensurata. tiam pariem ideo dixerunt iremissem, eo quod soli-

29^ 7- Unicuique autem ponderi certus est mo- dum faciat ter missus.
dus, nominibus propriis designatus. 15. ' Sextulahis assumpta duellam facit, ter po-
8. = Chalcus minima pars ponderis, quarta
pars sita staterem reddit.
oboli est, conslans lentis geminis granis. Appellatur 16. Stater autem medietas unciae est, appen-
aulem chalcus, quod sit parvulus, sicut et lapis calcu- dens aureos tres, unde et vocatur stater, quod
us, qui adeo minimusest utsine molestia suicalcetur.
tribus solidis stet. Hic et semiuncia^ quia semis ha-

9. Siliqua vigesima quarta pars solidi est, ab ar- bet de uncia. Hic est semissis, quia ponderis semis

boris semine vocabulum lenens. est, quasi semis assis.

10. Ceratum oboli pars media est siliquam habens B 17. Quadrantem Hebrsei i similiter codrantemso-
unam, semiobolum vocat. Ce-
et semis. Hunc latinitas canl, et ^ vocalur quadrans, quod unciae quartam
ratum autem Graece, Latine cornuum, interprelatur. partem appendat.
dl. Obolas siliquis tribus appenditur, habens ce- 18. '
S26'e/, qui Latino sermone siclus corrupte

ralia duo, chalcos quatuor. Fiebat enim olim exaare appellatur, Hebraeum 300 nomen est, habens apud
ad instar sagittse. Unde et nomen a Gracis accepit, eos unciae pondus. "^"
Apud Laiinos autem et Grcecos

hoc est, sagitta. quartaparsunciseesl, et staterisraedietas, drachmasap-

12. ^Scripulus sex siliquarum pondere conslat. Hic pendensduas.Undecuminlitterisdivinislegitursjc/M.s,
apudOrsecos grammawocalnT.Scripulus autem dictus unciaest; cum vero ingentilium.quartaparsunciaeest.
perdiminulionem alapillo hre\i,qmscrupusvocaiuv. 19. Uncia dicta quod universitatem minorum pon-
13. ^ Drachma octava pars unciae est, et denarii, derum sua unitate vinciat, id est, compleclatur.

pondus argenti 'J09 tribus consians scripulis, id ° autem drachmis viii, id est, scripulis
Constat
est, xviii siliquis. Denarius autem a daiido diclus, XXIV. Quod proindelegitimum pondus habetur, quia
quia pro decem nummis imputalur. numerus scripulorum ejus horas diei noclisque me-
14. Solidus nuncupatur, quia nihil illi deesse vi- titur, vel quia libram efficit duodecies computatus.
detur.Solidum enim veteres integrum dicebant et C 20. Libra xii unciis perficitur, et inde habetur
totum. Ipse quoque nomisma vocatur, pro eo quod perfecli ponderis genus, quia tot constat unciis quot

nominibus principum effigiisque signetur. ^ Ab ini- mensibus annus. Dicta aulera libra, quod sil li-

et ducenariaduo humeris contra scalas ferebat. Ex- j Quadrantem similiter Hebrcei codraiitem.lla qui-
stant Roraae cenlenarii hujusmodi lapides multi e dem velle videtur Hieronymus in nominibus Hebraic,
durissima silice, nonnuUi etiam antiquissimis lilte- ex Matth.; sed Hieronymus sjepe, quod scit nescit
ris inscripli.Id centumpondium vocat de Re rusl., in eo libro, ut eliam Isidorus in hoc. Nam Graecaset
cap. 13,hisverbis Centumpondiumincertumunum,
: Latinas voces quasi Hebrsea^ essent interprclalus est.
et pondera certa, nisi incretumet creta cum Chacone k Et vocata quadrans,quod uncice quart.p. Epiph.,
mavis legere, ut incretum sit cx Festo indivisum. lib. de Pond.et Mens. Siclus,qui et quadrans dici-
:

^ Examen est fHum. E Serv., &n. xii Jupiter : lur ,quartapars est uncice.dimidium stateris habens
ipse duas cequato examine. drachmas duas. Sed deceptus eslin Lalina voce Grae-
^'
Campana. Eadem apud nos Romana dicitur. cus homo, Isidorumque ibidem labi fecit. Non enim
=
Chalcus minima parsponderis. Octavaparsoboli quadrans unciae, sed assis est quarta pars. Neque eo
Polluci, lib. IX, et Cleopatra in fragmento quod ex- confugere potest Isidorus ut dicat asses unciales fa-
stat; decima, Plinio, lib. xxi, cap. uliim. Diodoro ctos. Nam Plinio teste semuncialr-s facli, deinceps in
apud Suidam sexla; Dioscoridi lerlia; ut fuisse ap- n eo siatu manserunt, ul etiam in iis qui nunc intinito
pareat diversi ponderis chalcos. numero exstant videmus,
'^
Sc?'//Ju/u.s.SicmelioresIibri; scripulwn, scriptu- Sicel... uncice pondus. Yerhai quidem sunt Hie-
'

lum, et scribulum legitur in aliorum auctorum vetu- renymi in Quaest. in Genes., cap. 23. Verum praeler
slissimis cod., ut a scribcndo ducla vox videatur ad Josephum (qui lib. iii Anliq., cap. 9, tradit siclum
similitudinem GrEeci nominis ypiafj.a. pendere quatuor drachmas Atticas, hoc est, semun-
* Drachma... tribus constans scripulis. Fannius : ciam) ipse Hieronymus, sui oblilus, in Ezechiel. iv :

In scripulistribusdrachmam, quoponderc doctis Siclus (inquit), id est,stater, quatuor drachmas ha-

Argenii facilis signalur numraus Alhenis. bet,drachmce autem octo Latinam xinciam faciunt.
<
Ab initio vero forraam. Ex Epiphan., lib. de Hoc Isidorum non vidisse mirura est.
Pond. et Mens. ^ Apud Latinos ExEpiphanio.
autem et Grcecos.
Sextula... quod his sex u. c. Fannius
s :
" Constatautem drachmisyin...jmensibiis. annus.
Sextula quae fertur, nam sex his uncia constat. Fannius
^ Vulgus aureum solidum. Non solum vulgus, sed Uncia drachmis bis quatuor, unde putandum
fit

Apuleius eiiam, lib. x Centumque solidos aureos

: Grammala dicta, quod haec viginti qualtuor in se
offerens pretium. Uneia habet, tot enim formis vox nostra notalur,
* Sextula bis assumpta duellam. Fannius : Horis quot mundus peragil noctemque diemque
Sextula cum dupla esi, veteres dixere duellam. Unciaque in libra pars est. quae mensis in anno.
593 ETYiMOLOGIARUM LIB. XVI. 594

bera, et cuncta intra se pondera prcedicta concludat. A Oxybaphus fit, si v drachmse addunturad x.
^ Acetabulum quarta pars heminae
21. Mna in ponderibus centum draclimis appen- 5. est, xii

dilur, et est nomen Graecum, ""

quse sunt siliqu?e 8 drachmas appendens.
Dccc, tremisses ccxxv, solidi lxxv, stateres xxv. 303^ Co/u/rthcminaesthabens cyaihos sex; quse
22. ^ Talentum autem summum esse pondusperhi- idiciro cotula vocatur, quia Graeco serraone cote

betur in Grascis 30M nam nihil est chalco minus, incisio dicitur, et i hemina sextarii in duo aequa in-
nihil talento majus.": Cujus varium apud diversas gen- ciditur, et cotulam facit.

^es pondus habetur. Apud Romanos enim talentum ost Hemina autcm appendit libram unam, quae gemi-
Lxxii librarum, sicut Plautus ostendit, qui ait duo nala sextarium facit.

talenla esse cxliv libras. Est auiem triplex, id est, 6. Se.rtarius duarum librarum est, qui bis as-
minus, medium,summum. Minus l, * medium lxxii sumptus nominatur bilibris: assumptus quater, fil
libris, « summum cxxconslat. Graeco nomine chcenix; ^ quinquies complicatus qui-
Centenarium numeri nomen est, eo quod cen-
23. narem, sive gomor facit. Adjice sextum, congium
tum Hbrarum poaderissit. Quod pondus propter per- reddit. 301 ^ Nam congius sex metitur sextariis,
fectionem centenarii numeri Romani insliluerunt. a ™ quo, et sextario nomen dederunt.
30'^ CAPUTXXVI. B 7. Congius autem a congiendo, id est per augraen-

De mcnsuris. tum crescendo vocatur. Unde postea pecunia bene-

1. Mensura est res aliqua modo suo, vel tempore ficii gratia dari ccepta congiarium appellatum est.

circumscripta. Hsecaul corporis est,aut lemporis. Cor- Unusquisque enim sui tcmporis imperator favorem
poris est, ut hominum, lignorum, elcolumnarumlon- populi caplansadjiciebat,ut largiorvideretur indonis.
gitudo, et brevitas. Sed ct solem istum propriam sui 8. " Congiarium autem specialiter mensura est
orbis haberemensuram, quod geometrici perscrutari liquidorum, cujus et rem simul et nomen a Romanis

audent.Temporis,ulhorarum,dierumetannorum.f Un- irapositum invenimus.

de et metiripedeshorarumdiciraus,hocest, mcnsurare. 9. Metreta est mensura liquidorum. Hsec a men-

2. Proprie autem mensura vocata, quod ca fruges 5(/m accepit nomen, [xexpcv enim ^nensuram dicunt
m:3tiuntur, atque frumentum , id esl hunnda
, et Gra:ci, el iude appellata metreta : licet et urna, et

sicca, ut modius, artabo, urna et amphora. amphora, et reliqua hujusmodi nomina mensurarum
Mensurarum pars minima cochlear^ quod est
3. sint, lamen ista hoc nomen a denarii numeri perfe-
dimidia pars drachraae, appendcns siliquas novem, ctione accepit.
quod triplicatum chonculam facit. Metrum ad omnem mensuram pertinet [jlItpov ,

Choncula drachraa una, et dimidia adimpletur. C enim mcnsura dicitur. Nam et cya-
GraBce, Latine
4. Cyathi pondus decem drachmis appenditur thus mensura est, et amphora inensura est, et quid-
s qui etiam a quibusdam cuatus dicitur. quid plus minusvecapit, mensura est. Sed ideo hoc

^ Quod sint siliquce, etc. Ita plerique Goth., ut ta- lum probat, sed ex margine haec ascita existimat ;

men a quibusdam absit hcec summa. Rabanum moror.

nihil
^ Acctabulum., -^w drachmas append. Ila Plinius
^Talentum su.mmum essc pond.perh.ldem in Ta-
lento. Isidoriani libri xii drach. app. Error ex similitu-
:

Quod summum pondus Athenis

doctis perhihetur ; dine notarum^et t]. Rhemn., de cyato :

Nam nihil his obolove minus, majusve talento. Bisquinquehuncfaciunt drachmce,siappenderetenles,

^ Cujus varium apuddii-ersas (jcntcs.Sev\'ni^,.En.
Oxybaphus tiet, si quinque addaotur ad illas.
\. adillud Argenti, aurique talcnta. Talcntum (in-
Cotyla... habens cyathos 5C.c. Bhemn. ;
: '^^

quit) secundum varias gcntes, varium pondus est ,

At cotyle cyathos bis ternos una receptat.
sed apud Rotnanos talentum est lxx litine, sicut jEt helnina scxtarii. Idem.
Plautus ostendit in MosteUaria,qui ait duo talenta
At colylas, quas siplacet, dixisse licebit
esse cxL //Z?ras.Sed recte meojudicio Chacon: « Si ta-
Heminas, recipit geminas sextarius unus :

lentura, ait, sex millia drachmarum continet, ut

Qui qualer assumptus fit Graio nomine choenix.
Fannius aftirmat , libravero drachmas xcvi, elticitur
ElEpiphan. Cotyladimidium sextarii est, appellata
profecto ut talenlum libras Romanas lxii tantum
,

*' est Cotyla ah eo quodsextarius in duaspartes secetur.

appendat, non lxx, ut apud Servium legitur, nrquc ^ Quinquiescomplicatusquinarem, sivegomor fa-
Plauti lociis aliad suadel. « Quare cum I-idori Codi-
cit. Cum (laulo posl Goraor dicalur esse modiorum xv,
ces Lxii librce el cxliv lihras constanler babeant,
modius vero sexlarios xvi, aut secundum Isidorum,
dubito quin lxii et cxxiv de doctissimi viri sententia
hoccapite, xxiicontineal,quoraodo sibi Isidorus con-
hoc loco legendum sit, atque ita Serviura scripsisse, summam ma-
stet non video. Sed abluisse his libris
cum eodem existimamus ut pro lx et xx, librario- scimus, et aliena illis infinita prope accessisse,
num
rum vitio, lxx et xl irrepserint.
lertio quoque verbo cernimus.
'^
Medium lxxii. Scribo lxii. 1 Namcongius sex mctitur sextariis. S'ic inir.: eo
^ Summum cxx. De quo Yitruvius loquitur, lib. x,
quo'1 quinquemodiis metiatur, passive dixit elJuris-
c. 21, cum ail Hahcntem po)idus talcntuni quatuor
consult., cap. 33, § penult., d. de Contrah. empt,, et
:

rniUiumquodlitquadringcntaoctogintamitliapondo.
cap. 36 d. locati.
^ G.\p XXYI. Unde et metiri pedes horar. Yide '"
.1 quo et sextariinomen ded. Rhcmn. :

Pallad. in fine singulor., mensium. A quo sextarii nomcn fecisse priores

^ Qui etiam quibusdam cuatus. Al., casatus ;^\., Crediderim,
caulacus ; al., causatus.Cixnlnm quidem Arabeshanc Congiarium autcmspec. Ex Epiph., apud quem
"

raeasuram vocanl. Sed non placet Chacon, qui cua- mendose legitur apud Hebrxos.
595 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 596

noraen specialiter sibi assumpsit, quod sit mensura n eo quod quinque modiis metiatur, qui est dimidius
perfecti numeri, id est, denarii. numerus a perfecto denario.
10. * ali eo quod sit suo modo per-
Modius dictus 16. Artaba mensura est apud ./Egyptios sextario-
fectus. Est autem mensura librarum xliv, id esi, rum Lxxii : composilus numenis, propter lxxii
sextariorum xxii. Cujus numeri causa indetracta esl, gentes, vel linguas, quse orbem impleverunt.
eo quodi n principio Deus xxii opera fecerit. Nam 17.Gomor xv modiorura onus appendit.
prima die septem opera fecit, id est, materiam in- Corus XXX modiisimpletur. Hic ex Hebraico ser-
formem, angelos, lucem, coelos superiores, terram, mone descendit, quivocatur com a simililudine col-
aquam atque aerem. 305 Secunda diefirmamentum lis. Cora enim Hebraice colles appellantur. Coacer-
solum. Tertia die quatuor : maria, semina, sationes vati enim modii xxx instar coUis videnlur, et onus
atque plantaria. Quarla die tria : solem, et lunam, cameli efficiunt.
el stellas : quinta die tria : pisces, et reptilia aqua- 30y CAPUT XXVII.
rum, et volatilia. Sexta die quatuor : bestias, pecu- De signis.
des, reptilia terrse, et hominem. El facta sunt omnia 1. Ponderis '^
signa plerisque ignoti sunt, et inde
XXII genera in diebus sex. Et xxii generaiiones sunt errorem legentibus faciunt. Quapropter formas eo-
ab Adara usque ad Jacob, excujus semine nasciiur Q rum et characteres, ut a veteribus signatasuni, sub-
omnis gens Israel. Et xxii libri Veteris Teslamenli jiciamus.
usque ad Esther. Et xxii litterarumsunt elemenla, 2. Z litlera significat dimidium obolum.
quibus conslat divinje legis doctrina. His igitur — Virgula aequaliier jacens, porrecta simplici- et
exemplis modius xxii sextariorum a Moyse, secun- obolum.
ter, significat

dum sacrcB legis mensuram effeclus e£t, Et quamvis — Geminata virgula, duo oboli sunl.
diversae gentes huic mensurce pondus, vel adjiciant r. Latinum significat obolos tres.
ignoranter, vel detrahant, apud Hebrseos constitu- F Latinum significat obolos quatuor.
tione divina tali ralione servatur. Modius enim a E Latinum demonstrat obolos quinque.
7nodo diclus. Hinc et modica, id est, moderata. 3/o- 3. Oboli vero sex proplerea characierem non ha-
dicis enim modius nomen imposuit. Kammodica pro bent, quod in una drachma sex veniant, quod est
parvis abusive, non proprie, dicimus. pondus denarii argentei.
11. Satmn genus est mensurae juxta morem
"^
H littera significat siliquas viii, id est, tremissem.
provincicB Paiestinae unum et dimidium modium ca- N Latinura significat nomisma Graecura, id est, 50-
piens. Gujus nomen ex Hebrseo sermone tractum
'^
lidum.
est. Satum enim apud eos nominatur sumptio, sive g IB.Iota adjuncta beta significat dimidium solidum.
levatio, eo quod qui meiitur eamdem mensuram su- 4. < Virgulae duae ex uno angulo a laeva in dex-
n:at ac levet. Est et aliud satum mensura sextario- tram se dividentes significant drachmam, quam etiam
rum XXII capax, quasi modius. holcen appellant.
12. Bathus vocalur Hebraica lingua ab olaria N r. iV Laiinum adjunctum gamma Graeco si-
mola, quae bath apud eos, vel batha nominatur, ca- significat semiunciam
piensquinquagintasextarios, quaemensura una mola; r° "5^ e Gamma autem Graecte litterae Lalinum
vice proieriiur.
in fine adjunctura significat unciam.
13. Amphora yocdita, quod hinc et inde levetur.
;\ Lambda graecum per medium sui, i Latino
Haec Graece 30Ga figura sui dicta dicitur, quod ejus
adjecto, significat libram.
ansae geminatae videantur aures imilari. Recipil
o. K'j Kappa Graecum circa finem cornuum ad-
autera vini, vel aquae pedem quadralum, frumenti
juncto u Graeco siguificel cyathum.
vero modios italicos tres.

Cadus Grfeca amphora est coniinens urnas tres. 30S K". Si Latinum habuerit adjunctum hemi-
li. Urna raensura est, quam quidam quartarium nam demonstrat, quam Graeci cotylen vocant.

dicunt. Proprie autem urna vas cst quod pro con- n Je. X' Graecum si acceperit juriClum e Latinum
dendis defunctorum cineribus adhiberi solet, de quo significat sextarium.
poeta :
6.f
3, ° Sio Lalinum adjunctum indicat acetabu-

Coelo tegitur, qui non liabet urnam. lum, quod Graeci oxybaphon vocant.

15. Meditnna estmensuraquinquemodiorum. Me- j\J\_

Graicum, superposito n Latino , si^^nificat

dimna autem Latina ]ingua vocatur, id est, dimidia, mnam.

» Modius.... servatur. Omnia ex Epiphan, Fannius :

^Satum genus est mens... capiens. Ex Hioronym. Haec de mensuris, quarum si signa requiris,
ia Matth. xiii. Ex ipsis veterum poteris cognoscere chaitis.
' Cujus nomen ex Heb., etc. Haec el quae restanl ^ iJ. Galen. Dioscorid., Paul.
nsque ad finem cap. ex Epiphanio sunt, in quibus « Gammre autem. Non displicet nota Ncapolitani
si quid vitii esl, id nos non praestamu*:, sed Isi lorum Codicis.
satis tectum tanto auctore ducimus. f
Si Latinum. Paulus, non 0, sed u adjungit.
<*
Cap. XXVII. Ponderis signa... ut aveterib.
597 ETYMOLOGIARUM LIB. XVI. 598
* TT Laiinum in fine habens lambda Grsecum * *> X° Graecum in de.\tro brachio supcriori o lit-

sigmHcai talentum. tera conjuncta, chcciiix est.

* TLatinum in fine lambd. hab. Hujusnolse figura b X» Grcec. Seu potius Xv Graecum. Sic enim
et definiiio facilut uncis notam quse est in Neapol. choenix notari solct.
Cod. magis probcmus.

LIBER DEGIMUS SEPTIMUS.

'
DE ilEBUS RUSTICIS.
CAPUT PRIMUM. bore quaeruntur, ab incolendo vocata. Divitiae enim
De auctoribus rerum rusticarum. anliquorumin iisduobus erant, bene pascere et bene
1. Rerum ^ rusticarum scribendi solertiam apud arare. i Cultura agri, cinis, aralio, intermissio, in-
Grsecos primus Hesiodus Bceotius humanis stuciiis censio stipularum, stercoratio, occatio, runcatio.
contulit; deinde Democritiis, ^ ilia(/o quoque Cartha- 2. Cinis est incendium, ™ pcr quod ager inutilcm
gintmsis in xxviii voluminibus studium agricolatio- humorem exsudat.
nis conscripsit. Apud Romanos auteni de agricul- Aratio dicta, quia de cere prius terrae culturam
tura primus Cato insliluit, quam deinde Marcus Te- exercebant, antequam ferri fuisset usus repertus.
rentius expolivit, mox carminum ex-
Virgilius laude " Duplex est autem aratio : vernalis et autumnaiis.
tulil. c Nec minus studium habuerunl postmodum Intermissio est qua aliernis annis vacuus ager vi-
Cornelius Celsus, et '^
Julius Atticus, ^ ^Emilianus^ res recipit.
* sive 309 Columella 3. Stercoratw est Isetaminis aspersio. Stercus au-
insignis orator, qui totum cor-
pus ejusdem complexus est.
discipliuffi
p tem vocatum vel quia sternitur in agris, vel quia
2. e Primum ad aratrum boves junxisse ferunt extergi oporteat quidquid sordium in civitate redun-
quemdam privatum homiaemet fulminatum, nomine dat, sive,quod verius est, a Sterce,(\xi\ el Stercutus
Homogirum. ^ Quidam autem Osirim dicuiU esse artis dictus. Idem et fimus est, qui per agros jacitur. ° Et
hujus inventorem. Quidam Triptolemum. '
Et hic dictus fimus mus, id cst, stercus, quod
quod fiat
quaestio est quoaiodo prima Ceres ferro in Grcecia vulgo Uetamen vocalur, eo quod suo nutrimenlo Ueta
vertere terraui instituit ; sed ferro qualicunque, non faciat germina, reddatque pinguia arva et fecunda.
specialiter vomere, aut aratro. 4. Occatio est cum ruslici, satione facta, bubus di-
3.Stercorandiagrirationem primusinduxit -i
quidam missis, 311 P grandes glebas caedunt, ac ligonibus
non.ine Sterculius, in Italia. ^ Cujus ara a Pico dedi- frangunt; et dicla occatio, quasi obccecatio, quod
cata esl. Hic plura instrumenta agriculturae reperit, operiat. Occare igitur est operire terra semina, vites,
primusque agros fimavit. Eumdem quidam Satur- vel arbores.
num puiaverunt, ul majorem illi nobilitatem facerent 5. Runcatio est a terra herbas evellere. Nam rus
hoc nomine, quo splendide sonaret, et dignitatem C terra est.
lituli compararel. Sulcusasole vocatus, quod proscissus solem capiat.
3lO CAPUT H. Ycruactum dicitur, quasi vere actum, id esl,verno

De cultura agrorum. aratum.

1. Cultura est qua frumenta vcl vina magno la- Proscissio est aratio prima,cum adhuc durus est ager.

^ Cap. I. Rerum rusticarum... complexus est. I

C.\p. II. Cultura
cin., ar., interm.
agri,
Haec feie ca Columell., lib. i, cap. i. Serv., ad Georg. initium Pingues autem efficit ter-
:

Mago quoque Carthagincns. in xxviii. Ita Varr.,

•^
ras rinis, intermissio arandi,incensio stipularum,
lib. I de Re rust., cap. 1. stercoratio, unde etiam Iwtas ait. JSam fimus qui
^ec minus studium habuer.
'^
Coluaiell. : Nec mi- per agros jacitur vulgo Uetamen vocatur.
norem laudem meruerunt. » Per quod ager inutilem hum. exsud. Virg. :

'^
Julius Atticus. Qui de vitibus tantum scripsit. Dc Atque cxsudat inutilis humor.
quo Piin., in India, lib. xv el xvii. DupUx autem est aratio. E Serv., ad vers. Vere
II

^ JEmilianus. Palladius Rutilius Taurus iEmilia- novo, Georg. i.

nus, vir illuslris. r» ° Et dictus fimus, quod
f. mus,
id est, stercus.
^ Sive Columella. Disjunctionora pro conjunclione Mus terram cst supra, lib. ii, cap. 3.
interpretatus
more suo posuit. Scd ha?c putabal Chacon, et recle; nam el
aliena
ff Primum ad aratr. b. junxisse fer. Ex Augu^t., verha Scrvii, qua3 retulimus, ab Isidoro fidcliter des-
xviu de Civit., cap. 6. cri|)ta credo, et fimi etymologitt Rabanus non me-
^ QuidamautemOsirim.q. Tript.'ESQV\.,GcoTg..i: minit, diciiur eiiam hodie ab rtiilis stercus lcelame.
Uncique puer monstrator aratri. p Grandes glebas. Festus Occare et occatorem :

Ei hic qurestio cst. Ex codem ad

' illud
Ceres ferr.
iQuidam nomine Stercutius. ExLact, lib. i, cap.
20. Idem Sterces, el Stercutus vocatur apudAug.,
xviii de Civil. cip, lo. Stcrculics apud Macrob. lib.i
: Prima Verrius putat dictum ab occa-dcndo, quod ca;dat
grandes globos terro', cum Cicero venustissime
dicat ab occcecando fruges satas. Ubi glebas, non
globos, est hoc loco legendum, sed priori etymologia
usus est Varro, lib. i de Rc rusl., cap. 31 Vineas :

Saturn, novcUas fodere, aut arare, et postea occare, id est,

" Cuju$ ara a Pico. Macrobius, a Jano, Pici patre. comminuere, ne sit gleba. Gloss., oceat, PwXocortit.
599 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 600
6. Satio dicta, quasi seminis actio vel quasi sato- , h 6- ' Alica, Grivcum nomen est
rum actio. Serere autem vocatum, quia hoc coelo •i
AUcaslrum similc est alicai, pondere et bonitate
sereno faciendum est, non per imbres. Hinc est et pra^cipuum.
illud Virgilianum : Niidus ara, serenudus. Messis a 10. 3lS fforf/ew??2dictum, quod prgecaeteris gene-
metendo, id est, recidendo., dicta. ribus frumenti aridum ante fiat, vel quod spica ejus or-
7. Seges autem de semine dicia, quod jacimus, dineshabeal Horumtria genera.Primum hexaticum
^

sive a sectione. vocatur, eo quod spica ejus sex ordineshabeal, quod

CAPUT HI. quidam cantherinum appellant, quoniam animalia
De frumentis. meliusquam trilicum pascit, et homines salubrius
\. Prima ^ Ceres ccepit uli frugibus in Grsecia, et quam malum triticum. Alterum distichon,QO quod
habere segetes, translatis aliunde seminibus. Hujus duos ordines habet hoc plerique galaticum vo-
meminit Ovidius dicens : cant. Tertium trimestre, quia dum cogit necessilas,
Prima Ceres unco glebam dimovit aratro; verno seminatur, et celeriter colligitur.
Prima dedit fruges, alinientaque milia terris. 11. Scandula, a divisione vocata. Duplex cniin
^

2. b Frumenta sunt proprie quae aristas habent; est, scanditurgue^ id est, dividitur.
' Fruges autem reliqua. Frumenta autem, vel fruges, p 12. "" Centenum appellatum, eo quod in plerisque
a frumendo, hoc est, 3l9
a vescendo, diclse. p Nam ocis jactus seminis ejus in incremenlum frugis cen-
"*
frumen dicitur summa pars gulse. tesimum renascatur.
3. Primitioi proprie sunt quse de frugibus prae- Hinc millium a mullitudine fructus vocatum.
et

cerpuntur. 13. Panicium dictum, quod multisin regionibusex

4. Triticum, vel a tritura dictum, quod purissi- co panis vice hominessustenlentur, qnasi panificium
mum horreo condatur, vel quia granum ejus com- Pistum a pasto.
molitur et teritur. Sesamum, Grajcum nomen est.
5. Far quod initio frangeretur-
dicitur, eo 14.Farrago dicta ^ifarre. Est enim herba hordea-
® Apud antiquos enim molarum usus nondum erat, cea adhuc viridis, necdum granis ad maturitatem
sed frumentum in pila missum frangebant, et lioc turgentibus.
erat genus molendi. 15. " Spicam de maturis frugibus abusive dicimus.
6. f
Adoreum trilici genus, s quod idem vulgo Nam proprie spica est cum per culmi folliculum,
semen dicitur. Ador quondam appellatum ab edendo, id est, extremum tumorem aristae, adhuc tenues in
quia primo eo usi sunt homines, sive quia in sacri- modum spiculi eminent.
ficio ipsius generis panis ad aras offerebatur. Unde p 16. ° Arista appellata, quod prius ips aarescat.
adorea sacrificia dicuntur. P Culmus est ipse colamus spicse, qui a radicibus
7. Siligo genus tritici a selecto dictum. Nara in nascitur. Et dictus culmus, quasi calamus.
pane species ejus prsecipua est. 17. Folliculus esl theca frumenti, in qua granum
8. Trimestre triticum ideo nuncupatum,'quia sa- servatur interius. 314'! Haec super spicam vallo
tum menses colligiiur; ^ nam ubi propter
post tres instructa, munimea, praetendit, ne avium minorum,
aquam, aliamve causam, matura satio omissa est, morsibus spica suis fructibus exuatur, aut vestigiis
prtesidium ab hoc petilur. proteratur,

» Cap. III. Prima Ceres ccepit uti frugibus in vero, lib. i AUcam sine aspiratione dictam Verrius
:

Grrecia., Aug., xviii dc Civit., cap. 6 Regnante : tradit,et sic midti dixerunt; LuciUus, xv Nemo est :

autem Argo, suis uti coepit frugibus Grcecia , et haUcaritis posterior te,cum aspiratione dixit. Ergo
habere segetes in agricultura delatis aliunde se- sub judic:! lis est.
minibus. AUcastrum simile est aUcce. Columell.,
J ibid. :

b Fruynenta sunt prop. q. arist. hab. E. Serv., Semen trimestre, quod cUcitur aUcastrum, iclque
Georg. I, ad vers. Siliqua quass. legumen. pnndere et bonitate cst prcecipuum.
= Fruges autem reliqua. At Serv., yEn.
i, ad vers. k Horum tria gener. Ex eod., cap. 9, nisi quod ad
Frugesque recept. —
Errant (inquii) qui discernunt D '\no genera species omnes hordei retulit.
frumenta a frugibus. '
Scandula. AI., scandalia. F., scandia. Sic cnim
JSam frumen dicitur summa pars gulcB. Servius
"^
apud nos appellatur.
utrobique. "^Centemim. Qnod aPlinio5eca/ediciturl.xvni,c.l6.
« Apud antiq... molendi. E Serv., JEn. ii, ad " Spicam de mat... eminent. E Serv.. Georg. ii,
illud Et torrere.
: ad illud Spicea jam campis. eic.
:

f
Adoreum tritici genus. Festus Ador farris : " Arista appel. Ex cocl., Ma. vii, ad illud Cursu :

genus, edor quondam appellatum, ab edendo ; vel lcesissct aristas.

quod aduratur, ut fiat tostum, unde in sacrificio p Cuhnus. Idem, Georg. i, ad vers, Culmumquc
mola salsa efficitur. lcv. stipulasque: Culmus dicitur ipse calamus, sti-
^ Quod idem vulgo semen dicitur.Plinius. de Zea, pnlce vero foUa cjuce ambiunt culmum.
iib. xviii, cap. 8
Est et hcec Italiw in Campania
:
i Hcec super spicam, elc. Ambros., lib. Hexam.
maximeque semen appellatur. II!. cap. 8 Tum super ipsam spicam vallum strui-
:

h Nam ubipropter
aquce, aliamvecaus. E. Colu- iur, ut quasi guadam in circeprcetendat, ne avium
mell, lib. ii, cap. 6. minorum morsibusspicasuis exuatur fructibus,aut
Alica Grcecum «omen es^Latinum putal Festus
'
: vcstigiis proteratur. Expressit aulem Ambros. lo-
Alica (inquit) dicitur, quod alil corpus. Charisius cum Cicer. ex lib. de Senect.

A
601 ETYMOLOGIARUM LIB.-XVII. 602

18. * StipuUe sunt folia, seu vaginfe, quibuscul- • 6. s Faselus autem, et cicer Graeca notnina sunt,

mus ambitur, atque fulcitur, ne pondero frugis cur- ''

sed faselus vile genus leguminis, quia omne quod
vetur, quffiambiunt culmum. Et dicta stipula, quasi abundat vile est, hoc autem semen abundanter inve-
usta, et quasi ustipitla. Stipula dicta ab usto; nilur.

coliecta enim messe uritur propter cuUuram agri. 7. i

Lupinus GraBcura et ipsum nomen est. Ue quo
Ilem stipula, vel quia pars ejus uritur, pars inter- Virgilius : Tristisque lupini, quia vultum gustantis

dum pro palea prsecidilur. amaritudine contrislat ; unde eos prfe amaritudine,

Palca a quibusdam vocari dicitur, quod pala

19. nec vermis, nec ulluni animal comedit.
ventilciur, ut frumenta purgentur. Gentiles autom 8. Medica, vicia, ervum, pabulorum optima sunt.
paleam a quadara Pale frugum inventrice nomina- 9. Medica dicta, quia Medis translata cst in Gra^-
verunl,quam Cererem esse volunt. Dequa Virgilius. eiam, teraporc-i quo eam Xerxes rex Pcrsarum in-
Tequoque, magna Pales,et te memorande, canemus. vasil.

Ilem alii a pabulo nuncupatam dicunt paleam, quod ^ Hsec semel seritur , el decem annis permanct,
ea primum sola in pascendisauimalibus prtebebatur. ita ut quatervel sexies possit per annum recidi.
^ Cujus natura ex contrario tantum esl frigida, ut 10. ' Vicia dicta, quod vix ad triplicem perveniat
obrutas nives fluere non sinat; adeo calida, ut ma- g frucium,3IG cumalia legumina proventum habeant
turescere poma compeDat. ferlilem. Unde et Virgilius : Aut tenues fetus vicice.
CAPUT IV. 11. Pisa, quod ea pensabatur aliquid auri minu-
De leguminibus. tum. ™ Nam pis aurum dicitur.
1. Legumina •=
a legendo dicia, quasi electa. Ve- 12. Ervum a Grasco trahit vocabulum. Hoc enim
teres enim meliora quaeque legebani, ^ sive quod illi cpo^ov dicunt, quod dum sit quibusdam pecoribus
manu legantur, neque sectionem requirant. infeslum, " lauros tamen pingues cfficit.

2. Leguminnm plurima genera, ex quibus faba, CAPUT V.

lenticula, pisum, faselus, cicer, lupinus gratiora in De vitihus.
usum hominum videntur. 1. Vitis plantationem iN'oc primus instituit rudi
Faba Gra^ca etymjlogia a vescendo vocabulum
3. adhuc Apud Grajcos autem inventorem vitis
steculo.
sumpsit, 315 quasi faga, cpa-jiiv enim Grtece come- Liberum appellant. Unde et eum gentiles post mor-
dere dicitur. Primum enim homines hoc leguminc
"^
lem deum esse voluerunt.
usi sunt. Hujus species dute, quarum altera commu- 2. ° Yitis dicta, quod vim habeat citius radicandi.
nis, altera ^gyplia. Alii putant vites dictas,quod invicem se vittis in-
4. Faba fresa eam homines fren- Q nectanl, vicinisque arboribus rcptando religentur.
dicta, eo quod
dant, id est, frangant, molendo comminuant. p Est enim earum natura tlexilis,quia, quasi brachiis
et

5. Lens vocata, quod humida et lenta est, f vel quibusdam, quidquid comprehcnderinl stringunt.
quod adhaeret humi. 3. q Labrusca est vitis agreslis quae in terrae ,

Stipula; sunt folia. E Serv. et Ambros., ibid.

«
Hcec autem herba aMedistranslata cstinGrceciam,
^Cujusnatura excontrar. tantum est frigid., etc. quo tempore eam invaserunt. Plin.,lib. xviii, cap.
Aug., iib. XXI de Civit., cap. 7 De palea sic frigen- : 16:.-1 Medis advecta pcr bella Persarum,qua; Darius
te, ut fluescere nivem non sinat; sic calente, ut intulit. Sed cur Xerxem pro Dario substituerit Isi-
maturescere poma competlat. dorus, id anxie pervestigandum non putavimus.
^ Cap. IV. Legumina a legendo... veteres enim ^ Hcec semel seritur... recidi.Ex Colum.,1. ii.c.ll.
meliora quwq. leg. Serv., Georg. i, ad illud Maxi- : ' Vicia dicta. Servius, ad vcrba Virgilii ab Isidoro
ma quceque manu legeret : Hinc, inquii, quidam ciWaiMire tenues ait. ISam
ad triplicem vicia vix
volunt dictum legumen. pervenit fructum,cum alii felicissimum et leg. p. h.
Sive quod m. leg. n. s.r. Ex eod., ad vers. Si-
"^
fcrtilem. £x his verbis Isidorus notationem qualem-
liqua quassante legumen. Varro. lib. i, de Re rust., cunque confecil. Sed placet Varronis nobis etymolo-
cap. 23, de cicero Hoc enim quoque legumen, ut
: gia, iib. I, cap. 31 Vicia dicta a vinciendo, quod
:

ccetera quce velluntur e terra, non subsecantur, item capreolos habet, ut vitis., quihuscum sursum
quce quod ita leguntur, legumina dicta. vorsum serpit ad scapum lupini, aliumve quem, ut
^ Primum
homin. hoc leg. usi sunt. Plin., lib,
e. hcereat, idsolet vincire.
viii, cap. 12 Sequitur natura leguminum, inter
: ™ Nam
pisaurum dicitur. F.:Nam inde Pisaurum
quoi maximus honor faboi, quippe ex qua tenta- dicitur. Serv., /En. vi, ad illud. Aspice Torq.et re-
tus sit etiam panis. ferentem : — Nam
Pisaurum (inquil) cUcitur quod
^Vel quud adhceret humi. Al., Humida... Alii iUic aurum pensatum cst. Sed rejiciebat hsec Clia-
lentem, quasi ienem dictam volunt, ex verbis Pli- con, ui adulterina.
niii Invenio apud auctores cequanimitatem fieri
: " Tauros tamcn pingues eff. Virg., eclog. 3 :

vescentibus ea. Ehcu Iquam pinguimacer est mihitaurus in ervo !

s Sed faselus et cicer Grxc. Cur cicer Grsecum ° C.vp. V. Vitis\L q. vim habeat citius radican-
nomen dixerit, quaTcndum. di. A vita scilicct, vel vi.
Sed faselus vilegenus. Vilemque fasetum dixit
•>
p enim earum nalura flex... string. Ambros.,
Est
Virg. Reliqua Serv., ibidem, Hexam. cap. 12, de Vite Deindc quia natura /U\vi~
:

Lupinus, Grcecum et ipsum. 'A::b t^; \\jt.t^^ dictus

'
biUs (sive, ut est in vcteri libro, fhixilis) et caduca
lupinus, eoque eiiam videlur respexisse Virgilius. est, quasi brachiis quihusdam, ita clavicuUs quid-
Quo eam Xerxes rex Pers. Serv., Georg. i, ad il-
J
quid comprehcnderit, stringit.
lud: Tunc tequoque,medica,putres accipiunt suici: 1 Labrusca... terrce. EServ., eclog. o.
 603 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 604

raarginibus nascilur. Unde el labrusca dicta a labris /\ et "^

sine lapsu periculorum fructus suos suslineant
et exlremitatibus terrse. ac sese vaga proceritate diffundant.
Codex diclixs, quasi caudece. Siccnim
4. ^ et vete- 12. ^Corymbi sunt annuli qui proxima quaeque li-

res clodum pro claudo dicebant. ganl, et comprehendunt, ne longius laxati palmites
5. 31 7 Sarmentum a serendo,quz%\serimentum. ventorum flatibusdissipentur.
'^
Malleolus est novellus palmes innatus prioris 13. Uvce d\cl?e, quod intrinsecus humore snnl ple-
anni flagello, cognominatusque ob simililudinem rei: nte, m succique et pinguedinis. " Nam humidum est
quod in ea parte qute deciditur ex veteri sarmento quod exterius humorem habet, uvidum quod interius.
prominens, utrinque mallei speciem prcebet. 14 Acina...
6. •=
Spadones sunl surculi fruge carenles, ex ipsa Botrus...
appellatione, quod sint inhabiles fructui, ei sterili- ° Racemusesi botrionis pars, elbotrioGraecum est.
late affecli. qufedam dicuntur, quiafru-
15. '^Suhurbance uvse
7. '^
Sagittam rustici vocant novissimam partem sur- clus earum ad escam velut pomum in urbibus ven-
culi, sive quia longius recessit a raatre, et quasi pro- ditur. Commendat enim eas et species et saporisju-
silit, seu quia acuminis tcnuitalc
teli spcciem prtefert. cunditas ex quibus sunt prfecoquse, duracinae, pur- ,

Summitatesviliumetfruticum /2a^e//a nuncu- B purege, dactyli, Rhodise, LybicEe, ceraunise, stepha-

8. ^

pantur, eo quod flatu agitentur. nitae, tripedania^, unciariae, cidonil». Durabiles au-
f
9. Palmes vitis materia mollis, qui per novella tem per totam hiemem Venuculae et Numisianae.
brachia emissus fructum affert, Nam ideo ruslici la. Prcecoqux vocatee, quod cito maturescant,
'i

partem palmilem dicunt. Palmes enim deriva-

vitis et anie omnes sole coquantur. Has ^ lageos dicunt,

tivum nomen est, quod nomen paragogum dicitur, quod currant ad maturilatem velociter, ut lepus.
quod a palma derivetur. Palma enim habet nomen 319 17. Purpureae, a colore dicuntur.
* protolypura, quod dicitur principale, ab eo quod 5 Daclyli, a longituiJine.
ex se derivatum faciat. Rhodia^, et Lybicee, a regionibus nuncupalse sunt.
10. ^ Pampinus est folium, cujus subsidio vitis a Cerauniie vero, quod rubeant, velut ignis.
frigore, vel ardore defenditur, ; tque adversus om- * Stephauitie, a rolundilale.
nem injuriammunitur.Oui ideo alicubi intercisus est, Vnciaria', a magnitudine.
utet solemadmaturitatem fructusadmittat, etumbram 18. Gencra autem uvarum quae viao deserviunt
faciat. Et dictus pampinus, quod de pabnite pendeat. plurima. Ex quibus " aminea riicta, quasi sine minio
H.' Ca/;rco/idicti,quodcapiant arbores, suntenim id est, sine rubore. Album enim vinum reddit,
cincinni,318 sive uncinoh, quibus se innectere vi- C quas cum sit unius nominis, non unam speciem red-
tes el suspendere solent arboribus^ quo adminiculo dii. Aminca^ duae geminee, ab eo diclae quod dupli-

freti palmitesJ venios ac lurbinescontemnere quear.t ces uvas mittant.

* Codex d. q.caudex. Serv.,Georg. 2:Quin etcau- ^ Et sine lapsu periculor. Lapsu periculorum—
dicibus sectis Ckvmci^\:% p osuit pro comc\^\}s,sicut
: Ubb. omnes pediculorum quidam reponunt, quod
;

CAULEM /?rO COLEM, SAURICEM jJrO SORICE dicimUS. pedicuh et fructum et foiiorum dicantur. QuibusPli-
^
Malleolus...pr(ebeat.E Columell.,lib. i!i,cap. 6. nius repugnal lib. xv, cap. 28 Dependent (inquit)
:

Spadones. Ex eodem lib., cap. 10.

<=
alia pediculis ut pira, alia racemis ut uvce,etpal-
^ Sagittam... prcefert. E cap. M. ma, alia et pediculis, et racemis ut ederce, sambuci.
• Summitates vitium. Ita Serv., Georg. ii, ad (Juid si lapsu periculorum, dixit Isidorus (ut CatuUus
fieve flagella summa pete. Et Varro, lib. i, cap. 31. casus alios periculor.) ? sine lapsus periculo volebat
^ Palmes, etc. Quod nomen Tcapi-^ojYov dicitur. Chacon.
Charisius,lib, nv.Sunt qucedam verba, quce Tzapaywya ^Corymbi sunt annuli. Ilem inf., cap. 9 .Corym-
appellantur, quce a primitivi verbi declinatione et bis, quos annulos vocamus, ni&i (OTlecorynni \egen-
mutationem et adjectionem capiunt. dum, Hesych. Kcp-jijLVx -/.^tjao; xU yrtonyf.ii'-^^ TiEpttpa-
:

•/ri/-'o?. Nam quod masculino genere enunliavit Isido-

s Prototypum,quod diciturprincipale. Idem,lib.i,
cap. de Analogia:A^omma quoidam sunt principalia, Rrus, haud magni referre arbitror.
quce Pliriius secundus, eodem libro, faciendi appel- *^ "'Succiqueeipinguedinis.A].,succique pinguedine.
lat, ut AQUA ex quibus possessiva nascuntur,quce
;
" JSam humidum est, quod extrins. E. S., ecl.lO,

patiexdi vocat, ut aqualis. ° P\.acemus est botrionis pars. Ex eod., Georg. ii,
h Pampinus e$t folium, etc. Ex Ambros., ad illud Et turpcsavibus prcedamfertuva racemos.
lib. iii :

Hexam., cap. 12. Suhurbanx nvce. E. Columell., lib. iii, cap. 2.

I'

'
CapreoU quod capiant arhores. Varr. lib. i,cap. Vid. etiam Pliu., lib. xiv, cap. 3.
^i: Ex altera parte caprea dicta, quod paritcapreo- 1 Prcecoquce. Serv. Prcecice, quasi prcecoquce, :

lum. Isest coliculus viteus,intortus, ut cincinus ; is
enimvites uttencat,serpitad locum capiendum. Ex
quo a capiendo capreolus dictus. Veriustamencapreo-
lum a nobis propter teneritudinem dicium, ita uli a
guod ante alias sole coquantur.
"
Lacjeos. Serv., ad Tenuisciue lageos : Lageos est
quce Latine leporaria dicitur.
^ Dactyli. Dactylides.

Grscis [x6c;yot, id est, viluli, dicuntur rami novelli. ' Stephanitm. 1 Jem Et coronatio naturce lusu :

J
Ventos'acturbinescontemnere.\i^omximo\egen- stephanites acinos foliis intercursantibus.
dum ex veteribus libb.Respexitquead Virgilii verha, Aminea q. sine minio. E. Serv., ad iilud Sunt
•i
:

Georg. II, eiusmodi de re : et Aminex vit., Georg. n,ubimulta Picrius de voce

Viribus eniti i;i:arum, ei contemnere vent"S et de vini genere.
Assuescant.
605 ETYMOLOGIARUM LIB. XVll. 606

* Aminea lanafa, quia plus omnibus lanescit la- 30. Vitibus inlcr ca?lera magis ista conveniunt,
^
nugine. oblaqueatio, pulatio, propaginatio, fossio.
Rubeliana dicla, quia ejus miteria riibet. 31. " Oblaqueare est circa codiccra terram ape-
19. FcBcinia minuti acini et durse cutis uvas habct, rire, et velut lacus efficere. Hoc aliqui excodicare
^'nobilitate amineam sequilur, fecunditate praecedit. appellant.
Quam proinde fceciniam vocat, quod plus quam caele- 32. Putare est virgam ex vite 'supfrvacuam rese-
rae fcecis afferat. care, cujus flagellis luxurial. Putare enim dicilur

20. ' Apiance vinum dulce faciunt, quasi nisi cito purgare, id amputare.
est,

legas, pluviis, et ventis, etmaxime apibus iiifesl;m- 33. Traducere, transducere. Propaginare vero
tur, quarum depraedatione ^lpmnrt^cognominatae sunt. flagellum vitis terrae submersum sternere, et quasi
3*J0 21. Balanitce a magnitudine nomensumpse- porro pangere. Hic ^ propagines 3^'^ a propagare,
runt, PaXavov enim Grseci glandem vocant. id est, protendere, dicuntur.
22. Biturica a regione nomen sortita est, turbincs Fodere vero est foveam facere, quasi fovere
et pluvias, etcalorcs forlissime sustinens, necinma- CAPUT VI.
cra lerra deficiens, hujus meriti et basilisca est. De arboribus.
23. d Argitis Graecula vitis, generis albi, fortiiis. 3 1. Arborum nomen, sive hcrbarum, ab arvis in-

Visula materiam et brevem, et lalum folium rait-
tens, cujus fructum nisi primo tempore colligas, aut
ad terram decidet, aut humore putrescet.
24. e Inerticula nigra est, quam Grseci amethyston
vocant, boni vini, et ienis, a quo etiam nomen traxit,
quod iners in tentandisnervis habeatur, quamvisgu-
slui non sit hebes.
llexum creditur, eo quod terris, fixis radicibus, ad-
haerenl. Utraque autem ideo sibi pene similia sunl,
quia ex uno alterum gignitur. Nam dum sementem
in terram jeceris, herba prius oritur, dehinc confota
surgit in arborem, et infra parvum tempus, quam
herbam videras, arbustum suspicis.
2. Arbustum arbor novella, et tenera, in qua in-

25. ^ Mareoticce a regione .-Egypti Mareotis dictfe, seriio fieri potest, et dicta arbusta, quasi arboris
unde prius venerunt; sunt enim et albse et nigrye. hasta. Alii " arbuslum locum, in quo arbores sunt,
26. g Helvolce, quas quidam varias appellant, neque volunt accipere, sicut salictum. Sic et vireclum, ubi
purpureee, 3*^1 neque nigree; ab helvo colore ita virgulae, et virentes.
dictae, subalbi tamen musti. Helviim enim eslnigrum 3. Arbor aulem et fructifera, et sterilis ; arbos au-
candidumque colore. Nam helvum, nec album, nec tem non nisi fructifera. Genere autem fcminino ar-
nigrum est. bores dicimus, poma vero neutro.
27. h Terlius locus vitium qu» sola fcciiniiitate C 4. Frutex brevis esi appellalus, qnod lerram fronde
commendantur, abundatnia copiosa, muUumque vini tegat, cujus plurale nomcn frufcta; arbor alta est.

fluens. 5. Silva vero spissum nemus, et breve. ° Silva

28. • Vitiscioma uvas grandes magis quam multas dicta, quasi xilva, quod ibi ligna caedantur. Nam
habet ; nomen auteminde hoc^sumens, quod multum Grseci ^uXcv licjnum dicunt. Multa enim Latina nomina
vini fluat. Gra^cam plerumque etymologiam recipiunt.
j Syriaca^yel quiadeS(/rmallati,velquianigraest. 6. Nemus a numinibus nuncupatum, quia pagani
29. Mulla autem genera vilium sunt, quse tamen ibi idola constituebant. 323
Sunt enim nemora
mutatione loci et qualitatem et nomen amittunt. arbores majores, umbrosa^ frondibus.

Aminea lanata. Ita dicilur aColumcUael Plinio.

* ^ MarcoticcE. E Serv.,ad vers. Sunt et Mareofidcs
Nobilitate amineam sequitur. Haecdemomenta-
^
alba^, Georg. 11.

nis Columella, quas taraen cum rubellianis et fcece- g Helvolce. — Helvenacas vocat Plinius, nos vu!go
nis ipse et PUn. conjungunt. hebe7ies.
'
Apiance, etc. E Columell. 1' Tertiuslocus... fluens. Huic tcrtio loco locus hic
d Argitis...Visula materiambrevem. EColumella, nulkis est. Itaque expungendum censeo.
e quo visulam suura in locum restituimus, quaj hic '
Vifiscionia, etc. Vitiscioni* nomen ignotum. De
nulla erat. Nisi quis vulgalam lectionem seculus
si spionia Columella At spionia dapsilis musto et
:

vastam pro visula malit legere, ut hfec omnia de ar- ampUtudine magis uvarum quam numero fertilis.
gite dictintur ; sed accidisse hic credo quod in iner- J Syriaca. Plin. : Est et nigra amincea, cui Sy-
licula, qua3 statira sequitur, quod cum sive in Isido- riaccB nomen imponunt.
ro, sive apud Columellam, vox materiis inargite pra^- ^Oblaqueare...appellant. ExPallad., Iib.ii,cap._l.
cedcret, in visula j?ia^eria//i6/ri'e»i sequerelur, libra- Video ablaqucarc apud Auctores de Rc rust. passim
rii sequcntia verba describerenl, quae de argite inter- scribi. Sed cur Golh. libror. scriptura displiceat, in
ponenda fuerant, cum nomine ipso visulcC oinitteronl quibus omnibus oblaqueare, si oblaqueare est lacus
Itaque sic forlasse locus integer legendus Argitis : circum facere'!
Grcecula vitis generis albi, fertilis vastis matcriis et Propagines a propagare, id cst protend. Serv.,
'

uvis exuberat, Visulce brevem materiam et latum jEu. IV, ad illud Geniis alto a sanguinc Teucri :
:

folium, etc. — Proderet, modo (inquil) protenderet, id est pro-

* lnerticula....hebes. Ex Columell., ibid., e quo
pagaret.
amethyston reposuimus invitis omnibus libris. Nam °'
Cap. VI. Arbustum locum... salictum. Verba
vocem amaracion, quaehicvulgo legitur, exhelviua- sunt Servii, eclog. 3.
ceis uvis, dequibus agiistatim Columella, huc com- ° Silva dicta, p. xilva. F., xyla dictaautem silva ,

pulsam, aiebat Chacon. iTzh T^; uXn;. 5. pro aspiratione succedente.

607 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 608
7. Liicus est densitas arborum solo lucem delra- - arboris nascitur, et quasi inutile ab agricolis ampu
hens, Iropo anliphrasi, eo quod non luceat, sive a tatur. Et hinc dictum virgultum, quia ex virga toIli«

luce, quod iri eo hicebant funaha, vel cerei, propler tur. F?r^a,vel a virtute dicitur, quod vim in semul-
nemorum tenebras. tam habeat, vel a viriditate, vel quia pacis indicium
8. Saltus est densitas arborum alta, vocata hoc no- est, quod vim regat. Unde hacutunlur magi ad pla-
miiie, eo quod exiiiat in altum, et in sublime con- candos inter se serpenles, ' et idcirco in ea hos sus-
surgat. tinent illigatos. Hac etiam philosophi, et i reges, ac
9. = Aviaria secreta nemora dicta, quod ea aves magistri, et nuntii, et legatiutuntjr.
frequentant. 19. ^ Flagella dicuntur, ut pr^ediximus, summae
10. '^
Recidiva arborum sunt qufe, aliis sectis, re- arborum partes, ab eo quod crebros ventorum susli-
Ahi recidiva a cadendo dicunt, quia post
pullulant. nent flatus.
casum nascuntur. AHi a recidendo, et repulhilando 20. ' Cymas vocatas (dicunt) quasi comas.
dixeruat ; ergo recidivum, ubi mors, aut casus. FoZmGraece «puX^.a dicuntur, inde est ad nos ho'^
11. •=
Insitio dicitur, cum fisso trunco surculus fe- nomeu per derivationem translatum.
cundse arboris sterili inseritur ; aut oculorum impo- 21. Flores nominati quod citodefluant de arbori-
sitio, cum, inciso corlice, libro alienae arboris ger bup, quasi fluores, quod cito solvantur. In his duplex
O
men immittitur. gratia : coloris et odoris. Austro enimflores solvun-
12. '^
Plantce sunt de arboribus ; Plantaria vero tur, Zephiro hunt.
quae ex seminibus nata sunt cum radicibus, et a 22. Germen dicimus surculum praegnantem, a ge-
terra propria transferuntur. rendo; unde et germinatio.
13. Cespites frutices sunt, quasi cuspites, \el 23. Fructus nomen accepit ™ a frumine, id est
quasi circa pedes. eminente gutturis parte, qua vescimur. Inde et fruges.
Frondes, quod ferant virgulta, vcl umbras, sunt Fructus autem p:oprie dicuntur agrorum, et arbo-
autem causa umbrarum. rum, quibus utique utimur. In aniraalibus vero abu-
Oculi nodi sunt, ex quibus frondes exeunt. sive el translative vocamus fructum.
14. iiarf;\r appellatur, quodquasi;'«//n'5 quibusdam 24. Poma dicta ab opimo, id est, a copiae ubertate.
fixa terris, in profunda dimergilur. Matura 3*^5 dicuntur, quia apta sunt ad manden-
e Nam parem esse ahitudinem ra-
physici dicunt dum;s[c et immatura, quia priusquam matura fiant,
dicuni et arborum.
radicem a similitudine ra-
Alii dura sunt ad mandendum.
diorum dictam putant, vel quia si eradalur, non re- 23. Ligna dicta, quia incensa converluntur in lu-
pullulat. r> men. ° Unde et lychnum dicitur, quod lumen det.
15. Truncus est statura arboris insistens radici. 26. Hastula a tollendo nuncupata, quasi abstu-
' Corticem veteres corucem vocabant. Dictus au- la. ° Fomes est haslula quse ab arboribus excu-
tem cortex, quod corio lignum tegat. titur recisione, aut hastulse ambusise, aut ligna ca-
394 16. ? Liber est corlicis pars interior, dictus vata, a fungisnomine accepto, quod ita capiat ignem
a liberato cortice, id est, ablato. Est enim meJium De quo Rapuitque in fomite flammam.
Virgilius ;

quoddam inter lignum el corticem. 27. p Torris lignum adustum, quem vulgus ti-
17. Kami sunt qui de trunco manant, sicut a ra- tionem appellat, extractum cx foco, semiustum et
muscuhs cffilera. exslinctum.
Surculi a pra-cisione serrce nuncupati. 28. '^
Qui s g ili (e, sl\\iu\ce immista^ surculiset foliis
18.^ Virgulum estquod deradice pullulat; ramus aridis. Sunt autem purgamenta terrarum.
qui de ipso robore arboris ; virga, quae de ramis. Caries putredo lignorum; dicta hoc nomine, quod
Proprie autem virgultum appellatur, quodad radicem eveniat lignis virtute careutibus.

^ Aviaria. E. Serv., Georg. 2, ad illud Rubent : Reges ac magistri. Magistri vel puerorum, vel
'

aviaria baccis. magistralus sic namque alibi Isidorus usurpat.

,-

^ Piccidiva. E duob. Servii locis, ^En. iv, ad... Flagella dicuntur. E Serv., ubi sup., cap. 5.
D "^

Recidiva manu ; et iEn. x, ad illud Dum Latium : Cymaa... q. comas. Item inf.. cap. i9.,cyma, qua-
'

Teucri. si coma.
' Insitio d. cum
fisso trunco... immittitur. Ex ^ A frumine, i. eminent. g. p. E Serv., ^En. i,ad
eod., Georg. ii, ad illud Arbutus horrida. Ubi
; vers. Frugesque receptas.
fisso, non in fi.ro, ex hoc loco et Manuscript. Servii " Unde et lucinium.F., lychnus, vel ellychnium.
lib., legendum est. ° Fomes est hastula. Dicitur a nobis hodie vulgo
<!
PlantcE... Pluntaria... trafisfer. Ex eod., ibid. astilla. Sed Festus Fomites sunt hastulce ex arbo-
:

° ISam physici dicunt, clc. Ex eod., .En. iv. ribus dum

cceduntur excussce. OpHiusadustasjam
^ Corticem
veteres corucem. Corm»j lubenter, — vites vocari existimat fomites.
legcrini ex vesiigiis, quanlumvis lubricis, Tarraco- P Torris ligjium adusfum. Hieronym., in Zachar.
nens. Codicis Truncus est statura arboris insistens
: III Cur quasi torremquem vulgo titionem vocant,
:

radice, veteres quorum voce vocabatur. Jesum conaris obruere.qui deUabylonica captivitafe
g Liber. E Serv., eclog. 10. quasi 'semiustus evasit?
*"
Virgultum.^ ijuia ex virga. AL, guia hcec virga. 1 Quisquilia;. Ff^stus Quisquilice, putant dici :

' Et idcirco in ca hos sustinent illigatos. Ut m quidquid ex arboribus minutis surculorum cadit,
Mercurii caduceo videmus. velut quidquid cadit.
609 ETYMOLOGIARDM LIB. XVII. 610

3*56 CAPUT VII. • pomo cydonitum conficitur. Fil quoque cx ea ct

'
i

De propriis nominibus arborum. vinum, quo languentium desideria falluntur. Nam

1. Palma * dicta, quia manus victricis ornalus est, specie, et gustu, elodorc cujuslil^et vini veteris ima-

vel quod oppansis est ramis, io modum palm?e ho- ginem reprceseutat.

minis. Est enim arbor insigne \ictoriae, proceroque 5. ^ Melimelum a dulcedine appellaium, quod
ac decoro virgulto, diuturnisque frondibus veslita, fruclus ejus mcllis saporem habeat, vel quod in
ct folia sua sine ulta successione conservans. Hanc melle servetur, '
unde et quidam :

Grfoci Phwnicem dicunt, quod diu diiret, '^

cx no- Si tibi Cecropio saturala Cydonia melle
mine avis illius Arabia^, quse mullis annis vivere Ponentur dicas: hasc melimela placent.
perhibetur. Quie duxi in mullis locis nascatur, non 6. Malum Puuicum dicitur, eo quod ex Punica
in omnibus fructus perficit maluritatem. Frequcn- regione sit genus ejus 3*^S translatum. m Idem et

ter autem in ^Egyplo et Syria. Fructus autem ejus malogranatum eo ° quodinter corticis rotunditatem
dactyli, a digitorum similitudine nuncupati sunt, granorura conlineat muliitudinem. Arbor autem malo-
quorum eliam et nomina variantur. Mam alii appel- granata est geneiis feminini, pomum vero generis
lantur palmuhe similes myrobelani. Alii Thebaici, neutri. o Flores malorum a Grtecis appellali sunt
•=qui et Nicolai. Alii '^ nucalcs, quos Greeci caryotas 7.j-'.VGt; P Latini caducum vocant. q Agreslium autem
Q
vocant. malorum flores Gra^ci |3xXcEtj(j-tx appellaverunt, quo-

2. Laurus a verbo laudis dicta. Hac enim cum lau- rum alii albi, alii purpurei, alii rosei reperiunlur,

dibus victorum capila coronabantur. Apud anliquos similes tloribus mali Punici. ' Negant medici mali
autem laudea nominabatur, postea d litlera sublata, Punici cibo corpora nostra nutriri ; sed eo sic opi-

et subrogata r, dicla est laurus, ut in auriculis, qucC nanlur utendum, ul medicari polius, non alere, vi-
initio medidies, qui nunc
audiculce dictae sunt, et deatur.
?»e?'?rf/?.sdicitur.« Hanc arborem Gr3ecioa3vr,v vocant, 7. Malum Persiwm cui brevis admodum vitacon-
S97 quod nunquam deponal viri'Mtatem, inde illa cessa est, ' trium generum esse fertur : Duracinum,
potius victores coronantur. ^ Sola quoque arbor iiffic Armenicum, et Persicum. Duracinum nuncupatur,
vulgo fulminari minime creditur. eo quod pomum ejus inguslu acorem referal. Arme-
3. = Malum a Gr^cis diclum, quod sit fructus ejus niacum dicilur, quod primum genus ab Armenia sit
pomorum omnium rotundissimus. Unde et hsec sunt advectuni. Persicum vocatnm, * quod eam arborem
vera mala quse vehementer rotucda sunt. •*
Malum primus in .Egyplo severit Perseus, aquo seoriundos
Matianum a loco vocatum unde prius advectum est Plo]ema?i ferebant. Haec in Perside fructum generat
Nam mulla^ arbores nominaexprovinciis ct civitati- g interfectorium , apud nos autem jucandum ,
ac
bus de quibus allatai sunt acceperunt. Virgilius suavem. " Horum aliud prtecox, aliud vocatur sesti-

amaniibus quid ex malo quteri soleat ostendit. vum.

Mala Cydonia nomen sumpserunt ex oppido,
4. 8. " Medica arborcujus nomen etiam in cormini-

quod cst in insula Creta, de qua dicere solent Grseci bis Mantuanis inclaruit, asporlata primum a Medis,

urbium Cretensium malrem. Cydoniam, ex cujus unde et vocabulumsump>it. ^ Hanc Gr3ecixs<^p6ar,Xcv,

^ Cap. VII. Palma dicta, quia man. vict. Am- '

Unde et quidam. Marlial., lib. xiii, epig 24.
bros., iii Hexam., cap. 13: Lauruset palmn adinsi- m Idem et malogranatum. Plin. xiii, cap. 19:
gne victorict ; lauro victorum capitn coronantur, Aliqui granatum appellant.
palma manus victricis ornatus est. ^Quod intra corticis rotundiiatem granorum con-
^ Ex nomine avis illius. Contra Plinius, Iib. xiii, tineat mult. Ex Hieronym. Agg., ult.
cap. 3. Ex arbore nomcn avi inditum putari ait. ° Flores malorum a Grcec. app. /:j-rjoi.. E Diosco-
' Qui A
Nicolao Peripatelico, cujus
et iSicolai. rid., hb. i, cap. 133.
consueludine deleclabatur Auguslus, sed causam non p Latini caducum. Aurelian., lib. v. Tard., cap. 2:
uno modo refcrunt Plinius, Plutarchus, Atheuceus el Mali Punici caduco, quod Latini ampullacium vo-
Suidas. cant. Sic namque legendum existimo apud Aurelia-
•^
Alii nucales, quos Grceci caryotas. Sic Plin. num a forma ampulhe. Nam idem, lib. iv, cap. 3,am-
Kapiw-cioa; vocal Diosc, lib. i, cap. 149.
"
|%
pullagium vocari scribil. Ego utrobique ampullacium
^Hanc arborem ^acpvriV G. v. q.n. d. viriditatem. cum Chacone malo. Mallem quoque dixisset Isidorus
Rcspexisse quidam putabat ad Hegesippum, qui lib. mali Punici caducum ampuUacium a Latinis vocari.
III, cap. .5, prope Antiochiam lucum esse ait, qr,i, 1 Agrestium autem malorum flores Grcecibalaus-
quod semper vireat, Daphne sit appellatus. tium, etc. E Dioscorid., cap. 135, -spt PaXaujrtojv.
\ Sola quoque Jicec arbor fulm. Plin., lib. xiv,cap. Balauslii meminit Plin. xxvi, cap. 3, et Arnob.,
ullim. Fulmine sola non icitur.
: lib. VI. Advers. gent.
s Malum a Grcecis dictum. Sicsup., lib. xii, cap, r yegant Medici. Id uno verbo complexus est
1 Melo, quod sit rotundissimo mcmbro.
: Dioscorides aToocpcv dicens.
^ Malum Matianum a luco. Aliter Plin., Hb. xv, ^"
Trium generuni. Pallad.,lib. uU.,c. 6 Ge/i^ra :

cap. 14. Sed idem Plinius Malii quoque oppidi me- eorum Duracina, pnecoqua, Perstca, Armenica.
hcec:
minit lib. vi, cap. 4. '
Quodeam arborem primus in .Fyypto, e\.c. Vid.
'
Cydonitum conftcitur. Vid. Pallad.,in Octob. PiinT, lib. XV, cap, 13.
Fitquoque e.v ea t'i»2<»i.DequcDiosc.,l.v, c.28.
J " Horum aliud prceeo.v. Quod a n"bis albercoque,
Melimelum. Plin., lib. xv. cap. 14
^ Musteaa : voce non prorsus immutata, dicitur,
celeritate mitescendi, quce nunc melimela dicuntur " Medica, etc. Verba sunt Solin., cap. de Mcdia.
a sapore melleo. ^ Hanc Grceci >cs5f6a.r,Xov. Ita diciiur a Dio-c,
 611 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 612
Latini citriam vocant, quod pomum ejus ac folia ce- « pit, el in angustum finit, sicul ignis. Pyrus autera
rJ'*ft
odorem
r\r\ r\Y>r\nrt ir^nt rkvnin
t
referant. oliirv^
Malum
TVf /\ii-tc
ejus ir\i i/^ntY» **/\v\/M-iif
inimicuni
»-v-»
venenis, nnU.^^ i*^._ -.».-——• .._ » . • i. •
d7'i arbor, fructus ejnspyrum cujus multse species,
est :

et S'i9 hoc est, quod idem poeta intelligi voluit ex quibus ' Crusiumia sunt pyra ex parte rubentia
cum tradat ex illa foveri animam. a Haec arbor omni ab oppido Crustumio nominaia.™ Poma pyri jumen-
pene lempore plena pomis, quae in ea parlimest tis imposita, vel si pauca, vchementer onerosa di-
acerba, parlim matura, partim adhuc in floresunt po- cunlur esse.
sita, qiiod in c^leris arboribus rarum ctt. 16. ° Cerasus a Ceraso urbe Ponii vocata. Nam
9. Mella, quam Graeci loton appellanl, ^ quae vulgo Lucullus, cum Cerasum civitatem Ponti delesset,
l)ropter formam et colorem faba Syriaca dicitur. Ar- hoc genus pomi inde avexit, et a civitate Cerasum
bor est enim magna, fructum ferens comestibilrm, '^ma- Arbor autem Cerasus,
appellavit. pomum cerasum
jorem piperc, guslu suavem, unde et mella vocata est. dicitur, Hoc etiara et ante LucuIIum erat in Italia,
10 Coccimela, quam prunum vo-
Latini ob colorem sed durum, unde et Cornum appellatum est. Est au-
cant, ahi ^ a niuliitudine enixi fructus nixam appel- tom arbor apta hastilibus, unde et Virgilius : Bona
lant. Cujus generis Damascena melior, a Damasco bello cornus.
oppido, unde prius asporiata est, dicta ; cujus sohim 331 17. Ficus Latine a fecunditate vocatur.Fera-
pomum stomacho moderi probatur, nam caelora no- g cior enim esl arboribus caeleris.Namter qualerqueper
xia perhibenlur. « Hsec solaarbor gummi glutinosum, singulos annos generat fructum, atque altero matu-
et compactivum distillat, *
quo et medici et scripto- rescente, alter oborilur.° Hinc et caricce a copia

res utunlur. nominatae. Ficus ^Egyptia fecundior fertur, cujus li-

il.s Elxomeli nascitur in Palrayra Syriae civitate, gnum in aquamissum illico mergitur, et cum in limo
ex eo ita appellata. 330 quodex trunco oleum de- aliquandiu jacuerit, deinde in superficiem sustol-
fluat in crassiluJine melis, saporis suavis. litur, versa quando madefactum de-
vice naturae,
12. t Epimelis sorbo similis, mediocris arbor, et buit humoris pondere residere. Antea athletae ficis
flore candidulo, dicla, quod dulcedine sit ejus fru- alebantar, p priusquam eos Pythagoras exercitator
ctus, et acuto sapore commistus. Haec arbor setale ad carnis usum, qui fortior cibus est, transtulisset.
durat exigua. A scnibus in cibo saepius sumptae ficus, rugas eorum
13. •
Melopos arbor in AfricaPunica lingua vocata, feruntur distendere. Tauros quoque ferocissimos
ex qua profluit lentus succus, quia a loco Ammonia- ad ficiarboremcolligatosrepente mansuescerc dicunt.
cus nominatur, 18. Cnprificus appellata, co quod parietes quibus
14. i Mespilus arbor spinosa, fructu similis malo- innascitur carpit. Rumpit enim, et prodit ex laieri-
rum, sed paulo breviore, unde et appellata, quod bus quibus concepta esl. Alii pulant caprificum dic-
pilulae formam habeant ejus poma. tam quod ficus arbor ejus remedio fecundetur.
15. " Pyrus vocaLa videtur, quod in ignis speciem 19. Morus a Graecis vocata, quam Latini rubum

deformata est, nam hoc genus pomi ab amplo inci- appcllant, co quod " fructus ejus velut virgulti ru-

lib. 1, cap. 167. Quamvis scio suspectam quibusdam melle, resinatenuius,sapore dulce.Et Hb.xxiii.cap.
hanc vocem, qui x£-ipt6[jT,Xov malunt. Illud vero scien- ^.Elceomeli,quod in Syria ex ipsis oleis manare di-
dura a Nicandri inlerprete vepavT^itov dici, quod a no- ximiis; et arbor fortasse eodem nomine appeilala est.
^ Epimelis. Genus mespili, ut ait Diosc, lib. i,
bis naranja.
' Hasc arbor omm fer... posita. E Serv., Georg.ii. cap. 171. Vid. Macrob., lib. iii, cap. 19.
Quos- vulgo... faba Syriaca. E Serv. Sed lolos
•> Melosos. Sohn., cap. 40
' Et arbor est melops :

a Plinio faba Grseca ab Alhenaeo faba ^Egyptiaca

, (Al., melopos) ex quaprofluit lefitus humor, quem
vocalur. De Mella nihil comperui. ammoniacuni nominamus . A PliHio metopium di-
'
Majorem pipere. Ita Dioscorides. cilur ; a Diosc, iib. v, cap. 98, agasyllis.
•^
Alii a multitudine enixi fruct. nixam. In mar- J Mespila... quod pilulce. AL, piruloi.
gine Codic. Rom. sanctiPelrihaecaddila repcrisse se, k Pyrus q. in ign. sp. deformata.Sic Goth. Cod.;
sed eadera manu aiebal Chacon Hanc arborem Ro- : alii. formata.
manivocant pru7ium, Hispani nixum, Vandali, et n ^
Crustumia sunt pyr... nominata. E Serv.,
•'
Gothi, et Suevi, et Celtiberi ceruleam. Relinent ho- Georg. II.

die vesligia hujus vocis Lusitaui eiGalleci, qui pruna ™ Poma pyri jument. Ex Plin., lib. xxiii, cap.7.
omnia, amexas, sive ameixas, dicunt ; et apud Aure- °Cerasus... appellatum est. E Serv., Georg. ii.
lian., lib.ivTard., cap. 8 Pro decoctione nixarum,
:
° Hinc et caricce a copia nomen. EstCariaficuum

aut glycirrhizce. Nixarum ego legerim quod autem ;

fcrlilissima, auctore Strabone; sed haec adjecia credo
myxa pro nixa legendum quidam contendunt,exPaulo ab aliquo cui carica sarcinam siguificaret, quod His-
^gin., Ub. Vll Mu^a ^svopcj v.'xi^T.iz saTt [j.i-/.p6Tcpo(;
: pani ox ea voce carga., Ilali carico fecissenl.
[J.EV Tuv y.sy./.uarjXfjiv, ^uvdtjxsi 5s napaTTArjaio;. Confirmat, I'
Priusquam
eos Pythagoras exercit.ExVWn.^Vih.
quod de Galecisdiximus.Nam mm\oc\xmn autcliam XXIII. cap. 7.Sed hoc DromJo cuidam tribuit Pausa-
conlra in rauhis AOcibus successisse, passim videmns. r.ias in Heliac posterioribus, cui Pylha,^oras Rhe-
^Hcecarbor solagummi. Ex Diosc.,lib. i, cap. 173. ginus fictor statuam lecit, et quidem id a Laertio
' Quo et medici,
et scriptores. Plin., iib.xiii, cap. oinissum, qui Pylhagorae pugilis mcmioit, valde mi-
1 1 Utilissimum pictoribus etmedicis^ sed niliil mulo.
: ror, ul Plin. deceptus videri possil.
g Elwomeli suavis. Yerba suiil D;osc., lib. icap. 57. Tauros quoque ferocissimos. Ita Plulharch., lib.
<i

Scd. de oleo, non de arbore. Plinius, lib. xvi, cap. XI, au[j.7ToaEa-/.. Id non nisi de caprifico refcrt Plinius.
7 Sponte nascitur in Syrice maritimis, quod eloio-
:
" Fructus ejus velut virgulti. Ex Cod. Rom., sed

meli vocant, manat ex arboribus pingue, crassius arbusii, quam virgulti mallemus.
613 ETYMOLOGIARUM LIB. XVII. 614

bent. • Est enim morus silvestris fructus afferens, ii lum liomines primum ad victum sibi elegerunt, uncle

quibus in deserlo pastorum fames ac penuria confo- poeta :

velur. ^ Hujus folia superjacta serpenli feruntur in- Mortales primi ructabant gutture glandem.

terimere eum. Prius enim quam frumenti usus esset, antiqui ho-

3ii'i Sycomorus^ sicut el morus Grteca nomina

20. mines glande vixerunt.
sunt. Dicla autem sycomorus, quod sit foliis similis 27. ^ Suberies arbor, ex qua validissimus cortex

moro. Hanc Lalini celsam appeliant ab altitudine, naiatorius extrahilur. Ei ideo appellata suberies, eo

quia non est brevis, ut morus. quod fructus ejus sM^^s erfwn^ ; porcorum enim sunt
21. iYit,r appellata, quod umbra vel sliilicidiuni fo- alimenta, non hominum, et dicta suberies,^ c[\isisi

liorum ejus proximis arhoribus noceat. Hanc alio no- subedies.

mincLalini « Juglandem vocant, quasi Jovis (jlandem. 28. Fagus et cesculus arbores glandiferae ideo vo-
Fuil enim hcec arbor consecrata Jovi, cujus pomum calse creduntur, quod harum fructibus o!im homines
tantam vim habet, ut missa inter suspeclos herba- vixerint, cibumque sumpserint, escamque habuerint.
runi vel fungorum cibos, quidqiiid in eis virulentum Nam ^ cesculus ab esca dicta, ^ fagus vero a Grseco
est, exsudet, rapiat atque exstinguat. vocabulum traxit ; cpdystv enim Grsece comedere di-

22. ^ iYuc(?s aulem generaliter dicuntur omnia tecta n citur.

corio duriori, ut pineee, avellanoe, juglandos, casta- 29. " Xyliglycon, quam Latini corrupte siliquam

nea?, amigdalte. Hinc et nuclei dicti, quod sint duro vocant, ideo a Grajcis tale nomen accepit, eo quod li-

corio tecti. At contra poma, omnia mollia, mala dicla, gni ejus fructus dulcis, ^uXov quippe dicunt lignu7n
sed cum adjectione lerrarum in quibus antea nata -jAuxu dulce. P Hujus arboris pomo succusexpressus
sunl, ut Persica, Punica, Matiana, Cydonia, ctc. acatia a Grsecis dicitur.
23. Amygdala nomen GrEecum est, ^ qua^ Laiine 30. 1 Pistacia, quod cortex pomi ejus nsiTdipisti-

nux longa vocatur.'^ llanc aLVunuciclam Yocmt, qua- ci odorem referat.

si minorem nucem. De qua Virgilius : Cum se nux 3Ǥ4 31. Pinus arbor picea ab acumine foliorum
plurima silvis induetin florem. Cunclis enim arbori- vocata. ' Pinum enim antiqui acutum nominabant.

bus prior se flore veslit, et ad ferenda poma arbusta Pinum autem aliampi^m,aliamsGr8eci-^uxrjv vocant,
sequentia praevenit. quam nos piceam dicimns, eo quod desudet picem.
24. s Avellance ab Avellano Campaniie oppido, ubi Nam et specie sibi differunt. InGermaniseauleminsu-
abundant, cognominatce sunl. ^ Ilae a Graecis Pontic(e lis hujus arboris lacryma electrum gignit. Gutta enim
appellanlur, eo quod civczPonticum mare abundeat. defluens rigore vel tepore in solidilatem durescit, e
Castaneam Lii\\xi\. a Graeco appellani vocabulo. p gemmam facit de qualiiate sua nomen accipiens, id
23.
Hanc enim Grseci xaatavov vocant, propter quod est, succinum, eo quo succus sit arboris. * Pinus
'

fruclus ejus gemini in modum testiculorum intra fol- creditur prodesse cunctis qute sub ea seraniur, sicut

liculum reconditi sunt, qui dam ejiciuntur, SS3 nux nocere omnibus.
quasi castrantur. Hsec arbor, J simul ut excisa ^I.Abies dicta, quod prai caeteris arboribus longe

fueril, tanquam silvam ex sese expuUulare consuevit. eat, el in excelsum promineat. " Cujus natura expers
26. llex ab eleclo vocata. Hujus enim arboris fruc- est terreni humoris, ac proinde hibiiis atque levis

* Est enim morus silvestris fructus

afferens. Hie- Suberies. Legitur hsec vox apud Fest. in Stura.
•^

ronym., Am.vii, ad illud Yellicans sijcomoros, eic.

:
1Quasi subedies. F., suedies.
Nobis autem, quia solitudo in qua morabatur Amos ^ jEscuIus ab esca.Serv.,ad... ^sculusimprimis,
nullam hujuscemodi gignit arborem, magis videtur Georg. II JEsculus arbor est glandifera,quce licet
:

rubos dicere, qui afferunt mera, ac pastorum famem ab esu dicta sit,tamcnper ae scribitur.Sicut ccela-
et penuriam consolantur. tum, liceta coelo coelas /lai^ea^ derivationem.
^ Hujus folia suferjacta scrip. Verba sunt Ambros., " Fagus. Ex. eod., eclog. 1.

lib. v Hexam., cap. 8. ° Xyliglycon. Eamdem alii vel ^uXoxspa?, vel xe-
^
Juglandem vocant, q. Jovis gland. E Serv., pKTiov vocant.
eclog. 8 Hujusarboris pomo succ. exp. acafia. De acatia
1'

'^ Nuces autem generaliterdicunt.ESevv.,ec\og. 2. D Diosc, lib. I, cap. 124. Sed apud illum arbor est,
* Qu(^ Latine nux long. Serv., ad illud Cum se : sive spina potius instar arboris, e cujus siliquis suc-
nux pliirima : Plurima (inquil), id est, longa. cus exprimilur. Et apud Plinium nihil commune siii-
^lianc alii nuciclam. Al., nuceUam,nucedam,nu- quis cum acatia. Ergo deesse hic credo aliquid.
culam. y Pistacia. Vid. Diojcorid., lib. i, cap. 178, et
e Avelhma;, ab Avellano, Camp. opp... cognom. E Plin., XXV, cap. 22.
Serv., Georg. ii, ad illud Planiis ct durse cory-
:
'•
Pinum enim antiqui acutum 7iom.ldcm.,sup.,
li, elc. lib. X, cap. 1. et lib. xix, cap. 19.
•'
a Grcecis Pontic. Sic Ma^rob., lib iii, cap.
i/a? s Gneci T.i\)y.r,v. Ex Ambros., Hexam. ni, cap. 3.
18. SodAthena^us, lib. ii Castaneam nucem Ponti'
:
t
Pinus creditur urodesse cunet., elc. Ex Pallad.
cam vocat. inNovcmb. Vid. Tlieoph., lib. iii,de Caus. Plaut.,
Quod fructus
'
ejus gemin.,clc. Cum Grsecam vo- cap. 15, cumPIiuius contra cxistimasse vidcalur lib.
fern dixissct, tulum putavit in elymologia ludere. xvii, cap. 12.
Nisi haic aliena esse mavis. Nam Castoris, id est, fibri u Cujus naturacxpers esl tcrreni humoris. Yi-
meminisse (quod quidam credidil) ego minime puto. Iruv., lib. II. cap. 9 Abies plurinmm habens aeris,
:

Simul ut excisa fuer. t. s. e. s. exp. c Verba ct ignis, minimumque humoris, et ierrenis leviori-
sunt Ambrosii, Hexam. lib, iii, cap. 13. bus 7iaturce partibus comparata, non est pcndcrosa.
615 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 616

habetur. De qua Yirgilius Et casus abies visurama- :

A crepundiis iiligalur, ut infantem visu nigra non tcr-
rinos, quia ex ea navesfiunl. llancquidam Gallicam rcant.

vocant propter candorem. Est autem sine nodo 37. Platanus, alaliiudine foliorum dicta, vel quod
33. Cedrus quam Gra?ci y.^ov vocant quasi
,
: ipsa arbor patula sit, et ampla. Nam -AdtTo? Grffici
» y.a'.cu.=vy,: op-joc uvpbv, id est, arboris humor arden- latum vocant. Expressit hujus arboris Scriptura et
cujus folia ad cypressi similitudinemrespondent.
f2s, nomen, et formam, dicens Quasiplatanus dilatata :

Lignum vero jucundi odoris est, et diu durans, nec sum juzta aquam in plateis. £st autem tenerrimis fo-

a lineaunquam exterminatur.De qua Persius: Et ce- liis, ac moUibus, et vilium similis.

dro digna locutus. Scilicct propter durabilem perpe- 38. Quercus, sive quernus dicta, quod easolilierant
tuitatem. ''Unde et in Templis propler diulurnilatem dii gentium quserentibus praecinere; arbor multum
ex hoc ligno lacunaria fiunt. Hujus ligni resina ce- '^ annosa, ™ sicut legitur de quercu Jlambre, sub qua
drea dicitur, quse in conservandis libris adeo estuli- habitavit Abraham, qute fertur usque ad Constantis
lis, 335 ut perliti ex ea, nec tineas patiantur, nec regis imperium per multa saecula perdurasse. " IIu-
tempore consenescant. Nascitur in Creta, Africa, at- jus iructus yalla appellatur. E quibus una agrestis
qua Syria ^jjLsiaxt-rr;; dicta, parva forma, sed firmo corpore, at-

34. '^
Cyparissus Gr«ce dicitur, quod caput ejus a B que nodoso, quse medicaminibus et in caustis adhi-
rotunditate in acumen erigitur, unde et y.wvoiiori; vo betur. Altora PaAavo? levis, ac lenis, ac nimium per-
catur, id est, alta rotunditas. Hinc et fruclus ejus co- forata, «^lucernarum tantum usibus necessaria.
nus, quia rolundilasejus talis est,ut conum imitelur. 39. Fraxinus vocari fertur, quod magis in asperis

Unde ei coniferae cyparissi dicuntur. Hujus lignum locismontanisque fragis nascatur. Hinc per deri-
cedro pene proximam habet virtutem, Templorum vationem fraxinus, sicut a mo7ite montanas. De quo
quoque trabibus aptum, impenetrabili solidilale Ovidius Et fraxinus utilis hastis.
:

nunquam oneri cedit, sed ea qua in principio fuerit Taxus venenata arbor unde et toxica venena
40. P

firmitateperseverat. ^ Anliqui cypressi ramos prope exprimuntur. Ex hac arcus Parthi et alise gentes
rogum constiluere solebant, ut odorem cadaverum, faciunt. Unde et pocla -.Ityreos taxi torquenturin ar-
dum urerentur, opprimerent jucundiiate odorissul. cus, 'i Ityreos autem dicit Parlhicos.

35. ^ Juniperus Grsece dicta, sive quod ab amplo 337 41. Acer, coloribus impar.
in angustam finiat, ut ignis sive quod conceptum diu ^ Robur autem generaliter dicitur ex omni ma-
teneat ignem ;
^ adeo ut si prunse ex ejus cinere fue- teria quidquid est firmissimum.
rint opertse, usque ad annum perveniant -up enim ; 42. Alnus vocatur, quod alaiur amne. Proxima
apud Grsecos ignis dicilur. ^ Jupinerus aulem alia U enim aquai nascitur, nec undas vivit. Hinc
facile extra

parva, alia magna esl. et tenera, et mollis, quia inhumecto loco nutrilur.
36. ' Ebenus in India et iEthiopia nascitur, qua^ 43. Ulmus nomen accepit, quod uliginosis locis

caesa durescit in lapidem. Cujus lignum nigrum est, et humidis melius proficit. Nam in monlanis et

el corlex levis, ut lauri, sed i Indicum maculosum asperis minus laeta cst.
esi in parvulis distinctionibus albis acfuhis. ^Ethio- 44. ^ Larix, cui hoc nomen a Castello Laricino
inditum est, * ex qua tabulae tegulis affixae flammam
picum vero,quod pra?stanlius accipitur, ia nullo est
330 maculatum, sed est nigrum, leve et corneum.'' repellunt, neque ex se carbonem ambustai efficiunt.
Est autem Mareotica palusinlndia,unde ebenus venit. 45. Populus dicta, quod ex ejus calce multitudo
'
Lucanus : Ebenus }lareotica,\n(\\n\,. Ebenus autem nascatur. Cujus genus duplex est. Nam altera est

^ Quasi y.a'.oasvr,; opub; •jypbv, olc : E Serv., ad ^ Est autem Mareotica palus in India. Serv., ad
vers. Procumbunt picea;, jEn.M, ex quo haec cedrise vers. Mareotid. alb. .Georg.
ii JEgyptice (inquil) Ma- :

melius aptarentur, de qua sialim. reotisenim ^gypti pars est;el ad Solalndianigrum

^ VndeiJi templis propter diut. Ex Ambros., iii fertebenum Atqui in JEgypto nascitur^sed Indiam,
:

Ilexam., cap. 13, etinfin. ps. cxviii. omnem plagam yEthiopiie accepimus.
Hujus ligni resina cedrea. \id. Viiruv., lib.
<=
ii, ft Lticanus. Lib. x.
1

cap. 9.
m
Sicut leqitur dequerc. Mamb. etc. Hieron., in
^
Cyparissus Grcec. dicitur,quod cap. ejus. Serv., Loc, Hebraic. Quercus Abraham, quce est Mambre,
Mn. III, ad vers. Aerioi quercus : Co7ius dicitur — iisque ad Constantii (Al. Constantis) regis imperium ,

fructus cupressi,et ipsa y.wvoci^rj; est.Natna rotun- monstrabatur, et mausoleum ejus in prcesentiarum
ditate in acumen levatur. ccrnitur.
Antiqui cypressi ramos.Ex eod.,.^n. vi.ad vers.
'
n Hujus fructus galla. E Dioscorid.,lib. i, oap. 127.
Ferales ante cupressos.
° Lucernarum tantum usibus necessaria.Ex Plin.,
' Juniperus Grcece- Janiperus Latina est vox.— lib. XVI, cap. 7.
Nam Graece afy.£j6o; dicitur.
r' Taxus venenata arb. E Serv., eclog. 9.
^ Adeoutsi pi-unce ejus, etc. Ex Hier., epist. ad q Ityreos autem dicit Parthicos. Verba sunt Servii

Fabiolam 126, mansione 16. 90 loco.

^ Juniperusautemalia parv., elc.lia Diosc.lib.i,
^
Hobur autem general. Servius, ^En xii, ad vers.
cap. 104. In medioque focos : —
Robur, omne lignum, cumsit,
'^Ebenusin Ind. et ^thiop. E Serv., advers. Sola et species.
India nigrum fert ebenum, Gcorg. ii. ^ Larix cui hoc cognojn. Ex Vitruv., hb. ii, cap. 9.
j Sed Indicum maculos...fulvis E Dioscorid.,Iib.i,
»
Ex qua tabulce tecjuUs affix. Ex Pallad., in No-
cap. 130. verab., tit. 15.
617 ETYMOLOGIARUM LIB. XVIL 618

alba, altera nigra. Alba autem populus dicta, quia fl

apicibus apt;i.Unde et Scriptura : Scribe in buxo,
folia ejus una parte sunt alba, altera viridia. Hfec o4. ^ Rhododendron ,
quod corrupta vulgo Loran-
igitur bicolor habensquasi noctis ot diei notas, qu;e drum vocatur, quod sit folii lauri sirailibus, flore

lcmpora ortu soJis occasuque constanl. ^ Gener^.t ut rosa. Arbor venenata 33f> interficit enim anima-
eliam resinam circa Eridanum fluvium, vel, ut alii lia, et medctur serpentium vexaliones.
memorant, in finibus Syriee. 33. Herbitum vocaverunt pastores eo quod vice ,

46. Tiliam dicunt vocatam, eo quod ulilis sit ad herbfe pra^beatur pecoribus, ubi desunt pascua.
usum telonim nitore et levilate jaculandi. Est enim 36. ° Turbiscus quod de uno cespite ejus muUa
genus maieriae levissimae. virgulta surgant, quasi turba.

47. ^ Salix dicta, quod celeriter saliat, hoc est, ve- Stipa vocata propter quod ex eo stipentur tecta.
lociter crescal, <=
arbor lenta, vitibus habihs vin- Hinc et stipula per diminutionem.
ciendis. Cujus seminis hanc dicunt esse naturara, 57. Arundo dicta, quodcito arescat. Hanc veteres

d ut si quis illud in poculo hauserit, liberis careat, cannam vocaverunt, arundinem vero postea Varro
« sed et feminas infecundas efficit. dixit. Sane scicndum, quod Latinumc«?i?2a de lingua
^ Populus autcm, et salix, et tiha, mollis maieriee Hebraea sumptum est. Apud eos enim calamus can-
sunt, et ad sculpturam aptfe. |
1
na dicilur.

48. 8 Vimen yocatnv, eo quodumhabeat mulfam P Cicuta autem est, quod est inter cannarum no-
viroris. ^ Natura enim 33S ejus talis est, ut eliam dos, q dicta, quod lateat.

si arefacta aliuatur, virescat ; deinde excisa, aique 38. In indicis stagnis nasci arundines calamique
in humofixa, radicibus sese ipsa demergat. dicuntur, ex quorum radicibus expressum suavissi-
49. Mijricce, quam Laiini tamoricem vocant, ex mum succum bibunt, unde et Varro ait :

amaritudiae nominala. Gustus enini ejus^nimis ama- Indica non magnum in arbore crescit arundo.
ru3 est. '
Hsec arbor in solitudine et saxosa humo Illius et lentis primitur radicibus humor.

nascitur, ex qua etiam arbore maleficis arlibus Dulcia cui nequeant succo concidere mella.
jj.iai^0pa id est, odia concitari dicuntur. 59.Sambucus mollis et pervia arbor.
'^

30. Myrtus a mari dicta, eo quod magis liltorea Rham7ius genusestrubi340quamvulgo senticem
arborsit. Undeet Virgilius Liitora myrtelis lcetis-
: ursinam appcllant asperum nimis, et spinosum.
sima; et :Amantes littora mijrtos. Hinc est, quod a 60. ^ Sentix dictaa situ, quod est terra inculta,
Graecis ;j.'jptvr, dicitur. Medicorum autera libri hanc
i in qufe sentices spinaeque nascuntur. Majores autem

arborem aptam scribunt mulierum necessitatibus nostri omnem arborera spinosara veprem dicebant

plurimis. quod vi prendat.

51. Lentiscus, quod cuspis ipsiuslenta sit, etmol- 61. Oleaster dictus, quod sit foliis olivaj similibus,
lis. Nam lenturn diciraus quidquid flexibile cst, unde sed latioribus arbor inculta atque silvestris amara
: ,

et lentum vimen,'et vit^s, Virgilius : Et lentoe vites, atque infructuosa, cui insertus olivae ramus vim mu-
pro flexibiles. ^ Hujus fructus oleum desudat, cor- lat radicis, ei vertit eam in propriam qualitatem. * La-

tex resinam, quLe mastix appellalur, cujus plurima cryma oleastri arboris, duplex est. AUa enim gummi
et melior in Chio insula gignilur. simulat sine ullus qualitalis morsu, alia ammonici
52.^ Terebinthus axhov Grcccum nomen, generans guttam ex stiliatione collectam ac remordentem.
resiuam omnium resinarum pr?estaniiorem. 62. Oliva Graece l'Xotto? dicitur ex quo in Laii-

53. Buxus Grsecum est nomcn a Latinis ex parte num tractura est ut oliva dicatur. " Olea a Jlera ipsa ar-

corruptum, -'j;o;enim appellatur apud eos, arbor borest fructus oliva, succuso/eum.Est autemarbor pa-
semper virens, m et tevitate maleriffi elementorum cisinsigne,cujus fructusdiversisnominibus appellalur.

^ Generat etiam resinam. — Electrum vocat ^ Hujus frurtus... gignifur. Ex Dioscorid., lib. i,

Dioscorid., lib. i, cap. 114. cap. 90 et 91.

^ Salix clicta. E Serv., eclog. 1. _ Terebinthus. Ex eod. cap. sequenti.
'

^ Arbor lent. vit. hab. v. Ex Ambros., lib. Hexam. U ™ Et lcEvifatematerice Scribein buxo.Ex Ambros.I.
III,cap. 13. Hexam.iii, c. 3. Locus autem Scripturse Isai., c. xxx.
d
Ut si quis illucl inpoculo hauserit, lib. careat. ° Rhododendron. Diosc, lib. iv,cap, 8: Nerium

Ex Hieron., Isai. v. Vid. PHn., xvi, cap. 26. aliqui rododaphnem; alii rhododendron vocant. Vid.
^ Sed et femin. infec. facit. Ex Diosc, lib. i, cap. Plin., lib.xvi, cap. 2. A noh\i Adelfa dicitur.
437. At Plinius sterilitalis medicamen feminis esseait. c Turbiscus. Graeci- Thymelea.
^ Popidus autem, salix et til. Ex Vitruv., iib. n, Cicuta autem cst...nodos. E. Serv., eclog. 2.
p

cap. 9, et Paliad., in Novcmbri, lii. 13. Dicfo quod lateat. Inf., cap. 9
1 Cicuta propter :

g Vimen... cjuod vim habeat. lmoqviai>\ vincimen. quod in Thijrso geniculato nodos habeat occultos,
^ Natura enim ejastalis est... demergat. Ex Hi- ut canna,sicut dicitur fossa cwca quce occulta est.
lario in ps. cxxxvi. •
Sambucus Goth. libri, sabucus.
i odia concitari. Ex Hieronym., Is.
HoiC arbor...
s
Sentix dicta a situ. Lusit verbis Virgilii : Per
xvii. autem haec de silvestri myrica, noa
Dicunlur locasenta situ. M\i. vi.
* Lacrgmaoleastri.Ex Dioscorid.
de saliva nam duo sunl genera. Vid. Plin.,
;

Theoph., Ambros. " Oleci autem ipsa arb. fruct. oliv.,etc.E.Sevy. :

Medicorum autem Uhri, etc. E Serv., Georg. ii,

j Sedtruncis olece melius. Georg. ii.

ad vers. Solido. Paph. derobore mijrtus.

Patrol. LXXXII. 20
619 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 620

63. * Orchades, oV\vxGr?ec-<i elymologia a similitu- ft ma cJurescii in gemmam. Prima est resina ierebin-
j

dine testiculorum vocalse, quos Grceci op/si? vocaiit. thina omnium praesiantior. Affertur autem ex Arabia
e64. Radiolce, pro eo quod oblongse sunt in mo- Petrsea, atque Judsea, et Syria, Cypro, et Africa, ex
dum radiorum. quoque Cycladibus. Secunda cst lentiscina,
insLilis

Paphice a Papho insula dictse, unde prius allatfe quse mas//^ vocatur hsecexChio insuladeportatur.
:

sunt. Terlia pinalis. Quarum alia TttTu^fvr], alia Tcsujtfw., alia

65. *=
Lycinice, eo quod optimum dent lumen. Nam liquida, alia arida, et afferunlur ex Tyrrhena Colo-
Xi^vos lumen est. Unde et lychnum nomen accepit. phonia. UndeetiamnomenCo/op/ioma rcsinasumpsil.
quia aptum esl flammis et luminibus. 72. Pix Graecum nomen est, quam iUi Tcfacjav vo-
66. Pausia quam corrupte rustici pusiam vocant cant. Alii volunt ex pino picem vocari; " hsec a
viridi oleo est suavi apta. ''Et dicta pausia, quodpa- Greecis appellatur clonia : nos ramalem dicere pos-
viahir, id est, tundatur, undeet pavimentum. sumus, cujus probabilis splendens, laevis elmunda.
'

341 67. Syria dicta proeo quod de Syria est al- " Creandarum arborum naturahter tria sunt
73.
lata, sive quia nigra est. genera; aut enim suasponte nascuntur, aut ex semi-
° Cru5^Mmm eadem vo/mzs dicla,eoquodiio/am
et nibus fortuitu jacentibus surgunt, aut ex radicibus
complet magniludine, est, mediam manum, D pullulant. Nam csetera usus invenit, favenle natura
hoc
unde et involare dicimus. Quidam autem volemum 74. " Omnia poma Laline neutri generis esse di-
GalUca lingua bonum et magnum intelligunt. cuntur ; arbores autem feminini sunt generis, exceptis
<
Colymbades appellatse... paucis, ut hic oleaster, hoc siler, ut Virgilius : Molle
68. Oleum autem ab o/eanominatur.Nam, utdixi- siler. Item hoc buxum, licet et ha^c buxus dicatur.
mus s olea est arbor, unde derivatum fit oleum. Nam superfluam quidam vclunt faoere discretionem,
^ Sed quod ex albis fuerit olivis expressum vocaiur ut hcec buxus de arbore dicamus, buxum vero de
Hispanum,^ Grsecis 6119^x10^ appellalum. Quod autem ligno composito.
ex fulvis nondum mitibus fuerit expressum,?;mc/g
et 343 CAPUT Vm.
appellalur. Quod vero ex nimium maturis, commune De arboribus aromaticis.
dicitur. Ex iis ad usum vitae primum est Hispanum 1. o j4roma/a sunt quEeque fragranlis odoris, quse
secundum viride, terlium commune. India, vel Arabia niitiit, sive alise regiones. Nomen
69. ' Amurca olei pars aquosa,ab emergendo dicta, autem aromata traxisse videntur, sive quod aris ira-

id est, quod ab oleo se eniergat, et faex ejussit. Hanc positadivinis invocationibus aptavideantur,seu quod
Grieci amorgen vocant ex Latina lingua trahentes vo- sese aeri insercre ac raiscere probantur. Nam qui
cabulum. j» est odor, nisi aer contactus ?
349 70. Gumen Graecum nomen est, hoc enim 2. Thus arbor Arabise, immensa atque ramosa,
x6[x(;.i dicunt. lenissimi corticis, p ramis ad aceris qualitatem
7J. Resinam Graeci prjTfvrjv vocant,plov enim Grfecc amigdalae modo succum aromaticum fundens album,
dicitur quidquid manat. Est enim lacryma sudore et masticatione velut in pulverem resolutum, et 1 cum
exhalata cignorum, ut cerasi, lentisci, balsanii, vel re- frangitur, intus pingue est, et igni appositum facile
liquarum arborum , sive virgultorum, qii?p sudare ardescens. ^ Et appellatur apud nos masculum, co
produntur, sicut et odorataOrientishgna, sicut gutia quod sit natura rotundum in modumtesticulorum.Re-
^
balsami, ac ferularum, vel succinorum, cujus lacry- liquum planum,et pene scabrosum,minus optimum.
^ Orc/mdes. Orchadcs etiam legi invetuslis Virgilii cam. Si oleum (inquit) gustatum stricti quidpiam
:

libris, non ut vulgo, orchites, admonuit Pierius. prceferat, frigidum censetur, quale est quodab Ibe^
^ Radiolce. Virg. : ria advehitur, quod Spanum., hoc est, Hispanicum,
Orchites et radii, etamara pausia bacca. nominant. Meminit quoque Hispani olei Aurelianus
Radiolum vocat Colum., lib. xii, cap. 47, ut dis- sEepe, ut lib. iii Tard., cap. 2.
tingat (credo) a radio majore. De quo Cato, cap. 6. '
Amurca... ab emergendo. Serv. : Amurca per c
In agro crasso et caldo oleam conditivam, radium cribitur, et per g pronuntiatur.
majorem salentinam, orchitem. m. J est resina terebinth., etc. E Dioscorid.,
Prima
Licinioi Licinise meminil Plin., lib. xv, cap. 2. 11 lib. cap. 91, 92, et 95.
I,

Et dictapausia. E Serv.
'^ " Hxc a Grwcis appellatur clonia. Mendoseergo
Crustumia item, et volema .V^Tomm genera haec
•=
apud Dioscoridem, cap. 95 EKacjar) [xsv uYpi, -h l'viot :

sunl propterca inter olcas posila, quod Isidorus (ut /.wvov xaXouat, cum legendum sit xXoJvov.
diximus) Servii commenlariis sineVirgilii carminibus '
Probabihs splendens, leniset munda. Dioscorid.:
est usus, id illi fraudi syepefuit. Qui Servii locum in- "Eatt 8e xaXr) r) ax(X6ou(ja,xai ).£fa,xa\ xaOapa.
.spexerit, id ita csse facile comperiel. " Creandarum arborum... natura. E Serv.,
Colymbades flppe//rt/«^E.Plin..Coluuiell.,Athen.,
^
Georg. II, ad vers. Princip. arboribus.
lacunam facte expleas. " Omniapoma...ligno composito.Exeodcm, Mn.
Olea est arbor unde derivatio est oleum. Verba II, ad vcrs. Foliis oleaster amaris. In eo quaedam
sunl Servli. emendanda ex Isid.
^Sed quod est alb.
f. 0. e. v. Hispanum a Grcecis
" Cap. VIII. Aromata sunt quceque f. od. q.
6 etc. Plin., lib., xii cap. 7
[j.:pd-/.tov Omphacion ex : India. —
Qua;que, id est, quoicunciue.
olea aclhucalba expressa,deterius ex drupa,ita voca- Ramisadacerisqualitatem, etc. E Solin, cap. 46.
i^

tur priusquam cibomatura sitjum tum colorem mu- Cur,ifrcmqiturintuspingue.E.D\osc.,\\h.i,cap.82.

'1

tans; differentia,quod hoc viricle est illudcandidum. ' Et appelfaturapudnos mascul.Ex?\\n.,\.\u,c.M.

Porrode Hispano Galenus. lib, vi de Simpl. Medi- ^ Adulteratur autem admist. EDloscorid., ibid.
 621 ETYMOLOGIARUM LIB. XVII. 623
Aduitoratur autem admisla rosina, sive gummi, sed l\
monlis Caucasi, quod obversum est, foliis ad
soli

dignoscitur sua proprictale.
ardescit, resina fumescit,
factum.
Namlhus igni impositum
gummi vero liquescit cale-
juniperi sirailitudinem. Cujus silvas serpenles custo-
regionis illius, cum maturie fue-
diunt, sed incolaj
incendunt. Et serpentes igno fugantur, et inde
rint,

3. ^ Thus auteni a tundendodidinr, quia dum gum- ex flamma nigrum piper efficitur. Nam natura pipe-
mi gullae ex arbore cadunt in glebis miscenlur; dum ris alba cst, " cujus quidem diversus cst fructus.
vero glebae in pulverem rediguntur, Ihus carpitur, el Nam quod immaturum csl, piper longiim vocalur;
virgulis lunditur, et sic inde manibus lollitur. Hoc ct quod incorruptum ab igne, pipcr album; qiioA vcro
Libanum vocatum a nionte Arabiae, ubi Saba^i sunt. cute rugosa et horrida fuerit, cx calore ignis trahit
Nam mons eorum Libanus dicitur, ubi tlmra culli- et colorcm et nomen. Piper si leve est, vetustum;
guntur, si grave, novellum : vitanda est aulem mercatorum
4. ^ Myrrha Arabise arbor altitudinis quinque cubi- fraus. Solent enim vctustissimo piperi humecto ar-
torum, <=
similis 344 spinajquam ay.avTcv dicunt, cu- genli spumam aspergcre, aut plumbum, ut pondero-
jus gulta viridis atque amara, ^ unde et nomen accepit sum fiat.

myrrha. " Gutta ejus sponte manans pretiosior est, 9. Aloa in India atque Arabia gignitur, arbor odo-
elicita corticis Yulnere vilior judicalur. Sarmenta ejus B "^ suavissimi, ac summi. Denique lignum ipsius,
Arabesignibus fovent, quorum furao satis noxio, nisi vice Ihymiamatum ° unde
allaribus adolelur, et no-
ad odorera sloracis occurrant, plerumque insanabiles men traxisse creditur.

morbos contrahuut. ^ Myrrha autem Trogloditica ab 10. Cinnamomnm dictum,quod cortex ejus in mo-
insula Arabia> dicta, ubi niolior colligitur, et purior. dum canna:' sit rotundus, et gracilis. Gignitur autem
5. s'
Storax aibor Arabia", ''
similis raalo Cydonio, in India3 et iElhiopise regionibus, frutice brevi duo-
cujus virgulffi intor Canicula? ortum cavernatim la- rum tantum cubitorum.colore subnigro, vel cinereo,
crymam fluunt. Dislillatio ejus in terram cadens tenuissimarum virgarum. Nam
quod in crassitudi- p

munda non est, sed cum proprii corticis scrobe ser- nem34© cxtenditur, despectui est;quod verograci-
valur. Ula autem qua; virgis et calamis inhaserit, lius provcnerit.eximium.Ouod cum frangitur, visibile

munda esl, ot albida ; dehinc fulva fit solis causa, et spiramentum emittit ad imaginem nebute, seu pul-
ipsa storax calamitcs pinguis, resinosa, odoris ju- veris.
cundi, humecta, et veluti mellosum liqucrem emil- 11. Amomum vocatum, quod vcluti odoremcinna-
lens. Storax autem dicta, quod sit gulta arboris momi reforat. Nascitur in Syria et Armenia : <i fru-
profluens, et congelata. Nam Graci stiriam guitani iGx ojus ])Otrosum semen reddens sibi connexum,
dicunt, Graece autem orjpa^ Laline storax dicitur. Q flore albo vcluii violffi, foliis simiiibus brioniaj, odore
6. ' Bdellium Indiae et Aral-iae arbor, cujus !a- cliam bono, somnos suavificat.
cryma melior Arabica. Est enim lucida, subalbida, 12. ^ Casia nascitur in Arabia, virga robusti cor-
levis, pinguis, i sequaliter cerea, 345 et quse facile purpureis foliis, ul piperis, Esl autem virlu-
ticis, et

mollialur, neque ligno, vel terrse comraista, amara, cinnamomi similis,sed potenlia inferior; unde pro
tis

odoris boni. Nam ex India sordida est, et nigra, et cinnamomi vice duplex ejus pondus in medicaraenlis
majori gleba. Adulteratur autem admisto gummi, qui admiscetur.
non ita amarificat gustum. 13. 5 Calamus aromaticus a similitudine calami
7. "^
Mastix arboris lentisci gutta esl. Haec grano- usualis vocatur. Gignitur in India multis nodisgeni-
mastix dictaest,quia in modum granorum est. Melior culalus fulvus, fragrans spiritus suavilate. Qui cum
autem in Ghio insula gignilur, odoris boni, candoris '
frangilur, in mullas fit partes scissilis,simulans gustu
ccra' Punica'. Unde et splcndorem cutis pulchri- casiam cum levi acrimonia remordente.
ficat. Adulieratur autem interdum resina, vel thure. Balsami arbor in Juda^a intra terminos tan-
14. '

8. "^ Piperis arbor nascitur in India, el in latere tum XX jugerura erat. Pcsleaquam camdem regionem

^ Thus autem sine asp. E Serv., ad vers. Molles _ J

JEqualitcr cerea.ld csl, undique cerca, Plinius :

sua thura Sab. Georg. ii. D Esse autem dcbet translucidum simile cera^.
^ Myrrha Arab. arb. alt.
q. c. E Solin. ^ Mastix. E Dioscorid., cap. 91.
= Similis spinrc quam dV.av9ov vocant. Serv., Georg. '
Candoris cera' Punicw,— Tyrrhence cerce, Diosc.
11: Acanthus arbor est in cEgypto semper frondens. Sed hoc forlasse e Plinio, qui ceram Punicam candi-
"Ay.avEo; dicta, quia spinis plena est. dissimam Heri dicit.
»1
Unde et nomen accepit Nam myrrha e voce Hc- ^'^
Piperis...similitudinem. E.SoIin., cap.de India.
brsea fluxit, ul ilcm cinnamomum, nardus, crocus ,
n Cujus quidem diversusest fructus. Ex eod.
agallochus, sive aloo, auctore Hieronymo. " Unde et nomen traxisse creditur. An quia, cum
« Gutta ejus sponte man. E Soliu. GrtiecisaXw;sil arca, ara pro area in glossis legit sive
f
Myrrlia autem Troglodiiica. E Dioscori:!. lib., Isidorus, sive.quod m.igis credo, qui lisec illi adjccit.
cap. 180; sed sinu fortasse legondum pro insula. P Nam
quod in crass... eximium. E Solin.,cap. 43.
e Storax arbor Arab. Donalus, in Adcl|jh.,sc. 1 : Vid. Theophr., lib. ix de Hist. Plant,, cap. 5.
Storax (inquil) ab odore. Eadem vox legitur apud f Frutexejus botrosum se/?i. EDiosc.,Iib. i,cap.l4.

Solinum. Styrax a])ud Plin. et alios. '

Casia. Kx eod.,cap. 12.
Similis malo Cydonio. E Dioscorid., cap. 80;
'' ^ Calamus aromatic. E cap. 17.
Plinius 12, cap. 25 cotoneo malo similcm.
:
* Balsami arhor. E Solin., cap. 48.
'
Bdellium. Vid. Diosc, cap. 81.
623 S. ISIDORI KISPALENSIS EPISCOPI 624

Romani potili sunt etiam laiissimis collibus propa- f^

4. ' Costum radix Iierbae est nascentis in India, Ara-

gala cst, slirpe similis vili, 347 ^ follis similis rul«,, bia, et Syria, sed mclius Arabicum; est enim album,

sed aUjidioribuSjSemperque manentibus. ^ Arbor au- ct leve, suave, jucundi odoris ; Indicum colore atro,
tembalsamiini,\igimme]nsxijlobalsamum dkiluvjrn- ct leve, ut ferula; Syriacum vero pondere grave, co-
ctus, sive S2men, carpobalsamtim; succus ' opobalsa- lore buxco, odore acri, summum tamen album, leve,
mum. Quod ideo cuni adjectione significatur, ^*
eo ariduni, gustum incendens.
quod percussus ferreis ungulis cortex ligni per ca- 5.Crocum dictum ab oppido Gilicise quod voca-
•

vernas eximii odoris gutiam distillal; cavernaQmm tur Coiicium, quanquam et alibi nascatur, sed non

Gra^co sermone oirh dicitur. Cujus guttam adulterant tantum, vel tale, quale in Cilicia. Unde et a potiore
admislo Cyprino oleo, vel melle. Sed sincera proba- parte nomen accepit. Nam multse res nomina sump-

tur a melle, si cum lacte coagulaverit; ab oleo, si serunt a locis ubi plus provenit et melius aliquid.

instillala aqua, aut admista, facile fuerit resoluta, ^ Optimum est autem, quod fuerit recens, odoris
prseterea si lanese vestes ex ipsa pollulse non macu- boni, albedine parva, porreciae longitudinis, inte-

lanlur.Adulteratum quidem, neque lacte coagulat, grum, et neque in fragmenla comminutum, inspira-
et ut oleum in aqua supernatat, et vestem maculat. lione bona, '
et cum carpiiur, manus inficiens, et
« Ealsama autem si pura fuerint, tantam vim habent Q !eviter acre. Quod si ejusmodi non fuerit, aut ve-
ut, si sol excanduerit, sustineri manu non possint. tustum, "» aut infusumagnoscitur. Adulteratur autem
CAPUT IX. admisto crocomagmate. Augendi quoque ponderis
De herbis aromaticis, sive communibus. causa spuma argenli contrita adjicitur, et proditur,
\. Exstant et quarumdam herbarum nomina, quse si pulverulentum reperitur, ° atque decoctura ab odore
ex aliqua sui causa resonant, habentes nominum ex- proprio fuerit lapsum.
planationcm. Non tamen omnium herbarum elymo- 3406. o Crocomagma, expressis aromalibus cro-
logiam invenies nam pro locis mutantur etiam no-
: cini unguenti, atque informato sedimine in.pannus-
mina. culos fit, et ideo sic appellatur.

2. ^ Folium diclura, quod sine ulla radice inna- 7. * Asarum nascitur in umbrosis montibus, ^foliis
tans in Indise liltoribus colligitur. Quod lino perfo- casise similibus, inter quse flos juxta radicem purpu-
ratum, siccant Indi, alque reponuut. Fertur autem reus, in quo semen coniinetur uvarum simile, radi-

Paradisi esse herba gustu nardum referens. cibus pluribus, atque tenuissirais, et bene redolenti-
^JIS 3. ^ Nardus herba est spicosa, unde et a Grse- bus, et est virtute similis nardo.
cis vafooaidxu? appellala, quarum alia Indica, alia •
Phu nascilur in Ponto, foliis oleastro similibus.
Syriaca vocatur, non quod in Syria nascatur, sed quod Q 8. Cyperus a Grsecis vocatur, quod habeat virtutem
mons in quo invenitur alio latere Indiam spectat, ferventem. s Radix ejus est junci irianguli, foliis por-
alio Syriam. Est aulem Indica multiformis, sed ri similibus, radicibus nigris, sive conliguis, in simi-
melior Syriaca,levis, fulva, comosa, spica parva, odo- litudinem olivarum odoratissimis, alque acerrimis.
ratissima, cyperum simulans. Quod si multum in ore Nascitur in paludibus, * atque vacuis locis. Traditur
lardaverit, linguam siccat. Nardus Celtica a regione eiiam alia species cyperi quae in India nascitur, et
Gallise nomen traxit. Nascitur enim ssepius in Ligu- appellatur lingua eorum gingiber.
rise Alpibus, ^ et in Syria, frutice parvo, radicibus 9. ^ Iris Iliyrica a similitudine Iris coelestis no-
in manipulo colleclis ligamenlis. FIos ejus lantum men accepit. Unde et Lalinis arcumeji dicitur, quod
propter odorem bonus. Thyrsi ejus atque radicujpe flos ejus coloris varieiate eumdem arcum coelestem
uliles probantur usibus nostris. imitetur. Illyrica autem dicilur, quia in Illyrico pluri-

^ Foliis similis rutces.a. s. q.m.E Dioscor.,c. 18. ™ Aut infusum. Dioscorid., '^sB^ty^t.iw;, id est, di-
^ Arbor autem balsamum. E Serv., Georg. ii. lutum.
*=
Opobalsamum. Quod ideo cumadjectionesignif., Atque decoctum. Id est, defrutum. Dioscorid. n :

etc. Ex Hcgesipp., lib. 4, cap. 17. Ka\ To TT)v uCT[j.yjv ilrjiAaTJjori Tuyxavsiv. Qui decoctum hic
Eo quod percussus ferreis luig. Itaquidem Diosc. Dsubstituunt, quid clecoquere sit non satis vident.
'^

et Theophrastus. Melius Plinius Ferro loidi vitalia ° Crocomagma. Dioscorid., cap. 26, et Phn., lib.
:

odit. Et Tacit. v Hist.!: Si vim ferri adhibeas, pavent XXI, cap. 20.
2;en(^. Hegesipp., lib. i Virgultisqueinnascitur,quce
: p Asarum. E Dioscorid., cap. 9.
acutis lapidibus incidunt pueri agricolar. Foliis casice similibus. Imo heders similibus <i

e Balsama autem, sipura fueri?it. E Serv.,Georg.

Dioscor. <I>uXXa £-/_wv xioaw o[jLota. El Plinius. lib. xii,
,,-ai illud Quid tibi odorato referam?
: cap. 13, hederce joliis. Ergo xaaafa pro xiaaw legisse
' Cap. IX. Folium dictum, etc. E Dioscorid., vidctur veius Dioscoridis interpres, quo est usus
lib. i, cap. 11. Isidorus.
s Nardus.
eod., cap. 6. Ex ^'
Phu. E Dioscor., cap. 10. Plinius lib. xii, cap.
^ Etin Syria. —
is^na legerim, exDioscorid.,cap.7. 11.
' Costum. Ex cap. 15. ' Piadix est junci trianguli. Hoc cauli tribuit
j Crocum dictum ab oppid. E Serv., Georg. i, ad Diosc. KauXbv ywviojor).
:

vers. Croceos ut Tmolus odores. '

Atque vacuis locis. Contra Dioscor. : 'Ev t^tcoi;
^ Optimum autem, elc. E Dioscorid.
£PYaaiij.oi;, id est, cultis ; error ergo interpretis, qui
' Etcum carpiturmanus inficiens.Dioscorki,,:Boi.- dpyor; foriasse legit, aut dtpYoofjjL&t;.
T.-zoi^ jv Ti-.sact Ta; ystpa;, hoc est, tingens humecta- " Iris IllyriccL E Dioscor., cap. 1.
tione manus.
625 ETYMOLOGIARUM LIB. XVII. 626

ma, et violentissima est : species cjus foliis gladioli si- Narcissus herba fabulose impositum nomen
16. '

milibus, radice aromatica, odoris boni. habet, a quodam puero cujus membra in hunc flo-
\0.^ foliislridis similibus, radicibus sapo-
Acomm rem transierunt, qui et nomen Narcissi in appella-

ris ^'
acerrimi, sed odoris jucundi, propter quod el tione custodit, ct decus pulchritudinis •" in candore
aromalica est. retinet fohorum.
' Meu... 17. Rosa a specie floris nuncupata, quod rutilante
'^
Cardamomum... colore rubeat.
3oOH.°S(/»?«ii»i,meliusquodinEuphralena3ci- 18. Li7ia lactei, tloiis herba, unde et nuncupata,

tur quam quod in Arabia, fulvum, mulliflorum, pur- " quasi liclia, ° cujus, dum candor sit in foUis, auri

pureum, tenue odoris rosei, cum manu fricatur, gustu tamen species intus effulget.

multum inccndit linguam, alque mordet. Hujus flos ^

19. P F/o/a proptervim odorisnomenaccepit. i Hu-
(j-/^(vavOo? dicitur. "AvOo? enim Grsece (loa nuncupatur. jus genera sunt tria, purpureum, album, melinum.
d2. Thymum appellatum, quod flos ejus odorem 20. "•
Acanthus herba ^Egyptia sempcr frondens,
refert. De quo Virgilius Redolentque thymo fra- : spinis plena, floxili virgulto.

grantia mella. 21. In cujus imitnlione arte vestis ornalur, quee

13. s EpithymumGviscvLmnomen, quodLatine di- B acanthina dicitur, et acanthis dicta.
citur ftos fhymi.Na.m tlos Graece thymum vocatur.Est 22. » Hedera dicta, quod arboribus reptando ad-^

autem flos tymbras similis. hosreat. De qua Virgilius :

14. '^
Sampsuchus est, quem Latini amaracum vo- Inter victrices hederam tibi serpere lauros.

cant. Cujus nominis usum Virgilius etiam ad Vene- Aliihederam 35'^ aiunt vocatam, 'quod hcedis supra
rem referens ait : laclisabundanliam in escam a veleribus prcebebatur.
Ubi mollis amaracus illum 23. " Hederae frigidie terrge indices sunt secundum
Floribus, et dulci aspirans compleclitur umbra. physicos. Nam antipharmacum ebrietatis est, si quis

Apta cst autem haec herba unguentis. '

Unde et no- potus hedera coronctur.
men traxitamaracus a puero cojusdam regis, qui ca- 24. EUeborum memorant in Grjecia circa Ellebo-

su lapsusdum ferret unguenta, novum et gratissi- rum quemdam fluvium plurimum gigni, atque inde a
mum ex confnsione odorem crcavit. Grtecis appellari,Hoc Romani alio nomine veratrum
15. J Hyacinthus herba est habons florem purpu- dicunt, pro eo quod sumptura, motam mentem in
reum. Traxil autem nomen a puero quodam nobili sanitatem reducil. Duo sunl autcm genera, " album
qui in saltibus inter purpureos flores repertus esl in- et nlgrum.
terfectus,deditque nomenherbcC«85l puerilisfuneris C Acone portus est Bithynite, qui proventu
23.

casus. ^ Est aulem radice et flore bulbi similis, pue- malorum graminum usque adeo celebris est, ut
ros a pubertale retinens. noxias herbas aconita illinc nominemus.J' Nam toxica

* Acorum. Ex cap. 2. Violaproptcr vim odoris.

p Doloris libri omnes, —
Acerrimi saporis, sedodoris jucundi. Vox saporis
^"
praeter Rom., mendose, ut apparel, Ambros. In :

deerai in omnibus libris, quam e Dioscor. reposui- quibus nescias, speciesne amplius ftorum, an vis
mus; ille enim: Apuij.(a; xf^ ^vj^jv., y.x\ t^oct[j.?j oux ir^S-j;. odora delectet.
Plinius quoque, Gustu acres, odore non ingratas. 1 Hugus gencra sunt tria.Quatuov retulit Diosco-

Ueu... Vi<l. Dioscorid., cap. 3.

""
rid. : Xjuzbv, ixr^Xtvov, y.uavoijv, Tzoscp-jpouv. Tria Plinius :

Cardamomum... Idem, cap. 5, el iib. ii.cip. 183.

•*
Purpurew, lutece, albce.
^ Schcenus melior.y\&. Dioscorid., cap.6. Qui pii- "
Acantlius. Locus conflalus ex tribus Servii locis,
mam laudcm Nabathceo Schoeno, sccundam Arabico Georg., II, JEn. i, et eclog. 4.
= Hedera, Fostus: Hedera dicta, quod hcereat, sive
Iribuit, Libycum inutilem esse ait. Cfelcra convc-
niunt. quod edifa pctat, vcl quia id cui adhceserit edat.
^ Flos schcenantos. —
Squinantos, ^\md Fallad., in *
Quod hcedissupra lactisabuud.,c\.c.Co\xiimc\\.,\\\).
Octob., tit. 14. Apud Aurelianum non scmel, men- vu, cap. 6,de Uaedis^Qiu' ubi editi sunt eodem modo,
dose, sed ita fortasse tunc et profi^rebant et scri- , quo aqni, educaniur, nisi quod magis hcedor, las-
bebant. '
civia compesccnda, et arctius cohibcnda est; tum
« Epithymum. Dioscorid., lib. iv, cip. 179, l-l- supcr lactis abundantiam samera, vel cytliisus, aut
9'j|jLov fiuixov saTiv avOoc. Vid. Pliii., lib. xxvi, cap. 8. liedcra pra'bcnda.
^ Sampsuclius. Ila quoque ab Aureliauo et Hesy- Hederce frigidw terrw indiccs. E Servio,Gcorg.
•1

chio ab aliis sampsuchum efferlur.

; II Hederce paudunt vestigia nigra'.
:

Undc et nomen amaracus. E Serv., .'E'.i. i, LJhi

'
Album et ???V/mm.Qua^ post ha^cleguntur in qui-
^"

moliis amaracus illum. busdam E'liiis absuntab omnibus Manusc. Sunt vero
j Hyacinth. Serv., eclog. 3, et Ovid. lib, x. Ambrosii verba, lib. iii Hexam., cap. 9. Qua- pro-
" Est autcm radice, ei ftore bulbi. Vid. Diosco- pterea hicascribemus llancautemperiti ioquunlur
: •>

rid., lib. iv, cap. 63. cscam cssc et aliinoniam coturnicum, eo quod natu-
Narciss. Ovid., lib. iii.
' rali quodani lempcrninento sui corporis vim pabuli
™ l7i candore retinct folior. Florum potius, nisi — nocentis evilant..., » etc, usque ad salutcm.
» Aconc portus cst Bithynice,qui proventu malor.
/"0/?« /Zorw/Jt intelligas, ut mox de liliis, ex Ambros.,
cujus dum candor sit in foliis. Diosc, avOo; Xsuxov. qr. E
Solin., cap. 55.
"
Quasi liclia. Al., quasi liglia. iV«»i to.vica vcnena e.x eo dict. Plin., lib. xvi,
>'

° Cujus dum candor sii in fol... effulget. Verba cap. 10 Sunt el qui faxica hinc appellata dicant
:

sunt Ambros., Hexam. iii. cap. 8. venena, quce nunc toxica dicimus.
 627 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 628
venena ex eo dicla, quod ex arboribus taxeis expri. /\ 32. Colocynthis cucurbila agrestis, et vehementer
raantur, maxime apud Cantabriam. amara, qu£e similiter, ut cucurbita flagella, per ler-
26. ^ Euphorbium dictum, quod ejus succus ocu- ram tcndit. " Dicta autem colocynthis, quod sit fru-
lorum acuat visum. Cujus vis tanta est, ut duris car- ctu rotundo, atque ut cucumis usualis.
foliis,

nibus superadjecta citius coqui compelht. Nascitur 33. « Ce?itauream Grseci vocant, quoniam a Chi-

in multis locis, sed plurima in Mauritania. rone Centauro fertur reperta. Eadem et XijivTiato?,
27. ^ Lase?- herba nascitur in monte Oscobagi, ubi quia locis humectis nascitur. Eadem et fel terrce
eL Ganges fluvius orilur, "^
cujus succus dictus pri- propter amaritudinem.
mum lacsir. quoniam manat in modum laclis,deinde 34. Glycyrrhiza Gra^ce ex eo dicta, quod dulcem
usu derivante, laser nominatum est. IIoc est, 353 radicem habeat, y).r/.-j enim dulce Gryeci dicunt. Ea-
a quibusdam opium Cyrenaicum appellatum quoniam dem SZM^ot, quia silientibus sitim sedat.
et apud Cyrenas nascitur. 3o. P Dracontea vocata, quod hasta ejus varia sit

28. •*
Aloe herba amarissimi succi. in modum colubri, similitudinemque draconis imitc-
•=
Panace herba fragrantis odoris, thyrso ferulae tur, vel quod eam herbam vipera timeat.
similis, ex qua profluit succus, qui opopanace dici- 36. 1 Chelidonia ideo dicitur, vel quod advenlu hi-
tur, crocens et pinguis, odore gravis, et amarissimus. ^ rundinum355 videtur erumpere, vel quod pullis hi-
Galbanum succus est ferulse. rundinum si oculi auferantur, matres eorum illis cx
29. Dycta est mons Cretae, ex quo dyctamjium hac herba mederi dicuntur.
herba nomen accepit, propter quam apud VirgiHum 37. "^
Heliotropium nomen accepit prirao, quod
cerva vulnerata saltus peragral Dyctseos.Tantae enim sestivo solstitio floreat, vel quod solis motibus folia
polentise est, ut ferrum a corpore expellat, sa^^ittas circumacta convertat. Unde ct a Latinis solisequia
exculiat; unde et ejus pabulo ferae percussae sagit- nuncupatur. Nam et sole oriente flores suos aperil;
las a corpore inhEerentes ejiciunt. ' Hanc quidam idem se recludit, cum sol occubuerit. Ipsa est quam
Latinorum poleium Martis dicunt propter belii tcda Latini intubum silvaticum vocant. ' Haec el verruca-
excutienda. ria, quod extinguat verrucas ex aqua pota, vel in ca-
Mandragora dicla, quod habeal mala suave
30. s laplasraate posita abstergat.
olenlia in magnitudinem mali Matiani. Unde et •»
38. ^ Pentaphyllon a numero foliorum dicta, unde
eam Latini malum terrce vocant. Hanc poetae ' eamLatini ^um^ue folium \ocdint : herba adeo mun-
^vOpwxriaopcpov appellant, quod habeat radicem for- da, ut purificationi et templis adhiberi a geniilibus
mam hominis simulantem. j Cujus cortexvino mistus solita esset.
354 ad bibendum datur iis quorum corpus propler C 39. " Hyssopus herba purgandis pulmonibus apta.
curam secandum est, ut soporaii dolorem non sen- Unde et in Veteri Testamento per hyssopi fasciculos
liant.Hujus species duse femina, foHis laclucse si- : aspergebatur agni sanguine, qui mundari volebat.
milibus, * mala generans in similitudinem pruno- Nascitur in petris hserens saxo radicibus.
rum. Masculus vero, foliis betae similibus. ^ lieubarbarum, sive reuponticum : illud, quod
40.
Papaver herba somnifera. De qua Virgilius
31. '
Danubium in solo barbarico istud, quod circa
trans ;

Lethceo perfusa papaverasomno. Soporem enim lan- Ponlum colligitur, nominalum est. Reu autem radix
guentibus facit. Ejus alia est usualis, alia agrestis, dicitur. Pieubarbarum ergo, quasi radix barbara.
ex qua fluit ^ succus, quem opium appellant. Ileuponticum, quasi 7'adix pontica.

" Euphorbium dict. Etymologiae, opinor, menii- MaXa os MdtXa

rid. : Tw|j.ai'o; x«v'.va, ol TEppeoTpta.
nisse Isidorus noluit, et hic, ut ssepe alias, aliquid a '
Hanc poctce anthropomorphon. Quos imitatus esl
Braulione, vel polius a posteris addilum. Plinius ab Columella :

Euphorbo, Iuba3 regis medico, nomen duxi.sse pulal. Quamvis SMiiihominis vesano graminc fcta
Laser herb. n. in monte Oscobagi. Al., Osnbaqi.
''_
.Manilragora3 pariat flore.^J.moestamque cicutam.
Quis vero hic mons, nos ad conjecturam evaderc Cujus cortex vino mist. E Dioscor., 1. iv, cap. 76,
j

nunquam quivimus. ri Mala generans in similitudincm prunorum. Dio-

^
" Cujus succus dicius primum lacsir. Solin., cap. *^ scor. M7)Xa oooi? lasjp^, id esi, sorborum.
:

40 : Dictum primum sirpicum,quoniam manat

lac Papaver. Dioscor., lib. iv, cap. 65.
'

in modum lacteum; deinde, usu derivante, laser ^"

Suceus quon opium vocant. Sic Plinius, lib. xx,
nominatum. Columella vero, lih. 6 : Piadix, qunm cap. 18. Dioscor., tov i-/r/.
silphion Grceci vocant, vulgus nostra cotisuetudine " Dicta autem coUocynthis quod s. f. r. Neuue liic
laserpitium appellnnt. Et diversum fuisse laserpi- est, i:uod iu elymologia moreris. Dioscor. : kap;:b;
liim, a sirpc videtur. Plautus in Rudente : n;p'.'^E37ji;, ojjLOio; c'.pa'.pa jj.sjtj, 7:t)cpi; ?3y'.>pw;.
Teque oro, et qu?eso, si speras ° Centauream. E. Diosc, 2o,c. 6.
iii. c. 9, et Plin.
Tibi hoc anno multum futurum sirpe, et laserpiiium. 1'
Dracontea. Ex eoJ., cap. 196. lib. ii,
Vid. Plin., lib. xix, cap. 3. '1
Clielidonia. Ex eod., lib. ii. cap. 211.
Aloe herb. a. s. Dioscor., lib. iii. cap. 23.
"*
'
Hcliotrop. Vid. Dioscor., lib. iv, cap. 193, ct
" Panaces. E Dioscor.,
lib. iii, cap. 55. I' in., lib. XXII, cap. 21.
Hanc quidam latiriorum pulegium. Piin., lib. * Hoec et verrucaria. Vid. Plin.
XX, cap. 14. * Pentaphyllon. E Dioscor, lib. iv, rap. 42.
s Mmidragora dicta, quod. Ne hic quidcm de vo- " Hyssopus herbapurgand. puhn. ,clc. Ex August.,
riloquio cogitavit.
iu ps. L.
•" Unde et eam Latini malum terrre. Diosco- V lieubarbarum. Vid. Dioscor., lib. iii, cap. 2.
629 ETYMOLOGIARUM LIB. XVII 630
Hyoscyamos aGrsecis, a Latinis herba calicii- A adhaereat terrae. Hac mulli pro olere vescuntur.
41.
laris,quod calculi ejus in figuram cantharorurn nas- 51. ^ Herpyllus,qu£ apud nos serpillus vocatur,
cantur, ut est mali Punici,* quorum ora serata sunt, pro eo quod radiccs ejus longe serparit. Eadem et
habentia intrinsecus semina papaveris *{50 similia. matrisanimula, propler quod menstrua moveat.
Hfec herba et insana vocatur, quia ojus usus peri- -52. Aristolochia dicitur, quod mulieribus fetis '

culosus est. Denique si bibatur, vel edalur, injaniam optima sit. Nam supersessa post partura, matricem
facit, vel somni imaginem lorpidam. Hanc vulgus beneficio vaporis expurgat. Hujus herbse genera
milimindrum dicit, propter quod alienationem men- sunt duo : quarumuna aristolochia rotundadlQiiWT,
tis inducis. propter rotundam radicem habeat; aliera
quod
42. Saxifraga vocala, quod semen ejus petras in aristolochia longa, quia longam radicem habet.cum
vesica frangat, alque comminuat. ramis et fohis longioribus, quam etiam et da-
Gentiana nomensumpsit, ut medici memorant, ab ctylitem vocant, quod sit radice robore digitah, et
inventore, radicibus dristolochiye similibus. Nascitur longa.
sub Alpibus, atquc Galalia Asiaj. 33. J
Erigeron nomen a Grsecis dicitur, quod vere
Satiireia calida , et prope ignita. Unde illi et primo senescat . Unde et eam Latini senecio7iem vo-
nomen inditum credunt, quod pronos facit in Ve- D cant. Nascitur per macerias.
nerem. 6i. "^
Psyllios dicta, quod semen pulicis simile
43. Satyrion dicta a Satyris,propter inccndium h- habeat. Unde eam Latini herbam pulicarem vocant.
bidinis, ^ quam vulgus s/i»r/it?n vocat, Veneremenim 33. ' Hierabotane, idco a Grtecis hoc nomen ac-
susciiat. Eadem elorchis, quod radix ejus in modum cepit, quod ™ remediis ac Ugamentis hominum, et
tesliculorum sit, quos Grseci o^yv. vocant, Itern el purificationibus sacerdotum.SoS ^ gentilibus proba-
/ej90?'»za, propter quod caulem moliem emittat. retur apta. Unde et eam yoiiW^icei sagmen appella-
44. Urtica vocatu, quod laclus ejus corpus adu- bant, quasi sancimen, hcec verbena, quia pura.
ral. Est enim igne?e omnino nalurse, ct tactu perurit 56 " Paliurus\\Qv\)S. asperrima, et spinosa.
unde et pruriginem facit. " Struthios, quam quidam herbam lanariam vo-
43. ' Artemisia herba Diante a gentiUbus conse- cant, eo quod plerique laaam ex ea lavent. Nascilur
crata esl, unde cl nuncupata, Graece enim Diana in locis cultis.
dtpxsixi; dicitur. Splenos dicla, quoi splenem auferat.
46. d Chamcemelos Gra^ce dicta, quod mali Ma- 37 Cimicia propter similitudinem cimicis. Unde
tiani odorem habeat, sitque brevis, terrajque vicina. et eam Grsci y.opiov vocaverunt. Nasutur in locis

47. Chamcedrys a GrcCcis appellatur, quod sit bro- Q asperis atquc cultis.
vis, et per terram stata et minula foliis parvis- 58. Marrubium, quod Gryeci prasmw dicunt,vo-
,

simis. catum propter amariludinem. Nascitur in campis.

48. 6 Pffion quidam medicus fuil, a quo Pceonia 39. P Pulegium apud Indos pipcre pretiosius est_
herba perhibetur inventa, ut Homerus dicit. Hanc Habet autem vim thermanlicam, calefjcit, ot dedu-•^

quidam glychysiden vociut, quod dulcis saporis sit, cit, extenuat, et purgat, el digerit.

vel pentorobon a numero granorum, vel, ut alii 60 Absinthium Grfecum nomon, cujus probabi- ""

dactylosam a digitorum similitudine. Nascilur in lius est quod in Ponti regione nascitur, unde et ab-

silvis. sinthium Ponticum nominatur.

49. Buglossos a Grscis dicta, eo quod foUa asper- 61. ^ Symphyton Gr?ece diclum, eo quod tantara
rima ad modum 35? lingua^ bovis habeal. Quse mi- ^
in radice virtulem habeat, ut frusta carnis aspersa
rum in modum ob sapientiam nulriendam vino infun- in cacabo coagulet.
denda a veteribus memoratur. Convivii quoque hila- 62. * Polypodium, herba cujus radix hirta, atque
ritatem prsebere fertur. Pro olere etiam sumitur. crinila, ui csl polypus, ex quo derivatum, ut poly-
50. e Arnoglossos., id est, agni lingua, quae a podion dicoretur. " Nascitur in teueris petrarum ter-
Romanis plantago dicitur, quod planta ejus cito Q ris, sive quercubus vicinis

» Quorum ora serata. Dioscor. Vid. alii. cip. 2, et Dioso.

^ Quam vulgusstingum. F., scind cum. Vid. Dios- ™Remediisaclegatwuibus. — Ligamcntis Yihriomncs
cor., lib. III, cap. 135, et Piin., lib. xxviii, cap. 28. male. Plin., lib. xxii, cap. 2 : Quoniam non aliunde
^^
Artcmisia. Plin., lib, xxv. cap. 7. sagmina in rcmediis publicis fuere, et in sacris
•1
Chanuemelos. Dioscor, iii, cap, 134. lcgationibus vcrbena'..
" Pceon. Idem cap. 157, , el Piin., xxv, cap. 4. " Paliurus. E Serv., ecloi,'. 3.
^ Quce mirum in modum ob.^iap. ,elc. Ob hvtitiam; ° Struthios. E Dioscorid. et Plin.

ita enim reddidit Plinius (sj'i>poiijvr;v) qufE est a|iud ^' Pulegium apud Ind. p. prctiosius. Y erm snnl
Dioscor. Hi.Tonym., epist. 83, ad Evagrium.
p Arnoglo>sos. Dioscoi., ii, caj). 133. Habet auiem virlutcm therm. ,eic. Ex D;oscor.,
'1

^ Herpyllus. Virl. Serv., eclog. 2. lih. III, cap. 36. Sed ahsunt ha-c a veieribus lib.
Aristoloch. Plin., xxv, cip. 8, ct Dioscor, iii.
'
'
Absitithium. E Dioscorid.
cap. 4 et 5. " Symphyton. Ex cod.
Erigeron. E Diosc, iv. cp. 97.
j
*
Polypodium. Ex ood.
^ Psyllios. Ex Diosc. cl Plin. " i^axcitur in tcneris pefrarum tcrris. Id est, in
Hierabotane Vid. Plin., xxv, cap. 9, el xxii,
'
muscosis petris. Si ita licel inlerpretari verba Diosc.
 631 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 632

63. ^ PoiwnaGraecis, a Lalinis o»i«?moriia, quod ^ Haec dum hominibus venenum sit, capellas elficit
mullis morbis subveniat. Nascitur in montibus et du- pingues.
ris locis. 72. s Trifolium est, quod Grseci Tp[cp'jX).ov vocant,
350 64. b Scammonia, quam lalini acridium quod sit foliis trinis per singulas adnationes.
vocant, lierba succi plena, quse colligitur sub cavata 73. Phlomos, quam Latini herham lacernarem vo-
radice. Denique terram rotunda cavitate fodiunt; cant, ab eo quod ad lychnia proficiat. Eadeni et lu-
tum suppositis,aut cochleis, aut nucis foliis excipitur cubros, quod lucem prsebeat umbris.
succus, atque siccatus aufertur. Venil autem stepius 74. Pyretron, Grsece dicta, quod habeal radicem
probabilior ex Mysia Asiae. Huic conlrarius, atque fal- Incendiosam, atque coacervantem.
sus ex Syria, aique Judfea. 75. h Althea^ malva agreslis, sive malvce viscus,
65. '^
Daucns Mns feniculi similis, thyrso bipalmis. sed althea, quodin a/fwm surgit, et viscus, quiaglu-
Citocatia dicla, quod ventrem cito depurget,quam tinosa est.

vulgus corrupte citocatiam vocat. 76. '

Ornganum, quodLatine co/e««inierpretalur,
66. ^ Lappa dicta, quod habeat caulem ingenlem propter quod infusum coloret vinum,
per terram disposita. Ha?c herba a GrEecis lytAavOpoj- 40t 77. J Tithymallum vocabuluiu sumpsitquod
zo; vocatur, quod veslibus hominum inhaereat ob g foliorumcomam ad radium solis circumactaconvertat.
asperitatem sui. Nascitur juxta muros. Nam Grseci solem TtTavc vocant, p.aXxbv comam, ex

67. Capillus Veneris vocatus, sive quod delapsos quo cenfectum est, nt Tithymallum dlceretaT. Hujus
post alopeciam capillos recreal, vel quod capillorum species septem diversis locis nascentes.
fluores coercet, vel quod sit virgulis nigris lenibus 78. " Strychnos, quae Latine herba salutaris vocav
cum splendore, quasi capilli. Nascitur in aquosis locis. tur, propter quod dolorem capilis et stomachi in-
68. ^ radna dicta, quod radix ejus sit rubra,nnde. cendiumraitigat.Eadcm ei uva lupina propter semen.
et colorare lanas perhibetur. ejus uvae simile.
360 69. ^iric/iwsa, cujus radix contriia digitos in- 79. ^ Polygonus,(\\X'A\n hdWniherbani sanguinariam
ficit. Est enim colore sanguineo, uude etiam pictori- vocant, quodmissa in naribus sanguinem moveat.
bus ad purpuram effingendam usui est. 80. .4/«/)ro5ia,quara Latini Apium sylvaticum \o-
70. Chamoileon, qua3 Laline Viscarago vocatur,eo cant. De qua Virgilius :

quod viscum gignat, in quo hcerent aves, quse pro- Ambrosiaeque comfe divinum vertice odorem
pria volunlale descendunt ad escam. Spiravere....
71. Cicuta propter quod in thyrso geniculato nodos Apiago, quod flores ejus apes maxime appetunt
habeat occultos, ut canna; sic dicitur /"ossa cceca, Portulaca....
Q
qucE occulta est. Haec potui data interficit. Hanc in 81. Di Ros marinus, quam Latini ab effeclu/iertem
carcere Socrates bibit, et expiravit. Persius : salutarem vocanl, cujus folia feniculi sunl similia,
Dicere, sorbitio tollit qucm dira cicutae. atque aspera, ct rotatira lerrae prostrata.

4>jET3:i Iv TvlTpat; ppua vjvj^za.it. Sed malim ego cum a-h Tou AaivtTstv'/, quod est, insolenler se gerere? Vid.
Chacone legere ]Sascituri)i teneris petrar., sive in
: Plin., lib. XXVII, cap. 5,
terris quercub. vicinis. ^ Rubia. IpuOpooaviv. Diosc, hb. iii, cap. 160.
Polion. E Dioscor. Multa hic in Edilis, qua^ ab-
f
Anchusa. Idem. lib. iv, cap. 25.
*
sunt a Manuscr. Gothicis. Trifolium per singulas adnationes. —
AdnatasocdX
Plinius. lib. xxviii, cap. 11. Quas Dioscorid. 7:apa-
•^
Scammonia. Ex eod.
cpuaoa? Al., adnotafiones.
« Daucus
f.f. s. thyrso bibalmis. Dioscor., lib. iii, ^ Althea. Diocorid., lib. iii, cap. 163 : 'AXSata,
cap. 76,Tb OE [J.vj)i&; a77i6xuL^;. Quod
autcra a-'.6:'.ij.arov Ivtot 0£ totcxov zaAoijat, [xaXay/,; Icttiv (Jytai; etooc.
_
bipalmen verterit velus ejus inierpres, mirari dennet, Pallad., in Ociob., lit, 14 Althce, hoc est, hibisci
:

qui idem fecisse Plinium animadverterii, lib. xxvii,

fulia. Dicitur hodie a nostris malvavisco.
cap. 4. Nam quod Dio-corifcles de agerato dixit :
Origanum quod Lafine colina. Al. colerina ; al.,
0(itj.vo? EcjTt cpsjYavtoor,:, a-iSaatoor,;, ip^e
reddidit :
,
colena, lortasse conyla (qua", auclore Dioscorido,
Ageraton ferulacea est duorum palmorum alfifu- origard sylvestris est specics) scribendum fiiit scd ;

dine. Scio eamdem Plinium (j;:t6aa7jv varie intorprciari, noque vox est Lnlina, neque etymologia colorandi
aliquando palmum, ul lib. xii,' cap. 19, et lib. xxii, convenit, scd mendis e'. additamcnlis scatent omnia.
cap. 21, et lib. xxvi, cap. 7 et 8, ex Dioscoriil. (t j r/Y/i(/mrt/;/;H.Hocqaartum genus tithymaliapad
Theophrasto; nonnunquam eliam semipedem,\n\lh. Plin,, lib. XXVI, cap. 8. QuoJ helioseopon appellari
xxx.iv, cap, 4, ex Theophrasto, lib. de Hist. Plant. ait. Eiymologiam apiavit helioscopi significationi suo
II, cap. 8, et lib. xx, cap. 8, et lib. xxvii, cip. ul- niorc Isidorus.
lim. Interdum vero cubitum, ul lib. xxii, cap. 8, et ^ Strychnos qu(e Lafine herba salutaris. Pfn.,
lib. XXVI, cap. 8, de hyperico oleraceo Irutice, lenui,
lil). XXII, cap. 13 Et nihil esse corporis malori/m,
:

cubitali. Aliis autem locis recte vrrtit dodranfem,

cui non salutare sit strychnos, Zenocrates pra^dicat.
ut lib, VII, cap. 2. Aut duodecim digitos, ut. lib.viii.
Vid, Diosc, lib. iv, cap. 69.
cap. 21. Nisi forte hi omnes loci corrupli apudPli- '
Pohjgonos. Diosc, lib iv, cap. 4. Plin., xxvi,
nium, notis haud multum distantibus, et pro bipal-
cap. ult. Polygonus pota menses ciet. Alii vcro san-,
:
meni tripalmem, pro iv digitos xii digitos, pro
guiuem sislere tradidere.
tenuicubitaU SEMicuDiT.\u,et Xi^co semipcdc semicc- " Ros marinus. E Dioscorid., lib. iii, cap. S7.Sed
BiTCM, apud illum legas.
quod aspera dixit fulia TpaxjTspa legisse \idclur in-
^ Lappadicta quod habeat caulem ingentem. An terpres, non -a/;jTesa, ut vulgo legitur.
633 ETYMOLOGIARUM LIB. XVII. 634

Colocasia II 90. °^ Ampelos leuce, sive byronia, quam Lalini

Mentha agrestis, quam Graeci y.aAa(j.i6T,v, nos-

82.
""
vitem albam vocant, vel a qualitate coloris, vel quod
Iri vulgo nepetam, vocaverunt, majoris virtulis, el ejus radix contrita, et corpori infricata teneriorem et
vehemens in calore. candidiorem culem reddfit. Nam et succus bacca-
3C3 83. ^ 6'en2'cu/a?'^sliefba substernitur ob scor- rum ejus lac uberibus siccis reddil.
pionum vim repellendam. 91 _
n
jimpelos melcena, id est, vitis nigra, eadem-
Gladiolus, quod sit foliis gladii similibus, thyrso
q^e labrusca, habens folia hedera? similia,in omnibus
cubitali, floribus purpureis. P^ajor quam vitis alba, baccas simihter habens, qus
84. Verbascum ^^ maluritate nigrcscunt, unde et vocabulum sum-
"=
Agaricum radix vitis albae. pgi[^
Calomites 92. Viticella herba a Latinis appollata, quod sicut
Lappa jjiiig quidquid proximum habuerit, apprehendat co-
Lapago rymbis, quos annulos appellamus.
^"^^^'^
93. ° Buphthalmos florem habet croceum oculo
Beneola
similem. Unde a Graecis nomen accepit. Est autem
0^'<^^^^^^
g caule molle, p foliis coriandri simiHbus. Nascilur
Nirobalanum...
juxta muros civitatum.
85. °^
Asphodelus, quam Lalmi a colorc Albutium r
94. 'i Phlomos, quam Lalmi verbascum vocant,
vocanl. , , M • ,• i r ,••
quarum altera est masculus, albidionbus fohis, atque
Scylla. quod nocens sit, ^ de qua superstitio
e

anguslioribus altera femma foliis lat.onhus, at^ue

geniihum dicit, quod si integra ad limen suspen-
:

nigris.
datur, omnia mala fugat.
nr ^i •^ /-• 1- 1. n •
. 9o. • Fcru/a
j t-» »-1«'
Yocata a medu la. Nam ulam varro
86. C/ifl^zo^pifi/s aGra?cisdicla,quod terrcC adha'- >
,^ ^ ,
•

reat,et
» ^ , ••11
odorem pini habeat. » ir
HancLatini T ,• 1 -i
(>»ci/roi^i</rt-
1 esse
^^°-^<-^=^^
tradit ferulcfi medullam, quam a-ooEoov Giwci
iciucv. '
i, _ ^ , ,.
* , , .
e vocant.
»"^ Nonnulh a /'^Tjenao •SOl ferulam dicunt.
rew vocant.quodexparte odoremcucuj-oj^fe I
referat.
,
•
/

„_ „ oj L •. • 1 • • Hac enim ^uk.

iiai. c pueri ct puellEe
i
vapula-e
i
solent :
^ hujus
87. s^ S^ap/if/sa^jva nascilur in locisamoenis. j

succus galbanum est.

»>
i5»/e?<05dicia,quod5»/enemauferat, sive sco/o-
j . . , , ... 96.
"
*
Pap;/r«s
i quod igni
u^ji uo dictus,,h &
et cereis esl ap-
r
pendrios, eo quod tolia ipsius scolopendro anmvdh
,

. • !• , V c^-,.,r. in u,,r^;A;- petris.

;„ humidis ..qi,.;^ tum, t.\io enim Graeci iqnem dicunt.
sunt simiha. ' ^ascilur ' ' -'

88. J
Volvus appellalus, quod radix ejus volubilis Juncus dicilur, eo quod jwwcf/s radicibus •
h<e-

sit, et rotunda. p reat.

363 " Stcechas in insulis Stcfchadibus nascitur,

^ Q'^- " Scirpus, a quo tegetes t''xunlur sine nodo,

undeetnuncupalur. de quo Ennius :

89. Cijclaminus Gr?ece dicla a quodam, qui K->/cXo? Quaerunl in scirpo soiiti quod diccre nodum.
vocalus est, qui primus virtutem hujus herbae in\e- Et in proverbio : Qui inimicus est, etiam in scirpo

nil, sivequod habeat radicem rotundam. Grajci enim nodum qurerit.

•/cOxAov rotundum vocant. '
Gujus radix, aut succis, 98. " Fucus genns herbse est, de qua tingilur

si vino fuerit admistus, ebrios facit. Nascitur in sil- vestis :

'^ dicta quia mentitur alienum colorein ;

vosis locis, et agris. unde et Vir^ilius : Discet mentiri lana colores.

^ Quam Groici calamintham. Vid. Dioscorid., tur in Edilis non funt in Manusc. ; addila tamen
lib. III, cap. 42 et 43. sunt e Uiosc. et Phn.
•''G£'»?ca/am/i..5.oft5coru;'o».ldmentaslrotribuil ]olvus. Apta scripturae etymologia. Plmiu^ ct
J
alii bulvum, GrfecijiooXov dicunt.
XX, cap. 14, iisdem verbis, neque de po-
P,in., lib.
lygonato (quod sciam) quisquam id prodidit. Ac ^
Stec/ias. Ex Dioscorid., iii, cap. 31.
^^J^' rachx,aut succus sivino etc. E
' DioscoriJ.,
neque Isidorus quidem, nisi valde fallor.
; . ,• ,. -j ,• u, CAi).l9X:V\in.,x\\, ca\^. 9 -.^arrant ebnetaiem
Agaricumraduv. Ita quidem r^ ,
, ,
Galonus atque aln
<;
'\,,,,,tariadclita invinum.
cxislimavere, sed compertum est Iruncis adnasci Q ^^
Ex eod., lib. iv,
Ampelosleuce,
.'^
sive bryonia.
° instar.
fune;! Hic vasla lacuna in Golhicis. „^„ ... '
cap. 1.34.
^ Asphodelos albucum. A\.,albutium.G\oss.,albu- n
Anipelos melcena. Ex. eod.. cap. 185.
cinum. Dioscorid. A£y/.6v a^ipcjos/.ov Tc'u.v£a6at xa-ra : ° Buphflialmos. Ex eod., lib. iii, cap. 156.
TTjv \cyr,;j.£p(av iv sapi ypr].
PFoliis coriandri. Fcniculi, Plinius el Dioscorides.
« Scylla quod noccns sit. Esl namque t/.uaXeiv P/i/omos. Dequapauloanie.Vid.Diosc.,iy,c. 104.
-i

i;e.rar<?, quo respexitlortasse Virgilius, cumdeScylla Ferula vocata a medulla. Nempe quasi /t'rc?K';
'

dixit eclog. 6 : Dulichias vexasse ratcs. hilum.

gentilium.Ex Dioscor.,lib. ii, * llujus succus galvanum est. Non cujuslibet, sed
^
De qila supcrstitio
et Piin., XXI, cap. 17.' vjpOr/.oc h S^jpta ycrjoasvo-j, ut ait Dioscoridos, id esl,

sStaphysagria... inlocis amccnis. Ha'Clanlum ver- feruUe cujusdam, qiue in Syria nascitur.
' Papyrus. Vid. Flin. et Dioscor.
ba legunlur in Gutliicis Cod. Quaj prai-terea leguntur,
in Edilis addita sunt ab aliquo .'Escuiapii lilio, ex » Scirpus a quo tegctes te.vuntur. ?\'in.,\\i, cr\).

Dioscorid., Avicenna, et Averroe. 18, el Festus in Scirpus.

Asplenos. Vid. Dioscorid,, iii, cap. 151, et
*> ^ Fueus. E Serv., Georg. iv.
Plin., XXVII, cap. 5. * Dicta, quia mentitur alienum colorem. More
yascitur in humidis petris. Qucepost hfeclegun-
' fuci illius qui apem simulat.
635 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 636

99. Alga nascitur in aquis stanlibus. Ita denique medius frutex,qui \u\gothyrsus dicitur,quod a terra
nomen sumpsit ab algore aqu*,vel quod alligel pedcs, sursum conscendat; ex quo derivatum est,ut specia-
quia crassa est loliis aquam ex parte superanlibus. liter ^ quoddam genus olerum caulis diceretur,quia
100. lllva, el typus herbse quae circa fontes el pa- ihyrsusipsius amplius ca?teris oleribus coalescit,36G
ludes stagnaque nascuntur. Ex quibus ulva, id est, id est, crescit. Est autcm generale nomen. Omnis
alga mollis,el quodammodo ftmgus, dictSL ab uligine. enim frutex caulis.
101. Typhe vero quse se ab aqua inflat. Unde 4. ' Cyma dicilur,quasi coma. Est enim summitas
eliam ambitiosorum et sibi placentium hominum tu- olerum,vel arborum,inquavigens virtusnaturalisest.
mor typhus dicitur. 5.J Malva ex parte Graeco vocabulo appellatur
102. ^ Carex acuta herba et durissima, sparto si- «7:0 Tou ji.aXa(jc:£iv, eo quod molliendi alvum solven-
milis, de qua Virgilius Et caricepastus acuta.
: dique naturam habeat. •' Cujus succo si quis se oleo
103. *>
Spartus, frutex virgosus, sine foliis, ab misto perunxerit, ab apibusnegatur feriri. Folia ejus
asperitate vocatus. Volumina enim funium qute ex ex oleo trit I ct imposita scorpionibus, ^
creduntur
80 fiunt aspera sunt. afferre torporem.
104. Gramen a situ potius dietum, quod plurimo- 6. Pastinaca vocata, quod radix ejus prsecipuus
rum agrorum sit. S05 Unde illud Grseci a-ypwaTiv"^
pastus sit hominis. Est enim odoratu jucunda, cibo
vacaverunt licel omnis herba gramen vocetur,
;
^"
delectabilis.
ab eo quod germinetur ; sicut robur omne lignum, 7. ^ Rapa dicta a rapiendo, id est, comprehen-
licet sit species, ab eo quod firmissima. dendo. Est autem radice amplior napo, sapore dul-
103. « Filix, asingularitate folii dicta. Denique ex cior, et folio tenui.
una virgula altitudine cubitali una scissa folia gigni- 8. Napus a similitudine quod
rapae vocatus, nisi
tur replicata, velut pinna. foliis latior, et radicis gustu subacrior Nominis est.
Avena... autem affmilas in utrisque inde pene communis,quia
Lolium... utrumque semen in alterum vicissim mutatur. " Nam
106. Zizania, quod poetse semper infelix loHum rapa in alio solo, ut Jimilianus ail, per biennium
dicuut, quod sit inutile, et infecundum. mntatur in napum, alio vero napus transit in rapam.
Fenum dictum, quod eo flamma nutritur, cptb? Napocaulisex duobus oleribus composilum no-
9.
enim flamma est. men habet, quia dum sit sapore napo similis, non in
Manipulum dicimus fascem fcni. El dictus mani- radice, sed in thyrsum consccndit, ut caulis.
pulus quod manum impleat. Si7iapis appellatur, quod folii sit similis napis.
CAPUT X. I
10. Raphanum Grxci, nos radicemyocnmus, °eo
De oleribus. quod 367 deorsum totus nilitur, dum rclitjua olera

i. f Hortus nominatur, quod semper ibi aliquid in summa magis prosiliant; p cujus semine macerato
oriatur. s Nam cum alia terra somel in anno aliquid quisquis suas manus infecerit, serpentes impune
creet, hortus nunquam sine fructu cst. tractabit. <i Siquidem ex ipsius radice eliam ebur
2. Olus nhalendo diclum, eoquodprimum homi- albcscit. In cibo quoque venenis obsistit. "
Nam
nes ab oleribus alerentur, antequamfruges et carnes contra venena hujus radices, nuces, lupini, citrium,
ederent. Tantum enim pomis arborum et oleribus apium prosunt, sed contra futurum, non contra
alebantur, sicut animalia herbis. acceptum vcncnum. Unde et apudveteres ante alias
3. Caulis est generaliter herbaruni vel olerum cpulas haBC solebanl mensis apponi.

* Carex. E Serv., eclog. 3. •

Gyma d. quasi coma. Imo quasi xu7i|j.a, hoc est,
^ Spartum... ah asperitate. Etymologiam nihil fetus, auctoribus Theophr., lib. vii deHist. Plant.,et
moror. Galeno, ii de Facull. Elem., cap. 58. Utunlur hac
<^
U7ide illud Grceci dcYpwaTLv. Ita interpretatur voce CelsuSjCoIuhiell. et Plin.
ayptixjTtv ieronym. episl. 19.
I J Malva et»(7z<Of/»io//ie??di.PIin.,Iib.xx,cap.2i.
'^
Licet omnis herba gramen...cum sit, ct species. ^ Cujus succo. Ex cod., etDiosc, lib. ii.
Verba Servii, JEn. xii. 1 Scorpionibus creduntur afferre ^.EPlin.,Iib. xx,
« Filix... una
scissa folia gignitur. Diosc, lib. cap. 4.
IV, cap. 188, otPlin., xxvii, cap. 9. Notandus vcro ™ Rapa a rapiendo. Imo a Grai-ca voce ^i^fuc,
d.
Goihicismus, nani folia singulari numcro non snmel sive pd(7:'jc, rapiim neutrogenere enuntiat Columella.
utitur. Scd h^c librariorum vitio magis pulamus ac- " Nam rapa in alio solo. Ut Palladius inquil l;b.
cidisse quam Isidori. VIII, cap. 2 ; et Columell. lib. ii, cap. 10.
^ Cap. X. Hortus nom. Fcstus Hor- q. s. i. a. o. <^
Eo quod dcorsum totus nititur. Ex eodeiii Palla-
tus apudantiquos omnis villa dicebatur, quod ibi dio, in Januario, tit. 14.
qui arma capere possent, orirentur. Vel Longus :
1'
Cujus semine macer., etc. Ex Plin., xx, cap.4.
Hortus quoque non desiderabat aspirationem., quod ? Siquidem ex ipsius radice ctiam. ebur albescit.
ibi herbce oriantur, id est, nascantur, sed tamen a Htfc si lollas, melius coh-derebunt ca^iera, .^ed aliqiii 1
consuetudine accepit. deessc crcdo. Plinius, ix, cap. 5, de Raphanis: Uti-
s Nam cum alia
tcrra, etc. E Servio, Georg. iv, lissimi in cibis hiberno tempore existimantur, ii-
adverb.Hellesponiiaci. demque dentibus semper inimici, quo7iiam. atte-
^ Quoddam gcnus olerum caulis. — brassicu Pal- rant, ebora certa poliunt.
lad., in Febr., tit. 24. f
Nam contra venena radices... apponi. E Servio,
637 ETYMOLOGIARUM LIB. XVIL 638

11. * Laciuca dicta est, quod abundantia lacfis f| 19. Tw^em tumor terrpe prodit, eaque causa no-
exuberet, ^ seu quia lacte nutrientes feminas implet. men illi dedit.
" Haec et in viris Veneris usum, coercet. Biilbi appellali, quod sinl volubilcs, el rolundi.

Lactucaagi-esti.sest^quamsarraliamnomhumns, Asparagus, quod sit spinosus, et asper fnUox

eo quod dorsum ejus in modum serrse est. ejus, ex qun gignitur.
12. « Intubus Graecum nomen est. Et intubus 20.Cf//)pa/v'.5aGraecisnomensumpsissevidetur,quod
quod inttis sit tophus. habeal rotunda in suramitaiibus scminum capitella.

Cepa vocalur, quia non aliud est , nisi tantum ™ Armoracia, hoc est, lapsana.
caput. Lapistus
13. f
Ascaloni% nuncupata ex una urbium Palae- Lapathum. Iltec in cibo sumpla stomachum con-
stinae, quse Ascalon dicitur, unde prius advecta est. Yenerem reprimit.
forlat,

14. s Allium dictum quod oleat. n Carduus

h Ulpicum appellatum, quod allii odorem habeai. 21. Eruca, quasi uruca, quod ignitse sit virlutis,

Phaselus vocari aiunt, a Phaselo insula Gr;>3- et in cibo 3©t> ssepe sumpta Veneris inccndium
cise, ubi non procul mons Olympus
est. moveai. Hujus spccies duae quarum altera usualis, :

15. Porrum,cu']us duo genera sunt, capitatuin et B alteraagrestis acrioris virtutis, utraque tamen Veneris
scclile. Capilatum majus, seclile parvulum. commovens usum.
30S Beta apud nos oleris genus, apud Graecos CAPUT XI.
littera est. De odoratis oleribus.
Blitum genus oleris, saporis evanidi, quasi vilis 1. Apium dictum, qnod ex eo apex, il est, caput
bela. anliquorum Iriumphanlium coronabatur. Hercules
16. Cucumeres., quod sint interrlum amari, J
qui autem hanc herbam primus capiti circumtulit. Nam
dulces nasci perhibentur, si lacte mellito eorum se- nunc populum capite prseferebal, nunc oleastrum,
men infundatur. nunc apium." Cujus radices efficaciter pugnant con-
17. Cucurbita Ira insidias venenorum. Ejus generis sunt petroseli-
Apopores 7ion, hipposelinon , et oleoselinon.

Pepo 2. Petroselinon vocatum, quod sit simile apio, et

Melipepo • nascatur in petris montibusque prseruptis, quod nos
Ocymum petrapium dicere possumus, SeXivov enim Griece
Olus molle apium diciinr, sed est summum, ac probabile Mace-
Atriplex C donicum, gustu suave, et odore aroraaiico.
Brassica 3. Hipposelinon, quod sit durum eiauslerum.
Olisatrum p Oleoselinon, quod raollius folio, et cauletenerum.
^
Nasturtium sapor appellavit, quod acrimonia sui 4. 'i Feniculum Latini vocant, quod ejus thyrsi seu

nasum torqueat. radicis succus acuat visum, >

cujus virlus traditur,
18. Fi/ngf/, quod aridiignem acceptum concipiant, ut serpentes annuam senectutem ejus gustu depo-
w; enim ignis est,'unde et esca vulgo dicitur, quod nant. Hoc olus Grseci ,ai£pa9pov vocanl.
sit fomes ignis el nutriraeutum, Alii dicunt fungos 5. * L;y/;<s/?6-2/?» a regione nomen accepit. Nascilur

vocatos, quod sint ex eorum genere quidam inter- enim plurimum iu Liguria, odore aromatico, et
emptorii, unde et defuncti. guslu acre.

Georg. II, ad illud Auxiliumvenit, ac membris...

:
"^
Nasturtium sapor. app., etc. Plin. xix, cap. 8 :

^ Lactuca... exube^-et.Nerha. suntPallad., in Jan., Nasturtium nomen accepit a narium tormento.

tit. 14. '
Unde et esca vulgo dicitur. A nobis yesca.
^ Seuquia lactenutrient. fem. Vid. Diosc, lib. ii. ™ Armoraca. Pallad., lib. xi, cap. 1 Armoracam 1 :

" Hcec in viris Fgn. «s. Ita quoddam lacluca? genus seremus, nam ha;c agrestis est raphanus. Nonest
ennuchium diclum refert Plinius. lib. xix, cap. 8. Q vcro armoracia eadem cum lapjana; de illa Diosco-
^ Quam
sarraliam. Nos cerraja dicinuis. rid .
, lib. ii, cap. 138; de hac, cap. 142; foliis la-
® Intubus Grrvcum nomen est. Romanum esse le- nicii similcs esse ait.
stanlur Dioscorides et Galenus. » Carduus,succus cjus alopccias curat. Plin,,xxi,
f
Ascalonia nuncup. ex una urb. Pal. Ita Plin., cap. 23 Antequam floreat contusus,atque expres-
:

XIX, cap. 6. sus succo alopecias replet.

illito
8 Allium dictum quod oleat. Vel quod halet, ut ° Cap. XI. Cujus radices. E Dioscorid., Hb, iii.
alii volunt. Oleoselinon'.
i' —
Oreoselinon ma!im cx Plinio, aut
Ulpicum. Vid. Colum.,
^ lib. xi , el Plin. , xix, cliam helioselinon, quod paluslre est, aut certe
cap. 6. De etymologia non li [uet. elcroselinon.
Phaselus. Cicero, in Verr.
'
Phaselisilla, quam
: Fenieulum quod acuat vis.Q^nsi phenoculum e
''

cepit P. Servilius, non fuerat urbs antea Cilicum, Gra^ra ei Lalina voce.
atqueprcBdonum. Lycii illam Grceci homines inco- ^ Cujus virtus trad. E Plin., xx, cap. 23.
lcbant. ' '
Ligusticum. Ex eodeni, lib. xix, cap. 8, et
j Qui dulces nasci perhibentur si lacte mellito. Diosor., lib. iii.
— Silacte et mulso, Pallad., lib. iv, cap. 9.
639 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 640
6. Aneson, utGraecidicunt, sive, utLalini, anesum, « Abrotanum
herba3yOomnibus cognila, acerrime fervens mic- Cercefolium
tualis. 8. ° Ruta dicta quod sit ferventissima. Cujus
,

Anethum allera agrestis, atquc virlute acrior, sed utraque fer-

Cuminum ventissima comprobatur. ^"

Hanc venenis repugnare
mustclae docent, quse dum cum serpente dimicave-
7.Coriandrum ex Graeconomine sumptum, quod rint, cibo ejus armantur.
illi x^piv vocant, ^ cujus seraen in dulci vino datum
9. Salvia...
proniores reddit inVenerem; si supra modum dede- ^ Invula, quam rusiici alam vocant, radice aroma-
ris, amenliam nutrit.
lica, odoris summi cum levi acrimonia.
b Canos etiam ex coriandro infici traditum est. Menta. Hujus genera sex.
* C^ijus semen... nuirit. E Dioscor., lib. iii, cip. 71. opinor, neque de etyraologia cogitavit, sed ad Pli-
h Canos etiam ex coriandro inftci. Id non nisi de nium et Dioscoridem respexit, quorum uterque fer-
hyperico prodidit Phnius, lib. xxvi, cap. 15. Quod ventem rutse naturam tribuit.
etiam corion (ut ipse aii) vocatur, sed Dioscorides "^
Hanc venenis repugnare mustella;. E Plin., xx,
id hyperici genus •«'piv nomitiat. cap. 13.
<=
Ruta dicta quod sit ferv.An a ruendo,an potius ^ Inula, quam rusiici alam. Quod nomen Hispani
a sono, quem fervens humor reddere solel? Non B relinemus; de inula vid. Plin., lib. xix, cap. o.

LIBER DEGIMUS OCTAVUS.

DE BELLO ET LUDIS.
371 CAPUT PRIMU.M. socialia, piratica. Nam piratica bella sunt sparsa la-
De bellis. tronum manus per maria myoparonibus levibus, et
l.*Primus bella intulit Ninus Assyriorum rox. fugacibus, ^ non solum navium commcatus interci-
Ipse enim finibus suis nequaquam conlenlus, humanse pientibu", sed ctiam insulas provinciasque vastanli-
socielatis foedus irrumpens, exercitus ducere, aliena bus, quos primum Cnceus Pompeius post multam vas-
vastare, liberos populos aut trucidare, aut subjicere tationem, quam terra marique egerant, mira celeri-
coepit,universamque Asiam usque ad Libyse fines tate compressit, ac superavit.
nova servitute perdomuit. Hinc jam studuit orbis in
6. Sicut autem bellum vocatur, quod contrahostes
muluo sanguine alterna grassari caede.
agitur, ita tumultus qui civili seditione concitatur.
2. Quaiuor autem sunt genera bellorum, id est, *=
Nam seditio est dissensiocivium.dicta quod seorsum
justum, injustum, civile, et plusquam civilc. Justum alii ad alios eant. Alii seslimant dissensionem animo-
bellum esl, quod ex prcsdicto geritur de rebus repe-
rum seditionem vocari, quam Grceci otaa-caatv vocant.
titis, propulsandorum hostium causa. Injustum «
aut
bellurn est, quod de furore, non de legiiima ratione 7. Quo autem differat utrumque, ^ Cicero docet : Po'

initur. De quo in Republica dicit Cicero : Illa injusta

testenim,\n(\\n.i, esse bellum, ut tumultus non sit.
bella sunt, qucc sunt sine causa suscepta.
^Tumultus autem esse sine bello non potesi. Quid est
3.Namexlraulciscendi,aulpropuIsandorumhoslium enim tumultus, nisi perturbatio tanta, ut majortimor
causam,bellum justum geri nullum potest.Et hoc idem orialur? Unde etiam dictus tumultus, quasi timor

TuUius paucis interjectis subdidit : Nullum bclhnn multus. Gravior autem est tumultus quarn bellum.
justum habetur, nisi denu7iiiatum, nisi indictum^ Nam in bcUo vocationes valcnt, in tumultus nun
nisi de repetitis rebus. Civile bellum est inter cives valent.

orta seditio, el concitatio lumultus,sicut inler Syllam 8. Differt autem bellum, pugna et praeliura. Nam
et Marium, qui bellum civile invicem in una gente bellum universum dicitur, ut Punicum. Hujus partes
gesserunt. sunt pugns", ^ ut Cannensis, Trebiensis. Rursum in

4. Plusquam civile bellum est, ubi non solum cives una pugna sunt multa prselia. Aliud enim in corni-
certant, sed et cognati : quale actum esl interCsesa- bu3, aliud in media, aliud in extrema acie geritur.
rem et Pompeium, quando gener et socer iuvicem Bellum igitur est totum, pugua unius dici, praelium

dimicaverunt, Siquidem in hac pugna frater cnm pars pugnse est.

fratre dimicavit, et pater adversus filium arma por- 9. Bellum antea duellum vocatum, eo quod duce
tavit. 37*^Lucaims : In fratrem cecidcruni prcemia ^ partes dimicantium, vel quod alterum faciat vi-
sint
fratris. Item : Cui cervix ccesa parenfis ccderet. clorem, alterum viclum. Postea, muiata et detracta
o. Bella itaque dicuntur interna, externa, servilia, littera, dictum est bellum. Aliie per antiphrasin pu-

^ Cap. I. Primus bella intulHNinus.ExJviSlmo, •*

Cicero docet. Philippica 8.
aul fortasse etiani e Trogo, aliquanto enim haec am- Tumultus, quasi timor multus. E Serv.,.En.
e ii,

pliora, quam apud Justinum, neque ejusmodi, ut ab ad vers. Gemitu miseroque tumultu.
Isidoro aucta videantur. ^Ut Cannensis, Trebicnsis, Termensis, Cod.omaes
b Non solum navium commeatus... vastantibus. mendose,
Verba sunl Oro>ii, lib. vi, cap. 4, s Alii per antiphrasin. E Scrv., ibid.
c JSam seditio.
Eadem, sup,, lib. x, in S.
641 ETYMOLOGIARUM LIB. XVIII. 642

tanl dictum, 37S

quod si horridum, unde illud, /lo?-- « ingroderetur tripertito judicio honoraretur. Naui
rida bella, cum bellum contra sil pessimum. primum detriumpho duci concedendo exercitumju-
10. Prcelia dicminr a premendo, hostis hostem, dicaresolitum erat secundosenatum.lerliopopuluni. ;

Unde et prela ligna quibus uva premitur. 4. Erat autem apud Romanos mos ut triumphan-

Pugna vocata, eo quod initio usus fuisset in bello tes quadrigis veherentur, ex illo quod solili sint
pugnis contendere, vel quia primo bellum pugnis priores duces hoc habitu bella inire. Quicunque
incipiebant. Unde eliam pugna duorum estaliquando autem in confliclu vicisset, palma aurea coronaba-
sine ferro. tur, quia palma stimulos habet. Qui vero sine con-
11. Quituor aulem in bcllo geruntur : pugna,fuga, flictu fugientem prostrasset, laurea, eo quod hsec
victoria, pax. Pacis vocabulum videtur a pacto sum- arbor sine spinis est.

ptum. Posterius autem pax accipitur, fcedus primum o. ^ Namque et purpuream el palmatam togam
initur. Fcedus esi pax, quse fit inler dimicantes, vel a triumphantes induebanlur,et scipioncmcumsceptroin
/ide^ vel a fceciulibus, id est, sacerdoiibus dictum. manugerebanl ad imitalionem victorige Scipionis,]icet
Per ipsos enira fiebant foedera, sicut per saeculares et scipio baculus sit, quo homines innituntur. Unde
bella. ^ Alii foedera diciaputant a porca faede etcru- et ille primus Cornelius Scipio appellatus est, quia

deliter occisa, cujus mors optabatur ei qui a pace Q in foropater ejus csecus innixus eo ambulabat. 375
rcsilisset.Virgilius : Et ccesa jungebant (oedera porca Super scipionem autem aquila sedebat, ob indicium
Foederis p;trtes induciae. Et dictse inducice, quasi in quod per victoriam quasi ad supernam magnitudinem
dies ocia, accederent.
CAPUT IL 6. s Inde et colore rufo perliniebantur, quasi imita-
De triumphis. rentur divini ignis eftlgiem. ^ Quod vero a carnifice
1. Omne rcgnum sseculi hujus bellis quseritur, vi- contingebantur, id erat indicio, ul ad tantum fasli-

cloriis propagatur. Victoria dicta, quod vi, id est, gium evecli mediocritalis humanae commonerentur.
virtute, adipiscatur. Hoc e>t enim jus gentium, vim 7. Duobus autem generibus delelur exercitus, aut
vi rc-pellere. Nam turpis est dolo qutesita victoria. internecione.^atttr dispersione. Sallustius : Hostes,
Certa autem victoria est, vel occisio hostis, vel ex- inquil, auioppressi aut dilapsi forent. Sicetutrura-
spoliatio, vel utrumque. '^
Non est aulem jucunda que Virgilius internecione, ut
: Submersasque :

victoria,3 7-4 quce per immensa detrimenta contiugit obrue puppes; dispersione, ut :

Est hoc est, quod laudat Sallusiius duces vicloriam Aut age diversos, et disjice corpora ponto.
in cruento exerciiu reportasse. 8. Spolia hoslium prsedi, manubiae, exuviae.
:

2. Pompa dicta est Graica significatione, a-o g parles. Prceda a prcedando vocaia. Manubice, eo
Tou 7;o[A7:£usiv, hoc est, publice ostentari. <i Prsece- quod manibus detrahunlur. Hae et exuvioi ab
dit autem victoria pompam, ideo quod ituris ad hoc exuendo dicta?, quia exuuntur. Hae et partes a pari
certamen primum est vicioriae voium. divisione (' pro personarum qualiiate, et laborum
5. ^ Trophceum dictum a::b x^; roo-rj;, id est, justa divisione). i Spolia autem a palliis, quasi ex
conversione hostium et fuga. Nam ab eo quod hostem pallia, viciis cnim detrahuntur.
quis fugasset, merebatur trophaeum ;
qui occidisset 3IG CAPUT in.
triumphum : qui dictus est a-b t^? Tpiaix6r,;, id est, De signis.
ab exultatione. Plense enim victoriae triumphus de- 1. Signa bellorum dicuntur, qucdex iis exercilus,
betur ; semiplente trophaeum, quia nondum plenam et pugnandi, et' victorias, et receplus accipil symbo-
est victoriam consecutus. Non enim oblinuit,sedfuga- lum. Nam
vocem tubae,
aut per aui per syinbolon
vil exercitum. HaBc tamen nomina Scriptores confun- admonetur exercitus. Legionum principalia signa
dunt. Tranquillus autem triumphum La.liv.e dicit po- aquila", dracones, et pils.

tius appellalum ,
quod is qui triumphans urbem 2. Aquilce ideo, quod eadem avis Jovis in armis

" et prela....premitur. Ex eodera, Georg. ii.

Unde ' Inde ei colore rufo perlin. Serv., eclog. 10 -.Pan
l^
f(Bdera....porca. Ex eod., iEn. ix.
^ Alit U facie rubea pingiturpropter cetheris similitudinem.
Cap. II. ^on est autem jucunda victoria....
•=
/Ether autcm est Jupitcr, unde etiamtriumphantes
reportasse. E Serv., /Eo. \i, ad illud Sin et Troja- : habent omnia Jovis insig7iia, sceptrum, palmatam
niscum multo gloria, ni;iquod ap\id\\\am judicanda togam, faciem quoque de rubrica illinunt instar
victoria legitur. coloris oitherei.
Prcecedit autem victoria. Id est, Victoriae stalua
"^
^^Quod vero a carni/icecontingebantur. Non temere
curru invecta. carnificem dixit, quem alii servum publicum. Nam
" Trophceum... ab exultatione E Serv., ^En. x : eodem respexisse riinium puto, lib. xxviii, cap. 4 :

Ipsum Lause trophceum.

te,
^ JSamque et purpuream,et palmatam tocjam. Di-
ver^a purpurea a |ialmata. Fcstus Picta,quce nunc
loga dicitur, purpurea antea vocitata est, eratque
sine pictura : cl ibidem Tunica autem palmata a
Similis medicina linguce, ut sit exorata a tergo for-
tuna, gloriie carnifcx. Ab co servo suggerebatur
: triumplianti (ut ait Tertullianus in Apologelico, cap.
33) ; [[cspice post tc. homiiicm csse te memento.
: Pro pcronarum qualif., elc. Sup., lib. v, cap.
'

latitudine clavorum dicebantur ciuirnunca gencre , T.Sei hoc locoab anliquioribus Goihicis absunt haoc.
picfura; appellatur. Lixivi^, lib. xxx Masinissa toga : Spolia autcm a patliis. In quibusdam Gothicis
i

picta, et paimata tunica donatus; ellib. xxxi Mas- : perpetuo legiiur exspolia, ita melius procedil notatio,
sinissce dona missa, vasa aurea toga purpurea. in veiustioribus tamen spolia.
643 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 644

auspicio fueril. • Nam dum idem Jovis adversusTila- fj^

bant. g378 Nam buccina insonans sollicitudinem ad
nas proficiscerelur, aquilam ei in auspicio appa- belladenuntiabat.Virgilius: Qua buccina signum Dira
ruisseferunt, quam ille pro indicio victorise acceptam dedit. Tuba aulem prselium indicabat, ut
tutelsesuae auspicatus eam legioni signum dedit, quo At tuba terribilem souitum dedit sere canoro.

facluin est ul deinceps mililum signa comilaretur. Cujus ^ sonitus varius esl, Nam interdum canit,
Cujus meminit Lv.canus dicens : ut bella committantur ; interdum ut insequantur

Signa pares aquila?, el pila minantia pilis eos qui fugiunt, interdum receptui. '
Nam receptus

3. Draconum signa ab ApoUine morte Pylhonis dicitur, quo se exercitus recepil, unde el signa re-

serp^ntis inchoata sunt. Dehinc a Grajciset Romanis ceptui canere dicuntur.

in bello geslari coeperunt. 5. ••

Classica sunt cornua, quae convocandi causa

4. Pilam in signo constituisse fertur Augustus, erant facta, et a caiando classicadicebantur. Dequi-
propter uationes sibi in cunclo orbe subjectas, ut bus Virgilius . Classica jamque sonant. " Apud Ama-
melius figuram orbis ostenderet. zonas autem non tuba sicut a regibus, sed a regina

o. *>
VexUlum, el ipsum signum bellicum iractum sistro vocabatur feminarum exercilus.
nomen habensa3I 7 velidiunnutlone,quasi velillum. CAPUT V.
"
Sub Roniulo autem fasciculos feni pro vexillis, Q ,
De armis.
milites habuerunt. Hincet manipuli appellantur. Ma- 1. '
Arma generaliter omnium rerum instrumpnta
nipulos enim dicimus fasces feni, quod manumxm- sunt,unde elubi reponunturflrma?'ifldicta sunt. Item
pleant. Ceetera sigua diversis prfelata imaginibus arma et lela omnium generum, sed arma suntquibus
secundum militarcm consuetudinem existunt, pnr ipsi tuemur tela quae emitlimus. Nam arma dnplicia

qu8P se exercitus in permistioue praeliorumaguoscit. sun[,idest, vel quibus percutimus, vel quibus tegimur.
GAPUT IV. 2. Arma autem proprie dicta sunt eo quod armos
De buccinis. legunt. Nam arma, vel ab armis dicuntur, id est,

\ . Buccina est qua signum datur in hostem, dicta a humcris, ut : Latos huic hasta per armos acta tre-
voce,qms\vocina.^^m pagani agrestesquead omnem mil; vel i-o tou apso;, id est, a Marte.
usum buccina ad compita convocabantur. Proprie 37 O CAPUT VL
ergo huc agrestibus signum fuit. De qua Propertius De gladiis.

Buccina jam priscos cogebat ad arraa Quirites. 1. Gladius generaliter dicitur ensis ia pra^lio, sed
^ IIujus clangor buccinum dicitur. ensis ferrum lantum, gladius vero totus. Proprie
2.^'Tubam Tyrrheni primum invenerunt, unde autem appellatus gladius, quod gulam dividit, idest,
Virgilius : C cervicem secat. Ad hoc enim primum est factus
Tyrrhenusque tubaj mugire per eethera clangor. nam ca?tera membra securibus magis Cceduntur, col-
Hanc enim a Tyrrhenis prtedonibus excogitatam lum gladio lantum.
(dicunl), cumdispersi circa maritimas oras non faciie 2. Acies autem gladii ab acumine dicta. Capulus vo-

ad quamque prsedge occasionem voce aut buccina calur, vel quia caput est gladii, vel quia ibi capitw
convocarentur, vento plerumque obstrepente. ut teneatur. Nam alias acies ferri non sinil. " Mucro
3. Hinc poitea hellicis certaminibus adhibita est ad non lantum gladii est, sed et cujuslibet veliacumen;
denunlianda signa bellorum, ul ubi exaudiri praeco dicius a longitudine. Nam ii.ay.pov Graeci longum
prae tumullu non polerat, sonitus tubae clangentis dicunt, hinc et machcera.

attingeret. ^ Tuba autem dicta, quasi tofa, id est, ° Machcera autem est gladius longus, ab una parte

cava. Item tuba, quasi tibia. acutus.

4. Inter tubam autem et buccinam. vetercs discerne- 3. Framea vero gladius ex utraque porle aoulus,

^ Cap. III. Vflw dum idemJovis... comitaretur. E. s ISam buccina insonans sonitum E Serv., Mxx.
Serv.xEn. ix, ad illud Pedibus Jovis armigeruncis.
:
XI Bello dat sig... buccina.
:

^ VexiUum... diminutione. Ex ood.,inilio lib. viii. - Cujussonitus varius...receptui. Ex eod. ^En. ix,
^
' Sub Romulo autem. Idem, iEo, xi, ad v. Dis-*^ ad vcrs. Signa sequentum.
jectique,...manipU : Manipli autem dictisunt siyni- ISam receptus... dicuntur. Ex eod., .^n. xi, ad
'

feri, quia sub Fiomulo pauper adliuc Romaiius exer- vers. Planities.. .ttdique rcceptus.
citushastisfeni mariipulos alligabant et hos pro si- j Classica sunt cornua. Idem, -:En. vii : Classicum
gnis gerebant. Unde hoc nomen remansit. dicimus, ettuhamipsam, et sonum,ei eod. libro, ad
Cap. IV. Hujus clangor buccinum dicitur.
<• HortincB classes : Hortini equites, qui et classes di-
Est forlasse hoc aliquid [sic). Flinius, de Apii., lib. cuntur, unde et eorum tubas classica dicimus, elc.
XI, cap, 10 }\octu quies in matntinum, donec una
:
^ Apud Amazonas, etc. E Serv., iEn. viii, ;:d...
excit et gemino, aut triplici bombo, ut buccino ali-
,
Regina in sistro.
quo. Hieronymus quoque buccino oris sui, codcm
'
Cap. V. Arma generalit., elc. E Serv., ^En. i, ad,
sensu dixisse videri poi^sit. Quamvis buccinum pro vers. Arma virum,tabula^que: Arma dicuntur cunc-
buccina eiiam usurpetur. tarum artium instrumenta.
^ Tubam Tyrrheni
p. inven. E Serv., lib. viii, ad
» Arma autem proprie dicta s. eo quod arm.
locirn ab. Isid.
citalum. Ex eod., Mq. IV Erigiet arma viri, :
ctc.
^ Tuba autemdicta
q.tofa.A]., /oiY/.Indenosgenus
" Cap. VI. Mucro non tantum gladii est. E
quoddam Iapidisioi'as,etquod fungo.sum est /b/b dici- Serv., .En. xi, ad vers. Alto stat velnere mucro.
mus.Digammanamquefrequens in Golhicispro b et v. p MachcEra...framea .. .spatha. k\xg., in ps.cxLix.
645 ETYMOLOGIARUM LIB. XVIII. 646

quam vulgo spathan vocant. Ipsa esi et romphcea. f( Trudes hasla? suni cum lunato ferro, quae Gra-cis
3,

Framea autem dicta quia ferrea est. Nam sicut ferra- aplustria dicuntur. Trudes autem dicuntur ab eoquod
mentum sic framea dicitur, ac proinde omnis gla- trudunt,ei detrudunt. Virgilius: Ferratasque trudes.
4."= Venabula dicla, quasi venatuihabilia; velquia
dius framea.
Spatha a passione dicitur verbo Grffico, quo-
4. venientem excipiunt, quasi excipiabilia. Excipiunt
niam -aOsrv Graece 380
dicilur/)«f/, unde elpaf/or, enim apros. exs|)ectantque leones, inlranl ursos,
et patitur dicimus. Alii spatham Laline autumaut sit taiitum firma manus.

dictam eo quod spatiosa sit, id cst, lata et am|.la. 5.Lancea cst liasta amentum habens in medio
'^
;

Unde et spatula in pcctoribus. dicla autem 3S'i lancea, quia sequa lance, id est,
5. Semispathium gladius est a media longitudine pequali amento ponderata vibratur.

spatlia^ appell.Uus, non ut imprudens vulgus dicil, 6. ^ Amentum vinculum e.-t jaculorum hastilium,
sine spatio, dum sagilta velocior sit. quoj mcdiis haslis aptatur, El inde amentum, quo
6. Pugio a pungendo et iransfigendo vocatur. Est media hasla religatur el jacitur.
f
enim gladius parvus, bis acutus,lateri adha?rens. ^ Item 7. Clava esl, quaUs fiiit Herculis dicta, quod sit

et clunabulum dictum, quod religetur ad clunem. clavis ferreis invicem rehgata, § et est cubito semis
7. Chelidoniacus gladius ferrum esl latum, cujus B facta in longiludine. ^ Haec ct cateja, quam Lucilius
duplex mucro, ac bifurcus in modum caudaa hirun- calani dicit. Est cnim genus Gallici teli ex materia
dineee formatur, unde el chelidoniacus dicitur. quam maxime lenta, quie jacta quidem non longe
8. Sica a secando dicta est. Est enim gladius bre- propler gravitalem evolat; sed quo pervenit.vi nimia
vis, quo maxime utuntur qui apud Ilaios latrocinia perlringit : quod si ab artitice mittatur, rursum redit
exercenl, a quo et sicarii dicli sunt. Tranquillus au- ad eum qui misit. Hujus meminit Virgilius, dicens :

lem dicit : Dum cujusdam gladiatoris in ludum Tculonico ritu soliti torquere catejas
emissi gladius curvatus fuisset ex acie recta, pro- Un !e et eos Hispani etGalli Teutonos vocant.
cucurrit unus ad eum corrigendum, tumque a pu-
8. JP/i(z/a?7'crtesttelumingenstornofactum,habeos
gnante responsum est : Sic hac pugnabo. Inde sicce
ferrum3S3 cubitale, et rotunditatem de plumbo in
nomen ductum.
modum sphaera? in ipsa summitale. Dicilur etiam et
9. Secures signa sunt quae ante consules ferebanlur,
ignem habere aftlxum. Hoc autem telo pugnalur de
neaut usum pcrderent belli, aut vacantes otio aspec-
lurribus, quas phalas dici manifestum est. Juvenalis :

tum amittereut gladiorum. 3S1 Quas et Hispani ab

Gonsulit ante phalas, delphinorumquecolumnas.
usuFrancorum per derivationem Franciscas vocant.
A phalis igitur dicta est phalarica, sicut a muro
GAPUT VH. (
muralis. Sane phalaricam Lucanus dicit nervis milti
De hastis.
torlilibus, et quadam machina, ut :

1. Hasta est contus cum ferro, cujus dimiuulivum

Hunc aut tortilibus vibraia i-halarica ner.is.
facil hastile. Noraen aulem hasta ab astu sumpsit,
unde et astutia. Virgilius vero ait Turnum nuuu phalaricara jacu-

2. Contus ferrura non habet, sed lantum cuspide lari poluisse.

acuta esl. Virgiiius :

9. ^ Pila sunt arma jaculorum atque telorum, a

Ferratasque *>
trudes, et acula cuspide contos. torquendo, vel emittendo vocata. De quibus Lucanus :

Contus autem, quasi conitus. Est enim conus acuta Signa pares aquilas, et pila minantia pilis.

rotunditas. Gujus singulare pilum dicilur.

Frameaappellatur,quam vulgo spatham dicunt.Sunt ^ Amentum. E Serv., ^En. ix, ad vere. Amenta^
enim gladii ex una parte acuti, ipsi sunt macherce, que torquent.
ipsce framece etiam spathce appellantur. Sed legen- ^ Clava est qualis fuit Herculis. Festus : Clava teii
uum fortasse apud Augustinum ex utraque parte, genus, quo Hercules utebatur.
non ex una. s Et est cubito semis facta in longitudine. Ser-
^ Item et clunabulum. Festus Clunaclum cul- vias, JEn. vii, ad vers. Teretes sunt aclides illis tela :
—
: i
,

trum sanguinarium dictum, vel quia clunes hos- ' '

Aclides sunt tela qucedam antiqua adeo ut neque
tiarum dividat, vel quia ad clunes dependeat. usquam commemorentur in bello. Legitur tamen
Gap. Vn. Virgil. ferratasque trudes. Sic om-
*>
quod sint clavce cubito semis fact(s, eminentibus
nes iibri. Trudes eliam legi in antiquis quibusdam hinc, et hinc acuminibus^ elc.
Cod. apud Virgilium admonuit Pierius. Hcec et cateja, quam Lucilius calam. Pro Lucilio
''

= Venabula dicta quasi...excipiabilia.SeTy.,£a. HoRATiLS erat in omnibus libris, mendosc. Servius,

w.Retia... venabula : Forsan venabula ob hoc dicta,
quod sint apta venatui, quasi expiabula. Puto la-
men Servium ila scripsisse Venabula ob hoc dicta
quod sint apta venatui, vel quia vcnientem exci-
mitio VI iEneid. : Vallum autem dicebant calas. —
Sic Lucilius : Scinde calam, ut caleas, id est :
: puer, frange fustes. et fac focum.
Hispani et Galli Teutonos. li fortasse quos vulgo
'

piunt, unde et excipia (vel excipula) quasi excipia- chux-ones dicimus.

bilia,aut excipiabula,aut excipere habilia. Gloss., j Phalarica tclum ingcns... jaculari potuisse. E
excipulum, ly.oo-/.crov. Item Ijcoo/.eiov exceptorium. Serv. iEn. ix, ad vers. Coiitorla phalarica.
,

Excipuium,y.Qzij^x. KpEaypa, cxemplum {\eg.^ exci- ^ Pila. Servius, .En. vii, ad vurs. Pila manus-

pulum), arpago. cript... Pilum proprie esi hasta Romana, ut gessa

Lancca. Ilispaniensis vox, auctore Varrone,apud
^"
Gallorum sarissce Macedonum.
Agell., lib. XV. cap. 30.
647 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 648

10. * Telum vocatur seoundum Graecam etymolo- A sunt, quod fallant, et decipiant ferro, cuni speciem
giam, iTzb xou Tr,).60Ev, quidquid longe jaci potest, praeferant Hgni. Hos vulgus Grajco nomine oxos vo-
^'
quanquam abusive dicalurei gladius, ut esl illud : cat, id est, acutos. Unde et apud medicos ^ acutus
Al non hoc telum mea quod vi dexlera versat. morbus dlsla vccatur.

Proprie autem telum a longitudine dicitur. Unde el 5. Arcus vocatur, eo quod arceat adversarium.
mustela dicilur, quod longior sit quam mus. Inde el arces dicuntur, a quibus arcentur hosles.
H. Cuspis haslile amentatum, a ccspite dicla, quod Ilem arcus ob speciem, quodsint curvati arctius.
est virgultum. Virgilius : CAPUT X.
Et pastoralem prsefixa cuspide myrlum. De fundis.
<=
Proprie autem cuspis, posterior pars hasta? est. i. Funda dicta, eo quod ex e^ fu7idantur hpiiies^
384 CAPUT YIII. id est, ^ emittantur.
De sagittis. 2. Ballista genus tor-menli, ab emittendo jacula

1. Sagitta a sagaci jactu, id est, veloci ictu vo- dicta. |5cit/.).Eiv enim Grsece mittere dicitur. Torquetur
cala. Pennis enim fertur, quasi avis, ut celeriter enim verbere nervorum, 3SO et magna vi jacit, aut

mors percurrat ad hominem. His primum Cretenses haslas, aut saxa. J Inde et fundibalus, quasi fundens,
usi sunt,quibus pennse ideo, ut diximus, agglutinan- 9 et emiltens. ^ Contra ballistam testudo valet. Series
tur, ut leves sint el pervolent. enim fit armorum umbonibus inter se colligatis.

2. Scaptos... CAPUT XI.

3. Spicula sunlsagitlEe, vel lanceae breves, 3i spica- De ariete.
rum specie nuncupalce. 1. 1 Arieti quod cum im-
nomen species dedit, eo
4. "^
Scorpio esi sagitta venenata arcu, vel tor- peluimpingilmurum in modum arietum\)ngTiai\{i\im.
raentis cxcussa. Qute dum adhominem venerit,* virus, Yalidse enim ac nodosse arboris caput ferro vestitur,
qua figit, infundit; unde el scorpio nomen accepit. eaque suspensa funibus multorum manu ad murum
CAPUT IX. impellitur ; deinde retrorsum ducta majore impeiu
De pharetris. destinatur,sicque crebris ictibus concussum muri
1. ^ Pharetra sagittarum thecae, a ferendo jacula latus cedit. cavalumque irrupturis feneslram facit.

dicta, sicul elferetrum,3^» ubi funus defertur, quae 2. Contra impulsum arietis remedium est saccus
ideo etymologiam communem habent, quia pharelra paleis plenus, ei in eum locum demissus quem aries
mortem, ferelrum mortuum portat. percutit.Laxo enim saccorum sinu ictus arietis illisus
2. Coriti proprie sunt arcuum thecse sicut sagitta- mollitur. Duriora enim mollioribus facilius cedunt.
rum pliarelrae. 3. Plutei sunt crates corio crudo intecise, quse in

Vagina appellatur, eo quod in ea mucro, vel gla- opere faciendo hosti objiciuntur.
dius bajuletur. 4. ™ Musculus cuniculo similis fit, quo murus per-
3. Theca, ab eo quod aliquid receptum tegat, foditur, ex quoet appellalur, qn a^imurusculus.
littera pro g posita. Alii Grfeco nomine thecam vo- CAPDT XIL
cari asserunt, quod ibi reponatur aliquid. Inde et bi- De clijpeis.

bliotheca librorum repositio dicitur. 1 . Clijpeus ° est scutum majus dictus ab eo quod
4. g Dolones suni vagina^ ligneae, intra quas latet clepet, id 38 7 es t, cclet corpus,periculisque subducat

pugio sub baculi specie. Dolones aulem a dolo dicti • aTzo tou xX^TrTEtv, Oppositus enim sua defensione ab

* E Serv., ^En. viii, ad vers.

Telum... potest. ' Emittantur. Quae post hsec verba in
Cap. X.
Desuper Alcides premit. telis Edilis quibusdam leguntur, usque ad ballistani, in
^ Quanquam abusive dicatur et gladius. Serv., Manuscriptis nulla sunt; sunt tamen sup., lib. xiv,
yEn. IX At non hoc telum
: Hoc loco telumgla- :
— cap. 6. E. Serv., Georg, i.
dium dixit a longitudine, undeet mustelladicitur, jhide et fundibalus'. Yid. cap. 6 lib. iv.
quasimus longus. Yid. l.Sicaluitur,d.e Yerb.Signif. Contra ballistam testudo valet, series e. fit arm.
^

Proprieautem cuspis, posterior pars hastce. Ser-

<=
Serv., lib.ix,ad vers. Accelerant acta... testudine :
x,advers. Vibranticuspismedium : Sane
vius, .-En. — Testudo est scutorum connexio curvata in testu-
cuspidem abusive pro hastce mucrone posuit. dinis modum.
Cap. YIII. Scorpio Yegeiius, lib. iv, cap. 22
^ :
1 Cap. XI. Arieti... facile cedunt. Ex Hegesipp.,
Scorpiones dicebantur, quas nunc manuballistas lib. III, cap. 11.
vocant, ideo sic nuncupatiquod parvis subtilibusque " Musculus...quasi mumscu/ws. Musculos amari-
spicuiis inferant moriem. nis belluis, quae balenis auxilio sunt, diclos putat Ye-
'^Virus,qua, figit in fundit.TeHuW. ^aidvCTS.Gnoslic.: getiu.>, lib. u% cap. 15.
Vnde et bellicam machinam retractu telavegetantem " Cap. XII. Clypeus est scutum majus. Serv.,
dc scorpio nominant. Idspiculum et fistulaest, pa- non scmel.
tula tenuitate invulnus, etvirusqua figiteffundit. *'A-b Tou xXi-T£iv. Ex eod.,iEn. vii, ad vers. Nec
f
Cap. IX. Pliaretra sagittar. thec et Coriti clypei currusve sonant. Sed verius oLnh Toi3 •^Xu^stv, id
prop. Serv., Mn. x, ad vers. Coritique leves : Coriti est, a sculpendo dictum. Causam reddilPlin., xxxv,
proprie sunt arcuum ihecoe, dicuntur etiam sagit- C3ip.3 Scutis enini qualibus ad Trojampugnatum est,
:

tarum, quas et pharetras vocamus. coniinebanturimagines. Vndeetnomen habuere cly-

s Doiones... pra;ferant ligni. Ex eod., .En. vii, ad peorum, non utperversa grammaticorum subtilitas
vers. Smvosque... dolones. vchiit a clncndo. Origo plena virtutis, faciem reddi
^ Acutusmorbus d^^-cXx. Sic supra, lib. iv, cap. 6. in scuto, cujusque qui fuerit tisus illo, etc.
649 ETYMOLOGIARUM LIB. XVIII. 650

haslis et jaculis corpus munil. ' Clypeus aulem pedi-

^ CAPUT XV.
tum est, scutum equiium.
2. Scutum aj)pellatum, eo quod ase excutiat telo- De foro.

rum ictum. Ul enim lelis resislatur, clypons anle- i.Forus * cxercendarum litium locus, a fando
fertur. dictiis. Qui locus et prorostra vocalur, ideo quod

Vmho scuii pars media est, quasi iimbilicus. ex bello Punico caplisnavibus Carihaginensium roslra
3. ^ Ancile vocatur scutum breve et rotundum. ablaia sunt, el In foro Romano pra^fixa, ut essenl hu-

De quo Virgilius : Lce.vaque ancilegcrcbat.El Ancile jus insigne viciorieft. Constat aulem Forus causa
dictum ab ancisione, quod sit ab omni paite veluti lege, et judice.

ancisum et rotundum. Ovidius : 2. Causa vocatur a casu, quo evenit. Est enim ma-
Idque ancile vocant, quod ab omni parte recisum. teria el •rigo negotii, necdum discussionis examine
Quaque notes oculis, angulus omnis abest. patefacta, qu» dum praaponiiur causa est, dum discu-

4. ' Pelia scutum brevissimum in modum lunfe i[[uv judicium est, dum finiiur justitia : vocatum

medise. Cujus meminit liber Regum Fecit rex Sa- autem judicium, quasi jurisdictio, eijustitia, quasi
:

lomon ducenta scuta de auro puroi et trecentas juris status. Judicium autem prius inquisitio vocaba-
peltas ex auro probato. D tnr. Unde eiactores judiciorum, et prcepositos, quce-
5. Cetra scutum loreum sine ligno, quo utuntur
<» stores, vel qucesitores vocamus.

Afri, et Mauri, de quo poeta LcBuas cetra iegit. 3. Negotium multa significat, modoaclum rei ali-
:

6. • Parma, levia arma, quasi parua. nou clypeus. cuJLis, cui contrarium esl otium; modo aclionem
Diciturautem et testudo scutum. Nam in modum lestu- caus», quod csl jurgium lilis. Et dictum negotium,
dinis fit clypeus. 38S ' Est et testudo scutorum quasi nec otium, id est, sine otio. yegotium aulem iu
connexio curvata in tcstudinis modum. Namqiie in causis, negotiatio in commcrciis dicitur; ubi aliquid
armorum generibus, milites etiam ab animalibus datur, ut majora lucrentur,
nomina sumunt, ut aries. El Sallustius : Inmodum, 4. Jurgium diclum, q\ia.%[ juris garrium, eo quod
inquit, hericii militaris. ii qni causam dicunt 390 jure disceptent.

CAPUT XIII. Lis a conteniione limitis prius nomen sumpsit.

De loricis.
De quo Virgilius :

1. lorica ^ vocatur, eo quod loris careat, solis

Limes erat positus, litera ut ' discerneret agri.

enim circulis ferreis contexta est.

5. Causa aut argumento, aut probatione constat.
Argumentum nunquam testibus, nunquam tabu-
2. h Squama est lorica ferrea ex laminis ferreis,
aut tereis concatenata in modum squamse piscis, et r lis dat probationem, sed sola investigalione invenit

ex ipso splendore squamarum, et sirailitudine nuncu- veriiatem, unde et dictum argumentum, id est, ar-

pata est. '

De ciliciis autem et poliuntur, et tegun- gutum inventum.
Probatio autem testibus et fide tabularum
tur loricte.
CAPUT XIV. constat.

De galeis. 6. In omniautem judicio sex personae quseruntur

1. Cassis de lamina est, galea de corio. Nam gale- judex, accusator, reus, et tres lestes.

rus corium dicitur. Cassidem autem a Thuscis nomi- ^ Judex dictus quasi jus dicens populo sivo
, ,

natam (dicunt). Uii enim galeam cassim nominanl, qnodjure diseeptet. Jure autem disceptare est juste
credo a capite. judicare. Non est autem judex, si non est in eo
3S9 2. J
Apex quod in summa galea eminet,
est, justitia.

quo figilur quam Gr»ci y.wvov vocant. Nam

crista, 7. Accusator vocatus, quasi udcau^ator, quia ad
conus est curvatura quK in galea prominet et supra causam vocat eum quem appellal.

quam cristae sunt. lieus a re quam pelilur nuncupatus, quia quamvis

• Clypeus autem peditum. E Serv., ad vers. Ter- ciehant :posfea succuderunt Galli e ferro suh id vo
centum scutati omnes. Mn. ix. '
cabulum ex annulis ferream tunicam.
^ Ancile. ab omni parte rec/.swm.Ila eliam Varro :
. .
^ Squama cst lorica ferrca, etc. Serv., .En. ix :

Aut quasi (i[x^r/£'.Aov (addit Serv., Mn. viii), id est, Nec duplici squama lorica : Squama sunt loricarum
undique labrum habens. Yid. Plularch., in Num. catence, in modum squamce compositce. Sane et
' Pelta. E Serv., ^En. I, ad
Lunatis agmina peltis. squama splendorem significat, si a piscibusveniai,
d Cetra... Hispani. Ex. eod., JEn. vii. et sordes si a squalore.
• Parma, levia arma. Servius, ^n. x, ad illud :
i
De ciliciis autem poliuntur loricce. E Serv.,
Transiit et parmam mucro : Parmam, id est, levia Georg. III, ad illud :

arma, no7i clypeum. Usum et miseris velamina nautis.

in castrorum
Est et testudo scutorum connex. Vid. sup., c. 10.
' Cap. XIV. Apex est q. in sum. gal., elc.
i

e Cap. XIII. Lorica... qiiod loris careat, solis Servius, ^En. xii, ad vers. Apicem tamcn : Galece
enim circulis ferreis. Non dubito quin Isidorus apud eminentiam, quam Grceci conum vocant, in qua
Servium legerit, ^En. lib. x, loricam esse proprie eminent cristce; et lib. x Apex, coni altitvdo. :

" Cap. XV. Forus. Poierat duci coena sine istis,

tegmen de loro factum, quo majorcs in bello itti con-
sueverant. Scd loricis postcrioribus notalionem ap lavit sed Braulioni aliter visum. Vid., sup., lib. xv.cap. 2.
qua." conserta sunt hamis, ut ait Virgilius. Yarro lib Discerncret agri. Arvis vulgo apud Virgil.
'

IV Lorica a loris, quod de corio crudo peetoralia fa

:
" Judex dictus. Ead. sup. Ub., ix, cap. 4.

Patrol. LXXXII. 21
 651 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 652
sceleris conscius non sit, reus lamen dicilur, quanuiu ^ Cujus locus gymnasiu7nd\c\im, ubi exercentur athle-
in judicio pro re aliqua pelitur. tae, et cursorum velocitas comprobalur. Hinc accidit
8. " Testes antiquilus siiperstites dicebanlur, eo ut omniumpropeartium excrdlia. gymnasia dicantur.
quod super slatum causae proferebantur.Nunc, parte 2. Antea enim in jocis certanles cincii erant, ne
ablata nominis, testes vocantur. nudarentnr : post, relaxato cingulo.repenle prostratus
9. Teslis autem consideratur conditione, natura: et exanimatus est quidam cursor. Quare * ex consilii
et vita. Conditione, si liber, non servus. Nam saepe decreto tunc archon Hippomones ut nudi deinceps
servus metu dominantis testimonium supprimil ve- omnes exerciiarentur perrnisit. Ex illo gymnasium
riiatis. Natura, si vir, non femina. Nam varium et dictum, quod juvenes nudi exercentur in campo, ubi
mutabile semper femina. Vita, si innocens, et inte- sola tantum verenda operiuntur.
ger actu. Nam si vita bona defuerit, fide carebit. CAPUT XVIIl.
Non enim potest justitia cum scelerato liabere socie- De generihus gymnicorum.
atem. 1. Genera gymnicorum quinque saltus, cursus, :

301 10. Duo sunt autem genera testium : aut jaclus, virtus, atque luctatio. Unde ferunt quemdam
dicendo id quod viderunt, aut proferendo id quod regem tot fiiios adolescentes habenlem, lotidem ge-
audierunt. Duobus autem modis testes delinquunt, Q neribus de regno jussisse contendere.
cum aut falsa promunt, aut vera silentio obtegunt. CAPUT XIX.
CAPUT XVI. De saltu.
De spectaculis. l. Saltus dictus, quasi exsilire in altum. Est enim
i. Spectacula, ut opinor, gcneraliter nominantur saltus altius exsilire, vel longius.
voluptales, ^ quee non per semetipsa inquir.ant, sed 303 CAPUT XX.
per ca quse illic geruntur. Dictaautem spcctacula, eo De cursu.
quod hominibus publica ibi prsebeatur inspectio. Haec 1. Cursus a velocitate crurum vocatur. Est enim
et ludicra nuncupata,quod in ludis gerantur, aut in cursus celeritas pcdum.
scenis. CAPUT XXI.
2. Ludorum origosic traditur "^Lydii ex Asia trans-
:
De jactu.
vente in Etruria consederunt, duce Tyrrheno ,
qui 1. Jactus dictus a jaciendo. Unde ct piscatorium
fratri suo cesierat regni contentione. Igitur in Etruria rete jaculum dicitur. Huic arii usus est, ^ arrepto
inter Cfeteros ritus superstitionum suarum, spccta- ]apide procul ferire, hastas pondere librato jacere,
cula quoque religionis nomine instiluerunt. Inde Ro- sagittas arcu emittere.
mani accersitos artifices mutuati sunt, et inde ludi a CAPUT XXII.
Lydis vocati sunl. Varro aulem dicit hidos a lusu voca- De virtute.
tos, quod j uvenes per dies festos solebant ludi cxsulta-
1. Virtus est immensitas virium in labore et pon-
tione dclectare populum.Unde eteumlusumjuvenum dere corporis.
et diebus festis, et templis, et religionibus reputat. CAPUT XXIII.
3. Nihil jam de causa vocabuli, dum rei causa De luctatione.
idololatria sit. Unde et |;romiscue ludi Liberalia vo- 1. Luctatio a lalerum complexu vocatur, quibus
cabantur, ob honorem Liheri Patris. Ob hoc respi- 8 cominus certantes innitent, qui Graeca appellatione
ciendaesl ^ originismacula, nebonum a^slimes S99 athletce vocantur. Locus autem luctationis palcestra
quod initium a malo accepit. Ludus autem gyranicus dicitur.
est, aut circensis, aut gladiatorius, aut scenicus. 391 CAPUT XXIV.
CAPUT XVII. De palcEStra.
De ludo gymnico. 1. Palcesiram ^ autem, vel i-b -c^i, r.iXr^^, id est,

1. Gymnicus ludus cst velocitaiis ac viriura gloria. a luctalione, vel im tsu -iXXsiv, id est, a niotu ruinse

^Testes antiquitus superstites dicebantur. MeVms Cap. XVI. Qu(E non per semetipsa inquinant.
b
omnino Isidorus quam Servius qui, Mn. iii, ad ii- Q Tertullianus,lib. de Spectaculis,cap. ult. Retuiimus :

'--
lud '
'"'
Superatne
:
*"
,
"•'
et
-""-'"'^—
vcscitur aura?" ^--
Supcrstes
,

— '" $uprade locorumco7iditione,quodno)iper semetipsa

(inquit)prcesentem significat. Festus Superstiies : nos inquinent, sed per ea quce illic geruntur.
testes prcesentes significat,cujus rei testimonium Lydiiex Asia transvence... Liberi patris. E Ter-
<=

est, quod superstitibus pra;sentibus ii inter quos tuU., ibid. cap. 2.

controvcrsia est vindicias sumere jubentur.PIautus Originis macula... accepit. Ex eod. loco.
^

in Artemone : « XVH, Ex consilii decreto tunc archon

Cap.
[perstes. Hippomenes. Auctor quserendus.
Nunc mihilicet quidvis loqui, nemo hic adest su- f Cap. XXI. Arrepto lapide procul ferire. Al.,
Quem locum ita legebat Chacon Superstites pra;- : arreptos lapides procul ferre.
sentes testes prcesentes significat. Quam loctionem, g Cap. XXI II. Cominus certantes innitent. Ita
et Plauii verba, et hic I?ifiori locus salis confirmant; Vet. Go(i. Goth. Unus Rom. Innituntur.
Cicoronis vero vorba, in Muren. ita emendabat Car- : Cap. XXIY. Paloistram autem... sortis. Serv.,
h
men composiium est, cum cceteris rehus absurdum, ad vers. Corporaque. .prcEdurapal(Bstra,GeoTg. n
.
:

tuni vero nuUo usu utrisque superstitihus prcesen- Pala^stra autem dicta est, vel a::b tt)? r.ikrfi, id est, a
tibus isumite vindicias) ite viam. Et utrisque actobe luctatione, vel a:io Toy -aXXetv, hoc est, a motu urnce,
ET REO interpretabatur; sumite vindicias e Feslo nam ducti sorte luctahantur. Hic locus pessime af-
supplebat. fectus erat in omnibus Isidorianis libris.
653 ETYMOLOGIARUM LIB. XYIII. 654

forlis nominaiam dicunt, fciliccl quod in luclandn ^ circa |icricnla Kirqncro. Indo ot circenses dicii pu-
cum medios arripianl, fere qualiunt, idque apud lantur, quas^i circiim enses.

Grtecos raXXstv vocatur. Quidam opinanlur artem luc- CAPUT XXVIII.

landi ursorum contentione monstratam. Namque in- Dc circo.
ler caBteras feras eos solos, ct erigi congrcs^os, et 1. Circus <=
Soli principaliier consecralus esl a

subsiJere celeiitor, ac revcrli, ol modo n-.anibus ten- paganis, cujus aedes medio spatio et effigios de fas-
tare invicem, modo complexua bigerc scsc more luc- tigio Eedisqund non putaverint sub tccto
emicat,
tantium. consf-crandum, quem
in aperlo habeiU. Est autom
CAPUT XXV. circus omne iilud spatiumquod circuire equo solent,

De agone. S9&
2.d Iiunc Romani dictum putant a circuitu

i. Qufe Latini certamina, Grfeci ai-wva; vocanl, a eqnorum, eo quod ibi circum metas equi curranl.
frequentia qua celebrabanlur. Siquidem et omnem Grasci ^ vcro a Cifre Solis filia, quse Patri suo hoc

ccelum alque conventum agona dici; alii quod in cir- genus ceriaminis instituit, asserunt nuncupatum, et
cuUs, ei (juasi agonis, id est, sine angulo locis, cdc- ab ea ci'rct appellationem argumentantur. Fuitautem
rentur, nuncupatos agonas putant. maga, et venefica, et sacerdos diiemonum, in cujus
g loci habitu ct opore magicfe artes, et cullus idolo-
CAPUT XXVI.
latriae recognoscitur.
De gencrihus agonuni.
CAPUT XXIX.
\. kgonum gencra lucre, immensitas virium, cur-
De ornamentis.
sus ceierilas, sagiltandi peritia, slandi palientia; ad
1. Ornamentac\rci:o\a, meta,obeIiscus, carceres.
citliaram quoque , vcl tibias incedendi gestus ; de ' Ova, iionoriCastoris et Pollucis ascribunt, quiillos
moribus quoque, de forma, dc cantandi modulaliono,
ovo ediios credendo de cygnoJove non erubescunl.
terreslris quoque belli, et navalis preelii, perpetien-
2. Fingunl autem circensia Roraani g ad causas
dorumque suppliciorum cortamina.
mundi rcferri, ut sub hac specie supersliliones vani-
3»5 CAPUT XXVII. latum suarum excnsont.
De ludis circensibus. S^7 CAPUT XXX.
\ .LuA\ circenscs sdiCvovwm causa, ac deorum gen. De meiis.
tilium celebralionibusinstiluti sunt. Unde el qui eos Metavum(\m^\iQ appellationeproprie terminum
1.

spectant dsemonum cullibus inservire videntur. ^ Xam ac finom mundi designari volunt, ab co quod alicui
rcscquestrisantea simplex agebalur,eiutique comniu- emensus finis est, sive ad testimonium orientis oc-
nis usus reatus non erat, sed cum ad ludos coactus cst C cidentisque Solis.
naluralisusus, addcemoniorum cultum translatus est. CAPUT XXXI.
2. Itaque et Castori et Polluci deputanlur hse spe- De obelisco.
cies, quibus equos a Mercurio distrihutos Slesichorus 1. Obcliscum^ Mespres rcx iEgypli primus fecisse
docet ; sed et Neptunus equestris est, quom Grroci ferlur tali ex causa. Cum quodam lemporo Nilus vio-

Hippion appellant; sed et Marti et Jovi in ludis equi lenta inundatione .Egyplo nocuisset, indignatus rex

sunt consecrali, et ipsi quadrigis praesunt. lanquam poenas a flumine exigeret, SEgiitam in uadas
3. ''Ci>ce?2s<'5autemludiideo dicti.vel a circumeun- misit.Non multo posi gravi valetudine correptus,
do, vel quod ubi nunc metse sunt, olim gladii poneban- lumen amisit ,
qui post ca^citatem visu recepto
turquosquadrigse circuibant,el[ndedici\circense$,Rh duos obcliscos Soli sacravit. Obeliscus cnim sagilla

ensibus circa quos currebant. Siquidem in liltorc dicilur, qui ideo in medio circo ponitur, quia per
circa ripas fluminum currus agitantes, gladios in or- medium mundum sol currit.

dine in ripse liitore poncbant, et erat artis equum 2. Medio autem spatio ab ulraque mcta constitu-

* Cap. XXVII. Nam res equestris... Hippion vo- ordine : Quadrigje, bigae, aut trigae, qualuor sorie
cant. E TertuII., cap. 6. de Circo. Dductfe e quatuor factionibus, prasina, rosoa, alba
^ Circenscs autem ludi, etc. E Serv., initio iii et venela in carccribus consiiluobmtur. Deindo ,

Georg.,et jEn. viii, ad vers. Magnis circensibusactis. mappa, a magistratu qai ludis prassidebat, missa, hoc
Cap. XXVin. Circus Soli... in aperto habent.
•^ est, signo dalo, ijuadriga} carceribus cniissa? septom

E Tertull., cap. v, de Loco. spalia, sive curncula circa molas conficiebant, vi-
^ Uunc Romani dictum put. Sup.,lib. xv, cap. 2. ctoroque coronalo, missus unus peracius cral. Idem
* Grceci vero, etc. E Tertull., ibidem. in reliquis viginli qiialuor missibus fiobat; cuni au-
' Cap. XXIX. Oua honori Castoris... erube- tem iu singulis quadriga^ quatuor currercnt, recle
scunt. Tertull., ibidem. Virgilius :

« Ad causas mundi
referri. Servius, ad vers. Ce7i- Cenlum quadrijugos agitabo ad tlami:ia currus.
tum quadrijugos... currus : —
Id est, unius (inquit) Vid. Sueton., iJomit., Soncc. , lib. opist. iv
in

diei exhibebo circenses. Quia,ut Varro dicit in libris epist. xxx; Ovid., in Halioutic. ; Arnob., vii contra
de Gent. pop. Romani, olim xxv ^nissus fichant, quo- gci.lcs. Agcll., lib. III, cap. 3.

rum quatuor et viginti pro numcro horarum crant, C.\p. XXXI. Ohcli.<icum Mcspres. Messeres el
•'

sed vigesimus quintus w.rarius diccbatur, eo quod de Meffcrcs habeut Manu>^cript. Plinii Manusc. libri
collatione populi exlnhchaiur. Adde duodecim ho- Mcstrcx, et Mcstircs. Excusi, Mesphecm. Eiisob., in
stias, quae xii cocli signa ct septom mola^, qufic
,
Chranico, i\lephrcs. Jos(>phus, Mcpkcs. De Plieronc
planelas vii rcferebant. Fiebant aulem circenses hoc Sjsoslridis filio narrat ha'C llcrolotus, lib, ii.
 655 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 656

tus obeliscus, fastigium summitatemque coeli signifi- A CAPUT XXXVI.

cat, cum sol ab ulroque spatio medio horarum discri- De cquis quibus currunt.
mine transcendit. Summo obelisco superposilum est 1. Quadrigee et bigae, ab equorum
trigae et sejugse

quoddam auratum in mo'dum flammae formalura ,

numero 400 el jugo dictse. Ex quibus quadrigas soli,
quoniamsol plurimum in se caloris atque ignis liabct. bigas kmfe, et trigas inferis, sejugas Jovi,desultores

CAPUT XXXII. Lucifero, '

et Hespero sacraverunt. Quadrigas idco
soli jungunt, quia per quatuor tempora annus verli-
De carceribus.
tur, vcr et sestatem, aulumnum el hyemem,
i. In unde emiilunlur equi carceres dixerunt
* circo
2. Bigas lunae, quoniam gemino cursu cum sole
ab ea re 39S qua et ille carcer qui est in civitate,
conlendit, sive quia et nocte videtur, el die. Jungunt
quod ut ibi homines damnali, atque inclusi, ita hic
enim unum equum nigrum, alterum candidum.Trigas
equi coercenlur, ne exeant, antequam signum mit-
diis inferis, quia Iii per tres setates homines ad se ra-
lalur.
piunt, id est, per infantiam, juventulem, atque se-
CAPUT XXXIIl.
maximus currus
nectam. Scjuga currit Jovi, propter
De aurigis.
quod maximum deorum suorum esse eum credunt.
1. Ars circi auriga et currus, equiles, sive pedi- «
3. Ideo aulem rotis quadrigas currere dicunt,
tes. Auriga proprie dictus, quod currum agat, et
sive quia mundus iste circuli sui celeritate transcur-
regat, sive quod feriat junctos equos. *>
Nam haurit,
rit, sive propter solem, quia volubili ambitu rotat,
FERiT, ut : Latus haurit afcrtum.
sicul ait Ennius :

2. Ipse est, ct •=
agitator, id est, verberator ab
Inde patefecit radiis rota candida ccelum.
«5e?2(/o dictus. Aurigs autem duobus coloribus sunt,
CAPUT xxxvn.
quibus speciem idololalriEe vestiunt. <i
Nam prasinus
De septem spatiis.
terrse, venetus coelo et mari a paganis dicalus est.
Septem spatia quadrigfe currunt, referentcs
i.
CAPUT XXXIY. hoc ad cursum septem slellarum, quibus mundum
De quadrigis. regi dicunt, sive ad cursum seplem dierum praesen-
1. « Ericthonius autem, qui regnavit Athenis, pri- tium, quibus peractis vitse terminus consummatur,
mus quaiuor equos junxisse fertur, sicut VirgiHus ^ quorum finis est creta, id est, judicium.
auctor est dicens. 40I CAPUT XXXVIII.
Primus Ericthonius currus, et qualuor ausus De equitibus.
Jungere equos, rapidisque rolis insistere victor. d.Porro equites singulares ideo currere dicunt,
2. Fuii aulem Minervae et Yulcani filius de caduca Q quia singulariter unusquisque cursum vitae hujus
in terram libidine, ut fabukeferunt, procreatus, por- peragit, atque transit, alius alio tempore sequens
tentum daemonicum, imo diabolus, qui primo Ju- alium, per unam tamen viam mortalitatis usque ad
noni currum dedicavil. Tali auctore quadrigce pro- propriam metam morlis.
duciae sunt. CAPUT XXXIX.
399 CAPUT XXXV. De desultoribus.
De curru. i. nominati, quod olim prout quis-
Desultores •

1. Currus a cursu dictus, vel quia rotas videlur que ad finem cursus venerat, desiliebat, sive quod
habere, unde et ^ carrum, quasi curvum. Quadriga- de equo in equum transiliebat.
rum vero currus duplici temone olim erant, perpe- CAPUT XL.
tuoque, et qui omnibus equis injicerelur jugo. De peditibus.
2. s Primus Clysthenes Sicyonius tantum medios i. Pedites autem aiunt propterea pede currere,
jugavit, eosque singulos ex utraque parte simplici quia pedibus curritur mortalitati, Ob hoc a supe-
vinculo applicuit,quos GraeciaEipacj.^poujiiLatini/^M^za- riore parte currunt ad inferiora, id est, ab Oriente
rws vocant, a genere vincull quo prius alligabantur. ad Occidentem, quia mortales oriuntur, et occidunt,

a Cap. XXXII. In circo. E Serv. ^n. I, ad quibusdam ex Sidonio.

vers. Vinclis et carcere frenat. Cap. XXXVn. Quorum finis est creta. Sic est
^
^ Cap. XXXIII. j\rt??i haurit, ferit, ut Lat. h. a. in oplimis libris Neap. et Gothicis quibusdam. Re-
Yerba sunt Serv.,Georg. iii, ad vers. Exsuttantia- ctissime Seneca, lib, 19, epist. 109 Deinde transit :

que haurit corda pavor pulsans. adea quce consuetudo sceculi mutavit,tanquam,quod
' Agitator. i. v. a. agendo. Ex eod., ad vers.
Tai^di ait Cicero, quoniam sumus abipsacalce ejusinterpel-
costas agitator asell., Georg. i. lationerevocati; hanc, quamnunc in circocretamvo-
•*
Narn prasinus terrcE, elc. E Terlull., cap. 6 de camus,calcem antiqui dicebant.Gloss. Creta,\zw.i.
Arte circi. Cajidida ca/c/5 dixit Lucretius :

e
Cap. XXXIY. Ex eod. TertuII. loco. Tu mihi currenti praescripta ad candida calcis.
^ Cap. XXXV. Carrum, quasi curvum; al,, q. Cap. XXXIX. Desultores. Hygin., fabul. 80:
1

cursum, al., q. currum. UndeetBomaniservantinstitutum,cumdesultoretn

*
s Primus Cbjsthenes. Sicrjon. Pausan.,in
Phocaicis. 7nittunt, unus duos equoi habet, pileum in capite
^ Latini Junur FunalesvocatSueloniusinTiberio.
. equo in equum transilit, quod ille sua et fratris vice
^ Cap. XXXVI. Et Ilespero. Absunt haj duae fungatur. Ca.^ssiod., lib. iii Var, Equi desultatorii :

voces ab antiquioribus Golh. per quos circensium ministrimissus denuntiantexi-

j Inde patefecit r. r. c.-c. Citalur hic versus a turos, luciferi prcecursoris velocitates imitantur.
 657 ETYMOLOGIARUM LIB. XVIIL 658

Nudi currunt, quia ci liomini in sfeculo nullae rcli- A pudor mulierum infelicium ibi publicaretur, et ludi-

quise Recto spaiio currunt, quia inler vilam

sunt. brio haberenlur tam ii qui facerenl quam quae pate-
et mortem nihil distat. Sed haec propterea fingunt, rentur.

ut vanitales suas et sacrilegia excusare conentur.

CAPUT XLIII.

CAPUT XLI. De scena.

De coloribus equorum. i. Scena autem eral locus infra theatrum in mo-
1. Circa ^*
causas quoque elementorum iidem gen- dum domus instructa cum pulpito, ^ quod pulpitum

tiles etiam colores equorum 40*? junxerunt, roseos orclicstra vocabatur, ubi cantabant comici, tragici,
soli, id est, igni; albos aeri, prasinos lerrae; venetos atque saltabant histriones et mimi. J
Dicta autem
mari assimilantes. Item roscos ?estali currere volue- scc7ia Grasca appellaiione, eo quod in speciem domus
runt, quod ignei coloris sint, et cuncta tunc flave- crat instructa, Unde et apud Hebrasos labernaculo-
scant. Albos hiemi, quod sit glacialis, et frigoribns rum dedicatio a similitudine doraiciliorum Seenope-
universa canescant ; veri prasinos viridi colore, quia gia appellabatur.
lunc pampinus densatur, 40G CAPUT XLIV.
2. Item roseos Marti sacraverunt, a quo Romani De orchestra
exoriuntur, et quia vexilla Romanorum cocco deco- D i. Orchestra autem pulpitum erat scense, ubi sal-
rantur, sive quod Mars gaudet sanguine. Albos ze- tator agere posset, aut duo inter se disputare, Ibi
phyris et serenis tempestalibus, prasinos flori et enim poetae comoedi et tragoedi ad cerlamen conscen-
tcrrae, venetos aquis, vel acri, quia ceruleo sunl co- debant, iisque canentibus, alii gestus edebant. Offi-
lore;luteos, id est, croceos, igniet soli; purpureoslri cia scenica : tragoedi, comoedi, thmelici, histriones,
sacraverunt, quem arcum dicimus, quod Iris plurimos mirai, et saltatores,
colores habeat. CAPUT XLV.
3. Sicque dum hac spectalione deorum cultibus at-
De traga'dis.
que elementis mundialibus profanantur, eosdem deos
i. Tragcedi sunt qui antiqua gesta atque facinora
atque eadem elementa procul dubio colere noscuntur,
sceleratorum regum luciuoso carmine, spectante
Unde animadvertere debes, Christiane, quot circum
populo, concinebant.
nomina immunda |iOssideant. Quapropter alienus erit
CAPUT XLVI.
tibi locus, quem plurimi Satanre spiritus occupave-
De eomcedis.
runt. b Totum enim illum diabolus et angeli ejus
i. Comcedi sunt qui privatorum hominum acta di-
repleverunt.
CAPUT XLII. ctis atque gestu cantabant, at ]ue stupra virginum et

De theatro. w amores merelricum in suis fabulis exprimebant.

i. Theatrum s est quo sceua includitur, semicir- CAPUT XLVII.

culi fi^uram habens, in quo stantes omnes inspi- De thymelicis.
ciunl, Cujus forma primum rotunda erat, sicut et i. Thymelici autem erant musici scenici, qui in
amphitheatri, postea ex medio amphitheatro thea- organis, et lyris, et cilharis, pra3cinebant. Et dicti
trum factum est. Theatrum autem a spcctaculo nomi- thymclici, quod olim in orchestra stantes cantabant
natum 403 '^
«ct r.fii eswpta;, quod in eo populus super pulpitum quod thymelc vocabatur.
stans desuper atque spectans ludos contemplaretur. 305 CAPUT XLVIII.
Idem vero theatrum, " idem ei prostibulum,
2. De histrionibus.
eo quod post ludos exactos merctrices ibi prostarent. 1. Histriones sunt qui muliebri indumento gestus
f
Idem el lupanar vocatum, ab eisdcm merelricibus impudicarum feminarum exprimebant ii autem sal- :

quae s propter vulgati corporis vililalem lup(e nun- lando eiiam historias et res gestas demonitrabani.
cupabantur, Nam lupse meretriccs sunl a rapacitate Dicti autem histriones, sive quod ab Istria id genus
vocatae, quod ad se rapiant miseros, et apprehen- sit adductum, sive quod perplexas hisloriis fabulas
dant. Lupanaria enim a paganis constituta sunt ut cxprimerent, quasi historiones.
I»

Cap. XLI.
'"^
Cirea eaus. Vid. Tertull., cap. 6 nimcupata cst, unde etiam lupanar dicitur.
de Arle circi. Cap. XLIII, Quod pulpitum orchcstra voca-
^
1» Totum enim ill. diab. et angeli ejus repleverunt. batur. Improprie. iN'am aperte distinguit orchestram
Tcrtiill., cap.de Loco : Totum sceeulum Satanas et a pulpilo Vitruvius, iib. v, cap, 6, et sccna pulpilo,
angcli ejus repleverunt. pulpilum allius erat orchestra; et apud Komanos
Cap. XLII. Theatrum. De Thealro, sup., lib,
<^
senatoribus et honoratioribus viris loca erant in or-
XV, cap. 2. chestra designala, in pulpiio non item. Sed orche-
'^
W.no TTj? Oswftac. E Serv., /En. i, ad vers, Media- strfe nominc pulpilum quoquc continetiir, non con-
que invalle thcatri. Ira. Graeci autcm pulpitum OufjisXyiv dicebant, de qua
Idem et prostibulum. Vid. Tertull., cap. de
*=
mox Isidorus.
Theatro. Dicta autemscena. Serviusad vers. Sylvisscena
'

f
Idem el lupanar. Ex Aug., xviii dc Civit., cap. eoruscis : Scena, inumbratio ; dicta scena a-b Trj;
21, et Lact. axia?, id est, uinbra.Nam apud antiquos thcatralis
^ Propter vulgati eorporis viiitateni. Lact., lib. i, scena parietem non habuit, sed de frondibus um-
cap. 20 Fuit enim Faustuli uxor,ct proptcr vulgati
:
bracula qua'rcbant ; postea tabulata componere cce,
eorporisviiitatemlupaintcrpastores,idest,meretrix perunt in modum parietis.
659 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 660
CAPUT XLIX. ^ ludo contra allerum pugnanlem occulte ^ ferebal
De mimis. rete(quodjacuIum appellatur), ut adversarium " cu-
1. Mimi mni dicli Graeca appellaliono, quod re- spide insequente operiret, implicitumque viribus su-
rum huinanarum sint imitatores. ^ N?m habebant peraret. Quce armatura pugnabat Neptuno iridentis
suum auclorem, qui antequam mimum agerent, fa- causa.
bulam pronuntiaret. Nam fabulaeita compon'^bantur CAPUr LV.
a poelis, ut aptissiaise essent motui corporis. De secutoribus.
GAPUT L. 1. Secutor ab insequendo retiarium dictus. Gosta-
De saltatoribus. bat enim 40S cuspidem, el massam plumbeani,
i. Saltatores autem nominatos Varro dicit ab
^
qu?e adversarii jaculum impediret, ut antequam ille
Arcade Saiio, quemiEneas in ItaUam secum addu- feriret reti, iste exsuperaret. Haec armalura sacraia
xit, quique primo docuit Romanos adolescentes no- erat Vulcano. Ignis enim semper aquam insequitur,
biles saliare. ideoque cum retiario componebatur, quia ignis et
406 CAPUT LI. aqua semper inler se inimica sunt.
Quid quo patrono agatur.
CAPUT LVI.
1. Est « plane in ariibus scenicis Liberi et Veneris
g De laqueariis.
palrocinium quse privata et propria sunt scense de ges tu
,

1. Laqueariorum pugna erat fugientes

in ludo ho-
et corporis flexu.Nam mollitiem Libero et Veneri im-
mines injecto laquco irapeditos, cousecutosque pro-
molabant, illi per sexum, illi per flexum, dissolutis.
slernere amictos umbone pelliceo.
2. Quse vero ibi vocibus, et modis, et organis,
et lyris transiguntur , ApoIIines et Musas, et
CAPUT LVH.
Minervas, et Mercurios patronos habent. Quod spec-
De velitibus.

taculum odisse debes, Christiane, quorum 1. Velitum pugna erat, ut ultro citroque tela
odisti auc-
lores.
objectarent. Erat autem eorum varia pugna, et

CAPUT LII. spectantibus gratior quam reliqua. f

Velites autcm
De amphitheatro. nuncupati, sive a volitatione, s sive a civitate Etru-
1. Amphitheatriim\ocaseitspec\.a.c\x\i ubipugnant scorum, quse yeles vocabntur.
gladiatores. Et inde ludus gladiatorius dictus, quod CAPUT LVHI.
in co juvenos usum armorum divorso motu condi- De ferali certamine.
scant, ei modo iuler se aut gladiis aut pugnis cer-
\. Ferarum pugna erat emissas bestias juvenes
tantes, modo contra beslias iucedeutes, ubi non C excipere, et pugnare adversus eas, ultroneo funere
odio, sed prsemio illecti subeunt ferale certamen. ccrlare, non crimine, sed furore.
2. Amphitheatnim dictum, quod ex duobus theatris
sit factum. Nam amphitheatruni rolundum est, thea-
400 CAPUT LIX.

truin vero ex medio amphilhoatro est, semicirculi

De horum exsecratione.
iiguram habens. I. Hsec quippe spectacula crudelitaiis, et inspectio

m7 CAPUT LIII.
vanitatum non solum
num
hominum vitiis,

sunt. Proinde nihil

sed de daeiiio-

De ludo equestri. jussis instituta esse debet

Genera gladiatorum plura, quorura primum lu-

{.
Christiano cum circensi insania, cum impudicilia
dus equestrium. Duo enim equites, prsecedentibus theatri, cum amphiteatri crudelitate, cum atrocitaie
prius signis militaribus, unus a porla Orientis, alter arenas, cum luxuria ludi. Deum enim nogat, qui
talia [irffisumit, fidei Christiante prsevaricator effecius,
ab Occidentis, procedebant in equisalbis cumaurcis
galeis, minoribus el habilioribus armis, sicquc atroci
qui id denuo appetit quod in lavacro jam prid<-ni

perseverantia pro virtute sua inibant pugnam, dimi-

renuntiavit, id est, diabolo, pompis el operibus cjus.

cantes, quousquc alter in alterius mortem prosilirel, CAPUT LX.

ul haberel qui caderet casum, gloriam qui porime- D De alea.
ret. Quae armalura pugnabat Marti duelli causa. i. Alea, id cst, ludus labuIcO, inventa a Graecis in
CAPUT LIV. otio Trojani belli, a ^ quodam milite nomine Alea^ a
De retiariis. quo et ars nomen accepit. Tabula luditur pyrgo, cal-
1. Retiarius ab armaturae genere, in gladiatorio culis, tesserisque. ,

XLIX. JSam habcbant suum auctorem.

^ (^AP. cruditissimuR vir. Vid. Fest., in Retiario.
¥., actorem. Cuspide insequente. Iia Ma-.uisc. omnes, inse-
"

Gap. L. Saltatores. E Festo in Salios, nisi

^'
quentem volpbat Chacon, insistcntem alii.
qundiilcnonVarroneiii^sclPolemoncincit.itauclorem. ^Gap. LVII. Vclites autem... sive a volitatione.
" Cap. LI. Est plane. Omma c Tertull., cap. Fcst.,in Aduolitatio : Velites dicuntur expcditi mi-
Artibus sciiicis; sed lyris retinuinius ex
(ift
nosiris litcs, quasi volites, id est, volantes.
Giuiicibus, ubi apu TenuH. litteris logitur.
i
s Sive a civitate Etruscor. qum Veles. Sic. Goih.
^ Gap. LIV. Ferebat rete, quod jaculum ap- Cod., alii Veletes.
pcllaba.tur.E{\\no\-orboretejaculum;?,i:(\(h'. reliario, Gap. LX. A quodam
'i
milite nomine Alea.
gCCutore et aliis gladiatorum generibus scripsit nuper Auctor quaerendus.
 661 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 662

CAPUT LXI. CAPUT LXVI.

^
De prjrgis. De jactu tesserarum.
1. Pyrgus' dictus, quod per cum tefspr?e per- 1. Jactus lesserarum ita a peritis aleatoribus com-
gant, sive quod turris speciein habeat. Nam Graeci ponitur, ut afferat quod voluerit, f
ut pula sonionem,
turrim TTupyov vocant, qui eis jactu bonum affert. Vilant autem canem,quia
410GAPUT LXn. daranosus est, unum enim signiticat.

De calculis. CAPUT LXVII.

1. Catoi/i vocati, quodleves sint et rotundi. Unde De calculorum motu.
et calmlus dicitur lapis brevis ^ qui sine molestia 1. Calculi partim ordine moventur, partim vage.
sui brevitate calcatur. Item calculi, quod per vias Ideo alios ordinarios, alios vagos appellant. At vero
ordinales, quasi per calculas eant. qui moveri omnino non possunt HS incitos dicunt.
CAPUT LXIII. B e Unde etegentes homines i)iciti vocantur, quibus
De tesseris. spcs ultra procedendi nulla reslat.
1. Tesserce vocatse, quia quadras sunt cx partibus CAPUT LXVIII.
omnibus. Has alii lepusculos vocant, eo quod exsi- De interdictione alece.
liendo discurrunt. Olim autem tesserse jacula appel- 1. Ab hac arte fraus, el mendacium, atque perju-

labantur a jaciendo. rium, nunquam abest, poslremo et odium, et damna

411 CAPUT LXIV. rerum, unde et aliquando, propter haec scelera, in-
De figuris alece. terdicta legibus fuit.
\ . Ouidam
autem aleatores sibi videntur physio-
c
CAPUT LXIX.
logice per aHegoriarn hanc arlem exercere, et sub De pila.
quadam rerum similitudine fingere. Nam tribus tes- 1. P/7rtproprie dicitur qnod sit pilis plena. H?ec et
seris ludere perhibent propter tria speciili tempora, sphrera a ferendo, vel fericndo dicta, de quarum
prseterita, praesentia et futura, quia non stant, sed genere et pondere Dorcatius sic tradit :

decurrunt. Sed el ipsas vias senariis locis distinctas p Neu tu parce pilos vivacis condere cervi,
propter setateshominum ternariis lineis propter lem- Uncia donec erit geminae superaddita librfe.

pora argumentantur. Inde et tabulam ternis descrip- 2. Inter species pilarum sunt trigonaria et are-
tam dicunt hueis. nala. ^ Trigonaria est, qua inler tres luditur. Are-
CAPUT LXV. nata, qua in grege dum ex circulo aslantium spec-
De vocabulis tesserarum. tantiumque emissa , ultra justum spalium pilam
i. Jactus quisque apud lusores veteres a numero excipere lusumque inire consueverunl. Cubitalem
vocabatur, ut unio, binio, trio, quatrio, quinio, hisum appellant cum duo cominus ex proximo, ac
senio. Postea appehatio singulorum 4l!j mutata pene conjunctis cubitis, pilam feriunt. Suram dici- '

est, et unionem canem, <i

trionem suppum, ^qua~ tur dare, qui pilam, crure prolato, feriendam coUu-
trionem planum vocabant. soribus pra^beti

Cap. LXI. Pijrgus. Vasculum in turriculae fi-

*
ut nuUus cum aliocongrueret. Arist., Hb. ii, de Coel.

guram conformatum, ex quo tali in alveun) conjicie ''E(TTt ol -/.a-opOoiiv •/_aA£-bv r, to rroXXa, r, to jroXXa/.tg,
bantur, ne quis dolus in jaciendis manu subesse D "'^'' tioXXou; ac7Tpayd>.ou; xoiou; fldX>£iv dp'-/_«vov
posset. Turriculani vocat Martialis. dXXa Iva, t) Ouw, paov.
b Cap. LXII. Quia sine molestia sui brevitat ? Cap. LXVll. Unde et egentes homines inciti
calcetur. Sup., lib. xvi. cap. 6, e Serv., Georg. ir. dicuntur. Nonius Incitas egestas dicitur. :

c Cap. LXIV. Quidani autera... physiologice ^Cap. LXIX. Trigonaria. Martialis, lib. siv,
per allegor. Vid. Euslach., Iliad. a, ad illud Ilsaaotai : epig. 46 Pila trigonalis
: :

'rtpoj:dpoi6s Oupawv Ou[j.bv eiEpjiov. Si me nobilibus sci expulsare sinistris,

^ Cap, LXV, Trionem suppum. Greece ukt-.ov. Sum lua si nescis, rustice redde pilam.
;

Vid. Fest. Suram dicitur dare. Plutarch., in Ciccrone, de

'

Quatrioncm planum. Imo promim opiuor, qui

« Cornel. Lentulo, Catiliuie socio, cognomento Sura :

et Aristoteh Tiprivrjc. Supino enim pronus opponitur, npOcXOcov dXiYo')pio? ;idvu, xa\ -/.aTa-^povriTr/.ioc, Xc-jov, [Lf-i

non planus. ou/4 £cpr) oiS^ovai, TZOi^i-/z\M oe Trjv y.vr^fr/iv, wa-sp -m\)
f Cap. LXVI. Ut pufa senionem. Qui ct Venus, eT^wOEtoav ot Tzatos?, oTav iv tG) acpatpti^etv d[jLdpTwatv.
et Cous, dicebatur, quoties ita quatuor lale cadebant.

LIBER DEGIMUS NONUS

DE NAVIBUS, iEDIFlCIIS ET VESTIBUS.

414 CAPUT PRIMUM. fabricatur, vel mstrumeuta artificum, vei quEe mini-
De navibus. stcrium cxhibent, alquc aliquid hujusccmodi, dein-
\. Arlium quarumdam vocabula, quibus aliquid ceps ex parte notanda studui.
663 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 664
2. Artifex generaliter quod artem »
vocalus, 11. Carpasia navis a Carpatho insula nominata, si-
faciat, sicut aurifex, qui aurum. Faxo enim antiqui cuiSiRhodo Rhodia,sic\x[3ih Alexandria Alexandrina.
pro facio dicebant. 12. ° Liburnce dicix. a Libyis; naves enim sunt ne-
3. ^'
Nauclerus, dominus navis esi appellatus, ita gotiatorum. De quibus Horatius :

quod navis in sorte ejus sil, xXvipo? enim Graece sors Ibis liburnis inter alla navium.
dicilur. Caeteri aulem in navi in « contributione sunt. 13. Rostratce naves dicta^ ab eo quod in fronte

4. ^ Gubernio, qui et gubernator,qua.?,i cohiberna- rostra ajrea habeant " propter scopulos, ne feriantur
tor, quod cohibeat 415 prudentia sua hiberna, id et collidantur.

est, tempestates maris. 14. Longce naves sunt quas dromon&s vocamus;
5.Nauta a ^iai^e diclus per derivationem.^^iVaytYa dictae eo quod longiores sint cseteris, quibus conlra-
autem pro nauta poelice dicitur, sicut Mavors pro rius museulus, curtum navigium. Dromo autem a de-
Mars. Nam rectum est nauta. curr endo dicHuv. Cursum enim Grseci op6[jLov vocant,
Remex vocatur, quod renium gerit, sic autem
6. 15. P Classis dicta est a Graeco vocabulo «7:0 tSv
rcmex, quomodo tubex dicitur nominalivo casu.
' xaXwv, id est, lignis, 41 7 unde et calones, qui li-
7. ^ Epibata Grseco sermone appellatur qui Latine gna militibus portant.
dicilur superveniens. Hic nihil habet negotii, sed d 16. Ancyromagus dictus, pro eo quod celeritate
nauio dato, in alias terras transire disponit sui anchoris et instrumentis reliquis navium vehen-
8.Navim quidam perhibent dictam, eo ^ quod dis sit aptus.
gnavum rectorem quserat, idest, peritum, sapientem, 17. Phaselus est navigium quod nos corrupte ba-
sirenuum, qui continere et gubernare novit propter selum dicimus. De quo Virgilius Putisque phaselis. :

mariiima pericula, et casus, unde est illud Salomo- 18. <I Scapha, qua3 xaiitaxoTro?, navigium quod La-
nis : Intelligens gubernacula possidebit. '
Lydii au- line speculatorium dicitur, axoTistv enim Latine in-
tem primum navim fabricaverunt, pelagique incerta iendere dicitur.
petentes pervium mare usibus humanis fecerunt. 19. Barca est, quae cuncta navis commercia ad
9. Rates primum etantiquissimum genus navigii,
i liltus portat. Hanc navis in pelago propter nimias

e rudibus tignis asseribusque consertum. Ad cujus undas suo suscipit gremio. Ubi autem appropinqua-
similitudinem 41 G fabricatee n^\es^ ratarice dicise. verit portui, redditvicem barca navi quam accepit
Nunc jam ' rates abusive navcs. Nam proprie ralcs in pelago.

sunt connexae invicem trabes. 20. ^ Paro navigium piratarum aplum, et ex iis

1 0. Trieris navis magna, quam Graeci ™ durconem ila vocaium, Ciccro :

vocant, de qua in Isaia dicitur No7i transivit per Tunc se fluctigero tradit, mandatque paroni.
:
Q
eam trieris magna. Et alibi : Parunculis ad littus ludit celeribus.

Cap. I. Artifex gener. nom. Ut Graecis Tixrwv.

•
in Grceciam ex Mgypto Danaus advenit, ante rati-
Nauclerus. Qui et navicularius et magister navis
^
bus navigabatur inventis in mari Rubro.
a jureconsultis dicitur, qui navem habet propriam, ^ Rotarice. De quibus Agell. meminit, lib. x, cap.
vel conductam, cujus obvenliones et redditus omnes 25. Sed Ratiarias appellari quidam malunt.
accipit. At Isidoro, inf., cap. 19, navicularius na- Rates abusiv... invicem trab. E Serv., JEn. i, ad
'

vium est fabricator, sicut carpentarius carpenli. illud Disjecitque rat.

:

In contributione sunt. Contributionis vox apud

<=
jureconsultos frequens, ut tit. de Leg. Rhod. de Jact.
^ Gubernio, cjuiet gubernat, Gloss., Guber. (mu-
lilacredovoce),xu5£pv75Tr,c.Guberniumprogubernalore
dixisseLaberium in Ana Peranna ait Agellius, lib.
XXI, cap.7. Legilurquoquearchigubernius, sive eliain
archigubernus, lib. xxxvi. Dig., tit. 1, cap. 46. It' m
guberna pro gubernaculis dixit Lucretius
" Quam Grceci durcon. AI., durchonem. Recte for-
tasse haec absunt a Segunt. libro. Sed ampiius quse-
rendum. Esl namque is Codex s?epe alias mutilus.
n LiburnK. Vidcntur haec quoque
cx Histro. Sed
ut apud illum Liburnia pro Libya, ila hic Liburniis
pro Libyis siib^tituerim. Vid. Appian., in Bell.Illyr.,
Lucian., h xoX^ epwai, et Veget., lib. iv.
: ° 1'ropter scopulos ne feriantur. Hister. iVaw ipsoi :

Disjeciaresolet magnum mare,transira,guberna rostratce in altum ercctce, quasi cacumen syrteum

ct Lucilius, apud Non. :
eminentiorem a puppi, in frontc rostra habentprop-
Proras despoliaie, et detundite guberna. 1] ' ter scopulos, ne forie, cum tantam vim discurren-
"Navita pro naut. E Serv., Georg. i, ct Mn. vi. tium et properantium habeant, aut feriantur, aut
Sic Grseci vau-crjV et vaua-rriv.
collidantur.
f
Quomodo tubex.F., quomodo et obex, de cujus p Classis dicta... portant. E. Serv., ^En. i. Pal-
genere vid. Serv. lasne exurere class.
« Epibata. Inde lTu6c/.vn-(o\, naves vectoriaj. Dicun- Scapha, quce et catascop. Vid. Veget., lib. iv,
'i

tur etiam epibata^, qui tutote causa assurauntur. cap. 37, et Agell., lib. x, cap. 25, apud quem cata-
Vid. PoII. scopium forma diminulionis. Catascopus apud Hir-
Eo quod cjnavum rect. Ita libri Golh., recie. As-
^
tium, lib. de Bell. Afric.
signat autem navo suam etiam ctymologiam (ut navus ^Paro navigium piratar. aptum. Id est, instruclum,
sil qui novil) quain probam, nihil moror. Interpre-
et quasi paratum, capLat enim hujusmodi notationes.
tanlurquidem Glossariaeodem modo navum Navus : Nisi mavis aptum Gothico compendio pro apertum
navus, l'ij.7:pay.-coj, euaTpacpr);, suxfvrixo?.
tiorltxwv;
scriptum fuisse. Id enim, et fluctigeri Inlbtko^ in Ci-
Lyiii primum navem. Sumpium videtur ex His-
'

ceronis versu comprobat et aperta, quae a Grajcis

:
tro Gra;co scriptore, quem Lalinum ab
Hieronymo aifpazTa dicunlur, navigia teclis opponuniur. Livius,
taclum quidam existimant.
lib. XXXVI C. Livius prcefectus Romance classiscum
:
i
Rates prim. Plin., lib. vii, cap. 66 Navi primus
:
quinquagi7ita navibus tectis profectus a Roma Nea-
665 £TYMOLOGIARUM LIB. XIX. 666

41 S 21. Myoparo, quasi minimus Paro. Estenim ^ CAPUT n.

scapha ex vimine facta, quae contexla crudo corio Be partibus navium, et armamentis.
genus uavigii [Taebet, qualibus utuntur Germanorum 1. Puppis posterior pars navis est, quasi post.
piralae in Occani litloribus, vel paludibus, ob agili- Prora anlerior, quasi priora.
tatcm.De quibus Historia Gens, inquit, Saxonum : j Cumba locus imus navis, quod aquis incumbat.
myoparonibus, non viribus nituntur, fugce potius, Carina a currendo dicta, quasi currina.
quam bello parati. 490 2. ^ Fori naviura latera concava a ferendo
22. Celoces, ^ quas Graeci y.sXr,Ta$ vocant, id est, onere dicta, sive tabulata navium, quae sternuntur.
vcioccs biremes, vel triremcs agiles, et ad minisle- Dicla, ab eo quod incessus ferant, vel foris emi-
rium classis aptte. Ennius : ncant. Dc quibus Virgiiius Laxatque foros. :

Labitur uncta carina per aequora cana celocis. 3. Columbaria, in sumrais lateribus navium loca
23. Biremes autem naves sunt habenles remorum concava, per quae eminent remi, dicta, credo, quod
ordinem geminura. sint similia latibulis cohimbarum, in quibus nidifi-

Triremes, et qnatriremes, trium et quator ordi- cant.

num ; sic et penteres et hexeres, quinos vel senos 4. " Agea, viae sunt, vel loca, in navi, per quae ad
oidines habentes, Dremiges hortator accedit. De qua Ennius :

24. b Actuarice naves sunt, quae velis simul ct re- Multa foro ponet, et Agea longa replelur.
mis aguntur. 5. Transtra suni labulae ubi sedeut remiges, quod
•^
Hippagogus,\n quo equos transvehere solitum est. in Iransverso sinl, dicta, " quae Virgiiiusyugfa appeliat.
* Pontonium, navigiura flumiuale, lardum et grave, 6. ° Tonsce remi a removendis et decutiendis fluc-
quod non nisi remigio progredi polest. tibus dicli, sicut tonsores a tondendis el decutiendis
^ Hinc et trajectus, id est, extentus. Est enim capilHs.
lalus, unde et transenna dicitur extentus funis. 7. P Palmula esl extrema latiiudo remi, a palma
Lembus navicula brcvis, quae alia appeliatione
25. dicta, qua mare impellitur.
dicitur et cymba 4IOet^ Caupilus, sicut et linter, q Antennce autem dicta?, quod ante amnem sinl
id est, carabus, quo in Pado, paludibusque utuntur. positffi. J;'?! Praeterfluit eniui eas amnis. ^ Cornua
26. Carabus, parva scapha ex vimine facta, quae cxtremae partes antennarum sunt, dicta per iropum.
contecta crudo corio genus navigii prajbet. 8. ^ Malus est arbor navis, qua vela sustinentur.
« Portemia, navicula Syriaci generis, lala, et Malus antem dictus, quia habet instar mali in sum-
sine carina, a portaiido vocata. Utuntur iis in Pan- mitate, vel quia, quasi quibusdam malleolis ligneis
nonia. Qcingitur, quorum volubilitate vela facilius elcvantur.
27. ^ Trabarice, amnicse naves, qure ex singulis 9. Modius est cui arbor iusistit, ob simililudinem
trabibus cavantur, quae alio nomine littorarice dicun- mensuralis vasis dictus.
lur. '
Hae et caudicce ex uno ligno cavato factae, et Carchosia sunt in acumine arboris. ' Cinna :

inde caudicce, quia a quatuor usque ad decem homi- Lucida confulgent alti carchesia mali.
nes capiant. 10. '1 Trochlece ,
quasi 9 littera, per quas funes

polim, quo a sociis ejus orce convenire jusserat, " Fori. Haec utcunque contexta e Serv. nonniliil

apertas naves, quce ex fcedere debebantur, eic. etiam aucta. At Charis. Fori sunl in navibus, qui-
* Quas Grceci celetes. Suid. KiXr,;, 6 : [jl6vo; 'ir.r.oc, bus nauta^ sedentes reinigant, eowXkx..
xa\ 6 im TOUTou <p£p6p.cV0i; et paulo post, : KeXri; eToo; '
Cf)/w/?j/^arm.Vid. Philand., in Vitruv., I. iv,c. 2.
nXciap(ou p.ixpou : ct Thucydidis interpres, Miy.p6v ""Agea vice sunt. Fe.st. Agea via in navi est, :

TcXotapiov ucp' evoi; £p£TT6[i.£Vov, im (i.£Ta!popas tou xsXriTOj dicta quod in ea maxima quceque res acji soleat.
iKTCou, (I) £1? dvfjp E;:ixa9nTai, " Quiv Virgilius juga app. /En. vi :

^ Actuaria; dictce, quodcito rt(7/po5.st??^,aitNonius. Inde animas, qua^ per juga longa sedebant.
alias
"^
Hippagogus. Hippaginem Laline appellari tradit Ubi Sorv. Juga Grcece dixit, t^-^^ enim dicunt
:

Feslus. quce transtra nominamus.

"^
Pontonium. Vox diminutionis. Nam pontones n " Tonsa; remi. E Serv., JEa. vii :

priucipaliter dicuntur.
Hinc et trajectus. Serv., .^En. v. Trajecto in
•
In lenlo luctaatur marmore tonsae.

fune columbam : Trajecto (inquii) cxtcjito, unde PPalmula. Vid. Fest. ct Serv., Mn. v. Eadem
transcnna dicitur extentus funis. Quse, quoniodo rationc Gra^ci Ta.pffbv, et palmin manus, cl remorum
huic loco aptari possinl, non queo salis dispicere. latitudinem dixere, ut ait /Elius Dionysius, apud
Et caupilus. Al., caupolus. Agcllio, lib. x, cap.
'
Euslach., 'Ooucja. i, ad illud : Tapaoi jjlIv Tupwv, etc.
25, capuUca. 't Antennie autem dictce, etc. E. Serv., /En. vii.
s Portemia. Sic omnes libri et ita Isidorum scrip- Idi-m prope Feslus in vocn Amnenses. Scd illi non
sisse arguitetymoIogia.Esttamen voxGraeca, eadem- de navium parle, sed de urbibus prope amnem sitis
queDiodoroSiculonunc-op6p.£fa,nuncropE~adicuntur. loquuulur.
Trabarioi, Feslus
*•
Trabica navis, quod si trabi-
:
'
Cornua. Ex eod,, .En, m, ad illud Cornuave- :

bus confixa. latarum obv. antcnn.

Hre et caudicce. Ei caudicarice, vel codicarice.
' "
Malusarb. Ex ooii., .En. v, nisi quod malis apud
Non. Fest., Agell. Nam ut trabs proprie duo ligna illum, non malleolis legilur.
compacta, teste Feslo, ita caudex plurium labularum ' Cinna : Lucicla. Quod Calullo hlc versus Iribui-

contextus, ut aii Senec, lib. de Brevilat. vit. tur ex Nonio pouiit esse communis.
j Gap. II. Cumba. Vulgo gomba. " Trochlece, quasi<i littera. — Quasi® litterale-
667 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 668
Irahunlur. Trochleae autem vocatae, quod rotulas « Artemon dirigendae potius navis causa commen-
e

habeant, Tfoxb? enim Graece rota dicilur. tatum, quam celeritatis.

11. ParastatcB stipites sunt pares stantcs, quibus 4^3 4. Siparum genus veli, unum pedem habens,
arbor sustinelur. Caio : Maluni deligatum, paras- quo juvari navigia solent in navigatione, quoiies vis
tatce vinctce. venii languescit. De quo Lucanus :

12. * Clavus est quo regitur gubernaculum. De Sumraaque tendens

quo Ennius : Sipara, velorum perituras colligit auras,
Ut clavum rectum teneam, navimque gubernem. quwj ex separatione existimant norninatum, ^ Pes
13. ^ Porticulus malleus in manu portatus, quo extremus angulus veli, quem sic nautae loquuntur,
n;odus signumque datur remigantibus. De quo Plau- CAPUT IV.
tus De funibus.
Ad loquendum, atque ad tacendum tule lifibeas 1. quod anlea in usum luminis fue-
Ftines '
dicti,

[porliculura. rint circumdati cera, unde ot funalia.

A portando igitur porticulus. Restes, sive quod rates coniineant, seu quod in
43^ 14. Tonsilla uncinus ferrcus, vel ligneus, iis retes tendantur.
ad quem in littore df fixum funes navium iiligantur. j Piudentes sunt funes navium ex niraio slridore
g
De quo Ennius : ita dicti.

Tonsillas rapiunt, configunt Httus aduncas. 2. Spirce funes, quibus in teropestalibus utuntur,
Anchora, dens ferreus, ex Grseca elymologia
15. quas nautici suo move ^ cucurbas vocant. Sj^ir^ au- '

nomen ducit, quod quasi hominis manus comprc- tem a sparto vocata?.

hendat, vel scopulos, vel arenas. Nam manus Gnece 4'5'i 3. Propes funis quo pes veli alJigatur, quasi
y/tp dicilur. <=
Apud Graecos autem aspirationcm prope pedes. De quo Turpilius : Quasi cum ventus
non habet. Nam ayxupa dicitur, unde et apud majo- fert navim in mare secundus, si quis propedem
res sine aspiratione proferebatur. misit, si veli " sinistrum.
16. Pulvini sunt macliinfe quibus naves dedu'un- 4. Tormentum funis in navibus longus, quo prora
tur et subducuntur in portum. ad puppim extenditur, quo magis constring^intur;
* Pons scala navium. tormenla autem a tortu dicta, restes, funesque.

CAPUT III. 5. Saphon, funis in prora positus. De quo Caeci-

De velis. lius :

1. Vela * Grfeci apjxEva dicunt, proinde quod aere Yenerio cursu \ eni prolato pede usque ad saphonem.
moventur. Apud Latinos autem vela a volatu dicta. P 6. Opisphora, funes, qui cornibus antenna? dextra
Unde est iilud : Veloi'um pandimus alas. sinistraque tendunlur, et relroverso.
Gencra velorum Acalion, Epidromos, Doion,
2. ' Prymnesium, funis quo navis in liitore religatur
Artemon, Siparum, Mendicum. Ex quibus Acation ad palum.
velum maximum, et in media navi constitutum. Mitra fanis quo navis media vincitur.
3. Epidromos secunda^ ampliiudinis, sed ad pup- 7. A7iqui)ia, quod ad malum antenna constringi-
pim. tui . De qua Cinna :

Dolon minimum velum, et ad proram de- Atque anquina rcgat stabilem fortissima cursura.
fixum. 8. ° Fiejnulcum, funis quo deligata navis trahitur
vice remi. De quo Valgius :

gitPhilander apud Vitruv. Trochleasetiam Alhensus

in navium armameniis numeravit in Hieronis nave. id est, funem, quo tenditur velum. Interpretes quoque
GIoss., trochlece, eztopoijiioEc. Apollonii, lib. ii, lunes, quibus vela , aut ver-
^ Clavus. Clavnm, fustem gubfrnaciili interpreta- luntur, ant laxantur r./joa.c, vocat. Unde apud Lucan.,
tur Scrvius, Mn. v. lib. V Oblicjuat lcevo pede carbasa, id est, sinislro
:

Porticulus. Sic et'am Fest. et Non., nisi quod

^ func. Porro de menriico Feslus Mendicum dici pu- :

apud hos portisculus dieitur. Isidoro favenl Gloss. tant veiitm, cjuod in prora ponitur.
in quibus Porticulus, Y.zlz'jair,c.
:
Q Cap. IV. Funes dicti q. a. in usum lum. Ergo
'

Apud Grcecos aspirationem non habei. E Scrv.,

'^
aTib T&y cpa!v£'.v ductuni funem vult? Non opinor, sed
M\\. I, ad illud. locum Servii, unde ha3c sunl, non satis animadvpr-
Unco non alligat anchoia morsu. sum.
^ Pons scal. Ex eod., ^En. x Poiitibus exponit. :
j Ruclentes .?)evv ., Sjn. i stridorque rudentum. :
—
Cap. IH. Vela Grceci app.£va. Homerum (ut ait
^
Proprie (inquil), nam stridor in funibus est.
Euslachius) secuti, nam vox ipsa mullo esl laiior, ^ Cucurbas. Sic plerifiue Goth.; al., curcubas.
ila nl instrumenta omnia, neque naulica solum, sei Vid. Fest,, in Spira.
qusevis alia complectatur dicta (ut ait Etymologisles) Spirce autem a sparto. Mirum ni notationi cau-
'

Tiap'/ To apu), 70 app.6!^oj, apapr^[j.£vov, y.aX y.a-ca auy/.o- sam praebuit Pacuvii versus :

7:t)v, ap[A£vov. Quid cessalis socii ejicere spiras sparteas,

^ Genera
velor. V. d., Poll., Hesych. Suid., qui cum potius spira ab a7i;£ipao{^.at, hoc est in orbem
tamen arlemonis non meminere. couvolvo, ducatur.
s Artemon diricj.pot.
navis. Recie. Vid. Chrvsos- n Si velisinistrum. — In veli sinistrum legitLilius
tom., Aci. XXVII. Girald.
^ Pes extremus angulus veli. At Servius., /En. v, " Remulcum Vid. Fest. in Remulco, et Pro-
ad illud: Vna omnes fecerepedem^—PodiamCwiqnW.) niulco.
669 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 670

Hic mea me longo sueccdeos prora remulco, K 2. J autem fornace gentiles Vulca-
In fabrorum
Laetanlem gralis sistit in hospitiis. num auctorem dicunt
figuraliler, per Vulcanum

9. * Struppi, vincula loro vel liao facta, quibus ignem significanles, sine quo nullum mctalli ge-
remi ad scalmos alligantur. De quibus Livius: Tunc- nus fundi, exlendique potest. Nihil est enim pene,
giie remos jussit deligare struppis. quod igne non efficiatur. Alibi enim vitrum, alibi
10. Catapirates linea cam massa pluinbea, qua
*>
argentum, alibi plumbum, alibi miniuni, alibi pig-
maris altitudo tentatur. -195 Lucilius : menta, alibi medicamenla efficit. Igne lapides in
Hunc calapiralem puer eodem deferat unctum aiTa solvuniur, igne ferrura gignitur, ac domatur,
Plumbi pauxillum rodus, linique mataxam. igne aurum perficitur, igne cremato lapide ca?menta
CAPUT V. et parioles ligan'ur.

De retibus.
3. k Lapidesnigros ignis coquendo csndificat,Iigna
\. Retes •=
vocalae, sive a retinendis piscibus, sive
candida urendo offuscat, cirbones ex pruna fulgida
a restibus quibus tenduntur.
nigros facil ; de lignis duris fragiles, de pulrilibus
Minus autem rete simplagium dicitur a plagis. imputribiles reddit, slricta solvit, solula reslringit,
^ Nam plagas proprie dicimus funes illos quibus retia dura mollit, mollia dura reddit. Ilabet et medicami-
lendunlur circa imam et summam partem. nis usum. Nam saepe uri prodest. Pcslilonliae quo-
B '

Funda genus est piscatorije retis, dicia ab co

2.
que, (jua; \'^7 obscuralione solis conlrahitur, auxi-
quod in funduni mitiatur. • Eadem etiam a jactando
liari certum est. In opero qnoque aliud gignitur
jaculum dicitur. Piautus :
primis ignibus, aliud secundis, aliud tertiis.
Probus quidem antea jaculator eras.
4. ra Habet quoque et aliam in se diversitatem
3. Tragum genus retis ab eo quod trahatur, nun-
'

cupatum,ipsumeslet Verriculum. Vcrrere enim tra-

igni-. Nnm alius esl ignis qui usui humano.alius qui
judicio parct divino, sive qui deCoelo fulmen aslrin-
hcre est.
git, sive qui de terra per vertices montium eructat.
Nassa
Cassis gemis venatoriae retis, quod capiat. 5. Jgnis aulem dictus, quod nihil gigni potest ex
sHinc est quodetn?rrt5.5?im dicimiis,id est,sine causa, eo. E>t enim inviolabile elementiim, absumens cunc-
quasi sine cassibus, sine quibus venatio inanis est. ta quie rapii.

4. Conopeum, retes qua culices excluduntur in mo- Fabrica duabus rebus constat : ventis, el flamma.
dum tentorii, quo magis Alexandrini utuntur, quia
6. Flamma vcro proprie fornacis esl dicta, quod
ibi ex Ni!o culiccs copioai 4*JG nascuntur; unde et flatu folium excitelur.
conopeum dicitur; nam Canopea ^Egyplus est.
C Fornax vero ab igne vocata : ^w; enim ignis est.
CAPUT VI.
° Caminus est fornax, et est Grascum derivatum
De fabrorum fornacibus.
i. Faber ^ a faciendo ferro imposiium nomen ha- a cauma.
bct. Hinc derivatum esl noinen ad alias artium ma- Favilla est deserta igne scintilla.
lerias fabros vel /'rti)/7'c«.s dicere, sedcuin adjeclioiie, 7. Pruna est quandiu ardet; cum autem exs-
ut faber lignarius, ei reliqua ' prop'er operis, scili- lincta fuerit, carbo aominatur. Pruna autem a per-
cet, firmilatem.

* Struppi vincula...quibus remi ad scalmos alli- h Cap. VI. Faber a faciendo ferrum. Hoc iclem
gantur. Vitruv., lib. x Etiam remi circa scalmos : secutus in regula monachorum, fabrum ferrarium
strophis religati, uhistruppis legunt eruditiore.s; sed dixit tuisse Jose;di, ad sensus forlasse Leandro fra-
multo persersius stuppis pro struppis apud Agell., tri, in lib. de Instittit. Virgin., cap. 33. Xec inirum
lil). X, 3, lesiilur. Vocabaniur etiam struppi, teste cum Hilarius cl Beda ideni existimarint. Ambrosius
Fesio, in puli'i}iaribus fasciculi de verbenis facti, vero, et ferraiium, ei lignarium fabrum iluim fe-
qui pro deorum capitibus ponebantur. cisse \idctur sic enim scribil lib. iii
; in Luc. :

b Catapirates. Sic lego cx Codicibus vetusliisimis

Patcr Christiignc operatur^ et spiritu, ettanquam
Rom., CompL, Salni. ei On. Ita etiam poslulante Ij bonus animce faber vitia nostra circumdolat, cito
tentaiidi interprelaiione. Alios, qui cataproraten vo- securim admovens arboribusinfecundis, elc. Rigida
lunt, magis audiendos, quam ausculiandos censeo. mentium spiritus igne mollire.
Vid. Fest. in liodus. Proptcr operis scilicet firmitatem. Ferrarius
i fa-
Cap. Y. Retes vocatce. Sic- omn. manus. Cha-
"j
bri sibi geoerale nomen proprium fecit.
risius quoque retes vocat, et Gloss. retes augurales. j In fabrorum autemforn. Eadem supra, lib. viii,
^*
Nam proprie plagas... partem... E Serv., .En. cap. 11.
IV, ad illud : Retia rara plagoi. Lapides nig... candif. Ex Aug., I. de Civ.,c. 7.
"^

* Eadem etjaculum, retejaculum. Serv.

Et ita hoc Sa'pe uri prodcst. Ex Plin., lib. xxxvi, cap. ull.
'

loco Ie;^it Turncbus, Adversar. !ib. xviii,cap. 26. Scd °' Habct quoque etaliam inse diversitatcm ignis

nihil muto. Nam hijor.js, sup., lib. xviii, cap. eruclat. Tertull., Apolog., c;ip. 48 Noverunt et :

54 Retiarius (inquil) ab arinatura'. gcnere in gla-

:
Philosophi diversitatcm arcani, et publici ignis ; ita
diatorio ludo contra alterum pugnantem occulte longe alius est qui usui humano, alius quijudici»
ferebat rete, quod jaculum dicitur. Dci apparet, sive de cwlo fulmina stringens, sive de
' Tragum.Siconiucs,
Yibii. Trahum maiiM),ul elymo- terra pcr vertices montium eructans.
logia postulat.el traha plauslri genus est apud Virj^il. " Caminus est fornax. E. Serv., .^n. iii.
s Ilinc cst, quod in cassum. E Serv., Gcorg. iii. ° Pruna. Ex eod., /Eu. xi.
 671 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 672
urendo dicta esl, carbo vero, quod flammacret. ventorem Dsedaliim asserunt. enim primiis didi-
^ Isle
Qui dum interiisse creditur, majoris fit virlutis cisse fabricam a Minerva dicitur. Fabros autem sive
Nam iterum incensus forliore luce calescit. Cujus artifices Graeci zix.xo^ac, vocant, id est, structores Ar-
lanta vis est etiam, et sine igne firmitas, ut nullo chitecti autem caementarii sunt qui disponunt in fun-
humore corrumpatur, nulla vetustate vincatur. Exs- damentis. Unde et Apostolus de seraetipso : Quasi
tinctus enim tantum incorruptibiliter durat, 4^8 ut sapiens, inquit, architectus fundamentum posui.
ii qui limiles figunt, eos infossos terra substernant, 2. eMachio7ies dicli a machinis, in quibus insistunt
et lapides desuper figant, ad convincendum litigato- propler altiludinem parietum.
rem, ut post quantalibet ssecula fixumque lapidem 430 CAPUT IX.
limitem csse cognoscant. De dispositione.
CAPUT YII. 1. iEdificiorum partes sunt tres : dispositio, con-
De instriimentis fabrorum. structio, venustas.
1. hicusesl, in quo ferrum tunditur, a b cudendo Dispositio est areye, vel soli ct fundamentorum
dictus, eo quod illic aliquid cudamus, id est, feriendo dcscriptio.
producamus. Cudere enim cmlere et feiire est. Ve- CAPUT X.
teres autem non incudem vocabant, sed intudem, De constructione.
g
eo quod in ea metallum tundatur, hoc est, tendatur, 1. Constructio est laterum et altitudinissedificalio.

c unde et tudes malleus, a tundendo, id est, tendendo Constructio autem, vel struciio vocata, eo quod in-
dictus, stringat et cohaerere faciat,ut lapides luto, et ligna et
2. Malleus vocatur, quia dum quid calel cl mo!le lapides invicem sibi. ^ Nam ct intinctio ferri in aqua
est, caedit et producit. •
slrictura esl. Nisi enim candens tingatur, stringi el
Marcus malleus major, et dictus marcus, quod cohaererenonpotest ferrum. Item con-^tructio a mul-
major sit ad caedendum, ct fortior. ^ Martellus, nie- titudine lapidum et lignorum dicta, unde et strues.
diocris Ma;'cu/«.s,malleuspusillus.Lucilius : Etvelut Aliud est enira aedificatio, aliud instauralio. Nam
in fabricam fervens cum marculus ferrum multo- (edificatio nova conslructio est. Instauratio '
vera
rum magnis ictibus tundit. quod reparalur ad instar prioris.Nam znsfa?' Veteres
3. Forcipes, quasi ferricipes, eo quod ferrum can- pro similiiudine ponebant.Inde et instaurare dicebant.
dens capiant, teneanique, sive quod ab iis aliquid Constat autem constructio fundamento, lapidi-
2.
forvum capimus,et tenemus, quasi/b?-i;zca;)e5. e Nam bus, calce, arena, ct lignis.
forvum est calidum, unde et fervidum, unde et for- Fundamentum dictum, quod fundus sit aedificii
W050S dicimus quibus calor sanguinis ex rubore pul- Q idem et cKmentum, a cedendo dictum, quod ca?ca
chriiudinem creat. crasso lapide surgat.
4. Lima dicta, eo qnod lene faciat. Nam limum S.iLapides in structuris apti : albus, tiburtinus,
lene est. columbinus, fluviatilis, sfungia, rubrus, et reliqui.
4^0' Ccclum cst unde operantur argentarii, a 4. Albus lapis, alius durus, alius mollis. Mollis
quo ct ccelata vasa dicuntur. dentala serra secatur. 431 Tractabilis in opere est,
CAPUT VIII. ita ut in eo, quasi in ligno, litterae scribantur.
De fabricis parietum. 5. Tiburtinus, a loco Italiae dicius, qui dum sit ad
1. In fabricis parietum atque tectorum Grasci in- fabricam foi tis, ^ vapore tamen dissilit.

^ Qui dum interiisse cred. E. Plin., lib. xxxvi,

voluit,valuit(iue hoc.H(ec olim sua voluntas volentes
cap. ult., el lib. xxxiii, cap. 5. vos legerehoc scriptum, Vah! Quid loquor?imosculp-
^ Cap. YII. A cudendo dict. Sic. Serv., JEn. vi,
tum. Quam (egre veritas adhuc se niecum conciliat!
et Non. in Stricturis. Nam neque hic atramentum, vel papyrus, aut mem-
c Unde ettudes... dictus.tion sunt haec in Rom. C. branaullaudhuc,sedmallcoloetceltelitteratussilex.
d
Martellus. Recenliores libri Marcellus. Vid. 6 Cap. VIII. Machiones a machinis. Machinaj di-
Capr. Grammat. cunlur hoc loco labulata quibus insistunlqui opus fa-
• Nam
forvum... creta. E Serv,, ^Eu. viii, ad ciunt. Plin., lib. xxxv, cap. x de Amulio Pictore :

illud, Versantque tenaci forcipe massam. Vid.,
supr., lib. X. in formosus.
' C(Elum.SeTV.,Mn.i.C(elata(jueinauro... — C(elata
(inqu\i) inscuIpta.Nam Ccelum (licitur fcrrumipsum,
unde operanturargentarii.ElWuioTUi., inf,, lib, xx,
cap. 4 Ccelata vasa a ccelo vocata, quodest gemis
:
ferramenti,quod vulgo cilionem appellant. Ergofj-
lum ex cilione vulgaii voce in noslros Codices irrep-
sit. Idem ferramentum celte dicilur Job xix, Et in per-
vetusta et facetissima Serlii parasiti, apud Salonem
DalmaliEe urbem inscriptione,quam non pigebil ascri-
bere: Juvat vobiscum loqui, ac ore meopendulos de-
tinere.Saxum hocvos vocat...Quidinquam? Vivusas-
suevi prudens, imprudens, mortuus item vosfaUo.
Namnonvosvocat, quod vacat ore ; verum is cujus
cinis hiclatet. Olimquumpotuit,nunc hucvosvocari
Paucis horis pingebat, idque cum gravitate, quod
semper togatus., quanquam in machinis.
b Cap. X. Nam intinctio ferri in aqua strictxira
est. Mendose vet. Cod.,ms/rac/wra.Mosenimfrequens
librarior.Gothicorum in iis quee ab s, incipiunt,vel ad-
dere, vel detrahere eliam z, ul instoria, pro historia,
Spania pro Hispania. Haec vero eo pertinenl omnia,
ut constriictio sit quasi constrictio, et i7ist7'tictio,qi\as,i
i7istrictio, seu potius st7'uctura. quasi strictura, de
qua supra, lib. xvi, cap. 21.
i
Instauratioveroquodrep.ESer\'.,JEQ. iiadvers.
histar mont. eq.
j Lapidesin structuris apti. E Pallad., lib. i, cap.
X. Quo de genere lapidumPlin., lib.xxxvi, cap. 22.
Sed videndum an Isidoro cum illo satis conveniat.
^ Vapore tamen dissilit. Ex Plin. Plinius ex eod.
673 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 674
6. '
Tophus aedificiis inutilis est (fundamentis ap- f^
Lateres autem crudi suni, qui et ipsi inde nomi-
lus) mortalitalc, el mollitie. Ex sestu enim ct haliiu nati, quod laii ligneis forrais efticiuntur.

maris ^ feritur, et verberatur imbribus. 17. Oiiorum crates dicuntur, in quibus lutum pro
7. Arcnatius, lapis concretus maris arenis, hic eisdem lateribus crudis portare solent. Sunt enim
el hibulus dicilur. Serval enim humorem acceptum. connexiones cannarum, dicti inh xou x.(,az{h, id est,
Idern el in Baitica Gaditanus, ab insula Oceani ubi quod se invicem leneant.
plurimus exciditur. Lutum autem vocatum quidam per antiphra-
18.

8. Piperinus, subalbidus
*=
cum punctis nigris, du- quod non sit mundum. Nam omne lotum
sin puiant,

rus, atque fortissiraus. mundum est.

Conchleatius, cochleis, lapillisquc et arena con- -133 19. ™ Calx viva dicta, quia dum sit tactu
cretus, asperrimus, et inlerdum iistulosus. frigida, intus occultum continet ignem ; unde per-
9. Columbinus a colore avis nuncupatus, natura fusa aqua statim latens ignis erumpit. Natura ejus
vicinus gypso, el mollitie simillimus. mirum aliquid facil. Postquam enim arserit, aquis
10. "^
Molaris, in parietibus ulilis, quia est quse- incenditur, quibus solet ignis exstingui; oleo exstin-
dam natura cjus pinguior, duraque et aspera, cx quo guitur, quo solet ignis accendi. Usus ejus in struc-
etiam et mote fiunt, unde et nomen traxii. Hujus 3 turis fabricoe necessarius. Nam lapis lapidi non po-
quatuor genera albus, niger, permistus, ac fislulosus.
: test adhserere fortius, nisi calce conjunctus.
11. * Sphungia ' lapis creatus ex aqua, levis, ac 20. n Gypsum cognatum calci est, el est Graecum
fislulosus, et cameris aptus. nomen. Plura ejus genera. Omnium aulem oplimum
43*^ 12. Silex, durus lapis, ex cujus generc nigri e lafiide speculari. Est enim in signis ffidificiorum
<>

silices oplimi, quibusdam in locis et rubentes. et coronis gratissimus.

s Albi silices contra velustatem incorrupti. lidem 21. P Arena ab ariditate dicla, non ab adhcerendo
et in monuraentis scalpli, et incorrupti pcrmanent, in fabricis, ut quidam volunt. 1 Hujus probatio si
quibus nec ignis quidem nocet. Nam> ex iis etiam manu impressa stridet, aut si in vestem candidam
formte fiunt, in quibus '
a?ra funduntur. sparsa, nihil sordis relinquat.
Viridis silex, veheraenter et ipse igni resistens, Columnce pro longitudine et rolunditale vcci-
22.
sed nusquam copiosus, et ubi invenitur, lapis, non tae, inquibus tolius fabricee pondus erigilur. r Anli-
saxum est. qua ratio erat columnarum altiiudinis tertia pars la-
Pallidus in csemento raro utilis. titudinum. Genera rotundarum quatuor Doricce, ;

13. J Globus contra injurias fortis, et in struclura Ionicce,Tuscanica;, Corinthice., mensura crassitudi-
infidus, nisi fuerit mulla suffrenatioue devinctus. C nis et altitudinis inter se distantes. Quintum genus
14. Fluuiatilis silex semper veluti madens est. est earum quae vocantur Atticce, quaternis angulis,
^ Hunc oestate exhiberi oporlet, nec ante biennium aut amplius, paribus lalerum intervallis.
inserere in structuris domorum. '
Fictilium operura 23. ' Bases, fulturse sunt columnarum, quae a fun-
ad parietes, et fundamenla coctilibus laterculis ad damenlo consurgunt, et superposilse fabricae susti-
tecla imbricibus tegulisque aplantur. nent pondus. Bases autem noraen petriB est fortissi-
15. Teguke vocatae, quod tegant a^des, et imbrices, mffi Syro sermone.
quod accipiant imbres. Tegula^ aulcm primte positio- 24. » Capitella, dicta quod sint columnarum caj
nis noraen, cujus diminutivum tigillum. pita, quasi super collum caput.
16. Laterculiyero vocali, quod lati formenlur cir- Epistylia sunt, quae super capitella columnarum
cumaclis undique quatuor tabulis. ponuntur, et est Graecum.

Vitruvio, qui, lib. ii, cap.7 Tiburtind (inquit) om- :

' Lapis creatus. Al., concretus. Concrescit nunc
nia sufferunt, sed ab igne non possunt esse tuta, Tiburi ex Anienis aqua.
simulque sunt ab eo tacta dissiliunt. s Albi contra vetust. E Plin.
" Tophus cedificiis inutilis. Ilcecquoquedescripsil h Ex iis formce fiunt in quibus ce.
f. Ex Plin. et
Plinius ex eod. Vitruvii loco. Sed is locus in vulga- Vitruv.
tis Plinii libris valde depravaius est in Ecclesiae To- ; ' /Era
funduntur. Ex Vilruv., lib. ii, cap. 7, Men-
lel. Codice sic legitur In rcliqua multitudine lapidum
: dose Goth., arena funduntur.
tophus cedific.iisinutiiis fs^.Quod verosequitur in eo, j Globus. Globosus legerim ex Plin.
mortalitate, mollitie, ma\o, ex Isid., mortalitate ct ^ Hunc cestate exhiberi. Sic libri nostri consta;ter
mollitie.PosUemo pro^jjcTCf^urhalitumaris, exestur legunt, eximi ex Plinio et Vitruvio malira.
mavult A. Cov.irr. Sed ex cestu ferri potest ex Isidoro. Fictilium oper. pariet. etc. Itec adumbraia ex
'

^ Fcritur. Plin., fricatur venfo ct verberatur im- Plin., lib. XXXV, cap. 12. Sed quomodo in hunc lo-
bri. Salom., On., Gompl. vetutiss. feritur. Valenli- cum venerint aiius conjccerit.
Dus, friatur consenlilque cum Vitruvio, " Calx viv. Ead. sup., lib. xvi, cap. 3.
1'iperinus... durus, atque fortissimus. Haud ila
*'
» Gypsum cognatum calci. E Plin., xxxvi, cap. 3.
duruslloma!. Scd durissiraus, atque fortissimus To- • Estenim insignis... gratissimus. Exeod. cap. 24.
leti, ubi raulue ex eo columna), atque arcus in arce V Arena. Vid. sup., lib. xvi, cap. 3.
et aliis ajdificiis visuntur. <I IIujus probatio. E Pallad., lib. i, cap. 10.
Molaris parietibus utilis. Plin., lib. xxxvi, cap.
'^ r Antiqua ratioerat co/.Totus locus e Plin.etVilr.
23, de Calce : Utilior molari, quia est qucedam • Bases. Vid. sup. lib. xv, cap. 8.
pinguior natura cjus. • Capitella. —
Capiiula, Yitruvius. Uiramque vo-
* Sphungia.De hac voce vid. sup., cem usurpal
lib, 12, cap. 6. Plinius.
675 S. ISIDOBI HISPALENSIS EPISCOPI 676

25. Pavimenta originem operis a Grsccis habent : ^ lis crustis, ac tessollis tirctis in varios colores. Tes-
voi^ita autem pavimenta, eo quod paviantur, id est, selli autex a tcsseris nominati, id csl, quadratis la-

caedantur, unde et pavor, quia csedil cor. pillis pcr diminutionem.

26. » Ostracus eslpavimenlum testaceum,eo quod CAPUT XV.
fractis teslis calce admista feriatur. Testam cnim De plastU.
Grseci'3TTfa/.a dicunt. 1. Plaslice esl parietura ex gypso effigiessignaquc

431 27. i> Rudos artifices appellant lapides con exprimcre, pingereque coloribus ;
Tzlizrti^ autera di-

tusos, el calce admistos, quos in pavimentis

faeicndis ctum Grsece, quod Latine esl jiingere terra, vel gyp-
superfundunl, ui^de et rudera dicunlur. so, simijitudines. Nam impressa argilla forraam ali-
28. Canalis^^X) eo quod cava sit in modum cannce. quam facere plastae est. Unde et protoplastus est
c Sane canalem melius gcnere feminino quam mas- dictus homo, qui ex limo primus est conditus.

culino proferimus. iSG CAPUT

XVI.
29. Fistulce aquarum sunt diclae, quod aquas fun- De pictura.
dant el miltant. Nam Grsce axf/lv.-i miitere est. i. Pictura autem est imago exprimens speciem
Formse earum pro magnitudine aquae et capacilate alicujus rei, quae dum visa fuerit, ad recordalionem

fiunt, per quas aquae per cei tos modulos dividuntur. B

mentem reducit. Pictura autem dicla, quasi fictura.
d E quibus est uncia, et quinaria, digitus quadratus, Est enim imago ficta, non veritas. Hinc et fucata, id

digilus rotundus, et ^ CKteri modi quique. est, ficlo quodara colore illita, nihil fidei et veritalis

CAPUT XI. habentia. Unde et sunt quiedam picturae quae corpo-

De venustate. ra veritatis studio coloris excedunt, et fidem dum
\. Hucusque partes constructionis, sequitur de ve- augere contendunt, ad mendacium provehunl, sicul

nuJtate aedificiorum. Venustas est quidquid illud or- qui Chimseram

tricipitem pingunt, vel Scyllam ho-

namonti, et dccoris causa aedificiis additur, ut tecto- minera sursum, caninis autem capitibus cinciam
rum auro di^lincta laquearia, et pretiosi marmoris deorsum.
cruslae, el colorum piclurse. 2. '
Picturam autem iEgypiii excogiLaverunt pri-
CAPUT XII. mum umbra liominis lineis circumducla. Itaque ini-

De laqueariis. tio talis, secunda singulis coloribus, postea diversis;

\. Laquearia' sunt qute cameram subtegunl et or- sicque paulatim sese ars ipsa distinxit, et invenil !u-

naril, quae et lacunaria dicuntur, quod lacus quos- men, aique umbras, differenliasque colorum, unde
dam quadratos, vel rotundos, ligno, vel gypso, vel et nunc pictores prius umbras quasdam et lineas fu-

coloribus, habeant piclos, cum signis intermicanti- C turaj imaginis ducunt, dcinde coloribus complenl,

bus. Principaliter auiem lacus dicilur, ut Lucilius : tenentes ordinem inveniae artls.
Resultant cedesque, lacusque. Cujus diminutio la- CAPUT XVII.
cunar facit, ut Iloralius :

De coloribus.
Ncque aureum
Mea renidet in domo lacunar. i. Colores j autem dicti sunt, quod calore ignis,

/acunamw, etper antislicbon vel sole perficiuntur, sive quod in iniiio colabantur,
Inde fitalia diminutio
ut summffi subtilitatis existerent.
laquearium:
435 CAPUT XIII. 2. Colores autcm, aut nascuntur, aul fiunt. Nas
De crustis. cuntur, ut sinopis, rubrica, paretonium, melinura,
1. CrustcB sunt tabul^ marmoris. Unde ct mar- eretria, auripigmentum. Caeteri finguntur, aut arte,

morati parietes crustati dicuniur. Quis s autem mar- aut permistione.

mora secandi in crustas rationem excogiiaverit, non 3. Sinopis inventa primum in Ponto est. Inde no-
constat. Fiunt aulem arena, et ferro, serraque in men a Sinope urbe accepit. Spccies ejus tres : ru-
praetenui liuea premente arenas, tractuque ipso se- bra, et minus ruhens, et inter has media.
canie, sed crassior arena plus erodet marmoris. Nam Q 4. Rubrica vocata, quod sit rubra, et sanguineo
tenuis fabricis et polituris accommodata est. proxima. Haec plurimis locis gignilur, sed optima
CAPUT XIV. Ponlo, unde et Pontica dicitur.
De lithostrotis. 437 5. Sijricum rubri coloris pigmentum, ex quo
i. Lithostrota sunt h elaboraia arte picturaeparvu- et librorura capita scribuntur. Ipsum est et Phceni-
*
a Ostracus. Ostraceum malim ex Plin.,cap. 25, et Cap. XII. Laquearia. Legitur iutegrum cap.,
Vilruv., lib. vi, cap. 4. sup., lib. Li, cap. 8.
b Hudos. Sup., lib. XVI, cap. 3. Cap. XIII. Quis autem marmora secand. E
g
' Sane canalem. Sup., lib. xv, cap. 8. Plin., lib. XXXVI. At nunc serra non e ferro, scd ex
<l
Quibus est uncia, et quinaria. Vid. Plin., ixxi, aere fit. Laudaturque in primis ad id opus Tolelana
c. 6, el dc Aquae ducibus.
Viir. 8, c. 6, et Fronlin., arena.
* Et cceteri modi quique. Al
cujusque. Al., et ,
Cap. XIV. Elaborata arte pict. Ead. sup.,
^

cceteri modi cuique causce. Cbacon, et cceteri quique lib'XV, cap. 8.

moduli, vel et cceteri modi usque ad centum. Per- Cap. XVI. Picturam autem Mgypt. E Plin.,
'

sequitur enim Frontinus modulos a quinaria, usque XXXV, cap. 6.

ad centenariara. Cap. XVn. Colores aut nasc. Ex cod.
i
677 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 678

ceum, appellatum ita, eo quod in Syria coUigatur in ii pigmcntum vocanl, colligitur in Ponto ex auraria

littoribus Rubri raaris, ubi Phimices iniiabilanl. materia, ubi ctiam sandaraclia. Optimum est quod
6. Aliud ost iiutein Sericuni, aliud Syricum. Nam in auri colorem traiisit, purum, et fissile, gracili ve-
Sericum lana est, quam Seres mitlunt Syricum ; narum discursu. Quod vcro pallidius, aut sandara-
vero pigmentum, quod Syri Plioenices in Rubri ma- cha3 simile osl, deterius judicatur. Est et lertium

ris littoribus coiligunt. Est autem et inter factitios. genus squamosum, quo miscetur aureus color. Vis
Nam ssepe fit, aut = sinopide, aut sandyce mislus. eorum, ut sandarachae, sed acrior.

7. b Minium primi Grseci in Ephesiorum solo in- 13. J Ochra el ipsa in insuhx maris Rubri Topazo
venisse traduntur. <=
Cujus pigmenti Hispania cseleris gignilur, ubi et sandaracha. " Fit quoque el ochra,
regionibus plus abundat, unde etiam nomen proprio exusta rubrica, in ollis novis kito circumlitis, quae
flumini dedit. "^
Hujus distillatio argenlum liquidum quanto magis in camino arserit, tanto melior fit.

gignit. Minium autcm hoc quidam dicunt csse cinna- Ve7ietum...

barim. 14. '
Ctcmlmm temperare priraum Alexandria re-
8. • Cinnabaris a dracone et barro, id est, ele- periL. " In Itaha ex arense pulvere etnitri floreidem
phanto cognominalum. Aiunt enim draconum esse faciunt. Sed si Cyprium in fornace adustum huic
sanguinem, dum implicant elephantos. Ruunt enim permistioni addes, n Vestoriani sirailitudo
g erit.
dracones obruuntur, quorum fusus cruor
beliuas, et
439 15. ° Purpurissum ex crcia argentaria cum
lerram inficit, filque pigraentum quidquid solo tin-
purpuris pariter tingiiur, bibitqueeum coloremcele-
xerit. Est autem pulvis coloris rubri.
riiis lanis. Prsecipuum est tamen quod p adhuc vase
9. Prasina, id est, creta viridis, etsi in aliquibus
rudibus medicamentis inebrialur. Proximura est
terris promiscue gcneretur, ' oplima tamen in Li-
egesto eo, addita creta |in jus idem, et quoties id
bya Cyrenensi. factum est, elevatur bonitas pretiosissima3 purpurse.
438 10. s Chnjsocolla colore prasino est, dicta,
Causa est quod hysgino maxime inficitur rubeaque.
quod vena ejus aurnm habere tradilur. Haec etin Ar-
16. q Indicum in indicis invenitur calamis, spuma
menia nascilur, sed ex Macedonia probabilis venit.
adhasrente limo, Est autem coloris cyanei, misturam
Foditur autem ex melallis aeris, cujus inventioargen-
purpuras, caerulique mirabilem reddens. Est alterum
tum atque Indicum prodil, Nam venai ejus cum iis
genus in purpurariis officinis, spuraa in sereiscorti-
habent naturse socielatem.
nis innatans, quam infectores detrahentes siccanl.
Cypria ab insula Cypro, ubi pluriraa repcritur.
H, "^
Sandaracha m insula Rubri maris Topazo 17. Atramentum dictum, quod sit atrum, cujus
nascitur, colore cinnabari, odore sulphureo. Inve- |=pecies et picturaj, et quotidiano usui necessaria est.
Q
nitur autem in aurariis ct argentariis metallis, me- istud inter factitios esL. Fit enim, et fuligine pluri-

mis modis super ardentcs '

lior quo magis rufa, quoque magis virus redolet :
ta^das resina adjecta,

Quanquam el cerussa, si torreatur in fornace, san- lacusculo sedificata, quse fumum retineal. ' Huic
daracham facit, unde et color est flammeus. Quod si
pictores cum aqua admiscent gluten, ut illustrius

lorreatur , sequa parte rubrica admista, sandycera resplendeat.

reddit. 18, Ad fesLinationem autera operis etiam sar-

12. *
Arsenicum, quod Latini ob colorem auri- roentorum veterum carbones cum glulino Iriti in-

^ Siiiopide, aut sandyce. Disjunctio pro conjun- lib. de Lapidibus : rfveiai «x -z^c, oyjfot.i ^XXi xefpwv,

ctione. Vid. Plin. apud quem mendose paulo post Xeva; pro Katva;, et
^ Minium pri7ni.?\\n.,\Tixm,c.l , eiVitr,,vii,c. 8. TcoXuv pro TiTjXov legitur.
Cujus pigmcnti Hispan. .lust., \lh. \uu:Callecice
•^ ^ Cceruleum temperare. In Cod. Seg. continenter
portio Aynphilochi dicuntur ,regio cum ceriset plum- legitur Venetum coiruieo temperare, quod ferri po-
:

bi uberrima, tum minio, quod etiam vicino flumini terat ex Vilruv., lib. vii, cap, 11. Sed meliores libri
nomen dedit. Venetum habent sine interpreiaiione.
^ Hujus distillatio argent. liq. gign. E Plin., n» In Italia ex arena. Puteolis, ulVilruv. et Plin.
XXXIII, cap, 8. I
tradidere.
• Cinnabaris a drac. et barr. Sup., lib. viii, cap. " Vcstoriani. Sic Vitruv., lib, vii, cap. U. Male
11 ; Plin., XXXIII, cap. 7. Soliu., cap. 38. vulgo apud Plin, Ncstoriani. Nam ei in Codice Plin.
^ Optima autem in
Lib. Cirenen. At Vitruv., vii, Toletano Vcstoriani discrte scriplum est.
cap, 7 Creta viridis pluribus in locis nascitur,scd ° Purpurissum. Ex Plin,, lib. xxxv, cap.
: 6, e quo,
optima Smyrnce. Ergo quEerendum, unde liaec sint. si quid deesse videatur, suppiendum est,
s Chrysocolla.E?\ia., lib. xxxiii,cap, 5; etDios- p Adhuc in vase. Aheno in vase legebat A Co-
corid., lib. v, cap. 4, varruv,, ex Plin.
^ Sandaracha. E Plin., xxxv, cap. 5. Indicum. Ex eod., lib, m, cap. 6.
'
Arsenicum. Ex eod,, xxxiii, cap, 4 et 8; el Dios- 'Lacusculo cedificata. Plin, Propter quod offi- :

corid., lib, v, cap. 55. cinas ctiam cediftcavere. Vitruv., iib, vi, cap, 10 :

iOchra et ipsa. Omnia c Plin., xxxv, cap, 6. /Edificatur locus, uli Laconicum, et ejus prcefiir-
^Fitquoqueex Ochra exusta ?7i^.SicIogitur Piraii nium magna diligcntia comprimitur, ne flamma
locus inToIet. Cod.: Nascitur autemin ferrariis me- extra dissipetur. Porro lacusculi vocc etiaiii Colu-
tallis Ochra ; ex ea fit exustarubrica. Quamleclioncm mella est usus, lib, xii, cap, 50,
confirmat hic Isidori locus, et Dioscorid., dc Fabrili • Huic pictores. Ita Plinius. Tectores Vitruvius,
Rubrica : Tiv£Tat iTji iSjcP"?» xaicfxivrn. Et Thcophr., lib. vii, cap. 10.
979 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 680

ducendis parietibus atramenti speciem reddunt. n 4411 CAPDT XVIII

* Sunt et qui vini faecem siccatam excoquant, affir- De instrumentis mdificiorum.
mentque, si ex bono vino fasx fueril, indici speciem 1. Instrucluram autem parielum ad normam fieri,

id airamentum prsebere. Sed i»

et sarmentum uvae et ad perpendiculum respondere oportet.
nigrse, vino oplimo tinctum ,
posteaquam siccitate ^ Norma dicta GrEeco vocabulo, extra quam
aruerit, si exuras, et conleras, adjecto glutino, ni- nihil rectum fieri potest. Componitur ^
autem ex tri-

torem indici reddet. bus regulis, ita ut duse sint binum peduni, tertia

19. • Usta, quae plurimum neccssaria est, nulione- habeat pedesduos, uncias decem, quas aequali crassi-
gotio provenit. * Nam si glebam silis boni igne ex- tudine politas extremis ™ acuminibus sibi jungit, ut

coquas, et aceto acerrirao 446 superfusam exstin- schema trigoni faciant. Id erit norma.
guas, madefacta sfungia colorem purpureum reddit. 2. Regula dicla, quod sit recta, quasi rectula, e

Eam ubi conlriveris, usta erit. Omne autem atramen- impedimentum non habeat,
° Perpendiculum est, quod semper appendilur.
lum sole perficitur.
" Dcnique in fabrica nisi omnia ad perpendiculum,
20. Omnes colores calcis adraistione corrum-
puntur. et certam regulam fiant, necesse est, ut cuncta men-
21« Melinum dictum, quod ejus metalli ferax g dosa insiruantur, ut aliqua pravasint, aliqua cuban-
sii una ex Cycladibus insula Melos nomine. Est enim lia, prona nonnulla, alia supina, et propler hocuni-
candidum, nec utunlur eo piclores propter nimiam versa ruunt constructa.

pinguedinem. 3. Linea genere suo appellata, quia ex lino fit.

22. ' Annulare, quod vocant candidum , est quo Trullce nomen factum, eo quod trudit, id est, in-

muliebres picturse illuminantur. Fit et ipsum ex cludit calce vel luto lapides.

gemmis. P Martellus
creta adraistis vitreis
23. s Cerussa fii hoc modo : In vase enim acelo Machina'....

acerrimo impleto sarmenta aminea in eodem va- 4. Scalce a scandendo vocatse, i haerent enim parie-
sculo collocabis, ac super sarmenta tabulas plumbi tibus. Scalae autem dicuntur, quae aut unai sunt,aut
"
lenuissimas pones, deinde vas diligentissime clau- plures, quia numeri tantum pluralis est nomen, ul

dc3, illinesque, ne aliquid inde spiraminis exeat. litterae, quse epislolam significant.

Post dies autem xxx vas aperitur, et ex distillatione CAPUT XIX.

De lignariis.
tal)ularum innata cerussa invenitur, Quod ablatum
1 Lignarius generaliter ligni opifex appellatur,
et arefaclum teritur, atque iterum aceto admisto in
A 2. Carpentarius speciale nomen est. Carpentum
pastilis dividitur, et in sole siccatur. Ilac obser-
enim solum facii, sicut navicularius quia lantum
vantia, si laminas aereas sarmentis superponas , aeru-
navium est fabricator et artifex.
ginem creant.
3. = Sarcitector dictus, quod ex mullis liinc inde
j Chalcantum...
conjunctis tabulis unum tecti sarciat corpus.
4. Idem et tignarius, quia tectoria lignis inducit.

Sunt qui vini fcecem. E Plin., xxxv. cap, 3,

» allero simili addito, conficient ambo uncias qua-
^ Sed et sarmentum. E Vilruv. Quadratum vero tertii laieris, quod est
dralas mclii.
• Vsta. E Plin., xxxv. cap. 6. duorum pedum, etdextantis,hoc est,unciarumxxxiv,
^ ISam et si glebam silis boni. E Plin., raendose continebit uncias quadratas mclvi. Superabit ergo
namque in libris omnibus silicis boni hoc loco legitur duo quadrala reliquorum laterum unciis quatuor.
* Melinum dictum.E\\lT.,\n,c. 8, etPl.xxxv,'c.6. °» Cacuminibus. Iia Onien. Valent. cum Vitruvio.

' Annulare...Vitreis gemmis.Ex vulgi (addit Pii- Reliqui acuminibus.

nius) annulis, unde et annulare dictum. Qa?e verba ^ Perpendiculum.Perpendiculum (ait Asc.) Unea
nunquam profeclo Isidorus omisisset,etymologlastra- laterum cequalitatem a summo ad imum latitudine
ctans, nisi huic operi summa ab fuisset manus. probans.
Cerussa. Ex eod.,xxxvi,c.ult.,elVitr., yii,c.12.
e °Denique infab... ruunt const. Totus locus expres-
^ Post dies autem xxx. Per dies. i, Plinius. _ sus ex eleganlissimis Lucrelii versibus, lib. iv :

Ha;c observantia. E Yilruv., vii, cap. 12. Vid.

'
U Denique ui in fabrica si prava est regula prima
Plin., XXXIV, cap. 11, el Dioscorid., v, cap. 47. Normaque
Chalcanthum. Nulla esL interprelatio in oplimse
i P Martellus. Sic Goih. omnes. Gloss : Martellus,
notae iibris. In uno tantum Ovet. Colleg. Goihico otpupa; d.\.,marcellus. ItemGloss.,mfl7'cu/u?n,a^pupiov
leguntur eadem fere verba quae in Editis, quae (sicui ctoT^poo ; ei marculus, malleolus, et malleus, S(pipa
tanti fuerint) chalcus pro calcis, sive, ut est in Go- oior,pa xa\ )co~avov.
thico, chalcitis, et anthos^^vo thymum legat; quam- <! Hcerent namque
parietibus scalce. Verba suni
vis thymum florem etiam interpreletur Isid. sup.lib. Virgilii, astruendaeetymologiae non satis apta, sed
XVII, cap. 9. Sed qnid chalcantho cum ihymo ? Sed immigrasse puto e margine.
neque cum serugine, nisi sola apud Graecos (ut ait "
Quia numeri tant. plur. E serv., Mn. ii. At
Plin.) cognatio nominis. jurisconsultus singulari est usus,cap. SitpriuSy d. de
* Cap. XVIII. Norma a Grceco vocab. Yvcifiuv. Furt. etHieron. in Quaest. in Genes.
' Componitur autem...id en/. noma. Sumpta vi- • Cap. XIX. Sarcitector. Sic plerique omnes li-
dentur e Vitruv., lib. ix, cap. 2. At exemplum hic bri, etcongruere videtur etymologia, neque cam vo-
non perinde exactum, quamvis non longe distet. Nam cem non probat vir gravissimus Jacobus Cujacius.
si pedesduos, hoc esl, latus unum in uncias redigas Unus tanlum Codex Salmantic, inprimis vetustus,
easque quadres, efticient uacias dlxxyi. Rursusque arcitector habet,sed de architecto dixerat cap. 8.
681 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 682

3. »
Lignum vocatur Grseca ctymologia, qiiia in- • coeperit.' j Nam secars , sectari ct seqiii est.

consum in lumen convertitur, ct in flammam. Unde 9. Serrce autem nomen de sono facium est, id

cl hjchnium dicitur, quod lumcn dct.

esi, a stridore.

4. Matcria inde dicitur omne lignum, quod cx ea Serrse, circiniriue usum ^ Perdiccs quidam ado-
aliquid efficiatur; vel si ad januam referas, vel ad losccns invenit, quem puerum Drcdalus frater ma-
statuam, materia erit. Ad aliquid enim seper ma- tris su?e, studiis perdocendum acccperat. Cujus
tcria accipienda est, sicut elementa raateriam rerum pueri tantura ingenium fertur, ut dum materias divi-

esse dicimus, quia inde ea quse sunt facta videmus, dendjc compendium qufcreret, spinam piscis imita-
et matcria, quasi mater, dicta. tus de ferro laminam cxasperans dentium mordaci-
5. Trabes vocatse, quod in transvcrso positse utros- tate armaverit, quam scrram artifices nuncupant.
que parietes contineant. Pro cujus ariis inventione Daedalus magistcr ejus,
Aliud autem sunt tigna, aliud trabes. ^ Tigna enim invidiffi livore permotus, prsecipitem puerum ex arcc
4€3 juncta Irabem faciunt. c Trabes autem sunt, dejecit. Dehinc i
exsulatus Cretam abiit, ibique ali-
cum sunt dolatffi. quandiu fuil, ut fabula} ferunt. Ex Creta peunis vo-
6. d Tholus proprie est veluti scutum breve, quod lavit, et in Ciliciara vcnit.

in medio tecto est, in quo trabcs coeunt. D 10. ™ Circinus dictus, quod vcrgendo cfficiat cir-
^ CupUe vocatse, quod copulcnt in se luctantes. culum. Hujus modus duplicatalinea fit, quee simplex
Luctantes diamliiY,qnod erecti invicem se tcneant per lalitudinem extensa fucrat. Punclus autcm in
more luctanlium. medio circinl, centrura a Grfecis dicitur, in cujus
f
Agrantes... mediura cuncta convergunt.
7. s AssereSf ab asse dicti, quia soli ponuntur, ne- 11. Securis vocatur, eo quod ea arbores succidan-
que conjuncti. Itcm securis, quasi semicuris.
lur, quasi succuris. "
^ Scindulce, eo quod scindantur, id est, dividan- Ex una enim parte acula est, cx altera fossoria. Ha^c
tur. et apud veteres fcnna vocabalur, utramque autem
'
Epigri clavi sunt, quibus lignum ligno adhjfiret. habens aciem, ° bipennis. Nam bipennis dicilur,

Clavi autem dicti, quasi chaUjbi, quia cx chalybe quod ex utraquc parte habeat acutam aciem, quasi
fiunt, id est, ferro. ChaUjbs enim ferrum cst. duas pennas. Pcnnum autem anliqui acutum dice-
8. Tabulce a veteribus taguhe vocabantur, a te- bant. Undo et avium penna% quia acutae. q Et ccce
i>

gendo, scilicet, unde et tegulce. nomen quod rcservavit antiquitatem, quia veteres
Commisstira dicitur tabularum conjunctio. dicebant 145 pcnnas, non piiinas. Usecel dolabra,
411: Sectio sequendo ea qna} Q quod babeat duo labra : nam securis simplex est.
autein dicta a
»
Ligyium Grceca etymolog. Al Varro Ab legendo ^ Scinchihe. Ita quoque apud Rabanum. Easdem
:

(inquit) ligna, quod ea caduca lcgebantiir in agro, qui- apud alios auctores scanduias videmus nominari.
bus in focum uterentur. Manserit fortasse incorrupta apud Isidorum vox.
b Tignanamque jwicta.Feslns: Trabspropriedi- Epicjri clavi sunt. Epiri dicuntur apud August.,
>

citur, duo Ugna compacta.
' Trabes autem sunt cum sunt dolatce. E Serv.,
vEn.ix, ad vers. Hasego Dard. :
: SanenotancUim
trabes, nisi jam ccesce sint et compositce, non dici.
d Tholus. Ex eod., /En. item ix, suspendive tholo.
GIOSS., tholuS, TptJZtrjj).
° Cuplce. Al., coplce. Cupolam vocant hodie Itali
lib. XV de Civit., cap. 27. Unde haec sumpta puto.
Nisi forte (inquit),etc., Ugmim vero licjnopcr subscu-
—
dines, cpiros, clavos, et gluten bituminis non potest
acUuerere, ut fabricaretur arca; cl fortasse vox cla-
vos glossa est tou epiros, sive cpigros malis legere.
Nam secare sectari et sequi. Serv., iEn. x :
j

Quamquiscjuesecatspem: Secat {inqml), sequittir. —

dimidiam lestudinis partem, Yitruvius hemisphae- ^ Perdices quiclam. E Serv., Georg. i. Yid. Ovid.,

rium. Metam. viii.

^ Agrantes... k\., agentes, Al., conantes, sed ita, Exsuhitus
' abiit. Eodem modo Yiclor., lib. ii dc
ut ha^ voces superiori sententia3 annectantiir, luctan- Pcrsec. Yandal. : Fratrcm vero Theodoricum nudum,
tiummorc agentes,ve\ conantes.Athintes esso legen- atque destitutum simiUter cxsuhwit.
dum, deinde lacunam relinquendnm, existimabat ^ Circinus dictus. Eleganlissirae descripsit Ovi-
Chacon. Yitruvius enim, lib. vi, cap. 10 Si qua : «dius circinum :

(inqnit) vi7'iU figura sicjna nmtulos,aut coronas susti- Primus et ex uno duo ferrea brachia nodo,
nent,nostritelam07ies appeUa7it,cujus rationis cjuid , Junxil, ut aequali spatio distantibus illis,
ita aut ciuare,ex historiis non in veniuntur, Grceci vero Altera pars staret, pars altera duceret orbem.
eos Atlantes vocant. Atlasnamque historice formatur " Item securis q. scmicuris. E Serv., .En. 1, ad
sustinens mundum.Uiec ille, ejusvero roi rationem illud, Bemo cum f. Quir.
ita reddit Serviiis, /En. i Ennius dicit NiUim Melo-
: hipennis dicitur, c/uod ex utraque part. Ila
°

nemvocari, Atlanteni vero Tehimonem. Priscosenim Non., in Bipenni.

illos Romanos, qui Grffca vcrba cmondate cnunliare P tjnde ct avium pennce, c/iiia acut. Quiniil., lib. i,
non possent, pro Athis mons proferrc solitos Tehi- cap. G Nemiretur ctirex scamno fiat scabeUum, aut
:

mon. Nam in glossar. sic legitur, ayXaa-cb o^o^, ubi apenna, quod est acutum securis,sccuris utrinque
forte scribendum cLzIol; to op o?. habens aciem bipennis; iUorum sequatur errorcm,
eAsscres ab assc dict. —
Ab asso Icgcrim, cst nam- qui, qu ia a pcn nis ( Al pitinis) dnabus hoc esse nom cn
.

queNomo assa vox sola vox humana,nuIlo pra^terca existimant,pinnas {A.\.,pennas) aviumdici voUint.
admislo sono. Festus aliter Assercs quod assideant
: 'I Et ecce nomcn cjuod servavit antiq. Serv., ;En. ii,

parieti, trabibusque. Alii asscres quasi a.rercs dictos Corrcpta cUira bipenni : IIoc (inquit) nomcn scrvavi
putant antiquadeclinatione axer axeris, ulpu Iverpul- antiquitatem, cjiiia veteres pennas cUcebant, non
veris. PINNAS.
Patrol. LXXXII. 22
 683 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 68 i
a Dextralis, dexterae habilis. A 4-17 3. n Pileum esi ex bysso rotundum, quasi
12. Ascia al) hastiiHs dicta, quas a ligno eximit, sphffira media, caputtegens sacerdolale, etin occipi-
cujus diminutivum nomen est rtsc^o/a.Est autem ma- tio vitla constrictum. Hoc Graeci, et nostri tiaram, vel
nubrio brevi t ex aversa parte referens, vcl simpli- ° galeriam vocant.
cem mafleum, aut cavatum, vel bicorne rastrum. 4. Mahil, quod est tunica talaris, tola hyacinlhina,

13. Scalprus diclum, quod scalpturis etforamini- habens ad pedes lxxii tinlinnabula, lotidemque in-
bus sit aptus, quasi scalforus. Cujus diminutivum termista ac dependcnlia punica mala.
scalpeUus. 5. Ephod, quod Latine interprelatur p superindu-
14. Terebra vocala a verme = ligni qui nuncupalur mentum. Erat enim pallium superhumerale, ex qua-
terebra, quem Grteci Tcfv.^ova vocant. Hinc terehra tuor cloribus, etauro contextum,habens in utroque
dicta, quod ut vermis terendo foral, quasi terefora, humero lapides duos smaragdinos, auro conclusos,
vel quasi transforans. in quibus sculpia erant nomina patriarcharum.
13. d Taratrum, quasi teratrum; scofina dicta, 6. 1 Logion, quod Latine dicitur rationale, pannus
quod hffirendo scophen faciat. duplex, auro, et quatuor textus coloribus, habens
^Cantherium.... magnitudinem palmi per quadrum, cui intexti erant
*'
Galla.... D XII preiiosissimi lapides. Hic pannus superhumerali
fGuvia.... contra pectus pontificis annectebatur.
440 CAPUT XX. 7. ' Petalum, aurea lamina in fronte pontificis,
De inventione lanificii. quse nomen Dei Tetragrammaton Hebraicis litteris

1. Minervam h quamdam geniiles multis ingeniis habcbat scriptum.

prsedicant. Hanc enim primam lanificii usum mon-
' 8. ^ Badim, sive feminalia, id est, bracse lineae

strasse, hanc etiam telam ordisse et colorasse lanas usque ad genua pertingentes,quibus verecunda sa-
perhibenl. cerdotis velabantur.
2. j quoque hanc dicunt invenlricem, et
Olivffi fa- CAPUT XXII.
bricae, mullarumque arlium repertricem. Ideoque illi De nominibus vestium cceterarum.
vulgo opificcs suppHcant. Sed el hoc poetice fingitur. 1. Diversitas vestimentorum, tcgmen, tegumen,
^ Non enim Minerva istarum artium princeps est, indumentum, vestimentum, et rehqua.
sed quia sapienlia in capite esse dicitur hominis, et Tegmen dictum, eo quod tegal membra, sicut te-
Minerva de capite Jovls nala fingitur, hoc est, inge- gumen, tecta, quse legunt corpora.

nium, ideoque sensus sapientis, qui invenit omnia, Indumentum, qaodi intusad corpus induitur, quasi
in capite est. Ideo et dea artium Minerva dicitur, ^intumentum.
quia nihil excellentius esl ingenio, quo reguntur uni- 2. Vestimentum vero cst,quod usquead ves- AAS
versa. tigium protendilur, qn&sivestigimentum, ul est tunica
CAPUT XXI. talaris. Sed et haec consuetudo sermonis auctorum
De veste sacerdotali in lege. confundit.
1. Octo '
sunt in lege genera sacerdotalium vesti- Amictus
mentorum. 3, Discernilur autem veslitus a cultu; quoniam
^ Poderis est sacerdotalis huea, corpori astricta lautior intelligitur cultus. Item cultus ab habitu. Nam
usque ad pedes descendens, unde et nuncupatur. habitus ad naluram pertinet, cultus ad homines.
Hsec vulgo camisia vocatur. 4, Pleraeque autem veslium, aut a tempore quo
2. Abaneth cingulum sacerdolale rolundum poly- maxime in usu sunt appellantur, aut a locis ubi vej
miia arle ex cocco, purpura, hyacinthoque contex- primum confecl», vel maxime vendilantur, aut a
lum, ita ut flores, alque gemmffi in eo viderentur genere coloris, aut a nomine repertorum.
esse distmctfe. 5, Veslis antiquissima hominum fuit Perizoma,

E
a Dextralis. Ulilur hac voce Victor., hb.
sec. Vandal.: Ubi forte venerabilis aulce clausas re-
i dePer-
D" Non enim Minervaistar
eclog. 2.
universa. Serv.,

pererayitportas, certatim ictibus dextralium aditum '

Cap. XXI. Octo. Tolura hoc caput sumptum
reserabant. ex Hieronymi epist. ad Fabiolam 128, de Veste sa-
'o Ex aversapart. Ex Pallad., lib. i, cap. ultim cerdolali. Oclo quidem vestimenta sacerdolalia nume-
A verme ligni, qui vocatur terebra. Termitem
<=
rantur bis in Exodo',at in Lev. septem (omittuntur
vocavit supra hb. xii, cap. 5. namquc temoraUa), cujus rei causam reddit Hieron.
d Taratrum. Vuigo taladro. ™ Poderis. Hebraice njriD Chethoneth.
^Cantherium.G\oss.cantherius,y.oLoajlrii ixr^ya^iy.ii. " Pileum. Heb. n£:y)2 Miznepheth.
f Galla... A plt^risque libris abest Fuerit torlasse ° Galeriam voc. Hieron., galerum.
terebra GalJica, quse bibrequi dicitur, P Ephod...superindumentum, erat enim. Absunt
s Guvia.... R( linf t idern nomen hodie apud hfec ab Ovet. coUeg. Golhico.
nos.
^ Cap. XX. Minervam quand. AL, quidam. 1 Logion. Heb. Tt^jn chosen.
' Hanc primam lanif. Serv., ALn. vii : Bellalrix ^ Petalum. Heb. an7 \yj Ziz zaab.
non Minervce : — Et armorum (inquii) dea est, et 3 Badim. Dns et magis proprio nomine, "iSJDD
lanificii. michnesi.
j Olivfe qiioque. Virg., Georg : i. Oleoique Mi- Cap. XXII. Perizoma, idest, succinctorium. Id
'

nerva inventrix. qv.alo fueril vid. apud Augu^t. lib. v conlra Jnlian.
,
685 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 686

id est,succinctorium,quo tantum genitalia contegiin- /)

gissima ex se fila generat, quorum textura homhy-
tur. Hoc primum primi mortales e foliis arborum cinum dicitur, conficiturque in insula Coo.
sibi fecerunt, quando post prEevaricationem erabe- Apocalama...
scentespudcndavelarunl.GujUsusumquaedambarbarse 450 14. Serica a serico dicta, vel quod eam
gentes, dum sint nudse usque hodie lenent. ^ Haec et Seres primi miserunt. i
"3
campestria nuncupanlur, pro eo quodeisdem juvenes Holoserica, tota serica, oXov^enim totum.^ ^ _^
qui nudi exercentur in campo, pudenda operiunt. Tramoserica siamine lineo, trama ex serico.
6. Tunica vestis antiquissima appellata, quia in ' Holoporphyra tota ex purpura.
rnolu incedentis sonuni facit. Tonus enim sonus est. 15. ° By s sina csindida. confecta ex quodam genere
Primum autem fuere pellicese tunicfe, quibus post lini grossioris. Sunt et qui genus quoddam lini bys-
offensam et ejectionem de paradiso Adam et Eva in- sum esse existiment.
duti sunt. 16. Fibrina tramam de fibri lana habens.

7. ^ Talaris tunica dicla, eo quod ad talos usque Aprina...

descendat, et ad pedes defluat, « sicul pectoralis quia Masticina. ..

apud antiquos brevis erat, ut tanlum pectus operi- ° Mena...

ret, licet nunc profusior sit. B Linea, quse ex solo lino fit.

8. "^
Manicleata tunica, id est, mamcata, co quod 17. Linostema vestis est ex lana linoquc contexta.

habeat manicas, « quam y^ti^iStMzh^ Grajci vocant. Et dicta linostema, quia in stamine linum, in Irama
449 9. Dalmatica vestis primum in Dalmatia pro- lanam habet.
vincia Grseciae texta est, tunica ^ sacerdotalis can- 18. " Recta dicitur vestis, quam sursum versum
dida cum clavis ex purpura. stantesque texunt.

10. ff Russata, quam Gvssci phceniceam vocant,nos P Segmentata zonis quibusdam et quasi prsecisa-

coccineam, ^ reperta a Lacedffimoniis ad celandum mentis ornata. Nam et particulas cuicunque mate-

coloris similitudine sanguinem, quoties quis in acie rise abscissas prcesegmina vocant.

vulnerarelur, ne contemplanli adversario animus 19.qL(^yi^ensw,quodrarofiIosit,Ieviterquedensata.

augesceret. Hac sub consulibus Romani usi sunt Pavitinsis contraria levidensi dicta, quod graviter
miliies,unde etiam russati vocabantur. Solebant ' pressa atque calcata sit.

eliam pridie quam dimicandum esset ante principia 451 20. ' Citrosa, quasi concrispi ad similitu-
proponi, quasi admonitio el indicium futura; pugna). dinem citri. ^ Nsevius :

li.Laculata eslquie lacusquadratosquosdam cum ... Pulchramquc ex auro, vestemque citrosam.

pictura babet intextos, aut addilos acu. (5

21. * Velcnsis tunica cst quse affertur ex insulis.
resplcndens. ^ Exotica vestis est peregrina de foris veniens, ut
j Hyacinthina vestis est, aerio colore

\2. ^ Molochinia, quae malvarum stamine contici- in Hispaniam a Gra^cis.

lur,quam alii molocinam, alii malvellam vocant. " Polymina, multi coloris. Polymitus cnim texlus

43. Bombycina est a bombice vermiculo, qui lon- multorum colorum est.

* HcBC etcampest... operiunt. Verba suntAugust., Nonius : Molochinum a Grceco, color est flori sinii-
XIV de Civit., cap. 17. Horatius : lis malvce.
Penula solstitio, campesire nivalibus auris Holoporphyr. Primum trabeae genus ex tribus,
1

^ Talaris tunic.E Hicron., ad Ezech. ix. dequibus Serv., ^n. vii Ipsi Quirinali trab. :

Sicut pectoralis. Grsece £?ojjj.U, quod (ut ait

•^
m Byssina ex quodam gcnere lini. AI., ligni. Malo,
Agell., lib. xii) substricia et brevis esset, ac citra quamvis non desit qui eam lectionem, veram essc
humerum desineret. contendat, ex verbis Philostrati, lib. ii dc Vit. Apol.
''
Manicleata. Sic omnes libri. Rabanus, manu- Byssum autem ex arbore nasci ferunt, quce altitu-
cleata. Ego manuleata lego, sic enim dicitur, apud dinC populos leqiLCt, foliis autem salici similis est;
Plaut. in Pseud. et Sueton., in Caligul. Manicatis nam idcirco verum est c ligno grossiori vesles con-
tunicis dixit Cicer. in ii Catilin. GIoss., manulea, flci? Rursus de bysso infra, cap. 27.
M&na... Masticina... Vid. inf..cap. 28.
«>
Quam Chirodoton. Ita Agell., lib. vii, cap. 12. ' J"^o Recta. Ex Festo, in Recta, et Regillis.
Quod manicas longas habeat.
x.-'^^^^?» lioc est, p Segmentata. Vicl. Serv., Mn. i, ad vers. : Col-
Eaadem macrochereas vestes a Lampridio in Alexan- loq. monile.
dro appellari puto. 1 Lcvidensis. Nihil moror varias aliorum apud Ci-
^ Dalmatica tunica. Eam Romanis in usu fuisse cer. epist., 12, lib. ix,sivescripturas, siveconjecluras.
' Citrosa.Veslus: Citrosa vestis a similitudine citri.
constat ex Lamprid. in lleliogabalo, quem ait dal-
maticaluni in publico post coenam sa'pe visum ut ;
^ Nievius pulchramque ex a. v. q. c. Vid. Ma-
autem diaconorum inter sacrificandum veslis esset, crob., Salurn. cip. 19. iii,

instituit Sylvester. * Vele7isis. Al., Velencnsis. Quid si Melensis a

s Russata. Russus si Thylesio credimus, Latina melo una cx Cycladibus? aut Melitensis cujus mcmi-
quidemvox, sed aralorum niagis quam oratoruni. nit Cicer. lib, ii in Verr. Dico tc maximumpondus :

Repertam a Laced. lla Philoslral., in epistolis.

'' a^iri^ argenti, eboris, purpurce plurimam vestem,
enim prid. Plularch., in Fabio, Bruto
''Solebant Melitensem plurimam, stragulam, etc.
" Exotica.Non[as:Exoticu)n adventitium Pl. Mosl.
et Pompeio.
j Hyacinthina vest. aer. col. Ilier., ad Fab. Uya- :
Non omnes possunt olcre unguenta exotica.
^ Polymita multicol. Plin. Plurimis vcro liciis
cintus aeri tribuilurpropfer colorissimililudinem. :

Molochinia, quce malv. stamin. Mclius, crodo,

i^ texerc quw- polymina appcUantA lexandria instiluit
687 S. ISIDORI HISPALKNSIS EPISCOPI 688

22. Aciipicta veslis, acu lextilis, vel acu ornaia. el hruchie, quo<l sint brever, el verecunda corforis
f^
a Eadem et Phnjgia. Hujus enim artis perili Plirygii iis velcntur.
omncs dicuntur sive quia in Phrygia inventa cst
; 30. •
Tubrucos vocalos (dicunt) quod libias bra-
Unde et artifices, qui id faciunt, Phrygiones dicuntur. chasque tegant.
Yirgilius PhrygiamAscanio chlamydem.
:
™ Tubraci, quod a brachis ad tibias usque per-
23. h Trilicis a tribus liciis, quia est simplex, '^
et veniant.
bilex. 453 CAPUT XXIII.
d p^alla, quse vulgo rasilis&idiuv. De proprio quarumdam gentium habitu.
«
Interpola vesiis illa vocatur qua^ dum sit vetus i. Ouibusdam autem nationibus sua cuique propria
ad novam speciem recuratur. veslis est, ° utParthissarabara, °Gallis lense, p Ger-
22. ^ Pan»w^/rtnuncupata, quod sit divcrsis pannis manis rhenones, Hispanis slringes, Sardis mastrucae.
obsita. Sarabara sunt fluxa ac sinuosa vestimenta, de
2.

Colobium dictum, quia longum esl, et sine ma-

g quibus legitur in Daniele Et sarabara eorum non :

nicis. Antiqui cnim magis hoc utebantur. suntimmutata. EtPublius Ut quid ergo in ventre :

J5^ ''
Lebitonarium est colobium sine manicis, tuo Parthi sarabara suspenderunt? k^^xxA quosdam
quali nionachi .Egyptii utunlur. g autem sarabara qua^dam capitum tegminanuncupan-
25. '
Lumbarevocaluv, quod luyyibis religetur, vel tur, qualia videmus in capite magorum picta.

quod lumlis ha^reat. Hoc in /Egypto et in Syria non s. Lewfe, saga quadra et mollia sunt. De quibus
tantum feminse, sed et viri utuntur. Unde et Jeremias Plautus :

Irans Euphratem lulit lumbare suum, ibique illud in Lena cooperta est textrina Gailia.
foraminc pelrce abscondit, ct postea, scissum reperit. Rhenones sunl v^lamina humerorum et pectoris
4,

Hoca quibusdam etrenale dicitur, quia rcnibus alli- usque J54I ad umbiUcum, atque intortis villis adeo
gatur. hispida, ut imbres rcspuant, quos vulgo reptos vo-

25. J Limus est vestis quae ab umbilico usque ad cani, eoquod longiiudo villorum, quasi reptat. De
pedes producitur. Hffic autem vestis habet in extremo quibus Sallustius Germani intectum rhenonibus
:

sui purpuram limam, id est, flexuosam. Unde et no- corpus tegunt. Dicti autem q rhenones a Rheno Ger-
men accepit. Nam limum obliquum dicimus. maniae fluraine, ubi iis frequenter utuntur.
27. Licinum vocaium,quod texturaejusligatasitin 5. ^ Mastruca, vestis Sarda ex peUiculis ferarum,
tolum,quasidiceret//^i?izfw,cpro^liltcracommulata. de qua Ciccro pro Scauro : Quem purpura regalis non
28. " Armetausa vulgo
quod ante etretro commovit, eum Sardorum mastruca wm/ayz^. Mastru-
vocata,
divisa atque aperla est, in armos tantum claus.., Q ca autem dicta, quasi monstruosa, eo quod qui eain-
quasi armiclausa, c liitera ablata. duuntur; quasi in ferarum habitum transformentur.
29. Camisas vocamus, quod in his dorminus in 6. ^ Dignoscuntur et gentes ila habitu sicut etlin-

camis, idest, in stratis nostris. gua discordes. Persae ' brachia et cnira linamentis,
Femoralia appellata, eo quod femora tegant. Ipsa caput tiara legunt. Erainent apicibus fastigiatis

^ et Phryg. E Serv., Mn. iii, vel Plin.,

Eadeni Tuhrucos, Al., tuhricos; al., tubraicos.
1

lib. VIII,cap. 48. ™Tubraci... perveniant. Absunt haec a Valent. el

b Triticis. Sic omnes libri. Trilex, aut Trilixmdi- omitti sine fraude poterant,
lim. Scd frequens in hoc opcre hujusmodi obliquus " Cap. XXIII. IJt Parthis sarabara. Sic commu-

pro recto, ut calcis pro calx. nis Editio GriBcorum (quamsequisoletIsid.),Dan.iii

Etbilex. Virgil.,yEn. xii PiUmpitque injixa bili-
<=
: Kal Tx aapaSapa auTwv cux ^XXoicoOt). Aquila vero
cem loricam. Gloss., bilex, Sir.iw.io^i ^Jjaitov (sic). Theodos. et Hieron.. saraiaWa, melius. Syriaceenim
Pialla, quoi vulgo rasil. At Nonius
<*
PmIIu vestis, :
Snn sarbal.
dicta a raritate. Plaut., Epid. Tunicam rallam, : ° Strab., lib. iv, de Helvetior.
Gallis lence. Ita
timicam spissam. et Arvenor. vestilu.
Hnterpola. Martianus, cap. 45. d. de Contrah. "^Germanis rhenones. Caesar.,Iib. iv deBell. Gall.
: Labeo,
erapt. libro Posteriorum scribit : si vesti- Rhcnones a PJieno G. f. Alii dtTuo twv prjvCJv, id
fj

menta interpola quis pro novis emcrit, TrebatcO esl, ovibus. Serv., Georg. iii Ut Sallustius dicit in :

placere, ita emptori prcBstandum quod interest, si hisioriis, vestes de pellibus Rhcnones vocantur.
ignorans interpola emerit. " Mastruca, vestis Sarda. Iia Tarrac, Simanc,
f
Pannutia. Sic anum Baucidem Persius pamiu- Hispal.,Mejorad. Plures tamen e Gothicis Mastruga :

tiam dixit. vesfis Germanica; qua? lectio (nisi obstaret locus e

^ Colobium.., utehantur. E Serv., /En. ix Et ferri poterat. Prudenlius
:
Cicerone citatus) :

tunicce manic. Vid. Annot. in Cassian.

Tcntavit Geiicus nuper delere tyrannus
^Lebitonarium. Hieron., in praifat. ad Regul.
Italiam patrio veniens juratus ab Istro,
sancli Pachomii Nihil habent monachi in cellulis,
:

Has arces aequare solo, lecla aurea tlammis

prceter psiatliium, et duo lebitonaria, quod yEgy^
Solvere, mastrucis proceres vestire logatos.
ptiis monachis genus est vestimenti sine manicis.
Suid., AcSr.To-jap y^tTwv [xo "j'a.vtx6s. 5 Dignoscuntur gentes ita habit. et ling. Respe-
' Lumbare. Vid. Hieron., aJ Jercm. xiii, et in xisse videtur ad Virgilii verba :
Proocm,, comm. in Ose. ... Incedunt victa^ longo ordine gentes.
iLimusestvestis. E Serv., iEn. xii : Velati lino Quam varia3 linguis,habitu tam vestis,et armis,
(al., limo) ct verb. t. c. ' Drach. ctcrur. linamcnt.Ai., liniamcntis. Usar-
" ArmeUnisa. Utitur hac voce Paulinus. pat oam vocem Plinins.
 689 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX.
690
Alani; ^ horrent et malc lecli cum lalratoribus lin-
A picturarumaspicimus,easque statuaslogaias vocamus.
guis Scoti; sagati sunt Alemanni; linteali Indi; gem- 4. Toga autera Romani in pace utcbantur, belli
mati PcrsH3', sericali Seres; pharetrati Armenii. aulem tempore paludamentis. « Mcnsura logfe justa
7. Nonnullae etiam gentes non solum in veslibus, si sex ulnas habeat.
sed cl in corpore ^ ahqua sibi propria quasi insignia 5. ^ Toga palmata dicebatur quam mercbanlur ii

vindicant, ul videmus 155 cirros Germanorum, gra- qui roportabant de hostibus palmas. s Ipsa vocabatur
nosetcinnabarGoihorum,stlgmataBritonum.Gircum- et toga picta, eo quod victorias cum palmis inlexlas
cidunt Judasi praeputia ;
pertundunt Arabes aures; haberet.
flavent capiiibus intectis Getge, nitent Albani alben- 6. Toga candida, cademquc cretata, in qua candi-
libus crinibus. Mauros habet tetra nox corporum, dali, id est, raagistratum petenles ambiebant, addita
Gallos candida cutis^ sineequis inertcs exstant Alani, creta, quo candidior, insigniorque esset. Gicero
nec abest genti Pictorum nomen a corpore, quod mi- orationem, quam habuit contra compctitorcs in toga
nutisopifexacuspunciis,et cxpressus nativi graminis candida inscripsit.
succus illudii, ut has ad sui specimen cicatrices 7. ^ Cinctus Gabimis est, cura ita imponitur toga,
ferat, pictis artubus maculosa nobililas. ut logse lacinia, quae postsecus rejicitur, attrahitur
8. Habct et sexus institutam speciem habitus, ut Q ad pectus, ita ut ex utroque latere ex humeris pic-
'^
in viris tonsi capilli, in mulieribus redundantia turae pendcaQl, ut sacerdotcs geniilium faciebant,
crinium quod raaxime virginibus insigne
: est, quarum ' aut cingebantur prajtores.
et ornatus ipse proprie sic est, ut concumulatus in 8. Trabea crat toga; species ex purpura et cocco,
J

verticem ipsam capilis sui arcera ambitus criniura qua opcrti 15 7 Romanorum reges initio procedebant.
contcgat. " Hanc primum Roraulus adinvenisse perhibetur, ad
CAPUT XXIV. discretioucm rcgii habitus. Trabea autcrn dicla, quod
De palliis virorum. in majori gloria hominera '
transbearet, hoc est,

i. Pallium est quo ministrantium scapulfe conte- ultra ct in posterum ampliori dignitate honoris
guntur, ul dum ministranl expediti discurrant. bcatum faccret.

PJautus : 9.Pa7Mrfame^2/zi>neratinsigncpalliuminipcratorum
Si quid facturus es, appendc in humeris pallium. cocco, purpuraque et auro distinclum, De quo Sal-
Et pergat, quantum valct, tuorum pedum pernicitas. lustius paludamento mutavit. Erat
: Togam, inquit,

Dictum autcm pallium a pellibus, quia prius super enini pallium bcllicum, dicLum, ut quibusdam vidc-
indumenta pellicia veteres utebantur, quasi pellea, tur, quod coindutus palam faceret imperator bellum

sive a palla pcr derivationem. \ futurum.

456 2. Chlamys cst quae ex una parte induitur, 10. Circumtextum Cbt quodGrECce xuxXa; dicitur,

neque consuitur, sed fibula infrenaiur. Ilinc et Gra3ce de quo Virgilius.

n» Et circumtextum croceo velamen acantho.
noraen accepit.
3. Toga dicta, quod vclametUo sui corpus tegat, Circumtextum autem dicium, quia est rotundum
atque operiat. '^
Est autem |iallium purum forma ro- pallium.
tunda effusiore, et quasi inundanle sinu, et sub 11. " Diplois, Grascuni nomcn, ab co quod sit du-
dextro veniens supra humerum sinistrum ponitur, plex amictus. Horatius :

cujus similitudinem in operimcniis simulacrorum, vel Ouod aulem postsecus dixit, sic in Gloss. PostsectiSt

Horrent ctmale tecti.

^ Ileicromalis tecti legit — vinioOiv, et Eix-pi^Osv antisecus.
quidam, lib. 1. Rcr. German., id C3t, vestiraeniis
' Autcingebuntur prcetores. Gonsules voluit dicere.
i Trabea erat tog. sp., eic. Serv., ^En. vii : Trabea
altera parte villosis; rccle, opiaor.
Aiiqua sibipropriaq. insig. vend. TertuII., libro
^ toqa est auguruni de cocco et purpura.
de Veland. Virg. Debebant etipsi aliqua sibi insi-
:
^^
Uanc primum Romul. Plinius, lib. ix, cap. 39 :

gnia defendere; aut pennas Garamantum, aut
strobulos barbarorum, aut cicadas Atheniensium,
aut cirros Germanorum, aut stigmata Britonum.
In viris tonsi capilli.
•=
Vir si comam nutriat
ignominia est illi. I Cor.
Cap. XXIV. Est autem pallium purum. Toga
'^
puradicebalur,quiiesme \)\xr[mra.erii, picrumpallium
qui dixerit noa video. Ilaque tb purum delebat Clia-
con. Nam pura vcstimcnla alio sensu dicuntur a
Festo, cl a Serv. iu Fragmcntis.
« Mensura tog. just. si sex uln. Horat. in Epod.
Videsne sacram meticntc tc viam
Cura bis ter ulnaruin loga,
Purpurce usum Pionue semper fuisse videOf sed Ro-
mulo in trabea.
'
Transbearet. Ita Golh. Cod. ; alii, transveheret.
— j
m Ei circumtextum. Servius : Velamcn (circum-
tc>tum intellige) cycladem significat. Non ut velaraen
apposiliosilToucnYM»i/t'.f/ii»i(quodputavitquidam),
sed ut velaaicn sit circuinlcxtum croceo acantho.
NamcirafmYe.r^um particii^iumo&tniiiilominusquam
pictum, cum idem versus paulo post apud Maronem
nonnihil mutatus repetilur
Pai;amquc et pictum crocco velaraeu acantho.
Quamvis cimn circumtcxtum substanlivc, vcl veslis
geiuis sit, vel potius vcstimenti pnrs. Vairo, lib. iv :

Ut ora verlat huc ct huc A)nictuscstdictuma)njcctum,id cst,circumjectum,

'
Toga autem palm. Serv., eclog. 10 Sanguiyieis :
a quo etiam quod vcstes se involvunt, circumjec-
ehuli bacc. : Palmata toga, qua utebantur illi qui tum appellant, et quod amictui habcnt purpuram
palmam merebantur. circum, vocant circumtextum.
e Ipsa vocatur ct toga pict. Vid. Fest., in Picla.
" Diplois. Scrv., /En. v : IIwc fatus dupliccm...: Id
^ Cinclus Gabin. Vid. Scrv., ^En. vn :
cst, abollam, duplcx est,sicut chlamys.IIor.
(lute :

Ipse Quirinali trabca, cinctuquc Gabino; Contra (lucm duplici panno sapienlia velat.
691 S. ISIDORI IIISPALENSIS EPISCOPI 692

Contra quem duplici panno patieniia velat. §^

20. Fimhrice vocalse

12. "
Est autcm vestis miliiaris, cujus usus Gallicis Orce vesiimenioruin, hoc est, fines, ex Grseco vo-

primura expeditionibus cccpit e prseda hostili. De cabulum Irahentes. Graici enim terminum Spov vo-
quo vox illa senatus " Togis depositis, Quirites,
:
cant.

(ite) ad saga. CAPUT XXV.

-IdS 13. Sagum autem Gallicum nomen est; dic- De palliis feminarum.
tum aulem sagum quadrum, eo quod apud eos primum \. Regillum i est prselautum reginarum amiculum,
quadratus, vel quadruplex esset. unde et appellatum. 4GO pal-^ Peplum malronale
14. ' Pcenula esi pallium cum fimbriis longis. lium ex purpura signatum, cujus fimbrise aurei sta-
^ Lacerna pallium fimbriatum, quo olim soli mi- minis summitate resplcndent.
litcs utebantur. Unde et in dislinguenda castrensi 2. Palla est quadrum pallium muliebris vestis
'

urbanaque turba hos togatos, illos lacernatos voca- deductum usque ad vestigia, alfixis in ordinem gem-
bant. « Inde autem lacernse, quasi amputalis capitibus mis. "° El palla dicla, dtnb Toi5 raXXeiv, id est a
fimbriarum, neque ila laxis, ut sunt pa^nularum. mobilitate quje cst circa finem hujusmodi indumcnli,
15. '
Mantum Hispani vocant, quod manus tcgat sive quod rugis vibraniibus sinuala crihpetur.
tantum. Est enim breve amiclum. B 3. Stola, matronale operimentum, quod cooperto
16. e PrcBtexta puerile pallium est, quo usque ad cajiite et scapula a dextro latere in l«vum humerum
sedecim annos pueri nobiles sub disciplincC cullu ute- mittitur. Stola autem GrEece vocatur, quod supermit-
bantur. Unde et prtelextati pueri appellaii sunt. Dicta tatur.
autem prtef eajfa, quia pr«^ea;e^a^Mr eilatiorpurpura 4. ° Eadem et ricinium Latino nomine appellatum,
17. Casula est vestis cucullata, dicta per diminu- co quod dimidia ejus pars retro ejicitur, quod vulgo
lionem a casa, quod totum hominem tegat, quasi mi- mavortem Vocalum autem dicunt mavortem,
dicunt.
nor casa. Unde et cucuUa, quasi minor cella ; sic et quasi Martem. Signum enim maritalis dignitatis et
GrKci ^ Planelasdictos volunt, quia oris 450 erran- potestatis in eo est. Gaput enim mulieris vir est, inde
tibus evagantur. Unde et stellfc planetce, id est, vagfe, et super caput mulieris est.
eo quod vago sui errore motuque discurrunt. 5. Amiculum est meretricum palliiun lineum. Hoc
18. Birrus a Grfeco vocabulum trahit ; illi enim apud veteres 4Gl matronfe in adulterio deprehens?e
birrum bibrum, dicunt. induebantur, ut in tali amiculo potius quam in stola
19. Melotes, quje etiam pera vocatur, pellis est ca- polluerent pudicitiam. Erat enim « hoc apud veteres si-

prina, a collo pendens, pra^cincta usque ad lumbos. gnum meretricia} vestis, nunc in Hispania honestatis.
Est autem habitus proprie necessarius ad operis 6. P Theristrum, palliolum muliebre, dictum, quod
exercitium. Fiebat autem prius, ut quidam ajsiimant, h OsfEt, id est, in ffistu et caumate corpora mulierum
de ' pelliculis melonum. Unde et melotce woca.lie sunt. protegat, quo usque hodie Arabise et Mesopotamife
^-
Est autem vestis militaris. Pcrverse hffic diploidi sian. Ouod autem in omnibus hbris legitur, hirrum
in omnibus libris tribui, quis non videat ? bibrum dicunt, mendum puto. Nam Jiifpov apud Sui-
^ Togis depositis, Quirites, ad saga. Additur in qui- dam dicitur, et in Gioss. fv.oio;, birrus.
busdam iverunt; in aliis,
fugerunt, scXfuerunt, vel i
De pelliculis melonum. Imo [xrjXwVj id est, ovium,
vel conversi fuerunt. Nempeadulterina omnia. Ergo quamvis melonis animalis supra meminerit, lib. xii,
solemnia verba ilia fuere in tumultu Togis deposi- :
cap. 1.
tis, Quirites, ad saga. Vel etiam Togis depositis, Qui- j XXV. Regillum. Vid. Fest. et Non.
Cap.
rites, ite ad saga, quod potius reor. Nam iilud ite Peplum. Serv., Ma. i Peplum proprie est palla
^ :

quod post Quirites sequebaiur a librariis, eamdem picta feminea Minervceconsecrata. Hodie tamenabu-
syllabam (ut fiij non repetentibus, omissum. Frequens tuntur hoc nomine.
apud Ciceronemzreet redire ad saga. liemquG sagasu- Palla est quadrum pall. Fortasse e TertuUiano, '

mere, el togas deponere. Vid. Philipp. .5, 6, 8, 14. qui quadrangulum describit pallium. Nisi aliena hfec
Pcenula est pallium cumfimb. long. Satis id con- esse dicamus. Nam Servius e quo sunt reliqua, Mn.
firmant Ciceron. verba in ^liloniana Quid minus XI Palla (inquit): ^. .,.. .. cst muliebris vestis de-
^...^-.., proprie :

promptum ad pug7iani,cumpcenulairretitus,rheda ^ducta usque ad vestigia. Tibuil

impeditus.,uxore pene constrictus esset? Quin et ps- Fusa sed ad teneros lutea palla pedes.
nula quoque ipsastricta, et angusta fuil, et gramma- ^"
Et palla dicta a-b tou -dtXXsiv. Idem, ^En. i Fer. :

ticorum et rhetorum. Tacit., de Causis corrupt. rejubet pallam...Significat tuniccepallium, quodse-

eloq. : Quantum humilitatis putamus eloqucntice at- cundum Varronem palla dicta est ab irrugatione, et
tulisse pcenulas istas, cmihus astricti et velut in- mobilitate, quce est circa fmemhujusmodi vestiiim.Al
clusi cum judicibus faoulamur ? idem Varro in libris de Ling. Latin. Palla (inquit) :

'1
Lacerna... quo olim soli milit. Propcrt. quod palam sit; quemadmodumintusium quod intus.
Texilur haic casiris quaria lacerna luis. ° Eadem et ncinium. Serv., yEn. i, ad iilud Gen- :

^ Inde autem lacerme, qua.si amput.

cap. Fest., temque tog. : Pdcinius diciturab eo cinodpost tercjum
in Lacerare : Lacerna quod minor capitio sit. quodvulgo Mavortedicitur. De Mavortc vid.
rcjicitur.,
' Mantum Ilispan. Pollux MavTu/], hxivyyi ti tw
: Non.in /}zcm/o. Isidor., ii Offic.,et Annot. in Cassian.
IIoc apud Veter. Apud Romanos toga meretricum
x,a}.'j-j[Aavoj ^aivo/r, o(>.otov. Ergo fusiorcm
agnovit hanc
vcsiem Pollux, quam Isidorus, si notationem reci- et deprehensarum vcstis fuit. Vid. Horat. mterp., i
pimus. sermon., satvr. 2. De Amiculo amplius quaerendum.
« Prcetexta puerile pall. Recte, sed fuit etiam prs- p Theristrum. Totus locus ex Hieronym., Is. iii.
tcxta magistrai.uiim. Vid. Fest. ct Bayf. Qui mutilus est in Golhicis.
^ Planeta... birrus.., Melotes. Vid. Annoi.
iu Cas-
 ETYiMOLOGIARUM LIB. XIX. 594
693
Siplee, atque amphitapae villis ingenlibus molles.
raulieres velanlur, quibus in aeslu tutissimo tcguntur A
umbraculo. De quo in Isaia. 403 6. ^ Mantelia nunc pro operiendis raensis

7. a Anaboladium amictorium lineum feminarum, sunt, qus", ut nomen ipsum indicat, olim lergendis
quo humeri operiunlur, quod Grteci et Latini sindo- manil^us prsebebantur.
'
Mappce convivii et cpularum appositarum sunt,
nem vocant.
CAPUT XXVI. quasi ma^nipce, atque ob id nominalD3, cujus dimi-

De stratu 6t reliquis quce in usu habentur. nulivum mapella est.

i. Stragulum
b veslis est discolor, quod manu ar- Toralia longse perpeluDcque mappse, a toro dictae.

tificis diversa varietate distinguitur. Dictum autem, 7. J Sabanum Grsecum est.

Facitcrgium, et manitergium a tergendo faciem,

quod in stratu et in amictu aptum sit. De quo Salo-
mon : Stragulatam vestem fecit sibi. vel manus vocatur.

2. c Ludices a ludis, id est, tlieatris, vocatas qui- Vela dicta, quod objectu suo interiora doraorura
dam existimant. •SIp^ Cum enim egrediebanlur de velent.
Aulcea, vela picta et grandia quse ' ideo
ludi prostibulo juvenes horum velamento tegebant 8. "^ , ,

regis
caput et faciem, quia solet erubescere qui lupanar aulcea dicta sunt, quod primum in aula Atlali
cui successit populus Romanus, inventa sunt.
intraverit. B Asife,

d Galnapes... 9. M Cortina; sunt aula^a, id est, velade pellibus,

3. ^ Fulcra sunt ornamenta lectorum, dicta quod qualia 401 in Exodo leguntur, a quibus tabernacu-

fulcimur, id est, sustinemur, vel quod toros lum exlrinsecus tegebatur. Dictfe autem cortince a
in iis

vulgus appellat. coriis, eo quod prius expellibus fuissent factye. Unde

fulciat, sive caput, quae reclinntoria
et in eodem tabernaculo legis jubetur
cortinas fieri ex
4. Cervicalia autem, eo quod ponantur sub cervice,
vel cubiio. pellibus arietum rubris, et ex pellibus hyacinthinis.

Pulvillus dictus a pulvinari, qui est divitum lec- 10." Cilicia Arahes nuncupant, velamenta pilisca-
prarum contexta, exquibus sibi tentoria faciunt.
tus.
f Culcitrce vocatse, quod calcentur, id est, farcian- CAPUT XXVIl.
tur pluma, sive tomento, quo molliores calidioresque Le lanis.

a laniendo, id est, veUendo dicta. Hinc cl

sint. 1. Lana
non ton-
5. Tapeta dicta, quod pedibus primum sterne- vellus diclum, quod priuslanae vellerentur,
rentur, quasi tapedia. derentur.
s Sipla, tapeta ex una parte villosa quasi simpla. Linum ex terra oritur, deflexumque nomen ejus

Amphitapa, ex uiraque parte villosa tapeia. Luci- C a Gra3C0. Nam linum ° Grseci Xivc^ptov dicunt, sivc

lius : quod sit molle, el lene.

a Anaholadium. Ex eodem quoque ; Ambros ex aliis, mcinupias. Rabanns,

manubix. Quam scri-
,
ut
libro de Bened. patriarch., cap.
Gen. 4. Id quod, pturam doctissimi quidam viri ita am|ilectebantur,
Respexissc
xLix, apud LXX, esi TCpcSoXr), anaboladium legit : miovis pignore veram esse contondereut.
manubias
Et sangiiinem uvce anaboladium suum. enim in notatione Isidorum ad SanctrEe
volunt), sordidas illas a
b Ga"i>. XXVI. Stragulam vest. Sic Gothici om- fsic enim ab eo appellari
nes, non stragulatam. conviviis prajdas quas ridet faceio carmme Mar-
,

c Ludices. Lodices apud Martial., in Apophoret. tialis ;

Vid. sup., Hb. XVIII, cap. 42, de Proslibulis thea- mappam.

Dulci placenla sordidam lingit
tri.
Illic et uvffi coUocantur oUares...
Galnapis... Isidorus in ReguL, cap. de Stratu
d
verisimile. Atqui ipsis
monach. Monachi stratus crit storia, et storagu-
: Mihi quidem ob multa non fit

lum, pelles delanatce, galnapis quoque, et facister- comraentum placebat. .

Sabanum. Utitur hac voce saepius Theodorus

giuni, geminusque ad caput pulvillus. Videndum J

etiam, num Varronis gaunacuma, sive (ut alii voiunt) Priscianus medicus, et Victor., lib. iii : Ea sabana
fonte
gaunace, huc pertineat. Nara ^TJva-Ai]'/ in yaXvanrjV bajulabat quibus eum dudiim suscipiens de
?biisse,nonadmodum mirer. Sunt autem yc.uvaxai (ut D texerat
ait Hpovf>hill<s^
ait Hesychius) r7T-./.'>ii r/rnr
aTfwixaTa, ri
r^ jtspiSoXafa cTforii/'7
irrnthr»^'/?''/ /7'»
£Tspo[j.a>,Xa. ^ Aiiixa
AllA vela pict. Serv., ^n, i : Cum venit aw
e Fulcra sunt
Fulcra, spondoi lectorum, qui-
: heis.. .
—Aulceis (mqml), velis pictts.

bus fulcimur, ait Serv., iEn. vi. 1

Ideo... aulcea... inventa sunt. Ex eod., Georg.
f Culcitce... quod calcentur. Ita Varr., lib. iv. III: Purpurea... aulcea...
g Sipla tapeta. Sic omnes libri; alque ut ita lega- ^CorttncesmitcmlceadepcUibus.^Minxmihscessisse
mus, suadet notatio, ciuasi simpla : Sed psila malim, a Servio, qui Mn. iii Cortina (inquit) locus unde:

oraculum cxit,vd cjuia ApoUinis tripus cono

Pytho-
el quia amphitapis psila opponuntur, et qui apud
Non. Lucilii versus ila legitur : nis textus est, vel cjuia ibi
sunt ccrta responsa,
Psila3,atque amphitapse villis ingentibus moHes. cmasi certina;velc]Uod cst verius ciuia ilncor vatis
sectind,um Grce-
Nisi si quis sibi persuadeat Lucilium quoque permu- tenetur. Additque lib. vi Aut ccrte :

illa ex
tasse litieras, dum Romanis auribus tantisper servit cam etymolocjiam 8ti ttiv x6priv TsCvei, etc. bed
quoci niliil necesse est. alio geiiere. , ^ s
autcm tentoria cr
.

h Maniclia... olim tcrg. man. Serv., Georg. iv :

" CiUcia. Solin., cap. 46 : Ipsa
Mantelia quibus manus terguntur. Varro Mantclium, : Ucia sunt : itammcupant velamcnta de caprarum
quasi manuterium. Festus : Mantelia, quod manu piUs texta. , , ^ , •
°
Cap. XXVII. Grceci Xivdpiov. Inio mvov potuis
tractentur,
Mappce quasi manuppce, Sic Gothici libri. Unus
' Xivapia, relia in Pamphilia, Eustach., e5., 6.
695 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 696

2. Stuppa vero cannabi est sive lini. ^"

Hsec secun- f(
appellatum dicunt, quod ex testsc liumore elicitur.

dum antiquam orthographiamsiz/jpa dicilur, quod ex 5. n Purpura apud Latinos a puritate lucis vocata.

ea rimre navium stippcntur. Apud Greecos aulem TOfcpupa dicitur cum aspiralione;
^ Uude el stippatorcs dicuulur, <^
qui in navibus apud nos purpura sine aspiratione.

eam componunt. 6. ° Ferrugo est color purpur» subnigrae, quse fit

3. d Tonientum appellatum quod aut in filo, aut in Hispania, ut Fcrrugine clarus Ibera. Dicta au-
:

in tela tumcat, uec sublilitatem habeal. tem ferrugo, quod omnis purpura prima tinctura
Cannabum a simiiitudine cannae vocatum, sive hujusmodi coloris existat.
a Grteca etymologia. Nam illi cannabum xiiva6tv vo- 7. P Glaueus color est ferrugineus, subniger.

cant. 1 Elbidum ab elho colore vocatum. Elbum enim

4. Byssum, genus est quoddam lini nimium
® est medius color intcr album el nigrum, et elbum
candidi et moUissimi, ^ quod Gra3ci papatem vocant. ah albo derivatum.
s Fihrinum lana est animalium, quse fibros vocanl, 8. r Luteus color rubicundus, quod esl croccus;

ipsos et castores exislimanl, quos dum venatores 4L05 nam crocus lutei coloris e?t, ut : Croceo mutabit
sequuntur, ipsi sibi lcsticulos adiniunt. vellera luto.
^ Aranea vocata, eo quod aeris infusione in frondi- D 5 Menum, quod sit colore nigro. Grseci enim (lEXav

bus nutriatur. nigrum dicunt.

5. '
Sericum dictum, quia id Seres primi mise- Masticinum, quod colorem masticis habeal.
runt. Yermiculi enim ibi nasci perhibentur, a quibus Blatteum... Blavum... Mesticium...
ha:;c circum arbores fila ducuntur. Vermes autem 9. Osticium, quia ex uslo est. Fit enim ex depen-
ipsi Grffice p6[;.6ux£; nominantur. denti fuhgine tectorum egesta assiduis ignibus, unde
i Plaeium est stupa, et quasi ^ crassedo se- et color ejusdem tincturse flammeus est.

rici, et est Graecum noraen.

CAPUT XXYIII.
467 CAPUT XXIX.
De coloribus vestium. De instrumentis vestium.
1. Tinctura vocata, quia tingitur, et in aliam fu- 1. Tela t pro longitudine slaminura dicta, cujus
catam spcciem nitoris gratia coloratur. ' Koxjcov derivativum est telaria.

Grseci, nos ruhrum, seu vcrmiculum dicimus. Est " Insubuli, quia infra supra sunl, vel quia insu-
enim vermiculus ex silvestribus frondibus. bulantur.
2. ^ Conchijlium dictum eo quod ex conchulis ma- Radii dicU, quia radendo fiunt.

rinis color ejus colligitur. Idem et ostrum vocatur. C Pectines, quod pexa fila reddant, et imprimant.
3.Ostrum, quod pro colore purpurae ternpcratur, quod sit in longitudine, et rotunditate,
2. Colus,
plurimis quidem in locis, sed optimuiii in insula Cy- quasi columna.
pro gignitur, sive in iis quos propius solis cursus Fusus, quod per ipsum fundatur quod netum est.
illuminat. V Alihrum, quod in eo librantur fila, id est, vol-

4. Conc/iy/mautcmsuntmaris, quaicircuracisaferro vuntur.

lacrymas purpurei coloris emittunl. His colleciis co- 3. Calathus, leve geslamen ex ligno, vel canna,

lor purpureus temperatur; 460 et ostrum exinde aut ex junco factum, in quo vel pensa ponuntur, vel

» Ecec secimdum antiq. orthog. E Serv., ^n, v. Nam purpura Tiop^tSpa quin sit, ne ipse quidem vi-
bUnde stippatorcs... componunt.Ex eod.,^n.iii: detur ambigere.
Stippantque carinis. Ferrugo est color...in Hispan. Serv., Georg. i
°

c Qui in navihus. AI., vallihus; F., navalibus. Cum caput... Fcrrugine : —

Ferrugo est purpura
d Tomcntum. Al., tumentum. nigrior Hispana; alibi., « Et ferrugine clarus Ibera; »
e Byssum... papatem vocant. Absunt ubi Ilispana gloss. fuit vocis Ibei^a. Ipse namque Ser-
haec a Go-
Ihico Toletan. vius in loco a se ex JEn. ix citato Hiberam ferrugi-
Quod Grccci
•"
papatem. Est namque niTtKoq axdtvOr)? uem,non Ilispanam, sed Poniicam inteliigi vult. Fue-
Xeuxov £^av6rj[/.a, ut ail Eustach. Fcstus quoque :
n
^* lunt ergo Isidori aetate qusedam (utnunc sunt omnia)

Pappi, carduorum flores. Sevii exemplaria corrupta.

s Fibrinum. Sup., cap. 22. p Glnucus cst color fcrrug. Sup., in equor. colo-

^ Aranca. Sup., lib. xii, cap. 5. ribus, lib. xii, cap. 1.

Sericum. E Serv., Geor^. ii, ad vers. Velleraque q Elbum. Sup. lib. xii, cap. 5.
r Luteus. E. Serv., eclog. 4.
ut foliis... Seres.
i Placium. Yel plathium potins, ut sit (Jjib tou s Mcnum. Al., melum AI., melium; forte meli-

7:lr'fi(x>, quod csl impleo, et stippo. num, de quo alibi.

" Et quasi crassedo. Yulgo, scda cadarca. i
Cap. XXIX. Tela pro longitudine anb tou ,

'
Cap. XXYIII. Coccum Grcuci. Frequentius TrjX66£v scilicct.
apud LXX )4iV./.tvov quam xoy.y.o;, ubi
Hierouymus u Insula. Gloss., insuhula avTfov, xai avTfa, etalibi
uunc vcrmiculumvQMii, nivac coccum,\e\ coccinum avTfov I'v6a ucpatvoujtv at -yuvatxs?. Lucretius, lib. V :

rclinquit; cp6tvty.ouv vero riibrum inierpretari solet. ac fusi, radii, scapiquc sonantcs,
Insilia,
^ Conchylium... clicitur, Ex Yitruv., lib. vii, ubi insidnda quidam lcgunt, nec syllaba3 produclio-
cap. 13. nem curant.Hicronymus /liirtiormm vocat, Paral. I.
" Purpura... a puritate luc. Rcs|».xit fortisse ad V Alihrum q. i. e. librantur. Gothici liberantur,

Yirgilii vcrba, .Eu. i ; Lumenquejuventie Purpurcum. iJ cs', sulvuntur.

697 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX.

leguiUur flores, a xaX&v euim Grsece lignum cst, a olim linei, et lanci generis corona fuit : s sicut eral
f^
quo derivatusest calathus. Nam Laline quasillum •> in sacerdotibus gentilium.

dicilur. Cicero in Phiiippicis At vero hiijus domi : 2. ^ Nomen coroncC liac ex causa vocatum, quod
inter quasilla pendebatur aurum. initio circum aras curreretur, alque ad imaginem
4. Pensum mulierum, a pendendo dictum, unde circuitus vcl cliori est formata, et nominata corona.

pensa et impensa. 469 3. i

Imperatores Romani et reges quidara

Netum.... gentium aurois coronis uluntur. Persfe liatas ge-

5. Fila dicta, vel quia ex pilis animalium sunt, runi, J sed reges rectas, sairapae incurvas. Reperta
vel quia lanificium filis tenuibus constat in modum autem tiara a Semiramide Assyriorum regina. Quod
pilorum, id est, quasi filorum. genus ornamenli cxinde usque liodie gens ipsa reti-
6. "^
Mataxa, quasi tnctaxa, a circuilu, scilicet, net. Atiienienses autem cicadas aureas gerebanl,
"^

filorum. Nam 409 meta circuitus dicitur , vel quod partim in verticem, nonnulli in fronte. Non enim
transferatur. eadem sunt insignia omnium regnorum. Gentilium
'i
Guhellum, corrupte a globo dictum per dimi- vates infula, apice, pileo, sive galero utebaniur.
nutionem, quasi globellum. 4. 1
Infula est fasciola sacerdotalis capitis, alba,
7. « Panulice (vel panucte), quod ex eis panni B i'i modum diademaiis, a qua vittse ab utraque parte
texanlur. Ipsse enim discurrunt per telam. dependent, qua? infulam vinciunt. Unde el vitlae

Stamen dictum, quia rectum stat. sunt, quod vinciaat, infula autem plerumque tortilis

Trama, quod via recta transmittatur per leiam. de albo et cocco.

Esl enim filum intra stamen currens. B. ^'

Apcx csl pileum sutile, quo sacerdotes gen-
Licia sunt quibus stamina ligantur, quasi ligia. tiles utebantur, appellatus ab apicndo, id est, a li-

Ordiri.... gando. ^ Nam virgula quae iu pileo erat, connecte-

Texere batur filo, quod ficbat ex lana hostise. » Galerum,
CAPUT XXX. pileum ex pellc caesae hostise factum. Pileum autem
De ornamentis. dictum a pcllc hostiffi, uude fiebant.

1. Hactenus de veste, dehinc ad CKlerum cullum 6. P Cijdaris et ipsa sacerdotum erat, quae a plc-

veniamus. risque mitra vocatur.

Omamewfa dicta, quod eorum cultu ora vul- 470 CAPUT XXXI.
tusque decorentur. Primum ornamentum corona in- De ornamentis cdpitis feminarum.
signc victoriae, sive regii honoris signum, qufe in 1. Ornamenta capitis feminarum diadema, nimbus,
capite regum ponitur, ad significandum circumfu- C capitulum et mitra.
sos in 9rbe populos, quibus accinctus, quasi caput Diadema cst ornamantum capilis matronarum
<i

suum coronatur. Haec a Lucilio corolla, ab Homero ex auro ct gemmis contextura, quod in se circumac-
aietf avn dicta est. ^ Hujus principium a Libero quo- tis exlremitatibus retro astringilur, et exinde dictum
dam Gcntiles exislimant, quod is in potando mota Graece, quod piEeligetur,
vino capita vincire fasciolis instituerit , idcirco 2. Nimbus est fasciola transversa ex auro assuta

" Calon enim Grceci lign. Ita Serv., non semel. eo loco raalunt.
Vid. Mn., VI initium. Et Festus ' Nomcn coronce.. Fest. : Corona, cum videatur
Calones calcei cx :

ligno facti. a choro dici, carct tamen aspiratione.

b Nam Latine quasill.... aurum. Verba sunt Serv,, Imperatorcs Romani, et reg. Vid, Plin., Agell.,
'

eclog. 4. ct Tertull. dc Coron. Milit.

'0
"^
Mataxa. Vulgo. madexa. GIoss-, mataxa, astpa, Scd regcs rcctas. Xcnoph., lib. viii Ilato.
J :

el mataxa Ulilur ea voce Vilruvius, lili. vii,

rjvta. Ivupo; I9' i'p[Aax&; ipOr.v eywv ttjv ti(ipav. El Hesych. :

cap. 3, et Martianus, Jib. xxxix, dd. dc Pign. rt Ily- Tiapa 7) Xi^ojiEvr, xupSaata, TauTjr, o£ &i Ilepaat paaiXsii;
poihec. Unde mataxarii apud Justin., lib, viii C, (j.ovr, ly_pa)VTO
&p9fj,
ol 8i ffTpa.Tr,Yo\ •jTZOZEKXiij.svri.
eod. lit.
^''
Athcnienscs cicadas. Dicti propterea T£TTtYo«p6pot.
d Gubellum. A].,lubellum. A]., jubellum. A]., glo- '
Infula.E Scrv., .En, x. Vid. Fest.
n
bicllum. Hispane ovillo, alque ctiam apud quosdam U I Apex. Ex Fest,
Jovillo. ° Nam. virgulScTV., /E. 11 Fundere lumenapex. :

^ Pamdice, Ab^unt a Golhicis duo

vel panuclce. Galerum. Idom, /En. vii
° Galcrus genus cst :

posteriora verba. Yid. Erudilorum virorum nolas ad pilei, quod Fronto gcnere ncutro dicit : iioc gale-
Varronis verba lib. iv: Pannus Grcecum, panuclum RUM. Al., galcrium. A\. galearium. Fobl. Galearia ,
:

dictum a panno, ct volvendo filo. a galearum similitudinc dicta.

^ Cap. XXX. Hiijus principium a Libero. Vid. p Cijdaris. Ex Hicron., adZachar. iii, clEzcch. xii.
Athen., lib. xv, cap. 5. ^ Cap. XXXI. Diudcma. Citanlur a Festo ex
s Sicuterat in saccrd.gcntilibus.\]i\n flaminilius. Catonc haec verla in Hiisco Mulicrcs opertas :

Nam flamincs dicti i\m?,\filamincs, ut aii Fosius. Et auro, purpuraque ars inlucrct diadcma, coronas*

in legatis. Livius,lib.i :Lc(/rtius, ^ibi ad fincs corum aurcas, Hc. Scd (juia Ilioronymus, ad Ezech.xii,et
venit underepetuntur, capitc vclato {filum
rcs alii, diadonia non malronarum, sod rcgii capilis in-
lancii velanien cst) : Audi, Jupitcr, cic. Qnod autom sigue osse duHint, anadcma liic lcgobat vir doctissi-
lineas etiam coronas ait fuisse cx Virgilii versu, mus, cx Lucrctio, lib, v Fiunt anademata, nii- :

iEn XII : trce ; cuji's pocta^ pcrstudiosum fuisse Isidorum

Vetati lino ct vcrbena lcmpora vincti, constat ex pluribus hujus operis locis.
iuviiis id Scrvio, Capro et Hyginio facil, qui limo lcgi
 699 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISGOPI 700
in linteo, quod est in fronte feminarum, Plautus :'
J| usus in Grsecia.puellse utraque aure ° pueri tantum
Quo magis eam aspicio, tam magis nimbata est dextra gerebant.
^ Nam ct liimen quod circa angclorum capita pingilur H. Torques sunt circuli aurei a collo ad pectus
nimbus vocaiur, nimbus sit densitas nubis.
licet et usque pendentes. Torques aulem et bullse a viris
3. Capitulum est quod vuigo capitulare di-
*>
geruntur, a feminis vero monilia et caleilae. Dictae
cunt. Idem et cappa, vel quod duos apices, ut cappa autem torques, quod sint tortse ; et buUae, quod sint
littera liabeat, vel quia capitis ornamentum est. similes rolunditate bullis, quse in aqua vento in-
^71 4. ^ Mitra est pileum Plirygium caput prote- flantur.
gens, quale est ornamenium capitis devotarum. d Sed '173 12.°Jtfom7eornamentum ex gemmisest,quod
pileum virorum est, mitrse autem feminarum. solet exfeminarum pendere collo,diclum a munere.
Redimicula autem sunt quibus mitra alligatur.
5. P Hoc etiam et serpentum dicilur, quia conslat ex
Pileum autem, ut prfediximus, a pelle erat. Nam amphorulis quibusdam aureis, gemmisque variis in
milra ex lana est. modum facturse serpentis. i NonnuUi hoc et segmen-
" Ricula estmitra virginalis capilis. tum dicunt, ut Juvenalis : Segmenta, et longos ha-
6. Vittce sunt quas crinibus innectuntur, quibus bitus licet cL scgmenlatas vestes dicamus, ut ipse :
;

fluentes religantur capilii, et vittce dictae, quod vin- El segmentalis dormisset parvula cunis.
fi
ciant. 13. ' Plerumque autem et per monile omnia orna-
' Twnia autem est viltarum extremitas dependens menta matronarum significantur, quidquid illis mu-
diversorum colorum. nere datur.
Item vitta est qua corona vincitur; tsenia vero 14. ' Murcena vulgo vocatur, quod scilicet auri
extrema pars vittse, quse dependet coronae. metallo in virgulas lenlescente quaedam ordinis
7. s Rctiolum est quod coliigit comas, dictum ab flexuosi catena contexilur.in similitudinem mursense
eo quod rctinet crines, ne effundantur. scrpenlis, quse ad coUum ornandum aptatur. * Hsec
47;^
Discriminalia capitis mulierum sunt
8. ^ interdum auri alque argenti texitur virgulis. Unde et
vocata, ex eo quod caput auro discernant. ^ Nam dicitur in Canticis canticorum . Muroinulas aureas
discriminare dividere dicitur. faciernus tibi vermiculatas argento.
j A7itice sunt cincinni dependentes prope auricu- 15. CatellK sunt catenulaj colli invicem se com-
las, Grffico vocabulo ab auribus. prehendentes in modumunde et appellatffi.
catena? ,

9. Acus sunt quibus in feminis ornandorum cri-

''
16. ^Dextras communes esse virorum ac femina-
nium compago retmetur, ne laxius fluant, et sparsi rum, 474 quia utriusque sexus dextra sunt.
dissipenlur capilli. C ' ArmiUce autem proprie virorum sunt, collatae
Inaures, ab aurium foraminibus nuncupala?,
10. victoria} causa militibus ob armorum virtutem.
' quibus pretiosa grana lapidum dcpendent. ^ Harum Unde et quondam vulgo ^ viriolce dicebantur. Ab
_
" Nam
lumenquodcircaangelorum capita.Ser-
et Isai. iii.
vius, yEn, x Ha;c ubidicta... Misit agcns hicmem
:
Quibus pretiosa grana lapidum dependent. Sic
'

nimbo succincta.. .:—Nimho succincta ; nubibus (in- TertuII., lib. de Gultu feminar. ut ex illis ad fer- :

quit), quia praimisit agens hiemom, quod nisi

esset, rum nati corporis cjrana nescio quoipenderent.
splendoremaccipcremxis quiest circa corpus dcorum. " hrauriiim usus in Grcecia, Al., Harum usus.
Capitulum.—Capital lego. Varro, libro \i:Item Utrumque (ut pulo) e margine.
texta fasciola, qua capillum in capite colligarent; " Ptiein tantum dextra. Tertull., in Pallio, de
dictum capital a capite, quod sacerdotulce etiam Achile Aurem quoque foratu effeminatus.
:

nunc in capite solcnt habere. Et Festus : Capital, ° Monile ornatum ex gemmis. Ex Hieronymo,
linteurn quoddam, quo in sacrijiciis utebantur. Ezech. XVI.
"Mitra cst pilcum. Scrv., Mn. vi Mitra incur- : p Hoc etiam serpentuni. Sic Goth. et Pollux, lib.
vum pileum, de quo pendcbat et baccarum tegmen. VI, S<pets inler ornamenta feminarum numerat. Al.,
Sed pileum vir... fem. E Serv., ^n. ix.
'^
serpctum ; et Grseci quoque Iptt£t6v et Festus, Ser- ;
« Ricula est mitra Virg. cap. Vid.
Varr., Fest., pula serpserit (aitidem), McssaUaserpens irrepserit.
Non. 1 NonnuUi hoc et scgment. E. Serv., iEn. i: CoUo-
*
Q
Tamia vittarum extrem. E Serv., ^En. vii Fit : que monile baccatwm.
longce tcenia vittce. Plerumquc autem et per monile omn. ornam.
e Rctiolum... retineat crines. Reiiculum dicit Ex Hieron., Isal. iii.
Varro, lib. iv. Muriena... contexitur. Ex eod., epist. 15, ad
^

Discriminalia. Discriminale dicit Hieronym.,

''
Marcell., de Laud.Asellae.
Isai. III, quod Varroni ei Nonio esl disccrniculum, ' Ha^c interd... virgidis. Ex eod., Isai. iii.
idest,Rcus quaicapillos amediafronte(ut ait (Nonius) " Dcxtrce comniimes. Lego dextraha communia.
disscparat.Quod in glossariis discrimen dici existimo, Quod enim LXX Tcsptos^ia, Hieronymus dextraUa
esl cni.n inlcr ornamenta discrimcn, Si(ii(.piu.)x. : vertit, quae Ambrosius itemque Jul. Capitolin. in
Nam discriminare dividere est. Virgil., JEa. xi:
'
Maximino, dextrocheria vocant,
Et latc discriminat agros. "Armillm autem prop. viror. Vid,
j Antiui sunt cincinni. Festus Antia; muliebres : X Viriolce dice^. Leguntnr inPandectis saepe virio-
capilli dcmissi infrontcm appellati cx Grceco vidcn-
\k et in Gloss. Viriola^, ^illioi. Est autem yiriola
;

tur, quod enim nos contra, iili avxi dicunt. Gur ab diminulivum a viria, qua voce utitur Ambrosius.lib.
aunb. ducai Isidorus, non vidco. Ulitur hac voce dc Abrah. patriarch., cap. 9 Has (inquit) inaurcs :

Tertull. in lib. de Pall.

habebat, quoi non gravarent aures ; has virias quoi
" Acus dissipcntur capilli. Verba
Hieronymi, manum non maieriaU auro ornarent,sed spiritaU
701 ETYMOLOGIARUM LIB. XIX. 702

intelleclu autem circuli armilla non discrepat, quia fk lini argcnteo, servi ferreo, licctet multi honeslissim^
ipsa quoque hoc ubi ponitur anibiendo constringit. annulo ferreo ulcbantur.
Sed armilla latius extenditur, circulus rotundus fit 4. Apud veteres ultra unum annulum uli infame
17. a Fihulce sunl quibus pectus teminarum orna- habitum viro. Gracchus in Msenium : Considerate,
tur, vel pallium tenetur a viris in humeris, seu cin- Quirites, sinistram ejus, cujus auctoritatem sequi-
gulum in lumbis. mini, qui propter mulierum cupiditatem ut mu- .,

b Lunuliv sunt ornamenta mulierum in similitudi- licr cst ornatus. Crassus, qui apud Parthos periit, in

nem lunae bullulae aurea? dependentes. senectute duos iiabuit annulos, causam praiferens,quod
18 = Specula dicuntur, in quibus femina^ vultus pecuniaeiimmensa crevisset.Multietiam Romanorum
suos intuentur. Dictum autem speculum, vcl quod pro gravitate annulum gesiarc in digito abslinue-
ex splendore reddatur, vel quod ibi femina! intuentes runt. Feminte non usae annulis, nisi quos virgini

considerent speciem sui vultus, et quidquid orna- sponsus miserat, neque amplius quam binos annulos
menti deesse viderint adjicianl. aureos in digilis habere solebant. ^ At nunc pra^ auro
19. Periscelides apud feminas, crurum orna- nuUum feminis Iseve est atque immune membrum.
menta, quibus gressus earum ornantur. 5- Inlcr geuera annulorum sunt : ungulus, samo-
Olfactoriola vascula sunl muliebria, quibus odo- Q thracius, ihynnius.
ramenta gestantur. '
Ungulus est gemmatus, vocatusque hocnomine,
475 CAPUT XXXII. quia sicul ungula carni, ita gemraa annuli auro ac-
De annulis. cingitur.

1. Primus d Prometheus fertur circulum ferreum, " Samothracius aureus esl quidem, sed capitulo
incluso lapide, digito « circumdedisse. ferreo, a loco ita vocatus.
* Qua consuetudine homines usi , annulos ha- 6. Thynnius^nvus est, primum in Biihynia fabrica-

bere coeperunt. s Annuli autem per diminutionem tus.nquam -Ijyolini r%»?m»ivocabant. "Flaccus :
dicti a circuUs Qianis qui sunt circa brachia, ct cir- Lugentemea vita, ncc smaragdos, berillosque mihi,
cum crura. Unde et signa eorum per diminutiouerii Flacce, ncc nitentcs percandida margarita quan'o.
sigilla. Nam signa majora sunt, sigilla vero quasi Necquos Thynnica lima perpolivit annulos, ncque
minora signa. jaspios lapillos.
2. Annulos primum homines gestare coeperunt CAPUT XXX III.

quarto a poUice digilo, quod eo vena quoedam usque De cingulis.

ad cor pertingat, quam notandam, ornandamque 1. Cinctus r"
est lata zona, et minus lala semicin-
aliquo insigni veteres putaverunt. C ctium. et utrisquc -IIS minima cingulum. Nam a

3. Apud Roraanos annuli de publico dabanlur, el

h cinctu per diminutioncm cingulum nominatur. Cin-
non sine -17G discrimine. Nam dignitate praBcipuis ' ctu 1 aulcm juvenes in exercitatione campestri vere-
viris gemmati dabantur, caeteris solidi. Annulum au- cunda vclabant, unde et campeslre dicebatur.
rcum neque servus, neque libertinus gestabal in 2. r lialteus cingulum militare est,dictus, propler

publico, sed j annulo aureo liberi uieltantur, liber- quod cx eo signa dependent, ad demonstrandam le-

actu levarent. Et Tertull., de Pall. : Utique sicut mine ipso amhigi vidco, Gra'cia digitis appcl lavere.
vectigia cxstuum viria occupavit. Apud nos prisci nngulumvocabant.
a Fibuhe. De his inf., cap. 32. m Samothracius aut. scd. c. ferr. Plinius Nec :

!> Lunulie. Ex Hieronym., Isai. iii. Vox etiam non et scrvitia jam ferrum auro cingunt, alia pcr
Plauto nota. sesc mcro auro decorant, cujus licentia; origo no-
" Spccula... Periscelides. Ex eod. mine ipso in Samothracc id institutum declarat.
d Gap. XXXII. Priimis Promefh.VVm., in proo^- '^QuamolimThi/ninimvocabant.lVdAcv.,od.3,\.iu.
mio lib. xxxvii. Scd idem, lib. xxxiii, cap. 1, fabu- Flaccus /j/(/t'/i/t'. VersusFlacci, uterantin Goth.
'^

losa hcBC indicaverat. libris, inemenljalos reliquimus, quos licebit, vel ex

" Circumdcdissc. Vet. Cod., circiimdassc. \lciato ita leaere Luccntcs mca vita, ncc smaragdos
:

f
Qua consuctudine homines. Ex Ilvgin., lib. ii, "^
n berillos mihincc... nitcnfes, ncc prarand., etc. Vel
bag
c. de Sagiit. i',togros poiius
poii minimo pcriculo. commodissimo
g Annuli autem pcr dim. Varr., lib. v Tcmpus : sensTi.Ant. Covarr. auctore, ila Lugenfi, mcavifa, :

a bruma ad brumam dum sol redif, vocatur annus, ncc smaraqdos, hcriUos mihi mitic ncc nifenfcs.
quod ut parvuli circuU a^inuli, sic magni circitcs Non nii caiulida, ctc. Nam post vocem mihi, omi-
diccbantur anni. Sunt autemcircites (ui ait Festus) sisse librarios niiffc, proptor simililutlinom, (lua;
circuli ex a^rc facti. aliquaulo otiani cst major in Gotliicis cliaracieribus,
•i
Apud Romanos annuli de publ. lis lanium qui miliisane lit vaMe veiisiinile. Et to Flacce aliennm
legati ad exteras gcntes iluri csseni, ait Plin., lib. esse quis non vidoal ? Vetat autem sil)i pretiosos la-
XXXIII, cap. 1 pides higonti milli, quod oorura (ut aller Flaccus ail)
i Namdignitate prcecip. Hsbc unde sint, qua-ron- usus dofentom non (lucat deliniro.
dum. p Cap. XXXIII. Cincttis csf lata %ona. Varro :

j Annulo aurco lib. ufcb. arg. libcrt. scrvi ferreo. Cinctus et cingulum a cingcndo, altcrum viris,
Aureo tamen non (opinor)!iberiomnes,nisisonatores, alterum niuUcrihus attribufum.
aut eqiulesneque ferreo servi soli, scd etiam miiiles. q Cincfo aufcm juvcncs, ctc. Ead. sup., de Pe-
^ At nunc pra^auro... hcve est membrum. Vcrba rizomale, cap. 22.
suntTertuIl., in Apologolico. "
Baltcus. Varro : Balteum, quod cingulum e co-
'
Ungulus est gcmmat. Plin. Quanquam : ct de no- rio Imbcbant bullatum balteum dictum.
703 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 704

gionis railitaris summam, id est, scx millium sex- /(

7. Vitta dicta quod ea pcctus vincitur inslar vitis

centorum, ex quo numero ct ipsi consistunt. " Unde ligantis.

et balteus dicilur non tanium quod cingitur, sed '

Limbus est quem nos ornaturam dicimus.
etiam a quo arma dependent. 8. Fasciola est quse ambit extremitatem veslium,
Zona Gr^ecum cst, quam illi Jliov^fibv, nos cin-
3. aut ex filis, aut ex auro contexta, assutaque extrin-

gulum nuncupamus. secus in extrema parte vestimenti, vel chlamydis.

Strophiwn est cingulum aureum cum^gemmis, de De qua Virgilius :

b quoait Cinna : Strophio ' lactcntes cinctapapillas. Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo.
dEt Prudentius : Nomen hoc (jemince strophio illiga- CAPUT XXXIV.
tum est. De calceamentis.
4. ^ Limus est cinclus quem publici liabebant 1. Sutores nuncupali suni, quod inserlis filo por-

servi. Ei dictus limus, quia trausversas habel purpu- corum selis suant, id est, consuant, quasi setores.
ras, id est, limas. 2. Caligarius vero, non a callo pedum, sed a calo,
' Caltulum, cinguli 4 79 genus a coacto loro di- id est, ligno, vocatus, sine ^quo consui calceamenta
ctum. non possuut, ™ quas Graeci xaXoirooa? dicunt. Fie-
6 Ft^MtoGrsecum est, quam illi<pi6x^v dicunl, quod B bant autem prius ex salice tantum; hinc et calcea-
ligal. menta dicta, quod in calo, id est, in ligno fiant, vel
^ Suffibulum, subligaculum. quod calcentur.
5. '
Piedimiculum csl quod succinctorium, sive 3. "^
Crepidas Grseci ante repartas usi sunt. Est
brachile nuncuparaus, quod descendensper cervicem, autem genus singulari forma, el idem utrique ap-
ct a lateribus colli divisum, utrarumque alarum si- tum pedi, vel dextro, vel sinistro. Crepidas autem
nus ambit, aique hinc inde succingit, ut constrin- dictaj,quod cum sono stringantur, sive a pedum cre-
gens latitudinem, vestes ad corpus conlraliat, atque pitu in ambulando.
conjuugendo componat. Hoc vulgo bracJiile, quasi 4. ° Calceis reges utebantur, et caesares.
brachiale dicunt, quamvis nunc non brachiorum,
J
Forma eorum.
sed renumsitcingulum. Succinctorium autem voca- 481 Patritios calceos Romulus reperit quatuor
tum, quod, ut dictum est, sub brachiis ductum ala- corrigiarum, assulaque luna. lis soli patritii uteban-
rum sinum ambit, alque liinc inde succingit. tur. Luna autem in eis non sideris formam, sed no-
6. ^ Fascia est qua tegitur pectus et papilte com- tam centenarii numeri significabat, quod initio pa-
primuntur, 4SO atque crispante cingulo angustius tritii senatores centum fuerint.
pectus arctatur. Et dicta fascia, quod in modum fas- i
5. P Ocrece, libialia calceamenta sunt, dicta quod
ciculi corpus alligat. Hinc et fasciohe, quibus vul- crura tegant.
nera coUiganlur. q Cothurni sunt, quibus calciabantur iragoedi, qui
*Unde et balteus... dependent. Scrv., ^En. v. E hodie has duplices resticulas laneas monachi, qui
•»
De quo ait Cinna. Sic omnes hbri. Id hemisli- sancli Bernardi instituta sectantur.
chium apud CatuUum legimus in Nupliis Pelei, sed k Fascia est... arctatur. Ex Hieron., epist. 47,
fuisse illi commune cum Ginua, ut sunt nonnulla Ma- de Vitand. susp. contub.
roni cum CatuUo etLucretio, quid vetat? '
Limbus. E Seiv., Ma. iv.
Lactcntcs. Al., luctantes.
<=
™Ca.p. XXXIV. Quas Grceci m'koT:6Sio(. Al., quos
d Et Prudentius : JSomcn hoc gemni. Ilspt <jT-e(j)avojv Grceci calopodion. Utrumque recte. Latini formas.
hymm. 4. Et Terlull. strophium pro capitis orna- Horat. Si scalpra, et formas non sutor. Ubi Acron
menlo posuii in extremo lib. de Coron. milit. Quid : etiam formasGrdiCQ vocabulo xaXuTroota iuterpretatur.
caput strophiulo aut dracontario damnas diude- ° Crepidas Grceci. Et vox ipsa Grseca. Agell., lib.
mati destinatum. XIII, cap. 21 Omnia fermeid genus,quibus planta-
:

^ Limus. Sup. cap. 22. rum calces tantum inflme teguntur, cmtera prope
Caliulum. Ila omnes Gothici, praHer unum Sal-
'
nuda, et teretibus habenis juncta sunt, soleas dixe-
manticfns, xuqvLOcatulum. Neutrumrejicimus.PIau- runt, nonnunquain voce Grceca crepidulas.
tus in Epidic. " Calceis reges utebantur. Deest lortasse auralis,
Q
Indusiaiam, patagiatamcallulam,aut crocotulam. vel gemmatis. Nam liujusmodi calceis et Gothorum
Quae verba eadem citantur aVarr., l.iv. At decalulo reges, et imperatorum quosdam usos scimus. Pli-
¥esl. :Catulusge7ius quoddam vinculi, quiintcrdum nius, lib. xxxvii, cap. 2, de Galigula Super omnia :

canis appcllatur.EiV\?i\xi.\ Catuloutaccubes ferreo. muliebria soccos induebat emargaritis. Ei Lamprid.,

e Fibula Grcecum. Pro 6X[6£tv /Eoles (f/d^tv/ di- de Holiogab. : Habuit in calceamentis gemmas, et
cebant, quidem scalptas, quod risum omnibus movit, quasi
^ Suffihulum. Subligabulum. Hfcc separatim sine possent scalpturce nobilium artificum videri in gem-
inlcrprelatione malini, ul in quibusdam libris
legi mis quce pedibus adhoirebant.
ponuntur, quam
ut alterum alterius sit glossa, quod P Ocrece (juod cricr. Varro Ocrca quod oppone':

fieri potuisse audent quidam suspicari ex verbis Var batur ob crus. Longe aliier Festus ex Ateio Philo-
ronis, lib. v Eo prctter virgines vestales, et sacer-
: logo. Ocrim montem coufragosum a voteribus dictum,
dotem piiblicum, introeat nemo. Is cum eat, suf- inde ocreas dictas, quod sint incequaliter tuberatae.
fibulum haud habeat. Scriplum id dicitur, ut a q Cothurnus. Est etiam colhurnus (ut ait Serv.,
suffiendo, subligaculum. Vid. Fest. /En. i) calcei species venatorii, quo etiam sura vin-
licdimiculum. Totus locus expressus est ex
'
citur, et aptus ulrique pedi, proplerea siogulari nu-
Joann. Ca.-sian., hb. de Instit. monach ., cap. 6. mero dixisse Maronem :

Quamvis nunc non brach. sed ren. Gestant

i
Purpureoque alte suras vincire cothurno.
 705 ETYMOLOGIARUM LIB. XX. 706
in theatro dicluri crant, el alta, inlonantique voce ii rubro, qualis csl niuUi piscis.

carmina cantaLuri. Est cnim calceamcntumin modum W.^Solece sunt, quibus

qui tantum pcaum plantaj
crepidarum, quo Heroes utebantur; sed talc cst, ut toguntur, dictffi a solo pedum. Iicm s solece niate-
dextro ct Isevo conveniat pedi. riales ex materia corio intecta.
6. * Baxece calceamentum comoedorum erat, sicut 12. Socci, cujus diminutivum socelli, appellati
tragoedorum cothurni. Quos quidam ctiam calones inde, quod saccxim habeant, in quo pars plantai in-
appellant, eo quod ex salice fierent. Nam Grseci, ut jicitur.

diximus, licjnum xaXov vocabant. Caliculce...

7. Talarcs calcci socci sunt, qui inde nominati vi- h Caligce, vel a callo pedum dictae, \el quia li-
dentur, quod ca figurasint, ut contingant/a/z/w, sicut gantur. Nam socci non liganlur, sed tantum inlro-
^ subtolares^ quod sub talo sunt, quasi suhtalares. mittuntur.
c
8. Obsirigilli sunt qui per plantas consuti sunt, 13. '
Cernui socci sunt sine solo.
et ex superiore parte4S*3 corrigia trahitur, ut con- Lingulati j quos nos foliatos vocamus.
stringantur, unde et nominantur. Clavati, quasi chalijbati, co quod minutis clavis,
9. Ossas pulo ab osse primum factas, et quamvis id cst, aculis k sola caligis vinciantur.
nunc ex alio genere, tamen nomen pristinum reti- 1 Perones, et m sculponeoi rustica calceamenta
nent. sunt.
10. **
Mullei sirailes sunt cothurnorum solo alto; Baxece, calceamenta mulierum sunt.
superiore autcm parte cum osseis, vel ^neis malleo- Corrigice a coriis vocantur, vel a colligationet
lis, ad quos lora deligabantur. ^ Dicti autem sunt a quasi colligice.

^ BaxecB calciamenta coniced. Terlull. Siphiloso- : h Caligulce... Al., Galigulce.

phus inpurpura^curnonet in baxea[k\.,baxa) Tij- i Ccrnui. Fcstus : Cernuus calciamenti genus. Et
ria calciare, nisiaurum minimeGrcecatosdecet. Et fortasse huc referri posset versus Lucilii a Nonio
Apulcius, lib. II de Asin. Palmeis baxeis indutum. : citatus :

^
Sicut subtolares q. s. t. s. Sic Onien., Ovet., Cernuus extemplo plantas convestit honestas
Salm., Silien. Gothici. Al., subtulares. Quanquam et pro inclinalo intelligi possit, ut vult
' Obstrigilli. Obstragula vocat Plinius calceorum Nonius.
vincula, lib. ix, cap. 35, de Margarilis Quinet pe- :
j Quos nos folleatos. Hicronym. in epist. ad Eu-
dibus, nec crepidarum tantum obstragulis., sed et stach. Apud hos affectata sunt omnia. Laxce ma-
:

totis socculis addunt. nicce, caligce foUicantes, vestis crassior. Et paulo

'i
Mullei. Vid. Fest. anie Omnis his curade vestibus, si bene oleant, si
:

Dicti autem a colore rubro, qiudis est niiilli piscis.

'^ pes laxa peUe non foUeat.
Nisi potius pisces de calceis nominati. Plin., lib. i\, k Sola caUgis. Sic Manusc. o. Meminit clavorum

cap. 17: Nomen his Fencstella a colore mulleorum caligarium. Plin., lib. ix, cap. 17.
calceamentorum datum piitat. Perones. Serv., .En. viii Peronesrusticum cal-
' :

^ Soleoi. Vid. Agcliii verba dudum ad Crepidas ceamentum. Vid. Fcst., MuUeos.
citata. m Sculponece. Gato de Re Rust. Sculponeas bonas :

^ Solecemateriales. — iJ/afenariasdixissetPIinius, aUcrnis annis dare oportet. Vid. ctiam Non.

ut lib. VII, cap. 56.

LIBER VIGESIMUS.
DE PENU ET INSTRUJIENTIS DOMESTICIS ET RUSTICIS.
483 CAPUT PRIMUM. quia vilas collocutionem habet. Itcm convivium
De mensis. a multitudine convescentium ; nam privata mensa
1. Primus Dcedalus mensam Co- ct scllam fecit. " viclus est, convivium non est. Convivii triplex est

quinse apparatum Apicius quidam primuscomposuit, modus : discumbcndi, cdcndi, ct bibendi. Discum-
qui in eo absumptis bonis morte voluntaria periit, et |«
bendi,, ut : Toris jussi discumbere pictis. Edendi et

merito, quia is qui gulse atque edacitati scrvit, et ani- bibcndi, ut :

main et corpus interficit. Ab esu et comesu mensai Postquam prima quies epulis, mcnssequo remolfe,
factum vocabulum. Nullum cnim alium habet usum. Crateras magnos statuunt, ct vina coronant.
2. ^ Torus dicitur a ^o?"/i6' herbis, quai accumben- CAPUT II.

tium humeris supponuntur. De escis.

484 c
StibacUum a stipitibus dictum, quasi s^t- 1. Cibus dictus, quia capitur ore; &\cv\li esca, quia

padium; enim prius coeptum est. Accubitum a

sic eam os capit.
cibo vocatum, quasi ad cibatum epularum. "^
Victus proprie vocatur, quia vitam retinet, unde
3. e Convivium apud Graecos zcompolatione au[jL- et ad cibum vocare, invitare dicitur.
Trddiov. Apud nos vero a convictu rectius appellatur, 2. AUmonia dicitur, eo iiuod cjus sumptu corpus

" Cap. I. Coquince apparatum Apicius. De quo adcliiiati edebant. Stipibus tamen liabent libri dc me-
liorc nota.
Sencc. ad Albinam matrcm, cap. 10.
d Quasi ad cibitum. Al., adcubiliim. Chacon, ad
^ Torus a tortis herb. E Scrv., Mn. ii.
cibalum.
c Stibadium a stipitibus dictum. Quibus vel e Convivium apud Grcecos. E Hieronym., in Isai, i.
707 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI 708

alatur. Hanc juvenes accipiunt ad incrementum, se- H tur, quasi post meridiem 4S6 edenda, etproxima
nes ad perseverantiam. Neque enim subsistere pote- coenae. Unde et antecoenia a quibusdam vocantur.
rit caro, nisi conforletur alimenlis, Alimentum enim ^ Ilem merendare, quasi meridie edere.
est quo alimur, a alimoniwn alendi cura. 13. ^ Annona, tractum est a terapore quo Romani
3. i/yZMe/^imnuncupata, quasi nimium exul)e- rei vcteres ad cibos advocabantur, sic Martialis :

rantis effusio, ultra quam satis est, modusque non est. Imperat excelsos frangere nona toros,
4. Opulentia ab ope dicta est, quam si discutias, quod et usque hodie Persse faciiint.

invenies eam tenere modum. Nam quomodo opitula- 14. Cce7ia vocaiur a communionevescentium, xoivbv

tur quod nimium est, cum incommodius sit sjepe quippe Grseci commune dicunt. Unde et communi-
quara parum ? cantes,quod communiter,\A est, pariter conveniant.
5. Epuke ab opulentia rerura diclse. Epulse autem ' Apud
veteres enim solitum erat in propatulo vesci,
simplicesin duo necessaria dividuniur, panem el vi- et communiter epulari, ne singularitas luxuriam gi-

num, et induo superflua, qute terra etmari vescendi gneret. Est autem coena vespertinus cibus, quam

causa exquiruntur. i vespernam antiqui dicebant. In usu enim non•*

485 6. i>
Dapes aulem regum sunt, epuloi priva- erant prandia.
torum. 3 15. Panis dictus, quod cum cibo apponatur, vel
Deliciai nuncupalse, quod iis delectentur homines, quod omne animal eum appetat :tav enim Grsece ;

easque suaviter appetant. omne dicitur. Cibarius est qui ad cibum servis datur,
7. Pulmentum vocaiur a pulte, sive enim sola nec delicatus. Fermentatius fermentis confectus.
'

pultis, sive quid aliud ejus permistione sumatur, pul- Azymus non fermentatus. Nam a^ujxos est sine fer-
menlum proprie dicitur. mento, sincerus. Acrozymus, leviter fermentatus,
8. Satietas autem et <=
saturitas sibi differunt. quasi acroazymus. —
Siligineus panisa frumenti ge-
Nam satietas ex uno cibo dici potest, pro eo quod nere nuncupatur. Siligo enim genus esl triiici ™ Pm- ;

satis sit; saturitas autem a satura nomen accepit, bidus, recoctus, et rubefactus. Subcineritius, cinere
quod est vario aiimentorum apparatu compositum. coctus, 487 et reversatus. " Ipse est et focatius.
9. Crapula est imraoderala voracitas, quasi cruda Clibanitius in testa coctus.
epula, cujus cruditaie gravatur cor, et stomachus 16. Spongia, panis aqua diu raalaxatus, similam
indigestus efficitur. Immoderata enim voracitas vi- modicam accipit, et fermentum modicum, et habet
tium est, sed tantum id saluiis est, quantum susten- humectationis plusquam omnis panis. Unde et spon-
talioni naturpeque sufficiat. gice nomen accepit.
10. d
Jantaculum esi primus cibiis quo jejunium Q 17. Placentce sunt qua3 fiunt de farre, quas alii

solviiur, unde etnuncupatum. Nigidius Nos ipsije- : liba dicunt, eo quod libeant, et placeant.

junia jantaculis levibus polluimus. Laganum est latus et lenuis panis, qui primum
11. Prandium ab apparatu edendi dictum; proprie in aqua, postea in oleo frigitur.
aulem veteres prandium vocabant omnium militum 18. p Dulcia sun-t genera pistorii operis, a sapore
cibum ante pugnam, ° unde est illud ducis allo- dicta. Melle enim asperso sumuntur.
quium •.Prandeamus, tanquam ad inferos ccenaturi. 1 Crusta est superficies panis, Ipsa et fragmenta,
12. ' Merenda est cibus qui declinanle die sumi- quia dividitur, ut fracta.
a Alimonium alendi cura. Varro, i de
Cap. II. apud antiquos dicebatur, quodnunc est prandiuni
Re Vbi natura humida ibi altius vitis
Rust., cap. 8 : Vesperna, quam nunc ccenam appellamus. Item in
attollenda quod in partu et alimonio vinum non ut Vesperna : VespernaapudPlautumccenaintelligitur.
in calice quierit aquam,sed solem. ^ In usu enim non erant prandia.Yi Serv.,.^n. iv,
^ Dapes regum sunt. E Serv., ^En. i, ad vers. ad vers.
Qui dapibus. Nunc eadem labente die convivia quaerit.
Saturitas a satura. Vid. Fest. in Satura.
•=
'
Fernmitatius. lia pleriqae Goih. xil clibanitius,
,

^ Jantaculum. Ita meliores Iibri, et apud Feslum et focatius.

in Silatum. Itemque in Abbreviatoris Pauli manu- n ^ Rubidus, recoctus, et rubefactus. Festus Ru- :

scripto libro, non ut in \u\ga.lis jentacuhmi. ^ bidus apud Plautum panis vocatur parum coctus^
Unde est illud ducis. Leonidae Spartanorura du-
^ sed locus e Casina ab eo citatus Isidoro potius favet.
cis, apud Juslin. et Cicer., Tuscul. i. ° Ipse est et focatius. Vulgo, hogaza.
f
Merenda cib. q. d. sum. Non. Merenda cibus : ° Spongiapanis aqua diutius malaxaius. Itame-
qui post meridiem datur. Gloss., merenda, apiaiov liores libri, et malaxandi vox ciiatur a Zanch. ex Var-
5£tXiv6v. Calpurnius Serxcumvenerithoramerendfe.
: rone.
6 Itemmerendare, quasimeridie erferc.Ne hocqui- ^' Dulcia k]., dulciamina,ha\id male.Hieronymus,
dem auctorecaret. Fesi. Merendamantiqui dicebant
: iu Vita sancli Pachomii Qui ante fores convivii egre-
:

pro prandio, quod, scilicet, medio die caperetur.
Tamen adhuc eadem de re aliter cap. sequent. Isido-
rus.
^ Annona tractum, etc. Nihilo melius Suid. in
yoce_iN6vvai : Aoy-ouat -/ai T:ap' auxa; Y^vsaOat aX dvv6va(,
w$ oTov avi xa; v(jvva; 5toojJ.cvai.
Apud Veteres enim solitum erat in propatulo.
'
Valcr., hb. ii, cap. 1, et Macrob., lib. iii, cap. 17.
j Quam vespernam antiqui dicebant.VesL
dientibus fratribus erogat dulciamina, in tribuendo
meditetur aliquid de Scripturis. Hinc dulciarii.
Glossar. YXu/.spoiTpaxTrii;, dulciarius. Et TtXaxouvritptoc
placentarius, dulciarius.
^ Crusta est superf. p. Dc crusto et crusta, vid.
Serv., Gcorg. iii, Mn. vii, ei Varro, lib. iv. Hoc
autem loco tantum relinuimus qua^ in velustioribus
libris inveniraus.
: Coina
709 ETYMOLOGIARUM LIB. XX. ne
Simila... g offa latrantium, quia si in os canis jacilur, satiatus

19. Amolum flos fariose tenuissimum prfe levitale ibico compescitur, et silescil.

de mola egestum, unde et appellalum, quasi a mola. 480 27. Frustum vocalum, quod capiatur a fru-
Farina et furfuresa farrc dictte, cujus suntpur- mine. Est enim frumen summa pars gula:-.
gamenta. '
Pulpa dicta, quod cum pulte oiim misla
vesce-
Pollis... balur, unde el pulmentum, et pulmentarium dici-
Fermentum a fervore nuncupatum.quod plusuna lur. Pulpa autem est caro sine pinguedine, dicta,
J

hora non poiest contineri. Crescendo enim excedit. qniaipalpitet, resilit enim saepe. Hanc plerique viscum

20. Carnes diclae, quia charcBSunt, sive creando, vocant, eo quod gluiinosa sit.

unde et 48S a Graecis y.^iai vocaiur. 28. Lucanicce diclse, quod prius in Lucania factae
" Crudum, quod sit cruentum, est enim cum san- sunt.

guine. Farcimen, caro concisa, et minuta, quod eo in-

coactum, id est ab igne etaqua
21. Coctum, quasi testinum farcialur, hoc est, implealur, cum aharum
violenti modo actum, usuique comeslionis aptum. rerum commistione.
b Sed et multi temporis aliquid coctum vocatur. 29. ^ Minuial vocatum, quod fiat de piscibus, et
22. ' Assum, quod ardeat, quasi arsum. p isiciis, oleribusque minulatim concisis.
d Elixum, eo quod in aqua sola decoquitur. Lixa 1 Afratum, quod Laiine spumeum vocatur, a^po;
enim acjua dicitur, ab eo quod sit soluta, unde enim Grsece spuma dicitur.
et solulio libidinis luxus, et membra loco raota luxa ^ Martisia in mortario ex jpisce fiunt, unde et
dicunlur. nominata.
23. Frixum a sono dictum, quando in oleo ardet. 30. ° Isocen piscem quemdam
vocant, ex quo
Salsum, quasi sale aspeTSum, demptis e medio primum isicia facta sunt, ei quamvis ex abo genere
syllabis tribus. piscium fiant, inilium tamen piscis vocabulum dedit.
Rancidum, ex vilio nuncupatum, quod raucos 31. Galaticce a colore lacteo nominalae. Graeci enim
efficiat. -ydXa lac dicunt.

24. Succidia, cavne^m usum repositae,a5Wcadewdo JOO S;j/i(e;-a a rotunditate Grttco vocabuloappel-
dictse. latur. Quidquid enim in rotundum forraatur coatpa
• Lardum, eo quod in domo reposilam conserva- a Graecis dicitur.

tur. Nam antiqui domos lares dicebant. 32. Jus coquinae magistri a jure nuncupaverunt,
f
Taxea lardum est gallice dictum, Unde Afranius quia ea lex condimentiejus.Hoc Graeci Cwixbv vocant.

in Rosa •
p 33. Caseus vocatur, quod careat sero^ quasi ca-
Galhim sagatum, pingui pastum taxea. reum. Nam serum ei omne deducitur, ° ut ponderi-
25. Axungia, ab unctione vocata. bus arguatur.
P Colostrum, lac novum, quod neutri generis est.
Sebum, a sue dicium, quasi suebum, quod plus
pinguedinis hoc animal habeat. 34. Lac a GraBCO sermone derivatum esl pro can-
26. s Offa est proprie frustum dentium, cujus dore. Graeci enim album Xcuxbv dicunt, lac vero et

diminutivum ofellam facit. Unde et offarii coci, sanguis quod nutrit et quod nutritur. Nara lacte :

quia particulatim, id est, offatim excoquunt. ' Nunc 1 nutrimur, vivimus sanguine.
* Crudumquodsit cruent.Sevv., /En. x: Crudum Pulpa
' est caro sinepinguedine... glutinosa. Ea-
per costas exigat ensem : Crudelem cruen- — , dem, sup., iib, xi, cap. 1.
tum. ^ Minutal. Juven., satyr. 14 :

^ Sed et multi temporis coctum. E Serv., ^En.xi, Ileslernura solitus medio servare minutal
ad vers. Solitum nodis,et robore cocio. Sepiembri.
^ Assum, q. arsum. Recte, quamvis Varroni, As- Al. ,Afrotum. Africia etiam apud Ar-
1 Afratum.
sum, quod ab igni assudescat, dictum placeat. nob.,lib. VII. Gcnuslibi esscvidetur,aut cerle pultis.
^ Elixum... lixa enim aqua. ^omns-.Elixum quid- f"
i¥ar/;'5m. Exhoc loco, opinor, Martifrium retu-
quid ex aqua mollitur, nam lixam aquam veteres lit in lexicon suum Alphonsus quidam Palentinus
dixerunt. (eui quantum tribucndum sit, alii viderint). Illud
Larduni,eo quod indom. rep. At Macrob., lib.
<=
constat, multa eum
ex Isidoro descripsissc. Is ergo :

VII, cap. 8. Lardum^ quasi longe aridum, opinor, Martifrium genus (inquil) condimcnti ex piscibus.Ut
vocamus. videri alicui posset Mariyphrium Grfeca vox, est
f
Taxea. Hinc forlasse apud nos toci^io, atque enim acpfuvi pisciculus, de quo Athenaeus, lib, vii.
etiam tassaio. " Isocen... Isicia. Arnob., lib. vii Quid sibi hcec :

Offa... cujusdiminutiv. ofella. Serv., Mn. vr.

•i
volunt, apexabo, Isicia, sUicernium, longano ? Quoi
Mclle soporatam, el medicalis frugibus onam. sunt nomina, et farciminum gcncra, hirquino alia
Hinc est dimi^iutio oidh sed inongeminat. indi- ,
de sanguinc, commistis alia iiiculcuia pidmonibus.
minutione enim multa mutatur. ° Ut ponderibus arguatur. Scri nihil remanere.
^ Nuncoffa est latranlium. In Placidi glossis, P Colosirum lac novnin. Serv.,cclog. 2 Hocvero
Offa :

latrantium est;diminutivum offellam facit,quwsiin laudabile cst, quod quis hal)eai lac novum, id est,
oscanijaciatur,satlatusiUicocompesciiur.,ctsilcscit. colodrum, quod ncutri generis est.
Pulpa dicia quia cumpulle. Nam pulie (ait Pli-
'
Lacte nuirimur.1 vivimus sang. Idem, ^En. iii :
'I

uius, bb. XVII, cap. 8), non pane vixis.se longo tem- Animamquc sepulcro condimus : Lacte corpiis mi-
pore, Romanos manifesium est, quoniaminde pul- triiur post aninne conjunctionem, et anima sine
mentaria hodiequedicuntur. sancjuiue nunquam est.
711 S. ISIDORl HISPALENSIS EPISCOPI 712

35. Quactum, quasi coactum, et quas coagula- sincerum est, sicut et aqiiam meram, nulli utique

tum. Accepta enim secum alia spccie coagulat. rei mistam. Hinc et merenda, quod antiquiius id

36. Mel Graecse appellationis cst, quod ab apihus temporis pueris operariis cibiis panis merus daba-

nomen habere probatur. Nam apis Grsece [xlXiaaa tur, quod meridient eodem tempore, id est,
aut

dicitur. ^ Antea autem mella de rore erant, invenie- soli, ac separatim, non ut in prandio, aut in cojna

banturque in arundinum foliis, unde Virgilius : ad unam meiisam. Inde credimus eliam illud tcm-
Prolinus aerii mellis coelestia dona. pus, quod post medium diem est, g meridiem ap-

bSiquidem hucusque 491 in Indiaet Arabia colliga- pellari, quod purutn sit.

tum reperitur, ramis inhserens in similitudinem salis. 4. Mustuni est vinum e lacu statim sublatum. Di-

Omne autem mel dulce dicitur. ° Sardum, amarum ctum autem creditur mustum, quod in se limum et
est absinthii causa, cujus copia ejus regionis apes terram habeat mistam. ^ Nam mus terra, unde et
nutriuntur. humus. Cujus tania visfervoris est, ut vasa,quamvis
37. Favus vocatur, quia comeditur magis quam grandia, ex eo plena, absque spiramine relicta, illico

bibitur cpaYav enim Grseci comedere appellanl.

: disrumpat.
d Aiunt autem medici, et qui de humanorum cor- 5. '
Roseum vinum, id est, cum rubore. Rosa
porum scripsere naturis, prsecipueque Galenus, in enim rubet.
puerorum B
libris quorum titulus est r.z^A Ofia?, et j Amineum vcro, quasi sine minio, id est, sine
juvenum, ac perfeclEe tetalis virorum mulierumque rubore, nam album est.
corpora insito calore fervere, et noxios esse iis sela- Succinatixim succinse gemmse simile est, id est,

tibus cibos qui colorem augeant, sanitatique condu- fulvi coloris,

cere frigida quseque in esum sumere, sicut contrario 6. Limpidum vinum, id est, perspicuum,ab aquce
senibus, qui pituita laboranl et frigore, calidoscibos speciedicium, quasi lymphidum. Lympha enim aqua
et vina vetera prodesse. est.

CAPUT III. Turbidum, quasi terbidum, vl est, terra com-

De potu. mistum, quod est faece.

1. Potio a Graeca derivatione vocatur. Hanc enim Falernum\inum vocatuma Falerna regione Cam-
illi 7t6tov dicunt. paciiB, ubi optima vina nascuntur.
•^
Aqua gencraliter vocata, quod superficies ejus 493 7. ^ Colatuyn, vas proprium nuncupanl in

(equalis hincet ceq^wra ; quara inde rccentem di-

sit, quo deportatur.
cimus, quia non csl utilis vctusta, ut vinum, sed '
Gazetum vero a rcgione, unde defertur. Gaza
stalim sublata de flumino, fonle, vel puteo fetescit :
q enim oppidum csl Palsestinae

enim vetusta. Infertumyuium dicitur, quod altario libatur,at-

2. Yinum inde dictum, quod ejus potus venas que offcrtur.

sanguine cito reploat. Hoc alii, quod nos cura solvat, " Spurcum, quod offerri non licet, aut cui aqua
Lyanim appellant. Veteres vinum venenum vocabanl. admista cst, quasi spurium, hoc est, inimundum.

8 » llonorarium vinum, quod regibus et polenti-

Sed postquam inventum est virus leihiferi succi,
hoc vinum vocatum, illud venenum. Unde ot Hie- bus honoris graiia offerlur. Galo, de innocentia sua:
ronyiims in libro quem de Virginitate conservanda Cumessem in provincialegatus, complures ad pras-

scripsit, adolescentulas dixit ita vinum debere fu- tores et consules vinum honorarium dahant, nun-
gere, ut venenum, ne pro aeiatis calore ferventi quam accepi, ne privatus quidem.
4V^ bibant, et pereanl. Inde est, quod f
apud vete- 9. P Crucium vinum estinsuave, quodservi potani.

rcs Romanos feminaa non utcbantur vino, nisi sacro- Acetum, vel quia acutum, vel quia aquatum.
rum causa certis diebus. Vinum enim aqua mistum cito in hunc saporem redi-
3. Merum dicimus, cum vinum purum significa- gitur. Unde efi acidum, quasi aquidum.
mus. Nam merum dicimus quidquid purum atque Conditum vocatum, quod noa sit simplex, sed

" Antea mella de rore erant. Ex eod., initio Sunt etAminece vites.
Georg. IV. ^ Colatum vas prop. Serv., Georg. ii, ad vers. Tu :

^ Siquidem hucusque in Ind. E Dioscor., lib. ii. spisso vimineciualos, Colaq. prelor. : Qiialesper —
"=
Sardum autem amar . Ex eod. ({uos vinum defluit, quiet ipsi a colando dictisunt.
Aiunt Medici... prodesse. Ex Hieron., epist. x.
•^
Ga*e/«m. Sidon. Apollinar. Vina mihi non sunt
' :

Ad Furiam, de Viduitate servanda. Gaxetica, Chia, Falerna.

Cap. III. Aqua... quod sriperficies ejus cequa-
•^ ™ InferixLm. Sic omnes libri. Sed inferium lege-
lis. Ita Varro Aqua, quod cequa summa.
: bat vir doctissimus,cujusmeminere Festus, et Arnob.,
* Apud
Veteres Hom... diehus. E Serv., JEn. i, iib. vii, ei Calo, cap. 34. De fereto, vel ferto, vid.
ad vers. sup.. lib. VI, cap. 19.
Primaque, libato, summo tenus attigit ore. " Spurcum quod offerri non licet. E Fest.
s Meridiem appellari... quod purum. Idem, sup., ° Honorarium. Frumenti quoquehonorarii mcminit
lib. III, cap. 41, el v, cap. 30, et xiii, cap. 1. Cicero in Pisoniana.
^ Nam mus terra est. Ita eliam lib. xii, cap. 3. p Crucium vinum. Festus Crucium, quod cni-
:

'
Roseum. — Rosete vocanl nostri. ciat , unde Lucilius vinum insuave crucium dixit.

j Amineum...album est.E Serv.,Georg.ii,ad vers.: ^ Et acidum , q aquidum. Quae post haac legun-
.
 713 ETYMOLOGIARUM LIB. XX.
714
lur ia commisiione pigmenlorum compositum. ^ ex succo per arlem confecta. Suscitalur
trilici
enim
10. " Lactatum, est potio e lacte. ignea illa vis germinis madefact» frugis,
ac deinde
Mulsum ex melle mistum, Est enim potio ex aqua siccatur, et post in farinam redacta
molli succo ad-
et mclle,quod Grseci [isXixpaiov vocant. miscetur, quo fermentato, sapor austeritatis
et caior
(Enomelmn, mnslnm melle admistum, vehe-
H. *• ebrietatis adjicitur. Quaj fit in iis partibus Hispanije,
menierque agilatum atque commotum. cujus ferax vini locus non est.
Hydromelum,qnodiisilex&q\idi et malis 4101 Ma- Foix dicta, quod sese vasis emergendo affigat.
tiaois. 19. Garum est liquor
piscium salsus, qui olim con-
' Saccatum, liquor est aqua3 faeci vini admistus, et ficiebatur ex pisce quem Gmeci yapov
vocabant, et
sacco expressus. quamvis nunc ex infinito 49G
genere piscium fiat,
**
Lorea nomen tamen pristinum relinet, a quo initium sump-
Oxymeli appellatum, quod aceti et mellisper-
12. sit.

mista conficitur materia, unde et dulcedinem rctinet 20. I.t^wa7?jendictum, eoquodsolutiin

salsamcnto
et acorem. pisciculi eumdem humoremliquant, cujus liquor ap-
Rhodomeli dicitur, eo quod in succo rosae mel ad- pellalur salsugo, vel muria.
misceatur. Q Proprie autem ^nuria dicitur aqua sale
commi-
Melicratum, vinum melle mislum. sla, effectaque gustu in modum maris.
13. Medus, quasi melus, quia ex melle fit, sicut 21. Siicci dicli, quod sacco exprimuntur, ut pti-
calamitas pro cadamitas. sana^.
* Fcecula, uva pinguis, decocta usque ad crassitu- Ptisame, zema, opozema, Gra^ca vocabula sunt
dinem mejlis, ac refrigerata ulilis storaacho. CAPUT IV.
Passum^ quidquid ex uva passa compressum
14. ^
De vasis eseariis.
effluxerit. Diciiur auiem passum a patiendo. Nam 1. Vas dictum a vescendo, quod in eo escseappo-
perculituruvasiccior,eldecoquitur,ei inde fitpassum. nantur. Cujus diminutivum vasculum,
quasi vescu-
e Defrutupi diclum est, quod defraudelur, et quasi lum.
fraudem patiatur. qnod fiant, elfingantur ex terra.
2. Fictilia dicta,
Carenum, eo quodfervendo parle careat. Ter-
15. Fi7igere enim est facere, et
formare, et plasmare
tia enim 195 parte musli amissa, quod remanserit unde et figidi dicuntur. Et vas fictile dicitur, non fi-
carenum est, cui conlraria sapa est, quse fervendo ctum illud quod mendacium est, sed quod formatur
ad icrliam redacla descenderit. ut sit, et habeat aliquam formam, unde et Aposto-
omnis potioquae extravinum inc- Q lus dicit Nimquid dicit figmentum ei qui sefinqit.
16. ^ Sicera est :

nomen Hebraeum sit, ta-

briare polest. Cujus licet Quare me sic fecisti ?
men Latinum sonat pro eo quod ex succo frumenti 3. ^ Ficlilia vasa in Samo insula prius inventa tra-
vel pomorum conficiatur, aut palmarum fructus in dunlur, facta ex creta, etindurata igne, unde et Sa-
liquorem exprimantur , coctisque frugibus '
aqua mia vasa. ^ Postea inventum est rubricam addere, et
pinguior, quasi succus colalur, et ipsa poiio sicera ex rubra creta fingere. °^ Antiquiorem autem fuisse
nuncupatur. (dicunt) usuin fictilium vasorum, quam fundendi feris
17. J Cervisia a Cercre, id est, fruge vocata. Est 407 aut argenti. ° Apud Veteres enim, nec aurea,
enim potioexseminibus frumentivario modo confecla. nec argentea,sed fictilia vasa habebantur, sicut ad vina
18. Ca;lia,di calefaciendo appellata. Est enim potio doliis excogitalis, ad » aquas amphoris, hydriis ad

Editis, interpretationem loreae, quae paulo post nutla h Sicera estomnis pot. Ex Hieron., episl. 2, ad
relicia est, puiabat Chacon, cui assensi sumus. Nepotian. Ilaque non inscite apud Tertullanum pro
' Lactatum est potio e lacte. Plin.,lib. xxxiii, cap. *13\y ebriamen lcgilur.
2, Mura^nas lactatu pinguescere dixit. i
Aqua pinguior,quasi succus colatur. Hieronym.:
»> (Mnomelum. Vid. Pallad. in Octob. Aquapinguior coloratur.
^
Saccatum liq. cst aq. f. v. a, sacco expressus. j Cervisia... Ca^/m. Hispaniensisvox. Plinius,lib.
Non deest qui duo vini generahoc loco confusa putet, XXII, cap. ult. : Ex iisdcmfiunt et potus zethum in
ilaque legat Saccatum sacco exprcssum. Fwcatum
: /Egypto, cadia^et ceria in Hispania,cervisia, et plu-
liquor est aquce, fa'ci vini admistus. Nam saccato ne- ra genera in Gallia.
gantaquam admisceri, etfaicati merainere Gaio et Pli- ^ Cap. IV. Fictilia vasa in Samo insula.
Ex
nius. Plin., lib. XXXV, cap. 12.
^ Lorea. Est vilis potus servis aptus, quia aquala- ' Postea inventum ct rubricam addere. Plinius :

vantur uvse in torculari posl expressum vinum. His Dihutadis inventum cst rubricam addcre, aut ex
enim verbis aliunde evocalis expleri hanc lacunam rubrica cretam fingere.
placebal Chaconi. m Antiquiorem autem fuisse. Ex eod.
• Fcecula ..utilisstomacho. Horat., lib. ii, satir.8: " Apud Veteres... sicutad vina. Plin.
Etiamfic- :

tilibus vasis ad vina excogitatis, et ad aquas.

Qualia lassum
° Ad aquas amphoris. ItaPollux, lib. x,
cap. 5 el
Pervellunt stomachum, siser, halec, fiecula Goa...
Hesych.; unde etiam inierpres vulgat. Edit., xcpiatov
' Passum. Ex Pallad., in Octob., cap. 19. amphoram aqufc rcddidit. Amphoris vina quoquescr-
g Defrutum, carerum, sapa. Ex eodem, cap. 18. vari, nihil notius. Ilorat :

Apud quem a defraudando, non a defcrvcndo legissc Parcis dcriperc horreo

videtur Isidorus. Ccssanlcm Bibuli consulis amphoram.
Patr. LXXXU. 23
715 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI. 716

balnc-a, ac reliquis, qufc in usibus hominum aul rola ^ Hinc esl illud vetcrum dislichon
'^ :

fiunt aut manu apLanlur. Sum cochleis hahibs, ei nec minus utiiis ovis.

4. Argilla autem excocta text(e vocabulum suscipit, Nunquid scis, potius cur coclilare vocor ?

quia dum mollis esset,ef(icitur testa, nec communicai 14. Triscelcs Grccce Latine tripedcs. Qui autem
'

cum vocabulo pristini generis, quia quod fuit non quatuor pedjbus insistunt, abusive dicuntur.
est. 15. In vasculis autem tria quffiruniur quse placeant,
5. ^AretUia vasa, cx ir^^zomunicipioltaliae dicun- manus arlificis, pondus argenti, splendor metalli.
tur, ubi fiunt suntenim rubra. De quibus Sedubus
; : 4»» CAPUT Y.
Rubra quod appositum testa ministrat olus. De vasis potoriis.

6. Samia vasaquidam putani aboppido Samo Grae- 1. Poculum a po^anrfo nominatum. Est enim omne
cise habere nomen..Alii dicunt cretam esse Italise, vas in quo bibendi est consuetudo.
qufe non longe a Roma nascitur, ^ quae samia appel- PhyaUe dictse, quod ex vitro fiant. Vitrum enim
latur. Gra^ce SaXcv dicilar.
7. Ccelata vasa argentea, vel aurea sunt, signis 2.PrtY^?Ye,phyahesunt dict£e,vel quodiinipsis potarc
eminentioribus intus, extrave expressa : a cwlo vo- solemus, vel quod patenles sunt dispansisque labris.
cata, quodestgenus ferramenti, quem vulgo '^
cilio- g 3. Cratera, caUx estduas habensansas, et estGrre-
nem vocant. cum nomen: declinaiur autem apud eos, hiccrater,

8. '1 Chrysendeta vasa deaurala, Grsecum est.

•" Nam Laline hcec cratera dicitur. Unde Persius : Si

Anaglypha, quod superius sint sculpta, Graici

• tihi crateras argenti...N\rg\\i\\% :

enim avw sursiim, Y>.u-y7)v sculpturani dicnni, id est, Crateras msgnos statuunt, et vina coronant.
ftursiim sculpta.
" Fiebant autem primum a connexionibus virgulto-
9. Discus, antea iscus vocabatur a specie scuti rum, unde et diclfe crateree sJ-o tcu x.paTsfv, id cst,
f
unde ei scutella. Poslea discus vocatus, quod det quod invicem se teneanl.

escas, id est, apponat. A quo et discumbentes dicti, 4. Cyathi quoque, et scyphi, " cymbia et ipsa po-

sive a-b Tou Zl/.ivi, id est, quod jaciant. culorum sunt genera. Exquibus cymbia pocula dicta
10. s Messorium \ocd,[\xm di metisa Y>er derivatio- sunt ex simiiitudine cymboi navis.

nem quasi mensorium. p Amystis species poculi, qua duclim, id est, uno
408 Parapsis, quadrangulum, et quadrilaterum spiriiu, bibitur.

vas, id est, paribus absidis. 1 Baccca primum a Baccho, quod est vinum, no-
Pafi?m, quoddispansis palenlibusqueorissitlancis. minata, postea in usibus aquariistransiit.
M.^ Gabata, quasi cavata,g pro c littera posita. Q 5. « Caliccs, et calathi, et " scaloi poculorum gc-
Hinc et concha, sed illa cavato, ista concava ; sic et nera anlea ex Jigno facla, inde et vocata. Graeci enim
Graeci haec nuncupant. omne lignnm x.xXov dicebant.

Scutella, SLSCuto perdiminutionem : est enim cjus- ^OQ Ampulla, quasia ampla bulla ; %\v[\\\is cst

dem similis. cnira rotunditate bullis, quae ex spumis aquarum

12. '
Apophoreta a Graecis a ferendopoma, velali- fiunl, atque iia inflantur vento.

quid, nominata, est cnim plana. CAPUT VL

Salinum, vas aptum tabbus. J
Idem et suhica, De vasis vinariis et aquariis.

quasi sahica. 1. OEnophorus, vas ferens vinum ; oTvo; eriim vinum

Acetabulum,qn3is{acetaferum, quod acetum feral. est, de quo illud est

13. Colchlear, ab usu prius cochlearum dictum. * Vertitur oenophoris fundus, senteniia nobis,

Et: Idemet suhica. Cujus vocis vestigium alibi nullum

Amphorse fumum bibcre institute, vidimus.
Consule Tullo. " Veterum distichqn. Mart., lib. iii, epig. 121.
Aretina vasa. De quibus I^Jartial., 1. xiv, ep. 98.
"
'
Trisceles Tpi'j/.zksU.
^ Quce samiaappeUatur. Quoniam de Samiis paulo
'" Ca?.
V. Nam
Latine hoic cratera... argenti. E
anle dixcrat, Saynnia hicquidain reponebat. Samni- D Serv., jEn. i.
" Fiebant autcm a primum connexionibus vir-
les enim non longe a Roma.
' Quem vulgo cilionem. Al., cilicionem. Sinzel — gultor. Quffi fortasse craterte dicebantur, de quibus
Nonnius.
a nobis dicilur.
° Cymbia... navis. E Serv. ^En. v.
Chrysendeta. Vasa argentea aureis crustis ilHga-
•1

P Amystis. Indc apaxl -tvsiv dicunt Grseci uno

ta, ail BHvtius.
" Anaghjpha. Serv., .En. v Atque aspera signis:
:
hausiu labris Lon clausis bibere. Horat.
— id est, sculpta (inquit) anaylypha. Neu multi Danialis meri
^ (Jnde et scutella. Et scutula JMartiaHs ; Bassuin Threicia vincat amyslide.
Et leves scutulas, cavasque lances. 1 Baecea. Al., Bacchia. Vulgo bazia.
= Mcssorium. Missorium. Cod. Ovet. coUeg. ' Calathi. Virgil., cclog. v :

1» Gubata. Marlial. Vina novum fundam calatius Arvisia neclar.

Transcurrunt gabata? , volantque lances. s
Scalce. Quil)us (credo) quasi per gradus aqaa
' Apopkoreta. Ul vilcantur non lantum munnra, crepiians desihret, qualia multa hodie fictilia, et vi-
aut rebquia', qufc e conviviis toUcrentur, scd vasa trca vasa fiunt.
quoque apophorela nominala. * Cap. VI. Vertitur cenophor. fund. Diximus, lib.
 717 ETYMOLOGIARUM LIB. XX. 718

2. ^ Phlascce a Grscco \ocabulo diclac. Hfc pro- * nis aquis, ct exstinguiint inccndia, sed k et "caraaras

vchendis, ac recondendis pliialis primum facla3 expressis ad supcriora aquis emundant.

suiit, unie ct nuncupatte suui. Postea in usum vini CAPUT VII.

transierunt, manente Grasco vocabulo, unde et sum- De vasis oleariis.

pscrunt initium. 1. ' Hemicadium, vas oleariura.
3. Lagena et ^ sicula, Grseca nomina sunt, inflexa ™Sc(3r^efl,vasolearium,eo quodsit cx cono, dictum.
ex parte, ut fierenl Laiina. Illi cnim Xayr,vo; nos 2. Alabastrum, vas unguentarium a lapide sui
lagcnam, ibi sicile, nos siculani dicimus. generis cognominatum, quem alabastritem vocant,
Cayitharus qui incorrupta unguenta conservat.
4. Hijdria vasis genus aquatilis per derivationem 3. Pijxidcs, vascula unguentaria ex buxo facta.
vocata, SoMj) enim Graeci aquam dicunt. Nam quod nos buxum, Grseci iruiov vocant.
<:
Situla, quod sitientibus apta sit ad bibendum 4. " Lenticula vasculum olcarium ex «re aut
quod vas "^
Grreci cadum vocant. argenlo factum a liniendo dictum. His enira reges et
5. * Catinum vas ficliie, quod melius neutro gcnere sacerdotes liniebanlur.
dicitur 501 quam masculino, sicut ct salinum di- CAPUT VUI.
citur vas aptum salibus. p Be vasis coquinariis.
^ Orca ost amphone species, cujus minoro voca- 1. Omnia vasa coquendi causa parata ° cocula
bulo urceus, diminutivo urceolus est. dicuntur. Plautus :

^ Scyphus in quo manus lavamus. ^neis oculis mihi excocta est omnis misericordia.
6. Seriola est orcarum ordo directus, vel vas tictile 2. Olla dicta, pro eo quod cbulliatin eaaqua, igne
vini, apud Syriamprimum excogitatum, sicut ^ cilici- subjeclo,503 ut altius vapor emittatur.Unde etbulla
ses a Cilicia nuncupata?, undc primum advectse sunt. dicilur, quae in aqua venti inlus spiritu sustentatur.
Dolium Patella, quasi patula. Est enim olla oris patcn-
7. Cupos, et cupas, a capicndo, id est, accipicndo tioribus.
aquas, vel vinum, vocatas volunt, unde et cauponcs. 3. Cacabus, et Cucuma a sono fervoris cognomi-
Utrcs ab utero. nantur. Hffic in Graecis et Latinis communia nomina
Mulgarium, vas, in quod mulgentur pecora.
'
habent, sed utrum Latini a Graicis, anGrffici a Lati-
Idem et mulctrum^ quod in eo mulgeatur lac. nis haec vocabula mutuarint, incertum est.
8. Labrum vocatum, eoquod in eo lavalionem so- 4. P Lebctcs seneisunt Graeco sermone vocati, sunt
litum est fieri infantum, cujus diminutivum labeUum enim oUs minorcs in usum coquendi paratae.
Idem et alveum, quod in eo ablulionem fieri solitum Q 5. Sartago a slrepitu soni vocata, quando in ea
sit. ardent oleum.
• J Pelves vocatae, quod pedes ibi laventur. Tripedes appellatee, quod tribus pedibus constcnt,
Siphon vas appeUatum, quod aquas sufflando
9 has Grseci tripodas vocant.
funfiat, utunlur »0*^ cnim hoc Orientales. Nam ubi 6. 1 Mola a roluoditate sui vocata, utma/apomo-
senserint domum ardere, currunt cum siphonibus ple- rum, sic et Graeci.

I, citari hunc versum aNonioin Sententia, ex Lucil. Sed nos ante casam tepidi mulgaria lactis.
lib. III Satir. ^ Varr. lib. iv
Pcli'is. Pelois a pedum lauatione,
:

^ Phlascie a Grceco vocab. An quasi cpiaXwv iay.oi ut pedclvis.

,

hoc e?,l,phialai'um culci. Nos vulgo frascos dicimus. ^ Et camaras cxpressis ad superiora aquis emun-
^ Sicula. Mira hicin libris varieias, sicula, scicula, dant. Erant enim camera>, signis albario opere ali-
singula, sigula. Item paulo post, illi sicilc, illi scicile. quantuu» eminenlibus ornala^ aut lacunaribus dis-
Sicula tamen ct sicilc in plcrisque libris. tincta^, ea: cum sordidala3 erant, siphonibus emun-
Situla. Feslus
<=
Nanum Grceci vas aquariuni
: dabantur, quia propter altitudinem adiri alio paclo
dicunt humile, et concavum, quod vulgo vocant si- non poterant.
tulum barbatum. Unde nani pumiliones appellan- 1 Cap. VII. Hemicadium. Pollux, lib. 5, cap. 20.
tur, etc. n> Scortca. Festus, sive Paulus in voce Scorta.
^ Grcecicadum. Non enim cadus unius generis vas. D Omnianamquc cxpcllibus facta scortaappeUantur
Catinum vas fictile. Vid. Varr., lib. iv et lib. i
" n Lenticula. Hicron., Habacuc. iii Lenticula vas :

de Re Rust.. cap. 43. fictile sic vocatur,id est, cpazb;; ct lenticulam a lentis
f
Orca est amphor. Vocem esse Hispanienscm in- forma dictam indicat Apuleius, lib. ii, Florid. Am- :

nuit Varro, i, de Re Rust., cap. 13 Orcce in Hispa- : puUam olcariam, quam gcstabat lcnticulari forma,
nia fcrvore musti rupta', nccnon ct doiia in HaUa. terctiambitu,pressula rf/w«f//to/t'.Aquariumquoquc
s Scijphus in cjuo manus Uivamus. Plutarch., in vas ulrumque fuisse vidctur. Nam Reg. i, cnp. 20,
Anton. Ilai^aptfo ol £i; dp-fupoviv (j-/.-j'.pov uowp iixSaXXovTt ubi David e S;.ulis labernaculo hastam, ct cpay.ov
)coijL(aat, etc. Polorium quoque fuisse vas, nemo uf^ato; aotiqua transialio {quam cilat Lucifer Cara-
ignorat. lilanus, lib. i Pro Alhanasio) lcntcm aquce rcddil.
*•
Sicut ciUcises. Al. siUcisses, siUcenses, ciUses, " C.\p. VIII. CocuUi. Fest. Cocula vasa cenca :

ciUcicnses. coctionibus apta. AUi dicunt Ucjna minuta^ quihus

'<
Mulgarium vas. Quod mulctra, ct mulctrale, facile decoquantur obsonia.
vel mulctrare. Scd Gcorg. iii : 1'
Lcbctes cerci sunt. Scrv., ;En. m, ad. vcrs. Do-
More patrum nivea implebunt mulgaria vacca', donceosque lcbetcs : OUas cercas dixit.
in Codicibus antiquissimis legi admonuit Picrius, ct Mola ut inala /;o/«o/'. Ncmpc |j.^Xov ct
'i
[j.ijXov con-
cadcm vocc usnm antc Valgium : fundil.
 719 ISIDORI IIISPALENSIS EPISCOPI. 720
Cribrum^ quod ibi currat friimentum, quasi cur- ^ mittunt debiium publicum, quod redditur regibus.
rifrum Fiscus autem prima? positionis est, derivativum fis-
^ Botabubnn diclum a proruendo stercora, sive cina., diminutivum fiscella.
ignem, panis coqucndi gratia. 8. ^ Canistrum fiscis canis contexilur, unde ct
CAPUT IX. nuucupatur, alii Grsecum asserunt.
De vasis repositoriis. Cistella, a costis ex canna, vel ligno, quibus con-
Gazophylacium ^ arca est ubi colliguntur in
i. texilur, nominata.
lemplo ea quse ad indigentiam pauperum mittuntur. 9. ' Cophinus, vas ex virgulis aptum mundare ster-
Compositum est autem noraen ex lingua Persica et cora, et terram portare. 505 De quo dicit Psalmista
Grajca. pro Israel : Manus ejus in cophino servierunt. J Di-
Gaza enim lingua Persarum thesaurus, <ii\)lci.x.ri ctus autem cophinus, quasi covus, quasi cavus.
Grsece custodia interpretatur. 10. ^ Corbes dict3e,quia curvatisvirgiscontexuntur.
2. '^
Arca
quod arceat visum, atque prohi-
dicta, '
Sporta, vel quod ex sparto fieri solcl, vel quod
beat. e Hmc et 5041 arcivum : hinc et arcanuin, id exportet aliquid. [Sporta a sparto dicta, non ab
est, secretum unde et car-leri arccntur. exportando sicut quidam volunt. Prius enim de
3. Cibutum, Grfficum nomen est, quod nos arcam g sparto fiebant
dicimus. CAPUT X.
Loculus ad aliquid poncnJum in lerra factus lo- De vasis luminariorum.
cus, seu ad vestes, vel pecuniam custodiendam, 1. ™ Ab ignc colendo culinam antiqui appellave-
unde ct per dimiuulionem dicitur. runt focum. Focus, quia wcp; Gra^ce, Latine ig7iis est,
4. Mozicia, quasi modicia; unde et modecum, unde juxta philosophos quosdam cuncta procreantur.
z pro d, sicut solent Itali dicere ozie pro hodie. Et revera sine calore nihil nascitur, adeo, ut dc
Scrinia.... Septentrione poeta dicat " steriU non quidquam fri-=
5. Saccus a saggo dictus, quod eo consuto efficia- gore gigni. 500 Varro ° aulem focos ail diclos, quod
tur quasi sagus. foveant ignes, nam iguis ipsa flamma est; quidquid
Marsupium, sacculus nummorum, quem Gncci autem ignem fovet, focus vocatur, seu ara sit, sive
p.afG'j;:ovappellant.QueedamenimGr£ecanominainLa- quid aliud, in quo ignis fovetur.
tinum paulo inflectunturpropter Romanum eloquium. 2. P Lucerna a lychno dicla est, unde et brevis
6. Sitarcice nautarum sunt, ab eo quod
' stita; sunt. est lu, ut Juvenalis :

Involucrum dictum, quod aJiquid in se teneat in- Dispositae pinguem nebulam vomuere lucernae.
volutuni. Si enim a luce diceretur, non staret versus. Ly-
7. g Fiscus,sacculus est publicus, unde fiscellw, ehnus autem, quasi lucinius. Est enim cicendela lu-
et fiscince dicuntur hunc habent exactores, el in eo
:
cernae.

Rotabulum, sic omnes libri. Festus Paitahulum

^ :
focum. Mendose Codices omnes Ab igni colendo, et :

est, quo rustici in proruendo igne panis coqucndi ligna. Varro, apudNonium, lib. i de Vita pop. Rom.
gratia utuntur. Sed quod ad etymologiam attinel, Qua fine sit antica, etpostica : in posticapartc erat
nihil refert rotabulum, an rutabulum scribas, cum
cutina, dicta ab eo quod ibi colebant ignem. Neque
inf., cap. 12, rotam a ruendo trahat. Gloss.,
liota- dubium quin Nonii verbahffic sint Colinam veteres :

bulum, hvmkrii (sic.) coquinam dixerunt, non tit nunc vulgus putat,
b Cap. IX. Gazophilacium...
mittuntuv. Verba culinam, scihcet. Nihil enim aliud propositum illi
Augus., in ps. Lxiii.
quam ut teslimoniis evincat colinam dixisse veteres,
< Ga%a enim lingua Pers. E Serv., iEn. i et v. non cxilinam. Erat item culigna (ut ait Festus) vas
^ Arca ab arcend. Varro Arca quod arceantur :
potorium. Sed cur per gn cuhgna vas potorium po-
fures ab ea elausa. lius quam culina focus scribitur, si Varronis ctymo-
« Hinc et arcivum. 'Apy.erov vocant Grajci, Vid. logia? credimus? Ego ita exisiimo culinam verum
Suid.
priscumque nomen exstitisse, dictamque culinam
Sitareice nautar. sunt. Apuleius.lib. ii de Asin.
*
eamdem domus partem (quia, ut ait Varro, postica
Hac cnim sitarcia navigium Veneris indiget sola. % esset)"a posteriore parte animalis, sed mutasse prio-
Scd extenduur ad alios, ut Reg. i, cap. 9 : Panes " rem vocalcm vcteres honesiati servientes; idque ....
defeccrunt de sitarciis nostris. Varronem ipsum vidisse, serioque dissimulasse,
g Fiscus sacculus dicuntur. Ex Augustin. in eam foeditatem, qufe
texisse etiam eleganli noiatione
psalm.cxLvi. verecundiores aures posset offendere, alioque menteL
Canistrum... alii Grceeum asscrunt Non male.
•'
abduxisse, funclum ea in rc magis philosophi quaih
Nam y.avaaTpov, aut etiam xdvicixpov auctore PoIIuce,di- grammatici officio. Quod Isidorus quoque persaspe
citur. quod voluit
lacit. Ita verum quoque reperietur,
' Cophinus vas ex virgulis. Al., virgultis. Nohius, colinam dixisse veleres. Illud magis recon-
j Dictum autem cophinus,
q. covus. Notatio nata ditum quod culinam vocari (ail Festus) locum, in quo
ex scriptura Covinus per digaiiiinon.
epula' in funere coraburuntur.
" Corbes... quia curvatis virg. Nisi
am tou y.opaou "^
Sterili non quidquam frigore gigni. E Lucan., iv.
niavis, de quo PoIIux lib. x, cap. 24.
° Vrtrro autem... (juod foveant. Et Fesius el Ovi-
' Sporta, vel quod ex sparto. Secunda interpreta-
dius, Fast. vi :

lio, qute pnorcm relormat, abest

a quibusdain vetc-
nbus hbns. Alia vero, qua3 in Edilis leguntur At Focus a flammis, ct quod fovet omnia, dictus.
dc
Jructice sparlo, allala
huc sunt, e lib. xvii, cap. 9.
» Cap. X. Ab igni colendo culinam. antiq.
p Lucerna a Iychno...non staret versus. E Serv.,
appel'. ^n. I, ad vers. Dcpendent lichni lacj. aur.
 721 ETYMOLOGIARUM LIB. XX. 722

3. Candelabrum a candelis dictum, quasi cande- « mseus juxta Alexandriam construxisse octingentis
taferum, quod candelam ferat. talenlis traditur. Usus ejus est, nocturno navium

Cereus per derivationem a cera nomcn habet ex cursui ignes ostendcre ad pronuntianda vada, por-

qua formatur, ' de quo quidam : tusque introitus, ne decepti tenebris naviganies in
Hic tibi nocturnos pnestabo cereus ignes. scopulos incident nam Alexandria fallacibus vadis
;

Subducta luce altera lux tibi sum. insidiosos accessus habet. Hinc igitur in porlibus

4. ^ Candela a eandendo dicitur, eo quod candendo machinas ad pra^lucendi 50S ministerium fabrica-
deleatur. tas pharos dicunt. Nam cpw? lux est^ o^oi visio dici-

LacMnampendentiasuntlumina, quasi lucanaria, tur, unde el lucifer Graece owacp^po? appellalur.

id est, in aere Uicentia. CAPUT XI.
5. ' Funalia sunt, qufe intra ceram sunt, dicta a fu- De lectis et sellis.

nihus, quos507 ante usum papyri cera circumdatos 1. " LeeticcB a lectis herbis vocata^.

habueremajoreSjUndeet/^jiuemdicuntur. Funalia au- Stratus a sternendo dictus, quasi storiatus. In iis

tem Grseci scolaces dicunt,<i quod iinl scolice, hoc est, solis antiqui ad dormiendum accubabant, nondum la-

in[OTli.}iosRomsLmfu}iesetfu)iaUanomina.\:)3.rd.^Fa- neis straraentis repertis.

nalia candelabra apud veteres, quibus funiculi cera D Storia quod sil terra strata.

vel bujusmodi aliniento luminis oblili figebantur. 2. Cama est brevis, et circa terram. '
Grpeci enim
Idem ilaque et stimuli prfeacuti funalia dicebantur. y,aixa\ brcve dicunt.
6. f Lampas flamma est in vertice lucen!5, dicta, Cubile est cubandi locus.
quod lambentis motum ostendere videatur. °> Grabatum Grfecum est.

Fax dicta, quod foecos faciat, cujus diminutivum Bajonola est lectus, qui in ilinerc bajulatur a
facula. hajulando id est, deportando.
7. Laterna inde vocata, quod luccm inlerius ha- 3. Pulvinar lectus divitum est, inde et pulvillus,

beat clausam. Fit enim ex vitro, intus recluso lu- i^Spinga; sunt, in quibus sunt spingatce effigies,

mine, ut venli flalus adire non possit, el ad praeben- quos nos grijphos dicimus.
dum lumen facile ubique circumferatur, " Punicani lecti, parvi et humiles, primum a Car"
8. Lucubrum vocatum, quod luceat in umbra. Est thagine advecti, et indenomina.
enim modicus ignis, qui solet ex tenui stupa ceraque 509 4. Leciica^, swe plutei., lecti, de quibusRu-
formari. tilius P Rufus, de Vita Scipionis : Primum, inquit,
9. ^ Pijra est qua3 ia modum arse ex lignis con- contra consuetudinem imperatorum ipse pro leetis
strui solet, ut ardeat, TriJp enim ignis dicitur. ^ Sed r lecticis utebantur.
j

yijra est ipsa lignorum congeries, cum nondum ar- ^.'iSponda autem exterior pars lecti ,plu fcusinlcrior.
Aq\. ; rogus esi cum arderc coeperit;ftw5^ii»i vcro jam ^ G(fwm/6'S lecti proprie sunt, qui siernuntur puel-
exustum vocalur. lis nubenlibus, dicti a generandis liberis.

10. ' Pharus est turris maxima, quam Grteci et 6. ^ Cunahula sunt lcctuli, in quibus infantesja-
Latini in commune ex ipsius rei usu pliarum appel- ccre consueverunt , dicta quod partui adhibeantur,
laverunt, eo quod flammarum indicio longe videatur quasi cijnahula : nam /'jetv est Gra^ce eniti.

a navigantibus, sicut supra diximus, qualem Plolo- T * Pheretrum dicitur, quod in eo mortui defc-
^ De quo cjuidam. MartiaL, xiv. epig. 42 : ait Varro, Festus : Lectus dicttis^ vel a collectis
nocturnos pra?stabil cereus ignes
Ilic tibi : foliis. Ad cuhitandum, etc.
Subducta esl pucro namque luccrna tuo. ^ Grcvci enim y«.<^'^'. brcve dicunt Idem, lib. xii, c. .

Neque tamen Isidorianorum Codicum consensio mu- l. Camelis causa nomen dedit, scu quod quando one-
tare nos quidquam sinit, cum hffic quoque ferri pos- rantur, ut breviores, et humiliores fiant, accubant,
sint. quia Grceci x,a|Jiai humile et breve dicunt.
^ Candela... lacunnria. Leguntur heec inaliquibus "> Grabatum Grcvcum. Kpa66aTov.

Gothicis, sed absunt a melioribus. ^Spingce in qiiibus sunt spingatce. Spingce.spin- —

« Ftinalia... funera dieuntur. E. Serv., ibid. gatce legebat Chacon. Videndum an a sphingis, de
'^
Quod sint a;toXtat, hoc est, intorti. Unde vulgo, D
I quibus lib. xii cap. 2: Sphingcv villosa; sunt comis.
antorchas. ° Punicani lccti. De quibus Cic, pro Murain. ct
' Funalia c. a,v. Fimus (ail Don. in And.)a
fu- Valer., lib. ix, cap. 3, et Senec, epist. 96.
nalibusdictumest,etcunis,velcuneiscandelabrorum p Ilutilius PMfus de Yita Scip. Cujus Appianus me-
quibus delibuti funes, aut cerei fomites infujunlur. minit in lib. de Bell. Hisp. '0 ^t Tout(Xiov "Poutpov :

^Lampas...quod lambentis ??io^2<??i. Respexii (crcdo) ou-j-fpa(pia TwvOE Tuv l'p")fwv tots y^iKiCKfycwxCL. Cic, in
ad Virgili verba lambcre flamma comas, cnm alioqui Bruio : Memoria tcneo Smyrna; cx P. Paitilio Rufo
vocem esse Graecam constaret. audivisse, cum
diceret adole ccntulo se accidisse,
s Pijra... solet. E Serv., .^n. vi : Aramque se- ut ex s. c. P. Scipio et D. Brutus (ut opinor) cos.
pulcri. de re atroci magnaque qucercrcnt, elc.
h Scd pyracst ipsa lignorum cong... exustum vo- q Sponda autcm cxterior pars lccti. Recte Nam

cant. Ex eod., JEn. xi, ad vers. Constituere pijras. quod Csesar a Dolabclla (ut ait Sueton. in Julio) in-
'
Pharus est turris, ctc Ead., sup., lib.xv, cap. 2, tcrior sponda regiae leclica} dictus sit, maledictum
ex Hegesipp., Plin. et Solin. vchcmcntius facil.
"
j "Opo; visio. "OpacTi; potius. Gcnialcs lecti. E^d. suii., lib. viii. cap. ultim.
quod le-
" Cap. XI. Lectiem a lectis herb. Lectica ' Cunabula... eniti. E Scrv., cclog. 4.

gebant,unde eam facercnt stramenta, atque herbas, ' Pheretrum... vicinus capulo. Ex cod., En. xi.
 723 S ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI. 724
rantur, ct est Grsecum nomen. Nam cplperpov dici- 2. liheda, genus vehiculi quatuor rotarum. Has
lur, i.%n -cou ^lpsiv, id est, a ferendo ; nam Laline ca- antiqui retasdicebantpropterca qnod habcrent rotas.
pulus dicitur, quod super capita hominum feratur, 3.S Carpentum, pompaticum vehiculi genus, quas'
sicPlaulus: Capularis senex, id esl, vicinus capulo. carrum pompaticum.
8. a
Scamna sunt qua? altoribus lectis apponuntur, ^ Plaustrum, vehiculum duarum rotarum, qui-
dicta a scandendo. 5lO Ilinc et scabelli, qui lectis bus onera deferuntur. Et dictiim plaustrum ,
quia
parvis vel sellis ob ascensum apponuntur, scnbellum volvitur, quasi diceres pilastrum.
Sinlem elstippedaneum dicitur. Nam quod GraBci di- 51^ '
Caracttifmw, vehiculumaltissimarumrota-
cunt uTroTOOiov, dixerunt Lalini scabelluni, et alii rum, quasi carrum acutum.
dixerunt suppedaneum, quod sub jyedibus sit, Capsus, carruca undique contecla", quasi capsa.
i

b Scansilia gradus, sunt, ubi honorati in sedibus 4. ^ Pilentum,ye\ petoritum, contexta quatuor ro-
hserent. tarum vehicula, quibu§ matronae oHm utebantur.
9. Sedes quod apud veteres Romanos non
dictfe, VirgiUus : Pilentis matres in mollibus. Horatius :

erat usus accubendi, unde et considcre dicebantur, Plurescalo7iesatquecaballiPascendi,duccndapetor-

Postea, ut Varro ait de Vita populi Romani : '
Viri rita. Erant autem antea pilenlia veneti coloris, non
discumbere cceperunt, mulieres sedere, quia turpisa ut nunc sunt russati, quibus nisi castse matronai uti
visus est in muliere accubitus. Sedcs singulari nu- non poterant, sicut nec vittis.
mero proprie regni est, qui Graece 6p6vo? dicitur. 5. • Basterna, vehiculum itineris, quasi via^ ster-
SubsclUa vero caeterorum, J cathedrce doctorum. nax, mollibus stramentis composila, a duobus ani-
10, ® Solium, in quo rex sedet propter lutelam malibus deportata,
corporis sui, secundum quosdam a soliditate dic- CAPUT XIII.
tum, quasi solidum; secundum alios per antistichon, De reliquis ciuce in usu habentur.
quasi sodium, a sedendo. Unde et sella, quasi seda 1. Baculus, a Baccho repertore vitis fertur inven-
dicia est, et subsellia, quasi siibsedia. tus,quo homines moti vino inniterentur. Sicut auLcm
11. Sellce curules erant in quibus magistralus se- a Baccho baculus, ita a \bacilo, bacilus per diminu-
dentes jura reddebant, Dictse autem curules, quia tionem.
apud veteres prretorcs et consules propter itineris 2. ni
Fustes, quod prcefixi in terram stent, quos
longinquitatem curruadforum provehebantur ; sellag ruslici palos vocant, quibus juvenes pro criminibus
autem quae post eos vehebantur, quibus sedenles feriuntur.
dicere jura solebaut, a curru curules sellcC sunt no- " Vectes dicti,quod manibus vectentur, undeostia
minatae. i
saxaque velluntur.
12 ^ Tripodcs, scamnelli sunt, habentes tres pedes, 3. ° Forfices, secundum etymologiam si a filo di-
sed candelabra tripoda sunt, quia similiter habent
et cunlur f ponitur, ut 513
forfices, quie sunt sarlo-
tres pedes. rum; si a pilo per]^, ulforpiceps, quaj sunt tonsorum
511 CAPUT xn. si ab accipiendo, perc, niforcipes, eo quod formum
De vehiculis. capiant, quse sunt fabrorum.fomttm enim dixerunt
1. Carum a cardine rolarum dictum, unde et cur- antiqui calidum; unde et formosus.
rus quod rotas habere videntur.
dicti, 4. Novacula, eo quod innovat faciem.
Rota autem dicta, quod ruat, et rotundum a rota Pecten dictus, eo quod pexos capillos faciat, at-
vocatum. que compositos.
Quare illud quod snper capita hominum feratur. Utsitca?-])eniMw,quasicarmen^Mm,aCame?2faEvan-
aliena ducebat Chacon, ncque id mihi dubium, cum dri matre.
prfesertim addal Servius Et dictus capulus, quod : ^ Plaustrum, q. pilastrum. Varro Plaustrumquod :

corpus capiai. Fest. quoque Capuluma capiendo. :

ex omniparte palam est vel potius a palando, hoc
' Scamna... scabell. Varro, lib.
iv Quo simplici :
est, extendendo.
scansione scandcbant in lectum non altum, sca- Caracutium. Goth.Ov. colleg., carmaVw,idem
'

bellum ; in altiorem, scamnum. a nostris carricoche dicitur.

b Scansilia... in sedibus hcerent. Al.,
in cedibus
D
j Capsum. Utiiur hac voce Festus in Ploxemo.
hcerent. GIoss., capsum, ttXivOiov,
" Viri discumbere cosper... mulieres sedere. Valer. ^ Pilentum. E Serv,, Ma. viii.
Max., lib. II, cap, 1 Femince cum viris cubantibus
:
^Basterna. Meminit huju? etiam Hieronym Is. lxvi. ,
.

sedentes ccenitabant. ™ Cap. XIII. Fustes dicti. q. stent. Sup.,iib. v,

^ Cathedra; doctorum. Cassiod., in ps. i Cathe- : cap. 27 Fustes cjuod proifixi in fossis stent.
:

dra proprie doctoribus datur. D Vestes. Eadem lib. v, cap. 27.

' Solium... dicta
est. E duob. Scrvii locis. ^En. i " Forfices secundum
etymolog. Vel. Longus, inli-
et vii.
brodeOrihograph.: Sed quoistio est in loquendo ut ,

' Tripodes
scamnelli . Sic apud Vilruv., lib. iii, forcipes, et forpices; et arccsso, ct accerso.His etiim
cap. 3, ei lib. v, cap. 9. In vulgatis tamen exempla-
minimum erit dignoscere quomodo dicantnr.Proinde
nhua scamilli, qui in aliis scdbelli, et scamnuli. cic dixero, scribes mihi, quibus tamen adnotavimus
^ Cap. XII. Carpentum... q. carrum pompatic. velcrcs per transmutationcm sijllabce forcipes th-
Ovid.
xisse. Nam et Virgilius : Versantque tenaci forcipe
Nara prius Ausonias malrcs carpenta vehebant.
massam. Forcipes dicimus ab co qaod formum ca-
Hffic quoque ab Evandri dicla parente
reor. piant, id esl calidum.
 725 ETYMOLOGIARUM LIB. XX. 726
Calamistrum est acus qutc calefacta et adhibita • ram quamvis ejus usus in reliquis operi-
aperiat, et
caletacil, et intorquct capillos. Unde et calamistmti bus habeatur, nomen tamen ex candice retinet. Ilanc
appellantur qui comam torquent. alii generaliter/'o5so/'i«mvocant, quod foveam faciat,
5. Clavis dicta quod claudat, et aperiat. " Catcna quasi fovessorium.
tum, quod capiendo teneat. 515 S.^^Sarculi sunt, velsimplices vel bicornes.
Horologium, quod ibi horas lcgamus, id est, col- n
Pastinum vocant agricolifi ferramcntum bifur-
ligamus. Est enim in solariis positum, ubi a clavo cum, quo seminapangunlur. Unde etiam repastinari
per lincas ciirrit umbra , ut quaracunque diei horam dictae sunt vinese veteres, quK refodiuntur.
ostendat. 9. " Cylindrus, lapis est teres in modum columnse,
CAPUT XIV. qui a volubilitate nomen de quo Yirgilius
accepit, :

De instrumcntis rusticis. Area cum primis ingenti sequanda cylindro,

i. ' Vomer dictus, quod vi humum eruat, seu ab Et vertenda manu.
evomendo lerram. De quo Lucrelius Tribula, gcnus vehiculi, unde teruntur fru-
: 10. P

Uncus aratri menta, et ob lioc itavocalur.

Ferreus, occulto decrescit vomer in arvis. T Pala, qure veniilabrum vulgo dicitur, a ventilan-
'^
Sumitque per delrimenta fulgorem. n dis yialeis nominata.
2.Aratrum ab arando terram vocatum, quasi am- 11. ' FurcilUe dictffi, eo quod iis frumenta cilluntur
terrium. id est, moventur. Unde et oscilla dicta ab eo quod
514 ° Bz/7'/sestcurvamcntum aralri, dictum quasi cillantur, hoc cst, movcantur ora. Nam cillere esl
Pob? c5f a, quod fit in similitudincm caudfo bovis. movcre.
^ Dentale est aratrl pars prima, in quo vom.er indu- 12. 8 Tesserce sunt quibus frumentorum numerus
citur, qnasi dens. designatur.
3 Cultelli, a cultura dicli, eoquod ex ipsis pula- * Trapetum., mola olivaria.
lione veleresin arbore utebantur, etvite,- priusquam " Prelum, trabes quo uva calcala prcmitur, apre-
falces essent reperta\ mcndo vocatum, quasi pressorium.
4. s Falx est qua arborcs putanturet vites. Dicta? Prelum, quo premitur oleum.
auteni sunt falces ^ quod hisprimum milites herbam Laciis, quo liquatum profluit, et quo ab uvis vel
filicem solebant abscindcre. '
Unde est illud : olivis torquendo olcum vinumque exigitur.
Pax me certa ducis placidos curvavit in usus. 13. Verennes a y6'/tc?'6%id esi, exportare nominata}.
AgricolcC nunc sum, militis ante fui. 5IG'' Qualus, per quem mustum fluit, a colando
S. Fdlcastrum, a similitudine /a/c/.s vocatum. Est n dictus
autfm ferramentum curvum cum manubrio longo, ^ Fisclum q}i3.si fiscuUun,SL coUmdo oleum dictum,
ad densitatem veprium succidendam. J Ili ct runco- vel quasi fisceUa olei.
nes dicti, quibus vepres secantur , a runcando dicti. CAPUT XV.
6. Serrula est prajtenuis lamina ferri, dentium De instrumentis hortorum.
mordacitate resecans arbores, seu ramos. 1. PiOta^ dicta, quod quasi ruaf. Est enim machi-
^ Rastra quoque aut a radendo terram, aut a ra- na de qua a flumine aqua extrahitur. Lucretius :

ritate dentium dicta. Ut fluvios versare rotas, atque haustra videmus.

Ligones, quod terram levent, quasi levones ^Haustra aulem, id osl, rota, ab hauricndo aquas
7. ' Scudicia dicta, eo quod circa caudicem tcr- dicta.

"'
Calamistrum. EServ.,..En. xii, ad vers. Crines " Rastra. E Serv., Georg. i.
vibratos calido ferro. '
Scudicia. Quam nos forlasse cscoda vocamus.
Catenatum. Quod nos candado.
b ™ SarcuU velsimpL vcl bicorn. Ex Pallad., ibid.
Cap. XIV. Vomcr... scuab evomendo terr.XgiTvo
' : ° Pastinum... rcfodiuntur.E Colum., I, ui,c. 18.
Aratrum, quod aravit terram, ejus ferrum vomer, " CyUndrus lap. E Serv.
quod vomit eo plus tcrram. P Tribula. Ex eodem.
Sumitque per defrimenta fuJgorcm. Forte nito-
<J
I
'^
PaUi. Utuniurhac voce TertuII., Cypr.. Ilicron,
rem. Kespexit forlasse ad Virgilii verba Et sulco : et August.
attritus splendcscere vomer. '^
FurciUte. E Serv., Georg. ii.
' Buris...cauda bovis. E Serv., Georg. i. ^ Tesserce sunt quibus frum. num. dcsign. Serv.,

^ Dentale. Ex eod., nisi quod iUic inducitur, non Georg. I Aut numeros impressitacervis, id est, aut
:

includitur. charactcres facit,quibus pccora signantur.,aut tesse-

g Falx est. Pallad., lib. i, cap. ult. : Falces puta- ras quibus frumcntorum numerus designatur. Nam
torias quibus in arbore utuntur ctvite. numcros pro Utteris posuit, quibus numeri conti-
'• Quod hac primummHHes. Vocem /H////csrejicie- ncntur.
bat Cliacon tanquam e Martialis vcrsuacceptam, cum * Trapetum, moUi olear.Exeod., Gcorg. ii.
Palladius, cujus hajc sunl, militum non meminerit. ^'
PreUim. Ex eod.
ille namque://cm (inquit) falciculas brcvissimas,qui- ^ QuaUis. Ex cod.
bus ftlicem solemus abscindere. Falcis vero vocem e ^ FiscUim. Aut hic fisceUum, aut apud Columell.,
Syriaca Palca thixisso eruditissimus vir cxislimat. lib. XII, cap 38, fiscUim, legas.
Unde estiUud : Pax me C(.'r/«. Mart.,inapo|)hor. 5'
Cap. XV. l\ota. Vid. Vitruv., lib. x, cap. 11.
lli ct runcones. Pailad., ibid. •.liuncones qui-
j z llaustra.Tion. Ilaustra proprie rotarum dicun-
:

bus vepreta persequimur. tur, sicuti Grcece M-d.-/i[i.<xzoi.

 727 S. ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI ETYMOLOGIARUM LIB. XX. 72
2. Girgillus, quod
gyrum verlatur. Est enim li- A
in 3. Habence, ab hahendo dictae, quod iis equos ha-
gnum in • transversa pertica mobile, ex quo funis beamus, hoc est,teneamus,unde et equi habiles dicli.
cum situla vel utre in puteura demittitur hauriendfe ^ Hsec et retinacula a retinendo.
aquae causa.
Lora
3.Tig/onewhortulani vocantlignum longum, quo
*>
4. Capistrum, a capite jumentorum dictum,
hauriunt aquas. Et dictus telon a lo?igitudine, xsXov Sella asedendo, 518 quasi sedda.
enim Graece dicitur quidquid longiim est. ' Unde et '
Antella, quasi ante sellam., sicut et postella,
mustela vocata, quasi mus longus.Uoc instrumenlum quasi post sellam.
Hispani ciconiam dicunt, quod imitetur ejusdem i Cingulum hominum generis neutri est, nam
517 nominis avem, levantem ac deponentem ro-
animalium genere feminino dicimus has cingulas.
strum, dum clangii.
5. Sagma, quse corrupte vulgo dicitur salma, a
'iHama...
Q stratu sagorum vocaiur. Unde et " caballus sagma-
4. iMpws qui est cawtcuZa, ferreus harpax, quia si
rius, mulla sagmaria.
quid in puteum decidit, rapil et extrahit, unde el Capulum, funis, a capiendo, quod eo indomila
nomen accepii. Harpax enim dictus quia arripit, ap- jumenta comprehendantur.
T.a(,ivi enim Graece rapere est. 6. Calcaria dicta, quia in calcg hominis ligantur,
id est, in pedis posteriore parte, ad slimulandos
CAPUT XVI.
equos, quibus aut pugnandum est, aut currendum,
De instrumentis equorum.
propter pigritiam animaUum, aut timorem. Nam ex
1. PhalercB, • ornamenla equorum suni, timore
et est stimuli nuncupati, licet sint et libidinis
sermo Graecus, stimuli.
Frena dicta, quod equos fremere cogant, vel 7. Strigiles nuncupati a tergendo, quod iis equi
quodhaic equi froidant, idest, imprimant dentibus,
Q tergantur
et obmordeant. Unde
et nefrendes dicti, adhuc lac-
Character est ferrum caloratum, quo notae pe-
tentes quod nondum aliquid frendant, id
porculi,
cudibus inuruntur. y,apay.Trjp autem Grsece, Latine
est, comminuant dentibus. f Hinc et faba
fresa q\ise /brmft dicitur.
moHta est.
8. Cauterium dictum,quasicaMfurmm,quod urat,
2. g Lupata sunt freni asperrimi,
auiem lu- Dicti et provida sit in eum scveraque caulio, ut dum vi-
pata a lupinis dentibus, qui intequales sunt unde ; detur cujus sit, avaritia refrenetur, Quod interdum
etiam eorunt morsus vehemenier obest.
pro signo, interdum pro cura adhibetur, ut vis morbi
Chamus...
ignis ardore siccetur.

* In transversa pertica. Al., parte. f

Hincet faba fressa. Fest. Frendereest frange- :
b Telonem hortulani vocant.lia. scripsisselsidorum re, unde est faba fressa,unde et dentibus dicimus
arguit etymologia, sed Tollenonem dixisse debuit, I

'
frendere. Gloss, Faba frensa.
Festus Tolleno genus machime, qua trahitur aqua,
:
8 Lupata. E Serv., Georg. iii.
alteram partem prcegravante pondere, dictus a tol- ^ Hcec et rctinacula. Respexit
ad Maronis verba
lendo. Utuntur hac Yoce Livius, Plin. Vegetius,
Et frustra retinacula tmdens, Georg. i.
' Undeet musteUa,
q.mus longa. Verba sunt Serv. Antella...Postella.Legeantillena, elpostillena,
'

^ Hama... Ferramentum aduncum ad

coercenda invitis libris omnibus. Nam vitium procul dubio na-
incendia. Phn., epist. 230 Et alioqui nullus
usquam
:
tum ex notationibus. Gloss., antillena, etTr^Trjp (Sic).
in publico sipo, nulla hama, nullum denique instru-
Postillena vero etiam legitur in Gasim Plauti.
mentum ad incendia compesccnda. Ei Paul., cap.3, j Cingulum hom cingulis. E Serv., yEn. ix.
d. de Off. pra3f,vig. Sciendum est autem
:
prcefectum " Caballus sagmarius mula sagmaria. Eod.
vigilum per totam noctem vigilare debere, et coer-
modo)legendumapud Serv.,iEn.i,adillud Sertisque :
rare calcmtum cum hamis et dolabris. Et Ulp
' recentibus halant, non sagitiarius. Vid. Suid., in
dy Fund. insl.
^ Cap. XVI. Phaler. Grcecus serm. E Serv., ^n. ix.
 AD S. ISIDORl ETYMOLOGIARUM LIBROS APPENDICES-

Pars prima,
AD DECEM LIBROS PRIMOS IN AREVALI VOLUMINE TERTIO CONTENTOS.

500 APPENDIX PRIMA. A APPENDIX II.

Ad lib. 1 Etymologiarum, cap. 17.

Ad Etymologiarum prologum.
INVENTICULA DE PEDIBUS.
VERSUS PR^MISSI ETYMOLOGIIS, 1. Compositio est pedum, de quibus aliquam Jam
mentionem fecimus. Sunt igitur alii pedes disyllabi,
hi Codice Rcgibvaticano 1953.
alii trisyllabi, alli telrasyllabi, quorum unde et no-
Sancta Dei genitrix, post partum virgo perennis, mina deducta sunt, docebimus, et quot habent sche-
Stella maris, nati imperio mundi dominatrix, mata. Ex disyllabis geminatis pedos tetrasyllabi sunt,
Num totus si rite loquax sermonibus orl^is quorum et nomina el schemala subjungemus. Sunt
Ederet innumeris sub conditionibus aptas ex disyllabis el irium syllabariim pedibus copulati
5.Natura potiore * nitens humano more
loquelas, pedcs syllabarum quinque; suntque ex duplicatis
Te, summis quam non penetrant in sedibus astra, trisyllabispedessenarumsyllabarum, de quibus nunc
Igneus et rapidis sudans sol ipse quadrigis arbitror esse necessarium diligenier laborare.
Quam spectare nequit, submittcns ora decora, 2. Disyllabi ergo pedes sunt quatuor, trisyllabi
Vel minimos digne poterit tibi ponere cultus, B octo, duplices sedecim, quoniam una syllaba duo
lO.Autaliquo fari perceptas ordine palmas, scheraaia habet, aut longa est, aul brevis. Duae syl-
Quas lulit omnipotens factor, mox Filius ipse, labifi quatuor schomata iiabent: nam aut amb?e bre-
Dignam te matrem sublimans jure perenni, ves sunt, aut ambai' longa}, excepta una syllaba brevi,
Teque vehens hodie ccelestes Patris ad arces. et una longa, aut una longa, et una brevi. Pedibus
Angelicas intcr decrevit scandere turmas : accidunt arsis, et thesis, id est, elevatio, el positio
IS.Assurgit comitantur et astra,
laBtata polis, gravi sono syllabarum, ut asscrimus, dufeionga^ duai
Reginamque sui divina
laudc tuentur, breves ponunlur. Tempus, quo producuntur cl cor-
quae porta manes, nostrEe quoque causa salutis, ripiunlur. Resolutio a pcde in syllabam, a syllaba
Virgineum decus, et matrum castissima virtus, in litteram. Liltera enim atomos est, id est, iudivisi-
Plena omnis, quce semper adest tibi gratia nati, bilis, vel inscclio. Secundum pedum cunctorum men-
20Jam nimium protende reis pia dona solutis, suram docebimus.
Et miserum benedicta dolentem compede vinctum. 3. Pyrrhichium dictum esse alii dicunt a Pyrrho,
Ac fetens cura miserans de pectore vulnus, Achillis filio, quem primum aiunt in lumulo paLris
Liventes totum plagae ne serpcre corpus sui armatum honoris gratia saltavisse. 50'^ Aristo-
Commaculante queant tetro putredinis haustu. C leles autem Achillemailhujus ludi iuvenlorem 1'uisse.
23 Te dominam, dominam fateor miseraris alumno
. ; Quibusdam placet ab ardorc, idest, ab ipsa velocitale
:

Quam magna es , fer opem polius, tandemque sui soni nomen accepisse hunc pedem, i-h toj -jpb q,
[remolis id cst, ab hac fla^imai velocitate. Cognatio enim ar-
501 Roscida, te gradiento, sequi per gramina doris el velocilatis est; uade Instant ardcntes Tyrii,
[vinclis id cst, fcstinantcs. Pyrrhichius a Pyrrhichc ludi ge-
PrPecipe, longa nimis quanquam vestigia ducam. nere, nomen accepit, quia hoc sono miiitcs usi snb
Splendida nempe velut surgens aurora tenebras armis prai^ludunt. Ipsa tamon a pyrrhiacha dicla,
30.Effugat, immensum tua dat sic semita lumen. id est, lusione, vel Pyrrbichia filia, vel a Pyrrhicho,
Hinc proprium nihil esse ferunlsol, luna nitorem; qui primus Cretenses sub armis sallare in hujus
Mille per effusos vincis quos luminis orbes. l)edis sonum constituit. Spondeus tamen nonicn ac-

Vers. l.Codicem Regiovaticanum, in quo hivcr-
siculiEtymologiis pra'ponuntur, qui signatus csl
num. 1953, descripsi in Isidorianis., cap. 32, n. 101.
Conjectura nonnulla est, hujusmodi carmen sancli
Ildefonsi esse.
5. Corruptus est hic versus, ut mulii
pede longior est.
9. Reposui poterit pro potcris, quod eral in Ms.
11. InCodice crat fjiie pro quas, et dignatcc matri
pro dignarn te matrcm.
15. Erat polus; fortasse legcndum •.Assurgtmt ke-
tata polis, comitantur et astra.
17. In Ms :vitce quce. portama^ies^ nostrx quo-
que causa salutis. Sunt septem pcdes.
18. Fortasse, Castissima virgo.
19. Fortasse, Plena omni.
27. Erat Rosea pro Roscida.
App. II, n. 1. Isidoro hoc opusculum tribuilur in
Codice Regiovaticano 112, quem in Isidorianis, cap.
99, n. 9, recensui. Initium indicat fragmentum esse
ex uberiori aliquo opere excerptum.
2. In asscrimus prima est longa, duse sequentes
breves, ultima longa, si vox sequcns e coasonanli
alii, et uno incipiat, et brovis, si a vocali.
3. Erat inMs. Exstuant ardcnfes ; rescripsi /ns/a?ii
ardcntes, ex Virgilio, lib.iyEn., v. 427.EtinMs. qui-
dem pro Tyrii potins videbatur Troes positum. De
pyrrhichio, et pyrrhicha, ejusquc origine, vide Quin-
tilianum, lib. ix, ca[>. 4; Diomedcm, lib. iii, p. 471.
Putschii; Plinium, lib. vii, cap. 57; Solinum, cap.
11, al. 16, De Crela. In Codicc c\<ilprimus telensium
pro primus Crelensium, aut, ut edidi, primus Cre-
tc7ises. Spondeus in libationibiis adhibebatur; inde
spondcus dictus a Gra^-codTOvSr], libatio. ConferDio-
medem, lib. iii, pag. 472, Putschii.
731 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS APPENDICES. 732

ccpit a sacrificio, quia spondcon Gr?oce &acrificium l^

derunt. Epilriti quatuorhoc nomine nuncupali sunt,
nuncupaliir, quo sono hyninos, id est, laudes diis quia ex tribus longis et una brevi parildjus vocibus
irnmorlalibus decantabanl; unde et Homerus ait : continentur.
Sponde tua Crete. APPENDIX III.
4. lambusalamba, Celei filia, nuncupatus est, quee Ad lib.Etymologiarum, cap. 27.
I

cavillaliones jocosas hujus pedis sono dicens, aniorem INCIPIT SECUXDA ORTHOGRAPHIA.
sibi gralissimum commovebat, unde dicilur eliam Ex Codice Albanio.
(quod) hujus pedis metrum comccdis, hoc est, rei 1. Ara per a solam per h, ct a.
scribitur, liarena
la?tissima' commodaverit. Aurit per a et w, id est, aquam
haurire autcm,
levat ;

5. Trochfeus diclus cst a velocitale rota3, quam quod csl videre, |ier/i scribilur. yEscas (forte oestas]
suo sono imitalur. Alii chorium appcllant, quia cho- pcr a et e scribiiur. ^rat, ceguitas, cedes. JEneas,
rus aptam modulationis continet rationem; unde /Esculapius pcr diphthongum. Alite per a solam. Ila-
otiam pes, qui cx hoc trocha^o et iambo consiat, litus pcr h. At, quod verum significat, per a, el t ; ad
choriambus nominotur. prfcpositio per a et d, ut ad amicum vado.
6. Tribrachys suarum syllabarum qualitate nun- 2. Assiduus, assecutus per duo ss. Accumulatus
cupatur, quia tribus brevibus constat, qUcC Grsece pcr duo cc. Aggcruus (forte aggeratus) pcr duo gg.
bracltijiv nuncupanlur nam in eo servav it disciphnara,
; Apparet per duo pp ; adponit vero per d scribitur ad ;

et in iribus syllabis coepit. pra^posilio verbo conjuncia est. Ammonitus per duo
7. Molossus diclus,quia a Molossis orasCretensium 7nm. Annuit, annuntiat per duo nn. Ademptus per
rcperlus est; hunc quidam et Creticum dixerunt, B m et p.
inler quos et Arislophancs fuit. Anapa^stus dictus 5® I
3, Apud per jj et d. Austus (forte auctus) per
cst dactylo contrarius ideo nomcn accepit, quod ci
; diphthongum, austio {auctio)\cvo, quod est venditio
rejicialur, id est, repercutialur, quod Graeci ana- (forte dccsl aliquid). Birtus, boluntas, bita, vel his
jjccstin dicunt. similia, qua) Afri scribendo vitianl, omnino rejicicnda
8. Dactylus dictus est a dicsilo, cujus articulis fi- sunt.et non per b, sed per v scritDenda.
guralur, incipiens a longa, dcsinens in duas breves; 4, Cedo pcr c scribilur, quod valct (obscure) con-
digitus enim Grccce dactijlus nuncupatur, Amphi- sentio; ccedes vero pera et e, ccesaries, ccelum (forte
brachvs dicitur, quia ex utraque parte brevilatem cesaries, celum), centenarius, eeterum, cere, quod
accipiat, quam GraBci brachyn dicunt, ave dicimus, celeritas per e. Commentarius pcr duo
9. Amphimacrus dicitur, sicut antipastus, nomen mm. Competit (forte deest aliquid), Clangor pcr c,
accepit, quia ex utraque parte longam, quam Grfeci non per g. Ccelebs per Z) scribitur; indc ccelibem dici-
macron dicunt, accipial. Dictus lamen est his pes mus, Coire sine /i scribitur. Cymbalum pcr t/ scribitur.
Creticus, quia in Crelica insula Corybantcs, utvagi- Corax per c, non pcr g.
tum Jovis Salurno celarent, sic sonuerunt graviter, 5, Commentatio perc. Ca?^u5, idest, multitudopcr
breviter, gravitcrquo. diphlhongum a (forte ce). Cete vero, quod est ma-
10. Bacchius dictus est, quia a Baccho, id est, Li-rina bellua, per e. Commercium, quod est ncgotium,
bero Patre accepla raodulalio hujus pedis pro sono per duo mm. Clanculum per duo cc. Cum pra:'posi-
componebatur. Antibacchius, vel palimbaccUius di- p tio pcr c si aulem adverbium fuerit, per q; dicimus
,

cilur, quia bacchio contrarius est, Proceleumaticus ^ enim ciuum lcgo.

Cat, quia 50IS Corybanles choros concitanlcs, ut 6, Deus per e solam, Dcemon p?r diphihongum.
celerius sallationem celebrarent, inter se hortabaQ- Dilabitur, disterminat, per i. Dogma per g, non per
tur, quia Grtece hortaiio p;-oct;/eo.sis nuncupatur. c. Dclubra per e, non per i. Dictatus pcr i, non per
H. Dispondeus dictus est, quia ex duobus spon- c. Erus, quod est dominus, per e solam. Extcrna,
deis constat. Diiambus dictus cst, quia ex duobus quod est cxtranea, per e c\ x; si de die loquatur, per
iambis componilur. Dilrochai^us, quia ex duobus tro- h. Effecta, et efficji (forte effingi), effudit, efficit,
cliaiis tiguratur. Anlipastus dictus esl, eo quod ex cffluit per duo ff. Erebus per e.
utraque 'parie relevetur, quod Grffice antesponi di- 7, Fabor per b. Flagra duo (forte Cjuocl) sunt ver-
citur, id est, rclevatio. bcra, per /" et /; nam fragra, quod est odor, per f et
12. Choriambus ex chorio et iambo
dicitur, quia r. Fero, quod est tolero, per e solam. Gerosus (fortc
constat. lonici dicti sunt duo, id est, major et minor, gcnerosus) per e. Gceomctres per a ele. Gnarus, (\uod
ab Ioi;io inventore, qui his pedibus metra lyrica cst sciens, per g ct 7i. gnatus similiter, Grassator,
ionica fecit. quod cstservus (ione sceuus) perg. Glabcr, quod est
13. Pffiones a Pajone poeta nomen insitum posse- lenis facic, per b.

4. lamlje, qua^ iambum reperit, ab aliis dicitur ad veram scripturam in membranis antiquis dignos-
Celei famula, ac diverso modo res ipsa narratur. Pro cendam facilius deveniri possit.
jocosas erat in Codice licosas. n 2. NuUa ratio est, ut apparet per duo pp scribatur ,

6, Obscurum est in eo. •^ adponit vero pcr d et p. Utrumque ulrohbrt motlo

7. QmdGT^^cianapcestin,vcscr\])\ poterit avxrafstv. scribi potcst. An autem parum sibi constcnt qui ,

Isodorus in Etymologiis diversas fere sequiliir de pe- modo adparet scribunt, modo apparet, in dul)ium
dibus explicaliones, cum his conferendas. rcvocari pot"St. Minime ego damnare ausim eos qui
10. De pede proct^leumatico, scu proceleusmatico hanc hbertatcm sibi permittunt , ut vcrba, qua? a
diversa originatio exponitnr in Etymologiis et notis, probatis auctoribus varie proferunlur, ut seculum,
Procelosis, ct hujusmodi verbaGraca, qute prolcrri sccculum, litera, littera, aliquando per unam, aU-
solent, omnino corrupla sunt. Qua^ magis necessaria quando per aliam scribendi rationem usurpant, non
videri possunl, jam lib. 1 Etymologiarum explicata ahter ac quia utrolibet modo dici potost amarunt, ct
suni. amaverunt, non peccat, si quis modo amarunt dicat,
App. III, n. l.DeCodicc bibliothecte excellenlissi- modo amavcrunt.
ma? Familige Albani dixi in Isidorianis. cap. 107, 3 Vitium scribendi b per v, nti etiam contra v per
ubi, num. 27, de hoc additamento ad Elymologias /), medioicvoapud nailtas nationes invahiit, et ctiam
verba teci. Dc insohlisquibusdam scribcndi ralioiiibus num nonnullis llispanis commune est. ut promiscuo
qufc exponuntur, non valdelaborandum cst eas au- : b Gi V usurpent ct proferant, quamvis in arlc Ilispa-
lem pra5 ocuhs habere oportel, ut quaniam fuerit naiatina Antonii Ncbrisscnsis discrimcn adhibendum
medio fevo hoc in genere licentia, iutelligalur, ct opportune pricscribatur.
733 APPENDIX
8. Ikec pronomen per h et diphthongum a, et « ex priori diphlliongo, et novissima pcr e solnm.
omnia pronomina per h, exceptis possessivis, sub- " Quod pronomen neutrum per d scribitur, nam si ad
junctivis, et relalivis nam quolies conjunctivam
; numerum,
syllabam ponimus ac, per a scribimus, ut conjunctio
a prscposilione differre possit.///c vero pronomen, ut
adverbium loci, scribitur sed ea re ab invicem di-
: bilur, scminat, vero pere solam. Similia y carent.
stant, quodadverbium loci, producta (scribitur pro-
ductum) syilaba pronuntiamus, pronomen correpta.
Eiat, honor pcr h, onus per o. Haud, quod est non,
per h et f/, aut conjunctio pcr t mulam. Hausit, quod
est bibit, pcr h. Hisco, quod est oris apertio, per h.
Heremus, hispidus, hercos (forte heros^per h scribun-
tur, et si qua similiasunt, quaj aspiratione indigent.
9. Impedit,im,pius,imma7iitas,iminemor,i>npera-
tor perduo mm (forte aliquid decst) ; idem inmacu-
latus, inmortalis per i el ??,quia in prsepositione ad-
dita, aut complet, aut vacual. Irritura per duo rr.
Inquit t in fine ponenda est, nam si d habuerit, in-
lerVogalio est, tanquam si dicas : In quid mittit ?
Id pronomen ])er d scribitur.
505 10. Karitas, Kalendw, et si qua nomina si-
milia a ei c { sic) sequuntur, pcr k scribenda sunt.
LaHus per (8 diphlhongum; Iwthalis vero, quod
morlalis dicilur, per Levarc, quod est adjuvare,
cc.
per e. Lixa, quod vel luxuriosus, por i el
est vilis,
tcscribiiur. Mecum, id est, ego et tu, per e solam,
moechum virum, quod est adulterum, et mcenia, per
et e. Mussitas por duo ss. Mos et mors similiier
scribenda suni. Mijsterium per y Grpecum scribitur.
11. Nexce, id esi, collatce (lege colligata;) per x
scribilur, quando vero dicimus nec fecerit, per c
scribitur. Nanctus per ?i et c in medio scriljitur.
Ncenia per a ei c. Nomenculator, quod est nominis
vocator, per c et u. Notus per t solam, nothus,(\\\od
est ausler, per h scribitur.
12. Ostium, quod aperitur et clauditur, pero,/i05-
tia vero per h. Occipitium, (juod est capitis pars
poslerior, per duo cc. Occulum (forte occulunt) quod
cst occultum, pcr cc. Obpilat per b et p. Offendit,
offulsit, officiat,officium per duo ff. Occursa per (W
Oppulit, opperior per diio pp. Osores, id est, odium
exercentes, per o. Olympum per y Grsecum.
13. Pcenis per ce diphthongum, pa-na, el pcvnitudo
pero ele. Peculatus, quod est furtum peculii, per e
solum. Penum, quod est cellaria, per e. Procator,
presu7n, quod est comes, pretestant per e.Prcecipuus.
prcevius per a et e. Quum por q. quia non pnepo-
siiio casus ablativi, sed adverbium. Quce prieposi-
tiva, vei pronomen generis feminei per dipluhongum
scribilur que\ero conjunctiva, ut est, fecitque, per
;
e solam. Quoirit per ce diplitliongum quceque vero ;
9. Non desunt qui adhuc probent hanc scribondi
rationem, immaculatus, immortalis, etc.
11. Etiam notus, quod estauster, siue /i scribitur;
nothus vero id est, spurius per h.
13, Nescio, quid lateat in yerhis presum, prestant.
Confer. num. 27.
14. Pro5/«f/('/ legendum/.s/;ff/. Vidcnum. 30. Alia
passim occurrunt, qute correclione indigent.
16. In Isidorianis, cap. 56, num. 21. de hoc ope-
re disscrui, ubi docui videri legcndum Acjrcvciusper
0, ct E, non pcr Y, iit quidam pulant. Illa ctiam mca
conjeclura erat num.
25, sermoncra osse dc Ai/roico
comoedia Plauti ex quo vocal)ulo fortasse n.ilum,
:
quod Ac/rcvcius sive Acjrcvtius alicjuis couticlus fuerit
auctor hujus operis.
17. Non. d et s, scd, etc. Fortasse legendum no}i o
cts, sed, etc. Codex est Vaticanus 6018, non Uegio-
vaticanus, ut in not ad num. 29, cap. 27. Elymol.,
,
cdilum fuerat. Perlinet ad sicculum x, circiter. Ini-
lio est glossarium. quod aliquis credidit Isidoria-
num ; sed Lucas Ilolstenius nolal csse plane diver-
III. 734
per t; dicimus enim, quot pancs, vel
qiiotpisccs. Quassat per ss. Picvehit per /j.
14. l\cus per e solam, rceda vero per aeie scri-
Studet pcr i et s scribilur. Suppetit per pp, sicuti
succcdit per cc. Sosyma {sophysma) per y Gra?cum.
Scapham per p et h. Scropuhim per p, non per b.
Sucjc/erit^per duo gcj. Succumbit per cc. Syrtes per
y. Suggestus per duo gg. sicut succcssus per cc.
Scvcritas per e solarn. Ta;det per a et e seribitur.
Tliema, quod est materia, pcr t et h scribitur. Vce
monosyllabum per diphlhongum scrihitur, ut est va^
miscro mihi. SuJjjunctiva per e solam scribilur.
Volumpias per m
et p scribitur.
15. Xerras, Xenophontes, Xenium }perx scribenda
sunt. Ylion, Ydros, Yterius, etc, per y scribuntur
(vel scribenda). Z littera propter pcregrina nomina
g admissa est, per quam scribendum est Zelans, Zabu-
lon, Zoticus, Zenon, et reliqua.
5OI9 GLOSSEMATA DE DISTANTIA VERBORUM.
Ex Codice Vatieano 6018.
16. Acrocius per c ct 0, non p^r y, ut quidam
puiant. Ad illum vado, adme venit, per (/ scriben-
dum est. Assiduus, assccutus per duas s scripsit
(forte scribitur), ne prfeposiiione nomini conjunga-
lur (forte ne prcepositio nomini conjungatur). Ac~
commodus per duas c. Aggestus per duas g scripsit.
Sic et similia. Ammonitus per duas m Annuit per
duas n. Atque per t, non per d. Ademtus sine ;;,
qui m lilleram pulant possa sufficere. Sic et reliqua.
/Ec/uus, si de a^quilate, per a, eijuus, si dc animali-
bus, sine a scripsit.
17. Apostolus si necesse est syllabam dividi, non
d el s, sed s el conjnnctum esse debet. Sic et
;t
constans, et reliqua, quando ante t litteram venit
(forte littera s venit). Apud per d scripsit. Aras
C per a scripsit. Ilarena, hauri de aqua lcvandum
(for*c leuanda halitus, hffic omnia per h. Aures de
audilu sino h. Ara^m (forte cera), cescas (forte cestas),
cequor, cetas, cesus (forte cestus), cedis, /Eneas, ha^c
omnia per a e\. e scripsit.
5©?^ 18. At, quod vero significat, per a ei t scri-
psit. Acl pra'positio casus accusativi, ad amicum
vado. Aliter (forte alitus, vel alitur) per a solam.
Accumulatus per duas c. Apparet per duas p.
Aclpomo vero (forle culpono vcro) per d, quia ad
pr;H?posilio verbo conjunctn esl. Ammonuit, ammo-
nitus perduas m scripsit. Annuit, annustra (sic) per
duas n scripsit. Ademptus per met p scripsit. Auctio
sumab Isidoriano. incipit: .l/w/rz/sa, ahscondita, etc.
Sequi'ur aliud oiuis de re. grammalica Audivimus
:
multos, etc. A littcra, eic.\um De littcra ex libro
Domni Donati : Littera est clementorum vocis, etc.
Post glossaria et epactam cum figuris succe-
alia
D dit opus quod nunc cdo. In prima |)agina pingitur
cruK magn-i, apposita hajc inscripiione ex utroque
laierc In nominc Dci summi incipit liber cjlossc-
:
mate pro cjlosscmata) sancti Hisidori episcopi
(sic
De distantia verborum. IIoc vcxillum crucis in
ccvlo fulgit (sic); nunc auteni nos salvat per stipi-
tcm crectum. Incipil Acrocius pcr c. ctc. Sequilur
:
aliud opusculnm inscriptum Incipit distantia ver-
:
borum synonyma Ciceronis : Tcncbo, possidebo,
obtincbo, etc. Desinit Emissarius, prcedo. Explicit
:
synoni/ma Ciceronis, amen feliciter. El illico In- :
cipit liber Chronicorum sancti Hisidori cpiscopi :
lirevcm temporum, ctc. Ut ego pnto, iuec quoque
disianiia veriiorum, quasi exCiccronis operibus col-
lcrta, a sci-ii)a Isiduro imslro tribueb;Uur. Iii codem
Codice suut alia fragmenta, el opuscula sanctorum
Damasi, Ilicronymi elAuguslini.
735 AD S. ISIDOP.I ETYMOLOGIAS APPENDICES.
vero, quod est veditio, e adhibendum est. Aggestus
per duas g, quod est (forte deest aliquid) avidus.
19. Cedo, quod esl concessio, cemcntarius, cete-
rum, cere, celeritas, celebs per b (forte per e scri-
buntur). Ccesaries, ccelum, ccetus, id est, muliitudo,
ista per a et e scribuntur. Cete vero, quod est ma-
rina bellua, haec omnia per a el e scribit. Cepit si-
militer de capiendo per e, cwpit de incipiendo per o
(forie per o et e) scribitur, Commentarium per duas
m. Co7nmestio liorle commercium), quodnegotium,
per duas m scribendum. Clangor per c. Compe-
tens, per m. Coire sine/t Cymbalum, cymbala, per
y scribitur Grsecum. Commercium et caput per c
scripsit. Clanculusjier duas c. Cum praepositio abla-
livi casus per c scripsit (vel scripserunt); si autem
adverbium fuerit, per q ; dicimus enim Quum lego,
quod est negotium.
20. Deus per e solam scribitur, dcemon per a et
e scribitur. Docjma per g, non per c scribilur. Dila-
bitur, disterminat per t scribilur. Dehtbra per c non 3
per i scribitur. Dixistis per tres i. Erus, qui est do-
minus, per e sol3rascriljitur.£.r^6'r?2ff, quod est, quge
cst extranea.per e et;r;si dedie loquawur, hesterna
per h (forte per h et 5) scribilur. Effectus per duos
f.
Exemptus per met p scrihitur. Essentia per duas
s. Effosa, effecit, effodit, effugi, effuit, pcr duas f.
21. Fediis, quod est deforme, per e solam, fcedus
vero, quod esl pacis judicium, per et e scripsit.
Fabor per f scripsit ; unde et faber Deus. Fabis (sic)
per y, id est, poma, F/n^;'fl, qutfi sunt verbera, per
f, ct l, fracjra, qiise sunt odora, per f et r scripsit.
Fero, quod est tolero, per f solam.
22. Gerolus pergsolam scripsil, G»fl?-us, quod est
sciens, per ^ et w scripsit. Gnatus, qiiod est filius,
per g el n scripsit. Grassator, quod est latro, per^
scripsil, Glaber, quod esllenis facie, per /?. Gnjphes,
non gryphi. Hcec prffinomen per /(, a ot e scribitur,
nam ad omnia preenomina /t scribilur, exceplis pos- Cscripsil Quot petens,
sessivis, subjunclivis, et relativis. Nam quoties con-
junctivam syllabam ponimus, quod esl ac, per a
solam scribilur, ut conjunctio a pnepositione (forte
a praBnomine) differre possit. Hic vero prsenomen, ut
adverbium loci scribitur sed ca re ab invicem dis-
;
tanl, quia adverbium loci, pioducta syllaba, pro-
nuntiamus, prsenomen corrcpta. Hiat, honos per /i,
onus, pcr Haud, quod esl non, per h et d, muta
novissime posila. Hausit, quod est bibit, pcr /i scri-
bitur. Hisco, qnod est os apcrio, per h scribitur.
Heremus por h. Hispidus 50S per h. Heroes per
h scribitur. El si qua similia sunt, qua3 aspiratione
indigent. Hactenus per h et e scribitur.
23. hnpedit, impius, immemor, imperator, im-
pendit, implet, immanitas, hfec omnia per m
scri- ritas (forte screnitas) per e soldim. Sceritcs pcr a et e.
psit. Inmaculatus, inmortalis, innocens, ha^c per n
scripsit. Incjuit t in fine ponenda est; nam si d
habuerit, inlerrogalio est, tanquam si dicas, In quid
mittit ? Id prsenomen est, per d scripsit. It verbum Q scribc, non fabrum (forte bafrum Vultus per duas
est, per ^ scripsit. Ideo (decsl aliquid), Irritum iht
duasr. Karitas, Kaput., Kalendce, et si qua nomina
fl et c (forte a post c) sequunlur (forte sequitur),
per k scribunlur.
24. Lcetus, lcesus, lcetitia, lceva, quod est sinistra, diim est zona, zelus, et similia; est enim z Graica
hcec omnia per aet e scribuntur. Lethalis vero, quod
19. Videtur alieno loco esse guod est negotium
post ciuum lecjo ; neque satis tamen clarum esi an
legendum sil cjuod est negotium,
20. In hoc opusculo et in prtecedenti multa sunt
communia, eliam ipsi errores, ut quod de noto et
notho dicilur, de quo supre num. 11.
26. Scripium erat in membranis de adversan-
tium... de sacrificium.
21. Legi posset pressum pro presum :sed explica-
tio quod est comesmn innuit presum, essepro pere-
736
II etmortalisdicitur, peresolamscribitur.Leiiflre, quod
est adjuvare, per e solam ; quod est vilis (deesi no-
men aliquod, nempe lixa), vel luxuriosus, pertetx
scribitur. Mecum per cet cscribilur. Mcechum, quod
est adulterium, (forte adulter) per et e scribitur.
Mos et mors simpliciter scribenda sunt. Mysterium
per y Grajcam.
25. Nexce, id est, colligatse per x scribitur. Nan-
ctus per n et c. Ncenia per a et e scribitur. iVomere-
culator, quod (deest aliquid). Nubo, nubit, per b.
Nupsit per p. Nominis vocativus per c et v. Notus,
quod est cognitus per, t scribitur, nothus quod est
auster, per t et h.
26. Ostium vero, quod aperituret clauditur, pero
solam scribilur; hostium de adversantibus per heto
scribitur, hostia vero de sacrificio, per h el scribi-
tur. Occipitium, quod capitis pars posterior, per
duas c. Olympus per y Gra^cam. Obpilat per b et p.
Offendit, officium, offulsit, officit per duas /" scri-
bitur. Occultum per duas c. Opplet per duas p.
Occurrat per duas c. Opperior per duas p. Osores,
id csl, odium exercenles, per puram scripsit.
27. Pcenes, pcenituclo ptr a et e scribitur. Pcena,
per ei e. Peculatus, quod est furtum pecuiii, per e.
Penum, quod est cellarium, pcr e puram. Prceci-
puus, prcecisiis proimium, hsec omnia per aete scri-
buntur. Precatur, presum, quod est comesuni
prestat, presbyter, et ista omnia sine a scribuntu'-.
28. Qur per q scripsit. Quum per q scripsit, quia
non esi praiposilio casus ablativi, sed adverbium.
Quce pra^positiva, vel prasnomen generis feminini per
diphthongum scribiiur. Quceque vero per a el e, no-
vissima sola e scribilur. Quod pr?enomen generis
neulrius per (/ scripsit, nam siad numerum, neutrius
gcneris(foile refcratur), per^ha^c syllabaperc solain
(lorte abundant ha?c verba hwc syllaba per e solam^.
Dicimus enim Quod scrinium quod nomen, per d
500
ut quotpisces. Ista enini
ad numerum, illa ad geiius pertinent neutrum, illa
per (/, isla per t, Quassat per duas s.
29. Religio dicitur eo quod relicjit (forte relicjat)
animas ad cultum divinum. Reus per e solam scribi-
tur. Rcda (forle rhceda) vero per a et e scripsit.
30 Sannt, scepe, sceries, ista per a ct e scribuntur.
Scmel, scmina scveritas, htec per e solam scribunlur.
Spissa, sceiia, stimulus, et caitera similia </ caront.
Istud vero per / el s scribiiur, ei in fine d. Suppctit
pcr duas ;;. Succcdit, succubuit, successus per duas
c fcribitur. Sophysma, Sophysta per y Gra;cum
scribiiLir. Suggerit per duas g Scapha per p et h.
Stupulum per jy, non per b. Syrtes per y scripsit.
Suffcctus p( r duas /". Succcssus per duas c Sevc-
31. Tcvdet per a ete, Thema quod est materia, per
t ct h. Ycc Ae dolore, ut Vce misero mihi, a et e
Subjimctivum per c solam, Casusve, deusve. Vafrum
u. Volunt per v, non per u Volumptas per et p.m
32. Xerxes, Xcnophontes, Xenium per xicrlhhur.
Z proptor obscura peregrina nomina (scribilur pe-
regrinis nominibus) admissa est, per quam scriben-
litiera duplex.
sum, veluti per syncopen. Pro prestut juveritlegere
prcmat,ve\ prcster, pressat.
30. Pro scena fortassc auctor hujus opusculi scri-
psitscina;nz.m e in i olim facile convertebatur. Nqn
video tamen cur istud hoc loco referatur ,
cum ini-
tium vocis sil i non s ; nisi fortasse aUqui tunc scri-
bebant stud pro istud. A snphismatc ct sophista reji-
ciendum y Grtecum, quod in hoc opusculo, uti in pwT-
cedeniipr?escribiiur.Pros/«7J»/«'« in praf-cedentiopu-
sculo est scropulam, acfortasse legcndum scrupulus.
737 APPENDIX VI. 738

E.v Codice Albano fragmentum. • hominisnaturaadpercipiendam doctrinamsit apta.

33. Somwioclicendum,non somnior, et sommavi " Item qualem oportebat esse discipulum medicincB.
non somniatus sum.lllud scammim dicendum, nec Item deingrcssumedici adinfirmum. Item qualiter
ipsud, sed ipsu^n. Paupcr vir, el mulier pauper, non medicus infirmum visiiet.liem de nominihus philo-
paupera ; baculum hoc, non hunc. Balnca,el, Balneas, sophorum qui libros medicinales scripscrunt.
non balneum. Cluucs huu non hi. 3. Sequilur de libris medicinalibus, seu, caput 10

S^.Ficidula'^ nonficedula', idest (forte inde) quod ex Editis. Sequitur Quare medicina non conti- :

ficus edant ; querqucdulce. a quercii (forte a

sic el neatur inter artes liberales, seu caput 13.
querquerus). Cotturnices, non cotiirnices. Arbor 4. Scquitur epistola Galieni de natura humani
omne ligiium, dicitur, arbos non nisi fruciifera. corporis. Epistola 2 Galieni de effectibus pigmento-
33. ifora dierum est, o?'rt finium. Pignera rerum rum, et de esinamidiis eorumdem. Sequilur : Quod
suDt, pignora filiorum. Columba^, qua^ mansuetcofieri omnis qualitas et potentia elementorum quatuor
possunt, el domilius assuescere palumbes ferae, et
;
modis probatur. isequitur de odoribus et unguentis,
saxis silvisque inliabitanles. Rubor coloris esl,robtir seu caput 12, tum de ferramentis medicorura, seu
virtutis, 5lO Vcniunt, (luasi vendunt, veneunt, caput H. Sequitur Unde dictus sit Criticus. Diciiur
:

venduntur (obscure utrumque quasi,el pro ve-

quas^i Criticus dics, etc. Sequitur caput 9.
neunt exaratum est veniunt). Dilectum diligendo, a. 5. Sequitur caput 5, sed plane immutatum, tum
electum ab cUgcndo, dclictuma peccando (fortassc de quatuor temporibusanni, de quadrifaria divisione
a delinquendo, lioc est, peccando). humani corporis, de ajtatibus, de qualuor angulis
36. Pinnas murorum, pcnnas avium dicimus. Om- g capitis, et de opibus corporis humani, dc compO'
ne animal pccus, excepto homine (Sequuntur sex nentibus oculum, de intirmitatibus oculorum, de
verba corrupla) modo dixerunt. Ilic cullcus, hicplu- cataractis, de sanitate et morbo, et ex quibus fluant,
teus, latens (torte lacus,] cuncus, laqueus, postis, nempe caput 5 ab illis verbis, sanitas, usque phle-
margo, veper, vel vepris mascuHna sunt. gmate, quibus hsec adduntur, etex his reguniur sani,
37. Hic carbo, hic axis, modius, scxtarius, hic et exipsis redduntur infirmi ; reguntur sani,si se-
congius liic orbis, hic gladius) sanguis, venter, cundumcursumnaturcepermanserint;dumampliiis
aqualiculus, hic restis, hic flos, pons (Sequuntur extra cursum naturce evcnerit,cBgritudines faciunt
quajJamverba corrupta), hic radius, non hoc radium. 6. Sequitur de quatuor humoribus et causis deno-
APPENDIX IV. minationum ipsorum, seu idem caput 5, ab illis ver-
Ad lib. III, cap. 9, Etymologiarum, ex Codice bis, sive autemquatuor, nsque ad capilis finem.Se-
Ottoboniano 6. quitur c. 6,lumc.7et8, subunotilulo •.De chronicis
ITEM DE NUMERO ISIDORI. morbis. Sequitur epistola YindicianiPentadio nepoti
i. Cardinales sunt numeri, ut unus, duo, tres, suo rie natura uniuscujusque corporis. Itera epistola
quatuor, quinque,sex, septem, etcaHeri inordine. 2. de ratione ventris etviscerum, liber Galienide pul-
Ordiuales vero, ut primus, secundus, tertius, quar- sibus; ejusdem liber de urinis Liber signorum llip-
tus.3. Adverbiales, ut semel,bis, ter, quatcr, quin- pocraiis, et epistola Gilieni de Phlebotomia.
quies, sexies. 4. Disparlivi (obscure)ut iinguli, bini, APPENDIX VI.
tcrni, quaterni, quini, seni, sepieni. 5. Pouderales, Ad lib. V, cap. 36, Etymologiarum.
ut simplum, duplum, triplum, quadruplum. 6. De- C DE INDICTIONE.
nuntiaiivi, ut solus, alter, vel alius. 7. Item sunt nu- Ex Codice Albanio.
meri mulliplicativi, ut5/m/;/t\r, duplex, triplex, etc. 1. Indictio dicta est, quasi valdedictio. Oclavia-
sed haec nomina trium generum esse noscuntur. 8. nus enim Augustus, postquam «>l!^ totum orbeni
Sunlitem adverl)alia ex his nascentia, ut simpHciter, lerrarum subjugavit, divisit in parles tres, id est,
dupliciter, tripliciter. Europam, Asiam et Africara.Tunc pra^cepit ut omnis
APPENDIX V. homo per totum orbem tcrra3,et per tres plagasmundi
Adlib. IV Etymolog., cap. 4. redderent censum ad supplementum reipublicte.
SPECIMEN IXTERPOLATIONIS 2, Haec dictio prima facta est, ut omne caput ex-
Ex Codice Chisiano. solveret tributum Gsesari; ab infante vii annorum
1, Logicirationem prcedictiet causas particulares usque ad senem canura omne caput nummum Ciesari
adjungunt. Epistola dcAsclepio. Asclepius, seu JEs- iu honorera reipublicae exsolvebat, quae dictio prima
culapius puer factus Apollinis filius cx Coronia, in Eiiropa quinqae annis prascepta est, et quinque

filia Flavice, Ceroni Centauro traditus est ad medi-
cinalem scientiam^f 1 comprehendendam, elc. Sc-
quitur episiola de Ilippocrale. Ilippocratis gcnus ex
Asclepio, ex patre autem natus Heraclide, etc.
aunis tribulum ducebatur in Roraa {forie Romain),
et urbs Roma illustrabatur lampadibus.
3.Elille annus lustrum dicebatur, de quo Isidorus
dicitLustrum quinquc annorum tempus dicitur
:

2. Sequitur caput inscriplum : Quod non omnis apud Romanos,quia censum per quinquennium rei-

33. Hoc quoque fragmentum, quod in laudato Co- D lerea occurrit quod magnopere notandum videatur.
dice Albanio reperitur, ad idem argumenlum ortho- App. V, II. 1. In speciraen interpolalionis Codicis
graphicum referri potest, quamvis magna ex parlc Chisiani haBC quK de medicina peculiiri niodo ex-
.

grammaticas alias controversias compreliondat, in
quibus tamen auctoris senlentiam non temcre sequi
debemus.
34. Fortasse lcgeadnm ficedulce, non ficiduUe, et
mo\ coiurnices,noncotturnices. Et primaquidem in
coturnix sa^pius corripitur. Querquedula gelido et
hiberno tempore raaxime apparel idcirco a quer- ;
quero, hoc est, frigido, diclam nonnulli opinantur.
37. Quaedam alia addunlur de discrimine inter hoc
sol, has, sales, hos salcs, sed ita corrupta, ut ea om-
nino omitlendaessccensuerim.
App. IV, n. 1. Codicem Oltobonian. 6, ex quo
pauca h?ec de numeris Isidoro tribuuntur, descripsi
ponuntur indicare voluit. In eo Codice post ultima
verba capilis 4 lib. vi Etymologiarum sequitur : Lo-
gici raiionem, etc.
4. De esinamidiis. Mendosus locus hic videtur.
Pro creticus reposui criiictis.
6. Epistola Vindiciani ad Penladium in aliis quo-
queveteribus Codicibus mss. occurrit.
App. VI, II. 1. Quamvis in Codice Albanio hoc
fragmcntum de indictioue post ca|). 34 lib. i insera-
tur,locus tamen proprius est ad lib. v, cap. 36. Haac
cxarata sunt characlere ejusdem manus ac libri Ety-
mologiarum,aul ctiam paulo antiquiori.De indictione
alii diverso modo sentiuiit, qui tantam autiquitatem

in Isidorianis, cap. 105, num. 2 et 3, Nihil prje- illi non tribuuot, Confcr Ducangium, vcrb. Indictio.
739 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS APPENDICES. 740

publicce reddebati^iorlQ reddebah(r).Undepostperac- vocaretur frater, et communiter habercnt imperium.

f^
tumcensum iirbs Romailhistrabatur. Sexto vero exi-
gebalur,census de Africa,per spalium scilicel quinque
annorum, el iterum quinto anno tributum in Roma
redflebatur, et lustrum nominabalur ille annus.
3. Ludovicus I, ann. xxxvii. Hic multum honora-
vit Ecclesiam. Lotarius, ann. xv. Tunc Heroldus Da-
norum rexbaptisma suscepit. Gallia sibi regem cou-
stituil. Ludovicus ann. xvii. Hic tcrram tenuit
II,

4. Undecimo anno ibai ediclio in Asiam, el per
quinque annorum spalia exigcbatur census Ga^sari,
et completis quinque annis, iierum quindGcimo anno
effundebatur census in arca custodise Gapitolii, et
dicebalur ille annus indiclio, quia per tcr quinque
annos ex tribus partibus mundi census exigebatur.
usque 51-4 Tharum,Carolus II, ann. ii. Carolus III,
ann. iv. Carolus IV, ann, ii. Isti tres nihil memoriae
dignum gesserunt.
4. Aniubous, ann. ii, Arnulphusregnavit ann. vir.
Dcinde Cendebubous, filius Arnulphi, non legilimus,
regnavit ann. i sed imperii coronam non tuHt. Hic
;

Ob lianc causam super quindecim annis indiclio non
gradilur, et completis quindecim annis, alia indictio
incipit, de quo ]\Iacrobius dicit Indictio dicta est
: patre ipsius Cendebuboi, et iste fuit ultimus de ger-
rcipublica^lcjcactio ; id est, census totius orbis terrarum
in urbe Roma complebatur, et tunc scptenis diebus,
complctis quindecim annis, urbs Roma illustrabatur.
APPENDIX VII.
Ad librum v Etymologiarum, cap. 39.
CONTINUATIO CHRONICI ISIDORIANI,
ex Codice Cliisiano.
1.Theodosius,ann.iv. Theotonia gratiam baptismi
suscepit. Leo, ann. xvi. 513
Islius tempore corona
Gra;cice cadit in Iialia. Langobardi eam tenebant.
Carolus Martellus Gallos expugnavit. Filius ejus
Pipinus sedebat cum patre; qui ad pelitionem papje
Stephani venit in Ilaliam, et Hberando Ecclesiam, et
Romanos a jugo Aistulphi regis Langobardorum,
factus est patricius Romanorum.
2. Garolus Magnus, ann. XLvi. Hic ad petilionem
papa? Adriani venit in Italiam, el expugnavitLango-
bardos, et cepit Desiderium regem eorum, et rece-
pit coronam imperii super altare sanctiPetri. Deinde
cum exercitu copioso properavit in Grseciam, ut jus
olilincretcorona:'; tuncGonstantinopolitanus imperator
timeiis eum, pactum cum eo movit,et fecit ut uterque
legitur percussisse prsesuiem Agrippinum, seu Colo-
niensem, fuste. Ludovicus puer. ann. m, fraler de
mine Garolorum.
5. Gonradus I regnavit ann. xvi. Hic mare Illyri-
cum et Italicos subjugavit. Henricusl, ann. xvii. Hic
voluit ferre coronam imp^ii. Otho I, ann. xlvi. Hic
cum in die sanctfe Paschse judicasset quemdam mi-
B litem debere interfici sine prsevia ratione, miles con-
demnatus insiluit supereum, et prosternendo ad ter-
ram, suffocasset ipsum, nisi milites regem recolle-
gissent, quiposlca militi illi indulsit, et confessus est,
quod quia juslitiam ei negaverat, juste a Domino
hujusmodi contemptionem suscepit.
6. OthoII, ann. xxvi.Hic, dum iLalici pacem, quam
eis imposuerat, frangerent,et ad invicem bella move-
rent, rcversus est in Italiam cum furore, et convocatis
apud Romam magnalibus et comitibus Italiae, capita
eorum mter fercula sibijussit exponi. Olho III, im-
peraior, ann. xix. Henricus, II, ann. xvii. Hic dicitur
virgo mansisse, et quod mille construxit ecclesias.
7. Conradus II, ann. viii. Henricus III, ann. xvii,
Henricus IV. ann. l. Natus in loco qui dicitur Guebe-
ligner, c-t cst cognomen omnium Henricorum. Hic,
dum Italicos et Germanos nimia feritate urgerent, et

3. Isidorus dicit. Scilicet, cap. 6 libri De natura _ bardorumossasanctiAugustiniinSardiniatranstulit

rerum, sed non ilsdem verbis. « Luslrum, ait Isido- C inTicino, et cummag7io honore condidity .'dccccxlix.
rus, quinquennii tcmpus est apud Romanos. Dictum Residuum sextce cetatis tempus Deo soli cognitmn
autcm lustrum, quia census per quinquennium in est. Ghronicon Regiovatic. 112 desinit d. dccciv. :

republica agebatur. Deinde post peractum censum,
sacrificio facio, urbs Roma lustrabatur. »
4. In Ms. eral per tot quinque annis ; reposui per
ter quinciue annos.l^iec semel in hoc fragmento usus
ablativi pro accusativo observatur. Quo loco Macro-
bius de indictione verba qupe illi tribuunlur prolule-
ril, mihi non occurrit. Aniiquiores Latini, ut vide-
tur, indictioncm vocabant, cum quidpiam extra
ordinem ac de novo solvendum publice indicebatur.
App. vii. n. 1. Ghronicon Isidori, Jib. vi Etymo-
logiarum insertum, nonnunquam in mss. Codicibus
reperitur continuatum post illius lempora, ut in
Focas, ann. 7. liomani cceduntur a Persis. v.
Dcccxxxi. Eraclius, ann. xxvii... Hujus quinio, et
quarto religiosissimi principis Sisebuti Judcei inllis-
pania Christianiefficiuntur. Residuumsextce cetatis
tempus, etc, ad prcesentem gloriosi rieccesuinthi
principis annum x, qui est cera dclxvi, (anni) v.
DcccLvii. Codcx Regiovat. 19S3, in quo litteris Ro-
manis majusculis exaratum est Chronicon, ita habet
Focas, VII. V. Dcccvii. Romani cceduntur a Persis.
Eraclius, vii, Decimum agit annum v. dcccxxiiii.
Juda;i in lUspania, elc. Pieccesuinthi ayinus x, qui
est cera dclxvi, anni v. dccclvii. Cod. Vat. 624 :

specimine apparet quodex Codice Christiano profero. V. Dcccv. Focas, ann. viii. Romani cceduntur a
In Codice Ottoboniano interpolatum est Chronicon Persis... EracHus, ann. xxvi. Hujus quinto, elc,
versus finem. Eraclius xiv imperii sui anno subegit inprcescntem decimum annum gloriosi Reccesuinthi
Judceam. Hispani Christiani efficiuntur, etc. Plura rj principisqui est cera dcxcvi, auni v dcccxxxii. Pa-
adduntur de restitulione crucis tempore Eraclii, ^ latinus 281 Focas, ann. viii Romani cceduntur a
:

Continuatur et desinit Anastasius,qui ct Arthemius,

: Persis v. dcccvi... EracHus ann. xxxii. IIujus quin-
ann.ii. Theodosius anno uno.Residuum sextce cetatis to, etc. Nihil aliud habet peculiare. Palat. 282 Era- :

tempus soli Deo coqnitum est. Explicit septimus (li- clius, ann. xxvii, etc, iisque in annum decimum
bcr). Incipit octavus de Veteri et Novo Testamcnto. gloriosi Reccesuinthi, qui est cera dcxcvi, ajini v.
Scilicetalius ordo Ubrorum servatur, ab Edititisdiver- bcccLi. Palai. 283. ut Reg. 112, sed a;ra dclxvi,
sus. In Codice Ottob, 477 intcrpolalum quoquc est annisimul v. dccccviii. Urbinas 100 Focas, ann. :

Chronicon,ui Diocletianus anno xx. Iste... facit ; et

: VII. Romani cceduntur a Persis dccci (sic). Grego-
primus gemmas vestibus misit. Hujus tempore legio rius Romance urbis pontifex, cujusfamce fulgc)r to-
Thebcea interempta est... Christianos in toto orbeper- tum terrarum orbem penetravit, etc Multa inter-
sequitur;omnia templa ecclesiarum ad sohcm destrui scruntur de Rritannorum conversione, Desinit A :

prci'cipit.Vo?,\csi,Benedictus doctor monachorum cla- pagance pravitatis consortio dcccxxii (sic). Era-
ruit. EracHus ann.XYU agit.Hujus (quinto) ct qtiarto
.
. Hus, ann. xxvii... vdcccxxii. Urbinas 474 Focas :

religiosissimi principis Siscbuti Judcei in Hispania anniwn... v. dcccviii. Eraclius, ann. xxvii acjit.
Christiani cfficiuntur, et PersK a Romanis vin- Judcei, etc, v. dcccxxxiii... inpra;sentcmannum,
cuntur.y. dccclwi. Item Erachus cum matre sua, qui est cera dcxcvi, anni v. dccclvii. Ita lcgo. In
Conlinuatur usque ad Leubrandus rex Lango.
: codice. Qui est cera annis 5857696.
 APPENDIX VIII. 742
?41

ccclesiasspoliarent,etvenclcrenl,aGrcgorio papaYII
analhemalizatusest,contra quem expugnandum Rodu!-
phusSaxonicus constilutuseslimperalor,coronainipe-
rii sibitransmissa, in qua hic versus
fuil inscriptus:
Pctra dedit Pctro, Petrus diadema Rodulpho,
qui in guerra quam movit occisus cst, et sic victor
dictus Henricus excommunicalus remansit.
8. Henricus V, fihus sup. dicli, ann. xviii. Hic,
dum gesiaret in Urbe coronam, Rubertus Viscardus,
qui tempore turbationis laclaD imperio contra Henri-
cum- patrem istius cum suis fratnbus regnum Sicilife
occupaverat, ausus est incendere portam Latcrani.
Iste Henricus cepit Paschalem papam, qui po^tea
refccit ecclesiam sanctorum quatuor a Ruberto Vis-
cardo destructam.
9. Lotarius de gente Saxonum, qui non fuit de pro-
genie Carolorum, imperat ann. xii. Tunc uit schisma
in Ecclcsia et impcrio facti sunt duo papje, lunocen-
;
lius et Anaclelus, ct Conradus de semine imperatoris
puanabat ontra Lotarium. Rex Ro!?crius tunc fuit
coronalus. Conradus IH, de semine Carolorum, pa
truus Federici imperatori>, ann. xii.
fl
vincias tenerenlur, id (obscure) Roni?c mocror erat
saccrdoliljus, ut ubi erat una hdes, dissonarent ^SO
jejunia. Tunc papa Viclor Roniana) urbis cpiscopus
direxit.ut daretauclorilatem,ad Thcophilum Cpesarcffi
Pala^siinre episcopum, quia lunc in Jerosolyma Cajsa-
rea metropolis dlcebalur, ul inde paschalis ordinatio
provcniret, ubi Ghristus in corpore fuissct versaius.
5. Accepla ilaque auctoritate Theophilus tanlum
sibi opus fuisse injunctum, quod in mundi observa-
lione transmitteretur, non solum sua3 patriae, sed
omnes cpiscopos cl sapientes
et de vicinis provinciis
viros ad concilium evocavit. Cumque grandis illa
mulliludo sacerdotum vel sapienlum viroruni in om-
nibus Scripturis erudita, in unum fuissct collecta,
tunc protulit Theophilus episcopus aucioritatem ad
sc direciam papie Victoris, et quid sibi operis esset
injunctum patefecit.
6. Tunc paritcr omnes dixerunt episcopi : Primum
nobis inqmrendum est quomodo iuprincipio mun-
dus fuerit conditus, et cum hoc diligentius fucnt
invcstigatum, tunc poterit ex eo paschalis ordina-
tio salubriter provenire. Dixerunt ergo Episcopi :

10. Federicus I, imperator, ann. xxxvi, qui de- Quem diem primuni credimus crcatum in mundo?
struxit Mediolanum, 5l5et discordiam habuit cum Edicunt : Dominicum.
Alexandro papa, et morluus est ultra mare. Hcnri- 7. Thcophilus episcopus dixit Quomodo potestis :

cus VI, ann. xi. Hic recuperavit legnum SicilicT. probare quod prius Dominicus dies fucrit factus?
Otho IV. ann. vii. Hic depositus fuit per Innocentium, responderunt episcopi Sccundumauctoritatemdi-
:

et assumptus cst Fredericus II, qui nunc imperat. vime Scripturm : Et factum est vespere, et jiane
APPENDIX VIII. DiESPRLMus. Deinde sccundus, deinde tertius,deinde
Ad lih. VI, cap. 17. Etymol. quartus, quintus, sextus, sepiimus, in quo requievit
SYNODUS C.ESARIENSIS DE PASCIIATE. Deus ab omnibus operibus suis, qucm diem Sabba-
1. Post Resurrectioncm vel Ascensionem Domini tum appellavit. Cum ergo iiovissimus sit Sabbatum,
Salvatoiis aposloli, quomodo Pascha debeat obser- quis potest esse prior, nisi Dominicus? Dicuni : Sic
vari, nihil ordinare potuerunt, quia dispersi per nni- est, et aliter non est.

versum mundum fnerant oceupati. Cum onmes apo- 8. Theophilus episcopus dixit.: Ecce de die Domi-
sloli cx hoc mundo universum or-
transissent, per nieo, quod primus sit, probastis. De tempore quid
bem diversa erant jejunia, et omnis Gallia unum vobis videtur? Quatuor autem mundi tempora in
diem anni, id est, viii Kal. Aprilis Pascha lenebant, Canno accipiuntur, Ver, cestas, autumnus, et liiems.
dicenles Quid nobis est ad lunce computum cum Ju-
: Quod ergo tempus credinms prinmm factum ? Epi-
dcvis faccre Pascha ? scopi responderunt : Vernum.
2. Sed sicut Dumini Natale quocunque dic venerit, 9. Theophilus episcopusdixit.Pro^aicfyz/od dieitis,
viii Kal. Januarii, ita ct viii Kal. Aprilis, quando re- Et illi rcsponderunt Dicente Scriptura Germinet
: :

surreclio tradilur Christi, dcbcmus Pasclia tenere, terra iierbam feni secundum genus suum, et li-
Oricntales vero, sicut historia Eusebii Cajsaricnsis GNUM fructiferum, faciens iN SE FRUGTUM. Hoi cnim
narral, quocunquc die mensis Martii xiv luna vcnis- vcrno tempore videmus fieri. Dixerunt Verum est. :

set, Pascha celebrabant. lO.Theophilus episcopus dixit : Cuni tribusmen-

3. In Ithlia autem alii plenos xl dics jejimabant,
alii XX (diversa scriplura marginis xxx), alii dicc-
bant VIII diebus, in quiluis mundus conditus dicitur,
sibi sufficcie jcjiinarc. Alii, quia Dominus xl dies
jejunasset, illi xl horas abstinere deberent.
sibus vernum tempus accipitur (forte aceipiatur),
quo loco mundi caput esse crcditur? in principio,
an in medio loco, an i n fine? E[nscop\ responderunt:
Inmjuirioctio, idest, octavo AV//..ljjJ77iS,Theophilus
dixit Probate quod dicitis. Et ilii rcsponderunt
:
:

4. Cum hifi tales observationes per singulas pro- Dieente Scriptura : Etfecit Deus lucem et lucem ,

10. FredericusII cleclus fuit imperator anno 1212. erat quod bene esset. In Malat., quod bcne est.
Vide apud Petavium in Rational. tempor. variam 2. In Alb., sicut omisso sed. Ottob. omittil vems-
fortunam successionis imperii occidcntalis. sct post XIV luna.
App. VIII, n. 1. Ann. Christi 198, aut circiter, con- n 3. In Alb. erat celehrabant ])TOjejunabant. In Olt.
cilium Palcestinum, seu CcCsariense hal)itum fuil, concluditur pro eonditus (fu'/7/i)-, quanqUcam hoc ip-
quod auctoritatc Victoris Romani pontificis Thcophi- sum obscurum cst in Alb. CumOltob. fcre facit Malat.
lus Ca^sariensis melropolitanus cocgit. Ejus fragmen- 4. Otl. Cumergo taliset tam divcrsa c^et obscrva-
:

tum vcre aureum, ut ailLabbcus, cxstat apud Bedam tio,mwrorcratsacerdotum, ut ubi, cic.h^ x jejunia.
de tcquinoclio vernaH, ct inde apud Baiouium, et IIoc elcgit tunc Victor Romana' urbis
cp^^copus, ut.
laudalum Labbeum. tom. I Concilior., col. 596, Acta o. Olt. addil spirifualibus posl Scripturis.
ejusdcm conciiii non parum divers;i ab iis qucC Beda rcspondcrunt, pro cdicunt
6. Oliob.,
exliibet, conservata sunt in multis antiqnissimis Pro Tlicophilus episcopus dixit Oltob. .4^ illi
7.' :

exemplaribus Eltymologiarum, forlasse ab ipso Isi- dixcrunt. .

doro inserta, Codico Albauio, in Ma-

scilicfct in 8. Ot;ob. De tcmporibus quid dicitur? Et pos-
:

lateslio Codico 1 archivii Vaticani,

rcccntiori, in lca Qund tempus crcditis primum factum.
:

ct in Olloboniano 122. Rluratorius quoquc, tom. HI 9. Oitob. at ilh respondcrunt : Scripfum est.
:

Anccdotor. opus de computo edidil, in (pio eadcm Verba Scriptura^ sic rcferl idcm Otlob. Germinct :

acta reperiuntur. In Codicc 1 archivii Valicani omit- terra licrbam pabuli sccundum genus suum, et li-
tilurproiogus. Codcx reccnlior IMalatcslius, cum Alb. gnum fructiferumsccundum genus fcrcnsfructum.
incipii Post resurrectioncm, etc. Codex Ottobonia-
: 10. Oliol). Scriptum est, pro
: Dicente Scrip- :

nas incipit a vcrbis : Cum omnes apostuli. In Alb. tura. Ita fcrc alibi.
 743 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS APPENDICES. 744

VOCAVIT DIEM. Et FECIT DeUSTENEBRAS,5 1 7 ET TENE- jl

DOMINI VINDICABOR IN ClRCDMDEDERtJNT ME, SICUT
EIS.
BRAS VOCAVIT NOCTEM. Et DIVISIT DeUS INTER LUCEM, APES,ETEXARSERUNT, SICUT IGNIS IN SPINIS. Et inter-
ET TENEBRAS ^QUAS PARTES. Dicunl sic est verum. : jectis versibus : Lapidem quem reprobaverunt ^di-
H. Theophilus episcopus dixit Ecce de die, vel
: FICANTES, HIC FACTUS EST IN CAPUT ANGULl. Ilcec de
tempore probastis. De hina quid vcbis videtur? passione, de resurrectione vero dicit Ujec est dies :

Quando dicimus fuisse creatam? Crescentcm a
'principio, an plenam an minuentcm? Episcopi
,
responderunt Plenam.
: IN confrequentatione usque ad cornu altaris.
\2.Ai\\\ediK'\l:Probatequoddicitis.Episcoplrcspon-
derunt: scriptura divina dice^ite et fecit Deus duo
LUMINARIA MAGNA, ET POSCIT EA IN FIRMAMENTO COELl
UT LUCEANT suPER TERRAM. Ergo ub inckoatione noc-
tis quce tota nocte lucet super terram, non potuit
QUAM FECIT DoMINUS, EXSULTEMUS, ET JUCUNDEMUR IN
EA. Et interjectis versibus : Constitvite diem festum
49. Sexta illi benedictio est, quod in ipsa Dominus
resurrexit. Vides ergo, quia dies resurrectionis Do-
minicus singulariter in Pascha teneri prcecipitur.
20. Theophilus dixit : Potest dies et tempus intel-
Responderunt episcopi dicentes Poterat de
ligi ? :

fuisse aliter, nisi plena dicatur. Sic est verum. tempore intelligi, si non alibi de tempore divina
13. Ergo modo quomodomundumcreatum fuisse Scriptura prcefi.nisset, dicente Moyse: Hic mensis
invenimus ? Responderunt Die Dominico verni
: VOBIS ERIT INITIUM MENSIUM, PaSCHA FACITE IN EO.
iemporis (eqninoctium, quod est octavo Kal. aprilis, et iVow dixit In prima die mensis, aut decima, aut
plenam lunam. Dixerunt: Sicutin principio mundus ALiA, sed totos XXX dies in pascha sanctificavit.
creatus ^„.,
.„^,...v„ et elementa
est, ^. ^ ~jita per resurrec-
surgunt,,.-..r-. 21. Theophilus dicit Qui sunt hi xxiidies? Epi-
:

tionemdominicamredemptusestapcccato.Surrexit B scopi responderunt /a/n ante diximus,principium

:

itaque Dominus nosier Jesus Christus die Donwiico niundi esse ceqimioctium vm Kal. Aprilis. Ergo a
verno tempore in ceguinoctio, luna plena per ipsum VIII Kal. Aprilis usque ad viii Kal. Maii hi suntx^xx
tantummodo tempus elementa consurgunt. dies in Pascha sanctificati.
14. Dixerunt Ecce investigavimus quomodo fac-
: 22. Theophilus episcopus dixit Et impium non :

tus est mundus, vel a peccato redemptus est. Nunc
et de observatione Paschce agendum est. De die Do-
minico quid vobis videtur ? Episcopi dicunt Nu7i-
quid potest dies Dominicus pra^teriri, utin eo Pas-
cha minime celebretur, qui tot et talibus benedic-
tionibus sit sanctificatus.
15. Theophilus episcopus dixit Quibus aut quan-
: tres dies foras terminum excluduntur ?
tis benedictionibus, apertius dicite, sanctificatio-
est ut illi tres dies passionis dominicce foras termi-
num excludantur? undecimo enim Kal. Aprilis, fe-
: ria 5, quod Ccenani Domini vocanius, dum cumdisci-
pulis stiis discubuisset, quando et Judce prcedixit
quod ab ipso esset traditurus (pro tradendus), quod
etiam constat fuisse impletum. Quomodo ergo hi
23. Episcopi dixerunt Nulla ratione fieri debet
:

nibus ejus, asseritis, ut scire possimus. Episcopi
dixerunt Prima illi benedictio est quod in ipso te-
: tatur, sed introducautur hi tres dies inordine 51
nebrce remotce sunt^ et lux apparuit.
16. Secunda illi est benedictio, quod populus Is-
rael ex Mgypto tenebrarum velut per baptismum
fontis per mare liubrum de duro servitio liberatus
est. Tertia benedictio est illi, quia in eodem die e
ccelesti cibo manna hominibus datum
uttantum sacramentum foras limitem passionis mit-
paschali, etde novissimo reducantur. Et ita statu-
tum est in illo concilio, ut nec ante xi KaL Aprilis,
nec post vii KaL Maii fieri debeat Pascha. De dic,
,
vel tempore statulum est.
lit.De lunaquidvobisvidetur?'R.esponder\int simili-
est. ter Et de luna prceceptum divinum servetur, dicen-
:

51S 17. Quarta benedietio est, quia mandat Moy-
sesadpopulum,et dicit:OBSEmA.TVS\OBis sitprimus
et NovissiMusDiES,/toc est,Dominicus, ctsabbatum.
18. Qtdntailli benedictio estquia cxvii psalmusde
resurrectione cantatur,et de passione. Dicit enim :
ClRCUMDANTES CIRCUMDEDERUNT ME ET IN KOMINE
ii.Olt.: crescens, an plena, auf (forte an)
Vtimm
imminuta fuisset creaia? Episcopi dixerunt,P/ma.
12. Verba Scripturse in Ottob. haec sunt : Fecit
teMoyse: SiTvoBisoBSERVATUMXxiaxiVMS(/Me a</xxi
Hasergo septemlunas in Pascha fuisse consecratas.
25. Quando ergo intra illum terminum statutum
dies Dominicus ex unaluna, ethisseptem convenerit,
Pascha nobis visum est celebrare ab xi Kal. Aprilis, n s-
quead vii Kal. Maii. In istos dies 34 sic debet sunctum
cumdederunt me...sicut apes favum, etc. Alia eiiaiTi
e sacris litteris additOttob.
20. Sed totos xxx Ottob.
Omnes argo xxx dies a :

Deus luminare majus in illuminatione diei, lumi- Domino in Pascha tenenda constat fuisse consecrati
nare minus in inclioatione noctis. In Malat. Et [consecratos). Picsponderuht episcopi Jam superius
: :

fecit Deus duo luminaria magna, et posuit ea in dedimus responsum principium mundi, etc.
frmamento cccli, ut luceant super terram, lumi- 21. Ergo ab viii. Ottob. Inde usque viii Kal. Maii :

nare majus in inchoatione diei, et luminare minus omnes dies Paschce legimus consecratos.
in inchoatione noctis, ut luceant super terram. 22. Ottob. Ut passio dominica et tanti mysterium
:

13. Ergo modo, etc. Pro his Oliob. Nunc ergo n sacramenti foras limitem excludatur ? Passus enim
:

investigabimus quomodo in principio factus fuerit est Dominusnoster abxiKal. Aprilis,quanocte aJuda
mundus, id est, die Doniinico, verno tempore in est traditus,et vni resurrexit. Quomodo ergo, etc.
cequinoctio, quodest octavoKal. aprilis,plena luna. 23. Ottob. Omnes episcopi... passionis exchida-
:

Ergo minc constat quomodo factum fuisse in prin- tur; sed hi tres dies inducantur intra termitium, et
cipio mundum, sic per resurrectionem Domini a desuper, etdesubtus retrahantur. Constitutum ergo
peccato redemptum. est in illa synodo, ut ab xi Kal. Aprilis usqus invii KaL
ii. Dixerwit, elc. Olt.:brevius: Theophilus dixit: Maii Pascha deberet observari, et nec ante, nec postea
Nunc agendum est de ordinatione,quomodo debea- cuicunque limitem transgrediendi sit facultas.
musPascha tenere .Episcopidixerunt : Nunquid.eic. 24. Fuisse consecratas. Supplendum constat, aul
15. Ott. Dixit : Dicite ergo quibus et qualibus
: simile aliquid, ut in aliis antiqus monumenlis pas-
benedictionibus eum fuisse sanctificatum, ut scire sim accidit. In Malai. expressum est constat.
possi7nus.EimoxPri7na i7/a, et itadeinceps pro illi. 25. Ott. Intra illum limitem ab xi Kal. Aprilis
:

16. Oiiob. Quod de terra JEgyptivelut de tene-

: usque vii Kal. una luna ex
Maii dies Dominicus, et
bris peccatorum per fonlem baptismatis per mare Pascha nobis jussum
his VIII sanctificatis convenerit,
liubrum fuerit populus liberatus. Tertia, etc. est observare in Christo Jesu Dominonostro,qui vi-
17. Ott. : Moyses mandavit ad populum : sit vo- vit et regnat in scecula sceculorum. Amen. Haclenus
bis observatus dics primus, et novissimus. Codcx Ottoboniensis exhibct.
18. Oltob. Psalmus totus de passione dicit: Cir-
:
745
Pascha reqnirere, et invenire a quarto Nonas Mar-
--'•-
tii, in quarto '
Nonas
"' Aprilis.
26. Ln istos diesxxym luna nasci,in
sancium Paschacelebretur a xii luua uscjue xxi. De
ista lunatione debet invenire (obscure), quod in
sancto Pascha primo computetur.
die
APPENDIX IX.
Ad lib. VI, cap. 19.
DE VARIIS VOCABULIS.
l.AUeluia io Latinum sonat laudate Dominum;la
enim unum est de decem nominibus Dei, qua^ apud
Hebraeos habentur. Amen, vcre, sive fideliter. Dia-
psalma, scmper, id est, quod illa quibus adneclilur
sempiterna comprimet, adeo non commutationem
metri significat, ul quidam exislimant, vel spiritus
prophetici refectionem. Sunt etiam qui diapsalma
ideo inseri putant, ut ex hoc sive personarum, sive
sensuum inielligatur esse conversio. Osanna, salvi-
/?ca,sive salvum fac. Osia enim salvifica interpreta-
tur, anna interjeclio est deprecaniis
dicitur osianna, sed dum corripitur, corrupiura
nai. Osanna sensus salvum fac, ut subaudiatur,
est
vel populum totum mundum.
Israel, vel
2. Rama, excelsa. In Evangelio Vox in Rama
audita est, id est, in 5*iO excelsis ;esi tamen et ci-
vitas quffi Rama appellatur. Racha vanus, aul inanis.
Rabbi, magistermeus, quod est, Abba Pater, ei hoc
Syrum esl. MaJi, quid ; manna, quid est hoc? Ana-
thema, proditio. Maranaiha,Dominus nostervenit;
Syrum esl.Anathemamaranatha, sicutquidam dicunt,
proditio in adventum Domini. Mammona, divitice.
3. Theraphim, figurce, vel imagines, melius quam
incendia. Seraphim, vel Ceruphim, ardentes, vel in-
cendentes,i\ix\.a illud Qui facit angelos suosspiritus,
: FRAGMENTUM EX VETERI EDITIONE.
etministros suos ignem urentem.Ergo seraphim vir-
tutes in coelis esse confirmant, qu^ Dominum lau-
dant, ei in ministeria diversa miltuntur. Cherubim,
scientice multitudo ; Cceterum, cherubim ipsum in « numerantur, alicB infra aliae ex transverso
sancta sanctorum duo tantum significanlur animalia. ^ etiam a latere dicuntur. Superior cognaliones pa-
Aliis vero locis, ubi hoc nomen legitur, aut picturam
aliquam indicat, aut varielatem.
APPENDIX X.
Ad lib. VIII. cap. 5.
In hac Appendice continebatur Indiculus hseresum,
cui sequentem fidei professionem subjunxit Arevalus.
Huic Indiculo locum opportuniorem inter Isidoriana,
cap.86,num. 29 assignavimus,siquidem ibi Muccioli
aique Hugonis Menardi prcemoniiionibus atlexilur.
Yide Patrologice tom. LXXXI, col. 636.
*
PROFESSIO FIDEI.
Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem,
et in unum Dominum 535
nostrum Jesum Chris-
tum, Filium Dei,et in Spiritum sanctum Deum.Non
tres deos,sed Patrem.,et Filium,et Spiritum sanctum
unum Deiim colimus, et confitemur ; non sic unum Gcfa, vel apud quosdam -rr/jt; appellatur.
Deum,quasi solitarium,nec eumdem qui ipsesibi Pa-
ter sit,ipse et Filius. Sed Patrem esse qui genuit.,Fi- r nepos
lium esse quigenitus est,Spiritum vero sanctum non
genitum,neque ingenitum., non creatum,neque fac-
tum,sed dePatrs etFilio procedentem,Patri,et Filio
coceternum, et cocequalem, et cooperatorem. Quia
26. Post verba primo die computetur sequitur in
Codicibus Eiymologiarum Pascha autem vocabu-
: ut, eo
lum, etc, ut in Excusis.
App. IX, n. 1. Hoc fragmentum Bignfeus initio suae
Edilionis Isidorian^e ex Codice ms. bibliothecce san-
cti Dionysii Francorum prolulit, quod, ut ait, ad li-
bros Elymologiarum Isidori videlur perlinere. Op-
porlunior autem locus illi assignari non potest, quam
caput 19 libri vi. De acclamalione llosanna cxsiat
dissertatioGallica inTrivuItianorum Ephemeridibus,
anno 1*706, mense Februario.
—
A. X. * Iq professione fidci, quam catalogo hserc-
PATflOL. LXXXII.
APPENDIX XI. 746
^ scriptum est Et spiritu oris eius omxis virtus eo-
:
RUM.£^fl/i7)i:EjlITTESPIRlTUMTUUM,ETCREABUNTUR
qua lunatione ET RENOYABis FACiEM TERR^. Iclcoque in nomine Pa-
tris, et Filii, et Spiritus sancti nnum confitemur
Deum. Quia nomen cstpotestaiis Dcus, non proprie-
tatis. Proprium nomen est Patri Pater, ct proprium
nomen est Filio Filius, et proprium nomen est Spiri-
tui Spiritus sanctus. Et in hac Trinitate unum Deuni
credimus. Qui ex uno Patre, eo quod ett unius cum
Patre naturce, est uniusque substantice, et uniuspo-
testatis. Pater genuit Filium, non voluntate^ nec ne-
cessitate,sed natura. Filius ultimo temporeadnos
salvandos, etimplendas Scripturas descendit a Pa-
tre. Et conceptus est de Spiritu sancto, et natus ex
Mariavirgine carne,anima, et sensu; hoc est, per-
fectum suscepit hominem. Non amisit quod erat,
sed CQipit esse quodnon erat. Non Deum mutabilem,
sed Deum permanentcm, ita tamenutperfectus in
suis sit, et verus in hominis. Nam quod Deus erat,
^
; ergo integre u homo natus operaturutDeus, ut homo moritur ,ut
so- Deiis resurgit. Qvi, devicto imperio diaboli, cum ea
carne qua natus est, et passus, et moriuus fuerat, et
resurrexit, ascendit ad Pairem, sedetque ad dexte-
: ram ejus in gloriam. Qui semper habuit quod habet.
In cujus morte et sanguine credimus emundatos nos
ab eo, resuscitandosque die novissima in hac carne
qua nunc vivimus et habemus; consecuturos ab ipso
aut vitam ceternam^ prcemium boni meriti^ aut
pcenampropeccatis (eterni supplicii recepturos.Hcec
lege, haicretine,huic fidei animam subjuga, Christo
Domino; et vitam consequeris, et prcemium.
APPENDIX XI.
Ad lib. IX, cap. 5.
1. Roc loco necessariumest cxponere qucmadmo-
dumgraduscognaiionisnumerentur. Qua inre in pri-
mis admonendi sumus quae cognalionum aliae supra
qua3 ,
,
rentum, inferior liberorum. £x Iransverso fratrum,
sororumve, eorum.quequi exhisprogenerantur,£.SG
el consequenler patrui, amila3, avunculi, materterEc,
etsuperior quidem,et inferior cognatio a primo gradu
ioeipit, at ea quae ex transverso numeranlur,'a se-
cundo;primo gradu estsupra pater ;infra,filius, filia.
2. Secundo supra avus, avia; infra nepos, neptis;
ex transverso fraier et soror. Tertio supra proavus,
proavia; intra pronepos, proneplis; ex transverso
,
fratris sororisque filius, filia et consequenter pa- ;
IruuS; amita, avunculus, malertera. Patruus est pa-
iris frater, quod Graece ndTp&)? vocatur. Avunculus
est malris frater, quod apud Graecos proprie jj.75Tpw;
appellaiur, et promiseue biXo-, dicitur, Amita est pa-
tris soror, matertera vero est matris soror; utraque
3. Quarto gradu supra abavus, abavia; infra, ab-
abneptis,- ex irdnsverso fratris sororisque
,
nepos, neptis; ct consequenler patruus magnus
amita raagna, id est, avi fraler et soror; ilem avun-
culus magnus, et materlera magna, id est, aviee fra-
ler et soror. Consobrinus, consobrina, id est, qui.
sum adjungo, nonnuliaforlasse correctione indigent,
quod unius cum Patre naturce, est unius-
est
quesubstantice; et infra Ut perfectus in suissit, et
:
verusinhominis.VTQsccuturos^qvLodMs.&xinbchSii^vit-
posui consecuturos .VoiiscxhK ultima et promium in
Ms.RddiiuT-.Explicit lih.MU.Incipiuntcapitulalib.ix.
App. XI, n. 1. In veteri Ediiione, sine loco etanno,
post verba, atavi, tritavique vocabulum, additur frag-
menlum. IIoc loco, etc, quod in plerisque aliis deesi.
Exslat eliam in Godice Ottobon. 336, ubi animadver-
titursumplumid esse exIibroInstiiutionumJustiniaDi.
2. Nomina Grseca corrupta craDl, qua3 propierea ad
24
 747 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS APPENDICES. 748

qufeve ex fratribus aut sororibus progenerantur, sed ^ post narrationem graduum et eos in praesenti libro
quidam recte consobrinos eos proprie pulant dici, inscribi, quatenus possint et ex auribus, et ex 5S7
qui ex duabus sororibiis progenerantur, quasi con- oculorum inspectione adolescentes perfectissimam
sororims. Eos vero qui ex duobus fratribus proge- graduum doctrinam adipisci.
nerantur, proprie ixitrueles vocari. Si autem ex duo- APPENDIX XII.
bus fralribus sorores nascantur, sorores patruelcs Ad lib. IX Etijmologiarum, cap. 5.
vocantur. At eos qui ex fratre et sorore progeneran- VERSUS DE AFFINITATE XXI.
tur, amiYmospropriedici. Amitse lufe filii consobri- Ex Coclice Palatino 282.
num te appellant, tu ilios amitinos. Sunt fratres primo, sunt cognatique secundo.
4. Quintogradu supra atavus, alavia; infra, atne- 5«JS Tertius agnati gradus est, si jure colati.
pos, atneptis; ex transverso fratris sororisque pro- Natorum nati sunt in quarto reputati.
nepos , proneptis et consequenter propatruus
; Mater cognatos, pater agnatos tibi monstrat.
proamita, id est, proavi frater et soror; proavun- 5. A patre sit proavus, sit avunculus a genitrice.
culus, promalertera, id est, proavife frater et sorqr; Amita sit patris, soror est matertera matris.
item fralris patruelis sororis patruclis consobrini Hi consobrini sunt, quos genuere sorores.
,

el consobrina', amitini et amitina? filius, filia; pro- Hi sunt cognati, quos fralres progenuere.
pior sobrinus, sobrina. Hi sunt palrui magni, amitfc Ille sororius est, cuicnnque soror mea nubit.

magiice, avunculi magni,materterrH magna:; filius,filia. lO.IlIe tibi gener est, cui filia nupsit, at ille,
B.Sexto gradu sunt supra tritavus, tritavia; in- . Cujus habet natam, socer est ; fraterquc mariti
fra, Irinepos, trineptis; ex transverso fratris soro- 6 Levir; nam levir se notat csse virum.
risque abnepos, abneptis et consequenter abpalruus,
; Sponsa, tuus genitor meus est socer, et tua mater
abamita, id est, abavi frater et soror; abavunculus, Socrus, sum gener his, tuque mihi nurus es.
abmatertcra, id est, abavias frater et soror. Item so- IS.Sum socer, ille gener, cujusmea filia conjux.
brini sobrinasque, id est, qui, qureve, cx fratribus, Cujus habes filiam,tibi scito socrum esse vocalum.
vol sororibus, patruelibus, vel consobrinis vel ami- Cui socialus erit frater tuus, hsec tua glos est
,

tinis progenerantur. Maler ait nato Nurus cst mihi nunc tua conjux. :

6. Hactenus ostendisse sufficiat qucmadmodum Sponsa viro dixil Frater tuus est mihi levir. :

gradus cognationis numerantur; namque ex bis pa-
lam est inteiligere quemadmodura ulterius quosque
gradus numerare debemus. Quippe semper narrata
quffique persona gradum adjiciat, vel longe facilius
sit respondere quoto quisque gradu sit, quam pro-
pria cognationis appellatione quemque denotare.
Agnationis gradus eodem modo numerantur ; sed
cum magis veritas oculata fide quam per aures ani-
mis hominum infigalur, ideo necessarium duximus
20. Est avus, est proavus, abavus, atavus, tritavusque.
Et sic meus nepos PRO, AB, AT, TRI auscipit
haec vox.
ALII VERSUS.
Ex Codice Palatino 283, et Ottobomano 427
Qui frater patris est dictus, patruus tuus hic est.
Qui raatris frater, dicendus avuncuius hic est.
Qufe patris soror est, amitae nomen liquet haec est.
Hic socer est, natam duxisti cujus habendam.

veram leclionem redegi. Ex Octo; nonnulli Latine ef- p formam crucis cum titulo Quorum figura hcec. Fi- :

ferunt Thios ; inde Hispani dicunt Thio. w guree subjiciuntur verba HoiC consanguinitas... gra-
:

6.lnE<iitoera.ldenota7i,einiimerentur,elinfigitur. clibus terminaretur.

App. xii, n. l.DeCod. Pal. 282, ex quohi ver-
siculi productisunt, conferlsidoriana, c. 102,n, 43 et
44. Variant exemplaria mss. Etj'm. in c. 6 lib.ixrefe-
rendo, et figuris, sive stemmalibus consanguinitatis
collocandis. Codex Regiovatic. 1 12, c. 6, omittit verba
In Cod.Palat. 282 : Germani, germance, rubrica :
Se prcedictis affinifatibus.Auctor mei generis... aut
filia. Sequuntur 21 versiculi, quos in hac appendice
profero, et subinde stemma in formam crucis, sub-
jectis verbis Stemmata dicuntur ... ille agnatus et
:

Hcec consanguinitas. .. f/radibus terminaretur. Mox cceferi, cpwrum figurcehoi sunt. Succeditaliud stem-
profert Stemma dicunttir ramusculi etc. Et post lo-
: , ma alia forma, et verba : Hcec consanguinitas, etc.
cum figuris des tinatum (nara figurae prsetermissae sunt) Cod. Palat. 283 Germani, germance, ctc. Quaedam
:

inserii verba //rec consanguinitas... gradibus termi-

: diverso ordine collocat, et desinit Ego illi sororis :

naretur. Illico rubrica De conjugiis. Cod. Regiovat.

: trinepos, aut triiieptis. Illico stemma, et pag. seq.
1953, post finem cap. 6, 30 in hoc Cod. sciUcet verba: S/6'mma^ff dicuntur...acjnatus,et cceteri, quo-
post verba germani, germance, est pagina vacua, rum figurce hce sunt. Adduntur in contextu versus
his solum versiculis ascriptis : iidem, atque in Ottob. 427, in hac appendice produ-
Esse duum voces rerum sibi contrahit omnes, cti quibus succedunt verba Hcec consanguinitas, etc.
;
:

Ex quibus est primum substantia nomine scitum, In Urb. 100 Germani, germanoi.Hcec consancjui-
:

Cujus morte suum raox occidit essc secundum. nitas...cjradibusterminaretur.Auctor meigeneris...

Quod si forle cadit, subjecti formuh stabit. n autfilia. Steuimata dicuntur...Ille avus,ille atavus,
Sequitur rubrica : Item de
yrcedictis affinitatibus : •' et ccetcra, quorum figurcK hce esse debent. Desunt fi-

Auctor mei gencris., eic, cnm figuris quadratis. Se- gura;.In Urb. 479 Germani, germance. De prwdictis
:

quitur : Stemmata dicunturramusculi, etc, subjecta affinifatibiis : Axictor meicjeneris... aut filia. Arbor
succedunl vcrba
figura, cui : Hcec consanguinitas... consanguinitatis. Aliud stcmma, subjectis verbis Hkc :

gradibus terminciretur. De C07ijugiis, etc. consanguinitas,etc. Sed notaturhajc verbapertinere

InCod. Vat. 624, fiost \evha, germani, germa7ice,
continuatur: Auctor mei geiieris... flius, ant filia.
Stemmata dicuntur, etc, ille agnatus, etc. Sequitur
arbor coiisanguinitatis per circulos distincla, et aliud
stcmma magno comprehensum. Deinde Hoc
circuio
loco necessarium exponere, eic, ut in append. xi.
est
Inde caput vii Yir sexum sigjiifcat, elc. In Cod.
: sit reformandus, non video.
Pal. 281, postverba ^cmani, germance, titu\ns :Item
de prcBclictis :Hcec consanguinitas .. gradibus tcrmi- .
naretur. Sed indicatur id delendum. Sequitur Au-
ctormeigeneris, etc, filius, aut filia. Stemmata cli-
cuniur.,. agnatus, etcditcTSi. Subjungitur stemma in
ad tortium stemma, quod additur in formam circuli.
2. Mendum fortasse est colati.
9. Deerat est.
13. Addidi et, quod desiderabatur post socer.
: 21. Ut ex avus fit abavus.,proavus, etc, sic ex ne-
pos ^itpronepos, ahncpos, etc. Sed quo pacto versus
Aliiversus.I. De Codice Palatino 283, dixi in Isido-
rianis, c. 102, n. 45, ct de Oltoboniano, c.l05,n. 30.
: 2. In utroque Codice erat est pro frater, quodex-
puli, ul metro consulerem.
4. In Mss. erat. Hic sacrum.
749 APPENDIX XIV.
5. Cujus habes natam, socrum tibi scito vocatam. A
Hicgenerhuic,natamcuisponsamlradithabendam. "
Mater ait nato Nurus est mea, qua3 tua conjux,
: ris,
Hic tuus est levir, tua cui dicit soror Heus vir.
: trueiis (sic), amilini, amitina^, consobrini, consobri-
Cui ?ociatus adcsl frater tuus, hfec tua glos est.
10. Est tibi fratruelis, peperit quem femina fratris.
Quem vero genuit patruus luus est patruelis.
, lius, vel filia, qui consobrinifilius,vel filiaappellantur.
539 APPENDIX XIU.
Ad Etymolog., cap. 6.
lib. IX,
ISIDORUS DE VII GRADIBUS CONSANGUINITATIS.
Ex Cod. Ottoboniano 1968.
\. Primo gradu superiori linea continentur paler,
mater; inferiori filius, filia, quibus nuUae alite per-
sona? junguntur.
2. Secundo gradu continentur superiori linoa avus,
avia; inferiori nepos, neptis in transversa frater,
; sed ex iransversa linea continentur fratris sororis
soror quffi persona) duplicantur. Avus enim, ct avia
;
lam ex patre quam ex matre accipiuntur; quse per-
sonae sequentibus quoque gradibus similiter pro sub-
stantia earum quffi in secundo gradu subsistunt ipso
ordine duplicantur
3. Istse personaj in secundo gradu ideo duplices
appellantur, quia duo avi etpaterni, et materni sunt.
Item duo genera nepotum sunt, sive ex filio, sive ex
filia procreati. Frater, soror ex transverso veniunt,
id est, aut frater patris, aut frater matris, qui aut
avunculus, aut patruus nominatur. Qui et ipsi hoc
ordine duplicantur.
4. Tertio gradu veniunt supra proavus, proavia :
infra, pronepos, proneptis. Ex obliquo fratris soro-
risque filius, vel filia, patruus, amita, id est, patris
frater ct soror. Avunculus, maiertera, id est, matris
frater et soror.
5. Quarto gradu veniunt supra abavus, abavia
infra,abncpos,abneptis; ex obliquo fratris et sororis
nepos, neptis, frater patruelis, soror patruelis, id est,
patrui filius, vcl filia.
6. Consobrinus et consobrina, id cst, avunculi et
materterae filius, aul filia. Amitinus, amilina, id esl,
amilae filius, vel filia. Avunculus magnus, malertera
raagna, id est, aviae tam paterna?, quam malernaefra-
ter et soror. Itemque consobrini, qui ex duabus soro-
ribus nascuntur, quibus accrescunt patruus magnus,
amitamagna, id est,aviae tampaterna^ quam maternae,
7. Quinto gradu veniunt supra quidem atavus, ata-
via, infra adnepos, adneptis; ex obliquo fratris ei so-
roris pronepos, pronepiis, fratres patrueles, sorores
patrueles, amitini, amitinae, consobrini, consobrinae fi-
lius 5-lOvel filia, proconsobrinus, proconsobrina, id
est, patrui magni, amitfe magnae, avunculi magni,
materterae magnac filius, vel filia, quibus accrescunt
propatruus, proamita, proamitini (obscure) materni-
que frater et soror, proavunculus, promatertcra : hi
sunt proaviae paternae materna^que frater ct soror.
Haec species nec aliis gradibus quam scripla est, nec
aliis vocabulis declarari potest.
Verba hujus versus male collocata erant.
7.
App.xiii,n. 1. Apud Gralianum,caus.35, quaest. 5,
can. 6, ha3c relata sunt ex Isidoro. In notis observa-
tur desumpta esse ex lib. ix, cap. 5, Etymolog., ex
sententiis Julii Pauli, lib. iv, tit. 11, de gradib.; ex
Hugone de sancto Victorc, p. 11, lib. ii, cap. 14; cx
Burchardo, lib. vii, c, 28; ex Ivone, p.9,cap.64; Pa-
norm., lib.vii, cap. 89 ; et ex Aniano interpretc Pau-
li. Pleraque certe sunt apud Isidorum, loc. cit.
3. Apud Gralianum Quia duo avi sunt, patcr-
: anliquis exemplaribus immisla^ sive interpolatae sunt;
nus, et maternus. Item, etc.
&.Avu7iculus magnus, matertera, elc. Transposita
hsec sunt apud Gratianum.
7. In Decreto Graliani propior consobrinus, pro-
pior consobrina, pro proconsobrinus^proco7isobrina.
El mox propatruus, pronmita. Hi sunt proavi pater-
: sus ordo delinitionum ab eo quem Grialius praelulit
ni, frater et soror, etc.
750
8. Sexto gradu vcniunl supra triiavus, tritavia
infra, irinepos, irineptis; cx obliquo fratris et soro-
abnepos, abneptis, fratris patruelis, etsororis ma-
nse, patrui magni, amita?magn0e;avunculimagni, ma-
tertera3 magna3 nepos, neptis, propioris consobrini fi-
9. Quibus ex latere accrescunt propatrui, proamiife,
proavuoculi, promaterterae filius, vel filia adpatruus, ;
adamita hi sunt avipaterni frater el soror. Abavun-
:
culus, abmatertera hi sunt abaviaepaternaj maternae-
:
que frater el soror, abaviquemalerni. Hi quoqueexpla-
nari amplius non possunt quam ipse auctor disseruit.
10. Sepiimo gradu qui sunt cognati recta linea,
supra infraque, propriis nominibusnon appellantur;
adnepos, adneplis, consobrini filii filiaeque. Succes-
sionis idcirco gradus vii constituti sunt, quiaulterius
per rerumnaturam nec nomina inveniri, nec vita suc-
Q cedentibus prorogari potest. Inhis vii gradibus omnia
propmquilatum nornma contmentur, ultra quos affini-
tas inveniri non potest ,necsuccessio amplius propagari.
APPENDIX XIV.
Fragmenta ex Codicibus Tolctanis, et aliis.
PRIMUM FRAGMENTUM.
Ex Gothicis Toletanis Codicibus, etveteribus Edi-
tionibus, lib. ii Etymologiarum, cap. 29 a nostra
editione diversum.
1 Decima species ipsius definitionis estquam Gra}-
ci xa-' £XXef:T£? -^T^pou; oijloicu -^i^oui, Latini per indi-
gentiampleniexeodemgenere dicunt,utsi quaeratur
54Ifl Quid sit thesis ?respondeatur Cui vis decst :
ut sit arsis. Undecima
species definitionis est, quam
Graeci xat^ava^.oyiav Latini juxtarationcm [Al., pro-
portionem\A\cnni, utsi quieratur: Quid sitanimal?
respondeatur homo. Rem enim quassitam praeJic-
:tit
tum exemplum. IIoc est autem proprium
declaravit
(lefinitionis, quid sit illud quod quseritur declarare.
( 2. Duodecima species definitionis est quam Graeci
xax' Iratvbv vocanl, idest, per laudem, ut Tuliius pro
Cluentio Lex est mens, et consilium, etatwnus, ct
:
sentcntia civifatis. Et alier Pax est tranquilla li-
:
bertas. Fit et per vituperationem, quam gracci i^^yov
vocant, ulservitus est postremum omniummalorum,
nonmodobcllo, sedmorte quoque repellenda. Tertia
decima species definitionis cst,quam Graeci xaxa to Trpb;
Ti, Latini ad aliquid vocant, ut esl illud Pater est cui :
estfilius. Dominus est cui est servus. Quarta decima
species definilionis est xaTa tov op&v, Latine generalis.
Cicero iu Rlictoricis Gcnus cst quod plures am-
:
plectitur partes. Itcm pars estquce suhest gencri.
3. Quinta decima species definitionis est quara
Graeci xaT' aJTto).oYiav, Latini secundum rei rationem
vocant Dies estsol supra terras, nox est sol sub ter-
:
ris. Scire autem debemus praedictas species defini-
lionum topicis merito esse sociatas, quoniam inicr
'
9 Ibid. : Hac quoque
explanari amplius non po-
test, quamut auctor (Anianus) ipse disseruit.
10. Gratianus addidit : De gradibus consanguini-
tatis, vel affinitatis, quot sint, quomodo compu-
tandi, quibus etiam appellcntur nominibus, aucto-
ritate Isidori atquc Gregorii, et Alexandri, suffi-
cienter monstratum est.
App. XIV, n. 1. Haec decima quarta Appendix ex
addilionibus polissimum constat, qua? in Tolctanis
nisi credere malis ejusmodi quaedam fragmenta ex
Isidori manu esse, qui plurimos Elymologiarum ti-
tulos seorsum edidit, ac fortasse nonnihil diversos
ab Etymologiarum cxemplaribus
eis qui in plerisque
reperiuntur. Primum fiagmentum cxhibelur ut divcr-
prse oculi» haberi possii.
751 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS APPEND1CE&.
qufedam argumenla sunt posilae, ot nonnullis locis f^ Sphserse, quibus est sequalis undique rotunditas, ila
commemorantur in lopicis. Nunc autem ad Topica Splisericus autem numerus est, qui, a circulato nu-
\eniamus, qute sunt argumentorum sedes, fonles mero multiplicatus, a seinchoal, et in se converlitur.
sensuum, et origines diclionum.
SECUNDUM FRAGMENTUM.
Ex vetustissimo Codice Toleiano, cap. 6 lihri iii
Etymologiarum.
4. Omnis numerus primus, aut o, secundum se
consideratur. Secundus aut ad aliquid i. Iste dividi-
lur sic. I. Alii sunt sequales, alii infequales iil. Sed
dividitur sic. Aquatuor quater, a quinque quinquies,
et ab aliis... Et alium unum, qui quarta pars esse di-
citur quaternarii numeri, et cgeleritales.Subsuperpar-
ticularis numerus est minor, qui coniinetur in tor-
tiori numero cum alia una parte sua, aut media, aut
tertia, aut quarla, aut quinta, ut, verbi gratia, il ad
lil,iiladiiir,adiiiil,etcaeteri. Superparliens numerus.
5. Et alias partes ejus quatuor. Superpartiens nu-
merus est, qui... Multiplex superparticularis... ut,
verbigratia, quinque ad tres, dum comparali fuerint,
continent in se bis bini qualuor, el unam partem
ejus... bis quaterni octo, el unam parlem ejus. Sub-
multiplex subsuperpariicularis numerusest, qui dum
ad forliorem sibi numerum comparalus fuerit, con-
tinel eum5J:*5 multipliciter cumaliauna parle sua,
ut, verbi gratia, duo ad quinque dum comparati fue-
rint, continenlur ab eo bis cum una parte sui. Mul-
tiplex superpartionalis numerus est... duabus parli-
bus ejus, xiiii ad xvi, dum comparali fuerint... se-
decim ad qualuor, dum comparati fuerint, conlinent
eum bis cum aliis duabus partibus ejus. xxii ad vii,
dum comparati fuerint, inlra se bis oclo cum aliis
Iribus partibus.
6. Tribus parliJDUs ejus submulliplex subsuperpar-
lionalis numerus est, qui dum ad fortiorem sibi com-
paralus fuerit, continetur ab eo multipliciler cum
aliquiljus partibus suis ul, verbi gralia, tresad octo
; 12. Quadrilatera figura est in plano, quadratafi-
conlinentur bis cum duabus parlibus suis, quatuor
ad XI continentur bis cum tribus partibus suis.
TERTIUM FRAGMENTUM.
Ex secundo Codice Gothico Toletano^ cap. 7 lib. iii
Etymologiarum.
7. Superficialis numerus est qui non solum longi-
ludine, sed etlatitudinecontinetur, uttrigonus, qua-
dratus, quinqueangularis, vel circulatus numeri, et
cseteri, qui seraper in plano pede, id est, superficie
conlineniur. Trigonius numerus ila. Quadratus nu-
merus ita. Quinqueangularis ita. Circularis numerus
est ila, qui dum simili multiplicatus fuerit a se in-
choans, ad seconverlitur, ut, verbi gratia, quinquies,
quini, sexies, quinquics, et ita ; et ita.
8. Solidus numcrus est qui longitudine et altitu-
dine continetur, ut sunt pyramides, qui in modum
flammEe consurgunt, ila. Cubus, ut sunt tesserae, ita
4. Magna est varietas in divisione numeri reprte-
sentanda, cum exemplaria alio modo referant.
alia
Specimen hujus discrepaniiee ex primo Codice Tole-
tano, qui antiquissimus est, sisto ; eidem ferme con-
dnit alier Codex. Toletanus Golhicus etiam, quamvis
non ita antiquus. Uterque Codex eodem modo habet,
aut secundum se, etc, quod non faciie estassequi.
Ubi auiem Codices cum Ediiione Grialiana ac noslra
conseniiunt, series sermonis non coniinuatur. Neque
in meQdis,aut locisobscuris corrigendis immorari vacat.
7. Figurfe numerorum paulo aliter in Codice se-
cundo Toletano explicatae sunt, ac in nostra Editione.
Figura; ipsae ex Codice in tere incisae exhibenlur ad
pag. 130. Trig07iiu s nnmem!, cst fig. 1. Quadratus
fig. 2. Quinqueangularis Hg. 3 sed non videtur recte
; bum. In Excusis zn solidum tribuitur cylindro; de
in Ms. expressus. Circularis numeri figura pra^ter-
missa est in Ms. ; sed in expUcatione additur aha
figura diversa notata num. 5. Solidus numerus fig. 5.
Cubusy quiinMs. dicitur cibus, fig. 6. Sphoiradg. 7.
752
Quinquies quini.,bisquinquies.\{icdTC\x\\i?,,i\nvc\ in se
ipsum mulliplicaius fuerit, facit sphaeram, id est,
quinquies xxv, cxxv.
9. Inter arithmelicam autem et geometricam, et
musicam, hoc interest. Ut medium invenias iu arith-
meticam, primo sic quffiris conjungis extrema, et
:
dividis, et facis medium, ul puta, fac extrema esse
VI et XII ; simul jungis, et faciunt x et viii; partiris
media, et facis rx, quod est analogicum aritlimeticae,
ut medium quot monadibus superat primum, his.su-
peretur ab extremo. Superant enim novem sex tri-
bus monadibus,his superatur a duodecim. Secundum
geometriam vero ita quseris, extrema multipHcata lan-
tum faciunt quanlum et media duplicata, ut puta sex
et duodecim multiplicata faciunt septuagies dipon-
_ dios, media viii et ix multiplicata tantumdem faciunt.
B 10. Secundum musicam ita quot partes superat
:
mediumprimum,eademparte54»5superaturmedium
ab exlremo, ut puta, vi et viii duabus partibus su-
perant, qua) dufe partes teriia media octus (sic) su-
peratur ab ultima nona figuras solidas. Planpe figurse
sunt, qucC longitudine el Jatitudine continentur. Quse
sunt juxla Plaionem numero quinque. Numerabilis
magniludo est quae numeris arithmeticae dividi po-
test. Magnitudines rationales sunt quorum mensurse
quantitas cognita non habetur.
De figuris.
dl. Figurae solidae sunt quae longiiudine latitu- ,
dine ct altitudine contineniur, ut esi cubus. Hujus
species quinquein plano,quarum prima circulus csl
figura plana,quee vocatur circumducta, cujus in me-
diopunctus esl, quocuncla convergunt, quodcenlrum
geometriae vocalur. Latini circuli punctum nuncupani.
Cgura cst in plano quadrata, quae subter quatuor re-
ctis lineisjacet plano pede. Danatheto?i g7'ammo7i ii-
gura plana plano pede. Orthogo7iium, id est, rectian-
guli tigura plana, est enim triangulum rectura.
13. Isopleros figura plana recia, et subter con-
stituta plano pede. Sphoira est figura in rotundum
formata, parlibus cunctis sequalis in solidum. Cubus
est figura solida quae longitudine et lalitudine conti-
netur^^in solidum.
14. CyH7idrus esl figura quadrata habens superius
semicirculum. Co7ion figura quae ab amplo in angu-
stum finit, sicut orthogonium. Pyramis est figura
quae in raodum ignis ab amplo in acumen surgit.
Ignis enim apud Grgecos pxjr appellatur.
"^
IS. Sicut autem infra decem oranis est numerus,
ita et intra hunc circulum omnium figurarura con-
cluditur ambilus.
9. Hsec pertinent ad caput 8 ejusdem libri iii Ety-
i mologiarum.
11. Haec respondent capiti 12 libriiii, quod est de
figuris geomelriae. Circulus, ut in Codice pingitur,
in tabula est num. 8, in cujus medio Codex notat,
id est circulus, quod simili quoque modo tabula re-
praesentat, ut in sequentibus figuris.
12. Quadrilatera figura num. 9. Da7iathetongram-
?no??, sive ut alii scribuni, Dia7iathetonn. 10. 0)'tho-
g07iium n. 11. In Ms. erSit rectianguli figura ple7ia.
13. Isopleros, sive , ut alii habeni, Jsopleuros
num. 12. Sphcera num. 13. Cubus num. 14 In. Co-
dice legitur, continetur i?i solibumi7i solidum; sed
forlasse ?M 5o/?V/2im correctio est praecedentis?» soli-
cujus definilione dubiiabai Grialius. Confer notam.
44. Cylindrum n. 15. Co7ion. n. \%.Pyramis n. 17.
15. /lunc c?rcM/MW, sc. quin. 18 exprim.; sed verba,
ambiius omnium figurarum, in fig. Cod. non sunt.
 753 APPENDIX XIV.
Prima autem figura hujus artis pwictus est,
16.
cujus pars nulla est. Secunda linea praeter latiludi-
nem longitudo. Rccta Unea est qute per ex sequo in
suis punctis jacet.S?/j»(?r^cu'5 veroquod longitudines
et latiludinessolas habet. Superficies vero finos Uncaj
sunt. Quorum formpe ideo in superioribus decem
figuris posila^ non sunt, quia inter eas invenianlur.
544 17. Numcros autem secundum geometriam
ita quseris. Extrema quippe ejus multiplicata tantum
faciunt quantum et media dupUcata, ut puta vi et
XII mulliplicata septuagies faciunt dipondios; media
octo et novem muUiplicata tantumdem faciunt.
Expositio figicrarum.Ex duobus Codicibus Toletanis.
18. Aha ratio in motu stellarum similiter octo figu-
ris colligitur; aut quod diametra sint, aut quadrata,
aut trigona, aut hexagona, aut asyndeta, aut simul,
aut circumferens, id est, sufferens, aut circumferlur.
19. Diametra sunt quando quinque signa inter-
sunt. Tetragona, quando duo. Hcxagona, quando
Vixwxm. Asijndeton, qmnAo nulium s/»iw/, quando in ;
eadem parlicula sunt. Superferens, quando superve-
nit, aut actum facit. Supcrfertur, quando antecedit.
Trigona, quando tria media, Uem secundum ralio-
nem aliam sunt octo differentia?, id est, signum, par-
tes, fines, conventu, retrogradus, an recto itinere,
latitudo et longitudo.
Ratio interioris formce.
20. Posset hujus loci taUs quaeslio nasci, cum in
ordine numeri prius viii sint, hinc prius novem po-
suit, cum in ratione arithmetica'. vel geometriw,
plus suut VIII quam ix; viii enim vicibus est, vel so-
Udum, id est, corpus, quod (al. quo) plus invenire
non potest, ix vero superficies sunt, itl est, res qu?e
plena non est, sed indigeat perfectione. Hic duo
cubi, id est, dua? soUditates, hoc modo inveniuntur.
21. Seuarius primus perfectiis est, dividilur enim
paribus numeris sic. 545
Sexta per has in tertia
per dipondios ter bini sex. In dimidium, id e>t,
bis tertiis sex. Aliud quod ita dividas per pares
numeros non invenies
, quod proposito conve-
,
niens sit inter primum ordinem, id est, x. Qua-
propter priraum perfectum numerum cuni primo
versu multiplicans sexiesix, liv, ix, novies seni liv.
Facitque materia, tot partes habuisse cognoscitur,
non immerilo duobus, quibus habet unum in tali
16. Confer caput. 13, cit. lib. iii. In Editis est in
superioribus figuris, omisso f/t'C(?»i.Superiores deeem
figurse sunt circulus, ct sequentes. Ambitus omuiuni
figurarum comprehendit has decem, sed extra ea-
rum numerum est.
17. Pro septuagies dipondios in Editis est lxxii.
18. HaBC omnino absunt ab Editis. Inscriptio in
]\Iss. est : Expositio figurarum. infrascriptarum, vel
mendose infrascripturarum. Fortasse legendum, id
est, atit super fcrens, aut circumfertur.
19. Pro par ticula dlla.\eciio est partiuncula.lni^o-
dice ita coUocata; sunt figura\ ut primo loco sit tc-
tragona, secMndo hexagona, tertio asgndeton, quarto
trigona, quinlo diametra. In tabula torea ha3 tigurae
suis nominibus dislincttO sunt, ut in God. ms., sciU-
cet n. 19, 20, 21, 22, 23. Sequuntur alia3 scptem
figurae sine cerUs nominibus, quic expressae sunt in
fabula num. 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30. Post figuram
n. 27 ha?c cst nota Seeundum Porphyriumet Pla-
: viiinunquam,quoniam in \\\.,vcli\,omnes inveniun-
tonem ita hcec formula cxponitur ; et subjicitur
figura, io nostra tabula num. 30 dislincta. Post hanc
figuram 30 alia subjungitur nota In plano pede :
sic medium, cxtrema jungantur ad numerum
et
xxvii. Sed in figura expressus estnumerus xxvi, ut
in nostra tabula; scd vcrior videtur num. xwii.
20. Post quinque figuras inodo dictas,sciiicet,24,2o,
26, 27, 30 (nam hocordinc sunt in Cod.), sequitur
lilulus Ratio interioris formce. Posset, ctc. Pro hinc
: lecta
784
j^ ordine II, III, IV, IX, IX, VIII, alius simul xxu.
QUARTUM FRAGMENTUM.
Ex Codicevetustiore Ccesenate ad lib. v. Etymo-
logiarum, cap. 6.
22. Lib. XV. Consiitutionum, lit. 2, cap. 12, Impe-
ratores Valens et Martianus Augusli Palladio P. P.
privilegia, quae gentilibus constilutionibus universis
sacro sanctisecclesiisorthodoxfe religionis,qu8ePetro
principes protilentur, firma etillibalain perpetuum
decernimus custodiri. Dato pridie Idus novembris.
23. Lib. iiejusdem constitutionis 43, cap. 12. Im-
peratores Ilonorius, etTheodosiusAugusli,elc. Golo-
nos nunquam fiscaliumnominedebitorum ulliusexac-
toris pulset intentio; quos ita glebis inhagrere percipi-
mus, utne puncto quidem temporisdebenntamoveri.
Ad caput 14 ejusdem libri.
24. Omnes tam masculi, quam femina; decedcntes,
si unum habcant filium; tertiam partem ei relinquant
falcidife nomine. Eodem jure tenente, si duos, vel
B tres, vel quatuor habeant
Ad capnt 24 ejusdem libri.
23. Prffijudicium possessioni invito vel inscio do-
mino imponi non posse, et jure, et legum auctorita-
tibus decantatur. Si coloni, quos bona fide quisque
possederit, ad alios fugajvitio transeuntes,necessita-
tem conditionispropriamdeclinare tentavorint, bonae
fidei possessori primum oportet celeri reformatione
succurri,ettunc causaoriginis et proprielatis agilari
orijinarios colonos nulUs privilegiis,nulla dignitate,
nuUa 5 lO census auctoritate excusari pr;ecipimus,
sed amputalis omnibus qua3 aliquoties per gratiam
sunt elicita, domino, velfundo, esse reddendos.
QUINTLM FRAGMENTUM.
Ex Codice Toletano. Additio ad cap. 18 lib. vi.
1
Etymologiarum. Dc Festis diebus.
In veteri lege isti sunt.
26. Beatissimus Hieronymus in commentariis Za-
n charia? ita sic dicit Festi autem dics in vcteri lege
:
** isti sunt : Dies Azymorum phase quarta : deeima
die mensis primi est, quatido luna plenissima ab
ejecto fermento agnus immolatur.
27. Dies Pentecosten est, in quo verticem montis
Sina lex data cst Moysi, et in qua de frugibus pri-
mis panes offerebant propositionis.
2S.DiesSabbatorumest,in quootium celebratur in
prius.Pro vicibus,n\.cubus forte bicubus.
prius.,ci\.hic
21. InMs., bis ternis sexis; forte, sexies. Ibid., wo?i
invenies; al. omitt. no7i Ibid., quod a proposito;prBe-
termisi a. Pro facitque conjectura Burrielii, seu
Bayeri, est fac itaque. Ibid., duobus, etc. AI., duos,
quibus unumordineprimum. Post \Qvh?L,aliussimul
XXVII, sunt dufe figura?, quas tabula nostra exhibet
n. 28 et 29. Sequitur in Godice Tolctano anliquiori
/. C. figura, qua3 paginam implet, et ad caput se-
quens 15 de musica perlinet. Initio pagina; legunlur
,. ha3C verba Sceundum aliquos, quihanc ra tioncm pcr
:
U labdo idcm e.z;jjo«M«^. Exhibuimus hancfigurampag.
135. In Codicc recentiori Toletano, qui ca3teras fi-
guras simili fere modo refert, pranermissa fuit ha3C
magna figura de re musica, sed locus vacuus pro ea
relictus fuit; et nola hac apponitur, ad idem argu-
mentum spectans Pcr rationcm musicam ita fit, ut
:
autseptem mensuumnati, autnovcm vivere possint,
tur symphonice, quibus intcgris firmai stabilitatis
res sunt. Quinquies cum senario multiplicatus et
septimanum facit, et novem mensuum. Ita quin-
quicssenixxTi. Hocseptiesduccns facis septimanum,
et novies facis novem mensium.
Num. 23. IIa3c adjuncta sunt vetustissimo Codici
Ca^senati ad cit. loc. Etymologiarum. Sed multa aut
legiin Codice uon polcrant, aut ab amanueasi intel-
non sunt.
755 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS APPENDICES. 756
lege,et inquomannaindesertonon
licebat colligere. ii 33. Dies Jejuniorum quinto in mense Augusto est,
29. Dies JSeomeniarum celebratione novce lunce.
'

quandopropter (sic) speculatoribus ad terram sanc

Semper enim Judcei in mensium principio., hoc est,
prima luna, diem festum agebant, sed idcirco in
principio mensis hoc faciebant, quia, deficiente
luna, tempus finitur, et iterum nascente incipitur.
SO.Dies Tubarum, septimimensis principium est,
quando Judcei solemnitatcm agentes, adquam tuba
canebant, et plurima offerebant sacrificia, quam
per singulos menses.
31, Dies Scenopegice estmense septimo quintode-
cima die mensis, in quo tabernaculorum solemni-
tatem veteres celebrabant. Scenopegia enim taber-
nacula interpretantur.
32. Dies Jejuniorum quarto mense Julio est, sep-
timo decimo ejusdem mensis die, quando Moyses,
descendens de monte, tabulas legis coiifregit, et in
60 etiam die et Nabuchodonosor urbis Jerusalem
muros primus destruxit.
Num. 26. Antiquissimus Codex toletanus haec addit
libro VI, quae a nobis omnino omitti non debuerunt.
tam missis seditio in castris Hebrceorum exorta est.
Factum est utper desertum quadraginta annis la-
boriose disciirrerent, et in eremo omnes perirent.
Siquidem et in eo mense a ISabuchodonosor, et multo
post tempore a Ccesare Tito templum eversum est,
atque succensum, et in opprobrium gentis perditce
exaratum.
34. Dies Jejuniorum septimi in mense octavo est,
qui appellatur October,in quo occisus est Godolias,
et reliqui, qui erant in Jerusalem interfecti sunt,
juxta quod loquitur Jeremias. Dies Jejuniorum cle-
cimi estmensedecimo, qui apud nos Januarius vo-
catur, quando cocjnoverunt cuncti in Babylone capti,
in quinto mense templum fuisse eversum, et fece-
runt planctum,atque jejunium. Ha:*c bealus Hiero-
n nymus in commeniariis Zachariae.
Num. 32 . In Ms. quarti mense.
Num. 33. In Ms. jejunium quinti.

AD ETYMOLOGIARUM DECEM POSTERIORES LIBROS IN AREVALI VOLUMINE QUARTO CONTENTOS.

530 APPENDIX XY. put de domo impii {Habac. iii, 13). Cor vero diaboli
Ad lib. Etymologiarum, cap. 1 Ex Codice Regio- reprobi homines; unde de Beliemoth legitur in libro
vaticano 1850. beati Job Cor ejus sicut scuta fusilia (Job. xli, 6).
:

CAPCT 11. Dentes ejusvel demenles hceretici, sicut pravi omnes

De situ et habitu corporis humani. doctores, 5^1 ut in praedicto Ubro scriptum est :

1. Stare, homines in fide consistere significat, ut Oculi ejus, sicut palpebrce diluculi. Per gyrumden-
in Aposlolo Statein fideil Cor. xvi, 13). Ambulare,
: ejus formido [Ibid., 5, 9). tium
ad Dominum tendere, ul in Psalmis Et ambulabam : Nares diaboli, inspirationes illius pravse Et de
4. :

in latitudine {Psahn. cwin, 45). Sedere, in Deo hu- C naribus ejus fumus procedit {Ibid., 11). Os diaboli
militer requiescere, utin Evangeho: Vos autem se- sermones ejus, quibus corda hominum occuUis cogi-
dete in civitateiLuc. xxiv, 49), et in (Ubris) Regum talionibus alloquitur, ut est id Job De ore ejus :

de Davide : Seditque coramDomino {II Reg. vii, 18). flamma procedit {Ibid., lOj.LinguadiaboIi sapientia
Jacere autem, viiiis ac teniaiionibus succumbere; hujus s8ecuU,vel ha^reucorum dogma, ui estid Job :

unde legitur in EvangeUo Etinvenit eamjacentem

: Et fune ligabis linguam ejus {Job. xl, 20).
in lecto [Marc. vii, 30). Currere, in operibus bonis 5. Ossa diaboli polentes quique et fortes in mali-
prEeparari; in Apostolo Siccurrite, ut comprehen-
: tia, sicut hagretici, ul est id Job : Ossa ejus fistula
datis ( / Cor. ix, 24). Et in malam parlem Pedes ejus {Ibid., 13). CartUago ejus minus potentes quam
:

eorum ad malum currunt {Proverb. i, 16). hi qui ossa nominantur, ut est id in Job Cartilago :

2. i4scensus, profeclus in Dominum; in Psalmis : ejus sicut lamina ferrea (Ibid.) Halitus diaboli inspi-
Ascensus in corde suo disposuit {Psalm. lxxxiii, 6). raiio ejus occulla per corda hominum, vel peccaio-
Et in Exodo Ad mare ascenderunt filii Israel de
: rum amore carnali eamdem faciat,
JEgijpto {Exod. xiii 18). Item in malam partem,
, 6. Facies diaboli Antichristi adventus, vel aperta
oscensws, superbise praesumptio; in Evangelio Qiii ejus maliiia, ut est id in Job
: Faciem ejus prcscedit :

non intrat per ostium i7i ovile ovium, sed ascendit egestas {Job. xli, 13). Carnes diaboli infirmi quique
aliunde, ille fur est, et latro{Joan.x, 1). Descensus, in corde ejus, et minus valentes peccaiis, ut est id
defectus a Deo in EvangeUo Homo quidam des-
: : in Job Membracarniumejus cohoerentia sunt{Ibid., :

cendebat a Jerusalem in Jericho {Luc. x, 30). Et in 14). Tesliculi diaboli vel haeretici, vel pravae cogita-
Isaia Voi qui ascendistis equos, ut descendatis in
: tioncs subliliter vincuUs peccatorum obligantes, ut
JEgyptum (isai. xxx, 2). esl id in Job Nervi testiculorum perplexi [Job xl,
I
:

CAPUT III. 12). Cauda diaboli Antichristus est, vel consuetudo

Quomodo humana membra ascribuntur diabolo. peccandi, ut est id Stringit caudam suam quasi :
,

3. Sciendum vero est quod membra hominis et cedrum {Ibid.). Dormire diaboli est in corde repro-
humani actus diabolo ascribuntur, non secundum iDorum requiescere, ut est id in Job Sub umbra :

historiam, sed secundum aUegoriam accipienda sunt, dormit in secreto calami {Ibid., 16). Pascere diaboli
quia in muUis locis sacrfe Scriplurai hujusmodi spe- esl in peccatis impiorum deleclari, ut est id in Job :
cies inveniuntur. Nam caput omnium malorum dia- Huic montes herbas ferunt {Ibid., 15).
bolus est; unde legitur in Habacuc Percussisti ca- :

App. XV, n. 1. De Codice Regiovaticano 1850, Et in Isaia: Foj... qui ambulatis, ut descendatis in
conferri possunl qus dixi in Isidorianis, cap. 101, jEgyptum,
num. 29. In specimen aUegoricarum expositionum 3. Verba Vulgatae sunt Corpus illius quasi scuta
:

quae sub tilulo Etymologiarum sancti Isidori in eo fusilia, compactum squamis se prementibus. Et
codice conUnentur, hsec duo capita cxhibeo, qua? mox De ore ejus lampades procedunt.
:

post capui 1 libri xi, in eo Codice libri vi, collocau- 5. Vulgata :Ossa ejus velut fistulce ceris, cartilago
tur. In Vulgata Invenit puellam jacentem supra
: illius, sicut lamince ferrece. Obscurum esi in Ms.,
lectum. ei fortasse mendosum eamdem faciat.
2. In Vulgata Filii Israel de terra ^gypti.
:
6. [Linea 5.] In Vulgaia : cohcerentia sibi.
737
APPENDIX XVI.
Additio Codicis vetustissimi Toletani ad cap. 2 lib.
XII Etymologiarum^ num. 3 et seqq.
i. Leo enim Grsece, Laline vero rex dicitur. Tres
naluras liabet, id est, cum ambulat, et iier facit per
arenam odor venanlium,et cauda sua operit vesiigia,
ut non possint eum veuatores sequi.
2. Ila ei Salvator nosier de tribu Juda, missus a
Patre operit vestigia sua, id est, deitatem, ut appa-
reret omnibus dum... cum Patre descendens in ute-
rum Virginis, ut salvaret, quod perierat, et
caro facium est, et habitavit in nobis. Et hoc igno-
rantes homines, dum descenderet de coelo, et ascen-
deret, dicebant Quis est iste rex glorice?
: bovire, vel bombilare. Cicadas fritinnire.
5*^'^ 3. Secunda natura; dum dormierit, oculi
ejus vigilant, aperti enim sunt. In Cantica Gantico-
rum de eo diciiur : Ego dormio, ct cor meum vigilat
(Cantic. v, 2).Non enim dormit, neque obdormitat,
qui custodit Israel
4. Tertia; cum genuerit catulum suum, mortuum
eum generat, et le«na filium custodit, donec veniat
pater ejus tertia die, et insufflat in faciem ejus cum
ingenti rugitu, et suscital eura»
5. Sic omnipotens Pater suscitavit tertia die Uni-
genitum suum; uude per Jacob dicilur Catulus Leo-
nis Juda.
Additio ejusdem Codicis Toletani ad caput 1 libri
XII Etymologiarum.
6. Charadrius natura
sua totus albus nascitur,
nullam habens nigredinem ; et in Deuleronomio de
eo scriplum est, et interiora ejus infirma curant,
quorum ocuii caligant.
7. In atriis regum invenilur, et si
est, ab eo cognoscilur si vivat aut moriatur. Si est
ad mortem, avertit faciem suam, si ad vitam, aspi
cit ad infirmum, et infirmus ad illum.
8. Et cum volat sursum contra radios solis, et
comburit infirmitatem, et spargit, et infirraus salva-
bitur personam Christi gerens, qui totus est niveus,
: DE CAMPANIS ET NOLIS.
et mundus, nuliam habens nigiedinera, desursum a
Patre veniens, et sui eum non receperunt.
9. Et a Juda^is avertit faciem suam, gentes autem
sua deiiale aspexit, toUens infirmitatem peccatorura,
et languores nostros ipse portavit, ut.exaltaretur su-
per Iignum ascendens in altura, captivam duxit
: non adeo apud antiquos habitus producitur, quia nec
captivitatem.
10. Sed dicis: Charadrius immundus cst ad escam.
Quoraodo poiest portare figaram Christi ? Et serpens
immundus Audi Joannem evangelistam
est. Sicut
exaltavit Moyses serpentem in descrto, ita oportet
exaltari Filium homiiiis {Joan. iii, 14). Nam et filii
Israel, quando aspiciebant a^neura serpentem, sani
efficiebantur.
5'?3 APPENDIX XVII.
Ad lib.xu Etymologiarum, c. l,ex Cod. Pal. 281.
DE SONITU AVIUM
Aquilas clangere Accipitres plipiare. Vultures
App. XVI, n. 1. Hfec additio, sive nota
quidem Gothico exarata sed non a prima manu.
est,
Y erha per arenam obscura sunt in Ms., ac forlasse
mendosa, qure illico sequuntur odor venantium. , App. xvii. De Codice Palatino 281, ex quo hnec
2. Obscurum esl in Ms. noster, ac forlasse prcesti-
leril legere Ita et Salvator lco de tribu Juda.
: Post librum vigesiraum et ullimum ha^c de sonitu
3. Meliusesset m
Ca?iiicts Cfl«^/coru»t ; sed fortasse
auctor additionisscripsitut estin ms.; nam medioa^vo
procedente eo fere modo lituli librorura allegabantur.
6. Non indicatur in Codice, quem ad locum h?ec
additio in margine in transversum exarata pertineat,
sed ab hoc capite, cui adjaccl, non est scmovenda.
In Deutcronomio de charadrio nicntio fit cap. 14, v.
18. Qua3 hic de ea ave narrantur, aliquatenus com-
probari possunt ex Orniliiologia Aldrourandi, lib.
XX, c. 27, ubi Alberlus, el yElianus auctores laudan-
APPENDIX XVIII 758
pulpare. Corvos crocitare. Milvos lupire, vel lugere.
A
Olores densare. Grues gruuere. Ciconias protoUare.
Auseres gliccire, vel sclingire. Pavones paupolare.
Gallos cucurrire, vel canlare, Anates tegunmtare.
Turtures gemere. Palumbes paucitare. Leones fre-
mere. Tigres rancare. Pardos felire. Panlheras chau-
rire. Ursos uncare, vel sevire. Apros frendere. Lyn-
ces urcare. Lupos ululare. Serpentes sibilare. Ele-
phanles barrire. Onagros mugilare. Cervos rugire.
Tauros mugire. Equos hinnire. Perdices caccabare.
Verbum Graculos frinculire. Noctuas cubire. Merulas fren-
dere, vel ziuziare. Turdos trucilare. Slurdos parda-
re. Hirundines minurrire. Passeres tiziare. Apes
APPENDIX XVIII.
Ad lib. XVI, cap, 2, num. 7.
Fragmentum de nitro.
Ex
Cod. ms. apud Vulcanium.
Nam salem litlore raaris fervor conficit
sicut
B solis, durando in petram aquas marinas, quas ma-
jor vis ventorum, vel ipsius maris fervor in littora
ulteriora projecerio; ita in Nitria, ubi KSlate pluviaj
prolixiores tellurem infundunt, adurit sideris ardor
tantus, qui ipsas pluviales per latitudinem arena-
rum concoquat in petram, sali quidem vel glaciei
aspectu simillimam, sed nihil rigidi rigoris, nil salsi
saporis habentem, qua3 tamen juxta naturam salis
in cauraate durare, atque nubiloso aere fluere ac
liquefieri solet.Hanc indigeuce suraentes servant, et
ubi opus fuerit, pre lumento utuntur. Unde Juda^ae
peccanli dicitpropheta : Si laveris te nitro, et multi-
plicaveris tibi herbam borith,maculata es in iniqui-
quis infirraus tatc tua, dicit Dominus {Jerem. ii, 22). Crepitat au-
lem in aqua,quomodo ealx viva, et ipsa quidem dis-
•
perit, sed aquam lavationi aplam reddit.
5«-! APPENDIX XIX.
Ad lib. XVI Etymologiarum cap. 20, num. 9 ex
Codice Vaticano 1343.
De vel eliara perductilibus, quge
vasis fusilibus,
simpliciter siguavocantur, quia eorum sonoritate
quibusdam pulsibus excitata significantur horie, qui-
bus in domo Dei statuta celebrantur officia, de his,
inquam, hoc dicendum videtur, quod eorum usus
lara multiplex apud eos convenluum assiduitas, ut
modo est, habebatur. Apud alios eliam devotio sola
cogebat ad statutas horas concurrere alii pronun-
:
: tialionibus publicis invitabantur, et in una solem-
nltate proxime futuras discebant. Apud quosdam ta-
bulis, apud nonnuUos cornibus hor;o prodebantur.
Vasorura autem de quibus sermo est usum priraum
apudltalos affirmant inventum. Unde ct a Campania,
Italia^ provincia, eadem vasa majora quidem
qupe eslt itaiue
campa?2rt dicuntur, minora vero, quffi a sono iinfin-
nabula vocanlur, nolas appellant ab ejusdem Cam-
Q pania3 civitale,ubieadem vasa primosunlcommutata,
charactere tur. InMs. Toletano scriptum est Curadrius, vel,
ut ego magis puto, Caradrius. Fortasse legendum,
infirmoscurant, quorum, etc.
excerpsi, vide Isidoriana, cap. 102, num. -'lO ct seq.
avium, imo animalium, addilsi faernni qua? potius :
ad capul 7 libri Xii pertinent. Conferenda ha>c sunt
cum iis quK de vario sonitu animalium Isidorus ex-
plicat in lib. i Different., lit. V, num. 607, et cum
Becmano,verb.iV«rmur,praeternotum carmende Phi-
lomela. De tigribus alii dicunt rancare, aut raucare.
App. xviii. In Vulcanii Editione ad finem capitis
II lib. XVI notatur quod in Codicc qnodam ms., ante
vocabulum ApiiRosn}\.mi habe^itur hcec : Nam sicut
salem, eic, Quse anobis pra^termiltenda non fuerunt.
750 AD S. ISIDORI
APPENDIX XX.
Ad XVI Etymologiarum cap. 25, n. il.
lib.
FRAGMENTUM SANCTI ISIDORI DE PONDERIBUS.
Ex. tns. Codice apud Bignmim.
Talentiim pondo lxiii, quod faciunt Lxxx
est
Mina esl libra una, et semiuncia. Ta-
librfe Atticse.
lenium minas habet lx. Mina Grsece, Latine 7nna
dicilur. Drachma habet scrupula iii, didrachma drach-
mse du£e unde miyia, quomodo in libro Hebraicarum
;
qusestionum semuncia scribilur. Stater enim, ut
quidam affirmant, unciam unam, id est, aureos sex,
ut ahi putant, tres. In Evangelio nomen duorum
didrachmcS stater datur. Secel, cum Latina lingua
corrupte siclus dicitur, ut in Quaestionibus supra-
dictis indicatur, uncife pondus habet, ut aUbi scrip-
tum reperi, scrupula sex, quod et ipse arbilror
nam siclus ipse de secle de propinquiiate ponderis,
quasi sicilicus sonat. Obolus enim scrupulum dimi-
dium, quod facit siliquas tres. In Ezechiele siclus
ETYMOLOGUS LECTIONES VARIANTES. 760
« 595 APPENDIX XXI.
num.
Ad libr. x\i Etymologiarum, cap. 26, 17.
FRAGMENTUM DE MENSURIS.
Ex ms. Codice apiid Bignceum.
Corus modii xxx. Batus amphora una, id est, mo-
dii tres. Cadus Graeca amphora est. Ephi id mensu-
rae habet in aridis, quod in liquidis batus; metreta
una, ut quidam dicunt, habet sextarios centum. Men-
sura Graece metron dicitur,uHde eimetreta appella-
tur. Notandum vero, quod mensura Hebraeum nomen
est. Inlsaia /Egyptiorum mensurae, quae tres faciunt
modios, X sala idem sunt quod ephi, id est, modii
Ires. Gomor mensura est Atiica, habens, ut quidam
opinantur, concios tres, id est, sexiarios xii, xiii.
: Gomor dicunt paulo minus a sextariis v, quod etiam
ipse sequor, eo quod sit decima pars ephi. Gomor
quidam putant modios iii in sextarios est liquide in-
spici. Cotyla mina est ia Ezechiele Decem, inquit,
:

XX obolos habel. P, cotyl(B sunt gomor.

App. XIX. H?oc, quae de campanis in Codice Vati- nysii, uti etiam fragmentum appendicis sequentis
cano 1343 reperi, adjicienda hic consui, ut de ra- qufetamen Isidori esse, ut titulus indicat, non credo.
tione convocandi ulim fideles ad ecclesiam nonnuUa App. XXI. Corrupta sunt haec duo fragmenta, et
hinc noiiiia eruatur quo in argumento explicando
; omnino reformanda ex Isidori rioctrina cit. lib. xvi,
recenliores mulli versati sunt. ut de raensuris et ponderibus vera sententia possit
App. XX. Hoc fragmentum Bignaeus prolulit initio coUigi. Bignaeus ita ea produxii ut a nobis edita
Ediiionis suae ex ms. Godice mo^nasterii sancii Dio- sunl.

AD ETYMOLOGIAS VARIiE LECTIONES

Ex multis veteribus exemplaribus mss. et editis selectce, intermistis brevioribus nonnullis
fragmentis nondum editis.

_
Ingentem variantium lectionum silvam cum ex an- condiderunt. Hinc est. Ibid., capita scribuntur. Al.,
tiquissimis Codicibus mss. prope innumeris et vete- c. describuntur. N. 8, mortem significat. Al. om.,
ribus primis editionibus collectam jam in promptu mortem. Ibid., quidam sic ait. AI. om., sic ait. N. 9,
haberem, satis visum fuit ; ne opus in immensum angelo. AI., per angelum. Ibid., per mediam. Al. per
cresceret, eas tantum sehgere quae majori in prelio ^ medium. Ibid., in frontes. Al., in fronte, al. in fron-
haberi possint, caeteris praetermissi?, quae aliquando tibus. N. 10, apud eos. AL, apud Grcecos. Ibid., scri-
fortasse utiles sint futuras iis qui, earum exemplar bunt'. Al., scribitur.\h\A.,-socdiii[m. Al., vocatur.
nacti, Elymologias sancti Isidori seorsum a rehquis Cap. IV. N. 1, proprie. Al., proprio cognomine. N,
ejus operibus plenius illustrare voluerint. In iis vero 2, multi eis utuntur, etc. k\.,multicas in communi
variis lectionibus indicandis eum ordinem tcnebo, ut utuntur,ut estscribere, et legere. Ibid.,rationem no-
textum mefe Editionis, quae cum Griahana fere con- verunt. AI., r. sciunt. Iia Cod. Taurin. in Catalogo
sentit, praBmittam tunc discrepantiam ex aliis, ta-
; Codd. mss., t, ii, pag. 12. N. 3, varie. AI., vocis N.
cito plerumque nomino, annolabo. Inter exernplaria 4, sonum. Mutae AI., sonum, ut f, 1, m, et cxterce
aulem quae collata sunt pecuUarem locum obiinent Mutce. Ibid., sonabit. Vocales. AI., sonabit, ut b. c,
Editio princeps Etymologiarum sine loco, et anno, d, et cceterce. Et muta?, etc. AL, et mutas a veteri-
Editio Veneta anni 1483, Editio Vulcanii, cui Edi- bus sonas, et semisonas, et insonas dictas. Ita saepe
tiones Bignaei, Breulii et Gothofredi concinunt, duo occurrit in Mss. Isidori infinitivus sine verbo a quo
Codices mss. archivii Vaticani, Codex Excellenlissi- regatur. N. 5, aulem apud. Al., autem \,et v, apud.
mae familiac Albaniae, duo Codices Caesenates Mala- N. 6, modo vocales. Al., vocales sunt,modo. Ibid.,
lesiii, Codex Lucanus, Codex Florenlinus sancti Juno, vanus. Al., Juno, vates; al., Janus vates. N.
Marci, Codex Mutinensis a libro tertio, duo Codices - 7, quoliescunque inter. AL, quotiescunque in me-
Goihici Toletani, plures alii Valicani, ut Vat. 624, tro inter. N. 8, alicubi nec consonans est. AL, ali~
Palal. 281, 282, 283, Oltob. 336, 343, 345, 352, 404, cubinec vocalis, nec consonans est. Ibid., digamma,
427, 477, Urb. 100, 479 Regiovat. 102, 1933, etc. Al., digammon. Ibid., duplex gamma. Al., dupli-
LIBER'1. cem gammam. N. 9, dicuntur quia. AL, d. propte-
Cap. I. Num. 1, qui discit. al., qtiod discit ; al., rea quia. N. 10, ut suni semivocales. AL, ut sunt
qui didicit. N. 2, consistat. Al., constat. N. 3, volue- consonantes. Ibid., ut sunt mutae. AL, zit sunt con-
runl. AI., dixerunt. Ibid.,disciplinam vero esse. AI., sonantes. Alii addunt, ut sunt mutce. Et sunt a b
disciplina vero est. c d e f g h i 1 m n p r s t, ei V. N. 11 , elatus cui
Cap. II. Num. 2, causas et divisiones. AI.. casus et AL, elevatus, cujus. N. 13, resonant. AL, sonant.
divisiones. Ibid., mensuras dimensionesque.AI., meti- Ibid., supervacua. AL, .sujif^r/^ua. Num. 14, tempus.
suras terrce dimensionesque.Mque ita legitur ex cor- Al., tempora. Ibid., vocatur. AL, est woca^a. N. 15,
reetione veteri in Cod. Palat. 281. v scribebant. AL, scribebant. AL, h, et a scribe-
i

Ckp.iu.^S. { ,sequu7itur ; quorum. AI., secuti stmt;
quarum. Ibid., verba... introducunt. Alii omittunt
haec. Num. 2, coniineri. AL, retineri. N. 3, quod in
legendo. Al.om.,m. N.4, inde apud. Al., idemapud.
N. 5, sacerdoies dicunt. Alii omittunl dicunt. N. 6,
hinc est. Alii praemittunt, Phcenices dicti a rubro
mariquod profluitin Syriam,qui Sidonemurbemibi
bant. N. 16, nomen quomodo. AL, n. quo. Ibid.,
habeatur. A quibusdam. AL, habeatur. Potestatem
autem natura dedit voluntas ordinem. A quibus-
dam. Ibid., ordo adjicilur. AI., oi-do dicitur. Ibid.,
prima est lilterarum. AL, prior est littera. N. 17,
quarum uni. AI., q. unius. 'ibid., tenuis virgula. AL,
tenuis figura. Ibid., ordinem dedit. AI., dedit or-
761 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES.
dinem, et apicem.N. 18, pro eoquod. Al., propter
quod. Ibid., figura... scribitur. Alii hsec omitlunt.
Cap. V. Num. i, loquendi. Al., loqiiendiscribcndi-
que, Ibid., litterarum. Al., artium. Ibid., inventa
esi. Al., inventa primum est. Ibid., didicerunt. Al.,
didicerant. N. 4, triginta dinumerantur. AL, t. par-
tes d.; al., xxviii; al., viginti septem; al,, xxixpar-
tesd. Ibid.,nots.Al.,om. \b\&..^y\l\d..k\.,cxteravitia.
Cap. vi.Num. l,nomen. k\.,id est, nomcn.\h\A.^
rcvertuntur. Al., referuntur. N. 2, in complexum.
Goihici et alii, in complexu.
Cap. VII, 1, dictum quasi. Al., dictiim est
N.
quasi. Atque isla ssepe verbumsubstantivum innon-
nuHis excmplaribus omittitur, in aliis expriniitur.
Ibid., quod. Al., eo quod. Hsec quoque varielas si-
militer passim occurrit. N. 2, quasi accidens, Ai.,
quasi accedens. Ibid., s\xperad]k\alur. A\., stiperad-
ditur. N. 4, quia. Al., qua^, et sic in seqq. N. 6,
species... homo. Al., omitiunt haec. N. 9, minuunt
sensum. Al., minuuntur se?isu. lh\d., scholasticulus
Al., addunt a scholastica. N. H, Callisto, AL, Ca-
lypso.N. 13, Menandros. AL, om. Ibid., apud nos;
aL, apud latinos. N. 14, plurinomina. AL, plu~
rinomia. N. 15, uninomina.AL, M?imomia. Ibid.,sit..
omittunt hsec ; aL, sint significa-
significatio. Aiii
tiones plurimce. N. 17, aliqualiter. AL, qualiter;
aL, aliter; al., cequaliter. N. 20, ^Eneades. AL,
JEneius. N. 21, a possessione. AL, apossessionedi-
cuntur. N. 22, adjicis. AL, adjice. N. 23, ab actu
descendunl. AL, om. Ibid., dux, rex. AL om. Ibid.,
genlis. AL, gentilia. N. 24, patria. AL, patrice.
Ibid., suburbanus. Cod. Albanius add. Temporis, :
quce tempus ostendunt, ut dies, mensis, annus,
diurnus, nocturnus. N. 25, pariicipalia, AL, par-
ticipialia. Ibid., prudens. Al. om. N. 26, verlDis si-
milia. AL, verbi similia. Ibid., quia casum. AL,
quia comparationem aL, quia declinationem. N.
\
27, alterum prsefert. AL, alterum alteri prcefert.
Ibid,, plus enim novil. AL, p. e. n. hic; AL. plus
enim doctior novit. Et iia varia leciio, seu correctio
in Palat. 281. Ibid., plus enim scil. AL, plus enim
novit. N. 28, csetera non sunt. AL, ccetera nomi-
na non sunt. Ibid., communicat. Al., significat. N.
29, cui. AL, cujus. Ibid., incerti sexus, AL, incerti
generis; al., incertus sexus. Ibid., sensus tantum.
AL, sensus tamen, Ibid., et omni. AL, om. N. 30.
singularia, vel pluraha. AL, singula, vel plura,
N. 31, quia per eum genus. AL, quia per genus
eum. Ibid., quod rcm. AL. vel quam rem.
vel
N. 32, dare demonstramus. AL, d. alicui d. N. 33,
quiapcr. AL, eo quod per. Ib., dipiota. k.\.,biptota.
Cap. viii. Num. 1, sicvarielas. AL, sicque veritas;
a.\.,sicque i'ane?rts.Ibid.,ornatum. AL, ornatumser-
monem. Ibid,, inducit. AL, producit. N. 2, aut infi-
nita. Al. add. aut minus, c^uam finita. N. 3, dcmon-
strantis. AL, demonstrationis. N. 4, arciantur. AI.
coarctantur. Ibid., jungiiur. AL, conjungitur. N. 5,
primigenia. AL, primogenia.
Cap. IX. N. 1, nam scribo,etc, k\.,nam scribo per-
sonm factum est.ltemscribopersonce factum indicat
sed ejus a quo patitur. N. 2, prfeieriium, pr;esens.
k\.,prceteritum instans. Ibid., et genera. AL,cf tem-
pora. N. 3, agamus. Ahi a.ddu.nt •.Perfecta forma di-
citur a perficiendo, ut lccjo ; tunc enimdicendumest,
quando in prcfscnti tempore legimus. Ibid. volo. AL,
cogito. Ibid., inchoantis indicio. AL, i. judicio. N, 4,
signiticationem indicanlis. Al.,.s. indicandi. Ibid., im-
perantis. AL, imperandi. N. 5,in Gothicis, indigeo,
et egeo cum accusaiivo egct personam, etc. N, 7, pa-
lit activum. AL, paritur actioum. Ibid., non sonant
Latine. AL, n. s. Latina. In nonnullis adjiciuntur
quidam tituli. De generibus. Genera verborum, elc. De
communibus. Communia, eic. De deponentibus. Depo-
^entia, etc.
762
fl
Cap, XI. N. \,eapiat partes. AL, c. partem. Ibid.,
ab utroque. AL, ab utrisque.
Cap. XII. N. 1, copulatione sermonum. AL, copu-
latione verborum. N. 2, quehomini. Alii addunt^tig
Deo. N. 3, saltem illud. Anliquissimus gothicus Tole-
lanus, velillud ; quod fortasse verum est. Ibid., po-
nuntur. AL, prceponuntur. Ibid., et subjunguntur.
Alii omittunt. N. 4, causa est. Alii orailtunt. Ibid.,
an ferro?AL,rtu^ ferro ; itaque veneno occidam.
Cap. XIV. N. i, ab exsullante. AL, abexsultatione.
Ibid., vah, AL, e^/a ; al., va. Ibid., hem. AL, he.
Post hoc cap. in (jothicis est aliud. De litteris apud
cjrammaticos. Quod sint articulatce vocis. Et dicta
litiera... iteretur. Ul supra, cap. 3, n. 3, ni&i quod
ibi sermo est in plurali de lilteris, et dicitur prces-
tent pro prcebeant, aut prcebeat.
Cap. XVI. N. i,comp\ex\o. k\.,comprehensio. Ibid.,
dicimus. AL, dici. N. 2, quia nunquam. AL, quia sem-
^ per producuntur, et iiimquam. Ibid., binae vocales,
D AL, bince voces. N. 3, esse scimus. In Gothicisdeest
verbum scimus, utsgepe alias. Ibid., aplissimas. AL,
apertissimas.
Cap. XVII. N. 1, insistunt. Al. consistunt. Ibid.,
reliquae. AL, reliqui. N. 2, frequenlabatur. Alii ad-
dunt: Sive ab icjne appellatur, qui Grcece 7:up dieitur,
quia veluti ignis celeriter labitur. Ibid., tibiis cane-
bant. AL, tubis. Gothici, tibias canebant. N. 4, inve-
cliones. AL, inventiones ; ?d., intentiones. Ibid., aut
livoris, AL, aliquo modo languoris. N, 7, pes dicalus.
AL, pes magis dicatus. Alii pro verbis anapoistus...
dicatus est, sic referunt ^?iapa.'S^ws Grcece dicitur
:
repercussus. Grceci enim anap?esl\n repercussionem
dicunt;quiideo dicitur repercussxis eo quod repercU'
,
tiatura dactylo. Est enim illi contrarius. AL, atia-
pcestus dicttis a repercussione,acontrarielate appel-
latus, quia remis.sionibus., eic^ 10, habent, AL, ha~
.
beant. N, H, Bacchica. AL, Bacchia, quod fortasse
rnelius est, atque ita Julianus Toletanus excripsit.
Ibid., celebrabantur. AL, celebrabant. N, 12, quia
contrarius, vel iteratus. Al.,om., contrarius vel; a\.
om,, vel iteratus ; al,, tractus pro iteratus. N, 14,
diiambus diclus. Multi, (/. dicti. N. 17, correptas,
AL, breves. N. 18, ab inventore. AL, a Pcene poeta
suo. Ibid., consiant... constituta. Alii hajc omiltunt.
N. 19, alii adduul: Quatuorex divisione sua nominci
acceperunt, et ideo epitriti. N. 20, pedes. Et dictae.
AL, pedes ; dicti. Ibid., qucBdam declinationes. AL,
quoidam co7ijugationes. N. 21, posllio. k\.,dcpositio.
Ibid., ponantur. AL, deponantur. \h\d., co\\\gm\t\ir.
Alii addunt Ut cluo a duo. Ibid., ceeduntur. Alii ad-
:
dunt Ut quatuor a quatuor. N.22, ex hisunus. AL,
:
ex his unum. Ibid., superat. AL add. Dimidietate :
numeri, ut tria ad duo. Ibid., unum minus. k\.,unus
minus. Ibid., sescum. AL, sescuplum. Ibid., dimi-
diura dicilur. AL, dupli dicitur. Ibid., et ejus. AI.
om., ct. Ibid. vel epitritum. AL, vcl per epitritum ;
,
Q al. add. Velepitritum longa est syllaba temporum
:
non minus decem. Brcvis nonminus uno longa tota
sic est brevis. N. 23, in aBqua, AL, in cequales. Ibid.,
eestas, Nonnulli addunt cequa ; et s\c post fuga, el
deinceps et infra post metadupla, etc, In aliis pro
;
exemplis sunt figuras brevium, el longaruin figura ;
longaj est aut i jacons, aut i recium. N. 25, unus...
adest. Lucanus Codex id omiltil. N. 27, triplus unus.
Aliiaddunt: Unus vero tanlum cst, quia tripla parti-
tione dividitur. Ibid., epitriii quatuor. Gothici add.
quatuor.Unus vero tantum est,qui tripla partitione
dividitur, quce cst maxima,afque ideo minimis (forte
minimc) metris adest. Cicsenas Codex antiquissinius:
Epitriti iui. Fiunt xxvin. N. 28, [irotenditur... pro-
cedit, AL, protenduntur... procedunt. Ibid., breves
ut. AL, b. ponuntur, ut. Ibid., synaloephaui. AL,
cpisynaloepham. N. 29, gcminum jacens. AL, cjemi-
natum j. al., geminam jacentem.
;
763 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 764

Cap. xviii. N. 1. ex Graeco nomen accepit. Al.,./\ datatim in multis reperitur, in nonnullis ex cor-
omiitunt lisec. N. 4, ut ars. In Pal. 281 varia leciio, rectione Ibid., quasi. Al. quce. Ibid., alii adnulat.
?<i res. Ibid., ut Romanus. Al., tit Metellus. Ibid., et Al. alii nutat. AL, alium admittit; al., alii in-
ullimam brevem. Al., et ohliquam brcvem. N. 5, tri- nuit ; al. alii annuit ; alii al, adnotat ; al., alii
syllaborum relinentur.Al.,lrisyHabarum retinetur.Ib., adnictat. Ibid., alibi manus. AL, alibi manibus,
(st, utarmipotens^omnipoiens.Al.,e5^, ut malesanus; seu manu. Ibid., annulum spectandum. AL, an-
al.; est, tit malesanus,ut armipotens. N. 6, producta nulum exspectandu7n ; a\., aspectandum.\\iiA.,oi
me.A\., pjvducta. Ibid., conjunctio est. Al.., C07ijunc- a labris. Al. om. et. Ib., Salomon. AL Salo7non ait.
tionem sicjniftcat AL, i7i conjunctionem transit.
: Cap. xxvii. N. 1, esi conjunclio. Al., est co7i-
Cap. XIX. N. 2, a sumrao sinistrae in dexteram. Al., junetiva. N. 2, aspiratur in capite. AL, aspira-
a summo dexteroi in sinistram. N. 6, connectit, Al., tione))i habet iii capite. N. 3, sicut, ad. AL, om,
conjungit,lh.,\eriivn. A\.,vcrui; al., verbi.'!^. 7, ver- ibid , apud pro ad. AL, ad pro apud. N. 4, pro
sm.A.\.,verui.N.S,\i\i[ma.\ocai\is.A\.,ultimasvocales. Pirrho dicimus Birrhum. Ita legilur in nonnullis
N. 1 1 ,si conjungas has, facis. Al ., 5i 7!</?Y/fl5 /ws, /tJCis^i. exemplaribus Grialii; in aliis Pro Dirro dicimus
:

Cap. XX. N. 2, prima positura. Al., prima positu- Pirrum. Scribendum videtur P)'o Pijrrho dicimus
:

r/s. N.3, enim in inilio.Al., e^iim initio.lliid., pars
sensus est., Al., pa?'S sensui est. Ibid., respirare
oportet. Al respiramus. Ibid., ad imam. Al., ad
,
Birrhuni, vel, ui edidi, p7-o pirrho dicimus bir-
)iium. Vide Facciolatum, v. Birrus, By^rhus et
Bur)-us, quod est a Graeco 7c6?p(!;;, Alii corrigunt :

unam. N. 4, puncto notamus. A\.,punctum n. ; al., _ Pro burro dieimus pyrnwi. Ibid. porro inter c, et
punctum. Ibid., fit colon. Al., ftt cola. N. 5, sepa- D q. A\. om,, inter. N. 5, per e. AL, per e solam
ravit. Al., separat. N. 6, quia... facta est. Al., om. Ibid, est scribendus, Al. om. N. 6, quia non
Cap. XXI. N.l, scripturarum nouc. Al., sententia- est faclum. AL, quia ab aqua est nonie)! factum.
rum notce. Ibid., ad demonstrandum. Al., ad demon- Quod mendosum videtur. N. 9, quia a forma vo-
strandam. N.2, omissasunt. Al., amissa sunt. Ibid. catur. Ita Grialius in nonnullis exemplaribus cum
asteriscus est. Al., asteriscus {stellula) est.N. 4, ap- Vulcanio. In aliis, quia a fo7'mo, id est, calido; calor
punctus. AI., punctus; al., punctatus al., appun-
; e7iim sancjuinis efftcit pulchritudinem. Mss. va-
ctatus. Ibid. necne. Al., necne apponi. Toletanus an- riant AL, cjuod a for7)ia vocatur: aL, cpiia for)na
:

tiquissimus: Necne apponi falsitate notcitum est. N.
3, sed diversis. Al., et diversis. N. 7, hac proprie.
Gothici ha7ic, vel himc, utalibi utor cum accusativo.
N. 9, sicut ille. Al,, sicut illa. N. 10, qusestio
dura, Al., qucBstio dubia. Ibid. solvi non potest. Al.,
solvi non potuit ; aI.,so/fu' nonpoterit; al., solvi po-
tuit. N. 11, sic et in. Al,, sicut et in. N. 14, appo-
suit. AI., posuit. N. 15, aut permutaverat. Al. om.
N. 17, aversa quoties. Al., versa obelismene ciuoties.
N. 18, aversa cum obelo. Al., adversa cum obelo. N.
20, quoque esse. Al. om. N. 23, Phi et Rho, id est, n sare77i; quod notandum. N. 16, per unum. AL,
<I>oovx'.;. Al., Phietro, id est fortis, \e\frontcs. N. 24,
omnino est. Al., omnino non est. N. 26, nota. Ai.
om. N. 27, notaad. Al., Nota, qua; ad. N. 28, fiunt
et aliffi librorum noiulae. Al., fuerunt et a. l. notce,
Cap XXII. N. 1, pro concione. Al., pro contentio-
ne.A\.,perconte?itioncm.k.\.om.,proconcio7ie. Ibid.,
in judiciis. Al., apud judices. N. 2, Vipsanius. Al.,
Vipsa7mius\a\., TertiusPersanius. Ibid., Philargius.
Al., Philargijrus. Ibid. Mai^cenatis, alius alias,
Mcece7iatis alias, omisso alius.
Cap, XXIII, N. 1, celeris, breviorque. Al., celeris
brevisque al,, celebris brevior. Ibid., per b et /'. Al.,
; Cap. xxviii. N. 1, ut incerta. Gothici, quibus Lu-
per b, et per f, et ila infra. Ibid., per supinam iii
litteram. Plerique per supi7iam litteram. Aiter e
duobus Golhicis Toletanis, per supinam a littcram.
Oltob. 427, 77ie litteram, sed supra, eadem manu,
III litteram, salis clare. Ibid,, verso capite. AL,
averso capite. N. 2, plurima^... inveniuntur. AL, plu
ri))ias i^ive^ii^^ius.Ver has. X\.,per hcec. linii., in
legibus lilteras. AL, i)i apicibus Utterciru)7%. Ibid.,
dcmonslrent. AL, dononstrarimt.
Cap. xxiv. N. 1, bello cecidissent. AL, in beUo
occisi su7it, aut essent. Ibid. t nota. AL, tau nota.
Ibid., in capite versiculi. AL, i7icipie/ite versiculo.
Ibid., posita. Al. om. Ibid., vero. Al., theta vero.
N. 2,impuritiam. A\.,inpue)'itia; al., iinpueritiani;
vocatur, sive etia)n a for))io, id est caiiclo; color
cnim, elc. Ibid. facit generatus. AL, facit agnatus.
Num. 10, nota, Al. littera. Ibid., humus. Al.,
add. hu))ius, hu))iilitas. N. H, Troiia, Maiia. In
nonnullis Mss. scribitur unum tanlum l majus ut
Trola, Mala. Ibid pro dupla. AL, pro duplici. N.
13, omnia sunt scribenda. Al. om. N. 14,
cui contraria. Golh., cujus e contrario. Ibid no-
men assumpsit. AL, siwiit no7)ien. N. 15, tra-
didit, Caesarem. Cod. Lucanus, tradidit ad Cce-
per imam 1. Per duo //. AL, per cluas 11. N. 17,
aut ossum. AL, aut ossa. N. 19, per e. AL,
per e solam. N. 20, prseponitur, Al., ponitur.
Ibid., sequiiur, Al., subsequitur. N. 21, cum a
AL, per ie. Ibidem, siue a. AL, per e. N. 23,
communionem. Al., conimime^n. N. 24, sedum.
Al., sed seclum. N. 25, tamtus. In medio m. AL,
tcmtus in medio n, Sed repugnat subjuncta
Al., ratio. N, 26, cum a, AL, per se. Ibid., sine a
Al. ,
per e. N. 28, sicut militia. AL, sic mi-
litia. N. 29. supra sicilicos. A\.,supra siciUcum.
canus, ut alibi stepe coucinit, et i7icerta. N. 2, si
quidem. Lucanus Cod., si quid, quod verum videtur
Ibid., casu. AL, casus. N. 4, id esse. AL, ide)n cs-
sc. Pistrilla. AL, pistrella. Apud Grialium mendum
erat pristi7iu))i pro pistrinum. Ibid., ex positione...
colligere. AL, Expositione, id est, p7'i7)iitiva decli-
f} 7iatio)ie, et ex diniinutione genus coUigere; al
id est, pri))iitivo decUncUio7ie))i, et, etc.
Cap. xxix. N. 1, exemplo proposito. Grialius
ita in quibusdam exemplaribus edidit, in aliis omisil
exe))iplo p)'oposito.k\., habent pos//o pro p7'oposito.
Ibid,, quia tluendo crevit. AL, quod fluit, crevit,
N. 3, reges a recte agendo. Hic quoque variant exem-
plaria Grialii nam alia ita habent, aliaaddunt Reges
; :

al., pueritia))i; al., periticis; al., i))iperitia)n.l\yid., a rege7ido, id est, a recte acjendo. Mss. nonnulli Re- :

lambda om., Uttera.

littera. Al. ges a regendo, et recte age^ido ; alii Reges recte
:

GAp.xxv.N.ljScriptura. AI.,insmj3fMns.Ibid.,mu- age7ido. Ib., a lavando lutum. AL, a lavando lotus.

luo. Al.,mw/we.lbid.,ususiisliiteris,Al.,?n/u's////(??'/s, N. 4, graculus.AL, ga)')'uUis. lh.,in Latinum. Al.,m
omisso iisus. N.2, incidunt.AL, accidunt. Ihid., scribi Zati)io.lh., Grffice. Al.,om.N.5, exdiversarum.AL,
ad alierulrum oponel.M.,.^cribi aU.erut)-u))i opo)'feat. de d. Ib., nomina incognita, AL n. et incognita.
ItJid., ergo.AL,om.lbid., scribebanl. AL,
sc)'ibunt. Cap. XXX. N. 1, ad verbum. AL, adve)'biu)n. Ibid.,
Cap. xxvi. N. 1, consenliat, Multi optimi, con- de qua requiritur. AL, de cujus requiritur ; al., de
sentit. N, 2, quasi in choro, etc. Fere omnes Codd, cujus re quceritur ; aL, cle cujus quaUtate requi7'i-
in his versibus referendis dissentiunt. Adverbium tiir, N. 2, item Laius. AL, ite7)i VirgiUus Latus.
:
765 AD S. ISIDORI
Cap. XXXI. N. \. Inter regem sit.
intersit. Ibid., sil ulrumque. Al.,
que. Ibid., sic et cfetera. Al. om.
Gap. XXXII. N. 1, vel sono. A\.,velnumero. Ibid.,
faclaRomanorum cum suis opibus. AI., factaRoma-
nissubditacum opibus suis. NonnuWi^cumsuis operi-
bus. N. 2, item quando. Al., iterum q. N. 3, aspira-
tioiiibus. Al., adnuntiationibus.^N. 4,inaliam sylla-
ba(n. Al., inalia syllaba.N.b, raetacismos. Ai., mo-
tacismos; al., miotacismos. N. 6, sed et hoc. Al.,
sed lioc. N. 7, duplicalur sonus, ut Troiia, Maiia.
A\.,duplicatur,ut Troia, Maia. N. 8, si... pronun-
tientur. Al., quoties... yronuntiantur.
contra est. Al., quod contrarium est. N. 9, maier
terra. Al., mater terra est; al. matertera.
Gap. XXXIII. N. 1, dare veniam. Al., date veniam.
N. 2, a cilicibus. Al., a civibus cilicibus. Ibid., apud
alios. Al., apud Italos. Ibid., inconsequenter. Al.,
inconvenienterque. N. 4, aut per partes. In Grialio
niendum, aut per per partes. Ibid., per accidenlia.
Al. add. p. a, partium orationis. Ibid., oralionis fit.
Al. om., fit. Ibid., accidunt. Golhici, acciduntur.
Ibid., parlibusul. Al., p. orationis, ut,Vo\i., tiguras.
Al., figuram. N. 5, Lucilius. Al., Lucius. Ibid., de-
bet... studet. Al., debent... student.
Cap. XXXIV. N. 1, cacephaton. Al., cacephaton,
pleonasmos... N. 2, ut si... in ignoscere. AI om. hfec.
N. 3, ut si... inter homines. Al., om. hsec. N. 5,
Dorica castra. Al., Dorica castra videre. Virgil.
Ibid., fit. Al., fuit. Ibid., finierat. Al. add. f. Scdet
si alio modo quolibet incomposita dictio proferatur,
cacephaton aicitur. N. 6, ut Hactenus. AI., ut in
Virgilio iHactenus. N. 7, dum non sit. Al., cum non
sit.Sic alibi dtim et quum in Mss. variant. Ibid.,
non mori. Alii addunt : « n. m. Et in Isaia,
audistis, Etapud Joannem Quod vidimus oculis :
Dum non aliter videmus, nisi oculis. Et Lo-
nostris.
cutus sum lingua mea. »Num. 9, idem loquium. AI.,
idemeloquium iteratum. N. 10, erai. Lucanus addii
erat. His adjiciuntur hypallage, onesis, anacolaton,
id est, incomparabilis, pathos, id est, passio, ec-
phonesis prima exclamatio ; energia, id est, excla-
matio erat. God. Florent. sancti Marci om. pathos,
id est, passio, et add. exclamatio secunda erat. N.
H, humilitas, eic. AL, humilitas, rei magnx enun-
tiatio vilis, ut. Ibid., vasto. Al. add. Virgilius. Ita
etiam in aliis exemplis. N. 13, amphibolia. AI., am~
phibologia. Ibid., fit aut per casum. Al. om. ant.
Ibid., in ipso. Al.,i?i illo. N. 14, fit et per. Al., fit
et amphibologia pcr. Ibid., distinclionem. Al., de-
finitionem. N. 15, verbuin. Deprecatur.Al., verbum,
ut Deprecatur ; al., vcrbum, ut si \quis dicat, Cri-
minatur. Ibid., calumniatur Gicero. Al., vadatur
Cicero. IhiA. nec ostenditur... calumniati. Al.
, :
« Nec addatquem, vel a quo.Gatoenim philosophus
aliorum crimina reprehendebat. Gicero defensor cau-
sarum erat ; vades enim dicunlur, qui legaliter
causas agunt. Sed in hac ambiguitate non ostendit
quem criminetur Cato, pro quo agat Gicero. Vadat
enim, id cst, causam agit, et non dicit cujus. » Alii
nobiscum faciunt, sed pauloalitcr Utrumipsi alios, : allegorife vis geralna est. AL, aUcgoria bis geminata
anipsi ab aliis deprecati sint, etc. N. 16, per ho-
monymia, quando. AI., per homonyma, qiio.
Gap. XXXV. N. 1, Latine. AI., Lntina. Ibid., qui fil.
Al., quce fit. N. 2, verbi. Al. add,?'. dictionis, litte-
r(E,autsyllaba^.l]nd.,o\. tetulit pro tulit. Al.om.Ibid.,
ut reliquias... imperator. Al. om. ; al. add. Et
maneant in religione nepotcs, pro rcligionc. N. 3, ut
magis pro mage. Al., ut admittier pro admitti. N.
productio. al., pra^junctio. Ibid.,
add.^ facto profugus. Virgilius. Et : ExercctDiana
choros. Ibid., aquosus Orion. AI., ut cum dicimus
Orion; aL om. aquosus Orion; al.
Fidenam. Ibid,, produde dici. AL, produci.
ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES. 766
Al., inter regem m discissio unius. Al. om. unius. Ibid., Albai, longai.
sit inier utrum- " Alii exempla afferunt in pictai, aulai. N. 5, ut
Phaeton,etc. In aliis exempi. sunijanva pro janua,
genva progenua, parjetepro paricte. Ibid., adjuncta-
rum. Al. adjuncta ; al., ;u«cfa. N. 6, apud Grialium
mendum erat collisio vacalium. Ibid. et terris. Alii
&&&. jactatus et alto. Ibid., contrapositio. AL, prima
positio. Ibid., pro alia liltera. AI. om. Sic eliam alii
omittunt exempla Olli, Euandre, etc. N. 7, lexin. AL,
/i<7W?'as. Ibid., metaplasmus est. AL, metaplasmum
6'S5e;aL metaplasmum esse dicunt. Ibid., ratione fit.
AI. oratione fit. Ibid., phrasin. AL, schema. Ibid.,
Ibid., quod raiione viliosa. AL, oratione v.
Gap. XXXVI. N. 1 ornatum. Al. o/'wawe?JfUHi. Ibid.,
, ,
dum multa sint. AL, cum m. sint; al., dum m. sunt.
Alii Scntentiis per utriusque dictionis formas et
:
fastidium auferunt, et eloquium ornant. Suntau-
tem apud grammaticos istce species. N. 2, sequi de-
benl. AL, sequi dicunt. Ibid., ornamento. AL, or-
B namento carminis. Ibid., et postea. AL, et post. Ib.,
inde. AL, et deinde. N. 3, oeaophoris. Al., (Knophori.
N. 5, expleta. AL, expletur; al., finita. Ibid., Gas-
tancffi molles.AL, om. Ibid., supra... lactis. AL,om.
N. 6, parlibus.AL, partibus orationis. N. 13, quo-
dam ambilu. AL, om. Ibid., nubila. AL, nebula.
N. 14. Sed hoc bene. MultiMss.. sed bene hoc ; al.,
sed bene hcec. Ib., nunc in medio...dumis.Multihaec
omittunt.N. 15, toUentemve manu.AL, tollentemque-
manus. Sic alii apud Virgilium legunt.N. 17,adnihi-
: lum.AL, in nihilum.^N. 18, iilud.AL, illud :Desuper.
Gap. xxxvii. N. 1, Latine modi. AL, Latine vel
mores, vel modi. Ibid., tradenda. AL, tradendo; al.,
tradendos. N.2, sicut cum. Al. om. cum. Ibid., po-
sita. Al. om. N. 3, petiverit. AL, petivit. N. 6, haec
Aure eo a. A\.,h(ec et a. Ibid., largitur. AL, largitur aliud
Ibid., et Nunc. AL, et : Centaurus. Nimc. Ibid.
:
lantum. Golhici, tantumdem. N. 7, a preecedente in-
p dicans, quod sequitur. Inque. AL, a prcecedcnte quod
:
*» sequitur, ut : Inquc. N. 8, proximitatem. AL, proxi-
mitate. N. 9, commistam, etc. Prima cditio Mistam :
Vulcanus committit ad astra favillam.N. 12,nomen,
pfceponilur. AL, nomen positum : proponitur. Ibid.,
vel ostendimus. AL, vel offendimus ; al. om. N. 13,
sed species pars est, genus aulem totum. AL, sed
species est genus suum totum; al., om. N. 15, per
mcmbra soporem. Gothici omitlunt. Ibid., evilat. AL,
devitat. N. 16, ordine. AL om. Ibid., synchesis. Ita
Grialius et plerique. AL, synthesis ; al., synchrisis.
Sod melius est synchisis, ut n. 20 reposui. N. 17, Hy-
sleron \iX(^\.Qvon.A\.,proteron,velhysterologia.N.\.%,
scnienihm. A\.,sentcntiamnostra)n. Ibid.,eslenim...
Achatem. AL, om. N. 20, dii, quibus imperium hoc
steterat. Uade. AL. dii. Undc, omissis aliis. N. 21,
quibus indicatur. AL, qiKeiiidicantur. N. 22, Punici,
vel tria bella Punica significantur. AL, Punici signi-
ficantur, vel tria bclla Punica. N. 23,enunliatur. AL,
dicendum. N. 24, per nimiam. Al., propter ni-
(J
miam. Ibid., et Manos, eic. AL, et Manes, id est,
mites, cum sint immitcs; ct modesti, cum sint terri-
bilcs et immancs. N. 23, signiiicat. AL, vocat. N. 26,
cst. Ibid., sub re alia. AL, subres alias. Ibid.,sensus
obscurus... adumbratiis. AL, scnsu obscurum... ad-
umbrat. Alii post adumbratus addunt Ut Quoidam
: :
filia mater matris, et matcrfiliarum filiivsiue. N. 27,
uli cum inlerrogantibus res])ondetur. AL, vetuti e. i.
: nobis r. Ibid., torluna. AI. om N. 28, prior lupus.
AL, lupus prius. Ib., islud., AL, illud. N. 30, utiilud.
4, AL, ut id. N. 31, rei per simditudinem ejus. Al.,/'t'i si-
ul... debeat, al. mihtudo cjus.W)., pandilur. A\., ponilur. N.33, sub-
scdil. Golhici cum aiiliquis EdiLiouibiis consedit, uli
etiamlegilurin ArtesanctiJalianiToletani.Ib.,exaIieno
add. ^irbemque genere similitudinem.Al.,<'.ra/;'o genere comparatio-
Ibid., nem. N. 34, convenicns ei. Gothici, cpnveniens ejus.
767 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
Cap. xxxviii.N. i, sigm?icare. h\. , significari. \h.^
proruat.Al., prodea^. N. 2, prfeterea lam. Al ,propte-
rea sciendum tam. Ib., Syrius. AL, Syrus.lh., soluta
orationescripsit. Al.,soluiam orationem scripsit.lh.,
exhinc et cseleri prosae eloquentia contenderunl.
exhinc prosam orationem condiderunt.
Cap. XXXIX. N. 1, quia. AL, qua;. Ibid., constitu-
tara. AL, constituta. N. 2, dispositis. k\.,dispositi.
Ibid., qui... nominanlur. Al., quos nominant. Ibid.,
yossei. k\.. possit.\h\di.,vQ\exiQv&n\,\yv k\.,revertere-
. Cap. xliv. N. 1, Lalinidiarium. Multi, Latini diur-
tur. Ibid.,ipso,etc. Al., ipsumversumvocatum, quod
revertitur, ormsso dicunt. N. 3, sed tamen. AL, sed
tantum. N. 4, existimant, seu quod. AL, existimant,
quod. Ibid., pronuniiaretur. AL,;jro?2U?z/w/?/r. Ibid.,
discerpunt. AI., discernunt. N. 6, a numero vero.
AL, a numero xit. Ibid., quia geminos feriunt. AL,
qui geminos ferunt; aL, q. g. faciunt. Ibid., auiem
Lalinos primura. Al., autcm apud Latinos primus.
N. 7, appellata. AL, vocata. Ibid., Anacreon. Al., _ sonarumque negotio,et causa, atque. N. 2, prolera-
Anacreon Teius. Ibid., Archilochia... Colophonia. D mus. A\., profcremus. Ita etiam Palat. 281. ad marg.
A\.,Archilochiuni... Colophonium. N. 8, vocatasunt,
quod eis. AL, vocata, quod ea, scilicet tttor cum ac-
cusativo, ut alibi. Ibid. Idem frequentissime et. AL,
om. N. 9, narrentur. AL, narrantar.'^. 10, heroum
res.Al., eorum res;3A.,herouni res, hoc est, fortium.
Ibid., temperanlius fit. Al., temperatissima sit ; al.,
temperatissime sit ; al., temperantissime fuit al., ; N. 2, spectantur. AL, exspectantur. Ibid., efficiat.
temperatissimus fit.N. 11, prius est. AL, piior est.
Ibid., Deuteronomii. AL, Deuteronomium. N. 12,
Hecaiaeus. AL, Achatesius ; aL, Anacatesius ; aL,
.4ca^es; aL,icAa/e5.Ibid.,Milesius.AL,M/eu5.Ibid.,
Syrius. AL Syrus. Num. 13, volunt. AL, voluit ; aL
om. Ibid., eo quod. AL, vel quod. Ibid., sint edita.
Al. e. sunt. Ibid., monte. AL om. Ibid., in vindictam.
AL, in victoriam. Ibid,, sunt, ut ait. AL, suntdicen-
tes, ut ait. N. 14, elegiacum autem dictum. Al., ele-
giacus a. dictus. N. 15, hoc... invenlum... eo. AL,
hic..,inventus...eum. Ibid.,lisgrammaticorum pen- n argumenti sedes. Hcec vero communitas adinquisi-
det. A\.,grammaticorum litespendent. Ibid., relicta.
AL, relegata ; al., religata. Num. 16, in Grseciam,
AL,m r/iracza??i. lbid.,de more. A\.,pro more.\h\A.. monstrativum, etc.Ibid., incertam. AL, ad certam;
exercerent. AL, exercere possent. Ibid., auderent,
AL, om.Ibid., chorumque. A\.,quorumcunque. Ibid..
praeteriret. AL, periret. Ibid., eumdem. AL, idem.
Ibid., a bubus. Al. om. N. 17, prophetam. Plerique
Mss., propheta. Ibid., Mnemia Timothoe. AL, Em-
mia Timolo, vel Timothe. N. 18, quse decantantur.
A\.,quai cantantur. Ibid.,assumptum est. AL, a.hce-
sit. Ibid., vocaiur. AL, vocatum. Ibid., decantetur.
AL, cantetiir. N. 19, versu. AL om. Ibid., et populus
Israel captivus. AL, et populum, quando captivus.
Al., et populus Israel subversus; et captivus. Ibid.,
adhibebantur. AL, adhibebant.i\\xm. 20, supra. AL,
5uper. Ib., scribuntur. AL, scribitur. Ib., et moies.
Al., e^??ior5.Ib.,eorum.ALom. N.22, inLalinum.AI.,
Latina lingua. Ib., dicilur. AL, noniinatur.N.23,ac-
citiatur. A\. assimilatur. Al., assimilat; a.\.,aduna-
,
tur; al., adjiciatiir. Ib., ila. At. om. N. 23, sarciunt.
AL, sarciuntur. Ib., materiae. A\.,magisterii. N. 26,
sic quoque.AL, sic quasi. Ib.,ex eodem poela. AL, ex
eo demumpoemate. Ib., el de xEneide. AL, JEneidos.
Cap. xl. Num. 1, loquendo. AL, fando. Ibid., ui
ficto. Al,ut fictorum.Wnd., apud Phrygas. Al.,o/?ad
Phrygiam. Ibid., poiluit. AL, pollebat. N. 3, ad
naturam. Al.,ad??a^M?-a.s; al.,e.r ??a/a?'a.Ibid., fictfe.
Ai, om.; a\.,fictas. Ibid., ut ese. Al., tit eas. Ibid.,
quas vulgo. AL, quales vulgo. N. 4. fabulas fingunt.
AL, fabulce finguntur; Ibid., tum fit., AL, tum sit.
N. 6. ad oleam. AL, ad olivam. Ibid., ficta quidera
narrdtioue. A\., fictaquadam ratione; a\.,f. quidem
ratione. N. 7, ei discedertt. AL, ut discederet
quod plausibile est. Ibid., si cancs. AL, ut canes;
al., ut si canes. Ibid., formidine. AL, fortitudine.
Ib., quoque. Al. hoc quoque. Ib., posset. A\.,possit.
768
^ Cap. xli. N. 1. In praeterito. AL, in prceteritum.
Ibid., conscribenda essent. AL, scribenda erant. N.
2, historise autem. AL, historia autem. Ibid., tri-
buunt. AL, tribuant.
AL, Cap. XLii. N. 2, historicus. AL, historiographus.
Ibid., scripsit. AL, conscripsit.
Cap. xliii. N. 1, legentes. AL, legentibus. Ibid.,
historiis. AL, in historiis. Ibid., indiderunt. AL,
tradiderunt.
num. ^. ^,ixi\.ev. A\.,item inter. Ibid., interest.
AL, interesse, sine verbo. Ibid., novit. AL,
alio
vidit. Ibid., constant. AL, historiam con-
historia
dunt. N. 5, interest. Al., interesse. Ibid., nec facta
sunt. AL, nec factce sunt.
LIBER SECUNDUS.
Caput I. N. 1, eloquentiae copia.Al. omit.; al., elo-
quentia copia. Ib., et bona. Al. add. in rerum per-
Cap. II. N. 1, et translata, elc. AL, quin translata
inLatinum a Tullio, videlicet, et Ticiano, et Quin-
tiliano. Ibid., ita varie, ut eam. AL, ita varie velpro
scientia,vel pro loquacitate verborum, ut eam. N.
2, adhaerescit. AL, accrescit.
Cap. III. N. 1, moribus, artibus. AL, m.,vita, a.
AL, efficiant.
Cap. IV. N. 1, genera causarum tria. Al,, modi c.
tres. N. 2, reus. AL, om., al., reus sit. Ibid., libe-
rarique supplicio. A\.,liberarive suppliciodebeat. AL,
deliberaiique supplicio.N. 3, de expetendo, AL, de
exspecta7ido.\\nd., ei fugiendo, de faciendo. AL, et
fugiendo, id est, de faciendo. AL, de fugiendo, et
non faciendo. N. 4, altera persona.Gothici, alteram
personam. N. 7, post hominem. Al. add. Locus :
communis locus rhetoricus nullus est alius, nisi
" tionem pertinet, iit : Nunquam munducavi com-
mune, etiam immundum. Locus communis ad de-
al., ad incertam. N. 8, crimine. AL, crimen. \hi6.,
{am... quam. AL, tantum... quantum... Ibid., iu
plurimis. AL, in pluribus, et ita Pal. 281, ad marg.
Cap. V. Num. 2. causarum. AL om. Ibid., juridi-
cialis. AL, judicialis ; et ita mox. Ibid., comparaiio.
AL, compensatio. N. 3, cum id... contenditur. AL,
cum id objicitur non hoc esse quod dicitur. Ibid., et
quia de. AL, et quce de. N. 4, quod aut non. AL,
quod non aut. Ibid., consiitutio dicitur. AL, c. est.
N. 3, foris a. a. d. assumit. Al. om. N. 6, reus non.
A\.,reusomnis «on. Ibid.,probavimus. A\.,probamus.
N. 7, quod alius. AL, quod aliquis. Ibid., lacessierit.
AL, lacessitus sit, vel lacessitus est. N, 8, peccassc
se. Al. om. se. Ibid., consuUo. AL, consulta. N. 9,
noscuntur. AL, videntur. N. 10, vis verbi. Al. om.
D verbi. Ibid.,in quo. AL, in qua. N. 11, rhetoricos.
Al., rhetoricoslibros. Ibid., applicavit. AL, applicuit.
Cap. VI. Num. 1, conjuncta. Et, si conjuncta. AL,
juncta. Et, sijuncta. Ibid., indicamus. AL, indici-
mus. N. 2, conjuncla. A\.,ju7icta. Ibid., ex compa-
ratione, in qua per conteniionem. Al. om. in qua;
al. om m
cfuaper contetitionem. Ibid, quam maxime.
Al. om. quam. Ib., copia? sinl.A\., positce copice sint.
Cap. tii. N. 1, sunt Exordium. AL, sunt, id est :
:
£. N.2,benevolum. A\.,be7iivolum.\h., precando. Al.
prcedicando. Ib., ita ut. AL, ita quod. Ib. argumen-
tandumita. AL, a. estita.\h., animum AL, a^iimos.
Cap. VIII. N. \, quinque, honestum. AL, q.,id est,
h. Ibid., a quo. AL, cjuo sine a. Ibid., est alienatus,
AL, q. attentus fit. Ibid., ab auditore. Ai., ab au-
ditoribus. Al. add. Et non magnopere attendendum
:
videtur. N. 2, ut et benevolentiam pariat, et offen-
sjijnem. Al., ut benevoletitia pariat offensionem.
769 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
Pro offensionem alii liabent offensam. Ibid., in quo
aut. Al., nut in quo. Ibid., diificilioribus ad cognos-
cendum negoiiis. Al., d. ad c. negotium; al,, (/.
qucestionibus ad c. negotium.
Cap. IX. N. 1, argutse mentis oratio. k\.,argumenti
raiio. N. 2, consenlit. Al., consensit. Ibid., assumii.
Al.,rt5sz<?»jy5/^.N. 3,syllogismis,goibici,5i///o^?s/?i05.
N. 4, principalia.Al.,j3/'i??.ci/j«/t^er. Ibid., proposilio.
Ai., positio. N. 5, cui. Al., cuni quo. Ibid., plurium.
Al., plurimorum; a\., unam inducit, autplurimas.
N. 6, conficialur. Al., conficitur. N. 7, quem. Al.,
quam. Ibid., quando eo quod. Al., quando id quo;
al., quando in id quo ; Al., quoniam idem quod.
Ibid., ad fidem. Al., ad finem. N. 8, in rhetoricis la-
tior. Al., in rhetoricus et Latinus. N. 10, convincit.
Al., convincitur. Ibid., pularetis... nolletis. A\ pu-
tetis... nolitis. N. 11, addicit. Al., adjicit.
Num. 13, argumentata ita sunt. Al., qux argumen-
tati sunt; al., quce argumenta ita sunt. Eiiiei Gria-
lius habei in textu; sed in nota videtur pra^ferre ar-
gumentata; dubium autem reliquit an volueril argu-
mentata ita^ an solum argumentata. Hoc melius
censeo, Ibid., periculo. Al., j:?mcu/o.N. 14, pra^terea,
Al., propterea. Ibid., et n. 15, sunt autem... et as-
sumptione. Al. om. N. 16, rheloricus syllogismus. Al.
rhetoricis syllogismis. Ibid., tripertitus. Al., tripar-
titus; et sic infra. N. 17, quarta. Al. om. N. 18 ter-
tia. Al. add. tertia ei. Ibid., alii. Al., aliis. Ibid.,
pars non. Al.. pars esse non. Ibid., et ca^tera. Al.,
vel coetera. Ibid., claudantur. Al. clauduntur.
Cap. X. N. 1, quod... edicit, Al., quid... edicunt.
Ibid., quia scripta. Al., quce scripta. N. 2, iracta
tantumdem. Al., tractans tantum; al., tractans
unde. Ibid., quando et. Al., quoniam et. N. 3, lex
conslat. Al., lex consistat. N. 4, ul vir, Al., ut est il-
ludvir. N. 6, manifesia quoque.AI., manifestaque.
Cap. XI. N, 1, liuic. Al., hinc. Ibid., fuerit, Al.,
fuerat. Ibid., adjecla. Al, add. adjccta, id cst, judi-
ciuni, chria erit. El pro chria, al., crisis.
Cap. XII. N. 1, catasceve... propositae... anasceve.
AI., catasceva... positce... anasceva. N. 2, interhas.
Al., inter hcec. Ibid., partem, tamen. Al., partem
scilicetncgandi,et confirniandi, iamen. Ibid., coarc-
tatio. Al., cohortatio. Ibid., proponuntur. Al., po-
nuntur. N. 3, juventulem ad nequitiam cl luxuriam
cohortatum. Al., jubentem illum ad n. et l. coarcta-
tum; al., fuventutem illam et n. et l. coarctatum;
al., juventute illa ad n. et l. cohortatum. A\. add.
esse cohortatum. N. 4, adolescentem de Siculo lit-
lore, etc.Al., ad. qui de...ingredientes Africamclas-
ses videret, aut viderit. N. 5, in contrarium refor-
mata. Al. add. In contrarium, ut Clodiusinsidias
: N. 32, aliqua ipsis. AL, aliquidipsis. N. 33, ratio-
fecit Miloni, et occidit., confirmatio est reformata.
Ibid., proderit. Duo Gothici Toletani addunt: Utgra-
dus omnes, etc, ut apud Grialium in nota. Ibid. or-
dinare. Al., ordinari. N. 6, ad id postremum. Al.
om. id. Ibid., recurramus. Al., rcquiramus. Ibid.,
ut si. AL om. 51. Ibid., rapacem. Al., severam.
Cap. XIII. N. 1, inanimalium. Al., animalium re-
rum; aL, inanimalium rerum. Ibid., fingitur.
cero. A\.,f. sicut Cicero. N. 2, et in tragmdiis. Al.,
et tragcediis; a.\., et tragoedis.
Cap. XIV. N. 1, adolescentis. AL, a. improvida.
Ibid., etsenis. A\., et senis debilis. Ibid., et militis.
AL, et m. fortis. Ibid., et imperaloris. AL, et i. gra-
vis. lljid. et parasiti. AL, ct parasiti suasibilis. Ita
et rustici inculta, et philosophi pcrornata. Ibid.,
diversa ratio ducendaest. Al., diversaoratio dicenda
est; al., diversa est ratio dicendi.
Cap. XV. N. 2, certam, nec inest ei aliqua. AL,
tertiam, nec inest in aliqua. Ibid.,undequasi pars
AL, undique si pars.
Cap. xvi.N. 1, illauli. AL, illuduti ;aL, illouti.
Ibid., religiosis. AL, religioni, N. 2, huic non sit.
770
• AL, hinc, etc. Ibid., quid dicat. AL, quod dicat.
Ibid., tanlum, nisi. AL, tantum dicere, nisi. Ibid.,
quod dicat. AL, ([uod clicit. Ibid., etfacete dicat. AL,
et facere sine clicat\ al., et facere; al., et fecerit.
Cap. XVII. N. 1, parva. AL, add. parva dicimus.
N, 3, dicere debet. AL, docere debet. Ibid., laudat,
AL, vellaudat. Ibid., ad conversionem. Al., acl con-
versationem. Ibid., aversos animos provocat. AL,
adversos a. p.; aL, animas p., omisso aversas.
Cap. XVIII. N. 1, instruitur, AL, istruitur. Ibid.,
caiio commate. AL, 0. verbis, commate. N. 2, esse
non debet, AL om. non.
Cap. XIX. N. 2, quae structura. A\.,quce instructu-
ra; al., quce istructura. Ibid., applicantur. A\.,ap-
plicentur. Ibid., triumque. AL, triumquoque. Ibid.,
qua3 in se. Al., quce se, omisso in. Ibid., ut verum
enim. Al. add. Prceterea carere clebet oratio omni-
:
bus vitiis quce inter prima grammaticorum studia
cognoscuntur. Vide cap. seq., n. 3.
3 Cap. XX. N. 1, ut non. Al., et non. Ibid., ut aH-
quando, etc. ut non aliqucmdo p, h. sordidis, aut
spurcis vocabulis. Ibid., cognata. AL, cognita. N. 2.
jactalione. A\., jacta)itia. Ibid., vocibus. A\.,verbis,
N. 3. \\i\\}m. A\ criminis vitium. Ihid., furari. AL,
..I
furare. Ibid., quai inter.... cognoscuntur. Al. om.,
al., verbis ita et in sententiis vitia, quce inter.... co-
gnoscuntur. C. 1 Vat. Avch., vitanda^tTOvitia.^iii.^,
tum emphasis.AI.,cw??i emphasi.Vn.,\>\\i^ quidam.Al.,
plus quiclem. Ib., dixerit. AL, dixerat. Ib., altiludi-
nem. Plerique addunt, altitudinem imaginis. Cod. 1
Vat.Arch. dicit lapsiper funem imacjinis suggerit.
Cap. XXI. N. 1, augeiur. AL ad<J. ; Sunt autem ei
qucedam figurce verborum in prxceptis eloquentice
quibus augctur, et ornatur, etc. N. 2, libere. AL, li-
bcre Jiunt ; al. , libera fiant. N. 3, ab eo verbo. Al.
om. verbo. N. 4. propterea (\\ioA. A\.,propter quod.
Ibid., in contexlione. Al., in contextu; al., in conte-
g^xione. N. 5, ingratiis. AL, gratis. N. 6. senientise
w pulchritudinem faciunt. Al. om. N. 7., hujusmodilo-
cutionis. AI., hujusmodi certamine, ac prxlio liujus-
modi locutionis. A\., in liujusmodi certamine, etc.
al in hoc certamine,ac publico hujusmodilocutionis.
Num. 8, synonymia. AL, synonyma. N. 12, cur
mortem. AL, cwn mortem. N. 15, esl. AL, sit. N.
18. ut si vinco. AL, ut est,si vinco. Similis varietas
in exemplis passim occurrit. N. 20, quae cum impul-
sione. AL, quoi impulsione. Ibid., qua^ velant. AL,
quce vetent. N. 21, derogativa^. AL, negativo. Ibid.,
aliae,qu£e. AL, om. quoi. N. 2G, mirativa^. Golhici,
miserativce. N. 28, ampliidoxas. AL, amphidoxoi. N.
30, convenit... fuissetis. AL, convenerit... fueritis.
nem Golhici, factionem. N. 35, slatum, qui futurus
esset, si. Gothici, statuni, futurus est etiam si. N.
36, intercipimus. Al. add. i. ita. N. 44, immoramur.
AL, remoramur. N. 46, inanimalium et persona. AL
n om. et. N. 49, ut. Al. om. Ibid., nospermittant. AL
nos nonp. Ibid., dicere. Al. add. dicere inter figu-
ras sententiarum; quod nihil ad rcm. Cod. Tau-
Ci- rinensis addit ; Sic quoque...pervenirenon possunt,
ut, c. 201. II contraJuda^os, quod inde hoc translatum
auctores CataL Cod. mss. Taurin.. non observarunl.
Cap. XXII. N. 1, ad discernendas. AL, ad disse-
renclas ; a\.,addiscernejidum. Ibid., disserendi. Al.
discernendi. N. 2, primi. AL, primum.lh., habuerunt,
AL, habuerint. Ib,, hujus. Al. om. Ib.,perduxit. AL,
produxit. Ib., quod inea.AL, ciuodeadem.\\:>.,xiavQ...
dicitur. Al. om. Ibid., utriqueAL, utraque.
Cap. xxiii. N. 1, in ix disciplinarum lilx AL, in
novem disciplinarum libris. Ibid., illa verba... dis-
lcndcns. Al.om. N. 2, siquidera. AL, quidem. Ibid.,
acutior. A\., argutior, Ibid., docenda. AL, docendo
N. 3, philosophi. AL, philosophici.
Cap. xxiv. N. 1, bene vivendi. AL, om. N. 2, fir-
771 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
ma. Al., firmata. Ibid., quave. AI., qua. Ibid.
conslat, Al., constet. N. 3, nomen Latine. AL, n,
philosophice L. Ibid., sapienuas. Al., scicntice. Ibid..
amorem. Al., amicum. Ibid., in rerum causis. Al.,
in natiirahbus causis.^.i, illis. AI, om. Ibid., re-,
rum. AI. om. Ibid., contemplaia ralione. Al., con'
templationc. Ibid. id est. Al., scilicct.^. 5, animac
AI. Om. N. 6, rerum. Al. om. Ibid., cuique distri-
buuntur. Al., quisgue distribuit N. 7, morumque.
. pretantur, his enim utitur, totum. Ibid., menlis
Al., morumque omnium. N. 8, theoricam. Al., theo-
logicam ; al., theologiam. N. 9, NonnuUi hocloco-
caput aliud dislinguunt sub litulo: Quid sit philoso-
p/tia.N.10,Alii delinierunt. In aliis praemittitur Phi-
: perihermeniam pro hermeniam.lhid., prolatis. AL,
losophia dividitur in duas partes,prima inspectiva,
secunda actualis. Alii definierunt. AI partes, in ins-
pectivam,et actualem;a\., partes :prima in inspec-
tivam, secunda in actualem. Ibid.,quarum prior. Al.
quarumprima.lb., secunda. Al., altera. Ib.,inspec-
tiva, AI.,2H5;jecto/ii'a;etsicalibi.Ib.,dividilurin,etc.
Al., Dividitur in tribus modis, id est,prima in na-
turalem,secunda in doctrinalem,tertiain divinalem
(al., in divinam). Doctrinalis dividitur in quatuor,
id est prima in, eic. Ita secunda, tertia, quarta.
Num. 11, in moralem. Al., in tres partes;a\., in
tribus, prima in moralem, etc; secunda. tertia, ut
supra,ibid. Ibid., visibilia. AI., vilia. N 12,contra
naluram. Al., om. •,a.\.,sine causa.VoiA., gencratur.
AI., agitur. Ibid., invita.AI., add. invitaconfusum
Ibid., aliquod miraculum. AI., aliquidmiraculorum.
Ibid., monstratur. AI., monstretur. N. 14, vel alia
hujuscemodi. AI., vel ab hujuscemodi. Ibid., quatuor.
Al., add. scilicet. N. 15, immobiiis et formarum.
k\.,immobilisque et formarum;a.\.,immobiliumque
formarum. Ibid., siderumque. AI., siderum, atque,
N. 16, explicat. Al., explicare contenditur ; forte,
contendit. Ibid., utiliias. AI., cura utiliter.
Cap. XXV. Num. 2, posito. Al., prceposito. Ibid.,
communionibus.Al., cojnmM?n'tus. Ibid.,ejus.Al.,om.
Ibid. risus. AI., risusque. N. 3, genus animal cum
dictum esi. Al., om. cum; al., geyius quod dictum
animal; al genus cum dictumest animal. Ibid., hu-
midum. AI., add. est, al., suspicabatur. Ibid.,egent.
Al., egeant. Ibid., angelus non est. AI., om.cs/;al.
non angelus est. N. 4, discretis. AL, add. omnibus
Ibid., seclusis.AI., disclusis; al., exclusis. Ibid.,
communionibus. Al., om. Ibid., postrema. Al., add.
risus capax. Ibid., omni. Al., oninis. Ibid., existi-
marunt. Al., existimaverunt. N. 6, estenim, etc. Al.
est enim animal commune, etgenerale omnium. N.
7, mutis. AI., et mutis. Ibid., cum mortale. AI., cum
dicitur mortale. N.8, accidunt. AI., accedunt.lhidi.,
plena senteniiae. AL, plenasententia. Ihid., etdiffe-
rentias. AL, et doctrinas.li)., quae hoc id. AL, quce
commu7iia.N. 9. commentumque.AL, commentaque.
Cap. XXVI. N. 2, id est. AL scilicet. N. 3, plurium
, promptus. Ibid., haec, etalia, AL ha;c, et talia ; al.,
A.\.,plurimarum. Ibid., dat. AL, dant. N. 4, deno-
minaliva. AL, add. idest, derivativa ; AL, et deri-
vativa. N. 5, id est. A\.,scilicet. N. 6, principaliter.
AI., add. substare. Ibid., speciebus. Al. om. N. 7,
Al.,aw..a?i.Ibid.,necservus.AL,add.pnor.
aui., ant.
Ibid., allerum.AL, alter.li. 8,porro....jaceat. Haec
om. Ib., in foro.AL, ut in foro. Ib.,duohabent. AL,
add.: Duo habent,situm,et tempus. Situm,utlonge,
et prope.Tempus, ut hodie, et heri. Porrositus,Q\c.,
jaceat, ut initio numerihujus.AL, porro situsaposi-
tione dictus, titquid agit iste ? Aut sedet, autjacet.
Num. AL, aliunde. N. 10, quoniam...
9, aliquid.
quoniam, AL, cum...cum. N. 11, orator. Al, prce-
dicator. Ibid., disputando. AL, prcedicando. Ibid.,
usiae... caeteris. A\., usta autem substantiaest,id est
proprmm,(iuodcKteris ; al., id est, substantioi pro-
prium, g. c.N. 13, iria. Al. om.Ibid., sunt, quanti-
tas. AL, sunt, scilicet, q. N. 14, ex subjeclis, AL, ex
subitantiis. Ihid., homini. Al.,nowmi. N. 15, intente
772
^ legendum est, quoniam. AL, intelligendum est,
quando, vel sic quando. Ibid., decem. AL, decem
ista. Ibid., applicanlur. AL, apponuntiir.
Cap, xxvii. N, 1, iterationesque cautissimus. AL,
rationesqueacutissimus.lh\<\.,?>CTi])\,iia.ha.i.A\.,scrip-
titavit. Ibid., tingebat. AL, toicbat. Ibid., praRfatio
perihermeniarum. AI. om.N, 2,uno significatur. AL,
uno signi/icat. Ibid., interpretantur toium. Al inter-
interpres. AL, mente interpretata. N. 3, et facien-
dis sermonibus. AL, om. Ibid., hermeniam... appel-
lamus. AL, facundissimo sermone monstravit. AL,
probatis. Ibid., calaphasin, et apophasin. AL, cata-
phrasin,et apophrasin. N. 5, eorum, quEe...cogitat.
AL, eorum aliquid, qucede altero dicuntur notata,
ut cogitat. AL, dicuntur, ut notat, cogitat. Ibid.,
signihcativa. AL, add. ad placitum. N. 7 Haec :
omnia... explanatio reperitur. AI. om. Ibid. ulililas
B perihermeniarum haecest. A\., perihermeniarum ra-
tio hcec est; al., intentio pro ratio.
Cap. XXVIII. N. 1, ejusartis, AL, dialecticce artis.
Ibid., plurimum. AL, primum. Ibid., absit ille. AL,
absit illi. N. 2. id est. AL om, Ita alibi alii addunt,
alii omiiiVinl id est. N. 3. diveclim. Al., directum, et
ita infra. N. 4, dedicativis. AL, dedicativo, et abdica-
tivo. Ibid,, nuilum igitur, AL, ergo nullum; similis
infra varietas. N. 6, dedicativa, et universali abdica-
tivaabdicativum, A\.,dedicativo, etuniversaliabdica-
tivo dedicativum.lnkai etiam dedicativa pro dedica-
tivo, autcontra. N. 9, dedicaiivis, Al.,dc(/tcaftyc>,Et
similiter alibi, N, 12, formulae secundse modi, AL,
f. secu7idi m.N. IJi, a.hdica[iy um. A\.,dedicativum.
N. 16, formulae tertiaj. AL, formulce tertii. N. 19,
ex universalibus. AL, ex universali. N- 22, plene
posse. AL, plane nosse. Ibid,, et quae subtilius sunt
tractata.|Cognoscet. A\.,subtiliusque tractata cognos-
Ccet. N. 26, utpossint, etc. A\. Ut possint indlciorum
aperte mayiifestationes et qucedam indicia dictio-
num ostendere; al., judiciorum pro indiciorum.
Cap, XXIX. N, 1, non qualis, Ai. om. non. Ibid.,
rei naturam. Al. om. rei. ibid., in partesquindecim.
AL, inpartes xiv. N. 2, risus. Al. sensus. N. 3, con-
ceptione, et. AI. om. et Ibid., non hic dixit. AL, now
enim dixit. Ibid.,dicendo. Al.om, Ibid.,devocat, AL,
devotato. Ibid,, in istoenim, et in reliquis. AL, ista
enim, et reliquis. Ibid., quia. AL, et quia; al., sed
quia. Ibid., substantialis. Al. add. est. N. 4, qualita-
tiva. AL, quod quale sit. AL, quid
qualitas. Ibid.,
quale sit. Ibid., id quod AL, id quod quceritur.
sit,
Ibid. debeat. AL, debet. N. 5, nuncupatur. Al. nomi-
natur. Ibid., quid quaeque res sit. AL, rem quce sit.
Ibid., universa. AL, universi. Ibid., et onerosi. AL,
et honoris. Ibid., in libidinem pronus. AL, in Ubidine
hcec talia. Ibid., lalitudines. Al. latitudinem. Ibid.,
Q suTiili modo. AL, similitudo. N. 6, ad verbum. AL,
adverbium. Ibid., de cujus re. AL om, re; al., de
qua; al., de cujus ratione. Ibid., quaeritur. AL, re-
quiritur. Ihid., alio declarat. AL, aliuddeclarat. N.
8, estqua flucius eludit. AL, est quia f. elidit. Ihid.,
ut moneat.AL, wf moveat. Ibid.,ac vituperet.AL.aMf
V. Ibid,, virtus. AL, virtutibus; a\., virtutis. Ibid.,
majorum. AL, modorum. Ibid,, capul esl. AL, apex
est. N. 11, Graeci w;' i:u7ro;, Lalini exemplum, etc.
AL, Graeci xa-r^lXXiiTce;, etc, ut num. seq. nam ea, ;
quae nobis undecima species, aliis est decima. N. 12,
Lalini per. AL, Latini juxta rationem dicujit, id
est, perindigentiam, elc Ibid., cui bes deest. Cod.
Alb., cui dodrans deest. N. 14, juxta rationem di-
cunt. AL, ad aliquid vocant. Ibid., sed hoc contin-
git ,etc. Hic alii collocant sequentem speciemad ali-
quid, etc Sic haec omnia inler se confusa sunU N.
16; sub lerris. AL, suhius terris.
773 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
Cap. XXX. N. 1, dicuotur affecla, quge. AL, d. cf- fl omhsonoti; B\.,seientice pro scienter; al., gnari pro
fecta qiue. Al., om. quce. N. 4, elicitur. Al.. eligi-
tur; al dicitur. Ibid., inquil. Al., inquam. N.5, af-
fecla. Al., effecfa. Ibid., in aliam vocis declinalio-
nem. Al., ui alia vocis declinatione.^. 7,suggere;
Al., ut suggerere. N. 8, ducilur. Al., dicitur. N. 9,
aperire. Al., vel aperire. N. H,a conjunctis. Al.,a
conjugatis.\h\A.,c\\m probabiliter. k.\.,cum contra p.
N. 13, imputalione.AI., impugnatione.N.li, Grseci.
Al., Grcece. Ibid. teslimonium omne... quinque mo-
d\s.A\.,testimo7iiumveroconstatre.,etdividiturqui?i-
que modis. N. 15, ex tormenlis. Persona.Al.,add.
a ex tormentis. Tertius ergo superior modus, qui
est ex temporibus,in octo species derivatur i,inge-
nio; II, opibus; iii, aetate; iv, foriuna; v, arle ;yi,
usu; Yii, necessitate; yiii, concursione (al. concus-
sione) fortuitorum. Testimonium omne est quod ab
aliqua externa re sumitur ad faciendam fidem. Per-
sona, etc. » Ita gothici, et veteres editiones. N. 16, Bnu))iero. Ibid., et xxi, etc. A\.,et vigi)iti et uno.
maxime iuvirtuie. Al., maxima virtute. Ibid.,tem-
poribus. Al.,tesiimonia; al., testimonia ex tempori-
bus. Ibid., afferunt. Al., afferant.N. 17, in tempore.
Al., cum ^. Ibid. portinet. Al., pertinent. Ibid.atti-
ncre, Al., pertinere. N. 18, n]obililas.Al.,no^//A/as.
Ib.,conclusum.Al., conclusit.Ib.,cadat. AI.,?i^cfl(irt^.
Cap. xxxi.N.l,proplerea quod. A\.,propter quod.
Ibid., quse sibi. Al. om. sibi. Ibid.,omnia contraria.
Al., omnia a contrario. Ibid.,adversum. Al., diver-
sum;al., diversim. Ibid.,tantum contrarie. A\.,tan-
tum contraria. N. 2, quaidam ex eis. Al., qiuvdam
ejus ; al., qucedam ejusmodi; al. oni. quxclam; al.
om. ex eis, aut ejus, aut ejusmodi. Ibid., utrumque.
Al. add.titrumque contrariorum.lhid. creet.Al., cre-
dit; al., credat;d\.., tradat; al.,crt?'eaMbid.,candi-
dus, et niger. Al., candidum, et Jiigrum.lhid., ha-
bent. Al., Iiabet. N. 3, habent non felix. Secundum.
Al., habent, videlicet,nequeatotofelix,nequeintoto
infelix. Secundum. N. 4. hoc solum. A\.,horumso-
C
lum. Ibid., est majus. Al., inest majus. Ibid., refe-
ratur. Al., refertur. Ibid., ad duplum. Al. add, aut
cjus, eui opponitur. \bid., relativo. A].,ipsi relativo;
al., vel relativo. Ibid., quod opponitur A!., quod .
opponitur, quocunquemodo opponatur. lhid.,ai\iie]us
sit, cui opponitur. Ai., om. N. 5, ut eorum non
sinl... Siquidem. Al., ut eortim non sint, qiuc op-
ponuntur. Siquidem ; a\. Iterum nonsint, quibus
:
opponuntur. Siquidem. N. 6, quia ostendit. Al.j^ua
ostendit.l]y\d. visio. In loco. Al., visio inoculis. In
loco. N. 7, ideo differunt. Goihici, id differt ; pro
quo malim id differunt , nam id pro i)i eo cura differre
proprium est Isidoriani a?vi. Ibid., singulatim. Al.,
sigillatim. N. 8, tertium ejus. Al. om. ejus.
LIBER TERTIUS.
PPiEFATio. Separanies. A\., separamus. Ibid.,geo-
mctria, musica. Gothici, et veleres Editiones, mu-
sica, ct geomeiria; ct mox prius musicam explicant,
quam geometriam. Ib., numerabilis. Al., numeralis.
\h.,\\-\?igm[ndim?>{ov\r\^v\im.A].,magnitudinis,ctfor-
ma7'um.\h., indicabimus.Al.,«Zf//ca/HM5.Ib.,caustB...
possint. A].,causa. possit. Ib. ,ostendi. Al. , ag/iosci.
.
Cap. I. Is^um. 1, quoniam ipsa, ut sit. Al., quia
ipsa, ut sic ; Al., quo ipsa ut sit.
Cap. n. N. 1, numeri. Al., numeros, vel numeri.
Autumanl. Al., nunciipant ; a].,aucupant. Ihid., dis-
positam. Al., compositam.
Cap. II. N. 1, non numerum. Al. add. volunt.
U7ide numeri dictil JStunero numus, elc. N. 3, in
multis. Al., multis, omisso zn. N. 5, inde et milia
qua3. Al., inde ct milia, quasi milatia. Ibid., quie
Grseci. Al., om. qiue. Ibid., littera [j.up(a. Al., littera,
scilicet rpro 1 mijriadcs vocant. Nota ms. in vcleri
Editione Bignsena haic est Verius fucrit y\Xiw ; nam
: omnium possessionibus limo. AL, et o))i7iibus posses-
milia significare certum est.
[xup(aoa, de7ia
Cap. IV. N. 1, sanctarum. Al., sacrarum. N. 3,
noli hujus arli? scicnter. Al., hujus artis scienlia,
77^
noti. Ibid., possunt. Al., possuinus. Ibid., ex magna.
Al., ex aUqua. Ib., mensium curricula suppuiamus.
Al., de mc7isium curriculo disputamus. N. 4, rebus.
AL, in rebus. Ib. adime. AL, aditnis. Ib., seculo.
,
AL, compufo;a.\., compulum; al., calculi computwn.
Ibid., qui calculi nescit. AL, qu(S calculinesciunt.
Cap. V. N. 1, par numerus... tertium medio-
crem. AL, par, elc, pariter impar,etimpariterpar.
Impar nu)7ierus dividitur in his primum simplum,
secundum compositu)n, terfium, etc; al., mediocre
pro medioc)-e))i, Ibid.,incompositus. A].,co))ipositus.
;
N. 2,et reliqui. AL, et sic c/ea/hs. N. 3,medietatem.
AL, mcdium N. 4, indissecabiles. AL, insecabiles.
:
Ibid., VI, X, xviii. AI. om. x; al. om. vr, x;aliialio
modo. N. 5, in medietatem. AL, ))iedietate. N. 7, m
unitate metiuntur. A].,ii)iitate))i mcntiwitur ; al.,
U)iifatem soifiimt. Ibid., alienonumero; ai.^abalio
Dicimus eni))i ter ter)ii, et septies terni;ter qui7ii,
et qui)iquics qui)ii. Mediocres, etc.N. 8, modo secundi
et. AI. om. secundi et.N.9, alii diminuti. A].,di7)ii-
7)titivi. \hid., quod duo. AL, quod est duo. Et simili-
ter infra. N. 10, simul ductaj. AL, simuljunctce al., ;
si))i)d ducta. Ibid., in parles redacti infra consislunl.
AL, ))ii)iore in su))i))ia consistunt.N. 11, tertiam, et
dimidiam. AL, tertiani di))iidia))i. Ibid., tria simul.
AL, et tres 5/??iu/. Ibid. intra denarium. AL, inter
de)iariu))i. Et sic infra hiter pro i)it)'a.
Cap. VI. N. 1. et seqq., magna varietas scripturai
in hoc et seqq. capp. occurrit, qute
, observari
poierit in fragmeniis Codicum Gothicorum inter
appendices. Scd in hoc primo numero id notandum,
quod alii legunt, aut ad aliquid refertur. Iste, qui
est sccundu)n se, dividitur sic... Iste, qui refe)'tur
ad aliquid , dividitur sic; alii sunt majores, etc.
Cap. viii. N. 1, superficialis iii. AL, superficiosi,
ut trcs. Solidi. Ibid. solidus. Discretus. Al. interse-
runt solidus. Terna)'ius eni))i pri))ius latitudincm
pandit : solidi, ^it octo. Is eni))i est pri))ius cubus.
Discretus. N. 2, si in. Al. om. in. Ibid., intelligatur,
linea, aut spalio, aut solido. AL, i)ifelligitur, id est,
linea (aut in Hnea), aut spafiuni, aut solidu)n. Ibid.,
similiter. AI., siniiliter ut.N. 3, usque ad. Al. om.
usque. Ibid., pro designatione. AL, p)'0 signatione.
Ibid., apud Grsecos. AL add. apud Grxcos ; ista est
figura li)iealis. |AAA| N. 4, sed et. Al. om. et. Ibid.,
continentur. AI. ad. Trigonus numerus est ita, etc,
fere, ut in Codice Tolctano T A, cujus fragmentum
inter appendices relatum fuit. N. 5, dum sibimet. AL,
du)nsi)nilitcr.\\M.,q\i\i\q\ie.So\ida6.A\.,quinquies.
Ita. Solidus. Ita indicatur addendam csse figuram.
Cap. VIII. N. 1, analogicum. A\.,analogiu)n. N. 2,
et media multiphcata. AI. ct media duplicata. Ibid.,
faciant lxxii. AL, faciant septuagics dipondius. N. 3,
n ita. Al. add, Pa)'tes supcrat medius. Primu))i eadc))i
:
parte superatur medius ab extre))io,ut puta, sexet
VIII, duabus partibus supera^it', quK duoi pars sunt
tertia. Ibid., ul puta, etc AL, ut puta sex,octo, xii.
P)'imus c)ii)n, id cst, sex tertia suiparte, idest,ubi
superatur a medio, id est viii, quon nmlius xii ,
extrcnii tertiasuiparte,idest, quaicr)iario vincimt,
Ibid., ah ultima. Al. add. deci))iasccu)ida : Arithme-
tica mcdictas vi, ix, xii, Musica mcdictas v, viii
XI. Gco)net)'ica medicfas vi, viii, ix, xii.
Cap. IX. N. 1. idem ipse non dico. AL, id est, posse
non dico. A\.,id est, ipsenon dico. Ibid, qnamlibet
sitniagnus. AI. om. Ibici., numerorum. Al., nu))ierus.
Cap. X. N. 1. Geomelria'disciplina. AL, geonietria
d. Ihid., quia inundanle. AL, quod u)idante. Ibid., et
sionibus ejus linio. Ibid., sapienium provecta. AL,
iapioitiwn profecta; al., s. producta;a.]., s. perfec-
ta. N. 2, sludiosi. Al., Stadio sic.lhid.. distenderet.
775 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS YARIANTCS LECTIONES.
Al.,rfw/ewdm7.N. 3,nuncupataest.Al.,nwncMpaiur.
Cap. XI. N. 1, in figuras planas. AL, in flanum.H
Ibid., numerabilem.Al.,?Mf??icm/fw. Ibid.,inniagni-
tudinem rationalem. AL, om., al., in m. rationabi-
lem. N. 2, sunl quse. A\.,sicut geometne (al., geome-
trici) vocant, quce. Ibid,,conlinentur. AL,add. Quw.
sunt juxta Platonem numero quinque. Trigonus,
tetragonus, 'pentagonus, hexagonus, heptagonus.
Jam octonarius in cubum, id est, in solidam pergit
jfiguram.Numerabilis.^. 4, figura3...quinque.Al.om.
Cap. xii.N.l.In phno, eic.A\. figur(s solidce sunt,
,
elc.,ut inCodice Tolelano,cui in hoccapiteAlbanius ,
et mulli alii consonliunt, expressis etiam figuris.
Cap. XIII. N. 1, principia hujus artis. AL, prima
autem figura hujus ar//5.Ibid., linea. k\.,secunda
est linea. Ibid. iacet.
,
W.Jacet... N. 2, formse.
formulce. Ibid., figuris. AL, decem (iguris.
Cap. XIV. N. 1, niedia mulliplicaLa. AL, m. dupli-
cata. ibid. lxxii. AL, septuagies dipondius.
Cap. XV. N. 2, est. AL, est, et. Ibid., in praeteritum
tempus. A.\.,prcete7'ito tempore.lhid., Memoriae. AL,
Minervce; al., Junonis.
Cap. XVI. N. 1, Jubal. AL, Tubal.Vaidi., cxtensione
percussa. AL, extensarum percussura.
Cap. xvii. N. J, revolvilur. AL, revolvi sine alio
verbo, ut alibi. N. 2, solatur. AL, solidat. N. 3,
excilos. AL, excitatos. Ibid., delphinas... musica
provocat. AL, delphinos... musica provocavit. Ibid.,
commovemur. AL, commovemus.
Cap. xviii, partes. Al. om. Ib. discern. A.\.,decernit.
, Cap. xxviii. N. 1, axis coeli. AL, axes coeli.
Cap. XIX. N. 1, sonum. AL, musicce sonum. Ibid.,
pulsu. AL, impulsu.^.2,\)eT tubam, k\.,per tubula.
Ib.,pulsu. AL, m]3M/5M.Ib.,canorum. AL, sonorum.
Cap. XX. N. \, harmonica. AL, harmonia. N. 2,
spiriiu. AL, per spiritum. Ibid., proprie, elc. AL,
proprie autem voces hominum sunt rationabilium,
vel anma/mm. Ibid.,sonitusvoxvocatur.Al., sonum
vocem vocari, sine alio verbo. Ibid., harmonia. AL,
harmonica. Hoc loco Codices. mss. alios litulos ad-
dunl,ni Desecundadivisionemusicai,quceha7'monica
dicitur; aut, Vocis species multce. N. 3, sensum au-
ditus. AL, sensxim auditoris. N. 6, vergendi de uno
in alierum sonum. AL, vergentes de uno in altero
sono. N. 7, ex quibus. AL, ex quibus primus. N. 8,
sonus cantura. AL, s. canticum. N. 9, positio. AL,
depositio. N. 10, conlinuum. AL, continuo. N. 12,
quando. AL, cum. Ibid., emittit sonos. AL, e. sonum.
Ibid., percuiiiur.AL, percutit. N. 13,asperavox est
rauca. Goihici, a. v. e.pauca. Ibid., \innola. AL, vi7i-
nolata. Ibid., vox est mollis. AL, vox est, vox levis,
vox mollis. N. 14, \mp\esit. A\. ,adimpleat. Ibid., ani-
mis... blandialur. AL, animos... blandiat.
Cap. XXI. N. 1, reflanle. AL, flante. Ibid., pandura.
AL, pnnc/om.N. 2, csiconsuetudo. AL, est grceco-
rum consuetudo. N. 3, laudes. AL,
laudis. Ibid., in-
signi. AL, insignis. Ibid., initio. Al., in initio.'^. 4,
deinde per. AL, unde per. Ibid., cantor. AL, cantus
est. N. 5, a calendo. Gothici, a caiiendo. Ibid., vo-
catus. AL, vocatu7n. N. 6, ab. Idi. Al., ab Ide. Cod.
Pal. 281, ad marg., ab uno. Ibid., phos vox. AL,
phos, Latine vox. N. 8, Pandura, etc. AL, Pando-
rius... vocatus de ciuo. Ibid., primus. AL, primum.
Cap.xxii. N. l,ei pnisnm. A\.,etpulsus. Ibid., per-
cussa. A\. repercussa. Ihid. \^n']nsmo(ii. A\., hujusce-
, ,
modi. N. 2, Jubal. Al., Tu/^a/. Ibid.,traditur. AL, cre-
di/Mr. Cod.Mulinensisaddit « Credilur.Sed etgenli-
: N. 3, sequinox. AL, atque nox. Ibid., perspicilur.
lium Plato, Aristoteles, atque alii rerum veritate com-
moii concordi sentenlia damnaverunt, dicentes, con-
fusionem rerum potius de tali persuasione generari.
Nam sicut genus humanum ad varios aclus nascendi
necessilaicpremerelur,cumaullaudemmereanlurboni
aulmalilegumpercipiantultionem,etquamvisl8esinon
fuerintc8elestisapientisedediti,verilalistamentestimo-
nio erroreseorummeritoperculerunt. » Quseabhoclo-
co alienasuat. N. 3, barbiti. A\.tbarbitce ; al., barbita
776
Ibid., pectides.AL, pectines. N. 4, vel fidem. A\.,vel
(idicem. Ihid., con\emnnt. A\.,convenit. N.5,sonum
reddat. Al., voccyn reddat. Wiid., velquia.AL, quia;
al., ct quia. N. 6, nervos in sonum strinxit. Ai., i7i
nervos (vel inne7'vis) sonum instituit. N.7,concavi-
: latem. AL,e co7itra concavitatem. Ibid.PsaIterio,etc.
AL, Psalterium... decachordon usi 5un^.Ibid.,deca-
logum. AL, decalogi. N. 8, inlra corium. AL. inter
corium. N. 9, sesiimaiur.Al., ea;isi/ma^ttr.Ibid.,alli-
cuisse. AL, apphcuisse. N.10,extentum. A\.,exten-
sum. N. 11, ita enim. Gothici, cum enim; nescioquid
sibi velint. N. 12,mulier. AL, wu//er exstitit.fi. 14,
extenta. AI., extensa.
Cap. xxiii. N. 1, quseris. AL, quceres. Ibid.,etxii.
A\.,et decies dipondius. A\.,et decas dipondius. Ibid,
AL, ducis. AL, ductis. Ibid., conjungis. Al., conjunges.
Ibid. XXXVI. AL, tricies sexies. Ibid., efficitur. AL,
efftcit. Ibid., scilicet vi. AL, id est, sexies. Ita alibi
sexies pro sex, et similia adverbia pro nominibus nu-
meralibus. N. 2, non consistat. AL, non constet.
g AL, constant.
Ibid., consislunt.
Cap. XXV. l,auctor. Al. om. Ibid., asseverat. AL,
edisserit. N.2, anim?e. AL, animi. Ibid.,ratos. AL,
rotatus. AL, et deftniendo.
Ibid., quae definiendo.
Cap.xxvi. N. Piolemaeus. Al., add. rex Alexan-
1,
drice. Ibid., inveniantur. AL, inveniatur.
Cap xxvii. N. 2, stellarum, certasque temporum.
AL, stellaru7n certas temporumque. lhid.,s,igQdi.A\.,
coeli signa. Ibid., prsedicere. AL, prcedicare.
Cap. xxix. N. 1, est is qui. AL, est qui. Ibid., et
terra, et mari.AL, /erra, mari; a\.,ex terra,ex mari.
Ibid., idcirco. AL, ideo.
Cap. XXX. N. 1, formatio. AL, forma, Ibid., de-
monslratur. Al. monsti'atur.
Gap. XXXI. N. 1, volubile, atque ardens. Gothici
volubilem, atque ardentem; elsic num.seq.ewm pro
id.lhid., impressa habet signa. A\.,impressas habeat
Q ftguras. N. 2, id. AL, ipsum; al., eum. Ibid.,solis.
AL, sole. Ibid.,hic autem. Al hoc autem.
Cap. xxxii. N. 1, comprehenditur.AL, cow;)rg/i5n-
datur. N. 2, quorum orbibus. AL, g. 07'dinibus.lhid.,
certis molibus. AL, cceteris motibus suis.
Cap. xxxiii. N. 1, boreus AL, boreas; borea-
lis. Ibid., austronolius. AL, austronotus.
Cap. xxxiv.N. 1, in occideniem. A\.,in occidente.
Ibid.,cursum suum. AL, om. suum. Ibid.,sub terra.
AL, sub te7'ras.
Cap. xxxt. N. 1, currere.. AL, vo/ut. Ibid.,qu8e
eam. AL, quceeum. Ibid., remorarentur. AL, rmo-
rarent. Ibid., facerent. AL, faceret.
Cap. xxxvi. N. 1, dictus axis, quod in eo. Al.,
dicta axis, quod in ea.
Cap. xxxvii, N. 2, axium cycli. AL, a cceli.
Cap. XXXVIII. N. 1, sicut cor. Al., sicut cardo.
Cap. xxxix.N. 1, unde esl.Al.,uie5^.Ibid.,curvum
est,seu incliQatum.AL, curvum est,quasi convex^im,
D seui. Ibid., circuli flexum. AL. circumflexum.
Cap. xlii. N. 2, vocatur. Al. vocatus. N. 3, vel
quod. A\.,vel gum.N.4,Meroe,etc.Dehis,videnotas.
Cap. xliii. N. 1, hemisphaerium., AL, hemispha^-
rion. Ibid., sub terra. AL, stibtus terra.
Cap. xliv. N. 2, arctorum signa. AL, arc/urz signa.
Ibid., prespiciuntur. A\. prospiciuntur. lhid.,e\ eo.
,
AL, qui e^.Ibid., in eo circulo. AL, ifieo circuiens.
AL, prospicitur .\\)\d., vocatur. AL, vocatus. N. 4.
qui a Latinis. AL, qui Latinis.
Cap. xlvi. Qua circuit. Al. quam circuit.
Cap. xlvii. N. 1, fortior est lerra. A\.,fortior est
terrce. Ibid., nobis, AL, a nobis.
Cap. xlviu. N. 1, sol lerra, etc. k\.ySolterrce,ita
terra fortior luna^.
Cap. xlix. N. 1, aqua nutriri. Al. ,a^uam nutrire
Jbid., videmus. AL, dicimus.
777 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES.
Cap. I. N. 1, verti dicunt.Gothici om. dicmt.lb.,
sed quoniam. Al., sed cum. Ib.,videnius k\.,cjuidem
Ib,, mulationes. Al. add. Oriens diem facit, oc~
: quando ; et iu iM-s. nexus litterarum pro quum ei
cidens nocteni inducit. N. 2, nam vadcns longius.
Al., nam vadendo loncje. Ib., niitescanl. Ai.,
rescant ; quse videtur giossa.
Cap. li. N. 1, sub terris. h\.,sub terra
terras. N. 2, quando vero. Al., cum vero, Ib. Cui
ideo Deu.= .... hiberni frigoris derelinquit. Gothici
om. Ib., eisdem. Al., in iisdem. Ib., universa con-
sumerentur. Al., terra consumeretur
meret omnia- Ib., sicut. Al., sed vt.
Ai., accepit, Ib.,quibus aeris. Al., cujus aeris.ll).,
dispensatur. Al., dispcnsctur; a.\., dispensator. Ih.,
pcrmutationumqne servatur. Al. p. servetur ;a\.mu-
tationum motus accipit ; s.\.,accepit. ib., summum
cffili. Al. om. eoeli, Ib., descendens. Al., decedens.
Ib., autumno. Al. om. Ib., redit mendosc in Gria^
; mani. AL, has R. Ib., Jovis, etc. AL, Saturni,
lii Editione, reddit. In libio de Nalurarer.,c. 17, est
redierit. Ib., hibernifrigoris. A\.,hiemis,et frigoris.
Cap. lii. N. 1, tinxerit. AL, intinxerit ; al., jun-
xerint.
Cap. liii. N. 2, se interponat. Al., interveniat.
Sol enim longe ipsa superior est. Ilinc evenit ut
quando sub ilio est, parle superiore ]uceat,inferiore
vero,quam habet ad terras, parie obscura sit.
Cap. Liv. N. 1, sectilis.Al., sextiUs.Et ita rursus.
N.2, in suo orbe. Al., in suo ordine. Ib., prop. ra-
lionales. Al., portionales.
Cap. lv. N. l,lricesima d\es. A\. ,trif/cslmus dies.
Ib., qua luna. A\.,quo l. Ib.,ideo tunc. Al. om. tunc.
Cap. lvi. N. 1, menstrua. Al. add. m. in ccntro
s. Ib., qua3 ideo obliquo, etc. Al., quce ideo obliquo
incedit cursu, et non recto,ut se licet sol ne. N. 2,
spectat. Al., respectat.
Cap. lvii. N. ), in dicbus ccclxv. Golliici., in
diebus trecentis sexaginta.
Cap. Lviii. N. l,solem obsc. Al. om. solem.
Cap. Lix. N. 1, sed a sole illuuiinari. Al. om, N.
2, eousque, quandiu. Al., et quandiu.
AL, umbra.
Cap. lxii. N. 1, sed solis. AL, sed a solis.
Cap. lxiii. N. 1, et cum calo. Al. om. cum.
Cap. lxiv. N. 1, slellce pro eo, AL, stcUce dicun-
tur pro eo. Ib., orbes. A\., ordines. Ib.,'serius. |A1.,
tardius.
Cap. lxvi. N. 1, cognosci dicitur.AL, co5r??oscifi<?'.
Ib., pcr latituiJinem Al. add. latltudo cognoscitur
: Ib., qua corpus. AL, qua sanum corpus. Ib., ictus.
per signiferum,longitudo per proprium excursum.
Cap. lxvii. N. 1, retrogradse dicunlur. Goihici,
retrogradantur.
Cap. lxviii. N. 1, prfficedit. AL, procedit.
Cap. lxix. N. 1, quando. AL, in quo. Ib., dum.
Al. om. Ib., agil. AL, agat. Ib., videtur. Al. add. :
Ista onmia in absidis coUiguntur.
Cap. lxx. N. 1, quia. Ai. om. Ib., movelur. AL
moveri videtur.
Cap. lxxi. N. 3, de coelo. AL, e ca'lo. Ib., ut
praediclum. AL, id supradictum.l-i.i, dirigunt,etc.
AL, iter cUrigunt ad cursus consilium. Ib.,alio. Al.,
aUbi. Ib., lulgoremquG earum. AL, fulgoremque
eorum. N. 5, ad prievidcndas. AL, ad prcevidendum.
N. 6, quae quia. AL, quce quod. N. 7, quasi lerrio-
ncs. AL, q. teriones. Ib., in eo sunt. AL, in eo fixie
sunt. N. 8, cumdem. AL, unde. Ib., dixerunl. AL,
dixerant. N. Arclurus est. Al. om. Ib., coliocala.
9,
Al., socia coUocata. N. 10, Orion. AL, Vrion. Ib.,
astrum. AL, ad austrum. N. 11, ut gladio. AL, ut
gladius. Ib., s-i eftulgenl. AL, si hcec fulgeant. Ib.,
his acies. AL, hujus acies. N. 12, nam pluvia...di-
citur. AL, nam pUivice... cUcuntur. Ih.,uuia quando.
AL, quia cum. Ib., Hyadas. Sunl. AL, Ihjadas, ge-
minosque trlones. Sunt. N. 1?-, quia... appcllaul.
Al. om. Ib., quod esl vcr, quando. Al., c^uod
vere ; a\., quod cst ver, cum.N. 14, cauiculaics
dicunlur. Al. om. caniculares. N. 15, afficiat
Patrol. LXXXII.
778
I» Sirius. AL,
afficiat, sive: al., a. aut. N. 16, quando.
Lucensis, sive Lucanus Codex fere semper quu7n pro
quando arnliiguus esse solet. N. 17. cornctie. Al., co-
matu- metes. Ib., laline... quia. AL, Latini crinitos appel-
lant, quod. lltec eliam varielas salis comnuinis quod
; al., suh pro quia, aut contra. N. 18, ferat est. AL, ferat.
:
: Lucifer enim est. Ib., unus ex. AL, una ex. Ib.,
hic proprie. AL, hoc proprie. Ib,, jubas luci<. AL,
jubar Uicis. Ib., effundai. AL, ex se funclat. Ib.,
; a\., consu- in modum jiibae. Gothici, in mocUim jubar; a\., in
Ib., accipit. modum jubarum. Ib., extendantur. AL, extendun-
tur. N. 19, Hesperus... Hespero. AL, Vesperus...
Vespero. Ib., deperdiiur unus. AL, depencUtur hu-
mor. N. 20. Ouarum... Siilbon. Al. om. alii, quo- ;
rum pro quarum. Ipsa Grseca nomina depravata in
plcrisque exemplaribus invcuiuntur. N. 21, hos ro-
Lunce, Jovis, Martis et Mercurii. Ib., adulationem,
B qui sibi aliquid. AL, adulatione, qui in aUquid. Ib.,
Siecuh. Al. om. N. 22. conformantes. AL, confir-
mantes. N. 23, Jovem ideo. AL, id est, Jovem ; al.,
Jovis ideo. Ib., in cujus capite. AI., quia in ejus
capite. Ib., figunt. A\.,ftngunt. N. 24, cursum agere.
A\.,cursumsuum peragere.N. 27,flalus etesias facit.
AL, Flatus et cestus fcicit majores quam in toto re-
Uquo anno. N. 28, inlra aslra. AL, inter astra. Haec
quoque discrepanlia passim occurrit intra pro inter.
N. 31, ideo formaverunt. AL, i. finxerunt. Ib.,
ejusdem temporis. AL, cjusdem mensis. N. 32, et
pisces. AL, et piscem. Ib., in coelum. Al. om. N.
34, inter cceli aslra. AL, in ccvU astra; al., in astra.
Ib., quadrigas. AL, quadrigam. N. 35, regis. Al.
oni. Ib., versa. A\., conversa. Ib., arclophylaca. Al.,
arciophylax. N. 3G, in coe!um. AL, in coelo. Ib.,
nulrierit. AL, mUrierat. N. 37, superstitionis haec.
AL, superstitiones hce, quod plausibile est. N. 38,
p et tidei. AL, quce ftdei. N. 39, in lapsus. AL, in
** lapsu. Ib., pra^scire posse AI. om. posse. [b., ro-
:
Ib., umbram. rum, verilate. Al. om. rerum. Ibid., persuasione.
AL, suasione. N. 40, ut dicunt. AI. om. Ibid., pre-
niitur. Al. pcrmeretur., N. 41,abduceret. A\.,addu-
ceret. In Cod. Alb. et aliissequitur liber Z)e lecjibus.
LIBER QUARTLS.
Cap. I. N. 2. potus et legumen. AL, potus, tcgimen
et tegumen;^\.,potus, tegmen ettegumen ;a\.,potus
regimen et tegmen; a\.,' potus tegmen ct regimen.
AL, ductus.
Cap. II. N. 1. lcm^^QvavciGv^io. A\.,temperame7itis.
Ib., sestimaiur, AL, existimatur. Ib., mediocri.
AL, mecUocriter. Ib., omnis. Al. om.
Cap. III. N. 1, hanc. AL, ac. Ib., vel opere. AL,
et opere. N. 2, pene. AI. om.; al., fere. Ib., ad lem-
pus. AL, ad tempora; al., ad cmnos. Ibid., in lucem,
AL, ad Uicem.
R Cap. IV. N. 1, Hi. AL, om. Ib., rationalis. AL,
rationabiUs. N. 2, perscrutalus est. Empirici. AI.,
pcrscrutatus est; inftrmitatum per quam causas ra-
tione adhibita perscrutetur, curam rationabiUter
pcrscrutatus est. Empirici. Ib.,Empirici enim. AL,
E. ergo Ib., nec causas. Al. om.
Cap. v. N. 2, ex eo. AL, cx ca. Ib., demonstra-
renl. AL, dcmonstrcnt. Ib., jHMducit. AL, produ-
cit. N. 3, sicui autcm qualuor eh nicnta, sic et. AL, s.
a.q. sunt o.,sic qiriiuor.AVd pianiitlunt phlegma- :
tc.Exipsis enim recpmlursani, cxip.-iis Ueduntur in-
firmi.Dumenim ampUus extra cursumnatura;creve-
rint,a'qritudinesfaciunt. Sicutautcm quaiuor sunt
elementfi, etc. N. 4, quod vcgelcl el suslenlet. AL,
ciuod veqetetur et susientetur; f>\.,quod ex co corpus
vcqctctur et sustcntetur. N. 6, vcciilus, A\.,voca-
tur, N. 7, i:it frigidum. AL, sit frigida. Ib., ligorcm.
AL, frigus ; al. om., Grceci... appeUcmt. Ib. Ex his :
quatuor... infirnn. Al. cm. Ib., ox his Ispdunlur.
: AL, ex ipsis L Ib., (xtia cursuin. AL, cxcursum.
25
779 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
Cap. VI. N. I, ut pleuritis. AI., iit pleurisu ; al., nt n poris morbi abundantia, facta, etc. N. 26, maloha-
pleuresu. Ib., remoralur. Al., memoratur. Ib., cJi-
citur. Golliici et Luceiisis interseruiil « Piilegmon
: injuria, vel a /amV/i/u. Ib., ex. AI. om. Ib., mala
est inquietum cum rubore, et dolore, cl tensiono,
et durilia, et vaslilate. Nam cum co:;perit iie.i phlc-
gmone et inquieludo febris conscquilur. Unde el di-
cta est plilegraone ara cous.XeYEiv, id est, inflammare.
Sic enim sentilur, et inde nomen accepil. Febris a
fervore, elc. Hi Codices omiltunt Qucedam au-
>'
tem.... acceperunt. De phlegmone Editi infra, num.
7. Luc. pro est inquietum exhibet, est morbus inquic-
tus. N. 3, infrendant. Al., frendant; al., frendent.
Ib., perturbalio. Al. add. perturbatio mentis. N. 4,
cardiace. Al., cfln/m. Grialius, in textu, cardiace; ia
nol., cardiaca ; quod quia mendum videtur, in car-
diace mutavi. Ib., afficitar. Al., efficitur. N. 5, le-
thargia. k\.;_lethargus. N. 7. phlegmone. Al., phle-
gmon. Ib., et dolore. Nam cum coeperit. AI., add.:
Et dolore : sive phlegmon est inquietudo cum ru-
bore, et dolore, et extensione, etduritia,et vastitate; B Sermo videtur esse de vulsis, aut volsis, qui sunt
quce cum cxperit.A]. Atque dotore ; qui cum ccepe-
: convulsi ex morbo,de quibus Phn. 1. xxi, c. |19, et
rit fieri, febris consequitur. N. 8, febro, ctc. Aib.
Cod., cum febre, et tusse, et sputo sanguinolento, et
sanioso.Dehis vero signissiunumdefuerit, pleuri-
iica dici non potest. N. 9, unde et. Al., inde et. N.
11, vehemenli. AI., nimio. N.12, majorum.Ai.,???a;or.
N. 14, ab intesiinorum tormenlo. AI., o& intesLino-
rumtormenia. N. l.o,unde et... vocanl. Al.om.Ib.,ex
ejus. Al., ex aeris. N.il^hdsc elsi. AI.,/iOc c/sf, N. 18,
quemque. AI.,f/uem;aI.,f/w«cw?2^wt'.N.19,inguinaria.
AI,, inguinia, Ib,, qua? lanlo. Al., quoi tantopere.
Cap. vii. N. 1, chronia. AI., chronica. Ib., re-
moralur. Al., renovatur. Ib., phthisis. Al., tussis,
hic, et infra, pro phthisis. N. 2, ex causa. Al., ex
capite. Ib., Graeci enim. AI., et Grceci, N. 3, ab
accidenti. AI., ab accidendo. Ibid., ingerU. AI.,i?2-
gerit. Ib., in circuitum nii tit. AI., in circuitu mo-
vet. N. 5, ap[;rehendens. Al appendejis. Ib., ap- ^, glossa. N. 8, redhibeiur. AL, redditur. N. 9, saly-
,
pellant. AI., vocant. Ib., exuberaverit. AI., abun- U. riasis.AL, phthiriasis. Ib., singulatim. AL, singil-
daverit. Ib., conversus. Al., adversus- Ib., spa-
smos. AL, spasmvm; k\., spumas, quasi pro corre-
clione. N. 6, pro luna; cursu. AI., per liunc cursum.
Ib., comiletur cos insania. Al., comitentur eos insi-
dicedcemonum;R\.,comitetureosinsaniad(emonuni.
Idem et larvatio. Ib., idt-m major, et divinus. Al.,
id est,major, et diutinus. Ib., cujus. AI., cui. N.
7, iii Kal. Jan. AI., in Kalendis Januariis; A\., in
Kalendas Januarias.N. 8, ab inanitale. Al., ab ini-
quitatc;&\., ab antiquitate. Ib., vocaverunt. A\.,vo-
cant;z.\.om.,sive ab inanitate... vocaverunt.N.iO,
fcbres. Al. add., quce abusive, etc. quic a Grialio in
;
nota allata sunt, et rejecta, tanquam nullo consilio
huc adducta. Sed non ila facile ego asseram ab Isi-
doro ipso adducla non fuisse. In Codicibus certe an-
tiquissimis ea ipsa verba exslant. Ib., vel rccessio-
num. Al. om. N. 11, qu£e durn. Al., qui dum. N.
12, influxio. Al., infusio. Ib., provocalionem. AI.,
prcefocationem; al., perfocationem. N. 13, a frigido.
AI., cum frigido. Ib., circa quod. AI., circa quem.
Ibid., branchias. Al., brcnichia; a\., brancias.}\. 14,
ab arteriarum injuria. AI. om.; al., ab a. injuriis.
Ib., prffifocilionem. AI., suffocationem. N. 1-3, a
pulmonibus. Al., a pulmone. N. 16, sumpsit. AI.,
accepit. N. 17, qui juvenibus.. AI., qui inj. Ibid.,
evenire. Al., z;e?2ire. Ibid., consumpiio. A\.,consum-
matio. N. 18, iiva dislillat. AI., uvatitillut. Retinen-
dum est distillat. Jlarlialis, lib. x epigr. 56
Non secat et lollitstillantom Fannius uvam;
hoc est, unculam in iine palati, circa fauces pendfn-
lem, quse, dum homo hiat, consi.icilur. N. 19, apo-
slemala. Al., apostemas. N. 20, sputis, et purulcn-
tis. A\.,spumis, et purulentis. N. 22. vocant. AI. di-
cunt. N. 23, hydrops. Al., hydropis. Ib., cum in-
tlalione. Al., cura inflammatione. S. 23, nephriti^.
A\.,nefresis. Ib., a renum. AI., a renium. N. 24,
jaralysis, etc. Cod. Alb., Parabjsis dicta est a cor-
?80
bitu. Al., injuria; al., 7nalo habitu, vel injuria; al.,
medicantis. Al., mala.medicaminis ;'b\., malime-
dicaminis ; d.\. om.mala. Ib., resumptione. A\.,re-
sumptio.l^. 28, sarcia. Al., sarcian ; al., sarcina;
al., sarcoma. Ib., quo. Al., quod. N. 29 inschias. AI.,
ischiasis ; al., sciasis. Ib., verttbrorum. Al., verti-
bulorum. Ib., quorum. AI., (^ua. Ib., iliorum. AI.,
illorum. Ib., fit autem de phlegmate. Al. om. de
phlecjmate; al., fit inde plilegnia. Ib., descenderit.
Al., descendit. N. 31, arthritu^us. Al., arthirtis. N.
.
32, pelra est. AI., lapis es^N.33, stringat. AL, di-
stringat. Ib., difficuliale, AL, difficultatem. N. 34,
k Satyris. Gothici addunt « Alexander historiogra-
:
phus ait Yulscos (Al., Vulsos) quidam appelhitos
:
aiunt a Yulsco Antiphatele Strigonis filio. Fabius
quoque Sicolicis (AL, sic colicis) profcctos cor-
rupto nomine Yulscos ait dictos. Diarrhoce, etc. »
I. xxiii, c. 1. N. 36, Ai? enim divisio est. AL, Auc
e7iim difficultatem significat. Ib.,quem. AL, quam
N. 57, per Isevia intestina. AI., per lenia intestini
al., per lineam intestiiii. Ibid., faciat. AL, facit.N.
39,ragades.,AI.,?'ai^a6//a?,aut rhagadince ; al., raga-
dia. Ib., fissuree. AI., scissurx. Ib., tiae et hsemor-
rhoides. AL, hcec et hcemorrhoidce.
Cap. viii. N. 1. circumscriptis pilis. AI., circum-
septis pilis fulvi. N. 2, parotides. AL, parotidoi. Ib.,
duritite. AI., durities. Ib., vel aliquo. AL, aut ex
aliquo. Ib., vicinitate. AI. , vicinitates. Ib. Graece ,
auriculae dicuntur. AL, Grceci auriculam dicunt; al.
Grcece auricula dicitur. N. 4, rubore flammeo cutis
rubescit. AL, rubor flammeus, cutes rubescu72t.U).,
raoto rubore. Al.,multo rubore, al., mutuo rubore.
N. 7, ardendo. Al., pruriendo pro correctione, vel
latim. Ib.,una forlior. AL, alia fortior. Ib., piures
inveniuntur. Al. ,p7'uritus ex squa)n7natione. N. 10,
scabies, et lepra, etc. AL, sed scabies, et lepra te-
nuis asperitas, et squammatio est.lh., qnas ila..A\.,
quod velociter. N. 11, lepidi similis. AL, alepidce
herbce similis ; al., alapidi herbce similis ; al., le-
pidce herbce similis ; Ib., in nigredinem. AL, in
nigritudinem. Ib., in alborem, nunc in ruborem.
AI., 1)1 albore,7iunc in rubore. Ib., adulterini. AL,
adulteri. N. 12, elephanlis. Al... elcphanti. N. 13,
fellis. AL, fellei; al., fellei, id est, nigri. Ib.
Latini. AL, Latine. Ib., appellant. AL, dicuiit. Ib.,
•
ad similitudinem. Al., a similitudine. Ib., facilius.
AL, citius. N. 14,sicut medici. AL, sic medici. Ib.,
aut. AL, om. Ib., aliquanto. AL, aliquantulmn ; aL,
aliquantu))i. Ib., diutius. AL om. N. 15, furnucu-
lus, elc. Alii praemittunt Ilordeolus, etc, ut n. seq.
«Ib., ignitus. Al., ignes. N. 10, in cnpillis. AL, in
^pilis. ih., palpebrarura. A\.,palpebribus. Pal. 281,
pro var. lect. palpebriuni. Ib. granum similans.
,
AL, gra)io si))iilis. N. 17, qua. A\.,i)i qua. N. 19,
vi. Et ulcus. AL, vi, ulcus. Etulcus, \h..^(\noi olet,
quasi olcus. AL, quod dolet, quasi ulcus. Ib quasi ,
olcus. AL, add. wide et ulcera. N. 20, turgida.
AK,tui'ge7is. N. 21, quasipupula. AL, quasi pupilla.
Ib., jtrimpio. AI. om. N. 23, obcaecet. AL, obccecat.
Cap. IX. N. 2, generibus. AI. om. Ib., quam La-
: tini. AL, quoi Latini, Ib., medicami'ia. AL, 7)iedi-
camen. Ib., nuncupant. AI., vocant. Ib., legis. AI.,
7nortis pro correctione. N. 3, omnium curationum.
AL, onviis curatio)iis; al,, omni curationi.l\).,ex-
cidunlur... medicmam. Al.,exciditur,quod no7i sen-
sont niedicinain.^S.^^nntiquior.A^.^antiquioru^n;^].,
rt??i?^?t/or?i??i.N,6,apponitur.AI.,o/?/?o??i/?i?\N.7,anti-
dotum Gra^ce,Latine.AI.,a??7/f/o/«??? Latine ;a\.,anti-
dotU)n, quodLatine. ib., quod. A\.,quce. Ib., morb.
Al. om. N. 8, hiera... divina. Al., genera eniin di-
781 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS YARIANTES LECTI0NE3. 782

cta, qiiasi diurna. Ib.,serpentinum. Al,,ser/;^«/iww. Cap. vui. N. 1, et sacerdotibus AL, et in s.

Ib., purgatoria dicuntur. AL, puvgatorimii dicunt. Cap. IX. N. 1, Quiritium. AL, Quiritum. Ib.,quo
N. 10, electarium. AL, elcctuarium. Ib., colyria, nul.i teneutur. AL, quod nulli tenent. Ib., tanquam
plerique scribunt collijria. AL, coluria ; aL, coUiria. do. AL, quod de ; aL, in quo agitur de. Ib.,di3 usu-
N. 11, pessaria. AL,/;m5rtr/rt. N. 12, chiruigus fuit. ca()iunibus. AL, de usucapione. Ib., ii eosdem so-
k\.,chirurgicus fuit appcllatus. k\.,chirurgus fuissc los. A\.,eisdem solis.N. 2,seijatasconsultis. AL,om.
dicitur ; undc appcllatus ; al., chirurgus fuit, ct Cap. XI. N. 1, scita. AL, plebiscita conslituutit
idem sic appellatur, vel appcUatus. N. 13, imposi- al., constituere. Ib., vcaia scita. AL, vocata sunt

tum est. Ai., impositum esse. ita. Ib., sciscit. AL, sciscitatur ; aL, sciscitat ; aL,
Cap. X. N. -i, poteslas. AL, potentia. Ib., id est, exciscitat. Ib., uti roifata fuii, AL, e^ roryrt/, ut fiat.
vis. et vis. N. 4, noientur. AL, notce sint.
AL, AL, et rogat, ut fiant; al., et rogat, ui faciat.
Cap. XI. N. 3, incisio Graxe. AL, incisio Latine, Cap. XII. Populis con<uleodo decernunt, AL, po-
Grcecc.'S.o,?'\Tni\e.A\..similaria;iA.,similiaria.N.^, puli consulendo dedicarunt.
guva. AL, guvia; s.\.,guna. Ib., evocai. AL, vocat. Cap. XIII. N. 1. edicit. AL, edit.
lb.,c'yslcr... Cod. A b., adrnarg. : Clijstcr cstinstru- Cap. XIV. N. 2, sequitatis. AL, veritatis. Civilis.
mentum., per quod cnema injicitur. X. 5, Pila, ctc. AL, civiles. Ib., conlenlionesque. Al., om. Ib., so-
AL, Pisa a pinsedis scminibus,et tcrendis ; al., hce- pirent. AL, sopirentur.
rendis pro tercndis.l\).,Y>Vr^gmcnVi.A\.,piligmenta. Cap. XV. Qui^dam eiiam leges. AL, qucedam esse
Ib., fieri. AL, feriri; aL oni. Hinc et pigmenta us legcs. Ib., lulerunt. AL, contulerunt. Ib., patrum.
qne Sidi concidi solent.'^.^, VWmmmm. A\., Pilum-% ^^\., primum. N. 2, plus testamenlo legaret. AL,

nium. Ib., pinsendis prpefuil arvis. Luc. Cod., pro plus iii extraneis tcstamento legaret; al., plus
correclione, pinsendi prcebuit artem, quod cxhibct extraneis in testamento lcgaret. Ib., nuncupata est.
eliam Florent. Cod. sancti iMarci, cum Lncano sa-pe AL, nuncupatur. Jb., nuncupalur. Al., vocatur. Ib.,
consenliens. Ib., pinsitur. AL, pinsetur. Ib., appel- Aquillius. nuacup^lur. Al. om.
.

lata. AL, appellatur. Ib., iu pilam. AL, in pila. Caf. XVI. N. 1 eloquitur. AL, loquitur. Ib., a
,

N. 8, coiicula. AL, citicula. saturilate. AL, a satietate. Ib., et satyram scribere.

C.AP. XII. N. 1, vocati:s, AL, vocatur. N. o, quod AL, et saturain s. Ib., Persii. Golliici et Caesenas
est niinare. optimum manare, A'., a
AL, quod est vetuslior adduiit Lcx novella.
grcecis HAPA TO iTAZEIN ilTAKAN (AL,ITAKTH ,j(/. Cap. XIX. Ejus enim. Editiones veteres aut enim,
est, oltritum, Hijrobalanum. lUiCodlces Go[\uc\... qnod clariorem sensum reddit., al; ejus enim prce-
N. 6, oleum... admistum. AL, om. N. 7, telino. AL, mio et pcena.
ielinio, cx quo male Vulcanius conjicitbat delinio. Cap. XX. Coerceatnr. AL coerceretur.
Ib.> ungnimus. AL, ungimur. Ib., Tclo. AL, Delo. Cap. XXI. N. 1, sccundum patrife consueludinem.
Ib., est una. AL, om. una. N. 9, alia. Al. om. Ib., AL, per consuetudinem patrice. Ib., in captionem.
cypri unde et proprie. AL, Cypri., quce proinde,
; AL, in captione. Ib., contineat. AL ohtineat.
et proprie; d.\.,Cypri; unde et proprie.^. 10,unde Cap, XXII. N. 1, pragmala. AL, pragmatica. Ib,,
et... adoratum. AL om. Ib., ducuiit. AL, inducunt. el actor. AL, et auctor.
N. 11, chalasticum, calcasticum; al., calesticum. n Cap, xxiii, N, 1, TesLes.AL, Hos;a.].,Testes sunt,
Ib,, marliatum. AL, marciacum ; al., 7narciatu)n. ** a quibus veritas quceritur in judicio; quos quisque.
Cap. XIII, N. 1, liberalts disciplinas, AL, artes li- Ib., ant dissiinulare. AL, aut insimulare. N. 2.
berales. Ib., continealur. AL, teneatur. N. 2, pro- quod testamenta. AL, qui testamenta; al,, cjuia tes-
pter numerum horarum. Al., numerorum, omissis tamentum.
propter... horarum. N. 3. propter quaLtates. AL, Cap. xxiv. N. 2, nec contirmari. AL, nec firmari.
propternumerumquulitates;A\.,propterqualitatem. quod i'i eo, AL, (luid in eo. N, 3, vocabant,
II).,

Ib,, quid quis. AL, quid ciuisque; al., quid qucm- AL, vocatur. Ib., fecerunt. AL, disposuerunt. Ib,,
que observare oporteat. Ib,, in cegris, AL, in Grce- legilur. AL om, Ib., adversum, AI. adversus. N. 4.
cis. Ib., de David legitur. Al,, habetur de David. ideo. AL, inde. Ib,, lestamentnm, Ai., testamenta.
Ib., quia a. al.., qui a. N, 4, mutationem. AL mu- Ib., alloquia. AL, eloquia. Ib., labellaiii. AL, tabu-
tationes. Ib., nam sicut,.. ipsorum. AL, om. larii. Ib., vocantur. AI. vocabantur. n. 5, snbscrip-
LIBER QULNTUS. lione. AL, signis subscriptione ; al., signis signa-
Cap. 1. N. 1, AL, gentis He-
geuti Hebraica?. tum, subscriptione /irmatum. N. 6, signatum. AL,
brcece. Ib., sacris litteris. AL, sacras litteras ; al., firmatum. Ib. ,qiiod scriptumest. Al. quia prcescrip-
scriptis litteris. N. 2, jura. AL, jura legum. N. 3,in tum est. N. 7, atque subscriptum, Al. om. AL, ut-
regnum. AL, in regno. Ib., creavil. AL, decrevit. que scriptum. N. lO.neque exlia^redalo. AL, neciue
Ib., Solonis. In Gothicis mendum est Salomonis. exhcercclitato. A\., ncque ex iiwrcditate. N. 11,
Ib., exposuerunt. AL, ediderunt.'^, 4. Appius, elc fraudem. AL, fraude. N. 12, cum, AL, quam. Ib.,
AL om. prai-nomina, et sexloloco refe\unl Scxtium, Q ila do, ila lego. AL, ita videtur, ita dico, ita lego.
....••. ..
qui nobis est in terlio loco. N. 5, inslitucre. AL,
• ^ \\)_^ pra^hilote. AL, perhibctc. Ib,, palam. AL, tn
statuere.i!i. 7, nova\ AL, lcgesnovce. Ib,, eraiilque. palain. N. 13, loco. AL, pro loco. N. 14, instiluit.
AL, erant quippe. AL, constituit. Ib,, ut qui lilulum scribit. A!., ita
Cap. II. N. 1, hae. AL, hec. N. 2, per alicnum. et t. scribet. Ib., Scriplurse. Al. om. N. 15, adit.
AL, pcr agrum alienum; al., per alicna. AL, accipit. Ib., cxclndilur. AI,, secluditur. Ib., ca-
Cap. III. N. 3, tracia inntumcium. AL, tantummodo pienda^ tiseredilatis. AL, capiendi hcercditata. N.
tracta; al,, tracta tantum. Isidorianum puto tan- 16, miiii. Al. om. Ib., iniradies. AL, infra dies. Ib.,
tumdem pro tantum; simililer tantumdem usnrpant essct, AL, est. lb.,addila. A\.,adjecta. N. 17, non
alii cjus a-quales. Ib ,
qmndo el Icgcm. AL, quando direclis, A\.,nonin directis.l>i. 18, pago. A\.,pan(jo;
vel etiam lege. N. 4, omne jam, ([uod, al., o. id, q. al., paco. Ib., pepigit. Al. add, pepigit fcvdus. N, 19,
Cap. IV. N. 1, liabealur. AL, liabetur. Ib,, suscc- quoti j.Iacct. A\.,(juod placcat.W^., paclmTi esse. AL,
ptio. AL, successio. factuin esse. Ib., qnisque lacil. AL, quis facit. Ib., ad
Cap. V. N, 1, vc! civitas, AL, vel quceque civiias. j)hicilum. AL, om. ad. Ib., eliam nolcns. AL, (luo quis-
Cap, VI. N. 1, servitutes. Al. om. Ib., toedcra. AL, quam nolcns, omisso ctiam. N. 21, ratum es^e. al.,
om. Ib., violandorum. AL, violcntorum. ratum me essc. Ib., noii recte. AL, 7ion ccrte. N. 22,
Cap. VII. N. 1, signo dalo. Al. om. Ib., cgrcs- cliirograplium... cautio... AL, add. chirographuni,
sio. AL, congressio. Ib., pu.i^r.a'. AI. om. N. 2, dc- cautio, vel scripiio duarum instar chartaruin.
cisio. AL, divisio. Ib., et laboiibus. AL, et lahoris. Grcece enim manuscriptum Latine dicitur cautio.
Ib., iiem, AL, ac. Vro scripiio; al., prescriptio, aut conscriptio.^S. 24,
783 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
venundinatio. Al., venundatio. N. 26, sequitur. Al.,
AIO,
sequetur. N. 27, usuiVucluaria. Al., usufructifera
al., usus fruciuaria. Ib., donatum. Al., dotiatce, N.
29, proprio. Al, om. Ib., conveniat. Al., convenit.
N. 30, promissio. Al., quasi promissio.lb., sponsio-
nes suas. Ai., sponsionem suam. Ib., sive quod...
appellaverunt. Al. om.
Cap. XXV. N. 1, nec legata testamento, nec pos-
sessione retenla. Al,, vel legato, testamento, vel pos-
ses$ione reteiita; al., redempta pro retenta. N. 3,
quod juste; hoc juste, quod bene. AI., quod recte
hoc recte, quod bene. Al., quod recte, vel justc;
hoc juste, vel recte, quod bene. Ib., irretitur. Al.,
irritatur ; al., retinetur. N. 4, ul non. Al., quia
non. N. 5, pro suo. Al., pro suojure. N. 6, cerlo-
que tilulo. Al., certoque tempore, et titulo. N. 7,
adita. Al., edita. N. 8, dicuntur. Al., dicitur. Ib.,
hseredes ceciderunt. Ai., hcereditas ceciderit. N. 9,
familia hi?rciscunda. Al., familicE hcerciscundce. N.
10, communi dividundo. Al., communis divisio ; al.,
g (\\iei\Oi\,v\,e\.\AmGoV[\\c\,undepostliminio. Ib.,ejecti
communi dividendo. Ib., dividalur. Al., dividantur.
N. 11, regandorLim. Al., regendoruyn:lb., uirique.
Al., utriusque.'^. 14, obligKiionem. Al., obligatio-
ne. Ib., ex lempore. Al., ex omni tempore. Ib.,
quo. Al., 9U0 re5.Ib.,cam. Al., eas.lh., deberi. Al.,
defferri; al., differre. N. 16, ad alterum. Al., ad
a/zos. Ib.,cum modo.AI., commodo. N. 17, ex eo. Al.,
ex ea. Ib., coa.muiata. Al., commodata. N. 20, est,
quse primum. Al., est primum, quod. Ib., contractu.
Al., contracta. N. 23, ceditur. AI., creditur.N. 24,
res. Al.,res aliqua. Ib., pignoris. Al., pecunice, vel
pignoris. Ib., paciione. AI., pacto. N. 25, ut quam
cito. Al., uttam cito. Ib., salvo negotio. A]., solo
negotio. N. 26, ut culter. Al. om. N. 28, eo. AI.,
ex eo. N. 29, vocatus. AI., vocatur. N. 30, adeptio.
Al., ademptio. N. 31, qui mancipio. Al., cjui man-
cipium. Ib., quod ei. Al., quod de. N. 32, nam alie-
na. Al., nam si aliena. Ib., alteri. Al., alicui. N.
^ Ib., ostendit. Al., ostenditur., Ib., mesonyclius af-
33, cst, quod. Al., est, quia. Ib., sed pro reformando. C flalussit. Al., 7nesonyctius,id est, medinoticus affla-
Pal. 281 pro var. lect., aut corr., sed proprie for-
mando. N. 34, vocaium. Al., om. N. 35, coetus.
A\.,coitus; SL\.,quo itus. li).,\elcmere,A\.,etemere.
Cap. XXVI. N. 1, nominatur. Al., nomen habet
al., nomen accepit. N. 6, aut torserit. Al. om. N.
7,
existimat. Al., cestimat. N. 10, hinc en apud comi-
cos injurius, qui. AI., Ilinc est illud Virgilii : cum
Turni injuria matrem-Admonuit. Injuria est, quce.
N. 11, eunl. Al., sceviunt. N. 12, in 'idolorum cultu.
Al., idolorum cultui. N. 13, illusio. Al., abusio :
torte, invasio. Ib., alter. AI. om. N. 14, stuprum
Al., stuprum... lemcinium... raptus AI., slu-
;
prum raptus proprie; al., stuprum, id est, rap-
tus proprie. N. 15. Unde Virgilius, elc. Al., U7ide
et qui rapto politur, stupro fruitur.N. 17, parentis
N. csedes. Al. parentis ccedium ; a\.,parentiscidium.
, emiuuerunt. Al., evanuerunt. A\., invenerunt. Ib.,
18, internecivi. Al., interneciei; ai., inlernetium.
Ib., testamentum. Al., testimonium. Ib., bonorum.
Dcupati. N, 12, festi dies, etc. AL, festos dies homi-
Al., bonorum operum. Ib.. enecatio. Al., necatio
al., innecatio. Ib., punebaiit. Al.,
proponebant. n!
19, contrectatio. AI., cuntractio. N. 20, pervasio.
Al., persuasio. Ib., earum. AI., earumdem. Ib., im-
mobiles. AI., immobilia. N. 22, qui lar^itione ho-
norum. A\.,qui largiorem hoiiorem. N.'23, pecula-
tusesl (\ic\.\\i.A\.,peculatum dictum estjudicium.
Al., peculatum est dictum. N. 25, vel propinquas.
AI., sive inpropinquas. N. 26, niajeslalem lajserunt.
Al., potestatem deseruerunt. Ib., proriiderunt. Al..
perdiderunt. N. 27, quod. Al., pro eo quod.
Cap XXVII. N. .1, ap,uellatur. AL, appellatum
est. Ib., impcndet. Al.
impendit. Al., impetit, et
tmpendet. N. 2, necesiarium noslri Codd.
no-
men. Ib., poena moriis. Al., pcenam mortis.
N.
3, dicuur. Al., dictum. Ib., quo quis.
Al., om.
Quis. Ib. sed cum, Al., om.
cum. Al., sed qui.
Ib., in pubhco. Al., in publicum.
Ib.,Deo A\.,Do-
mino. Al., de eo. N. 4, scribit. Al., scripsit. Ib.
784
sint. AI.,SMn^. N. 11, nervus.,.boia. ALadd. N.9,
accipicndo tcncant. Al., capiendo tenent. N. igno-
minium. Al., ignominiam.^. 7, diclse. A\.,dicti. ner-
vus est ferreum vinculum, c^uo pedes, vel etiam cer-
vices impediuntur. N. 12, jugum inbove. A\., jugum
boum. N. 13,quod eo. Al., quo in eo. Ib., quasi aicer.
Al., quasi arcetis. N. 14, per diminutionem. Al., per
deriuationem.N. 16, praefixi. A\.,in/ixi. Ib., stent.
AI., sta7it. N. 17, vecieniur. Al., vectantur. Ib., vel-
luntur. AL, evellantur. N. 18, \irides sunt. Al., v.
sint. Ib., si c..'rte nodosa. Al., si hcec nodosa. Ib.,
nomine, quia. Al., nomine vocatur, quia. N. 21,
extendat. Al., extendatur. N. 23, latomia. Al., lau-
tumnum; al., lautumum. N. 25, dictum. Al. om.
N. 26, quiafando, id est, loquendo. A!., qucefando,
et loquendo. Ib., quo non aliud. Al., qua non aliud.
N. 27, cerii. Al., certum. Ib., probatur. Al., probat.
Ib., probaveris. AI. probabilis. Ib., esse cessat. Al.,
esse fama cessat. N. 28, unde post liminium. Pleri-
injuria exlra.A\.,ejectii}iinjuria,idest,extra. N.30,
quasi porro scriplio. Gothici om. N. 31, ad eruendam
venam. Al., ad eruenda mcenia. N. 32, servi voca-
bantur. Al. om. N. 34, ex eo exanimat. Al., hcec exa-
nimat.N. 35, torquente. AI., torquentes. Al., tor-
quentis. Ib., canibus et bestiis opponi. AI. ora. Ib.,
gladius. Al. hic add. canibus et bestiis opponi. Ib.,
mi^jori. Al,, graviori. N. 36, cnlleus est. Al., culleum
est. Ib., cum simia. AI., cum simio.^.Zl, adveitere.
Al.,yer/e/'e.N. 38,aqua, eUgm..A\., aquam,etignem.
Cap. XXVIII. In nonnuUis Codicibus hoc loco habe-
tur Uber de ftiedicina, quem consequitur libervii. De
teraporibus, qui nobis est pars libri v.
Cap. XXIX. N, 1 tempus, a raoiu. Al., tempus quod
,
a motu. N. 2, cura aliquid. Al. cum sol aliquid : ct
ita Pal. 281 ad raarg.
Cap. XXX. N. 4, id est, gallorum cantu*. Al. om.
ius fit. N. 5, dierum. Al. ora. N. 6, Pyrois. Al., ves-
per. Ibid., quera quidam. tAI., quam quidam. Ib.,
S ilbonia dicunt. AI., candidum circuium dicunt :
sic etiam Gothici, et cod. 1, Valic. Archivii. N. 7,
quam Phaetontem. Al., quam quidam Phaetontem»
Ib., quse inter, Al., quia inter. Ib., septimo cado.
Al., sexto ccelo. N. 8, dederunt. Al., ediderunt. Ib.,
per easdem. A\.,per eosdem. Ib., exislimaront. Ad.,
cestimarefit. Ib.,tinxerunt. Al., finxerajit.N. 9,quce,
npud. AI., quiapud. Ib., dicaverunt. Al., dedicave-
runt. Ib., a paganis. AI., apud paganos. N. 10,
feria est. Al., feria dicitur. Ib., qui apud. AI., quce
apud. Ib., dicaverunt. Al., dedicaverunt. Ib., et
Saturni noniinaverimt. Al. oiriU, al. et Saturnum
;
nominaverunt. N. 11, mortalia, Al., mortalium. Ib.,
sed prius. AL, sed primum. Ib., appellali, A\.,7iu7J-
numcausa institutos, feriatos divijiorum sacrorum :
ita Gothici, et Cod. Caesenas i. N. 13, oiei. AL, die-
rum. N. 14, raane a raano. AL, mane a 7nanu. Ib.,
dicebant. Al., dixeru7it. Ib., a raanibus, AL, a diis
Manibus. AL, a Mcmibus, id est, a diis. Ib., rarus
esi. AL, clarus est. N. 15, dictus, AL, dicta. Ib.,
e medio. AL, zn 7nedio. Ib,, orbera, AL, terra^n.
N, 22, per ante diem. AL, pro ante diem. AL, per
ante die, Ib., antecfssum. AL, antecessu. Ib,, id
c&t prius, AL, et prius. Cap, xxxi, N, 1, ne inde-
cora esset. AL, 7ie inde contra esset. Ib., consola-
retur. AL, consolarentur ; al., solarentur : scilicet
passive, quod ex Isidoii raanu esse facile crediderim.
Ib., omnes. Al. tiomines. N. 2, temperaret. AL,
tempcret.N. 3, tieri. AL, fieri dicunt. AL, fieri dici-
771US. Ib., pervenit. AL, pervenerit. Ib., labefa-
ctos. AL, tabefacios; al., tabefactus. Ib., cogilur.
AL, cogit. Ib., super terras perlulit. AL, sub ie/'7'as
proiulit. N. 4, diluculum. Ilic alii ioterserunt, Cre-
785 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
pusculum. . . et tenebras, utpaulopost. N. 5,vesper...
vocatur. k\., vesperum... vocatum.h:i codex Tole-
lanus velustior , cuin his nolis charactere Golhico
cursivo. Vesper dictus, dum sol, aul luna ferrugi-
'(
nibus quacunque diei , aut noctis hora tegilur, et
hoc nomen facit vesperis. Vespera vero ab hora nona
soledescensum inchoante; sed hoc noraen declma-
lionem non habei. Vesperus est, dum soh^ occidcnte,
dies deficit, et sic declinabitur , vesperus , vesperi,
vespero, et reliqna. Vespera (in ms. vespere) cst,
cum iucis orienie aurora nox tiiritur, et sic declina-
bitur vespera , vesperce, vesperce. » N. 6, tenobrfe
autem dictae. Al., tenebras autem dictas. N. 8,
omnia. Al., omnes. N. 12, hoc lemp )re inchoante.
Al., hoc tempus inchoante. Al., hoc tempus incho-
antes. N. 13, haec et aurora. Al., hcec est aurora.
N. 14, qiiasi eororam. Al., quasi euroram; Al., cjuasi
eorora, id est, parva lux. Ib., el Eoasque. AL, et
iterum, Eoasque. C. xxxii. N. 1, dicunt. Al., dicun-
tur. ih., idem primus. Al., id c^t, primus. Al.,om.
idem aiit?d est. Ib., reditur. Al., rcdditur. C. xxxiii.
N. l,de lu^iae noniine tractum. Al. om. Ib., qui cst.
Al., quod est. N. 2, facilius. Al., facilis. N. 3, h-
men. Al., limes. N. 4, a Februo. Ai. a Februa. Ib.,
nominalus. AL, nominatur. N. 5, agantiir. AL, agun-
tur. N. 6, viridaniibus. X\.,viresceniibus;^\., viride-
scentibus. N. 10, de honoribus. Al. de nominibus
ila eliam Pal. 281. ad marg. n. 11. praeced. n. Al.
om. prcecedentes. A^ i exhibent, prcecedentem nu~
merum. N. 12, conveniebatur. AL, conjungebantur.
N. 13, dictas. AL, dicfum. N. 14, nonie a nundinis
vocaia?. AL, nonas autem a nundinis vocatas.
Cap. xxxiv. N. 1, solis siatio. AL, solis statium.
Ib., aequali, AL, cequales. N. 2, octavo Kalen larum
Juliarura. AL, octavo Kalendas Julias : el sic infra.
C XXXV. N. 1, a communionis. AL, a communi.
N. 3, sic et aulumnus novus, adullus, el prsecops
Al.om. Ib., e^t illud. AL add. est illud Virgilii. Ib., c^ciditur inter templum. et altare. Eliseus. Ib., Car-
quod \'\rel. A\., quod vireat. Ib., rumpuniur. AL,
prorumpunt; al., prorumpuntur. N. 4, calore. AL,
a calore. Ib., id est, exu.sta. AL om. N. 5, vocalur.
AL, vocatus. N. 6, volvitur. AL, solvitur. Ib., bre-
vis, vel. AL, brevis dies, vel. Ib., imbrumari. AL,
imbrumati. N. 8, pars ejus. AL, pars ejus cestatis.
Ib., lorpeat. AL, torpet. Ib., habet. AL, liabeat.
Ib., tunc folia. AL, tunc omnia folia. AL, tunc om-
nis folia, et mox defluit pro defluunt, ut sit folia,
folice. Ib., inler se contrariorum aerum. AL, inter
se contraria elementa; al., inter se elcmentorum
genera. AL, post aerum add. hiems septentrioni tor-
peat : quod jam in aliis praecessil. C. xxxvi. N. 3,
genera. AL, tempora. N. 4, censum exegit, ac Roma-
imm, AL censu excocjitato Romanum. C. xxxvii.
, giam, onvs.soprimumrhetorem.lb. expletur..4l..5cn-
N. 1, vacantibus. AL, vocantibus. N. 2, nondum
erant. AI., nondum erat. Ib., vocatur. AL, vocatum.
N. 3, clangebalur tubis. Golhici, et Ca-s. 1, clange
6an^u/-^i</*fe; Arch.Vatic.C xxxviii. [^cipiunt. Ib., agnoscunlur. A\., habcntur. N. 23
iiaeiiamCod. 1
a. i, qaod sequainlnr. A\., quod se sequantur. A\.,
quod semper sequantur. N. 2, amans. AL, amat.
Ib., aure perius-t. AL, aurc perforata. Ib., subju-
gatur. A\.,subjugatus. N. 4, extremura. ^\.,extremi-
tas. A\.,finis extremus. Ib., noscitur. AL, nascitur.
N. 5, Judfe. AL, Juda. Ib., Babyloniam. A\., Raby-
lonem. Ib., usque ad. AL, om. usciue. Ib., in car-
ne. Al.,a carnc.A\.,in carnem. N.6,etregna. AL,
etrecjyia ita inspicitur :el om. Primus ex nostris...
sceculi cognoscatur. Ib , Julius. AL. Julianus. Ib.,
canonum. AI.,c'fl«o»em.N.8,prteteriti. Al.pra^/erjYrt.
Ib. cognoscatur. AL add., Qucirum decursus per
,
generationes, et regna ita inspicitur. C. xxxix. N.
I. in lucis. Al. om. in. N. 2, Aiiam aniio. Al. om.
anno. Al. annis : ct iia deinde. Ib., Seih... 205.
,
Al. 202. Ib., ([ui ca-\pil. AL, qui primus ccrpit. Ib., AL, S. iquartus. N. 31, Caracalla. Al. om. Ib., ges-
Domini 435. Al. Domini 432... Ib.
,
Mala- ,
leel .. 715. AL Malnlael... 815; al., 795. Isidorus fe-
re sequitur LXX inlerpreies. Vulgata minorem numc-
/8«
A rum exhibet. N. 3, lared...
162, al. 166.172. AL
N. 5. Sem... secundo anno. AL, ayino 102. Ibid.,
Arphaxad... 125. AL, 235. Ibid., a quo Samarilfp, et
Indi fuerunt. AL, a qua antiqui Samaritce, etlndi,
oraisso fuerunt. N. 6, regnum inchoat Scylharum,
AL, om. Ib., lurris. k\.,'tunc turris. Cod. Mutin.
a Hoc temporo divi-a? sunt linguae, et per orbem
terrarum facla est dispersio in «diticatione turris. »
Num. 7, Seruch... 79. AL, 89. Ibid., magicam. AL,
magieam artem. Ib. 3184. AL, 3183. N. 3, Isaac.
Nani prius el Ismahel. AL, Isaac, et Ismael, a quo.
AL, Isaac ex Sara libera. yam prius et Ismael.
Ib., Jacob... 91. AL, 40. Ibid., Phoroneus... 3435. AL,
2434. N. 9, Joseph... 110. AL, 1U5. Ib., Hebrseo-
rum servitus in .Egypto. Al. om. in JEgypto. Ib.,
iavenit 3689. Al. 3758; al., hoc tempore inventa est
astrologia. populum in eremo. Ai. ora.
Ib., rexit
Ib., c<jeperunl AL, 3728, et sic deinceps.
3729.
N. 10, in Graecia. AL, in Troja. Ib., primus.
DAI. om. Ih., medicinge ariem invenil. Ai. om.
Ib., reperit. 3916. Al. 11, lyram con-
3923. N.
dilit. AL, lyram rcperit, et Orpheo tradfdit. Et pro
3956, al. 3906, al, 3933, al. 3955, et hoc fere or-
cliiift discrepaiuia CjI in annis. N. 12, capta est.
AL, add. ot .Eneas in Italiam venit: pro anno 4025.
Al. 4024. Ib., condiilit. AL, condiditcivitatem, a qua
Albani. Ib. Al. om. sacerdos. Ib.,
Heli sacerdos,
Samuel. AL, Samuel, et Saul. Ibid., putatur. AL,
reputatur : et pro anno 4125, al. 4128. N. 13.
Gud... prophclavrTunl AL, om. N. 14, Asa....
Achias, Amos, Jehu, Johel, et Azarias prophetave-
runt. Al. Asa... Esaias, Amos, Naum, Johcl prophe-
taverunt. Ib., Elias, Abdias. AL, Elias, et Heliseus,
Abdias. N. 15, Alhalia, AL, GothoUas. Ib., Jona-
dab saccrdos. AL, Jonadab filius Rechab sacerdos,
Ib., claruit. AL, claruit, et Joiada pontifex. Num.
16. Eliseus, AL, prafmittunt: Zacharias propheta oc
Ui?i.go cond\la. A\.,Carthaginejn quidam hoc tenmpore
asserunt conditam, alii non, supra. Ib., inslituitur.
Al. add., Asxyriorumque regnum in Meclos trans-
fertur. Ib., Rorauiusnasciiur. AL, Remus et Romu-
lus nascuntur. N. 17, Roma conditur. AL, Se-
natus Romce fit. Ib. census prirauni agiiur ivmplvi.
Pro hoc anno aiii habent 4555, al., 4552. N. 18,
Sapbo... clarui Al. om. Num. 19, sciibilur. AL,
.
conscribitur. Ib., solvitur. AL, resolvitur. Ib. cele-
l;ranlur. AL, celebrantur insignes. N. 20, renovat.
AL, revocat. Ib., qui ct Nothus. AL om. Ib.,
Piaionem, et Gorgiam priinum rhetorem. AL omill.,
et Gorgiamprimum rhetorcm; alii exhibent, ei /'/a-
tonem primum rhetorem; al., Platonem, et Gor-
bitur. N. 22, Alexander Macedo. Al. om. Macedo ;
et pro anno 4874, al. 4873, al. 4884. In Cod. 1 To-
letano nota a^lditur Dehinc Alevandrice reges in-
:
Machabaiorum secundi iibri lnstoria componitur
(AL, scribitur). Al. om. litecverba,el eoruralocorele-
runt, ab isto Judcei, proilio victi, xl millia corrue-
runt armatorum. Doinde verba illa, Machab/vorum...
componitur, referunlur ante Romani Grcecos, etc.
Ib., vicit AL, vincit. Nura. 24, subegit. AL, sub-
:
jecit. N. 25, capit. AL, cepit. Ib. C«sar... Ai. om.
Ib., primus. AL, prior ; et pro anno 5155, aL 5154,
al. 5064, al. 5160. N. 26, na.-cilur vmccxi. Alii
annum exhibent 5210, al. 5220, al. 5215. Similis
exinde vorietas. N. 28, in Trajuio pro annis xix, al.
XIV, al. xviii. Ib., reqniescit. AL, requicvit. N. 29,
Autoniuus Pius ann. AL, Antoninus VerusPius. Ib.,
Auloainus. A\.,Ant(ininus Pius. N.30,Thcodoiion in-
terpres. AL, 7'/;. tcrtius i. Ib., Symniachus interpres.
lorum habel. AL, g. habetur. AL, habet histo-
rice. Ib., Aurelius Antoninus. Al. om. Antoninus.
Ib., Sabehii haeresis. AL, Sabellius. N. 32, Onge-
787 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
ncs. A.\.,OrigenesAlexandria'. N. 33,GaIlus. Al.,Gal-
lerius. 11)., condil. Al., condidit. N. 34, hujus brc-
vitas vilfe prsenolaiionecarct. Al., h.b. v. nilnl habet
historice ; al., 7iihil memorabile egit ; al. om. N. 35,
orta est. A\.,exorta est. Ib.,hujus... contulit. Al.oni.;
al., nihil dignum historice contulit, omissis aliis.
N. 37, Valentinianus ann. viii. A\.,ann. ix ; al.,
ann. xix. N.38, hanesiarcha. Al., hceresiarchcs. N.
39, orla est. A!. add. Corpus Barnabce apostoli,
et Evangeliiim Mattluei repertum est. N. 40, exs-
tinguuntur. AI., a Belisario exstinguuntur. N.
41,'effecti sunt. AL, efficiuntur. Ib., a Persis. Co-
dex Lucanus addit : «Gregoiius Romanfeurbis pon-
tifex, cujus famfe fulgor totum lerrarum orbem pene-
travit, Anglorum genlem, id est, Saxonum, per duo-
denis (s-ic) a se misso adBrilanniam auris (sic) quam
nunc ipsi Saxones Scctis (sic) de illa insula imo el
verius dicam, de minore ad majorem orbem divisio
Briltonibus pene cunctis sub sua potestate redactum
redeunt ad Christi fidem a paganse divortio. « Cod.
Otlob. 343. Mauriiius ann. xxi. Grcgoiius PP. exs-
titit. Angli converluntur ad fidem. Gothi catholiri
efticiuntur. Focas, etc. » N. 42, Eraclius xxvii al.,
;
decimum. Ibid., nunc agit,etc. Al., hujus quinto et
cjuarto religiosissimi principis Sisebuti, in Hispania
Judcei baptizantur, Chrisliani efficiuntur. Ib.,ri'd-
duum sexla^ aetatis, etc. Al., residuum sexlte cetalis
tempus Deo soli esl cognitum. Vulcanius addit
Colhgitur omne tempus ab exordio mundi usqiie in
praesentem annum decimum glorio^issimi principis,
qui est Eraclius, vmdccclvii. Sed, ut ex hoc anuornm
numero conslat, sermo esse non potest de Eraclio ;
sed id intelligendum de Reccesuinlo rege Hi.-^paoia^,
qui in mullis antiquis Codicibus hoc loco nominalur.
Additum id certe post Isidori obitum ab Udefonso,
ut puto, qui decimo anno Reccesuinti s^dem Toleta-
nam obtinebat. In Cod. Ottob. 352, post cognitumest
additur. Colligiiur omne tempus ab exordio mundi
in prEeseniem Reccesuinii principis ann. x, qui est
sera 666 vDCCCLVI. Ita Cod. Ouobon. 404, sed ad-
dit usquein prcesentem generationem, et mox amii
simul vDCCCLVlI. Cod. Ott. 336, cera 665 anni
vDCCCLVII. Cod. Oitob. 343, sera 646, anni
vDCCCLIII.
LIBER SEXTUS.
Cap. N. 1, omnia. AI. om. N. 3, Vcteris Tesla-
I.
nicnti... vigintiduos, AI., Vetus Testamentumin vi-
ginfi duos, aut in viginfi duobus, aut viginti duobus,
omisso in. N. 4, quod est Numeri. Al., quod est Nu-
merus, N. 5, lex appellatur. Al., legem appeUanf. N.
6, secundusest. AI., secundus ordo est. Ibid., quia
sibi. AI., quasi. Al., cjuia, omisso sibi. lb.,pro bre-
viiate. Al., pro brevifafibus. Num. 7, Psallerium. AL
add. quod quinque incisionibus dividitur.. Ib., Para-
lipomenon. Octa\us. Al., Paraliiiomenon, quod est
cristonicon, qui in duos libros dividilur apud Gra^cos
61 Laliuos. Octavus. Id aliiaddunt post Octavus Es-
dras. Pro quod esf cristonicon alii habcnt qui et chro-
nicon. Ih., fmnt xxii. Al., faciunt xxii. N. 8, cons-
peclum Domini. AL, consprctum Dei. Num. 9, He-
hT&ico. A\.,Hebrceorum. Ib., qnos licet. Al., g?/05
scilicet. Ibid., Juda-i. Al., Hebrcei. Ib., sepftronl. AL,
separant ; AI., repufanf. N. H,
vel hommibus. AI.,
vel ab hominibus; Al., quia ab hominibus. Ib. p'a3-
nuntialum. Al., nuntiatum.
Cap. II. N. \, iraditioncm. AI., traditiones. N. 2.
Pentaieuchum. Al., Pentateuchus. N. 3, contmeatur.
Al., co7itiuet2ir. N. 6, de iEgyplo. Al., ex /Eggpto.
Ib., duarum mansionum, etc. Al., duas mansiones
in eo descriptas continet. N. 7, repelilio. Al., repara-
tio. Ib., quaipriora. Al., quoipropria. N.
8, asseve-
rant. Al., asserunt. Ibid., po])ulo. AL,
vicfori populo.
]N.9,huncIibrum...Samuel.Al.,om.A!.,//w??f///*rirm
edidisse creditur Samuel, cmisso et Ruth. N.
10,
ad Samucl, Al. cm. Ib., in regnum. AI., in rcgeni.
Ib., David in regem, Ai. om. in regem. N. 11, Me-
788
• lachim. Al., Melachim liber. Ib. digcrat. Al., di- ,
gerit. Ib. Laline regum. AI., Latine regnum. Ib.,
per singulorum. A\.,per singulas. N. 13, spirilualis
pugnae. Grial, specialis pugnce; sed Cod. 1 Gclhic.
Tol., et Lucan., clare, s;;/)'//Mrt/i5; alii M>s. etedili in
compendio lillerarum indicant etiam spiritualis. N.
14, prosa oralione contexta. Al. prosaica o. texfa;
Al., confexif pro confexa sunt. Ib., in quo. Al. om.
N. 15, nebel. Al., nabhcm ; A\.,nabla; et ad marg.
Codicis 1 Tolet., Safartallim (verius, Sepher tehil-
lim^, id est, liber laudum. A\. om. Hebralce nabel.
II)., vocuus Al. vocatur. Ib., Psalmorum. Al.
,
liber psalmorum. Ib., canente ad. Al. om. ad. Ib.,
responderet. Al., responderit. Ib., Hebraicus. AL,
Hebraicis. N. 16, sunt. AI. om. Ib., ponunlur. AL,
proponuntur. Ib. in tiiulis. AI. , in iitulo- Ib.
, ,
Ezraithae. Al. om. Ib., reliquorum. Al., reliqui. N.
17 , omnes auiem psalmos elc. Goihici et alii , , ,
omnes autem psalmi constat esse compositi. Ib., in
B morem. AL, in more. Ib., alcaico. AL, elegiaco. Ib.,
p''rsonant. AL, personant mefro. N. 18, rex Israel.
AI., regis Israelis. Ib., comparativa. AL, compara-
tive. N. 19, reservavit. Al., reseravit. Ib., dirigatur.
AI., dirigitur. Ib.,cernimus. AL, sunt. N. 20, in
Latinam iinguam. iii Latina lingua. Ib., can-
AI.,
licum. Al., canfica. Ib., canlicorum eo. AL, can- ,
fici eo. textus eloquenlia. Al. om.
N. 22, omnis
tcxlum eloquentia^; al., oninem textum vel elo-
quentice. N. 23, cum ihrenis ejus. AL, cum threnis
suis. Ib., quadruplcx. AL, quadruplicem. Ib., con-
cUid't. Al., concludunt. N. 24, scriplum. AL, cons-
criptum. Ib. , iisdem. AL , id est. Ib. , s-imile (iri-
mo. AL, simili modo. N. 25, et fines. AL, et finis.
Ib., orbis. AL, muncli; A\. orbesque. N. 27, invi-
cem. Al. pariter. Ib. , quorum nomina sunt. Al.
,
om. N. 28, apocryphos. A\. apocrypha. N. 29, ,
Aman. AI., hosfe Aman. Ib., iniquitas. Al., nequitia.
30, siilus. AL, fifulus. N. 31,dequo. A\. cujus.
CN.
N. 32, hic el npud. Al., hic liber apud. N. 36, Do-
mino, ut. Al., Domini et reiiqua,ut. N. 37,iiiitians.
Al., initians Evungelium. Ib., Juda^ae. AL, Jude.
Ib., quidam. Al. oin. Ib. Christum. Al., Chrisfum ,
Jesum. N. 41, proptcr animam. Al., p. aninium. Ib.,
priBdicatur. Al., per eos prcedicatur. Ib., pervident,
quse dicta. A\.,prcevidenfur ea evangelia,qtia;dicta.
Ib. promissa erant impleri. AL, promiserant in
,
priori tempore; AL, prcemiserant in p. f.; A\.,
prcemiserit in priori, omisso tempore. N. 42, reve-
lata. AL, vclata. N. 43, eu bene. AI., eu bonum.
Ib., interpretatur. Al., dicitur.N. 45,suas. Al. om.
AL, suas reliquas epistolas ; AI., reliquas, omisso
suas epistolas. Ib., septem AL om.N. 44, scriplam.
Al., conscriptam. Ib., suspicantur. AL, testantur.
N. 46, caiholicse. AL, canonicce; Al. om. epistolas,
quce... scripfa; sunt (quod additur mox posl scrip-
serunt epistolas n. seq.). N. 48, constat. Al. om.
n al. novimus; al., constabat; al., affrmant. Ib.,
retinelur. Al., continetur. N. 49, scripsil. Al., con-
scripsit. Ib., tradilur. AL, creditur. Ib., Apocalyp-
sis. Al., Apocahjpsin.
Cap. III. N. 1, a Grgeco. AL, a Groico sermone.
Ib., librorum. Al., Ubrum. Ih., reposilio. A\.,repo-
sitionem. N. 2, llierusalem. Al., Hierosolymam.li^.,
fucrant. AL, fuerunt. N. 3, deinctps. AL, addunt
deinceps Demostkenes, quod non cohreret. Ib., ave-
xit. AL, evexit. N. 5, gentiimi. Al. om. Ib., septua-
ginta millia. Al., septuaginta duo milha.
Cap. IV. N. 1, liic etiam. Al., hinc eliani. Ib.,
Hebraica. AI., Hebrcea. Ib., transfe-re. AL, 7-efer-
re; al., ferre. Ib., curavil. AL, procuravit. Ib., in
Alexandrina. AI. in Alexandria. N. 2, singuli, AI.
om. Ib., separati. Al., separafim. Ib. in caete- ,
ris. AI. in veteris. Ib., discreparet. Cod. 1 Tolci.
.
nolat, vel addil « Sanctissiuius Hicronymus de LXX
:
interprctibus dicit (forte disserif), et eos fuisse ncgat
divisos, el mulia addidisse, vel ademisse refert.»
789 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
N. 3, in Gra^cam. Al., in Grtecum. N. 4, rcperit.
AI., in unumreperit. Ib., ediiionibiis. AI., om.
N. 5, pcvna^i.Al.^peritissimus. Ib.,a Chrisliano inter-
preie. Al., Christianainterpretatio; al., a Christiano
interprctatio; al. om. atque utpote... verior.
Cap. V. N. 1, Romam. Al., Romce; ita Golhici.
Ib., Lucullus, AI., Lucillus. Ib., negotium quam
maxime. Al., n. causa maxime; al., 7i, cum causa
maxime, al., negofium etiam cum maxime. N. 2,
Grsecas siraul. AI., hinc Grcecas. Ib., de manubiis.
Al., add. id est, de donis.
Cap. VI. N. 2, pi^rsecuti sunt. Al., prosecuti sunt.
Cap. VII. N. 2, Clialceniortjs. Al., Casssitcrus. Ib.,
ediderit. A.\.,edidit. Ib., nostrum, elc. Al., nostrum
aliena, et scribere. I^ro aliena., al., nullatcnus.
N. 2, Denique. Al., deinde. Ib., so Ai. om. se; alii
om\\,\.Vin[Denique...fatetur.'ii.'i,ocQ,\\vrai\..A.\.,possit. lium. Al., om. ; al. quasi concilium -^al., quasicon-
Cap. VIII. N. 1, verba. Al., verbum. Ib., quam
Lalini. Al., quem L. N. 3, sei)tentiam contrect;iniio
secum. Al., sentiendi contractando secum; al., sen- B convcntu. Ib., vol concilium. Al., ita et concilium.
tiendo c. 5. N. 5, commentaEvangclii. Al., add. A"(7hi
quidquid hrcviter componitur, commentarium dici-
tur; quodvero elegantcr expositio nominatur. N. 6,
accusantibus. A!., causantibus. N. 7,laciniosum. Go-
thici^Ca^s. 1 et vet. Ed., lasciviosum, (\nodi nondispli-
ceret. N. 8, scribuntur. Al., scribantur Ib., et ob
id libri. Al., et Ovidii libri, quod non ila abhorret.
N. 9, ad inslruendfts. AI., ad in^truendum. N. 10,
Deum. Al., Dominum ;?l\., Deum Dominum. N. 12,
vatesprimus. Al., ora. primus.N. 13,altiusse. AI.,
acutius sc. Ib., per se. Al., prx se. Ib., rcrum.
AI., per rerum. Ib., comparautur. AI., comparant.
N. 13, quppsiiio. AI. om. N. 16,quasi arguluni, vel
quasi invenuim. Al., r/;;«s; argutum inventum. N. 17,
missa. Gothici et alii add. stola enim, sive stoli., mis-
sa., vel missi : N. 18, dedolatis. Al., dolatis. Ib.,
alloqnia. AI., eloquia; al., colloquia.
Cap. IX. N. 2, ut ceram ossibus. Al., ut in cera
ossibus. Ib., scriptura cet. AI., s. dicitur.
Cap. X. N. 1, i\Iemphilicam. AI., Memphiacam.
Ib., dixit. Al., dixerunt. N. 2, Oclavii. AI., Octa-
viani. N. 4, Saitica... Sai. Al., Sattica... Salo. N. 3,
scripturis. Al., scriptori.
Cap. XI. N. \, charta indigerent. AL, chartulis i.
Ib.,membrana primi. Al., mcmbranas primi. Ib.,
pergamenarum. AI., pergamenorum. Ib.,
AI. ora. N. 2, hcbetel. AL, hebetat. N. 3, ut la-
borem... recreent. Al. om. N. 4, crocalur. Al.,
croceatur. Ib., N. 5 liileras. AI., in litteris.
Cap. XII. N. 1, genora. Al., nomina. Ib., in
omenlis elephantinis; Editi vctores, in momcntis
el ephanfis ; se Vulcanius jamconjccerat, j« omcn-
I quod in Ouob. 34o, prinuis cyclus incipit Commu-
tis, cum in omnibusexompliribus rcperi>set momcn-
tis. N. 2, Arateis. AI., Areteis. ;b., qneis ignes. Al.,
quce ignes; al., qux signis. \h.. Prusiaca. AI., Per-
sica; Al., Priixaica. N. 3, iHcrcbuit. Al., increpuit
al., increbuit.
Cap. XIII. N. 1, a cauilicibus. Al., a corticibus.
N. 2,volumen iegis. AL, volumina l. N. 3, cobaeret.
AI.,add. in qua a^itiqui scribcbant. Ib., meirA^r^im-
ruiT). AI., membranarum.
Cap. XIV. Librarios. AI., scriptorcs librorum.W^.,
con-lat. Al. om. N. 3, scriba*. Al., sunt scribcndi.
Ib., in duo,- Codd. veieres indiade. Ib., signnretur.
Al., significaretur. N. 4, ponai.
AI., dcponat.
Ib., pouore. N. 6, compiugantur.
Al., deponere.
A!., compaginantur. N. 6, converlanturad inloriora.
AI., c. ab inferiore;^\., c. ad inferiorem. Ib., ver-
sus vocanl. Al., vorsus v.
Cap. XV. N. I, episcopus primus. A\., primum.
omisso episcopus. Ib., po-sinius. AI., possemus.
N 4, era. AI., area; al., aera. N. 6, quot, ct qui
dixcrinl. Al., qui, et quid dixcrunt.
Cap. XVI. N. 1, qui corrigal. Al. om. quid. N. 5,
scimus. Al. om. ib., quatuor evangelia. AI., qua-
tuor animalia. N. 6, prima Nicaena. AL, prior N.
790
A Ib., damnala. Al., condemnata. Ib., Deum Fi-
Jium. Al., Dei Filium. Ib., eadem. Al., esse N. 7,
Conslantinopoli. Cod. Alb., ct 1 V..t. Arch., Con-
stantinopolin ; qui accusativus in nominibus urbiura
simili raodo alibi occurrit. N. 8, episcoporum. Al.,
add. eodem conveniendo. Ib., Domini. Al., Domini
nostri. N. 9, quemdam. Al., quondam. Ib., Chri-
stiiiu Dominum. Al., Christum Deum.^. 10,princi-
piles. A\., principalem. Ib., plcnissime. AL, doc-
tissime. Cod. Regiovat. 1824omiitit Quatuor... con-
tinentur. Sed in hoc Cod. muUa alia desunt. Ib., in
hoccorpore. Al., in hoc opere. N. 11. Synodus, etc.
A!., Synodum autem ex Grceco interpretari comi-
tatum vel ca^tum ; ita antiquissima exemplaria, sub-
inteliecto constat, aut siraili quopiam verbo. N. 12,
agebantur. AI., gerebantur. Ib., qnasi communici-
sllium. Ib. considium consilium. Al., considum, id
,
est, consilium. N. 13, sicul conventus. Al., sicut a
Cap. xvii. N. 1. Viclorius. Al., Victorinus. N. 2,
calculans. A\.,calculafis. N.3, in orbem. Al., i7i
orbe. Ib., complect:iiur. Al complcctitur. Ib., sine
,
varietate. AI., in veritatc. N. 4, hinc et laterculum
diclum. Al., hinc et Latine cijclum dictum ; al.,
hinc et Latinecirculum dictum ; al., hinc et late cg-
clumdictum. Ib., ovdinem. A\., ordine.W)., habeal.
Al., habeant. N. 5 seqq., in primo cyclo decemno-
venali ha^c est varieta^ inlor nostram Editionom, ct
velusiissimum Codicem Toletanum. Lditio. B. com.
ann., u Lius April., xx (lunBe). Cod.,
iii IdCom.
Apr., L. XX. Iia inserilur L proEd., C, vi
luna.
Kal. April., xvi. Cod., B. com., vi Kal. Ap., xvi.
Ei., BC., IX Kal Ap., xv. Cod., B. com., x Kal.
Ap., XVI. Ed., BC, V Id Ap.,xy. Cod., B com, vii
Id., etc. Ed., BC, v Kal. .1/;., xvii. Cod., B. com.,
VI. Ed., E., xvi KaL Maii, xviii. Cod. E.,-s.i\KaL
p Maii, xiii. Ed., C., ix, KaL Ap., xvii. Cod., £.,
t ixArt/. ,I/j.,xviii. Ed. BE., XI Id. Apr., xvii. Cod.,
B. com., II. Id. Apr., xii. Ed., C., Non. Apr., xx.
Cod., com, II Non. Apr., xx. Ed., E., viii Kat. Maii,
XXI. Cod,, E., VIII KaU Apr., xxi. Secundus cy-
clus lunce. Omniaconsenliuut, exceplo quod in Edi-
tione est, E iv Id. Apr. xv, et in Codice C, iv, etc.
Tertius cyclus lunce. Editio, C
i\,Non. Apr., xx.
sibi. Cod. C, III Non., etc. Roliqua consontiunl.
Quartus cyclus Iwhv. Edito (.'., iii Id. Apr. xix.
Cod. C, IV Id. Apr., etc. Nulla alia varietas neque
in hoc,nequeiu soquenli cyclo. Similes alias discrc-
pantias inler Edilionem nostram, et alia exemplaria
mss. aut cdita annotare nihil juverit. Sed notandum,
:
nis annus li Id. Apr., luna xxiquem annum xxi pras-
ferendum aliqui putant et consen'iunt alii Codices.
;
Palat. 283, Hegiovat. 112, Urb. 479. Num. 10. Post
cujiis. AIii,pra;mitiunt: .iconditione mundi usque ad
fk hunc novissimum cycli annum computantur anni
** vMDccccxx. Al., aconstitutione mundi ; d cyclnm
pro cycli annum. Ib., anti(iuiius Ecclosia. Al., anti-
quitas Ecclesice. Ib., celebrabat. Al., celchrabatur.
N. 11, llobraeum. Al., Hebraicum. Ib., quia venit
hora. AI., quod venit horacjus. N, 12, porvigil du-
ciu\r. A\., pervigilia dicitur. l\)., ac Dei. AI., ac Do-
mini. Ib., ejus. Al., om. Ib., rosurrcxit. AI., resur-
rcxcrit. N. 14, rxpurganles. Al., cxpurgcmus. Ib ,
vitpe. AI. om, I'.)., primus mensis. AI. add. primus
mensis novorum. N. 15. A quarta dccima in. Al., a
quinta derima usque in. Ib., nunc tertium. AI.,
nunc in tertium. Ib.,aperuit. AI., apparuit. N.. 16,
manitestalum. Al., manifestum. Ib., tria sa^culi lem-
pora. AI., tcrtio sceculi iempore. N. 17, hoc iii. Al.
om. Ib., qu!. Al., qua'. Ib. ad septem scribit Eccle-
sias. Ai., septem scribit Ecclesiis ; al., scripsit pro
scribit. N. 19, in lerlium Nonas. Al., ?n tertio Nonas.
Ib., quarta docima. AI., quinta decima. Ib., prove-
nerit. Al., incurrerit. Ib., proirahunt. A!.. perira-
791 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
hunt. N.20, quinladecima. AL, decima quarta. N. « Hebraium. AL, etverbum Ilebrcsum. N. 20, enuntia-
21, lunas. AL, luuationes. Ib., tanluni. AL om. Ib., " re. AL, annuntiare. N. 21, sacra. AL, sacrata. N.
ita. AL om. Ib., semper. AL om. N. 22, lunares. AL,
ora. Ib., cccLxxxiv, AL, ccclxiv. El ila infra. Ib.,
habilabant. A.\., habitaiit.^S. 24, soquentis. AL, se-
quentem. Ib., embolismalis. AL, embolismus. N. 2o,
poitannos. AL, per annos. Ib., pars assis. ALaid. id
est, duodecimhorce. Ib., quarto anno. AL, quadrien-
no. Ib., bi-sextum unum, AL, bissextilem annum.
N. 26, sexiaes. AL, om.aL, sex dies. lu,, in anno.
AL, in annum Ib., Kai. Mart. AL, ^onns Martias,
et itainfra. Ib., computiveris. AL, computabis. Ib.,
iteraveris. AL, iterabis; al. om. N. 27, Kal. Mart.
AL, Nonas Martius. Ib., pridie. AL, om. Ib., in
lunte cursu. AL, lunre cursui. Ib., apponitur. AL,
apponetur. N. 29, revolvuntur. AL, resolvuntur.
Ib., ut lunaris. AL, quod lunaris. Ib., seijuetur. AL,
cequatur. N. 30, lunarem. AL, lunares. N. 32, per-
venerit. AL, pervenient. Ib., circulus decemnove-
nalis. AL, cyclus decimus nonus. Ib., viginti novem. B baptismus, chrisma, corpus, et ccetera,quce ob id sa-
AL, viginti quatuor. Ib., ut decera. AL, ut viginti
novem.
Cap. XVIII. N. 1, a sollo. AL, a solido; aL, a so-
luto ; al., absoluto ; al., ab absoluto. Ih-, nominata. 42, dispen-emur. k\.,dispensetur. Ib., quiquondam.
k\.,?iAA,velex eo quod soleat fieri in fl?2??o.ItaGothi- AL, quce quondam. Ib., visibilibiis. AL, visibiliter.
ci. N. 2, norainaiur. AL, vocatur. N 4, eral. AL, Ib., disposiiiouem. AL, dispensationem. N. 43, in
est. Ib., celebratur. AL, colebatur. N. o, quae nnnc.
AL, qui nunc. Ib., per figuram. AL, per futuram ;
al., profuturam obscure. Ib. prcehgurat. AL, pra;-
figuratur. N. 6, sive manifesLalio. AL,om.N. S^-atus
Christus pastoribu'^. AL, natus est Christus, et pas-
toribus. Ib., populis. AL, populo. Ib., magisadora-
turis. AL, magos adoraturos; d,\.,7nagis adoraturus
quod a sequiori tempore non aljhorret, ut futurum in
rus pro passivo in dus adhibeatur. N. 9, ceiebra-
balur. AL,
ce^eira/u?', ct ita paulo post. Ib., Gryece.
AL, add. Grcece, Latine. N. H, in psahno. AL, in
Psalterio. Ib., canite. AL, cantate. Ib., initio. AL,
in initio. AL, insignis. N. 12, dedicalio. C
Ib., insigni.
AL, cedifcatio ; iia Golhici. Ib., colebanl. AL, cele-
brabant. N. 13,Hierusalem. AL, Hierosolymam. Ib.,
asellura. AL, asello. N. 14, vocaut. AL, vocat. Ib.,
quia tunc moris est. A\.,quia in eo tunc mos est
ai., quia in eo mos est. Ib., observatione. AL, ob
obserdationem. Num. lo, corapelenlibus. AL, con-
fitentibus. Ib., couhteantur. AL, co?2/?fe??/«r. N. 16,
quod et tiodie. Al., quod hodieque; aL, quod et us-
que liodie. Ib., atque initium... declaratur. Al. om.
N. 17, Sabbaium. AL, sanctumque Sabbatum. N.
18, futuri. AL, futuri temporis. N. 19, nostri. M.,
nostri Jesu Cliristi. lo., in resurrectionem. AL, in
resurrectione. N. 20, quia erat. Al., ciui erat. Ib.,
nullius. AL, illius. Ib., non. AL, jam non. N. 21,
sperarel in fine. AL, speraret finem.
Cap. XIX. N. 2, orienle. AL, occurrente. N. 5, col-
'ecta. AL, coUectis ; al., collectus.lh., circum aras.
\L, circa aras, N. 6, sincinium. AL, sicinium; al.,
succinium.lh., classium., AL, ;;/aMs«?i??i. N. 8, res-
ponsorios. AL, responsoria. Ib., quodrade. AL, quos
inde ;?i\..,quodcarmen.'S. 10, inlceiitiam. AL, inheti-
tia. N. 12, est, cum id. Al. om. cum. Ib., quod oiga-
num. AL, quod cum organum. Il>., cum quod. Al.
om. cutn.h)., a p-alterio. Al. om. a. Ib., nec mos.
Al.om. nec. N. 13, primus. A\.,infimus. Conjectu-
ram Chaconis, de qua in not., coofirmat. Cod. Mu-
tin.,ubi \eg'iinr,primus incentoris, secundussuccen-
toris.N. 14, confirment. AL, confirmet. N. lo, vo-
cum. Al., vocis, Ib., canlando. AL, om. Ib., ca-
rum.AL, eorum.Vo., disjunctaicontinuationis. AL,
distincta continuationis ; al., distincta continua-
tione; al., distinctce continuatioiiis. N. 16, conjun-
gend'jL?,.k\.,contingendas. Ib.,interposilum. AL, ???-
terposita.H. 17, laus. Al. om. Ib., suut canius. Al.,
om. cantus. Ib., si ergo et in laudem, et bei, et
cantatur, innc. k\., siergo et in laudem Dei dicitur,
et cantatur. N. 19, duorum. Al., duum. Ib., et
792
23, vocabuli littcra. Golhici et aiii, vocali littera,
quod prseferendum censerem. N. 24, altari. Al in ,
altari; al., altario; al., altari. Ib., nominatur. AL,
nominatum. N. 26,divina. AL, Dei. Ib., n. 27, mu-
nciura. AL, muneris. N. 30, dedicationem. AL
om. Ib., significare. AL, .<;?^???7?Crt?'?'; al., consec^^a-
tionem dedicatione significari. N. 31, pani et calici.
AL, paniset calicis; ita Goihici. N. 32, nunc pale-
ras. k\.,nunc,inquit,pateras. N. 3i, itnmolabantur.
AL, immolabant. N. 36, carerent. AL, his carerent.
Li'Ciio communis sustinelur, quia careo in Mss. le-
peritir cum accusativo. N. 37, abstinueril. AL, absti-
nuerunt. N. 38, dura sit. AL, dum fit. Ib., sanclifi-
calur. AL, sacrificatur. Ib., operanle. In l'al. 2Sl,
supra, est cognominative. N. 39, baplisraus, et
Cii.'-isma. AL, haptisma, chrisma ; al., baptismum,
chrisma. Cod. Vat. 623 inlerpolalus communio,
:
cramenta dicuntur, etc. Ib., sanguis. Quse. Al.,
sanguis Christi. Quce. N. 40, sub tegumento. AL,
sub tegumentum. N.4i,eumdem. AL,eo?'?i???rfe??i.N.
melius. Al. om. Ib., long! alind. AL, longe aliter.
N. 44, tiuctione. AL, intinciione. N. 45, cognomina-
tione. AL, cognatione. N. 47, baplismus datur. AL,
baptismumdatur.lh.,pevconaTuens... contreclabile,
et vi-ibile...super quo I.AL, per congruentem... con-
trcctahilcm, visibilem... super quem;!i\.,contrecta-
bilem rem visibile. N. 48, saiictum. Al. o n. Ib.,et
aniinus. AL, anima, omisso et. N. 49, eas.AL, eos.
Ib.,utcaro. k\., et caro. N. .51, in baptismo. AL, w
baptismum. Ib., per unclionemsanclificatio spiriius.
AL, per tinctionem, sanctificatio .'ipiritualis. Ib.,
de pristinadisciplina. AL, ad pristinam disciplinam.
N. 52, spiritualiter. AL, spiritaliter. Ib., in ipsa
baplismi. AL, bapfismo. Ib., actus esl. Al, om.
?'??,
Ib., mergimur. AL, merguntur. N. 33, scribuntur.
AL, describitur. N. 54, super. AL, per. Ib., reco-
gnoscens. AL, se cognoscens. Ib., quiescit. AL,
requievit. N. 33, raihi. AL, mihi Dominus. N. 36,
exorcismus, AL, in exorcismum. Ib., cum peccalo.
AL, subp.; al., in p. N. 37, Collatio. AL, cognitio.
N. 58, Triniiatis, elunitatem Eccle.-ife. AL, Trinita-
tis, et unitatis, et unitatem Ecclesice. N. 59, in pu-
blico. AL, in publicum. Ib., repulatnr. AL, co??i-
putatur. qui in carcere. Al , quia in c; aL,
Ib.,
CM??i in c. N. 60, sed hoc sinffularibus. AL, sed in
hoc s.; al., sed hoc in s. N. 62, id. etiam. AL, ita
etiam. Ib., paralyticum. AL, claudum. Ib., sani-
taii. AL, sanitate. N. 63, et uiique ex Israelis di-ci-
plina. Ut utique Israelis disciplinam. Ib., ter die.
AL, ier in die. Li., personarum, Al. ora. Ib.,
n oraiione. AL, add. oratione debemus. N. 63, pirci-
^ moiiia. AI.,pa?'C???io???'«?. Ib.,jejunum. k\.,jejunium.
Ib., existurit. AL, existani. N. 66, sive iristiLia.
AL, om. Ib., rescindat. AL, rescindit. N. 67, siatu-
torum. AL, istorum. Forte statorum. ]S. 69, de-
cimi. AL, decimi mensis. N.71, puniienlia. k\.,pu-
nicntia. Ib., puniat. AL, punit. Ib., evadit. AL,
evadet. N. 72, in simiiiluJiiiera. AL, in similitu-
dine. Ib., purgatio. AL, om. N. 74, nam sicut...
regredimur. AL, om. N. 75, interprelalur. AL, om.
N." 77, .-^ibi. Al. om. N. 79, imniilificandi. AL,
humiliandi. Ib., incubarc. AL, incurbare. Ib.,
moeroribus. AL, erroribus. N. 80, exomologi;sts...
psecatorum aguntur. AL, exomologesis p... agitur.
Ib., indicuntiir. AL, dicuntur; AL, inde dicuntur;
al., quie indicuntur. Ib., Dominum. AL, Deum.
N. 81, nunc jam iilruniquo. AL, nunc jam distat
vulgo utrumque. Al., iia omisso ;'a??i. Ib., designa-
tione. AL, significatione. Ib., diiantur. AL, indi-
cantur. Ib., nunc. AL, om. N. 82, fiebant. Aati-
793 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
quissimus Codex Toletanus alia addit, (jua^
fra^^menla in appen<ii.-,c exhibita sunt.
LIBER SEPTIMUS
C\p, N. 2, vclinl. AL, vellent. N. 3, opprimi-
I.
lur. Ai., premitur. N. 3, in Lilinum. AL, om. Ib.,
quasiolo? timor. Al.,(??/a5i>65c; timor. Ib.,sit timori.
A\.,sit timor. N. 7, in psaimo. AL, z*« psalmis.
N. 8, ordinatione. AL, ordine. N. 9, quintum. AL,
quintum nomen. Ibid., supra coelos. AL, supra
omnes cailos. N. 10, qui est. Deus. AL, qui est
Deus. Deus, Ib., est, boc esi. A!., est, et ob lioc
est. Ib., essentiie nomen. AL, essentiale nomen.
N. 11, muiabilia. AL, commutabilia, AL, incommu-
tabilia. N. 13, in communi eloquio. Al. inconloquio,
mt in colloquio.lb., essi-nlia. AL, essentiau N. n,
mm\.\xv,(iif:.. k\., ponitarlod He,id est,duabusla,
quce duplicata pro qualitate ineffabile, etc. Ib.,
ideo. Al. om. N. 18, itcm omnipotens... iraperium.
AL om. N. 19, incommntabilis, jeternus. AL, in-
consummabilis, Ktcrnus. N. 19, mortaUtas. AL,
mortalis. N. 23. manifostationem. AL, majestatem.
Ib. Joannes in Epistola sua dicU. AL, Dominus in
Evangelio dixit. A\., Dominus in Evangelio, etJoan-
nes in Epistola sua dicit. N. 24, timor, mceror. AL,
dolor, mceror, AL, fimor, memoria. N. 23, zclare.
AL, zelari. Ib. nostro usu. AL, de nostro usu. N. 27,
esse polest. AL, e. quispoiest. Ib., sed quod habel.
AL, sed quce hahet. lb.,omnia iinus esl. AL, omnia
unum e.sse.N. 28, qiiidem bonnm. Al. quidam b., ,
{0Tiequiddam.l\).,?,Vimm\im. A\.,summumbonum.
N.33,Deo.Ai., abeo. N. 33, pro efticienliis.AL, jaro
efficiendis.Vo.,c^\x?,^rwm.A\.,causis.Vo.,?,pQcUi.A\.,
exspectat. N. 36, et obliviscens. AL, est obliviscens.
N. 38, reperietur. AL. reperitur. Ib.,in futurum.AL,
in futuro. N. 39. Deum. AL, inDeo. Ib., iransLatf.
AL, translative; al., tranlata. Ib., amictus ejus. AL
om. ejus. l\yid., :id \oi'um. Al.didd. ad locum manef.
Cap. II. N. 3, spiritualis. AL, spiritalis; et
alibi.
clllUl. Ib.,
IIJ., sicul
blUUl UlUUlll 111 i\llUJUS
dicitur in apostolorum
Actibus iipUSlUlUI Ulll lUl-
col-
\ecli.A\.,sicuf in Actibus collccti ; al. sicut in Acti-
bus apostolorum ascribitur collecti. N. 4, dum
Jesus. AL, dum dicitur Jesus. N. 8, vocabisnomen
ejus Jesum. AL, vocahisn. e. Salvator ; aL, vocabi
tur n. e. Jesus, id est, Salvator. Ib., popuhim suum.
AL add., a peccatis eorum. N. 10, Deus Dominus.
AL, Dominus, et Deus.N. 11, unicam. AL, iinifam.
N. 13, vocatur. AL, vocatus. Ib., adoptionem gra
tiK. AL, per adoptionis gratiam. N. 14, omousios.
AL, omousion. Ib., appellatur. AL, appellatus. N.
13, inveniatur. AL, invenitur. Ib., in assertione.
AL, in sermone. N. 16, etimagoejus. AL, et imago,
sine ejus. N. 18, liabemas. AL, hahebimus.N. 19,
verbum ejus. AL, verbum Dei. N. 20, Pater. Al. om
N. 21. promisit. AL, promittit. Ib., imago dicitur
AL, imago Dei, omisso dicitur. N. 22, similitudine
AL, similitudinem.N. 23, revelel. AL, ^-^-yc^/a/. Ib.,
Pater, el Spiritus. AL, Pater et Filius, et Spiritus.
Ib., et lumen. AL om. N. 26, splendor autem. AL,
splendor Deus. Ib., reserat. AL, referat. Ib., iUu-
minalor. Oriens. AL, illuminat omnes. Oriens. N.
27, fons. AL, ortum fcrt. Ib., nos. Al. om. N. 28,
rerum.AL, rm/mom/uum. Ib.,sitientes.AL,.s/7/e«-
tem. Ib., suscipiet. AL, .uiscepit. N. 30, sicut el de
eo. AL, .sicut ip.se quoque de eo. N. 32, idem. AL,
ideo. N. 34. iegitur. AL, dicitur. in., mi£?ni con-
sihi. Al. om. N'. 36, obtulil. AL, tulit. N. 37, intcl-
lig:itur. AL, intelliqat.N. 38, ad Deum. AL. ad Do-
minum, A\.,ingredimus. N. 39, id
Ib., ingrellimur.
est. Al. om. N.
42, ovis, A\., ct ovis. Ita m\r.\ et
aries, etc. N. 43, idem et. Al. om. N 44, propler
quod. Al.,r//tor/,o nisso propter. Ib., resurreclionem.
AL, resurrecti07icm .mam. Ib., nec niirum. AL, ni-
mirum. Ib., descendissc. AL, descendere. N. ^^,
cum sit. AL, duni sit. Ib., hominis Filius. AL,
Fdius Dei, hominis Filius. N. 46, Scripturis
AL, Scripturis, sanctis. Ib., Deis. Al. om. Ib., dc
794
inter ft seipso. Al. dc ipxo. Ib., dixii, Al., dicif. N. 48, Dci
Filio Al., om. Dei. N. 49, hinc csl, quod scribitur.
Al., /unc Scriptura. Ib , noslrse. AL, Jiostra.
Gap. iii. N. 1, eorum. AL, ejus. N. 2, Spiritus.
AL, Spiritas sanctus. Ib., id, AL, om. Ib., rerer-
tur, et spirans utique. AL, refertur, spirans utique;
ii\.,referturspirans,etspiransutique;a\.,refertur
spiratus, et spirans ulique. l\)., sinnin-iesl. AL,om.
Ib., proprio. AL, proprie. Ib., dicilur. AL om.
N. 3, non semper secundum li, quod. AL, nore 56-
cundum quod. Ib., reforiur ad ahquid, sed secun-
dum id, qiiod ahquam. A\., refertur aliquid secun-
dum id quod aliquam; al., refertur ad aliquid, sed
secundum id, quod ad aliquam. Ib., sigmticat. AL
add. significat, intelligitur. N. 7, Trmitali;5. AL,
Divinitatis. Ib., indesinenter. AL, indeficienter.
N. 9, quos. AL, quod. N. 10, Gra,>ce. Al. om. la
Codicc vetusHssmio Toletano nota est ad hunclocum :
Non naturaliter apparuerunt, sed per subjectam
6 creaturam figurate. N. 10, Grsece. Al. om. N. 13,
unita. Al. unitatis. Ib., quique. A\.,recipientes qui-
que. N. 14, ideo. AL, in Deo. Ib., intelhgunt. AL.
ita aguiit. N. 16, sempiterne. AL, sempiternce sa-
lutis. N. 17, impertit. AL, impartit. N. 20, sipieuiia.
A\.,sapientice. N. 2l,Evangehi. AL, Evangeltorum.
Ib. hoc idem ita. AL, hocidenfidem.U)., Je.u Christi.
AL, om. N. 22, declaretur, etc. AL, dcclararetur.
Unde et Dominus : Estote,inquit,prudentes sicut ser-
pcntes, et simplices, elc. N. 23. igmb is mos est.
AL, igms mos es^. N. 28, Spinius. AL, Spintus
sajicti. N. 30, ^abeo. AL, a Deo. Ib., et nece^senon
"' "'' "'" '"
habetis. AL, et non necesse habetis.
'
C.\p. IV, N 1 appeUata. Al. appellatur. N. 4, appel-
. , .
Litur Ingeiutus,etc. AL,a/(jJc//rt^«?'. UnigenitusFilius
solus de Patre est natus Spiritus sanctus de Patre.
C.\p. V. N. 1, dicuniur. AL, om.; aL, dicitur. Ib.,
Melachiin. AL, -- Malaoth. Ib., nuntient. AL, nun-
. - .
sic r tiunt. N. 3, significont. AL, sigmficet. Ib., sacra.
sa(
Ai.,om. N.
•-..,- *, inierpretando
... 4, ,-.^ exsequemur.
1
AL, ,
m
- '
pretatione exsequimur. N. 6, Lalina. Al. om. Ib.,
qui vero. AL add., qui vero annuntiant. Ib., prin-
ceps. AL, principatus. Ib., interpretaiur. AL, nun-
cupatur. N. 7, testaiur. AL, testatus est. Ib., et
ecce. AL, om., et; al., om., ecce. Ib., curre, et. AL,
om., et Ib., habitabitur. AL, habitatur. N. 8, ho-
mmidiceret. AL, homini dicerent. N. 9. privatisAL,
sub privatis. N. 10, Gabiiel, etc. Ahi primum
exhibent, Michael interpreiatur, etc. Ib., mamte-
statur. AL, manifestabitur. N. 11, venil ad Miinara.
AL, mittitur ad Mariam. N. 12, intcrpretalur. Ai.,
verlitur. Ib., valet facere, quod. AL, valet quod,
Ib., praevalet. AL, potest. N. 14, visum restituit.
AL.visum ei r. Al., v. ejus r. N. 16, ordines. AL,
;
ordinationes. N. 19, angehca. AL, angclicoi. Ib.,
per quae. AL, per quos. N. 18, imligui. Al., magni.
Ib., mundo. Al., modo. N. 19. et dt^cies millies.Al.,
Q om., millies.N. 2i, di^pomi. A\.dccenut, vel dispc)-
nit. N. 22, etipsi, AL, ct ipsce. Ib., sublimiora. AL.
sublimiorum. Ib., huc est. AL, om. N. 2*, nulu.
AL, nulti alii. Ib., coram eo. AL, coram Deo.
N. 23, quoniamberaphi n. AL, q. Cherulnm. N. 26,
ordme. AL, ordines. N. 28, qme promijruisse eos.
AL, quia meruisse cos. N. 29, pra-sint. AI.,/)rrt;5Jm^
N. 30, in pirseverantia. AL, om. in Ib., et post
coeli creationem. AL om. N. 31, osteiidens AL, os-
tendcntes. Ib., in Dci amo:e. AL, mundi amore ;
forto, mundo amore. N. 32, quod vcro taciem. AL,
faciem vcro, oim^soquod. Ib., podes Doi. Ai ora.Z)ef.
Ib., tesumumo. AL, ^6'.s/imon/(t.N. 33, dcfabnca. AL,
fabricam. Ib., faclasunt. A\., facta t^s/.Ib.^clamant.
AL, cli.imat. [b., Tnnitntis in unadivinilale demons-
Iraiit. AL, Trinilas unum divinitatis monstrat.
{\kv. VI. N. 2, spirituili. AL, speciali. Ib., por-
seipiemur. AL, peisequimur. Ib,, attigimus. AL,
attinqimus. Ib., posuiinus. AL, po)iimus. N. 3, com-
mutentur. AL, compxUentur. N. 6, bva in vitam, ct
795 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
caiamitalcm appellalam. Al Eva vita, ct calamitas
, n
appellata,a\. om. vitam, ct. N, 9, cx mortuis, Al.,
a mortuis. Ib., suscitarct. Al., resuscitaret. N. 10,
invocandi. Al., vocandi. 11)., ct similitudine. Al.,
et in similitudiuem. N. 12, licrivaium. Al., derivati-
vum. N. 12, enim eimi. Al., enim cum. Ib., prseta-
riisse. Al.,pertransisse- N. 16, quo;i. Al., eo quod.
Id., el propheiae. Al. om. Ib., et popuiu':. Al., et
populi. Ib., Ctirislu?. A'., add. Christus secundum
carnem. Ib., nomen. Al., nomen ejus. N. 17, cali-
das. Al., callidus. Ib., cl ipse. Al., quia ipse. N.
18, e.K eo. Al., ex ea. N. 21, progemti. Al., pro-
pagati. N. 2o, ipse. Al. on. N. 28, nominis. Al.,
nomen. N. 29, immutala. Al., immutati. Ib., Aljra-
liam. Al., ad Abraham. Ib., cx c». Al., ex eo. N.
30, iEgyptia. Al. om. Ib., complcxui... ad Siram.
Al. om.N. 31,t!iymiama. Al., thymiamaintcrpreta-
tur. N. 33, rufa;. Al., scilicet rufce. Ib.,j^quando
enim. Al., quoniam enim. N, 34, atquc idi^o. Al
atque frf^-^n. N. 35, accepit. AI., «cc<?;j;i. N. 38, os
hians. Al., oriens. N. 39, et commutans. AI., com-
mota. N. 40, sccundinarum, divisionis. AI., secun-
darum, diversoris; al., secundaruni,divisores, inde
Phares; a\.,membranulasccundarum, divisionis. id
est, Phares. N. 42, rccte. AI., rccte dolens. N. 43 ;
nomen est. Al., nomen est dignitatis, non hominis.
Ib., sic cnim. AI., sicut enim. Ib., tlenudans. AI.,
denegans.^.^i^-i^^f^gnvim.k^.^signumcjus.Ccssitenim,
et defecit. N. 45, pelliceum. Al., pelliciorum. Ib.,
'mc^nicAl.Jncapitedeniqxie. N. 46, adoptavit. Al.,
adoptavit /i/n/m.N. oO,praetiguratum. Al., vocatum.
N. 51, in ligLira. A\., figuram. N. 52, Ouioniel. Al.,
Gothoniel. N. 54, quali prtesagio. AI., quasiprcesa-
gio. Ib., nominis. Al. om. N. 56, hoslibus. Al.,
hostibus earum ; a\., h. eorum. N. 57, in consolalio-
nem suam. Al., in consolatione sua. N. 59, esset.
Al., essent. Ib., postremo, etc. Al., postea gratia
Dei fcecunda, omisso est. N. 60, sacerdolii. AL, sa-
cerdotis. N. 61, po.'ulo. A^.^testamento.^S. 62, mu-
tum. Al., mutuum. Ib., insulas. Al., in sole. N. 63,
accepit. AI., accepit iiomcn.^. 64, foilismanu uti-
(\Vifi(\\x\di. A\. fortissimumutique civia ;<i\.,fortimanu
,
utique quia; al., manu fortis interpretatur utique
quia ; al., om. utique. Ib., deq'ia prcBilixcrat. Al., de
quodixerat. N.65, trinomius. AI., iri/^w? nominibus.
N. 67, placalus. AI., placatum. N. 73, Dei. Al.,
Deum ; al., Domini. N. 74, onustus. jAI., honestus.
N. 76, judicatio. Al.Judicatio Domini, N.77, meum.
A\.,7necum, vcl hymnum; al novum pro meum. N.
.
, Ib., f)rophetare coepii. Codex anliquissimus Toleta-
78, sanguinem. Al., sancjuine. Ib., prfiecipitala. AI.,
prcecipitatas. N. 79, ipse vel est. AI., ipsc vero est.
Ib., consolans. AI., comulens. N. 80, lagunculae
angustae, sive. AI., nabunculce angustce sive sanctce, , Piiati
sive. Ib., per somnium. AI., pro somnio. Ib., ses-
sio. Al., cessio. Ib., agnitione. Al., cognitione. N.
81, ro, magister. Al., 7'obur magister
Cap. VII. N. 1, quiii. AL, quo77iodo. Ib., ex causis Q
propriis. AL, ex causa propria. Ib princcps. A ,
principatus. N. 2, propier Israel. AL, propter Isrce-
litas. N. 3, nserat. AlL, risit. Ib., admirans. AL,
admiratus. N. 4, el Josias. AL, et 0.:?V/s. N. 5, decc-
])enl.A\.,decepit. N.6,l)ominum.AI.,Z)o?»m//»2. facie
ad /ac?>m.M.7,FiIius. A\. , Filius sive videns Filiu7n.
N. 8, audilio. AL, auditio Dei. N. 9, dixit onim. AL,
sic enim dixit. Ib., ambigens. AL, amhicns. Ib.,
vir meus. AL, maritusmeus. N. 10, Judas. Al., Juda.
N. 11, le quippe...merces. AL, om. Ib., mandrago-
r\i. A\.,mandragoras, N.12, habilavii. AL, habitabit.
N. 13, de conversione.Al.,cfecon/;/??'Srt//o?/e.N.14,dum
eum.AL,cume?/?n.Ib.,se.Al.om.N.16,ex ctymologia.
AI.om.ea'.N.17,aIium,AI.,a//wm///n/m.Ib.,Hnaneca.
Al.om. lb.,abscundiiorun) reperlorem. AL, abscondi-
tor repertorum ; a\.Mbsco7iditu77i7'epertoru7n.}i. 18,
debet.AL, dcberet. Ib., Phaancca.AL, om.Ib.,libera-
rit.AL, /j^cra?'cf aL,j)7.sc/z/>crare^N.19,dextrae. AL,
; N. 24, velfilius consolationis. AI., vel consolationis.
dexterce,el sicinf. Ib,,appeliatur.Al., interpretatur.
796
Cap VIII. N.
1, gentilitis vates appellat. AI.. gen-
tiles vates appellant. Ib., prffi>picicbant. Al., pro-
spiciebant ; al., prresciebant. Ib., myslerio. Al.,
ministerio. N. 2, super solinm. Al., super thronum.
N. 3, in tuturum. Al., in futuris, N. 5, forlis Domi-
ni. Al., fortis Dominus. N. 6, acccpit. Al., suscepit.
N. 7, Salvatorcm enim. Al., Salvator est enim. Ib.,
prsedicat. Al., prcedicavit;d\., prcedicant. N.8, con-
stiiui. Al., ecce constitui. N. 9, visiones. AI., Dei vi-
sioncs. Ib., signa qucedam. Al., singula et qucedam.
Al., s.njula qucedam. Vera leclio videtur sigla, quae
erant noiae singulariae ct compendiariie, dictae pri-
muai singula, inde singla, posiremo sigla. Ib., pa-
x\em. A\.,pnnes. N. 10, salvans, dum. A\., salvans
interpretatur, dum.^N. 11, resonat. AI., resonatur.
N. 13, gempns. AI. ^e/vnen. Ib.,evangelizantis, ctc.
,
A\.,evangelizantis pacem, et annuntiantis bona. N.
14, Domini. Al., Domino. Ib. TroXiTeia. Al. om. N. 15,
quo de Al., de quo. Ib., quis est... sentontias ?
B Al. om. N. 16, specula. Al., speculiim. Ib., .id
prophetam. Al., ad prophetas; al., ad profectum.
Ib., domui Israel. Al., om. N. 17, famuius. AI.,
scrvus. Ib., videt. AI videtur. Ib., ministcrio.
,
Al., mysterio. N. 19, ipse estet Amaihi. AI., ipsum
puerum A7nathi ; a\., ipsutn Ai7iathi. Ib., v rbum
i)!;i.AI., verbu77i Do77iini. Ib., vcrum est. Al., ve-
7'itasest; al., ve7'itatis est. Ib., ipsum puerum Ama-
thi vocilalmi. Al., ipsiwi A77iathi vocatiwi. N. 20,
memoria. AL, populum
Al., we»^o?'. Ib., populi sui.
suum ; popuio suo. N. 21, regressionis. AL,
a\.,
rcgionih N. 23, fulurorum. AL, futu7'i. Ib., illi po-
pulo redeunti. AL, illius populo redeunti. A\., Hlius
populi redeuntis. Ib., ad patriam, AL, ad patriam
suatn.'^. 24, gratia Dei. AI. aid. interpretatur. N.
26, quae palas Domini. AL, qid populus Domini. N.
27, fralerejus. AL, fratermeus. Ib., Ethan... ascen-
su--. AI. om.; al., accensus pro asce^isus. N. 29,
eorum. AI.,ndd. Ei7ia7n robustus ;a\. Ethanrobustus.
,
Ib., confilens. AL, confidens; al., confitens Domino.
N. 30, memorari. AL, me77ioriale ; al., memorarc
al. omitt., ob hoc... sui sancti. N. 31, Baptista. AI.
om. Ib., per quod gratia ministratur. Al. om. N. 34,
in coelo. AL, i7i ccslum. N. 35, in puerum. AL,
supra pue7'U7n. ib., Saulum. AL, apud Sauhun. N.
38, Dominam. AL, Deum. N. 39, Deum. AL, Do77ii-
nu7n. N. 40, ijeque illa. AL, neque ulla. Ib., Daniel
hoc praeditus. AL, Datiiel prcedictus. N. 41, inve-
nimus. AL, Icgi77i7is.l\i.., Spirlln. A\., sa/icto Spiritu.
nus addit « Invenilur siquidem spiritus prophetia?
:
in Anna sacerdote pro Chrislo dixisse Expedit :
U71U771 m07'i, qucmiut tofa ge/is pereat. El in uxore
Multa passa siwi hac nocte pro viro. Licel
:
in alia comparelnr parte, id est, in diaboli astutiis,
ut Christum subtralicret a mortis patibulo. »
C.^vp. IX. N. 2, petram, etc. AI. add. petram cedi-
ficabo Ecclesiam meaiyi. N. 4, Syra. AL, in Syra
Ib., Jona. AL, Jona Hebraice. Ib.,dicitur. AL, dici-
tur Barjona. N. 5, filius Joannis. AL, /ilio Joan-
nis. N.' 6, conslai. AI. om. Ih., Simonem. AL, Si-
mon. Ib., obediens. AL, audiens. N. 7, Hebraico.
Al., Hcbrceo. Ib., istud. AL, illud. N. 9, et Sau-
lum. AL, et Paulum. N. 10, Sanctorum. Al. add.
data est gratia. Ib., ipso. AL, isti. N. 11, gratia^.
AL, gratia, Ib., Hebraeam. AL, Hebraicam. N. 13,
ascensionem. AL, passione/n. N. 15, exprimitur.
AL, exponifur. N. 16, lampaiarum. AL, lampado-
rutn. N. 17, ex publicanis. A\.,ex eis. N. 18, Evan-
g lista. AL, Evangclio. N. 19, appelLUur. AL, voca-
)ur. Ib., Evangelista. AL, Evangelio. N. 20, in
con lemnationem'. AL, m
condettmatione. Ib., pre-
lium quo... ab eis. Al. om.; al., pretium ([uod.
N. 23, praedicaiionem Evangelii. AL, per prcedica-
tionetn Evangeliutn ; al. om., coquod... post alios.
Cap. X. N. 2, Dei mei. AL, Dotnitii mei; al., Dci
797 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
Domini mei. N. 4, quia dolus... non fuil. Al. om.
N. 0, donatus. Al., dominatus. N. 6, co quod sit a
morte resuscitatus. Al. om. Ib., pelliceus gloriosus.
A\., peilicens, vel gloriosus. Ib, clara elymologia.
Al. om. N. 7, investigator. Al., investigaius. Ibid.,
annuiitiasset. Al., annuntiarct. N. 8, consilium. AL,
concilium. Ib., justi. Al., a Id., vos videritis. N. 9,
quia dum... feril. Al.om. Ib., malleatoris. Al., mal-
leatorio. Ib., ulraque. AL, utriquc.
C.\p. XI. N. 2, quod vcro. Al., quia vcro. Ib.,
nou lestes. Al., nos non tcstes. Ib., possemus. Al.,
possumus diccre. Ib., qiice pro. Al., quibuspro. N. 4,
tempore existerent. Al., tempiis cxisteret. Ib., po-
tuerunt. Al., potuisscnt.
Cap. XII. N. 1, Cleros, et clericos hmc apellaios
credimus. Al. om. credimus ; aii oxliihent, Cleros
(pro clerus) et clericus hinc apellatur. Ib., dicitur.
k\., Latine dicitur. N. 2. Duminumpartem. Al.,
Dominipatrem. N. 4, metropolitis. Ai., metropolita-
nis. N. o, Gra?ca lingua. AI., Lafina lingua. Ib., sum-
miis patrum. Al., summus patcr. N. 6, Gi tfco voca-
bulo, quod sit summus. Al., Gnece dicitur summus.
Ib., vocati. X\., vocantur ; X\.. om., mctropolitani a
mensura civitatum vocati. Cod. Alb. Metropolita-
nus...vocatnr. N. 7, et doctriiipe. A\.,et doctrina^., ct
potestati. Ib., totius provinciie. Al., tn iota pro-
vincia. Ib., ipsis. Al., ipsis episcopis.^. 8, potcsta-
tis. Al., potestatum. N. 9, patrum p^iuceps. Al.,
princeps patrum. N. 10, a mensura civitatum. Al.,
om. N. 11, ductum. Al., dictum. Ib. Gra?ce. Al. om.
N. 14, sacerdos et pontifex. X\., sacerdos, vel ponti-
fex. N. iD.vates... appellatus. Al., vatcs...appeUatos.
N. 17, a sanctiticando. AL, a sacrificando. N. 18,
per sestum. AL, pro cvstn. N. 20, non modo pro eetate.
AL, non autem pro (etatc. Ib., presbyteri. AL, pre-
shyteres. Ibid., nominantur. AL, vocantur. Ib., di-
gnitatis est, hoc fetaus. XL, dignitatis cst, non ceta-
^is. A!ii id atferunt n. seq. post dcmojistrat. N. 21,
quod soiis. AL, qnod solum. N. 22, rainist' ria. Al., C
mysteria. Ib., diacord. AL, diaconcs; al., hypodia-
cones. Ib., mysteiii. AL, ministerii. N. 23, hypo-
diacoin. AL, iiypodiacones. Ib., levitarum. Al. add.
qui in Esdra JSathimei (AL, yathaacei, aul yatanei]
appellantur,id est, in humilitate Domino servientes.
Oblationes. N. 2o, annutient. AL, annuntiant. ibid.,
erit. AL, erat. N. 28, nec concentor. AL, nec cantor,
nec conccntor ; al., nec cantor nec succentor. N.
30, omnem... mundum. AL, om. N. 31, E.vorcislse
ex Gra^co. Caesenas 1, Exorcist(e,qiii in Esdra aucto-
res templi dicuntur servornm Salomonis filii, cx
Grceco. Ib., adjurantes. AL, adjuratores.Wi.^anQygn-
menos. X\.,catechumenos. N. 32, janitores. Ai.,add.
qui in Esdra custodes templi dicuntur scrvornm
Salomonii filii. Sed notat Vulcanius haec in ms. Codice
non reperiri. N. 33, abentes. AL, tenentes.
t deam comparavit. Ib., el deam. Pal. 281. pro var.
Cap. xui. N. o, itidtm. AL, idem.
Cap.xiv. N. 1, deducitur.Al.,(/«677«/'.N. 2, oppro
brio. Al.,o/> opprobrium.^.i^umwers.Ac catholiconvo-
csint. X\.,universalem catholicon vocavit. N.o.vivens.
AL, recie vivens.yi. l^pcvci^itn.X^.^recepit. lt).,ilici-
iar.A\. ,interpretaticr. N. 8, qui posl. Al., quia post.
Ib., competentes vocaii. AL, competens vocatur.
LIBER OCTAVUS.
Gap. I. N. 1, vocet. AI.,co«i;otr^ N. 2,mundo.AL
add. -.Sivequod unitate cunctos conjnngitcredentes.
N. 3, calliolica. AL, incatholicam. N. 5, longitudine.
AL, longitudine posita. N. 7, congregatio. AL, la-
tine concjrcgatio. Ib., et Ecclesia.AL, et de Ecclesia.
Cap. II. N. 1, a putando. AL, a disputando. N. 2,
videaiur. AL, i;iV/c/*a/ur. Ib., rcligo, sicul clig ). AL,
religio, sicut cligio. N. 4, valemus AL, valeamus.
Ib., tiat, quod. AL, fiat id qnod. Ib., indc cst clictum.
AL, inde est dnctum. N. 5, e contrario. AL, con-
trarium. Ib., luturam gloriam. AL, fntnra gaudia.
Ib.,non sperat. AL, non supcrat. N. 6, duos. AL,
duo; al., nos. Ib., illiget. AL, liget;a\., ligant.
798
Cap. III. N. 1, melias sibL Al melius illi. N. 2,
ft sive ad suscipienda. Al. om. Ib aliquis. AL, ali-
qui. Ib., induxerit. AL, induxerint. N. 3, ctiamsi.
AL, si etiam. N. 4, a sequendo. AL, a sectando. Ib.,
quod tenendo. AL, gnem tenendo. N. 5, auimorum
vocatum. AL, animornm vocata ; al., animornm no-
mcn accepit. Ib., diss dm. AL, discidio. N. 6, su-
pcrinstiiula.Al.^.saper^/a^Mfa; 2i\.,insnper instituta.
Ib., asciscant. AL, asciscunt. N. 7, superslantium.
AL, superstantiam. Ib., oportuit. AL, oportet.
Cap. IV. N. 1 et 2, Jndajiconfessores... errores re-
linq'iant. Alii hppc omittuat. N. 3, observationum.
Al. add. suarnm. num. 4, libros legis. AL, libros
Moysi. Hoc loco in mullis Codicibus inseriiur Indi- :
culns Hieronymi de hceresibus Jndceornm.Prima :Ef-
nei dicnnt.cic.,et snpellectilcm lavant. Explicit in-
dicnlus Hieronymi. Itcm undesupra Isidori. Num.5,
E-^seni. AL, Efnei. Ila passim ejusmodi nomina alio,
atque alio modo ofteruntur, quod se nel notasse suf-
n ficiai. N. 8, gloria-itur. AL, glorientnr. Ib., conju-
''
giii.AL, co»/i<(7//nfs.N.8,separant.Al., separcnt. Ih.,
pars.AL, scpnratio. N.9, custodiunt.AI., custodiant.
Cap. V. N. 2, voluisset, Lucanus Codex addil :
t Ilic in tempore Neronis fuit, et in anno 23 posl
crucem Chrisli morluus est. » Hi dicunt. Ib., sed
a viriute. AL, sed sola virtnte; al. Hi crcatnram
:
non a Dco. scdab angelis factam asscrunt. Ita Codex
Kpiscopii Pistoriensis, in quo exslat coiloclio cano-
num, el in line catalogus hcereucorura ex Isidoro, a
V. c. Zaccario collalus. N. 3, mago. Al. om., al.,
magno. Ib., esse. AL om. Ib., asseruit. AL, asse-
runt. N. 4, appellati. AL, vocati. Ib., abnegavii.
Ai., abneqant. N. 5, cum Stephano. AL, cum
sancto Stephano. Ib., a Petro. AL, a Petro diaco-
nus. Ib., uxorcm. Al. add. dixerat. Ib., commu-
taronlur. AL, mutarentur. Ib habes. AL, habes
,
bonum. Ib., quia odisti. X].,gnod odisti. N. 6, ap-
pellaro.AL.flppe//flrL Ib., voluerunt. AL, voluerunt
qni.
i
Ib., Deum. Al., Deum creasse. N. 8, observant.
AL, obscrvantes. \n voluptate carnis. AL, carnis in
voluptate. Ib., Millenarii. AL, Miliasti; a\., Milia-
stie. N. M, Platonica^. AL, Platonis ; al., Platoni-
co. Ib., asseruit. AL, asscrunt. Et sic alibi in plnra-
li.N. 12. Apellitae, quorum ApeLes. AL, Appellitct,
auctor Apelles. Ib., legis, et Israelis. Al. legis Israel.
Ib., affirmans dixit. AL, affirmans anctor Apelles,
qui dixit. Ib., sed hominem. AL, om. N. 13,
qui. Al. quia. N. 14, quod Ada^ imitentur. AL,
guia Adce imitantur. Ib. orant. AL, erant. N. 15,
quoniam Cain. AL, cinia Cain. N. 20, asseruit, AL,
asserunl. N. 21, creationis. AL, Creatoris. N. 23,
appellali. AL, vocati. N. 27, Maximilla. AL, add.
Maximilla fuernnt. Ib., advimtura Spiriius. AL, ad-
ventum Dei, et Spiritus.H. 30, eam comparavil. AL,
lect., Ideam. N.31, Hic dua^. X\.,hic Mancs duas. Ib.,
nianaro. AL, ccnanare. Ib., respuunt. AL, respuit.
D Ib., recipiuni. AL. recepit ; al. rccipit; aL, add. Ano
miani,idestLatine sincIegedicuntur.N. 33, Hiernc\n-
ix ab Hicracha auctore. X\.,HfracIietce Heraclio auc-
tore; al., Heraclita^ Heraclio anctorc. N. 34, a No-
vatiano. AL, a Novato. Ib., sacfrdotdem. AL, pon-
tificalcm. Ib., suscipere. AL, reciperc N. 36, profe-
ctum. AL, provcctum; AL, prophetam. Ib., virum.
AL, verum. Ib., compollaii. AL, appellati. Ib., in-
vchiiur. AL, invcnitur. N. 39, Spirilum sanctum. Al.
om. sanclum. N. 40, ab Or\<;ci\c. X\., Origenc,omis^o
ab. Ib.,ad terra> diversa..VL,ac/ terras divisa; al., ad
ierrus lapsas divisa. N. 41, Noeliani. AL, Noetani.
Noeio, Noetio.Ib., dicf^bat. AL, dice-
Ib ,
al.
bant. Ib., dicunl. AL, aiunt. N. 43, Dominus. Ai.,
Dominus diccns. N. 46,conira iicuni. X\..,contradicti
sunt. fuisse. Al. om. N. 47, Gra?ce. Al. om.
Ib.,
Ib., sic. AL om. N. 49, nn a. AL, malum ;
al.,
male. N. 51, nuncupali. AL, appellati. N. 53 sunl.
AL, sint. N. 55, Sardiaiae. AL, Sym?«r;al., Syrmio;
799 AD S. ISIDORI
a]., Syrmix. Ib., exorti. Ib., Conslanlii m iacia factam. AL, phantasmatica illusione Satance
orli. Al.,
persecutionc. AL, Consiantio perseqiicnte. Ib., cor-
" fallaciam factam. N. 9, vio entia. AL, virulentia. N.
recti. AL, correpti. Ib., delegerunl. AL, elegerunt.
Ib., recepit. AL, recipit. Ih., post fletum negaiio-
nis. AL, flentem post neqationcm. Ib., ad Ecciesiffi
communione. AL om. Ecclesice. N. 36. Jovinianislie
a Joviniano. AL. Jovianista; a Joviano. Ib., epulan-
tes esse. AL om. esse. N. 37, filios. AL om. N. 38,
exorti. AL, exorti, qui. Ib., Ojjinanlur. AL, arhitran-
tur. N. 59, atque in novissimo. AL, atque in novis-
simum. AL, atque in novissimo die. N. 61, dicti
quod. Al. om., dicti; aL om., quod. Ib., observan-
dum. AL, celebrandum. N. 64, sejunclim. AL, se-
junctum. N. 63, neL;,avit. AL, negabat. Ib., exislere.
AL, assistere. N. 66',sine capite. AL ad^L si7ie capite,
quem sequuntur luereHci. Ib., reperitur. AL, itiveni-
tur. N. 67, ualuram asserunt. AL, dicunt naiuram;
N. 68, loquenlis. AL, loquentem. Ib., aslruuut. AL,
asserunt. N. 69, ex quibus alias. A\.,ex quibusalii;
et sic infraa/// pro alice. Ib., Christi d? P.itre nrttivi-
tati initmm. AL, Christi divinitati de Patre initium.
Ib., iiberationem omuium. AL, /. hominum. Ib.,
descensione. AL, descensionem, Ib., credunt. AL,
7ion credunt. Ib., aUte ai.imam imagincm Dei ne-
gant. Al. om. N. 70, conscrijUa. AL, scripta.
i Cap. VI. N. 3, mos enim. Golhici, mores enim. N. 8,
et Poecilen Sioam. AL om. Ib., ex qua. AL, quo,
omisso ex. N. 9, furaius iuerit. Gothici et ahi fura-
verit.l^i. 10, amant quoque. AL, cmimam quoque.
AL, animum quoque. Ib., affectani. AL, esse affe-
cta7it aL, essenegant, affectant. N. 11, academia.
;
AL, etacademia. Ib., sic tamen. AL, sic tam. Ih., et
sensibus ca(ii, et ralione omprehenii. Gothici Tole-
(
tani, et sensibus pie traditione comprehendi ; al., et
sensus penetratione comprehendi. N. 13,esse... Mor-
la'em. AL oin. esse. N. 14, cum uxore. AL, cum
uxoribus. Ib., agendum. AL, agendum esse. N. 13,
quia se. AL, quasi. Ib., \olutas. AL, volutantem.
Ib., a-seruit. AL, asserens. N. 16, asscruit. AL, as-
serunt. N. 17, gymnasium enim. AL, cjynmo enim.
N. 18, in scriptis. AL, in Scripturis. ib., ut Dio-
nysius Stoicus. AL om. N. 19, commeantem. AL,
chmmanentem. Ib., ut Maro. AL, ut Varro. N. 20,
judicem assf-runt. AL, /. dixerunt. Ib., ex aiomis.
Al. om. ex. N. 21, gubernet. AL, gubernat. Ib., qui
cum est. AL, quicunque est. Ib., c"m cxit, emori-
mur. AL, cum exiit, et moritur. N. 22, irinitas homi-
nis. A\.,tri7iitas noininis, id est, paradisus, et terra,
et infer7ius apud Vale7itinum, etc. Vide notas ad
; et
hunc locum. N. 23, rcstiiulio. AL, resurrectio. Ib.,
de una. AL, de vana. Ib., idem retractatus impli-
canlur. AL, idem retractatus implicatur. Alii men-
dosi hoc locosunt.
Cap. VII. N. 1, unde s-iut dicti, sic ait. AL, inde
sunt dicti, sicut ait. Ib., commenli sibi uiriusque.
AL, commentis sHnutrisque.'^.^, conneclerent. AL,
connecterentur.lh., ponebant. AL, ponoitibus.^S. 3,
tragici. AL, tragoedi. N. 6, cotnici. AL, co77iocdi. Ib.,
historias. AL, histonam. N. 7, vetabatur. AL, vita-
hatur. Ib., nec cujuslibet. AL, 7icc cuilihet. N. 8,
referta. AL om. aL, plena ])ro referta. Ib., nomen
;
tractum. AL, ^ionien dictum. Ib., per vinolenliam.
AL, prce vinolentia ; al., prce violentia. Ib., dicun-
lur. AL, distrihuere dicuntur. N. 10, transducat. AL,
transducant. N. 11, sunt dicendi,unus,etc.AL,mecfi-
cendi,unum...aliumdramaticum...tertium7nistu77i.
C. VIII. N.l, Deus. X\.,Deu7n. N. 3,cujus. W.^ejus'
que. N.3, conscripta. AL, scripta. Ib., a civitate Cu-
mis. AL, a civitate Cumas ; vide not. N. 7, omnium
AL, omnia. Ib., comprobantur. AL, coinprohatur.
Cap. IX. N. 1, Zoroastes. AL, Z,oroastres. AL,
exstitit Zoroastes. Ib., Bactrianorum. AL, Bac/?7a??o-
rum exstitit. N. 3, evocationes. AL, et invocationes.
N. 6, scripsit. AL, scribit. N. 7, de inferni abditis.
AL, de inferni adytis. Ib., prttsentaret. AL, pra;-
staret. Ib., phantasraaticara illusionera
ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES. 800
1 1 ,necromAn[u. A\. necromantici. Ib praecanlationi-
,
,
bus. AL, percantationibus. Ibid., suscitandos. AL,
sciscitandos. Ibid., amire d.craoues sanguinem. AL,
animare dcemones sanguineum. Ib., dicunt. AL, di-
citur.W^., aqua miscetiir. AL, aquce miscetur. N. 12,
ibique ab eis aliqua audiro, AL om. N. 13, a Persis.
AL, a Persis dicilur. Gothici, a Pcrsis fertur. Vide
not. ad hunclocum. Ib., pyromantiam. AL,add. dic-
tam constat. N. 14, assimulant. AL, simulant. N. 13,
artem verbis. AL, reni verbis. 'Hnm. 17,horarum. AL,
orarum; ararum. Ib., ias[)ectores. Al inspecta-
al., ,
tores. Ib.,pr8edicunt. AL, prcedicant. N. 18, homini-
bus. AL, homines. Ib., el auspices. AL, et arusvi-
ces. N. 19, et li.iguce. AL, et linguas. N. 21, dicti.
AL, dictce. N. 23, hominum. AL om. Ib., et even-
tus. AL, et eventa. Ib., praedicere. AL, prcedicare.
N. 24, se habeaut. AL, se habeat. N. 23, qui Evaa-
g gelio. Al.,quiinEvangelio. N. 26. Chri^lo edito. Go
Ihici, Christo edita, lortasse ai^tis scientia. N. 27, di-
verso falo. AL, diverso facto ; aL, dive7'S0 fatu. k\.,
diverso factum. N. 29, prsedicunt. AL, prcedicant.
N. 30, condemnat, sive. AL, condem7iat, et refutat,
sive. Ib., ligandis. AL, alligandis. N. 31,repudiau-
da. AL, respuenda.l>i.^2, primi. AL, pri/num.^. 33,
prsestringat. Al., perstringat. N. 34, Tages. AL, Sa-
ges, aut alio modo, sed mendose. Ib., ex oris. Al., ex
horis; aL, exortus ; aL, ex aris ; al., exoris. N. 35,
Hetrusca. AL, Tusca.
Cap. XI. N. 3, nuncupanlur. AL, 7iuncupabantur.
N. 4, non debeni. AL, 7io7idebere. Ib., hi. Al eos. ,
N. 5, contaminationes. AL, contaminationein.
Cap. XII. N. 2, apud Paplios. AL, apud Paphum.
Ibid., apud Delphos. Gothici et alii, apud Delos. N.
3, quarumdam adinventiones artium cuitura. AL, quo-
rumdam et inventiones artium cultu. N. 4, persua-
dentibus dcemonibus. AL, persuadentes h07ninibus
al., persuadentihus hominibus. lb.,constat. Al. oin.
I
N. 3, receptis. AL, receptos ; aL, receptce. Ib., co-
lendcs.AL, colendi; al., colendis, quod pro fuluro
iu rus, culturis, ab Isidoro alienum non arbitror.
Cod. 1 Tolet., cole7idis exhibel. N. 6, honorera.
AL, honore- N. 7, sermo sit in Hebraeis. AL, ser>7io
sit et non Hebrceus; a\., estprosit.lh., Selera. AL,
Se77iel ; al., Ismael. N. 9, in arce. Gothici, in are
forte, in a/va.N. 12, oblatara. AL, oblatum. N. 13,
yequeapud nos. AL, quod apudnos ;a\., ea qnce apud
nos. N.14, circa idoluiu. AL, circa 077meidolum ;z.\.,
omncm pro omne. Ib., Latiui. AL, Latine. N. 15,
da^mona^. AL, dcemo7ies. Ib., scios. AL, prcescios.
N. 17, permishi suni. AL, perpessi sunt ; a\.,persi-
stunt. Ib., hi sunt... diabolus est. Al. om. N. 18,
vel quod. AL, quod vel. Ib., criinina, in quae. Al.
ora. in; al. omiltunt a verbis quia quietus usque ad
die ac 7iocte. N. 19, in Latinura. AL, Lati7ie. Ib.
contraire nititur. AL, contrarie nititur. Nura. 21,
I
dimicabit. Golhici,di»iiCrt6?Yiir.N.22,DeumChristum.
AL, Domiimm Christum. N. 23, primus rex. AL om.
primus. N. 24, fuit Moabcognomento BaaL A\.,fuit
dictu77i a cognomento Baal, omisso Moah. N. 25, in
numen. AL, i7i 7iomine. N. 26, mnsca vocatur. Al. m.
intcrpretatnr. Ib., Belial. Al. add. Bclial si7ie jugo,
Bclial llebraice Bel dicitur ,idolum Ninivitarum. Lu-
caiius codex, qui piura in hoc cap. omittit, alia addit,
sic supplet: Belia interpretatur cceca a/igustia, sive
ccecum lumen, vel filius proivaincationis. Ita etiam
Cod. Alb. N. 28, adjicit. AL, adducit. N. 29, dede-
coris. Grial, decoris ; scd alii Edili dedecoris, et ila
reiicritur in Golhicis.
N. 30, a salu. AL, a statu. Ib., satio. AL, statio.
N. 31, revolvil, vel eo qnod. AL, revolvit, vel quod
co. N. 32, dicunt. AL, gentiles dicunt. N. 33, in ali-
qiiibus. AL, in aliquot. Ib., gentiles. Gothici, apud
N. 34, a ju^ando dictus. Al., a juvando; in
ge7itiles.
Satanse fal- Creta fuit insula, omisso dictus. Ib., Jupiier qua&i.
801 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 802

Al., Jupiter dictiis quasi. Ib., inceslus. Al., iucc-
stor. N. 35, aquilcT propter quod pueruni. A].,nguilce,
Gcuiipnedem quod puerum. Ib., quia... quia... Al.,
quod... quod...^. 36, sed plane. Al., sed plana... N.
37, vel coeli, vei mensium. Al., vel cceli mensium.
II JEgyptii. Ib., instar. AL, ad instar. Ib., colebat.
A\.,colcbant. Ib., in .Memphi. AL, in Memphis. Ib.,
hujus cai)ilis. AL, hujus Apidis. Ib., Judaei. AL,
videri. N. 87, velut. AL, vel. Ib., quod voco. AL,
quod a voce. tb., dabant. Lucanus Codd. add. Hl :

N. 38, aquasmundi praedicant. Al., aquarummundi apud Lntinos dicunfur. Apud Mauros Juba
fuisse
prcedicant Deum. N. 40, Homerus. Al., poeta llo- dcusfnit, apudRomanos Quirinusadorabafur.^N.H^,
merus. N. 41, sed quasi... extendique potesl. Luca- geniales lecti. AL, geniiaics lecti. N. 89, g.niilium.
nus Code.x, liis oraissis, tantuni liabet ci apudLcm-
: AL, gcntium. Ib., s'ic habent. AL, sic habentur. Ib.,
nos fuisse deus testatur. N. 42. Pliiton. Ai., Pluto. adorentur. AL, adorenf. N. 90, nolumu^. AL, volu-
Ib., vel Ditis paler. Al.,i'^/ Dis pater. Ib. receptorem mus. Ib., possemus. AL, possumus. N. 91 locutus ,

morlium. Al., receptorcm orceum. N. 43, pingitur.
lixcxmX. A.\.,pincjitur, etapud ISexso {sic) fuisse te~
statur. Dicunt. Num. 44, vileam. k\.,vitteam.lb..
dat. Al., dans. Ih. XOeiv, quod. Al. add. : id est, ab
hac dissolutione.^. io, Jlercurium sermonem intei-
prelantur. Al., }lercuriussermointerpretatur.Co<i. 1
Vat. Arch., Mercurium sermoncm interpretave-
runt. Ib., quasi medius.Al., quasi medicus. N. 47,
hunc furli. Al. om. hunc. N. 48, indicebantur. AJ., Bdes, maris Nereidcs. AL, fontium Hamadriades
inducebantur. N. 49,Trismegistus, idest, ter maxi-
mus. AL, Trimegistus, ter maximus ; al., Trismec/i-
stus t. m. N. 50, ut sit Mars maris ars. Al., ut sit
Mars, quasi mas; al., ut sit Mars mas. Ib., sint.
est. AL, locutus est Deus. lb.,"hoc est... omnia. AL,
om. N. 92, neenlis trajicitur. AL, neentis trahitur.
N. 93, dicunt. Al. om. N. 94, in quoslibet incur-
rens. Iti Gotliici, el vetores Editi. Grialius ediderat,
in quolibet incurrens. Ib., separant. A\., separatur.
N. 95, afiectus. AL, effectus. N. 96, numina. AL,
nomina. Ib., quas et Nymplias. AL, quasi et Nym-
plias. N. 97, camporum llamadryades, foulium Naia-
camporum Naiades, etc. Gothici, camporum Maides,
maris Naides. N. 98, quod aer Junoni depatetur.
AL, quod aerium depufetur. Ib., quasi a-opwa; ; al.,
quos heroas. Ib. aerios. AL, aereos. N. 99, dice-
,

Al., sunt. N. 51, hunc et aiiullerum. AL, unde et baat. AL, dixerunt. Iti., in penelralibus. AL, in
adulterum.l^. 52, apud Thracas. AL, apud Grcecos; penetrabilibus. Ib., qui vocabantur. Al. quomodo ,

sed male, et Vulcanius supervacua iiaec verba puta- vocabantur. N. 100, appellantur. AL, appellatos.
bat. N. 53, non fecit. Al.. bellum non fecit.^. 54, N. 103, sive Invi. AL, sive Inivi. Ib., ab iucumbendo.
oriatur. Al.,oriYi<r.N.54,nascaiur.Pythiuin. AL, nas- AL, ab incubando. Ib., quos dsemoncs. .\1. quas ,

citur. Apollo autem apud Delos esse dicitur .Pythium. dcemones. N. 104, incedas. Nonnulli addunt Hunc :

N. 55, ob insigne. AL,o/) hoc insiijne. N. ob, germa- alii satyrum vocant. lu Cajsenaie 2 Explicit liber :

uam. AL, sororem. Ib., virgir.em volunt. AL, vircji- X. Incipit liber xi.
nem eam volunt. Ib., ambo sagittas habere tingun- LIBER NONUS.
tur. AL, ambos sagittas habere fingunt. Ib., quod Cap. I. N. 1, exorta. AL, orta. Ib., qua» He-
ipsa. Al. om. ipsa. Ib., emiltant. Al., emittunt. bra-a. Al. quce Hebraica. Ib., vocatur. Al. vocaba- ,

Ib.,Dianam autem \ocatam quasiDuanam. AL, Diana fur. N. 2, qua3 per linguam. AL, quod per linguam.
autem vccata quasi Duana. N. 57, asseverant. N. 3, Hebraea. AL, helraica. Ib., si quam. AL, dum
AL, asserunt. Ib., Triviam quod Irlbus fnigitur ti- f^si quam. N. 5, Attica, videlicet Aliieniensis, qua usi
guris. AL, Triviam eoquod tribu<; fungatur figuris. «sunt. AL, Attica.,qua videlicet Atlienienses usi sunt.
N. 58, Latoni^ fucrit. Al., Lalonis fucrit; ai., La- Ib., ct Siculi. AL, et Syri; al., et Siri; al., et Per-
toncefuerit. N.60, Proserpinam. AL, Dicunt et Pro- sce. Ib., qua sunt .Eoles locuti. AL, qua se .^olisti
serpinam.'!^. 61, et Galii?. Al.. et Gallo. N. 62, vcre locufosdixerunt:,a.\.,quase.Eolos{voAyEolistas]locu-
aperitur. AL, verno aperitur. Ib., signiticari. Al.,tos dixerunt. N. 6, vctustissimi. AL, vetusti. Ib., et
significare.^. 63, vehi dicitur. AL, vchiturdicifur.regibus Tuscia; ciBteri in Latio Al.,-e< regibus Tusci,
Ib., in aere. AL, in aera. Ib., volubilis. AL, mo- et eceferi in Latino. N. 7, coepta est. AL, gesta est.
Ib. , et Cato. Al.
bilis. Ib., esse terrs. AL, om. terrce. N. 64, oslen- om. Ib. caeieri sua scripta ef-
, ,

dit. AL, ostendunt; al., ostenditur. Ib., quas insi-fuderunt. AL, cceteri effuderunt; al., cxferi effulse-
runt. N. 8, in palato. AL, in palatum. N. 9 He-
gnilas. AL, quasi insignitas. Ib., constat. AL, cons- ,

braeam. Al. om. Ib., non noverant. Grialius cum

tare.K. 65, in eo. A\.,in ea. Ib., reperiri. A\.,reperire.
nonnullis Mss. om. ?jo?i,- vide notam. N. 10, legendo
N. 66, pra?cipitur. AL, prcecipitantur. Ib., iu colei-
dis agris. AL, in colcndo agros. N. 67 cx pra^ceptore. AL, legendo autex prceceptore. Ib.,
absumat.
,

AL, assumat. N. 68, nulla Vides. AL, nuda vidcs. animalibus brutis deterior. AL, animalium bruto-
N. 69, el quod. AL, eo quod. Ib., porlas malruni rum deterior, quod cum. Mss. Gothicis et antiquis
natis, et naturas pandat nubentium maritis. AL, por-Edilionibus tuto quis amplecli potest. N. 11, sonuit.
tas matrumnatorum pandat n. m. ; al., p. matrum AL, insonuit. Ib. una. Al. om. Ib. qua ipsi ho-, ,

naturas p.n. 7n. ; al., portasmafronarum pandat, et mines utuntur. Al. om. N. 12, loquar. AL, loquerer.
naturas nubenfium marifis; al., portasmutrum na- Qlb., aliqute siut. AL, aliquce sunt.
toruni pandaf, id est, nubentium marifis. Isidorus Cap. II. N. 1, propti'r generdtiones. Al. propter ,

naturarumnatis pandat, et
foriassft scripsit: Por^rts
nubentium maritis. N. 70,quodcommi-taconcordat
unde. Goihici, cordat pro concordat; al., quod mista
concordat. Unde;ii\., quod commista corda tundit.
generationcm. N. 2, terra, lxxiii, quindecim do. AL,
terra, quindecim sunt de. Ib., quindecim dc Jinhel,
triginta, elc.A\., quindecim sunt : de Japhet friginta
et una, de Cham viginti et septem A\., viginti sex),
i

Unde. Ib., descendit. Ai. add.,quce apud Janumfuit. de Semquinciuccjuce fiunt per septuaginta tres... io-
N.71, iMmervam vocatara, quasi deam. AL, Minerva tidemque linguce,quceper terras. quKque crescendo.
. .

vocaia, quasi dea. N. 73, compn.bat. AL, improbaf. N. 3, quinque. AL, om. Ib., procrearuut. AL, pro-
N.76,sine vi. AL, si7ie viro.N. 77, fingnnl Saiurnum. creaverunt. Ib., puliulavit. AL, appellavit. N.i, in
A\.,finguntJovemSaturno. Ib.,Ca'lo. AL, Ccclio. Ib., ferra Husnomine Job.A^., In terra Us et reliqua ;al.
in mare. AL, in mari. It)., et quo ). AL, atque; al., in terra Us, omissis aliis. N. 5, Heber nepos. AL Heber ,

atqueeo. Ib., ex spuma. AL, ea spuma. Ib., raaris.
AL, om. Ib., quia coitus. AL, quod coitus. N. 79,
nam quod. Al. om. quod. Ib., crealur. Lucanus
Cod. add. ,hosc apudpavos (sic) fuisse dicitur. N. 80,
vocatura. AL, vocatam. N. 81. ex universaii. AL, ex
filius. N. 6, nominc. .\.L, sermone.N. 7, in marc Ru-
brum habitant. AL, in mari liubro inhabitant.N. 8,
a quibus.^^Gothici,^ quo. N. 9, desceudurit. AL, dcs-
ccnderunf. N. 13, tilii Chus nepote^ Cham sex. Filii
Chus Saba llevila... Regma Sabathaca. AL filii ,

universa. N. 83, ct agitata. AL, ct agitur; uterque
Codcx Tolet. ita cst agit vcnfibus. N. 85, ol littera.
:
AL, una littera. N. 86, .Egyptus. AL, /Egyptius; al.,
Chus Saba, ef Evila... Hegma Saba, Cu:i. S. 14,
Sabieis Hcvila. .\L, Sabceis. Hi sunt e! .'ri'>c< He-
vila. N. Ib, eremo. AL om. N. 16, Assab n nomi-
803 AD S. ISIDORI
nantur. Al. Castabali nuncupantur.^S. 11. Sah&lhSi-
ca. Al., Saba et Cuza.\h., pro veleribiis. AL, ft
veteribus. N. 19, a quo Libycs. Al., a qiiibus Libyi.
N. 20,vocamus. A^.^appellamus.^S. 21, eKterce. A\.,
quia bello. Al., {/««;
de Allophylis cceterce. Ib. ,
bello. N. 22, undecim. Al., decem. N. 23, Gabao-
nilfe. Grialius, Gaboanitce, foriasse errore lypogra-
phico. N. 25, a quo EdessaSyriye... qufe vocatur Cce-
]e^. A\., a quo Syrice... quce vocatur Coilis, orciisso
Edcssa.'ls. 26, filii Jnphet, Gothici ti alii prsemit-
luijt Itcm iribus fUiorum Japhet. Filii igitur Ja~
:
yhet, etc. N. 27, quidam. Al. om. N. 29, Iberi, qui
el liispani. Al., Iberi ct Hispani. Ib.
Italicos. N. 30 ,sunl. Al. om. Ib. Mazaca, Al. ,
Maleca. N. 34, Grajciae. AL, Gra^ce. N. 33, mctropo-
lis civitas eorum Tharsus. AL, metropolis eorum ci-
vitas larsi.';. N. 36, Citium. AL, C?7/u'u/« ; al., 6'ci- prius Sicambri dicli a civilale Sicambria, quam
thia. N. 38, hodieque. AJ. Iiodie. Ib., nec oni-
, condiderunl juxla Mseotides paludes fuerunt enim
nium. AL, non omnium. Ih., sed aliquarum. AL,
sed ncc aliquarum. N. 39, nam quod ex ti'io. AL, B tones. AL, Britannos. Ib. inter Oceanuni. AL, in-
nam et ex filio. Ih., vocabatur. A]., vocatur. Ih
sunt exorli. AL, sint exorti. Ib., plura lamin. AL,
plurima tamen. Ib., diversa, oiversa dedit ratio.
AL, diversa, dedit ratio, omisso secundo diversa.
N. 40, sed non et vellere. Ita Grialius edidii; Go-
Ihici etvetcres Ex(usi,5£'rf noti vellere. N. 41,nun-
cupati suut. AL, dicuntur. N. 42, Hyrcana. AL,
Ilyrcania. N. 43, Zoroastes; Al., Zoroaster; al. Zo-
roastres. N. 44, ul Bactriaui. AL , ac Baciriani.
Ii)., f-olitudines. AL, solitudinem. N. 47, in Asiam.
Al. om. in. Ib., i.erdomuil. AL, domuit. N. 48,
fratris Abrahfe. Al. oni. N. 52, couslat. Al. ora.
Ib., nomen. Al , nomina. Ib., sive
sive Israel. N. 53, habebant. AL, habuerunt. N. 57,
vel sicul... soUtudinem. Al. om. Ib. , ut libcr.
Ismaele. Al. oni. Ib., a filio Ismaelis. AL, a Cedar,
fiUo Ismaelis. Ib. gloriaulur. Al. hic add. : Gen-
,
tiles aiunt quod exorigine Syrorum sint, quasiSyri- rv care. AL, vocari. N. 119, et Numidse. AL, et JSumi-
gence.ii. 58, Ilebrfeus. A\., Hebraicus. Ib., ulun- ^ des. N. 120, quierebinl. A\.,qucerebat; a.].qucE7'eret.
lur. AL, utitur. N. 60, f-uo. AL ora. Ib., a filixe-
rint. AL, afflixerunt. N. 62, Scytha cognonanalus.
AI.,5c!///uacc)(/?«o««'Ha/a.Ib.,aquojiniiie.Al., a quo-
dam limite. Ib., a quibus.dam. AL, a quo. N. 64,
consial. Al. om. Ib., earum partim. AL, earum gentcs
partim. N. 65, Asialic». Al. om. Ib., posteros. AL,
postcras. Ib., iuest. Al. om. N. 66, vocatcs. AL, voca-
inus. Ib., dicunl. AL om.Ib.,ubi. AL cm. Ib., cohi-
bent. A\., cohibentes; Si\., co}ube?itia\a\.,cohibente;
fortasse, claustro cohibente, omisso ubi. Ib., capli-
vum. Al. om. N. 67, a Dardano. A!., a Darduno
rege. Ib., fralres. AL, fratcr ejus. N. 68, parta.
AL, peracta; aL, pacta. N. 69, sunt. AL, dicti sunt.
N. 71, ^Egialsea. AL, JEcjialcea civitas. Alii scribunt
Agialea, et rtgem vocant Agiuliiim, aut jEgialum.
Ib., Peloponnibus. AL, Peloponnensis. N. 72, ap-
pellati sunt. AL, vocati sunt. N. 74, passis. Al., pmn-
sis; al., sparsis; al., pelagi. Ib., Italiam appulisse.
Q Hebraica lingua. AL, Ilebraice. N. 128, insederunt.
AL, Italia expulsos esse. Ib., a l'cla?go Jovis. AL,
a Jovis, oniisso Pelasgo.'^. 78, a Macedone... ma-
terno ne] ole. Al. om. N. 81, Semela- filio. AL,
Semelce, ac Jovis filio. Ib., amitterenl. AI. perde-
rcnt. Ib., et maritorum. AL om. Ib., Panhenii.
Multi Mss. Sparta7ii. W)., contractu?. Ai contra-
ctos. Ib., contlictus. AL, conflictos; al. om. Spar-
tanos vero... ita vocatos. N. 82, et cogncminali. AL,
et cog7iominatisu7itThraces,om\ss,is HQCiq.^ut siipe-
rius... sint ti^uces. Ib., potaie. Ulerque Cod. To-
let., etalii, portare, sed recipiendum id uon tst. )b.,
et avarorum. AL, et barbaroruni. N. 83, a Cokhis.
AL, a /oczs. Ib.,uta Ponto. A\.,utad Pontu7n. Ib.,
quo Si m-AvieomessevAui.A\., qua mari concesserant
al., quo ainari recessercnit ; s.].,quoa mcm secesse-
rant. N. 84, hiauto. A\.,quiante. N. 8b,qui et Siculi.
AL, om. AL, cocjnominati sunt; qui et Siculi,id est,
Sicilienses.H. 87, gens est. A\.,genus est. Ib., qui
Apenninura. AI. qua Apenninum. Ib., perhibent
, bant. Ib., et dicta. AL, et edicta. N. 12, malris.
ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 804
f^
quod. A].,perhtbent eo quod. N. 89, a Magog. Al.,
gfe/zs a 3/((^of7. N. 80, Geiarum soboles. AI., Gotho-
rum .Hoboles. N. 95, LangoljarJus vulgo ferunl nomi-
ntos. A\.,Lanrjobardos, vel Lanc/uebardosvulgo fer-
iz<?' 7io??n«ff.s5c. Ib., a prolixa. Al., ;jro/i.ra, omisso
a. N. 96, Yindilicus amnis. Al., Vandelicus, vel
Yandalicus amnis. Ib. babiiass'--. AL, inhabitasse.
N. 97, Germanine gontes. Al., Germanicce gentes.
Ib. duralae. Al., clurare. Ib. ferocis aniini. AL,
feroces animi. Ib., horrorcm. Al., errorem. N. 98,
prodideruni. Al., tradiderunt. N. 99, coaluerunt.
convaluerunt; al., creverunt ; al., coluerunt.
A'.,
, bu'gos.AL, ;ju?'(/os. N. 100, Oceani. Al., ocea-
Italos. Al., Ibid.
ni maris. Ib., inviis siia. AL, inusitata. Ib. virlute.
,
AL, a virtute. Ib., cseteris piraticis. In margine Lu-
cani Codicis charactere salis antiquo addilur « Qui :
;
de Troja exsules posl excidium ejus. » N. 102. Bri-
tra Oceanum.N. lQi,Yug\Viui. AL, Sibylla. '!<<.iOQ.
,
Senones. AL, Zonones. Ib., x in s litleram. AL, z
zn s /ii/era. N. 107, solitudinem. Ad marginem Codi-
cis. 1 Toletani nolatur Vaccceos invictos., a nulla :
gente victos. Ib., lilteram. AL, littera. N. 108,
Quos Cneus Pompeius. AL, Quod genus Pompeius.
Ib., redire^ AL, venire. N. 109, ab Hispalo. AL, ab
Ilispano. Cod. 1 Yat. Arch., ab Spania., et ex cor-
rect. rec. ab Hispali. N. 110, Gallaeci. AL, Galleci;
aL, Gallici. N. lil, ferunl. AL, traditur; aL
om. Ibid. ad Galteciam. Al. ad. Galliciam; aL
ora. ad. Ib., profectum, el positis. AL, profectus
I-raeliiae. AL, expositis. Nun)., 112, gens. AL, gentes. Ib., septi
montibus. Al., septem montibus. N. 114, conscde-
rant. AL, consederunt. N. 117, Tyri... nominati.
AL, Tyrios... nominatos, vel cognominatos, vel
«u?iCw/Ki/os. N. 118, venerant.AL, veniunt. Ib., vo-
Ib., proxima maiis. AL, proxima mari. N. 121,
prohiberct. AL, perhiberet. Ib, seraetipsos propria
linguaNumidas appellaverunt. AL, vocabulum dedis-
set, et ipsos lingua Medos appellaverunt. N. 122,
se miscuerunl. AL, se miscuerant. Ib., proxime Hi-
spaniam inhabitabanl. AL, ;;roa;ima Hispanicehabi-
tabant. Ib., quorura. AL, loca quorum. Ib., corru-
perunt. AL, corrupere. Ib., pro Medis. Al., propter
Medos. Ib., vocenlur. AL, vocarentur; al., nomi-
nentur. N. 123, vocati sunt. AL, exorti sunt.
N. 124, Masilae gentis. AL, Massilice gentis. Ib.,
mque. A\., usque ad. Ib., Gauloe. AL Gaulonem;
al., Gaulotem; al., Gcmloen; al., Gauleon; Vulca-
niusreclius putat Gauh.'^. 125, condidit. A\.,dedit.
Ib., proxirai gentibus. AL, proximcegentes. N. 126,
liesperia. Al. add. dicitur; al., Hesperia, et inde
(al., Indi) Hesperi occidentis Garamantcs. N. 127,
A\..,consederuni.\h. etlndi... Garamantes.AI.,om.N.
i29, gens.A]., gentes. N. 131, lantum.AI. om.N.132,
Serum. Al. Syrtium ; al., Siricu7n. Ib.,aliis causis.
A\.,talibus causis. N. 133, antipodes. AL, antipodce.
,
N. 133, di cii. A\., a Grceco dicti. \b., e\sVncrint.
AL, existerent. Ib., interierur^t. AL, interiere.
,
Cap. iii. N. 2, Gra?ci, quorum. AL, Grwci, vel
B.omani, quorum. Ib., cseleris gloriosiora. AL, cce-
teris cjloriosa; ila utcrque Coo. Tolet. Ib., dislin-
cta. AL, distincta sunt. N. 3, denique... fuit. Al.
om. N. 4, a rrgendovocati. AI. om. vccati.lb., tacies.
AL, facia; al., facis.l^i. 5, severa. AL, severitas. N.
6, sicut leges. AL, sicut lex.^H. 7,instilu(-ruiit. AL,
elegerunt. \h., et moderatio. AL, et moderatio. Ib.,
annis cccclxiv. AL, aiitiis cjuadracjentis sexaginta
septem. N. 8, subjecti. AL, suffecti. Ib., vicem. AL,
vice. N. 10, nono anno. AL, quinto anno. N. 11.
honore. AL, in honorc. Ib., tenebant. AL, habe-
805 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTE3 LECTIONES.
Al., inatris suce. Ib. exseclo. Al., cxecto. N. 14,
imperatorura. AL, imperator. Ib., exercitui. AL,
exercitibus. X. 15, eiiam reliqui. Al., etiam Ccesaris
reliqui. Ib., apud Fersas Arsacidae. Al., apud Pcr-
tas Artaxerxes. N. 16, primo. Al., primitus. N. 17,
iiid^coras. AL, incle decoras; in 1 Cod. Tolet., ad
rnarg., nota est fictas blanditiones. Ib., ut omeii.
: AL, qui a genere. N. 47, libertorum. Al., liberorum.
Al., ut homo. Ib., edicto. Al., dicto. Ib., fuit au-
tem. Ila Goihici et alii. Grialius eiliilit fuit enim. N.
18, tanquain ba.-es; nota iu 1 Codice Tolet. esl
bascs fulturce sunt columnaru)n. Ib., populum. AI.,
populorum. Ib., coronas habent. Al., coronabant,
N. 19, de quibus Dominus loquitur. Per me. Al., de
qualibus Dominus loquitur dicens : Per me. N. 20,
luxuriosae, etc. Al., luxuriosos dominationem cupi-
ditate crudelissima exerccntes. X. 21, princeps ct
dignitatis. AL, princeps et diynitas. Ib., dictus au-
tem. Al., aut dictus. Ib., quo primum. Al., quod
prius.iti. 22, nominari. k\., nominariconvenit. Ib.,
in prailio. Al., in prcelium. Ib., sese. Al., essc. N,
28,quia alicujus. Ai. ,quasialicujus. N. 30, prEesunt.
Al., prcesunt militibus. Ib., nuncupamus. Al., ap-
pellamus. N. 35, uicli. Al., dicuntur. Ib., sedeant.
Ai., insideani. Ib., niiliiat ille. AL, militant illi.
N. 36 deliguutur. Al., delegantur ; al., deligantur.
Ib., dicli qui. AL, dicti quique. Ib., rogali siut. AL,
probati sint, vel sunf,\t\ fuerint. N. 39, contraxe-
liut. Al., construxerint. N. 44, miies sieterit. AL,
milites steterint. N. 4o, a milibus. AL, a militibus.
Ib., a moletia. Al., a moleatia. N. 46, adelectu. AL,
ab electo. Ib., ^la.cedoniim. Al., lingua Macedonum.
N.49,strioti.Al.,5/ri/6'/i.Ib., sub s.o.A\.,sub secunda.
N. 31, AL, tcr centum equites. i\i.,el
trigiutacqiiites.
AL, et (icbant. N. 55, fit lumullu. Al., fit in
fiebat.
tumultu. Ib.,et tumulLuo^ain ira. Al.,t'i tumultuosa
inilitia.N. 56, nmtuaniur. Al., imitantur. N. 58, \o-
cata. Al., yoca/wr. Hic multi Mss. vet. xmav.-.Cuneus
est collecta, eic, uin.61, inLN. 59, et classis.Al.,e/
classica. N.64,inlongitudine.AI., in longitudincoi.
Cap. IV. N. 2, vivant. Al., vivunt. N. 3, gonus
familia. Al.,genus familice, quod edidit Vulcanius,
sed in not. ad marg. adverlit, magis sibi probari ge-
nus, familia; nam domus et pro genere, et pro iami-
liaaccipitur. Ib., viri, et uxoris. Al., viriet mutie-
ris. Ib., nam oa)(j.a-a Grteci Lecta vocaut. Al., om.
al., dicunt pro vocant. N. 4, geims autem. Al., gcnus
aut. Ib., a definiLione. Al., a divinatione. Ib., ccr-
torum. Al., cceterorum. Ib., ut nationes. A!., aut
natioms. N. 5, coelus. Al., om. Ib., cisitalis. A!.,
om. N. 6, populus vero, etc. Vulcauius ex conje-
ctura ipopulus vero a Gneco dicitur -oXi-ov aOpoij;j.b;,
id est civium ccctus. N. 7, dispertiii. Al., dispar-
titi. N. 10, habebant. Al., alebant. N. 13, nomen
censorisdigniias judicialis. Al., censornomen digni-
tatis judicialis. N. 14, disceptare. Al., disputare. N.
17, principes ci\itaLis. A\., principcscivium, vel civi-
tatis. Ib., priecedant. Al., procedunt. Ib., parietes
proceres. Al., parietes proces. ib., a cffitora multi-
induieprsemmenL A\.,acaiteramultitudine promi-
nent a\. .^ad coiteram multitudinem pnemincnt. N.
18, quod pUbi jura. Al., c^uod vcl plebijura; al.,
quod plebi veljura. Ib., tribuunt. Al., tribuant. Ib.,
lunc ipsa sibi tnbunos. A\.,tunc ipsi tribunos. N. 22,
et iniocum. Al., ct in loca. N. 25, ordinis suni.
AL, ordincs sunt. Ib., quod primi siut. AL, quod
prcesint. N. 26, niagistratus. Al., magistrati. Ib.,
Uuumvirales... Al., add, Duumvirales autem, qui
super duos viros lucbent potestatem.S. 27, porlitor.
Al., portator. Ib., quia ea. Al., qui ca. N.28, genti
nomen. A\. gentis nomeyijyi. 31, id est,infirmu-. AL,
,
et infirmus.^. 32, qui...qui. Al., quia... quia. N.33,
guberualionem. Al., gubcrnatorem. Ib., dispensalio-
ncm. A\., dispensatorcm. Ib., villarum dispensalo-
rem. Ai., v. dispcnsator; al., v. dispcnsaiorum.'!^.
35, vicem. Al., vice. N. 36, coloules. AL, tencntcs.
Ib., debeutes. AL, defendcntes. Ib., auxiliaics.
806
AL, auxiliatorcs. N. 38, rmigrant. AL, migrant.
j
N. 40, indicat. AL, indicant. N. 42, vocabantur. AL,
vocantxir. Ib., sola u bs Roma. AL, sola Romaurbs.
Ib., ca;tora oppida. AL, coilene oppida. N. 43, pos-
sent. Al., possint. N. 45, mancipium esse [.utanlur.
AL, mancipia esse dicuntur, X. 46, qui in genere.
X. 48, quoties manumilttb.int. AL, quando m.
manu emitterentur. Al., de manu mitterentur, N.
: 49, dicitur. Ai., est. N. 52, quia teslamento. Al.,
quia per testamentum. Ib., aditus eral. Al., addi-
tus erat. Ib., commorari. Al., commorati.
Cap. v. N. 7, roputent. Al., putent. N. 8, mator-
familias inde vocalur. Al., matrcm familias inde vo-
cari. N. 10, &upr:i avum. A\., supra abavum. N. 11,
dicti. AL, dicti sunt. N. 12, temore cijim. AL, fe-
mur enim.Wi. geaus utsLirps. A\.,gcnus esse stirpis.
,
N. 13, diclus. Al., dicitur. Ib., quia goneralus. AL,
guasi generatus. N. 14, quadnpiTtitus. AL, qua-
dripartitus. Ib., uuigenitus, post quem nullus. Al.,
om.; al., quod sit unicus, nec ante,nec post ullus.
N. 15, cuni dicuniur. Al. om. cum. Ib., non nali.
Al., non nominati vel non nati. N. 16, humana con-
suetudine. Al., humanam consuetudinem. N. 17,
inde etiam fit. AL, inter etiam filios. N. 18, nam
filii.AL, nam libertini. Ib., servilis conditionis
Simt. Al., serviles conditioue sun/. N. 20,cujus. AL,
in cujus. Ib., per emancipationem. Al., per man-
cipationem; al., per mancipationcs. Ib., uLriusqU''.
AL, quia utriusque. Ib., Fabiu-. Al., Flavius. Ib.,
Paulus. Pleriquc Ms^. auLiqui, Pint/i'»w.s. N. 21, uno
sbo\io.A\.,uno abortivo. X. i2, ^cci\y.\,. A\.,accepit.
Ib., de detuncto. Al., post defunctum. Ib., ap^el-
lelur. AL, appellatur ; al., appellareiur. N. 23,
sicul ex concubina. Al., sive ex concubina. N. 24,
patreincerto. Al., et de patre incesto. N. 25, hausto.
Olim cral austro, aut haustro; Vulcanius reposuit
hausto. Ib., existimantur. Al., existimabantur. Ib.,
Latine autem. AL, Latini auton. N. 26, ut nejiiis
dicamus. Al., ut nepotisdicamus. Ib., admissum.AI.,
admissam. N. 17, ex nepoto. Al., ex nepte. N. 28,
atavique progenitores.Al., atavi qui et progenitores.
Cap. VI. N. 1, patruus. Coguati. Al., patruus
propinquitate cognationis. Cognati. X. 4, ad inslur.
AL, atque instar. N. 5, sunt. A\.,sint. N. 6, manan-
tes. AL, nascendo manantes. N. 7, et uno utero.
AL, ex uno utero.lS. 8, fratrem. A\., fratrcmtuum.
N. 9, quas Lalini. Al., cjuas Latinc.ib., iater pasto-
res luos, el pasLores inoos. AL, inter pastoresmeos,
et pastores tuos. Ib., quia omnes fraLres nos sumus.
Ai., quia fratres sumus, omisso omnes nos.^S. 10,
spiriLale. Al., speciale, quod communi bis opponiiur.
Ib., vocanlur. Al., vocamur. Ib., commune, cum
omnes. Al., in commune, quod et omnes al., in com-
,•
mune, cum etomnes; item commune, etc. Ib.,
al.,
germanitate. Al., congermanitate. N. l3, fratres
n palrueles dicti. A.\., fratrum filii patrucles didi. N.
14, ex sorore et Iralre. Al., ex sorore aut fi'ratre.'S.
15, thius GrKCum. Vulcanius scribit /ius et ad marg.
anuot. Bsto; enim patruum significat. N. 16, eLdece-
:
deaLe patre. Al., et disccdcnte pcitre; al., et morien-
te putre. N. 20, novitricus. Al., novitricius. lu 1 Cod.
Tolet. ha?cestnoLa: Vilricus est filius proprice uxo-
ris, non alius. N. 21, privigenus, vel quasi. AL, pri-
vigenus quia. Po?,l \mc verba, aul pauio postin eoil.
Tulct. Cod. est \\xc annotatio, sive additio Oppie-
:
teres, id est, hi qui, avo vivcnte, patre mortuo, nas-
cuntur. N. 22,gormani, germaiia^. lu uunnullisexem-
plaribus adjicitur Hcec consanguinitas... tot gradi-
:
bus tcrminaretur, utiulra, n. 20 el 30. N. 23, patris
inoi aLavus... aut irineptis. Al. ou). N. £9, \veic con-
sanguinitas, elc; alii luec verba afferunt post num.
22, hoc fere modo hwc cst consanguinitas ; diim
:
sc,eic.,dirimens,adultimum,e[c.,Gr'i^Vi\s,(\mdiias
lanlura tabulas produxit, pii^nam, (\niv iabCribilur
Arbor juris, aiterain De grudibusgencri- h.nnani, in
 807 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 808
hac secunda ad inferiorem crucis partem aunexuil Aprceerat, a].,aderat. Ih., scrihenduse5t.A.\., scriben
verba Hcec con 5anf/i/n?i7a5, etc. In Cod. Ollob.336,
: (Juniest.N. 18, teneat. Al. teneatur. N. 1 9, stupefactus.
,

inseritur Item de libro histitutionuni Justiniani

: A\.,obstupefactus. Ib., fulgori,auttaclu. AL,/w/^ore,
Tertii capitulo sexto : De gradibus cngnationis. Hoc et atnctu. Fortasse, fulgori, et tactui. N. 20, e^.l pa-
loco necessarium est. graduum doclrinam adipisci
. . lam optatus. AL, est palam adoptatus; al., est exor-
quod-exveteriEdilioneiiitera[)pendice.srrlaluni fuit. ortatus, sine palam ;sedmen(inm utro-
tcitus ;a.\., est
Cap. VII. N. 5, dalur, quia conjugium. Al., da- bique exortatus, et ortatus. N. 21, demutala. AL,
in
tur etconjugium.T^i. 7, a precando, id est, pelendo. immutata. Ib., de duobus. AL, e cluobus vocatur
Al., a precando et prcetendendo; al., a precando et al., a duobus vocatur. Ib., appellalus. AL, appella-
petendo; al. a procando et petendo. N. 8, quod ad tur. Ib., uliiur. AL, utatur.
nomeanubenli-alludil. Al., quodet adnomennuben- B. N. 22, nihil vult male. AL, n. v. mali. N. 28,
tisalluditur. N. 12, quasi unxores. A\.,quasi tixiores; quem fraler. AL, in quem frater. Ib., Junius. Cod.
al., quasi junxiores. Ib., migeren^.A^.fUngerentur. 1 Tol. add. Burrus ruber, et niger.

N. 13, quia jam. Al. om. iam. Ib., transierunt.
k\.,transierunt. Jus xinum clicitur. N. 14,uni duo
Mss. Tolet., unius. N. 15, bigamus. Al., digamus.
Ib., duabus, vel tribus. Al., duarum, vel trium
al., aduabus, vel tribus mulieribus^ oraisso maritus.
N. 16, cum viro duo fueriiii. AL, cum viro duo non
fuerint; al., cum viro uno fuerit; al., cum viro se-
cundo non fuerit. Cod. A\b cum viro dudum fuerit.
. ,
Ib., consortium viri.Al., consortium alterius viri. N.
20,quo in nu|iliis. Ai.^^wo w?/;;^n's. N. 22, quiprimus. bes. AL, adhibens. N. 44, permiscuissel. AL, per-
Al., qui prius; al., quia primus. Ib., quod membra-
nae. Al., quoi membrcma. N. 2o, quoties. Al., quo-
tiescunque. Ib., hoc esl viae. Al., hoc est vias ; al.,
hoc est via. N. 26, trivolum. Al., fribolum. Ib.,
effluxse. Al., ftuxce. N. 27, benedixit eis. Al., bene-
dixit eos. Ib., simile. Al., simile sibi; al. simile
sui. N. 28, affictum. AL, effectum. N. 29, melius
taraen est, etc. Al., melius tamen, si in ea mores
quam pulchriiudo cjuwrattir. N. 30, ideo autem...
in tutcla consi?lcre. Nonnulli id omillunt.
LIBKR DECIMUS.
A. N. 1. Titulus in nonnullis exemplarihus osl
C. N. 34, numina. AL, nomina. Ib., conjugiis.
AL, conjugibus. Ib., dicitur. AL, dictus est. N. 35,
et continens, quod. AL, et continens dicitur, quod.
Ib., raalis abstineat. AL, male obstineat. N. 36,
quod cluat. AL, quod eluat. N. 37, concors a con-
junctione. AL, consors a conjugatione. Ib., qui
B corde jungilur. AL, quia corde jungitur ; aL, quicor
ju?igit. N. 38, applicat. AL, applicet. N. 40, dictus,
AL, dicitur. Ib., declinari. AL, declinaret. Ib., ha-
miscuit. Ib., et cum compilaior. AL, et compilator.
N. 46, tumet in verbis. AL, tumet verbis. Ib.,
aliquid. AL, aliqua. N. 47, vel quia. AL, vel qui.
N. 49, efficiat. AL, afficiat. N. 50, qui uno. AL,
quiauno. N. 51,sorlis. A\.,sorte. N. 52, confinalis.
AL, confinialis. N. 53, curaior... cognitor, etc. In
nonnullis Mss. haec, et quaedam alia iransposita
sunt. N. 54, ab eo excidit. AL, om. ab eo. Ib., a
juris peritis. AL, a viris peritis. N. 57, sint. AL,
sunt. N. 58, asagina corporis. AL, a signato corpore.
N. 59, candidus, etc. AL, candidus, bonus, can-
dens. Canus dictus a candido, et candidus, quasi
:

Incipit de qiiibusdam nominibus per alphabetum di-
stinctis. Multi Codices vetercs praemitiunl «Oiigo :
quorumdara noniinum, id est, undc veniant, non Cpus, acalamistratus capillos tortos habens. lh.,ai)-
pene {Forte beiie) omiiibus patei; proindo qufcdam
noscendi gratia huic operi iuterjecimus. De qmbus-
dam vocabulis nominum (^/., hominum). Licet
origo, etc. « Ib., unde voniai. AL, unde veniant
^\.l unde veniunt. Ib., ut homo. AL, ut per deiio-
minationem homo. Ib., proprie homo. AL, om.
homo. N. 2, non posse cxistimant. AL, om. existi-
mant; al., 7ion poiest, pro non posse existimant.
Ib., in feminino. AL, in feminino gcnere. Ib., actor
ab agendo. AL, om. N. 3, vocaius. A!., yoc«iw?\ Ib.,
tamen qui nutrit. AL, tamen quinutritur.N. 4, ani-
mi. AL, amiciiice; al., animce. Ib., proprie amicus
ab hamo, elc. Cod. 1, Tolet. iia digerit Tproprie
: dispensalor quia priusqui. AL, dispensator pecunia-
amator turpitudiuis, quia amoretorquetur libidinis.
Amicus ab hamo, id est, a catcna, etc. N. .5, ama-
sius... ad amorem. AL, om. Ita in hoclibro quaedam
nominum originationes a nonnuHis Mss. absunt,
alise alio loco intrrseruntur. N. 6, quod esl. AL,
candor. N. 60, clodus... AL, clodus,id est, clopus,
Curvus, id est gibberosus. Ib., crispus... AL, scris-
pellalus. A\., appellatur. N. 61,a confusione. Al.,a
co7ifes.sione; (.\noi\ ad reravidelur esse.N. 62,convulsa
navis.AI., convulsce naves. Ib., cujus emineniia.AL,
cuieminentia.\h.,ii.dim\vci[\xr.A\.,aclimitur.\h.,\inde
et Virgilius.AL, ut Virgilius.^N. 63, corpus. AL, om.
Ib., lenam.AL, /rp?iO??e?u. N. 64, collegiaius.AL, co/-
ligatus; al., conjungunt •.Collegiatus, carpentarius.
D. N. 65, prsesit. AL, add., pra^sit, et cunctce
familice dominetur. N. 66, doctus a docendo, inile et
doctor. AL, doctus a docendo clictus, omisso i^ide et
doctor; al., doctor a dicendo, inde et dictor. Ib.,
a discendo vocata. AL, a discendo vocatur. N. 67,
rum prius qui. N. 68, ab aere. AL, ab habere. Ib.,
vocatus. AL, add., vocatus vel diu vescens. Ib., a
dccem. AL, a decein dicitur. Ib., dictus. A\.,dici-
tur. In Cod. 1 Tol. hsec esl in infcriori margine
addilio Dapsilis vel munificus, necnonetegregius,
:

quiest. Ib., hominis. AL, nominis. N. 8, a^qualiiale. Q atit generosus.N. 70, ceromale. A\., certamine. Ib.,
Ai n..j^ Tu f, .: .; 11 ,. ,
AL, cequitate. Ib., fastidiosus. AL, multuni fasti porfusum. Al.^swj^^r/^i/.su??!. N. 73,degpner, aut igno-
,.

diosus. Ib., Enimosus quod. AL, animosus, eo quod.
N. 8, elatus. Nonnulli scribunt celatus, ut ralione
diphthongi hoc loco esse possii Vuicanius admarg.
; N. 75, in id. AL, inductus in id. N. 76, de hiscens,
advertit polius referendum esse elatus ad litteram E.
Ib., seipsum super. AL, ipse se supra. Ib., men-
saram suam. AL, omiltit suam. N. 9, dictus. AL, vo-
catus. Ib., iiara quid est avarum esse? A\.,nam
quidam avarum esse dixerunt. Ib avaritia neque
, quos omni sulco seges decuiTit ; aL ,in quo sulco om-
copi;i. AL, neque avaritia copia ;a\.,n('quea.varitice
co;jm. Ib.,mini.itur.A].,mm?ia/ur.N. 10, pollu.st.AL,
polluit. N. 11, huc illucque. AL, huc et iUuc.\h.,iQ.
qu^m parlem. AL, in qua ;jar/e. N. 14, enormis.AL,
«normr.s,uisuprarf/a^?/.s.N.15,atrati selalb:Uus.AL,
atramus et albatus. huo Tolei. Mss., atramiste al-
fta/MS.Ib.,itr>ma!ienigena...ubi(St. AL, om.-,al.,?7e/u
alienigena quodalieni generis sit,et non ejusubi est;
al., i. a, eo quod alienoi regio7iis sit, et7ion ejus,
ubiesl.N.iG, ahquem. AL, aliqua. N. 17, erat, Al.,
bilis. AL, degener autem, quod sit ignobilis. N. 74,
quod morti.AL, ciuod mortis. Ib., vertat. A\.,crepat.
valde hiscens.Duo To\el.^\s?,., desciens,valde sciens.
Ib., deamare, desidere. AL, deamare,desicierare. N.
77,deiegat. AL, deteget. Ib., reses.AL, resides ; Si\.,
residens. N.78, in quos omnis seges dccurrit. AL, in
nis s. d. N. 79, quam soLbat.AL, ^Jiam quod solebat.
E. N. 81, 82. Elatus... Enormis. AL, om., quia
diclum jam in littera A, scilicet in celatus, cenormis.
N. 85, quasi trans solum. AL, quia irans solum.
N. 86, expulsus, et cum lerrorc. AL, expulsus sit,
et terrore. Ib., ex lerra sua pulsus. AL, ex terra
sua expulsus; al., e.rtra terram suam pulstis. N.
88, a lerniinis. A\.,extra terminos. N. 89, indigens,
AL, indigens, et egenus. N. 90, quasi percomesus.
AL, quia percomesus. N. 95, reddidit. Al. reddit. ,

I
809 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 810

F. Num. 96, a modestia et temperantia.
modestue temperantia. N. 91,])oslFenerator, etc;
in Cod. 1 Goth. Tolet. est ha?c additio ad imani pa-
ginam Femellarius feminisdeditus, quem antiqui
: A\., multaque editione ; al., multa quce editione.
mulierarium appellabant. N. 98, qiii felicitatcm. Al.,
qu(e felicitatem. N. 99, facilis. Al., facihilis. N. 100,
a formo. Al., a forma. N. 101, frangi possil. Al.
frangi potest. N. 102, resedii. AL, recessit. N. 103,
ad pra3cordia.Al.,i't'/ aprcecordio. hX.^velaprcecor-
dia, forlasse, a cute, vel a prxcordiis. N. 105, le-
nit. AL, tinit. N. 106, fremens. AL, fremens, per-
strepens, irascens; al., fremcns,idest, ctim furore
vociferans. N. 107, fur a furvo. AL fur a furendo,
Al., a A K. N. 154, indeetkaristia, karismata gratise. AL,
unde et Eucharistia, sacrificium, idest, bonagratia.
L. N. 156, tetus. AL, locus. Ib., multaque dilione.
N. 157, largus... AL, largus, munificus, humanus
;
aL, largus, abundans, affluens. Ibid., et longi tem-
poris. Al. om. longi. N. 158, magnanimus. AL, ma-
gnanimis. N. 160. JSAins autem, latro est, inquit,
Jatero. AL, melius autem, latro est quasi latero
al., aliiautem, etc. Ib., insidiator. A\.,insidiatur.
Ib., laniando. -U., lanicndo. N. 151, conciliator. AL,
consiliator. Ib., blandiat. AL, blandiatur. Ibid., fa-
cit. AL, faciat. Ibid., puellari. AL, puellarum. Ibid.,

vel furvo. Ib., noctis. AJ., nocturno. Ib., factiosus. luxuriosos quasi. Al. ora. ciuasi. Ib.. lascivus, quod.
AL, factiosum, Ib., cum seditiosum. AL, cumsedi- AI., lascisvus dictus, quod. Ib. laxus. AL, luxus.N.
tioso. Ibid., gratiosum, ac potentcm, quasi. AL, gra- 162, currere. AL, cursus. Ib., a tluore. AL, aut a
tiosum, potentem, etquasi.^S. 109,a dominis, igno- fujwe.N. \&3,ha\ie?it.A!i., habeant.lh.,de\iet.A\., di-
rainise. k\., adnominis ignominiam. N. 111, foruica- citur. N. 164, luscitiosus. AL, lusciosus ; a\., lusci-
rius... fornicatrix. AL, fornicarius, et fornicatrix. losus;a.\.,lusciliosus. Ib.,qui unum.A\., quod unum.
Ibid., hae sub arcuatis prostabant. AL, hwc sub arctia- B M. N. 165, liinc appcllata misericordia. AL, hinc
tisprostrabantur ; ^\. prosternebantur .^A\.2, quasi
,
appellatam misericordiam. N. 167, dictus. AL,
felu abundans. Gothici et alii, quasi fctunda. Et in dicitur. N. 168, magnanimus. AL, magnanimis. N.
1 Tolet. Cod. ha^c est nota ad marg. Feta aliquoties
: 169, dictus. Al. om. Ib., et ad sustinendam. AL, sed
plena aliqtioticsIiberatri.t.lh.,ieta...i'\ens.k\., feta, ad s. N. 170, qui memoriam tenet. AL, qui mcmo-
prcegnans; flens. Ibid., lacrymis.AL, lacrijmas.Vo., ria tenet ; al., quia memoria tenet. N. 171, Greece
vel a schola. k\.,aut a icholis. Ib.,discesserit. AL, statio. AL, Grcece Latine statio. N. 172, magis exi-
discessit. 113, sed tixa. AL, sed fda. N. 114,
G.N. mius. AL, majus eximius ; al., magis,etmdximus.
gracilis...AL, om. Cod. 1 Tolct., gracilis, fragilis, N. 176, manu dicere. AL, manum dare. N. 177,
tenuis ; AL, omninoomittunlverba, grandis, gracilis. conversaiionem. AL, ad conversationem. Ib., a bono
Ibid., quod sit. AL, quasi sit. Ibid., qui plus, AL, deterior. AL, a bono melior. N. 178, quia mollior.
quod plus. N. 115, appellatus. AL, appellatur. Ibid., AL, quasi mollior. Ih., est monitor. AL, et moni-
nec valens, nec volens. AL, 7iec valentes, nec vo- tor. Ib., bona. AL, pwnam. Num. 179, mulcator.
lentes. Ibid., et tanquam. AL, et quanquam. AL, mulctator. N. 180, Lucanus, Al., xit Lucanus.
H. N. 116, heros... fortis. AL, om. Ib., ac- Ib., veniat. AL, veniam. Ib., enervato corpore de-
clinis. AL, acclivis. Ib., honori. AL, honore. N. decoret. AL, encrvati corporis dedecore. N. 181, a
117, humanitas, qua. AL, humanitas dicta, quce. moechia. AL, a macia. Ib., sive a maceratione. AL
N. 118, honorosus plusest quam honoratus. Golhici om. Ib., manu ancus. AL, manu ancus, vel manu
et alii honerosus plus est quam honcratus, scili- cassus. N. 182, vitabundus, vitanti similis. AL, vi-
g
cet pro onerosus et oneratus, addito h, ut ille a.^vo **
tavundus^viventisimilis.lh.^vevinmiWsvaovientis.AL,
ficri so!ebat. N. 119, e Gra^co. AL, Grceco sinee. N. vere similis morienti. N. 184, morio. AL, morior
120, simulacra. AL, simulacrum. Ibid., oris. AL, al., morrio ; a\.,murrio. Ih., pra^sit. AL, prcesidet.
foris. Ibid., ct colla. A\.,et collum. N. 121, argu- N. N. 185, quasi ne ullus. AL, quasi sine ullus.
menti. AL, ab argumentis. N. 186, nihili. AL, nihil. Ib., ex ne, et hilo. AL, ex
I, N. 123, ingeniosus. AL, ingeniosus dictus. nil, et hilo. N. 187, nugam. AL, nugas ; al., 7iu-
N. 124, vocatur. AL addunt quia inter eam, quam gacem. Ib., id est, nugas non perniciosus. Al. id
transfert, yadicat. N. 125, indoles. AL, indolis. N. est, nugax, perniciosus ; aL, id est, fugax, pcrni-
126, cui nocilum. AL, cui iiocivum. N. 127, vocant. ciosus ; al., id est, fugax, non perniciosus. N. 188,
AL, dicunt. Ib., illustris, AL, illustcr. Ibid., con- nequaquam. AL, ncquitiam ; al., nequidquam ; al.,
trarius. AL, contrarium.lh., iAone\x%. h.\., add. it/o- nequam. Ib., quasi dicat. AL, quasi diceret. N. 189,
neus, quasi duplum habens donum. N. 128, sine alias nefarius... AL, alias ncfarius, nec diccndus.
marcore. AL, sine maceratione. N. 129, sine formo, Ib., ne nominandus quidera. AL, add. ne diccndus,
id est, sine calore. AL, sine forma, id est, sine co- N. 190, qui nuntiat. AL, ct qui nuntiat. Ib,, quod
lore. N. 130, et ira. AL, et in ira. N. 134, fraus mali. nuntiatur. AL, quod nuntiat. N. 191, accipiebat,
AL, fraudis malum; ai., fraudis mali. N. 135, ab AL, conspiciebat. N. 192, recesserunt. AL, rcccs-
intuendo. AL, abinvidendo. N. 136, sit. AL, qwerit. serant. N. 193, sit turpis, AL, sit garrulus turpis.
N. 138, nefrcndes. AL, frendes. N. 139, inglorius. Ihid., nec legens. Gothici, neceligens, deleto nec le-
AL, ingloriosus. N. 140, inveterator. AL, invetcra- ^gens. In 1 Cod. Tolet., n, 194, consumit. AL, con-
tus. N. 142, ne operi quidem ulli aptus. A\.,neope- sumunt. Ib., excepto eo, Gothici, excepto eum. N.
ris quidem ullius, omisso aptus. Ibid., proviribus. 195, opertus. AL, coopertus.
AL, proviribus accipiuntur. N. 143, vel sine naribus. 0. Num. 196, rectae gloria^. k\.,F,ect(B glorice Gra;-
AL, hocest, sine naribus.N. 144, perdidit. AL, p^r- cum est. N. 197, ostio pedem. AL, ostiis pcdes. Ib.,
dit. N. 146, cui nec inanis absenti surrexit tumulus. apertus. AL, aptiis. N. 198, habilis. AL, habitus.
AL, cui nec animam mane habenti surre.vit iumu- N. 199, dictus. AL, victus. Ibid., obtunsus. AL, obtu-
lus; al., cui nec absenti surrcxit tumulus. Vulca- sus. Ib., obclusior. Al obtusior; al., obscurior. Ib,,
,

niu5 arbilratur lcgendum, cui nec animam debenti conabundus. AL, conabundus dicitur. Ib., obnoxius.
suppetit tumulus. N.148, subito sit. AL, siibito fit. AL, obnixus. N. 200, oblectator. AI. oblactator. ,

Ib., indigena vocatus. Al. indigcns vocaius. N. 149, a
pa^dore. AL, a pudice; al., a putore; al., a podice.
Ib., pa^dorem. AL, fetorem; al., putorem; a\.,pu-
dorem. Ib., dicunt. AL, dicit. N. 150, internecida.
A\.,internicida. Ib., niendacio innititur. AL, tnen-
N. 201, quodlibcros. A.l, qui liberos. Ibid., habeat.
AL, habet. Ib., ovium pastor ovilio. AL, ovium pas-
tor, quasi ovilio ; al., custos ovium, quasi ovilio.
P. N. 202, inccrtorum. AL, inccrtos. Ib., a pa-
viendo pavirc enim. AL, apavendo; pavere enim.
;

dacium innititur. Ib., impostor... AL, impostor,
mendax, commentator. N. 152, insideat. AL, insi-
diatur, Ib., insidere. AL, insidire. Ib., non per-
miitit. Al. om. 7ion^ sed malc. N. 133, dignitatis.
AL, virginitatis.
N. 207, qui parvulis assignatur. AL, cui parvuli
assignantur. Ib., ductct. AL, doceat. N. 208, pri-
mus... postrcmus. AL, primus... postcrior... postre-
mus. N. 210, nomen inaliud. Al , innomen aliud;
al., nomen ad aliud ; al,, nomen aliud, omisso in,

Patrol. LXXXII. 26
 811 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VAKIANTES LECTIONES. 812

el divulgatum est pro devolutum est. N. 213, per-
severans.... Al. add. iperseverans, ardens, strenuus,
laboriosus. N. 215, nara procare. Al., nam procari.
N. 217, etprocul jactatus. Al., et procul jactus ; al.,
acprojactafus; al., et projectatus. Num. 218, scri-
bunlur. Al., describu7itiir, bonisaue fisci agglome-
rantur. N. 219, prsecinclus linteo lavit. Al., prce-
cinctus est linteo, et lavit. N. 220, et prsedo. AI., et
prcedio. N. 221, id est. Al., hoc est. Ib., capiebant.
A!., cupiebant. N. 223, quasi perdens. Al., quiaper-
dens. Ibid., et dejero. Al, om. N. 224, advocalus.
Al., advocator. Ib., mercedig. Al., mercede. Ibid.,
N. 260, a sequendo. Al., obsequendo; al., ab obse-
quendo. N. 261, accidat. Al., aecedat. N. 262, ex-
succatus. AI., exsiccatus. Ib., quod sit. AI. om. sit,
et postpu/su add. est. N. 263, saio. Al., sagio. Ib.,
asuendis. AI., ab esuendis; al., ab struendis.
T. N. 264, tuetur. Al., tueatur. Jb., mones.
Al., montes. N. 266, diuturnus. Al., diurnus. N.
267, lanx. AI., lances;i\\., lancis. N. 268, truculen-
tus...God. 1 Tolet., truculentus, crudelis, immanis,
scevus. N. 269, torto vultu. Al., torvo vultu. N. 270,
timorem habet. A\.,terrorem habet. N. 272, diu.id
est. Al.om. id est.li)., qui coactus. A\.,quiacoactus.

scilicet. Al., licet. Ib., valde, Al., valide. N. 225, V. N. 274, uti possit. Gothici, utere possit.
fallat. Al., fallax. Ib., gerit. Al., tegit. N. 226, Ib., quod doceri. AI., qui doceri. N. 276, viridis...
parricida... parricidium. Al., parracida... parraci- vi rudis. Al. om. N. 279, quia sine via. Al., quasi
dium ; al., parrecidum, et homicidum. Ibid., dixe- sine via. Ib., sine memoria evanescat. Al., sine
rint, quoniam. AL, dixerint, qui hominem occide- mora eva^iescat; a] ..,7nemoria evanescat, omissosine.
rat, quoniam. N. 227, persecutus, perfecle secutus. N. 280, vesanus non probe sanus. Al., vesanus
k\.,persecutor, perfecte secutor; al. om. persecutor porro sanus. N. 282, a venabulo. Al., a venatione.
nonsemper... pe/'/(?cfe secu^us. N. 228, hoc vocabu- g In Cod. Tolet. 2, post pressores subjungitur Ex- :

' " .,
lum. A\.,hoc no7nen.lh.,omm\im iniquorum. AL, ho
.
. plicitliberxpartis primx feliciter. Liberxi Etymo-
,

minu7n iniquoi'U7n. Ib., post i7iic^uorum alii addunt
Peccator item apectoris caterva (An cavernaf) co-
g7iominatus pro eo quod inibi occulta delictorum
'^onduntur. N. 229, a prosedendo. AL, a prosi-
ie7ido. Ib., concuba. AL, concuba, vel co7icubina.
N. 230, nam pavire. AL, na7n pavere. N. 231, petra^.
AL, petra. Ibid., pusillo. AL, a pusillo. Ib., a pu-
sione. Al. add. a pusione dictus. Pelica7ius, vir san-
ctus solitudini deditus.
R. N. 234, religiosus... appeilatur. AL, religio-
sos... appellatos. El mox retractant... relecjuiit. AL,
religiosus... appellatus. Ib., ex religcndo. AL, ex
Telegendo. N. 235, rationator. AL, ratiocinator. N.
236, reeipit. AL, recipiat. Ibid., resipil. AL, resapit;
logiarumpartis secundce. Similiraodo Cod. 1 Tolet.:
Item pars secunda liber xi. Scilicet veteres, ut jam
in Isidorianis, c. 48 n. 16, adverti, Etymologias in
duas partes distribuebant, quarum prtma priorcs de-
cem libros, altera posleriores decem coraplecteba-
tur. Secundara igitur Etymologiarum parlem ad se-
quens volumen reservamus.
LIBER UNDECIMUS.
Cap. I. N. 1, dicta ab eo. AI., dicta est ab eo.
Ib., hanc quidam. AI., hanc quidem. N. 2, deriva-
tum. Al., derivativum. N. 4, de humo terrae. AL, de
limo terroi. N.7, genlilibus. Al., a ventis. N. 8, quod
quidam,etc.AI., quodputaveruntincorpoream, elc,
al., potuerant pro potuerunt. N. 10, nisi animam.

al., recipit. Ibid., desierat. AL, desiderat. Ib., ani- Gothici et alii, nisi quod animam. Ib., propier
mum suum.AL, cor suum. N. 237, repens au- quod. Al., pro eo quod. Ib., inspiret. Al., spiret.
tera. AL, repe^ite auteni. Ib., rcborea?, AL, ,^^^..:. _ Num. 11, vocari ul. Al., vocari volunt ut. N. 12,
.., roboris

N: 238, et reatus a reo nuncupatus. Al et reatum C amentes. AI., amentes dicuntur. Ib., non anima.
a reo 7iuncupatum. AL, non omnia. N. 13, dum vult, etc. AL, dum scit,
S. Num. 240, quod unumquodque, AL, quou7iU7n- mens est,dumvult, animus est ; z\.,dumsit,mens
quodque. Ib., sensu veriiatem. AL, se7isu veritatis; est, etc. Ib., unde et sententia. AL, U7ide essentia.
al., se7isus veriiatis. N. 241, quasi studiis. AL, quasi N. 16, quatuorelementis corapacta est. AL, quatuor,
in studiis. Ibid., sanctus veteri. AL, sanctus a veteri. id est, terra, aere, humore, igne; nam terra, etc.
Ibid., purificari. Al., purificare. Ib., tangebantur. Ib., quibusquid dcbetur. AL, quibus cujus debetur;
AL, tingebantur. Ib.,sancli nomen. \\.,sa7ictio7iem. al., cujus quid debetur. N. 17, caro est, qua; vivil.

N. 242, supreme paler. AL, supremas parles; al., su- AL, caro est sem i:r, c/ui vivit. Ib., idem noncaro.
p7'enm parfcs. N. 243, sicut formosus. AL, sic for- AI., id est, non caro. Ib., corpus dicilur. AL, corpus
raosus. Ibid., Terentius... dabo. AL om.N. 244, su-
perstitiosus, elc. AL, superstitiosus... appellatus...
precabatur, et viimolabat. Ib., superstites essent,
AL, supcrstitissent. Ib.,quiasolers. AL, quasisolers.
N. 245, sua edeniej. A\.,suade)ites. Ib., aliasseda-
les, quod simul sedeanl. Socii. AL, alias sodales. So-
cii ; al., alias quasi sedales, ipsi et soeii ; al. om.
alias... sedeant. Ib., periculi. AL, pericuhun. Ib., in
unam caligam. AL, i7i una caliga. N. 246, rae esse.
AL, meipsum esse. Ibid., nec ullo ignorainia^ com-
raovetur dolore. AL, nec ulla ignonmiia co7nmove-
tur ad doIoi'e7n.ls. 247, frigidus. AL, frigus. Ib., per
quod. AL, per quos. N. 248, super vult videri. AL,
vult supervidcri ; al., super vult videre. N. 249, de-
irahendo. Gothici, detrahendum. N. 250; quasi sa3-
vus. AL, quasi satis. N. 251, quod non. AL, ciuce
non. Ib., suasor... trahens. A\., suasor a suadendo,
quem vult decipere ; 3i\., suasor decipiens, idest, in
suam sorton trahens. Suasor a suadendo que^n vult
,
dici sine alio verbo. N. 18, sunt, visus. AL, sunf,
ut i'z.su5.N. 20, autexlerna ajtherea luce. AL, tit ex-
terna cetherialuce;a.\., aut externa,et cetherealuce.
Ib., per tenuesvias. AL, per tenues venas.N. 2i,q\iod
vivacior. AL, quod viator. Ib., prfestantior, sive ve-
locior. AL; prcestantior, veU)cior. Ib., sensus, videre
dicamus. AL, sensui dedicamus; 3l\., scnsus unde
dicamus. N. 22, odore. Gothici, odoris. Ib., attactus.
AL, attractus. N. 23, et per omnia... aspergat. AI.
omiit. Ib., genera sunt. A\.,genera esse, sine verbo.
Ib., oritur. AI. add. oritur qiiod sentiatur.
Num. 24, propria natura dala est. AL, propriam
naturam datam esse. Ib.,audiendum.AI.,audz£?«f/ww
est. N. 25, vigendi causa. AL, vivendicausa. N. 26,
vertex est ea pars. AL, vertix estpars. N. 27, ocei-
pilium. AL, occipitium. Ib., capiii retrorsum. AL,
capitis retrorsum. N. 28, pili autem dicti. AL, pilos
autem dictos.lb., a pelle, e qua. AL, apelle, qua;
al., apelle, dequa. Ib., pilum dicitur a pila. AL,

decipere ; forte, quivult. N. 252, scrupus enim. AL,
scrupo eni7n. N. 253, c/.aiou. Al. add. id est, a perver-
sitate.^ Ib., scoria qua'. Al., sco7'ta quod. Post scorta,
etc, Cod. 1 Tolet. inseruit Scu7Ta,qui sectari,elc.;
: bus. N. 33, lota. AL, facfa tota. N. 34, qualitates
quod alii atferunt in / sciUcet iscurra, alii infrapost sa-
tor. N. 255, scurra appellatus. AL, scurras appella-
tos ; al., scurras constat appellatos. N. 258, jurisperi-
torum. Al. om. se(|uentia : c^ui etia^n. s. f. appellave-
runt. N. 259, sospes... A\.,sospes, salutis, hospes.
pilo dicitur et pila ; a.\., pilo dicitur a pila. N. 29,
lonsura decet.AL, tonsum essedeeet.^^.dO, tondere.
AL, tonde7i;a\., tundere. N. 31, quibus, AL, a qui-
significat.AL, cpialitatein sig^ii/icat.^Snm. 35,mcn.
tis motum. AL, mentisciue motum. N. 36, occulunt.
AL, occultant. Ibid., menlis indicium. AL, mentig
judiciu7n. Ib., initio. AL, ex initio. Ih., acceptam,
AL, accepta. Ib., proponendo. AL, prcepomndo.N^
813 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES. 814

37, nobis. Al., a nobis. Ib., plerique piipulam. Al.,
plerique pupillam. AL, propterea papulam. N. 38,
ornent. A\.,ornet. Ib., volvos...bolborum. Al.om.;
al.,valvarum-pvo bolborum. N. 39, uL..reficiant..Al.,
aut...reficiunt.lh., conniventibus. A\.,cohibenlibus.
N. 40,utra^que clausse. AL, utraque clausa. Ib.,ad-
nati. A\.,admoti. Ib., pili. AL, capilli. Ib., ne irruen-
tes. AL, ne irruente sorde. Ib., facile. AL, facie.
Ib., cujusciinque. AL, cujusquam. Ib., contactum.
AL, tactum. Ib., quo tenuem. AL, quod tenuem.
N. 42, tula. Al. om. N. 44, promineant. AL, pro-
minent. Ib., in rotundiiatom. "Al. in rotunMtate.
Ib., quse Gr^eci, AL, quam Grceci. N. 46, aurium.
AL. auribus. Ib., inditum nomen. AL, inde nomen.
Ib., pinnula. AL, pennula ; et sic mox pennum, et
penna pro pinnum, et pinna. N. 47, nare. AL, ma-
nare. Ib., ul norimus. AL, ut noverimus; al., ut odo-
remus. Ib., ac non totis. AL, ac non notis. Ib., cce-
peret. AL, coeperit. N. 49, et sputum. AL, ct spiri- _ autem fibras. Ibid., acciperent. AL, acceperunt. N.
tum. Ib., foras. AL, foris. Ib., projicimus. AL, B 127, dictus a suppleraento. A\.,dictus supplemen-
mittimus. Ifi., quia inde. AL, c[uia ibi. Ib., cibi
inde. AL, cibi etinde ; d\.,cibi unde. N. 51, aligau-
do. AL, a lingendo. N. 52, inde Lalinura. AL, inde
in Latinuni. Ib., colomeilos vocant. AL, colomellos
vocat. Ib., qui concisa, AL, quia concissa. Ib., at-
que confracta. AL, )a?>i /mc^rt. N. 54, a gignendis
dentibus. AL, a cingendis dentibus.ti. 55, coelum esl.
AL, ccelum sursum est. N. 56, nisi linguae moius, etc.
AL, nisi linguce distantias vocis efficerent. N. 59,
qucC cibum. AL, quce cihos. Ib., quee foramen. AL,
quod foramcJi. Ib., operitve. AL, operifque. N. 60,
elteres. AL. etrotundum. N. 61,primus. AL, prius.
Ib., tu accuses frange cervicom. AL, tu accusas
frangere cervices. N. 62, qua irupedum. AL, qua-
drupredi. Ib., ola. AL, ala. N. 63, nominata. AL,
nominata sunt. Ib., hi sunt. AL, in his sunt. Ib.,
quod illic. AL, quodilli. N. 64, cubitus dictus. AL,
cubitum dictum. N. 65, sunt appellatfe. AL, sunt r a circuitu. Al.
Ennius. AL, Ennius ait. Ib., voluit. AL, cogit. Ib.,
/|
venirent. AL, pervenirent. N. 110, quia iis. AL, quia
in his. N. 111, rotundi. AL, rotundum. N. 113, sta-
bile. AL, subtilius. N. 116, sub corio est. Al. om.
Ib., circunifusa. AL, circuraflua. Ib., continealur.
AL, continetur. N. 117, eadem lacerti. AL, item la-
certi; aL, ideni lacerti. Ib., ut sit. Al. om. sit. N.
118, plus sanguinem. AL, plus sanguinis. Ib., plus
spiritum. AL, plus spiritus. N. 119, cordi vicina. AL,
cordis vicina. N. 120, motus. Simplex. AL, mofus
aut simplex, aut compositus. Simplex. Ib., sallu.
A\.,7notu. Ib.,leniores. AL, leviores. A. 122, aiunt.
Al. om. N. 123, unde et. AL, inde et. N. 124, agi-
tando. AL, exagitando. Ib., admittit et rejicit. AL,
emittit,et recipit.lb.,a.per\endo.A].,adaperiendo. N.
125, in cerebro subvolat. AL, cerebrum subvolaf. Ib.,
ex cibo traclum. CL, et cibos tractos. Ib., consistit.
AL, persistit. N. 126, dictse autem fibrfe. AL, dictas
tum; al., dictus duplementum. N. 128, folliculus.
A\.,folliculum. Ib., et cibum. A\.,et ipse cibum. N.
129, egerant. AL, digerant. N. 130, membranum.
A\.,membrana, quce membranum. Ibid., a pulmoni-
bus el. AL, a pulmo7ie vel. N. 131, jejuniura. AL,
jejuna. N. 132, ad ingmnsi. Al., usque ad inguinem.
N. 133, ex ipsa. AL, ex ipso. N. 134, calyculi. AL,
cauliculi. Ib., utriusiibet. AL, utriusque. N. 135, ab
utraque. AL, ab ufroque.lh., dividat. AL, dividit.
Ib., replexse.AL, refiex(e.\\:>i(i., cornuum. AL, cornu.
Ib., intrinsecus. AL, extrinsecus. N. 136, generetur.
AL, generatur. N. 137, valva, etc. AL, valva ven-
tris, id est, janua, vel. Ib., dicta quia. AL, dicta
quasi vas aquce quia. N. 138, egeritur. AL, egredi-
tur. Ib., futura. Al. om. Ib., dicitur. AL, vocatur.
N. 139, jactum. Al,, jactu. Ib., irrigatione. AL,
infusione. Ib., in corpus. AL, in corpore. N. 140,
propter circuitum. Ib., venire.
,

sic appellatce. Ib., ascillas. AL, ascellas. Ib., et os- AL, evenire. N. 141, fetus. AL, fructus. Ib.,
cilla dicla. AL, et ascilla dicta; al., et scilla dicta. corripit. AL, corrumpif. Ib., aera. AL, aeramenta.
Ib., cillanlur. AL, cillentur ; aL, cilluntur ; al., Ib. cherantur. Al. etferuntur. Ib., nec aquis., AL,
celluntur; al., scillantur ; aL, cilleantur; al., as- nec aliquo. N. 142, non est. AL, non esse.lh., non
cillantur. Ib., moveantur. AL, moveatur ; al., mo- adhseret. AL, nofi hiereret; ?i\.,non potesl adhcerere.
ventur. Ib., has quidam. AL, hos quidam. Ib., hir- Ib., miscere se. AL, misceri. Ib., hinc et AL, hinc
corum. AL, hircosum.^S. 66, manuprctium. AL, ma- esf et. N. 143, totura opus. AL, totum corpus. N.
nus pretium; al., et minus prctium damus. N. 67, 144, folliculus... nascitur. AL, folliculi... nascuntur.
Apostolus Dextras, AL, Apostolus dicit ;Jncobus et
: Ib., continelque. AL, continentque. Ib., dictus ila
Joannes dextras ; ol. om. dicit. N. 68, quod rem Heri. quia. AL, dictus autem folliculus quia. Ib., quia
AL, quodfieri, omisso rem. N. 70, existunt. AL, exi- cum cum. AL, quia ct cum. Ib., editur. AL, egredi-
stant. Ib., secundus salutaris. AL, secundus index, tur. N. 145, sic et in nobis. AL, sic et in hominibus.
et salutaris ; al., secundus salutatorius. Ib., atque Ib., invaluit. AL, invaluerif. N. 147, promissa. AL,
oslendimus. AL, vel aliquid demonstramus. N. 71, prolixa.lb., subjungam. AL, subjungamus.
probri. AL, probra. N.72, ad inguina, de quo. AL, Gap. II. N. 2, annis. AL, annos. N. 4, aduiti. AL,
ad inguinem, de qua. Ib., sustinetur. AL, susten- apta. Ib., ad vigesimum octavum annum. AL, ad
tatur. N. 73, a collo usque ad. AL, a collo ad. Ib., viginti octo annos. N. 6, declinatio. A\.,inclinafio.
mamiliaj inter. AL, mamillce dicuntur inter. N. 74, Ib., senioris. AL, senilis. N. 8, a^latum. AL, wtafis.
dicimus. AL, dici. N. 75, quas sugentes. AL, quas Q N. 10, leves. AL, lenes. N. 11, gerebat. AL, rege-
infantes sugentes. Ib., breve illud. AL, prcebct illud. bat. N. 12, quasi puUa. AL, quasi pupilla. Ib., sine
N. 77, meaiu. AL, motu. N. 79, appellavit. AL, oculis. Gothici in oculis. Ib., patres. AL, parcntcs.
appellatur. N. 81, sit. AL, fit. N. 83, quod artuura. Ib., quam ab... acciperent. Al. om. Ib., nomen. Al.
AL, quod per artuum. Ib.,id estabinluerendo. AL, om. N. 13, ostendat. Al. osicndit. N. 14, pariunt.
om. N. 84, ut digitos. AL, ut digiti. N. 85, compago. AL, pariant. N. 16, incipiat. AL, incipit. Ib., pra^-
AL, compagia. N. 87,mcdulke appellata?. A\.,mcdul- paratus. AL, parafus. Ib., fricesimus.Golhici et alii
la appellata. Ib., vertibula. AL, bertibulte. Ib.,con- ila pro triginta apnd Grialium. Ib., pecudibus. AL,
globalae, dicta. AL, conglobata, dictce. N. 88, attritu. pecoribus. N. 17, vis. AL, virtus. Ib., in femina. AL,
AL, tactu. Ib., flectunlur. AL, plectuntur. Ib., in feminis. N. 19, corporum. AL, animorum, vel
salvetur. AL, servetur. N. 89, ut tota. AL, ettota. corporum. Ib.,aliud. AL, aliquid. Ib., autin alium.
N. 90, dexlro auiem lateri. AL, dextra auiem la- AL, aut animalium. N. 20, corruptionem. AL, co?'-
teris. Ib., kevo. AL, /rfwa. N. 93, scapula...AI. add. reptionem. Ib., sacra?. AL, sanctce. N. 22, virum
scapula a scandendo dicitur. N. 96, sacra spina.AL, agit. AL, iit vir agit. Ib., fungitur. AL, fungitur.
spina sancta. N. 98, feminis. AL, mulieribus. N. 99, lb.,virilia opera facit. AL, virilia faciat. Ib., ut Ama-
sii umbo. AL, sit ibi umbo; al., 5/^ umbus. N. 101, zon. AL, ut .imaxones. N. 24, sexus species. AL
prementis. AL, prementi, N. 102, partes. AL, om. species. Ib., femina; sunt. AL, feminas esse. N.
partes sunt. Ib., gignenda; sobolis. AL, agignenda 26, minus senex. AL, minus est sene. Ib., sicut ju-
iobole. Ib., quod his. AL, quod in his. N. 108, ct nior intra juvenem, AL, sicut juvenior intcr juve-
crurum. Al.,e^ cr«mm.N. 109,dicunt. Al.om. Ib., neni etsencm. Ib.,intra pauijercm. AL, intcrdilcni
 815 AD S. ISIDORI
et pauperem. N. 27, prae vetuslate. AL, per vetus- m N.
tatem. minus. AL, calet inminus. N. 28,
Ib., calet
feminini. AL, feminei. Ibid., cur diccret. AL, cur
non diceret. Ibid., senem mulierem. AL, anum
mulierem. N. 30, impoteniissimis. AL, potentissi-
mis. Ib., liberat. AL, liberet. Num. 31, mortium.
Al., add. « Sive mors a morsu primi hominis, qui
:
vetita? arboris pomum mordens mortem incurrit,
esu poniimortem mcruit. » Duo Goth. Tol. om.
ille
guo ille... meruit. N. 33, Cfesar. al. add. : « Non
polestmortuus aliquid facere post mortem suam, ita
homo non potest scire ejus originem, id est, mor-
tuus ab eo, quod, etc. » N. 35, nominatum. AL, no-
minatur. N. 36, vocatus. AL, vocatur. Ib., defunc-
tos. Al., functos; defuncto. Ib., unde et honori-
al.,
bus funcios. AL, unde est et honoribus functus.lh.,
diem functus. Al., die functus.
Cap. III. N. 1, gentiles Deum modo naturam. AL,
gentiles qui dicuntur, modo naturam. N. 2, prse-
dicere. Al., prcedicare. N. 3, perhibenlur. AL, per-
hibent. Ib., quidquam. AL, quidquid. Ib., prjedicant.
AL, pr«?rfice??/. Ib., demonstrent. k\., demonstrant.
N. 4, crealioncs. AL, crea/'wn<?. Ib., constituta?. AL,
constiiuta. Ib., probatum cst. Xerxi quippe. AL,
probatum est,ut in temporibus Xerxis regis. Tunc
quippe. N. 5, lepus ex equa. AL, vulpes ex equa.
Ib., dissolvi. AL, solvi. Ib., hominis, sed mortuas.
AL, hominis emortuas. N. 6, portentosum. \\.,por-
teiituosum. Ib., sumunt. Al., consumunt. N. 7,
cynodontes. Vulcanius, ex conjrctura, ff/,i^oo6vT£;.
Ib., proccdunt. AL, ordine procedunt.N. 8, deficit.
Al., dcfecit. Ib., generata. Al. om. Ib., steresios. Vul-
canius, ex conjectura, TTcprjTi/.cu;. N. 9, splenem. AL,
splen. N. 10, reperiuntur. AL, reperiantur. N. 11,
Wercurius. AL, masculus. Ib., Venus. AL, femina.
N. 13, dicti. AL, dictos. Ibid., parens. k\.,pariens.
Ib. vocet.AL, vocat. N. 14, falso. AL, falsa. Ib.,
sanclis. AL, sacris. N. 15, ipse. Al. om, N. 16, et
dicti. AL, et dictos. Ib., edunt. AL, comedunt. N.
18, monstroscG. A\.,mo7ist7'uosce.\i)., subteriori. Al.,
subteiiore. Ib., avenarum pastus. Al., venarum po-
tU7n. Ib. in vicem sermonis. Al., i7ivicem pro ser-
mone. N. 19, Panotios... ferunl. AL, Panotiosi... fe-
runtur. N. 20, ^evi.AL, enini. N. 21, Dci servo. Al.,
a Dei sc?'t'O.Ibid.,satvros. k\..,satyrosquc incubos. N.
22, Faunos. A\.,Fatuos. N. 23, ferlur. Al. om. N.26,
ocio pedum. AL, duodecim pedum. Ib., statura.AL,
sto/2<rrr.Ibid.,indice. Al.,i?i die. N. 29,ferunl.AI.,/(?r-
tur;^\. om. Ib., aspiciontes. AL, aspicie^ites se. Ib.,
quoinvicemutebanlur.Luc. Cod., quem^al ita semper
n verbo jitor accusativum pro aljlalivo adhibet. Ib.,
sprctatores. AL, inspectores. Ib.,stupeFcere facie-
bani.Al., slupefacieba7it. N. 30, tibiis. AL, tibia,\\i.,
suo cantu. Al., siib cantu. N. 31 raufragia. AL, nau-
, dus. A\.,exspecta7iclus. Ib., cinereus. AL, ci7iericius.
fragi7i7n. N. 32, voriicibus. AL, verticibus. Ib., exis-
limant. AL, cxistimcnt. N. 33, Irrationalium. AL,
Irrationabilium.'^. 34, serpcntera. AL, esse serpen-
te7n. Ib., cum novem. AL, cum octo, Ccesen. Cod. i,
cu7n quinquaginta. Ib., evomentem. AL vomen-
tem. N. 35, in simililudinem hccresium.Al., in simi-
litudi7ie hwresum. Ib. jiulUilat ignidebita. K\.,pul-
lulavitigni dcbito. N. 36, leonem...draconera... ca-
preara, Al., leo... draco... caprea. Ib., physiologi.
Al. pldlosophi. N. 37, dedit. AL, i^ididit. Ih., sed^
quod. Al., sed pro eo quod. N. 39, onocentaurus au-
tem vocatur. Al., onoccntaiirimi autem vocari.
Cap. IV. N. 2, fabuloso mendacio, scd hislorica.
k\.,no7i in fabuloso me7idacio,scd m
historica. Ibid.,
figura:" sceleratorum. A\.,figurce falsa sceleratorum.
N. 3, C<es. 1, post 7i7ica addit Expliciunt capitula
: acriores. Ib., sedignrs. A\.,sedignis.'N.&, benigna.
libri tmdecimi.
LmER DUODECIMUS.
Cap. I. N. 1., priraum. AL, pri^nus. Ibid., condi-
lionem. AL, consiitutione^n. Ca.'s. 1, om. juxtacon-
ditionem.lh., scrvirel. AL, inserviret. N. 4, gradiun-
tur. AL, gradia7}tur. N. 5, aut in usu. k\.,aut 7isui.
ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. $16
6, significalione.AL, significationem. Ib., anima-
^ liura. AL, a7iimantiu7n. Ib., vocalur. AL, vocatum.
N. 7, nomiiia. Al no7nen. Ib., noslrum laborcm.
,
A\.,nos in /a/>ore. Ib.,subvectando.AI., subjccta^ido.
Ib., vomere. AL, suo vomere. Ib., temperani. AL,
portant, N. 8, vel quod.... armata. Al. ora. N. 9,
eo quod. AL, eas quce. Ib., habent. A\.,vocant. Ib.,
quo in sacrificium. A\.,sacrificio. N. 10, \\t. A\.,virilis.
Ib., habeant. A\.,habeat. N. 1 1 a Marie. AL, a 7nare.
,
Ib., aries quod. Al., aut aries quod. Ib., imponere-
lur. AL, po7ieretur. N. 12, voceut. A\.,vocant. Ib.,
animantibus. AL, animalibus. N. 14, ob libidinera.
A\.,ad libidi7iem.N. 15, crepas. AL, creas ; AL, ca-
preas. Ib., dorcadas. AL, dorcas. N. 16, ea?dem
autem. AL, idem autem. Ib., quod ad instar. AL,
quod instar. Ib., in sublimi inhabitent. AL, in subli-
inibus inhabitent. N. 17, fluentis. AL, fluenta. Ib.,
et si. AL, ut si. Ib., illsesa suscipiunt. AL, illoisa,
suscipiant ; quod eodera modo retineri potest, ac
g prcecipitanies. N. 18, in infirmiiate. AL, in firmi-
tate ; al., in/irmitate, omissa praepositione in. Ib.,
persenserint. AL, perspexerint. Ib., nam ea. AL,
7iam eo. N. 19, ereclis. AL, rectis.N. 20, pron)issis.
AL, portentis. N. 22, imbelle. A\.,imbecille. N. 52,
quasi ?,i)mcus. A\.,quasi sporcus.lb., hinc etiam, elc.
AL, hinc etia^n spurcitiam, vel spurios nuncupa-
tos. N. 28, in excolenda terra. AL, f« colendo terram.
N. 30, irionnni. AL, trio7iem. N. 32, vocata. AL, vo-
ca/t.lb.,vit\ila crgo parva est noiidum enixa.Nara.AL,
vitulam ergo parvam esse, et 7iondum enixam.Nam.
N. 33, quod sint. AL, quod sunt.N. 34, gerultfi.AL,
regulw. N. 35, humdes. Aliter humiliores. Ib., ac-
cubant. AI., accu7nba7it. Ib., vorbum graecum. AL,
verbo grKCo.N. 36, se^ocions. A\.,velocioris cursus.
Ib.. cursus velocitas. AL, cursvs et velocitas. Ib.,
millia.AL, milliaria. N.37, aruraa. AL,a rumine.
Ib.,eminenle. AL, e7ni7ientice. N. 38, dicius. AI., di-
^ citur. Ib., hocsumpsit. AL, hoc ab a^itiquis animal
C sumpsit. Ib., coeperunt. AL, co^percmt. N. 39, ma-
gnos, ct indomilos. AL, magnos, id est, indomitos.
ib., zelant. A\.,celant. Ib.,morsu. AL, 7norsibus. Ib.,
quod tamen... occultant. Al. om. N. 40, asini, etc.
AL, asi7ios Arcadicos dictos, quod. Ib., agro. AL,
07iagro. N. 41, quando. AL, cum. N. 43, sono AL,
sonitu. Ib., vel morieniibus. AL, vel mortuis. Ib,,
effundunt. AL, funchmt. Ib., solius enim equi esl
proptcr, A\.,solum e7iim equum propter.Qu<&\oq\ien-
di ratio sa''pe in Mss. Isidori, nonnunquam etiarn et in
Impressis occurrit. N. 45, spcctanlur. AL, exspe-
ctantur. Ib., robori, AL, roiorc. Ib., solidatus. AL,
consolidatus. N. 46, et argntae. AL, et acutce. Ib.,
solidiiate. A\., soliditatis. N. 47, ex citaia. AL, exci-
tata. Ib., inauribus. AL, mMrtrt/^eiS. N. 48,spectan-
N. 51, purpuras. AL, purpureos ; al.,pMras.N. 52,
pciili. AL, petuli ; al., petelli. Ib., callidi. AL, ca-
ft lidi ; al., ccmdidi. N. 55, vulgo. AL, vulcjus. Ib., pu-
•^ ricum. A\.,brunicium. CcBS.l, om. Mcmnus...voca7it.
N. 57, habcuQuod. AL, habet eo scilicet quod. AL,
habet, Grcece est enini hoc velut quod; al., luibet,
Grcecum est enim hoc vel ciuod. N.58, in coitum. AL,
i7i coitu. N. 59,gregibus. A\.,grege. N. 60, etsimios.
AL, et simias. Ib., lalem et sobolem. AL, talcmso-
bolem. Ib., etenim anima. AL, etenim animal. Ib.,
exiriiisecus. AI., extrinsecas. N. 61, ex apris. AL,
cx capris.
Cap. II. N. 1, dicti. AL,
dictce. Ib., a vi qua.
AL, a vi quia. N. pro desiderio. Al. ora. pro.
2, et
Ib., voluntates. AL, vohcptates. N. 4, acres. AL,
Al. om. N. 7, volucrem, AL, velocem; al., celerem
et velocem, N. 8, accipit. AL, accepit. Ib,, Grajce.
Al. om. N. 9, resilil. AL, insilit. N. 10, secundus.
AL, secundu77i. N. 11, utmulus eL AL, ut 7nulusex
eciua et asi7io, et. N. 12, elephanle. AL, eleplmntis.
N. 13, proponitur. AL, prwpo7iitur, N. 14, barrus.
817 AD S. ISIDORI ETY-ViOLOGIAS VARIANTE3 LECTIONES. 818

A!., barro. Ib-, quo ille. Al., quoniam illo. Ib., ii tione.N. 29, qn?ei)\m. A\.,qucB non solum plus.N.Z^,
eburiio. Al., churneo. N. 15. Lucas. Al., Lucanos. induat. AL, indueat. N. 33, eo quod. AL, propfer
Iii.,dictos ab anliquisRonnnis. Al., vocabant antiqui quod. Ib., pedum dicta. AL, add. Bruchus cst,cujus
Romani. N. 16, salutant. Al., homines sahitant. pene totum corpus in ventre coUigitur. N. 34, rep-
Ib., vel insulis. Al., vel in insulis. N. 17, aquilis. tilis genus. AI., reptHe genus. N. 36, qui cderint.

Al., aquilce. Ib., visos. Al., vivos. N. 18, charaa;-
leouis. Al., chamceleontis. N. 20, lynx. Al., lijncis.
Ib., ia duritiam. Al., in duriticm. Ib., Plinius se-
cundus exlra unum non admittere. Al., Plinius extra
fetum unum non admittere ; 'd\.,Plinius secundus ex-
traunum non admitiere fetum.N. 2l,pra^senserini.
Al., persenserint.N. 22,inforraes procreet. Ursorum.
k\.,informis procreetur ursorum A\.,informes pro-
. tinguit. N. 42, non potest. AL, iioji posse. Ib., ser-
creet partus ursorum. N. 23,derivationf. Al., deter-
minatione. Ib., a morsibus. Al., a moribus. Ib.,
AL, qui eos ederint. Ib., consumptionc. AL, con-
summatione.N.^Q, frigid?e. AL, frigidi. Et sic infra.
N. 40, frigidi sunt. AL, frigidce sunt ; aL, frigides-
cunt. vaporom. AL, vaporem corporis. Ib., na-
Ib.,
tura frigida^.AL, naturce frigidie. Ib., torpont. AL,
torquentur. N. 41, quicunque. AL, quisquam. Ib.,
corporis. Al. om. Ib., exigit. AL, eximit ; al., exs-
pentum. AL, serpentium. N. 45, uda. AL, iiumida ;
al., nvida. Ib quacunque. AL, qunque. N. 46, afl
,

inveiieril. Al., inveniret. N. 24, lupis est. Al. om. caput iclu aliqno collidatur. In Eflitione Grialiana et
est. Ib., se prsevisura. Al., sc prius visum. Ib., aliis, ad caput ictu capuf aliquo collidatur. Dclevi

dics duodecim. AL, diebus duodecim. Ib., longa jc-
junia. AL, longa illa jejunia. lo., tantum varios.
AL, tanfo varios.N. 25, ddilimani. A\., existiment. B mortem. AL, in hominis morte.
Ib., sensus. Gothici, sensui. N. 26. pro flominis
suis. AL, pro domino suo. Ib., spectanda. Al., ex-
spectanda. N. 27, dicti. AL, distincti.N. 29, aves.
AL, volucres. N. 31, harura. AL, horum. N. 35, ut
can"s vulneret. A\., et canes vulnerat. N. 36, carpens. 5, qui humaao corpori statim ul fuerit. AL, qui dum
AL, carpit. Ib., intcranea. AL, interiora. Ib.,
exit... mortuo. AL, om.N. 37, incipitobservare. Al.,
observat. AL, corrumpitur. N. 38,
Ib., corripitur.
catum.AL, captum, cattum. It).,vocant.AI.,tio-
al.,
cat. Ib., caiat.AL,c«ptoi.Ib.,aGra^co.AL,rtGr«cis.
Cap. III. N. 1, trahitur. AL, trahit. Ib., na-
scuntur. k\., nascantur. Ib., minucnte. Al.,rf(?c;r5-
cente. N. 2, rodat. AL, rodant. Ib., prscidat. AL,
prcecidant. N. 4, mus aranous... A\., musaraneum,
cujus morsu aranea moritur. Ib., aranea... AL,
aranece forma,quce;s\., aranece forma, cujusmorsu
prceciduntur tecta, quce. Ib., aranea^ forma. AL,
aranei forma. Ib., occulto. Al,, occulta. N. 5, dicta. _
AL, eo dicta. Ib., radicf^s subter frugibus. AL,
radices frugum subter N.7, i^voicciw^. A\.,pra;tectus.
. cuius. AL, ut masculus. Ib., et musculi. AL, et mas^
N. 8, aftlato. AL, afflata. Ib., traditar. AL, trahit.
N. 9, super. AL, super ejus. Ib., totum ejicit. AL,
totum foris ad siccandum ejiciunt. N. 10, portan-
tes. AL, gestantes.
Cap. IV. N. 1, gentiles. AL, antiquos. N. 2,
coluber ab eo dictus. Al., colubrum ab eo dictum.
Ib., labatur. AL, labitur. N. 3, lacerli. AL, lacer-
tce. N. 4, in Latinum. AL, in Latino. Ib., exerit.
AL, exerat. Ib., vim. AL, morsum. Ib., et ver-
bere poiius, quam rictu nocet. AL, et verberat, et
flatu, tractuque nocet.N. 5,soliio. AL, soliti.N.6,
aspiciai. AL, aspexerit. Ib., ad ejus. AL, et ejus.
N. 7, deliiescit. A\.,delitescunt.N. 8, venerint. Al.
add. venerint, ibique aliquem momnrderint. N. 10,
ingemuerit. Al., intumuerit. Ib., corpori nodi. AL,
corporenati. N. 11, pra^cidat. AL, pra'cidit.N. 12,
vocata. Al., vocatur. Ib., venena. AL, venenum.
Ib., spargat. AL, aspergat. Ib., fertur autem
aspis. A\.,fertur autem genus aapidis. Ib.,educat.
AL, producat. Ib., ad terram. AL, in terram. Ib.,
ad incantantem. AL, incantatorem. N. 13, gemis as-
pidis. Al., genus aspidum. Ib., qu?e Latine. AL,
qui latine. N. 15, nuncupatur. AL, nuncupatus. Ib.,
sudet. AL, sudat. N. 16, patenti. AL, patens. Ib.,
exiuberaium. AL, exvulneratum.^N. 18, esca illice.
AL, escam illiciens;a.\., escailliciens. Ib., soUici-
lata. AL, sollicita. Ib., totum enim corpus. AL,
totumque ejus corpus. Ib., non babere videatur.
AL, habere non videafur.N 19, vocatus. AL, vocata.
. aqua. » Ib., brachiis. A\., branchiis. N. 45, alligari.
Ib., pigrior est. Al., tardior est. Ibid., capii. AL,
exccecat. Ib., exponat. AL, deponat. N. 23, lo-
cum fuisse. AL, lacum fuisse. Ib., vastante«. AL,
vastantem. N. 24, in terris. AL, in terra. N. 26, in-
flexuosus qui. AL, inftexuosa quce. Ib., doquo. AI.,
de qua. N. 27, qui semper. AL, quresemper. N. 28,
irriguis. AL, riguis. Ib., depopulaiione. Al., popula-
secundum caput. Ib., juventam. A\.,juvenfutem. N.
47, imcn^am. A\.,juvenfutem. N. 48, per hominis
Cap. V. N. 2, in sua arte. AL, in stio labore.N. 3,
vel ibi uspiam adlKcrescit. Al., vel ubi uspiani ad-
hceserit, quod fortasso melius est. N. 4, cauda tigat.
AL, caudam figaf. Ib. Pcornioni. AL, scorpionis. N.
humano corpori tacfu fuerif. N. 6, qui contactus.
AL, qui contra icfum contractus. Ib., in globuHim,
AL, in globum. N. 9, in oleribus. AL, in olus. Ib.,
vel pampino. AL, vel pampinis. Ib., de qua. Al.,
cujus. N. 10, importuno, Al., in opportuno. N. 11,
pertinax. AL, pertinax dicitur.N. 13, costi. AL, co-
stce. N. 18, puiri, AL, putrefacta. N. 19, ut colu-
bro. AL, uf colubri.
Cap. VI. N. 2, spatiosum. A\.,spafiosum manibus.
N. 3, etiam. AL, enim, quod melius videtur. N. 4,
prius visa sunt et cognita. AL, prius et cognita sunt
visa. Ib., paulalim. Al. om. N. 5, merulse. Al., mc-
ruli. Ib,, albovarii. AL, albo varii. N. 6, ut umbrs.
'-'
AL, ut umbri. Ib., colore. AL, coloratre. Ib., ut mus-
culi. N. 7, dicitur. AI. om. N. 8, ob immanitatem.
AL, ab immanitate. N. 9, esse. AL, etiam, N. H,
AL, saliendo. Ib., transvolant. A\.,fransi-
salientes.
AL, motibus. Ib., feriunt. AL,
liunt. Ib., molibus.
feruntur; al., ferunt. Ib., serrato, AL, .serrafum. N.
15, mueronato sit. AL, majori natasif. N. 18, qui-
bus. AL, de quibus. N. 19, ictus lapidum. AI. add.
repercufiat fergore. Ib., repercussus. AL, repercus-
sus sit. N. 20, bumi. AL, in humo. Ib., raasculus.
AL, mascula. N. 21, bifidis. AL, binis. N. 23, dic-
lus. AL, dicitur. Ib., nuncupatus. AL, nuncupa-
tur. N. 20, reii. AL, rete.N. 25, inhiberi. AL, mi-
nui. Ib,, a quibus seepe pastus est. AL, qui his sre-
pe pasfi sunt ; al., a quibus sa'pe pasti sunf. Ib.,
affert. AL, habent. N. 29, ihymus. AL, thymum.
N. 30, ingeniosum esse. Al, ingeniosum etiam. U^,
n nassis. AL, vasis. Ib., viminibus. AL, luminibus.
Ib., aversum. AL, adversum. N, 31, traxit, AL, ac-
cepit. N. 32, suo. Al. om. N. 33, virgis. AL, vir-
gulis. N. 34, echeueis. AL, echinus. Ib., venti et.
A\.,venti licet. Ib., remolam. AL, moram. N. 36,
nomiuatus. AL, nominatur. N. 37, squalus diclus.
A\., squamatus dictus. N. 38, sardinasque. AL, sar-
dia que. N. 41, elabatur. AL, elabitur. Ib., an-
guilla vino necata, qui. AL, anguilke vino necatas
qui. Scilicel nominalivus pro ablativo ab^^oluto. N.
4i, congrus. Al. add. : « Congrus anguilhe similis,
sed grandis, moratur in cavernis petrarum sub
A\.,aUiqare. N. 46, atramenli. Al., atramenfo. Ib.
addilo. 'A\.,additum.. Ib. JEi\uop'\&?,. A\.,i^Ethiopum.
Ib., tradant. Al., tradunt. N. 47, tradunt. AL, fra-
dunt qaidam. Ib.. evolare AL, evolari. Ib., demer-
gere, AL, dimergere. N, 50, appellatum, Al,, ap-
peUatur. Ib., ex testae, A\.,ex festeo. N. 51, cancri
vocHnlur. Al., cancros vocari. Ib.,fluviatiles. AL, (lu-
819 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 820

viales. N. 53, a quorum. AL, a quarum. Ib., coq- ii N, 61, venerias. Al., venereas. N. 63, insurgit. AL,
cipiunt. A\.,concipiuntur. N. 55, humanorum. Al.," consurgit; al., surgit. Ib., quse fovit. Al., quce eos
humanarum. N. 56, dicius... adopertus. Al., dic- /"ofiiJ. Num. 64, diclae. Al., dzctos. N. 65, dicitur. Al.,

ta...adoperta. Ib., fluviatiles. Al., fluviales. N. 57, dicitur avis. Ib., semina venenorum. Al., semina
testula. Ai., testa. Ib,, ac peloris. Al., ac pelorus. venenata. Ib., iis veteres. Al., eas veteres. N. 66,
Ila mox pelorus. Ib., cochlea. Al., conchiUa. N.58, upupam. opopam.lh., cousidoret, Al., considet.
Al,,
reddunl, AL, reddant. Ib., dicunlur, Al., vocantur. Ib,, quisquis se. Al., si se quisquam. N. 67, con-
N. 60, cniore. Al., crure. Ib., remiltit. A\.,emittit stat. AL om. N, 69, merula, AL, merura. Ib., mo-

N. 61, tenui sunt t\st\.ih.A\.,tenues suntfistulce:'^.
62, apise, AL, apertce. N. 63, agnoscunt. Al., co-
gnoscunt ; al., agnoscant. Ib,, sine, Al, om, N. 64,
alise commisiione, AL, alice commistionem. Ib.,
masculi commistione suscepta. AL, masculi suscep-
ti07ie concepta. Ib., idem insequens. AL, item in
consequens; a.\.,ideni in sequenti. Ibid., perfundit.
k\.,perfu.ndunt ; ai., perfunduntur.
Cap. VII. N. 1, reformidant. AI,, formidant. Ib.,
cnchoria?, AL, incolce; al,. incurice. Ib., et merula.
Al,,e/ mcrM?'rt. N. 2, sicut genere. In Editione Gria-
lii est sicut genera, quod iortasse menduni est. Ib,,
quiequamnonpotest, AL, c/uemqtiam non posse. Ib.,
potuit, AI.,2J0/w/5se^.Ib.,velditferentias,k\.,veldoc-
trinas. N. 3, alta intendant. AL, cul alta tcndcmt.
N, 4, pars niedia alarum. k\.,pars medice alarum ;
quod in Grialii Editione erat, sed non placel. N. 5,
et homo. k\., ut homo. Ib,, dicuntur eo quod, AI.
om. dicimtur. N. 9, constat. Al., constant. Ib.,
quid, AL, quomodo. N. 11, infleclere. AL, flecte-
re. N. 12, corporis. Al. om. Ibid., ex alto illai. AL,
duletur. AL, modulet.^i^. 70,adiris. AL, aliis. N.71,
turdi a tardiiaie dicti. AL, tiirdos atarditate dictos.
Ib., quasi major. AL, quasi minor. N. 77, inebrse.
AL, inhibm. N. 78, communem. AL, commu-
nio?iem. Ib,, permistam, AL, commistam. Ib,,
auguriantur. AL, auguria faciunt. Ib,, seJ tidcm.
AL, sed fides. Got\\. Mss. Tolet,, aM^wm^, sed fides
inhabitat. N. 81, ovo, AL. ex eo; ai, eo. Ib.,conlacta.
AL, contra.
Cap, viii. N. 1, nascantur. AL, nascuntur. Ib., ct
ponuas pennce nascuntur. Ib.,
SiQd[)\\xnt. k\., et
Q solertes. AL, solerter.'^. 2, verberanlur. k\.,verbe-
rcmt. l\:i.,creentur. k\., nasccmtur ;i\.,7iascerentur.
N. 3, costros, AL, castros;n\., costras.l^. 5, longi-
pedi. AL, longipedum. N. 10, mullse sunt. AL, mutce
sunt. N. 13, quod sanguinem sugat. AL, quo sangui-
nem sugit. N. 14, qua. AL, quibus. N. 15, oestrum
aniem. k\., a;strus cmtem.l\:).,\ocsit\ir. k\.,vocatus.
N. 16, bibiones. AL, bihones, Ib., mustioaes, AL,
musciones. Ib., ad me cum spectas, fabularique in-
cipis. AL, cum ad me spectas., etc. aL, cum me
;

ex alto illi. N, 15, cogit agmen, AL, cogit ad ag'
men. Ib., arguant. AL, arceant, quod fortassema-
gis probandum. N, 16, constat. Al. om. N. 19, sibi
hunc, AL, sibi hos; aL, sibi hane; al, om. nautce
vero... facere dicunt. N. 21, Tantalum. k\..,Tenta-
limi. N. 22, sit toto. AL, sit in toto. Ib., virgulis. libello. Ib., tabella. AL, tabula.
AL, virgultis. Ib., voluntarium. AL, vohmtarie.
N. 23, ex fructicibus, AL, cx fructibus. Ib,, cinnami. tum, AL, orncmienta. N. 3, constat. AI. om. N, 5,
k\.,cinnamomi. N. 25, ipsam rerum naturam, AL,
ipsa rerum natura. N. 26, est. AL, sit. Ib,, filios, L ima... se recipit
AL, filios suos. N. 27, Stymphadibus, AL, stropha-
dibus. N, 18, Diomedeas, AL, Diomedias. Et sicin-
fra, N. 29, vocantur, AL, dictmtur.l^l.^iQ, advolare.
Al., convolare. N. 31, Hercynise. AL, Hercyna;. Ib.,
per obscurum, AL, per obscura. Ib., prpejactae. AL,
jactce ; b\., projectce. Ib,, interluceant, AL, late
interluceant. N, 33, ovis. AL, ova. N. 34, Meropes,
eosdem el Gaulos. Forte Meropes iiclem et Gauli.
Vel supplendum dictmt. Ib.,genus volatile, AL, gre-
nus volatilis est. N. 35, Monedula, AL, Monedula
avis. Ib., invenit, AL, invenerit. N, 36, membranis,
AL, membris. N. 37, avis. AL, om. N. 38, laraenta-
lur. AL, lamentetur. N. 39, gravi. AL, cjravis. Pi-
griiie. AL, pigritia. Ib., versatur etsemper commo-
rans. AL, versatur et semper commoratur ; al., com-
moratur et semper versans. Ib.", signiticari. k\.,si-
gnificare. N, 40, videre. AL, videri. N, 42, fertur.
AL, dicitur. N. ^Z, ocw\\xvti^etit. k\.,oculorumpetit
exspectares fabulare incipis. Ib,, in oculos tuos.
AL, in oculis tuis. Ib., bibiones involant, AL, bi-
bones volant.
LIBER DECIMUS TERTIUS.
Pr^fat., in hoc libello. AL, in hoc vero brevi
Cap, I. N. 1, dicitur. AL, dictus. N. 2, ornamen-
dicitur. AL om. N, 7, porta. AL, parte; al, om, Nam
Cap. ii. N. 1, nec visui. AL, nec usui. Ib.,
irrequietis. k\.,inquietis. N. 2, dividis. Al., divides.
Sic infra. N. 3, menses in dies. AL, menses in heb-
domadas, hebdomadas in dies. Ib., venias. AL, per-
venias. Ib., hsec est atomus. AL, hoc est atomus.
N. 4, atomus indivisio. AL, atomus quod secari
nequit. I id. Graece sectio. AL, Grcece divisio.
Cap. iii. N. 1, formata. Al. om. N, 2, in aquam,
AL, in aqiia. Ib., in terram. AL, in terra. Ib., in
aerem. AL, m
aem. N. 3, inesse. AL, constat inesse.
Cap. IV. N. 1, coelum Deus. AL, eum Deus.
Ib,, solis. AL, sole. Ib., a superiora. AL, a su-
periori. Cass. 1 om. aUas... celando. N. 2,Hoc autem
Graice oupavb;. AL, hic autem Grcece oupavb; dicitur.
Cap. v. N. 1, aether locus. AL, mthera locus. Ib.,
a^lhra, AL, cethera. N, 2, est. AL, sit. Ib,, aequale
concludens. AL, cequalem concludentem. Ib., hoc
moveri. AL, eummoveri. Ib., et cum motu, AL, et
I

loca. N. 44, augere. AL, agere. Ib., vas. AL, vices. motii. N, 5, austronotius. AL, austronotus. Ib,,
'

Ib., huic inter. AL, hujus inter. N. 45, Graculus a axium cycli, AL, axium circuU. N. 6, circuli flexum.
garrulitate nuncupalus. AL, Graculos a garrulitate AL, circumfleximi. N. 7, ex splendoris ipsius tran-
nuncupatos. Ib,, voluit, AL, vohmt. Ib.,voIent. AL, situ. AL, ex splendore iUius trcmsitu.
volet. Ib., eum. AL, eos. N. 46, quasi poelric?e. AL, Cap. VI. N. 2, intra eum. AL, inter eum. Ib,,
quasi poeticce. N. 47, indicio. k\.,judicio. Ib., cla- arctorum, AL, arcturi. Ib,, perspiciuntur. AL,
vus. AL, claviim. Ib., fuerit. AI. om. Ib., hserere. conspiciuntur Ib., a nostris. AL, a nobis. Ib.,
.

AL, habere. Ib. possil. Al., poies^, N. 50,ferunt. AL,

, speciem. AL, specie. N, 4, Latine dies. AL, Grcece,
ut ferunt. Ib., consumi. AL, consimiit. N, 52, an- Latine dies. l\i., perspicitur. k\.,prospicitur. N.5,
seri, AL, anseris. Ib., ipse, AL, ipsa. N, 53, dici- arlicum. AL, articon.
lur. AL, vacatur. Ib., nidum, Al,, nidos. Ibid., Cap VII, N. 1, ad coelestem pertinent partem. In
persenserit ; fort., pra3senserit. N, 54, Mergis... Edilione Grialiana sic prat.sed legendum ad civles-
nomen hoc haesit. AL, Mergus... nomen hahet... tempertinetpartem. Ib., nubilis. AL nubihus.
AL, Mergis... nomen hoc est. Ib., constat. AI. om. Cap, VIII. N. 1, discidisse. AL, discessisse. Ib.,
N. 55, hic. AL, hxc; al., hinc. Ib., rapiendis, AL, excavavit. k\.,concavavit. Ib., perscindit. AL, prces-
in rapiencHs. Ib., Apostolus, AL, add,, dicit; al., cindit ; al., proscincUt.
ait. N. 56, posse. AL, post se posse. N. 57, Capys. Cap. IX, N. 1, fulmina autem. AL, fubnen au-
AL, Capus.N. 59, ossifragus. k\.,ossifrangus. N. 60, tem. Ib., deinde ignes. AL, deinde ignis. N, 2, cer-
blanda habitatrix. AL, semper blanda inhabitatrix. tum est. Al. om. Ib., fulgor, elc. Al., ftUgus, ful'
 821 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES. 828

gur^ et fulmen. Fulgus, quia tangit, fulgur, quia ^ AL,
incendit, etc. Ib., ternis. Al,, trinis. Ib., fingun-
lur. Al., finguntur.
Cap. X. N. 1, et dicitur Iris. AL, et dictus Iris.
Ibid., per aerem. AI., per aera. Ib., desccndit. AL,
descendat. Ib.,ex adverso. AL, ex diverso. II)., nu-
bes caligans. AI. mibescaligantes;a.\., caliginantes.
N. 2, anheliiu, AL, halitu. N. 3, intempesta. AL, in
tempestaie.N. 4, a Graeco. AL om. N. 5, appellata
quo<i.A\.,appellata, estautemnomen Gnecum,quod.
N. 6, gelaquies. AL, gelacies. N. 8, quod mde. AL,
et indc. N. 10, scilicet. AL om. N. 13, dicta autem.
AL, dictum autem. Ib., etincerta. A\.,et certa. Ib.,
ventorum. AL, locorum. Ib., ubi quoquo. AL> uhi-
cumque. Ib., obstitimus. AL, obsisiimus. N. 14,
sed hoc. AL, sed luec.
Cap. XI. N. 1, dicitur. k\.,dictus. N. 2, habenles.
AL, habens. N. 5, quod alte. AL, quodab alto. N. 1,
quod junclus. AL, quod conjunetus. N. 8, nascun-
tur. AL add. nascuntur U7ide est illud :
et zephyro putris se gleba resolvit. n nomine. AL,
N. 12,Gailfecum. AL, Gallicum. Ib. Gallseciae. AL, " dis. N. 10, exoriens. AL, exsurgens. Ib., reliclo.
GalliticB. AL, Gallire. N. 13, quia ab. AL, qui ab.
N. 18, alter est. AL, altus est. Ib., aura terr?e est.
AL, aurce terra est. N. 20,efficiunt. AL, efficiuntur.
N. 21, quem... faciunt. AL, quia sicca quxque, et
arida faeile frangit. N. 22,vis yentormn A\ ,vis venti.
. .
Cap, XIII. N, 5, Linus. AL, Lechnus ; aL, Letk-
nus. Ib., abortus. Al. aborsus. Ib., ferunt. AL om.
N. 6, Reatinis paludibus. AL, Reatince paludis aquis.
Ib., dicunt. Al. om. N. 7, in Indiis Al., in India;
al., in Sidia. Ib., vocatur. AL, vocari. Ib., egeril.
AL, generat; al., gerit; aL, tenct. Ib., quod illico.
Al., ([UCB illico. N. 8, circa templum. AL, juxta
templum. Ib., qui humoris nexibus humum. AL,
qui humores noxios in humum. Ib., stringit. AL,
stri7igit, et jungit. Ib., ternis. AL, trinis. N. 10,
oculis. Al,, oculos. Ib. aiunt., Al. om. N. 11, ex-
candescit. AL, candescit. Ib., sed permutatur, dum
venit. AL, dum permuiatur, venit, omisso sed. Ib.,
Q N.29,locaverunt.Al.,vocai;ent7?i.N.31,toti.Al.,/o/ms.
minimisque, AL, mirisque.
Cap. XIV. N. f, nuncupanlur. AL, nuyicupatur.
Ib,, vocavit, AL, appellavit. N. 3, percolatur, Ai,,
percolatus. Ib., ad caput amnium, AL, ad caput
omnium. N, 4, certum non essc. AL, certum esse.
Ib., luculentum. AL, lutulentum.
Cap. XV. N. 1, purpureo. AL, purpureum. N. 2,
primo. AL, primum.
Cap. XVI. N. 2, alluit, AL, abluit. Ib., Genuam.
AL, Januam. Ib., inde Al., deinde. N. 3, septem
stadiorum. A\.,septetn stadiis. Ib., diffusus sequore.
AL, diffusus ab cequore. N. 4, vocatur. AL, vocatum.
N. 5, dum tna. AL, cum una. Ib., visentibus. AL,
videntibus. Ib., quam alya. Al., quam Groeci aX-^a..
N. 6, Dalmaticum. AL, Dalmatium. Ib., Ligusii-
cum. AL, Lybisticum. N. 7, regis. AL, ducis. Ib,,
lon. AL, lones. Ib., dictum. AL, dicitur. Ib., rex.
AL, dux. Ib,, in hoc mare. AL, in hoc mari. Ibid,,
accolarum Euxinus, AL, accolarum alibi Euxinus.
D et Libija
N, 8, ceciderunt. AL, deciderwit. Ib., in maro.
AL, in mari. N. 9, fluenii Propoutis, AL, fluenta
Propontidis. Ibid., dicta Proponiis, AL, dictumPro-
pontidem; a\., dictum Propontum. Ib,,itemet. AL,
idem et. Ib., vel angustis. AL, pcrangustis. Ibid.,
iEgyptium... Gallicum... Africum. AL, JEgijptius...
GalHcus... Africus.ll)., utquaeque. AL, utiquequce.
Ii3., partium. Al. om. N. 10, latitudo, mare. Al,,
latitudo maris. Ib. dictum,.. AL, dictus.
Cap.xvii. K.2,excermtiir.A\.,excerpitur.N. 4,lioc
marein.AL, /wcm.omisso mftr^J. Ib.,oram. AL, ora.
Gap. XVIII. N. 2, Varro. AL, ut Varro. N. 3,
scribit. AL, scripsit. Ib., humilitalem. AL, hunii-
ditatem. Ib.,abruptum. A\.,obruptum; 3i\., obrutum.
Ib., quibus hinc. AL, cujus hinc. N. 4, monstro-
sam, AL, monstruosam. N. 5, ubi laniata. AL, ibi
laniata. Ib,, absorbet, AL, obsorbet. Ibid,, ul rursus.
rursusut. N, 6, trahant et appropinquanti, AL,
trahant appropingjiantes.
Cap. XIX, N. 2, stagna vocant. AL, stagnos vocant.
N, 3, lacus Aspha^ii. A\.,lacus asphaltites. Ib., de-
mersa. AL, dimersa. N, 4, quingentis octoginta.
AL, septingentis octoginta. Ib., ad vicina. AL, ad
vicinia. N.
magnitudine sui. AL, magnitudinis
7,
vi. N. 8, supervolare non possent. AL, supervolitare
non possint. Ib., fctor, AL, odor. Ib., amoena red-
didii loca. AL, cunmnum reddidit locum.
Cap. XX. N, 3, aerias, AL, aereas. N. 5, ut dica-
mus. AL, nt dicimiis.
Cap. XXI. N. 2, succrescit. AL, arescit. N. 4, in
agros. AL, in agris. Ib., locus altus. AL, lacus altus.
N. 6, noiandi. AL, nominandi. N. 7, inundationis.
AL, cxundationis. N. 8, Scriptura sacra. Al., sanctci
Scriptura. Ib., cognominat. AL, nominat. Ib., quia
quindecim. AL, quia decem. Ib., a Gange rege. AL,
a Gangaro rcge. N. 9, exsurgens. AL, exoriens. Ib,,
in mare Rubrum. AL, in mare Mortuum. Ib., hoc
Tirjris. Ib., beslicC. Al., hestice tigri-
AL, derelicto. Ib., millium. AL, milliarum. N. 12,
ab igne, Qui. AL, ab igne jam propior cum Persis
erarn. Qui. N. 13, Germania?. AL, Orientis. Ib.,
Tigrim. AL, Tigrim. Currit enim per- Parthiam et
Assijriam. N. 15, fluit. AL, fuerunt ; aL, fuerint.
N. 17, Orontem. AL, Orientem. Ib., appellaverunt.
AL, appellavcre. N. 18, nominatus. AL, nominaba-
tur. Ib., vocatur. AL, vocahatur. N. 19, Pliasis.
AL, Eusis. N. 20, etquidquid. AL, et quia. Ib., quia
tumct, etc. AL, qtiia autumno, et cestate, qiumdo
nives solvuntur, tumescit. N. 21, alii, AL, aliter.
N. 23, inter Cariam et loniam. AL, inter Asiam et
lonium. N. 25, Argivte genli. AL, argivis gentihus;
AL, Argivce gentis. Ib., demissus, AL, dimissus.
N. 26, dirigit. AL, digerit. Ib., fluvio. Al., flumine.
N. 27, albus sit. AL, albus fit.^Sl. 28,ambiendo. AL,
ambigeiulo.l\i. ,Pont\xm intluit. Al. ,m Pontum fluit.
N. 33, quasi Doricus. AL, quasi Doricus cognomi-
natus. II.),, fluvius, AL, fulvis. Ib., auriferis. AL,
aureis. N. 35, ruptis. AL, prceruptis.
Cap. XXII. N. 2, visere. AL, videre. N. 4, huma-
num. AL, hominum. Ib., ferunt. AL, ferunt ab eo.
Et sic duo Mss. Goth. Tolet.
LIBER DECIMUS QUARTUS.
N, cujus noraina. AL, cui nomina.
Cap. 1. 1, Ib,,
velui humida ut. AL, vel humida terra
ut. N. 2,
nuncupatur. AL, oiuncupata. Ib., vocaverit. AL,
vocavit. Ib., siccitas. AL, siccitatis. Ib., est terrae.
AL, est terris. Ib., venti per cava terrse. AL, venti
per concava terrre; al., ventisper cava terrce cita-
tis. Ib., tumulique. AL, tumidique. N. 3, genita-
lera.AL, generalem. Ib., volunt. AL, vocant. Ib.,
plerumque. A\.,pleraique. Ib,, erumpeniibus ventis
AL, erumpentibus vcnis.
Cap. II. N. 1, AL, Africa, qiue
Africa nuncupatur.
nuncupatur. N. non aequaliter. AL,
2,
nostri ceqiuiliter. N. 3, ist?e duse. AL, sic dua;.
Cap. III. Num, 2, non a^stus. AL, non cestas. Ib,,
veris. AL, aeris. N. 3, homini. AL, hominis. Ib.,
flamma. AL, flammea. N. 4, flagrantiam. AL, fla-
(jrantia. Ibid., homines flammaj. AL, homincs flam-
ma. N. 5, elephantis. AL, gcmmis ct elephantis. Ib.,
fcmin. gen., ut alibi. N. 6, bis metit.
foliis. A\., folia,
AL, bis mittit. Ibid., vice hierais Elesiis potitur. AL,
vice hiemis etcestatis Etesius patitur.N. 7, et ada-
mantem. AL, et culamantcs. Ib,, ibi sunt, AL, ztbi
sunt ; ibique sunt. N. 8, cl Assyria. AL, et Asia.
al.,
uouien iransierunt. AL, ejus nomen traxe-
Ib., id ejus
runt. Ib., sunl enira ea. AL, sunt enim in ea. fJ. 9,
Hyrcanum salum. AL, llyrcanum saltum. N. 11, et
Persis. A\.,ct Persida, ei sic alibi Persida pro Pcrsis.
Ib., easdcm provincias. AL, eas provincias; al,,
scilicet easdem. Ib,, Persiam, A\.,Pcrsidam.N.i2,
823 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIAXTES LECTIONES.
tendeos. Al. est tendens. Ib,, Mediam tangit.
Meridiem tcingit. Ibid., Carmaniam. Al., /lrme?im/?i.
N. 13, quod duobus. Al., et duobus. Ib., ambiatur.
Al., ambitur. Ibid., cujus. AL, ciii. N. 14, a qua.
AL, a qiio. Ib., transierint. AL, transierunty^S. 15,
binc eam. AL, hanc enim. Ib., et cinnamum. AL, et
cinnamomum.lb., inveuiuntur. AL, invenitur. Ib.,
terrce. AL, om. N. 16, tangens. AL, habens. N. 17,
absque Sarracenis et Nabsthfeis. AL, atque Sarace-
nos et yabathreos. Ib. Armenia. Al., Cappadocia.
N. 19, Philistin urbem. AL, Philistinam urbem.
Ib., qufe nunc dicitur. Al.om. nunc. Ib., liujus. AL,
huic. N. 20, gentibus. AL, regibus. N. 21, lacte et
melle. AL, lacet mel. Ib., cuiu hinc. AL, cum hic.
N. 23, Phcfinicife. AL, Phxnici. Ib., opima. AL,
optima. N. 25, fatiscunt. AL, fatescunt. N. 27, ae-
ria. AL, aerea.lh., d.di ]E\Xuo^e%. A\., ad .^tldopiam.
N. 28, a'it. A\., alit necessariis muneribus. Ib.,
neccssariis mercibus etiarn orbem. AL, necessariis
muneribus omnem etiam orbem. N. 29, et genu=, 3 Ai., Etruriam dictam. Ib., item et. AL, eadem et.
AL, et gens. Ib., csterarum geniium abnuentes
commercia. AL, cceteris gentibus, abnuentes com-
mercia. N. 30, quae pone sunt, Paropamisi jugis
ambiuntur. AL, quce plenx sunt propaginis jugis
ambiuntur ;d.\.,qu(e plence sunt,propansisignis am-
biuntur. N. 31, Sericas. AL, Syricus ; aL, Sirius.
Ibid., habens. AL, habet. N, 32, portentosae. AL,
portentuosce. Ib., sanguine vivunt, AL, sanguinem
bihunt. Ib., Moschorum. Al., Oschorum. N. 33,
silva Hyrcana. AL, silva Hyrcania. Ibid., silvis. AL,
silva. N. 34, nascantur. Al., 7iascuntuv. Ihid., sub
raare Caspium. AL, sub mari Caspio. Ib., huic
terrce. AL, hujus terrce.lh., feriiaiis, AL, /erocz7a5.
N, 35. Arineno. AL, Armeo. Ib,, condidit. Ai,, ccepit.
Ib., Tigris fluvius. AL om, fluvius. Ib., sedisse.
AL, resedisse. N. 36, in hac herbfe. AL, in hac Hi-
beria. N. 37, Armeniam tangil. AI,, Armenia tan-
gitur. Ib., Asiara minorem. AL, Asia minore. Ib.,
CiHcium. AL, Cilicianum. N. 38, attingitur. AL, C N. 3, a seplentrionali. AL, a Septentrionis. Ib,, Si-
cingitur. Ib., Lydiam. AL, Lycaoniam. N."39, anlea.
AL, ante. Ib., Bebrycia. AL, Beritia ; aL, Libricia.
Ib., px, iravit. AL, exhalavit. N. 40, pacta. AL,
parata ; al, parta. N. 41, .Esopi. AL, Cecropis ; al.,
Europis. Ib., primum genuit. AL, primus genuit.
Ib., de Corito, AL, de Corintho. Ib., Troadi. AL,
Troiadis. Ib., superjecta. AL, subjecta. Ib., a meri-
diana. AL, a meridiano. N. 42, Lycaonia... Ca-
riam. AL, Lycaoniam, Cariam. N. 43, antiqua re-
gnm. A].,antiquaregnorum. Ib.,possel, ex.AL, pos-
set hinc ex. Ib., ex sorte. Al., exortce discordicB. Ib.,
loca Italiae. AL, loca GaUicB ; al,, loca Galliciai. Ib.,
nuncupavit. AL, nominavit. Ib., Meles. AL, Uelas;
al., HeWes. N. 45, asserunl. AL, dicunt. Mare Issi-
cum. AL, marePersicum. Ib., Cydnus. AL, Cygnus.
Ib., Corycus, AL, Coriscos. Ih., fragrantius. AL, /Za-
grantior.lh.,])]us.A\.,puIchrius;R\.,pulchrior.}\.i6,
sit. AL, est. Ib., Vesuvius AL, Vesevus ; al., Vesulus.
Ohuntur. N. 17, extra ires autem partes orbis. AL, ex
Cap, IV, N, 1, slylum verlimus, AL, stylus ver-
tendus est. Ib., raptam Creta advexit. AL, raptam
Cretam advexit; al,, rapuit,Creta advexit. N. 2, flu-
niine Tanai. AL, (lumine Tanais. Ib., ad occasum.
AL, ab occasu. Ib., insula Gadibus. AL, insulis Ga-
dibus ; aL, insula Gades. (Vide n, 10.) N. 3, Barba-
ria. AL, Barbarica. Ib., Mceotidis. AL, Mceotibus.
N. 4, dives virorum, AL, divesvirium. Ib,, et uros.
AL, et ursos. Ib., atr^iue alces. AL, atque alices.
Ib., callaicum, Al,, callainum ; aL, callacium. Ib.,
cerannium. AL, ceraunum. Ib,, circa Rhenum. AL,
juxta nhenum. N, 5, Proviuciarum autom. AL,
Provincias autem. Ib., seclusit. AI,, secludit. Ib,,
Mcesia. AL, Mysia. Ib., post quae. AL, post quem;
aL, post (juam. Num. 6, oblenditur. Al., obtendit.
Ib., plurmias. AL, plures. N.
7, Illvricum AL
niyncus. N, 8, Dalmatiam. AL, Dalmaiia. Ib., exi.s'.
\imdil\ir. A\., existimat ; aL, perhibetur. N.
10 Helle-
ne. AL, Helline; al., Hellence. Ib., Cranaus.
Al
824
Al., Granus; aL Graius.lh., septentrionali. AL, Sep-
" tentrionis. Ib., Athena? civilas. AL, Atlieniensis ci-
vitas; al., Athenas civitas. Ut Athenas sil indecli-
nabili modo positum. N. 11, ubi illarecubuerat, AL,
ubi recubaverat, omisso illa. Ib,, Aonia. AL, lonia.
N. 12, domuerint, AL, domuerunt. N. 13. Mace-
doniae. AL, Macedonia. Ib., nomenerat. AL, nomi-
nata est. Ib,, et rcgio. AL, et regia. Ib., argentcis-
que. AL, argentique; al., argentoque. Ib., tanlus.
AL, tantum. N. 14, Myrteum. AL Myrtoum. Ib.,
Creticum. AL, Grcecum". N, 16, el solo Iffiia. AL, et
solida.lh., Alpes Apennims. AL, Alpes Apenninos.
N. 18, dicta. AL, clictam. N. 19, Lyncurinm. AL,
Ligurium. Ib., Diomedeas. AL, Diomedias. N. 21,
Umbriam vero historise. AL, Umbria voro dicitur,
tct historice. Ib., Umbriam Gr?ece cognominatam.
AL, Umbria Grcece cognominata. Num, 22, iTapo;,
Altcr. A\. ,i"^oisignificat alter.lh., finos antea. Al.,
fnis antea. lb,,tenobai)t. AL, tenebat. Ib.,Etruriam.
Ib., illic et. A\.,scilicet et. Ib., haruspicinam dicunt
esse repertam. AL, haruspicia dicuntur essereperta.
N, 23, Brundi^ium. AL, Brundusium. Nonnulli Mss.
omittunt. N. 23 et 24, inlicalis solum nominibus,
Apulia, Campania. N. 24, hienic. AL, ideme anni.
N. 25, ad usum. AL, et ad usum. N. 26, quia cilra,
AL, quce citra. N, 27, in orbem. AL, m
orbe. N.
28, Hispalo. Al., Hispano; al,, Hispanio. Ib., ab
Hespero, AK, ab Hesperia. Ib,, clausa a reliquis.
AL, clausareliquis. Ib,, conclusa, AL, clausa. Ib.,
fecunda. AL, opulenta, et fecuiida.N. 29, Gallte-
ciam. AL, Galleciam ; al., Galliciam ; al., Galletiam.
N, 30, in Septentrionis, AL, in septentrionali. Ib,,
circa terras. AL, circa terram. Ib,, quod ultima.
AL, qu^d situltima.
Cap. V. N. 2, aperta. AL, aperto. Ib., vel soli.
AL, vel sole. Ib., frigoris, Luc. Cod, addit: Alii ab
Afro uno de nepotibus Cham; alii dicunt, etc,
tifensom. Al., Ccesariensem. N. 4, in parte. Al., in
partibus. Ib., hulc, AL, hinc. N. 6, signant. AL,
designant. N. 7, ex duobus nobilissimis oppidis. AL,
ex duahus nohilissimis urbibus. Ib.,oIeis, AL, oleri-
hus. Ib., jacta ibi semina. AL, jacto ibi semine.
Ib., centesimo. AL, centesimce. Isidorus fortasse
scripsit, ?<^ /acfa ibi semina, i. p. centesimo fruges
renascantur ; scilicet ul nominativus absolutus sit
pro ablativo, N. 9, Numidia dii-untur. AI., fiumidice
dicuntur. Ib., desinit. AL, deficit.N. 10, habet op-
pidum. Al habidt oppidum. N. H, Caesaria civitas.
,
AL, Ccesarice civitas; al., Ccesarece civitatis. Ib.,
utrseque igUur, AL, utra^cjue igitur provincia'.. Et
sicGotb.ToIet, Mss, N. 12, ab occiduo, A\.occasum.
Ib., usque ad. AL, ad. N. 13, qui riget, A\.,qui fri-
get. N, 14, mon>trosa. AL, monstruosa. N,15, illic
quippe, Al., ibi quippe. Ib., extrahunlur. AL, ^ra-
tribus autem pariibus orbis. Ib., anlipodes.AL, an-
tipodas. Ej., post quae.AL, ;jo5^ ^wam. Ib.,accepimus.
AL, acdpimus. N. 18, nomen es.t. A\.,nomen sit. Ib,,
homine. AL, ??omn?c. N 20, significare praediximus,
A\.,significari, ut prcediximus. Ib., haben?.Al.,co?z-
tinens. N. 22, lauritorium. AL, quasi tauriterium.
Cap, VI. N. i, ex iis qu ique. AL, ex iis qua;que;
quae fortisse genuina est lectio. N. 2, haec in aversa,
AL, hxc adversa. Ib., quinque miliia, AL, quinque
milliarium. N. 4,occidentalem, A\.,occidentem.\h.,
nomen liab:jns, quia. AL, nomen liabens Salonichil,
quia. N. 0, ultra Britanniam. A\.,intra Britanniam.
Ib., triginta tres. AL, octoginta tres. Ib., quarum
viginti. AL, quarum duodecim. N, 6, gentibus. AL,
gente. Ib., avis rara. AL, avis raro. N. 7, conti-
nea[iierr!Lcen\\xm\iginli.A\.,acontinentibusterram
gentibus centum viginti. Ib lingua sua Gadir. AL,
,
lirigua sua Gades. Ib., sepem. AL, .^eptam. N. 8,
Fortunatae.AL, Fortunatarum. Ib,, ferre. X\.,fere.
1
825 S. ISIDORI ETYMOLOGUS VARIANTES LEGTIONES.
Ib., suapte enim. Al., sua enim apte. Ib., sfecu- m valle. Ib., el fngoris. AL, et sulphuris. N. 10, infe-
larium. Al,, sxcularia. N. 9, alili. Al., alite. N. 10. " ru-^. AL, vifernus. Ib., teneant, AL, teneat. Ib., ap-
in line Al.,z« finibus. Ib., in intimis maris sinibus.
Ai.. intimos maris sinus. Ib.,!apsus angueos. Al.,
lapsos angucs. N. 12, cx qua. Al., ex quo. Ib., sex-
centis vigmti quinque millibus srinditur. A\.,sexcen-
taviginii quinque millia stadiorum scinditur ; a\.,
Dc.millia stadiorum.^S. 13, ferens. A\., bina fC'
rens. N. 15, Creta. Al., Creta insula. Ib., Macaro-
nesum. Xl.,Maearonesum, sive Peloponnesum. Ib.,
Curetum fuisse. A].,Cretarum. N. 16, ctiam remis.
Al., etiamhcec insula remis. Ib., fixit. Al., ftnxit.
Ib,, prirna. Al. om. Ib., invchalur. Al., inveniaiur.
Ib., moritur. Al., cmoritur. Ib., et Alimus. Al., et
Alimos. N. 17, angusto. Al., angustior. N. 18, in
ornamentum. Al., in ornamento. N. 19, sitae sinl.
Al., sitoi sunt. N. 20, Myrtoo. A].,}Iyrteo. Ib., te-
nentrs. Al., tendentcs. Ib., millia... millia. AL,
milliaria... milliaria. Ib., miliia quingenta. AL,
millia quinquaginta. Ib., earum. Al., de eadem.
N. 21, fuisset visibus. AL, sit visibus humanis
N. 22, capituium. AL, capitolium. N. 23, har.c.AL,
in ha?ic. N. 25, Cylhera. AI., Cythcrea. N. 26, sini-
bus. Al., finibus. N. 27, ante Dionysias dicta. AL,
a Dionysio dicta. Ib.,xviii niillia passuum. Al., 7io-
vemdecim miltia passuum. N. 29, et Sardam. AL,
et Sardium. N. 30, insula Syra. AL, insulaquce Syra.
Ib., Chiovocanf. AL, Chionvocant. N. 31, est mari.
A\.,est i7i mari. N.32, triquetra. A[.,triquadra. N.
34, dedit. A\.,edidit. Ib., tribus millibus. AL,f/'Hi??i
millium. N. 37, Lyparus, AL, Lyparis. Ib., qnffi
quoniam. AL, quce quod. Ib., fuerunt postea. AL,
fuerunt qua^dam postea.^. 38, millium spatio. AL,
miiliarium spatio.ls. 39,SardusHercule. AL, Sardis
Hercule. Ib., in Orientem, quam iu Occidentera.AI.,
in Oriente,quam in Occidcnte; al., Oriente, quam
Occidente, omisso zw.N.40,'milliacxL. Al., milliaria
centum. Ib., aquis. AL, aquis ejus. N. 41, Ligur p etiam. N. 34, Alexandriam. AL, Alexandrinam. Ib.,
mulier. AL, Ligus mulier. Ib. ,
per intcrvalla. AL, wdetinet; fort., retinet. Ib., Africae. AL, regionis
per intervallum. N. 42, millium. AL, milliarium.
N. 44, miitere. AL, emittere. Ib., fun^ibalum. AL,
fundibulum. Ib., verbera. Vulgati, verbere.
C4P, VII. N. l,in Orientem... In Occidentem, AL,
in Oriente... in Occidente. AL, om. duo. in. N. 3.
millia. Al, 7nz7//a;'ia.Et sic alibi. N. 4, respiciens ad
aquilonem. AL om. ad. N, 7 ,eo quod, AL, ita
quod.lb., Hipponem Rhegium. Al., Hipponeregium.
N, 8, Calpe, AL, Calpis.
Cap. viii. N. 1, maximi. AL, maxima. N. 2,
nivium. Al,, nimium. Ib,,propter nivium candorem,
AL, pro nivium candore. Ib., candicaatem.AL, can-
didaiitem. N. 5, historise. Al., historici. Ib., rese-
disse. AL, sedisse. N. 6, propter altitudinem. AL,
propter latitudinem. N. 10, pertondat. Al., perten-
datur. Ib., lxxvi millibus. AI., Lxxxvi millia-
ribus. N. 13, paeninfe. Al., Pcenicce. N. 14, unde
fit. AL, unde est. N. 16, in eo. AL, in eo sit. N. 17,
Calpe. AL, Calpes. Ib., prins, AL, primum. N, 18,
aerias. AL, aereas. N. 23, erectus. AL, rectus. Ib.,
Graeci breve dicunt. AL, Grcece breve dicitur ; Al.,
GrcEci humi dieunt. N. 26, duos, AL, arduos. Ib.,
et pervia, AL, et brevia. N. 27, ac sese frangunt.
A\.,acsaxa frangunt.li.^O, solo. AL, soli. N. 31,
non seruntur. AL, non serventur. N. 33, Verrius
Fl ccus dicta. AL, Varro dicta. Ib., Varro, quod.
AL, Verrius Flaccus, quod. Ib., sunt. AL, sint.l^i.
36, constat, AI. om N, 41,est qua, X].,est quod; aL,
est aqua qua Ib., eludit. AL, elidit ; al., ailidit.
Cap. IX. N. 1, terra qnfp. Grialius in nota cdi-
derat qua, nescio an dn industria. Ib., perspici. Al.,
prospici. N. 3, ilu>. .\I., jactus. Ib., omnis oris. AL,
hominis oris.^S. 6, recessus. .\l., jjrocc.ssu^.N. 7,lo-
cus inferi. Al.add., De quo Job ita loquitur : Dulcis
fuit gIareisCocyti.S.8,lrcmOTC.A\.,timore. Ib., illic
enim fletus.Al.,?7//c crit fletus. N.9,quom appellari
putant a valle. Al., qucm putant ita nominatum a
826
pellatur, AL, appellabatur. Ib., suave liabeat, AL,
suaveab eo. N, 1), in medio est, Al., in medio ejus
est. Ib., hinc ibi ferantur, AL, Iiinc ibi inferantur
;
al,, hic ibi infcrantur.
LEBER DECIMUS QUINTUS,
Cap, 1. N, 1, habuere. Al., Iiabitavere. Ib,, ini-
tio. AL, in initio. N. 2, creavit. AL, creat. N.
3,
Cain. AL, CJiam. Ib., iu Naid. AL, in India. N. 4,
sediticantiura turrim. AI. add. :« IIujus lurris aliitudo
quinque millium centum septuagintiquatuor passuum
fuit. »N. 5, So\ym^. A\.,modo Solyma. Ib.,et post-
modum. AL, et postea. Ib., ipsa est, AL, in ipsa
est.'is.Q.q\iioqmgiata.mi]\i]jas.\\.,quingentamilIia.
Ib., adim;.Ievit. AL, implevit. N. 8, Dauaes. AL,
Andice ; aL, Aclice. Ib., Persida. AL, Persidia. N. 10,
pafrem. A].,fratrem. N. 12, Edessam. AL, Edissam.
N. 13, ante Aach. AL, antea Uire.Va., Chalannem.
B AL, Calamic ; al., Calamos. N. 14, nuncupavit, AL,
nominavit. N. 13, SyriaB. AL, urbs Syrice. Ib., dixe-
rat. AL, prcedixerat.^. 18, Judteae. A].,Juda;orum.
Ib., domura Christi vidit Ecclesia. AL, domus Cliristi
est Ecclesia. Ib„ a?diculas. AL, cedicuhe. N. 20,
proqiiaexstruxit. AL, postc^uaminstruxit. Ib,, Ilie-
rusalem, AL, Hierosolyma. Ib,, pro qua terlia, AL,
postquam tertia; aL, propier tertiam. N, 22,
vere hic. AL, vere hcec. Ib., a Jeroboam. AL, a recje
Jeroboam. N. 23. Bethlehem Juda. AL, BetlileJiem
Judce. Ib,, rocata, AL, vocabatur. N, 24, sepulti
sunt. AL, sepultisint. N. 25, siti sunt. AL, sepulti
$unt. N. 28,mari. AL, mare. N. 29,mos erat antiquus.
AL, mos erat atitiquce; d.].,moriserat anticjuos.lh..,
multos simul. AL, cum multis simul. Ib., capere.
AL, cepcre. N. 30, in litlus. AL, in littore. Ib,, Phoe-
nicia. AL, Phxnicea ; al., Plmnica. N. 31, ubi
charta. AL, in qua charta. Ib., ubi etiam, AL, ibi
Africar. Ib,, quasi cliustrum, AL, quasi claustra.
N. 35, Thebais.AL, Thebaica ; al., Thebaida. N. 37,
Cappadocia?. Al. add. Philippus in honorem Ccesa-
:
ris cedificavit Tarsum. Ib., Tharsis. AL, Tarsus.
N. 42, HcCC coudita prinmm. A].,hanc eonditampri-
mum. 11)., etvocua. AL, et vocatam. N. 43. Thra-
cise. AL, civitas Thracice. N. 44,dedit. AL, dixit. N.
45, Corintheam. AL, Co?'m//urtm. N. 47, Mycenas...
Cod, 1, Goth,ToIet., Mycenas civitates Grcicice. Ih.,
Sparta. Luc, Cod., Sparta avis. Nescio quid id esse
possit. N, 49, Brundisium. AL, Brundusium. Ib,,
cornuavideantur. k\.,cerva videatur. N. 50, et quod
ibi. AL, eo quod ibi. N. 31, qui victor. AL, quia
victor. N. 52, Lavinium. AL, Laviniam. N. 33, in
quo sita est. AL, in quo positum est. N. 54, appel-
hlam. AL, appclata. N. 53, reslituisset. AL, cons^t-
tuisset. N. 57, permoli. AL, promoti. Ib., ItHliam.
A AL, in Haliam. Ib., medio. AL, in medio ; aL, me-
^ dia. N. 39, tuetur. AL, tueatur. N. 60, Parthenopea,
AL, Partlienope ; al., Parthenopia. N. 63, niincupa-
verunt. A\.,nuncuparunt. Ib.,trilinguesesse ait. AL,
trilinrjues dicit. N. 64, ndimpleta, AL, impleta. N.
66,C8esaraugusta,etc. Ctes. 1 om, totum n. 66, ut non-
nrilli alii Codices. N. 6S, iu Hispaniam. AL, in His-
pania. N. 70, distinguuntur. AL, disjuiiguntur. N.
71, cederet. AL, caderet. N. 73, sepia oppidum AL,
septem oppida. N. 74, elLixis. AL, et Lixis civita-
tis. N. 76, illic. AL, illuc. Ib., Icosio nomca. Al.,
Icosium nonmi.N. 77, a qua. A)., ex qua.
Cap. II. N. 1, iicolis urbis... coutineal viias. Caes.
1 om. N. 3, inorbem. .\1., inorbe. Ib., condol. AL,
condit. N. 4, eveitilur, AL, vertitur. N. 5, quod
sibi meoconvenlus habitantium opem, AL, quod sit
conventus in eo habitantium, et opem. Ib,, belluas
pra-sidia. AL, bella hcec proisidia. N. 6, discrepat,
A\.,discreparc. N. 8,eodem innati. AL, m eodem nati,
N. 10,quodmancni'^ statu. A\.,quomancntcstutuum.
827 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LEGTIONES.
Ib., impetrat.Al., impetrant. N. H.quse nulla. Al., A N. 8, feratur... feriatur. AL, feriatur... tundatur-
qiii inilla. N. 12, a vicinis. Al.,aft ipsisvicinis. Ib.,
habiiatoribus. Al., habitatio72ibus.N. 13, vaga hosii
palerel. Al., vaganteshosti paterent. Ctes. 1 om. sive
quod... pateret. N. lo, compita. Al., competa. Ib.,
competuut. Al., competant. N. 17,civitatis. A\.,ii7'bis. Ib., standum sit. AL, standum sita sit. N. 4, estau-
N. 19, murus... ornatur. Al., muri... ornantur. Ib.,
aiiquid. AI., aHiid. Ib.,omne. AL, omnis ; aA.^unius.
N. 20, propugnatur. A\.,propugnantur. N. 21, muro
proximum, id esl, ahte taurum. Al., muro proximus
anfe murum.^. 22, vocatur. AL, vocitatur. N. 24,
quintana. A\.,quintan(e. N. 2o,dicunt. AL, ora. Ib.,
subverteret. k[.,subverterent.^. 26, imboli. AL,fw-
bulia.W^., subvolamiaa. AL, subvolumina ; aL, sub-
velamina. Ib., sunt enim porticus. AL, sunt enim
portici. N. 27, sive... dedit. AL om. Ib., proroslris.
AL, prorostra. Ib., prsefixa. AL, affixa. N. 29, se-
deat. AL, resideat. N. 30, illic omnes. A\.,homines
illic. Ib., stadio. AL, studia. N. 33, circum metas.
AL, cirea metas. N. 36, ubi fuit. AL, nbi fuerit. Ibi
inclusus in quo. AL, inclusus quo. Ib., si quis in- B niani. AL, conveniunt. N. 13, superpositse. AL, sm/?-
troierit. AL, si qui introiret. Ib., monstrificae. AL,
monstrifercB. Ib., ad errorem. AL, ad terrorem. Ib.,
videaiur. AL, esse videatur. Ib., nec ssecula quidem.
AL, ne ulla swcula quidem. N. 37, in commune.
AL, commnniter. Ib., ex ipsius. AL, abipsius. Ib.,
appellaverunt. AL, appellaverint. Ib., construxisse.
AL, construxit. Ib., navium cursui. AL, navigan-
tiuni cursui. Ib.^prsenuntianda. AL, pronunlianda.
Ib., inportibus. AL, inportubus ; al., in porticibus.
Ib., visio dicitur. AL, videre, om.\?,?,o dicitur. N. 39, inferciuntur verius quam struuntur. AL, iiiferuntur
Therma3 appellatee. AL, thermas appellatas. N. 40,
a levatione. AL, a lavatione. N. 43, asseribus. AL,
axibus. Ib., quod ibi solebant considere. AL, quod
soleant eonsidere. Ib., taberuce. AL, tabernaria;.
N. 43, telonium. AL, teloneum. N. 46, viderentur.
AL, videretur. Gses. 1 om. HincFronto... viderentur.
Cap. III. N. 1, ab habendo. AL, ab habitando. N.
4, et lychno. AL, et ligno. N. 6, Talassioni. AL, Q AL, pyraniides est genus; al., pyra est genus. Ibid.,
Thalamoni. Ib.,Taiassiinomen. AI. Thalami nomen;
,
al., Thalasio ??ome??.lb.,et incubant. k\.,et incum-
bunt. N. 8, Grcece lectus. AL, Grcece lectulus. N.9,
occultet et celet. AL, ocultat et celat. Ib., quod eo
cubemus. AL, quod in eo cubamus. Ib., requiesca-
inus. A\.,requiescimus. N. ll.Msenius. Al. pra^mit-
iwnV.Moiniana dicia, qiiod maneamus. Mcenius, eic.
Ib., projecit. Al., projicit.lh., m?iieT\es. A\.,macer-
tos. N. 13 pauperum peregrinorum. AL, pauperwn
,
et peregri7ioru7n.lh., aique iuedia.k\.,atque inediis.
Cap.iv.N. l,inslitua. A\.,instructa. N. 2,sacer-
doti. k\.,sacerdotibus.lb.,ye\ quia... sanctiora sunt.
Ctes. 1 om. Ib., sanclum, quod exstat. k\.,sanctum,
quia exstat. Ib., muri sancti. AL, mores sancti.
N. 3,propitiatorium (in:\s\.k\.,propitiatorium oracu-
lum inter duo cherubim, et dietum propitiatorium
quasi.lb.,\)voin[iaLV\omsorsL\.onum.A\.,propitiationis
stratorium. N. 4,penetralia. ki.^dictapenetralia.lb.,
dicla ab eo. AL, dicta sunt abeo. Ib., aliquid agere.
A\.,aliud agere. N. 6,et Laiino. Al. om. N. 9, appel-
lantur. AL, appellari. N. 10, mysterio. AL, mini-
sterio."^. 12,marlyrum. k\.,mar}ijris. N. 13, id est.
Al. om. N. lo^conspici. Al. , utconspici. N. 16,uni-
versi exaudire. AL, universa exaudiri. Ib., convo-
cenlur. AL, convocetur. N. 17, situm est. Al. add. ;
Situm est, ut in eo psalmista positus conspici a po-
pulo possit, quo liberius audiatur.
Gap. v. N. 2, consueveruni. AL, consueverant:
N. 4, quarumcunque. Al., quarumque. N. 7,cellarium
quod. AL, cellarium dictum quod. Ib., colligantur.
AL, co/ii(yu?iiin'. N. 8,aGra>coverbum. k\.,Grcecum
verbum ; al., a Gneco per verbum.
Cap. VI. N. l,uperana. AL, operarii. N. 2 Grse-
,
co. AL,a Gra^co. N.4,quasi pinsores. k\.,quasipen-
sores; a\.,qtiasi fmsores.lb., pinsendis. A\.,fmden-
dis. Ib., piusebant. AL, tundebant ; al findebant.
,
N. o, Glibanusa clivo. AL, clibanus fornax aclivo.
828
Gap. VII. N. 1, ab adeundo. AL, ab eundo. N. 2»
eo quod vestiuntur. AL, eo quod eo vestiuntur. Ib.>
a stando.AL, ab stando.l:^. 3, porticus quod. AL,
porticus dicta (juod. Ib., quam ubi. AL, quatn ihi.
tem primus. AL, est autem januaprimus.lb., intra
januam. AL, intcr januam. Ib., corrupit. AL, cor-
rumpit. N. 5, tenerent. AL, fenerentur. Ib., mini-
stral. AL, ministret. N. 7, foras. AL, foris. N. 8,
postes, et antce. AL, postes, et antes. Ib., post ei
ante. AL, post, et ante stantes.
Gap. VIII. N. 1, sit domui. A\., sit domus. Ib.,
crasso. AL, grosso. N. 6, dicuntur. AL add. « Quod
:
lacus quosdam quadratos, vel rolundos ligno, vel
gypso, vel coloribus habeant depictos cum signis in-
termicantibus. »Ib., laquearium. A\.,Iaquearium fa-
cit. N. 8, in parte. AL, in partem.l^. 9, arcus dicti.
AL, arcus, oidifieiorum (licti. N. 10, tessellis. AL,
testellis. N. H, admista. Al., admisto. N. 12, conve-
positce. N. 14, latitudinis. AL, latitudinum. Ib.,
Gorinthi». AL, Corinthece. Ib., crassiludinis. AL,
grossitudi7iis; al., 7nagnitudinis. N. 15, capitella.
AL, capitolia. N.16,canalisab eo. A\., ca7ialis dicta
ab eo. N. 17, mittant. A\.,e7nittant.
Cap. IX. N. 1, cors. Al., cohors. Ib., coarctel.
AL, coerceat. N. 2, vellaniur. AL, evellantur. N. 3,
pi'oprius.Gnai\i\is,pi'oprius, mendose, ut puto. N. 4,
Grddci. A\.,Grcece. Ib., dicunt. AL, dieitur. N. 5,
magis quam instruuntur Ib., aevis. AL, ejusmodi.
.
Gap. X. N. Ijinterstantibus. Al., m terra stanii-
bus; al., iii terris stantibus. N. 3, ab igne proximo.
AL, ab igne proxi^ne.
Cap. XI. N. 1, monumentum illud est. Al. mo-
,
7iume)itum,oblivisceris mortuwnjioc est. N. 3,Ca-
rite dicia.. A\.,/Egypiiorum dic^a.N.4,pyramisgenus.
exceisitatem. AL, celsiiudinern. Ib., tali autem sedi-
ficio. AL, talia autem cedificia.lbid., inangustum.
AL, in angusto. Ib., in domibus. AL, in montibus.
Cap. XIII. N.3, nuncupati. AL, nuncupaiio. N. 5,
prajdiumquod.AL, prcedium dictum quod. Ib., prse-
videtur. AL, providetur. N. 6, floreus in quo sunt.
AL, flores quodsunt. N. 10, reddit. AL, reddidit.
N. 11, fluminum. AL, fluminis. N. 12, erant. AL,
eruni. N. 14, humidus. AL, uvidus. N. 15, abjicit.
AL, abjecit.N. 18, quod paleam. AL, quod paleas.
Ibid., id est, pabula. AL, inpabula.
Cap. XIV. N. 1, sunt divisi. A\., sint divisi. Ib,,
Eequitas. AL, cequaliias. N. 3, inteniio. A\.,conten-
tio. N. 4, cardo quia. AL, cardo qui. Ib., Septentrio.
AL, a Septentrione. Ib., appellatus. Al., vocatus.
Ibid., etficit. AL, efficiat.
Cap. XV. N. 1, longitudine, altitudine , aairao-
que. AL, longitudine,aliiiudine, latitudi7ie, animo-
que. Ib., in partes. AL, in partibus. Ib., in provin-
cias. AL, in provinciis. Et ita qua3 sequuniur. Ibid.,
passus gradus. k\.,passus gressus. N. 2, digitum et
irientem. AL, digitos ires. N. 3, pedum ad instar.
AL, peduni i?i.s^a?'. Ib.,mensurantis. k\.,mensuran-
tis ita. Ei additur figura, ac simili modo in sequen-
libus. N. 4, longitudine centum viginti. AL, longitu-
dine centuni quadraginta. k\., longitudine centum
sexagiiita.N. 6, centum octoginta. k\.,etoctoginta,
omisso centuni. Ib., candetum vocant. AL, justuni
candetum i^ocan^. Ib.,miIIiarium. AL, tm7/ia?'e. Ib.,
q\iinq\jiemi\\ibusi)edum.k\., quiiiquemilliapedum.N.
7, duplicataesi, nomenque pristinum. AL, duplicata
esi7nensura, 7iome)ique pri)nu))i.lb.,nomen mutare
non poLuerunt. AL, 7io))ien ta)ne)i 7ion perdiderunt.
Gap. ivi. N. l,proprio quddquespaiio. k\.,propria
quceque spaiia. N. 5, palei. AL, pate7it. N. 6, dela-
pidata. AL, dilapidata. Ib., primi. AL, priinum.
N. 7, coaggeratis. AL, coacervatis. Ib., coaccrva-
829 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 830

tione, Al., coaggeratione. N. -8, locus est transitu. * candidus sed calefactus.N. 36, remittentes. AL, re-
Al., locus transitus. Ib., appellamus et itum. AL, nitentes. N. 37, in quamlibet. AL, in quaslibet.
et appellamusaditum. N. 10, pedum. Al., pecudum. Cap, v, N. 1, veniamus, AL, veniemus. N. 2,
Ib., praBduratum. Al., perduratum. N. M, eadem repertumprius. AL, repertumprimum. Ibid., apud
diverticula. Al., idem diverticula. Ib., a latere vise. Lacedremones. Al., apud Lacedcemonios. N. 4, in
Al., alterce viw. N. 12, Irivia?, quatriviEe. Al., trivice vertices. AL, in vertice. N. 5, porphyrites. AL, pur-
quadrivia.^. 13,carri.Ai.,c2/r/'2f.<;,Ib.,iiivestigenlur. purites. N. 6, balsates, AL, basanites. N, 7, intor-
Al., instigentur. Ib., cog(\osc3.nl\iv.A]. .agnoscantur. stinclus. AL, intertinctus ; al., interdistinctus ; al.,
LIBER DECIMUS SEXTUS. interexstinctus. N, 8, et parius nuncupatus. Lygdi-
Cap. I. N. 1, vi venti pellatur. Al., vi puhetur nus mp.guitudine qufe. AL, et parius nuncupatus.
venti. N. 6, contristatos. Al., confricato ; al., con- Magnitudo ejus quce. N, 9,cubitos binos, AL, cubifa
trito.'^. 7, caiidida et levis et linguse glutinosa. Al., bina. Ibid., eboriquadam similitudine. AL, ehoris ad
glutinosa, candida, et linguce lenis. N. 9, ferventi- quamdam similitudinem. Ib., aspcctu similis. AL,
bns. AL, fliientihus. N. 10, suftieadas. AL, suffi- aspectui similis. N. 10, interslinctus. AL, inter-
ciendas; ai., suffundendas. des. 1 etGoth. 1 Tolet., tinctus. Ib., in parte Africse JEgypto ascripta coti-
sulpliurandas.lb.^ nidore. Al., nitore. Ib., imposi- culis. AL, m parte Ailgijptia scripia coticulis; al.,
lus. A\., impositis. Ib., exardescentis repercussu. in parte JEcjypti scriptus concolis. N. 11, fecere. AL,
k\.,exardescentibus repercusso. Ib.,convivis.Al. om. fecisse.lb.. reges. AL, reges perhibentur.-N. 12,
Cap. II. N. 1, spissantur. AL, spissatiira. Ib., et marmora,etc. A\..,marmora autem in officinis sunt,
igni. AL, et ignium.lb., cognata. AL, cognita. Ib., rupibusiiue gignuntur. N, 15, Carystium, AL, clia-
et nequaquam ferro. Al., et nequeaqua, neque ferro. P mieum. N, 16, ad cotern, AL, ad cuteni ; aL, ora. ad
N. 3, in salem. AL,m sale. Ib., cum
luna noctibus. o cotem...similem.^.il, inChio.A\., in C/ioo.N, 18,
AL, cum lunce noctibus. Ib., renascens, tanlse. AL, lunensis. AL, limensis; sA.Juniensis. Ib.,nppellatur,
renascens majustantce.^. 4, difierentice sunt. AL, AL, appellatus. N, 19, elephante, AL, elephanto.
differentia est. Ib., crepitat igne. AL, crcpitat in Cap, VI. N. 1, auro decorem. AL, aureo decore.
igne. Ib., flammse patieos. AL, ftammis patiens. Ibid,, fragmenlum. AL, fragmenta. Ib., saxi ejus.
N. 7, virtulem salis. AL, virtutes salis. N. 8, fria- AL, saxi ejusdem. Ib., circumdedisse, AL, circuni-
bile. AL, fricabile. N. 9, in Hispania e pateis. AL, dasse. Ib., alque gemmas, AL, atque gemmam.
in Hispania de puteis. In textu Grialii erat in Ilispa- Cap, VII. Num. 1, vocatur. AL, dicitur. Ib., ma-
nice puteis ; sed in nota in Hispania e putcis, quod jor quam huic, AL, major hoc. Ib,, scalpentibus,
ex Plinii lextu pra^-ferendum. Ib., vitrei acini. AL, vi- AL, sculpentibus. Ib,, exientum. AL, extcnsum,
teisacinis. Ib., ejectum. AL, electum ; aL, ejectus. Ib., speculum. AL, specula. N, 2, capillamentis, AL,
Cap. III. N. 1, mobilis. AL, mollis. N. 3, abrupti. lapillamentis. Post capillamentis videtur aliquid
AL, abrupta. Ib., allitudo. Al. add. Sicut hceret
: deesse. N, 3, a?ris venis. Al.,' cereis venis; al., hce-
pede pes densus, densusque, unde et vocatur. Ita rens venis. N. 4, dictus, AL, dicitur. Ib,, obhorret,
Gotli.ToL, sed omisso densusque. Ib., a cavendo. AL, abhorret. N. 5, repercussu. AL, repercussione.
AL, a cavando. Ib., quasi cautte. AL, qucisicavatce. N, 7, accepit. AL, hahet. Ib., generi dicaverunl,
Ib., muricibus. AL, muricis. N. 6, cotis enim. AL, AL, generis judicaverunt. N, 8, pina. AL, piymasin.
cosenim. Ib.,lenemaquae. Ai.^lenemaquarife.N. 7, Ib,, sed crassi, AL, et crassi. N. 9, quserendi, AL,
in vase. AL, i?i vas. Ib., fervere. AL, clefervere. N. n qucerentis. N, 10, callaica, AL, callarica. Ibid,,sed
9, e lapide specuiari. AL, lapis specularis. N. 10, " pallens. AL, et pallens. Ibid,, decet. AL, decens.
caJx viva. AL, calcis viva. Ib., conlinet. Al., gerat. Ib, Germania. AL, Carmania. N. 11, et crassius,
Ib., calx e lapide. AL,
calcis e lapide. Ib., structurae. A\.,et crassior. N. 12,heliotropium, AL, heliotropia.
AL, stricturx. N. 11, ab adhserendo. AL, ab hce- Ibid,, accipit, AL, excipit. \bidi., precationibus, AL,
rendo. Ib., stridat. AL, stridet. proicantationibus. Ib., negent. AL, negant. N. 14,
Cap. IV. N. 2, superargentum. A\.,super argento. ad calorem. AL, ad oclorem. Ib,, habet. AL, accepit.
Ib., ferrum omne abigit, respuitque. AL, ferrum N, 16, ex viridi, AL, ex viriditate.
non ambit, sedrespuit ;a.\., quiferrumnonambigit, Cap, vai, N. 1, coralliura, AL, corallius. Ibid,,
respuitque. N. 3, in Cilicia. AL, in Sicilia. Ib., re- in mari forma. AL, in mari Rubro forma. Ib., ra-
jectus. AL, relictus. Ib., lenis. Al., levis. Ib., scri- mosum colore viride, AL, ramosus colore viridis.
pta. AL, sculpta. Ib., prodit. AL, perdit. Ib., mi- Ibid,, vense ejus candidpe, AL, baccce ejus, vel vice
rum quia accenditur. AL, mirum cum accenditur candidce; al., baccce ejus, vel uvce candiclce. N. 2,
a\.,verumcum accenditur. N. 4, sub divo. AL, sub sardius dicta. AL, sardus clictus. Ib., a Sardibus,
dio. N, 5, simulans qualitatem, cujus plurimus ignis. AL, a Sardis. N. 3, cindorem. AL, colorem. Ibid.,
A\.,similans qualitatem, ita estdictus,quoniam plu- unguis humani, AL, unguis humance. Ib., invicom.
rimus illi sit ignis. Ib., vel aridis. AL, vel aliis. N. AL, ad invicem. N. 4, ex duorum. AL, ex cluum. Ib.,
6, Laline. AL, qui latine. N. 7, dionysias lapis. AL, medio candida. AL, media candido. Ibid., mineo.
dionysius lapis. Ib., flagrat. AL, fragrat. Ib., ar- AL, minio. Ib., eveUit. AL, avellit. N, 5, principa-
dore. Al. om. N. 9, exstinguitur. Al intinguitur.
,
Q palis sed et in Arabia, AL, sed principalis in Arabia.
Ib., trinis. AL, ternis. N. 10, appelfitur. AL, ap- N. 6, Gra?ci eleclrum. AL, Gr<eci electron. Ib., ce-
pellatus. Ib., traditur. AL, crcditur. N. 11, ad co- reique. AL, certique. Ib., mutatas. AL, commutatas.
tem. AL, ad cutem. N. 13, poliendo utilis, A\.,po- Ib., dixeruni. AL, clixere. N. 8, tempore. AL, tC'
liendo aurum utilis.}\. 14, ilhtus. A\.,illinitus.N. pore. Ib.,spiritu, AL, attritu.
15, erodunt corpora. AL add. Mitiores autem ser-
: Cap. IX. N. 1, uiiore leniter. A\.,nitoretleniter.
vandis corporibus, nec ahsumendis. N. 18, friabilis. Ib, ad hyacinlhos, AL, ah hyacinthis. Caes. 1, ad
AL, p-icrt/^j/i.s.N.l^^contexla.AL, contracta.N.20, lacum intus. Ib., afferunt, AL, asserunt; al., causa
similis.AL, lapis similis. Ib., lamaiosus. AL, la)ni- nominis ejus affcrtw. Ib., quia sit. AL, quasi sit.
nosce; al., luminosce. Ib., scissibiiis. A\.,sed scissi- Ib., seaipturis. AL, sculpturis. N. 3, oblusus. AL,
6i7/5.Ib., lacteum. AL, lacte. N.22, horutiimasculus. ohtunsus. Ib., luce. AL, luccns. Ib,, «qualiter, se-
AL, harum masculus. Ib., etiam aliquid, Al,, etiam reno, AL, cequaliter, sed cum facie cceli mutatur,
aliquibus; al,, etiam a quibus. N. 23, diurna. AL, sereno. Ibid., scalpturis. AL, sculpturis. N, 6, et
diuturna.^i^. 24, eborissimilis.AL, /«/;/.-; d'/;o?7'.ss('m77«. duorum, AL, et duum. Ib., quarum una. AL, qua-
Ib., ferunt. AL, fertur. Ib., porus vocatur. AL, purus rum unum. Ib,, altera purpurea. AL, alia purpurea.
vocatur.^iii. 27, ex quo gemmae. AL, ex quo lapide N, 7, pura, AL, purpura.
gemmce; al., ex quolapides gemmce. N. 34, fuscus. Cap. X. Num, 1, maris, AL, marinis. Ibid., natus
AL, lapis fuscus. N. 3o, candidus cxcalcl'acLus. AL, sicut. Al.add. :Natu'^ sicut in carne ostrciepretio-

83i AU S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
sissima margarita reperiri dicatur, vel sicut in
cerebro, etc. Ib., cochlece. hX.^concliulai. \h., iiun-
quam. Al., nusquam. N. 2, post inargarilam. Al.,
post margaritum. Ib., vocabulo. Al., in vocabulo.
N. 3. caudida. Al., gemma candida. Ib. candican-
tis. AL, candicantes. Ibid., invenit. Al., accepit, N.
4, aJ lactis. Al., ad lacteum.S. 5, duritie. M., du-
AL, possita. N. 6, Perside. AL,
ritia. Ib., pysitfe.
Persida. N. 9, niedio. ^Vl., e medio. N. 10, superne
ni^ricat. AL, supernigricat.
Cap. XI. N. 4, aerei. AL, aerii. N, 5, Italica. AL,
Italice. Ib., Yciis. AL, a
Yeientibus. N. 6, secante.
AL, secans. N. 7, ochreae. AL, croceum. N. 8,
nij^ra. AL, 7iigris ; al., nigro. Ib., flagral. AL, fra-
grat. Ih., sed attritii. Al., sed attrita.
Cap. XII. Num. 1, Panchrus. Al., Pangrus; aL,
Sangrus. Ib., orca. Al., olca; al , olea. N. 2, mi-
irydax. AL, mitrax. Ibid., Perside. AL, Persida, ut
alibi etiam Persidapro Perside.H.^iJm Germania.AL,
in Carmafiia.lh., cuin q;;odara colorum repercusiu.
AL, cum quibusdam colorum repercussionibus. Ib.,
vehenientiore concrelo. M. ,vehementiori eoicretum.
Cap. XIII. N. 2, avellani. AL, avelknice. Ibid.,
scalptores. AL, sculpiores. N. 3, abstrahi, magneti.
AL, abstraheremagnetem. Ib., auiem si. AL, au^su
N. 4, posiliL'. AL, positus; aL, ;josi7i. Ib., manct
suum frigus. X\.,maneresuum frigus;d\., manere
frigus perhibctur. N. 5, quod Germania. AL, quem
Carmania. Ib., crystalli. AL, crystallo ; al., crij'
s/rt///?n'.Ib., simile. AL, similem. Alqae ita Grialius
habtt, sed rectius ost simile, si prKcedat quod. Ih.,
sub divo. AL, subdio. Ib., siderum. Al., sidereum.
Ib., cui color e pyropo rubenti. Grialius edidit, cui
colore pyropo rubenti. Fortasse scrii^ere voluit cui
color e pyropo rubenti.^S. 6, c doris. AL, similis
coloris. Ib., emittit. AL, imitatur; al., ejaculat. N.
7, astrios. AL, astrion. Ibid., ret^eril. AL, egerit
al., re(/iY.N. 8, alcclria, quasialec*toria.AL,e/ec^rM,
p
quasi eleetnora. N. 9, exudat. AL, exundat. Ib., " lat. AL, s////af /Griilius, c/c.s/i7/a^,sedalibi distillat,
loutaueam scaturiginem. AL, fontaneam scaturire.
Cap. XIV. N. 2, vocatus. AL, vocatur. Ib., inter-
mortuus. AL, inter ^nortuos. N. 3, in India. AL,
in Indiis. Ib., in translucido igne. AL, intiUL luci-
dum ignem, Ib., quanio numero stellarum. Ai.,
quantus numerus stillarum. Ib., lantum et preiio
accedere. AL, tanto et pretium accedcre. N. 4,
sca.\{)[mis.Al.,sculpturis ;-d\.,scalptur(e. lh.,q\iSindo
scalpta. Al., quando sculpta. Ib., retentat. AL, ten-
tat. N. o, genera bcalpiurae. .\J., genera sua scul-
pturce. N. 6, Alabandina. AL, Alabandica. N. 7,
dracODtites. Al., dracontides; al; draconites. Ibid.,
ingemmescit. AL, ignescit. N. 9, non cxeant. AL,
non eant. N. 11, gratissimas. hl., gratissimas gem-
mas. IbiJ., et igneo colore. AL, et ex igneo colore.
Ib., poitanie. AL, portans.
Cap. XV. N. 3, jucundus. AL, jucundior. Ibid.,
el sijuxta fuerit. Al., etsijuxta sealiquid habuerit. D Ib., frigida. k\.,frigida aqua. Ib., densatione. AL,
N. 4, ct noctu. Al. et nocte. N. quadrulas. AL,
.'S,
quatrulas.ls. G,meL Al., oni. ?ne/;aL om. sincerum
mel. N. 9, aeni. Al. aerii. N. 11, verum maleficus.
^Vl., in maleficiis. Ib., quoquo inferatur. AL, quo-
quo modo si inferatur. Ib., exci tat. AL, </e«era^ N.
13, nigrum. AI. om. N. 15, n.lilet. AL, rutila. Ib.,
si fervenii aquae. AL, si ferventem aquam. N. 16,
scalpantur. AL, sculpantur. N. 18, carcinias. AL,
carcinice; al., carcinoi. N. 20, sanguinea. M.^san-
guinc « w ; al. sanguineo.lb candid o. Al. candidus.
, , , Ib., ungaiur. AL, ungitur.
Ibid., cingit. AL, cingitur. N.
22, evocari. AL,ei'0-
care. Ib., in hyJromantia. AL, in Jiecromantia.
Ii>id., evocari dicunt. AL, evocare,
dicuntur. Ibid.,
aiunt. AL, pagani aiunt. N. 23, per hunc... prsenun-
liari. AL, kunc prcenuntiare. N. 24, cum tonilruis.
AL, etonitruis. Ibid., cadere. AL, cadi. N. 26,
stellas. AL,s/i//a.$.Ib.,iuierrogari. AL, interrogare.
Ibid., fugari. AL, effugnre. N. 27, sil ex \ero, ftc.
Al., sit ex veris gemmis inalterius geJicris falsas
/
832
A traducere. Ib., transducere. AL, translucere. Ib.,
ternis. Al., trinis ; al., e tritis. Ib., subdole. AL,
sub dolo. N. 28, appellant. AL, appellari.
Cap. XVI. N. 1, palus est. AL, partem. Ib., de
torreiile fluctu. AL, decurrente fluctu; al., decur-
rentis fluctu ; aL, decurrentes fluctus. Ib., eluuntur.
AL, effluuntur.K. 2, appulsa. AI., pulsa. Ib., sub-
didisse. AL, subdiderunt.^. 3, hanc artera studuit.
Vulcanii coiijectura est deesse perficere, aut aliquid
hujusmodi ; quod mininie csl necesse. Ib., coqui-
tur. AL, percocjuitur ; al conquiritur. Ib. Cyprio. ,
Al., Cupro. Ib., aha speculis. AL, alia sequacior
speculis. N. 4, proximoque. AL, proximo; al.,
quam proxima. Ib., pepuiit. AL, repulit. Ib., alba
molhssiina. AL, alba, et mollissima. Ib., vel men-
sura. AL, et mensura. N. 5, obsidianus. AL, obsia-
nus. Ib., et speculis. AL, et in speculis. N. 6, leruni.
AL, fertur. Ib., marculura. Al. malleum. Ib., me-
Lora. AL, melius.
B Cap. XVII. N. 1, apud Grialium erat stagnum pro
stannum.
Cap. xviir. N. 3, a crepitando pecunia. AL, a
crepitando lamina pecunia. N. 4, vocabatur. AL, di-
cebatur. N. 3, in usu Imi. A\.,in usu hominum fuit.
lij., post. AL, postea. Ib., in usu fuit. AL, usum
fuit. N. 7,nominaverunt. AI., nominarunt. N. 8,no-
minalum. Al., nominatur. Ib., vel pondere. AL,
velin ponclere. N. 9, nomisma. AL, numisma. Ib.,
effigiisque. AL, effigiebus. Ib., primus. Al., prius,
N. 11, folles.AL, so/u/t. N. 13, quacunqueex causa.
AL, quocunque casu. Ib.,ardentes.Al.,rtrrfen^ts.Ib.,
excalefactis. AL, quce excalefactis. Ib., striciurae.
AL, structurce. N. 14, decurreret. AL, decurrerit.
Cap. XIX. N. 1, cui mirum. AL, cum mirum. Ib.,
illud inest ut dum. Al. om. Ib,, reddat. AL, reddit.
N. 2, excid-t. AL, excindat. Vulcanius conjicit exe-
datf quia Plinius a.ii exest, et perrumpit vasa. Ib.,
palina. AL, patena. Ib., tum. AL, cum. Ib., distil-
quod perinde est. N. 3, scrupulum. AL, scripulum,
Ib., vasculis. AL, vasis. N. 4, et plurabo. Al. et
plumbo mista ; Luc, et plumbo ita.
Cap. XX. N. 1, prius. AL, primi. Ib., proscinde-
bant. AL, scindebant. Ib., rejiciebantur. AL, reji-
ciebatur. Ib., in sumraum cessit honorem. AL,
summocessit honore ; al., summo cessit honori. Ib.,
monimentoriim. AL, monumentorum. N. 2, quam.
AL, fyue?rt.N.4, Corinihiura. AL, Corintheum. Eli,ic
infra. N. 6, scrupulis. AL, scripulis. N. 8, hoc el
caldarium. AL, 7iamet caldareum. Ib., nam malleis.
AL, quam malleis. N. [ix, inter gei.era. Al., inter
omnia genera. Ib., Campania provincia. AL, Cam-
pania sciUcet provincia. N. 10, oplime in liquida.
AL, optimeetiam in liquida. N. 11, vocalissimnm.
AL, vilissimum. N. 12, insidenle. AL, desinente.
Ib., nidore, k\.,nitore. N. 13, reliquato.AL, /i^ua^o.
densitcite. Ib., de sputo. AL, de succo. N. 14, as-
perrimi. AL, acerrimi.
Cap. XXI. N. 2, prius tcUus. AL, per idem tel-
lus. Ib.,suis. Al. ora. N. 3, omnes quod. AL, om-
nesa stringenda acie quod. Ib., vocabulo imposito.
AL, vocabulum impositum. N. 4, d^Iectatior. AL,
delicatior. Ib., reslingui. AI., restringi. Ib., conca-
meravit. AL, concameraverat. N. 7, perungitur. AL,
perungatur. Ib., ferramenta. AL, ferramentum.
Cap.xxii. N. 1, Gallfficia. AI. Gallccia; al., Gal-
licia. Ib., summa AL, sumpta terra. Ib.,
terra.
nigri et pouderis gravis. AL, nigra, et pondere gra-
vis. Ib., torrentibus. AL, de torrentibus. Ib., sub-
sidit. Al. subsedit. Ib., soparati. AL, separatim. N.
2, mistisquc venis. AL, mistceque vence. N. 3, ad
fistulas laminasque. AL, fistulis laminisque.
Cap. xxiii. N. 1, separans etjAL, separans dici-
tur et N. 2, vasis. Al., vasibus.
833 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 834

Cap. XXIV, N. 2, argentiuna. Al., argenti et (erum.

fl
AL lupinum. Ib., in usum. AL, in usu. N. 3, hoc
" Ipgumine. AL, his lecjuminibus. N. 4, el molendo.
Ib., naturale. Al., naturam ; a'., natura. Ib., solvas.
AL, idest molendo. N. 5, lens. AL, lentis. Ib., ad-
Al., rc.so/yas.N. 3,sieo.AI., yi ei.Ib.,edit.x\l., rerfrfiY.
Cap. XXV. N. 2, primus Moyses... narravit. Al., haeret. AL, adhcercat. N. 6, fas^lus. AL, faselum.
frimus Moyses ineremo filiis Israel vondera et men- Et sic Rlibi. Ib.,omnequod abundat. AL, omne abun-
suras dedit. Ib., primus Phidon. A\.,secundus Phi- dans. Ib., nbundanter invenilur. AL, abundans in-
don. N. 3, pendeat. Al., pendet. Ib., et pensum. venitur. N. 7,contristat. A\.,contristant. [b.,unde
Al., et appensum. N. 5, unde... dicitur. AL om. N. eos. AL, unde et illud. N. 8, hsec semoL AL, hcec
8, chalcus. AL, calculus. Ib., parvulus. AL, par- simul. Ib., seriiur. AL, inseritur?'!^. 10, pisa quod
vtis. N. 9, ab arboris semine. AL, ab arbore^ cujus ea. AL, pisum quod eo.
semen est; aL, a semine arboris, cujus scmen est. Cap. V. N. 1, Liberum. A\., Liberum patrem.
N. 10, cornuum. AL, corvum; forie, curvum. N. 11, Ib., appellant. AL, appellari. Ib., esse. Al. om.
ceratia duo. AL, cerates duos. N.12, scrupulus. AL, N. 2, quia quasi. AL, quce qiiasi. Ib., slringunt.
scripulus. N. 13, constHns. AL, constat. Ib.,adan- AL, stringant. N. o, f^evxmminm. A\., scramentum.
do. Ai. om. N. 14, solidus nuncupalur. AL, so/ichiw Ib., utrinque. AL, ntrumque. Ib., pra^bel. Al.,
autem nuncupatum. Ib., nomisma. AL, 7iumisma. prcebeat. N. 6, fruclui. AL, fructu. N. 7, et quasi.
Ibid., elfigiisque. AL, ef/igiebusque. IbiiL, arivexit. A\.,ex quo. Ib.,prosilit. A\.,prosiliit;^\.,prosilivit.
AL, advexerit. Ib., quod iis. AL, quod de his. N. N. 9, dicunt. AL, vocant. Ib., derivativum. AL,
17, quadrans.AL, quadra. Ib., appon iat. AL, appen- derivaium; Si\ diminutivum. Ib., diM-ivelur. AL,
,

dant. N. 19, scrupulis. AL, scripulis, et sic alibi. B delibetur. Ib., prototypurp. AL, proprium. Ib., de-
N. 20, intra se. AL, inter se. N. 22, esse cxi.iv. AL, rivatum. AL, dcrivativum. N. 11, rapreoli. AL,
esse centum quadraginta. Ib., minus, medium, sum-
mum. AL, minor, niedius, summus. Ib., minusquia-
quaginla. AL, minus quadraginta.
Cap. XXVI. Num. 1, et brevitas. AL, vel brevitas.
Ib., ut horaruni. AL, ut mensura horarum. N. 2, ut
niodius, artabo, urna, et amphora. AL', ut modios,
artabones, urnas et amphoras. N. 3, quod triphca-
tuni. AL, quitriplicatus. Ib., adinipielur. A\.,facit.
N. 4, cuaius. Al , causatus ; al., caulacus. Ib.,
diciiur. AL, nominatur. N. o, acetabiilum. AL, aci-
tabulus. Ib., sextarium facit. A.\., sextariumreddit.
N. 6, sextario noinen. AL, sextarii nomen. N. 7,
congius autem. AL, congium autem. Ib., acongien-
do. Al. a cogendo. N. 9, metreta est. AL, me-
trum est. Ib., appeilata. AL, appellatur. Ibid., hu-
jusmodi. AL, hujuscemodi. Ib., et cyathus. AL, et
cyathum. ib., pius minusve. AL, minus plusve. N.
10, dictus. AL, dicitur. Ib., septem opera. AL, sex
opera. Ib., id est, moderata. AL, sunt moJcrata.
N. 11, salum. AL, statum. Et sic infra. Ib., leva-
tio. AL, elevatio. N. 12, quinquaginta sextarios. AL,
quinquaginta sextaria. N. 13, Italicos. AL, Italos.
N. 16. Artaba. AL, artabo. Ib., compositus numerus.
AL, composita ex numero. N. 17, xxx modiis im-
plelur. AL, xxxmodiorum mensura completur. Ib.,
ex Hebraico. AL, ab Hebraico.
Cap. XXVII. N. 1, ut. AL, ita ut. N. 2, demon-
strat. AL, significat. N. 3, nomisma. AL, numisma.
Et sic alibi. N. 4, Lalino adjecio. AL, Latinum ad-
junctum. N. 5, adjuncto v GrEeco. Al., fit Latinum
y. N. 6, si Lalinum habuerit. AL, si vero o Lati-
num habuerit adjunctum.lb., chi Gnecimi. AL,a/-
pha Grcecum. Ib.,choenixest.2VL, ciwnixfigura est.
LIBER DECIMUS SEPTIMUS.
Cap. I. N. 1, in XXVIII. AL, in xxiii, aL, in xvii.
Ib., agricolationis. AL, agricolationi. Ib.,oralor.AL,
arator.N. 2, prima. AL, i^rmo.N. 3,Stercutiu3.AI.,
Stercutus. Ib., dedicata est.A\.,dedicataest Romce.
Cap. II. N. 1, cultura. AL, Agricultura. N. 3, vel
quod extergi. AL, vel extergi ; al., vel quia extergi.
N. 3, fiatmus. AL, fiatimus. N. 4, bubus. AL, bo-
bus; al., bovibus. Ib., operiat. AL, operiat semina,
Ib., vel arbores. Al., et arbores. N. 5, evellere.
AL, vellere. N. 6, seminis actio. AL, seminatio.
Cap. III. N. 8, trimestre. AL, trimense. N. 9,
prsecipuum. AL, prcecipua. N. 10, irimestre. AL,
trimense. N. H, scandulsL. Al., scindula ; al., scan-
de/o.N. 12, jactus, eic. A\.,jactiseminibus ejus in-
crementum frugibus centesimum renascatur.^. 13,
quasi panihcium. AL, rjuasipanivicium, quod verum
videtur. N. 13, per culnii. AL, pro culmo. N. 17, ves-
ligiis. AL, bestiis.N. 18, curvetur. AL, curventur.
N. 19, norainaverunt. AL, vocaverunt. Ib., volunt.
AL, aiunt. Ib., pra:'bebalur. A\.,pastus prcebebatur.
Cap. IV. N. 2, lenticula. AL, lens. Ib., lupinus.
caprioli;a\.,caprivoli.lb.,co\\\.cmvievQ.k\.,continere.
Ib., periculorum. AL, pcdiculorum. Ib., su^^li-
neant. AL, teneant. N. 13, dura.c\nip. A\.,duracix.
Ib., tripedanea?... cydonila?. Sic Columella. Gria-
lius, tripedanice... cidonitce. N. 16, hasjagcos. AL,
has Grceci lagcos. Ib., ut lepus. AI. add. hoc loco :
Durabilcs, elc, ut num. pra'C. N. 17, hic etiam va-
riant Cedd. in ordine generum u\arum. N. 19, fsecis
affcat. AL, fce.cesafferat. N. 20, legas. AL, colligas.
N. 21, Graeci glandom vocant. AL, Grcece glandem
significat;a.\., Grcece glande {forle, glandispro glans)
vocatur. N. 22, basilica. AL, basilisca. N. 23, vi-
sula materiam brevem. AL, vastam materiam et bre-
vem. Ib., decidet. AL, decidit. Ib., putrescet. AL,
putrescit. N. 24, ameihyston. AL, amaracion. Ib.,
et lenis. AL, et lcvis. Ib., gustui. AL, gustu ; a!.,
Cgustus. N. 26, subalbi. AL, subalbidi. Ib., candi-
dumque colore. AL, candidumque colorcm. N. 28,
grandes. AL, magnas.N. i9,mi\th[ione. A].,inmu-
tatione. N. 32, supeivacuam. AL, superfluam. Ib.,
luxuriat. AL, luxuriant. N. 33, traducere, transdu-
cere. AL, traducare, transducere; aL, reducere,
transducere. Ib., hinc propaginesa propagare. AL,
hic propagines ac propagare. Fortasse, hinc propa-
gines, acpropagare.
Cap. VI. N. 1, arbuslum. AL, arbustam. Et sic
infra. N. 2, et dicta arbusta.AL, et dictam arbus-
tam. Ib., virectum. AL,
virecta. Ib., virguho. AL,
vircjulce novellce. Ib., etvirentes. AL, et virentes
sunt. N. 7, antiphrasi. AL, antiplirasin ; a\.,per an-
tiplirasin. N. 9, quod ea. AL, quodibi. N. 10, a ca-
dendo. AL, accedendo. N. 12, sunt de. AL, sunt
raptce cle. N. 18, virga vel a virtule. AL, virga au-
temvel a vi,vela virtute. N. 23, vocamus fiuctum.
AL, vocari fructum. N. 24, ad mandendum. A\.,ad
fl manducandum. El sic pcstea. N. 23, unde ellychuum.
A\.,unde licinium ;ai\., unde lucinium. N.26,aui has-
tulae. AL, aut abstulce; al., uthastulce. Ib., aut li-
gna. AL, aut ligno. N. 27, extractum ex foco. AL,
extractum foco. N. 28, immista?. AL, immissa;.
Cap. VII. N. 1, appcllantur palmute. AL, ap-
pellant palmulas. Ib., nucales. A\., mucales. N. 2,
qui nunc. AL, quce nunc. N. 3, malum matianum.
AL, mala matiana. Ib., advectnm est. AL, advecta
sunt. N. 4,sumpscrunt. AL, sumpsit. Ib., exoppido.
AL, ab oppiclo. N. 5, ponentur. A\., ponuntur.N. 6,
ut medicari. AL, et medicare. N. 7, cui brevis. AL,
cujus brevis. Ib., duracinum. AL, duracenum. Ib.,
Armeniacum. AL, Armcnicum. Ib., eo quod. AL,
pro eo quod. Ib., genus ab Armenia. AL, genus ejus
ab Armenia. N. 8, in carminibus. AL, carminibus,
omisso in. Ib., referant. AL, referat. Quasi folia sil
in singulari, ul alibi in mss. Ib., ex illa. AL, ex illo.
N. 10,' stomacho mederi. AL, stomachum mederi,
N. 11, saporis suavis. k\..^saporesmvi, N. 12, can-
835 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
didulo. AI., ca7idido.lh., quod dulcedine. AL, quod
dulcedo, al., quod dulcis. N. 14, mespilus. AI., ine-
spila. Ib., similis. Al., similUudine. Ib. formam.
AI., formulam.ti. 15, deformata esl, nam. Al.,/br-
mata.nam. Ib., pyrum est. A].,pijra est. N. 17, in
c\ho. A\. ,in alimentum. N. 18,carpit. AI., carpitur.
Ib., dictam. Al., dictum. N. 19, quod fructus, etc.
Al., quod fructus, vcl virgulta ejus ruhent. Ib.,su-
perjacta. AI., superjactata; al., 'superposita. N. 21,
cxudct. A!., excludat. N. 22, omnia tecta. AI., omnia
poma tecta. Ib., ul pinete. Al., ut pinece nuces.
Ib., juglandes. AI., glandes. N. 23, quae Latine.
AI., quod Latine. Ib., nuciclam. Al., nuchcam.
Ib., induet, AI., induit. Ib., vesiit. Al., convestit.
Ib., ad fererida. AI., in ferenda. N. 24, avellanse,
AI., avellana. Ib., hDg. Al., h(cc. N. 23, sunt. Al.;
sint. Ib., simul ut. Al., semel ut. \h., consuevit.
k\.,convenit; a.\.,co7ivestit. N.28, vixerint.Al.,t^i^e-
runt. Ib., sumpserint. Al., sumpserimt. Ib., ha-
buerint. AI., habuerunt. N. 31, Germanite. Al., Car-
manice. Ib., seruntur. AI., servantur. Ib., sicut
nux. Al., sicut ficus. N. 32, Gallicam. Al., gallicum.
N. 33, perliti. Al., perliniti. Ib., patiantur. AI.,pft-
ticbantur. N. 34, oppiimerent. k\., comprimerent.
N. 36, in parvulis. AI., in parvis. Ib., distinclio-
nibus. Al., districtionibus. Ib., leve. AI., lene.
N. 37, juxta aquam. Al., om. Ib., tenerrimis. Al.,
tenerrimus. N. 38, praecinere. AI., responsa dare;
AI., priecanere; Al., responsa prwcincre. Ib., Con-
staniis. Al., Constantini. Ib., galla. Al., glandula.
N. 42, proxima. AI., proJcime. N. 44, ambusttie. Al.,
combustce. N. 46, tiliam dicunl vocalam. Al., tiliuyn
dicunt vocatum. Ib., leviiate. AI., lenitate. N. 47, et
lilia. Al., ettilium. N. 48, vocatur. AI., vocari.lh..,
alluatur. Al.,a^/zifliMr.N.51, lenta.Al., lentus. N.53,
scribe in buxo. Al., scribe buxo. N. 54, lorandrum,
aI., lorandeum. N. 56, surgant. Al., surgunt. Ib.,
ex 60. AI., ex ea. N. 57, sumplum. Al., sumpsit.
N. 58, e leniis. Al., et lentis. N. 59, arbor. AI., ar-
bos. N.61, simulat. AI., simulatur ; al., similat.
N. 62, appellatur. Al., appellantur. N. 65, lychnum.
M.Jignum. N. 66, pusiam. Al., pausiam.'^. 67, ea-
dcm et. Al., idcm e/.N. 68, fitoleum. Al., sit oleum.
Ib., mitibus. Al., maturis, N. 69, amorgen. Al.,
amurcen. N. 71, ex Arabia Petrasa. Ai., ex Arabice
partibus. N. 72, clonia. AL, donia. Vulc, ad marg.,
colonia, et ex conjeclura, cladonia, aut clodonia.
Ib.,cui probabilis. AL, cujus natura probabilis. AL,
cujus probatio. Ib., levis. AL, lenis. N. 74, femmini
sunt. AL, fenvinini fere sunt.
Cap. viii. N. 2, aceris. AL. aeris. Ib., in pul-
verem. AL, in pulvere. Ib., masculum. k\.,mascu-
lus.'^. 3, tusautem a tundendo. AL, ius autem sine
aspiratione a tundendo. Ib., dicitur. AL, dictutn,
omissis seqq., quia dum...tollitur. N. 4, occurrant.
AL, accurrant.^. 5,inler. AL, z«im.N.6,bdellium.
AL, bdellia.'^. 8, foliis ad juniperi. AL, folia ejus ad Q
juniperi. N. 9, credilur. AL, videtur. N. 10, cin-
namomum. AL, cinnamum. Ib., virgarum. AL, y/r-
gularum. Ib., in crassitudinem. AL, m
crassitudine.
N. 11, botrosum, AL, botruosum. N. 12, purpureis.
AL, purptirei. N. 13, simulans. AL, similans. N.
14, eamdem regionem. k\.,eadcm regione.Vo., viti.
AL, vitis. Ib., sincera,- etc. AL, sincerus... instil-
latus...admistus... resolutus. Ib.,instillataaqua.AI.,
instillata aquce. Ib.,manu. Al. om.; aL, i7i munu.
Cap. IX. N. 1, ex aii(|ua sui causa. AL, ex ali~
qua causa;a.\., ex aliis causis. Ib., nomina. Al., 7io-
minibus. N. 2, colligitur. AL, coUigatur. Ib., lino.
AL, ligno; al., linum. Ib., esse herba. AL, esse
herbam. N. 3, odoratissima. AL, odorissima. Ib.,
simulans. AL, similans. Ib., odorem bonus. AL,
odorem bonum. Ib., nostris. AL, non suis. N. 4,
atro. AL, nigro, Ib.,acri. AL, charo. Ib., incendens.
AL add. : incendens, et est virtutis igneoi emic-
iualis.Nnai. 5, crocum dictum. AL, crocus dictus.
836
f^
Ibid., vocatur corycus. AL, vocant corcynum. Ib.,
sumps^^runt. k\..,sumunt. Ib., provenit. k\., prove-
niunt. N. 6, sedimine. AL, .S(?n'mme ; al., rerfmin*?.
Ibid., appellatur. AL, applicatur. N. 7, foliis casiae.
AL, floribus casicB. N. 8, odoralissimis. AL, odoris-
simis. Ib., vacuis locis. AL, variis locis. Ib., gingi-
ber. AL, zingiber; al., zinziber ; a\., cingiher. N.9,
et Laiinis arcumen. AL, et a Latinis argumen. Ib.,
qucd flo?. AL, iris quod flos. Ib., in IUyrico. AL, in
lllijria. Ibid., gladioli. AL, gladiolce. N. 10, iridis.
k\.,viridibus. Ib., saporis. AL, om. al., radicibus ;
acerrimi odoris, sed jucundi. Ib., meu. AL, add. :
Meu foliis pastinaccp. similihus. Ib., cardamomum.
Al. add. Cardamommn herha, quamvulgus nastur-
:
gumyocat. N. 11, fricatur. AL, confricatur.'^. 15,
biilbi. AL, volvi ; al., vioUe. N. 19, odoris. AL, dolo-
ris. N. 20, flexili. AL, ftexibili.^. 22, lactis. Al., la-
ctantis.'^. 24, in Grsecia. Al., Grceci. Ib.,a Grsecis.
AL, a Grcecis nomen. Ib., hoc Romani. AL, hunc
B Romani. Ibid., sumplum molam mentem, k\.,sum-
ptum totam mentem; al., sumpto potumentem. Ib.,
et nigrum. Al. add. « Hanc autem periti loquuntur
:
escam esse, et alimoniam colurnicum, eo quod na-
turaii quodam tcmperamento sui corporis vim pabuii
nocenlis evitant etenim si ; medicince plerum-
que ad salubritatem humani quoque corporis tcm-
peratur, cui videlicet est proprium, quanto magis
proprielate natur&e ad cibum proficil, quod medici-
nali manu convertitur ad salulem ? » N. 25, ut no-
xias lierbas. AL, ut noxiam hcrbam. Ibid., expri-
munlur. AL, exprimitur. N. 26, sed plurima. AL,
sedmaxime. N. 28,galbanum succus est ferulae. AI.
add. : Galbanus est genus pigmenti albi cresceus
«
in monte Amomo Syriae; alias succus est ferulee. »
N. 29, a corpore. AL, corpori. N. 30, simulaniem.
AL, similantem; al., add. Simulantem ; anthro-
:
pos enim Grcece Latine dicitur homo. Ib., foliis belse
#» similibus. AL, folia betce similia habet. N. 31, facit.
*' AL, prmstat. Ib., appellant. AL, vocant. N.' 33,
propter amaritudinem. AL, propter amaritudineni
dicvmus. N. 36, adventu. AL, ad adventuni. N. 37,
nmimpattiv. k\. ,nuncupantur.lh., idem se recludit.
AL, item sero claudit. Ib., pota. AL, potata. N. 38,
genlilibus. Al., gentihus. N. 39, aspergcbatur. AL,
aspergcbantur. Ib., volebal, Al., volehant. N. 40,
Pontum. AL, Ponticum. Ib., rheu autem radix dici-
tur, roubarbarum. AL, reuni autem dictum, quod
sit radix, reubarbarum .!]:>. ,\ia.rhaTa. Al., barbarica.
N. 41, calycularis quod. AL, calycularis dicitur
quod. Ib,, in figuram, xVL, in figura. Ib., papaveris.
AL, papaveri. N. 42, saxifraga, AL, saxifragia.
Ib., sub Alpibus, atque Galatia Asise. AI., sub Al-
pibus Galatice atque Asice. Quod fortasse verum est
nam alpes pro quibuivis monlibus arduis sumi solet.
N. 43, stingum. AL, stincum. N. 44, facit. AL, add.
Facit, et utilis valde ad sanguinem stagnandum.
N. 45, dicitur. Al. add. Dicitur, est autem apta
:
medicis, et potu sumpta aufert dolorem cordis, N.
47, appellatur. AL, appeUata. N, 50, quas a Roma-
nis, AL, q^ice Romanis. N. 53, senecionem. AI., her-
bam senectionem. N. 54, pulicarem. AL, puUca-
riam. N. 55, ac legationibus. AL, ac Ugamentis, Ib.,
puriticationibus. AL,
thurificationibus. Ib., gentili-
bus. AL, gentibus. pura. Al. add. :Proficit friho-
Ib.,
licis si bihatur. N. 56, el spinosa. AI. add. : « Pun-
gens, et retinens, vulnerans appropinquantem sibi,
et adunco dente comprehendens. » N, 57, cimicis.
AL, cimicis dicta. \h., atque cultis. AL, atquc incul-
tis. N. 39, habet autem... digerit. AL om. digerit
al,, digeritur. N. 60, nominatur. Al. add. « Est :
aulem amarum gustu, sua\e odore, temperamentum
corpori prffistans, cujus contusa folia auferendis do-
loribus, vel contusioni corporum ulilissima compro-
bantur. » N. 61, symphyton Graece diclum. AI. sijm-
-
phitos Grcece dictus ; al., symphytum more Latino,
ul in aliis eadeni varictas occurrit. N. 62, hirta. AL,
837 AD S.
hispida. Num. 63, polion.
Al. add. « De una radice multas
locis. :
fibras millit seminis plenas, summitate babens
quosdam corymbos candescentes odore gravi, et sub-
dulci. Succus ejus in aqua cocta a serpenlibus per-
cussos sanal ; sparsa in domo, vel incensa, omnes
scrpentes fugat. » N. 64, rotunda. Al., rotundam.
Ib., atque Judsea. AL, vel Judcea. Num. 65, daucus.
AL, dacus herba. Ib., bipalmi. AL, bipalmis. Ib.,
citocalia dicta. AL, citocatiam diciam ; aL, citocatia
vocata. Ib., vocant. AL, vocat. N. 67, capiilus Ve-
neris vocalus. AL, capillum Veneris vocatum. Ibid.,
delapsos. AL, elapsos. Ibid., coercei. AL, coerceat.
N. 68, rubra. k\.,rubea.lh\A., perhibetur. ALadd.:
« Est et utilis pulvis rx ejus radice laclus, sive in
cibum sumptus, sive potui datus ad eos qui rabiem
paliuntur. » N. 69, effiDgendam. AL, cfficiendam.
N.70, descenderunt. AL, descenderunt. Xum. 71, ge-
niculato. AL, geniculatos. Ib., sicdicitur. AL, sicut
dicitur. Ib., hominibus, AL, omnibus. isL 72,
adnationes. AL, adnotationes al., adnodationes.
N. 73, luoernalem. AL, luccrnarcm.\h.,s.A lychnia.
AL, ad hicinium. Ibid., proficiat. AL, faciat. N. 75,
surgit. Al., surgat. N. 76, colena. AL, colora. Ib.,
infusum. AL, infusa. Ibid., vinum. AL add. a Haec
autem herba calida est, deducit etiam phlegma, et
mingitur. » N.77,diversislocis. AL,(/uie/'5« in locis.
N. 78, eadem et. AL, idem et. N. 79, vocant quod.
AL, vocant propter quod. Num. 80, spiravere. AL,
aspiravere. Ib., apiacon quod. A\. a piago dicta quod
aL, apiacum quod. N. 81, colocasia... A\.,colocasia
nomen herbx. N. 82, nostri. AL ora. Ibid., majoris
AL, major urticis. N. 83, gladii similibus.
virtutis.
AL, gladio similibus. Ibid., thyrsocubilali. AL, cu-
bitalis,omisso thijrso. N. 84, \a])pa...A\.,lappagenus
herbce. N. 87, staphysagria. Al. add. : « Staphysa-
gria,hocest, herbaquinque digitorum
commasticatum humorem nimium
guslu amarum; nascitur, etc.
locis, omisso i7i. Ib., sunt similia.
Ib., petris. AL add. : « Nec caulem, nec
nec seraen habet : folia ipsius
sunt, subter rufa, et damnosa,
N. 89, quod habeat. AL, quod talis herba habeat.
Ib., ebrios. AL, ebriosos. Ib.,agris. AL, agrestibus.
N. 91, quam viiis. AL, quam ipsa vitis. Ib., quae.
AL, quoi baccce. N. 95, tradit. AL, tradidit. Ib.,
galbanum est. AL, galbanum vocant. N. 96, papy-
rus dictus. AL, papyrum dictum. N. 97, textuntur.
AL, teguntur. N. 99, stantibus. AL, segetis similis,
Ib., crassa est. AL, grossa est. N. 100, stagnaque.
AL, stagnisque. N. 101, aJ) aqua. Al., ab aquis.
N. 104, roburomne hgnum, licet sit et species. AL,
robur omnis ligni, cutis, et species. N. 103, una
scissa folia. AL, unum scissum folium. Ib., repli-
cata. AL, res implicata. Ib.,prima. AL, penna. Ib.,
avena. Al. add. « Avena pcr v httcram herba est,
:
per b vcrum lorum, quo equi retincnlur. Avena her-
ba seminalis segeti simihs. Virgihus :
Urit enim lini campum
Ponitur etpro calamo aliquoties.» Ib., lolium... AL,
lolium herbaamarissimi seminis.N. 106,flammaest.
ALadd.:«Fenum,quod estpalea,per <j soldmscriben-
dum foenum, quod estlucrum, per o el e scribitur. »
; Cap. IV. N. 1, in hostera. AL,
Cap. X. N. 2, ab olcribus. AL, oleribus, omisso
a&. N. 3, vcl oierum. AL, et olerum. Ib., frutex
caulis. Al. add. « Frutex caulis dicitur. Caulium
: AL, qua)ncunque. N, 3, pric tumultu. AL, prce co-
autem sunt genera quinque, id ost, Ciimanum, Pom-
peiaiium, Arcinum, Sabellicum, Brutium. » N. 5,
malva ex partc.AL, malva genusherbce hortulanx,
quoiex parte. Ib.,afferre. AL, auferre. N. 7, tonui.
AL, tenuior. N. 8, alio vero. AL, in alio vero. N. 9,
in thyrsum. AL, in thjjrso. Ib., napis. Al. add,
« Hsec ul auctores aiunt, calidam virtutcm liabet, ct
egeriiur, sed stringit urinani : crudum in cibo suni-
ptum slomachocoutrarium,semenautem
ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 838
Al., poUos herba. Ibid., • cum aceto serpenlium vulnera curat. » Num. 10,
cl tenues " venenis. AL, veneno. Ib. citrium. Al., citria; al.,
in citrum. Ib., apium pvomnl.M.,apium ruta prosun^.
Ib., haec solebant. AL, hoc solcbant. Ibid., apponi.
AL, apponere. N. 14, phaselum. AL, phaselos. N.15,
majus. AL, nielius. Ib., parvulum. AL, parvum. N.
17, ocymum. AL add. Grceca nomma sunt, origo
:
eorum incerta. Ib., brassica... Al. add. : Brassica, id
est, acanthi, id est, vitis alba. Olisatrum genus her-
bulce Latina;. N. 18, et esca. AL, et cesca. Ib., vulgo
dicitur. k\., nominatur, omisso vulcjo. N. 19, spino-
sus, et asper. AL, spinosa et aspera. N.20, capitella.
AL, capiiula. Ih., carduus. Al. add. : « Cardus ge-
nus herbse spinos;e. Hujus natura mordax, ct sub-
austera, frigidus, et indigestus succus ejus. » N. 21,
uruca. AL, urica. Ib., sumpia. AL, sumpto.
Cap. XI. N. 1, quod cx eo. AL, quod eo. N. 3, hip-
posplinon quod. AL, hipposelinon clictum quod. N. 4,
senectutem. W.^senectam.^iii. 5,acre. A.\.,a.cri. N. 6,
m B Latini anisum. AL, Latini anesum. Ib., anethum...
,
AL, anethum herba hortulana odorifera. N. 8, sed
utraque ferventissima comprobatur. A\., sed utrceque
ferventissimce comprobantur. N. 9, levi. AL, lc7ii.
Ib., menta, hujus. A\.,menta genus herbce odorife-
:
rce, hujus.
LIBER DECIMUS OGTAVUS.
Cap. N. t.Bellaiatulit. AL, bellum intulit. Ib.,
I.
hincjam. AL, iwic etiam. Ib., orbis. A\.,urbes.
N. 2, ex prfedicio. AL, ex edicto ; al., ex publico
,
edicto. Ib., non de legitima. AL, non legitima. N.
3, paucis. AL, parvis. Ib., habetur. AL, haberi
videtur. Ib., indictum. AL, dictum. Ib., concitatio.
AL, concifati. N. 4, certant. AL, concertant. Ib.,
pov[a.w\l. A\., postulavit. N. 5, navium. AL, 7iavibiis.
Ib., egerant. AL, diu egerant. N. 6, ajstimant. AL,
existimant. N. 7, quid est enim tumultus. Al., quid
: hiijus semeri est enim aliud tumultus. Ib., gravior autem est tu-
capitis deducit multus. AL, gravius autem esse tumultum, Ib.,
p
** vacationcs. AL, vocationes. N. 9, bellum antea. AL,
> Ibid., in locis. AL,
AL, sint similia. bellum autem. Ib., sint. AL, sunt. Ib., postea ct.
florem, AL, postea detracta littera d, et mutata v in b
in superficie viridia dictum est bellum. N. 11, geruntur. A\., aguntur.
spienem eurat. » Ib., foede. AL, fceda. Ib., jungebant. AL, ftngebant.
Cap. II. N. 4, adipiscatur, AL, adipiscitur. Ibid.,
repellere. AL, expellere. Ib., reportasse. AL, de-
portasse. N. 2, ostentari. AL, ostentare.^i^. 3, coii-
versione, AL, a conversione. Ib., obtinuit, sed fuga-
vit exercitum, AL, obtinuit exercitum, sedfucjavit
Ib,, tripartito judicio honoraretur, AL, tripartito ju-
dicio oneraretur. Ib., nam primum. AL, 7iamprimo.
N. 4, apud Romanos mo3. AL, /iOHia7io/vi»imos.ib,,
vicisset,.. covona\ySiiv\v.A\.,vicissent...coronabantur.
N, 5, purpuream, et palmatam iog^va. A\.,purpurea,
etpalmata toga. Ib., scdebat.AL, supersedebat; aL,
supersederat. N. 6. rufo, AL, ruheo. N. 8, et labo-
rum justa divisione. AL, et labore justa decisione.
Cap. III. N, l,et reccptus. A\.,et receptui. N. 2,
Q aquilara ei apparuisse ferunt. AL, aquila ei apparuisse
fertur. Ib., signa comitarentur. AL, sicjnis committe-
seges, iirit avense. retur.^. 3, inc\ioa[a..A\., invocata. N, 4, in cuncto.
AL, cuncto, omisso/M. Ib., utmelius.AL, ut macjis;
al., ut majus. N. 5, imag\nib\is.A\..,agminibus. Ib.,
per qute.AL, per quas. Ib.,agno3cit. AL, agnoscere.
m hoste. Ib., con-
vocabantur. AL, vocabantur. Ib., de qua. AL, de
quo. Ib., Propertius, AL, Persius. N, 2, quamque,
piarum tumultu ; a.\.,pro tumultu ; al., per tumul-
tum. Ib., non poieral. AL, 7ion poterant. Ib., tuba
autem dicla, etc. AL, tubam... dictam... tofam...
cavam. N. 4, pra>Iium. AL, priclia. Ib., cujus soni-
tus. AL, cujus sonus. Ib,, canit, AL, canitur.
: Cap, v. N. 1, arma, et tela. AL, armasu7it tela.
Ib., pcrcutimus. AL, percutimur.
G-vp. VI. N. 1, secat. AL, desecat. N. 2, alias.
ejus tritum AL, alibi. Ib,, dicunt. AL, voca^it. Ib., ab una. AL,
839 AD S. ISIDORI
ex una. N. diclam. Al,, dictum. Ib., pectoribus.
4,
Al., pecoribus. N. 6, vocatur. AL, vocatus. N. 8,
franquillus. Al., Iranquillinus. Ib., procucurrit.
AL, pra^ciirrit. Ib., duclura. AL, datitm est. N. 9,
ne aut... gladiorum. AL om. Ib., vocant; aL add.
Vocant, et ea signa portari, ne aut usum perderet
belli, aut vacans aspectum amitteret gladiorum;
aL, emitteret pro amitteret.
Cap. VII. N. \, liastile. AL, hastilia. Ib.,sumpsit.
AL, subsumpsit. N. 2, acuta. AL, acuto. Ib., est
enim conas. AL, est enim conitus; al., estenim con-
tus. N. 3, hastaj sunl. AL, amites sunt. Ib., lu-
nato. AL, limato. Ib., Grsecis aplustria dicuntur.
AL, Grceci aJpestria dicunt. Yu!canius conjicita-o-
Xr'c;Tft(x. N. 6, quo'media hasta religatur. AL, guo in
viedio hasta; religatur. Ib.,et jacitur. A\.,jaculetur;
aL, ut scilicet jaculetur ; aL, et jaculatur. N. 7, in
longitudine. AL, in longitudinem. Ib., quae jacta
quidem non longe.AL, quce jactu non quidem longe.
N. 8, jaculari potuisse. A\.,jaculasse, omisso potuis-
se. N. 10, mustela. AL, mustelum. N. 11, hastile
amentatum. AL, hastilis amentata.
Cap. VIII. N. 1 et 2, pcrvolent. Scaplos. A\.,prce-
volent hastas. N. 3, qua figit. AL, quo figi;d\.,
quod figit. Ib., infundit. AL, effundit.
Cap. IX. N. 1, thecfe. AL, theca. N. 4, intra -quas.
AL, inter quas. Ib., vocat. AL, vocant.
Cap. X. N. 1, emitlantur. Al. add. « Harum usus :
priraum in insulis qufe Baleares dicunlur invenlus
est. VirgiUus Balearis verbera fundaj. » N. 2, col-
: rebatsive. Ib., transiliebat. AL, iterum transiliebat.
ligaiis. Al., coUectis.
Cap. XI. N. 1, manu. AL, manibus. Ib., irrupturis
ienestram. AL, irrumpit ac fencstram. N. 2. de-
missus. AL, dimissus. H)., ictus. A\., jactus. N. 4,
similis fit. AL, similis sit.
Cap. XII. N. 4, cujus. AL de quibus. N. 6,
, verunt, AL, Iri sacrificaverunt. N. 3, spectatione.
qnasi parvanon clypeus. AL, quasi parvus clypeus;
al., quasi parva, hinc non clypeus. Ib., in tesludi-
nis modum. AL, in testudinis modo.
Cap. XIII. N. 1, vocatur. AL, vocata. N. 2, squa-
mae piscis. AL, squamarumpiscis.
Cap. XIV. N. 1, dicunt. Al. om. N. 2, curvatura.
AI,. curvata.
Cap. XV. N. 1, forus. AL, /orum. Ib., dictus. Al.
add. : Vel a Phoroneo rege, qui primus Grxcis
leges dedit. Ib., et prorostra. AL, et rostra. N. 2,
vocatur. AL, vocata. Ib., praeponitur. AL, propo-
nitur. N. 4, de quo. AL, de qua. N. 6, quserunlur.
AL, requiruntiLr. N. 7, qua petitur. AL, quam pe-
titur ; 3.\., qua pctitur. N. 8, vocantur. AL, vocari.
N. 10, obtegunt. AL, opprimunt.
Cap. XVI. N. 2, Lydii. AL, Lydi ; aL, Lydios...
transvcnas... cowS(?rfm5. Ib., transvena:!. AL, trans-
euntes. \h., cesserat regni. AL, cesserat regnum ;
aL, successerat in regno. Ib., a Lydis. AL, a Ly-
diis.W)., repulat.AL, reputant; a\., deputant ; al.,
deputabant. N. 3, rospicienda. AL, dcspicicnda.
Cap. XVII. N. 2, in jocis. AL, in locis. Ib,, ve-
renda. AL, pudenda ; al., verecunda.
Cap. xviii. N. 1, quinque saltus. AL, quinque,
; Cap. lv. N. 1 feriret reti. AL, feriret rete. Ib.,
id est, saltiis.
Cap. XXI. N. 1, jaculum. Al., jaculatum.
Cap. XXIII. N. 1, vocatur. AL, vocata. Ib., inni-
tuntur. AL, innitent; al., invitcnt.
Cap. XXIV. N. 1, abigere. Al., ambigere. Ib., luc-
tantium. AL, add. dicunt.
Cap. XXV. N. 1, celebrabantur. AL, celebrantur.
Cap. xxvii. N. 1, gentilium. AL, gentium. Ib.,
usus realus. AL, usus hujus reatus. N. 2, deputan-
tur. AL, deputabantur . Ib., Stesichorus docet. AL,
historioi docent. Ib., sed et Neptunus, AL, sed et
Neptiino. Ib., cquestris est. AL, equcstris ludus
est; aL, equestris ludiest.l<l. 3, circuibant. Al., cir-
cumibajit.lh., cMTms agitmles. AL, cursus agitantes.
Cap. XXVIII. N. 1, quod non putaverinl. AL, quod
non putaverint', al.^quod nonnulU putaverint.
ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 840
f^
equo solent. Al., equi solent. N. 2, circum raetas.
AL, circa metas. Ib., currant. AL, currebant. Ib.,
opere magicse artis. AL, opera magicce artis. Ibid.,
recognoscitur. AL, recognoscuntur.
Cap. XXIX. N. 1, carceres. AL, carcer. Ib,, ascri-
bunt.AL, ascribuntur.
Cap. XXX. N. 1, designari. AL, designare. Ibid.,
quod aliqui. AL, quod dliquis.
Cap. XXXI. Num. 1, violenta. AL, violenti. Ib.,
iEgypto nocuisset. AL, Mgyptum nocuisset. Ib., sa-
cravit. AL, consecravit. N. 2, superpositum. AL,
supereminens. Ib., atque ignis. A\.,atque ignem.
Cap. XXXII. N. 1, coercentur. Al,, coercerentur.
Ib., mittalur. AL, emittant.
Cap. XXXIII. N. \, dictus. AL, dicitur. Ib., agat,
et regat. AI., agat, sive regat. Ib,,ferit ut. AL, ferit
decimus ut. N. 2, dicatus est. AL, dictus est.
Cap. xxxiv. N. 2, dsemonicum. AL, dcemoniacum.
Ibid., primo Junoni. AL, primum Junoni.
6 Cap. XXXV. N. 1, habere. Al., haberemultas. N.
2, applicuit. AL, applicavit.
Cap. xxxvi. N. 1, sacraverunt. AL, consecrave-
runt. N. 2, seneclam. AL, senectutem.
Cap. XXXVII. N. 1, praesentium, AL, potentium.
Ib,, est creta. AL, est arctus ; aL, est actus ; al,,
estcerta meta.
Cap. xxxviii. N. 1, dicunt. AL, dicuntur. Ib,,
usque ad. AL, videlicet ad.
CAP.xxxix.N.l,desiliebatsive.AL,desi7fefta/,ef CMr-
Cap. xl. N. d,curritur. AL, curritur iter. Ibid.,
parte currunt. AL, parte curritur. Ibid., et homini.
AL, et hominis.
Cap. xli. N. 2, roseos Marti. AL, roseos currere
Marti. Ibid., gaudet. Al., gaudeat. Ibid,, Iri sacra-
AL, exspectatione. Ib., nomina immunda. AL, Jiu-
p mina immunda.
Cap.xlii.N. 2,prostarent. A\.,proster7ierent ;z\.,
prosternerentur ;aL, prostrarentur. Ib., vilitaiem.
AL, lcvitatem. Ib., rapiant. A\.,recipiant.
Cap. XLiii. N. l,quod pulpitum. A\.,quipulpitus.
Cap. xliv. N. 1, coracedi et tragoedi. AL, comici
et tragici.
Cap. xLVi. N. 1, atquegestu. AL, aut gestu; al.,
aut gestis. Ib., cantabant. AL, canebant.
Cap. xlix. N. 1, pronuntiaret. A\., pronuntiabat.
Cap. l. N. 1, quique priT.o. AL, quinque primos.
Cap. li. N. 1, corporis fluxu. A\.,flnxu corporis
al., luxu corporis. Ib., immolabant. A\.,immolave-
runt. Ib. illi per flexum. AL, isti pcr luxum. Ib.,
dissolutis. AI., dissoluti.'^. 2, et modis. AL, et mo-
dulis. Ib.,odisse. AL, odiVe. Ib,,quorum. AL, cujus.
Cap. lii. N, 1, condiscant. AL, addiscant.
Cap. liii. N. 1, ab Occidentis, A\.,de Occidentis.
Ib., habilioribus. A\., levioribus. Ib., inibantpu-.
gnam. AL, imbant pugjias. Ib., alterius moriem.
AL, alterius morte. Ib., perimeret. AL, perderet.
Cap. liv. N. 1, insequente. AL, insistente.
,
exsuperaret. AL, superaret.
Cap.lvi. N. 1, laqueariorum. AL, laqueatorum.
Ib., prosternere. AL, prostrare.
Cap. lvii. N. i, quamreliqua. AL, quamreliquce.
Ib., nuncupati. AL, vocati sunt.
Cap. Lviii. N. 1, emissas. AL, missas.
Cap. lix. N. 1, sed de diemonum. AL, sedet dce-
monum. Quod elegantius est. Ib., esse debet. AL,
esse habct.
Cap. lx. N. 1, in otio. AL, initio.
Cap. lxii. N. 1, calcatur. AL, calcetur. Ib., per
calculas. AL, per calles.
Cap. lxiv. N. AL, trinariis.
1, ternariis.
Cap. lxv. N. 1, Irio, Al., trinio. Ib., vocabant.
AL, vocant.
Ib., Cap.lxvi. N. l,eis jaclu. AL, eis in actu; aL,£?Js
S4l AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES.
iactum; aL, eis in jactu. Ib., bouuni, AL, boni. Alimitem
Cap. Lxvii. N. 1, movenlur. AL, movcbuntur.
Cap. Lxviii. N. 1, legibus. AL, a legibus.
Cap. lxix. N. 1, tradit. AL, tradidit. Ib., vivacis.
AL, vivaces. Ib., geminse superaddita librfe. AL,
geminam superaddita libram. N. 2, arenata. AL,
arenaria. Ib., ia grege. AL, in Grcecia. II)., lusum-
que inire. Al., luxu inire. Ib., pilam feriunt. AL,
palam feriunt. Ib., qui pi!a. AL, qui pilam.
LIBER DECI.MUS NO.nUS.
Cap. I. N. 1, hujuscemodi. AL, hujusmodi.N. 2,
generaliter vocatus. AL, generale nomen vocatur. N.
6, vocatur. AL, vocatus. Ib., tubex. AL, vibex. N. 7,
Graeco sermone. AL, Grwco nomine. N. 8, navim.
Al. navem.lh., gnavum. AL, gnarum. N. 10, dur-
conem. AL, duconem; aL, dulconem. Ib., dicitur.
AL om. Ib., transibit. AL, transivit. N. 12, Hora-
tius. AL, Horatius ait. N. 13, dici?e ab eo. AL, vo-
catce ab eo. Ib., collidantur. AL, elidantur. N. 14,
diomo. AL, dromon; aL, droma. Ib., decurrendo g et mollitia. Ib., ferilur. AL, fricatur. N. 8, conchle-
dicitur. AL, decurrendo dictus. Ib., vocant. Luc,
vocant, sive a drometis. N. 15, calones qui. AL, ca-
lones naviculce quce. N. 20, ex iis. AL, ab his. N. 21,
contecta. A\., co^itexta. Ih., de quibus. AL, de qua-
libus. Ib., gens, inquit. AL, geniis, inquit. N. 22,
celoces. AL, celones. N.23, et penteres, ethexeres.
AL, etpentiremes, ethexiremes ;sil., et penteremes,
et hexiremes. N. 24, est enim laius. AL, est enim fu-
nis latus. N.2o,caupilus,AL,cau;;;7/u5;aL,cawpo/ii-s;
ai. caupulus.lh., linter.AL, lintris.lh., i\\xom Pauo.
A.\.,qua in Pado. N. 26, contecta. AL, contexta. N.
27, cavato. AL, cavatce. Ib., capianl. AL, capiunt.
Gap. II. N. 1, cumba. AL, cymba. Ib., quod
aquis. AL, quo aquis. N. 4, de qua. AL, de quibus.
N. 5, remiges quod. AL, remiges, dicta quod, omisso
dicta posl sint. N. 6, et decutiendis. AL, et discutien-
dis. N. 7, pcr tropum. AL, per tropum ab animaliad
animal. N. 9, arbor. AL, arbor 7iavis.}i. 9, Cinna... - N. 26, calce admisia.AL, calce admisto. N. 27,quos
maii. Alii haec verba referuutN. seq. posltrahuntur. U inpavimeniis.AL, quospavimentis.lS.2d, miitcre est.
Ib., habeaut. AL, habent. N. 11, arbor. AL, arbor
navis. Ib., deligalum. Al., disligaium. Ib., vinclie.
A\.,junctce; a.\., junctum cs^.N.i3, inraanu. AL, in
nave. Ib., habeas. AL, habes. N. 14, aduncas. AL,
ad uncas. N. 15, apudGrsecos.AL, apud Hebrceos.yi.
16, subducuntur. AL, reducuntur ; aL, seducuntur.
Cap. hi. N. 3, commentatum. AL, commenda-
tuni. N. 4, supparum. AL, siparum.
Cap. IV. N. 1, reles tendanlur. AL, retia tendan-
tur. N. 3, si veli. AL, si velis. N. 4, a lortu. AL, a
tortura. N. 6, qui cornibus. AL, qico cornibus; aL,
quoi cornibus. Ib., et reiroverso. AL, retro et oerso.
N. 7, anquina quo. AL, anquina funis navis est quo.
N. 8, quo deligata. AL, qua deligata. Ib., de quo
Vaigms. AL, de quo Virgilius. N. 9, deligare. AL,
religare. N. 10, catapiraies. Al., cataporates; al.,
cataporate. Ib., hnea. Vulcanius censet legendum
lina. Ib., tentalur. AL, probatur. Ib., hunc cata- n
piratem. AL, hunc cataporatem. Ib., deferal. AL, " colores autem dictos, quod. Ib. quod in initio. AL,
defert. Ib., rodus. AL, rudis.
Cap. v, N. 1, retes vocatai. AL, retia vocata. Ib.,
dicimus funes. AL, dici funes. N. 2, piscatorife retis.
AL, piscatorii retis. N. 3, nassa cassis. AL, nassa
ex viminibus tanquam rete contextum cassis. N. 4,
conopeum retes, qua culices excluduntur in mouum
teniorii quo. AL, conopeum est rete in similitudi-
nem tentorii contextum propter muscas, etculices
excludendos, quo. Ib., copiosi. Al., copiose. Ib., co-
nopeum dicilur. AL, conopea dicitur. Ib., nam Ca-
nopea. AL, nam Conopea.
Cap. VI. N. 1, facicndo ferro. AL, faciendo fer-
rum. N. 2, auclorem. AL, ductorem. Ib., cremalo.
AL, crematur. N. 4, judicio paret. AL, in judicio
apparet. N. 5, et flamma. AL, et flammis. N. 6, Grae-
cum. AL, Groicum nomen.W)., a cauma. AL, acau-
mate, id est, a calorc. N. 7, ad convincendum liiiga-
lorem, ut post quanlaliboi sajcula fixumque lapidem
Patrol. LXXXII.
842
esfc cognoscant. AL, ad convincendum liti-
gatorem, ut fixum lapidem post quantaiibet scecu-
la limitem esse agnoscant ; aL, ad convincendum li-
tigatorem post quantalibet sa^cula, ut fixum lapi-
dem limiteni csse agnoscant.
Cap. VII. N. 1, a cudendo.AL, a ccedendo. Ib., ten-
didi{\iv.A\.,tundatur. N. 2. marcus raalleus. AL, mar-
culus malleus. Ib. marteiius raediocris. AL, mar-
ccllus mediocris. N. 3, forvum. AL, formum. N. 4,
coelum. AL, cilium.
Cap. yin. N. 1, quasi sapiens. AL, ut sapiens. N.
2, machiones. AL, mationes.
Cap. IX. N. l,descriptio. AL discretio.
Cap. X. N. 1, vel structio. AL, velinstructio. Ib.,
et cohserere. AL, vel cohcerere. Ib., et intinctio. AL,
et instinctio. lh.,m aqua.,Al.,trt aquam. Ib., stric-
tura. A\., instructura ; aA., instructa.^. 3, fluviati-
lis. AL, fluvialis. N. 4, in Jigno. AL, in tigno. N. 6,
mortalitate. AL, mordacitute. Ib., et raoiiitie. AL,
atius. AL, cochleatius.^. 9, a colore avis. AL, a co-
lore avium. N. 12, incorrapti. A\.,incorrupti perma-
nent. Ib., scaipti. AL, sculpti. N. 13, giobus. AL,
gilbus. Ib., structura. AL, structuris. N. 14, hunc
sestate. AL, hic cestate. \h., domorum, lictilium. AL,
domorum potest, fictilium. Ib., coctilibus. AL, coc-
tis. Ib., imbricibus. AL, imbriculis. N. 19, calx viva,
AL, calcis viva. N. 20, cognatum. AL, agnatum. Ib.,
e lapide speculari. AL, lapis est specularis. N. 21, ad-
ha^rendo in fabricis. AL, adhcerendo fabricis. Ib., re-
Imquat. AL, relinquatur. N. 22, ratio. AL, structio.
Ib., genera rotundarum. AL, genera columnarum.
Ib., Corinthi?e.AL, Corinthicce. Ib.,crassitudinis. AL,
grossitudinis. N. 23, fuliura^ sunt columnarum. AL,
fulturce suarum columnarum. Ib.,qua: a fundamenlo
consurgunt. AL, quibus a fundamentis surgunt. N.
24, esL Qr<ecum.A\., estGrcecum, id est,supermissa.
AL, mittere dicunt. lo., modi quique. AL, modi cui-
quecausce. Hucusque partes constructionis sunt.
Cap. XI. N. 1, huc usque... venustate cediticiorum.
AL om. Ib.,illud. Al. om. Ib., tectorura auro. AL,
tectorum causa auro. Ib., ei colorum piclurae.AL,
et colorum pictura.
Cap. XII. N. 1, ut Lucilius. AL, ut Lucius. Ib.,Ia-
quearium. AL, laquearium facit.
Cap. xiii.N. 1, quis autem...excogitaverit. AL, (yza'
autem... excogitaverunt. Ib., erodet. AL, erodit.
C.\.p. XIV. N. 1, tesselii autcra a tesseris nominali.
AL, tessella autem a tesseris nominata.
Cap. XV. N. 1, Latine est pingere. AL, Latine ef-
fingere- Ib., plastae est. AL, plastiscst.
Cap. XVI. N. 1, habenlia. x\.\.,perse tiabentia. N. 2,
umbrahominislineis circumducia. AL, umbramhomi-
nis lineis circumductam. Ib.,complent. Al.,zm/)/t'??^.
Cap.xvii. N. 1, colores aulem dicti sunl, quod. AL,
,
quodinitio.^S. 7, primi Grai-ci. A\., primum Grceci,
Ib., traduulur. AL, creduntur.lh., proprio. AL, pro-
prium.^. 8,elephantos. A\.,elephantcs. Ib.,obruun-
tur. AL, obruunt. N. 11, in aurariis. AL, in aureis.
N. 12, in auri colorem. AL, in aureum colorem. N.
13, in jus id. AL, in vas idem. N. 16, ca?rulique.
Al., cceruleique. Ib., mirabilem. AL, mirabile. Ib.,
spuma. AL, spumce. N. 17, pluiimis. AL, pluribus.
Ib., sedificata. AL, (edificato. Ib., quje fumum. AL,
quod fumum. Ib., admisc. AL, miscent. N. 19, nam
sL A\..namsi et.lh., silis boni. A\.,silis bonce; d^.,
silicis bonce ; al., silicis bene. N. 22, illumiDanlur.
AL, luminantur. N. 23, indc spiraminis. AL, /«spjm-
minis. Ib., accto admisto. AL, aceto admistum.
Cap. xvui. N. 1, instructuram. AL, i7i structura.
Ib., binum pedum. AL, binorum pedum. Ib., acu-
minibus. AL, cacuminibus.N. 2, ruunt.AL, sunt. N.
3, gcnere. AL, a genere.lh., trudit, id est, includit,
27
843 AD S. ISIDORI
AL, trudit, et detrudit, includit. Ibid., • pantur. AL, nuncupabantur. Ib., in capite. AL, in
id est,
martellus... machina... AL « Wartellus mediocr s
: capitibus. N. 3, saga quadra. AL, sagce quadrce.
malleusdiclus per diminutionem.Machinesdicii ama-
cbinis, in quibus insistunt propter allitudinem parie-
tum » N. 4, a scandendo. AL, a scandendo, id est,
ascendendo vocatce. Ib.eigniUcat. k\.,significant.
Cap. XIX. N. 4, sicut elementa. AI , sicut elemen-
tuni. N. 6, coeunt. AL, conjunguntur , vel coeunt.
N. 8, commissura dicilur. AL, commissuroe dicun-
tur. N. 9, Perdixquidam. k\.,Perdices quidam. Ib.,
de ferro. AL, e ferro. Ib., armaverit. Al., armavit.
Ib., exsulatus. AL, cxsulatum. Ib., etin Ciliciam ve-
nit. AL, et inde Ciliciam venit. N. 10, hujus mo-
dus. AL, hujusmodi. Ib.,circini. AL,
cujus medium. Al., in cujusmcdio. Num.
succurris. AL, qiiasi sucuris. Ib., pennum. Al.,pm-
num. N. 12, dicebant pennas, nonpinnas. Al., j)i«-
nas dicehant, non pennas. N. 12, nomen. AL, om.
Ib., cx aversa. AL, ex adversa. N. 13, scalprus. AL,
scalprum; al., scalptrus. Ib., sit aptus. AL, sit ap-
tum. Ib., diminulivum. AL, diminutivus.
scobina. AL, scofina. Ib., terendo. AL, hcerendo.
faciat. AL, facit. Ib., galla. AL, Gallia
Ib., guvia. AL, gulvia; al., gulbia.
Cap. XX. N. 1, ordisse. AL, ordinasse. N. 2, in-
venit omnia. AL, invenit hcec omnia.
Cap. XXI. Num. 1, est sacerdotalis linea. AL, est
iunica sacerdotalis linea. Ib., nuncupalur.AL, add.
Podasenim Graicipedesdicunt : hcec vulgo, etc. ; aL,
et nuncupata, quam vulgo. Ib., camisia vocatur. AL,
camisiamvocant. N. 2, viderentur. AL, videantur.
N. 3, est ex bisso. AL, est, quod Grceei tiaram, Latini
galecun vocant, ex bisso. Ib., sphsera media caput.
AL, sphxra medium caput. Ib., galeriam. AL, ga-
leam'. N. 7, Dei tetragrammaton. Al., Dei illudinef-
fabile tetragrammaton. N. 8. feminalia. AL, femo-
ralia. Ib., velabanlur. AL add. velcibantur ; badin
: Cap. xxvi. N. 1, stragulatnm. AL, stragulam. Ib.,
enim Hebraice linum clicitur
Cap. XXII. N. tegumen. AL, quasi tegu-
1, sicut
Ti • • 11 .-..-1 _„
menta. intumentum. AL, quasi intumen
Ib., quasi
tum amictus. N. 2, sedet haec. AL, sed et hoc Ib.,
sermonis. AL, sermones. N. 3, lautior. AL, lautius.
N. 4, venditantur. AL, vendicantur. N. 5, perizoma.
AL, perixomatum. Ib., e foliis. AL, de foliis. Ib.,
\e\arunl.. A\., velabant ; al., velaverunt. N. 6, ejec-
tionem. AL, dejectionem. N. 7, profusior sit. AL,
profusior est. N. 8, manuleata. .41., manicleata. N.
9, cldvis ex purpura. AL, clavis et purpura. N. 10,
animus augesceret. AL, animos augeret. Ib., propo-
ni. A., poni. N. 11, laculala est. Al., lacuna est.
Ib., aerio. AL, aereo. N. 12, quse malvarum. AL,
quce e malvarum. Ib., malvellam. AL, maloelam. N.
14, ex purpura. AL, ex purpura ; holo enim totum
dicitur, omissis supra similibus verbis. N. 15, bys-
sum esse. AL, byssinum esse. Ib., existiment. AL,
existimant. N. 16, aprina. AL, caprina. Ib., masti-
cina... mena... AL, mena, quodsit colorcnigro; Grce-
ci enim melum nigrum vocant. Masticina, quod co-
lorem masticis habeat. A\.,masticina... Mela e co-
lorenigro; Grceci enim p-sXav nigrum vocant. N. 18,
segmenlaia. A\., segmcnta. Ib.,abscissas. AL, aftsci5
sce. Ib., prtesegmina. Al.,2)?Ye.se(^??^i»as. N. 21, ve-
lensis. AL, velenensis. lb.,utin Hispani^ra. AL, ut
in Hispania. N. 23, et bilex. AL, et biplex. N. 24,
sine manicis. AL, lineu,m sinemanicis. Ib., utuntur.
AL, utebantur. N. 25, renibus. AL, in renibus. N.
26, produfitur. AL, ducitur. Ib., flexuosam. AL,
fluxuosam. N. 29, camisas. AL, camisias. Ib., vo-
camus. AL, vocari. N. 30, tubrucos vocaios dicunl,
quod. AL, tubralicos vocatos quod, omisso dicunt.
Ib., tubraci quod.AL, iubruci quod.
Cap. xxiii. Num.
1, sarabara. AL, sarabarce. Ib.,
lenae. AL, linnoi.lh., stringe^. AL, striges. Ib.,raas-
trucae. AL, mastrugoi. N. 2, sarabara... immutata.
AL, sarabarce... immutatce. Ib., sarabara suspen-
derunt. AL, saraburum suspenderunt. Ib., nuncu-
ETYMOLGGIAS VARIANTES LECnONES. 844
N. 5, veslis. Sarda. AL, vestis germanica. Ib., in-
duuntur. Al., induantur. Ib., transformentur. AL,
transformantur.^s. 6, linamenlis. AL, liniamentis.
Ib., et male tecti cum latratoribus. Al., et mali
tecti cum latrantibus ; al., et male tecti cum latra-
tricibus.]h., sagali. AL, sacrati. Ib., linteati. AL,
lineati. N. 7, expressus. AL, expressos. Ib., succus.
AL, succos. Ib., illudit. Al., includit. Ib., specimcn.
AL, speciem. Ib., ferat. AL, fera?it.N. 8, ut concu-
mulalus. A\.,utcumulatus.lb.,2imhi\us. A.\.,ambitu.
Gap. XXIV. N. 1, est quo. AL, est, in quo. Ib.,
circuli. Ib., in ministrantium. AL, administrantium. Ib., expediti.
11, quasi Al., expeditius. Ib., peliicia. AL, pellicea. Ib., ute-
bantur. AL, induebantur. N. 3, effusiore. AL, et fu~
siore. N. 5, intextas. AL, intextls.N. 6, orationem.
AL, in oratione. Ib.. inscripsit. AL, scripsif. N. 7,
imponitur toga. AL, imponitur togce. N. 8, iransbr-a-
g ret. AL, transveheret. N. 10, dicitur de quo. AL,
N. 15, videtur de cjuo. N. 12, vox illa senatus. AL, vox illa
Ib., senatui. Ib., Quirites, ite ad saga. AL, Quirites ad
; aL, om. saga conversi fuerunt; aL, Quirites ad saga conversl
fuerant; aL, Quiriles ad saga fugerunt.1^. 14,capi-
tibns. Al., capitiis. N. 17, Graeci. AL, Grcece. Ib.,
planetas dictos. AL, planetas dictas. Ib., vago sui
errore. AL, vagce suo errore. N. 19, sestimant. AL,
existimant ; aL, cestimat. Ib., et melotse. AL, et
melotes. N. 20, orse. AL, ora. Ib., vocabulum irahen-
tes. AL, vocabulum trahunt; al., vocabulo trahunt.
Cap. XXV. N. 1, prgelautum. AL, prcelatum.'^. 2,
mobililate. AL, nobilitate. N. 3, cooperto. AL, oper-
to. Ib., vocatur. A\.,vocata. Ib., supermittatur. AL,
superemittatur. N. 4, ejicitur. AL, rejicitur. Ib.-
vulgo. AL, vulgus. N. 6, palliolum. AL, pallium
Ib., in Isaia. AL, in Isaia legitur.
vestem fecil. AL, vestem sibi fecit. N. 2, quia solet.
t AL, quia solebant. Ib., intraverit. AL, introissent;
„1 -•„ ^„„-•.,.„•.1 XT o f,,i„;„„i i„ dj:i:„„« r'_:„i;i
al., introierit. N. 3, fulciant. In Editione Grialii
videbatur esse fulciat. N. 4, culcitae. AL, culcitrce.
N. 5, tapeta dicta... psila tapeta. AL, tapeta autem
aut psila sunt, aut amphitapa. Psila tapeta, etc.
N. 6, mantelia. AL, mantilia. Ib., ipsum. AL, is-
tud. Ib., prsebebantur. Mappce. AL, prcebebantur,,
sive mandelia a mandendo. Mappce. Ib., quasi ma-
nupse. AL, quasi manupioe. N. 7, Grfecum est. AL,
Grcecuni nomen est. \b., manitergium. AL, manu-
tergium. Ib., vocatur. AL, vocata; al., dictum est.
N. 9, leguntur. AL, dicuntur.
Cap. XXVII. N. 1, vellendo. AL, a vellendo ; aL,
a vellendo. Ib., ex tcrra oritur. Al. ex terra spem
nitenti oritur. Ib., a Grasco. AL, ex Grceco. N. 2,
dicitur. AL, dicta. Ib., stipatorcs. AL, stupatores.
Ib., qui in navibus. AL, qui in vallibus. N. 3, in
tela. AL, in telis. N. 4, quse fibros. AL, quos fibros.
Dlb., aranea vocata. AL, aranece vocantur. Ib., nu-
triatur. AL, nutriantur. N. 5, nomiuantur. AL, vo-
cantur. Ib., crassedo. AL, crassiiudo.
Cap. xxviii. N. 3, propius. AL, propior. AL,
proprie. N. 4, eraitlunt. AL, immittunt; al., mit-^
tunt. Ib., testse. AL, tcsteo. N. 5, vocata. AL, yoca-
iur. N. 6, hujusmodi coloris. AL, ejusmodi coloris.
N. 8, est, ut. AL, est, poeta inquii, et.
Cap. XXIX. N. 1, staminum. AL, staminis. Ib.,
derivativum. AL, derivatum. Ih., insubuli quia. AL.
insubuli dictiquia.^.2, colusquod.Al.,co/«w quodt^
Ib., fusus quod. AL, fusum quod. Ib., peripsum. Al.,
per eum. N.3, calathus. AL, cfl/«^/iMW.Etsic iterum;
Cap. XXX. N. 1, dicia quod. AL, dicta eo quod^
Ib., quae in capite. AL, quce icleo in capite. Ib., ad
signiticandum. AL, ad siqnificandos. Ib., corona
fuit. AL, coronas fuisse. N. 2, vocaium quod. AL,
vocaium eo quod. Ib., est formata, et nominata co-
rona. Al., et formatam, et nominatam coronam. X.
3, cicadas, plerique male cycladas. Ib., infula, api-
845 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 846

ce,etc. A\.,infulas,apices, pileos, sive galeria.^^A, /^ foliatos; a\., foleatos. Ih., chalybati. AL, calviati;
vilta} sunl. AL, vittcedictce sunt. Ib., plerumquo tor- al., caUivati; al., caUvati. Ib., sola caligis vincian-

tilis. AL, plcrumque lata erat, plerumque tortilis. tur. AL, soleacaUgis vinciatur; s\.,soleacaUgisvin-
Ib., de albo. AL, ex albo. N. 3, sutile. AL, subtilc. ciantur ;3i\., soUi calcisvinciantur. Ib., scuiponcce.
Ib., appellatus; aL, appellatur. Ib., a ligando. Ai. culponei ; aL cu Iponice. Ib. ^braxeee. Al.,bi'axea.
,

AL, aUigando. Ib., counectebatur. AL, contexeba- LIBER VIGESLMUS.

tur. Ib., galerum. AL, galerium. Ib., iiebant. AL, Cap. i. N. 1, mensam et seilam fecit. AL, men-
fiebat. N.6, cidaris et ipsa sacerdotum. AL, cidaris sas et seUas fecit. Ib., factum vocabulum. Al., fa-
insigne sacerdotum ; a\.,cidarim et ipsum saccrdo- ctumdiciturvocabuUim. N. 2,qua>i adcibatum. AL,
tum. Ib., qu£e a pierisque. AL, quod a plerisque. quasi ad cubatum. N. 3, convivium a muilitudine.
Cap. XXXI. N. 1, nimbus. AL, nimbum. N. 3, AL, convivium dicitur a multitudine. Ib., nam pri-
mitra alligatur. AL^j/ii^rce alligantur. Ib., ricuia. AL, vata mensa victus e=t, convivium non est. AL, 7iam
rigula. N. 6, quae dependet. AL, qua dependet. N. 7, privatce mensce victus convivium non est.
retiolum. AL, reticulum. N. 8,ab auribus.AI.,rti ati- Cap. II. N. 1, vocatur. AL, vocatus. N. 2, subsis-
ribus dictce. N. 9, et sparsi dissipentur capiili. AL, et tere. AL, substinere. Ib., aiimentis. Al. om. N. 4,
sparsos dissipent capillos. N. 10, grana. AL, genera. parum. AL, parvum. N. 8, a satura. A!., a satyra ;

ID., dependent. AL, dependuntur ; al., derivantur. al., a saturo. N. 9, efticitur. AL, affteitur. N. 10.

N. 11, usque pendentes. AL, usque dependentes. poiluimus. AL, solvimus. N. 12, proxima. A\.,proxi-
Ib, a viris geruntur. AL, ab universis viris gerun-
, mo. Ib., anlecoenia. AL, anteccena. Ib., vocantur.
tur. Ib., caieilse. AL, catella; al., circellce. N. 12, B AL, vocabatur ;aL, vocabantur. N. 13, sic MartiaUs.
serpentum. X\.,serpentium. N. 14,in virgulas. AL, AL, sicut MartiaUs. Ib., quod et usque. Al. quod ,

in virgulis. Ib., taciemus. AL, fecimus. N. 16, dex-
tras communes essc. AL, dextrce communes sunt.
Ib., ac feminarum. AL, ac mulierum. Ib., ob ar-
morum virtutem. AL, ab armorum virtute. Ibid., vi-
riolse. AL, virilice. Ib., armilla non discrepat. AL,
ad usque. N. 14, ccena vocatur. AL, ccenamvocari.
Ib., vespernam. AL, vespertinam. Num. 13, cum
cibo. AL, cum omni cibo. Ib. fermentatius. AL,
fermentarius. N. 16, spongia. AL, sfungia. Ib.,diu
malaxatus aL, diutissimelaxatus. Al., diutius ma-
;

armillce nomen discrepat. N. 17, tenetur a viris. AL, laxatus ; al., diu laxatur. Ib., humectationis. AL,
tenetur viris. Ib., in similitudinem. Al., in similitu- humectationes N. 17, de farre. AL, ex farre. N.
.

dine. N. 18, dicuntur. AL, sunt. Ib., intnentur. 18, asperso. AL, aspersa. Ib., sumuntur. AL, add. :

AL, conspiciunt. Ib., ex splendore. AL, ex se. Ib., « Crustula diminutivum estacrusta, panis oleo cons-

deesse viderinl, adjiciant. AL, reiesse viderint^abji- persus, in modio concavus, et tortus. » Ib. quia di-
,

ciant. N. 19, apud fnminas cruriim ornamenta qui- viditur. AL, quia divicUintur. Ib., simila... AL, si-
bus. AL, sunt ornamenta crurum mulierum, sive miki subtiUssima est farina ; al., ad. Est farina,
:

armillce pedum, a quibus. Ib., quibus odoramenla.
AL, in quibus ornamenta.
Cap. xxxu. N. 1, circa bracbia. AL, circum bra-
chia. N. 4, ia Maeniura. AL, in in Mcevium. Ib., ge-
slare. AL, portare. Ib., miserat. Al., mittebat ; al., I» rima hora. N. 20, vocatur. AL, vocantur. N. 21,
mittere prceferebat.^^.h^^nnnW auro. AL, annulo au- ^ violeoti. AL, violento. N. 23, quando ardel in oleo.
reo. N. 6, Lucentes, etc. Ita mcndose in Mss. etEdi-
tis hi versiculi descripli sunt, ut iongissimum foret
neque utiie varias omnes lectiones apponere.
Cap. XXXIII. N. 1, namacinctu. Al., nam a cincto.
Ib., nominatur. Al., nominatum, Ib., cinctu au-
tem. AL, cincto autem. Ib., et campestre. AL, et
campestris. N. 3, lactantes. AL, lactentes. Ib., et
Prudentius. AL, sed Prudentius.lh., iliigatum. AL,
illigatce. N. 4, limus. AL, lunus. Ib., publici habe-
bant. A\., publice habent. Ibid., id est, limas. AL, id
est, lunas. Ib.. caltulum. AL, calculum. Ib., quam
ilii. AL, quia illi. N. o, nuncupamus. AL, nuncu-
patur. Ib., descendens. AL, dividens. Ib., alarum si-
nus. AL, alarum sinum. Ib., vesles ad corpus con-
trahat. AL, vestiat corpus, contrahat. AL, vestium
corpus contrahat. Ib., dicunt. AL, vocant. N. 6, alii-
gat. AL, alliget. N. 7, vincitur. Al., vinciatur. N. 8,
Virgilius. AL, Yirgilius dicit,
Cap. xxxiv. N. 1, nuncupati sunl. AL, nuncupan-
tur ; aL, nuncupatos. Ib., inscrlis tiio. AL, incertis
filis, N. 2, caligarius vero non a callo. AL, caliga-
rios viros non a calce. Ib., vocalus. AL, vocatos.
Ib., quas Grieci. AL, quod Grceci. Ib., calceament^.
AL, calciamenta ; et sic edidit Grialius. N. 3, cre-
pidse autem diclce. AL, crepidas autem dictas. Ib.,
in ambulando. AL, in ambulandum. N. 4, iis soli.
AL, quos soU. Ib., centum fuerini. AL, centum
fuerunt. N. 5, cantaturi. AL, canturi. Ib., ut
dextro. AL, ut in clextro. Ib., pedi. Al., in pede.
N. 6, baxe&e. AL, baxea. Ib., lierent. AL, fuerunt.
N. 7, sicut subtolares. AL, sicut subtalares. Ibid.,
quasi subtalares. AL, quasi subcalares. N. 8. consuti,
AL, contusi. N. 9, ossas puto ab osse. AL, osas puto
a farredictum, cujus sunt purgamenta. N. 19, te-
nuissiinum. A\.,tenuissimus. Ib., egeslnm. A\.,ejec-
tum. Ib., poliis... A\.,poUen genus est farince can-
didissimce. Ib., unahora. AL, primahora; al., pUi-
AL, cum ardeat in oleo. N. 24, lardum eo quod.
AL, Uirdus dicifur eo cjuod. Ib., repositum. Al. re-
positus. Ib., unde Afranius. Al., unde dicit Afranius.
Ib., in Rosa. AL, in prosa. Ib., sagatum. AL, sagi-
natum. N. 27, mista. AL, commista. Ib.,pulpaau-
tem... glutinosa sit. Al. om. N. 28, iucanicae. AL,
Uicanice. N. 2V), quodfiit. Al ,
quod fit. Ib., isiciis.
AL, insiecatis. Ib., coucisis. A\.,conscissis. Ib.,afra-
tura. AL, afrotum. Ib., spumeum. AL, spumetum.
Ib., dicitur. A\.,vocatur. N. 30,vocant. AL, dicunt.
N. 31, spba^ra... appellatur. AL, sphceras... appel-
Uitas.^S. 32, quia ea lex. AL, quce est lex. Ib., hjec
Grceci. AL, hcDic Grceci. N. 35, aiia specie. AL, aUas
species. Ib., coagulat. A\.,coagulatum N. 36, colli-
gatum. AL, coUectum. Ib., in similitudin>'m. A\.,in
simiUtudine. Ib., dicitur. Al. om. N. 37, favus vo-
catur. Al. favum vocarl. ih., fervere. AL, fervescere.
Ib., sauitatique. AL, sanitatemque. Ib., sicut e con-
irario. AL, siciit contrario.
Cap. III. N. 1, vocata. AL, vocatur. Ib., quam
inde receniem dicimus, etc. AL, hanc quidem recen-
tem vocant,quia rejiciturnovaafonte,vel afiumine.
Nam vetus putrescit,quia nonest utiUs vetusta, ut
vinum, eic. N. 2, adolescenlulas dixit. AL, adole-
scentulos, inciuit. N. 3, pueris operariis. A\.,pueris
et operariis. Ib., non ut in prandio. A\.,7ion utique
ut in prandio. N. 4, relicta. AL, repleta. N. 5, suc-
cinatium. AL, succinatium vinum. N. 7, nuncupant.
A\.,nuncupavit. N. 8. compiures. AL, quamplures.
N. 9, crucium vinum. AL, crudum vinum.lh., ace-
lum. AL, acidum. Ib., aquatum. AL, aciua mistum.
Ib., et acidum. AL, et acetum. Ib., quasi aquidum.
AL, add. « Oiua aiiuaiavantur uvfe in lorculari post
:

ab oso. N. 10, vel ieneis. A\.,vel cereis. N. 12, quod expressum vinuni. Est vilis polusservis aptus. » N.
saccum liabcant. AL, quod soccum habeant. Ib., in- 10, ex melie raistum. AL, ex meUe dictum. N. 11,
jiciiur, AL, injiciatur. Ib., ligantur. AL, ligentur. lorea. AL, Uiria. N. 12, conficitur. AL, conficia-
N. 13, lingulaii. AL, Unguati. Ib., foliealos. AL, tur. N. 14, defraudelur. AL, defrudetur. N. 13, des-
847 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS VARIANTES LECTIONES. 848

cenderit. Al., descendU. N. 18, ignea. Al., igne. N. f^

insidiosos. AL, graves. Ib., in portibus. AL, in por-
20, liquant. Al., linquant.lh., in modum mans. Al., ticibus. Ib., Pharos dicunt. Al., pliaros dictas; al.,
in modum aquce maris. N. 21, succi dicli. A\.,suc- pharos dicitur habuisse.
cus dictus. Ib., exprimunlur. Al. exprimantur. , Cap. XI N. 1, dictus. AL, dicitur. N. 2, ;breve
Cap. IV. N. 1, vas dictum. Al., vasa dicta. Ib., dicunt. Vulcanius legendum ait humi dicuni. Ib.,
apponanlur. A\.,po7iantur; al., esca apponatur. Ib., bajonola, AL, bajonula ; al., batanula.yi 3, spingae .

vasculum quasi vesculum. AL, vascula quasi vescula. sunt, in quibus. AL, spingce sunt lecticce, in quibus.
N. 2, Apostolus dicit. AL, Apostolus ait. Ib., fin- N, 4,Ruti'iius.AI., Sai;7nvs,- al., Satirius ; a].,Stratil-

gil. AL, finxit.N. 4, excocia. AL, extcrra excocta. lius; al., Sallustiuf!. Ib.,de vita Scipionis. A\.,de vita
Ib., suscipit. Al., suscepit. Ib., efticitur testa. Al., sua. N. 6, cousueverunt. Al., solebant. N. 7, a fe-
efficiturtosta.^.l, quem vulgo cilionem. AL, quod rendo. Al., a deferendo. Ib., Plautus. Al., Plautus
vulgo celionem. N. 9, vocabalur. AL, vocatur. Ib., ait. N. 8, a scandendo. AL, a scandendo, id est,

et scutella. Postea. AL, et scutella pcr diminutio- ascendendo. Ib., vel sellis. AL, vel scalis. Ib,, ob
nem,est enim ejtisdem siinilis. Postea. N. 10, mes- ascensum, AL, ad ascensum. Ib,, scansilia. AL,
soriura. AL, missorium. N. M, gavaia. AL, grava- scamnilia. Ib., in sedibus. AL, in cedibus. Ib., hae-
io. Ib., scutella . . . similis. Al. om. rent. AL, sedent.^N. 9, considere, AL, hcerere ; al.,
Cap. V. N. 2, labris. Al., labiis. N. 3, virgultorum. sedere. Ib., qui Grsece. Al., ciuod Grcece. Ib., di-
AL, virgularum. N. 4, in usibus aquariis. AL, in cilur.AL , dicitur. Item thronum Grcece dicitur, nos
usus aquarum. N. 5, scalfe. AL, ficale. Q autem solium. N. 10, rex sedet. Al., reges sedent.
Cap.vi. N. 3, et sicula. AL ef si/zi/ft. Ib. nos siculam.
, , B Cap. XII.N. 3, deferuntur. AL, ferantur. Ib.,
A\.,nos situlum;a\.,nos situlam. Ib., cantharus... diceres. AL, diceret; al., dicat. Ib., contecta. AL,
Golh. 1 Tol. add. Cantharus vas qua... Virgilius :
: contexta; aL, composita. N. 4, contexta vehi-
cula. Al., contextum... vehiculum . Ib., russati. Al.,
El gravis appendebal canlharus ansa.
rosati. N. 5, viaisternax. Al., vicesterna. Ib., compo-
N. 4, per diminutionem. AL, per derivationem. Ib., sita. AL, estposita. Ib., deportata. Al., deportatur.

vocanL AL, dicunt. N. 6, cilicises. A).,cilices; aL, Cap, XIII. N, 1, quo. AI., in quo. N. 2, fustes
cilicienses. N. 7, vokmt. AL om. Ib., in quod. AL, quod. AL, fustes dicti quod. Ib., in terram. Al., m
in q^io. N. 8, diminulivum. AL, diminutum. Ib., ter7'a. Ib., quos rustici palos vocant. AL, quos palos
ablutionem. AL, lavationem ; aL, albationem. Ib., rusticios vocant. Ib., velluntur. Al., evellu7itur
solitum sit. AL, solitum est. N. 9, quod aquas. AL, al., evolvuntur. N. 3, dicuntur. AL, dicantur. Ib.,

guodaquis. Ib., Orientales. AL, Oriente. Ib., sed m ab accipiendo. AL, a capiendo. Ib., formum. AL,
et camaras. AL, sed et cum eis aras. formam. Ib., et forraosus. AL, et for7nosu7n. N. 4,
Cap. VII. N. 1, olearium eo. Al., olerium dictum novacula eo quod innovatfaciem. Al, «Novaculaest :

co. N. 4 lenlicula vasculum.

,
a liniendo dictum. . . in quadain subtilitate tensum latius ferrum, raden-
Al. « Lenticula modicum vas feneum,vel argenteum dis pilis acutissimum prseparatura, quod licet barba;
quadrangulum in latere apprtum quod et lichitum. ,
segetem metat impressum corpori, tamen substan-
Est enini vas olei, quo reges, ct sacerdOtes ungeban- tiamrelinquitillfesam. » Al. « Novaculaferrum sub-
:

lur, a liniendo diclum. » tile, satisque acutum ; dicta autem novacula eo quod

Cap. VIII. N. 2, vapor emitlatur, AL, vaporeni innovet faciem. » Ib., pecten dictus. AL, pectinem
emittat. Ib., patenlioribus. Al. patentibus. N. 3, ,
dici ; z\\\,pectines dicti. N.5, catenatum. AI. , catena.
mutuarint. AL, mutuassent; al., sum.pserint. N. 4, Ib., liorologium. Al., horologia. Ib., per lineas.
aenei. AL, cenece. Ib., vocati. Al., vocatce. N. 6, ci- AL, per lineam. Ib., quamcunque diei horam. AL,
brum quod. AL, cibrum dictum quod. Ib.,currifrum. quascu7icjue diei horas.
AL currifrugum. Cap. XIV. N. 1, sumitque. AL, sumpsitque.
Cap. IX. N. 4, scrinia... AL add. « Scrinia sunt : Vo., fulgoreni. Al., nitorem. N. 2, vocatum. Al.,
vasa, in quibusservabantur libri, vcl Thesauri. Unde vocatu77i dici^nus. Ib., in siraililudinem. AL, in si-
apud Romanos illi qui libros sacros servant scrinarii militudine. N. 4, falx. AL, falsis, scilicet in norai-
nuncupantur. » N. 5, paulo. AL, paululum. N. 6, nandi casu. Ib., putantur. AL, amputantur. Ib.,
sitarciaj. AL, sitharthia^; a.\., sitarchia^. Ib., sutfe. dicta3 autem sunt falces. AL, dicta aute77i falx. Ib.,
AL, co??S!(f«. N. 7, saeculus, AL, saccus. N. 8, fis- quod his. AL, quod hac. Ih., abscindere. AI., ab-
sis canais contexitur. Al., fisc2is qui contexitur. In scidere. N. 6, resecans. AI., secans. Ib.,rastra quo-
Edilione Grialii erat fissis canispTO fissis cannis. N. que. AL, rastruni quoque. N, 7, codicem. AL, cazi-
9. virgulis. A\.,virgultis. Ib., pro Israel. A\.,pop^i- diccm. Ib., in reliquis operibus habeatur. AL, in
lo Israel. Ib, quasi covus quasi cavus. Al., quasi
,
reliquis ope/iatur. Ib., fossorium. Al., fosso^-iam.
covus, vel cavus. N, 10, dicla3. AL, dicti. Ib., spor- N. 8, sarculi sunt vel simplices, vel bicornes. AL,
ta vel quod. fiebanl. AL
. . « Sporlula diminulivum : sarcrilum ferru77i fossorium est habens duos dentes
a sporta sporta aulem dicta, quia expnrtet aliquid,
:
D a sa7Tiendo, id est, fodiendo dictum. Ih., paslinum.
vel quia ex sparto fit. Spartus vero est frutex vir^o- AI.; pastinatum. Ib., panguntur. AL, sparguntur
sus sine foliis ab asperitate vocalus, similis carici al., puncjuntur ; a\., purgantur. N. 11, cilluntur.
herbae, et funes de eo conficiuntur. » Al., cillentur ; al., celluntur. Ib., moveantur. AL,
Cap. X. N. 1, ab igni colendo. AL, a colendo moventur.fi. 12, profluit. Al., profluat. N. 13, ex-
ignem. Ib., de Septentrione poeta dicat. AL, de Sep- portare. AI., portare. Ib., qualusper quera. Al., qua-
tentrione dicatur. N. 2, cicindela. AL, cicendela; lus C07'bes, colaque prcelorurn, per que77i ; al., quales,
al., candela. N. 3, acera nomen habet, ex qua. AL, per quos; al., qualos, co7'besque prcelo7'U7n,per quos;
a certo nomen habet, ex (juo. Ib., prsestabo. Al., al., qualus, corbiculai quoque p7-celorum, per quos.
prcestabat. N. 5. funalia sunt. AL, funalia dicuntur. Cap. XV. N. 1. a tlumine. AL, ex flumine. N.
Ib., scoliae. AL, scolicice; aL, scolici. Ib., hoc est, 2, gyrgillus, quod. Al., cjyrgillus dictus, quod. Ib.,
intorti.AL, hoc est, mortis. Ib., aut uncos. AI., in gyr' Al., in gyro. Ib., pertica, Al., parte. N.
abuncos; aL, aduncos. Ib., hujusmodi. AL, hujusce- 5. telonem. Al., tolone^n. Ib., Grffice. Al., juxta
modi ; al., cujuscemodi. N. 6, lambentis. Al., laben- Grcecos. Ib., dicunt. AL, vocant. Ib., quod imite-
tis. Ib., molum ostenderc. Al., mcdium ostendere. tur. Al., proptcr quod irnitetur. Ib., levantem, ac
N. 7, lalerna inde vocata. AL, laterna dicta ; al., deponentem. AI., levantis ac deponentis.
lanterna inde vocata. Ib., possit. AL, possint- N. Cap. XVI. N. 1, vel quod hsec equi. AL, vel
9, ignis dicitur. AL, icjnis est. Ib., cneperit. Al. quo equi. Ib., lactenles. AL, lactantes. N. 2, lupata
ca^pit.l\:>., vocatur, AL, vocant. N. 10, Pharus, AL, sunt. AL, lupati sunt. Pro freni aspc7rimi melius
Pharum.lh., supradiximus. k\.,vra;diximus. Ib., essel frenaaspe^rima. Ib.,chamus... ALadd. « Cha- :
849 AD S.
musjjenus asperi frcni est, quocaballi superbi coer-
"
ceri solent, dictus a curvitate ; chamois enira Gra^ci
• "
curvum dicunt. » N. 3, habeuce ab habendo dictffi
Al., habenas ab habendo dictas. Ib., a retinendo
lora. AI., a retinendo ora. N. 4, capislrum. Al.,
capistria. Ib., dictura. Al., dictam. Ib., quasi anle
SEMLElil NOTiE AD ETYMOLOGIAS.
D^ qiiibus, vide Isidoriana,
Index capitum omnium librorum,
dus prgemisit, non est in A el B
ejus loco ibi haben-
; Stromat.i, initio; Chisull., ad inscriptioneraSigeam.
tur VI epislolee Isidori el Braulii, quae ad hisloriam
_
horum librorum pcrlinent. Capila 7iumerantur, sed
non omnino ut in Gothotredi Editione, nam quod in
hoc est c. 4, perlinel adhuc in A et B ad caput ler-
tium, quod tamen noa probem;nam c. 2 inscribitur
de litteris communibus ; ergoeliamadfmlmscvi^plxo
de litteris Latinis; et inde c.4 numerandum.
Cap. I. N. 2, artis pra'ceptis,ii est, arctatis, ubi
alia aliis arctanlur. VideFeslum in Artus. Servius in
interprelalione in secundam Donati Editionera (qufe
est in Editione 12 graramalicorum Ascensii, Parisiis
1516, in-f. f. 47 b), unde Isidorus haec sumpsit, ox-
ponit, brevibus, angustis ; similia habet Diomedes
initiohb.ii.Inde istis temporibus gra.mxna.tici artistir,
artigraphi dicti sunt. Artes Herodiani appellat Pris-
cianus, ep. ad SuUanum, sic ars Phemnii, Donati,
pro grammalica £?6y,w?.
Cap. II. N. 1, loquendi peritia. A recte loq. Ita
fere etiam definit Asper in Arte.
Cap. III. N. 1, Varro litterationem. A?.i)er Tercn-
tius Varro primum, ut adhuc rudem appellatam
esse dicit, litteraturam ; sic etDiomedes,.f/ra»jmafi-
ca, litteratura; atque hoc praeplacet. N. 3, lcgiterce.
Diomedes, lib. ii, quasi legitera, quia legitur, vel
quod legentibus iter ostcndit, vel a litura, quam
patitur', oelquod legendoiteratur. Adde et Priscia-
num. Yarro de Lalina lingua 1. i, c. 7, legere, quod
legantur ab oculis litterce. N. i.,idem apud Latinos.
B, indeita melius. ib. ,viginti duobus. Ita omnes sancti
Patres numerant; unde certum est locum Irenfei, 1. ii,
depravatum esse, ubi decem Hebra^ffi liltera? dicuntur
quo decipi se passus est Schukfordius. Yide Acla so-
cietatis Latinas lenensis, tom.I, p. 70. Ib. xxiii elc-
mcnta habent. xxiii numerat A, alque it?. gramnici-
ticis aliis convenit, licet z cl jj Grfecas quidam omii-
tant, etxxi numerent; vide Diomedem, l.ii, p. 415,
Edit. Pulschii, Prisc, L i, alios. In Edilione Gotho-
fredi male excusum xxii.N. 5, a lege ccepissc. ILec
verba sunt ex Augustini 1. iv de Civ. Dei,c. 39, sed
neseio qui factum sit ut hic alius sensus esse videalur,
quasi inventaetum sint litterce, cum Augustinus hanc
sententiamoppugnet,et tantumhisverbis recitet eani,
acstatimrefeliairputemhicsiguumallegalionisfuisse, [)
etc, aut simile quid, quod ad omnemistam Augusti-
ni orationemse referat; apparet enim ex sequentibus
Isidorum litteras ante Moysen inyentas credidisse cuni
multisaliis. Ib., Lsis... tradidit. Augustinus, Civ. Dei
1. xviii, c. 37 Antequam jEgijptiis Isis... litteras
:
traderet. Isis vero Inachi tilia fuisse pro^iitur hinc
haicsunt. De litteris .Egyptiorum variis videndus Dio-
dorus SicuUis, I. iii; Porphyrius, de Yita Pylhagora?;
adde Hisioriam universalem, a doctissimis in AngUa
viris scriptam, versionis Germaniae Halenfis. Ib., sa-
cerdotates. Iti Rnftinusin Historia ecclesiastica: Ja»i
vero Canopi quis enumerat superstitiosa flagitia? ubi
prcetextu sacerdotalium littcrarum magicce artis
pene publica schola. Ib., Phaniices invenerunt. Piin,
Hist natur. 1. v, c. 12 :Ipsa gcns Pliccnicum ingloria
magna littcrarum inventionis. Athcnaius, 1. i, etc.
N. 6, capita describuntur, A elByScribuntur, aiquc
id nielius. Describcre est multa suribere sed capiumi
litulos paucarum liiterarum aut vocum. Ib., Cad-
mus a Phcenice. Ita ct narrat Yictorinus, Edit.
ISIDORl ETYMOLOGIAS SEMLERI NOIM. 850
sellam. Al., qiiasi antesella. Ib., quasi post sellam.
Al., (juasi postella. Ib., cingulum. Al., cin-
gula. N. 7, caloratum. Al., coloratum. N. 8, ar-
<lore siccetur. Cod. Luc. add. Explicit liber Etymo-
:
logiarum domni Isidori episcopi. Deo gratias. Amen.
cap. 52
quem Golhofre- Putschii, p 1944. Adde Glementem
Alexandrinum,
De enumeratione invenlarum trifariam litlcrarum
non conveniunl antiqui scriptores. Eusebius, Chro-
nicon paschale, xvi (non, ut hic, xvii) primum litte-
ras usurpaias esse tradunl itaet IrenKus, L i, c. 12,
:
Aristoleles antiquas x et viii numerat inde necesse
;
est, ut et varient in numero addilarum a Palamede
B et Siraonide. Isidorus cerle in lanta varietate non po-
luit curaomnibus consentire. Ibid., Palamedes. Qua-
tuor numerat Yictorinus, v, i, o, /. Dominus Du Breul
mavult Servio accedere, qui,in 1. ii .En., traJit o, cp, x,
Palamedis esse; sed Aristoteles in eo cum Isidoro con-
venit non Palamediscsse, sed Epicarmi; et ipse Ser-
vius innuit, cerlius esse litteram y a Palamede esse, de
aliis dubitari.Irenceus simiiiter Isidorum adjuvat.Ergo
Isidorus lias tres lilteras, non sine prtecipua auctori-
latG,i\\i[ribaii.lhiA.,Simonidesmiles,similiter trcs.
in B deest miles; lcgendum mclius similiter. yoe\.a.m
saspe excitanl veter^es grammatici,si de inctris et eo-
rum ratione sermo est. Adjecit; A, addidit. N. 7, Pg-
: tJiagoras. Sunt cxServio,in vi .En., nonnuliis addi-
tis et mutalis. Formavit\\ic noa ad primus perLinet,
ut sit, invenit, sed ad exemplum vitc^ humanffi; nam
ea Uilera antiquior certe Servio ea sentenlia non est.
Exstant ha^c cadem iii Petri Diaconi libro de actis ad
Conradum imperatorem.^. 8, supplicio. A, morte et
^- •
C
supplicio.^.^.liguramcrucis.lia.m\i\\:\Va.\.T\xmcQi\-
stanti traditione et pietate perhibent. Yide Montfauco-
uii PalaBOgraphiam, et alios. Exstat in Henrici Bentze-
Hi Syntag'mate disserlationum, t. I, p. 110. Edit. ceL
Kappii, schediasmapliilologicum de thau, sive notula
piorum frontali, Ezech. ix, 4. Nilitur vero luec anti-
quorum sententia ineo, quod verba signatiiau intei-
lexerunt de Uttera, cum tamen possit nude e=se signa
signum, ut occurrunt multa norainain sacro Cod. qua^ ,
lillerarum simul sunl in alphabeto, et rerum. Ib., et fi-
nis. Ms., ipse ct finis. Statim alpiia, non a nude. Ib.
Concurrentibusin se. A, inter se. Intenigenda h;ec
sunt de ralionc scribendi, cum a etw initio scribenui
libri vel foliiponilur, et in medio extenduntur linea;
Vcariaarte. N. 11, exceptis, qme. Unum Ms., e.vcep-
tis aliquibus, quce numeros (igura demonstrant uti
pro uno,c pro cenvum. et X pro decem littera,qiue
et in figura crucem, eic. Abit ergo leclio paulumab
ea quai estin notisad Isidorum per Joannembriahum
collectis, ubi docliSsUTius Editor nodum in scirpoqua^-
rit ; ipse Isidorus negat Latinos ad lilteras com-
nam
putare, exceptis quibusdam, quse non computantur,
sed significant,comm.ox\%iram. Ad littcras computare
; non eslsimplices litteras numerare, sedconnuraeiare.
Ergo speciemsimiiilu linis Isidorus esseobservat.non
rationemearademUlteiiscomputandi,sedcomputiturr,
id Greecis litteris faciebant; nec impcditquod de x,
et
decruce r<'peui, nam unum alterum non tollerc videbu-
tur.C/uvero Gra'cura cum figura crucis convenisse,an-
liquissimiquidamstatuerunl; uude et docliquidamviri
in ratione ungendi reges.Iuda3is usitala chi fornicatum
esse, aiictoribus Rabbinis quibusdam, creduul, etima-
gincmcrncis Chrisli in eoqua^runt. Alii mulii grcam-
inatici, utBreviloquus, Citholicon, Salomon Consian-
liensis cuni Isidfiro conveniunt, et dicunty in figura
,
crucis Christi scribi; alqui alinndenon hibent, et fue-
ril adeo in vetuslioribus Codicibus, qiii varite
brevi-
latis causa truncali csse videntur. Exemplum ejusrei
851 AD S. ISIDORI ETYMOLOGIAS SEMLERI NOTiE. 852

exstal inSalomone Constanliensi, voce Litterce, ubi fj^

vii in secundam Donaii Editionem
interpretatione, sed
'

Isidorumexscribit, nonnuliis mutatis, quorsum lecto abest ^wa5i no^rtmew, quae tamen inCledonii Arte
ibi
rem ablego. apud Putschium, p. 1851, ex Donato excitantur cum
Cap. IV. N. 1, Carmentis. Servius habere videtur CEeteris. la Edit. Golhofredi male deest res. N. 2, Co-
ex Hygino, qui scribit Eva^idrus profugus ex Arca-
: gnomentum autem vulgo. A et 6 addunt dictum. Ib.,
dia, in Italiam transtulit ritteras), cjuas mater ejus siiperadditur, uierque, superadjiciatur. N. 3, ap-
Car77ienta i7i Latinas conunutavit. De Evandro, et pcllativa nomina. Vide Priscianum, lib. ii, p. 579,
Carmenta etiam Livius, I. i, c. 7. N. 2, aut commu- Putschii, et Asprum, p.
1728. N. 3, et in multorum,
nes,aut liberales. Innotis JoanHis Grialii hscexpo- Addunl et in similiter
corporalia dicta sunt. N. 6 ,

nuntur. Constanliensis rae fere in errorem duxerat, specialia. Adiiunlsu7it,ide^l, dicfa. N. 9,minuun-
(\\ii\(ig\tlitterce Hbrales. Similiier loquitur Augusti- tur. A, minuunt sensum. N. 11, Calisto. Addit B
Eus de Civit. Dei, I. xviii, c. 52 An ipse 7ion est Ec-
: Calypso, et hoc verius videtur, illud varians lectio
clesiam persecutus, qui Christianos liberales litte- fucrit; utilur eodem exemplo Diomedes lib. i. N. 13,
7'as docere ac discere vetuit ? Adde Catholicon, ei n. upud latinos vero. A legit «05 pro Latinos. N. 1 4, plu-
41. Ccetera, quae sequuntur conveniuni pleraque cum rinomia, A, B plurinomia, falso .N. 17, ad aliquid
vetustis grammaticis, el exscribuntur a Salomone aliter. A, qualiter ; ita et Diomedes, 1. i, p. 309,
etiara. N. 12, Sallustius. Salomon Constantiensis, et Putschii; legerim ergo Talia auiem, scilicet, sunt,
:

A, B. Salvius ; iu Pelri Diaconi libro de noiis litte- non illa. N. 20, patronymica. Vide Diomedem, p.
rarum ad Conradum iniperatorem, in corporeGotho- 310 A majoribus,ut Bellides ; matribus, ut Latous
:

fredi, p. 1498, exstat. Sauliusmagister. Pro in sono
male Constantiensis legit i7i se. Saulium, vcl Salus-
tium putem ignobilem fere grammaiicum saeculi v
velvi fuisse, qui inter litterashanc connumerarit, tan-
quam Latinara et utilem. lb.,Karta, Kalendis. Prior
\ox abest in A et B. In Salomone exstat Ka7'thago,
sed abestetiam in Petri lihello. De usu litterfe /: varia
et incerta tradunt veteres grammatici, quos excitare ni-
liil atiinet. N. 13, quia per c cimcta veteres scrip-
serimt Absunt ex A. Videluret hic varie interpola-
. 28, ccEtera nomina non sunt genera. A, B melius,
tum fuisse. N. 14, usque ad Augusti tempus, etc. In
Salomone interpolatur post hfec Et dig7ie hoc tem-:
pore Christi 72ometi intiotuit, etc. Quae supra attuli,
iuculento exemplo, varie et hos libros rautatos fuisse,
et ineptiora a peregrinis esse manibus. In Salomone
etiam ordo c. 3 et 4 turbatus est. N. 15, a grcecis.
AdditA autem. Ib., hilarissat, Aadditj^ro hilarizat
scribeba7it. N. 16, tria accidunt. Adde Diomedem,
]. 11. Ih. potestas quce. A, qua. .qua ; et id melin^i.lh.,
.
,
I ApoUo, et plura. N. 21, vhetica pnssessiva. Emen-
danda est lectio, quara miror loties impressam esse
pro cetica (jam emendata fuerat a Grialio). Illud A ;
Bvero, m^le, eretica.N. 22, supposita. Blelius A, B,
superposita; ita etSalomon Constantiensis; ita etDo-
natus, de Tropis, p. 1776, Putschii. Ib., adjice. A,
B, adjicis; Con&tarA\ens>is antem, adjectis eisdem,
alque hoc fere praeplacel. N. 27, comparatio dicta.
Semcltanlum comparatio, A, B, atqae id rectius. N.
ccetera non sunt etsed hoec pro hoc lb.,commune...
nonien unum communicat. A, B, legunt nominum ;
lamen illud servat Constanliensis. N. 29, sensus ta-
men peritia.X, B, tantum; ita et Constantiensisle-
git.undehoc prseferrera. lb.,etcommuni.A, B, com-
muni, et omni. N. 32, hujus magistri. Aaddit lona.
Ista de casu sunl ex Diomede. N. 33, diptota, ut Ju-
piter. Ex Diomede, 1. 1, p. 288.
Cap. viii. N. 1, sic. A, B, sicque, pro varietas,

nascentibus. Male Constantiensis i7escieniibus. N. 17,
poslquam eas. Lpgo eos, ut ad oris sonisse referat;
eas sane ignoro quorsum pertineat, taraen nemo ani-
madvertit. N. 18, et apicem. A, apicwn, scilicet, fi-
guram, quod malira. Apicis melius veriverbium dat
isidorus 1. xix, c. 30, ab apie^ido ; tamen istud lu-
dunt innumeri iexicographi. Scaurus Apices ibiponi
debent, 7ibi eisdem litteris alia atque alia res desi-
gnatur ; ita debebat, sed opitices sine certa ratione
in marmoribus cumulare solent. Opponitur legunt B
et Gothofredus,et pro in Salomon habeta, etappona-
lur legit A. Adde Breviloquum Apices, litterce, quce
: medes, vim incipiendi. Ib., formce. Aliis grammalicis
m fr07itispiciis murorum vel ecclesiarum sc7'ibim-
tur, et in principiis librorum et titulis legum ; alio
sensu. Ib., est enim liiieajaceiis.Ex Salomone su-
bolet interpolatura hie esse... ducta figura autem,
qua tota littera scribitur. Similiter A legit ergo
discrimen inter litteram, seu tiguram, et apicem hic ii;-
dicatur.Et supra pro dixeruntmaMm distinxerimt
atque alilervix fluit oratio.
raale in Gothofredi excusum varietates. N. 2, finita.
A, B, aut finita. Ib., de abseniibus dicitur. A, B,
dicuntur, mehus. N. 4, coarctantur. A, artentur,
B, artantur, simplex certe prsplacet.
Cap. IX. N. i,verbumdictum. Melius deducere a
Grseco Ipsw, dico, addito duplicidigammaseolico. N.
:
2, instans, prceteritum, A, B, invertunt, prceteritum
instantes.... fecit, facit. N. 3, meditativa clicta. B
addit sunt, Aest. Ib., legeremeditor. A, legerevolo;
ila et Cledonii Ars. Ib., inchoantis indicio. Ita A, B.
Indicio in quibusdam Excusis, quod non placel.Dio-
dicuntur species, qualitates. N. 4, mocli, quemad-
modum. A qnod ad modum; nemo vetustorum ista
explicat, et videntur non habere; an ciuod
recte se
agendi modtissitin suis significationibus? compen-
; dio scribendi facile errari potuil. Ib., imperandi, A.
imperantis. N. 5, legebo. Olim tamen noninfrequenter
I
ex tertia in secundam conjugationem translata esse
verba conslat. Vide Nonium, c. 10 dicebo, vivebo, :

Cap. V. N. 1, Fundamentum liberaliu77i artiwn. vel fideho ut excuditur. commuyiia. Vide No-
N. 7,
A, litterarum. Salomon Constantiensis, grcwimati- nium, c. 7, de contrariisgeneribus verborum.
cus... doctor liberalium Iittera7'U7n.\b.,hcecautem. Cap. X. N. 1, accidat. A, B, accedat, recte. Ib.,
In A et B abest autetn. Ib., loquendi, A addit dic- inde dictum. —
Dictum abest ex A, B. Addit Salo-
tandique. N. 4, divisio7ies grammaticce. Fateor, non mon Quod verbo quasi marito suo adhceret.
:

inveni, numerura omnino xxx a quoquam grammali- Cap. XI. N. 1, quasi participium. A, B,partica-
corum vetustiorum prodi; tamen si supputentur ista piu7n, et ita legendura aliter quasi sine sensu est.
;

quae sequuntur, inde ille coit. Vox articulata. Pris- Adde Diomedem, edit. Ascensii, f. 41, et Servium,
cianus, seu auctor de accentibus, in editione Ascen- p. 1794, Putschii.
sii, fol. 122 Elemenium pars minima,partium vo-
:
Cap. XII. N. 2, forum ipsum. Ita male conjungi-
cis articulatce. Ib. Vitia. latellige decein vitia qwee lur in Golhofredo et aUis, sed B disjungit adforum,
enumerat Donatus, Edit. Ascensii, f. 46, Ih., metra. ipsu7n et sensuin; sic Servius, p. 1796. Ego, et hi
Priscianus auctor de duodecim carminibus, f. 111 : eamus : inhac elocutione etverbaconjuncta sunt, et
Metra generalia novem su7it.lh., fabulce. Priscianus sensus. Ib., iion dicimus 7'egi. Desunt in A et B,
de praiexercit. Rhetor., ex Hermogene translatis. aut absunt polius. N. 3, ubivis prceponimtur , et sub-
Cap. VI. N. 1, principalia referuntur. B, rever- jung. A tantum ubivis po7iU7itur. N. 4, causa est.
tuntur. N. 2. Conju7ictio vero et. Absunt vero etink. Absunt ex A, B.
Cap.vii.N. l,womcndifi;/???,desumptasunt exSer- Cap. XIV. N. 1, est vocata. In A est cxsulat. Ib..
853 AD. S. ISIDORI ETYMOLOGIAS ZACCARIiE ANNOTATIONES. 85^

exsultante eia. A Alcuino A ginem vocis cr,vihX^.\h., s/)ondm/es. Usus est Tur-
legit vah. Cerle eia ab
et Probo hortandi vah volup-
dicitur esse. iJiomedes nebus hac aucloritate ad illustrandum Ciceronem, ii
tatisdicit; arbitror evax legendumesse, non eia. de Oratore, c. 46, ubi pro spondalia ille iegi vult
Cap. XVI. X. 2,(juia varias vocum inoras. A et B spondialia. Sed mihi non tit verisimile spondiales un-
per varias. Simpla legendum, non simplicia, ut in quam Latinis auditos esse. Marius Victorinus, pag.
Gothofredo. N. 3, ei vero apudmajores. Ul, utei, si- 1284, Putschii, liab^t Unde et sponduhe appellan-
:

bei, et similia. Vide xii tabularum lege? et anliqua tur. qui hujusmodi tihias (longas) inflare assueve-
marraora. Ib. ,singulas formas. —
Singulares, A. runt. Non erit qui dubilet, addita littera una, legen-
Cap. XVII. N. ,temporibus consistunt.
1 Insistunt,— dum esse spondaules,ut Onoraules. Similiter in Dio-
A, B. N. 2, pyrrichius. Vide Scaligcri libros de Re mede, p. 472, Pntschii, legimus inter corru(»ta et
poetica de saltatione hac, seu certamine antiqnita-
; hiulca qusedam Et (equisudi sono tibicem sponda-
:

tum interpretes, de Jado puerili videtur ex Servio in lium canere juberet, ut duabus longis melodiis,
V. .En. Trojaque nunc pueri, etc, Ib. sive abigne.
: quasi duplicibus et jugibus votis prospera dcorum
Ila fere Scaliger putat ha^c vero absunt ex B. Ib.,
; voluntas firmaretur ; maUm spondaulam.. Hinc hic
spondoius. Ila maie scribere nondum desinunt pro malim spondaules. In Diomede possis etiam legere
spondeus, Grfece Q-rnSr^o:, inde et Salomon spon- spondaulium...juberetur.liSi\nCiceronespondaulia.
dius scribit. Ib., sacrificantiam. Tangit veram ori-

FR. ANT. ZAGGARI^ ANNOTATIONES.

Ad cap. IV, V et
Cap. IV. N. 4, libros 3Ioysi. Cod. Luc, quam lec-
tionem videtur Honorius Augustodunensis suis in
Codicibus invenisse. N.5, Vetus Editio Rhabani; item
Venela IsidoriEdilio an. 1483, etParisinnsis Bignsi,
quibus accedit Luc. Cod., Efneidicunt. N.- 6, Mas-
bothrei. Perperam Marbonei in Ven. et Paris. nuper
citatis Editionibus, nec rechus Marbonei in vet.Edit.
VI libri VIII Etymologiarum.
p Cod. Num. 21, creationis. Recte, ubi Ven. et Bign.
Edit. et Codd. Luc, Pist., et Malatestius, creatoris:
hujus lamen margini antiqua manu genuina lectio,
quam ex Matriiensi Editione reddidimus, ascripta
est. N. 25, Una Bignaei Editio : abominantur carnes.
N. 27, provincia Phrygia. Ila prjeter Matriteusem
Editionem Codex Luc, Pistor. Herovallianus, et
,

Rhab. et Luc. Cod. N. 7, Genistce. Ita vet. Edit. Regii ires a Cotelcio indicati, t. i Mon. Eccl. Gr.
Rhab.,etMss. Cod. Antonii Vionis Herovallii, aliaque p. 773, ubi provincice Cataphrygice, Ven. et Bigo,
Mss. regiae -ParisiensisbibliothecaB ex' mpla apud Co- Editio; Malatestius autem Cod. provincice a Frigia.
,

lelerium, tom. I Monum. Eccl. Gr., col.761. Genis- unde et hoc facile ad germanam leclionem traduci
tcei Parisiensis Editio Isidori, cui etiam Matritensis possit. Ib., Priscilla, Cod. Luc; alii, Prisca. Ib.,
consentit. N. 8, Meristce. Cod. Rom. a Grialio indi- Dei, et Spiritus sancti, Cod. Pistor. sancti Spi-
;

catus, Lucct Coteieriani, ad quos accedit vet. Edit.
Rhab., ubi Meristcei habent Bigna-ana et Malriti^nsis
Isidori Editiones. Ibid. Totnm hoc comma a Rhaba-
no omitlitur, [jleso; enim, etc \h.,separatio. Cod. Luc,
pro pars. N. 9, Custodiant. Edit. Ven. an. 1483.
Cap. V. N. \,suorum auctorum. Luc et Pistor.
Codd. N. 2, voluisset Addit Luc Cod. Hic intem-
. Una Bignjei Ed\\.\o, cathedrajn pontificalem, quemad-
pore Neronis fuit, et in anno ^ipostcrucem Christi
mortuus est; forte scribendura luerat 33. Certe Si-
mon an. 63 interiit. N. 3, mago. —
Magno perper^m
in Bignsei Editione. Omitiitur idnominis in Cod. Pas-
tor. N. 'i,vocati. Cod.Pist., pvo appellati. Ib., sunt
qui. Cod. Luc Ih., abnegat. Cod. Luc etPistor. N.
ritus Ven. Editio. N. 3i,recipiunt. .A.ddit hic Big-
naeana Editio : Anomiani id est Latine sine lege
dicuntur, quod Honorius quoque Augustodunensis
suis in Codicibus legit. N. 33, Heraclitces, iVen.
C et Bign. Edit., Codd. Luc, Pistor., et Malatestius,
qui etiam, pro hierarcha, Heraclio exhibent. N. 34,
modum paulo post, apostatas recipere. N. 36, Chris-
tum enim. Hfec usque compellati sunt omittunlur
in Cod. Pislorionsi. In Malatestio antem desunt esi.pro
pauperfate intelligentice compellati sunt. N. 4(J, e
ccclis, Cod. Pistor. Ib., mundum. Ita Ven, et Matrit.
Editio cum Cod. Luc et Pislor. Bignfieus, mundum
;

o, sancto Stephano. Cod. ^lalatestius. Ib., a Petro
Diaconus. Cod. Luc Ib., habes bonum. Cod. Pislor.
Ib., quod odisti. Codices Luc. et Pistor. N. 6, qiii ani-
mam. Cod.Luc. Ib.,e^/;o?nn«.Cod Pistor. Ib., Deum
creasse. Cod.Malatestius, qui aliampropierea omnino
senientiam Ba=iIidianorum dogmati tribuit. Ib., fin-
gunt dogmatibus. Cod. Luc N. 8. ExGratiano, Mil-
leranii Editio Matrit, At MilUastce, ut in Bign&ana,
[j
scripisse Isidorum cum Cotelerio tom. i Mon. EccL
Gr., col.76o, nuUus dubito. Nam et Milliastce habet
Rhabanus, lib. ii delnstit. cleric, et Codices plures er-
rorem exhibent, qui nonnisi Milliastce exscripto nn-
mineemendari possit. Sic Milliasti, Cod. Herovallia-
nusaheodem Cotelerio indicatus; MHitiasli, Pistor.
factum fuisse. N. 53, Contopitas, in Corbeiensi Co-
dice .Maurini legerunt,ut inonent ad Augustini epis-
tolam 53. Campitas, non Cotopitas, Fabricius, inPhi-
lastr., aliique malunt. Vide eliam qua? ad Hieronymi
indiculum diximus. N. 61, celebrandum. Cod. Ma-
latest.; alii, observandum. N. 64, a Nestorio.ln lo-
cum sancti Sisinni suffeclo an. 428, quemadmodum
statuit Cuperus, in Historia Chronologica Patriarch.
Pohtanoru:n, quem vide. Auctorescumantiquos, tum
recentiores, quid de Nestorio ejusque hseresi disse-
ruerunt, recenset Fabricius, Biblioth. Gr. t. IX, p.
236 seqq. Adde Doncini nosiri Gallicam historiam
Neslorianismi 1698; Joannis Sarlorii dissertationes
duas de Nestorio haeresiarcha Pauli Ernesti Ja-
;

Mibciastce, Luc, Malatest. et Ven. Editio an, 1483.
N. 10, virtutem cognitionis. Pistor. Cod. N. 12. Ego
assentiri viris doclissimis (Chaconi et Grialio) haud
possum. Nam non solum quos ego consului, Codices
MalatPst., Luc, Pistor., aliique, sed ii eliam quos
sub oculos habuere Rliabanus et Honorius Augusto-
dunensis, non aliter hunc lociim exhibent. Itaque de
loci integritate non est cur dubitemus. ApelHs potius
mentem haud recle assecutum Isidorum dicaraus. N.
13, archonton legebat Chacon. Nil immutandum, re-
pugnanlibus Codicibus Rhabani, Honorii et noslris.
N. 14, qui. Pist. CoiL, alii (juod. Ibid., imitantur.
Col. Pist-i^r., otLur-.N. 15, Cajani AirwAm in Lur.
blonski exercitationem historicotheologicam de Nes-
torianismo, et illa inprimis Nfstorianorum phrasi,
qua humanam Christi naluram templum Divinitatis
vocare solebant ; et Josephi Sim. Assomani disserta-
tioiiem de Syris Nestorianis, t. III Bibliolh. Orient.,
p. 2. Num. 65, ab Eutyche.De quo confer. Libcrali
Diaconi Breviarium, aucloresque alio?, a Fabricio
indicaios t. VHI Bibl. Gr., p. 350. Num. 66. Cur
huc capitula Chalcedocensia appeilet, cum sint in
quinta synodo iractata, cur item eorumdem capitu-
lorum divuin Isidorum aut debeat, aul non debeat
defensor videri, vide annot. Segobricen. antistitis
ad c 4 1. de Viris Illu-tribiis. N. 67, ordinati epis-
 AD S. ISIDORI
copi. Yide Sollerium in patriarch. Alexandr. Hist.,
n. 340 seqq. Ib., Dicunt naturam, Cod.Pislor. Ib.,
Contendunt. Haec tamen hferesis pridem sub Timo-
Iheo III Alexaudrice episcopo eruperat, Severo mo-
nacho, cui Timoiheus ipse favebat, corruptibile, in-
corruptibile Christi corpus docente Juliano Halicar-
nasseo. Vide Liberati Breviarium c. 19; SoUerium, 1.
c, n. 337; et Petavium,de Incarnat., L i, c. 16, n.
30 seq. N. 68, De Agnoitis adi Pelavium.
Cap. VI. N. 8, Pisianactian. Ita veteres libri Pi-
siajiaction impressi et quidem utroque modo cons-
; et Bignaiana, quibus consentiunt Cod. duo Malateslii
tat eam porticum appellatam. Vide Laertium in
Zenone, et Plutarclium in Cimone. Num. 10, con-
iinentice,qiiam esse negant. Hfec addidi ia indiculo
Hieronymi, et Cotelerio, t. I Mon. EccL Gr., coL
AREVALI miJE
AD S. ISIDORI HISPALENSIS ETYMOLOGIAS.
Prjef. Nonnul'i Mss. el Editi prsemitlunt epistolas
Isidori ad Braulionem, et Braulionis ad isidorum,
quibus Etymologiarum mentio fil. Easnonsimul cum
aliis Isidori epikolis edemus. De Elymologiis, earum
Editionibus, el mss. exemplaribus, fuse actum fuit
in Isidorianis, c. 49, el seq. Prtefatio ad Braulionem,
in quibusdam Codicibus ad Sisebutum directa dici-
lur, in nonnuliis vel ad Braulionem, vel ad Sisebutum,
aut ad utrumque. Inter additamenta, sive appendices
ad Elymologias, primum locum dabimus quibusdara
versibus liexametris in laudcm Deiparae, qui in Co-
dice Regio vaiicano 1933 inter eas epistolas et indi-
cem capitum libri primi inseruntur. Semleri annota-
lioncs in prima capila libri primi post Etyraologiarum
appendices proferenlur, qni mulla emendat quse jam
Griahus occupaverat, quia etsi hujas notas laudat,
tamen eas, ut ego pulo, apud Breulium legerat, non
in Editione regia Matritensi.
LIBERPRIMUS.
Cap.i.N.1 Disciplina a disc. Alii putant discipli-
nam syncopen esse discipulince, a discipulo; etexs-
lat qufdem vox discipuUna in antiquis
N. 2. Quod artis pnecept. Etymon
explicat Eecmanus, de Origin. lat.
verbo Pulcher. Isidorus hcec ipsa repetit c. 4, num.
2, et ante ipsum Cassiodorus in prtefat. de gramma-
tica : Ars vero dicta.^ quod novis (forte nos) regulis
arctet atque constringat. Alii dicunt a grcecis hoc
tractum esse vocabulum «7:0 Trj; apETr;?, id est, a
virtute doctrince quam diserti uniuscujusque bonffi
, desinit cajinl, verba compommt; sed non puto omni-
rei scientiam vocant.
Cap. III. N. 1. Calculatores. Adde Pignorium, de
Servis, pag. 164, qui ex Augustino, L i Confess.,
c. 13, profert lisec verba Illas primas, ubi legere,
: In Latio numerus denarius Argolicum x.
et scribere, et numerare discitur. Semlerus mallet,
litteraturam pro litterationem ; sed litterationem
habet non solum Augustinus, sed etiam Martianus Ca-
pella, 1. III, paulo post initium Hincque mihi Ro-
: stat,qui (Forie, quce) v ut f, pronuntiat, quod[du-
mulus litteraturce nomen ascripsit, quamvisinfan-
tem me litterationem voluent nunciipare. Vide
etiam notas ad Glossarium Isidorianum, verb. Magis-
ter ludi. calculo. Grialius edidit introducunt, melius
quam alii Excusi introducuntur ; sermo enim est de
litteris, quse verba per oculos introducunt.
N. 4. Apud illos alph. Griaiius, idem apud Latinos
A. Reposui cum aliis inde. Legi eliam posset id est;
nam idem et id est iii Mss. Scepe confusa sunt.
N. 3. Hebrceorum lit. Versus de invenloribus litte-
rarum, quos Crinitus refert, exstant inter carmina
sancti Eugenii Tolelani, part. i, carm. 21, et in trac-
latu 1 de grammallca sancti Juliani Toleiani. Vide
etiam Anthologiam latinam Burmanni ett. IV, Pisau-
cens. Edit. Poetar. Latin., ubi diverso ordine versus
ooHocantur, sed ita ul csetera consentiant. De inven-
ETYMOLOGIAS AREVALI NOT.E. 856
ii 719, nam et ipsa orationis series ea postulat; nam
**
qaemadmodum id in Sloicisomnino ridiculum, quod
affectarenl gloriam geiernam, cum se faterentur non
esse seternos, ita in illis hoc erat summopere absur-
dum,quod amare se virtutemcoiitinentice prse se fer-
rent, cum eam esse negarent. N. 13, Non desuntqui
Epicurum omnino tam infamicriminalione absolvant,
Guaseus Tir dcctus aliique. N. 17, Gtjmnasium. Id.
infr., 1. xviii, c. 17, N. 19, ut Pytliagoras. Cicero.
1. de Natura dcorum. Ib., ut Maro. Iia Matril. Editio,
et Luc. Veneta tamen Editio an. 1483 aliique libri
;
rar?-o habeut. N. 23. Hsec fu.se diligenterque traclata
habesa Massuetio,diss. 1 in Irenuei Jibros. Vide eliam
abbatisLonguerue de origine hferesum disputationem.
p toribus lilterarum multi agunt, quorum nonnullosre-
censel Fabricius in Bibliogr. Antiq., c. 21, N. H,ubi
versus, quos dixi, Eugenii Toletani Ennodio Ticinensi
aitribuit ; sed eos ego inter Ennodii carmina non repe-
rio.
N. 6. Phceniceo colore. Rubro. Ovidius.L iTrisl.,
eleg. 1, V. 7 :
Nec titulus minio, nec cedro charta notetur.
Vide Bochartura, Geogr.Sacr. Chan., i, 20.
N. 7. Reposui diduxit pro deduxit apud Grialium
el alios.NonnuUidicunt u non aPythagora, sed a Pa-
lamede inventum. Plura de his videri possunt in not.
Munckeri ad Hyginura, f. 277.
N. S.Similes loculiones per infinitivum passim oc-
currunt apud Isidorum, praesertira in Mss. Quinque :
autem esse, etc, quia, ut ego puto, per litteraruni
compendia auetoris nomen, qui id tradidit, ascripsii,
quod a librariis postmodum neglectum,vel non intel-
n leclum fuit.
N. 9.T figuramdemo7istransdominiccscrucis.Yer-
ba Ezechielis in Vulgata sunt Et dixit Dominus ad
-.
nummis. eum : Transiper mediam civitatem in medio Jeru-
artis pluribus sa lem; etsigna tau super frontes virorum gementium
ling., p. 886, et dolejitium. De significatione litterae tau plura con-
gessi in Prudentianis, c. 20. Addere poteris alia ex
Editione PP. Apostolic Coteierii, cum not., 1. 1, p. 29,
Antuerpife, 1698. Scribendumest tau, non thau, ul
in Edilione Grialii, el in nonnullis bibliis.
N. 11. Sed solaverba componunt. ApudGrialium
no omittenda esse ea quae in vetuslissimis Mss. etiam
nostris reperiuntur. Confer. not. Semltri. De litlera
X, notandus Ausonii versus, idyll. 12, de litteris :
Cap. IV. N. 8. Eadem et digamm. Non est orait-
tenda Vulcanii annotalio ad hunc locum Cur v di- :
n gamnia vocetur, ex pronuntiatione Germanica con-
*'
plici gamma constat. Atque hinc etiam intelligilur,
cur in multis Mss. pra^sertim Golhicis saepe v pro f
reperiatur, ut veritas pro feritas, etc.
N.14.X littera. Deantiquitatelitterseajconferendus
quoque Maltha?us jEgyptius in explicatione senatus-
consulti de Bacchanalibus ad verbum Exdeicendum.
Verba Et digne, etc, de quibus Grialius, exstant
etiam in duobus mss. Codicibus Toletanis optima;
notce, quorum varise lectiones ad me transmissae sunt,
ut in Isidorianis, c 107, n. 32 et seqq., monui.
N. 13. Tobias Gutberlethus, de Saliis, c. 26, ex
Velio Longo, refert z inveniri in carmine Saliari. Id
si verum est, addit, falsus est Isidorus. Sed adver-
tendum, Isidorum loqui de comnAmi usu scribendi,
cui contraria paucorum exempla non refraganlur.
Cap. VII. N. 27. Secunda pars nom. In nonnullis
857 AD S. ISIDORI ETYMOLOG. AREVALI
Mss. titulus est, Secunda pars nominis comparatio.
N. 33. Diptota, ut Juppiter. Grialius inficiatur
Jiippiter varietates duas habere. At Isidorus auclori-
late Priscianise luetur,qui iib.6,p.69o,Edit. Putscli.,
ait Juppiter habere genilivum proprium Jupittcris,
vel Juppitris ; nam Jovis est ab anliquo nominalivo
Jovis. Hodie hic tantura genitivus Jovis in usu est.
Cap. IX. N, 1. Qiia^dam de perfocta forma Ipgun-
tur in Irapressis, ut Grialius (Vid. Grial. ibi,
ait
not.) ; sed inf. n. 3, post verba quid agamus, ut ex
variis Jectionibus animadvertes.
Cap. X. N. 1. Accedat. Grialius cum aliis im-
pressis edidit accidat ; et in Mss. quidem ssepe i pro
e, ut conlra e pro i reperitur. Hoc loco malo cum
Semlero rtcmZrti; nam verbo adverbium verius acce-
dit quam accidit.
Cap. N. \. Loquelares. Loquelares eliam
XIII.
has prsepositiones vocal Julianus Toletanus in opere
quod nunc editur de Grammatica, ubi multa ex Isi-
doro surait, sed et iliustrat.
Cap. XIV. X. 1. .4^ exsultante vah. De interjec-
tione vah confer Semleri notas. Conjici potest Isi-
dorum scripsisse ab insultante, vah, ex Hieronymo,
epist. 20, ad Dam^s. 7?i lingua Latina
: habemus
interjectiones guasdam, ut in insultando dicamus
vah, et in admirando pap.e, et in dolendo hei. Sed
lectioni Vulgalae favet locus Auguslini aGrialiopro-
latus, et exempla qusedam, qufe afferri solent ex
Terentio. Adde Augustinum, tract. 51 in Joannem,
quem locura fortasse Grialius innuere voluit nam
verba eadem videntur.
Cap. xvii, N. 2. Pyrrichius. Meursius, de Saltal.
veter., advertit Servium ludum pyrrhicham cum
ludo troja confudisse, quod ex Capella et ex hoc
Isidori loco colligit. Multi putant pyrricham dictam
a Pyrrhicho Cretense, qui primus docuit Cretenses
saltare sub armis ad pyrrichii pedis sonum.
N. 13. Ad celeuma canentium. Communior scri-
bendi ratio est proceleusmaticus, ut celeusma ; sed
vt celeuma in optimis veleribus libris reperitur, et
Julianus Toletanus in opere de gv^mmaXxcs. proceleu-
maticus quoque dixit.
N. 2Q. InsuUe... Achates. Correxi Editionem Gria-
lii depravatam commutatis litteris, insuloies, Achat
pro insulce, Achates.
N, 30, Metra pedib. accidunt. In Cod, veteri Re-
giovat. 212 est opusculum Isidoro Iributum hacins-
criptione Incipiunt inventicula de pedibus nobis
:
necessaria, quod app, 2 ad Etymologias proferam,
Fortasse enim editum hoc opusculum ab Isidoro fuit,
antequam Elyniologias conticeret, ex quo postea
c. 17 libri hujus i Etymologiarum digessit.
6. Accentus autem reperti sunt.
Cap. xviii. N.
De accenlu fuse agit Ricciolius, in Prosodiae parte
octava, quaB est De accentu in pronuntiando et
scribendo, ubi plures alios allegal.
Ibid. Grialius ediiit et non producta meta; et ita
fere Mss. ; quibusdam placet Vulcanii lectio, et non
producta me, hoc est, prima syllaba in meta. Non-
nulli producte pro producta.
Cap. XIX. N. 6. Versui. In anliquissimo Tolet.
Cod. est verui pro versui hic, et n. seq. Utrobique
figura alio modo exprimitur, ut simul cum nolis
Sententiarum ad c. 21, in tabula, reprajsenlabitur.
Cap. XX. N. 1, Vetus fuit interpungendi con-
sueludo, sed non communis, neque ab omnibus ob-
servata. Cassiodorus, I. i Inst. div. lect. Sed
ut his omnibus addere videaris ornatum, posituras,
quas Grceci Uin; vocant, id est, puncta brevissima
pariter et rotunda, et planissima sifujulis quibus-
que pone capitibus, pneter translationem sancti
Hieronymi, quce colis et commatibus ornata consis-
tit. Vide eiiam Diomedeui, I, ii, p. 432, Pulsch., et
qua; annotavi ex Sergio, in Prol. adSedulium, n. 171,
Sequiori aevo plures distinguendi, et intcrpungendi
notas recensebat Peregrinus quidam iibrarius a me
NOT^. 858
^ relatus in Isidorianis, c. 108, n. 26,
N. 2. Prima positura. Cassiodorus, loc. cit., alio
modo explicat : Prima media
secunda subdis-
est ;
tinctio; tertia plena. Sed Isidorus Dumiedi consen-
tit; quod vidctur approbare Lipsius in epistola ad
Hubertum Aud eiantium, de distinctione et interpunc-
tione, centur. 3, misc. ep. 39, ubi observat nos va-
riasse isto revo. Erudite de Iioc argumento disseritur
in Actis Academise Barcinon., t. I, c. 2, p. 436 el
seq. In Chronici Gottwicensis t. I, prodr. I. i, c. 1,
p. 20 et seqq., plura congerun^ur de anliquis^imo
interpunctionum usu, ubi expUcatio Isidori cifiteris
aliorum facile pra?ferlur, pra;sertim allegato Cassio-
dori testimonio.
C.\p. XXI. N. 1. In Chronici Goltwicensis cit., t. I,
p. 24 et seqq., profi^runtur hoc et seqq. capita de
notis ex Codice Gottwicensi sa^culi xii; sed non ex-
primitur an sit Codex Etymologiarura. Pauca vero
& discrepant.
N. Augustinus, ep. 10, ad Hiero-
2. Asteriscus.
nym. Asteriscis notasti quce in Ilebrceo sunt, et in
:
Grceco desunt; obeUscis autem quoi in Grceco inve-
niuntur, et in Hebrxo non sunt. Ex quo patet scrl-
ptores veteres sententiarum notis pro libilu aliquando
usos, non ad certam constantemque regulam. De
forma nolarum minime solliciti esse debemus, sive
earum quae in cit. Gottwicensi Chronico excuduniur,
sive aliarum qufe ab aliis ex antiquis membranis os-
tentanlur, siquidem in ]\Iss. et Editis migna est dis-
;
crepantia. Hoc curandum, ut detmitioni ab Isidoro
tradilse forma consential alise varietates, qufe, ser-
:
vata illa definitione, aut descriptione, intercedere
solent, librariis ascriliendae, ut apud nos easdem lit-
leras Latinas, aut Grtecas alius alio modo form.
Conf. tabulam ?eream a nobis additam. {Hanc tabu-
lam habes ad calcem hujus tomi. Edit.)
- N, 22. XpTiGitjLov Ven. Thomasius, in prsel. ad Psal-
C terium, l. II, Ed. Vezzosii, p. 23, describit quinque
notas quibus in Psalterio usus est, et inter eas chris-
mon, ut vocat, ^, qna? ex voluntate scriploris ad
aliquid ponilur. Nolum est, par hanc notam Christi
nomen exprimi, quod idcirco monocjrammon dici-
tur. Grialius aliud etymon sequitur. Videndus etiam
Fortunius Licetus, d'e Lucern., I. vi, c. 47. Apud
Ciampinum, l. II veter. monument., p. 172, tab. 19,
quaedam antiqua monumenta notam exhibent, qua3
aliis chresimon, aliis Ci^rauuium videlur.
N. 23. Phiet rho. Griahus edidit (p el p sed me- ;
lius est expressum nom n harum litterarum phi et
rho, ut conjecit Vulcanius, hcecsubjecia annotatione :
Emendo phi et rho. ISota enim ex tds duabus litteris
composita videtur. Cumque Isidorus Ipse hanc no-
tam dicat solere poni ob sollicitudinem, equidem
crediderim per hanc notam significari cppovrjsov, hoc
est, obscurum esse locum, ideoque diligentius de
Q eo cogitandum esse. Librarii conjunxeruiu phietrho,
ex quo processit iu ?tlss., et Editis phictro. lu Psal-
terio Golhico, quod Toleti adhuc asservalur, hiec ipsa
nota apparei, sed aliquantulum diversa forma, ut
observatur in perquam erudita prasfatione ad novam
Edit. Breviarii Isidoriani, sive Mozarabici, p. 20.
Cap. xxii. N. 1. Vulgares notas Ennius primus.
De notis vuigaribus multi multa scripserunt qui.e- :
dam ego proferam, quit; ad Isidorum illustrandum,
defendendumvo maxime pertinent. Lipsius, in epis-
: tola ad Leoiiardum Lessium, de notis, et notariis
veterum, I. i, epist. 27, adviirtit primum has notas
ab Isidoro vulgares dici, ut a juridicis el militaribus
distinguantur. Deinde putat Isidurum nou scripsisse
Ennius priinus, sed Persannius primus; nam de
Ennio nihil hujusmodi lCj^itur. Scd fortasse de pos-
leriori Ennio non cogitavit, de quo Grialius. Nomen
autem Persannii Lipsius ex veieribus Editiomb.is
sumpsil sic enim legit Commentus est notas, sed
: :
tantum prcepositionum. Post eum, Tertius Persan-
859 AD. S. ISIDORI
nius, Pliilargyrus et Aquila, elc, et corrigit : Post
eum Persannius, etc, abesl enim a xMss. vox Ter-
tius. Pro astantes idem Lipsius suspicatur legen-
dum audientes; nam in quodam Ms. invencrat ad-
dentes; non lamen damnal asiantes. Imo lioc soium
ego verum puto; videtur enim proprium fuisse no-
tariorum, ut colligi polesi ex hyrano Prudentii in
honorem sancii Cassiani, quem pueri, qui siylis t'o-
diebant, ita alloquebautur, Perist. hymn. 9, v. 71
Reddlmus ecce tibi tam millia multa notarurn,
Quam stanJo, flendo, te docente, excepimus.
Nisi dicamus pueros, quia sub magislri disciplina
tTdUt, stantes excipere solitos notas Samuel Peliius
observat. L ii, c. 1, ila distinguendum censet Com- : benedictae indice pugnemus, ut quod Uttera illa,
mentatus est notas. Sed pra^positionum tantum post
eum tertius Persannius, Philargyrtis, et Aquila, etc.
Scilicet Tiro notas iharacterum invenit dislinctas sanum et vigentem denolat. Rutgersii ejusdem con-
a vulgaribus Enuii per liiteras. Tironem exceperunt _ jectura Nic Antonio, in Biblioth. vel. Ilisp., 1. v,
Philargyrus et Aquila. Persannius tertius post Tiro-u n. 97, non placuit; qui contra Lipsium, de recta
nem notas pr*positionum tantum adjecit. Notas, quas Pronuniiatione Unguse Lat., c 14, V pro T subsli-
Tironi Grulherus ascripsit, suppositiiias esse cen- tuere voleniem, amplectitur potius Thonice Reinesii
sebat Peveratus, qui veras Tironis notas penes se
esse asserebat, ut dixi in comment. ad Prudent.
hym. 9 Perist. v. 23. Fortasse Isidorus ita intellexil,
ul Ennius primus (Junior, seilicetj 1,100 notas di-
versarum vocum invenerit; primus quoque Tiro notas
prag()Ositionum tanlum, de quibus Ennius tacuerat,
commenlus fuerit. Post Tironem Vipsanius, seu Per-
sannius, ut ahi Editi, aut Samnius, vel Saninius, ut
noiinulli Mss., Philargius, sive Philargyrus, 't Aqnila,
alius aUas addiderunt. Neque male esset alii alias
addiderunt. Grialius unum, eumdemque hominem
facere videtur Vipsanium Philargium ; sed melius
distinguemus : Vipsanius, Philargius. Caeterum cum
veteres ipsi multum inter se varieni de inventoribus
notarum, opinor Isidorum ex ahcujus senlentia pri-
mum Ennium auctorem fecisse, deinde ex alterius
opinione Tironem. Facile autem fuit ut librarii no-
mina scriptorum ad marginem indicala pnetermilte-
rent, ut jam in Isidorianis animadverti. Alia de notis
videri possunt in Actis Academias Barcinon., l. I, p.
427, t. I, prodr. 1. i, ad Chronic. Gottwic, et apud
Fabricium, in Bibl., c. 16, n. 15, et in Bibl. vet.
Lat., c 9 1. II, n. 8, et 1. iv, c 6, qui diversas ve-
terum notarum Editiones, explicytionesque, necnon
auctores, qui de eis agunt, recenset. Bibliotheca Va-
ticana Oltoboniaiia, n. 2971, servat opus ms. prae-
stanlissimum, et qunntivis prelii, scilicet Joannis
Baplislse Guazzeroni interpretationem in veteres noias
Romauorum, etc Notarum ioca sunt 6,400, explica-
tiones10,720. In veteribus membranis Vaticanis
nonnuUa occurrunt etiam Isidori noslri opuscula no-
tis antiquis Romaiiorum exarata.
N. 2. Deinde Seneca. Lipsius, in epist. cit. adLes-
sium, putai Senecam Patrem ab Isidoro inteliigi, qui
opus notarum effecerii in quinque millia. Verisimi-
lem hanc suspicionem vocat Fabricius, in not. ad
c 9 I. II, n. 8, Bibl. vel. Lat., quamvis Bernardus
a Mahinkrot, c 24, de natura et usu liiterarum,
philosoplium Senecam innui malit. Pignorius, de
Servis, p. 110, neutrum admittere veile videtur;
nam ex verbis Senecfe de notis ep. 40 Vilissimo-:
rum mancipiorum ista commenta sunt, coihgit
falsa Isidorum narrare. Sed cur non potuerit Seneca
commentum, quod fuit vilissimorum mancipiorum,
dignum existimare, quod ipse, vel quivis aiuis inge-
nuus homo ampUficaret? In textu Editionis Griahi
et in noiis legitur Contractu omnium ; Varro qui
: ram fuisse x, sed y et z usque ad AugusU tempus apud
tedem contructu pro contractione,contractura usur-
pavii 1. 1 R. R.^ cap. penult. Sed melius cum aHis
videtur contracto, sciiicet colleclo, riigesto, et aucto
numero, eic, ui in exemplo a Griailo producto ex
Suetonio, el apud eumdem Suetonium, in Augusto,
c. 31 : Duo millia librorum contracta undique cre-
niuvit.
ETYMOLOG. AREVALI NOT^. 860
J\
Cap. XXIV. N. i. In breviculis. In not. ad Pollu-
cem. t. H, l. VIII, c 9, conjicitur hoc loco reponen-
dum i7i matriculis pro in breviculis. Sca.V\ gcr ferale
sonans V ab Ausonio, idylL 12, vocari ait, quia ab
eo incipit verbum ululare ; sic iile inierpretaiur.
Exploratum quidem est in veleribus quse exstant
monumeniis V poni pro vivit. Hxerapla pr?eter aiios
congessit v. c. Marinius in Actis Arvalium, p. 610 et
: seqq. Quid ergo ? eritne reponendum in Isidoro V
pro T? Rppugnant mss. exemplaria. Et Rutgersius
quidem, Var. lect, 1. v, c. 17, defendit T pro super-
stite a Grceco verbo Tr^psw. Rutgersio adha;ret Bar-
tlhus, I. xLiv Advers., c 6, qui neque in lingua
Latina rationes deesse ait, ut pro lillera hac crucis
quam ducem recti Ennodius, epigr. 17, vocat, ho-
rainera erectum, et brachiis bene utentem, adeoque
observationem, qui lib. i Var. lect., c 7, Y pro T
in Isidoro legendum contendit ; nam Y littera initia-
Us est vocis uYcia;, sanitatis, incolumitatis, quod
Galerii insigni teslimonio confirraat. Addi potest ex
eodem Isidoro sup. c 3, n. 7, Y ad exemplum vitae
humanse fuisse formatum et num. 8 : Quinque
,
autem esse apud Groecos mijsticas litteras : prima
r, quce humanam vitam significat, de qua nunc
diximus. Secunda Q, quoi mortem signi/icat. Ao
facile quidem fuit V, demissis cornicuhs, inter ex-
scriplorum manus in T transire. Vellem tamen ia
antiquis breviculismilitum aliquod hujusraodi exem-
plum appareret. Fortasse hic usus coepit, postquara
imperiura Romanum ad Graecos imperatores devenit.
Grialius et alii Editi ita interpungunt Habet per :
C medium telum. Id est, mortis signum. Malo, telum,
id est, mortis signum, ut apud eumdem Grialium
supra cap. 3, n. 8. Alioquin theta quoque mortis
signum dicitur, ut a 3Iartiali, L vii, epigr. 36 :
Nosti mortiferum qufestoris, Castrice, signum.
Est opera3 pretium discere theta novum.
lu versu Persii erat cst, pro quo restitui es. Montfau-
conius, I. 4, c 2, Palteogr. Graec adverut antiquos
scripsisse cum lineola in medio, recentemque esse
morem aliter scribendi, scilicet 6. Videndus Botta-
rius in inscriptione sepulcrali, quam illustrat tom. I
Romfe subterr., p. 74, in qua exaratum conspicitur.
N. 2. Cum autem impuritiam. Vide suo loco
varias lecUones de imperitia , impuritia, aut peritia.
Cap. XXV. N. 1. Notas etiam litterarum. Ariis
occulte scribendi, sive steganographise, arUsque oc-
cultas scfipturas solvendi et legendi prseter Triihe-
mium plures prfecepta tradiderunt, recensili a Fabri-
Ocio in Bibliogr. Antiq., c 21, n. 11. Ciceronem
quoque notis litterarum usum fuisse, colligit Emman.
Frider. Gregonus, in dissertat. de scribendi genere
per signa, pra^cipue apud veteres Lalinos, quae legi-
tur vol. II Actor. societ. Latin. lenensis.
N. 2. Pro z autem I red. ad dupl. aa. Verba Cse-
saris foriasse incipiunt a cum, aique ita legendum
erit, incidant, non incidunt, ut Grialius habet, Verba
Pro z autem, elc, Grialius censet ita legenda Pro :
X autem, elc At Suetonius, in Augusto, eodem raodo
loquitur cap. 88. Pro z autem duplex aa.Neque Isido-
rus tradit, c 3 et 4, Augusti tempore extreraam litte-
Romanos scriptas non fuisse, quod ipsum de Httera x
docuit. Diverso modo Ca;sarem litteras commutasse,
cum ad alios scribebat, ex Sueionio, in Julio Caesare,
c 56, oslenditur quartam enim elementorum hlte-
;
rara, id est, d pro «, ct perinde reliquas coramutabat.
A. Gellius, 1. XVII, c. 9, Noct. Auic, laudat Probi
.'Traoiuialic! coii m. ntarium salis curics? factum c'c
861 AD S. ISIDORI
occulta litlerarum significatione epistolarum C. Cre-
saris scriptariim.
Cap. XXVI. N. 1. Gladiorum motu. De nolis cligi-
compulo, sive loquela per gestum digito-
torura, et
rum, sermonem instilui in Isidorianis, c. 86, n. 15.
Grialius in textu edidit gladiorum motu ; sed in
nolis videtur voluisse gladiorum nutu, quod recens
Editor Matritensis amplexus est. Imo etiam ipse
Griaiius inter Editionem procurandam; etsi enim in
meo exemplari textus exini)et motu, in alio lamen
exemplari quantumvis ejusdem Ediiionis, reperi
7iutu. quandoque inter se ejusdem Editionis
Ita
exemplaria variant. Non video causam cur contra
plerosque veteres Codices mutem motu in 7iutu.
N. 2. Ennius de quad. impud. Cum ex Festo ton-
slel Nsevii lios esse versus, lulo rejiosui Nceviiis pro
£Hnms, quamvis Grialius, aiiique Ediii et Mss. con-
stanter legant Ennius. Facile enim fuit ul primi libra-
rii pro Ncevii nomine, fortasse per litterarum com-
penilium indicalo, Ennium subrogarent. Ita etiam
dotatim, quod in Grialii aliorumque Edilione erat,
mulavi in datatim; nam favet princeps mihi editio
sine anni nota, et nonnulli Mss. Plautus simililer,
Curcul. II, 3, 18 Quipila ludunt datatim,\iQC est,
:
invicem dando. Qui piladalatim ludebant, vocabantur
pilicrepi, de quiljus Seneca, ep. o6, et Liisius, in
not. De lusu pilaB pulchri sunt Manilii versus, 1. 5,
v. 165 seqq. Versus in Mss. Codicibus mendose ple-
rumque descripti sunt, ut ex var. lection. constabit.
Vestigium eliam superest verbi quod Festus conser-
\di\il adnictat, neque debuil certe ab Isidoro omitli.
In Vulgata apud Salomonem legitur. Annuit oculis,
non oculo.
Cap. xxvii. N. 5. Exsultat. Isidorus, ut in Isido-
rianis et in his notis jam monui, ac stepe monebo,
nomina auclorum ex quibus verba aul sententias su-
mebat margini per compendia liiterarurn mihi videtur
appiiixisse quse a librariis per negligentiam aut Q ^^^^- ^ox comparationis vide
; etur nova fuiisc Cicero-
ignoratiliam pra^lermissa deinde snnt (Vid. Grial.,
ibi, woL). Hinc mirum videri non debet, si interdum
duae contraiia? senlenti?e, ut hoc loco, proferuutur.
N. 26. Vce interjectio. Neque verba, neque scn-
tenlia, quam Grialius A. Gellio imputat JYrf. Grial,
(
ibi, not.) apud eum reperiuutur. L. v, et
c. 12 cit.,
ne nominavit quidem vocem vetus, in qua certe ve
brevis est, non tamen in vecors. Sententia ergo
Gellii, loc. cit., et c. 5 1. xvi, est ve particulam
duphcem signiticalum, eumdemque diversum habere;
nam el au^endie rei valel, et mmuend» augenda?, ;
ulin veliemens, et in vetus, quod ab cetatis miignilu-
dine dicium pulat ; minuenda?, ut ia vcecors.
N. 27. Ita et Xrisma. Christinomen in Mss. scribi
solet Xpt; ex Grsco idiomate, ex quo monogramma
l. Alii etiam scnbebant Xps, quia p Latinum simile
est r Gr«co. Cum autem litterae omnes exarabanlur,
retento .c,ita efferebalur Xristus; qua; scribendi
:
ra- Oamplior quaedam inlerpreiatio
lioad extremri usque lempora permanavil ut in nuil-
lis etiam libris edilis observare
licet, in quibus ea
qua; ad Christum ChrisLianosve spectant,indices ipsi
ad htteram x rejicmnt. In alphabeticis carminibus
Christianorum pro x passim Xristi nomen inseritur,
ut adverti ad Sedulium in hymno abecedario,
v. 81
ubi restitui Xristo myron post Sabbatum, pro
\ero-
myrrhampost Sabbatum,mi anieaconird mcin
nem legebatur.
N. 29. Sicilicum superponeb. Sicilicus apponebalur
cerle supra vocalem qu?e ab antiquis geminabatur,
ut ex veteribus inscriptionibus Marinius, in
Aclis
Arvalium, p. 39, ostendit; scilicet, iti R\FA, SvRA,
MvSA,etc. Suspicatur auti,-m Marinius Vicloiiuum si-
cilicumconfudissecumlineola qu;e in inscriptionibus
adhuc conspicilur, tanquam signum duplicandi con-
sonantes, utCOMlSSVM,etc.Ai Viclorinuslibrosap-
non inscnpiiones: Sicut apparet, inquit, in
pellai,
multis adhuc vetcribus ita scriptis libris. Adeoque
ETYMOLOG. AREVALI NOTiE. 862
f^
deceptum eum non ita facile suspicari debemus. Et
in ipsis quidem inscriptionibus quas Marinius, pag.
37, indicat, lineola ad duplicandam sequentem con-
sonantem imposita sicilico non valde dissimilis est
ut ia VeTIO pro Vettio. Potius credam sicilicumdu-
pici modo formatum fuisse vel per modum apostro-
phes, ut in MvSA, etc, vel per modum accentus
gravis,ut in VETIO.Sed cum Victorinus dicat : Supra
litteram,quam geminari oportebat sicilicum impo-
,
nebaut,el Isidorus Sicilicum superponebant. .non
:
duplicabant litteras, sed supra sicilicosapponebant,
non recte edidii Grialius scCa, sefa, aseres : sed
scribendum SEl'A, SEr'A, As'ERES, atque ita in •
lelligilur quod ait Festus Sicilicum dictum, quod
:
semunciam sccet. Secat enim litteram, quam dupli-
candam indicat. In lapidihus antiquis saepe deest una
e duabus consonantibus duplicandis. In app. 3 ad
Eiymologias tria alia opuscula de orthographia exhi-
_ bebo, quorum primum Etymologiis in Godice Alba-
u nio insertum est, alterum^Isidori nomine inscriptum
in veleri Codice Regio-vaticano 6018 invenitur, ter-
tium ex Cod. Elymolog. Vat. Arch. 1 proferam.
Cap. xxviii. N. 1. Reprehenditur a Grialio Isido-
rus [Vid. Grial., ibi, not.) vel certe hoc ejus c. Ec-
cur autem ? Apud Quinlilianum, inquit, similium
comparatio esl analogise pars, apud Isidorum ipsum
genus. At nihil prohibet, partem aliquam analogi»
peculiari nomine vocari comparationem, ut revera
una ex octo analogise pariibus ab Isidoro vocatur,
scilicet comparatio' positivorum, et nihilominus ana-
logiam in genert» dici similinm comparalionem, sive
proportionem. Melius, ait Grialius, Sergia?, similium
rationem dixit. Sed quid Ciceroiii opponet, quem
secuius noster Isidorus csl ? Id, inquit, de Univers.,
c. 4, exlr., optime assequitur, quce Grcece avaXoy-.a,
Latine (audendum est enim ,' quoniam hcec primum
a nobis nouantur)., comparatio, proportiove dicipo-
"'^ tempore, saltem in sensu analogife idcirco ait, ;
audendum est, etc, neque usitatum rationis voca-
bulum adhibere voluit.
N. 2. Dissentiuntcasu. Hoc loco Isidorum a Gria-
lio reprehendi non puto Vide Grial. not.) certe re-
(
:
prehendi non debel. Ut enim desit simiiitudo, satis
est, quod lepus, et lupus disseniiant casu.
N. 4. Pistrinum,pistrilla. Observandum pistrilla
esse potius a pistrina, pistrinre, quam a pistrinum.
Cap. xxix. N. 4. Ut Silva. Si elymologiam Gne-
cam sequi velimus, poiius sylva quam silva scribere
debebimus et uonnulli quidem .'iylva scribunt, sed
;
repugnatit plerique auctores orthographia^.
Cap. XXX. N. 1. Hanc philosophi ad verbum. Scri-
bendum per duo verba ad verbum, ut apud Gra^cos.
Grialius voluisse videtur adverbum, vel adverbum.
Descriptio glossa^ ab Isidoro adhibita se.isu magis
proprio acciiiienda est, quamvis aliofjuin latiori sensu
glossa dici possit. Eo-
;
dem niodo Istdorus exphcal c. 29 1. ii, n. 6, ex Ma-
rio Victorino, quintam speciem detinitionis,quam La-
tine ad verbum dicimus. Ad hanc glosjte Jetioitio-
nem exactumvidetur Glossarium Isidorianuin, in quo
fere semper unius verbi res uno verbo manifestalur.
Cap. XXXI. N. 1. Differentia est. Huc pertinei.t
duo libri Isidori,quorum verborum
aller Differentice
ratio-
idscribitur, alter Differentice rerum, posl Elymolo-
gias a nobis adducendi.
Cap. XXXII. N. 8. Labdacismus. Simili modo,
atque eisdem ferme verbis labdacismum dehnit S.
Julianus Toletanus in opere de Gramniatici, 1. i,
n. 115, qui muita ex hoc libro S. Isidori sumpsit.
N. 9. Ut mater terra. Non dubitivi reponere
mater terra pro mater tera, quod Grialius aliique
vulgo editi habent. Collisionis descriptio duo verba
exigit, el mater terra legitur in EJitione mea ve-
teri sine loci annive nota, et in aiia Veneta anao
1483, faventqiie nonnnjli Cod. niss.
863 AD S. ISIDORI
Cap. XXXIII. N. 2. Cilicibus. Grialius in not.,
cilicibus; in lexlu, a cilicibus, quod plerique
'
exhibent,
Cap, XXXIV, N, 5, Cacephaton dictio obscena.
Vossius, L IV Inst, Orat., c. 6, § 10, negat a re obs-
cena videri ductum His animum arrecti dictis, pree-
:
sertim cum Maro a virginali pudore Parthenias fuerit
dictus. Hiec vocabula gramTiatici passlm expiicanl.
Cap. XXXVI. N, 13. Nubila, nix, grando. Deesse
conjunctionem puto Nubila, nix et grando, ul ver.^us
hexameter recto stct talo.
N. 15. Tollentemve manu. Ex Virgilio reposui Tol-
lenlemve manu, quod Ubrarii commutarsnt in Tol-
lentemve rnanus, ul exstat etiam in Editis.
Cap, xxxvii, N, 8, Metonymia. Ex Charisio,
N. 9, Vulcanusmittit.GnaVwi?, parenthensi clausit
verbum mittit, quod tamen exstHt in plerisque Ms*!.
et Edilis, eliam apud Julianum Toietanura, n, 183.
Poeta fortasse scriusit :
Commistam mittit Vulcanus ad astra favillam.
lu Ediiione veteri legitur :
Mistam A'ulcanus commiilit aJ astra faviUa.
Putabam :
Mistam Vulcanus cum mitlit ad astra faviUam.
N. 13. Synecdoche .GndWns uon semel edidit syne-
doche. Reposui synecdoche. Id enmi postulat usus, et
etymologise ratio ex verbis Graecis petita, Apud Ju-
lianum synecdoclie est signiticatio pleni intellectus
capax, etc,
N, 20, Synchysis. NonnuUi Mss, et Editi habent
synthesis ; GridAms Ctim aliis synchesis, \Hi legitur
etiam apud Servium, in Editione Petri DanieUs, Re-
stiiui synchysis. ViJesis Alciatum, 1, x Parerg, jur.,
c. 11, el ber. Joan. Vossium, L iv Inslit. Orat., c.
1,§14,
N, 2H. Parcemia.l?a.rcemia contra stimulumcalces Ctur cento de Christo Virgibanis compaginatus versi-
significat rei contrarice resistere, ut ait Cliarisius,
adeoque apud Isidorum fortasse legeudum adversis
resisti.
Cap,'xxxix. N, 6, Eosque longos. Gellius, I, xviii,
c, 15 : In longis versibus,qui hexametri vocantur.
Turnebus, in Cieer., ii de legibus, versus fiuem,
ob.-.ervat ex Ciceione Isidorum, 7ion omnino ma-
ium, ut aii, auctorem, sumpsisse quod Enuius lon-
gos vocaverit hexainetros. Giraldus, de Poet., Livium
Audronicum Eunio anliquiorem fctatuit sed addil
; autem videri putat nonnihil rationis in ea opi-
coutroversidm esse inter scriptores de ojus tempore,
cl annorum iium':;ro. Inter Iragmenta Livii nonnulli
versus hexametri occurrunl, ac proinde hic anle
Ennium versus hexametros lecisse diceudus est.
Couftr A. Gcllium, 1, xvii, c 21.
N. 9, Nam heroes a. v. q. aerei. Videtur Isidori
sevo scribi vulgo consuevisse ceros pro hcros ; naia
vocabularium uouiinum per alphabetum iucipit
Air os vir fortis etsapiens, o;ao ?,]iec\.ai\i\eTh'dhti]\xs ^c\o an Griahus Isidori mentem assecusus fuerit
n. : heroes appellanturviri, quasi cerei, elc, et si- ** Isidorus non ait, ex actis commentarios compositos,
milia 1, viii, c, 11, n, 96, Scnptura sane probari
uou potest, seJ etymon noa ita absurdum cst, Suiit
enim qai existimeut heroas dictos ab asp, aer, quia
tesreslria non sapiuul, sed supercminent instar aeris.
Vide Btcmanum, de Orig. Lat, ling,, p, 525,
N. 16, Chorumque agrestem DiancE. Gnd.li\is\ide-
tur ex conjeclura \ oluisse Agrestis Dicmce, vel in da-
tivo Agresti Diance.
N. 17, David prophetam... Mnemia. In Editis et
Mss. iuvonio propheta;sed lei,endum prophetam, ut
1, I de Eccles, oftic, c. 6 Hymnos primum eum-
: ex Sempronio Asellione refert Gellius Verum inter:
dem prophetam condidisse accecinisse manifestum
est, deinde et alios prophetas. De nympiia Mnemia Ti-
motho discrepant inier se mss, Cod. neque certa
lectio erui potest. la Lidori-inis c. 97, n. 19, ex
Cod. Val. 4498, cujusdam Idvomeae nymplue Ma-
ricae memini, qute fuit mater Rhythmonis, a quo
rhydimus creJilur aiclus. Suspicabar, hauc cssc Cy-
ETYMOLOG. AREVALI NOT^. 864
e /| mothoem, Timothoem, de qua Isidorus Conjcc-
sive :
'"
alii tura etiam nonnuUa esse potest de Pheraonoe, de
qua Fortunalianus in sua arte, c. de dactylico, sic
refert: Hunc (dactylicum) Ennius longum vocat,
Grcecideliacum, quia hoc fjenere Phemonoe Apolli-
nis vates vaticinata est. Goitfridus Olearius disser-
tationem edidit Lips. 1708, de ijoetriis Graeci-s quam
nondum vidi.
N, 19. Similiter et nunc. Prohibitum tamen fueral
a concilio Toletano iii, anno 589, can. 22 : Religio-
sorum omnium corpora, qui divina vocatione ab hac
vita recedunt, cum psalmis tantummodo psallen-
tium vocibus debere ad sepulcra deferri.Nam fune-
bre carmen,quod vulgo defunctiscantari solet, vel
pectoribus se proximos , aut familias ccedere omnino
prohibemus...Si enim potest hoc episcopus Christia-
norum omnium [AL, Christianos omnes) prohibere,
agere non moretur. A religiosis tamen omnino ali-
ter fieri non debere censemus. Fortasse episcopi ob-
B tinere noa potuerunt ut ejusmodi funebria carmina
in funere omnium Christianorum cessarent. Qui au-
tem interprelantur Religiosorum omnium corpora,
hoc est, fidelium otnnium, <\eceplos constai ex-se-
quenlibus verbis, quibus distinctio inter religiosos et
Cliristianos adhibetur, SL-ulentia ergo esse videtur,
, ut si episcopus in fanere cujuslibet fidelis carmen
funebre prohibere possil, id agere non moretur, sed
omnino iu reUgiosorum funeribus carmen funebre
j)rohibendum esse statuitur,
N, 25. Centones. Locus Tertulliani est c. 39, Gria-
lius ediderat facilitatis, hodie ex \mjilio fabula in
totum.\evhz. reslitui, ut nunc in Edilionibus correc-
lisleguntur. Alii etiam e\\)\henl plenissime exsuxit,
et mox Homerocentones etiam vocari solent, qui,e\c.
N. 26. Proba uxor Adelphi. Oe Proba^ centone
sermoneni habui in appeud. 5, ad SeduUum, n. 52,
Decreti Gelasii, ubi inter libros apocryphos recense-
bus, Leges centonis explicui ib,, app, 1, not. 88.
Cap. xli. N. 1, Historia ari xoij taTopctv, Gel-
lius, 1, V, c. 18 Historiam ab annalibus quidam
:
differre eo putant,quodcum utrumquesit rerum ge-
starum narratio,earum tamenproprie rerumsit lii-
storia, quibus rebus gerendis interfuerit is quinar-
ret; eamque esse opinionem quorumdam Verrius
Flaccusrefert in librode Significatu verborum quar-
to ; ac se quidem dubitare super ea re dicit; posse
nione, quod historia Grcece significet rerum cogni-
tionem prcesentium.
N. 2. Series... a sertis florum. Seriem a sero a'ii
deducuiit, ut congeries a congero. El ila. series, ut ob-
servat Becmanus, p. 965 de Origin, ling, Lat,, pro-
prie corapetit hortulanis et agricolis, qui serunt et ;
inde ad alia iransfertur quae certo ordine tiunt.
Cap. lxiv. N. 3 In commentariis acta sunt. Nes-
sed docet annales ab anniversariis gestis nominaia
quaecumque acta digna memoriae per annos in com-
raentariis (sseut perscripta. Neque novum est dicere
commentarios actorum, aut acta in commentariis.
N. 4. Inter historiam autem et annal. Gellius,loc.
cil,, ex multorum opiuione, retert omnes annales
esse historiam, non omuem historiam annales, nam
historia est rerum gestarura vel expositio, vel de-
monstratio ; annales sunt hisioria servato cujusque
anni ordioe. Peculiaria vero sunl, quae in hoc genere
eos qui annales relinquere voluenmt, et eos, qui 7'es
gestas a Romcmis prcescribere conati essent,omnium
rerum hoc interfuit.Annales libritantummodoquod
factum quoque anno gestumsit, iddemonstrabant,id
est, eorum quasi qui diarium scribunt, quam Grceci
s-fr.uLsptoa vocant. Nobis non modo satis esse vidco,
quod factum csset, id pronuntiarc, sed etiam quo
865
consilio, quaque ratione gesta essent demonstrarc. •
Vide eliam Cicer. in Or. c 20.
N. 5. Inter hisforiam, argum. et /"«/?. Senius ad
Mn. I, V. 239, revocato a sanguine Teucri, in edit.
Lugfiunobatav. 1680, ita liabet: £f scicndumintcr fa- menfum frequentius esl dchoncsfamcntum, de quo
bulam et argumentum, hoc est, historiam, hoc inte-
ressc, qtiod fabula cst dicta rcs contra naturam, sivc
facta,sive non
facta, ut dc Pasiphae. Historiaest ar-
gumentum quidquidsecundum naturam diciturySive
facium, sive non factum,utdc P/irerfrfl. Fortasse le-
gendum -.Historiaet argumcntum quidquid, elc. In
Codicibus mss. hic quoque est finis libri t, cum epi-
graphe Explicit, aut Finit liber primus ; sed ita ut
:
in nonnullis ultimaqualuor capita veluti separato li-
tulo proierantur cum inscriptione De Historia.lnTo-
sub hoc litulo hi quatuor para-
letanis vetustissimis
graphi indicantur 1. Dc vocabulo Historiai.il. De
:
primis auctoribus Historiarum. III. De utilitatc
Historioi. IV. De generibus Histori(V. Sednoninter-
serunlur inscriptiones capitum, ul in Editis.
LIBER SECUNDUS.
Cap. II. N. 2. Nam mcmbranis
Hunc locum imitatus videtur Ildefonsus, dum
Isidori
ejusdem Isidori eloquenliam laudat, ul dixi in Isido-
rianis, c. 5. n. 9.
Cap. vii. N. 2. Benivolum. Recepta consuetudo
scriben^ii benevolus, ut bcneficium,
retineri potest, ut Cellarius aliique probant.
not. ad l.x, verbo Bcnevolus.
Cap. IX. N. 3. Licet Apostolus. Isidori ipsius puto
esse licet Apostolus ; hoc enim vult dicere, Aposto-
lum quoque arte dialecticaatque rhetorica usum ali-
quando fuisse, quod Hieronymi verbis astruit. In
multis M?s. est syllogismos... utuntur.
N. 14. Ex sola assumptione. In plerisque Codici-
bus tantum legitur Ex sola assumptione, ut est il-
:
lud : si inimicus est, etc.
N. 15. Ex sola conclusione. Vossius,Inslit. Orat.,
!, iH. c 5, g 5, observat, id ex Victoriiio sumplura,
et addit hoc pacto argumeniari oratores, cum ante-
cessit conclusio.
N. iQ.Sequitur epicherem... Latior et exsecutior
rhetoricus syllogismus. Vossius, ib.. § 4, vult scribi
epichirima. Productionem sermonis explicat, quia
orator adjungit majoris et minoris probationem. In
multis Goihicis Codicibus legiiur, latior, et exsecu-
tior rhctoricis syllogismis.
Cap. X. N.2. Ratio commendat. Locus hic lauda-
tur ab Altone, ep. 1, t. ii, p. 298 Cum beatus dicat
Isidorus : Consuetudo est jus, etc. ubi corrigendum
quodper legem, etiegendum, quodpro lege.
Cap. XVI. N. 2. Msi id quoddicat et facetedicat.
Cod. 1. Vat. Arch., nisiid quod dicatet faccre, quod
fortasse praeferendum. Pra?misit enim Isidorus, c. 3,
n. 1 Orator est igitur vir bonus, dicendi peritus.
: n
Yir bonus consistit natura, moribus, artibus. Cum
Cod. 1 Vat. Arch. consentit Cod. 2 Tol. Poierit etiam
legi : nisi id, quod deceat, facere, ut eadem
lentia.
Cap. xviii. N. 2. Sicque.... fit periodus. Huc per-
tinent ea quce de positura, sive interpungendi ralione
dixi 1. c. 20. Periodum intelligit Barthius, 1. n. Adv.
c. 17. esse versus illos quibus distingui olim opera
solebant, ut etiamnum sacra biblia.
Cap. XX. N. 4. Altitudinem suggerit. Nostri mss.
exhibent : altitudinemimaginis.,
aliis : Demissum lapsi per
rit. Foriasse legendum
gerit.
Cap.xxi. N.3. Ut est illud Africani. Africanus for-
tasse est illc Africanus homo disertus, causarum de-
fensor assiduus, a Valente occisus, cujus his verbis
Ammianus Marcellinusmeminit
fuil Africanus jurisconsultus.
AD S. ISIDORI LTYMOLOG. AREVALI NOT^. 866
N. 4. Adolescentia scnectuii dedccoramentum.
Verbum dedecoramentum in Lexico Latino Forceilini
,
pra^termissum est, ubi lameu reponitur inhonesta-
nientum, laudato hoc Gracchi loco. Pro inhonesta-
vide Rosweydi Onomaslicon post Viias Patrum.
N. 5. Vi atque ingratiis coactus. Non assenlior
Grialio qui coactus interpretationem esse asserit.
Recte enim Latine dicitur vi coactus necessitate co-
actus, et Nepos, in Themislocl., c. 4, ait Ut ingra-
:
tiis ad depugnandum omnes cogcrentur. Cur ergo
rejicietur vi atque ingratiis coactus?
N. 6. Hinc denique... Cum iniquitate, luxuria,
ignavia. In Editis Ciceronis deest hinc ante denique;
Q\.mo\d.diA\\.nvcum,%d\Xiceicumluxuria,cumignavia.
N. 7. Bina et bina. Vulgata nostra Contra ma-
:
lum bonum est, et contra mortem vita : sic et con-
tra virum justum peccator. Etsic intuere in omnia
opera Altissimi. Duo, et duo, unum contra unum.
N. 27. Flentis. ... Admonentis. Dcsnnl exempla in
B
Flentis, Admonentis, etc. sed in nonnulhs Mss. ad-
;
ditur ut, scilicet Flcniis ut, admonentis, ut, etc.
Cap. xxii. N. 1. Quce logica dicitur. Ger. Joan.
retentis q. adh. Vossius, de Natura artium, 1. iii, c. 4, ait veteres
mathesin etiam ante iogicani didicisse : ab hoc or-
dine postea recessum a nonnuliis, ut ex his Isidori
sunt barbari scriptores in trivio
libris patet. Id secuti
et quadrivio. Non probat Vossius. Rationes pro utra-
benedico, etc, que parte plausibiles afferri possunf, et Isidoro Cas-
Confer siodorus prfeivit.
Cap. xxiv. N. 2. Et immobile. Alii minus bcae
apud Lactantium et mobile,aui et immortale pro et
immobile; qua de re videndi Copernicus, Cardinaiis
de Cusa, etc, indicati in not. ad Lactantium, cura
Joan. Baptistae Le Brun, el Nicoiai Lengiet.
N. 4. Contemplata ratione. Contcmplatus passive
pro inspectus, consideratus, usus quoque est Am-
mianus Marcellinus non semel; adeoque leclio Codi-
^ cum contcmplata ratione sollicilari non debet.
*»
N. 8. Pro qua nostri tlieoricam.Eodem modo triuni
generum discipiinas Isidorus explicat in prooemiis tit.
de lihris Salomonis. Confer not. ad eum locum. Pro
theoricam nonnuiii Mss. habent theologiam.
N. 15. Astronomia est disciplina, etc Repetitur
ha3c descriptio c. 24 1. iii, desumpta ex Cassiodoro,
1. de Astronomia, ex quo legi posset cursus exles-
tium sidcrum, et figuras contemplatur.
Cap. XXV. N. 9. Boetius cdidit. Boetius et Boe-
thius vulgo scribi soiet. V. C. Marinius, in Act. Ar-
val,, p. 390, ostendit veram scribendi rationem essc
:
Boethus, ul legitur in anliquissimis insciiptionibus.
Sed, ut ipse fatelur, jam saiculo v et vi Boetius, et
Boethius scribebatur.
Cap. xxvi. N. 3. Annotationes in Cassianum, quas
Griaiius laudat {Vid. Grial., ibi, not.), sunt Petri
Chacon, ex quo plurimas notas ad suam Isidori Edi-
tionem Grialius acceperat.
Cap xxvin. N. 3. Qui conducit. In Mss. cl el cd
ssepe confunduntur, ut Eradius pro Eraclius. Uiuc
sit sen- suspicabar legendum lioc loco, et seqq. concludit,
quod verbum proprium est syliogisticfe et a Cassio-
doro, et aiiis, ex quibus Isidorum profecit, adhibitum.
Cap. XXIX. N. 6. Quam Grxci xa-' dvTfAE^iv. Ila
explicatur <//os.5« vocabuium 1. i, c. 30, n, 1.
N. 12. Ut sit assis. Assis in reclo casu pro as usur-
paturetiam a veteri Persii schoiiaste, ad sat.2, v. 59,
et Donato ad Terentii Phormion. i, 1, 9.
et V, A, I, omissis Cap. XXXI. N. 1. Quodjuxta Ciceronem adversum
funem, imaginis sugge- vocutur. Notum eslsaDcti Juliani Toletani opus, quod
: altitudinis imaginem sug- Antilveimena inscripsit, quia agit de sacrae Scriplurs!
locis, qua; in spcciem opposita videntur et ab eodem
explicatione opporlune adhibita in concordiam re-
vocantur.
N. 6. Infantem non dicere sine dentibus. Aillsido-
lib. xxix, c. 3. Alius rus infantem, cui setas tenera denles nondum con-
cessit, non cssc dicendura edentulum, vel sine den-
867 AD S. ISIDORl ETYMOLOG. AREYALI NOT.f:.
tibu.<;, tanquam denlibus privaliim, cum eos
habueril.
LIBER TERTIUS.
Cap. I. N.l. Grceci enim. In Edit. Grialii est nota
litierfe a anie vcrba, grceci enim; sed nihil subnota-
tur; fortasse annoiatio excidii inter excudendum.
Existimo autem eo pertinuisse nolam, iit admonere-
mur id sumplum ex Boelio, aut aliquo alio. Arith-
meticam ca:'leris disciplinis malheinaticis priorem
esse, late probat Bociius, de Arithmet., 1. i, c. 3.
Cap. II. N.l ISiiiaeri discipl. Vossius, de natura
.
artium, c.lO, observat errasse Cassiodorum, de math.
disc. c.de arillim. riuem Isidorus iioc loco exscribil,
ubi ait, primum latiuorum de arilhm. scripsisse L.
Appuleium sive Apuleium Madaurensem; nam
cessit Terentius Varro.
Cap. III. N. 1. ISon numerum. Plerique nume-
rum diclum exisiimani non a numo, sed a vo[j.t;,
quod est distribulio.
N. 2. Quatuor a figura quadrata.AMi volunt qua-
tuor esse a y.6.-ic,% pro zai htpa, quia iEoli dicebant
fria, et pro quarto et alterum.
N. 3. Ucto vero per translatioiiem. Oc^o per trans-
lalionem, quia iisdem litlens Graece esl o/.tw.
N. 4. Forro viginti... quod sint decem bis geniti.
Ex Isidoro Papias Viginti quasi decem bis geniti.
:
Quod Becmanus, p. 1139, non improbal; sed ginti,
aut ginta redolere gr?ecum -/.fjvTx addit, quod in com-
posiiione numerum denarium denotat, ut in triginta,
etc, xpidt/.ovTa, etc.
N. 5. Centuni vero a cantho. Alii centuni dictum
putant a grffico iy.aTov. Etynion verbi mille nonnuili
ita expiicant, mille dictum a grseco /,0-'-v., -/CMbic,
vel ab Hebr^o ixb^2, quod est plenitudu, multiiudo.
A mille tactum miles. De his iterum Isidorus, 1. ix,
c. 3. Scribendi ratio pieri^que placel mille cum du-
plici //, milia cum uno.
Cap, IV. N. 4. Ratio numeri. H?ec ratione per-
motus isidorus scrijisil librum de Numcris, sive eo-
rum mysteriis; de quo dixi cap. 63 Isidorianor.
N. 3. JSoti hujus artis. Simili significalu Isidorus
cognitum usurpavit in epist. ad Braulionem Quia
non valeo, eic.PostuIavi te,ut mihidecadem sesctam
sa7icti Augustinitrcmsmitteres: poscout qtwquomodo
me cognitum ei facias.Forle cocjnitum ejus, scilicet,
decadis. De his rursus in not. ad eam epi^tolam.
Cap. V. N. 8. JSovcm mensurat ter terni. Fortasse
legendum, novem mensurant ter terni. Sensus hic
esi numerus ternarius ter ductus est mensura iiu-
:
meri uoni, et numerus ternarius quinquies ductus est
mensura numeri decimi quinti.
Cap. VI. N. 1. Alii incBciuales. Iste. Apud Gria-
lium erat incequales. Isfe dividitur sic. Alii vulgali
mullum discrepani. Melius videretur incequales. Ille
dividitur, eic.
N. 14. Varie atque inter se multum discreptinles
lcctiones hujus capiiis seorsum in variis lectioniljus
iegi possunt.
'Cap. VII. N. 2. In Mss. et veteribus Editionibus
descriptae sunt figurse numerorum, quas prseterire
non licet, etiamsi eas Grialius omiserit. Vide c. 13.
n. 2, el tabulam seream cura figuris numericis et
geometricis apponendam ad c. 12.
Cap. VIII. N. 2. Secund. geometr. Fortasse Isi-
dorus innuit duo media geometria> esse ila invenien-
da, ut unum ex arithmctica sumalur, alterum ex mu-
sica, quod clarius expiicat c. 23. Probatur vero esse
media, si multiplicata tantumdem faciunt atque ipsa
extrema muliiplicata.
Cap. IX. N. 2. In Cod. Ottobon. 6 invenio frag-
mentum hoc titulo Item de numero Isidori, quod
: nesium, Gudium, etc. Joannes Zach. Hilligerus dis-
aliquo modo ad bunc locum reterri potest, et in
app. 4. collocabitur; proprie autem magis ad gram-
raaticam quam ad aritlimelicam pertinet.
808
nunquam M Cap. X. N. Cassiodorus, quem alioquin Isidorus,
1.
sequi solet, primum de musica, lum de geometria
disserult.
Cap. XII. N. 2. In Editione principe, sine loco et
anno, et in vetuslissimis membranis, expressse sunt
figuras geometrife, quas ex Lidori mente reponi de-
bere ex c. seq. n. 2 arguitur.
N. 4. Cylindrus. Cybndri figiiram simul cum aliis
numericis, geometricis et musicis seri incisas ex ve-
tcrrimis mss. Codicibus exhibeo. Uberiores figura-
rum explicationes inter appendices proferentur.
j
Cap.xiii. In superiorihus figuris. GrLalius, qui fi-
guras c. prseced. omisit, non videlur animum ad haec
verba advertisse.
Cap. XV. N. 1. oLTzo Tou awsOai. Gerbertus, in syl-
loge scriptorum veterum de musica, haec Isidori ca-
prse-
pita protulit, ut in Isidorianis, c. 55, n. 35, adverti.
Ante Grialium Vulcaniusjam ediderat (/.w<jOa'.. Ger-
bertus e suo Codice apo tu muson ; sed in Cassio-
n
** doro, lib. de Arlibus, c. 5, legit ir.h tou (jLastvslv,
quod inusilalum est a iJ-ioj. Res eodem recidit.
Cap. XIV. Num. 3. Et lamenta ad tibias caneban-
tur. Juvencus, ad loc. cit. Malth., non tibias, sed
tubas memorat, et simili rnodo in veteri versione Ver-
cellensi non tibicines, sed ^M/?jc/?2es. Sedulius Vulga-
tai nostraB lectionem retinuit. Vide not, ad. 1. ii, v.
iOO, Juvenci, el ad. 1. iii, v. 134, Sedulii. Vvo con-
viviale melius esset conviuale, ut liabet Gerbertus
sed cum convivialis apud Macrobium etiam legaiur,
;
dubia quamvis scriptura, retineri poterit conviviale.
Quintilianus, sive Quinciilianus, qui de musica scri-
psit, a Grialio laudatus, est Quintilianus Arislides,
cujus opus exstat inter aha ejusdem argumenti, a
Meibomio edita.
Cap. xvii. N. 3. Quidquid loquimur, etc, ex Cas-
siodoro, loc cit., n.2. Gerbcrtus in suo Ms. videtur
invenisse venarum impulsu pro venarum impulsi-
g^ bus.
w Cap. xviii. N. 2. Auctores qui de musica ejusque
partibus scripserunt, necnon de muliis musicisins-
trumentis singillatim dissertationes ediderunl, plena
inanu more suo rccenset Fabricius in Bibliogr., c.
4, n. 15 ct seqq., quod hic observalum volui,ut eti-
am in seqq., cipitibus prte oculis habeatur, prseser-
:
lim cum de instrumentis musicis agetur. Addere licet
e recenlioribus Martinium, Eximenum, eic.
Cap.xx. N. 2. Vox tubce infremuit. Fortasse: Vox
tubce utinfremuit. Sequentia verba sunt Virgilii, 1.
III ^En., V. 556, et afferunlur pro alio exemplo vocis
abusivce.
N. 3. Sympho7iia est modulationis temperamen-
ttim, etc.lta fere Cassiodorus, 1. dcMusica Figuram
musicam ex vet. Cod.Tol. reprsesento.
N. 13. Vinnola. Etymon xocisvimiidce ex Isidoro
mullis placet. A villo, qui est quidara pilorum tloc-
cus, esl vinnus, vel, ut alii putant, a vinno est vilius.
n Neque desunt qui originem vinnuli repetunt non a
vinno, sed a vino. Scribitur vinnolus, virmulus, vi-
nulus.
Cap. XXI. N. 1. Multi sunt qui de musicis ins-
trumentis in genere, et in spccie opera conscripse-
runt, a Fabricio, utdixi, recensiti. In his est Bonan-
nius, cujus recentior Editio hunc prsefert tiiulura :
Descrizione degV istromenti armonici d'ogni genere,
seconda Edizione riveduta, corretta, ed accresciuta
clalV Abbate Giacinto Ceruti, ornata con cxl rami,
incisi da Arnoldo Wanwesterout. Roma, 1776 ,
in-i°.
N. 2. Organum vocab.estgeneral. De orcjano ob-
servari quaidam ad Prudent. Apolh. v. 148.
N. 4. Hinc ettibicen. Erant libicmes sacrorum,
de quibus menlio tit in lapidibus antiquis apud Rei-
sertationem edidit de tibicinibus in funcre adhibilis.
Vitt., 1717. Qusedam etiam ego annotavi ad Ju-
vencum, lib. ii, vers. 400, et ad SeduHum, lib. iii,
 a
s.

a< al
3

a
4
-m a. A a
6-A 'J -/^.'^5<J

L
a
a
a
a
a
a|
a
a
a
a ^ I

a. ll

.i8

xyiii

€xvU6 . C^/e^nld
% x;^- ^-^^.
6ld AU S. ISIDORI hTVMOLUG. AKEVALl
vers. 134. Confer praeieroa Vulpiuiii ad carni.
Catulli, ubi cic tibiarnm materia agit.
N. 5. Calamus n. est prop.arb. Isi:lorus,sive qui-
vis aliusclymologiifiaucior, \'or[a.sse calainum diclum
voluit a clamando. Sed calamus Grfece quoque ita
dicitur )c2AX(j.o;.
N. G.Fistula autemdicta. Alii fistuhe nomen
faciitium a souo pulaut, vel iraclum a Graeco «puaaw,
inflo.
N. 7. Sambuca. Sambucam orgaui genus Festus
aliique esse dicunl. lUud ipsum iustrumenlum vidc-
tur tuisse quod nos harpa dicimus. Propterea Pigno-
rius,de Servis, p. 81, miratur cur Isidorus nien-
tionem hic de tibiis ingerat. Existimo Isidorum ab
inslrumento musico sambuca ad arborem sambucam
sermonem convartisse, quasi dicat: Est autem sam-
bucus genusligni fragilis. ete. Cceterum sambucam
Syriacum noraen, et inventum esse, muili arbiliau-
tur.
N. 8. Panc?Mm. Lampiidius,in Heliogab., c.
Ipse ad tibias di.vitjuba cecinit, pandurixavit, or-
gano modulatus est. Causabonus, ad Limpridium, p.
112, V. 34 Pandura, inquit, quasi -avSoupU, quid
: negat Isidorui> sistrum a viris pulsari, scd innuit
etIsidorus innuit.^SonmiWi tradunt instrumeiilum iri-
chordum luisse, alii multas tibias cera junctas,quod
adlsidorum accedit. Pandero Hispanis species tym-
pani est quod nomcn fortasse ex uno ad aliud in-
, canus, X, 63
slrumentum musicum transit. Nam hoc loco Isidoro
sermo est de iuslrumeui.is organicis,non de rhyihmi-
cis.Hoc ipsum pula de bandurria, quod Ilispanis in-
strumentum rhythmicum est, et a nonnullis a pan-
dura derivalur quod solum intelligi potest, si voca-
: ponitur, ab Isidoro, c. 20, n. 13, dcscripta fuit. Ut
bulum tractu lemporis ex iuslrumento organico ad
rhythmicum commigrarit. Boltarius, tom. ii Roma?
subterr., p. 44, conlra Isidorum et alios panduram
lyram trichordem fuisse conlendil, atque ita vox ea
ad bandurriam faciiius trahi potest.
Cap. XXII. N. 3. Ut psalter. barb. Pollux,!. iv. c.
9 Testudo, psalterium, trigon, sambijcie, pyctides
:
(AL, ;:r;X-'.o£;), phomiinges, phcenix, spadix, etc.
Ha^c et alia a Polluce numerantur instrumenta quce
pulsantur Stephanus, in Lexic;, habet r.-r-/.-Xt, ubi
. gine, ostendit symphoniam apud Danielem non pro
plura de lioc iustrumento. Pro indicce Delrius vole-
bat scindapsi, Jungermannus, in not. ad Pullucem,
ja»i%ct(?,Salmasius relinendum putat cum velustis-
simis mss, indic(e,(\\xQd ab Indis fortean venissenl,
vel quod Lidi plurimum iilis uterentur. A Pollucequi-
dem, loc.cit., recensonturjrtm/;j/re, scindapsns, elc.
N, 6. Chordas autem dictas u corde. Vera origi-
natio chord(e est a yopoi], quod est inlestinum.
N.
Superius habct, ctc. Ilocipsum tradunt Eu-
7.
sebius prooemio in Ps., Basilius in ps. i, Am-
brosius piDefat. in ps. i, et Augusiinus enarrat in
ps. LVl.
N. 8. Lyra dicta, i-o xou XupEiv. Becmanus lyram
dictam pulat ab asperiuscula illa soni exililale lir,
lir, et annuere Isidoriim hoc loco ail. Certe XypEiv
nihil aliud significat nisi si forte exprimit sonum
lyr, lyr ; ac conjici potest ita Isidorum scripsisse
a lir, aul a hjr. Iterum de lyra 1. viii, c. 7, n. 4.
Yaria lyraruin genera recensent Blancliinus, de Mu-
sica veteru;ii, etBottarius tora.II Rom. subl., p. 42
et seq.
N. il. Cymbalaet acitabula.GvisiYms in textuexhi-
buit: Cymbala acitabulaquiedam sunt;^(ni in nota re-
tinet cum Edilisaliis: Cymbalaet acitabulaquiedam
sun t.Piselcro leclionem lt'xlus, ct pio acitabula subs-
liluo acetabula mutato iin e, ut in niss. sa?pe accidit.
Acetabulum propri«est vas aceti, ct per calachresin
de quocunque vase usurpatur. Ejiis ligiira rotunda
est, nulla raarginis paulalim se undique
latitudino
conirahens calicis instar usijue ad inmm. Sonuslym-
panorum proprius /«u^/iusdicehatur, ut contra cym-
balorum tinnitus elcrepitus ; quod discrimen notavit
Seneca, 1. ii Natur. qutesl., c. 27. De ballcmatiis
vide Ducangium verbo balare quo usus quoque
,
Patrol. LXXXH.
NOLE. 874
G2 fuitsanctus Augustinus pro6Yi//a/'e. Salmasiusin not.
f^
ad Fl. Vopiscum, p. 211, v. 6, Isidorum more suo
falli ait, quia ballematia sunt saltationes, ct ballc-
matica cymbala, non quia percutiaijtur sic dicta, sed
quia ad eorum sonilum saltetur. Verum stepe critici
Isidorum decipi pronuntiant, quia ejus verha iu alie-
vel num sensum detorquent. Isidorus cymbala ilicla as-
serit, non quia pi-rcutiuntur, sed quia perciitiuntur
cum ballematia, hoc est, inter ballandtim, aut sal-
landum. Neque ignoiare Isidorus poterat quid sit
baUematia, aut ballematium, cum titulus canonis
23 concilii iii Toleiani sit Quod ballemati(e et
:
turpes cantici proliibendi sunt a sanctorum solem-
niis. Alii scribunl baleniantliice, aut ballimanthiie.
An autem etymon cymbali sit a ballematia, alia est
quaestio, quam parum iuterest dcci le. e.
N. 12. Sistrum ab inventrice vocatum. Alii sis-
trum dictum pulant a aatstv, hoc est, a concutiendo :
sed mnlti Isidori etymon rclinent. Hieronymus Bos-
32 :
B sius,de Sistro, refellendum Isidorum ail, quod dixe-
rii mulieres sistrum percutere quasi vero, addit,
:
femime, non homines, sistrum pulsarent. At non
tantum hoc inagis quam aliud feminarum instrumen-
tum esse. Et, praBter Amazonas, de Cleopatra Virgi-
lius VIII, 696 Patrio vocat agmina sistro : et Lu-
:
:
Terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro.
N. 14. Symphonia. Symphonia,\}t diaphonice cp-
est peculiare instrumcntum, tyiiipanum plenum ab
eo asseritur; nam paulo ante, n. 10, dixit tympanum
esse partem mediam symphoniie iu similitudmem
cribri. Cjncinit Papias. Sanctus Hieronymus, loc. cit.
a Grialio, non solum nogat symphoniam esse genus
p organi, sed etiam affirmare vidctur symphoniam
l» nihil aliu'i esse nisi consonantiam, qiia; est significa-
tio verbi Grseci. Erudilissimus Mazochius, in^^Spicil.
Bibl., t. I, part. ii, dis>erlat. de musitor. org. ori-
consonantia accipi, sed pro quodam genere inslru-
mfnti musici. Non assentitur iis qui dicunl sympho-
niam esse lyram. Exponii senteniiam Isidori, et con-
cedit symphoniam Isidorianam, qua^ vulgo ejus a'vo
ita dicerelur, dici posse genus quodd.un tympani.
Sed multis exemplis veterum as;ruere conatur syin-
phoniam pro tuba, et frequenlius pro tibia, aut vero
pro fistula poni. Addii symphonia'. vocabulum, ut
est peculiare instrumentum musicum, es-^e chaldai-
cum origine, scilicet siphonia, quod more Grieco ab
interpretibus redditum fuil pcr symphoniam. Con-
dudil symphonue \ocem apud Latinos interdum non
peculiaru instrumentum significart"', S''d qua>vis pra?-
cenloria organa quibus prseeuntibus rhythmus prse-
n cipiebatur, et forsitan aiquando tympanum, aul tu-
bam, autcitharam; atpleruinque tibiam curvam, aut
fistulam.
Gap. xxiii. N. 2. App. 5, post Etymologias, exhi-
bebo cxcerptuin de rhythmimachia, quod his Isidori
capitibus de musica sulijunctum reperiiur in ms.
Cod. Vindobonensi, a Gerberto edilum, ut dixi in
Isidorianis, c. 85, n. 33.
Cap. XXIV. N. 1. Confer no:. al cit. I. ii, c. 24,
n. 13.
Cap. XXV. N. 1. Astronomia. Vossius, Ricciolius,
aliiquc de asironomia scriplorcs a Morliofio, in Po-
lyhistorc, t. 11, 1. iv, c. 1, n. 8, rccensentur; sed de
Riccioiio htec uoianda Morhofius adverlii Quod vero :
doctrinam attinet, prie cceteris omnibus laudandus
Joan. Baptista liicciolius, in Almagcsto novo, quo
quasi Pandectis quibusdam omnem doctrinain as-
tronomicam ad sua usque tempora comple.rus, unus
bibliothecie instar esse potest. Omnia enim tam
vctera qucm nova recenset, et cxpendit. Dc variis
875 AD S. ISIUORI
mundi systematibus illic omnia
videas, secundum || 15, qui etiam de zodiaco, in quo tres lineas agnoscit,
auctorum variorum sententias collecta. Haec ilie et de aliis circuhs cadestibus disserit.
Ac nunc recentioribus qusevis alia rccentiora pla-
cent.
Cap. XXVII. N. Astrologia vero. Astrologia su-
1.
perstitiosa, quse gcnethliaeaet judiciaria dicitur, me-
rito damnala esl, quamvis ineptissimi quidam homi-
nes non solum eam sequi, sed et detendere audeant.
Cap. XXVIII et seqq. Plinius, 1. ii, c.
y.oajjubv Grxci nomine ornamenti appellaveruni,
nos a perfecta absolutaque elegantia mundum. Bec-
manus originalionem Isidori novam dicit
tus, addit, go; Varro7ie... Unde et animalia Varroni
videntur etemetita, quoniam. per semetipsa moven-
tur. In eamdem elyraologiani Festus quoqiie con-
spirat. Priorem illam a munditia adinitlit
Yarro, 1. iv de Ling. Lat., c. 29, 'ic mundo muliebri
verba faciens, qui, ut ail, a muiiditia dicitur.
Cap. XXX. N. 1. In septentrionalem plagam. Lu-
canus partcm septentrionslem i7nam dixit. ut c. 41
constabit, acrursus, de Nat. rer., c. 9, ubi Isidorus
imain exponit ultimani, et ext7'e7nam, non depres-
sam, cum potius mundus in septenlrionalem plagam
dicatur erigi. Et saepe quidcm i/nus pro extremo ct
ullimo accipiturab Horatio, Ovidio, Martiali, et ahis,
quorum loca, quia in Lexicis patcnt, piEetermilto.
Cap. XXXI. N. i. Cxlmn, etc. Adisis Phurnutum,
c. 1 commentarii de Natura deorum.
Cap. XXXII. N. 1. {Diciuit). Quod dicunt, vel si-
mile aliquod verbum, saepe in Mss. desideratur, ar-
guit Isidorum per litterarum compendia interdum
nomen auctorum indicasse quorum sentenlias refe-
rebat. Facile fuil,quod jam olim monui, ul ea sigla
librariis non iniellecta exciderint, ex quo accidit ut
infinitivum frequentcr sine vcrbo a quo regatur ia-
veniamus. Editi supplcnt dicunt, constat, cic.
Cap. XXXVII. N. 2. A polie7ido. Verum etvmon est
a ttoIeo), verto; hmc Grtece 7:6X0?, et Latine polus.
Cap. xxxviii. N. 1. £/ rfjc/i mrrfmes. Becmanus,
verbo Cor, ex Servio, Isidoro et aliis, referl a Gra^co
xapoia {cor) Latine dici cardo, sciliccl a forma cordis,
vel quod sii quasi cor janua;, quo movetur, ut ait
Servius.
Cap. XXXIX. N. 1. Co7ivexum. Proprie extctior
pars circuli convexa dicitur, interior concava. Con-
vexa coeli substanlive poetfe usurpanl, simpliciter
etiam convexa pro coelo Claudianus non semel.
Cap. xlii. N. 3. Meridics... quod... 77iedium diem.
Eiymon mcridiei a medio die Varronis, Ciceronis, et
aliorum senienlia comprobalur. Sed aliis non displi-
cet,quod 7neridies a 7nero, hor. est, pleno, et sincero
die, quod illo tempore nulla accossio ad lucem ?.m-
plius tiat. Vide Joachimum C iiTierariuin, Probl. etym.
decur. 1, et inf., L v. c. 28, n. 15.
N. 4. Tertius Catachoras. Cassiodorus, cuju^ Fu.n
fere omnia hujus numeri verba, ita liabet Primux
est Merobis (in Mss., Meroc), secu7idus Syene, ter-
tius Catachoras, id est, Af/ica, quartus Rhodus,
etc. In optimis Cassiodori Editionibus ita hic locus
exhibetur sine ulla scripturje discrepantia. In mss.
Codicibus Tolelanis Golhicis est Mcrohis pro Meroe,
aut Merobis, ut in Casdodoro lcgitur, Soi7iis, aul
Soynis pro Syene, vel Sienc, ut Grialius cdidit, et
Braste/ms pro Bo7'isthenes. Alii quoque Codices pro
Boristhenes exhibent Brastc7ius, aut bi^ustemis, ac
simiii modo variant, vol abcrrant in his nominibus
exprimendis, quorum tamen varietas ad veram le-
clionem indagandam fortasse juveril.
Cap. xliu. N. 1. Hemispheriu7n, etc. Ex Cassio-
doro.
Cap. xLiv. N. 4. Qui7itus circulus. T)e quinqne
his circuhs eadem fere occurrunt 1. xiii,
c. 6, et in
L de Nat. rer., c. 10.
Cap. xlvi. N. 1. Lacteus circulus. De lacteo cir-
culo, qui a Cicerone orhis lacteus vocalur, videri
potest Macrobius, 1. i comm. in Somn. Scipion., c.
ETYMOLOG. AKEVALI KWIM. 876
Cap. xlvii. N. 1. Fortior est terra. Cassiodorus
simili modo ait : Sol fortior est te7'ra, terra fortior
per aliquam fjua^ititatetn.Quod sol eodem
est lu7ia
momento quo oritur, ct Orienti simul et Occidenli
aequaliter appareat, explicatione indiget. Astronomi
colligunt terram sole minorcm esse, quia umbra
4Quem : terra in mucroncm desinit ; nam, oxccpta luna, cae-
eum teri planetse h terree umbra non obscurantur. Isido-
rus ex Ambrosio ha?c ipsa fusius rcfert in I. de Na-
: Imo ve- tur. rer., c. 16.
Cap. xlix. N. 1. Cujus iqnem dicu7it aqua nutriri.
De liac vcterumopinione, quod ignis in coelo cst qui
aqua nulriatur, dixi adDracontium, 1. i, V. 24 et25.
quoque Cap. l. N. 1. Solem per selpsum. Hyginus, 1. iv,
Poelic. Aslr.,c. 13, ahis fere verbis utitur, ut: Cum
videamus essedies i77cequales, etsolem alio loco Iw-
die occasuru7n,et alio hein occidisse. Isiuorus eum-
dem locum excripsit in I. de Nat. rerum, c. 17, ex
Aralo el Hygino.
Cap. li. N. 2, nol. Reliqua... absimt a Mss. Vcr-
ba Cui ideo, elc.,usqne ad hiem capitis de reli^iquit,
a Mss. abesse ait Grialius. Sed reveraexstantin mul-
tis vcteribus membranis, et in Codice Albanio, in 1
Cod. Vat. Arch., et aliis. Elsi autem eadem legun-
tur in 1. de Nat. rer., tamen id non arguit ab aho
potius quam fib Isidoro huc allata esse. Nam mulla
quge in hoc libro de astronomia dicunlur, eadem in
lib. XIII, et in libro dc Nat. rer. rcplicantur. Et hic
erat Isidoro mos, ut tam ex suis quam ex aliorum
operibus phira congereret, ac repeteret.
Ckv. u.\.^. \. Septima bieornis. In antiquissi-
mis Mss., ctin nonnullis Edilionibus legitur ^iconm
est, ita; et appingitur tlgura lunee bicornis,et ita in
sequentibus.
Cap. Lix. N. 2. U77ibram obstantis terrce. San-
ctus Martinus Legionensis, tom. 3, p. 98, serm. in
C -
Ascens. Domini, profert c. 55 et seqq., usque ad
•
hoc. c. 59, ubi qua^dam ex Isidoro corrigi possunt
sed non est contemnenda varia hsec Martini leclio :
Umbram obsiste/itis terrce exeat, videatque solem,et
videatur d sole.
Cap. lx. N.l Stellw et sidera.MdiCrohins,]. i comm.
in Somn. Scip., c. 14, inter slellas et sidcra distin-
guit, ut I-idorus; sed addit : Sic et apjid Grcecos
dairjp et acTTpov divcrsa sigiiificant. Etenim aster
stellaunaest,et kstro^ signum steliis coactum,
quod nos sious vocamus.
Cap lxi. N. 1. Stetlce non habere proprium lu-
men. dicuntur proprio fulgere lu-
Stellas quae tixae
minc plerique astruunt. Aliud csl de planctis, ut lu-
ra. Isidorus in eamdem sententia perstat, c. 24 dc
Nat. rer. Confer not .
Cap lxvi. N.2.Pi/?'02s. CorrigendumIsidOx"um,L v,
: c. 30, ait Grialius sed cum locus non respondeat,
;
crediderim ipsum loqui de libro de Nat. rer., c. 23,
ubi etiam Mss. habent vesper pro Pyrois.
Cap. lxvii. N.l. Qucedam steUce ideo planetoi di-
cimtur. Dehis etiam c. 23 libri de Nal.rer. sed ibi :
pUmetce dicuntur crrantes, non quod ipsi errent,
sed quod nos crrarc fac anl. Confer not. ad eum loc.
Apud vetercs Latinosvix invenietur qui verbum pla-
7ietceusuriia.\eni prseler Julium Firmicum, 1. 2, c.
2, et vetcr. inscript. apud Fabrcttum c. 10, n. 307,
ut observat Forcellinus sed addere potuit Marlia-
;
nura Capellam, qui, 1. viii, ssepe eo utitur.
Cap. lxviii. N. 1. Antegradatio.Yoc»ha\oantegi'a-
datio7iis etiam utitur Cassiodorus, quod facultalis
hujus proprium ost neque debuit in optimis Latini-
,
tatislexicis prcetermitti. Ila retrocjradatione^nk^uXeii
aucloritate Forcellinus admisit.
Cap. lxxi. N. 1. Sol appeUatus. Etymon solis ex
Yarrone Cicerone desumpium est.
et
N. 3. SfeUce dictw a sta7ido. Cappella,cap. de quin-
que parallelis, 1. \iii, steUas a stcmdo sidera aconsi-
 AD S.
dcndo, (istra ab Asiieo, dicta fulsse connnenioral.
N. 4. Sulera dicta.Be elymologia .swtov'.'; viclenot.
prsec. Alii sidiis deducunt an v.So;, quod sit tigura in
coelo conspicuaaut a aliv, et sToo^.quod simul |.ilurcs
stellseconspicidnlur.
N. 7. Quod terram terant, elc. ex Varrone, 1. vi
de Ling. Lat., ex quo reposui, quasi terriones ; nam
Grialius liabet quasi teriones.
N. 9. Quasi ao/.-cu oupa, hoc est, quasi ursce eauda;
id enimpropric verba Grteca sigiiiticant.
N. 10. Et dictus Orion ah urina. GvddCQurina di-
citur cOpov. Alii alia cogitant.
N. 1 i'. Hunc Lafinijugulani vocant.
tiones Varronis, vi de Ling. Lat., c. 3, a med., iia-
1.
benl inter quas, pro quo Grialius ediderat intcr quce.
Non desunt qui cum Festo a juglans devixenl jugu-
lani, steliam Orionis, quod amplior
sitcaetcris quani
nux juglandis. Hyginus, 1. ii l^)et. Astron., c. 24,
fabulamde Orione narrat, quemprimum Urioneni ab _
iirina vocatumait, deinde iuier sidera receptum. p quas nonnulli vcteres medici pra^scribehant, ut ait
N. 12. Hijadas dict. Gellius, 1. xiii, c. 9, liyades
suculas dictas ait non a suibus, ut Tullius Tiro ia
comm'.ntariis scripsit, sed quia vetcres Latini primo
syades, deinde suculas appellarunl, ut quod Gryeci
uTOp, nos super dicimus. Negat prseleroa stellas islas
in capite Tauri esse, ut Tiro quoque docuit. Sed ex
eis solis caput Tauri constare ostendil.
N. 2o.Propter Ammoneni Jovcm. Ita distinxi nani
in Excusis iavcnio propter Ammonem, Jovcm ideo vo-
caverunt. Aitlsidorus priaium signum propler Jovcm
Aramonem, in cujus capite cornua ariifices siraulacro-
rum figunl [Al. lingunl) arieiem vocatum. Nota est
fabula Jovis Aramonis coruigeri.
N. 23. Crtstort'»i. Varro, 1. ii de Re rust., c. J, do-
cet Geminos in Zodiaco non esse Castorem et Pollu-
cem, sed Apollinem, et Herculem, ut observat Vul-
pius in erudila nola ad Catullum, p. 23.
N. 27. Annuos flatus Etesias, lioc cst, Etesias qui
veuti sunt annui, sivc anniversarii.
N. 33. Jovis cuni ftlio. Jovis in recto casu exstat
eliam apud Apulcium, in Ga^cilii et Accii tVagnieniis,
in nummis veteribus, et apud Hyginum, fab. 54, cl
alias etiam apud Isidorum.
N. 38. Ccetera superstitiosa, elc, ex Cassio.!oro,
in cujus nonnullis Ediiionibus legilur
nem sideruni conjung U7it , id est , notitiamfcictorum.
N.39. Quce mathesis dicitur. l)e aslrologis judi-
L i Hist., c. 7 Genus hominum po-
ciariis Tacitus, :
tentibus (nonnulli reponunt petentibus) infidum,
sperantibus fallax, quod in civitate nostra et vela-
bitur semper, et retinebitur. Hi mathematici vulgo
vocabantur, ut supputationes ipscC noxia3,quas Isido-
rus nominat mathesis.
N. 41. Septem scecularium disciplinarum : has
adhuc Isidorus explicuit. Sequioii ffivo grammatica,
rhetorica, et dialectica vocabatur trivium; arithmc-
tica, musica, geometria, el astronomia quadrivium.
Exem|tla hujus signiticationis abundeDucangius pro-
fert in Trivio, et Quadrivio, aut Quatrivio, a Boelii
quoque te;iipore repeiit'. Ordo non idem ab omni-
bus observabatur. Gupelia ita seplem iUas disciplinas
disposuit, grammalicam,dialecticam,rhetori am.geo-
metricam, arithmeticam, astronomiam, musicam. Isi-
dorus ordinem Cassioiiori tenuit, nisi quod hic pri-
mum de musica egit, tum de geomelria disseruit.
LIBER QUARTUS.
Cap. II. N. 1. A modo. Hoc ipsum
medicina a medius, et medius a modo, viri docti
sil
approbant, ut videri polest apud Becmanum, verbo
Medium. Id multo magis placero debet quam quod
alii dicunt, medcor csse a Grsco [^.sow, seu p.£f^in), im-
pero, quia medicorum est imjierarc.
Cap. ih. N. Medicince autcm artis. Hisloria artis
medicfe exponitur a Conringio inintroducliooc in Ar-
iSlDORi ETYiuOLOG. AllIiVALl NOlVl::. 87S
^ tcm medicam, ct a Lindenio cuni Mercklini addita-
menli^. Sigeberlus Ilavcrcampus, comment. in Apo-
loget. Tert., c. 23, observat pro .Esculapius in Ms.
Fuldensi Tertulliani essc ALscopium, et sic apud Isi-
dorum, aliosque in Mss. semper inveniri, ut testatur
Schoppius. In nonnullis veleribus membranis Isi-
dori cum hoc loco, lum L viii, c. 1, reperio Scola-
pius. Hippocratem quartum decimum ab ^sculapio
alii traduuf. Vide noi. Harduini ad Plinii 1 xxix,c.l
ApudGrialium, ad n. seq., erat /. ix, quod correxi.
Cap. IV. N. 1. liaque tres viri. Tres seclas medi-
corum hoc versu complexusfuit Marcellus in carm. dc
Correctte Edi- Medicina, vcrs. 6 :
Quod logos,aut methodos,simplexque empirica pangit
Hoc liber iste tenet.
Hoc carmen ab aliis Vindiciano, ab aliis SereriO Sa-
monico Iribuitur. Quod secla methodica secteturcar-
mina,vel ob AppoHinemdiclum,vel ob incanlationes,
Serenus, lit. de HemitritEoo depellendo :
Inscribis chartiv, quod dicitur Abracadabra
Ssepius, et subter repelis
Noti sunt in Hispauia hominesilli., qui Ensalmadores
dicuntur. Sed et Homcrus curationisper carmina me-
minit, ac proplerca de curatioue Homerica integrum
libellam Galenus scripsit. Confer Morhofium in Poly-
;
hist., t. If, I. III, c. 1, n. 17; Plinius, I. xxix, c. 1,
m''dicina3 historiam per.-cquitur ; et num. 4, ait Alia :
factio (ab experimentis cognominant empiriceni)
ccepit in Sicilia. etc. Ubinam medicinam experi-
mentosam (Xwex\\, non invenio, neque id \ocabuluui
in copiosissima Harduini indice conspicitur.
N. 2. Siiccimcn inierpolationis in Codi e Chisiano
app. 5, post Etyniolo^ias, exhibebo, in quo mulla
huic libro Isidori de mediciua addunlur.
Cap. v.N. 1. Sanitas. Proprie est a sanus; ei sa-
p nus, uti eliam salus, a Grccco axo?, seu aoog.
N. 2. Morbitm... mortis vim. Alii morbum dicunt
esse mortis viam, alii de iucurit a [j.<jpo; ^(cu. Vide
J. C. Scaligerum, in Theoph., de Plant. Ac fortasse
apud Isidorum reponeudum erit mortis viam.
N. 4. Sancjuis ex Grcec. etym. Sanguinis etymon
Graecum potest eiiam esse a aaUiv yjra, quod servet,
: Ad cognitio- ac vegetei membra corporis. Minus recte alii putant
Latinum csse, a sajicio, quasi sancuis. Rursus, num-
6, aliaetymologia sanguinis. De cholera Ccelius Au-
rclianus, 1. iii, c. 19. ex Asclepiade refert quod sit
,
humoris fluor celer ac parvi temporis. Quo fortasse
Isidori verba alludunt, c^uod imius diei spatio termi-
netur.
N. 8. Quas Grceci 7,?cvtx? dicunt. Morbi chronici
causcehviiixie dicuntur, utostendi ad Prudent,, hymn.
l.Perist. V. 20:
Supplicum causas petitis quai medeUs irrigant.
Ilispani dicimus achaques.
Q
Cap. VI. N. i.Pleuresisphrenesis. EdkVi pleuritis;
ita enim medici scnbunt ex vocabulo Gra?co. Gria-
lius in ie-AUi pleurisis, in nnt. indicat pleuresis. Aliud
est de phrenesi; nam ayud vetcres reperilur/;/i?Y«t'-
sis, cppsvrja'.? et phrcnitis, osEvttt?.
;
N. 3. Est autem perturbatio cum exag. Retine
veriloquium exGraco ncmine.
N. 4. Cardiacc. Coclius, 1. ii, c. 3i,refert cardia-
cam passioncm, ex Artcmidoro et Asclepiadis secta-
loribus, esse tumorem secundum cor. Hinc fortasse
prajstilerit Icgcrc apud Isidorum exaliciuo tumore,
veriloquium, ut quanqunm Isidorus vidctur vcluisse timore;ve\)e\.i\.
enim cum formidabili metu, quodforlassc ex Coelio
ipso sumpsit, qui inter multas ac vari-is causas Cftr-
diaca' passionis ma'stitudinem,\e[ iimorem veUrl.
N.3. Letluirgia. Lethargia ab oblivione potius quam
a somno dicitur. Advcrlit Coelius jugem illum som-
num qucm in lelhargicis plerique siatuunlvere som-
num non essc, sed oppressioncm.
879 AD
N. 6, Synanche. Griaiius cum
dit cu^dyyzi'^; sed Coelius in Edition. Lugdun. 1566
habet : Grceci enim auvs/civ continere appellant,
quod verum est.
N. 7. Phlegmone. Medici recentiores pldegmonem
slatuunt esse specieminflammationisexternaeprofun-
dioris.
N. 8. Sputo sanguinolento, quod tamen non sem-
per ade?t.
N. 13. Telum. Rutilius quoquc ad morbum telum
videtur respcxisse, cum dixit 1. i, v. 451 Tela dolo-
rum. In Editione qua utor Samouici, ad mar^% nota-
tur telum esse pleuritidem, sed subjimgitur Alii
punctionem intelligunt.
N. 17. Pestilentia. Pestilentiam plerumqiie per
aereas potestates, non tamen sine arbiirio Dei fieri,
allalis multis Patrum veterum teslimoniis ralionibus-
que, suadelur a Tlieonhilio Raynaudo, philolog.,
p.224seqq., inopere iascripto: Vitce et mortis ter- _ Isiilorus traiiscribil.
minalia, puncto 6.
N. 18. Dicta autem pestilentia. Pestilentia est a
peste et pestilens. Neque de pestis eiymologia salis
constat.
N. 19. Ipsa et inguinaria.lngnmsiviai lues olim sa-
lis frequeas erat, prassertim medio fevo; quo morbo
plures absumptos etiam ex sepulcrorum tituiis coti-
sial.
Cap.vii. N. 4. Unde et vertigo.Ycrligo est averto,
quia homini eo morbo a'fecto omnia verli videnlur.
A\. verto etiam estvertex, quia co loco capilli in gy-
rum vertuntur.
N. 6. Pro lunce cursu, etc. Hanc lectionem non
soluin genuinani, sed etiam ab Isidoro exJuvenco de-
sumptam pulo, ut adverli ad hujus \. i, v. 482.
Et lunte cursuni comilata insania msntis.
Accedit Samonicus de morbo comitiali
Ipse. Deus memorat, dubife per tempora luna?
Concepium, lalis quem sa^pe ruiua profudit.
Coelius ait cpiiepsiam vocari sacram passionem, sive
quoddivinitus putctur immissa, elc. Fortasse hinc
Isidorus morbum divinum dixit, quem aiii sacrum
appellant.
N. 7. Erat autem apud Piom.comitior. Samonicus
aperte comitia nommal, in quibus suffragia fiebant
Est suhili species morhi, cui nom.en abillo est
iiuod ficri nobis suffragia jusla recusaiit.
Ssepe etenim membris atro languore caducis,
Gonsilium popub labes liorrenda diremit.
N. 10. Tijpi sunt frigidce febres. Chaconisopinio-
nem confinuat typus Constantis, sciiicet edictum fa-
migeratum, quo silentium iudictum unius vel duarum
voluntatum in Christo. In opere posihumo Vazquii,
nescio cujus ciijpa tijpus tanquam hffireticus aliquis
homo inter Monotheiitas nominabatur. Qiue halkwi-
natio a Tlieoiihilo Raynaudo primum observata occa-
sionem diindo aliis dedil Vazquii, nilail foitasse tnje
mereatis, acenimi' repreheuilendi. Cseterum apudlsi-
dornm retiiieiidum esi status, el ut arbitror, U^gen-
diiui : typi su7it frigidce febres; nam a^iud medicos
tijims c-t lorm:i, si.il s, nwta, ae cliaracier f bnum
iccurrenlium. Co lius, 1. i Aciiar.,
piad-, leferi ty|ji.m lebris '.^uotidi
p.ibciiloruiii latio c Hcri, t- riii.
tanuiii miculi^.-imorum. Apuleius, de iirrb., c. 102:
Ad frigora, et omnes febrium tijpos.
N. 11. Ex narihus. Fortasse uelendum est exna-
ribus. Certe Ccelius I. iiTardar., c. 7, iia habei Fit
inftuxio, nunc ad nares, cjuce appellatur cortjza;
oiunc adfauces, quoi appellatur brayichos ; nunc ad
thoracem, vel pulmonem,quceappcllaturptysis. Pio
Tirjffi; nonnulli liabent OGuat;.
N. 12. Coryza... quoties influxio. Coryza Grsece
est gravedo, humor ex capitc tlucns, a xapa et i^ew,
quia veluti ebuliite capiie.
N. 13, Branchos. Legam libenter
S. ISIDORI ETYMOLOG. AREVALl NOTyE. 880
aliis Excusis edi- ^ enim appellant Graeci gullur; ex quo fit bronchos,
raucedo.
N. 24. Neph. Nophritis est infiammatio rennm
cum f»bri coniinna.
N. 25. Pciralysis dicta a corp. imp. Fortasse Isi-
dorus scripsit acorporis impediti solutione. Paraly-
sis ad verlium solutio est. In nonnullis Mss. est a
corporis impensione.
N. 26. Cachexia. Cachexia Gra'ce est malus ha-
bitus.
: N. 30. Podagram. Podagra quasi r.ooh; a-^pa, hoc
est,pedis captura.li^idovas duplicem etymologiam ex
: Coeiio retulit. Podagra a retentione pedum nodosa
dicitnr. Ovidius, \. i de Ponto, ep. 1, v. 255
:
nodosam nescit medicina
Tollere pudagram.
N. 36. Quem Grceci. Apud Griaiiura, et alios Ex-
rusos erat quam Grceci; restitui quem exCoelio, quem
B N. 39. Ragades. Celsus, 1. vi, c. 17, distinguit rha-
gadia (sic enim vocat) ab hemorrhoidibus Rhaga- :
diasunt, cum in ano scepe et quidem pluribus locis
cutis exciditur (Al., scinditur]; Hemorrhoides sunt
oravenarum ta)iquam ex capitulis quibusdam sur-
gcntia, quce scepe scmguinem fundunt. Rhagadia sive
raliagades Celsusvocat scissuras recentes, atqnc aiieo
fortasse legendum ei it scissurce pro fissurce. Graecum
paYa; est ruptura.
C.AP. VIII. N. 1. Aeris cmalitatem habentibus. Pu-
tarem legenijum arece qualitutem habens. Alopecia
est arefespecies. Celsus, 1. vi, c. 4 Arearum quo- :
cjuedtiogenera sunt. Commune iitrique est, etc. Sed
ea, cjuce aXtij-a-/.(a nominatur, sub quaiibet figura di-
latatur : fit et in capillo et in barba. Alopeciam di-
ctam iion a simiiitudine vuipecuiae, sed quia vuipes
eo morbo frequcnter laborant, verior est sententia.
De alio arese genere pergit ibidem Celsus Id vero, :
r quod a scrpentissimilitudine oytaat? appellatur, in-
cipit ab occipitio, elc. Forlasse hinc aliquis, etex eo
Isidorus exislimavit alopeciam quoque a vulpis simi-
litudine nuncupatam,
N. 4. Erysipelas. V^aria est apud alios erysipelatis
etymologia, vel ab Ipsfow traho, et rsXa; prope, quia
paites propinquas attrahii, vcl ab spuOpb; ruber, et
-sAo; niger, lividus, etc.
N. 6. Sarnam appellat. Ita etiamnum Hispani ap-
pellant, et videtur hoc proprium esse, et fuisse Hi-
spanorum vocabuium. Papias ex Isidoro sumpsit :
Sarna.,impetigo. Semlerus,in not. adGlossarium Isi-
doriaiium, verbo Scaturrio, monstrum putabat hoc
loco srt?7m, et cum non inlelligeret quid esset, con-
jiciebat scarram, qua- vox Germanica est. In aucta-
rio Ducangii, ex Papia Mss. Bituricensi, proferlur :
Impctigo sicca scabies, prominens cum asperitate,
et rotunditate formce : hcec vulgo sarreuma dicitur.
Suljjungitur suspicio, sar«a,ulhabelur in Edito, per-
peram ex sarreuma contracte scripto factum fuisse.
At ex Isidoio et idiomate Hispano retmendum sarna.
N. l.Prurigo. Proxime esta jj?'«?v'o, quod Juci po-
lerit a prouro.
N. 1 2. Elcphantiacus /Horii/«.Convenientiainn:orbi
c. 14, i x Ascie- elepbantiaciciiracleiihHnteexpiuiiiAreiseus. 1. ii,c. 13.
aiu > majorum cor- N. 13. Arquatum Nomus, c.5, n. 14. Arquati di-
uin minoi um, q lar- cuntur quibus color ct oculi virent. quasi in arfjui
similitudinem. Prieiniserat quod arcus susuensu? lor-
nix appelatur, arquus nnn nisi qui in coelo apjiareat,
quem Irim poeta; dixeruut. Nihilominus multi scri-
:
bunt arcuatos, ct arcuatum morbiira, et ita in texta
Grialii legebatur. Id. Grialius in textu exhibet icte-
ris, in not. icteron.
N. 14. Cancer. Celsus ulcus, non vulnus, nomi-
nat, cum de cancro agit. Aliquando tamen ulcus et
vulnus confundunlur. A verbis Autergo, etc, sensus
imperfectus \idelur, aut cerle obscurus est.
N. 19. Ulcus. Est a Grteco iXx.o;, ex quo nonnulli
P?iy/:o;; ila Cuni aspiralione scribunl hulcus.
881 AD S. ISIDORl ETYMOLOa. AREVALI NOT.E.
N. 21. Qunsi piipula. Festus PapilUe capitula
:
mammarum dictce, quod papularum sunt similes.Sl
legatur quasi papilla, poiius dicendum erit papulas
ita vocatas quod papillarum sint siniiles. Atque id
magis placel; nain papitUe ita sunt dictse quia eas
intantes quasi papant, ul ait Isidorus, i. xi, c. I.
Cap. IX.Diceta observatio kgis et vitce. Do
N. 2.
vaiiasignificatioiie vocis rfw^<^rt^consuli possuntJanus
Dousa inPrsec, c. 10; Joannes Wouweren, ad Pe-
ironium; et Vossius, in Etymologico.
N. 6. Qux duo etiam, elc. Reiert se Isidorus ad ea
quse dixit, omuem curationem aut ex contrariis aut
ex simiUbus adhiberi, quaeduo ipsis
rainibus signiticari solent.
N. 11. Pessaria. Pessuni vocat Apuleius, de Her-
bis, c. 121, et pessus masculino genere Plinius Va-
lerianus, 1. i, c. 1, ad lin. Pessarium dixit Tlieodo-
rus Priscianus, 1. in,c. 5.
Cap. XI. N. 4. Guva. Guva a Tliood. Prisciano, 1.
II, part. II, c. 16, diciiur cucurbita ventosa. Sed Isi
dorus innuit simpliriier vcntosam appellari ; et hoc
nunc esl proprium Hispanorum vocabulum ventosas.
N. 6. Pinsendis priefuit arvis. Non arridet quod
pinsendis arvis ide:n sit ac pinsendo frumento. Si
retineatur rtrii/5, malim intelligi Piiumnum prsefuisse
lerendis arvis; qui idem piium et pilam invenerit,
quibus far pinsilur. Su^picio mihi eral legendum esse
pinsendis prcefuit granis.
N. 7. Mortarium. Eiymologici alii
quasi moretarium, quod iu eo tierct moretum.
N. 8. CoticuUi. Adde Piinium, 1. xxxvii, c. 10.
Ex achate medici coticukis faciunt. QuoJ sequitur
apud Isidorum, erit enim Unis, fortasse mutandum
m Uevis, vel, ut alii scribunt, Uvis, quanquam vocis
lenis eadcm signilicaiio esse poiest.
Cap.xii. N. 1. Odor. AGraeco 6'?£tv, quod est oUre,
originem irahit.
N. 3. hiccnsum. Pro thureanliquius verbum est,
quam nonnulli arbitrantur. Vide Prudcntiana, not. a
ad n. 151.
N. 4. Tetraidos. Fortasse tetraides^ vel tetrades.
Desidero id vocabulum ia Lexicis lam primae quam
mediaj Lalinitatis.
N. 7. Unguenta... a hcis, ut tcUnum. Quia non-
nulla unguenta a locis dicuntur, Auguslinus, Theo-
phiiaclus et alii existimant unguentum pisticum, cu-
jusmenlio fil in Evant!,elio Juannis, c. xii, 3, a Bis-
ta, seu Pista, capite Caramaniae, vel provincise Ca-
bul apud Indos, vel ab alio. quovis loco appellatum
Vide not. Petri Lazeri ad Brunonem Asiensem in
comment ad IMatth. TeUnum vero non a loco voca-
tum, sed a feno Grseco, quod Graece Tr,Xi; dicitur,
alii exislimant; nam fenura Gryecum praecipuum eo-
rum esl, ex quibus icUnum componilur. Quidam le-
gunt Corpus suavi siue conjunctione que ; et etiam
sic stare potest seuarius cum irisyllabo suavi.
LIBER QUINTUS.
Cap. IPhoroneus... U^ges judiciaque con-
N. 1.
stituit. Hsec, et multa alia ex hoc libro inter Gratia-
naii dccreti canones relala sunt, qufe videre poteris
collecla a Berardo in nostris Isidorianis, c. 32. Sed
cum Berardus Editione regia Watritensi usus non fue-
ril, nonnunquam decreti scripluram ex corruptis
exemplaribus reformare voluit.
N. 2. Lacediemoniis jura ex ApoUinis. Berardus,
legendum ait, juxta vulgutoslsidori Codices.
loc. cit.,
Laced(emonis jura Ugum ex ApoUinis,mn Laced(e-
vioniisjura ex ApoUinis, ut apud Gi at\anum. Verum
in Edilioue Grialu liaec ipsa Gratiani lectio expressa
est, nisiquodmeaduiu in textu Grialii erat AppoUinis.
N. 4. Hi decemvir. Paulo ahier nomina decemvi-
rum apud Gratianum referuntur.
N. bi Ubris exoUvcruul. Correctores Romani
5. 6.
decrcti pro varia Icctione asci ibunt in Ubros. Gralia-
nus obsoleverunt pro exoleverunt.
882
f( Cap. ir. Divince natura. Id expHcat Berar-
N. 1.
dus, ioc. ut ex mente Isidori discrimen possit
cit.,
agnosci inter lege-j naturaleset divinas. Suarius, I. i,
de Legib., c. 3, n, 9, oslendit legem naturalem pos-
se quoqiie dici divinam, ex sancto Tlioma, et sancto
Aiigustino, 1. II de serm. Domini in mont. c. 9.
Quis enim scribit in cordibus hominum naturcdem
legem, nisi Deus ? Exprcssiuscjue hanc Ugem cUvii
nam appcUat Isidorus, L v. Etijm., c. 2.
N. 2. Fas lex divina. Disliuciioaem Inler fas eijus
Suarius explic. ib., 1. i, c. 2, n. ii, produclis in me-
diuin Isidori verbis, quem passim laudat.
remediorumno- Cap. III. N. 1. Jus autem dictum quia justum.
Hieronymus !\Iagius, Miscell. 1. iv, c. i,jus a. juben-
do diclum affirmat, non a justiiia^ ul vult Ulpianus,
neque a justo, ut vult Isidorus, quem auctores juris
Poatifuii sequuntur. Reprehendit etiam quod Isido-
rus justitiam dictam asseruerit, quod in e:i jtis stet.
Neque Isidorum neque alios viros doctos lacile re-
P
B prehendendos esse ob similc eiymologiarum gcnus,
siGjie monui. Credo equidera k jus csse justum, a
jiisto justitiam. Quod aulem /lis sit a jubeo, multi
n.'ganl, qai potius /u/^eo a jus deducunt. Alii igitur
juris originem a/wfartf/o reiietunt, alii Si Jove, quasi
Jous, auL Jouis os, aiii ab ejulatione toli, ex qua eju-
Uire natum. Vide Becmanum et alios etymologic-'S.
Neque desunt qui jus pro ffiquo ajure coqiiiuaiappel-
latum asserunt, quia scihcct jusculum asquis parti-
dictum volunl bus distribui solebat. Justitice originalio, quam Ma-
gius damn at, fortasse ea est quse reperilur I. xviii,
: c. 15.Justitia quasi juris status.
N. 2. Lex a legendo. Andreas Cirinus, de urbe
Roina, c. 39, recipiondum esse negat hoc etymon
quod Ux dicta sit a Ugenclo : quod si veruni esset,
uicjuif, non scripia lex non cssct. Verum potuit opti-
me origo nonnnis hujus inde peli quod initio Ux ,
esset scripta, et publice Ugeretur, ut multi aiunt,
I»
quamvis po^tea idem nomen Icgi non scriptEe fuerit
aliribuLum. Ut autem ha^c etymologia omni legi pos-
sit coaveuire, a llieologis nonnullis explicatur Aein-
teriori lectione, et scriptione, ut lex naturalis a sanc-
10 Paulo, Rom. ii, dicitur scripta in conUbusnostris.
Alii Ugem dicinm putant a legcndo, idcst, eUgendo,
quia, ut ail Cicero, I. i de Legii.us, nos clelectus vim
in kge ponimus. Alii cum sancto Thoma a Ugando
elymon Ugis deducunt.
Ib. Mos dutem, etc. Proferunlur ha3c etiam ab Ivone
epist.79. liidoTUs tantumdem pro tantum saepead-
hibet. Arev.
Cap IV. N. 1. Liberor. susceptio. Rerardus utram-
que lectioneni susceptio et sjiccY.sszo oplimam putat,
dummodo successionis nomine non hyereditaria in-
telligatur, sed personalis, qua scilicet filius patri na-
tura succedit vi goneratiouis.
N. 2. Vel commockitce restitutio. In Mss. Gothicis
commencUUce pecunice restitutio. Sed tuto
legitur vel
cum jam preecedat rei. Prfefe-
polest omwXx pecunice,
renduin quoque est cum Grialio commocUUai.
Cap. IX. N. Jus Quiritium. Uiroque modo di-
1.
cilur Quiriiium Qiaritum. Hoc in nota retinet
et
Grialius, et sic etiam exhibent Ediliones veleres.
Quod aulem in his scribitur decretionibwi, mendum
apertum est, el omnino distingui debet decretionibus
quaicretiones postea clarius explicantur.
Cap. XI. N. 1. vel quod sciscit, elc. Lectionem a
Grialio in textum admisiam.quod eapUbs sciat, vel
quod sciscit,ita uti rogata fuit, priscis plebiscitorum
iurinulis maias congruere Berardus asseutitur. Scrip-
lura in aliis°Edilis, et rogat, ut
velquod sciscitatur
rogatur, ut vero sensu pro-
fiat, corrii^enda essel et
cederet. Non desunt qui plebiscUum dictum putant,
quia pUbs ciebatur, seu citabatur, cum scilicet post
rogatiouem legis in suffrugium vocabatur. Sedverior
videtur etvmologia qua; a scisco repetitur.
Cap. XV. N. L Papia Poppcea. Inanliquis Excusis
perperam legcbalur. Pompeia pro Poppcea; qui error
883 AD S.
in nonnullis etiam Suclonii Editionibus; et apud
alios reperitur, utnolavillsseusin not. ad Lactantium,
L I, c. 16.
Cap. XVI. N. 1. Unde ei Satyram scribere. Andr.
Schottus, 1. I Obseiv. bum., c. 2, confirraat nullam
fuisse legem saluram Feslum. Diomedem, et Isido-
;
rum ex corrupto aliquo Sallustii exempL-sri deceptos
ut legem saturam admitlcrent. Quae aaduntur, Satij-
ram scribere, etc., non video cur aliena censeri de-
hcanl. Nam satura, satira, sive satyra , carmea
muliis ac variis rebus refertum dicebatur,ut sunt s:-
tyrae Horatii, etc. Casaubonus, 1. 2deSatyr. : Simil-
lime igitur et poematiaguibus breviter multi pers-
trinqebantur saturce, vel, ut posterius cceptumpro-
nuntiari, satirce clictcB sunt. Scaliger tamen, 1. i
Poet., c. 12, satyram a Satyris, non a satyra, lege
vel lance diclam contendil quin has a Satyris etiam
;
vocatas pulat. Cum lancibus enim prodibaut, et ca-
nistellis omiii genere pomorum plenis, quibus nym-
phas At Casaubono favcrjt non solum licBc
alhcerent'.
Isidori verba, sed sirailia a'ia Porphyrionis in Hora-
tium. Yide inL L viii, c. 7, n. 8.
Cap. XXI. N. 1. Erit ciutem lex honesta, etc.
Egregie haec exponit Saarius, cit. I. i de Leg., ubi
c.'9 inscr Utrum sit de ratione legis ut sit justa
: iassc cuipiamdurius, tamenaudeamus imitan Stoi-
et juste lata, ubi de aliis condiiionibus legis ab Isi-
cloro positis. Quippe singulas conditiones legis ablsi-
dcro tradilas, ex veterum Patiurn sententia rationi-
busque iheologicis confirmat.
Cap. xxii. N. 1. Pragma. Pracjmatici in foro apud
Grsecos, el poslea eliam apud Romanos, dicebantur
qui mercede fictores causarum, ignaros jur.s et fori
consuetudinis , monebanl dicenda suggercbant, et
, autein verbuni forense est, ad sequiorem a3latem per-
agendi rationem docebanl,ab ad\ocatis ionge diversi.
Cap. XXIII. N. i. Dissimulare. Gothici Mss., zn-
simulare cum glossa accusare.
N. 2. Testes... quod testamento. Verior origo tes-
tamenli est a testatum, el testamen, quod a testis
deducitur Eiymologici volunl testis esse ab antiqua
lingua Graeca bii-oi.
Cap. XXIV. N. 1. Voluntate. YQv[Q,voluntarie,2i\\\,
voluptate. Res codemperlinet,dispositionem legalium
inslrumentorum voluntatem appellari,quia voluntate
fit.
N. Testamentumvocatum.^EiYmolog^Sim testa-
2.
nienti nuper attuli. Jurisconsulti plurimi dicunt tes-
tamentum esse quasi testationem mentis. Hsec ety-
mologia,et ea quae ab Isidoro adhibetur,exp!icantali-
quid quod proprium est teslamenli, sed veram vocis
originem non pandunt. Nam mentum neque a mente
est, neque amo«wmen^o; sedest productiovocis,seu
paragoge, ut in cognomentum, elc. V' eram originatio-
nem testamenti a testibus,\el testor. Isidorusipse,
lib. I de Ofhc. eccles.,c. 11, saiis aperte indic. Con-
ferendusquoqne est Gellius, 1. vi, c. 12, ubi
Sulpicium jureconsultum, virum seLalis sute doclissi-
mum, reprehendit quod testa ment um \erhum duplex
esse bcripserit, composilum a mentis testatione. Quid
igitur, ait Gellius, calceamentum, qiiid paludamen^
tum, cjuid pavimentum, quid vestimentum, quid
alia mille per hujuscemodi formam producta?
N. 6. Testamentumjurisprcetorii, etc. Inler prte-
sentiam lestium, subscriptionein, signacula, et nume-
rum ila distinguit Justinianus, tit. 10 Inst., § 3 ifa
ut hoc jus tripertitum,esse videatur et testes qui-
dem, et eorum prcesentia uno contextu testamenti
celebrandi gratia a jure civili descendant ; subs-
criptiojies autem testatoris et testiumex sacrarum
constitutionumobservatione adhibeantur:sicjnacula
autem, ct testium numerus ex edicto prcetoris.
N. 14. Codicillum ut vetcres, etc. Omilti poterit
ut,\c\ swpplendum constat; na.m codicillus mascul.
gen. inox oecurrit.atque ita a cseterisusurpatur. Quid
est autem quod ait hidorus Sicut autem codiciUus
: scendere suspicantur. Videndus Brissonius, I. 1
fit vice testamenti, ita epistola vice codiciUorum ?
Lipsius, c. 2 de Inst. ep., probat epistolam esse
ISIDORI ETYMOLOO. AREVALl NOT/E. 884
* scrlptum animi nuntium ad abscntes, a.U quasi
absenles; sed proprie codicillos appcllari cum ,
prfcsentes scripto couveniuntur. Ea mens Sem-cae vi-
detur esseep. 56 Video te, mi Lucili, cummaxime,
:
audio, adeo tecum sum, ut dubitem an incipiam non
epistolas, sed codicillos tibi scribere. Fortasse ergo
vull Isidorus, cum ad absentes scribendura est, vice
codicillorum epistolam adhiberi. Vel intelligil ante
charise ct membranarum usum, in codicillis colloquia
epislolarum scribi consuevisse, ut ait 1. vi. c. 8, n.
ull. Caeterum codicillos aliquaudo pro epislola uni-
versim, poni, nonnuUi observant. De codicillis fuse
disserii Brissonius, 1. vii de Formulis.
N. 16. Cretio uppellata est. Nic. Antonius, Bibl. vet.
Hisp. 1. V, n. 93, inter alias ttymologias qucC in Isi-
dO!0 rcprehenduntur, hanc ponit, quod cretio dica-
tur a decretione, sive decernendo. Sod cum Alciato
obscrval, a jurisipsisaucloribus auo haec nomina cer-
nere, et decernere, promiscue sunii, ut in leg. Is
B ciui hiKres, § penult., ct leg. Pupillus, de adquirend.
hffiredit.
N. 17. Fideicommiss. A Gf3eco7:(aT'.c fidcm dictam,
raulti volunl. iMdorus Ciccronis sententiam tenet 1.
I Offic, c. 7 Ex quo, quanquam hoc videbitur for-
:
cos, qui studiose exquirunt unde verba sint clucta;
credamusque, quod fiat, quod dictum est, appella-
tam fidem. Huc facil sanclus Augustinus, ep. 109 et
Isidorus iterum, 1. viii, c. 2, n. 4.
N. 18. A pago est pepigi, ut docet Quinctilianus
L i,c. 6, ai. 10.
N. 19. Placitum. Latinis est seiitrnlia, opinio. Ut
tinei.Et aliquando quidem placitum sumebatur pro
coaventione, aut pacto cujus significationis exempla
:
suni apud Ducangium; aliquando vero pro leruiino
legilimo, communi partium consensu, vel judicis sen-
p tenlia consiiiuto, ex quo Hispani vocant plazo. Haec
" est iceunda significatio, quem Isidorus innuil. Alii
dicunt, etc.
N. 20. Manum dabat. Forlasse ma7iu dabat,\e\in
manum dabat. i[d.QXi\m eiymologia verbi waMf/o ex-
poni consuevit.
N. 24. Venditio quasi venundinatio A venum .
est vendo, a vendo est venditio.
N. 2'6. Donatio. E[\mo\og'.ie donationis ei dotis s.h
Isidoro adhibiiaj rci nonnullam proprieiatem expli-
cant, ut Scppe alibi, sed veram vocum originem non
aperiunt. A Grccco ow est do, a.qno dos, dono,donatio.
N. 26. Nam antiquus 7iuptiar. Albertus Dieiericus
Trekell, in not. ad 1. Brissonii de ritu nupliarum,
p. 289, conjicil originem tabularum malrimonialium
ex conventione in manus per coemptionem esse
accessendam, et p. 298, contra asserenles muluam
Servium emplionem viri el uxoris, contendit solum maritura
emisse inulierem, et hujus bcna, quamvis utrique
D coemplione:n fecerint. Isidorus hoc loc. hisacccdit
qui mutuam coemplionem astruunt. L. ix, c. 5, ta-
bulas matrimoniales instrumenta emptionis vocat;
quod Dieteiicus cxplicat de convenlione in manus
per coemfiiionem sine mutua emplione.
N. 29. Cowf//c/o??es.Communemscribendirationein
secutus sum conditiones, quamvis Grialius ctiain in
: textu conclicio7ies pra-tul^-rit. In veteribus monumen
, tis utroque niodo reperilur.
-
N. 30. Stipulatio a stipula. Alii censent stipulatio-
nem dictam a stipula, quam in conlractibus agrariis
nianutenebant.ut agrum integrum reprae^cntiret. \'ar-
ro sub fin. 1. iv de Ling. Lat., et Festus, in Stipem a
stipe stipulationem dcAncunl.l^lonuemo a stipulis, in
nodi morem coutortis, quibus segetum manipuli
astringcbantur, et obligabantur. Q.ii stipulum apud
veteres pro frmo acccptum aiuut, id a stipite de-
de Formulis. Quod autem Chacon spuria censebat.
Veteres... agnoscebant, pescio qua id ratione sibi
 AD S.
persuadei-e poluerit, cum ant=quissima exemplaria
consentiant. Imo quod in IJispaiiia a pueris ita
celebrari videmus, ul stipulam frangant, iterumque
jungant, et m
auras dispergant, quoJ vocaut paji-
tas a volar, curnon ex veteriim more derivasse crc-
demus ? Dicant eliam Hisj-ani hechar pajas de ludo
quo sortem stipulis qutfirun!.
N.31. Sacramentuni est pignus sponsionis. Pelrus
Pilhociis, \. I. Adv. c. 18, Isidorum ait ex quopiam
nieliori auctdre docuissesitonsioiiis piguus leg timum
esse sacramentum. Gerie Isidorus, ex antiquioribus,
et, si vis, nielioribus auctoribus, fere ea
protert, ilia etiara qua:; criticis intemperanlioribus
absurda videntur, Et apud veteres quidem
collegit.
sacramentum pecunia, quam litigantes, sive de
fuit
re aliquacontendenies, in loco sacro, vel apud ponli-
fif.em dejionebant: pecunia viclor;s ab cumdem rc-
dibat, victi in rebus sacris consumebatur. Yide Var-
roneni, 1. iv de Ling. L:it., el Fesluin, verl»o Sacra-
nientum. Isidorus autem post primani significatio-
nem ab allcram devenit, qua sacramenlum acci[iitur
pro jurejurando quod maxime sacrum habeba-
, Unde qui rapta, pofifur, stupro fruitur. Et can. 1,
tur.
Cap. XXV. N. 1. Inde hceres.Fovlasse inde herus
nam ab herus ha:iri dem diclum multi volunt aiii ab
hcereo. Vide I. ix, c. 5, n. L Si\e aulcm heres, sive
hceres scribalur, ad originaiionem perinde est.
N. 3. Suamale utitur. Vvosuis utitur; nam utor
cum accusativo sre-ie occurrit in aniiqiiis isidori ex-
emplaribus, quod int'.'rdumin Excusis aliter habelur.
Vulcanius,utalii Ediii,hoc num. ablativum posuit suis
male utitur ; sed n. seq. accusaiivum relinuit, ea
homines ad res bonas utantur.
N, 5. Pro suo tractare. Hoc est, pro suo admini-
slrare. De hujus niodi pecuHo muita jureconsulli,
Dig. 1. XV. lit. l,qui de peculio inscribitur.
N. 8. Quia ejus hceredes. Suspicor \egendum quia
ab eis hceredes. Ulpiauus, in I. reguL, t. 17, de Ga-
ducis : QwidqUis sibi testamento relictum ita ut
jure civili capere possit,aliqua ex causa non ceperit,
caducum appellatur,quia veluti cecidit ab eo. Apud
Fabrettum, c. 10, n. 319, inseriptio velus h.:ibet: D.
Laberius secundus procur. Caducorum.
'Hi.Q.Familia herciscunda. Glarius familia hercis-
cunda est hajreditas dividunda. Vide lit. 2 1. x, Dig.
N. 10. Communi dividundo. Tit. 3 1. x, Dig., Be
communi dividundo.
N. 11. Finium regundorum. Dig. tit. 1 lib. x, Fi-
nium regundorum.
N. 19. Depositum. Apertum est
est a de elpositum.Sedls\(ioms, vel aliquis alius, ex
quo ille siuupsit, exprimere voluit depositum esse pi-
gnus comrnendatum ad tempus, quod adverbio diu
noiavil.
N. 21. .4/Tasive arrha (utroque enim modo
bitur)Hebraicam originem habet. Itali dicuut caparra,
et arra. Vide I. ix, c. 9, n.6. , Gap. XXVII. N. 4. Octo genera pcenar. Talionis
N.32. Contra verifatem. Anlegendam conira vo-
luntaiem alteri consentit 1
N. 33. Interdictum. Justinianus, I. ivlnslilut., tit.
15, § 1, interdicia appellari ait, quia inter duos di-
cuntur. Magis airidet etymologia Isidoriana, quse rei
subslantiam atlingit.
N. 3l[. Pretium. A peritus nonnulli inepte dedu-
cunt, alii a proco, posco, alii aliunde. Videudus Vos-
sius inEtymoL, ut aiios omittam.
Cap. XXVI. N. 1, Crimen a carendo. Crimcn me-
lius derivaiur a xptvw judico, vel /.oij.x judicium.
N.3. Flagitium. Flagitii ovigo &\'i aliis dicitur esse
a flagrum, vel a flagrarc, ut flagitare ?it ardenler
poslulare. Ac forlasse Isidorus scrip^it Flagitium a
flagrando corrupfela Ubidinis, etc. Sententia petita
est ex Augusiino, 1. iii de Doctr. Ghrisl., c. iO. Quod
agit indomita cupidifas ad corrumpendum ani-
mum, et corpus suum, flagitium vocatur; quod au-
temagit ut alteri noceat, facinus dicitur. Etymolo-
ISIDORI ETYMOLOG. AREVALI NOTiE. 886
giam flagitiiinnuerevidctur Plauius Rud.
H iii, 4, 28
Etiara vim opprobras, ilagiiii
... flagrantia?
N. 7. Dolus. Grsecum est ooXo;. Alite etymologiae
adductje in rei natura, sive proprietatibus "explican-
dis vcrsantur. Qnisnam autcm Petronius iste sit, cu-
jus verba nobis Isidorus conservavit, incertum.
N. 9. Falsitas. Proprieesta falsus, ei fallo, quod
ex Gra?co idiomate orilur 'j-jiWv.-i, ^xaasiv.
N. 10. Apud comicos. Malim apud Comicum, hoc
omnia qua^ es!, Terentium, cujus id est Hccyr. i, 1, 15:
Injurium autem est ulcisci adversarios.
N. 14. Stuprum. Nonnulli vcteresMss. ita conjun'
gunt Stuprum raptus proprie est illiciti coitus a
:
corrumpendo dictum. Ihide et qui rapto potitur,stu-
pro fruifur; alii., raptu pofitur, Gratianus duobus
in locis hanc sentenliaiu relulit, can. 48, caus. 27, q.
2 : Raptusest illicitus coitus a corrumpendo dictus.
caus. 36, q. 1 Raptus quoque illicitus coitus a cor-
:
rumpendo est dicths. Unde qui raptu potifur, stupro
;
fruitur. Gorrectores Rom mi observanl, in God. Isi-
dori impressio sic legi Stuprum raptus proprie est
:
illicitus coitus, a corrumpendo dictus. Unde Virgi-
lius: Raptopotitur, id esf,stupro {ruifur. Et vidctur
quidem Isidorus stuprum cum raptu conjungere vo-
luissc ex illa Servii interpretatione ad 1. iv "Virgilii,
Rapto potitur, stupro fruifur.
v. 217 :
N. 18. lufernecivi. Nonuulli scribunt infernici-
vum, alii internecinum; communior et verior scriben-
di ratio est infernecivum. Becmanus bellum inferne-
civum quodutrumque bellatorem necat alii
exponit, :
melius, quod ad internecionem alterius parlis suscipi-
lur. Infer in compositione aliquando vim auget; et
hoc verum est iu interbibo, intcrneco, elc.
N. 19 Ante poenam quadrupli. Ex Gellio, loc. cit.,
lege decemvirali permissum fuit, occidi furem, si
aut cr.m facercl furtum nox esset, aut interdiu telo se,
cum prehendcretur, defendit. Poslea a lege hac dis-
cessum fuit, et actio in quadruplum data, si quis su-
per manifesto furto jure et ordine experiri vellet.
Aliis deinde furtis, quai nec manifesla appellantur,
poenam imposuerunt dupli.
N. 24. Cepif. Gorrexi cepit pro coipit^ui esL non
solum apud Grialium, sed el apud alios Excusos.
N. 27. Commissa, etc. Fortasse respexii ad Virgi-
quod depositum lium, 1. VI, V. 568 :
Quse quis apud superos, furto la?tatus inani,
Detulit ad seram commissa piacula morlem.
scri- Servius Piacula commissa, propter quce expiatio
:
debetur.
meminit Augustinus ex Cicerone, adeoque inter frag.
menta Ciceronis non immerito id reponilur. De pccnis
autem et suppliciis.ac variis tormentorum generibus,
quinam scripserint, Fabricius, c. loBibL, exponit.
N. 9. Cafoice. Ad secundam etymologiam fortasse
pertinet quod nonnulli aiuu', catenam esse a Gra?co
/.aO' £vx, quod variosannulos nectat, atque uniat, Alii
derivant a -/.xfieaa, monile.
N. 11. Nervus. In Excusis ita legitur Nervus est :
vinculum ferrcum, (luo pedes,vel cervices impediun-
tur. Vid. var. lect.
N. 12. Boia. De boiis disserui in comm. ad Prud.
liymn. 1 Perisl., v. 46:
Carcer iiligata duris colla boiis impedit,
ubi specimon boiae veteris ex Museo Borgiano xv in-
cisum e.xhibui, quod hoc quoque non alieno loco re-
pctere placet.
887 AD S.
N. 13. Numero tantiim plurali. Ex Varrone,
IV de Ling. Lat., c. 32 Arx ab arccndo.. carcer
:
coerccndo, quod exire proiiibentur. Aique id
placel quam qaod alii dicunt, carcer esse a cancer,
canceris, qui niv^c cancelli dicuntur. Pra^ter Virgi-
Jium nonnuUi alii numero singulari dicunl carcerem,
unde emitiuntur quadrigae. Frequentius tamea est
plurali numero carceres hoc sensu dicere. Vide L
XV, c. 2. n. 46.
_N. 14. Plaga. Grscum est, uti plecto, a
rivotur, -Xrl-cTw, Tzkrc{i], et Dorice TrXaya. Flagrum a
flagro, qaia flagris Ccfsus flagrat, sive uritur.
N. 15. Anguilla. Huc faciunt Hesychii veiba:
TieXatocpswv ejot cpXa-ceXXta, Xwfot.
N. 16. Palos. Pro sudibus optimi quique auclores
dicunt, pro fustibus eliamnum Hispani.
N. 17. Vecfis. Est b;!culus, quo aliquid suspen-
sum vehitur adeoque conjectura Ant. Augustini
: nt in lautumias transferretur : Non estAn(\nii (Sa-
valde probabilis est.
N. 18. Virgce. De virgis et scorpionibus dixi in
comm, ad Prudentium, hymn. 1, v.
llla virgas, et secures, et bisulcas
etiam
Ibi et aliis in locis de fidiculis, de quibus
Isidorus,
N. 20. Ungulce. Tabulam ex veris inslrumentis
quibus martyres cruciati sunt, expressam, picturis
Gallonii de hoc eodem argumento adjunxi post com-
ment. etindic. ad Prudeniium. Explicalionem adhib-ii
in comm. ad hymn. IL Perist. v. 57. Eamdem tabu-
lam hic rursus exhibere non pigebit, brevi exposi-
lione addila. N. 1 exprimitur chirolheca ferrea, qua?
ungularum species est, in coemeterio Gallepodii re-
perta. N. 2, uncus ferreus capili cujusdam martyris
infixus e coenrieterio sancla? Agnelis.N. 3,ppclen "fer-
reus, qui exstat inter sacras reliquias monasterii sanc-
limoniahum ordinis Dominicani sanciae Mariaj Mag-
dalense iu monte Quirinali. N. 4 et 8, ex museo sacro
valicano duo instrumenta deprompsi, quge inter un-
gulas videntur referenda. N. 5, exliibenlur ungulee
bisulca?, qufe asservantur in basUica sancti Petri.
N.
6, plumbatee exmuseosacro vaticano. N. 7 et 9, duo
lebetes, insculpti in sepulcris sanctorum Victorinje et
Exuperantii. De quibus omnibiis plura loc. cii. dixi.
N. 21. Equuleus. Sagittarins, de Gruciat. sancto-
rum Mart., c. 17, corrigebat hunc locum Eculeus
ISIDORI ETYMOLOG. AREVILA NOTiE. 8S8
L autem dictus, quod ei tanquam equo reus impositus
a extendatur. Vide meum comment. ad hvmn. 5 Per.,
magis V. 109.
N. 22, Tormenta. ktorqxico el ^or/tn??., et fortasse
a tormen, seu lormina, est tormentum perproduc-
tionem vocis, ut c. 24, n. 2, ia verbo Testamentum
observatum esl.
N. 23. Latumia. Grialius, in textu edidit latomia,
C et latomias ; in not. latumia, el latumias. Festus
quo de- scribebal latumice, iit ordo liiterarum exigit in ejus
opere. Varro, I. iv de Ling. Lal., latomice, el ail de
Lalonia Iranslatum, quudhic quoque lapidicinse fuc-
lS/.u- runl. Graecum est ).arc;u.tai, quodlingua sicula signi-
ficat locum ubi cfeduntur lapides. Lalinos autem la-
tomias iu lautumias mutasse, ex loco Senec8e,a Gri-
alio allpgato, satismanifestum est; qui lamen iia legi-
lur in Editionibus correciioribus: Cumreus rogaret
binus), quod quemquam vestrum decipiat nomen
lautitice ; illa animo meo lauta res est. Atquehanc
44 : scribendi ralionem multi sequunlur. Anliqui forlasse
ungulas alii alio modo.
N. 24. Versus Juvenci, lib. i, vers. 584 seq.
mox :
Pervulgata diu legis pr£ecepta tenelis,
Laedentem semper similis vindicta sequatur.
Unde Isidorus ?,\xm\)^evii talionemin bonam etiam
D parlem sumi, non liquet. Apud Ducangium ex dona-
tione abbalife sanctijE.Jidii, anni 1038, "hoc invenitur
oxemplum Pro talione nobis impendentur cwlestia.
:
Plura congerit Ducangius, ut ostcndat talionem acci-
pi pro reciproca pa^na at pro hac significalione mi-
;
nime opus erat ad scriptores medii aevi devenire.
N. 23. Ignominium. Huc recidil quod ait Nonius
c. 1n. 93
, Ignominia est nominis nota. Glarius Ono-
:
masticum: Ignomines MMrj[xoi, anonymi. sine no-
mine. Ignominium neutro genere dixit Commodia-
nus inst. 19 Non ignominium estvirum seduci pru-
:
dentem.
N. 26. Infamium. Vel infamia. Pejus quidam ost.
quam ignominia ; nsm, Cornelius Fronto: Igno-
ut ail
minia imponitur ab eo qui potest animadversione
notare,infamia ex multorum sermone nascitur.Pro-
miscue tamen haec duo poni solent. In versu Virgilii
: excusireferunt malum quo, quod prffferendura videtur,
 AD S. ISIDORI ETVMOLOG. AREVALI NOT.E.
quamvis Grialius alilcr senliat. Apud Tertullianum ^
ctiam, quem Isidorus prse oculis liabuit, est quo.
N. 27. Fama autem certi. Ex Tertulliano tbrlasse
bse'" reforniari debebunt, qni cit. c. 8, al., 7, Apo-
logetici.sic bnbet Tandiu vivit cjuandiu non probat.
: N. 6. Tenebrre. Tenebrarum elymon id 1. xiii,
Siquidem ubi probavit, cessat esse. . exinde res . .
tenetur, res nominatur Fama, nomen in-
certi, locum non habet, nbi cerium esf.
N. 28. Unde postlimiuium. Tit. 15 1. xlix Dig.
es\.Decaptivis,etde postIimiuio,olc.Qm forta^seairu-
sit Isidorus cujus lamen verba nnn salis integra sunt.
; ai eum loc. animadverti.
N. 31. Metallum. . deputantur. Sig 'bertus Ha-
. N. 14. Est autem aurora. Auroram nonnulli ab
vercampus, in comm. ad c. 9 Apologelici Tertul-
liani pro deputantur conjiciebat legendum deportan-
tur ; qu8e scriptura est Cod. Neap.
N. 34. Quasi fercns caput. YoTha.h?eccon\en\nx\l
furcce, non patibulo. A paiior^ sive patoo, origo hu-
jus vocabuli petitur. Adisis Lipsium, de cruce.
N. 35. In ipso quoque genere necis. Havercampus,
rommenl. ad cap. 9 Apolog. Tertulliani, observat
Isidorum haec ex Tertulliano sumpsisse, sed moresuo,
addii, auctoris, nndeprofecerit, nomine abscondito,
ct verbis paululum inversis. Plura de hac ipsa sen-
teniia, diversum necis genus explicans, adjungil. Bar-
lhi'js, L XXXII Adv., c. 8, capitisabscissi supplicium
hodie fere honestius haberi ceeteris ostendit quod
imitalione profundas antiquitalis fieri ait, allegata Xe-
nophontis et hac Isidori auctoritatc. In comment. ad
Prudentium hymn. 1 Perist., v. 93, et hymn. 14,
v. 63, qusestionem agitavi cur niartyres, superalis
interdum aliis lormentis, gladio aut ferro semper,
vel fere semper, cesserint. Poenam gladii Hebraeos
turpissimam existimasse observal Fabricius, c. 15,
n. 14, Bibliogr., ubi scri| tores de supphciorum ca-
pitalium generibus apud Hcbr<B0s usitatis recensct.
N. 36. Culteus. De cuUeo dixi in comm. ad Pru-
deutium, hymn. 5 Perist., v. 458.
Cap. XXIX. Num. 2. Post hoc caput Grialius" iterum g»
sequons inscribit c. xxviii, et sic deincep^:. Hinc ad •*
c. 66 1. iii, n. 2, putavi non respondere cap. 30 cita-
tum a Grialio.
Cap. XXX. Num.3. Unde et in usu ei,
chius, t. I Spicilegii biblici, ad Genesis,c. vii,
plura exempla profert quibus scriplores, proprie-
tatem nomiuum secuii, dies simul noctesque exprime-
renl, ut certum tempus designarent, scilicet quadra-
ginta diebus etquadraginta noctibus^dies ipsos quin-
que, totidemque noctes, diebus, et noctibus quinque,
per triduum et trinoctium, etc. De his rursus I>i-
dorus in libro d?Nat. rer. cap. 1.
N. 4. Secundum Athenienses a sexta hora diei,
Fortasse Servius Atheniensibus affinxit quod Geliius
ex Varrone de Unibris, sive quibusdam in Umbria re-
feri. ; eos scilicet hora sexla diem inchoare. Exlat
hymnus Prudentii ad Gallicinium Cathemer., hymn.
1, ubi quajdam annotavi. Mesonyctium pro mediiie
noctis tempore legitur in Taurobolio Lugdunensi
apud Muralorium, pag. 333. In Act. Inscript. Franc,
tom. II. pag.503 seq., ex eadem inscri|)tione exjilica-
turvox mesonyctium, aut mesonyctius, quffi adjeclive
a nonnuUis Gr-cecis adliibetur. In Lidori vcrbisaliquid
fortasse decsse observatur.
N. 8. Ridiculosa figmenta. Sedulius, 1. i, v. 17
Cum sua gentiles sludeant figraenta
N. 12. A fando fcri(e.iWi\ ferias dorivant ^fesfo,
iilii a feriendis victimis, alii a ferendis cpulis, qura
in feriis epulationes fiebani.
N. 15. Meridies, etc. H;iec eadem iisdem fere ver-
bis c. 42 I. III, n. 3.
N. 22. Perendic. Non satis clare ab Isidoro expri-
mitur significatio vocis pcrendie, qua? significal diem
proximum craslino, die;n terlium, a^}.\^i\ percmpto die
vel per unum diem transeundo.
Cap. XXXI. Niim. 1. Nox dicta, ctc. Conferenda
ha^c sunt cum libro de Nat. rer., c. 2.
890
N. Longo itinere lassatur sol. Do cursu solis
3.
vide 17 1. de Nat. rcrum cum not.
c.
N. 4. Noctis partes. In l.deNat. rerum, c. 2, non-
nihil diverso modo referuniur.
c. 10. Alii tenebras dici putant, quod homines iis
teneantur,nc videant, aul libere agant.
N. 12. Matutinum. Exslat hymnus matutinus
Prudentii Cathem. 2, qui foriasse idetn erat aique hym-
nusad pullurum cimium in oftkio gothico. Vide quae
aureahora derivant.
Cap. xxxii. N. l. Nam 7nane.'T>e significatione
vocis mane supra, c. 30. n. 14.
C.\p. xxxiii. N. 1. Mensis nomen. De raensibus,
et dc concordia mensium, sunt c. 4 et 5 libri
de Nalurarerum, ubi quaedam aUo modo exponuntur
atque in hoc capite.
N. 12. Kalendas.A.y.oi.Xzt^, quod Latine quoque di-
citur calare, hoc esl, vocare^ appeliatas, plerique
cxistimant; nam Kaleudis vocahaiur populus, ul dies
n marum cujusque mensis indicerentur, qui etiam
calari dicebantur. Vide Varroncm, I. 5 de Ling.
Lai., c. 4, el Macrobium, 1. i, c. 15. Idus vocal»
,
potius sunl ab iduare, dividere, quam ab edendo;
nam Idus fcre dividunt mensem, Vide Macrobium,
eod. L 1 Saturn., c. 15. Nonas Macrobius, ib.,
ait dictas quasi nov(e \nnmn\ observationis, vel quod
nb eo die semper ab Idus novem dies putentur. Ad-
dat c. 16, ex Butilio. Romanos instituisse nuniii-
nas, ut octo quidem diebus rustici in agris opus fa-
cerenl, nono autem die, intcrmisso rure, ail meica-
tum legesque accipiendas Romam venirent. Nuntiinae
ergo sunt quasi novendina;, novem dies, quod idem
fere est etymon nonarum Cioicrnm originationcs ab
.
Isidoro indicatse ex anliquiori auclore petitce viJen-
lur, quamvis quiynam ille sit non liqueat
Cxp. w\\\. N. 2. Duo autemsunt soh Istitia. Scri-
"
ptores veleres solstitii nomine a^siivum plerumque
inlelligebant, hicmale brumam appellabant. Dies au-
etc. Mazo- lem solstitii.et brunice, uti etiam sequinocliorum no-
4, bis ex Kalendario Gregoriano diversi sunt ab anti-
quis, ut explicatur in not. ad 1. de Nat. rer., cap. 8,
quod etiam agit de solstilio el aequinoctio.
Cap. XXXV. N. 1. Tempora a... temperamento.
Temperamentum a tempore potius ducendum quani
contra tcmpus a temperamento.
N. 3 Quod viret. Ex Varrone, 1. v, c. 2, qui
aliam etymologiam ex Graico innuit. Nisi quod, ait,
lones dicunt pxp.
N. 7. Quasi hiemevernus. In not. Grialii erat Al.,
:
hibernus ; Reposui Al., hievernus; nam liibernus
:
non est diversa lectio, nisiintelligamus Grialium pro
diversa scriptur.a haec omnia verba apposuissc :Al.,
hibernus. Uf sit pneceps hiems. Hihcrnus pro partc
ffl quse est inter hiemem et vernum tempus vix alibi
rcpcnetur. Neulro gencrc/i//'^mu/«, el fortasseetiam
inasculino Jiibernul, a sancto Ambrosioet aliis poste-
rioris ani pro hieme sirapliciier usurpalur; unde
apud Hispauos invierno, apud Italos invcrno.
Cap. XXXVI. N. I. Annus est. Ha-c reformanda,
: vel explicanda ex Varr., 1. v de Ling Lat., c. 2 :
Tempus a briima adbrumamdum sol redit, voca-
poetic...
tur annus ; quod uf parvulicirculi annuli,sicmagni
dicebantur circites anni; unde annus. Ita annus
polius (St ab annulo,qnan\ annuius ab anno.
N. 4. .Era singulorum annorum. Elsi era fortasse
originem habet «i) (es, ut ail Isidoruf, lamen apud
Hispanos, qui ca voce frequentissime ulebantur, in
veieribus monumenlis sine diphthongo passira scri-
bitur. Hunc morcm sequor, aliorum tamen scrip-
turam tera nou improbo. ILvc de eia, et alia, quie
hoc c. exposita sunl, 1. dc Nat. rer., c. 6, repetun-
tur. De origine vocis era muUum inler se crit'ci
discrepant. ' Opinio Sepulveda' , in libro qncin
891 AD S.
de cmondalione cdidit, hsec fuit, oliift scribi
aiini
consuevisse, A. Er. A., lioc esl^aimiis erat Aucjusti,
sivc ah Augusto; ex quo viliose poslea faeluni Kra.
Hanc opinionem rtfeliit Josephus Scahger, 1. v lie
Emendatione lemporis, ubi observal, in monumentis
anliquis Hispmipe nunquam cera, sod era exaratum
esse. Ipse Scaliger eram ab ces deducil, et numerum
significarc ail ; nam iio usurpat Faustus Reginensis,
seu Reiensis in libro De spiritu sancto (auctor nunc
creditur Paschasius) Trecenli in era, sive supputa-
: thila. Correxi pneteriti sreculi pro prwterita sce-
tione crucis. Ita etiam Isidorus, 1. 6, c. 15, non
semel erampro numero posuit. Becma.ius ex veteri
Breviario Codicis Tlieodosiani prolert : Imperator
Theodosius, era2i, iioc est, lii. 22, et ex Ililderico
Gallo eras dicrum pro num.eris dierum. Antiquiores
cera in plurali numcro pro numeris ponebant, quo
pertinent exempla ex Nnnio et Cicerone allegata a
Griaho. Salmasius in Exercit. Plinian., p. 686,
probat a sequiori> Kvi scrintoribus eram acceptam
fuisse pro numero dato, ut ciiunt, iu aliquo computo.
Iu conciUis HispaniaB pro numero, canone, seu capi-
le, vox era adhibetur, ut apud Pueyum, p. 688 Rese-
ratum est etiam concilinm llerdense, in quo jube-
tur, etc. Era quippe septima ita : Qui sacramento
se obligaverit, elc Et p. 690 Ex Chalcedonensi con-
: ac communis Iheolijgorum sententia. At lion pauci
cilio eraoctavadccima. Signiticatio veroe/Ycprocerto
el iliustri tcrmino (epocham vocant), ex quo anni
numerentur, notior est apud Hispanos, el hocsensu
ab Isidoro exponiiur. De era Hispana exstai praecla-
rum opus Marchionis Mondejarensis, recusum Ma-
triti anno 1795. Era Espaftola, origen de sii nom-
hre, elc. In Godicc Vatic. 20, post labulam qua Ro-
raani pontifices rccensentur, hi sunl versiculi
Ut sapias eram, Domini praesentibus aiinis.
Appoiies annos tricenos, bisque qualernos.
Et quot hi fuerint, totam forenoveris eram.
Eral idCod. fueruntprofuerint, et iisque pro bisque;
hcec enim est ratio ul anni xxxviii anuis er* vulgaris
addantur, ut annus cra^ Hispanaa colligi possit. In
eodem Cod. era explicatur de meusura terra^ quam
Romani provinciis impcrabant, de quo apud alios
nihil invenio. Quo anno erfe vulgaris Clirislus natus
fuerit, an etiam anic illam, mirus est chronologorum
dissensus, quem, catalogo diversarum senlenliarum
per annos dsposito, Fabricius, c. 7 Bibii., ex-
posuit. Quo in argumenlo egregie versatus est v. c.
Henricus Sanclementiu';, abbas Camaldulensis, eru-
dito opere paucis ante annis Roma' excuso in-!oi. In
Codice Albanio, post medinrn c. 34 1. i EtYmolo-
giarum qua^dam ioserta sunt de censu, quem Au-
gustus Ca'sar a toto orbe terrarum jussil rcddi;
quse, quanquani IsiJorinon suni,lamen interappen-
dices, n. 6, locum habebunl.
Cap. xxxvii. N. 2. Adhuc enim consules, etc.
Ex his colligit Grialiuslsidorumvideri Maronis verba
ISIDORI ETYMOLOG. AREVALI NOTiE. 892
Sequentia habentur in quodam Codice excicso ante
titulum, De discretione temporum, in Mss. vero
exemplaribus non legunlur.
N- 8. Ad Augusti Heraclii. In exordio Chronici
uberioris legitur tisque ad Augusti Heraclii, et Sise-
butiGotkorum regis principatum ; quod arguit prius
editum Ghronicon quam exlrema manus Etvmologiis
fuerit adhibita. Nam Sisebuto Recaredus II successil;
Recaredo, qui tres lantum mcnses regnavii, Suin-
culi, ulapudGrialium et alios excusos hoc loco lege-
balur, cum in exordio, quod dixi, Chronici mehus
legatur prieteriti. Codex Caesenas vetuslior hoc loco
inserit Chronicon ipsum uberius Isidori, cujus com-
pendium est hoc, quod in plcrisque Mss. Etymolo
giarum reperitur.
Cap. xxxix. N. 1. Prima cetas, etc. GriaUus sinc
ulla notatione hoccaput pra?teriit, fortasse ([uod eru-
dita; Loai^ae notcC exstant in Chronicon ulierius, et
muhi sunt qui argumcntum hoc egregie illustrarunt,
ut Scaliger, Pelavius, etc. Qua^dam nihilorainus pe-
: culiari observatione digna sunt. Primo die in lucis,
nominc conditos fuisse ancjelos, fortasse innuit cos
siraul cum mundo creatos fuisse, quse est Augustini
Patres t-n nt angelos ante mundum conditos, nonnulli
post niundum. Vide Pererium, Comment. in Genes.
De principio et fine mundi plures opiniones videri
pos:^unt apud Cotelerium , t. I patr. Apost.,
pag. 44.
N. 6. Heber, ctc. iim.dcxliii. Ita enim legendum,
non iiM.DcxLvii, ul Grialius in Chronico uberiori edi-
: dit, ubi locum emendabo.
N. 13. Carthago. Rursus, n. 16, sub Amasia :
Carthago condita. Scilicot ex diversis scriptorura sen-
tentis, quod clarius in Chronico expressit sub Ama-
sia :Carthacjinem hoc tempore qtiidam asserunt
.
condiiam ; alii vero, superius. Nam sub Davide prse-
'
miscrat Carthago a Didone cedificatur. Vidc var.
:
lect., ad n. 16.
N. 22. Evergetes, ann. xxvi. Ita ctiam legenduin
in Chronico, in cujus textu mendose legitnr apud
Grialium ann. xxxvi, ul ex nota ipsa colligitur, ubi
indicatur annus 26.
N. 24. Evergctes, ann. xxix. Loaisa, in not. at
Chronicum, advertit in Edilione Bignreana Etymolo-
giarum perperara legi ann. xxiv. Idem error in Edi-
tione Vuicanii praecesserat.
N. 37. Yalentinianus, ann. vm. Loaisa, in not.
ad Chroiiicon uberius, observat, in Mss. Etymologia-
rum nunc 6, nunc 7, aliquoties etiam 8 et 9 annos
indicari. Ipse in texlu edidit annis viii, quod ex
supputatione consulum pra^ferendum existimat. Hoc
secutus sum, quamvis Grialius ediderit ann. vii.
N. 42. Soli Deo est cognittim. Vulcanius et alii
Excusi ita pergunt Deo soliest cognitum. Colligi-