Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur134mign
 PATROLOGTJi
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHEGA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNiroRMIS, COMMODA. OECONOMICA,

OMNIIJM SS. PATRBM, DOCTORCM SCKIPT0!1[)M0[1E ECCLESIASTICORUM.

flVE I,ATINORUM, SIVE Gll^BCORUM,

QVJ AB jEVO APOSTOLICO AO TEMPORA INiVOCENTlI III (ANNO 1216) PRO LATI
ET COi\CILII FLOHEXriM (.hY.V. 1*39) PltO aii.ECIS FLORUERUNT :

RECUSIO CIIROIVOLOGICA
OMNIUM QU.E EXSTITERE MONUMENTOUUU CATIIOLIG.E TR.VDITIONTS PER QUINDECIM PRIORA
ECCLESIiE S.ECULA,
JCXTA KDITIONES ACCURATISSIMAS, INTF.R SE CUV;(JUE NONNULl.IS CODICIBUS MANUSCRIPTISCOLLATAS, PERQUAM DILIOES-
T>B castigata; dissertationibus, commentariis, variisque lectionibus continenter illustrata; omnibus
OPKRIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.fi TRIBUS NOVISSIMIS S.KCULIS DEBEXTUB ABSOLUTAS DETKCTIS, AUCTA ;

INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJU3 MOMENTI SUBSEQUENTI-
BUS,D0NATA;CAPITULIS INTRA IPSUM TKXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARU.M PAGINA-
BUM MARGINEU SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNA-
TA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUU APOGRYPIIIS, ALIQUA VERO AUGTORITATE IN ORDINE
AD TBADITIONEM F.CCLESl ASTICAM POLLENTIBUS, AUPLIFICATA ;

OCvTKNTIS ET AUPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUU SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGICIS, STATI-
&TICIS, STNTHETICIS, ANALTTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUU, MORALE, LITUR-
OICUM, CANONICUM, DISCIPLINAPE, HI3T0HICUM, ET CCNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONe; SED PR.ESERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMUENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERU.M, QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUU ETIAM UNUSQUISQUE PATRUU, NE UNO QUIDEM 0MIS3O,
IN QUODLIBET THEMA SCRIP?ERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ALTERO SCRIPTUR/E ;

SACRyE, EX QUO LECTORI COUPEBIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRE3 ET IN QUIBUS OPEBUU
SUORUU LOCIS SINGULOS SINGULORU.M LIBBORUU S. SCRIPTUR.« VER3US, A PBIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSiUUU APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT:
EDITIO ACCUBATISSIUA, C.ETERISQUE OUNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUU NITIOITAS,
CHART.B QUALITAS, INTEGBITAS TEXTUS, PEPFECTIO CORRECTIONIS, OPERUU RECUSORUU TUM VARIETAS,
TUU NUUERUS, FORUA VOLUUINUM PEBQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.E DECURSU CONSTANTER
SIUILIS, PBETII EXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, UETHODICA ET CHBONOLOGICA,
SEZCSNTORUU FBAGUENTOBUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS IIIG ILLIC SPARSORU.M, PRIUUU AUTEU
m NOSTHA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES .GTATES, LOCOS, LINGUAS FOBMASQUE
PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA,
m QUA PRODEDNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESI^ LATIN^
A TERTDLLIAXO AD INNOCENTIUM m.
AGGURANTE J.-P. MIGNE,
Ribliotheca; Cleri anivcrsfe,
SrVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINClll.OS SCIENTI.€ ECCLESIASTIC^ RAMOS EDITORb.

PATROLOGI^ LATINyE TOMUS CXXXIV.

ATTO VEBCELLENSIS EPISCOPUS ; LEO VIII ANTIPAPA ; BRUNO OOLOMENSIS: WIBOLDUS CAMEB.4CENSIS, ARCHIEPISC
UTHO ABGFNTINENSIS EPISC ; ADALGERUS EPISC. INCEBT/E SEDIS, GUILLELMUS CABILLONENSIS UONACH.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES
IN VIA DICTA : AVEyiE DV MAIAE, 189, OLIM CHAUSSEE DC MAiyf., lil.

1884
Clichy. — Ex typis PAUL DUPONT, 12, via dicla Bac-d'A3nibres 10o.8.8'i.

IUE INSTITUTE CF KEDIAEVAL STUDiES

10 ELMELEV PLACE
TORONTO 5, CANADA.

DEC -5 1931
 S/ECULUM X,

ATTONIS
VERCELLE^SIS E PISCOPI

OPERA OMNIA,
JUXTA EPITIONFM DUPLICEM liXPRESSA, gUAHUM UNA UUIIUNTIO CANONICO VUHCELLENSI DEBETUH, ALTEIIA, MONU-
MENTA INEDITA EXIIIBENS EX CODICIBUS VATICANIS, EMINENTISSIMO CARDINALI MAIO.

AGCF.DUNT

LEONIS VIII,
.\NTirAr.E ,

EPISTOL^ £T GONSTITUTIONES.
INTEnMISCKNTI.ll

BRUNONIS COLONIENSIS, WIBOLDI CAMERACENSIS, ARCHIEPISCOPORUM, UTIIONIS

ARGENTINENSIS EPISCOPI ADALGERI EPISCOPI INCEKT.E SEDIS GUILLELMI
, ,

CABILLONENSIS MONACHI ,

Sicripta vcl !«cri|>toriiiii frnginciita qnse cxstant.

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHECiE CLERI UNITERSa:,
Sl V£

CURSUUM COJfPLETOnUM IN SIXGULOS SCIENTI.E ECCLESI.^STIC.E R.^MOS EDITORE.

TOMUS UNICUS.

PARISIIS
APUD GARNIER FR.VTRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SLCCESSORES,
IN VIA DICTA AVIfNUE DU MAINE, 189, OLIM CHACSSEE DU MAIXE, 127.
:

1884
 ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QU! IN HOC TOMO CXXXIV CONTINENTUR

ATTO VERCELLENSIS EPLSCOPUS.

^'^
Capitulare.
ecclesiasticis. Sl
De pressuris
Epistolae.
^^
Expositio in Epistolas S. Pauli. 125
^^"^
Sermones
Polypticum. ^^^
ADALGERUS LNCERT/E SEDIS FORSAN AUGUSTAN^, EPISCOPUS.
Admonitio ad Nonsuindam reclusam. 915
SANCTUS BRUNO COLONIENSIS ARCHIEPISCOPUS.
Diploma Brunonis. 931
LEO VIII ANTIPAPA.
Privilegia et constitutiones. 989
WIBOLDUS CAMERACENSIS ARCHIEPISCOPUS.
Ludus clericalis. 1001
UTHO EPISCOPUS ARGENTINENSIS.
Vita S. Arbogasti. 1003
GUILLELMUS CABILLONENSIS MONACHUS.
Fragmentum historicum. 1017
 ANNO DOMl.M DCCCCLV

ATTO
VEHCELLENSIS EPISCOPLS.

PROLEGOAIENA.
(Ex edilione Vercellensi anni 1768, procurantc D. Carolo Burontio del Signorc.)

EPISTOLA DEDICATORIA.
Optimo principi Victori Amf.deo Sabaudiae duci, Carolus Buuontius del Sigxore.
Cur ad tc usque oculossustoUercauscrim, etmeum hunc quulemcunquelaborem gratoanimo te exceptu-
rum sperarim, Princeps amplissimo, res ipsa melius dixerit, quam ego lacturus sim.
Attonis Ecclesi;c octo ab hinc jam ssculis episcopi Opera, partim a D. Luca r)'.\cherio in Spici-
legio jam edita, lacunis tamcn plurimis, hiatibusque lebefaclata. partim in archivio nostro capitulari hacte-
nus obscure latentia, in publicum nuiic tandem integra, atque ad fidem autographi ubique exacta dum
prodeunt, alium certe Maccenatem exposcere nec debebant nec poterant,quam eum,qui et paterni exem-
pli, et ingenii, et dignitatis causa religionis, morum, ecclesiaslica; discipiina; litterarumque fautor, custos
et vindex esl jure optimo habendus.
quse cum meorum in me collegarum studio et fiducia, tum mea cura luccm vident, consueta
HiTDC igitur,

benignitate, humanissime Priuceps, excipe atque Ecclesiam hanc, meque, et meos omnes, dum tibi re-
giaeque familije cuncta a Deo prospera quotidie precamur, in tui clientela servare perge, patrique optimo
regi nostro augustissirao summopere commendatos velis.

CAROLUS BURONTIUS DEL SIGNORE LECTORI BENEVOLO.

Attonis Opera publici juris facere cogitantibus A ex iis colligimus quae in fine Expositionis Epistola-
nobis operee pretium videtur nonnulla de auctore rum L).Pauli perorans a.it Tu dedisli, ut propter
:

deque Operibus ipsis, atque de hac nostra eorum guslum, et suuvitatem hiijus vilee, sanclx Scripturx,
editione breviter prasfari. geiitem, putriamque retinquerem. Csterum sub quo-
"*™ *^**'° "'^'"^ ^*''' 1"*^° ^^ S^"'^ ^°^^^ advectus,
DE AUCTORE
haud certo inter scriptores constat, qui ejus mea-
I. Attones duos episcopalem Vercellarum catne- tionemfecerunt.NamRossottus mox citatus abEoo-
dram tenuisse, atque hunc nostrum state fuisse redias marehionibus prognatum alfirmat ,testcs ap-
posteriorem litteris prodiderunt Rossottus in Syl- pellans probalissimos auctores quorum tamen
;

labo, et d'Acherius in Spicilegio : at unius tantuni- nomina siluit, uti el momenta quibus lides illorum
modo memoria apud nos exstat Attonis, scriptis testimonio concilietur. D'Acherius jiraterea in lau-
factisqueceleberrimi alteriusautem cujusvis, qui
; dato loco, px Ferdinando Ughcllo, Attonem Alde-
hunc, vel praecesserit annis, vel subsecutus sit, ni- garii filium dicit ; sed enim quis Aldegarius luerit,
bil in monumentis habemus. et ad quam gentem referendus, neuter docet 1). Si 1

II. A longinqua regione huc advenisse. Atlonem quid nos judicamus, a Longobardis Attonem jure

B
fl) Quod minoris nominis auctores, qui de
alii scilicetex advocatorum, vel vicecomitum familia
rebus Ecclesiae Vercellarum scripserunt,veluti Mo- prognatum esse, vix est commemorandum, cum ex
dena, Corbellinus, Cusanus atlirmavere Attonem nullo gravi monumento ducatur.

Pathol. CXXXIV. i
 11 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPUS 12

aliquo repetere quis poase videtur : nam ex ipsius A. exstinctum incendio, nec successorem propterea
testamenlo, quod num. 10 referemus, paletfratrem habuisse Attonem eodem incendii anno sacris de-
ei fuisse Aupsrtum nomine, et Longobardorum legi- coratum infulis.
bus ex natione vixisse atqui Attonis, Auperti, hls-
:
V. Longe graviorasunt in hanc rem monumenta
que similia nomina gentem illam sapiunl leges : duo, quibus aperte confii;itur, Ragembartum proxi-
3 tiam, et mores, quibus quis vivit, qua de gente sit, mis antc \tlonem annis Eeclesiam rexisse Vercel-
aliquod solent prasbere indicium. i';'nsem quaeque eo lubentius proferre aggredimur,
;

III. indubitatum est, Attonem Vercel-

Illud porro quod erudito cuique optanda merito videantur.
larumepiscopum creatum fuisse anno nongentesimo Primum est epistola formata quam ex antiquo
vigesimo quarto, Ragemberto, cui proxime succes- archivii nostri codice sigu. num. 53, Canonum col-

sit, quarto Idus Martii ejusdem anni Papiae, facto lectionem una cum aliquot Attonis, opusculis com-
ab Hungaris incendio, e vivis sublato (2). plectente desumpsimus, quamque et saeculo decimo
Sacris infulis eo anno decoratum Attonem Eccle- scriptam ,et Attonis ipsius jussu eum in ccdicem re-
siaenostr» cathedram ascendisse, invicto sunt ar- latam,suadet forma characterum saeeulum ipsum sa-
gumento, autographa instrumenta donationis (3), piens, et cum Attonianorum operum characteribus
qua eadem hanc Eeclesiaai cumulavit, consignata P prorsus eadem (7), En praeciarissimi exemplar mo-
anno incarnationisDominicae nongentissimo quadra- numenti ex autographo ad amussim exaratum :

gesimo quinto, pontiflcatus autem Attonis vicesimo « Incipit epistola, quam mos Latinus formatam ap-
pellat, a sanctis Patribus in Nicxna synodo con-
primo. Jamenim, si exnongentisquadraginta quin-
stituta.
que annis a Dominica incarnatione subtraxeris an-
« In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti.
nos viginti etunumpontificatus, adannumreduceris I

nongentesimum vicesimum quartum. M n<l>CHPXAK (8) Mille XXX

Hinc colliges a vero abiisse Ughellum (4), dum « Reverentissimo, omnique sacra veneratione co-

Vercellensi Ecclesiae anno ncjngentesimo vicesimo lendo Patri Andreae sanctae Mediolanensis Ecclesiae
quinto praefuisse Norgandum asseruit. archiepiscopo, Ragembertus sanctae Verceliensis
IV. Eidem Norgando proxime successisse Atto- Ecclesiae humilis episcopus, prcesentem,et jBternam
nem, Ragemberto ad saeculum duodecimum misso, inDomino felicitatem. Quia sacris apicibus vestris
auctor est Joannes Stephanus Ferrerius, Vercella- Walfredum Ecclesiae nostrae subdiaconum vobis
rum et ipse episcopus (.5 , antecessoris sui Bonomii consecrandum EcclesiaB Eporrediensi ad votum cleri
Tabellam (6) prosecutus, quibus novissime accessit et populipraesulem expetistis : nefasa nobis aliquid
clarissimus Iricus in Historia Tridinensi. sanctis petitionibus vestris denegari exstimantes,
His opponimus antiquissimum Necrologium, no- C juxtaamorem, et reverentiamcanonicaedefinitionis,
strum, ubi de Norgando legimus v Kal. Mart. : usque ad gradum subdiaconii nostrorum praede-
obiit venerandae meniorias yorgandus hujus Eccle- cessorum sollicitudinepromutum, paternitativestrae
iise episcopus, qui canonicas ordinavit, et liujus ad episcopalem cathedram, Domino adminiculante,
Ecclesis ordines nohililalis insiiluit. Nam praeter- concedimus promovendum.Ne ergo de ipsius trans-
quam quod verisimile non est, Necrologii scripto- acta conversatione, sive praasenti concessione quid-
rem deplorandje mortis genus fuisse praitermissu- piam almitati vestrae necesse sit ambigere, praesen-
rum, si Papiensi incendio periisset Norgandus, tibus humilitatis nostrie litteris eum prosecuti, su-
j

haud cohaeret dies in Necrologio notata cum die, mus ;

quibus illum in sacrosancta religione, in i

ad quam Luitprandus coaevus scriptor incendium quantum audivimus,et cognovimus, atque humana
refert, ad iv scilicet Idus Martii an. 924. Quam- fragilitas exstimare sufficit, hactenus conversatum
obrem recte concluseris, Norgandum nec prcedicto fuisse teslificamur,eumque ad id ministerium pera-

Si quis forte rapax partem Bubduxerit ullam,

(2) Vid. Frodoad. in Chron., et Luitprand. Hist
ib. III, cap. et seqq.
(3) Asservantur haec in archivio nostro, eorum-
que exemplar referemus num.
In Ital. sacr.
(4;
(5) In D. Euseb., et ejus successor. Vita Romae
edita 1602.
(61 Adject. ad Collectan. edita de S. Eusebio.
(7j In fine hujus codicis hi etiam versus le-
guntur.
Atto, tibi praesui, ternosego confero libros,
Eupebi martyr, suscipe vota, ro:;o.
Primus habel glossas: psulmos pertractat et alter
Tertius officium dissorit omne Patrum.
Nec credanl hoc me libi solum tradere dooum.
Ecclesias quique exspoliare ^olenl.
Quod iati'stalum uioriens quiil forte reliDquam
si
Senliet hinc pcenas, Tartareumque locum.
Alter erit Judas) Dalhan erit alter Abyron,
Exspoliat si quis templa divina bonis.
8. D I
(8) Numerus hic mille xxx nigriori atramento,
diversisque aliquanto charaeteribus, charta insuper
aliquanto super abrasa, scriptus legitur, ubi forte
rectiorisupputatione legebatur .mlxvii, Cum enimin
epistola numerus perlitteras expressus in summam
ductus ipsislitteris consequenter adjunctus innua-
tur; ibinumerumMLXviiprimolegidebuissejuresus-
picamur, cum et ibi locus, ubi exstiterit,appareat,
: et revera ex hisce litteris, adjuncta littera Z. sive
numero indictionis septim»,hic numerus conlletur.
Vel salteni, dempto indictionis numero, iegendum
esset Mxxxxx scilicet abrasi fuere duo numeri xx
:
:
;

Ecclesiae proprmm istius esse volo. revera enim numerus quinquageuarius non semper
Praedia sic maneant sic sint et caetera cuncta ;
:
signo L, scd quinque x in nostris hisce codicibus
Occaeio pravis nec detur ulla viris expressus visitur,
j
13 PROLEGOMIiNA. U
genduni salis proliteiiiur iiluiieuiu. Iio cujiis otiuin A. iluctu8,ip8i8habeturlitteri80on8equenteradjunclu8
conimendiitioncut oninis anibiguitas abstcrgutur, Sed ct numcrum pr.csentis iiidictionispidorri !iU[ipu-
Grajca elpmcnta cum proprii suppulalioiio numcri tulioni.sicul ratiodictat, crcdidimus udjicicndum.
dignum duximus inserenda: Putris scilicel.elKilii. Addidinius praiterea nonagenarium (9) ct nonum
clSpirilii» sanrli priiuus : Petri upustuli priinum numcros,i|uibusdivini(igurajurisjurandi sino du-
littL-ram : noniinis quoquc nostri primnm : vestri bio patcnter e.xprimitur :AO-ciiN..xcviii.Data il data-
secundara : fratris prolicisccnlis tcrtium : civitatis rum.Aniio incurnutioiiis Domini nostri Jesu Christi
nostra) quartum : quaruin numerus in summani nongentesimo quarto, indic. vii. »

alfa. Iicia. gamtna. dcUa. «ta. opisimon. liia. ila. thcta.

^A^ B ^r A^ 8 ^^Zfl^^-e^
I. il. IU.
•^

ll!l. V. M. VII VIII. VIIU.

tessera. penta. exsa, cbda. ocda. nia.

nUa. dia. iria.

ioia. kappa. lauta. mV. oV. it. .o. pl. kose. ro.

PK^A^^M^N^ J^opTT ^^^^P

X. XX. XXX, XL. LX. LXX. LXXX. XC. C.

"deea. Iieccusl. frlnta. serenta. pentenia, excnta. «pdenia. Ocdenla. aiinents. chcbaion-

slfnma. ism. V hi. clii. psi. long. cnnacose.

fOT^Y^<D^^^X^^^;y cfo ^CD CCCC. DC. DCC, OCCC. DCCCC.

CC. CCC. D.
exacusin. epiacusin. ocdacusHi. niacusln.
diacu&in. triacusin. tbetracusin. pentacusin
cliile. I. miile.

Jam vero Andream hunc Mediolanensium archi- B covo neir anno 900 ; e nel Luglio di questo medesi-
prcesulem circa finem decimi saecuii vixisse, colligi mo anno correva 1' indixione ottava.Piii corretto e
videtur ex charta apud Muratorium (10), in qua le- Taltro consistente in un placitotenutodal medesimo
gitur^.-^nno Incarnationis Domini nongentesimo arcivescovo in Belano sul lago di Como, e da Ragi-
nonagesimo sexto, pontificatus vero supra taxati fredo giudice del amendue missi
sacro palazzo,
domni .\ndreas archiepiscopi sexto, mense Julio, domni imperatoris.e Anno imperii domni
scritto :

indictione octava. Illudovici imperatoris quinto, mense Julio, indi-

At enim audiendusestidem Muratorius in.Annal. ctione octava. » His adde es Ughello (tl) eodem
Ital. ad hunc annura " Ma senza fallo, inquit, si
: tempore EporrediK episcopura fuisse Walfridum,
dee scrivere,nongentesinio quinto.perche in questo seu Walfredum prffidiclum.
correva I' anno sesto d'esso .\ndrea, eletto arcives- Habes hino primis decimi sjeculi lustris Ecclesiae

legendum duximus,ubi minus legere licuit

(9) Ita numerum 99 componunt. Vid. Cabassutium ad
inautographo. Xumerus enim hio nonagesimus bas litteras,el conciliorum Historiam,adNicaenum.
nonus adjici solebat,et per Hebraicam vocem aij.T,v Vide Acta Concil. t. V, ad hasce litteras.
graecis litteris expressam significabatur a enim 1,'ji (10) In Antiquit.Ital., dissert. 14.
40, rj 8, V vero 50 numeros innuebant, qui simul (11) In Italia sacra.

310
 15 ATTONIS VEllCELLENSIS EPISCOPUS
MeriiolanensipraifuisseAiidream.EporrediensiWal-
fridum, Vercellensi vero Ragembertain.
VI. Age vero,alterura in eamdem rem proferatur
gravissimum monumentum, quod de codice Vero-
62:sicque
nensis Ecclesia; repetimus.signat. num.
habet :
Exemplar priviiegii, quod domnus Anastasins papa
Verccllensis
concessit Hagembcrto sanclx
episcopo.
Anastasius episcopusservus servorum Dei,rove-
rentissirao.etsanctissimoRAGEMBERTO sanctK Ver-
tan-
cellensis Ecclesi;e episcopo, diebus vita; sua;
tummodo.
Si pastcres ovium solegeluque, etc. Reliqua vide
in Anastasio papajll.
Porroetsihiscepontificiislitterisinscriptusannus
non sit,tribuanturque Anastasio, quin expnmatur
quisnara fuerit ex quatuor, qui hoc nomine cen-
indictione tamen xv,
siti sunt.surarai pontilices ex
facilecolligimus eas ad Anastasiuni tertium perti-
nere,ac referendas esse ad annum noniientesimum
decimum secundum.Ut enim pratereamus Anasta-
siumprimura,qui juxta clarissimum Murator. (12)
creatus ponlifex fuit anno tercenlesimo nongentesi-
mo octavo,indictione undecima, vitaque est funclus
anno quadringentesimo primo, niense Deccmbri,
indictionequartadocima,utquenihil etiam dicamus
de Anastasiosecundo,qui ab ai;no quadringentesi-
mo nonagesimo sexto, indictionequarta,ad annum
usque 498, cum sexla currcret indictio, Ecclesi»
Anastasiuscerte quartusanno llSo.indi-
prffifuit ;
ctione prima, ad summura pontificatumevectus ad
Maguntini archiepiscopi et archicancellarii reco-
secundamtantumindictionerapervenit.quotempore C gno
alium non fuisse Vercellarum episcopum, quam
anno Dominicaa incarnationis 1152, indictione xv,
Ugutionen multa et gravissiraa conlirmant argu-
rpgnante doraino Federico Rumanorum rege glo-
menta. Ilunc enim ex archidiacono Bergomensi, riosissimo, anno vero regni ejus prirno felici-
episcopura Vercellensem, Gisulpho in episcopatu ter.
successisse,auctor est praelaudatus Joannes Stepha-
nusFerrerius.ExUghelloautera discimuscontigisse
hocannoli50 {licet in hoc dissentiat Ughellus,
quod non Gisulpho proxime successisse Ugutionem
minusrectealTirmat.Eum vero ab anno 1152usque
adll70 huicEcclesi» prsfuisse probant, sententia
ab eo inter canonicos sancti Eusebii,et sanctae Ma-
riae, lata nono Kalendas Augusti 1152,rog. Gandul-
phus,ex lab.nostro capit., diploma Friderici impe-
ratoris eodem anno, et indictione decima quinta
dalum, cujus exemplar hic in parte prsberaus
«tn nomine sanctas, et individu» Trinitatis. Fe-
dericus Deigratia Romanorum rex Augustus.Quia
Romani iraperii regiuien, potestatemque suscepi-
mus, Eoclesiis anostris prcedecessoribus plurima
largitione sublimalis,erga nos competit provisione
consulere, ct ne ipsarum possessiones aliqua dis-
tractione depereant.suirragium sufliciens adhibere.
Pracsentibus igitur, acfuturis Christilidelibus volu-
nius esse cognitura, quod petilione Domini papfe
Eugenii tertii.etintercedente charissimo cancellario
nostro .Arnoldo.aliisque principalibus regniprinci-
pibus.venerabilcm Vercellensera opiscopum Ugu-
tionem, atque ecclesiam sancti Eusebii in regiam
(12) In Annal. Ita,
16
Si^
protertionem suscepimiis, et proesentis privilegii
pagina coinmuvimus. Qua3cunque ergo memoratee
ecclcsiae largitione regum,concessione pontificum,
ita quorumlibet oblatione fideliura collata esse no-
scuntur,et quae in posterum,largiente Domino,con-
ferentur, conlirmamus, etc.
« Prajterea concessiones, coramutationes, aliena-
tiones, distractiones ab invasoribus sancti Kusebii
factas,qui pontilicalem benedictionera non obtinue-
Ecclesix
runt, videlicet, a tiregorio de Verucha, Liprando,
Evarado, Ardicione, in irritum ducimus, et regia
auctoritate cassamus.Quemadmodum et patronus,
atque antecessor noster Conradus Romanorum rex
ipsa cassavit, inveslituram suamque ab Anselmo
Vercellensi;episcopo contra voluntatem suae Eccle-
. ,
sias occulte,et irrationibiliter factam de Clavasiolo,
atque ipvestituram a Gisulpho eidem Ecclesiaiepi-
scopo contra juramentum quod fecerat,et contra in-
terdictum Domini papas Eugenii tertii ipse eas se
fecisseconfessus est de pedagio,et naulo Salu-
j,q[j
'-*" -* alias
-- factas,et -'-'- - '-- potuerint,
:-'
giE qu33cunque probare
atque omnes alias investituras in ecclesia sancti
Eusebiiab episcopis furtive occulte factas, omnino
cassamus.et in posterum ne fiant sub pcena centum
librarum auri regia auctoritate interdicimus, etc.
« Ita prffiscriptionpm quoque centum annorum
tam episcopis Vercellensibus quara ecclesiae sancti
Eusebii et sanct* Maris concedimus in perpe-
tuura.
Item testes fuerunt pra;sentGs.quorum nomina
subscripta cernuntur:llartunicus Bremensis archie-
piscopus, Ghebaardus Vilemburgensis episcopus.
Henselraus Abelpergen. episcopus, dux Velpho,
Henricus du:i Sa.\onia!, Cunradus, Albertiis mar-
cbiones de Saxonia, Guido comes de Blande-
rada.
« Signum Domini Federici Romanorum regis in-
victissimi Ego Arnoldus cancellarius vice Henrici
Datum Vitemburgi xvi Kalendas Novembris,
)>
Usque ad annum autemll70in episcopatu man-
sisse Ugutio probatur, tum ex ejusdem donatione
canonicis sancti Eusebii factautriusque Montanarii
et decimarum Roasii, et Roaxendaj an. 11.55, ex
tabul.nost. tum ex cessione ecclesia; suae noraine
;
factajurium ad Jpsam pertinentium super Castro,
etAgroTridinensijGuillelrao Montisferrati marchio-
ni eodem anno data. quam clarissimus Iricus in
liist. Tridin. lol. 28 profert; tum ex translatione
Bugelke de Valle in Montem,qui Platium appellatur
n de qua diplomala anno 1160 datum in tabul.Bugel-
:
len. coramun, existit tum denique ex cessione
;
episcopatus factadomino Wule praposilo et cano-
nico sancti Eusebii duodec.Kal.Septemb. anni 1170
rog. Otto not. sac palatii ex tabul. nostro. Sed
plura jam quam oporteat. Restat igitur ut pontifi-
cias litteras de quibus agitur Anastasio terlio vindi-
cemus,et concludamusanno912Ragembertum Ver-
cellarum episcopum fuisse.
VII.Quam porro caliginosis temporibus Deus
optimusmaximusAttonemnobisquasilucidissimum
sidusmiserit,norant quotquot a;vi illius historiam
17 PnOLEGOMENA. 18

perlustrarunt. Harliari iionipo Italiiini mi(ii!quaque \ ti.S8iinis luistiiim iiiciirsioniI)iis ail caa rnrum an

VDSluntes nliiqueuiiosox uccupatisscdibusvi (lopel- gu.-tins adducti illi fuernnt, ut cum ncc prffisto^sset
lontes, et sicpo itoruni pulsi, huniann oinnin, ctdi- quo vol tcnuissiinc alerentur, oflicium cogerfentur

vinasus(icqui'vorlerant pessuiKlutailibpralcsarles,
;
nbjioerc. Id inteliigens Ailo^pra-diaipBis, possessio-
perlurbnta rclif^io, rerum nniiiium siimmn invecta nosipie liberiilissinie ccssit, ut pulsa ncnipe necessi-
calniiiilas atquo ha-o omnia pr;e c.rtoris maln c.\-
;
liidino.nmiiem nd divinarogitationom converterent.
pericliantiir Vorrollenses, euntium,et rodeuntiiim, V,n chirogriiplii donalionis oxomplar :

inter seseqiie de pr;Bdn pugnuntiuin barbnrorum iti- <i In nomine snnct;c et individuajTrinitatis.' Atto
^ munere Vercellensis
neri admodum obnoxii. divin» miserationis sanctte
Ounles otiam solorent oa Krclosiis pnofici .Ttato Rcclesia; humilis episc. pus.Quotiescunque indigen-
episco[)i, ut alios pr.Ttermiltnm, refcrt Muratorius tibus, Doo(] antibiisuefnmul pro, eorum scilicel

(13) : « Si riiiulavano i meritevoli elotti [pastorc^ ralamitate proclamantibus,cnnsulimus,eos liborius

scilicel) e prcdiletti dn loro
convenivn prender i Deo faniulari.ac pronobis,et benofactoribus nostris
{videlicet a ancorch6 indegni, non consi-
principihiis) promptius orare.nullatenus dilfidimu9,ideoqueno-
derando essi mcrito dcl sapere, e della bonta dc' vcrilomnium sanol.ie Dci Ecclesiiofidelium pra;sen-
costumi, inn solamente de ricchezzo, il parcntado, _ tium scilicot, ac futuronim industria, sanctffi Dei
.,. _•_•• _- j t. r^u; l5 .•i„--_n«-_;„ ..: ;„;.,.,«., ««;,«« ».(,.•.;« l.
genitricis Mari» semper virginis,seu beati martyria
T7,
ed servigii. E se non vcndexano le Chiese pcr
i

dnnaro, le davano nondimeno in pagamento della Eusebii canonicos sub nostro regimine degentes
servitCi prestata da essi,odalor parenti allacorte: nostram petisse mercedem.quippc cum esscnt, Ueo
pero si vedevano fanciulli alzati nl vescovato, e si annuente,numero triginta, sumptum minime suffi-

obbligava il popolo a dar testimonianzc favorevolia cientem habentes, quo subsistere possent, atque
qucsti sbarbatcUi, chc appona aveano iinparato a divinum ofticium in jam prcTfatis ecclesiis"' debite

memoria qualcho articolo della fedo, per potere porsolvero, precati sunt,quatenus ant eumdum nu-
rispondere, benche tremando, all' esame : il qualc merum minuere, aut auxilium huju^modi tribuere
era tuttavia in uso piuttosto per formaliti, che per dignaremur. Nos ergo talibus permoti clamoribus
ehiarire la scie.iza d'essi. Edeccoqual fosse 'n que- curticellam unam constitutam in Montanario perti
sti lenipilo stato miserabile delle Ghiese d'Italia. » nentem de curte quondani rcgia,qua; fuitVercellis,
Cui adde etiani Attonis ipsius ea de calamitate quam nobis nostripquoEcclesiae domini ctseronissi-
testimonium in tractatu De pressuris ecdesia- mi reges per pra^cepli paginam Ugo et Lotharius
sticis. concesserunt cum omnibussuisadjacentiisao farai-
Enimvero qui Ecclesi;e nunquam defuturum se liis utriusque sexus eis concessimus.ut de ejus Iru-

spopondcrat Christus Dominus, jam veluti cum C gibus seu reliquo redditu ad nos perlinentibus
ca^teris rebus omnibus collaps» roligioni egregium alimentahabcant ,-ita taraenut frugesjamdictfficur-
excitavit reparatorem Attonem, qui ex opiscopali non per singulos dividant, sed de ipsisoom-
tirollic

cathedra, tanquam e sublimi loco, diffusa pietatis, muniter annue sibi refectionem in statuto loco
et ecclesiasticse splendentissima luce,
doctrinae eorum canonicae praeparent. Nam cum Dorainica
Vercollensibusprimum, tum finitimis etiam populis dicitur voce : Vbi duo, vel tres congrcgali fuerint in
ac univcrsse resplenduit Ecclesia!,et qua remedium nomine meo, ihi sum in medio corum, multo magis
ferre gravissima poterant mala, summa vigilantia, inter tot fratres laudes Deo de ojusdem beneficiis
atque indefessis attulit viribus-Huo pertinet ejusin simul relerentes, et de divino mysterio seu profe-
visilanda sigulis annis dioecesi sollicitudo ,"
huc ctu anim», corporisque tam suorura,quaraque be-
exiraium illud ab co editum Capitulare ad cleri po- nefactorura simul meditantes pr.-esontera esseraini-
pulique reformationem, atque ad ecolesiasticam me diffidimus. His denique taliter perfectis, ne in
disciplinara, veluti postliminiorevocandam huc : pnsterum super hano nostrae concessionis paginam
sacraj conciones adgregem frequenter habit;e,qui- aliqua insurgeret ambiguitas, ut liberius Deura lau
bus ad Evangelii normam institueretur huc episto- ; dare, ac pro nostrorum seniorura dominorum re-
lae, pluriraae, vel aliis episcopis, vel ecclesiasticis n gum, Ugonis et Lotharii, atque notrasalute sedule
viris, vel clero, vel populo suo incriptae : huc esorare valeant, haec orania scriptis tradi per Ver-
cstara orania ipsius scripta, factaque praesulem cellinum presbyterum ad vicem Eistulfi nostrs
doctrina, et religionis zelo insigno ubique referen- Ecclesi;e oancellrrii jussiraus.Subter manu propria
tia. confirraantes.AnnoincarnationnisDominicaeO-iSpon
VIIL Praeterraittendum hoc loco non est praecla- tilicatus autem nostri xxi, indictione iii. In Dei
rura Christianae liberalitatis exemplum,quoepisco- noinine. Actum Vercellis felicifer.
pus pra>stantis?imus non jam moriens,dum nerape <' me facto subscripsi
Atto gratia Dei episcopus a
quaj retinere amplius non licet, fucatamuniflcentia " Petrus judex domnorum regum.not. subscr.
largimur, sed diu adhuc vivendispefretus, canoni- « Cunibertus judesdomnorum regum not.subscr.
cos suosegregiacumulavitdonatione.Nam frequea- « Odelrious judex not. me teste subscr.

(13) In Annal. ItaL ad an. 958.

19 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPUS 20

« Avaericus notarius rogatus subscr. A anno Dominicae incarnationis 948, regni autem
« Judex domnorum reguro not. subsc. Lotharii piissiml regis xvii, indiotione vii {sexta

Giselbertus not. reg. subscr. optime observat legendum cl. Murat.)

« Ragembertus ut supra rog. subsc. XL Qua sollicitudine clericis sui Ecclesiisque
« Vercellinus presbyter, ut supra scripsi,et sub- tum suae tum Parmensi prospexerat Atto,eamdem
[scripsi. » testamentum condens etiam Mediolanensibus ad-
IX.Cum vero multa apud principes eorumque ad- exemplar habeto
hibuit, cujus :

ministnisgratia polleret, ea non ad propriam di- i< In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu
gnitatem ampliflcandam augendamque in subditos « Christi.Lolharius gratia Dei rex, anno regni ejus
aucloritatcm, quod nonnunquam accidit, sed in « octavo decimo, mense Augusti, indictione sexta
cleri Ecclesiaequetutelam ususin pnmis luit quam
(14). Dum in statu sanitatis humanee vitae cursus
;
«
obrem egregiis auctam Ecclesiam
donationibus
« peragitur, et pleno animo mentis ratio vegetatur
nostram illis temporibus, certis accepimus docu- « sic debet homo semper cogitare, atque disponere
mentis. En unum, quod regum Hugonis et Lotharii « de suis propriis rebus pro animae sus mercede,
donationem continct. « quse sunt futura,atque mansura, ut cum eum Do-
in nomine sanct. ^^
et Lotharius divina provide l^^^J^^^^^^:^^ B «minus dehoc s.culo vocari jusserit, non de ne-
sanctis ac venerabilibus locis divino cultui manci-
1 gligentiis judicetur, sed de bono disposito con-
patismorebonorumChristianorumdevotissimecon- :c gratuletur, ut et pius. Igitur ego in Dei nomine
tulerimus nostri muneris sulfragia, certissime cre- « Atto episcopus sanctae Vercellensis Ecclesiae qui
dimusnosnoslrumqueregnumintercessionibussan- Lon-
« professus sura ex natione mea, lege vivere
ctorum ccelesti juvamine semper sublevari, atque
divinis beneliciis subliraari, Quocirca noverit om-
<( gohardorum, preesens praesentibus di.xi Vita et :

nium sancta; Dfi Ecclesia! lidelium ac nostrorum « mors in manu Dei est, melius est homini metu
prcEsentium scilicetatque fulurorum devotio Beren- « mortis vivere.quam spevivendi morte subitanea
garium nostri fldelem dilectum illustremque mar- « prffiveniri, considerante me de Dei omnipotentis
chionem nostram monuisse clementiam, ut pro
amore Dei omnipotenlissanctique Eusebii,qui prffi-
« misericordia ; et de mercede et remedio animae
dicando fidem cathoiicam palmam martyrii est de- « mes, ut aliquantis rebus et familiis meis post
centissime consecutus, canomcis Vercellensis Ec- « meum decessura inordinatis non reliquissem,sed
clesiae, cui venerabilis Alto prsesse videturepisco-
« sic firmum et stabilitura perraansisset, qualiter
pus, alveos fluminum Sicidas et Survi largiremur
Hano petitionem satis omnibus pene principibus « ego hio subter per singula capitula ordinassem et
hujus regni ratam suscipientes,per pra-ceptum no- « judicassem. Igitur volo et judico, atque instituo,
strffi auctoritatis alveos praedictorum fluminum ca- B seu per hoc meum testamentum pro animae meae
nonicorum Vercellensium dominio, prout juste et « mercede confirmo, ut valles illae Bellenica et Le-
legaliter possumus, praisentialiter concedimus,
sicuti positasunt capita briulie.usque ad ripamquae
« bentina, quas habere et detinere proprietario
est juxta capellam sanctiColumbani,intra hosfines « nomine videor, statim post meum, et Auperti
decurrentia flumina cum insulis et suis ripis nobis « germani mei decessum,dev6niant in jure et pote-
pertinentibus praedictiscanonicis sancti Eusebii ut " state sanctae Mediolanensis Kcclesiae,et presbyte-
dictum est, largimur, proinde ut piscationes na-
viumque redhibitiones atque riparum eorum usui- « rorum, seu diaconorum cardinalium, atque sa-
famuliintur. Insuperetiam confirmaraus Verceilinos « cerdotum decumanorum, qui in eadera civilate
portus per hoc prfficeptum, veluti prKdecessores « pro tempore fuerint, cumomni suarumpertinen-
nostri pro amore ordinaverunt ad usum luminaris
« lia, tam cortes, domus, coltiles, quam castellas,
ecclesia; sancti Eusebii, in qua sacratissimum ejus
corpusrequiescit,etadindumentaolericorumibique « capellas, molendines, piscationes cumterris, vi-
jugiter famulantiura. Si quis it;itur hujus nostri « neis, pratis, pascuis, silvis ac stablareis, ripis,
praecepti statutum aliquando quomodoounqueinsti- « rupinis ac paludibus,coltis et incoltis, montibus,
gante diabolo infringere conatus fuerit, sciat se « alpibus, planiciebus, aldiones, vel aldionas, ser-
compositurum auri optimi libras mille,medietatem
camers nostrs, et medietatem ecclesiae sancti Eu- « omnia, et ex omnibus, quantum
vos, et ancillas,
sebii, suisque clericis, qui inibi pro tempore fue- « in prcenominatas valles Bellenica et Lebentina
rint. Et ut verius credatur, diligentiusque ab om- « habere viso sum, vel mihiinibi legibus pertinent,
nibus observetur, manibus propriis roborantes,an- « ad habendum totum in integrum,eovidelicet or-
nulo nostro insigniri jussimus.
« Signa screnissimorum Hugonis etLotharii re-
" dine, ut oranecen3um,veI redditum,quod de prae-
gum.Geseprandusepiscopusetcanceliariusadvicem « dictas valles, annue Dominus dederit, seu quid-
Bosonis episcopi et archicancellarii recognovi et « quid exindepervenerit peroranc annura,in prirao
subscripsi.
« die lunae, in initioQuadragesimae, ipsi sacerdotes
Data Idus Augustas, anno Dominics incarna-
«
tionis 945, regni vero domni Hugonis xx, Lo- « et levitas inter se dividant, ita ut ordinarii unus-
thariixv,indiclione ii.DatumPapia?feliciterAman » « quisque duplum exinde accipiant,quantum unus
X.Plurimaetiam AttonisgratiacanonicisParmen- « ex decumanis insuper et archipresbyter, archi-
sibus donasse Lotharium probat Muratorius Antiq. « diaconus cardinalis ipsius urbis,dupliciter exinde
Italic. dissert. 66. ex diplomate dato xvn Kal. Julii « habeaut, quam unus eo aliis ordinarii acceperit,

(14) Anno igitur 948.

9! PROLEGOMENA. 92
(1 Itpm primiceriusdecumanorumdupliciterexinde A « Gumbertus judex dommi regis rogatus testls

« iinbcut, quuin uiius px ca'tpris deruiunnis, id cst « subscripsi.

II tnntum, guuntuni unua ordiimrius, ut oiiineBipsi « llodulphus judex doraini regis rogatua subscri-
i< sacerdotes et diaccnes pro rcmedio anima) me(B « psi.

« Doi omnipDtenlis misericordiam exorare festi- " Joanncs judex domini regis rogatus Bubscri-
« ncnt.qualilcrcxinde Dcuni lialieant rctrit)utorem, « psi.
«1 nnm nullo in tcmporp hnl)cant lici'ntiam dc praj- « Anselmus judex domini regis rogatus testis
(I dictis rel)U9 cl laniiliis nliiiuid alipnure nec com- • subscripsi.
II mutarp, seu liberario aut frinthcochario nomino « Arialdus rogatus subscripsi.
t contrahere, sed ad corum usum habere et deti- « Luitprandus rogalus subscripsi.
« nere, ut supra scriptum debcant et faciant ex
est, « Daiberlus judex domini regis rogatus subscrip-
« frupibus earum rerum ponsum vcl redditum, ut « psi.
« supra scriptum est, atque de servitio ipsarum fa- Henricus rogatus subscripsi. «

« miliis, atquc quidquid ex meo pervenerit, onini Ego Ansclmus notarius et judex domini regis
•

(c tempore secundum quod snpra statui, quidquid « scripsi post tradilam complevi, et dedi. »

« voluerint, sine omni mea, ha;rcdumque meorum „ XII. Attonem placito Papia; ab Hugone rege ha-
« contradictione,nam dum in hoc saeculo aliquidde bilo una cum Ratcrio Eporrediensi opiscopo inter-
« ex iiobis istis gcrmanis advixerit, usufructum fuisse ex comet placito colligimua, quod refert Mu-
H tantummodo ipsarum rcrum in mca,vel prsdicti rator. Antiquit. Italic. dissert. 31, et legilur datum
« germani mei, si me supervixerit.reservo potesta- « regni domini Hugonis,et Lothario filio ejus,gratia

« tera, eo ordine ut pro ipso usufructu, ego vel Dei reges, Deo prupitio D. Hugoni decimo, Lotharii
« prtedictus germanus meus.si nie supcrvixerit,per vero V, XIV. Kal. Oclobris, indict. ix, hoc est anno
« singulos annos persolvpre debeamus pracscriptis 935. ..

<i saccrdotibus ct Icvitis in eo ordine in isto consti- Eum etiam ex quadam charta, quam refert
« tuto, id est, die luna? primo Quadragesimi-e, ar- Ughellus inepiscopis Astensibus.regii archicancel-
• genti dcnarum boni solidos quadraginta inter se, larii titulo, et officio ab Hugone et Lothario, quo-

« ut supra dictum est, dividendos, quod si adim- rum, ut supra demonstravimus,gratia summopere
• plere distulerimus.tunc potestatem habeant pra;- poIlebat,decoratum fuisse,jure optimo suspicamur.
« dicti sacerdotes et diacones, infra ipsas res in- In ea enim donationem a dictisregibus Astensi Ec-
« troire, et se exinde investire, et eas detinere, clesia. factam referente italegimus « Dat. x Kal.
:

« quemadmodumpostobitumnostrumsuperiusfieri Augusti, anno Incarnationis Dominica; 938, anno

« institui, ut mihi et parentibus meis proQciat ad C domini Hugonis piissimi regisxiii,Lotharii vni,in-
« animsB salutem, gaudium sempiternum, et hoc
et dictione xi. Actum Papis feliciter.Amen. Gispran-
« ita volo, ut nullo in tempore pontifex ejusdem dus cancellarius ad vicem Attonis episcopi et ar-
Mediolanensis Ecclesiae habeat licentiam
sanctffi chicancellarii recognovit. » Quidni Atto noster hic
« ipsorumsacerdotum et levitarum de ipsis rebuset sit?
« familiis aliqua facere contrarietate, aut ulla in- .KIII. Ad annum usque 960 vixisse Attonem
« ferre violentia, sed liceat eos rebus ipsiset fami- litteris ne certam iis adhi-
tradiderunt nonnulli : at
« liis quiete et paciflce babere et detinere, eo vide- beamus fidem, facit, quod nullo docuerunt monu-
« licet ordine, sicut snpra statui et judicavi pro mento.Nobishocunum constat,Ingonem proximum
« mercede et remedioanimffimeiB,et prohonoreepi- Attonisinepiscopatusuccessorem anno 964Ecclesiae
« scopii mei, nec mihi liceat ullo tempore nolle nostraejam prffifuisse. Nam eo annosynodumconvo-
« quod voIui,sed quod ad me seme) factum,vel con- casse Ingonem.sequens fragmentura ex vetustota-
« scriptum est,sub jusjurandum inviolabiliter con- bularii nostri codice descriptum monstrat.
« servare promitlo, cum stipulatione subannexa, Anno « incarnationis Dominicae 9 '4, indictione
« hanc enim chartulam.judicati.et ordinationis An- septima, Nonis Novembris, resedil domnus Ingo
moris essepriscorum Patrum cognos-
« selmo notario, et judici domini regis tradidi, et n episcopus,ut
citur suorum,VerceIlis ante altare beatissimi Euse-
scribere rogavi, in qua subter confirmans, te-
bii martyrisChristi,causasynodaIisconcilii_,in quo,
<i

« stibusque obtuli roborandam. Actum civitate Me- divino compulsus amore, pene ommes clericos suo
« diolani. regimini subjectos decentissime docuit,maxime de
fidei et charitatis observatione, ut canonica toto
« Alto Dei gratin episcopus ame factosubscripsi.
orbe tenet institutio.Prffiterea summo qua;sivit stu-
« Aupertus germanus ejusdem domini Attonis sub- dio, ut res ecclesiasticae pie regcrenturet destilutae
« scripsi. reslaurarentur. Insuper admonitione suorum cleri-
« .\ngelbertus judex domini regis rogatus sub-
corum sancivit ut antiquus exigit usus, pessima
Ungrorum incursione vastatus, Ecclesiae cardinales
« cripsi.
debitum pra;berent baptisterio hac in civitate cele-
« Signum manibus Natalis et Aufredi, qui pro- brato decenter obsequium, ita ut ipsis es ecclesiis
« fessi sunt lege vivere Romana, testes. quae sunt constitutae in villis, videlicet, Petiana,
Petroriolo, Quinto, Calviniasco, Casale, atque Au-
« Bertericus judex domini regis rogatus ab isto zeningo, presbyteri veniant sic expediti suis vesti-
« Attone episcopo testis subscripsi. mentis,qui hic Vercellis pueros valeant baptismatis
23 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 24

tingere aqua. Et ne intentio {I ccienilum forte conten- A. de Qiiinto et Calviniasco, de Casale, et Auzeningo
tfo) oiireturinde, sulijunxit: Placcl nobis et rec- simili slatuinius ralione, quousLiue vicissim vices
tuiii videtur, utduotantuin presbyteri de pr.rlatis impleant suas, et implcro annuatim iterum in-
ecclesiisstudiose veniant ad Jioc mysteriuni pora- choent. »

genduin,id est, dePetiana et Petrorioio simul duo :

DE ATTONIS OPERIBUS.
XIV.DeAttonehactenus,jam de ipsius operibus. tenus fugit eximium aliud Atfonis opus, commenta-
Quanto hwc in pretio semper habuerint eruditi, rius videlieet in omncs divi Pauli Epistolas, quom
quotquot illa noverunl, quibusque votis exoptarint, qui legerint, haud hercle poterunt quin inagnopere
ut 8 scriniis eruta in publicam profcrrenturlucera; mirentur saeculo cassis ignorantia tenebris involuto
qua demum applausu sint excepta, cum clarissimi virum exstitisse quitanta sapientia tamqueacri ju-
d'Acherii sludio, licet nec omnia,nec integra prodie- dicio summis de argumentis eleganti etiam scri-

rint, vix dici potest. Legantur quK habet Natalis pseritstylo.QuaminibianimadvertentScripturarum

Alexander Histor. Eccles. tom. II, fol. 338, edit. peritiam ? quam doctrinarumpuritatem ? quem de-
g
Paris. anni 17-43. Adeantur etiam Pagius ad annum nique sententiarum delectum ? Quid ? Quod sanctis-
960, Fleurius in Histor. Eocles. tom. XII, lib. lv, sima; religionis dogmata a .novatoribus posteriori

g 54 Gulielmus Cave Histor. litter. tom. 11, pag.

;
ffitate impelita, veluti de Christi praesentia in Eu-
99, edit. Basil. Dupin Uistor. Eccles. vol. VIII, pag.
;
charistiiE sacramento, veluti de purgatorio igne,
26; Racine tom. IV, pag. 109, edit. Ultrajcct., veluli alia multa invictis argumentis conflrmata,

articl. 6, § 4 Murator., ad an. 958 et 959 Annal.

;
constanti traditione posteris per hosce commenta-
Ital. rios sunt transmissa ?Nec illud profecto parvi facient
XV. Attonis Opera recenserc aggressns Joannes quod Augustinianam de
sanioris dootrinae studiosi,
StephanusFerreriussupracit.(15).Sermonesprimum tanquam illis temporibus
divina gratia sententiam,
posuit, tum epistolas, dcin Polypticum, sive Perpen- probatissimum dogma,rejeoiis omnibus ad Pelagia-
diculum, inde Canones, seu Capitulare, postremo nisnium utcunque declinantibus constanter iis in
tractatum De pressuris ecclesiasticia. Atqueeadem coramentariis assertam invenient.
passim magna cum laude memorant quotquot fere XVII, Quo fato pretiosissimus hio thesaurus tot
de ecclesiasticis rebus Ilistoriam texere hactenus haud satis scio
sasculis detulerit. at de Altonis :

instituerunt.
p fecundissimo penu profectum fuisse, ita certum ha-
Opportunum tamen accidit legentiuin oculis hoc beo quam quod maxime. Nam comparans horum
loco subjicere quje dceorumdem numero et lortuna commentariorum stylum cum csteris Attonis operi-
refert Auctor supplementi ad Bellarminura. bus, simillimum ubique invenio. Non raro etiam
<i Attonis opcra, inquit, vir clarissimus Joannes easdem sententias in comraentariis reperio, quas in
Bono generalis ahbas reformata',congrev'ationissan- epistolis et per eadem fere verba expressas. Confer
cti Bernardi, spu Fulientium in Italia (Pedemonta-
nus scilicpt, qui Cuit postea S. R. E. cardinalis) ex epistolam de obedientia principibus debita ad epi-
manuscripto codice Vaticano num. 43ii. eruit, scopum Wadonem missam cum expositione capitis
dpscribi curavit Roma; anno lG64,atque ad Lucam ad Romanos.
XIII Epistola;
d^Acherium monachum Bonedictiniim transmisit,
qui ea inseruit tomo VlII. a pag. 1 ad 138SpiciIpgii Pra;tprea in fineCommentariorum hcec leguntur :

sui. Etsunt: Capitulare, seu Capitula Attonis epi- Vcrcellinus diaconus, et Tetbcrtus subdinconus jusiu
scopi Libor de pressuris ecclesiasticis atque epis-
; ; domini Attonis scripsimus. Inlegerautem Attoniano-
iisdem autemcodicibus, tamVaticano
toL-e variffi. In
rum Operum Codex, inter alios multos archivii no-
quam Vercellensi, erant prreterea scrmones septem-
decira de diversis argumcntis, et Polypticub, quem stri signatus num.40, ab utroque hoc scriba est exa-

Perpendiculum appellat, quo noxa redarguere et ratus. Idem Vercellinus anno 9i5 jam in presbyte
honesta suncire decet, cum scholiis sed quia vix
; ruin consecratus antographum donationis instru-
legi possunt, ideo transcripti non sunt. Est autem
dolendum quod manuscriptuscodex Vaticaous lacu-
mentum scripsit : ac si hujus charta; characteres

nispliiribus in foliis laboret, inde intcger omnino eodem jure dices cum characteribus
inspexeris,
sanusquo haberi iion pntuit, nec sanan etiam colla- commentariorum, qua parte sunt exarati a Vercel-
tione manuscripti codicis Vercellensis, quem dene- liaodiacono: ut quemadmodum rectehinc colliges
garuntcanonici. Floruit Atto usque ad annum 960
commentaria ante annum 9i5 a Vercellino adhuc
et ultra, » etc.
fiiisse, pari mo-
diacono, Tetberto juvanle, scripta
His cohaerent qua paulo fusiori narratione prose-
mento concluseris eumdem et donationis et com-
quiturAcheriusips3;.<Atto,hocnominesecundus, »
mentariorum auctorem exstitisse Attonem.
etc. yule infra PrTfalionem Acherii in suam edilio-

nem Openim Attonis. XVIII. Priusquam hoc missum facio, lubet epi-
XVI. Oua; cum ita sint erudilorum notitiam hac- stolam referre Joseph Blanchini presbyteri,dum vi-

(l5)Num. 4.
28 ?!',OLEGOMKNA. 26

vorot, conproKntinnis Oralorii Uninniii. vinfliriis ca- A moiitn venfjnno vurio Ipttoro, c plnliiti ()i-lln Chiesu
nonicanini scripturnruni clnrissimi, iiuuni ad onii- ili Vorcolli interc8suntt,eppni unnpicciolacolleziono

ncnlissimiim viriini liincdoflit.posUniiim linr trniis- do' cnnoni con quoslo prcciso tilolo, chf! io copiai
icns enthodriilis orclosiii' invisornt uiThiviiini. nd vorliuni : f;n//!<i(<fi ffinfiriKm ci'er(nri/m f/« f/iwr-

Mi snroi loriiintoin VorcoUi (innnln nlibisuKnava, sis ronciliis, ilccrclotihus, sl<mli.<, alquit cjiistolis
«

se avessi potutn copiaro lulto il codice segiinto 'lO conijruenlixim ad forcuse pu/icium lempnrc Oomini
{Codicevi sciliccl qucm nos eiiimus) che 6 molto in- Aitoni episcopi ... II si^snor cnnonico Kileppi
terossante por quelln illustra ('.hiesa, e por Atlone. mi die, che volevn liirc una edizione dclle Opere di

Contieno un coinmentariod! CssoAllnncsnprarEpi- Altone, ma, se tnrdn piOi u ricnpinrc i cndici, es-

stolo di snn 1'nolo. Trnscrissi quosln notn, rhc stn scndo vcchio, tomo, che morrii primn fli uver
io

nel tlne del codico. Explicit Traclnlus in F.inatola fatto nulla (10).Cnnvcrrobhe porn sollocitnilo a be-
Pauli ad ttebrxos. Vercellinus diuconus, et Tesherlus neficin dolla republiea lcltcraria. e principalmonte
subdiaconus C.V jtissu domni Atloni episcopi scrtpsi- a ^loria di quolla antichissima Chiesa.
mus. Oratc pro nobis, frati-cs. Dopo il suddctto vom-

(16) ISimis vcra i'uit prajdictio, narn antoqumn hnic Operi primam manum appnncret, ralo cessit.

AGHERIl PR/EFATIO.

Atto hoc nomine II, Aldcijarii filius (inquit Ferdinand. Ughellus in Ital. Sacra) cpiscopus Vercei. fuil
an. 945, dcctissimtis theologus et cnnonista. plura sui ingenii doctrinxque monimenta reliquit, qux continen-
tur in anliquo codice manuscripto, in Valicana bibliolheca, ac Vercellensi archivio, » etc. " Canones rurstis,
statutaiiue Vercel. Ecctesise, eruta e conciliis epislolisqne decrelulibus, quod opus in 100 capita aptc distinxil.
Item dc Presstiris ecclesiaslicis opus in tres partes divisum, qiiuruni primii e.it de Jndiciis episcoporum, se-

cunda de Ordinationibus oorumdem, tertia de Facnllatibiis Ecclesiarum. IIujus tctnporibus Uijo cl Lolha-
rius reges Vercetlensem Ecclesiam exornarunt, etc.
Altonis Opera vir clarissimus Joannes Bona abbas generalis relbrmatae congregationis S. Bernardi ex
ms. codice Vaticano, num. 43'22, eruit, describi curavit Romae an. 1664, atquead me transmisit. Sed do-
lendum maxiraopere est qund lacunis codex ipse pluribus in locis fedatus, nempe in superiori parte ista,
vel plnvia infectns, seu carie corrosus, fuerit reportus, ut in unaqnaquc pagina desit linea. Spem tamen
mihi suislitterisdanseruditissimusabbasintegrumhabendicodicem asseruit, quod j.im apiid doctissimum
Ughellum, in Italia sacra {toin. IV, col. 2 pag. 1060), legeram exstare in tabulario Vercellensis Ecclesi;e,
rogavitque ea de re episcopum Vercellensem ageret cum canonicis ut illa Opera exscribi sinerent. At is
repulsam passus est.Unde islhoc ncgotium ciim indicassem illustrissimo domino Caroccio tunc in Gallia
serenissimi tlucis Sabaudiaelegato, viroreligione, prudentiaeteruditione prsstantissimo, aclulum ipse, qui
sua me, dum in vivis esset, tamiliari dignabatur amicitia, omnem curam et Industriam adhibuit, tum per
seipsum, tum per amicos Vercellis agentes obtinendo hujusce monumenti «pographo, aul saltem opplen-
dis Romani codicis lacunis. Mira primo polliciti sunt canonici sed post epistolas ultro citroque datas, de-
;

mum fatentur (ingenue an licle, judicent abi) in sua Ecclesia esse neminem rei antiquarice peritum. Non
hic sletit illustrimissi Caroccii diligentia et benignitas. Nam cum legatione feliciter peracta rediisset in
Sabaudiam, instat iteium, expoicitquo ab illis canonicis Taurinum ad se autographum transmittant, bona
fide istud se restituturum, postquam suis expensis exscribi curasset.
Ecquid agerem omni spe abjecta intpgra tanto potiendi thesauro? Ederem Operabiatibus sensum saepe
interrumpentibus labefactata, an aliis edendis operam darem meam ? Anxio mihi adsunt eruditione prse-
stantos amici aiunt in lucem proferre rebus ecclesiaslicis prajclara opuscula, etsi nonnullis foedata
;

lacunis, quam tenebris forsitan perpetuis sinere involvi aut ne incendio pereant, quam sortem plerisque
;

in locis sustinuere multa anterioris a^vi monumenta. Postremo adjecerunt rerum antiquarum eliam
fragmenta in pretio haberi. Itaque hisce rationibus adductus, illa typis mandari curavi.
Et quandoquidem Atto in rebus divinis et ecclesiast. versatissimus suas lucubrationos testimoniis quasi
margaritis e S. Script. e conc. et Eccl. Patribus desumptis adornavit, haudque loca indigitavit, potissimum
in Collectione canonum, quam Capitulare inscripsimus, nos haud levem impendimus nperam locis quae
designata non erant margini apponendis, eoque labore quaraplures supplevimus hiatus.
Sunt et prseter ea quse proferimus, ut scias, lector, Attonis opuscula cum in Veroellensi, tum in Vati-
 A

27 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 28

cano codice : videlicet sermones 17 ad populum ; et Polythycum, quod Perpendiculum appellat, quo noxia
redarguere ei honesta sancire docet,cum scholiis.
Pro codicem Vaticanum transcribi curarunl hibliothecx custodes, ne lolus perirel continet primo ser- :

mones, qui vix legi possunt, et ideo non sujU transcripti, etc. Ita clariss. Joannes Bona in epistola mihi an.

1664 scripta.
In Attonis Capiiulari animadvertenda snnt U ha3c verba fides catholica signant Symbolum Athanasii,
:

quae in eo sensu bis ab auctore usurpantur cap. 4, elc, et a Ratherio Veronensi, vel ut aliisplacet Udalrico
perperam tamen, in synodica ad presbyteros Sermonem ut superius dixi, Atkanusii episcopi de ^de
:

Trinitatis, cujus tnitium est. Quicunque vult, etc. Riculfus quoque eadem prope habet in cap. 5 Consti-
tut. : VI unusquisque cestrum psalmos, et sermonem fidei catholicx, cujus initium : Quicungue, etc.
2° Circa saeculum ix conventus seu collationes presbyterorum memorataa in cap. 29 institut» fuisse vi-
dentur ex cap. 10 Riculfi Suess. « Rationi quoque proximum esse sanximus, ut in unoquoque mense. stu-
:

tuta die, id est in Kalendis uniuscujusque mensis, per singulas decanias presbyteri simul conveniant, non
pastis vel potationibus vacent, sed de suo ministerio, et religiosa conversatione, atque de his quae in eo-
rum parochia accidunt sermonem habeant, et qualiter pro rege, vel rectoribus Ecclesis, atque pro suis fa-
miliaribus tam vivis quam Huc facitcapilul. » ISHincmari adpres-
defunctis orare debeant, considerent. »
byteros {sub fin. tom. I Opp.) Ut quando presbyteri per Kalendas simul convenerint, post peractum di-
: «

vinum ministeriam, et necessarium coUationem, non quasi ad prandium ibi ad tabulam resideant, » etc.
3° Caput 90 elucidare potest Beda in pra^fat. de Remediis peccatorum, sive pcenitentialis Solerter ad- : i<

monentes doctum quemque sacerdotem Christi, ut in universis qus hic adnotfita reperit. sexum, aetatem,
conditionem, statum, personam cujusque poenitentiam agere volentis, ipsum quoque cor pcenitentis cu-
riose discernat, et secundum ut sibi visum fucrit, singulaqusquejudicet. Quibusdam namque a cibis absti-
nendo, nonnullis s<Epius genua flectendo, sive in cruce stando, aut aliud aliquid hujusmodi quod ad purga-
tionem peccatorum pertineant.faciendo. » Ipsissima repetitverbaHeriveusRhemens.inepistolaad Witonem
Rothomag., eap. 23. Hffic .^cherius, quibus hoo unum addemus, haud paucas lacunas a nobis repara-
tas esse in libro de Pressuris ecclesiasticis, ope ms. cujusdam codicis monasterii Resbacensis, quem cum
consulisset olim R. P. D. Edm. Martene, quaecunque ex illo exserpserat, nobiscum humanissime com-
municavit.

ATTONIS
VERCELLENSIS EPISGOPI

CAPITULABE.
Cap. I. — Admonitio pontificis ad prcsbyteros, ^i^n- nisse, quia nosquibus regendarum animarum cura
Itter erga subditos agant. commissaest.prohisquinostranegligentiapereunt,
(TheodulficaputlC(7/(!7MZQr!S.)Obsecrovos, fratres rationem reddituri sumus. Pro his vero quos verbis
dilectissimi, ut erga subditarum plebium profe- et exemplis lucrati fuerimus, praemium aeternae vitte
ctum et emendationem vigilantissima curalaboretis percipiemus. Quod si populus fldelis cihus est Dei,

quatenus illis viamsalutisostendentes, et eos verbis ejusdem cibi condimentum nos sumus. Scilote ve-
et exemplis instruentes, et vos de eorum profectu, strura gradum nostrograduisecundum.etpenecim-
et nos de vestro, Domino Jesu Christo auxiliante, junctum esse. Sicut enim episcopi apostolorum in
fructuososillimanipulos reportemus.Obsecro etiam Ecclesia, ita nimirum presbyteri caeterorum disci-
fraternitatem vestram, ut hasc Capitula, qu;e ad pulorum Domini vicem tenent. Etilli tenentgradum
emendationem vits breviterdigessi, assidue legatis, summi pontificis Aaron, isti vero filiorum ejus. Un-
et memoriae commendetis, et eorum.sivecaeterarum de oportet vos semper raemores esse tant» dignita-
sanctarum Scripturarum lectione mores compona- tis, memores vestrae consecrationis, memores sa-
tis, vitam emendetis, ut cum subditis plebibus, opi- crae quam in manibus suscepistis unctionis, ut nec
tulante Domino, ad regna cmlestia pergere certetis. ab eadem dignitate degeneretis, nec vestram conse-
Cap. n. — ejusdcm, et de ordinis dis-
lietractatio
g
crationem irritam faciatis, nec manus sacro san-
cretiono bonxquc vitx exhortatione. guine delibutas peccando polluatis ; sed cordis et
{Ibid.) Veraciter nossc debetis, et semper memi- corporis munditiam conBervantes, plebibus exem-
39 CAPITULARE. 30
plum benevivondi prtcbentos, his quibus prnjeslis A bealitudo acquiritur. Ilisarmisviliacomprimuntur'
ducalum nd ca>leslia regna priebealis. His nlimentis virtutos nutriuntur.

Cap. 111. — Dc igiwrantia evilunda, cl doctrina ser- Cap. VII. — Quodsaccrdos tnissatn solus ncqua^juam
vaudii. celehret .

{Conal. Tolct. iv, c. L*ij Ignorantia matcr cunc- (Idom Thoodulf. cap 7.) Sacerdos solus missam
toruni erroruin Mnxinin sacerdnlilius Doi vitanda ne(|uaqunm cidebrct. quia sicut illa celcbrari non
est, qui docendi oflicium in pnpulis susceperunt. potest sine salutatione sacerdotis, responsione ple-
Sacerdotesenlm legercsanctasScripturai rreqiicnter bis, admonitione saccrdotis, responsione nihilomi-
admonet Apostolus, dicens ari Tiinotheum .itiendc : nus plebis; ita nimiruin neqiiaquara ab uno debet
leclioni, exhortalioni ct doctrinx. Scmper pcrmnne his celebrari. Esse enim debent qui ei circuinstant,
(/ lim. IV, 13). Sciant igitur sacerdotes Scriptiiras quos ille salutet, a quibus ei respondeatur, et ad
et canones, et omne opus eorum in pr.udictinne et memnriam illi reducendum est jllud hominicum :

doctrinaconsistal.atque .Tdificcnt cunclos tam fidei, Vbicunquc fuerint duo, vel tres congregati in no-
scientia quam operum disciplina. mine meo, el ego in medio eorum tum {Matth. xtiii

Cap. IV. — rt omnes fuiem catholicam memoriler 20).

teneanl. , Cap. VIII. —
Quod sacerdot missas nisi sacralis ab
Primoomniumfidem cntholicam (17) omnes pres- Episcopo locis non prsesumat celcbrare (18).
byteri et diaconi,seu subdiaconi memoriter teneant. Hic in Romana synodo constitutum est omniuin
Ut si quis hoc faciendum proBlermittat.quadraginta cum consensu synodi, ut nullus presbyter missas
diebus a vino se abstineat. Et si postabstinentiam nisi sacratis ab episcopo locis cclebrare pra;sumat,
neglexerit, condemnandum dupliciter in eo sen- qui particeps de caetero sui voluerit esse sacer-
tentia. dotii.

Cap. V. — De negligentia cavcnda, justitia ample- Cap. IX. Quod divina mysteria studiose
clenda, ct vita einendamla. celebrenlur.
Nerao olericorum ullra haec qax jussa sunt dis- (Thendulf. cap. 5.) In sacrificiis, dilectissimi,
simulet, autullatenusnegligereaudeat, sed libenter ante omnia diligenter observetur, ut panis et vinum
expleat, et sacramentadivinanequaquara oegligen- et aqua, sine quibus nequeunt celebrari,
missne
tercontreclet. Ideo tam juvenes quam senes de his, mundissime atque studiosissime tractentur. Et
et de omni conversione sua, ac conversatione et nihil in his vile, nihil non probatum invenia-
poenitentia vaide esse sollicitos,satisque agere opor- tur, juxta illud quod ait Scriptura: Sit timor Do-
tet, ut haec condigne agant, et de reliquo ornent mini vobiscum : cum diligentia cuncta facile (II Par.
tam clerici quam saeculares, animas suas ornamen- C xix, 7)
tis dignissimis, dogmatibus scilicet veritatis, decore C\p. X. — Item ex eisdem.
pudicitia;, splendore
candore pietatis,
justitiae, Corpus Domini nullo modo cunsecretur nisi ex
aliisque omnibus.quibus i'omptam decet esse ratio- integra oblatione.Neque enim Dominussui corporis
nabilem mentem. Tum praeterea declinare a consor- aliquam sustinuit diminutionem, sicut scriptum
tiis inhonestis, et infidelibus, et societalem habere est : yec dabis sandum tuum videre corruptionem
fidelium, atque illos frequentarecoiventus, in qui- {Psal. XV, 21). Et alibi Os non comminuetis ex eo
bus de pudicitia, de justitia, de pietate tractatur. [Joan. XV, 36). Missae etiam nisi a jejunis sacerdo-
Orare semper Deumex totocorde, et ab ipsopctere tibus non celebrentur.
quee decet, ipsi gratias agere, et veram pcenitudi- Cap. XI. — Vt fetnins ad altare non accedant.
nem praeteritorum gestorum. Aliquantulum etiam, (Theodulf. cap. 6.) Feminae missam sacerdote
sipossibileest,permisericordiam pauperumjuvare celebrante nequaquam ad altare accedant, sed locis
pcenitentiam. suis stent, et ibi sacerdos earum oblationes Deo
Cap. VI. — Qiiibus armis diabolns, et vitia oblaturus accipiat. Memores esse debent feminae
expugnentur. infirmitatis su», et sexus imbecillitatis. Et idcirco
(Theodulf. cap. 2). Oportet vos assiduitatem r» quaelibet sancta in ministerio divino contingereper
habere legendi, etinstantiam orandi. Quia vila viri timescant. Quaeetiam laici viri pertimescere debent,
justi lectione instruitur, oratione ornatur, et assi- ne Ozae poenam subeant, qui, dum Arcam Domini
duitate lectionis munitiir homo a peccato. juxta extraordmarie contingere voluit, Domino percu-
illum qui dicebat : In corde meo abscondi eloquia tiente interiit (// Reg vi).

non peccetn tibi {Psal. cxvni, 11). Haec sunt

tua, ut
Cap. XII. — Vt fettiinx sacrala vasa, vel pallas
enim arma, videlicet lectio et oratio, quibus diabo- non contingant.
lusexpugnatur.Hscsuntinstrumentaquibusaeterna Sacratas (19) Deo feminas, vel monachas sacrata

(17)f'i'rf^m catholicam. Acherius jam monuit de cap. Nultus presbyter. De consecr. dist. 1.
Symbolo Athanasii hic agi. In tine pro sententia lego (19) Soteris quae fertur epist. 2. episcop. Ital.
sciat. Exstat dist, 23, cap. Sarratas. Et apud Yvonem
(18) Concil. Rom. sub Sylvestro in epil.; Refertur Carnot. Decret. p. ii. c. 72 et p. iii, cap. 265,
pud Anselm. libr. vii, c. 137 et 138 et apud Grat.
M ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 32
vasa, vel sacratas pallas penes"nos contingere, et A. ptizandi sibi quispiam passim quocunque tempore
circa altariajncnnsum deferre pcrlatum est ad nullam credat inesse liduciam ; praeter Paschale
apostolicam sedem. Quse omnia reprehensione et festum, et Pentecostes venerabile sacramentum :

vituperatione plenaesse nulli recte sapientium du- excepto duntaxat gravissimi languoris incursu, in
bium esf Qiiapropter hujuspanctassedisaucloritate quo verendum est 'ne morbi ore?cente periculo,
b!BC omnia resecare fundilus quantocius poteritis, sine remedio salutari fortassis aegrotans, exitio
censemus: et ne pestis ha;c latius divulgetur. per praeventus abscedat.
omnes provincias abstergi citissime mandamus. Cap. XVIIl. — Qualiter bapti^iiii sacramenia
Cap. XIII. — U/ nullus prxsumat gualibel cx celebrari oporlet
sacris illicite usurpare. Catechumeni antequam baplizentur, instruantur
(Theodulf. cap. 18.) NuIIus pr£esumat aut cali- qualiter credant, ut sacerdotibus cum baplizan-
eem, aut patenam,aut quaelibet vasa sacra.et divino tur respondeant. Qui nullo modo baptizentur nisi
servitio mancipala, ad alios usus retorquere, nec suam conlessi fuerint fidem : si facultas loquendi
calice sacro aliud bibat prseter sanguinem Christi, adfuerit ; siautem subito imminente periculo obmu-
qui in sacramento accipitur nec patenam ad aliud
;
tuerint, per Christianissimos testes eorum fides
officium adraittere audeat, quamad allaris minis- g exarninetur, quiilIisantequamobrautuerint,adfuis-
terium. Et altaria non cooperianlur nisi nitidis et sent. Et si eorum tcstimoniis digni inventi facrint,
novis pannis,corporavero mortuorum ipsis nullo m baptizentur. Hi vero qui ab infantia muti fuerunt, si

modo involvantur. aliquibus nutibus, aut indiciis Christianos se esse

Cap. XIV. — Ijt vcstimenia ecclesiaslica sacrata velle, vel baptismum petere videantur, non est illis
et tiflncsla sint. vitandum. Pro infantibus vero quibus iftas adhuc
Vestimenta(20)igitureccIesiasticaquibusDomino loqucndi nonest,aliis non abnuimusrespondendum,
ministratur, sacratadebent esse et honesta. Quibus catholicis taraen. Sed qui pro eis fidem promittunt,

aliis usibus nemo debet uti, quam ecclesiasticis et curam et sollicitudinem habere debent, ut illi hoc
Deo dignis officiis, quae nec ab aliis debent contingi, impleant quod ipsi pro eis promiserunt. Si autem
aut ferri, nisi a sacratis hominibus, ne religiosi et docti talibus parentes fuerint, quod sit
ultio quae
Balthasar regcm percussit, super hsc transgre- cum hac protestatione comraittendi sunt. Qui si
prasumectes, veniat divina qui
dientes, et alia defuerint (21) isti eos frequentius instruant.suisque
;

dum vasa Domini in usus communes assumpsit, vi- beneficiis sapius studeant confortare.

tam cum regno pariter amisit. Cap. XIX. — Item de parvulis irgrolanlibus.
Cap. XV. - Ut clerici ssecularihus (Theodulf. 17.) Si parvulus aegrotans ad
cap.
indumentis |
I

non utantur. quemlibet presbyterorumbaptismigratiadecujusli-

(Zacharias papa, et refertur 21, q. 4, cap. Epi-
bet parochia allatus fuerit, baptismi sacramentum
scopi.) Presbyteri et diaconi saecularibus
indumentis
nullo modo negetur. Si quis hoc munus potenti con-
minimeutantur, nisiutcondecet, tuiiica sacerdota- cedere detrectaverit,et ille parvulus absquebaptismi
li:
scd neque dun:. ambulaverint in civitatem, aut gratia mortuus fuerit, noverit se ille qui eum
in viam, aut in plateas, sine operimento prtesumant non baptizavit, pro ejus anima rationem reddi-
ambulare, prater si in itinera loiiga ambulaverint. turum.
Quia, sicut mulier orans in ecclesiis von velalo ca- Cap. XX. — Ut prcsbyteri absque diaconis baptisma
pite delurpat caput suum Cor. non celebrent.
(I ii, -5), juxta apo-
stolicam vocem ; ita sacerdos sine opcrimento de- lit in nulla (22) ecclesia cujuslibet dioeceseos ubi
turpat sacerdotium suum. Nam, si tenere prs- baptismus celebralur, presbyter absque diacono
sumpseril contra statuta agere, communione esse reperiatur. Unde omnis presbyter non habens
privetur, donec qus statuta sunt adimplere ma- diaconum, eligat sibi personam, et plebi suae inno-
turet. tescat tucc ad pontificem suum consignans dedu-
:

Cap. XVI. — Quando sijmtiolum compctentibus cat, cujus vitam probatam habeat, et diaconuscon-

Iradalur. secretur. Quod si distulerit presbyter, dicens eo

Concil. Agathens. c. 13.) Symbolum etiam placuit quod non habeat talem clericum, episcopus suus
ab omnibus Ecclesiis unadie, id est anle octodies provideat ex ecclesia sua, aut unde voluerit bo-
DominicsHesurrectionis publice inecclesia compe- nam personam. Tanlumest utsinediacono non sit.
tentibus tradi.
Cap. XXI. — Qux in ecclesiis recondi liceat.
Cap. XVII. — De tempore [baptismi. (Theodulf. c. 8.) Videmus crebro in ecclesiis
(Gelasius epist. ad episcop. lucaniae c. 12.) Ba- messes et fenum congeri unde volumus ut hocpe-
;

(20) Sleph. papa Hilario ep. 1. c. 3. Refertur cum Acherins non intelligeret monuerat hoc loco
de consecr. dislinct. 1, c Veslimenta. Et apud verbum aliquod, iit ivfirmi, deesse.
Yvonem Carnot. p. ii. c. 75. (22) In nulla. Prspositionem quas deerat, ad-
(21) Si defucrint. sic restitui ex conjectura sane jeci.
non improbabili. Anlea legebatur, ^(te/uerin/, quod
33 C.APITULAUK. 34
niliis observclur, ul iiihil in cccinsia, priftei' vcsti- ^ sucorilote.« ilicimiir.hoe rucerc non dcbemus. Unde
ineiitu i'ccli;siuslu'ii, it v.isu suiictuel libros, rocon- 110 liDc avuritia.' viliuiii, vel in ulioiiis dunuo tentari
liuliir. Si uutiMii (-';!) toiiipiiro porsccutionis proiUcr piiEsuir.utur, admonci) ; sed si (|uuiito uliquem in
iiiiprobituliMii praiilonuni sua puuperea alimeiilu ccclesiu vestrasepeliri ronceditis, si (|iiideiii paren-
inibi siM"vunda reponunt, non sunt ejicienda: ita tea ipsius, proxiinivc hujredes, pro luminaribus

sane ut dc earieni ccclesia paco recepta illico Irans- sponle quid ollerre voluerint, accipi iion vetumus;
porlenlur. Veiuleiuli eiiiin vel eiiiendi ibi nulla peti vero aut aliquid exigi, omnino prohibomus.

deliir licenliu. No lorlo si aliu ibi qunni o|)iirtfl Quod vulde irreligiosum est, ne aut venalis lortusse,
negoliu exerceunlur, u Uonjino uiiiliuinus ; Doiiius quod idisil, dicutur occlesia, aut vos de hunuinis
mtia, domuo orationis csl, vos aulcm spiluncam latro- vidoumini mortibus grutuluri,8i ex eorum cuduveri-
num fecistis {Luc. xix, 46). bus .itudetis quajrere quolibet modo compcndium.
Cap. -XXIl. — Quod in ecclesia convivia et accu-
Cap. .X.XV. — Ut (Haecescs sinrjulis annis visitenlur.
hitus non fuinl. {Concit. Tarracon. sul) IJormisda, c. H.) Multorum
(Luodic. c. -~ \ Tnill. c. 12; .iiiuisi/. c. 80.) experientia cusuum magi.^jtrunte reperimiis nonnul-
Quod non oporleat in Doinini Ecclesiis convivia qu<E lasdiirceses ecclesiisdestitutas. Pro (juare id consti-
vocantur at;ap;r, lieri, nec intra doinuin Uei coine- lutiune do.crevimus, ut anliquae consuetudinis ordo
dere, vel accubitus slernere. " servctur et annis singulis ab episcopis din;ceses
Cap. XXIII. — Quod in ecclesiis sepulturw visitentur. Et si qua forte basilica destituta reperta
non ftant. 1'uerit, ordinutione ipsius repuretur.
(Theodulli c. 9.) Antiquus in his regionibus in Ga!'. .X.Wl. — Qui ))resl:ijleri chrisma petant.
ecclesia sopelieniioruinmortiioruiuusus fuit, et ple- (Con. Cart. iv, c. 36.) Prcsbytori qui per dioe-
raque loca divino cullui mancipatu, et ad offeren- non a quibuslibet episcopis,
coses ecclesias regunt,
das Deo bostias pricparata, cocmeteria sive polyan- sed a suo, nec per juniorem clericum, sed per se
dria facta sunt. Unde volumus ut ab hac re deinceps ipsos, aul per illuiii qui sacrurium tenct, ante
abstineatur. et nemo in occlesia sepcliatur, nisi 1'uscha; solemnitatem chrisma potant.
lorte talis sit persona sacerdotis aut cujuslibet justi Cap. -X.XVII. — Qund singulis annis synodus
hominis, qui per meritum talein vivendo suo
vita; celebretur.

corpori defuncto locum acquisivit. Corpora vero, {Tolet. IV, c. 3.) Nulla pene res disciplina; niores
quaj antiquitus in ecclesiis sepulta sunt, naquaquani ab EcclosiaChristimagisdepulit, quam sacenloUim
projiciantur, sed tumuli qui apparent profundius in npgligentia,quicontemptiscunonibusadcorrigendos
terra mittantur, et pavimcnto desuper facto, nullo ecclesiasticos mores synodum faccre negligunt. Ob
tumulorum vestigio apparente, ecclesicE reverentia C hoc a nobis universaliter definitum est, ut quia
conservetur. Ubi vero lanta est mullitudo cadave- juxta antiquu Patrum decreta bis in anno difficultas
rum, ut hoc lacere diflicile sit,locus ille pro ccEme- temporis lieri concilium non sinit, saltein vel semel
terio habeatur, ablato inde altari, et in eo loco a nobis celebretur.
consituto, ubi reliyiose et pure Deo sacrificium of- Cap. X.XVIII. — Quuliler majores presbyteri ad
ferri valeat. synodum vcniant.
Cap. .X.XIV. — Ut seimllurx non vendantur. (Theodulf. c.4.) Quando more solito ad synodum
(Greg. lib. vii, ep. 55.) Questa nobis est Nereida convenitis, vestiinenta, et libros, et vasa sancta
clarissima femina, quod ab ea centum solidos pro cum quibus vestrum ministerium injunctum of- et
filiaj sua; sepultura Iraternitas vestra velit exigere, ficium peragatis, vobiscum deferte, nocnon duos,
atque ei super doloris gemitum majorem dispendii vel tres clericos sive laicos, cam quibus rois&arum
studcat inferre molestiam. Quod si ita se veritas solcmnia celebratis,vobiscum adducite,ut probetur
habet, quia gruve nimis, et procul nimis est a sa- quam diligenter, quam studiose Uei servitium per-
cerdotis officio, pretium de lerra concessa putredini agatis.
quaerere,et dealieno velle facere luctu compendiumj; Cap. -XXI.X. — Quodsingulis Kalcadis collatio in
ab hac se patratione Iraternitas vestra contineat, et r. plebibus fiat.
molesta ei de ca;tero non existut. Hoc autem vitium Experimento didicimus, non minus bonam eol-
bt uos, postquam Deo auctore ad episcopatus hono- lationem, quam etium l.-^ctionem prodesse. Unde a
rem accessimus, de ecclesia noslra omnino vetui- prssenti statuimus, ut persingulas plebes singulis
mus, et parvam denuo consuetudinem nequaquam Kalendis umnes presbyteri seu clerici simul conve-
usurpari permisimus memoresquiadum.\braham
; niant, ut de fide ac sacramentis divinis, seu de vita
a filiis Emor, hoc est Ephron t=lio Segor sepuleri el conversalione, et singulis officiis ad eos perti-
terram pretio ad huinandum corpus conjugis postu- nontibus communiter tractent. Et si forte aliquis
laret, pretium accipere renuit, ne commodum vide- inter eos negligens aut reprehensibilis invenitur, a
relur de caduvere consecutns. Si ergo tantae consi- casteris corrigatur. Quod si corrigi omnino non
derationis paganus vir fuit, quanto magis nos, qui studuerit, mox suo nuntient epi-copo,ut haec acrius

{23) Siautem. Haec usque ad Ne /ortc, non leguntur apud Theodulfum,

 :

35 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 36

emendare quantocius studeat. Ne cum eadera dicr,- A. Cap. XXXV. — Ut nullus jireshyte?- absque permissu
cum ipsi ad sy- cpiscopi aliquid in ejus parochia ugat.
cesis ab episcopo visitata fuent.aut
nodum venerint, ' aliquorum inlamia, omnes pariter Clemen. Romani nomine circum-
(Episl. i, quai

adnotentur. Si autem Kalenda; in lestivis fuerint, fertur.) Nulliimpresbyterum in alicujus episcopi

sub sequenti die hoc adimplere non difTerant. parochia aliquid agere debere absque permissu do-
— cebat, sed et cunctos presbyterospropriis cpiscopis
Cap. XXX. Quod nullus absolule clericus.
ordinentr. in omnibus absque mora obedientes (instituente
lConcil. Calced. c. 6.) Nullum absolute ordinari Domino) esse debere docebat. NuUum ilem aliena
quemlibet concupisoere, autpraesumere quae eorum erant, sed
debere presbyterum, aut diaconum, vel
in gradu ecclesiaslico, nisi
specialiter in ccclesia unumquemque suis sibique commissis contentum
civitalis, aut possessionis, aut martyrii.aut
mona- esse docebat. Neminem etiam alicui aliquid facere,

sterii qui ordinandus est,p ronuntietur.

Qui vcro nisi quod sibi fieri velit instruebat.

absolute ordinatur,decrevit sancta synodus irritam —

Cap. .XXXVI. Ul nullus clericus mulierem in con-
haberi hujuscemodi manus impositionem, et nus- soriio familiaritatis habeul.
quam posse ministrare ad ordinantis injuriam. (Concil. Tolet. ii, c. 3.) IUud praeterea speciali
CiP. XXXI. — Ut singulis ecclesiis sacerdoles B ordinatione decernimus, quod neo antiqua concilia
ordinentur
in universis pene canonibus siluere, ut nuUus cle-
(Clementis, qus dicitur epist. 2, ad Jacobum.)
ricorum a gradu subdiaconatus, et supra in con-
Ecclesias per congrua et utilia facite loca, quas
sortiofamiliaritatis habeatmulierem, velingenuara,
divinis precibus sacrare oportet, et in singulis sa-
vel libertam, aut ancillam sed si sunt ei hujusce-
:

cerdotes divinis orationibus Deo dicatos poni, quos

modi servitia, matri, vel sorori, aliique cujuslibet
ab omnibus venerari oportet, et non a quoquam
propinquitatis contradat, et quidquid suis manibus
gravari.
profecerint, proprio Domino deferatur. Aut si pro-
Cap. XXXII. —
clericis qui loca in quibus
De pinquitas memorata deest, alia domus longe ad
ordinati sunl derelinquunt,
earum habitaculum requiratur, eo modo, ut nulla
{Concil. Arel. i, c. 21.) De presbyterisaut diaconis
occasione introeundi domum clericorum feminae
qui solent dimitlere loca sua, in quibus ordinati
permittantur, unde aut laqueura possit incurrere,
sunt, et ad alia loca se transferunt, placuit ut eis-
aut noxialis fama innocentis fortassis possit inuri.
dem locis ministrent quibus praefixi sunt. Quod si Sane deinceps post datam hanc admonitionem quis-
derelictis locis suis ad alium se locum transferri
quis harum consortio frui voluerii, noverit se non
voluerint, deponantur.
r solum a clericatus officio retrahi, velecclesiae fori-
Cap. XXXHI. — De presbytcris qui pro alterius
bus pelli, sed etiam omnium catholicorum, cleri-
ecclesia munera promiuunt.
corum, vel laicorum communione privari, nulla
(Theodulf. c. 16) Si quis presbyter, vel quislibet
prorsus coUoquii oonsolatione relicla.
in clero inventus fuerit alicui clerico aut laico dein-
ceps munera dare, aut promittere, ut ecclesiam Cap. XXXVII. —
17 dericus nuUam conversationem

alterius presbyleri subripiat, sciat se pro hac ra- cum mulierc post denominationem habeat.
pina, et saeva cupiditate, aut gradum amissurum, (Vide Riculfum in c. 15.) Ut si cui sacerdoti ex
aut in carceris cerumna longo tempore pcenitentiam qualibet muliere denuntiatum fuerit, ut exindesu-
agendodetinendum.Illivero(24) quem fatigare prce- spicio malae opinionis efficiatur, nullam cum ipsa
aumpserit.omne damnum quod ei pro hac acciderit habeat conversationera, neque secretam, neque pa-
querela, ipsosque actionis sumptus insuper restau- tentem. Si deincepsinventus fuerit,post secundam
rare cogatur. Nullusque presbyter fidelibussanctae et tertiara contestationem ut contemptor gradus sui
Dei ecclesis de alterius presbyteri parochia, ut ad periculum sustineat.
suam ecclesiam concurrant relicta propria ecclesia,
suas decimas sibi dent sed unusquisque sua
Cap. XXXVIII. —
Qualcm professionem presbyteri el
et ;
diaconi faciant, quando ordinaHtur.
ecclesia, et populo contenlus,quaB sibi non vult fieri p (Concil. Tolet. iv, cap. 26). Quando presbyteri et
alteri nequaquam faciat, juxta illud Evangelii
diaconi per parochias constituuntur, oportet eos
Quxcunque vultis ut (aciant vobis homines, hxc ea-
primum professionem episcopo suo facere, ut caste
deni facile illis [Malth. vii, 42).
et pure vivant sub Dei timore, et eos talis pro-
Cap. XXXIV. —
Ul nullus ohlationes ecclesix prxtcr
fessio alligatos sanctcE disciplinae retineat.
cOnscientiam epi^copi aut det, uul acci/dat.
(Concil. Gi-angrcnsec. 7.) Si quis oblationes eccle- Cip. XXXIX. — Item qualem episcopus diaconum
extra ecclesiam acciperevel darevoluerit,praster facial.
siae

conscientiam episcopi, vel ejus cui hujuscemodi A praesenti die omnibus dicatur, ut
episcopis
officia commissa sunt, nec cum ejus voluerit agere nullum lacere diaconura prajsumant, nisi qui se
concilio, anathema sit. caste victurum promiserit.

(24) Illi vero. Prior editio, Ille vero corrupte. Haec usque &ii,Nullusquenon legunturapudTheodulfum,
37 CAPITULAIIE. 38
Gu'. XL. — (// rliniri epjsrniiis .?«!,< o/(/«mpew)<. A ricoriini magos autaruapices, aul ariolos, nut certo
[Conril. CdrlUini. c. '31) Ileni plariiit, iit quiciin- augurns vel aortili'gns, vcl eos qui profilentur artem
que clerici vol diaconi pro necessitatibus ecclcsia- magiciim, aut aliiiuoscorumsimilia exeroentC3,con-
slicaruni rerum nonobtemperaverunt episcopis suis suluisse lueritdcprehcn3Ms,ab honore dignitiitissu.-e
volontihtis eos ad honnrem ampliorem in sua ec- depnsilus, monasloriiim ingressus pu^narn excipiat,
clesia promovero, nec illi niinislrcnt in suo gradu ibi(|iifi perpeluii; painitonlifc dcditus, scelus
admis-
unde noluerunt recodere. suiii sacrilogii sulviit Itom Si quis post hanc
(:i.">). :

Cap. XLI. —
Qiind kk//».! rlrrirux die Dflininiro ali- cognitionem.ecclesinsticam contemnens doctrinairi,
quod s.Fculare negotiiiitt-audcat vindicarc. ad cos quos prophelas.aulangeloa, vel aliquossaDC-
preshyterorum
{Concil. Tarraron. c. i.)\]l nnllus toruindefunctorum.quos.cquivocosfalsovocant, ab-
vel clericorum die Dominico propositum cujuscun- icrit, corum<iue pravis doctrinis inha-serif, anathe-

que causaj negotium audeat vindirare, nisi hoc ma sit; nullisque mystcriis ecclesiasticis communi-
tantum, ut Deo statnta solemnia peraqant. Csteris donecad pontilicis venerit satisfactionem (20).
cet,
vero diebus, cohihentibns pcrsonis, illa qua; juxta Nam ipso Dominusin Evangelio docet: Suryent enim
sunt habeat licontiam judicandi, exccptis crimina- pseudoclirisli el pseudoprophetie, et seducent multns
libus negotiis. {MiUlh. XXIV, 24). Et Paulus apostolus Uoctrinis
g :

Cap. XLII. — Ut cleriris ludicris spectaculis non variis et pereririnis noiile ahdiici {Hebr. xiii,9). Simi-
iiitersint. eliam de
liter illis qui arbores colunt, aut ad fon-
{Concil. Laodirense c. 51.) Non oportct ministros tesbujusmodi religiose accedunt, deliberare cura-
altaris, vel quoslibet clericos spectaculis aliquibus, vimus. Insuper nullus talibus communicare pras-
qua: aut in nuptiis.aut in scenis exhibentur, inte- sumat.
resse, sed antequam thymelici ingrediantur, sur- Cap.XLIX. — Utctericiusuras non accipiant,nec laici
gere eos de convivio, et abire debere. quoijue.

Cap. XLIII. — Ut cleriri per platcas, vcl andronas, [Concil. Carthag. iii, c. 16.) Item placuit, ut cle-
vel nundinas non ambulent. ricus commodavcrit pecuniam,pecuniam accipiat;
si
(Concil. Carthag. iv, c. 47, 48; Cartfi. iii, c. 27). si speciem.eamdem speciem quantum dederitacci-
Clerici per plateas, velandronas, aut nundinas non piat. Similiter quoque laici ab usuris se abstineant;
ambulent, et ad forum, vel tabernas non accedant quod si non fecerint, excommunicentur.
absque certa corporis vel oflicii sui neccssitate, vel
Cap. L. — Ut clerici vilius emendi et carius vendendi
si fuerint peregrinatione compulsi nec ibi come-
;
usum non habeant.
dere aut bibere praesumant.
p {Concil. larracon. c. 2.) Sicut per canonum
Cap. XLIV. — Item clericum scurrilem puniendum : statuta llrmatum est, quicumque in clero esse vo-
{Concil.Carthag.iv, c. 60.) Clericura scurrilem, luerit, emendi vilius, vel vendendi charius studio
et verbis turpibus jocularem, ab officio retrahen-
non utatur. Certe si voluerit exercere, cohibeatura
dum censemus. clero.
Cap. XLV. — - Item clericiu adulator el proditor de- Cap. LI. —Ul clerici ssecularem defensionem adveraus
gradetur. ecclesiastiam disciplinam non requirant.
{Ibid., c. 56.) Clericus cui adulationibus ct pro-
{Agath. Concil. c. 8.) Idem placuit, ut clericus
ditionibus vacare deprehenditur, degradetur ab of-
sirelictoofficio suo propter districtionem ad sjecu-
fioio.
larem fortasse defensionem transierit,|et ei ad quem
Cap. XLVI. — Clericus inter epulas canta/is similiter. recurrent solatium defensionis impenderit, cum eo-
{Ihid., c. 61.) Glericus inter epulas cantans, su-
dem de Ecclesiee communione pellatur.
pradicts sententiae severitate coerceDdus.
Cap. XLVII. —
Quibus negotiis se miscere debeant.
Cap. LIL — Ut clerici ecclesiastiro judicio contenti
sint.
(Refertur tanquam Melchiad. distinct. 88, c. De-
(Pseudo-Clemensepist. 1 ad Jacob.) Si qui ex fra-
Nicsna synodus nullum clericum
crei'jV.)Decrevit
„ tribus negotia habent interse, apud cognitores sae-
autpossessionesconducere,autnegotiissacularihu3
culi non judicentur, sed apud presbyteros Ecclesiae
se miscere, nisi lorte cpiscopus civitatis ecclesiasti-
quidquid illud est, dirimatur.
carum rerum sollicitudinem habere pra;cipiat, aut
pupillorum et orphanorum, aut viduarum. Ubi li- Cap. LIII. — Ut clerici vigiliis non desint.
quido patet, quia alia sunt negotia saBcularia,el alia {Concil. Carthag. iv, c. 49.) Clericus qui absque
ecclesiastica. corpusculi sui inaequalitate vigiliis deest, stipendio
Cap. XLVIII.— [;'f clerici auyuria non credant, nec privetur.
divinationes ejijw.rant. Cap. LIV. — Ut presbyter in nuptiis bigami non
{Concit. Tolet. iv, 29) Si quis prandeat.
episcopus Kut
c.
presbyter, sive diaconus, vel quilibet ex ordine
cle- {Concil. Xeoavs.. c. 7.) Presbyterum in nuptiia

{^). Solvat Quae sequuntur non sunt ex concil.

(26) Burchard. lib. x, c. 48. Yvo, par.
Tolet. desumpta. ii, c. 5 et
73 ; Vide Concil. Laodic. c. 34, 35.
39 ATTONIS VHRGELLENSIS EPISCOPI 40

A secundum proedictas re-ulas apostolicaa sedis

bigami prundere non convenit, quia cum
poeniten- quiil

bigamus egerat, quis erit presbyter, qui propter nos Scriptura docuerit, ut prorsus non opinemur
tia
catholicum, quod apparuit praefixis sententiis esse
convivium talibus nuptiis possit prsbere consen-
contrarium.
suni?
non celebrentur Gap. LXI. —
Ubi el qualiter scholse habeintur.
Cap. L\'.— Quod ex colialis concivia
(Theodulf. c. 20.) Presbyteri eliam per villas et
(Concil. Laodic. c. 55.) Quod non oporteat sacer-
vicos scholas habeant, el si quislibet fidelium suos
dotes, aut clericos ex eollatis,
vel commessalibus
parvulos ad discendas litteras eis committere vult,
convivia celebrare. Hoc autem nec laicis
posse con-
eos suscipere et docere non renuant, sed cum sum-
gruere. ma eos charitate doceant. Qui auiem docti fuerint,
Cai>. LVI. — Qiiod ad agapen vocati, ciborum partes
fulgebunt quasi splendor firmnmenti, et qui adjusti-
non accipiant.
tiam erundiunl multos fulgehunt quasi stellx inper-
,

(Laodicens. c. 27.) Quod non oporteat sacro mini-

petuas ieternitates (D«7i.xii, 3). Cum ergo eos docent,
sterio deditos clcncos ad agapen vocatos, ciborum
nihil ab eis pretii pro hac re exigant, nec aliquid ab
partes accipere proplerea quod hinc eoclesiastico
eis accipiant, excepto quod eis parentes charitatis
:

ordini fiat injuria.

studio sua voluntate obtulerint.
Cap. LVII, —
Quod clericos orare, et legere, ac niani- B
Cap. LXII. — Quibiis libertis manumitlatur.
bus laborare instunter conveniat.
ex cap. 3
(Concil. Tolet. iv, cap. 72.) Quicunque libertatem
(Cancil. Carthng. iv, c. 50. 51, 52, 53 ;

etvesti- a dominis suis ita percipiunt, ut nullum sibimet in

Capitul. Tlieodulf. Aurel.) Clericusvictum
1 's obsequium patronus retentet ; iti si sine cri-
mentum sibi artilicio vel agricultiira, Lilj;.que officii
iiiine sunt, ad clericatus ordinem libere suscipian-
duntaxat sui detriraento praeparet : et si quando a
tur quiadirectamanumissione absoluti noscuntur.
lectiunecessatur.dobetmanuumoperatio subse(|ui, ;

Qui vero retento obsequio manumissi sunt, pro eo

quia otiositas inimica est anim^.et antiquus hostis
quod adhuc a patrono servituti tenentur obnoxii,
quem a lectionesive ab oratione vacanteni invonerit,
nulluteuns sunt ad ecclesiasticum urdinem promo-
facile ad vitia rapit. Per usuui namqueleclionis di-
Per vendi, ne quando voiuerint corum domini, fiant ex
scetis, qualiter et vos vivalis, et alios doceatis.
clericis servi.
usum orationis etvobis, et his quibus iu charitate
conjuncti estis, prodesse valebitis. Per manuum Cap. LXIII. — Quales ad minislerium clerici eli-
gantur.
operationem, et corporismacerationem,et viliis ali-
(Clementi epist.2ascripta.) Tales administerium
meuta negabitis, etveslris necessitatibus sulivenie-
padenlibus por- clerici eligantur, qui digne possint Oominicasacra-
tis, ethabebitisquod necessilatem
^ menta tractare : melius est enim Domini sacerdoti
rigatis.
— ecclesia cantentur vel paucos habere ministros, qui possint digne exer-
Cap, LVIIl. Qui psahni in
tibri tegantur. cere opusDei, quam multos inutiles, quionusgra-
(Mart. Crac. Collecl. Orient can., c. 61 ; Carth. ve ordinatori adducant.

iii, c. 47.) Quod non opporleat plebeos psalmos in Cap. LXIV. — De /cjunio quadragesimali clcricorum.
ecclesia cantari, nec libros prster canoneni legi, (Telesphor. attributa epist.) Cognoscite a nobis,
sacra volumina Novi Teslamenti, vel Veleris. Licet el cunclis episcopis in hac sancta ot apostolica sede
etiam legi passiones martyrum, cum anniversaria congregatis statulum esse, ut septem hebdomadas
eorum celebrantur. plenas ante sanctum Pascha omnes clerici in sortem
Cap. LlX. — Ut orafio Dominica quotidie frofcratur. Domini vocati a carne jejunent. Quia sicut discreta
(Kx c. 10 concil. Tolct. iv.) Oratio quae Dominica debet esse vita clericorum a laicorum conversatione,
quamDominus proprioore composuit, suos-
dicitur, ita ctin jejunio debet fieri disoretio.Hasergo septem

que discipulos per eam orare docuit, non tantum hebdomadas omnes clerici a carne et deliciis jeju-

diebus Dominicis, sed quotidiein omni operatione ment, hymnis, ac vigiiiis, atque orationibus Do-
et

frequentanda, est. Consideret tamen unusquisque mino inha:rere diu noctuque studeant.
conscientiam suam, quia si cx puro corde omni- U Cap. LXV Quod nutli sacerdotum licerat canones
bus a quibus Issus fuerit, non dimiserit, ha'C ora- ignorare.

lio magis ad occasionem, qu am ad veniam illi esse

(Coelestin.episcopis per Calab. constitutis epist.3.)

videtur. Nulli sacerdotum suos liceal canones ignorare, nec

Cap. LX. — Qoad profundiores quxstiones penicus
noii astruantur,
(Co^Iestinus I ad episc. Gallife,c.
res >ero diflicilioresque partes incurrentium qua;-
slionum, quas latius pertractarunt qui ha3reticis re-
stiterunt, sicut non audemus contemnere, ita non
quidquam facere quod possitPatrum regulis obvia-
re: qus enim a nobis rex digne servabilur, si de-
13.) Profundio- crelalium norma constitutorum pro aliquorum li-
bitu, licentia populis permissa, frangalur?
Cap. LXVI. — Quomodo advcrsa pro Chrislo palien-
ter tolerare oporteai.

necesse habemus astruere quia ad confitendum : (Anacleti quae dicitur ep. 1.) Nolite mirari, cha-
gratiam Dei, cujus operi ac dignationl nihil penitus rissimi, qui pcrsceutiones patimini, i|uasi vobis ali-
subtrahendum est, satis sufficere credimus, quid- quid novi contingat,sed coramunicantes Christi pas-
41 CAPlTULAUr:. 42
sionibus gaudoto, ut in rovelatione gloriicejusgau- A dilionc Salvatoris cum scxlaautem
JudtDis statuit;
deatis cxsultanles. Si cxprobrainini in iiominc (Jhri Cliristus crucinxus cst Sabbato iiuidein intor mc-
;

sti, bcati eritis. Nec pro aliqua cupidalc, vel sogni- tum et spciii apostoli tristem duxcre diem, dubii
tie, aut metu, ha'C quae vobis facienda, vel dicenda aliquantulum do Rcsurrcrtionia gloria permanen-
8unt,dimiltatis. Nec a populi increpatione, si devia- tes. Qui ergo istls tribus dicbus in crapula, vel

verit, ullo niodo cesaetis. Nemo autem vestrum pa- epulis absquo magna inlerveniente festivitate, vel
tiatur quasi homicida, aut lur, aut maledicus, aut necessitate fuerit, videtur aut cum tradente tra-
alionorum appetitor : siautcm ul Christianus, non dere, vel cum cruciligenlibus cruciligere, aut apo-
erubcscat ;
glorilicet autem De^im in islo nomiiie, stolorum injurias deridere. Nam qui vult de Do-
quia scriptum est : lieati qui perscculionem paliunlur mini cum ipsis resurrectione gaudere, tristari
proptcr justitiam, quoniam ipsorum eslregnum cwlo- quodammodo cum ipsis debet de passione.
rum [ ilatlh. v, 16). Cavete quia propter justiliam Cap. LX.XI. — Qund die Dominico stantes
dixit. Nam qui pro aliquo crimine patitur, ob hoc oremus.
non erit beatus. {.Sicscuni concil. i, c. 20.) Quoniam sunt qui-
Cap. LXVII. — Quod cum ejccommunicato non sit dam in die Dominico ad orationcm genu fiecten-
orandum. T^ tes, et in diebus Pentecostes, ut omniain universis
(Ganon. 11 apost.) Si quis cum excommunicato locis consonanter obscrventur, placuit sancto con-
saltem in domo simul oraverit, iste communione cilio, slantes in his diebus Domino vota persol-
privetur. vere.

Cap. LXVIII. —
Quod ohlationes discordantium, Cap. LXXII. —Ul sacerdotes admoneant populum,
vel pauperes opprimeutium refutandx sint. gualiter jeslis diebus se habeant.
{Concil. Carlhag. iv, cap. 93 et 9i.) Oblationes
Sacerdotes admoncant populum ut in diebus fe-
discordantium fratrum, neque in sacrario, neque
stis non vacent conviviis malis ct jocis turpi-
in gazophylacio recipiantur. Korum etiam qui pau-
bus, sed orationibus.
peres opprimunt, donaria a sacerdotibus refutanda
sunt.
Cai'. LXXIII. — Quihus festis populus com-
Cap. LXIX. — l'l ebrietas vetetur.
{Conc Agath. c. 18.)
municet.
Saeculares vero qui Nata-
{Concil. Agathens. c. 41.) Ante omnia clericis ve-
lem Domini, Pascha et Pentecosten non commu-
tetur ebrietas, qua; omnium vitiorum fomes ac
nicaverint, catholici non credantur, nec inter ca-
nutrix est. Itaque eum quem ebrium fuisse con-
tholicos habeantur.
stiterit, ut ordo patet, aut trium dierum spatio
a vino statuimus submovendum, aut corporali sub- C Cap. LXXIV. Si sacrificium per negligentiam
ceciderit.
dendum supplicio. Quod si hoc in usum assum-
Si cui sacrificium per negligentiam ceciderit (28),
pserit, excommunicatio proteletur ; si vero cor-
aut lingua lambat, ut nihil inde remeneat aut
rigi non potuerit, a sacerdotali ordine repellatur.
Cap. LXX. —
Qualiter singulis feriis agendum sit,
diebus quadraginta jejunet. Si autem per negli-
gentiam alterius hoc factum fuerit, pceniteat ipse
{Concil. Carlhag. iv, c. 74.) Qui die Dominico
cujus est negligentia. Locus autem in quo ceci-
studiose jejunat, non credatur catholicus. Et nul-
derit, aut igne succendatur, aut penitus extergatur,
lum ncgotium, nullumque opus servile eodem die
et quod extersum fuerit, comburatur.
fiat. Quinta feria quisque non est jejunandus,
ut inter jejunium Christianorum et gentilium, ca- Cap. LXXV. — Si vomilus infra tres dies post

tholicorum, atque hasreticorum discretio sit (27).

communionem negligcnter evenerit.
Si quis post accepta sacrosancta mysteria in-
Nam dies Dominicus, et quinta feria jure solemnio-
res prae caeteris habentur eo quod Die Dominico Do-
;
fra tres dies (29) vomitum per riegligentiam fe-
cerit, si presbyter est, quadraginta diebus poeni-
minus Jesus Christus.devictomortis equuleo,resur-
teat ;caBteri secundum proprium ordinera judicentur.
rexit a mortuis sivc quia eo die
; gratia Spiritus san-
Et quidquid rejeclum fuerit, comburatur.
cti post ascensionem ad coclos, inflammavit discipu. r

los, eismittenstradiditcharismatumdona.Quinta fe- Cap. LXXVI. l]t energumeni non communicent, —

ria autem cum eisdem discipulis ultimae o.ce.ns. myste- et bahica in sacratis aquis non faciant.

ria celebravit. Nec multo post eodem die revol- Nulli liceat porrigere corpus, vel sanguinem
vente illis viventibus ad ccelos ascendit ; ipso etiam Domini nostri Jesu Chrisli energumenis, donec
die chrisma conficitur ; eodem quoque die poeni- in eadem passione sunt, nisi forte discrimen raor-
tentes reconciliantur. (Innocent. I, episi. 1, c. 4.) tis incurrerint ; nam cum criminosis talla sacra-
Quarta vero, sexta et septima feria prae casteris menta vetentur, quanto magis illis quos ipse au-
jejunandum est, quia quarta feria Judas de pro- ctor oriminis invadit ? Si autem divina misericor-

(27) Melchiad, ut fertur epist. ad episcop. Hispan. negligenlium, verbis nonnuilis immutatis.
refert. de consecr. dist. 14. Jejunium. (29) Tres dies : an potius Ires horas, ut Acherio
(28) Ex decreto quod Pii papa; nomine circum- placuit?
fertur, referturque de consecr dist. c. S; per

Patbol. GXXXIV. a
43 ATTONIS VRRCELLENSIS EPISCOPI 44

dia liberati fuerint, longo tenapore in abstinen- A offertur. angelorum frequentia inesse non dubi-
tia et oratione permaneant secundum arbitrium sa- tatur, periculosum est tale aliquid dicerc, vel agere
cerdotum, et sic demum communicent inter cae- quod loco non convenit si enim Dominus illos
:

teros Christianos. Quod si baptizati vel consignati de templo ejecit, qui victimas quae sibi offeren-
non fuerint, licet eos omni tempore baptizare, tur, emebant vel vendebant, quanto magis illos

vel consignare. In aqua vero sanctificata nullus iratus inde abjiciet, qui mendaciis, vaniloquiis,
balneum facere audeat pro aliqua infirmitate vel risibus, et hujuscemodi nugis locum divino cultui
necessitate, quae spargi tantummodo concessa est. mancipatum fccdant ?
Hujuscemodi enim lavacra nec in sacris inveni- Cap. LXXXI. De — doctrina virorum et mu-
liertim.
mus, nec a Patribus acta audivimus, nec nobis
(Concil. Carthag. iv, c. 98 ; Ibid., c. 99.) Laicus
utilia videntur.
praesentibus clericis, nisi ipsis probantibus docere
Cap. LXXVII. —
Qiialitcr mysicria Imptismalis
non audeat. t,t mulier, quaravis docta in sancla,
vel chrismatis custodienda sint.
viros in conventu docere non audeat vel praesumat.
Qui sacri baptismatis mysterium, vel donum Spi-
ritus sancti in chrismate suscepcrint, ante nonum Cap. LXXXII. — Item de indumentis eorum.
diem cum mulieribus nullo modo coeant sirai- :
(Concil. Gang. cap. 12 ; Ibid., c. 13.) Si quis
B virorum propter continentiam, quae putatur, ami-
liter hujuscemodi mulieres omni modo a viris se

abstineant, nec uUo turpi ludo, vel negotio ullo ctu palii utitur, quasi per hoc haberc se justi-
modo misceant a carnium usura diu abstineant
:
tiam credens, et despicit eos qui cum revcrentia
donec episcopus loci pro qualitate personae, vei birris, et aliis coramunibus solitis utuntur vesti-
temporis praeviderit. Nec de sacro fonte aliquera bus, anathema sit. Similiter et mulier quae pro-
levare, aut ad consignandum ante episcopum te- pter continentiam, quae putatur, habitum mutat,
nere aliquis audeat nec clericus ullum. sacrum
.• et pro solito muliebri amictu virilem surait, ana-
ordinem assumere praesumet, nisi prius ha!c ea- theraa sit.

dem pra;dicta sacramenta in se celebraverit. Si Cap. LX.X.XlII. — Ut natalitia seu nuptix in

quis autem in aliquo supradictorum praevaricator Quadragesima non fiant.
[Concil Bracar. c. 'i8,) Quod non oporteat in
exstiterit, judicio episcopi pocniteat.
Quadragesima martyrum natalitia celebrare sed
Cap. LXXVIII. — Vt spcctacuta ludorum diebus
eorum in Sabbato et Dominico die tantum me-
;

[esiis non cclcbrenhtr.

{Concil Africam. 61. Necnon et illud peten- moria fieri. Nuptiae vero aut natalia iisdem die-
)

dum, ut spcctacula theatrorum, casterorumque lu- bus nullo modo celebrentur.

dorum de Dominica, vel Cc-eteris religionis Chri- Cap. LXXXIV. — De Jcjunio Quadragesimali.
stianae diebus celeberriminis amoveatur. Masime {Concil. Agath. cap. 12.) Placuit etiam ut omnes
quia sancti Paseha; octavarum die populi ad cir- Ecclesiae, e.xceptis diebus Dominicis, in Quadra-
cum, magis quam ad ecclesiam conveniunt, de- gesima, etiam die Sabbati, sacerdolali ordinatio-
berent transferri prffiflniti ipsorum dies quando nc, et discretione (30) communicationis debeant
evenerint, nec debet ullus Christianus cogi ad jejunare.
spectacula. Cap. — LXXXV. Item de observatione ejusdem.
Cap. LXXIX. —
Ul 7iullus Kalendas Januarii.
(Concil. Laod. 50.) Quod non oporteat in
cap.
colere, aut choros ducere prxsumnt. Quadragesima in ultima septimana, quintae feris
(Zachar. in concil. liom. c. 9, refcrturque ..'7, jejunium solvere, totamque Quadragesimam sine
quaest. 7, c. Si quis.) Ut nullus Kalendas Janua- veneratione transire, magisque conveniet omnem
rii et brumas paganorum colere praesumat:
ritu Quadragesiraara districto vonerari jejunio.
si brumas colere prae-
quis Kalendas Januarii et LXXXVI. Item unde supra. Cap. —
sumpserit, aut mensas cum lampadibus in domi- Quidam in die ejusdem Domi-
{Tolct. IV, c. 4.)

bus pri-eparare, aut pcr vicos et planteas cantio- nica; passionis ad horam nonam jejunium solvunt,
nes et choros ducero praesumpserit, quod magna n conviviis abstinent (31). Et dum sol ipse eodem
iniquitas est, coram Deo anathema sit. die tenebris palliatus lumen subduxerit, ipsaque

Cap. LXXX. —
Ut quod ad ecclesiam conve- elementa turbata mojstitiam totius mundi osten-
niendum sit. derint, illi jejunium tanti dici polluunt, epulis-
(Theodulf. c. 10.) Non debetis ad ecclesiam ob que inserviunt. Et quia totum eumdem diem uni-
aliam causam convenire, nisi ad laudandum Deura, versalis Ecclesia propter passionem Doraini in race-
et ejus servitium faciendum ; disceptationes vero rore, et abstinentia peragit, quicunque in eo je-
et tumultus, et vaniloquia, et caeterae actiones, juniura, praeter parvulos, senes et languidos, ante
ab eodem loco sancto penitus prohibendae sunt. peractas indulgentiae preces resolverit, a paschali
Ubi enim Dei nomen invocatur, Deo sacrificium gaudio depellatur, nec in eo sacramentura corpo-

(30) Et discretione. In cditis conciliis legitur, ct decsse sed concilii sententia adeo perspicua est,
;

districlionis commutalionc. ut in verbis immorari necessarium non videjitur.

^31) Abstinent. Hic omnes facile vident nonnihil

j
45 CAPITULAIIE. 4G

ris, ct sanguinis Doniini pcrcipiat, qui dioni pas- \ opiircsserit.nii suum prcsbyterrccurrat episcopum,
siuiiia ipsius pcr iibstiTiontiuiii iion bonorul. ul illl p(M' ipsiim remedia conccdantur. Quod si de-

Gap. LXX.Wll. — De jejunio Qualuor Temporum. fiierit,cardiiiulibus primaj sc.dis intcrimsuRgcratur.

(Calixti pupae qu.Tdicilur cpist. l.)Jpjuniuni r]uod Ad dicin numquc rcconciiiationis, id est cccnic Do-

ter in anno apud noa celcbrarc didicislis, convo- raini ipso quoquc cum ipsis paritoradesso festinot,

nienlius nunc pcr quutuor tcmpora dirimus licri utrursursusf(ua3 illi8,jussafuerint,cognosceroct de-
;

ul sicut annus pcr qualuor volvilur tcmpora, sic et scriboro pussit.

nos qusternum agamus solcm[>o jejunium per qua- Cap. -XCI. — Ut pmnitentcs quoiidie genua flectant.
tuor tempora, juxta prophetae Zacharia! vocem, qui lConcil. Carthug. c. H.) Pcenitentes etiara diebus
ait ll:ec dicil Dominus twercituiiin
: Jejunium (juar- :
reinissioiiis genua flectant.
ti, et jejunium ijuinti, et jfjunium seiitimi, ct jcju-
Cap. .\CI1. — IJl mortuos pxnilentes sepeliant.
nium decimi eril domui Judx in </iiudium el lictitiiDit,
(Ihid., cap. 8,3.) Mortnos pcenitentes offerant ec-
et solemnitates prxcluras: veritatem tnmcn el pacem
clesin;, et sepeliant.
Dominus exercituum [Zacliar. viii, 19).
diligite, dicit

In hoc crgo omncs nos unanimes oportet esse, ut Cap. .XCIII. — Poenitcntes negotiis sxcutaribus se
abstineanl.
secundura apostolicam doctrinam Idipsumdicamus :
n
[Leon. M. epist. 91, o. 9.) Qualitas lucri negotian-
omnes, el non sinl in nobis scfiismata {I Cor. i, 10).
tem aut pxcusat, autarguit, quia est honestus quae-
Cap. LXX.WIII. — Jejwiium ecclesiasticum non
stus, ct turpis : verumtamen pcenitenli utilius est
dissolvendum.
dispendia pati,quampericulis negotiationis obstrin-
[Gang. concil. c. 10.) Si quiseorum qui continen-
gi quia difficile ost inter ementis vendentisquo
tite studcnt, absque necessitatc corporea tradita in ;

commercium non intervenire peccalum. Unde rao-

romrauncjejunia,elabEcclesiacustoditasuperbicn-
nemus (32) ne pcenitens aliquo negotio, seu venatio-
do dissolvit^stimulosuaecogitationis impulsus,ana-
ne se obstringat, sed sub custodia sacerdotis, qui
thema sit.

(Up. L.\X.K1.\. —
l'l pwnilenlihus inftrmis oleum
loco pr.-efuerit orationi, atque jejuniis vacet. Vi-

sanctiliicatum non infundatur. clum autemsuumsiegenus est, tuliartilicioquaerat,

(Innocent l, epist. ad Decentiura c. 8.) Pcenitenti- cui nulla inhaereat raacula peccati, quatenus itate-
bus istud infundi non potcst, quiagenusest sacra- stimonio sacerdotis fultus,ad pontificissui securius
menti. Nam quibiis rciiqua sacramenta negantur, recurrat sententiara (ejusdem epist. c. 10). Sed ne-

quomodo unum genus putatur posse concedi ? que post pocnitentiae actionem pergat ad militiam
Cap. XG. —
Qualiter preshnteri erga paniitcnlcs sajcularem, cum Apostolus dicat Ncmo miiitani
:

agant. Dco, implicat se ncgoliis sxcularibus (II Tim, ii,

C 4).

Non debet presbyter injungcro pcenitentis leges Quapropter non est liber a laqueis diaboli, qui
sine aliquo respectu personre, aut causae sed tem- ;
se militice mundanK voluerit implicare. Ergo illici-
pora poenitentioB aut reconcilialionis epiocopi arbi- torum veniam postulantem, oportet etiam a multis
trio concedat. Et, ut prcsbyter inconsulto episcopo licitis abstinere, dicente Omnia licent,
Apostolo :

non reconcilict pcenitcntem, nisi episcopo permit- sed non omnia e.vpediunt 12); unde si
[l Cor. vi,

tente; sed potiuspresbyteri qui in plebibusordinan- pocnitens habet causam, quam negligere forte non
tur, providentiam magnarahabeant,ne eorura paro- debeat, melius expetitecclesiasticura quam forense
chiani in criminalia incidantdelicta. Quodsievene- judicium.
rit, tam ab ipsis, quam ab omnibus vicinis diligen- Cap. XCIV. — Qualiter sponsus ct sponsa a sacerdote
terqualiter acta sunt, inquirant, et scriptis notare bcncdicantur.
non dilTerant, eosque admonere frequenter stu- [Cartli. IV, c. 13.) Sponsus et sponsa cum bene-
deant, ut ad pacis et poenitentias aatisfactionem dicendi sunt a sacerdote, a parentibus suis, vel pa-
citissime currant, et cum ipsis primus ejusdem ranymphis offerantur. Qui cum benedictionem ac-
plebis presbyter, aut qui doctor post ipsum fue- ceperint, eadem nocte pro reverentia ipsius bene-
rit, veniat, idemque quod scripserat, secum af- dictionis in virginitate permaneant.
ferat. Quod si iidem pojnitentcs venire distulerint, Cap. .\CV. — Qux nuptix vitandx sint.
ipse in capite jejunii ad primam ejusdem epiacopi [Conc. Piom. i,Rom. sub Eugen. II
subGreg. II;
sedem esse nullo modo cum eodem dissimulet scri- et Leone III.) Ut nullus prsesumat Deo dicatam fe-
pto, suoque suggerat episcopo, ut quod ei exinde minam, aut commatrera suam, vel novercam, seu
agendum sit,considcret. Si auleraetiara poenitentes matrem, aut sororem, aut filiam spiritualem,vel de
adfuerint, leges, quae illis pa?nitentia3 imponuntur, propria cognatione, vel quam cognatus habuit, sibi
rursus describat, curamque et sollicitudinem erga inconjugiocopulare.Et virginem aut viduamnullus
eos maximam gerat, uteorum conversationera ple- rapere pra^sumat, aut furari in uxorem, nisi de-
nissime cognoscere possit. Quod si obnixealiquem sponsatam habuerit a propriis parentibus, vel a tu-
pcenilentiffi viderit incumbere, autdebilitate incur- toribus ejus. ctiamsi ipsa voluerit. Si quis vero, vel
rente periculum speret,aut siinfirraitas quemquam si qua in aliquo prffidictorum nefario conjugio con-

(32) Vnde monemus. Hkc usque ad Scd neque in Leonis epistolis non leguntur,
 47 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 48

venerit, et in eo permanserit, sciat, se auctoritate A t'OQe Deo confiteri, et dc ipsis malis emendare :

canonica anathematis vinculo esseinnodatum.Con- desideria carnis non perficere: voluntatem pro-
sentientesveroatqueconsiliantes,etiamanatliematis priam odire: pra3ceptis sacerdotis et praeceptoris in

vinculoimplicentur. Siautem ii.qui conjuncti sunt, omnibus obedire, etiamsi ipse aliter, quod absit,

admonitidecIinaverint,etab alterutro fuerint divisi, agat ; memores illius Dominici prscepti : Quse di-

pcenitentiae submittantur, ut episcopus loci praevi- cunt facite ; quae aulem faciunt facere noHle [Matth.
derit. Similiter illi qui in hoc consiliati fuerint, vel xxiii, 3). Non velle dici sanctum antequam sit, sed
aliquam habuerint portionem. Quicunque vero sa- prius esse, quod verius dicatur : pra^cepta Dei fa-

cerdotum clericorum in talibus assensum pras-

vel ctis quotide studeat adimplere ; castitatem amare;
buerit, aut communicaverit eorum consortio, con- nuUum odire, zelum et invidiam non habere ; con-
demnatus, sacerdotii, vel ministerii sui honore pri- tentionem non amare relationem fugere seniores
; ;

vetur. venerarijunioresdiligere inChristi amore pro ini-

;

Cap. XCVL — Qualiter unusquisque docendus sil. micisorare; cum discordantibusante solis occasum
(Theodulf. c. 21.) Cum ergo omnium sanctarum in pacem redire, et de Dei misericordia nunquam
Scripturarumpagiuieinstrumentisbonorumoperum desperare.
refertaj sint, et per sanctarum Scripturarum cam- „ Ecce haec sunt instrumenta artis spiritalis, quae
pos possint inveniri arma quibus vitia compriman- cumfuerintanobisdiunoctuqueincessabiliteradim-
tur,et virtutes nutriantur ; lincuit nobis huic nostro pleta, et in die judicii reconsignata, illa retribuen-

Capitulari inserere sententiam cujusdam Patris (S. tur nobis a Domino recompensabiliter, quae ipse
Benedict. Regul. cap. 4) de instrumnntisbonorum promisit : Quod oculus non vidit, nec auris audivit,
operum, in qua magna brevitate quid agi quidve nec in cor hominis asccndil qux prxparavil Deus his

vitari debeat continetur. In primis Donjinum Deum qui (liligunt eum (I Cor. u, 9).
tota anima, tota virtute,
diligere, es toto corde,
Cap. XCVII. — Vl orationem Dominieam ct Symbolum
deinde proximnm tanquam seipsum. Deinde non memoriter lcneant.
occidere non adulterare non facere furtum non
: :
Commonendi sunt omnes fide-
(Theodulf. c.22.)
concupiscere non falsum testimonium dicere ho-
: :

les, minimo usque ad masimum

ut generaliter a
norare omnes homines et quod sibi quisfieri non;
orationem Dominicam, etsymbolum memoriterte-
non faciat. Aimegare semetipsum sibi,
vult, alteri
neant et dicendum eis quod in his duabus senten-
;
ut Christum sequatur, corpus castigare delicias
fundamentum incumbit,
;
tiis omne fldei Christianfe
non amplecti. Jejunium amare et pauperes re- ;
et nisi qui has duassententias memoriter tenuerit,
creare nudum vestire infirmum visitare, mor-
: ;
et ex tolo corde crediderit, et in oratione saepissi-
tuumsepeIire,dolentem consolari. A saeculi actibus C
mefrequentaverit, catholicus esse non poterit. Con-
se facere alienum nihil amori Christi pra^ponere.
stitutum namque est, ut nullus chrismetur, neque
;

Iram non perlicere, iracundia; tempus non reser. baptizetur, neque a lavacro fontis alium suscipiat,
vare. Dolum in corde non tenere. Pacem falsam
neque coram episcopo ad confirmandum quemlibet
nondare charitatem nonderelinquera. Nonjurare,
;
teneat, nisi symbolum, et orationem Dominicam
ne forte perjuret. Veritatem es corde et ore pro- memoritertenuerit.exceptishisquos ad loquendum
ferre malum pro malo non reddere injuriam non
: ;
cBtas minime perduxit.
factam patienter sufferre
facere, sed et inimicos
diligere maledicentes non maledicere, sed magis
;
:

Cap. XCVIII. — Ut hos canones nullus refutare

prsesumat.
benedicere persecutionem pro justitia sustinere.
:

Non esse superbum, noc vinolentum, non multum (Gelasiua I, epist. 9.) Cumque nobis conlra salu-
tarium reverentiam regularum cupiamus temere
edacem, non somnolentum, non pigrum.non mur-
nihil licere, et cum Sedes apostolica superior his
murosum, non detractorem. Spem suamDeo com-
mittere, bonum aliquid in se cumviderit, Deo ap-
omnibus, favente Domino, quaepaternis canonibus
malum vero semper a se factum
sunt pr.-efixa, pio, devotoque studeat tenerepropo-
piicet, non sibi ;

Diem judicii timere gehen- sito satis indignum est quemquem vel pontiflcum,
sciat, et sibi reputet. : rv

vitam aeternam omni concupi-

vel ordinum subsequentium hanc observantiam re-
nam expavescerc ;

futare, quam beati Petri sedem et sequi videat, et

scentia spiritali desiderare ; mortem ante oculos
omni docere (ExJuIii l,epist. l,c. 4,eaGela8ius mutua-
quotidie suspectam habere ; actus vitae suaj
tus est), satisque convediens sit, ut totum corpus
hora custodire. In omni loco Deum prospicere. Co-
Ecclesias in hanc sibimet observationem concordet
gitationes malas cordis sui advenientes mox ad
Christum allidere, et seniori spiritali patefacere. Os
quam illlicvirgercconspiciat,ubiDominus Ecclesiae
totius posuit principatum.
suum a malo vel a pravo eloquio custodire. In omni
loco Deum prospicere. Multum loqui non amare ;
Cap. XCIX. —O qux slatuta sunt nuUo modo
verba vana aut risui apta non loqui risum multum ;
immutentur.
aut excussumnon amare ; lectiones sanctaslibenter HaBC vero statuta nulia debent improbitate con-
audire, orationi frequenter incumbere. Mala sua velli, nuUa novitate mutari, quia alia ratio est sae-
praeterita cum lacrymis, velgemitu quotidie in ora- cularium alia divinorum.
 49 CAPITULAUE. so

Cap. C. — Qtwd sdrr etiam n^s oporttiit qux in A nominQ penitus ignoranUir, ct ab infldclibus vel
sarris Scripluris rciupiemla sitit, (/n.Tce rcfu- idiolis supcrllua.aut minus apta,f|uam ordo fuerit,
titnda.
scripta essc putantur; sicut cujusdam Cyrici ct Ju-
(Gelasius 1, in Com: Rom. i.) Quamfis aliuii fir- lita), sicut Gcorgii aliorumquo ejusmodi passiones,
mttmcntum nemo possil poncre, pneter id (luod posi- qun; ab haireticis perhibcntur composita. Proptcr
tttm est Cliri.Uus Jestts (/ Cor. iii, 11), lamen nd quod,ut dictuin est^nc vcl levior subsannandi oria-
(Bdilicationcm sanct.-o EcciesiJD poat iilus Voto- tur occasio, non leguntur in sancta Ecclcsia. Nos
ris Novi Testamenli quas regularitor suscipi-
ot tamen cum praidicta Ecclcsia omnes martyres, et
mus, etiam has suscipi non pVohibel scripturas, eorum gioriosos agones, qui Deo magis quam ho-
id est sanctam synorium Nicajnam trccentorum minibus noli sunt, omni devotione voneramur.
decem et octo Patruni, medianle maximo Conslan- Item, vitasPatrum Pauli, Antonii, Ililarionis, et
tino sanctam sypodum Ephesinam, in
Augusto : omnium ercmitarum, quas tamon vir beatissimus
qua Nestorius damnutus est, consensu bcatissimi Ilieronymus jonscripsit, cum omni honore suscipi-
CcElostiui paptc, mediante Cyrillo sanctas sedis.\Ic- mus. Item.actus beati Sylvestri episcopi apostoIiciE
xandrinaj anlistile, et .-\rcadio ab italia destinato : sedis, licet ejus qui conscripsit nomen ignoretur,
sanclam synodum Chalcedoncusem,meJiantc Mar- a multis tamen in urbo Roma catholicli lcgi cogno-
B
tino Augusto,et Anulolio Constantinopolitano epi- vimus, ct pro antiquo usu multa; hoc imitantur
scopo, iii qua Ncstoriana
Eutychiana ha;rescs si-
ct Ecclesia;. Item, scripta de inventione sancta; cru-
mul cun: Dioscoro ejusque complicibus damnata; cis, et alia de capitc Joannis Baptista;. novella;
sunt. Item, opuscula beati Ca;cilii Cypriani marty- qua;dam relationcs sunt, et nonnulli eas catho-
I is,Carthaginensis episcopi opuscula beati Gregorii
; lici legunt; sed cum hajc ad catholicorum ma-
Nazianzeni episcopi; opuscula beati Basilii Cappa- nus pervencrint, beati Pauli procedat sentcntia :

dociaj episcopi; opuseula beati Athanasii Alcxan- Omnia probale, iiuod bonum est tenete [l Thess. v,
drini episcopi; opuscuki beati JoannisConstantiiio- "-'I).Item,riulinus vir religiosnspluriiiios ecclesiasti-
politani episcopi; opuscula beatiThcophili Alexan- ci operisediditlibros,nonnullas etiam scripturas in-
drini episcopi; opuscula beati Proterii Alexandrini terpretatus est. Sed quoniam beatus Hieronymus
episcopi; opusculabeatiHilarii Pictavicnsis episco- euni in aliquibus de arbitrii libertato notavit, illa

pi opuscula beati .\mbrosii Mediolanensis episcopi;

; sentimus qua3 pra;dictum beatum Hieronymum sen-
opuscula beati Augustini Hipponensis episcopi; tire cognovimus.Et non solum de Rufmo, sedetiam

opuscula beati Ilieronymi presbyteri; spuscula beati
Prosperi viri religiosi; epistola beati Leonis papa;
^ ^
ad FlavianumConstantinopolitanumepiscopum de- L nulla opuscula, quaj vir beatissimus Hieronymus
stinata, cujus textum quispiam si usque ad unum
non eam in omnibus vencrabi-
iota disputaveril,et
anathema sit. Item, opuscula atquc
liter receperit,
tractatusomnesdiversorum Patrum orthodoxorum,
qui in nullo a sancla; Ecclesia; consortio deviarunt,
nec ab ejus fidei prasdicatione
ipsius communicationis per gratiam
ultimum di&m vita; sua3 fuerunt participes,legenda
decernimus. Item, decretales epistolas quas beatis-
simi papa; diversis temporibus ab urbe Romana,
pro diversorum Patrum consultatione dederunt,ve-
nerabiliter suscipiendas.
Item, gesta sanctorum martyrum, quae multipli-
cibus tormentorum cruciatibus,et mirabilibus con-
fessionum triumphisirradiant.Quis itaesse catholi-
corum dubitet,et majora eos in agonibus perpessos,
nec suis viribus.sed Deigratia et aJjutorio universa
tolerasse? Sed ideo secundum antiquam consuetu-
dinem singulari cautela in sancta Romana Ecclesia
non leguntur, quia et eorum qui conscripserunt
do universis, quos vir sspius memoratus, zelo Dei
ac fldei religione reprehendit. Item, Origenis non-
non repudiat, legcnda suscipimus, Reliqua autem
omnia cum suo auctore remenda.
Item,chronica Eusebii CKsariensi3,atque ejusdem
historia; ecclesiasticae libros, quam in primo nar-
rationis suk libro tepuerit (33), et postea in laudi-
disjunoti sunt, sed bus, atque excusatione Origenis schismatici unum
Dei usque in conscripsit librum;propter tamcn singularem noti-
tiam,qua; ad instructioncm pertinent,usquequaque
non dicimus renuendos. Orosium virum eruditissi-
mum coUaudamus, quia valde nobis necessariam
adversus paganoum calumnias ordinavit historiam,
miraque brevitate contexuit.V'enerabilis viri Sedu-
lii Paschale opus heroicis descripsit versibus, insi-
gni laude proferimus. Juvenci nihilominus labo-
D riosum opus non spernimus, sed miramur.
Cetera quae ab haereticis, sive schismaticis con-
scripta vcl praedicata sunt,nullatenus recipit catho-
licaet apostoIicaEcclesia:equibus paucaquee adme-
moriam venerunt, et a catholicis vitanda sunt,cre-
dimus esse subdenda.In primisAriminensem syno-

(33) Tepuerit. Hic Eusebium lenius tractat Cela- tenda; laborem susceperat, pleraque mutavit et
sius; nani c«cum esse oportet, qui non videat in quidem tanto suecessu,ut unde argumenta sumpse-
primo Historis ecclesiasticae libro sermonem de rat Eusebius,quibus Christum Deum non esse de- :

Verbo ita institui, non solum ut nusquam aequalis blateraret,inde ejus interpres alia mutuatus est ad
Patris agnoscatur Filius,sed ut inferior Patredica- probandam Cbristi divinitatem. Quod deinde Euse-
tur, ac prope negetur Deus. Quod cum offendissot bio vitio vertitur Origenem ab eo fuisse laudatum,
Rufinum,qui ejus Historiae in Latinam linguam ver- cujusmodi sit nemo non videt.
51 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI S2

dum a ConstantioCajsareConstantini Augustifllio A liber qui appellatur Ganones apostolorum apocry-

congregatam, mediante Tauro prfefecto, ex tunc et phus; liber Physiologus, qui ab ha;reticis conscri-
nunc in ajternum confitemur esse damnatam.Itine- ptus,etbeatiAmbrosiinominesignatus,apocryphus;
rarium nomine apostoli, quod appeliatur
Petri historia Eusebii Pamphili,apocrypha; opuscula Ter-

sancti Clementis, libri numero octo, apocryplium tulliani, apocrypha; opuscula Lactantii,apocrypha,

esse scimus; Actus nomine Andrea^ apostoli apo- opuscula Africani,apucrypha; opuscula Postumiani
cryphi; Actus nomine Thomfeapostoli,libri numero et Galli,apocrypha; opuscula Montani et Priscills,

decem apocryphi; Actus nomine Petri apostoli, et Maximillae, apocrypha; opuscula omnia Fausti

apocryphi; Actus nomine Philippi apostoli,apocry- Manicha>i, apocrypha opuscula Commodiani, apo- ;

phi Thaddaji, apocryphi Evangelium nomine Mat-

; ;
crypha; opuscula alterius Clementis Alexandrini,
thc«iapostoli,apocryphum; Evangeliumnomine Bar- apoorypha; opuscula Taitii Cypriani, apocrypha ;

naba3,apocryphi Evangclium nomine Jacobi Mino-

:
opuscula Arnobii, apocrypha opuscula Tyconii, ;

ris, apocryph.; Evangelium nomine Petri apostoli, apocrypha; opusculaCassiani presbyteriGalliarum,

apooryph.; Evangelium nomine Bartbolomsi apo- apocrypha; opuscula Victorini Pictaviensis,apocry-
stoli, apocryph.; Evangelium nomine Andres apo- pha;opuscula Fausti egiensis Gailiarum,apocrypha;
stoli,apocryph.;Evangelium nomineThoma3,quibus _ opuscula Frumenti ca3ci, apocrypha; epistola
Manichsi utunlur,apocryph.; Evangelia qua3 falsa- Jcsu ad Abagarum, apocrypha; epistola Aba-
vit Lucianus,apocryph.;liber de Inlantia Salvatoris, gari ad Jesum apocrypha; passio Quiriciet Julittae,
apocryph.; liber de Nativitate Salvatoris, et de Ma. apocrypha; passio Georgii, apocrypha; scriptura
ria et obstetrice, apocryphus; liber qui appellatur quee appellatur Contradictio Salamonis, apocrypha;
Pastoris, apocryphus libri omnes quos fecit Se-
; phylacteria omnia, qusi non angelorum.ut illi con-
leucius discipulus diaboli, apocryph.; liber qui ap- fingunt,scd damonum magis arte conscripta suDt,
pellatur Fundamenlnm,apocryphus; libcrqui appel- apocryph.; hffic et his similia quK Simon Magus;
latur Thesaurus,apocryphus; liber de Filiabus Ada3 Nicolaus, Cerinthus, Marcion, Basilides, Ebion,
geneseoSjapocryphus;Cenlimetrum de ChristoVir- Paulus etiam Samosatenus, Photinus et Bonosus,
gilianis compaginatum versibus.apocryphum; liber qui et simili errore defecerunt, Montanus quoque
qui appellatur Thecla? et Pauli, apocryphus; liber cum suis obscenissimis sequacibus, Apollinaris,
qui appellatur Nepotis, apocryphus; libcr Prover- Valentinus, sive Manichaeus, Faustus Africanus,
biorum qui ab haireticis conscriptus,et sancti Xisti Arius, Sabellius, Macedonius, Eunomius, Novatus,
nomine praenotatus est, apocryphus; revelatio quae Sabbatius, Ccolcstius, Donatus, Eustathius Jovinia-
appellatur Pauli apostoli,apocrypha ; rovelatio qua) nus, Pelagius Julianus Gelanensis,Coelestinus. Ma-
appellatur Thomae apostoli, apocrypha, revelatio C ximinus, Priscillianus ab Hispania, Nestorius Gon-
quae appellatur Stephani, apocrypha; revelatio quae stantinopolitanus,MaximusCynicus,Lampetius,Dio-
appeliatur Transitus, id est, assumptio sanctaB Ma- scorus,Eutyches, Petrus, et alius Petrus, e quibus
ria;,apoorypha; liber qui appellatur Pcenitentia Ad:B unus Alexandriam, alius Antiochiam maculavit;
apocryphus; liber dc OgiK nomine Gigantis,qui ab AcaciusGonstantinopolitanus cum consortibus suis;
cum dracone post diluvium pugnasse per-
ha^reticis nec non et omnes haBretici eorumque discipuli,sive
hibetur.apoeryphus liber qui appellatur Testamen-
; schismatici,docuerunt,vel conscripserunt, quorum
tum Job,apooi'yphus ; libei qui appellatur Poeniten- nomina minimeretinenturnon solum repudiata,sed
tia Origenis,apocryphus; liber qui appellatur Poeni- etiam ab omni sancta catholica et apostolica Eocle-
tentia sancti Cypriani,apocryphus; liber qui appel- sia eliminata, atque cum suis auctoribus, aucto-
latur Poenilentia Jammis
Mambraj, apoeryphus;
et rumque sequacibus sub anathematis insolubili vin-
liberquiappellaturSortesapostolorum,apocryphus; culo in osternum conlitemur esse damnata.
liber qui appellatur Laus apostolorum,apocryphus;

ATTONIS
VERCELLENSIS EPISCOPI

DE PRESSURIS EGCLESIASTIGIS,
LIBELLUS.
(Apud Acherium, Spicilegii tomo I, p. Wt.)

PARS PRIMA. D Dominus discipulos suos docturus relicta turba

De judiciis cpiscoporum. montem ascendissot,ibique postquam eosdeomni-
Evangelica nobis narrat historia, quod cum bus praeceptis, quibus Christiana religio informari
83 DE PRESSURIS ECCLESIASTICIS. — PARS I. 54

convenit, perfeclissirao intruxisset, in finc ipsius \ paront so isti, quia revera pcrsequentur, et perso-

sernionia dixeril: Omnisqui audit verba mcaluccel veranles in (ine lelicitcr curonuljunlur. Nullo ergo
facil ea, assimilahilur viro sapienti, qui xdijicavil in tompore sanctaj Kcclesias delicict fundamentum,
domum suam supra petram. Desceiulit pluiia, el ve- quotidie, Uco gratias, accipit incrementum. Nec
nenint ilumiua, cl Ihiverunt vcuti, ct irrucrunt in deerunt ei persccutorcs, fidelium videlicet aaivissi-
donium iHam, ct non cccidil : jundata enim crat su- mi iaceratores, qui eos post multas tribulationes ad
pra petram [}laltli. vii, 2i). Vir oniin ille sapicns, ajlernam pcrvcnirc faciant felicissiniam remunera-
ipse procul dubio est de quo et beatus Paulus ait lionem. Hujusmodi etiam verba Dominus explanare
apostolus : Cliristus Dei virHts, el Dci sapicntia videlur, cum ait apostolis: Ecee millo vos sicul

{! Cor. I, 21) ;
qui bencdomum suam, id est Eccle- ovcs ui medio luporum : cslotc crija prudentes sicut
siam sanctam, dc qua ipso alibi ad : Domus mea scrpentcs, el simpliccs siciU columljx {Matth. x, 16),
domus orationis vuciihilur [Luc. xix, it)), super pe- etc. Usquc ad illud : Qui autem perscccraverit
tram aidificavit, scilicct supra scmctipsum, sicut usque iii jinem, liic salvus erit {Uattli. xiv, 13).

et idem dicit Aposlolus Petra autem erat Chri- : li procul dubio erant domus illa, Ecclesia qui-
stus [l Cor, x, 1). Et dcm, qua: variis flucluationibus concussa supra
alibi : Fundamcntum atiud
nenio potcsl ponere prxter illud quod positum est, n petram taiiien aidificata, non est repulsa, sed
^.1 oi _-... T....-- j_ D :.. fidci
nj_: perdurat constantia.
i„„i:„ IT«„ „.,„^.,„
. I ,1 r-
quod est Christus .lcsus {I Cor., m iiv
11). IIujus do- in
;.,>.;
IIoc quoque ipsi
,i i

mus pressuras idcm Dominus prainuntians, mox sancti apostoli, caiterique sanctarum Ecclesiarum
adjecit Descendil pluvia, et venenint flumina,
: doctores, Dominicum inlendentes pnnceptum, et se
et flavcrunt venti ci irruerunt in domum illam, et ad passionum tolcrantiara pra;parabant, et alios
non cecidit : fundata enim cral supra petram {Milth. constantissime invitabant. Ipsos etiam persecu-
VII, 25). Cujus vcntura mala ideo ipse pradicere tores modeste arguebant, insipientcs docebant, et
dignatus est, ut quando accidcrent, tanto levius ea duriliam cordis eorum vehementer exprobrabant
sancta Ecclesia ferret, quanlo aniplius ea prasco- unde ut quosdara ipsorum aliquando a perversita-
gnita habcret. Armavit quippe eani clypeo patien- libus mirabiliter corrigcbant, quosdam vero adver-
tiae, quoniam levius possunt ferri mala praiscita, sum se potius irritabant. Quod et hodie agitur in
quani ea qua!subito,et improvisa cveniunt; undcet sancta Ecclesia, ut dum malorum a rectoribus cor-
Dominus alibi Hoc locutiis sum vohis, ul cum vc-
: ripiuntur inorcs, ipsi quoque suos persequuntur
nerit hora, eorum reminiscamini, quia ego di.vi vo- doctores, ct ut ecclesiasticam valeant effugerc dis-
bis {Joan. xvi, 4). Haec itaque domus non ex parie- ciplinam [pastorum non metuunt infamarc vitani.
tibus manufactis, sed ex vivis et electis lapidibus, Sed hoc sancti Patres sagacissime] considerantes,
id est, sanclorum catibus elegantissime constat. ideo inviolabile pastorum sanxerunt privilegium
Ejus vero structura; sunt quiquc fideles variis. [perinanere, ne superbientes et vecordes] eos ullo
. .

virtutibus coruscantur structores autem ipsi docto ; modo auderent despicere, vel ipsorum pracepta
res contemnere. Quomodo eniiu prKsules CEterorum
possunt culpas arguere, si illi eos audentinfestare?
quorum per fidem et operationem Et ideo illos non leviter accusandos, velcalumnian-
. . . . cujus institutionis exordium in beatis- dos sanctorum statuta Patrum pleniter interdicunt
siini Petri fideli confessione credimus fundatum, nec aliquem ad eorum accusationemsancticanones
cum ait ad Dominum: Tues Chri!>tus Filius Dei cisi. adraittunt, nisi qui vita et moribus fideli examina-
Pro qua etiam remuneratione audire inter ca;tera tione dignis saccrdotibus coKquandus inveniatur.
meruit Et cgo dico tihi quia lu es Pctrus, et supcr
: Sed nec ideo ipsos impune transire sanxerunt, si
hanc petrum xdificabo Ecclesiam mcam, ct portx in- crimina quaj Sacerdotibus objicere non metuunt,
feri non prxvaichunt advcrsus cam {Matlh. xvi, 16- approbare non possunt eamdem accusatoribus re- :

18). jEdificata est ergo sancta Ecclesia supra pe- probalis imponentes jacturum, quam convicti pati
tram in soliditate apostolicee fidei, per fidem et di- debuerant accusati nullamque accusationem con-
;

lectionem Christi, et perceptionem sacramentorum, j)

tra sc prolatam suscipere vel defenderedebere, nisi
et observantiam mandatorum ejus. Felix quidem data ad invicem cautione neque jndicari nisi scn- ;

domus, quK pluviis irruentibusnon kcditur, flumi-
nibus inundanlibus non eruitur, ventis impellenti-
bus non dejicitur. Adversus quam nec portte inferi
praevalent, quamvis vario luctamine jugiter eam
lacessant ;
quae nec
apertis persecutionibus,
gnorum spirituum infestationibus, nec vitiorum,
aut criminum ponderibus ullo modo cedit.
Deponant ergo sanctam Ecclesiam persequentes
contumaciam, sumanl fideles in persecutionc con-
stantiam. Audiant illi, quia non prajvalebunt pra-
ptis, prudentissimc slatuerunt. Ipsamque cautio-
nem, si vi, aut metu, vel dolo exorta fuerit, nullum
dicunt robur habere.
Judicandi quoque pariter, et accusandi in uno
occultis tentationibus, nec eodemque negotio, cujuscunque auctoritatis per-
nec ipsorum etiam mali- sona sit, omnimodis excluserunt licentiam. Locum
etiam et tempus in quo bac debeant ventilari, in-
super et personamad cujusperlineant audientiam,
sagassissime indixerunt.Nec judicum valcre senten-
tiam asserunt, nisi illorum qui ab ipsis clecti fue-
: rint accusatis. Induciam quoque suum pertractan-
5S ATTONIS ^'EHCELLENSIS EPISCOPI 56

di responsam propter innocentinm simpliciUtem, A Inni eorum sententia non a sno jndice dicta con-
^"
"'
Et idem < Duodecim judices quilibet
et improborum argnmentosa machinamenta non
stringat. >i ' :

episcopus accusatns, necesse fuerit, eligat, a qoi-

modicam concessernnl, Damnari etiam eos absqne si

sanets Romanse Sedisauctoritate interdLsernnt om- bus ejus causa juste jndicctur nec prius audiatur ;

nino qnamvis andire, vel diseutere metropolitanis aut excommunicetnr vel judicetnr, quam ipsi perse
;

eligant. » Et Felis: « De induciis vero episcoporum

una cum consensn omninm comprovincialinm epi-
scoporam sit licentia attribnta. super quibus consnluistis, diversas a Patribus re-
Sed ne aliquid enormiter loqni videamnr, san- gnlas invenimus institutas. Quidam enim ad repel-

ctoram Patrum inatitntionibns ea quse jam disimus lenda imperitorom machinamenta, et suas praepa-
interim affinnemus. &anctissimns quippe martyr randas responsiones, el testes conGrmandos, et con-
Alesander ac Romanus papa ait 'epist. V, « Si quis : silia episcoporum, atque amicorum quaerenda, an-

erga episcopnm vel actores Ecclesis quamlibet num et ses menses mandaverunt concedi quidam ;

qoerelam justam, se babere crediderit, non prius antem annum in quo plurimi concordant. Minus
primates aut alios judices quam ipsos a quibus vero quam sex menses non reperi. Rursns Ze- >'

ae laesum existimat, conveniat familiariter et non ;

pbyrinus [ibid.' : « Patriarcbae vero vel primates

tentum semel, sed sspissime, ut ab eis aut snam „ accnsatum discntientes episcopum, non ante sen-
justitiam, aut justam accipiat escusationem. »
*"-* * '^""-
tentiam proferant* finitivam, ""
quam •.""»"-1;'- fulti
aposlolica f-i»:
— —
Item .Anacletus 'epist. 2 « Si enim
: sine crimine sa- auctoritate, ant reum seipsum confiteatur, aut per

cerdos eligi prscipitur, nnUatenna ab hominiboB innocentes et regulariter esaminatos convincatur

criminibns irretitis aecusari aut ealnminari per- testes, qui minori non sint numero quam illi disci-

mittitur, nec ab aliis qnam ab his qui sine crimine puli fuerunt, quos Dominnsadjumentum apostolo-

sunt, et juxta electionem, si necessitas fnerit, rnm eligere prscepit. » Id esl, sepluaginta doo.

aut ipsi volendo Domino servire elegerint, sa- Multos etiam et alios sanctas Ecclesiae doctores in

cerdotesque sine crimine fieri, et ordinari possint, his omnibus assentire, canonum edicta patenter
et tales per omnia fuerint, quales eligi sacerdotes ostendunt sed nunc quod absque injuria sanctse Dei
;

jnbentor. » Eutychianus {epist. 2) : « Quisquis Ecclesiee dicerenon possumus, heu ! in tantum hoc
ille est qui crimen intendit, in judicinm veniat aboletnr, ut in ordinata etiam accusatione \ix locus
nomen rei indicet, vincnlum inscrpitionis arripiat, maneatlegitimae defensionis. Nec approbanda judi-
custodiffisimilitndinem.habitatamendignitatisesi- cant quae iniqne objiciunt, sed tantummodo vindi-
stimalione.patiatur, ne forte noverit sibi attribntam care quaeqoa illata quaernnt. Qnod si de defensione
licentiam mentiendijCum calumniantes ad vindictam apud eos quaeritur, omni synodali censura postpo-
poscat similitndo supplicii. » Rursus isdem Alexan- '
sita, suis adinventionibus talem fieri dijudicant,
der epist. i;i « Similiter si hujusmodi personis quam accusafi implere minime valeant, vel quae il-

qnsdam sbriptnraB quomodo modo per metum, aut omnino impediant, ul in sacerdotes
los jure officii

fraudem, aut per vim extortae fuerint, vel ut se li- Deiliberins saeviant.Quippe.cum secundum beatum
berare possent, qnocnnqne ab eis conscriptae, vel Paulum apostolum ipsi sibi sint lex 'Rom. 11, 14),
roborat«fnerintingenio,ad nullum eis prasjudicium accusatores, judices et testes, non ratione sed vi
ant nocnmentnm provenire censemus. » Fabianus ipsi [simull existunt. Satisfactionemigitur accusati

{episl. 2} Nec ullus unquam praesumat accnsator

: « sacerdotis [sub jnrejurando minime dicunt valere,
simnl esse et judex et testis, quoniam in omni nisi plnresetiam sacerdotes secum] compellat ju-
judicio qoatuor personas necesseest semper adesse: rare,inique hoc assumentes in testimonium, quod
id est, judices electos,et accusatoros, ac defenso- factum se legisse jactamt in aclibus Romanorum
res,atque testes. « Felix qnippe ait l^episl. 2) : « Si pontificum. Xam qnod de Damaso et Sisto, atque
qnis episcopusab illis accnsatoribus qni recipiendi Sj-mmacbo venerabilibus pontificibus invenitur, eo
sunt, fnerit accusatus, postqnam ipse ab eis chari- quod dum a quibusdam perversis de criminibus ac-
tative conventus fnerit, ut ipsam causam emendare cusarentur, collectis episcoporum conciliis sj-nodice
debeat, et eam corrigere nolnerit: non olim, sed [)
porgali sunt, hoc se his verbis penitus intelligere
tunc ad summos primates causa ejns caoonice de- fatentur, quod omnes praedicti episcopi cum ipsis
ferator, qui in congroo loco infra ipsam provinciam pontificibus, pro illatis jurassent criminibus.quasi
tempore congrno, id eet autumnadi, vel aestivo, con- non eos propria tanlummodo absolveret satisfactio,
cilinm regulariter convocare debebunt, ita ut ab nisi hoc eliam praedictorum confratrum flrmaret
omnibos ejusdem provincias episcopis inibi audia- juratio. Nobis tamen quod sic intelligendum sit,
tur. Qoo ipse et regulariter convocatus, si eom infir- revera non patet. Plane enim a praedictis episcopis
mitas, aut alia gravis necessitas non detinuerit, praedictos pontificespurgatosaccipimus, si ipsornm
adesse debebit ; qui ultra provinciae terminos accn- suggestione,propriatantummodoEatisfactioneipsis
sandi ai:<e licentia non est, qnam audientia roge- etiam faventibus, eos adienos a criminibus fuisse
tnr. » V.^m Gains [epid. unica) : « Xemo nnquam firmatnm est. Sed si pro alicujus justi incocentia
episcopuii. ajiud judicessa^cularesantalios cluricos alicui placuitsacramentum prsbere charitatiscausa
accusare pra»sumat. » Zephyrinus {epist. Ij: ' Nul- ut eum vel sic a persequentibus liberaret, omnimo-
87 DE PRESSUIUS i:CCLESIASTICIS. — PARS I, 58

dis [placet. Verumtumcn licel perversorum inlcsta- \ propria solum manu

sacramento omnibus
prajBtito
tiono in primilivii] Ecclosia hoc ficri potuisset satisfecit. Simililer et veneruhilispapa Leo, cuma
(nullum lameu cxi'mplum| in postcrum rclinfiui de- quibusdam falsidicia de crimine etiam faliyaretur,
buil. Quo elcnim sancto concilio, vcl cujus catho- Buo tantuin purgatus est sacramento. Healus quo-
lioi et apoatoli viri decreto sancitum sit, sacerdotes quc Gregorius, universalis pastor Ecclosia; et in dis-
Dei acriminibus absolvi non possc, nisi confratrum cutiendis saccrdotum criminibus sagacissimus per-
satislactione, penitus ignoramus. Cum enim sacra- scrutator, quibuscunque accusatos criminibus poat
menta omnibus intenlicta siijt Chrislianis, valde actam satisfactionem omni honore hubcndos con-
perniciosum cst sacerdotes ad ha;c ctiam alios co- stantissimo praedicabat. Quod eliam de Leone ve-
gero,unde tam se custodirc, quam ct alios debue- nerabili episcopo, et Menna necnon ct Maximo
ranlarguere. Ait Dominus in Evangelio : Ego autem Salonitano opiscopo multis criminibus apud eum
dico vobis, non jiirare oninino {Mallh. v, 34). Et accusato, ceeterisque complurihus saccrdotibus, in
Jaoobus apostolus sacramentum perhihcns dicit paginis sui rcgistri lucidissime conspeximus. Ve-
Anle oiniiia, l'ratrcs mei, nolite jurare {Jac. v, 12). rumtamen si sacerdotalis status juxta pravorura e.x-

Et Cornclius papa ait {episl. 2) : « Sacramentum quirorctur (34) volunlatem, aut vix, aut nuUus in-
hactenus a summis sacerdotibus exigi, nisi pro lide ri veniretur sacerdos
recta minimc cognovimus, nec sponte eos jurasse Addunt insuper, quoniam si aliquis militutD sa-
repcrimus. » Sed et quis adverso principe, judicibus cerdotes Dei in criraine pulsaverit, per pugnara hoc
quoquc infcstis, lestes sccum conducere valet ad singulari certamine esse dicernendum (3.5), sed istud
causam ? Nunquid Joseph menticnti domina; testes judicium quorumdam laicorum solummodo est,
opponere potuit, ne carceris sentiret injuriam ? et quod nec ipsis etiam omnino approbatur. Nam sspe
tamen justus inventus est. Carcerl quidcm potuit innocentes victi, nocentes vero victores in tali ju-
mancipari, sed tamen crimini nullo modo subjugari. dicio esse videntur. Dicit enim beatus Gregorius :

Valueruntne Nabutha?o testes succiirrerc, cum ei QuisintelligatquKCsseratiosecretorumpotest, quod

regali avaritiadolose abjectum sit, quod maledixis- sa?pe virjustus a judicio non solum vindicatus, sed
set Deo et regi? An beatus papa Silverius testes etiam punitus redeat ; et iniquus ejus adversarius
conducere poterat, qui principum factiono, eo quod non solum non punitur, sed etiam victor abscedat.
noUet eorum pravis obedire mandatis, false dc pro- Et Dominus in Evangclio. Diabolo sibi suadenti, ut
ditione suorum concivium, insuper et ipsorum prin- Dei Filium se esse de templi praecipitando pinna os-
cipum accusatus infidelilate, mox
exsilii pccna dam- tenderet, ait Scriplnin est : ISon lentahis Dominum :

natus cst, quidem pocnam ideo

sed inique. Exsilii Deumtnum{Malth. iv,6). In qua tam exemplo, quam
subiit, quia a justiti» se linea non retorsit. Tamen C verbis docuit, ne alicujus periculi discrimina nohis
si cuihoc ignotum fuerit, ipsius actus lcctio pleni- eligamus quamvis ab ejusdem Satan» filiis mul- ;

ter indicare valebit. tumetiam afflicti, hocagere hodiequecompellamur,

Multi etiam alii sancti Patres tam Veteris quam eoquod ea qua; dicimusse minimecrederealiterpos-
Novi Tcstamenti falsitate damnati, ab infidelibus se testentur. Simile vero ea in cruce posito Judaei
diversa perlulerunt tormenta, quibus nec testes, dicebant : Si Filius Dei esl, descendat ntinc de cruce,
nec defensores adfuerant, qui illis aliquod defen- ct credimus ei. eum si vult
Confidit in Dco, liberel
dendi praestare viderentur suffragium. Scd quid Quod Dominus quamvis non im-
{Matlh. xxvii, 41).
plura ? Ipsi namque sancti apostoli imminente prais- pleverit, nunquam tamen Filius Deiesse desiit: non
sura, relicto Domino fugerunt. Nunquid ideo excu- enim Dominus omnia suo praesentijudiciodeclarat,
sandus cstPilatus, vel popuhis Judaeorum, quia co sed exspectat etiam plurima in futurum, ubi illumi-
accusato testes a quibus absolveretur omnio defue- nabitabsconditatenebrarum,etmanifeslabitconsilia
rant, sed accusatus, sed judicatus, sedcondemna- cordium. Occulto namqueDei judicio Jacobus ab He-
tus, justus et sine dolo inventus est? Plerumque rode compi-ehensus, illico occiditur et Petrus ;

enim secundum beatum Gregorium (lib. xxxi Mo- post Pascha producendus, et in carcere servatus
rai., cap. 23), quieti atque indiscussi relinquimur, ]) mirabiliter interealiberatur, cum unam uterque
si obviare pravis pro justitia non curamus. Quod si doctrinam eadem constantia, sub uno principe et
illorum redarguere nequitiam cojperimus, illico ab tempore evangelizasse noscantur. Simililer et Urias
ipsispersequimur, et etiam infamamur, ut vel sic Semei filius cadit simulque Jeremias in Jeru-
;

vitam reprobando doctoris, valeant compescere ser- salem prophetans, post fugam ex .Egypto insuper
monem correptionis. retractus interficitur ; et Jeremias inibi etiam per-
Sed, ut ad incepta redeamus, nullum sanctorum sistens conservatur. Beatus quoque Laurentius igne
Patrum [pro se ad sacramenlum alios protraxisse exustus, Christo reddidit spiritum ; cum noverimus
vel invitasse aliquando legimus. Nam domnus] etiam mulieres, et parvulos ipsius confessionis, et
papa Pelagins quamvis non solum invide, veruni fidei multo majori igni immissos, non tantum ab in-
et suspiciose [quibusdam eminentibus causis in cendio illwsos permansisse, sed etiam flammae impe-
mnrle]pra;dccessorissuiseimmiscuisseaccusaretur, tumpenituscxslinxisse.PrfecursorelenimDominiJo-
(34) Exquirerelur Codex Resb. e.tsequei-etur
. (35) Discernendum. Idem codes, discutiendum.
S9 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 60
annesBaptista,missospiculatore,illlcodecollatusest A. tempore properaret. Quos enim vult Dominus, mi-
cumlegerimusdealiquibussanctospercutcrevolenti- rabiliter ab immiuenti eripit periculo,quosdam vero
bus, quodeorumbrachiaadeodbriguerint, utnisiip- hic etiam innocentes pati permittit, qui ab ipso
sis sanctisintervenientibus,eaillinuilatenusmovere quoque multo dignius in futuro coronantur. Unde
ultravaluerint. Sicutetin Dialogorumlibris(S.Greg. nec illi sanctiores habendi,nec isti inferiores nul-
Dial. lib. III, c. 57) reperimus, de quodam sanctulo, latenus a nobis sunt judicandi.Sed et hoc cavendum
qui cumaLongobardisoccidendusteneretur, tandem est,ut nec justi mala patientes se quasi victi despe-
ad decollandum ductus est. Et quia prius eum ha- rent, nec inferentes supplicia, quasi devictoriasibi
bebant notissimum, undique convenerant ad spc- assumant fiduciam : ait enim Dominus ad Job, de
ctandummortem ejus.Circumsteteruntitaque acies, iniqua Leviathan loquens potentia ; Dolus in manu
virautem Dcmini deductus in medio est, atque ex ejus dirigetur (Job viii, 25). Quod exponens .beatus
omnibus fortibus eleclus est unus, de quodubium Gregorius Dolus quippe in manu est, fraus in
ait :

non esset, quod uno ictu caput ejus abscinderet, virtute,quia omne quod
nequitervolot.hoc ad tem-
Venerandus igitur vir inter armatos ductus, ad sua pus exsequi etiam lortiter potest. Dolus vero ejus
arma statim concurrit. Nam petiit ut sibi daretur dirigidicitur,quia fraudisejus malitianulla difficul-
paululum orandi licentia. Gui dum concessum fuis- ^v tate priepeditur. Hoc enim Leviathan iste, vel vasa
set, in terra se stravit, et oravit. Qui dum diutius ejushabere crebro proprium solent,quod ad iniqui-
oraret, huncinterfectorcalcepulsavit,dicens: Surge tatis suffi cumulum, ea qua: nequiter appetunt, ex-
et genu flexotende cervicem. Surrexit autem vir plere nequiuspossunt.
Dei, et genu flexo cervicem tetendit ; sed tenso Ergo, fratres charissimi, nolite judicare secun-
collo eductam contra sespadam intuens, hoc unum dum faciem, sed justum judicium judicate, consi-
fertur publice disisse Sancte Joannes Baptista,
: derantes quod perversis, imo et iniquissimis judi-
suscipe illam. Tunc electus carnifex evaginatum cibus evangelica loquatur sententia,quffi ait : Quare
gladium tenens, adnisu forli, in altum brachium et vos mondatum Dei propter
transgredimini tradi-
percussurus deponere nullo modo po-
levavit, sed tionem vestram {Matt.xw, 3) ? Dominus enim dicit ;

tuit nam repente diriguit, et erecto in ccelum gladio

: Si quis te percusserit in dextera ma.riUa tua, prasbe
brachium inflexibile remansit. Tunc omnis Longo- ei et atleram,et qui tecum voliterit judicio contendere
bardorum turba quae ad illud mortis spectaculum et tunicam tuam toUere,remitte ei el palliuin[ilatth.\
aderat, in laudis pavorem conversa mirari coepit, 39) ; et : Sipairemfilias Beelxcbub vocavcrunt.quanto
viruraque Dei cum timore venerari, quia profecto magis et domesticos ejus ? Et in passione ; Quod si
claruerat cujus sanctitatis esset, qui carnificis sui in viridi ligno hxc fecerunt,in arido quid fieltiii alibi:
brachiuminaereligasset.Itaquepostulatusutsurge- C Inpatientiavestrapossidebitisanimasvcstras [Luc. xxi,
ret, surrexit: postulatus ergo utbrachium suicarni 19). Et illi dicunt: Si aliquid adversussacerdotesDei

licis Ego pro eo nullo raodo

sanaret, negavit dicens : fuerit prolatum,pugnaesse vincendum.Undeet pras-
orabo, nisianteamihijuramentumdedcrit, quiacum diclee sententice mox subditur :Hypocritx,bene devo-
manu Christianum hominem iion occidat. Sed
ista bis prophetavil Isaias dicens.-Populus liictabiis tnelio-
Longobardus idem qui, ut itadicam, brachiumcon- noraC, corautem corum tonge est a me ; sine causa,
tra Deum tendendo perdiderat, poena sua exigente autem colunt me, docentes doctrinas el tnandata ho-
compulsus est jurare se Christianum hominem nua- minum {Malth. xv, 7). Hinc Isaias : Vx qui condunt
quam sua manu occidere. Nunc vir Dei dixit ei : De- leges iniquas, ei scribentes injustitiam scripserunt, ut
pone manum deorsum : qui statim deposuit ; atque opprimodent in judicio paupcres,et vini faccrent causx
illico adjunxit : Remitte evaginatum gladium in va- humilium [Isa. x, 1). Et fortasse audierint Paulum
ginam, et statim remisit. Miroque modosicactum apostolum dicentem Accipite vos armaluram Dei,:

est, ut et ipse beatus a percussore caput incun- ut possitis resistere in die malo (Ephes. vi, 13). Quod
ctanter amitteret, et iste ejus invocato nomine non si vel audierint, utinam intelligant,et quae sequun-

tantum suum servaret, sed etiam ferire volentem tur Induite loricam justitiss, sumentes scutum ftdei,
:

adeo in membris debilitaret.

j) et galeam salutis asswnile, et gladium spiritus, quod
Ibi etiam {Ibid., c. 18) et legitur de juvene Bene. esl vcrbum Dei {Ephes, vi, 1">). Quod et Salomon
dicto nomine.cujus cellulam cum Golhi nullo modo quoque de justis loquens, ait : Induent pro thorace
incendere potuissent, inde eum extrahentes, suc- justitiam, el assument pro galea judicium certum,
censo in clibano clauserunt ; die vero altera illaesum sument scutum ine.rpugnabile xquitatis {ap. v, 19).
eum invenerunt, sed nee vestimenta ejus ullo modo Hujusmcdi armis isti nostri antesignani nos in-
sunt exusta. Unde ait beatus Gregorius in eodem struunt dimicare. Nam saecularibus armis pugnare,
Dialogorum libro Petrus in mari pcdibus ambula-
:
ipse Paulus nos prohibet dicens : Non vosmetipsos
vit,Paulus naufragium pertulit, et in uno eodemque defendentes.charissimi, sed date locum irx. Scri-
elemento ubi Paulus cum navi ire non potuit, ibi ptum est enim Mihi vindictam ego retrivuam, dixit
:

Petrus pedibus iter fecit. Cum Petrus adhuc dubi- Dominus {Rom. xii, 12). Et Petrus apostolus :Estote
taret in fidc, Paulus vero fide et opeie jam perfe- non reddentes malum pro malo, vel maledictum pro
ctus, constantissime pro Christo ad martyrium eo maledicto, sed e contrario benedicentes ; quia in hoc
61 DE PRESSUmS ECCLESIASTICIS. — PARS 1. 02

vocati estis, ut benedidioncm harcditatis possideatis A mam suam ponit pro ovibua. Rursus : Uerrenarius
cujus non sunt ovcs propriw, vidct lupum venientem,
(/ Petr. III, 0).

HsBC tamnn omnia et alia sanclurum Scriptura- etdimittitovcsetlugit{lhid.,ll.) Si illi racrcenarii

rum documentaraaligni et improbi parvipcndentcs, dicuntur qui tantum relinquunt oves, et fugiunt,
ad pugnani sacerdolcs impingcre qua!runt, nullam quali ccnsentur vocabulo qui eas morti objiciunt?
araplius revercntiam ipsis observanlcs, nisi quod aut cos arrais dimicarc possumus,
quomodo contra
non propriis manibus, sed por submissas illis in tali quos omnino diligere, ct pro quibus etiam orare ab
discrimino judicant (:i6) dimicare : et quibus prohi- ipso Domino jubemur? Ait enim Dominus in Evan-
bitum est armatorum cuneis,vfel etiara publicis spe- gelio : Diligile inimicos veslros : benefacile his qui

ctaculis interessc, ad pugnam produccre, heu ! nos- fldcrunt vos {>latth. v, ii.) Et : Orate pro persequen-
tros conipcllimur vicarios, ut vcl istorum coede vi- tibus et calumniantibus vos {Luc. xxui, 34.) Quod
cti, vel illo;um quasi absoluti esse videamur; nec etiam in cruccpositusipse edocuit, dicens Pater, :

purgari acriraine.nisi perpctrato crimine valeamus. ne stalwis illis hoc peccaluir. {.M. vii, 50.) Quo et
Cura enim praeceptum sit David non ajdificare visi- exemplo beatum levitam, et protomartyrem suum
bile teraplum, quia sanguinum vir belli frequentia Stpphanum adeo informare dignatus est, ut ipse
(37) esset quomodo poterint sacerdotes bellum,
;
n quoque noverit suis pro interfectoribus exorare Et
aut pugnam sua ctiara pro justitia inire, qui tem- beatusPaulusapostolusadRomanos:Benc<iicz7e/)C)'-
plum debent 8edificare,id est Ecclesiam Dei docere ? sequentihusvos,hened!cite,elnoli'emalcdicere.Ei!i\\hi:

Ait beatus Paulus Apostolus : Templum enim Dei Siesurierit inimicus tuus,ciba illum,si sitit,polumda
est, qiiod cstis vos (/ Cor. iii, 17). Et alibi Vos enim
: illi{Bom. xii,22).Item Ambrosius(lib. i Offic., c.i8)
estis tcmplum Dei vivi, sicut dicil Deus, quoniam «Siperfectussim,benedico maledicentem, sicut et
inhabitabo in iltis el inambulaho inler eos, et ero il- benedicebat Paulus, qui ait Maledicimur et bene-
:

loriim Dcus, et ipsi erunt mihi populus {II Cor.\i,l6.) dicimus,persecutio'iem patimur etsusfinemus (/ Cor.
Ouapropter ait beatus Arabrosius (lib. i de IV, 12). » Tamen et sanctum David in hoc
quoque
Offtc.) :

.<Bellicarum rerum studiumanostroofliciojamalie- genere virtutis imparem Paulo non fuisse edocere
num videtur, quia animae magis quamcorporis of- possumus ;
qui primo quidem, eum malediceret ei

ficio intcndimus ; nec ad arma jam noster spectat filius Semei, et crimina objiceret, tacebat, et hu-

usus. Nara usus cito inflectit naturam. » Et paulo miliabat se, ct silebat a bonis suis, hoc est bonum
post : enim sinejustitiainiquitatisma-
« Fortitudo operum conscientia deinde exspectabat maledici
:

teriaest. David quoque confirmatus in regno, nun- sibi,quia malediclo illodivinam acquirebat miseri-
quam nisi consulto Domino bellum adorsus est. » cordiam. Qui etiam et in psalmis ait Averle mala :

Et alibi « Videtur mihi, quod vir Chistianus justus

: inimicis meis, et in vei-itate tua disperde illos {Psal.

et sapiens, quaerere sibi vitam aliena morte non Liii, 7.) Quid secundum quorum-
ergo praestat, si
debeat, utpote qui etiamsi in latronem armatura dam judicium corpus hoc moriturum male de in-
incidat, ferientem referire non possit, ne dum sa- famia vel supplicio animam autem in
liberemus,
lutem defendit, pietatem contaminet. » De quo in perpetuum damnemur Domino Quid pro-
; dicente :

Evangeliorum libris aperta etevidenssententia est: dest honiini si universum mundum lucretur, animx
Reconde gladium tuum in locum suuyn : omnis enitn vero su.v detrimentum palintur? {Matth. xvi, 16.)Sed
qui gladio pcrcusserit, gladio ferielur (Mattk. xxiv, illa infclix anima hoc ad perficiendum ;38) obediet,

52.) Quis latro detestabilior, quam persecutor qui de qua scriptum est : Privavit eam Deus sapientia,
venerat, ut Christum occideret ? Sed noluit se Chri- nec dedit tUi intetligentiam {Joh. xxxix, 7.)
stus persecutorum defendi vulnere,nec suum usque Nobis vero divinum jugiter convenit implorare
ad homicidium quamvis religione pervenire taliter auxilium,etomnimodis satagere.ut quia(38)absque
consensit apostolum; unde et quem ille percusserat, peccato esse non possumus, vel a criminibus alieni
mos ipse sanare dignatus est. Nulla ergoproinno- existere valeamus, quia secundum beatum Paulum
centia sfecularibus armis pugnare, autalios ad hoc apostolum sine crimine sacerdotes esse debent. Et
pro nobis compellere convenit. Nam si facientes et D quamvis perversorumoraomninoobstruerenequea-
consentientes pari poena constringuntur, quanto mus, de pura securi conscientia, interius fiducia-
magis ad pugnam persuadentes, vel etiam alios pro liter gaudeamus. Nam quid mirum si horaines per-
se opponentes,pugna8implicantur periculo? Insen- diti, et subversi bonorum vitam infamare non me-
sati et perfidi, cerle si nobisarmis certare compe- tuunt ?.\it enim beatus Gregorius Habet hoc pro- :

teret, liberius pro fratribus bellare,quam pro nobis prium antiqui hostis invidia, ut quos in pravorum
alios objicere crederemus nam, ait Dominus in ; actuum perpetratione, Deo sibi resistente, decipere
Bhfangelio Bonus pastor ponit animam suamproovi-
: non valet, opiniones eorum falsa ad preesens simu-
bus suis {Joan. x, 11.) Non enim ait, bonus pastor lando,dilaceret. Sed illorum malitiosae detractiones
oves sibi commissas pro anima sua ponit, sed ani- quamvis multum impedire videantur, non nobis
(36) Judicant. Sic restituimus e codice Resb. ; in jrequenlis.
editis, indicanl. (38) Perficiendum. Codex Resb. proficiendum.
(37) Frequentia. Ita laudatus codex Resb. editi, (39) /'/ quia.Sic laudatus codex : editi,ut qui jam.
 : :

63 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 6^4

tamen excusandas esse perpendimus, nisi

aliter A id quod turpe non possit esse utile,nequerur-
est,
quemadmodum sanctorum Patrum suluberrimis sus id quod honestum est, inutile, quia complexa
institulionibus admonemur, quia scriptum est Ne : honestati est semper ulilitas, et utilitati honestas.
transgrediaris fines, qiios posuerunt patres lui (Prcv. Sed qui sanctorum Patrum parvipendunt edicta,
XXII, 28.) Si qnis tamen canonico in his contentus magnumnon estsinostraetiamredarguantetopera
(40) esse noluerit judicio, sed sua adinventione sa- nempe qui illorum non metuunt statuta temerare,
cerdotes Dei prasgravare, vexare, vel exspoliare, nec nostrae metuunt vits detrahere, verum etiam et
insuper etiam et si occidere praesumpserit, oportet judiciumprffigravare.Quamvisigiturabecclesiastica
nos sanctorum censuram servando puniri, quam recedamus censura, quibusdam ex ipsis [faventi-
ejus pravK satisfacere quamvis et hoc voluntati, bus, illorum etiam judicio, satisfaciendi locum re-
agere perniciosum sit, et talis pojna, vel mors sa- perire apud saeculares in hujusmodi potuissemus,
tis aspera videatur. Quae enim mors in [hoc prs- incommodum arbitramur, ne aliis hoc assequi vo-
senti saeculo crudelior esse poterit, quam cum pas- lentibus, vel etiam] valentibus,in exemplum produ-
tores Ecclesiae ab ovibus separantur et, aut car- ; ceretur (41), et fratribus eveniret in scandalum,
ceri]includuntur, vel exsilio pelluntur, [eorumque quod a nobis quoquomodo fuisset estortum. Non
corporapenuriis atteruntur,mentes autem moerore] t> enim est sapiens qui nocet. Aliud est vero commu-
.,01„:.,„4.,_ •> n. _.
afficiuntur? De se commissis
.•

suspirant,
i j_
de sibi
:i • • • " _•» .l:..j 1
niter sapere,aliud est sapere perfecte. Qui
p-.i. r,..:
commu-
ejulant, praesentia patiuntur supplicia, futuraquea autem per-
niter sapit, pro temporalibussapit, qui
carnificibus promittuntur, expavent majora,conso- non quasrit tantum quod sibi utile est,
fecte sapit,
latores ab ipsis tolluntur, exprobrantes, vel ter- sed quod omnibus. Ait quidem beatus Gregorius :

rentes jugiter assistunt ? Nonne levius prajcisa Sspe ab horainibus timor debilis cauta dispensatio
cervice occumberent ? Aut fortasse hoc agentes ideo vocatur, et quasi prudenter impetum se declinasse
homicidae non sunl, quia isti absque sanguine asserunt,cum fugientes(42) turpiter in terga feriun-
necantur. Certe Julianus ideo crudelior prae caete- tur. Congruentius ergo eligimus nostram portare
ris tyrannis dictus est, quia martyres Christi san- injuriam, quam aliis inferre calumniam, et ab aliis
guinem fundere non sinebat, sed diversis suppli- injuste pati,quam anobisinjuste defendi: non enim
ciis torquens, post longam macerationem vitam in perpetuum damnamur, cum injuste judicamur,
finire cogebat. Hinc Isaias ait : Omne caput langui- dicente Psalmista : iVec damnabit eum cum judica-
dum, el omne cor mcerens, a planta pedis usque ad bitur iUi (Psal. xxxv, 33.)
verticem non Multi denique sacerdotum culpam zelo Deiperse-
esl in eo sunitas {Isai.
i, 3.)

Verumtamen durissima esse videantur.

licet hasc qui se profitentur, sed dum indiscrete hoc agunt,
divinam sed enim habeamus consolationem, quae C sacrilegii facinus incurrunt,et dum prscipitesquasi
ait : Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam ad emendandum ruunl, ipsi quoque deterius multo
autem non possunt occidere ; sed potius eum timete, magis cadunt unde et in libro Regum de arca Uo-
:

qui potesl animam et corpus perderc
(Malth. X, 28.) Nam secundum
(I. in Offic., sanctusNabuthajus in eo perfectus
c. 9)
exstitit, quia sanguine proprio defenderat jura ma-
jorum, contemplatione mortem in-
et honestatis
currere non formidavit. Cum enim ab eo vineam
rexposceret pecuniam se daturum pollicens, indo-
corum pretium pro paterna recusavit ha;reditate,
maluitque morte declinare hujusmodi turpitudi-
nem Non milii, inquit, fiat a Deo, ut dem tibi hx-
.•
reditatem patrum meorum {III Heg. .xxi, 3) hoc
est tantum mihi opprobrium nonfiat,non permit-
tat Deus tantum extorqueri flagitium. Non utique
pro vitibus hoc dicit: neque enim de vitibus cura
est Deo, neque de.lterreno spatio, sed de jure lo-
quitur Patrum.Potuit utique et alteram vineam de
vineis regis accipere,' et amicus regis esse in quo
non mediocris sseeuli hujusutilitas Kstimari solet
sed quod turpe erat judicavit non videri utile, ma-
luitque periculumcum honestate subire,quam uti-
litatemcum opprobrio.Aniraadvertimus igiturquia
in gehennam mini legitur, quia postquam venerunt ad arcam Na-
beatum Ambrosium chor, extendit manum Oza ad arcam Domini, et lenuil
eam, quoniam calcitrabant boves, et declinaverant
eam ;et iratus indignatione DominiiS contra Oz-am, et
eum super timeritatem ; qui mortuus cst ibi
percussit
juxtaarcam Domini {II Reg. vi, 6.) Quid enim per
arcam melius quamsanctaEcclGsiadesignatur?Quid
per boves, quam dissidentes sacerdotes? Quid per
Ozam,nisi aliquem temerarium intelligimus? Saul
etiam ab ipso Domino in regno electus, quia sacer-
: dotis usurpare ausus estministerium, meritoapro-
pheta audivit ; Stulte egisti, nec custodisti mattdata
Domini Dei tui, quie prxcepit tibi. Qux si non fecis
jj
ses, jam nunc prxparassel Dominus regnum tuum
super Israel in scmpiternum, sed nequaquam regnum
tuum ultra consurget. Quxsivit Dominus sibi virum
juxta cor sutim, et prsecepit ei Dominus, ut esset dux
super populuum sutim, eo quod non servaveris qux
prxcepii Dominus {I Reg. xni, 13.) Ozias quoque rex,
cum per aliquot annos Deos favente, cui devote fa-
mulari videbatur, feliciter regnasset in populo, ne-

(40) Canonico . . . contentus. Sic codex Resb. codem codice edi cura-
procuretur. Statim ubi ex
emendare: prior editio, canonice , contemptus,
. . vimus extortum, Acherius ediderat, exortum.
corrupte. (42) Cmn fugientes. Ita legere placuit ; nam an-
{illProducerelur.Sic ex codex Resb. prior editio, tea editum erat, asserunt. Confugientes.

1
65 DE PRESSURIS ECGLRSIASTICIS. — 1'AHS I. 66
rnniliitandem praRsumptiono sacerdotium insiipor \ innnHtrntur, i\('. qua scriptum est Sit hotno vcloxad:

conlra jus arripcrc voluit. Pro qun etiam illicita auilieniluin, ct tnrdusmliram: irii enim juslitiam
temerilatc lcpra pcrcu9sus,regnum quo lcgitinic uti Dei iioti oiicratur{Jat. \, l'<), 20). Ilinc rursus scri-
poterat, et salutem amisit. Per viam orgo regiam ptura e?l : Quis potesl liabitare cum homine, cui spiri-
unumquomquc ambulare oportet, sicut. . . . ad iraf,cendim? {Prov. xviii, li.) Hoc
lus facilis csl

via Domini est ct recta, ne itcrum dicitur A'o/! CMtf cwm hominc iracundo : ne-
:

que ambules cuni liominc furioso, nc forle iliscas se-

dexteram declinavit, qui plus milascjus,ctsumas .fcandalumanimx lux {Prov. xwt,
quam opus cst agit, ad sinislram 2'i), Conlra hanc in laiidc paticntiip scriptiim est

Psalmista ait Dcduc me, : Melior cst vir qui vincil iram, quatn qui capit civita-
Domine, in viatua{P.^al. xxxv, 11). Bcatus quoque tcni magnam {Prov. xvi, 32(. Ilinc David pcrsonam
Paulus apostolus ail 1'nusiiuisque in vocalione, in,
; in se infirmorum assumcns, ait Turbaius est prx :

qua vocatus cst, in ca permaneat (7 Cor. iv, 20) ne .•

ira oculus meus. Atque cx ipsa turbatione quid se-

dum ambit illicita, justc perdat acquisita, et dum quatur adjunxil Invcleravi inicr omnes iniinicos
:

aliona ministcria usurparcgaudet,jurcin sibi debi- meos {Psal. vi, 8). Ex ira quippe cumturbatusruerit
tis torpcat. Unde evenire solet, ut soscularea, qui _ oculus cordi9,inter inimicos nostros ad vetustatem
ecclcsiasticam praisumunt invadcrc dispositionem, reducimur, quia inter malignos spiritus ad vctusti
nac Ecclesiaiorationibusmereanturacquircrepacem hominis similitudinem rcvocamur. Cum igituriram
ncc suis valeant armis adipisci victoriam. qua) cor pcrmovct, sacra eloquia tot tcstimoniis de-
Sed dicit aliquis ; numquid omnia mala qua; fe- testentur,perpendamus qua intentionedebemushoc
cerint portanda sunt? Quibus con-
sacerdotes, vitium fugere, quod Doo judicc in testimonio illius

gruenter respondetur, quod a pluribus portanda toties reprobatur. Item ad Godescalcum ducem
sunt,a quibusdam vero secundum creditam sibi dis- Campagni.-E (Idem R. Greg. I. viii, egist. 12) : « Illa

pensationem cum maxima cautela sunt arguenda. praepositorum sollicitudo utilis, illa est cautelalau-
Temereenim ab hominibus nonsuntillidiscutiendi, dabilis, in qua tolum ratio agit, et furor sibi nihil
qui fa Deo] potestatem acceperunt etiam de angelis vindicat. Restringenda ergo subrationepotestasest,
judicandi. Nam ut ait beatus Augustinus (lib ii de et nec quidquam agendum.priusquam concitataad
Sermone Domini m
monte, c. 18.) « Plerumque : tranquillitatem mensredeat.Namcommotionis tem-
nihil nocet ei de quo temere judicatur, ei autcm qui pore justum putat ira omne quod foccrit, sed et si
temere judicat, ipsa temeritas est necesse ut no- oranius ut in ira aDomino non corrripiamur.expe-
ceat. » Et item « Qui enim nocet, ait Aposlolus,
: dit ut alioscum ira nonjudicemus.Scriptum quippe

recipit id quod novit. » Et Dominus in Evangelio C est Memorare limorem Doiiiini, et non irascaris
: :

In quo judicio judicaveritis, judicabimini el in qua proximo [Eccli. xxviii, 8). » Et beatus Augustinus
:

mensura mensifueritis,renietietur vobis[Matlh. vii, 2). ait Qui irascendo se terribilem ostendit fratri, ter- :

Oportet ergo eos quibusalios judicandi attributaest
potestas, tam modeste hoc agere, ut redeuntem ad
se talionem minime perhorrescant. Caveant etiam
ne odio aut invidia,seu pro aliqua inimicitia contra
proximos plusquam pra3senspostuletactio,invehan-
rnrem divini judicii sustinebit. Sed hoc non tantum
a Christianis et catholicis, verum etiam a paganis
observatum in multis invenimus, scilicet ut irati
neminem discutere, aut punire praesumerent. Ait
enim Terentianus philophus ad villicum suum :

tur. Pra;videndum quoque ne fraudibus, vel man- te infelicem, quem aflTictarem, nisi iratus essem.

datis accusanlium ullo modo decipiantur,ne adula- Prseterea quod incerta judicare non debeamus,
tio, seu oblectatio locum obtineant, ne personarum plurimis sententiis edocemur. Unde beatissimus
inibi sit acceptio, aut affinitatis, aut alicujus clien- papa Julius ait {Inepist. contr. Orient. pro Athanas.,
telee respectus, neve exardescant in ira, quaeprocul c. 19) : « Incerta unquam nullus pontificum judi-
a judicio omnino debet expelli. Ait enim Dominus care prssumat quia quamvis vera
;
sint, non tamen
in Evangelio OwHW qui irascitur fratri suo, reus credcnda sunt, nisi qua; manifestis incidiis compro-
erit judicio {Matth. v,22). Et beatus Jacobus aposto- [)
bantur, nisi qus manifesto judicio convincuntur,
lus : Iraenim viri justitiamDei non operatur {Jac. i, nisi qua? judiciario ordine publicantur. »

20). Et item : Homo homini servat iram, et a Deo Deus quoque omnipotens, ut nos a praecipitantis
qussrit medelam Salomon quippe
[Eccli. xxviii, 3). sententiaj prolatione compesceret, cui omnia nuda
a,\t :Irainsinu stulti requiescit {Eccli. vii, 10). Unde et aperta sunt oculis ejus, mala tamen Sodomae
et beatus Gregorius ad Leontium exconsulem scri- noluil praecipitanter judicare. Qui ait : Descendam,
bens ait (lib. viii, epist. 51) : « Quoties ira animum el videbo utrum clamorem qui veni: ad me opere
invadit, mentem edoma, vince teipsum,differ tem- annon est ita,utsciam{Gen. xviii, 27).
coinpleverint:
pus furoris. Cum tranquilla mens fuerit,quod placet Omnipotens itaque Dominus omnia sciens, cur ante
judica. » Et paulo post ;« Quando enim in exsecu- probationem quasi dubitat
tione justitise placata mente irascimur, iracundiam quam probare. Hinc et
et non sequimur, et exhibemus. » Ira enim qua; ju- beatus Apostolus ad Timotheum : .^dversus presby-
stitiamperturbat,quantaconsiderationecavendaest, terum accusationem ne recipias, Et paulo post: /)«
 67 ATTONIS VERGELT.ENSIS EPISCOPI 68

hnquentes autem coram omnibus argue ut cxteri A adversus auctoritatem proprii episcopi contra jus
metumhabeant {1 Tim. v, 19). Non enim facile (43) defendatur. Tuncepiscopali suggestione,Isi ne-
credi debet de episcopo, vel presbytero, quorum cesse fuerit, principis vel judicis auxilio tandiutalis
ordo adhuc divisus non erat, quamvis eis crimen persequendus erit, donec ecclesiasticis vel invitus

objiciatur, nisi probetur quia sacerdolem nemini

;
discat regulis obedire.
damnarelicet, nisi autsponte confessum, aut legiti- Accusationes autem eorum non aliter inquirere,
mis testibuscanonicecomprobatum. Tamen silegi- veljudicare laicisprffisumendum est.nisi ab episco-
time probatum vel manifestum fuerit quod objectum pis invitentur, ad quorum ha;c parochiam pertinere
est, publice est arguendus, ut caeteri terreantur. videntur. Ait enim beatus Paulus apostolus : Et tu
Cum enim vident tantum virum erroris causacorri- quis es, qui judicas alienum servum'! suo Domino
pi. necesse est ut reliqui sibi caveant. lllud etiam stat aut cadit [Rom. xiv, tamen e con-
4). Saecularis
plane attendendum est quod Dorainus aitinEvange- tra potestas, quod lamentabile,
multimodis eccle-
lio Nolite anle tempus judicare, quoad usque veniat
:
siasticaminterdumsupprimitauctoritatem:etcujus
Dominus, qui et iUuminabit abscondita tenebrarum subsidiisdebuerat elevari, ejus solet adversitatibus
etmanifesiahit consiliacordium {I affligi. Et sicut in electione prssulum sua potius
Cor. iv, 5). Non
enim potest humano condemnari e-xamine, vota, quam sanctorum Patrum instituta principes
quem
^
Deus suo reservavit judicio. Constantinus etiam flrmare contendunt,ita etinaudiendo,veIjudicando,
'

sanctissimus imperator, cum in NicKna synodo seuetiam ejiciendo tam ipsosquam illis commissos,
querelam quorumdam episcoporum coram se dela- contrajus canonum Eua;peromnia qu«runt satisfa-
tam conspiceret, ait Vos a nemine jndioari pote-
: cere voluntati. Et secundum perversorum judicum
stis, quia solius Dei judicio reservamini. Dii enim sententiam nec culpa retrahit aliquem a culmine
vocati estis, idcirco non potestis ab hominibus judi- regiminis,nec regimeu ullum excusat ab accusatione
cari. Quod etDominus in E.\odo ostendens ait Diis alicujus criminis. Quod viriliter beatus Anacletus
:

ne detrahas, et prineipi populi tui ne maledicas papa contradicens ait Electionem summorum sa- :

(Exod. XXII, 28). Et beatus Gregorius imperatorem cerdotum sibi Dominus reservavit, licet electionem
Mauricium in hoc laudans ait (lib ii, epist.5&): eorum bonis sacerdotibus et spiritualibus populis
« Quia serenissimi do.iiini imperatoris animum non concessissel. Cui ergo similis esse videbitur, qui
ignoramus, quod se in causis sacerdotum miscere quod Deus sibi tantum modo reservavit, subripere
non soleat, ne nostris in aliquo peccatis gravetur. praesumit. Restat utique ut illi, qui ait Ponam :

Item ad Joannem defensorem De persona presby-: sedem meam ad Aquilonem, et ero similis Altissimo
teri hoo atlendendum est, quia si quam causam {Isa. XIV, 24).

habuit, non ab alio teneri, sed episcopum ipsius C Explicit pars prima de judiciis episcoporum.
adiri debuit. » Beatissimus eliam Sylvester summus
pontifex [in Epilog., et cap. 3 conc. llom.), et uni- INCIPIT PARS SECUNDA.
versalis apostolus collecta synodo in sancta et ye-
De ordinationibus eorumdem.
nerabili Romana Ecclesia per omnia interdixit, ut
nullus laicus crimen clerico audeat inferre, et ut cavendum est,
lllud plane diligenti observatione
presbyter non adversus episcopum, nec diaconus ut quod Deus bonis sacerdotibus, et spiritualibus
adversus presbyterum, non subdiaconus adversus populis concessit,nuIIus ad proprium audeat privi-
diaconum,nonacolythusadversussubdiaconum,non legium retorquere. Cum enim episeopali electione
exorcista adversus acolythum, non lector adversus generalis, et non specialis qusrenda sit utilitas, et
exorcistam, non ostiarius adversus lectorem, det eeclesiasticoe aei inquirendus sit dispensator, non
accusationem aliquam.Et non damnetur praesul,nisi publice, vel private aliquis procurator : quis un-
in septuaginta duobus, neque pra;sul summus a quam aliquem ad id idoneum reperire poterit, nisi
quoquamjudicetur quoniam scriptum est -.yon est
: ipse qui occultorum est cognitor?
discipulus supra 7nngislrum [Malth. x, 24). Beatus custodiam? •

quoquePaulusapostolusaitadTimotheum:Se7n'orm n Qui merito hoc etiam bonis sacerdotibus, et spiri-

ne increpaveris, sed obsecra ut partem {I Tim. v, I). tualibus cognoscere saepe conccdit populis,quia ipse
Ergo non est mirum [quod de episcopis superius quoque alibi promiserat Ubi fuerint congrcgati in
:

dictumest ad quorum cognitionem judicia omnium nomincmcoduo vet tres, inmedio eorum sutn (Matth.
specialiter pertinent clericorumj ; cum etiam [caete- xviii, 20). Et in paa.\m\3 Dominus stettt in synagoga
:

ros Domini] sacerdotes, levitas et subdiacones, ac deorum, in medio autem eosdijudicat(Psal. lxxxi, 1).
sequentis ordinis usque ad ultimi gradus clericos Plane ergo ipsefacit quod ipsi faciunt,quiinnomine
omnimodis exclusa sit laicis licentia accusandi vel ejuscongregantur,quiareverapatetquodipsiabsque
judicandi, excepto si aliquis eorum, quod absit, tu- eo esse ibi non possint. Ipse quidem est qui,tam in
more superbias elatus,ecclesiasticam deserens disci- Veteri quam in Novo Testamento,sacerdotes perse-
plinam, ad sfficularem se contulerit potestatem, ut metipsum eligere dignatus est. Ait enim in Veteri Te-

^43) Contrajus, Optiraa lectio codicis Resb, at lectio prioris editionis, contrarius, pessima.

J
e9 DE PllESSURFS ECCLHSIASTICIS. — PAIIS 11. 10
stamento de Levitis, Scilicef Levi filiig, dc qiiorum A 'pse minetur in Evangelio : Non polcslis scrcire Deo
tantummodo stirpo saeordotes illi in Israel consli- el mammonx [Luc. xvi, 23). Et ilorum : h'ac.ilius eU
tuero tunc placuit : Eccc cliijo levitas ilc mcilio fi- camelum per foramenacus inlrarc, quam divitem in-
liorum Israel pro omni primoyenito quod aperit trare iii rcijnum Dci [ilatlk. xix, 'Z'i). Et rursus ad
ti«/i'(im a filiis hrael, reilrwplioncs corum crwtl isli, divitem : ^lultc, hac noclc repclent auimam tuam,
et criint niilii Lcrit.v : milii cnim siinrlifuavi primo- cl eaqux pnrasli, rujus crwil 1 [Luc. xii. iO.) Et
genitum in lcrra ,'Egijpti {ISum. iii, 21). Ubi ait aWhi : Nolilc llicsauriMrc vobis tlicsuuros super ter-
sanctus Ambrosius « Non mediocre officium est
: ram, ubi icrugo ct tlnca dcmolitur, et ubi fures ej]s-
Levitarum. Cognovimus enins, quia inter etcteros diunt et furantur. 'l'liesaurix,ate autem vobis the-
LevitoQ computantur, sed omnibus praDfcruntur.qui sauros in cirlis, itbi ncqiie xrurjo, nec tinea dcmo-
eliguntur ox hominibus, et 9ancti(ic;intiir,iit primo. litur, cl ubi furcs nim elfodiunt nec furanlur. Ubi
gonita fructnum iitquc primiti;c,(pi.i: Doniino dcpu- cst Ihesaurus tuus, ibi csl cor tuum [Malth. vi,

tantur, in quibus est volorum solutio et redcmptio 19). .'\it eniin Ijcatus Ambrosius Nullum ad- :

peccatorum. » Unde et subditur : Non accipies, in- miniculum praistant diviti» ad vitam beatam.
quit, eos inter filips Isracl, ct constitues Levitas supcr Quod evidenter Dominus monstrat in Evangelio di-
tahcrnaciilum tcstitnonii, et supcr omnia vasa ejus cens Beali paupercs, quoniam veslrum cst rcjnum
.•

quxcunque sunt in
astare, ct supcr ipso. Ipsi tollant Dei. liculi qui nunc esuriiml et sitiuul, quia satura-
tabernaculum el omnia va.iaejus,et ipsi minislrent ex hunlur. Beati qui nunc flelis, quia ridebitis [Luc. vi,
eo, et incircuitulabernaculi castraipsiconstiiuant,et 20). Et ad divites : Voe vobis divilibus, qui habelis
promovendo tabcrnaculiim ipsi statuant : alienigcna consolationcm vcstram. Vk vobis qui saturati estis,
quicunque accesserit, mortc morietur [Num. i, 'lO). quia esurictis ; et illis qui ridenl, quia luijcbunt
Similiter et ad apostolos.quos revcra fundamentum [lbid.,2i). Et Paulus apostolus : Cupiditas radi.xcst
Ecclcsia", et priinitias pr»sulum csse constat, in omnium malorum [I litn. vi. 10). Et Jacobus ait :

Evangelio ait mundo non estis, sed ego

: Vos de Exortus csl sol cum ardore, et arefecit fenum, et flos
elegi vos dc mundo (Joan. xv, 19). Quod enim illis ejus decidit ; el dccor vuUus ejus deperiit ita et dives
ait,et hoo successoribus eorum dixisse manifestum in itincribus suis marcescil [Jac. i, 11). Et iterum :

est.Et Paulus apostolus : Omnis ponlife.ve.v homini- Nonnc Deus elegit paupercs
hoc mundo, divites in in

bus assumptus, pro homitiibus constiluitur [Hcbr. v. Iide, et h(eredes regni quod repromisit diligentibus sef
1). Ex qua re apparet, quia episcopi digne eligi, et
divites pcr po- [Jac. ii. 5.) Et paulo post : Nonne
juste judicari, nisi a Deo nullatenus possunt. Uoc Item Ambrosius tentiam opprimunl vos ? Idid.,
vero notandum est,quia cum ab ipsis quibus ab eo ait Joachim qui aurum in obsidione servabat, nec :

concessum est, legitime ordinantur, vel judicantur C dispensabat alimoniffi comparanda;, et aurum vidit
ab ipso procul dubio, sicut jam supra dictum est, diripi, et se in captivitatem deduci. Et paulo post :

hoc agitur.Expedit ergo ut tales de mundo ad hoc Illud quo utimur : quod autem
officium eligantur,qui,sicut ipse ait,jam de mundo non habet possessionis fructum,
non sint, et secundum carnem non ambulent. Qui sed custodice periculum.Isaias quoque prtevaricatio
etiam nem populi ait Omnes :

fieri potest ; verum diliguntmunera, sequuntur retributiones [Isa. i, 23).

princeps hujus mundi non inveniat quidquam [Joan. Et rursus ; Vcc qui justificatis impium pro mune~
VIII, 13 ; Rom. VIII. 1 ; Joan. xii, 31). Irreligiosi ribus, et jusliliam jusli auferlis ab co (Isa v, 23).
tamen principes hoec omnia parvipendentes, suum Etenim si ii qui in stadio currunt, ita referuntur
tantummodo in his parant prrcvalere edictum. So- prseceptis informari atque inlrui, ut unusquisque
lent etiam admodum indignari, si vel ab aliis ali- celeritate non fraude contendat,cursuque quantiim
quis cujuscunque meriti sit, episcopus eligatur,vel potest ad victoriam properet supplantare autem al- :

si cujuscunque pravitatis sit,ab aliquo

a so electus terura,aut manu dejicere non ausit quanto magis :

reprobetur. Illorum sane quos ipsi eligunt vitia, in cursu vita3 istius sine fraude alterius,et circum-
quamvis multa et magna sint, velut nulla tamen j)
spectionerepetendanobis victoriaest.Jeremiasnam-
reputantur. Quorum quidem in examinatione non que ait : Vx habilantibus terrx, qumiiam a minore
charitas et fides, vel spes inquiruntur, sed divitiae, usque ad majorem sludcnt avarilix [Jer.w, 13). Et ite-
obsequium considerantur. Quaj tria, vel
affinitas,et rum Perdix fovct qux non peperit insipiens [Jer.x.\ii,
:

quodpotiusminusessevideatur,siduoexhisinunam 11). Et item Vse qui conjungitis domum ad do-

:

eamdemque personam convertant (44), hac jam mum, et agrum ad agrum copulatis usquv ad termi-
revera inter caelicolas computabitur et unum etiam ; num loci. Nunquid vos soli habilabitis super terram ?
ex his satis sufficere credunt,ad episcopalis scilicet lsa.\, 8.) Salomon quippe ait : Munera abcxcant
cathedrs dignitatem. Sed quid talibus loquatur corda potentum [Eccl. xf, 31). Non enim divinum
Dominus, soUicite perscrutemur. Videamus ergo, simul obsequium,et pecuniarum potest acquiri lu-
charissimi, quemadmodum amatoribus pecunise crum. Et Psalmista iVe/ius modicum justo super :

(44) Convertant. Lego, conveniant, hsec.

71 ATTONIS VERGELLENSIS EPISGOPI 72

divitas peccatorum multas {Psal. xxxix, 16). Et A ™erita,secl praemiorum copiae suffragantur,restatut
alibi Quoniain non cognovi negotiationem, inlroibo
: nihil sibi inhonores ecclesiasticos gravitas, nihil
in potenlias Domini{Psal.ixx, 15). Quae enim nego- defendat industria, sed totum profanus auri amor
tiatio pejor esse poterit, quam sanctam Ecclesiam, obtineat. Qualem de se fruclum producturus est,
immaculatam sponsamChristi,etomnium dominam cujus gravi peste radix infecta est ? Majorergo me-
quam Dominus pretioso suo redemit sanguine, in- tuenda locis in illis foret calamitas,ubi tales inter-
dignia sacerdotibus pecuniam venundare. Unde et cessores ad locum regiminis adducuntur,qui Dei in
Dominus in livangelio iVo/tie facere domum Palris
: se magis iracundiam provocent, quam per semeti-
mei domum negotiationis {Joan. ii, 16). Beatus quo- psos populis placare debuerant. »
que Petrus pastor Ecclesiae ait ad Simonem Magum, Item Syagrio episcopo Augustudunensi (Idem in
cum ei pecuniam promitteret, ut donum Spiritus eodem \'\b.,epist. 110): « Nuntioapud nosolim dis-
sancti acciperet : Pecunia lua tecum sit in perditio- currente vulgatum est, quod in Galliarum partibus
nem, quoniam e.ristimasti donum Spirilus sancti pe- sacri ordines perSimoniacam hasresimconferantur
cuniis obtinere {Act. viii, 20). Unde et ha;c haeresis Et vehementi tffidio mceroris afficimur, si in eccle-
simoniaca appellata est, qua8 tam vendenti quam siasticis officiis quemquam habet iocum pecunia,et
etiam ementi noxia esse conspicitur. Quam et bea- fit saeculare quod sacrum est. Quicunque ergo hoo
tus Gregorius constantissime redarguens, viriliter pretii studeat datione percipere, sacerdos non esse,
contra plurimos expugnavit.Unde ad Brunichildim sed dici tantummodo inaniter concupiscit.Quid sci-
reginam Francorum scribans.inter alia ait (S.Greg. licet? quid per hoc aliud agitur, nisi ut nulla de
lib. vii, epist. 113) « Nec illud praeterimus, sed
: actu probatio, nulla sollicitudo de moribus, nulla
omninoexsecracile etgravissimuinesse detestamur, sit de vita discussio solummodo dignus,qui
: sed ille

eo quod sacri ordines perSimoniacam hceresim.quae dare pretium sulTecerit, ajstimetur? Ex qua re si

prima contra Ecclesiam orta, et districta maledi-
ctione damnata est,apudvos conferantur.Hinc ergo
agitur ut sacerdotii dignitatis in despectu.et sanctus
sithonorin crimine. Perit utique reverentia,adimi.
tur disciplina, quia qui culjias debuit emendare,
recti libraminis examenpensetur,dum improbequis
ad inanem gloriam locumfestinat utilitatisarripere,
eo ipso magis, quod honorem quaerit,indignus est.
Sicut autem is qui invitatus renuit, quaesitus re-
fugit, sacris est altaribus admovendus sic qui :

committit.et nefariaambitione honorabilis sacerdo- ultro ambit vel importune se ingerit, est procul
tii ducitur in depravatione censura. Nam quis de- dubio repellendus. Nam qui sic nititur ad altiora
nuo veneretur ijuod venditur,aut quis non vile putet conscendere, quid agit.nisi ut crescendo decrescat,
esse quod emitur ? Unde valde constristor et terrae et ascendendo exterius, interius ad profunda de-
illi condoIeo,quia dum Spiritum sanctum,quem per C scendat. Itaque, fratres charissimi.in sacerdotibus

manus impositionem omnipotens Deus hominibus ordinandis sinceritas vigeat, sit simplex sine vena-
largiri dignatur, divino munerehabere despiciunt. litate consensus, pura praeferatur electio, ut ad
sed prismiis assequuntur, sacerdotium illic subsi- summa sacerdotii non suffragio venditorum pro-
stere dici non arbitror. Ubi enim dona supernffi vectus, sed Dei credatur esse judicio. Nam quia
gratiae venalia judica^tur,adDei servitium non vita omnino grave facinus sit Dei donum pretio com-
quaeritur,sed magis contra Deumpecuniffi veneran- parare, vel vendere, evangelica testis est aucto-
tur. » Item ejusdem Theodorico et TehOuemperto ritas. Templum enim Dominus et Redemptor
regibus Francorum post aliqua (Idem in eod. lib., noster ingressus, cathedras vendentium columbas
epist. 116 :«FerturSimoniacambaeresim,qua3 prima evertit. Quid aliud est columbas vendere, nisi pre-
contra Dei Ecclesiam diabolica plantatione subre- tium de manus impositione percipere, et Spiritum
psit,et in ipsoortu suo telo apostolicae ultionis per- sanctum, quem omnipotens Deus hominibus tri-
culsa.atque damnata est,in regni vestri finibusdo- bui misericorditer voluit, venundare ? quorum
minari.Quae enim esse operavaleant sacerdotis.qui sacerdotium ante Dei oculos cadere, cathedrarum
honores lanti sacramenti convincitur habere per utique patenter eversione signatum est. Et lamen
pr«mium?Ex qua re agitur,ut ipsi quoque qui sa- n exerita dhucne quitiaepravitas vircssuas; namcogit
cros ordines appetunt, non vitam corrigere, non vendere, quos decepit ut emerent et dum non at- :

res componere studeant, sed divitias, quibus sacer tenditur quod divina voce praecipitur, Gratis acce-
honor emitur, congregare. Hinc fit etiam, ut inson- pislis, gratis date [Maflli. x, 8) : agitur ut crescat,
tes et pauperes a sacris ordinibus prohibiti, des- etgeminata fiat in uno eodemque delicti contagio,
pectique resiliant, et dum innocentia pauperis dis- ementis scilicet et vendentis. Et cum liqueat hanc
dubium non est quod priEmium illic delicta
plicet, haeresim ante omnes radice pestifera subrepsisse,
commendet quia ibi aurum placet etvitium. Hino
; atque in ipsa sua origine apostolica esse desta-
igitur non solum in ordinatoris et ordinati animam tione damnatam.cur non cavetur? Curnon perpen-
lethale vulnus infligitur, verum etiam excellentiae penditur,quia benedictio illiin maledictionem con-
vestrae regnum episcoporum culpa, quorum magis vertitur, qui ad hoc ut fiat haereticus promo-
intercessionibus juvari debuerat, praegravatur. Si vetur ?
enim is dignus sacerdotio creditur,cui non actionis « Plerumque igitur adversarius auimarum, duin
7."^ DR PRESSTTIUS KCCLKSIASTICIS. — PAHS 11. Ti
non polcst in his qnni ad facioni sunl pr.iva snhri- A 'lia Bolummodo rclribulionem i|ua;ruDt, ii nimi-
pore.culliiio specio i|uasi pictulis iiijc(l;i iiititui .sup- iiiin qiiod grulis ucccpcrunt, grulia nuii trihuunt,
ptanlare, suaiiolqtio forsitun dobero al) l)ubciilil)us iiuiu do iinponso nummuui cxpe-
oflicio sanctitutia
uccipi, ut si possit non habontibua erogari,
quod lunt fuvoris. Undo bcne cumjustum virum descri-
duniniodo vonena mortifcracieemosynffi cc-
vol sio berel prophcta uit : Qui exrulil manxts .mas uh omni
latuohuiiilpralione tninsfuniiut. Noi]uocnim cieemo- muncrc {Isai. xxxiii, 1.5). Noque eniiii di.xit, qui ex-
synu ropulunihi est, si piiiipcribiis disponsetur qiiod cutil nianus suas a muncre, sed adjunxit ab omiii,
e.\ illicitis rebiis accipitur, iiiiia i|ui liac intentioiio quiu mnniis ab obsequio, alius munus a
aliud
nialo accipit, utquasi benc disjionset, gravatur po- manu, aliud munus a lingua. Munus quippe ab
tius quam juvotur. Quoniam liquot oa esse perpelua obsequio est subjectio indebile impensa; munus a
uc solida, quaj vcra sunt, et quaj sincere potius manu, pecunia; munus u lingua, favor. Qui crgo
quam dolo congregantur. Elecmosyna lledemptoris sacros bonorcs Irihuit, lunc ab omni munere munus
nostri oculis illa nlucol, qti.T non de illicitis et excutit,quundo in divinis rebus non solum nullam
iniquitatc congeritur, Undo oliam illud ccrtum est, pccuniam, sed etiam humunam gratiam non rcqui-
quia et si raonastcria, aut xenodocbia, vel quid rit. Unde et Joanni episcopo Corinthiorum idem
11

aliud conslrualur, merccdi non proficit : quoniam ^ Gregorius post multa scribens ait (/ifr. iv, euis^ 55)
diini porversus emptor honoris in lociim transmit- Oportet ut nec percommodum,nequo pcr gratiam,
tilur, ot alios ad siii .similitudinem suh commodi aut qtiorumilDm supplicationem aliquos ad sacros
maleordinando destruit,
dilatione constittiit, plura ordinea con.scnliatis vel permittutis udduci.Nam et
quam ille pecuniam pro
potest aidiiicaro, qui ah co peccatum, sicut diximus, grave est, et sine correp-
ordinatione accepit. Neergo sub obtentu eloemosy- tione hoc non patimur remanere. « Quare nullate-
n;v cum peccato aliquid sludeamus accipere, aperte tcnus voluit Gregorius
sacra Scriptura nos prohibet, dicens : ll(isti,e ivijno- Proplerea vos tion auJitis; ijuia e.v Dco non estis
nivi aliominahiles, qua' i)j]eninlur e.v scclerc (Prov. {Joan. III, fu)\ ct alihi : Si ijuis ditigit mc, sermoncm
XXI, '11).Quidquid enim in Dei sacrilicio ex soelere mcum .tervabil (Joun. xiv, i^X). Et Psalmista de viro
oO'ertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam, injusto ait : f^oluit inteUigere ut benc ageret (Psal.
sed irritat, Ilinc rursus scriptum est llonora Do- : XXXV, 4). Quamvis igitur ab avaritia pecunia; in or-

minum dc tuis justis laboribus {Prov. iii, 0). Qui ergo dinandis episcopis aliquantulum ii tales videantur
male tollit. ut quasi bene prajbeal, constat procul quoquomodo manum retruhere, non ideo ad legiti-
dubio qiiod Dominum non honorat. Ilinc quoque mam liberalitatem ecclesiaslica electio pertincbit
pcr Salomonem dicitur : Qui offert sacrifwium de sed autconsanguinitatisa£fcctio,veIamicorumdilec-
subslantia pauperis, ac si victimel fUium in conspectu C seu etiam familiarium obsequia pra;valebunt. Et
tio,

palris (Ecc/i. xxxiv,24). Quantus autem dolorpalris quid prodest declinare a laqueo, si in foveam incida-
sit perpendamus.siin ejus conspectu filius victime- mus? Ait enira beatus Hieronymus Electio sacerdo- :

tur Et hinc facile cognoscimus, quanto Dcus omni- tum non jam juxta sanguinem, scd Juxta merita et
potens dolore exasperatur, quando ei sacrificium virtutes deferenda est. Cum enim aliquis dignissi-
de rapina tribuitur. Nimis ergo declinandum est, mus sacerdos diu in Ecclesia militans, ab episcopali
dilectissimi fratres,sub obtentu eleemosyna?. peccata electione ipsius cui servieratEccIesisj, a principibus
simoniacn ha>reseos pcrpetrare. Nam aliud est reprohatur, nunquid non Dei filius despicitur, ut
propler peccata eleemosynas facere, aliud peccata illud : Eijo di.d : dii cstis, omncs f et filii e.rcclsi
propter elcemosynas committere. » (Psnl. L\xx],C<.)Cum vero alicujus potentis filius im-
II.1! suntGregorii sanctissirai et doctissimi papae par meritis,ct injuste prajponitur, quid aliud quam
prosimoniacisetillicitisordinationibussaluberrimae Barahbas eligitur, qui filius patris interpretatur, ut
admonitiones; nec acquievit omnino donec collecta merito eveniat quod scriptum est : Ego sum Dcus
generali synodo hEc sub anathemate damnata peni- oninipotcns, rcddcns iniquiialcm patrum in filiis ac
tus impetraret sed astuta lurpissimae cupiditatis
; nepotibus(E.wd.\x-&\v,"). Qm^3.m autem adeo mcnte
iniquitas non suCferens se commodis licct turpissi- jj et corpore obceecantur, ut ipsos etiam parvulos ad
mis, imo periculosissimis, angustari, commentum pastoralem promovere curam non duhitent.quos nec
salis artificiosum reperit, quo scilicet illos sacerdo- mente nec corpore idoneos essc constct. Et qui
tio sublimaret, qui sibi post consecrationem tanto adhuc nec ipsa rudimenta humanoe naturaB suiTece-
subjectiorebessedebuissent.quanto nondivino,quin rint discere, hos ad magisteriani clevare non formi-
poliushumano judicio so fuisse promotos, ipsi pro- dant, judicesque constituunt aniinarum, gui adhuc
cul dubio reputarent. Quapropter omnipotentis Dei quid anima sit intelligere penitus nequeunt. Et qui
pra;co Grcgorius in Evangeliorum tractatibus (/(()?«. 4. docere populum instanter debuerant de divinis, do-
in £iian(/. ),'ut scilicet frequentius legi vel audiri ceri de sscularibus et etiara vilibus, prsceptorum
potuisset, disputat inquiens : « Sunt nonnulli qui verbcribus incipiunt. Et qui vereri ab omnibus de-
quidem nummorum prajmia ex ordinatione non buerant, ipsos etiam scholasticos timent.Xam quem-
accipiunt, et taiucn sacros ordines per humanam admodum olim sancti prajsules a paganorum riti-
gloriam largiunlur, atque de largitate eadem lau- bus recedentes, injurias et verbera ab infidelibus

Patrol. CXXXIV. 3
 .:

;o
ATTONIS VERCELLENCIS RPISCOPI
muiacris au ^uii.i,v^« ">—
. i i ,

cxiii, 8). Ait quippe

Et nec omnes qni confidmt in eis {Psal.
regulis possint erudun « Wo-
tur ut paganorum rursus beatus Hieronymus (1. vi in
Jerem., c. 12) :

ad cathedram,_et
nd'octos elevare metuunt dogma
novum in
philsophorum suomittere non lum hodieque ponitur, quando
elevatos disciplina; » Sane hic etiam inserendum
Ecclesia constituitur.
legisse me-
forraidant. .•(-„„„
pont.fices „ lor-
a lec- duximus, quod in Ezechiele propheta
omnes
Beatus quippeGregorius minimus Et faclumest in anno trioesimo
Ezednelis
gentUium inhibebat quaprop
tor :

visiones Domint;
:

tione .iibrorum prophels: : Cwli aperti sunt et vidil

episcopo scnbens ait ilib. ix,
De«iderio Galliarum f-cta cst super eum ibi manus Domini (E%ech. i, i_).

« Pervenit ad nos
quod sme verecundui et
dmms
Quod beatus Gregorius prudentissimus
nnst 48) in
fraternilatem tuam gram-
meraorare non possumus dogmatibus disputator ita disseruit, dicens (lib.
i,

exponere quam rem ita mo- quod

raaUcam quibusdara dicitur,
:
« Hoc autem
vehementms asp r- super Ezech., homil. 2) :

Tel suscepiraus. ac suraus quia trigesimo anno spiritum

prophetiae acceperit,
de te nobis bona d>cta fue- videhcet
nati, ut ea qu=B prius indicat nobis aliquid considerandum,
vertereraus qu,a
^an i" gemitum
raiu, in
et tristitian» :

rationis usum doctrinee sermo

u»uui u^^.i.w,^ ^ non sup-
e,— ,,,•!,„„ Chr
pv,risti
.
st
Chr.st, au
laudes qma
nuia juxta
iuxta raiuuub .

laudibus
^'^"dibus ^
se ore cum Jov.s
Jovis r..i„ T:„rin
Unde at ipse Dom.nus
irvop Tlntninus
J ^
n uno
in uno.se .
.^ ^^^^^
,f,cLa. et

non capiunt:et quara ^^'^;'^. ^f^ZToJ^ lln^

anno
au ^
duodecimo cetatis sua3 in medio doctorum in
„ niind nec iaico
--„:„ „„«.>,.o quod rehgioso conve
laico religioso couvb *„„„„.,„„= (Lt(f. n.
/f,,„. ii,
ricrprc-aUr;
.

beato tcmpio sedens,non docens sed

interrogans
[Leginnis quoque de hominos
nfatipse considera. » 46) voluit inveniri. Ut
enim noQ audercnt
C .-
Hieronymo, quoniam cum hbrura legeret anno duodecimo mtatis
quod v.r Christ a- in infirmitateprffidicare,ille
ronis ab Angelo
correptus sit,
dignatus in terra, qm
[figmentis.] Rudes sus inlerrogare homines est
paganorum
'
intenderet angclos docet in
nu per divinitatem suam semper
dant studiis, quibus cum
adhuc scholastici operam Quia enim ipse est Dei sapicntia,
de ipso an-
merita, a sola tantummodo cas- cffilo.
sterna,
nulia suflragantur quod beatitudo
castus potent, geli videndo vivunt, hoc
titatelaudantur:etquomodo dic, Moyses quoque per allegor.ae mys-
statui- satiantur. Quod
sentire non valeat prmoge-
nui adhuc incentiva(45) teriura admnnet, dicens : ?ion arabis in
tur puerulus in
medium, interrogaturpopulus qua- Primogenilum autem
perh.bct testi- mto bovis {Deut. xx.i, 10).
lis sit qui
ordinandus sit; cui taraen infirma a^tate prirai nostn
Quid supervacue bovis accipimus.in
sed invitus. aran-
monium non volens,
bonam operationcm. In qua tamcn
temporis
cum ab omnibus mut.hs v.-
auaeritur ut laudetur, nonest,quia cum piima sint adolescent.je,
omnium inquiruntur, quffi et.am os- dum
deatur? Vota nostra. lerapora, nobis adhuc a proed.-
iuventuLis
ca tamen qu;e proferunt
tendere publice metuunt,
*•
- . - .L „1 ,.rtvrtftn lincrnflR nOStraB

„..u e,i.,u, «
'pi»r"r.r„r; gauden : '
ir r:..:. audeat terram crdi.
... ..de..
proscindere non
«.«
alieni. «...-
cordis .»..:. Quoa-
quasi de infantishonore nos n.tra
dent plurimi, alii
dusque etcnim infirmi sumus, contincrc
prxst.g.um
tes alii tamen
clarum et manifeslum dum tenera bona c.tius
nosmetipsos debemus, ne
deridentes. Ipsequoquc parvulus de aliqmbus m- s. prius in
o=lcndimus quia et arbusta plantata,
si prsoparare poter, me-
:

terrogatus capitulis, quaj non fuerint, manu tacta cit.us

ares-
tremens leget p.ttacio, teVra radic.ta
moriler reddet, vel in aliquo cunt; at si semel radicem
fixerint, raanus langit ct
perdere gratiam, sed ma-
non episcopalem tiraens impellunt, nec tamen impellentes
nihil officit, venli
virgam. Non enim qus recitat
in-
gistri incurrere Et constructi parietes si impcUantur,
suffic.t, sed la3dunt
telligit, cujus nec
id corculura discere ab humorc suo sic-
quaerit. Interrogatur, sed eruuntur, nisi prius fuerint
verba tantum percurrere quousque ab humore pray.tat.s
cati. Mens itaque
qui interrogant non dub.tant, exsiccata, aliens l.ngu^T^
unde eum nescire
sua. perfecte non fuerit
quoquomodo d.dic.sse
respondere tamen esinde priusquara plene perci-
quaeritur ut sensum exponat,
sed ut manu tangi non debet, ne
confidunt. Xec soliditatem suam, ne impulsa ruat,
promat; non erara in- piat, perdat
verba tantum ali-iuo modo radicibus, dum plus quam
canomcus
canonicus ne velut arbustum sine
qairitur
quiritur examinetur, sed quasi ut
ut exarainetur, y^^' . ulitur flalibus arescat. Ad
^ on
ut mendacium
.
et fraiiQ va idior
j„„;.,rr, of,
f^^-''^ D
valet
olerare^ v^^^^^^^
qu.
nisi qua.
ostendenda, n.si
Srdo servetur, et
t„„ of Q pnmnlnrihus fir exemplUIU ergo
exemplura '"" sunt ostendcnda,
e.au non ,.v-i
oburabretur, et a compluribus
.. lir-
sit si veritate
. , 1

convalescerc debet mcns,

poterit quod Deus inflr-
flrma sunt. P.ius etenim
metur sed quis firmare
:

atque ad utilitalem
proximorum postmodnm de-
dicere possumus cum talis .n lic- cor-
mat? Quid enim mons.rari,cum jam nec pcr laudem elcvata
clesia prsponitur, nisi
quod idolum statualur? Ocu- percussa contabescat.
ruat, ncc pcrvituperationem
videt, sicut Dominus a.t .n
los enim habet, et non hmc, el doce;
illos : cwei sunl et duces
cxcorum Nam et si Timolheo dicitur: Prxcipe
Evangelio : Simile
ncmo adolescentiam tuam coviemmt {l Tim. iv, U)
Aures habet et non audit, ut al.b. :
nonnunquam
{Mattli. xv,14). in sacro eloquio sciendum cst quod
{Matth.xi. 15). Et,
Qui habet aures audiendi, avdiat adolescentia juventusvocatur; unde scnptum esl
Vcstri autem beati oculi,
quia vi- xi,
ut ad discipulos :
adolesccntia lua {bccli.
audiunt {Matth. xni, Lxtare, juvenis, in
derunt; et aures vestrx, quia ul ostendatur cujus aucton-
quod Psalmista de s.- 0). Profecto igitur,
vaiuc timendumest
LJD. valde
0). Ubi
16).
iiLiioiiuuii» V.-. -1

ediderat, incenlma.
Sic edere libuit, at Acherius
(45) Incenliva.
 "' DK PnRSSUIlIS ECCLRSIASTiniS. - PARS II.
7«
tah.s .sit in pr.T.licliono .Ttatis solul.r ohs., .I.:«c.i-
a ....Tamnnturn c.slo.li,.. r,„i„ oa q.ue
«imnlutinn.
quatonus e> cum v.taotBp.nlu omuiaqux.arl
bitu,-
at.,..c assentatiunc parala
«unt.manifestum c,,t non
pr. l.candum congruunt.concordare v.deantur.Noc possc diu pov^ovorarc. Kt paulo post
,.
„ I JuTa :
contra h.x^c movcro qucmpmm
debel .luod .Jeromi..8 autcm juslilia, manilcsta est^quia a vcro
a.quo Dan.o p..ophol,. sp.r.tum pucri ,H,rcoperint, doclinare
viru.u non dccet bonum.nec
quia mi..acula in o.xompla opo.-at.oni3 non sunt tra-
dlno
justum amce o
quomquam. noc doli aliquid ad "
'
licnda.0mni|Kiten3enim Dominus et linguas infan- '

r'
tium lcoit disertas. ct c.x orc infantium perlecit ../. P™""'""" "°" ^'"'^"'
quam"facere quod '.
laudom sed aliud est quod nos do doctrinaj usu
:
...
atque discq.lina, dicimus, aliurt quod de miraculo
^t^cum ipsi"cugnov'erint pmmittendnm^non
scmn.s Jam vero fuJsso'
s. qua,r,tur ut in ipsa quoquc sacramcnta tamen conlomplationo
.-ctat.s .ll.us cxprcss.ono mysticum aliquid dcsigne- penderint, sicut de Hcrode logimus
qui saltatrici
tur. ahsurdum non quod propheta Dominum est pr.mium turpiter promisit, crLcli el sol mI Tu?
quem verb.s denunt.at. .pso quoque .tatis su. po, quod .-cgnum pro salta iono ^-
pr mitU lu cru
tcmporc ostendat, cum dic.tur Anr,o ,nge.i,no : clclo,quod mortcprophet. pro juriSjura d re ig o„
;"'•"'"'" """' " '"" """"" '^«-tur.Quanto tolcrabiiius
«t!/;:" B fuisset' tale p r rium
(L.uh. .. 1). „ Jesus Chnstus antc tr.ges.mum vinajuravcrit.quod ojuratus intc;..altanti„m
choros
.tat,^su.a„numnunquamIeg.turpopulumpr.di- promiserit^f.rrctu: disco prophct. capuT;
ct ho"
r.,
a?stimatum ost (idei esse.quod amentia! fuit Noniio
Et omnes sanct, Patres asseque.Ues exemplum,
unquamadducar.ut cred Lonincaute pr mli's"
null. unquam pas torc
m.n,ste.-ium antc triginta principem Jephte, ut immolarot Deo
annos oonccdcre voluerunt. Qua etenim temeritate quidquT b
revortenti intra limen domus su.
occurr ret um c
,n membr.s .ll.us ullo modo f.cri posse credimus, ipsum voti pa^niluerit sui.postquam lilia occ ,"1'
quod .n 'P- summo cap.te rjon pr^sumptum ostcn- sibi. Donique scidit vestimcntl
sua, et dh t h"«
d,mus. Unde va de t,mendun., ne dum gratiam rne, fiUa! impedis me ; in Himulum dolorUfacu'es
sanct. sp,r.lus ah.s .nopte tnbuerc pr.sumimus, nuki (Judic. xr,
.psam a nob.s cxpel amus, st nudi efhciamur.dum
rriiMale 3.5). Mclius enim fu
promittere, quam promissum solvere
p r rcidT
.ncomrnodcal,osvest,reconamur;nostramquesalu- Quid etiam de fraude Gabaonitarum diceSum
tcm ,nd,s,.um est negl,gere,cum aliis non possimus e t'
qui metuentcs vene,-unt cum vors^t^a
prohccre.At en.m beatus Petrus apostolus Anani. simuLtes'
se de ter,-a longinqua esse, diuque
Saph.r. Quare conve.nl volns mentiri SpMlui perVgrTnatos
:
C ccBperunt ab Jesu Nave po cere!ut Lcum
sancto ? nonesUs komvnhus mentiU, sed Deo [Aet.., frrma;
societalem;et quia crat adhuc ignarusrco
9 b. en,m .11. morte pun.ti suni.qui tantummodo
um at
.
que incolarum inscius.non cognovit frau
dc prctro propn, agn mentrt. sunt.quid illis eo" m
restat nequc Dominum interrogavit sed ci to
qur lalsrs asser honrbus ficte sibi ia tali credidU teT
negotio ad tamentum disposuit.pacem d dTt crnlmavit siie'
.nvrcem respondent.ut h.reditatcm Christi
sanctam tatem sed
: „'bi in terras eorum ventum st de

quodaliquibus^lidiculum^nilirrir^^
ZZ^I^^^^-^HT'''''^''''-
videtur. lnsi,nenies,qui pianlavit

0, s'.io„'o„ ,„ipp. .;.:

s: ,£':'./"'-
s,iZi:;£;::,„
aurcm,non audiet ?
autqiU fin.iit oeulum non considerat P,nl vr-T,T

""'" -"•"»-•
"
''
.

p~-4
™
dederat revrandam °°o
°''°°'^^'''^*';°'=^°^=»'^^ non censu,t,qura
oon,, t

„:X":;'it"; °"';,"°
"i^.°tr*:.i„t.'":f,;:r.t
^r""',
''""^
firmata erat
^""''•°

i"i libertate do!o acquisita

omnrno gauderent.Mul-
Aif v«.= ..o t A . •
"^^"^''^o^Proptereaviliorisobsequioministerii-olo-

proeofraudulenterconstrinxerint,velconscriptionrs
utrtur tanquam
^eum 'facia^ris

Und! et idem b eus A^brl.t a!t"

^^^^ ^ ^"?
^^ T "",^'°""™ -endaciorvel fraude^con-
coutrao.cium nonnunquam p^om^su^J^I
=1^^^^^ qSst^i;!;-!
 . :

70 ATTKMS VKIiCEU.ENSIS RPISCOPI 8(J

test esse mitior, quam si his prffiponatur in spe- ^ dus est. Non enim sufDcit si sine crimine sit, quia

culum, qui veniens non possit sentire periculum ? mcritaejug dcbent praeire viam bonorum operum,
Aut quis ei se committat, quem non putet plus ut dignus habeatur ad ordinationem, sicut ait
sapere, quam ipse sapiat qui qusrit consilium ? beatus Ambrosius. Decet igitur sacerdotem ho-
Necesse est igitur, ut prKstantior sit a quo con- spitalem esse, benignum, justum, non alieni cu-
siiium petitur, quam ille est qui petit. Qiiid enim pidum, irao de suo jure cedentem potius aliqua
consulashominemquemnon arbitrerispossemelius si fuerit lacessitus, quam aliena jura pulsan-
aliquid reperire, quam ipse intelligis ? Nam quam- tem, et caetera. Unde ait beatus Hieronymus (li-

vis etiam in substantiis pauper aliquis esse videa- bro XVI, in Isaiam c. 58.) : « Non cst enim pec-
tur, sed si sapiens fucrit, magnum sibi creden- catum leve mittere margaritas ante porcos, et
tibus valet conferre solatium : sunt enim plerique dare sanetum canibus, et ordinationem clericatus
etiam viri boni qui tenues sunt censu, contenti nequaquam sanctis et in lege Dei doctissimis, sed
quidem exiguo ad sui usum, sed non idonei ad asseclissuis tribuere,etvilium officiorumministris,
subsidium levandae paupertatis alienje tamen sup- ; quodque indecorius est muliercularum etiam preci-
petit aliud beneficentic-e genus, qus juvare possinl bus in quo consideranda est loquentis in se Christi
:

inferiorem. Est enim duplex liberalitas una quae : apostolisapientia, qui ut ordinationis periculum
subsidio rei adjuvat, id est usu pecuni;e altera ; demonstraret adjunxit tormenta peccantium. Cum
qua: operarum collatione impenditur, multum fre- cnira dixisset, Manus cito non imposueris, illico
quenter splendidior,multumque praeclarior. Quanto sulijunxit : Neque communicaveris peccalis alienis
Abraham captumarmis victoribus recepit
illustrius (I Tim. V, 22). >.

nepotem,quam si redemisset?Quanto utilius regem Sicut ergo in ordinalionibus malorum particeps

Pharaonem sanctus Joseph consilii providentia ju- est et peccatorum qui tales constituit,sicin ordina-
vit, quam si contulisset pecuniam? faoile autem tione snnctorum particeps est corura justiti» qui
pecunia consumitur, consilia exhauriri nesciunt. boflos eligit. Insipientes vero et indignos ordinare,
Affabilitatemquoque sermonis dicimus ad conci- quid est aliud quam saocrdotium deturpare,Eccle-
liandam gratiam valere plurimura. Ex qua re ap- siam impedire,populum depravare ? Hinc propheta
paret, quia melior est sapientia negotiatione ar- ait Omnis qui non didicerit justitiam super terram,
:

genti et auri primi et purissimi ; et qui tenuerit veritatem non faeiet (Isai. xxvi, 10). Isaias quoquc
eam, beatus. Israeli comminatur dicens^Ecce dominalorDominus
Sane sciendum est quia nisi pastor Ecclesiffi sa- auferet ab Hierusalem validum et fortem, el honora-
pientiaj fuerit sale conditus, salutare pabulum Do- hilem vultum, et consiliarium, et sapientem archite-
minicis ovibus ministrare minime valebit, dicente C ctum, prudenlem etoquii mystici : et dabo pueros
et

Domino : Si sal evanuerii, in quo salietur ? (Matth.y principes eorum {Isai iii, 1). Et paulo post Spe- :

13.) Et Paulus apostolus ad Romanos : Sicut non culatores ejus cvci ; omncs nescieruni, universi canes
probaverunt Dcuni liabere in nolitiam, tradidit eos isti non valentes latrure {Isai. lvi, 10). Et rursus :

Deus in reprobum sensum, ut faciant ea, qitse non Ip.n pastores ignoraverunt intelligentiam (Isai. lvi,

conveniunt {Rom. i, 28). Item ad Timotheum Si : 11). Et alibi : Discite bonum facere, quxrite juiicium
quis dotnui sus! prexsse nescil. quomodo Ecclesix {Isai. I, 17). Et dc populo : Facti sunt in rapinam,
Dei diligentiam habebit? (l Tim. iii, 5.) Unde ma- et non est qui eruat ; in dircplionem, et non cst qui
nifestum est, quia tunc polest idoneus rector fu- dicat, rcdde [Isai. xlii, 22) ipse
turus probari, si prius domum suam recte guber- postmodura. Israel de insipientia ait

navit. Et mox subditur : Tcslor coram Deo et Chrislo Sacerdotes non dixerunt : ubi est Dominus ? Et tenen-
Jesu hxc custodias, sine prxju-
electis angelis, ut tes legem meam, nescicrunt me {Jer. ii, 8). Et
dicio nihil faciens inpartem aliam declinnns. Manus item Kovate vobis novale, et nolite serere super
:

cilo non imposueris, neque communica (/ Tim. v,2t). spi)ias {Jer. iV, 3).Et rursus : jUpcxi lerram, et ecce

[Sub testificatione ea quEe] ordinationem EcclesicB vacua cral, el niliili ; et cados, ct non erat lux in eis

mandant, |custodiri] pra^cipit [nihilque fieri sine p.

{Ibid., 23). Et de sermonibus siccitatis : Cerva in
pra?judicio : et non facile aliquis] accipiat eccle- agro pepcrit, ct reliquit, el onagri defecerunl, quia
siasticam dignitatem, nisi prius de vita cjus ct non erat licrba {Jer. xiv, 5, 0). Unde ait bealus
moribus fuerit disputatum, [ut dignus approbatus] Hinronymus (Idem., c.l4) : " Siccitas ha?c sape ac-
minister aut sacerdos constituatur, ne postea si cidit in Ecclesiis, quando cervi,et onagri invcniun-
reprehensibilis videatur, pceniteal forte principem tur in populis, qui magistrorum penuria contabe-
populi nonad liquidum prae.judicasse,sibiquemetuat scunt. Sunt qui possint discero et non sunt qui
;

iraputandum quodmeretur,si eum(i6)improbabili- possint docere.»Quomodo enim pastor essepoterit,

ter ordinavit. Peccat enim si non probat, et sic ordi- qui non noverit de pascuis judicare ; nec discernat
nat : nam melior coBteris debet probari qui ordinan- inler pecus raundum et immundum, et lepram et

(46) Si eum. Audacter, at verc em?ndavimus ; nam quod legebatur civem, ita ineptum erat, ut
ferri non posset.

i
81 DE PHBSSnillS KCCLKSIASTICIS. — 1'AnS II. 82
Ippram uvaraquo maturnm ot acorbam minimo in- A num vulnora altioraessot nesciat vulneribus viace-
lolligat ? Unde rnvcra cognoscere possumus, irato ruiu ? Kt tamen soDpe qui ncquaquam spirilualia
Domino stultos pastorcs in Ecclnsiis contitui, rur- pra3cei)tacognoverunt cordis sc medicos prodteri
suiiu|uo placuto, snpientes eo prmstanle ortlinari. non metuunl; duin ([ui pigmenlorum vim nesciunt
Quod ipse quoquo posl illuta( 17) (lagella indulgon- videri medici carnis erubescunt. Sunt etiam non-
tiani Israel per eumdom Jeremiam reproniiltens, nulli qui intrasanctam Ecclesiamper spcciem regi-
ait : Daho vobis puslores juxla cor meum.ct puscenl minis gloriam afTectant honoris videri doctores ap- ;

vos scieiilia et doclrina (Jcr. iii. 1.5). Stulti enim petunt, trunsccndero cajteros concupiscunt, atle-
opiscopi Qon paslores, sed incuBbncs dici possunt, stanlevcritateprimassalutationesjprimos rccubitus
eo quodsanctumincubent Ecclesiam ;nouorrantes in cainis,priiuu3 in convenlibus cathcdras quairunt
requirunt oves, sed collectas etiam errare porrait- {MaUh. xxiii,2) ;
qui susceptaj cura; pastoralis offi-
tunt, ut unaqujeque per viam quam vohierit gra- cii ministrare digne tanlo inagis nequeunt.quanto
diatur et in his revera imploatur quod in Judicum ad humilitalis mugisterium ex sola elatione perve-
volumine legitur : In dicbu.'! illis non erat rc.r in nerunt. Ipsa iiuippe in magisterio lingua confun-
Israel sed unusijuisquc quod sibi rcctum videbalur, ditur, quando aliud dicitur et aliud doeetur.»Hinc
koc laciehat {Jmlic. xxi, 2i). De talibus quidem r. Jacobus : Nolite pltires magistri fieri fralres mei
legitur in Evangelio Omnis arbor qux nou jacit
: scientes quoniam majtts judicittm sumitis (Jac.
Iructum lionum e.rcidelur et rn ignem mittclur ni. 1).
{Mattli. III, 10). Gregorius (parte i, I. i, Cura- past. Item Grcgorius « Qui sacris ncscit obedire ca-
.•

cap. i) : « Pastorura impcritia voce veritatis incre- monibus, nec sacris sit dignus administrare alta-
patur, eum per prophetam dicilur : ]psi pastores ribus. Non debet honoris ducatum suscipere, qui
ignnravcrunt scienliam {Isa. lvi, 11). Quos et rur- nescit subjectos tramite vit<e melioris praiire. » Et
sus Oominus detestatur dicens legem : Et tenentes rursus : « Sicut iniqui et peccatores ministerium
nescierunt nte {Jer. ii. ab eis
8). Et nesciri se ergo sacerdotale assequi prohibetur ita et im-
indocti
veritas conqueritur et nescire se principatum ne- periti tali oflicio retrahuntur, IUi enim exemplis
scienlium se protestatur quia profecto hi qui ea : sui vitam bonorum oorrurapunt isti sua ignavia
qua; sunt Doraini nesciunt a Domino nesciuntur, iniquo corrigere nesciunt. Quid enim docere pote-
Paulo attestanle qui ait.- runt quod non didicerunt.' Deainat locum docendi
Silqtiis utitemignorul,igno-
rabitur [l Cor. xiv, 33). im- suscipere qui nescil docere.Ignorantiaquippe prae-
Plerumque pastoruiii
peritia meritis congruit subjectorum.quia quamvis sulum vita; non congruit subjectorum " Et alibi :

lumen scicntiae sua culpa cxigente non habeant (part. II lib. past. cap. 3) « Sit rector discretus ;

districto tamen Dei judicio agitur, ut per eorum ^ silentio.humilis in verbo, ne aut tacenda proferat
ignorantiam hi etiam quisequuntur otfendant.tlinc aut proferenda taceat. Nam sicut incauta locutioin
namque in Evangelio persemotipsam Veritas dicit: errorem pertrahit, itaiiidiscretum silentiumhosqui
Si cxcus cxco ducalum prxbeal amho in foceam erudiri poterant in erroredereiinquit.Sffipe naraque
carfmr (.Va<//i. XV, li;. Hinc Psalmista non oplantis rectores improvidi humanam amittere gratiam
animo, sed prophetantis ministerio denuntiat di- Ceecus pastor
cens Obscurentur oculi eorum ne videant et dor-
: est, qui supern» lumen cons
sum eorum semper incurva (Psal. Lwm, 2'i). Oculi prasentis vitse tenebris pressus
quippe sunt,qui in ipsahonoris summi faciepositi dum venturam lucem nequaquara dilligendo con-
providendi itinerisofficium suscipiuntquibus nimi- spicit ait : Parvo
rum qui subsequentor inh,T?rent,dorsa nominantur autem naso tenendam mensuram dis-
est qui ad
Obscuritatisergo oculis dorsum flectitur ;quia cum cretionis idoneus non est. Nosque quippe odores
lumen perduntqui praeuntprofecto cuncli
scientiae fetoresque discernimus. Recte ergo per nasum dis-
ad portandapeccatorum onera curvanturquisequn- cretio exprimitur, per quamvirtutes eligimus, de-
tur. » Item (^in prolog. part. i) : « Sunt plerique licta reprobamus. » Et rursus « Durum quippe
:

paswrum qui dum non

mentiri se nesciunt, qua; J) est ut qui nescit tenerc moderamina vitaj su«,
didicerunt docere concupiscunt qui pondus magi- : judcx vitu3 fiat aliena;. Unde recte per prophetam
sterii tanto levius a;stimant quando vim magnitudi- dicitur : Mortificabant animas qttw non morittntur
nis illius ignorant.Ut qui indocti ac praecipites do- ct vivificabant animasquxnonvivunt {Exech.^ni,i9).
arcem tenere appetunt,a praecipitationis suk
ctrinae Non morientes quippe mortificat, qui justumdam-
ausibus in ipsa locutionis janua repelluntur. Nulia nat, et non victurum vivificare nititur, qui reum
ars doceri prjesumitur, nisl tanta (48) prius medi- a supplicio solvere conatur. » Isidorus (lib. iii

tatione discatur.Ab imperitis ergo pastorale magi- Sent. c. 36.) » Tam doctrina quam vita clarere
sterium qua temeritate suscipitur.^Quoniam estars debet ecclesiasticus doctor : nam doctrinasine vita
artium, legimen animarum.Quis autem eogitatio- arrogantem reddit, vita sine doctrina inutilem fa-

{'il) Post illata. Hic etiam nobis, nec fortasse (48) Inlcnht. Editi, in lenta quod cum non place-
nimium.induIsimus.Nam hoc loco Iegebatur/)0«fM- ret, sic emendavimus, ut vides.
lata.
83 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 84

cit. B llem (Idem ibid., cap. 46) : « Sacordotes po- A cogilalum iuum in Domino el ipse enutriet (Psal.
pulorum iniquitate damnantur, si eos aut igno- Liv, 23-) Et item Dominus scit cogiiationes ho-
:

rantes non erudiant, aut peccantes non arguant. minmn quoniam van;v sunt {Psal. xcui, H). Et
Testante Domino ad proplietam : Specidatorcm te alibi Nisi Dominus xdificaverit domum, in vanum
:

dcdi domus Israel. Si non fiieris locuius iit se cu- laboraverwit qiii cedificant eam [Psal. cxxvi, 1). lit

stodiat impius a via sua, ille in iniquiiate sua mo- Isaias ait : Vse filii deserlores, dicit Dominus. ut

rietur sanguinem vero ejus de nmnu tua requiram

;
jaceritis consilium, et non ex me, ui ei ordiremini
(Ezech. .XXXIII, 7). Prosper (sive Julian. Pome-
;> telam, et non per spiriium meum (Isai. xxx, 1). Et
rius, ]. 1 de Contemplat vila Quod vero
c. 20) : « iterum : Fecisli malum in oculis meis, el quse nolui
dicit Apostolus, ut nos formam debeamus exhi- clegistis (Isai. lxv, 12). Etrursus : Non enim cogi-
bere fidelibus quid vnlebit si is cui vel exhor- tationes mex ,eogitationesvestrx neque vix mex, vise
,

landi bonos, vel castigandi malos cura commissa veslrx, dicil Dominus (Isai. lx, 8). Et alibi Non :

est, bene vivendo se imitandum bonis non ex- _ mitlebam prophetas, et ipsi currebant (Jerem. xxiii,
hibeat, et malos tacendo non arguat ? » Miror 21). Hieremias quoque ait : Maledictus liomo qui
ergo qua inani deludantur intenlione, qui Domi- confidii in homine, ei ponit carnem brachium suum
nicam parvipendentes censuram, qualescunque ad r> {Jercm. xvii, 5). Et : Denedietus vir qui confidii in
episcopalem diguitatcm eligere quaerunt, quossibi Domino, ei erii Dominus fiducia ejus (Ibid., 7). Et
magis utiles, quam Ecclesife profuturos suspican- item Scio, Domine, quia non sunt hominis vix ejus
:

tur. Uude sa^pe evenire solet, ut nec Ecclesiaj nec viri estutambulei,et dirigai gressus stios {Jerem.
congruos, nec sibi proficuos sentiant : et dum pro X, 23). Et rursus : State supcr vias et videtc el in-
amore hominis Deum non meluunt, offendere terrogate de semiiis antiquis quse sit via bona ; et

quo con-
ab ipsis solent eliam perpeti injuriam, ambulate in eaci invenietis refrigerium {Jerem, vi,

tra Uei nutum provehunt ad cathedram ut merito ; 16).Maxime quidem temeritatis est gratiam sancti
se errare doleant, qui Dei honorem suo non pras- Spiritus injuste ofTerre, quam novimus eumdem
posuerant. Unde beatus Ambrosius ait (lib. iii spiritum minime [confirmare ; nec securus potest
Offic. c. 10) « Non potest homini
: amicus esse, esse de munere, qui hujusmodi officium suscipit
qui Deo fuerit infidus. » Si euim secundum bea- indigne]
tum Aposlolum, Quid oremus, ut oporiet ncscimus tanquam Aaron.Sed ne aliquis . .

(Rom. viii, 26) quomodo scire possumus odis Dominus sua

nobis concessit perquirere mandata. Interrogemus
quae evideant, itafuerunt testamentum,
si nostraB solius G quara etiam et per Evangelium,interrogemus pro-
curffi committamus.Hinc raro omnino eveniet,quod phetas, interrogemus apostolos, interrogemus sa-
pro Primum quarite crorum canonum edicta, atque cseterorum sancto-
regnum Uei et jusliiiam ejus ct hxc omnia adjicien- rum Patrum statuta, et quod ab eis didicerimus
tur vobis (Matth. vi, 33). Si quis certissime teneamus.
sari tentaverit, ut sibi profutura absque justitia Nullis novis consiliis decipiamur, ut ea qus ipsi
quajrant, seipsum destruere sanxerunt, violari aliquo modo conemur quoniam :

stabilire valebit. Ait enim ipse de divite plurima qui illorum contendit regulis impuguare, restat ut
sibi in futuro promittente : Slulte, hac noctc re- eorum non mereatur consortium obtinere.Ait enim
peieni animam tuam, quas autem parasii cujus erunt dictum est Qui mecum non est,
ipse DomiTius, ut :

{Luc. xii, 20.) Et alibi : Omnis planlatio quam non conira me est, et qui non colligit spargit (Luc. xi,
planlavit Pater meus cwlcslis, eradicabitur (Mvlth. 23). Et iterum : Qui non inirai per ostium in ovile
XV, 13). Et rursus : Qui mecuni non cst, conlra me scd aliunde ascendii ille fur cst et latro (Joan. x, 1).

est ; et qui non colUgil mecum, spargit {Malih. xii, Unde et mox sequitur : Ego sum ostium, per me si

30). Et Joannes Baptista : Nemo potest habere, nisi quis inlraverit salvabitur (Ibid., 9). Et contra indi-
quod ci fiteril datum destiper (Joan. xix, 11). Et ]) gnos pastores ipse per prophetam queritur,dicens:
beatus Petrus apostolus Humiliamini sub potenti : Ipsi regmavcrunt et non ex me; principes exsiitcrunl
numu Dci td vos cxaltel in tempore Iribulationis. et non cognovi (Osee viii, 4). Undc ait beatus Grc-

Omnem sollicitudinem vestram projicicntcs in cum, gorius (parte i Cttrx past., c. 1) ; « Ex se namque,

quoniam ipsi cura cst de vobis (l Petr.v, 6). Joannes ct non ex arbitrio summi recloris regnant,qui nul-
quoque evangelista a\i:Omn.e dalutn oplimum,et omne lis fulti virtutibus,nequaquam divinitus vocati,sed

donum perfeelum deswsum est, descendens a patre sua accensi cupidine,culmen regiminis rapiuntpo-
luminum (Jac. i, 17). Et Jacobus aposlolus Eccc : tius, quam assequuntur. )- Inuliles namque sacer-
nunc qui diciiis : hodie aut cruslina ilmnis iu illam dotos inlernus Judex et provehit.et non cognoscit,
civilalcin et fuciemus ibi annum, ct mercubimur quia quos permittendo tolerat,profecto in eis judi-
et lucnihi faciemus. Qu,v cnim vita vestra ? Vapor cium approbationis ignoral.Unde ad sequibusdam
esi ud iiiodicum apparens, deinceps exterminabi- per miracula venicntibus dicit : Becedite at me,ope-
tur (Jac. IV, 13). Psalmista quoque ait : Jacta rarii iniquilatis, nescio qui eslis (Matth. vii, 33).
 85 DE PnESSURlS KCCLIilSlASTlCIS. — PARS II. 86

Sano sciendum, quia tuno potcril epiBOopalis re- A. tnei in cunctis montibuf et iii universo colle excelso .

vorcntiu nianero sincera et illilpiitn, si oniiiiHtianis •/ super omnem faciem terr.v dispersi sunt omnes
fucrint coinpotentia in omnibus jura scrvuta. Noui (jrcijesmei, et non erat r/ui requireret, non erat,
qui (liligenli exanainalionerPRulariterrucrit olcclus, inquam, qui rcquireret. Proplerea, pastores, audite
pro Ctiristi miscricorrlia creciiinus, quia suis oxi- verlmm Domini. Vivo ego, dicit Dominus, quia pro co
stoiilibus culpis vix unquain crit dcjectus. Scd quia quod facli sunt grcjes mei in rapiuam, et ovcs mex
irrcligioso eliguntur, iniiiiitcr ordinaiilur, inditfc- in dcvorationem omiiium liestiarum agri, eo i/uod non
renler accusanlur, injustc opnriinuntur, pcrlido cssct pastor : neque enim quwsierunt pa.Hores greijem
dejiciunlur, crudeliterctiani ali'fUando ot nocantur. meum ; sed pascchant pastores scmetipsos, el greges
Umuia taiiion qua> pro tali illicita ordinntione inala meos non pascebant. Propterea, pastorcs, audite ver-
evcniunt, ad ordinantis pertinoro pcriculum inani- bum Domini : llxc dicit Dominus Dcus : Ecce ego
iestum esl. Ucniquo tandiu inquiiendus, voi oxami- ipsc super jmstores requirum rjregem mcum de mami
nandus (UJ^est (luiud pontificaleni provoliutur gru- eorum, et cessare eos faciam, ut uttra non pasrant
liain, quandiu talis invoniatur qui pro suis meritis ijrcfjem, nec pascant amplius paslorcs semclipsos : et

digno ab omnibus vencrotur, et a iiomine jani in liberabo gregem meum de ore corum, ctnon erit eis
posterum accusetur nullamque ejus sancta oon-
;
j^
ultra in escam. Quia hxc dieit Dominus Deus : Ecce
versatio turpem ultra oriri porraittat vel suspicio- ego ipse requiram oves meas, et visitaho eas. Hicut

nem. Aitenimbcatus .Xugustinus » Qui Pastorum • : viiitat pastor gregem suum quando fueril in in die,

nomen audire volunt [Non dobct medio ovium suarum dissipaturum : .fir visitaho oves
ordinari qui logitime possit accusari. Si vero, ut in meas, et liberabo eas de omnibus tocis in quibus di-
talibusquod pejusevenire solot,lalsa ab aliquibus spersx fuerant in die nubis et caliginis. El educam
vaniloquii postniodum opiniono ventilctur, ipsi] eas de popuUs, et congregabo eas de tcrris, et inducam
dignam iniquitatis suae pa;- cas in terram suam : el pascam eas in montibus
nani patiantur. Dc illo taincn nil indecorum atquc Israet, in rivis, el in cunclis sedihus terrse.ln pascuis
[sinistrum ullo modo jam ultru credatur.] Quo- ubcrrimis pascam eas, ct in montibus e.vcelsis Israel

modo enim libere poterit episcopus stultorum erro- sunt pascua earum : ibi requiescent in herbis viven-
res redarguerp, si se timeat tibu.^, ct in pascuis pinguibus pascentur super montes
impediri. Saniori quaproptor uti convc- Ego pascam oves meas, et ego eas accubare
Israel.
nit consilio, et sic oinnipotentis secuta non
dicit Dominus Dcus.Quod perierat,requiram,
p?t (50) faciam,
voluntas, ut ei pia Majostas * acta nostra dirigat et quod ahjectum eral, reducam : rt quod confractum

universa. Ejus si rite asscquamur servitium, nos- fuerat, atligabo : et quod infxrmum erat,consolidabo :
tra: quoquesalutis ipsc perficiet statum. Decot ergo C ct guod pingue et fortius, cuslodiam : et pascam

ut nec indisni ordinentur, nec ordinati vexentur. illas in judicio. Quid rogo, est Deus, ut ea quaj ad

Talisqus(51)ordinandus,qui jam in perpctuum non ipsum specialiter pertinent nostris audoamus usibus
sit vexandus, sed cum ingenli honoro habendus, retorquerc, ot qiia; suis jubet committere dilectis,
et summa diligentia observandus. Gratiaabsit,cau- nostrisne timeamus tribuereasseclis ? \unquid nos
sam merita docornant. Qui onim quem diligit in- pariter et ipsos oum voluerit perpetuis pnterit im-
juste viderit pra;latum, lunc jam lugeat necesse plicare ruinis ? Non enim quse nobis delectant haec
est ut dejectum. Sic est enim qui indigne aliquem agere, sed quae aDeo jubentur custodire oportet.
subliraare laborat,quasi qui ad altiusprotrabit prffi- Neo consideremus quod sint aspera, sed potius in-
cipitium, ut inde deterius demergatur. Unde et tendamus quod omnino sint observanda. Nam cum
Dominus ad Ezechiolem loquitur, dicens (Ezech. diccret Dominus ad Abraham E.vi cle lerra tua,et :

sxxiv, 2) : Fili hominis propheta de pastoribus Israel, de cognutione tua ; et vade in terram quam monstra-
propheta el dices pastoribus : Ilaec dicit Dominus vero tihi (Genes. xii. Mulcebat Abraham suorum
11.

Deus : Vx pastorihus Israet qui pdscebant semetinsos. suavitas, sed imperii C(plestis, et remunerationis
Nonne greges pascuntur a pastoribus ? lac comedeba- asternae consideratioeum amplius movebat immu- :

tis, et tanis operiehamini et quod crassum erat occi- n tari quapropterin meliusmalas convenit consuetu-
,

debatis ; gregem autem non pascebatis. Quod injirmum dines, et unusquisque suum ministerium sollicite
fuerat, non consolidastis, et quod xgrolum, non sa- custcdiat, nec alienum usurpare intondat. Clerici
nastis; quod fraclum cst, non aUiga.^tis; cl quod militiaiu non exerceant, nec publica vecligaliaexi-
abjectum est, non rcdu.cistis : quod perieral non gant, et fcnus nullo modo exsequantur. Laici quo-
quxsistis, sed cum austeriiate imperabatis eis, et cum que cujuscunque sint ordinis vel dignitatis, eccle-
potentia; ei dispersx sunt oves mex, eo quod non siasticarumrerumdominationemveldispensationem
esset pastor, et (actx sunl in dcvoralionem omnium arripere non praesumant nec aliquem in clericorum
:

bestiarum agri, et dispersx sunt. Erraverunt greges gradu constitutum judicare aut vexare conentur,

(49) E.eaminandus. Sic codex Resb. emendate : pro pia majestas, lego pietas.
prior editio, e.veommunicandus, corrupte. (51) Talisque. Sic codex Resb. edili, tahs quxra-
(50) Seruta non «/. Locus bic sanc corruptus tur.
est conjicio legi oportere, scquenda nobis est, et
:
87 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 88

nisi abepiscopis, ad quos, ut jam supra dictumest, A 5'«<?e«'«« (Ibid., 24). Uenique §i necesse fuerit,
perlinent, pro aliqua utilitate invitentur. Ait vero omnis Ecclesia; thesaurus laudabiliter in prfediotis
beatus papa Cornelius « Laicis quamvis religiosi
: expenderetur nihiltamen horum prnlthesauro com-
;

sint, nulla tamen de ecclesiasticis facultatibus ali- mutandum est:verum omnia quae ad usus EcclesifB
quid disponendi legitur unquamattributa facultas.» pertinent, ornamenta EcolesiK sunt, prcecipue sa-
Beatus quoque Joannes Baptista publicanis et mi- cerdotes, clerus et familia, nec possunt absque pe-
litibus ad suum baptisma venientibus, et quod fa- riculo abuti.Hujuscemodi ergo sanctarum ecclesia-
cerent interrogantibus dixit : Nihil ampliiis gtiam rum persecutores beatus Pius Romanus pontifex
quod constitutum est vobis, facialis ; et neminem con- (Pius papa I) increpans, ait [epist. 2) « Ad sedem
:

cutiatis, nerjue calumniam fuciati%, el contenti estote apostolicam peilatum est quod sint inter vos con-
ilipendiis vcsiris (Luc. iii, 13). Stipendiis quidem tentiones et a;mulationes, et pra^dia divinis usibus
suis contenti sunt, qui illicita non apponunt, neo traditaquidam bumaiiis applicant usibus, et Do-
aliena concupiscunt. In electione vero pontificum mino Deo, cui tradita sunt, ea subtrahunt, ut suis
[sanctorum in omnibus canonum ordo servetur, usibus inserviant. Quapropter ab omnibus illius
nullusclerusvelpopulus pr.ejudicium patiatur; sed usurpationis contumelia depellenda est, ne praedia
libera sit eis absque alicujus controversia facultas tj usibus secretorum ccelestium dieata, a quibusdam
.-i
tranquille quem melius praividerint, eligendi. Eleo- ' ^
irruentibus ve.xentur. Quod > si quisquam prtesum-
tus quoque tam a metropolitano, quam a OKtoris pserit, sacrilegus habeatur, et sicut sacrilegus judi-
comprovincialibus episcopis diligentissime exami- cetur. Ipsos autem qui hoc agunt,clericos et Domi-
nandus erit. Quod si quis contra eum] juste aliqua ni sacerdotes persequi, eosque infamare audivi-
poteritobjicere, licentiam habeantin omnibustunc mus, ut malum supramalum addant, et deteriores
[ventilare, quem si convincere poterit de culpa,] a fiant ; non intelligentes quod Ecolesia Domini in
benedictionis removeantur gratia. Si vero dignus sacerdotibus consistit, et crescit in templum Dei.
inventus fuerit, tunc cum[consensu et notitiaprin- Et siout qui Ecclesiam Dei vastat, et ejus proedia
cipis] ad cujus ditionem eadem parochia pertinere et donaria exspoliat, et invadit, flt sacrilegus : sic
videtur, solemniter et devotissime [consecretur. ille qui ejus sacerdotes insequitur, sacrilegii reus
Post cujus ordinationem] omuium adversariorum existit, et sacrilegus judicatur. >funquid si aliquis
linguK refrenentur, neo sibi jam licere putent oon- monilia sponsarum vestrarum detraxisset,injuriam
tra praelatum quod dudum licuit [in collega] nul- : eis, et potius vobis lactam conquereremini ? Ait
lusque eum accusare vel judioare ulterius praesu-
enim beatus Gregorius Omnis qui nostra tollit : c<

mat, nisi quemadmodum canonum decent edicta. inimious est. Cum enim omnia quae sponsa habere
Dc quibuB, no a nobis omnino viderentur oniissa, C videtur,ad ejussponsi constet respicere dominium,
quaedam quamvis pauca in principio hujusce nos- et sanotam Eoolesiam Christi sponsam esse nullus
ira; adnotationis commemorare curavimus. Sed et abneget oatholicus, omniaquae Ecclesiaj sunt Chri-
si cui fortasse et illa non sufficiunt, sanctorum sti esse probantur et qua3 ab ea auferuntur, ipsi ;

Patrum statutadiligentissime perquirat,ut plenius procul dubio tolluntur. »

inde instrui vaieat. Revera ergo inimicus Christi efficitur qui eccle-

Explicit pars secunda de ordinationibus siasticas res usurpare conatur, nec immerito eadem
episcoporum. decidet sententia, quam beatus David proclaraans
ait : Inimici vero Domini mox ut honorificati fue-
PARS TERTIA.
rint et exaltati, de/icienteK quemadmodum fumus
De facultatibus Ecclesiarum.
deficient {Psal. xxxvi, 20). Qui enim Deo creatori
Prsterire non possumus, quod res ecclesiastica; suo, et omnium beneflciorum datori inimicus
post mortem vel expulsionem episcopi in direptio- esse probatur ; homini, per quera haec tantum-
nemet rapinam saacularibustradantur^cumdignum modo ministrari aliquo raodo possunt, fidelem se
sitquod eain episoopio re:napeant,per ccconomum esse revera mentitur. Quid ergo juvat eos esse
dispensatores eoclesi® usque ad ordina-
et ca;teros n Christianos, et Christi deprajdari Ecclesiam ? Quod
tionem futuri episoopi intemerate serventur, ne ab beatus Paulus apostolus increpans ait : Qui abomi-
per quodvis ingenium ullo modo subripiantur.
aliis naris idola, sacrilegium facis (Rom. ii, 22). Divin»
Quid enim interest si vivente episcopo, aut post enira res non hoininura posseasiones esse nos-
mortom ejus, res ecclesiastica; ab exteris diripian- cunUir, nec licet sKCulariura dignitatum inde fleri
tur?aut quid prodest si similia oonserventur,horrea addilamentum: quoniam ecclesiasticorum vel pau-
autem et cellaria, clerus et familia, et caetera quae perurn sunt praparata ad usum. Decet namque ut
ad Ecclesiara pertinenl depriedentur ? Talibus enim sancta Ecclesia inconcussa atque inoffensa ab om-
ait Dominua in Evangelio Vos dicitis : qui jurat in
: nibus observetur Christicolis, nec in aliquo deho-
altari non debet ; qui autem jurat in auro quod nesteturabipsis.Sponsaenim,utjamdiximus,Chris-
super altare est, dehet. Stulti et rxci, quid est plus ti est, etomniura domina,qui se de Domini confiten-

aurum, un atlarc quod sanctificat aurum ? (Multh. turesse fainilia. Quis ergo tam insipiensChristianus
xxiii, 17.) Etitcrum : Culicem liquantes, etcamelum ejus se dominum audcat nominari, vel ejus rebus
8!» DK PHKSSUIU" T^CGLESIASTICIS. — PAIIS 111. HO
priBsumptive perfrui ? Scriptum quippe est : Non esl A Et Jeremias Hxe dicit Dotninus:
(Pstil. lxxxii, 15). :

servns super (tominum suum (Math. x, 2i). Dignum Adversum omiies vicinos meos pessimos, qui langunl
enim procuralorcm oi inter hoiuines invcniro vi.i luvrcdilulem, qunm Iribui populo meo Israel. Ecce
possumus, Dominum autemcjuspenitusignoramus ego eveltam cos de lerra sua (Jerem. \ii, \i). Di-
prfftcrillum, ilc quo Joanncs Baptistaail: (3ui7m/'f/ gnum [est ul] (|ui ccclesiasticas res, I)ei siquidem
sponsam, sponsus est (Joan. iit, 2'.)). An suncta Ec- hiireditatem contaminare preesumunl, a propria
clesia sponsa Christi qua justo pcrfrui polcrunt excludantur.
summa itaquo Salomone ipsam lloc vcrodiligentissime intuendum est, quia Dcus
rursus devotissime imploremus^ ut ipsam pro nobis omnipotens, quamvis nostris exigentibus culpis Ec-
ad eum inlerced auferre, sod devo- clesiainsuara nagellarevolueritpcrdcpraedationcm,
tissimc, qua! necessaria sunt inibi postulare .... vol ali(|uamcontritionem, non suisdilectis, sed illis

re, nam ct David csuriens propositionis hoc agcre pcrmittit, quibusdiram exindo in poste-
panes de templo arripere vi non prffisumpsit. . . . rum reddat vicissitudinem. Utin Isaia legimus, de
. . . . Jerusalem dicente Domino ad Babyloniam Sede
donis vero, quamvis a rege missus, quia de :

temploDoi aliquid auferre voluit, ab angelo percus- tacens intra tencbras, filia Chaldxoruni; quia non
sus est. Sod quid mirum, si fidelis princeps reni n vocabcris ullra domina regnorum. Iratus sum super
Dco dicatam in maxinia quamvis constitutus neces- populum mcum, ct contaminavi hxreditatem meam,
sitate arripere timuit. cum etiam ab ipsis paganis et dedi eos in manu tua, non posui.ili eis misericor-

et barbaris tam in Veteri Testamento quam in
Novo hoc ipsum observatum legaraus Nam Pom-
peius vir gentilis et bellicosus, cum rebellantem
Jerusalemexpugnasset, infinitamthosauricopiamin
templo Domini audieratcongregatam,ad quam cum
modo videndi solum causa accessisset, cuncta quoe
dias (Isai. xlvii, 5). Quamvis enim Chaldaios Domi-
nus ad capiendum Israel miserit, sed quia crudeli-
tate in eis propria abusi sunt, et ma,jores illis im-
posueruntplagasquara Dei ultioefflagitabat.iratum
se adversus eos manifestissime clamat. Et paulo
post rursus ad Hierusalcm Eos vero qui judicave- :

aderant sibi sigillatim jussit exponi. Quarum multi- runl te, ego judicabo (Isai. xlix, 25), et omnem
tudinein admirans, nihilpenitus exinde contingere linguam resisientem tibi, judicio judicabis [Isai. liv,
preesumpsit Item Alericus vir infidelis el barbarus, 17);etitem: Non in sempilernum litigabor, neque
cum bello Homanam cepisset urbem, omnia qutead usque ad finem irascar (Isai. lvu, 16); et iterum :

Ecclesiam confugerant salva esse permisit. Et hoc mea percussi te, et in reconciliatione
In indignutione
illi divinamysteria ignorantes. Catholici vero prin- mea misertus sum tui [Isai. lx, iO). Et Jeremias :

cipesmanifestumestquiaEcclesiaBDeinonprffisump- Sanctus Israel Domino primiti» frugum ejus, omnes

serant dominari,sed elegerant sedule famulari. Ido- C qui devoranl eum delinquent, mala venient supereos,
lis quoque servienles terram sacerdotum, vel tem- dicit Dominus (Jerem. ii, 3). Et David in psalmis :

plorum suorum a publica functione removebant. Ipsi obligati sunt, et cecidcrunt ; nos autem surre.vi-
Quod et de Pharaone rege -Egypti legimus, qui mus ct erecti sumus (Psal. xix, 9); et item Qui :

cum omnem terram .Egypti suae redegisset ditio- tribulant me inimici mei, ipsi infirmati sunt, et ceci-

ni, terram sacerdotalem excepit, et indemnem per- derunt (Psal. xxvi, 2). Et Dominus de Israel rursus:
misit. Visitabo in virga iniquitales eorum, et in verberibus
Quid ergo de illis, qui ea quse ad prssens inve- peccata eorum. Misericordiam autem meam non dis-

niunt depraedantur, et quoe in futuro congregari pergam ab eis ; neque nocebo in veritate mea (Psal.
posse credunt, exactori quasi sub pastoris nomine lxxxviii, 33). Et item Jeremias ad Dominum :
vendunt, et quanto majora fuerunt patrimonia, Tradidisti enim nos, ut emendaremur ; illi autem
tanto prolixius episcopalis ordinatio propalatur ; ut aggravaverunt jugum suum super nos. Et Dominus
nibil remaneat indiscussum, quod utile videatur ad in Evangelio : Si quis scandalixaverit unum de pusil-
usum? Ut sic pariter luat Ecclesiaanimarum dis- lis istis qui in me credunt, e.epedit ei, ut smpendatur
pendium, amissionem et rerum. Et tunc tandem mola asinaria in collo ejus, etdcmergalur in profun-
novissime sequiturepiscopalisordinatiojquam par- Q dMm maris [Matth. xvni, 6). Sed dicet aliquis :

corum nequeinquiruntur merita,

preecedit electio ; Quamvis enim res ecclesiasticse a me detineantur,
sed potius eliguntur munera. Cujus unquam pr«dia liquet quia plura beneficia [ex ipsis per me adver-
toties deprsedataetpostmodumvenundata, quemad- sus eamdem ecclesiam ministrantur, quam si ab
modum sanctae Ecclesise ioveniuntur? Aut quibus iisdem ecclesiasticis detinerentur : sed errant.]
sacrificiis tales poterunt expiaripraedones? Deuique QuaeergooperafmisericordieEdebujusmodifrugibus
sCTi^iMUi e,?X : Si peccaveril vir in vimm, plaeare ei a talibus poterunt legitime praeparari ? Nunquid
potest Deus: si autem in Deum peccaveril vir, quis eleeraosynas] largiri ? vel fortasse potius [ipsius
orabit pro eo? (/ Rfj. ii, 25.) Quidam et ab ipsis ecclesiae cujus beneficiis vi potiuntur, altaria coope-
episcopls fuerint cautione firma riri, vel luminariaj succendi, architecta reparari ?
Omnes principcs eorum qui di.verunt: Hxredilate Clamat Dominus per Osee Misericordiam volui el :

possideamus sanctuarium Dei. Deus meus, pone il- non sacrificium, et srientiani Dei piusquam holocausta
losutrotam; el sicut stipulam ante faciem venti (Osee vi, 6). Et Hem Ego Domimis diligens judi-
:
91 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 92
cium, et odio habensrapinaminholocausto{Isai.Lxi, A. remurbonaad omnes, maximeautem addomesticos
8).Deus justorum diligit paupertatem, quam divi- fidei. Quoniam sicut ait bealus Ambrosius (lib. i
tum munera, quffi de rapinis sunt 0/'/if. c. 30, ante med.): « Omnibus debemus mise-

Deus ad munera Cain quia quamvisrecte offerret,

;
ricordiam sed quod plerique eam fraude quaerunt,
;

tamen non recte dividebat cum iratre. Ait enim Krumnam ideo ubi causa manifestalur,
et affingunt ;

beatus Ambrosius (lib. i Offic, c. 30) « Non : persona cognoscitur,tempus urget, largius se debet
probatur largitas, si quod alteri largitur, alteri quis profundere misericordia. » Unde beatus Joannes
extorqueat, si injuste acquirat, ac juste dispen- apostolus ait : Nolile credere omni spiritui, sed pro-
dendum putet. » Et item Fundamentum igitur
: « hate ulriim e.x Deo sit (/ Joun. iv, 1). Talibus ergo
habeat liberalitas tua. Hoc primum qua^ritur ut cum opem inferre non desistamus, ut ipsorum meritis et
fide conferens, fraudem non facias oblatis. » Et intercessionibus inlroduci mereamur in teternata-
paulo post : « Si non potest alteri subveniri, nisi bernacula.
alterlaadatur,commodius est neutrumjuvari, quam Sed quia asperum quod denuntiamus observare
gravari alterum. Quamvis quidam perverse intelli- volentibusomnino videtur, dum penitus blasphe-
gentes assumantsibiintestimonium,quod Dominus mare sanctarum Scripturarum nonaudentauctores,
a\t in EvaingeUo : Facite vobi.t amieos de mammona -n ipsos persequinon omiltuntrelatores,ut quasisecu-
iniquitatis, ut cum defeceritis, reeipiant vos in sclerna rius de ignorantiaseexcusaripossint^sihaecminime
tabernacula (Luc. xvi, 9). Mammona enim divitise audierint. Econtra nos Dominus admonet Ezechieli
sunt, i|uae bene iniquitatesdicuntur, quod sseculares prophetse dicens : Tti, fili hominis, speculatorem te

crescunt nisi absquc rapina. Omnis enim

diviticB vix posui domui Israel, audiens de ore meo verhum,
rapinainiquitas est, sed nononinisiniquitasrapina: annuniiabis eis ex me. Si dicentc mc ad impium,
iniquitasenim dicitur quidquid plus vel minus aequo morte moricris, non annuntiarcris ci, nequc loculus
fit;rapinaautem estpra^da, dictaarapiendo, id est fueris, ut avcrtatur a via sua impia, ei vival:
a violenter capiendo. Non ergo jubemur amicos de ipse impius in iniquitate sua morictur : sanguinem
rapina facere, sed de mammona iniquitatis. De ra- aulcm ejus de manu tua requiram. Si aulem tu
pinaautemeleemosynamdarenullatenuspossumus. annunliaveris impio, et ille non [ucrit convc}'SUS
Quod Zachaeus ille publicanus prudenter conside- ab impiefate et via quidcm in ini-sua mala ; ipse
rans, ait ad Dominum : Ecce dimidium bonorum quitatc sua morietur, tu auiem animam tuam libe-
meorum, Domine, do pauperibus ; et si quid aliquem rasti {Ezeeh. iii, 17). Et Jacobus apostolus Qui :

defraudavi, reddo quadruplum (Luc. xix, 8). Totum converli fecerit peccalorem ab errore vix su3e, salvabit
enim daret pauperibus, si se innocenter ante con animam suam ; et operiet multi/uc/inem peccato-
versionem vixissecognosceret; sed quia aliquid per C j-in)i (Jac. v, 20). Isaias quoque ait : Clama, nc
fraudem se abstulisse consideraverat, dignumcen- cesses, quasi tuba exalla vocem tuam, et annuntia
suitprius ablatajuxta legemreddere, ct sicpostmo- populo meo scelcra eorum, et domui Israel peccata eo-
dum quae remanserant pauperibus erogare. Antiqua rum. Me etenim de dic in diem quxrunt, ct scire vias
enim lex in quadruplum restitui jubebat ablata. Et mcas volunt : quasi gens qux juslitiam feccrit, et ju-
quia dimidiam bonorum suorum partem, ad hoc diciuni Dei siti non reliqucrit : rogant mejudicia jus-
sufficere credidit, competenter et dimidiam egenis titix, appropinquare Deo volunl {Isai. lviii, 1)
distribuit, sibique nihil in posterum reservavit Et rursus : Sed ct si quid patimini propter
Igitursievenerit ut quibus reddantur, qusinjuste justitiam,beati eritis (/ Pet. iii, 14) et iterum ; :

ablata sunt, vel hajredes ipsorum inveniri non Timorem non timucritis, et non conturbemini {Ibid.).
possint,meliusest utipsorum,cujus[fuerantnomine Cum enim subjeclionemnobisimperaret,aitpropter
in eleemosynis distribuantur, quam a raptoribus Ueum ;
quia prretcr eum nil nobis intend
capiantur. Sed si fieri potest, magisreddendasunt, arte compellamur. Et rursus : Deum iimetc, regem
quamaliterquoquomodo dispensanda. "] .... honorificate {I Pelr. ii, 17). Quia sic rex honorifi-
fecerit Domino candus est, ut Dei timor praecedere videatur. Unde
. . exemplum, ut spe eleemosyn£e
. . faciendee, B et remunerationem promittens mox adjecit Serfef :

1 laudatus est, sed de prudentia. si qtiid patiminipropter jiistitiam, beati eritis{Ibid.);

Nam si de bonitate et item : Timorcm autcm ne timuerilis, et non
non vocaretur, sedineoejus w»/Mr(»mra; {/fr/rf.). Et bcatus Paulus apostolus ad
laudaturprudentia, quiaprospexit THnm AdmoneiUos principibus et polestatibus sub-
:

a nobis imitandum est. Villici sane omnes sumus, jectos esse, dicto obedire, ad omne opus bonum pa-
quia dispensationem Dominicarum rerum omnes ratos esse [Tit. iii, 1). Unde ait beatus Hieronymus :

accopimus. Nam secundumbeatum Paulum aposto- « Si bonum estquod pra;cipit imperator et prsses,
lum : aikil habcmus quod non accepimus, et nihil jubentis obsequere voluntati ; sin vero malum, et
iiitulimas in mundum : ncc cjfcrre quid possunnis (/ contra Deum responde illud ei de Actibus
sapit,
Tim. VI, 8J. Tempus faciendae villicationis et redden- apostolorum Obedire oportet Deo magis quam ho-
:

da; rationis, fini intenta^ prope est. Ergo prospicia- minibus {Acl. v, 29). » Beatus quoque Ambrosius
mus nobis in fulurum, ct dum lempus habcmus, ope- ait : « Licet tibi silere in ncgotio duntaxat pccu-
93 DR iMtKssni'ir ^LKSlASTiniS. — PARS III. 04

niario, quanquam sit eonstanlia' ailcsso irquitali. A rum polontiagratiosiusconfidunt.Namscmpcrmen-

In causa aiitom Doi ubi communc pericuhuu cst, daces vora diconlibus advcrsantur, ot iniqui fideles

etiuin peccatum cst nnn lovc. » Et

dissimuliiro pcrsequi miu omittunt: quiasocundum beatum Am-
item » Episcopus ncquo aduluntem se, ncque
: brosium Plerumque etiam ex doctrina arrogantia
: «

adulandum cuique o.Khibcat. Altsrum onim callidi- nascitur. et legimua in Jcremia, quod Semel
» Uinc
tatis cst, vanitatis allerum (I. O/lir., c. M). » Unde i pseudopropheta iratus sitcontra mcndacium suum
valdo moliienilum ost, ne bumnnain nbservando vera scripsissc Jercmiam. Unde et Dominus Ecce :

gratiam, divinam advcrsus nossconcitcmus iram ;

cijo visitaho supcr Semciam (Jcr. xxix, 32). Et Isaias :

ct dum a momcntancis adversariorum nos pr.oca- In qun perculiam vos ullra adilentes pncvitricalioncs?
vere qua;rimus insidiis, a;ternis mancipemur peri- (Isa. I, 5.) Item in psalmis : Dcclinanlcs aulcm in
culis, et illud eveniat quod in Salomone legitur : ohligationem, addticel Dominus cum opcrantihtts ini-
Qui timflpruifiam, irruct saper cum ni.v (Job. vi, 16). quitutem (Psal. cxxiv, 5). Et Petrus apostolus : Omnis
Ait onim Dominus Qui me erubucril
in Evangclio : prophclia vel scriplura propria inlerpretalionc nim jtt

ct mcos sermoncs, Iiuhc Filius Iwminis erubcscet cum Omnis qui prxredil, (I l'etr. I, 20). Et Joannes : el

vcneril in majestale sua, el Patris, et sanctorum an~ non manct in doclrina Christi, Detim non habet (
1

gelonim {Luc. ix, 26). Et bcatus Sixtus papa ait n Joan. ix). Et Jacobus Si :ieltim amarum habetis, : : et

« Merito namque causa nos respicit, si silentio fa- contentiones in cordibus veslris, nolite gloriari (Jac.
veamus errori. » Et Isidorus ilib. iii Sent c. ii) III, 1-4). Hi etenim injuste damnari nihil metuunt
« Qui corrigere potest et dissimulat, verum est quia proximura, ubi favorem sperant aequirere princi-
consonsum erroris alicni habeat. » Et bcatus Iliero- pum, do quibus ctiara ct beatus papa Alexander
nymus Oranis correctio qua; proficitad salutem,
: « • (52)
ad prajsens videturesse tristitiiB, sed postea fructus . , Personam potentis accipere ut requisiti ab eo
.

babet pacificos. » Sed quod absque gravi dici non pro favorc non dubitent in causa proximi . .

potest gemitu, [quidam ex nostris in tantum se quis est veritas, nisi illc qui dixit Eijo sum via, ve- :

pravis subjiciunt potestatibus, ut etiam divina rilas ct vita ? (Joan. x v, 6.) Augumentari etiara ....

vcrba, sanctorumque Patrum edicta ad redarguen- scelere quam et de oppressorum raiserabili elisione,
dum vitia nrolata, adeo falsis nitantur vitupera- cum sit nostri opprimi, vero instantis-
tionibus obumbrare, ut etiam sacris videantur sime juvare. Unde beatus Ambrosius : Errantem
confirmare doctrinis, quse omnimodis dudum de- amicum corripe ne deseras ; in adversis
structa sunt in ipsis. Hi ergo tales morito pseudo- enim amicus probalur.Nam in prosperis amici omnes
propheta;, et pseudochristi dieuntur.) vidcntur. Et iterum Non defendas improbum, et
. . . modo :

vel gloria vitae temporalis per adulationis lapsum se C sancta indigno eommittendu non arbitreris ; neque im-
terrenis potestatibus pugnes acritis crimen, non deprehendis (sic).Et alibi :

subjiciunt. Et hoc certe quidam ideo facere viden- Nihil opinionem imo (sic) fidem graval, quam si iti
tur, ut ipsorum dclicta potentium auctoritate indis- judicando potctitiori dones causam inferioris, et pati-
cussa relinquantur ; sibique conscii de proprio ti- pcretn innoientem arguas, divilem e.vcuses retttn

ment facinore argui, si illorum dcfendere pravitates culpx. Et rursus : His enim favemus frequenter, a
non decertaverint. Quos et congruenter admonet quibus referendse vicem speramus gralix. Sed eo niagis
idem dicens « Consideret namque homo cum quo
: inlirmos ei itiopes sustentare convenil, quia pro eo,
adversario bellum gerat, in suam sc mali, quo de- qui tion habet, remunerationem speratntis a Domino
liquisse perpendit, saltem ad culpam protrahi, ex Jesu, qui sub specie convivii generaletn virtutum edidit
culpa pertimescat. Talibus quidem Dominus etiam fonnani, ut his potius nostra conferamus beneficia qui
per Isaiam comminatur, dicens Vx qui dicilis ma- : nohis ca non possunt reprscsentai-e, dicetts : Ad convi-
lum bonum, et bonum malum, ponentcs lenebras vium atque epulas non eos qui divites sunt, sed paic-
Iticem, et lucem tenchras (Isai. v, 20). Et supra pcres invitandos ; idem adjuval ad profectutn honse
ad Hierusalem Caupones tui miscuerunt vinum
: e.xistitnationis, si depotetitis manibtts eripias inopem.
aqua (Isai. i, 22). » Hieronymus (lib. iv in Jercm. Q ISam si opprcssum opibus potentis et factione magis
c. 13) : « Saepe imitatur mendacium veritatem, quatti scelcris sui vitio gravatutn libcravcris, egregie
et nisi habuerit aliquam recti similitudinem, de- valescit opinioni lestimoniitm. Et Job ait: Salvumfeci
ciperc non potest innocentes. » Et iterum « Si : paupercm dc ntanu potenlis, et pupillutn cui adjutor
aliquando nobispro necessitatibus et augustiis hu- noti eral, adjuvi [Job xxix, 12). Et item : Benedictio
railitasopus est, sic cam sumamus, ne verilatem perituri in tne veniat (Ibid., 13). Et Isaias : Confortalc
et constantiam deseramus. » Quibusdam etiam nec manus dissolutas, et gentia debilia roborate : dicile
se tantummodo errasse sufQcit, sed ad sui detrimenti pusillatiimis, nolite timere (Isa. xxxv, 3). Quapropter,
cumulum quosque in errorem proprium deducere fratres mei dilectissimi, a rectitudinis tramite nul-
quairunt. Resistentes quoque sibi in hujusmodi in latenus reccdamus, quiasecundura eumdem beatum
tantum proterve increpant, quantum se in perverso- Ambrosium justitia nec locis nec personis nec tem-

(52) Qus sequuntur adduntur ex Mansi apud Baluz., Miscell. sacr. editionis Luccensis.
95 ATTONIS VKRCELLENSIS KPISGOPI 96
poribus excipitur; sed in Domino unanimiter confi- ^ Beati qui persecutionem patimitur propter justitiam,
dentes dicamus :Bonum esl confidere in Domino quam quoniam ipsorum est regnum coelorum [Mallh. v, 10),
confida-e in hotnine. Bonum est sperare in Domino ubi nos pius Dominus perducere dignetur, cujus re-
quam sperare in principihus {Psal. csvii, 8, 9), et illud gnum et imperium sine fine permanet in ssecula sae-
procul dubio Evangelium patienter esspectemus : culorum. Amen (Mansi, apud Baluz., Jt/wce/L sacr.).

ATTONIS EFISGOPI
VERCELLENSIS

EPISTOL^.
(Apud Acherium, Spicilegii tomo I, pag. 431.)

EPISTOLA PRLMA B spelunca in manu ipsius Saul incidisset, dixerunt

AD VALDONEM EPISCOPUM. serri David ad eum Ecce dies de qua Dominus lo-
:

Atto gratiaDei humilis episcopus fidele servitium cutus est ud /e : Ego tradam tihi inimicum tuum, ut
cum devotis orationibus. facias ei sicut placuerit in oculis tuis. .'^urre.vit ergo
Multas vestrcB charitati mercedes referimus pro David, et prwcidit oram chlannjdis Saul silenter.
tam benevola legatione gratia fraternitatis suscepta. Posthxc percussit cor sutim David eo quod absci-
Quod autem vos nobiscum colloquium habere velle oram : dixitque ad viros suos : propitius sit
disset
indicastis, vel cum nostro rcisso, Deus scit, quia si mihi Dominus, ne faciam hanc rem domino meo
debita inter nos unitas permaneret, libenter in ve- chrislo Domini, ut miltam manum meam in eum,
strum et veniremus et dirigeremus servitium. Sed quia christus Domini est. Vivil Dominiis, quia nisi
quod pejus est, tanta inter nostrum seniorem et vos Dominus percusserit eutn, aut dies ejiis venerit ut
excrevit dissensio, ut nec loquendi, neo nostrum morialur, aut descendens in prailium pcrierit ; propi-
missum dirigendi in vestrum servitium absque ejus titis sit mihi Dominus, ne mitiam manum meam in

licentia nobis nunc tempus conveniat. Verumtamen chrislum Domini. Et confregit David viros suos ser-
quod magis in commune neeessarium esse cognovi- monibus, et non permisil eos, ut consurgerent in
mus, debitK charitatis vinculo eonstricli, celare vo-
p .Saul (I Reg. xxiv, 5). Quamvis enim de illius abjc-
bis minime valemus. Humililer vestram rogantes ctione, suaque electione minirr.e dubitaret, eoque
celsitudinem, ut quce a me vestro Qdeli, quin et persequente usque ad interna coarctaretur spelun-
infimo confratri humiliter dicenda sunt, deposito cae, tamen manum in eum extendere noluit, sed
supercilio pacifice audire dignemini. Non te, Do- divinum judicium exspectavit. Et quod oram tan-
mine, Isdat, quod aliquid quasi magistrando tibi tummodo chlamydis ipsius absciderit, postea eum
insinuare preesumam, qui ut familiaris vernaculus poenituit, eo quod principis indumentum vel in
suggerere vestrae magnificentiffiopportunadesidero. aliquo dehonestaverit. Sic rex electus reprobato
Unde, Domine mi, tanta vestro cordi subripere pepercit, quamvis ab ipso innocens persequeretur,
potuit temeritas? unde tanta exquiri potuit occa- nimisque angustaretur injuste.
sio ? unde vestra mens tam cito potuit concitari, ut Samuel quoque cum,jubente Domino, hunc jam
sacerdotalis immemores reverenti», ex improviso regem super Israel unxerit, vocatus a Saule ire
a vestro discederetis seniore, vestrisque benevolis non distulit, quin et pro eo se oraturum spopondit,
confratribus, et gratis in ipsos insurgere nonvere- dicens : Altsit a me ut cessem orare pro le (I Reg. xii,
remini ? Non impugnare majesta-
leve est regalem 23). Sed nuncrebelles milites resistere Domino suo
tem, etsi injusta in aliquo videatur. Dei enim or- manu armata non formidant, eumque expellere a
dinatio est Dei est dispensatio. Profanum est enim D regni solio omnimodis laborant. De talibus enim ait
;

violare quod Deus ordinat. Ait enim Dominus per Dominus Sinilc illos, cseci sunt, et duces cxcorum.
:

Moysen Principcni populi tui ne maledicas (Exod.

: Cxcus enim si cxco ducatum prxheal,ambo in foveam
xxiii, 28). Naraque cui nec maledicere licet, liquido cadunt (Malth. xv, 14). Sacerdotes vero Dei, quibus
patet quia et persequi non licet. Et per beatum Da- divina sunt perscrutanda mandata, non tantum se
vid : Nolite langere christos mcos (Psal. civ, 15). custodire a lalibus, sed etiam alios quos valent,
Quod quanta mansuetudine ipse observaverit, ma- rctrahere convenit. Certe ipse Dominus tributum,
nifestum est. Certe jam Saul sua protervia ab ipso jubente Cssare, dare nullo modo prohibuit, dicens :

Deo fuerat reprobatus jani et ipse David divina

; Iteddite qux Cxsaris siint, Cxsari (.Matth. xxii, 21).
gratia in regem fuerat unctus, et tamen cum in In quo non tantum tributi redditio, sed totius debiti
!)7 KPISTi II, .>!••,.
H8
honoris revercntia intolligcnduni est. Ouod etiam A gratcs exinde dignas persolvanl ; siaulcm advcrsus
ipsc cuni nb cxactoribus ul rcdderct,urgcretur,non 1'ucrit, Huis hoc iniputcnt poccatis, ipsumquc flagi-
dodignaUis esl pcr.selvcro ; sed ait Pctro VikIc ad tare non dosinant.ut hoc sccundum mullitudinem
niiire. et milte liiiinum, cl eum pisccin ijui primiis miapricordi.D sua; propitiusdisponal. Namdejicien-
ttxccnilerit, lollc, et apertoorc ejiix invcnicx stn/crem dus vcl impugnandus nullo modo eat a populo,qui
illum samens, da cis prome, et prn tc {Matth. xvii, jain ordinatus est a Deo. Equidem scriptum est in
26). Undc ot ipse tanta Magistri erudilus doctrina Uanielc : Quia dominatur excclsus in regno hoininum
admonct Ecclesiam omnimodo repihusservaro obc- cl cui voliicrit, ipsc (/iittllud {Dan.
iv, l'i). Nullus
dicnliam. Ait cnim Dciim litiwlc. rcgcin honorifi-
: doalicujus dcjecti n^gis injuria sibi assumat lidu-
cale {l Pelr. m, \.k).'^a.m posl limorcm Doi i]ui ciam. Quoniam quamvis mul
sapienti.-e initium est, rcgium statim pra?ccpitser-

vandum esse honorcm. Et itcm: Sujecti estote . tanti facinofis miserabilc pcrtulissc exitium.
omni humana' crcaturx propter Denm,sive regi qiiasi Quod si cui cnumerare liceat, abipsiusgenlisexor-
prxcellenti, sivc ilurilnis lanqiiam ab eo missis ail dio diligentissimo perquirat,ct tunc cognoscerepo-
vindiclam malclaclorum, lauilcm vero bonorum. Sic teril populi hujus deslructionem maxime propter
enim nos rcgissubjectoscssc docct sicut prfficellc-
P hanc cvenisse occasionem. Quia doncc regibus
sic ducibus tanquam ab comissis.Multum namque rcpugnarequ.TTunt.cta paganis undiquo oppriraun-
est inter principcm, et missum ab co. Sed haec tur, ct a finitimis gentibus ideo conculcanlur. Et
princeps docet Eoclesije. Vibeamus quidctejus dum prffisumunl nihilominus pri-
illicita, a debitis

socius : Non esl posteslas nisi a Dco : qux atitem vantur honoribus.
sunt, a Deo ordinata sunt, Itaquc qui resislil pole- Scd quid dc rcgia fidelitatc ct bcatus Grcgorius
stati, Dci oniinationi rcsislit. Qui autem rcsistunl,
audiamus. Ait enim ad Maurilium scribens dicut,
ipsi sibi damnationem acquirunl. Nam principes non impcratorem (/tft. if, epuf. 61) « Omnipotenti Deo
sunt timoris boni operis. sed mali. Vis autem non li- reusest.quiserenissimisdominisin omnc quod agit
merc poteslatem ; bonum fac, et liabebis laudem e.t cl loquitur, purus non est. Egoautomindignuspie-
illa. Dci inini<:ter est tibi in bonum. Si aiitem male tatis vestrffi famuius in hac suggestionemea neque
feceris, timc. Non enim sinc causa gladium portat, ut episcopus, neque ut servus jure reipublicBe, sed
Dei enim minister est, vinde.v in iram eiquimale ex illo jam tempore dominus meus fuisti, quando
agit Ideo necessitate SKbditi eslote : non solum pro-
. adhuc dominus omnium non cras. » Quamvis
ptcr iram, sed et propter conscientiam : Ideo enim et enim Mauritius in quibusdam inclementer agcret,
tributa pnvslatis :minislrienimiunt Dei in hoc ipsum et maxime contra ipsum, sicut ipsius scriptis de-
servienles. Rcddi/c omnibus debita : cui f;n()w/ijm, C claratur, tamen domino hoc committebat, eique
Iributum ; cui vectigal, vectigal : cui timorem, timo- fidem servabat, et pro eo orare non differebat. De-
rem : cui honorem, iionorem {Rom. xui, 2). Item ad nique enumeratis injuriisab eosibiinflictis,aitrur-
Timolheum : Obsecro igilur primum omnium fieri sus {lib, II, epist. 1 in fine) : « Inter hsc omnia
obsecrationes, orationes, poslulationcs, (/rutiarum incerta ad soias lacrymasredeo,petens ntidciQora-
actiones pro omnibus hominibus, pro rcijibus ct om- nipotens Deus piissimum doininum nostrum etsua
nibus qiii sunl in sublimitate conslituli (I Tim. Ii. 1). hic inanuregat,et inilloterribili judicio liberum ab
Nam et beatus David cum peccatum suum Domi- omnibus Sed quia Dominus sibi
delictis inveniat. »

no confiteretur, ait Tibi soli peccavi {Psal. l, 6),

; commissam vindictam non eidemMauritio differat,
QuamscntentiamdiligfintissimeexponensGassiodo- postea aperte deraonstratum est. Beatus quoque
rus dicit « De populo si quis erraverit, et Deo
: Ambrosius cum injuste perscqueretur a principe,
peccal et regi nam quando rex delinquit, soli Deo
: totum se Dominocoramendabat,nec defeiidendo re-
rcus est, quia hominem non habct qui ejus facta sistere quEercbat. Taliter sacerdotes Dei se contra
dijudicet. Merito ergo rex Deo tantum dicit se pec- iniquos principes munire debent. Sicut ait beatua
cassc, quia solus crat. qui ejos potuisset admissa Paulus apostolus : Non vosmetipsos dcfentes, cha-
discutcrc» Sed quid dicendum est de omnibusaliis n rlssmi sed dalo locum ine. Scripium esl : Mihi vtn-
sanctis doctoribus in hoc consentientibus"?Oai vero ilictam, ego relribuam, dicit Dominus {Rom. xn, 17).
contra hos omnes calcitrare voluerit, liquido patet Nam armis delendi, depra;datione vel devastatione
quia ex Dominicis ovibus non erit, vocem Domini vindicari,praedaditari,velhomicidioveldevastalione
non audit, bonum pastorcro non cognoscit, pascen- vindicari, prceda ditari, velhomicidiovel detrunca-
tem ovps non intelligit,magistrumspernit.Superest tione tinieri,non sacerdotum.seddaemonum est.Ait
ut fur sitet latro, mactet et pcrdat. Et si in ovili namque beatus David : yoliie spcrare in iniquitate
Uominico seconspicit,consideretunde vel quomodo et in rapinis nolile concupiscere {Psal. lxi, llj.Talia
enim Dominus Qui mecum non est,
intravit. Ait ; etenim perpetrantes mercenarii dici possunt,pasto-
advcrsum me esl : et qui meeum non colligit spargit res aures nullatenus esse pnssunt. Aut quomodo
{Luc. XI, 23). Sane sciendum, quia cum Deus Deo sacrificium offerre praesument, cum audiant
omnipotcns utilem populo principemdonare digna- ipsum Dominumdicenlem Si ojjcrs munus tuumad :

tur, justum est ut ejus hoc pietati ascribant, et altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuws /labct
 ::

99 ATTONIS VERCKLLENSIS EPLSCOPI 100

aliquid adversuni te: rclinqiie ibi munus iuum ante A M\s; impietatem. Jurantenimregibussuis,etfidem
altarc, etvade prius reconciliari fratri tuo, et tunc quam pollicentur prffivaricantur,nec metuunt volu-
veniens ofjeres munus iuum {Mattli. \,23,2i) . . . men illud judicii Dei,per quod indicitur maledictio.
adversum nos haberc sentimus,sa- Mnltaque est posnarum comminalio super eos, qui

crificium Deo nullatenus offerre debemus. jurant in nomine Dei mendaciler. Qu« igitur spes

IgiturquiBde perversis regibusservandafidelitate talibus populis contra hostes laborantibus ? Eritne

huc usque diximus, ideo adnotare curavimus, ut fidesultracumaliisgentibusin pacecredenda?Quod
exinde inlelligere valeamus,quanta diligentia quan- fccdus non vioIandum?Qu8ein hostibusjurata spon-
taque cautela bonis obedire debeamus,quando nec siopermanebit, quando nec ipsius.propriis regibus
etiam malos a subditis vexandos esse moneniur. juratam fidem conservant? Qui enim adeo furiosus
Quod si ira priacipis in tantumdesffiviat,vel si tam est, qui caput suum manu propria desecet? Et illi

gravis fuerit culpa.ut ad ejusgratiam redeundiadi- ut notum est.immemores salutis sua; propria manu
tus nuUo modo reperiatur, neque sacerdotali inter- seipsos interimunt.insemetipsos propriosque reges
ventu, neque magnatnm prccibus.verum etiam nec suas convertendo vires. Et dum Dominus dicat
familiarium consiliisvel supplicationibus,nullaque Nolite tangere chrislos meos {Psal. civ, 15). Et Da-
satisfactione ipsius animus placari possit, tunc fu- vid : Quis, inquit, e.vendet maniim .mamin rhristum
giendum esse consulimus, dicentc Domino : Si vos Domini, et innocens crit ? (/ Reg. xxvi, 9.) Illis nec
persecuti fuerintin una civitate fugilein aliam [Malth. vilare mctus
perjurium, nec regibus suis inferre
et

X, 23), donec mittatDominus auxilium de sancto,et
de excelsomisereaturomnipotens Consrruentius ita-
que fieri potest, ut aliquis procerum furorem regis
sui fugiendodeclinet,quam rex infra sui regnifines
rebellantem adversum se persequi omiltat. Audivi-
mus etenim quosdam sic evadentes, ad pristinos
postmodum felicissime remeasse
vero pertinaciterintrantes,usque etiam ad contem-
ptibilem exitum pervenisse. Est enim naturale re-
medium, ut qui pro diversitate morum simul per-
manere non poterunt, majores minores expellant,
exitium.Hostibus quippe fides pacti datur,nec vio-
latur.Quod si in bello fides valet, quanto magisin
si::sservandaest? Sacrilegium quippeest si viole-
tur a gentibus regum suorum promissa fides, quia
non solum in eos fit peccati transgressio, sed et in
Deum quidem, in cu.jus nomine pollicetur ipsa pro-
honores.Qnosdam missio. Inde est, quod multaregna terrarum ccele-
stis iracundia isla permutavit,ut impietatc fideiet
morum alterum ab altero solveretur. Unde et nos
casum hujasmodi gentium.ne simi-
cavere oportet
liter plaga feriaraur prKcipiti, et poena puniamur

minores ipsos majores fugiant, Nam ut a subditis crudeli.Si enim Deus angelis in se praevaricantibus
priepositi violentiam diu patiantur, isnominiosum non pepercit, qui per ibobedientiam cceleste habi-
est. .\it enim Dominus Non est discipulus super C tacuium perdiderunt unde et per Isaiam dicit
: :

magistrum, neque servus super dominum suum Incbrialus est gladius mcus in coelo {Isai xxxiv 5)
(//«J.,"24).Venerabilis etiam Joannes Chrysostomus quanlo magis nostr«salutisinteritum tiraere debe-
in quadam homiliasic ait : " Sicutenim videmusin mus, ne per infidelitatem eamdem sa3vientis Dei
istis mundialibus regnis quomodo in princis qui- giadiopereamus?Quodsidivinamiracundiamvitare
dem nemo potest facere seipsum regem,sed popu- volumus, et severitatcm ejus ad clementiam revo-
lus eligit sibi regem, quem vult : sed cum rex ille care cupiraus (.53) neuna cum eis qui eadem conju-
fuerit factus et confirmatus in regno, jam habet ratione nituntur par poena perditionis constringat,
potestatem in hominibus, et non potest populus quos in pernicie prava societas copulat. Si placet
jugum ejus de cervice sua repellere.Nam primum omnibus qui adestis haec tertip reiterata sententia,
quidem in potestate populi est facere sibi regem vestra; vocis eam consensu firmate. Ab universo
quem vult factum autem de regno repellere,
; clero et populo dictum est : « Qui contra hanc ve-
jam non est in potestatc ejus, ct sic voluntas po- stram definitionem prsesumpserit,anathema,mara-
puli postea in necessitatem natha, hoc est perditio in adventu Domini sit, ct
converlitur. » Sancti
quoque Patres sacra celebrantes concilia,pro robore cum Juda Iscarioth partem babeat, et ipse, ct socii
regum et stabilitate regni sagacissimaprotulerunt n eorum. .Amen Et nunc
decreta. Ex concilio Toletano cap. 75, post insti- « Quanquam inconcilio anteriori
tuta quajdam ecclesiastici ordinis, vel decreta quse quod anno primo gloriosissirai principis nostri de
ad quorumdam pertinent disciplinam. « Postrema hujusmodi re fuerit promnlgata sententia, tamen
nobiscunctis sacerdotibus sententia est,pro robore placet iterare {concil. Tolet. vi, c. 17) quod conve-
nostrorum regum, et stabilitate gentis Gothorum nit custodire. Itaquo regivita coustante nullus sibi
pontificaleultimum sub Deo judice ferre decretum aliquo opere vel deliberatione, seu cujuscunquedi-
Multarum quippe gentiumjUt fama est,tanta exstat gnitatis laicus, seugradu episcopatus, presbyterii
perfidia animorum,ut fidem juramento promissam aut diaconii consccratus,ca;terique clericatus ofiicii
regibus suis servare contemnant, et ore simulent deditus.regem provideat contra viventis regis utili-
juramcnti professionem, dum retineant raente per tatem, nullo blandimento vel suasione per eam-

(53) Cupimus Multa hic omitti monet Acherius.

toi KPIST(»I./K. 10J

dcm spem aut alioa in so trahat, aut ipse in iilium ^ viciito Pharis.vorum, qitod esl litjiiocrisis {Marc. viii,

ucquiescat. Iniiitium cnim et valdc oxsccrabilo a 15). Dicit onim bcatus Paulus apostolua : Si fieri
Chrislianis dcbct haberi,futuris tcniporibus illii-ita polcat qiiod ex vobis est [lioin. xii, 18), id est cx
prospicerc.ct \\\.x sua3 ignaros ventura disponcro.» vestra partc ; ac si diccret : Quidquid mali homincs
ot rursus :(r)i)Conlinitimi hostium sacerdotcs, proe laciant,vo3 seinper illorum aaluteui qu.-critc,oppor-
tercos qui rcgia potestatc liccntiam acccperc.quod- tuna docetc, inulilia quamvis ingrati arguite, et si

libct mandatum ad gentcm oxlrancam occulte acci- ficri potcst, corrigcre sludetc. Ilajc est enim utilis

pcro vol dirigcrc non pr.Tssumanl qui autcm dcpro- : pax, quam si despexerint, non ideo nobis a recti-
liondiluratqiicconvincilur,denunliotur principibus, tudinc convcnit doviarr' ; nam a bono reccdern, ct
apud conciiiuin eondigna aniniadvcrsionc multabi- alienis erroribiis implicHri inutilc conspicitur.Scri-

tur. Qui cnim ,jam dictis Dci cl Domini nostri Jcsu ptum quippe est : Qui tclifjcril pi-em,coin(iuinabitur
Christi, bcatissimorumquc aposloloruni Petri et ub ea : cl qui communicaverit superbo, inductur sii-

Pauli, et ca?terorum sanctorum Patrum monitis perbia (Eccti. xiii, 1).

conlrairc tcntavcrit.sciat sc procul dul)io diabolum Ad tramitera ergo vera; pacis, id est.Domini no-
habcrc duclorcm ct quia Jesum haberc noluit,
; stri Jcsu Christi, sanctorumque Palrum exernpla,
profecto Baral)l)am habcbit. vel documcnta,sinoera mcnte convcniamus ; (idcli-

Quaproptcr,rcvercndissime domino,hsc et hujus- " latcm rcgiam.ut ipsos docore cognoscimus.firmiter

modi consideranles.ad gratiam serenissimi regis et tcnearaus nosque in Dci omnipotentis servitio, ;

domini nostri revcrti non dcdignemini, recolcntes nostrique senioris obsequio,ac lidelium confratrum
qualera ci jurcjurando polliciti estis fidclitatera. sulTragio paratissimos instituamus, et quoscunque
Scriptum quidcm est, diccnte Domino Non assu- possuinus ad h.-cc omnimodis invitemus. Qui vero
:

mas nomcn Dei tui in vaiium : 'luoniamnon /labebitDo- talibus monitis rebelles c.xstiterint, inter hos jam
minus insonlem eum,qui nomen ejus in vanuni assum- non est pacis vinculura inserendum,sed separationis
/).?cn7{£.iY'(/.s,7).Memorcsestoter6gia;dignitati3,me- consilium perquirendum, ut aliquem ex ipsis ad
mores estote et vestri ordinis.Erimus enim in quan- societatis possimus pcrduccre gratiam, ne simul
tum possumus,si ,jubeli3,in his fautores.Eriraus et omncs pereant in culpa. Hanc quidera immittere
(idelissimi adjutores. Nihil dubitcs, pater mi, non scparationem,ipsius Salvatoris quod jam pricmisi-
expedit quidcm : diligimus enim,Deo teste,bonura mus.sacrocogimurexempIo.Quoniamvaldedignum
pacis,et ad fructum festinamus pcrvenirc charitatis. est,ut eum
qui se justitiae dari vult, ab eis qui no-
Non etenim omnis pax eadem pax est ; est namque lucrint separarecuremus.Quiasicum ipsis in errore
salutaris pax.invenitur et noxia : salutaris quidem permanserit, neque illum prodiderit, et ipse cum
pax est de qua Dominus ait in Evangelio : P.icem (] illo pariter interibit.Sicut enim bonorum consortio

relinquo vobis, pacein mcam dc vobis [Joan. xiv, 27). multi proficiuat,sio malorum societale plurimi per-
Et quia dissimilcm agnoverat, subdidit Non quo- : eunt. Xamque malorum collegium cujuscunque. .
modo hic mundus dat egode vobis (lbid.).Uem hona mullorum horainum nequi-
paxest quamangeIipasloribusnuntiavere,dicentes: tiam qu.asi uniusimbecill. judicandumscriptum
. .

Gloria in e.vcelsis Deo.ct inlerra pa.v liominibus bonx est : Oinnes cjentes qucui non sint,sic sunt corain eo;
voluntatis [Luc. u, 14). Et de qua ait beatus Paulus et quasi nihili el inane rcpiUalse snnl ei[lsai.yii.,i'i).
apostolus : Christus est pax nostra,qui fccit utraque Sed nec in arcis quarumlibet munitionum in
. . .

unum Ephes. ii, 14). Rursus iniqua pax est, de qua hujusmodi eonlidcndum est prsesidio, quia, ut pro-
Cum forlis ormalus ctistodit atrium pheta ait : Sj exallatus fueris ut aquila, et si inlcr
suum, in qux ipse possidet [Luc.
pace sunt omnia sidera poneres nidum tuum, inde delraham te, dicit
XI, 21). An non ipse diabolus quem per fortem in- Dominus {.ibd. 4). Divitix quoquc si affluant, notile
telligimus armatum,pacera Domino qua;rebat,cum cor upponcrc {PsaL lxi, 11) ; ne aliquando vidcntes
procidens ante eura, scilicet fortiorera, diceret : irrideant dicentes : Ecce liomo qui non posuit Deum
Jesu, Fili Dei altissimi, adjuro lc per Deum ne me adjulorem suum; sed speravil in multitudine divitta-
/or^M^^a.?.' (.Va/r. V, 7.) Sed quia eam injuste quc-esi- Q rum siMruin, el prxvaluii in vanitale sua [Psal.
vit, impetrare apud eum minime meruit. Beatus Li, 9).Neque enim ducimus supcrfluum amicos ac-
quoque David noxiam putans pacem impiorum ait quirere,a;dilicia utiliter erigere.possessa custodire,
Quia %elavi super iniquos, pacem peccatorum videiis ethonestainomnibusservata moderationeproficerc,
{Psal. Lxxii, 3). Sicut enim angeli bonorura pacem sed his fretus auxiliis aliquatenus superbire, in-
utilem judicabunt.sic iste impiorum inutilera judi- commodum ulique judicamus Ait enim Dorainus in
cabat. Unde cum magna discretione pax est inqui- Evangelio Non in abundentia uniusciijusque vita
:

rcnda, ut et salutarem omnimodis firmare labore- est super lcn-am [Luc. xii, 1.5) et itera Miser, hac ; :

mus,et inutilem vitarc valcamus.Melius itaque est nocle repetenla teanimam luain ;qux autem parasti,
nobis adversarios uteunque tolcrare, quara cum cujus erunt? [Ibid., 20.) Itaque : Spera in Domino,et
ipsis inique pacisci, dicente Domino Cavete a fer-
:
fac bonitalem, et inhabita terram,el pasceris in divi'

(54) Confinilimi. H«bc in edito ooncilio desunt,

m ATTONIS VKRr.ELLIINSIS RPISCOPI in4

tiis ejus. Detectare in Doniino, et dahit libi peiitiones A num iit erigeret, pcrrexit, a cunctis nos malis eri-

cordis tiii. Bevela Domino viam tuain, et spera iii eo, piat, et ad rectitudinis semitam perducat. Amen.
et ipse faciet (Psal. xxxvi, 3). {Epiitolx sequentes inscrihuntur : Pro aliquibus
His etsimilibus sanctarum Scripturarum sermo-
ERRORIBUS MISS.E.)

nibus invicem exbortantes, ad meliora nos pro- EPISTOLA II.

vehere non tardemus, et quos nobiscum trabere AD OMNES FIDELES DIGECESIS SU.E
non valemus,bos saltem ad deteriora prosequi for- Atto gratia Deihumilis episcopus.cunctis fideli-

midemus, dicente Apostolo : Inftdelis si discesserit, bus in nostra parochia consistentibus salutem et

discedat (/ enim ab altero revera

Cor. xvii, 15). Ille gaudium.
discedit, qui nequiorem viam eligit qui viam Do- ;
Nuper Domini quemdam scrmo-
in vigilia octavae

mini relinquit,et per devia errabundus incedit.Nam nem Deo donante, retuli-
his qui praesentes erant,
ad prjecipitium cum amico descendere, non sani mus,quem vobis dirigere necessarium aestimamus.
capitia est sed dementi,'c : nec societatis valet gra- Heu quia sunt multi
! in vestris partilius,qui divina

tia, ubi nulla est adjuvandi fiducia. servitia contemnunt, et auguria, vel coeli signa,
Sed ne nobis solummodo consulere videamur, seu vanas praecantationes inlendunt, nec metuunt
ad cffiteros etiam redeamus. Secundi quoque ordi- illud quod Dominus de Juda^is ait generatio in- :

B credula et perversa, signum guserit (MaUli. xvi,

nis milites ita nos admonere oportet, ut divina ju-
giter raandata cuslodiant,suisque regis fldelitatem, 4), etc. Beatus quoque Paulus clamat apostolus :

quam jurando promiserant, inviolabilera teneant, Videfe ne quis vos seducat pcr pliilosopliiani el inancm
etsuffilegis transgressores nullo modo efficiant.Quae fallaciam secundum traditiones homimwi, secundum
etiam in ipso sui exordio de regum infidelitate om- dementa mundi, et non secundum Chrislum (Co-
nino castigal, et qualis transgressoribus pcena de- loss. II, 8). Et alibi Quomodo convertimini ilerum
:

beatur, insinuat, quantaque sit regum excelleiitia ad infirma et egena elcmenta, quibus denuo servire
demonstrat nara, si quis horum mandatorura ob-
;
vuttis? Dies observatis et mcnses, et tcmpora et an-
servator exstiterit, maximum et in prfesenti sa;culo nos ; timeo ne forfe sine causa tahoraverim in vobis
decorem acquirere,et in futuro suk animaelucrum (Gat. iv,9). Psalmista quippe dicit : Filii hominum,
felicitatis adipisci n^erebitur. Qui autem in his re- usquequo graves corde ; ut quid ditigitis vanilatem,et
pugnando mortis judicium incurrerit, peviculum quxrilis mendacium (Psal. iv, .3) et iterum Bea-
; :

su£e anims procul dubio sustinsbit tus vir cujus est nomen Domini spes ejus, ct non rc-
quam quod
constitutum est vobis spexit in vanitates el insanias falsas (Pia/.xxxix, 5).
Heu, heu quid de epi- I Valete in Domino.
scopo qui sibi commendatos,quin etiam et commis- I
EPISTOLA IIL
sos contra divini eloquii prfficeptum,contraque pro- AD PLEBEM VERCELLENSEM.
missum sacramentum, contra ssecularem quoque Atto Christi misericordia humulis episcopus,
legem, in qua etiam mortis periculum assignatur, cuncto populo nostra; dicecesis sancla; matris Ver-
regi prfficipitrepugnandum'?Quis deillorum anima- cellensis Ecclesiffi, nostris dilectissimis filiis pax,
rum dispendio luet supplicium? Restat omnino ut salus et gaudium in Christo Jesu Domino nostro.
cujus exemplo vel documento periclitatae fuerint,de Noveritis igitur quia et per ipsum Christum Do-
ipsorum manibus requirantur : quoque et
prsedia minum atque sanctos apostolos seu prophetas,
facultates ecclosiarum, sive res pauperum, cujus sive sanctos reliquos doctores,audivimus plurimos
exigentibus culpis devastatce fucrinl,ad ipsius inte- venturos esse pseudoprophetas,qui. quod gravissi-
ritum praevalere potuerint.Fateor cnira coram Deo, mum est, subvertere a via veritatis multos studc-
plus propter divina priPcepta,sanctoruraquePatrum bunt, ita ut eos in perniciem perducant, qui illis

monita,quam pro alicujus terreni commodi deside- crediderint.Unde quia nonsolum prodigia diversa-
rio, aut rebellantis inimicitia me ejus assequi velle que signa tuuctemporis facientibus seu philosophi-
fidelitatem. Ait enim Dominus in Evangelio : Quid cisdogmatibus falsadefendentibus(55),vcrum etiam
p?'odesl homini si universum mundum tucretur, ani- n non tani facile justum habetur cor, ut etiam qui-
ma' vero sux detrimcnlum paliatur/ (Mafh. xvi, busdam simplicia atque bruta referentibus tantura-
20.)Audi beatam Susannam clamantem Metius est : modo verba credere omnino festinelis, eosque, heu
mihi ahs(jUo operc incidere in manus liominum,quam miserrimi! diabolico errore decepti, prophetas no-
peccare in conspectu Domini (Dan. xiii, 23). Et bea- minetis, relinquentes sanctam matrem vestram
tus David Mctius esl modicum justo super divilias
: , Ecclesiam, seu sacerdotes per quos ad a;ternam
peccalorum muttas (Psat. xxxvi, IG). Salomon quo- perveniredebetis salutem.Quociica his visis litteris,
que ait Metius cst huccetla sicca cum gaudio, quani
: auditis vel cognilis, si quis vostrum torte, quod
tota domus ptena victimis cum jurgio (Prov. xvii, absit, deincepshujuscemodi nefas perpetraverit,
l).Quapropter Dominum Jesum Christum supplici- Eciat se omnimodis diamnandum, et non habeat
ter imploremus, ut qui beato Petro mergenti raa- licentiam manducandi qiiid coctum, nisipanera.nec

(55) Defendentibus. Hic nonnulla desunt.

m EPISTOL/E. f6i
bibondi vinum,quou9quead9uam3anctammalrom, A injuria. Fugitc crgo, fratrcs, ab hacstultitia : suffl-
sciiicot Vorcellenscni l'jcclc8iani, noFtramquc pvx- cit cnim vobis diein Doniinictim, et aiias celcbcrri-
sontiam ad satisfactiononi, vcrani(]>ic pccnitenlicc nias ct a sacerdotibus approbataa festivitatcs obser-
humilitalcm judicandus advoniat. Si quis autcm su- varc. In quibus ideo feriare debetis, ut a sacculari-
pcrbiu inflatus contra hoc a;:;cro tcntaveril, sciat so bus ncgotiis cxpediti, libcrius Dominum cjusque
ab KcclesiiC iiininibus pollendum, ct n sancla com- sanctos collaudarc vd prajdicare, eisquc descrvire
muniono exlrancum omnibusquc lideliluis
•,
abomi- possitis. Nani sexta fcria melins est laborare pancm,
nandum, doncc sanctop Ecclesia> suscepcrit corrc- undc ct tuam ct alienaro rcliccrc possis csuriem,
ptioncm, tam ipse quam omnes qui ipsi communi- quam otiosis manibus sedens inanes fabulas garrulo
cant.postquamcum talem cognovcrinl; saccrdotum oro jactarc.
vero si quis fortassc, (|uod Dcus avcrtat, tali abomi-
EPISTOLA V.
nalione poUulus fucril, nullum divinum audrat
AD A7.0NEM EPISCOPUM.
usurparc mysterium. donec dignam Deo, nostro
judicio persolvat satisf.irlioncm. Summa devotione colendo domnoAzoNi revercn-
EPISTOLA IV. dissimo et sanctissimo praesuli AxTOgratia Dei hu-
AD OMNES FIDELES SVX DIOECESIS. n milis episcopus, vcsterquc fidelissimus, orationum
Atto gratia Dei humilis episcopus, univcrsis instantiam cum devoto famulatu.
lldelibus nostra; Kcclesi.Tc, notrisque dilcctissimis Deusomnipotcns,quivosinpastoralithronolocare
filiis paxsit et gaudium. dignatus est, ipse vos jugi opitulalione adeo custo-
Si enim sincero corde qua; a sanctis Palribus dire dignetur, ut sacerdotalis honor cunctos vcstros
tradita cognoscuntur, a vobis inviolata scrvantur, diriqatactus,rursumqucvestrissacrisaotibussacer-
magnam nobis in hoc pra;paratis K-ctitiam. Si au- dotalis ordo prKfulgcat. Quod autcm vestra prudcn-
tem, quod absit, diversis erroribus vos cognovcri- tia nostram hebetem dignata est (.50) parvitatem,
mus dcpravatos, grandis inde muiror nostro cordi quarc quemdem nostr.T! Ecclesia! lilium a filiE sus-
accumulabitur. Nam si abjectio discipuli, magislri cipientis se de sacro fonte prohibercmus nuptiis. In-
est detrimentum, quanto magis praevaricatio fllio- super si aliquod capitulum repertum haberemus,
rum patris valet csse periculum? Sic nos omnipo- vobis dirigere mandastis. Scitis, domini mei, quia'
tcns pater degere concedat, ut utrique de utroque in carnalibus nuptiis non tanlum spiritualis, sed
remuncrcmur, ne damnandi judicemur. Igitur audi- ctiam SKcularis lex est inquirenda. Igitur Luitpran-
vimus inter vos novuni quemdam surrexissc erro- dus catholicus rex hujus in qua degimus patriaj,
rem, ut dicatis sexta feria otio esse vacandum, tale cum consensu illius temporis procerum vel
abutcndum
et cpulis, vel conviviis ; ct cum ipse C judicum capitulum proraulgavit {Leg. Long. lib. ii,
omnium Redemptor eumdem diem tristiorem prae tit. 8, I.Hoc censuimus atque praecepimus, ut
5) : «

cunctis duxerit, ct tanta pro nobis opprobria susti- nulius prajsumat commatrem suam uxorem ducere,
nuerit, vos jocis ineumbere, et otia sectari stu- sed nec filiam quam de sacro fonte levavit neque ;

deatis. .Apostoli etiam csterique fideles tam tri- filius ejus prKsumat filiam illius uxorem ducere,

stem eumdem duxerunt diem, ut per diversas latc- qui cum de fonte suscepit; quia spirituales germani
bras fugitantes vis duo simul reperirentur. Nec csse noscuntur et qui hoc malum facere tentaverit,
:

epularum poterat fieri mentio, quibus vita? jam pene perdat omnem
substantiam suam. Et filii qui de tali
adhseserat desperatio. Eadem quoque die sol tene- illicito matrimonio nascuntur, ha^redes esse non

brisamictus lumen obduxit,et ipsa elementa turba- debent, sed propinqui parentes. Ubi autem inventi
ta turbationem totius ostenderunt mundi, Nam si fuerint, qui supra scripta illicila conjugia contraxe-
diem Dominicum ob venerabilem Resurrectionem rint, in prssenti separentur, et poenffi suprascriptaa
Domini nostri Jesu Ghristi, seu apostoiorum ca;te- subjaceant. »

rorumque fidelium Iwtitiam non solum in Pascha Lex etiam, quae Salica dicitur, hoc continet :

celcbramus, verum etiam per singulos circulos « Uxorem patris si quis acceperit, mortis periculum
hebdomadarum ipsius diei imaginem frequcnta- j)
incurrat, et de prffiteritis conjunctionibus, quae in-
mus demens est, qui sextam feriam, qua Dominus
; cestffi esse videntur, per prccationem episcoporum

crucifixus est, per omnes hebdomadas ob illius jussimus emendare. Qui vero episcopum suum no-
imaginem cum abstinentia et compunctione mo;- luerit audire, et excommunicatus fuerit, perennem
roris abnegat celebrandum. I.abor denique impc- conditionem (57j apud Deum sustineat, et de palatio
dimentum dicitur. In magno ergo eo die Chri- nostro omnino sit extraneus, et omnes res suas
stus fueratIabore,qui tantaab impiis tormenta per- parentibus legitimis amittat. » Romani quoque prin-
tulerat. Similiter etiam omnes cjus fideles, quod fu- cipes totius pene monarchiffi dominantes, quorum
gientes intus dolor, a foris premebat angustia, nec legem etiam nobis sacerdotibus in multis convenit
feriandi dabantur induciae, quibus talis parabatur observare, talia instituta de conjugiis loquentes de-

(56) Dignata esl. Vidit Acherius vocem aliquam, (57) Conditionem. Perspicuum est hic legi opor-
fortasse interrogasse, deesse hoc loco. tere condemnalionem.

Patrol. CXXXIV.
 :

107 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 108

dere. « Sed si qua per adoptionem soror tibi esse A qua;rant.Sed nequeaummi pontificessaecularesleges
ccEperit,quandiu quidem constat adoptio.sane inter adeo respuendo oontrivere.cum noster atque ipsorum
te et eam nupti» consistere non possunt. > Et item Dominus ac Magister dicat Non veni legem solvere, :

c< Si adversus ea quaediximus aliqui coierint, nec sed adimplere {Maftli. v, 17). Item sanctissimus papa
vir, nec uxor, nec nupti», nec matrimonium, nec Calixtus (epist. 2, ad omnes Galliarum episc.) : « Nec
dos intelligitur. Itaque qui ex tali coitu nascuntur, eos viros, quos leges saeculi rejiciunt, suscipere de-
in potestate patris non sunt, sed tales sunt, quan- bemus. Ipsam quoque infamiam, qua aspersi sunt,
tum ad palriam potestatem pertinet, quales sunt ii delere non possumus, sed animas eorum per poeni-
quos mater vulgo concepit. Sequitur ergo ut et dis- lentiam publicam et Ecclesi» satisfactionem sanare
soluto coitu, nec dotis esactioni locus sit, et alias cupimus. » Item Dionysius « Infames omnes esse :

pcenas patiantur, quse sacris constitutionibus conti- censemus qui suam Cbristianam praivaricantur
nentur. » Nulla denique adoptio talis esse poterit, legem. » Item Entychianus « Similiter prohibemus :

quam hooc per quam homines filii Dei cfliciunlur. ut nullae causae a judicibus ecclesiasticis audiantur
Hac est enim adoptio, quas emancipari non potest. quoe legibus non continentur vel quae prohibitae esse
Unde beatus Paulus ait apostolus : Qui prxdeslina- noscuntur. » Hic et sanctissimus Julius papa con-
vit in adoptionem fiiiorum per Cliristum Jeswn, in „ lirmat. Beatissimus etiam Gregorius multa Roman^e
ipsum secundum proposicum voluntaiis sum in laudem legis capitula confirmans, suo inseruit registro.
glorise gratix sux (bphes. i, 5). Cujus adoptionis Ergo, domine mi,absonum esse videtur,utspiritalis
participem nemo ambigiteum qui secundum sacra- affinitas carnalibus amplexibus deservire cogatur :

mentorum ordinem pueros baptizantibus oiTert, qui- ait enim beatusPaulus apostolus Vos enim in liber- :

que pro ipsis secundum catholics fldei normam,non tate vocali e.itis,fratres; tantum ne liberlatem in occa-

quemadmodum de altera, sed sicut de propria, in siorce detis carnis (Gal. v, 13), et iterum Qui semi- :

prima persona respondent, quia per sacram adoptio- nal in carne sua, de carne metet corruptionem : qui
nemjamillorumconjunctusestspiritus.RursumquG aufem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam xter-
ex sacro fonte, quasi ex matris utero post bapti- nam (Gal. vi, 8). Et rursus : Ubi spiritus, ibi liber-
smum a sacerdotibus ipsis ad instruendum coinmit- tas (II Cor. III, 17). Et in Levilioo : Omnis consecra-
tuntur. Nam sicut carnales nostri parentes nostrje tio qux homine non redimetur{Levit. xxvii,
ojjertur, ab

generationis ministri sunt, secundum quod beatus 29), ne nostris usibus succumbendo, sacratum ex-
Clemens in suis Decretalibus asserit, sic hujusmodi secrabile fiat.

ministri sunt sacra; regenerationis. Deus auctor in Sed si ha;c cuncta quae superius tale repre-
et

utrisque consistit, sicut scriptum est : Vnieuique hendentes conjugium diximus, deficerent, satis ad
sicul Dominus dedit. Ego planUnd, Apollo rigavit, sed C id reprimendum etiam remanerent. Nam adeo hujus
Deus incrementum dcdit [l Cor. iii, 0). Illi namque, religionis causa hactenus est abolitum, ut non tan-
qui,ut superius diximus, erga pueros agunt, spiri- tum litteratis,vel prudentibus,sed etiam ipsis rusti-
tualiter plantant, et patres sunt. Qui autem rigant, cis moris causa profanum jam videatur, ut sicubi
ministri ecclesiarum sunt, sacramenta conferentes peccatis exigentibus aliquid tale audierint, ideo
baptismatis. Dominus autcm incrementum dat in scandalizentur. Unde grave committentibus pecca-
omnibus, sive in spiritualibus, sive in carnalibus tum exoritur. Ait enim Dominus Vse homini illi :

profectibus. per quem scandalum venit (Matth. xviii, 7) et bea- ;

Legitur etiam in libroCodicum, quod cst Roma- lus Paulus Providemus enim hona non solum coram
:

nae legis, ita « Nihil aliud sic inducere potest pa-

: Deo, scd ctiam coram liominibus (11 Cor. viii, 21) ;

ternam affectionem, et justam nuptiarum prohibi- et item : Sine ojjensione estote Judsais, et gentibus,
tionem, quam hujusmodi nexus, pcr quem Deo ani- ct Ecclesix Dei (l Cor. x, 32) ; et rursus : Si esca
mae eorum Item exNovella (Nov. 12,
copulatffi sunt. » scandalimt fratrem meum, non mandiicabo carnem
c. 1) : « Si qui nefarium atque damnatum matri- in seternum, ne fratrem meum scandalixem (/ Cor,
monium contraxerint, et ex priori matrimonio iibo- VIII, 13) ; et iterum : Nemo quod suum est quserat,

rosnon habuerint, statini suis facultatibus careant, j) i<?rf juof/ alterius (1 Cor. x, 2<'l). Plures nempe of-

et dos flsci juribus vindicetur. Post publicationem fendit, qui antiquasconsuetudines a religiosissimis
autem, et cinguli sui patiantur amissionem, et in et prudentibus observatas immutare vel abradere

exsilio puniantur. Quod si vilior sit persona, corpo- preesumit : cum beatus dicat Isidorus (lib. ii Orig.
uxor ejus contra leges
rali quaestioni subsistat, et c. 10) Gonsuetudo est jus quoddam moribus
: n

nupta easdem pocnas patialur. lla;c post biennium institutum, quod per legem suscipitur cum deflcit
valeant; nam biennii indulgcntia illis praistita est, lex.Non ditfort utrum scripturaan rationeconsistat,
qui jam contraxerunt contra leges matrimonia, ut quando et legem ratio commendat. Porro si ratione
infra biennium separentur. Quod si non fuerint se- lex constat, lex erit omne jam quod ratione consii-
parati, sed persevsraverint in toto biennio, pccnis terit,duntaxat quod religione congruat, quod disci-
in primo capite diclis subjiciantur. » Valde cnim plina; conveniat, quod saluli proflciat. » Beatus

turpe est, ut quod religionis causa saeculares leges quoque papa Gregorius, cujus institutionibus pene
custodire contendunt, hoc sacerdotes Dei infringere totus regulatqr orbis, ait regislri parte prima [lib.
109 EPISTOL/E. 110
1, efiisl. 7.")) : « Et nos juxta serieni relationis voslra! \ mripiel et vitamxlcrnam possidebit (Ualth. xix, 29)
consueludinem.quffi tamon contra lidera catholicam ut Paulus apostolus : Nonest enim servituti suhjeetus
nihilusurparo dignoscitur, immotam permanoro fralcr atit so)-or in ejusmodi : iii pacc nutem vocavil
concedimus, sivo de primatibus conslitucndis c.i>te- ni)s Do)ninus Dominus ctiam divor-
(/ Cor. vii, i-Vi.

risquo capituiis, cxceptis his qui ex Donatistis ad tium prohibcns, fornicationis cuusam excepit, di-
episcopatum perveniunt. " Scd etbeatissimusAugu- cens Excepta loniicalionis causa {)latt/i. v, 32),
:

stinus, de cujus prati oleribus omnis Oominicus cujus,ut scitis,duo sunt genera, de quibus nobis per
pascitur grox, scribit ad inquisitionem Januarii oninia modo non convenit disputarc. Vestrum unde
{epist. 118, ad Januar.): » Ipstf* quoque mututio (iilelem.nostruni scilicet fihuin, o domine mi,vcrbi3
consuetudinis, etiam qua3 adjuvat utiiitate, novitate ulVabilibus ct mcllinuis, sicut bene nostia, consulcre
perturbat. " Quapropter qua; utilis non est.pcrtur- non dcdigncmini quatcnus relictis prioribus ad
:

batione infructuosa, consequenter noxia cst. Appa- meliora perlingerc queat. I3ene naniquc scitisquia
ret ergo quod consuotudo qu« lidei catholicoe, vel omtiis disciplina in prxsenti quidem videtur non esse
s.-ccularibus legibus non obest.omnimodis scrvanda gaudii, sed mwroris ; postea autem fructum pacalis-
sit, quod Theodosiano condrmaturedicto. Sed haec simuni exoxilatis per eani )-eddel justilix {llebr. xii.

de qua nunc agitur consuetudo. nec catholicaj fidei, „ 11). Et Jacobus apostolus : St.irc debet, quoniam qui
nec ulli Christianorum legi penitus impugnat. Licet (mverli fccerit peccatoron ab errore vix sux,salvavit
tamen qusdam leges sint in quibus hocc specialiter a)iimam ejiis a morle, el operil multitudinon pecca-
non contineantur,?ed nullaest quo; huic |impugnare torwn (Jac. v, 20).
videatur. Quapropter ideo de hac multos tacuissc Quod autem vestra nobis innotuit magnificentia
antiquitus credimus, quia in nova quasi religione quia multi majores et inferiores in hoc regno sint,
baptismatis, nullus Christianus talia praesumere co- qui talcs uxores habent, quosetiam nobisintimare
nabatur ; nec judicavere interdicendum, quod non polliciti estis, Deo teste, hoc incognitum manet
credebant pr.-esumendum. Nam justo lex non cst apud nos, et valde novum videtur. Sed si qui sint
posita, sed iiijuslis {I Tvn. i, 9), Attamen nobis, qui talia agunt, aut raritate obscurum est, nobis
quibus licet indignis discernendi imposita estcon- aut dissimulutione contectum.Verumtamen in istis
ditio, ut dividamus inter mundum et immundum,et partibus nullum praeter hunc aIi(iuando audivimus :

lepram, talia convenit declamare, ne tacentes a tamen et si multi essent qui hoc agerent Dorainica
Doniino per prophetam arguamur, dicente Caiies : debuerat prscellere sententia No)i seque)-is turbam :

muli non valenles

latrai-e {Isai. lvi, 10), ne populi ad facicndum malum, nec in judicio plurimorum
consentire videamur, et reprehensibiles
flagitiis acquiesces sententise, ut a vero devies {Exod. xxiii,
efliciamur, dum reprehendere nequitiam C 2) et ^a.u\u3 Si adhuchominibus placerein, Christi
aliorum ; :

dissimulamus. Sed in o)nnibus e.vhibeamus nos sicut servus non essem {Gal. i, 10) et Jacobus apostolus ;

Deiminisiros {II Cor. vi, 4); quia scriptum est Ne ait Quicunque ergo volueril amicus esse sxcuh hu-
: :

cominunicavent peccatis alienis (I Tim. \, 22); et jus, inimicus Dei constiluitur {Jac. iv, 4). Et Moyses
rursus : Et iminundum ne tetigeritis {II Cor. vi, 17). negavit se esse filium filiae Pharaonis,magis eligens
Quod autem ex Domini sententia dicitis Quod : affligi cum populo Dei,quam temporajis peccati ha-
Deus conjunxit, homo non separei {Mallh. xix, 6,, h«c bere jocunditatem, majores divitias aestimuns the-
religiomodisomnibuscustodiendavidetur; sed non sauro -Egyptiorum improperium Chrisli {Hebr. iv,

omnesquiconjunctisuntDominus conjunxit.Eorum 25). Secundum decretum autem Ccelestini papa»,

tamen quos ipse conjunxi t bona est copuIa,quippenec docendus est populus, non sequendus. Sed et si nec
legibusobest, nec catholicorum usus conturbat. Sed lex valet, nec consuetudo proficit, saltem ipsa ratio
est honorabi/econnubiumettorus iinmaculatus [Hcbr. procedut.
XIII, 4). sicut beatus Paulus uitapostolus : Ilisnam- Inter computres et commatres interdicta esse
gue qui matrimonio juncti sunt, prxcipio, noii cgo, conjugia evidenter omnes testificant. Cum hujus sa-
ied Dominus, uxorem a viro suo non discedere et : eramenti mysterium non speciuliter in ipsis,sed in
vir u.vorem suam non dimittat {ICor. vii, iO).Videte n eorum filiis celebratur. Num et ipsi sequestratim
quod dicit his qui inalri)nonio juncti sitnt. Matrimo- esse possunt. Quis ergo hoc dicere audeat, quod
nium enim est conjugumjusta conventio et condi- absenteshocsacramentumconstringat?Pr£esentibus
tio; eos vero qui nefario et cxsecrubili coitucontra autem, in quibus celebratur non pertineat? Quod
leges et mores permiscentur,omnino separari opor- etiam ipsiusvocabuli vismanifestat.Quidenimcom-
tet, quoniam nec vir nec uxor poterit esse in hu- puter vel commater sonat, nisi simul pater, aut
jusmodi. AitenimDominusinEvangelio Si dexto-a : mater ? Si ergo simul patres aut matres sunt, cui
manus tua scandalixet le, abscide eain et projice abs simul patres vel mutres sunt, omnes eorum filii vel
le {Matth. v. 30).Quid enim melius per seunduli- Cli.-e fratres vel sorores ipsius erunt. Increpansenim

zanlem dexterum quam male appositam usorem Dominus Scribas et Pharisaeos ait : Vx vobis, Scribae
intelligimus ? Et iterum Omnis qui reliqueril do-
: et Pharisxi, stuUi, et cxci, qui dicilis : Quicunque
mum, vel fratres, aut sorores, aut patrein, aut ma- juraverit in altari nihil est, quicunque aulem jura-
trem, aul uxorem propter nomen meum, cenCuplum verit in dono, quod est super illud, debet, Cxci, quii
 :

Itl ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 112

enim majus cst , donmn, an altare quod sandificat \ consulere dignata est, ideo hactenus respondere
donum ? Qui crgo jurat in allari, jurat in eo, el in distuli,ut diutina meditatio firmiora daret responsa.

ommbus qux super illud sunl. Et qui juraverit in Et,quamvis dignitati vestrte omnimodo pateat,cla-
templo, iurat in illo, et in eo qui habitat in ipso rissimum rescriptum ab apostolica sede Theodoro
(Matth. m, 17). Videtur ergo nobis, quod hujus- Ticinensi episcopo in medium proferri placuit. Za-

modi adoptio, si pertinet ad parentes, magis perti- charias episcopus servus servorum Dei, reverendis-
neatetad filios, et si nec ad fllios, profecto nec ad simo et sanctissimo fratri Theodoro episcopo ec-
parentes pertinere videtur. Uxc itaque intendentes, clesiM Ticinensis. Piltacium, quod nobis tua venc-
praidictum Theodericum a tali toro suspendimus, r.inda fraternitas oblulit, pcr quod nos soiscilari
non tamen conjugium penitus interdiximus, nec curasti.si licetfilium,cujuspater alterius filiam ex
aliter excommunicavimus, donec in domini archi- sacro baptismate susceptam, id est, spiritualem (58)
episcopi et vestram,CKterorumque nostrorum vene- ejusdem patris filiam, quod dici crudele est, in ma-
rabilium confratrum audientiam veniamus. Non Irimonio accipere,quod apud te enormiterasseruisti
quod de rectitudinis dubitemus modo,sed ut majori (59) contigisse. Sed bene tua sancta fraternitas
auctoritate flrmetur assertio plurimorum. Ssepe et compertum habet, quod Dominus per Moysen pr^-
enimdelinquentibus,dumvulnusfacinorispremitur, cepit, * dicens : Turpiludinem pairis tui non reve-
reproba videtur sententia medicantis etdumper- ; litbis.Turpidinem matris tuse non revetabis. Turpi-
versi criminis nsevum diluere nolunt, ad diluentis luditiem sororis tuse, et turpiludinem filise patris tui
injurias currunt. Quoruni detractiones a nobis ex- non revelabis. Turiritudo enim tua est {Levit. xviii, 7).
torquemus, cum plurimorum sententiam interim Turpitudinem enim revelare dicitur, dum apropria
exspectamus, sicut bealus Paulus ait ad Tirao- consangninitatepreecipimurabstinere :multo magis
theum Irreprehensibilem te e.xhibe, ut is qui ex
: a spiritali patris nostri fllia, omni occasioneaut ar-
adverso est, vcreulur, nihil Juihens malum dicere de gumento seposito (60), sub nimia districtione nos
nobis [Tit. ii, 8). Dum enim, domine, oum isto agi- cavere convenit, ne in iram divini examinis incidat,
tur, non solum cum ipso, sed pro omnibus hujus- si quis tali facinori *
mistus, minime restrinxerit
modi laboratur. Lexenim non admittil personam ;
frena luxuriae. Unde et omnes omnino cavere de-
si enim huic licet, evidenter omnibus licet et si ; bent talis sceleris commistionem, ne in aeternum
huic prohibitum sic erit,nullus se in poslmodum de pereant. Sed hos qui hujus perniciosa; temeritatis,
ignorantia excusabit. animi-B sua! salutem despicientes, impiissimo se mi-
Innotuistisetiam nobisesse aliquostalibusnuptiis scuere matrimonio, per omnia tua fraternitas stu-
perplexos, qui pro nullius excommunicatione suas deat separarc, et pcenitentia; dignae snbmittere.qua-
deserant copulas. Utinam, domine, nos injunctum C tenus ab aeterna erutas damnatione animas eorum
offlcium implerevaleamus. Illiquidquidfaciant,nos iucreris, praestante Domino ct (61) Deo Salvatore
saltem nosmetipsos liberare curemus. De talibus nostro Jesu Christo.
quippe Joannes clamatapostolus Qui autem non est ; Non igitur lalet prudentiam tuam non solum illos

ex Deo, non audit nos (/ Joan. iv, G). In hoc ergo occlesiastica censura feriendos qui nefario se conju-
cognoscimus spiritum veritatis et spiritum erroris. gio polluere, sed illos quoque qui hujus sceleris au-
Deus pacis et charitatis ita vos sibi copulare digne- ctores fuerunt : illum videlicet qui alterius carnalis
tur ut in his quee ejus sunt boni procuratores esi- et alterius spiritualispalercognoscitur. Hic etenim
stentes, nullius caliginis obscuritate torpeat ; sed tanto majori pcenitentii-e debet submitti quanto ma-
divino illuatrati fulgore, sic in prccsenti valeatis jorem auctoritatem in causa habuisse probatur. De
vinea laborare, ut in futuro mereamini eugeDomi- filiis autem horum isdem venerabilis pater eidem
nicum audire. Theodoro episcopo rescribit, non teneri eus crimine
EPISTOLA VI. parentum.
GUNZONIS LEVIT.E NOVARIENSIS AD OTTONEM. EPISTOLA VII.
Domno Attoni pontificali reverentia colendo, A.MBROSIIMEDIOLANENSIS PRESBYTERIAD ATTONEM
GuNzo Novariensis Ecclesiae levitarum extimus, de- p. Invictissimo curire cojlestis athletffi,ac supernorum
bitaj venerationis servitium. civium CQitibus aggregato, Attoni ter beatissimo
De eo quod celsitudo vestra parvitatem meam pontifici, humilis Christi 1'amulus, vesterque fide-

(.58) Id cst, spiritualem. Sic legitur in vetusto co- reluUsti si liceat eos conjurjio ropxdari. Sed hi cur
dice Bibliothecae regise, in quo epistolam /C;iebaria3 prohibeanlur a ccnjugio, aut pro hujusmodi pani-
integram Baluziusreperit in priori cditione lege-
: tcnliam agerc compellanlur dum cx hoc absque ccn-
,

batur idem spirilualem.
(.59) hnormiler assermsli. Sic idem codex cmen-
date:editio Acheriana cnormum dissecuisli, cor-
rupte. Kx eodem codice Teposm prxcepit ubi erat
dcmnntions csse perhibcntur, quia non paler pro filio,
nequo filius pro patre sustincbit tormcnta, dicente
Domino per jirophelam : Anima pa.iris cst mea, ct
, anima filii cst mea aniina qua3 poccaverit, ipsa
;

prxcipiat. morietur. Sed et dc his, frater charissime, di.Tisse

(GO) Seposito. Hic etiam codicem regium sequor sufficiet. Cavc aulem ne alitcr agerc subjtctis conce-
prior editio reposito, eX mox facinorc. das, ne a rcclo iramile inveniaris disccdere. Ha!C est
(61) Et Deo Salralere. In codice regio, prxstanle altera epistola; pars, cujus Gunzo in flne hujusce
Domino, De jiliis auicm qui ex eis nati probantur, epistolae meminit.
113 EPISTOL^E. 1'14

lissimus AMDnosius presbyter licct indigno sancliis A a potiorc distillatus liquido comprobatur. Igitur
honoro in sancla Modiolanonsi Ecclcsia,conlinuum quod vostra prudentia consulcro judicavit.quid in
debitwsorvilulis obscquium cnm fclicitalc porenni. canonibnsprosbyteram.quidvo diaconam intelligerc
A vcstra sanclitalc nupcr dclcgati apices.quibus debeamus vidctur nobis quoniam in primitiva Ec-
:

vestra sanctitalis noslriquc mcmoria in sacris vcstris clcsia, quia secundum Dominicam vocem Messi.i :

oratianibus fignabatur, ineflabili nos jocunditatc multa, operarii pauri [Luc. x, .5), videbantur, ad
undiquc munitos reddidere; cum nosvidelicot ab- adjumcntum virorum etiam religioste mulieros in
repudiati * sanctorum pcdum vestris
jecti (C"i) ct sanctaEcclesia cultricesordiaabnntur.Quod ostcndit
nec simus * lequandi calceamefuis qnomodo ergo ; beatus Paulus in epistola ad Romanos, cum ait :

tam religiosi et tam polcntis domini ac patrisdigni Commendo vobis Pluvhem sororem 7ncam, qux est in
sumus memorari orationibus? Sed vos illius credi- ministerio Ecdesix, qux est Cenchris {liom.wi, 1).
mus memores sententiae i\uicd\c\l :Deustjonlahorttt Ubi intelligiturquia tunc non eolum viri.sed etiam
in magnix, nec faslidit in minimis. CMterum nulli femina; prnccrant Ecclesiis.magna; sciliccl utilitatis
dubium est.quod divinus Spiritus in pectore vestro causa.Nammulicresdiupaganorumritibus assuctJB,
habitans, ad cuncta sancta opera reddal promptis- philosophicisetiam dogmatibus instructa3,bone per
simos. T> has familiarius convertebantur, et de religionis
Conjugium dcnique illud.super quo nostram pu- cultu libcrius edocebantur. Quod Laodicense post-
sillitatem consuluisti, anostrisdoctoribusctsacer- modum prohibet concilium cap, 11, cum dicitur :

dotibus scitotc omnino prohiberi, quia spirituales quod non oportet oas qua; dicuntur presbytera; vel
fratres, quod vos quoque asseruistis, vocantur : prasidentes, in Ecclesiis ordinari. Diaconas voro
SEBcularis quoque lex, veluti a quodam legislatore talium crcdimus fuisse ministras. Nam diaconum
audivi. hoc interdicit. In decretis nihilominus Za- ministrum dicimus,aquo derivatam diaconam per-
charia» papa; capitulo 3 continetur : « Ut nequc spicimus. Dcniquo legimus in connilio Chalcedo-
presbyteram nequo diaconam,nec commatrem spi- nensi, cap. 15 {can. 15) diaconam non ordinandam
ritalem quis in conjugium ducat.» Ubi datur intel- ante annum quadragesimum, et hanc cum suramo
ligi, quod neque spiritalis patris filiam cuilibet in libraraine. Talibus eliam credimus baptizandi mu-
matrimonium liceat sortiri. Verum si placet domi- lieresinjunctumesseofficium.ut absqueullapenitus
nationi vestree, vestris rescriptis pandite nobis quas verecundia aliarum corpora ab his tractarentur.
debemus capitulum
intelligere eas.quas praedictum Nam in statutis Orientalium scriptum est {Concil.
preBbyteramautdiaconam appellant,quia nos omni- Carthag. iv, c. 12) : Viduse vel sanctimoniales quae
modo latet. Assiduis orationibus vestris sibi com- ad ministeriummulierumbaptizandarumeliguntur.
mendatos vos longo Christus tempore salvet. Ij tam instructcB sint ad officium ut possint apto et
sano sermone docere iraperitas et rusticas mulieres
EPISTOLA VIII.
temporequo suntbaptizandse,qualiteradinterrogata
ATTONIS AD AMBROSIUM SACERDOTEM
respondeant,et qualitor accepto baptismate vivant
Atto grata Dei bumilis episcopus, domno A.m- sicut enim hae quae presbyterae dicebantur, praedi-
BROsio reverendissimo et sanctissimo sacordoti.de- candi, juhendi vel edocendi,ita sane diaconae mini-
votas in Christo orationes cum vinculo charitatis. strandi vel baptizandi officium sumpserant : quod
quoniam pro nostra imbecilli-
Vestrae sanctitati, nuncjam minime expedit.Nam in tanta parvitate ob
tate Omnipotentem novimus exorare,immensas co- parentum religionem infantulaebaptizantur,utnulla
ram Deo mercedes exposciraus. Sacris prostrati eis verecundia.nullusbaptizantibusvoluptatispossit
vestigiis idipsum instanter fieri in postmodumim- stimulus impedire. Unde jam statura est, ut mnlier
ploramus. Nos quoque, licet imparibus meritis, baptizandi usum assumere non prasumat.
vestris tamen confisi virtutibus.hoc etiam pro vobis Sunt etiam, qui eas priscis temporibus diaconas
omnimodis agere non omittimus. Crebras namque asseruere appellatas.quas nunc abbatissas noraina-
vestri corporis, cum audivimus, infirmitatcs quasi mu3, quod nobisminime coogruerevidetur. Abbas
proprios terebrantartus.Sed beatum Paulum quasi j) namque Pater dicitur unde secundura normam alio-
;

intendere credimus , ubi ait : Cum enim infinnor, rum norainum in genere feminimo derivatum abba-
tmc tortior sum {II Cor. xii, 10). Deus Patcr Do- tissii eadem significationo,manente.Cujus vocabuli

mini nostri Jesu Christi sic vos sustentet cl verbe- vis, tiraoris pariter et amoris, reverentiae ot affe-
ret, ut nec adversa dejiciant, nec prospera reddant tionis explicat qualitatom. Diaconam vero nihil
elatum. Plures denique iterum grates referimus, aliud quam ministram intelligimus. Quapropter si
quia de his omnibus qua^ vobis mandavimus,abunde hujus officii nomcn nunc etiam quoquomodo per-
nos instruere curastis. Prnsterea miramur omnino, duraret, in his quae per mulieres adhuc dispensari
cur ingens fons inter tantos profluentes constitutus, videntur, illas diaconas putaremus, quae aBtate se-
vicinum alicujus vix desudantis venae perquirat li- nili dovictae, religiosam vitam cum castitate ser-
quorem. Nam et si inibi aliquis reperiatur humor. vantes, oblationes sacerdotibus otTerendas fideliter

(62) Abjecti. Prior editio abjeclis et repudiat^ scimiis perspicue male.

 :

115 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 116

prffiparant, ad ecclesiarum limina excubant, pavi- A tia quae, licet unum offendant. tamen sed
fovent
menta detergunt. alterum, haec est qua corpus dissolvitur, mens fa-
Possumus quoque presbyteras vel diaconas illas tigatur, anima affligitur. Hsc est qus David appe-

esistimare, quae presbyteris vel diaconis ante ordi- tiit,Solomonem prostravit.Hsc est quae martyribus
nationemconjugio copulata; sunt:quas postea caste palmam, confessoribus insuper diuturnse macera-
regere debent, sicut in oanonibus promu-lgatum tionis coronam auferre conatur. Igitur cum oaetera

est, qui apostolorum tilulo annotantur, cap. 6. vitia per ministros quoque perfici possint, huic

« Episoopus aut presbyter aut diaoonus uxorem pro- nullo modo nisi oum proprii corporis pollutione fa-

priam nequaquam sub obtentu religionis abjiciat mulatur. Sunt etiam multa qua; incerta sunt quo
si vero rejecerit, excommunicetur. Sed si perse- animo fiant et licet cooperatores suos per propriam
;

veraverit, dejiciatur. i Item es Decretis Leonis conscientiam damnent,ipsi tamen se quoquo modo
papae cap. 1 7: « Lex continentiffi eadem est altaris aliis excusare possunt. Adulterium vero, nec bono

minislris quas episcopis atque animo fieri, nec excusandi potest aditum reperire.
presbyteris, qui
cum essent laici sive lectores,Quod ut beatus Clemens ait, secundum in poenis
licite et uxores
ducere et filios procreare, potuere, sed cum ad continet locum.Unde omnibus Christianis,pr8ecipue
pra^dictos pervenere gradus, ccepit eis non licere „ tamen sacerdotibus,qui praedicandi serviunt officio
quod licuit. « Unde ut de carnali fiat spirituaie eorumque ministris summopere cavendum est. In
conjugium, oportet eos nec dimittere uxores, et quod lapsi si fuerint,sit eis nihilominus in suppli-
quasi non habeant, sic habere, qua et salva sit cium, continentibus in lamentum, conjugatis in
charitas connubiorum, et cesset operatio nuptia- scandalum,stultis in exemplum, sanotae Dei Eocle-
rum. LibentiuS tamen, cbarissime doctor, secun- siae in detrimentum.Nam secundum beatum Grego-

dum superiorem sensum quae explicata sunt acci- rium,oujus vita despicitur,restal ut ejus praedicatio
pimus, doneo a vobis mereamur oertius informari. contemnatur.Nostri denique officiinomina atalibus
Omnibus vero istis, sicut mandastis,denegata sunt abstinendum essenobisinsinuant.Sacerdos namque
conjugia, ut ecelesiasticus honor servetur in om- quasi sacrum dans dicitur minister autem a mini- ;

nibus. strando. Qua ergo nefanda praesumptione sacrum

Praeterea sinceram charitatem vestram humili- corporis vel sanguinis Domini Jesu Christi oonfioere
ter exposcimus, de epistola quae in canonibus re- vel darecaeterisaudet,quisemetipsuni inhujusmodi
peritur, quae etiam canonica dicitur, cujus capitula spurcitiis permanere oognoscit ? Aut quomodo in
11, esse noscuntur. quae nobis ulilissima asse vi- talibus ministrare in ecclesia pr«sumat,qui libidini

dentur, quorum initium est : » Primum omnium jugiter domi deservit ? Itaque sacerdotibus verbis
fidem catholicam omnes presbyteri et diaconi seu C simul et exemplis populum convenit regulare et :

subdiaooni memoriter teneant, ut si quis hoo fa- ideacavendum est,ne forte cum aliis praadicaverint,
ciendum prsetermittat, quadraginta diebus a vino ipsi reprobi inveniantur et audiant quod Dominus ;

se abslineat et si post
; abstinentiam neglexerit hypocrisim redarguens ait Hypocrila,ejicc primum :

commendandam, duplicetur in eo seutentia , » sive trabem de oculo tuo, et tunc perspicies ut educas fe-
de statutis antiquis Orientalium, quorum oapitula stucam de oculo fratris tui {Luc. vi, 42). Licet sint,
centum dinumerantur.Ex quibus primum apud nos quod pejus, qui nec trabem de suo ejiciunt, nec
in omni episcoporum consecratione perquiritur, festucam fratris repellere prffisumunt, sed confusi
cujus initium est Qui episcopus esse debet, ne-
:
obmutesount,dum seipsos reprobos cognoscunt. Hi
cesse est ut examinetur, etc. Ut de his
antea dum suis peccatis aliena nutriunt,merito utrorum-
omnibus nos certificare dignemini, quo tempore que portabunt. Ait enim Dominus &i dicente me :

vel loco constituta, sub quo principe vel a quibus ad impium, morte moricris, non annunliaveris ei,
Patribus, quomodo habenda vel si penitus reci- neque locutus fueris ul averlatur a via sua impia, et
pienda, aut in aliquo refutanda, dijudioenlur. Om- vival : ipse in iniquitate sua morietur,sanguinem au-
nipotens Dominus vestram prudentiam nobis con- lem cjus de manu lua requiram {Ezech. iii, 18).Prae-
servare dignetur ut ab ea regulati, recto tramite D teroa quod dicere pudet, tacere autem periculum.
inoedere valeamus. quidam in tantum libidini mancipantur,utobscenas
EPISTOLA IX. meretriculas sua simul in domo seoum habitare,
AD OMNES SACERDOTES DIOECESIS VEECELLENSIS. una cibum sumere ao publioe degere permitlant.
Atto Dei gratia humilis episoopus, cunctis sa- Quarum illecebris illecti, suae domui, cunctasque
cerdotibus eorumque ministris in nostra Vercel- dijudicant,suum-
famili;e ac supelleotili eas praeesse

lensi dicecesi oommorantibus asternRe felioitatis co- que post obitum scortum hajredem constituunt, et
ronam. quidquid de facultatibus ecclesiae, vel eleemosynis,
Incontinentias, dilectissimi, multae sunt spe- seu undecunque acquirere possunt,hujusmodi ma-
cies. Qoties enim aliquod faoinus perpetramus, nibus distrahendum relinquunt. Sicque flt, ut dum
ad id per incontinentiam labimur. Specialis ta- sanctaeDei Ecolesis matri et sponsas pellicemsuper-
men inconlinentia, luxuria, est, qu.c corpus simul inducunt, Dco Patri, et fideli viro animam subtra-

orrumpit el animam. Nam cum multa sint vi- hant.et diabolo moechandum contradant.Sunt etiam
 H7 EHISTOL.E. 118

qui niidi ad Eclesiam veniunt sed de ejua benefi- A QuodlaJsumesse cognoscimu9,dum illarumnaturas
ciis accrcsount.IIi primum inopio} causa continen- consideramuB.Pcrsecutionis igitur pressurasDomi-
tiain fingunt, et postmodum ditati, meretriccs nus insinuans ait Vx autem pr.rrjnanlibit.'! eC nu-
:

asciscunt. Qui dum penuria laborarent ab cis dc- Irii-nlibus in itlis dichus {Matlh. xtii, 17). Qood ideo

specti, sanct.-B Kcclesi;p gremio sunt reeepti.
quidquid postmodum subtrahere valent, ipsis non
desinunt erogare. Et undo merotriccs ornantur,
ecclosiffi vastantur, pauperes tribulantur. Hac occa-
eiono publicani (6.5) clericorum tlomos irrumpunt,
non ipsos, sed commamentes mulieres cum ipsis
quos genuerant spurii3,quasi silii commissos extra-
here simulantes.Id trepidantmiscri.ct muneraqua>-
que promitlunt, ct qui adorari poterant, cunctos
adorare coguntur. Et qui omnium viriliter vitia
declamare dcbuerant de sui apud judiccra qUiTrunt
licentiam. Sic sacra; a;des publicantur, ct a vulgo
deridentur, et noraen Domini blasphcmatur, sicut
scriptum cst : iYo5 estis per quos nomcn Domini
blaspkematur inter gentes {Rom. n,24). Solent etiam
tali pro scelere vicinorura vicinaruraque odiura in-
currere.Quoties namque hujusccmodi mulieresvcl
earum spurii cum aliquibus litigant, ipsi abjecta
omni sacerdotali revcrenlia sese opponunt;injurias
Inde dixissc intendimus.quiaipsa! impeditffct graviores
pra; cajtcris nccessitatibus suis minus poterant sub-
vcnirc. Quomodo crgo alium poterit sublevarc,qui
semetipsum non valet erigere? Certe talibus nisi ab
aliis ministrctur,suislalioribu9necipsa! subsistunt
Sed farinus quod voluptate perpetratur, utilitate
o.xcusari quaeritur; etilitas tarocn non estservanda,
quam ratio non commendat.Verum et si aliquis,ut
a9scritur,in hujusmodicommercioinvcnireturquae-
slus,quia nostroministerio contrarium videtur,om-
nimodiscstaspernandus.Quienimaliquandoaposto-
„ Iorum,aul caeterorum Ecclesiw doctorum cum mu-
lieribus ad pradicandum profcctisunt ? Nempe ab
ipsarum connubio, quas ante vocationcm legitime
duxere,posmodum se subtraxere.Quod etiam beatus
Clemens in apostolicis Decretalibuspraecipiens ait:
(iMinistri altarisad Dominica tales eliganturofficia
qui antc ordinationem conjugcs suas reliquerunt.»
Item concilii (primi) Carthag. cap. 2-5 [2, sive, 4] :

et contumelias quas possunt, inferre (64), et dete- « Placuit quod et in diversis conciliis confirmatum
riora minantur.Insuper ut talis dietur familia, ipsi est, ut subdiaconi,qui sacra mysteria contractant,
cupidi, repaces, usurarii, avari. et invidi, ac frau- diaconi ct presbyteri, sed et episcopi secundum
dulentiefficiuntur.UndenonmodicumChristi Eecle- propria statuta etiam ab uxoribus se contineant. »

sia patiturdetrimentum. Nani populus hoc conside- Sic Innocentius et Leo Romani pontifices sic cee- ;

rans,decimas et primitias ipsisexigentibusreddere teri quoque protestantur auctores. Quanto magis

Deo contemnunt.nullumqueobsequium sancta; Dei etenim carnalibusconcupiscentiis et mundanis ne-
Ecclesiae persolvere volunt, unde ipsi sacerdotes gotiis subtrahimur,tanto expeditiores divini operis
aliquod consequi possint emolumentum. Et inde C cultores efficiraur, Boetio illustri viro testante,qu
populus sacrilegus efficitur. Ipsi autem in tantam ait Tu si in hanc mundi scenam nudus intrasses
:

plerumque deveniunt paupertatem,ut vix sufficere securus coram lalrone cantares. Latrones quippe
possint. Rursus inveniuntur,qui cum ab episcopis nostri, dsBmones, eorumque ministri, qui nostra
suis tali pro crimine arguantur, paternam charita- semper tentant diripere commoda. Et quidem si
tem respuunt, et obedire contemnunt, ipsamque nudi, et expedili ab illicitis fuerimus, securi co-
Cdelitatem, quam jurejurando promiserant, teme- ram cantabimus, sive reprobis suas perver-
ipsis
rare non metuunt,sed mundana adversus eum ag- sitatesexponendo et futuras miserias libere prae-
grediuntur defendi potentia,se quoque suamque si- dicando, sive daemonibus de catiticulis David pro-
mul familiam ejus adxersariis committunt,et sic de- clamando, ,4nima nostra sicut passer crepta est de
mum regulam par-
his freti auxiliis ecclesiasticam laqueo vcnantium. Laqueus contritus est, et nos li-
vipendunt, atque ad dorainorum imperium quoli- berati sumus {Psal. cxxiii, 7).
bet loco.vel tempore missas canere, baptismata ce- Custodite ergo vos, fratres charissimi, a con-
lebrare, alligatos absolvere, solutos alligare contra tubernio mu\ieTuin,nemembra Christi membrafacia-
jus canonum, sine aliqua discretione prfesumunt, tis meretricum (/ Cor. vi,15) : unde difficile evadere
et qui capitalia membra sanctae Ecclesiae esse de- potestis, nisi ab earnum consortio declinetis. Quem
jj
buerant,arma hostium efficiuntur, seque in exi- enim compti crines, venusta facies, nictatio pal-
tium, populum in errorem deducunt.Et inde sa»pe pebrarum, elisio oculorum, aCfabilitas sermonum,
maximum adversus sanctam Ecclesiam oritur scan- garrula modulatio, visus facilis, blanda suasioj
dalum ; quia quos vult habere filios, cernit inimi- praeclara raonilia, schemata vestium, olfaotio un-
cos, etquos consiliarios, duros adversarios. guentorum, mollis incessus, ac totius corporis
. Iterumsunt,qui de feminarum contubernio sees- luxus non resolveret ad flagitium ? Quod intuens
cusare quaerunt, dum suam quasi necessitatem ex- beatus Paulus exclamat apostolus Fugite fornica- :

ponunt. Aiunt enim, quia nisi ipsarum manibus tionem (/ Cor, ii, 18) : nam cum caetera vitia resi-
sustentaremurjam fame.vel nuditate deficeremus. stendo vitare possimus, huic pedibus succurren-
(63) Publicani. Vocem hanc Acherius non im- cos aut potius eorum ministros.
merilo monuit novo intellectu usurpatam esse ab (64) Inferre. Lego inferunt.
Attone, eaque intelligi debere aut judices publi-
119 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 120

dum est, et ne defioiamus, divinum auxilium im- A enumerare cnravimus. A meretricibus vos cavere
ploremus. docuimus, et extranearum penitus interdiximus
Sanctarum Scripturarum paginas, dilectissimi, contubernia feminarum; quae etiam sanctorum Pa-
perscrutate, et in his diligenlius meditemini. unde trum confirmavimus testimoniis,ne impune trans-
haec quae a nobis dicta sunt non quasi nostra vile- gredi putassetis ; sed quia aliquibus profecisse
scent ;
quia quae a sanctis Patribus accepimus.hcEC co gnoscimus,Deo Patri devotas primum laudes per-
fratribusexposuimus/Quorum exempla, quia cun- solvimus : vobis etiam immensas per eum gratea
cta non possumus explicarc, pauca de multis qus- referimus ; exorantes, ut de virtute in virtutem
dam proposuimus quaedam autem subscribenda
: conscendere, et Deum deorum in Siou mereamini
pr£Evidimus. In primis Nicaena synodus trecento- prospicere. Quapropter.chariasimi, si aliqui adhuc
rum decem et octo sanctorum Patrum,
qua di- in tanta2 nequitiae cajno demersi involvuntur, lacry-
vino Spiritu fldes crtholica roborata, Arianorum mosis gemitibus Dominum exorare non differant ;

est perQdia destructa, qu« ab hominibus quemad- manus elevare non omittant, ut de tanta voragine
modum evangelica verba servatur, cap. 4 (AY«en. citius liberari valeant scriptum est enim Omnis
; :

cancil. can. 2) : omnia magnasyn-

« Interdixit per qui petit accipil et qui quxrit invenil ; et putsanti
odus non episcopo, non peresbytero, non diaco- t. aperietur [Matlh. vn,2).Tanta ergo Domini promis-
no, nec alicui omnino qui in clero est licere sub- sione, fratres,nihil haesitantes, castitatis tramitem
introductam habere mulierem, nisi forte matrem incunctanter arripite. Dabit nempe perseverantiae
aut sororem, aut amitam,vel eas tantum personas perfectum,qui continentiae dedit mandatum.Si quis
quas suspiciones etfugiunt. » Item ex Decretis Cle- autem snperbiae stimulis elatus vel desperationis
mentis paps : « Nemo cum extranea habitet fe- tabe profligatus assurgere neglexerit, non iioc abs-
mina nioi soror aut proxima fuerit, et hoc cum que sui periculo gradus omnino transibit, quod
magna sollicitudine fiat,Non enim ignoramus ma- nullorum dociorum malis
litias Satanae. « Item Siricii {epist. 1, c. 12) : actibus divino examini occurrant, quem infelicem
a Feminas vero non patimur in domibus
alias essse propriae nimium iniquitates gravant, sed polius de
clericornm, nisi eas tantum quas propter solas vestra bona conversatione nobiscum gratulari,et ab
necessitudinum causas habitare cum eisdem sy- innumerabilibus delictis merear excusari, Jacobo
nodus Nicaeana permisit. » IIoc multa concilia. hoc dicente apostolo :Qui converli fecerit peccatorem ab
multorum doctorum non tacuere sententia;. In hoc anirnam ejns a morle, et
errore vix sux, salvnvit
ecciesiasticus honor in hoc clericorum dignitas Vobis
opcrict mullitudincm peccalorum {Jac. v, 20).
perseverat hinc crescit charitas, avaritise rubigo
: vero fratres. quos oculus Domini misericorditer
abstergitur. Sic sancta Ecclesia unitur, dissensio- C jam respexit, et a talibus eruit, pro aliis jugiter
nis, et invidiae rima nulla conspicitur. Quod ut Omnipotentemexpedit exorare ipsosquesalutaribus
observare possitis, adjuvet trinus et unus Deus, monilis ad metiora convenit exhortari, ut eos quo-
qui vivit et regnat per omnia saecula sa;cuIorum. quo modo vobiscum pariter valeatis sublimare,
Amen. dicente Domino ; Si frater fratrem adjuverit. ambo
EPISTOLA X. exaltabuntur. Et Paulus Apostolus ; Atter atterius
AD EOSDEM. oncra porlate el sic adimplebitis legem Christi (Gal.
Atto gratia Dei humilis episcopus, cunctis sa- VI, 2). Et Jacobus ait : Orate pro invicem ut salve-
cerdotibus eorumque ministris in nostra Vercel- mini {Jac. v. 16). Per Dominum nostrum Jesum
lensi dicDcessi commorantibus aeternae felicitatis co Christum, qui cum Patre sanctoque Spiritu vivit
ronam. et gloriatur Deus per omnia sscula saeoulorum.
Quae saepius usurpantur, cbarissimi, sspius de- Amen.
testando reprimenda sunt, donec exinanita et pe- •EPISTOLA XI.
nitus abolita deficiant : si autem post interdi- AD SUFFRAOANEOS SUOS.
ctum neglecta fuerint, et silentio contecta per- Sanctissimis et dilectissimisconfratribus illisve-
manserint, magis armari quam abdicari videntur. n nerabilibus episcopis, Atto gratia Dei humilis epi-
Vae enim nobis erit,qui hujus ministerii onus sus- scopus, fideles in Christo orationes cum devoto
cepimus, si veritatem praidicare negle.xerimus, Vae famulatu.
nobis erit, si silentio oppresserimus, quae erogare Novit charitas vestra, quia nostri principes et
tfummuIariisjubemur.Quid infuturo dicturi sumus domini, gloriosissimi scilicet reges, dum hostilem
examine, si veritatem confundimur pra;dicare ? se dicunt suspicari impetum, nostra, scilicet epi-
negligereenim qui potest deturbare perversos.nihil scoporum contra haec quaerunt suflragia, nec no-
aliud est quam
fovere.Neccaret scrupulo societatis stris contenti poUicitationibus, nec de fidelitate
occuItaR, qui manifeste facinori desinit obviare. juramento firmata confisis,obside3 insuper a nobis
De etenim bono,fratres meijamdudum
castitatis pro eo accipere ut nuper audistis omnino labo-
vobis aliqua verbis intimavimus quaedam vero ; rant. Quid vestra; sanctitali super hoc visum fue-
criptis su^gcrere non omisimus.In quibusquaedam rit, nobis exponere vestris sacris apicibus, quia
ineentiya descripsimus, ejusquecalamitates partim simul nuno apte loqui non possumus, non dedi-
13i EPISTOLiE. 122

gneinini. Si prjofali obsides a nobis dandi sunt,vel A «»" eril ultra hoc proverhium in Israel (EMch. xviii,
sidoiiominati so pro nobis oblignri noverint, quid 3). fieri quippo potest, ut sit inter gentes, inter

agcndum sil, aul si oonscnserint, quo paito, aut yl^nyptios, sed ctiam in Bnbvlonios, sed non in Is-

cuiii qua securitato hoc licri oporleal, Si scriptis raol. Utiquo qui hanc postponit sontenliam, et ti-

haec convcQlio adnotari eonveniat, vel si vcrbis liuni patris. vcl pro alicujus parcntis culpa dam-
tantummodo credaturcommunibus.si terrainus sit navcrit, reus erit, el non Israolitioo populo com-
impoDondue, veJ in subreptum in
quantum, aut si putabitur.
aliquo prinoipibus ,'do nobis fuerit, quod violaveri- Et fortasse dicit aiiquis : Quiquid in hu.jusmodi
mus propositam sponsionom, p>o qua pricfati ob- hominem fecero, ad eum pertinet, qui eum mih:
sidos dari jubentur, qualitor convinci vel dcfendi trudidit. Certc revera quia ad eum pertinet ; scd nec
deboat, aut qua; lex vigorem in talibus obtineat, tu idco c.xcusaboris. Non onim suo peccato tuum
utrum ecclesiastica, an etiam mundana, vel quibus evacuaro poteris, sed si illc malc dcdit, ct tu malo
testibus eadem convenlio approbctur, si inter se accepisti, ambos Christianum
tenebit iniquitas. lllc

diversa; partcs dissenserint manifestissime propala- tuo supponit gladio, tibi Christiano non ideo cum
ri, si fieri potost, humilitcr exposcimus. Plurimum ferire licebit. (Juid ut percuteretur peccavit"? Quid

etenim et nunc el in futuro valebit, si tam grandis t> male fecit? Nompe si charitatis causa seobjecit.ut
seu inaudita causa in ipso oxordio saluberrimis alterum libcraret.honorandus est, non perimendiis.
fuerit pertractata consiliis.ejusque detinitio paginis Ait enim beatus Petrus apostolus Antc omnia mu- :

commendata, nullam ulterius ambiguitatera ad- luam in vosmelipws charilatem conlinuam habentes,
mittat. Mo quoque tam desidem et imperitum, quin chnrilas opcrit multitudinem peccalorum [l Pclr.
ooniiteor hactenus non repcrisse ab ccclesiasticis IV, 8). Et Dominus in Evangelio Majorem charitalcm:

doctoribus tale quid auctoritate Drinatum, vcl ex- neino habet,quam ut animam suamponat quis pro ami-
emplo propositum. Sed si quis studiosissimus hoc cis suis [Joun.xv, 17). Moyses autem semetipsum pro

iovenire potuerit persorutator, ego quod a sanctis populo Israelopponens.ait ad Dominum Aut dimit- :

Patribus statutum est, inviolabiliter assero obser- Domine, hanc noxam, aut dele me dc libro tuo
te illis,

vandum.Fidclitatem quoquenostrorumdominorum quem scripsisti {E.vod. xxxii, 31). Cui ait Dominus :

et regum plonitorin omnibus judico observandam. Qui 'peccaverit in me, dclebo eum de libro tuo
Nulio modo enimante oculos divinae majestatis puri (Ibid., ?:'i). Ac si diceret Tu bene postulas quia ; ;

inveniri possumus, si eis infideles ullatenus existi- pie postulas ego autem non ita faciam.sed rectum ;

mus. Ait enim Dominus in Evangelio Si homineni judicium judicabo.Si vero pro alterius gratiaaliquis
:

quem vides fion diligis, Deum quem non vides quo se taliter opposuerit, utalter exindelucrum acqui-
modo potes diligere ? (I Joan. iv, 7, 8.) Et ideo pro G rat, vel gloriam, hoc miniine laudo. In isto jam si
illorum fidelitate regnique statu et pace nobis sata- venerit, rcvera triplicabitur homicidium,nec alieni
gere convenit, quemadmodum sanctissimos pra;su- erunt a crimine tam ipse qui homicidium perpetra-
les, nostros siquidemprsdecessores.pro religioso- verit, quam ille qui hominem sub tali conventione
rum principum novimus laborasse salute. Alioquin tradidit, seu et ipse, qui hoc de se fieri permisit.si
nilultranovumadjicere censco.nisimaximautilitate ad intelligibilem jam pervenit aitatcm. Nam de par-
vel necossitate cogente, sumni pontificis sententia, vulis quid aliud quod innocentes
dicendum est.nisi
velprudentium fueritepiscoporumdcliberatumcon- pereunt, et insontes esistunt? Audi quid de ipso
Novimus enim quia, ut ait Dominus per pro-
silio. Domino actumsit.Vinctum illumJuda;i Pilatoobtu-
phetam Quid esl hoc, quod vertitis in proverbium
: lerunt, ut crucifigeretur, dicentes Crucifige eum. :

dicentes : Patres comederunt uvas acerbas, et dentes Nos legem habemus, et secundum legem debet mori
filiorum obstupescunt. Vivo ego, dicit Dominus, quia (Joan. XIX, 7). Et iterum Sanguis ejus super nos el
:

non crit ultra hoc proverbium in Israel : ut anima super filios noslros (Matlh. xxvii, 23). Sed quamvis
patris, ita et anima filii mea est {Ezech. xvin, 2). A7ii- ipse dixerit :Mundussuma sanguine hujus(Ibid., 21) ;

ma qux peccaverit, ipsa morietur. Filius non portabit ut quamvis manus laverit, tamen quia homicidium
iniquitatem patris et pater non portabit iniquitatem n improbe perpetravit, nullatenus poterit a crimine
Quis ergo religiosus contra Domini-
filii {Ibid., 20). excusari. Nam Dominici effusio sanguinis et illos
cam sententiam dicere audeat, quod aliquis fidelis maculavit, et hunc in perpetuum damnavit. Sed et
pro patris damnetur iniquitate, aut pro filii, cum hocdeomnibusinnocentibusad poenam traditis sen-
audiat ipsum Dominum dicentem : Filius non porta- tiendum est. Quidam pro angustia, ut se ab aliquo
bit iniquitatem patris, nec pater fihi ? Quamvis enim liberare possint, alterum opponunt, vel etiam pro
filiia parentibus noxam primi hoministrahant.sacri commodo ut pro tali adulatione ditari vitant vide-
fontis baptismate expiandam, tamen aliquid postea antur. Quidam vero nimium in se confidentes, ea
peccati parentes admittunt, ubi filii participes non quidem promittunt,quce suaj non sunt potestatis,et
sunt, ad eos non pertinere quis ambigit ? Sed et si pro tali poUicitatione obsides ponunt.quam illis vix
fieri etiam potest, ut patres comedant uvas acerbas, adimplere permittitur. Quis enim de se prsesumere
et dentes filiorum obtupescant,tamen non inter nos, audeat, vel quis de se poterit esse securus ? Quis
non in Israel. Ait enim DoDQinus : Vivo ego quia promptior de alicujusunquam poterit esse fidelitate
 :

123 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 124

beato Petro, qui ait ad Dominutn : Et si opoHuerit A. Quomodo enim pro se alios objicere periculo pote-
me mori tec.um, non te negaho'! Qlallh. xxvi, 35.) Et runt, qui se pro illis opponere debent '? Legimus
tamen Domino praedicente, antequam gallus canta- namque de beatoPaulino episcopo.quia cum se pro
ret, ter eum negavit. Christus enim ut Deus cogno- uno tantum vidua^ filio captivitati, imo et servituti
vit Petri fragilitatem; Petrusautem considerat suae tradidisset, multos in hoo liberasse captivos. Quo
fldei ardorem. Quod autem Dominus dicit prsvi- etiam in facto tam a beato Gregorio, quam et a
dendo, iste denegat amando. Ubi moraliter instrui- multis aliis sanctissimis laudatus est Patribus.
mur, ut quanlum confidimus de ardore fidei, tan- Unum tamen scio procul dubio, quod ubique dice-
tum timeamus de carnis fragilitate,quia,si nostrum tur, quia si illud fldei vinculum, quod olim inter
sit velle, Dei autem est perficere. Neque nos secun- principes nostrosque valuit praedecessores, minime
dum beatum Augustinum (in Joan. tract. G6) cum apud nos servari creditur, aut principes deteriores,
ista dicimus, primumapostolorum accusaro delec- aut nos nequiores esse probamur. Quia aut illi sua
tat, sed hunc intuendo admoneri nos oportet, ne ssvitia adeo exosi videntur, ut ad popularem jam
homo quisquam de humanis viribus confldat. Nam
non possint redire amorem, aut nos adeo perfidi
quid aliud pertinuit ad doctorem Salvatoremque suspicamur, ut nullum in nobis fldei robur consis-
nostrum,nisi ut nobisnequaquamde se quemquam „ tat, aut utrumque. Qusque tamen pars hoc me-
debere prcesumere in ipso primo apostolorum de- ruisse convincitur, oporteret ei magis subsistere,
monstraretexemplo?In animaitaque contigit Petri, quam ad ta'e diu protrahi dedecus, quod absit.
quod offerebatin corpore. llleenim mortem corporis Quapropter, dilectissimi, oremus Dominum om-
offerebat, sed mortem animae incurrit quia sicut
: nipotentem, ut nostros gloriosissimos reges ubique
vivere est confiteri Christum, sic et mori est ne- conservet, nosque illis commissos dignetur tueri,ia
gare eum. Quid et beatus Thomas dixerit novimus omnibus nobis adversitatibus propitiari. Illis de
Eamus et nos ct moriamur cum eo ; similiter autem nostra fidelitate donet fiduciam, et nobis in eorum
et caetcri omnes dixerunt {Joan. xi, 16) et tamen; obsequio perseverandi prsstet constantiam.Tribuat
omnes relicto eo fugerunl (Matth. xxvii, 59). illos nobis tranquillos, nosque eis faeiat esse devo-

Et certum est apostolos eo jam tempore plus eos tos. Etsi fragilitatis causa, aut ipsi innobis, autnos

diligere Dominum, quam vos omnes propinquos. contra illos aliquid iniquum commisimus, sic ejus
Et ideo qui pro illius tunc non sunt retenti amore clementia deleatur, utnullajam in posterum ultio
pro nullis utique starent obsidibus. Multos quoque exinde prteparetur. Dimittamus debita, ut dimittan-
audivimus et vidimus post datos obsides irritam fe- tur, non vindicemus omnia, ne omnia vindicentur.
cisse sponsionem. Quosdamvero etiam absque da- Non vindicentur maxima pro minimis.sed servetur
tis obsidibus usque ab mortem fidem servasse. Ve- C modestia et in magnis. Nullus quod alteri debetur,

rumtaman si talis expetenda est obligatio, astolidis prssumat concupiscere, quia hinc solent jurgia
et perversis Deumque non curantibus tantummodo semper crescere. Sufficiat unicuique quod suum
exigenda est. \'ir autem prudens et catholicus,quae est, nec invadere aliquem delectet quod non est.
pro Dei omnipotentis timoresusequeanimEe periculo Qui enim injuste gaudet acquirere, solet etiam quod
non custodit, pro nullis poterit servare obsidibus. justetenet amittere.Nam licet judicum poteritvoces
Cavendum est ergo hoc omnibus Ghristianis, sed inficere, divinum non valebit judicium effugere.
pontificibus nulio modo «stirao prssumendum. Sic- Det nobis Dorainus ab exteris pacem, et inter nos
ut enim apostatae dicuntur, qui post baptismum suara conferat charitatera. Sit unura cor omnium,
Christi suceptum rursus ad paganorum ritus, et ut diligamus Deum et proximum. Digne ssmper
idolorumconvertunturculturam,sicetiam apostatae laudemus Dominum, et benedicamus nomen ejus
dicuntur et sacerdotes, qui Ecclesiam deserentes in saeculum. Amen.
censuram, ad militarem se conferunt actionem.
135 EXPOSITIO IN liPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 120

ATTONXS
VEBCELLEr^SIS EPISCOPI
EXPOSITIO
EPISTOLARimi S. PAULI.
ISTE LIBER PAULI RETINET DICTATA BEATl
TRACTATUSQUE SIMUL DISERTO SIRMATE COMPTOS.

EPISTOLA AD UOMANOS.

ARGUXIENTUM. dem sponsi ct sponsae, id est, Christi et Ecclesiae.

Sed quajrendum est quare tam hujus, quam caete-
Primo discutiendum est quare Epistola ad Roma- rorum apostolorum scripta speciali quodam nomine
nos in principio ponalur, cum Aposlolus non eam epistolae vocantur. Et aple quidem quoniara super
:

primum, sed post quasdam alias scripserit. Aiunt legem, et prophetas, nec non super gratiam ejus
enim quod primam scripserit ad Hebrreos. Hanc addita, et missa sunt ad resecanda vitia, quae ex
quaestionem nonnuUi hoc modo solvunt: Romapene transgressione Evangelii noviter oriebantur. Nam
totius caput erat imperii quoniam Romani tunc
;
qua intentione post acceptam legem propheta dire-
peneomnibusgentibusimperabant;ideoquedignum
cti sunt; scilicet ut eorum vaticiniis resecarentur
fuit, ut, ob eorum reverentiam Epistola ad eos eadem, post
vitia ex legis transgressione orta :

scripta prima poneretur. Alii vero,ut Origenes as-

acceptam Evangelii gratiam directae sunt epistolae,
serit, pertractantes fldem, et merita singularum
ut earum sententiis, atque praeeeptis expiarentur
gentium, quae crediderunt, et ad quas Apostolus
vitia, qucB ex legis transgressione nascebantur.No-
dire.xit epistolas, secundum earumdem fidem, et
tandum autem.quia pulchre Apostolus decem tan-
merita eas ordinare decreverunt.
tum Ecclesiis direxit epistolas. Nam quatuor disci-
Romani autem minoris erant fldei et raeriti :
pulis misit ut sicut
: filii Israel liberati ab .Egjptiaca
nonnulli enim eorum adeo rudes erant, ut se cre- servitute transeuntes mare Rubrum,et suscepti ab
derent non Dei gratia, sed suis meritis esse salva- eremo decem verba legis acceperunt, quibus ad sa-
tos; ideoque Epistolam, quae ad eos scripta est, pri- luteminstruerentur; ita veri Israelitae,id est,fideles
mam posuerunt. Deinde gradatim ascendentes se- liberati ab iEgyptiaca, id est daemonum servitute,
cundum fldem, et merita gentilium,ut dictum est, et transeuntes mare baptismi, quod ideo Rubrum
ordinaverunt Epistolas. dicitur, quia sanguine Domini est rubricatum, su-

Hinc est, quod Epistolam ad Hebraeos scriptam sceptique ab eremo prffisentisEcclesisdecem Epis-
altimam posuerunt,quoniam illi majoris erant fidei, tolarumsententiisinlormarenturadvitamffiternam,
meriti et scientiae, unde et ab Apostolo omnilaude et salutem perpetuam. Apte etiam quatuordecim
praeferuntur. Sed, quia cum Epistola legitur,ita pro- scripsit :nam sicut denario Decalogus, ita quater-
nuntiarisolet:Epistola beati Pauli apostoli:ipsa quo- nario doctrina Evangelii designatur. Quatuordecim
que pronuntiatio sollicite, et solerter discutienda ergo Epistolas scripsit Apostolus, ut ipso numero
est. Epistola Graece. Latine dicitur superinissa. Nam concordiam legis,et gratiaj demonstraret, seque ni-
Epi Graece Latine dicitur super, stola autem missa : hilominus ejusdem legis, et gratiai impletorem,do-
sic enim epistola dicitur, sicut epitaphium, et epi- ctorem, et expositorem. Beatus dicitur, quasi bene
thalamium epitaphium namque carmen, quod
: aptus, vel bene auctus ; et revera ille beatus est,

super tumulos mortuorum scribitur epithalamium

; qui caret omnibus malis.et abundat omnibus bonis.
vero, quod super nuptias ad thalamum canitur : Apostolus itaque vere beatus erat, quoniam et si
quod primus cecinit Salomon rex Israel in lau- temporalibus afficiebatur adversis, tamen epiritua-
(127 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 128
libus replebatur bonis(64*). Paulus Hebreeo sermone, A Et quia praefatam Urbem uterque populus habita-
Latine dicitur admirabili^, sive electus.Y.i apte quo- bat, Judi-ei atque gentiles plurimum inter se dissi-
dam pra3sagio admirabilis dictus est, quoniam in- dentes, et quasi pugnanter dimicantes, haec sibi
cipiens ab Jerosoiymis per singulas circumquaque insultando et altercandoobjicere solebant.Dicebant
regiones usque ad Iliyricum mirabiliter praedicavit enim Judcei : Nos genus electum, populus acquisi-
Evangelium : sive quia multa miranda,id estsigna, tionis, plebs sancta ex stirpe patriarcharum orta,
e( prodigia fecit.Eiectus autem ideo dictus est, quo- quos Dominus multis signis et prodigiis ab ^gy-
niam electusestaDominoad prffidicationis officium. ptiaca servitute liberavit; nos siccis pedibus mare
Unde ipse alibi dicit Sicut elegit nos in ipso ante
: transivimus;cuminimicosnostros gravissimifluctus
mundi consiitutiovem [Ephes.i, 4). Hinc et in Actibus involverent; nobis in deserto legem dedit, et manna
apostolorum Spiritus sanctus loquitur, dicens Se- : aquam de petra emanare fecit;
de ccelo pluit ; nobis
gregate mihi Barnabam et Paulum, in opus ad quod terram melle manantem promisit,
lacte, et et in
elegi eos [Acl. xiii, 2). Paulus vero in Latinosermo- eamdem, sicut promiserat, introduxit. Ex nobis
ne a modico dictus est: est enim sermo humilitatis; prophette,ex nobis se ipsum in carne venturum pro-
unde beatus Augustinus dicit : Usum Latina^ !ocu- misit, et veniens ex nobis carnem sumpsit, atque
nam Paulus modicus dicitur sic
tionis adverlite; : t> inter nos commoratus multasignaetmirabilia fecit,
enim solemus dicere Paulo post videbo te, et pau-
: nosque in Evangelio fllios, vos potius canes appel-
lum hic exspecta, id est, post modicum videbo lavit, et ideo consortio nostro digni non esti3,quia
te, etraodicum hic exspecta.Pulchre itaque a mo- semper idola vanaet muta coluistis. Ad hsc gen-
dico dictus est, quoniam magnae fuit humilitatis. respondebant Vera esse credimus quae dicitis;
tiles :

Unde et ipse alibi dicit Ego enim sum minimus

: attamen quanto majora erga vos Dei beneficianar-
apostolorum, qui non sum dignus vocari apostolus raveritis,tanto vos deteriores ostendetis : ipsis enim
{l Cor, XV, 9). Apostolus Grfece. Latine dicitur pedibus, quibus mare per siccum transistis, ante
missus, Et pulchre missus dictus est, quia non suae idola saltando lusistis; ipso ore,quo manna come-
carnis instinctu venit,ut pseudoapostoli, necadia- distia,Iaudantes deos aureos dicebatis : Hi sunt dii
bolo, vel ab homine, sed a Deo missus est, ut eum tui, Israel, qui eduxerunt te de terra ^gypti ; et,
gentibus prajdicaret. Unde Dominus in Actibus ut caetera praetermittamus, ipso permysterium in-
apostolorum dicit Eccc ego ad genles longe positas
: carnationis apparente, non solum suscipere eum
mittam tc (65).Quod nomen per se positum semper noluistis, sed, quod est deterius, morte turpissima
ia bono accipitnr. Romanos Italos esse constat, condemuastis.Nos vero nullaejus signa cernentes,
quoniam Roma in quadam sola fama nominis ejus audita, statim credidimus:
Italiae parte sita est,quo-
rum imperium, ut dicit beatus Augustinus,quanto G unde noslro consortio digni non estis, nec nobis
in primordio brevius fuit, et angustius, tanto post- aequiparari potestis.Audiens igitur Apostolus inter
modum majus et latius.Adeo enim excreverunt, ut eos hanc dissensionem, quasi pro lapide angulari
pene totum sibi subdere*nt orbem, partim gladiis Doiuino videlicet Jesu Christo legatione fungens,
interimendo, partim sub tributum redigendo.Unde sicut ipse dicit :Pro Christo enim legatione jungimur
et apte Romani dicti sunt, quod interpretantursu- [U Cor. V, 20); {Ephes,vi, 20) se medium posuit, :

blimes, sive tonantes, quoniam sicut tonitru homi- atque,ut eos ad pacis concordiam et fidei unitatem
nes terret, ita eorum timor totum invaserit orbem. revocaret, hanc eis direxit epistolam, in qua osten-
Praeterea sciendum, quia Romanis non primum dit eos omnes esse peccatores, et egere gratia Dei.
Apostolus Evangelium annuntiavit,aut fidei funda- Unde paulo inferius dicit Non est disiinclio Judxi :

mentum posuit, sed, ut quidam dicunt, Petrus,alii et Graeci {Rom. x, 12). Omnes enim peccaverunt, et

veroBarnabas,auta!iquisseptuagintadiscipulorum. egent gratia Dei (66). Ostendit nihilominus eos non

Et fieri quidem potuit, ut, prffidicante Barnaba, suis meritis, sed Dei gratia salvatos ideoque nul- ;

aut aliquo discipulorum Domini, fidem Christi su- lam debere esse dissensionem. Unde circa finem
sceperint, et a Petro in eadem fide sint confirmati. hujus Epistolae in civitatibus exhortando dicit :

8ed magis a Paulo corroborali. Attamen quoquo n Propler quod suscipite invicem, sicut et Christus sus-
modo verbum Evangelii ad eos pervenit, et ipsi
quidem susceperunt; scd postea corrupti sunt
pseudoapostolis, et indncti, ut legeni et prophelas
carnaliterintelligerent.Plurimi
qui crediderunt,genlibus aeque credulis asserebant
nihil prodesse iidem Christi suscipere, atque ad
Evangelii gratiam transire absque carnali circum-
cisione.Unde et instanter Apostolo detrahebant,
quod gentes ad fidem Christi susceperit, absque
carnalis legis observatione.
cepit vos in hono7-em Dei (Rom. xv, 7).
a (Cap.
namque Judsorum,
I.) Paulus servus Christi Jesu vocatus apos-
tolus. scgrcgatus in Bvangelium Dci. In fronte hujus
Epistolae oritur qua3stio,quare qui prius Sau!us,post
conversionem dictus sit Paulus. Legitur quidem in
Veteri Testamentoquorumdam nominumfactamu-
tatio,ut Abram postea dictus est Abraham,et Sarai
Sara,Jacob quoque Israel.In Novo etiam Testamento
hoc invenitur,nam qui prius Simon, postea dictus
est Petrus fllii Zebedaei. Joannes et Jaoobus Boa-
;

(64') In margine autographi ibi legitur cap. I. miltam tc. Ita Vulgata.
(65) Act. XXII, 24 Quoniam cgo in nationes longe
: (66) Rom. iii, 22, 23, ei egent gloria Dei. Vulg.
129 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. AD HOM. 130
ncrgcs, i(l cast lilii tiiTulrui (Marc. u\, 17).Se(l hmc A ossenlialc.Ghristus ergo nomon ostreglnj dignitnlis,
(livino lurta suiit |>r,iioc|ilo, verunitarncn niliil talo JcHus aulcm Salvatoris.Cu ju8 noininis otymologiam
(lo 1'aulo lcgilur.LIndo (luidam aiunl,(iuoil lioc uo- in Kvangclio angelus exponcns, ait l/jse enim ,wi- :

mcn sortitus sit a victoria, (]uia vicil Paulum pro- rum jcu-iel popnlum suuin a pecculis eorum (lUalth.
consulcm (>ypri ;(iuia eura prajdicationo superavit, 1, -.il).

et fidci ,jugo subjcoit (Act. xiii, 12), more regum, Itcm quicrondum cst quare sc Apostolusnomina'-
qui victis Parthis l'arthioi, et victis Gothls appcl- vcrit vocatuMi cuiii Dominus iii livangelio dicat
; :

lantur Gothici, et hic sensus non pcr omnia eva- Mulli sunt i'ocali,p(turi vero rlecti {Mattli. xx, l()).Et
cuandus ost. Attamcn (juia non^in divinis, scd in scionduni,f|uiu Doininus illam voluit intolligi voca-
humanis litteris iiivcniuntur, prolundius ct conve- tioncm gcncrulcin.qua oinnes vooanlur Apostolus ;

nientius discutienda cst hujus quoistionis solutio. vero vocationcm divinam, appcllat pra;destinatio-
Quapropter sciendum, quia mos fuil in Vcteri nem, sccundum quam soli vocanlur clecti : unde
Testamonto, ut unus idcmquc homo duobus aut ipso alibi ait -.Srimus quia dilinentibus Deum omnia
tribus nominibus vocaretur. Nam Salomon vocatus cooperantur in honum, iis, qui secundum proposilum
est Jedidiab (G7), et Ecclesiastes. Ozias ipse ost, et vocali sunt sancti (Rom. viii,2S) et (6«) item
; Quos ;

Azarias ; Joachim ipse est Jcchonias. prxscivit,hos el prwdeslinavit ; quos aulem prxdesli-
Hunc morem,Novum etiam Tcstamcntum servat. navitjios et vocavit (/6i(/.,29).Discutienduin quoque
Mattha;u3 quippe ipsccst et Lovi.Judas idem estet quarc segregatum sc appellavcrit, cum iioverit
Tadda;us, sive ut qu;edam exemplaria habent, Le- unum seessede illis servatis,pro quibuslMliusPatri
bcus. Sic ergo licri potuit,ut Apostolus duobus no- supplicat, dicens : l'aler sa)ictc,scrva eos in nomine
minibus nuncupatus sit, Saulus et Paulus. Sed luo quos ilcdiati milii (Joan. xvii, 11) ; et super quo-
quandiu sua; gentis administratorexstitit,dictu3 est rum unitate rogat, volo, inquiens, Pater, ut sinl
Saulus; postquam vcro gentibus gratiam Evangclii unum,sicut el nos unum sumus : praesertim maxime
ministrare ca?pit, Paulus.Quod autem ita sit,mani- cum scgrcgatus dicatur a grege soparatus : an isfe
festat liber Actuum apo3tolorum,ubi legitur ; Pau- a gregc sanct» Ecclcsia; fuerat
separatus ? Absit.
lus, gui et Saulus (Acl. xiii, 9). Saulus autem, ut Scd segregatum se dicit.quoniam ex multiselcctus
quidam volunt, dictus est a Saule rege, a cujus est a Domino, ut dirigeretur ad prajdicationis offi-
stirpe descendit.Rursus quaerendum^quare se voca- ciura.Uinc in Actibus apostolorum legitur : Seijre-
verit servum.cum Dominus in Evangelio dilectori- gale mihi Darnabam et Paulum (Act. xiii, 2). Et Do-

bus suis dicat : Jum non dicain vos servos, scd ami- minus Anani.i! : Vude, inquit, quia vas elect ionis est
cos (Joan. xv, 15). Ne ergo contrarium videatur, isle mihi,ut porlet nomen meum coram ijentibu$(Act.
sciendum quia est servitus servilis timoris est et C ix,15).Quo autem segregatus aperitur.cum sub-
sit

casli.Aliter namque servit filius, aliter servus : iste ditur : In Evangelium Dei.[n Evangelium Dei dicit,
per timorem.ille per amorem.Ipse nimirum Domi- id est ac pr«dicandum Evangelium Dei autem ad :

nus,qui dilectores suos amicos vocat,alibi eis dicit: distinctiouem sui unde ipsis Gorinthiis ait Per
:
:

Cum perfecerilis omnia, qux prxcepta sunl vobis, Evanijelium mcum cgo vos ijcnui (/ Cor. iv, 15). Et
dicile, servi inutiles sumus [Luc. xvii, 10). Servos ut ostenderet quod esset illud Evangelium.adjecit
ergo Dominus discipulos suos vocavit,non servilis, Quod ante promiserat per prophetas suos. His verbis
sed casti timoris,de quo Propheta dicit : Timor Do- ostendit Apostolus concordiam Novi et Veteris Te-
mini sanctus {Psal. xviii, 10). Ita et Apotulus ser- stamenti.Ostendit plane quia quod prophetae prs- ;

vum se dixit,non servilis,sed casti timori9,ut nobis
humilitatis exemplum enim sancti,
relinqueret.Sic
servi vocantur, sicut semper Domino
angeli, qui
serviunt non per timorem, sed per amorem. Cujus
autem servus fuerit,evidenter ostendit,subjungens
Chrisli Jesu ; ac si diceret: Licet servus,non tamen
peccati, non iniquitatis, sed Christi Jesu. Christus
Gra;ce, Hebraice Messias, Latine dicitur unctus. Est
autem generale nomen,quod convenit omnibus un-
ctis nam quiounque in Veteri Testamento oleo
: namque fuerunt nonsolum in Judaico,sed etiam in
ungebantur,Christi vocabantur.Sed iste specialiter
unctus est a Deo Patre pra; consortibus suis (Psal.
viderunt, et prKdixerunt, hoc apostoli prsdicave-
runt ct viderunt.Non enim per apostolos exhibere-
tur Evangelium, nisi per prophetas promitteretur.
Ac per hoc prophetae in nullo contrarii sunt,sed con-
: sentiunt Evangelio.Hoc etiam dicto destruitur error
Manicha3orura,qui non recipiunt prophetas,nihiIo-
r^ minu3 et eorum, qui asserunt alterum esse Deum
Novi, et alterumVeteris Testamenti. SiiOi autem
ad distinctionem pseudoprophetarum.Plurimi
dicit
gentili populo, qui falsa de eo prophetaverunt, ut
Sybilla et Virgilius, qui ait :

XLiv, 8 ; llebr. i, 9), plenitudine Spiritus sancti. Jam nova progenies ccolo dimittitur allo.
Jesus Hebraice,Graece So?i>, Latine Salvator dicitur. Quomodo autem (alsa de illo prophetaverint.beatus
Et tunc multi in eadem regione hoc nomine
licet Augustinusinlibrode CivitateDei manifestedemon-
vocarentur, huic tamen esse constat principale et strat.Et ne poetae (69) gentilium,prophetEe putaren-

(67) In autographo legitur idiola fortasse nimis xii, 25.

compendiose pro Jedidiab, id est Deo amabilis, uti i6S) In autographo legitur eite.
vocatus est Salomoa per Nathan prophetam.// Reg. [69} In Hutographo ita habetur et neofere.
131 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 132

lur,quia quaedam de Deo prophetaverunt.mox con- A Ha;c omnia Dominus se facturum et prsscivit, et
festim subdidit In Scriplurh sanctis. Scripturas
:
preedestinavit. Sed quod ei qualecunque meritum
sanclas illas dicit, qus a sanctis viris Spiritu sancto praecessit, ut ad tantam excellentiam perveniret?
influente redundanteet dictante sunt editaj.Rursus Nullis utique prfficedentibus meritis,sed sola gratia
nefigmentagentilium Scriptura; sanctas putarentur, Dei homo assumptus est in unitatem personffi Verbi
adjecit, dicens : De Filio suo. Et quoniam omnes Dei unde rectedicitur prsdestinatus.Praedestinavit
:

fideles fiiii Dci sunt,ut insinuaret de quo fllio dice- ergo iilum,praedestinavit et nos ;quianec in illo,ut
ret, subjunxit : Qui faclus esl ei ex seminc David caput esset nostrum, nec in nobis, ul membra ei
secunduni carnem.Secundum carnem cx semine Da- essemus, ulla pra^cesserunt merita, sed sola opera
vid eum faclum quia beata virgo Maria ex
dicit, Dei. Et nota, quia apte Spiritus sanctus, spiritus
David stirpe descendit, in cujus virgineo utero Dei sanctificationis dicitur quia omnis sanctificatio in
;

Filius veritatem humanas substantic-e suscepit. Et ipso consistit, et ab ipso procedit, et ipse omnibus
sciendum quia David, rex fuit illius populi, de quo sanctificalionem largitur.Sequitur:£x resurrectione
Dominus carnem sumpsit(70);ideoque dignum fuit, mortmrum Jesu Chrisli Domini noslri. Quia dixerat
ut de cjus stirpe prophetee nascerentur, qui eum ApostolussuperiusDominum Jesumpraedestinatum
venturum pra^dicarent. Et idcirco Apostolus,David „ in virtute secundura spiritum sanctificationis, ut
fecit mentionem.Et notandum quia Apostolue tam ostenderet,quia ex resurrectione etiam mortuorum
divinitate,quam humanitate Salvatoris instructi pe- prcedestinatus esset, adjecit : Ex mor- resurrectione

ritus (71};idcirco eum secundum carnem exsemine tuorum (73), etc. Quod dicit mortuorum,non illorum
David factum dicit, ut locum daret divinitati. Non debemus intelligere, quos in judicio Dominuscon-
enimdivinitasfactaest,sedhumanitas.Verbumnam- demnabit sed quibus postjudicium transiens mini-
;

que Dei, non est factus, sed

id est unigenitus Filius strabit.Voluit igitur hoc dicto ostendere Dominum
omnium factor. In eo enim, quod Dominus Jesus Jesumomnium mortuorum praecessisse resurrectio-

Christus Deus est,omnia per ipsum facta sunt;iinde nem.Unde etPrimogenilus mortuorum dicitur^Xpoc.
Joannes Omnia per ipsum facla sunl [Joan. i, 3),
: I, 5), post, tanlum electorum [Rom. viii, 29), quia
etc. Nisi enim esset Deus, nequaquam omnia per solus sua virtute a mortuis resurrexit.Pulchre ergo
ipsum fierent, quin potius ipse inter ea, qua? facta Apostolus non ait Jesus Christus, sed Jesu Christi,
sunt,computaretur.Ille ergo,qui erat,et factus est, tanquam diceret,suorum.Nam si interrogaretur ex
quid erat, aut quid factus est ? Verbum erat caro : quorum resurrectione eum diceret praedestinatum,
lactus est. Dei eral Filius : factus est Filius homi- responderet utique, suorum. Et hoc est, quod dicit
nis. Sequitur : Qui prsedestinutus est Filius Dei in Jesu Christi. Potest et alter esse ordo verborum, ut
virtutesecundumspirittmsanctificalionis.tioia.ndum, C quod dicit, ex resurrectione mortuorum, non ad hoc
quia quem superius dixerat factum ex semine David referatur quod ait, Filius Dei in virtute, sed ad hoc
secundum carnem, eumdem dicit praedestinatum quod pri-emisit, rjui prxdestinatus est, et haec verba
Filium Dei in virtute, ut ostenderet, quoniam qui sint in meA\o,Filius Dei in virtutc secundum spiritum
futurus erat (ilius David sccundum carnem,iJem et sanctificalionis; qnihus abstractis.iste erit ordo ver-

non alter Dei erat Filius in virtute..Scc!(n(/!(ni spiri- borum Qui prxdestinatus est ex re.mrrectione mor-
:

tum sanetificationis prxdestinatus.Secundum spiritum tuorum Jesu Christi Domini nostri Filius Dei in vir-
sanclificationis dicit, quia de Spiritu sancto, et vir- tute ; et iste sit sensus Prsedestinatus est filius
:

gine conceptus est,et natus.Haec est illa singularis David(7.'i)in carnis infirmitatc ;
praedestinatus filius
inenarrabilis (72), et ineffabiliter facta assumptio, Dei in virtute carnem suscepit, referatur
: ut, qui

quaDei Filius verum hominem sibi in unitatem per- ad David, propter quod et mortuus est, quod vero
sonae copulavit, ut idem esset Deus, et homo,Deus resurrexit, ad Filium Dei ;
quia divinitatis virtute
propter assumentem Deum.ethomo propter assum- resurrexit.
ptum hominem ;
Deinde ut ostenderet Apostolua quia non a se ipso
ut non quaternitas, sed Trinitas
esset Deus. Sed cur eum Apostolus prsdestinatum missus est, adjecit Per quemvenit, sed a Christo :

vocat,cum omnes fideles praedestinati sint ? Si enim n accepinuis gratiam ct apostolalum. Ubi notandum,
nos praedestinati, et ille prsdestinatus ergo non quia non ait tantum gratiam,ne accepts gratiai vi-
;

proprius, sod adoptivus est filius. Absit. Attamen deretur ingratus,dum eamdem acceptam non prs-
sciendum,quia qua gratia fit unusquisque ab initio dicaret ideoque subdit Et apostolatum. Nam : :

suae fideiChristianus,ca et ipse abinitio suae incar- gratiam generaliter cum omnibus accepit ; aposto-
nationis lactus est Christus,et quo Spiritu hic quis- latum vero quodam speciali modo quasi solus pro-
que renascitur, eo ipse natus est de virgine. Nam meruit. Gratia autem est,qua peccata laxantur. Et
quo Spiritu hic fit remissio peccatorum, eodem fa- ut aperiret cur haec acceperit, illico adjunxit : Ad
ctum est ut ipse nullum haberet omnino peccatum. obediendum fidei, id est, ut ab omnibus obediatur
inenarra.
(70) Verba de. . . sumpsit in margine superiori
(73) Verba prsedestinatus . . . mortuorum eodem
autographi leguntur.
characlere scripta in imo margine habentur.
(71) In autographo ita : Inslruclis peritus.
(74) In autographo duplici (/ expressum est no-
(72) In autographo loco inenarrabilis ita habelur men David, sio etiam paulo infra.
133 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULK — IN EPIST. AD IIOM. t34
lidoi. Soil pro qui) ? l'ro uomiiie, ini|uil, (jus, tuu- A. iMvnrertur. Sod dicit fortasHe aliquis CurApostolus :

quain dicprct : Idi-irco grutiain ct upostoliituni ac- 1'utiis luntum, ot l''ilii mciil'onom lccit, ct non Spi-
copi, ut onincs olii'diant lidei, ct crcdiint in cum : ritus suncti?Cui rospondondiiin : Quiu gratia ot pax
ct quicunquo prwdcstinati cl salvaudi sunt, signo dona Dei sunt; donum autom Dei oatSpirilus san-
noniinis cjus signentur. El no forto hruc gratia solis ctus, quod Dominiis manifestut, cum dicit ad mu-
Jud;uis concossa vidcretur, iii omnilim (jcnlibus : lierem Saniaritanam : .Si scires donum Dci {Joun. iv,
rursiis nolloinuiii vidcrontur cxccpti,sulijunxit(75): 10), etc. crgo grutia ct pax dona siint Dei,
Si,

/» iiiiihKS estis el vos rocali Jcsu Clirisli, quod ost constat procul dubio riuiu Apostolus totius Trini-
aperte diccro : Qui omnium genlium Salvator, ojus tatis fecit mentionem.
ct vos estis vocati, quamvis non in Juda;orum, sed
Igitur fiiiita salut.itionc pulchrc Aposlolus narra-
in gentium numcro inventi.Igitur, quiadixerat quis
exordium a gratiarum ccepit actione, tionis sua;
sorilierct Piiuliis, inquicns, serus Chritli Jesu, elc,
:

dicens Primum quidcm gralias ayo Deo meo, etc. :

ut ostcnderet quibus scriberct, addit Omiiilius, :

drati.n sunt laudcs, quas Deo olferimus. In eo

qm sunt Roma; dilcclis Dei vocalis sanclis (71)) et ;

itaquc, quod .\poslolus gratius agit Deo pro fide

reiiqua. llis verbis divinam commendat miscricor-
llomanorum, nos inoncmiir ut de omnibiis noslris
diam, et moritum humanum cvacuat. Nam notan-
B tam prosperis quum advcrsis, et de alioruni, scd
dum, quia non ait, diligcntibus Doum, sod dilcctis
tantum prospcris, Deo gratias reforrc studcamus.
Dei non enim ideo dilccti sunt, quia diloxerunt,
:

Scd quarc Apostolus non absolute, sed cum adje-

scd quia dilocli sunt, idcirco dilcxerunt unde ;

ctione ait Deo meo ? Scilicet, ut ostendcret, quia Deus

Joanncs Diligamus Deum,quoninm ipsc prior dilc.rit
:

natura omnium ost, voluntate vero et merito, pau-

nos (/ Joan. iv, 10). Sed quid est, quod ait vocalis
corum, id est solummoJo clcctorum. lla;c ergo vox
saiictis? Nunquid sancti vocati sunt? Non utique;
illorum tantum cst, de quibus Dominus dicit Ego :
sed vocati sunt saneti. Similis enim est h.ec locutio
sum Deiis Ahraham, Dcus Isaac, et Dcus Jacob : nam
illi ZacharioB, qui ait : Visilavit et fecit redemplioncm
in his tribus omnes oomprehenduntur electi. Per
plehis sux non qux sua fuerat, scd
(Liic. i, 58),
quem gratias agat, ostendit : Per Jesum Chrislum.
quam visitando fecerat suam. Joannes etiam dicit :
laudis namque sua; sacrificiura Dco olferebat
Vt filios Dei, qui erant dispersi, conyregarct in uiium
{Joan. XI, 52) : neque enim dispcrsi adhuc filii Dei
ideoque, ut gratum fieret, per manum summi pnn-
tifiois otrerre cupiens, aiebat : Per Jesum Christum.
erant, sed congregando in unum fcccrat eos lilios
Unde nos monemur ut quoties orationis nostrae, vel
Dei. Et Salomon : Muliercm forlem quis inveniel?
Deo offerre volumus,
actionis alicujus sacriOcium
{Prov. XXXI, 10.) Non enim mulier ha;c, id est
por ejus manum offcramus.
sancta Ecclesia, fortis a Domino inventa est, sed C
ipse inveniendo fecit eam fortem. (79) Hinc Ecclesia; consuetudo descendit, ut sa-
Ostensisdeniquequibus scriberet,nihil supererat, cerdotes singulis precibus adjungant Per Dominum :

nisi ut salulem poneret, cujus loco posuit pacem et noslrum Jcsum Chrislum. Pro quibus autem gratias
gratiam, subdens, grnlia vohis, et pa.v a Deo Patrc agat, manifestat Pro omnilnis vobis. Ubi notandura,
:

nostro, et Domino Jesu Christo. Quod dicit a Dco ad quia non pro sapientibus, pro divitibus ne vi-
ait, :

gratiam et pacem respondct. Et apte quidem gra- deretur personarum acceptor sed generaliter, pro
tiam a Deo dicit, quoniam noverat esse ab homini- vobis ac si diceret, in unitate fldei constitutis. Cur
;

bus;queniadmoduraJudicespersonasconsiderantes, autem gratias agat, aperitur cum subditur ;

Quia
vel cupiditate astricti, illecti, vel timore perterriti aiinuniiatur in universo mundo. Fides est
fides vestra

gratias hominibus praestare solent. Similiter et pa- Trinitatis confessio, et totius pietatis ac bonitatis
cem a Deo optat, quoniam noverat esse pacem ab fundamentum, atquc religio. Fides illarum rerum
hominibus, de qua Dominus in Evangelio Non qua- : est, quK non videntur. Unde Apostolus Est autem :

lem pacem mutulus dnl, ego do vohis (Joan. iv, 10). spcrandum .tuhslantiarcrum, arguincntum non fides
Et notandum, quia principali egregio ordine gratiam apparenlium {Hcbr. xi, 1). Fides dicitur, eo quod
paci prasposuit gratia enim est, qua (77) pcccata n fitid quoddiciturautpromittitur. Quod autem dicit
:

laxantur pax autem, qua reconciliamur Deo. Pec-

; /« «nJcerM jnMHf/o, si simpliciter quidem intelliga-
cata enim nostra diviserunt nos a Deo (78), et aversi mus, universas mundi voluit intelligi partcs. Et
eramus ab eo. Quia ergo dum per gratiam fit re- certe potuit lieri, quoniam Romani tunc pene om-
missio peccatorum, reconciliamur Deo, ipsa recon- nibus genlibus imperabant, ut fama fldei eorum ad
ciliatio pax dicitur ideoque pulchre gratia paci universas mundi pervolaverit partes. Possumus et
:

autographo post verbum subjunxit, quod

(75) In temporibus fuerit doctorum et Ecclesia; sententia
compendiose scriptum est, additur', ail quod ,
do iis qu;e hodie tantam litem movcnt.
per errorem forte amanuensis perperam additum (77) In autographo loco 711« legitur ^uw. Mihi ta-
est. men menda visaest amanuensis, et melius auctoria
(76) ConferanturquE sequuntur cum interpreta- sensum ita referri.
tione, qu?e inferius habetur, verborum his, qui : (78) Verbapeccata... Deo in margine inferiori sita
secunc/um propositum vocati sunt sancti,et sequeniium sunt.
ad cap. vui. Esinde enim eruere erit, quaenam illis (79) In marg. cap. II.
m ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 136
per synecdochen dictum intelligere, ut a toto par- A lunderet. Hoc itaque dicto se ostendit impletorem
tem accipiamus. illius prscepti, quod alibi docuit, dicens : Sine in-
Sequitur : Teslis mihi esl Deus, cui servio in spi- termissione orate (l Thess. v, 17). Sed quare Roma-
riLu meo in Evangelio Filii ejus, etc. Ilic quaerendum nis indicare voluit, quod semper pro eis oraret ?
est, quare juravit Apostolus, cum Dominus in Evan- Qui enim necesse est amicis nostris indicare, si pro
gelio praecipiat : Nolite jurare omnino (Joan. xiv, eisoramus ? Hoc ideo Apostolus egit, ut Romani
17).Nunquid contra Domini praeceptum egitAposto- magis eum diligerent, et ejus praeceptis obedirent.
lus? Minime, Sed in eo quod Dominus pra;cepit non Magis quippe nos audiunt, qui diligunt, quam qui
esse jurandum, et Apostolus juravit, datur intelligi odio habent. Attamen Apostolus intentionem et fl-
quiaDominusnon praecepitnequisjuramentoutatur nem sui placiti, non in se, sed in Domino constituit,
in necessariis, sed ut nemo juramentum appetat, ut per dilectionem suam perduceret eos ad dileo-
quasi summum bonum. Sunt enim quaedam res, tionem Dei.
quae et in se et per se bonae sunt, et ideo appeten- Sequitur : Obsecrans, ut si guomodo tandem ali-
dE, ut virtutes ; sunt aliae, nec in se, nec per se quayido prosperum iter liabeam in voluntate Dei ve-
bons, sed pro aliis uecsssariffi, sicut cibus, potus, niendiad vos. Proficiscens Apostolus ad prsdicatio-
etvestimentum. Haec enim necessaria sunt ad sus- „ nis officium, optabat precibus et obsecrationibus
tentationem vitae praesentis, sed non, ut summum obtinere, ut prosperum iter haberet veniendi ad
bonum, appelenda. Similiteret juramentum, nec in Romanos. Sed quare addidit, in volnntate Dei? Vi-
se, nec per se bonum est ; sed quis potest eo uti in delicet,quia noverat esse prosperitatem sine vo-
nccessariis ? verbi gratia, vis aliquem trahere ad luntate Dei ecce enim mali temporalibus bonis
:

fidem, et ille tibi credere non vult, nisi jures ; tu prosperantur (80) ; sed hac prosperitas non est ex
ergo, si ea intentione, qua Apostolus, juraveris. voluntate Dei. Sequitur Desidero enim videre vos,
:

non erras. Hinc Dominus in Evangelio dicit : Quod ut aliquid imperliar, etc. Cur desiderabat eos vi-
his amplius est, a malo esl (Matth. v, 37). Ubi nctan- dere ? Numquid homines pa-
levitatis studio, sicut
dum, quia non ait, malum est, sed, a malo est ; ac rentes suos, studio epulandi ? Non. Sed ipse reddit
si diceret Quod tu juras, ab illius maio descendit,
: causam, dicens, ut atiquid impertiar vobis gralise
qui te jurare coegit. Dominus igitur idcirco praecepit spiritalis id est, ut doctrinam et miraculum vobis
:

non esse jurandum,ne quis per assiduitatem jurandi tribuam patrationum (81). Ad quid autem hsec im-
in perjurium incidat. Nam, sicut qui non loquitur, pertiri velit, aperitur, cum subditur Ad confirman- :

non mentitur, ita qui non jurat, non perjurat. Sed dos vos, quibus verbis ostendit eos adhuc egere
quid est, quod se Apostolus in spiritu servirc Deo Cdei conflrmatione, quamvis eos superius laudibus
asserit, cum servitus, corporis sit officium, oratio C praetulerit, ea scilicet intentione, ut ea, quas in illis
vero, mentis ? Attamen sciendum quia majus ali- corrigenda erant, facilius corrigi possent. In quo
quid voluit demonstrare,scilicet vim suae devotionis facto nos monemur, ut quoties in personis nobi-
et affectionis. Potest enim aliquis sine devotioue liumaliquareprehensibiliacorrigerevolumuSjprius,
vel alTectione orare verumtamen sine his iu spiritu
: si qua sunt in illis bona, laudibus praeferamus. Se-
Deo servire nemo potest. Ut ergo Apostolus sua3 quitur : Id est, simul consolari in vobis.
Desiderabat
mentis devotionem, affectioneraque ostenderet, ad- utique Apostolus se consolari in Romanis, et Roma-
jecit In Evavgelio filii ejus. Sine Evangelio namque
: nos in se, et non es una tantum parte, sed per
Deo servire nullus potest. Cur autem Deum testem communem fidem, et sancti Spiritus illuminatio-
vocaverit, ostendit, subjungens Quod sine inter- : nem unde mo.v subditur
: Per eam, quse invicem :

missione memoriam veslrifacio semper in oralionibus cst, fUlcs veslra, alque mea (82). Tunc enim Aposto-

meis, et reliqua. Quid est, quod se dicit semper, et lus in Romanis consolaretur, si pr«dicationis suae
sine intermissione, memoriam facere Romanorum officium in eis cerneret solidatum, et ipsi in Apo-
in orationibus suis? Nunquid non manducabat, aut slolo, si se ejnsdem apostolatus, et dignitatis intelli-
bibebat ? Ne ergo contrarium videatur, intelligen- gerent fore participes (83). (84) Sequitur : Nolo
dum est, quia sine intermissione dicit, id est, sine T\ autcm vos ignorare, fratres, quia sxpe proposui ve-
nullus quippe dies prasleribat,
ullius diei intervallo : nire ad vos, et prohibilus sum usque adhuc. Ac si di-
quo Apostolns pro Romanis Deo speciales preces non ceret Nolo vos esse ignaros, quoniam intentio-
:

(80) Prosperilatem esse sine voluntate Dei : non nobis desiderari velit Deus, hujus comparatione,
ibi intelligendum aliquam hominibus contingere recte dicitur temporalem felicitatem non esse ex
prosperitatem nolente Deo neque enirn ita eloqui : voluntate Dei.
potuit auctor noster, qui hac epistola infra bona a (81) Fortasse legendum, miraculorum vobis tri-
Deo malis hominibus dari, cibum scilicet, txtitiam, buam palralionem.
tempora serena, et fructifera asserit sed tempora- : (82) Ibi textus Vulgatae habet : per eam, qux in-
lem prosperitatem.eam non esse intelligendum est, vicem csi, fidem veslram, atque meam.
quam Deus vult nos concupiscere, et propter quam (83) In autographo ita inielligere forte participes,
nos creavit, sed potius ieternam felicitatem et san- quod alienum a gcnuina lectione mihi visum est.
ctificationem nostram : hxc est enim votuntas Dei, (84) In aut. marg. c. III.
sanctificatio veslra : ad I Thess, iv, 3, quam cum a
137 KXPOSITK) IN EPISTOLAS l'AULI. — IN EPIST. AU ItOM. 138
npin, rt votiim huhui vcniendi iid vns,.sed prohihi- \ cpro cst, cum unicuiquc proprium ojus tribuitur:
tus siim us([iin atlhuo prnMiicalidin'. riftoniriim iirido ct jiislii.s diciliir, co quod .jiis custodial. Justi-
gcnlium, (luaj cuni credidorint, ot mca prffldicatio tia uiilcm Dci Christus est, quac rnvclatur in co, id
in eis conlirmata fuerit, vcniam ad vos. Ut autcm est pcr illud, scilicel per Kvangelium. Quod vero
ost(3ndorct, (]uia non stiidin levitatis venirct, ndjo- dirit, c.r fvlc in fxtlcm, talc est, qiialc ct illud,
cit ; Ul aliiiuem frucliim liaheam et vi vohis, xicitl ct qiiod nlibi ait / A'()S autcm rcvelala lacie sjirculanlcs
in CTlcris ijcntihus tuni|uam dicoret lCum IVu-
; : Hhriam Dci, traiislnrmamur iu eamdem imayinem a
ctum, qucm mc dc ca}toris gimtilms acccpturiim (jloria in gloritm, tanquam a Domini Spiritu {II Cor.
credo, quas ah Hiorosolymis uaquo ud Illyricum, 18). A gloria dicit Evangelii ad gloriam ,-cterna3
III,

quod est caput Europ;c,mea pr.-cdicutiono ad (idcm rcmunerationis. Similitcr ct hic, ex fide lcgis in
Christi vocuvi, eum et in vohis hahcbo, largiento lideni lOvangclii, vel c.\ fidc verhonim ot opcrum,
divina miscricordia. in lidem .vtornrc rotrihutionis, sivc cx fido hominis
Soquitur: lircecis tic hurhiiris, sapientihus cl insi- in lidcm Dci. Et ut suam narrationem prophetico
picnlibus dehitor sam. Oriucos appoUat sapicntes, testimonio comprobaret, adjecit : Sicut scriptum
cos scilicot, qui philosophicc studebant doctrinse. cst: Justus aulem cx fide vivit. Quod dicit, ex fidc,
sive qui legihus utebantur, barharos vcro, idiotas. „ non illa est intclligendu, quoc verbo tcnus tenctur,
Et ut aporirct, quos (lixerit Gr.-ocos, ac barbaros, sed qum opcribus adimplotur, quia fidcssine oper
operi-
iilco addidit: Sapicntihus el insipicntilius dchilor bus morlua est in semctipsa (Jac. ii, 17, 20, 26).
siim. His quippc dchitor erat per pationlia' virtu- Soquitur : Hevclalur cnim ira Dei de ccclo super
tem: ct rovcra nulla major cst patientia, quam omnem impielatem et inju.Uiliam hominum. Dixerat
slultorum irapetus sustinere. lta,quod inme,prom- superius rcvclari justo per livangolium justitiam
pium csl ct vohis, iiui PtonhV c^tis, cvangetiiare. Ac si Dei conscquens crat, ut nstcnderet impiorovelari
:

diccret : Sicut dcbitor sum sapientihus et insipicn- iram Dei, sed do cqjIo, idcoquo addidit: lievela-
libus ; ita dchitor sum cvangelizare ot vobis, qui tur, etc.Uhi solcrter cst animadvcrtcndura, quaro
Roma! estis, qund in mcpromptum est. Et quiapo- dixerit revelatur aut ii-a Dci, aut dc coilo. Revela-
;

terat aliquis dicore : Quem vis evangelizare ? Nun- tur ideo dicit, quia quod prius fuerat occultum,
quid Christum crucifixum? Quarc non erubescis perEvangelium factum est apertura, sivo, quod
eum crucifixura cvangelizarc ? .Vd ha>c ipse respon- fuerat rainus notum, por Evangelium cst manifesta-
det : lYoH enim cruhesco Evaiigclium, quod utique tura. Ira autem in Deo, non proprie, scd translative
ad confusionem gentium dictuni est, qu» Jovera, dicitur in divinitatis quippe naturam nulla passio
:

Saturnum deos colcbant,sed eorum flagi-

etcffiteros cadit. Quoties ergo ira in Deo dicitur, pro vindicta
tia confiteri vercbantur quasi diceret Apostolus C accipienda
: : est. Et pulchre dicit de coclo acci pi
Non erubesco pra;dicare Christum crucifixum, et a quoniam tam quam plagas, et qua;quead-
beneficia,
mortuis resurrexisse quoniam, etsi in altero dedc-
;
vcrsa de accipimus. Mystice, per cojlum desi-
c(33lo

cus est. in altero tamen insigne virtutis. Fuerunt gnaturdoctrinaevangelica, sive Ecclesia;fides. Aple
cnim nonnulli, qui ejus nativitatem, passionem et itaque iram Dei super impium de coelo dlcit reve-
mortcm vcrebantur,contraquos Apostolus dicit:iVon lari ;
quia per tubam evangelicffi priedicationis, et
erubcsco Evangelium. Cur non erubescebat, osten- fidem EcclcsiaB manifestatur.quantum condemnandi
dit: VirXus enim Dci cst, etc. Virtutem Dei appellat sint idolorum cultorcs. Aliter: De coelo ira Dei
divinitatis potentiara, qua Chrislus surrcxita mor- supcr impiura revelatur, quia ab ipso mundi esor-
tuis. Et revcra nulla major virtusesse potest, quam dio, per visibiles crcaturas, invisibilis potuit agno-
mortuo roddere vitam; et Deo quidem nihil dignius, sci Creator. Nam, eum tam clara Deus condidit si-
quam mori pro suse imaginis reparatione. Ad quid dera, facile ex ipsis cognosci potuit, quod ipsc solus
sit hoec virtus, demonstrat In saluiem omni cre- : Dcus, et solus esset adorandus. Super qua3 autem
denii. Omni dicit, ut nuUus exceptus videretur. Et ira Dei aperitur, cum subditur, super
revelotur
no putaretur dilferentia csse inter Judffios omncin impietalcm et injustiliam. Ubi notandum.
et Gra;-
eos, ait : .ludxo primum, et Grxco. Gr£Eci duas q quia duo dixil, inipiclatcm el injusiitiam. Nam,
faciebant divisiones, in se et barbaris ; Apostolus licet omnis impietas injustitia, non tamen omnis
vero tres fecit,in Juda;o, Graico, et barbaro. Nam si injustitia ost impietas.Impietatem ergo vocat incre-
Gra;ci propterea barbaris prajfercbanlur quia phi- dulitatem ; injuslitiam vero, iniquitatem ct nequi-
losnphicae studebantdoctrina3,etlegibus utebantur, tiam. Superquorum hominum irapietatcm etinju-
jure et Judaei Gra3cis pra^feruntur, qui legibus ule- stitiam ira Dei revelatur, ostendit, corum, inquiens,
bantur, ct a Deo promulgatis. Ideoque ait .4posto- (lui veritatem Dei in injuslitia dctinent (85). Injustum
lus : Jutlxo primum. quippe est, ut honor, qui Croatori debetur, creatu-
Sequitur : Justitia enim Dei in co revelalur e.v fide tribuatur. lUi ergo veritatem, id est divinitatem
rffi

in fidem. Justitia dicitur, quasi juris status. Justitia Dei(8G) in injustitia detinent, qui,Creatore relicto

(85) In autographo ante verbum injustitia decst dcest. et ita habotur : Divinitatem Dei injusliiia de-
praepositio in. liiicnt.
(86) Hic etiam pr.x^positio /». secus acin ^^ulgata,

PATnoi. CXXXIV. K
 :

439 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 140

serviunt creaturee (87). (Jjna, gMf'rf nolwn est Dei, ^ SequHuT : Dicenles enim se esse sapientcs, stulti
manifeslum est in illis. Hic subaudiendum est, esse, factisuiit,etc.Pro peritianamquediversarum arlium
ut sit sensus: Essentia et notitia Dei manifesta est se sapientesesse jactabant, ideoque slulti factisunt.
illis. Cur autem sit manifesta ostendit Deus enim : Quomodoautem stulti factl sint, aperitur, cum sub-
illis manifestavit. Sed, quomodo manifestaverit, non ditur : Et mulavcrunt Qloriam incorruplibilis Dei
evidenterostendit.Subaudiendumergo est faciendo : in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et

opu3, per quod ipse possit agnosci Creator. Omnis volucrum, quadrupedum, et serpenlium. His verbis
et

quippe creatura pra^dicat se non ease Creatorem ;

deuotat Aposlolus philosophos, elredarguit poetas
prEesertim cum nihilcreaturarumomniainomnibus genlium, Socratem, Piatonem, Aristotelem, Zeno-
superel.Verbi gratia.coilum prKcellit magnitudine, nem, Virgilium, Catonera, Ovidium Nasonem, et
sol, luna, et stellae clarilatp, terra fertilitate ac pcr : c;eteros,qui divinilalis honorem mortuis hominibus
hoc evidenter ostenditur, quod omniahabenlCrea- impendebant,putanteseosmagis sibi prodesseposse
torcm, qui ea condidit, regit et gubcrnat, et omnia post mortem, quara dum adhuc viverent nam cum :

praecedit. Sequitur Invislbilia cnim ipsius per ea,

: vivcrent, nullum eis divinitatis impendebant hono-

qux facla sunt, a crcatura muniU inlellecla conspi- rem. Et nota, quia non ait, in similitudinem homi-
ciunlur. Sempilcrna quoquc virlus ejus, ct divinilas nis, sed, in similiiudinem imaginis hominum: spe-
mundi, perea
B ciemquippe bumani corporis formare non poterant,
intellecta conspiciunlur a crealura
quae facta sunt : a creatura quippe mundi, id est, t^edsimiliiudinem imaginis, cuidivinitatis honorem
ab ips^o mundi exordio, per visibiles creaturas, in- impendebant.Quodautem gentessimilitudinem (89)
agnosci potuit Creator. Nam, cum Domi-
visibilis humana3 imaginis pro Deo colerent, ostenditDaniel,
nus tam pulchra condiderit elementa, ul ea houji- qui dicit Babylonios adorasso siraililudinem Belis
nes, quasi deos adorarent, facile cognosci poterat, (Dan. XIV, 2) : Bel namque pater fuit Nini regis
quiaincomparabiliter pulchrior erat ille, qui ea Assyriorum. Rursus, quod serpentes colerent idem
condidit. Virtutem itaque vocat divinitatis poten- Daniel demonstrat, qui prajfatos Babylonios dicit
tiam, quas omniaregit ; divinitatem vero, ipsam Dei adorasse draconem, quemipse interfccit. Colebant
majestatem, quae replet universa. HaBceuira,id est nihilominus similitudines quadrupedum, sicut
virtus, et divinitas, per visibiles creaturas potue- j-Egyptii Apem. Apis etenim rex fuit Argivorum,

runt agnosci : scd quia non sunt agnita, idcirco sunt qui navibus deGr»cia vectusin ^f^gyptum, ibi mor-
inexcusabiles unde et subdilur Ila ut sint ine.vcu-
: : tuusest et sepultus et quia prius ef sacrificare
:

Cur autem sint inexcusabiles, manifestat

sabiles. coeperuntquam templum ipsiusacdificarelur, dictus
Quia duni cognovissent Deum, non sicut Deum glori est Serapis Seros enim Grajce sepulcrum dicitur. :

ficaverunt, aut gratmsc^erMiii, etc. Virtutem quippe C Huic taurum sacrificare solebant undeetipse tau- :

invisibilis essentiaj per visibiles, utdictumest, po- rus, Apis dictum est, quem ^Egyptii pro Deo cole-

tuerunt agnoscere creaturas. Nam, quamvis nomen bant.Hinc est, quod filii Israel indeserto similitudi-
Dei adhuc essel ignotum, virtus tarnen erat manife- nem vituli fecerunt. Adorabant et volucres, sicut
sta : unde non ignorantia (88), sed de glorilicatione jEgyptii coracem, qui Latine dicitur nycticorax,
reprehenduntur, cum Non sicut Deum ijlo-
dicitur : quasi nocliscorvus, et Romani anserem. Non solum
rificaverunt, id est, debitum illi honorem non im- ha;c, sed et alia multa colebant ; unde dicit Salo-
pederunt Cum enim Deus illis non solura utilissi- mon: Mortuus mortuum fingit manibxis iniquis (Sap.
marura disciplinaruraperitiam tribuerit, sed eliam, XV, 1").' et Psalmista: Simulacra gentium argen-
ut de sumrao bono tractarent ipsi, bonum, quod ; tum aurum {Psal. csiii, 1). Praeterea sciendum,
et

habebant, non Deo, sed sibi tribuentes, nequaquam quia nunc etiam homines idola colunt, diligendo
Dei gratuita bonitate, sed suis se meritisaccepisse magis creaturam quam Creatorem verbi gratia, :

credebant, ideoque evanuerunt unde mos sequi- ;

glutones magis diiigunt ventrem quam Deum :

tur: Sed evanucrunt in cogilalionibus suis, etc. glutonis ergo Deus venter est unde Apostolus ; :

NuHum quippc majus evanescere est, quam a Deo Quorum Deus ventcr est et gloria in confusione (90)
acceptum bonum sibi tribuere. El obscuraium est n ipsorum. Si ergo glutonis Deus venter, et avari
insipicns cor eorum. Ecce, dicit Apostolus, cor eo- aurum, ac per hoc impuri, et adulteri Deus est
rum obscuratum. Sed unde obscuratum non sit scortum.
ostendit. Intelligendum ergo est, quia obscuratum Sequitur : Propter quod tradidit eos (91) Deus in
nube humanffi laudis: pro acceptis quippe bonis desideria cordis eorum, etc. Quod dicit, tradidit,

humanam laudem quaerebant, et ideo factum est intelligendumest, tradi permisit : sicut diciturDeus
insipiens cor eorum. Insipiens enim cor illud recte indurasse cor Pharaonis, eo quod durum non molli-
dicitur, quod acceptum bonum sibi tribuit, et pro flcavit. Sed in hoc dicto auimaduertendum est quanta
eo, non Dei, sed suam gloriam quasrit. sit divinffi pietatis miseratio : non enim tradidit eos

(87) In aut. marg. c. IV. cedit verbum simitiludinem, undeexpungendamihi

(88) Verisimiliter prsponenda praspositio (/uante N-isa est.
verbum ignorantia, quae tamen particula deest in (9U) Philipp. III, 19. In autographo habetur in
autographo. confusionem secus ac in Vulgata.
f89j Perperam in autographo pra;positio in prae- (91) In autographo eos, sed in Vulgata illos.
 141 EXPOSITIU IN EIMSTOLAS PAULI — IN lilMST. AU IIOM. 142
I)eu9 in coiilraria, scd in suavia ct dolectahilia : et A sciill inmascnlos turpidinnin operabantur, ita et
hoo ost quod dicit, in ilesiJeria cordis eorum. Cur reniin.e tiirpidflsidcrio lominas appctebant. No-
uutcni eos tradi pcrmiserit, ostcndit : Ul contu- tandiira igilur,quia non ait.mutavorunt conjugalem
meliiscorpora sua afllciant (92) in semelipsis. Con- usum, sod tiaturalem ; quiciinquccnim mcmhra sua
tumciio) sunt opprohria. Conlumoliis crgo corpora illis mcinhris mlscet, quaj Dous crcavil ad pro-
sua aniciunl,qui pecciitu pecculis.ctvitiavitiisaccu- creandas soboles,elsi sint mcmhra incrctricis, natu-
mulant. Umne enim pccealuiii, i[uod homo primo ralis ost usus, quamvis illicitus concubitus qui vero ;

coramitlit, nisi cito pcr pojnitcntiam corrigatur, lit conjungit,quajUcusnon creavitad procreandas
illis

oausapeccati ;quoniamcxeo nascriuraltorum iquod soboles, etsi momhra sint uxoris, non tamen est na-
nisi rursus corrigatur, (it pccna peccali et causa turalis usus.Et ideo dicit Apostolus : !>imHiler autem
peccali, piEna prascedenlis ct causu sequontis. el masculi, relicto nalurali vsu femina;, cxarscrunt
Sequitur : (Jhi commulcwerunt verilatcm Dci in in dcsideriiasuis, inricemmasculi in masculos turpi-

mcmlacium. Vcritatein voi',it divinitalis potcnliam. ludincm opcrantes. [icarscrunl, inquit, id cst incre-
Voritatem orgo Dei in mendacium commutat, qui dihili ardorc libidinis accensi sunt (97), ju.xta illud
dehitum Creatori honorem tribuit creatura;. Et hoc prophcta; : Ambulate in lumine ignis vestn el m
eal, qaod scquHar : Kt colucrunt, ct scrvierunt crea- -n Ihimmis, quas sitccendistis (08). Et item : Omnes
j ...I.- /^
tur,v, potiusiiiiam Crcatori. IJis vcrhis
j .... ii:„ i.;« V t^l..^
Apostolus non
^ .. /..ij-
adulterantcs
j.. /r._ _ jii • .i-i _ I
{Isa. l, 11), quasi clibanus corda
condemnat creaturam qui enim creaturam con- ; corum.
dcmnat, Crealori iujuriam facit, quia bonis illius Scquitur : El mercedem, quam oporluit, erroris
maleutitur: attamen ipse novit juste disponere, et sui in semetipsis rccipienles. Mercedem, quam opor-
ordinare militiam eorum, quos videt bonis suis tuit.in scraelipsis reccperunt (99) quia derelinquon-
;

injuste uti. tes Dcum, sunt ah eo ad hoc enim dere-

derelicti ;

Sequitur: Qui (93) cst Deus (9.1) bcnedictus in liquerunt, ut derelinquerentur.et his, qua3 scquun-
sxcula. Amen. lisdem verbis,quihus nuncde Patre, tur, criminihus irretiti, agnosceront quem dereli-
alibietiam de Filio utitur,dicens Quorumpatres,etex : querunt.Nam quia peccatum, quod primo commisc-
quibus Christus, qui est bcncdictus in sxcula sxc.u- runt, noluerunt digna satisfaclione corrigere, ideo
lorum. {liom. ix, 5). Ac per hoc Pater et Filius unus justo Dei judicio traditi sunt his vitiis, pro quibus
est Deus. atrocius punirentur.
(9.5) Sequitur ; Propterca tradidit eos (96) Deus in Scquitur : Et sicul non probaverunt Deum hahere
passiones ignominix. Dixerat superius : commula- in noliliam (100), tradidit eos (101) Deus in reprobum
verunt veritatem Dei in mendacium: quibus verbis scnsum. Notandumhoc loco quia non ait, non co-
ostcndit eos ideo derclictos, quia Dominum dereli- G gnoverunt Deum, sed, non probaverunt Deum liabere
quernnt;idooque dicit : Proplerea, elc. Trudidityero in notitiam. Deum namque cognoscere, est per crea-
ita acccipi dehet,ut dictum est.Passiones ignominii-e turas intelligere Creatorem ; Deum vero probare
vocat peccata, qu;c inferius doscripta sunt. Jgnomi- huhcre in notitia, oculis eum meutis semperprge-
nia dicta est, eo quod sit sine nomine, sicut infamis sentem habere, et timendo, vitia declinare. Repro-
sine fama, ct ignohilis sine quicunque nobilitate : hum autem sensum, dicit perversum, de quo mox
enim in stupro, fornicatione,et adulterio deprehen- suhditur Ut fuciant ea, quse non conveniunl id est,
: :

ditur, recte dicitur ignohilis et ignominiosus quia ;

qua; leges divina; exsecrantur. Nam quamvis omnia
caret nobilitate. Proeterea omne peccatum igno- peccata Deo exsecrahilia sunt, illa tamen pra; omni-
minia dicitur, quia caret nomine natura; quoniam ;
bus exsecrabiliora sunt, qua; fiunt contra naturam.
non est a Deo creatum, sed a diabolo inventum. Propter hoec enim factus cst cataclysmus, id est,
Quomodoautemtraditisuntinpassionesignominiae, diluvium. Propter haec, quatuor civitates, Sodoraa
aperitur, cum subditur : Nam femin.v corutn inunu- scilicct, etGomorrha, Adama et Seboim, suhversa;,
taverunt naturalcm usum in cum tisum qui cst conlra igneet sulphure crematae sunt.Propter ha;c quotidie
naturam. Apostolus per periphrasim vitavit rem
llic hominihus multa; pestilenlia; et clades eveniunt.
turpem. Sed sciendum,quia hic locusvarie a docto- j)
Sequitur : Repletos otnni iniquilate, etc. Iniquitas
ribus exposilus est.Attamen,quomodo intelligendus est malitiosffi mentis votum atque voluptas. Dicta
silApostolus manifestat, cum subjungit Similiter : autem est iniquitas, quasi non jequitas : et quia
autem elmascuH relicto naturali usu, etc. Dum enini caput ot radix est omnium malorum, jure prima
dicit, simitile}-, evidenter ostendit, quia sicut ma- ponitur. Inler iniquitatcm autem et peccatum difle-

(92) In Vulgata postpositum est verbum corpora errore lapsum visum est.
alteri afficiant. (98) Osae vii, -4. Vulg. Qmnes adulterantes, quasi
(93) lu autographo loco qui hahetur quis. clibanus succensus a coquente.
(95) In Vulgata Deus non nominatur, seu ita ha- (99) Verha mcrcedem. rcceperunt in margine
. .

betur, qui est benedictus. inferiori autofiraphi Icguntur indicata a nota, quae
(95) In aut. marg. c. V. interlinearis habetur inter verba recipientes, clquia
(90) In Vulgata illos. (100) Vulgata habet in notitia.
(97) In autographo logitur accensis, quod mihi (101) Volg. illos.
1« ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 144

rentia est.Estenim iniquitas quod diclum estjpcc- A l^istat autem inter insidias, fraudcm et dolum.
catum vero corporis prolapsio. Insidia3 namquoloci sunt, fraus vero,violatio (idei,
Sequitur : Malilia. Malitia est perverss mentis dolus est simulatio animi. Malignitate.Qmd sit ma-
cogitatio : unde distat a malignitate, quaj est ejus- Iignitas,jam superius diotum cst. Sequitur : Susur-
dem perversse cogitationis opus.Fonncatione.Forni- rones. Susurro non in facie, sed in aure
est, qui
carius, sive fornicaria dicitur, cujus corpus publi- detrahit : sono aurium nomen accepit, eo
unde et a

cum est. Dicti autem sunt a fornicibus arcuatis,id quod sub aure sonet. Hinc est,quod Dominus prae-
est, curvatis, in quibus apud antiquos lupanaria cepit : Ne sis criminaior, aut susurro in populis
construebantur ad prostilucndas meretrices. Est [Lcvit. XIX, 10). Delraelores. Detractor est, qui, bo-

autem specialis fornicatio,est etgeneralis.Specialis, num alterius malum dicit,aut qui magnum alterius
corruptio estanimi et corporis ;
generalis vero, est bonum dieitesse parvum.Quicunque autem de malo
omnis corruptio mentis, ct omne pfcccatum, quod alterius falso maium Ioquitur,simiIis est dctractori;
separat (102) hominem a Deo. Undo Psalmista : si vero de alterius malo veritatem dicat, non esl
Perdes omnes jomicantcs abs te (103). Avarilia. Kva.- detractor, scd veritatis assertor. Quicunque enim
ritia proprie est aliena rapere, ct sua non largiri. simplici intentione bonum laudat, ct malum vitu-
Dicilur autem avaritia quasi auri cupiditas, et apte j. perat, voluntatem suam divina: veritati conjungit.
post foraicationem ponitur ; quiahffic duo ad idolo- Deo odibiles. Hic notandum, quia non ait absolute,
rum culturam unde idem Apostolus
pertinent : : odibiles, sed prcemisit, Deo^ad dinstinctionem homi-
neque fornicator, neque immundus, neque avarus, num. Plurimi namque sunt odibiles Deo,qui dilecti
quod est idolorwm (lOi) servitus, hahent hxreditatem sunt mundo,ct econtrario multi Deo dilecti sunt, et
in regno Christi, et Dci (Ephes. v, 5). Nequitia est mundo odibiles.Qui autcm hKC omnia vitia habent,
mentis calliditas, vel astutia. Astutia autem in neg recte Deo odibiles dicuntur. Contumeliosos. Contu-
quitia non illa intelligenda est, de qua Salomon meliosi sunt verborum injuriis proclivi nam con- :

dicit : .istutus omnia agit cum consilio {Prov. xni,16), tumelioe sunt opprobria et convicia. Superbos. Su-
sed astutia deceptionis. Et dicitur nequitia,quasi perbia et omnis illicitus et inordinatus appetitus.
non oequitas. Hoc autem vitium tam grave est, ut, cum omnia
Sequilur : Plenos invidia. Invidia dicta est a con- vitia a contrariis virtutibus superentur, id solum
tuendo alterius felicitatem. Habet autem sub se contra omnia dimicet. Unde recte genitrix, et nu-
duas specieSjdoloris et timoris.Omnis enim invidus omnium vitiorom,et consumptris bono-
trix dicitur

videns alterius felicitatem, aut dolet, aut timet : rum. Itaque hoc vitium tunc nascitur.cum homines
dolet aliquem majorem se timet vero minorem sibi se plus quara Deum diligunt
; qui ipsi sui volunt :

fiericequalem.Omnis auteminvidus parvulus est, et C videri prmcipium. Sequitur Etatos. Elatus dicitur :

sui invidia morilur. Omnis etiam invidus rosor est quasi e.xtra se delatus. Elatio enim est mentis ere-
sui unde quidam poeta ait Justius invidia nihil
: ctio. Quod vitium tunc nascitur, cum mens per su-
:

est, quas protinus ipsum auotorem rodit,atque ani- perbiam tumida credit sc esse quod non est.Unde
mam cruciat.HoHUiif/m.Homicidium a ca3de homi- apte post suporbiam (106)ponitur, de qua nascitur.
nis dicitur. Est autom tam spirituale, quam corpo- Inventores motorum. Hoc dicto ostendit Apostolus,
rale sed incomparabiliter (105) majus est spiri-
: quia non omnia peccata diaboli instinctu peragun-
tuale nam corporali occiditur corpus quandoque
: tur. Qua;dam enim homines sibi inveniunt unde ;

moriturum spirituali vero anima in aeternum vi-

;
monstratur pejores essc diabolo, qui se confitetur
ctura. Hinc cst quod Dominus in Evangelio dc dia- a Deo accepisse potcstatem,dicens secundum Evan-
bolo dicit Ille homicida erat ab initio (Joan. viii,
: gelium Lucffi Hsec omnia mihi tradicta sunt,et do ei :

44). Diabolus quippe tantummodo verba protulit, ciii volo. Haic cgo libi dabo, si procidens adoravcris
et protaplastos interfecit. Ac per hoc datur intelligi, me [Luc. iv, 6). llinc est quod,ut Job tentaret, a
quia quicunque malo suo vcrbo vel exemplo ali- Deo petiit potcstatem et a Domino expulsus ab ,

quem perdit, recte dicitur homicida. Et apte post hominibus, non nisi ejus jussu, aususest semittere
invidiam ponitur quia perinvidiam perveniturad
; J)
in porcos. Parentibus non obedienles. Nam qui su-
homioidium. Diabolus quippe per invidiam proto- perioribus vitiis irretiti sunt, justo Dei judicio, ad
plastos interfecil nihilominus et Caiu fratrem : hoc usque perveniunt, ut etiam parcntibus sint in-
suum. Contentionc. Contentio est, cum non veritas obedientcs. Undc deteriones sunt bestiis, qu£B suos
quairitur, sed animositas fatigatur. Dolo. Dolus est diligunt progenitores. Insipientcs, Insipiens dicitur,
simulatio, sivc fraus animi. IIoc autem distat a Go quod sit sine sapore. Quicunque ergo a sapore
dolore, quod dolor est incommoditas corporis. spiritalis doctrina; recedit, jure vocatur insi-

(102) In autographo superat. (105) In autographo loco incomparabiliter lesitur

(103) Psal Lxiii, L'7. Vulgata habct : Pcrdidisti incorporabHiler. Videat leclor qure melior sit lectio.
omnes qui fornicanlur abs ie. (106) Verba iwnida.... supcrbiam, in margine
(104) Vcrba pertincnt idolorum adjecla sunt . . . superiori pagina; habentur, ejusdem tamen chara-
in margine inferiori, ejusdem tamen characteris. cteris.
145 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUU— IN EPIST. AD ROM. 146

picns (109), lncomiiosi:fl,\d cst,inordinalo3.Quicun- A scricors cst Deus, et non patintur creaturam suam
qtie enini his vitiis «ioiliti sunt.rocto voctintur iiiordi perirc in mtornum ; ideo adjccil Srimus (113) au-
:

nati ot inconiposili, (^uia etifciit compositiono. Stnc tem, quia judicium Dei csl .tciunilum vcritatem, in
affeclione., iii cst, sinc airal)ilituto, Intcf . . . . eos,qui tiiliitaiiunt ; tanquam diceret:Si tu injustus
(Iii8) quoil pictas proprie orga propinquos dicilur, injuslc judicas justum.multo magis Deus justuste
otiam circa oxtrancos. Msque (w-
alTabilitas vero justejudicabit inju8tum.Judicium,condomnationem
absquc pacto. Intcr fosdus autcm el
dere, id est, dicit .iccundum vcrilatcm autem addidit,ad distin-
;

pactum, hoc distat, quod faidus dicitnr prtiKcdens ctioncra huraanorum jurliciorumjqu.T; socpe fallun-
pactura,id est, reconcilialio do inimicitiis : pactum tur, aut miseralionc, aut cupidilatc, aut timorc.
(lOO) vero, socictas. qua; sequilur post reconcilia- Dei vcro judicia omnino vera et justa sunt quia ;

tioncm. Si»i6' miscricordia. Misericordia a cordia sine personarum acccptionc exhibentur, Sequitur :

miseria dicta cst. Illoautem vore misoricors cst, Ej:istimas aulem, o homo, qui judicas cos, qiti talia
qui alterius miseriam vclut suam dedct. Miseri- agunt, et facis ea,quoniam (ll'i) tu efjurjics judicium
cordia ilaque in Doo, non proprio, Ac si diccret Non te idco putes non esse
sed translalivc Dci :' :

dicitur quia in divinitatis naturam nulla passio

; puniendum, quia Deus diffcrt judicium quoniam ;

cadit. El pulchrc hac clausula cuiictavitia conclu-

P ipse quandoque quod promisil implebit. Exspectat
dit; quoniam qui illis corrumpuntur,ad hoc usquc per patientiam ut tu convertaris ad eum per poeni-
perveniuntut et sibi, et aliis sinl immiserioordes: tentiam ideo namque differt, quia non vult inve- :

nam quicunque ordinate miscrentur. Unde Salo- nire quos damnct, sed quos coronet.
mon FHi, misercrc tibi placens Deo (110).
: Sequitur An divitias bonitalis cjus, el palicntix, :

Scquitur Qui cum juslisiam Dci cognovisseiil,

: el lonrjanimitalis contcmnis'1 Divitias bonitatis Dei,

non intelle.rerunt.clc.CognoveTant quippe justiliam ct patientic-B.et longanimitatis,vocat bona tempora-

Dei pcr legem natura;. Justitiam autcm Dei illam lia, quae Deus tara bonis,quam malis largitur.Ha;c

dicit, qua justc punit malos, et rcmunerat bonos malus contemnit, quia non vult ad Deum converti
nof» inlelle.venint ; sciltcct suis pcccatis caecati. per poenitcnliam. Bonus autem dicitur Deus, quia
Quid autem non intellexerunt ostendit, subjun- bona tribuit patiens et longanimis,quia mala suf- ;

gens: Quoniavi qui lalia agunt, ditjni sunlmortc. fert.Et sciendum,quia quffidam exemplaria habent,
Non solum qui faciunt sed, etiam qui comcntiunl honiiatis cl sustenfationis.Distait tamen interpatien-
facienlibus. His verbis ostendit Apostolus, quoniam tiam et sustentationem : nam sustentatio Dei in
et illc qui sponte, et illi qui coacte peccant, nihi- illis est.qui inOrraitatc potius peccant,quam volun-
lominus patientur, et bi, qui agentibus iavent tate, patientia autem in illis qui potius volunta-
morte plectendi. Sunt autem nonnuUi C
a;terna sunt te (115).
qui nec agentibus favent, et in operto malum per- Sequitur : Ignoras, quoniam beniijnitas Dci ad
sequuntur, cum hoc peragunt iii occulto. Ne ergo pcenilenliam adducit (116) ? Et est sensus Deus
te :

isli non condemnandi viderenlur. idcirco subditur, tibi tempus panitentiaa concedit, sed tu eo male
(C.\p. II.) Proptcr quod ine.rcusabilis es, o homo, utcris.IIinc in libro Job legitur de impio : Dedit ei

omnis qui judicas[[ii).kci\ Axcere.i: Tu, quicuu- Dcuslocum pirnitcnti;v,et ille abulitur eo in snperbia
que es qui malum in operto persequeris, sed in Job sxiv, 23). Hinc et Salomon dicit : Fili, ne tar-
occulto agis ne te credas non essecondcmnandum ;
des converli ad Detim, neque differas de die in diem :

quia tantoatroci'jspunieris,quanto,cum sismalus; subilo enim veniet ira Dei, et tollet te (117).
pcr hypocrisin iionus videri cupis.Hinc ia libro Job Sccundiim duritiam uulem tuam, et cor impceni-
legitur : Callidi ct simulatores provocant iram Dei tens, thesaurizas iihi iram Dei {iiS) in die irx et
{Job xxsvi, 13). Cur autem sit inescusabilis, ostcn- revelationis justi judicii Dei. Dura mens dicitur,
dit : In quo cnim tudicas alium (112), te ipsum con- qua;, frigore suaj malitioe durata,imaginem sui con-
demnas ; eadem enim agis qux judicas. Et ne forte ditoris in se recipere non potest sicuti et cera
:

aliquis sibi blandiretur de impunitate, dicens : Mi- dura,qua! alicujus sigilli non suscipit formam.Gor

(107) Verba insipientes... insipicns, in margine n (111) In aut. margine : cap.Vl. Hic incipit caput
inferiori paginae habentur, ejusdem tamen chara- secundum Epistolae, secundum divisionem Vulga-
cteris. tam.
_
{iOS^VeTbai quicunque... inter, in margine infe- (112) ^'ulg. alterum.
rioripa"inaeleguntur,cumquepaginainferiusinique (113) Vulg. scimus enim, quoniam.
secta adinveniatur, ideo lacuna, qus tamen parva (114) Vulg. quia.
admodum a me suspicatur, tum ob sequentiam {iib) \&Th&paticntia... voluntate 'm margine la-
te.xtus, cum ob loci seu chartte defectum, qui ni- terali habentur.
mius esse non debet. Legi autem meo judicio ita (1161 Post verbum adducit, nullum est punctum
deberet Inter pietatem el al}'abilitatem hoc dislat,
: interrogantis.
quod, etc. (117) Non Salomon, sed Ecclesiasticus, cap. 5,
(109) In autographo, loco paclum habeiurpax V. 8.
Menda mihi visa est corrigenda. (118) In Vulg. ibi, post verbum !ram,non legitur
(110) Non Salomon, sed Ecclesiasticus, c. 30, Dei
V. 24.
 :

147 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 148

autem impcenitens vocatur,quod emolliri ad pceni- A Vermem namque appellat corroslonem propriae
tentiam non potest,de quo per prophetam dicitur conscientiae. Super quem autem haec tribuantur.
Aufcram a vobis cor lapidcum, ct dabo vobis cor car- aperitur, cum subditur : hi omnemanimamhominis
neiim [Ex-ecli. xxxvi, 20). T/iesauriz-are, in bona et operanlismatum. Sed qui est, quod dicit, inomnem
inmala significatione ponitur, liic vero in mala. animan hominisl Nunquid sola anima patietur
Iram ergo thesaurizat, qui peccata peccatis ac- pcenam? Non sed anima simul et corpus.Fuerunt
:

cumulat.Ira autem,ut jam dictum est, pro vindicta enim nonnulli. qui ob hoc,quod Apostolus dicit, in
accipilur. Dies iraj appellatur dies judicii, juxta omnem animam, intelligere voluerint, quod, sicut
illud prophetsE : Dies iUa,dies irx,dics tribulationis anima spiritalis est, ita et pccna futura,non corpo-
et angustix [Soph. etiam dicitur dies
i, 15). Ipse rea sit, sed spiritalis, cmnino falsum est,
quod
revelationis ;
quia qua: nunc latent,tunc manifesla Apostolus aatem ideo dicit, omnem auimam ; quia
erunt.Unde Dominus in Evangelio dicit i\ihil oper- : anima rationaliset creatnra; etipsa prirao peccat;
tum, quod non reveletur (Malth. x, 26 Luc. xii, 2). ; ideoque prima punietur. Sive, tropice loquens, a
Et ut aperiret cur dixeni,jusli judicii Cc^, continuo parte,id estaniraa,totum intelligi voluit hominem ;

subdidit Qui rcddet unicuique sccuudum opera sua

: utest illud : Descendit Jocob in .€gyptum in anima-
(119j.Ut autem ejusdem judicii ostenderet aequita- g bus septuaginla {Gen. xlvi, 27). Quod vero dicit,

tem, continuo subjunxit llis quidem,qui secundum : opirante mahun non ad aliquam actionem
opus. hic
patieniiam boni operis, gloriam.et honorcm,el incor- referendum est, sed ad perversam cogitationem,
ruplionem, hic subaudiendum est, vivunt. Et apte quia de infidelitate loquitur. Et ut ostenderet quia
quidem dicit His, qui secundum patientiam boni
.•
nulla est distinctio Judmi, et Graeci, subjunsit :

operis vivunt ;
quoniam boni operis raerces secun- Judxiprimum, et Crxci. Primum vero dicit, ut
dum patientiamexspectatur;quce infutorotribuetur. ostenderet, quia JudMi Grc-ecis prKferuntur : ipsi

Unde idem Apostolus alibi dicit : Per fidcm ambu- enim primi legem acceperunt, eamdem primi
lamus, et non per speciem {II Cor. v, 7). Gloriam transgressi sunt ; ideoque Craecis pra;feruntur,tam
vocatdecorem ffiternae beatitudinis,de quo Dominus in bono, quam in malo, tam in pcena, quam in
in Evangelio dicit : Fulgcbunl justi sicut sol in prairaio. Igitur, quiatria ludlbria malis retribucnda
regno Palris sui {^talth. xiii, 43). Honorem, vero dixerat, volens ostendere quia tria clara et ho-
dignitatem, qua fllii efficiuntursimiles Patri:unde nesta munera justis retribuenda sunt, confestim
Joannes : Cum apparuerit,similis ei erimus {I Joan. subdidit, dicens : pax omni
Gloria autem, honor, et
III, 2). Ineorruptionem , dicit unde
immortalitatem : operanti bonum, quE
tam ad praesentem,quam
Iria
idem Apostolus: Oportcl mortale hoc induere immor- ad fuluram vitam possunt referri.Si autem ad pra3-
talilatem, et corrupiibile, incorruplionem (/ Cor. xv, ^ sentem referantur, ita debent intelligi :retribuitur
53). Quibus autem h«c reddet deraonstrat,subjun- gloria resurrectionis et renovalionis anims, quae
gens : Quxrentibus (120) vitam xlemam,\A est, qus- fil per fidem : tribuitur et gloria, et honor, id est
rentibus eum,qui est vita reterna.Quia dixerat quaj dignitas, qua quisque, concessa venia peccatorum,
bona retribuenda sinthis,qui secundum patientiam transit, in adoptionem filiorumDei tribuitur etiam :

boni opcris vivunt, ut ostenderet qua; mala malis paxid est reconciliatio.qua de inimicis efficiuntur
retribuantur, continuo subdit Suis aulem (121), : amici Dei. Si vero ad futuram, ita accipienda sunl;
qui e.v contenlionc, subaudilur, sunt. et qui non ac- tribuetur Jjuslis gloria,id est, splendor cetern.-e
quiescunt veritali (subauditur, quam per Evangelii beatitudinis : tribuetur honor, id est, dignitas, qua
gratiam perceperunt) Domino scilicet Jesu Christo, filii efficientur (123) similes Patri : nihilominus et
vel ejus doctrinffi, credvnt autem iniquilati (subau- pax, id est, perfecta securitas ibi enim nullum :

ditur.quam semper dilexerunl)n-a et indignatio.lva, vitiis certamen erit, sed erunt homines Deo et an-
ut dictum est.pro vindicta(122) accipi debet,de qua primum,et Crxco. Si diligentius
gelis sociati.Ji(da'o
dicit Psalmista : Quisnovit potcslalem irx tux{Psal. attendamus, Juda;i Gra;cis, non solum dignitate,
Lxxxix, 11), etc. Et quia sa;pe ira sine indigna- sed etiam tempore praeferuntur ipsi enim prius ,

tione cxhiberi solet : ut ostendcret atrociorem iram, D exstiterunt.Et quia poterant Judaei dicere.o Aposto-
ad.jecit ; Et indignatio. Indignatio est vigor futurae le, cur nobis a;quiparas gentes, qui legem accepi-

animadversionis et justa; poena:. mus, et Christi notiliam habemus?Ad ha;c ipse

Tribulalio et augustia. Retribuetur tribulatio de respondet Non est enim personarum acceptio apud
:

conscientice reatu ; angustia vero de sera pcEniten- Deum. Cujus loci sensum coapostolus ejus Petrus
tia; juxta et illud prophetEe Vermis eorum non moric- : in Epistola sua evidenter exponit, dicens : Non cst
tur, et ignis eorum non exstinguetur {Isa lxvi, 21). personarum acceptor {i2'i) Deus sed in omni genle

(119) In Vulg. ejus. (22) Scilicet, ut dictum est superius ad versum,

(120) In Vulgata legitur, quxrunt. revclatur iraDci lu autographo ibi menda ;namloco
(121) In Vulfiata ita habetur hic versub:n'.s-(H(/ew, pro vindicta, uli superiiis in citato versu, legitur
qui sunt e.v conlentionc, ubi notandum verbum il- providcntia, quod mihi corrigere libuit.
lud suni non subaudiri, scd revera e.xpressura (123) In autogr. cjicientur.
legi. (124) Nescio quomodo citata sit hic Epistola divi

I
149 EXPOSITIO IN EWSTOLAS PAULI. — IN EPIST, AD ROM. 180

qui timet Deum, cl opcralur jusliliam, acceptux est \ gratiae Kvanpolii. Scilicpt, riuod lihi non vis, alii 7ion

illi. VI autoin Apostoliis hoc aportiiis licmonstra, facius. Kt Dominus in Evangclio diril : Iju.nfunqite
rot. siibjiinxil : Quicuiuiuc eniin sinc lcye peccarerunl- vullis iit faciaiit vobis hoinines, eadem ct vos jacite
sine leyc iierilHiiil, ct quieumiuc in lefic peecaveruiil- illis (Matth. vii, 12). Ait crgo : Cttm gcntes, qux le-

per legem judicabunlur. His vorliis ostcndit Aposto- gem noii habent, videlicet scriptam, natitralitcr ea
lus.quia, ncc Jnda^i excusabilcs pro ignorantia,quia qux lciiis sunt faciunt, id csl praicepta naturalis
legcni acceperunt, ncc gentilcs, quia per crcaturatn logis cuslodiunt : ejusmodi legem non hahentes, id
potuorunt agnnscoro Crcatorcni. J,Iuju9 autPui loci est,qualcm Dcus dedit perMoysen, ipsi silii stint lc.v,

8ensuni Doniinus in Evangclin manifcstat, diccns : qui oslciidunl opus Irgis seripluin in cordihus suis,
Servtt.1, qui cognoseit voluntatem Doinini. et faeit di- tcstiinoiiium rerldcnle illis ronscienlia ipsorum. Hic
gna, plagis vapulabit multis; qui aulcin non cogno- quEorcndum est.dc quibus cogitationibus dicat Apo-
scit volunlatcm Domini sui, ct facit digna, plagis va, stolus utrum de illis, qua; nunc sunt, aut de his,
:

pulahil paucis [Luc. xii, '18). Scrt euce, sic vidcntur qu,r futuno sunl. Etrevera dc his, qua; nunc sunt,
b.TC Apostoli vcrba sonaro, ac si atrocius punicndi loquitur quoniam non solum quo; agimus, sed
:

Bint gontilcs, quam

cnim dicit, ;)cr(-
Jud.Ti : de
ctiam quaj cogitamus, sicut not.e et charactcres in
illis

bunt, de Judasis vcro, judicabunlur; unde Origoncs n ccris, ita in tabulis cordis nostri scribuntur, et
dicit Non mihi videtur Apostolus ita sensisse; sed
: mancnt occulta usque ad diem judicii tunc enim :

in eo quod dicit, judicabuntur, subaudiendum est, omnia manifesta orunt, ct judicabuntur, unde mox
ut pereant ;
quoniani ipsa lexdocet qnomodo judi- subditur In die, cttm judirabit Dctts orculla homi-
:

oandi sunt. De gentibus vcru idoo dirit, pcribunt, num. Quomodo autem judicaturus sit, manifcstat,
quia non resurgent impii in judicio, ncque peccatores sceundum Kvangeliuin meuin, id est, sccundum do-
in concilio (12.5) justorum. ctrinam et pr.Tidicationem meam. Pcr quem vero ju-
Sequilur Non eniin audilorcs legis jusli .funl apud
: dicaturus sit,demonstrat Per Jesum Christum Do-
:

Deum, sed factores tegis jiistijicabuntur. Quid csl, minum noslrum(V2C)).Sed cuv per eum dicit cele-
quod factores legis justificandos dicit, cum procul brari judicium? Scilicet quia Dominus in Evangelio
dubio justi sint? Itaquehoc \oco justificabuiitur ita dicit : Paler non judicat quemquam, sed oinne judi-
intelligendum est.sicutin Evangelio,ulii de quodam eiuin tledil Filio (Jonn.v, 22). SoleriCT igitur discu-
Pharisa:o legitur : Ille atilem volens juslificare se- tiondum est quomodo cogitationes accusabunt, aut
ipium, id est, volens justus videri, vel putari (Luc. x, defendent in die judicii. Et sciendum, quia quicun-
29). Similiter hoc loco Apostolus A\c\\., juclificabuii- que divina inspiratione, aut sua cogitationc, sive
tur, id est creabuntur, factores legis, ut justi sint, alicujus pr.Tdicationc soUioitatus non credidcrit, co-
vel justihabebuntur et putabuntur. G gitationes sum accusabunt eum, et (127) condemna-
Sequitur Cuin enim gcntes, qux legem
: noii ha- bunt, non velut ignarum, scd ut rebellem : si quis
bent, naluralitcr, qux legis sunt faciunt, etc. Ois autem non fuerit, et non crediderit,
his soUicitatus
verbis ostcndit, quia gentes, naturalitcr prscepta cogitationes suk non eum defendent, sed con-
legis faciendo, non privabuntur illa promissione, demnabunt, quia per creaturam debuit agnoscere
qua per prophetam Dominus loquitur, dicens : Croatorcm. Alioquin qui crediderit ct fidem suam
lloc est testamcntum, qaod slaluain domui Jaeob : post operibus impleverit, salvus erit, quia cogitationes
dies illos, dabo leges meas in corda eorum, et in vi- ejus defendent eum.
sceribus eorum supcrscriham ilias (Jer. xxi, 33; Igitur, quia multa dixerat de flagitiis gentium,
Hebr. viii, 10). Hinc et idem Apostolus alibi dicit : nunc Judaios incrcpat de intidelitatc, subjungens :

Tu uutein, cum esses oleasler, insertus es in bonam Si autem quod

tu Jttdxus cognominaris, etc. In eo
olivam (liom. xi, 17). Multum quippe conveniunt dicit, cognominaris, ostendit quia Juda^us non est
verba prophetee dictis apostolicis. lUic enim dicitur nomen, sed cognomen (128), id est, commune no-
In visceribus eoruin superseribam eas : et hic Apo- men. Et nota, quia, sicut partes allocutus est gen-
stolus : Qui ostendunt, inquit, opus legis scriplum in tium, ita nunc partes alloquitur Judajorum.Ostendit
cordibus .'tuis. Hic namque Apostolus de lege natu- -n autcm Apostolus his verbis, non esse magnum bo-
rali loquitur,quam Deus unicuiquc digito suo scribit num, si Juda;us credat, qui per legcm instructus est,
in corde. Ilicc est les, quie scriptoe lcgis prKcepta in ctvoluntatis Oci habet notitiam.Et vult subintelligi
36 continet, scilicet, 7ion occidcs, etc. Ha;c est lex, magnum esse malum, si non credat. Sequitur Et :

qua: unius Dei habet notitiam,et qus propinqua est requiescis in lege. In lege Dei requiescebant,qui, le-

Petri, cum textus hic in Actibus aposlolorum inve- (127) Ibi inter el, ixtque condcmnabunl, jacet in
niatur c. x, v. 34 et 35, et divi Pctri quidem sit, autographo particula non, qua; num bene exstite-
sed non in ejus Epistolis, in quarum prima solum rit, aut jure expuncta fuerit, vidcsis, lector.
c. i, V. 17, habetur textus huic consonus, scilicet: (128) Notare hic lubet in qua acceptione cogno-
et si Patrein invocatis euin, qtti siite acceptione perso- men sa;culo docimo habitum sit. Xon cnim hic pro
narttm jtidical, clc. nomine agnatitio, sivc famili» distinctivo surnitur,
(12.5) Ps. i, Ci, in autographo, consilio. sed pro communi nominc unius integrfe nalionis,
(126) QusB verba Dominum nostrum in Vulgata seu gentis.
minime inveniuntur.
ISl ATTONIS VERCELLENSIS EPISCQPI 19^2

gem meditando, a ouris terrcnis vacabant. Ei gto- A. nem legis Deum inhonoras. Gloriabantur Judaei in
riaris in Dco. Judiei in Deo gloriabantur, quia suis lege, quia se eam suis meritis accepisse crede-
se meritis salvatos, et legem accepisse putabant, bantj et suis viribus implere posse putabant : sed
et eamdem se suis viribus implere posse crede- per ejusdem legis prffivaricatioaem Deum inhono-
bant, juxta illud : Nou fccit taliter omni genti (i29), rabant, quia illum Deum esse credere nolebant,
etjudicia sua non demonstravit eis. Et nosti voluntn- eui Pater perhibet testimonium, dicens : Hic est
iem Dei. Voluntatem agnoscebant per legis
Dei Filius meus dilcctus [Matlli. xvii, 5), et cui pro-
prfficepta, in quibus ostenditur quid velit Deus. pheta dicit Tu eras Deus, el nesciebamus. Quod
:

Sequitur : El probas uliliora, instruclus per legem. utique non de Patre, sed de Filio intelligendum
Hic notandum, quia non ait, utilia, sed utiliora; est;nomen enim Patris semper illis fuit cogni-
ut ostendoret, quia et in lege naturaj multa utilia tum; Filii vero, ignotum. Unde et illi, qui anle
continentur, quamvis infirma, quia sine gratia passionem cre.dere nolUerunt, agnita gloria rcsur-
Evangelii impteri non possunt; in lege vero scri- rectionis ejus, credentcs et gratias agentes, dice-
pta utiliora sunt, sed perfectiora in gratia Bvan- bant Tu eras Deus, el nesciebamus.
:

gelii. Sequitur Nomen enim Dei per vos blasphemalur

:

Confidis tc ipsum ducem esse cxcorum, etc. Ha3C p inter gentes, sicut scriplum est. Ecce dicit Apostcdus
R^:..
^t^:
etiam !„-.: ii__ ; /1 •_ _ . 1 .-...^ - D • _ . _ _ __.___!_. o j •__ i_i
_ 1 1 • _
officia veri legis cultoris sunt sed (130) quia : scriptum esse; sed ubi non ostendit. Sed intel-
habere jactabant, ideo Apostolus incre-
falso hc-Ec se ligendum tamen reliquit, in Isaia propheta {Isai
pabat eos, dicens Conlidiste ipsum ducem cxcorum
: Lii, 5). Gum enim Dominus per prophetam Judaeos
esse, lumen eorum qui in tenebris sunl, eruditorem increparet, ait inter caetera : Et nomen sanclum
insipientium, magistrum infantium, etc.frAc si dice- meum potluistis inter gente^ {Ezeck. xxxvi, 22).
ret Si dux es ca^corum, ut falso jactas, cur non tu
: Sed quajrendum quomodo tunc per Juda;os est,
ipsc rectum itor ambulas ? Si lumen es eorum qui pollutum, et blasphematum est nomen Dei inter
in tenebris sunt, cur tenebras infidelilatis seque- gentes, aut quomodo tempore Apostoli. Sciendum
ris? Si eruditor es insipientium, cur a timore Do- estautem, quia Juda^i multis vitiis irretiti, et va-
mini recedis, qui, juxta prophetam, initium est sa- riisplagis attriti, traditi sunt in captivitatem, in
picntiK?Si magisteres infantium, cur tu parvulus qua detenti dabant gentibus occasionem dicendi :

es intellectu? Et quia ha?c sibi falso adesse jacta- Ecce gens sancta. Populus olim Deo peculiaris;
bant, videbantur habere formam scientia; et veri- multis signis ab /Egyptiaca servilute liberatus, in
tatis in lege; unde mo.x subditur Habentem formam : captivitate tenetur, et in servitutem redactus est.
scicntise et veritutis in legi Vere dii nostri superaverunL Deum eorum; et ideo
Sequitur Qui ergo alium doces, teipsum non do- C traditi sunt in manus nostras. Ignorabant enim,
:

ces (131)? Ac si diceret Cur doctrinam et praidi- : quia, si Deo semper servissent, et ejus praecepta
cationem tuam operibus destruis? Et, ut hoc evi- servassent, eum ubique haberent proteclorem.
dentius aperiret, subjunxit Qui pnedicas non fu- Blasphemabaiur nomen Dci per eos, etiam Apos-
:

randum, furaris. Furabantur Juda;i; quia in lege et toli tempore, quia pleni zelo et invidia, semper
prophetis.Christi notitiam occultabant. Ethoc furto apostolicaj doctrinae resistebant. Quod manifesta-
nullum majus esse potest. Qui dicis non msechandum tur in libro Actuum apostolorum, ubi legitur Et :

mcecharis. Mccchabantur Judcoi, qai, male interpre- repleti Judxi 7^elo in Sijnagoga, contradicebant his
tando legem, verbum Dei corrumpebant; quia non qux a l'aulo dicehantur {Act. xiii, 45). Sive, quia
sincere, sicut cx Deo, coram Deo in Christo loque- minus credentibus dabant occasionem dicendi :

bantur. Prajierea quicuaque hoe, quod specialiter Evacuata et annullata est promissio, qua; facta est
Deo dcbetur, hominibus impendit, utique mcecha- AbrahiE; fallax Deus quod promisit, iroplere non :

tur. Qui abominaris idola, subaudis gentium, sacri- potuit.

legium facis. Sacrilegium dicitur sacrs legis tran- Circumcisio qmdcmprodcst, si legem custodias (133).
sgressio, sive, sacrc-o legis (132), vel rei furtum. Ac si diceret : Si legis praecepta custodias, circum-
Nam, ut beatus -Augustinus dicit : Legere,sive sub- n cisio prodest; quia facit te manere sub lege. Tu
legere furari est. Unde et sacrilegus dicitur sacrte autem, dum sub lege manes, consideras, quia
legis fur, sive transgressor. Judasi igitur sacrilegi cessare debet circumcisio carnalis, et succedere
erant, quia, et legem corrumpebant, et furtum in spiritalis, quae fit per fidem Christi. Alioquin nihil

ea, ut dictum est, faciebant. tibi prodest.Sed quuTendum est quomodo dicat
Sequitur Qui in lcgc gloriaris,per prxvaricatio-
: Apostolus Circumcisio prodest, cum alibi dicat
: : Cir-

(129) Psal. XLvii, 20. In Vulgata versiculus psal- calem.

mi hujus, ita : Non fccil taliter omni nationi, ct (1311 Punctum interrogantis in Vulgata non ha-
judicia sua non manifcslavit eis. betur noc loco, sed duo puncta.
(130) In autographo, loco adverbii quia, legilur (132) In autographo loco, sacrx legis, legitur
qua.fi; quod cum sensum apprime auctoris mihi sacritegis. Certe per crrorem amanuensis ut paulo
reddore non videretur, ideo emendandum censui supcrius videre est.
potissiiiiuiu ob adverbiuin ideo, quod scquitur, et (133) Vulgata, obscrvcs.
cum superiorl quia relalionem habet grammati-
i53 EXPOSITIO IN EPISTOLAS 1'AULI. — IN EPIST. AD IIOM. 484

rtttncisio tiihil pmlcst : vidctur quippo sibi conlra- \ risio cst, omnium carnalium dclcctationum ct vo-

rius. 8cd no contrarius videretur, fuorunt non- luplalum ubolitio ct expialio (i:W). Et quicunquc
nulli, qui, ullr!,'(irizando, dixorunt pcr circumci- monlcm suum ab his reddit alicnam, ille sc vo-
sioncm dciiorc inlellipi somcn Aljrahnp, id csl ali- racilcr circumcidit. De hac circumcisionc etiam
quom .lud.i-um, cl pcr pra-pulium, gontilem ; ut Moyscs loculus csl, dicens Circumcidilc diiritiam
:

sit scnsus : Si proccepta lcgis spiritulilcr intelligas, cordis vestri. Et ilcm tlircumcidimini Domino Dco
:

et Christi notitium in ois agnoscas, tcquc pcr cjus veslro [Deut. x, 10). Et Jeremias : Circumciditc pr.v-
lidora salvari posse conlidaa : prodcst libi, quod putia cordiiim veslrorim {Jer. iv, 4). Circumcisionis
scmon es .\bral),T, id cst, quod^judajus cs. Alio- autcra signum idoo datum est Judxis, ut illo se-
quin nihil tibi prodcst; quiu degcnerasti u nobi- cernerontur ab oinnibus gcnlilius : quod pcne in
litate seminis Abraha^, ct trunsisli ad inlidclitatcm ipsomundi cxordio prajfiguralum csl in (iain, cui

gcntilis. Et hoc est, quod sequitur : Si aiitein Dominus dcdil signum limoris. Et sicul ille in co

prcVvaricalor legis sis, cirtinncisio tuu prvepittiuin signo pcrscveravil usquo ad mortem, ita isli in

facla esl. Sequitur : St igitur prwpuUum juslilicis signo circumcisionis perseverabunt usquo ad dicm
legis ciistodial, nonnc pncpiUium illiiis iii circum- judicii, ut implcatur quod idcm Apostolus dicil :

cisiune (131) reputabilur ? Pr;cputiuni, sicut ct su- i^ Donec plcniliulo ijcntinm inlroeat, ct sic omnis hrael
perius, aliquis gentilis vocatur. Justum uutem cst, salvus fiat {liom. xi, 25). Quod ex co maximc com-
ut illa carnalia proecepta, spiritaliter intelligo- probatur, quia nullus principuin, sive rcgum, sub
rpntur implenda. Et est sensus : Si prfflpulium, quo deguerunl, conati sunt auferre ab cis signum
id est, aliquis gcnlilis prKcepta
spiritaliter iegis circumcisionis. Cujus laus non cx hominilias, sed ex
intelligat, et in eis Christi notitiam agnoscat,scque Dco : ejus scilicct, qui de carnali circumcisione
pcr ejus fidcm sulvari posse conlidat, praeputium non gloriatur, et nnn suis merilis, scd Dci gratia
illius in circumcisionc rciiutabilur; quia transiet se salvatum agnoscit. Supcrius allocutus est Ju-
ad nobilitatem gcneris Abrahie; et cjus filius effi- da!03 incredulos. Deinde dixerat illum esse verum
cictur, juxta quod ipse Apostolus alibi dicit Si : Judffium, cujus bona opera non in roanifesto sunt,
autem vos Clirisli, ergo .ihraluv semen eslis, ,se- sed in abscondilo; et vcram circumcisioneir. cordis,
cundum promissioncm, hxrcdcs {Gal. iii, 29). Se- qusB est spiritu, non liltera. Et quia dixcrat non
quitur i.7 judicabit,
: ( 35) quod ex naturu est esse personarum acccptionera apud Deura,neforle
prxpiUium, leijem coiuuinnians te, qui per circum- oredentes Judoei, contemnendi putarentur, ideo
cisionem et lilteram prievaricator legis es (136). Sen- subdidit, quffistionem sibi proponens (Cap. III.) :

sus est hic Praeputium, quod ex natura est, id

.•
(140) Quid ergo amplius est Judxo? Aut qiuv utilitas
est, aliquis gentilis, qui per naturam habet pra;- ^ est circunicisionis? Et vel ex sua, vel ex aliorum
putinm, te, qui per litterara, et circumoisioneni persona,sibi respondit Multum per omnemmodum.
:

praevaricator legis es, judicabit, id est, condera- Et ut quomodo, subdidit Primum,

ostcndcret :

nabit, non potestate, sed comparatione melioris quia credita sunt illis eloquia Dei. Ubi notandum,
facti; juxta quod Dominus in Evangelio dicit Ideo : quia primum dicit, sed secundum non ostendit,
ipsi judiccs veslri erunt {Matth. xii, 27: Luc. xi, 19). quod subintelligendum reliquit. His autem verbis
Et item : liegina .histri surgct in judicium cum ge- ostendit Apostolus, quia, pra; omnibus, qu,T! coe-
neralione isla {Malth. xlii; Luc. xxsi^ etc. iVo?! iitus Judffiis collata sunt, illud fuit praecipuum et
enim, qut in mani(eslo Judxus.est, neque qux in dignitate prKcellcns, quod non solura patriarchE,
manifesto, m came, circumcisio (137), etc. In ma- sed et omnis Israeliticus populus Dei allocutione
nifesto Juda;us est, qui de carnali circumcisiono perfrui,et legera a Deo promulgatam susciperemc-
gloriatur, de qualibus dicit Apostolus : Quoruin ruorunt. Secundum vero est quod multis signis
Dcus venter, el gloria in ab .Egyptiaca servitute liberati, mare
confusioncm ipsorum el prodigiis
(Philipp. III, 19). Gloria namque eorum
Rubrura siccis pedibus transierunt. Deinde atten-
in confu-
sione est, quia in pudendis membris gloriantur. denda sunt csetera, quse eis divinitus collata sunt.
Et ut ostenderet verum Judsum, et spirilalem D donec terram repromissionis intrarent.
circumcisionera, continuo subdidit Sed qui (13S) Sed, quia poterant aliqui dicere Quid illis pro-
: :

in ahscondilo, Judxus, est, ct circumcisio cordis in fuerunt credita eloquia Dei, qui murmurando in
Hic quKrendum est quid sit circumcisio.
spirilu. deserlo perierunt? ad hffic Apostolus respondet :

Circumcisio est carnis exspoliatio, quae figurara Quid eniin,siquidam eorum non crediderunl,suba.u-
gerebat verae circumcisionis. Vera autera circum- ditur, obest? Nunquid incredulitas illorum fidemDci

(13i) Vulgata habet : Circumcisionem. (138) In autographo, non qui, sed quia legitur;
(135) Vulg. inter Yerba;«rf/(7a6ji et quod, habet quod non solum contra lectionem Vulgatffi, sed
pronomen id. contra sensum peccare videtur.
(136) Post es, in Vulg. adest punctum interroga- (139) Vide, num melius e.rspoliatio.
tionis, quod in autographo nostro desidcratur. (liO) In aut. marg.e. VII. Ab hisce verbis incipit
(137) Ibi desideratur verbum est, quod preecedit caput tertiura Epist. juxta Vulg.
in Vulg. verbum Circumcisionis.
135 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 156
emcuavil? Fidem appellat promissionem, qua cre- A titum. Eraat nonnulli, sicut Epicurei, qui
Aliter :

didit Abraham Deo, et reputatum est illi ad justi- dicebant,Deum non habere curam hominum,quem-
tiam. Et est sensus : Non ita est, ut vos asserilis : admodum et bestiarum; ideoque propheta dice-
quoniam promissio, quce facta est Abrahaa, etsi bat : Tibi sol i pcccavi, etc.kc si diceret : Domine,
evacuata est in incrpdulis,impletatamen estin cre- ideo peccatum meum per prophetam tuum redar-
dentibus. Et hoc est, quod dicit : Unde mox
Ahsil. guis, ut justificeris, et vincas eos, qui te judicant
subditur : Est enim Deus verax, omnis uiilem homo non habere curam hominum. Honestius vero
('l'i3)

menda.c. Deus verax est, quia nec nascendo, nec ita promiserat Deus, quod de se-
potest intelligi :

vivendo ullum contraxit peccatum omnis

(1-il), : mine David nasciturus esset Salvator mundi, et
autem homo raendax, quiii homo. Deus verax est, quia ipse adulterium pariter, et homicidium com-
quia promissa illius, etsi impleta non sunt in his miserat, idcirco poenitus dicebat : Tihi soli pecca-
qui murmurando elc.Tanquam diceret Tu, Domine, promisisti,
in deserto perierunt.impleta sunt vi, :

in his, qui Deo et lide cooperantc, terram repro- quod de semine meo nasciturus essel Salvator
missionis intrarunt. Deus verax est,quia promissio mundi sed quia populus luus duplici me videt cri- ;

ejus, licet evacuata sit in ineredulis,impleta tanien mine foedatum,blasphemare facis filioslsrael. Dum
manet in credentibus; quia quicunque credunt in n enim in me adulterium simul et homicidium con-
Christum, et per ejus fidem se salvari posse confi siderant,te judicant esse mentitum.Tu ergo preces
dunt, in hac promissione computantur, et filii satisfactionis suscipe, et quod ego condemno, tua
Abrahffi efficiuntur.Sic nimirum ha;c promissio eva- pietate dimitte, ut,dum,percepta remissione pecca-
cuata in infidelibus, impletaest in fidelibus:quem- torum.me tua promissione dignum facis, etjustifi-
admodum dignitas apostolatus, licet annullata sit ceris, et vincas eos qui te judicant esse mentitum.
in Juda proditore, impleta est in Petro credeiite et Hanc lineam, et hunc ordinem, ct hanc intentio-
in fide permanento. Et ut suam narrationem pro- nemsecutusestApostolus.Erantenimplurimi ipsius
phetico testimonio comprobaret.adjecit: Sicntscrip- tempore,qui dicebant Ecce gens sancta,populus ac-
:

tum est : Ul justificeris in sermonihus iuis, et vincas quisilionis, multis signis,ct prodigiis ab yEgyptiaca
cutn judicaris. Sed quid hoc tostimonium attinet servitute liberatus! Quomodo in infidelitate pernia
superioribus? Siperpendamus, utique
diligentius net,etdiversis sceleribus implicatur! Evacuata pro-
congruere probatur.Cui cnim propheta dicebat? Deo missiofl44),qua3 facta est Abrahffi.Hos refutat Apos-
utique, non tamon Patri, sed Filio quia ille ab ini- ; tolus,dicens:£s< Deus verax,etc.Xc si diceret.Non est
quis, velut iniquus judicatus est. Illi enim orans ita,ut dicitis;quia,si evacuata est incredulis,impleta
dicebat Tihi soll peccavi, et malum coram te feci
: est in credentibus.Et quia dixit : £.s< Deus verax, et
{Psal. Lvi, 6) ac si diceret
: Quia tu solus justus, ^
: omnis homo mendax : sicut scriptum est : Ut justifi
solus sine peccato ; ut justificeris in sermonihus tuis. ceris in sermonibus tuis, poterant perversi dicere :

et vincas cum judicaris. Cum judicaretur a peccato- Si Deus justus, quia homo iniquus; et, si Deus
ribus, vicit, quia justus est comprobalus.
Qu»ren- verax, quia homo mendax; ergo nostra injus-
dum qua intentione propheta hoc arti-
est igitur, titia Dei justitiam, et nostrum mendacium ejus
culo suo tempore usus est, vel qua Apostolus hunc approbat veritatem. Quod si est, iniquus Deus,
sumpsit ad comprobationem suse narrationis.Scien- qui infert iram, id est, vindictam; id est, si in eos
dum ilaque,quia promiserat Deus se sine persona- vindicat, qui propterea peccant, ut ipse justus et
rum acceptione vindicaturum in peccatores ; David verax probctur. Undo coangustatur Apostolus, ct
autem, quia peccavit, cuni esset rex, aiebat Tihi : cogitur duas in se suscipere personas : unam sub
soli pcccaveri,etc. Ac si diceret Tu,Domine,promi- : imperitia male interpretantis; et alteram sub apo-
sisli tesine personarum acceptione vindicaturum in stolica doctrina refellentis. Sub voce enim adversae
peccatores.Dum ergo mihi peccatumdimittis,homi- partis (145) dicit (146). autem iniquitas nosti-a Si
ncs tuam patientiam judicant(142)esse mendacium. juslitiam Det cvndemnat, quid dicemus? Nunquid
Me tanien confitentc et satisfaciente,ideo peccatum iniquus Deus, qui infcrt iram? Ac si pars adversa
dimittis,ut justificeris et vincas eos qui te judicant j) dicat : 0(147)Apostole, magnam tuis verbis nostris
esse mentitum,qui non judicas bis in idipsum.Tuaj peccatis dedisticonsolationem; quia, si nostraini-
quippepietatis miseratio te ostendit non egse emen- quitate et mendacio Dei veritas.et justitia compro-

(141) In autogr. legitur videndo; mihi visum est Deus in prophetiis suis et promissionibua.
legere vivendo ; quia hoc modo ncc nascendo, ncc (142) In autogr. \oco judicant,\es[tiiT judicantem;
vivendo contra.vit pcrcalum, ad uriginale et actuale qucEuam aptior sit lectio videant alii.
pcccatum respexisse videtur auctor. Sed forfasse (14?>) Pro non liabere in autogr. ita scriptum est
etiam videndo bene lectum iri putarem, scilicet en inherem. I
sensu, quo libro i Regum cap. 9. Prophetas refcr- (144) Fortasse per oblivionem amanuensis omis-
tur vocatos essc videntcs, ibi, v. 9 Venitc,et camus : sum est verbum esi, vel, sensum continuando, loco
ad viventem. Quienim propheta dioitur hodie,voca- pi-omissio, soribendum fuerat promissione.
batur olini vidcns : scilicot ut vohicrit dicere : nec (1.5-5) Ijji in autogr. adversa palns legitur.
videndo, id est,promittpndo qure futura erant.pec- 146) In autog. marg. C. VIII.
catum,id est mendacii,contraxit Deus, id esi,verax (147) Ibi in autogr. ita, OplSe.
157 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD IIOM. 158

batur non srut peccatores condcmiuindi suinus A Deuin sinccro intelligerc, sinccre non polest inqui-
sed quanto amplius peccamus, lanlo majora bone- rere.Hino et Dominus in Evangelio dicit Nemn :

ficia suscipero dcbemus. Kl tamijuam dieat aliiiuis: potcst ilunbus dominis (1.52) servire : Omnes declina-
Si ergo nientior, noii lamiuam pcccator judiciindus vcrunl {l'.wl. xm, :i), id cst, a Uco recesscrunt.Quo
sum ;
quiii veritas Del in meo menilacio ubundiitin dicto vult nstcndcrc, qula venicns Uomiiius pcr In-
gloria ipsius : undo paulo inferlus dicit Si aulcm : cariiatiuiiis mysteriuiii, Judajos similes gcntlbus
(lAS) rerilns Dei in meo meiKtiirio ithundat in gloriu invcnit: undo alibi dicit: Conclusit Scriptura omnia
(iVS) ip.iius : quid adhur et ego, tinniuam peccator suh peccato {Gal. iii, 22). Simul inutiles lucti sunt,

jtulicor ? Ccinira ergo hos dicit A^^jostolus : sccundtm id est, Jud.oi gentibus similes facti sunt. Inutilia, ut

homincm dico : M>sit. Seounduiii homincm, id csl, quiilaiii votunt, ab idolo dicilur. [dolum vanitas est:

aeeundum rationem, intellectuin. Quod ideo ait, uL crgj ct inutilis vanus. Ntm cst, qui juciat Imnum ;

ostenderet eos qui talia loquuntur, non esse hoini- nonest u.fqueudwiuni. Quod dicitur, usquc adunum,
nes. Ac si diceret Non est ita, ut vos dicitis; non : potest intcUigi simul,etcum ipso uno.id esl nullus:
enim vcstro mendacio et iniquitatc Dei veritas, et potest et, pr.-eter unura, ut referatur ad Christum.
justitia approbatur quiaDeum nostrum non inala ; Eo genere locutionis, ([uo nos diccre solemus Iste :

opera, scd bonadelcctent ; nec in malis, sed in bo- ri agcr usque ad marc protenditur ubi el mare non ;

nis operibus gloriatur. ipse quippe inalos puniendo comprehcndimus. Et revera pr.Tter Christum, ct
scjustum probat. Unde mox subditur Alioquin : sine Ghristo nullus potest aliquod bonum operari.

quomodo judicabit Deus liunc tnundum ? Acsi dicat Sepulcrum putens gutlur eorum. Notandum,quia non
Nisi malos puniat, ut se justum probct, quomodo ait tantum, sepulcrum, sed addidit, palens : volens
celel>rabiturjudicium,quod ipse venturum proiiiisit? ostendere aliud esse sepulcrum clausum, et aliud
Erant praetcrea qui falso dicobant Apostolum prre- patens guttur namquc malorum, id est, voracitas
:

dicarc Faciamus mal.i, ut venianf hona : quod nihil

: inhianlis guKT, et desiderium mentis, tunc quasi
alludestquamdiccre:SiiniquitasnostrajustitiamDei clausum sepulcrum est, cum malum irreverenter
commendat,iniquusDeus,quiinfertiram.Contraquos (153) operanlur; patens vero,cum malum agere non
mox subdidit J-:t non sicut blasplicmamur, subaudi-
: timent. Et notandum, quia sepulcrum patens mor-
tur, ita est, ct sicut aiunt ncs quidam diccre: facia- tuorum ossa adsuscipiendumexspcctat; similiter et
mtis mala, iit veniant quorum damnatio justa
hona, muli non suam tantum, sed et aliorum cxspoctant
est. Et est sensus : Non prKdicamus, ut dicitis sed, ; ruinam quia alios sibi fieri similes desiderant.Lm-
;

quia vobis de impunitate blandimini, et Dei pa- guis suis dolose agcbant. Suis, id est, malis. Mali
tienlia abutimini, ille, qui venturus est juilicare enim suis, id est, malislinguis dolose agunt ;
quia
mundum,ut reddat unieuique secundum opera sua, ^ aliud corde machinuntur, ct aliud ore proferunt. Vc-
juste vos condemnabit. Non ergo dicamus : Facia- nenum aspidumsub lahiis eo?'»»;. Venenum appeliat
mus mala.ut veniant bona Quia fecimus mala, ; sed : dolum,fraudcm,versutiam.Aspisautemaspargendo
Dei gratuita bonitate nobis venerunt bona. Igitur, venenum dicitur. Et apte malorum fraus veneno
quia dixerat duid amplius est Judxo ; et raox sub-
: aspidum comparatur, quia, sicut aspis, venenura
didit : Midtum per omnem modum, ne forte Jud.-ei aspergendo, corpus interficit, ita et illi, mala verba
inani supcrbia inflati se gentibus credentibus pra^- proferendo, et esempla praebendo, aniraas interi-
ferrent, adjecit Quid igitur > Pr.vcelliiiius cos ?
: 1

150) raunt. Et sicut aspis, ne voces incantantiura audiat,

Et sibi ipserespondet yoquaquam. Tanquaradice- : unam aurera ad terram, vel ad lapidem premit, ct
ret Non invenio causam, qua nos qui natura Judaei
; ad alteram eaudam mittil,ita et raali obturant aures
sumus, credentibus gentibus praiferamus omnes : cordiun^ suorum, ne legis prtccepta audiant. Quo-
enim peccatores sumus, et sola gratia Dei redempti. rum os malcdiclione, et amaritudine plenum esl, hoc
Unde mox subditur Causati enim sumus Judceos, : est, venenum aspidum sub labiis eorum. Illorum
atque Grxcos omnes esse sub pm'n(c).Causati suraus, quippe os maledictione amaritudine plenum est,
et
dicit,id est,manifestis causis ostendimus.et Jud:eos, qui faciles sunt verborum injuriis et
et proclivi
et gentes, et sapientes, et insipientes, omnes sub ]) blasphemiis. Veloces pedcs eorum ad efjundendum
peccato esse.Et utid prophetas testimonio probarel, sanguincm. Hoc loco notandum quia, non ait, ad
adjunxit : Sicut scriptum est : Quia non cst justus currendura ; non enim pedes corporis, sed cordis
quisquam non est intelligens : non est requirens
; vult intelligi, id est, iniqua malorum desideria. Hi
Deim, etc. Ut quidam sapiens dieit Corpus, quod : pedes veloces sunt ad effundendum sanguinem, qui
rumpilur (151), aggraval animam, ct deprimitterrcna tam monendo, quam suggerendo,alios ad peccatura
inhabitaliosensummultacogitantcm. Quicunque ergo trahunt. Sanguinem enim pro peceato vult accipi.
se negotiis sascularibus et terrenis implicat curis, Contritio ct infelicitas in viis eorum. Vias appellat

(148) Vulg. enim. margine inferiori, ejusdem, quamvis rainutioris,

(149) Vulg. gloriam. characteris, scripta adinveniuntur.
(150) In margine autogr.c. IX. (153) Fortasse revercntcr, id est, cum timore
(151) Sap. IX, 15. Vulg. corrumpitur. judicet lector.
(152) Verba inquirere... dominis, in autographi
 :

159 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 160

doctrinam, etexempla ^nvendi, in quibus viis qui- A non consumptio, sed, cognitio. Non enim lex
ait,
cunque ambulant, cootritiet infelices redduntur.E/ peccata consumit,id esl,dimittit; sed tantura osten-
viam pacis non cognovernnt. Viam similiter vocat dit. Jubere quidem potest, juvare non valet. Unde
doctrinam pacem vero, Christum, de quo Aposto-
; alibi dicit Peccatum non cognovi, nisi per legem :
:

lus Clirisliis esl pax noslra [Ephes. ii, 14}. Et est

: ncscicbamenimconcupiscentiae (156) subessepeccatum,
sensus : Praedicationem Christi suscipere despexe- nisi lcxdiceret : Son concupisces.PoteraLt autem aliquis
runt. Non est timor Dei antc ocutos eorim. .4pte tali Jud»orumrespondere:BenedicitApostolus,quoniam
clausula sumptum conclusit testimonium idcirco : perlegem cognitio tantum peccati,et quianon justi-
enim omnibus praedicfis vitiis irretiti sunt, quia ficatur homo ex operibus legis. Quoniam lex peccata
timorem Dei non habuerunt. Nam, quando servus ostendit.sednon dimittit.Verumtamen,dum propria
peccat praesente domino ? Quicunque igitur Dei voluntas opus ]egisimplet,homo justificatur coram
timorem pra; oculis habet, non peccat imo peccare : Deo. Ideo subjun.xit : Sunc autem juslilia Dei sine
non potest, ejus gratia praiveniente et subsequente, lege manifestata est. Justitiam Dei vocat gratiam,
cujus habet timorem, sicut ille qui dicebat Quasi : non quaipse justificatur, sed qua hominem induit,
lumentesfluclus, sic semper Deum tiinui (./o&.xssi,23). ut justificaretur. Lex enim jubet, cui sucsumbit
Poterant igitur Judsi dicere .^postole, nihil ad : n infirmitas ;
gratia adjuvat, per quam diffunditur
nos attinet prolatum testimonium non enim hoc : charitas. Fides impetrat quod lex imperat. Testifi-
propheta de Judajis, sed de gentibus dixit,quoniam cata a lege et prophetis. Lex siquidem, et prophetiae
nusquam legitur Judaeus dixisse Non est Deus. : gratiae perhibent testimonium. Lex enim, perci-
Idcirco mos subdidit : Scimus autem, quia qux piendo (1-57), minando, et non justificando, ostendit
(1.54) lex loquitur, his qui in lege sunt loquitur.
Ac non posse hominem justiflcari, nisi dono Dei per
si prophetahoc de gentibusdixit, multo
diceret: Si adjntorium Spiritus sancti. Perhibent et prophetse,
magis de vobis, qui in lege gloriamini. Vos etenim, quoniam, quae illi prEsdiserunt, ejus adventus im-
etsi non dixistis boc verbis, dixistis factis. Unde plevit. Et quia lex et propheta? gratiae Evangelii
alibi dicit : Confitentur se nosse Dcum ; factis autem perhibent testimonium : ideo Dominus in Imonte
negant (Tit. i, 16). Cur autem hoc dixerit, ostendit, clariflcatus dicitur scdisse inter Moysen et Eliam.
subjungens : Ut omne os obslruatur, etc. 0>n«e dicit, Sed quid est, quod dicit, lestificata a Icge, cum
id est,tam Judi-eorum, quam gentilium,etiam justo- prsmiserit : Nunc autem sine lege justitia Dei mani-
rum, obstruatur, in laude sui, et non aperiatur, nisi festata est ? f\on ergo ita intelligendum est, sicut
in laude Dei quod tunc flt, cum nullus suis meritis,
; verba sonare videntur:neque enim sine lege justitia
aut viribus, sed omnesDei gratia se aalvatos agno Dei nianifestata est, cum a lege testiflcata sit sed ;

scunt. Et subditus fiat oninis mundus Deo. Omnis ^ manifestata est justitia, qus erat sine lege, id est,
mundus, id est, omnis homo habitans in mundo. quam Deus per suae gratiae auxilium hominibus
Omnis autem mundusDeo subditus fit, cum omnes contulit, sine ullo legis adjutorio. Notandum est
sepeccatoresconfitentur, etsolagratiaDei salvatos. igitur, quia Apostolus multarum legum facit men-
Quia non justificabilur e.v operibus legis omnis caro lionem, scilicet legis naturae, scriptae, gratiee, men-
coramillo. Omnis caro, id est, omnis homo. X parte tis, membrorum, atque peccati. Ideoque solerter in
totum, sive, omnis homo carnaliter vivens et sen- unoquoque loco inspiciendum sollicite (158) est,
tiens. Bene autem dicitur non justificabitur cx opc- : de qua lege loquatur. De lege quippe dicit naturas
ribus legis omnis caro coram illo ; quialex neminem Ex operibus legis non justificabttur omnis caro coram
ad perfectum (155) adduxit. Dum enim, quid vitan- illo ; et item : Per legem cognitio peccati ; et [rur-
dum sit, aliquis perlegemagnoscit, nisi divina gra- sum : Nunc autem sine lege justitia Dei manifestala
tia adjuvetur, ut caveat, lex iram, id est,vindictam est. Praetcrea notandum, quia multa videturAposto-
operatur unde paulo inferius dicitur Lex iram
: : lus hoc loco dicere ad injuriam legis, Videtur etiam
operatur. lile itaqueex operibus legis non justilica- evacuare liberium arbitrium ; et idcirco hic locus
bilur, qui, opus legis implendo, non gratia» mise- caute legendus Nam
sciendum, quia quatuor
est.
rantis Dei, sed sibi ascribit. Et quia potest aliquis
j)
sunt gradus. Primus ante datam legem, in lege
videri justusapud homines, cum sit reprobus apud ssilicet naturae. Secundus post legem datam, in
Deum, ideo ait Coram itlo. Hinc de Zacharia et
: lege Moysi. Tertius sub gratia, videlicet in Evange-
Elisabeth dicitur Erant justi ambo ante Dominum : lio. Quartus sub pace, quod erit in futuro. In primo

[Luc. I, 6). Sed quia poterat ad haecaliquis dicere : trahimur carnali concupiscentia, etsequimur; quia
Quomodo dicis, Apostole, non justiflcari hominem non modo peccamus, sed etiam peccatum approba-
ex operibus legis, cum prc-ecepla legis eadem sint, et mus quoniam ignorantiae tenebris caecati, tantnm
:

Evanerelii ? Idcirco subjunxit :Per legcm enim co- carnaliter vivimus. In secundo autem trahimur
gnitio peccati, subauditur, fit. Ubi notandum, quia quidem,et sequimur; sed cognoscimus,quod tamen

(154) Vulg. Quoniam quxcunque. (157) Menda vcrisimiliter est, el precipiendo legi
(155) Id est pcrfcctionem, magis congruit.
(156) In autogr. concupiscentiam. (158) Perperam hoo verbum repetitum videtur.
IGl EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN ECIST. AU IIU.M. 1G2
vilaronon possumus quoniam, cum (159) sccun- A <jtii>ie (KVi) Ayni incontaminali el immaculali Jcsus
;

dum lcgem vivcrc volumus, inlirmitulo succumlii- Chrisli lloniiiii nostri.

mus (160). Et tunto niagis dolemus, quaulo, quod Sequilur Quem proposuit Ucus propitiaiionempcr :

vitundum est, ugnoscimus.quod vitaro non possu- tiUem in samjuine ipsius.Doua palcr Kiliumpropitia-
nnis. In terlio vcro, id esl, in gratia i''vangelii,ncc tionom proposiiil.cum eum antos.iM-iilapro rcdem-
trahimur, ncc scquimur scd pugnanlcs coucu- ;
ptiiine humaui gcncrisin iiiundiun mittcrc pricde-
pisccntiis carnisrcsistimus: ct,nisi spontc succum- stinavit : quem propitialioncm Cocit, cum sihi pro
bamus, divina gratiu adjuli supcramus (KH). In redomptione honiinun) iii ara crucis obtulit.Klapte
quarto vcro nullum cum vitiiaisril ccrtamcn, scd dicil Insnnguine ip.nus.Pro sanguinis quippcejus
:

crunt liomincs Deo ct angclis sirailes.Sub his gra- eHusionc facta cst remissio peccatorum undo idcm :

dibus populus Dei per intervalla temporum luit. Apostolus, sine sanguine, inquit, non fit remixsio
Notandum quoquc, quia Apostolus non dcstruitli- quod omnium animalium
{tlchr. XI, 22). Ilinc cst,

berum arbitrium. qiind prinio homiiii conctissum sanguis, quoc immolabantur in tciiipli), pro cxpia-
cst, ut, si vellct, non pcccaret. Scd, quia semel tione anim.-c oHerri prajcipitiir. .\<l oslcnsioncm
infirmutum est, ad hoc usque pervenit, ut ctiam jnslili^C su;v. Justitix, id est gralia:, 1'roptcr remis-
nolcns poccaret. Nuno autcm Dei gratia ita reddi- T» sioncm prxcedentium deliclorum,i(l cst, originalium
tum ct solidatum est, ut non modo non peccemus peccatorum,qu:E nnbispcr jiistitiam Dei simnl pum
sed ctiam cjus gratia pra'veniente et subsequonte, amissis (1(15) laxanlur, iu sustcntutionc [)ci ostensa
bonum, (luod volumus, implere possimus. ostjustitia (KiG) cjus; quia,quantoampliu3 sustcn-
Sequitur:J«5^7ia iiutem Dei per lidem Jusu Chrisli tal inlirmos, ut converlantur, tanto magis justus
super omnes (102) qui crcdunt. Justitia, ut dictum cssc ostenditur. Inter sustentationem enim, et pa-
est, gratiam vocat quia, non ipsc, scd nos justfi-
;
tientiam hoc distat,quod sustontatio in his proprie
camur.Similitcrel lidem Christi,non qua Ghristus cst qui inlirmitatc peccant, paticntia autem in his
crcdit, sed qua homines credunt in Ghristum. qui potius voluQtate,Kt aplc subdit : In lioc tcmporc
Utruraque igitur nostrumest, id cst, et juslitia, et quoniamhocprKscns tempusDeus pa-nitudini con-
fides sed Dei esse dieuntur
; quia ejus largitate ; cessit,luturum vero judicio deputavit.Alioquin in-
nobisdonantur.Superomnesvero dicit, tam Judosos juste impios punire vidcretur, si cis nullum pocni-
quam Groicos, tam sapientes, quam insipientes. tentiaj tcmpus concedet. Utsit ipse justus, cljusti-
l'ndc mox Non cnimestdistinctio, subin-
subditur : firans. Justus in se ; justificans alios per se : nisi
tclligitur, Juda2i et Grieci. Cur non sit disctinctio, enim csset justus, aiios justificare non posset. Et,
demonstrat. t)mHe.s cnim pcccavcrunt. Gratia quippe ut ostenderet,quia non omnesjustificaret,adjunxit:
Salvatoris adveniens omnes praevarioantes invenit. C Eum,qui c.v fidc estJesu Christi. In quo dicto
Unde idem Apostolus alibi : Conelusit Deus omnia denter ostendit quia nuUus potest, nisi per Christi
sub peccato (Gal. iii, 12). Lt ctjcnt gloria Dei. Gloria fidem, jutilicari.
id est gratia, per quam glorificatur Deus. Justi/icati Igitur, quia Judc-ci de legis operibus glorialiantur
gratis pergratiam ip.uus. Gratis.id est,nullis pra;ce- qUc-Estionem proposuit eis, dicens (167) Ubi est
:

dentibus meritis. Pcr redemptwnem, qux esL in gtorialio tua ? Ac si diceret : Si gratia Dei omnes
Chrislo Jesu Domino noslro (163). In eo quod dicit, peccatores invenit,et gratis justificavit,non est un-
redcmptionem,ostenditnoscaptivosfuisse: etrevera de glorieraini. Gloriationem autem non veram,
sub captivitate diaboli tcnobamur. Unde ipse dicit et laudabilem dicit, scd delcstabilem, et falsam.
per prophetam In scctcrihus vesiris venundati
: quae desccndit ex superbia. Et quacstionem quia
estis ; et in peccatis dimisi matrem vestram {Isa.L,!); Judrcis proposuit,exsua persona respondit dicens:
et item : Gratis vcnundati estis, el sine argento redi- exclusa esl, id est, abjecta et ejecta. Et ne puta-
memini. In quibusdam cxemplaribus invenitur sine rent (168) exclusam per legeui Moysi, ideo subdi-
prclio, ubi subaudiendum est non veslro quia meo. dit : Per quam lcgem ? faclorum ? jYora. Scd per
De hoc pretio idem Apostolus alibi dicil-.Empli cstis tegem fidei.Legem factorum dieit legem operum,
pretio magno (/ Cor. vi, 10). Quod sit hoc pretium, Q id est, Moysi.in qua multa carnalia opera continen-
coapostolus ejus Petrus ostendit, dicens : Empli tur, scilicet,circumcisionis,neomeniarum et sabba-
estis de vana vestra conversalionc patcrnse traditionis torura cffiterorumque carnalium rituum,qua; omnia
non corraptibili auro, vel argcnto, sed pretio-^o san- sub fig'jra agebantur. Lcx opcrum illa est de qua

In autog. legitur particula non, qua; tamen

(1.59) immaculati Chrisii cl incontaminati: in aliis versio-
per errorem excidisse videtur: cum sensus particu- nibus, loco quasi legitur tanquam.
lam cum expetere potius videatur. (105) Forle commissis, seu admissis, id estactua-
ri60) In autog. succumbimur. libus culpis,vel etiam amissis,in sensu.quo Plautus
(lOl) In autog. supcramur. usus est verbo amitteret, id est amittere culpam,
(162) Vulg. antc super omnes habet in omnes, ct. seu ignoscere noxam.
(163) Domino nostro in Vulg. non legitur. (166; Autog. Justitiam.
(lOi) Vulg. ibi in Epistola i beati Petri apost. (107) Jn autogr. marg. c. .X.
ver3.19,sic habet Sed pretioso sanguine quasi .4gni
:
(168) In autog. putaret.
163 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 164
supcrius ait : Pcr legem pcccaii,oX alibi ; Lcx enim A tium. Ac si diceret : Unus est Deus, qui justificat
suhintravil, ut abuwlaret dclklum [Hoin v,20).Lcx . circumcisos Judajos ct pra?putiatos gentiles. Quod
opcrum ilia est quae praecipit: Non concupisces. autemdicit circumcisionein e.v fide et prxputium
:

Sed nunquid non in lege fidei multa opera conti- pcr fidem,, non propter aliquam difTerentiam dicit,
nentur Continentur plane,sed non carnalia, sicut
? quia alibi de gentibus dicit Providens Scriplura :

in lege Moysi. An non lex fidei dicit Non concu : qida es fide juitificat gentes Deus [Gal. iii, 8) et :

pisces ? Dicitutique sicut multa Evangelii prjecepta loquena de Judseis, unde ipse erat,ait Nos natura :

coDteslari el claraare non cessant.Quaj ergo est di- Judmi et non ex getitihus peccatores scimus uuiem
stantia ? magna utique, quoniam,qua! lex operum quoniam non justi/icarclur homo ex operibus legis,sed
minando praicipit, lex fidei credendo impetrat. In per fidcm Jesu Christi, et nos in Christum Jesum cre-
lege enim operum Deus dioit Fac quod jubeo. In : dimus ul justificemur (Gat. ii, 15, 16). Sed ex fide et
loge (idei Deo dicitur Dona quod jubes nam lex ; : pcr fidcm ait, propter varietatem locutionis.
fidei estjCt oramus nobis a Deo donari,ut faciamiis Kaclimus multa videtur Apostolus ad injuriam
quae pcr nos implere non possumus. In lege nam- legis lociitus : Et quia poterat aliquis Judsorum
que operum, justitia ost precipientis Dei in lege ;
dicere : Paule,destruislegem,et evacuas circum-
fid ei, subvenientis miserioordia. Et quia potcrant ti cisionem : ideo subjunxit Legetn enim (170) de-
:

Judasi dicere, quoniam justificatur homo sine ope- slruimus per fidem ! Ao si diceret : Quia hominem
ribus legis,ad hffic ipse respondet: Arbilramur{iGQ) dicimus justificari posse ex fldo operibus legis,
justificari hominem per fidem sine operibus lcgis. quod legem destruamus.Non ita est. Juste
dicitis,

Arbilramur hoc loco non dubitative dictum intelli- i;uidem calumniaremur (171) legis esse destructo
gendum est,sed allirmative. Ac si dicerot Firmis- : rus, si alia prfcdicaremus quam quK lexdocot.Ipsa
sime credimus quia ex flde justiflcatur homo sine quippe lex eamdem spiritualem docet circumcisio-
operibus legis. Magnum igitur est meritum fidei, nem,quam nos prrodicamus fleri per fidem et gra-
nam prfcterita peccata relaxat, et praesentia absol- tiam Christi.Sic enim dicit : Civcumcidite duritiam
vit et futura prEcavere facitpossessoremque suum cordis leslri : Et propheta ; Gircumcidile prxpulia

ad futura borui peragenda fortiorem reddit. Sed cordium veslrorum. Quia ergo non alia pra;dicamus
quid est quod ait, justiflcari hominem sola fide, quam ea quo2 lexdocet non legis sumus destructo-
cum alibi dicat : Fides est qux per dileclionem ope- res, sed potius affirmatores.Et hoc est quod sequi-
raiur ! (GaLv, 6.) Et coapostolus ejus Jacobus : Fi- tur : Absit ! Sed legem statuimus.
per Non enim
des sine operibus nwrlua est (Jac. ii, 20). Non igitur fidem lex destruitur sed statuitur,quia fides impe-
sibi ha; apostolica! sententi.-e contraricie sunt. Quia trat gratiam, per quam lex possit impleri gratia :

Apostolus, non ideo ait C vero sanat voluntalem, ut libera justitia dirigatur.
hominem sola lide justifi-
cari, ut,si post acceptamfidem male vixcritjustus Lex enim dicit Nou concupisces fiJes autem cla- : :

sit, sed, quia, si contigerit ut accepta fidc statim mat Sana animam meam, Domine, quoniam pecea- :

moriatur, sola fide justificabitur, etiamsi non sitei vi tibi [Psal. xl, 5). Gralia vero dicit : Ecce sanus
operandi tempus concessum. Non enim apostolus fvctus es : jam noli peccare, ne aliquid tibi deterius
Paulus de illisloquitur opcribusquffifldem sequun- conlingai (Joan. v, 14).
tur,sed,ut Jncobus,quae fldem prcecedunt, per qutc (CAP.lV.)(172).Et tanquam diccret Judaeus : Ergo
nemo justiflcari potest, quia sine fide impossibile nihil Abraham
per carnalem circumcisionem con-
Deo placere (Ilebr. x, 6). An Judseorum Deus tan- secutus est,continuo addidit Quid enim {i72)dice- :

lum ! Ac sidiceretiSi Deus Juda^orum tantum esset mus inveuisse Abraham patrem nostrum secundum
creator recte diceretis eum pro vestra tantum sa- crtnicm ?Nihil quippe invenire potuit quod Abraham
lute Filium suum misisse,scd quiomnium creator secundum carnem, id est, secundum carnalem cir-
est pro omnium salute misit. Et hoc est quod se- cumcisioncm diceret consecutum, quia nec tunc
quitur ; Nonne Imo et gentium. Imo,
et gentium ? Chanaam promissionem.nec seminis sui au-
terra?

cum Boleat pro etiam accipi hoc loco magis signifi- gmcntationem, aut benedictionem accepit, quando
cat. Sed quare magis gentium quam Judaeorura {)
circumcisus est. Sequitur : St (jnwi Abraham ex
Deum esse dicit ? Scilicet, quiaplures cx gentibus operthus justificaUis esl,habet gloriam sed non
apud
credituros pricvidit sive quia Pcus paler fuit gen- Dcum. Tamquara diceret: Si Abraham ex operibus
tibus per fidem.Judffiis autem percircumcisionem: justificatus est, habet quidem gloriam apud homi-
liquet autem fidem majorem esse circuracisione. nes, sed non apud Deum, quia non habeteamglo-
Et ne putarelur Deus Veteris Testamenti et
alter riam qua glorificaturDeus,quia non Dei gratia,sed
aller Novi, adjecit Quoniam quidem unus Dcus qui
: suis mcritis est justificatus. Potcst cnim aliquis
justificat circumcisionem ex fide et per fidem pnrpu- bona opera sine fide, vel per fidem sinebonis ope-

(169) Inter arbitramur ei juslificari, in Vulg. le- deboret auctor.

gitur enim. (172) Hic incipit cap. IV Ep., secundum divisio-
(170) Vulg. loco enim habet ergo. nem Vulg.
(171) Nescio quomodo verbum istud oxciderit a (173) In vulg. crgo.
calamo amanuensis,cum potius accusaremur,diceTe
lOfi EXPOSITIO IN KIMSTOLAS PaULI. — IN KPIST. AU IIOM. 160

libus apud honiincs videri bonus, sed non apud \ oinniu (ipri in baptismato. Ncc ulla beatitudo major
Dcuni. Quia, sicut bona opera sino nde, itu (ides esse putest, quara sinc ullo pccnitudinis labore, rc-
in processu teniporis nihil valet, nisi bona opera missionem omnium conscqui pcccatorum. Sed eccc
scquantur. ICt, ul suam narrationcm Ocncsis lcsti- Judioo qua!stioncm |)roponit, sulijungens: beatiludo
monio comprobarrt, ad.jocit Qtiid fiiiiii Scriiilura : ergo h;rc in circuincisionc (l~''i) rnanct, an cliam in
dicit IIoc cst
:f undc Scriptura ilicit justilicntum
: Quo manonte suspenso, inlulil Dicimus
pr.viiiitio f :

Abraham? Opcribus, an (ido ? ("ide utiquo : naai, enim, ijuia reputata est Abrahx fides ad justitiam,
credidil Abraham Deo, cl reputaluin esl ci itd jnsti- Quasi diccret certi (175) sumus de juslificalionc
: :

tiain (Gal. iii, i>). Ubi nolandum^ quia non ait, cir- scd de tcmpore qua:rimus. Et hoc est, quod sequi-
cumcisus cst ; scd,(Wi//(///,(iuiaiiile justiticatuscst. tur Quomodo crijo rcputatn est
: in circumcisione, '!

/•.7 aiitcm, qui opcratur, merccs iioii iiiipHtatur sccun- (17(i) cum c.^.H't, an in pr.eputio* El Jud.oo mancntc

dum gratiam, scd secuiidum dclntum. Et est scnsiis: suspcnso ncc audcntc rca|iondoro, nc suis vcrbis
E\ qui operatur, id est, qui dc operibus prajsumit, capcrelur, ipso sibi respondit, diccns : Mon in cir-

merccs non impulatur secuudum gratiam, sed se- cnmcisione, scd in prxputio. In quibus vorbis, si

cundum debitum, quia suis mcritis juslificatur. diligonteranimadvertamus.vidcturApostolusdicere

Nam more humano ApostoUis loquitur dum cnim .. oo tcmporc nominatum Abraham, quo, non Abra-
_!• _ _!__ i_:u..:t 1, ..;.,:.. .:i.. j:., „»:.,:.,*
aliquis alteri tribuit, nndc vicissitudincin accipiat,
;

i' i \l ..^^..u..t
1
liam, scd .\brani vocabatur
.
:
— .^,1
quod :.l.,.,
ideo «,-;i
egit,
:_
quia
merccs ei non imputatur secundum gratiam, quia novcrat omnia a l)co prMdestinata, (ixa ct iinniobijia
nihil gralis tribuit. In Dco vero non ita est, quia permanere. Et, tanquam dicerct aliquis Juda;us :

nihil ab homine accepit, pro quo ei vicissitudinem cur Abraham circumcisionem accepit, si nullam
reddat. Unde ad Job loquitur, dicens (jui anlc de- : beatitudincm consocutus ost ? Illico subdidit El :

dil mihi, iit cijo icddain ci? \Job. xi.i, 2.) Hinc alibi siynum accepit circumcisionis, signaculum justitix
iiiem.\.poslo\us: Gratia salvi lacli ectis per [idem,et non /idci, qu.i: csl in pra'pulio. Ac si diceret Non pro :

cx vobis; Dei donuin cst, ne quis glorictur [Eph. n, 8). bealitudinc,aut justificatione ctrcumcisionem acce-
Unde et continuo subditur Ei vero qui non operalur,: pit, sed pro signo. Ubi notandum, quia duo dicit

crcdenti autem in eum quijustificat impium,reputalur signum et signaculum,et fortasiis unumsunt sed, ;

fidcs cjus ad ju.Uitiam. Ei qui non operatur, id cst, qui 61 diligentcr attendam, magna est distanlia. Si-
de operibus non prKsurait, nec suis meritis se gra- gnum cniin est qiiod aliud, quam est, significat :

tiam consecutum credit, reputatur fldes ojus ad ju- qucmadmoJum Dominus JuJKis signa petenlibus
slitiam, sicut et .\brahai.Sed,ne hoc videretur Apo- dicit : Gcneralio hxc adultera est ; signum quxrit, et

stolus sensisse, quod omnibus fides ad justitiam re signuin non dabitur signum Jonx prophclx
ei, nisi

putarctur, pra;misit credcnti in eum, qui justificat C {Mattb. xii, 39'.

: Ubi ostendit pene omnia, qua;
impium. Ubi nolandum, quia non ait credenli ei circa Jonam gesta sunt, ad se pertinere. ilinc ct
: :

Deo namque credere est promissis illius fidem ac- SLmeon de Domino dicit Bcce positus est hic in :

commodare in Deum vero credere cst omnem

: ruinam el in signum (Luc. ii, 34). Filius namque
spem in ipso coUocare. Et, ut suam narrationem Dei recte signum dictus est quia aliud videbatur, ;

Psalmistcc testiraonio conlirmaret, adjunxit ; Sicul id est, homo, et aliud credebatur, id est Deus. Car-
et David dicit beatiludinem hominis, cui Deus accepto nalis itaque circumcisio recte signum dicta est,
ferl justitiam sine operibus, id est, cui Deus gralis quia spiritalom significabal circumcisionem qu.-c fit
et sponte tribuit justificationem : Beati, quorum re- porgratiam et fidem Christi. Ipsum quippe regene-
tnissx sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. ralionis auctorem, Dorainum videlicet Jesum Chri-
Beatus vir, cui non imputavii Dominus peccatum stum sigaificabat, per cujus gratiam corda mun-
(Psal. XXXI, 1, 2). Ubi notandum, quia tria videtur dantur,expianturconscienlia2.Signaculum vero est,
Psalmista dicere : remissas iniquitates, peccata te- quod alicui servanda; rei pro tcmpore ponilur, ut
cla, etnon imputatum peccalum. Unde quidam di- non ab alio solvatur quam ab eo qui posuit. IUa
cunt iniquitates remitti per po^nitentiam, non im- ergo circumcisio recte signaculum dicta est, quia
putari in martyrio. Sed notandum, quia non ait in n pro signaculo data est Judaeis, ut non ab altero
:

quibus non inveniuntur peccata, sed, quoruin tecla solveretur vel auferretur quam ab eo qui posuit.
sunt. Unde beatus Gregorius : ?\os rei, quam tegere Undc idera Apostolus dicit : .-1/ uhi vcnit pleni/udo
volumus, aliquid superimponimus, ne videatur; sic lemporis, misil Dcus Filium suum factum e.v muliere,
et peccatis nostris, non solum confessionem, sed factum sub lege, ut eos qui sub lege erant rcdimcrel
etiam bona opera superponentes, tegimus, ut Deus {Gal. IV, 4) : quia non prius fiet quam illud implea-

non animadvertat, id est, puniat. Unde idem Psal- tur quod alibi ait : Donec plenitudo genlium intro-
mista : Averte faciem tuam a pcccatis meis {Psal. l, ircl, et sic oinnis Israel .•<alous fieret {Rom. ii, 25).
11). Nos igitur incunctanter credere debemus hcec Recte signaculum dicitur. Gur autem signaculum

(174) Vulg. In circumcisione tantum manet, an (176) Verba cum esset in Vulg. lectione non ha-
eiiam. bontur.
(175) Autog. loco cerli sumus habet certissimus.
 :

167 ATTONIS VERCELLENSIS EPILCOPI 168

circumoisionis acceperil aperitur, cum subditur :

A quavit cnim regnum cwlorum (Matlh. in, 2) sed si :

Ut sit pater omnimn credenliwn proptcr (177) prxpu- quishoc, vel illud fecerit, morte moriatur. Et, quia
tiwn, ut reputetur et illis ad justitiam; et sit pater poterant Judaei dicere : nunquid nobis tantum lcx
circumcisionis. Apte quidem dicit omnium creden- iram operatur? Ideo subdidit Vbi non est lex, ibi :

tium, quia prsputiatus Abratiam, credendo factus nec prxvaricatio. Sed nunquid apud gentiles nulla
est pater prEEputiatorum^circumcisus autem factus est praevaricatio, qui legem Moysi non acceperunt?

est pater JudKorum. Omnes enim qui in prseputio Quis hoc dicere audeat, cum idem Apostolus alibi
credunt transeunt ad dignitatem seminis Abraha?, dioat Quicunque sine lege peccaverunt, sine lege
:

et reputatur eis fides ad justitiam, sicut et Abrahae. peribunt? Quomodo ergo intelligendum est ? Ita
Et hoc est quod dicitur, ut reputetur et cis fides ad ac sil diceret aliis verbi : subi non est praeceptum,
justitiam. Sed, si diligentius attendamus, videtur minor est transgressio.Unde apte subauditur tanta;
Apostolus his verbis ostendere unum esse pra^pu- ut sit ordo verborum nec tanta
: Ubi non est lex,

tium et circumisionem, quoniam quicunquo vpsli- proevarioatio. Et quisque

apte : quoniam quo
gia fidei Abrahffi imitantur e.jus filii cfficiuntur, et gnarus peccat, co amplius (180) punietur. Unde,
corde, non corpore, circumciduntur, et reputatur beatus Augustinus dicit Omnis legem prteteriens :

praeputium eorum in ciruumcisionem. Ac per hoc P iniquu? est non tamen omnis iniquus legem prae-
:

Abraham pater est circumcisionis, id est, omnium terit. Illi ergo, qui non accepta lege peccant, ini-
credentium. Unde continuo subditur : Non his, gui qui dici possunt transgressores non possunt. Sed
;

ex circwncisione siint lantum, sed his qui sectantur attendendum est de qua lege hic loquatur Aposto-
vestigia fidei, quod (178) est in prxputio palris nostri l'is. Nunquid de lege scripta ? Potest quldem ita

Abraluc. Qurcrendum tamen est, quare Apostolus intelligi; sed convenientiusde lege naturae.Homines
prajputium prsetulit circumcisioni. Scilicet, quia enim,cum adhuc in parva aetate consistunt, quid
pra2videbat prius et plures credituros ex gentibus agendum quidve non sit, minime agnoscunt ideo- ;

quam Unde Psalmigraphus Notum fecit

ex Judsis. : que, quamvis sit aliqua parva (181), tamen est
Dominus Salutare suwn ante conspectum gentium culpa. Cum autem perveniunt ad rationabilis «tatis
(Psal. xcvii, 2). Et paulo post Memor fuit miseri- : annos, quanto amplius quid agere debeant intel-
cordix sux Jacob [Ibid., 3). Hinc et Simcon dicit : ligunt, tanto atrocius, si (182) deliquerint, pu-
Lumen ad revelationem genlium, et gloriam plehis nientur. Unde Psalmista : Prxvaricatores reputavi
tiias Israel [Lue. ii, 32). omnes pcccalores terrx (Psal. cxviii, 119) : omnes
Nam dudum Apostolus loqui cccpit de lege adver- namquepeccatores pra^varicatoreslegisMosaicaenon
sus eos qui promissioncm Abrahte factam per legem fuerunt, quia non omnes eam acceperunt, sed
putabant impletam. Et, coepta intentione perseve- C legis natura;.
rans, ait Non enim per legem promissio Abrahx
: Idco cx fide, subauditur, impleta est promissio,
aut semini ejus, ut hseres csset mundi, sed per justi- ut sccundum gratiam firma sit promissio omni semini,
tiam fidei, ac non est ita, ut vos dicitis,
si diceret : id est,tam Judajo quam et gentili. Et notandum,
quia lex, qufe post multa annorum ourricula dala quia non ait secundum meritum, aut legis obser-
est, non potuit implerc promissioncm sub jureju- vantiam, sed secundum gratiam. Quia sola gratia
rando AbrahaB factam, quia promissio illa, nec per Dei justificata; sunt gentes. Non ei, qui ex lege
legem facta est nec per legem impleta. Unde ipse, est soium, id est, qui ex Veteri Testamento transit
loquens ad Galatas, ait inter caetera Quadragintos : ad gratiam Novi : Sed et ei, qui ex fide est Abrahm,
annos facta est le.v, non facit irritum ad
et triginta id est, qui imitator est fidei Abrahaj, qui est pater

evacuandam (t79) promissionem {Gal. iii, 17). omnium nostrwn, id est, tam Judffiorum, quam
Ut autem ostenderet per qucm impleta sit, adje- gentilium. Et, ut hoc Genesis testimonio compro-
cit Sed pcr justitiam fnlei,
: id est, quia fido justifi- baret, adjecit Sicut scriptum est: quia palremmul-
:

catus est Abraham, sicut ct gentes. Sequitur Si : tarum gentium posui te ante Deum. Quod dicit mul-
enim qui ex lege, hxredcs sunt, exinanita est fides, tarum, non quarumdam, sed omnium debemus in-
abolita est promissio. Et est sensus : si vos soli estis n telligere. Juxta quod in eodem libro soriptum est

hseredes, qui es lege circumcisionem accepistis ;

Iii semine tuo bencdicentur omnes gcnt^s terrpc (Gen.

ergo fides Christi annullataest. Sed non ita est. XXII, 18). Quod autem subditur ante Deum, cui :

Unde mox causam subjungens Lex enim

reddit, : credidisti, (183) in libro Genesis non habetur sed ;

iram operatur. Iram, ut saepe dixiraus, vindictam Apostolus, exponendo, de suo adjecit, volens osten-
vocat. Lex ergo iram operatur, quia non prajdicat dereAbraham fidc justificatum. Et est sensus : ante
pcenitentiam, dicens : Pamtentiam agite ; appropin- Ueum, cui crcdidisti, positum est ut sis pater

(177) Vulg. per. (180) In autog. puniretur.

(178) Vulg. loco quod habet qux ; alia; etiam le- (181) Autog. prava.
ctiones loco qiuc est, habent qux fuit. (182) Autog.' dereliquerint ; fortasse recte, sed
(179) Cap. iii, v, 17, in Vulg. ita qtix post qua- : minus apte.
pringcntos et triginla annos facla csl le.v, non irrilum (183) In autog. credidistis.
tacit ad evacuaiidam promissionem.
Itiil b:XPOSITl() IN KPISTOLAS 1'AIIM. — IN EPIST. All ItUM. 170
iiiullai-uui Mortuos
gcntiiin). yut virifirut wortuo!.. A "''«' sleltn.i rwti ct sicut arenam (^ux csl in littore
hoo loco, non corpore, sed animti dnhemiis in maris. Quod iiyporbolico dictum est;
a primo nam
loiligcre, ju.\t;i illuil : Anima quw }hxcaverit morte homiiie usquc ad ultimum iion erunt homine», tcit

morielur. Sicut cnim corpus mortuum est, quod ut stollis cudi uut arenaj inaris possint comparari,
hubet oculos, et caHcros sonsus sinc suis ofliciis, pra-senim cum noc tot fuerint ut c.eleris genti-
ideo morlua anima, qum his ornr.ibus sonsi-
esl hiis numero possont a;quari. Sed, quia inniimera-
bu8 cum id est quaj non hahot
suis officiis carct, biles fuerunl homincs ut stellae coeli ct arenu raa-
oculos, i|uibu3 possit videro t)cum,aurcs audiendi, ris, idcirco cis comparati siint. Deo lamen, qucm

quibus possit audire praeccpta Dri, nares, ut pro- ncc herharem ncc arena; numerus latct, utique nu-
1'eraf bonai opinionis odorcm, juxla illud Apostoli : merabiles fuerunt.
Clirisli lionux odor sumus Dvo (// Cor. ii, 15); os,
Et non infxrmalus est in fide, videllcet, ut Za-
ut valeat degustando quam suavis sit Dominus ;
churias, qui promissis angelicis credcre dubita-
manus, ut juxta vocjm J Kinnis possit tractarc de
vit : Nec consideravit corpus suum cmortuum, cum
verbovita;; pcdes, quibus sit vevbura Dri luccr-
fcrc ccntum cssct annorum, et emorluam vulram
na', quibus ambulct in lctrc Domini. Ilos talos Do-
Sarx; id est, ut filium procreare non posset. In
miiuis vivificat inspirando, uL niortui vitii.s vivant „ epromissione eliam (186) «0» kxsitavit dilfidcntia.
virlutibus, ct crcdcndo in cum transoant ad di-
Iloc loco notandum quia non ait in promissionc
gnitatem seminis Abraha', el reputelur illis lidcs
(187), sed in Primo enim ha;sita-
repromissione.
ad justitiam.
vit. cum dixit Duminc, quid dalns mihi? crcc
:

Sequitur : El vocat ca qux non sunl, lanijuam cnim filiu>i procuratoris domus mex Damascus islc,
ca qu;t' sunt. Soli Deo proprium esse, cui non est kic cril kxres meus ((ie«. xv, 3). Postquam vero
est aliter, aut dissimiliter esse. Sed hoo est ei ei Dominus di.xit : Non erit iste hxres tuus, sed
esse quod est : crcaturaj vero non est proprium fihus tuus qui egrcdiciur de utcro tuo. hic cril hxrcs
esse, quia potest et uliter, et di^similiter csse. luus, non haesitavit, sed firmissime tcnuit ut, quod
Quod idem Apostolus manifostat.cum Ephesiis(184) ci natura subtraxerat, divino beneficio posset ex-
loquens, ait intcr c»tera : Filius Dei Dominus Jcsus pleri. Et hoc est quod sequitur Sed conforlatus :

Chri.<ilus, qui pcr nos in voiis prxdicatus esl per me esl fide dans gloriam Deo, plenissime sciens quia
et Silvanum el Timolheum, non fuit Est, ct Non, qutecunque promisit polens est et facere. Ubi no-
5ed.Est in illo fuit. Hinc Dominus ad Moysen dicit: tandum quia non ait quc-ecunque prescivit,potens
:

Ego sum gui sum, et dices /iliis Qui est

Israel :
promittere, aut quscunque promisit, potens est
misit me ad vos {E.vod. in, 14). Quicunque igitur praBscire, sed, quce promisit, potens est facere,
Deo per fidem conjungi mcrcntur, et ipsi quidem ^
ut ostenderet quia ipse facit perseverare in bono
sunl qucraadmoduin illi de quibus Dominus tesli- qui facit esse bonos. Et, quia flrmissime credit
monium perhibet, dicens £90 sum Deus Abrakam, :
in eo, 1-eputatum est illi ad juslitiam; id est, fide
et Deus Isaac, et Deus Jacob. Vocat ergo ea quai justificatus est. Non
aulcm srriptum propter
esl
non sunt iit sint, tanquam ea qu;e sunt : quia ipsum lanlum, quia rcpulalum cstilli. ^u^chre. hoc
eos, qui sibi per fidcm conjuncti non sunt, pi-K- dicit, quia multa fuerunt annorum curricula ab eo
deslinando ct inspirando vocat, ul in eum credant, tempore, quo Abrahaa hajc promissio facta est,
et sint tanquam illi qui jam sihi per fidcm juncli usque ad id quo scripta est lex; ideoque Abra-
sunt. ham hoc logere non potuit. Et, ut ostenderet
Qui contra spcm (scilicet humanse natura;) in proptcr quos scripta sit, adjecit Sed (188) pro- :

spe (185,' credidit, divin» gralice contra spem enim ; pter nos, quihus repulabilur crcdeniibus in eum,
in spe credidit,quia firmissime tenuit ut, quod quo dicto omnes credentes comprehendit, propter
sacra adolescens et juvencula explere non potuit, quos scriptum est, ut legeudo credant, et repu-
jara anus adjuta divina gratia posset explere, hoc tetur eis fides ad justitiam. In eo vero quod sub-
est ut filium pareret in quo benedicerentur omnes ditur, qui smcitavit Dominum nostrum Jcsum Chri-
gcnlcs. Et hoc est quod sequitur Ut ficret paler D slum a moriuis, personam Patris vult intelligi. Nec
:

multarum gcnlium secundum quod iliclum csl ei tamen solus Pater eum suscitavit, sed et Filius
Sic cril semen tuum {Gen. xv, 5). Ubi notandum et Spiritus sanctus, quia in una persona totius
quia compendiose Aposlolus posuit quod in libro Trinitatis fit mentio. Similiter in eo quod sequi-
Gonesis latissime scriptum est. lllic enim legitur tur Qui traditus est propter dclicta nostra, cl re- :

quia eduxit Dominus Abraham foras, dicens : Su- surrcvit propler justificationem noslram, a Patreeum
spicc civlum, et numera stcUas, -s? potes : sic erit traditum dicit.Vcrumtamen et Filius sr ipsum tra-
semen luam. MuUiplicans multiplicabo semen luum didit. Unde idem Apostolus Tradidit semetipsum :

(184) Verba hKC non in epist. ad Ephesios, sed (187) Autogr. habet repromissione, sed emendan-
in secund. ad Corinthins, c. i, versic. 19, leguntur. dum visum est. Notandum tamen
aliquot exempla-
(185) Vulg. spem. ria Biblica habcre hic, promissione.
(188) Vulg. inter ctiam, et non habet Dei. (188) Vulg. sed et propter.

PATftOL. CXXXIV. 6
 ;

171 ATTOiMS VEftCELLENSIS EPISCOPl 172

pro nohii oblationem, nihilominus et Spiritus san- A deiioet.quia per leves et momentaneas tribulationes
ctus, quia inseparabilis est totius Trinitalis ope- intelliguntso pervcniread gaudia sine fine mansura.
ratio. In eo igitur quod se sponte tradidit, mi- Unde Jacobus dicit Omne gaudium existimate, fra-
:

sericors; in eo vero quod propria virtute surre- cum in tentationes varias incideritis [Jac .i, 2).
tres,

xit, omnipotens demonstratur. In quo facto nobis Et item : Beatus vir qtii suffert leniationem (Ibid.,
reliquit exemplum moriendi vitiis, et resurgen- 12), et reliqua. Gloriantur et sanctf in interioribus
di virtutibus, sive ut in baptismo commoria lribulationibus,quia luxuriam refrenant, modcran-
mur et consepeliamur ei, et in novitate vitae tur gulam et reprimunt carnis illecebras.Cur autem
resurgamus. Unde idcm Apostolus ConscpuUi enim : . sancti glorientur in tribulationibus, aperitur, cum
iumus cum illo per buptismum in mortem, ut, sicut subditur : Scientes quod iribulatio palientiam operalur
Christus resurrexit a morluis per rjloriam Palris, ita (Ibid., 3). Patientia a patiendo dicta est, vel, ut
ei nos in novitate vilx ambulemus {Rom. vi, 4). Be- quidam vdlunt, a pavendo; utraque autem sibi ar-

quitur : (189) (190) (Gap. V.) Justificati igitur ex ridet etymologia. Sancti enim, cum patiuntur, pa-
pacem habeamus. Quia Juda;i gloriabantur de
ficle vent quidem; sed patienter tolerant. Pah^H^a aiiiem
Dei sive legis notitia; gcntiles autemde novaetre- ;)?'o/»rt/w»6'»i. Probatio est perfectus et nobiliismen-
centi vocatione; propterquod elplurimum interse . tis slatus. Unde probus
recte dicitur qui coeptam
dissidentes erant. Apostoius, ut ostcnderet eos om boiiis operis actionem probc perducit ad calccm.
nes esse peccatorcs, superius ait (hnnes enim pcc- : Probalio vero spem. Spes est desiderium futuro-
caverunt cl euenl gloria Uei. Ostendit enim eos om- rum bonorum. Unde et spes dicitur, quasi estpes
nes doclinassc et inutiies factos, nec esse qui fa- sicut eniin aliquis ad cerlum locum pedibus tendit,
ceret bonum,usque ad unum.Hac igitur intentione ita et sancti spei virtute ad gaudia sempiterna festi-
flnita,nunc admonet eos quidagere debeant,horta- nant. Undc contrario in malis dicitur desperatio ;

turque secum pacem faabere, dicens Justificati : qui enim desperat, eundi voluntatem non habet :

igilur ex ftdc paeem habcamus, ac si diceret, quia Spes aulem non confundit, quia non timet; non
nullus meritis, aut legis observantia salvatur, sed enim timorem incutit, sed potius repellit. Unde
omnes Dei gratia salvati sumus et fide justificati, Joannes : Perfccta charitas /oras mittit limorem
non jam dissidentes esse debcaius, sed pacem ha- (Joan. IV, 18). Cur autem non confundat, aperitur,
beamus.Et,quia est pax malorum, ideo adjecit ud : cum subditur; quia charitas Dei diffusa est in cor-
Deum, boc est, secundum Deum. Uude ipse in dibus noslris.DiSusa.m charitatem ideo dicit,utejus
Evangelio dicit Non, qualcm mundus dat, ego do
: latitudinem insinuaret.Unde Psalmista: Latumman-
voiis (Joan. xiv, 27). Per Dominum nostium Jesum datum tuum nimis (Psat.c\\in,96j. DitTusa namque
Chrislum, per quem et accessum habemus (191) fidei. C est charitas, quia non solum Deum, sed etiam pro-

Pulchre dicit accessum, quoniam, sicut aliquis pcr ximum diligere jubemur; nec modo amicos in Deo,
ostium intrat in domum-vel in ecclesiam,ita et per sed etiam inimicos propter Ueum. Sed,ne quispu-
Christum, unigenitum Uei Filium.aditumhabemus taret suis meritis aut legis observantia diffusam in
veniendi ad Patrem. Unde ipse in Evangelio dicit : se uei charitatem, adjecit : per Spiritum sanctum.
ISemo venit ad Patrem, nisi per me (Joan. xiv, 6). Rursum,ne eumdem Spiritum sanctum a se habere
Et item Ego sum oslium (Joan. x, 9), et reliqua.
: putaretur, subjunxit : qui datus est nohis. Ille nam-
Quo autem habeamus accessum aperitur,cum sub- que Spiritum sanctum hominibus dedit,qui captivi-
ditur : In gratiam t«iam. Gratiam vocat adoptionem tatem nostram sua virtute captivavit,et dedit dona
flliorum, qua fidcles, laxatis peccatis, adoptivi filii hominibus. Igitur, ut nimiam vim dilectionis oten-
Dei efficiuntur. In qua stamus dicit, ut ostenderet deret, adjecit (192) Vt quid enim Christus, cum
:

quia prius in creno peccatorum jacueramus. lllc adhuc infirmi essctnus, secundum tempus, pro impiis
enim in arce fidei et virtutum stabat, qui dice- 7nortuus est? (subintelligitur, nisi ut ostenderet
bat : Vivit Dominus, in cujus conspectu slo [IV lieg. quanlum genus humanum ?) Nimiam nam-
diligeret

V, 16). que charitatsm,et abundantissimam pietatem Ueus

El gloriamur in spe ijlorix filiorum Dci.Notandum. rv Patcr erga genus humanum ostendit, cum pro eo
•_ .,!._• _.j :_ ,.i„„- rti„_: i„..j:j:t.t -.^.r.^ i.^;i;. ,.,«...,, ««^ ;.«.^:;n
quia non
'.
ait, in gloria, sed, in spe gloriae. Gloriam
17:1;
Filium suum .^-.
tradidit,et ipse Filius,cum pro impiis
quippe filiorum Dei nunc quidem habemus,sed in mori voluit. Cum enim subdit Apostolus : Vij: pro
spe,quam tamen quandoque babcbimus in re.Unde justo quis moritur; nam Tpro bono fonitan quis au-
idem Apostolus alibi Per fidem ambulamus, et non
: dcat piori; et Christus pro impiis mortuus est,
per speeiem (II Cor. v, 7). Et Joannes Charissimi, : incredibiiem et inauditam charitatem ostendit.Sed
nunc fiUi Dei sumus, et nondum apparuil quid eri- sciendum quia quod dicitjustum et bonum,non ad
mus (I Joan. iii, 2). aliquam personam refercndum est, sicut quidam
Son solum autem (subintelligitur, gloriamur in haretici voluerunt, qui bonum Filium et justum
spegloriae filiorum I)ei]sed et gloriamur in tribulalio- Patrem intellexerunt, sed, ut dicit beatus Ilierony-
nibus. Gur sancti in tribulationibus gloriantur? Vi- mus, ad aliquam rem justam vel bonam. Fuerunt

(189) Vulg. cap. V. (191) Vulg. per jidem.

^190) In autogr. marg. c. XI (192) In autog. marg. c. XII.
 m EXPOSITIO IN KPISTOLAS l'AUM. - IN KIMST. AU ilOM. 174
onini nonnulli.qui ppr jiistum inlcllcxnrunl Vclcris A flilfpt"». fum Prophela (lical : (Ww/i nninex, iiui
'rcstamenoi jiistitiam; pcr bonum vero p;ratiam oi>iuntilw iuiijuUalcm (Pxal. v, 7) : si enim [lecca-
Novi.iit sitscnsus : \'\\ pro.juslo i]ui9 moritur.quia tiiros criiiiuis.iniquilntem oporaburnur; iiiiomodocr-

pcrrurus inventus est qiii pro
stnmenti inori volucril; pro bono aulem forsilan
quis audcat mori dicit.quia facilius inveniri poluit
luipro gratia Evangelii sc n.orti tradiderit.(P.I3)Et
iintandum quia.cum vix aliquis pi;o,justo moriatur.
pro bono autoui quis audcat mori, Dnminus auloni
non solum pro impiis, sod etiam cnngruo temporc
mori voluit. Et hoc est quod .Apostoliis dicit se-
nnditm tempus, id est, secundum temporis con-
.Tucntiam. Undo ipse proidiofa dicit
pto e.aiudivi te, et in die sulutis
jiistitia Votcris To- go (liligchamur.si Deus operanles iniquitatem o(Jit?
Sed nulla csl cnnlrarietas, si (Jiligcnter unimadver-
tamus.Dcus cnim aman(Jo odit,ct odiendo amat.fn
unaquaque nnmquc persona habet Oous quod amet,
et (|uod odio habeal; amut cnim quod ipse fecit
ndil qu,e, dinbolo suggercnte, ipse homo fecit : in
singulis cnim pcccatoribus aniat miseratione bene-
: ficium,et damnationc judicium.Pra;terea notandum
quia sic videnlur haec verba sonare,ao si Deum Pa-
: Tcmpi<re ac- trem haberemiis iratum, el Filium pacatum. Sed
adjuvi le [Isa. non itaApostolus senlit,qui alibi dicit Proprio Filio :

v' IX. H). Quod exponens Apostolus ait : lCccc nwic non pepernl, ml pro nohis omiiibus Iradidit eum
nunc dies salulis (II Cor. vi,
iipus acceptabile: ecce _, {llom. VIII, 32). Non crgo Deus Pater nolcntem Fi-
Eo namque tcmporc mori voluit quo omnos decli- lium tradidit, neo ipse Filius, nolente Patre, se
iiaverunt.simul inutilesfacti sunt,neccratquifaceret tradidit, sed tradidil eum Pater, et Filius, et am-
bonum usque ad ununi. Dcniquo s^iendum quia di- borum Spiritus sanctus.
oondo Apostolus.probono forsitanquis audcat mori, Illud autem notandum quia cosdcm dicit pecca-
quamvis pudonter suam voluit intelligi personam, tores, qiios inimicos Dei,ct ipsos justificatos in san-
-lendit seomnesque fidelesparatos esse mori pro guine Christi, quos reconciiiatos permortem Filii
i.liristo. cjus, et eos salvatos ab ira per ipsum, quos sal-
Sequitur :atitem suam charitatem
Commendat vandos in vitaipsius.Et sciendum quia duo pra;mi-
iK-iis in nobis. Suam
charitatcm Dous in nobis sit,impios et infirmos,et duobus nominibus nos vo-
oommondat, quia indebito nobis remissionom tri- cavit, qnorum altcrum mitissimum, allerum atrn-
buil peccatorum, of quia Filium suum pro impiis cissimum est. Leve enim quiddam est infirmitas,
trndit. Cum enini ille, qui non dobebat, dobitum sed infirmitatis genus est, quod impietatis nomine
mortis diabolo solvit, ut nos, qui debitaj mortis designatur, quoniam nisi esset necesse, medicum
merito tenebamur, crueret, suam utiquc charita- non haberet. Et, quia duo prajmisit, idcirco duo
tem in nobis commondavit. Unde per Prophctam rcddidit, id est peccatores et inimicos Dei; eosdem
dicit : Iiijusle,qux non rapui,lunc e.vsolvehain(Psal. C enira vocat impios, quos inimicos Dei, et revera
Lxviii, 5). Quoniam, si, cuin adhuc pcccalores esse- talibus peccatis dediti eramus ut inimici Dei merito
mus, Cinstiw pro nobis morluus est, multo igitur diccremur. Sed reconciliati Deo salvi erimus in vita
magis justifieati nunc in sanguine ipsius salvi erimus i/)5!us.Pulchre dicit. in vita ipsius,quoniam, si pro
ab ira per ipsum. Justificatos dicit a peccatorum impiis et inimicis mortuus est, multo magis vitam
nexibus liberatos. Kt pulchre dicit, in sanguine suis dabit amicis. i\'ons(7/!(m auiem (subintelligitur,
ipsius; quoniam sine ejus sanguino nulla fieri po- salvi orimus), sed et gloriamur Deo. Pulchre dicit,
iii

test justificatio. Hinc est quod in Veteri Testa- in Deo, quia scriptum est : Qui gloriatur, in Do-
raento nulla expiatio fiebat sine sanguinis asper- mino glorielur [U Cor. quia nemo potest
x, 17). Et
sione. Ab ira autom dicit a vindicta ajterna; dam- gloriari in Deo,nisi pcr Dominum JesumChristum,
nationis. adjecit : Per Dominiim noslrum Jesiiin Christum, per
.Sii' eiiim, cuin inimici essemus. lnim\c\ eramus Deo quem nunc reconciliationem accepiinus. Reconcilia-
propter originale peccatum quippeseparave- , illud tioncm dicit justificationem, quae facta est in san-
rat nos a Deo. Sed reconciliati siimus Deo per morlem guineipsius.Namsciendumquiaquadam Dei justitia
r;liiejus.D\oeniio reconciliatos,ostendit quia captivi traditum est diabolo genus humanum non tamen ;

iiabolo tcnebamur. Sed non ita intolligendum est q ipse tradidit.sed tradi permisit. Mox enim ut.^dam
ut, sicut homines prius inter se dissident et postea peccavit, deserento se Creatore, auctor peccati ho-
reconciliantur : ita et nos prius dissidentos fuoriraus rainera invasit.Sed non eum Deus funditusdeseruit,
quoniam, et priusquam
a Dci),ct postea reconciliati , quia semper suis beneflciis sustentavit.Et quia ju-
reconciliarcmur, diligebamur a Domino. Unde idem stitia quadam traditus est,dignum erat ut diabolum
Apostolus:S;cMi elegit nos in ipso anlc mundi conslilu- non virtute, sed justitia vinceretur.Quod a Domino
lionem [Ephes. i, 4); et alibi : Qui dilcxitnos,ellavil Redemptore nostrnfacfum est.Venit enim in simili-
nos (1 peccalis nostris (Apoc. i, 5) et Joannes ; : tudine curnis peccati,nullum omnino habens pecca-
Diligamus Dettm, quoniam ipse prior dilexit nos tura.Unde diabolus purum hominem credens,inno-
{[ Joan. IV, 19). Sed orietur qua-stio, quomodo nos centem occidit. Quia ergo innocentem occidit, di-
dicat Apostolus ante reconciliationera electos et gnum erat,utcredentes in Christum amitteret.quos

(193) Notandum hunc textura pro bono autem quis audeat morif : qn'\ interrogativus est in Vulgata,
hic positive scriptum et expositum esse.
175 ATTONIS VERCBLLENSIS EPISCOPI
prius debito mortis et peceati tenebat obtioxios.
Hanc igitur justificationem Apostolus vocat recon-
ciliationem. Proptena, sicut per unum hominem in
huncmundumpcccaluminlraviljCtperpeccatummors,
ei ita in omnes homines pertnmsiit,in quo omnes pec-
unum hominem vila
canwu?it, subauditur,ita et per
Mundum a primo homine vocat genus hu-
rediit.
manum, nam revera ita se res habebat, ut dicit
Apostolus.Jacebat quippe genus humanum,ei prae-
cipitabaturdemaloadmalum;quiaenimpeocantibus
angeiiseratjunctura,idcirco su.'e deserlioniset dara-
nationis poenas luebat.Ac per hoc cogitur Aposto-
lus duas in se suscipere personas : unam primi
Adaj, per quem peccatum intravit in mundum, et
alteram secundi Adae, per quem vita rediit, et de
his prolixeloquitur.Sclendum autem quiahisverbis
destruitApostoluserrorem Pelagianorum,quidicere
solent,homines, non nascendo, sed imitando, tra-
hereab Adamo originale peccatum,ideoqueparvulis
non oportere baptismatis sacraaientum, quia non
esset originale peccatum, quod deferctur. Sic euim
dicunt : Homines.cum peccare volunt,e.\craplum a
primo homine sumunt,eumquc imitando ad multa
perveniunt. Hos tales Aposlolus rodarjruit, dicens:
propterea, etc. (193*). Si enim homincs, non nascen-
do.sed imitando, originale peccatum traherent,non
diceret, per unum hominem, sed per diabolum, de
quo scriptum est Ab initio diabolus peccat (I Joan.
: Jechoniae, sed ejus finem debet intelligere, quando
in, 8),et de quo in libro Sapientiaj legitur Invidia : translati sunt in Babylonera.Et pulchreait regnavit,
diaboli mors introivit in orbem terrarum {Sap. n, 24).
Et, ut ostenderet Scriptura quia non sic a diabolo
mors in horaines venit, quasi ab eo propagati sint,
sed quia eum imitantur, adjecit : Imitaniur aulcm
eum qui sunt ex parle illius {Ibid., 25). Apostolus
igitur,ut ostendoret Adam auclorem originalis pec-
cati, ait : Sicutpcrwium hominemprccaiumintravit
in »?!U«(iMm (scilicet originale) et per peccatum mors,
quia mors pcena e.xstitit originalis peccati,e/ ita in
omnes homines pertrunsiit, quia nuUus vivit.quinou
moriatur, iii quo omnes peccavcrunl. Quod dicit, in
quo, si ad peccatum refcratur^manireste Pelagiano-
rum haeresim destruit,quoniam in illo uno peccato
omnia commissa sunt. Nam, si ad personam Adae
referalur, adhuc enucleatius destruit. In illo enim
uno peccante omnes peccaverunt,quia,ul dicit bca-
tus Augustinus,omnes homines ille unus homo fue-
runt cumque ille de paradiso pulsus est, et nos
: j)
omnes,quia in lumbis ejus eramus.Sicut legiturde
Levi, qui in lumbis Abrahae erat, quando ipse ob-
tulit decimas Melchiscdech {Hebr. vii, 9 10). Usque
ad legem cnim peccatum eral in mundo. Quid vult
hoc dicto Aposlolus ostenderc? An post legein in
(193*) In autogr.,loco e<c.legitur clare.ri hrl,\A est
etlsracl ,q\\0(\ cum nonvaluerim ncquecitationis,ne-
quesensui ullo modoaccommodare, satius mihi vi-
sum estemendare.Num errarim.videat lector. lllud
interim .justificalioni meae, addam verba flnalia hajo
et ca^lcra in autog. seniper, aut fere semper compen-
diose scripla adinveniri.ita ct cxt.FovtSiSsis el\am,et
relirjua, dicere voluit, quod fere semper ita scriptum
176
A mundo peccatum non fuif? Vult ergo ostendere
hujusceiiiodi fuisse legem quaa peccatum abolere
non posset. >Ioc enim sensu dictum est usque ad :
legem peccatum erat in mundo.ac si diceretur:Erat
quidem, sed non agnoscebatur.Ostendit igitur quia
per iegem facta est peccali cugnitio.Feccatum cnim
originale dicit, legem vero scriptam. Potest tamen
referri etad Jcgf!mnaturae,hominesenim,quandiuin
parva atate sunt.rainimc agnoscunt quid agendum,
vel quid non sit, ideoque, quamvis sit eis peccatum,
lamen quasi non est,quia nesciunt esse peccatum.
Sequitur Peccaium autcm non imputabatur, cum
:
lex non cwe/.Non imputabatur, quia non putabatur
esse peccatum. Notandum enim qui non ait, non
erat, sed non impuiabatur, erat quippe apud homi-
„ nes, sed (194) [non] agaoscebatur. Unde superius
--'-•
Apostolus : Quicunque sine lege peccaveiunt sine ie-
'je peribunt.
Sed regnxvit morsab Adam usque ad Moijsen
(195). Moyscs hoc loco tropice lcgcm significat ;
nam per dalorem legis ipsa lex designatur. Re-
gnavit ergo mors ab Adam usque ad Moysen, id
est, a primo bomine usque ad legem. Quod vero
dicitjUsquc ad legem,non debeamus intelligerc us-
que ad legis inilium, sed usque ad ejus linem.Sic
enim dictum cst, ac dicat aliquis Regnaverunt ;
Jud-Tei usquead echoniam; ubi,non initium regni
quia mors cunctas mundi partes invaserat.Sed quid
est quod usque ad Moysen mortem dicit regnasse?
C Nunquid non postea regnavit? Quotidie quippe ho-
mines moriuntur. Sciendum ergo quia Apostolus
hoc loco regnum mortis vult intclligi, prius enim
generalitcrmois regnavit, quia omiiibus rcgnicoB-
aditum interclusit. Regnavit igitur,scd usque
lostis
ad legis finem, id est usque ad Christum.Nani, ut
Apostoius dicit, /inis legis Christiis est ad justitiam
omni crcdenti {llom x, 4). Est autcm finis.non eon-
sumptionis, sed consunimationis ct impletionis.
Postquam vero divina misericordia se de coelis dif-
ludit ad terras et pro nobis mori dignata est,morte
sua mortis destruxit imperium, et resurgens nobis
vitam reparavit;deinde,coelo3 conscendens,januam
nobis regni cojlestis aperuit, ac per hoc mors jam
in omnibus regnare non potest, quia eleclis adituni
rcgni calestis intercludere non valet. Aliud nam-
que est,pestera lale et generaliterin omnibus, alitor
in paucis rcgnare. Rcgnat ergo, sed usquc ad bapti-
smum; ibi cnim cum Christo morimur, ot sepeli-
mur, et cura ipso resurgimus, ut in novitate vitiTi
ambulemus.Sed,ne crederet aliquis se suis meritis
invcnitur el r. l. Tum scilicct perperam pri-emissa
essent verba illa.seu potius littern? i i,quod et alibi
supra invenire contingit.
(194) SensuB manifestum facit partic. Hon,qu;e in
autog. per oblivioneui forlasse scripta non inveni-
lur, scribi debuisse.
(195) In autog. raarg. e. XIII.
 177 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN RPIST. AD IIOM. 178

a morlo libcratum (190), siibjiinxit : Etiam (l''7) in A Aposlolus, non diceret, gratia ex multis delictis in
eis qui non peccnverunl in .timililudinem pr.Tenrica- justificalionem; sed ^.r uno. Sciendum eliam quia

tionis Ad:v, id esl, (lui non propciii voiuntato pecca- solcnt Pclagiani dicere (idclibus : Unde trahunt
venint, ut Adiim, scd carnis infirniitato, sicut pa- hominca originale peccatum, a nuptiis, an a paren-
trinrch.Ti, et prophetno et quidam gentilcs, in quibus tibus, aut a vnluntate? In quibus nihil eis rcspon-

adco viguit ingeniun) aapicntio!, ut origioali peccato dendum. Audi Apostolum dicenlcm : Judtcium ex
nulla supcnidderent criitiinalia. Qui cst forma fulu- uno in condemnationcm. Sed quid cst quod dicit,
ris (IW). Ou^TJdam exomplaria /fi/jjri habcnt, iit ad judicium ex uno in condemnationem ? Nunquid ju-
Cbristum referatur. .Vdum ciiim forma fuit futuri, diciuni c.x uno soli in originali peccato, et non ex
quoniaro, sicut per illum mors intravit, ita ct pcr roliquis ducit in condomnationem ? Si enim gralia
Christum vita rediit ; undo paulo infcrius .-\poslolus Dci non solum originale pcccatum, sed etiam pro-
dicit : Sicul pcr viobcdienliam unius liominis pecca- priaa voluntatis peccata rolaxal, sic et judicium,non
tores con^tiluli sunt plurimi, ita ct per unius obcdi- ex originali tantuin, scd etiam cx caiteris qua; su-
tionem justi constituentur tnuUi. Si autem legatur peradduntur, ducit in condemnationem. Quid ergo
futuris, intelligendum est posteris..\dam crgo forraa vult ostendcre his verbis ? Scilicet, tara magnum
fuit futuris, quia exemplum fuit peceati et damna- p fuisscillud originale pcccatum ut sufticerot in con-
tionis (l'JO). Sed non sicul deliclum, ila ct donum. dcmnationem, etsi nulla superadderentur, quamvis
Haec verba clausa videntur : potest tamen subau- gravior sit eorum pocna, qui propria superaddunt,

diri : non sicut delictum nos corrupit, ita ct donum et tanto gravior, quanto gravius quisque peccavit.
Doi nos reparavit. Ilorum autcm voiborum sensuin Ab unn orgo, id est ab Adam non omnia nostru
sequcnlia manifcstant, cuui subditur : Si cnim (200) peccata,sed solum originale trahimus; ab uno vero
in unius delicto multi mcrlui sunt, mul(o magis gralia Chrislo non tantum originalis, sed et omniuin re-
Dci,ct doniim in tjratia unius kominis Jesu Christi in missionem conscquiraur pcccatorum. Coeperal Apo-
plures abundavit. Ac si dicoret : illud originalo pcc stolus facere ditfercntiam originalis peccati et gra-
catuni adeo magnum fuit, ut omnes pordcre sufti- ti!B Dei, et cocpta intentione perseverans, ait : Si

ceret; donura vero Dei illo, scd etiamnon solum ab cnim (202) in tinius delicto mors regnavit per unum,
a cunctis absolvit, et donat. Scd quid cst quod mullo magis abundantiam gralix, et donalionis, et

dicit: multo magis gratiaDei in plures abundavit, justitix accipicntes in vila, regnabunt per unum Jesum
cnm plures perdantur quam salventur? Ne ergo ChrLstum. \]n\us delictum, peccatum dicit originale,
contrarium videatur, quod dicit, muUo magis, non quod Adam in paradiso comniisit. Sed quomodo in
ad personas referendum est, id cst, plures, sed ad unius delicto mors regnavit per unum ? Scilicet,
verbum ahundavit. Multo magis enim abundavit G quia omncs vinculo mortis erant ligati in illo solo,
gratia Dei, quia non solura originale, sed etiam etiamsi nulli>, propria voluntate, superadderent.
propriae voluntatis adraissa relaxat. Sive : mnlto Fidcles igitur abundantiam grati» et donationis ac-
magis in plures dicit, quia mali, etsi multi videan- cipiunt,quia nou illud originale solum, sed et cs-
tur, pauci sunt, quia nihil sunt. Boni vero, etsi tera quae superaddiderunt, eis peccata remittuntur.
pauci videantur, multi tamen sunt,quia magnacst Accipiunt et abundanliam justitiEB, quia tanta illis
in eis gratia Dei. Et non sicut pcr unuin (201) pec- justitia aDeo retribuitur,quajusU(icentur, ut, cum
canlem, ita et donum. Et hacc quidem verba clausa Adam in paradiso diabolo ad peccatum persuadenti
videntur tamen subaudiri
;
potest non sicut per : consenserit, illi, non solum suudenti, sed nec co-
unum peccantem perditi sumus, ita ^t donum Dei genti cedant, aut consentiant. Sed quid est quod
nos redimit. Quorum sensum Apostolus exponit, dicit, multo magis regnabunt, cum plures morlis
sub.jungens nam judicium qnidem cx uno in con-
: rcgnnra trahat ad poenara, quam gratia ad vitam
demnationem. Quod dicit ex uno, subaudiendum cst ffiternam ?Non ergo ad personas vel pluritatem
delictoquod ipse exponit, subjungcns Cratia au
; : referendum est, sed ad augmentum gratia; Dei.
tem ex mullis delictis in justificationem. Quibus Multo magis enim regnabunt, quia quicunque ab
verbis destruil errorem Pelagianorum. O^tcndit Q Adam ad Christum, id est, a morte ad vitam trans-
enim quia non imitando, sed nasccndo trahunt ho- eunt, cum ipso sine tine regnabunt in vitam ater-
raines originale peccatuii!. Sed dicit Polagius quod : nam. Sivc, mitltn magis dicit ;
quia quos inors lem-
dicitex uno, ad Adam referendum est horaines ; poraliter perdidit, bos Uei gratia ;eternuliter vivifi-
enim ex Adam sumunt exemplum peccandi, cl eum cavit. (203) IgiUir sicut per unius delictum in omncs
imitando ad multa perveniunt. At, si hoc sentiret homines in condemnationem, sic el per unius justi-

(196) Partic. cum, qua perperam, me judice, in (201) Ita nonnullffi editiones : Vulg. attamen ha
autog. ante verbum subjunxil, jacct, omittendam bet pcccnfum.
censui. (202) Partic. in Vulg. non habet.
(197) Vulg. in eos. (203) In marcine autog., hic invenitur
signatum
(198) Vulg. futuri. D. y post 1'ciihc. lorlassc Dominicu quinla posl
(199) In autogr. marg. c. XIV. Pentccostem Icgi solebant hoe in hanc partem epi-
(200) Partic. in Vulg. non habet. stola: D. Pauli^notae, seu homilis.
 :

17S ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 180

iiam omnes homines in juslifwationem, vitx. In his

in A per inobedienliatn, el reliqua. Quibus ve bis gratiam
verbis, si imitalionem attendamus, ut Pelagiani
.
qua salvati sumus, cum magna devotione ostendere
asserunt, unius delictum nullius alterius erit, quam voluit.
diaboli. Sed, quia apte Apostolus de Adam loquitur, Sed quid est quod de peccatoribus loquens, ait
nulla hic imitatio intelligenda est ; sed propagalio constituli sunt : de justia vero : constitucnlur '! Si
peccati. Ait ergo : sicut per unins deliclum (subin- enim nondum justi constituti sunt,quid dePatribus
telligitur, mors regnavit) in condemnalionem, ita et VeterisTestamentidicenduraest?SienimDeoplacue-
perun!usjuititia7n{sub\ale\\ig\tur,gvai\aregna.\\l)in runt, justi utique fuerunt, cadem quippe ipsi fide
justificationem vitx. Justitiam unius hominis, justi- salvati sunt qua et nos. Nam, quod nos jam factum
tiam Jesu Christi, qua justificat impios, quam
dicit credimus, illi credebant futurum. Unde Apostolus
nuili imitandam proposuit, sed ipse solus hanc po- alibiHabentes eumdem spirilum (idei (// Cor. iv, 13).
:

test, qui est inlcr morluos liber {Psal. lxxxvii, 6). Quod enucleatius ostendit beatus Petrus apostolus
Hanc nonPetrus.nonPaulus habuit quia impium ju- ;
dicens : Sed per yratiatti Dei credimus salvari, quetn-
stificarenon potuit.Si ergo sola imitatio facit pecca- adtnodutn et ipsi {Acl. xv, 12). Si ergo justi fuerunt,
tores per Adam, cur non sola imitalio facit justos quare Apostolus verbo futuri temporis usus est, di-

per Christum ? Sed, absit. Christus enim idcirco re- j. cens,cotistiluetitur/iic\\\cet, quia pra;vidit plures
cte unus dicitur quia non sola ejus imitatio justos
;
credituros in Novo Testamento quam in Veteri, sive,
facit; sed gratia regenerans perSpiritum sanctum. quia, licet sitin praesenti vita constitutio justorum,
Similiter et Adam unus dicitur quia non sola ejus ;
perfectior tamen erit in futura. Propter perfectam
imitatio peccatores facit, sed et poena peccati gene- ergo juslorum constilutionem futuri temporis, usus
rans per mortem. Ideoque recte illic ait : In omnes est verbo [futuri temporis] (205).
homines in condemaationem autem in omnes in
; hic Et, ne Judasi pro lege gloriarentur, adjecit Lex :

justilicaiiotiem, neque enim omnes, qui generantur aulem subinlravit, ut abundarel delictutn. Subintrare
perAdam,iidem ipsi regeneranturperChristum.Sed estalteriuslocosuccedere,sivealteriuslocum prasoc-
idcirco, et illicomnes dicit.quia, sicut nullius car- cupare. Subintravit ergo lex scripta, quia loco legis
nalis generatio est, nisi per Adam, ita nuUius spiri- naturae successit ostenditenimApostoIus suis verbis ;

talis, nisi perChristum. Omnes itaque in condemna- annuUatam jara esse legem natura;, sed data lege
tionem dicit eos, qui nascuntur per Adam pertinen- scripta ccEpisse vigere. Delictum vero, non originale
tes ad carnalem generationem omnes autem in ju- ; dicit, sed quod homines post originale superaddide-

stificationem, eos, qui nascuntur per Christum per- runt. Quomodo ergo, subintrante lege, abundavit de-
tinentes ad spiritalem generationem. Et nota quia lictum ? Quia, data lege scripta, facta est originalis
quos hic omnes dicit, eosdem paulo inferius muttos. C peccati cognitio, et augmentata pa^na delicti. Lex
Nec mirum nam multi dici possunt in allqua re,
: ergo subintravit, ut abundaret delictum, id est co-
etiam cum panci sint. Verbi gratia, si dicamus una gnitio et pcena delicti, propter hoc enim solum lex
:

omnes excipit, et unus

est obstetrix in civitate, qua3 scripta data est, ut originalis peccati cognitio fieret.
litlerarum magister, qui omnes docet. Non enim in- ULi autetn abundavit peccatutn (200) (id est cogni-
telligerepossumusquod omueshabitatorescivitatis, tio et pocna peceati) superahundavit gratia. Quia,
vel illa excipiat, vel iste doceat. Sed ideo illa omnes quos les transgressores tantum ostendebat et con-
dicitur excipere, quia nullus praeter ejus manus na- demnabat,hosdivina gratiajustificavitetvivificavit,
scitur et iste omnes docere, quia praeter ejus ma-
; ideoque dicitur superabundasse.Lex enim minaba-
gisterium nemo discit. Habet itaque multos illa car- tur, sed non opitulabatur jubebat, sed non sana-
;

nalis generatio, habet et spiritalis sed plures habet ; bat ostendebat languorem, sed non auferebat. Lex
;

carnalis quam spiritalis.Verum, sicut ilia habet ergo data est, ut gratia quKreretur gratia data est, ;

omnes homines, ita ethsc onines justos homines, ut lex impleretur.

et sicut praeter illam nullus homo (204). Unde mos Ul, sicul regnavit peccaiumin mortem. IUud scien-
subditur : Sicttt enim pcr inobedientiam homi- utiius dum quia sunt quaedam peccata praeter Adam. Unde
nis peccatores consliluti sunt multi, ila et per unius n Apostolus hoc loco non addidit, per unum aut per
ohedilionem jiisli ccnstituetilur mulli. Multos autem homiBem quia,ut dictum est paulo superius.non de
non exceptis quibusdam dicit, sed omnes.Obedientia originali loquitur; regnavit enimpeccalum in mor-
est, tam in hominibus quam in omni rationali crea- tem, quia illud peccatum, quod homines originali
tura, totius justitiae origo atque perfectio.UndeApo- superaddiderunt, auxit mortem. Sed, quia nulla
stolus, volens ostendere duorum hominum differen- potest csse justiflcalio, nisi perChristum; ideo cum
tiam,id est,prirai .\de, qui est caput nostrae mortis, dixisset : Iln ct gratia regnel per juililiani in vitatn

et secundi, qui est caput nostree salutis, ait : sicut leternatti, adjecit : per Jesum Christum Domittutn no-

(204) Haec verba, vel similia desiderari videntur: ducta, perperam scripta fuisse innuitur. Nffs auteni
itaprxtcr islam nullus justits homn, ut sensus vide- propriae sedi restituenda censuimus.
licet pertectionem acquirat. (200) Vulg. ddictuin. Nonnullae aulem editiones
(205; Verba fuluri.... temporis, aliquas post lineas cum autog. consentiunt.
leguntur, et signo expunctionis, id est, linea sub-
181 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. AD ROM. 182

«h'Mm. Carne quippo pon(irantc,soluni originaln Ira- A srimur, ut niortui vitiis, Dco virtutihus vivero
himus sod, Spiritu sanoto regencrante, non illiiis
;
incipiamus.Et scicndum quia sacramcnta quamdam
tantum, sed ct omnium pccrntorum rcmissioiiom simililudinem habont carum rerum, quarum sunt
consoquinuir. sacramcnla quod ai non habcrcnt, sacramenta non
;

esscnt. Ex quadam crgo similitudine earurn rerum,

Igitur.quia dixcrat Apostolus (207)(Cap. VI) : Ubi
quarum sacramenta sunt, vocabula sumunl. Semcl
ahumlavit peccatum, suiicrithuinlarit (iratia, pracvidit
cnim Christusin sc ipsopro salulchominumobiatus
quia porvcrsis pervcrso intolligciula cral hxc scn-
cst scd in mysterio, non solum per omnes Pascha?
;

tentia, ac si dicorct, propter aljiyiihinliam (iratia)

omni diefidelibus immola-
solemnitates, sed etiam
prodest pcccarc, idcirco (]iia?stionem sibi opposuit,
tur.Socundumqucmdam ergomodumsacramenlum
dicens Quid crgo diccmus ? Fermanehimus in pec-
:
corporis illius ipsum corpus ejus cst
sacramontiim ;

cato, ut gratia ahundell Et, ut lioc dilueret et cx-

sanguinisestipsesanguis,sicctsaoramentum mortis
purgaret, adjecit : ahsil ! Ao si diceret : Non ita cst
cjus mors ipsa est, et sacramentum scpulturajipsa
ut vos pulaslis, nc(]iic enim, qiiia niajora peccaLa
est sepultura, et sacraraentum resurrectionis ipsa
committitis,majora beneficia consequcmini.Nam.si
est resurreclio.Undc Apostolus non ait: Quicunque
remissioncm vostrorum peccatoriim conscquimiiii,
baptixali smhus in Christo Jesu,mortem illius sUjni-
non hoc vcstra mercntur peocata, sod Dei gralia in B
ficavimus, iiut sepulturam,sed Inmorlc ipsius hapli- :

vobis operatur. Rursumque quajstionem sibi obji-

%ati sumus,et conscpulti sumus cum illo. i't ijuomodo
ciens, subjungit : Qui cnini morlui sumus peccato.
surre.vit Christus a mortuis per gloriam Pairis, ita et
guomodo adliuc vivemus in illo:' Tanquam diccret :

nos in novilate vitx amhulemtts. Per gloriam Palris

cum gralia Dei tantum nobis bencficium,pra3stitcrit,
dicit proplergloriam,vel ad gloriam Patris. Resur-
ut peccato morcrcmur,quoraodo peccato mortui,in
rectio namque Fiiii glorificatio fuit Patris : quia,
illo id est in peccato vivemus ? Quod si peccato vi-
(210) dum propria virtute surrexif. Deum Patrcm
vimus, nihil aliud facimus quam ut gratiie Uei in-
gloriflcavit, cujus se Filium ostendit. Ita ei nos in
grati simus. Qui eiiim laudat medicinas bencficium,
novitute vitx ambulemus, id est, quia vitiis mortui
non docet vulncca ct morbos.aquibus illa sanat,scd,
sumus nunc et innovati, nequaquam vetcris vitae
quanto majoribus mcdicina laudibus pr;efertur,tan-
sordibus coinquinari debemus, sed in novitate vita;
to magismorbi etvulneraborrcntur.Sic laus et pra;-
porseverare ; sicut enim resurrectio Filii glorificatio
dicatio gratis Dei, vituperatio, et damnatio esl de-
Patris est, ita et nostrce vitce novitas. Si enim com-
lictorum. Gratia namque Dei vulneribus nostris
planlati facti sumus similitudini morti^ ejus, simul et
adhibuit medieinam, qua sanaremur,et idciico iihi,
, , ., ,,
. resurrectioms erimus. Illud sciendum quia Chnstus
I ,
abundavtl pcccatum, superabundavil qralui, non pec- r , ,, ,. , «. . . • • . . .

'.^ j u .• r. •!• ^ Dei virtus, et Dei sapientia,miro quodam

• • et inefTa-
. .

cantis merito,sed subvenientis Dei auxilio.

bili modo, nobis factus est arbor vitce.cui camplan-

Et, ut ostenderet quia mcdicina gratiaj Dei my- taremur inmorte.complantaremuretin vita,ideoque
stice in passionc et rcsurrectione Domini consistit. ait Apostslus : S/ complantali facti sumus, et reli-

adjecit An ignoratis, fratres (208), quia quicunque

: V qua. Nolandum autem quia non ait : Complantati
baptizati sumus in Christo Jcsu,in morte ipsius hapti- sumus morti.sed, simuliludini mortis ; quoniara,non
%ati sumtts Quibus verbis evidenter ostendit in pas-
.'
de mortc corporis, scd de morte spiritus loquitur.
sione et resurrectione Domini prsefiguratum interi- Quod autem dicit, smn</(7»f(OT/,et ad morfem perti-
tum, occasum nostrse veteris vitae et exordium
et net, et resurrectionem. Complantati enim sumus
aboHtionem iniquitatis et justitiae renovatio-
novae, similitudini mortis ejus,quoniam,siciit ille mortuus
nem.Sed unde homini hoc beneficium collatum est? est, ita et nos secundum quamdam similitudi-
Scilicet.per fidem Jesu Cbristi,quia apudipsumest nem morimur, dum aquis immergimur sumus et ;

fons vita;, lumine ejus videbimus lumen. In

et in rcsurrectionis, quoniam, sicut ille surrexit, ita
morte ergo ipsius baptizati sumus, quoniam sicut et nos quodammodo resurgimus, cum ex aquis
ille mortuus est,ita etinos,cum abrenuntiamus dia- renascimur.
boloet operibusejus,saeculoet pompis ejus,quodam- j)
modo morimur, dum aquis immergimur, Et, quia vetus homo nosler simul cruci-
Iloc scientes quia
dixerat mortem ejus nostram significasse mortem, Veterem hominem dicit veteris hominis
fi.vus est.
ut ostenderct quia sepultura illius nostram signili- conversationem, sive, quod magis sentiendum est,
cabat sepulturam, adjecit Consepiilti enim sumus : monalitatcm nostrae carnis.qua; est ex pccna male-
cum illo per baptismum in mociem. Quasi enim Ghri- dicti etpeccati primi hominis,quam Dominus susce-
sto consepelimur, dum sub aquis latemus (209) : pit, •}t peocata nostra pertulit in corpore suo super
et velut cum ipso resurgimus, cum ex aquis rena- lignum. Mors igitur maledictum est, quia ex male-

(207) Hic incipit Yulg. c. VI. poteillo.quoEcclesiautebaturomniiioctuniceloqui.

(208) Fratres in Vul. noii legitur. In rnarfjine au- iJlO^ In aulogr.,inter partic/uid.et alterani dum,
togr., hic signatum invenilur D. Vll, id est. Doini- neaalivam partic. non quam ppperam jacrre exisli-
nica septima. mavi,pxpungendamduxi.Argumentum espungendae
(209) Nota hic de baplismo per immersionem.ut- immediate sequentia.
particula3 sunt verba
183 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 184

dicto descendit. In cruceergo mors Doinini pepen- A nms cum eo, quoniam, juxta ejusdem Apostoli
dit, ut mortem moriendo superet. Simili modo et vocem, Si comjmlimur, et conregnabimus (II Tim. n,
peccatum maledictum est. Peccatum igilur veteris 12), et, si socii passionis ejus fuerimus, simul et re-

hominis in ligno pependit, quod Dominus in ipsa surrectionis erimus [Rom. vi, 5).
carnis mortalitate suscepit.Unde Apostolus nec eru- Scienles quod Cliristus resurgens (212) a mortuis,
buit.nec timuit illum peccatum vocare,cum,de Deo jam non moritur. Christus resurgens jam non mori-
Patre loquens, ait Eum, qui non noverat peccalum,
: tur.quia proprias divinitatis virlute resurgcns,mor
peccatum pro nohis fecit (II Cor. v, 21), id est Filium tis dostruxit imperium et nobis vitam reparavit.Ad
suum simililudinem carnis peoeati sumere fecit, et cujus mortis simiIitudinem,seDiel peccatis mortui,
eum prosalut-i hominumsibi hostiam intulit.Unde . in eis amplius vivere non debemus. Aliter. Sicut
mo.x causam rsddit, subjungens Ut de peccato
: Christus surgens a moituis,jam non moritur, itact
damnarel peccatum. Hinc Moyses de eo multa antc nos semel baptizati, rebaptizari non debemus qui ;

prophetavit, dicens Maledictus omnis qui pependit

: enim rebaptizanlur, Christum sibimet ipsi crucifi-
in ligno (Deul. xxi, 23). Filiura mamque Dci male- gunt, et ostentui habent. Unde ipse in epistola ad
dictum vocavit, quia maledictum, id est, mortalita- Uebrffios : Impossibile est (213) qui seinel illuminali
tem nostrac carnis suscepit.Vetus ergo homo noster r» sunl, gustaverunt niliilominus donum cceleste, parti

crucifixus est,quia mortalitas nostrae carnis quam cipes facti sunt Spiritus sancti, gustaverunt ctiam
Christus suscepit, in ipsa ejus morte, sub flgura bonum Dei verlium, virtutesque sxculi venluri, et

nostri peccati, pcpenditin ligno. prolapsi sunt;rursus innovari (214) ad pvnitentiam,

Cur autem crucifixus sit vetus horao noster ape- rursuf, criicifigentes sibi (215) Cliristum, ct oslenlui
ritur cum subditur : Ut destruatur corpus peccali. liabcntes (Ilebr. ii, 6). Ubi notandura quia, cuni iii-

Corpus nainque peccati destruitur per baptismum terdicit reuovari, poenitentiam nou denegtit, sed
iilius.qui venit in similitudine carnis peccati ; sed secundum baptismum prohibet.
non ita destruitur, ut adhuc in ipsa carne vivente Mors illi ultra non dominabitur.Uoc dicto illorum
funditus (211) assuraatur concupiscentia.aut desit; error destruitur, qui Dominum dicunt.non verum,
sed ne obsit morluOjqua' prius inerat vivo.Quandiu sed phantasticura corpus habuisse ; nequc enim illi

enim quisque vivit,semper habet concupiscentiam, vel semel mors doiuinaretur, nisi veruin corpus
cum qua pugnet, et tandem,Dco adjuvante,supera- sumpsisset.
bit nisi forte in vacuum gratiara Dei suscepit. Et Quid autem est.quod subditur? Quod moriuus est

notaquianon ait,ut destruatur membrum peccati, peccato, 7nortuus est sernel cumPetrus apostolus
:

sed, corpus. Merabrura enira pcccati est unum de eo dicat, Peccatum non fecit ? (/ Petr. ii, 22.) Ne
quodquevitium,corpus autem peccati raassam dicit C ergo contrariuin videatur, intelligendum est quia
vitiorum. Ostendit igitur hoc dicto, quia Dominus, peccatum dicit carnis fragililatem, quae accidit
non originale tantum, sed omnia peocata relaxat. propterpeccatum.QueecunqueigiturDominusgessit,
Ut ultra non serviamus peccato. Id est quia pec- non tam mystice exponenda,quam imitando seotan-
catis mortuis,sumus innovati.non jam peccato,sed da sunt.Nam,quia crucifixus est, Apostoius docet :

Deo sorviaraus. Qui autem sunl Christi, carnem suam crucifixerunt

Sed quid est, quod sequitur ? Qui cnim mortuu-% cum viliis et concupiscentiis [Gut. v, 24), quia mor-
esl, justificatus est a pcccato. Si enim omnes qui tuus est idem alibi monet Morlificate mcinbra :

mortui sunt justificati sunt,ergo omnes salvantur; vestra,qux sunt super terram,id est,fornicationem,
quoinodo crgo verum est quod ipse alibi dicit lYo» avaritiam, etc. (Col. iii, 5). Quia sepultus nobis
:

est omnium fiJes ? {II Tltcss. iii, 2.) Si enim nonest exemplum reliquit,ut consepeliamur oiinbaptismo,
omnium fides, nec omnes salvantur quia,utidem ;
unde supra ipse Consepulli eniin eiiim sumus cum :

dicit Sine filc impossibile est Deo plucere [Hcbr. ii,

:
illo per baplisinum iti jMortcm, quia surrexit. Aposto-

6). Constat igitur quia non de corporali, sed de lusalibi A\a\i: Morlui estis,ttvita vestra absconUita
Bpiritali morlc Apostolus loquitur,quae celebratur in e.\t cuin Cliriito in Dco {IbicL, 3), quia coclos cons-
baptismi sacraraento, qua quisquis raoritur,a pec- n cendit. Alibi docet : Si eonsurrexistis cum Christo,
catis justificatur, quoniam per Spiritum sanclum qux sursitm siinl ijuxrite {Ibid., 1).

omnia ei peccata relaxantur. Et nota quod peccalun Quod autem vivil, vivit Deo. Filius Dei,in «qua-
singularinumeropropluraliposuit.lnbaptisraoenim litate Patris manens,exinanivit semetipsura Ibrmam
non solum originaIe,sed etiam admissa laxantur. sorvis suscipiens.in qua mortuus est et resurrexit,

Si aidem mortui sumus cum Christo, credimus ccelosque ascendens sedet ad dexteram Patris. Et
qiiia simul etiam vivemus cum eo. Cum Cbrislo nior- hoc esl quod dicit Apostolus: vivit Deo : Deoenim
tui suraus in baptisraate, quoniura ad mortis ejus vivit (^juia in Kqualitate Patris raanet) (240).

similitudinera, aquis immersi, mortificali sumus vosmorluos quidem essepec-

Ita ei vos existimate

peccatis; et ideo crcdiraus, quia simul etiam vive- cuto, vwentesaulem Deo,in Clvisto Jesu. His verbis
(211) Autogr. asumalur. (214) Vulg. renovari.
(212) Iii aut. sunjens, scd pcr ea quae sequuntur, (21.5) Vulg. sibimetipiis Filiuin Dei.
liquel lt;,'Oiidum resurgens, ut in Vulg. (2lt>) Verba ha:c in infimo margine autog.eodem
(213; In Vulg. eos lcgitur intcr vcrbum csi ci.(jui tamen charactere exarata leguntur.
185 KXPOSITIO IN KPISTOr.AS PAUM. — IN liPIST. AD ROM. IftO

admonct Apostnlus iil, cum alicujiis roi spccies, irl j^ non est lcx quae noa terreat et peccatum puniat'
est, iiuilieris, auri, vcl nrpenti et Cirtcrnrum, aut liberc et securo pcccarc poterimus : ideoquc Aposto-
inimici pcrsuasio nobis irrepserit postireram((uc lus. qu.rstioncm sibi proponens», nit Quid crgo?
:

cogitationom genuerit, stntim existimcmus nos ppc- (sMbnuditiir dicnmus) peccabimus, quia non .sumus
catis morluos ; sic pnim, Invcnte Deo, venenosam siib legc. xcd snl) grntia? \c, si diccret : Non ideo
cogilationem superuro poterimus: fieri quipponul- grati.-c subjecti estis, ut libero peccetis : gratia

Intenua potcsl ut Deo et peccato vivamus. Ut ergo enim, qu.-o vos liberavit, qua ratione vos sinet libo-
Deo vivere possitniis, oportet p^catis moriamnr.Et ro poccare? Kt hoc est quod sequitur Absil. Et, :

hoc est quod rlicit, viveiilcs nulem Deci in Clirisln quoniam minus adhue intelligenlibus loquebatur,
Jesn. lii Chrislo Jesu, id est pcr Christum Jcsum, adjocit : Ncscilis qiwninm citi e.rhibclis vos scrvos ad

quia, sicut ipse dicit : Neino novit (.'17) Palrein nisi obedicndum, servi cstis ci cui ohedislis (219)? Et
per me. (218) Non ergo regnel peccalum in veHro est sensus quia non alterius, sed ejus,
: Vere scitis

mortnli corpore. Nolandum quia non ait, non sit, cui servilis, servi critis. Unde IJominus in Evange-
8ed non regnet. Quandiu enim in hac vita sumus, lio Nemo potest duobus clominis seroire {Jlalth. vi,
:

sine percato esso non possumus. Atin iUis snlum- 24K Ouicunque crgo peccato serviunt peccati servi
modo regnat, qui,dum concupiscunt, concupiscen- efliciuntur ; et qui justitia? obediondo, servi obedi-
tiis procbent assensum ; unde mox subditur : ut
'

tionis efliciuntur. Unde mox sequitur : Sive peccali

obediatis coiinii>isrenliis ejus. Mortale oorpus, ut in mortem ad juslilinm. Et
(220), sive obeditionis
quibusdam placet, Apostolus, non propter hanc apte dicit sive peccati in mortem, quoniam pecca-
:

communem mortcm appellavit, scd propter ;ctcr- tum consummatum mergit in mnrtem. Pulchre
nam damnationem sed de hac et dc illa nihil ob-
; etiam subdit : Sive obedilionis ad justiliam, quia
stat intelligi. quicunque divinis pra-ceptis obediunt.justitiam ac-

Igilur, ut ostcnderel quid esset regnare pccca- quirunt, quoniam .juslificari merentur.
tum, addidit Sed neque exhibialis membra vestra
: Sequitur : Gratias nutem Deo, quod fuisli.i servi

arma Sciendum quia singula

iniquitalis peccalo. nutem ex corde,
pcccnli, ohedistis etc. Nota Aposto-
sua habent oflicia quicunque ergo his pervcrse
; iun- non ideo gratias agere quod servi peccati fue-
utilur, membra sua exhibct arraa iniquitatis pec- rint, sed quia postea obedierint. Ex corde autem
cato, quia >ires prasbct diabolo, quo facilius occi- dicit, propter liliorum dignitatem ; aliler enim ser-

datur. Tus; aliter mercenarius; alitertilius; servus timore,

Sed e.thibete vos Deo (subauditur, vivos) tanquam mercenarius studio mercedis,filius vero solo amore.
ex mortuis viventes, id est, tanquam a mortuis re- Ui ergo ex cordeobedierunt,quoniam tilii Dei facti
surgentes. Et est sensus qui semel peccato C sunt. Saepe etenim Deus,propter interioris hominis
:

mortui estis, ultra in eis velle vivere non debetis, afTectum; suscipit munus exterioris quod mani- ;

instar eorum, qui resurrecturi sunt, quibus nec festatur in libro Genesis, ubi legitur : Ji^.spexit Deits

posae erit peccare. Abel, et ad munera ejus [Gen. tv, 4). Ad Abel dicit,

El memhra vestra arma justitix Deo. Qui membro- id est, ad intentionem Abel.
rum siiorum otflciis ordinate utitur, membra sua Ad quid autem obedierint aperitur, cum subdi-
arina .justitiiB Deo exhibet. Verbi gratia, si ad hoc tur : In eain formain doclrinx, in qita (221) trndili
versantur oculi nostri in capite ut concupiscant estis [subintelligitur, Deo]. Forraam doctrin* dicit
rapiantque aliena, arma sunt diabolo ; e contrario, Rxemplum Evangelii : quo dicto ostendit Romanos
si ad hoc versantur ut non concupescant, neo ra- justa ejus exemplum Domino obedisse in qua for-
piant aliena, sed sua aliis distribuant, membra ma Deo traditi sunt, quia ejus lilii effecti.
nostra gladium exhibemus Deo, quo et peccatum Libcrali autcm a peccalo. Singularem pro plurali
occidatur, et nos justitlcemur. Quod agentes poccati posuit ; unde subaudiendum est, omni. Servi fncti
dominium vitamus. Unde mox subditur : Peccalum estis justilix. Justitiae dicit, id est, Domini Jesu
enim vobis non dominabtlur ; rionenim stib lege estis. Christi qui est justitia Patris, onmiumque virtu-
sed suh grafia, id est, non estis parvuli, sed per- n tum qu» in ipso interpretantur.
fecti. Sublege suntqui legem carnaliteret implent Humnnum dico propter vijirmitatem carnis vestrx.
et intelligunt sub gratia vero, qui eadem spirita-
; (222) Hoc loco magnum suis auditoribus incussit
liter et intelligunt et implent. Ac per hoc datur pudorem. Quid vero sit hoc manit'esta,subjungens :

intelligi quia multi sunt in lege^ui sub gratia Sicut exhibuistis membra veslra, etc. Ac si diceret :

vivunt, et ingratia, qui sub lege vivunt. Sed pole- Quid humanius, quid levius, quam ut, sicut fuistis
rant simplices et minus intelligentes ad hsec respon- prompti ad malum, itasitis ad bonum? Ego quidem
dere Si non sumussub lege, sed sub gratia, quia
: mullo majora a vobis exigeredebui,et vospromptio-

(217) In autogr. sic legitur, nemo novit ad Pa- (219) Vulg. obeditis.
Irem. Fortasse nemo juxta illud Joan. cap.
venit, (220) Vulg. ad morlem.
XIV, v. f> Nemo venil nd Pairem nisi per me.
:
(221) Vulg. in quaiti.
(218) In autog. raarg. XVI cap. autem .\V nul- ; (222) In autog. signatum invenilur Doin. Vlllpost
libi designatur. Pcnt.
187 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI <88
res ad bonum essedeberetis, quam ad malum fue- A rius ait : libcre fuistis justitise, nunc vero liberali a
ritis ; snd propterinfirmitatem veslra; caruis a^qua peccalo. Scilicet, utcautelam servaret in verbis suis.
requiro : id est, Sicut exhihuistis membru vestra Illic enira liberos alienos hic autem liberatos ere-
:

servire imyminditix {223} ad iniquitatem ; iici nune ptos dicit. Etaptedicit, servifactiDeo, quia qui pec-
exhibete membra vestra servire justitiie in sanctifica- catis moriuntur, servi utique Dei efRciuntur.Uabetis
tionem. Verbi prompti fuerunt oculi
gratia, sicut /ructum vestrum in sanctificalionem ; id est, in casti-
vestri ad concupisccndum, ita sint ad miseran- moniam quam Apostolus aliquando specialiter,
dum. Sic et per cstera membra. cum caeteris virtutibus generaliter com-
aiiquando
Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis justi- mendat. Habetis fructum vestrum in sanctificalionem.
tix.Liberos justitiae dicit alienos a justitia. Unde Et apte dicit (226) habelis jntctum vestrum in san-
:

datur intelligi quiasicutillaest laudabilis servitus, ctificationem, quoniam, qui Dei servi efficiuntur,
sic et detestanda libertas ; liberum namquejustitiae sanclilicari merentur. Finem vero vilam xternam.
esse, detestanda libertas est, servum vero justiliae, Paulo superius ait finem,id est,mercedem malorum
isiudabilis est servitus omnem operum esse mortem hic vero retribuLionem bono-
qus prfficellit (224) ;

libertatem. Et notandum, quia liberum arbitrium, rum dicitessei'i7am.'et,nequia crederet temporalem,

etiam in malis viget unde mox ut suis voluptatibus „ ad.jecit seternam. Quae sit vita aeterna, Dominus in
:

satisfaciunt, liberi juslitias fiunt. Alioquin non eos Evangelio manifestat, dicens Hasc est vita xterna :

diceret Apostolus liberos justiti;e. Nam sciendum
quia ita Deus primum hominem rectum condidit,ut
in ejus voluntate et suaerectitudinis statu sineejus
adjutorio permanere non posset suo tamen cadere
ut cognoscant te verum Dticm, etc. (Joan. xvii, 3).
Stipendium (227) enim pcccatimors. Stipendium a
stipite dicitur. .Apud antiquos enim pecunia non
enumerabatur, sed in stipite appendebatur mili-
;
;

posset conatu. Undemox, ut suis desideriissatisfe- stipendium accipiebant quibus

tes ergo erant, qui ;

cit, corruit. Voluntas ergo L)ei, etsi non fit ab illo, non tam dabatur pecunia, quam merces reddeba-
quotidio tamen fit de illo. Illeenim qui eumcondi- tur. Quicunque igitur peccato militant, quasi sti-
dit, de massa iniquitatis illiusquoti-
ilIo,id est.de pendium illis mors datur.
die format alia vasa in honorem, alia vero in con- Gratia autem Dei vita seterna. Quia dixerat, stipen-
tumeliam vasa autem in honorem facit gratuita
; dium peccati, mors ; consequens erat ut diceret,
sua bonitate vasa in contumeliam, justo suoju-
; stipendium justitia;, vita aiterna. Noluit tamen, ne
dioio et nobis occulto. occasioncm daret reprehendendi. Cur ergo ait,
Quem ergo fructum liabuistis tunc in iltis, in quihus gratia Dci, vita leterna ? scilicet ut ostenderet quia
nunc eruliescitis 'f Htcc illisbona sanctorum, non ipsorum sunt, sed Dei a quo
dicebat ApostoIus,qui in
prseteritorumsuorummalorumactuumrecordatione C dantur.QuotiescunqueenimDeuselectosremunerat,
confundebantur. Ac si diceret: Si nullum fructum sua in eis dona remunerat, quia ipse eis dedit bona,
habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis, pfo quibus remunerentur. In Cliristo Jesu Domino
quare jactantia3 vitae vestree fluctus in ultum erigitis, nostro. Notandum quia frequenter Apostolus hanc
cum in vobismctipsis frangamur? Quantoenim vos clausulam suae narrationi,et maxime in hac Epistola
eadem superbos et elatos erigit, tanto humiles de- subjungit, volens ostendere, quia per Ghristum et
jectosque reddit. Et notandura quia fructus in bo- Patris cognitio datur, et humano generi salus ad-
no et malo ponitur. Unde Dominus in Evangelio : ministratur.
Non potcst arhor bona fructus malcs facere, etc. (Gap. VII.) (228) Igitur, quia dixerat se suosque
[Matlh. VII, 18). adjutoresnoncssesublegepropterquodetplurimum
Nam ftnis illorum mors esl. Finera dicit mercedem disputavit, ut hoc apertius ostenderet, subjunxit :

etretributionem;flnisitaquemalorumoperum mors An ignoratis, fratres '! Tanquam diceret : non igno-

est, quia peccata eonsummata generant mortem. ratis. (229) Our autem non ignorarent ostendit,cum
Aliter finis malorum operum, id est, terminus
: subdit scientibus enim legem /o^Mor.Ubiquaerendum
:

mors est sed, in Jiaptismate quicunque enim in : est,quomodo se scientibus legem loqui dixerit,cum
baptismate aquis immersi moriuntur et ex aquis j)
Romanisloqueretur non enim Romani,sed Judasi a
;

renascuntur, peccatorum suorum remissionem con- Deo legem acceperunt. Non taraen contrarium est,
sequuntur. Et, quamvis hic sensus congruus sit, quia Romani jam GrKci crant et ab Atheniensibus
praecedens tamen congrucntior est ; nammox sub- legem acceperant.Quid autem eis loqueretur ostun-
(lilur : Nunc autem (22.5) liberati a peccato, servi dit,subjungens:()u!o lex in homine dominatur,quanto
aulem facti Deo, habetis fruclum vestrum in sancti- tempore vivit. In quo notandum quia, cum dixit,
ficationem; finem varo vitam xtern-am. Paulo supe- iitvii, subintelligi voIuitjpeccaio.Lexenim in horaine

(223) Vulg. Immunditix et iniquitati ad iniquila- cellit, quod quartum semper casum exposcit,quam
tem. prsecellit. quod tertium.
(224) In autog. verbum istud compendiose scri- (225) Vulg. vero.
ptuni ost, 'ita.picl!it.^P])?ui quidemtam unum quam (226) In autog., post verbum dicit, compendio
aliud, id est, taiu ^-icccltil, quam perceltit indicare ita scriptus est textus iste h. f. u. i. s.
potest, atque ulriM,ue contentus csse nisi quod, ; (227) Vulg. slipendia.
cum TegSit verhum liberlatem in quarto casu, alicui (228) Vulg. c. VII.
forte probabilius videbitur, et satius intelligere;jer- (229) Autog. in marg. c. XVII.
189 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 190
dominatur, quunto tcmporo pcccato vivli,quia taii- A iuisse in carnc, nuno autom non esse. An in carnc
diu ci dominaliir,i|uo iis^iun invcnit iiuiil iu co pu- non erat, cum ha;c Romunis loiiucretur ? Erut uti-
nial aut plcctatur. quc, ot non orat. In carno crat, quoniam in carnis
Nam, <jux sub viro esl mulicr,vii'eiite viro,alligalu adhuc fragilitatc manebat; in carno non erat, quia
est lctji ; si nulcm morluus fucril vir cjus, solula est inipsaciirnalium rcrum non oonlidcbal.Undebeatu8
o legc riVi. Apostoius suic niirrationi similitudinem Augustintis ilixit : Cum essemus iti c(irue,id esl,cunz

adjccit,ut liicilius intclligalup.Sicut cnim per crea- carnulihus desiileriis lcneremur uslricli, passiones
lurain Crcutor agnoscitur.sic ali(jua res occultaper peccatorum, qux per legem erant, etc. Passiones
similitudinem manilestiitur.Ait ergo.jiam, qu3e sub peccatorum desideriacarnis vocantur,quiacontirue
viro esl mulicr, ctc. Quanlurn ad historiam mani- nos.quandiu in hnc vita sumu3,al'nigijnt et incilant
festus csl scnsus.allcgorico.virum dicit Jegis man- ad peccandum.Sod quarc pcr lcgem esso dicuntur,
datum ; mulicrcm vcro unliiscujusquc animam,vcl cum in lego prohibcantur ? Scilicct. (|uiu quo in
plebem. Sicut ergo, viventc viro suo, mulier sub- lege prohibentur, co ardentiores et dclcctubiliores
jeota est legi viri.sic et cuique lex vivit, id est, qui redduntur.
eam carnalitcrintelligit etiniplet.velqui subpeccato Opcrabaulur in mcnibris nostris, id cst, ad pecca-

degit,astrictus ostvinculo lcgis.Alioquin.solutus est „ tum pertrahobant, (^i fruclificarenl morti.MoTU fru
a jugo legiSjSicut mulicr, mortuo viro,a lege ipsius ctificant, quia malfc loculionis vel operis exemplo
lyilur, vivente viro, vocabitur adullcra, si fuerit cum alios destruunt.
alio viro ; siaulcm mortuus fuerit vir ejus, liberata Non atitem soluli sumus a lege morlis, in qua deti-
est a legc viri,ut non sit adultcra, si fueril cum alio itebamur.Qnid sibi vult quod lex mortis dicitur.cum
viro. Sicut mulior, vivento viro, adultcra vocatur, mortem non gignat? Si enim mortcm gignit, mala
si fuerit cum alio viro, ita ct cuicunquo lcx vivit, est. Sed idem Aposlolus alibi dioit {/tom. vii, 12)
si transeat ad gratiam Evangelii, adulter est, non Le.v fancla elmandalum, etc. Non ergo lox mortis
solum legis, sed ctiam gratia3 Iegis,quia transivit
; mortcm, sed quia morlem
ideo dicitur.quia gignit
ad gratiam ;
gratioc, quia, in ea manendo, legem ostendit. Non enim omnis rcs ipsum est quod de-
carnaliter intelligit et implet. monstrat ; sicutmedicinamortiferadicitur,non quia
Itaquc, jratrcs mci, ct vos mortificali estis legi.T^sO- mortem quia venona mortifera demon-
ferat, sed
tanduni, iMiia multum distarc videtur haeeexpositio stral.Hinc bcatus Augustinus dicit « Lex peccati :

abillasimilitudinequamproemisit ; illicenim virum et mortis dicitur,quia peccantibus et morientibus

dixitmori debere mulieri, ut soluta sit hic vero ,

proposita est. » Unde idem Apostolus alibi (i Tim.
muiierem dicit mortuam viro,id est, Romanos mor- I, 9) Le.v non est proposila justo, seu vijusto.
:

tificatoslegi.SciendumautemquiaRomanisocculta, C Ita ut serviamus in novitate Spirilus, el non in ve-

imo intractabiliserat haec similitudo,sed, ut aperi- tustate litlerie. In vetustate littera^ serviunt, qui Ic-
retur, idcirco noluit dicere legem e.\stinctam Ro- gem carnaliter intelligunt et implent ; in novitate
manis, sed Romanos legi. Quod tamen, etsi non spiritus ambulant, qui prascepta divina spiritaliter
dixerit, subintelligendum reiiquit, quemadmodum tractant.Vel : illi,non in vetustate litterffi,sed in no-
supermsyvhi ait:Primumquiilcm,quiacreditasuntiliis vitate spiritus ambulant qui exuunt veterem homi-
eloquia Dci ; secundum non dixit.sed subaudiendum nem cum actibus suis, et induunt novum quisecun-
reliquit.Quomodo mortificati sunt legi.manifestat dum Deum creatus est in justitiaet sanctitate veri-
quomodo per corpus Christi ?
per corpus CJiristi,sed tatis.
Scilicet, quia in passione crucis ejus, omnes qui Igitur, quia dixerat,legem mortis,et multa vide-
in eum credunt, simul cum eo crucifixi sunt.Unde batur loqui ad injuriam legis,imo ad destructionem,
superius Quicunquc bapli-Mi sumus in Clirislo Jesu,
:
,
poterat aliquis dicere ergo lex peccatum est.ldeo-
:

in morte ipsitis bapti'Mli sumus.Kam sciendum quia que sibi qua!;tionem proposuit, dicens Quid ergo ;

multumseofrenditdiabolusetfefellit,dumGhristum dicemust Le.v peccalum estl Ac si diceret Non est :

innocentem occidit ;dum enim eum qui nihilmorti ita, ut dicitis. Non enim propterea lex mala, quia
debebat indebitffi morti tradidit,omnesquos debito malum,
jj id est peccatum demonstrat,quia non om-
mortis tenebat amisit nis res id ipsum est quod osteudit.Et hoc est quod
Vt sitisallerius qui e.vmortuisrcsurrc.vit. Sicu[ mu- dicit, absit. Ut autem ostenderet legis vigorem et
lier, mortuo viro, absque fornicationis crimine quare data sit,adjecit : sed peccatum non cognovi, nisi
transit ad alterum, ita, cui lex exstinguitur, libcr per legem.Yi.ie quaerendum estutrum delege scripta
transit ad gratiam Evangelii,ut sit aIterius,Domini
loquatur,an de lege naturs.Quod autem de lege na-
scilicetJesu Christi, qui ex mortuis resurrexit. tura3 loquatur.nullus dubitat. Polest etiam de lege
Ut fructificemus Deo.Ueo fructificat quinonsolum
(231) scripta intelligi, nam unum sunt quod enim
;
fructus boni operis, (230) exemplo prffibendo alios
prohibet hsec et illa,id est,quod tibi non vis alii ne
essemus w carne^etc.Qusrendum
sedifieat. Cit?n enitn
feceris.Si autem idem sunt, quare lex (232) scripta
cst quare Apostolus se suosque successores dicit data cst? Scilicet.quia lex natur;ejam defecerat,et
(230) Ibi partic, sed etiam, vel jBquipollentem (231) In autog. loco scripta, legitur scriptura.
addendam putarem, ne ita imperfectus sensus (232) In autog., ibi pariter legitur tcc scnptura.
evadat.
191 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI m
liberum arbitriiim pene fiierat anniillatum(233).Ho- A in (237) parva setate fuit, et quid agendum quidve
mines ergo, quandiu in parva retate sunt, et quid non esset ignoravit, quasi deerat si lex naturae ;

agendum quidve non sit, ignorant, quasi de-

(234) ideoque peccatum nesciebat. Potest intelligi et de
est illis lex ; et ideo peccatum quasi deest illis.Hanc legescripta. Nam,quamvis octava die circumcisus
igitur legcm nescit infantia, ignorat puerilia. Hinc sit,et qu,-edam alia legis sacramenta susceperit.quid
cst quod puer maledicit patri et matri ;
percutit pa- tamen illa significarent ignorabat.Unde quasi sine
rentps,nec lanien eiimputatur, quia deest lex.Sed legevivebat.Congruentiustamenitaintenigitur(238):
quis hoc invenit ? Sapienlia.Nunquid ergo mala cst Ego autcm vivebam sine lege aliquando, id est, in
sapientia, quaj hoc invenit ? Absit. Verum ipsa sa- variis concupiscentiis constitutus ; sive me vivere
pier.tia saepe per cognitionem vitiorum atque virlu- putabam.
tum sibi invenit mnlum, dum sequitur malum. Sed cum (239) venit mundatum, peccatum levixit.
Niim roncupisrentiam nescieinim, iiisi ic:v dicercl : Quid est,rcvixit ? Apparere,scntiri,rebcllare ccepit.
Nnn concufiisces. Nota quia non ait, concupiscebam. non ait, vixit, sed revixit in primo
Et, quia (240) ;

sed concupiscentiam nesciebam, tanquam diceret : enim homine per transgressionem legis natura; vixit
Eratquidem concupiscenlia,et ego concupiscebam, peccatum.et cumdem primum captivavit,deinde in
sed naturale bonum esse putabam mox autem ut ; t» cunctis prcEvaricatoribus revixit.
lex mihi coepit dicere Non concupisces, intellexi
: Ego autem mortuus SH?».Quare se raortuum dicit?
non csse naturale bonum, sed accidens malum. An non in carne erat ? Erat utique,quoniam in car-
Magnuni ergo bonum lex, quae praecepit non esse nis fragililalc manebat sed mortuura se dicit,quia
;

cnncupiscendum sed hoc ejus viribus implere non

;
manifestus pra;varicator factus est. Mortuus sum,
possum. dicit, id ost.mortuum me esse cognovi.quia sciens
Occasione auiem acccpta, peccatiim per mandutum peccavi. Quanto enim quisquo sciens peccat, tanto
operutitm esl in me omnem concupiscentiam. Oe qua atrocius punietur.
occasione dicit ? Scilicet rationalis ^etatis. Homines mandatum quod erat ad vilam,
Et inventum cst mihi
enim quandiu in parva ffitate sunt,et quid agendum hoc esse admorfm. Notundum quia non ait, datura
quidve non sit nesciunt ;deest illis peccatum,cum- est,quia secundum mandatum.non ad mortem,sed
que veniuntad rationabilisaetatisannos,quoscientes ad vitam datum est. Ait itaque, inventum, ac sidi-
peccant eo atrocius punientur.Ideoque ait Aposto- cat Mandatum quod custoditura poterat esse ad vi-
:

lus ; occasione accepta, rationabilis scilicet mtatis, tam,non custoditum inventum est raihi ad raortem :

quasi diceret : cumque veni ad rationabilis aetatis an- ejus quippe transgressio gignit mortem.Unde con-
n08,ccEpi concupiscere.sed non omnia;ut autem lex sequenter adjecit : Nam peccatum,occasione accepta
mihidixit: A^onconcu/jMCMjpeccatumconcupiscentiaj '
per mandatum, seduxit me, et per tllud occidit. Qua
quod prius in me crat.quamvis nescirem.per man- occasione ? Rationabilis utique aetatis. Et apte ait,

datum legis quod concupiscentiam(235'iprohibebat, seduxit tanquara diceret : peccatura,accepta occa-

operatum est in me omnem concupiscentiam,quia sione rationabilis aetatis,suscipiens pretium oarnalis
fecit me prajvaricalorem legis:unde inventus fui in delectationis fefellit me, et per illud occidit, dum
oraniumrerumconcupiscentia.HincbeatusAugusli- mandatum legis raetransgredi fecit.Et,quia poterat
nus dixit :« Minor orat concupiscentia,quando ante aliquis dicere : Ergo mala est lex quaj suo mandato
legera securus peccabas;nunc autera.oppositis tibi hominem occidit.extemplo inlaudem ejus exsilivit,
obicibus legis, fluvius concupiscentiaj frenalus est, dicens : liaqiie lex quidem sancta,et mandaltim san-
nonsiccatus^quaiteducebatobicibusnullis^obruitte ctum,et justum,et honum.Lex sancta cst,quia obser-
obicibusruptis.Concupiscentiatuaminoreratquan- vatores suos sanctos cfficit.Similiter etmandatum,
dotuammovebatlibidinem;omnisest,quandotrans- quod sua sanctitate.justitia et bonitate suos obser-
cendillegem.Visnossequammagnasit?Videquidru- vatores sanctos, justos et bonos reddit, et prscipit
pit.Non concupisces non ; homo dixit,r)eus dixit,etc.)> non esse concupiscendum.Rursus aliquis dicere po-
Sine iege enim peccaium inortuum erat. Quid est. terat bonum ergo legis mandatum tibi factum est
:

mortuum erat ? Latebat,non apparebat ;

quasi igno- D malum ? Hunc prceveniens,subjungit Quod ergo bo- :

rantice tenebris sepultum jacebat. num, mihi factum est mors Quasi diceret Non ita '/
:

Ego autem vivehnm, sine iege aiiquando. Quid est est, ut asseris non enim boni mandati, sed meo
;

quod se aliquando sine lege vixisse dicit ? cum alibi vitio morior,dum mandatum legistransgredior.Lex

dical Quasi Israelita eram, Hebra3us ex Hebraeis,

:
quippe non est mors, sed legis transgressio gignit
ex semine Abrahc-e et tribu Benjamin, octava die mortsm, et hoc est quod infert absit, :

circumcisus(236),non est contrarium quandiu enim ;

Sequitur : Sed peccatum, ut appareat peccatum,_

(233) Scilicet propter ignorantiara eorum quae epitethon hoc parva in autog. reperire fuit,semper
licerent, vel non. prava scriptum adinventum fuisse.
(234) Autog. Quid vero. (238) Textus hic hac vice.hocque loco ita scriptus
(23.5) Autog. concupiscenlia. invenitur Eyo aus. l. a.
:

(230) Ad Philip. lu, 5. Circumcisus octavo die, e.v (230) Vulg. venisset.
genere Israei. ilc irihu [Seujamin, Hchrasus ex He- (240) Forlasse quare c\im puncto interrogationis
bra-is. secundum icgem Pharisieus. post verbum rcvi.mt.\Q\ ita more indioativo,_et ecce
(237) Ul usque ad scrupulum serviam,
veritati 9Mia,eto.,Alioquin minus absolutus sensuB videtur.
obiter hic dictum sit, quoticscunque usque adhuc
193 EXPOSITIO IN 15PIST0LAS PAULI. IN EPIST. AD UOM. VM
pcr lionum niiki opcrulum esl mortcm. Ilio animaJ- /^
Hoalus vero Augustinusitaexponit : Ff/.)nutem{2'i^)
vcrtoiiduin, quia non ail, uL sil, sed ul appaiuat carnalis suni vcnuudalu.i sub peccalo,iii esl, peccans
taiiqiiam. (iiceret. Erat ppreatuin, scd non apparc- prelio carnalium voluptatuin.
bal, iil autein ap|iareat peccaluni, perbonuni legis Quod cnim operor non inlclligo.Quomoiio non in-
mandatuin operalum est milii mortcin : dumcnim oper:itur ? Aut, quis opfraripotest, quod
lelligit, si

mandatum transgredior mortem ineurro,et pecca- non intelligat? Itaergoaccipiendum csl: quod enim
tum magis manifestatur. Ul fial su/ira modum pec- (246) operor, non intellir/o, id cst non approbo, non
calum (2-'d) pcccans pcr manda{Mm. Quomodo lit desidero non laudo, nnn niihi placet sic enim ;

peecatmn supra modum peccaus per maQdatum dictuin est,sicut iJoiniuus in Kvangelio dicit: Sescio
Quia, quo aliquid in Jcgc prohibetur,oo ardentius vos (Matlh. XXV, 12), id est, noii approbo. Aliter.
amaturet maudatum minuscustoditur.Ucatus vero Quod operor, non intelligo : id est, legis praicepto
Augustinusdicit,pcccatum fieri supra modum peo- parerc cupiu sed meis viribusimplere uocpossum.
cans per mandatum,quia non solum pcccatura est, iVon (247) enim f/uod volo, hoc ufjo. Id est, nolo
sed pr;cvaricatio (212) ; minus enim esl peccatum ooncupiscere,sedconcupisco.El hocest qaod sequi-
dum sinemandatoquis peccat cum vero secundum ; lur (2i.S) Sed iiuol odi, iilud jacio. Id esl,
: nulens
(243) mandatum, modo excedit. (2ii) Scimus enim concupisco. Aliter. iSon quod volo, hoc atjo,sed quoU
quia le.t spiritalis esl. Lp.x spiritalis est spiritalibus " odi, illwl facio ; id csl.in malo,quod abcsse cupio,

carnalibus vero carnalis. Illis enim spiritalis cstqui vocatus (2-19) invenior.Poterant itaquc aliqui suspi-
eam, spirilaliter tractant et custodiunl ; carnalis cari etdicere Apostolumusque ad peccaluni venisse
vero illis qui oam carnaliter intelligunt ct implent. ct peccasse.ldcoque subjungit: .S"i autcm quod nolo,
Quod autem eis carnalis est, non ejus, scd illorum itlud facio, conscntio lciji, quonium bonu. Sed, quo-
cst culpa qui ea carnaliter utuntur. modo legi consentiebat,si quod nolebat agcbat? Vi-
Ego aulem carnalis sum. Quid est,quod se carna- delicot,quia lcx bona, et voluntas ejus bona.Etest
lemdicit,cumsuperiussesuosqueadjutorcsnonesse sensus cum lex praicipit Non concupisces.et ego
: :

in carne, sed in spirilu di.xerit Quapropter scien- .' noloconcupisccre dum hoc volo quod lex vult,mea,
;

dum quia in earnc non crat.qu&niam in spe carna- et legisuna nionsfratur esse voluntas. Aliter Lex :

lium rerum non conridebat,sed,carnalissum,dicit, . prEcepit non concupiscere, ego autem concupiscc.;
id est, mortalis. Quod ulique si diceret, recte om- sed quia rursum lox dicit post concupiscentias :

nino diceret. Sive, carnalem se quia in spe dicit, luas non eas, et a voluptatibus tuis avertere dum ;

futurae rcsurrectionis carnalis absque ambiguitate concupiscentiis resisto, et voluptates meas non
confidebat. Vemuulatus suh peccato. Quid est, quod
sequor, raea et logis una probatur csse voluntas.
dicitse venundatum sub peccato cum jam redem- C Nunc autem jiim non ego operor illud. Notandum
ptus esset ? Venundalum sub peccato dicit quia quia noii ait Ego autem non operor illud,se(i,nunc :

in carnis fragilitate manebat, quam primus homo autemjom non ego operor illud, quod dicto ostendit
incurrit Dei transgrediendo praceptum. Accepto quia,quandiu sub lcge erat,libenler concupiscebat;
enim carnalium voluptatum,se diabolo sub-
pretio postquam vcro redemptus cst,divina gratia adjiitus,
didit et venundatus sub peccalo.oranes venunda-
; etsi concupiscobat, tatnen fortiter resistebat. Ait
tos genuit in qua venundatione omnes manent
: crgo ; nunc autem, id cst, divina gratia liberatus,
etiam post Chrisli baptisma. In baplismate enim, non ego operor illud ; id est, nolens pecco. Potorat
licetpeccata lasenturcarnistamen Iragilitas manet ad ha;c aliquis dicere quis ergo operatur ? Unde :

usque ad diera resurrectionis. Christus igitur ab confestim adjecit sed,quodhabitat in me,peccatum.

:

utraque venundatione redemit, anima; scilicet et Peccatum dicit carnis fragilitatem inquam priraus
corporis. Unde pulchre Redemptor dicitur ; a ve- homo incidit propter peccalum.Rursus objici pote-
nundatione namque animee liberat, cum in bapli- rat : nndequodnontu opereris,sed peccatum
scis
smatc peccata relaxat a corporis vero redimet
; quod Undo confestim subjunxit:Scio
in te habitat ?
cum nos a mortuis resurgere faciet.De hac redem- enim,quia non habilai bonum in me ; et,ne dubium
ptioue alibit dicH:.idoptio}iem ftliorum Dei e.vspcclan- esset quod ait, in me, exposuit : hoc est, in carne
tes, redemptionem corporis noslri [Uom. viii, 23). mca. Nam velle adjacet niilii, perficere autem bonum
(241) In Vulg. non peccaium peccans, sed peccans litterarum scriptus est, ita quod enim o. n. o. :

peccatum inverso ordine legitur. (247) Vulg. itahabet non enim quodvolo bonum :

{2i2) In Propc.sit. huj. ep. ibi ubi non est lex, : hoc facio.
nec prxvaricalio. (248) Vulg. ita sed qund nolo milum,hoc ago-
:

(243) Partic. per, qua; perperam.imo contrasen- Verbumistudiwn/wj) in Autog.,non omnino

(249)
sum jacere videbatur,qu8eque inter verba secundum clarum prim.o enim duM littera; aliquantisper, et
;

et »iiinrfa<um jacebat, expungendam putavi. meo judicio, d.ita opera. obliteratae sunt,inter duas
(244) In Autog. marg., cap. XVIII. vero seqiientes litteras c,a, aliquanto altius lilterao
(245) In Autog. testus hic,ut-et alii supra, com-
pendiose scriptus ita legitur: ego autcm c.s.u.s.p.r. inspicitur, ita : Voc tus. Forsitan non vocatus, sed
litlerasscilicetprimasquinque, utpote initiales ver- coactus legendum.quod majoremlucem ex his quse
borum textusfacilemihifuit interpretari ;ulti-
citati legentur ad repctitionem hujusce textus pauloinfe-
mam vero r., cui bono scriptam dixerim. nescio. rius pnsitam desumet, cum scilicet coactus concu,
(246) Textus hic, Kque ac supra. ope initialum pisco clarissime scriptum habebitur.
195 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 196

non invcnio. Notandum quia noa ait, facere, sed A. auiem scicniix boni ct mali non cuviedei-ci {Gen. ii,

ppi-ficero quasi diceret : adjacet velle, id est,nolle IS, 17) tunc enim; coepit essc iste conflictus. Cur
concupiscere; adjacet facerii, id est,concupiscentii8 autem illa mala, id est, membrorum et peccati lex

resistere.sed non adjaoet perficere^id est, sine con- dicitur ? Quia legitime factum est ut, homini qui
cupiscentiis esse. Cur ergo hoc mandatum est da- noluit obedire Deo suo,non obediret caro ipsius.Ex
tum, si perOci non potest ? Quia, etsi in hac vita poena quippe peccati descendit.Et est sensus : Con-
sine concupiscentia vivere non possumus: Quoniam delector emm legi Dei secundum interiorem hominem
corpus (juod corrumpiCur, agcjravat animam,et depri- (251) Condelector legi Dei secundum hominem, id
mit terrena inhahilatio sensum muLla cogilanlem est, nolo concupiscere. Video uulem aliam legcm in
(Sap. IX, li), perficietur tamen in futuro, cum eri- membris mcis, repugnantem legi mentts mex, et ca-
mus Deo et angelis sociati. Ut autem ostenderet ptivantem me in lege peccati, qux est inmcmbris
quomodo perficere non inveniret, adjecit Kon : meis, id est, coactus {252} concupisco. Captivantem
enim quod volobonum, hoc ago sed quod nolo malum dicit, captivare volentem, vel certe ad exteriorem
hoc /acio. Sed,quod est malum quod nolens agebat? hominem refertur, qui quotidie corrumpitur. In eo
Concupiscere. Sicut et bonum, quod volens agere sane quod homo secundum interiorem hominem
non poterat,est sine concupiscentia esse.L nde bea- legi Dei condelectatur, magna Dei miseratio osten-
'
"
tus Augustinus Quod-1--1 —^
nolo malum, hoc ago,id
:
„„.
:j est, 1
— 1
ditur ; exterior enim homo quolidie corrumpitur ;

concupisco sed non vincor, quia malae coacupis-

;
interior vero divina miseratione inspiratus proficit
tiae non assentio. Idem vero B: Augustinus dicit, et innovatur de diein diem.
quia malum quod agere nolebat et agebat, libido Infeli.r ego homo !Quia viderat Apostolus hoc
cral.Do quo malo alibi dicit Datus esl miln slimn- : bellum sibi inesse, quaerens reFugium,nullum in se
lus carnis mcx, angelus Salanx, qui me colaphiiet reperire potuit ; ideoque exclamavit Infelix ego :

(II Cor. XII, 7). Libidinem quippe suis viribus vin- homo ! Infelicem se dicit, propter carnis fragilita-
cere volebat;sed quia non potuit,idcirco e.xclama- tem, in qua manens, etiara nolens concupiscebat.
vit: non enim quod volo honum, etc. Sed,cum omnes moriantur, tam boni quam et mali,
Si autem quod noto illud facio id est c.oactus (250) pii et impii,quod manifestatextremus dies illorum;
concupisco -^jam no)' ego operor illud. Quod dicit quid sibi vultquod Apostolus subdit: Quis melibe-
jam superius accipiendum esl.Etquia poterat dici: rabit de corpore morlis hujus ? Et hoc pro ma-
quis ergo operatur ?subjunxit : sed,quod habitalin gno (2.53) gratias Dei tribuit. Sed notandum quia
me, peccalum, id est, carnis fragilitas hanc enim ait tantum, rfe corpo?'e ;
non mor/w verum addidit,
voluit peccati nomine designari hujus. Mali enim,etsi liberentur de corpore mortis
Quid vero est quod Apostolus nunc se non ope- C hujus, tamen revertentur ad corpus mortis hujus.
rari, nunc se operari dicit, nisi quia operabatur quoniammortuiad supplicium deducentur; cumque
concupiscentiis resistendo ? Operabatur fragilitate resurrexerint, etsi iminortalia corpora recipient,
non operabatur voluntate ; operabatur carne, non tamen oorruptibiIia,cum quibus sine fine crucien-
operabatur mentc. tur. Soli ergo electi de corpore mortis hujus libe-
Invenio igilur legem, voleiiti mihi bonum, Jacere rantur, quoniam,dum moriuntur, ab hoc contlictu
quoniam malum mihi adjacet. Et est sensus mihi : liberati, ad gaudium transeunt,et resurgentes.cor-

volenti facere bonum, invenio legem bonum. Lex pora incorruptibjlia et immortalia recipient, cum

enim bonum est, quia bona praedicat. Sed hoo bo- quibus sine fme laetentur.Igitur unum solum gratis
num meis viribus implere non possum, quoniam Dei (254) refugium invenit, ideoque subjunxil^jra-
malum mihi adjacet, id est, carnis fragilitas ad lia Dci , ac si diceret : Non meis viribus, non mco
malam concupiscentiam cogit. Et quia obscura oonatu, sed Dei miseratione liberabor. Et pulchre
erant qu» dixerat.quasi exponens,subjunxit -.Con- subjungit per Jesum Christum Dominum nostrum,
:

deleclor enim legi Dei, etc. In quibus verbis notan- quoniam, sicut per unum mors, ita et per unum
dum quia quatuor legum facit Apostolus mentio- resurreciio mortuorum; sicutenim in Adamomnes
nem : Dei, mentis, peccati et membrorum. Hs n moriuntur, ita in Christo omnes vivifioabuntur.Igi-
autem quatuor duae sunt nam lex Dei et mentis ; tur, quasi dioeret aliquis : quae est haec mors, (pro
una est membrorum et peccati similiter una.
;
qua tantiim a corpore liberari desideras ? Continuo
Sed quando orta; sunt hfe leges ? Scilioet, cum addit : Igilur ego ipse mente servio legi Dei, earne
primus homo in paradiso legem Dci transgressus aulem, lcgi peccati, haec est morsl (255). Quod dicif,

est ; Ul de omni ligno paradisi comederet ; de ligno ego fpse.intelligendum est,ego et non alius : praevi-

(250) Coactus fortasse legendum etiam in supe- (253) Epitethon magno truncum sensum sinere
riori nota, ubi ad hunc eumdem textum non om- videtur. Ex his igitur quc-e sequuntur arguere est
nino clare vocntus legilur. addendum substantivum nomen fortasse beneficio,
(251) In aulog. quatuor verba haec post notam vel potius refugio, juxla id quod inferius habetur :
ita soripta sunt compendiose. e. l. d. s. h. igitur unum solum gralix Dci rcfugium invcnit.
(252) En iterum repetita eadem verba, per quoe (254) Conler verba ha;c curn nota superiori.
confirmatur intelligentia expositionis unius ex notis (255) Haec verba, in margine inferiori autog. le-
paulo superioribus ad verba vocalus invenior. guntur.
197 EXPOSITIO IN EPiSTOLAS PAULI. — IN EI-IST. AlJ IIOM. 198
dit enim porSpiriluin sanclum, futuros h.Drolicos, \ •Juaro autom impossibilc ossol, oslcndit cuin sub-
qui liicoront ntilurani aninin! ossc a Dco, carnis ililiir : m 7M0 inlirmabalur per earnem. Jiibcbut
vero a principn tenDbrarum; idooquo ait, ego ipse, eniin.sird non ndjuvabat; innrinn prteceptn dabat,
tanquam illcorct : non esl ul asseritis; non enim SPfl non sanaliat. 1'er carnem vero dicit, per carnis
dua: ct conlrari.p in nio snnt naturiu, una a I)eo, intplligpntiam ; iniin lox spirituliler intcllectu ea-
altera a tcncbraruin principc, sod ego ipso, unus deni cst ct gralia Evungelii.
ideniquo liomo carno sorvio iogi peccali, scilicot Dcus Filium suum mittens in simililudine (2.511)

concupiscondo; mcnle voro, lcgi Dei, id est, con- carnis peccali. Oicendo suum, ostendit quia el
^
cupiscentii» resislendo. priusqnain niitteretur rilius erat. Et nota quia non
Polcrat ad Ikhc uliquis diccre : quiii carne legi ait In carnc pcccali, scd in simiHludine carnis pcc-
:

peccati servis, prnptor hanc servitutom uliquid cali : I''ilins eniin Dei vcnicns, non carnem peccati
damnationis acquiris, an non? kleoquc subjun.xil : de Virgine, sed similitudinem carnis peccati sus-
(250) (Cap. VIII.) Nihil cryo (257) nunc dammlionis ccpit. In carne quippe peccati, mors simul est et
est iis, qui sunl iii Chrislo Jesu, elc. Ao si dice- peccatum; in similitudine vero carnis peccati,
rot : mihi damnalionis est noc solum
(258) nibil : sola mors qiiam Dominus pro nobis pcrtulil, niil-
raihi, sod et omnibns qui sunt in Chrislo .Jcsu, j, lum oninino habens peccatum; unde Petrus apo-
qui non sccunilum carncm ambulanl. Illi secundiiin slolus : Pccciilum non fccit (/ Pelr. 11, 22), etc.
carnem noii arnliulant, qui, elsi concupiscunt, con- El de peccato dumnavit peccalum in carne. Qiiid
cupiscentiis tamen lortiter resistunt, et idcirco in sibi vultquod uit, depeceato, cum [•etrus dicat,quia
Christo Jesu sunt; quique, etsi ante baptismum, pcccatiim non fccit?Sed sciendum quia mos fuil in
concupisconlia; pr.-cbuoruntconscnsum, aut aliquod Vctori Testamento ut ornno sacrillcuim pro peccato
llagitium commisorunt, per sacramentuni tamen peccalum diceretur. Tale sacrilicium factus est
baptismi lavacrum rcgencrationis totum in eis
et Doininus, cum seipsum pro nobis in ara crucis
deletum est, ideoque nihil est cis damnationis. Et obtulit. Unde idem Apostolus alibi dicit Eum,qui :

tanquam qua;reret aliquis quomodo a damnatione [non (200) noveral peccatum, peccalum pro nobis fecit
1

Hberatus sit, addidit : Lcx enim spiritus vitx in {II Cor.v, 22), id cst hostiam pro peccato. De carno
Chrislo Jesu lihcravit me a lege peccali et mortis. ergo, qiiam de Virgine sine peccato sumpsil, nun-
Ecce Apostolus tertia; legls mentionem lacit. Sed quam peccando, omne in nobis peccatiim damnavit,
quc-e est hajc lex spiritus et vit;e? Ilcec esl lex lidci cum eam (201) pro peccato Patris sacrificiuni fecit.
el misericordia;; le.x hsc est gratia; Evangelii, quie Ad quid peccatum damnaverit, aperitur cum
ideo lex vitx dicitur, qui a morte liberat ; le.v spi- subditur : Ul juilificatio legis impleretur in nobis.
rilus, quia vivificat. Quomodo autem hfec lcx a C Justificationem lcgis dicit spiritaleni in lege intel-
lege peccati et mortis liberat? Scilicet per baptis- ligentiam. Justificalio ergo legis in nobis impleta
mum remissionem omnium tribnendo peccatorum ;
est,cum legcm spiritaliter intelligentes, per lava-
liberat etiam a lege quoniam
corpore;o moitis, crum baptismi et gratiam sancti Spiritus justificati
sancti, etsi in corpore maneant, per spem a morte sumus. Et ne dicendo, in nobis omnes comprehen-
carnis jam liberati sunt, quia quandoque resurre- disse videretur, addiditQui non sccundum carnem :

cturi sunt. Et, quia lex EvangeliCc-e gratias neminem ambulamus, sed sccundum spirilum, de quibus paulo
liberal, nisi per Christum Jesura, ideo ait : Spiritiis superius dictum est.
vitw in Cliristo Jesu. Qui enim secundum carnem sunt qux rarnis sunt
Ut autem ostenderet
quomodo id factum sit, ad- sapiunt. Secundum carnem sunt qui inimico vicem
jecit nam quod impos.^iibile eral legi, etc. Ecce
: reddunt, alicna rapiunt, sua non largiuntur et
et
Apostolus jam quartco legis mentionem facit. Sed alia his similia agiint; ideoque quee carnis sunt
qu* est h,TC? Nunquid lex mentis aut membrorum scntiunt; e contrario, illi secundum spiritum sunt
atque peccati ? Non utiquo, scd
factorum et qui ista non agunl, sed, Spiritii sancto adjuvante,
lcs
operum lex htec est quK populo Dei per Moysen
; terrena despiciunt, et coelestia appetunt, de quibus
data est in monte Sina, de qua superius le.v pu- q subditur Qui vero secundum spiriimn qux sunt
: :

dem sancta. Quid ergo erat huic legi impossibile? spiritus sentiunt. Caro enim de terra facta est; spi-
ut suum auditorem obedientein et perfectum face- ritus de ccolo datus est, et idcirco singula sua loca
ret, quoniam lex h;ec neminem ad perfectum addu- requirunt. Unde si contingat ut caro a spiritu supc-
cit.Hinc beatus Augustinus dicit, quia huic legi retur, totus homo dicilur spiritalis; at si spiritus
impossibile erat liberare a lege peccati et mortis. a carne, totus vocatur carnalis. Natn prudentia
(256) Hic incipit Vulg. c. VIII. verbum ergo etiam in Vulg. aliisque textibus legi;
(257) In Autog. verbum ergo hujusce textus si- verbum vero ncc nuspiam.
gnatum est eo signo, quod expungendis verbis sub- (258) In Autog. marg. D. 17/. //, p. P.
esse solet. Supra ipsum autem scriptum legitur ver- (2.59)Vulg. simililudinem.
bum nunc. Post verbum vero cst, ante alterum quod (200) Delicit partic. non autog.
subsequitur iis, legitur nec; quod similiter subsi- (201) In autog. legitur ea; sed eam, id est CHrnem
gnatum est eodcm signo, quo verbum crgo expun- legeudum putavi.
gendum denotatur, lllud tamcn notandum, scilicet
 199 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 200
carnis, mois est (262). Prudentia carnis propria est A non contemnatis, neque pro parvo ducatis Spiritum
terrena diligere etcoclestia despicere; et idco mors Christi h;tbero,quoniam aliter ejus esse non potes-

csse dicitur, quoniam morteni ingerit. 1'riulenliu, tis. Spiritus Christi idern est el Spiritus Dei, quo-

vero spiritus, vila el pa.x. Prudentia spiritus est niam Patris, et Filii unus est Spiritus. Illi ergo Spi-
temporalia contemnere et ajterna appetere. HcTC ritum Christi habent, qui Christum diligunt, et
priidentia vita dicitur, quia vitam confert; pax ejus praecepta custodiunt; ideoque Christi sunt,
vero, quia in pace quiescere faoit. Nam, quamvis quoniam Chrislus in eis manet. Ipse enim dicit :

multa temporalia damna sanctis ingerantur, tamen, Qui ditigit mc ^266), mandata mea servabit, et Paler
dum temporaiia cuncta despiciunt, in pace quies- meus diliget (267) eum, el ad eum veniemus et man-
cunt. Vel, pax dicitur, quia ad cognitionem veraj sionetn apud eum faciemus {Ibid.). Ubi autem manet
pacis, quse Christus est, pcrducit. Pater, et Filius, ibi et amborum Spiritus sanctus.
Qiioniam sapicnlia carnis inimica esl Deo. Sapien- Qui vero male resistunt, malediccnti maledieunt et
tia carnis eadem est ct prudentia ejus qurc. quia cuncta hiijusmodi agunt, Spiritum Dei iion habent,
Dei prseceptis non obedit, sed ejus mandatis contra- ideoque non sunt ejus. Unde restat ut sint alte-
dicit,inimica Deo dicitur, quoniani, sicut ipse in rius, id est diaboli, quia cujus opera quis facit cjus
Evangelio dicit, «!'gi«'srf!7i(7z7»?(e, mandata mea(263) t% filius appellatur.
servabit {.loan. xiv), 23); ideoque lci/i Dei non suhjici- Et ut ostenderet Apostolus quantum munus sit

/ur(26i). Charitas quidem legi Uei subjicitur, quia Christum habere, subjecit : Si aulem Christus in
lex Dei esse probatur; cupiditas vero, quoe cst sa- mortuum est pvopler pecca-
vobis est, corpus iiuidcm
pienliacarnis, non Subjicitur, quori.-i-.^, si ex altera rim, etc. Ubinolandum quia non ait, propler ter-
parte videat justitiam et aaquitatem, ex altera com- renam fragilitatem primus enim homo non ideo
;

modum terrenum; magis hoc adipisci desiderat morluus est, quia de terra; pulvere factus cst, sed
quani juslitiam et a;quitalora servare. quia peccavit.Talis namqueaDeo plasmalus est ut,
Sod quid est quod subditur nec envn pole.U? : sinon pcccaret, ad angclorum dignitatem, etiam
Nunquid non potest homo subjici legi Dei? Potest sine morto, transiret. Liberum quippe arbitrium
utique; sed prudentia carnis non potest est enim : illi concessum est ut, si vellet, non peccaret, imo
mentis corruptio et vitium, non a Deo creatum, sed peccare non possct. Quoniam, cuni prsdestinato-
a diaboloinventum; homo vero sanarivitio potest. rum numerus esset impletus,ipsecum omnibus qui
Verum quid est qui autem in carne
quod subditur : ex eo crearentur, ad angelorum soliditatcm (268)
sunl, Deo placerenon possunt? AnRon et Apostolus transiret sed, quia magis elegit peccare (269),
:

et Romani in carne erant? An non omnes sancli mortuus cst, et onmes, quos genuit, mortuos ge-
martyres in carne posili Deo placueruntPSed scien- ^ nuit; ideoque ait Apostolus Corpus morluum csl :

dum quia illi carnem portabant; non portabantur a propter peccatum 1270). Notandum
est etiam quia
carne. In carne vero illi sunt, qui opera carnis fa- non ait morilurum, sed mortuum, quoniam, etsi
ciunt,qui carnalihus voluptatibus oblectantur, et corpus uniuscujusque vivere videatur, jam tamen
idcirco Ueo placere non possunl. Ne ergo scandali- mortuum est, quoniam in eo necdum innovato per
zarentur liomani, pulantes Apostolum dixisse illos resurrectionem, peccati meritum,id est mortis ne-
solum Deo placere, qui jam occubuerant, idcirco cBssitas manet.
subjecit, volens eos ad meliora incitare : Yos aulem Spirilus vero vila (271) propter justificalwnem.
in carne non eslis, sed in spiritu. In spiritu sunt qui Justificationem illamdicit quK in baptismo cclebra-
opera bona, non suo, sed sancti Spiritus adjutorio tur. Anima enim alicujus fidolis in baptismo relaxa-
implere posse confldunt. Ideoque subjunxit .S; : tis peccalis, per gratiam sancti Spiritus vivificatur,
tamen (263) Spiritus Dei habitat in vobis; id est, si ideoque vita est. Sed poterant Romani ad haec di-
Spiritu Dei agitamini, si Spiritu Dei docemini. cere Ecce Spiritum Christi habemus, quod mani-
:

Igitur, ne Romani pro parvo ducerent Spiritum festatur ex iutegra et catholica lide qure in nobis
Dei habere, subjunxit Si quis aulem Spiritum
: est. et ex dilectione justitias, quid erit de (272) illa

Christi non habet, liic non est ejus ; ac si diceret : D carne moriali,et de lege qua; est in membris nostris
(262) In autog. marg. c. XIX. (266) Vulg. sermoncm meum.
(263) Vulg. non mandala mea , sed sermones (267) In autog. diliyil.
mcos. (268) Soliditatem, id est vitam Kternam, immar-
(264) Vulg. non est stihjerla. cescibilem, et hoc sensu solidam, nisi fehcitalem,
(265) Sunl et alii textus qui, locos; lamen, habent vel solidilatem scrilii dcbuisse alii judicent, ubi ta-
si quidem; qua; cerle lectio magnam differentiam men sodidilatem clarissimc legitur.
parere posset. Adverbium enim tamcn conditionem (269) In Autog. peccare, ruerc legitur.
indicat, sire qua in spiritu non esse posse Romanos (270) Ibi perpcram repetits leguatur initiales
assereret; adverbium vero si quidcm, si separatim, littera; hujusce textus ita : m. c. p. p.
id est diviso si a (/Jiirfem sumatur, idem etsi minus (271) Vulg., loco vita, legit vivit; sunt tamen et
arcte, significare posset; non ita vero, imo diver- alii textus, in quibus legitur vila est,
sum omnino sensum si unitim
sortiretur textus ; (272) In autogr., loco dc legitur die, quod sane
siquidem legeretur, quod absolutum sensum face- optime iegi posset, si proepositio de, qu» deest ante
rct, id est Romanos in spiritu vere positos esse, si- verbum carne adderetur.
quidem, id est quia Spiritus Dci habitaret in eis.
201 EXPOSITK) IN KIMSTOLAS 1'AULI. — IN EPIST. AU IIOM. 202
repugnans legi mentis noslr.-B? Ut ergo oslonHat A <?" forniciUioncm, olc. (Col, iii, 5). Ilii apiritu rucla
Apostolus magnum donum rcdcinplo homini esse curnis morlilicanl, qui, Spirilu operante,sancto
collatum, respondit ad hwc : Quod si spiritus ejus vitia ct pcccata in semetipsi» c.xstinguunt, et cor-
qui suscitavit Jcsum a mortuis, hahitat in voliis, qui pon siia castigant, et in servitutem redigunt
suscilavil Jcsum Chriitium a morluis, vivifiaihit fl (/ Gnr. IX, 21), ideoque vivcnt, non tam vita corpo-
mortalia corporu vcslrn, proplcr inhabilanlem Spiri- ris quam vita animo; cl a;tern>-c beatitudinis. Et
tum ejus in voliis. Tanquiim diccipt niagnum uti- : quasi dicerent: unde probabiinus Spiritum Dei in
que munus redempto homini cnlialum (27.S) est, nobis esse ? Subjungil : Quicunque enim Spiritu
quoniam non solum anima relu.xatM peccatis in praj- •'

Dei agunlur, ii filii sunl Dei. Et est scnsua : haec

senti vivit, sed eliam corpus vivilicaliitur et ad im- est vera probatio filiorum Doi, agun- si spiritu Dei
mortalitalis gloriam transibit.Ineo sane quod dicit tur. Spiritu Dei illi aguntur, id est, ducuntur, qui
qiii suscituvit Jesum Christum a mortuis, Douin Spiritus sancti giatia ad suai mentis compunctio-
Patrem vult intelligi non tamen ipse solus eum
; nem ad lacrymas et caetera his similia excitantur,
suscitavit, sed ct Filius, ot Spiritus sanctus, quia et ideo (ilii sunt Dci.
totius Trinitatisuna est opcratio. Et notaquianon Magna autem dignitas hominibus collata est.
aitmortua corpora, sed morlalia. Adam cnim in _ quoniam qui non erant digni ut vocarentur servi
paradiso mortalis erat anto pcccatum, quia mori Dei, tanlam polestatem acceperunt ut sint et vocen-
poterat, si peccaret; sicul et niortuus est, cum pec- tur lilii Dci (I Joan. lu, 1). Itaquc qui Spiritu Dei
cavit. Sic enim niortalis dicebatur priusquam pcc- aguntur, charitate aguntur : quoniam idem Aposto-
caverat, sicut corpus inlirmitate carens aegrotabile lus ait : Charitas Dei diljusa est in cordibus noslris
dicitur, non aigrotum. Quod si contigerit ut absque per Spirilum sanctum {supi-a, v, 3). Unde mox sub-
inrirmitatc oceumbat, aigrotabile recte dici potcst, jungit : non enim accepislis .•ipiritum servitutis ite-

et non ffigrotura. Sic itaque sancti,etsi mortalia rum in timorem (276). Nam, ut Joannes dicil
agcrent corpora,propter mortis necessitatera,in spe Pcrfccta charilas foras miltit iimorem (/ Joan.
tamen immortalia habent, quale habuit Adam anle IV, IS).

peccatum, quia spem acceperunt a Deo, et firmis- Sed quid est quod ait ilerum/ id est, sicut in
sime credunt quia resurrecturi quandoque ad an- raontc Sina, quo dicto ostenditeos fuisse sub lege.
gclorum dignitatem transibunt, ad quam primus Dicit aliquis : alter fuit spiritus in Veteri Testa-
homo, nisi peccaret, sine morte veniret. Tunc jam, mento datus populo Dei, et alter in Novo quod si :

nec mortua, nec mortalia corpora habebunt, quia, esset, nequaquam Apostolus itcrum diceret. Idem
nec mortis necessitas illis inerit, nec posse peccare; ergo est spiritus servitutis et libertatis; sed spiri-
quod tuoc (iet, cum implotum fuerit illud quod pro- C tus timoris et servitutis in tabulis lapideis; spiri-
pheta dicit : Absorpta esl mors in vicloria {Ose. xiii, tus amoris et libertatis in tabulis cordis.

14); id est, cum mortale hoc indutrit immortalitatem Sed accepistis spirilum adoptwnis filiorum ; id est,
el corruplihile incorruptxonem [U Cor. xv, 53, 5i)' Spiritum sanctum, per cu.jus gratiam fideles, di-
Igitur, quia magnura munus horaini collatura (274) missis in baptisraate peccatis, adoptivi filii Dei
ostendit : idcirco subdidit : (275) Ergo, fralres, de- quo clamamus: .ibba (Pater). Quaedam
efficiuntur./?»
bilores sumtis, etc, quia absolute ait debitores, ne exemplaria clamantem habent, quod est, claraare
quis pularet carni, addidit non carni, ul seeundutn lacientem. Expositio estergo quod in nostris exem-
carnem vivamus. Carni debitores sunt qui ejus iste, non oris aut plaribus invenitur. Glamor autem
concupiscentias sequuntur; quod quantura sit faucium est, sed cordis. Abha Syrum est et He-
malum ipse ostendit, subjungens Si enim secun- brKura pater, Graecum et Latinum. Clamamus ergo
:
;

dum carnem vixerilis, moriemini; id est, si secun-

in spiritu Abha, Paler, ciim orantes dicimus : :

dum vos ipsos vixeritis. Primus enim angelus, Pater iioster, etc. Sed quare utrumque posuit, cum
quia secundum se visit, ideo corruit. Quod di- unum sinl? Scilicet, quia prsvidit multos ex utro-
cit moriemini, non de morte corporis, sed potius que populo ad unam Christi fidem venturos. Prop-
anims vel setcrnae damnationis est accipien- n ter lapidem ergo angularem utrumque posuit, ut
dum. quffique genshaberet quoraodo in sua linguaDeum
Poterat ad haec aliquis dicere : si non carni, cui glorificaret.
ergo rei sumus? Ad hsecquasi respondet
debitores cnim Spirilus lesiimonium reddit spiritui no-
Ipse
Apostolus Spirilui, quoniam non illi rei debitores
: stro quod sumus filii Dei. Nota, quia non ait tantum
sumus, secundura quam morimur, sed secundum S/u>i/us,sed praimisit ipse, id est, in quo clamamus
quam vivimus. Hoc enira vult quod subjungit : Abba, Pater. Spiritus quippe sanctus arrha nostra
Si aniem spiritu facta carris morlificaveritis, vivetis. est,quia pignus nobis sute gratice contulit pro re
Facta carnis, dicit opera carnis, de quibus alibi : quam sumus accepturi. Ideo dicit : Ipse Spirilus tes-
Morlificate membra vestra quai sunl super lerram, id timonium reddit spirilm noslro; in eo enim testimo-
f273) Autog. collocatum. Pent.
(274) Iterum in Autog. coltocatum. (276) Vulg. iimore. Alii vero textui nostro con-
(275) Hic in Autog. marg. legitur Dom. X. post sentiunt.

Pathol. GXXXIV.
203 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 204

nium reddit spiritui nostro quod filii Dei simus, ^. tive, sed affirmative prolatum cst. Sic alibi : Pulo
quia pignus nobis suae gratiae contulit; quod utique autem (283), quod et cgo Spiritum Dei habeo (l Cor.

non conferret, nisi fllii Dei essemus. VII, 40) (284). Et item : pulo quod novissimos apo-
Igitur, quia filiis debetur haereditas patris, addi- stolos nos Deus elegerit, tanquam morti destinatos
dit : Si autetn filii, et hxredes. Filiis quippe patris (I Dicendo autem hujus tetnporis, osten-
Cor. IV, 9).

hffireditas debetur. Sed non sicut filiia hominum, dit leves et momentaneas prajsentis vitae persecu-
Homo namque filiis suis hcereditatem
ita filiis Dei. tiones, unde et piBemisit, non sunt condignx; nullo
relinquit, quam cum illis possidere non potest: enim pacto terrena crelestibus, temporalia aeternis

Deus autem filiis suis haereditatem donat, quam cBquiparari possunt. Hinc Origenes : Si omni, in-
cum illis in Eternum possidebit; imo ipse est eo- quit, tempore vitae meae talia passus fuero, qualia
rum hsreditas, sicut Psalmista dicit Dominus pars : passus est Job, non me dignum aeternse vitae bea-
hsereditatis mew (Psal. xv, 5). titudine arbitror.
Sed, ne putaretquis parvum essehaeredesChristi, Ad futuram gloriam. Dicendo futuram, perpe-
subjunxit, quod magis gaudeamus hxredes quidem
: tuam ostendit; qu;p quia verbis explicari non po-
Dei, cohxredes aulem Christi. Coha^redes Christi su- test, ideo ipse alibi dicit : Quod nec oculus vidil,

mus,quoniam corpora nostra conflgurabuntur cor- nec auris audivit qux prxparavit Deus diligenlibus
pori claritatis ipsius {Philipp. iii, 21). Nam, cum re- se (l Cor.
'
II, 9).

surrexerint, ad immortalitatis gloriam deducentur, quod subdit qux revelabitur in nobis,

!n eo vero :

ad quam Christi corpus pervenit post resurrectio- ostendit nunc esseoccultam.Unde Joannes: nondum
nem. Heeredes Dei sumus. Cohffiredes autem Christi apparuit quod sumus. Cum autem dicit in nobis, os-
erimus, cum apparuerit quod sumus. Unde Joan- tendit quia multum distabit apostolorum dignitas

nes Charissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum ap-

:
a reliquorum flliorum dignitate; quippe multo ma-
paruit quid erimus. Cum autem apparuerit, simites ei jor in illis hKCgloria revelabitur. Sed,quid est quod
erimus (I Joan. iii, 2). Unde vero similes ei simus. subditur : E.cspectatio (285j creaturx revelationem

ipse ostendit, subdons videbimus eum sicuti est

: enim ha;c creatura?
filiorum Dei exspeclat? Quae est
[llid.). Igitur, ut ostenderet qualiter ad hanc di- Aut qui Dei? Creatura sunt angeli, sublimes
filii

gnitatem perveniendum sit, addidit Silamen (211) : potestates et virtutes ccElestes, coelum, terra et
compatimur (278), ut et conglorificemur. Compatimur omnia quae Deus Pater per Filium condidit. Unde
dicit, sicut commorimur : unde alibi : Si compaii- constaf quia ipse solus, non creatura, sed Creator
mur, et conregnabimus ; si commorimur, et convive- est, a quo et perfecta sunt omnia. Non igitur aliud
mus (279). Oportet enim ut qualia Christus pertulit creaturam, et aliud filios Dei iiitelligere debemus,
pro nostra salute, talia nos perferamus pro ejus C quoniam unum sunt. E.vspectatio vero exspectat sic

amore; quod facientes, ad hoc usque perveniemus dictum est, sicut in Joanne Amicus sponsi gaudio
:

ut et simul glorificemur, quoniam ad illam immor- gaudet (Joan. iii, 29). Exspectat itaque exspectatio
talitatis gloriam deducemur, ad quam Christus creaturK, non alterius naturoe qufe non sit creatura,
pervenit post resurrectionem. sed suam ipsius revelationem. Sic enim dixit e.vs-

Sed dicit aliquis quomodo talia pro Christo

: pectatio creaturx revelationem filiorum Dei exspectal;

pati possumus,qualia Christus pro nobis passus est quasi diceret : exspectatio noslra exspectat revela-
cum desint corporales persecutores, et tormenta tionem, quae erit in nobis qui sumus filii Dei; ex-
exterius? Attamen, licet corporales desint, adsunt spectat ut appareat quod promissum est, quoniam,
spiritales et persecutores et persecution&s, adver- juxta Joannis vocem, adhuc latet exspectat, ut in :

sus qus nos semper dimicare oportet, quandiu nobisquijam sumus, manifestetur quod erimus
in carne sumus. Nemo enim incontinentiam conti- [l Joan. 111,2); exspectat qualis nunc est creatura,

nentia, et csetera (280) vitia virtutibus oppositis, quanto sit talis qualis futura est. Sic nimirum hoc
nisi cum magno labore, poterit superare. dictum est, ac si pictori (286) praeparato, et mul-
Et, ne cui (281) durum et asperum videretur pati tos colores habenti dicatur : exspectatio co-
pro Christo, ideo levigare curavit, subjungens E.ii- :
I
lorum tuorum manifestation?m imaginis ex-
stimo enim, quod non sunt coiulignx passiones hujus spectat non quod non erunt colores, vel
: alii

temporis, etc. Quod dicit existimo (282), non dubita- erunt, sed quia majorera habebunt dignitatem ; id

(277) In aliis textibus, loco si tamen, legitur si (284) Vulg. habeam.

quidem. (285) Vulg. nam exspcctatio.
(278) Vulg. sustinemus. II orf Tim. c. ii, 12. (286) Nota
perpulchram similitudinem. Occa-
(279) Vulg. si commortui sumus, et convivemus, sione arrepta observatum a lectore velim vix spe-
ibid., 11. ratum iri posse ab auctore hujusmodi saeculi
(280) Loco cxtera, in Autog. legitur conlra. Num majurem eleganliam styli, et troporum et sche-
bene legerim, lector, judex esto. matum, omnino vero sententiarum prudentiorem,
(281) Hic legilur, Dom. XI, post Pent. pulchrioremve delectum. Nug;e ctiam, et puerilia
(282) In Autog. niarg. c. .XX. verborum similiter desinentium, vel sonantium
(283) Verba pulo autem, qus in Ep. ieguntur et tunc temporis frequentissimo usu tam commen-
in Autog. desunt, quKve similitudinem phrasis et dala joca ;
quam ab hinc longe I

momentum rationis faciunt, addenda censui,

 203 EXPOSITIO IN J<:PIST0LAS PAULl.-IN KIMST. AD HOM. 206
cst in,lclirilu,lino.n imaginis. Sequitur: y<mHaU \ {Cohus. ,, 2H) ; i.l cst in hominc,<n,i omnis crcalu
enini crcalura subjedn esl non uolens, scd propter ru dicitur, iiuii (luod omnem
in bc con- crcaturam
cum qui suhjecil in spe (287). H.-cc sententia varic a tincat,scd quia partim est corporalia, partim ani-
liiictoribus e.xposita cst : unda aolcrter investigan- nialis, partiiii sfiiritalis: corporalis quippo
per lo-
durn cst, qu<c sit lin>c vanitas ; aut qu.c crcalura ca tenditur, animalis corporalem vivilical
apiri- ;
vanitati suhjecta. Ut quidam voluiit, per vanitatcm talis aniinalem rugit, et tunc bene, cum
se Deo re-
homo intelligitur undo Salomoa Vanilas vanita- gondum
; :
subjicit. Ilomo igitur spiritu sentit, ani-
Iwn, di.rit Eccksiaslcs : omnia vanitas {Eccles. i, 2). ma vivilicatur, localiter corpore movetur. Beatus
Item : Vniversa sub solc, vanitas^(lbid., 14.) Item vero (iregorius dicit quod idoo homo omnis
crea-
Psalmista : Univcrsa vanilas,omnis honio vivcns [Psal. tura dicitur, quia habet aliquid omnis
creatura;
x.xxviii, 6) si ergo univcrsa vanitus oninis honio,
;
habel enim essentiam cuin lapidibus, vivere cura
ct univorsa sub sole vanitas, nihilominus vaniias
arboribus, et herbis, sentire cum brutis animali-
vanitalum est homo. Et rcvera nihil plus homine bus, discernere cum Angelis. IIec igitur creatura
vanum,in reccptione ciborum.in digestionis foetore, vanitati subjecta est, id est morti, et inQrmitati
vel
in rubore et sordibus procreandaj sobolis,el
'-- reliqnis
'

bujusmodi. Creaturamverointellc:5eruntsolom,lu- „
1
— alicui
-..^". lii.oc.i.., cui homo
miseri;n, Lui Mumu prupior
propter pcccaium
peccatum suDai-
subdi-
tus cst ; undc pulchre subjungit, «n« volcns Homo
m co vanitali subjecla
nam et eanera, qu.-c In subiecla dicun-
dicun quia «nnnto
etcnim, nnln
i^tcnim spontc ,,»„o„,.;(
peccavit, „„„ „„„„.„ ..._:._.•
non sponte vanitati
tur quoniam propter horaines Cacta sunt. Propter
subditus est. Vel ideo noto?.? dicit, quia sancti viri
hoinines quippe sol oritur et oecidit, similiter et
cupiunt dissolvi et esse cum Christo {Philipp. i, 23),
c;etera astra.Cur crgo scquitur non volens, cum h;cc sed coacti et nolentes his miseriis subditi sunt. Sfrf
omniainanimatasint?Nisi forte secundum philoso- propter cum qui suhjccit in spe. Propter eum dicit,
phorum opinionem .accipiamus.qui h;uc omnia ani- id est, propter justitiam et clementiam illius qui,
niata asserunt, et idcirco dictuin intelligamus,p;'o-
nec peccatum impunitum reliquit, nec insanabile
p/cr eum qui suhjccit in spc, quod spem habeant ut
fore permisit. Vel propter eum qui subjecit in spe
ab hac servituto liberentur. Sed iste scnsus, quia dixit, quia in spe habent electi ut a servitute cor-
errori vicinus est, funditus estrepudiandus. Alii
au- ruplionis liberentur.
tem.ut Origenes (288), creaiiira ^289) Angelos acci-
Igitur quia spem dixerat, iit qua3 esset ostende-
piunt, quos bellis legimus pr.a^fuisse. Et revera
ni- ret, subjunxit : Quia et ipsa crcatura
liberabitur a
hilvaniusbello(200), inquo homo ad hoc laborat
servitute corruptionis. Ubi notandum quia non ait
ut non autem Angeli bellis pra;fuisse leguntur
sit. Si
tantum ipsa, sed et ipsa, propter eos qui credituri
ut Origenes multis Prophetarum et
" .... f
ma.xime i^a.iic-
-.....*........ Danie erant, ei
eraiiL, et iiuoranai.
liberandi. Ipsa crealura dicit, id
/;).sa frgfln;rre est ipse
ipsi
istes ,moni.snit.turapprobare;hominibussubjec- C homo. Ipsa creatura, quia necdum est perfecta for
ti sunt unde et subdi non (291 volunt Non
; i
: volcns ma filiorum Dei,sed vocatur tantura creatura.Nam
scd propter cum
qui subjecit in spc quoniam coac- cum
; ait, et ipsa, subaudiri voluit, quemadmodum
ti, a sui Creatoris contcmplatiune discedunt. ut
nos, ut sit sensus neo de his desperandum qui
:

hominibusfamulenturet spem habeant, ut ab ho- necduni crediderunt, necdum filii Dei vocantur,
minum servitute liberentur.Restat ergo, uthomines
quoniam et ipsi credent, et ab hac servitute libe-
beatiores Angelis intelligamus pra;sertim eos, qui ; rabuntur, sicut nos, qui jam fllii Dei sumus.quam-
jam requiescunt, ut Lazarus insinu Abraha;,ut ille
vis nondum apparuerit quid erimus.
venerabilis latro, qui, eo die, quo credidit,
cum Quo autem liberati transibunt? In libertatcm,m-
Deo constitutus est in
Paradiso. Sed, et hic refu- quit, gloricV filiorum Dei. Et est sensus: ipsi etiam
tantus est sensus. Longe ergo aliter hajc
sententia ex servis liberi, ex raortuis erunt gloriosi in vila
intelligenda est. Unusquisque enim doctorum, a^terna, quam habebunt filii Dei.
quod habuit, hoc in donaria Dei oontulit Alius
au- :
Scimus enim quod omnis crealura, etc. Superius
rum, alius argentum, alius ferrura, etc. Non
solum &\t xstimo ; nunc autem scimus. Sicut ergo hoc
et
autem hoc.sed etiam in orani sacr^e Scripturs loce, illud confirmative dictum
ille sensus est requ.rendus, qu. catholica, fideinon
intelligi debet. Omnis
q autem creatura, ut dictum est,in homine numera-
obs.t. et unitatem Ecclesias
obsit, EcoIp-jik» non scindat. n
nnn o/.inriot Quaprop ..._ ,
tur. Ingemiscil, et parlurit usquc adhuc ; qua;dam
ter sciendum quia beatus Augustinus
hanc quiEs- exemplaria habent ingcmiscit,et dolet. Sic ergo dic-
lionem profundissime investigavit et enodavit.
Di- tum est, quasi diceretur : ingemiscit, et quasi par-
citenim per creaturam hominem significari nec ; turiens dolet. Ingemiscit autem creatura in illis
soluni percreaturam,sed etiam
peromneni creatu- qui nondum sunt liberati. Ingeraiscunt autem pro
ram;undeDominusinEvangelio: Eunles in mun- variis difficultatibus, et «rumnis, quas patiuntur
dum universum, prxdicale Evangelium onini
crcatu- in vita prajsenti. Et .-0010 ait
usque adhuc, quoniara
rx {Marc. xvi, 15.) Et idem
Apostolus: Cum cui, etsisunt qui jam requiescunt, multi taraen adhuc
credidistis in uniuersa crealura, qux sub caio est sunt qui has miserias patiuntur.
(287) Vulg. subjecit eam in spe.
(290) En
pra;clarara sententiam hujusce auctoris
semper legitur Origenis.
TooS l" "^"'"o- d.gnam, temporibus suis aceomodatissimam,
et
(289) Fortassc, pro crealura.
(291) In Autog., loco non, legitur lum.
 : :

207 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 208

Piou solum autem illa, id est omnis crcatura, xed A nobis sumpsit, resurrexit,et ccclos conscendit unde ;

(292) nos ipsi, acsi aperte diceret illi corpore inge- : et salva facta est. Hinc ergo et nos in spe sahi

miscunt, quoniam spiritus in eis,anima simul (293) sumus, quoniam spe certissime tenemus, ut
facti

et corpus dolet.Nos autem, qui corporis molestias quandoquead ipsam immortalitatis gloriam perve-
superavimus, carnis concupiscentias vicimus, solo niamus.
spiritudolemus, exceptis molestiis corporum. Et
Volens denique Apostolus ostendere spem in illis
ut ostenderet qui sint, adjecit primitias spirilus :

rebus esse, quae non videntur, adjecit Spes autem, :

habenics, id est, qui sacrificium spiritus nostros

quse videtur non est spes. Rursus, ut ostenderet dif-
Deo obtulimus, et in quibus spiritus igne charita- ferenliam inter spem et rem, subjun.\it : Quid enim
tis accensi et comprehensi sunt, nos animae, qu»
vklet quis, quid sperut (206)? Nemo quod videt,
mentes nostras primitias Deo obtulimus jam :

manibus tenet. 5i au-

sperat : quia, aut oculis, aut
enim sacrificium sui spiritusDeo obtulerat, qui di- tem, qiiod non videmus, speramus, per patientiam
cebat Mente servio lcgi Dei ; carne auteni legi pec-
:
e.Tspectamus. Et est sensus : Si.quod non videmus,
cati {Rom. i, 9) item Cui servio in spirilu meo
; :
palieuter exspectamus, ut quandoquc obtinere pos-
(Rom. VII, 2.5). Sive ideo dicit : Primitias spiritus
simus. Evidenter itaque Apostolus hoc dicto osten-
auia
4""i» ipsis primo manileste datus est _ j'"'"" "'."'"7" "7'' r---- -
liabentes
(lut-o/nco :
, 1 f B dere voluit qu:a virtus spei m nobis patientiam
Spiritus sanctus
generat. Patientia autem non est in prosperis re-
Et ipsi inlra nos ingemiscimus : id est,illi quidcm,
bua, quibus fruiraur, scd in adversis, quibus affli-
exterius in corpore, nos autem e.xlerius praetercor-
cimur.
pus.Unde autem sit iste gemitus, ostendit, subjun-
gens Adoplionem filiorum (294) e.vspectantes, re-
:
Igitur, quia dixerat supp.rius fp.se Spirilus tesli- :

demptioncm corporis nostri. Sed nunquid non .jam moniiimrcddit spiritui noslro ; idcirco nunc subjun-
eratredemptus?NunquidnonDei fllius?Erat plane xit : Similiter antsm, et spiritus adjuvat infirmita-

quoniam iam Christus pro eo sanguinem suum fu- tem nostram, id est, siciit testimonium redditita et
derat,jam laxatisin baptismatepeccatis,pergratiam infirmitalem nostram adjuvat. Ac per hocSpiritus,
sancti Spiritus in adoptionem filiorum transierat. non noster, sed Spiritus sanctuff intelligendus est.
Quomodo ergoexspectabat?Scilicet,quia redemptio Inflrmitatem, non corporum, sed mentium dicit.
hsec, et adoptio necdum perfecta est ;
perficietur Infirmitatemplanevocatinsipientiam :mensetenim
autem, cum mortalehocabsorbebitur
vitam.Ait nostra gravatur insipientia, sed Spiritus sanctus
in

itaque Adoptionem fitiorum e.vspeclantcs,rcdcmplio-

:
adjuvat intirmitatem nostram quia, dum charita- ;

nem corporis nostri ; ac si patenter diceret Exspec- tem ct pium spiritualis gratia; affectum infundit, ea.
:

tantes, ut corpus beneficium adoptionis accipiat, C qua; ignoramus, revelat. Unde Apostolus, ut osten-
qua vocati sumus fllii Dei, ut nos totos liberatos deret quam infirmitatem dixerit, adjecit Nam quid :

ostendat, et ex omni parte Dei fllios manifestet. oremus, sicut oportet nesc.imus. Oratio. quae irapc-
Verumtamen poterat aliquis dicere: Apostole, trat quod petit, domum Dei seesse evidenter osten-

quid gemis? Quid doles?Quid tibi profuit Christus? dit. Aposlolus itaque ut ostenderet etiam oralionera
Quomodo to salvavit Salvator tuus,si adhuc gemis? intcr rauneraDei computari, ait Nam quid oremus :

Qui enim gemit, infirmatur. (295) Ad hffic quasi sicul oportet nescimus : quia enim non videmus
respondet Spe enim salvi facli sumus. Ubi notan-
: qu3s promittuntur (297), neseimus orare, sicut
dum, quia non ait, spe salvi sumus, sed salvi facti. oportet ; id est, ea petere qujE nobis prosunt, et
Salvos namquc nos fecit Christus per lavacrum re- respuerc qu.-c obsunt. Nemo quippo recte sapit ;

generationis, et renovationis ; sed nondum perfecta neran recte intelligit nemo recto oonsilio et forti-
;

est ha;c salus, quoniam nondum habemus in re tudine aliquid operatur nemo scienter est pius, ne-
;

quippe nondum apparuit quid erimus. Nunc ergo qucpiesciens ; nemocasto tim.ore Deum diligit,nisi

tempus est fldei, quoniam per fldem credentes in accipiat spiritum sapientiae, ctintellectus, spiritum
Christumsalvamur.Nam,sicut idemApostolusdicit. consilii et fortitudinis, spiritumscientisB, etpietatis.

Per fidcm ambulumus, ci non per speciem (II Cor. v, j) et

timoris Domini. Similiter nemo habet virtutem

7). Fidei autem lucrces est salus animarura nos- verim, charitatem sinceram, contincntiam religio-
Irarura, sed heec aniraarum salus, et corporum re- sam, nisi acceperit spiritum virtiifis, ct oharitatis,
dcmptio necdum perfecta est quia in spe tantum ;
et continentim. Simili modo nemo recle credit, nisi

habemus, et non in re. Corpus enim quod corrum- habcat spiritum fldei. Sic etiam nemo recte orat,
pitur [Sop. IX, 1.5), aggravat animam. Pra;cessit nisi accipiat spiritum orationis non quod tot sint :

autem haec sulus et redemptio in capite nostro.Do- spiritus, Spiritus enim sanctus unus est, sed quia

mino scilicet Jesu Christo, quoniam caro, quam ex haec omnia operatur unus alque idem Spiritus, divi-

(292) Vulg. scd et nos. (296) Vulg. nam quod vidct quis, quid sperat. Ex
(293) Nota hic, et paulo superius distinctionem his etiam, quc-e sequuntur, satis arguitur ; loco quid
Ceri inter spiritum, et animam. prima vice legendum qiiod videt.
(294)Vulg. fdioruriiDei. (297) Autog. quse promittitur.
(295) In Autog. marg. c. XXI.
209 EXPOSITIO IN EPISTOF^AS PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 210
(dvi.v ^iiKiulis proitl vult (/ Cor. mii, II). kiooquc A cur ndvcrsa paliunlup? Aut quid de illis
cr),'o tot

Aposlolus iiit : Num <iuiil orcmu.s, sirut Ojwrtet, dicondum, ijui ad tempiis doviant ? Ilia rospondet
uesrimu.^i, nisi Spiritus sanoti prulia hoclribual. In Apostoius .Scimus autcm quimium
: ililii/ciitihus Dcum
tCMiporaiibus crpo rcbua, ut ilicil beatus Augusti- omiiia cooperaiitur in bonum. Ubi notandum quia
nus, nihil lixuiii petendum ost(29S): quoniamquid non ait, diiigentibus mundum, sed Deum. Omnia
o.\pcdiat,vol (luiil non.ignoramus : undn frcquonter autcm dicit, tam adversa, quam prospera. Et est
ea pel)mus,i|ua' nnbis prodcsso putanius, ct tainen sensus llis, (|ui Doum diligunl, omnia in bonum
:

obsunt; oeonlriirio mi petoro noiunius, qu;e nobis cooperantur, (|uoniam, otsi ad lempus dcvient,
obosso crcdiiiuis,et tuincn prosunl.Et quid mirum: oninia tamen Deus in illorum bonum converlit.
cum ipso Apostolus ler Dominum rogavcrit,ut dis- Kt,quia sunt aliqui,qui ad tempus Deum diligunt
cedoretab co angclus Satana.qui eum colaphizabat? nec in bono.quod ccoperunt, perseverant, utosten-
Neo tamon cxaiiditus est, scd responsum cst illi : deret de quibus diceret subdit : llis qui sccundum
Suffiiit lihi ijnUia mcaniam virtu.t in itifirmilule per- proposilum vocali sunt sancti : ubi proposilum, non
licitur [H Cor. .\ii,8,!)). Nihil itaque, ut jam dietum hominis dicit, sed Doi; id est, divinam praedestina-
est, in temporulibus rebus lixum pctcrc debeinus, tioncm. Ilis secundum propositum vocati
ergo,qui
scd Deo dicere : Dominc, jube quod vis, et tu ipse, „ sunt omnia cooperantur in bonum quia
sancti, ;

quod jubes, da, quia sine to nihil possumus (299). etsi ad tempus exorbitent, humiles revertuntur, ct

Sed ipse Sjiirilus inlerpellat (.'iOD) pro nohis gcmi- doctiores discunt numquo in ipsis suis ruiniscum
:

tibus. Quod dicit, interpellat, non itu inlelligendum timore et tremore suam polius operari salutem.
est,quasi Spiritussanclus uiiquo (301 ]
indigcut,aut Quod dicit, vocali sunt sancli, non intelligendum
aliquasmolesliaSjVelangustias putiatur; numicqua- ost, quod sancti essent, cum vocati sunt sed vo- :

lis Patri et Fiiio (302), quippe cum una sit in Tri- sunt sancli (303).
cati facti
nilate persona.Sed sic accipiendum esl,sicut illud : EL quia dixit.secMnrfum proposilum : ut hoc aper-
Tentat vos Dominns Dcus vcster, nt sciat, si ililiijitis tius ostenderet, adjecit : Nani ijuos prxscivit, et
eum [Deut. xiii, 3); id est, ut scire vos faciat; et prxdcslmavit conformcs. etc.Sicut Fulgentius dieit :
sicutdeeodemSpiritualibiidem Apostolus loquitiir, Pra!scientia hoc distat a prfedestinatione quod :

dioens : Misit Deus Spiritum Filiisui in corda nostra tam in bonis est quam in malis; prs-
prajscientia
clamantem, Aliba, Patcr {Gal. iv, 6). Similiter hoc destinatio autem tantum in bonis.Prsesciuntur enim,
ioco, interpellat, dicit, interpellare facit sanctos : tam boni, quam mali; prKdestinantur autem tan-
dum enim nos movct, dum ad cordis conipunctio- tummodoboni,quoniam Ueus neminem preedestinat
ncm, ad lacryraas, ad orutionem excitat, ut cum ad malum. Praidestinatio itaque sine prsscientia
gemitibus petamus; quod, ipso raovente, agimus, C esse non potest quoniam Deus ea tantum praedesti'
ipse agere dicitur eo videlicet tropo,quo solemus
: natione prsscivit^quae ipse erat facturus; praescien-
dicere laetum diem, qui nos la^tos facit. Et quia tia vero potest esse sine pra;destinatione, quoniam
Spiritus sanctus idem invisibiliter ait, nec verbis ea etiam Deus prsscivit quae facturus non erat, ut
explicari potest: ideo Apostolus subjunxit,i»e«(HTa- peccata.
Inlibus. Poterat autem uiiquis dicere : Unde hoc Est autem praadestinatio, proeparatio gratiae Dei
nostri Quis hoc comprehendere potest? Ad heec
.'
(304). Gratia vero, prffidestinationis effectus (305).
Apostolus : Qu,i autem serulatur corda, scit quid Quos ergo praescivit se facturum bonos, et in bono
desidercl Spiritus, ac si diceret Qui omnium se- : perseveraturos, illos praedestinavit,id est, prfepara-
crela intuetur,ille scit quid desideret Spiritus eju.i; vit conformes ficri imagijiis Filii sut. Conformes
id est, salutem el rcdemptionem humani generis. dicit, uniformes: sic enim dicuntur conformes ima-
Uum enim cbaritas spiritulis gratise pium infundit ginis Filii Doi, sicut conformes saeouli unde Apo- :

a£fectum,postulat pro sanctis; id est,postulare eos stolus alibi : Notite conformari huic sxculo, sed re-
facit suam salutemet rederaptionem. Et hoc est, formamini in novitatc sensus vestri (Rom. xii, 2).
quod sequitur Quia secundum Deum postulat pro
: Quod ergo nos conformes fieri imaginis Filii
dicit
sauctis; id est, secundum id, quod Deo placit, po- ejus,secundura interiorem hominein intelligendum
J)
stulare eos facit. Poterat ad hMc uliquis lidelium est dum enim in novitate mentis nostrae reforma-
:

dicere Si Spiritus sanctus postulat pro sanctis,

: mur, exuentes nos veterem hominem, cum actibus

(298)Utinam sententia h£EC divi Augiistini aChri- bum indigere expostulare videtur, legitur aliquid.
slianis serio perpenderetur^cordique alte figorelur, (302) Subintelligitur est.
cl in usum prudenter deduceretur.Dignior enini tt (303)Jungatur praeclarissima isthasc interpretatio
acceptior ei,quem oramus,nobisque,et rebus nostris cum ea,quM inilio hujusco Epistola; fit verbis Om- :

multo utilior oratio cvaderet, si sa;piu3 ea orationis nibus, qui sunt /!o?»a', dilectis Dci, vocatis sancfis :
parle,quam Dominus noster Jesus Ghristus nosdo- et cuni bis,qua; dicuntur inferiiis ad interpretatio-
cuit, uteremur Fint voluntas lua: sicat et alibi
: : nem versiciilorum 11, 12 et 13, et raaxime eorum
.-(ttamen non mea, sed tua volunlas fiat. verborum, ul secundum clcclioncin propositum Dei
(299) En praiclarissimum orandi modum. maneret.
(300) Vulg. poslulat. (304) En definitionem prsdestinationis.
(301) In autog. loco aliquo vel alicujus, uti ver- (305) En gratuitae gratiae naturam.
214 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 212

suis, et induentes novuni {Coloss. ni, 9, 10), tunc A judicium, qui prius impetraverit, ut liberetur.Glo-
conformamur imagini Filii Dei. Potest et sic intel- rificabimur, cum ad vitam asternam transibimus.
ligi Ouoniam.sicut ipse nobis factus est particeps
: Hffic igitur apostolica verba summo studio distin-
mortalitate,ita nosconformes imaginiejus efficimur guenda sunt, et solsrter animadvertendum est quid
immortalitate, dum ad illamimmortalitatis gloriam accepiraus, aut quid accepturi simus; ut, dum in-
transimus,ad quam ipse post resurrectionem trans- telligimus quid acceperimus, ipsi,aquo accepimus,
ivit. Fideles itaque conformes illi efficiuntur actio- gratias referamus. Rursum, dum quid accepturi
ne simul et iniitatione,quia praecepta ejus servant, simus agnoscimus.Deum nobis debitorem intelliga-
et vestigia imitantur. Unde ipse in Evangelio : Si mus; non autem sicut hominem homo enim illi :

quis mihi minislral, me sequalur; el ubi .•um ego, debitor est, a quo beneficium accepit; at Deus gra-
illic ct minisler meus [Joan. xii, 26). tuita bonitate sua nobis dona contulit, et collatu-
Vt sil ipse primogenilu^ in multis fratrihus.ln qui- rus est unde ipse ad Job Quis mihiante dedit,ut
: :

bus verbis notandum,quia caute Apostolus de Filio et ego ei reddam (Job xi.i, 2)?

Dei locutus est nam de humanitate ejus loquens,

: Quapropter sciendum,quiaquatuor,quaBpr8Bmisit
itt sit ipse primoyenitus in multis fratribus{3Q6). Vo- Apostolus, jam impleta sunt; omnes enim sancti
luit quippe ostendere (307), quia nalura unigenitus „ jam pr«sciti, et pra^destinati sunt : et multi eorum
erat Dei Filius; humanitate autem factus eat pri jam vocati, et justificati sunt; unum autem adhuc
mogenitus. Nam,cum unicus esset,noluit solus ma- non est impletum, quod in fine posuit, dicens : /(-

nere, sed descendit, et factus est primogenitus, ut los,glorificabit; ubi gloria nuUa, nisi ea, intelligen-
multos sibi acquireret fratres, quibus Patris sui da est,de qua idera Apostolus alibi ait : Cum Chri-
divideret regnum.Primogenitus ergo in multis fra- i^tus apparueril iiita vestra, tunc et vos apparebilis
tribus dicitur, quia ipse primus vulvam matrisEc- cum ipso in gloria {Coloss. iii, 4). Attaraen illa duo,
clesiE aperuit.ad procreandos Deo filios. Primoge- id est, vocatio, et justiflcatio, nondum omnibus in
nitur dicitur; quoniam, sicut Joannes dicit Quol- : impleta sunt,de quibus dicta sunt:Quoniam usque
quot receperunt eum, dedil eis potestatem filios Dei ad flnem saeculi non deerunt, qui vocandi et justi-
fieri {Joan. i, 12). Et notandum, quia, sicut secun- ficandi sint. Apostolus ergo verba praeteriti tem-
dum carnem primogenitus dicitur in multis fratri- poris posuit de rebus etiam futuris; ut ostenderet,
bus; ita et primoyenitus mortuorum {.\poc. i, 5 ;
quia apud Deum omnia facta sunt, quae ipse ab
Coloss.j, 18), quoniam ipse primus suavirtute sur- ffiterno se facturum disposuit unde Isaias de eo
:

rexit a mortuis. (311) : Fecit qus futura sunt, Quicunque igitur in

quia praemisit quos prxscivit, el prxdesli
Igitur, illa providentissima Dei dispositione praeaciti, et

navit, ideo subjungit quosautem prxdestinavit,hos C praedestinati sunt, vocati et justificati, hi sunt filii
:

et vocavit : ubi subaudiendum esi, secundum,propo- Dei; non solum illi (312), qui nondum sunt renati
situm; quoniara est et altera vocatio, de quo Do- (313), et perire omnino non possunt.
minus in Evangelio : Mulli sunt vocati, pauci vero Denique praescivit,et preedestinavit nos Deus non
electi {Matth. xxiii, 14). natos, vocavit adversos, et inimicos ;
justificavit
Quosautem iioca!'z/(scilicet secundum propositum) peccatores; glorificabit resuscitatos om- : per quae
hos et justificavil,p&T lavacrum baptismi et gratiam nipotentiasimus esse demonstratur. Unde continuo
sancti Spiritus. subjunxit (314) Quid ergo : dicemus ad hxc (subin-
Qnos autem justificavit, illos et glorificabil (308). quia potentissimus est Deus,qui
telligitur,nisi dum
Sciendum itaque quia (309) prsdestinatio non in nos sua potentia tuetur.nullus lcedere potest)?Unde
nobis facta est.sed in occulto apud Deum in ejus statim addidit Si Deus pro nobis,quis contra nos ?
:

praescientia; qucB vero sequuntur : id est, vocatio, Id est, si sua nos omnipotentia tuetur, quis laedere
et juslificatio, et glorificatio in nobis fiunt. Voca- poterit? Quicunqueenim nos laedere nititur, contra
mur enim praedicatione prenitentia;, juxta illud : eum rebellare conatur ; sed quis Omnipotentem vin-
Pcenitentiam agiie, eto. {Matth. iii, 2). Justificamur cere potest?Ouicunque eniracontra stimulum calces
in novitate misericordiae, et timore judicii : unde n mittit, in semetipsum sa3vit. omnium
Haec ergo vox
Psalmista orat : Deus in nomine tuo salvum me fac, bonorum est, maxime martyrum. Quomodo verum
et in virtute lua libera (310) me : non enim timet est gloriosi martyres, quod dicitis : Si Deus pro no-

(306) Ibi fortasse subintelligitur verbum ait, in- (312) SenSus ibi legendura suadere videtur: Non
quit, vel similia; vel expungendam jure merito solum illi, qui jam nati sunt, sed et illi qui nondum
dixeris partioulam nam; ita ut sio legatur : quia sunt, etc.
caute Apostolus de Filio Dei locutus esl de humanitate (313) In autog. legitur sunt nali. et immediate
ejus loquent. supra, et inter verba sunt nali legitur eodem cha-
(307) Loco ostendere quia in autogr.legitur osten- ractere, sed non eodem, quia minus nigro, et imo
deret, etc. aliquantisper rubriori atramento scriptum verbum
(308) Vulg. glorificavit. re.Videsis lector nura renali, nali, aut re nati le-
(309) In autog. qux. gendum sit ita ut vel deproprie dicta nativitate,
:

(310) Psalm. Liii, 3. \ u\g. judica. vel de ca, qua per baptismura homo renascitur,
(311) \'idc Isa. e. 41, ubi tamen prmcisa verba intelligendum sit.
non inveniuntur. (314) In autog. ibi legiturcap. XXII.
 213 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 214

bis,quis contra nosf Ecce mundua totus contra vos A Et, quia poterat responderi : Ilomo, angelus, Deus,
freinit ; oxcopitantur pocn» divorsia cruciatibus ; adjecil : Deus, qui justificat(Wt);t!iTiqu&m diceret:
corpora vostra Ut erno vera ossc, qua;
iilficiuntur. I.iquel, quia angelus, aut homo non potest. Sed
dixerat, evidentissimodocumento probarct, adjccit nunquid Deus. qui justificat? Non nam, quivenit :

in ipsorum niartyrum vore Qiii etinm proprio Fitio : justificaro, nullo modo accusabit. Unde et subdit :

non perpecil, scd pro nobis omnibus tradidit illum : Quis esl qui condemnct ? Rursus, quia responderi
quomodo non etiameumillo nobts omnia donavit ? Ac potuit : Angelus, horao,Chri8tus, &AA\A\i: Chrislus
si dicant Hinc vcra esse probamus, qu.-c dicimus,
: Jesus, etc. Ac siIlomo et angclus, non
diceret :
;

quoniam Deus adeo nos dilcxit, ut proprio Kilio non sed nec Christus nam quos
adeo dilexit, ut pro eis
:

parceret, sed pro nobis illum traderet : unde, licet talia paterntur,non condnmnnt, nec accusat.Quippe
corporanostra in pra;senticrucientur,Dominus libe- non condemnat qui venit salvum facere quod pe-
rator ot susceptor noster, et animas ad requiem in- rierat (Luc. xix, 10). Sane veteres inter perconta-
ducit.et quandoquc corpora resuscitata glorificabit. tionem et interrogationem hoc esse voIuerunt,quod
Igitur, quia omnes Ddeles adoptivi sunt filii Dei, ad percontationem multa possunt responderi, ad
pra;niisit, ad eorum ditTerentiara, proprio : quo interrogationem vero, unum aut est, aut non. Sub :

dicto ostendit, quoniam aliter est ille Filius, aliler n percontatione ergo dictum est Accusabit electos : :

illi. Ecce autem dicit Apostolus, quia Deus Pater Quis accusabit adversus electos Dei (317) sub inter- ;

Filium tradidit non autem ipse solus, sed et Filius

; rogatione vero, Deus qui justificat, (subintelligitur,
et Spiritus sanctus quoniam totius Trinitatis una
; «0«). Item percontando Quis est qui condemnet? :

ost operatio. Tradidit eum etiam Judas quid ergo Interrogando autem Chri.ttus Jesus, qui mortuus
: :

peccavit, si hoc egit, quod Pater, et Filius, etSpi- est ? hno qui et resurre.rit ? Qui est ad dexteram Dei

j
rilus sanctus ? Peccavit quoniam bonum, quod Patris ? Qui ctiam interpellat pro nobis {3i8)
: Vbi '?

I
nobis per ejus passionem collatum est, non hoc per omnia subaudiendum est non. Christus igitur
Judas voluit, non desideravit imo avariliffi eausa sedens ad dexteram Patris, id est in aequalitate ejus
;

tradidit. Ac per hoc Pater, et Filius, et Spiritus manens, duobus modis pro electis interpellat vel :

sanctus sua3 gratia; laudem merentur Judas vero quia fragilitatem nostra; carnis assumpsit in suae
;

sua3 avaritis mcrcedem recepit. pcrsonae unitatem vel quia genus sufe passionis
Sequitur Quomodo non etiam cum illo nobis
: Patri ostendit. Dum enim cicatrices vulnerum,qus
omnia donaviif Et est sensus Si, quod majus est, in cruce suscepit, Deo Patri ostendit, quantum nos
:

fecit, quomodo non eliam quod minus est? Majus dilexerit, pro quibus hsc pertulit, manifestat. Be-
quippe fuit, quod pro nobis Fiiium suum tradidit'; atus vero Augustinusdicit,quoniam caput nostrum
omnia autem donavit, quod minus cst, cum ipsum ^ pro nobis interpellat, dum alia membra sua reci-
'
nobis dedit, in quo sunt omnia. Sed quae sunt haic pit, alia flagellat, alia mundat, alia vocat, alia re-
omnia? Nunquid donavit nobis angelos, ut eisdo- vocat, alia creat, alia corrigit, alia redintegrat.
minemur?Non, quoniam sicut ipse in Evangelio Quis ergo nos separabit a charilatc De!(319)?id
ilicit : Erunt homines angelis xquales [Luc. xx, est, cum Deus adeo nos dilexerit, ut etiam proprio
30 Matth. xxii, 30)
; sed omnia donavit jim, et
; Filio non parceret, sed pro nobis omnibus traderet
donabit quoniam remissionem peccatorum tribuit, illum,et in ipso nobis omniadonaret in tantum,ut ;

et vires resistendi adversis et beatitudinem dabit nec accusari,aut condemnare possimus: quare(320)
;

regni coelestis quam cum perceperimus, omnia in

; non ab ejus charitate potorit separare ? Quod utique
ipso possidebimus. Siquidem nostra erunt supe- percontando dictum est. Quod vero sequitur Tri- :

riora, ad intuendum «qualia, ad convidendum ; bulalio? .\n angustia, etc. Interrogantis sono le-
;

inferiora, ad dominandum haec autem singula genda sunt. Tribulatio itaque electos a charitate
:

erunt omnium, et omnia singulorum. Christi separare non potest quia sapientia; (321) in ;

Sequitur Quis aceusahit (315) clectos Dei ? Ac si

: eis virtutem operantur. Unde superius Tribulatio :

diceret Cum Deus electos praedestinaverit, voca- palientiam operalur : quanto magis enim tribulan-
:

verit, et justificaverit, quis eos poterit accusare ?

D tur, tanto magis dilatantur unde Psalmisla In : :

(315) In Vulg. quis aceusabit adversus electos, ctc. (319) Vulg. Christi.
in autog. cap. .X.XIII. (320) Fortasse, imo verosimilius, loco quare le-
(316) In autog. post haec verba textus, Deus qui gendum qu3S res ; uti ex his, qu» sequuntur, erui-
justificat,adest punctum interrogationis. Scilicet tur.
quae sequuntur, demonstrant interrogalive accepta (321) Ex his, qus sequuntur,mendam esse reor :

fuisse haec verba ab interprete noslro. et \oco sapienlix,patientia;poi\us legendum.Verum-

(317) Hic textus videtur a;quo ac in Vulg. adver- tamen el\a.m patienlix opi\ma. lectio dici posset per
bium adversus recipere itaenim scriplus compen- : argumentationem,si conferatur cum his paulo quffi
diose est qs. a. a. e. di, quarum initialium lit-
: superius dicta sunt : nam supra tribulaliones, ut
terarum secunda littera a nonnisi adversus signifi- oplime observatum est,doctosnosfaciunt ad magis
care potest. magisque aequo animo lolerandum, et nos in Chri-
(318) Omnia haec puncta interrogationis inVulg. sli imitatione perficiendum, cjusque gloriK dignos
non habentur. Et post verbum Dei non leeitur participes fieri efticiendum.
^
Patris.
21S ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 2i6

tribulatione dilatasti me {Psal. iv, 2); item : /re A perior est. Superaverunt ergo sancti, quoniam.non
tribidatione invocavi Uominwn, et exaudivit me in vivendo victi sunt, sed moriendogloriose vicerunt.
laiiludine (Psal. cxvii, 5). Anguslia non potest ;
Quod, non eorum meritis, non viribus, sed Dei gra-
quia, quanto magis augustiantiir, tanto amplius tia tribuendum esl (324). Unde Apostolus addidit :

gaudent.Unde in Actibus aposLolorura legitur,quia: Proptcr eum qui dilexit nos. Igilur, quia superius
Ibant a conspectu concilii gaudentcs, quoniam dicjni di\it : Quis nos sepurabit a charitate Dei? Ut hoc
habiti sunt pro nomine Jesu contumelias puli {Act. potius affirmaret, adjecit : Certus sum enim quod
V, 41). Uinc Jacobus Omne gaudium exislimate,
: neque mors, neque vila, etc. Ac si diceret In nuUo :

fralres, cum in tentaiiones varias incideritis {.lac. i, dubito, quia nec mors, nec vita, nec aliud aliquid
2). Persecutio non potest ; quia dum persecutioncs nos soparare poterit a charitate Dei. Mors enim ab
patiuntur,beatiores efficiuntur.Unde ipse Dominus hac sanctos separare non potest, quoniam nullus
in Evangelio : Beati critis, rum persecuti vos fuerint mortem minando quippe cum mori non possit,
;

tiomines, et maledixcrint vobis {Matth. v, 11 ; Luc. quem diligunt, nuilus etiam vitam promittendo,
VI, 22), etc.Fames corporea non potest quia, etsi ;
quoniam ipse est vera vita, quem diligunt, qui de se
corpus inediam sentiat esterius, intus tamen illo ipso ait Ego sum via, verilas et vita {Joan. xiv.
:

coeiesti pane reficitur, qui de se ipso ait Ego sum : t. 6). Angeti hoc looo,boni intelligendi sunt.Similiter

panis vivus, qui de ca;lo descendi (Joan. li, 52). A'«- hic (325) enim dictum est, quod alibi ait Qtiod si :

ditas non valet ;

quia, licet frigoris torporem sen- angelus de cxlo evangelizaverit vobis, praeter quani
tiant, igne charitalis incalescunt, de quo Dominus evanyeliz-alum esl, anathema sit {Gal. i, 8). Angelus
dicit : Ignem veni miltere in terram {Iaic. xii, 49), itaque separare noa potest (326) quia nec menle ;

et spe jam stola immortalitatis vestiti sunt. Peri- nostrapolentiorest,dumDeoinh(Cremus.Pn»i«'pai«s

culum non potest quia firmati super solidissimam
;
malos angelos vocat, de quibus alibi E.tspolians :

fidei petram, quidquid periculi patiuntur, contem- principatus vehemenler (327),

ct poteslates,transda.vil

platione illius boni, quod accepturi sunt. Unde palam Iriumphans ens in semelipso. Hi separare non
Psalmista Staluit supra peiram pedes meos {Psai.
: valent, quoniam nihil tale promittere vel dare poa-
XXXIX, 3). Gladius materialis non potest quoniam ;
sunt, quale promittit et dat Deus.
habent gladium verbi Dei,quosupcrant omniatela ^cque insiunlia, neque futura ; hoc est, praesen-
nequissimi ignea. Unde Apostolus alibi Gladium tium donatio, nec futurorum promissio quoniam,
:
;

spirilus, quod est verbum Dei [Eplies. vi, 17) (subin-et caduca sunt qua3 sub certitudine dantur, et in-
telligitur, suscipile). certa, quae promittuntur. Nihil autem magis aeter-
Ut autem hoc prophetce testimonio comprobaret, num, et certius, quod dat Deus.
subjunxit Sicut scriptum est : Quia propter lemor- ^
: ISeque fortitudo : hocloco malorum spirituum ac-
tipcamur iola die, xslimati sumus ut oves occisionis. cipiendum est, de qua Dominus in Evangelio. Cum
Cum Apostolus in gentium persecutione laboraret, fortis armaius custodit alrium suuni {Luc. xi, 21), etc.
martyrum omniura vocem sumens,ait: Quiapropter Ilorum fortitudo separare non potest, quoniam in-
ie, etc. Ubinotandum, quia non ait tantum, morti- comparabiliter illis fortior est Deus.
ficamur, sed addidit, tota die : quoniam, sicut Ori- AllUudinem coeli, et profundum terrae dicit: unde
genes dicit, non sufficit^ut momento, hora, mense, Isaias loquitur ad Achaz Petetibi signum a Donn- :

vel anno mortificemur, nisi etiam tota die, id est, no Dco, sive in e.vcelso supra, sive in terra deorsum
omni tempore vitas prajsentis. (328). Et est sensus Pete tibi cffili reserationem, :

Ut oves occisionis astimati sunt sancti,quoniam
velut oves mactabantur. Et pulchre ovi assimilan-
tur (322), propter innocentiam, et simplicitatem,
sive, quia illi conjuncti sunt, de quo Isaias ait
et tcrra; apertionem, ut, dum videris quae nunc vi-
disti, credas Domino Deo Israel.
UiBC itaque separare non possunt, quoniam, etsi
cceli occultum, et terrse secretum appareat, nihil
:

Sicut ovis ad occisionem ducclur {Isa. lvii, 7). tanipn in iis melius ipso Deo (329), qui se nobis
Quid autcm in his agant (323), non dcyicimur, dalurum promisit.
non perimus, scd supei-amus in onmihus. Ubi no- U Spquitur Neque crealura alia nos poterit separare :

tandum, quia non ait tantum, in Itis, sed addidit, a charitale Dei, qux est in Chrislo Jesu. Iloc per
omnibus. Potest enim aliquis tribulationem et an- exaggerationem adjecit ac si diceret etsi est ali-
; :

gustiam superare verum, nisi etiam famem, nu-

: qua alia creatura, non nus poterit separare a chari-
ditatem et cretera vincal, non sufficit ad perfeclio- talo Dei. Quge cst in Christo Jesu dicit, quoniam in
nem. ipso ex natura est; quiaipse est charitas, et operatio
Et pulchre dicit, superamus : qui enim vincit,su- est, quoniam exinanivil semetipsum, et pro nostra

(322) In s.utog.assimulanlur ; quod etiam eo sen- (325) Duo verba simililer liic ita leguntur si. h.
su rcctc Icgi potest, quod ficte oves dicantur, sive (326) Si per impossibile id tonlet.
por couiparationem, martyres sancli. (327) Coloss. II, 15. Vulg. confulenter.
(32:>) Subintellige subililur. (328) Vulg. pete libi signum a Domino Deo tuo in
(321) En constantem giavissimi hujusce viri sen- profundum inferni, sive in excclsum supra.
tentiam. (329) Hoc est, quod xquiparari possit Deo.
2i7 EXPOSITIO IN EPIiTOLAS PAULI.— IN RPIST. AD RGM. 218

saliito tradidit, in sanclis voro sola oporalione per \ oplio rsl (3;il) filwrum. Juda-orunn osl riliorum ad-

gratiain Doi (330). oplio, i|ui)niani ipsi primo vocali sunt, ul cssent
yuam ut sibi oliam inosse ostcndcrct, inlulil : adoptivi (ilii Dci, juxta illud : frimoijenitus tneus

Oiilnbam enim e<jo ipse anathcma esse a Christo pro Isracl (A.wi/. iv, 2',". Et Doininus pcr Isuiam : Filio»

fralrihiis meis, etc. Ut autem sibi arotius crcderetur, genui, et enutrivi; ipsi autem contemnentes spreverunt
pr.Tmisil jusjuranrlum, dicens : Veritalem dico me {Isa. i, 2). Sivc adnptivi (ilii Dci dicuntur : quo-
(Cap. IX) : el, ut magis ctiain sibi fides accominoda- niam, venientc Domino, multi corum crediderunt,
rctur, adiliiiit : In Chrislo non menlior. F,t pulchro et lurti sunl adoptivi lilii Dei. Undc alibi dicit: Misit

ait, in Christo : quicunquo onim veritatcm loquun- Deus Filium suum in Itunc mundum, factum e.t mu-
tur, in Christo loquuntur, quoninm ipse est veritas. liere, factum suh leye, ul eos, qui suh lege erant, rc-

Cur autem hiec pr<cmiserit, ostendit : Qnoniam dimerel, ut udoplionem filiorum Dei reciperemus
trislitia est mihi magna, et continuus dolor cordi meo. (Gfl/. IV, 4).

Ubi quicrcndum cst, quari- sibi inessc tristitiam as- Et gloria. Gloria illa hic intcliigenda cst, qua Ju-
sorit, cum Salomon dicat : Quidquid accidcrit justo, da;i spccialitcr assumpli sunt cx omnibus gentibus
non contrislahiteum {Prov. xii, 21). An is justus non in peculiarcm popuiumDei: undo superiusait: Quid
eratt Ouia ergo deejus justitia nullus dubitat, ipse n nTn;)/(us «t Jurf.eo ? Et mox Multutn per otnncm :

hanc qucostionem solvat. Dicit aulera alibi : Trisfilia modum, ctc.

s.rcM/t cjus mortem operatur ; Iri.tlilia vero, qux se- Et tcstamenta (332). Vetus ct Novum acciperc
cunduin Deutn est, ptrnitcntiam insalutem stabilem debemus ; dum enim illis Velus datum est, in eo
{II Cor. VII, 10). Tristabalur ergo. sed illa tristilia, pr.Tjfigurabatur Novum.
quae secundura Deura est, quippe pro suorum fra- El legislalio. Lcgislatio, id est legis constitu-
trem salute. Unde sibi dolorem eliam inesse dicit, tio, illorum est ;
quoniam illis constituta est lex,
et non qucmcunque, sed continuum Optalmtn enim : quemadmodumviverent,etcjusmandatisobedirent.
ego ipse anuihema cssc a Chrislo pro fralrihus meis. El ohsequium. Obsequium dicit illius VeterisTes-
Incredibilis est hccc charitas. Sed notandum, quia tamcnti cultum, quo Judaei obsequebantur Deo, in
ait, oplabam, non, opto potcst enim subaudiri : : ofFerendis sacriticiis cl servandis ejus prKceptis.
Optabam t;!nc,cum essem paternarum mearum tra- Et protnissa. Promissa vocat promissiones, qu.x
dilionum semulator, supra multos coaetaneos in ge- facta; sunt per prophetas et patriarchas de Deo, ut
nere raeo [Gal. i, 14). Et est sensus Optabam tuni; : illud Sic erit semen tuutn [Gen. xv, 5)
:
item : ihd- :

separari a Christo pro fratrum meorum salute : liplicansmulliplicabo sctnen luum [Gen. xvi, 10), elc.
Aliter Qua intentione Moyses orabat, dicens
: Do Et ilem /;; semine luo benedicentur ottmcs tribus
: :

mine,aut dimitlc hanc noxam populo, aut dele mede^ terrx {Gen. xxii, 18). Unde etiam dolet Apostolus
libro, quem scripsit manus tua {E.tod. xxxii, 31) et quod promissa quffi facta sunt patribus, non secuti ;

MichiBas Utinam non essem vir habens spiritum, et

: sunt Clii.
aendacium potius loquerer {Mich ii, 11); et Apo- Quortim palres, patriarchac scilicet et prophetae,
.

-lolus optabat a Christo fieri anathema, ut fratres c.z quibus Christus secundum carnem. Bene addit,

sui ad fidem confluerent Moyses enim, charitatis : secundum carnctn, quoniam secundum divinitatem
i^ne accensus, ut facilius veniam p»o populo obti- ante omnia saecula genitus est a Deo Patre secun- ;

nere posset, hoc orabat similiter et Michaeas, ut ; dum carnem vero ex Judsis est, quoniam beata
excidia, et plagae, quas praeviderat venturas, populo Virgo Maria, de qua carnem sumpsit, ex Judaiorum
Dei non evenircnt. Sed scieudum quia anathema slirpe descendit. Et, ut ostenderet quia in divini-
Graece, Latine alicnalio dicitur aliquando autem tatis naturanonexVirgine sumpsit initium.adjecit
:

mortem significat sicut in Veteri Testamento Si Qui est super omnia Deus benedictus iti sxcula. Atnen.:

quis hoc, aut illud fecerit, anatbema sit id est, Christus igitur super omnia Deus benedictus non
; ;

condemnetur ad raortem. Similiter ergo hoc loco, tamen ex eo quod carnem sumpsit ex Virgine, sed
pro morte potest accipi. Optabat enim corpore quia ante omnia saecula fuit genitus a Patre.
mori, ut fratres sui anima salvarentur ac si dice- D Prreterea, quia sibi continuum dolorem inesse
;

ret optabam sanguinem meum pro eis fundere,

: dixerat pro fratrum suorum perditione, ne quis
it ipsi spiritu viverent. putaret evacuatum promissionem, quae facta est
Fratres suos Judaeos dicit unde mox addidit Abraha;, voiens ostendere Apostolus quia Deus
; :

Qui sunl cognati mei secundutn carnem; quo dicto potens est facere qus promisit, ad commendandam
ostendit eosspiritu non sibiessecognatos.dequibus ejus gratiam, addidit Non autem (subinlelligitur: :

adhuc subdit Qui sunt Israelilse. His verbis se

: hoc ideo dioo) quod exculerit verbum Dei (333) id ;

Israelitam ostendit ex semineAbrahaj Quorutn ad- est, quod promissio Abrahs facta, evacuata sit,
:

(330) Nota perpulchram hanc distinctionem. Hinc (332) Vulg. teslamentum ; aliae autem lectiones
incipit Vulg. cap. IX. In mare. vero aut. legitur nostro autog. consentiunt.
cap. .X.KIII. (333) In autog. marg. c. XXV, caput vero .XXIV
(331) In autog. non adaptio esl, sed adoptiotiem nulllibi signatur.
legitur, quod juxta Vulg. emendandum censui.
219 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 220
quoniam elsi verbum Dei in incredulis excidit, im- A ex uno concubitu patris nostri Isaac. Quibus verbis
pletum tamen est in credentibus. Quod ut aperiat, illius meminit loci quo legitur quia cum collideren-
quasi exponens, subjunxit enim omnes, qui : No)i tur gemini in utero Rebeccae {Gen. xxv, 22), abiit
sunl ex Israel, lii non omnes
sunt Israelitx ; id est, consule Dominum, cui Dominus respondit Du3S :

qui secundum carnem ex Jacob stirpe descendunt gcntei duo popnli in ulero tuo sunt et populus po-
et
sunt viri videutes Deum, quoniam non omnes cre- puliim superabit, et major serviel minori [Gen. xxv,
dunt in Christo. Quicunque ergo ex omni gente cre- 23) Per quos etiam duos Rebeccs filios credentes
dent in eum, hi sunt viri Israelits. fiec, quia (334) et increduli designantur, per majorem Esau, incre-
semen sunt Ahrahse, omnes filii ; id est, non omnes duli, per minorem vero Jacob credentes.
illi qui per carnem ab eo descendunt, sed quicunque
Sed quare addidit Apostolus ex uno concuhitu ?
ex omni gente ejus vestigia imitantur, hi filii sunt ne diceretur quod Jacob suis vel parentum
Scilicet,
Abrahse. aut aliquorum propinquorum meritis electus sit, et
Et hoc vult, quod sequitur Sed in Isaac cocabi- : quod excellentioris meriti et melioribus moribus
tur tibisemen (Gen. xxi, 12). Quibus verbis illius fuerit paterejus cum hunc quam cum fratrem semi-
loci meminit, ubi legitur quia prscepit DominuS navit, et mater alterius voluntatis cum eum quam
Abraha; ut obediret voci Sarae uxoris suae, et ejice- t» cum fratrem concepit. Ostendit enim hoc dicto quia
7.0! nrKn;iI.^m rtt m.*.,™ «:
^ /•_ . _ j J -i
patris meritum ad seminandum,et unum
rl..'.f _ __ "i
ret ancillam, et filium ejus /[Ibid., i /^i\

10), quoniam non unumfuit .. _ . . .. _ :

esset hajres filius ancillce cum filio libers, sed in matris ad concipiendum utrosque. Nam etsi postea
Isaac vocabitur ei semen. voluntatem variare potuit, utrosque inclusos utero
Abraham ergo, sicut alibi idem Apostolus dicit: habens, non uni (339) tantum, sed seque ambobus
Duos filios liabuit, unum dc ancilla, et unum de libe- variavit.
ra. Sed qui de ancilla, secundum carnem natus est Ad commendandam igitur gratiam Dei hoc dixit,
(Gal. IV, 22 ; Gen. xvi, 15) ; secundum carna-
id est, volens ostendere quia ex uno patre et ex una ma-
lem consuetudinem ; 9«! vero de lihcra, secundum tre, et uno concubitu, ambo nati sunt : sed alter
promissionem (335) ;
quoniam, priusquam concipe- indebita miseratione electus est, alter vero justoDei
retur aut nasceretur, ei promissus est. Per hos ergo judicio reprobatus. Ut nullus in se gloriari prKSU-
duos homines designantur tain credentes quam in- mat, sed qui gloriatur, in Domino glorietur (/

creduli perlsaac scilicetCdeles.perlsmaelem vero

: Cor. I, 31).
infideles. Igitur, ne forte aliquis diceret praevidebat Deus :

Itaque, ut ostenderet quid esset in Isaac vocabi- bona opera in Jacob, ideoque elegit eum, similiter
tur libi semen, exponens, subjecit Id cst, non qui : inala inEsau,propterea reprobavit eum ; subjunxit:
filiicamis,hisunt filHDei; sedqui liliipromissionis, Cum enim nondum nali tuissent, aut aliquid egissent
sestimantur (336; in semine. Quod est aperte dicere : boni, aut mali {aut secundum etectionem propositum
hi solummodo in semine a^stimantur, qui in Isaac Dei maneret) non e.c operibus,sed ex vocante dictum
promissionis filiosignificantur. .Sstimantur autem est ei : Quia major serviet 77iinori. in nondum natis
in semine, quia, divina gratia vocante, in Christum nulla fides aut opera praecedere potuerunt, quibus
congregant. alter eorum eligeretur, alter eorum reprobaretur.
Ut autem ostenderet qus esset hajc promissio, His autem verbis aperte ostenditur quia non electio
subdidit Promissionis enim verbum hoc esl : secun-
: pendet ex proposito, sed propositum ex electiene.
dum hoc tempus veniam, et erit Sarx filius. Quo dicto Non enim propositum electionem, sed electio praece-
meminit, ubi Itgiturquia meridie sedent;
illius loci dit propoiitum ; sicut ne justiUcatio gratiam, sed
Abrahae sub quercu Mambre {Gen. xviii, 1) appa- gratia justificationem ; ita non vocatio praecedit
ruerunt tres angeli, in figura Trinitatis, quos ille electioncm, sed electio vocationem (340). Non ta-
hospitio suscepit, eorum pedes lavit ;
post comes- men oames qui vocantur eliguntur, quoniam, sicut
tionem autem vocata Sara, dixit Dominus Secun- : Dominus in Evangelio dicit : MuUisunl vocati, pauci
dum hoc tempus veniam, et erit Sarae filius (337). vero electi {Malth. xx, 16). Manifeste itaque ostendit
Sed ne erederet aliquis omnes, qui ex Isaac orti ]) Apostolus quia sicut nuliis suis meritis prfficedenti-
sunt ffistimari in semine, quia dixerat In Isaac : bus reprobatus est Esau, ita nullis meritis prace-
vocabitur tibi semen, ideo subjungit : yon soliim au- dentibus electus est Jacob. Si enim prEcederent
tem (338) sed Rebecca ex uno concubitu habens
et aliqua merita quibus Jacob eligeretur, prscederent
Isaac patris nostri; ac si dicerel non solum in filiis : utique quibus reprobaretur Esau. Sed mansit pro-
duobus Abrahae haec distinctio facta est, sed etiam positum Dei secundum electionem, quoniam sicut
Rebecca hanc dislinctionem lecit, habens geminos prscedentibus meritis celebratur, eo-
electio nullis

(334) Vulg. qui ; scd et aliae lectiones cum hac (339) Autog. non unilati tantum. Menda mihi visa
nostra consentiunt. est ex eo quod sequitur sed a?que ambobus. :

(335) Vulg. iier reproiiAssionem. (340) Jugantur hffic his quae dicta sunt initio hu-
(336) Vulg. pronvssionis sunl, a>stimantur, etc. jusce Epistolaj ad verba : ojnnibus qui sunt Romse,
(337) Gen. xviii, 10, Vulg. revertens vcniam ud tc dilectis Dci, vocatis sanctis. Et cum his quae dicta
tempore isto. sunt ad cap. viii, ad ea verba his qui secundum :

(338) Vulg. autem illa. jyropositum vocati sunt sandi.

m EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 222

dom Apostolo teslanlo, qui ulilii dicit : Sir (:rii; el A 1"8 qu.Tostionem sibi oppo8uit,8uhjungon3:7iti'/ crijo
in luir trmporc rc/ii/iii.T secundum elcclionem gralim dicemus '! (^'i'i) Nunquiil iniquiUi^ ajiwl Deum'! \c
salr.v factif suiil, ila ct prmdostinatio, (iiiam prnpn- si dicerot : Nulla hoc iniquitnto Dci factuin ost.sed
silum vocat. justitia et misorationo altcrum onim por indobi-
;

Non orpo ex operibu3, qu.i> nulla praecesscrunt, tam gratiam elegit ; alterum justissimo judicio re-
sed cx vocanto gratia Doi dictum est ci quia major probavit.
servict viinori.Quo dicto illius loci meminit ubi lcgi- Et hoc vult quod ait afcs;/. Volens autem ratione :

tur quia,cum collidcrentur gomirii in utoro Hobec- probaro qund dixerat, adjecit Moysi enim dicit : :

cip, et illa isset consulcro Dominum, rospondit ei Mi.icrrhor cujus misertus fuero (34.5), et rnisericor-
Dominus : Dua; gontos (Ocn. xxv, 22, 2IJ) et duo diam pr.vstaho rujus rniscrehor. Sed nunquid solvit
populi in utorosunt.ct populus populum siiperabit, his vcrl)is hanc qu.^nstioncm ? Utiquc magis cam li-
et major serviet minori. Majorem Esau dicit, qui gare videtur.Quod tamen ita potest intclligi cujus :

alio nomine dictus est Edorn, a quo orta ost gens migortus fuero, eligondo et praedeslinando, ejus
Idunia!orum ; minorem vero Jacob. miserebor, pcr gratiam vocando et cujus misere- ;

H.TC ergo prophctiajuxta historiam tunc impleta bor,por gratiam vocandn,et misericordiam priesta-
est, quando populus Judseorum,qui de minore fri- „ bo, ad fidem perducendo et justificando.
tre, id est Jacob, ortus est, per David regem supe- Et quia diserat Jacob per indebitam gratiam Dei
ravit (3i2)populum Iduma;orum,ct eum sibi tribu- electum, mox generalem sententiam, ad eamdem
tariura fecit.usque ad regem sub quo rebellaverunt, gratiam commendandam,intulit,dicens Igilur non :

et ejecerunt jugum servitutis de collo suo. Alitcr : volentis, neiiue currcntis, scd rniscrenlis csl Dei.
Per majorem fratrem populus Judaicus designatur, Sane sciendum quia sicut nullus credit, nisi di-
qui prius venit ad cognitionem per mino-
(^.hristi ; vina vocante gratia, nuUus credit, nisi volens.
ita
rem vero, ecclesiasticus. H;pc ergo prophetia im- Cur ergo dicit Apostolus Non volenlis, neque cur- :

pleta est, quoniarn populus Judccorum toto orbe renlis est'! Scilicet, quia utrumque, id est,volunta-
terrarum dispersus servit ecclesiastico. Aliter: Per tem et cursum ad divinam gratiam reforre voluit.
majorem earnalis populus, per minorem spiritalis Non est enim volenfis hominis.quia bonum vclie a
designatur. Sicut enim illi duo in utero, ita et hi se ipso habere non potest non est currentis, quia ;

uno matris Ecclesis sinu clauduntur, et inter se per se currere, id cst bonis operibua proficere non
invicem dimicant verum carnalis servit spiritali,
; potest sed miserentis Dei, cujus gratia prsventus ;

quoniam spiritalis omnia adjudicat.ipso vero a ne- (346) bonum velle accipit, et cujus misericordia
mine dijudicatur (/ Cor, ii, li, 15.) adjutus bene currere sufflcit.
Ut aulem suam narrationem prophetico testimo- C Verumtamen sicut voluntas nostra et cursus nibil
nio comprobaret, subjunxit testimonium prophets boni operari potest, nisi divina gratia praeveniat,
longe posterioris, dicens : Sicut scripttim est ; Jacob ita et gratia Dei nihil in nobis boni operatur, nisi
dile.ri, Esau aulem odio habui {Malach. i, 2, 3). voluntatem nostram divina» voluntati jungamus.
Ostendit enim quia quod in prssentia Dei ex anti- Sicut ergo dicimus Non volunlis, neque curren- :

quo consilio manebat per gratiam,apertum estper tis, scd rniscrenlis esl Dei, itane dicere possumus :

prophetam. Non miserentis Dei, sed volentis, et currentis est

Sod quffirendum est quid Dominus in Jacob dile- hominis ?Sed quis hoc dicere audeat ?Nunquid hoc
xerit, aut quid in Esau odio habuerit.In Jacob,qui sensit Apostolus ?Absit.Imo totum ad illum referri
nondum natus nihil agere potuit.nihil aliud dilexit, vohiit, de quo scriptum est Voluntas autem a Do- :

nisigratuitum suae misericordiaj donum similiter ; rnino prgeparatur ; ipse quippe prseparat, et praepa-
in Esau nihil aliud odio habuit, nisi originale peo- ratam juvat.
catum.cujusmeritouniversahumani generis massa Sequitur Dicit enim Scriplura Pharaoni, etc.
:

damnata est. Dixerat superius : Jacob dilexi ;

propterea testimo-
(343)Genu3 namque humanum adeo in ipsa radice nium posuit Scripturae dicentis : Miserebor cujus
damnatum est, ut, si nullus horainum salvaretur, j) misertus fuero, et misericordiarn prscstaho, cujus
nerao justam apud Deum posset invenire querelam, miserebor unde et generalem intulit sententiam,
;

s;d potius aliis pereuntibus disceret quia et ipse dicens : Igitur non volentis, etc, quod utique pro-
periret, nisi divina gratia erueretur. pter eos ait qui divina gratia liberati justificantur.
Poterat aliquis ad hasc dicere : si verum estquod Rursum, quia dixerat : Esau odio hahui, 'propter-
dicis : ergo iniquus Deus, qui ex perdita humani ea hoc testimonium intulit : Dicit enirn Scriptura
generis massa alterum elegit ; alterum, nullis suis Pharaoni : Quia in hoi ipsurn excilavi le, etc, quod
pricedentibus meritis, reprobavit.Ideoque Aposto- utique propter eos dictum est, super quos ira ma-

(341) Rom. XI, 5. In autog. legitur sicut loco sic. (345) Esod. xxxiii, 19. Vulg. cujus niisercor.
(342) In autog. separavit. (346) En gratiam praevenientem. Junge haec cum
(343) Qux immediate praecedunt.et qus sequun- iis qu« inferius habentur ad cap. xi interpretatio-
tur notatu valde digna. nem.et ad ea verba : Palam apparui his qui me non
(344) In autog. marg. hic legitur cap. XXVI. interrogabant.
223 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 224
net, et qui justissimo ejus judicio
condemnantur. A suis, ipse eam sibi opposuit dicens : Bicis itaque
Sciendum itaque quia consummatio peccatorum mihi : Quid adhuc quxrilur'l Id est,
Deus quos si
flnera et modum peccantibus imponit quod non : vult obdurat,quam homo querelam deponere potest
solum mortuis.sed eliam viventibus accidit,quem- adversus Deum, dum malum operatur? Et quasi
admodum Sodomitis, Jebusa;is, et Pherezaeis, cun- causam infert Voluntati enim ejus quis resistet ?
:

ctisque gentibus Chananaeorum. Hujus igitur Pha- Sed hujus quaestionis imprudentiam vehementer
raonis peccatura jam consummatum erat,et tempus repressit, subjungens homo, tu quis es, qui rc-
:

instabut utpuniretur ;ideoqu9 excitavit iUum Deus; spondeas Deol (3.51) Quod non de inopia, sed copia
patratis namque miraculis in /Egypto, filios Israel suae scientiae protulit ; nec cum levitate,sed magna
liberavit, ut crederent in Deum Isracl, et discerent gravitate legendum est.ut sit sensus : homo,cum
non limere suos adversarios, eosque redderet cau- sis fragilis, pulvis et cinls, quis es, ut querelam
autem, quamvis occultum (347), malus
tiores. Hic Deo objicias,cur aliorum misereatur,alios obduret?
erat ; sed ut qualis esset manifestaretur et punire- Unde et congruentissimam intulit similitudinem,
tur, idcirco excitavit illum Deus. Et nota quia non dicens:jV«/i.f/it!(/ dicit fiijmenlmn ei qui se finxit :Quid
ait : creavi te, aut feci te, sed excitavi le. Omnis me fecisti sic? Ari non habel poleslatem figulus lulie.v
enim creatura Dei bona ; sed hic sua malitia factus Tj eadem massa facere aliud vas in lionorem, aliud in
est malus. contumeliam'! lit est sensus Gum scias te esse :

Non antem quod originalepeccatum destruamus, figmentum,et ex massa perdita ortum.et intelligas
sed originali peccato simul et sua maljtia factus est quia flgmentum non dicit flctori suo Quid me fe- :

maius. cisti sic?et flgulus potcstatemhabetex eadem massa

Sic ergo aDomino dictum est excitavi te, ac si facere aliud vas in honorem^aliud in contumeliam ;
duo vascula in manibus, alterum
(348) teneat quis quam querelam Deo objicere justam poteris,si alios
balsamo.alterum fetore plenum quae si concusserit, ;
salvat, alios obdurat ? Omnipotens quippe est, et
nemo ei recle dicere potcst
odorem, aut : focisti quod vult facit sed vas in honorem facere manife-
;

fetorem,sed: excitasti hoc fetoribus plenum.Domi- staestclementia,in contumeliam vero,justissimum

nus ergo, factis miraculis, excilavit Pharaonem, ejus judicium. Oportet ergo ut perpetuo silentio
ut, dum non crederet.puniretur nam fllios Israel ; quiescas.
siccis pedibus mare Iransire fecit,illum cum exer- Sed poterat dicere:Quare Deus ex massa
aliqiiis
citu suo in mare demersit.Unde subditur:!'^ osten- perdita alia vasa in honorem facit,alia in contume-
dam in te virtutem meam.Quo facto nomen illius in liam ? Cur non omnia in honorem facit?
universa terra annuntiatum est. Et ob hoc sequi- Ad haeo quasi respondet Apostolus,quia omnipo-
tur llt annnntietur nomen meum in universa terra.
: C tens est, et quod vult facit ; et hoc est quod in-
Denique, quia ostendit quoniam Jacob Deus per fert (352): Quod si volens Deus ostendere iram,el no-
indebitam gratiam elegit, Esau et Pharaonem ju- tamjacere potentiam suam,sustinuit in multapatienlia
stissimo judicio reprobavit, mox generalem intulit vasa irx apta in z)i<en/wm.Subinle!ligitur:0 homo,
sententiam, dicens : Ergo ciijus vult miseretur, et tu quis es, qui respondeas Deo ?
quem vult obdurat {3.'i9). Cujus vult miseretur, se- Iram non animi perturbationem dicil qus solet
cundum gratiam, qure gratis Iribuitur; quem vult esse in hominibus, sed justam et fixam Dei vindi-
obdurat, secundum justissimum judicium, quod ctam, quam exercet in peccatores : Potentiam vero
meritis redditur. Obdurat autem, non quia molle qua etiam malis bene utitur. Vasa irai reprobos,in
cor durum faciat, sed quia durum non mollificat, quos Deus justo judicio vindicat vas enim illius rci :

dicitur obdurare. Obdurare enim

non quia dicitur, vas essc dicitur,cujus plenum esi.Apla autem dicit
peccatores cogit aut impellit ut peccent.ipse quippe prajparata, non a Deo, sed originalis peccati suis-
neminem cogit peccare, sed quia justificationem que meritis.
suae gratiae peccatoribus non largitur, eos dicitur Pulchre itaque dicit: Sustinuit in muUa patientia
obdurare, quorum non Obdurat,non
vult misereri. vasa irx apla in inleritum ;quoniam Deus multapa-
irrogando unde fiathomo dcterior,sed non irrogando tientia exspectat reprobos, ul convertanlur qui- :

unde fiat melior. Obdural, non impertiendo mali- bus non conversis,omnipotentia sua facit aliud vas
tiam,sed non impertiendo justitiam.Obdurare ergo in honorem, aliud in contumeliam.
Dci nihil est aliud, nisi nolle misereri. Quare hoc?Volens scilicetostendere iram,id est,
Sed poterat aliquis dicere:si Deus quos vujtob- qua peccatores non conversos juste condemnat, et
durat,quid ergo peccaraus,si (350) bonum non agi- potentiam suam, qua malis bene utitur, dum ois
mus,aut malum aliquod operamur,pr8esertim cum multa bona temporalia tribuit, dans tempora sere-
humana fragilitas divinae voluntati resistere nequa- na et fructifera, implens corda eorum cibo et la;-
quam possit ? titia.
Vidensergohanc quaestionemoriri posse ex verbis Cur aulem totum hoo faciat, ostendit sanctus

(347) Legendum fortasse occulte, vel occultim. (350) In autog. nisi.

(348) Nota pulcherrimum cxemplum. (251) Hio in autog. legitur cap. X.XVII.
(349) Vulg. indural. (352) In autog. hic legitur cap. XXVIII.
22S RXPOSITIO IN KPISTOLAS PAlILI. — IN KPIST. AIJ IIOM. 22(i

Apoatolus.subjungena : {// oUcndcret diviliax glori,T \ tiitd iMundo,ubi genlilcs liabitul).inl,quibus dictum
suie tn va.w rnisencordix, (ju.v pr;vparuvit in ylo- est : A'oH plebs mea uos, quin idola culobunt; aed
rtam. Idcirco eniin diu peccalores c.vspectul, ul, ipsi postea fi'.ii Dci vocati sunt, quia cx omnibus

dum non ronvorluntur, justo puniantur; ac per lioc gcntihus credcntes, filii Doi facti sunt. Vivi autem
sanrti intrlligant quoniain nullis suia nicritia, sod Dfi ilieit, u distinrtioncm inortnoriim.
solugratia l)c-i ju^lilicanttir; ncc i\c Ijonisopcrilius, llujiis loci sciisum Doininus cxponit secundum
quasi propriis, sc extollant, sed illis porcunlilMis allcruin prophctam diccna Ponam Jerusalem in :

agnoscant quia et ipsi cum eis pj^rircnt.nisi divina loto orbe lerrarum: Jorusalem namque in toto orbo

grntiu lilierarentur. posilacstsanctuEcclcsiapcrlotuin mundumdiffusa.

Vaxa iniscrirordix vocat clectos, quos Dcus solu Kt quia dixcrat Non solum ex Judwis, scd eliam
:

miscricordia focit vasa in honorem, qu.T ct pr.Tpa- e.r gciilibus, volens osttmdcrc quia pauci credituri
ravit in glnriam : (]uoniani cx mass.i pordila illns erant cx Juil;cis,a(idi(lil
l.^^aias aulcm clamalml (35.3)
:

elogit, ot justillcavil, quibus ct ipsc giorillcotur, ct pro Isract Si /ucrit numerus jUiorum Isracl sicul
:

quos introducat ad gloriam. arciia maris, reliquiai sahw fient. Prajvidil quippe
Undc ct procmisit : Ut osltndcrel dnnlia^ (]lori,v prnphola paiicos ex Jnd;cis crcditiiros, idcirco rcli-

suifi : divitias quippc gloria) suoa ostcndit, cx massa ., quias tantiun dixit salvandas.
PerditUjVasa in honorcm; lionitasnamquo ojns adoo llndo Apostnlus, ut pro|)hctici rordis dnlorem
omnipotens cst,ut viisa ira; cl disscnsionis conimu- oslendorot, pr.Tinisil Isaias clamabut. :

taro valeat in vasa misericordia3 et pacis. Per arenam ergo increduli, per reliquias creden-
Et ut ostenderet qua; dixerit vasa miscricordis, tes designantur. Utrumque enim Abraha; promis-
subjunxit : Quos el vocavit nos; id est nos, quos.et sum est, diccntc Domino : Mulliplicansmulliplicabo
vocavit ; ac si dicorct : in nos, quos pra^paravil, id semcn luam sic.ul slelUis cwli, cl sir.ul arenam ijux
est pra<dcstinavit in gloriam, et vocavit per gra- c.st in liltorc maris (Gen. xxvi,
Qui enim illic -i).

tiani. pcr stellas, hic per reliquias ostendnntur.

Sed no putarctur Juda!OS solum intelligcro vo- Sed quomodo rcliqui;B saKve factic sunt,aperitur,
luisse, quoniam cx JudiTis ortus erat,addidit : A^on cum subditur: Verbum enim consummans el brcvians
sohim C.V Jud<t:is, sed cliain c.v gcnhbus. Quibus ver- in xquilatc (subintelligitur Dominus : salvas faciet
liis ostendit quia non illi tantum lilii sunt Abrahaj, rcliquias).Verbiim Dominus cousummmavit.quin om-
qui cx ejus stirpc descendunt, scd quicun(]ue ex nia legis priEcepta perfecit. Unde idem Apostolus :

iKnnibus genlibus vestigia fidei Abrah.-e imitantur, 1'inis lcgis est Clirislus (Rom. x, 4). Verbum bre-
r imputantur in
filiis Abrahaj. Ostendit eliam quia viavit in aequitate, quia qua3 longe lateque in lege
[iiT duos Rebecca:,non Judaicum et gentilem C diffusa sunt, Dominus paucis verbis comprehendit,
filios

liiipulum, sed credentem ct incredulum inielligere diceus Juquin cnim meum suave esl, et onus meuin :

voluit ;
per Rebeccam namque sancta dcsignatur levc csl {Matth. xi, 20, 30).
Keclesia.Quod autem de ea lcgitur,quia abiit consu- Quia verbum breviatum faeiet Domium super
iiieDominum,non intelligendumestquoduxortanti lerram. Pcr verbum breviatum Evangelii doctrina
[uitriarchas Deum localem crediderit,et eum incessu aptissime intelligitur, quoniam quaj per innume-
pcdum abierit consulere; sed abiit.dicit Scriptura, rabiles observationes populo Dei pra;cepta sunt,no-
hocest.invirtutibusprofecit.MoralilcrperRebeccam minus in duobus prseceptis contineri oslendit, di-
fidelis qua;queanimadesignatur;perduosejusfilios, cens : Diligcs Dominum
Deuin luum cx lolo corde luo,
exercitus vitiorum alque virtutum. Unde apte dici- et inomni tnente tua,et ex omnibus viribus tuis et pro-
lur : Malor scrviet minori, quoniam etsi major sit .rimum tuum sicut te ipsum (Matth. xxii, 37). Unde
vitiorum exercitus,sa!pc tamen illum superat exer- et continuo subdit : In his duohus mandalis lota lex
citus virtuluni. Sicut in Osee dicit : Vocabo non ple- pcndel, el prophetx {Mallh. xxii,iO). Sive breviatum
bem meani, plebcm mcam, ct non dileclam, dilcctam, verbum dicit dominica^ fidei symbolum,in quo con-
el non miscricordiam consecutam, misericcrdiam con- stitit totius Ecclesi.-c salus atque perfectio. Est
secutam (Osce iJ,2i; Hoc testimo-
l Pclr. ii, 10).
j)
enim quasi signum EcclesiB; nam sicut exercitus
nium gentium intelle-
sancti apostoli de vocalione aliquo signo ab invicem discernuntur,ita hoc signo
xerunt. Gentilis enim populus non erat plebs Dei, discornuiitMr fideles ab infidelibus. Aliler, verbum
quoniam idolis serviebat; sed factus est plebs Dei brcvialum dicit dominii^am orationcm.quam Domi-
dilccta, et misericordiam consecuta, quoniam per nus ideo tam brevem docuit,quia novit Deus quo-
Christi fldem justiilcari meruit, et lantam accepit niam humana fragilitas diu in eadem intentione
potestatem,ut filius Dei fleret, juxta Joannis vocem manere non potest, quatenus unusquisquc oratio-
dicentis Quotguol aulem rcccperunt eum {Jo'in. i,
: nis tcmpore colligat mentem suam,et repiilsisom-
12), etc. Undcet mos subditur a propheta: Elcrit, nium terrenorum negotiorum curis, id solum co-
in loco ubi dictum est eis : Non plebs mea vos, ibi gitet quod orat.
vocabuntitr fllii Dei vivi [Ose. i, 10). In loco dicit in Igitur, quia ostcnderat prophetas testimonio pau-

(353) Vulg. Clam

 ;

227 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 228

cos ex Judffiis crediluros.ut arctius hoo approbaret, A. homo inter homines apparuit, quasi lapis jacuit
ejusdem prophetae testimonium subdidit, dicens : sed Christus tantum lapis est videntibus,lapis offen-
Et sicut prxiixil haias : JVwt Dominiis Sabaoth reli- sionis cscis.id estincredulis.nam casci offendunt ad
quisset nobis semen, sicut Sodoma facli essemus, et lapidem. Lapis iste prius parvus.juxta Danielis pro-
sicut Coniorrha simites fuissemus (Isa; i, 9). phetiam, crevit, et factus est mons magnus, quo-
Sabaoth Ilebraa lingua, Latine dicitur omnipolens, niam Christus factus humilis homo agnitus est
vel exerciluum. Et est sensus : nisi Dominus Omni- Deus,et adoratur a cunctis gentibus.Hunc lapidem
offenderunt Judaei,quoniampurumhominemputan-
potens, aut exercituum,reliqui9setuobis semen.hoc
est,sua gratia non paucos salvasset,sicut Sodomitae tes, in eum credere noluerunt. Sicut scriptum est :

et Gomorrhitse ita et nos omnes periremus. Et Ecce ponam (256) in Sion lapidem offensionis, el

notaquia pulchre dicit 5«meH,hoc enim seminatum petram scandali. Hasc verba Dei Patris sunt ad pro-
est in toto orbe terrarum.
phetam. Sion mons est Jerusalem. Dominum ergo
in Sion lapidem offensionis posuit,quoniam Filium
Poterat ad h«c fortasse aliquis dicere : Qua
plures
suum ex Judsis carnem sumere fecit. Petraautem
justitia Dei factum est ut pauci ok Judffiis et
Christus dicitur,propter fidei soliditatem.Ipse enim
eligerentur ex gentibus, cum illi Dei cognitione ha-
est fldei fundamentum, sive quia ioexpugnabile et
buerint, legemque a Deo acceperint, isti vero sem-
g singulare praesidium est omnibus ad se confugienti^J
per idola coluerinl? Ob hoc se Apostolus interrogat.
bus. Sed petra scandali factus est Judaeis.quoniam
inferens (354) Quid ergo dicemus'! Quia gentes,
:

mortuum horainem videntes, scandalizati sunt, et

qu33 non sectahantur justitiam, apprelienderunt justi-
qux ex
eum credere despexerunt. Unde idem Apostolus
i'i
tiam, justitiam autem fule csi. Israel vero
alibi Nos prxdicamus Christum crucifixum, Judxis
:

sectans legem justitix, in legcm non pervc-

justitia'
qmdeni scandalum, gentibus autem stulliliam {I Cor.
nit; ac si diceret : Nunquid iniquitate Dei hoc
I, 23).
factum est? Absit. Quid ergo dicemus? Nisi :

homo, lu quis es, qui respondeas Deo? Clamemus El omnis qui crcdiderit in eum non confundetur.
igitur cum Psalraista: Jiiifrtw Domini abyssus multa Credulitas accipienda est hoc loco, qua; operi-
illa

[Psal. xxvv, 7). Item : Quam terribilis iii consiliis bus adimpletur; confusio vero quam soli mali ha-
super filios hominum {Psal. lxv, 5). Terribilis enim bebunt in die judicii,cum eorum peccata omnibus
est inconsiliis super filios hominum.quoniam quid manifesta erunt.Unde alibi idem Apostolus: A'o/2te
in Dei consilio de se dispositum sit nullus suflicit ante tcmpus judicare, quoadusquc veniat Dominus,
intelligere. et illuminet abscondita tenebrarum {I Cor. iv, 5), etc.
Et Dominus in Evangelio Nihil est operlum quod
Gentes igitur.qus non scctabanlur justitiam,quo-
:

G non reveletur (ilatth. x, 26). Quicunque igitur cre-

niam idola colebant, propter quod justificari non
diderit, et fidem suam operibus adimpleverit, non
merebantur, apprehenderunt justitiam, quoniam
dum non suis meritis autviribus se salvari posse confundetur quia in peccatis, unde ei confusio sit,
non invenietur, quae solis erit reprobis, quibus
cognoverunt, per fidcm Christi justificatfe sunt :

Justitiam autem qux e.x

dicetur ; Ite, maledicti, in ignem xternum {Matlh.
ideoque dicit Apostolus :

XXV, 41), etc.

fide est.

israel vero sectans legem justitia;, id est legem Quia gentiles laudibus pr.netulit, (357) dicens eos
Veteris Testamenti,in qua prajceplum est qucmad- apprehendisse justitiam, Juda;os vero offendisse in
modum populusDei hostiarum oblationibus purifi- lapidem offensionis, ne ob hoc gentiles extoUeren-
caretur, dum ejus operibus se salvari posse credi- tur, adjecit (358) : (Cap. X) Fratres voluntas qui-
legem justitiae non pervenit.Sciendum quia
dit, in dem cordis mei, et obsecralio ad Deiim fit pro illis in

per legem justitia; gratiam Evangelii dicit, per salidem. Ac si diceret : Nequaquam propter hoc
quam homo justifioatur. extollamini, quoniam non vestris meritis, sed sola
gratia Dei salvi facti quamvis Judaei in
estis; et
Et quia poterat aliquis inlerrogare quare hoc
idcirco ipse interrogat, dicens Quare? Christum offenderint, tamen voluntas cordis mei,
factum sit, :

" et obsecratio ad Deum pro illis fit, ut conver-

Et respondet : QuM non cx fide, sed exoperibus{335)
tantur, et credant, aliter enim salvari non pos-
legis (subintelligitur, se salvari posse crediderunt).
sunt.
Nam quia suis meritis legem se accepisse, et suis
viribus implere posse, ejusque operibus sal- Oratio ergo Apostoli,et fldescredentium, qui pro
vari crediderunt, idcirco justificari non merue- Judffiis incedulis orabant, etsi gratiam Dei praices-
runt. serit, numquid eorum qui nundum credebant
fides

Offenderunt enim in lapidem offensionis. Lapis gratiam Dei praecessit? Minime.Quoniam Apostolus
olTensioDis est Christus, qui lapis dicitur propter pro illis orabat qui nondura credebant, ut eis fides
humanie fragilitatishumilitatem.Dumenim humilis daretur a Deo. Parum quippe putabat quod eisin-

(354) In autog. marg. hic c. XXX. ^357) Ilic incipit Vulg. cap. X.
(355) Vulg. sed quasi ex operibus. (358) In autog. marg. hic legitur cap. XXXI,
(356) Isaiae viii, 14, et xxviii, 16, Vulg. ]iono.
22!) EXPOSITIO IN KPISTOLAS PAUI.I. — IN EPIST. AD UOM. 230
stantor Evangolium prtodicabat.nisi proeorum (ific A Volpns autem Apostolus ostcndore.qumessct hicc
etiuin Dcuin rogarct. juHtitia Dci, addiditFinis enitn leijis Chnstus esl,
:

hVatrcs autcm dicit gentiles, quonium crcdondo ad jmtiliam omni credenti. Finis legis Christus,
facti sunt lilii Dei, ac per hoc fratres orant Apo- non consumptionis, sed consummationis, quoniam
stoli. non legcm consumit, sed perlicit, juxta (|uod in
Igiturvolens ostendercquoniam Judxi ignoranter Kvangello loquitur Son veni solvcre leyem, sed
:

pecoabant, dum pia-conos gratia^ pprscquorfntur, implere (.300).

adjecit : Tesdmonium enim perkibco illis quod iimu- Finis est Cbristus. Qui in ipso credimus,quando
talionem Dei habent, sed non secundttm scienliam ;
bonam viara ingredi incipimus, et ipsum solum
acsi diccret : Novi, el scio ; apud illos talis et ipse videbimus, cum ad illum pcrvcnipmus. Kinis Chri-
fui, cum persequcbar Ecclesiam Dci. Ilujus autom stus dicitur, quoniam ad illum referiraus quidquid
loci sensum Dominus secundum Joannis Evange- agimus et ;
cum ad ipsum pervenieraus,nihil ultra
lium exponit,dicens : omnis cjui inter-
lenit hora,ul quod qua;ramus, habebimus.
ficit vos arbitretur se obsequium prxslare Dco item: ;
Finis itaque noster, perlectio nostra esse debet.
Hoc faciunt, quia non noverunt Patrem. ncque me Pcrfectio autem nostra Christus cst, quoniam in
{Joau. XVI, 2). ipso pcrficimur (361), cujus capitis mcrabra sii-
Sed qu;crcndum dc qua scionlia hic dicat Aposto- inus. Recte igitur finis Christus dicitur, quo-iiara
lus. Nunquid de illa qua; sinc charitate inflat nemo sino ipso porficit legem.
(/ Cor. VIII, Non. Imo de
1) ? illa qua; charititis Kinis autem lcgis Christus est omni credenti ad
comes et magistra hurailitatis
Vcre namque, est. justitiara; quoniam quicunque per finem Christi
et tota scientia homini est scire; quia nihil per se justificatur, in ipso perlicitur.
potest, et quia quidquid est, ex Deo et per Deum Igitur, ut aperiret, quam dixerit justitiam Ju-
est. Uanc scientiain Juda;i non habebant, quoniam daiorurn. subjunxit : Moyses enim srripsit, quoniam
in lege gloriabantur ; ideo persequebantur pra;co- justitiam qux ex lege est, qui fecerit liomo vivet
nes gratioe. in eis (:}02). Ubi ncitandura, quia non ait in ea,
Et tanquara diceret aliquis : Ostende, Apostole, sed in eis, id est legis priHceptis, sive operibus.
qua; sit hsc scientia, quam tanquam utilem com- lege est. pro operibus legis posuit. Qui, ergo fe-
mendas, et quam in Judaiis doles non esse idcir- : Unde apparet, quoniam Moyses justitiam, quae ex
co, exponeudo, subjunxit Ignorantes ctiim Dei jus-
: lege est pro operibus legis posuit. Qui ergo fe-
litiam, et suam quxrentes statuere justitia.' Dci non cerit, qus ex lege est, justitiam, id est opera
sunt subjecti. legis, vivet in eis, quoniara praemium accipiet vitae
Justitia Dei est,nonqua ipse, sed qua horao jus- C proesentis. Timet enim ne, si (363) opera legis
tificatur. et quae homini a Deo dalur. non faciat, crucifigatur, aut lapidetur, vel ali-
Justitia ergo Dei est Christus, sive fides Chrisli, quid hujusmodi patiatur. Vivit itaque, quia prae-
per quam justificatur qui credit in eum, qui justi- mium accipit, ne corporis morte puniatur. .Im-
ficat impium. Hanc justitiam Dei ignorabant, quo- pletores autem gratiae^non praesentis vita; praemium
niani Kgroti medicum non quKrebant, et de legis accipiunt, sed aeternae, .justa illud Cum dederit :

operibus gloriantes, peccatores se confiteri dedi- dileclis suis somnum, ecce hxreditas Domini [Psal.

irnabantur. Gloriantes autem in legis oporibus,gra- cxxvi, 3) Cum enim somnum mortis electi ca- :

tiam Dei a se repellebant. piunt, tunc ad ha;reditatem a;tcrnae vita; perve-

Justitiam illorumdicit,qui ea se justificari posse- niunt.
putabat, a;stimantes se legem suis meritis acce- Sed poterat aliquis dicere : Si Moyses dicit :

pisse.et suis viribus implere posse. Hanc justitiam Justitiam, quas ex lege est, qui fecerit homo :

statuere volebant ; id est.grati.-e Dei praeferre, ideo- vivet in ea (36i) : (365) qua; ex fide est justitia,
que justitix Dei noiisunt subjecti. quiddicit ? Idcirco subjunxit.\postolus : Quxautem
Uinc alibi idem .Apostolus dicit Quod s; ex lege : ex fide est justitia sic dicit : Ne dixeris in corde
estjustitia, ei-go Christus gratis mortuus est ,Gal. luo quis ascendit in coelum (366) ? Id est Christum
J)
u.xxi). Si autem Christus non gratis mortuus est, dcducere, e\.c. Praecedens testimonium Apostolus de
359) in illo solo impius justificatur. Levitico sumpsit; hoc autera Deuteronomio, quod

(359) Xota pulcherrimam sententiam. chielis paulo superius citati textus, e quibus hanc
(360; Matth. v, 17., Vulg. scd adimptere. sentenliam haurire videtur Apostoius, habenti'ii'rf
,361) Autog. perficimus, vel etiam recte legeris in eis, id est, pra'ceptis, de quibus paulo superius
perfwimus, si legem subintelligas. in citatis textibus mentio habetur.Reveraaliaetiam
v562) Levit. xviii, 5 ; tizech. xx, 11., Vulg. exemplaria hujus Epistols habent in eis.
loco in eis habet in ea, cum tamen idem Apo- (363) In autog. loco ne si legitur nisi.
stolus ad Galat. c. iii, v. 12, in eadem fere sen- (364) habet autog. in ea.
Ibi
tentia et occasione ita habeat £,6'.r autem non : Subintellige de ea qux file, etc.
(365j
est ex fide, sed qui feceril ea vivet in iltis ; id est, Deut. xxx, 12. Punctum interrogalionis iq
(366)
(>;)m'frii.s qu;e superius nominata sunt, et ad qua; autog. nuUibi.
refertur pronomen illis. Levitici autem et Eze-
231 ATTONIS VEIVGELLENSIS EPISCOPI 232

interpretntnr recapitulatio legis (367). Unde et apte A buni ficlci dicit, quia pcr ejus fidem impius justi-
gratiam Evangelii designat. licatur.

Quaerendum est autem qua intentioneMoyseshoo Rursus, ut aperirel quaj esset ejus prsedicatio,
dixit, vel qua Apostolus in testimonium sump- adjunxit : Quia si confitearis in ore tuo Dominum
serit. Moyses hoc dixit, docere volens filios Israel, Je.ium, ef in corde tuo credideris, quia Deus illam

quia non eis necesse erat, extra, id est a ccclo, suscitavit a mortuis, salvus eris.

vel abysso, divinum petere praeceplum,quippe cum Praevidit Apostolus, quoniam futuri crant qui
legem Domini pros oculis haberent, dummodo vel- Christum ore conflterentur, sed credere nollent ;
.

lent implere. item, qui eum corde crederent, sed propter tor-
Ait ergo : Ne dixeris, etc, ac si dioeret : Tu, menta, et supplicia conflteri vererentur ; ideoque
quicunque es, Israelita, ne dixeris in corde tuo : utrumque simul posuit,id est.credulitatem, cordis
Quis ascendit in coclum, ut inde nobis afferat divi- et orisconfessionem,volens ostenderequia neutrum
num prKceplum, ut audiamus, et intelligamus, sine altero sufficit ad perfectionem. Hinc Dominus
et impleamus ? .^ut qnis desceiidil in alnjisum, ut in Evangelio dicit : Si quis confessus fuerit me co-

nobis rererat quid in infcrno agatum, et sciamus ram hominibus, confilebor ct eyo eum coram Patre
quid nos agere oporteat? Quoniam prseoculis liabes , mco, qui est in ccelis {Malth. x, 32). Et nota, quia
Dei prajcepta tantum impletor. Unde et mox
; esto non ait : Credideris,quia natus est, passus etmor-
subditur : Prope est verbum in ore tuo el in corde tuus, sed quia Deus illum suscitavit a morluis.
tuo. Nam etpagani illummortuum credunt, et nobis
Verbum praeceptum Dei vocat ac ; si diceret : Pro- boc pro crimine objiciunt non ergo nostra laus in :

pe est verbnm in ore tuo, quia legis, et in corde L !C est, si eum tantum mortuum credimus, nisi
tuo, quia meditaris. credamus.et resurrexisse,et nos ad ejus exemplum
Apostolus autem hoc tcstimonium sumpsit,voleus resurrecturos esse.
ostendere f.hristum verum Deum, et verum ho- Mortuum autcm,et nos credimus,quoniam aliter

minem, et non localem ; nec in caslo lantum, sed eum rosurrexisso credere non valemus.
ubique eum regnare cum Patre non tamen cor- ;
Utautem arctius commendaret, quia, nec oordis
pore diffusum, sed potestate dilatatum, ut sitsen- credulitas sine oris confessione, nec hsc sine illa,

sus (368) Tu, quicunque es, fldelis, ne dixeris

:
ad salutem satis est, addidit : Corde enim creditur
in corde tuo Quis ascendet in coelum ? id est, ne
:
ad justiliam, ore autem confessio fil in salutem.
credas Christum solum Ueum esse,et non hominem Quibus verbis ostendit, quoniam qui Christum ve-

factum, et eum tantum in ccelo habitare, et abys- rum Deum, et verum hominem corde creditjusti-

sum ejus prffisentia vacare. Unde et exponendo,de ( ficari meretur, quia.suorum peccatorum remissio-
suo addidit Hoc est : Chrislum deduccre : nam libro nem coiisequitur. Sed ad perfectam salutem non
Deuleronomii non habetiir. suflicit, nisi et ore confiteatur : quoniam Dominus
Sequitur Aut quis desccndet in alnjssum
: ? Id est, in Evangelio dicit : Qui me necjaverit coram homi-
ne crcdas puruni hominem fuisse passum, mor- vibus negaho et ego eum coram Patre meo {Maith.
tuumque ad Inferna descendisse, it ibi eiim de- x, 33).

ccelumque ejus prsesentia vacare. Unde et

tineri, Scriptura enim dicit : Omnis, qui credit in etim,
exponendo sub.junxit Id est Christum a morluis : non confundetur (Isa. xxviii. 16). Que sententia
revocarc. Ipse enin Vbrus Deus, et homo est, ubi- paulo superius est exposita. Quee ne forte de solis
que totus. Igitur, quasi dicere vellet aliquis : Si Judieis dicta videretur, propterea subditur Non :

lex fidei dicere prohibet, quis ascemlet in ccclum, enim distinclio Judxi ct Grxci. Cujus loci sensum
etc. ?Quid ergo dicendum, subjungit Apostolus, coapostolus ejus Pctrus exponit, dicens : Quoniam
volcns ostendere, quom.odo ubique sit totus ? sed in omni gente, qui timet Deum et operatur justitiam,
quid dicit Sripturci ? Prope cst verbum in ore tuo acccplus esl illi {.4ct. x, 36).

et in xxx, 14) tanquam diceret

corde tuo {Deut ; : Ouare autem distinctio non sit Judcei et Grfeci,

Quia Ohristus Verbum Dei Patris ubique totus est ; rw superius Apostolus ostendit.cum prajmissa hac sen-
idcirco et in ore tuo, et in corde tuo ipse enim : tentioia intulit Omnes enim pcccaverunt, cl egent
:

et bene cogitandi, bene loquendi graliam tri-

et gloria {Rom
Dei iii 23). Unde hic quoque
. ,

buit. Christus namque non solum Verbum est Dei subjungitur: Nam idcm Dominv^ omnium, Christus
Patris, sed etiam charitas, et veritas, et sapien- scilicet,qui omnium dominatur,quoniam per ipaum

tia. Igitur sicut hajc omnia, ita et Christus, non facta sunt omma..Divcs in omnes quiinvocant illum,
loco, sed merilis continetur (369). quoniam omnibus se invocantibus suas gratije do-

Ut autem ostenderet de quo dixerit verbo, sub- num largitur. Nam etsi aprimo homine, usque ad
jecit Hoc est verbum fidei, quod prxdicamus. Ver-
;
eum qui ultimus nasciturus est, omnes crederent,

(367) Levit. xviu, 5., A Graeco osjTspo? seounda, (360) Potestate scilicet,non humanitate,uti paulo
voiJ^oi; lex. superius.
(358) In autog. marg. hic legitur cap. XXXII.
333 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD IIOM. 2.34

omnilius habcrct quoil tribuorct : nnni quo nm- A Sic et hoc loco : praividit cnim sanclus Isaias spiri-
plius liiliuil taiitd luu^is aliuuiliil. laliliiis oculis prajdicatoresinpcnlibusdiscurrentes,
Volons autein (iroiihotioo tosliinonin (Jdc/. ii,32; ct ftdniirando diecbnt : Qiiam speciosi pedcs evange-
Act. 11, 21) coniprobare quod dixorRt, addidit : liiiiiilium parem ! Pcdesaulenti non corporalcs, sed
Omtiis enim quicunque invocavcrit nomen Domini, spiritaios intclligero dcbemus : habelcnim inlcrior
salvus ciit. Oinnis, dicit, id (-st.tam Judicus, quara homo suos pedos, sicut et nares et oculos. Pedea
gontilis. Invocatio autcm, non illa accipienda est, ergo Justr, sunt spiritalesaflectus, etsancta deside-
qua; vorbis tantuin, ct non oporUiua tenetur, quo- ria, quibus pra;dicatorcs gentium salutem desidc-
niam Douiinus in Evangclio dicit : Son omnis, qui rabant. Scd hi pedcs, qucm viam ambulant ? Illam
dicil milii, Domine, Doiniiic, inlnihil in regnum c.ivlo- scilicet, qua; dc sc dicit F.ijo sum via, vcritas, et
:

rum, scd qui lacit volitntafein Patris mei, qui iii ea-lis vila {Jouii. .\iv, C). Pacem illam dicit, de qua scri-
est, ipse intrabil in regnum cwlorum {Mallli. vii, 21). ptum est : Ckrislus est pa.v uostra, qui fecit tUraque
Omnis ergo quicunquc invocaverit verbis simul, et unum {Ephes. ii, 14).

oporibus nomen Domini, salvus crit. Igitur, ut oslcnderet Evangelium, sub- quid sil

Ocnus quippe humanum oripinalis peccali mag- junxit ; Evangelium (372)

F.vaiigclixaiitiiim boiia.

na miseria premobatur, et divina miscricordia in- n quippe Latino sermonc bonuin nunlium dicitur
digebat, ac per hoc propheta tempus grati» prajvl nam bona nunliat vitam scilicet post mortem, re-
;

dens, dicebat : Omnis quicunque invocavcrit nomen quiera post laborem, patriam post exsilium.
Domini, salvus crit {Joel. ii, 32). Vcrum, quia non omnium est fides, proptcrea
.Apostolus autem hoc testimonium ad commen- subditur : Se(/non oinnes obeduinl Evangclio. Vide-
dationem gratis Dei posuit, volcns ostendere hoc licet, qiiia non omnes credunt. Isaias cnim dicil
non solum de Judasis, sed etiam dc gcntibus dic- Domine, quis credidil auditui nostrol (Isai. liii, 1 ;

tum. Propter igitur oralio Dominica facta est, ut Joan. xii, 38.)

homines invocando, et orando salventur. Qiiis aliquando pro difncultate ponitur, ut illudj:
Illud autcm sciendum. quiamulti erant, qui dice- Qui.'! in iiiibibus xguabitur Doinino ? {Psal, lxxxviii,
bant Evangcliura solisJudocis csse praidicandum, 7.) Item : Quis similis Dco inter filios Deil {Exodi

quorum errorem utdestruerct Apostolus subjunxit: XV, 11.) (subauditur enim, nullus.) Aliquando vero
Quomodo crgo invocabunt, in qucm noii crediderunt ? pro raritate, ut hoc loco item, Quis ascendel in ;

(370) Quibus verbis evidenter ostendit prajdicatores montein Domini ? {Psal. xxiii, 3.) etc.
etiam ad gentes directos aliler enim non crederent,
;
Praividerat nempe sanctus propheta paucos ad
et invocando non salvarentur (371). Proptcr hoc pr.-cdicationem apostolorum credituros ideoque in ;

itaquc factum esf symbolum,ut homincs,credendo, C voce ipsorum dicebat Domine, quis crcdidit audi- :

et invocando salvarentur. In his enim duobus illa tui nostro ? (ac si diceret, perrarus.)
tria conlinentur, fides, spea,et-charitas : fides cre- Et, quia dixerat : Audilui credidit,propiereaL sub-
dit, spes, et charitas orant verum, quia ills sine jungit : Ergo fules ex audiltt. Nullus enim credit,
fide essc non possunt, et hific cum illis orat. nisi audiat. Igitur, quia auditus non est ex nihilo,
Ut autem arclius probaret etiaa ad gentes desti- scd alicujus rei est sonus, propterea subditur : Au-
natos apostolos, postquam intulit Quomodo atttem : ditus autem, per verbum Dei (373), id est, per doc-
credent ei, quem non audierunl ? Adjecit Quomodo : trinam et prsdicationem Dei.
autem audicnt sine prxdicante ? Qiiomodo vero prar- Diceret forte ad hseo aliquisQui non credunt, :

dicabunt, nisi miltanlvrt Si enira ad gentes loissi quia non audierunt, propterea non credunt. Ob id
non essent proedicatores, non eis proedicarent illis ; subjungit Apostolus Sed dico : Nunquid non audie- :

non praedicantibus, gentos non audirent non au- ; runt ? Et quidem in omnein lerram cxivil sontts eo-
dientes, nequaquam crederent, non credentes au- rum, et in jines orbis terrx verha eorum {Psal. svin,
tem, nullatenus invocarent, et salvarentur. Non er- 5). Ac si aperte dicerelur Si in omnem terram
:

go gentium, sed ejus esset culpa, qui non desti- exivit sonus corum, et verba illorum usque in fines
naverit praedicatores. j) orbis devenerunt, illi, qui in medio fuerunt,utique
Sed, volens ostendere quia et directi sunt, et audierunt.
gentes credendo invocaverunt, et salvs factae sunt Et nota quia sicut hic, et in sequentibus inveni-
addidit testimonium Isaiae dicentis : Quam speciosi mus, prophetw verbis praeteriti temporis utuntur in
pedes cvangeliiantium pacem ! {Isa. lii, 7 ; Nahum. rebus futuris, quoniam fixum immutabile esse pree-
i, 15.) videbant, quod fulurum esse praedicabant.
Quam particula plerumque pro admiratione po- Igitur, ne quis diccret propter hoc Judseos non
nitur, ut est illud. Quam amabilia sunt tabernacula credidisse, quoniam, licet audierint, non cognove-
tua, Domine ! {Psal. lxxxui, 2.) Item : Israel, runt, propterea subjungit Apostolus Scd dico : Sun- :

quam magna est domus Domini ! {Baruch. iii, 24.) quid Israel non cognovit'! Volens autem ostendere,

(370) Hic in marg. autog. legitur cap. XXXlII. (372) In autog. evdngelix-antiitm.
(371) In autog. sanarenlur : sed salvarenlur legi (373) Vulg. Christi : sed alia; lectiones cum au-
debere cerlum fiet ex his,quae immediate sequuntur. tog. nostro consentiunt.

Patbol. CXXXIV. 8
 ; ; "

233 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 236

quia et audierunt, et cognoverunt ; sed propter gen- 4 pcr semelipsum, deinde per apostolos : sed illi nun-
tilium invidentiam credere noluerunt, addidit : quam crediderunt. Unde continuo subditur : Ad
Primus Moyses dicit : Ego ad xmulationem vos ad- populum non credenlem. Et quia non solum non cre-
ducam in non geniem ; in yenlem insipientem, in diderunt, sed etiam pracones grati» persecuti
iram vos mitlam {Deiit. xxxii, 21 Bom. x, 19). ; sunt, mox additur : Et contradicentem mihi. Mag-
vEmulatio aliquandopro imitationeponitur, sicut num quippe malum, est non credere, sed incom-
est ^Emulamini charismata meliora (l Cor. xn, 31). parabiliter majus,praeconesgratiae persequi,quibus
:

Aliquando pro zelo invidi»,ut iioc \oco,nongentem, quicunque resistunt, ipsi Domino contradicunt.
populum vocat gentilem, qui recedens a Deo colen- (Cap. XI). Sed, ne fortc gentiles extollerentur, et
do, noraen gentis amisit, et insipiens factus est. crederenttotumillumpopulum crimineinfidelitatis,
Moyses ergo prsevidens gentilesad fidem venturos; et damnatum, adjecit Apostolus
contradictionis :

Judaeos autem invidentes in infidelitate permansu- Dico ergo nunquid repulit Deus populum suum? Ac
:

Ego ad xmulationem vos si apertedicat nolitegentes extolli, nequeputetis

ros, ait in vocc Domini :
:

adducam, etc.^Et est sensus Cum videritis popu- :

omnem illam plebem repulsam, quoniam, etsi non
lum illum, qui recedensa Deo,idolisqueimmolans, omnes, multi tamen ex eis crediderunt. Et hoc est,
factus est insipiens, ut nomengentisamiserit (37i), 3 quodait:^fts«7.Undevolenshoc arctius comprobare,
in me credere, irascemini, et indignabimini (375) semetipsum exemplum posuit, dicens : Nam et ego
et invidia tabescetis, ac perhoc in infldelitate ma- Israetita sum e.v semine Abrahx, Iribu Benjamin. Et
nebitis. Aliter: Populus genlium priuspopulus erat est sensus : In hoc comprobatur, quoniam non re-

Dei, sed recedens a Deo, et daemonibus serviens, pulit Dorainus populum suum (378) quia et ego ex ;

mlserum nomen gentis accepit non gentem ergo, :

ipsa plebe sum doctor gentium in fide, etveritate :

populum gentilem dicit, eo quod idola deserendo, ubi subaudiendum est Nec ego solus,sed et caeteri:

et credendo in Christum, factus sit populus Dei, et ministri, et coapostoli mei ex illo populo, Joseph

miserum noraen gentis amiserit. justus, et Maria virgo, quae peperit Ghrislum, ex
illo Joannes Domini praecursor, et parentes ejus Si-
Praelerea volens ostendere gentiles gratia Dei
meon, et Anna, aller Joseph, el Nathanael ille, in
prKventos, ut crederent, subjunxit testimonium
quo dolus non erat [Joan. i, 47), turba etiam, qu«
Isaiee dicentisin persona Dominij: Inventus sumnon
prfficedebat, etsequebatur ejus jumentum : ex illo
quxrenlibus me, palam apparui his, qui me non in-
nihilominus fuerunt tria millia, et quinque millia,
terrogabant. Isaias enim omnes minas, ct persecu-
quaj post ejus resurrectionem crediderunt.
tiones Judeeorum contemnens, et pretiosius habens
Evangelium Christi quam se, audacter eis prsdice- Q Ut autem evidentius probarelur quod dixerat,ad-
bat gentes Dei gratia praeveniendas, ut crederent didit ^on repulit Deus plehem suam, quam prsesci-
:

ideoque prsmisit Apostolus : Isaias, audet, el dicit. vit. Ubi notandum quia non ait tantum plcbem

sed addidit siiam. Et est sensus Plebem, quam

Sed quod ait Inventus sum, non intelligendum
:
:

se suam facturum prsscivit, non repulit.

esl, quod eum prius gentes invenerint sed quia :

quaesitae, et inventa? sunt, ideo quacrere, et invenire Sed quaerendum est,quare dixerit,pra?««i)!7 .•
cum
meruerunt. Nam, quomodo inventussit, ipse mani- prffiscientia tam in bono,quamin malo ponl soleat.
festat, cum dicit Palam apparui his, qui me non
: Sed sciendum, quia pnescientia aliquando pro prae-
interrogabant (376). Palam namque his, qui se non destinatione ponitur. Sic ergo hoc loco, prxscivit,
interrogabant, apparuit ;
quia, sua gratia illos praj- inquit, id est praedestinavit. Hincsuperius Aposto-
veniens, multa signa, et prodigia ostendit, quibus lus ait Quos prscscivit,et prxdestinavit (379). Hanc
:

crederent (577). prcescientiam, sive prsdestinationem alibi vocat

Sed, ne diceret aliquis Judaeos propterea non electionem dicens : Sicut elegit nos in ipso [Ephes. i

credidisse, quia signa, et miracula non viderint,

* subdidit Adhraelaulcm dicz/^subintellige.lsaias)
: ; Denique volens ostendere gratia Dei reliquias
Tota die manus meas, etc. [Isai. lxv, 2.)
e.vpandi J) salvatas, adjunxit : An nescilis in Elia quid dicit
Ubi nolandum, quia non ait, mense, vel aano, sed, Scriptura ? Quasi dioeret : Scitis utique, quoniam
tota die, id est, omni tempore. Manus autem, vocat legistis. Aut, quasi diceret aliquis : Quid dicit '? Sub-
opera. Omnitempore manus suasextendit Judffiis, jecit : Quomodo (380) interpellat Deus advcrsus
non solum prsdicando, sed etiam multa signa, et Israel '/
Domine, propliclas iuos occiderunt, altaria
prodigia faciendo : primo per patriarchas, dehinc tua iuffodcrmit, et ego relictus sum solus, et quserunt

per legisIatorem,deinde per prophetas,ad extremum animam meam. Et, quasi in alterius persona, inter-

(374) In autog. amisit. (378) Verba quoniam...siium, in marg. superiora

(375) Indignamini. autog. sita sunt.
Hic in marg. autog. legitur cap. XXXIV. (379) Roni. viii, 29. Videantur, attenteque perpen-
(376J
Jungatur cum his quaj dicuntur superius
(377) dantur quae in hunc textum, aliosve huic similes
ad ea verba non volentis, ncc currenlis sid mise-
: ab auctore nostro adnotata sunt.
rentis est Dei, cap. x. (38'J) Vulg. quetnadmodum.
237 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN RPIST. AD ROM. 338
rogat 80 ipsum, snbjungpns : Sed quid dicil illi res- A gratia, jam non ex operilms, quo dicto contra Ju-
ponsum divinum/ Heliqui mihi septem millia (.381), d;pos (380), qui legis opcribus se salvari posse
qui non currnverunt gcnua anle Haat. credebant.
Hoo pxcmpluin manirpste pnlol in iibro Rogum dratia autcm dicta est, eo quod gratis dctur
(/// Reg. xviii, iii). LPi^itur onim, quin, rum occi- idooquo subjungit Alioquin gratia jam non
: est gra-
dissot propria manu Klins prophcta quadragintos tia. Id est : Si ulla mcrita prteccsserunt, non ergo
prophctos Itaal, fncta ost vehoniens pcrsecutio ad- gratia Dei salvati estis, quoniam mcrces, non gratis
versus prnphetas Doraini.adoo uiElias fugiens, in scd secundum mcritum impcnditur.
jugis montium, et cavernis petrarum latitaret, so-
Igitur, quasi quajreret aliquis, cur Deus, non
que solum ex scrvis Domini crederet rcniansisse.
omnes, sed rcliquias tantum salvas fecerit gratia
Ubi factus est sormo Domini ad eum dicens Quid :

sua, qUc-Dstioncm sibi opposuit Apostolus, et quiB-

liic ar/is, Elia? Cui ille respondit : Zelo zelatus sum
rendo subjecit qtiid ergo l (subauditur, diccmus.)
:

pro Domino Deo Israel, quoniam ftlii Israel prophe-

Nihil utique, nisi quia, quod quxrehat Israel, non
tas tuos occiderunt, el alleria tua suj]odcrunt, el
est consecutus. Isracl dicit populum illum Judajo-
reliclus sum ego solus, et quxrunt animam meam.
rum, qui suis meritis legem acccpisse, et eam suis
Cui Dominus : Reliqui (382) mihi seplem niillia vi-
rorum, qui non curvaverunt genua ante Banl : ac si
B viribus implere, ejusque operibus justificari posse
credebat, ideoquc salutem, quam quaerebat, conse-
diceret : Ne putcs te solum esse sorvum fidelem, et
qui non promeruit. Spiritalis vero Israol dc sola
bene labornntem, quoniam sunt mihi et alii, nec
gratia Dei pr.osumens, salutcm consecutus est.
pauci ibi enim, ubi te solum putas, ibi habeo
:

septem millin, quac non curvaverunt genua ante Unde moi sequitur : Eleclio autem consecuta est.
Electionem namque, reliquias vocat per electionem
Knai. Ubi notandum, quia non ait Relicta sunt, :

salvatas. Dn carnali autem Isracl subditur CaHeri

aut reliquerunt se mihi, scd, ego reliqui. Tanquam :

vcro e.vcxcati (387) sunt, sicut scriptum est Dedil

aperte diceret Egoeos salvavi ego custodivi ego
: ; ;
:

feci ut non curvarent Rcnua ante Baal

illis Dcus spiritum compunctionis 3SS). Compunctio,
ideoque ne ;

glorieris te solum esse in servitio, quin habeo et

tam in bona sanctificatione, quam in malaponitur:
alios conservos tuos, quorum mentes inveni (383),
compungunturenim homines ad bonum, cum Spi-
ritu Dei compuncti aliquid bonum operantur com-
non de se, non de Baal, sed de me prMsumentes. Et ;

sum punguntur et ad malum, cum diaboli instinctu

tu, qui dicis : Relietus solus, nisi gratia mea
plcnus esses, ubi esses Et tu quidem genua ante '?
aliquod malum peragunt.

Bual flecteres. Per curvationem genuum, quaedam spiritum compunctionis dedit, Sed, si Deus illis

mentis subjectio designatur,de quaalibi idem Apo- C ut non crederent, quaj illorum culpa fuit, quia non
stolus In nomine Jesu omne yenu flcctatur {Philipp.
:
crediderunt? Imo ejus, qui dedit, esse videtur. Sed
11, 10) : ubi per genuum flexionem humiliatio men- absit. Nam quod juslo Deus judicio fieri permittit,
tis ostenditur, qua omnes creaturae Deo subdun- consueto more Scripturarum, ipse facere dicitur.
tur (384). Illi ergo ante Baal genua curvant, qui Dedit ergo quia dari permisit, oculos, ut non vi-
:

qiiadam mentis subjectione, id est consensu, dia- deant, et aures, ut non audiant. Oculos hoc loco.
bolo se subdunt. vel aures non corporales debemus accipere, sed
Baal, ipse est et Beel, idem et Beelphegor, et spiritales, mentis scilicet. Dedit ergo Deus illis ocu-

Belbrit ; sed Baal dictus est, quia in excelso cole- los, ut non videant, id est non intelligant spiritalia.
batur Beelphegor vero, quia in monte Phegor.
;
Dedit aures, ut non audiant, id est divinis praeceptis
Cur autem sumpserit hoctestimonium, aperitur, non obediant. Et nota, quia non ait, usque in seter-
cum subditur : Sic ergo et in hoc lempore reliquix num, sed, iisque in hodiernum diem, ne spem salutis
sccundum eledionem gralix salvx {actx sunt. Ac si
eorum adimere videretur. Firmiter enim credit
diceret Idem Dominus Ghristus est modo, qui
:
et
Ecclesia, quia reliquiaj salva> fient, juxta testimo-
tunc. et qua gratia illos salvavit, eadem salvavit nium quod superius posuit Apostolus Isaia; dicen-
reliquias. j,
tis : Si fuerit numerus ftliorumlsraeL tanquam arena
Et hoo est, quod dicit (385) Seeundum eleciio- :
maris, reliquise salvx fient {Isai. x, 22).
nem gratix, id est prsdestinationem. Praedestinatio Sequitur : Et David dicit : Fiat mensa eorum co-
namque, et electio, gratia Dei est. Gratia autem, est ram ipsis in laqueum, cl in captioncm [Psal. lxvhi,
ipsum donum. quo quisque justificatur, nullis prae- 23). Hoc proplaeta, non optantis voto, sed futura
cedentibus meritis. Unde mox subditur Si autem : praedicentis locutus est. Nec ideo factum est, quia

(3811 j;/ Reg. xix. i8.VuIg. tum hic, tum in cit. conferatur, quae alibi hac de materia ab auctore
fonte Regum post millia habet virorum. nostro ssepius in hac epistola observata sunt.
(382) /// Rcg. xix, 9. Vulg. relinqttam. (386) Post Judxos in autog. legitur aut, fortasse
(383) Autog. habet invidi, sed menda meo judicio ait.
ita emendanfla visa est. (387) Autog. excusati.
(384) In marg. autog. hic legitur cap. XXXV. (388) Nota duas hasce species compunctionis, ad
(:-i85) Notatu dignum capitulum et quod cum his ; malum scilicet, et ad bonum.
 .

239 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 240

propheta dixit scd, quia iuturum erat ut llercl,

;
A. tcs gentilesimitati snnt, sed quiaexemplum accepe-
ideo hoo prophetu pncdixit. runt ab eis : quod si non crederent, sicut illi perie-
Cur ergo maledicitur aiensa? Scilicet, quia multa runt, et ipsi pcrirent.
mala patrantur ad mensam. Ad mensam innocentes Propter quod subditur : Qiiod sideliclum illorum
vocantur, ut decipiantur ad mensam Absalon oc- ; mundi, ct diminulio eorum divitix gen-
diviti.x sutit

cidit Amnon Ilolophernes Judith ad mensam vooa-

; tium, qunnlo magis pleniludo eorum? Delictum illo-
vit, ut dociperet ad mcnsam Herodis, convivK ejus
; runi rnundi divitioe sunt, quoniam in infidelitate
caput oblinuere Joannis. Spiritaliter autem per pcnnuncntcs, vastali sunt a Ilomanis, et captivi
mensam Soriptura sancta dosignatur, qunn spirita- ducli persingulaslonge lateque provincias.ferentes
libus cibis, et potibus onerata est, quibus animaj sccum legis,etprophetarura,quibusmundus,
libros
reficiuntur, et bene mensa hsc Judffiorum esse di- id est, mundi
habitatores ditati sunt. Ubique enim
citur, quoniam suis meritis eam acccpisse putabant. sancta Ecclesia ab illis acccpit libros legis, et pro-
De hac mensa in psalmo Ecclesia loquitur Parnsti : phetarum, per quos oslendit prophctias de Christo
in conspeclu meo mcnsam, advcrsus cos, qui Iribulanl pncmissas jam esssc impletas.
mc {Psal. XXII, 5) ; scilicet advcrsus haereticos. IIa>c Oiminutio quoque eorum divitia; sunt mundi,
itaque mensaJudajis faotaestinlaqueum,etcaptio- quoniam, cum pauci ex Jud^is crediderint, et ab
'

neni, quoniam solam litteram scquentes illaqueati infidclibus expulsi sint, ad ipsorum prtedicationem
sunt, ct decepti carnali intellectu,ut non credcrent, gcntes fide, cunctisque virtutibus ditata: sunt. Est
etin laqiicum.quem gcntibus parabant,ipsi incide- ergo sensus: Si ad paucorum credentium Juda;orum
runt. Et bene ait, coram ipsis, quoniam iniquitatem pr.Tdicationem gentes crediderunt, et salvata; sunt,
suam vident, ct dcclinare nolunt. quanto magis salvarentur, si aut omnes, aut multi
Quod autem sequitur Et in retrilmtioncm, : ct in es Jud.-eis crederent?
scandalum, unum est ac si diceret In rotributionem : Scd poterant gcntiles dicero : cum gentium sis
scandali : nam quia credere noluerunt, hoc illis a Apostolus, qui ad te Jud<Bis Evangelium prajdicare ?

Deo retributum est, ut sacra Scriptura essct illis in Proplerea subditur : Voliis cnitr. dico tjcniibus (392)
scandalum quoticscunque cnim spiritalitcr aliquid
: (subintclligitur, qu.ni h.T.cloquimini) (/uan(/m7U!(/m
in ea interpretari vident, scandalizantur, ac per hoc ego sum gentium Aposlolus, minislcriutn meum /lono-
ipsi sibi sunt scandalum. rificabo.

Obscurentur oculi coruni ne vidcant, ct dorsum Ministerium suum, pra;dicationis officium dicit,
ipsorum scmper incurva. Hoc etiam, non optando. quod specialiter suscepit in gentibus, juxta quod in
sed prophetando Psalmista dixit Obscurati itaque : Aclibus apostolorum Spiritus sanctus loquitur Se- :

sunt oculi eorum nube carnalis intelligentitc, ut C tjreijate mihi Barnabam, et Paulum (3'J3) in opus.

spiritalia non viderent, et prophetias de Christo quod elegi eos. Et Dominus Ananioe Vade, quia :

praemissas, impletas esse non crederent (389). Dor- vas clectiotiis est mihi, ut portct notncn mcum in
sum vero Jud.^ei in faciem Christo dedcrunt, quia in gcnlihus [Act. ix, 15).
cum crederc dedignati sunt. Si ergo diotum est : Quomodo crgo hoc suum ministerium honorifica-
Dorsum ipsorum scmpcr incurva, ao si diceretur : bat? quia non illorum tantum curam gere-
Scilicet,

Ut nunquam in melius, sed semper in pejus conver- bat, in quibus spccialiter pr.-edicationis officium ac-
tantur. Inourvatur itaque dorsum illorum, quia non ceperat, sed et Judaeis instanter Evangelium prtedi-
coelestia, sed terrena semper acquirunt. Dorsum cabat.
quippe incurvare, est scmpcr infcriora respicere. Cur autom hoc faceret ipse manifestat, cum sub-
Volcns igiturostenderccasum infideliumJud.ncorum jungit : Si tjuomodo ad
amulandutn provocem carnem
nequaquam vacare, adjecil (390) Dico crgo : Nun-
: tneam. Carnem suam, id cst, plebem Judaicam, ex
quid sic ojjenderunt, ul cadcrcnt '/ Ubi subaudiondum qua carnis originem sumpsit, ad .'emuiandum sc, id
est, solumtnoiio. Et est sensus : Nolite gentiles ad- est, imitandum provocare volebat ut, sicut ipse, :

versus Juda^os (391) quoniam, etsi offenderunt, ut itn ct illa crederet, et salvaretur. Et hoc est, quod

caderent, casus tamen illorum non vacat illis ca- : n sequitur : Vt salvos jaciain aliquos c.v illis.

dentibus, vobis data est occasio resurgendi. Unde et El, ut tamen probaret non vacarc casum illorum,
subditur : Sed illorutn delicto salus gentilms, ut illos adjeoit : Si cnitn atnissio eorum, recoticilialio cst

xmulentur. Delicto namque infidelitatis Jud.-Eorum, mwtdi, qux assumptio, visi vita e.v tnortuis? Amis-
salus facta cst gcntibus, quoniam illorum infideli- sionem Jud;corum perditionern vocat, qu® facta est
tate, gentibus occasio credendi data est, et salvata; per infidclitatem, qu.-e reconciliatio mundi fuit, quo-
sunt. niam illis in intidelitate permanGntibus,mundus,id
Quod autem dicit ut illos xmutentur, non acci-
: est, habitatores riiundi, ad praidicationem apostolo-
piendum est, quod Judaeos in infidelitate permanen- rum, qui cxpulsi sunt, credendo reconciliati sunt.

(389) Verba et... crearetit, in margino laterali (391) Fortasse extolli, vol irasci.
sita sunt. (392) In autog. marg. hic habetur cap. XXXVII
(390) In autog. marg. legitur hic cap. XXXVI. (393) Vulg. Saulum.

1
241 EXPOSITIO IN EPI6T0LA8 PAULI. — IN KPIST. AD IIOM. 34«
•t revocati od paccm promiBeionis, A. ^cd quaro hanc aimilitudincm Apostolua ponere
Dei.nt racti niii
et gratiaj. ABSumptioncm iliam dicit.qua .Iud.i!i ad voluit,qum cst contra naturam? Nullus quippe ole-
fldem assumcnlur, quod juxta ha;c Apostoli verlja astrl surculum Irunco olem insurit: nam si nt,abf!-

tunc flot, cum jam instabil nt rcflurrectio celcbre- qno utilitalo non enira truncus .jam.Hed aurculus
:

tur, id esl, cum mortuis dabitur vita, et caducie fructum rcddet. Voluil ergo Apostolu» ostcndere
perpcluitas. quia (|u.-r! apud hominns impossibilia suntjpoesibi-
Pot«.!3t ot assuraplio od Rcntilcs rcfcrri, ut vitam bilia Bunt iMo.Oiiinipotentia quippc sua quod vult
Cbristum accipiamu8,qui dc sc ip_so dicil: lu/o sum facit, quio otiam oleaetrum arnarum, id est gonti-

uita (loan. xi, 2 ). Assumplio cr^o gnntilium vita lem populum ex silva bumani generis abscidit, et
fbit ex mortuis, quia cum Christus a mortuis re- bona! oliv/B, id est primitivas Ecclcsi.-R sociavit, ut
sorrexit, tunc gentes assumpta; ad iidcm, et vivifi- non jara amaras sed dulces baccas, id est, bono-
Mto) sunt. norum opcrum fructus ferat.
Vel certe vitam apostolos vocat. Ipsi enim ex Sequitur : Soli fjloriuriadversusramot(auh\Tilii\\i-
mortuis, id est. inlidelibus parentibus orti, \-itam giturfractos).Curautem non essctgloriandum.ape-
gmtibos praadicandb ministraveront : Ac per hoc ritur, cum subditur Quod si gloriarit, nontu radi-
:

Wnsa fucrunt agsumptionis illorum in fidcm. cem portas, sed radix le. Per radicem quidam
B
1'otorat autcm aliquis dicere:f;um ex patriarchis Abraham, quidam Christum intellexerunt. Kt apte
Judasi orli sint, quare in fidelitate |ierlirriuerunt ? Abraham radixvocatur,quonlam ab ipso est initium
Idcirco subjungit Apostoius: Quod ti delihalio san- fidei. Christus aulcm radix dicitur, quoniam ipse
eta ett, et nuuta. Uelibatio illud propric dicitur, esl initiura et fundamenturn omnium bonorum.
unde maesa conficitur, et adunatur. Dolibationern Unde et primogenitus omnis creaturae dicitur.Hinc
'
-."j patriarch^s vocat ex quibus massa, id est, alibi idera Aposlolus: Fundamenlum aliud nemopo-
iltitudo Judaeornm processit. Si erijo delihatio tesl pmere jmpter id <juod positam c^i, qui est Chri-
itiia eii. el m<us't ; qoia, sicut patriarch<B per stus Jesus {I Cor. ui, 11). Et apte Ghristus radix
..Jem sanctificati sont, ita ct muiti Joda^ornm. dicitur,quoniammodoradici3 arboreaisibi inhairen-
Dt autem oslenderet quid dixerit delibalionem, tibus ramissuccum sua2dulcedinis,id est,bonorum
qnidve massam, adjecit Bl si rwlix saucla est. el
: operum snavitatem tribuit,et ut perficiant ipae qui-
rami. Delibatio enim ad radicem, massa refertur dem adjuvat. Si ergo ad Abraham referatur, talis
ad ramos. Radix autem sancta,non in Adam iatel- est aensus : ?i'on tu radieern porlas,sed radix te,quia
Kgenda quoniam ex Adam, non sanctitas, sed
est, non tibi initium fidei es, sed Ahraham sumpsisti
peccatommortemomnibus inferens profluxitjuxta exemplum ;8i vero ad Christum, ila rccipiendum
quod superinsaitApostolus Sicut per unum homi- ^ est .'Vore tu radicem portas, sed radix te (394) id
: : ;

nem in hune mundum peccatum introivit,et per jiec- est, non tuis meritis sed gratia Dei salvatus es.
catum mors (Hom. v, 12), etc. Ihcis er(/o:fracli tunt rami, ut ego hcne inserar (395)
Sanctaraergoradicem patriarcbasvocat Abrabam Gentibus Aportolus loquebatur ; et quia praividit
Isaac et Jacob, ex quibos sanctitas fidei in raraoa quod extollerentur.putantes sesuis meritis salvatas,
processit. Sed notandum, quia non ait Oranes : Jud«osque corruisse:idcirco quod 8ibi'objiciendum
rami.sed absolute. Illosenim tantum Judajoos vult praividit, ipse objecit, dicens : IHcis, etc. Et est
intelligi, qui credidcrunt.Et,ne quis totam gentem sensus : Noli putare, o pppule gentilis, quod tuis
periisee potarct, adjunxit: Quod si aliqui ex ramis meritis, aut tu salvalus sis, aul Judaei corruerint ;

fracti runt, tu autem, cum oleaeter esses, inserlus non enim tnum meritum, sed Dei fuit beneficium:
es in illis,
et socius radicis, et pinguedinis olex nam illi per inCdclitalem corruerunt, tu vero sola
«.Aliquos raraos fractos Judseos vocat incre-
piclttt gratia Dei salvatus es. El hoc est. quod seqnitur :
dolos. Et sciendum, quia tota silva hnmani generig Propter incredulitatem fradi sunt : tu vero fide stas;
amaris oleastris plenaerat,quoniam bonorum ope- id est, divina gratia adjutus in fide peraeveras.
rnm fructus non ferebat, sed ex hac silva oleaster Denique,nc superbiendo caderet, quemadmodum
eicisus est.etinaertus in bonam olivara.Oleastrum Judaei superbia simul et infidelitate ceciderunt.
D
ergo Rcclesiam vocat degentibus congTegatam,qua? idrirco et pra^cepto monuit, et exenplo terrnit,
ooasi in bona olea inserta est.id est.per fldera pri- sobjungens : Noli nllum sapere, sed <tm<;./Vltum aa-
mitivs Ecclesiae sociata. Populus namque gentilis, pere est superbire : unde alibi idem Apostolus :
imitando vestigia fidei Abrah3;,tactu3 est filius pro- Non alta tapientet ted humilibus consentientet (Rom.
missionis, et gratise Dei, et socius radicis, et pin- XII, 16).
gnedinis ole«, quoniam fidem, et devotionem.quae Sed quserendura est quare Romanis prmceperit
in patriarchis fuil accipere memit, et bonorum timere.cum superius dicat Non accepiitis spiritum :

operum fructns reddcre. servitutis ilerum in limorem {Uom. vni, 15). Qua-

(394) Verba «' vero. . . radix te in imo marg. le- interar. Scilicet in versic. 19. Deinde post absolu-
gontur. lionem aensus^et puncto inteijecto versic.20.incip.
(395) Vulg. ita habet, et diverse valde hunc Bene.
textum, id cst, dicet ergo : fracti sunl rami, ut ego
 .

243 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 244

proter sciendum,quia sanctum.et castum timorem A valeant. Sic enim dicit : Potens est Deus iterum
illos haberoadmonet scilicet,ut,timendo declinare
; inserere illos ; Id est, ad pristinum gradum resti-
a Christo magis in fide solidentur. Propter quod et tuere. Nom, si tu ex naturali excisus est oleastro, et
terruit, subdens Si enim Deus naturalibus ramis
: contra naturam insertus es in bonam olivam quanto
non pepercit, ne forte nec tihi parcat. Naturales magis hi secundum naturam inserenlur sux olivx ?
ramos Judaeos vocat.qui carnis originem a patriar- Sensus hic est : Si tu o popule gentilis.ex agresti,
chis sumpsere. Est ego sensus Si Deus : Judaeis, et amaro oleastro generis humani, excisus es, id
qui carnis natura ex Abraham orti sunt.in infide- est, gratia Dei separatus, et bon» olece, id est,
litate permanentibus non pepercit,multo minus tibi primitivseEcclesiae, contra naiuram insertus ;multo
parcet, qui, cum oleaster amarus esses natura, magis hi, ex olea, id est, patriarchis, secundum
excisus es, et in dulci oliva insertus. Sed, quia in- carnis naturam orti, si conversi ad lidem fuerint,
certa et incomprehensibilia sunt,judiciaDei,idcirco inserentur suse olivs ; id est, patriarchis,et primi-
prosmisit : Ne forle. Sequitur : Vide ergo bonitulem tivffi Ecclesiee sociabuntur.Sed quid est quod dicit:
Dei, et sevcrilatem Contra naturam ? Nunquid Deus totius creator na-
Beatus Paulus,doctor gentium,in fide.et veritate turje aliquid agit contra naturam ? Absit. Contra
cohortans Judfeos firmos,et stabiles in fide manere. p naturam ergo dicit,contra usum et consuetudinem
et praecepto eos monuit,et exemplo terruit,dicens :
naturae. Nemo quippe
oleastrum inserit in olivam.
Noli, etc. Propter quod et subdit : Vide ergo boni- Deus ergo nihil agit contra naturam,sed quidquid
tatem, et severitalem Dei. Bonitalem Dei dicit gra- ipse agit,id naturale est omnibus,quoniam ab ipso
tuitam misericordiam, qua justificat oredentes in- est omnis modus, numerus,et ordo natur». Deni-
96 ;
severitatem vero, justitiam recti judicii, qua que quia poterant gentiles dicere cui nobis hanc :

condemnat reprobos. sirailitudinem scribis? Adjunxit;(398) Nolo enimvos

In quibus autem severitatem considerare debeant, ignorare mysterium hoc, ul non sitis vobis ipsi sa-
aperit, subjungcns : In eos quidem, qui eeciderunt, pientes. Ac si diceret Ne superbiatis ne extolla-
:

sevcritatem. Hoc utique de Judaeis dictum est, qui raini idcirco volo vos scire hoc mysterium. Myste-
velut rami ex illa olea,quae in radice patriarcharum rium est aliqua divina et tamen oocuUa,
sacrata,
fructificat, fracti, et araputati sunt.M te autem bo- Sapientes autem sibi sunt,qui suam stultitiam sa-
nitatem D>:i ; id est,quia nuUis exigentibus meritis, pientiam putant,ct qui se sapientes jactant,quique
sola Dei bonitate salvatus es. de aliorum abjectione, vel contemptu gloriantur.
At, ne forte aut superbia, aut otio perirent, ad- Quod autemdixeritmysterium ostendit,subjungens
jecit: Si
permanseris in bonifale. A.liier enim salvari Qnia coecitas e.v parte in krael contiyit, donec pleni-
non poterant. Ideoque subjungitur Alioquinellu G tudo, : hoc dicit, quamvis caecitas in Israel
etc. Et
excideris. Hino Dominus in Evangelio dicit Quis : contigerit, non tamen ex toto, sed ex parte. Necita
pvrmanserit usque in finem, hic salvus erit (Matlh. cecidit, ut semper maneat,sed donec plenitudo gen-
XXIV, 13). tium mtroeat. Et sic omnis Israel salvus fiet. Quibus
Praeterea sciendum,quia his verbis Apostolus li- vcrbis evidenter ostendit Apostolus, quoniam qui
berum arbilrium homnibus concessum ostendit : .judicaturusmundumadveniet,jaminjudicium venit
nam, sicut nihil boni horaines, nisi pncveniente in mundum, sicut in Evangelio dicit Judicium in :

gratia Dei operari possunt, ita el hffic, nisi ipsi hunc mundum venu, ul qui nou vident videant, el
suum velle adjungant (396),nihil in eispoterit ope- qui vident, cseci fiant (Joan. ix, 39). In judicium
rari. Et quia credituri erant aliqui ex Judaeis, quippe discretionis venit, ut qui non viderent. id
adjecit : Sed qui non (397) permanserinl in
ct illi, estpeceatis caecatos se confiterentur,illuminarentur
infidelitate, inserentur. Verum, ne eorum meritis et qui vidcrent, hoc est, videre se putantes. pecca-
hoc fieri putaretur, volensostendere, quia omnipo- tores conliteri dedignarentur, crudelius obdura-
tentia sua facit quod vult, adjunxit:/>o/CTw est enim rentur et caeciores fierent.llaec ergo caecitas contigit
Deus iterum insercre illos. Et est sensus : Qua po- in Israel.Plenitudinem gentium,non omnes gentes
tentia vos convertit.et salvavit, ea et illos conver-
J)
dicitquippe cum non omnes
crediderint, sed quot-
tere ad fidem, et salvare potest. Dicendo autem quot ex gentibus crediderunt, aut credituri sunt
iterum, ostendit quia jarn inserti sunt ; videlicet, hic cst enim verus Israel. Similiter omnem Israel
quia permittente Deo, ex semine patriarcharum Judajos dicit, qui ad prKdicationem apostolorum
orti, et vestigia fidei illorum sunt imitali. Et nota, crediderunt, et deinceps vel credituri sunt,maxmie
quia magna in his verbis miseratio demonstratur. circadiem judicii.Beatus vero Augustinus in libro
Ostendit quippe Apostolus, quia Deus tam magnae supraGenesim adlltteram ita exponit.-OmnisIsrael
miserationis est, ut etiam hi, qui post baptismum id est,ex reliquiislsrael,secundumcarnem,et pleni-
criminali aliquo la.buntur,perpoenitentiamconverti tudinemgentium.quoniam in fideChristi secundum

(396) En qurcnam fuerit auctoris nostri circa li- (397) Vulg. loco qui non, habet si non.
berum arbitrium et gratiam opinio. (398) In marg. autog. hic legitur cap. XXXVIII.
245 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PATJLI. — IN EPIST. AD IIOM. 246

Spiritiim sanctum, Israel (390). Sicul scriptum est : A sunl non ilia
veniet e.t Sion qiii eripiat, et avertat impietalcm ah tur : Miilli sunt vocali,
Sion raons est Jorusalcm, qui
Jacflh (hai. lix, 20). l<'i) : scd illa,
aliquando pre ipsa civitate ponitur. Do hao Sion quod Aposlolus electionem
vocationo do qua in Evangelio dici-
pauci vcro clccti {Mallh.w,
qum cst secundura propositum Dci,
vocat. Propter patres

Mich.Tas, vcl Isaias prophcta dicil De .Sion exivit : dicit, proptcr patriarchas, quibus factro sunt pro-
lex, et verbiim Domini de Jerusalem (l.iai. ii, 3 ;
missiones ; maxime aulem Abraham. Charissimi
Mich. IV, 2). Cujus egressionis modum ostcndit ergo sunt proptcr putrcs, id est, quia secuti sunt
l8aias,dicens : Eccc virgo in ulero^concipiii,et parict vcstigia lidei patriarcharum.
/Uium (Isai. vii, 14).E.\ivit ergo Verbum Domini ex omncsDei misoricordia
Sine paenitcnlia,ul supcr
Jerusalem.et venit lex de Sion quia Christus Ver- ,
declaretur, dona ('102), el vocatio Dei. Sine
ct siint
bum Oei Patris ex populo Judseorum carnem assum- pccnilenlia sunt,quoniam immutabilia undo Psal- ;

psit, ct doctrinum evangelicam proedicandOiac mi- mista Juravit Domimu, ct non pccnitcbit eum : tu
:

racula facicndo, Jacob eripuit.et impietalera ab co es sacerdos in xternum secundutn ordinem Melchisc-
averlit, id ost, inlidelitatem. Et licet multos sua dech {Psal. cix, 'i). Juravit, et non pcenitebit ou m ;

doctrina converterit ad lidem.plures tamen aposto-
lorum suorum prsdicatione. Sed hu.jus impietatis
aversio tuno perficiclur.cum jam plenitudo gentium
inlroiret ('lOO), id est, circo sa^culi finem. In
id est, hoc Novi Testamenti sacerdotium, quod in
^ ^1,;^ ejus sanctincatum e3t,nequaquam mutabitur-
Ubicunque cnim legitur Dcus poinituisse, intelli-
Jacob
gendum cst illum mutasse sententiam,sicut illud :

ergo, licet juxla Apostoli intentionem crodentcs Pfniitet me fecisse hominem {Gen. vi, 7). Item Pce- :

Judaei intelligantur,gcneraliter tamen omnes fideles

nitel me Saulem constiluisse regem super Israel (
accipi possunt. Beg. XV, 11). Non tamen quod mutabililas in De o
£/ hoc illis a me testamentiim (subintelligitur.da- sit, cum Jacobus dicat Apud quem non est trans-
:

bitur),fMm ah.<i(ulero peccata eorum ; id est cum mo- mutalio {Jac. i, 17), sed juxta mcrita hominum
riendo eosa peccatis justificaro:hoc illis a me dabi- mutatur sententia Dei. Aliter : In pcenitentia ergo
tur testamentum,quo salvari possunt.Testamentum
sunt dona, et vocatio Dei,quoniam gratia Dci prrc-
vocat pactum illud, de quo propheta ait Feriam :
veniente, absque ullo corporis laborc, et molestia,
domui Jacoh,et domui Juda pactum novum, non se- homines ad fidem vocantur, et per baptismi lava-
cundum pactutn, quod pepigi cum palribus eorum : crum remissionem peccatorum consequuntur. Vo-
sed hoc esl testamentum, quod statuam ad illos, dici^
cationem vero dicit, qune est secundum propo-
Dominus post dies illos dabo legem meam in viscc-
:
situm.
rihus eorum, etc. {Jer. xxsi, 31). Novum scilicet
Sequitur Sicut el vos aliquando non credidistis
Testamentum, id est, gratiam Evangelii : quod C :

Deo, nunc autem misericordiam conseculi eslis pro-

Novum dicitur ad Veteris distinctionem, et quia
pter illorum incredulitatem, etc, et est sensus Et :
innovat homines.
vos aliquando infideles eratis, sed conversi ad fi-
Igitur, quia poterant Judsei dicere : Si aversaest
ab cur ergo tibi inimici sunt ? Idcirco
eis impietas,
dem, misericordiam consecuti estis, id est, pecca-
subjungit Apostolus Secundum Evangelium qui-
:
torum vestrorum remissionem et,propter illorum :

incredulitatem,a qua exemplum salutis sumpsistis,

dem, inimici propter vos. Et apte dicit Evangelium,
ne sicut illi periretis. Ita et isli, scilicet, qui quon-
nobis sunt inimici, quoniam, dura Judaei ex Evan-
gelio prsedicari audiunt.quia ipsi Christum occide-
dam crediderunt, nunc non crediderunt in vestram
misericordiatn^id est, Christum, cujus misericordia
runt, et mortuus resurrexit, ccelosque conscendit,
salvati estis ; ut{iOo)misericordiam consequanlur,\A
scandalizantur, et inimici praedicatoribus efficiun-
est, peccatorum suorum remissionem quod si
tur; maxime quibus invident,
propter gentiles,
:

crederent, utique consequerentur.

quoniam crcdunt.Et hoc est,quod dicit Apostolus :

Propter vos. Volens itaque ostendere,quia nec Judffius,neque

Sed quid est quod sequitur Secundum elcctio- : gcntilis de suis meritis gloriari potest, subjecit :

nem aulcm charissinii propter palres : nunquid idem n Conclusit enitn Deus omnia in incr edulitat c. Bsns
sunt inimici, et charissimi
---.--.
Sed in
utroque aeterno disposuit perFilii sui passionem
? Absit. quidem ab
populo sunt perlinentes ad claudicalionem Jacob, genus humanum redimere verumtamen elegit :

snnt ad benedictionem.Cum enim audimus Quod : tempus,quo eumdem dirigeret illud videIicet,quo ;

quxrebat lsrael,hoc non est consecuius ; electio autetn et gentilis,et Judaicus populus unus esset.Gentilis
consecuta esl cxteri^kOi) vero cxcxcati sunt : intel-
; enim ab ipso mundi esordio, colendo idola a Deo
ligimus profecto, quia sunt inimici, obcaecati scili- recesserat Judaicus autem paulatim a cognitione
;

cet ; sunt et charissimi, id est, electi, qui vocati Dei,et mandatis legis discedens,pene gentilis factus

(399) B. Augu8l.,Ep.ad Paulin.149, § 19, duplici (401) Rotn. XI, 7. Loco caeteri in autog. legitur
sensu aitposse intelliei /srac/ .scilicetvel secundum cuncli, quod ex superiori lectione hujusce textus,
carnem, id est, plenitudinem gentium, vel secun- uti niendam, corrigendum censui.
dum spiritum, id est, vocationem electorum. (402) Vulg. enim sunt dona.
(400) Ita in autog., sed melius, introierit. {
i03) Vulg. ut et ipsi.
247 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI
erat, ideoque Apostolus dicit : (404) Conclusil Deiis A sunt ex ipso, sunt et de ipso : es ipso quippe sunt
in incrcduUtate. Sed quod A\c\\.,conclusit, non acci- ca?lum,et terra, etc, sed non de ipso quia non de
;

piendum est quod Deus aliquem ad peccandum substantia ejus : solus quippe Filius de ipso est,
coegerit.aut impulerit ; sed.quod justo judicio fieri qui estper omnia asqualis Deo Patri genitus.Omnia
permittit, consueto more Scripturarum, ipse faccre sunt ex Deo,per ipsum sunt, quia ipae
igitur, quffi
dicitur. Conclusit ergo,quia concludi permisit. Sed condidit, et in ipso regunlur, et gubernantur. Om-
quse omnia ? Omnia scilicet hominum genera : illos nia vero illa dicit,quce subsistunt, ac per hoc crea-
enim vult intelligi.quibus loquebatur ac si diceret ; tuTcE 3unl, et bona; (406), quia a bono Deo creales ;

Vos, et Judaeos. Cur autem omnia concluserit in peccatum vero non subsistit,quoniam non est crea-
incredulitatem, ostendit, subjungens : Vt omnium tura, sed vitium creaturae. Alii vero diffcrentiam
misereatur ; id est, nullus jam de suis merilis, sed personarum, qus; sunt in Trinitate, intelligunt,ut,
omnes in Domino glorientur. cum dicimus ex ipso, subaudiatur, Patre per ip- ;

Sed quid est, quod dicit : Omnium? Si enim om- sum, subaudiatur, FiVwim -jinipso, subaudiatur, Spi-
nium miserebitur, ergo neminem, veniens ad judi- ritu sancto,quoniam omnia, quae sunt ex Deo, per
cium condemnabit.Igilur omnium dicitur vasorum Filium facta sunt, et in Spiritu sancto regunlur.
misericordiaj, id est,omnium, quos tam ex
Judajis, „ Sed melius est.ut unitatem diviuE substanlifB ^xpri-
nxoTV.
quam nv gentibus
ex »nr.«;k..» ..1 UTl
elegit.Itaque non omnium homi " mere
: 1 r 1 • : •

voluisse acoipiamus, juxta beati Augustini

: _i- i...: > .:_:

num,sedhorum omnium neminemestdamnaturus. auctoritatem. Unde et singulari numero subdidit :

Igitur,quia magnae profunditatis sententiam pro- Ipsi gloria in sxcula sxcuiorum..'imcn.lps\ videlicet
tulit, ejus horrore perfusus, quia occultam dispen- Deo,ex quo,et per quem.et in quo sunt omnia.Prae-
sationem Dei comprehendere non potuit cur alios monet Apostolus, ut debitum Deo
terea his verbis
indebita gratia salvet, alios autem justo judicio honorem ad nullum alium transferamus.
reprobet, maximeque de adjectione Judajorum, et Sequitur : (407) (Cap. XII.) Obsecro itaque vos,
gentium electione pavefactus, in admiratione pro- fratres, per misericordiam Dei. Hactenus Apostolus
rupit, Bubjungens alliludo divitiarum sapientix-,
:
pene per totius textum Epistol» suos adjutores mo-
et scientix Z)c! ? Altitudo non solum ad divitias.sed nuit a carnalibus recedere sacrificiis nunc autem :

etiam ad sapientiam,et scientiam pertinet.Altitudo aggreditur immortalilatis eos docere pra^cepta, et

quippe divitiarum Dei est,quia mente comprehendi quibus sdcrificiis instandum nam,quia a carnali- :

non possunt ex quibus divitiis sunt ilL-e,quas os-

:
bus eos prohibuil, consequcns erat, ut quibus in-
tendit in vasa misericordiae.Est et alliludo sapien- stare deberent, apertissime doceret. Verum igitur
tiae, et scientic-e Dei, quia tanta est ejus sapientia, sacrificium est bonum aliquod, si propter hoc agi-
et scientia, ut nec humana, nec angelica natura " tur, utDeo sancta intentione inhaereamus. Sacrifi-
valeat penetrare. Unde et suhditur Quam incom- : cium quippfeest res divina:unde et ipse homo,qui
prehensibilia sunt judicia ejus, et invesligabiles (105) in nomine Dei consecratus est, et Deo devotus, in
vise ejus ! iudL\c\a. ha;c sunt, de quibus Psalmista quantum mundo,et vitiis moritur,sacrificium est ;

dicit Judicia Domini abyssus mulia (Psal.xxxv, 7).

:
et, dum corpora nostra per continentiam, et absti-
Hujus namque abyssi altitudinem expavescens.cla- nentiam afficimus (408) si propter Deum id agitur,
mabat : Quam, etc. Vise autem Domini sunt, ut sacriflcium est. Ad hoc nimirum sacrificium suos
dicit idera Psalmista, veritus, et misericordia {Psal. auditores Apostolus cohortans, dicebat : obsecro
xxiv, 10). Investigabiles vero, quia quorum vult vos, etc. Ubi notandum,quia non ait PraecipiOjju- :

miseretur, non in justitia, sed sua; misericordiae beo sicut lex, sed ohsecro. Lcgis enim est jubere;
gratia, et quos vult obdurat, non iniquitate, sed gratiae vero juvare, vel obsecrare. Et nota,quia non
veritate vindictae. Et quianon solum verbis expli- ait tantum i'Os,sed adjecit : Per misericordiam Dei;
cari, sed nec mente comprehendi possunt,addidit: ac si diceret;Per illam misericordiam vos obsecro,
Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consl- qua nullis meritis exigentibus salvi facti estis, ut
tiarus ejue fuit ? Subauditur, nullus. Rursus, quia cvhibeatis corpora vestra. Vestm ait ad Veteris Te-
nemo potest praevenire gratiam Dei, ut Deo dicere stamentidistinctionem:illieenimanimaliumcorpora
J)
possit Debitor mihi es, adjunxit Aut quis prior
: : Deo offerebantur flostiam vivcntem. Hostia, sacri-
:

dedit illi, et retribuetur ei ? Hinc ipse ad Job dicit: ficium dicilur, quod fit ad devincendos hostes.Mo-
Quis mihi ante dedit, et ego ei reddam ? {Job.xu, 2.) net ergo Apostolus, ut corpora nostra Deo hostiam
Volens autem aperte ostendere, quia omnia a Deo offeramus ;quatenus hostes nostros dsemones supe-
sufjt, subjecit Quoniam ex ipso, e/ pcr ip.ium,ct in
: rare possimus. Yiventem dicit, ad dislinctionem
ipso. Unum est, quoniam unus
Deus.ex quo, et est Veteris Testamenti, in quo animalium corpora
per quem,et in quo sunl omnia. Et sciendum, quia mactabantur, deinde Deo oflerebantur. Sanctam, id
quae ex ipso sunt, omnia per ipsum sunt, et quod est, a peccatis separatam. Deo placenlcm : subau-
de ipso est, ex ipso est non tamen omnia, qu» : ditur,per inhabitantem Spiritum ejua. Unde alibi:

(404) Ibi in autog. marg. legitur cap. XXXIX. (406) Id fist, subsistunt, et sunt bonx.
(40.5) Autog. loco et investigabiles, haioet evesliga- (4071 Hic in aulog. raarg. legitur cap. XL.
biles. (408) Fortasse ufjUgimus,
 249 EXPOSITIO IN EPI5T0L.VS PAULI. — IN EPIST. AD ROM. S80

Vos cstis templum Dci viiU {II Cor. vi, 16). Itcm : An A Ubi ootandum, quia non ait, omnibus
!"'<"'• i'os.

iiescitis, qiiia lemplum Dei esli.t, et Spirilus Dci habi- vobis, sed, omnibus, qui sunt inter vob. Sic onim
tat in "flbix [I Cor. in, lCi)? vcrba sonaro vidonlur, ac si non illis diccrot, qui-
liiitioiiahilf olise<iuiiiin vestrnm. Hoc similitcr «d biis loqucbatur, aut gcribebal, sed qui intor cob

ilislinctiononi illius Tostamonti clixit, iii qun irra- erant. Quod idoo fucil, ut illos tnntum notarot, qui

corpora Dco oirorebnntur.

lioniibiliuin uniuialiuui roprohensibilcs craiit, iil cst.qui dc suis mcrili9,et

Hationabile obsequium dioit, cullum Novi Testa- Juda!orum abjecliono gloriabantur. Quid nutom di-
menti. Conspqucns cnim non erat, ut saplcnti, et ccrol eis, aperitur.cum subdilur Non pbcs supere. :

rationabili Deo irrationabilium aniniJilium corpora, Illi plus sapiunt,quam snpere oportot,qui non rccte

etnon nosiuelipsos polius ollcrremus. Igitur, quia sapiuiil qui de suis opcribiis pra>8umunt,et aliorum
;

non corporis soluni scd clium mentis est saorill-

; contomptu gloriantur.Fuerunl itaque nonnulli,qui
cium, adjecit : Et nolite hiiic sxudo conformari plus in conjugio sapucrunt,quam saperc oportuerit;
Conformes sunt uniformcs. Sfecuium autem dicit qui adeo dilexerunt conjugium, ut continentiam
homines in sobcuIo commorantos, et sseculum dili- oondemnarent; item, qui adeo continentiam dile-
gentes.Monet ergo no hominibus sfeculum diligen- xerunt,ut damnarent conjugium.Sio et in reliquis.
libus contbrraemur, id cst consocicmur, et similes Sed quoraodo sapicadum sit, Apostolus ostendit.
illis olliciamur, eorum imitando vestigia. subjungens Seii sapere ad sohrietatem, id est, se-
:

Cui autem oonformari (109) debeamus, ostendit, cundum sobrietatcm,secundum tcmperantiam.Uaec

subjungens : Sed reformamini in novitato sensus enim est una e.x quatuor virtutibus, de quibus in
veslri. llli in novitate scnsus rclbrmantur, qui in libro Sapientia; legitur : Illa (/oc(;<(sapientia scilicet)

sapientia Dei proliciunt. Inde Origcnes uit : Quot pruitentiam, jnslitiam, forliludinem, temperanliam,
passibus in sapiontia Dei profieimus, toties in no- quibiis nihiL est ulilius in vita hominihus(Sap.\m, 7).

vitate sensua rclormamur. Anima igitur, quae igne Temperantia est, quce et molestia dicitur, eo quod
charitatisaccensaomnessa;cularesconcupiscentias, in omnibus modum toneat. Quicunque ergo in sin-
et mundi desideria a so repellit, utique sacrificium gulis quibuscunque rebus modum servat, ille re-
est. Uujusmodi nos Apostolus raonet oiTerre. Nam vera est sobrius,ot modestus, ct temperans; ac per
sciendum.iiuia non tantum in hoinine periit:si enim hoc, prudens, justus.et fortis.quoniam hae quatuop
aut totum, aut nihil periisset, non esset quod refor- virlutes ita sibi connexas sunt, ut una sine aliis

maretur. Quia ergo imago Dei corrupla est viliis, esse non possit.
monet nos Apostolus, ut in novitate sensus nostri El unicuique, sicut Dcus divisit mensuram fidei.

reformemur quod tuns facinius, cum, repulsis vi-

: Uic ordo est; unicuique dico : Non plus sapere,
liis, imaginemDei in nobis renovamus,exspoliantes " quam oportet sapere, sed sapere, sicut Deus divisit
nos veterem hominem cum actibus suis,et induen- mensuram fldei. Quibus verbis ostendit, quoniara
tes novum (Ephes. iv, 22-24). fides est omnium donorum mensura,quoniam juxta
Ut probctis qum sit voluntas Dei bona, et benepta- merita fidei tribuuntur dona Spiritus sancti. Unde
i-ivis, et perfecta. Illi nimirum,qua; sit voluntas Dei, alibi : Unicuique datur nianifcstatio Spiritus ad uti-
probare possunt.qui in divina sapientia proficiunt; lilatem: alii scrmo sapientix, ahi sermo scienlix
ct quanto quisque proficit, tanto magis, quoo sit (/ Cor. xn, 7), etc. Quod autem dicit, sicul Dcus
voluntas agnoscit. Voluntas igitur Dei bona fuit in divisil,non accipiendum est quod Spiritus sanctus
Saule beneplacens, et perfecta in David. Distin-
; quippe cum Deus sit,sed quia diversa
divisibilis sit,
guendi enim sunt hi tres gradus.Est igitur voluntas Buntdona illius, ideo hoc dictum est. Nequsenim
Dei bona in fructu tricesimo; beneplaccns in sesa- Spiritus sanctus dividitur, sed donaejus. Propter
gesimo; perfecta in eentesimo (yiaith. xiii, 8); id quod et subditur (/ Cor.viii,i2) ('ill) Sicutenimin :

est.bona est in conjugatis,beneplacens in continen- uno corpore multa membra hahemus, omnia autem
tihus, perfecta in virginibus, sive in martyribus. membranon eumdem aclum habcnt{l Cor.xiu,li),etc.
Aliter : Bona est in sancta cogitatione,beneplacens Ubi notandum, quia pulchre dicit, in imo corpore,
in sancta locutione, perfecta in operatione. ]) quoniam unum corpus est, ct diversa habet mem-
Sequitur : (liO) Dica enim per gratiam, qux dala bra. Non enim totum corpus oculus (/ Cor. xiy, i7),
milii. Superius se disit obsecrare per misericor-
c.\t aut lotum auris. Gmnia autem membra non ha-
diam, volens ostendere,quia nullis suis meritis, sed bent eumdem actum, quoniam oculus videt, auris
sola gratia Dei salvati sunt : nunc autem se asserit audit, pes ambulat.
diccre per gratiam, ut ostendat, quia non suum do- Unum actuih dicit idem officium. Ita ergo multi
num erat, quod dicebat, sed gratice Dei. Data au- unum eorpas sumus in Christo. Unum corpus vocat
tem illi est gratia, quoniam Spiritus santi gratia Ecclesia; ; unde et aple subjecit, in Christo;quoni&m
electus est, ut Evangelium gentibus praedicaret. hujus corporis caput Christus est. Si ergo caput
Quibus autem dical ostendit Omnibus, qui sunt ; Christus,et corpus Ecclesia,hujus corporis membra

(i09) Autog. informari. (411) Hic in autog, marg. legitur cap. XLII,
(410) Hic in autog. legitur cap. XLI.
 : ,

sst ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 252

sunt omnes UndeetsubditurtSzwffu/taMfm
fideles. A in unum conferre possunt, sed vim exhortationis
alter alterius membra. In hoc enim corpore sunt non hahent.Sunt e contrario qui minus loqui pos-
oculi, recte scilicet discernentes; sunt aures, vide- sunt, sed vim exhortationis habent qui collatis. :

licet recte bonorum operum

audientes; sunt nares Scripturarum testimoniis, mcerentibus, et damna
odorem accipientes,et aliis in exemplum reddentes temporalia, vel propinquorum mortes dolentibus
sunt pedes qui in via mandatorum Dei ambulant, magnam possunt adhihere consolationem. Qui ex-
etaliis ambuiandi iter ostendunt; sunt manus,quae hortatur ergo in exhortando, subauditur, non plus
aliis sua distribuendo recte ministrant,et bene tra- sapiat, quam oportet saepere.
ctant de verbo vitaj. Igitur, sicut nullum corporis Qui tribuit in simpticitate (subauditur,tribuat, et
membrorum, alterius sibi usurpat offleium, verhi non plus sapere, quam oportet sapere). Sunt igitur
gratia, oculo clauso aurisnon videt,ohturatis auri- nonnulli, qui in simplicitate non tribuunt, id est>
bus oculus non audit (412) ita unusquisque in; qui sua distribuendo.laudem humanam,et lucrum
Ecclesia alterius donum sibi usurpare non detiet.Et terrenum qua^runt.ln simplioitatevero illi tribuunt,
sciendum,quiaunumquodquemembrorumofficiumj qui pro terrenis CQ3lestia,pro caducis mansura,pro
quod accipit,non sibi tantum, sed omnibus accipit; temporalibus wterna desiderant. Qiii prxest in sol-
oculus enim non sibi tantum videt, sed omnibus T> licitudine (suhauditur, praesit, et non plus sapere,
membris; ita ergo unusquisquefidelium sihi conces- quamoportet sapere).Sed quara sollicitudinem pra;-
sum donum omnibus impertire debet. Nam scien- latos Apostolus admonet(413)? Nunquid carnalem,
dum, quia unusquisque in Ecclesia alterius donum a qua quisque esse dehet alienus? Non,sed spirita-
per charitatem suum effioit. Igitur, ut ostenderet lem illam, scilicet qua omnis praelatus debet esse
differentiam donorum Dei, suhjunxit
Habentes au- : sollicitus,ne aliquam ex ovibus sibi commissis per
tem donationes, secundum gratiam, qux dnta est negligentiam perdat. Rursus quid est quodsubdit:
nobis, differentes. Donationes dicit dona Spiritus Qui miseretur in hiluritaie? cum paulo superius
sancti. Volens autem ostendere,quia nullis exigen- dixerit Qui trihuit in simplicitate; videtur enim
:

tihus meritis,sed sola Dei gratia,fideles sancti Spi- idem esse.Sed sciendum,quia sunt qui sua tribuunt,
ritus dona accipiunt, adjecit Serundum gratiam. : nec tamen miserentur illi scilicet qui fenerantur,
:

Gratiam fldem dicit :ha3C enim gratia nohisdata est, eadem aut paria acoepturi. Unde in Evangelio
quoniam nuUis exigentibus meritis vocati credidi- Dominus Volenti mutuari a te ne avertaris{Matth.y :

mus. Differentes d\c\t distantes differunt enim ase 42). llli autem miserentur, qui sua indigentibus
:

dona Spiritiis sancti. Non tamen eredendum est, distrihuunt,nec eadem,nec aequalia aheisrecepturi.
quod Spiritus sanctus divisihilis sit, quippe cum Quod Apostolus non cum taedio mentis, aut an-
Deusdividi non possit;sedquiavariasunt ejusdona, C gustia,sed in sinceritate cordis admonet faciendum.
qucE fidolibus dividuntur.Quam differentiam volens Unde alihi Rilarem enim datorcm diligit Deus :

ostendere subjecit : Sive prophetiam. Secundum (// Cor. IX, 7). Dilectio sine simulatione (subauditur,
ralionem fidei dicit-, quia,prout ratio fidei est, ita et sit). Illi ergo sine simulatione diligunt, qui Deum
dona sancti Spiritus trihuntur. Pulchre autem pro- ex toto corde, tota mente,tota virtute, et proximos
phetiam primam posuit, quoniam, sicut oculus in suos sicut sc ipsos diligunt.
corpore, ita hoc donum pra;cellentius omnibus est malum, adhrerentes bono. Cur Apostolus
Odientes
in Ecclesia. Et pulcbre oculo attrihuitur, quoniam tantopere odium commendat? Scilicetquia est ma-
sicut oculus longe posita cernit,ita et prophetia longe lum odiu.n^quo fratres aliquis odit; est etbonum,
post futura prospicit. Quod vero dicit : Secundum quo odimus malum. Idcirco ergo commendat hoc
rationem fidei, in omnihus, qua? dicuntur inferius, odium, ut mala odientes bono inhcerere possimus.
suhaudiendum est, Sive ministerium (subaudilur» llle autem hono adhaeret, qui honum opus propter

habentes secundum rationem fidei). In ministrando id solummodo agit, ut vitae aeternae mercedem re-
(subauditur, dico non plus sapere, quam oportet cipiat.
sapere). Ministerium autem dicit eleemosynarum Charitate fraterna invicem benigni (414). Charitas
largitionem,quodofflciummanuumest,siveministe- J) est dilectio Dei, et proximi. Ad distinctionem ergo
rium vocal prc-edicationis officiura. Ut aperiret quod divinK charitatis adjecit Apostolus: Fraternitatis.Et
ministerium diceret,adjecit .Sive qui docet in doctri-
: sciendum, quia sicut in generalitate charitas excel-
na (subauditur dico Non plus sapere, quam opor-
: lentior est omni virtute,ita et haec specialischaritas
tet sapere). Quod offlcium ori attribuitur.Sed qure- omnihus.quae ad fraternitatem pertinent.praefertur:
rendum est quare subjunxit Aposiolus : Qui exhorta- et sicut ex illa omnes virtutes procedunt, ita ex hac
tur in exliortundo, cum pra^miserit : Qui docet in omnia.qua; ad fraternam pertinent honestatem. Be-
doctrinavidetur enim unura esse. Attamen scien-
: nignos aulem dicit, humanos, largos.Ut vero osten-
dum,quia sunt nonnulli,qui docont, et polite multa deret quid ex hac oriatur, adjunxit : Honore invicem

(412) Autog. obturatpe aures. ad Titum potissimum in pontifice exposcit, optime

(413) Verba qu;e sequuntur,hominem, sapiunt, novit ; Attonem scilicet nostrum.
qui gregis curam sibi demandatam habet, quique (414) Vulg. : Chantate fraternitatis invicem dili-
omnia, quae ad hano curam divus Paulus in Epist. gentes.
253 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI — IN EPIST. AD ROM, 254

prscvenientes (subintcllij^ilur enim hic, aiout et in- X vero Bpcciuio commcnflat, quod priccipuia Christ
auperiori, estolo). Monol crgo nos Apostolua invicem membris ost exhibondura.
prasvoniredileclionis bonoro,utlraternitalischarita3 Animadvcrlanilum vero est, quo vorbo utatur
in nobis uiugis conliruietur. Apustolua ; uil cnira : NecessiUitibus sanctorum com-
Scd quid sibi vult, quod subditur Solliciludine :
municantcs, id est, participantcs ; ac si apertc dice-
non piyri, cum suporius di.\orit Qtii pruvst, iii sol- :
ret : Ea, quoD vestra sunt, non tanquum vestra et
licituiiine prxsit .' Vidotur enim l)is id esso diclum. propria, sed tanquam aliena et coramunia Gondi-
Vorumtamon sciendum, quia su^crius speciulem toris dona mcmbris Christi pra;cipuis impertire
pru.'cepil sollicitudinem, quam soli debent hubere (411)).
priclali hic vero gcnerulem, quuin omnes lideles
;
Uospilalitalcm seclantes. Notu quia non praecepit
oportet hubcro scilicct, ut solliciti dinboli insidius hospitales esse.sodhospitulitatem sectari.Hospitalis
quisquo unimul Dei ost
vitont (410). Fidelis cniiu quippc est, qui venientos ad se hospites suscipit
animal autera Uei oculutuni esse dccet, ut circum- hospitalitatem sectatur, qui villas, etplateas civitatis
quaque prospiciat, ne diabolo capiatur. Hanc solli- circuit, nc fortealiquis pauperum sinetectoraaneat,
oitudinem beatus Pctrus apostolus docet, inquiens :
vel ullam raolestiam patiatur.
Solliciti estotc, el vigilate (410), etc.
^ Bcnedicite persequentilms vos. Et est sensus : Jam
Spirilu fervenles, Domino servienles (subauditur,
innovati cstis, jam novi
hominisgustum percepistiis,
estote). Spiritu ferventes esse monotur, ut igne
ideoque maledici esso non debetis nam ex ore, :

charitatis aocensi, ea agere studeamus, quje Deo

quo procedit bcnedictio, maledictio procedere non
placeant, ne fortc dicatur nobis, quod Dominus in
debct, sicut enim Jacobua dicit (Jac. ni, 11) Ex ;

Apocaiypsi Laodicia! (417) Ecclesias angclo dicit :

uno fontc dulcis, et amara aqua procedere non
Vtinam esses calidus, aut friyidus 1 sed quia tepi-
potest.
dus es, incipiam te evomere ej; ore mec {Apoe. iii,
iiencdicite et nolitc mnledicere. Sed qusrendum
15, i6).
quaro subjungat Apostolus : Gundere eum gauden-
Sed quid sibi vult, quod nos hic specialiter admo-
iibus .'Xunquidgaudendumcstcum his, qui de bonis
net esse Deo servientes Sic enim verba sonare vi-
'/

temporalibus, otdcmortesuoruminimicorumlffitan-
dentur, quasi qui ea facit, quo5 superius di.xcrat,
tur?Absit. Sed 8ciendum,quiaestgaudium carnale,
non scrviat Deo. .\ttamen sciendum quiu licel qui
de quo Dominus dicit Vai vobis, qui rideiis [Luc. :

praecedentia faciunt Deo serviant, hoc specialiter

VI, 25) est et sjiiritale, de quo alibi idera Aposto- :
Apostoluscommendare voluit, hoc admonere, quid-
lus Gaudcte in Domino semper {Philipp. iii, 1). Cum :

quidagimus. propternullum terrenumcommodum, .,,. ^ ..,,., , , . , , .

, rv . . • . j -j r illis ergo gaudendum est, qui debonis spiritalibus

. i-
sed propter Dei lantura servitutem lacjendum, id l< , , . . , , , , . . .

gaudent, et ad hoc laborant, ut noraina ipsorum

est, ut illi placero possimus.
scribantur in cceIo, quibus et Dominus dicit Gau- ;

Spe gaudentes. llli spe gaudent, qui gaudium

dele, et exsullale, quia nomina veslra scripla sunt in
aetern» beatitudinis ita habent in spe, quasi jam
coelo {Lucx, 20).
habeant in re. Et ideo quidquid adversi patiunlur in
hoc steculo, patienter ferunt. Et ob hoc subjunxit Flere cum flenlibus (subauditur, oportet). Sed

Apostolus In tribulalione palienlis. Hinc Jacobus:

:
nunquid cumhis£lendumest,quidamnatemporaIia,
Omne gaudium exstimate, fratres eum in lentationes aut raortem propinquorum dcflent ? Non sed cura ;

varias inciderilis [Jac. 1, 2). his qui, vcl sua, vel aliorum deflent peccata, et

Igitur, quia heec nerao consequi potest, nisi conti- moras Conditoris differuntur : qualis erat ille, qui

nua oratione, subjunxit ; Oralioni instantes (subau- dicebat : Lavabo per singidas noctcs lectum meum,
ditur, estote). Et nota. quia non ait tantum, orantes lacrymis stratum meum rigabo {Psal. vi, 7).

(U8), sed, oroiiO)»' iHs^nHie.s. Non enim sufllcit ad Id ipsum inviccm senlicntes (subauditur, estote).
tempus solum orare, nisi et continue oremus. Unde Ac si aperte diceret : Nolite dissidentes esse, sed
in Evangelio Dominus dicit Orantes omni lempore. : qujB de vobis, eadem sentite de fratribus. Non alta
ut digni haheamini {Luc. xxi, 36), etc. Hinc alibi n sflptc"(fs (subauditur, sitis). Altum sapereest super-
idem .Vpostolus : Sine inlermissione oratc (I Thess. bire: haec euim sententia illos spiritaliter respicit,

V, 17). qui de suis meritis, et Judaeorum abjoctione gloria-

yecessilatibus sanclorum communicanles. Quae- bantur.
rcndum est curhoc Apostolus prwceperit, cura su- Sed humilihus consentienles. Humiles illos vocat,
perius diserit : Qui tribuit, in simplicitate tribuaf; de quibus Dominus in Evangelio dicit Beati pau- :

videtur enira unum esse. At sciendum, quia supe- peres spirilu [Mallh. v, 3), id est, humiles corde.
rius generale opus misericordice commendavit : hic His nos Apostolus consenlientes esse admonet, id

(415) In autog. marg. laterali leguntur hic verba prudenles.

haeo illc et Vercellinus diaccn pi : quse verba in
: (417) In autog. Laodocix.
parte, scilioet, quod Vercellinum attinet, interpre- (418) In autog. orationes.
tationem sortientur in fiue Epistolarum divi Pauli. (419) Subauditur, dehelis, vcl, loco impertire, legi
(i[6) I Petr. IV, 7. Ibi Vulg. loco so//!cta' habet fortasse debet, impertimini.
 :

95S ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 256

est, ut in colloquio, affabilitate, et consensu, et A Sequitur Si fieri potest, qiiod ex vobis est, cum
:

in omnibus, quibus indigent, subveniendo consen- omnihus hominibus pacem habentes. Pax duos con-
tiamus. jungit, Ideoque pax, nisi inter duos, esse non po-
Igitur, ut ostenderet quid esset alta sapere, et test. Unde idem Apostolus : Christus esl pax nostra,
quomodo humilibus consentire debeamus, sub.jun- qui fecit utraque unum {Ephes. ii, 14). Praevidens
xit : Nolile esse prudenles apud vosmetipsus: quo dicto ergo, quia pax inconvulsa servari non potest ex
ostendit esse prudentes apud semetipsos, qui alta parte inimicorum, eorum videlicet, qui a bonis re-
sapiunt. Et nota, quia non ait tantum: Nol.ile esse prehenduntur.temperavit suam locutionem,dicens :

prudentcs, ne contrarium videretur Domini sentea- Si /ieri potest, Prsvidebat enim quod fieri non pos-
ticB, qui ait : Estole prudentes ; sed abjecit Apud : set, ideoque subjunxit Quod ex vobis est ac si
; ;

vosmelipsos {Matth. x, 16). Apud seipsos prudentes apertediceret Quiaexinimicorum parteinconvulsa

:

sunt, qui se pro sua prudentia jactant, qui suam servari non potest, quod ex vobis est, id est, quan-
imprudentiam, quasi summam prudentiam depu- tum ad vos est, ex vestra scilicet parte inconvulsa
t.ant;quidemeritispra3sumunt,aIiorumqueabjectio- servetur, ut semper illorum desideretis salutem.
negloriantur:illividelicet,quicarnissequunturpru- Quibus verbis nequaquam ecclesiasticam discipli-
denliam, de quasuperius ait Apostolus: Prudentia n nam interdicit id est, ut cum videmus aliquem fra-
;

carnis mors est (Rom. viii, G), id est, qui inimico trem lapsum,noneumcorrigamus: oportetenimhoc
vicem reddunt, maledicenti se maledicunt; ideoque agere, si forsitan illum emendarc possimus. Sed
subjunxit : Nulli' quemadmodum cum omnibus hominibuspacem ha-
malum pro malo reddentes. Si
enim malum est malum alicui inferre, incompara-
bere possimus, ipse manifestat, cum subjungit :

biliter majus est malum pro malo reddere illud Non vosmetipsos defendentes, charissimi,sed date locum:

enim frequenter ignorantia fit, hoc vero seraper irm. Ira in hoc loco, quamvis hominis possit intel-
studio. His ergo verbis hoc docet Apostolus, quod ligi, congruentius tamen accipimus iram Dei,id est,

Dominus in Evangelio Si quis te perrusserit in unii: vindictam. Cum ergo nosmetipsos non defcndimus,
maxUta, prxhe ei et alteram (Mntlti. v, 39 Luc. vi, duobus modis locum ircc damus vel quia ira ini-
; ;

29), Quo in genere, ut beatus Augustinus dicit, sex mici sedatur, dum sibi ultionem reddi non videt,
Bunt differentia; bona pro malis reddere non red-
: vel quia pro amore Dei jiatienter adversa sustinen-
;

dere mala pro malis bona pro nobis reddere tes, locum Deo relinquimus, ut ipse pro nobis ul-
; ;

mala pro malis non reddere bona pro bonis sed

; ciscatur. Attamen non ea inlcntione malum non ;

mala pro bonis. Quorum duo primajustorum sunt, facere (422) debemus, ut Deus puniat inimicum,
et prius melius duo vero ultima reproborum, sed
: sed instare, ut ad pacem convertatur, et salvetur.
posterius est deterius illa vcro media mediocria C: Sed oritur quasstio, cum Dominus dicat Diligite :

sunt, et prius bonis propinquum, posterius malis. immicos vestros, et Apostolus. Non vos defendentes,
Mediocriter enim boni, bona pro bonis reddunt, et charissimi, sed date loctim irm : cur, sicut in Apoca-
mediocriter mali, mala pro malis. Nam et lex hoc lypsi legitur: Sancli suh ara Dei clamant : Usquequo.
eis prtTcipit, dicens : Diliges ainicum fuum, el odio Dominclsanctus et verax, non judicas et vindicas
habcbis inimicum tuum Levit : xix, 18; Matth. v. 4.3). sanguinem nostrum {Apoc. vi, 10) Ne ergo contra- '?

Jubet quippe talionem pro talione reddere, et cstera rium videatur, sciendum est, quia sancti non vindi-
hujusmodi (420). Dominus igitur nolens discipulos ctamsuorum inimicorum desiderant ad damnatio-
suos in his manere, ut eos ad altiora provocaret, nem, sed ad conversionem haec est enim vindicla ;

praecepit : Diligite inimicos restros, bcnefacitc his qui sanguinis illorum, vel certe optant diem judicii,quo
vos odcrunt {Matth.
v, 44 Luc. vi, 26). Ut autem ; eorum numerusimpleatur, etmalipuniantur, utnon
cstenderetquisuntquimalumpromalononreddunt, eis liceat amplius peccare.
subjunxit : Providentes bona non solum coi-am Deo,sed Igitur volens suam nurrationemexemplo probare,
diam corn»! (421) hominibus. Quicunque mores suos, subjecit : Sicutscriptumest,m]\hTO scilicet cujusdam
et actiones ita componunt, ordinant, ut a nemine sapientis Mihi vingictam ego retribuam, dicit Do-
; ;

reprehendi possint, hi coram Deo bona provident; n minus {Deul. xxxii, 35). Hi-ec verba Domini sunt,
qui vero ita, ut etiam imitabiles ostendant, hi bona ideoque subaudiendum est Mihi vindictam relin-:

provident etiam coram hominibus quales fuerunt
parentes praecursoris Domini nostri Zacharias, et
Elisabeth, de quibus legitur
antcDetnn, incedentes in omnibus mandulis,
: quite; ego retribuam, id est, vestram patientiam
remunerabo, vel pro vobis ultionem reddam
: Quia erant justi ambo utroque enim modo intelligi potest.
ei justi- Sed, quia dixerat Mihi vindictam, etc, ut osten-
:

ficationibus Domini sine querela {Luc. i, 6). deret quid agere deberemus, adjecit Si esurierit :

(420) Exod. XXI, 23. 24 et seqq. ; Levit. xxiv, torum, quos e contrario diligere praecipiebat. Levit.
20. ; Deut. xix, 21 Matth. v, 38. V. B. August. iib.
; XIX, 17, 18 Exod. xxiii, 4, 5 Deut. xxii, 1-4.
; ;

cont. Faust. c. 25. Pcenam talionis non privatus (421) Vulg., coram omnibus Iwmimibus.
quicunque, sed judex infligebat. Ha;c lex odiis vi- (422) In autog. /iicere^absque particula «on; for-
tandis potius quam viudictae exercenda? consulebat. tasse sustinere pati, et eimilia.
Nam odium inimicorum Dei les jubebat, non priva-
257 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl.— IN EPIST. AU ROM. 958
inimicus luus, riha illum; ai sitit, pbtum da iV/t. Ubi A '""") malum, pationtia- vocat in bono orgo malum
:

potum, aut cibum, non tantum corporalem, sed ot vmoit, qui por pationtiaj virtutom omnia advcrsa
spiritalem inteliiKoro debomus.id cst, verbum prai- pntiotitcr, ot mquanimiter tolorat.
dicationis sicut onim corpus visibili cibo, et
: Prn;terea, ne dicoret Transivi ad gra- aliquis :

potu suslontatur, sic ct aniuia illo s|)iritali sagi- tiam Kvangelii libor surn nulli sul)ditu3 esse de-
; :

natur. bco ; proptcrea .Vpostolus.ut nihil suis audiloribus

Qui autem hoc agit, qua niercodo renuincrctajr, deesset, propter boniim pacis, ot concordiiB, sub-
aperit,subdcns : H>>c einm facieiis, carbones ignis jecit ; (''ii'i) (Gap. XIll.; Omnis anima pole.itatilius
congeris super caput f/its. Omnis'pra;ceptiva locutio, sublimionbus subdita .si7(4:i5).Abe.tcellentiori parte,
81 flngitiuni.et Incinus votat, et utilitalcm,ac bcne- id est anima, totus homo designatur subliniiores ;

ficcntiam jubct, ligurata non ost ; si nagitiutn, et autem pntestatcs dicit

iraperatores, regos et prin-
facinus juberc, et utilitatem, ac l)oncliccntiam in- cipcs hujus sfficuli.quibus non subditos esso admo.
terdicoro videtur, utique (igurata est.Nullus ilaque net propter bonum pacis, ct concordia;,ne nomen
dubitat,quia in his verbis,quibu3 nit Apostolus : .St Dei, aut doctrina Christi blasphemetur. Undc et
csurierit inimicus, etc, bcnevolentia) bcnelicium coapostolus ejug Petrus Suliditi estolc omni crea- :

commcndat, ideoquc ligurata non cst ; in eo vero, „ tuvx proptcr Deum, sive regi, tanquam prmccllenti,
quod subdit lloc cnim facicns, carbones iiinis con-
: sicc ducibus, tanquam ub eo missis (/ Pelr. u, 13).
ycris supcr caput ejus, malevolenti.T; lacinus com- Quod cnim ille apertc posuit, propter Deura, hoo
mendarc vidotur, ideoque figurata est locutio, et istc subintelligi voluit (42(5).Cur autem subditi esse

spiritaliter intelligenda. Per caput ergo raens desi- debeamus,ostendit,subjungens Non est enimpote- :

gnatur,qua: cst prsecipua in ulteriori homine,sicut stas nisia Deo.Sed cum in libro cujusdam sapientis
in corpore caput; ct,sicut cuncta membragcruntur scriptum sit lieges regnavcrunt, sed non per me :
;
a capite,ita et interius omnia disponuntur a mente principes exstiterunt, et non cofjnovi (Ose. viii, 4) :

por igncm voro charitas designatur pcr carbones quomodo non est potestas, nisi a Deo ? Sciendum
;

;.,'nis, idem oharitatis ardor ('i23),velut beatus Au- est orgo, quia sunt qua; Deus propitius ordinat, et
^'ustinus dicit : Urentes pwnilentix gcmitus.Qui ergo disponit ; sunt qua; iratus fieri pcrmittit. De his
cibum, siticnti potum,id est,
iniraico suo esurienti ergo, quae iratus lieri permittit dicitur : licQes re-
omnia necessaria subministrat,huju3modi carbones fjnavcrunt, et non per mc, etc. Et in libro Job : Pcr-
supra menlem ejus congerit dum enim videt sibi : miltil Dcus regnare liypocritam propter peccata po-
ab eo.quem odil, necessaria ministrari, uritur ge- puli (427) ; de his vero, qua; ipse ordinat, in libro
mitibus compunctionis,cur ei inimicus sit,qui suae Proverbiorum scriptum est : Per me reges regnant
miseriffi subvenit, et dicit : Ego eum persequor ; C (Prov. viii, 15), etc. Ac per hoc omnis potestas a
illc me diligit ego sua rapio ille, qua; sua sunt,
: ; Deo est, vel ordinate propitio,vel concedente irato.
mihi benigne tribuil:quid restat,nisi utdiligentem Notandum etiam, quia non ait
Cupiditas non est, :

rae diligam ? Ac per hoc sic ad dilectionem provo- nisi aDeo, sed potestas, quoniam mali cupiditatem
catur inimicus.De his carbonibus Dominus per pro- nocendi aliis a se habent potestatem vero nisi a ;

phetam ad Jerusalem dicit Habcs carbones, sede : Deo habere non possunt.Neque enim diabolus unam
super eos ipsi erunt libi in adjiUorium.QmAa.m vero
: oviculamJob contingere possel,nisiDomino permit-
per carbones intellexerunt suppliciaa;ternae damna- tente ideoque dicebat Exlende paululum manutn
: :

tionis. Sed qui cum hac intentione inimico neces- tuam [Job i, 11), id est, concedo mihi ut tentem.
saria ministrat,ut supplicia illi aiternae damnationis Et pulchre subjungitur Qux autem sunt,a Deeor- :

accumulet, non illum diligit, sed potius odit. Om- dinalx sunt;a. bono quippe ordinatore nihil inordi-
nino ergo sciendum est non fuissc hanc Apostoli natum relimiuitur. Ostendit
ergo his verbis Apo-
intentionem,qui hajc idcirco jubebat,ut iniraicusad stolus manifeste,quoniam omnis potestas,tam apud
pacem converteretur. Unde et subjunxit : JVo/t paganos quam apud Christianos, a Deo ordinata
vinci a W(i/o,scilicet impatientice. Ille a malo vinci- est, sive propitio, sive irato.Deerat enim timor Dei
tur, qui impatientia; furore vexatus, inimico ultio- hominibus ideoque ne more piscium ab invTcem
,

nem aut reddit, aut reddi desiderat. Sed vince in consumerentur,datffi sunt potestalesetiam malis.ut

(423) Autog. Eumdem charitatis ardorcm. in quo jurisdictionera ecclesiaslicam pretio habue-
(424) In autog. marg. legilur cap. .\Lllf. rit,et quam spiritali animarura hicro postponendam
(425) Ex hoc quod sequitur capite intelligat lector .judicaverit evans;plicus vere auctor noster. Scilicet
quBcnamfueritgravissimi hujuscevirideobedientia, nunquam judicaturus fuisset pro tuendajurisdictio-
et subjectione principibus debita, quibus a Deo in ne.si de animarum,vel ecclesiarum lucro.vel amis-
omnes subditos potestas est.sententia.Vere evange- sione ex una, et de ea tuitione ex altera parte age-
lica; doctrinae sectator, quam longe est,ut principi- retur. Confer heec, et sequentia cum his qua; .\Uo
busresistere,etauctoritatemauctoritati opponere.in ipse habet in epistola sua ad Waldonem episcopum,
eos invehere,vel quod non sine horrore ab aliquot incipiente : Multas vestrx cliarilali.
ncyatoribus auditum est, vitae,vel regno eorum in- (426) Autog. posutt.
sidias moliri,vel etiam manus sacrilegas,et impias (427) Job XXXIV, 30. Vulg. : qui regnare facit ho-
inferre, quocunque prstestu doceat.Apparebit imo ninem hypocritam.
 :

259 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 260

boni patientiae virtute probarentur, et mali legibus A ris boni operis,sed Tr,ali,Mi hoc apertius demonstra-
mundanis coercerentur, et punirentur. Cur antem ret, subjecit : Si autem mnlum feceris,time;sc\\icet,
potestati resistere non debeamus, ostendit,subjun- quia princeps ad hoc potestatem accepit, ut eos
gens : Qui enim resistit poteslati, Dei ordinationi puniat, qui malum operantur. Unde et sufaditur :

resistil. Ac si aperte diceret : Deo rebellare nititur, Non enim sine causa gladiuni portat, id est,non sine
qui a se ordinatee potestati contradicit (428). causa utitur potestate gladium quippe vocat pote-
:

Verum,quia erant nonnulli dicentes In saeculari- : statem.Etutapertiusostenderetcurtimendum esset

bus negotiisnos subditosesseoportet; infide autem, ei qui malum operatur,adjecit:Z)« enim minister est,

et in his, quffi ad Deum pertinent, nullo modo; id- vinde.v in ira ei qui malum a(;!f.Ministrum principem
circo volens Apostolus ostendere, quia in omnibus vocat,qui a Deo potestatem accepit,ut in eos vindi-
subditos esse oportet propter Deum, adjecit : Qui cet qui malum operantur.
autem damnationem acquirunt. Ac
resislunt, ipsi sihi Sedquffirendum quareApostolustotiesmentionem
si aperte diceret:Dum ipsi persequendi occasionem facit potestatis. et ministrorum Dei, irae,atque vin-

tribuunt.suos persecutores escusabiles,et se impro- dictaj. Scilicet,ut ostendat quia Deus non vultbaec
babiles reddunt;ideoque dignam causam mortis ha- per suos exhiberi pontifices, sed per saeculares po-
beant,sed dignum mortis praemium accipiunt(4291. Tj testates (432) : alia quippe est causa Ecclesiae, alia
Cur autem principes dati sint, manifestat, subjun- provinciae (433). Nam provinciae administratio terri-
gens !Sam principes non sunl timori honi operis,sed
: biliter est agenda,Ecclesis vero mansuetudo clemen-
mali non enim ideo principes dati sunt,ut eos ter-
;
ter commendanda (434). Hujus autem loci sensum
reant qui bona operantur, sed qui mila. verba Irainaei (435) manifeste demonstrant. Refert
Igitur,ut ostenderet vim potestatis,et quare pote- er.im quia cum venisset Dominus Capharnaum,in-
stas data 3it,adjunxit : non timere potesta-
Yis ergo terrogavit Petrum : heges ierrx, a quibus accipiunt
tem? bonum fac, et habebis laudem ex illa. Sed forte tributum, vel censum 1 a filii suis.an ab alienis ? Qui
aliquis dicet : Nunquid sancti apostoli potestatibus cum dixisset, ab alienis, inquit Dominus Ne ergo :

subditi fuerunt,qui principibus usque ad mortem re- scandalix,emus eo$ ; vade ad mare,el milie liamum,et
stiterunt,ne Christi fidem amitterent ? Vere subditi cum piscem qui primus asccndcrit tolle, et aperto ore
fuerunt,quoniam non propter mala opera,sed pro- ejus, invenies staterem : illum sumens da eis pro me
pter bona persequendi occasionem dederunt (430). el pro te [Matth. xvii, 24, 25). Nam qua intentione
Sed quomodo dicitur Uahebis laudem ex illa ? : Dominus proecepit censum Petro reddere (436), ea
Nunquidsanctiapostolilaudem aprincipibus habue- Apostolus monuit suos adjutores omnibus sublimio-
runt, a quibus interempti sunf Quapropter scien- ribus potestatibus subditos esse;propter pacisscili-
dum quia non ait per illam,sed c.v 27/n.Circumspe- C eet,etconcordiaebonum.Undehicquoquesubjungit:
xit enim,et temperavit locutionem suam.ac si dice- Ideoque necessilate suhditi estote,etc.la flde namque
ret Ex ipsa justa.vel saeviente.Si enim justa fuerit
: Christi non est distinctio Judaei aut Graeci domini aut
potestas,habebis laudem ex ipsaetiam laudante;si servi.masculi et feminae,sed in quantum fldeles sunt,
vero impia,dum propter finem Christi,et veritatem omnes unum sunt.Attamen,quia oportet ut fldeles
(431) persecutionem pateris, laudem habebis, ipsa per viam praesentisvitae ad patriam sternaa haeredi-
occasionem laudis pr.-Ebente etiam sfflviendo nam ;
tatis perveniant,necesse est utin ordine hujusvitae
pervenies ad coronam martyrii,unde laudemconse- subditi sint sublimioribus potestatibus,ne occasio-
quaris.Ideo subjungitur Dei enimminister est tibi : nem persequendi dfmus,et nomen Dei et doctrina
in bonum. Dei quippe minister est princeps hujus blasphemetur. Et hoc est quod dicit Apostolus,?!^-
mundi sanctis in bonum,quoniam hac ratione,sive cessitatc. Igitur, quia erant qui propter hoc solum

justa, sive iniqua potestas fuerit,sanctis in bonum subditos se esse oportere dicebant, ne occasionem
laudis ministrat. persequendi darent, et punirentur,ideo subjungit
Denique,quia praemisit : Principes non sunt timo_ Non solum propter iram,\d est vindictam, sed etiam

(428)Quffisequunturvaldenotatudigna,utpotequae unicam voluithaberecausam,religionem nempe do-

doctorum Ecclesis illius temporis sententiam pro- n gmatum et morum. Vel legendum fortasse ideo :

dunt, omnemque subtilibus interpretationibus lo- quia dignam causam morlis non Itabent. nec dignum
cum tollunt,evangelicamque doctrinam adivo Paulo mortis prxmium accipiunt : id est martyrii palmam.
ejusque coapostolo Petro in epistola potissimum (430) En dignam causam mortis.
prima cap. ii, v. 13, 14, 15, et seqq. prEdicatione, (431) En clarius causam martyrii dignam demon-
etsanguine promulgatam pandunt, iisque tempori- stratam.
bus a doctis viris agnitam, et secutam, sequendam (432) Verbased... potestates, in imo margine ha-
nobis suadent. bentur.
(429) Sensus hic aliquanto obscurior evadit. For- (433) Hic in marg.eodem charactere,sed aliquan-
tasse loco idcoque scribendum tv&V.idco quia diynam tisper rubriori atramento leguntur verba haec de :

causam morlis habeant, ct dignuni rnortis prxmium
accipiunt : nam ideoque compendiose scriptum est
ila idcoque\a.A\&Th\\im\e.voquia semper.autferesem-
per,compendiose scriptum legitur eo modo,quo fl-
nalis syllaba adverbii ideoque,'\i9. q.: Scilicet auctor
poster martyrium commendando, digaam illud et
episcopis, non dehcre judicia exercere.
(434) En constanter evangelicum morem.
(435) In autog. Hyrinei.
(436)Clariorfortasse evaderet sensussilegeretur;
: Prxcepit Petro censum reddere.
261 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD IinM. 262
propter conscienlimn, id ost propter cjus amorBm A 'liloctioncm proximi pcrtincnt, irtco gcncraliler
cu,ju9 prfficepti vultis esse impictorcs : et puraqui- subdidit : El si quod esl atiud mandatum (subaudi-
dcm menle idipsum facere debctis, non ad oculum tur, ad dilectionem proximi pertinens), in hoc verbo
sen'ientes,et quusi Iwminibus pUicenlfs {Eplies. vi, 6), inslauralur, id est, in verbo dilcctionis impletur.
sed Dco, qui probat cnrda vestra('i37). iit (luoniam Unde ct continuo ipsum vorbum intulit, diccns :

prasmisit Dei minister est, vindex in ira ei qui ma-

:
Diliyes pro.cimum tuum sicut te ipsum. Ut autem
lumagil, idcirco subjun.xit: Ideo enim el Iributa ostenderet quomodo impleat legom, qui diligit
prxsltttis ; id est.no persequendi occasioncm detis. proxinium, subjunxit Dileclio pro.ximi malum non :

Ministri enim Dei ifsum servienles. Mi-

sunt, in hoc opcratur. Quicunque sancte ct pio ita proximum ut
nistros Dei principes vocat, quibus a Dco collata sc diligit, peccandiocrasionem non habet^nam
08t potestas ad exigendum tributum. Unde ct go- quia non vult ul sua uxor corrumputur, ipse non
noraliter eos exhortans, subjecit : lleddite ergo om- corrumpit alterius, quia non vult occidi, nec ipse
nibus debita ; (V?8) cui tribulum, Irihulum ; rui vec- quaeril occidcre proximum. Sic et per cajtcra. Pro-
liijal, Tributum, ut quidam volunt, a Iri-
vectigal. ximum omnem hominera dicit cum quo peccare
buendo dicitur. Est enim ccnsus, aut redditus qui possumus.
exigitur a colonis,vel territoriis revcra autem tri-
; t, Plcnitudo ergo legis cst dilectio. Si charitas juxla
hnlam atribubux dicitur. Uomanisiquidcmniundum vocem Apostoli plcnitudo legis est,et sicut Joanncs
intrespartcsdiviserunt,.Vsiam,Africamct Europura, dicit, Charitus Deus esl \Joan. iv, 10), ergo et ple-

quibus qui praiorant tribuni vocabantur, et qui cen- nitudo legis Deus est, qui dixit : Non veni solvere
sum solvebant, tributarii. Vcctigalautemaye/if»rfo legem sed adimplere {Mallk. v, 17). Poterat fortasse
dictum esl ; estenim ccnsus fiscalis. Et eat sensus : ad hrcc aliquis dicerc : .Apostole, quis in mortali
juxta propriam dignitatera omnibus debita solvite:si corpore constitutus potest implere quod dicis id ;

imperator est, si rex est, si princeps, si magister, si est, ut proximum diligendo nullum raalum opere-
clominus, si paler, vel quidquid hujusraodi : id est, tur ? Ideoque subjungit Apostolus
Et hoc scientes :

iraperatoribus, regibus, principibus, tributa et vcc- tcmpus (subauditur, esse aptural. Et congrue
('iSy)

tigalia magislro ctpatri, honorem doraino timo-

; ; hoc tempus aptum essc dicit ab bonum operandura,
rem. Et boc est quod subditur Cui timorem,timo- : quia posthanc vitam tempus erit unicuique a Deo
rem ; cui honorem, honorem. Sed quia longum erat recipiendi quod gessit. UndeDominus per prophe-
pcr singula cnuraerare, ideo generaliter universa tara : Tempore acceplo e.vaudivi te, et in die salutis
complectens.subjunxit : yemini quidquam debeatis ;
adjuvi tc (Isai. xlix, 81
quod expo- ; U Cor. vi, 2),
id est. omnibus juxta dignitatem debita reddile, nens Apostolus ait £cce wu«c tempus acceptabile.
:

Verum, quia bonum charitatis non semel, sed con- '' ecce nunc dies salutis llbid.) Ad quid autem dixerit
tinue reddendum est, intulit Nisi ul inviccm dili- : hoc tempus aptum, aperitur cum subditur: Quia
gatis ; ac si diceret Hoc dilectinnis bonura semper
: hora esl jam nos de somno surgerc ; ac si diceret:

vobis invicem persolvatis necesseest, quia quo am- Diu quidem jacuistis in somno infidelitatis, corpo-
plius redditur, tanto magisaugetur. Et utostende- ris ignaviae, et cseterorum vitiorum. Hora est jam
ret quantum bonum sit dilcctio, subjecit : Qui enim surgere. Cur autem jam hora sit, ostendit : Nunc
diiigit pro.vimum, legem implevil. enim propior est nostra salus, quam cum crcdidimus.
Scd cum Dominus in Evangelio post commenda- Et est sensus : quia dies judicii advenit, et nostraj
tam dilectionem Dei et prosimi dicat In his duobus : vitae flnis appropinquat, ideo proprior est nunc
mandalis lota le.v pendet [ilatth. xxii, 40), quomodo nostra salus, quam tunc, cum credidimus, quia
Apostolus eum qui proximum diligat.legem implere quo prseterita crescunt,eo minuuntur futura. Salu-
dicit? Ne ergo videatur contrarium, animadverten- tcm vero non temporalera dicit, sed «ternam
dum estquia non ait .\postolus, totam legem, sed quam perfecte quidem fideles percipiunt, cum e
tantum, legem illam, volens intelligere quffiproxi- corporibus exeunt, perfectius tamen percipient
mi jubet dilectionem.Quod si totam legem intelligi cum a mortuis resurrrexerint.
voluit, nec sic contrarium est. Qui enim diligit n Sequitur.' No.v prxcessit, ctc. Iste sanctus Apos-
Deum,diligit utique proximum,quoniam ipse jubet stolus,Evangeliura praedicando, pene totum orbem
diligere proximura et qui proximum diligit, utique
; terrarum circuraivit, et quia vidit cura in tenebris
diligit et Deum, quoniara ejus implel praaceptura. infidehtatis et reiiquorum vitiorum jacere, escla-
Ipseautera inEvangelio dicit Qui diligit me, man- raavit No.v prxcessit, scilicet antiquae caecitatis, id
: :

data mea servabil (Joan. siv, 15.) Ut autem osten- est infidelitatis ; dies auiem appropinquavit sternas
deret quam dixerit legem, adjecit : Nam non occides salutis, id est dies fidei et cffiterarum virtutura, qui
isubauditur, scriptum est), non adullerabis.non fu- tunc advenit, cumChristus per raysterium Incarna-
raberis, non concupisces, non falsum testimonium tioiiis in mundo apparuit, cujus fldei luce infidelita-
dices. Et quia non omnia commemoravit, quae ad tis tenebrae sunt effugataj. Et quia praemisit nox

(137) En pontificera evangelicis vere moribus, et (438) In marg. autog, hic legitur cap. .XLIV.
doctrina imbutum. (439) Hic in marg, autog. legitur cap, XLV,
 ; ::

263r ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 264

prxcessit, idcirco exhortan3 subjungit : Adjiciamus A ut ostenderet quiB sint arma lucis, aut in quo sint,
ergo opera tenebrarum ; id est, iBMeUiSitis et cs,l&- adjunxit: Serf Dominum Jeswn Christum;
induite

rorum vitiorum. Rursus quia praemisit dies autem hoc est in Die honeste ambulare. Dominum Jesum
appropinqiiaint, ideo hicquoque subditur: Induamur nos monet induere id est, fidem, veritatem, et ;

arma lucis, id est, fidem, spem, charitatem, et reli- ounctas virtutes,quae in Christo interpretantur.Sed
quas virtutes, qu» bene arma dicuntur, quoniam quia haec arma induere non potest, qui curis sae-

his gladiis arma diaboli superantur. Unde alibi cularibus implicatur, adjecit : El carni, vestrse cu-

Apostolus : Induile vos armaturam Dei, ul possitis ram ne (eceritis in desideriis. (441) Praevidit quippe
resistere adversus insidias diaboti, et in omnibus per- Apostolus, quia sine cura carnis homo subsistere
fecli stare {Eplies. vi, 11). Lucis autem arma ideo non potest, ideoque adjecit In desideriis. Ac si di-:

dicuntur, quoniam vita fidelium in comparatione ceret : Fierinon potest ut carnis curam non facia-
infidclium lux est et dies ; sed hic dies permistas tis ; si ergo feceritis, non in desideriis, id est, non
habet tenebras quoniam militiaestvitahominis super in concupiscentiis, vel ut desideriis vestris satisfa-
terram [Job. yu,\); tunc autem sine omnibustene- ciatis. Ouo dicto evidenter insinuat, quoniam cura
bris erit, cum electi Ecternitatis luce perfruentur. carnis habenda est in necessariis,adimenda autem
Ut autem ostenderetquomodoinduidebeamus arma „ in superfluis. Et hoc est, quod Dominus in Evan-
Sicut in die honcstc ambulemus. Ubi
lucis, subjecit : gelio dicit : Nolite sollicili esse in erasfinum (Matth.
quferendum est quare addidit sicut in die. Scilicet, vi, 34) ; ubi beatus Hieronymus : Labor exercen-
quia qui per noctem ambulant, solent distincti, et dus (442) est, solliciludo tollenda.
incompositi ire quidam etiam nudi. ounniam non
:
Praeterea sciendum, quoniam gentiles credentes,
videntur ab aliis qui vero per diem, omnimodo sc
;
adco fortes et perfecti erant in flde, ut omnia
componunt, ne inspectorum oculos offendant. Voluit munda crederent ideoque etiam illis vescebantur,
;

ergo ostendere, quia necesse est, ut sic nos bonis quaa prohibita sunt in lege, scientes ea sub figura
operibus adornemus, et in splendore virtutum ince- prohibita : Judaji autem credentes infirmi erant,
damus,neDeiinspectoris nostri oculos offendamus; nec aliis vesci licitum putabant, praBter quaa in lege
id est, in bonis operibus, non humanae laudis appe- prc-ecepta sunt. Videns ergo Apostolus hanc dis-
titum,non lucraterrena, sed hoo solum quairamus, sentioncm, ut eos ad pacem revocaret, subjecit:
placeamus. Igitur, quia hortatus est,ut abji.
utilli
(Cap. XIV.) infirmum autem in fide assumile. Genti-
ceremus opera tenebrarum, ut ostenderet quae es- bus enim hoc dicebat, quae adeo firmae erant in
sent, subjecit l^on in comessationibus, etc. Gomes-
:
fide, omnia crederent munda; et est sensus
ut :

satio dicitur, quasi mensae collatio : quae tum fit,

Infirmum Judasum in fide.id est, non omnia munda
unum
I

cum a diversis, diversa, vel a multis multa in putantem,in consortium vestrum assumite : si forte
conferuntur,utsimulcpuIentur. Inter cstera autem in fide proficiat, et ne judicetis eum reprobum, et
multa vitia, ex comessatione ebrietas nascitur imperfectum. Et hoc est quod sequitur : Non in di-
ideoque mox addit Et ebrietalibus. Sursum quia ex
:
sceptalionibus co<jilationum ; \A est, non ut cogita-
ebrietate libido generatur, adjecit : I^on in cubilibus.
tionesejusdijud;cetis,de quibus solusjudicat Deus.
Cubile a cubando, id est, a foedo concubitu dicitur,
Elegit quippe Apostolus, ut ejus infirmitasportare-
quod magis feris, et bestiis congruit quam homi- tur, quatenus in fide recederet. Undeet subjecit
nibus ratione utentibus. Igitur, quia in cubilibus Alius quidem s credit manducare omnia ; hoc enim
patrantur immunditiae et fornicationes, adjecit Et :
de gentili dicit, qui omnia licita, et munda crede-
immundiliis (440). iVon in contentione. Gontentio bat : vocatio namque Dei nullos prohibet cibos,8ed
est aniraositas mentis, id est furor animi, ex qua, ratio abstinentiaa etiam a licitis abstinere.
quia s.epe nascitur invidia, aut dolus, idcirco sub-
jungilur : Et ccmulalione, vel ut quasdam exempla- Qui aulem infirmus esl, olera manducet. Hoc de

ria habent, doln.

Judffio dicit, qui in fide infirmus, ea tantum munda
Sed quaerendum est quarc Apostolusquatuorcar- credebat, quae in lege non sunt prohibita ; et est

nalibus vitiis duo spiritalia conjunxit.id est, conten- n sensus : Ea tantum manducet, quae sibi suavia, et

tionem, etinvidiam. Scilicet, quia ostendere voluit legis praecepto concessa credit, sicut olus. Unde et
quoniam et hsec duo,nonnisi qui carnales sunt,ope- subditur : Js qui manducat, non manducantem non
rantur.Attamen sciendum, quia beatusAugustinus spernat ; id est, gentilis, qui omnia credens munda,
Iria solum commemorasse Apostolura
vitia hoc loco
manducat, (subauditur, omnia) non manducantem
dicit Nam commessationem et ebrietatem unum
:
Judffium, id est, non omnia munda credentem, non

accipit similiter cubilia et immunditias, ita etiam spernat, sed aequanimiter toleret, quatenus in Cde
;

aemulationem ideoque illum hsec proficiat.

contentionem et ;

triatantum commemorassc dicit, quoniam ex his Et qui non manducat, manducantem non judiret
velut radice, omnis vitiorum pullulat seges. Rursus Id est,Judwus, qui non omnia munda credens.non

(440) Vulg. impudiciliis. (442) Autog. excredendus. Mendam correxi ex di-

(441) Hic in Autog. marg. legitur cap. XLVI. vi Hieron. textu ad cit, c. Matth. vi, v. 24.

I
i26S EXPOSITIO IN EPISTULAS l'AULI.— IN EPIST. AD ItOM. mi
omniii imiiulucat, RCnlilomomniu niiindiicvedcntoni A. rnnl. nt nnn tantum iid personas hominum,£ed ad
d munducantom non judicct.id ost.non condciuiict, |i(M-9onas Dci et Uoiiiinuiii rcftiianlur, ul qui judi-

non rtialum do illo exislimel. Sunt cnim quicdnm cat dicm intor diem, sit honio ; qui iiutem judicat
facta, quai dubium eat quo unimo (iant ;
quia ot omncm diem sit Deus. Uorao quippo diem inter
bono, ol iiiulo aninio (iori possunt : ct idcirco in his diein judicat ;
quia hoc soiuramodo judicat (445),
judicuiin sumcro non dcbonuiH, (iiiod nobis in illis qund iii prrcscnli vidct nara qualis quis(|ue sit ho-
:

pormiltitur, qu;i' (iiin aniiiio (iaiit, vidcri possunt ut dio, vidct; qiialis autom futurus sit, ijjnorat, ut
hujusmodi.
rnrta, stupra, blasphcmias ct ciotora cum, qucm hodie non dubitetvidct malum, cras
Krant igitur eo tomporo qui «Tcarnibua et vino posse divina gratia fiori bonum Deus autem judi- :

so abstinobant erant et qui utcbantur; ideoquo

: cat omnein diem quia pra;scicntia sua omnia ;

dijidicabantnr ab invicem. Ergo quia, cuin csscnt novit, etiam antcquam fiant, et (luuiis quisquo sit
homines morlales, de rcbus dubiis, id cst, qujts et hodic, qualis futurus sit. 1^'itur quia vidit Apostolus
simplici, ct non boiio animo tipri poLorant, in oc- illam varictalcin, quam diximus intcr credentes, et
culla cordis, de quibus Dcus lantuiu judicat, vole- quoniam utrumquc acceptabile estDeo, subjunxit;
bant fcrro sontontiam idcirco dicit Apostolus
; : /s, IJnusquisqucin suo sensu abundet. Hunc locum non-
^Ki mauducut, non mandticatitem non spcrnal ; et nulli ita intcllR.vorunt unusquisque quod sibi sufii- :

qui non manducat, manducantem non judicet. Dc ccre dccreverit, abundantcr opcrelur. Scd nunquid
dubiis quippc judiciirc non dcbcinus, ma.xime ut hajreticus, niinquid schisniaticus, nunquid malus
condemnemus, ne Corto temerarium judicium inci- catholicus hoc operari debet, quod sibi credet suf-
damus. Unde alibi Molite ante lempus judicare
: ficorc? Absit. Si ergo Unusquis- accipiendum est :

(I Gor. IV, 5). Et Dominus in Evangelio Nolitc ju- : quc sicut suo Deo conces-
satto sensui intellectus a
dicare, ul non judicemini [Matth. vii, IJ. sus Bst, sic opcretur ac si apertius diceret Unus- ; :

Cur autcm nec ,lud;eus sit spcrncndus, nec genti- quisque qua; crcdcnda, et confitenda, et agenda
lis judicandus, ostendil, subjungens : Deus enim juxta institula, et e.xempla sanctorum cognoscit,
iltum assumpsit, id est, clegit, ct sua gratia ad fidem haec abundantcr operetur quatenus in his sc cxer- ;

vocavit. Propter quod et subdilur Tu quis es, qui : ccndo, ad majora perveniat, quae prius non intel-
judices alienum servum ? Ac si diceret Quia Deus : loxit.

illum assuiupsit, servus est Dei tu ergo, cum sis : Sequitur : Qui sapil dicm, Domino sapil. Diem
fragiiis, et occulta cordis cognoscere non possis, sapit qui, qualis aliquis sil, hodio videt : qualis
quis es, ut Dei servuiu judices. Unde adjecit : Suo auteiu oras futurus sit, non agnoscit ; id est, qui ea
Doinino slat, aut cadit ('143-44) ? Stat scilicet fortis. tantum sapit, qua; in praesenti videt ; et Domino
quoniam in fidc perseverat : cadit autem infirmus, C sapit, quia illo largiente hoc ipsum intelligit. Aliter

sed fortis Domini gralia stat ; infirmus vero sua Diem sapit, et Domino sapit, qui non propter homi-
fragilitalo cadit. El nota, quia, cuin generalitcr lo- nem, sed proptcr Dei amoreui jejunat.
querctur de omnibus regeneratis, subito respesit ad Et i]ui maiiilucat, Domino manducat. Hoc de gen-
praedestinalos, et addidit : Slabit autem ; scilicet tibus dictuin est. Et est sensus Gontilis, qui omnia :

quia priedcstinatus quisquedivinagratiaadjulus, in manducat, Domino manducat, quoniam Domino

lide perseverabit. Et ne sibi pra;destinalus tribuo- laudes refert, cujus gratia factum est, ut omnia
ret, quod stat, adjunxit
csl cnim Dcus sta-: Polens munda crederot. Et hoc csl quod scquilur : Gralias
luere illum. Ac Gujus gratia stat, potcns
si dicerct : cnim agit Deo.
estet tribucrc porscvcrantiam, ut persevcrantissime Et qui noii manducat, Domiiio non manducal. Hoc
est. Stalucre dicit, id est, in fide corroborare. Ali- Juda;is dicit ; ac si diceret : Juda;us, qui non orania
ter : lilum, id est infirmum, qui cecidit, potens est munda credit, et idcirco non omnia comedi t, Domino
Deus statucre, id est, restituere in pristinum gra- quoniam gratias agit Deo, cujus donum est,
jejunat,
dum. Et sciendum, quia erant nonnulli eo temporc, quod abstincl ab bis, qua3 in lege sunt probibita. Et
qui sempcr abstinentin; vacandum docebant alii ; hoc est, quod subditur Et gratias agit Deo. Sic :

autem, qui tanlum per intervalla temporum. Videns rv autem dictum cst Domino manducat, sicut in psal- :

autem Apostolus hano varietatem iuter credentes, mo Annuntiabitur Domino generalio ventura (Psal.
:

subjunxit A'nm alius judicatdicm inter dicm; alius

: XXI, 31) id eal, ad laudem Domioi
; ac si aperte ;

jtidicat omnem dicm. Diem judicat inter dicm, qui diceret llli, qui generationem venluram annun-
:

aliudtcmpus jejunio dcputat,aliud pcrceptioni cibo-
rum, omnem diem, qui omni tcmporc praxipitabs-
tinendum. Nam, ut superius dictum est, vocatio
Dei nullos prohibet cibos ratio vero abstinentias,
etiam a licitis quibusdam sernper monet abstinen-
dum. Sed bunc locuni quidam profundius intellexe-
tiabunt, Domino, non sibi placobunt. Ostendit nam-
que Apostolus, quoniam lunc laudabiliter bonum
aliquod agitur, cum in ejus laudem fit, cujus gratia
; donatur ut fiat(446). Nemo enim nostrum sibi vivit,
et ncmo sibi moritur. Nemo sibi vivit, quia nulius a
se ipso vitam habet. Undc alibidem Apostolus In :

(443-44) Vulg. punclum interrogationis non habet; Icguntur.

sed adlirmative legitur : Domino suo stat, aut cadil. (440) In marg. aulog. hic legitur cap. XLVII,
(445) Verba quia... judicat, in margine superiori

Pathol. GXXXIV.
 ;
:

267 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 268

ipso enim vivimtts, movemur
sumus [Act. xvii, 28).
Omnia quippe Deus propter homines condidit ho-
minem autem ad se laudandum creavit et idcirco
nemo nostrum sibi morilur, quoniam morluus quis-
que fidelis a laude Dei non cessabit. Quomodo ergo
et \ terrenae similitudinis, dicens : Astahimtis ante tribu-
: nal ; reges quippeterreni aliquid judicaturi eminen-
; tiorem locum conscendunt,unde omnes contemplen-
tur, ut qui condemnandi sunt, latere non possint,
neque qui prsemium accepturi et ille locus proprie ;

scriptum est Non morlui laudabunt te, Domine

:
tribunal dicitur, eo quod inde tribuantur praecepta
(Psal. cxiii, 17). Quapropter sciendum, quia illi vel judicia.

mortuiDominum non laudant, qui tales sunt, qualis .\postolus itaque, ut ostenderet quoniam nullus
ille, de quo scriptum est A mortuo, quasi non sit, : illudjudicium evadere poterit, idcirco ipsam judi-
perit confessio {Eccli. xvir, 26). IUi autem mortui ciariam sedem, tribunal appellavit omnia quippe ;

magis Dominum laudaut, qui taies sunt, qualis ille, peccata manifesta erunt non solum oculis Dei, sed
de quo Dominus dicit Qui : credit in me, eliamsi omnium hominum nam ipse judex venturus est :

morluus fuerit, vivet ; et omnis, qui vivil et credit in non solum operum, juxta illud liecipiet unusquis- :

me, non morietur et xternum [Joan. xi, 25) et ; quc propria corpcris sui, prout gessit {II Cor. v, 10),

qualibus dicit Apostolus Mortui enim cstis, el vita

: sed etiam et cogitationum, secundum quod ipse
esti-a abscondita est cum Christo {Coloss. iii, 3). „ Apostolus alibi dicit : Nolite ante tempus judicare
Aliter : Nemo nostrum sibi moritur ;
quia quicun quousque veniat Dominus, et illuminet abscondita tc-

que moritur, non sibi, sed Deo moritur, cujus

vitiis ncbrarum {I Cor. rv, 5), etc. Et Dominus in Evan-
gratia accepit, ut moreretur. Unde superius ait : gelio Nihit operlum, quod non revelelur ; neqtie
:

Quicunque buplizati sumus in Chrislo Jesu, in. morte occuUum, quod non sciatur {Luc. xii, 2) nihilo- :

tpsius baptizati sttmus {liom. vi, 2, 3). Similiter qui- minus et locutionum, quia, sicut ipse in Evangelio
cunque vivit virlutibus, non sibi, sed Deo vivit; dicit De omni vcrbo olioso rcddet homo rationem in
:

quia ad ejus laudem vivit, cujus gratia factum est die jndicii {Mailh. xii, 36). Et ut suam narrationem
ut viveret. Unde superius ait : Ut quomodo surrc.vit exemplo confirmaret, subjunxit : Sicut scriptum csl

Christus a morluis per gloriam Patris, ita ct nos in (scilicet in Isaia propheta) Vivo ego, dicit Dominus
novitate vilx ambulemtis {Ibid. 4). Beatus vero Grego- , {Isai. XLV, 24 ; Philipp. u, 10), etc. Haec verha Filii

rius hunc locum ita exponit nemo nostrum sibi : Dei sunt. Praevidit quippe propheta Dominum ad
vivit, et nemonostrum sibimoritur; quoniam qui- judicium venturum ideoque in voce ejusdem dixit:
;

cunque bonus est,et quicunque malus, non sibi tan- Vivo ego ; ac si diceret Vivo per immortalitatem,
:

tum est, sed et aliis, quibus aut bene, aut male vi- quia mortuussum per carnis dispensationem. Quo-
vendi praibet exemplum niam mihi fleclet omne genu. Per genuflectionem
Et ut aperte demonstraret quare hoc praemiserit, C humiliatio mentis designatur, quia omnis creatura
subjunxit Sive enim vivimus, Domino vivimus : sive
:
subjicitur Deo.

morimur, Domino morimur. Sive ergo vivimus, sive Voluit autem propheta Dominum ostendere emi-
morimur, Domini sumus. Domini sumus, quia pretio nentiorem omnibus creaturis ideoque in ejusdem ;

sanguinis ejus redempti unde mox subditur In : : voce ait Quoniam mihi [leciet otnne gcnu. Hinc alibi
:

hoccnim Chrislus mortuus est, ct resurrexit, etc. (447) idem Apostolus In nomtne Jcsu omne gcnufleclatur
:

A: si diceret Propter hoc enira Christus passus est,

:
cl omnis lingua confilebitur Dco {Ibid.). Hic a parte

ut pretio sanguinis sui fldeles redimeret, ct mortuo- totum ostenditur omnis lingua, id est, omnis
:

rum simttl, et vivorum dominaretur. Dominatur igi- creatura, non humana tantum, sed etiam angelica.
tur vivorum, quoniam in eis habitat per gratiam, Non tamen quod angelica crealura corpus habeat
eosque regit,et gubernat; dominaturet mortuorum, corruptibile, cujus lingua Deo confiteat-ur, sed per
quoniam simul cum eo regnant in ccelis, de quibus angelicas linguas, occultas et secretas laudes intel-
scriptum est lieati mortui qui in Domino moriun-
: ligimus, quas angeli referant Deo : nam quia ore
tur {Apoc, XIV, 13). per linguam laudamus, recte ipsa laus linguae
Denique, ut terreret eos, qui se invicem sperne- ascribitur.

bant et condemnabant, adjunxit Tu autcm quid :

j)
Sed, quia di.xerat : Omncs astabimus ante tribu-

judicas fratrem Itium ." Quod utique Judau dicit : nal Cliristi, ut ostenderet quid illic acturi simus,

Aul tu quid spcrnis frulrem «uuni? Huc utique ad adjunxit : Itaque untisquisque noslrwn pro sc ratio-

gentilem dicit. Sed quia majus malum est judicare, nem reddet Deo. El est sensus : Qua temeritate Dei
quam spernere, idcirco, relicto pra:ventionis malo, judicium praevenire audetis, et vos invicem judi-
temeritatem judicii exaggerat, subdens Omnes : care, cum unusquisque ante tribunal Christi pro se

enim astabimus unte tribunal Chrisli ; et estsensus: rationem Dei redditurus sit? Unde continuo subdi-
Qua temeritate audetis judicium Dei pra3venire, et tur Non crgo ampluis invi(em judicemus ; ac si
:

deoccultisjudicare, cumomnesastabimus ante tri- diceret Hactenus, qiiia forsitan judicem non
:

bunal Christi? Ut autem aperte ostenderet, quale agnovistis, ideo vos invicem judicastis quia ergo :

futurum sit illud judicium, idcirco sumpsit formam judiccm agnoscitis, non vcs ulterius temere diju-

(447) In autog. margine hic vix legitur cap.XLVIII,

i
 269 EXPOSITIO IN EPISTOLAS 1>AUL1. — IN KPIST. AU IIGM. 270

(licslis. Rt ut cos fuciliiis noctcrot ad id quod sug- A. "on ilkitn imitaris, qui do cffilo ad torras desccn-
gerobal, idcirco siinni persoDam assooiavil^dicens, dit,ot pro eo s-uum sanguinom fudit.Undecontinuo
judicemus. subditur : iVoli cibo tuo illum perderc.pro quo Cliri-
Sed /loc jiuiicate magi.f, ue ponatis of\endiculnm slus morluus est. Ac si patentcr dicat : Gibo tuo
fratri, vel scaiidnlum. Notandum, quia supra judi- illum purdis, quom coram co
aalvare potoras, nisi
cium condoninationem signilical; liic vero, dlscre- sumeres. Quo dicto ostendil, quoniam quicunquu
Uoneai. Et est sensus : Hoc staluitc et dccernito, pereunt et salvari poterant, ab illis utique perdun-
no comcdendo oa, qujB munda et licita croditis, tur,a quibus poterant salvari. Deniquo quianomen
frntri inlirmo, id est Judaeo, oceasionem detis ol- Chrisli blasphematur, dutii aliquis oibo fratrem
lendcndi, aut scandalizandi. Igilur, quia poterat suum exhorlando subjunxit
perdit, idcirco yon :

gentilium aliquis dicere : Apostole, quia sic intor- ei-go Idasphemelur honum noslrum. Uonum appcllat

dicisomnia comcdere,ergo ct tu non omnia munda donum lidei et cunctarurn virtutum, vel ccrte no-
putas.Idcirco subjunxit : Scio (448). Nec hocsolum men Doi, prxter quod non esl aliud nomen wb ccelo,

suflicit, scd addidit : 1-A coiifulo in Doinino Jesu. Ut in quo nos oporleat salvos fieri {Ael. iv, 12). Sive

enini arctius eorum cordibu? incuIcaret,quod dice- bonum vocat, Evangelii graliam. Iloc bonum no-
bat, ideo hoc adjecit. Quid autem sciret el confi- P strum est, cum accipimus : Dei autcm, quia ab eo
dcret ostondit Quia niliil cominune pcr ipxuin. Ac
: datur. Sequitur : iioii cniin est retjiunn Dei cwi, el

si aperto diceret Non propterea prohibeo.quiapu-

: poiiw.Esca et potus non sunt regnum Dci,quianon
tem immunda, sod ne ponatis olTendiculum fratri, perducunt ad regnum Dei, nequc permanebunt in
scandalum hoc cnim vorbum,id cst commune,
vel : ipso cadnca quippe sunl; ot vix nobis ad prssen-
:

Judaji pro immHiulo accipiebant unde animalia, : tem vitam sufliciunt. Sed justitia, et pa.v,et gaudium.
qune per logcm concessa sunt ad edendum,munda; Hfuc onim sunt regnuin Uei qu;c pra;cipua dona ;

jreliqua autem communia vocabant vasa eliam, : sunt, por qu.TR possumus pervenire ad vitam aetcr-
{
quibus utebantur sacerdotes in templo,sancta dice- nam. Justitia dicitur, quasi juris status. Justitia
bantur,etad corum comparationem,cuncta immun- ergo cst, cum unicuique proprium jus tribuitur.
da, id est, communia.Attamen vim hujus sermonis Justitia igitur Dei Christus est, qui nos justilicavit
non intelligcbant nam cum animaliaet vasacom- : a peccatis et redemit. Unde alibi idem Apostolus :

niunia vocarent, id cst immunda se coramunes ; Qui faclus est nobis a Deo justilia, et redemptio (7

esse non intelligebant. Sicut enim vasa rcliqua, ad Cor. 1, 30); ipse est et pai, sicut idem dicit : Chri-
comparationom torum,quibu3 utebantur sacerdotes
. stus est pax nostra (Ephes. Gaudium autem
ii, 14).

io templo, communia dicobantur; sic anima pecca- dicit.aeternK beatitudinis : nam gaudium intempo-
trix, ad comparationera sancta; et piai anima;, com- C ralibus abusivc dicitur : in spiritalibus autem,pro-
munis vocatur; quia non est unius Domini, sed prie; unde in spiritalibus sine adjectione ponitur.
multorum, id est, vitiorum, ct dwraonum faraula. Gaudium itaque dicit contemplationem pra;sentis
P r ipsum dicit, id est, per Christum nihil enim : vultus Dei. Unde in Evangelio Dominus : Haec est
imune per ipsum. quoniam a bono Deo, omnia vila verum Deum,eiii. {Joan,
xlerna, ut cognoseant te

ona et munda creata sunt unde in Gcnesi lcgi-

:j : XVII, 3). Et quia ha2c dona absque gratia sancti
tur : Vidil Deus cuiicta, qtuT fecit, ct crant valde Spiritus nemo habere potest, idcirco subjunxit :

bona i^Gen. i, 10-12). Videtur ergo his verbis Apo- In Spirilu sancto.
stolus legem accusaro, quae docet quaedam esse Sequitur : Qui enim in hoc servit Christo, acceptus
immunda. Sed absit. Imo ostendit, quia, qu.-e pro- est Deo et probatus hominibus.In hoc dicit, id est, in
sub figura utique sunt prohibila. Et
hibita sunt, Spiritu sancto. Qui enim in oo servit, servit verbo
sciendum,quia saepeconscientiauniuscu.jusque rem sapientia;, charitati; ac per hoc placet Deo, et ac-
inimundam sibi mundara facit, vel econtrario : ceptus est hominibus; quia h£ec dona tam praeci-
vcrbi gratia, si idolothytum in macello vendatur, et pua sunt, ut eis nemo possit derogare ideoque ;

juis emens nescius comederit, conscientia suasibi manifestatus est esse perfectus coram Deo et co-
mundum; econtrario qui aliquid immundum judi- j) ram hominibus.
cat. illi utique immundum est. Et hoc est, quod Igitur, ut eos ad pacis et concordiae bonum pro-
Miitur : Nisi ei, qui e.vistiinat quid coinmune esse, vocaret, subjunsit : Itaque qux pacis sunt, sectemur.
ommune
est.l^l nutem ostenderet quarepraemi- Ubi notandum quia non ait.sectamur; sicut et su-
itHoc judicale magis, ne ponatis offendieulum,
: perius Hospilalitalem seclantes (Rom. xii, 13)
: :

.:i"anrfa/nm(4-49),subdidit Si enim propter escam : pacem quippe habet, et sequitur, qui mores suos,
>'raler tuus scandalix-atur (450) jam non secundum ;
et acliones ita componit et regit, ut a nemine re-
litatem ambulas; id est, si ea, quae licita et prehendi possit : sectatur vero pacem qui ita se
.:nda credis,propterea sumis,ut frater tuusscan- componit et regit, ut ejus exemplo alii profioiant
dalizetur ; non secundum charitatem ambulas,quia ct aedificentur in bono.Unde hic quoque subjungi-

i48) In autog. margine hic legitur cap. XLIX. (450) Vulg. conlrtslalur.
^449) Bic in autog. margine legitur cap. I.
 ;

271 ATTONIS VEHGBLLENSIS EPISCOPI 272

tur : Et gucV wdificationis svnl in invicem {iibi) sub- A rf««'' scmetipsum in co, quod yrohai. Ille enim bea-
auditur, sectemur). tus est, qui eo, quod mundum et licitum probat,
Noli proptcr escam deslruere opus Dei. Hac verba male non utitur, id est, coram infirmo fratre non
ita sonare videntur, ac si esca non sit opus Dei. sumit, ne ei scandalizandi occasionem det.proquo
Sed sciendum.quia opus Dei est,quoniam subsistit. ipse judicetur.
Attamen longe aliud est,quod propter se; et aliud, Qui autem discernit (id est, hoc esse mundum,
quod propter aliquld aliud Deus creavit.Esca cnim illud immundum) si mandncaverit (illud scilicet,

non propter se, sed propter hominem creata est quod immundum judicat) damnatus est (proprio
homo vero propter se, quia ad laudandum Deum. judicio); quia noii est ex fide (4.54) (subauditur ali-

Et idcirco ex omnibus terrenis creaturis hominem quid immundum credere).

specialiter Apostolus vocavit, vel ipsius salutem et Omne autem, quod non cit ex fide, peccatum est.

redemplionem. Propter escam ergo opus Dei de- Videlicel quia sine Ode impossibileest Deo placere
struitur, cum homo infirmus ex cibo alterius scan- (Hebr. xi, 6). Vita ergo infldelium, quia non cst
dalizatur. Et quasi diceret aliquis : Dum sic inter- ex fide, peccatum est (455) quoniam ubi deest co- ;

dicis nos omnia percipere, videris etiam tu ea ira- gnitio ajternfB et incommutabilis veritatis, id

munda jndicare, subjecit Omnia quidem munda ; :

j. est, divinitatis, falsa virtus est, etiam in optimis
ac si diceret Non ideo prohibeo, quia immunda
: moribus.
judicem, quoniam a mundo, et bono Deo creata (Gap. .XV.) Igitur, quia poterat aliquis di-
immunda esse non possunt, sed, nc coram infirmo cere : Quid ad nos, si inflrmi sunt? cur nos ob
sumentes occasionem detis scandalizandi. Et hoc eorum infirmitatem non ea sumamus, quse licita
est, quod sequitur Sed malum csl homini, qui per
: credimus? Ad hoc quasi respondet Apostolus^ile/fc-
offendiculum manducat. Bonum est non manducure mus autem nos firmiores imbecillitates infirmorum
carnem,et non hihere vinum,negue in quo frater luus sustinere, etc, ac si aperte diceret : Propterea su-
ojfendit (452), aiit scandatizatur,aut infirmatur. Quid mere uon dcbelis, ne inflrmos fratres scandali-
estquod Apostolus abstinentiam.quasi summum bo- zelis. Ut autem facilius eos flectere posset, suam

num commendatjOumsummumbonum nonsil'?Om- illis sociavit personam. Quod aulem sc, suosque

ne enim bonum,quod et mali habere possunt,non est auditores flrmiores vocat, non est arrogantiae, sed
summum, sed mediocre bonum.Sed sciendum quia, causa divinas dispensationis factum nullus quippe :

etsi abstinentia non sit summum bonum, tamen inflrmorura, majorum firmitati se jungereauderet,
charitatem erga proximum servare, et eum non nisi Apostolus suos etiara auditores secum firmio-

scandalizare. summum bonum est quod ut com res diccrct. Praeterea monet his verbis, ut qui in
:

mendaret Apostolus, ait Neque (subauditur,agere C Ecclesiam inflrmis fratribus prodesse possunt in
:

aliquid) in quo frater tuus offendtt, id est, peccat, aliquo officio, non se humilitatis causa subtrahant
aut scandaliuilur, id est, aflderecedit, aut inftrma- ab offlcio : et ut infirmos patienler in Ecclesia fe-
tur, scilicet in eadem flde. Nolandum est aulem ramus. Unde a.\ih[ : Alter altcrius onera portale{Gal.

quia non ait Bonum est : manducare carnem, ne VI, 2), etc.

voraeibus daret occasionem dicendi abstinentibus : El non nobis placcre, id est, non nostris desi-
Carnem manducate, quoniam Apostolus preecepit : deriis satisfacere : noQ qua; nostra sunt, quasrere,
ac per hoc laxatis abstinentia! frenis, barathrum sed quae Jesu Christi. Cui autera placendum sit,
cdacitalis inciderent. Cum ergo intentio Apostoli ostendit Unusquisque noslrum pro.rimo suo placeat.
:

fuerit loqui de cibis solummodo, cur intulit:neque Sed nunquid ad malum agendum? Absit. Ideoque
bibere vinum? Videlicet, ne ebriosis daret occa- inlulit In honum, id est, ad patrandum bonum.
:

sionem dicendi Bibitc, quoniam Apostolus a carne

: Quod ut evidentius demonstraret, subjunxit : Ad
tantum monuit abstinere, sicque in vitio ebrietatis xdifcalionem.
se exerccrcnt. Sed nunquid condemnat Apostolus Dcnique, si suorum auditorum animos flecteret,
creaturam? Absit. Imo ostendit,quiacoram iniirmo ipsius Uomini subjccit excmplum, dicens Etenim :

fratre sumeuda non sunt,qua! illi ofrendiculum,aut rv Clirislus non sihi placuit, etc. Christus non sibi pla
scandalum ponunt. Unde et subditur Tu lidcm ; cuit; quia, cum in divinitate unigenitus esset Dei
habes penes temetipsum; habe coram Deo -(453) ; ac Filius, ad terras descendit, ut multos sibi acquire-

si diceret : Sufficit tibi per fidem omnia munda cre- ret fratres, quibus Patris sui distribueret regnum.
dere : oportet etiam, ut pro Dei amoi-e coram in- Exinanivit quippc scmetipsum, jaclus obediens usque
flrmo fratre non sumas, ne illi scandalizandi occa- ad mortem {Philipp. n, 7).

sionem tribuas et hoc est quod dicit Habe coram

: : Sed sicut scriptum est (subauditur, sic egit), im-
Deo : et hoc est qiiod sequitur Bcatus qui non ju- : properia improperanlium tibi ceciderunl super me
(451) Vulg. post adverb. invicem habet custodia- Augustini intelligendum esse
(455) In sensu B.
mus. auctorem nostrum patet ex multis, qua; profert ex
(432) Vulg. olfendilur. eodem,cujus fuisse studiosissimum, lectores latere
(423) Vulg. ita legit tu fidem habes ? penes ieme-
: non potest. Vidc D. Prosper. in banc sententiam,
tipsum habe coram Deo. carm. de IngraUs, part. ii, v. 405 ad 410,
(454) Vulg. quia non ex fide.
273 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. AO ROM. m
(Psal. LXViii, 10). Prajvidit prophota, quoniam Chri A. sionem Judmos spornobnnt, subjecit: DicoenimJe'
stus multn opprobria n Judn^is erat passurus ; idco- Ac si
.tum Christum ministrumfuissc ciiYumcisionis.

quo hoc in rjus prraona dicebnt et est scnsu8 ; : apcrto diccrct : Cur proptor hoc Judtcos spernitis,

JudoDorum inlldclium opprohria improperantium ti- quia nolunt rccedero a carnali observationc legis,
bi, o Putcr, super me rccidcrunt quia me inve- ;
in qim diu perinansorunt, cum et Christusministep

runt.rui exprobrarcnl. Tibi nutcm improporanlium circumcisionis fucrit? Nam, sicut sacra Evangolii
dicit, quoninm qui drtrnliit Pat.iM-, dolrahit etl''ilio, narrat historia.oclavo die circumcisus est a paren-
et qui non reccpit Kilinm, ncque Patrem : unde tibus (Luc. II, 21) ;
quod ideo voKiit, ne dissontiro
in Evangelio : Qui rccipit mc, recipil eum qui me vidcretur a Patribus, ac per hoc Judajis non reci-
misit (Luc. ix, 48). piendi se daretoccasionem. Undcotsubditur: yro-
Ut autcm oslonderet utilitatem divin;o leotionis, pter veritalem Dci, ad confirmandas promissioncs pa-
subjunxit {'i'iC)-r>l) Qu;crun()ue enim scripla sunt.
: tritm. Quo cnim veritnsDei manifeslataest, eo con-
ad iioslram ulilitateinscriptasuyit.Omnia. quippe,quffi firmalre sunt proraissiones de ipso palribus factae.
longe lateque in Scriptura sacra conlinentur, id- Et scicndum, quia Ghrislus, non carnalis solum,sed
circo scripta sunt, ut ad illorum exemplum nos et spiritalis circumcisionis minister fuit nam qui :

informemus et doceamur. Et hoc est, quod se- octavo die circumcisus est a parentibus. tricesimo
B
quitur : Ut pcr paticntiam, et consolationem Scri- anno baptizalusest in Jordanca Joannc Bapti3ta,in
pluraruin, spem liaheamus. Cum enim audivimus quo nobis spiritalis circumcisionis, id est baptismi
e.i Scriptura sacra, quia sancti viri multa adversa prsBbuit e.xemplura. Prffiterca sciondum, quia his
propter Deum pationter tulerunt, magnam ex ea ApostolusDorainumadeo Judaicum
verbis ostendit
oonsolationem accipimus,ut spem habeamus tenen- popuhim dilesisse, ut Filius ejus ex illo carnem su-
di quandoque in re, quod nunc tenemus in spe. meret, et inter eos corporaliter conversatus sit.
Igitur ex verbis suis sumpta occasione, sub.jecit Undc et in Evangelio ipse dicit ISon stim missus :

orationem, qua? non infcrior est benedictione pa- nisi ad ovcs, qux perierant donms Israel (Matth.
triarcharum : illa enim carnalis erat, sicut illud : XV, 24). Gentes autem, cum nuUam ejus haberent
In rore cxli et pinguedine terrx sit bcnedictio tua cognitionem, sola gratuita misericordia vocavit ad
(Gen. xxvii, 28) ; hac vero spiritalis est. Ait enim : fidem.Unde ipsc in Evangelio : Alias oves habeo,
Deus autcm patientise et solatii del vobis id ipsum qux non simt ex hoc ovili (Joan. x, 16),etc. Ideoque
sapere in alterutrum. Deus patientis et solalii di- nunc subdit Gentes autem supcr misericordia (sah- :

citur, sicut charitatis et pacis eo quod ipse vir- audilur, quam circa eos exhibuit) lionorare Deinn
;

tutem tribuat consolationis et patientiai. Id ipsum (subauditur a superiori dico) nain cui phis dimil- : ;

sapere, id est, non dissentirc. In alterutrum. id C titur, plus diligit {Luc. vii, 47). Quanto magis ergo
est, invicem, vel de alterutro. Quomodo autem Dcus gentili populo donavit, qui pene abipso mundi
eos optaverit unum scire, ostendit, subjungens : exordio a cognitione Dei recedens, in idolorum cul-
VI unanimcs, ano ore honorificetis Dcum, cl Patrem tura permansil; tantoampliusdebitoremillum fecit
Pomini nostri Jesu Christi, hoc est, unum animum in laudem su!c misericordise.
habentes, et consona voce glorificetis, non vos, Ut autem ostendat et Judaeorum et gentium sa-
sed Deum. Unde in Evangelio Dominus : Vt videant lutem paedictam a prophetis, quatuor testimonia
opera vestra bona, cl glorificcnl Patrein vestitim {.'i58), propter quatuor Evangeliorum libros, in qui-

(Matth. v, Iti). Et quia Judaji ita Deum credebant, bus maxime Novi Testamenti doctrina continetur.
ut Filium habere negarent, ait : Et Patrem Domini Ait enim : Sicut scriplum est : Propter hoc confitebor
nostri Jesu Chrisli. tibi in yenlihus (11 Reg. xxii, 50 ; Psal. xvii, 50),
Igitur, ut eos [ad pacem revocaret, subjunxit : Hsc verbaFiliiDeisunt praeviditnamquopropheta :

1'ropter quod, id est, ut id ipsum sapcre possitis, gentes credituras ; idcirco hoc in Filii voce ad Pa-
suscipile invicem, scilicet in fidp. Et quia mali se et trenrloquitur. Quod autem dicit, con^;c6or,intelli-

in malo suscipere possunt, idcirco quomodo se sus- gendum est, confiteri faciam : confessio namquc,
cipere debeant manifcstat : Sicut et Chrislus susee- n non peccatorum solummodo est, scd etiam laudis.
pit vos ; ac si diceret : llle de coelis descendit ad ter- Unde in Evangelio ConfUeor tibi, Pater (Malth. xi,:

ras : et ut omnes salvaret, carnem nostram susci- 25 ; Luc. X, 21) ; id est, laudo te ; sic et hoc loco :

pere non despesit ; vestra scelera non abhorruit : Confitcbor, id est, laudare te faciam in gentibus : si-
oportet ergo ut faciatis sicut ille fecit, nec vos ul- militcr : El in nomine tuo canlaho, id est, cantare
terius aut judicetis aut spernatis. Et pulchre subdi- faciam. Quid se cantaturum promittat, hic non
tiir : In honorcm Dei; quoniam Dei Filiusin omni- ostendit Propheta alibi vero declarat, dicens Can-
; :

bus, quee gessit aut docuit, non suam, sed Patris tateDomino canticum novum (Psat. xxxii, 3), id est,
gloriam quaesivit. novi populi salutem et redemplionem ; quod non
Itaque, quia genliles maxime propter circumci- omnes cantant, qui ore personant, sed qui eo modo

(456-57) In marg. autog. hie legitur cap. LI.

(458) Deest fortasse hic verbum adduxit, vel aliud simile.
275 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 276
cantant, quo monet Apostolus Cantantes ct psal- :
A omnes Romani pleni erant dilectione? Minime.
Ie7itcs in cordilms vestris Domino (Ephes. v, 17). In- Erant tamen inter eos quidam perfecti, propter
tus nimirum est gaudium,ubi vox laudis audituret quos, ne soandalizarentur dicebat : Cerlus sum, etc.
sentitur Et itcrum dicit
: Luftamini gentes. Hoc : Pleni autem sunt dileotione, qui perfecte in Dei
exemplum Deuteronomio snmptum est pracvidit ;
proximique dilectione consistunt.
nempe Moyses gentes ad fidem venturas, ideoque Repleli omni scientia. Scientia est divinarum, hu-
exhortando dicebat : Lxlamini, genles (459). Sed ne manarumque rerum cognitio. Quis ergo in hac vita
eas solummodo credituras quis putaret, addidit : omni scientia repleri potest ? Unde, ne reprehende-
Cum plehe ejus. Plebem ejus illos dicit, qui ex Ju- retur Apostolus, ut ostenderet de qua scientia dixe-
dffiis crodiderunt: Et iiemm : Lau'latc,omnes gentes, rit, adjecit : Ica ut possilis allerutnim
monere. Ubi
Deum {Psal. cxvi, 1). Hic quoquo ne aliquis tantum notandum quia non docere,sed monere. Docere
ait,

gentiles crederet ad fldem venturos, subditur : Et quippe perfectorum est, monere vero infirmorum.
magnijicale eum, omnes populi. Inter omnes quippe Ibi enim admonitio necessaria est, ubi scientiam
intelligitur el populus Judjeorum. oblivio sequitur : et cum homines negligentiam vi-

Et rursus Isaias dicit : Srit ladix Jessc (Isai. xi, dent, sed desides sunt ad emendalionem.
10). Per radicem Jesse designatur qui ex stirpeDa- P Igitur, quia dixerat eos plenos omni dilectione,
vid (irtusest. Radix enim fuit Jesse hujus radicis : continuo subdidit ; Audacius uulem scripsi vobis,
arbor David, ex qua processit virga {Isai. xi, 1), id fraires, ex parie ; ac si dicerct : Gonfisus vestra di-
est, beata Maria,'qua3 fructum protulit, cum genuit lectione, audacius vobis ex partescripsi ;
quo dicto
Salvatorem, de quo idem Isaias Erit fructus terrx : ostendit se multo plura scisse, quam scripserit :

sublimis {Isai. iv, 2) quod tunc factum est, cum

: nam idcirco ex parle solummodo scripsit, et non
Dominus a mortuis resurgens, cojlos conscendit,de omnia ; ut per ea, qus scripserat, et ea, quae non
quo fructu et David sit : Terra nostra dabil fructum scripserat, intelligerent.Et hocest,quod subjungit :

suum {Psal. lxxxiv, 13). Interprotatur aufem Jesse, Tanquam in memoriam vos reducens. Ad hoc enim
est mihiquicunque igitur de advcntu Filii Dei lae-
: scripserat, utnon solum illi, sed et omnes, ad quos
tatur, congrue dicere potest Est mihi, subauditur, : ha3C Epistola perventura erat, per ea, qua3 scripta
auditor. Et quiexsurget rcgerc g«j!/M.Surrexit quippe memoriam eorum, quaj ipse sunt, reducerentur in
regere gentes quoniam repulsusa Judajis propter
;
quod vero eos revocaret in memo- docuit. Propter
riam, ostendit subjungens Propter gratiam, qux
infidelitatem, gentes vocavilad fidem, in quibus re- :

gnaret per gratiam. In eo gentes sperabunt. Qui- data est mihi a Deo. Gratiam licet electionem possi-
cunque enim ex gentibus credunt, omnem suam mus intelligere, qua ante mundi constitutionem a
spem in illo collocant. C Deoelectusest,veIredemptionem congruentius ta- ;

Igitur.quia dixittostimoniumprophetas dicentis: men domum accipimus,quo segregatus est,ut

illud

ira eo gentes spcrabimt,ex ipsis verbis, sumpta occa- egset gentium apostolus. Unde et subditur Vt sim :

sione, subjecit orationem dicens : Deus autem spei minister Jesu Christi in genlibus. Hinc alibi qui ope-
repleat vos onini gaudio. Deus spei dicitur, eo quod raius est Petro in apostolatu circumcisionis, operatus
ipse spei virtutem tribual. Omne gaudium vocat IcB- est et mihi inter gentes (Gal. ii, 8). Ut sit minister
litiam aiternaj beatitudinis. Nullus itaque in hac vila Jesu Christi (dicit, tanquam diceret : Qui olim fui

omni gaudio repieri potest ; verumtamen unusquis- minister circumcisionis. Quia funditus recesserat
que fidelium, et si non in re, repletur tamen illo, a carnali observatione legis ; ideo se dicit minis-
spe. Sed quia sine pace nemo potest hoc gaudio re- trum Jesu Ghristi.
pleri, subjunxit Et pace. Vera autem pax est, cum
: Sed quid sibi vult, quod subjungit Sanctilicans :

hoc vult homo, quod et Deus hoc corpus, quod ;

Evangclium Tlcit Nunquid non sanctum est Evange-
anima, qua; est coelestis creatura. In credcndo, id lium ? Est plane. Quomodo ergo sanctificabat ? Sci-
est, ut credatis, vel, dum creditis. licet,quia suo exemplosanctum esse ostendebat.Ait
Vt abundetis in spe, id est, quod nunc habetis crgo : Sanctificans]Evangelium Dei ; ac si diceret :

in spe, quandoque abundanter habeatis in re.Quod n Meo exemplo sanctum esse ostendens Evangelium,
quia nemo,nisi pergratiam sancti Spiritus obtinere quod cum pudore et reverentia praedico quoniam ;

potest, subdidit In virtxde Spiritus tancti. Sed ne

: qurc doceo verbis, confirmo operibus. Cur autera
ex tam frequenli admonitione putarent Romani, Evangelium sanctificaret, aperitur, cum subditur:
quod Aposlolus eos crederet esse absque dilectione, Ut fiai oblatio gcntium accepla. Exoptabat quippe ut
subjunxit. Certus sum autem, fratres mei, et ego gentes,quaB ad ejus prsedicationem crediderant.Deo
ipse de vobis,quoniam et ipsi pleni cstis dilectione ; efficerenturmunus acceptum. Sicut enim in Veteri
ac si dioeret Sicutvos.quibus conscientiaperhibet
: Testamento saoerdotum erat animalia,qucB offerenda
teslimonium, sic et ego de vestra dilectione. Scd erant,inspioere ne aliquin esset cIaudum,maculo-
;

quibus hoc loqucbatur? Romanis. Nunquid ergo sum aut debile ut Deo accepta fieret hostia ita in
; :

(159) Deut. xxxii, 43, habelur laudatc gentes : textum autem hunc Ixtamini genles factum mihi
non fuit reperire.
277 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. I AD ROM. 278

Novo.pnBdicatonim est diligentor inspicoro.ne ojua A. salem in lllyricum doscondcre non potuerit, si per
prwilieutio iniiciilam hnhoal aiit iniiiam ct ne sui ;
Achaiain, aut Asiam : et constet,quia beatus Joan-
auditorfls aliqiio vitio corrumpanlur, pro f|uo beo nes .Vsiam, Androas autem Achaiam ad fidom con-
hostia accepta lieri non possit.Et quia nulla oblutio Sciondum ergovoluisse hoc dicto Aposto-
verterit ?

Deo accopta csso potest, nisi sanctificala : rursus, lum ostenderc, quoniam, etsi crediderunt, deccpti
quia sanctilicari non potost,nisi per Spiritus sancti tamcn sunt a pscudoapostolis : unde so mnjorem
gratiam, ndtlidit : In Spiritu sam-lo. Polorat igitur laborem in his habuisse, quam in illis, in quibus
aliquis diccrc : Idco le jaclas sanctificarc Evungo- Christus nunquam nominatus est. Nam talcs eos

lium.quia humannm gloriam quKris.Volcns osten- Apostolus invcnit, ac si fama nominis Christi nun-

derc Aposlolus so humanam gloriam non quairore: quum nd illos pervcnerit. Ac super alienum junda-
divinam autem habero.subjunxit llabeo iijilur glo- : inentum prxdicarem (402) id est, ne super initium ;

riam in Chrisln Jcsu wl Deum, id ost socundum pra?dicationis aitcrius, meaj prffidicationis donum
Deum omne enim,quod agebat.non ad hunmnam
:
construerom et alterius operis usurpalor viderer.
;

laudcm, sed ad Dei gloriam roferebat.Et apte praj- Sed sicut scriptum est (subauditur, sic pr.-Bdicavi) :
misit, in Christo, quoniam, siout ipse in Evangelio Quihus non est annuntiatum de co, videhunt (Isai.
ostendit nullus ad gloriam Patris.nisi per Filium
: LVii,15).QuiErendum est quare Apostolus spiritaliter
^
venit (Joan. xiv, 6). Cur autem omnem gloriam ad hoc testimonium in se dicat impletum, cum etiam
Deum referret, ostondit.subjungens : ;Y())! cnim au- alii upostoli pra;dicaverint, quibus non est annun-
deo aliquid loqui eorum,qu;v pcr me non elficit Chri- tiatum de Ghristo. Sciendum autem.quia plus illic
stus ; ac si aperte dicerct : Quajcunque loquor, non omnibus in proedicalione laboravit ideoquo quasi ;

por me, sed per Ghristum loquor ;

quoniam ipse specialiter in se impletum hoc dicit. Quibus ergo
1--,,.
per me olficit.Evidenterquippe ostendit sc non annuntiatum est de eo,viderunl,spiritalibus oculis
- e alienae laudis usurpatorem: nec alia pra;dicare, scilicct ;
quia intellexerunt eum Deum,et Patri per
proeter qua; Christus pra;dicavit.Unde in Evangelio omnia icqualem. Et hoc est quod sequitur : Et qui
Dominus.: Euntcs docele, haplizanlcs cos in nomine non audierunt inteltigcnl.
Patris, et Filii, et Spiritus sancti ; docetc eos servare Propter quodct impedichar plurimum venire ad vos.
omnia quxcuvquc mandavi vohis (Matlh. xxviii, Impedicbar.non a Satana,sed labore praidicationis.
19,20). Hinc alibi idem Apostolus:/l« experimcnluni Sequitur(463): Nunc vero uUerius lacujn non habens
qussritis ejus qui in me loquitur Chrislus [11 Cor. in his regionihus, etc.Quomodo locum non habebat
xiii, 3). in illis regionibus, si ad ejus praedicationem credi-
In obedientiam genlium. derant? Hoc ergo sensu accipiendum cst Noii ha-
Ad hoc nimirum pra;di :

cabat, ut Gentes EvangelicK doctrinaj obedirent. C hcns locum in his regionibus, quia non est civitas,
Yerbo et faclis, id est, prc-edicatione et signis. Hinc non oppidum, non villa,non locus aliquis,ad quem
Marcus evangelista dicit Illi aulem profecti prsedi-: mea proedicatione fama nominis Christi non perve-
caverunt uhique, Domino cooperanle el sermonem ncrit. Cupidilalcm habens veniendi ad vos e.v multis
confinnante sequentibus signis {Marc. xvi, 20). Unde jam prxccdentibus annis. Cvr Romanis hoc designare
et cl prodigiorum
sequitur:Per potentiam signorum voluit ? Scilicet,ut eos ad suam dilectionem provo-
(460). Nam
quaicunque loquebantur, signis confir- caret.
mabant.Dicta autem signa,60 quod aliquid signifi- Cum in Hispaniam proficisci cxpero, spero quod
cent prodigia vero, quasi porrodicia (461), eo quod
;
prxteriens videam vos. Cur se in transitu dicit Ro-
aliquid portendant.Cujus autem virtute ha:c opera- manos visurum ? Scilicet,ut ostendcret,quia in illo-
retur, ostendit subjungens : lu virtute Spiritus rum potestate collocabat quomodoeum susciperent,
f^ancti. autquantum secum tenerent.Nani sciendum, quia
Sequitur Ita ul a Jeru.wlcm per circuitum usque
: rem.quam nos citius credimus amissuros, diligen-
ad llhiricum repleverim Evangelium C/im/i.Illyricus tius et arctius tenemus.Ideo ergo se dixit in trans-
provineia est Graecorum, vicina Italire et Venetiae, itu visurum Romanos, ut ab eis cum majore dile-

conjuncta mari Adriatico.Et nota,quia voluitosten- n ctione susciperetur.

dere Apo3tolus,quoniam non recto itinere a Jerusa- Et a vobis dcducar illuc, si vobis primum e.v parte
lem descendit in Illyricum;sed per singulas regio- fruitus fuero. Sciebat Aposlolus quia diligebatur a
nes circumquaque praedicando ideo praimisit: Per ; Romanis ; ideoque dicebat: St vobis e.v parte fruitus
rircuitum. Replevit autem Evangelium, quia signis fuero, ut alTectum dilectionis eorum erga se nutri-
vcrum esse conlirraavit. Sic autcm prxdicavi hoc ret : vcl certe ideo ait e.c parte, quia in dilectione
Evangelium, non uhi nominalus est Christus, etc. nihil satis esse potest.
Quomodo se ibi tantum prsdicasse dicit,ubi Chri- Nunc autetn proficiscar Jerusalem ministrare
stas nominatus non est cum praedicando, a Jeru-
: sanc/!.s.Sanctos dicit apostolus qui Jerusalem erant,

/460^ Vulg. in virtute signorum, etc. (462) Vulg. xdipcarem.

(461) Verbum hoc, a simul junctis verbis poiro (463) Doliciunt hic quae in Vulg. et prohibitus
dicere conflatum, nullibi reperi. sum usque adhuc.
279 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 280
vel eos qui ad apostolorum praedicationem credide- A i'en!e?!j arf vos, in ahundantia henedictionis (464)
rant. Sicut legimus una die quinque millia Clirisli veniam. Prsvidit Apostolus quoniam non
(Act. IV, 4), alia autem tria millia [Act. n, 41; cre- solum prffidii!aturus erat apud Romanos,sed etiam
didisse. signael miracula facturus ; idcirco dicit se in abun-
Probaverunt enim Macedonia et Achaia collatio- dantia bcnedictionis venturum.id est.in copia pra^di-
nem facere, etc. Macedonia et Achaia provincioe cationis ac patrationis miraculorum.
sunt Grsecorum. Corinthus quippe metropolis est Obsecro itaque vos,fralres, per Dominum noslrum
Achaiae,quae fuit totius GraBcisB decus.Habet autem Jeswn Chrisluin, et per charitatem sancti Spiritus ut
Achaia ab aquilonati parte sibi conjunctam Macedo- me in oralionibus pro me atl Deum. Nove-
ailjuvelis

niam. Est ergo sensus Macedonia et Achaia, id

: ratApostolusquoniam sancti viri multaorationibus
est, Macerfonos et Achaici probaverunt, id est, obtinuerunt;quemadmoduraEIias,ut crolum claude-
decreverunt facere collationem, id est.collectam in ret et postmodum aperiret ;
quemadmodum et ora-

pauperes Christi.Collatio namque non verbi solum- tione sanctorum Petrus de caroere liberatus est ;_

modo.aed etiam cujuslibet rei,est collectio. Paiipe- ideoque petebat Romanos ut pro se orarent. Nec
res sunctorim illus dicit qui propter sanctos facti simpliciter petebat, sed adjuratione, dicens : per
sunt pauperes,id est,qui,ad prajdicationem aposto- p Dominum nostrum Jesum Chrislum, ac si diceret
lorum credentes, vendebant omnia sua,deferentes' per Creatorem et Rcdemptorem nostrum, et per
que pretium, ponebant ante pedes aposlolorum, et charilatcm Spirilus sancli, id est per Spiritum san-
distribuebatur unicuique, prout opus erat (Act. iv, ctum,qui charitas est Patris et Filii.sive qui vobis

34, 3.5). Cum ergo delicerent domus, vineas et pre- donum tribuit charitatis.
tium, nec haberent quod colerent aut unde subsi- Ut libcrcr ah infidelibus, qui sunt in. Judxa. Cur
stere possent, statuerunt apostoli, ut per omnes optabat ab infidelibus liberari?Nunquid causa timo-
gentes quas sua prajdicatione ad fidem Christi con- ris es morte? Quomodo ergo in Actibus apostolo-
verterentjStudiosissime suggererent collectam fieri, rum dicit : Scio quia tribulationes me manent Jeru-
quibus pauperes sanctorum Jerusalemsustentaren- salem : sed non facio animam meam preliosiorem
tur.In qua re pra;cipue laboravit Paulus apostolus, quam me ipsum? (Act. xl, 23, 24.) Non ergo timore
per omnes quippe gentes, quae sua prsdicatione morLishocoptabat,sed ne aliquod obstaculum habe-
crediderant,conslituens Ecclesias ;
qui auditores sui ret in prffidicalione, sive ne damnum pateretur de
nuper ab idolorum cultura recesserant, nec pote- collectis, vel ne mora ei fieret revertendi ad Ro-
rantvenditisomnibus,pauperibusdistributis,Domi- manos.
no servire monebat eos collectas facere, quibus
; Et obsequii mei oblatio accepta fiat in Jerosolyma
Jerusalem illi sustentarentur,ut per eorum oratio- C sanctis. Oblationem sui obsequii dicit cnllectas, sic
nem hi corroborarentur in fide. Cur ergo hoc de enimministeriura prasdicationis accepit ingenlibus,
Macedonibus et Achaicis voIuitRomanis significare? ut memoresset pauperum Ghristi.Hancoblationem
Scilicet, ut eorum exemplo et ipsi incitarentur ad ideo optabat esse sanctis, quoniam noverat et Deo
faciendas collectas homines namque 9d bonum ali-
; esse acceptam, si esset sanctis. In quo nos
quod agendum,plus exemplo.quam verbo incitan- monernur ut maxime eis placere studeamus, quos
tur. Sed, no putarent Romani illos coactos hoc praicipua Christi membra esse cognoscimus.
facere, subjunxit Placuit enim eis, ac si diceret
: Vt veniam ad vos in. rjaudio. Gaudium non corpo-
:

Quod ergo suggessi,libenter acceperunt.Cum enim rale dicit,sed spiritale Iffititiam scilicet, qua laata- ;

dicit, placuit, bonevolentiam ostendit cum vero batur de profectu et salute credentium.Igitur, quia
;

subjungit Et debitoi'es sunl eorum, ostendit, quia

: hoc gaudium nisi per Deum obtinere non poterat,
ad illorum prfedicationem.quia a Jerusalem descen- subdidit : pcr voluntatem Dei, id est, per Christum
derunt, gentiles crediderunt, et doctrinam Evange- qui est voluntas Patris. Et refrigerer vobiscum. Re-
licae graticB susceperunt. Quod ut apertius demon- frigeriura similiteret spiritale optat,id est,quietem
straret, subjunsit : Nam si spirilahum eorum in fide ac bonis operibus. Et quia pene per totius
participes facti sunt gentiles, dehcnt et in carnalibus n Epistolae textum Judaeos etgentiles ad pacem revo-
ministrare eis. Gentiles spiritalium eorum, id est, cavit, idcirco ut cam obtinere possent, in fine ora-
Judaeorum partioipes facti suut,quia pereos arcana tionem subjecit, dicens Deus autem pacis sit cum
:

ccelcstium mysteriorum perceperunt, carnalia au- omnihus vobis. Ame». Deus pacis dicitur, quia ipse
tem vocat necessariavita3pr£esentis,quae transitoria pacis bonum largitur.^me» autem Hebr»us sermo
sunt, velut caro. est Latine dicitur, verum, fklelitcr, s\\e,fiat. Quod
;

Iloc igilur cum consummavero (subauditur, opus) ideo .4postoIus in fioe hnjus Epistolae posuit,vel ut
fructum hunc, proficiscar per vosin
et assignavero eis suam orationem hoc verbo confirmaret, vel ut ora-
Hispuniam. Fructum colleclas vocat, et apte, quo- nia qu.TB prajmisit veraesse ostenderct,ideoque devo-
niam qui eas faciebant fruclu asterna3 beatitudinis tius ea susciperent el operibus diligeutius adim-
erant rcmunerandi. Sequitur : Scio autem quoniam plorcnt.

(464) Vulg., Benedictionis Evangelii Chrisli.

281 EXPOSITIO IN EPI9T0T,fS PAULI.— IN EPIST. AD ROM. 38f
(Cai>. XVI.) Finito donique textu.tranail ad suiu- A Salultite Amlronicum et Juliam (468). Virum, et
tationes,el quosilam quidcm salulal, quosdaui vero uxorem intolligcredobemus. Cum vero subjungit,
ex sua parto commcndat, sicut fhKbcn, dicena : cognatos cl roncaplivos meos, ostcndit cos fuisso
Commendo autem vobis Pluvben sovorem meam. Cura Judajos sibique cooperatores in pra;dicatione. Hi
vero suli.jungit : qu.v esl in rninisterio Ecilesi.v, onim sponte patrianr. propriam, sicut el Apostolus,
ostcndit (|uia tunc non soluni viri, sed etiara femi- derelinquenlos, gentibus quasi ia captivitalc, pra;-
naj prajcrunl tcclcsiis. Cui aulo«i Ecolesijc Phajbes dicavcrunl.
prjEosset ostendit, subjunfions, qwe cd Cencliris. Scd quid est quod subditur : Qui smt nobiles in
Cenuhris locus ost in Grajcia, portus videlicet Corin- apDslolis, cum inter duodecira Apostolos non modo
thi, quo Apostolus hanc Epistolam Uomunis por
a nobiles, sed nec ultimi inveniantur? Sed sciendum
Ph.Tbon diro.vit. Quam etiam diligontor suscipi mo- quia apostolus GrMCC, missus dicitur. Undo datur
net, dicens ut cam susripintis di<)ne in Domino satt-
; inlelligi quia etium illi apostoli dici possunt, de

c/ij,id est,easusceptione qua sanoli suscipi dcbent. quibiis Lucas ovangelista (x 1) dicit Desiynnvit :

In Domino dicit, in amorc Domini. Cur autem ita Dominus Jesus etiam alios septunginta duos discipu-
suscipicnda esset, paulo inferius ostendit, dicens : los : et misit eos (460) in omnem civilatem, et locum

Etenim ipsa quoque aslitit multis ct milii, ac si aliis „ quo eral ipse venturtu. Ex his ergo fuerunt illi duo.
1 !• . -. r\ j_- rvi 1 :„ _„i- „ *J ni :_ :_n :_ „:„ r...,-,..Kt ^.^a:»/..^ r4;/.U ano
Et quia non infimi in eis fuerunt, idcirco dicit eos
_ . _ .* ;

verbis dicoret Quandiu Pha;bcs in solo, proprio

:

resodit,ct aliorum sanctorum ct meara necessitatera nobiles in apostolis do quibus ctiam subditur
;
:

supplcvit nunc voro quia paupertatem voluntariam

; Qui el ante me fuerunt in Chvisio Jesu, id est, ante
elegit et Romam studio orationis vonire decrevit, me crediderunt in Christum Jesum.
praacipio ut eam digno suscipiatis,e< assistatis ei in Ampliatum dilcctissimum mihi in Domino,
Salulate
(juorunquc ncijotio vestri imliguerit, id cst, non so- Quicrendum esl cur Epasnetum dilectum, hunc ve-
lum in spiritali negolio, sed eliam in necessariis ro dilectissimura vocaverit Scilicet,quia iile simpli-
vit.-e pr.Tsentis. citer crcdidit, hic aulein in praidicationo laboravit.
Salutate Priscam et Aquilam. Illos his vorbis in- Salute l'rhanum ndjutorem nostrum in Chrislo,
telligerodebemus, de quibus legitur in Actibus et Stachyn dilectum fneujn.Urbanus in pra;dicationa
apostolorum {cap. xviii, 2), quia cum vcnisset laboravit Stachyn autem simpliciter credidit :
:

Paulus ab Athenis in Antiochiara (465-66), iuvenit ideoque illum adjutorem, istum autem dilectum
ibi virum Judseum, Ponticum generatione, nomine tantum vocavit.
Aquilam, cum Priscilla uxore sua quibus adheesit. Salulute Appelleti probum in Christo. Hic Appelles
Inde bic quoque subditur : Adjutores {i<ol) meos in multas adversitates pro Christo sustinuit, sed vir-
Christo Jesu, id est, cooperatores in praedicatione C tutem patientiiE usque ad flnem incorruptam ser-
Christi Jesu. Quorum nimiam charitatem erga vavit, soiens quod docet Apostolus, quia Iribulatio

sc ostendit.cum subdit Qui pro : anima mea suas cer- pntiettlintn operatur, patientia nuletti probationem
vices suppositerutit.^um enim instaret ut Apostolus (supra, v. 4, 5); ideoquo probum illum Apostolua
puniretur, elegerunt mori pro eo, ne tanta lucerna nominavit. Si quis enim diligenter scrutatur et re-
Ecclesia; exstingueretur. Unde ab omni Ecclesia miniscitur quia Deus in illo loquebatur, profecto
propter nimiam charitatem laudantur.Et propterea inveniet quia nulla in dictis ejus sententia, nulla
subditur : quihus tioti soltim cgo gralias ago, sed et omnino syllaba vaoat vidit quippe spiritalibus ocu-
;

cuttctx Ecclesix Gentiitm. Verum quia opus miseri- lissingulorum merita apud Doum discreta; idcirco
oordi.-e, non solum in dominis est, sed etiam in fa- alium dilectum, alium dilectissimum, alium adju-
mulis; nec solura in pr.^elatis, sed etiam in subjec- torem, alium probum vooavit.
tis recte snbjungit : et domesticam^eorum Ecclesiam Satutate eos qui sunt ex Aristoboli (hic autem
^subauditur, salutate). subaudiendum est,domo (470), ut proprium nomen
Salulate Epxttetutn dileclum milii, qui esl pritni- hominis intelligatur,aut oerte loous aocipiendus est.
tivusAsix in Domino.lsie nimirum primus ex omni- Salutate Herodionetti cognatum meutn. Cum dicit
bus Asianis ad prifidicationem Apostoli credidit; et n cognatum, ostendit Judfflum. Gur ergo non con
quia simpliciter tantum, nec in pradicatione labo- jusit Andronico et Juliae, quos sibi cognatos dixe-
ravit, idcircodilectum tantum vocavit. rat? Quia non laboravit in praedicatione, quemad-
Salutate Mariam, qum ttiultum laboravit in vohis. modum illi.

Uis verbis ostendit quia otiara femina; Eoolesiis Salutate eos qui suttt e.t Narcissi (subauditur,
praeerant. Haec Maria multum in Romanis labora- domo) (471). Narcissus aulem presbyter fuit, non
vit,quia multos eorum ad fidem convertit; ideoque tamen habuit aliquam Ecclesiam, aut plebem, sed
duxit eam dignam speciali salutatione. huc illucque discurrens, praedicabat, et quae ab au-
(465-66) In Act. apost. legitur hoo de Paulo ve- (469) Verba hujusce textus, quae sequuntur, ita
niente Corinthum, non vero Antiochiam. compendiose scripta sunt i. o. c. et I. g. 1. u.
(467) In autog., auditores, sed adjutores le- (470) Quod verbum domo in Vulg.legitur expres-
gendum, ut in Vulg., quod quae sequuntur pro- sum.
bant. (471) Quod verbum in Vulg. pariter expressum
(468) Vulg. Juniarn. legitur.
 :

283 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 284

ditoribus suis accipere poterat indigentibus eroga- A. Romanis tenebatur, videlicet qui eos orationi
bat unde Apostolus propter benevolentiam eos
: omnium Ecclesiarum quae per eum crediderant.
quoque qui cum eo erant salutare decrevit.Verum commendabat, subdidit : Saiutant vos omnes Eccle-
quia multtT illi erant familiae, et multi ei adhaere- sicV Chrisli. (Ubi subintelligendum est : quae sunt
Lant necdum credentes (ne illos salutare videretur in his Provinciis.)
Apostolus) (472), adjecit cpti sunl in Domino, id
: Igitur, quia adhuc crant in Romanis qui sua prae-
est, qui jam credunt. dicatione dissensioneset offendicula faciebant; nam
Salutare Tryphaenam et Iryphosam, fjuse labonint quia hffiresibus unitatem Ecclesia; scindere nite-
in Domine.lh-Bmulieres aliquatenus in prt-edicatione bantur, quidam infirmos fratres scandalizabant,
laboraverant et adhuc laborabant, ideoque dignas idcirco subjecit : Hogo vos, fratres, ut observelis eos
habuit Apostolus sua salutatione. Salutate Persi- qui dissensiones et offendicula, prsbter doctrinam
dam (473) charissimam, qux multum lahoravit in Do- quam vos didicistis, faciunt. Et ut obtinere citius
mino.Cnrhanc superioribus nonconjunxit"?Scilicet, posset quod desiderabat, non ait : praecipio, mo-
quia non aliquatenus, sicut illae, sed multum in neo, sed rogo.
prffidicatione juvit Apostolum; unde et subditur : Poterant autem Romani dicere: Quomodo abillis
qux mvllum laboravit in Domino; (ideoque eam cavere possumus, cum
majoris potentis sint quam
charissimam vocavit) (474). B
nos,necpossint pelliab Ecclesia? Idcirco subjunxit
Rufum electum in Domino,el matrem ejus
Salutate et declinate ab eis. Quibus verbis ostendit, quia non
et meam. Cum clectum in Domino dicit, ostendit solum pra;latis,sed etiam subditis magnadiscretio
etiam dilectum.Erat autem electus illa electione, de est habenda (479). Nam si nullius potestatis aut
qua Dominus dicit ; Pauci electi (Malth. xx, 16) et : parva; sunt,qui dissensiones et offendicula faciunt;
idem Apostolus Sicut elegit nos in ipso anlemundi
: pellendi sunt ab Ecclesia, ut confusi vertantur ad
constitutioncm (Ephes. i, 4). Sciendum autem quia poenitentiam : si vero tants potestatis sunt.ut fun-
magni meriti fuit, ideoque matrem ejus Apostolus ditus pelli non possint; declinandum est ab eis, ne
suara vocav!t,quemadmodum Dominusin passione boni malorum consortio corrumpantur. Cur autem
suam matrem dixit esse discipuli (Joan. xix, 26). declinandum sit ab eis, ostendit, snbjungena Hu- :

Salulate Ansyncrilum (475), Phlegontam (476), jusmodi enim Christo Domino noslro non serviunt, sed
Hermen, Pal>-obam, Hermam, et qui cum eis sunt, suo ventri, id est, non animarum lucra, sed terrena
fralres. Hos, quia non praedicaverunt, simpliciter commoda petunt.£/ per dulces sermones, et benedi-
salutavit. Hic autem Hermes (477), ut quidam vo- ctioncs, scducunt corda innocentum. Corda quippe
lunt (478), librum scripsit, qui Pastoris titulatur. innocentum per dulces sermones et benedictiones;
Salutale Philologum et Juliam; virum et uxorem C quia, ut ab innocentibus sancti habeantur, et dictis
debemus intelligere.Quia vero mox intulit iV^Teum : illorum fides acoommodetur, modo blande praedi-
etsororem cius,et Olympiadcm, quia pra;cedentibus cant, modo quasdam benedictiones tribuunt.Itaque
eos conjunxit; voluit forsitan ostendere aliquaatti- ut eos inclinaret ad id, quod petebat, subjunxit :

nitate conjunctos.Et quia cum his multi sanctorum Vestra autem obedientia in omnem locuni divulgata
erant,ne aliquem praeteriret, subjunxit : et, qui cum est, id est, quod Evangelicae dootrinfe obedientes

Denique post specialem saluta"

eis sunt, sanctos. sitis, in toto orbe terrarum diffamatum est. Hinc
tionem, ad generalem se contulit, dicens Salutal^ : longe superius ait : Fides vestra annunliatur in
invicem in osculo. Et quia sunt quorumdam subdo' universomundo (supra, i, 8).
la oscula, sicut Juds ; ut ea prohiberet, subjunxit' Ut autem ostenderet se gratulari de profectu eo-
sancto. rum, subjunsit Gaudeo igitur in vobis. Rursus ut
:

Ut autem ostenderet quanta sollicitudine pro manifestarel eos non adhuc perfectos undique,sub-

(472) Haec verba in laterali margine autog. le- torum in aliquo tali peccato fuerit deprehensus, et
guntur. anathemate dignus habeatur,fiat hoc.ubi periculum
(473)
(474)
(475)
f4761
Vulg. Persidem.
H<EC verba in laterali margine leguntur.
Vulg. Asyncritum.
Vulg. Plilegonlem.
I)
schismatis nullum est quando ita cujusque
crimen notum est, ut nuUos prorsus, vel non tales
habeat defensores, perquos possit schismacontin-
gere . tunc autem iioc sint labe pacis,et unita-
. .
. . .

I
(47. ) Vel potius Hermas. tis et sine Iffisione frumentorum fieri potest, cum
(478) Origenesscilicet,Eusebius etD.Hieronymus. congregationis Ecclesiae multitudo ab eo crimine,
(479) Hffic sententia omnino cum universEe Ec- quodanathemalizatur,aliena est; tunc enim adjuvat
clesi» tum iis temporibus, tum antiquioribus du- prspositum potius corripientem,quam criminosum
ctrina et usu congruit, cujus testimonium reddit resistentem. Tunc etiam ille et timore percutitur.
potissimum illud Ecclesiae prffistantissimus lumen et pudore sanatur.cum ab universa Ecclesiase ana-
D. Augustinus cont. Parm. III, c. ii, n. 8, 12, thematizatum videns, sociam turbam, cum qua in
13; ibid. —
Sed dicet aliquis Quomodo : prsecipienti delicto suo gaudeat, et bonis insultet, non potest
Apostoloobedire poterimiis,qui vetat cum ejusmodi invenire neque enim potest salubris a multia
. . .

cibum sumere? In bac velut angustiaquajstiouisnon correptio, nisi cum ille corripitur, qui non sociam
aiiquid novum.aut insolitumdicam,sedquod sancta habet multitudinem. Cum vero idem morbus plu-
obscrvat Ecclesia, ut cum quisque fratrum, ceu res occupaverit, nihil aliud bonis restat, quam do-
Christianorum intus in Ecclesi» societate constitu- lor etgemitus.
385 EXPOSITIO IN EPIGTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD IIOM. 28G

jecit : Sed volo vos cssesapie)Ucsinbono,et vimplices A Saluto vos et ego Tertius, qui scripsi Epistolam in
in malo. In bono aapienles sunt, qui oinni studiu Domiao. Quod dicit, Tertius.non ad muncrum rcfo-
ct supientia nialum declinanl simplices in malo, : rcndum est, sed aii proprietatem nominis^sic enim
qui non roddunt nialum pro mulo noquo maledic- dictus est illo qui hanc Epistolam scripsit. Salutat
tum pro malcdicto. IJndc alibi : ilalitiu parvuli es- vos ('-aius hospcs meus.\s\e Gaius maf^n.-n fuit hospi-

totf. wnsu aulem pcrfecli sitis (/ Cor. xiv, 20). talitatis; quod eliam Joannesin Epistola suaaffir-
raal [Joan. iii, i). Unde Apostolus, ut ostenderet
llt nutom 09tende:et, quianon sua, scd Doi vir-
quia non sibi solura.sed et omnibus ad se confluen-
tuto hoc facerc possent, addit Deus autcm pacis :

tibus hospitalilatis praibebatobscqium.subjuDxit :

contcret Satanam ac si dicerot Si in bono sapien-

; :

ct universx Ecclesix (W:!) subauditur, hospes). Sa-

tes, in malo simpliccs csse studucrilis, Deus pacis
lulat vos Erastus arcarius civitatis. Cum dixit arca-
omnem Satan coram vobis contcrot, ot perfcctam riiiin principem voliiit demonstrare : arcbos (483)
pacem concedet. Satan adccrsarius interpretatur. summus dicitur vcl princeps. Hujus
eniin Gr.^cce,
Quicunquc igitur, ut perlectam conlritioncm de-
ergo mentionem ideo fecit ut,cum Romani audirent
monstrarcl, subjunxit : sub pcdiljus vcstris: Rursus,
principem Corinthijam credere.et illi qui intereos
ne cani differri diutius crederent.volens cos provo- .•, ^ ,„ n , , ,

n VTincipes eranl credereni. h.t Quartus ratcr. Qu ar-

,.',.., , /

careadsectandamsapientiam mbono et simplicita- 15 f____ „.^;„.,^ „^ ,...„.i„,„t„,„ nnmi

tus, non ad ordinem.sed ad proprietatem nominis
„„,, ^,

tem in malo. subjecit re/ocito-.Dcinde orationem,

:

pertinet. Gujus autem meriti fuerit, ox hoccolligi-

pcr quam sui auditores obtinere possent quod dcpi-
tur quia,post Gaium hospitalem.Iocum salutationis
dcrabat,?ubdidil dicens Graliu Domini nostri Jcsu
obtinuit, sicut et meritum Tertii in eo magnum
:

Christi vohiscum. Ubi notandum quin, licot totius

fuisse probaturquod post cognatos Apostoli locum
Trinitatis unum sit opus gratia tamen Filii esse
teuere meruit salutationis.
dicitur quoniara omnis gratia hominibus per eum
I''initi3 igitur salutationibus, ad referendam Deo
collata est. Verumtamen ubi una e.\ Trinitate per-
gloriam se contulil, dicons (iSi) Ei autcmqui po- :

sona ponilur, totius procul dubio Trinitatis fit

tens csl vos confirmare juxta Bvangelium meum. et
mentio.
prxdicationem Jesu Christi, .'<emtndum revelationem
Pra;terea volens ostendere quam sollicili circa mysterii temporibus seternis taciti {quod nunc pale-
Romanos erant eliam illi,qui cum eo morabantur, faclum cst per Scripturas prophelarum sccundum pr.T,-

ipscrum quoque intulit 3aIutatioDes,dicen3 : Salutal ccplum xterni Dci,ad obedientiam (48.5) fulei, in cun-
vos Timotkeus adjutor meus, et Lucius et Jaton ct dis fjcnlibus cogniti,soli sapienti Dco,per Jesum Chri-
Sosipater fognaii»net.TimotheusUerbensisfuit filius stum, cui gloria in sxctila txculorum. Amen. Quod
cujusdam viduae, patre gentili (.-lct.xvi), discipulus C dicit ci, ad hoc referendum est quod ait, soli Deo;
beati Pauli et cooperator in praedicatione.Et hoc est quod vero s.\i,per Jesum C/im(Hm,ambiguum vide-
quod eum vocat adjutorem. Lucius autem ipse estet tur, utrum ad pra;cedens referatur, ut sit distin-
Luoas,qui et Lucanusel Lucam dictus est.Nec mi- guendum, soli Deo per Jesum Chrislum,ei intelliga-
rum, quia Graeca nomina, vel Hebraea, aliter in sua mus DeumPatremsapientem per Filiuin,non parti-
lingua,aliter declinantur,cum ad aliam transferun- cipatione sapientiaj, sed gignendo sapientiam, qua;
tur.Jason et Sosipaler,iIli sunt,de quibus in Acti- est Christus,an ad inferiora, ut, distinctione mu-
bus apostolorum legitur Comilabaniur autem eum ; tata per Jesum Christum, cui gloria.Sed
dicamus :

Jason et Sosipater (480) Pyrrhi Beroemis (.4ct. xs,4)
Quomodo ergo sibi dicit eos cognatos,
theus fuerit Derbensis, Lucas Syrus (481). natione
Antiochenus,Sosipater Pyrrhi Beroensis ? Sed non
debet videri contrarium. Nam Judc-ei victi. captivi
ducti sunt etdispersi per singulas provincias,civita-
tes et oppida ideoque licet diversis
quis audeatDeum Palrem perFilium dicere sapien-
cum Timo- tem,cum ipse secundum suam substantiamsapiens
sit?Magi3 enim congruerevideturutgenitussapiens
per gignentem dicatur quam gignens per genitum
Rectius ergo etnobilius ad inferiora distinguitur,et
licet inusitata locutio sit dicere, ei cui sil, nihil ta-
locis orti sint. men in sensu deperit potest quippe per subaudi- ;

possumus eos intclligerealiquaaffinitateconjunctos n tlonem talis esse verborum ordo:ei sit soli sapienti
fuisse apostolo. Congruentius autem est, spirita- Deo gloria in sa^cula sajculorum, cui est gloria per
liter eos cognatos vocasse accipiamus, id es, pro- Jesum Christum. Quod vero dicit : soli sapienliDeo
pinquos in fide ;
per quod ostendere voluit sibico- non Patertantum intelligi debet, sed tota Trinitas
peratores in praedicatione. quae est unus Deus.Apte ergo Deus solus Deus sa-

Cui D. Augustini,imo universce primitivae Eccle- Timotheus Asiani vero Tycbicus et Trophimus.
;

siaedoctrinae mirum in modum consentit illa gravi- (481) Hrec in imo marg. autog. leguntur.
verba
simorum Tridentinorum Patrum.et in iis universa (482) Vulg. legit universa Ecclesia, sed et alice le-
Ecclesia, imo Spiritus sanctus. Sessioe 25, de Ref. ctiones cum nostra consentiunt.
cap. III. (483) apzo;.
(480) Non
Sosipater, sed Sopater ; nec de Jasoue (484) Deest hic repetito ejus, quod in Vulg.legi-
mentio.En textum \'eTS\c,huius: Coniitatus est autem tur : gratia Domini noslri Jesu Chrisli cum omnthus
eum Sopater Pyrrhy lierxensis : Thessalonicensium vobis, .imen.
vero Aristarchus et Secu7idus et Gaius Derbeus, ct (485) Vulg., obeditionem.
28 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI
piens dicitur,qnoniam non per accidenten),aut ac- A inferius ait, cogniti. Rursus ut demonstraret quo-
cedentem participationem substantiae.sed aecundum modo sit co.snitum, prsemisit : quod mmc paiefa-
suam substantiamsapiens cst.sicutet homo bonus ctum est per Scripturas prophetarum, aperte quippe
dicitur,boni summi participalione : et tamen solus nunc demonstratur invaticiniis prophetarum, quor
Deus bonus,qnia solus in sua natura et per se bo- niam hoc mysterium multoanteprsdictum est,sci-
nus. Qui potens nst vos confirmare, id est, in fide et licet quod Christus concipiendus esset.Et apte sub-
bonis operibus corroborare..h(.r/n Evangelium meum jungit secundum pneceptum xtcrni Dei. Ab Eterno
:

Kvangelium suum, doctrinam suam undeet

dicit ;
namque a Deo praeceptum est ut hoc mysterium
Corinthiis loquitur: Per Evangelium meum-in Chri- novissimis temporibus gentibus innotesceret.^/erai
sto ego vos genui (I Cor. iv, 15). Ut autem ostende- Dei dicit,ad distinctionem angelorum.vel hominum
ret Evangelium suum idem esse.etChristi pr^dica- nam et ipsi Dii dieuntur,nam sciendum quia aliter
tionem, subjunxit : et pr;edicalionem Jesu Christi. dicitur ignis seternus, aliter Deus ignis videlicet, ;

Suum ergo dicit Evangelium,quoniam ipsedocebat: quia finem non habet; Deus autem,quia neque ini-
Christi autem, quoniam ab ipso primum collatum tium. Cur autem patefactum sit boo mysterium.
est et prffidicatum. ostendit,subjungens: ad obedieniiam fidei incunctis
Secundum revelationem mysterii temporibus xhr- n gentibus, id est, ut ex omnibus gentibus obediant
nis laciti,\d Q%i secundum manifestationem. My- fidei.
sterium verodicit humanae redemptionis sacramen- Illi ergo soli sapienli Deo, per quem heec omnia

tum,videlicet conceptionemDomini incarnationem, facta sunt,sit 3/ocia,id est claracum laude notitia,
nativitatem passionem mortem, resurrectionem et quia Deum Trinitatem esse ostondit, et per Jcsum
ad ccelos ascensionem.Hoc autem mysterium tem- Christum qui in multissuisprseceptis ostenditquod
poribus iBternis tacitum fuisse dicitur quia ab se- Deus Trinitas sit et ut cuncta taoeamus,ibi lucen-
: ;

terno occultatum est principibus et potestatibus tissime coinmendavit, cum discipulis praecepit :

saeculi hujus, id est, dffimonibus : si enim cognovis- Enntes,docele omncs gentes,baptiz.anleseos in nomine
sent, nunquam Dominwn glorix crucifixissent {I Palris et Filii, et Spiritus sancti {Matth. xxviii,
Cor. II 8). Sed, quia tacitum hoc myste-
dixerat 19).
rium, volens ostendere quia patefactum est, pauio Finis Epistolw ad Romanos.

EPISTOLA PRIMA AD GORINTHIOS.

ARGUMENTUM. C quis in decem millibus possetexplicare.Notandum

Memini, cum interpretarer illud.quod ad Corin- etiam quod sciens Apostolus suum nomen a Saule
thios scribitur Ecciesix Dei, qum est Corinthi ,cum
: rege superbo de cujus stirpe descenderat, ductum,
omnibus qui invocant nomen Domiui {II Cor. i, 1), non se Saulum vocare voluit,sed Paulum quod in ;

dixisse me diversitatem esse Ecclesiae, et eorum qui Latino sermone ab humilitate nomen accepit,nam
invocant nomen Domini.Puto enim monogamum et paulum modicum dicimus. Haec inferius dicenda
virginem, et eum qui in castimonia perseveret, sunt, priusquam interprelatio nominis Pauli pona-
esse de Ecclesia Dei eum vero, qui sit digamus,
; tur.
licet bonam habeat conversationem, et cunctis vir- Beatus Paulus pradicator egregius, ct doctor
tutibus polieat.tamen non esse de Ecclesia.et deeo gentium inlide ec veritate,sicut inActibusapostolo-
numero, qui non habent rugam aut maculam, aut rum (xviii,l)legitur.'DivinoadmonitusSpirituvenit
quid istiusmodi {Ephes. fii, 27),sed esse de secundo Corinthum,ibique annum et dimidium verbum Dei
gradu,et de his qui invocant nomen Domini,et qui prffidicavit.Estautem Corinthus metropolis Achaiae;
salvantur quidem in nomine Jesu Christi, nequa- Achaia vero, provincia Grsciffl, dicta ab Achaeo
quam tamen coronantur ab eo,cui est gloria et in- rege in modum insulae posita, indique enim mari
perium in saecula saeculorum.(Origenes in homilia j, cingitur ; aquilonali tantum parte conjuncta est
de Anna et Simeon). Macedonia3. Fuit igitur CorinthustotiusGraeciae de-
In hac Epistola magnae devotionis erga suos au- cus ; in ea enim maxime philosophia; studium vi-
dilores Apostolus fuisse montratur : quippe quos guit,etplurimums£ecularibu3disciplinisabundavit.
modo monendo,modohortando,nonnunquamincre- Corinthii ergo sunt Achaici, qui suscipientes ab
pando,interdum, velut pater fllios blandiendo allo- Apostolo verbum Dei per annum dimidium, cre-
et
quitur,volens eos revocare ad pristinEe fldeistatum. diderunt in Christum ;
post ejus tamen abscessum
Monstratur etiam magnas fuisse sapientiae ; nec mi- seducti sunt a pseudoapostolis, et variis erroribus
rum, nam Christus in eo loquebatur. In hac enim involuti quidam a sectatoribus humanae sapientiffi
;

Epistoia,qua; vix usquo ad mille versus extenditur, quidam a Mosaicaelegisobservatoribus.Hos revocat

tot tantasque sententias explicavit,quantas vix ali- Apostolus ad veram et catholicam fidem, acribens
289 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. 1 AD COH. 290
ois ab Kpheso porTimothcum.dilectissiir.umsuum A. 7"'"» jucumlum nabilare fralres in unum (Pnal.
discipuium. ('itSUj. c.v.vxii, 1). Et nota, quia iii bac lipistola, sicutetin
(Cap. I.) Paulus, ut in proecedenti Epistola dic- roliquis, Apostolus suum nomen pru:po3uit, quo-
tum est, admirahilis inlerprelalur, nec soluin quia niani majoria aucloritatis crat iiui diriRcbat Epis-
Romantr urbi,qu;e lntius orbis ciipiiL orat,livango- tolam, quara bi, qiiibus Mos quippe
dirigcbatur.
lium trudiilit, sed cliani, quia tlorinlbuiii, qua; to- est, ut in epistolis majorum nomina praeponantur,
tius tiriecia! docus cral, salutaribus praoceptis in- sicut est illiid : lie.v Antiochus genti Judxorum salu-

stituit. Vocatus est auteni trifane, id cst, in pra;- tem (/ Muchab. xv, 2).
scientia ac pra-dcstinatione Dci, ut illiid : Sicut ele- Lcclesix Dci. Ecclesia Gra;ce, Latine convocatio
git nos in ipso anlc niumli coiistilutionem [Eplies. i, dicilur. Et apte, quoniam oinnes ad se convocat.
4) : et (igura, sicut est : iSenjamin tupus rapa.v[Gen. Unde et calholica dicilur, id est universalis, sive
XLix, 27), Vocatus est ctiain verbis, ibique
ctc. generalis; ([uia,non ut h;ereticorum conventicula,
apertissime, ubi dictum est Saule, Suule, quid tne : in quibusdam regionum partibus cooptatur, sed
persequeris* i.iet. sxii, 7). dilatata per orbein terrarum diffunditur. Universa-
Apostolus Groeco, Latino missus cs/, ju.Kta illud . lisautem, ut quidam volunt,ab uno dicitur,id est,
Ecce ego ad gentes lonyc posilus miltam te(lbid., 21). n q"'=iomnes in unitatcm fidei congregat. Generalis
Ouomodo autein vocatus sit Apostolus, manifestat auteiu vocatur Ecclesia; quia generalis in ea est
subjungens : Per voluntatem Dei. Voluntas varie doctrina ad omnium institutionem,tam de visibili-
ponitur in Scripturis aliquando cnim animam si-
: bus, quam
de invisibilibus, tam de terrenis, quam
gnificat, aliquando consilium,aliquando habet in se de ccclestibus; sive quia omne genus humanum ad
intellectum verbi, quod est placet. Congrue ergo divinae pictatis et religionis subjeclionem congre-
inhoc loco per voluntatem Dei accipimus, secun- gat; sive quia sinc dilferentia omnium peccata cu-
dum beneplacitum Dei, ubi vim divina; dilcctionis rat. Dei autein addidit, ad distinctionein. Ecclesia:
circa se ostendat.Non enim quolibet raodo Aposto- malignantium.sicut scriptum est Odivi Ecclesiam :

lus vocatus est, sed per voluntatem Dei, id est, per malignanlium (-487). Igitur, quia Ecclesiaj Dei jam
providentiam et dispensationeni.ytfsu Ckristi autem in diversis mundi partibus erant constituts, ut
se dixit Apostolum,ad distinctioneni psoudoaposlo- ostenderet cui specialiter scribebat adjecit Qux :

loruin. Quicunque enim vcrbis, sivc esemplis alio- est Coritilhi. Sequitur Sanctificalis in Chrislo Jcsu.
:

rum operatur salutcm, merito Christi Apostolus Sanetificatos eos dicit, qui per aquam baptismi et
ilicitur. Econtrario qui aut verbis, aut esemplis gratiam sancti Spiritus sunt renati.Ut autem osten-
alicujus perditionem operatur,pseudoapostolus vo- deret ubi cclebratur hrec sanctificatio, adjunsit: In
latur. Chri.sio Jesu : sine ipso enira nulla sanctificatio ce-
Et Sosthenes. Quasrendum quare sibi hune in sa- lebratur.
lutatione adscivit. Scilicot, quia Corinthius erat Vocatis sanclis. Uoc de his dictum est, qui in fide
edoctor, multumque sollicitus pro fratrum salute. perseveraverunt; quos ideo laudat, ut per istorum
Sed, quia in aliis Epistolis diversos
secum sumit laudem, eos, qui decepti sunt, ad pristinae fidei
illaquaerendaest hujus quaestionis solutio,nuai om- statum revocare posset. Sed quomodo eos sanctos
nibus conveniat locis. Sciendura ergo, quia beatus vocatos dicit? Nunquid sancti erant cura vocati
l^aulus, sicut prae casteris raajoris ardoris, et studii sunt? Miniine : sed vocati facti sunt sancti (488).
fuit erga suos auditores,
ita etiam majoris humili- Eo genere locutionis, quo dictum est : Mulierem
tatis.Ul ergo nobis suaj humilitatis exemplum re- fortem quis invcniet [Prov. xxxi, 10).
linqueret, idcirco et hunc, et alios sibi in saluta- Cum omnibus, qui invocant nonien Domini noslri
tione, adscivit. Vel certe ad sua; narrationis confir- Jc.su Christi, in omni loco ipsorum ct noslro. (Juid
mationem, quia scriptum est : In ore duorum, vel hoc dicto voluil ostendere, cum ait, in omni loco?
Irium testium stabil omne verbum (Deut. xvii, 6 quia quicunque credentes inveniuntur,tam
Scilicet,
Mtlh. xviii, 16; Joan. viii, 17; llebr.x, 28; // Cor. cxJudasiSjquamgentibusetubicumqueinveniuntur,
XIII, 1). Sed quare eum non vocavit Apostolum? j) unum esse debent,quia unius capitis membra sunt.
Videlicet, quia nondum erat tanlje auctoritatis, ut Unde in Evangelio Dominus :/?;•!/ «?iMOT 0i'i7e elunus
hcc nomine dignus esset. pador [Joan. x, iOi. Aliter, ut quidain volunt, qui
Frater varie ponitur in Scripturis. Attamenhunc invocant nomen Domininoslri Jesu 67i;!s/i,desacerdo-
Apostolus fratrem vocavit causa adoptionis et af- tibus dictura est,quoniam ipsorum est speciale in-
fectionis. Unde scriptum est Ecee : guam bonum et vocare nomen Domini. Unde in lege scriptum est

(486) In autog., hic legitur cap. I. putavi : expungendas deinde litteras t. i. Demum
{'iS~)Psal. XXV, 5. Textura hunc divinare potius, litleras verbi ecclesiam, quod sa?pe xcclesia
ae,
quam interpretari mihi fas fuit : ita enim jacet o scribitur, litteram m, verbis malignantium initia-
divitia; m. Cum enim de Ecclesiu malignantium lem esse mihi visum est alibi enim ssepissime :

sermo esset, ad eam textum referri debere censui. initialibus lilteris textus exprimi solent.
Itaque ut jacet odivi, quamvis littera o seorsimpo- ('(88) Videatur cpist. ad Rom. ad eadem verba
Bita legatur, uti sa;pius contingit, primo legendum sub initio ; vocalis sanctis.
 291 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 292

Sic benedicHis filios hrael, inrocanfes nomen meum ^ docuit,cumquadragintadiebus,et noctibus continue
super ens (Ninn. vi, 23) et Psalmista Samucl in-
: : je.junavil. Quod autem addit, pro vohis, non intelli-

ter eos qui invocant nomen ejus (Psal. xcviii, 6). gendum est pro divitibus, aut potentibus, sed pro
Samuel quippe non fuit de stirpe Aaron verum quia ; vobis, id est, qui in fide perseverastis. In qratia; id
de tribu Levi ortus (/ Par. vi, 28), ut in libro Para. cst,pro gratia.Verum quia sunt nonnulli,qui divi-
lipomenonis legitur.et sacerdos exstitit, etDeo sa- tiarum terrenarum gratiam habent ne forte vide- :

crificium oblulit; ideoque Psalmista dicit Inter : retur Apostolus pro hujusmodi gratias retulisse,
eos, qui invocant, id est, inter sacerdotes. Cur ergo intulit, Dei. Rursus, quia hanc gratiam non suis
hoc ait Apostolus? Ut ostenderet, quia sacerdotes meritis, sed divina largitate adepti sunt, adjecit :

in Ecclesia locum, id est vicem, et officium tenent Quae data est vobis in Cliritto Jesu, id est per
Apostoiorum : unde et apoEtoli Ecclesiarum vo- Christum Jesum. Cur autem referat gratias, mani-
cantur. festat Quia in omnihus divites facti estis in illo, in
:

Igitur,quia pramisit : Qui invocant nomen Domi- omni verho, etc. In illo, id est, per illum. Sed quae-
ni Jesu Christi; ne forte videretur auctoritatem, et rendum est quibus divitiis illos dicat ditatos. Nun-
donum Dei Patris exclusisse, intulit : Gratia vobis, quid auri, aut argenti? Non. Sed illis, de quibus
elpax a Deo Palre nostro. Quibus verbis admonet „ Isaias dicit Divitix salutis, sapientia, et scientia, :

Dominum Jesum Christum, sicut Deum invocan- timor Domini, ipse tliesaurus ejus [Isa. xxxiii, 6).
dum omnem tamen gratiara, et donum, ad Deum Unde Apostolus, ut ostenderet de quibus divitiis
:

Patrem referendum, ex quo sunt orania ostendens : dixerit,adjunxit : In omni verho et in omni scientia.

duos, id est, duas Patris, et Filii per.«!nnas, qui per Varhurn hoc loco non essentiale intelligendum est,
divinitatom unum sunt, et Patris auctoritatem esse sji'1 nuncupativum. In omni verho, id est, in omni,
profercndam.Praterea sciendum, quia his verbiset doctrina. Seientia autem est, cum res aliqua certa
remissionem peccatorum Corinthiis op'at, ct Dei ratione percipitur. Sciendum vero, quia voluerunt
reconciliationem. Gratia quippe donum est. quo nonnulli hoc loco humanam debere intelligi scien-

peccata laxantur; unde et gratia dicta est, eo tiam; ideoque paulo inferius additur : tla ut nihil

quod gratis detur : pax vero est,qua reconciliamur vohis desil in utla gralia quoniam Salomon loquens
;

Deo. de sapientia, inter alia ait Venerunt mihi omnia

:

Igitur, quia gratia et pa.T, qure sunt a Deo, sunt hona pariter cum illa [Sap. vii, 11) qui enim sa- :

et ab unigenito Filio ejus, adjecit : Et Domino Jcsu piens est, nullam patitur penuriam. Sed melius in
Chrislo. Attamen, quamvis latenler, totius Trinita- hoc loco spiritalis scientia intelligitur, quam huma-
tis in hoc loco Apostolus mentionem facit gratia na:divitesenim factosdioit inorani verbo,et in omni
:

enim et pax dona sunt Spiritus sancti cum ergo C scientia,quia in accepta gratia perseverantes, doc-
:

gratia et pax optatur, Spiritus sanctus,qui est ter- trinara spiritalis scientice sunt adepti.Unde etsub-

lia in Trinitatis persona commendatur. ditur Sicut testimonium Christi confirmatum est in :

Gralias ugo Deomeo semper pro vohis. Solito morc !Jo/n'.s.Testimoniura quippe Cbristi vcra scientia est:

a gratiarum ccepit aclione, ut suos auditores ad quod in Corinthiis confirraatum crat, quia in fide
meliora provocaret. In quo facto prsdicatoribus corroborati,nihil de hominibus sperabant,nullisque

reliquit exemplum, ut non modo pro suis, sed el terrena; voluptatis illecebris inducti, omnem spem
pro auditorum suorum profectibus Deo gratias re- suam in Christo collocaverant.Aliter : Testimonium
ferre studeant. Dicendo autem Deo, docet, ut si Christiconfirmatumerat in illis, quia, quod Chris-
homo ab homine aliquid boni discit, non bomini, tus gess't in homine,hoc in eorum actibus monstra-

sed Deo ascribat, et gratias agat frustra enim : lialur in templo(489).Sicut enim Christus erucifixus
laborat sermo praedicatoris exterius,nisi adsit gra- resurrexit, ccelosque conscendit; ita et hi mundo.
tia sancti Spiritus, quae mentem doceat interius. viliisque cruciflxi, et virtutibus resurgentes, ccelos

Meo vero addidit, ut ostenderet, quia Deus, etsi per coelcste desiderium conscenderunt. Quomodo
nalura omnium est Deus; quia omnium Greator vero conflrmatum sit Ghristi testiraonium in illis.

et judex; voluntate taraen et merito paucorum p aperitur, cum subditur : Ua ut niliil vohis desit in

est, id est electorum, quorum soluramodo est ha;c ulla (jratia,\A est, ulla virtute. Quibus autem hoc
vox. dicat, aperitur, cum subditur : Exspectantibus reve-

Itaque,quia sunt nonnuUi, qui tara in prosperis, lalionem Domini nostri Jesu Christi. Revelationem

quamin adversis, non continuatim, sed adterapus Domini Jesu Christi,diem vocal judicii tum enim :

'Deo gratias referunt ut monstraret Apostolus, tam

:
Christus oranibus revelabitur, tam justis, quam
in prosperis,quam in adversis.continue Deo gratias injustis, tam piis, quam impiis, ut mali, videntes

referendas, adjunxit, semper. Hoc etiam Dominus quod credere noluerunt, confundantur et pereant;

(489) Autog. habet in templum.quod ad meliorem Dei violaverit templum Dei sanctum est, vel ad
lectionem redigendum censui.Sensus fertasse hu- illuc, quod c. vi, v. 19, memhra vestra tcmplum
jusce interpretationis ad illud referri debet, quod sunt Spirilus sancti : vel itcm II ad Cor. c. vi, v.

idem apostolus hac Ep.c. in, v. 16 Nescitis, quia : 10, vos enim eslis templum Dei vivi. Vel legendum
temphim Dei eslis, vel v. 17 Si quis autem templum:
cxemplo.
293 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COll. 294
boni voro do munero l(Elentur,dum se vident plua A consuniptionia.sed perfcctionisotconsummalionis.
;ulcplo3, quam putavissent. Ilii crgo rovolationeni l'olcst cnim pcr llnoin Christus intelligi, quia finis
Jesu Chrisli oxspectant, qui undique circumspecti, lcgis Chrisliiscst.ut sil sen8us,usquc in Christum;
dioni mortis semperante oculos hahont.cl soilicitc ac si dicerct : In se ipso ; polcal cti;iin intclligi pcr-
ac paticnlcrruturumcxspcctantjudiciiim.lllud ((uo- fcclio bonorum opcrum, sivc dios judicii, vel dies
quc notandum,qula cum (\icil,c.vspi'clatUibu.i rcvelti- mortis uniiiscujusquo,juxta inud:yui pcrseveraverit
tioncm, ostendit, quia donum, quod fideles perce- usque in linem, liic salvus erit (Mattli. x, 'Z'l).
pturi sunt, adhuc latet ; revelabitur autem in die Sine criminc. Nota, quia non ait, sino peccdto :

judicii. Linde Joanncs ait : Clmris.iiitii.ininc filii Dei nullus enim in hac vita ita potest confirmari,ut pcc-
sunius : el notidiini apjxiruit quid eritnus (l Joan. iii, calo careat.Unde quotidie dicere monamw.Dimitte
2). Et idem Apostolus alibi : Vita vcstra abscondita iiohis dchita noslra^sicut et nos ditnillimus dehitorihus
est cuin CUrislo in Dco (Coloss, iii, 3), etc. Kt scion- nostris {Luc. xi, 4; Matth. vi, 12).Hinc Jacobus : /fi

dumquiavidensApostolusverecundasCorinthiorum tnultis ojjcndimus otnnes {Jac. iii, 2).

raentcs,et vulnus erroris corum curanduin,studuit In die advcntus Dotnini nostri Jesu Christi. Diem
ipsorum consulere verecundi;c:nam velut pcritissi- adventus, dicm vocat ,judicii,quando Dominus ven-
raus raedicus blanda manii vulnus palpans,l;iudes n turus cstcum senioribus populi sui.vcldiom mortis
pra;misit ; deinde conalus vulnus auforre, ferrum uniuscujusque.quandoChristus vonienseloctossuos
objurgationis infixit.et multimoda; increpationisas- de ergastulo carnis ad coelestem gloriam evocat.
peritatem subjccit. Sed quocrcndum,quare eos tam Ilursum, no de sua confirmatione titubarent, ad-
acriterarguit,quos suporius in ornni scientia divites junxit Fidclis /)ci«. Sed quarc eum iidclem dixit
: '?

dixit,et quibus nihil decsse asseruit in ulla gralia. Quis enim dehoc dubitat?Sed idoofidelem vocavit,
Unde beatus papa Gregorius Dic, rogo, Apostole, : quia mos ost Scriptura; sic cum appellaro et revera
:

si diviteserant in omnibus,cur scribendo fatigaris? fidolis est, quia fallinon potest, quia, quod pro-
Et si nihilillis deerat,cur longe positos tain aspere misit, implevit : nec enim aliter esse potest, nisi
eos increpas Ecce enim quos nihil egere dixisti,hi3
'? sicut ipse dixit, id est, ut aos, qui eum credimus
deesse unitatcm etconcordiam ostendis.An Spiritus Dei Filium, in filios Dei adoptemur, ct in eadem
sanctus, qui in to loquobatur, mendacium proferre manearaus dignitate, in qua ipse permanct, quem
potuif? Absit. Sed erant quidam inter Corinthios, credimus Dei Filium. Hoc enim donat, quod ipse
qui ditati in onmibus,tua laude pra^ferri merebantur est, id est, horainibus divinitatem, mortalibus im-
erant etiam quidam digni tua increpatione. Mos mortalitalem.
uamqueest poriti medici prius sana membra circa Pcr quem vocati estts.\oca.i.io hic, non illa intelli-
vulnus palparo, ct sic ad tangendum vel absciden- C genda est, secundum quam seriptum invenimus
ium vulnusmanuraadhibere.Sicnimirum egit Apo- Multi sunt vocati, pauci vero electi {Mattli. xx, 16)
;

stolus nam quasi sana merabra circa vulnus pal-

: sed prsdestinatiojsecundum quam electi sumusin
pavit, cum perfectos Corinthicrum laudavit ; cum societatem.id est,fraternitatem Jesu Ghristi unde :

autem ad imperfectorura objurgationem prorupit, mox subditur In socielatem (490) Jesu Cliristi Do-
:

quasi vulnus incorporo percussit.Nam idcirco per- mini nostri. Hinc Joannes ait Deus hu; est ; et si :

fectos laudavit.ut ad imperfectorum increpationem diligiinus eum, scimus, qiiia societatem liabebimus
congruentius perveniret, alioquin de sua forsitan cum Filio ejus (/ Joan. i, 5, 7),
salute desperarent. Igitur, ne hi,qui in fide perse- Hactenus Apostolus gratiarum actiones,quas pro
vcraverant,de suo casu in vita praesenti titubarent. Corinthiis Doo retulit, simiil et eorum laudes de-
pulchrc subjuiixit Qui ct conjirmahil vos tisquc in
.•
scripsit.Nunc autem aggreditur textum EpistoL-e^et
/!«6'«i(videlicet Chrislusj.De alacritate quippemen- causas dissensionis eorum ostendit, subjungens :

tium eorum certus, de spe conversionis securus, nomen Domini Jesu Obsecro itaque vos, jratrcs, pcr
quasi fiduciam illis his verbis promittit, tanquam Cltristi, etc. Quibus verbis orat, et precatur omnes

diceret:Qui sua gralia contulit,ut in omnibus divi- Corinthios, ut idipsum senliant videlicet, in quo :

tes essetis.dono sus misericordia! vos confirmabit, n renati sunt per baptismi sacramentum. Notandum
itin acceptagratia perseveretis.Sed unde Apostolo autem, quia non ait, per auctoritatem vel dignita-
deistorumconfirraationetantaconUdentia"?Videlicet tem Apostolatus mei, sed, pernoinen Domini noslri
depra;terita perseverantia.Nam qui inter tot discri- Jcsu Christi. Non enim aliquid majus invenit, quo
mina sensuum,inter tot perturbationes varietatum eos posset terrere quia non est nomen aliud sub
;

iramobiles exstiterunt,monstraveruntprofecto sein cceIo,in quo oporteat salvos fieri credentes {.ict. iv,
lide perseveraturos. Et nota, quia,dura hos laudat, 12;;tanquam diceret:Per illius nomen vos obsecro,
eos qui a pseudoapostolis fuerant depravali, ad cujus sanguine redempti, cujus gratia adoptati,
correctionem invitat quia.dum eorum fidem prse-
;
cujusque invocatione estis salvati. Ut idipsum di-
dicat, illos ad pa;nitentiam provocat. Ut autem catisomncs (subauditur Quod in Baptismate per- :

ostcnderet quousque essent confirmandi, subjecit: omnem quippeCorinthiorum Ecclesiam

cepistisj.Ad
lisque in finem. Finis autem non intelligendus est lcquebatur (491) quatenus hi,qui decepti fuerant
:

(490) Vulg. iii. societatem Filii ejus Jesu Christi. (491) la autog. marg. legitur cap. II.
 :

295 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 296

a seductoribus,ad prisLinse fldei statum reverteren- p^ stolus

credidit his qui ab ea missi sunt. Contentio

tur, dum eam in illis laudari audiunt, qui in fide autem est, cum
animositas fatigatur, non veritas
perseveraverunt. quffiritur: nam et contentiosus quasi ab intentione
Et non sint in vobis srhismaia. Inter hajresim et ( i94; dicitur : quia non ratione aliquid.sed quadam
schisma hoc distat,quod hareticus proprie dicitur, mentis pertinacia sibi vindicare contendit.Hi ergo,

qui in fide errat ; schismaticus.qui in fralerna dile- qui perversa de Corinthiis nuntiaverunt, significa-
ctione. (492) Unde Origenes a quibusdam, non hx- verunt etiam contentiones esse inter eos, ut osten-
reticus dicitur, sed schismaticus ;
quia non in lide deret inesseeis diversitates mentium,et animorum
erravit,sed in quibusdam disputationibus sanctarum varietates,etiam in evangclica proedicatione. Ut
Scripturarum nam quasdam sententias longc ali-
:
ergo manifestaret easdem contentiones.subjunxit
ter, quam Ecclesia catholica intellexit. Schismata Hoc aulem dico, fjiiod urmaqxiisqne veslrum dicit :

ergo erant in Corinthiis quia nou solum in diver- ;

Ego quidem sum Paulo (495) ego autem Apollo :, :

sorum magistrorum opinionibus.sed ctiam in qui- ego vero Ccphx ; ego aulem Christi. Ubi notandum,
busdam aliis, sicut inferius demonstrabitur,ab in- quia errores denotat,sed crrorum auctores non de-
vicem divisi erant. monstrat quoniam non in eodem loco permane-
;

Sitis autem pcrfccti in eodem sensu, id est, in bant, sed per diversa loca discurrebant, ut sim-
eodem intellectu : et subaudiendum est Quem a :
" plices quosque deciperent, et baptizarent,quatenus
me percepistis. Et in eadcm scientia (493), id est, in eorum personis gloriarentur. Nam hi,quos dicit
ratione doctrinee evangelicae, ubi subaudiendum : Apostolus, sancti et veri praedicatoies fuerunt ; vi-

Quam a mc audistis et didicistis. Hnfc ergo vox il ilicet Paulus, Cephas et Apollo
quos ideo ponit, :

perfectorum prsdicatorum est solummodo, id est, el.subeorum specie pseudoapostolos reprehenderet.

qui recte vivunt et rectc pradicant. Semper enini Quibus verbis ostcndit,quia, si in bonis prmdicato-
praedicatoribus duplex instat necessitas, id est, ribus non est gloriandum, muito minus in nialis,
ne, aut veritati, male prffidicando, falsa misceant, quorum perversa doctrina demonstratur in sub-
aut veram doctrinam, perverse vivendo, corrum- jectis. Oslendit etiam illos solummodo in fide per-

pant. severasse, qui se non ullius hominis, sed Christi

Significalum est enim mihi de vobis, fratres mei, discipulos dicebant, quos et superius laudat.
ab his, qui Chlois sunt, quia contentiones sunt inter Divisus est Christus (496;. Ac si diceret : Si ita
jjOi.Quaerendum est quare Apostolus tam facile cre- est, sicut vos dicitis, ergo Christus divisus est;
didit his qui mala deCorinthiis nuntiaverunt:cum quia, si membra divisa sunt, et totum corpus. Sed
scriptum sit in lege A'on facile ercdas omni verbo
: Apostolus idcirco Christum divisum dicit, quia ho-
{Eccli. VI, 7). Et in libro Jesu filii Sirach : Qux C mines Christi gloriam usurpantes,sibi partiti sunt:

viderunt oculi tui, luvc loquere. Sciendum ergo,quia sicut cnim ab hKreticis decepti, eorum nominibus
Apostolus gratia sancti Spiritus repletus tanli erat appellari cupiebant, ut Ariani ab Ario,Sabel!iani a
meriti,ut absens singulorum Corinthiorum merita Sabellio,Photiniani a Photino;ita Corinthii a pseu-
cognosceret.Unde alibi : Elsi corpore absens, spiritu doapostolis decepti, eorum insigniri nominibus
vobiscum swn, gaudens, et vidcns ordinem veslrum cupiebant,ac per hoc, loco et vice Christi, homines
II, 5).Idcirco ergo ha;c tam facije oredidit,
{Coloss. venerabantur. Prsterea sciendum, quia ha^retici,
quia per Spiritum sanctum vera csse cognovit. cum diversade Ghristosentiunt,Christumdividunt.
Rursusqu»rendum,quare eos fratrcs vocaverit, qui Nani quidara illum purum Deum quidam purum ;

pseudoapostolorum errore fuerant depravali vide- : hominem;alii autem et Deum asserobant,et homi-
licet, ut eis daret occasionem resipiscendi. Unde nem, sed initium sumpsisse es Virgine nonnulli ;

Dominuspcr Isaiam pr»cepithis,quicum eo erant, eum a prophetis prsdictum ;alii autem nihil de eo

dicere eis, qui a pseudoprophetis fuerant decepti : locutos prophetas dicebant. Cum ergo Dominus
fratres nostri estis;quatenus audito nomine frater- Jesus Christus idcm Deus, et homo, quicunquc
sit

nitatis converterentur, et sicut fratres dissentire de eo varia sentiunt, Christum dividunt. Sic nimi-
non possent. Chloes autem, ut quidam volunt, ho- t\ rum decepti Corinthii Christum dividebant : quia
mines fuerunt in fide perseverantes et fructiflcan- susB redcmptionis etrenovationis gloriam,qua' soli

tes unde, quia magni meriti erant, tam facile eis

;
Christo debebatur,hominibus impendebant.Divide-
fldes adcommodata est. Alii Chlois nomen esse as- bant Christum ;
quia diversas Ecclesias faciebant.
serunt loci, ut sic dictum sit Ab his, qui Chlois : Igitur.quia malum inagnum est Dei gloriam homi-
sunt ; ac si Qui sunt Antiochife.Quidam
diceretur : nibus attribuere,pulchre subjunxit Apostolus :Nun'
\ero dicunt,quodfemina fuerit Deodicata.cum qua quid Paulus crucili.vjis est pro vobis ?Vhi notandum,
erat multitudo crcdentium et colentium Deum et : qiya a se sumpsit exordium, ne, si ab aliis sume-
qnia magnae erat sanctitatis, idcirco facile Apo- ret, dum illos refutaret, suam videretur commen-

(492) In autog. marg. legitur cap. III. 496) In Vulg. interrogativa est propositio haec.
'4931 Vulg. scntentia. _ lum autem
Signum au interrogationis in autog. nostro de^
494) Fortasse inlensione. sideratur.
495) Vulg. Pauli.
 297 KXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUI-I. — IN F.PIST. I AD COIl. 298
(laro porsonom. Et est scn.sus ; Si Christus pio vo- A buplizut, conlinuo idoneus est evangelizare : nani
bis, et non Puiiius (Tucilixus ost, cleju.s, nnn 1'auli etsi solPinnia sunl vcrbu, (lum dicunlur iii baplisrna-
sanguine iniiMnpti oslis, curud cjus injuriani, lan- te, licel lumcn ea niultis diccn; evunpclizarc vcro
;

lan) prutiam ot Ijcneliciuni honiini iniputatis? An non putest, nisi eruditus episcopus, ct instructus
in itominc l'anli hafHixati estis* lil cst sonsus : Ba- doctor Ecclesia!, qui bene novit oniniuni mures
ptizavit Paulus, sed ut minister Christi; baplizavit inspicore, et secundum conversationem uniuscu-
Christus, scd sirut Ueus ct auclj^r haptismi, cujua jusque, prfedicationis verha formare. Episcopus
nuctoritutcni nulli ininistrorum Kcclcsiiu coiicessit, ergo; qui oinnium gruduurn continet dignitatem,
sed sihi soli rescrvavit. llnde Jounnes plusijuam potcst aliquando etiain niinistri offieio fiingi : pra;-
prophela : Qii: misit mc baptix.are (497), ille mila tamen ministris baptizare non dcbet. Unde
scntilius
dixit : Sitper quein videris Spirilum desccndentcm et Petrus apostolus centurionera Cornelium non per
manentem super enm, hic csl qui Imptixat in Spirilu, 86 baptizavit, sed ministris baptizarc eum jussit
sancto. Si eniin potestatcni baptizundi ad niinistros non dignum duxit
{Acl. X, 'iH),quia illis praisentibus
Iransmisissct, tot esscnt Implismata, quot ct mini- hoc per se agere. Christus ergo non misil Paulum
stri. Ait orgo : .1« in nomine Pauli haptiuiti estisY baptizare, quia non erat cum illis, quihus dictum
Tanquam diceret : Si credentes in Christo baptizati p est Euntes liocete omnes gentes; haptizantes eos in
:

estis, et ejus nomine justilicati, cur tanti hcneficii nomine Putris, et Filii, et Spirilus sancli {Matlh.
immemores, liomines lacitis vestrae (idei auctores? xxviii, 19): aed evangelizare direxit, cum Ananiee
Sicenim tunc erant Corintliii, sieut Novatiani, et ait : Vade, quia vas eleclionis cst istc mihi, ut porlct
Donatista;, (|ui baptisiiii auctoritutein sihi ascri- nnmen meitm coram gcnlibus, et regibus, et filiis

bentes, baptizatos a ratholicis rcprohabant, et in Israel {.iet. ix, 15). Quomodo vero missus sit evan-
eorum personis, qui a se erant baptizali, gloria- gelizare ostendit, cum suhdit Non in : sapientia
bantur. verbi. Ideo quippe non in sapientia verbi dicit se
(i',)S) Gratias ago Deo meo. Cur tam granditer gra- evangelizare,quia praedicatio Christiana, et doctrina
tias referat, munifestat : (Jiiod nemincm vestrum Imp- evangrlica non eget pompa verhorum, sed virtute
tiiavi, nisi Cri.fpnm etGaium. i',)9) Krgo malum est ( propriacummendatur:disciplin;eautemsa;cularium
baplizare? .'Vbsit. Scd quiu jam vidit ex suo bapti- studiorum, quia ab hominibus invcntae sunt, lepore
smate ortum errorem, intelligcns quod, si plures indigent eloquentiae; quia, cum nulla sit in eis vir-
linptizaaset, multo major error accresccret, in eo tusnulla ratio,verborum tantum compositio honesta
iiuHlpaucos eoruiu baptizuverit, Dc^o grutias re- requiritur. Hinc cst quod ad pra^dicandum Evangc-
Unde continuo subdit . Ne qui-i dical, quod in lium non electi sunt rhetores, sive dialectici, vel
iiie meo l>aptix,ati estis. Crispus autem et Gaius C hujus mundi philosophi, non potenles, non divites,
Corinlhii fuerunt, quos Aposlolus ad alios refutan- non nobiles, sed simplices, idiolai et piscatores,
dos ducit in testimonium nam baptizati ab eo, : pauperes et ignobiles, ne daretur perversis oceasio
i nuUam illi gloriam inipendehant, sed Christo soli, dicendi, quod doctrina evangelica non sua virtute
per quem consecuti sunt oranium peccatorum re- luerit acceptahilis, sed humana; potius scientiae ver-

I
missionem. sutia et calliditate. Quicunque ergo fidem evange-
Baptitavi autem et Steplianx domum. Hujus do- licas doctrina; verhis suis exornare contendit, eam
mus, postremo istius Epistolse declaratur,
sicut in obscurat, nec quaerit ut illa laudetur qu» praedi-
primitia erant Achai» (/ Cor. xvi,15),quihus Apos- catur, scd ipse qui prsdicat (500). Sic pseudoapo-
tolus perhibet testimonium, quod se ordinaverint stoli, ne sapientibus mundi slulli viderentur, duplici
in ministcrio sanctorum; hoc est, ut ministrarent modo in sapientia verbi Deum prKdicahant : nam el
sanctis et hos, sicut et prscedentes, ad aliorum
: eloquentin; in pra;dicatione studebant, et ea quae
refutationem ducit in testimonium. Sed, ne quis philosophi mundi stulta judicabant,summopere de-
direrct quod plures Corinthiorum baptizaverit, vitabant.Neque enim (;hristum Dei Filium incarna-
subjecit : Csetcrum nescio si quem aliiim baptizave- tum, aut ex Virgine natum, neque futuram resurre-
riin. Est autem sentus aliquem alium ex n ctionem prcedicabunt. Hosergoredarguit Apostolus,
: Et si

votis baptizavi, pro baptismi sacramento, non quia in verbi sapientiacrucis mysterium evacuabant.
mihi, sed Deo gloriam tribuit. Unde mox sequitur Ut non cvacueiur crux Christi. :

Cur autera tam paucos Corinthiorum baptizave- Qui enim in hujusmodi verbi sapientia praedicat,
lit, manifestat Non enim misit me Chri.Uiis hapti-
: crucem Christi evacuat; quia nostree redemptionis
•.arr, sed evangelixare. Nunquid crgo malum est mysteriuin dissipat (501). Verhum enim crucis per-
jitizare ? Absit. Attamen incomparabiliter majus euntibtis quidem stultitia est. His verbis manifeste
;ium est evangelizare. In episcopo enim omnium philosophos mundi redarguit, qui verbum crucis,
ordinationum dignitua consistit; quoniam ipse est id est, doctrinam humanae rederaplionis, stultitiam
omnium ordinum caput non tamen qiiicunque putant quia stultum judicant
;
Deum habere Filium,
(497) Joan. 33. Vulg. in aqua.
i, ^500) Digna vere sententia, quae a praedicatoribua
In autog. marg. hic legitur cap. IV. evangelicis altissime meuti mandetur.
\r
99) Vulg.
,.,6 Caium. (501) In aulog. marg. hic legitur cap. V,

Pathoi. CXXXIV. 10
 ::

299 ATTONIS VEIICELLENSIS EPISCOPI 300

virginem parere, Deum in cruce pati, aut mori po- A feci;rit sapientiam : sed stullam fecit, quia slultam
horainem de terra surgcre. Apte autem
tuisse, aut esse ostendit, faciendo ea quaj ipsa impossibilia
pereuntes vocantur; quia, dum mysterium humanae asserebat.
redemptionis suacipere nolunt, in ffilernum per- Na)n quia in Dei sapientia non cognovit mundus
ibunt. per sapienliam Deum, etc. In Dei sapientia, id est,
Ut ergo ostenderet quibus essetvirtus cru.x Chri- in mundi creatione, quse Dei sapientia facta est,

sti, subjunxit : His aulem, qui salvi /iuiit; rursus, mundus per s;ipientiam, carnalem videlicet, non
ut apertius demonslraret de quibus diceret, adjecit : cognovit Deum, quia homines mundi amatores,
idest, nobis: nobis enim, id est, praescitis, et prajde- vcl iii mundo commorantes, videntes mundi orna-
stinatis ad vitam, virlus esl Dei. Quia non infirmi- tum, non per creaturam Creatorem agnoverunt,
tatem in ea intelligimus, sed per Dei virtutem, mor- aut ei gratias retulerunt, sed unicam ejus majesta-
tem devictam, morlisque destructurn imperium. tem diversis figmentis, et elementis ascripserunt,
Et quia signum crucis in fronte gestamus, divina putantes alii Deum esse aerem, alii stherem, alii

gratia cooperante, in eeternum salvabimur. solem, et reliqua hujusmodi. Aliter Mundus in :

Igitur quia verbum crucis pereuntibus dixit esso sapientia Dei, hoc est, in Fiiio Dei, qui est sapien-
stultitiam, tiis autem, qui salvi fiunt, virtutem Dei ; „ tia Patris, per sapientiam carnalem, quam Aposto
ut hoc testimonio prophetico conrirraaret, subjecit us abusive sapientiam vocat; ponitur enim pro
Scripthin est enim, videlicet in Isaia : Perdani sapien- astulia;non cognovit Deum, cum videns eum ho-
tiam sapicniium, et prudentiam prudentium repro- minem inter homines conversatum, purum hoini-
babo [Isa. xxix, 14). Ubi animadvertendum, quia Do- nem credidit. Non cognovit, quia lux in lenebris lu-
minus non se veram sapientiam perdere prorait- cet, el eam non comprehenderunt. In mundo
ienebra;
tit; non illam suam, quam gratis confert, sed quam mundus per ipsum factus est, et mundus
erat, el

sapientes muiidi sibi arroganter tribuunt : et quam eum non cognovit. In propria venil, et sui eum non
se jactantes putant habere. Tunc ergo sapientium receperunt. (Joan. i, 5, 10, 11).
sapientiam perdidit, quando ea, qu£e sapientes mun- Placuit Deo pcr stullitiam priedicalionis salvos fn-
di fieri possenegabant, perfecit et opere complevit. cere credentes, id est, placuit ut Verbum caro fieret
Prudentes etiam mundi Deum otiosum dicebant, el habitaret in nobis; placuit ordinare praBdicatio-

nec habere humanorum actuum curam (502); quo. nem, qu£e illis stulta videretur, ut quicuiique ea,
rum prudentiam Dominus, id est intellectum, repro- quE ipsi diffidebant, crederent, salvarentur, et

bavit dum quod impossibile ajslimant, faciendo,

: eorum condemnatione incrcduli damnarentur.
possibile ostendit, seque hominum curam habere Quia petiini. Non enim fieri posse
el Judxi signa
manifeste demonstravit. Nam Filium suum de coe- C difiidunt, sedutrum factuin sit, necne, requirunt.
lis ad terras misit, qui passus, crucilixus, mortuus Omnia quippe Deo possibilia judicant, sed signa
et sepultus, genus humanum redemit. quajrunt, quibus verum esse probctur, quod pr.Tdi-
Ut autem ostenderet quoruin sapientium sapien- catur : talia scilicet, qualia facta sunt in Veteri
tiam,autquorum prudentiumprudentiam sedixerit Testamento, cum virga Aaron floruit (Num. xvii,
Dominus reprobare, prolato propheta; testimonio 5, 8), et flores in amygdalas deformavit (Num. viii),

&d^un\H Ubi sapiens? Ubi scriba? Ubi conquisitor

: et Jonas tribus diebus et tribus noctibus in ventre

bujus sscculi? (Isa. xxxiii, 18.) Quibus verbis Apos- ceti jacuit, pastea vivus in littus ejectus est (Jon.
tolustam Judsos redarguit,quam gentiles. Scribae II, 1 : Matt/i. XII, 40). Maxirae autem tale signum
namque, id est, legis doctores Judffiorum nolebant quaerunt, quale ostensum est Moysi in igne rubi
credere Deum Filium habere, virginem peperisse, (Exod. III, 2, 3)-

aut Deum pati, vel raori potuisse nam : quia hoc Grxci, id esi, gentiles, sapienliam quxrunt, qui
manifestissime non est prffifiguratum, oranino diffi- ca solummodo fieri posse eestimant, quae humanaj
debant; similiter et sapientes saeculi hoec eadem sapientia; convenire videntur ideoque per sapien- :

deridebant, quia humana sapientia non recipit, tiam invenire quaerunt, quomodo, aut virgo parere
quae stultum judicat credere hominem nasci po- ])
potuerit, aut mortuus resurgere quod tamen com :

tuisse sine conjunctione maris ac femins. Conqui prehendere non possunt; quia omnem humanam
sitorem vero sa:culi specialiter mathematicum sapientiam transcendit. Unde convenienter sub-'
dicit, qui mundum fato regi, et orania stellarum junxit Nos autem prxdicamus Cliristum crucifixwn:
:

constellationibus atquo motibus fieri decernit. Judxis quidem scandaium, gentibus aulem slultitiam.
Sed es quo maxime comprobetur, ut non sit sa- Christus crucifixus Judsis scandalum erat quia ;

piens,non scriba, non conquisitor sajcuii, subjecit scandalizabantur, audientes Christum violatorem
Nonne stullam fecil Deus sapienliam liiijus mundi ? Sabbati, Dei Filium praedicari, aut Dei Filium pati,
Quod autem dicitur: Stultam fecit Deus sapientiam, vel mori potuisse. Gentibus autem erat stultitia;

non intelligendum est, quod Deus sapiens stultam quoniam,dum eapraedicari audifbantjquffi humanae

(502) Epicurei nempe, qui deum sane admittunt, sed eum contemptui potius quam reverentiae accom-
modant.
301 RXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. I AD COll. 302
sapienti.-c convcnirc non videntur.insensatajudicu- A "'"' mnUi nobiles : ac si (liccret : fn vobisrnRtipsis
bant, niaximcque virginis pnrtum cl mortuorum cognoscitc qiiod dico:cccc cnim vos multijam estis.
gonoralcm io.iurrectioncm. qui ci'cdilis,uon autcm multi sunt sapicntos secun-
Ipsis aulem voralis : non iila vocatlonc.qua vocati dum carnem, id ost, qui mundana sapicntia potius
sunt hi qui, invitati ad cccnam agni, non fucrunt inlluti quam docti, se subdere
divinfe sapicntiai
digni veairc {Apoc. xix,9 Hlalth. \\i\, 2), scd ea
; noluerunt quibus verbisspecialitermathcmatlcos
:

de qua .^postolus : Quos autcm /jtiicdestinavit, lios et reprohcndit. Et nota, quia, quos sapicntes dicit
vocavil. Vocatis ergo Jud:i'is, alijue GrM-is Ckrislus secundum carnem, cosdem vocat potcntes ct nobi-
Dci virtus est, cl Dci sapienlia {Itom. viii. 40) : quia lcs : potentcs, quia mundi potentia clati,in(irmita-
Jud.-el, qui prius signa qua?rebaiit, ct scandaliza- tem crucis Christi crcdcndosuscipcrc dcspexerunt:
bantur, per gratiain Dei vocati ad lidcm, intcllcxe- nobiles vero, quia antiquitatis originemsua; super-
runt eum Dei virlutem ;
qucniam pcr ipsum Deus stitioniascribebant,diccntcs se antiqua origine prje-
Pater oinnia condidit, rcgit, ct gubernat. Similiter ditos, Cbristianos autem vocantes novcllos, ideoque
gentiles.qui priusmysteriaCbristi humanasapientia ignoininia;cruci3,idest,divina: religioni, se subdere
comprehendere nitebantur,ct quibus stultitia vide- despicicbant.OslenditergohisverbisApostolus,quia
bantur, Dei gratia facti credcntes, agnovenint eura t> fidcles Deus,non secundum eam doctrinam vocavit,
Dei sapicntiam quoniam per eum Deus pater est
;
secundum eam,qu,-E in
qua; in paucis crat, sed (5(U) seci
agnitus. Et revera non aliter melius poterat Deus multis,videlicet evangelicam.Aliter : Videte vocatio-
Patcr agnosci, quam pcr cum, qui genitus est ab nem vestrain.fratres, r/uoniam non multi sapientes se-
illo, Unde in evangelio : ycmo novit Putrem, nisi cundum earnem, non- multi potentes, non inulli no-
Filius, et rui voluerit Fi'ius revelnre {)latth.\\,2T). hites, id est, pcrpenditc, considerate, quoniam non

Attamenjuxtahancapostolicam sententiam utrisque multi sapientes, potentes, aut nobiles electi sunt,
vocatis, tam Judxis.quam Grascis debemus intelli- per quos vocaremini, sed paucissimi piscatores,
gere Christum Dci virtutcm, et Dei sapientiam : idiotK et pauperes. Undc convenienter subjecit :

virtus quippe ad operationcm,sapientia ad pr.cdica- Sed qnx stulia mundi sunt, eleijit Deus (505), ut
tionem refertur. Virtus ego Dei Christus illis est ;
ronfundi.it fortici ; et ignobilia, et contemplibilia elegit
quia intellexerunt, quod nisi Deus esset, miracula Deus. Qua; sentontia tam ad rem quam ad per-
quae fecit facere non posset est et sapientia quo- :
;
sonas inferri potest. autem ad rem infirma,
Si :

niam agnoverunt nullum, nisi Deus esset, docere stalta, ignobilia, et contemptibilia dicit partum
posse qua? docuit. Undo Judaei de eo dixerunt : virginis, et Domini passionem, vel mortem non ;

Unde huic virtus hxc, et sapiential [Matlh. xiii, .5i). quod revera sint, sed quia sic a sapientibus sae-
Quia quod stultum cst Dei, sapieniius est homini- '
culi putabantur quae Deus elegit, ut sapientes
:

bus, et quod in/irmum est Dei, fortius est hominibns. et fortes confunderet, dum multos viderent cre-
Stultum Dei, non vere ilicit, sed juxta hominum dere, quod pauci negabant si vero ad personas ;

opinionem Nam, quia humana sapientia compro-

: referatur stulta mundi, infirma, ignobilia, et
:

hcndere non poterant, quomodo vel virgo parere contemptibilia, Christi vocat apostolos,qui in com-
posset, vcl Deus pati,vel mortuus resurgere, stulta paratione sapientium, fortium, nobilium, ab hujus
aestimabant, cum esset in his ratio spiritalis. mundi amatoribus stulti, inflrmi, ignobiles et
.. .: stultum, horainibus sapientius est ;
quia sa- contemptibiles mstimabantur. Mira quippe arte Do-
pientia humana comprehendi non potest. Similiter minus egit. Noluit enim ad pr£edicandum Evan-
juxta hominum sstiraationem infirmum Christi vo- gelium sapientes eligere, potentes, divites, aut
:at exiaanilionem,qua semetipsum exinanivit, fac- nobiles, ne suis se meritis electos crederent, et
; us obediens usque ad mortem{Philipp.i\,~); sedhoc ne dicendi occasio daretur, quod fideles Christi,
:i!irmum,fortius est hominibus,quiaejus infirmitas et fama nominis ejus, non virtute sancti Spiritus
-tra est victoria et fortitudo ;per eam quippenos per orbem terrarum creverint, sed humanae sa-
iios facli sumus. Fortius est hominibus ;
quia pienti.^E aut potentia, sive divitiis, aut
versutia,
mortem quam reges, gigantes et principes hujus n quippe per oratorem convertere
nobilitate. Noluit
ali superare noo poterant, ipsemoriendo vicit, piscatorem, sed per piscatorem lucratus est ora-
-
lue in iinpetu destruxit,et autorem mortis reli- torem. Magnus Cyprianus orator sed major illo ;

it, nobisque vitae asternffi januam patefecit.Unde Petrus piscator, per quem credidit non solura ora-
:hre illic subjunxit Apostolus : Proptcr quod Deus tor, sed etiam imperator. Hinc est quod Dominus
(1 exaltavit {Ibid., 8), etc. Nathanaelem laudibus 45), sed praetulit {Joan. i,

liceperat Apostolus mundanam sapientiam repro- ad dignilatem apostolatus non assumpsit.

lare.et coepta intentione perseverans, adjecit : (305) El qum non sunt ^subaudiri quidem potest :
Videtc enim vocationem vestram, fralres, quia non revera ignobilia et contemptibilia) ut ea, qum sunt
milti sapientes secundum carnem,non multi potentes. (similiter, revera ignobilia et contemptibilia) de-

(305) In autog. marg. hic legitur cap. Vt. (305) Vulg. Elegit Deus ul confundat sapientes, et
(304) Particulam sed, quae in autog. desideratur, infirma mundi elegit Deus, ul confundat lortia.
cnm sensus omnino exposceret, addendam censui.
307 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 308
tam verbis habebant quam rebus.id cst, qui fidem A. potestafes. Sed Judaeorum seniores intelligi nou
suam operibus adimplebant sive cos, qui linguis
; possunt, quoniam Romano subditi erant imperio.
omnium loquebantur quique.ad illorum salvationem Neque tamen sublimes Romanorum potestates hic
gratia sanoti Spiritus,interdum etiam occulta cor- recte intelliguntur quoniam non ipsi Dominum
dis revelabant. Interhos ergo sapientiam loqueba- crucifi.xerunt de uno namquo illorum scriptum
;

tur, quia secreta eis de Christi nativitate mystcria est, quia Ego causam mortis non invenio in
di.\it :

praedicabat. homine isto {Liic.

.xxiii, 5 Joan. six, 4) unde et ; ;

Quam vero sapientiam loqueretur manifestat,sub- accepta aqua, lavit manus coram populo, dicens :

jungens Sapientiani autem non hujus saeculi. Pul-

:
Mundus ego sum a sanguine hujus justi {Multh.
chre autem a.\\.,nonliujus sxculi ; quiahoc sa;cuium xvvii, 24). Aple ergo tam hic, quam et superius
divinam rationem et sapientiam caperenon potest, principes saeculi intelliguDtur,quos Christus llbere
propter inlirmitatem terrenee cogitationis. Et nota, triumphavit in semetipso, id cst, dKmones. Unde
quia dicendo, non hujus sseculi, osteodit eam esse alibi idem Apostolus : A'ow est nohis coUuctatio ad-
futuri SEeculi,in quo veritas,id est.vera Dei sapien- versus carncm et sanguinem, sed adversus principes
tiaetiam negantibus apparebit.Est autem humana et poste.itates contra mundi rectores tenebrarum ha-
sapientia,quceeatantum verajudieatcssecredenda, ''""* {Ephes. vi, 12), ctc. Horum nimirum consilio
J}
quce qudammodo humanae rationiconvenire viden- etvoluntate crucifixus est Dominus : unde ipse in
tur. Divinavero sapientia omnem modum humanaj Evangelio dicit Eccc venil princeps : hujus mundi
scientiK transcendit. Unde mox sequitur Neque :
et in me non invcnit quidguam [Joan. xiv, 30). llinc
principum hujus sxculi. Si enim principum saeculi etiam Lucas evangelista.post peractaa Domini ten-
non est,multominus hominum subditorum.Princi- tationes, scribit Et recessit diabolus ab eo usque ad
:

pes autem skcuH diabolum vocalejusque satellites, tempus {Luc. iv, i3). Sic ergo principes sajculi.dia-
qui sfcculi hujus amatoribus principantur. Divina bolus ejusquesatellites accipiendi sunt, quid.quod
ergo sapientia principumsfficuli non est infert: Si enimcognovissent, numquam glorix Domi-
;
quoniam
doctrina evangelica,et Christianareligio omnes er- num cruci/i.rent, cum Lucas. Dominum narrans
rores,quosipsi generihumano inseruerunt,destruit ejicere da;monia,scribat inter caetera : Et non sine-
et dissipat. Unde mox additur Qui destruuntur.
:
bat ei (508) loqui, quoniarn. sciebant eam esse Chri-
Ilinc Joannos ; Propter hoc, inquit , vcnit Fitius Dei stum ; et Marcus : Quoniam sciehanl eum ? {Murc.i.

ut solitcrcloperadiaboU.Sed loquimur sapientiam Dei 34.) Quapropter, ut quidam volunt sciebant quod
[IJoan, iii, 8), id estFilium Dei.qui est Dei Patris ipse esset Christus. qui fueratin lege, et prophetis

sapientia, vel certe evangelicam ppa!dicationem,t« promissus mysterium tamen ejus.quod Dei esset
:

mgsterio,qux absconditu est. Apte dixit,i« myslerio C Filius, ignorabant.Magis autem accipiendum est
quoniam,ut jam dictura ost.duobus modis latuit a quia, videnles virtutem miraculorum, praesentia

sfficulis et generationibus. Asbondita aulem dicitur majestatis ejus extorti et coacti, confitebantur eum
quia non in verbis, sed in virtute Spiritus sancti Dei Filium, et Chrislum agnocebant, quin potius
nonest humanarationepossibilis.sed sanctiSpiritus suspicabantur:ignorabantautem se ejus morle esse
seadhoc specia-
efiicacia credibilis.Ostendit itaque condemnandos, ideoque dicit Apostolus Si coyno- ;

missum,utoccultumsensum etoccultam scien-

liter vis.wit, nunquam Dominnm glorix crucifi.vissent.

tiam pra!dicaret,quam neque principes,aut ssculi- Rursus quffirendumquare bominum glori;e cru-
potestates cognoverant.nec ipse mundus audierat.
cifixum dicat, cum Dominus gloriaj pati, crucifigi
et mori nesciat.Divinitas quippeomnino impassibi-
Quam prxdcstinavit Detis in gloriam nostram ante
lis est. Sciendum igitur, ideo dictum, quia Verbum
sxcula. His verbis se ostendit veram prEdicare sa- caro factum est el liabitavit in nohis {Joan. i, 14) ;
pientiam, adeo ut eamdera ante saecula cura Deo
Deus homo factus est,et inter hominescun-
id est
Patre fuisse asserat, et praedestinatam in gloriam
versatus. Sic enim Divinitas humanitati conjuncta
nostram ; ante ssecula quippe prffidestinatum est, ut
est, ut unus idemque Christus verus esset Deus et
Dei Filius pro salute hominum moreretur. Gloriam
vcrus Homo undcin Evangelio AVmo ascendil in
nostram dicit,qui crcdidimus tam exJudaeis,quam D ; :

coelum, nisi qui descendil de ccelo Filius hominis

ex gentibus.Constat igitur, quia, pradestinata
si
qui est in coelo [Joan. enim distinctio- iii, 13). Si
est hsc sapientia in gloriam credentium, prajdesti-
nem substantiarum atiendamus.Dei tantum Filius
nata est etiam in confusionem infidelium.
de ca?lo doscendit, et hominis tantum Filius in
Itaque ul ostenderet hanc sapientiam abscondi- terra crucifixus est : si vero unitatem personaB, et
tam principibus, et potestatibus, subjecit Quam : hominis Filius de coelo descendit et jam tunc erat
nemo principum hujus sseculi cognovit. Principes in coelo.et Filius Dei Dominus gloriae crucifixus est
sjeculi, tam hic, quam superius, ut quidam volunt in terra.Crucifixus est ergo non ex virtute divinita-
seniores intolligendi sunt Juda;orum,scribas videli- tis, sed ex infiriuitate carnis. D'>minus autem glo-
cet et pharisaei,sive subiiines quajque Romanorum ri;e dicitur non solum, quia ipse est gloria, sed

(508) Luc. IV, 41, Vulg. ea.

300 EXPOSITIO IN EPISTOLAS l'AULI. — IN EPIST. I AD COll. 310

etiam quin sanctos 8uos, glorificando cos inirucu- A ritus sancti.Pcr fidcm namquo nccipimus Spiritum

lis et virtutibus coruscaro facit. sanctum, qui nobis rcvclat voluntatem ct arcana
(.501)) Pnotcrca ut ostonrlcrct i]uibu3 sapienlia Dei res quippn Dei eciri non potest, nisiSpiritu
:

Dei rovelatu sit, adjccit oliani proiihcta! lcstimo- Dei.Et notandiim, quia ostendit se idco missum.ut
nium. Sed subaiuiitur, credcnlcs aj^novcrunt, sirtif tantum sacramontum non solum hominibus praidi-
scriptumest : scilicct in Isaia Quod oniliix non : caret, scd etium principibus s.Tculi qualcnus co ;

vidil, nec auris audifit, nec in cox homiuis ascendil, cvangelizante fliscerent (jui in coclis corporalibus
qtt,v prxparavil Deus his qui diligunl itlum {Isa. sunt, cl qui degunt sub elementis nrmamenti,quan-
LXiv, i). Hoc dicto ostendit, quia Deus rem inopi- tum bonum perdiderunt,'cum per superbiam ceci-

natum, et inauditam, et absconditam a s.-cculis, et dcrunt, et proprium rcliqucrunt domicilium.Singu-

generationibus repente operatus est, mittcns I''ilium laris est crgo islc pr.T3dicator. qui tantam consccu-
suum do cwlis ad terras, qui incarnatiis ct homo tus est gratiam ; uut cnim a nullo, aut vix ab ullo
liictus, dc virgine natus est : quam rem non solum ita cxplicaripotuitTrinitalis mysterium ; undo me-
hiinianus sensuscomprehcndere non potuit,sed nc- rito vas electionis divino judicio est appellatus.
que ipsa natura angelica. Quod cnim superius dixit, Igitur, ne putaremuscum angclicum, nut levem
hoc nunc propbctico testimonio conlirmat videlicet dixissc spirilum,subjccit : Spiritus enim omnia scru-
;
p
non csse mirandum, si liomines Dnminica5 tncarna- tatur, vidclicct sanctus ; ct est scnsus : Idcirco nos,

tionis mysterium non agnovcrunt, quoniam latuit qua5 principcs sa;culinon agnoverunt.agnoscimus,
ctiam principes sajculi. Merito tamen condemnan- quoniam ille Spiritus nos docet, qui scrutatur.Nam
tiir quia, etsi verba pr;edicationis scandaUim illis
;
quia Spiritus sanctus et ex Deocst,et ipse Deus est.
laiiebant, miraculis tamen lidem a ccom modare idco omnia novit, qua; Dei sunt. Profiinda autem Dei
(1. quippe ignorantia? ct innrmi-
Inierant. llumana! addidit, ul ostendcretquia omnem virtulem etpr<e-
laii signorum pr.-nponenda erat et id omnino
virtus ; scicntiain Dci ipsc naturaliter novil, quod omnino
crcdendum, quod huinana; rationi impossibile
it creatura; irapossibile est.Acperhoc Spiritus sanctus
\i(lebatur. IIoc igitur tam inefTabile donum oculus verus esse Deus ostenditur, et non creatiira, sed
non vidit, quia non est color auris non audivit, ;
Creator. Scrutalur autem omnia, non quia nescit, ut
quia non est sonus in cor hominis non ascendit,
;
quod nesciat. Seru- inveniat, sed quia nihil relinquit
quia non est terrena cogitatio.De inferioribus quippe non ut inveniat, quia omnia novit sed, qui tatur, ;

terrena? cogitationes ascendunt in cor hominis; de tibi datus est, Spiritus, te scrutari faciat quod :

superioribus autem omne bonum, juxta Jacobi vo- enim tu ejus beneficio facis, ipse facere dicitur,
ccm, dcscendit {Jar. i, 17). Aliter, ut quaedam sine quo tu facere non potes.
excmplaria habent, in cor hominis non descendit, C Ut autem aperte oslenderet quia Spiritus sanctus
quia illuc cor hominis ascendit, juxta illud Pro- omnia scrutatur, subjecit etiam similitudinem,
|ibeta; Ascensum in corde ejus diiposuil in convalle
: dicens Quis enim scil hominum qux sunl hominis, :

/lclus lacrymurum {Psal. lxxxiii, 7). Quo ? In lo- nisi spirilus hominis, qui in ipso esl ? Humana natura
lum, quem posuit, videlicet ubi coelestis gloriae de- ex corpore constat, et spiritu, quem et animam
gustaret suavitatem. Cum ergo donum hoc in corde dicunt. Esl autem spiritushominis ipsius animae
erat Joannis, jam supra hominem erat Joannes ;
rationalis potentia, qua secernitur a pecoribus, et
quia cor ejus in locum positum ascenderat. Item eisdem naturali lege dominatur.De hoc spiritu dicit:
oculus non vidil virginem parere auris ante non ; Quis enim scil hominum qux sunt hominis, nisi spi-
audivit. Fulgebunt justi, sicul sol, in regno Patris rifus hominis, qui in ipso est? Ac si patenter diceret
mei {Mallh. xiii, i3). In cor horainis non ascendit Non est, animus
qui exlrinsecus est, sed qui intus
ut esset hajres Dei, cohaeres Josu Christi {[iom. viii, tuus, novitomiiem cogitationem et dispositionem
17). IIkc crgo tam pra;clara et ineffabilia dona, de tuam hiec enim sunl interiora nostra. Et revera
:

quibus alibi dicit : Onuiia mihi tradita sunt a Palrc nemo haec comprehendere potest, nisi animus nos-
mco {Matth. xi, 27), praeparavit Deus, id est, prBeor- ter, quem Apostolus spiritum vocat.
dinavit, non omnibus quidem, scd his qui credunt n Ita et qux Dei sunt nemo novit nisi Spirilus Dci
et diligunt illum. tanquam diceret: QuiaSpiritus sanctus unius sub-
Apostolus crgo, ut ostenderet se, suosque, exhis slantirc cum Deo est, ideo, omnia, qua; Dei sunt,
esse qui Deum diligunt, adjunxit (510) ^obis au- : naturalitcr et ipse novit, et nos docet docet etiam
:

tcm revelavil Deus per Spiritum suutn; tanquam di- mysterium Christi ;
quianon solum Patris est Spi-
ceret Ideo nos quod oculus non vidit, nec auris
: ritus, sed et Filii. Nemo ergo novit quae Dei sunt,
audivit, nec in cor hominis ascendit agnovimus, nisi Spiritus Dei ;
quia quicuuque cognoscit, per
quoniam Deus revelavit, id est, manifestavit. P.eve- SpiritLtm Dei cognoscit. Sic enim diclum est, quem-
lavit plane non nostris exigentibus meritis, sed gra- admodum illud in Evangelio Non vos eslis qui
:

tia sua; miserationis ac pielatis. Et hoc est, quod loquimini, scd Spirilus Palris mei, qui loquiiur in
dicit : Per spirilum .^uum, id est, per gratiam Spi- vohis {Miitth. X, 20).

(509) In autog. marg. hic legitur cap. VIII. (510) In autog. marg. hic legitur cap. IX.

I
 ! :;

311 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 312

Igitur, quia dixerat, nobis revelavit Deus per Spi- A. tali ratione coacipitur, juxtaillud : Nisi credideritis'
rilum suum, ne forte crederet aliquis, quod Aposto- non intelligetis [Isa. vi, 9 ; Mattk. xiii, 14 ; Marc.
lus ejusque similes spiritum ntuiidi accepissent, per IV, 12; Luc. VIII, 10; Act. xxviii, 26; Rom. xi, H ;

quem tutura cognoscerent ; idcirco, cum commen- llebr. XI, 3).

daret gratiam Dei in Spiritu sancto, adjecit (511) : Scd in doctrina Spirilus, id est, ea doctrina, qus
Nos aulem non spirilum mundi accepimus, sed Spi- Spiritu sancto est edita, scilicet evangelica. Aliter :

ritum gui ex Deo est. Ac si diceret In eo proba- : In doctrina Spiritus loquebatur ;

quia per virtutera
tur, quia non spiritum mundi accepimus, quiaar- sancti Spiritus, qusecunque praedicabat, signis et
arcunaUeicognoscimus,qua!spiritusmundicompre- miraculis conlirmabat. Spiritalibus spiritalia compa-
hendero non potest.Spirilum mundi, spiritum dicit ranles. Spiritales eos dicit,'|ui negabant humanam
elationis et superbia? quicunque enira spirilum
: sapientiam posse tradere gratiam Dei gratia nam- :

mundi accipiunt, superbi et ingrati Deo existunt que Dei fidei mysterio continetur, ad illuminandos
ideoque rodduntur infeiices Spiritus vero, qui ex : benevolorum hominum sensus. Quicunque ergo ea
Deo est, Spiritns est charitatis et dilectionis. Aliter credunt, quae mundi sapientes stulla judicant, recte
spiritum m\indi, spiritum dicit pythonis (Deut. spiritales vooantur.UndeApostolus spiritalibus spi-
xviii, 1 1 ; / Hea. xxviii, 7 ; Isa. viii, l'J ; _ ritalia comparabat quia illos judicabat spiritales,
;

Act. XVI, 10), qui est major inter mundanos spiritus. qui ea lieri posse credebant, quae possibilia sapientia
Hoc arripiuntur omnes fanatici, sortilegi et augu- mundi denegabat.
res, qui sunt sine Deo. Hoc spiritu arrepta Pytho- Animalis autem homo non percipit ea qux sun
nissa Samuclem suscitavit Sauli [I Iteg.xxvni, l'i). Spiritus Dei. Quicunque ex corpore vivit, recte
Hic etiam per Sibyllam locutus, multa de Ghristo carnalis vocatur, et animalis. Carnalis a carne, qui
prffidixit. In quibusdam etiam, sanctorum prophe- carnalia sectatur ; animalis, quia fertur dissoluta
tarum sccutus est sensus, callide volens habere lascivia animae, quam
spiritus non regit quia nec ;

locum ioter coelestes spiritus. Etquamvis aliquando
vera praedicat, interduni tamen per verisimilia et
ipse fallitur, et alios fallit.
Uude probas, Apostole, quuniam spiritum, qui ex
Deo eat, accepistis adjecil: Ul sciamus qux a Dco
'?
dona sunt ?!ofr!,s ; tanquam diceret Servus nescit
ipse se Deo regendum subjicit Animalis ergo homo,
quiasecundum se vivit,id est,sensum suum in terra
Sed quasi diceret aliquis: deprimit, tcrrena tantum cogitando et desiderando.
Idcirco ea qua3 Spiritus Dei sunt non percipit
quia quid gratiae crux Christi conferal, non intel-
: ligit. Nam, quianihil credit futurum post mortem,

quid faciat Dominus ejus nosautem, charissimi,ut; idcirco non freno continentiae, non rationali mentis
amici Dei esse possimus, ideo Spirilum, qui ex Deo judicio regitur, sed ad terrenas voluptates, et desi-
est,acccpimus,ut sciamus quid facialDominusDeus C deria, velut in praiceps animal, trahitur. Cum enim
noster. Ideo namqueSpiritum,qui est exDeo,acce- non credat hominem sine maris ac feminaj com-
pimus, ut de donis Dei non gloriemur, tanquam mistione nasci, audiens Deum Filium genuisse, aut
nostris meritis acceperimus, sed illi gratias refera- virginem peperisse,ridet.Rursus,quianihilaestimat
mus, aquo accppimus. Multi quippe multadona Dei futurum postmortem,audiens resolutacorporavivi-
habent sed a quo acceperint, nesoiunt; ideoque
; ficari posse ad vitam, hoc gannit. Unde raox subdi-

superba vanitate jactantur.Si ergo spiritum mundi tur Slultitia est enim illi, et non potest intelligere. Et
:

aocepissemus, dona, quae a Ueo nobis coUata sunt, est sensus Ideo intelligere non potest, quia stultum
:

cognoscere nequaquam possemus:inferiora quippe quod sua ratione contendere nequit. Stul-
judicat,
superiorum consilium comprehendere non possunt. tum quippe judicat quidquid videt, quod ipse non
Nequo croaluram sui Creatoris voluntatem, nisi eo novit. Quia spirilaliter examinatur, id est, judicatur,
revelante, cognoscere potest.Magna quippe scientia condemnatur. Spiritaliter examinatur, quia, ne
est, ipsum donum, quod aliquis habet, a quo ha- intelligere possit, suis exigentibus meritis, spiri-
beat scire. taliter obcaBcatur.
Qux et loquimur. Sensua hic est Spiritalis autem judicat omnia. Spiritalis homo di-
: In boc verissime
comprobatur,quod sciamus.quaj nobis a Deo donata n citur, qui Spiritu sancto regitur, et idcirco judicat
sunt, quia haec eadem loquimur, ut alii discant,pcr omnia Deo esse possibilia. Spiritalis ergo hominis
spiritalem doctrinam. Quomodo vero loqueretur, verum judicium, quoniam ejus fide
vera est ratio, et
manifestat, subjungens : Non in doclis humavx sa- et bonorum operum exemplo, pravorum infidelitas,
pieniix verbis,iA est, eloqucntiae nitore complis.Et et actus condemnantur, secundum illud Quiaulem :

est sensus : Quialoquimur, non a rheto-

ea, qua: non eredit, jam judicatus esi {Joan. iii, 18).
ribus, non a dialecticis, non a philosophis accepi- Quia ergo animalis hominis, id est, infidelis judi-
mus ideo non ea loquimur verbis humana! scientia3
; cium falsum est, spiritalis vero, id est, fidelis ve-
lepore fucatis. Quoniam humanae sapientiae verba rum, apte subjungitur Et ipse a nemine judicalur
:

hunc Sf^nsura comprehendere non possunt, neque hoc est, condemnatur, quia per fldem salvatur. Ali-
stu \\o rrtis alicujus discitur, sed per firtem spiri- ter Spiritalis omnia judicat quia supra omnia est,
: ;

(511) Hio in autog. raarg, legitur cap. X.

313 EXPOSITIO IN EPlf.TOLAS PAULl. — IN EPIST. I AD COR. 314

quoniam ciini Deoest. Et quia cnm l>co osl, ideo A sub similitudine rcpetit, dicena : Tanquam jiarvuH*
iiirissime videl, ot quidquid vidct, tula rharitato in Christo, lac voln.i potum dcili, nnn esram. Ubi evi-
diligit. Oinnia judicat,(|uin <iuidquid rectuni invo- dcnter docet Apostnlus, quoniam parvulis in flde

nit, approbat ([uidquid perperam, improbat, in

;
Christi ea commiltenda simt mysteria, qu.u capere
operibus.in uuiribus lid(diiim,j(^juniis,clinMnosyni9. possint ; si enim maijna nommillantiir, cnntinuo
oogitalionibus, cl (imnibus. dc (]iiiliu9 jiidicaro et scandalizanliir.ot lidos Christi in cis exstingiiiliir ;

qu.i' corrigcro licol.lpso auloina nnmino jiidicalur, (liieiiiadiiiddum parviili.nisi lactcnlanlur.si solidum
id est, a nulio homino, sed a sola logi^ sociindum cibum siiinunt.inlirmali moriiintur. Corinthii ergo,
quam omniajudicat. Aliter: Spiritalis omnia.judi- etsi jam Cuerant renali : nam renatos alloqiiitur
cat vana osse, et falsa, io quibus mundi amalores Apostolus.idooque fratrcs vocal non tamen digni
;

doloolantiir. Omnia .judicat ; quia in Scriptiiris di- erant.uteaillislradcrcntiir, qutespirilalibns quo- ;

vinissin,L;iilorumdoctorum sequitur intonliononi, ot niam accepta Mde Chrisfi,qn.-E estquasi scmcnspi-

omnium verborum vimconsiderut,inlcllic;itqueillud ritalo.nullum posteabonorum operum fructum Deo
priBceptum implendum, quod Dominus ait :Si quis reddere stnduerunt, ut verba profectionis et spiri-

te vercus.^icnt in dexlera maxilla, prxhe illi et alle- taliaaudiro mererentur.

ram [ilntlk. v, 39 ; Luc. vi, 29) nihilominus et : Plio ergo egregius pr.-edicator^vir divinus, et me-
quod ait Apostolus (Imne.^ antahimus antc Iriljunal
: dicus spiritalis,singulornm vircs et capaoitatem
Christi, ut recipiat unu.^niuisiiue firopria corpori.^i sui, porlractans. secundiim oujusquc (jiialitatem praodi-
prout gessil {Rom. xiv. 10 /( Cor. v, 10). flpse
.• au- cationis verba formahat Non tamen aliter pr«dica-
tem a nemine .judicatur; quia nullus carnalium ejus bat in secreto.aliter in publico ; aliter in populis,
scnsum penetrare valet. aliter in cubiculis ; sed una erat ejus praidicatio.
Ilaque quia Corinthii sua sapientia rcprchendere Non enim judicavit se aliqiiid intcr Corinthios scire,
nitebantur ea qua^ Dous spiritalitor fieri jussit, nisi Christiim.et hunc crucilixum.Sio enim dictum
idcirco ad increpandum illos, subjunxit Apostolus: est : Non polui vohis loqui quasi spirittilihus, sed
Quis enim cognovit sensum Domini, qui inslruat quasi carnalihus, ac si diceretur : Quod loquebatur,
eum ? Ac si diceret : Quis ex vobis consilium Dei noD quasi spiritales accepistis,sed quasi carnales.
cognosril, iit illum arguat, aut reprehendat ? Con- Nam Chrislum Jesum crucifixum aliter illi accipie-
silium namque vocat in homine, sensum, et volun- bant, qui dicehant : Egosnm Pauli ; ego Apollo ;

tatem,ac dispensationem nei.secundum quam ipse ogo Ccph.i; : aliterilli, quorum vox erat : ego au-
fierijussit, unde mundi sapientia stulla comproba- tcmChristi; quos et ininitio hujus epistolae laudat.
retnr, dum hoc fieret^quod ergo lacte opus erat istis solido cibo.Per lao,
illa fieri posse negabat, Illis ,

id est,Verbum caro. Quicunque ergo hunc sensum C dulcedo et suavitas prsedicationis designafur per :

Domini accipit, non ei displicet quod factum esf, escam vero.profunda pra3dicatio,spiritalis doctrinae
nec qu;orif Deuiu inslrucre, id esl, cjus consilium institutis pcrfecta.et ca;lesfium mysteriorum plena.

emendare; sed ejus laudat omnipofentiam, secun- Christus igitur,qui panis fueraf angelorum,manens
dum quam fecit, quod raundi sapientia fieri posse Verbum in principio Deus apud Deum, factus est
negabat. Unde mox sequitur Nos aufem sensiim lac, quia Verbum caro factum esf. De his carnali-
:

Christi habemus. Et est sensus Vos, quia sensum bus et spiritalihus dicit Propheta
: Tuus est dies :

Christi non habefis, idcirco Deum reprehendere ettiiaest no.v {Psal. lxxiii, 16) id est, tui sunt et ;

tenlatis nos vero ejus laudamus omnipotentiam,

;
spirifales, fui carnales, ad te pertinent spiritales,
quia sensum Dei habemus,id est.credendo in Deum, ad le carnales. lllos incommufabili veritate et sa-
divinae scientiae parficipes sumus. Aliter Sensum pientia illustras hos manifestatione carnis conso-
-.
;

Christi habemus ;
quia, dum in Deum credimus, laris.quasi luna consolans noctes. Dum ergo spiri-
ooinia ei possibilia judicaraus,sicut et Chrijtus,qui talesspiritalibus spiritalialoquuntur.quasi dies diei
in Evangelio dicit : ApudUeumomnia possihilia sunt eructat verbum {Psal. xviii, 2j. Sed quia et ipsi
(Luc. xviii, 27). Quicunque enim negat Deum om- carnales (idem Christi crucifixi carnalibus qucquo
nia posse, negat eum omniafecisse es nihiio. J)
modo annuntiant,quasi nox noctiindicatscientiam
Sequitur: (512) (Gap. III.) Et ego, fratres, non {Ibid.). Nondum enim potcratis ; sed ne nunc qui-
polui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carna- dem polestis. Ac si mirum, si tunc
diceret : Quid
/ifciw. Tanquam diceret : Corinfhii, cum venis- non poterafis, cum adhuc etiam in eadem mentis
sem ad vos.diligenter perspexi vestram farditaiem inlirmifafe et fidei piieritia permaneafis ? Cur au-
et cognovivobisnon inesse spirifalisdoctrinffi capa- tem non possent, aperitur, cum subditur Adhuc :

citatem ideoque non potui vobis loqui quasi spiri-

; enim estis camales. Qu» sententia idos arguit, qui
talibus, id est, sapientiam, quam loquimur inter perbaptismum renafi, peccatorum consecuti sunt
perfectos. His enira vcrbis illos compellat, qui pro- remissionem ;sed post baptismum,ad veterishomi-
pferea carnales erant, quoniam adhuc carnalibus nis conversationem, cui abroiiuntiaverant,conversl
desideriis serviebanf .Unde mox sequitur,et idipsum sunt.

(512) In autog. marg. hic legitur cap. XI.

 ;

315 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 316

Igitur, ut ostenderet, cur eos dixerat carnales, A spes sed in eo cujus sunt ministri.Uli quippe ho-
;

pubjecitjdicens : Cum enim sit in votis zeius el con- nor, gloriaet gratiarum actio impendenda est, a
tenlio, nonne carnales estis, et sccundum hominem quo est et donum. Nam isti, qui servi sunt, etiara
ambulatis '.'
Zelus erat inter CoriDthios et content'o invitos oportet eos ministrare : qucmadmodum
quoniam hominiim amore divisi erant. Erat enim Moyses, Jonas, et Elias. Homo ergo, quantum ad
zelus,quia sibi invicem invidebant ; erat contentio, honorificentiam Dei, nihil est quantum vero ad ;

quia.dum alter adversus alterum,pro amore magi- oflicium quod habet, houorandus est, sed sicut
stroruminflammabatur,diversisaltercationibus lati servus. Unde mox subditur : El unicuique,sicut Do-
gabantur.Sed notandum quia, cum dixisset :Nonne minus dcdit {suhsiuditur, itaministrat). Nam, sicut
carnales estis ? non addidit : Etsecundum carnem Dominus dedit,id est, voluit, praedestinavit.et prae-
ambulalis, sed sccundnm hominem. Sed sciendum scivit, ita et ministeriorum officia divisit.Unde, ul
quia,quod est ambulare secundum carnem.hoc est ostenderet diversitatem donorum et officiorum varie-
secundum hominem.Quicunque enim secundumse tatem Ego plantavi, Apollo rigavit
(314), adjecit :

vivit, secundum hominGm ambulat ao per hoc, ; sed Deus incrementum

dedit. Plantavit Paulus quia ;

secundum carnem,quia carnalibus desideriis satis- Corinthiis verbum Christi evangelizavit, eosque ad
facit. Nam, quia primus homo secundum -se ambu- fidem convertit hoc enim est plantare rigavit :
;

lavit, carnis voluptatibus satisraciendo, ideo a Deo ApoUo quia eos solemnibus verbis baptizavit, et
;

recessit. Apostolus ergo, cum inferret causas, cur in flde Christi confirmavit :istudnimirum irrigatio-
eos carnales dixerit, ait : Et secundum hominem nis nomine designatur. Nam hic Apollo Corinthius
ambidatis tanquam diceret
; : Quia secundum vos- fuit,et baptizando, et in fide corroborando, post
metipsos secundum hominem amliulatis,
vivitis, Apostoli prsedicationera plurimum in concivibus la-
non secundum Deum.Si enim secuudum Deuiuam- boravit. Verum, quia peccala dimittere, etgratiam
bulassetis.profecto dii essetis.Quicunqueergo spem sancti Spiritus conferre solius est Dei, congrue
suam in hominem collocat, recte carnalis vocatur: subdidit : Sed Deus incrementum dedit. Qui ergo
econtrario quicunque^huinano auxilio spreto,aDeo non ab homine,sed a Deo est prolectus,et augmen-
sperat adjuturium,recte vocaturspiritalis,quoniam tum salutis,nulla est gloriahominis.Ut ergo dictum
Deus, qui in illo habitat, spiritus est. est, ad honorificentiam Dei homo comparatus,nihiI
Cum enim quis dicit : Egoquidem Pauii ; alius au- est; sed quantum ad officium, quod habet, necesse
tem ego Apollo nonne homines eslis ? Paulus et
; est ut honoretur : non tamen ad contumeliam Dei,
Apollo concordes fuerunt in unitale spiritus et vin- ut ab eo aliquid speretur, sed sicut servus. Unde
culo pacis.Sed Corinthii eos dividere, et pro altero convenienter subditur : Itaque neque qui plantat,
aller adversus alterum inflari ca?perant, nescientes Cl neque qui rigat cst uliquid ; tanquam diceret : Plan
ea,qua? sunt Spiritus Dei. Ideoque volens eos Apo- tata majora, et irrigata ad elfectum fecunditatis
stolus esse angeIos,sive deos, tam acriter redar- pervenire non solent,nisi Deus ea vegetet, et vitam
guit,quia in his contentionibus.non sapiebant,qua illis administret. Nos ergo,quivobis loquimur,tan-
Dei sunt, sed qua; horainum. Ait ergo Cum enim : quam operarii sumus.qui plantant, rigant, culturffi
quis dicit: E(/o quidem sumPuuli, Ubi notan-etc. diligentiara adhibent; sed cortici viriditatem con-
dum, quia sua coepii persona, ne aliorum per in- ;
ferre, folia producere, fructum adhibere non pos-
vidiain infamare, et suam commendare velle vide- sunt. Ita et nos frustra praedicamus exterius, nisi
retur. Et pulchre aitNonne homines estis ? Sicut : adsit qui vos creavit,et redemit, et per baptismum
enim,quiin Deo gloriantur.ct ab eo sperant auxi- peccatorum reraissionem contulit. Adestergo ma-
liura,adoptati non solum filii Dei vocantur, sed gister, qui docet interius ; Christus docet interius;
etiam dii ;
ita, qui gloriantur in hominibus, et in Christus docct ; ejus unclio docet. Si enim ejus
eis spem suam collocant,non solum homines vocan- unclio,et inspiratio non docet interius, in vanum
tur.sed etiam carnales. Quod utrumque una sen- perstrepunt verba exterius ;ideoque subditur :iScd
tentia Dominus ostendit, cum per Prophetam lo- qui incremenlum dat, Deus. Si ,Deus dat, et Chri-
quitur Ego dixi Dii estis, et ftlii excelsi omnes :
: :
]) stus Deus,Christus ergoDeus dat incrementum.lju!
vos aulem lanquam homines moricmini [Psal. lx.xxi, planlat aulcm, et qui rigat, vnum sunt. Quoties
6,- Joan. X, 34) ; id estcarnales. unum invenitur in Scripturis divinis,et nonadditur
Itaque, ut ostenderet magnura malum.magnum- quid ; cum etiam plura unum dicuntur ;unaintelli-
queerrorem esse inter Corinthios, et ad injuriam genda est substantia, una essentia, non dissidons,
Dei pertinere,cum ejus honoremhominibus impen- neque dissentiens. Qui plantat ergo, et qui regat,
Aeh&wi, &A\ec\i: Quidigitur esl Apollo? Quid vero unum sunt ; quia unius sunt conditionis, quia mer-
Paiilus '!
Et quia poterat ad h*c aliquis respondere: cenarii ideoque unusquisque suorum laborum
;

Apostoli dii sunt, ideo intulit : Ministri ejus per mercedem prsestolatur. Unde continuo infertur :

qucm (513) credidisti : ac si patenter diceret : Unusquisque autcm propriam mercedem accipiet se-
Quia ministri sunt, ideo non in eis coUocanda est mindtim suum laborem.Qua.uio enim quisque magis

(513) Vulg. ciii credidistis. (514) In 3iUtog.[ve7-itatem.

311 EXPOSITIO IN EPIbTuLAS PAULI. — IN RPIST. I AD COll. 318
l.iboravorit, majorem suscipiet romunerationem.Et A fuorint, rundamcnto mancnto immobiii, ipsa, cum
ost sensus : Licot servi, liccl minislri, liccl omnes ceciderint mngnarn facicnt ruinam. Quicunquc ergo
niprcenarii, tninen, quia diversa sunt officia^diversa maie pra;dicct, fundamentum, id est, iiomen,etli-
'
iint ot pricmia. Nain, quia magis ost piantaro des Ghristi inconvulsa manebit pcrvorsu vero ejus ;

liiam rigaro, iJco dispar crit praimium. doctrina interibil et destruetur, secus illud Omnis :

Sed ut ostenderet, cur dipni esscnt accipere planlatio, guam non planlavit l'aler ineus cwlestis,
luprcedem, siilijecit (."'15) Dei enim sumtis ailjiito- :
eradiraliilur (Malth. xv, 13). Il;ec ergo sententia
rrs. IIoc aperlius habetur in (Ir.-cco, ubi legitur : speciulitor pscudoapostolos pcrcutit, qui post Apo-
Ihienimsumu/i operisparlkipes. In (|uibusdam etiam stoli pra^dicationom venicntes.necintentionem con-
i-\LMiiplaribus invcnitur : Dei sumus cooperalores. siderare, nec doctrinam imitari voluerunt, sed sua
Siilquidquid illud cst, unum idemque significat. falsa traditione multos Corinthiorum decepe-
Sancti ergo Dei sunt adjutores quia adnionendo, ;
runt.
praedicando, baptizando, iilosjuvant e.iiterius quos Fudamcntum aliiid, otc. Idco fundamenlum aliud
Deus, peccata dimitlendo, et sancti Spiritus gratiam ncmo potcst ponere, prwler id guod positum csl, quod
conferendo, illustrat intrinsecus.Dei sunl adjutores esl Cliristus Jesus ;
quia licethajreticasint qua; prffi-

officio, non potestate, jnxta illud : Sccut misit me ,

dicant, non tamen audent, nisi interposito nomine
'

Pater, et eijo mitlo vos {Jouji. xx, 21). IliEc ergo sen- Christi; quoniam suierroriscommentacommendare
tenlia specialiter ad apostolos pertinet ; illi enim non possunt, nisi rcs absurdas.et turpcs,ucceptabi-
fuerunt Christi vicarii. Ies,etcongruasfaciattantinominisdignitas.Aiteigo:
Dci agricuUura cstis,Dei xdillcalio cstis. f)ei agri- Fundatnentum aliud, etc. ac si diccret Etsi multi
; :

cultura erant ;
quia per Apostoli priedicationem suntquae praedicant, non tamen audentalium Chri-
Dcus cordibus illorum inspiravit, et ad iidem con- stum pr.t!dicare,quam quem ego praBdicavi quia.si ;

vertit ; et, post remissionen-. peccatorum pcr lava- feeerint, conlinuo eorum deprehendentur errores.
erum baptismi et donura Spiritus sancti,more3 il- Sonus ergo tanti nominis fecit, ut commenta et
iorum excoluit, ad proferendos bonorum operum hajreticorum susciperentur. S^equitur Si quis
sect<e :

tructus, Dei etiam aedificatio erant; quoniam qui fl- autem xdijicat sitpra fundamcnlumhoc, aurum, ar-
dem illis otmtulit, inhabitando etiam alias virtutes gcntum, lapides pretiosos, ligna,fenum, stipulam,etc.
auxit. Hcec apostolica sententia in his eomputanda est,

Sequitur Secundum gratiam Dei, qux data est

: quae beatusPetrus apostolus (// Petr. iii, 16) : diffi-

milii, ut sapicns architeclus, fundamentum posui. cilia dicit intellectu in epistolis Pauli ;
unde varie a
i.}uia diclaras era.i: Ut sapiens arcliitectus, {unda- doctoribus est exposita. Lapides pretiosos dicit,

mentum posui, ne sibi arroganter aliquid tri-

'

quosignisnon corrumpit. Ut ergo quibusdam pla-

buere vidcretur ;
quasi haberet, quod non accepe- cet, per aurum, argentum, lapides pretiosos, non
rit a Dco: ideo pulchre prtemisit : Secundum gni- opera, sed homines designantur, id esl, per aurum,
liam Dci, quse data Ubi notandum, quia
cst mihi. argentum, et lapides pretiosos, boni auditores;per
non ait, secunduui voluntatem aut libitum, sed,se- ligna, fenum, et stipulara, mali. Illc ilaque supra
('!Ui(/u»! gratiam; quia cuncta Deo ascribit. Gra- fidei fundamentum, aurum, argentum lapides pre-
tiam vero sibi datam a Deo dicit, quia electus est tiosos qui suos auditores bene instiluit
.TBdificat,

specialiter, ut mitteretur ad gentium pnedica- econtrario fenum, ligaa et stipulam,qui male.

ille

lionem : unde merito vas electionis est appel- Uniuscujusque autem opus manifestum erit: quia
latus. Secundum hanc gratiam, ut sapiens archi- in futuro judicio,et boni auditores mauitestabuntur,
tectus, posuit fundamentum scilicet, quia jus- ; et mali. Unde et sequitur : Dies enim Domini decla-
ta Christi disciplinam Corinthiis fidei verbum rabit,quia inigne revelabitur. Dies Domini,id est,dies
evangelizavit. Sapiens quippe architectus juxta vo- judiciideclarabit, quia discernet bonos auditores a
luntatem auctoris fundamenta collocat verum, : malis. Qui in igne revelabitur ;
quia Dorainus in
quia multi post illum Corinthiis prc-cdicaverunt,ad- igne revclante veniet ad judicium. Et uniuscujusque
junxit: Alius autem superxdificat, id est, quicun- D o^pus quule sit, ignis probabit. Uniuscujusque opus,
que post me venit. Nam dicendo, alius, omnes vult id est, el bonos auditores, et malos ignis probabit,
intelligi, tam bonos, quam malos pra:dicatores. Su- quia bonos purgabit (516), malos vero Eterno in-
peraidificiaergo illa aecipienda sunt, quaabhujus- cendio concremabit.
modi doctoribus tradita sunt Cnrinthiis unde mox ; Si cujus opus manserit,quod superxdificavit, mer-
admonens, subdit: Unusquisque aulem videat quo- cedem accipiet. Eiesi sensus: Si doctor misericor-
modo superxdificet, id est, perpendat et consideret dia Dei, ita suos lucratus fuerit auditores, ut ipsi
quomodo supera;diflcia congruant fuudamento, id pojnam eeternae damnationis evadant, ot vitam aeter-

est, quomodo ea, quae prffidicat, mese conveniant nam eorum salute, remunera-
percipiant, ipse, pro
doctrinae. Nam si superaediflcia distorta, et frivola tionem suscipiet, juxta quodDominus dicitinBvan-

(515) In autog. marg. hic legitur cap. XII. hic inferius.

(516) En ignem purgantem.de quo clariuspaulo
 :

319 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 320

gelio secundum Lucam ; Esto fu snper quinquecivi- k nisi caute nc sobrie accipiatur, errori vicinus est
tates.ettu esto super decem [Luc. sw, il). 'Ha.m non enim apparet quomodo hic quandoque a pccna
quanto plures aliquis lucratus fuerit, tanto majo- iiberelur, cnm Dominus dicat : Et ibunt hi in siip-
rem merceiiem inveniet. plicium aHcrnum (Mutlh. xxv, 46). Sciendum vero
Si cujus opus arserit, detrimenium patietur. Id quia, ut dicit bealus Augustinus, ille hoc loco ignis
est, simali auditores, propriis exigentibus meritis intelligendus est, perquem ambo transeant. id est,
daranabuntur: doctor, quia minus ^ollieitus fuit qui aurum, argentura, lapides pretiosos,et
c-edificat

erga eorum salutero, damnnm p^tietur, id est. pce- qui ligna, fenum ctstipulam. Sic enim dicit: .SV^ius
nas luet.sed purgatorias (517). Undemox subditur: scdificaverit supra fundamentum hoc, aurum, argen-
Ipse autem tamen quasi per ignem
salinis erit ; sic ;
tum, lapides pretiosos, fenum, stipulam. Ignis ergo
quia propria .justitia et (ide salvabitur, purgatus in hoc loro, tentatio tribulationis intelligitur,de quo
per ignem. Aliter Tria in hoc loco Apostolus me-
: s\\\>\ Axciiuv.Vasafiguliprobatfornax, et homines
morat, rjueB pretiosa et prasclara sunt inmundo.id juslos tentalio Iribulationis (Eccli. xxvii, 6). Iste
est.aurum, argentum, et lapides pretiosos tria : ignisiu hac interim vita faeit,quod hic dicit Apo-
autem vana ot frivola, id est, ligna, fenum, et stolus : non tamen est incredibile, quod post hano
stipulam. Unde, ut quidam volunf, per aurum, ar- g vitara id ipsum faciat.
gentum, lapides pretiosos, designatur bona,sana,et Suprafundamentumigiturfideiilleaedificataurura
catholica doctrina ;
per ligna, fenum, et stipulam, argentura, lapides pretiosos, qui cogit ea quo; sunt
mala, perversa, el adulfera. Ergo supra fidei fun- Christi, quomodo placeat Veo (I Cor. vii, 32), id est,
damentum, aurum, argcntum, et lapides pretiosos qui ea operatur, in quibus delectatur Deus. Nam,
ffidificat. qui bene docet ; ligna fenum, et stipulara qui pure intelligit, consequenter ejus intellectus
qui perverse. per aurum designatur, secundum illud: Thesaurus
Vniuscujusque opus manifestum crit : quia in die desiderabilis requiescit in ore sapientis (519).
Elo-
judicii et bona, et adultera doctrina omnibus mani- quentia vero ipsius per argentum exprimitur; quia
festabitur. Unde et sequitur : Dies enim Domini dc- eloquentia Uomini, eloquentia casta, argenturn igne
claralnl, quia in igne revelabitur:
in igne quippe examinatum virtutes, et bona opera,
{P.ial. xi, 9) :

tunc omnibus revelabitur prava doctrina,quoe nunc per lapides pretiosos quoniam, sicut lapides pre-
;

quosdam decipit. Et uniuscujusque opus quale sit, tiosos ignis non corrumpit, ita virlules el bona
igms probal)it ;
quia per ignem fit examinatio ideo ; opera ignis tribulationis non consumit. Hujus ergo
ignis probabit uniuscujupquedoctrinam quoniam, : opus ignis probabit, quoniam nonexuret, quia non
si nihil invenerit, quod exurat, manifestum erit bo- ea dilcxit in mundo, quorum amissione crucietur.
num fuisse doctorem prava autem doctrina esca
;
'

DiesquippeDomini,idcst,diestribulationisdeclara-
erit ignis unde consequcnter significatur per ligna
; bit splendidum ejus opus, ut est aurum, quod per
fenumet stipulam. ignem transit.Et quia splendidum ostendetur,et in-
Si cujus opus manserit ,quod superxdificavit, mtr- violabile permanebit, idcirco quod supera?dificavit,
cedem accipiet; id est, si nullas in eo sordes prava: mercedera accipieta;fernas felicitafis.lllud nimirum
doctrinae ignis invenerit, quas exnrat ; ctipse,sicut suraet,quod cogilavit. Econtrario ille «dilicat ligna,
tres pueri [Dan. iii), illa?sus ab igne, accipiet mer- fenum, stipulam, qui cogitat ea quK sunt mundi,
cedem : vitam utique aeternam, cum gloria perpe- quomodo placeal uxori (/ Cor. vii, 34), id est, qui
tuoB felicitatis. ea operatur, qusE abominatur Deus. Convenienter
Si cujus opus arserit, detrimenlum patietur. Opus ergo per ligna,feni]m et stipulam dcsignanturmun-
mali doctoris ardebit, quia perversa doctrina inter- danaj cogitatioues, et tales rcrum Sc-ecularium cupi-
ibit ;
quoniam non esf substantia,sedaccidenscausa. ditates qu;c,licct sint licitfe, araitti tamen sine men-
Omnia quippe tunc mala peribunl, sicut iter impio- tis dolore non possunt. Et hujus ergo opus ignis
rum (Psul. i,'6). Detrimentum vero pati est poenas probabit, quia exuret eum dolor rerum saeeularium
luere. Ipse aulem salvus erit ; tamen quasi per
sic quas tempore tribulatio-
dilexit, si contigerit ut eas
ignem. Salvum illura dicit futurum quia non in-
; ]) nis amittat. Quippo non possunt sine raagno aniitti
teribit substantia, qua consistit, so'! ejus doc- dolore, quffi cura magno possidebanturamore.Unde
trina. Sed notandum, quia non ait Salvus ; paulo postdicitur: Si cujus opus arserit, detrimen-
erit per ignem, quasi tundamenti merito incom- lum patietur. Opus ardebit, quia substantia mundi
bustus ab igne liberetur, examinatus per ignem periliit: si ergoperierintressaeculares.detrimcntum
volens ostendere, quia pmnas luet, non tamen patietur, id est, damnum temporale ;
quia amisit
feternum torquebitur, sicut perfidi et impii, sed quod cogitavit. Verumtamen fundamcnti merito
quandoque libcrabitur ab igue (518), ut sit ei opera; liberabitur, si magis clcgerit illis carere,quam Chri-
pretium, quod credidit Christum. Hic tamen seiisus, sto, id est, si tiroore amittendi eas, non deserit

(517) En dogma ignis purgantis ad

luce clarius (518) Sequitur evidentissima dogmatis purgatorii
tempus ab continue priedicalura. Videaiit
lioclesia demonslratio. '

hffic novatores, et negent adhuc, si audent, anti- (519) Juxta illud Proverb. cap. xxi, 20, Thesau-
quissimam esse de hoc dogmate Ecclesia3 traditio- rus desiderabilis, et oleum in habitaculo justi.
nem et fidcm.
 ;j| KXPOSITIO IN KPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. I AD COIl. 328
Chrislum. Et hoc ost, quod soquitur : lp.ie iiulem A. onini Crcator in croatiira,8ic ipse hiibitut in lcmpio
.id/rMs eril ; .w liiiiicn qiiusi per iijneiii ; quin, liret suo, id est in Kcclesia.
exiirat euin dolor toiiiporuliuin reruiu,qu;is in niuu- Ueimlo iit cus terreretqui inipuro vivcbant intcr
do dilexit Pt perdidit, non tainrn cuusumit, «ul CorinlhioH, ndjunxil : Sii/ui.i Utiuplnm Dri vwlaverit,
subvertit run<laineiUum lidoi stabilitate et incor- disjieriliU tllitm Devx. Hj-c cnim
BCMlfjutia illos per-
niptiono muiiiluin. qui iiiipure vivendo, et corpora suu corrum-
ciitit,

pendo, lempluin Uei violabant, maximcque iilum,

Attainen scieiidom quia, si (jcr ligna, Itnum, et
qiii uxorem putris babi'bat(/ Cor. v, 1;, ut priusse
stipulam.ut beatus Angiislinufdicit.inundaiiu; co-
reuni judicarcl, qiiain n\[iH cuusa in medium pro-
gitatiunea, el rcrum sxcularium cupiditutos, apte
rum|ieret.
etiam pcr cadcm dcsignantur levia, ct vcnalia, et
Seil valdo tcrribileest,quod dicit Si qitistemplum :

quoidam minuta peccuta, sine quibus homo in liac

Dei violaverit,dispcrdetilliun ycai.Multisquippe mo-
vita essc non polest. Undc notandum quia cuni di-
dis lomplum Dei violatur : nam tcmplum Dei vioiat
xisset aurum, argi;ntum, lapides prcliosos, non in-
i|ui sanctainTrinitatisunitatcmdividcrcqua?rit,tcm-
plumbum, pcr qufe capilalia et
tulit ferrura, a)s et
pluin Oei violat (iuisanctam Ecclesiau»pravo dogma-
cnminalia peccata desicnantur.Nam quisquis supru , . , ,

, , -1 . rT, ! ,. n tccorrumpit.autaliquoschismatescindit: item.qui

, . 1 .

tundamcntnin,idest,po3tperceptamC.l!risti lidcm et 15 ._ _ j_ . .
. . ,

impure vivendo, se ipsum corrumpit, ct qui, licet .

baptismi sacrameutum hicc a?dilicaf,non iiberaoitur

corporis munditiam servet; inente tamen carnali
perigncm purgatorium,dcquohic Apostolus loqui-
concupiscentia (cdatur et delectatione polluilur .•

tur,nisi in hac vita digna satisfactione et emendatio-

et, ut generaliter loquar, templura Uei violatqui-
ne correxcrit.Qui autem oBdificaveritminulaetlcvia,
cunque hujusmodi peccatiim committit,quod ab eo
tanto citius ab hoc ignc liberabitur,quanto leviora,
gratiam Uei ropcllat, et ipsum a rcgno coclorum
et pauciora fucrint (5'20). Nam.ut Augustinus dicit,
e.xcludat.Hos omnes Liominus disperdet,non solum
fideles tanto tardius, citiusquo ab hoc igne libera-
cum per sententiam raortis auferet, sed potius in
buntur, quanto magis, minusve bona temporalia
igne perpetua; damnationis.
dile.xerunt. Scicndum pr;cterea, quia ignis, sicut a
Igiiur, ut eos revelaret, qui purc vivebant intcr
sanctis doctoribus traditur, divcrsis mcdis peragi
Corinthios.addidit Templum eiiim Dci sanclum cst,
:

solet. Quod quisquis voluerit, in corum dictis in-

quod Pulchre autem ait, sanctum ; quo-
csiis vos.
veniet.
niani, ut beatus Augustinus dicit,erant et illi qui-
Itaque, quia disit : Secimdum ijraliam Dei, qux dem templutn Dei per lidem, non tamen sanctuin,
data est iniki, iit fundamenlum (523) sicut hi qui templum Dei violabant. Et inde.
sapiens architictus,
posui : dcinde, quod csset lundamcntum ostendit, C ut malos terreret, adjecit i\emo seseducnt, id est, :

dicens Fundamentum aliud nemo potest ponere,

: nerao sstimet, vel suo, vel aliena consilio sibi pro-
praster id qitod posilitm est, qtiod esl Christus ; ut desse aliquid posse, sine gratia Dei. Aliter .Vcmo :

ostenderet quo sua intentio digiritur, aut cujus sc seducal, id est,sua sapientia secreta Dei se com-
templi dixerit fundamentum,adjecit (521) ^'escitis, : prebendere posse arbitrclur; nemo sibi blandiatur;
quia templuin Dei estis : tanquam diceret Vere non : nemo hominibus spem suam collocet.Redit enim
in
ignoratis.quia vosestis templum illud,cujus funda- ad superioremsensum,quo sapientes mundi redar-
mcntum est Christus;ideoque oportet ut superoedi- guit,eteorum sapientiam stuititiam csse comproba-
licetis auruni, argcntum et lapides pretiosos. De- vit.Unde bic quoquesubjungitur:,S/gi»s vidclur inter
sidcrabat enim ul l^orinthii, oiunesqueejus audito- vossapiens csse in hoc sxculo, stultus tiat, ut sil sa-
res studerent servare munditiam cordis et corporis, piens. Et est sensus : Si quis videtur spiritalis sa-
quse maximc inter omnia bona Ueo accepta sunt : pientia3 gratiara habere,et intelligit saiutem generi
unde alibi dicit Sequimini pacem, et sanciimonium,
: humanoperlncarnationisDorainicajmysteriumpro-
sine qua nemo videbit Deuin [Hebr. xii, l.'i). Ubi missam, slultus fiat in hoc seeculo, id est, fugiat
ergo deest munditia mentis et corporis, ibi pro- Sfficuli sapientia.m^ut ab ea stultus judicelur tunc ;

fecto deestgratiaSpiritussancti.Et notandum quia p enim revera sapiens erit, Nam stultns sfficulo,pru-
his verbis ostendit Apostolus,quoniamfideles tera- dens est Deo, dum credit Deum fecisse quae sapien-
plum sunt Dci. Quoniam ergo necesse est, ut Deus tia mundi non capit. Et quod sequitur hoc est, :

habitet in templo suo, ita eos vivere oportet, ut Sapieniia enim hujus mundi slullilia est apud Deum.
Deus in illishabitare delectetur. Sciendum quoque Cum enim ea operatur Deus, quaa ita fieri posse
quia cum dixisset ; Xcscitis quid, tcmplum Deiestis; negat, stultitiam illam csse comprobat. Aliter:Sa-
et mox iutulit Et : Spiritus Dei habitaiin vobis .o22y. pientia hujus mundi est maledicentem maledicere,
ostendit quiaSpirilus sanctus Deus est,et non crea- amicum dilligere, inimicum odio habere, talioncm
tura, sicut h.-eretici insaniunt, sed Creator : sicut pro talione reddere ha;c autem apud Deum stulti-
:

(520) En purgatorii doctrinam a divo Angustino {b'i2) Iluno textum Vulg.habet interrogativo mo-
usque ad tempora nostra constacterdeductarn.Quid do. runotum vero interrogationis in autog. nostro
ad hoc novatores ? desideratur.
(521) In autogr. marg. hic legitur cap. XIII. (523) Sicut hi, qui, videlicet guipjse qui.
 ;

323 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 324

tia est, qiii inimicos diligendo, et pro eis orando, A in ea recte vivatis, et sobrie, ac modeste ad Dei
possibile ostendit, quod illa incredibile judicabat. gloriam eamdem transigatis,: mors etiam vestraest,
Aliter: Sapientia mundi multos praedicat
est, quae quia licet propter peccatum primi hominis vobis il-

deos : sed hcBC Deo stultitia est quia fides catholica

;
lata sit, necesse tamen est, ut parati sitis libenter

unum tantum credit, et conntelur Deum {52'i],ieste mori pro Christo, in spe futura; resurrectionis.
virliile ; secundum quod ipse Dominus in Evangelio Sive prcescntia,sive fuiura. Prssentia vestra sunt,
dicit : Ego el Patcr unum sumus {Joan. x, 30). Igi- quia vobis a Deo concessa,tamen,ut sic eis utami-
tur, ut congruo testimonio confirmaret quod dixe- ni,ne Deum ofTendalis. Futura quoque vestra sont,
rat, intulit : Sicut scriplum est (ul quibusdam placet ut agnoscatis ea meliora prcesentibus ; ipsisquevos
in Isaia ibienim verborura istorum quaedam simi-
: potius commendetis,et ad ea percpienda quantocius
litudo habetur). Magis autem credendum est scri- festinetis. Omnia veslra sunt, id est, vestra; pote-
plum in libro beati Job, ubi Eliphaz Themanites stati, judicioque commissa et subdita. iVo* autem
loquitur ibi enim haec eadem verba reperiunlur
; : Chrisii (subauditur, famuli, et cohaeredes). Est au-
Comprehendam sapientes in astutia eorum {Job v, tem sensus Sicut omnia vestra; potestati subdita
:

1.3). Astutia, ut beatus Augustinus dicit,aliquando sunt, el conccssa, ita necesse est^ ut vos Christo
pro sapienti ponilur non taraen proprietale, sed
; jj subjiciamini. Christim autem Dei (subauditur pro-
abusione. Comprehendit ergo Dominus, id est, rc- prius Filius). Ac si aperte diceretur : Sicut Christus
darguit sapientes S3BCuli,quoniara slultos ostendit, unigenitus est Dei Filius,facien3 voluntatcm Palris,
faciendo ea quae fieri posse diffidunt. Quod autem ita necesse est,utet vos in filios adoptat,Christi fa-
qusedam exemplaria habent, sapifn/mm, carnalium citias voluntatem.Curergo ad ejusinjuriam aliquid
debemus accipere. Sed ut magis coufirmaret, sub- i h homine speratis,aut in hominem spem ponitis ?
diditetiam testimonium Propheta; dicentis Domi- : Verum quia erant nonnulli, qui aliter de Apostolo
71US novit coyitaiioncs liominum, quoniam vanx sunt sentiebant quam oporteret, ut ita de eo sentirent,
{Psal. xciii, 11). Sciens Dominus cogitationes ho- qucmadmodum ille,qui eum adgratianiApostolatus
minum vanas, quoniam vanum est quidquid homo elegit, ideo arguendo subjecit : (526) (Cap. IV.)
cogitat sine Deo, redarguit eos, dum verum osten- Sic nose.xistimet homo ut ministros Ckri.ili et dispen-
dit quod falsum judicabant,et falsum quod verum satores mysteriorum Dci.Tanquam diceret : Quicun-
futabant. que ille est, qui alitcr de nobis sentit, quam sen-
Itaque, quia Corinthii in magistris gloriabantur. tiendum sit,sic nos judicet, sicut ministros Ghristi
dicentes Ego sum Pauli, ego Ceplias, ideo subdi-
: et dispensatores mysteriorum Dei. Quia, dum non

tur : nemo gloriclur in hominibus ; tan-

(523) Itaque in strepitu verborumpra;dicamus,nonin eloquentiae
quamdiceret:Quiacogitationeshominumvanaesunt, C nitore,profecto potest intelligere, quia Christi my-
et eorum consilia infirma et improvida ideo non in steria dispensamus.Et revera facile hoc cognoscere
;

hominibus gloriandum est,sed in Deo, cujus consi- poterant, quoniara non verba in eis, sed virtus ful-
lium, nec comprehendi potest, nec retractari, gebat, miracula coruscabant.
quippe stultum est quodcunque bomo tractat sine Notandum autem quia duo posuit multi enim :

Deo. ministri sunt Dei, qui dispensatores mysteriorium

Cur autom non sit in hominibus gloriandum,ape- esse nesciunt ministri qnippe Dei sunt ejus sequa- ;

ritiircum subditur;Om»!a vesira sunl.Ei estsensus; ces, juxta quod ipse dicit Qui mihi ministral, me :

Quia omnia vestra sunt, nolitein singulis gloriari sequatur {Joan. xii,20). Dispensatores raysteriorum
nolite speciales vobis magistros defendere,quoniam Dei sunt qui coelestia sacramenta,sive mandata sin-
omnibus utimini .Paulus namque,et Apollo,ei Cephas gulis quibusque fidelibus secundum qualitatem et
vestri sunt ;
quia unum
prasdicant, et omnes pro capacitatem distribuunt, id est, boni praedicatores.
vestra salute laborant. Undc inferius !ios auiem : Et sciendum quia.dum se suosque similes dispen-
servos vesiros propter Jesum {II Cor iv, 5] servos : satores dicit mysteriorum Dei, pseudoapostolos re-
enim ministros dicit.juxtaquod Dominus Ego au- : darguit, ostendens non esseDei.quod prcedicabant,
tem in medio veslrum sum, sicui qui ministral {Luc. ])
quia longe discedebant ab apostolica traditione.
XXII, 27). Sequitur Hicjam gu-xritur inter dispensatores,
:

Sive kic mundus. Mundus vester est, quia pro vo- Hanc senlentiam quidam
ut fidelis quis inveniatur.
bis factus,ut eo recte utamini,et cursusejus in Dei interrogative,quidam coufirmative pronuntiari vo-
voluntate constituatis, nec putetis, eum fato et lunt.Sed quocunque modo pronuntietur.verba sunt
constellationibus regi, sed providentia Dei. Neque increpantis. Hac enim sententia,non solumpseudo-
enim propter mundum homo,sed proptsr hominem aposlolos redarguit, sed etiam eos qui constanter
factus est mundus. Sive viia, sive mors. Sive vita pravos mores (et est sensus Post acceptam gra-
:

prssens vestra est, quia vobis a Deo concessa, ut tiam dispensationis Dei) redarguere metuebant cau-

(524) \'erba hfec ita in autog, jacentia qui sibi vero XIV. nullibi.
velint, videat lector. (526) In marg. autog. hic legitur cap. XVI.
^525) In autog. marg. hic legitur cap. XV. cap.
323 KXPOSITIO IN KPISTOL\S PAUM. — IN EPfST. I AI) GOR. 326
s!» timiiris, aut Rmtia), et commendationis, sive lu- A. sunt.ilchisnobisfacilo.judicantlum non ost.maximc
cri. l'ro|)ter rantatoni ikiiiuiuc iiil, inurntur ; ac si ut condciuncmus. Si vcru cvidentcr rucrint uliqua
diccrcl : 1'lurcs (|uiclciu viilciilur tlisponsHtorcs my. proljationo dcvicta, punicnda sunt.fjuod ctiain Do-
stcriorum Dei,sod pcrrarus iuvonitur lidoiis. Ipso minus .?iio cxemplo in libro (lcnosis ostcndit,dieens
nuteiii tanliu cral auctoritutis, libcrtatis ct constan- Clamor Sodomorum el Gomorrluc multiplicatus esl,
ul neo vitoa suas purccrel,ncc verba dctrahen-
tijo, el peccatum coritm aggravalum est nimis. Venile,
lium mctucrct.ncc humuna judicia Ibriuidaret.tan- dcsvcndamuSyCl videamus utrum clamorcm qui
(5'i7)

tum ut niiiiistor cssol Christi, (ilrrulclitcr Dci my- venil ad me opere, complevcrint an non est ita, td
,

sleria dispensarot. Ideoqiie subjiingit : Milii nHlfm scinm. Ecce Doniinus (|uasi dubitans loquitur,ouju3
pro minimo e.it iitit vohix juilirer ; tanquain diccret: oculis omnia aperla suut, cujusquc cogitationem
Vestra judicia non pertiinesco, quos tanlis flagitiis ncc arcnic maris numerus potest olVugercoatendens
irrclitos video. Et revera niinimum eral ut ab his quia occulta pcceata.maxime criminalia. non fucile
judicaretur, qui ncc a sanctiserat judicandus.San- aut credere aut judicare dcbemus, probata autem
cloruin norape est non human!i,judiciu,sedDeisolum punicnda sunt. Unde ol I)ominus,postquam Lot de
metuero.llnde et suhdilur : Aitl al) humano, dic, id Sodomis cduxitjprcEfalas urbes, ignem et sulphur
est, a legibus traditis ab hcHnin;bus,(iuarum judicia rj^plucns, everlit {Gcn. xix, 25). Hic ergo de occultis
nonformidabatjquiaomncm huinanarum legumju- ct dubiis Apostolus loquitur. Notandum etiam quia
stitiam trancendcrat, et soli divina: justitiaj in- dicendo, iiute lempus, diom judicii vult intelligi.
haerebat. Dicendosano Mtt nb launano die, subin- : Nunc cnim tempus estcleinentia;, miscricordiaj et
telligivult divinum. quo Dominus judicaturus est pa!nitonti;e. Unile alibi dicit : Ecce nunc tempus
vivos et mortuos. Igitur, quia nihil mcminerul se acccplahile, ccccnunc c/ics (II. Cor. vi, 2). Tuncau-
cgisse,aut docuisso.unde vel a se ipso judicarclur tem judicii teinpuseril,cum inalefacta perpoeniten-
subjecit :5(;(i nequeme ipsum judico.Mltit enimmihi tiam purgari non poterunt; sed recipiet unusquisque
conscius sum. Et est sensus : Conscientia niea pura propria corporis sui, prout ijessit, sive honum, sive
est ; hunianarum legum, nec
ideo nec vcstra, nec malum [U Tunc nimiriim, sicut Isuias
Cor. v, 10).
mcajudiciaformido.Xam quia puram consciciitiam dicit Dominus ad judicium venict cum [senihus po-
:

habebat, in nullo solHcitus crat. ptdi sui {Isa. lu, H). Undc bic quoque subditur :

Sed quia videbatursejustificare voluisse.et velut Qtioadusfjue reniat Dominus, qui et illuminahit
homo, peccatura potuisse incurrcre, subjunxit uSed abscondita tenebrartim, el manifcstahit occtdta (528)
non inltocjustificatussum; tanquaiu aperle diceret cordium. Ipse nimirum Dominus lu.vesl,ut Joannes
Nec mca, neque vestra, neque lcgum humanarum dicit, ct tencbrx in eo non sunt ullx {I Joan. i, 5).
judicia metuo,sed de meritis non pra;sumo illiusC ;
Lux estmentium, sed purgatarura. Quia ergo lux
judicium vereor, quem occulta cordis latere non est, illuraiuabit abscondita tenebrarum, et mani-

possunt,et cujus judicia perpendere nequeo.Et hoc festabit occulta cordium, quia ad adventum ejus
est quod sequilur Qui aulem me jiidicat, Dcminus
: non solum opora, sed etiam cogitationes oculis
est. Igitur.ne Corinthii temerarium judicium inci. omnium patebunt,sicut ipse dicit: Ml.il operlum
dorent, subjecit : Itaqtie nolite anle tempits judicare quod nnn revelahitur, nec occullum quod non sciniur
ac si patenter diceret Quia judicandi estis,
: nolite {Malth. X, 26). Ibi simplicitas ethypocrisis appare-
judicare, ne duplex peccatum incurratis, et atro- bunt.Unde mox subdilur:£< tunc laus erit unicuigue
cius puniamini ; sed polius quasi fideles et sancti a Deo. Tunc dicit, quia modo non est vera laus ;
viri, futurum diein exspcctate .judicii.Hinc in Evan- inoertum enim est utrum is qui landatur laude
gelio Dominus : Nolitejudicare, el non judicalnmini dignus sit,an non.Hinc etiam alil^i dicit i\oHcniin :

notite coniemnure , et nan condemnahimini {Liic. vi, qtti seipsum commendat, ille probatvs est, sed quem
ST) : ubiillud maxime docet, ut ea facta, qua; du- Dominus commendat {II Cor. x, iS;. Tunc autem
bium est quo animo fiant,semper in meliorem par- vera laus erit unicuique. Nunquid reprobo ? Non
tem interprelemur,nc teinerarium judicium incida- Subaudiendum est enim bene cocilanti vel bene
mus injuria quippe judicis est,si ante ejus cogni-
:
J)
operanti laus erit, quia audituri suiit: Venite,bene-
tionem a servo proleratur judicium. dicti Palris mei, percipile regnum, (jttod vobis para-
Sed qujerendum quare hic judicare prohibeat, tum est ab origine mundi (Matth. xxv, 34).
cum alibiet ipse judicet,et aliis prcEcipiat judicare Sequitur : Hxc igilur, fratres, transfiguravi in-
(l Cor. VI, 3-5). Quapropter sciendum quia, sicut me, et Apotlo, etc. Transfigurare est alterius figu-
idem Apostolus alibi dicit,sunt quoedara facta quse ram, personam,sumere. Transliguravit ergo
id cst
pr.-cccdunt judicium (/ Tim. v, 2 4),de quibus nobis hi-ec ApoUo, ut in sua et in ejus persona
in se, et
judicare permittitur, quiaaperta sunt, sicut stupra pseudoapostolorum perversastraditiones evacuaret,
furta.homicidia quadam vero suntqus sequunlur
;
Notandum veroquianon denominattm,sedgenerali
judicium,de quibus nobisjudicare non conceditur: eos sentcntia redarguit.ne major oriretur in populo
sunt autem quaedam media facta,quo3,quia occulta discordia, et ipsi,abjecto pudore, deteriores fierent

(527) Gen. xviii, 20. Vulg. Descendam et videbo. (528) Vulg. consilia.
327 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 3Si8

Noverat enim quoniam pcrrarus inveniturqui suum A ret De bouo acceptonon in te gloriamdum
: est,sed
nomen aul ejus quem diligit aperte audicns deno- in Deo, qiiia non tuis meritis accepisti, sed gratis.
tari.possit tacere, quoniam si unum aut ejus no- Aliler Quid igitur habes quod non accepisti ? Id est:
men, quasi sub silentio prMtermisso, denotatum yuid boni habes a pseudoapostolis quod a me prius
aliquis audiat, ita fnrtasse dissimulat, quasi nihil audiens non acceperis ? Si autem a me audiens ac-
contra se aut dilectum suum dictum sit. Sub hac cepisti, quid de eorum magislerio gloriaris,quasi a
transflguratione pseudoapostolorum personasetiam nie nihil acceperis ? Nam pseudoapostoli humanae

superius destruxit, dieens: Ego jilaiitavi, Apollo ri- eloquentiffi nitore gratiosi erant, Apostolus contem-
gavit, sed Deus incremeidum dedit. Et rursum : ptibilis videbalur, quia non suam, sed Dei gloriam
Itaque neque qui plantat est aliquid, neque qui ricjat, quaerebat.
seU qui incremenlum dat, Deus, ut in his discerent Jam saiurati estis, jam divites facti eslis,sinenobis
non in hoiuine gioriari, et quod a Deo conceditur ^fgfin/u : Ilaec verba perironiam dicta sunt: non
homini nou assignare,el Dco, non homini, gloriam enim sunt afflrmantis, sed indignantis, etcommoti
tribuere.Unde hic quoque subditur -.Ne supva qiiam animi. Jilos quippe dicit regnare, saturatos et di-
scriptum esl,tmus adversus alterum injletur pro alio vites factos, in quibus superius divcrsa vitia et
Corinthii quippe supra quam scriptum
n plures errores redarguit non revera,sed secundum
est, id est, ;

superbe sapientes, adversum se inllarnmabantur, eorum sstimationem, qui se regnare putabant, et

quia sibi invicem invidebant pro meritis magistro- divites, et saturatos factos, quoniam omnia se a
rum. Unusquisque enim Borum,quem potissimurn pseudoapostolis acccpisse gloriabantur.
judicabat, eju9 se jactabat discipulum. Sciendum Verum, ut ostcnderet quanto pietatis amore eos
igitur quia erant inter eos qui ampliusin baptismi diligebat, subjunxit : Et ntinam regnarctis. Bene
saoramento, aut in doctrina accipientes, eos qui illis optat, tanquam pius pater.etiara ingratis filiis.

minus accipiebant despicerent;ideoi|ue in magistris Sed sine Apostolo regnare non poterant, quiaquae-
gloriabantur. Sed et pseudoapostoli se a seipsis cunque a pseudoapostolis acceperunt, plena erant
justiflcari volebant, quidquid accepissent sibi, non vitiis et erroribus. Vt ei nos vobiscum regnaremus.
Deo, attribuentes. Talibus ergo loquens.subjunxit: Ordo erat ul diceret: Ut et vosnobiscum regnare-
Quis enim te discernit ?\]b\ notandum quia singala- tis ; sed quia praemisit : Utinam regnaretis, ideo
riter, i|uasi ad unum,dicit, qui ad partcm plebis compulsus est dicere Ut el nos vobiscum rcgnare-
:

uniuscujusque loquitur.Tanta quippediscordiaerat mus.Sedqui sunt illi qui regnant ? Illi videlicet qui
in populo Corinthiorum,ut plurima essent diversa- certi sunt despe .T.ternfe beatitudinis,qui securide
rum partium studia unde ita.4postolus suamlocu-
: promissis Dei, qui gaudent etlaetantur in omnibus
tionera omnibus partibus.sine propriae personaede- C adversis quac pro Christi nomine patiuntur,scientes
nominatione coaptavit, ut, cum legeretur ejus epi- quoniam non illis ingerunt detrimentum.sed perpe-
slola,unaqu(pque pars susciperet quod contra se tua! mercedis lucruai acquirunt. Unde alibi idem

dictum inlolligeret. Sensus autem, ut beatus Augu. Aposiolus dicit Cum inftrmor, tunc poiens sum :

slinus dicit, hic est Quis cnim le discernit ?id est,

: (// 6'or. XII, 10). Et Jacobus (-429) Omne gnudium :

de massa illius perditionis quaj facta est ex Adam existimate, fratres, cumin tentationes varias incide-
quis te separavit,ut faceret vas in honorem, et non ritis [Jac. i, 2).

in contumeliam? (/(om. ix, 21). Subauditur, nemo, Puto enim, nos Deus apostolos novissimos osten-
nisi Deus. Aliter : Tu,qui amplins le accepisse glo- clil. Novissimi apostolatus gratiam propterea suae
riaris, quis te ab eo qui minus accepit seperavit personae specialiter ascribit, quia prae omnibus
nisi is qui tibi dedit quod alteri non dedit ? Et no- apostolis innumeras persecutiones et passiones susti-
tandumquiadona quibusdiscerniturille cuidictum nuit ;
quemadmodum illi qui venturi sunt in novis-
est : Quis te discernit,r.on sunt tcrrena intelligenda simo tempore apostoli, Ellas scilicet, et Henoch :

sed coelegtia : non e'a qu» tam bonis quam malis millentur enimanteadvenlum Christiad prsdican-
communia sunl, sed quas solihabere posunt electi. dum populum Dei,et Ecclesias muniendum,necre-
Sed.ut idem beatus Augustinus dicit, homo car- n dant.sed resistant Antichristo,a quo multas passio-
nalis et inaniter inflatus poteratvel vocevel cogita- nes et supplicia luent, adeo ut oocidantur, sicut
tione respondere et dicere : Discernit me fides lectio Apocalypsis declarat (530). Unde hic subdi-
mea, oratio mea.justitia mea. Ilujusmodi crgo vo- tur : tanquam morli (/cs/iHa^os. Illorum ergo tempus
cibus, sive cogitationibus, occurrens, infert : Quid suo terapori comparavit ; sed ne videretur se ja-
igitur liabes qucd non accepisti ? Et est sensus: Quid- ctare, aut humanum favorera quaerere,non singula-
quid bonl habes, a Ueo accepisti. Rursum, nc suia riter, sed pliiralitcr dicit JiOi". Quod vero ait puto,

se meritis crederet accepisse, adjecit Si aulem ac- : non dubitalive, sed conflrmative dictum intelligere

cepisti, quid yloriaris quasi non acceperis?Ac si dice- deberau8,sicutillud in Epistola ad Romanos '.Exi-

(529) Hic in aulog. marg. legitur cap. XVIII ;

moniis nempeinnixi, Eccli. xlix, 16, quod Henoch
cap.vero XVII siguatum nullibi. adventum, ot Malachiie iv, 5, 6, et Eccli. xlxviii,
(530) Apoc. XI, 3 et seqq. Conjecluram hanc de 10, quoad adventura Eliaee.xtremis futurura tem-
Henoch et Elia multi interpretes comprobant,testi- poribus.
32!( 1':XPUS1TI0 IN KPISTOLAS PAUI.I. - IN liPIST. I AD COK. :m
sinw iiuod iion sunt cowtignai iiasuoncs hujits mun- \ Seil sciBnHuni qiiiaquic probaro videtnr Apoalolus
dit {Itom. VIII, 18). Potest ctium intolligi ut novissl: negnl; ct qunj upgaro vidclur probut. Verba cnim
mos (lixcrit, ud coinparationem prioruni ; nam surit incrcpanlls, qui conlitetur ncgando, et
quos prinios eli'L;it, iliro.xitad Jud.Toos ; i|U03 autem conlitondo negat, quippe pcr ironiam dicta
novissimos, destinavlt ud gentes ; idcoquc ait : sunt.
Tamquinn morti dislinutos, id c.=t, ad mortem, ad UsqUe in hanc horam ; uaque ad hoc tcmpus.id est
Buppliciu, ad pcrseoutiones dive.sus. etiara apud vos, cl p.<i(n'm«t, el silimus, et ntuli su-
Quia specliiculum facU iumm mundo. Eliaa ct miis, el colaphis cxdimur, et iustabites sumus, el
Uonoch adeo spectaciilum erunl in mundu, ut in labonimus Ojicranlcs miniibus noslris, Aposloli, quia
conspuctu tolius populi inlidelis occidantur, et cor- sine adulalione el secundum lidem catholicam
poru eorum projiciantur In platca ad conrusioncin Chrislum pra;dicabant, gratiosi non erant, ideoque
fidelium. Sic nimirum aposloii speclaculuiu fucti nihil ab audiloribusaccipiebanl unde sustentarcn-
sunt mundo.dum in cods^>''c|'.) insultantiuui conlu- tur; ac per hoc csnriebant,9iticbant,et nudierant;
meliis et cruciatibus sunt alTecli. Munilo dicit non coluphisetiame.T!debantur,quiapubliccirridolianlur
cffilo et terr», sed hjbilanlibus mundum ; propter et c.xprobrabantur. In.-tabilcs erant,quia fugabantur
quod exponcns, subjecit Et amjelis, cl hominibus. ab infidelibus de loco locum, ne
:
^ in forle si diutius
Angelos autem non bonos ait,scd malo3,dc quibus n eodem loco manerent, plures ad fidem Christi
dicit Propheta Immissiones pcr angclos malos converterent. Laborabant operantes
:
manibus suis,
"sal.wKin, 8). Slmilitcr homincs, non crcdulos, unde victum acquiroront quo sustentarentur non :

M) scd infideles. His enim spcctaculum facti solura quia cun: gratiosi non essent.nihil accipie-
:it,quia exsultabant et I<clabantur de eonim pas- bant, sed quia indigoum judicabant aliquid ab hia
aibua et morlibus. Beatusvcro Augustinus dicit accipcrc quos in tantis ilagltlis esse videbant,
ngclos et horaines tam bonos quam malos posse propter illud Uleum peccaloris non impinguet caput
:

i:Uelligi, ut sit sensus spetaculum facti sumus

:
meuin [Psal. cxl, 5). Noverant enim quia graviter
mundo, angelis Pt hominibus non vituperantibus
;
peccat, el libertatem arguendi amittit, qui ab eo
solum,scd etiam laudantibus.quia habemus in nobis aliquid accipit, qui proptcrca tribuit, ne redar-
quod bonis angelis placeat, habemus quod malis guat (532).
displiceat. Sic et vita nostra fidelibus placel, ct in-
Sequitur : maledicimur, et benedicimus ; persecu-
Hdelibus displicet.
tionem palimur^el siistinemushlasphemamur,et obse- ;
.\os stulti propter Christum, vos aulem prudcntes
cramug. Maledicebantur, et benedicebant, quia pro
inChrislo. Apostoli, quiaChristum diligentes.eaquc
malis vicem non reddebant, ut eos qui se male
praidicabant quic sapientibus mundi stulta videban- C
tractabant sua patientia ad Odem Christi converte-
tur,propterea stulti vocabanlur propter Christum ;
rent.Persejutionem patiebantur, et sustinebant,
Ebion, et Cerinthus, quia Deurn Filium habere
quia persequentibus non resistebant. Blasphema-
negabant, aut Deum hominem fieri, vel virginem
bantur, et obsecrabant,quia,injuriis et conturaeliis
parere potuisse ; rcliqui quoque qui contra Chri-
aiTccti, suppliciter obsecrabant, ut se permitterent
stum predicubant,sapiente3 in Christo vocaliantur.
reddere rationem, scienles quia si id fieret.facilius
Ua;cergo sententia pseuiloapostofos redarguit, qui,
eos ad fidem Chrisli converterent.
eloquentia; bumanae nitorem quaerentes ea praidi-
cabant qua; mundi sapientibus non displicerent Sequitur : tanquam purgamenla hujus mundi facli
ideoque prudentes in Christo vocat eos. sumiis.^i est sensus Quia nosmetipsos dejecimus,
:

Nos in/irmi, vos autem jortes. Apostoli, quia quia non contradiximus, idcirco contemptibiles
Iibcrc etconstanterChristum pra;dicabant,ideo pro- habiti suraus,et vilissimi omnium.Unde mox subdi-
bra, molestias, viraque paliebantur, ae per hoc tur : Omnium peripsima (533) ttsque adhuc. Per-
judleabanturinfirmi econtra pseudoapostoli, quia
;
ipsima enim sunt qufelibet vilia.velut depilaturse,et
ita Christum pra;dicabant, ut homines non of- rasurte, et qufficunque alia projectitia. Usque adhuc

fenderenl, securi manebant ideoque dicit eos D *^''^''' '** ^®*' "^^"® ^^ '^°*' tempus.
;

forlcs. Sequitur Xam .si decem tnilia pxdagogorum, etc. :

Vos autem nobiles, nos autem ignobiles. Qui Notandum quia ille qui primum fundameotura fldei
Deum .\brahoe fuisse promissum aut prophelis an- jacit, ille pater dicitur; qui vero illura sequuntur,
nuntiatum negabant, nobiles lestimabantur, quia pEdagogi. Pfedagogus Greecus sermo est, et Latine
omnem antiquitatem Christi promissi non Chrislo dicitur pedissequus, et eruditor puerorum atque ;

ascribebant econtrario qui Christum, secundura

; lascivam aetatem refrenans. Iste namque, quia fun-
promissionem,ex .\braho3 semine naium et annun- damentura lidei injecer.at, pater erat. Et ideo dice-
li:ituma prophelisasserebant.ignobiles vocabantur. bat Son tamen omnes (534) patres.
:

(531 i In autog. loco credulos legebatur criulelns (332) En valde notatu dignam observatio-
qund emendandum censui favore antithesis, non nem.
erelulos, sed injideles, ad imitationem superioris, (533; Vulg. peripsema, Craece Dso:i!;r,ui.
non bonos sed malos. (534) Vulg. multos.

Pat:.oi CXXXIV U
331 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 332
Et quare hoo dixerat subditur Per Evangelium :
^ Non enim satis fuit epistolam
dirigere, nec etiam
ego vos genui (535). In eo quod dicit genui, oHten- fllium suum charissimum ad extremum vero pr«-
;

ditur esse pater. Et ideo dicit, ut dum illi eum au- sentiam sui promittit, dicendo Veniani ad vos cito. :

dirent patrem, se esse agnoscant filios, et intelli- Sed vide quam discrete et quam caute loquatur;
ganta nemine diligi,queraadmodum ab illo qui
ita dicet enim : Si Dominus Quare hoc, nisi
voluerit.
pater est, et libentius eum audirent. Nullus ita- quia cognoverat Deummagis scire quod esset in
que extraneorum fdiorum amorem suis praeponit homine quam hominera ? Ideo hoc dicebat, ut si
filiis. Deus disposuissct illum venire.non Paulo, sed Deo
Rogo aulem vos, fratres,eic. Videndum est quare ascriberont,qui cum venire disposuit, et operae pre-
Apostolus dixerit suis auditoribus, vel unde Imi- : tiumesset gratia Dei adventus si vero non venis- ;

tatores mei estote. Notandum quia diversas adversi- set, non Deo, velPaulo, sed suis raeritis disputas-

tates, et incommoditates, et famem, et sitim causa sent, quoniam, exigentibus meritis, eum veuise
salutis iilorum sustinuit; et ideo dicebat : hnilatores distulit. Id quo facto moneraur ut cum aliquid pro-

niei estote, quasi diceret : Sicut ego causa vestrae mittiraus etiara spiritale,dicamus : siDominus vo-
salutis multas incommoditates sustinui.ita et vos, luerit, id est permiserit.

spretis pseudoapostolis,illorum detractionem parvi-

Sequllur El cognoscam non sermonem eorum,
: etc.
pendatis : nam corum detractionem ipsi formida-
Notandum quia tandiu manifestalur falsa doctrina,
bant ;
quasi diceret : Si filii estis, debitum hono-
quousque vera appareat ; cum vero vera apparuerit,
rem dobetis impendere patri, et imitatores existcre.
obscuratur. Ita et hic. In adventu namque Apostoli
Variis enim locis varia est intenlio Apostoli dicen-
falsadootrinadisparuit; et ideo dicit^fi cognoscam,
tis : Imitalores mei eslote,sed tumon in hoc loco ta-
etc. Sermonem appellat eloquentiam virtutem vero. ;
lis est intentio.
signorum operum. Et quare dixerit Cognoscam
et :

Ideo direxi (536) Timotheum, etc. Quis enim

eos qui inflammati (.539) sunt, non sermone, sed vir-
mente comprehendere aut verbis explicare poterit
tute, manifestat, cumsubdit Regnum Dei non est in
:

affectum illius ? Non enim satis fuit eis epistolam

serthone, sed in virtute ; id est, in virtute operum,
dirigere,sed etiamsuum filium Timotheum studuit
quia sicut doctrina evangelica non est in monte(540),
dirigere et non quscunque, sed etiam charissi-
;
sed in virtute, ita et regnum Dei.
mum. Nam multos habuit fllios. alios charos, alios
chariores, alios charissimos : iste vero charissimus Sequitur : Quid valtis ? In virga.etc. Duplex enim
erat, quia pro fidelior, eo charior. Et his verbis erat alTectus apostolicae mentis, id est pietatis et
illos tangit, qui ab ejus pra;dicatione recesserant : severitatis. Superius diserat ; Ut filios meos charis.
qui, si mansissent, forte et ipsi charissimi effice- C simos moneo (I Cor. iv, 14): nunc vero virga mina-
rentur. Quid mansuetius, quid misericordius,quam ut
tur.

Sed quare istum direxit ? Forte ideo, quia illi meos charissimos monere? Et quid orudelius
fllios

oblivioni tradiderunt quK eis apostoli pnedicave- quam virga minari ? In quo facto monentur praedi-
rant. Et ideo istum direxit,qui nola erat ejus prae- catores ut utrumque affectum erga suos habeant,
dicatio, etejus epistola;, ut ea qua; oblivioni tradi- id est severitatiset pietatis sed ita, ut non sit :

derant ad meraoriam revocaret. In quo facto mo- crudelis eorum severitas,quoniam si talis,ad despe-
nentur praedicatores ut affectum pietatis ab illis a rationem trahit ; si vero remissa pietas, negligentes
quibus persequuntur non subtrahunt,sed,si neces- facit. Et ideo pietas cum severitate, et severitas

sitas fuerit, pro illis mori studeant. cum pietate debet Hinc est quod sub mari
esse.
Et quare istum direxerit manifestat, subdendo : ajneo non solum boves, sed etiam leones fuisse
Qui vos commonefaciat vias meas ; id est commoni- leguntur (/// Reg. vn, 29). Quid per boves nisi
tos vos reddat. Viam suam appellat prtedicationem pietas praedicatorum ;
quid per leones, nisi terror
et operationem suam. Qux sunt in Discimus enim in prsefatioae
Christo Jesu. severitatis signatur ?

Cum enim dicit, in Christo Jesu, ct sicut in omnibus similem esse Paulum Moysi quod etiam in hoc :

Ecclesiis doceo, oai&nAxi se nil contrarii, nil perversi n ioco raanifestat nam sicut duplex affectus possede- ;

eos docuisse et dum illi audirent generalitatem

;
rat animara istius,ita et ipsius. Legitur enlm quia,

observare, puderet eos non esse observatores, quia cum ascendisset in montem {Exod xxxii), ut acci-
quo magis specialitas videt generaiitatem observare peret legem, dixit ei Deus Descende de monte, :

aliquid, magis provocatur observandum (537).
Sequitur Veniam ad vos (53 ), etc. Animadverte
:
quanta; soUicitudinis fueritisteegregiuspraedicalor.
quia pecoavit populus tuus,et precante illo dimisit
Deus noxam populo, et descendente illo, triginta
miUia (541) interlicere jussit.Vide quia ille qui mi-

(535) Vulg. 7iam in Christo Jesu per Evangelium tanquam non venturus sim ad vos, sic inflali snnl
ego vos genui. quidam, in hoc noslro autog. desideratur.
(5'.;6) Vulg. ideo misiad vos. (539) Vulg. in^^ali.
(537) In autog. marg. hic legitur cap. .XX cap. ; (540) Autog. in mo7tte. fortasse in sermone.
vero .XI.X nullibi. (541) E.vod. vxxii, 28, legitur quasi viginti tria
(538) Vulgatc-e autcm versiculus 18, scilicet : milia hominum cecidisse in illa die.
333 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. I AU COK. 334
serioonliter optavcrat de libro doleri, descondens A. specialitato l'uerit, abjicicndumest.quemadmodum
quum, crudelitcr pgit. hic dicit Apostolus.
(Cap. V.) Omnino audilur inler vos fomicalio,e\.c. Sequitur : Ego quidem ahsent corjiore,tX<i-[^^'^) Ab-
(542).Dicitnr : Audiliir foniicalio talis: elqualissit, scns erat eniin iste carne, sed tamen preescns erat
aubdendo manircstal, cum dicit: Quulis ncc inler illo .spiritu, qui rcplct orbcm tcrrarum virtule,non
gentes; id csl, intcr illoa qui n cognitionc alieni mole. Alio vero sensu illospiritu pra^sens erat,quo
existunt : unde etium genliles (l'i'untur, quasi ge- Eliseus Giezi, cum
ISumnon prxsens [hU)
dicebat :

niti tales. Et sciendum quin exa^erando loquitur eram, qiiondo occuirit homo, et talia tribuil ?
tibi ^
Apostolus, ut illi agnoscentcs magnura facinus, quospiritubenediclusadfuitsuis.sequitur Congre- :

pmnilerent et salvarontur. In quo facto raonenlur 3«/« woft«,etc.Bene dicit in nomine Domini Jesua
prfcdicatores ut cura dc aliquo lacinore loquuntur, quia nihil prodest conventus sine Domino Jesu. Se-
exaggerando loquantur, quia sunt nonnuli mali,et quitur : Judicavi, etc. ;
quasi dicat : Jam judicavi;
maximo siniplicos, quibus si reraisso or-
perversi, ut tollatur de medio veslrura, et judico lradere,&tc.
dine vitium increpetur, parvura considerant esse Varie cnim iste locus a doctoribus cxponitur. Non-
fiagitium ; nam secundum raodum locutionis,quan- nulli dicunt eum Satanae traditum fuisse,id est,dia-
titntem intclligunt essc pcccati.Et ideoexnggerando rj bulo, ad vexandum, ut veiatus agnosctret culpam
loqui debent, ut dum audiunt, agnoscant magnum suam, ct pocniterel eum facti sui, et salvaretur.
fucinus, et poeniteat eos lacti sui, et salventur. Nonnuli dicunt cum a communione privatum, ut
Sequitur : Ila ut 7»t.« uxorem palris habeat. Dixe- excommunicatio intelligatur per Satanam.NonnuUi
rat enim superiuscrimeafornicationisgeneraliter; intelliguntcarcerem :quod maxime credendum est,
nam rornicatio multashabet signilicationes ; etideo quia Satanas aliqua contrarietas vel adversitas est.
speciem subjunxit lui ut ijui u.vorempatris haheat.
: Et nota, quia hoc judicium non ex crudelitate, sed
Isleenim publice novercam suam acceperat etideo ; ex pietate descendit ; et subdit : l't spirilus sal-
dicebat. Sed nota quia unumquodque facinus, quo vus i:il; et alibi : Qui inobediens verbo nostro fuerit,
rarius patratur, eo deterius habetur.Rarius peccat hunc pcr epislolam notate.ut non conjungamini ei, ul
bomo in consanguineis : et quo rarius, eo deterius confundatur ; verumtamen non ul inimicum existi-
ipsum vitiura habetur. Iste enim in consanguinea mate. sed corrigifc ut fratrem (II Thess. iii, 14).

peccaverat, quia u.xorem patris acceperat. magis Diierat paulo superius eos inflatos, cum
Sequitur : Et vos inflali estis, etc. Cum enim
luctum habere debuissent.Et hoc aliis verbis repe-in-
ter istos tam magnum facinus fuisset patratum,non tit, cumdicit: iVon bona gloriatio vestra. Pro quo
magis luctum habuerunt, sed potius inflati exstite habeturin Gra-co . bona gloriatio vestra id e3t,non ;

runt et ideo dicit Apostolus Et vos inflali eshs,et C bona inflati namque erant, cum magis oporteret
; : ;

non magis luctum habuistis. Accidit enim inter illos eos luctum habere, quod tantum inter eos accidit
talis fornicatio, qualis nec inter gentes : et isti non crimen. Quorum multi inveniuntur iraitatores, qui
luxerunt, sed inflati exstiterunt ; et ideo hoc dicit nec suam,nec aliorum mortem lugent.Nam nonnulli
Apostolus. Nam sanctorura est aliorum peccata adeo decepti sunt diabolo, ut non solum non lu-
deflere, ul Jeremias : meo aquam ?
Quis dabil capiti geant vel sua, vel aliorum peccata, sed quomajora
(Jer. IX, 1), etc. Samuel legitur flevisse Saulem
; et vel ipsi commitiunt, vel alios videant. eo laetiores

(/ heg. XV, ooKDominusetiamflevit ruinain perfidae existant, de quibus Salomon Lcetantur inquit, cum :

civitatis, dicendo : Si cognovisses ct tu [Luc xix. male jecerint (Prov. ii, 11), et. Sequitur (4-i5) Ne- :

42) (subauditur, fleres). Unde dicit beatus Grego- scitis quia modieum fennentum, eic. Quasi diceret

rius ; Cum enim perfldaj civitatis ruinam flevit, Scitis quia, non solum si magna pars fermenti ad-
ostenditur quotidie fiere peccata sui populi per suos juncta massae corrumpit eam,sed etiam si ei aliqua
prsdicatores, Sed isti non erant tales, et ideo in- partic-ula,velscintilla admisceatur;et sum hoc scia-
flabantur. tis, cur tantum crimen, quod vestram societatem
Sequitur : Ul toUatur de medio veslrum. etc. Si scinderepotest,nonavobisrepellitis ? Solet nomine
enim non habes potestatera corrigendi illum quem j) fermenti prava designari doctrina, ut illud : Cavete
in flagitio cognoscis, alienus existis a peccato : si a fermenlo Scribarum et Pharisxorum (Luc. xu, 1

vero habes potestatem,et non corrigis, particeps es Mar. VIII, 15). Et pulchre quidem, quia sicut fer-
illius. Si autem habes potestatem corrigendi,et de- mentum raagnam massam corrumpit farinaB,sic et

sunt,quieumcondemne.nt,tolerareeum debes,quem prava doctrina magnam massam fidei, caeterarum-

admodum DominusfacinusJudas,qucm proditorem que corrumpitvirtutum.Solet etiamdesignariprava
esse sciebat. Et notandum quod si vitium in gene- actio. Quod et hicjuxtainceptionem a populointel-
ralitate fuerit, exeundum est quod Isaias manife- ;
lige.Et bene, quia et crimen ssepe magnam solet
stat, cum dicit: Propter quod e.riie de medioeorum, sanctae conversationis et sociefatis massam corrum-
et immundum ne tetigerilis [Isa. ui, 11); si vero in pere. Quod saepius in populo Judaeorum evenisse

;.342)In autog. raarg. hic legilur cap. XXI. (54'il M' Reg. v, -'6, Vulg. prsesens erat cor meum
543) Hic legitur in autog, marg. cap. XXII. (545) In autog. marg. c. XXIII,
 33S ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPl 336

moiistrutuf, ut Achaz peccante,multi prostrati sunt A tix. el nequitiv : scd ubi ostendit; In ax-ymis since-
coram hostibus {tl Par xxviii, 5). ritatis et veritatis. Sinceritas est, qua omnis cor-
Quapropter monet et hortatur Expurgate, in- : ruptio abjicitur; veritas, qua omnis fallacia repel-
quit, vetus fermentum id est ,veteris hominis con-
: litur.

versationem. Ul sitis nova conspersio Novam con- Scripsi vobis incpislota.non commisceri fornicariis-
spersionem dicit, societatem ecclesiasticas pacis.Et His vcrbis Apostolus significat se scripsisse:sed quia
pulchreconspersiodicitur ;quia,sicut esmultisgru- ipsi non intellexcrunt de quibus fornicariis dixerit,

nis, per aquae admistionem.fit una magna massa ; ideo (orte non istum,qui crimen admiserat.aegre fe-

sic ex multis sexibus, 33tatibus,ac conditionibus fit rebant, et a se non rcpellebant.Sed sciendum quia
una societas Ecclesiaj. Sequitur Sicut estis axymi. : ut nonnullivolunt,inhac Epistola hasc descripserat,
Azyma quippepro simplicitate ponitur;filii namque alii vero non in hac Kpistola, sed in altera ;
quod
Israel, cogentibus .Egyptiis, solara farinam secum nobilius est (547). Verum, quia ipsi non intellexe-

sumpserunt, unde azymos panes comederunt,quia runt de quibus fornicariis dixerit, ideo mox ipse
licentiam fermentandi non habusrunt {Exod.xu, 39). exponendo subjunxit; Non uCique fornicariis liuju»
Talis est sensus, quasi dixisset : Jam, quia veteris mundi, etc, ostendens quod non de infidelibus, ut
hominis fermentum abjecistis, et renovati estis, _ ipsi intellexerunt, dixerit, sed de credentibus (548).
azyma estote ; id est, in eadem novitate manete. Sequitur: Alioquin debueratis de lioc mundo c.vire,

Hinc est Primogeniia asini midubis ove (E2'orf. xiii.

: Ei est sensus : Si vos consortiis malorum contenti
13). Primogenita asini ove mutare, est in mundo esse deberetis, prodesset vobis de mundo exire, id

vitae primordia,sanctitatis et castimoniffi.innocentia cst mori. Nam hoc ideo dicit Apostolus,quia quasi
superare,et laudabile sacriflcium Deo offerre ;
quia reeompensatio ost malis, si cito ab hac vita egre-
nihilimmundummundoDeoofferripolest.Namqiiia diantur, ne forte, si diutius maneant,et bonis qui-
fecerat fermenti et azymffi mentionem, ut intueri dem noceant, cl postea atrociori, poena plectantur,
Paschffi nostrae renovationis ostenderet mysterium, Et quia novcrant sancti malis peccatum obesse,non
subdidit Elenim Pascha noslrum, etc. Et est sen-
: mortem (549), ideo nonnullos mortis sententia pu-
sus : Non pecus,nonagnus,sed Christus est immo- nierunt.
latus, oujus illa flguram gerebant. Paschaet phase De quibus nempe fornicariis di.xerit.manifestare

unum nomon est, et dicitur a transitu et a passione curavit ; et ideo subjunxit : Is qui fraternominnlur,
ut quidem voluerunt, quia paschin Graece dicitur est fornicalor (550), etc. His verbis non inierdicit

passio (546).Attamen congruentissima duaruin lin- Apostolus cum infidelibus cibum non esse sumen-
guarum mostratur conjunctio, quia qua die passus dum, quia ipse alibi dicit: Si quis infidelium vocat
est, transivit ad Patrem ; unde et Joanes : Yenit C vos ad ccenam (551), et vultis ire, omnia qux appo-
hora cjus, ut Iranseat [Joan. xiii, 1). nentur vobis manducate non interroganles ; sed inter-
cpw/emtir.Qusdam habent exem-
Sequitur^/tofywe dicitcum fratre, id est, credente, fi fuerii aut for-

plaria Festa celebremus quaedam vero quod utrum-

: ;
nicator, aut aliquid tale quale ipse commemorat
que exponit, te/fimu^-.Sed ritelatari non possumus habuerit,non solum sacramentum dominici corporis
nisi ea, quae illi in typo agebant, ad imitationem et sanguinis non percipere, verum neccommunem
trahamus.Legitur enim Paschacomesuris dictum : cibum sumere, quatenus, dum a consortio nostro
Sument de sanguine agni {Exod. xii, 7), etc- Dicit segregatur, confundatur, et erubescat, ct cmende-
beatus papa Gregorius: Quid sil iste sanguis non tur. Nam multi suntqui non intelligunt sc multum
jam audiendo,sed bibendo cognoscimus. Sequantur peccasse, nisi a consortio seggregentur bonorum,
et cfEtera, quae in ejus libro ieguntur. (552) Sequitur Quid enim milii de his qui foris
:

Kt quasi interrogassent ubi epulari deberent, re- suntjudicare? Quare hoc dicit Apostolus, nisi quia
spondit : I^on in fermento vcteri.ljhi notandum,quia ad episcopum non attinet judicarc incredulos, sed
fllii Israel fermentum objiciebant, et per septem credulos, fornicatorcs, avaros, aul aliquid tale ha-
azyma comedeb.int (/i)tJ.,15).Nara et nos peromne bentes ? Et non solum ad e{)iscopum, sed congruit
tempus vitae nostraa oportet sancte et innocue con- Q etiam fidelibus. Et ideo subjungit de his qui intus :

versari. Et utostenderet quod esset fermentum ve- sunt vos judicafis,\]vi\c\i\(\ne namque necesse singu-
tus, m.oxsubjunxit, dicens: Non in fermenlo mali- lorum est in Ecclesia judicare,id est.discere raores

(546) A verbo r.^fsyt», patior. de qua in autog.nostro.utrum in hac ipsamet Epi-

547) Fortasse probabilius esl. stola, vel in alia hoc idem scripserit Apostolus.
(548) Vulg. post versiculuiu Non ulique fornica- : Hinc eliam, scil'c'et ox similitudine textuum unius
riis hujus muinti, habet aut avaris; aul rapacibus,
; cum altoro versic. orta csl in antog. nostro com-
autidolis servientibus. V. 10. Versiculum hunc, ut mistio et confusio.
mihi videtur.auctor noslcrsilentio pneteriit, paucis (549) Autog. morle.
exeptis verbis, alioquin. etc. Hinc Ibrtasse, diver- (550) Vulg. conditionaliter habet Si is, qui
h.nsc ;

sis nempe
leciionibus.versiculi scilicet noni S^ri- : fraler nominatur, e4 sequitur : aut
fornicator., et
psi vobis in cpistoli Ne commisccamini, cl versiculi
-. avaru.f, aut idolis sorviens, aut maledicus, aut ehrio-
undecimi Suncautem scripsi vobis non commisceri,
: sus, aut rapn.v.
et exsimilutudinecontentorum in versiculisdecimo (.551) / Cor. X, 27, Vulg. ad civnam non habet.
etundecimo, ubi de avaris, etc, orla est quKstio, (o52) In autog. marg. hic legitur cap. XXIV.
3J7 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 338

et oui adhgjreal.et oui lldem commitlat, quoniam A audetis quod non cst audondum ? Vos etenim juxta
noii omnes in Kcolosia ajquaiis tncriti isunt, sed alii priccpplum Domini riiconlis : .^i quis colneritjccum

boni, aiii mcliores, alii vero oplimi. lllud etiam judicio conteadere, et reliqua (ilattk. v, 'lO), judicia

aoiendum, quia hajc scntcnlia non est conlraria habere non debuistis ; sed quia habetis, quare ab
aaperiori sentcnlii-p, qua ait yolile anle tcmpus :
infidelibus dirimi oplatisPQuos autcm appcllatini-

judicare. Ibi prohibol,liic eliam monere vidctur, et quos, manifcstat fuisse infidcles. Sc(iuitur : .1« ne-

alihiinquit: Vos ipd judicatc (K^r; \, 15). etc. scitis (jHia .•iaiuii ile hoc mundo judicabunl / Quasi
sed non eat conlruriuin vcl idc6",quia, cum hic de ;
diccrct stfitw.Quapropier cum lacti esse debeatis ut
probationc auldiscretione loqualur, ibi loquilurde munduni judicetis, mirum est cur ejus judicium
oorultis qu;e Ecclesia non judicat,sed Deo reservat. quairitis. Sancti quippo do tnundojudicabunt.quia
vcl certe quia intenlio luil loqui dc prffilatis, quo- comparalione (iilei eorum ipsiuscondemnabitur in-
rum facta uon sunt jiidicio subditorum .judicanda, fldclitas. Sequitur El si in vohis judicnhilnr mun-
:

sedjudicio prajlatcrum.Et ideo paulo anlo pra^mi- dus, elc. In vobis mundus judicatur.si nibil iulide-

sit Hicjam qtuerclur iuter dispensatores,ei.c., qua-

:
litatis jpsius aut pravorum operum in vobis invcni-

si diceret Quarc qua;riti8,cum eorum facta vestro

:
tnr.Et est sensus Si mundum judicatis, non cstis :

judicio non sint judicanda ? Qui sensus in mullis n indigni minima cjus judicarc, et si generalitatem,
aliis locis sanctarum Scripturarum monslratur.Le- non indigni estis specialitatem.
riiuirin libro Gcnesis, quia cuin inebrialus fuissct Sequitur nescilis quoniam angelos judicabimus * :

N (Gen. ix),nudatus est in tabernaculo suo, etc. Angelos namque daBmones appellat, quia contra
per Noe prwdicatores,per ebriationem ct nu- naluram peccaverunt, quoniam corpus, quo grava-
inem aliquareprebensibilisactiopriedicalorum, rentur, non habucrunt, sed neque fuit qui illis
i"ham, qui derisit, designanlur sub.jecti, qui suaderet ct ideo invcntores sunt suorum malorum ;

re suorum pra;latorura facta roprehendunt,per quos sancti judicant, dum, divino adjuli subsidio,
^ etJaphet boui quidem subdili.qui non solum
I supra naturam,Deo obedientesexistunt.Ipsos etiam
reprehendunt,sed potius tegunt, si quae repre- alibi principes, et potestates, ac mundi rectores
^ibilia cognoscunt. Hoc etiam in libro Regum appellat, ct in coelestibus commorari dicit [Ephes.
nditur (///it'!/. VI, 6), ubi legitur, quia cum VI, 12). F.t est sensus, si principes judicamus,mul-

itrarent boves,ct arca Dei flecteretur, ut cade- to magis ia^cu/aria negotia, aut eorum niinistros.
rit, Oza, temere cum apprehendisset eam, pcrcus- Sequitur, Sxculnria igi/ur jndicia,eic. S»cularia
-: -Deo mortuus est. Hinc eslquod et Saul in-
a dicit temporalia, vel corporalia, quae.de bonistem-

vitin speluncam, ut purgaret ventrem suum.Et poralibus.id est, fundis, aut villis, aut caeteris na-
reliqua (/ lieg. .xxtv, ij.Saul enim ventrem purgare ^ scuntur. Contemptibiles quoque appellat, vel insi
est pra-latos quae mente prave conceperaut ad ope- pientes, vel eos qui suas contemnunt injurias.
rationem perducere. Sciendum quia dixit superius negotium, sed non
Sequitur. Nam eos qui foris sunl Domintti judica- oslendit quale ; nam etsiest corporale, est et spiri-
bi[. Eos qui foris sunt gentiles appellat,quos Domi- tale,ut illud : Adjutores negotii tnei {liom. xvi, 3 ;

- judicat, juxta illud Qtii non credit, jam judi-: Philipp. iv: ), hoc est evangelicae pr£edicationis.
^ esl (Joan. ni, 18) quia quispem non habet,
;
Deinde quale dixerit, ostendit : sxcularia judi-
mortuus est. Quod autem ait : .hiferte malum :aut cia. Et quia noverat eorum cor, et insipientiam,
ilhim intellige,qui crimen fornicationis admisit,aut etqucd mox insipientes constiluerent judices, eo
ijsius maluin, aut certe uniuscujusque eorum. Si quod ipse prohibuerit infideles ideoque prsvenit ;

vi ro illum intelligas crimen commisit, recte

qui eos, quasi dans consilium contemplibiles (555), :

rei ellendus erat, quia non solum delectatione, scd inquit, constiluite. Et ne illi crederent eum hoc
peratione mortuus erat.Nam ct sancta Eccle- velle,subjunxit :'Ad vcrecundiatn vei^lram dico id ;

- . non eos qui delectatione, sed operatione mo- est,confusionem, quasi diceret Non putetis me :

riuntur repellit. Alios nempe occidit diabolus dele- hoc velle sed ad confusionem vestram dixi. Mihi
;

ctatione,alios vero operatione. Hinc est quod ser- J) namque placet'ut virum sapientem et perfectum
peati dictum est : Pectore et ventre repes (533). Et super hoc negotium constituatis,qui juxta evange-
pulchre prius pectoreposuit.quia delectatio praece- lioum praeceptum possit inter fratrem et fratrem ju-
dit operationem. dicare.Et ideo addidit: Sic non cst sapiens intervos
Corinthii quidem,quia non solum consortia pra- etc, quasi diceret Est, Magnae etenim confusionis
:

vorum hominum non declinabant,sed etiam si ali- esse poterat,si intertot qui Deum agnoscebantnon
qua.judicia habebant,magis ea abinfidelibusquam a inveniretur sapiens,qui recte possetinterfratrem et
fidelibusdirimioptabant,ideo,ut reprehendendoeos fratrem .judicare.Beatus papa Gregorius aliter hunc
denotaret, protinus adjunxit (554) (Cap. VI) Au- : locum cxponit.Dicit enim quia propheta primatibus
det aliquis vestrum,et reliqua ; quasi diceret:Quare Synagoga: ait : Quxrite judicium (Isa.i, 27) ; et

•353) Gen. ii, 14, super pectus tuum gradieris. (355) Vulg. contemptibiles, qui sunt tn Ecclesia.
554) In autog. marg. hic legitur cap. XXV,
 ;

339 ATTONIS VERCELLENSIS hPlSCOPI 340

Apostolus dicit : Contemptibiles ad judicanduiri con- A cordes puniuntur.multo magisiniqui. Et ideo dicit
stituite, Dicit ipse quia Apostolus horlaturus erut «7) ««eiYw, quasi diceret,et scitis. Et ideo quod

suos ad sapientiffi ac prudentiae doctrinam, et ad dicit, scrti^joslendit illos non ignoranter operatos.
charismata potiora (/ Cor. xii, 31), multo magis Et ideo subjunxit Nolite errare. Uis verbis ostendit
tamen ad prophetiae donum. Ideo longe ante prae- reverentiam legis,aditum regni ccelestis. Et mani-
misit : Contemptibiles conHituile ; quasi diceret: festavit quod, si quis istorum uni vitio deditus
Non est enim dignuin ut vos, qui nuijora penetrare exstilisset, a regno ccelesti excluderetur. Reve-
valetis.in his occupemini,sed eos quos nullis majo- rentiam legis ostendit, quia ista omnia lex divina
rum donorum virtutibus prsditos cognoscitis super prohibet aditum regni ocBlestis, quia si quis uni
;

hffic negotia ordinate. Et nota quia ipsoscontem- vitiodeditus exsisterel(560), regnum penetrare non
plibiles dicit sapientes. Sicnon est, inquit, sapicns posset.
non stulti.sed qui peritiam habent
inter vos, quia Sed quid est quod dicit: Notile errare ? quia
terrenarum rerum, illi ordinandi sunt ad judican- vult ostendere illos hoc sapuisse.et oblivioni tradi-
dum,ut majores eo liberius coBlestia et spiritalia disse, quoniam pcrunum annum et dimidium do-
penetrare valeant,quo minusin his terrenis oecu- cendo apud eos fuerat et ideo hoc dicebat,ut ipsis :

pantur. Hincest quod Moyses pro se septuaginta n ad memoriam reduceret quod oblivioni tradide-
..Inn.^ C ^nri -V..1..
!
viros {Exod. OE^ n^..# . 4rt\ »
xviii, 25 Deul. i, 15) populo pr«po
.

;
..nnt Cn^. ..'(....
rant. C...'j.'.. ......J .........
Sequitur Scitis .^ 1 .^ »
quod neque avari, etc, .........
neque .
.-
.' ( ..

suit. Illud autem sciendum, quiaqui generalis po- molles. Nonnulli dicunt molles esse qui patiuntur
puli merita transcendunt.infirmantium fratrum ne- hoc vitium,concubitores vero qui 'patrant et, ut ;

gotia non debent contemnere, sed super ea quos quipam voIunt,ipsi sunt effeminati^id est, enerves,
sciunt peritiam habere humanarum rerum praepo- qui eradicantur deterra; unde propheta ElTemi- :

nere, utetipsi liberius ccclestia penetrent,et isti,ut nati eradicabuntur de ten'a (/// /iej. xiv, 24). Et
anobis operibus non sintalieni,in his rebusquarum eCfeminati dicuntur aprohihendo,id est.sine barbis
peritiam acceperunt administrent. Et ideo prohibebat Apostolus hoc vitium.quia leges
(b'b&) Itaque omnino peccatum liabetis (-557), etc. divinae exsecrant,humanae vero cohibebant, et ideo
Dupliciterenim isti condemnantur,sive quia contra concubinos habebant.Et quod adivinis prohibeatur
prfficeptum,quoniam judicia habebant, sive quia ostenditur,ubi dicitur : Si quis ierit cum masculo
habendo, non a fidelibus.sed ab infidelibus dirimi coitu femineo, morte moriatur [Levit. xx, 13). Ra-
optabant. Et ne putarent poccato carerc posse, illi avarum et rapacem.Omnis enim
paces. Distat inter
ai habendojudicia,non abinfidelibus,sed a fidelibus rapax avarus,non omnis avarus rapax. Nam avarus
dirimerentur,ideo subjunxit Itaque omnino, etc. : potest esse tenaxsuarum rerum,tamen aliena non
quasi diceret tantum peccatis,quia judicia
: In hoc '-'
rapere; rapax vero, etiamsi sua profuse dispergat,
habetis. Voselenim.cum ad hoc laborare debuis- tamen quia aliena concupiscit,avarus est.
setis,ut fratres veluti germanos diligeretis, quia £ir;osz.Ebriosus dicitur ab ebriositate, et ebrius
major estista germanitas spiritalis quam carnalis, ab ebrietate.Nam ebrius ille est, cui accidit, aut
nonsolumnondiligitis,sedetiam injuriam infertis, propter charitatem,aut propter aliquid ; ebriosus
Utquanquam non posset fieri utquilibet christianus vero,cujus jugis est cbrietas.Et ideo caute loquens
judicia non habeat contra pr«ceplum Domini di- Apostolus.non dixit ebrium excludi a regno, sed
centis : Qui voluerit tecum judicin contendere, ct tu- ebriosum. Sequitur : Hegnum Dei possidebunt.Ter-
nicam tuam tollere,dimittt ei etpallium,et auferenti ribilis est haec sententia, qua dicit Apostolus, re-
quse tua sunt ne repetas [MaUli. v, 40) ; lamen ipsa gnum Dei non possidebunt.Ideo terribilis, quia ipse
judicia non ah infidelibus dirimenda sunt. lingua erat Spiritus sancti, et ipse per eum loque-
Sed forte dicit aliquis : Juste querelor, quia sub timendum est ne istorum vitiorum
batur. Et ideo
sistere non possum, quoniam mea auferuntur, et uni succumbamus,ne forte a regno excludamur.
proscribor: ideo sententiam judicum requiro.Uuic Sequitur Et hxc quidam fuistis, etc. Et ,ne ipsi
:

cogitationi ob hoc occurit Apostolus.diccns: ()((«re putarent eum solummodo vitia reprehendere velle,
non injuriamsustinetis, et fraudem patimini ? (.558) £) et non illos habuisse ostendere.ideo dixit Et hxc :

Quasi diceret: Vos non solum injurias et ra- quidam fuistis. Et nota quia(;!«V/am dicit, non qui-
pinas paventer (5.59) fertis, ut ad humana judicia f/em,quoniam si quidem dixisset, videretur omnes
trahatis,sed injurias inferendo,ad eadem provocatis. comprehendere ;si voronihil dixisset,omnes exclu-
Ethoc fratribus.Qua.ai dicat: Hoc,quod exlraneis dere;etideo, teinperate loqucns, dixit quidam.
facere non debuistis, ipsum etiam fralribus irro- Sciendum etiam quia his verbis terrorem incutit
gatis. An nescitis, etc. Quasi diceret : Si miseri- suis,sed tamen sublevationem subjunxit,dicendo :

f556) In autog. marg. hic legitur cap. XXVI. patimidi.

(558) Vulg. jam quiaem omnino detictum est in (559) Fortasse impatienter, vel non patienter
vohis, etc. fertis.
(.^.j7) Vulg. jam quidem omnino delictum est in (.^60) Verbum exisleret (\\xod. in autog. desidera-
vobis, i/uod judicia liahetis inter quare nun
vos : tur,addendum ad faciliorem lectiouem censui.
mayis injuriam accipitis '!
Quarc non mwjis fraudem
X\[ EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. I AD COH. 342

/ abtuti estix, otc. Sed quaro hoc dicit? Quiu A ad Jcrusalem dicit : llxc fuil intquilas sororis tute
sok'nt liomincs, duni do scmetipsis auiliimt Ijona Sodom.v, supcrhiu, et uliuiiiluniia panis, el saiurilas
ilici lulluciter, ita sludoro vivcro et convcrsuri, ul W). Quibus vcrbis ostendit quia exce-
(Eiecli. XVI,

r-sc possiut veraciter quod audiunt dici fallacitcr. dendo modum in edendo, ad incredibilcm libidinis
|uitur : /« uomiiic Domiiii iiostii Ji'su C/im/i.eto. ardorcm pervcnerunt. Aliquando etiam viles ciboB
iniium quia isti per sacrunicntuni buplisnii fue- cum aviditatc sumcre; unde et Esau proesu lenti-
r iiit ronati.etper graliain snnctiJ5piritu9 innovati. culu; primngenita vendidit(Gfn. xxv, 3.'{). Nam quo

N un l)aptismuin initiuni cst relii;iositati3,ct lunda- ardoie tlagrnverit vilem cibum comedere, venditio
nicntum totius pietatis ct bonitatis. Et ideo ad ine- primogenitorum ostendit. llluti etiam,quia non est
moriam pristina bona revocat, ut ilii uudientesdo peccatum in cibo, sed in appotitu ciborum. Hinc
lercnt so amisisse decepti a pseudoapostolis.et poe- est, quod saspe lautiores cibos quia sine aviditate

nitendo, et rcctc vivendn, ad cadem bonu revcrte- sumimus,non olfendimus.etsfflpc viles cum avidita-
rentur. In quo facto monentur pr«diculores, ut tes et ideo delinquimiis. Nam ct diabolus, quia hoc
quondam bonis auditoribus elfectis raalis, pristina agnovit primum Adam non carne, scd pomo {Gen.
bona ad memoriam rcducant, el mala exaggeran- 111, ()): etsecundum pane tentavit (Luc. iv, 3).Hinc
do munifestent, ut illi uudientes quae amiserunt, p est etiam quod ipse pomum comedendo, dcliquit
ponitendo et recto conversando ad eadem rever- Elias carnes comedendo integritatem sui corporis
tantur. servavit (/// lieij. xix, 21). Quicunque enim quE
561) Oiniiia milii ticenl, etc. Dixit superius quod sibi cognoscil contraria agit, ceu Adam.vctiti ligni
neque l'ornicarii,neque idolis scrvientes, ncque c«- pomumcomedit. BeatusnamqucAugustinusprofun-
teri regnum possiderenl; et,utquidam dicunt,ideo dius hunc locum investigavit, et Apostoli intentio-
subjunxit .Omnia milii licenl,osiendens se liberura nem raanifeslavit.Dicit enim Omne quod illicitum :

arbitrium habere agendi ea,sed tamen non expedire. est, non cxpedit; attamen non omne quod non e.x-

Scd his qui hoc dicunt contrarium est, quia omnia pedit, illicitum Quod si ita est, quid inter-
est.

illa lege divina prohibentur,et ideo nihil eorum lici- sit inter illud quod illicitum est, et ideo non

tum est.Et ob hoc iste sensus repudiandus est. Alii expedit, et illud quod licitum est, et tamea non

vero dicuntquod nihil illicitum sit, quia Apostolus expedit, generali regula definire difficile est. Ve-

dicitomnia licita, qui vim quoque dicti non intelli- rumtamen cito potest aliquis respondere et dicere :

gunt,aut immemores,aut contumaces.Nam,si id es- Omne quod illicitum est, peccatum est, et orane
set,nequaquam Joannes,queminuterosanctiticatum peccatum non expedit Igitur et omne quod non :

hujus sermonis raemorem non dubitamus, diceret expedit, illicitum est.Ubi est ergo,quod ait Aposto-
Herodi:Af on licet tibi habere uxorem fratris tui adulte- ^ lus Oinnia licenl,sed non omnia expediuntl Sed nos,
:

ram (jVarc.vi,18); et Dominus:iVo;;. licet sanctum dare
cambus{?>&l)ei panes sanctos non licet dare laicis; et
caitera talia. Sane notandum, quia .-^postolus coepe-
rat loqui de crimine fornicationis, et quia noverat
quia non dubitamus Apostolum verum dixisse,nec
audemus quccdam peccata dicere licita; sciendum
est esse quaidam licita,qu5e,si fiant, non essent pec-
cata verumtamen,ne alios impediant aregno, non
:

incentivum, et fomitem, et materiem fornicationis essent agenda esse etiam licita quadam, qua non ;

esse gulaj intemperantiam; ideo inter verba, quibus expediunt, ut fiant.Unde videndum est quje sint illa
prohibebat fornicationem,coepit loqui de escis. Om- licita; videlicet quae per illam justitiam fiunt, quaj
nin,inquit, iniki licent ; id est, omnes escas come- ad Deum pertinent.IIla scilicet sunt illicita,qu8e ab
dere.serf tamen non e.vpediunt, ne in malum incidam eadcm justitia ita prohibentur,ut nullo modo agan-
fornicationis. Quapropter quicunque fornicationis tur, etiamsi ab illis laudentur.in quorum notitiam
raalum integrum superare desiderat, intemperan- pervenerunt. Et hoc sciendum, quia, dum ea quae
tiam gulee vitare, et quibus modis homines tentet, licitasunt non agis, non in vinculo legis constrin-
agnoscerestudeat.Quinquescilicet modis.utait bea- geris, sed liberK dilectionis benevolentiam vitas.
tus Gregorius,tentat.Aliquandofacithoram necessi- Hoc quoque ut apertius manifestetur, verbi gratia
tatis prajve.nire; unde Jonatha mortis sententiam
et D sub exeraplo dicendum est. Notandum sane quia
accepit (/ /je^.xiv, 39,44). Aliquando lautiores requi- Dominus nihil praecipit iniquum; quod autem pro-
rere cibos; unde et filii Israel Deum offenderunt hibet, oranino illicitum. Ipse quoque non jubet di-
{IV Reg. XVI, 3) in deserto, quia despecto manna mittere uxorem infidelem; quod si juberet, aliter
(.Vum.xxi, 5), lautiores carnalium cibos qufesierunt. fieri illicitum esset, et Apostolus nequaquam dice-
Aliquando accuratiores ; uiide et prima culpa filio- ret : non Dominus. At vero concedit Do-
1-^go dico,
rum Heli fuit.quia eorum voto puer sacerdotis,non minus dimittere uxorem causa fornicationis,quae si
coctam carnem more antiquo,sedcrudam accipiebat, pro carnali dimittenda est, raulto magis pro spiri-
ut accuratius eam proepararet(//}?9.n,15). Aliquan- tali,idest, infidelitate, de quaPsalmista Perdidivi
:

do excedere modum; unde et Dominus loquens omnes fomicantes (Psal. lxsii, 6). Et quare (563)

(561) In autog. marg.hic legitur cap. XXVIII. Cap. nibus, et xv, 26.
X.\VII nuUibi signatum. (.563) Autog.ci qux essei. Legendum tamen vide-
(562) Matth.vn, 6. Vulg. noHle sanctum dare ca-
 : ;

339 ATTONIS VERCELLENSIS KPISGOPI 340

Apostolus dicit : Conlemptibiles ad juilicandum con- A cordes puniuntur,multo magisiniqui. Et ideo dicit
slituile, Dicit ipse quia Apostolus hortaturus erat an nescj^w, quasi diceret,et scitis. Et ideo quod

suos ad sapientiae ac prudeatiae doctrinam, et ad dicit, sertj\?,ostendit illos non ignoranter operatos.
charismata potiora (/ Cor. xii, 31), multo magis Et ideo subjunxit Nolite errare. Uis verbis ostendit
tamen ad prophetiaj donum. Ideo longe ante prae- reverentiam legis.aditum regni cffilestis. Et mani-
misit : Gontemplibiles conUituile ; quasi diceret festavil quod, si quis istorum uni vitio deditus
Non est enim dignum ut vos, qui niajora penetrare exstitisset,a regno co^lesti excluderetur. Reve-
valetis.in his occupemini,sed eos quos nuilis majo- renliam legis ostendit, quia ista omnia lex divina
rum donorum virtutibus praeditos cognoscitis super prohibet aditum regni ooelestis, quia si quis uni
;

heec negotia ordinate. Et nota quia ipsoscontem- vitiodeditus cxsisteret(.560), regnum penetrare non
plibiles dicit sapientes. Sic non est, inquit, sapiens posset.
inter vos, quia non stulti,sed qui peritiam habent Sed quid est quod dicit: Nolile errare? quia
terrenarum rerum, illi ordinandi sunt ad judican- vult ostendere illos hoc sapuisse,et oblivioni tradi-
dum,ut majores eo liberius cojlestia et spiritalia disse, quoniam perunum annum et dimidium do-
penetrare valeant,quo minus in his terrenis occu- cendo apud eos fuerat et ideo hoc dicebat,ut ipsis
:

pantur. Hincest quod Moyses pro se septuaginta ad memoriam reduceret quod oblivioni tradide-
p
viros {Exod. xviii, 25 populo pr«po-
; Deut. i, 1.5) rant. Sequitur ; Scilis quod neque avari, etc, neque
suit. IUud autem sciendum, quiaqui generalis po- niolles. Nonnulli dicunt molles esse qui patiuntur

puli merita transcendunt,infirmantium fratrum ne- hoc vitium,concubitores vero qui -patrant et, ut ;

gotia non debent contemnere, sed super ea quos quipam volunt,ipsi sunt effeminati,id est, enerves,
sciunt peritiam habere humanarum rerum praepo- qui eradicantur de terra ; unde propheta : EfTemi-
nere, utetipsi liberius ccelestia penetrent,et iati,ut nati eradicabuntur de terra (/// /{eg. xtv, 24). Et
anobis operibus non sintalieni,in his rebusquarum effeminati dicunturaprohihendo,id est,sine barbis
peritiam acceperunt administrent. Et ideo prohibebat Apostolus hoc vitium,quia legea
omnino peccatum hahetis (557), eto.
{556) Itaque divinae exsecrant,humanaE vero cohibebant, et ideo
Dupliciter enim isti condemnantur,sive quiacontra concubinos habebant.Et quod adivinis prohibeatur
preeceptum, quoniam judicia habebant, sive quia ostenditur,ubi dicitur ; Si quis ierit cum masculo
habendo, non a fidelibus,sed ab infidelibus dirimi coitu femineo, morte morialur {Levit. xx, 13). Ba-
optabant. Et ne putarent illi peccato carere posse, avarum et rapacem.Omnis enim
paces. Distat inter
sihabendojudicia,non abinfidelibus,sed a fidelibus rapax avarus,non omnis avarus rapax. Nam avarus
dirimerentur,ideo subjunxit Itaque omnino, etc. : potest esse tenaxsuarum rerum,tamen aliena non
quasi diceret In hoc tantum peccatis,quia judicia C rapere; rapax vero, etiamsi sua profuse dispergat,
:

habetis. Vosetenim.cum ad hoc laborare debuis- tamen quia aliena concupiscit.avarus est.
setis, ut fratres veluti germanos diligeretis, quia £6/-ws!.Ebriosus dicitur ab ebriositate, et ebrius
major estista germanitas spirilalis quam carnalis, ab ebrietate.Nam ebrius ille est, cui accidit, aut
nonsolumnondiligitis,sedetiam injuriam iniertis, propter charitatem,aut propter aliquid ebriosus ;

Utquanquam non posset fieri utquilibet christianus vero,cujus jugis est ebrietas.Et ideo caute loquens
judicia non habeat conlra prsceptum Domini di- Apostolus,non dixit ebrium excludi a regno, sed
centis Qui : voluerit tecum judicin contendere, et tu- ebriosum. Sequitur : liegnum Dei possidebunt.Ter-
nicam tuam lollere,dimiltt ei etpaltium,el auferenti ribilis est hascsententia, qua dicit Apostolus, re-
quse tm sunt ne repetas {MaUli. v, 40) ; tamen ipsa gnum Dei non possidebunt.Ideo terribilis, quia ipse
judicia non ab infidelibus dirimenda sunt. lingua erat Spiritus sancti, et ipse per eum loque-
Sed forte dicit aliquis : Juste querelor, quia sub batur. Et ideo timendum est ne istorum vitiorum
sistere non possum, quoniam mea auferuntur, et uni succumbaraus,ne forte a regno excludamur.
proscribor :ideo sententiam judicum requiro.Uuic Sequitur : Et hsec quidam fuistis, etc. Et ,ne ipsi
cogitationi ob hoc oocurit Apostolus, dicens: (Juare putarent eum solummodo vitia reprehendere velle,
non injuriam suslinetis et fraudem patimini ? (.558)
,
I) et non illos habuisse ostendere,ideo dixit Et hxc :

Quasi diceret: Vos non solum injurias et ra-
pinas paventer (559) fertis, ut ad humana judicia
trahatis,sed injurias inferendo,adeademprovocatis.
El hoc fratribus.Quasi dicat Hoc,quod extraneis
facere non debuislis, ipsum etiam fralribus irro-
gatis. An nescitis, etc. Quasi diceret Si miseri-
quidam fuistis. Et nota quia^uu/am dicit, non qui-
dem,quoniam si quidem dixisset, vlderetur omnes
comprehendere ;si vero nihil dixisset,omnes exclu-
: dere;etideo, temperate loquens, dixit quidam.
Sciendum etiam quia his verbis terrorem incutit
: suis,sed tamen sublevationem subjunxit.dicendo :

(5561 In autog. marg. hic legitur cap. X.XVI. patimidi.

(558) Vulg. jam quiaem omnino delictum est in (559) Fortasse impatienter, vel non patienter
vohis, eto. fertis.
Vulg. jam quidem omnino delictum est in
(.537) (,560) Verbum existeret (\\ioA in autog. desidera-
vohis, ijuod
judicia tuihetis inler vos : quare nun tur.addendum ad faciliorem lectionem censui.
magis injuriam accipitis Quure non maijis fraudem
'!
341 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 342

abhiti estU, etc. Sed quaro hoc dicit? Quia A ad Jerusalem dicit : llxc fuit intquitas sororis tux
s.'lonl iiomines, dum dn semelipsis audiunt bona Sodom;i\ suprrhia, el ahuiulaniia panis, el saiuritas
ilui fallaciter, ita studero vivero el convcrsari, ul [Eiecli. XVI, Quibus verbis ostendit quia exce-
4'.i).

issepossiut vcracitor quod audiunt dioi lallaciler. dendo modum inedendo, ad incredibilcm libidinia
S.(|uitur : In iiomiiic Domiiii iioslri Jcsii Cltristi ,elo. ardorcm pervcnerunt. Aliquando eliam viles cibos
N ilandum quia isli per sacranicntum buptismi fue- cum aviditate sumcre; unde et Ksau pro esu lenti-
rant renali.etper graliam saiu"ti_Spiritus innovati. cula! primogonila vendidit^Gt-n. xxv, 33). Nam quo

Nani baptismuni initium est roligiosilntis.et funda- ardoie tlagraveril vilem cibum comedere, venditio
iiuntum totius pietatis et bonitatis. Et ideo ad me- primogenitorum oalendit. Illud etiam.quia non est
niiiriam pristina bona revocat, ut illi audientes do peccatum in cibo, sed in appotitu ciburum. Hinc
li icnt se amisisse decepli a pseudoapostolis.et poB- est, quod sajpe lautiores cibos quia sine aviditate

nilcndo, el recte vivcndo, ad eadem bona revcrte- sumimus.non offendimus.etsiepc viles cum avidita-
rcnlur. In quo facto monentur pra.Mlicutores, nt tes el ideo dclinquinius. Nam eldiabolus, quia hoc
quondam bonis auditoribus elfectis malis, pristina agnovit primum Adam non carne, sed pomo ((;«?(.
biina ad memoriam reducant, et niala cxaggeran- ui, (>): etsecundum pane tentavit (tuc. iv, 3).Iiinc
manifestent, ut illi audientes quse amisorunt, p est etiam quod ipse pomum comedendo, deliquit.
pienilendo et reste uonversando ad eadem rever- Elias carnes comedendo integritatem sui corporis
tantur. aervavit (/// liey. xix, 21). Quicunque enim quoe
,561) Oiniiia milii licenL, etc. Dixit superius quod sibi cognoscit contraria ugit, ceu Adam.vetiti ligni
neque fornicarii^neque idolis servientes, noque ck- pomuracomcdit. BfiatusnamqueAugustinusprofun-
tori regnum possiderent; et,utquidam dicunt.ideo dius hunc locum investigavit, et Apostoli intentio-
siibjunxit .Omnia niilii licenl,osiendens scliberum nem manifestavit.Dicil enim Omne quod illicitum :

uiliilrium habereagendi ea,sed tamen non expedire. est, non expedit; attamen non omne quod non ex-
Siil his qui hoc dicunt contrarium est, quiaomnia pedit, illicitum est. Quod si ita est, quid inter-
illa lege divina prohibentur,et ideo nihil eorum lici- sit inter illud quod illicitum est, et ideo non
tum est.Et ob hoc iste sensus repudiandus est. Alii expedit, et illud quod licitum est, et tamen non
vero dicunt quod nihil illicitum sit, quia Apostolus expedit, generali regula definire difficile est. Ve-
dicit omnia licita, qui vim quoquc dicti non intelli- rumtamen cito potest aliquis respondere et dicere :

guiit.aut immemores,aul contumaces.Nam,si id es- Omne quod illicitum est, peccatum est, et omne
set,nequaquamJoannes,queminuterosanctificatum peccatum non e.xpedit : Igitur et omne quod non
hujus sermonis memorem non dubitamus, diceret expedit, illicitum est.Ubi estergo,quod ait .\posto-
Herodi:/Von licet tibi habere ii.xorein fralris tui adulte- ^ lus : Omnia licent,sed non oinnia expediunt'1 Sed nos,
ram (j1/ore.vi,i8); et Dominus:iVo,-;. licet sanclum dare quia non dubitamus Apostolum verum dixisse,nec
canihus{562)ei panes sanctos non licetdare laicis; et audemus qucedam peccata dicere licita; sciendum
csetera talia. Sane notandum, quia Apostolus coepe- est esse quKdam non essent pec-
licita,quae,si fiant,

rat loqui de crimine fornicationis, et quia noverat cata verumtamen,ne alios impediant aregno, non
:

incentivum, et fomitem, et materiem fornicationis essent agenda esse etiam licita quaBdam, quae non
;

esse gulaj intemperantiam; ideo inter verba, quibus espediunt, ut fiant.Unde videndum est quae sint illa

prohibebat fornicationem,ca;pit loqui de escis. Om- licita; videlicet quae per illam justitiam fiunt, qu<B
nia, inquit, milii licenl ; id est, omnes escas come- ad Deum pertinent.llla scilicet sunt illicita,quae ab
dere.serf lainen non e.rpediunt, ne in malum incidam eadem justitia ita prohibentur,ut nullo modo agan-
fornicationis. Quapropter quicunque fornicationis tur, etiamsi ab illis laudentur.in quorum notitiam
malum integrum superare desiderat, intemperan- pervenerunt. Et hoc sciendum, quia, dum ea quffi
tiam guls vitare, et quibus modis homines tentet, licita sunt non agis, non in vinculo legis constrin-
agnoscerestudeat.Quinquescilicet modis,utait bea- geris, sed liberffi dilectionis benevolentiam vitas.
tus Gregorius,tentat.Aliquandofacithoram necessi- Hoc quoque ut apertius manifestetur, verbi gratia
tatis prsvrtnire; unde et Jonatha mortis sententiam D sub exemplo dicendum est. Notandum sane quia
accepit(/fie^.siv,39,44). Aliquando lautiores requi- Dominus nihil prsecipit iniquum quod autem pro- ;

rere cibos; unde et filii Israel Deum ofFenderunt hibet, omnino illicitum. Ipse quoque nonjubet di-
(IV Heg. XVI, 3) in deserto, quia despecto manna mittere uxorem infldelem; quod si juberet, aliter
(.Vum.xxi, 5), lautiores carnalium cibos qucesierunt. fieri illicilum esset, et Apostolus nequaquam dice-
Aliquando accuratiores uiide et prima culpa filio-
; ret Fgo dico, non Dominus. At vero concedit Do-
:

rum Heli fuit,quia eorura voto puersacerdotis,non minus dimittere uxorem causa fornicationis,quae si
coctamcarnemmoreantiquo,sedcrudamaccipiebat, pro carnali dimittenda est, multo magis pro spiri-
ut accuratius eam praepararet(//}«9.ii,15). Aliquan- tali.idest, infidelitate, de qua Psalmista Perdidiut :

do excedere modum; unde et Dominus loquens omnes fornicantei (Psal. lxsii, 6). Et quare (563)

(561) In autog. marg.hic legitur cap.X.XVIII.Cap. nibus, et xv, 26.

X.XVII nullibi signatum. (563) Xutog.el qux essel. Legendum tamen vide-
(562) Matth.vii, 6. Vulg. nolile sanctum dare ca-
 : ;

m ATTONIS VERCELLENSIS KPISCOPI 340

Apostolus dicit : ConlemptibUes ad judicandum con- A cordes puniuntur,multo magisiniqui. Et ideo dicit
stituUe, Dicit ipse quia Apostolus hortaturus erat an nescitis, quasi (\\ceret,et scitis. Et ideo quod
suos ad sapientiae ac prudentiae doctrinam, et ad dicit, s«ii5, ostendit illos non ignoranter operatos.
charismata potiora (/ Cor. xii, 31), multo magis Et ideo subjunxit Nolite errare. Uis verbis ostendit
tamen ad prophetiae donum. Ideo longe ante prEe- reverentiam legis.aditum regni ccelestis. Et mani-
misit : Contemptibiles comlituile ; quasi diceret festavit quod, si quis istorum uni vitio deditus
Non est enim dignum ut vos, qui nuijora penetrare exstitisset,a regno coelesti excluderetur. Reve-
valetis,in his occupemini,sed eosquos nullis majo- rentiam legis ostendit, quia ista omnia lex divina
rum donorum virtutibus praeditos cognoscitis super prohibet aditum regni ooelestis, quia si quis uni
;

hsec negotia ordinate. Et nota quia ipsoscontem- vitio deditus exsisteret(560), regnum penetrare non
ptibiles dicit sapientes. Sic yion est, inquit, sapiens posset.
inter vos, quia non stulti.sed qui peritiam habent Sed quid est quod dicit: Notile errare? quia
terrenarum rerum, illi ordinandi sunt ad judican- vult ostendere illos hoc sapuisse.et oblivioni tradi-
dum,ut majores eo liberius coBJestia et spirilalia disse, quoniam pcrunum annum et dimidium do-
penetrare valeant,quo minus in his terrenis occu- cendo apud eos fuerat et ideo hoc dicebat,ut ipsis
:

pantur. Hincest quod Moyses pro se septuaginta n ad memoriam reduceret quod oblivioni tradide-
viros (Exod. xviii, 25 populo prsepo
; Deut. i, 1.5) rant. Sequitur ; Scilis quod neque avari, etc, neque
suit. IUud autem sciendum, quiaqui generalis po- molles. Nonnulli dicunt molies esse qui patiuntur
puli merita transcendunt.inrirraantium fratrum ne- hoc vitium,concubitores vero qui 'patrant et, ut ;

gotia non debent contemnere, sed super ea quos quipam volunt,ipsi sunt effeminati^id est, enerves,
sciunt peritiam habere humanarum rerum praepo- qui eradicantur de terra unde propheta ; EfTemi" :

nere, utetipsi liberius ccelestia penetrent,et isti,ut
anobis operibus non sintalieni,in his rebusquarum
peritiam acceperunt administrent.
peccatum hahetis (.557), etc.
(556) Itaque otnjiino
Dupliciterenim isti condemnantur,sive quiacontra
praeoeptum, quoniam judicia habebant, sive quia
habendo, non a fidelibus,sed ab infidelibus dirimi
optabant. Et ne putarent illi
sihabendojudicia,non abinfidelibus,sed a lidelibus
dirimerentur,ideo subjunxit Itaque omnino, etc.
quasi diceret In hoc tantum peccatis,quia judicia C rapere; rapax vero, etiamsi sua profuse dispergat,
:
nati eradicabuntur de terra (/// /Jej. xiv, 24). Et
effeminati dicuntur aprohihendo,id est.sine barbig
Et ideo prohibebat Apostolus hoc vitium,quia legea
divinae exsecrant,humanE vero cohibebant, et ideo
concubinos habebant.Et quod adivinis prohibeatur
ostenditur,ubi dicitur ; Si quis ierit cum masculo
coitu femineo, morle moriatur (Levit. xx, 13). Ra-
fieccato carere posse, paces. Distat interavarum et rapacem.Omnis enim
rapax avarus,non omnis avarus rapax. Nam avarus
: potest esse tenaxsuarum rerum,tamen aliena noQ

habetis. Vo3etenim,cum ad hoc laborare debuis-
veluti germanos diligeretis, quia
setis, ut fratres
major estista germanitas spiritalis quam carnalis,
nonsolumnondiligitis,sed etiam injuriam
tamen quia aliena concupiscit.avarus est.
Ebriosi.Ehriosus dioiturab ebriositate, et ebrius
ab ebrietate.Nam ebrius ille est, cui accidit, aut
infertis, propter charitatem,aut propter aliquid ebriosus ;

Utquanquam non posset fieri ut quilibet christianus vero,cujus jugis est ebrietas.Et ideo caute loquens
judicia non habeat contra prsceptum Domini di- Apostolus.non dixit ebrium excludi a regno, sed
centis : Qui voluerit tecum judicin contendere, el tu- ebriosum. Sequitur Regnum Dei possidebunt.Ter-
:

nicam tuam lollere,dimittt ei ctpallium,e[ auferenli ribilis est hKCsententia, qua dicit Apostolus, re-
quse tm sunt ne repetas (Mai.ili. v, 40) ; tamen ipsa gnum Dei non possidebunt.Ideo terribilis, quia ipse
judicia non ab infidelibus dirimenda sunt. lingua erat Spiritus sancti, et ipse per eum loque-
Sed forte dicit aliquis : Juste querelor, quia sub batur. Et ideo timendum est ne istorum vitiorum
sisterenon possum, quoniam mea auferuntur, et uni succumbamus,ne forte a regno excludamur.
proscribor ideo sententiam judicum requiro.Huic
: Sequitur : Et Iwec quidam fuistis, etc. Et ,ne ipsi
cogitationi ob hoc oocurit Apostolus.dicens: ()i(are putarent eum solummodo vitia reprehendere velle,
non injuriam sustinetis et fraudem patimini ? (.558) p et non illos habuisse ostender6,ideo dixit Et hxc
, :

Quasi diceret: Vos non solum injurias et ra-
pinas paventer (559) fertis, ut ad humana judicia
trahalis,sed injurias inferendo,adeademprovocatis.
Et hoc frat!-ibus.Qu.s.s\ dicat Hoc,quod extraneis
quidam fuislis. Et nota quia ^«n/am dicit, non qui-
dem,quoniam si quidem dixisset, videretur omnes
comprehendere ;si vero nihil dixisset,omnes exclu-
dere;etideo, temperate loqucns, dixit quidam.
:

facere non debuistis, ipsum etiam fratribus irro- Sciendum etiam quia his verbis terrorem incutit
gatis. An nescitis, etc. Quasi dicerct Si miseri- suis.sed tamen sublevationem subjunxit.dicendo
: :

(5561 In autog. marg. hic legitur cap. XXVf. patimidi.

(558) Vulg. jam quiaem omnino delictum est in (559) Fortasse impatienter, vel non patienter
vobis, eto. fertis.
(557) Vulg. jam quidem omnino delictum est in (o60)YeThum existeret quod \n autog. desidera-
vobis, ijuod judicia luibelis inter vos : quare nun tur,addendum ad faciliorem lectionem censui.
magis injuriain accipilis Quaru non maijis fraudem
'.'
341 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 342
^ / abliiti esti etc. Sed qiiaro hoc dicit? Quia A ad Jcrusolpm dicit : llxc fuit intquitas sororis tux
silonl liomines, ilum do semetipsis amiinnt bonu Sodom.v, siiperhia, et ahundaniia panis, el saiuritas
il 1 i fullaciter, ita studcro vivcro et conviTsari, ul {Ezech. XVI, W). Quibus verbis ostendit quia e.xce-
-•' possiut vcraciter quod audiunt dici rallaciter. dendo modum inedendo, ad incredibiicm libidinis
- qnitur : In uumine Domini nostri Jesu Chrisli^elo. ardorem pervcnerunt. Aliquando etiam viles cibos
\ iiinilnin qnia isli pcr aucrammtuni Ijuptismi fue- cum aviditate sumcre; unde et Esau pro esu lenti-
it renati, et per graliam sancti_Spiritus innovati. culu! primnponila vendidit^Gcn. xxv, 31?). Nam quo

1)11 baptisnium initiuni est ro!igiositati3,ot funda- ardore llagraverit vilem cibum comedere, venditio
iiuntum totius pietatis et bonitatis. Et ideo ad me- primogenitorum ostendit. Illud etiam,quia nonest
niiiriam pristina bona revocat, ut illi audientesdo peccatum in cibo, scd in appotitu ciborum. Hinc
leri'nt so amisisse decepti a pseuiloaposlolis.et po;- est, quod sajpe lautiorea cibos quia sine aviditate

nitondo, et rectc vivcndo, ad eadom bona reverte- suminius,non olfondimus.elsfopc viles cum avidita-
roiitur. In quo facto monentur pr>x'(iicatores, nt tes el ideo delinquimus. Nara eldiabolus, quia hoc
i{uundam bonis auditoribus elfectis malis, pristina agnovit primum Adam non eurne, sed pomo {Oen.
bona ad memoriam rcducant, et niala e.\aggeran- III, l'>); et secundum pane tentavit (Luc. iv, 3).Hinc

manilestent, ut illi uudientes quee amiserunt, p est etiam quod ipse pomum comedendD, deliquit.
nitendo et reste conversando ad eadem rever- Elias carnes comedendo integritatem sui corporis
tiintur. servavit (/// liey. xix, 21). Quicunque enim quaj
,5t51) Omnia mihi licent, etc. Dixit superius quod sibi cognoscit contraria agit, ceu Adam.vetiti ligni
nequc fornicarii.neque idolis servientes, neque ca:- pomumoomcdit. BeatusnamqucAugustinusprofun-
t. regnum possiderent; et,utquidam dicunt.ideo
ri dius hunc locum investigavit, et Aposloli intentio-
siilijunxit .Omnia nnhi licent,osiendens scliberum nem manifestavit.Dicit cnim : Omne quod illicitum
arhitriuin habereagendi ea,sed tamen non expedire. est, noii expedit; attamen non omno quod non cx-
Soil his qui hoc dicunt contrariura est, quia omnia pedit, illicitum est. Quod si ita est, quid inter-
ilia lege divina prohibentur,et ideo nihil eorum lici- sit inter illud quod illicitum est, et ideo non
tuin est.Et ob hoc iste sensus repudiandus est. Alii expedit, et illud quod licitum est, et tamea non
vero dicunt quod nihil illicitum sit, quia Apostolus expedit, generali regula definire difficile est. Ve-

dicit omnia licita, qui vim quoquc dicti non intelli- rumtamen cito potest aliquis respondere et dicere :

guiit.aut immeraores,aut contumuces.Nani,si id es- Gmne quod illicitum est, peccatum est, et omne
set,nequaquamJoannes,queminuterosanctit"icatum peccatum non e.xpedit : Igitur et omne quod non
hujus sermonis memorem non dubitamus, diceret expedit, illicitum est.Ubi est ergo,quod ait Aposto-
Herodi:A'on licet tibi hahere u.vorem fratris tui adulte- lus : Omnia licent,sed non omnia expediunt? Sed nos,
rnm (J/arc.vi,18); et Dominus:iYo;; licet sanclum dare quia non dubitamus Apostolum verum dixisse, nec
cantbus{562)ei panes sanctos non licetdare laicis; et audemus qucedam peccata dicere licita; sciendum
ca;tera talia. Sane notandum, quia Apostolus ecepe- est esse quKdam licita,quae,si liant, non essent pec-
rat loqui de crimine fornicationis, et quia noverat cata verumtamen,ne alios impediant aregno, non
:

incentivum, et fomitem, et materiem fornicationis essent agenda esse etiam licita qusdam, quae non
;

esse gulae intemperantiam; ideo inte.rverba, quibus expediunt, ut fiant.Unde videndum est qus sint illa
prohibebat fornicationem.cffipil loqui de escis. Om- licita; videlicetqus per illam justitiam fiunt, qu<B
inquit, miln licent ; id est, omnes escas come-
n«rt, ad Deum pertinent.llla scilicet sunt illicita,quae ab
dere.ierf lamen non e.rpediunt, ne in malum incidam eadcm justitia ita prohibentur,ut nullo modo agan-
fornicationis. Quapropter quicunque fornicationis tur, etiamsi ab illis laudentur, in quorum notitiam
malum integrum superare desiderat, intemperan- pervenerunt. Et hoo soiendum, quia, dum ea quae
tiam gulae vitare, et quibus modis homines tentet, licita sunt non agis, non in vinculo legis constrin-
agnoscere studeat.Quinquescilicet modis,ut ait bea- geris, sed liberae dilectionis benevolentiam vitas.
tus Gregorius.tentat.Aliquandofaoithoram necessi- Hoc quoque ut apertius manifestetur, verbi gratia
tatis prajvnnire; unde et Jonatha mortis sententiam D sub exemplo dicendum est. Notandum sane quia
accepit(/ Reg.xv/, 39, ii). Aliquando lautiores requi- Dominus nihil praecipit iniquum; quod autem pro-
rere cibos; unde et filii Israel Deum otTenderunt hibet, omnino illicitum. Ipse quoque nonjubet di-
{IV neg. XVI, 3) in deserto, quia despecto manna mittere uxorem infidelem; quod si juberet, aliter
^.Vum.xxi, 5), lautiores carnalium cibos quaesierunt. fieriillicitum esset, et Apostolus nequaquam dice-
Aliquando accuratiores ; unde et prima culpa filio- ret Fgo dico, non Dominus. At vero concedit Do-
:

rum Heli fuit,quia eorura voto puer sacerdotis,non minus dimittere uxorem causa fornicationis,qu8e si
coctamcarnemmoreantiquo,sedcrudamaccipiebat, pro carnali dimittenda est, multo magis pro spiri-
ut accuratius eam praepararet(//!?j.ii,15). Aliquan- tali,idest, infidelitate, de quaPsalmista Perdidivi :

do excedere modum; unde et Dominus loquens omnes fornicantet (Psal. lxsii, 6). Et quare (563)

(561) In autog. marg.hic legitur cap.X.XVIII.Gap. nibus, et xv, 26.

X.XVII nullibi signatum. (563) Autog.ei qux essei. Legendum tamen vide-
(562) Matth.vii, 6. Vulg. 7wlite sanctum dare ca-
 :

343 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 344

esset; mifii autem, inquit, ndhxrere Dso bonum esl. A vit, (566) etc.Ipsesensusest.quem confirraat resur-
Ergo licebat pro infidelltate uxoremflimittere: qua; rcctione Domini.Virtus Dei, Filius est.Ergo, si per
si propterea dimitlerrtur, oli divisionem nempe virtutem Dei suscitatus est, per se ipsura estrcsu-
conjugum et occasio scanda!izandi,ct evangclicam scitatus. Unde et ipse dicit : Solvite templum hoc
dootrinam reprehendendi, ct manendi in intideli- [Joan. II, 19), etc. Quie resuscitatio totius fuit Tri-
tate daretur. Et ideo occurrit Apostolus huic ne- nitatis.Sciendum namque quia,sicut ipse resurgens
cessitati, quia hoc, etsi licet, fieri tamen non ex- a mortuis, figurasclavorum et cicatrices vulnerum
pedit, et jussit non esse dimittendam. suis ostendit, ut eos magis in fide resurrectionis
Scquitur Si quis, inquit, fraler uxorcm habct
; inlorraaret (Joan. xx, 26); sic et nos ipse, si mem-
infidelem (504), etc. Qui sensus in omnibus illis re- bra ejusdem exstiterimus, resuscitabit.Quapropler
servandus est, qu« etsi licita agnoscit, sibi tamen mcmbra illius fore satagamus, ut cum illo, ct ab
contraria intelligit.Et item licet nobis omnia come- illo resuscitari mereamur.
dere ; quia, si comessationibusinstemus adiliicita ^'escitis quia corpora veslra, etc. Sensus enim, et

trahimur. et ideo expedit ut licitis non utamur, ne verba ex coepta intentione pendent.(567) Gocperant
trahamur.Nam, ut latius hujus loci
forte ad illicita namquc loqui supra dc crimine fornicationis et ;

sensus manifestetur,sciendum est,quod dicit,on!Ki« p adhuc in coepta intentione perscverat, dicens ye-
licent, hoc csse quod alibi dicit : Omnia viunda scilis, etc. Ideo corpora nostra, membra Ghristi,
(Rom. non omnia expediunt; quod est
XIV, 20), et : quia Deus homo
est.Nam sciendum quia tota
factus
Malum est homini,qui per offcndiculum manducat Ecclesia ditfusa per orbem, corpus Ghristi est, et
(Ibid.). Repetens dicit Omnia milii ticent; ea vide-
: singuli,membra, cujus corporis caput Christus est.
licet,quffi coapostolis ejus licebant; hoc est, cibus, Unde Apostolus : Salvalor corporis nosiri, Cliristus
et vestitus, et si qua erant necessaria. (Ephes. v, 23). Et notandum, quia non solummodo
Sed quia inspexit pseudoapostolos (565) occa- animam suscepit : nam^ si tantummodo animam,
sionem accipiendi quaerere ideo ipse noluit accipe-
; anima; nostrce dicercntur membra Christi,non cor-
re.Certe nec consequens erat ut ab illis aliquid acci- pora. Sed quia utrumque suscepit, id est corpus et
peret, quos in tantis flagitiis essc deprehenderat animam, et redemit, ideo corpora nostra membra
quia, si acciperet, fcrvor evangelizandi tepesceret. Cbristi essedicuntur.Et hoc animadvertendum,quia
Illi namque, qui ab illis accipiunt, qui idcirco tri- non dixit, vos estis, vel anims vestrae, sed corpora
buunt, ut magistrorum suorum animos inclinent, ves<rn,propter prsedictam rationem.Et quia corpora
libertatem praedicandi amittunt. Et ideoiste.ne li- noslra membrasuntGhristi,nemo sedespiciat,nemo
bertatem increpandi amitteret,noIuit abillis aliquid se contemnat, dicendo Faciam quodcunque volo; :

accipere. Quamobrem Sed ego G vivam secundum libitum meura, quoniam nihil
sequitur, et dicit :

sub nullius redigar polestafe, quasi diceret Nolo sum, quia omnia caro fenum; in aiiquod pracipi-
:

accipcre, ne gratia vestri datus, libertatem incre- tium mergar; et, si iste se contemnit, Ghristum
pandi amittam, et sub vestra potestate redigar. despiciat (568), cujus pretio sanguine est redemp-
Sequitur Esca venlri, et vcnler escis(subauditur,
: tus;"et, si sibi(569) non parcit, saltem Christo par-
servit) : Deus autem et liunc, ct has dcslruet. Venter cat, et Ghristo pacendo sibi parcel.
quidem tuncdestruotur,quandodeerit tempussemi- Sequitur Tollens ergo memhra Christi,elc. Intcr- :

nandi,aut laborandi.Facit iste locus adversus falsos rogando dicit Tollcns, et negando dicit .Absit. Et : :

apostolos.qui causa ventris praidicabant. Sequitur pulchre negando dicit Absit; quia qui mcmbra sua
: :

Corpus autem non fornicationi, sed Domino (subau- meretrici conjungit, unum efficit corpus. Quandia
ditur, subdatur); et Dominus corpori (subauditnr, enim quis munde ct sancte vixerit.membrum Ghri-
subjungetur, aut copulabilur). Quia, sicut contem- stiest; si pcro aliqua immundilia iniiuinHtus fuerit,
nentes ejus pnecepta longius rcccdimus, sic et ira- incipit cssc meretricis.et cum isto, qui illi conjun-
plentes, eidem propius inha;remus. Alio vero sensu gitur, illius membrum efficitur; et forte ista chri-
Dominus corpori, subauditur, dabit resuscitato im- stiana est, qua;
membrum,
ei prjebet assensum; et sicut iste
^
mortalitatem ; sed merito animae regentis,qu8e cor- n meretricis itaet ipsa meretricantis effi-

pus ad bona opera trahit,ut cum eo resuscitato la;. citur.Sed sciendum quia uterque Christum offendit:
tetur. Sequitur Detts autcm el Dominum suscila-
: uterque enim non attcndit pretium, et donum sibi

tur, quare ex his verbis,quae sequuulur,et qua;stio- tente consideret, qui p.e contemnere audet; seu
nem expediunt. Christi passionem et redemptionem menti reducat,
(5641 Versiculus hic duodecimus cst capitis se- quicunque corpus suum pro nihilo habet potius :

quentis, Vulg. nempe septimi, qucm hic, tanqnam quam significet comrauni acceptione est,
quod in
immediate sequentem auctor noster indicare vide- scilicet conlemnat.despectui habeat.Quamvis et in
tur. hoc sensu recte intelligi posset, si per ironiam et
(5fi5)Autog. pseudoapostoli. invchcndi modura diclum haheaiw.Chriitum nempe
(566) knlog. suscilabit. despirini, Ghristumpro nihilo habnat,ex quoiste se
(567) In autog. raarg. hic legitur cap. XXI.X. parvipendore audet. Primara intcrpretationem ma-
(568) Vcrbum despicial hic potius, clare ct nilide gis probant qna; spquuntur.
viderc, fpii comprehendcre significat,ita ut impera- (.569).-\utog.loco siii habet rcr/)i,quod tum cx scn-
tive accipiendus ait sensus : Ghristum nempe at- su. tum ex his qure sequuntur, cmendatum censui
3<5 KXPOSITIO IN EPISTOI.AS PAULI — IN EPIST. I AD COR. ;u6

ooncpssiim, ct non considoral qiialis, et quanttia ait A mnilo to putas, impure vivondo.ccElum subire posse?
iste, qui servos non solum fr itres sed etinm mem- SicnimNoo8oluB,malnrumrelinquendocon»orlium,
bra vocavit. Hoc elenim tlonum, si non haberetur, et nrcain ascendcndo, commune periculum diluvii
desiderarotur , sed quiii habetur, ila vivendum cst, cvapit {Cen. vi, 7, H) ;
qunmodo to putas communem
ut non arnittatur et pnites ei rolViranlur. interilum, cnnsortiis maloruin rruendo. transire
Sed rucrunt nonnulli, iini dixcrunt majoris cri- possft?Si enim Abrahnm solus, Ur Chald;i'orum
minis esso muliercra viro sed ne majoris criminis ; (Gen. XI, "^i), id cst, ignem relinqucndo. benedici
vidcrctur, idco dicit Aposlolus Facienx membrutn : promeruit.quomodotu in iRnecarnalis delectationis
mereliiris. Soquitur : .1« /lescilis qiiia qui adhwret consistendo, benedici piitas? Si Isaac de domo egres-
meretrici, ctc. nu.ifi diceret : Non nescitis , setl sci- sus in meditandum senxiiGen. xxiv, 03),
.igruir. ad
tis, Beno dicit : Llnum corptts ; quia, sicut una est quomodo tuindomo carnalis delectationis cfclestia
naturn, ita una cst culpa; ct sicut una est actio et rimaris? Si cnim Jacob et filii cjus ajgre tuleriint
deleclatio, ita lequa cst oflensio. Soquitur : Erunt stuprum Dinio [Gen. xxxiv, 7), quomodo tu in stu-
duo in carne una. Hoc etenim primo homini dictum prationc proprii corporis lajtaris ? Si Joseph lauda-
est Propter fioc relinquet honw jmtrem et matrein
: bilis inter Iratres inventus, et (iguram Christi gcsta-

Quia sicut por licitum concubitum

(flen. 11, 24). etc. r, vit ob hoc. quia crinien fornicalionis evasit, quid
duo unuin sunt corpus; ita per illicitum amorem tibi faciendum cst? Legitur enim quia rclicto pnllio,
duo isti ununi etficiuntur. foras fufjit ah ea iOcn. xxxix, 12). Non aliter. Nam
Sequitur Qui adkxrct Domino^ nnus spiritus est.
: si hocvitio succnbuisset.moreretur.Anima morere-
Supra, de duobiis hominibus loquens, dixit Unum : tur, ut illud : Anima qure pcccaverit (Levit. xviii,
corpu^ ; nunc vcro de diversis spiritibus loquens, 29), etc. Nec rite diccrctur patri : Filius tuus vivit

id ost Dei, et hominis, non dixit, unum sunt, ut (Gen. XLv, 0); ncc otiam diceretur dominari in

supra. Sed magna distantia est inter Spiritum Dei tota terra ifigypli {Ibid.], sed in quadam parte. Illi

et hominis Spiritus namque Dei beatus, et per-

: etenim, qui omnia vitia supplantant, illi totius
fectus absque spiritu horainis est hominis vero, ;
dominantur. Et quod iili, qui boc vitio suc-
.^<:gypti

absqueDei esse non potest.Quod vero Joannes dicit, cumbunt, moriantur, testis est Susanna. qua; pre-
loquens de unitate eorporis (570) Volo, Pater, ut : sbyteris dicebat Si enim hoc egero 1-573), etc. Vide-
:

sicul ego,(l .u unum sumus,ila et istiunum .^iut{5~[), rat mortem anim;c et corporis, sed elegit illa mor-
non est contrarium huic loco : nam ibi propter tem animae vitare, et morti corporis succumbcre. Et
imparom naturam dicit Unum quicunquead e.xemplumipsius mortemanima; vitat,
: sint sicul el nos ;

non dicit, omnes unum sumus non immemor est David Saulem fugientis et mor-
: hic vero propter
-;iatiain, quam accepit spiritus hominis, ut junctus C tem declinantis (7 Reg. xxni). Nam per Saulem

•^iiiritui Dei hoc veIit,quod ipse dicit Unus eslSpiri- diabolus, et vitia per David, anima electa, quas
: ;

tus; quiaspiritus hominis Dei Spiritui conjungitur, certando, suasiones diabolicas fugiendo declinat.
non ut aliud velit, quara ipse. Sequitur Omne peccattim, quodcumiue fecerit :

(572) Sequitur Fugite fornicationem, Monet etiara

: homo, exlra corpiis est ; qui autem fornicatur, in
.\postolus fugiendam essc fornicationem quia hoc corpns suum pecrat. Hic locus varie intelligitur a ;

vitium tale est, ut filios Dei diaboli faciat. Et bis doctoribus(57'i).Novatusquoquo sub interrogatione
dicit Apostolus : Fu/jite ; qiiia ad caetera vitia bella proferrevoluit. NonnuUi boc modo intelligunt : di-

punt adhibenda fugiendum et; istud vero pedibus : cunt enim quod fornicatio non nisi a duobus peragi
contra alia quidem brachiis pugnandum hoc vero ; possit ; csetera vero peccata etiam ab uno. Unum,
pcdibus vitandum. Dicit Hieronymus Mors, aut : dici corpus non potest; duo quoquejam corpusdici
PL'uto, aut pedibus vitatur. Contra caiteravitia scu- possunt, et ideo qui fornicatur, in corpus Ecclesia;
lum est erigondum hoc voro pedibus fugiendum. : peccat. Alii quidem hoc intelligunt in marito, et
^ciendum quia exaggerando dicit Apostolus Fugite ; uxore, qui unum corpus sunt ; unde supra : Erunt
fornicationem: et hoc adversusillos qui diu in hoc vitio duo in carne tma. Ergo qui fornicatur, in corpus
morantur ; et quia diutius parvum putant, etiamsi j) suum peccat, id est, aut vir in uxorem, aut uxor in
ab aliquo doctore reprehendantur, non corriguntur. virum. Beatus vero Augustinus profundius hanc
Ei quia hoc vitium cavendum sit, exemplis osten- quaestionem inspexit, adeo ut diceret, nescio si ad
ditur. Si enim Cain, fraterno sanguine terram foc- liquidum, quae ait verumtamen, donante Deo, :

dando (Gen. iv, 8), a Domino reprobatus, et in omni multa de ea probabiliter possunt dici. Videndum,
sacruScripturafratricida est nuncupatus,qua teme- inquit, unde intentio Apostoli descenderit. Dicit
ritate, membrum Christi foedando, putas te societa- paulo superius Nesritis quoniam corpora vestra
:

tem illius evadere posse ? Si enim Henoch, munde et meinhra Christi sunt ? etc, usque ad illum locum,
pure conversando, Iranslatus est (GenTx, 24), quo- ubi ait : Glorificate el portale Dcum in corpore vestro.

(570) Joan xvii, 11, 21 et 24, de uriitate corporis, (.572) In autog. marg. hic lcgitur cap. XXX.
mystici videlicet. (573) Dan. xui, 22 : si enim hoc ege.ro, mors
|571) Fidei scilicet,et charitatis vinculo conjuncti mihi est.
ad divinarum personarum similitudinem. (574) De quo^vide divi Cypriani ep. 49.
 : :

347 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 348

Quo in loco versatur Apostolus erga corporis puri- ^ corporis ainore, recedit a Deo. Si autem non mundo
tatem, et vult timorem incutere cordibus suorum inhaerendo, sed Deo, mundique etiam delectationes,
auditorum, ut timeant per immunditiam membra ac concupiscentiascontemnendo, alque devincendo,
Christi facere membra meretricis. Sed quaerendum aut ignorantia, aut oblivione, aut abreptione, aut
est quare dixerit Omne perratum quodcumiue fecerit
: taliquolibet modo delinquat, quasi extra corpus
homo, exCra corpus esl. Nunquid illa quae paulo peccat ; hoc
quia non pro sui corporis amore,
est,
superius posuit absque officio corporis peragi recedit a Deo. Aut aliquid horum voluit Apostolus
pos3unt?Non. Et cogitasquis aliquid carnale sed ;
intelligi, aut forte utrumque quia consuetudo est ;

nunquid sine carne cogitare posset? Aut nunquid sanctarum Scriplurarum, ut sub uno verbo aut
potest ipse separare hoc.quod dicitPsalmista : Dixit sententia, multa intelligi possint.
insipiens in corde suo : Pfon esl Deus {Psnl. xiii, 1), Sequitur An nescilis quoniam membra vestra
:

ab illis operibus, de quibus ipse dicit Omnes asta- : templum est (576) Spirilus sancti In eo enim quod .'

bimus ante tribunal Chrisii? (Rom. xiv, 10.) etc. Non, corpora nostra membra Christi, et membra nostra
inquam, potest quia, donec in corpore manet, po-
;
templum esse Spiritus sancti dicuntur, ostenditur
test dicere : Non est Deus. Idem etiam alibi dicit ipse esse Creator, et non creatura, nec impar etiam
Manifesta sunt opera carnis, quse sunt fomicatio Patri et Filio. Quem habetis a Deo dicit, ut ostendat
{Gal. V, 19), etc, inter quas opera carnis, spiritalia quia a se non acceperant. Sequitur : Et non estis
vitia commemorat. Si ergo ipse in fide, et veritate veslri; ac si diceret Quia
baptismate filii Dei
: in
egregius prsedicator spiritalia vitia carni ascribit, effecti estis, non secundum vestram, sed secundum
quare dicit Omne reliquum peccatum exlru corpus
: illius voluntatem. Quare non essent sui,
vivite
est ; qui outem /ornica'ur, in corpus suum peccat ' ostendit Empti enim eslis pretio magno ; quasi dice-
:

Quod ut contrarium non appareat, sciendum est, ret Si homo parvo pretio emens servum, exigit ab
:

quia duae sunt fornicationes, specialis quidem, quae 60 juge ac perpetuum servitium quanto magis ;

in corpore patratur, et est generalis, et tumen spi- Deus, qui vos tam magno pretio redemit, hoc est,
ritalis.Si ergospecialem fornicationem voluit intel- non corruplibili auro, vel argento, &\c\ii Petrus dicit,
ligi,ad exaggerandum utique dixit i>? corpiis suum : sed prcliosissimo sanguine Agni immaculati (/ Pelr. i,
peccat : quia hoc fornicationis malum, tale ac tan- 18), id est, Domini nostri Jesu Christi, sempiternum
tum est, ut eum, qui hoc malo drttinetur, vinctum, ac juge a nobis vult exigere servitium. El ideo glo-
ligatumque teneat, atque servum corpori faciat, rificate, et portate Deum incorpore veslro. Glorificare
adeo ut ipso tempore explelionis, non aliud ei cogi- Deum est secundum ejus vivere praeceptum. Deum
tare liceat, non alibi intendere, nec alibi sensum in corpore portamus, cum ejus imaginem illaesam
mentis dirigere et idcirco ait In corpus suum
; : servamus. Dictum est de primo : Fecit Deus homi-
peccat ; quod de aliis atque aliis peccatis dici non nem ad imaginem et similitudinem suam {Gen. i, 27).
potuit ;
quia, etsi alia quaelibet peccata homo com- Nos ergo,dum per immunditiam polluimur, Dei ima-
mittat, potest et aliud cogitare, atque aliud agere, ginem violamus, sed eamdem per poenitudinem et
nec ibi semper versari ; et ideo ad comparalionem fructus dignos pffinitentiae,in nobis reformare possu-
illius eitra corpus fieri dicuntur. Potest et aliter mus. (577) (Cap. VII.) Sequitur : De quibus autem
intelligi. Est enim generalis fornicatio, quje est et scripsistis mihi, etc. Altera est Apostoli inteutio.
epiritalis, de qua Psalmista : Perdidisli omnes for- Superius locutus fuerat de illicitis nunc vero lo- ;

nicantes abs te {Psal. lxxh, 26). Et, ut ostenderet quitur de licitis. Congruo quippe ordine prius illi-
quae esset ipsa fornicatio, mox subjunxit Mihi : cita, id est, malum fornicationis prohibuit, nunc
autem adhxrere Deo bonum est ; de qua et Jacobus : vero licita, id est, conjugii bonum commendat : qui
Adulteri (375), nescitis, inquit, quia amicilia ssecuti etiam in multis aliis sanctaruni Scripturarum locis
hujus inimica est Deo ? Quibus verbis ostendit ami- servatus monstratur.
cum esse saeculi, fornicari esse Deo. Hinc et Uomi- Quod vero ait : De quibus scripsistis, eic.,dnohus
nus : Nemo, inquit, potest duohus dominis servire
queunt esse in- modis intelligi petest ; quia et duae
{Luc. XVI, 13) et qui essent duo domini, ostendit
: n tentiones; nam secundum quosdam, Apostolus mo :

Non poteslis, inquit, Deo servire, et mammonse ; id ratus apud eos per annum et menses sex, docuit
est, mihi et saeculo conjungi. Hinc etiam et Joannes bonum continentias servandum. Sed, quia nonnulli
ait Omne quod in modo est, concupiscentia est car-
: eorumperillicitaerrabant.illoslitterissignificantes,
nis et oculorum {I Joan. ii, 16), etc, usque ad id, direxerunt epistolam suodoctori et magistro,studio
quod ait Qui autcm facit voluntatem Dei, manet in
: consulendi quid esset agendum. Et ideo dicit De qui-
cetemum {Ibid., 17). Quapropter quicunque pro sus bus scripsislis, etc. quasi diceret Bonum erat.sicut ;
:

carnali3delectationisamore,mundihujussequendo, docui; sed,quia significastis nonnuUos vestrum per

acsuscipiendoconcupiscentia3,aDeorecedit,utique illicita errare, auctoritas illis subveniat apostolica.
fornicatur, et in corpus suum peccat, id est, sui Neque enim ita volo prohibere licita, ut per illicita er-

(575) Jac. IV, 4, autog. avari. Mihi autem lectioni (576) Vulg. templum sunl.
et sensui morem gerere visum est ; ideoque, uti (577) In autog. marg. legitur hio cap. XXXI.
mendam, emendavi. Vulg. autem incipit cap. VII.
349 EXPOSITIO IN EPTSTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 39«

rent: ct idfo propter fornicationes (.578) unusquisque A locuin invcnit Irahendi arl malum fornic&tionis.ll-

suainu.rorem linbcnt, elc. Est i't nllcra nohilior in- iinl sano sciendum, quin miind.o et sancl.T! sunt
tentio. I'\iei-iinl nempo dccepti n falsis uposlolis.fiiii niiptiip.quoniam Uei jussu celnbranlur: nibil quo-
eos inter Cintera docuerunt contemnere nuptias : at quehabentturpe,nihiiquoinhoncstum.Quapropter8i
vero pationter ipai c.Ttera siilTerentes.Iias solum se- conjugali aliquid turpo, inhonestuiii, ac indocens
cuti (."0) (ucrant. Kxap;ilati, ac commoli, suo scri- admittant,non iiuptiariim cst,scd hominum culpa.
pserunt mngistro.ponsulenlos oiim,qiii(l ipse sen- Adeo olenim sancto sunt nupti.-c, ut illud faciant
tiret.Idcirco dicitur: De ijuibus scripsislis : quasi dimitti pro se, quod non attinct ad se. Et hoc
diceret Bonum est, quod ipsi docuerunt, quan-
: attendendum, quia in Veteri Testamento conti-
quam non rncla intentiune,noque studio (idei, aut nentia propter llliorum amorem transibat ad nu-
religionis, aut placondi Uco, sed potius ut san- ptias ; nuno vero incontinontia revclatur bono nu-
ctiores ct mpliores vidorentur. Vorum quia multi ptiarum,ot rclaxatur. Et ideo dioitur superiuspro-
vestrum per illicita errant, ut non errotis amplius fon!irationcm,ei non liliorum piopagationem.
pti'v

proptorfornicationes.unusquisquosuarauxoremha- Quapropler distingueodce sunt graduum causa)

bcat,etc.Nota quia non dicitur, propter propagi- nam si distinguas, majoris meriti est continentia;
nom (ilioruin.sed proptcr fornicationem. Sequitur : r. concubitus vero,gratia filiorum non est peccatum
I xori vir dcl>itum rcd'lat,a\.c. Et est sensus : Unum propter incontinentiam,concubitus culpa cst, sed
sontiant in lege natursD, ne fortc alterum crrore veniabilis : fornicatio quoque ct adulterii malum,
trahcnte, alter periclitetur. Quod etiain exponit, eximium piaculum est. Quamobrem hscc conjugalis
dum protinus adjungit : \fulier sui corporis potesta- castitas solertius attendat necesse ne forle, esl,

tcm iton habct ;

quia, vel potestatem non habet tra- dum quaerit remuneretur,
unde ipsa beetur et

dendi corpus suum alteri, vel certe altero eorum inde alter periclitetur.IUud etiam notandum, quia
nolente, alter potestatem non habet continentiam amalores libidinia solent adversus hanc sententiam
sorvandi.Et ideo adjungit.- Nolile fraw/ari invicem dicero : Quare Deus masculum et feminam fecit,

Ncuter quidem continentiam debet habere, nisi ex et benedixit eis, dicens: Cre?cite, et multiplica-
communi consensu ideoque adjungit: Nisiexcon-
; mini,si eamdem henedictionem noiuit perpetuo
sensu ad tcmpus. Quare ? Ut vacetis orationi. Licet raanere? Quibus respondendum est, quia eousque
enim, juxla pr,'eceptum Domini et hujus Apostoli voluit illam manere benediciionem donec homincs
sit semper orandum, verumtamen et h<ec conti- multiplicarentur,quibus multiplicatis voluit cessa-
nentia frequenter est servanda, ut mundius Deus re, juxta illud Salomonis : Tempus amplexandi,
deprecari possit nam quo
: quisque se a licitis et tempus longe fieri ab amplexibus {Eccle. iii, 5).

abstinet, eo mundius Deum deprecari, et facilius ^ Sed solent illi et haec iterum respondere: Quare
ad misericordiam provocare potest ;
quod et in lit- Deus non omnes homines ex terra fecit,sicut Adam
teris Veteris Testamenti monstratur.Nam cum de- cum non sit dubiura quia potuit? Quibus respon-
scensurus esset Dominus in raontera Sinai, ut le- dendura, quia non est attendendum quid potuit,
gem daret, Moyses jussit filios Israel, ut se abs- sed quid fecit. Si Veteris Testamenti consuetudi-
tinerent et sanctificarentur {Exod. xix, 20). Abia- nem servare volunt,ducant uxores filias, ut Adam,
thar (580) etiam sacerdos, panes sanctos daturus etsorores, ut Gain. Accipiebant et pluriores, ut
David, et pueris ojus, interrogavit si mundi es- patriarchffi nostri, non causa libidinis, sed gene-
sent ; cui responsum est : Equidem si de mulieri- randi filios. Sed quam sit hoc absurdum, pene
bus agitur (/ Reg. xxi, 5), etc. Ubi notandum quam omnibus patet. At vero datur intelligi quia, qui
valcatjugis et assidua abstinentia, quando tan- omnia in nuraero, mensura et pondere disponit,
tum valuit triduana.Quod etiara a licitis abstinen- :illo tempore
singulis temporibus congruaordinavit
dum sit, monstratur in Nazarsis, qui etiara ab propagationem,nunc vero,quia plus raul-
filiorura

uvis passis abstinebant {Num. vi, 4) nam quo se
alicitis quisque abstinet, eoquo ardore obtinere
velit quod poscit ostendit. Peraoto tempore ora-
tionis,monet reverti ad tempus concubitus, cum
: tiplicantur homines, quam oporteat, continentiae
bonum. Hujus loci sensus, quo ait Apostolus
D Bonum est homini mulierem non langere, usque ubi
&\l Ne tentet vos Satanas, etc, in Veteris Testa-
:

Ami Uerum reverlimini in idipsum. Quare? i\'e

: menti litteris invenitur videlicet ubi legitur, quia ;

tentel vos, inquit, Salanas, etr. Satanas quippe, Loth, dum ardentem Sodomam fugeret Dei jussu
id est.diabolus, quotidie quarit occasionem ten- admonitus.in montanapeteret {Gen. six, 30). Quid
tandi,ut apostolus Petrus, sicuC leo rugiens, in- est ergo Loth ardentem Sodomam fugere, nisi ali-
quit, circuit {l Sed tunc prae-
Petr. v, 8), etc. quem suae carnis incentiva ac desideria declina-
sertim invenit decipiendi occasionem, cum altero re? Altitudo namque montium meritum designat
nolente.alter vult servarecontinentiam ; quia tunc continentium.Ille quidemin montem consistit, qui

(578) Vulg. fomicationem. Textus autem noster (580) Abiathar, qui et Achimelech, filius Achi-
eum Gra;co consentit, qui et habet : fornicatwnes. tob.et AchisB frater, cui in pontilicatu successit,
(579) In autog. has solam seculo : quod emen- ctc.
dandum censui.
 , :

351 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 352

in carne soliimmodo fructum requirit ; ille etiam A. qui dicit : Sine me nihil poleslis facere {Joan. xv, 5)-
in monte potius consistit, qui bonum continen- — Alius sic,alius vero sic ; id est altcr habet bonum
tiffi servat. Sunt quippe nonnulli, qui, licet arden- continentiffi, altcr conjugii.
tem Sodoraam, id est, sua; carnis desideria fu- Sequitur .-
Dico autem innuplis et viUuis,eic. Quis
giant, montem tamen conscendere non possunt loquebatur ? .^postolus. Quibus ? Continentibus et
id est, quia neqiie bonum continenti» servare, virginibus.Ergo virgo erat.Non, sicut nonnullienm
neque propter incontiiientiam in uxore propuga- uxorium esse dixerunt. Quoniam, si uxorem habe-
tionem soiummodo quaerere possunt. Et hoc signi- ret, omnes quibus loquebatur vellet esse inconti-
ficat, quod Loth angelo dicil: Est civilas parva nentes.Sed sciendum eum virginem fuisse. Quod
ju,rta, ad quam confugere possunl ; nunquid non mo- in hoc ostenditur, quia, cum «emulator esset legis
dica esl, el salvator, et vivet in ea anima mea ? {Gal. I, 14.) juvenculus prffiventus est gratia Dei
Bene namque hsc civitas, Segor
{Gen. XIX, 20.) {Ibid., 15). Et quod itasit Actus Apostolorum mani-
nomine, yarva dicitur.quia vita conjugatorum non festant : Testes deposuerunt vestimenta secus pedes
est magna,neque mirabilis signis, aut virtutibus. adolescentis,qui vocabuntur Saulus {Atc. vii, 57.)
Bene, eljuxta esse dicitur : quia non b)iige est Bonum est illis. si sic permanserint sicut et ergo.
a miindo.Sed hi, qni ardentem Sod^mam fugiunt, His enim verbis ad bonum continenti.c nos vocat,
et monlana conscendere non possunt id est, quia, ; sed tamen non ita.ut a licitis abstinendo,ad illicita
etsi damnabilem vitam deciinant, jura tamen con- trahamur quasi dicat: Meam voluntatem ostendo
;

jugii rite non servant, necesse est ut oratione sal- tamen vobislaqueuminjicere nolo; sed unusquisque
ventur. Hlnc est quod angelus dixit ad Loth In : vestrum tentet et probet et.sicontinentiam servare
hoc exaudivi preces luas, ut non perderem civita- potest si vero non, nubat.Et hoc est quod subdit;
:

tem, j)'-o qua loculus es (Ibid., 21). Sicut ille ora- Quod si se no)i continenl,nubanl. \(i est si proba- :

tione salvatus est, sic necesse est ut isti oratione verint se,et agnoverint continentiam servare non
salventur. posse,nubant. Et hoc exponit, subdendo ; Melius
Hoc aulem dico senmdum in-
(581) Sequitur : enim nuhere quam uri ; ({MoA Aic\\. uri ille enim, :

dulgentiam, Ubi indulgentia nominatur, su-

etc. qui ardori su» carnis voluntatem conjungit, et con-
perfluum est denegare peccatum quasi diceret ;
vincitur,ille uritur. Perfectorura vero esl calorem
Medicina; peritissimus, non stantes,aut sanos mo- non superari valde etenim difficile est sentire,et ;

neo, sed, ceu cadentibus, et infirmis, preecepla volunlatem calori conjungere, et non superari.
do. Velut medicus, qui, videns eegrotum impatien- Sequitur His aulem qui tnalrimonio juncli sunt, :

tem.concedit quaedam poma, ne ad perniciosiora etc.Alia est intentio.Sedquaerendum est quare,cum

transeat ita Apostolus, videns irapatientes et in- C Dominusprcecipiatnonrelinquendam uxorem(Wtt//A
;

continentes Corinthios, concessit licita, ne trans- I, 5, 10; Marc. x, 5, 2, 7), ille A\ca.\,,si discesseril . Si
irent ad illicita quasi diceret Non stantibus lo-
; : Dominus praecepit, illicitum est, et si illicitum cst,
quor, sed quasi cadentibus, ne in terram cor- quomodo iste dicit,sj disccsserit .'Interrogandus est
ruant,praecepta do. Et hoc sciendura quia : sunt Paulus.SedDorainusproeorespondet.Dicitenim non
quae prfficipiuntur sunt quae conceduntur
; suut
;
relinquendam uxorem, excepta causa fornicationis
etiam quae indulgentur. (Ma///i. XIX, 9) cum ille concedit relinquere ob
;

Sequitur Volo autem omnes homines esse sicul

: causam fbrnicationis,dat locum Paulo donanti con-
mcipsum. Vide quam piuset sollicitus magister ! silium : id est, ait : Aut maneat innupta aut reconci-
quantum ad pium et sollicitum affectum attinel, lietur viro.
nil magis optaret potuit, quam esse omnes tales uxorem nedimittat (subauditur, sirai-
(582) Et vir
qualis etipse ;
quae namque vox omnium debet quod uturque lege una
liter).His verbis ostenditur
esseprajdicatorum. Et nota, quia non invidebat constringitur.Ac per hoc non sunt illi audiendi qui
iste,qui omnes similes sibi optabal. Qualis ipse dicunt potiorera sexum et rainorem, caputetmem-
fuerit, inferius manifestatur. brum.una lege constringi non (583) debere (584).
Sequitur : Unusquisgue proprium donum habet ex D Sequitur : Nam cxteris ego dico. Superius dixerat
Beo. His verbis invitat nos ut bonum conlinentiae Dominura dixisse de utrisque fidelibus Apostolus
;

servemus. Ex Deo dicit, ut ostendat quia, licet mi- vero dicit de illis caeteris qui ex altera parte fideles,

nus, tamen ex eo est bonum conjugii, sive a quo ex altcraveroinfideles inveniuntur.Quod manifestat
petamus,si non habemus,et,si habemus,cui gratias subdeado Si quis p-ater /(nbei,etc.Sed cum Domi-
:

referamus ; sive quantum sollicitiesse debeamus in nus prfficipiat non relinquendam esse uxorem,quare
petendo, accipiendo, et erga servandiim. Attamen Paulus dicit Si vull habilare cum illo, non dimil-
:

nostra conscientia parva et inflrma, ad petendura, lalur? sed sciendum quiaDominus concesserat re-
accipiendura etad servandum,nisi ab illo adjuvetar linquendam esse causa lornicationis; et ideo Paulus

(581) In autog. marg. hic legitur cap. X.XXII. (584) En contra Ambrosiastri errorem, qui ita

(582) In autog. marg, hic legitur cap. XXXIV, hunc versiculum interpretatur, scilicet licere viro
signatum vero non invenitur. cap. XXXIII. aliam uxorem ducerc, causa fornicationis uxoris
(583) Partic. non sensus gratia addendam censui. cum utrumque prohibeat Apostolus.
333 EXPOSITIO IN KPISTOLAS PAUU. — IN BPIST. I AL) COH.
consilium dedit noii dimiUonili.qtiia iiifidclitas for- \ non possit. Ergo talis cst sensiis : Gircnmciaus non
niculiocst.Nisi onim Doniiuiis conccssissot ob cuu- adducnt prmputium id rst, non ; viv:it ut pni'putia-
sam lornicjitionis uxorem diniiltcre, ct inti<lclilu3 tu9 ; ct in prn!|iutio voculus,niin mlducut circumci-
fornicatioossct.nciiuuquamApoatolusconsiliumnon sionem, id cst, non vivat ut circumcisus. Verbi
dimittendi Iribucrot.quonium quod conccditur,sive Rrntiusi cst nliquis Jud.-nus vocutus ad fidem, etiam
flat,sivonon,ubsqueculpa potestossc. Scd hoc non Christinnus effoctiis, nonsocredat indignum vocari
ideo ilicit, ul nunc iniidclisiidclcmnccipint, sed in Christianiirn, quia non habct pr.epulium.dunsglo-
primordio Kcciosia) dicit de iitis qui unto iidem riiim pncputio. Similit.T si aliquis gcntilis vocatus

juncli fueranl, et pr;cdicuntibu3 apnstolis quidnm ad liiiem jam Christiunus etTcctus cst.non se crcdat
credidcrunt, quidam non crediderunt. Do illisdicit indignum vocari Christianum, nisi circumcidatur,
ut non dimittuntur, ut lide mulieris ct conversa- dans gloriara circumcisioni co quod audit praifcrri
tione vir iniidelis ad lidem trahatur ; ut Petrus : circurncisos qui scirc debct quoniam non ideo
;

Si quis noii ohedierit verbo noslro, per fidem el coii- prscfcruntur Jud.Ti, quia circumcisi sunt, scd fide
versalionem mulierum sine verbo lucrifiant I l'etr. et mcrito .Abrah.-c ; noii solum non pra>fcruntur.sed
111, 1). Et hoc e.xponit cum subdit: Sanctificatiir deteriores prajputiatis redduntur, quia leviu.5 est
vir infidelis, etc. (.585-86). Accidithocin ipso populo non fnisse lilium Abraha;,quam esse desiisse. Sane
ut uxor lidelis virum infidelem, ct vir lidelis uxn- notandum, quia ha;c verba non sunt cogentis, sed
rem traheret ad lldcm. potius consilium dantis, ut nec Jud.-eus quisquam
/l/iO(/iiiH ^/li i-cs/ri, etc. .\cciditetiuni hoc in ipso coactus transfcraturad pr.epulium, nec gentilisad
populo,ut parentcs crcdentesnon crcdcntcs filiosad circumeisinncm:sedhabeat libcrtatcm mancndi vel
fidcm Iraherent.et ideo noluit Apostolus separatio- transeundi quo voluerit. Et ut intenlio Apostoli
neni.Quoniam si esset,dum filii credcrcnt, non cre- aperliusostcndatur,sciendum quia sialiquisJudsus
dentes parentes sequercntur, et darctur occasio in in illo esset loco ubi neminem scandalizaret, cl vellet
infidelitatc raanendi. Sequitur : Quodsi in/idelisdis- pr.-cputium adducerc,hoc est funditus a carnalibus

cedil, elc. ; id est, si abhorret fidcm tuara, qua logis observalionibus rcccdere, non eum reprehen-
qusrens occasionem discedendi, disced:t. Nam co deret Aposlolus.Similiter ct si aliquis gentilis esset
usquetolcrunduscst.quofidcmopprobriisintepcrse- in loco,ubi neminem scandalizaret, et vellet addu-
quatur.Cum vero coeperit,sivultdiscedere, disccdat. ccre circumcisionem.non tamen ut aliquid prodesse
crcderct.sedut ostenderet senon hoc signum abhor-
Non est autem fraler, aut soror, etc. Id est non
rere, quod suo quoque tempore signum fuit. non
est huic ofiicio ita subditus, ut propter illudfidem
non solum propter ipsum,sed etiam nec
araittat. Et
cum reprehenderet Apostolus. Nam qui sensussit.

propter patrem, aut matrcm, vel propler aliquas ^

^"* 1"* ^"^^''.' '"''^"''° manifestat, cum subjun-
git Circumcisio Quibus verbis ostendit
niliil est,elc.
res, quae veluti pocunia; possidentur. Cum talibus
:

nihil prodesse aut obessccircumcisionem aut prae-

etiam non est ultcrcandura,ncceliam locuiio eorum
putiura, et neque circumcisionem, neque praepu-
fruenda.Quaresubjunxit Quia in pace vocavit iws:

tium, sed fidein nos commendare Deo, quae dum

Ueiw. Sequitur Unde enim scb, mulier, etc. AA
:

operibus adimpletur.nos salvari meremur.

superioriaattinet,ubi dixerat virum fidelemuxqrem
inlidolem relinquere nolle ;
quasi diceret : Si Dcus Scquitur : Unusquisque~in qua vocatione,elc. (588).
pra;stolatur li.lem,multo uiagis tu debes. Tu credi- Ad hoc quod supra ait Sicut Deus vocavit,
respicit :

disti nunc, illc credot in tunc, quoniam ille qui te ita ainbulct. Sequitur Scrvits vocatus es (589). Non
:

ilium utique ad Odem trahet. Et ideo subdit : Nisi sit tibi curx. Illum quippe qui servus conditione vo-

unicuiqiie, etc. DivisitDeus ut tu credas nunc, ct catur ad fidem, hortatur Apostolus ut non habeat
ille tunc. Et ideo subdit Ita ambulet. Et hoc ex-
: curam quia servus est, quoniam non ei obest ser-
ponit subdendo unumqiicmque sicut Deus vocavit.
: viliscondilio aJ percipiendam regni coelestis beati-
Vocavit Dcus, ut te eredas nunc, et ille in tunc. tudinem. Et ne forte segnis et negligens erga servi-
Sicut in omnilius, etc. Cum
hoc dicit, non contra- tium carnalis Domini existeret, et ob hoc Christiana
ria, vel perversadocuisse,et dum illi audiunt gene- D religio reprehenderetur, et ipse merito obcdie.itise
ralemdoctrinam se doctos,puderct eos observatores privarelur.ideo subjunxit:.Se(/ si potes liber /ieri.eic.
non esse. Quasi diceret: Noli esse piscr, aut negligens quia
;

Scquitur : Ci>c!<inc!Si(s aliquis vocatus est {dSI). di.xit : \on sitlibi cur3e,seA fideliter servi, quatenus
Non additcat piwpulium, etc. Hxc namquc verba ex juxta hoc, quod Doniinus ait ; Qui in miniino fidelis
superiori pendentsentenlia,quaait Unumqucmque
: est (Liic. XXI, 10) aDeo a;ternae beatitudinis
ctc, et
sicut Deus vocavit, iia ambulet. Ubi solertius qus- prasuao remunereris, et a Domino carnali liberlate
rendum est quare dicat.\postolus
circumcisum non doneris, qunniam Dominus non venit rautare con-
adducere praeputium,cum quodprscisumestreduci ditiones, sed mentes. Et quia ipsc poterat dicere :

(585-81)) In autog. raarg. hic legitur cap. .\.XXV. (588) In autog. marg. hic lcgitur cap. XX.XVl.
(587) Punctum interrogationis, ut in Vulg.,desi- (589) Punctum intcrrogationis, quod in Vulg.,
deratur. hic desideratur,
 ;
:

335 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 356

Quomodo Ibre queo servus Domini, cum sim ho- A tium, id est, usorem : in praeputio aliquis vocalus:

minis ? Ideo verba consolationis ac sublevationis id est, cum uxore, non adducat circumcisionem,id
adhibuiljsubjungens Quienim in Bomino vocalus esl : est, non dimittat nxorem : unde supra : Si qiiis fra-

servus, etc. Servitus etenim peccatorura, deterior ter, etc, hoc etiam voluerit intelligi sub nomine
servitute humanae conditionis.Nam peccata faciunt servi ac liberi. Ait enim : Servus vocatus es ; id est,

servum,quemadmodum Cham iniquitate factus est cum uxore : non sit tibi curse ; id est, non dimittas
servus quapropter dimissispeccalis.redditurhorao
:
eam ;
quia non te impedit. Sed si potes fieri liber,
iste etiam qui domino carnaii deservit,
liber. Aliter :
magis utere. His quoque verbis ostendit magis sibi
quiarem prudentem agit, hoc est,inChristum ere- placere continentes, quam conjugutos etiam quo :

dit.liber redditur. Unde antiquos non piguitomnes sua tandat intentio, causam nempe, de qua locu-
sapienles fore liberos definire. Hinc et Salomon : turus erat diutius, solito more praelibando, tetigit.

Serio sapienti liberi serviant (Prov. xvu, 2). Et quia Sequitur : Qui enim iti Domino servus vocatus esl,
de duabus personis loquebatur, secutus adjunxit; lihertus esi Domini. Libertus dicitur, qui partim li-

Simililer ef qui liber vocatus esi, etc. Noxia est et ber, partim xst servus. Ergo bene conjugatus liber-
amara quidemlibertas,alienum esse agratia : unde tus dicitur,quia servus est.eo quod non habeat po-
B.\\bi : Libe?-i fuistis juslitix (Rom. vi, 20). Homo testatem sui corporis autem, propter opera ; liber

enim,quia hanc libertatem noxiam et amarara intel- pielatis, et csterarum virtutum servus, quiadebi- :

lexit, ad laudabilem Christi servitutem transivit,di- tura reddit uxori liber equidem, quia et collum
;

centis : Toltitc jugu7n meum super vos,quia suave est, mentis a jugo vitiorum excussit, et in virtutum gra-
et onus tneum leve [Matth.xi, 29). Attcn;'.cndum est, di'ur libertate. Sequitur Qui tiber vocatus est, hoc :

autera quid verba apostolica faciant, quaeve sit in- est, sine uxore ;
quia Christo subditur, servus est
tentio ejus : unitatem videlicet facere atque mons- ejus. Haec namque servitus nobilior est omni liber-

trare ;
quasi dicat domini,non vos super vos ex-
: tate.Repetit et tertio quod supra dixerat : Unasquis-
tollatis.nec vosmet, oservi, dejiciatis, ^uia qui scr- que in quo vocatus est, fratres, in hoc permaneat
vus est in Domino vocatus, liberlus est Domini ; el apud Deum.
qui liber, servus est Christi. Unde et mox adjunxit (590) Sequitur : De virginibus prasceplum Domini
Pretio empti estis ;
quasi diceret: Non dispari, sed non ftafteo, etc. Prohibuerat superius malum fornica-
uno ; et ideo non extollamini, neque dejiciamini, tionis.Deinde locutus de conjugatis.atque continea-
quia fratres estis. tibus, post haec inseruit, de circumciso et praepu-
Sequitur : Nolile ficri servi hominum. Sane qua;- tiato. De servo, ac libero, secundum quosdam, al-

rendum quare,cum superius hortatus sit servos car- tera intentio ejus.Nuno vero loquilur de virginibus,
nalibus dominis servire, nunc dicat iVo/ite /it'rj C de quibus etiam fuerat interrogatus. Unde supra,
:

scrvi. inquam, contrarium, quia illam tao-

Non est, de quitnis inquit, scripsistis, etc. Unde el in hoc loco
git sententiam qua longe superius reprehendit eos subaudiendum est De virginibus, de quibus scripto :

quare decepti alii Petriani,alii Pauliani dicebanlur: interrogastis, prxccptum Domini non habco ; con-
Sic enim dirit alius : cgo quidem Pauli, etc. et sitium aulem do. Pulchre siquidem dicit praceptum ;

paulo post Nunquid Paulum pro vobis crucifi.vus

:
Domini non habere; quia ipse Dominusauctor erat
est ? et ideo dicit Xolite fieri servi hominum : servi
: conjugii, et ideo non erat consequens, ut contraria
namque hominum dicuntur, qui humanis supersti- juberet.Ubi attendendum estquid distet inter prae-
lionibus subjacent, ceu Corinthii nolile fieri servi ceptum et consilium. Quod enim praeceptum est,
:

quasi diceret Non vos Paulus, non Petrus, sed

: absque transgressione corrumpi non potest quod ;

Christus, quidives est omnium(/?om.x, i1;Ephes. vero consilium est, si violetur, aut corrumpatur,
II, 4), redemit et ideo non diversis, sed uno pretio
: nulla est transgressio. Dixit se quoque dare consi-
redempti,nolite esse, nisi unius ipse nempe magno lium. Et qualiter ostendit Tanquam misericordiam
:
:

pretio vos redemit, et tale pro vobis dedit, quale consecutus, etc. Iste scilicet egregius pr;odicator,
alter dare non potuit ;
quia, etsi alter sanguinem fidelis in verbo, et scientia, dat consilium ; sed
Do
fundere potuit, non tamen absque peccato fuit; et q quemadmodum misericordiamconsecutus est a

ideo peccata abolere non potuit. Ergo si homo ab ali- mmo, quia fidelium servorum (591) non invidere
quo redemptus, eidem servire studet, ut quamdam beneficiis, sed potius ad raeliora provocare ;
quasi
recompensationem reddat quanto magis vos a ;
diceret De consilium, secundum quod misericor-
:

Deo redemipti, eidem perpetuum oportet exhibcre diam consecutus sum, ut sim fldelis.Et nota, quia
servitium.Sciendum quianonnulii bancapostolicam quod erat, non sibi, sed Deo ascripsit. Sequitur:
sententiam, qua ait: Circumcisus vocatus non addu- Existimo hoc bonum esse. Quod tam egregius pr«-
cat prseputium, etc, per metaphoram intellexerunt, dicator existimat, non dubitative, sed incunctanter
dicentes eum appellasse circumcisum caalibem.praB- est accipiendum.Est autem bonum,quod existimat.

putiatum conjugatum ut sit sensus Circumcisus : : esse sine uxore unde supra ;Bonum esl homini :

vocatus hoc est, sine uxore, non adducat pripu-

;
mulierem non tangere. Hoc vero bonum, non solum

(590) In autog. marg. hic legitur cap. XXXVII. (591) Hic tbrtasse subintelligitur est.
357 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. I AU r,OH. 398
bonum vult inlelligi (ore, propter mujorcm remune- \ dctineri contemntit. Tunr cnim 'juis ulcns non
ralioncni regni ctElcslis, scd bonum etiam dicit ulilur, cum ca, quac ad suam ncccsBitiitem pr.rpa-
propUr instiintcm iiecessilatem. Qmv instantis tcni- nivorat, (cnct, et non tenetur. lit quare hoc dixerit,
poris neccasitas multiplcx ossc non dnlntiUur. Kat snbdit : Pr;rlcrit enim fujura
mundi. Non liujus

enim dolor ventris; cst labor parturiendi.nutricndi, rnundus,sod lignru transit.quia scriptum est Terra :

videlioet, ac vesliendi, orbitateni filiorum paticndi vero in xternum Ergo manct per
stat (Eecle. i, 4).

«Bdificandi domos, dolalia etiam praeparandi, et si- esscntiam transit per innovationem. Et, si figura
,

railia. Bonum cst erpo sic essc ; id est, sine uxo- mundi transit, mullo magis ea quae mundi sunt
re ; quia non solum majorem accipiet reraunera- quasi dicerct Quarc inuiido inhinretis, et in his
:

tionem, sed et ab his pr«?3ontis teniporis necessa- transiluris, qu;e mundi sunt; quasi diu consistant,

tibus redditur alienus. et vos cum illis? Et in hoc ostcnditur, quod vos

Sequitur : AUigaliis es uxori, etc. Provocavorat transeatis, quia raortem aliorurn inspicitis et hoc ;

Apostolus suos ad bonum continentite. Et, ne ipsum ins|iiciendo,vestrum reccssum co;,'nosciti3.Ktquam-

bonum disjunctio nuptiarum esset, ideo, cantc lo- vis longe distet linis mundi.lameii debuit ita dicere
quens, (lixit : Alliiialus es u.vori, etc. Haec cst enim Apostolus, propter quicrga finemmundi hanc
illos

apostolica et
„^„...v„..^.. Dominica doctrina,
^u
.^. ^_„ ita ad majora
_, quae j
lecturi sunt epistolam quaai
, dicerct Audistis„ , ;
,
:

bona provocat, ut minora non contemnat id est, " venturas tribulationes.quales non fuerunt ab initio
;

ita ad bonum continentiae trahit, ut conjugium noa [Marc. XIII, 8), et easdeni minime videre vultis et :

pontemnat. Major est cniin veritasDei in Scripturis cum vobis desit voluntas, quare non parcitis filiis,
divinis, quam sit castitas. Si accepisli u.wrem, elc, non accipiendo uxores, ut lilios non generetis, qui
vt si nupserit Virgo, etc. Uterque non oCfendit, quia videant, maxime cum non sit tenipus Deo filios per
lem licitam patrat. coitum creandi, sed per baptismurn regenerandi?
Trihulationem tamen carnis, etc. Sed quse sunt Quare hoc dixerit, subdit Volo autem vos sine, etc. :

illae tribulationes ? Tribulationes sunt uxorem ce- Quis enim vult quod Apostolus vult? Sequitur: Qui
:

lare uxorem viro se subdere timere ne alter ad-

;
sine uxore est, etc. Bene dicit
; Sollicitus est quo- :

mitlatur, et cstera, qure dici possunt. Sequitur modo placeat tt.rori ; quia conjugatus libere Deo ser-
:

Fjjo autem vobis parco. Duobus modis; id est cum vire non valot. Et ideo subdit
: El divisus est. Divi- :

vos ad bonum continentise provoco, ut praedictis sus, non corpore, sed mente. Et mulier, subauditur,
tribulationibus viri et uxoris non subdamini,parco divisa. Et quia mulier tam virgo, quam conjugata

\obis sive parco, ut, si vos subdere vultis, subda-

;
appellari potest, ut ostenderet de qua dixerat, sub-
tis. Etquare hoc dixerit, subdit Hoc itaque dico, dit; Innupta, el virgo, etc.,corpore sancta ; quia sine
:

fratres Tempus brcve esl ; quasi diceret Non tan- C x\ro, spirilu ; quia sollicitudine mundi caret. Qux
: :

tum vivunt nunc homines, quantum primum nam aiitem nupta est, etc. Dicit Apostolus nuptam cogi-
:

vi.\ quis quadraginta, vel triginta annis cum uxore tarequa; mundi sunt, et virginem, qu« Dei. Sed
copulatur, sed cum dolore amittit uxorem, quam nos econtrario cernimus conjugatam cogitare quae
habuerat cum amore. Kt quia breve est tempus, Dei, et virginem, quse mundi sunt. Sciendum quia
reliquum est ; id est, restat, ut qui habent u.vores, tali conjugataa non obsistit conjugium,3ed dumilla

tanquam non habentes sinl : id est, carnalibus desi- cogitando quaj Dei sunt, suam naturam superat,
deriisetdelectationibusnon superentur. Tunc enim et a;terna beatitudine remunerabitur. El ipsa virgo
quis habens uxorem, non habet, qui ita placet de bono virginitatis non solumnon remunerabilur,
uxori, ut non displiceat Conditori. sed etiam dupliciter damnabitur; ideo quia opus
Et qui flent, tanqunm non flcnles ; id est, ita tri- virginitatis male tractavit. Scriptus est enim :

bulationibus tcmporalibus affligantur,ut spe futuri Malcdictus qui opus Domini {Jer. xlviii, 10), etc.
prsemii subleventur. Tunc enim quis flendo non Et Paulus : Opus quidem pietatis ostendentes, virtu-
deflet, cum temporis tribulationibus ita affli-
istius lem autem negantes {II Tim. iii, 5). Ista namque
gitur, ut spe aiternoB remunerationis sublevetur. Et habuit o;)us , quia virginitatem, sed illius virtutem
qui gaudent, tanquam non gaudentes sint; id est, ita n (.592) negavit quia bonum virginitatis ignorivit.
;

pro commodo lerreno gaudeat, ut memor divini Et quod conjugata prcedicta remuneretur, testis est
judicii esistat.Tunc enira quis gaudens non gaudet, actio Gedeonis. Legitur enim [Judic. vi, 11) quia,
cum ita pro commodo terreno laetatur, ut divinura cum sBparasset frumentum a paleis, apparuit ei

judicium pertimescat. Et qui emunt, tanquam non angelus, etc. Frumentum namque a paleis separare,
possidentes id est, empta non se diu possidere pu-
; est virtutes a vitiis, meliora a bonis, optima a me-
tcnt. Tunc etenim quis emptor non possidens est, lioribus dirimerc. Et dum hoc agit, apparet ei an-
cum ea, qua; crait, non se diu possidere putct? gelus, qui jubet sibi hsdum oCferri,et jus desuper
Et qui utuntur hoc mundo, tanquam non ulantur ; fundi (Ibid,, 19)-Per heedura enim.lascivientes mo-
id est, ea, qua; ad necessitatem sui pr«parat, ab his tus carnis, et per jus fluxae cogitationes signantur,

(592) Sed illius virtutem legendum censui es su- sedium legitur, qu83 verba aliter interpretari mihi
periori divi Pauli ad Timoth. testu, ubi in autog. non licuit,
359 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 3G0

Haedum ergo immolare est, el jus desuper fundi, ^ venit, ut virginitateni servet.non pudens illi alterius

non solurr. carnalia opera, sed eliam fluxas cogita- reprehensionis ; si vult ille virginitatem servare,
tiones, ad exemplum Christi consumere. Et dum servet.Sed sequentia verba ad utrumque respon-
hoc agitur, tangit ista angelus vir^a Dei, adjutorio dent; id est, ad filiam et ad carnem hoc est ; :

divino sublevatur, ignis de petra egreditur, et lo- Quod judicaiit in corde suo servare virginem, eic.
tum consuinit [Judic. vi, ii)\ quoniam ardor di- Hkc est illa Dominica et apostolica doctrina, utita

non solum carnalia opera, sed

vini adjutorii in illo ad majora provocet, ut minora non contemnat. Sed
etiam fluxas cogifationes interimit quod in bonis : in hac re tres gradus inveniunlur bonus, melior, :

solummodo virginibus, et in paucis contineniibus optimus : bonusin con.jugatis ; meliorin viduis.id

prsecipuis impletur. est, in -continentibus ; optimus in virginibus. .¥»/!>)•
Sequitur : Propter salutem vestram, etc. Gogno- enim sensus evangelicus alligata est legi. Iste

verat enim Apostolus eos a;gre tulisse quod dixerat; est. Nam Apostolus sui magistri sensum, et Evan-

et ideo dicitpropter salutem vestram, quasi dicat gelii, quod praedicabat, exsequitur. Dominus enim
:

Cognovi vos aegre tulisse quod dixi sed non ideo priBcepit non relinquendam uxorera, excepta causa
;

dixi, ut laqiieum vobis injiciam, sed ut ad id quod rornicationis,et neque moechus^neque mcecha alle-
honeslum cst provocem. Honestum enim appellat _ rum ducat. Similiter Apostolus praecepit, ut neque
bonum continentiae quia bonum ct sanctum est.
;
mcecha, sive castum, sive adulterum relinquat vi-
El ad id, quod facultatcm vobis tribual Dominum rum, accipiat alterum, neque vir mcechus. Quare ?
ohsccrandi sinc impedimenlo. Bene sine impedimciUo; Quia non habet potestatem sui corporis. Similiter
quia conjugatus libere Deo serviti-"": :-'nc impedi- t- mulier. Et ideo no dum velit ipse alteram acci-
mento nequaquam agere valet. pere, incidit ipse quod in uxore reprehendit.Quan-
(593) Sequitur : Si quis autem turpcm se vidcri quam per poenitentiara possint reconciliari.
e.tislimat, etc. Sensus
ex suporioribus pendet.
iste Quod si dormierit vir (594), soluta est, etc. Intel-
Locutus fuerat superius de virginibus, et adeolau- lige non adulterio corruentis.sed morte decidentis.

daverat bonum continentiae, ut exsecrari videretur Ita tamen, ut castitalem servet, quousque alteri

nuptias et, ne sic videretur, subjungit Si quis

: : copuletur legitime. Sed videtur littera legis huic
autemturpem.la quo loco du;B possuntesse intentio- loco contraria, sed etiam Dominicae sententice. Do-
nes.Prima: potuit fieri ut Apostolus moneretparen- minus enim praecepit non relinquendam esse uxo-
tescaste,etmundesuasnulrirefiliasusqueadterapus ram, excepta causa fornicationis et Apostolus idip- :

pubertatis:cum vero adilludtempusvenissent,quod sum repetit, dicendo, quodsi discesserit, addidisse

aptum est usui,si eliserent parentes melius esse pu- consilium, ut raaneat innupta, aut reconcilictur
blice nubere, quam tale in occulto aliquid agere, viro : et hic dicit : Mulier ulligata est, elc. ; et lex

unde turpis videretur, vel confusio oriretur, si vel- dicit : Si quis acceperil uxorem, ct liabuerit eam, ct

let puella nubere, nubat ;

quoniam non peccal, si proplcr aliquam fasditatem exosair. duxerit, scribat
nubat. Sive lurpem se videri exislimal : si ille caste libellum repudii, manu ejus,et cam a domo
et donet in
nutrierit usque ad tempus pubcrlalis, et cum ad repellat ;eam susceperil, et propter uli-
si vero alter

illud pervenerit, non decreverit quid horum clogis- quam fxditatem cxosam (595) duxerit, el dimiserit,
set, utrum virginitatem servare, aut conjugio copu- vcl mortuus fuerit, prior vir non eam recipiat ; quia
lnri. Nam qui staiuitin corde suofirmus, etc. Si enim contrarietates inveniuntur.
polluta esi. Duoe
suam usquo ad tem-
vero quis caste nutrierit filiam Dominus dicitnon relinquendam esse.excepta causa
pus pubertatis,et cumipsa ad ipsum lempus vonis- fornicationis. Lexdicit: Possit dimitti propter ali-
set,et ipse iJrmus stetissot in corde ut eam virgincm quam foeditatem. Et ipse dicit allerum non accipe-
servaret, quaj firmata sunt, si ct ipsa puella suam re. Similiter Apostolus, et lex dicit : Si alter cam
voluntatem patri junxisset, jjore habens necessilatem acceperil, etc.Hcec contrarietas videtur esse ; sed si

nubendi id est, elegit in virginitate manere, poie-

;
intelligalur, vacat littera.Et ob hoc noncontrarium,
statem habens sux voluntatis, id est, virginitatem veluti iu mullis locis. Auferatur crgo tegraen lit-

servat, non peccat. Ubi ostenditur quod parentes rv teroe, quatenus spiritalis clarescat intelligentia.Mu

non debcant fllias sine voluntate nuplui tradere lierem namque accipit quis, el habet, cum curam
quoniam bona non sunt invidenda, sed potius
facta temporalis rei suscipit, et propler aliquam foedita-
exhortanda. Est etiam altera intentio, S/ quis autcm tem dimitlit,et a domo expeIlU,dum curam ipsam
turpem se videri, etc; id est, si quis carnem suam propter agnitum peccatum a dorao mentis projicit,
caste nutrierit usqueadtempus pubertatis, et post- et alter eam accipit ;
quia solet evenire, ut dum
quam ad illud venerit, ut nuberc possit, et turpem cura ipsa in menle alterius exstinguitur, alterius in

se videri existimat, ne forle a suis, vel ab aliis mente generetur, sed propter aliquam fccditatcm
extraneis reprehendatur, non peccat, si nubat. Si dimittit, aut moritur, quia propterpeccatum agni-
vero statuit flrmus, postquam ad tempus pubertalis tum dimittit, aut solelevenire,ut exstinguat illam.

(593) llic in autog. marg. legitur cap. XXXVIIL (595) Deut. xxiv, 1 ; autog. u.vorem.
^594) Vulg. quod s, d. vir ejus, liberata est, etc.
 3GI EXPUSITIU IN EPISTOLAS l'AULI. — I.N KPIST. I AU CUU. 3(52

vel cxslinpualur al) illa. Si ita inlplligatur, nulla A loris rapcrcnt cniisolationem. In processu vcro tcm-
contrarietas invenitur. Cui volucrit nubore, nubat, poris adeo inolevit hic error, ut diabolus se immil-
id est, illi nubat, quem diligit. Quia solet evenire, teret, eta perfldis ac deccptis in bis loqueretur.
ut invilic nupliai malum liHhcanl cxilum. Tantum Diciluretiam simulacrum a simulalione quod tra- ;

in Uoniino nubil, ijui aua; rcligioni recte copulatur, duntJud.Ti primum ab Ismaele inventum. Gentiles
sivequi castitatem scrvat, quousr|iic alteri legilime autem dirunt hujus invcntorem ct traditorem fuisse
copulelur, sive ob amorc ii tiliorum, atquc
si ^5'JlJ) Promctheum. Apud Grajcos Cicrops (601) dicitur
fragilitatem copulaverit. Pulo qiwd et ego spirilum. imaginem primum fecisse, aras aedificasse, victi-
Ne illi parvi pendernnt, aut veluti puri hominis con- mamquc obtulissc, alque inulta alia peregisse,
silium putarent ; idco dicit, ptito, elc. ;
quasi dioe- quo! nunquam visa, nunquam aiidita fuerant in
rct : Non ila meum consilium, veluli puri homini», GriDcia.
e.xistimate, sed quasi diccret : Quia si Spiritum san- Sequitur Scimus quoniam omnes scientiam habe-
:

Otum habeo, consilium mrum Spiritus sancti est ; m«s(intelligendum est, humanam vel mundanam).
et, si Spiritus sancti, Dei ; quia ipse Spiritiis Dei. quasi dicat
Aliter : Nunquid hoc scimus, quia :

Nonnuili dicunt increpando dictura, ut sitsensus : omncs scientiam habemus ? ,\on. Quia, etsi munda-
Nunquid non Spiritum Dei habeo ? Quemadniodum u nam omnes habemus, non tamen divinam, ut intel-
si quis dicat servo : licnc lacis ; puto, Dorainus luus ligamus idolum nihil esse. Sequitur: Scientia inflat.
sum. Notandum sane, quia leniter soletaggredi causam,
(507) (Cap. VIII.) ?c|nitur; De liis quxidolis immo- quam postea exaggerat unde hic leniter incipit, :

Umlur (598) subauditur, interrogaslis). Sciendura sed in sequentibus multum exaggerat, et insipientes
quitt de illis fucrat Apostolus interrogatus, ut illud, denotando,et sapientes reprehendendo nam dicit: :

dc quibusscripsistis : et quia dequibusdam respon- Scientia inftat, etc. Non

quibus loqualur, ostendit
!
dit, unde est : Bonum est homini mulierem non tan- sed tantum quasi despicit. Sane scicndum quiaest
gere ; el de virginilms : hic vero interrogatus do his, genus scientiffi, quo homines tumescunt quse, quia :

quae idolis immolantur, respondet Idolum quoque, : charitate non est condita, ideo inflat. Qu« namque
secundum intcrpretationem sui nominis.imagu est, sine charitate est, scientia,non prodest quoniam, ;

sive forma quia idos Grace (5'.)9), Lali ne /brma

;
sicut vinum absquc admistione alieuat mentem, sic
dicitur et ab idos idolum, sicut a forma formula.
: et scicntia absque charitate. NonnuIIi dicunt, quod

Inde idololatria, cui contraria cst Jatria. Si ergo nuUa res simplex.absque alterius ddmistione^habi-
imago, forma dicitur, qu»rendura est quare dicat lis est, velut cibus. Ipse vero panis, non sine alte-

Apostolus idolum nihil esse : quidquid enim subsi rius admistione desiderabiliter sumitur. Ipsa etiam
stit, est. Nihil est ; quia illud, quod dicitur, non ^ charitas, sine aliis virtutibus esse non potest. Iste
oculis videtur, sed animo excogitatur verbi ; gralia, quoquc locus facit adversus eos, qui, falsa scientia
sj depingatur humano corpori caput canis, aut inflati, dum crederent omnia licita, idolothyta co-
pecoris, aut alicujus animalis, aut duee facies, aut medebant, non timentes infirmos scandalizare fra-
humano pectori extrema pars, aut piscis,aut leonis, tres.

aut volucris, aut alicujus alterius : talis imago nun- Sequitur : Quienim existimai se aliquidscire, etc.
i]uam visa est ; sivc, si fingatur imago Jovis, aut Et est sensus : Ille, qui putat se scire, propterea
.Morcurii, aut alicujus alterius, quantum ad elemen- quia intelligit omnia licita, etnon inquinare, quod
tum attinet, est aliquid, quia subsislit quantum ad ;
in os intrat (Matth. xvi, II, 20) : dum ad scanda-
hoc, quod dicitur, attinet, nihil est ; quia non est lum fratris licita sumit, nondum cognovit quemad-
hoc.quod dicitur :ergo mendacium est; mendacium raoduin oporteat eum scire, hoc est, quia, etsi li-
vero, peccatum peccatum vero, nihil quia non ; ;
cita sunt, tamen sit (602) non expedire. Sequitur :

subsistit. NonnuUi idolum a dolo dicunt, ignorantes Qui diligit Deum, etc. Et est sensus Ille veram :

Graeci sermonis proprietatem. .-Mio nomine idolum habet scientiara, qui Deum diligit ; et qui diligit
dicitur simulacrum. Simulacrum, ut Isiodus (600) Deum, fratris, ut suam, diligit salvationem : ct hic
ait, dicitur a simililudine. Refert enim quia in pri- ])
cognitus est ab eo ; quoniam illius a Deo approbatur
mordio homines fuerunt bellatores, atque urbium scientia.
ccnstructores post quorum mortem, amatores
: Sequitur : De escis, qu3e idolis immolantur (sub-
eorum, imagines ipsorum in pariete, aut iii lapidi- auditur, interrogastis). Hactenus quasi quaedam
bus, aut in terra depinxerunt non tamen, ut dii : prolocutus fuit aliis : hinc aggreditur manifestare
crederentur, sed ut in eorum recordalione, sui do- causam. Sequitur : Scimus quia. nihil est iclo-

(596) Fortasselocos(('e.simelioressellectio5rr<;5(;. tor Athenarum tantum. Qute sequuntur ab Eusebii

(.597 In aulog. marg. hic legilur cap. X.XXI.X. prsefatione in Chronicon desumpsit auctor noster,
(5'08i Vulg. (le iis autem,qux idolis sacrilicantur. qui Herodoto in hoc consentit. Adeatur tamen Lac-
[590) tlio;. tantius libro i Institut., qui Melissam Cretensium
(600) Id est, Hesiodus in sua Theogonia. regem primum diis sucrilicasse asserit. .\lii alia.
(601) Cecrops .Egj-ptius, et primus Atheniensium (602) Libentius legerem tamen sibi, vel tamen sic.
rex apud aliquos conditor, apud alios vero repara-

PATRnL. CXXXIV. 12
 .

363 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 364

Quare Hi/tii supradiclum est, subdidit ad
liun (003). A. mnnentur ab Apostolo, ut non solum se ab idolo-
confirmationem Et guod nultus Deus,nisi umis.Fjrgo
: thytis abstinerent, sed et figmentispoetarum ope-
Imago Jovi?, aut Cceterorum, non Deus. Scquilur : rara non darent, ut infirmos non scandalizarent.
Kam, etsi sunl qui dicantur dii, etc. Haec sententia Omnis enim sermo aut diabolo sacratur, aut Deo.
duobus modis potest intelligi uno videlicet, quia, : IUe vero, qui nos ad munditiam, caslitatem, atque
secundum aestimationem gentilium, dicuntur dii in sobrietatem, et similia provocat, Deo utique conse-
coelo, ut sol, luna, ac varia sidera in terra, imago : cratur;qui autem ad contraria, daemonibus non
Jovis, Mercurii atque Herculis. Sivn, quod verum dubitatur immolatus.
est, dii in coelo, angeii : in terra vero, electi ; cgo Soquitiir : Esca autem nos non commendat Deo.
dixi, inquit, dii estis (Psal. lxx.ki, 6 ; Joan. x, 34). ri est Si esca non reddit nos gratiores
scnsus :

Si enim homines dii dicuntur, multo magis angeli, Deo, nequo ipsum magis facit nobis propitium, ne-
qui mortali carne carent. Sed prohibitura est dici, que si non manducamus, ofTendimus, cur vos pro-
et ne latria illis irapendatur, quoniam unus sohis pter escas fratres scandalizare non tiraetis ? Sequi-
essentialiter Deus ; angeli vero, aut homines, lan- tur : ?leque si manducaverimus (subauditur, idolo-
tummodo nuncupative unde est ; : Eccc coiistitui Ihyta) ahundaldmus, hoc est, ditiores erimus, ut
le Deum Pkaraonis [E.xod. vii, 1) et applicavit ad ^ aliis tiiiis non indigeamus neque si manducaie-
j-._ ,„r,,^ ^ 1... _..uj:j:. f,,; ..„;,^. .„.,,
deos (604). Quapropter subdidit Sed nobis tan/um
:

.
:
D- ,r
rimus, deficiemus„. . _i::.:u: _..:i, „..
; quia erunt alii cibi, qulbus su-
:

unus Deus Pater, e.v quo omnia. Verum est, in- stcntemur. Et hoc sciendum quia multi Corintbiu-
quam ; quia quaecunque sunt, et ubicunque sunt,ex rum adeo erant corroborati in fide, ut omnia sibi
ipso sunt. Kt, ut nos separaret ab illis, qui ab illo crederent licita, et nihil eorum, quae in os intrant,
sunt, sed tamen in illo per fidem non sunt, sub- sicut Dominus dicit, coinquinare (Mn///i. xv, 11,
junxit, dicens : E/ nos >n illo. 20), et ideo non hiesilabant idolothyta comedere ;

Sequitur : Et unus Dominus Jesus Cliristus. Per infirmi vero vidontes scandalizabantur. Et idcirco
Christum Dei Filium omnia, quae sunt, ex Pa- non solum ab illis, sed penitus se a carne, et a
tre (603) creata sunt et ideo dicit Per quem om-
: vino abstinebant quia carnes, quae idolis iramola-
: ;

nia, ut illud Omnia per ipsum facta sunt {Joan. i,

: bantur, in raacello vendebantur. Hi eliam primitias
23). Pulchre quidem, cura dixisset, per quem, sub- vini idolis immolabant, et nonnulla sacrificia in
junxit Et nos peripsum; quia per quem creati su-
:
ipsis torcularibus exercebant. Et quia scandaliza-

mus, ut essemus per ipsura recreati ac reformati

;
bantur, dicit Apostolus Videte ne hxc licentia ve- :

sumus, ut unum Deura intelligeremus, et crederc- stra ofjendiculum fuit infirmis ; quasi diceret Jam :

mus, atque idolum nihil esse recognosceremus quia orania licila scitis, videte ne ipsa scientia alios
Sequitur Sed non in omnibus esl scientia. Et est C ofTendat. Offendiculura duobus modis vel quia re-
: :

sensus Licetetiam credentes sint, non tamen om-

: prehendebant, immundos judicantes, vel certe quia
nes istara habent scientiam, ut idolum, nihil intelli- imitabantur. Unde et mox subjunxit Si enim le :

gant, et unum Deura agooscant. Sane sciendum vidcrit quis habens scientiam, et usque, sediflcabilur ;

quia erant nonnulli ex plebe, qui adhuc amore id cst, provocabitur manducare idolothyta, non

idoli detenti, aliquod numinis, ac gratice in eo esse taraen ea fide, qua tu.
credebant. Et ideo dicit Quidam auiem, id est, Sequilur Et peribit injirmus in tua scientia, fra-
: :

simplices, conscienlia usque nunc idoli, id est, tcr, etc. Quasi diccret Cur non times fratrem :

amore et delectatione, dum aliquod numinis, aut, tuum occidere, quem Christus moriendo redemit?
gratiae in idolo esse putant quasi idolothyta, hoc Tua namque scientia illum occidit. Quibus verbis
:

est, idolis tradita, manducant et conscienlia eorum, ostendit Apostolus non tam ipsam rera esse malara,
cum sit infirma, polluitur ;
quia aliquid inesse cre- quara fratris periculum. Ostendit et illi majoris
ditur. Origenes vero dicit : Attendendum est quia esse damnationis, qui occasionem peccandi tribuit,
Corinthii non solum idolis sacrata coraederunt : quam qui in se peccat. Quod et ibi monstratur, ubi
ipsi namque erant philosophicae doctrinae, libera- Balac leaitur vocasse Balaam ariolum, ut maledice-
lium disciplinarumque saiculariura amatores, qui- n ret filiis Israel {Xum. xxii, z3). Qui etsi non male-
bus et operam dabant, sed illi, qui in fide roborati dixit, consilium tamen malum dedit {Num. xxiv,

erant, dum figmenta poetarum legebant, non eis 14 Mich. vi, 5 // Petr. ii, 15) unde, jubente ; ; :

perverlebantur quia in his nihil gratiosum, nihil-

;
Doraino, ut e.xpeterent fiiiis Israel de .Moabitis(606),
que utile ',;sse credebant at quoque infirmi et qua expetita, Moyses ad populura suum locutus est,
:

simplices, dumad iraitationem fortium his operam ipse dicens Accingimini, et belligerate adversus :

dabant, quia philosophorum syllogisrais perverte- Moabitas {Nuni. xxv, 17) qui abeuntes omnes ma- :

bantur, quasi idolothyta raanducabant. Quapropter sculinum in ore gladii interfecerunt,etBalaam cum

(603) In Vulg. hic tantum legitur haec propositio : ex ipso, el per ipsum, et in ipso sunt omnia ad Rom.
nihil est idolum. XI, 36.
(604) Exod. .XXII, 8, Vulg. applicabitiir ad deos. (606) Fortase addendum ultionem, Num. xxxi, 2,
(605) Ex Patre, id est, a Palre, ex guo omnia, et Epist. Jud. 11
jta omnia ex Deo hac Ep. si, 12, et 11 Cor. v, 18, et
im EXPOSITIO IN KPISTOI.AS 1>A1I|.|. — IN KPIST. I Al) (.011. :<)'.(>

eia (iVM»(. x.^i.xi, 7, 8}. NoU quia miliiis lilii Isruel \ prteilicando ucj (ideiii Christi perduxi. Natmiynacu-
puMiunlur, qui in so peccnvorunt, (]uani Monl)it;p, /»w, ctc, iii cst, judicium, ct dignitas raei aposto-
qui ocoa^^ionoin peccandi dcdpruiit. Umie ot illi, (jui lutus V03 estis, quos a gentilitato ot inlidclitate ad

sexcenla millia prius vicerunt, a duodecim millibus (idcin traxi.

supcrali sunt. Quod uti^iuojustitiu focit quia quan- ;

ilen defensio, etc. Tides vestra mea est defensio

diu poccatuni liabucrunt, victi. nbjecto pcccato, in apud eos, qui me

interrogant,utrum sira Apostolus,
justitiu manontes, (|ui n lominis victi sunt, reges necne. .Sumiuid noii habemus potestalcml cto.
Buperaverunt. Quupropter ct lir, si vis oinncs tuos Ilhini dicit potestatein, quam Dominus eos ad prae-

superare inimicos, calcealos pedcs, sumc loricam dicandum dirigons, dicit: Quicunque receperinl vos
juslitiK, scutum fidei, el galeam salutis {hai. li.\, {Luc. IX, 18), etc, usque, diijnux esl operarius
17 ; Eiihes VI, ii ; I Tliess. v, 8) quibus si fueris
: {Luc, X, 7), etc. Et non solum verbis, sed etiam
spoliatus, a quocumque vitio poteris superari. factis ostendit eis necessaria percipere debere ; ut
Se^iuitur: Sic iieccanlf^ in fralrcs, ctc. .Notu, illud : Seijuebantnr autem mulli {Marc. vi, 8), etc.

quia pecc.intesin fratres,diciintur in Christo pecca- (Jnaro voliiit eos accipere necessaria? Obhoc nein
re. Sicut enim in legepeccant hi, quisublege sunt: niinirais occupati, id est, necessariis ; a majori,
sio et illi,qui in fratres peccant, in Christo peccant: ^ id est, praBdicatione eos recederent, et tardus ad
quia in his crrant, qua; snb 00 sun;. Animadverte '' ''
prwdicatio
"--'- '
-=
'
--
venisset. Et nota, quia non prmcipiendo, -
-
etiam quia non dixit, in Christum \()01). In Chris- sed concedendo potestatem tribuit. Et ideo Paulus
tutn namque peccnrn, oum negare est. Infirmam uccipiens, immunis a culpa reddilur, quoniam
conscienliamdicit, aut imitando, aut reprehendendo praecepti transgressio esse absque noxa non
Sequitur: Si autem esca seandalizat fratrem meum. valet.
Animadverle quantae charitatis et riilectionis fuerit Et ut ostenderot se potestatem accepisse, quam
Aposlolus, qui, ut suos ad charitatem provocare dixorat, subjunxit : .Sic!/t cxteri apostoli. Caeteros
posset, semetipsum posuit exemplura :quasi dicat: appellat omnes apostolos. Et ne rainoria meriti
Scio mihi omnia licita, oraniamunda, sedinepeni- videretur, addidit : Et fralres Domini. Nam IVatres

tus ab his abstineo: quia non expedire intelligo. Domini, qui eximii meriti esse videbantur, appellat.
Unde supra :'flmni'i milii licent, scd Hon oninia e.cpe- Et, ut magis connrmaret quod dixerat, dixit Et :

diunt (/ Cor. vi, 12). Cephas. Cephas enim accipiebat, qui princeps erat
''"^ . Cap. IX.) Non su>n liber? etc. (609) Hsec apostolorum.ut dum illum ad testiraonium revocat,
eniui verba irati et commoti animi sunt et, nisi cerlior ipsius sentcn'i,!a reddatur.

—
:

adjuvet pronuntiatio, affirmarevideturquod negare ^„.. non

Nvnquid ..„. luibemus
._ polestalem
r sororem,-. etc.

contendit. Et ideo ita legendum est, ut negando ^ Nonnulli minus intolligentes, atque intentionem
dictum intelligatur. Imo Non sum liber etc, quasi aposiolicam non intelligentes, male hunc locum
:
'!

diceret: Sum. Libererat: quianon simulando, vel, interpretati sunt, dicentes apostolos accepisse po-
ut aliquid acciperet, praedicabat. Apostolus erat, testatem uxores ducendi, fallens eos arabiguitas
quia missus; ut illud : 'E.cce ego ad gentes longe Graeci sermonis quoniam sermo GrKCus talem vim
;

poaitas [Act. XXII, 91). Dominum '

viderat, sive habet in hoc loco, ut et pro uxore et muliere acci-
cundo Damascum, sive in templo orando. Nonne piatur. Sed tamen non debuit hoc eos fallere. Hunc
opus meum vos eslis in Domino'! Id est opus mei errorem tam praecedentia. quam sequentia verba
apostolatus. Cum enim per unura annura, et sex expellunt. Supra namque dicit sororera,cum nullus
menscs apud vos praedicando, priedicassem, et ab sororem accipiat et in sequentibusdicii Circum-
: :

infidelitate ad fidem transissem, quid aliud nunc ducendi ; cum nullus uxorem ducens dicat, circum-
in vestra fide, quam opus apostolatus ostendi- duxi, sed, duxi. Et si cui contrarium videtur quod
tur? feminae apostolis ministrabant, legat Evangelium.
F.t si aliis non sum Apostotus etc. Alios appellat Ibi poterit invenire contrarium nonesse; quoniam
Juda>os credentes,qui adhuc in carnali observatione Domino raulieres ministrabant, ut illud .Sequeban-
permanentes. Paulutr. pracssedenegabant, ob hoc, D turautcm {Marc. xv, 41), etc. Devotae naraque mu-
quia prsedicans gentibus destruebat sabbata, caete- lieres et amatrices coelestium disciplinarura de
rasque legis observationes. Nam, cum caRteri apo- suis facultatibus pr.-eceptoribus ministrabant. Ma-
stoli dissiraulando prsdicarent in carnali observa- xirae ob hoc non erat contrarium quia consue- :

tione raanere, ut eosquoquo modo ad fidem Christi tudoeratjudocorum.quamvisscandalum gentibus,

trahere possenl, et Paulus quasi contraria videretur tamen Apostolus uti nolebat. Sed quanquam illos
apostolis docere, in destructione carnalis observa- fefellisset, tamen intentionem Apostoli consideran-
. lionis, eumdem Apostolum esse negabant: et ideo tei non fefellit.

dicebat : Sialiis non sum, id est, si illis non sum, .iut solus ego, et Barnabas, etc. Barnabam dicit
qui carnaliter adhuc vivunt : tamen vobissum, quos quia coapostolus operandi, id est, accipiendi, ut

(007) Vulg. tamen habet, in Chrisium. (609) Punclum interrogationis ex Vulgata et se-
(608) In autog. marg. hic legitur cep. XL. quentibus in coramentario addidimus.
3G7 ATTONIS VKRGELLKNSIS EPISGOPI 3G8
honestius loquerolur. Et ne videretur semetipsum A (3/r(t//i. xxii, 37), etc. Et: Lavamini, mundi eslote
commenriare velle, et alios reprehendere, ideo sub- [Isai. I, 10), etc. Nunquid haec allegorice discu-
junxit: Quis mili/nt, etc. Milites enim erant isti, tienda.' Et cum Non arabis in hove simul,
legitur:
qui coelesti regiio militabant, adversus insidias et asino (Deut. xxii, 10); et Ne iniluas vestem :

diaboli dimicabant,etideo accipiebant, quemadmo-
dum stipendium terreno regno militantes accipere
solent. Quisplanlat vineam, etc. Plantatores namque
isti vinea; erant ;quiaeccIesiastico populo itersalulis
ostendebant. Nam quod nomine vineae ecclesiaslicus
populus designetur, non solum in VeteriTestamen-
to, sed etiam in Novo signatur. In Vcteri, ut illud
Vineam ex jEgijpto (Psal. lxxix, 9), elc. Et: yinea
{Deut. xxii, II; Zach. iii, 4), etc; et; Non alligabis
os bovi {Deut. sxv, 4; {lCor. ix 9 ; (/ Tim. v, 13),
etc.,nunquid simpliciter sunt intelligenda? Non.
Sed tegmen abjiciendum est, ct candor allegoriae
raanilestandus. Quid peraquas oanaliura, nisi sacra
Sijriptura?Quid per arietes, nisi scientia ? Quid per
;
oves, nisi actio atque intentio designatur? Virgs
in canalibus ponuntur; quia exempla Patrum in

Domini Sahaoth [Isai. v, 7), etc. In Novo, ut in sacra Scriptura inseruntur. Aries vero prEneminet
similitudine dicitur Simile estregnum ra;lornm lio-
: ovi ;
qufa rationalis scientia nostraj actioni atqiie
inini qui cxiit primo mane {Mallh. xv, 1), etc. El Ad aspectum virgarum varios
intentioni pra;fortur.
vineam pastinavit {Marc. xii, 1), cto. „ concipiunt letus quianosexempla sanctorum con- ;

Quis pascit gregem, ctc. Per gregem ecclesiasti- siderantes, varias actiones boni operis generamus.
cus populus designatur, tam in Veteri, quam in Quod sua dicta aliorum exemplis debeant confir-
Novo, quia suis iter salutis ostendit. In Novo, ut mare, manifestatur ibi, ubi legitur proBcepisse Do-
\\\ud. Et alias oves habeo [Joan. x, IGl, otc. Iste minum. Moysi faoere columnas argenteas {E.r:od.
enim miles, et dux coolestis exercitus, fidelis ia XXVI, 27), ct in circuitu (undere paxillos fereos,
fide et veritate, liis omnibus exemplis se potesta- quibus sustentareturtabernaculum, ne vi ventorum
temaccipiendi habere ostendit. Et ne putet quis per versaretur. Por oolumnasargenteas scriptores Novi
humanam sapientiam, atque ingenio naturali eum Testsmenti signantur.Quid per paxillos, nisi Veteris
dixisse, ideo subjunxit : Nitmjuid secundum liomi- Testamenli scriptores per tabernaoulum Eoclesia ?
nem hxc dico? Quasi diceret : Ne putetis me secun- Golumnis ergo in circuitu paxilli residentquiaNovi
dum humanam sapientiam locutum, sed socundum Testamenti scriptores sua dicta exemplis veterum
divinam. Et volens hoc ipsum teslimonio legis con- confirmare student. Bene enim columnajargenteaj,
firmare, subjunxit: An et lexhxcnon dicit'! Scri- et paxilli aenei fuisse memorantur ;
quia argenttim
ptum est : non alligaiis {Deut. xxvv, 'i), etc. In eo sonat et splendet.Scriptores Novi Testaraenti, quod
quod Paulus loquens deNovoTestamento, de Veteri sonuerunt, manifestaverunt ss vcro sonat, sed ;

Testamento sumens exemplum, conQrmat. id- C non splendet, quia scriptores Veteris Testamenti,
ipsum ostendit ooncordiam Ifigis et Evangelii. quod sonuerunt, non ostenderunt.
Ostendit etiam allegorizandum esse. Manilestat Nescitis,quoniam qui in saerario operanlur, etc. Di-
nihilominus doctores suadicta exemplis sanotorum versisnamque similitudinibusostenditsuperius sibi
confirmare debere. Nam quod una sit concordia soisquesimilibuslicitumforeaccipereabauditoribus
legis et Evangelii, hic, et in litteris Veteris Tesla- quteque necessaria. Qui in c.oBpta inlentione perse-
menti manifestatur. Legitur enim Uominum prKoe- verans dicit Nescilis quoniam qui in saawio ope-
:

pisse facere Moysi duos cherubimex auropurissimo rantur, etc. Ubi notandum quia duo dicit: Sacra-
{E.Tod. XXV, 18), qui versis vultibus se respicerent, rium videlicet propter gentiles, qui in sacrariisdiis
tegentes propitiatorium [Ibid., 29). Quid per duos suis saoriftcabant, et inde edebant altare quippe ;

cherubim (610), qui interpretantur plenitudo scien- propter Judmos, quorura sacerdotes super altare
tiae, nisiduoTestamentasignantur ? Versis vultibus Uomini hostias ofTerebant, et cum eodem partici-
se respiciunt ;quia nulla in illis discordiainvenitur. pabant. Quia prMceptum erat (Levit. vii, 32-33).
Etquod tegmen sitabjicieudum,utcandor allcgoriaa arrnum accipere dextrum mystice propter bonam
appareat, ibiostenditur, ubilegitur, quia tulit Jaoob operationem,et pectusculum separationis (Ibid., 34).
virgas amygdalinas, populeas {Gen. xxx, 37--41), j) videlicet propter scientiam:qucB longeab auditorum
et deoorlicavit eas, etin canalibus posuit: grex vero separata forc dcbet soientia quia ostenditse habere;

veniens ad bibondum, prospiciens virgas in ipso ca- potestatem: dixit tamen se eadem non usum, ne
lorecoitus, variosfctus concipiebat. Quid cnim per forte videretur his non indigere, sed potius abun-
virgas, nisisanctorum exempla Patrum, signatur? dare. Ideoque subjunxit : Non scripsi autcmhsec,elc.
Per hoc, quod decorticavit eas, et unde cortex abla- Quasi diceret: Ut quod hactenus faotum non est,
tus est, candor apparuit, et ubi remansit, viriditas deinceps fiat. Quapropter et sequitur: Bonum est
stetit, ostenditur sacra ScripUira partim allegorice mihi magis mori, etc. Hoc ideo dicit, quia etiam
esse disculienda, parlim bisioris veneratio ser- mentc delibaverat se nihil a suis aooipcre. Ele-
vanda. Ecce legitur: Ditiges Domiuum Deum tuum gcrat polius mortem carnis inourrcro, quamEvan-

(610) Ab Hebrffia voce cherub, qus aliquando synonyma habentur; aliquando ctiam fortem et po-
vitulum seu Isovem significat unde in Ezeohiele
: tentem exprirait.
j, iO, et X, 20, facies cherub et
facies bovis veluti
369 EXPOSITIO IN KPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 370

gcliiitn vcnalo oslendpi'0. Oloriiim swxm illamdicit, f^ el nutriebal suos uuditorcs.non solum e09,qui per-
quam hubcbatapiid Dcutn pcr .Jcsiim cliri3luiii,iiiia vrrsi orant, sed etiam illos qui pigri ad bona ope-
omnibiispcr iiuinililatomcondcscctidensBe similcm ranflum ; quousque ad iler provocarct salntis, ne
eis rcddcbut. forte acriterse increpatosdolenles.scandalizati rece-
Scquitur: Si evangdimvero (subaudilur, idco ut deretit. Et hoc sciendum, quia non quasi simuiando
hoc ita liat in ine) Qaaro? AV-
no<i est milii gloria. se, omniliHS omnia factum dicit, quod est simulato-
cessitds enim milii iscumhil hotrest.non haboo unde rum ;non etiam montiontis aslu, sed compaticntis
sustentor. Undo ct suljjungit : \'iv milii est, si non aiTcclu non aliorum mala iinitando, sed aliorum
;

evangeliMvero: hoc est.malo moo non cvangelizabo; omnium mali3(>mnibuscompatiendo,etmisericordi3

quia famo cruciabor. nou habons undo vivam. Se- medicina; medclam procurando.
quitur : Si enim volens evaiiyelizavcro, gIc.Uxs verbis Sequitur Fnclus -ium Judxis tanquam Judneus,
:

ostondit qualilc» cvangelizandum sit, hocest,quod etc. Isto enim non simnlandi studio, sed compa-
omnis linis Kvangelio sit constiliinn.kis. Quod cuni tiondi afFertu,servabat illam antiquam consueludi-
fit, voluntari.i est pr.cdioalio, ([uam scquotur por- nom Juda!orum,ut vel eam ostenderet a Deo datam,
petua remuneratio. juxta Dei disposilionem usque ad tempus proefini-
Sequitur: Si autem invilus, dispcnsatio milii cre- r. tura,vel certe oain a sacrilegissepararet gentiliura
dita est. Et est sensus : Si propter necessitatcm sacris. Ipse etiam, diligens proximum suum ut se
temporalis vitse praidico, dispcnsatio mihi credita ipsum, non sed,omnino non fallens.praefa-
fallebat,
est ;
quia alii per mc bonum suum accipiunt, id cst, tara servabat consucUidinem, ut eos vel ab illo er-
Evangolium, quod amant et ego merccdo privor, : rore quo in Christuin non credebant.vol ab illoquo
quod malura valdc esl.i\c nefas, propter nccessaria in legis creremoniis se sperabant suorum veniam
temporalis vitae, aliquem pr;edicare quia jam non cunsequi peccatorura, erueret. Scrvabat etiam, ut
;

praimium evangelicum, sed pretium qu;orilur ceu se ostenderet non abhorrere ea ir.lentione qua et:

servus inutilis quod accepto officio, conservis an-

;
Palres. Qui servat etiam inteutionem qua Patres,
nonam tribuit, et solo ribo contentus, mcrcede pri- non erat,ita tamen, ut in cMremoniis legii non se
vatur. Quaprupter evangelizandum. non propter credat posse 8anctiricari,quia omnis sanctificatio in
transitori» vita3 merccdem, sed «lernas remunera- Christo facta est. Hinc est quod cum Judsis ser-
tionem. At vero quia alibi so .Apostolus dispensa- vaiis, non eam imponit Gentilibus.

torom in bono dicit, ct hic dispensationem in malo Sequitur: Ilis qui .swi lege sunf, etc, usque ubi
pnnit, ne contrarius sui videatur, sciendum est esse dicit Factus sum infirmus. Dicit hoc non mentien- :

scrvum, qui transit ad liliorum optionem,et illarum tis astu, sed corapatientis affectu. lllud quoque
rerum, quarum est Dominus, est et distributor: et G sciendum, quia fuerunt nonnulli qui dixerunt illum
juxta hoc sc dispensatorera dicit.Hic vero dispensa- simulate in templo sanctificatum, et Judaeum fa-
tionem in malo dicit, juxtahoc, quod rusticus ser- ctuin.Sed omnino non est credendum quod tantae
vus est servis ministrat annonam, solo cibo con-
: auctoi-itatis vir aliquid simulate egerit. Sed ea au-
tentus. Quod scquitur,sub intcrrogatione legendum ctoritate et liberalitate qua dicit Circumcisus alt-
:

est, et suspendenda est vox, quousque redditio (iat. guis vocalus non adducat prxputium [IGor. vii, 18) ;

Et ut apertius clareat, inlerrogernus Apostolura, et hoc est, non velit vivere ut prseputiatus, id est,
dicaraus : Apostole, qns est inerces tua, qui illam carnem nudati membritegere, et in praeputio voca-
mercedem non accipis, quoe aliis datur, non tamen tus non velit vivere ut circumcisus : se quoque dixit
ob eara prasdicantibus? Qua; sit manifestat : (7 Judieis Judaeum factura, et gentibus gentilem. Et
prxdicans Evangeliuni. sine sumptn ponani, hoc est, hocnotanduni, quialegem Dei et Christi.non tamen
ostendam Evangelium non esse sumptuosum, non ut alia sit, sicut Manichajus ait, sed unam. Dicit
eliam venale. etiam in lege, sub lege et sine lege ; et aliud hoc,
Redit ad potestatem acceptam, cum dicit: iVon aliud illud intelligi vult. Sub lege est carnis Ju-
abutar potestate mea in Ecangclio. N'on abutebalur dsus, in lege est catholicus,sine lege quilibet paga-
potestate suain Evangelio, ul liberiuseorrigerentur p nusgentilis.Quaproptorilliquidicunt quodsimulate
peccantes. Ostenditetiam se ipsum exemplum illis ; in templo se sauctificavit, et Judceutn simulaverit,
ac si diceret : In rae discite exemplum, qui, (juo- dicant et ficte idolo sacrincasse, ut se gentilem si-
niam expedire non inteIIigo,potestale mea non ab- mularet, qui non solum non adoravit, sed potius
utor in Evangelio : sic et vos, quia non expedire detestando ad palmam martyrii pervcnit. Ergo fa-
intelligiiis, quamvis licitum sit, idolothyta non ctus esl Judffius Judaeis, et gentibus gentilis, non
comedatis. raentientia astu, sed compatientis affectu,quia illo-
1)11) Sequitur : Nam cum liher cssem e.v omnilnis, rum omnium errorem et cscitatem quasi propriam
ctc.Liber erat. sicut Scriptura dicit Omnium se : traclabat et considerabat ; et ita eis subvenire opta-
servum fecit ; quia per humilitatera condescendens, bat ceu sibi vellet, si in eis ipse detineretur. Sanus
menteseoranibussimilemreddidit. Fovebatnamque namque deservit innrmo,si ejus infirmitatem consi-

(611) In autog. marg. Ibi legitur cap. XLI.

371 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 372

deret ut suam, et ita serviat, sicut sibi vellet, si ia A rus erat, ab omnibusescis quos ejus certamen pote-
ea tentus esset.Non mentitur,si se dicat infirmum. rant impedire abstinebat. Fertur etiam quod lami-
Nonnulli fuere qui dixerunt illum se dixisse ideo nas plumbeas erga renes ligaret propter illusiones
gentilibusfaetum gentilem.quia consentiens fuit se- nocturnas. Et, si illi propter corruptibilem coronam
cundum philosophicam disciplinam philosophis, ita abstinentes erant, multo magis nos ob gloriam
praedicans mundumaDeo factum,et animas perpe- eeternas beatitudinis abstinere debemus ab omnibus
tuas, et hominesilliusesse genus ; et ideo fueritcon- vitiis, etiam cogitatione, maxime autem ab imraun-
sentiens ut eos provocareposset ad fidem Christi qua ditia corporali.
tenuscrederenteumjudioem omniumaDeoconstitu- (613) Sequitur Ego igiiur sic curro, etc. PrEmis-
:

tum et sicuti hinc omnia superiora pendent ergo, si

: ; sis similitudinibus, sub eisdem semetipsum ponit
hocverumest.etillanonhabentmendacium.Quomo- exemplum, dicendo Bgo igilur sic curro, etc. Cur-
:

do sanus inlirraus pro infirmo fiat, supra dictum est. ro dicit propter stadium, pugno propter agonem.
Inflrmi nempeCorinthiiin nonnulli8,eteorum simi- Currebat iste non in incerlum, quia certi aliquid de
les.InfirmitBS Apostoli erat, quia non utebatur li- sua electione audierat. Pugnabat, non pueriliter.
cita potestale. Quid enim inflrmius quam artem di- Nam pueri dimicando aera verberare solent, ista
scere, quam nesciebat, et labore propriarum ma- p vero non. Quia corpus suum castigabat fame, siti
nuum sustentari ? et his similibus, quibus atteritur corpus. Et in ser-
SequiturOmnibus, id est, Judaeis, gentilibus et
: vilntem redigo, Dei scilicet, vel mentis. Ne forle,

infirmis, omnia faetus. Hocdicitnon simulati men- cum Vide quantae temeritatis.quantae de-
atiis, etc,

sed veracis miserationis pietate,

dacii falsitate, mentiae sint homines, non timendo, incerti de sua
quia in omnibus illis esse potuisse se intelligebat, electione existentes, cum ille, qui aliquid certi au-
nisi divina fuisset misericordia liberatus. Fit enim dierat, timebat.In quo monentur omnes, ut timendo
aliquis veraciter hoc quod ille est,cui vult misereri, sperent, et sperando timeant, quatenus spes foveat
siejus miseriis subveniat ut suis.Fitetiam quod ille laborautes, et timor incitet negligentes. Unde Psal-
est, non fallendo eum.sed ut seipsumconsiderando mista : Qui timent Dominum, speraverunt in Domino
et illura. Sequitur: Omnia facio. Qu&re 1 Propter {Psal. cxvi, 11),
Evangelium. Ad quid ? Ul particeps ejus efficiar. Et (614) (Cap. X.) Praemiseis similitudinibus sub-
est sensus : Ut, sicut Evangelium omnibus occurrit, junxit exemplum Veteris Testamenti attinens ad
omnes vult salvare, omniumque clamat salutem eamdem rem, dicens : Nolu enim vos ignorare, etc.
ita et ego.ut mea, et evangelii una sit intentio. Quod qualiter gestum sit, manifestum est, et quo-
ag
(612) iSescilis quod hi qui in sladio, etc. Aliudmodo spiritaliter sentiatur, partira jam cognitum.
greditur, dans similitudinem, qus non solum Co- G Intentio tamen ejus intuenda. Intentio ejus fuit
rinthiis, sed omnibus convenit Christianis. Stadium ostendere Corinthiis nihil prodesse baptismum,
namque dictum est a stando, ob hoc, quoniam Her- perceptionem mysteriicorporis etsanguinis Christi,
cules uno anhelitu centum viginti quinque passus nec CKtera, quae in Ecclesia celebrantur, si negli-
cucurrit, id est, octavam partem milliarii,et stetit genter viverent,quemadmodum nec illis negligenter
;

et ideo a stando dicitur. Transivit etiam haec con- vivendo illa omnia profuerunt qua hic dicit Aposto-
suetudoadRomam,ut3exmillibuspassuum stadium lus quasi diceret Sicut illi ista omnia habentes ; :

diceretur,et in metis stadiorum ponebatur bravium, murmurando perierunt, ita et vos negligenter vi-
id est praemiura et currentes ante imperatorem,
; vendo habentes istaperibitis. Unde in sequentibus :

qui prius veniebal^praemium accipiebat.Assimilatur
aulem stadium nunc fidei quia sicut ibi mulii, ita
;
et in stadio fidei multi discurrunt. Per unum, qui
Sed non in plurihus eorum beneplaalum est Deo, etc.
Etquodspiritualiter sint intelligenda.subdendo ma-
nifestat, dicens Bibebant autem de spiritali, etc. .•

prasmium accipiebat,unitas Ecclesiae rite signatur. Ubi animadvertendura quia non dicil,pe/ra significcd
Sed magna distantia est inter illud stadium, et Christum sed, erat, quia non petra, sed Christus
istud. Ibi enim ille solummodo fructuose currebat, aquam produxit. Per hoc quod petra sequebatur
qui praemium accipiebat in isto vero omnes qui ra- J) eos usque ad flnes Moabitarum (Exod. xvii, 6),
,

tionabiliter amando, et sperando, et bona operando pra^figurabalur Christus nasciturus post Moysen.
discurrunt, praemium vitae futurae sunt percepturi. Hxc autom omnia in figura, etc. His verbis osten-
Et quia dixerat similitudinem, subjunsit exhorta- dit nobis exemplum allegorizandi. Monemur etiam
tionem, dicendo : sic currite, etc, id est sic ut com- ut non concupiscamus quemadmodum illi jEgypti
prehend(dis. Subjunxit alteram similitudinera, di- reminiscentes propteresum carnium {Exnd. xvi, 3),
cendo Omnis auiem qui in agone contendit, elc.
: ne pariter pereamus, ncque idololatra; efficiamur.
Agon enim Graece, Latine dicitur certamen, pugna, Commemoratenira Apostolus illum locum ubi Moy-
lucla atque conflictus. Nam sicut erat consuetudo ses montem Sinai aseendens, cum populus erga
currendi, ita etiam et luctandi. Sed ille qui luctatu- montem remansisset, projicientes aurum in ignem,

f6l2) llic in aulog. marg. legitur cap. XLII. (614) tn autog. raarg. hic legitur cap. .XLIV.
(613) In autog. marg. hic legitur cap. .XLIII.
373 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. 1 AD COR. 37 i

egressuni csl capul vituli, et posl iiiimolalionem et A. teslscnBus: Quia illc non mentitur, et vos qui-
oomestionpm surrexprunl luHero (E.vod. xxxii, 4-6) dem non rncntimini, sed crcdcntes in eum,quod in
unde dicit; St''lil iwpulux. Tbi ostenditur quod hu- baptismate promisistis, implolo, id cst, diabolo et
juscemodi cultus ot nofanda» cpula; ad lasciviam operibus ojiis abrcnuntiate. Quo magis quisque ido-
provocant. Moncmur no talia agamus, ne similitcr lis appropini]uat, co magis a Deo reccdit. ?-st ctiam
pereamus. difficileut qui idola frequentant non aliquid magni
Neque /ornicemur, etc. Illiua_loci mcminit, ubi aut virtutis in eis suspicenlur. Quapropter fugite,
Moabita? ornintes filias suas posuerunt cas ante fi- non solum pedibus, sed etiam moribus, ut occasio-
lios Isifael, ot concupiscpntps {.\u»i. xxv) peccave- nem diabolo non detis.
runt : ulii ita cxarsit ira Dei, ut mulli pcrirent ; et (01.5) Sequilur .•
IJt prudentihiis loquor. Prudcnti-
etiam, nisi Phinees adulteros occiilissel, maximam bus loquebatur, quia philosophis, ut suo judicio
partem jiopuli perderet {Ibiil. 11). Monemur no talia probarent verum esse quod dicebat quasi diceret ;

«gcndo pereamus. Scquc lentemus Chrislum, etc. Si prudentos esti, quia philosophi, quia dialectici,
Cum dicit eos Ghristum tentasse, ostendilur ante vos judicate, id est, subjunctis similitudinibus,
fuissc, quam ex Virgine nasceretur, et Moyseu fi- quod dico verurn esse probate. Sequitur: Culixbe-
guram Christi gestassc ; nain illi Moysen tantave- .. nedirlionis, cui hencdirimus, elc. Et est sensus : Si
runt. Monemur ne talia agendo pereamus. nos propter significationcra unius calicis et unius
i\'eque murmuraveritis, etc. Exterminator illorum panis, qui sub ea invocatione uni Deo offeruntur,
fuit hiatus terrsB (A'um. xi, 33) : maxime autem unus panis et unum corpus sumus, quoniam his
auctor exterminii diabolus existitit. Ilxc autem om- participamus, et Israclilre carnaliter viventea, quia

nia in liyura, etc. Ostendit hic allogorizandura esse. hostias, qu<e sub una invocatione uni Deo super al-
Soil non ideo hoc dicit, ut nos ea qua; lex prorait- tare offeruntur, comedunt,participo3sunt,et unum
lit percipiamus, sed utcertior doctrinu evangelica sunt ; videte ergo ne forte et vos. qui idolothyta
habeatur. Et quare hoc soripserit, manifestat comeditis, unum sitis cum illis qui sacrificant cum
Scripta sunt aulem ad corrcctioncm nostram, in quos illis.

fines .ixculoniyn dcvenerunt, id cst, qui futuri era- (616) Verum quia vidit eos aslutos, et sibi calli-
mus, et credituri. de respondere ac dicere : Paule, si vos unum

Sequilur: Itaqiic qui se existinuit stare, etc. Taa- estis, sicut dicis, et Israel carnalis unum est cum
git enim hic illos quiidolothytacomedebant, parvi altari, qui hostias comedit, et nos unum esse dicis
pendentes scandalum fratris : terret etiam, nehu- cum his qui idolis sacrifleant ;
(6i7) ergo aliquid
mana scientia inilati cadant, et superbiendo in magoi in idolo intelligis, si ejus sacrificatanospar-
tentationemincidant.Et ideosubjunxit : TeHto/ioiw C ticipes unum reddunt ideoque prfevenit eorum
;

non apprehendat, etc. Tenlatio humana est aliquod astutiam, et dixit: Quid ergo/ Numquid dico quod
malum cogitare, diabolicum est ad operationem idolis immolalum sitaliquid? etc. Hoc est, non dico.
perducere; quasi diceret Malumcogitarepeccalum
: Et quia poterant respondere : Quare ergo dicis ?
est, diabolicum vero adoperationem perducere.Alio Respondit ipse Non ut aliquid sit, sed qux immo-
:

vero sensu, huraana tentatio est, oum quis ad con- lant gentes. dxinonihus immolant, et non Deo ; quasi
silium vocatus, in ipso labitur consilio, ut raalum diceret:Quaniquam nihisit idolum, diabolus tamen
habeat esitumhoc humanura est, sive cum quis
: est aliquid, qui, simplices et pravos homines deci-
quempiamhominem videns,judicateumbonum, vel piens, fecit se in his adorari et quanquam illud

malum, nullis indiciis manifestum. quod offertur sit aliquid, quia creatura Dei est, et
Sequitur : Fidelis Deus. Multis modis accidit bona est, tamen propter quasdam doemonum invo-
tentatio. Quoniam non patietur vos tenluri, etc. Fi- cationes, quod est mundum redditur immundum ;

delis est, quia quaepromittit, fallinon possunt, nam et ideo nolo vos immunda coraedere, ne immundis
non fallitur ; undeet homo, quia impletquae
fidelis dffimonibus sociemini.
promittit, et fides dicitur quod fiat. Et est sensus: (618) Quapropter mox subdit : i\'olo vos fieri so-
Si vos in fide permanseritis, implebit quod promi- j) cios dxmonum, Et est sensus Qui d«monibus
etc. :

sit. Nam, etsi sinat ut procelleo tentationum insur- sociantur, a Deo elongantur; et quicalicera daemo-
gant ad vestram probationem, si vos triduo, aut num bibunt,respuunt calicem Domini et qui men- ;

quatriduo sustinueritis,ct ipse viderit vosferre non sas daemonum diligunt, mensaB Domini detrahunt.
posse, non patietur vos tentari supra id quod polcstis Isti namque, dum ha!C agebant, dicere soliti erant:
tolerare; autcerte funditus extioguet, aut auxilium In hoc Dominum imitaraur, quiaipse cura publica-
ministabit, ut ferre possitis. Et hoc quod dicit nis et peccatoribus manducabat. Et ideo dicit: An
scd cum tintatione faciel provenlum, hoc est, minis- wmulamur Dominum Quasi diceret Si in hoc Do-
:' :

trabit solatium. minum imilami, quia cum peccatoribus mandu-

Sequitur : Propter quod, charissimi, fugite etc. catis in hoc tamen non imitamini, quia idolothyta

;i3l5) In autog. marg. hic legitur cap. XLVI. (617) Hic in autog. marg. legitur cap. XLVIII.
(616) Hic in autog. marg. legitur cap. XLVII. (618) In autog. marg- hic legitur cap. XLIX.
 :

37S ATTUNIS VERCELLENSIS EPISCOPI 316

comeditis? ipse enim nunquam legilur idolothyta A 'a-udetur, Sequitur : Sme offensione estote Judmis,
comedisse. Et si comedenda essent, suo monstras- etc. Ac si aliis verbis dicat: Judseis in oflensionem
set exemplo. Ergo quia exemplum ostenditis, quod estis, quia dicitis h;ibere vos legem et prophetas,
Dominus non ostendit, [ortiores iUo estis. In qui- et intelligere, et idolothyta coraeditis, quod illi

busdam exemplaribus invenitur An ad zelandum : exsecrantur. Genlibus etiam, quia non solum non
Dominiim provocamus? Et est sensus Dum ista
agitis, numquid non provocatis illum, ut ulcisca-
tur vestrum ? Aut fortiores illo estis et ideo non
potest?
Sequitur: Omnia inihi licent, eic, sicut supra.
Sequitur Omne quod in macello venit, etc. Prohi-
:
buerat eos idolothyta comedere, et plurimum coar-
ctaverat, adeo ut pene videretur ipsam naturam
damnasse. Et quia carnes idolis immolatae in ma-
: increpatis.ut ab his recedant, sed occasionemdatis,
utin illispermaneant,quoniani credunt vos inidolis
;
aliquid magni intelligere. Et Ecclesise Dei : qnia
simplicibus datis occasionem, vel imitandi, vel
reprehendenti. Sequitur . Swu< etegoper omniaom-
nibus placeo. Nunquid persecutoribus placebat?
Non. Sed deomaibusgeneribuserantfideles,quibus
ille placebat. Non est contrarius sibi, quia alibi
dicit se non placere hominibus, quoniam rinem

cello vendehaatur, ne aut ipsi nimium arctarentur, placitisui non in hominibus constituebat.

aut natura damnata videretur, descendens conce- t» (622) (Cap. XI.) Sequitur: No)i quxrens quod mihi
dit. Omne,inqmt quod in macello venit, etc. (619) utile est, etc. usque, sicut ego Chrisli.Et est sensus:
Sed quare jussit non interrogare ? ne Christianus Sicut Christus non pro se, sed pro nostra salute
manifestaretur, et ad derisionem illius quidquid carnem suscepit, et opprobria sustinuit, ita et apo-
esset immolatum diceretur. Et quia voluit osten- stolos non pro se, sed pro salute generis humani in
dere illud quodidolis immolatur naturaesse bonum mundum direxit ; sic et vos fratrum salutem quae-
subjunxit: Domini esl terra, etc. ; ac si diceret : Si rerestudete. Sequitur: Laudo vos, fratres, quod per
Domini est Domini. Propter cujus
terra, et illud omnia memores mei estis, ctc. Essc nempe verba per
conscientiam jusserit non interrogare, inferius ironiam dicta sunt. Sane sciendum quia erat turpis
ostendit JSon luam inquit sed atlerius.
: Quare et inhonesta consuetudo apud Corinthios ut viri
ergo propter alterius ? Ne aut in idolis suis la;tetur, criniti incederent, et mulieres non velato capite
aut des illi occasionem, ut reprehendat et dicat: Deum orarent : quam consuetudinem aggreditur
Quare idolum exsecratur cujus immolata tam
iste Apostolus reprehendere damnare, inchoans a et
libenter comedit? primorum hominum creatione. Ait enim Volo vos :

(620) Sequitur : Si qui vocat vos infidelium, etc. sdre, etc. Caput viri Chrislus ; (623) quia per eum
His verbis non cogit eos ire,sed in eorum libertate _ orania capuL mulieris vir ; quia de ipso creata est:
:

ponit, ut ad exemplum Domini, si se agnoverint caiml Christi Deus, vel propter humanitatem, vel
prodesse posse, hoc est, aut exemplo, aut doctrina quia ab eo genitus.
eos lucrari posse, vadant. Sequitur Vt quid enim : (62'i) Sequitur : Omnis vir orans, id est, praedi-
mea judicatur,eic. ac si dicat Libersum,
libertas ; : cans, aut prophetansjd est,futura praedicens, velato
quia omnia munda et licita intelligo quare idolo- ;
cupite, deturpat caput suum, quia ignominia est illi.

thyta comedendo, debeo dare occasionem, ut ai- Sequitur : Vir non debet vetare caput ; videlicet sui
terius me conscientia judicet ? Sequitur : El si ego capitis libertatem ostendat.Sequitur: Quoniam imago
cum gratia participo, etc. Et est sensus : Si ego sub et gloria Deiquia sicut unus Deus est,
est. Scilicet,

Dei invocatione, benedictione ac veneratione, cum per quem et ex quo omnia, sic et ipse unum fecit
gratiarum actione licita percipio, quare comedendo hominem, ex quo omnes homines et ideo Dei est ;

idolothyta aliis debeo occasionem prsbere blasphe- gloria, quia ad diaboli factus est contumeliam, qui
mandi me ? se voluit elevare, ut esset super omnia.

(621) Sequitur: Sive ergo manducatis, sive biiilis, Sequitur : Mulicr gloria est viri ; quia de ipso
etc. His verbis evidentissime idolorum sacriticia lacta est ;
quod ct latius exsequitur usque ubi ait
exseorat condemnat Apostolus. Quid enim ad
et Ideo potesiatem (subauditur, velaminis)rf«M hahere
laudem Dei attinet idolothyta comedere?Dum enim -^ pro/jj^r /Inje/os, id cst, propter praedicatores vel
immolatum idolis comedilur, major, inquam, ei in- coelestes angelos, qui adessenondubitantiir,ubidi-
juria irrogatur. Si vcro in lege, luci, et arae ac de- vina coelestiacelebrantur. Vel certe velamen debet
luhra destrui ac comminui jubentur, quod ad lau- habere, hoc est, propter primam transgressionem
dem Dei pertinet,quoraodo idolothyta comedere ad subjectionera monstrare. Eniravero ne mulieres ni-
laudem attinet? Uivina scilicet sub invocatione et mium subject;e viderentur,etsuper eas nimium viri
benedictione cum gratiarum actione simpliciter ce- extollerentur, ideo subjunxit: Neque vir sine muliere
lebrare, et indigentibus necessaria ministrare ad in Domino ; quod ct confirmans, dicit, Omnia aulem
laudem Dei pertinet, quia ex hoc datur unde Deus e.v Deo. Quod vero, sicut et vir per muliercm, non

(61'i)In autog. marg. hic legitur cap. L. (6-.'2) In autog. marg. hic legiturcap. Llll
(620) In autog. marg. hic legitur cap. LI. (62o) In autog. marg. hic legiturcap. LlV.
(021j llic in autog. marg. legitur cap. Lll. (024) liic in autog. marg. legitur cap. LX.
377 EXPUSITIO IN EP!?T'tLAS 1'AULI. — IN EPIST. I AD COU. 378

ille intollijjonilus ost por qucm, cx quo mulior, A subjeclionis velaraen suscipero. quibua non oberit
sed aut Cuin, aut Abel, aut Ghristus ex Vir- ignorantia, si humiliter intcrrogando gtudeantdia-
gino. ccro qu.t! ncsclunt.Nain alcul niullcri ignominiaest
Soqultur : Vos judicate, etc. ;
quasl dlceret .' Si si non vclot cnniit suum.sic ct plebiljus i^noininia.
meis monitisnon vulllsassensumpriebcre.quod non si abjcclo huniilllatis volaniine, Buperbioe liberta-
velatum mulicrcm non deccut orare, sultcm ad na- tem doctorum velinl uppetero.
turam revertimini ot ipaa vos Jocebit, (juoniam vir Iloc autein prxcipio etc.Postquam reprehenderat,
jj connm nulriat, iijnominin est illi, clc. Opposuit inhoncstos moresCorinthiorum, otpravnm ipsorum
illis syllogissimum, quia non docet non vclalara, conversationem, reprchendlt nlhilominua inho-
decct velulam. Et quia novlt cos astulos csae, nc, nestam corum tradllionem, nam virl crinili, mu-
forto eonlentiose vellent d lcere : Paule, unde lieros absque vclumine incedubant, Eratetlam alia
hubesexempla quibus istaqum dicls confirmo3?Ideo inhonesta conversatlo inter illos, (juam nunc Apo-
prajvenit eos, et dixit : Siquis coutentiosus esse vi- slolus reprehendit, dicendo lloc nutem prxcipio,
:

detur, eic. ; ac si diceret ; Novi vus contentiosos etc. Cum enim ipsi ad Ecclcsiam convenirent, non

esse. Ego quidem ostendi fore naturam ; si autem se Invicem exspeclabant ; eed supervenientibus
oontentioso exenipla quairills, iios iion lialjcmus ta- j, presbyterls, quia nec dum rccloros erant ordlnatl,
lem consucludinem, neque Ecclesia Dei. Nos, pro- ea qun detulcrunt offerebant el sanctKicata propria
pter Judaios, £cc/«(a diclt propter gcntes, Et est vindicabant communibus ea cibls jungentes.et cce-
sensus Neque Moyses,neque Christus hanc habet
: nam in ecclesia eelebrantes, ut alii venientcs, sicut
consuetudincm.Quapropter.si hanc consuetudinem assolet fierl.autnon ofrorrenl ant nonhabendo cum
habetis non solnm non Christi.sed necMoysi disci- pudorc rccedercnt.Decepti enim erant apseudoupo-
pulos forc monstratis. In hoc namque loco rcpre- stolis ut sua zclarent, iVon landans otc. id ost, in ;

henditur Faustus, qui negavit corpora a Deo esse dctcrius coni't'«iH'j,quia quemadmodura tradidi,non
creata cum Apostolus dicat omnia ex Deo. Sane tenetis.
notandum quia Apostolus alibi dicit : licnovamini Primum quideni, etc, dicit primum fontem
(625)
spiritu inenlis vestrx {J-'.phes. iv, 23), etc. Et ilom : et caputomnlum vitiorum esse scissuram,namnu-
Exuenles vos veterein homincin iColoss. iii, 9), etc. lum bonum potestesse ubi est soissura. t7 c.t parte
ubi solerler attondlt quia,si in splritu mentis homo crei/o.Temperavit enim suam loculionem Aposlolus
renovatur, ibi ipse homo ad imaginem Dei factus his verbis. Nam non dubitavit scire, quoniam ab
monstratur, ubi nullus sexus ostendltur. Spiritus aliis audire poterat, seu Spiritu sancto rovelante.
mentis dicitur, velut corpus carnis, aut caro cor quo plonus erat, cognoscore. Nam oportet hxrcses.
poris ; si enim in spirltu renovatur homo.mulicr ab C etc. Talis est iste loous.qualis est ille,ubi Dominus
hac renovatione non separatur,pra!sertimcum Apo- dicit : ^'ecessc est ut venianl scandala (Matth.xviu,'
stolus alibi dlcat : Non est servus, iieque liber,non etc. Sed non idoo Dominus vel Apostolus dicit, ut
estmrsculus, neque femina [Gal. iii, 28), etc. Sed aut ille scandala aut iste hcereses esse velit sed :

quia in corpore mullcr a viro sexu discernitur, ideo, quia non poterat esse, ut non venirent, sive
iileoque intelligere debemus quia est quaedam proo- ut venientibus electi viri et qui sibi soli et Deoco-
ripua anlmae affectio id est rationalis spirltus, gniti erant manifestarentur, quemadmodum Job.
quia viri nomine designatur, ipsa vero anima, no- Ille cnim sanct.-econversationis eratsibi soli et Deo
mine mulieris.Et pulchre quidem.quia sicut muiier cognitus, sed.ortis tentationibus,aliis est manifes-
regitur a viro, sic et anima regitur a spirilu. Iste tatus.Ita etiam erant nonnulli inter Corinthios qui
vir, id est spiritus.dum cogitatquae Dei sunt,etin- dicebantur Appolliani, Petriani, etc.,alii Christiani
tuitum ad ca?lestia dirlgit et in bis quae mansura sed ortis hffiresibus.illiquiChrisliani erant,manife-
Bunt permanet,caput velare non debet, id cst.curae stat: sunt.Sed dlcit Augustinus : Dobemus haereticis
temporalis volamine faciem montis obtundere, sed bene uti. Quandiu enim ipsi in Ecclcsia sunt.noxii
cor raundum semper habere, ut coelestia mundius sunt; extra Ecclesiam consistentes, non solum non
contemplari queat. H;ec vero mulier, id est aniraa j)
obsunt, sed etiani prosunt, non loquendo bonun.
d jm cogitat quae mundi sunt,maxime tamen ncces quod ignorant.sedcarnales ad quferendumexcilan-
saria velamon debet habore discretionis, ne forte do, et spiritales ad bona proferendo.
inha^reat superfluis Alio vero sensu per virum pos- Convenientibus ercjo vobis (626), etc. Tetigit enim
sunt intelligi prKdicatoros, et per mulieres plobes Apostolus supra causam solito more nunc vero ;

inerudit». Pulchrequidera,quiasicutmulierrej;itur earadcm, exaggerando.aggreditur.cum dicit Con- :

a viro,sic et et ipsae reguntur a praedicatoribus.Iste venienlibus ergo. Sed quare dicit Dominicam ccenam
quoque vir, id est, pr«dicatores, non debet caput Ob hoc, quia eo die Dominus cum discipulis suis
velare, id est stultitiae velamen suscipero ; muller ctenavit. Et nota quia mystcriiun sui corporis et
vero debet caput velare.id est.plebes humilitatis et sanguinis cojnam appellat,ul dicat: Uaec estcaena ;

In autog. marg. hic legitur cap. LVI.

(62.5) aMllquam Eccleslae consuetudinem Jejune ad illud
QuiE scquntur realem prassentiam corporis
(6"J6) uccedendi demonstrant.
et sanguinis Christi iu sacramento eucbaristiiE, et
 379 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 380
sed infra coenam tradidit ut legitur : CrpnaH/tius A fca^Mr.etrel.Sciendum quiautrumquediscipulis tra-
autem illis {ila/th. xsvi, 26). etc, id est, comesto didit, id est panem et vinum, quoniam utrumque
agno.Et bene quidem.quia consequens erat ut vetus suscepit, et salvavit id est, animam et corpus. Per
Pascha finirelur, deinceps ad novum transiretur. panem corpus.per vinum anima designatur.Novum
Nec etiam ob hoc reprehenditur Eoclesia, quia je- dicit calicem, ad distinctionem veteris.il/oWewDo-
juna percipit ; ideo, quia necesse est ut primum mini annuntiahicis, Quid est enim mortem Domini
anima spiritali cibo signetur, potmodum corpus annuntiare, memoriam revocare, quod fit
nisi ad
communi sustentetur.Fertetur enim quod hasc con- aut cum consecriimus, aut cum percipimus corpus
suetudo apud .Egyptum servetur. Die Sabbatorum ipsius ? Donec veniat,hene dicit quia postquam ille
congregati ad vesperum,aliiesurientes,alii ebriiad venerit, haec mysteria non celebrabuntur.
percipiendum corpus accedant. Etiam nonnulJi pro (628) Itaque quicunque manducat panem, etc. In-
babilis vitae viri tradideruntut semel in anno.idest digne percipit qui non secundum aucloritatem tra-
vespere festivitatis Paschee,ob certiorem veneratio- dentis sumit.fleiis nrit corporis et sangainis Domini;
nera,omnem primum cibum sumerent.deinde mys- quia 8ui reatus in percpptione accumulat poenam,
terium corporis et sanguinis.tantum utante nonam quia futurum illi judicium reservatur, in quoillius
jejuniumnonsolverent.Etnotandumquiautrumque n ocrulta manifestabuntur, et si digne vel indigne
Dominus tradidit discipuiis, corpus et sanguinem, percepit. Probet autem, etc. Id est, investiget, per-
quoniam utrumque suscepit, et animam et corpus quirat, si dignus est percipere, et tunc percipiat,
et utrumque salvavit nam sicutper panem corpus
;
Nam hoc mysterium tale est, ut digne percipienti-
itapersaDguinem aniriia signatur.Et sciendum quia bus salutem,indigne vero poenam ministret.quem-
hoc sacramentum ultimum tradidit nam traditd, admodum Juds. Judas enim postquam percepit,
;

statim abiit ad locum ubi erat tradendus et eo Satanas introivit in illum [Luc. xxii, 3 Joan. xiii,
: ;

mcido quemadmodum si quis erga finem vitae ali- 27). Et si ille quiindigne suscipit ad damnationem
quod dilectum munus alicui,ad recordationem sui, suscipit, multo magis indignus, id est, qui aliqua
donet amico.Sed nunquid ipse prospiciens non com- immunditia polluitur, Non discernens (629) corpus
pungitur.vel etiam ad lacrymas provocatur?Simi- id est, cibum a cibo,veI solummodo purum panem
nos sanctificantes,vel percipientes hoc my-
liter et esse putat.
terium, compungi vel ad lacrymas provocari debe- Ideo intcr vos multi infirmi, etc. Et, quia dixerat
mus.Et hinc est quod sacerdos dans illi mysterium superius. Quicunque manducat, etc, ut certior il-

qui ignorat, dicit : Accipe corpus : proficiet tibi in lius narratio redderetur, subjunxit : Ideo inler vas
vitam aeternam, ut ille audiens corpus, tremiscat, mMH!',etc.Infirmos dicit, quia alii febre vexabantur,
et cum reverentia atque pudore percipiat. C alii debilitabantur alii mortecorporis plectebantur.
Sed sciendum quia nonpr«cepit Dominusquando Sed quare hoc ad memoriam revocat? Ut ipsi alio-
perciperetur, quoniara si praecepisset.aliter absque rum flagella audientes corrigerentur,ut illud : Pes-
offensione esse non posset sed tamen qualiter prae-
; tilente flaQellalo , astulior reddilur sapiens [Prov. xix,
cepit, et apostolis quando percipiendum esset reli- 2d) ; et : Lxlabitur jusiu.'-, cum viderit {Psal. lvii,
quit. Unde non dubitatur ab apostolis tradiium 11), etc.
fuisse ita percipiendum. Jam non est Dominicam Quod sinosmetipsos, elc. Ei bene, quia ille qui
ccenam manducare, id est non illam Dorainicam, suas actionesmalasagnoscendo corrigitetemendat,
sed vestram sumitis. Et hoc exponit subdendo : a Deo non judicatur. Dum judicamus autem, clc.
Unusquisque suam coenam, elc. et alius qutdem ;
Sive a Domino judicamur, sivea Domino corripimur,
esurit. alius autem ebrius est. Nunquid domos non dicendum est quia ille cujus acta flagellantur, in
habetis ?etc. Quasi diceret Nunquid non habetis; crepatur, ut emendetur. Vt non cum hoc mundo
ubi communes cibos percipere possitis ? Habetis. damnemur, id est, cum infidelibus sive paganis.
Quare ergo coenam in Ecclesia celebratis ? aut ob Unde dicit Origenes Qui indigne vel impudenter
:

hoc facitis.ut vos divites ostendati8,autnon haben- percipit, ab infideli vel pagano nil distat.
tes confundatis ? Quid dicam vobis ? Lauda vos, etc. (630) Itaque Iratres; mei, etc. Finita increpa-
j)
Quasi diceret : Talis actio non laudabilis habetur, tione.donat eisconsilium quid agendum.dicens; sit
id est, non estis digni laude, eo quod in Ecclesiam llaque, fratres mei etc .; id est, oblatio vestra sub
convenitis. unius Dei invocatione sanctificetur, et non propria
(''27) Ego enim accepi a Domino, elc. A Domino habeatur sed communis deputetur. Sr quis esurit,
iste accepit, non a Cbristo homine adhuc mortali, domi manducet, id est, si quis impatiens est, com-
ut caeteri, sicut ipse dicit Non ab homine accepi
: munes cibos in domo percipiat, et non cumsancti-
illud. vel didici (Gal. i, 1), etc. Sed ideo a Domino ficatis jungat ccenam in ecclesia ['( non in judi- :

dicit, ut arctius in eorum cordibus inculcaret quod cium conveniatis, id est, ut ubi putatis invenire
dicebat Quoniam Dominus Jesus in qua nocte trade-
: profectum, inveniatis defectum.

(627) In autog. marg. hic legitur cap. LVII. (629) Vulg. dtjudicans.
(628) In autog. marg. hic legitur cap. LVIII. (630) In autog. marg. hic legitur cap. LIX.
381 EXPOSITIO IN EPISTOI.AS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 382

Cspleru, rum venero, disponnm. Miiltu i'nim erant A Facit ot adversus Arium.quietgradus in Trinitate,

de minislorio Ecclcsia! dicenda, el idoo ncm erat clFilium ininorcm Patre, et Spiritum sanctum am-
oonsequensporcpislolameos doccre.Generalis enim bobus assoruit. Quod ideo confirniare nitebanlur,
Eoclesia illius proicepta servat. Et ideo promittitse quod semper Pater in primo loco poneretur, cutn
venturum, et qu.t; necesse orant docturum. Nam ve- hic in primo Spiritus sanctus, et in ultimo Pater
nientc ilio, viva voce disposuil; undo non dubitatur ponalur. Per divisioncs gratiaruni, ministrationum
ab Aposlolo ecclesiasticus ordo traditus (G31). Erat utque operationum, ibrto diversa in Ecclesia voluit
namque consuetudo in primordio Ecclosia;, ut qui intelligi orficiu, quorum varietatem ostendit, cum
oredebant.baplizati, etiam fidcles eirecti, ncciperent mo.x subjungit: Vnicui(jucdalur rnanifcslalto Spirilus
graliaiii loquendi omnibuslinguis,videlicet ideo,iit ad utilitulem, vcl suse salutis, vcl Ecclesia! a;difica-
magis inagisquo ad fidGm confiuerent. Sed quia,si- tionis.
cut hic Apostolus dicit :Signa pro inliilelihus, non Sequilur : Alii quidem per Spiritum datur sermo
fidelibus (/ Cor. xiv, 22),jam dilatata lide, plurimis sapienti;r, alii sermo scientia'. Uicitenim beatus Au-
etiam confluentibus ad crudelilatem, cessare ca-pit gustiuus quod distet intersapienliam otscientiam.
ipsa consuetudo. Corinthii vero, cum jam essent Sapientia, ioquit, est divinarum cognitio, scientia,
credentes, tamen quia adhucerant amatores philo- p humanarum, attamen non illarum quas sciraus,
sophica; doctrina-, hoc donum majus omnibus judi- quid auri quidve argenti, quot etiam et quales ha-
cabant, ct plurimum idem habere desiderabanl bemus fur.dos^sed illaest qu.-c consistit in quatuor
;

unde el hi qui habeanl despiciebanl non habentes; virtutibus, quibus nil ulilius in vita hominibus,
illi vero qui non habebant dcjiciebant se, non cre- hoc est, qua et prudentia; disciraus intellectum, et
dentes attincre ad corpus, vel certe aemulabanlur justiliffi sanctitatem, et fortitudinis robur, ac tem-

hos qui non habebant. perantia; decus.

(632) (Gap. .\FI.) Hoc nempe aggreditur Aposto- Sequitur : .itteri fults. llla videlicet qua, pudore
lus reprehendere in illis.inchoans loqui de spiritua- abjccto, libcre confiteatur quod crcdidit. .Mii gratia
libus. Ait enim : De spirilHalihns nolo vos ignorare sanitatum : qua infirmilates curet ac morbos. Unde
(subauditur.donis). De quibus locuturus,pramisit: Petrus : yEnea, sanat te Dominus. Alii operalio vir-
antiquam corum conversationem, dicens Scilis, : tutum (Act. IX, 34); scilicet, ut daemones ejiciant
quiacum yentes essetis (633), etc. Ille quippe anti- Alii prophetia ; ut futura pronuntient. .\lii discretio

quam conversationem ideo eos reminisci voluit, ut spirituum ; ut,cum aliqua audit.vel legit.possit dis-
superbire desisterent, et in humilitate permanere cernere cujiis sint spiritus. Alii genera linguarum ;

studerent vel certe ut sicul prius ad impulsum dee- ut diversis linguis \o(\w6Xm. Aliiinlerprelalio sermo-
monum ad diversos trahebantur errores, sic econ- ^ num ; ut cum aliqua leguntur, vel dicuntur, ad
Irariojamonversi, cum haberentevangeliceedoctri- profectum aliorum salubriterin alteram possitlin-
na magistrum at doctorem, sequerentur illum quo- guam transferre.
cunque eos trahere vellet. Unde in quibusdam exem- Sequitur Hxc autem omnni opendur unus atque
:

plaribus invenitur :SimM/af)o/'u?n formam habenlcs. idem Spirilus, eic.Uis verbis ostendit unitatem Tri-
Cujus rei quisque cultor est, illius formam habere nitatis,et trinitatem unitatis,quoni9m diciturPater
dicitur. Et quia isti jam conversi erant, formam Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus, ac
Evangelii habere debebant. hoc est, lucem evange- singulis quisqueDeus.et tamentres unus Dcus.Ac,
licas doctrin» in sua conversatione ostendere. per hoc, quod operatur Pater, operatur Filius et Spi-

Sequitur : Ideo nolum vobis facio, elc. Et est sen- rilus sanctus; ergo et totius Trinilatis una est ope-
6U3 : Qui spiritum i)ei habet, nihil perversum de ratio unde cum superius dixisset Deum Patrem,
;

Domino sentit ; et qui recte aliquid de illo sentit, et Deum Filium, non tamen piguit dicere Spiritum
non pergratiam Spiritus sancti agnoscit.Sequi-
nisi sanctum omnia dividere. Hac etiam sententia Deus
tur : Et nemo
polest dicere, Dominus Jesus, etc. Hic apertissime demonstratur, cum omnia dividit non
oritur qusstio quare dicat, .\emo potesl diccre, cum ad imperium, sed voluntate. Unde etiam attenden-
Dominus dicat yon omnis qui dieit mihi, Domine
:
J)
dum est quare qui minus accipit, vel se dejicere,
{Mattlt. VII, 21), etc. Sed ibi dicere pro sono tan- vel alteri invidere non debeat, quasi majorem par-
tum, hic pro facere intelligitur positum. Sequitur : tem praeoccupaverit, cum ipse prout vult omnibus
Diviiiones gratiarum sunt, etc. His verbis ostendit dividat. Si enim invidendum esset, potius inviden-
ApostoluB non Spiritum sanctum, sed dona ejus di- dura Deo quam homini.
vidi, verbi gratia,
ceu sol, qui etsi per diversa loca Quia ccepit loqui de varietate spiritalium dono-
radios suos diffundit, non tamen dividitur. Et ut rum, ut ea arclius commendaret, subjunxit simili-
ipsius dona non hominibus, sed Deo ascribantur, tudinem corporis et membrorum. Ait enim Sicut :

gratiae vocantur. Facit hic locus

adversus Macedo- enim corpus unum est, et membra habei multa, etc.
nium, qui negavit Spiritum sanctum esse Deum. Et est sensus Si tantum unum esset membrum,
:

(631) Nota ecclesiastici ordinis traditionem ab (633) In autog. marg. hic legitur Dominica vacat
apostolis derivari. post Pen
(332) In autog. marg. hic legitur cap. LX.
383 ATTOiMS VERCELLENSIS EPISCOPI 384
jam non esset corpus, hoc est, pars non esset in A bsc abundat frumento, aut vino, illa vero oleo.
toto : at vero quia multa sunt membra, et diversa, sic ct de casleris. Invenitur nihilominus in mundi
ex ipsia diversis compaginatur unum corpus ; unde Uade mundus unus,
elementis. nisi ex diversis ele-
corpus, vel certe quod corruptum pereat.
et dicitur mentis? Nam si semper calor esset, ut in astate,
Sequitur Ita el Christus. Quasi dixisset
:
Multa : aut semper frigus, ut in hieme, terra fructus pro-
sunt membra Christi.cum quibusChrisfusunum est ducere non posset. Quapropter ipsa diversitas ele-
corpus. Quapropter, exponendo quod ait, itaet Cliri- mentorum quaradam facit temperiem. Sic et in me-
stus, subjungit Etenim in uno spirilu omnes nos in
: tallis. dum aurum.vel argentum pretiosius est fer-
ttnum corpus baptixati stmus. Et est sensus Sicut : ro, ferrum vero utilius cst ambobus.
unosniritu omnia vivificanturcorporis membra,sic
Sequitur. Si dixeril tiuris : Non sum oculus, etc.
etomnesquipergratiam baptismatis renatiin unum Per oculum, et rnanum subiimes in Ecclesia de-
conveniunt corpus, uno spirilu vivificautur. Unde
signantur per aurem, mediocres per pedem vero,
; ;

est quia si aliquod meinbrum corporis abscidatur, minimi. Hi quoque, quia parvam gratiam acce-
non jam nb ipso spiritu vivificatur sio et qui a ror- ;
perunt, non se debent dejicere, neque despicere,
pore Ecclesis: absciditur, non jam vivificare mere-
neque credere non attinere ad corpus nam, quia :

tur. Volens quippe ostendere unde compaginetur

g membra sunt, ad corpusutique attinent. Sequilur:
Ecclesiae corpus, subjunxit Sive Judxi, sive genli- :
Si totiim corpus oculus, etc. Et est sensus : Si
les, etc. Pauca tamen dixit sed por h;pc pauca vo- unus omnes gratias accepisset, quomodo Ecclesia
luit intelligi omnia qua; ad conjunctionem et con-
corpus Christi tierel? Sequitur Nunc autem posuit :

nexionem hujus corporis attinent,cxcepto peccato.

Deus membra, etc. Quis jam non videat quo Apos-
Sequitur : El omncs uno spirilu potali sumus, hoc toli intentio tendat? Videlicet a similitudine cor-
est potionati. Sane sciendum, quia solet aliquis ex poris humani, Iransit ad maiiifestandam veritatem
una potione multis aliis propinari verbi gratia.si : corporis spiritalis, id est, Ecclesiae. Unumquodque
habeat multa vascula, et imparia, cura potionem eorum, dioit, sicut voluit : quia unicuique gratiam,
dilfundit, vasculorum considerat capacitatem; sic quain voluit, contulit.
et Deus singulis .juxta capacitatem suam gratiam
Sequitur : Quod si essent omnia unum membrum,
subministrat. Sequitur: A^am etcorpus nonesl unum ubi corpus ? Hoc est : Si omnes omnia dona ha-
membrum, sed mitlta.El est sensus;Si unura mem- berent, unde ex diversis membris unum oorpus
brum esset, jam non esset corpus, hoc est, si
fieret Ecclesiae? Et ideo sequitur Nunc autcm :

unusquisque omnia dona, omnesque gratias acci- mul/a quidem membra, Non polest etc. sequitur :

peret, non unum esset corpus, sed multa.

dicere oculus manui
Opera tua non indigeo : vi-
:

Sequitur Si dixerit pes, etc. Dioit bcatus papa

: delicet, quia manus non sibi solum, sed omnibus
Gregorius quia per varietatem corporis, ac mcra- membris laborant. Sic et pedesnon sibi ambulant:
brorum, varietas designatur spiritalium donorum. undc et mox sequitur : Aut ciiput pedibus : Non
Habet namque Ecclesia nonnullos, qui sunt oculi, estis necessarii. Per oculum videlicet, et caput, su-
futura praevidendo sunt et aures, magistrorum
: blimes in Ecclesia designantur ;
per manum, me-
prsecepta humiliter suscipiendo, et nares, bona a diocres ; et per pedes, minimi. Sed qui sublimes
malis discernendo, et os quidem adraonendo et sunt, non possunt dicere mcdiocribus, aut parvis :

exhortando,et manuf,aliis ministrando ;

pedes vero Non estis nobis necessarii ;
quia, nisi adsint isti,
sunt, pro salute aliorum discurrendo. lile nempe quiserviant,eorum deciditdignitas: istorum nempe
supernus ordinator sic qualitatem ordinavit mem- exercitioilli sublevantur, et obsequio verbi gra- :

brorum, ut invicem sibi omnia subderentur. Nam tia, habet rex corpus, duces videlicet, comites
oculi non sibi solum vident, sed omnibus mera- atque tribunos inter h«c merabra habet et pedes,
:

bris. Sic et csetera. Similiter et qualitatem dispo- milites sed non polest dicere Non estis mihi ne-
; :

suitanimarum, ut per humilitatsra invicem sibi cessarii, cum raagis his indigeat, velut pedibus,
omnia raembra EcclesicB subderentur verbi gratia. ; qui pr» aliis membris necessariores sunt, quo-
ille qnicunque, dum cernit te habere gratiam, D niam, si nec oculos, nec aures, aut nares habeat.
quam ipse non babet, subditur tibi, similiter et pedibus ambulare potest, et cibum quaerere. Et
tu illi. Unde Petrus Aposio]us,U7iusquisque,\nqmt, ideo subjunxit: Sed multo magis qux videntur mem-
sicut accepit grutiam (/ Petr. iv, 10), etc. Multis bra cor/joris nostri infirmiora csse, necessariora sunt,
formis gratia, (jua; tunc recte dicitur, administra- et qttx putamus ignoliiliora csse, etc. Infirmiora
tur, si gratia, quam habes, per humilitatem alteri et ignobiliora membra pedes appellat, quos, cum
tribuitur. Hinc idem Paulus Per charilatem ait : videantur esse ad comparationem aliorum infirmi
Spiritus servite invicem [Gal. y, 13). Tunc nos per- et i^nohWts, abumlantiorchonore circumdaimis, quo-
fecte charitas a jugo pcccati liberat, cum aliorum niam ct pannis et calceamentis tegiraus. Similiter
gratias, quasi proprias dcputamus, et nostras aliis, et qui per pedes signantur, quanquam ignobiles
quasi illorum proprias adrainistramus. Hkc etiam videantur, exhortatione tamen
admonitione pro- et
qualitas, propter unitatem ac concordiaiii, ab ipso vocandi sunt, ne forte se dejiciant, credcntes non
ordinatore in regionibus disposita invenitur, dum atliaere ad corpus quibus non debet esse curae,
:
385 KXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN KPIST. I AD COH. .»86

qummoml.ra sint, lantum ul nd coipus nllincnnl. A. (/,/,Wcm pnftul Deiii m lurlesia, elc.Prnpl.etas, non
Seqiiltur: El i]u;v inlwnesla suiil iniitra, c\c. illiua Vcteris Tcstamcnti, aed Novi ialelligit, ut
Inbonosla menihra, puilcnda appollnl, quie honii- (0.~>5) Agabus cl liliiB Philip|ii virgincs (630).
num aspectua dcclinant. Bealus vcro Augustinus Scquitur : rertio doclorcs. Illi in Vclcri Testa-
dicit : Absit ul in corporibus elcctorum aliquod cli-
nionlii doctoros diccbantur, qui le^em pueris in-
camus inhnnoslum, no ipsagcnilalia niembra sed ;
sinuubant, i|u.c consuotudci Irunsivit ad ecclesia-
quia usus eorum cst inbonestus, Apostnliis ca dixil slicum popuhim ; suiil eniiii nonnulli, qui, licct
inhonesta : qui usus non ex natura descondit, sed non sint alicujus majoris ordinis tamen aliis di-
ex transgrossionc priorum botninum antc quippe ;
vina mysteria dilucidant. Deimle virlulcset fjratias
honesta erant, sicut et caeiera. Quapropler, quia curalionuin ; ul supra opilululioncs ;ve\ qui infirmi
noluil bomo suhjici Deo, idco his subditur sub sunl, ct nb aliis Juvantur, vid qui inlirmo juvant,
injuria : cum ca?teris racmbris utatur ad votum, Gubcrnalioncs, illi sunl (jui rcgendis pricfcruntur
haec vero sa'pe sine voto moveanlur. (<i3'i) Et pul- nnimalius, ul nbbntcs in monasleriis. Nota, quia
chrc, quia pcr ea sobolcs procrcanlur. llx-c enim
ultimum ijeneru linguarum posuit, videlicct quia
majorcm habent honestatem quia, cum nec ca- ilii hoc majus omnibus judicabant,
; ut ostenderet
put, nec oculos, nec ca;tera operiamus, pudcnda
^ ,,„oi non solum majus non essct, sed etiam mi-
le nitidis vestibus circumdnntur.
seepe Por quic illi „1,^. nihilominus ct instruoret eos
eoi quod non ea
designantur, qui discalceati, ac tetris induti ve- desiderare deberent, quie et mali habere queunt,
stibus incedunl, qui majorem habent honestatem ; et inquibus soluramodo salvari (557) nemo potest
quia, qno sunt abjcctiores, eo mundioris vitae, sed ea potius ardenterinhiarent,quaBetmaIi habere
ct in conspectu Dei gratiores, ctideo laudibussunt non possunt, et sine qiiibus nemo salvari raeretur,
pra?ferendi. (0.')8) Et ideo, cum dixisset : ^unijuid oinnes apo-
Honesta nostra ntiHius egent, id est, sublimes, sloli, elcsubjunxit /Emulamini charisinala ineliora
:

velut caput, aut oculi : quia qui viget sensu, cal- .-Emulamini aulem ckarismata. ,etc. Manifestata va-
let ingenio, non est necesse, ut laudetur. Scqui- rietate grutiarum, hortatur etmonet Apostolus Co-
tur. Sed Deus tcmperavil corpus, etc. Dcus corpus rinthios majora charismata a;mulari,id est, majora
temperavit; quia singulis membris singula tribuit dona sequi. Majora namque charismuta appellat
officia. sic et in corpore Ecclesia?. Ad quid hoc ? prophetiam,qua! ad utilatatemtotiusprophetiae atti-
Ut non sil scliisma in corpore, hoc ut unum-
est, net (639-40). Illi enira majus donum varietatemlin-
quodque suum invicem ofllcium subministret. Mem- guarum esse putabant,ffistimantesnonaliud majus
bra quippe Eccles'oe tunc recte habentur, si non Et volens Apostolus illos ab hoc subtrahere, ideo
pcrvertuntur, id est si alter non velit superbe C ^jgjt^ lemulamini, etc
altcrius gratiam assumere, suain negligens : quod (Cap. XIII.) Et ut longius eos traheret, cum
si facit, et suam rcddit inutili?m, et alterius non dixisset cemulamini, non statim fecit Cnera, sed
meretur accipere. subjunxit Si linguis hominum loquar, etc. Lingus
:

Scquxlur : Sed idipsum pro sc inviceni sollicita enim bominumsepluagintadua; sunt ;sedquaesunt
stmt membra.MysVtce: Si aliquis in Ecclesia ma- linguieangelicic.cumnon habeantcorporeaslinguas
lum quodIibetincurrit,etanimLT; pcriculum omnes :
quoniametipsiincorporei?Sed per exaggerationcm
fidelcs ita compaliendo tristari de malo ipsius, loquitur, quasi diceret : Si etiam linguas angelicas
sicut de proprio : similiteretdeprofectokctari.PrE- loqui posselis,absque charitate nonprodesset.Sive
missamsimilitudineraexponcns,subJunxit Vosestis :
linguam angelicam forte appellat linguam doctorum
corpusCliristi, etc. Nota quia dioit,?)iem6ra demem- namdifferthumanallnguaadoctorum,utsitsensus ;

mcrabrum ad corpus, ut brachium;

bro. .\liud est Si etiam linguis doctorum loquaraini, absque cha-
aliud.membrumad membrum,utmanus veldigitiad ritate non prodest. Sed solet quis quaerere quibus
brachium. IIoc etiam exponens dicit: Et qiiosdam linguisposlhancvitam homines loquantur ;sednon

034) Ante vcrba cl puchre, desiderari videntur D (638) In autog, marg. hic legitur c. I,XI.
verba textus — abundanliorcin honeslalem habeant, (039-40) Ouamvis \erbaqu(e...attinet, miausaptum
ci i subjicitur interprelatio. sensum reddant.non tamen visura est ea emendare
(05.^1 propheta, et unus e septuaginta
.^gnbus quia, et si obscuriorein.sensumtamenuliquemred-
Jesu Christi discipulis, qui prsdixit famem, qure dere val-'nt ad eorum tamen intelligentiam adean-
;

sub Claudio evonit, .\ct. xi, :i8, et carcerera Pauli, tur ea quae paulopost legunturin ca verbaepistolae
Act XXI, 10, Martyrio coronatum Antiochiic Grieci — qui loquitur lingua semeiipsum cedifical, c. .XIV,
perhibent,eteiusresturadieoctava martii celebrant, ubi inter linguam et propbeliam tantum interesse
Huod Latini die nona Februarii celebrabant nono ait,quantumrefertintersalulemunius et multorum,
s:ecuIo.
imo i)mnium exinde enim eruetur melius fortasse
;

(030) De his S. Philippi apostoli filiabus, quas hic legi posse —

prophetiam,qiix adulililatem tolius
non satis distinxisse videtur Caius vetus Ecclesioe EcclesiK attinet. Confirmatur autem haec lectio ex
RomaniE sacerdos, et confudisse cum S. Phillippi iisdomverbis hujusepistolKxiv,4 ^Quilingaa loqui-
diaconi filiabus, vide Euseb. hist. eccl. I. iii, ci. lur, semetipsuin oidificat ; qui autem prophetat, Ecclf-
31, ct Sozomenum lib. vii, c. 47. siam Dei wdificat.
(657) Verbum salvari addendum censui es seqq.
 ;

387 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 388

invenitur. tt forte ideo, quia nulla eril ignorantia ; A credit, id est, implenda, in divinis libris quae pro-
nam ollicium linguK ideo concessum est, ut suos raittuntur. Ornnia sperat vera esse quae dicuntur
actus homines aliis manifestent, quia ignorantur : nunquam excidet, id est, non patitur
(611). Charifas

tunc vero non erit necesse, quia deerit ignorantia. casum vel ruinam nam humililas nunquam cadit,
;

Factus surn velut ces sonaris, eto. JEs enim irra- charitas namque absque humilitate esse non potest
tionabileelementumest,etni3itangatur,non sonat Uumilitas enim, quo coclestia penetrat.eo se terre-
curaverosonuerit,nulliusa3diricationisatque utilita- nis inhffirere putat ; et quo altioraconscendit, eo se

tis existit ; similiter qui omnibus linguis loquitur in infimis consistere festimat.Si enira superioribus

absque charitate nullius est utilitatis. Et sihaheam jungatur, e.vcidit (642} legendum ; si autem inferio-
proplietiam, id est, ut futura prsdicam, et novcrim ribus, excidct.

mysteria omrua, id est, divina, et ornnern scientiam, Sive prophetix evacuabuntur, etc. Aliter enim
humanam, et habeam omnem fidem. Nota quia eam- prophetix evacuabuntur, aliter cessabunt lingux, et
dem appellatfidemomnem.quamDominusin Evan- aliter scientia destruetur. Duo praedicta cessabunt,
gelio grano sinapis assimilat {Matth. \vu, 19 ;
quia in hac prfesenti vita finieatur; scientia vero
Luc. xvii.O), non propter mediocritatem,sed propter destruetur, quia in futuro augmentabitur. Et qua-
ntegritatem etvivacitaiem.?;tita hic mentio montis „ liter, subdit: Exparte enim cognoscimus, etc. Bene
fit, veluti et ibi [Matth. xvir, 19). hoc dicit, quia nullus mortalis, ac in praesenti vita
Charitatem autem non liaheam, nihil sum. Non positus, perfecte cognoscere potest; multa enimhic

negat se substantialiter esse,sed in ministeriopra;- cognoscuntur, sed taraen non omnia et ideo dicit; ;

dicationis nihil se esse dicit. Et si diftnJmero, etc. L > parte corjnoscimus, et ex parte prophetanius, id
Nola quia diatributioiiem facultatum martyrio con- esl. futura prsedicimus Cam autern venerit quod
:

jungit; ubiostenditurmagnimeriliesse distributio. perjecturn est,evacualntur quod ex parte est ; nor\ ipsa

Sed quia solent quidam simulate hoc ipsum agere, scientia, quK nunc habetur, in futuro evacuabitur
ideo subjunxil Charitatem autem nonhabearn.nihil
: quod ex parte est,sed imperfectio ejusdem scientiae

mihi prodest.Sei\ simulate duobus modis intelligc : destruetur, quia augraenlabitur. Et talis est ista

quia sua tribuit,aut raartyriumadit,vel certeappe- locutio, quemadmodura si nubes opponatur soli,et

titu humanae laudis, aut fingendo se amicura, eum ipsa claritas abstrahatur si vero subtrahatur nubes
;

sit inimicus. potest quis dicere Evacuata est charitas solis; non
:

Charitas patiens est, etc. Notninaverat superius quod ipsa claritas sit evacuata, sed augmentatio
charitatem ;nuncveromembracharitatisostendens, claritatis diciturevacuasse imperfectionem ejusdem

dicit : Charilas paticns est, etc. Patiens, mala per- laritatis. Et hoc ipsum submissasimilitudine ma-

ferendo ;
beniijna, bona tribuendo.Charitas Gra;cus C nifestat, dicens: Cum essem parvulus, elc. Hanc
sermo est, et interpretatur ditcctio. Dilectio aulem prajsentera vitam assimulat .-otati parvuli, futuram
dicitur, eo quod duos inter se liget. Cliaritas non vero ffilati viri. Et bene, quia tantum distat inter
oemulatur, id est, non invidet, quia visibilia con- hanc prassentera vitam etfuturam, quantum inter
teranit; sive non jemulatur, id esl, ncn inflat^quia ffitalem parvi et magni. Sicul enim pueritia non

caret superbia.Mater enim inflationis superbia est destruit infantiara, et adolescentia pueritiam, sed
Nonagit perperam, id est, perversa,vel distortuosa, vires augmentat nec scientia futura destruit
: ita

quia in illum intentionem suam collocat, in cujus istam, sed augmentat. Subjunxit etiara alteram
regulis nil distortuosum invenitur. iVore inllat, id similitudinem ad praBdictum attinentem sensum,
est, non superbit. Non est ambiosa, id est, tempo- dicens: Videmusnunc per speculum in ainigrnate,eic.

ralia contemnit,sivehonorera regirainis parvi pen- Illeenim qui per speculura videt non rera veram,
det. ;V()» quxrit qux sua sunl, id est, teraporalia et sed rem vera; similitudinis prospicit. Similiter et
transitoria non concupiscit, sive, quiasua,quffisine ajnigma aliud aliquid ostendit. Nam aenigma est
offensione habere Non cogitat
poterat, largitur. obscura sententia quodlibet aliud demonstrans, id
malum. Magna est virtus charitatis, quoniam non est, non veritas, sed similitudo est rei, ut sunt
solum non operatur malum, verumetiam nec cogi- j)
allegorici sensus. Ergo per speculura in a;nigmate

tat; tamen,ad roentem veniret,resecat.Quoniara

si videraus, quia non porfecte gaudium vitae futurae
sunt nonnulli qui non operantur, sed tamen cogi- cognoscimus. Tunc autem facie ad faciem; q\i\Bi
tando pereunt. Non gaudet super iniquitate, tam noslrum gaudium,laetitiam et finem nostri desiderii
facientis quam patientis,quiaillorum damna veluti videbinius. Idipsum manifestat, subdendo Nunc :

sua deputat. C^ngaudet autemveritatt, ia.m facientls cognoscimus ex parle, etc. Id est, cognoscam sicut

quam sustinentis. Ornnia suffert, vel sustinet, aut cognoscor, et videbo ut videor, ut Joannes Vide- :

patienterperferendo,aut exspectando,ut impleantuj bimus eurn, sicuti est (/ Joan. iii, 2).
eaquspromittuntur.Et hoc est quod subdit, omnia Nunc autem mancrit, fides, etc. id est, hac in

(641) Verba omnia... dicunlur, aliqua videntur credit et speratrelationem suam propriam sortiri
transpositione vitiata. Legendura enim putarera : poterunt.
Omnm sperat. idesl implenda, indivinis. etc, omnia (642) Et ita Vulg. habet, excidit nempe.
Credit vera esse, qws dicunlur ; hoc enim modo verba
38y KXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUI.I. — IN EPIST. I AD COR. ;J:iO

priBScnli vila ; in lutiirn voro, diiahiis suliiiilis, chn- \ ori majora vos provoco, ut minora iion probilieam.
ritas nianet, et idro mnior. Nam (iiioi succedit spcs, Sequitur\am major est qui prophetal, quam qut
:

spei vero visio, quoe visio charitas est, et idoo ma- loquilur lingnis. Miillum quippe ergn hunc locum
jor, quia istii hic liniuntur; illa vern manol.Notun- bcatus .Auguslinus laborut. Diciteiiim iiitclligi de-
dum, i|uia ma;^iin ilistantia ost inter res lomporales bcrc, por linguas, in Scripturis divinis, occulla
et spiritalos : tonipornlos cnim.cum non hnlieiitur, atquo profunda lingun vero, membrum corporis
;

multum dcsideraiitur ; si vero habeantur, lastidiunt denominans.aut signilicans rcsaliquas, non tamem
Btquevilesount spiritnlos auteQi,cnm non habentur,
: efficiens ergo per membri motum occulta: res de-
:

niinusdesiderantur cuin voro hnbpntur.niaf^isma-

; signnnlur. Nani mull.-c .suntres.et signilicationes in
gisquedcsideriumin nohisaccendunt. Indonnimad- Scripturis divinis, qua; non idipsum sunt, sedaliud
vcrtendum quia, si nuno, ciim non videntur, et non significant.ll.o quoquc per linguam dcsignantur;

hnbentur, tamen diliguntur qunntuin luno diligon- ; quin ipsa trnnslativc ponitiir. Ergo major ejt ille,
lur, cum quisquo eas elcotorum hnbuerit? Kt hoc qui prophetat, hoc est, qui occulta diducidut atque
sciendum quia majus qui?que elecloruin invenict, manifestat, quam ijui lingua loquitur, hoc est,
quam credere ac sperare possit. Et ideo necesse qui proferro quidein occulta, sed manilestare
est ut nemo fidelium se tantum n-stimet credere,aut _ non potest. Sunt namque corporalium imagina-
'
sperare hic posse, quantum illic invenict. tiones sed major est, qui cas interpretari
;

(643) (Cap. .XIV.) Sequitur : Strlamini charitatem. potest, quam qui videl : verbi gratia, vidit Pharao
Post loudem charitutis, hortalur et nionet, ul eec- imaginationes [Gen. xl, 41), vidit et pincerna, et
tentur cbaritatem,quasi diceret: Jatnquia tantam pistorum princcps sed Joseph his omnibus major.
;

ac talem agnovistis charitatem, ut in ejus bono lllceliam, qui in utraqiie re viget,non solum aliis,
omnia bona consistant, ct sine ca nullum bonum sed eo major, qui tantum intcrpretationem dicit,
esse queat : hortor,ut sectemini eain. Post admoni- velutDaniel, qui in utroquepoUuit ipse etenim et :

tionem hortatur, ut etiam spiritalia Kmulentur. sapientibusRabylonismortissententiamincurrcnti-

.F.mutamini, inquit, spirilalia Csubaudiendum est, bus, quia probati sunt, quod conjecturam dicere
dona). Spiritalia namque varietatem gratiarum vo- nequiront,cum soranium nescirent,ostenilit Nabu-
cat. Sed quia illi audientes spiritalia.possent genera chodonosor non solum interpretationem, sed som-
linguarum intelligere,qua3 pra; omnibus charismati- n:um, et, quod his mujus est, cogitationes. Ait
bus majora judicabant, et erga ea plurimum avidi enim Tu, rc.t, coyitasti in stratu tuo quid futurum
:

erant ; moxsubdit Hagis autem,ut propheletis.

ideo esset post te [Dan. ii, 29), elc. IUe etiam, qui licet
:

Sequitur: Qui enim loquitur lingua, cic, iste no» loquatur liogua, tamen interpretari pote3t,propheta
hominihus loquilur ; quia non ab hominibus intelli- C inleriornon est et ideo subjunxit ^isi forle inler- ; ;

gitur, sed Deo quia ab ipso inlelligitur,qui etiam

;
pretetur. Se ipsum etiam illis praebuit exemplum,
occulta cordis novit. Et ideo subjungil Nemo enim duni subjunxit: iVunc autem, fralres, si venero ud
;

audit, hoc est intelligit .spiritti autem, id est, voce vos linguis loijuens, etc. , quasi diceret. In me dis-
solSi, loquitur mysteria. Verum qui lingualoquitur, citc exemplum, venero ad vos ignotis lin-
quia, si

Deoloquitur; ideoque adjunxit: Sam qui prophetat, guis loquens, nihil vobis prodero, nuiliusque ero
; quia abhominibus intelligitur.
hominibus loquitur oedificationis, nisi aut prophetas vobis exposuero,
Quid etiam loquatur, manifestat xdificationem et aut rnoralia docuero, aut aliqua occulta rcvelavero.
exhorlaiionem, et consolalionem Multum scilicet Et hoc est quod dicit : Nisi loquar aut in revela-
aedificantur homines, dum qua;stionnm solutionem lione, aut scientia, etc. .Sed haec omnia ad unum
audiunt; capiuntetiam e.\hortationem,ut proficiant profectum referuntur, quoniam iUe docet qui intel-
inmelius; magnam nihilominus sumunt consolatio- prophetat qui revelat mysteria: qusa
ligit, el ille

nem, quia spe futurorum bonorum patienter perfe- ideo agit, quia scientiam habet.
runt advcrsa. Unde idem in epistola ad Romanos: Postquam se pra^buit cxemplnm.adjunxit et aliud
Vt per patientiam et consola'ionem Scriptunirum de irrationabilibusac insensibilibus. raMfc'7i,inquit,
spem habeamus {Rom. xv, 4). p qux sine anima sunt vocem dantia, etc. Ac si aliis
Sequitur Qui loquitur lingua, semetipsum xdifi-
: verbis diceret Si tibia, aut cithara, aut aliquid :

,7. De ilio dicit, qui, quod loquitur, intelligit. Qui
aulem prophetat, Ecclesiam xdificat. His quoque ver-
bis ostendit multum quidem distare interlinguam
et prophetiam, tautum videlicet interesse,quantum
tale, non distinctum, sed confusum dederit sonum,
nullius erunt utilitatis, quia aures non deinulcent
audientium. Multo magis vos nuUiuseritisaidifica-
tionis, aut utilitatis nisi ita loquamini, ut intelli-
;

refertintersalutemunius,etmultorum,imoomnium gamini. Sequitur Etenim si incerlam vocem det

:

\ erumquiaipsesuperiusgratiamlinguaruminterva- tuha, etc. Nota quia incertam dicit.quoniam quidem

rietatemdonorumannumeravit;ideocondePcenden3 variismodissoliti erant homines tubis canere :cane-
ooncedit illis loqui linguis. dicens Volo autem vos : bant enim, ut incitarentad bellum,sive ut moverent
omH« /ogui/;nj(»'s.EtuthocminusdonumosteDderet, castra, vel figerent: quod monstratur rt in libro
addidit : .Magis autem prophelare ; quasi diceret : Sic Levitico, et Jesu Nave, atque Machabsorum,sive in
(643) In autog. marg, hiclogitur cap. LXII.
391 ATTONIS VLIliCELLENSIS EPISCOPI 392

mitio mensis et soleranitatis ; iinde Psalmista. A poterat idem Apostolus variis linguis loqui, tam
Canite, inquit,i« initiomevsis tuba (6'i'i), etc. Et est per naturam, ut Hebraa, Syra, Chaldaea, atque
sensus: Sicut enim,nisi tiibacertam beilidetvocem, Grmca, quam et aliis per gratiam Spiritus sancti,
nemo se prteparat ad bellum sic et vobis loquenti- ;
ut caeteri apostoli, sicut in Actis eorum legitur. Et

bus, niai loquamini, ut intelligamini, nemo se

ita quia gratia linguarum domum est Spiritus sancti.ut
praparat adspiritaiecertamen.Et hocestquoddicit: ipse supra ostendit, ideo bene gratias Deo agit.
Ita et vos, etc. Sequitur ; Sed in Ecclesiavolo quinque verba sensu
Sequitur : Eritis enim in aere lofjuentes, id est, meo loqui, etc. Simpliciter locus iste intelligendus

quasi vento inflati vocem emittentes. Sequilur: Tam est. Illi vero, qui subtiliter disoutientes, quinque
mulla, utpula, genera Unguarum, etc. Etestsensus : verba dicunt quinque IMoysi libros significare, di-
Si etiam omnibusgeneribus linguarum loqueremini, cant necesse est quid rfecm jn;7/w significent.Ergo
nihil prodesset vobis, nisi intelligeremini.Sequitur: nos simpliciter per quinque verba brevem intelli-
Si ergo nescicro virtulcm vocis, etc. Verum est : qui^i, gamiis orationem perdecem millia, prolixam. Et
;

si ignota qualibet lingua tibi loquatur, et ipse tibi, cstsensus : Malo quinque verba sensu meo, id est,

et tu illi barbarus. Et est sensus: Corinlhii, non brevem orationem simpliciter et manifeste facere
studendum est linguis,utignotislinguis loquentes, r> ad illorum Kdidcationem et salutem, quamdecem
invicem barbari videamini, sed potius charitati.ut millia verhorum /(»(;««, id est, occulte facere pro-
in communiintellectu laetemini. Quapropter adjun- lixam. Ubi monentur scholastici praidicatorcs, ut
xit Sic et vos, quoniam xmulalores sjjiriluum eslis,
: in praedicatione non suam quajrant ostentationem,

id est linguarum,arf xdificalionem Errle-^ia quxrile t d suorum auditorum perfectionem et salutem,

ut abtindi'tis,iA est, prophetetis ; ac si dixissct : Pro- Sequitur Fratres, nolitepueri effici
: .sensibus, etc.

phetia est abundantia ffdificationis et ulilitatis,nrin Puer cnim imitandus est simplicitate et innocentia,

in varietate linguarum. Quapropter mox sequitur: juxta hoc, quod Dominus in Evangelio ait : Nisi
Et ideo qui loquitur litigua, oret id est, loquatur ita, conversi efficiamini tit parvuli [Mailh. xvm, 3), etc.
ut interpretetur ; sive oret, id est, precetur Deum. Verum qua; sit innocentia parvuli, jam patet sed ;

Sequitur : !^am si orem lingua, id est, loquar, spi- hoc sciendum, quia illa est vera simplicitas, quam
ritus meus, id est, vox mea loquitur, mens aulern mca comitatur prudentia unde de quodam viro justo :

sine fruclu esl. De illo loquitur Apostolus, qui hoc, dictum est Simplex et rectus [Job. ii, 3), simplex
:

quod sermone profert, non intelligit mcnte, velul propter innocentiam, rectus propter prudentiam :

Latini assolent dclectari sono lingua; Gra)cae, qui nam una sine altera haberi non potest. Etideo iitra-
cum delectati 8ono,lingua Groeca loquuntur, mentes quc habenda sunt, ut simplicitas relevetur pruden-
eorum aliena; a fructu reddunlur. Fuerunt qui dixe- '-'
tia, et prudenlia temperetur simplicitate. Hinc et

runt Apostolum de illo spiritu dixisse, qui in bap'ti- Dominusin Evangelio : Esiote prudetiles sicul ser-

smate Iribuitur. pentcs {Mattli. x, 16), etc. Etquiapuer malitia, non

Sequitur Quid eryo esl? Orabo
: spirilu, orabo el sensu imitandus est, subjunxit : Sensibus autem per-

mente, etc. : nisi.quod ore loquar, intelligam mente, fccli estote.

et quud voce psallam, cogitabo et cordo ? Tunc vero Sequitur : In lege scriplum Quoniam in aliis
est :

quis bene psallit, aut orat, quando vox intentioni linguis, et aliis labiis loquar xxviii, H), etc.
{Isa.

concordat. Quapropter, quia Apostolus ostendit re- Aliis linguis et labiis loquitur Dominus, juxta quod
medium, ut moneturhis
mcns non sit sine fructu, per prophetam dicit : Fcriam cum domo Israel cl
verbis unusquisque,utdum procumbit adorandum, (lomo .luda pactum {.ler. x\xi, 3i), eic. Videt nam-
sive stat, vel etiam ad psallendum, coUigat mentcm que aliquis Judaeus Deum aliis linguis loqui, dum
suam, et non ainat eam per diversavagare,quatenus circumcisionem audit nihil prodesse, Sabbatum non
non fructu privetur. observari, prohibitos cibos licenter comedi, Neome-
Sequitur: Cxtcrum si benedixeris. Benedicitur niarum, atque Kalendarum^CL-elerarumquesolemni-
quidquid secundumiBquitatisregulam dicitur; sive tatum celebrationes evacuatas, ac diversi generis
benedicis dum precaris, vel rogas, vel certe sancti sacrilicia ad mysteria corporis et sanguinis ipsius
ficas. Ergo si benedicis spiritu, id est voce, quia al- transisse. Sed quare aliis linguis locutus est ? Vide-

ter non intclligit, quis supplet locum idiolx, id est, licet, nt crederent. Quod manifestat, cum dicit:

quis orationem, quisve tuas confirmabit preces? Et Ncc sic exaudici me, Dominus. Ipse nempe dicit

hoc est quod dicit Quomodo diccl, amen, super : populus sprevit Evangelium, nihilominus contem-
tuam benedictionem ? Hoc est, non dicet flat, quo- psit. Itatiue lingux iii signum .sunt, etc. Consuetudo

niam quid dicas. Sequitur Nam tu quidem

nescil : namque fuil in primordio Ecclesiffi,utgratialingua-
bene gratias agis id est, bene rogas, bene precaris; rum daretur credentibus,quatenus inlideles incita-
sed alter non xdificatur, qui non intelligit. Sequi- renlur ad fidem. Sed dilatatajam fide, etmultipli-
tur : Gratias ugo Deo, etc. Sane notandum quia calis fidelibus, cessavit ipsa consuetudo. Et ideo

{6'i'i) Psal. VIII, 'i, liuccinite in neomenia tuha. colebant, sacrificia pr.necipue a Moyse constituta.
iVeomenzd^Groeca voxest, quae primam mensis diem ISura. XX, 11, offerentes.
significat, quam Hebraei tujuslibet mensismaxime
393 EXPOSITIO IN EPISTOLAS l'AULl. — IN EPIST. I AD COll. 394

dicit Apostoius : Limjux in signum, etc; prophetia \ nnhiit funditus cos ab hoo prohibere, ne fortc sti-
atitem non infideliliiis, ned fidelihus. Quibus verbis nuilati detoriorcs ficrent, eo quod crederent dici

oslomlit magniuu 08sc distanliBni inler linguain, ot lioc invidentia : condesccndens conccssit illi» loqui
prophetiam, videlicet non solum in utilitatem, sed linguis, cum ait : Sive lingua quis luquiiur. Et nota,
etiam in perpcluilatcm. In utilitalcm prophclia quam tcmperate. Secundum duos, inquil, aul mul-
prfBCcllit, quia illaj pro infideljbus, hoec fidclibus tum tres, et hos non simul, sed per partes. Ideo non
datur ; in perpotuilatem, quia ill.p cessant, ha;o vero omnes conccssit, ne darenl infidelibus nccasionom
manebit, qunndiu peregrinabitlir Kcclesia. reprehendendi : ideoquo non ctiam tres simul, sed
Seqiiitur : 5i ergo conveiiiiU universa Ecclesia in potius ut altero loquente, altcr taceat, ne forte to-
unum, etc. Et est sensus : Si omnes in iinum con- tum occuparcnt dieni, et non darctur facultas lo-
veniatia, ot omnes linguis loquamini ignotis, nun- qucndi ad a;diCcationem. Et nota, quia ita hoc con-
quid non dabitis occasioncm reprehendendi ? Quo- cedit, ut adsit qui inlerprelclur, alioquin, sibi, el
soh
iiiani si intrent idiot.r, .lut infidcles, dicent vos in- Deo loquulur. Nota, quia similiter ccrtum numerum
sanire ct amentes esse. Si uiitem omncs prophele- ponit de prophetis. Propliclx, inquit, duo, aul ires
tis, et intrent idiota;, aut iiifidcies, convincihir ab dicant Quare non omnes ? Videlicet, ul ca;leri
(fii7).

omnilms, dijudicalur ab omnibus : videlicct, convin-

P interrogent. Et hoc est, quod adjunxit Cieteri di- :

citur, et dijudicatur, quia intelligit se intelligi, ct judicenl : hoc est, si aliquid occultum, aut contra-
manifeste omnia vera esse agnoscit qua dicuntur. rium visum fuerit, inlerrogcnt.
Sequitiir : Et occulta cordis manifesta fiunt. His Sequitur Quod si alii rsrelatum fuerit, elc. Ri-
:

manifestat vcrbis, quia prophelia noti est soUimmo- tum namque,ct morem synagogae gentibus insinuat,
do futura prxdicere, sed etiam occulta, pra;sentia quibus loquebalur. SynagogiE nempe consuetudo
nionstrare : nam, sicut ab oculis nostris rem a!i- erat, ut convenientes in unum, seniores quidem se-
quam tempora futura occuitant sic et mentium derent in cathedris, juniores vero in scabellis, mi-
abscondita, ct locorum abscntia. Hinc est quod bea- nirai quoque in pavimento (648). Hoc ostendit, cum
tus papaGregoriusloquensde generibus prophcliae, dicit Quod si alii revclalum fiterit, etc. Monet enim,
:

unum genus esse dieit ejusdem, occulta cordis ma- ut taceat prior ; quia sicut ipse non omnia compre-
nifestare qui etiam ad confirmationem sum narra-
;
hendere potest, sic et iste non ab omnibus alienatur.
lionis hoc Apostoli assumpsit exemplura. Prophetia Et quia sa;pe Dcus solet revelare juniori quod non
est enim, quse alibi geruntur, cum uon sit prsesens, revelat majori, sequitur : Potestis enim omnes per
ostendei'e. Sicut de Eliseo legitur, qui alibi positus, singulos prophelare ; quasi diceret : Omnes habetis
quid alibi servus ejus Giezi gesserit agnovit {IV gratiam prophetias. Et spiritus prOphelarum prophe- fieg.

v, 20). Sequitur Et ita cadens in terram (645) ado- C tis subjccti sunt. Pulchre dicit
: Subjecti sunt ; quo- :

rahit Deum ; quia nihil audit obscurum, nihil tene- niam Spiritus sanctus sic omnes replet, ut sibi in-
brosum, nihil fucatum, nihilque duplura.nihil eliam vicem omnes subdantur verbi gratia, sic te replet, ;

velatum, ceu in idolorum fanis. Idolorum namque ut per humilitatem subdaris illi,et illum, ut subda-
sacerdotes solent vclare facies hominum, ut non tur tibi. Respicit etiam hsec sententia ad hoc, quod
videant falsilatem; e contrarioEcclesia,quianullam ait superius : Si revelatum fuerit juniori, etc. Unde
habet falsitatem, scd omnem veritatem, non velat et mox subjunxit : Non est dissensionis Deus, sed
oculos suos, sed potius rogat ut aperiantur, dicendo pacis. Non estDeus dissensiocis; quia in propheta
Revela oculos nostros {Psal. cxviii, 18), etc. non est disaensio, sicut in linguarum varietate.
Sequitur : Hoc est, quid
Quid ergo est. fratres ? Sequitur : Sicut in onviibus Ecclesiis sanclorum
dicendum, quid eiigendum, quodve accipiendum doceo. Haec ideo disit Apostolus, ut et quce scripse-
consilium? Quod consilium vobis sit necessarium, rat arctiua eorum cordibua inculcarentur et, dum ;

ego ostendam. Cum convenilis, inquit, unusquisque ea audirent scribi, qus in aliis Ecclesiis docuerat,
vestrum psalmum habet, etc. Et estsensus Qui ha- : puderet eos a generalitate fore alienos.
bet psalmum laudis, loquatur laudem ;
qui habet (649; Mulieres in ecclesia taccant. Ad cccptam in-
doctrinam exhortationis, exhortationem ; et qui Apo- n tentionem revertitur. Reprehenderat superius Corin-
calypsin, revelationem ; et qui linguam, et qui inter Ihios, eo quod criniti incederent, et feminas, eo
pretationem similiter et unusquisque gratiam,quam ; quod absque velamine. Deinceps, quibusdam inser-
accepit, loquatur, verumtamen ad singulorum scdi- tis, ad cceptam intentionem revertens, ut quod dee-
ficationem ; unde inquit : Urnnia ad xdificalionem rat, suppleret, subjunxit : Mulieres in ecclesia la-
fiant. ceat ; sicut et lex dicil ibi, ubi legitur : Sub potestate
At vero, quia gratia linguarum inter varieta- viri eris, ct ipse dominahitur tui [Gen. iii, 6), sive
tem donorum annumerat, cum vidisset eos erga hoc ideo, quia auctrix fuit primae transgressionis, sive
donum (616), et hoc majus prse ceeteris judicare, quia de costa viri formata est. Unde et Sara loquens
(645) Vulg. in faciem. pavimento legiturin autog., jure optimo expungen-
(646) Erga hoc donum propensos legendum ju- dum judicavimus, nisi super muros legere velimus,
dico. Act. XX, 9.
(647) Hic in autog. marg. legitur cap. LXIII. (649) In autog. marg. hic legitur cap. L.XIV,
(648) Verbum supermittas, quod perperam post
Patroi. CXXXIV. 13
335 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 396
ad Abraham, dominum eum vocat. Sed orilur quce- A rat. Erat etiam apud illos hsc prava traditio Quo- :

tio, quare dicat mulieres in ecclesia tacere, cura niam nonnulli eorum Christum resurrexisse crede-
alibi docoat eas servare opus pietatia in eadem do- bant, de aliorum resurrectione dubitabant. Pseudo
ctrina.Sed solvitur ita : In Ecclesiis prohibuit; alibi tamenapostoliChristum resurrexisse negabant.quia
concessit. Et hoc est, quod dicit : Domi viros suos et natum non (651) credebant. Quapropter tractat,
inlerrogent. Superfluum videretur in ecclesiis prohi- et versatur intentio Aposfoli erga manifestationem
bere, nisi alibi concessisset. Turpe esl enim mulieri mandati, et disputat adversus eos, qui tam Christi,
in ecclesia, etc. Non solum illis, sed etiarn viris. quam aliorum negabant resurrectinnem maxime ;

Kt si subditae debent esse viris, multo magis sacer- tamen adversuseos, qui Chrislum credebant resur-
dotibus. re.visse,de aliorumtamen resurrectionedubitahant.
An a vobis verbmn Dei processit? etc. Tumidi nam- Bonus magister, qui non veretur ea qu2e docuerat
que erant Corinthii, dicentes credulitatem suam suis replicare discipulis. Heec enim liberalitas non
magis prodesse apostolis, quam sibimetipsis quem- ;
datur, nisi perfectis magistris. Caeterum imperfecti,
admodum si quis habeat rem aliquam venalem con- ac mali, in recordatione eorum, qua: gesserunt, vel
temptam ab omnibus, emptor extremus pro munere docuerunt, confunduntur. Et nota, quia promiscue
deputet. Ad hoc respicit, cum dicit An ex vcbis, : j. loquitur qua;dam conveniunt recedentibus, quae-
:

etc. ;
quasi diceret : Non solummodo vos credidistis dam vero in fide permanentibus. Nam, quod dicit,

ad meam prsedicationem.sed etiam,etc. El jungitur notum facio, illis qui recesserant ;

quod ait, in quo
illi loco superiori, ubi legitur : Sicut in omnibus Ec- statis, illis qui in fide permanserant, convenit. Ve-
clesiis sunclorum doceo. Et ne doctrina illiiis, veluti rum, ne sc exeusatos redderent, quasi non accepis-
puri hominis, contemneretur, subjunxit : Siquis vi- sent, quia prsedicavit, subjunxit ; Quod el accepislis :

detur propheta esse, etc. ;

quasi diceret; Nolite meam et,ne aeceptum rejecisse viderentur, addidit In :

doctrinam, veluti puri hominis, contemnere, sed quo ct slalis ; subdidit etiam Per quod et talva- :

quasi Dei rccipite quia Domini sunt mandata. Tan-

;
mini ; hoc est, per quod salutem consequi vos cre-
git etiam p3eudoapostolos,qui non Domini, sed suam ditis.

docebant.Terret etiam illos,3ubdendo : Si quis iyno- Sequitur : Quaratione pnedicaverintvobis, etc. Et

rat, ignorabitur ; id est, reprobabitur. est sensus : Ea certe vobis prajdioavi, ut omnium
Itaque, fratres. Post multas correptiones, fratres crederetis resurrectionem ; et,si tenetis, non fruslra
eos appellat, ut subleventur. .-Emulamini propkelare, credidisiis ; si autem non retinetis, fruslra, inquam,
et loqui iinguis nolite prohibere. Vide quam tempe- credidislis. \j\)i ostendit fructum salutis maxime in
rate loquitur. Ita enim ad prophetiam provocat, ut fide contineri resurrectionis. Sequitur Iradidi :

loqui linguis non prohibeat. Nos enim soliti sumus C enim vobis in primis, etc. Quod vero dioit, inprimis,
dicere -Emulamini bonum, et prohibete malum
:
duobus modis potest accipi vel in primis tradidit, ;
:

sed Apostolus supra varietatem linguarum inter ca;- quod in primis accepit vel quod in primis accepit, ;

tera dona dinumerat,quod donum majus esse puta- non in primis, sed quo ordine voluit, tradidit. Quod
bant. Noluit illos prohibere, ne ipsi stimulati puta- autem dioit, accepi, intelligendum est, vel per reve-
rent eum invidentife causa semetipsos prohibere lationem, vel per prophetiam, vel per legem. Quid
velle. Et ideo hoc dicit, quasi diceret : Ita ad majora illud sit, ostendit : Quia Christus morluus est, etc.

provoco, ut minora non contradicam. Cum vero dicit : Pro peccalis noslris, ostendit nil ad
Omnia autem honeste, et secundum, elc. Uoneste, eum mortem attinuisse, sed nostrae redemptionis
sicut secundum ordinem, sicut ipse
ipse docuit ;
causa mortuum fuisse. Secundum Scriptxiras dicit, ut
fecit. viderimus aliquem in ecclesia quodlibet
Et si ostendat concordiam Novi et Veteris Testamenti :

operari,possumus uti hoc,id tsi, omniahoneste,e,\.c.: qui noluit hic suam narrationem confirmare exem-
nam non solum in his qua; ad Deum attinent, iste plis ;
quia cupebiat transire ad manifestandam alio-

ordo servandus est, sed etiam in his quse ad huma- rum resurrectionem ;
prcBsertim quia de resurre-
nam consuetudinem attinere videntur. ctione Christi non haesitabant : at vero de morte
.W.) Sequitur
(650) (Cap. Notum vobis jacio, :
T\ ipsius praedixit Isaias : Sicul ovis, inquit, ad occi-

fratres, Evangelium, etc. Postquam instruxerat mo- sionem ducetur ilsa. liii, 7), etc. ; et item : Ipse

res, et vitam Corinthiorum, reprehendit et pravas autem vulneralus esl propler iniquilales nostras (Ibid.,
consuetudines eorum : in qua hactenus intentione 5), etc. ipse etiam de sepultura ejus
; Dabit, in- :

perseverat. Superius, non longe tamen, reprc-hendit quit, impios pro sepullura (Ibid., 9), etc. ; et item :

eos, quia fcminae eorum, et non velatcB incedebant, £(7/ sepulcrum ejus gioriosum {Isa. xi, 10). De re-

et non velatcc Deum orabant, et quia libere mulieres surrectione autem Oseas : Die, inquit, tertia, resu-

eorum in ecclesia loquebanlur, et quia in unum con- scitabil nos (Ose. vi, 3), etc.

venientes pugnaciter mysteria corporis et sanguinis Sequitur : Et quia visus est Cephse. Nota, quia
Domini sumebant. In hac intentioneadhuc perseve- non dicit primo,ne contrarius evangelistis videretur,

6501 In autog. marg. hic legitur cap. L.W. infra col. 399, non longe ab initio, ibi : Pseudoa-
651) Partic. non addidimus ex his, qua; habentur postoli... negabant cum natum.
.1!»- EXPOSITIO IN EIMSTOI.AS PAIILI. — IN K1'1ST. I AD COIl. :m
Seqriitur : Et piut /i,7v, mdecim, (iiiando alifiiil X Soquitur Hiuilia Dei sum id quod ,ium,(iua8i
:

Thomas (Joan. xx, 21). dicerot Mulla sunt merita, scd mala:et, quiapro
:

Soc|iiitur : Deinde plusipiam quimjcntis Iratribus. niiilo rcddilum cst illi bonum, ait Crulia l)ci sum :

Notaiiiium, quia ha.'C apparilionon lcgitur in Evan- id quod sum ; id esl, quod sum fideliB, quod Apo-

geliis. Kvangt>listn? quoqufi (ipcios sohimmotio nar- stolus, quod doctor gentium in lide, et vcritate, non
rantcumapparuisso; unde liciuido nionstratur.quia mci est meriti, sed divinas gratiiB. llis verbis con-
multisaliis vicibuaapparuit quam evanBelistoccom- demnat, et reprimit eorum temeritatcm, qui et
momoronl. Illi ergo eas solum ilcscribero curavo- libero se jactantur arbitrio : at illc, qui divina com-
runt. quas ad inslructioncni, et omnium snlutem mendatur gratia, no ulienus a libero vidcatur arbi-
sufficcro decrcverunt. Quod ait simul. utruni un- : trio, inquit : Et ijrnlia cjus in mc vacua non fuil,

derim, an viritim viginti, non salis claret. Sequitur: sive ogona. Quare non vacua?Quia meum velle
Exquituis mulli manent ; quasi dixiBset: Qui intcr- prajvenienti gratia: sociavi (635). Sub.junxit et ver-
rogati, veritatem ostendere queunt. Dcinde visuscst ba ad eumdem sensum attinentia : Sed plus omni-
lacobo. Rovera non illa esl bcec apparitio, qua cum Inis latioravi. In eo namque, quod dicit, plus, mon-
aliis eura viderat, sed singularis. Ipse vero in mul- stratur quia major cst illi data occasio laborandi
tis argumentis se ostendore voluit hoc est, viritim p quamcscteris apostolis,eo quodofliciura apostolatus
_
;

rv T !• .:. _ U 11 i:i r'_.i..; _..: •„!: „..:

accepit in gentibus. Ci-teri quippe apostoli, qui
.

Petro, nunc Jacobo, nunc etiam mulieribus, ac

deinde discipulis omnibus, et aliis cieleris, ut quo officium apostolatus in circumcisionem acceperant,
e.jus resurrectio manilcsta ficret, oo in cordibus cum Judsi notitiam Iegis,etprophetarum haberent,
credentium nulla dubiotas rcmanercl. Deinilc apos- et unum Deum esse nossent, facilius poterantcor-
lolis omnilms. Forte ct supradi.^icrat undecini apos- dibus corum inculcare Deum habere Filiura, qui
tolis : hic septuaginta vult intolligi quoniam et missus ii Patre, curnem susceperit, et pationdo ge-
ipsi missi. nus huraanum redemerit esse etiam et Spiritum ;

Sequitur : .\ovi.wme autem omnium, etc. Nam, sanctum. Huic scilicet prima necessitas incumbe-
quia dicit novissimc, omnes illa; alioe apparitiones bat, ut idola destrueret ; deinde unum esse Deum
ante facts credenda; sunt, sive ante, sive post creatorem omniura ostenderet e.Kinde Filium ha- ;

ascensionera. Novissirae videlicet ;

quia post oranes bere, qui missus etiam a Patre, suscepta carne, pa-
credidit,et quia.jam non tiendo, genus huraanum rederaerit esse et Spiri-
in terra,sed in coelo prse- ;

sidens. Abortivum dicimus, quod non suo tempore tum sanctum tria vocabula, tresque personas, :

nascitur. Abortivum se dicit Apostolus; quia non unum tamen esse Deum. Ac per hoo plus omnibus
in priTsentia Doraini crodidit, vel certe, quia im laboravit. Quapropter, nesibihoc ascribere videre-
perfectum eum, id est mortuum synagoga genuit C tur, mox addidit Noh autem cgo ubi, cura dicit, ; : :

sive quia Kcclosia de e.jus conversione diffide- non cgo, non se ostendit non laborare, sed absque
bat. gratia laborare non posse. Unde et mox addidit :

Sequitur Vi.tus est milii in via {Act. ix, 3). visus

: Sed gratiaDei mecum. Quibus verbisostendit (654),
est in templo. Sequitur Ego enim sum minimus :quia nec gratia sine libero arbitrio, nec liberum
aposlolorum ; non merito, inquam, non opere, non arbitrium sine gratia hominis salutem operatur.
gratia, sed temporo. Qui non sum dignus vocari Attamen operatur gratia sine libero arbitrio,
apostolus. Quare
Quia persecutus sum Ecclesiam
? prsveniendo, queraadmodum istum de c(eIo vo-
Dei. Nota, quia, cum non commisisset post bapti- oando.
smum qus defleret,ea qua; ante baptismum commi- Sequitur Sive cnim ego, sive illi, etc. De qui-
:

serat,jam dimissadeflebat. Meminerat,inquam,Do- bus dicit? De illis videlicet, quibus se plus dixe-
mini dicentis per prophetam (t')32): Ego sum,cgosum, rat laborare. Quibus verbis ostendit, quia non sibi
qui deleo ut nehulam peccata tua, et peccatorum minor auctoritas foret in prajdicatione, sic prxdi-
luorum non recordabor amplius (Isai. xuii, 2.")) ; tu camus, ut omnium, inquam, resurrectionem crs-
vero memor esto. Ubi solerter attendendum est. deretis. Sive ego, sive illi, ideo dicit, ut a generali
quantum nos oporteat ea, quae post baptismum n omnium doctrina, et fide puderet eos fore alie-
commisimus, deflere. Melius est enim ea, quae ante nos.
baptismum commisiraus, detlere, quam ea, quee Sequitur Si autem Christus prxdicatur in vobis, :

post baptismum commisimus, oblivioni tradere. quod resurrctit a mortuis, etc. Egregio vero argu-
Hoc magnum malura est, illud vero magnum bo- mento concludit eos, ut aut utrumque negent; hoc
num. Hoc enim agebat .\postolus, quia Doraini re- est, ul, si Christum credunt resurrexisse, credant et
miniscebatur sententis, dicentis : Omnis qui se hu- aliorum resurrectionem et, si negant aliorum, ne- ;

miliat, ejcaltabitur {Matth. xxiii, 12 ; Liic. xiv, gent et Christi. Unam namque ex altero confirmat
11). Et, qui se dejiciebat, ut exaltaretur de- .\postolus. Iste enim syllogismus non est dialectico-
cebat. rum, sed rhetorum, et dicitur imperfectus, quia

(652) Isa. XLiii, 25, 26. Vulg. : Reduc me in me- (654) En sententiam divi Augustini ciroa gratiam
moriam. et liberura arbitrium.
(653) Notetur hsBC sententia.
 ;

399 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 400

constat ex propositione, assumptione et conclusio- A. citer remunerat. Nam si in hac tanlum vita sperantes
ne. Perfectus syllogismus constat ex propositione essemus, miserabiliores omnihus essemus hominibus
et conclusione ut si dicas Est omnis virtus
; quoniam pagani saltem hic suis delectationibus
:

utilis? Et respondeas, utilis ; et assumas : Est ca- fruuntur nobis vero quid jejunia,qnid oratio,quid
;

stitas utilis? Et respondeas : Utilis ; et post haec vigilis,quid casta vita prodessent ? Solcnt nobis
concludas : Ergo et castitas virtus est. Apostolus pegani dicere Vos, qui in Christum creditis, quid
:

quoque proposuit, ei conclusit, quasi dixisset : Re- magis habetis ? Hujus vitae bonisnon magis abuii-
surrexit Chrislus? Illi si dicerent, resurrexit, con- datis. Sed magis, inquara, habemus; quia vitam
cluderet ipse : Resurgent et caeteri. Et item : Non credimus futuram, quK incomparabiliter melior
resurgent alii ? Si responderent, non, ille conclu- est, quam ista.

deret Neque Christus resurrexit. Pseudo quippe

:
Postquam eorum confessionem exprobravit, ag-
apostoli negabant Christum resurrexisse quia et :
gressus est manifestare resurrectionem. Aitenim:
negabant eum natum
amatoribus : qui, ne ab
Nunc aulem Chrislus i-esurrexit, primilix dormien-
humans sapientiae despicerentur, qui stultum ju- tium ; quia primus ipse ad immortalitatem transi-
dicabant Deum hominem factum, et passum, deci- vit quia etsi alii ante eum resurrexerunt, ad cor-
;

piebant simpiices, et suas partis faciebant. De ta- ruptionem redierunt. Nota, quia per hominem, et
libus dicit Joannes Qui non confitetur Christum in :
mortem dicit et resurrectionem, sed non tamen per
carne venisse, hic est antichristus (/ Joan. iv, 3). Et eum resurrectio, per quem mora : facit enim pri-
item Qui negat Filium, nec Palretn habel [l Joan.
:
mi, et seoundi Adae mentionem. Primus Adam suo
II, 23). Hi etenim, licetaliquos decepissent, et suae
peccato invenit mortem ; secundus Adam, id est,
partis eo3 fecissent, erant' tamen nonnulli inter
Christus, sua justitia resurrectionem. Qui essent hi
eos, qui Christum resurrexisse credebant, de alio- duo, ostendit, cum subjunxit : Sicul in Adam omnes
rum resurrectione dubitabant. De illis dicit Quo- :

moriuntur, Ipse quia peccando mortem incurrit,

modo quida7)i. Non omnes, sed multi tamen erant omnes, qui ex eo descendunt, mortem incurruntet
hoe errore decepti. anima;, et corporis. Quod vero dicit Ita et in. :

Sequitur: Siautem Christus non resnrrexil (subau- Chrislo omnes vivificabuntur, ne contrarium videa-
ditur, neque caeteri) et, si ita est, inanis cst ergo :
tur, quia non omnes vivificantur, sic intelligen-
prxdicatio nostra, etc. facit enim adversus illos. :
dum est :quia omnes, qui vivificantur, in Christo
Nam quis libenter audiat hoc ae negare, et inutile vivificantur.
judicare, quod prius crediderat, et bonum approba-
Manifesta resurrectione, quia ejusdem voluitor-
verat? Etideodicit Inanis est fides vestra, ut cum :

^ dinem demonstrare, subjunxit: Unusquisque in suo

hoc audirent,confunderentur,et ad prislinam fidem
ordine : qui ordo non malis, sed dabitur in Christo
reverterentur. Ad hoc etiam respicit, quod inferius
vivificatis. Primitix Chrislus, ut supra. Sequitur :

ait : Adhuc estis in peccatisvestris. Quis enim liben-

Deinde qui sunt Christi : qui sunt, qui in adventu
ter audiat se esse in peccatis, quorum se veniam
ejus crediderani (subauditur, resurgent).Cum dicit:
credidit consecutum ? Et idcirco dixit Adhuc estis :

Deinde fmis, ostendit quia et resurrectio, atque ju-

in pcccutis, ut illi non sque ferrent, et confusi ad
dicium malorum, ad istam vitam pertinebunt. Fi-
pristinam fidem reverterentur. Quapropter dicit :

nis non erit consumptionis, sed consummationis.

1/ivenimur et falsi testes Dei, etc. Non dicit, inimici,
quiainimicus.dicitur qui contrariasentit, vel minus Sequitur : Cum Iradiderit regnum Deo (quia
dicit. Isli falsi esse poterant, quia magna de Deo homo), et Palri (quia Filius). Sed iste sermo, id
dixerant, si hoc verum esset, quod illi dicebant, ac est, tradideril, multos acandalizavit minus intelli-

si aliis verbis dicat ; Nos quidem falsi, quia et ipse gentes, qui dixerunt quia, cum tradiderit, desinet

falsus ; quia tertia promisit die resurrecturum, et regnare. Quod si ita est, ergo et Pater desiit re-
vobis per aquam baptismatis veniam daturum : si gnare, quia omnia Filio tradidit, sicut ipse dicit :

ita est, ut dicilis, quia adhuc estis in peccatis. Se- Omnia mihi tradita sunt a Patre nteo [Matlh. xi,

quitur: Ergo el qui dormicrunl in Chrislo,perierunt. J) 27). Sed quis non agnoseat quam stultum sit hoc
Ideo hoc dicit, ut sicut non aeque fcrre potuerunt, diccre ? Ergo tradidit non amisit, quia Pater, et

audierunt se hoc negare, quod prius crediderant cum Filio possidet; tradet Filius, et non amittet.
et adhuc esse in pcccatis, quorum veniam se con- Quid igitur est tradere? Manifestare, inquam ut ;

seculos sperabant; sic non eeque ferrent, dum au- qui prius in suis regnabat per fidem, regnet per
dierint frustratam spem suorum charorum. Quod apertam manifestationem, et qui prius eum vide-

dormieruni, duobus moflis

dicit, vel qui sub hac : bant per speculura et asnigmata, tunc lacie ad fa-

speab hac vita transierunt,vel qui corpora suasub cieni.

hac spe martyrio tradiderunt. Sequitur : Cum evacuaverit omnem principatum,

Sequitur : Si in hac vita lunlum in Christo spe- etc. Evacuabit principatum, etc. ;
quia ostendit
rantes essemus, etc. Et est sensus : Non tantum in unum esse principem,et regem et omnem princi- ;

hac,sed potius sumus in futurasperantes quoniam: patum, etc, sive in coelis, sive in terris, ab illo
Cbrietus et in hac vita suos ealvat, et post hanc feli- esse et non illis, sed in solo isto esse confiden-
;
401 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. 1 AP COR, 402

dum (0,5.")). Non (lefiiorunl qiii in hoc loco nerous pu- A (liciiiit (|iu)(l,(iuciiia(lmodum socundum humanila-
tesliites intollexiTunt, (]u;i3 illo cvacuabit ; (juia tciu minor Palre dicitur,Hcrunduiii Cdmdem sub-
diabolum oum suis omnitius sateMilibus condemna- jectus dicalur.Nam nequc divinitus in huniunita-
bit, dicendo : lle, maledicti, etc. Ili vcro jam ultra tem,neque humanitas versa est in divinitatem, sed
non habrbunt potostHtes principandi in hominibus, ab ipsa est divinitate assumpta, quia ipsa huma-
el suia viribus subdondi, et virtutcs (juia non ha- : nitas sempcr iiittncbit.bieo dicit Tunceril igitur :

bebuut racultatom uspiain progrcdicmli, vel va- KiliusPatri proptcr humunitatem assuniptura sub-
gandi scd una erit oinnium civitns.
; jectus ; sed quia in de.xtera ejus eedet (Act. vii,

Sequitur (J/;oj7ff( aulem ittum_regnare, id est,

: 55 ; ftom. viii, 3i; Coloss. iii, 1), non minor eo
oonvenit, et enpedit donec ponat omnes inimicos : credendus est.

suh pedibus eius (Psal. cix, 1); hoc est, vel illos Sequitur : Vt .v!< Deus omnia in omnibus ; hoc est
subjiciat fidci qui sunl ejus inimici, ut convcrsi quantum ad societatem,beatitudinom,immortalita-
liant amici ; id est, omnes, qui pr.Tdostinati sunt, tem,et coetera nttinet, ipse eritin omnibus, id est,
convortanlur ; vcl certe omnes contrarios lidei pu- omnibus ipse naraque totus erit cibus,potus, tola
:

niat.Sane sciendum, quia donec non pro finito satietas.et quidquiddici potest,quod ad beatitudi-
accipiendum est (656). Solet etiara accipi pro con- « nem attineat, totum ipse erit. Coeperat Apostolus
junctione, ut illud.- Sicut oculi ancillx (657). Potesl loqui de resurrectiono,et ccepta intentione perse-
et hic pro conjunctione accipi. Sequitur: Novissima verans dicit : A/io<juin quid facient qui pro mortuis
autem inimica deslruetur nwrs. Ad ordincm rcsur- bapti-Mntur '}Qn'\hw verbisapertissirae evidentissi-
rectionisrespicit, sive.ut nonnuUi dicunt,mors dia- mam,atque certissimam mortuorura ostcndit resur-
bolus appellatur destruetur mors id est, morlis
: ; reclionem.NonnuUi enira adeo certi erant de re-

auctor punietur. Unde cst illud Infernus, et mors : surrectione.ut si mors aliquos eorum charosoccu-
missi in slagmim ignis [Apoc. xx, 1 i). passet.priusquam baptizarentur, ipsi, timentes ne
Omnia subjecit sub pedihttsejus. Omnia, inqunm, forte non resurgerent, aut certe male resurgerent,
subjecit, ut ipse ait Data e.il mibi nmni.'. poteslas : baptizarentur pro eis.Et ideo dicit : Quid facient ?

{Matth. xxviii, 18), etc, et Apostolus inquit /n ; : Ac si eorum spes^unde

dicat: Si ita est, Irustratur
nomine Jesu omne geuu flectatur {Philipp. ii, 10), et in sequentibus, quod etpro Hlisbaplizantur. No-
ctc. Attamen sciendum, quia altera creaturarum tandurn sane, quia hoc esemplo non approbabat
subjectio est, altera vero Ecclesioe : illae quoque eorura factum,scd certam ostendit resurrectionem.
Creatoris dominationem sentiendo hiec vero sui Alio vero sensu, quod pro mortuis, potest intelligi,
;

Redemptoris gratia fruendo, et eidem membraca- corporibus suis.

piti inhsrendo. Sequitur: Cum dicat : Omniaei^ Sequitur Ul quid et nos pericUtamur omni hora ! :

suhjecta sunt, etc, usque ubi ait Tunc et ipse\ VHius Quasi diceret Si mortui non resurgunt.quare nos
: :

subjectus erit iili, rjui sibi subjecit omnia. Hic erigit quotidiepericlitamur? hoc est, diversas passiones,
Arius aures, etdicit, quia recte Filius minor Patre et persecutiones.et adversitates patimur? Sed nota,
dicitur ;
quoniam et Apostolus dicit fore subjectum. quia non dicit,ut quid nos,sed, ttt qutd et nos : quee
.\l vero quicunque hac sententia scandalizatus non particula seoernens se, suosque ab illis, ostendit
erit ;
quia subjectio non semper pro rainoratione eos,qui pro mortuis baptizabantur,.non esse catho-
ponitur, sed aliquendo eliam pro charitate. Idem licos, nec religiose agere. lllud sciendum, quia
Apostolusdicit: Spiritus prophetarum prophetis sulj- multum erat sollicitus Apostolus pro Corinthiorum
jcclus est (I Cor. siv, 32;. Nunquid rainoratione ? profectu,atque salute ; ex ideodicit: Quotidie tno-
Xon ; sedcharitate.Ille etiam, qui incomparabiliter rior pervestram (j^rmm.Pelagius dicit quia per non
majoromnibnsest,subjcctus diciturparentibus suis semper pro juramento accipitur nam cum dici- :

[Luc.II, 51); non, inquam,minoratione, sed chari- mus, per puerum misi.et similia,non juramenti est
tate.Sicet charitate subjectus est Filius Patri pro- Augustinus vero dicif quia particula, qua; apud
pter unitatem quia una est eorum potestas, una est
; Graecos in hoc loco ponitur, pro juramento acci-
essentia, etc. Sed quia qui Pater est, a nullo est D pitur; ut sit sensus: Testor et juro per vestram ;

Fihus vero, quia a Patre est, et Deus de Deo, et gloriam.Quapropter quaerendum e8t,cur Apostolus
li.raen de lumine propter hoc dicitur ei subjectus. : tam in hoc,quani in aliis locis frequenter juret
Alii vero dicunt quod, sicutin membris suis esurire, cum Dominus dicat non esse jurandum. Sed, quia
sitire, et compati dicitur sic et in eisdem dicitur ille prohibet, hic jurat, monstratur juramentum
;

subjectus. Ecclesia quidem subditaestDeo, sed non non esse raalum attamen nerao eo debeat uti, .ne
:

es toto : et, quia membra, ct caput unum sunt forte per ipsius assiduitatem incurratperjurium :

oorpus, cum fuerint orania membra subjecta, tunc quod ipseDominus manifestat,dum non dicit quod
et Filius in eisdem subjectus est Patri. Alii vero amplius malum est,sed a xas\o{Matth. v 37).

(655) In autog. confitendum. Videsis, lector, quo- Christi iraperium non finiet, sed potius augebit.
modo rectius. (657) Psal.cxxn,2 Sicut oculi ancillx in manibus
:

(656) Id est, non ut temporis terminus, sed ut domincC sua;, ila oculi nostri ad Dominum Deum
semper ; subjeclio enim inimicorum non solum noslrum, donec miscrcatur nostri.
 :

403 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 404

Sequitur : Quam habeo in Christo Jesu : ac si di- A. sola hominesjustificantur. Illaest, inquam, divina,
cat Ego quidem per salutem vestram sollicitus
: qua; non solum aliena non rapit, sed sua potius lar-
sum vos autem sive velitis perfioere,sive non, ego
;
gitur. Nota, quia non solum monuit eos juste vigi-
tamen mei laboris mercedem habeo, gloriam in lare, sed etiam nolle peccare. Sic enim dicit Nolile :

ChristoJesu repositam. Sequitur : Si, seciinduni ;«rcare. Duobus quidem modis homines peccant:
hominem, ad bestias pugnavi Ephesi, clc. Bestiales illioita committendo.et jussa non implendo et quia ;

quippe homines, bestias appellat, qui, cum intelli- his niodisCorinthii peccabant, monendodicit No- :

gerent ad prKdicationem Apostoli templum Dianje liCe peccare.

evertendum,popularem adversus euro excitaverunt Sequitur : Ignoranliam enim Dei quidani habtnl.
seditionem ; sive illos appellat bestias, de quibus Ad hoc quod paulo superius dixit Mandu-
respicit, :

dicit Psalmista : Ple tradas bestiis animas confilen- ccmus et pseudo quoque apostoli
bibamus, etc. :

tium sibi {Psal, lxxiii, 19). Bestias vero dsmones ignorantiam Dei habent, quia amissa fide resurre-
vooat. Anima quoque saeviores (658) bestias non ctionis, nihil post hanc vitam esse credebant. Se-
habet.Nam sive hos, sive illos intelligas, adversus quitur : .id verccundiam (QQi) vobis loquor. Illis

utrosque pugnabis.Quid enim mirum,si feroces ho- vero, quia his, qui ignorantiam Dei habent, fidem
mines bestias appellat, cum ipse Neronem vocet g accommodaverunt; ideodicit :.lrf i'erfcundtawi,etc.
leonem ? Dominus, inquit, eripuit me de nianu leo quatenus audientes verecundarentur, et confusi ad
nis [U Tim. iv, 17); hoo est, Neronis quoniam ;
pristinam fidem reverterentur. Assumpsit itaque
bis fuerat oblatus.Quod vero ait,secumlum homi-
ei illorum vocem Apostolus, quos ignorantiam Dei
»!em,intelligendumest secundum humanumsensum habere dixerat, et ait : Sed dicit aliquis: Quomodo
et aBstimationem. mwrge»/ w!or<Mi :' etc, Hoc etenim solent queerere,
Sequitur : Manducemus el bihamus, etc. Hoc in qui resurreotionera negant. Sequitur : Insipiens, iu
Isaialegitur Loquitur prophela his
(/«a. xxii, 13). quod seminasl etc. Bene nempe eum, qui resurre-
verbis adversus Epicureos, qui resurrectionem ne- ctionem negat, insipientem vocat, quoniam nihil
gabant (659). Epicurus naraque dixit Cum mortuus : insipientius quam eum, qui omnia ex nihilo crea-
fuero, jam non ero qui etiam summum bonum : vit, mortuorum corpora de terra; pulvere resusoita-
esse dixitjhomines suis satistacere desideriis, pro- re posse negare. Illud sane notandum, quia non
pter quod et porcus appellatus est. Pseudo quoque legalibus,non etiam propheticis adversus eos utitur
apostoli,elsi Christi resurrectionem credebant.crete- exemplis, quoniam erant insipientes, sed de insen-
rorum quippe negabant et ideo illorum sumens : sibilibus, et irrationabilibus creaturis. Ui enimlu,
vocem dicit Manducemus el bibnmus: ctc.
: ac si ;
quod seminas, eic. Quasi diceret : Sicut illud, quod
dicat Si rcsurrectio mortuorum non est, ergo do-
: tu seminas,prius moritur,et post vivifioatur, sic et
nec vivimus,nostris desideriis satisfaciamus. Et ne homo. Sequitur: Et quodseminas, non corpus, quod
eorum deciperentur doctrinis,subjunxit Nolite se- : fulurum est, seminas, eto. Et est sensus : Sicut tu
duci. Sed quia poterant dicere Ita nos parvos : non corpus, sed nudum granum seminas ,• et poslea
8estimas,ut decipi nos posse credas ? ipse addidit: curacorpore, hoc est, raultiplicate resurgit ; sic et
Corrumpiint mores bonos coUoquia mn/a. Quibus ver- nudum corpus in sepuloro ponitur, et postmodum
bis ostendit,quia sajpe consortia pravorum homi- cum multiplicatione resurget, non numerorum, sed
num,sanctos,et probos mores dissipant et idoirco ; meliorationis.
vitanda sunt.maxime tamen in primordio fldei, et Sequitur : Deus dat illi corpus prout vult, etc. In
alicujus religionis.et bonorura operum; quia dona eo enim, quod ait, vull, sive unicuiquo seminum, ut
tenera sunt, ceu arbusta, et paries necdum a suo voluit, monstratur ;
quia non alia ex terra nascun-
exsiccatus humore,facile quidem possunt everti. tur, quara qua;Deus in initio creavit similiter et :

Sequitur : Eviyilate jusle (660). Vigiliam sci- non alia corpora,quam quae in sepulcris ponuntnr,
tam corporis, quam mentis docet. Hoc
licet,non rcsurgent quod Job evidenter oatendit, cum dicit
:

enim monet, ut oculos mentis semper apertos ha- liursus circumdabor pelle mea {Job. xix, 26), etc.
bere studeamus, ad evitandas daemonum insidias D (662) Sequitur : Non omnis caro, eadem caro, etc,
In quibusdam vero exemplaribus invenitur : Evigi- Ac si dicat Quid mirura, si ex terrs pulvere mor-
:

iate justi, et sobrii es(ole,eic.Se(i,
justi legatur,quam justitiam commendet attenden-
dum est,utrum divinam, an humanam. Bumana
qijoque justitia est aliena non rapere quas justitia
sicut non condemnat.sic etiam non justificat.Ergo
non hanCjSed divinam commendat Apostolus, qna
sive juste, sive tuorum corporaDeus resuscitat, qui ex una massa,
atque impensa, diversas rerum species creavit, et
condidit? Quo in loco reprehendendi suntphiloso-
: phi genlilium, qui dicunt se stellarum cceli nume-
rum, atque srenc-e maris, et guttarum, ad liquidum
comprehendere posse. Hic enim admoniti sunt ut

(658) Autog. stniores. Fortasse etiam recta heec quol saeoulis postlsaiam in mundum venerit.
lectio.Antiquiorem enim inimicum daemonibus ani- (660) Vulg. justi.
ma non habet. (661) Vulg. reverentiam.
(659; Jara enim Epicureorum opinio esse poto- (062) In marg. lcgitur Dominica XI post Pent.
rat,quamvis Epicurus eorum auctor non nisi ali-
 405 EXrOSlTIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 406

semetipsos romprchrnilant.si quennt ; s'! uiitcm so A. vpIIcI ; seil.quia rerliriiondi cramus ejus pasbione,
oomprclicmlerii qiiciint, ail alia convortHntiir. lli morlali corporc ad nos dignatu» est venire : quod,
quoque, quia humiliter divinie sapientim so sub- eadcm celebrata lcrtia dio ve.xit ad iramortali-
dere noluerunt.ad verm scienti.-c indagationem per- tatcm.
venire non promoruerunt. Sequilur : Si est corpus animale, id est, mortale,

Por varictatom quoquecorporuni vnria designan- et xpirilale, id cst, immortale. Quia, sicut in Adam
tur merita resurpentium. Deus enim, sicute.x una omncs moriuntur, sicet in Chrislo omnes vivifica-

massa, atque impensa diversas spccies animalium buntur. Sequitur : Sicut scriptwn est : Faclus est
creavit, sic et unius natiirie Homines resuscitabit : priinus IwmnAdam in anima vivente {Gen. u, 7),elc.
altamen nou oninesajqualiseruntmerili.Quid enim Ubi animadvertendum,quia adeo se humiliavilDo-
mirum, si in diversis naturis varietas invcnialur, rainus Josus.utnon solumfragilitatem no3tra;carnis
cura in una oadomque naturahominuiii magna sil 8uscipere,sed et homo vocari dignatusesset.Sequi-
varielas,adco utunusquisque suo vultu agnoscatur? tur : non prius quod spiritalc, cto. PrfEcedit
.S>(/

Sequitur : Jit ai)-jiom (\Tlestia,ct corporalernwtria. n«»iin/t;,hoccst,mortalo :quiaprius moritur, postea

Dederatquidcm similitudinemde rebusterrenis;dat resurget.Fecerat paulo superius duorum hominum
et de coelestibus. Scilieet per coelestia vult intelligi j, mentionem, hoc est, primi Ad.-e, ct secund ut
corpora rrsurgentium, ct per terreslria, morien- eorumdem distingueret merita subjunxit Primxu :

tium. Et ideo dicit : .ilia caclestium yloria, etc.Cav homo de terra, lcrrenus \iAe\icet, quia ex lerrse ;

lestia quideni corpora sunt sol, et luna, et stella?. pulvere luerat creatus : secundus homo dc cmlo,ca:-
Undo mox sequiturdicens Aliaclaritas solis.elc.
et : quia nonex admistionc maris et fc-
lesiis, scilicet,

Per varietatem namque istorum corporum, resur- min£e, sed ex Spiritu sancto et Maria virgine fuit
rectionis similiter designatur varietas. Nam, sicut conceplus.ct natus.Illud tamen sciendum.quia non
claritas solis major quam lunoo, quam slellarum, defuerunt, qui illum non veram carnem ex Maria
sic et varia erunt resurgentium merita.Et ideodicit sumpsisse. nec verum humanum curpus habuisse
Sicul slella a slclla differt. Illud tamen notandum, di.xerunt (66i); propterea quia coelestem eum vocat
quis faciet hanc veritatem : nunquid vitia ? Xon, Apostolus.Illi ergo audiant necesse est, quod idem
sed virtutcs : quia illud regnum vitia possidere dicit : Qualis cmlestis, tales et cwlestes. Illos dicit
Don queunt. coelestes qui ipsum imitantur,quos non dubiumest
Sequitur ; Seininatur in corruptione; quia corpns homines esse ergo, si isti eum imitando ccElestes
:

ad hoc sepelitur, ut corrumpatur ; surget in incor- fiunt, non est contrarium si et illecoelestis dicatur

ruptionc ; quia reddetur incorruptum. Sequitur : qui ex Spiritu sanctoetMaria virgineconceptus fue-
Seminatur in ignobililate: quoniam nihil ignobilius ^ rat et natus
quam vermibus scatere, in terra poni, et similia : Qec[\i\\.uv:Qualisterrenus,talesetlcrreni\(\n\aicC)VT\x-

surgct ad gloriam : quia transibit ad immortalita- ptibilis corruptibiles,mortalis mortales.peccatorge-

tiem. Sequitur: Scminalur in infirmitale : quoniam nuit peccatores.Sequitur : QuaUscxleslis,taleselc3e-
nihil infirmius, quam sensibus omnibus carere ;
lestes; quoniam,sicut ipseexSpirilusancto.et Maria
adeo ut, si moveatur, non sentiat surgel in virtute : virgiue conceptus est,etnalus:sicetiam pergratiam
quia per Dei virtulem resuscitabitur. ejusdemspiritus.et aquambaplismatis horainesspi-
Scminatur corpus animale. Animale,
Sequitur : rital6s,et ccclestes eHiciuntur,Unde idem Apostolus:
animatum intellige neque enim animale corpus: Qmtquot in Christo bapiiiuli cstis {Gal. iii, 27).
ipsara animam intelligere debemus, sicut et spiri- r,om. VI. 3), etc. Sequitur : Igitur, sicul imaginem.
lale, non ipsum spiritum.Siautem spiritale corpus terreni, etc. Quid est hoc, quod dicit ? Monet qui-
spiritus esse intelligeretur, non Dominus diceret dem fuimus imitatores primi Adaj, mo-
ut, sicut
discipulis : Palpute, et videte [Luc. xxiv, 3'.!} etc. : ricndo studeamus esse secundi, resurgcndo. IUud
ergo animale corpus, mortale, et spiritale, immor- vero notandum, quia quisque, cujus rei cultor est,
talo. Hunc locum libri Genesis verba exponunt. illius dicitur imaginem porlare.Ergo non primi ho-
quibus dicitur Dominus infaciem [lominis
: Spiravit D minis imaginem solummodo,moriendo (665),porta-
spiraculum vitx, nnima vivcnte ("63) dicit,
etc. In mus, aul,resurgendo,secundi sed etiam in mori- ;

quia animalis factus est hoc est,morlalis siccon-
ditusest, ut mori posset,si vellet qui si non pec-
casset, quandoqueabsquemortis carnis corruptione
ad gloriam angelorum transisset;sed,quia mortalis
: bus. Quaproptcr illi,qui aut immunditia polluuntur
: aut in fastu erigunlur superbije, aut caelerorum vi-
tiorum peste corrumpuntur, imaginem primi ho-
minis portant illi vero,qui mentis,et corporis pu-
;

ipse factus est, peccando omnes quos genuit,mor-
tales genuit. Omnes nos animalia simul, et mor-
talia habemus.Tali etiam corporevenil ad nos Do-
minus Jesus, qui coelesti
ritatem, humilitatem, patientiam, ca?terarumque
pietatera virtutum studentservare, secundi hominis
imaginem non cessant portare.
corpore potuit venire, si Sequitur Hoc aulem dico, fratres. etc. Hic quo-
:

t663j Gcn. ii, 7, Vulg. In anima viventem. (665) Autog. resurgendo.

(664) Apoliinaris scilicet discipuli, et alii.
407 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 408
que quaerendum est.quare dicat carnem.et sangui- \ ejus non inveniatur translatione, Quapropter, ne
nem regnum Dei non possidere, cum ipsesuperius contrarium hoc videatur credendum est posuisse
resurrectionem corporum docuerit, et diversis eam hoc testimonium juxta translationem Septuaginta
simililudinibus conflrmaverit : sibi namque ipsi interpretum,qua3 jam diffaraata erat per totum or-
videtur esse contrarius. Sed lamen non est. Nam, bem, ne forte suos scandalizaret auditores. lllud
si alicui contrarium videtur, noverit, quia in Scri- autem scipndum, quia hsc vox, qua dicitur,
pturis divinis unus idemque sermo varias solet ha- absorpta esl inors, triuraphatorum erit cumqua :

bere signiflcationes, veluti tentatio, et multa alia. divicta raorte, ad immortalitatem transierint, illu-
Et caro similiter in eisdem Scripturis variis modis dendo dicent Ubi est, mors, victoriatua ? Evacuata
:

ponitur. Ponitur quidem pro culpa, ut illud Caro : est,quia tu, quee vincebas in morientibus^vinceria
concupiscit adversus spiritum {Gal. v,17), 17), etc.;et nunc in surgentibus.Ubi est etiam victoria tuB,qua
pro mortalitate, ut illud : Memoratus est quia cara totum genus humanum possidebas, adeo ut etiam
sunl (660), etc. Ponitur etiam pro veritate natura?, Filius Dei veniens tecum confligeret, et non te de-
ut illud : Videbit omnis raro salulare Dci (Isa. xl., clinando,sed potius suscipiendo superaret? Sequi-
5 ; Luc. III, 6). Sic et in hoc loco caro corruptio- tur : Uhi est stimulus tuus, sive aculeus, quo totum
nem signiflcat. Possidebit ergo caro regnum Dei j^
genus humanum vulnerasti, et venenalum posse-
per veritatem naturae, sed non possidebit per cul- disti ? Tua namquc victoria temporalis fuit ;nostra
pam, corruptionem.Nemini quidem loborandum
et vero ffiterna est. Protulit vocem triumphatorura, et
est inhoc loco, quia ipse Apostolus exponit, dum eamdem exposuit, cum subjunxit : Stimulus auiem
subjungit Neque corruptio incorruptetam.
: mortis peccatum.^iou \deo dicitur stimulus raortis
Sequitur : Ecce mysterium vobis dico. Mysterium peccatum quod mors fecerit peccatum, sed quod
Gra!cus sermo est Latine dicitur occultum,vel in-
:
peceatum genuerit mortem sicut dicitur lignura :

visum. Ecce prumitlit se myterium dicere, et forte vits, aut scientiae, non quod fecerit vitam, aut

hoc est quod sequitur : Omnes, inquit, resurgcmus, scientiam.sed quod per illud servari possit utraque
etc. Hia verbis ostendit, quia et bonorum siraul,et sic etiam dicitur poculum vitB. Sequitur Virtus :

malorum erit resurrectio:sedjustorum solummodo vero peccati lex esi; quia quo aliquid lege prohibe-

immutatio. Sequitur : hi momentojn ictu oculi.Mo-

tur, eo delectabilius habetur. Prolata, et exposita

mentum dicilur a raotu siderum est enira brevis- :

voce triurapbatorum, monet eosdem gratias Deo
sima pars horao. His quoque verbis certissiraam,ac agere quia non suis viribus,sed divina gratia ad- ;

velocissimam monstravit resurrectionem juti mortem vicerunt. Per Jesum Christum dicit ;
neque :

enim aliis verbis potuit eam velociorem ostendere, quia oranis victoria in ipso constat ipse naraque :

quam ut sic cito,velut est palpebrarum tactus,etin C primus mortem vicit, et suis exemplum vincendi
momento celebrari diceret. Quod autem ait, in no- tribuit.

vissima tuha, et canet enim, non intelligendum est, Jlaque, fratrcs niei dilecti. Post multas corre-
quod ipse auctor ressurrectionis corporeus 8it,aut ctiones, non solura fratre3,sed et dilectos appellat,
corporem vocem emittat aut oerte angelus, qui ut saltem hoo remediosublevatiad pristinam fidem
;

minister erit resurrectionis, tuba corporea canat ;

reverterentur. Sequitur : Stabiles estote immobiles
srd talis vox intelligenda est, qus a tali creatura (667) ; et quia nonsufficitin fide stabilem esse.ad-
emitti possit, hoc est, spiritali, quara omnes qui- didit, ahundantes : et, quia potest homo in malis
dem mortui audient, et resurgent. Quopropter ad- abundare,subjunxit Domini et,quia non : In opere ;

junxit : Et mortui resurgent incorrupli. Ipse quoque satis est ad tempus in opere Domini abundare,ad-
distinguens bonos a malis dicit : El nos immula- junxit, semper. Sequitur Scientes quod tabor vester :

bimur. Sequitur : ilorlale koc oportet induere im- non sil inanis ac si diceret Sicut scio me quoque
; :

mortalitatem, etc. Oportet, id est, convenit, et ex- mei laboris mercedem recepturura, sic et vo3
pedit, ut quod promisit, adimpleatur. scientes estote vestri laboris vos mer-
recepturo

Cum autem morlale hoc induerit imortalitatem, cedera, quoniam labor in Domino inanis esse non
usque, absorpta est mors in victoriu. Hoc enira se- " potest.

oundum antiquamSeptuaginta interpreturatransla- (668) Cap. XVI.) Sequitur De collectis autcni,

:

tionem in Osee scriptum invenitur {Ose. xiii, 14). quse fiunt in sanctis, etc. CoUecta est diversarura
Apostolus autein credendus est tam hic.quametin opunj collectio.Gollectffi dicebantur,qu8eper singula
aliis locis exempla, juxta veritatera Hebraicae bi- Sabbata colligebantur, et mittebantur pauperibus,
bliothecae hoc testimonium posuisse, cum Hierony- qui erant Jero8olyrai8:de quibus et in Actibus apo-
mus ad integrum didiceritHebraeam linguam.et in stolorum legitur,quia vendebant omnia sua et defe-

(636) Psal. Lxxvii, 39, Vulg. recordatus. expungendam duximus, quse nullum reddere vide-
(C6'/) In aliquibus Vulg. stubiles estote, et immo- batur sensum nisi forte lectori potius arrideret
:

biles : in aliqu.bus vero legitur, stabites estole, im- legere stabiles cstote, qui jam mobiles, id est, in fide
mobiles absque partic. et : in autog.nostro legeba- resurrectionis minus constantes apparuerant.
tur, stabiles estote, quia immobiles. Particulam quia (668) In antog marg. hic legitur oap, LXVl.
 409 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 410

rebant ad pedes aposloloruin(4c/. iv, 34, 35), cldi- A non venis8e,8tomucharcntur,ctindignarenlur,9can

\idpbnntur unicuii]ue, prout opus erat. Quibus dalizati, detoriores reddercntur. Et hoc est, quod
pretiis consumptis, pauperes uitra quid vcnderent, ait: Nolo vosnunc tn traniitu videre : no fortecausa

vel uniie sustontarentur, non babebant : et ideo itincris, etnon manendi, videretur ad eos dccli-
decrevenmt sancti apostoli, maxirae Huulus et nassa. Alio vero sensu. durn se Macedoniam per-
Barnabns, ut per singulat rcgiones lucerent colle- transire dicit, et apud Corinthins diu manere, la-
ctas, quas mitterenl sanctis, qui erant Jerosolymis: tenter illos laudat, el istoa reprphendit, ac si dicat:

et de ipsis dicit : De collectis autein, qnse fiunt, hoo In Macddoniam pertransibo quia ;
nihil tale est illis,

est, pro sanctis. Primitiva quoque Eccleaia ad Jeru- ut causd corrigendi neoesse sit morari. Apud vos
salem cmperat ; unde scriptum est : De Siun exibit multa sunt, qu;B corrigenda sunt; el ideo mancbo,
lex {itich. IV, 2 ; Isa. ii, 31, eto. Gontiles voro, quia vel cerle hicmabo.

ab eadem doctrina evangelicam lidom,ac sanctarum Sequitur : Spero aulem me aliquantum temporis
Scripturarum nolitiam acceperant, dignum erat, ut manere apud Animadverte quam caute
vos, etc.

collectas facerent, oteorumdem pauperura inopiam promiserit illis diutinamsuiprrosentiam aitenim: ;

sustentarent. Unde idem alibi : Si spinlalium, in- Si Dominus permiserit. Sed quare sub tanta cau-
quit, eorum parlicipes facti sunt gentiles (Joan. xv, tela? \'idelicet,ut si ad eos venisset.etdiu mansisset,
27) ; hac Epistola: Si nos vohis spiriialia sc-
et in inlelligerent divina dispensatione aclum fuisse ; si

minavimu^ (I Cor. n, 41),etc. Poteratillis esse or- vero non venissct, similiter divina dispensatione
, dinalio Ecclesiarum Galati.-a ad salutem et ideo ; actum intelligerent, et non Apostolo, sed sibi impu-

1 dicit: Sicut ordinavi, etc. Scd quia minus notaesse tarent. H.3ec etiam cautela nobis commendatur.Se-
poterat, ideo eamdem manifestaro curavit. Ait quitur: Permanebo Ephesi, etc. Quare? Oslium,

I enim Per wiam Sabbali,

: elc. Unam Sabbati, pri- inquit, (ipertum est.elc, quasi diceret : Multa corda
mum Sabbati vocat, hoc est diem Domiiiicum : ardentia, et desiderantia fidem ad suspiciendam
unde in Evangelio : Una Sabbali {ilalth. xsviii, 1 ;
evangclicam doctrinam parata sunt.
Marc. XVI, 2; Luc. xxiv, 1 ; Joan. xx, 1). Die Sequitur : Sed adversarii inulli. Nam, sicut multi
quoque Dominico monuit fieri collec.tas, quando ad Spiritus sancti gratia incitabantur ad credendum,
communern eshortatiouem, et profectum conve- ita multi d«monum inslinctu, ad persequenduni.
niebant. Uecebat, ut eo etiam die convenirent ad Ostium quippe ipse est qui dicit: Ego sum ostium
sanctorum pauperum sublevationem. Quaeri etiam (Joan. X, 7, 9), eto. ; et item: Nemo venit ad Palretn,
non omni die,aut tempore jussit fieri
potest, quare nisi per me [Joan. xiv, 6). Quid est ergo, dicere,
coilectas. Idcirco, quia noverat quod et raagis col
mihi apertum esl, nisi aliis verbis dicere. otlntm
!
ligeretur, et minus gravaret per intervella tempo- C ginusdivins miserstionis laxatusestsuscipere cre-
rum. Sequitur: Lnusquisque apud se ponal, hoc est, dentes ? Sequitur S( veneril Timotheus, eto. Pro- :

in seerelo thesauri sui recondcns. Et quia volun- misit suum, promisit et Timothei advenlum: ipae
tarium munus certum est Deo esse acceptum, ideo enim non erat ibi, quia missus fuerat ad alias
in eorum posuit arbitrio, dicens: Quod sihi pla- Ecclesias ; venturus tamen erat Corinthum. Nam
cucrit. quia episcopus erat magni meriti cooperator, et
Sequitur: Ut non cum venero, tunc coUect.ie fiant. Apostolus, ideo plurimum soUicitus erat pro illo,
Multa quoque erant iater eos corrigenda; et ideo ne forte aut pseudoapostoli, aut male credentes
monuit, ut prius colligerentur, ne in illis occupatis, insidias illi prspararent, et laqueumincideret mor-
quae corrigenda erant, corrigere, non posset. Cum tis. Sequitur : Opu.j enim Domini operalur ; ac si

aulem prx.^ens fuero, etc. Nuta quia in eorumdem diceret : qui tanli meriti estquanti etego,et
Illuni,
posuit arbitrio, ut, quos ipsi probarent, illos per qui coapostolus meus est, dignum est ut honoriflce
epistolasmitteretJerusalem perferre coliectas. Qua- suscipiatis.
tenus dupliciter grati haberentur, et munerum assi- Sequitur: Deducite autem illum in paee, etc,
gnatione, et epistolarum commendatione. quasi diceret : Illum, quem cumfratribus omnibus
Sequitur: Quod si dignum fuerit, ut et ego eam. D exspecto, et qui tanta; est auctoritati?o dignuraest,
etc. Et est sensus : Si multum collectum fuerit, di- utnon solumhonorifice suscipiatis, sed ut comitafu
gnum erit ut et ego eam, quia decet episcopum ad me deducatis, ut in paceveniat.

raulta secum deferre, ut multorum inopia susten- (670) Sequitur: fle .Apolio autem fratres (671),
tetur. Mecum (669) ibunt, dicit, ut laetiores fierent, notum vabis [acio, elc. His namque verbis ostendit
dum se cum episcopo proficisci debere audirent. Apostolus se satisfacere voluisse precibus Corin-
Sequitur: Veniam autem ad vos, etc. Notandura, thiorum. Manifestat etiam, quamvis latenter quia
quia non solum adventum suum promittit, sed et ipsi petie.runt, ut ad eos dirigeret Apolln,quoniam
diutinum. Quare ergodiutinum promittit? Ideo, ne de ipsis erat. Quod vero distulit venire ad eos,
forte, dum audirent eum juxta transisse, et ad eos OBtendit idem Apostolus non ad se attinere, sed

(669) Autog. multum. (671 Vulg. fratre.

1,670) in autog. marg. hic legitur cap, LXVII
 ;

411 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 412

potius ad ipsum ;
qiiatenus ha^c audientes, quare A. Sequitur: Salutant vos omncs Ecclenias Asix.
dislulerit ad eos venire, intelligerent, videlicet, Dignum quippe Ecclesiaa generali
est, ut specialis
quod audierit intereosdissensiones, et scandala;et suscipiat salutationem. Praemissa generali saluta-
idcirco haec intelligentes, suos errores corrigerent, tione, subjunxit specialem. Sequitur: Salulant vos
suosque etiam mores mutarent, Tiraotheum ve- el multum in Domino Aquila, el Priscilla, etc. Isti enim
nientera honorifice susciperent, ut, reverso eo bona raaritus et uxor intelligendi sunt. lli etiam Paulo
de illis narrante, idem Apollo occasionem eundi ad conjuncti erant fidei, magnique
; et quia magnae
eos sumeret. eorum direxil:do-
erant meriti, ideo salutationem
(672) Sequitur: Vigilate. Non tam corporis,qiiara mesticam illorum ecclesiam eos appellat, qui tam
potiusmentisdooetvigiliam. Sequitur: Slalein ftde. eorunidem doctrinis, quam et aliraoniis sustenta-
Hffic enim tam illis convenit qui recesserant, quam bantur.
his qui in cadem permanserant. Sequitur: Viriliter Sequitur.' Satutant vos fratrcs omnes. Dignum
agite. Viri quoque in sacris Scripturis pro perlectis, eerte est, ut ab omnibus omnibus fratribus aliis
mulieres pro imperfectis accipi solenl et ideo dicit, : salutatiodirigatur, idest, salus optetur. Postomnes
non, raore mulierum, enerviter, ac molli-
viriliter, quoquo salutationes, subjunxit et suam, dicens:
ter: Conforlamini, hoc est, in ea flde, ac ipse invi- Salutatio mea niunu Pauli. Quara propria manu
cemconsolandocorroboramini.Adhajceliamattinet, confirraat, cum subjunxit: Siquis non amat Domi-
quod sequitur: Omnia vestra in chnrilate fiant: quasi num .Jesum Christum, etc. Quibus verbis eos per-
dixisset: Unusquisque nonsuamsolummodoquaerat cutit, qui amore hominum divisi, alii Petriani, alii
salutem, sed fratrum omnium. Pauliani dicebantur. Anathema Hebraeus sermo est
(673) Sequitur: Obsecro autem vos, Iratres, nostis interpretatur autem perditus, sive alienus. Maran
domum Sfeplianse, et Fortunati. etc. Hi quoque Atlia vero, non tam Uebrc-eus, quam Syrus. Sed
primitix Acliai,v dicuntur, quia primi ex ea credi- propter lingua unitatem fleri potest, ut si compo-
derunt in ministerium etiamsanctorumsiipsos orc/i-
: situm linguaj unitatem fieri potest, ut si compo-
naverunt, quia suppteto sua suorumque necessitate situm cx Hebraao et Syro, et interpretetur Do- :

quaeque habere poterant,pauperibus erogare decre- minus noster venit: ut sit sensus: Si quis non amat
verant. In eo vera, quod dicit, ut et vos subditi sitis, Dommura, sit anathema, Maran Atha: hoc est, in
non tam eos subditos, quam potius imitatores adventu illius sit perditus, et aconsortio justorum
eorum, ut alios subditos habeant, optat. Sequitur: alienatus.Adventusquippeejus.sicuteritglorificatio
Gaudeo autem in prxsentia Stepliana;, etc. Isti enim honorum, ita erit et condemnatio malorum. Bt hoc
id, quod decrat illis, prsdicando, et in flne conflr- non optaniis voto dicit Apostolus, sed potiusSpiritu
nando suppleverunt. Sequitur Hefecerunt enim et C : T^irieiicenlis. SequHur Gratia DominiJesu vobiscum.
:

meum spiritum, quia qu;ecunque mihi necessaria Et est sensus: Hoc opto, ut illagratia sit vobiscum
sunt,subministraverunt:ei !'ej!/;'um, quoniam vestras quia creati estis, quaque etiam redempti.
charitatis causa hoc egerunt. Sequitur : Cognoscile Sequitur Cliaritas mea cum omnibus vohis. Cha-
:

ergo qui ejusmodi sunt ; hoc est, honorate, honorem ritas quoque Pauli erat sic aliorum optare salutem,
irapcndite. Quibus verbis ostendit, quod hi, qui iu quemadmodum suam (674). Et ideo, in Christo Jcsu,
Ecclesia majoris studii sunt, vel certe, ut doceant, quasi diceret Ea charitate vos diligite, qua ego
:

vel ut sua pauperibus tribuant, majori honore digni vos diligo hoc est, ut non solum vestram, sed
;

habendi sunt ; unde idem alibi : Prcsbyteri duplici omnium desideretis salutem. /l»ie?i, sermo est con-
honore digni habeantur {I Tim. v, 17), ete. firmationis, quo omnia confirmat superiora.
Finit, Deo gratias.
(672) In. autog. marg. hic legiturcap. LXVHI.
(673) In autog marg. hic legitur cap. LXIX. (674) In autog. marg. hic legitur cap. LX.X.

EPISTOLA SEGUNDA AD CORINTHIOS.

ARGUMENTUM. D corum est vere, perfecteque Deum nosse, aut dili-
Beati Pauli apostoli secundam Epistolam ad Go- gere : boc est, perpaucis est prseceptum Domini luci-
rinthios lecturi, scire deberaus intentionem illius dum illuminans oculos {Psal. xviii, 9) id est par- ;

penetrare nos posse, si nos cura illo peregrinosesse pauci sunt, qui ita perfecte Deura cognoscant, ut
recolamus. (675) Omnis enim, qui ad ccelestem pa- nec in Dei, nec in proximi dilectione offendant. At
triam tendit, peregrinus est mundo et quandiu hac : tunc hi, quibus est prcBceptum iucidum illuminans
vita utitur, quasi in aliena patria commoratur. oculos, agnoscunt, quia universx vix Domini mise-
Verumtamen, quia haec vita ineffabilibus plena est Quibus? Requi-
ricordia.et veritas (Psal. xxiv, iO).
periculis, atque diversis calamitatibus, idcirco pau- rentibustestamentum ejus, ettestimoniaejus (Ibid).
(675) In autog. marg. legitur hic cap. LXXI, scilicet numeratis hujusce cum primse Epistolee ce-
pitibus.
413 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 414

(67()) HiBC quoquo Epislolu testamcntum Doi est, A qui, cuin ad uliquom eccleaiasliciB dignilatis gra-
et uuiltu in eu Di'i lcstinionin contiiicntui'. llli ergo dum perveniunt, ot pcr omnia voluntalcm Doi
quibus est pricroplum Doinini luciclur>.i illuminans adimplcro studont, ud ouindem divina volunlate
oculos, et qui roquirunt testamenlum Doi, et tcsti- venisse crcdondi sunt.
monia quique etiam suam uBnoscunl peroKri-
e.jus, Sequitur : FJ Timolheus fntler. Aniraadverten-
nationcm, hujus possunt Apostoli penotrare inten- duin, (luia se Aposlolum.Timotheum fratrem dicit,
tionem, quonium ulilii corpurc dctinenlur, cl alibi quonium ambo sorvi, ariibo apnstoli ; sed tninen
mento delectantur, quomndmoduin ipsc Apostolus. non unius dignitntis. Iliud etiam sciendum, quia
Quapropter iUi, qui corpore, et mcnte mundo in- hicseparalim Timotheum nominat Philippensibus ;

bajrent, impossibilo est, ut ipsius Apostoli inten- soribens, sibi conjungit, et ambos servos vocat. 8ic
tionem penetrare possint. enim ait : Pauluset Timotheus scrvi Chrixti Jesu. Ideo
Scicns autcm Apostolus suam, quam ad plcbem hfec cgit Apostolus quia illi in nullo deviaverunt,
Corinthiorum corrigcndam. proptcr multos illorum etpropterea lanta auctoritas non erateis montran-
errores, dixcrat, profecissc epistolam, parut diri- da isti vero, quia, in multis erraverant, multa
:

gero socundam ad corroborandum eoruin obcdion- illis eratauctoritas demonstranda. Nota etiam,quia
tiam. Ita tamen confortat eoruin obedienliam, ul socundam, por quem
g gy^ illoscribit dire.xerat pri-
illorum denotet contumaciam.qui adhuc suos pra- mam. Quarc ha'C ? Vidolicet, ut ostenderet quod,
vos actus corrigere nolueranl. Illud tamcn scien- illo narrante, bona de ipsis audierit.
dum, quia hac spo sublevatus est Apostolus, quia
Sequitur : Ecclesix Dei, etc. Corinthus melro-
audivit eos maxime ea correxissc qu«e attincnt ad
polis est Achai.T) provincife, et ideo, dum scribit
ordinem, et digiiitatem ecclesiasticam : et ideo non
Ecclesiaj Corinthiorum, scribit et totius provincia;
diffidebat, ut paulatim eorum corrigerentur vitia.
habitatoribus. Propter hcec et subjunxit: Cumsan-
Nam, quia omnia, ordinem ecclesiasticum
quaj ad
ctis omnibus, etc. Attamen illud cst animadverten-
allineut, correxerant, spes dabatur upostolis, ut
dum,quareEcclesiamCorinthiorumsanctisomnibus
vitia et mores corum in tuturo corrigerontur.
junxerit ; videlicet, quia audivit eosprofecisse. Alio
Fcslinaviteliam hancillissecundam dirigere Epi-
vero sensu, quod ait, cum sanctis ommbus, potest
stolam,quoaiam in primaduriusfuerunt increpati,
dictum (678) dc sacerdotibus, quorum primum cst
nimiumque contristati: quatenus, dum se ab Apo-
invocarenomen Domini.Nam,ne viderentur a minus
stolo diligi audiront, erga bonos actus devotiores
intelligentibus praetermissi, cum fuissent nomine
fierent, et in fructu poenitenti.-n proficerent, quo-
Ecclesisecomprehensi, ideo subjunxit Cum sanctis :

niam vera pcenitentia est malum deserere, interve-

omnibus. Similiter Philippensibus scribens, ait :

nientedolore. Ha;c tamen maxime causafuit descri-

Cum episcopis, ct diaconibus. Sequitur Gratia vobis, :

bendi, ac dirigendi Epistolam quia doctores eorum

;

etc. Unum est opus Palris, et Filii ;

propterea di-
pro aliorum peccatis durius fuerant increpati, et
cit : .t Deo Patre, et in Domino Jesu Chrislo.
multum contristati. Qui etiam nc durius, aut a?gre
ferrent, se ipsuin proposuil exemplum, quasi
illis (679) Sequitur : Benedictus Deus, "etc. Talibus
dixisset : Non durius, non «gre feratis,si pro alio- verbis textum su» Epistolae aggressus est ordinare.
rum peccatis fuistis increpati ; cum ego quotidie Ubi notandum, quia more solito mysterium rectae
ciiversis periculis, ac morti subjaceam. Qui etiam, fidei monstrare curavit. Loquitur enim de Deo Pa-

ut se ostenderet bona de illis sentire,sic exorsus est, tre, etdonis ipsius, et Domino Jesu Christo, locu-
dicens:i.CAP.I.) Paulus aposlolus.isLmiamque aecurus turus deinceps de Spiritu sancto, quamvis et in
de eorum conversione, et emcndatione, se quoque donis ipsius Spiritus sanctus intellifratur. Quod au-
Apostolum, non tamen vocatum dicit.Nam quiade- tem dicit Benedictus Deus, et Pater, etc, duobus :

viaverunt, vocatum audierunt :

modis potest distinguiet intelligi. Benedictus Deus,
et.quia se correxe-
runt, solummodo apostoli audiunt (677). Is enim, rerum creator omnium, qui est el Pater Domini no-
ut sui apostolatus auctoritatem confirmaret, et ra- stri Jesu Christi hoc esl, Verbum, quod erat Deus ;

tamejusdemdignitatemessemonstraret,subjunxit: D in principio apud Patrem. Sed hoc non ideo dici-

Per voluntalem Dei. Nam non omnes, qui aposloli mus, ut alius sit sermo suscipiens, et alius homo
dicuntur, per voluntatem Dei sunt. Sive ideo, Dei, susceptus sed propter distinctionem naturce, nunc ;

ut ostenderet se non solum ab homine Christo apo- exctlsus, nunc humilis prsdicatur. Pater miseri-
stolum factum,sed etiam a Deo.Sic etiam ipsc Dei cordiarum. Nota quia a re ipsa,hoc est.ab ipsa sua
Filius loquitur Judseis. Omnia, inquit, qusc placita intentione inchoat, dicens Pater misericordiarum :

sunt ei, Jacio semper (Joan. viii, 29). Paulus vero qualenus, dum illi audirent Deum non solum esse
per voluntatem Dei se vocatum dicit apostolum, rerum omnium creatorcm, sed Patrem misericor-
quia per omnia voluntatem Dei implebat. Illi ergo, diarum, sublevarentur, et consolationem caperent.

(676) In autog. marg. hic legitur cap. LXXII. 1^678) Subauditur esse, vel intelligi.
(G77) Subinteiligendum fortasse nomen, vel aliud (079) In autog. marg. hic legitur cap. I.

tale.
 ; :

44S ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 416

Animadverte etiatn qiiia non misericordiee Patrem, suorum auditorum tribula-
^ quia, sicut causasalutis
sed misericordiarum esse dicit, scilicet quia non bantur, sio et eorum causa salulis ab eisdem tribu-
solum in buptismate peccata remittit, sed etiam in lationibus eruebantur, et suis reddebantur ;
quate-
poenitudine, et cordis contritione; sive quia non nus ipsi in fide corroborarentur. Illud sane scien-
solum peccata dimittit, sed et pristini gradus di- dum, qiiia sanctorum praedicatorum afflictio,tribu-
gnitatem reddit non unius, aut pauco-
; sive quia latio, ao passio, scandalum poterat esse auditorum ;

rum, sed multorum, imo omnium peccatorum est quia, dum suos doctores videbant vi oppressos, ac
relaxator. diversis laceratos tormentis,illi quoque,qui infirmi
Sequitur : El Deus totius consolalionis. Animad- erant in fide, scandalizari poterant ; eo quod ipso-
verte quia, cum
Deus totius con.solationis dicit, mul- rum promissionem crederent frustratam : econtra
tas vult ostendere tribulationes, quoniam aliee illi qui jam corroborali erant in fide, dum eos pati
sunt, qu.-B a malis hominibus, aliae vero, quae adia- cernebant, optabant se socios fieri tribulationum
bolo inCeruntur. Ipse namque, quia ab his omni- ac passionum, ut possent esse consortes oonsolatio-
bus liberat, ideo Deus totius consolationis esse di- nis : Et ideo dicit : Spes nostra firma est pro vobis.
citur. Quod mox manifestat, cum suhjunxit : Qui Et, quasi interrogassent qus est spes tua firma pro
consolatur nos in omni tribulatione nostra. Consola- _ nobis, respondet ipse : Scienles quoniam, sicut socii
tur quippe suos causa salutis aliorum. Et hoc est, passionum eslis, etc. quasi aliis verbis dixisset :
;

quod ait : l't possimus el ipsi consolari eos, qui in Adeo firmi sumus de vobis, ut credamus quia non
o/nni pressura sunt. Sane sciendum quia duo sunt solum de nostris Iribulationibus non scandalizabi-
genera tribulationis :unum videlicet,quod a perse- mini, sed potius gaudebilis socios vos fieri passio-
cutorihus, et quibuslibet malis hominibus infertur ;
num, ut possitis esse, et consolationis. Illud sane
alterum vero genus, quod ex paenitudine nascitur. sciendum, quia hoc non solum illo tempore ageba-
Hoc quoque non minus quoniam illud cum
illo, tur, sed et nunc agitur. Verbi gratia : est aliquis in
l.-Btitia ferri potest ; hoc vero, quantum non nisi Ecclesia recte credens, recteque vivens,cui si ali-
cum tristitia habetur ;
quia, dum homo recordatur qute accidant tribulationes, persecutiones, et adver-
suorum peccatorum,proei8 timet puniri.Apostolici sitales, illi, qui in ecclesia infirmi sunt, dum hsc
quoque viri, ideo a tribulatione, qus a persecuto- vident, vitam iljius, quam prius venerationi habe-
ribus inferebatur, liberabantur, ut aliis afflictis in bant, despectui ducnnt : quod de amicis Job iegi-
pcenitudine consolationem possent subministrare. tur actum : ipsi enim sancti vixerunt, et Job sancle
Et hoc est quod dicit, ut possimus et ipsi consolari vivere crediderunt, donec percussum eum non vi-
eas, etc. ; ac si diceret : Ideo liberamur a persecu- derunt ; rnox vero ut tentatus, percussus, et omni-
toribus, ut vobis afflictis consolationem submini- C bus est temporalibus bonis nndatus, in increpatio-
stremus, ostendentes quod Deus in se nem proruperunt, credentes ejus bona non vere esse
neminem
credentium, velit perire. bona, sed simulata. Haec etiam nunc in Ecclesia
Sequitur Quoniam sicut abundant passiones
: actitari solent. Quapropter monentur hi, qui infirmi
Christi in nobis, etc. Talis est sensus, (juasi dixis- sunt in fide, ut adeo crescant in ea, et corroboren-
set Christus autem in omnibus tribulationibus
; tur, quatenus recte credentes possint dicere de
praesens nobis adest, pro cujus amore patimur, illis Spes nosira firma est pro vobis, etc. :

opem suaj miserationis indulgens, et potenter ab (681) Nolumus aulem vos ignorare, etc. Coeperat
ipsis tribulationibus eruens nam quot a persecuto- Apostolus semetipsum proponere exemplum suis,
:

ribus ingeruntur passiones, tot a Ghristo adminis- quia nimium fuerant redarguti, et increpati, et ob
trantur consolationes unde Psalmista Secundum hoc contristati
; et adhuc in ccepta intentione
: :

muUiludinem dolorum {Psal. xciii, 19). elc. Sequi- perseverans,dicit Nolumus vos ignorare, etc. qua- :
;

tur Sii'e autem liibulamur,pro vestra tribulatione,

: si diccret Quare aegre ferre debetis, si pro pecca- :

et salufe, etc. Sane notandum, quia generaliter lo- tis aliorum estis redarguti, cum ego causa salutis

quitur Apostolus et hcec locutio generalis est,

: aliorum diversis tribulationibus subditus existam?
quia omnibus convenit apostolis viris sed cura n Ut illi audientes erubescerent, non patientes ferre
:

dicit, sive tribulamur, pro vestra iributalione, et sa- increpationem sui magistri.
luie, subaudiendum, tribulamur. Tribulabantur Asia. Asiam minorem intelligere debemus. Dicit
namque a persecutione, quam patiebantur omnes enim Augustinus Si ad numerum referas, tertia :

apostolici viri, causa salutis suorum auditorum pars est mundi si ad magnitudinem, medietas est ; ;

quia sua eos praedicatione ab fidem traxerant spe- jungitur namque, ex occidentali (682) parte, Mace-
:

ciale quippe odium hoc erat adversus eos, quia sua donicB ex septentrionali, mari Pontico ex media- ; ;

illos doctrina a cultu idolorum abduxerant. Sive na, ^gyptiaco mari ex orientali, Propontico ma- ;

exhortamur, pro ves/ra e,t/iortatwne,et salute,subau- ri ac per hoc insula est, diversas tamen habens :

ditur (680), exhortamur. Sciendum est namque provincias, id est, Bithyniam, Pamphyliam, Ly-

exhortamur
(680) In autog. subaudiiur, ei saliUe dusimus.
quam transpositionem verborum,lanquam ab ama- (6811 In autog. marg. hic legitur cap. II.
nuensis calamo perperam injectam, emendandam (682) Autog. orientali.
417 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUM. — IiN KPI.ST. II AD COU. 4|g
ciam,(6S3),etc.:et(licluo3tuqiiU(iamri!miiia,noniine ^libcrciitiir, ot iiberatis gratius Dco rcferre. Nam
Asia, iiiia! iipiid anti^iiios iiiiperiuiii tcnuit Oricntis, omniB uut deliilltatio in capito consistit;
iiiliriiiitas,

et intcrprotalur, cliita, sive cievuta. Kl lionc ibi ct, si gaudct ununi meiiibruin, congaudent
omnia
tatia palitur Apostolua, quia supcrbis iiumililas ec- membra.
clesiaatico! pacis conditur. Anm gloria nostra haec est, id egt,
lestimonium
Quoninin supra niodum (jrarali sumus, etc. Adeo coiiscientix noslr.v. Ideo
h«c dicebul, quia Hccurus
orla fucrat persccutio uiiversus apostoios co t^^m- de sua cunsciontia exii^tebat.
N'on enim causa lucri,
porc, utde vitu tcniporuli des^jcrurcnt ; et hoc esl : autappetituhumana>laudi8pr(cdicabat,sedoflicium
Taedot nos vivere. SeU ijisi in uobis ipsis, ctc. Quse- i-ui upostolatus implobat. (685) Et hajc vox
perfe-
rendum est quale responsum dederat eis mora, vel ctorum est unde monentur, ut ita
; vivere studeant,
quale dare potcst. liesjioiisum mortis Iiabucrant, ut hnec ritc dicere possint. Ft
quid appellusset glo-
quia destitiiti luiniano solutio, divinum solumniodo riam suum, incipit manifcsturc, dicendo
: Quod in
exspcctabant. l't iwii siinus fiilentes in iiobis. Bcne simplicHate, el sinrerilute. ctc.
Siiiiplicitas enim ca-
dicit non lidentes osse in semelipsis, quiu illi so- ret omni
duplicitate,et sinceritas omni corruptione.
lent liberari, qui in Domino confidentes reddunlur. His duabus virtutibusconlrariapsuntdu.-epestes;
id
Sed in Doinino, qui suseiliit inorlttos. Adco namque cst, duplicitas et corruptio. Et, ut
ostenderet quod
ortae fuerant persecutiones, ut ereptio ipsorum, B istaeduae virtutes non in sapienlia carn
ali consiste-
resuscitatio diceretur. In quo coalisi essent, mani- rent, ideo subjunxit yon in sapientiu carnali. Sed
:

festat subdendo Qid de tanlis periculis eripuit nos, ubi manifestat, dicens In yrntia Dei. El
:
his verbis
:

cl eruif ; id eat, non solum de pra;leritis, sed ctiam tangit illum sensum,quem latius in
praecedentiEpi-
do prsesentibus liberavit : et quia etiam de fuluris stola exposuerat.lieprehenderat enim pseudoaposto-
liberat, subjunxit Quoniam el adhuc eripiet. Ilis los,qui causalucri praedicabant, ct timentos
:
offen-
verbis ostendit se adhuc passurum, et divina gratia dere personas, Deum hominem factum,
natum et
oruturum, quomodo manifcstat, rt(/yiiu(iii/i7>ij.s itiain passura negabant. Nolebat cnim Apostolus a
Corin-
roliis. His verbis ostendit se in labore futurum : thiis accipere, ne similis illis
videretur,quorum erat
nam illis adjutorium necesse est inferre, qui in la- reprehensor, sive, ne libertalem increpandi
amitte-
bore consistunt : qualiter, raanifestant, cum dicit : ret; etquod ab aliisEccIesiis accipiebat.aCorinthiis
In oralione. Ubi ostenditur, quia multum valet as- accipere nolebat. Et ideo diecbat .ibundan/iiis
aulein :

sidua oratio. Quod non solum hic, sed etiam ali- ad vos. Et quia ab aliis accipiebut, dioebat In gra- :

bi manifestatur. Legilur enim, quod Petrus oratione tia Dei conversnli sumus ; et quia ab istis non, dice-
liberatus fuisset de carcere : nam ita dicitur : Et bat : Abundantius ad vos. Nolebat enim accipere,
Pelrus quidein servahalur in carcere (Act. xii, 5), q ne daret occasionem accipiendi, sive ne libertatem
etc. In quo faeto monentur sublimiores, ut non de- iocrepandi amitteret.
dignentur orationibus minorum sublevari, cum iste Sequitur Aon alia scripsimus vnbis (686), etc.
:

tanta; auctoritatis non dedignabatur. Quis enim tan- His verbis non alia se Apostolus scripsisse significat,
tE auctoritatis '? NuUus. quam quae ipsi scriptis ejus legerant, et factis co-
Ul exmultarum personis facierum, ejus (684), etc. gnoverant: his namque duobus indiciis uniuscujua-
In quibusdam exeraplaribus invenitur e.t mullarum que devotio, et propositum manifnstatur. In quo
personarum facierum ; in quibusdam, cx mullarum facto monentur prajdioatores, ut suraper ea doceant,
facie; in quibusdam, e.z multaruin personis. Sed etagere studeant, qus ad salutem suorum audito-
talis est sensus, id est Ex multorum hominum con-
: rum sufficiant.
ventu, dum a tribulationibus liberamur graliaDei, Sei^uitur Spero aulcm quod usijue in finem cogno-
:

et vobismetipsis reddimur, pcr inullos, vel a multis Hanc

scetis, etc. scilicet spem ex eorum surapsit
grates referanturDeo. Alio sensu, dum multis causa correclione. Audierat enim illos ea maxime corre-
salutis illorum reddimur, et nostra prffidicatione ad
xisse, quffi ad ecclesiasticum attinent ordinem. Ex
fldem trahimus, per multos, vel a multis grates qua correctione, spe assurapta, credebat eos in fu-
reftrantur. His verbis ostendit Apostolus, quia
q turo eliam c.-etera corrigere. Quapropter ait : S;)ero
causa salufis illorum liberabanlur, quorum etiam quod usque in ftnem cognoscetis. Potest et ad ipsum
'causa afficiebantur. Et cum superius dixisset referri, quod
:
ait, spero, etc, ut sit seusus : Spero
Adiuvantibus vobis in oratione, et nunc dicit Per quod
:
in coepto proposito, quem et scriptis, et factis
multos gratix aganlur, manifestat se velle, ut, dum
agnovistis, me quoque usque in finem cognoscetis.
illi in tribulatione detinerentur, orarent ut libera-
Sed, si ad illos refertur, provocat eos his verbis ad
renlur, et liberatis, grates Deo referrentur. Ista perseveranlis bonum ; si autem ad se, et ipse de
etiam salutaris regula, qua; tunc servabatur, etiam
perseverantiffi bono confidit, quoniam bonum opus
nunc actilari debet. Nam cum prffidicatores in tri- cceptura nil valet,nisi compleatur perseverantefine.
bulatione detinentur, debent auditores orare, ut
Hinc est quod in Veteri Testamento cauda simul, et

(683) Autog. litiam. (685) In autog.marg. hic legitur cap, III.

(683) Vulg. Vc ex multorum personis ejus, etc. (686) Vulg. scribimus vobis.
 ;
,

ii9 ATTONIS VEIlCELLlilNSlS EPISGOPI 42U

capul in sacrilicio olferebatur. Caudam simul, et ca- A. levitate utividetur sed ego usus non sum levilate
;

put in sacriUcio offerre, est bonum opus coeptum quia utilitatem praeposui voluntati. Nam quare ad
perseverante fine complere. Unde et Dominus Qtii : eosnon venerit,quanquam latenter,ofetendittamen,
perseveraverit [Matth. x. 22), etc. Quod antem sequi- quod non ad se, sed ad illos attinuerit.
tur : Sicut et cognovistis cx parte, si ad suam refer- Sequitur Aut qux cogilo, secundum carnem co-
:

turpersonam.ideo dicit, quia nullius hominis meri- gito? Xon. Et est sensus : Ille secundum carnera
tum in hac vita ad integrum quis cognoscero valet cogitando, quod promisit, non implet, qui aut ali-

ad haec etiam respicit, quod ait In dieDomini, etc. : cujus personae veneratione, aut lucri terreni, aut
si autem ad Corinthios refertur, ideo ex parte dicit, cujuslibet vanitatis, vel levitatis causa differt im-
quia jam multa correxerant. plere quod promisit : spiritalis econtra, spiritaliter

Sequitur : Quia gloria vestra sicmus, etc. Agnito cogitando, non implet quod promisit, quia profun-
Apostoli affectu, gloriabantur in eo Corinthii, quasi dius aliquid de salute animae intelligit; etideo utili-

in clarissimo patre, et probatissimo magistro. Ipse tatem voluntali prffiponit. Nam carnale est, volunta-
quoque,agnitaeorumobedientia,gloriabaturinillis, tem utilitati, spiritale vero, utilitatem voluntati

quasi in devotis filiis, et obedientibus, atque hone- prcBponere. Quapropter intelligens Apostolus magis
stis discipulis. Magistri ergo tunc sunt gloria subdi- P adeorum attinere salutcm, si non veniret ad ipsos,

torura, eum tantffi sunt sanctitatis et meriti, ut ab ideo distulit venire.

Ecclesiavenerationi habeantur. Auditores vero tunc Sequitur : Ut si apud me EST, et NON? Subau-
gloria sunt raagistrorum, cum ita obedientes exi- ditur, non. Et est sensus : Apud illos est est, et non,
stunt, ut per singulare obedientiae bonum a cunctis i[ui, quod manifestandum est non manifestant, et

venerentur. Quapropter utrisque necesse est, ut ita qui voluntatem utilitati praeponunt. Apud me vero
vivere studeant, quatenus sibi invicem gloria esse non est cst, el non ; quia nulla falsitas, nuUa muta-

queant. Sed quando hc-ecgloria manifestabitur ? In bilitas quia non sumus vobis mentiti. Beatus
; et

dieDomini nostriJesu Christi; id est, in die judicii. papa Gregorius de hoc loco taliter loquitur, quasi
Ibi enimquaefueritomnium prsdicatorumdoctrina, dixisset Apud menonestw/ el non; hocest, aura
:

et subditorum obedientia, raanifestabitur Quoniam : mutabilitalis non moveor, quia levitatis vitio non
nihxl erit operlum, quod non revelelur [Matlh. x, succumbo.
26), etc. Sequitur : Fidelis Deiis. Fidelis, inquam, quia
Sequitur Et in hac confidentia volui prius venire
: non est apud eum est et non. Xota quia, dum dicit

ad vos, etc. Si ad superiora ha-c senlentia respicit, fidelem, vult ostendere se, suosque similes esse fide-

de spei confidentia dicit ; si autem ad inferiora, qu<e les : ac si dicat : Si ille fidelis, ergo fideles et nos,

sit, idem ostendit. Ut secundum, inquit, gratiam ha-

C per quos ipse loquitur. Et ideo subjunxit Quia :

bere/is. Quod vero secundam, duobus modis dicit, sermo nosler, qui fit (687) apud vos, etc. Quibus ver-
potest intelligi. Primam quippe habuerunt in susce- bis suam doctrinam ostendit esse veram quia do- ;

ptione Epistola;, secundam haberent in ejus corpo- ctrina Apostoli, doctrina est Domini.

rali praesentia. Epistola ejus imago fuit praesentia ;

Sequitur : Dei enim Filius Dominus Jesus Chri-
corporis, veritas ; ct ideo qui susceperunt eum in stus, qui in vobis prsedicalus est, etc. Primum in hoc
similitudine, susciperent eum in veritate. .-Mio modo loco qua?rendum est quis sit iste Silvanus, vel cur
primamgratiamhabuerunt,quoniampriuseumcum sit Timotheo prcepositus. Silvanus enira ipse est,

gaudio 3usceperunt,etad prapdicationem ipsiuscre- qui et Sileas (688), quippe in Actibus apostolorum
diderunt secundam gratiam haberent, si denuo
;
frequenter commcmoratur de quo etiam legitur, :

corporaliter eum susciperent. Quara ipse ostendit, quia de Jerosolymis directus est ab apostolis Antio-
cum dispositionem suam eisdem manifestare inci- chiam cum epistolis {.4ct. xv, 27), propter diversi-
pit : Et per vos, inquit, transire in Macedoniavi, etc. tatem ciborum, ct ut legalia onera a cervicibus
Magn« namque dignitatis, meriti, ac gratis esse aufcrret credentiura. Nara, sicut Saulus indicat
praBdicarcnlur, si toties, et tandiu Apostoli praesen- Paulura,sicet Silvanus Sileam. lli quoque viri non
tia perfruerentur. n soluni Corinthiis, sed et Thessalonicensibus priedi-
Sequitur : Cum hsec ergo voluissem, nunquid levi- caverunt. Sed quaerit forte aliquis : Quare tam in

tate usus sumAnimadvertendum est, quia Aposto-

:' hac, quara et in illa Epistola Silvanus praeponitur
lus promiserat se venturum ad eos sed quia non ; Timotheo? Noverit ille, qui hoc qua?rit, quia ideo
venit, ne viJeretur in malum mendacii incurrisse, forte praeponitur, quoniara prius Apostolo, et ejus

incipit levitatis vitium tergere, et ideo dicit Nun- : praedicationi inhaesit, et prius factus est particeps
quid levitate usus sum fSubauditur non : quasi dixis- ejus tribulationis : quod et liber Actorum apostolo-
set aliis verbis : IUe, qui non implet quod promittit, rum manifestat. Legitur enim, quia, cum susceptum

(687) Vulg. fuit. ut eura divusPetruscit.Ep. vocat; quique verisimi-

(688) Stojuxta Vulg., seu Sillas. Vide Act. xv, liter inter septuaginta discipulosadnumerandus vi-
22. Item initia geminae Epist. ad Thessal. ; I Petri v, detur eumquemartyrii palmara obtinuisse, Silam,
:

12; Act. XV, 27, -41 ; Act. xvi, 11. Ado testatur Ma- et Silvanum, tanquam duos distinctos viros Greci
cedoniee obiisse bunc (Jivi Pauli fidelissimum socium die 13 Julii colunt.
4SI EXPOSITIO IN RPISTOLAS PAULI. — IN RPIST. 11 AI) COR. 432
omciiim voluisset pcragore nssumpsil Sileam sc- \ sui lide consociavit, in uno lifimiui'. Iiiriens pnccm-
oum [Acl., XV, 'lO). I>o8t hiic lonitur, quin.cuin pcr- /iH quHomje sunt, et liis quijiropc (Ibid , 15, 17).
agrasscntSyrium(//i«/.,'il),etGiiicinm conlirmnntes Sciiuitnr 710 un.x:il nns Dcus. Ilnxit nos, in-
:
/•.'/

Boclcsias, vonerunt Dcrbon. etc. Timothous voro, qiinm, cuelostibus, ot spiritolibusdonis, et chari-
quamquam nh Aposlulo sit ordinalus episcopus.et smatibub, ut essemus fienus electum, regale sacer-
multum ab eo laurtclur, mcrito tnmen supponitur. tium (/ Petr. 11, 11). secundiim quod nit Pefrusapo-

Iste etiam ordoservatur in licclesia; <iuoniamepi- slolus. Illi namquo.qui in Veteri Testamento ungo-
soopi juxta siHim ordinem sedes hahont bantur, lideliuin gcrci)ant liguraiii. Sequitur: El
Christus igitur Dci Filius noh habet «t el' non, qui si'inafit nns. Hoc enim pro magno dixit ; id est,
iiuoniam ntilia est in iiiolnlsitiis.nulla otiam muta- specialiter et singulariter pra) oranibus creaturis
bililas,sicut scriptura est: Ainid quemnon Nos vero quod charum habemus
esltrans- elegit, ac dilexit.

mulatio {Jac. /, 17), etc Sed tST

signamus. Nota, quod his verbis unum ostendit
in illo fuit ; id
•st, quia manet in co inconvulsa veritas, incom- opus Patris, ct Tilii, quoniam eosPater dicitur un-
Tiiutabilis bonitas, Unde ct ad Moysen dicit Ego gere, et signarp, quos Filius dicitur confirmare.
:

sum qui sum (Exod.m, [.'i). etc. Illi quippa vera- Ergo, quos conlirmnt Filius conlirmat et Pater •

iter est esse, cui non aliter, aut dissimiliter est _ quia, quos ungit ct signat Paler, ungit et signat
so, sed hoc illi est esse, qui esl creaturaj vero, Filius ct quibus Pator dat Spiritum suum, dat
; ;

i|uia non a se habont osse, ab illoaccipiunt, ut pro et Filius, qiiin Patris, et Filii uuus Spiritus. Unde

modulo suo esso possint. lili ergo, cui non est ali- idem in Epistola ad Romanos: Si quis Spirilum
(r, aut dissimiliter esse, sed id est illi esse, quod Chrisli non hahel, hic non est ejus (l{om. vii
9j. Et
cst, non aliud est contrarium, nisi illud,quod non hoc notandum, quia, cum de porlectione hominis
est. Quocirca, sicut omne bonum ab illo est, ita et loqueretur (Ibid.), totius Trinitatis fecit mentionem
omne, quod naturaliter est, ab illo est ; ergo et quia summa perfectionis in Trinitate consistit.
omno bonura ab illo^ Item Omnis : igitur crcatura Sequitur: Et dedil pignus Spiritus, etc. Sane -

bona, et omne bonum a Deo omnis croa- notandum, quia pignus pro re credita.velpromissa
, ct

tura ab illo est. Itaque notandum est quia, quan- dalur; et cum res promissa, vel credita redditur
tum ad dignitatem, et libertatora doctorum attinet recipitur pignus. Datur etiam pignus pro raagnitu-
non debet illis esse est et rton, sed est in illis esse dine rei creditae, vel promisss. Ubi solerter animad-
debet.^ hoc cst, quia non voluntatem utilitati, sed vertendura, quantum dabitur electis jara iraraor-
utilitatem debent praeponero voluutati. Dei enim talibus,cum tantumeistribuaturadhuc mortalibus
:

Filius Dominus Jesus Christus non habet est et non hoo est, quanta erit merces et remuneratio recni ;

quia non aliud vult,nisi quod utileest,ot utileojus C ccalestis, cum etiam nunc tanta gratia sancti Spi
non est coactum,veluti hominis nec estotiam ali- tus administretur electis. Et hoc sciendum, quia
:

quid adversus eum ambignum,sicut apud homines. ideo pignus datur, ut certior homo reddatur. Gra-
Etideo subjungit ApostoIus,dicens Quotquot enim tia ergo Spiritus sancti ideo tribuitur electis, ut
:

promissiones Dei sunt in illo EiT, etc. Talis est certiores sint de promissione regni cojlestis.
sensus, quasi dixisset ; Omnis veritas Christus est, (691) Sequitur Eijo autemtestem invoco Deu7n,e\.o
;

et ideo jier ipsum amen Deo, quia per ipsum omnis Laboraverat Apostolussuperius,utcrimen levitatis a
veritas: nam amen veritas interpretatur: qus ve- se tergeret, et se immunem a mendacii crimine
ritas per Christum est manifestata, et ab apostolis ostenderet. Jam nunc incipit manifestare quaread
prtedicata, et diversis signis, etmiraculis est con- eos non venerit, cum
dicit: Ego aulem testem in-
firmata. Quod omne,quod Christus proraisit verum Quibus verbis ostendit quod non penes
voco, etc.
sit, irapleatur, hujus sententis oonclusio talis esse eum, sed pene illos fuerit, quod ad eos vene-
potest, quasi dixisset Oranium promissionum va-
: rit Ostendit etiam, cum dicit Parcens vobis, quod :

ritas Christus est, quae por nos proedicatur, etim- multi erant incorrecti inter eos, quurum peccata
pletio sequitur, Pulchre quidem subjunxit •.Adglo- necdum erant excocta poenitudine quapropter non :

riani Dei (689) quoniam multura ad gloriara Dei n venit ad eos, ut illis locum, et terapus poenitendi
;

attinet, si omnia ab illo, et per illum.otin illo esse concederet, quatenus cum veniret, non haberet
noscuntur, et intellignntur. quod parceret. Nam ut haec arctius eorum raenti-
Sequitur: Qui autem confirmalnos vobiscum, Do- bus inculcaret, testem Deum in animam suam id ;

minus Christus (690), subauditur, est iste euim : est, super animara, invocavit. Kt bene quidem
;

HebrKus geniibus loquebatur. Ergotalis est

erat, et quia Dei solura est animce secreta cognoscere, so-
sensus : Dominus Christusest, qui nos et vos inea cundum quod scriptum est Homo videt in facie :

fide, quae patribus est proraissa, confirmat. Quia Deus autem in corde. Idcirco etiara dicebat,testem
ipse et pax nostra, qui fecit utraque unum [Ephes. Deum invoco, parcens vobis, quatenus qui digni
in 24). et duos parietes ex diviso venientes in una erant, hoc audientes, non scandalizarentur,eju8 se

^."^^'i Vulg. ad gloriam nostram. Chrislo-

1O91); Vulg. 7«! aulem confirmat nos vobiscum in (691) In autog. marg. hic legitur cap, IV
 : ::

423 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 4S4

preesentia indignos judicantes illi vero, qui erant ; A transgressione, non de succedente emenda-
laetari

indigni, ita studerent vivere quatenus ipsius prae- tione ; nam non minor tristitia est de non succedente
sentia digni fierent. emendatione,quam de trangressione.Quasi diceret
ISon quia dominatur fidei vestra', Ris verbis osten- Ego, qui ab extraneis affligor, et tristor, saltem in
dit Apostolus rem esse voluntariam, non coa- vobis, veluti pater in filiis, requiescam. De quibus
ctam nara coactoe reinecesseest dominari volun-
; ;
oportuerat mc jaurfere. Duobus modis oportuerat me
tariae vero vel spontaneae, veluti tidoi, non est ne- gaudere : de vobis in ccepto proposito permanenti-
cesse dominationem adtiibere ; et ideo subjunxit bus, sive de vobis corrigentibus, et emendantibus.
tSani fidestaUs, quasi diceret : Non est necesse do- C'jnfidens sum, etc. Duobus modis confidens sum ;

niinalioncm adhibere. quemadmodum sacerdotes quia credo intelligere, tunc vestrum rectum esse
Judceorum dominationem exercebant in populo ;
gaudium, si mesentiatis gaudere ; sive confido ita

nam fide statis. Non lon^e^sedadjuiores sumus gau- diligi a vobis, ut meum gaudium vestrum esse de-
dii i'es(r!.Quaerendum est quare se dicat adjutorem putetis.

gaudiiessecumsuperiusnimiumsedixissetinprima Nam ex multa tribulatione, etc. His verbis osten-

Epistola contristatum. Sed ideo, quia sicut tristitia dit quo iiffectu, et quo amore erga Corinthioa deti-
est in casu, ita Ifetitia est in correctione, et emen- „ neretur. Ostendit eniai quod nuUaangustia.vel tri-
datione, quaai diceret : Quia tristitiam habui in bulatio eum a Corinthiisseparareposset./^ermu/mj

vobis cadenlibus, gaudeo vobis resurgenlibus, ex- lacrymas. Quare per multas manilestat, dicens : Ut
hortationem adhibendo,et salutaria antidota submi- non conlristemini , Nolo vos con-
etc. ; quasi diceret :

nistrando. In quo facto monentur prsedicatores, ut tristare, sed ostendere quam charitatem habearn in

suisstudeant resurgentibusadjutoresesse,scribendo vobis, ut in abundantioresollicitudine,abundantio-

exhortando, et salutaria antidota pra;bendo. Nam rem intelligatis charitatem. Et hoc est.quod dicit
fideslatis. Hunc enim locum exponit Gregorius, et Abundantius in vobis.

alteramintentionemApostolifuissemanifastat.quasi Si quis autem conslristavit, etc. Sed quare dicit se

diceret: In eo quod fide statis, similes vos nobis contristatum.etnoncontristatum ?Talis estsenaus
esse cognoscimus. Obliviscebatur enim Aposlolus quasi diceret : Contristatis me, et non coniristatis,
prioratus suiauctoritatem ;undeseparvulumnomi- quia vobis peccantibus,data est mihi occasio incre-
nat in sequentibus,dicendo Tanquam parvuli facti : pandi ;
quatenus mea increpatio et invectione me-
sumus in medio vesiri (I Thess- ii, 7); et .• Nos autem liores effioeremini. Et hoc exponit, cum dicit ex
servos veslros {II Cor. iv, 5) quoniam deerat culpa.
;
parf^; quasi dicat In tantum me contristastis. :

Apparenle vero culpa, sui prioratus auctoritatem quantum cecidistis, et damnum habuistis. I]t non
recordatur, dicendo Quid vuttisl In virga veniam C onerem omnes vos. Duae partes erant, una stans, et
:

ad vos (1 6'or. IV, 21), elc. Ubi dicif ipse Gregorius, alteracadens; sed stantibusvide.ur Apostolusloqui,
quia tunc summuslocus recte regitur, cum prcelatus quos non onerat et si illos non onerat, onerat ca- ;

magis vitiis quamfratribusdominatur.ln quo facto dentes, ideo, quia quo magis plures de facinore cu-
monentur praelati.cura culpam parantreprehendere juslibet scandalizantur, eo gravius peccant.

ita vitia feriant per displinam, quatenus per natu- Suf[icit illi qui ejusmodi est, etc. A Pluribus dicit

ram similes se esse cognoscant nam natura oranes quia a multis fuerat increpatuset objurgatus.Omnes
;

aequales genuit.sed quod unus alteri pra;fertur,culpa enim uno animo consurrexerant ad ejus increpatio-
fecit. Unde necesse est, ut prslati bonis se similes nem et expulsionem et ideo dicit, suffici ; quasi :

esse praebeant malis vero prioralus sui auctoritatem

;
diceret; Sufficiladejus correptionem,expulsionem,

ostendant. Hanc intellexit intentionem Apostolj et confusionem, et emendationem, quia a multis

fuisse; qui sensus inconvulsus a doctoribus estser- redarguitur, quia tantum quis abhorret suum deli-
vandus. ctum. quantum alios cognoscit abhorrere
(692) Cap. II.) S^a/ui aw/m, etc id est dolibe. Ua et econtra magis donetis elc. Quasi diceret
;

ravi, etdecrevi.His verbis ostenditapud se quidem Sicut omnes uno animo ad ejus expulsionem et in-
eos nolle contristari sed velle, ut ipsi tristentur,
; jj
crepationem surrexistis ita econtra omnes aeque
et corrigantur, quatenus, ipse veniens, in eis quod animo, vel magis, ad ejus rcceptionem et subleva-
reprehenderet non haberet. Si enim ego, contrislo tionem consurgite, ut illud Nolo mortem peccatoris :

vos, etc.Contristaverat enimeos in prima Epistola; Ezech. xxxiii, 1 1) et Quacunque hora peccator ad
;

nuncdicil : 5i ego contristo vos ; sed talis est sen- me convcrsus jueril [Ibid., 12), etc. Specialiter enim

sus : Vos, qui me cadendo, poteritis

contristatis, tunc Apostolus illum praeceperat ejici,qui uxorem
me laetiflcare, resurgendo. Et hocipsum scripsivobis patns violaverat (/ Cor. v, 1). Sed tameo haec sen-
Scripserat enim in prinia Epistola ; scribitetiam in tentia ad oranes attinet, qui tunc expellebantur, et
secunda. Quare ma nifestat : Ul non cum venero, nunc expelluntur. Ejecerat enira illura in prima
Iristitiam super tristitiamhabeam.TnatliiaLm namque Epistola in secunda praecipit recipere, quoniam
:

super tristitiam habere est, de quorum tristatur noverat cum in processu temporisdignum fructum

[692) In autog, marg. hic legitur cap. V.

 4:25 EXPOSITU) IN EPISTOLAS l'AULI, - IN EPJST. II AIJ GOH. 436
pu-nitentiiB fecisse : nam, niai cognovissel, neqii.i- A ppriciilum Instal, valilecavcndum oel, ul, juxla Sa-
quatii recipere JussisHot ; nam pocniteiitia qua» cum liiiiioncm, neqiio ad dexteram, ncque ad siniatram
doli)ro lueril ublata fructu uon carebit quod ma- : dcdincmus [Prov. iv, -7 ; Isai. xxx, 21).
nirestatur in David et in Achab(0P3). Ne aiiundan- Sequitur Non enim ignoramus cogitalionei ejus.
:

tiori Irislilia alisorhcalur ; quasi diceret : Suscipito Ilunc locum beatus papa Grcgoriiis ita oxponit. Di-
illuni, nu fortii a limiiie Ecc!esi;e projoctus dicat : cit enim llic sunt hostis antiqui vorsutia', ut per
:

Jara quia projeclus a limir.oEcclcsia) sum,consortio immoderata bona fullat incautos. Nam inde solet in
bonorum non fruor, de spo coelcslium donorum non corde alterius malum gcnerare rixa", unde alterum
pricsumo quid restat, nisi s<rttem delectationibus
;
videt neglectum pietatis fecisse. Quoniam perfecte
tomporalibus fruarVUndo valde nccessecst utcausa bonum esse non potest, quod ita ugitur, si non at-
proprii delicti fratri condescendaraus, ne illo qui tendat quod mali ex altera purto orialur nisi forte :

ideo lucrat ejoctus ut recipereUir, non reccplus, aj talo sit illud honuni, quod absque allcrius scandalo
blasphemiam et ad Ivirallira infidelitatis despcratus ficri non possit, ct non fecisse peccatum sit. Addu-

trahatur. cit beatus papa Gregorius illum qui crimen commi-

Sequitur : 1'ropler (juod obsecro, ctc. Charitalem sit ad testimonium,et intclligit eum jussisse tradere
qua intelle.xerat se remissionem consecu-
dicit illam , diabolo, dum pra;cepit Satan;e tradere. Dicit enim
'

lumomniumdelielorum.Charitateraveroconfirmare quia magna magisterii arte actum est, ut ille co-

in illo, est alfectum pietatis ostendere,quaet remis- actus substerneretur in pcEna,qui spontesubstratus
sionem peccatorum se consecutum agnoscut, etde est in culpa, et qui uuctor fuil maliti.-e in culpa,
spc regni ca>lesti3 pra;sumat. Sequilur : tdeo enim esset flagellura disciplina; in poena. Exponit etiam
lucc scripsi, ut cognoscam experimcnlum veslrum, etc. ipse quoe dicit Apostolus : Si cui donastis, et ego,

His verbis ostendit quod ipsi jam coeperant esse quasi dixissel : Vcstris bon:s actibus raeura bonum
obedientes : maxime ob hoc, quia ca corrc.xerant conjunxi, quia meum esse volo, si quid boni cro-
quaj ad cultum fidei et ordinem ecclesiasticum at- gatis (694).
tinebant. Et ideo ascripsit, ut istum reciperent, Sequitur : F.l ego, si cui donavi, etc, quasi dixis-
quatenus probaret si in oranibus obedientes essent, set : Vestrisbonis meumbonum sociavi, quia pro-
quia illa vera est obedientia, qu.Ts in nullo pra;ci- pter vos misericordis opus impendi. Et ut ostende-
pientis voluntati resistit. ret ubi ha!c compaginatio fieret, subjungit, in per-
Sequitur : Si cui aliquid dcnatis, et rel. Et est sona Chrisli. Sed quia poterat aliquis ci diccre :

sensus Vobis rogantibus ego donavi, debetis et vos

: Apostole, quare to ita humilias, quare te ita subdis,
me rogante donare. Sciendum sane quia non tanta utCorintbiorum bonatuis assimile3,ettua illorum?
providentia erat in istis, quanta in Apostolo. Nam C ideo subjunxit jYe circumveniamur a Salana. Et ut
:

ipse, quidquid agebat, spiritaliter agebat, quiaSpi- monstraret quam acuto raentis sensu sagaces dia-
ritu sancto plenus erat: isti vero intelligebant mox boli insidias penetraret, subjunxit yon enim igno- :

donandum esse quod Apostolus petebat nam si ille ; ramus, etc. Et est sensus Deo auctore acuti sudes :

roganiibus illis donuvit, multo magis, illo rogante, sumus, quia acuto mentis ingenio sagaees diaboli
ipsi debuerant donare. Et hoc sciendum, quia ipse insidias penetramus, ne Corte quod bene mens in-
incitaverat eos ut ejicerent illum qui crimen com- choat, ipse in malitiae finem convertat. Haec enim
miserat fornicationis, ct ut duri adversus eum es- in libris moralibus dicit beatus papa Gregorius, in
aent, et idco t.im studiose rogabat ut susciperent lllo vidclicet loco, ubi iegitur : .\bsorhebtt Ihivium,
eum. Et quia illisrogantibus donavit, ideo dieit el non mirabitur (Job. xl, 18) et paulo post In ; :

propter vos. Et ut gratum suura opus osteuderet, oeulis suis capiel eum, et in sudibui suis perforabit
dicit, in persona Chrisli; ubi suum opus Christi esse nares ejus [Ibid., 19) ubi per sudes subtilissima vult
;

monstravit, cujus fungebatur legatione. Unde ipse intelligi sanctorum consilia, et per nares occultas
dicit Quxcunque sotveritis super ttrram (Matth.
: diaboli insidias.
xviu, 18), etc. Quare vero donaveril manifestat. (695) Sequitur : Cum venisscm aufem Troadem,
dum subjunxit: .Vec!>(;;(jni'i;nwm!ir,inquit,rt5a/nna. jj
etc. (696). Narrat enim Apostolus Corinthiis iter
Sciendum vero quia circuravenitur a Satana vel ni- suum, cum cum venissem Troadem. Nam quare
dicit,
mium remissus, vel nimium severus. Verbi gratia : venerit. manifestat. Non videlicet causa vanitatis,
suntnonnulliquisuisauditoribusvoluntviderilenes, sed propter Evangelium Christi. In quo facto raonen-
blandi et alfabiles et ideo eorum errata non corrigunt; tur prffidicatores, ut non discurrant causa vanitatis,
aSatanacircumveniuntur. Sunt item qui ni-
hi tales sed suorum auditorum salutis.
miolegis zelo accensi adeo perscquunlursuos,ut ad Sequitur Non habui rcquiem
: spirilui meo. Quare
desperationem pertrahant et isti a Satanacircum- : non habuerit requiem manifestat eo quod nen inve- :

veniuntur, id est, dccipiuntur, illi quidem falsa pie- nerim Tiium.eic. Sicut quibusdam placet, requiem
tate, isti nimia crudelitate. Et quia in utraque parte non habuit, quia cum direxisset Titum Corinthum,

693) Scilicet ob contrarium pocnitentiae exitum. (69-4) Autog. rogatis.

Sive Achas, legendum, cujus etiam desperatio, po- (695) Hic in autog. marg. legitur cap. VI.
tiusquam pcenitentia, dignum habuit finera. . (696) Autog. Troadx.

Patrol. GXXXIV. H
 .

427 ATTONMS VERCELLENSIS EPISGOPl 428

plurimum sollicitus erat pro eo quoniam ignorabat A : digiis est confirmatum,quiaUeusinvisibili3 projiter
utrum prospcra de Corinthiis, an adversa nuntia signa et prodigia, ad prajdicationem eorum invisi-
ref. Quod autem dicit Et ostium mihi apertum est,
: biliter credebatur. Et hoc sciendum, quia consuetu-
talis est sensus, quasi dixisset multorum hominum dinem legis servat Apostolus: nam quidquid in lege
corda parataerant ad credendum nam per ostium : devota mente ofTerebatur, in odorem suavissimum
fides designatur unde Joannes in Apocalypsi
: Vidi : Domino adolebatur. Similiter et fama nominis Dei,
ostium uperlum in coelo [Apoc. iv, i). Per coelum quaj a Christo est manifestata, quasi odor suavissi-
Ecclesia, per ostium lldes designatur. Troadce enim mus per Apostolos longe lateque in mnndo asperge-
multi erant parati ad credendum, sed pluros erant lialur et respirabat. Pequitur : Quia Christi bomu
qui credentiumaemulatione Apostolo resistebant; et odor sumus Deo, etc. qui bene de Christo as-
Ille,

ideo requiem non habuit, quia utrumque negotium serit et sentit, Christibonug odor est, tam his qui
ferre non valuit, hoc est, et non credentibus resi- salvi fiunt, quam et his qui pereunt ; qui vero mala
stere, et credentes in fide confirmare. Quapropter de ipso male sentit, vel asserit, malus odor est, tam
valefaciens credentibus, relictis Troadcnsibus,sive credentibus quam et non credentibus credentibus, :

Trojanis, profectus est in Macedoniara, quia iudo quia male credunt; non credentibus, quia non cre-

P dcndum esse intelligunt.

vcnturus erat Titus, et ipsa propinquior eral Corin- Beatus vero Augustinus
tho. Nam quod tale fuerit ejus iter, liber Actorum
dicit quia ccepcrat Apostolus manifestare iter suum

apostolorum manifestat. Dicit enim quia, cum per- Corinthiis; deinde ostendit eis se multa perpessuni;
agrassent Mysiam, venerunt Troadem, etc. {Act. xvi, deinde gratias agitDeo, maxime ob hoc, quia talis
8). Macedonia namque regio fuit Alexandri magni inventus est, ut ipse Iriumpharet eum in Christo et ,

Philippi filii, qus plena fertur esse venis auri et post hoc dicit odorem notitiae Dei per se manifestari
argenti fertur et in ea esse mons Olympus, cujus
; in omni loco. Ubi qua^rendum quis sit iste trium-
summitatem nec venti nec pluvise pulsant. phus, vel quis sit iste odor. Iste quidem triumphus,
Sequitur Deo aulem gralias. Dixerat se raulta
: sive odor, victoria martyrum est, et cruoris effusio,

quidem perpessum, et nunc gratias Deo agit. In quo etipsorum constantia.quam duminfideles videbant,
facto nos monemur, ut de omnibus tam adversis occasionem dicendi accipiebant nisi verum essel ;

quam prosperis gratias Deo agaraus. Egit enim gra- Evangeliura Christi,nequaquam tam constantes es-
tias Deo, ut illos ad imitationem sui provocaret, vel sent in martyrio,neque tantorumhominum sanguis
ut 603 ad prffilia armaret. Sequitur : Qui scmper elTunderetur, neque tam hilariter diversa tormenta
triumphat 7ios in Christo Jesu. Deo quippe Apostolos paterentur. Ac per hoc occasionem credendi acci-
in Christo triumphare est, videlicet in fide Ciiristi piebant, maxime ob hoc, quia eorum confessio noa
victores reddere. Nam ipsi quidem non solum tro- C erat delicata, non delieiis affluens, sed in fame, et
pffium, sed et triumphum in (ide Christi acceperunl. siti, et reliquis. Sicque etiam odor notitiae Dei per
Sane sciendum quia apud anliquos magna distantia mundum respirabat.
erat inter tropasum et triumphum. Nam tropfeum Vernm quia poterat quis apostolis olijicere,dicens:
Grfflco verbo dioitur ab insectatione, triumphus vero, Quare, si vos bonus odor estis in omni loco, non
ab exsultatione unde et triumphus dicitur exsulta-
;
omnes credunt ? Ille vero sciens hoc sibi objici
tio, et triumphantes (G97) exsultantes. Si autem posse, ipse sibi objecit, et exposuit, dicens : Aliis

sermo Latinus est triumphus, ut quibusdam placet, quidem odor morlis in mortem, etc. ;
quasi dixisset:
ergo a tribus generibus laudum dicitur, quoniara Corinthii, nos, qui semper bonus odor sumus,
hi qui inimicos non solum fugabant, sed etiam in- aliis tamen odor mortis in mortem, aliis autem sumut

terimebant.laudabantur tam a ducibus quaina con- odor vitx in vitam. Quoniam quidem liberum homi-
sulibus, necnou et a plebe qui etiam palmam au-
: nibus datum est arbitrium, ul bonum non esset
ream accipiebant,qnia plenam victoriam habebant; coactum, sed voluntarium quod cisi esset, non, ;

illi autem qui tropaeum, hoc est, semiplenam victo- inquam, foret (098) vel unde boni proemiis remu-
riam habebant, coronam auream accipiebant. nerarenlursempiternis, vel mali pcenis plecterentur
Seiuitur Et odorem notitix sux manifeslat in n a;ternis. Et iterum
: Nos, qui semper bonus odor :

omni loco. Odorem quidem famam noriiinis Christi sumus, pro vitio non suscipientium, odor mortis in
appellat, quse pulchre per odorera designatur nam mortem, pro virtute nempe suscipientium, sumus
;

res invisa odore dignoscitur sic et lama nominis

: odor vit» in vitam mortem vero, et vitam, non ;

Christi invisibiliter ad aures pervenit credeotiura, illam, qua communiter raorimur et vivimus cum
et Deus, qui erat invisibilis, per invisibilem agnitus jumentis, et pecoribus, sed illam mortem, de qua
est prcedicalionem. Iste nempe odor per Christum scriptum est Anima, qux peccaveril [Levit. v, 1), :

est manifestatus.ct per epistolam praedicatus: Unde etc; et vitam illam, de qua idem Apostolus Cum :

ipse Deus Deo, Dominus Uomino, et Filius dicit Pa- C/wvsiui, inquit, apparucruil vila nostra [Goloss. iii, 4),
tri: Sicut misisti me in mundum, et ego misi eos in intelligere debemus. Quid enim mirum, si de apo-
mundum [Joan. xyii, 18). Hoc etiam signis et pro- stolis dicitur, quod aliis sint odor mortis in mor-

(697) Autog. tripudiantes

(698) Autog. florel. Vide num floret fortasse, vel florerel.
 KXPOSITIO IN KPISTOLAS PAULI.-IN KPIST. II AlJ COll. 430
111, elc, cum el do Chrislo scripluni sif, : Posiliis \ qiiod loquunlur, vorumtnnien humanos favorcs cii-

(*/ liic in ruiiinm? otc. {Liic. ii, 3i ; Isai. viii, l'i.) vin.Tc prH3sonti.n prajferunt; ideo non solum dixit :

(juid otinm mirum si do npostolis dicntur, et Chri- Ex Di'n, scd etinm addidit Corum Deo.
: Illud etiam
ito, rum lioo de solo intelligero possimus? Sol nolnndum, quia in (ino hujus capiluli toliua Tri-
.Iiiippe radios suna diirundil per oinnin ; illuminftt nitalis lit inontio ex Deo, sancti Spiritus; coram
:

scilicct tiiin iiiunda qiiain cl immunda ; luccttam Dt'o, Patris ; m Ckrhlo, Filii.
l'irireris lloribus qtiam ot stcnoribus : verumta- (70y) (Cap.
III). Inciiiimus ilerum, etc. Dixorat

I non coinquinantur. Sic et Christns,

n radii ipsius superius: Deo auleni gratias.fjui semper triutnphavit
-ini mutari non potcst, etc. :i3natura mulari non nos, et caitera, qum soquuntur, uaquo ubi dicit :

ilet non credentibus esl in ruinnm crodpnlibus

; ; Non sumus ailulteranles rerhum Dei. Stntim subjun-
II), in resurrcctioncm. Sic etiam apo^loli.qui ejiis xit : luciinmus itcrum,c[c. Magna dixerat superius,
0 lunguntur ; aliis,sicut dicit Apostolus : Sumus ct tale aliquid, ut extolli videretur : et ideo dicit :

u'r inorlis in morlcin, (iliis odor vit.r in vilam. Incipimus itcritm, ne exloiii videretur, quasi dice-
Quasi iterum dixissotipse : Corinlhii, non parvi- ret Non ideo nosraetipsos vobis laudamus, ut com-
:

pendatis ; si aliis sumus odor morti3,in mortem,etc. mcndari a vobis velimus, sed ut a falsorum doctri-
quoniam,nisi nos pra.'dicarcmus, nec vita obedieu- na subtrahamini. Scd quare dicit, iterum? Quia ea
tia; bonos,nequc mnr.< iuobedicntia! scqueretur ma- intentione multa dixerat in prima Epistola, id est
los. Illud sane sciendnin.quia ipsc sonusevringelica; non sum lihcr ; aut, solus eno, et Barnabas, etc. Et
praidicationis su^^cipientibus odur vita; est;quia, idco dicit, ilerum, quasi diceret Non causa nostras :

dum euni suscipiunt, peripsum ad vitam transeunt; laudis nostram auctoritntem ostondimus,sed vestrae
non suscipientibus aulem odor est pestis quia, ;
salutis, ut pseudoapostoii, quibus fidem accommo-
ccu homines per [lestein Iranseunt ad mortcm, sic dastis, nullius aucloritatis esse ostenriantur, et illos
ct illi, qni audituin verbi Dei non suscipiunt.mor- relinquatis, et nie sequamini. Nonnulli interrcga-
lem sibi genorant, et ad eani transennt. Unde Do- tive volunl hunc locum esse pronuntiandum, quod
minus per Ezcchielem Si anniwliaveris, inquif, : dicit, incipimus (701), etc. Maxime ob hoc, quia
impio peccata ipsius, etc. [Ezech. ni, 19.) subjunxit Apostolus : Aut nunquid egemus, sicut
Sequitur : Et ad li-xc quis tam idoneus ? IIoc est, ijuidam, etc, acsi diceret Non egemus. Illi enim, :

quis ita idoneus, ut odorem nolitia? Dei manifes- quos gralia, fama,scu familiaritas commendat,non
tet, quemadmodnm nos ? Nos, inquam, pseudo- egent aliorum epistolis commendari econtrario, ;

apostoli, quibus lidem accomodastis. Aliter : Quis quos nil tale commendat, egent. Apostoli enim,quia
tam idoneusad ha;o ? Id est,quis tantse estpruden- gratia, patratione miraculorum, virtute signorum,
tia;, aut intelligentiap, ut possit manifestare quare C sinceritateprKdicationiscommendabantur.noncge-
ad nostram pra;dicalioneiii alii credant, alii non ;
baut commcndatione econtra pseudoapostoli, qui :

alii velint, et possint alii nec velint, nec pos- ; his omnibus carebant, commendatione egebant. De
sint ? homo, tu quis es, qui respondeas talibus dicit Dominns Vx vohis, Scribss etPharisxi,
:

Deo? qui devoratis domos viduamm [Maith. xxiii, 14), etc.

Sequitur lYon sumus sicut plurimi adulteranlcs
: Sunt etiam nonnulli presbyteri.episcopi in Ecclesia
vcrbum Dei.ln hoc loco tangit pseudoapostoIos,qui consistentes, quos neque fama, neque doctrinn com-
verbum Dei adulterabant ipsi namqne, derelicto : mendat et ideo alterius laude egent, quatenus
:

verbi Dei sensu,secundum humanum sensum pr<B- commendcntur. Ad vos, aut ex vobis. .id vos dicit,
dicabant : vel ccrte in ipso verbo Dei aliter, quam quia aliorum epistolis Corinthiis commendaban-
erat, sentiebant. Adeo quippe amatores erant Ju- tur : ex vobis. quia ab ipsis aliis. Et his verbis 03-
daicte sectffi, ut male de Christo sentirent et ideo ; tenditur quia illi huc
quatenus illuc discnrrebant,

minus notos (699) oslendit. Item qui adulterest, non solum substantias, sed etiam salutem aufer-
in coitu non prolem requirit, sed voluptatem dili- rent apostoli vero non solum substantias non tol-
;

git : ergo illi adulterant verbuni Dei, qui in ipso lebant, sed eliam salutem afferebant.
non boni operis fructus sed humanae laudis requi- i Epistola nastra vos estis, etc. Epistola enim si-

runt fetus. Item adulterare verbum Dei est, non gnum est salutis. Corinthii namque Epistola erant
Dei laudes, sed sus sapientiae ostentationem quas- in cordibus apostolorum, quia jugis erat meraoria
rere. eorum in ipsis, et indesinenter eorum salutem opta-
Sequitur : Sed e.i: sinceritatc : hoc est exsimplici- banl ; unde in prinia Ep\sio\a.: Signaculum mei apo- /
tate et cordis puritate. Ex sinceritate et simplici- stolutus vos eslis {I Cor. ix, 2). Et bene illi dicun-
tate verbum Dei loqui est,hoc, quod loquitur, a Deo tur essoEpistola, quorum jugis est memoriain cor-
se habere intelligere. Coram Dco loqui est, dum dibus aIioruin,qui etiam indesinentereorum oplant
loquitur, divinam prsesentiam suas raenti pra;lcrre. salutem. Qu;e scitur, et legitur,elc.Ab omnibus liomi-
Sed quia snnt qui, licet a Deo intelligant habere nibus bene dicit,quia omnibus notum erat.quod illis

(699) Miiius notos, fortasso minus iiloncos, ex (700) In autog. marg. hic legitur cap. VII.
his, quae paulo superiiis ad : hsec quis tam ido- (701) Ita scilicet in \u\g. legitur.
nensf
431 ATTONIS VERCELLEiNSlS EPISCOPI 432

prffidicantibus credidissent.Sive, £/)isfo/a C/imitvoi A. niarn nonnulli eorum adeoerant amatnres JudaicE
estis ministrata a nobis, quia nobis priedicantibus sectse, ut legem carnaliter servandam docerent. Et
credidistis, et Spiritum sanctum percepistis ; non est sensus Novi Testamenti sumus ministri, non

atrarnento, sed Spiritu Dei civi. llla enim res, quae Veleris, sicut Moyses, aut ipsi sunt, qui legem car-

destruitur, et obliteratur, atramento dicitur com- naliterdocentservare. Ideoqueaddidit Non lilierx, :

mendari : illa vero quae manet, Spiritu Dei vivi. sed spirilus, id est, non legis litterae, sed spirilas
Fides enim, quia perpetua est, et ea, quse ab apo- gratife servientes. Quare non ? Quia littera, inquif,

stolis promittebantur, Spiritu Dei commendantur; ocrtdit. Sed quffiri potest quare dixerit litterara ocei-

doctrina vero pseudoapostolorura, quia transitoria, dere, cum adjunxerit vivificantem spiritum? Forle
atramento. His enim verbis distantiam facit vero- dicitaliquis,propterillud unum Decalogi mandatum,

rum et falsorum pradicatorum legis, et graliae. quod dicit Memento tt observcs diem Sabbali ; to
:

Non in labulis lapideis. His enim verbis notat .\po- quod, qui carnaliter Sabbatum observat, moriatur?
stolus legem. Vetus namquelex in tabulis lapideis Sed quis tanta; est imperitiae, ut dicat propter hoc
scripta fuit.quarum fractio abolitionem litterEe legis unum mandatum litteram occidere? Ergo propter

significabat. Et bene in lali elemento, quia illi in totam legem hoc dicit. Nam quale est, quod alibi

duritia cordis erant mansuri. Sed nunquid lex hoc . dicit : Concupisrentiam nescieham {liom. vii, 7), etc.

voluit ? Non. Sed quia fiiturum erat, 'portendeba- Occasione auteni accepta, peccatum, elc, talc eliam
Tabulas carna-
tur. ScJ in tabulis cordis carnalibus. est, quod hicdicit,litteram occidere. Occidit quippe,
les appellat tabulas cordis. Et bene quia caro ;
quia jubere potest, non tamen juvare. Nara, dum
sentit, cor discernit. Per has erge tabulas signifi- praecipit malum non
agendum, quod agitur, et
esse
cabatur meritum, et dignitas illorum, qui in Chri- bonum agendum, quod non agitur, occidit. Talis
stum erant credituri. Nam distantia erat inter hoc namquelexdebnit dari superbisin suis viribus con-
et illud. Illis namque extrinsecus data est Icx, ut fidentibus, suoque etiam conalu salvari credenti-
terriflcaret ; istis intrinsecus, ul justificaret. Et il- bus, quatenus hac lege conclusi, atque coarctati

li, volendo, volendo, nolendo, sub lege erant, ne qusrent gratiam qua salvarentur. Litora occidil;
punirentur isti sponte sub lege, ut justificentur.
;
quia, dum solummodo jubet, mortificat : spiritus

Et, sicut duritia cordis illorum nomine lapidis si- aulem quia.non tantura jubet.sed etiam
vivificat ;

gnificatur hic, ita in ssquenlibus, nomine velami- juvat, ipsos quippe peccatores justificat. lUa tan-

nis, caecitas cordis ipsorum. Et tantum distat inter

tum auditorem, hKC magis requirit factorem.

istius legis praedicatores, et illius, quantum inter (702) Sequitur : Quod si ministralio mortis, etc. Hic

ipsa duo Testamenta. Unde in sequentibus dicit Faustus Manichaeus erigit aurem.qui legem malam
Apostolus magis mysterium praedicasse, majorem
'
I dixit, adeo ut ipsum Moysem malum diceret. Ait
*
etiam Moyse gloriam habere. enim quia, nisi lex mala
non eam Apostolus esset,
ministram mortis vocaret. Ipse vero non attendit
Sequitur : Fiduciam autem talem habemus, etc.
intenlionem, nequesensum Apostoli intellexit.Nam
Qualem fiduciam haberet ad Deum per Christum qui legem ministram dicit mortis, idemalibi dicit;
ostenditjCum subjunsit Non quod sufficientes simus
:
Lex quidem sancta {Hom. vii, 12), etc. quique non :

cogilare aliquid,eic: Sane sciendum.quia secundum est sibi conlrarius, licet verba inter se dimicent.
hanc praasentis temporis dispositionem, nisi a Deo Lexenim ideo ministratio mortis dicilur, quod,dum
regamur,subsisterenonpossumus,muItominussal- peccatum manifestat, concupiscentia augmentatur
vari et si boni aliquid nequimus cogitare, multo yTres namque sunt gradus: peccatum ostendit, con-
:

minus operari, preesertim cum ipse dicat Sine me cupisccntiam auget, suosqueetiam cognitores gra-
:

nihil poiestis facere [Joari. xv, 5). Si vero nulla nobis vius delinquere facit ;
quoniam in scientia major esf
inesse potest facultas alicujus bonae cogitationis, transgressio. Unde ipse alias dicit : Ubi non est lex,
multo minus alicujus rei perfectionis. Quod vero nec prxvaricatio {Rotn. iv, 15); et ideo dicit : Qiud
dicit Son quod sufficientes simus, etc, lalis est
:
si morlis ministratio fuit in gloria. Et quasi interro
sensus, quasi dixisset Nos pauci.etidiota; ad fidera g^tus, qua fuerit ipsa gloria, ostendit, ila ut n<m
;
^
mundum convertere, ac trahere non potoramus,nisi possent filii Israel etc Quod satis aperte
inlendere,
illo juvante. Illud etiain aniraadvertendum, quia liber Exodi declarat, dicens Quia cx consortio ser- :

verba praemisit huinilitatis, eo quod esset magna monis Dei clarificata est facics ilotjsi {Exod. xxsiv,
dicturus. Nam, quia magna dixit, et dicturus erat, 29), etc. Si ergo haec morti.'^ ministratio fuit, mul-
ne videretur e.xtolli, et propriam qua;rere gloriam, to magis ministratio Sed quia novimns
spiritits est.
ut elationis crimen tergeret, prffimisit humiliter :
quaj illa fuerit gloria, qus sit ista videamus ne-
fiducium, inquit, talem habemus, etc. Quod autem cesse est. Illi enim gloriam vultus Moysi videre
dicit Sufflcietitia nostra a Deo est, hoc est,
:
omnis non poterant, quia peccatores erant, et in infideli-
nostra facultas ab illo est, qui el idoneos nos fecit tate erant permansuri. Haec enim illa est, quam vl-
minislros Soci Testamcnti : dum enim se suosque derunt apostoli in monte {Matth. xvii, 4) Marc ;

similes dicit idoneos, notal pseudoapostolos quo- ;

IX, 1 ; Ltic. IX, 28) ; Petrus videlicet, Jacobus, et

cap. VIII.
(702) In autog. marg. hic legitur
 33 EXPOSITIO IN KPISTOLAS PAUIJ. — IN EPIST. II AD nOR. 434
.i.iiinps : qu.T ut inajor illa incnnparabiliter csse A ipsum Doum loquentemoudimus.Ipsienim servum
niiistraretur, Moyso, pt Klia recodenlibus, soius loqiicntem, nisi interposilo vclaminc, audire non
t^iis riuinsit in gloria. polcrant ; nos autcir. loqucntpm ipsum Dci Filium
Sii|uitur : Niii/i si tninisterium damnationis gloria audiro moruimus. Quibus verbis vult dcmonstrare
'
Tiili), etc. Nolanduni quia tum damnalionis Apostolus, quod nos, qui tantam dignitatem a Deo
II jitstitiie ministerium dicit in gloria ;
quia, ai acccpinius, viccm conipcnsare dcbcamus ; hoc est,
|U.n suos etiam .justo transgressorcs puniobat ut eo ardcntius ei scrvire studeamus.quo majorem
11' glori.f, nicriti,ac dignitatis fuit^multo nia- dignitatcm ab illo accepimus. Et hoc scicndum,
iMCOiiipariibilitprgloria',moi:i+i,atqucdignitulis quia cujperat loqui do dislantia legia.et gratia praB-
1 atia, quo! lcgis trau.sgrcssores dignos iiiorto dicatorum ejus.el hujus.In cceptuadhuc intenlione
T80S tamen juslificavit. Nam nec clarificulum perseverat. Sequitur Sed obtusisunt sensus eorum. :

. ijuod rlaruit. Adhuc crigit Fnustiis aureni, Tandiu obtusi 8unt,quandiu manet durilia Usque :

rons legem aialam. Dicit enim qiiia, ut oslen- in hodicrnum diem, idoo dicil quia quando hoc :

.\postolus non voro dixissc legom clarilicatain scrilicbat .Vpostolus, sive dirigebat, magna adhuc
siibjunxil : Nam nec clari[icalum.Qai non con- pars illius populi in infidelitate manebat. Et, ut
.it,quoniam,si lcx. mala nonejus gloria;,
esset, ostendcret quod velamen illud, quo facics Moysi
P
1
1 ir gloria compararetur, sive non suos punirel tegcbatur, duritiam cordis eorum significaret,ideo
ransgressores, qiiiu non essent. Quapropter ani- subjunxit Idipsum autem vclamen in lectione Vcte-
:

'
<'rtcnduiii, quam caule iocutussil Apostolus. ris Tesiumenti manel non revehitum. Sed quia hoc

ait tantuni : Ncc clarifxcatum, quod claruit, sod velamcn in Chrislo rcveIatur,ideo subjunxit Quo- :

dtlidit : In Itac parle ; ac si dixissset : Ilabuit lex niam in Christo evacnatur hoc est, in flde Christi: :

tamen tempore; sed ad comparationem

i:im,suo quia Christus finis est legis, Et hoc est, quod in
non est gloria. Verbi
liujus partis, ejus gloria subseqiientibus dicit Cum autem convcrsus fucril :

.ratui luna quoque noctis tempore gloriam habet

: ad Deum. Convcrsio ista, Christi (ides,ct confessio
ucis orto vero sole, cum lucem nonamittat, glo-
; est intelligenda nam converti ad Deum,e3t in Chri-
:

iain lamen amittcro videlur. stum credere ergo et Ghristus Deus. ;

^; enim quod evacuatum est, per gloriam est, elc. Quod autem dicit Quandiu legilur Moyses, etc, :

quia les evacuari dicitur,non tamen perabo-

. hoc est,quod in Epistolaad Romanos dicit: Ccecitas
ilionem,sed melioratione,ct augmcntationo, sicut ex parte conligit in Israel [Rom. xi, 25). Quod vero
nfantia, ct pucritia, a juventute, et ceu lucerna sequitur : Cum conversus fueril,elc. ; hoc est,quod
accensa, a clurilate solis
'
et similia. lllud ibi dicit Doncc plenitudo gentium inlroeat, etc. Se-
; :

que sciendum, quia sunt quaedam in lege, qua; C quitur Dominus aulem Spiritus est. Nemo enim
iu. :

jion aliter discutienda sunt quam scripta habentur
;iicut ipse Decalogus, quera qui allegorice discutit, his quoque verbis quod Christus perSpiritum san-
:istium vitiis pandil,quia omnem profectum mora-
litatis quaidam vero sunt, qua; tantiim
destruit
.listorialiter qua:dam autem utroquemododiscu- ;
I
icnda sunt. Sed sive uno,sive utroque modo acci-
[jias.lex tamen evacuatur;quia ejus intellectus per-
ignorat Spirilurn sanctum Deum esse. Monstratur
ctuni dederatlegem.quce tam Spiritusvicitur,quam
: spiritalis.Hsc enim lex non oculis cernitur, sed
mente comprehenditur;non auribus corporis audi-
tur, sed corde intelligitur, Attamen ad quam per-
sonam voluerit relerre quod dicit Dominus Spiri- :

'3Ciutatur,elnon ipsajubens sed gratiajuvans requi- tus t'A-;,incertum est ;

quia Pater Spiritus,quomodo
iritur. Bona eliam,quaB lex promittit,quia tempora- et Filius dicitur.

iia, et transitoria sunt,evacuantur ;quae vero gratia Sequitur : ibi Spirilus Domini,ibi libertas : quasi
orumittit. coelestia, et spiritalia sunl propterhoc
: dixisset : Liberlas enim non est in illa lege, quae in
atiam perpetuo manebnnt. Et ideo dicit Multo : lapide scripla fuit, aut velamine tergitur,aut cujus
magis quod manel, in nloria est. gloria transiens est ; sed eat in lege,qu« estspiri-
(705) Sequitur : llabenles igiiur talem spem (vide- talis. Sane sciendum, quia ibi estvera libertas.ubi
licet ut ministratio Spiritus mullomagis sit in glo- perfecta est charitas. Unde dicit bealus papa Gre-
j)
ria) mitlla fiducia utimur: in eo scilicet confidentes grorius,quia ibi est vera libertas,ubi nuUa est pec-
qui idoneos nos fecit minislros. Hanc spem haben- candi voliiptas.Ergo ille,qui timore a peccatoretra-
tes, multa fiducia ut\mur,ul,non,sicut Moyses poue- bitnr, hac libertale non fruitur ;
quia, si impune
bal relamen super faciem suam, ut non intenderent posset, oinnino pecc.iret. Qaapropter ipsa ejus vo-
filii hrael iii faciem ejus {E.rod. xxxiv, 33}, ipse luntas teslis est, quoniani ideo non peccat.eo quod
nobis interposito velamine loquatur sed abjecto sepeccareimpune nonposse agnoscat.Ethoc scien-
velamine audiamus eum aperte loquentem. Qua- dum, quia iste hac libertate non fruitur, sed etiam
propter eo majorem dignitatem suscepimus, quo ille, qui bonum timore operatur (706).

(703) Vulg. Nam

si ministralio damnationis. scilicet cum manifestent quaa fuerit de charitatis
(704) Vulg. Glorificatum. erga Deum necessitate.et de servili limore ad pec-
(705) In autog. niarg. hic legitur cap. IX. catorum rcmissioncm plurimis abhincsa:culisgra-
(706) Qu8B praecedunt notari valde digna sunt. vis hujusee viri sententia.
 ;

431 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 432

prsedicantibus credidissent. Sive, £;)ts/o/o C/ir!s(<ros A. niara nonnulli eorum adeoerant amatnres Judaicae
estis miniitraia a \nobis, quia nobis praedicantibus sectae, ut legem carnaliter servandam docerent. Et

credidistis, et Spiritum sanctum percepistis : non est sensus Novi Testamenti sumus ministri, non
alramento, sed Spirilu Dei vivi. Illa enim res, quiB Veteris, sicut Moyses, aut ipsi sunt, qui legem car-
destruitur, et obliteratur, atramento dicitur com- naliterdocent servare. Ideoque addidit Non lillerse, :

mendari : illa vero qu» manet, Spiritu Dei vivi. sed spiritus, id est,non legis littera;, sed spirilus
Fides enim, quia perpetua est, et ea, quae ab apo- grati» servientes. Quyre non ? Quia littera, inquit,
stolis promittebantur, Spiritu Dei commendantur; occidil. Sed qumri potest quare dixerit litteram occi-

doctrina vero pseudoapostolorura, quia transitoria, dnre, cum adjunxerit vivifioantem spiritum? Forte
atramento. His enim verbis distantiam facit vcro- dicitaliquis,propteriHud unum Decalogi mandatum,
rum et falsorum praedicatorum legis, et gratis. quod dicit Memenlo it ohserves diem Sabbati ; eo
:

lYore in enim verbis notat .A.po-

tabutis lapideis. His quod, qui carnaliter SabhaUim observat, moriatur?
stolus legem. Vetus namquelex in tabulis lapideis Sed quis tants est imperitiae, ut dicat propter hoc
scripla fuit,quarum fractio abolitionem litteree legis unum mandatum litteram occidere? Ergo propter
significabat. Et bene in tali elemento, quia illi in totam legem hoc dicit. Nam quale est, quod alibi
duritia cordis erant mansuri. Sed nunquid lex hoc dicit : Concupisrentiam nescieham {limn. vii, 7), etc.
B
voluit ? Non. Sed quia futurum erat, 'portendeba- Ocrasione autem accepta, peccatum, etc, talc etiam
tur. Sed in tabulis cordis carnalibus. Tabulas carna- est, quod hicdicit,Htteram occidere. Occidit quippe,

les appeHat tabulas cordis. Et bene quia caro

;
quia jubere potest, non tamen juvare. Nam, dum
sentit, cor discernit. Per bas erge tabulas signifi- priEcipit malum non esse agendum.quod agitur, et
cabatur meritum, et dignitas iHorum, qui in Chri- bonum agendum, quod non agitur, occidit. Talis

stum erant credituri. Nam distantia eral inter hoc namque lex debiiit dari superbis in suis viribus con-

et illud. IlHs namque extrinsecus dala est lex, ut fidentibus, suoque etiam conatu salvari credenti-
terrificaret ; istis intrinsecus, ul justificaret. Et il- bus, quatenus hac lege conclusi, atque coarctati

H, volendo, volendo, nolendo, sub lege erant, ne quterent gratiam qua salvarentur. iiHer« occidil

punirentur; isti sponte suh lege, ut justificentur. quia, dum solummodo jubet, mortificat : spiritus
Et, sicut duritia cordis illorum nomine lapidis si- autem quia.non tantum jubet.sed etiam
vivificat ;

gnificatur hic, ita in sequenlibus, nomine velami- juvat, ipsos quippe peccatores justificat. Ula tan-

nis, caecitas cordis ipsorum. Et tantumdistat inter tum auditorem, hajc magis requirit factorem.
istius legis prasdicatores, et iHius, quantum inter (702) Sequitur Quod si ministralio mortis, etc. Dic
:

ipsa duo Testamenta. Unde in sequentibus dicit Faustus Manichaeus erigit aurem.qui legem raalam
Apostolus magis mysterium prsedicasse, majorem C adeo ut ipsum Moysem malum diceret. Ait
dixit,

etiam Moyse gloriam habere. enim quia, nisi lex mala esset, non eam Apostolus
ministram mortis vocaret. Ipse vero non attendit
Sequitur : Fiduciam autem talem hahemus, etc.
intentionem, nequesensum Apostoli intellexit.Nam
Qualem flduciam haberet ad Deum per Christum qui legem ministram dicit mortis, idemalibi dicit:
ostendit,cum subjunxit Non quod sufficientes simus
:
Lex quidem sancta [Rom. vii, 12), etc. quique non :

cogilare aliquid,etc. Sane sciendum,quia secundum est sibi conlrarius, licet verba inter se dimicent.
hanc prffisentis temporis dispositionem, nisi a Deo Lex enim ideo ministratio mortis dicitur, quod,dum
regamur,subsistere nonpossumus,multominus sal- peccatum manifestat, concupiscentia augmentatur.
vari et si boni aHquid nequimus cogitare, muito ^Tres namque sunt gradus peccatum ostendit,
:
con- :

minus operari, prKsertim cum ipse dicat Sine me cupisccntiam auget, suosque etiam cognitores gra-
:

nihil potestis facere {Joan. xv, 5). Si vero nulla nobis ^,;^^ delinquere facit quoniam in scientia major est ;

inesse potest facultas alicujus bonae cogitationis, transgressio. Unde ipse alias dicit : Ubi non est le.r,

multo minus alicujus rei perfectionis. Quod vero nec p^-A:varicatio {Hom. iv, 15); et ideo dicit : Quod
dicit: !\'on quod suflicientes sunus, etc, talis est si moriis mimstratio fuit in gloria.Et quasi inlerro-
sensu3,quasidixisset:Nospauci,etidiota3adfidem
jjg^jyj,^ qyge Cygrit ipsa gloria, ostendit, !7a «t non
mundum convertere, actrahere non poteramus,nisi possent filii Israel intendere, etc. Quod satis aperte
illo juvante. Illud etiam animadvertendum, quia liber Exodi declarat, dicens Quia c.c consortio ser- :

verba pra?misit huinilitatis, eo quod esset magna monis Dei clariticata est /acies Moysi {Exod. xxxiv,
diclurus. Nam, quia magna dixit, et dicturus erat,
29), etc. Si ergo bsec morti.s ministratio fuit, raul-
ne videretur extolli, et propriam qua^rere gloriara, to magis Sed quia novimus
yninistratio spiritus est.
ut elationis crimen tergeret, prKinisit humiliter :
quaj illa fuerit gloria, qus sit ista videamus ne-
fiduciiim, inquit, lalem Iiabemus, etc. Quod autem cessc est. Illi enim gloriam vultus Moysi videre
dicit : Sufficientia noslra a Deo est, hoc est, omnis non poterant, quia peccatores erant, et in infldeli-
nostra facultas ab illo est, qui cl idoneos nos fccil tate erant permansuri. H»c enim illa est, quam vi-
ministros Noci Testnmenli : dum enim se suosque derunt apostoli in monte {Matlh. xvii, 4) Marc. ;

simUes dicit idoneos, notat pseudoapostolos ;

quo- Luc. IX, Petrus videlicet, Jacobus, et
IX, 1 ; 28) ;

(702) In autog. marg. bic legitur cap. VIII.

433 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD flOR. 434
Joannos : qua3 ut major illa incunparahililcr caso A. ipauin Dcum loiiuentcmaudiinus.Ipsionim scrvum
monstraretur, Moyac, pt Eliu roceriontibus, solus loqiiciitom, nisi interposito vcluminc, audire non
Jesus uiansit in gluria. polerunl ; nos autcn: Inqucntem ipsuin iJei Filium
Scquitur : Siii/i si minislerium damnalionis gloria audiro meruimus. Quibiis vcrbiH vull dcmonstrare
est (70:!), ctc. Niitanduni quia tian daninationia Apostolu.s, quod no8, qui tantam dignitatcm a Deo
qaam justitia! ministerium dioil in gloria ;
quia, si acccpimu?, viccm compcnsaro dcbeamus hocest, ;

lex, qufc suos etiam justo transgressores puniebat ut eo ardcntius ei scrvirestudeamus.quo majorem
magna- glori.o, nioriti,ac dignitulis fuit.multo nia- dignitatem ub illu accepimus. Et hoo scicndum,
joris incomparabilitergloria',mi)i'iti,iilqucdignitatis quia cicporat loqui dc distantia legis.ct gratiu prse-
estgratia, qu.i^ legis transgrcssores ilignos morto dicatorum ejus,et hujus.ln coiptuailhuc intcntione
oonversos tamen justilicavit. IVHm ncc clarificalum persevcrat. Sequitur Sed oblusi sunt sensus eorum.
:

(704), quod Adhuc erigit Faustus aurem,

cluruit. Tandiu obtusi aunt,quandiu manet duritia Usque :

asserens lcgem malam. Dicit cnim quia, ut oslen- in hodiernum diem, idco dicit quia quando hoo :

doret Apostulus non vcrc dixisse Ipgcm clarilicatam scribebat .Vpostolus, sivc dirigebat, magna adhuc
ideo sulijunxit Nam ncc clariftcalum.Qm non con-
: pars illius populi in infidelilale mancbat. Et, ut
siderat,quoniam,si lccniala essel, nonejus gloria;, , ostendoret quod velumcn illud, quo facics Moysi
major gloria compararetur, sive non suos puniret tegebatur, duriliam cordis eorum significaret.ideo
Iransgressores, quia non essent. Quapropter ani- subjunxit Idipsum autem vclamen in leclione Vele-
:

madvertendum, quam caule locutussit Apostolus. ris Tesiamenli manet non revelntum. Sed quia hoc
Non ait tantum Nec clarificaluni, quod chuuil, sad
: velamen in Christo revelalur,ideo subjunxit Quo- :

addidit : In liac parte ; ac si dixissset : llabuit lex niam in Christo evacnalur hoc est, in fide Christi: :

gloriam.suo taraen tempore; sed ad comparationem quia Christus finis est legis, Et hoc est, quod in
vcro hujus partis, ejus gloria non est gloria. Verbi subscquentibus dicit Cum autem eonversus fueril :

gratia :luna qnoque noctis tempore gloriam habet ad Dcum. Conversio ista, Christi fides,et confessio
lucis ; orto vero sule, cura lucem nonamittat, glo- est intelligenda nam converti adDeum,e3tin Chri-
:

riam tamen amiltcro videlur. stum crederc ergo et Christus Deus.

;

5« enim quod evacualum est, per gloriam cst, etc. Quod autem dicit Quandiu legitur Moyses, etc,
:

Nota, quia lex evacuari dicitur,non tamen per abo- hoc est,quod in Epistolaail Romanos dicit: C(£citas
Iitioneni,sed melioratione,et augmontatione, sicut e.v parle contigil in Isracl {Rom. xi, 25). Quod vero
iufantia, et pucritia, a juventute, et ceu liiceroa sequitur : Cum coiivcrsus lucril, ctc. ; huc est,quod
nocte accensa, a clarilate solis ; et similia. Illud ibi dicit : Doncc plcniludo yenlium inlrocat, elc. Se-
quoque sciendum, quia sunt qua^dam in lege, qua; C quitur Dominus autem Spirilus est. Nemo enim
:

non aliter discutienda sunt quam scripta habentur ignorat Spiritum sanctum Deum esse. Monstratur
sicut ipse Decalogus, quera qui allegorice discutit, his quoque verbis quod Christus per Spiritum san-
ostium vitiis pandit,quia omnem profectum mora- ctum dederatlcgem.qus tam Spiritus vicitur,quam
litatis destruit : quaidum vero sunt, quaj tantum spiritalis. HcBC enim lex non oculis cernitur, sed
historialitcr ;
qucedani autern utroqueraodo discu- menle comprehenditur;non auribus corporis audi-
lienda sunt. Sed sive uno,sive utroque modo acci- tur, sed corde intelligitur, Attamen ad quam per-
pias.Iex tamen evacuatur;quia ejus intellectus per- sonam voluerit referre quod dicit Dominus Spiri-
:

mutatur,ctnon ipsajubens sed gratiajuvans requi- tus fs/,incertum est ;

quia Pater Spiritus,quomodo
ritur. bona etiam,qua3 lex promittit,quia tempora- et Filius dicitur.
lia, et transiloria sunt,evacuantur ;quae vero gratia Sequitur : Ubi Spirilus Domini,ibi libertas : quasi
promittit. cfflestia, et spiritalia sunl : propterhoc dixisset : Liberlas cuim non cst in illa lege, qua; in
etiam perpetuo manebunt. El ideo dicit : Multo lapide scripta fuit, aut velamine tergitur,aut cujus
magis quod manct, in qloria esl. gloria transiens est ; sed est in Iege,qujB est spiri-
(705) Scqiiitur : Habentes ig\iur talem spcm (vide- talis. Sane sciendum, quia ibi estvera libertas.ubi
licet ut ministrafio Spiritus muUomagis sil in glo- n perfecta est charitas. Unde dicit beatus papa Gre-
ria) mulla fiUucia utimur: in eo scilicet coniidentes grorius,quia ibi est vera Iibertas,ubi nulla estpec-
qui idoneos nos fecit ministros. Hanc spem haben- candi voIiiptas.Ergo ille,qui timorea peccatoretra-
tes, multa fiducia \ilimvir,ul,non,sicul Moyses poue- bitur, hac libertate non fruitur ;
quia, si impune
bcl velamen super faciem suam, ut non intendcrent posset, omnioo Quapropter ipsa ejus vo-
pecc;iret.

filii hrael in faciem ejus {E.rod. xxxiv, 33), ipse luntus testis cst, quoniamidco non peccat,eoquod
nobis interposito velamine loquatur sed abjecto se pcccare impune nonposse agnoscat.Ethoc scien-
velamine audiamus eum aperte loquentem. Qua- dum, quia iste hac libertate non fruitur, sed etiam
propter eo majorem dignitatem suscepimus, quo ille, qui bonum timore operatur (706).

(703) Vulg. Nam

si miimtratio datnnationis. scilicet cum manifestent quas fuerit de charitatis
(704) Vulg. Gloriftcatum. erga Deum necessitate.et de servili timore ad pec-
(705) In autog. marg. hic legitur cap. IX. c:itoruin rcmiisioncm pluriniis abhincsiECulisgra-
(706) Quae prsecedunt notari valde digna sunt. vis hujusce viri sententia.
43S ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 436

Sequitur : Nos autem. De se suisquc sociis dicit, A. bat neque huraanae laudis,qniaseinetipsum mor-
;

ac se dixisset llli velata facie, nos autem revelata

: tificabat.Magnum est quod sequitur Coram Deo, :

id est, illuminata, golriam Domiiii speculantci ;hoc Magnura esset,si hoc solummodo dehominibus dice-
est, per specuiura, vel de specuto contemplantes. rct sed,quia homines fallipossunt,ideo subjunxit
;

Hanc enim ambiguitatem sermo Graecus,qui in hoc qnod majus est incomparabiliter.Certus naraque,et;
loco ponitur, non habet sed talem habet sensum, securus,quod in manifestatione verilatis Evangelium
quasi dixisset Speculanies, hoo est, a longe con-
: pricdicaverit, et ideo ad conllrmationem sui,teslem

templantes. Et hoc est, quod sequitur A clarilaie : Ueum invocabat.

in clarilalcm gratiaj (707); sive a claritate filiorum, (709) Quod si etiam opertum est, etc, Dixeratenim
in claritatem similitudinis Dei.ut, sicut dicit Joan- superius se non in astutiaambulassc,nequeverbura
nes, Videamus eum sicuti est {I Joan. iii, 2). Dei adulterasse,sedin manifestatione veritatis,adeo
Sequitur : TanquamaDomiriiSpiritn{suhnud\lur, ut omnium conscientiis se commendasset etiam
ducti), quasi dixisset : Ducimur veluti dccetDeum corara Deo. Et quia polerat aliquis respondere :

ducere. Ubi solerter attendendum quanta erit est Quare omnium hominum conscientiis tuam
dicis
dignitas, ad quam ducimur, cum pervenerimus : prsedicationem commendatam,cum non omnes au-
cum tanta gratia nobis concedatur.ut unusquisque g dientes credidissent ? Ad hffiC respondit, dicens :

nostrorum pignus Spiritus sancti accipiat Quod si etiam operlum est, etc. ; Non te moveat
Cap. IV.) (708) Sequitur : Ideo Itanc jninistru- quod dixi omnium horainum conscientiis meam
tionem habenles Minislrationein dicit pr^dicationis coramendatam,cum non omnes cre-
prffidicationera
officium, de qup supra, idnneos nos fecit ministros diderint nam, etsi opertum est Evangelium, \n\\\\3
:

Et ne suis merilis hsc videretur ascribere, sub- est opertum qui non crediderunt in his vero, qui ;

junxit Juxla quod misericordinm conaecuii sumus ;

: crediderunt,Deo revelante manifestum cst.Et volens
quasi diceret Non nostris meritis, sed ejus mise-
: adhuc ostendere in quibus sit opertum,subjunxit :

ratione prffidicationis officium suscepimus, et ideo In (juibus Deus liujus sxculi. Erigit in hoc loco
in pressuris et persecutionibus, quagnobis uccidunt Manichfflus aurem, ct deum saeouli diabolum, vel
non deficimus. Illi ergo in pressuris deficiunt, qui malum intelligit : nam duas essenaturas asserebat
nonsecundummisericordiampraedicationisofficium bonam.et malam bonam a Deo, malam adiabolo. :

suscipiunt,sed secundumsuumpr»dicant
Unde et Moyscn diabolo srrvisse firmabat, dicens
libitum.

Sequitur Sed occulla dedecoris abdicamus. Dede-

:
legem diabolo datam' quoniam iram operatur.Sed
cus enim ad turpitudinem altinet. Valde uaraque sciendum, quia ita dicitur diabolus deus SKCuli,
inhonestum, ac turpe cst, accepta fido Christi pec- p quemadmodum per Psalmistam: Dsemonia dii gen-
care, quasi aliis verbis dixisset Apostolus Non tium (Psal.xc\',5) et Paulum Quorum deus venler
:
; :

solum non deficimus, sed occulta dedecoris abdi- esl (Pliilipp, m, i9).Ubi ostenditur, quia neeventer

camus ; hoc est, non solum pravas actiones, sed nec diemonia, nec etiam diubolus dicitur, nisi

etiam pravas, et inhonestas cogitationes in nobis deus sa30uli,vel princeps dicitur srecularium homl-
exstinguimus. Et hoc sciendum, quia haec verba num, non per hoc,quod homines sunt,sed per hoc
videnlur esse narrantis attamen subintelligi potest ;
quia mali sunt.
sensua exhortantis.Quaproptermonenturilli,qui ad Sed quia iste sensus vicinus est errori, ipsura
Qdem Cliristi traiiseunt, ut non solum prava opera Deum verum intelligeredebemus,ctitadistinguere:
a semetipsis repellant ; sed et turpes cogitationes in quibus Deus, id Omnipotens, Creator, et est,
exstinguant. Verus, excxcavit, si cui dure videtur quod
etc. Et
Sequitur Non ambulanles in aslulia. In astutia
:
Deus dicitur cxcaecasse, animadvertat quod alibi
ambulare, est sensum verbi Dei auferre, et huma- dicat Ego veni, ut qui non vident, videant, el qui
:

num intruducere. Sequitur: Manifeslalione verilalis vident, c.wci fianl (Joan.ix,39) ; nt Pauliis : Tradidit

Manifestalio veritatis contraria est Sed tunc dicitur Deus

astutise, sive eos Deus [lioyn. i, 24), etc.

adulterio, quemadmodum veritas falsitati, sive illuminasse, vel non tradere.quando liberat:et tunc
mendacio. Et hoc notandum, quia adeo se dicit as- ^ ca:care,quando non liberat. Sedquod ex hac massa
sertorem veritatis,uti omnium hominum conscien- perdita salvat, gratuita miseratione quod vero :

tiis notus esset,hoo est, non solum bonorum.sed et daranat, occultissimo et Kquissimo.judicio suo.

malorum quod in veritate Evangelium Cbristi prtc- Ul non fuigeal cis ilhnninalio, ctc. Id est, ut non
dicaret quia ipsi etiam, qui ejus praedicationem
;
illuuiinuntur, credendo luci Evangelii.Cujus Evan-
suscipere nolebant. vera eum pracdicare intellige- gelii ? Gloris'. Cujusglorise ? Chrisli. Cnjus Christi
baut quoiiiam ipse nullam cuiqueoccasionc prava
: Qui est imago Dci,qu\ est figura Dei,vel character;
de se suspicandi tribuebat; quia neque cau.sa qus- ut illud Qui cum sit splcnrior glorix [llebr. i,3),etc. ;

stus.neque humanai laudis pncdicabal. Nam causa Splendor ejus dicitur, sive iinago quia adeo in ;

quifsiusnon praedicabat quia nihil ab illis accipie- nullo distat a Patre, ut qui videt Fiilium, videatet

(707) Intextu Vulg. gratix verbum non legitur. initinra capitis innucre videtur.
(708) In autog. signuin hic tale prostat, quod (709) In autog. marg. hio legitur cap. X.
437 EXPOSITIO IN EPISTOF.AS PAULI.— IN EPIST. II AD COR. 438

ftXrem, aicul \pse : Qui videt me, videt cl 1'alrem \ id est Doo relin-
An\\iimuv,sed non desliluimur ;
{Joan. XIV, 'J). quimur.In quibusdamexemplariliusinvenilur; ino-
.Yoji enim nosmelijisos prBedieamu.';, clc. ; i'l ost, piaui patimur, sed non deslituimur, quoniam a Deo
proptor Jesum Ckrislum cst, paslore pascimur.
proptcr nos, siiii : iii

propler amorem ipsiiis ;

quiii non causa quaestus, Persecutioni-m jnil,mur, a malia, cl pravis homini-
\A Pseudo niiinqucapostdli, etsi
lucri pripdicamus. bus ; sed non derelinquimur, a Deo : dejicimur, a
Jesum prn-dicabnnt, non tamen proptereuni quia ;
potentibus, et sublimioribus, proecipitamur; veluti
oausa hicri, vel su;o laudis docehant. yos auiem quis de monte, vel do lecto,
ut exslinguatur; sed
urvi proplnr Clirislum, etc. Tantro liuniililatis erat, non perimus, quia non extinguimur causa vestrje
utservum senominaret.Sed etservos posuit propter salutis. Namquodisti pra-dictaomniasustinuissent
ministros; sed.uthumilius loqTieretur, di.\it servos, et alacres crediti fuissent, liber Actorum apostolo-
propterJosum dicit id est, propteramorcm Jcsu,; rum manifestat, ubi legilur : Jbant r/audentes {Act.

utnstendat se non causa dipnitatis.vel eoru m meritis V, Al},etc. : et ubi Paulus, et Sileas, cum flagellati

se servum noniinasso. Scd sciondum, quia sancti fuissent, et in carcerein missi, et pedcs eorum ligno

aiiquando iionores refugiunt, ne oxtoDantur ; ali- vel nervo fuissent astricti, alacriores, ct l.ctiorcs ad
quaadorequiruniutimitentur.ut Apostolushic.Nam g Deura laudandum relicti existebant. Semper morlifi-
cum se servum, et in sequenlibus parvulum noini- calionem Jesu (Act. xvi, 25), etc. Quid est hoc totum
net, alibi dicit: In quo quitaudet, in insipientia dico dicere, nisi quasi aliis verbis dicat, parati sumua
(II Cor, XI, 21) ; ubi etiam dieit seusque adteitium mori propler Jcsum ; ut vila Jesu in corporibus tios-
cocluinraptum. Quarc hoc, nisi ut imitarctur? Et tris manifesletur, id est, ad immortalitatem transea-
notandum, quia ideo se laudat, ut lalsos cxcludat mus?Et scicndumquia quotidie Jesus moritur, cru-
nam, si se tacuisset, illos commendasset. ciligitur, resurgit in membris suis, et membra
Quontam Deus, qui di.vit dc tenebris, etc. Tene- ipsius inipso vivilicantur.

brascorda infidelilatis appellat, qure ipsi quoniam, (712) Exsequitur eumdem sensum latius aliis ver-

in infidelitate nianendo, habuerunt lumen vcro ; bis dicendo Semper enimnos qui vivitnus, elc. Pro-
:

spiritalisintelligentia; doctrinamdicit.Elestsensus: pter Jesum dicit, propter corpus Jcsu, quia Ecclesia
De his tenebris dixit. id est, jussit lumen spiritalis corpus est Jesu ut el vita Jesu, etc. id est, ad im-
: ;

doctrin» emanare sive de tenebrislitterie legis.spi-

;
morlalitalem transeamus. Ergomors in nohis, etc.
ritalem intelligenliam jussit procedere. Quare, ma- Quasi diceret Dum nos vobis etiam prasdicamus,
:

nifestat, dicens: Ad illuminationem scientix: id cst, qui vivitis,S3evitiam,et persccutionemtam gentium,

ut alios eadem doctrina illuminaremus(710) in facie
p quam Judaeorum adversum nos excitaraus, adeo ut
Christi ; id est in vice, sivein persona Christi ; nam ad mortem trahamur. Potesl etiam increpativc pro-
facies pro persona ponitur unde in quibusdam : ferri, ut sit sensus Ergo mors in nobis, etc. ? Non.
:

exempluribus (711) persona invenilur, non facies. Id est, non semper nos moriemur, et vos vivetis et :

Habemus auteml/iesanrum islum, etc. Aggreditur adversus illos. qui pseudoapostolis fidem accommo-
Apostolusostenderequarese supra idoneum dixerat daverant.qui dicebant Apo.=tolum nullius auctorita-
magistrum, et quare persecutiones pateretur: et tis esse, et ob hoc persecutionem pati ;
quasi dice-
hoc adversus pscudoapostolos, qui diccbant nullius ret : Nunquid semper vestri praedicatores vivent, et

meriti et iidei eura esse et ob hoc persecutioncs ;

nos morieraur? Non. Mutabitur ordo : et illi, qul
pateretur. Thesaurura itaque, spiritalem intelligen- nunc vivunt, raorientur, et nos, qui moriraurvive-
tiam nominat vasa autera fictilia, fragilia corpora.
;
mus.
Et est sensus Habemus thesaurum, etc.
: id est ;
Sequitur: Hahentes cumdem spirilum fidei; id est,
spiritalem intelligentiam in fragilibus corporibus spiritum Patrum. Nam cum dicit eumdem, patriar-
gestamus. Unde saepc evenit, ut inde infirmemur chas, et prophetas vult intelligi, etomnes illos,per
undc alios salvamus. Quare? Ut quo in fragilibus quosdoctriua sacra est administrata. Ostenditenim
corporibus mysteria divinagestamus, eo subUmitas his verbis se quoque ea fide salvari, qua et Patres :

virtutis Dei excellentior ostendatur. Et bene per '

quiaquodilli futurum,isti quoquefactumcredebant.
thesaurum spiritalis intelligentia ostenditur : quia, Voluit namque suamnarrationemconfirmare exem-
sieut thesaurus non hominibus manifcstatur a quo plo, et idco subjunxit: Sicut scriplum est; Credidi,
hahetur : ita et spiritalis intelligcntia in cordibus fi- propler qnod locutus sum{Psal. c.xv, lOj. David enim
delium inculcatur, in infldelibus verooccultatur. In loquebatur, verumtaraen quod credebat quoniam :

omnibus sive locis, vel temporibus, quia multa sub- quidem nemo sanffi mentishoc aliis vult affirraare,
audiri possunt, tribulationem patimur, id est, pres- quod ipse non credidit. Sequitur El nos credimus, :

suras; sed non ungusiiamur, quia spe futurce vitse etc. Et est sensus Quia credimus, propterea, quod
:

dilatamur. Aporiamur, derivatur a verbo Graeco, credimus, loquimur.

quod est uporia ; id est, anxiamur. Et est sensus: Et quasi interrogasset aliquis : quid credis, quod

(710) In autog. illuminaret mihi, quod tanquam (711) Scilicet in Gracis.

mendam corrigendam dusimus. (712) In autog. marg. hic legitur cap. XI.
 ;

443 ATTONIS VEFICBLLENSIS EPISCOPI 444

et ideounus pro omnibus mortuus est, ut illos A novum scimus, et ob hoc etiamneminem secundum
ad immortalitatem revocaret sive omnes mortui : carnem novimus,quoniam novitas,quae in illo est in
erant anima et ideo unus vivus, id est, peccati
; re, est et in membris ipsius,verumtamen in spe. De
carne mortuus est,ut illos vivificaret. Vt qui viuunt, hac novitate dicit cum subjungit: Si qua ergo in
jam non sibi vivant ; id est, qui vivunt redempti, et Chrislo nova creatura. Novam creaturam ecclesiusti-
renovati.non sibi vivant, id est.non suis desideriis cum populum vocat, qui novus est, vel per baptis-
satisfaciant. Aliter : Vt qui vivunt, spe coelestium matis renovationem, quam habet in re, vel per fu-
promissionum, «()» sibi vivant, spe temporalium turee resurrectionis renovationem, quam habet in
rerum. spe, cujus etiam reparatio, baptismatis est renova-
(724) Sequitur : Ituquc nos ex hoc neminem novi- tio : quae tuno quoque erit perfecta, quando victo-
mus secundum carnem. Ex lioc dlcit ; hoc est cx ros dixerint : Ubi est, mors, vicloria lua ? ;/ Cor. xv,
quo tempore iile resurrexil, et formam tribuit, ut 55), etc.
qui vivunt, non sibi vivant neminem nos secundum Sequitur: Vetera fransierunt, id est spes tempo-
carnem novimus. Et quare dixerit secundum car- ralium rerum et terrenarum promissionum trans-
nem manifestavit cum subjunxit : Et si cognovimus iit ;
quia vetus lex temporalia bona, et regna pro-
Cltristum secundum cariiein, sed nunc jam non no- t> mittebat terrena : et ideo recte dicuntur transisse.
vimus. Hic erigitManichjeus aurem,qui negat Chri- Nunc vero, quia Evangelii gratia non promittit
stum veram carnem sumpsisse. Dicit onim quia, si terrena, sed ccelestia, non lemporalia, sed ffiterna,
veram carnem habuisset,nequaquam diceret Aposto- non transitoria, sed mansura, ideo sequitur Ecce :

iinovimus.QcA beatus Augustinus dicit No-

lus, et : facla sunt omnia nova.
tandum quia non dicit Aposlolus, etsi suspicati su- Sequitur: Omnia autem ex Deo. Pnlchre quidem
mus, sed nor/mHS. Rem enim, quam dubiam habet, &\c\\.: (hnnia e.t Deo, quia licet passio crucis ad
suspicatur, non eam quara habet cognitam. personara Filii proprie attineat, nostraj tamen re-
Sed hic oritur quaestio cur dicat Apostolus Sed : deraptionis et renovationis opus, totius est Trini-
nunc jam non novimus,cum ipse Dominus resurgens tatis. Itera Omnia cx Deo ; hoc est, tam nova
:

a mortuis, suis dixerit discipulis : Palpale, el videte quam quia pro teraporum Tarietate, seu
et vetera ;

(Luc. XXIV, 39), etc. Sed non est contrarium. Nam qualitate, utraque Testamenta ab illo sunt data.
sciendum quia caro in Scripturis divinis ponitur Ergo utriusque Testaraenti unus Deus. £t hoc ad-
tam pro mortalitate, quam pro naturae veritate. versus illos, qui alterum Deum Novi, Alterum Ve-
Ergo habet Deus Ghristus carnem secundum veri- teris Testamenti dixerunt.
tatem naturs, sed non habet secundura fragilitatis Sequitur Qui reconciliavit nos sibi per Christum. :

mortalitatem Quia resuryens a morluis jam non ^ Primus homo creatus astutia diaboli fuerat de-
:

moritur {Rom. vi, 9), etc. Si ergo ita de Christo in- ceptus sed, ne in aeternum periret, misit Deus :

telligi potest, quare superius dixerit Neminem no- Filium suum, ut eum sibi reconciliaret quatenus
:
;

vimus secundum carnem ? Numquid ipse non erat in per eum redimeret hominem,per quera etiara fece-
carne, aul illi, quibus loquebatur? Erant, et non rat hominem. Sequitur Et dedit nobis ministerium :

erant in carne. Non erant, quia non in spe saecula- reconciliationis. Dixerat se reconciliatura ; dicit
rium rerum aut temporalium honorum manebant etiam se accepisse reconcilialionis mysteriura ;

eo quod se diu non permansuros intelligebant sed ; quoniam talis erat ordo.ut priusFiliun: suura mit-
in spe habentes, quandoque se ad immortalitatem teret, qui hominem redimeret,et sibi reconciliaret,
transituros, credebant nam, quod sub spe certura
: quem,peractis omnibus.ad quae venerat,assumpsit,
erat, quasi jam factuni habebant. Quod vero res, et vice ejus, reconciliationis rainisterium, boc est
quae sub spe certa habetur,quasi jam facta teneatur, praedicationis officiura apostolis tradidit.Quod tunc
idem ipse manifestat, cum dicit Si constirrc.vistis : faotum est, quando disit : Euntes docete {Matth.
cum Chrislo [Coloss. m, 1), etc. Non illa, qua Chri- xxvni, 19), etc.
tusresurrexit.ipse resurrexit ; sedtunc sub spe cer- Sequitur Quoniam quidem Deus eral in Christo,
:

lus manebat, quia quae praecessit in Capite, seque- D hoc est Pater in Filio. Sed nunquid ita erat in Fi-
retur in membris ; et itprum : Qui salvos nos fecit lio, veluti in patriarchis, et prophetis ? Non. Nec
per lavacrum regenerationis et renovationis {Tit. iii, etiam sicut in angelis. Quia in illis per gratiam,in
5), etc. Nunquid illa salvatio resurrectionis, quas in isto per naturam.Unde ipse dicit : Pater in me ma-
baptismate pr8efiguratur,in eodem baptismate cele- nens, ipse facit opera {Joan. xiv, 10) : et item Ego
bratur?Non. Sed spe, cum sit futura, quasijam etPater rmum sumus {Joan xvii, 11) ; et item : Qui
facta tenetur. Dixerat paulo superius Ex hoc jam : me, misit mecum esl {Joan. viii, 29), etc. Sequitur:
neminem novimus secundum carnem. Quare boc dixe- Reconcilians sibi mundum. Mundum quoque electos
rit, ostendit : quia etsi cognocimus secundum carnem, appellat, de quibus Dominus JSon veni ut judicem
:

non novvnus Christum, etc. ; ac si aliis verbis dice- mundum (Joan. xii, 47, etc. Per totum naraque
ret : Non illum secundum carnem novimus, quia mundum est mundus;et mundum persequitur mun-

(724) In aulog. marg. hic legitur cap. XVII.

448 EXPOSITIO IN KPISTni.VS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 446

dus, coinquinntus mundum, pordilus rodemplum, A fi"!!?', propter quod etiam obsecrttsse «e ostendit
damnntus salvatuni. Ex hoc quoque mundo perdilo ct iileo a(<Krcdit«r nunc exhortari, ut suum adim-
est nuindus clectus ; undo Uorninus: Ego i'05 in- pleat Dflipium enim Ajuvftntcs aulem aumus,
: nit :

quit, clciji ile mumlo {Joaii. .\v, !'.•), etc. ;Ytf» rcpu- vidi'licfil ornndo, et pxhortamur admonnndo.

tans illis ilclictn, el gratis, ct indcbito pcr grali:im SiH|uitur ;V(> i;i vncuum graliam Dei recipiutis.
:

bnptismatis peccata illis dimisit, nullis prcccdenti- Multi grntiam Dei in vacnum recipiunt. Illi onim,
bus meritis. qui divina; inspirationi suse voluntatiaefrectum jun-
Sequitur : Et posuit in 7iobis verbum reconcilia- gunt, gratiam in vacuum non recipiunt ; simiiiter

lionis. Unc est, qtiorl superiusdixoral, minifltorium ct qui sapientiam n Deo percipit, si in ea, ut Dco
rcconcili.ilionis. l>ropter quod et subjungit : A'rii placL'at, dosudot, grutiam Dei in vacuum non susci-
Christo crgo legalione fungimar, hoc est viceChristi. pit ; sirniiitor polcst intclligi de fide, etca!teri9,qua;

Sequitur: Deo. Sed unde fit hic

Reconciliamini homo ccciitus pcrcipit. Nam sciendum quia.si homo
rcconciliatio ? Videlicet cx inimicitiis.Verumtamen voluntalcm propriara amisissot, e.xhortatio non
has inimicitias peccata gcnuerunt, non quidem na- prodcssct.et si sola voluntas sufficerel, nequac|uam
tura. idem Aposlolus alibi dicerct : lit gratia cjus in me
Sequitur : lium, r/.ui non noverat pcccatum, pro ^ vacua non fuit (/ Cor. xv, 10)
nobis peccalum fecit.Sed quajrendum est quare di- Voluit namque Apostolus Buami narrationem con-
cat Peccalumfecit, cum de illo scriptum sit: Qui
:
firmare e.xemplo, ideoquo subjuxit : ait (subaudies,
pcccatum non fecil [Isa. lui, 9/ f Pelr. n, 22), etc. :
Isaias) Tcmpore accepto exaudivi le [Isa. xlix, 8),
:

sed talis estsenstis : Peccatum pro nobis fecil.quia etc. Tempus quippo acceptum, et diem salutis.sta-

hostiam illum pro peccatis nostris obtulit. Nam tum appellat vit.-c pr.Tsentis, in qua quisque suam
hostia, quaj pro peccato in Vcteri Testamento oCfe- potest operari salutera. [pse namque, quod esset
rebatur, peccatum dicebatur. Item, pcccalum pro hoc tempus, cxposuit, cum subj unxit Ecce nunc :

nobis fecit, quia per carnem, id est, per similitudi- tcmpus ucceptabile, ctc. (726). Ecce nunc dicit, pro-
nem carnis pcccali habentem in nobis peccatum ptertempus Dominicae lncarnationis,quia propheta
damnavit. Unde idem Apostolus alibi Miltens, in- :
de illo prajdixerat in persona Dei Patris.quasi dixis-
quit, Dens Filium suum in simililudincm carnis pec- set Teinjoreaccepto, id est Filii mei Incarnationis.
:

cati {Rom. viii, 3), etc. Prsdestinaverat namque Deus Pater maxime tera-
Ut nos efficeremur juslitia Dei in ipso, hoc est in pore Incarnationis unigeniti Filii sui, gratiam, et
Ecelesia, quas est corpus ejus, cujus etiam caput salutem praBStare credentibus. Huic salutifero tem-
ipse est. Nota, quia jusliliam Dei dicit. Judsei nam pori ct dioi succedit nox, in qua nemo poterit ope-
que, ipsa suam exquisierunt juslitiam, iion sunt C rari, de qua Dominus in Evangelio : Veniet nox
eflecti justitia Dei, quia non sunt etiam subjecti. (Joan. XIX, 4), etc. Hincet Salomon : Pigcr proplcr
Dei dicit justitiam, non noslram, et in ipsa, non in frigus arare noluit (Prov xx, 4), etc. ; et item : Vade
nobis quia sieut ipse peccatum non suum, sed
;
ad formicam, o piger (Prov. vi, 6), elc.

nostrum, et non in se, aed in nobis faclus est, sic SequHuv: Nemini dantes, id est, tam fidelium,
et nos ejus justitia, non nostra, et in ipsa, non in quam infidelium, Judasorum videlicet, et Gentium.
nobis facti sumus. Bealus vero .\ugustinus dicit, Ullam offcnsionein dicit tam in parvis malis, quam
quia in mendosis exemplaribus invenitur sic scri- in magnis. Sequitur Ut non vituperetur minisle-
:

ptum : Eum, quinon noverat peccatum, etc. ; in ve- rium nostrum. Tunc enim vituperaretur, si aliter
racioribus vero Qui non noverat ]ieccutum, faclus
:
quam praedicabant viverent.Vituperatur etiam nunc
eU peccatum sed non estcontrarium quod legitur
; :
Christiani ministerium, si aliter, quam deceat,
Eum qui non noverat, si superiora consideremus. vivat.

Superius enira de Patre locutus est, dicens Dcus :

Sequitur Scd in omnibus e.vliibeamus nosmeti-
:

erat in Cliristo, et similia, et do ipso dicit : Fecit psos, etc. Nola quia non dicit, in quibusdam, sed
;

si solummodn: Quinonnovcrat,rDe\ia3
vero legatur in omnil'US. Sunt nonnulli, qui suntstudiosi in par-

sonat, /ar/i(5«/, quam /Vci/. Illud tamen notandum, vissolummodo bonis, alii vero tantum in magnis:
D
quare dicat Qui non noverat. Si non noverat, quo-
:
ideo dicit; In omnibus. Dei quippe minister in om-
modo fiducialiter arguebat ? Sed omnino possumus nibus se ita exhibet, ut Deo placere possit. Ergo qui
dicerc noverat, et non noverat. Noveratquidem per sapientiam, aut divitias, aut cajtera, quse a Deo
sapientiam, sed non noverat per experientiam. Cui danlur, habet, ita studiosus in illis existat, ut Deo
credere debuit primus homo?Huic credere, ut non placere queat. Sequitur : In mulla patientia. Nota,
agnosceret peccatum per experientiam : qui si non quia non dicit in patienlia, sed in multa. Nam ubi
fecisset, nullo modo agnovisset. multa sunt adversa, multa necessaria est patientia,
(C.AP. VI.) (725) Sequitur : Adjuvantes autem, etc. Quia magna quidem virtus est patientia, qua salvati
Dixerat superius se ministerium, et verbum recon- sunt Corinihii quia nisi palientereossustinuisset
;

ciliationis accepisse, et ideo pro Christo legatione Apostolus, quosin tantis flagitiis receperat,omninQ

25-26) In autog. marg. hic legitur cap. XVIII,

 :

447 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 448

perirent ; patientiaautem Dei mundussalvatus est. A beamus nos in omnibus in virtute Dei, hoc est, per
Sequitur : In tribulafionihus. Multum quippe Iribula- virtutem : quia nostris viribus non possumus, sive
bantur, sed a Deo de tribulationibus eruebantur./n ad inferiora, arma juslitia' a dex-
in virtulc Dei per
Necesse quippe erat, ut etiam in tri-
necessitalibiis. tris,el simus prajliantes. .-Vrma dicuntur,
a sinistris
bulationibusEvangeliura pr8edicarent;sivez» reecei- eo quod minuant armos, quorum duo sunt genera :

aliarum rerum. In angustiis. Angu-

sitatibus dicit, unum quo tegitur armus alterum, quo ceedilur ini- ;

stiabanturquippediversispersecutionibus.seddila- micus. Et quiatam inbono quamet in nialo ponun-

tabantur spe regni ccelestis. Sequitur: In plagis. tur, ideo addidit ]us1itix. Ergo per arma justitiae
:

Plagce dicuntur, quasi flags, eo quod flatu ingeran- dicit, id est, per copiam virtutum. Dextrffl uomine,

tur. Nam quod diversis plagis fuerit attritus, idem prospera sinistroB vero significari adversa, secun-
;

ipse manifestat, cum dicit: Ter virgis cxsus sum dum moreni sacrae Scripturaesolent. Iste ergo, veluti
(U Cor. XI, 25); et item : Quinquies quadi-agenas una fortissiraus miles armis munitus, intercuiieos ho-
minus accepi !Ibiii.,2i). In carcerihus. Nam quod ipse stium incedens,hinc indejadversarios prosternebat;
in carceribus fuerit reclusus, liber Actoruni aposfo- quia neque erigebutur prosperis, neque jdejicieba-
lorum ostendit. Sequitur In seditionibus. Seditio :
tur adversis. Quid esset quod dixit, a dextris, el a
attinet ad cives, bellura ad hostes. Seditio dicitur, n sinistris, subdendo per gloriam, el
manifestat :

eo quod civesinter se dissidendo dimicent.Etquod

'"' "
ignobililalem. His,
--.r-^ .^ decus
inquam, qui gloriam, et
j
'

seditio fuerit ortaadversus eum, praefatus liber ma- in Evangelio intelligebant, se quoque Apostolus
nifestat. Sequitur
In laboribus. In laboribus se,ut
:
irreprehensibilem, atque veracem fore declarabat
Dei ministrum exhibuit, quia sibi cibum propriis econtra, quibus dedecus,atque inhonestas Evange-
manuura laboribus acquirebat, sive in evangelica lium erat simili modo se irreprehensibilem ac
praedicatione plurimum laborabat, Sequitur : In veracem esse monstrabat. Sequitur: Per jn/u/Hwm,
Vigilabat namque per noctes etiam labo-
vigiliis. et bonam famam. Fama dicitur, eo quod fando

rando, ut sibi cibura acquireret vel certe vigilabat, ;

discurrat per aures. Fama est, quandiu non est-
quia non satis erat illi per dies prsdicare, nisi etiam manifesta cum autem nianifesta est, jani non
:

prffidicando noctes pervigiles duceret. Unde legitur fama, sed res est. Et est fama tam bonarura quam
inActibus apostolorum: Quia, cum nocte proten- et malarum rerura. Credentibus vcro bonae erat
deret sermonem, quidam puer cecidit de coenaculo, faraae, quia magni meriti eum esse dicebant ; non
et mortuns est {Acl. xx, 9). Sequitur In jejuniis. :
credentibus malae fama3 erat, quia seductorera eum
Videlicettam in spontaneis, quam et necessariis.in utramque par-
esse dicebant. Ipse vero illacsus inter
quibusutrisqueDeogratias referebat. Sequitur:/?i tem incedens, neque istorum laudibus elevabatur,
castitate non solum corporis, sed evangelicsB praedi-
neque illoruui obtrectationibus prajcipitabatur. Se-

cationis quia utrinque servabat, raultos in se

: et quitur ; Ut seductares et veraces.

adversarios, maxime pseudoapostolos excitabat. In Adeo credentibus veraces, et magni meriti esse
scientia. Nota quia scientiara inter cstera dinurae- vidcbantur, ut dii crederentur ; infidelibus autem
rat : verumtamennonhuraanarumlitterarum.quara videbantur seductores, id est, deiieptores. Et quid
in priraa Epistola denotat, sed scientiam dicit sen- mirum, cum de Domino dictum sit Recordati su- :

sum Legis et Evangelii. In longanimitate. Longa- mus,quia seductor ille adhuc vivens {Matth. xxvii, 63),
nimus dicitur a longanimitate. Et dicitur longani- etc. ?Sequitur Sicul qui ignoti, et cognili. Cogniti
:

raus, eo quod longura habeat animum ad multa quippe erant fidelibus, quitantieos meriti,et digni-
mala perferenda. In suavitate, se quidera ministrum tatis agnoscebant ignoti autem erant infidelibus,
;

e-^ihibuit, quia, etsi peccatores increpabat, verum- qui quales essent, non agnoscebant. Quasi morien-
tamcn post emendationera verba exhortationis sub- tes, otc. Dicit enim Augustinus In illia rebus est :

jungebat.ut illos de araaritudine ad dilectionem sui quasi, inquibus non est veritas, vel quae transitoriae
traheret. Nam ille verissirae suavis est, qui neque sunt quemadmodum si quissomnians dicat Puta-
;
:

verborum levitate, neque mentis commotione alios
ad iracundiam provocat. In Spiritu sannto (subau- D
ditur, eshibeamus nos, ejus gratiam sequentes, et
voluntatem illiusinomnibusadimplcnlesl.Sequitur:
In charitale non ficla. Ille fictam charitatam habet,
qui eura, quera se diligere
positum derelinquit. Hanc charitatem non habebat
Apostolus, quia omnia aliorum darana, et persecu-
bam me esse quasi in quodara loco. Isti quasi mo-
rientes erant, quia ita persequebantur, ut de spe
istius vitac prajsentis desperarent. Et eccc vivimus.
Vivebant isti, quia non extinguebantur, ut liber
Aclorura apostolorum manifestat. Legiturenim:
dicit, in tribulatione Quia cum venisset Paulus Lystris,et lapidatus esset,
utmortuusaBstimaretur, ille surrexit, Cfepit praedi-
care (.Act. iv, 18) sive morientes, quia adeo perse-
;

tiones, quasi proprias deputabat sic enim ipse ; qucbantur, ut cedere se putarent ; sed vivebant,
dicit Quis inftrmatur, et ego non infirmor? (II Cor.
: quia non cedebant : si enim cessissent, anima mo-
XI, 29), etc. Sequitur In verbo vcritatis. Veritas
: rercntur. I't castigati,clc. Ut superms. Qnasitristes,
Christus est : ergo in verbo verilatis dicit, evange- etc. : id est, severitate vnltus se ostendentes, spe
liea; scilicet prjedicalionis. Seqnilur: In virlute Dei. vero vitaefutursB gaudentes. Sicut egentes, etc. Egen-
Potest hoc referri ad superiora,ut sit sensus : Exhi- tes erant, quia pauperes. Multos locupletes lacie-
449 tlXPOSlTIO IN lilMSTOLAS PAUU.— IN EPIST. II AI) GOK. 4.jO

baiit, quiadoiiis spiritaliliusabuiiflaliunl.Nain locu- A. siinilitudinibus, atquo cxoinplo prnphctico cuiilir-

ples derivaliir a loculo. Loculus dlcitur sacculus niare, subjiinxil Qmv cnim parlicipatio justilix, :

parviis. Locuplolcsenim eranl isti, quia niultos ha- ctc. Lex cnim jiislilinm pnrdicat, qiia; contraria
boliaii', Ioculo8, id est, dona spirilnlia, undc alios cst iniquitati. Kt est soiisus : Qu.i; partidpntiii ju-
ditaliant. lunijunm niliU halicnles, clc. IIoc crat slili.v cum iniiiwtale? .Niilla. Ila et niilla debet
gloriosum siinctis, ut absiiuc sollicitudinc, ct no- esso aocietaa ndcliuin, etc. Qunj soquuntur ad su-
mine possessionis omnia possidercnl, adco non so- periora releruntur. Aut qux societas luci ad lcnc-
liim ipsarumrerum.seddominorum dominarenlur, bras? Lux enim vcritalcm praedical, ct ipsa ve-
ut in Actibus npostolorum legitur, quia vendebant ritas liix ost, qiia) liix Cugat tonebras crrorls et ;

omnia, et olTercbaiit protia, ctc. (.1(7. vi, H'i). ideo nulla socielas autcm con-
cs.se polest. (Jum
(727) 0« noslnim palct. Piistqiiam rli.\erat supe- vcnlio Chrisli ad llclial llclial iiamque interpre-
:'

rius nemincm nosse sccundum carncm, ct sub- fatur sine jugo, signilicat diabolum, qui similis
junxerat quare, id est, quia si cognovimus, jam esse Deo voluit, nolendo ferre jugum ipsius. Lex
non novimus Christum secundum carnein, subjun- namque in figuris et obscuritalibus littur,-e priE-
xcrat etiiim sc acccpissc ministerium reconciliato- dicat Ghristum, qui fugiit diabolurn de cordilius
nis, iinde cl pro Christo dicit sc liigationc fungi, idelium, qui Doo similis cssc voluit nl ideo niilla
et subjunxerat admonitioncm, et exhortationom, " conventio
qua mundusDeo reconciliatur:prorupit in laudein Qui autem consensus templo Dci cum idoUs ? No-
Corinlhiorum, dicens : Os nostrum : ct est sensus: tandum quia nil magis contrarium est Chrisliano,
Vestra emendatio, correctio, atque salvatio adeo quam idololatria, et idola : nam ista homines a
mc iKtam rcddidit, ut non possim. Cor
tacere Dco spparare solent, et ad negationera trahore.
noslrum ililulatum cst. Duobus modis dilatatur cor, Et ideo, quanquam omnia vitia detestanda sint,
aut liducia bon« conversationis, aut spe resurrc- istud qnod homines a Deo separat. Et
praecipue,
ctionis ;
quasi diceret : Adeo vestra emendatio, at- ideo eodera conclusit, subdendo Vos enini estis :

que corrcctio nos lajtos reddidit, ut et cor nostrum templum Dei, etc. quasi diceret Si vos credendo
; :

dilatatumisit, et os patefaclum, quatcnus tacere templura Dei estis, illi noncredendn tcmphiin sunt
non possimus. Ubi oslenditur quia obedlentia, et diaboli ;
et ideo cavete, ne, per inlldelitateiu, illiug
corrcctio bonorum subjectorum, ita la?tos reddit Templum Dei vivi dicit, ad distinctio-
etficiaraini.

magistros, ut talia cis proferant, qualia se ab eis- nem mortuorum. Sequitur Quoniam inhahilabo, :

dem non putabant audire. etc. Ad confirmationem sui iste egregius prsedicator
Non angusliamini, etc. His verbis ostenditur quia fidelis in verbo, et veritate, testimoniura prophe-

bonisprsedicatoribusbonapraedicantihiisnon obesse C t'cum sumit.Ubi monentur praedicatores, sua dicta

possunt mali audilores et ideo dicit Apostolus ; aliorum studeant confirmare exemplis. Sed qu.-eri
Non angustiamini in nohis, quasi diceret Si vos : potest quare dicat Inhuhitabo, et ambuLibo ; cum
:

non correxistis, non nobis obest, qui bona prjedica- illeubique sit, et omnia sint in illo. Sed talis est
mus, sed vobis, qui facere contemnitis. Et hoc sensus Ambulat ille, et inhabitat in cordibus ele-
:

est, quod subdit Angustiamini in visccrihusvestris;

: ctorum, ciira ab infidelitate ad fidem, et per in-
eamdem auteni hahenles remuneralionem (subaudi- crementa in virtutibus prolicere facit. Nam sicut
tur, eritis). Quasi diceret Si eumdem cursum,
: habet iste exterior homo suos pedes, sic et in-
quem nos, cocurreritis, camdem habcbitis remu- terior homo, quibusgradi possit.Magnum namque
nerationem : el qui eamdem et tanquara pater de infidelitate ad fidem transire, et per
iter est,

filios raonco, sacculum,

dilalamini. Sicut enira incrementa in virtutibus proCcere quod nullo ;

si non capiat quod proliosum est, extcndimus, ut modo fieri potest subito, nisi per inlervalla tem-
capere possit, ita moiiet Apostolus dilatari Co- porum. Sed sciendum, quia illi solummodo pro-
rinthios, ut capaciores reddantur quatenus ea ;
ficiunt, qui ejus perfrui gratia merenlur. Generalis
pretiosa, quae dicturus erat, capere possent. Et est iste sensus ; sed videndura est quis sit specia-
ideo dicit : Dilalamini, quasi diceret : Capaces estis, ^,
lis.Primum omniura considerandum si sit, hjec
sed capaciores estote, ut capere possitis et vos. vox Christi est nam propheta in ejus
: voce lo-
Non enim dicit, vos, sed, et vos; quasi dicat : quebatur, dicens : Quoniam inhahitabo [Levit. xxvi,
Jam nos dilatati sumus ab bona proferendum, vos 12), etc. Sed qualiter inhabitasset, Jeremias post
dilatamiui ad capiendum. ostendit. Hic in terris visus est, et inter homi-
El notite jugum ducere, etc. Jugum enim pro nes conversatus (728). Sed apertius ponit evange-
socictate ponitur,ideo quia eodem junguntur boves lista, qualiter, dicendo Verbum caro jactum est :

ab aliquo, et equi ad currum. Et est sensus : {Joan. I, 14), etc.

Nolite jugum ducere, etc. ; id est, nolite societate Et ero illorum Deus. Quod ille Deus, idem Jere-
inlidelinm perfrui. El volens suam narrationem mias : Hic Deus noster, et non aeslimabitur alius

17271 In autog. marg. hic legitur cap. .XIX.

(728) Jer, xxxi, 9, 11. Testus hic, qui videtur in autog. Jereniiae tributus, Uaruch est iii, 38.
 ; ; ; '

451 ATTONIS VEHCELLENSIS EPISCOPI 452

ad ciim Et ipsi erunt niihi populus (729) ; eccle- A filiorum Dei excludunt, ideo addidit : El Spiritus,

dicit, id est, Ecclesiam. Isaias Vivo id est, mentis.

siasticum :

ego, dicit Dominus, quia cmnibxis his veluli vesti- Sequitur Perftcientes sanctificationem. Egregium
:

mento vestieris {Isai. xlix, 18). Si enim electi vesti- quoque servat ordinem. Praemisit promissiones
menta Christi sunt, et vestiuntur ab illo : ergo deinde subjuxit exhorlationem, dicendo : Mun-
populus ejus est Ecclesia. demus, emendationem monuit habendam
etc. ;
post
sanctificationem quia sanotificatio non esse potest,
Propter quod exite, etc. ; quasi diceret : Si Deus ;

et Deus vester est, et vos populus nisi ubi munditia est. Iste ordo in Scripturis ser-
inhabitat,
vatur diviuis. Hinc Jacobus apostolus dicit Ab-
Propter hoc e.rite de medio eorum, non corpore, sed
:

sed devotione. Et quasi jicientes omnem immunditiam, el abundantiam mali-

mente, non vagatione loci,
/icC {Jac. I, 21), etc. Hinc Psalmista Declina a ma-
interrogassent qualiter est eseundum, respondit : :

xxxvi; Hinc Dominus ad Jerc-

Et immundum ne tetigeritis. Hinc dicit Augustinus
: lo {Psnl. 27), elc.

Exponit Apostolus his verbis, quod superius di- miam : Ecce posiii le, ut evellas {Jer. i, lOj, etc. Et,

L.ritc. Sed quis tangit immundum? Ille quia sanstiDcatio sine tiraore Dei esse non potest,
xeral :

immundura (730) patrat, aut pa subjunxit : In limore Dei. Et quod sanctificatio sine
utique, qui aut
trantibus pra;bet assensum. Et hinc, quod in Ve- B timore Dei non sit, evangelista manifestat, cum
Teslamcnto legitur : Qui ietigerit mortuum, dicil de Simeone : Justus.el timoratus {Luc.u, 2b) \
teri
immtindus erit {Levit. xi, 24 ; Num. xix, 11 ;
Deut. nam sicut justitia sine timore esse non potesl, sic

XIV, 8), propter hoc dixit : Nam opus misericordiae nec sanctificatio.

est mortuum sepelire. Sequitur : Cupile nos. Melius in Groecis exempla-

Et cgo recipiam vos, quasi diceret Si infideles : ribus, unde hoc transiatum est, habctur. Verbum
vos expulerint, vel vos egressi fueritis, ego vos enim, quod in hoc ioco positura est, talem habet
recipiam. Et talis est sensus, qualis ille, ubi legi- sensum, quasi dixisset Apostolus Capaces nostri :

tur : E.rtra sijnagogas vos facient (731), etc. Et ero estote. Et potest duobus rnodis intelligi, ut sitsen-

vobis in patrem, quasi diceret : Si perversi parcn- sus Vim dictorura nostrorura capite quod etiam
:
;

tes, et infideles vos expulcrint, me patrem habebi- respicit ad hoc, quod supra ait, dilatamini sive ;

tis sempiternum. Et vos eritis mihi iii fdios, el fi- alio raodo, capite nos, hoc est vitara nostram et

lias. Filios, et filias dicit, sive propter utruraque conversationem imitamini. Et quasi interrogasset
sexum, sive propter fortes, et infirraos. DiciL Do- aliquis Qujb est conversatio tua, quam sequi de- :

minus omnipotens. Ut superiora confirmet, ideo hEC bemus?Ideo suh]unxU Neminem la^simus, etc. :

subiunxit. Nam mos est prophetarum talia sub- q quasi dixisset Uoc in mentibus vestris conferte. :

dere, ut nos certiores de superioribus reddant. hoc ad memoriam revocate, quia talis fuit noslra
conversatio apud vos. Hic verbis denotat illoa
Sed quis erut iste. qui hoc dicebat ? Christus :

quorura falsis doctrinis fuerant decepti. Illi enim

ergo omnipotens. Et quod omnipotens, ipse raani-
IiBserant eos, quia dominati sunt eorum unde ;
festat Quxcunque
:
Pater fucit, hsec eadem et Filius
inferius dicit Libenler sufjerlis, si guis in faciem
{Joan. v, 19). Ergo ea non potest Filius, qu» nec :

vos CLvdil {II Cor. xi, 19, 20). Corruperunt eos in

Pater. Sed idoneusest iste Filius, qui dicit aposto-
fide, falsa docendo circumvenerunt eos, substan- ;

lis Deo omnia

: possibilia sunt {Malth. xix, 26).
tiam eorura et salulem pariter exhaiiriendo. Et, ne
Et si omnia, ergo et ipse omnipolens, quia
putarent ipsi quod, causa condemnationis eorum,
Deus.
se excusarent ;
quia saepe, dum se homo excusat,
(732) (Cap. VII.) Sequitur : llas igiliir promissio-
alios Non ad condem-
condemnat, ideo subjunxit :

nes. Facit enim superiorum promissionum mentio-

nalionem vestram di'co;quasi dixisset Non ideo :

nem, hoc est, ut ipse sit nobis in Patrem, et nos ei

me excuso, ut vos condemnem ;
quia qui parcit,
in filios, et filias : et ideo exhortando sequitur :

non condemnat, sed causa vestra; salulis, ne illis

Mundemus nos ab omni inquinamcnlo carnis. Sane qui vos deceperunt fidem accommodetis.
notandum, quia non dicit solumraodo, ah inquina- D
mento, sed omni; quia multa sunt genera inquina- Et quia voluit eos certos reddere, quod non causa
tionis, quae tam a diabolo, quam a membris ipsius eorum daranationis se excusaverit, ideo pra;terita

inventa sunl. Quapropler qui Deum patrem habere bona illis ad memoriam revocavit. Dicit enim :

desiderat, et ejus filius esse cupit, non solum ab Prxdiximus enim guod in cordibus noslris estis, etc. ;

omni opere coinquinalionis se abstineat, sed etiam quasi dixisset Ex prateritis bonis agnoscite quod :

ab ipsa carnis delectatione. Sed quia multa sunt, hoc non causa vestra; damnalionis diximus nam :

quae solo mentis consensu fiunt, et nos a societate quos in vita, et morle socios habere cupimus, con-

(729) Iterum Jeremias pro Baruch.qui hoc habet rum significantibus, emendatio iiinuta videtur, ut
dicto III, 36. loco immundum legatur idolum, vel etiam malnm.
(730) Immundum sane in autog. scriptura legi- (731) Joan. c. 16 v. 2. absque synagogis legitur in
tur, sed litteris superius, et infra adjectis, necnon Vulg.
punctis Rliguot obliterationemaliquorumcharacle- (732) In autog. raarg. hic legitur cap. XX.
4r)3 KXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUM. — IN EPIST. II Al) COK. a:i\

dcinnare noliumis.In hoc fncto monentiir proitlicu- \ Scqiiitiir : Sed qui consolnlar humilci. Et eat son-
toroa.iit, cum siios incrcpant aiiditorcs, nn rortn 8US : Deus humilium est consolator, juxta iilud :

ipRi piiliMit »0 cmisa nmaritiuiinis, et vinrlictii! l'ropeesl Doininiis Itis ijui trihnlulo sunt cnrdc {Psul.
incropatos, privtoritn bonii ail mcniori^uii illis re- xxxiii,!'.!) ; ot itcm : /Vo/x; esl Dowinus oinnibus in-
vocent. voeantihus sc in ierit'ttc{l'sul. cxliv, 1H). tjtii eryo
ron.sohttur liuiniles,eon.wlnlus esl nns in adeenlu Titi
(733) Seqnitur: Itliiltii mihi liduciu eslapud i'Oi,ctc
hnnc liilucium sumpsit
Scil iincle Aposlolus ? Ex (|uod parliccpa factus esl nostrio tribulationis :

prima Epistola, iiiuulirecta, audivit coriim onicn- magna namque oonsulatio est socios haburo in Iri-
ilationem ; ol idoo liducialitor t^loriabatur, ilicendo: bulationc.

Mitlla milti gloriatio pro vobis. Soquitur ; [{epleltis Scqiiitur : t\on soluni in adrenlu cjus. ICl osl scn-
consolatione, clc : ac si dixrsset :nimium fui
Qui 8113 : Non solum consolati sumus, quia particeps
uontristatus dc vestro casu.nunc rcplctus sumoon- factus est nostriE tribulationis, sed ctinm quia dn
solationo de vostra omondationc, et superahundo vobis bona nobis retulit ; veslrum vidolicct desi-
ijititdio do vestra corrcctionc. Moncntur ct in hoc dcriuin, in niolius proficicndo ; veUruin jlelum, im-
facto pr.TBdicatores,ut,sicut tristantur de casu siio- |ictcndo (73'i,i ; vcMrain ctiarn ,vinulutionem pro nie
rum, sic gaudcant do ipsorum emendationo. Ani- t> ac si dixisset ; Uovertcns narravit quod vo3,ngnita
niadvertendum est otiam quanta charitas crat in charitalc mea,a?mulante3 nie quoque dcrendalis ad-
mente Apostoli, quf omnia advcrsa parvipcndcbat versus eos qui de mc multa mala vobis dixerunt.
in comparatione emcndalionis Corinthiorum. Sequilur : lla utmagi.t ijauderem hoc est, qui de
;

Scquitur : Naw ctim cenissemus Maeedoiiiam vestro casu mullum tui trislatus, magis gauderem

ctc. Narrat Apostolua Corinthiis persecutiones, ct dc vcstra omcndatione, sive magis gauderein de
advorsitates, quas pro aliorum passus cst salute. vcstra emendationc, quam dc Titi consolatione.

Scd quarc ad imitationem sui

? Videlicet, ut illos Sequitur : Si contristavi vos, nanme pcenilel. Et
trahcrct,qualenus, duin suum doctorem pro aliis est scnsus : Ideo non me poonitet, quia qui causa
pali vidcrent,noa pigcret eos, et pro ipso advcrsa peccati aliorum fuistis increpati,et illos correxistis
sustinere.Solent etiam doctores adversa, qua; pa- etvos in melius profecistis. Sequitur : Et si jicenile-
tiuntur,diversis pro causis, suis auditoribus mani- ret, etc. ; ac si dixisset : Si exigentc charitate fleri
festare. Sciendum qiiia caro,voluti brutum animal, possetutme poenileretvos contristatos propter du-
dolct inler adversa ;
spiritus vero rationalis laita- ritiam priniie Epistolae, non me p(Eniteret,quia illa
tur, quia spe regni ccclestis sublevatur. Caro illius ad horam vos conlristavil. Et ego nunc ijaudco pro-
requiem non habuit, quia, una reccdente tribula- ptcr vestram emendationem. Ad hoc attinet quod
tione, altera succedebat. sequilur : Non. quia contrislati eslis, etc. Sed contri-

Sequitur Sed omnem trihulationem passi. Oinnem

:
slali eslis secundum fleum.ctc.Haecverba exsultantis
dicit, hoc est multam nam quK fueritliber Acto- :
sunt.Multum namque corde lajlabatur Apostolus,
rum apostolorum maaifestat. Dicit enim, quia re- quia omnia,quM erga Corinthios egerat, ad prole-
cedentesa Troade (.-Id. xvi, 11), cum venissent ctum eorum et laudabilem finem pervonerant et ;

Macedoniam Cor. 16). quse propinquior erat idco dicit : Ut in nullo delrimentum patiamini ;ac si
(// i,

Corintho, et inde esset Titus venturus (// Cor. ii,

dixisset Plurimum nempe gaudeo, quia omnia ad
:

13), multi ad eorem prsdicationem crediderunt; profectum pervenerunt.Moraliter etiam hoc ipsum
sed maximam consolationem habuorunt in quadam nuno agi debet verbi gralia,cum (jiiis docere ali- ;

femina (.^c/. xvi, 14),quae credidit cum omni domo quid bonumincipit.non agnoscit finera; si vero con-
sua.Tunc conligit Apostolumspiritum pythonisex- tigerit.ut ad laudabilem finem perveniat, necesse

pulissea quorumdam hominum ancilla quce divi- ett, ut gaudeat, et Deo gratias referat.

nando raagnum qusestum dominis praestabat {Ibid, Sequitur : Qmv eniin secundum Dcuni tristitia esl
115) propter quod comprchensus, et prius quam
: etc.Tristitiaoecundum Deum est,quia conCunditur
Titusveniret,multamtribulationempassus(/fcirf.l9) pcccator et tristatur, timens ne a Ueo puniatur.
Sequitur : Foris pugihV,ho2 est, flagra, et ictus :
'^ Quamobremacceptaconsolationeconcurritad emen
intus (n/iores,vidclicet,quia multum solliciti erant, dationem.//o(; quoque pwnilentiam operatur iii salu-

et timebant.iie ipsorum audilores scandalizarenlur, iem siahiiein, quia facit pervenire ad remissionem
duin talia viderent suum pati doctorein. Aliter : peccalorum. Sequitur Trislilia sxculi morlem ope- :

Foris pugnse, hoc est, concursus fidelium, et infi- ratur. Tristitia seeculi est,quia peccator se quoque
delium inlus //morrt quia in carcere posili time-
: :
denudatum, atque rectum (735) veretur. Tristatur
bant ne atrocioribus poenis plecterentur, quoniam enim, quiatimet ne puniatur, vel a judice terreno,
nemo est qui non timeat. vel si deest terrenuSjtimetpuniri a Deo. Iste enim,

(7331) In autog. marg. hic legitur cap. X.XI (755) Fortasse reum, vel realum, vel etiam ut ja-
(734 ) Fortasse in petendo, vel in patiendo, vel cet ; scilicet, comparationem recti,vel ab illo puni«
etiam uti jacet passive scilicet, impetum susti-
;
tionem veretur.
nendo
453 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPl 456
dum in vilali versalur tristilia,nulla accepla conso- A Ac si aliis verbis dixisset : Non aolum propter illos

lalione.praecipitat se in desperationem.Sive tristitia etiam ad mamifestnndam solticitudinem

scripsi, sf.d

SKCuli est in damnis terrenis, vel cerle in alioruin )!OS(;'aM.Magnam nempe proillis sollicitudinem ha-
rebus con8pectis,et non acquisitis. bebat q-iia, dum inquinatos inundabat, oppressos
;

Sequilur Ecce enim lioc ipsum, secundum Deum

: relevabat, abjectos revocabat, omnium se curam
contristari vos, etc. In hac vero S6ntentia,quantum habere monstrabat ; quoniam uno poenitente multi
ad latinitatis regulam attinet, sed superflua est ; et contristantur.unoafflicto multi scandalizantur;quia
ideo intelligenda esl posila esse pro ct ;
juxta regu- sicompatiturunummembrum,compatiuntur omnia
lam quoque lingua; GriCCK habet compo8itionem,et membra.
constructionem.Sane notandum, quia dixeratpaulo Et hoc notandum quia tria dicit hoc est, pro vo- ;

superius se consfristatum secundum Deum et ut : bis, et coram Deo ut ostenderet nihii suae
ad vos, et ;

ostenderet quem fructura tristitia secundum Deum deesse ssUicitudini. Ethoc sciendum quia sunt non-
genuerit, suhjunxit et cffitera : Ecce enim hoc ijisiim sunt solliciti pro aliis sed non ad illos,
nulli, qui ;

etc. ;ac si dixisset : Videtequia tristitia secundum quianon abhis, quae ad perfectam illorum sollicitu-
Deum magnam in vobis opperatur solliciludinem.Kl dinem perducunt sunt vero alii, qui pro aliis, el ad
:

pulchre dieit : Solticitudinem ;

quia in poenitentia _ illos solliciti sunt sed qnia non estsimplexeorum
;

multum sollicitus est homo,ne forte denuo peccet: intentio, ideo non coram Deo.
et ubi sollicitudo est, torpor, et ignavia repellitur. Sequitur : Ideo consotati sumus ; hoc est, de ve-
Sed defensionem. Quasi dixisset Non solum soUici- : stra emendatione.vel pro nostra sollicitudine.Sequi-
tudinem.sed etiam defensionem non tnntummali; : liir : In consolatione autem nosfra, abundanlius gavi-

quia mali operata est confessionem; sed potiusve- sus sum super gaudio Titi. SoUicitu.* enim erat ipse
ritatis : Sed indignationem iliam intellige, qua in se tam aperte, quam et latenter, suos dirigere discipu-
indignabantur propter peccata vel certe aliorum ;
los, iit suorum agnosceret conversationem audilo-

intellige.quam in se excitaverunt.cum se emendare rum ; et ideo, cum direxisse.tTitum, et ipse invenis-

ooeperunt. Sequitur : Sed timorem. Ille vero,qui in set eos emendatos, etcarrectos, gavisus est;etideo
pcenitudine est, multum timet,ne forle non sit sibi dicit: Gavisns sum super gaudio Titi ; quasi dixisset
a Deo remissum poccatum.Timorem vero an castum aliis verbis : Quia Titus, qui valde Iristatus est de
an servilem dicat,incertum est: verumtamen utrum- vestro, casu, inveniens vos correctos, gavisus est, et

que intelligere possumns.Sequitur Sed desidcrium : ego gaudeo, quia illius gaudium, meum est. Quia
hocest, in melius proficiendi, Sequitur .S«d «?«u- : refectus est, id est repletus ab omnibus vobis. Cum
^n/!one»!,bonorum scilicet operum quasi dixisset: ;
enira dicit; Ab omnibus vobis, ostendit eos habere
Qui hactenus fuistis imitatores malorum, studete C concordiam, atque unionem,quosin primaEpistola
aemulatores esse bonorum. Sequitur: Sed vindictam ostendit babcre divisionem, adeo ut diceret: Divisus
vel ulciscendi in scmetipsis peccata, vcl certe ulci- est Christus (/ Cor. i, 13.)

scendi malos quia qui malos punit,bonos non per-

;
Sequitur: Et quid upudiltum de vobis gloriatus
si

dere qucerit (73G'. Tangit enim prselibando more sum. His verbis ostendit aperte, quod multadixerit
solito causam, quam apertius munirestat,cum sub- Tito bonade Corinthiis, priusquam eum direxerit,
]\ing\\. : In omnibus e.vldbuistis vos incontaminatos qua3 ab illis didicit, per quos direxit Epistolam, aut
esse negolio (subintelligitur, iniquitatis). Corinthii per alios, quia multi saepe discurrebant. Etnonest
vero increpati ab Apo3tolo,incitati sunt ut malosa confusus Aposiolus, quia non aliter, quam ipse dixe-
consortiosui repellerent : et ideo abjecerantomnes rit, reperit Titus.
quosipse per Epistolam denotaverat. Et dum hoc Sequitur : Sed sicut omnia vobis in veritate locuti
egerunt, incontaminatos se esse monstraverant. sumus, et3. Nota, quia earepfctit, qum superius dixe-
Quasi dixisset Dum malos repulistis, incontami-
: rat : Non est apud nie EST et NON. Et est sensus :

natos V08 negotio iniquitatis esse monstrastis, quia Sicut omnia vobis in veritate locuti sumus, ila ct
quicontaminatusest.libertatem increpandi amittit, omnia, quae Tito praedixi, vera fuerunt. Sequitur :

Sequitur : Igilur, etsi scripsi, non propter eum n El viscera ejus abundantius in vobis sunt; hoc est
qui fecit injurium.B^s verbis illum denotat.qui patri omnia membra e.jus vos desiderant. Vorbi gralia,
injuriara intulit, conducendo uxorem {I Cor. v, 1), sicut omnia membra, sua in invicem desiderant offi-
Item cum dicit : Nec propter (737), qui passus est, cia ; id est, sicut auditus desiderat visum, et visus

omnesillos denotat, qui injurias, et fraudes patie- olfactuQi, etc. : sic et omnia membra ejus vos de-
bantur,de quibus ipse in prima Scd vos injuriam : siderainl,-reminiscentiso7nniumve.$trum obedientiam.
facitis, et fraudatis, ct hoc fratrihus {I Cor. vi, 8). Et est sensus: Quia vestra obedientia grata ei fuit,

Nam si in aliquo dissidentes erant, aut si aliqua et vos gratos reddidit, adeo vos diligit, ut vestra me-
mala ingerebant,ad infidelium trahebanturjudicia. moria nunquam ab ejus mente recedat.

(736) In autog.ita legitur Quia,qui malos punit, : non perdere, uti legendum nobis visum est.
bonos pcrdere quxrit fortasse, bonos reddere, vel; (737) In vulg. eum,
bonos facere, non perdere quserit, vel tandem bonos
457 EXPOSITin IN EPISTOLAS PAULI. — IN RPIST. II AH COIl. 458

So(juitur: Qiwinodn niiii liiiwic H Ircmoic e.irc- A (luin, cnruiii Ipnuis ail suli»t.iiili;i, adco ipsi «icvoti

pislis euin. Cum cniiii dircctus fuissct cis Titua oxsliterunt, ut ultra quum virtutcs suppoterent, et
gtudio videndi conversaliononi eoriini, et subilo r.uniltiis sincrct, ipsi parati cssent dare ; el idoodi-
intcr C09 iipparuisset, timuerunt, recolontos, quia lit : .Ibunduri/ in divilias simplirilalis. Simplices
pro muitis vitiis ruoriint incropati ab Apostolo. In- divilias dicit, quia ipsi, non causa humaiiiB laudis,
lelloxorunt onini, quia idonouni ministruni dirii.xil aut rcdimondi suos priBdicatoros, ne incrcparcntur
ad oos, qui oinnem coruiii convorstilionom sibi rc- al) ois, tribiierunt, scd sludio placendi Doo. Nam
nuntiarct et idco itacum timoi e.\ceporunt ouin,
; i qui causa huinuiKL' laudis tribuunl, non simplicitcr
et obedicntes ei exstitcrunt, quasi ipsc Apostolus faciunl, et illi, qui a tulibus accipiunt, libertatem
venisset ad eos. increpandi amittunt, quia scriptum est : Xenia et

Sequitur: Gaudeo quod m^oinnihiis ronfido iii ilona e.vrwrant oculos juilicuin [Ercli. xx, 31).

vobis ;
quasi dixisset :Non solum gaudco do ilioruin Scqiiitur : Qiiia srcuiidum virlulcm leslimonium
oorrectionc, qui cccidcrunt ct surrcxorunt, scd ot illis perliiheo, etc. Pra^postcrus ost ordo, nam talis

de veslro profcctu, iiui in (idc stetistis. .Sive aliter : osse dcbel : testiinonium illis pcrhibeo, quia secun-
Gaudeo quia, qui eu corrigere ccBpistis, quo; ad dum cirlutem tribucrunt, el super virluCcm volunlarii
cultum fidei et ordinem occlesiasticum atlinent, i^ fuerunt. Et ut ostendcretquomodo, subjunxit Cum :

elc, quaj sunt digna correclione. corrigetis mulla crhortalione .'quasi dixissot ; Fecerunl quod
(Cap. VIII.) .\otiim aiilem, fralrcs. Superius poluerunt, cl magis quam facultas sinerct tribuere
Corinthiis persccutioncs, ct pressuras,quas pussus voluoruiil ; scd nos jiidicuvimus non esse uccipien-
fuerat in Keclesii'' Maccdonia! , dcindo divorut ; Si dum, no inopiam puterentur,pccniterct eos,
l'orlc,si

gravisus sum super (jaudw Tili : post hoc suam ora- ct fruetum mcrccdisperdcrenl: illi vero cura e.vhor-
tioncm ellocutionem lauJibus conclusit ;nunc vero- tatione, cl lacrymis, ct precibus deprecati sunt, ut
aggreditur aliud, diccns : IS'otam vobis farimus, fra- gratiam cl rommunicalionem
quod fit iu ministcrii,
Sed qua;rcndum esl,quare suam
tres, etc. (7.58-30) sanrlos (subauditur, nos vero, quia susciperenti ;

locutionem de operc miscricordia; (740) ? Sed scien- vidimussprclis oinnibus lemporalibusinsolis cocle-
dura, quia egit hoc Apostolus ingeniose, et admi- stibus suspensos,quod prius non accipicndum judi-
rando modo hoc ; est,ut dum eos laudibus mulceret, cavimus, postea accipere decrevimus.
ad opus misericordia; facilius provocaret. Moraliter Sequitur Et non sicut speravimus ; hoc est, ma-
:

sic monendi sunt superbi, et potentes, hoc est, ut gis fecerunt, quani sperasseinus. Sequitur Serf :

si qua sunt in illis bona, luudibus profcrantur vel semelipsos dcdcrunt primum Oeo ; hoc est, et pri-
quio inesse potcrant, dicunlur; ut quK corrigenda stinos errorcs corrigendo, et vitam, et mores mu-
sunt, facilius corriguntur. Propter hoc exemplum ^ taado. SeqnHur
Deinde no6«, videlicet suraptus :

Ecclesiarum Macedoniae protulit, ut dum alios in necessarios ministrando. Et quia simpliciter hoc
opere raisericordias devotos audirent, eosdem non egerunt, ideo subjungit: Per voluntulem Dci.
devotos esse piideret.Moraliter monentur doctores, Sequitur : Ita id roijaremus Titum, etc. ;
quasi
ut, quoties auditores suos ad bona provocare vo- dixisset : Ita et vos devoti exstitistis, ut Titum ro-
lunt, sanctorum exempla illis proponunt, ut ad garemus venire ad vos. Sed quare Titum, et non
bona, qua; cupiunt ocius oos trahere valeant. Pra;- alterum Quia notus et gratus erat illis, et in
?
fata etiam intciitione fratres ccs appellat. Pulchre raultisperejus exhortationem profecerant,quatenus
dicitur: Graliam Dei, iiux ilata cst ; quia gratia a et in hoo opere misericordic^ per eum proficerent.
Deo datur, non aliis, nisi Ecclesiis, datur.
et Moruliter Cum aliquis docendus est,aut ad aliquod
:

Sequitur Quod in multoe.rperimentolribulationis.

: bonura provocanduSjtalis eura debel docere, qui ei
ahundanlia gaudii ipsorum supersil (741). Et est gratus sit, et quera ipse diligit.
sensus : Dum nos multa adversa pati viderunt, (7'i2) Sequitur : Sed sicut in omnibus abundatis
non scanddlizati sunt, aut in fide titubaverunt, fide. etc, el liac gratia, hoc est, misericordiae opera
sed potius experimento tribulationis nostra;, plcni- abuniletis. Num id quibus abundarent, manifestat
tudineragaudii susceperuiit.quia non absre tantara D fde. quiajam corroborati erant ; et sermone, quia
ronstantiam in persecutione esse intellexerunt. genera linguurum habebant ; et scientia, quia sa-
Aliter Dura nos pati viderunt, etiam ipsi incitati
: pientes erant ; et omni solliciludine, quia fuerant
sunt,ut nobiscum pati gauderent et qui passi sunt, ; increpali, ct idoo solliciti erant, ne denuo increpa-
ideo passi sunt, quia in eisdem tribuiationibus,sub rentur ; et omni charilate vesira in iws, hoc est,
sp; futura; resurrectionis,plenitudinem gaudii esse circa nos.
intellixerunt. Sequitur : I\'on quasi imperans dico. Et est sen-
Fa altissima pauperlas eorum, etc.
Altissimam dicit sus : Non^xtorqueo,ut cogo.aut vestrum opus non
profundara et magnam. In quibus verbis ostendit sit voluntarium. sed coactum. Sequitur: Sed pro-
eorura propositum et devotionem, quasi dixisset pter aliorum sollieitudinem, etiam veslrx charitatis

(738-39) In autog. marg. hic legitur cas. XXII. (741) Vulg. fuit.
(740) Subauditur inceperii. vel aliud simile. » (742) In autog. marg. hic legitur cap. XXIII,
PATKOt. CXXXIV.
 ;
:

459 ATTONIS VERCRLLENSIS EPISCOPl 460

ingeiiiuvi bonum comprohans. Duobus modis potest A arlmonens filium suum dicil : Fili si mullum tihi

intelligi.Uno modo.quasi dixisset: Ut propler alio- est mullum Iribue. etc. (Tob. iv, 9)

rum fidelium studium, vestrum iagenium bonum Sequitur : Non enim, ut aliis sil reniissio, elc.

comprobetur, hoc est,ad opus misericordiac incite- Hsec verba condescendentis sunt. Noverat enim illos

tur sive aliorum dicit, id est.pauperum, qui erant

:
esse infirmos, et ideo condescendit, quasi dixiset:
Jerosolymis quasi dixisset Ne fnrle pauperes,qui
;
: Non do vobis consilium tantum tribnere,ut aliorum
sunt Jerosolyniis,propter inopiam solliciti sint, bo- inopiam sublevelis, et vos inopiam patiamini quo- :

num ingenium vestrK charitatis csse comprobetur; niam scriplum est Diliges pro.vimum luum sicut le
:

id est, incitemini, ut vestris divitiis illorum indi- ipsum : sed e.v lequaliiaie ; hoc est, ut illorum ino-
gentiam sublevetis. piam sublevctis, et vosinopiam non patiamini.Hoc
Sequitur : Scilis enini cjraiiam Domini noslri Jesu sciendum, quia qui hic infirmis condescendit, alibi
C/ins/iVquasi diceret: Nostis exemplum,quod gratis ad majora fortes provocans dicit Qui parce semi- :

tribuit ;
quotiiam propler vos egenus Jactus esl, etc. ;
nat {II Cor. ix, 6), etc. In prscscnti iemporc ideo

quasi dixisset : Ille sua propter vos sprevit ;

quare dicit : Quia in hacprassenti vita hocsit alternatim,
vos non vestra propter illum tribuatis? Item Et si : hoc eat, utalii sint divites,alii pauperes. Sequitur:
ille sua.quare vos nonvestra, sed illius eidem pro- Vestra abundantia illorum inopiam suppleat, etc, //-
pter vos non reddatis? Item Ille, cum essel dives, :
B lorutji dicit, hoc est, pauperum, qui erant Jerosoly-
factus est pauper, non ut cresceret,sed ut vos cre- mis. Sancti vero apostoli,cum pra;dicatores direxis-
sceretis : nam factus est, quod vos eratis, ut vos sent ad gentes, hoc etiam illa injunxerunt, ut
faceret quod ipse erat : nam ipse factus est pauper, memores essent pauperum ; et ideo monebant fieri

ut vos 8U8B divinitatisdivitiarum faceretparticipes. colleclas,quibus inopiasanctorumpauperum suble-

Item factus est pauper, ut una sua paupertate, et varetur. Nam sciendura quia non erat una fidelium
hic divites faceret in fide, et postea regni coelestis Judffiorum et fidelium j;entium conditio,quanquam
haeredes.Facit etiam locus iste adversus Photinum. unaesset sedes. IUi enim, abrenuntiatis, omnibus
Sequitur ; Ei consilium in hoc do. Uixerat superius : temporalibus, venerunt ad fidem ; isti vero,hoc est,
Non quasi imperans Tale cst et quod dicit
dico. gentiles, cum domibus paternarum rerum suis, et

Consilium do ;
quasi diceret Non exigo; sed consi-
: possessione. Illi elegerant quod majus fuerat, hoc
lium do.Consilium ergo tanti doctoris non est par- est, omnibusvigiIiis,jejuniisquevacare isti quoque ;

vipendendum. Quasi interrogasset aliquis Quare
das consilium ?Ostendit ipse: Iloc enim vohis utile
est; quia non solttm faccre, eic.Qmhua verbis osten-
dit posse esse opua non voIuntarium,certeautta3dio C pare
: adhuc in terrenis nogotiis versabantur. Quapropter
monebant eos, ut suis divitiis illorum sublevarent
inopiam, qualenus ipsorum divitiis possent partici-
quasi diceret Vos, o divites.vestris terrenis ;
:

deprecantis,aut imperio jubentis.Et sciendura quia divitiisinopiam illorum sublevarestudete.quatenus

laudat eos vituperando nam laudat, cum dicit illorum divitiis in futuro sublevari mereamini nam
: : :

Cospistis; vituperat cum dicit Ab antto priore quos nunc pauperes videtis,quandoque divites cer-
:

quasi diceret Tarde coepistis. Egit veluli doctus

: netis ctvos, quinunc diviles estis,si in tribuendo ;

medicus,qui adhibet medicamen infirmo et unum negligentes liieritis, pauperes eritis. Quicunquesua
;

idemque medicamen fovet sana,et mordet putrida. hic tribuunt,ut in futuro majora recipiant.sic agunt
Sequitur: Nutic vero cl facto perficile ; quasi quasi terrae cultores, qui ideo eam colunt, ut ube-
dixisset: Voluntas vestra opere monstretur, Nam riorem recipiant fructum. Sequitur L't fial xquali- :

finis uniuscujusque rei attendendus est quia,sicut las, ac si dixisset Sicut in Deo ajqualitas est, qui
; :

bonum opus coactum non est a Deo acccptum, sic seque soleiti suutn oriri jacil super botios el malos,
etiam nec remissa voluntas. Sequitur Ul qtiem- etc. {Matth. v, 45), sic et in vobis sit aiqualitas, ut
:

admodtm protnptus est anittius, eic. quasi dixisset: et ipsi vestrarum sint participes divitiarum, et vos
;

Vestram promptam voluntatem opere complete. Et illorum bonorum.

quia provocaverat eos ad opus misericordise.ne tan- Vcium quia voluit suam narrationem confirmare
tum videretur cxigere apaupcre,quantum a divitc, n exemplo, subjunxit: Sicut scriptum est : Qui itiulium
. <„ .„, ,,
sequitur £.r eo guorf liabetis, tribuite. Sane scien- xvi, 18). Hoc scriptum
•

noti abundavit
.
: etc. {E.vod. .
,
. , , _

dum quia, si tantum det dives, quantum potest, et est in Exodo prceceptum nainque est filiis Israel, :

pauper quantum potest, aequales sunt. Si verotan- dum raanna singuli juxta mensuram persingulaca-
tum tribuat dives.quantum potest,et pauper magis pita coUigerent gotttor : el inde dictura est (?uf :

quam sinat facultas, ipse utique pauper preecedit multutn, non ahundavil. Nam qui diffidens ne forte
divitem,quemadm&dum illa vidua paupercula,quae altero die non possit manna invenire, plusquam
sicutlegitur in Evangelio,misit totum victurasuum ryomor coIligebat,nonabundabat ;quoniamvermibus
in gazophylacium Marc. xii, 41). Sz enim voluntas scaturiebat et qui minus colligebat, sufficiens ei :

prompta est, hoc est, devota, secundum id quod ha- erat. Et sciendum quia.quod tunc agebatur, agitur
bel, hoo est, secundum magnitudinem facultatis et nunc.Nam quicur.que timDre futuro» paupertatis
tribuat, et Doo occepta esl. Xon enim exigendum est suas retinont divitias, ipsa dillidentia vermes illis

ab ea hoc ijuod noii habel.Hinc est quod et Tobias procreat, qui non morientur ; unde Dominu? ; Ver-
 M,\ KXPOSITIO IN KPISTOLAS {'AIIM. — IN RPIST. II Al) COU 482
mis loriim morielur,
morteliir, eto.
elo. \lsai i.wi, Irctionoin bonorum operum cmlerorum, sed etiam
iioii \l.\iii.
^
Spil vidoiKliim est (]im intcntiono Aposloius hor i>i| opus misericordi,i> provocarcnt sive cnvebat vi- :

protulil tistiinonium ; ea vidclicet, ut divites non liipcrationciii illorum.quia adoo erant amatnres Ju-
iJaiciD 8cctic,ut carnalitcrleRom obsrrvarent^neipsi
falsa spe decipianlur, credentcs se sic csse divites
in fuluro, quemadmodum minc sunt ;
quia,sim»l- diccrent: Nou sunt isti veri Christiani, quibusma-
tum htibcnt, sahis tamo.n, uiit vitn non in eorum jora etiara tribuunt Jud.oi.
abuiidat divitiis : pauperos ntiiun qui modicum 1'rovidemus enim hoiia, ctc. Coram Deo ; quia sa-
habent, non se dejiciant, ([uia non iliis oburit, sed lutein animarum priEdicabat coram hominibus :

magis proderit ipsa paupertas. quia tam idoneos ministros direxerat,qui non corda
Gratia nutem Deo, etc. Rtfcrl Apostolus Doo Corinthiorum scinderent, sed sua scientia ac sa-
grales, qui dederat sollieiludiiiem Gorintliiorum iii piontia nonsolum adca;terabono,sed ctiam adopus
corde Tili, et ipsi oi obedientes exstiterant :eteam- misericordi.T? provocarent.

dem dicit, quam et ogo habeo, veluti paler. Istc Misimus aulein cum illi^, etc. His vcrbis ostendit
enim verus pater erat, quia sua eos prsedicatione eos Apostolos profecisse ;
quasi diceret : Corinthii,
ab inlidelilate ad lucem fidei Iraxerat; ct qualem n hoc vos potcstis agnoscere profecisse, cum tot
sollicitudincm illo, qui pater erat, habebat, talem jj et lales minislroe susciperc promercmini. Quid
ct Titus ; ct ideodicit ecimdem. In quo facto mo volunt istum intelligere fuisse Apollo ; ob hoc, quia
nentur pra;dicatores. ut si viderint qucmpiam suo- in prima Epistoladicit se rogatum,uteum dirigeret
rum sollicitudinem habereanimarum.et ipsos.quo- illis {I Cor. xvi, <2) ; se.d incertum est quis fuerit.
rum soUicitudinem gorit.obedientes existero,grate3 jViini; aulem multo sollicitiorem : quasi diceret :

Deo referre studeant, vcluli .\postolus hic. Sollicitus fuit primum, scd soUicitior radditusest,
Quoniam ej:liortationein qiiidem suscepil, id est multa uteudo confidentia in vos, sive Tito narrante
consolationem, ut qui primum venire recusaverat, bona de vobis.sive caeteris narrantibus,quos etiam
nunc sponte vcnire festinet. Sed cum sollicitior es~ Aposlolos Ecclesiarum, gloriam Christi appellat.
set, etc. Sollicitus exstiteratprimum audiendo ;sol- Vam multi ibant,et revertebantur.sive ab 'apostolis
licitior postmodum redditus est videndo, adeo ut missi, sivo sua sponte pcrgentes, qui eis referre
sua voluntute ad eos proficisci desideraret. Aiuwiu.j possent. Socius meus. Socius ei erat Titus, quia
etiam cum illo fralrem, etc. Istum, qui minus erat episcopus ordinatus caateri fratres, qui adjutores
;

notus, laude cominendat ; Titus vero, qui etiam Evangelii erant. In hoc, quod Apostolus tales di-

familiaris effectus minime laudis egebat. Sed quia rexit,monentur praadicatores, cum aliquem ad bo-
dicit : Ciijus laus esl in Evangelio, et Ccetera quae p
num traherecupiunt, talem dirigant, cujus mens
sequuntur, doctores eum fuisse Lucam dicunt; ob nullius morbo corrupta sit vel corrumpatur.

hoc,quia mirabilitcr Evangelium scripsit ; deinceps Ostenlionem ergo, etc. His verbis commendat eos
librum Actorum apostolorum, ut ipse : Primiim Apostolus, ut obedientes et devoti erga illos
quidem sermonem, e:ic. (.^ct. i, 1). existant ;
quasi diceret ; In hoc vestram conversa-
Coincs peregrinationis dicitur, id est evangelic.^B tionem.et fidein agnosccre potero, si eoshonoritice
pr.Tdicationis in hac gratia, Id est prsedicationis et susceperitis in facie Ecclesiarum, id est, in visione
;

reconciliationis, qux ministratur a nobis quasi di- Ecclesiarum.

;

ceret : Ilanc gratiain prKdicationis accepimus, ut (Cap. IX.) Nam dc ministerio. etc, Videtur
aliis ministraremus (74.'|), et ideo ministralur a no- enim Apostolusquasialiudlocutionis genusaggredi
his. .1 Doinini gloria ("4-4) dicit, id est a salvatione Nonnulli dicunt hactenus Apostolum locutura de
animarum ;
quia quo plures salvantur, eo eigloria eleemosyna terrenarum rerum,nuncde eleemosyna
augmentatur. Et destinatam nostram voluntatem ; id verbi Dei, quae major est terrenis et ideo sedule ;

est dispositam et ordinatam iraplere, Sed vide hasc eleemosyna adhibenda est erga credentes.Non-
quantas dilectionis erat. Nam illeparvipendebat tri- nulli dicunt hactenusallocutum fuisse laicos ; nunc
bulationes et adversitates istius vita; pri-esentis, ad ^. alloqui sacerdotcs.quibus utrunique genus miseri-
comparationem
iparationem evangelica! ministrationis(745)
ministrationis(745).D(?- cordiaecoramendatura est. NonnuUi dicunt a prin-
vitantes hoc, etc. Iste namque idoneus doctor, et sermonis usquead finem de eleemosyna
cipio istius
sufflciens pr<6dicationi,vitabat ut non vituperarelur terrenarum rerum locutum. Sed si de ista, quare
de hoc opere misericordia; unde agitur, si non tri- tam frequenter repetit? Solel enim quis repetere
bueretur ; sive cavebut viluperationem illarum Ec- causara quara agnoscit et operatur, ut arctius in
clesiarum, quae ab aliis tract» fuerant adfidem,ne aliorum cordibus inculcet. (Juod manifestatur in
ipse vituperaretur, quia sua praedicatione eos ad fi- Petro, quem cum Dominus agnosceret sui ardoris
dem traxerat.Ideo idoneos curat miuistros dirigere, araorem (746-47) habere, eum interrogavit utrum
qui sua sapientia et scienliaeos non solum ad per- se diligeret {Joan. xxi, 151. Sive repetit,ut ostendat

(743) Videtur hoc verbura correctum in autog,ut (745) Item emendatum legitur ita : manifesla-
legatur manifeslaremus. tionts.
{lii) Vulg. ad Domini gloriam. (74G-47) Fortasse melior lectio sui amoris ardorem.
 ;

463 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 464

quem affectum habeat erga suos auditores. Ea in- A parum dederitis,parvam8elerntB felicitatis remune-
teiitione Apostolus repetit, subdendo Scio enim : rationem recipietis. Sano sciendum,quia sape solet
promptum animum veslriim, etc. ; et Ex abundanti : Apostolus suis auditoribusdiversas proferre simili-
est mihi scribere vobis : id est, dilatum est oor tudines ; nunc militis, nunc agricultoris,nunc quo-
meum ad scribendum \oh'i9. Q uoniam Acliaia parala que medici,nunc negotiatoris simililer nuncsemi-
; .

esl, etc. Eaintentione,qua Macedones ad exemplura natoris eongruam in qualitate et quanlitate ponit
protulerat, ea etiam Achaicos id est, ut eos pude- ;
similitudinem. In qualitate videlicet, quia quod se-
ret imitari noUe. Sed nunquid et isti non erant minat, hoc et metit : id quantitate aulem, quia
Achaici ? Erant. Sed quasdam Ecclesias affines ad quantum quis seminat,tanlum et metit.lllud autem
exempium profert. Et quid est dicere : Vestra a-mu- noLandum, quia parcum appellat avarum, a quo
latio procavit pliirirnos, nisi quasi aliis verbis di- quasi extorquetur, el exigitur, ut inferat : qui id-
cat : Vestra correctio emendatio plurimos ad circo tardus est tribucre, quia fnictum mercedis
emendationem, id est, imitationem provocavit? non videt.
Adeo ut dioerent Si Corinthii, qui ceciderunt, ila
: Sequitur: Et qui seminat in benediclionibus, etc.
surrexerunt,ut ab Apostolo laudentur,multo magis In benedictionibus namqueseminareest^cum cordis
nos possumus nostros mores corrigere, ut Deo et sub spe futurae remunerationis, miseri-
hilaritate,
Apostolo placere possimus, qui non cecidimus.
B cordiam peragere, juxta illud Salominis dicentis :

Misimus aiitem fratres ; prfedictos appellat, ut ne In omni dalo hilarem fac vullum tuum (749), qnod
quod gloriamur, etc. Laudaverat Apostolus Corin- etiam do eleemosyna verbi Dei intelligi potest quo- ;

thios Macedonibus ; et, ne ipsi aliter invenirent, niam qui suis auditoribus eleemosynam verbi tri-

quam Apostolus dixerat, idcirco curavit idoneos, buit, ex cordis sinceritate, ne forte fructu privetur,
ministros dirigere, qui eos ad opus misericordije necesse est administrare. Sane notandum quia, si

provocarent, ne aliter Macedones invcnirent. Et in bencdictionious metet qui in benedictionibus

ideo subjunxit : Vt, queniadmodum dixi, parati si- seminat : ergo econtra qui in maledictionibus, hoc
tis, Bene dicit Erubescamus nos, quia, si aliter
etc. : est, tristitia seminat, in maledictionibus et metet
invenirent Macedones, erubesceret Apostolus. quoniam scriptum est: Quxenimseminaverithomo,
maxime Corinthii quia magis solet erubescere ille
;
hxc et melet {Gul. vi, 8).
qui alium videt suimet causa erubuisse, quam si At vero Corinthii.quia longo antetemporese pro-
ipse propria causa erubesceret. Ut non dicamus miserant collectas facturos,idcirco taliter loquendo
vos (748j in hac substantia ; id est. in hoc opere mi- subjungit, diccns Unusquisijue prout deslinaoit
:

sericordise non negemus vos esse. corde siio ; hoc eet, ut deliberavit, decrevit, atque
Necessarium ergo exislimavi. Quasi diceret : C disposuit (subauditur, tribuat). Verumtamen non
Corinthii,non parvipendatis quod tot et tales di- eum poeniteat, ne forte fructu privetur ; et ideo
rigam ministros nam ego necessarium duxi tales
; subjungit Non ex trislilia aul ex necessilate. Po-
:

dirigere, ut pnepararent repromissam bencdiciionem. terant autem Corintliii extristitia,aut ex necessitate

Idonei namque debentesse,quibenedictionem pra;- tribuere, dum videbant alias Ecclesias collectas fa-
parant. ftepromissam dicit illam, unde superius : cere ;
quoniam pudebat eos aliter agerc. Poterant
Quoniam et Achaia ab anno priore parata est. Bene- enim dicere Ecce aliis tribuentibus,si nos non re-
:

dictionem dicit esse, quia illi, qui tribuunt aut h. tribuerimus, denotabimur, et deteriores aliis judi-
Deo, autab illis, quibus tribuunt, benellci prome- oabimur. Quapropter, ne opus pietatis fructu care-
rentur. Nam unusquisque secundum cujus praj- ret, nionentur ab Apostolo, ut non ex tristitia, aut
ceptum tribuit, ipsius contemplatinne perficitur.Ex neoessitate id ipsum procedat.Moraliter: Multi sunt
ctEpta Dei causa, quantum, ad humanum morem in Ecclesia, qui dum vident generalitatem aliquid
attinet,ApostoIushonestatem coramendat : sic quusi bonum agere, ne denotabiles habeantur, pudet eoa
benedictionem-, elc. aliter agere. Sequitur : Ililarem enim datorem di-
Superius infirmis condescendens, dicebat: Non liijit D(?»s.Scilicet ex omnibus illis,qui sua tribuunt,
ut aliis sit remissio, etc. ; nunc fortes hortatur di- n eos diligit Deus, qui cum cordis hilaritate tribuunt,
ctnAo: Quiparre seminat, parce el metct. Qm& Gon- ipsosque etiam praparat ad remunerandum. Dbi
descendens Apostolus infirmis superius dixit Non : etiara attendum quia, si eos diligit, qui cum cor-
ut aliis sitremissio, etc. nunc vero ascendens pro- ; dis hilaritate largiuntur, eos utique odio habet,qui
vocat fortes, potentes, ac divilesad majora pietatis cum tristitia cordis tribuunt.
opera, dicens, ut prasparent repromissam benedi- Sequitur : Polens est auleni Deus gratiam abundare
ctionem, sic non qiiasi avantiam. Quibu? et rebus facere in vobis. Optat his verbis Apostolus gratiam
terrenis protulit similitudinem, dicens tioc autem : Dei illis adesse, quatenus sicut omnia vitia gratia
dico Qui parce seniinat, etc.
: quasi dixisset Sicut ;
: ejus vicerant, sic et in opere misericordiae perfecti
qui parum seminat, parum et metit, sic et vos, si acdevoti invenirentur, ipsius fulti praesidio. Sequi-

(748) In Vulg. verba hffic. ut non dicamus vos, pa- Sirach xxsv, 11, scriptus legitur, non per Salo-
renthesi sejuncta leguntur. monem.
(749) Textus hio in libro Eccli., per Jesum filium
465 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 466

tur : In omnihiis semper omnein sufftcievliam hahenles, A rum actionem per nos operatur Deo ; hoc eat, nobis
elc. Imprecatur ctiiirn nratiain Uei illis, ul in nnini- exhortantilius et vobis tribuenlibus, alii incitantur,
bu3 abundent lninis adeo ut nihil egeant curum, ; ut gratias Dco rclcrunt.
qu»; ad animaj attinenl salutcm quod tunc lit, : Sequilur Quoniam tninislenum hujus officii, etc.
:

quando homincs eligunt suincientiam hoc est, ; Olficii ministcrium dicil minigterium vldelicet col-

quiindo, supplctu suu, suorumquc nccessitate, qua; lationis. Kt est sensus Quicunquc hujus officii mi-
:

superabunilant, pauperilnis trilniunt, sind xrriptum nisterium implcl, non solum ob hocremunerabitur,
cst : Diprrsit, tlciiit pauprrihux {fsal. cxi, ".>), ctc. quia snnrloruiii .«ulilcvat inopiam, scd ctiam ob boc,
.Magnoperc quippe hoc exempio provocat eos ad quia alios, qui vident, provocal, ut gratias Deo re-
opus misericordiaj. Ubi eliiim attendendum quod ferant. Itaqueduarum mercedum muncro ditabitur.
dicit : Dispersit, iledit paupcrihus, etc. Si cnim justi- Sequitup /Vr probationem minisicrii hujus. Et eat
:

(iii munet in xternum. i\m pauperilius tribuit,

illius scnsus Hacprobationemanifestabitis vos verissime
:

nuilto magis cjus, qui Iribuit justis. Itaiiiic distat esse Christianos, si hujus ministerii, hoc est, colla-
inter pauperes ct sanctos paupercs quidem sunt, : tionis iiiiplctorcs fueritis. Seiiuitur : Glorificantes
qui publice egcnt sancli vero, qui jcjuniis omni-
; Dcum in obedienlia confessionis vestr,T. Et estsensus :

bu8 atque vigiliis insistunt, ul Anna (750) vel certc ; In obedientia confessionis vestra;, boc est, per im-
B
qui sua dislribuunt, ut aposloli. Sano sciendum pletionem vestrrc promissionis, eritis glorificantes
quia justitia dicitur quasi juris status. Illo ergo Deum in Evangelio Chrisli. Sequitur : El simplici-
juslitiam operatur,qui omnia tcmporalia communi- iale communicalionis. Simplicitatem communicatio-
ter omnibus a Oeo data intelligit. Ille, inquam, imi- nis dicit mcnlis quoque sinceritatem hoc est, ut ;

talor justitise Dei e.\istit, qui ad imitationem ipsius, non aliud quferatur, quam quod quserendum est.
qui solem suum oriri facit super bonos et malos, In illos dicit, qui erant Jerosolymis et in omnes ;

etc., quas, queis superabundat, tain araicis, quam ct dicit, dc illis, quibus ipsi tribuebant, vel certe qui
inimicis indiirerenter tribuit. videbant, et in aliis locis habitabant.
Qui aulem udminisirut semen seminanti,
Sequitur : Sequitur : I:t ipsorum ohsecralione pro vobis, de-
etc.Nota quia Dei sunt semina, atque nasccntia, siderantium ros.Ostendit his verbis.\postolus,quan-
quoniam ipsius nutu et 8eminantur,et nascuntur ad quamlatenter.quod nou solumsanctorum,quierant
sustentationem hominum. Et hoc sciendum, quia Jorosolymis, meritis, et precibus Deo commenda-
his verbis magnam subministravit illis tribuendi rentur Corinthii, sed etiam et aliorum omnium,
eonridentiam ac s; di.xissel Si ejus sunt scmina,
; qui videbant,et suis necessitatibus, non sibi tunc
:

atque nascentia, quare pigri estis ca qua? illius cupiebant esse subjectos causa salutis ipsorum et ;

sunt illi tribuere ? Nam, si tribueritis, debitorem C ideo dicit Pro vohis, desideranlium vos. Quis enim :

vobis eum facietis. Et quia duo di.xerat, duo repe- sanctorum non desideret aliquem suis necessitatibus
tit El mullipticabit semen vestrum, etc. Et est sen-
: esse subjectum causa salutis ejus? Nam, si ille
sus: Qui administrat semen,multiplicabitet ipsum, qui tribuit, eum cui tribuit, velit sibi esse subje-
et qui prtEstabit panem, et uwjehit incremenla fru- ctum, amittit utique mercedem. Et ideo sancti
gum. Itaque nolite segnes esse seminare, hoc est, semper cupiunt homines suis necessitatibus esse
pauperibuserogarcquoniamsisemelseminaveritis, subjectos, ne perdant mercedem. Propter quid eos
bis mctetis.Bis namque melere est.et in hao praisenti desiderent, oslendit subdendo Propter eminentem :

vita temporalium rerum abundantiam, quibus pau- graliam Dei : hoc est, ut gratia Dei eminenter sit
pcrum inopiam sublevemus, et in futura, aiterna' in vobis quoniam quo eritis humiliores, eo emi-
;

remunerationis prjemium suscipere. Nota quia fru- nentiores. Aliter : Propter emineniem gratiam, vi-
ges juslitiic dicuntur ; verumtamen fruges, fruges delicet, scientiae, et charitatis, et similium ; ut sit
justitiee justis sunt, qui eas bene dispensant ; inju- sensus : Ut qui jam in aliis omnibus abundatis, et

stis autem utique fruges sunt injustitias. in hac gratia largitatis abundetis.
Sequitur : it ir, omnihus locupletuli, ctc. Locu- Sequitur Gralias Deo super inenarrabili dono
:

pletes nempe in omnibus sunt, qui abundant tam ]) ejus. Notandum quia in gratiarum actione sermo-
temporalibus, quam spiritualibus bonis. In omnem nem de opcre misericordiae terminat, quem etiam a
simplicilaleni dicit quia qui tribuunt, simpliciter laudibus inchoaverat. Et est scnsus Gratias ago :
;

hoc ipsum agcre debent hoc est, non eos, quibus

; Deo, qui vos sua miseratione ineffabilibus suis donis
tribuunt, sibi velle esse subjectos, neque aliquod ditavit. Si vero ad superiora referatur, talis est
per hoc quwrere obsequium : nam quicunque aliquid sensus Gratias agentes Deo, qui vobis immeritis
:

horum cupiunt, suam, inquam, mercedem rcci- inenarrabilia sua dona contulit.
piunt unde Dominus Amen dico vobis, recepcrunt
; : (C.\p. X.) Ipse auleni ego Paulus, etc. Erant
mercedem suam ^Malth. vi, 2). In eo vero, quod ait, cnim nonnuUi inter Corinthios, qui eum minoria
qux operatur per nos graliarum aclionem Deo, talis Bsse auctoritatis putabant, et hsc suspicio poterat
est sensus : Simplicilas, administratio (751) gratia- impedire eju.t exhortationem praedictam de opere

(7.50) Oe qua in Evangelio Lucae ii, 36, 37. (751) Fortasse simplicitas adminislrationis, gra-
tiarum, etc.
 ,
; ;

467 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 478

misericordiae. Ideo inseruit auctciritatem Apostolus, A /'««''i' veslra obedientia. N&m obedientia fidelium
dicendo : Ipse aulem ego, etc. ;
quasi diceret : Ipse condemnat inobedientiam non credentium : quod
ego pater, et praedicator, et doctor, qui vos per tunc fit.quando illi, qui erant aflirmatores falsitatis,
totum textum istius Epistols monui, veluti pater incipiunt esse assertores veritatis.
filios; sive, ipse ergo, qui non alter sum praesens Qum secundum faciem sunl, vidcle ; id est, quae in
corpore, absens autem in Epistola ; sive, ipse ego aperto et manifesto sunt, animadverite. Et quae
qui in facie quidcm humilis inter vos, absens aulcm sint illa subdit quis confidit Christi se es^e, etc.
: .S';

confido in vobis. Obsecro vos, etc. : quasi diceret : Eraot enim nonnulli inter Gorinthios. qui dicebant
Per mansuetudinem et raodestiam vos obse-
illius se Christi esse, id est, pseudoapostoli adversus quos ,

cro, qui, cum

posset suos uleisci inimicos, patien- loquitur Apostolus, dicendo Si quis confidil, eto. :

ter toleravit. Sed cum dicit, obsecro et confido, quasi diceret: SiChrisli vosessedicitis, el nos ipsius
videtur alloqui bonos, sed tamen propler malos. Et sunius. Sed multum se humiliat, quoniam non se
quid coijflderet, manifestat, suljdcndo : fiogo autem, prasfert. Quanl» enim temeritatis est ille homo, qui

ne prgesens audeam. Erant enim nonnulli inter Co- vult se Apostolo coKquare ? Et si ille, multo magnae
rinthios, qui adhuc incorrecti manebant erant ;
temeritalis, qui se etiam vult praeferre. Sed qui se
etiam et pseudoapostoli. a quibus fuerant decepti ; t> hic humiliat, auctoritatem mox subjungit sui Apo
et ideo taliter loquitur, quasi diceret Rogo vos : slolatus, dicens : Namet si amplius aliquid yloriatus
ut ita congregetis vos, ut cum venero, non habeam fuero. etc; quasi diceret : Si ego, qui me humiliavi,
quod repreheiidam, aut excommunicando, aut ab auctoritatem mei Apostolatus manifestans,non eru-
unitate separando, sed veluti pater in filiis laetus bescam, dicendo de me dictum fuisse Vas electionis :

per eam confidentiam ^ elc. Quos appellasset est isle mihi (Act. ix, 15) quia non faoio contra ;

manifestat, dum subdit : Qui arbitranlur nos lan- illud Laudet te atienus (Prov. xxvii, 2), etc. quo-
: :

quam secundum carnem ambulemus ; ij est, in carne niam non causa mea! laudis, sed vestrae salutis, ne
consistendo, carnaliter vivere ; sive legem legendo, pseudoapostolis fidem accommodetis, dico. Qua
non recte sentire. Nam dicebant Apostolum non nempeinlentione,post exhortationemcollattonis,sui
recte sentire; et ideo ei fidem non acoommodari de- apostolatusinserueritauctoritatem,manifestumest.
bere. Et ad h.nec duo respondit, subdendo In carne : Qui quoque in ipsa intentione commendationis suae
enim amhulanles, etc. ; id est, in carne mortali con- autoritatis perseverans, dicit Ut autem non exisli- :

sistendo, mortilicatis desideriis carnalibus, secun- mer lanquam terrere vos ("subauditur, volens) per epi-
dum divina praecepta vivimus, sive eamdem
Hos illi namque per epislo-
legem, stolus (subauditur, dico).
quam Judoei, habentes, spiritaliter intelligimus. coramendantur, quique las torrent, qui nulla gratia
Nam arma milifias nostrx, etc. quasi diceret G etiamnullam habentauctoritatem,nullum offlcium.
;
:

Arma nostra non sunt scutum, gladius, materialia, nullumque magisterium ideoque terrent absentes, ;

atque visibilia, sed potenlia Dco. Potentia sunt, quia quia timent prassentes. Econtra non erat talis Apo-
hoc possumus verbis, quod alii gladiis nequeunt stolus, neque hi,qui cum eo erant ipse enim aucto- :

sive potentia, quia his armis adversus regnum ini- ritate commendabatur, quia et Spiritus sancti gratia
quitatis dimicamus. Nam sicut Christus adversus erat repletus, et a Domino ad praedicationis officium
regnum iniquitatis dimicat, ita et nos donis ipsius directus ; idcirco omnia secundum Spiritus sancti
arma habemus, et sumus, et ad destruen-
ditati, et dispositionem agebat. Subjungit et verba ajstiman-
dum regnum iniquitatis laboramus.Et quare poten- tium se absentes per epistolas terrere ;
quoniam qui-
tia Deo, subdit Ad destructionem munitionum. Mu-
: dem epistolx, inquiunt, graves sunt et fortes, etc.
nitionem namque appellatdoctrjnam pseudoaposto- Sane sciendum, quia prxsentia sanctorum tumenti-
lorum, qui suis calliditatibus atque versutiis eam bus, ac superbis videtur esse infirma, et eorum sermo
muniebant, sed tamen arietibus apostolorum ipsa contemptibilis. Quare ? Quia sanctorum natura est
estmunitio destructa, quemadmodum murus visibi- nolle suam auctoritatem ostendere, nisi coacti. Et
lis arietibus dissipari solct. Consilia destruentes, etc. ideo quo eos infirmos conspiciunt, eo nullius esse
Altitudinem enim antiqui hostis appellat insidias, £) auctoritatis putant. Econtra aliter fideles sentiunt.
quae consiliis se inserunt hominum, et quasi muni- Nam quo eos ipsi abjectiores inspiciunt, eo subli-
tionem faciunt, sed tamen apostolica doctrina de- miores et majoris esse auctoritatis intelligunt, et
struitur. Isti enim volentes suam sLatuere scientiam, idcirco magis eos timent.
hurailii se Dei subdi noluerunt scientis. Et tn capti- Sequitur : Hxcenimcogilet, qui ejusmodi est; hoc
vitalem rcdigentcs, etc. ; id est, superantes sumus est, qui hujuscemodi est .Tstimationis, quia quales
pseudoaposto os, qui omnem intellcctum prtcparatum
1 sumus pcr cpistolas absentes, etc. ; ac si aliis verbis
ad obsequium Christi, captivant, et sibi subdunt. Est dixisset : Non sum alter, et alter ;
quia non sum di-
etiam alter melior sensus Manifestata veritate, : visus,quoniamnon sum praesumptor: nam praesum-
falsitatem destruere. ptorum est minari quod non est rninandum, et pro-
Et in promptu habentes, etc. In promptu, id est, mittere quod non est promittendum. Nos autem,
in propdtuio : quasi dieerot : ln promplu luibcntes etsi aliqua minando, aut promittendo dicimus, uti-
sumus ulcisci omnem inobedientiam, cum implcta que per eum, qui in nobis habitat, implere possu-
469 EXPOSITIO IN EPISTULAS PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 470

nius. Qiiaproptoi- mo lnimiles liiiinilem senliunt, \ ri.ilmntur hoc esl, in plebibus, qu.TO por aliorum
suporbi vero rigidum ct rorlem agnoseunt. pra^dicationem crcdiderunt (lui ctiam nonaudebant
transiro ud incrcdulos,
(7.'').'-i) (jui signa rc^iiiirehant
Se(|uit»r : A'()n audemus iios imercre, clc. Kt csl
quia nullum racero potorant etideo transibant ad
sensus Non eniiii uudemus jactantcr ea do nobis
:
;

credentcs, qui non signu requirebant. Sequitur

proforrp, t|U)D non sunl in nobis, neque ila Deum
:

contomniTP, iit nos pspudoaposlolis compiiremus,

Spem aulem hahcnles crescenlii fidei veslrx, eto. Et

(]iii non l)pi grutia.sed sua praisumpliono cominen-

est scnsus : Non cedimus persecutionibu8,non paa-
sionibus quiasfiem ccrtum habemu9,quoniam cuin
(iantur.Seiiuilur : Si ipsi iii nohis meiipsis meCienles
lidcs vcslra crevcrit, nos quoqiie a l)co renuraera-
nosmelipsos nobis (752-53). otc.,quasi dixisset : Su-
biiiiur. Et ideo nonvestrum aurum.ncquo vestrum
mua eniin meticntes nosmetipgos in nobis;quia non
ultra incnauram divin.T regul;i;,hocesl,dispositioni3 argentum, neque cstera qua:rimus ;
quoniam a
(wtendinuis nos,ncquo cliam inlra ipsam mciisuram
Uco romunerationem e.^tspectabimus.
coarctannis, quin non uos pseudoapostolis coiiipa- Sequitur : Secundum regulam noslram in abun-
ramus. danlia elinm in illa, qux ultra vos sunt, evangeli-

Scquitur; Non iii iininensiiDi gloriahiinur. Est enim %,are. Promittit quod non
his verbis Apostolus
quasi pra>cedentium vcrborum expositio.ln immen- B sit contentus manere semper Corinthi;eo quod non
suni quoque gloriari est ultra metas divena; dispo- sit solummodo usque ad illos extenta mensura re-
sitionis extendi.Sequitur Sed secundum niensuram :
gul;e divinE, sed ctiam illa loca transire, et evan-

rcgulx quam mcnsus est nobis Detis. Bt est sensus :

gelizare, quse divina comprehensa erant linea ; et

Extondimus quippc nosad pra'dicandum,sed secun- ideo dicit : Qux ullra vos sunt. \erum tunc, ut non

dum terminos.et metas,quas nobis Deusconslituit. alienis laboribus gloriaretur, neque super alienum
Sed quia vos infra (754) mensuram divin;e reguhe, fundamentum construere videretur, ibi se dicit
hocest,dispositionis,estiscomprehcnsi, extendimus evangelizerc,ubi nemo prius jeceral fundaraentum
nos usque ad vos. Et hoc est,quod dicit, mensuram et ubi Christus nondum fuerat nominatus. Et hoc
pcrlingcndi ad vos ; quasi dixisset Nos enim non :
est, quod dicit : Non in alia rcgula ; id est, do-
proBSumptione ad vos veninuis,sed divina admoniti ctrina, vel certe potius plebe. Unde ipse mox aub-
revelatione.Vos quoque nobis prKdicantibus credi- juugit, dicens In his, qwe prxparata sunt, glo-
:

distis ; unde in prima : Signacuhimnposlolatiis mei i-/uri.Illud aulcm sciendum,quia Apostolus.quoties

illis Ecclesiis, quie aliorum pra;dicatione venerant
vos eslis (/ Cor. Per Evamjelium
ix, 2) ; et iteni :

eyo vos genui (/ sciendum, ad fidem dirigebat Epistolas, non severitatem mi-
Cor. iv, 15). Illud etiam
qui divina revelatione admonitus venit ad Macedo- r nabatur,sed exhortationem.et admonitionem desti-
nes et Corinthios. Iloo sane notandum, quia his nabat, et peccatum notabat,ut corrigerentur illis ;

verbis ostendit Apostolus regiones et provincias autem, qui ipsius pra>.dicatione venerant ad fidem,
divisas fuissepriedicatoribus.ut unusquisque habe- etiarn severilatem minabatur, Quod agendo legis

ret in quo specialiter gloriarentur. prsceptum implebat quo jussum est, ut si quis per
campum alterius transiret,baberet potestatem spi-
Sequitur Non enim quasi nonperlingentes ad vos
:

casmanibus vellere, et confricare, non tamen fal-

superc.rlendimus no.?.Superextendi vero est niodum
cem miltere {DeiU. xxiii, 25).
divinffi regula; velle excedere.Nihilominus sciendum
quia in tota hac sententiahaeo est Apostoliintentio Sequitur : (Jui autcm gloriatur in Domino glorie-
ut ostendat Corinthiis, quod non eum contemnere
/«;'.Quia dixerat superius non se in immensum glo-
riari,neque in alienis laboribus subdidit etiam ea,
dcbent, qui juxta mensuram divina3 dispositionis
accepit ut sua cos praedicaticne ad fidera traheret
proquibus aliquis poterat suspicari eum propriam
quajrere gloriam ideoque subjunxit (Jui aulem :
quasi dixisset : non, inquam,
vestrum proprium ;

palrem,magistrumatque doctorem debctiscontem- gloriatur boc est,qui gloriatur in doctrina,sive in

;

nere, neque etiam pseudo eidemin immensum glo-

mullitudine credentium,seu in profectu auditorum

riantes prjeferre apostolos. Sequitur Usque advos in Domino glorietur hoc est,totum adDomini lau- ;
: r,

pervenimus in Evangelio Chrisli. Christi dicit ad di- dem referat, et ad Domini lucrum.
stinctionem eorum qui non Christi sed suas falsas SequiturNon enim qui se ipsum commendat,ille
:

praedicabant doctrinas. probafus quippe probatur,qui non sua

est, etc. Ille

Sequitur Non immcnsum gloriantes. Quid prffisumptione, sed Domini gratia commendatur.
: in
enim sit in immensum gloriari, mox ostendit,cum Pseudo namque apostoli non erant probati,quippe
subjunxit : In alicnis laboribus. Apostolus quippe quia nullis etiam virtutibus commendati.

non in alienis laboribus gloriabatur,sed in propriis; (Cap, XI.) Scquitur : Utinam sustineretis mo-
quoniam sua praedicatione tracti sunt Gorinthii ad dicuni quid insipientix mex ;
quasi dixisset : Vos
fidem.Falsi quoque apostoli in alienis laboribusglo- Corinthii, qui longo tempore falsos priedicatores

(752-53) Vulg. Sed ipsi in nobis nosmelipsos ine- (755) Fortasse loco non audebant, legendum elu-
tientes,et comparaulcs nosmetispsos nobis. debanl. In autog. enim ita legitur Aliaudebant, :

(75i) Vid. num loco infra legendum sit inlra. quod emendandum censui.
471 ATTOiNIS VERGELLENSIS EPISCOPI 472
gloriantes sustinuistis.me quoquesaltem modicum A do eos admoneat. Serpens enim hoc modo seduxit
sustinete. Et nota,quia insipientem se vocat, vide- Evam : nam cum praecepisset Deus protopIastis,ut
licet quia magna dicturus erat de se, quorum glo- de ligno scientiae boni et mali ne comederent, venit
riatio poterat videri altinp.re ad insipientiam. ad eos serpens, et dixit Quare projcepit vobis :

Sequitur,Emulor enim vos Dci icmtdalione. Et

: Deus,ut de ligno scienticS non comederetis? Respon-
est sensus Non enira invidentia adversus falsos
: dens Eva dixit Quia quocunque die comederitis,
:

stimulor.sed vos paterno affectu zelans inflamnior, morte moriemini. Qui dixit eis Non erit ita sed : ;

ut immaoulalos et incontaminatos vos Deo reprae- scit Deus, quia quocunque die comederitis, eritis
sentem. Unde mox subjunsit Despondi enim vos ; sicut dii, etc. ;
quasi diceret : Idcirco vobis prsece-
uni viro virginem castam, etc. Uni viro appellat pit ut terrorem incuteret : tamen non erit facturus
Chrisltim.virginem. castam velgeneraliter sanctam Similiter et Apostolus timebat ne hoc modo Corin-
Ecclesiam.vel specialiter animam,fldelemqufe dum thii deciperentur : nam pseudoapostoli venientes ad
per aquam
baptismatis renascitur, sponsa Christi eos dicebant : Quare non observatis legem ? IUi
;et,utnu]lum alium admittal.quasi arrha-
efflcitur vero respondebant dicentes ; Quia data gratia jam
bonem, pignus sancti Spiritus accipere promere- non viget. Illi econtra dicebant : Non ideo dataest
tur. lUud autem scicndum, quia qu;ealterum pul- j, gratia ut lex evacuaretur, sed ut vel sic lex imple-
chriorem, nobiliorem, atque prudentiorem suo retur, quee sola impleta sufficit ad salutem. Sunt
sponso dijudicat,nonjam casta,seripotius corrupta etiam nonnulli in Ecclesia, qui nomine serpentium
est sponsa. Similiter et anima,quce Christi sponsa designantur.Dicunt enim non esse ignem ceternum
est semetipsam corrumpit, dum magis aurum,aut et quod dictum est Hi ihiint in siipplicium aeter-
:

argentum, et reliqua, quam ipsum diligit. Sed vi- num [Mntth. xxv, 461, ideo dictum esse, ut homi-
dendum est quam castitatem voluerit intelligi Apo- nes terrorem haberent : verumtamen Deus non
stolus, utrum corporis,an mentis.Nam si corporis patiatur creaturam suam in aeternum perire. Et hi
intelligas, perpauci sunt,qui eamdem custodiunt ; cum sint perditi, alios perdunt. Nam si is, qui vc-
si vero mentis, id est fidei integritatein, roulti nit, aliiimChristum preedicat, etc, usque ubi ait :

sunt, qui eam habent. Sciendum quia sunt nonnul- hecte pateremini. Et est sensus Recte pateremini :

li, qui servant corporis castilatem sed non servant praeferre mihi pseudoapostolos, si aliquid magis
mentis virginitatem velut hffiretici ; ita sunt non- contulissent, quam a me collatum est vobis sed, :

nulli,qui habent nwntis castitatem,sed tamen non quia eumdem Christum prasdicaverunt, quem nos,
habent corporis, veluti sunt conjugati, quibus non el eumdem Spiritum, et idem Evangelium, atque
obest ipsum conjugium item, sunt nonnulli, qui
: baptismum, non est, inquam,dignum, ut mihi eos
servant mentis virginitatem.sed non habent corpo- C pra;feratis.Attamen sciendum quia oritur qusstio,
ris castitatem, quia per abrupta vitiorum discur- quare Corinthiis dixerit: Recte patercmini, cnm Ga-
runt. Hi quoque, et haeretici una regula constrin- latis dicat Si quis alium Chrislum evangehxaverit :

guntur, quia sicut mentis,sic et corporis declinan- {3al.vm, 9), praiter quem evangelizavimus, ana-
da est corruptio. Convenientius (756-.57) vero hujus thema sit, Quomodo illis anathenia,cum istis dicat
loci exemplum illi loco confertur, ubi legitur in rectum? Solvitur itaque hocmodo.lstis quoque cum
Apocalypsi : Ili siint, qui cum mulieribus non sunt essent credentes, non alium Christum praedicare
coinquinati [Apoc. xiv, 4) ; ubi per mulieres ha;re- potcrant, nisi eum, qui pro nostra redemptione
ticos intelligit, pervirgines autem universs Eccle- fuerat crucifixus.Illis dicit anathema quia si alium
siae fideles, qui sequuntw Agnu7n quocunjue ierit : Christum praedicarent, jam non potiorem sed in-
videlicet de corruptione ad incorruptionern trans- comparabiliter omnibus deteriorem.
euntes. Beatus vero Augustinus illius loci exem- Sequitur : E.xisiimo enim nihil me minus fecisse a
plum secundum corporis virginitatem exponit.Dicit niagnis apostoUs.^&upnmi locutus cst adversus fal-

enim quia solumodo centum quatuor millia, qui nuuc vero loquitur pro veris,dicen3,
sos apostolos ;

cum mulieribusnon sunt coinquinati,possunt can- t"a.i'*fzmo.etc.,quasi dixisset . Quare mihi vultis fal-
tare canticum. Caulicum namque cantare est,iIlos n sos praeferre, cum etiam magnos praeferre non de-
qui cum raulieribus non sunt coinquinali,pra! ora- bcatis;quoniam quidem nihil casterK Ecclesiae magis
nibus fidelibus de incorruptione corporis gaudere. acceperunt a magnis apostolis,quam vosa meacce-
Et hi sequuntur .^gnum, quia virgo est caro agni. pistis ? Nihil, inquam, magisacceperant^praesertim
Sed quis ab ista laude Petrum separet,vel cacteros cum hic plus omnibuslaboraverit.et Dominum tam
apostolos, qui secundum opinionem sanctorum in via quam et in templo viderit.
doctorura, prieter Paulura et Joannem, omnes con- Sequitur Et si imperitus sermone,sed non scientia :

jugati fuerunt ? Sane sciendum quia multis erroribus decepti erant

i^^eqjiitur : Timeo autem ne sicut serpens Evam se- Corinthii. Favebant quippealii pseudoapostolis,aIii
duxit ustutia sua {Gen. iii, 4), etc. His verbis osten- autem veris.alii quidem polite loquentibus quippe ;

dit zeium suum, atque ardorem,cum etiam timen- idcirco his omnibus favebant, ulistum dejicerent,

(750-57) In autog. legitur Ycliconnins, mendosam transpositionem suspicati, ita legenduci duximus.
413 EXPOSlTIi) )N EPIhTOLAS PAULl. — IN EPIST. II AD COR. 474

etininorisauctoritatis esso raonstrarcnt.QiiHprnplor A nnum lal)oribus,vel aliarum fcclcsiarum gtipendiis,

oum)ocutu3 fuissetadvorsus falsos.etpro vcrisnunc sed cliam noc tuno,quando paticbatur indigentiam.
vero et loquitur advcrsus cos, qui in prfedicaliono Undedicit bcntus papa OrcRorius: Qui cniin com-
eloquenlioprcquirpbant nitnroni. .S; im/)Crt7».<,inquil, prebenderc.vcl enarrare valet viscera I'auli?Ouippc,
lermone, etc. quasi dixisspt: Cur etiam niilii eos cum ministraret Oorinthiisalimoniam cibi spiritalis
vultis pr.Tferre, qui in pr.rdicalionc cloquontiiB re- nolehat ab eis accipcre alimnninm cibi corporalis.
quirunt nitorcm Non, inquam, eos dcbclis mihi
? Qui enim nostrum aliquera divitcm suanunc prae-
pra"l'errp, quia quippe sunt pcriti,
elsi periti sunt.ibi dicatione traherctad fidcm si videret eum tenacem
:

ubi perieulum esse potest ego autem, ctsi impcri- : erga so, non reprehenderct, non eliam increparet ?
lus sum, ibi sum imperituSjj.ibi nulhim incsl peri- yam qiind ynihi ileerat ,clc. ; id cst labore maniium
culum quia si sum impcritus sermonc: non tamen
; acquircre non poteram, iH/i/i^Tfrim/ [ratres.^am a
scientia. Potcst enim aliquis pcrrecta; lidci. atque prima hora diei usque ad quintam, manibus labora-
Bcientia) esse, tardus tamen in locutionc.Sciondum bat, ut sibivictum acquircrct;a quinta vcro usque
tamen quia qusripotestcur sedicatimperitum.cum ad undecimam pr.-cdicabat et adeo viriliter, ut silii ,

dicat Festus de illo OPaulc, mullx liUei-.v te ad iii-

: resistentes pnganos superando ad finero traherct.
saniain cflnvcrlunt iAct. xxxi, 2'i). Sed ac\en<\im y. Qui cenerunt a Mnredonia. Scd quarc ab istis acci
quia, juxta quod ait Festus, mullis litteris crat in piebat ? Quia non eranl decepti a pseudoapostolis.
structus : verumtamen causa humilitalis se dixit Ab istis vero nolebat accipere, ne occasionem acci-
imperitum.Sequitur: /n omnibus manifeslaius sum piendi psendoapostolis, qui intereos erant, tribue-
vobis; hoc est, manifestatus sum, quia non vanaj ret. EC in omnibus <ine honore (7C1), etc. ; id est
laudis causa, aut terreni qu;estus prsdicavi, sed non solum in cibo, vel in potu, sed etiam in servi-
causa vertrffi salutis. Manifcstatus sum etiam, quia tio, in obsequio, et in CBteris talibus sine honore
non ex verborum inopia, sed potius abundantia ;
fui. Et ne putarent illi ob hoc eum dixisse istud,
sive manifestatus sum signis atque virlutibus. quod ab eis accipere vellet, ideo subjunxit : Serva-
Sequitur : .iul nunqiiid peccatum feci, etc. ; ac si vi el servabo ; quasi diceret : Absit ut ego, qui se-
dixisset: Nullum, inquam. peccatum feci apud vos, mel deliberavi non accipere, ut accipiam. Sive se-
propter i^uod prsferre mihi debeatis pseudoaposto- cundum quosdam Servabo me quousque pseudo-
:

hoc Ibrte peccavi,quia quae vcstra sunt

)os, nisi in apostolos inter vos habueritis.
nonabstuli; et sihancculpam feci,ignoscite,quKSo: Est veritas Christi in me. Quasi dicat : Sicut in
propter hoc enim magis illi timebant, quia nihil ab Christo non est est, et non, ita in me, qui membrum
eis accipiebant, propter quod etiam pseudoaposto- illius existimor. Ego membrum, illeauctor, egore-
los,i!Ii pisferebant, quoniam magis se ab ipsisdi- cipiens, ille prcecedens, ego subscquens. Quare hoc
ligebant ("58): illi namque eo se credebant sanc- dixisset, subdit : Quoniam luvc gloria, ctc. Gloriam
tiores, quo eis erant gratiores; et ideo illi ad tri- suam appellat, aceepta potestate non uti. Et hic
buendum fiebant libentiores. Et sciendum, quia ostendit, quia quod ille non acceperat, gloria erat,
pulchredicit : Humilians: quid enimhumilius,quam non peccatum unde superius Numquid peccatiim
; :

accepta potestate nonuti?HaBC quoque humilitas feci? Non infringetur. etc. id est, quia non acci- ;

oiultum ad Corinthiorum attinebat libertatem piam tunc etenim infringetur, si accepisset. Sed
:

(759) : ct ideo dicit .•

17 vos e.mllemini ; quoniam a quKrendum est, ciim superius eos ad opus miseri-
dominatione falsorum apostoli liberabantur. cordiae provocasset, quare nunc dicit A'oii infrin- :

Etquia poterat aliquis dicere: Quomodo te hu- getur in me. Ideo quia non suae necessitatis causa
miliasti, ut nos exaltaremur, inquit ipse, quoniam accipiebat, sed propter pauperes, qui Jerosolymis
graiis Evangelium Chri/sti evangelizavi vobis. Et est consistebant. Tunc gloria ejus infringeretur, si suse
sensus Nihil a vobis accipiens per annum, ct sex
: necessitatis causa accepisset.
menses, annuntiavi vobis Evangelium et, ne forte : Quare? Quasi diceret : Forte ideo confringetur,
incredibile hoc videretur, subjun.xit Alias Eccte- : quia non diligo vos, et ideo non accipiam ? Non.
sias cxspoliavi,etc., quasi dixisset .•
Ab aliisEcclesiis n Quia ego diligo vos,etmagis vosdiligonon accipien-
sumptus accepi, ut vobis praedicare suflirerem.Ita- do, quain accipiendo : et ut ostendat eos diligere,
que ne parvum esse videretur, quod (760'i ab aliis subdit : Deus scil ; ut dum illi eum audiunt, qui
Ecclesiis ad eorum salutem acceperat, ideo tale omnium occulta cordium novit.ad ostensionem sus
verbum posuit, hoc est, e.Tspoliavi. Hoc qucque dilectionis traxisse, certi de dileclione redderentur.
sciendum, quia quo nihil se ostendit accepisse ab Quod autem facio, et faciam; id est, sicut hactenus
illis. eo magis isti gravantur. non accepi, non accipiara et hoc est, quod supe- :

Sequitur Et cum essem apud vos, et egerem, etc.

: rius dixerat Servavi, et servaho. Quare manifestat.
:

Sane notandum, quia non solum tunc nihil ab illis i'l ampulem occasionem, etc. Pseudoapostoli vole-
accipere voluit, quando abundabat propriarumma- bant Apostolum acoipere, ut illi occasionem acci-

(758) Fortasse diligi credebant, vet intelligebant. (761) Vulg. onere : autog. vero bis onore habet.
(759) Fortasse liberalitatem. Et ita fere semper verbum /lOHOr cum derivatis suis
(760) In autog. loco qvpd legitur ne. sine littera h scriptum legitur.
475 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 476
piendi perciperent, quatenus si ille accepisset pa- A promeretur Deum, quia ab eo non accipiet exalta-
nem, illi aurum ; et ideo sub obtentu istius occa- tionem, sed humiliationem, et non laudationem,
sionis accipere nolebat. Ut in quo gloriantur, inve- sed defectionem. Et hoc exponit subdendo ; Sed
nianlur sicut et nos. Gloriabantur isti de acceptione quasi in insipienlia, etc. ; quasi diceret ; Quantum
munerum, quia ea sanctiores esse putabant, quo ad vocem, in hacsuhstantin gloria; loquor. Insipien-
gratiores reddebantur illis, qui libenlius eis dabant; tia videtur esse quia insipientia est homines se-
;

invenirentur illi sicut ct apostoli, si accepissent. metipsos laudare velle, ut illud ; Laudet te alienus,

(762) Nam ejusmodi, etc. Subdoli; illi, in quibus la- etc. [Prov. X.XVII, 2). Quantum ad intentionem non
tetmalum, id est, qui aliud mente tractant, aliud est insipientia ; et ideo dicit; Quasi insipientia,
opere patrant, veluti, pseudoapostoli. Illi namque non vere.
Christum prc-cdicabant, baptisraumque, etc. ; sed Quoniam tnulti glorianlur, etc. His verbis denotat
tamen alia intentioue ; ei ideo sulyungit : Tiwisfi- JudiEos credentes, de nobilitate generis gloriantes,
guranles se in apostolos Christi ; quouiam causa credenlibus se ex gentibus praeferentes et hoc ;

quasstus etiucri praidicabant; apostoli vero Ghris- perversum erat, quia non propagatio carnis, sed
ti, causa salutis animarum. conversatio, et imitatio facit filios Abrahae. Ubi
Et non mirum, etc. Quasi diceret ; Quid mirum- p ostenditur quantae temeritatis sunt illi, qui per sa-
si membra transfigurantur, cum etiam caput ? Dia, cramentum baptismi filii Dei effecti, de nobilitate
bolus namque angelus est tenebrarum, et si in ea carnis gloriantur, qua; eos diaboli fllios generave-
specie apparuerit, quaest, nonrecipitur ; et ob hoc rat.
se transfigural in angelum lucis, ut facilius se cora- Libenler suffertis, etc. In cropta intentione mani-
mendet. Et hinc electi solliciti redduntur, ut cum feslat sucB auctoritatis ministerium et dignitatis,
apparet, diligenter perquirant utrura vere sit iucis, qua non solum pseudoapostolos, sed etiam magos
nec ne. Hinc est quod Josuevidens angelum dixit; (764) videretur excedcre, perseverans dicit ; Liben-
Noster es, an adversariorium {Josue v, 13)? Et apo- ler sufferiis, etc. Insipientes namque illos appellat,
stoli videntes Dominum ambulantem supra mare, qui de nobilitate generis gloriabantur, atque cir-
putaverunt phanlasmaesse, et clamaverunt [Marc. vi, cumcisione, quoniam insipientia estde talibus glo-
49; Malth. xiv, 26); et Petrus videns supra fluctus riari. Quod vero dicit, sapientes, nonnulli dicunt
dixit ; Domine, si tu es, jube me venire ad te, etc. ironice dictum fuisse, et ob hoc ita pronuntiari de-
[Matih. XIV, 28.) Quorum fmis erat, ete. Sicul interit bere, ut intelligatur ; nam unaquaeque res aut
venter, et ea qua3 ventris, sunt, et caetera transito- sensu, aut pronuntiatione discernitar. Potest enim
ria, ita et isti interibunt ; et quem finem habituri in similibus verbis dissimilis esse sensus:verbi
sunt adulteri, bomicidfe,eumdem etiam erit istis ^ gralia, si dicam: Per sapientiam tuamfecistt, potest
simulate bonis (763). fieri,utlaudando dicas, potestetiam viturperando;
Ilerum dico. Dixerat superius; Utinam sustinere- et ideo interrogative pronuntiandus est iste locus
iis modicum, atc. et statim voluit istud aggredi
; ut negatio intelligatur. Sunt etiam nonnulli, qui
;

sed tamen Spiritu sancto dictante quaedam verba simpliciter hoc ab Apostolo dictum putant quia
inseruit ; his insertis, derivata intentione, ad cce- erant nonnulli inter Corinthios sapientes, quos ille
ptum ordinem revertitur, dicendo Iterum dico (ne ; in prima Epistola laudaverat, atque in omnibus di-
quis me pulct insipientem). Iloc ita dicit, quia talia vites esse dixerat, qui etiam pseudoaposfolos perfe-
dicturus erat in sequentibus,qua3 ad laudem illius rebant ; et adversus illos loquitur Apostolus, dicen-
attinere videri poterant quasi diceret Ne putetis, ; do ; Libenlcr sujjerlis, quasi diceret : Miror cur
me meae laudis causa hoc dicere, sed vestrae salu- vos adeo sapientcs adeo pseudoapostolos toleratis :

tis quia necessitate coactus dico. Sive Non ali-

; : nam pseudoapostolos volebant portare, ut glorio-
quis meputetinsipientem,quia veritatem dico,sive siores haberentur, et ideodolebat Aposlolus, quasi
quia non totum quod sapio. Et ideo subjunxit;.4(!o- diceret; Quare istos portatis, et me ferre non vul-
quin velut insipicntem accipite »!c;quasi diceret Si ;
tis ? etc. Notandum enim,quia duobus modis electi
verba inspexeritis, quia me videor laudare, insi- D patienter malos perferunt ; sive, ut eos ad viam
pientem me esse putabitis si vero intentionem ; veritatis trahere possint ; sive, ut, si non possint,
perpenderitis,non insipientera, sed sapientem,quia saltem eorum patientia remuneretur.
agnoscetis me facere causasalutis aliorum n/ ego, ;
Suslinetis enim, etc. Quos illi sustinebant, nunc
sicut illi, modicum quid glorier, quia illi mullum. incipit manifestare, subdendo Si qui vos in servi-
;

Quod loquor, non loquor secundum Deum : id est, tutem rcdigit, id est, legis, quia ad hoc laborabant-

quod me laudo, quantum ad vocem, non loquor ut servituti subderent eos legis ; sivo, in servilutem,
secundumDeum quia quiselaudat, ipsalaudenon
;
quia illam (765)dominationem exercebant sacerdo-

(7631 In autog. marg. Iiic legitur cap. XXIV. Justin. martyr. Dialog. contra Triph.
; sanctum ;

(763) Forte subinteliigendum liabere. Epiphanium, Epitom. fidei cathol. ; et, in recentio-
(764) Vox apud Arabes, Iduma-os et Chaldsos ribus, Tostatum, Marianam, Barradium, Grotium,
philosophum et sapientem referens. Vide TertuII. Cornelium a lap., etalios quampl.
contra Jud., et lib. iii, contra Marcion. ; sanctum (765. In autog. damnationem.
471 EXPOSITIO IN EPlSruLAS PAULI. — IN EPIST. II AD COIl. AIS

tes Judmoriim in plobibu», quam nunc episcopi A hrin nmnutenobat, cum tribua vero peroutiebat, e'

in piebibus oxercenl. Si (/«i devorat il est, si quis ;

illc prostralus anto oum jacrbat.Ac pcr hoc osten-
vestra consuinit: nam illi curam venlris pr.cdira- ditur quia in docima percussionc triKcnarium, in
bant ; undo idoin Apo.stolns: Quorum Deus venler terna vero novenarium explebat. Si enim quatuor
est {Pliilipii. 111, 10). .S/ i/iii.^ (icci}til ; id est, si quis percuasissot,ciuadragenarium explcssot.Sod si quse-
rapit ([Uic veslra siint ; unde eliani (ineci raptorcs ras inysloriuin (7(18), quaro lox hoc pra:;cepis9el,

accipilros vocanl, et nns ilias nvcs, qna! snllicita) nolandunKiuia quadratjcnaiiusnuiiifirus^^nnnictiim

sunl aiias caporo, accipilros dicimus. Simililer et istius vitio pra.'seiitisdesignut. \'A bene; quia dillusa
igti accipiobant, quia rapiebanl. .Si <jfui.'! cxloUitw por quatuor mundi ciimala cum decalo^'u adversua
Extollebantur, quia do suporsijtiono gonlis, atquo insidias diaboli dimicat. ut vitia patraia tergut. Ter
circuiiicisiono gloriabanlur. 5i quis in Incicin vos vinjis e(fsus .<utn. Klugellatns a Jud.ijis quinquies,
cirdit. In lacic naniquc c.fdere cst, apcrtc dcro- por unaiuciuimuiuo vicom trigcnas,ci novenas acce-
gare alquc convicia inlcrre. perat ; llagollaliis a gcntibus, quia non oamdcm
Senindum ignol)ililatemiUco. Quia talia dicturus legeni servabant,virgi3 eum ca!cidcrunt..Semei lapi-
erat in sequentibus; undc poterat vidori gloriari : datus sum {.ict. xiv, 18). quemadmodum Lyslris.

idcirco pramisit, seciiniliim ignnbilitatcm ;

quoniam n Ter naulragium feci [Act. xvii, 4 ) ;
quia frequenter
ad stultitiam attinct alicni de jometipso gloriari. navigabat, idco naufragiuni patiebalur : nam ila

Quasi non infirmi fucriinus in hac parte ; id est, in solet nvenire frci|ijenLer navigantibus. ^ocle cl die
parlc gloriationis. Quasi diceret : Si illi gloriari in profundo maris fui. Si fidem antiquis doctoribus
volunt, et nos gloriari possumus quoniam innrmi ;
cupis accoinmodare, non aliter esl intelligendum,
in his, uado ipsi glorianlurj non sumus. In (juo qiiis quam sonat id est.intclligendum est eum sub un-
:

audet (gioriari subuuditurk Quasi dicerel , Si au- dis marinis latuisse. Sed non debet alicui incredi-
det aliquis in hoc gloriari.e/ cijo audc.o.ln insipien- bilc videri, ab undis non 1'uil nectns neo
quod ille

tia dico. lit quia se laudaturus erat, idcirco pr.'cmi- etiam a besliis et belluismarinis consumptus, quo-
sit, in insipienlia dico. niam divina miserutione fuit ejectus maxime ob ;

Semen Ahralix sunt, etc, usque ubi dicit : Mini- hoc, quiaPetrus supcr undas maris ambulavil. Ma-
slri Ghris:: sunt. Et quia dicturus eri\l,plus ego mi- gnum enim fuil illud, tamen istud noninferiua
sed
nister, ideo priomisit, ut minus\sttpiens. Et quare illo. Sed si vis ad mysterium i~69} reforre, Pauliis
dixissel plus, incipit manifesture in latioribus pluri- naulragiis sub undis marinis latens,divina misera-
mis. Ccoperat loqui pseudoaposlolis scd tamea ad ; tione crectus (770), slgnificat eruendns, qui non
bonos apostolos referri polest quod dicit: In labo- solum exterioribus udversitatibus affliguntur, sed
ribus plurimis ; nam ostendit eos instare laborihus, C etiam cum ad mortem venerint.vel rebus saeculari-
magis tamea se isto sermono omnia illa sequen- bus operti divina miseratione liberantur. Per Pe-
tiacomprehendi, In carccrihus abuiidnntius. Cum trum namque, qui super undas maris ambulando
dicit : Atiundaniius, ostendit etiam eos in carcere dubitavit, et ob hoc mergi ccEpit, sed niox tamen
detrusos ; sed tamen isteabundantius,quiainslanti maiiu divina sustentatusest.id est sancti designan-
pra:dicatione odium aliorum adversum seexcitabat, tur.qui injuncta fide adversitatibus iatiusvitaj prae-
unde in carcere detinebatur. In plagis supra mo- sentis calcantur (771), et si contigerit, ut in
dum ; id est, et ceetera, et ista super mensuram In aliquo moveanlur, veluti homines, divina pietate
mortibus jrequenter, etc Et quid esset, quod elevuatur.Nonnulliintelliguntprofundummarisnon
supru dixerat : In plagis, ctc, auoo exponit, longe a terra.
dicendo : A Judxis quinquies, etc, id est, In ilineribus sxpe ; quia de loco ad locum discur-
quasi transgressorlegis. Nam pr;eceptum legis orat, rebat, ut infideles ad linsm traheret, fidelesvero in
ut si quis transgressor ejusdem existeret, ad majo- fide corroborarct. Periculis fluminum. Potuit enim
res nalu deduceretur, ct si decrovissent ut flagel- fieri, ul hieniis tempore isset quo flumina modum
laretur, ipsa flagellatio quudragenarium numerum excedunt, utilli volenti transire obstaculum prio-
non excederet, ne forte lcede flagellatus frater ja- Q buissent, et ob hoc pericula.. Periculis latronum
ceret ante oculos ejus (Deut xxv, ). Postea vero Videbat enim diabolus avidilatem illius, quod ille
traditum esta majoribus ipsorum,ut trigintanovem sua prifidicatione multos salvare vellet multietiam :

percussiones darentur,ne loquendo quadragenarius erant salvandi, et salvati ideo latrones adversus
;

excederetur, et trausgressor legis redderetur. Dicit cum excitabat, ut qui in civitate exstingui non po-
enim Beda quod in libro, quem ei detulerat suus terat, saltem a latronibus extingueretur.Et in hoo
abeas (766) ab urbe Roma in provinciam suam, ostendit, quia nihil lalronibus pretiosum deferebat
vidisset pictum tortorem stautem.quadrifidum fla- Periculis e.v genere. Dolebant enim Judaei quia
gellum tenentem, et unam fidera (767) cum manu- illum, quem noverant defensorem legis et pa-

(766) Fortasse abiens. (970) Ex his, qus sequuntur,fortassis legendum

(767) Autog. fidam erutus.
(768) Autog. ministerium. (771) Autog. calcant.
(769) Autog. minisleriwn prxferre.
 :

479 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 480

ternarum tradilionum asmiilatorem (Gai. i, 14), adeo A penetrare ? llle enim exterius adversitatibusafQige-
ut acciperet epistolas.ut si quos inveniret Christia- batur, interius vero soUicitudine torquebatur.remi-
nos (Act. IX, 2) etc, agnoscebant his omnibus niscens quod monuerat [Pliilipp. non qusR- ii, 4),
repugnare et ideo persecutionem inferebant /er?-
: renles sinciuli i/ux sua sunt. magis sollici- Nam iste
cutis 6x gentibus. Dolebant enim gentiles eum prae- tudine aliorum torquebatur, quam sua. Timebat
dicareChristi passionem,resurrectionem, atque ad enim ne ipsi videntes magistrum flagellatum,scan-
coeIos Ascensionem ; et quia unius Dei notitiam in dalizarentur. Qui enim verbis explicare valet virtu-
cordibus hominum inculcabat, et idola destruebat, tem ipsius, qui uno eodemque tempore exterius
et ob hoc persecutionem inferebant. Periculh in ci- adversitatibus faligatur ,nterius vcro soUicitudine
Veluti in Damasco, ubi ita fuit astrictus, ut
vttnte. torquetur ?
aditum fugiendi non inveniret,sed in sportamissus Quis ivftrmatur, etc. Hoc etenim compaliendo di-
per fenestram muri a fratribus deponeretur cebat, non simuiando.QMJi scandnlizatur,6ic. Scan-
(// Cor.xi, 33). Periculis in solitmline. Diabolus ad- dalum enim motumcarnis appellat, qui solet fieri
versus eum suscitabat, etc. Periculis in mari.Qusi- duobus modis,aut allerius personae pulchritudinem
rendum, cum superius dixisset : Noctc et die in- inspiciendo, aut ardore propriae carnis.Sediste lalis
profundo maris quare iterum repelit: Periculis
fui, t> non cedat, nec succumbat, audiens sibi Apostolum
V« — ....: CJ ~..:„ xii. J„1 ;-i.li: ^ i:-_i i. _:_i: .:.__i_-i:
in mari. Sed jam, quia repetit, debemus intelligere
,* 1

esse compatientem. Item si aliqua titubationepul-

illud periculum, quando Csesarem appellavit [Ac. 8atur,non diffidat sibi Deumpropitium facere posse
XXV, 10), et est Romam directus cura CcEteris, qui- quoniam Apostolus illi compatitur.et ipse etiam se
bus navigantibus incidit navis in syrtim [.-lc^xxvii, dicit uri. Sunt nonnulli, qui volunt intelligere fi-

41), etdecreverunt milites pervigiles interficere, dem, ut sit sensus : Quis inlirmatur,vel quis scan-
ut nullus natando evadere posset sed prohibuit ; dalizatur, et ego non patior ? Similiter de charitate
centurio propter Paulum (Ibid., 'i?,].Periculisinful- et caeteris virtutibus intelligunt. Magna namque
sis fratribus. Falsos fratres appellat credentes ex dixerat superius, sedtamen ista inferiora non sunt
Judaeis, qui qnanquam credidissent, tamen legales Sed forte dicit aliquis : Quomodo iste justus erat,
caeremonias nbservabant etideo falsi,et ipsi perse- ; qui ita sua bona referebat? Quia Deus suas |laudes
cutionem inferebant Paulo. In labore, id est sive in divinis Scripturis inserit, non est enim sibi con-
manuum, sive praedicationis. Nam a prima hora trarius ille, qui dicit : Laudel te alienus, et non os
diei usque ad quintara,operando victum sibiacqui- tuum (Prov. xxvii, 2), etc. ; sed ideo manifestat, ut
rebat a quinlausque ad undecimam praedicabat.
; agnoscatur. Quoniam
non manifestatur, non [si

Et quia potest esse labor absque cerumna, id est agnosceretur ; si non ama-
non agnosecretur,
sine indigentia et penuria, ut ostenderet extiosum '-'
retur si non amaretur, non sequeretur, non re-
;

laborem, subjunxit .-Erumna. Ini<igiliismultis,sive

: muneraretsequentes.Eaintentione Paulussua bona
prajdicationis, sive operationis, ut victum acquire- referebat.
ret. Et bene vigiliis instabat, quia necesse est, ut Sequitur : Si gloriari oporlet, etc. Est enim sen-
qui angustiis fatigatur, vigilet,quatenus Deum pro- suB : Si necesse est gloriari, non in aliis gloriabor,
mereatur habere liberatorem. In fame et sili, sive nisi in infirmitatibus wew.Nota quia infirmitatesap-
1 necesse, sive voluntariura ,
quia de loco ad locum pellat adversa, quaesuperius descripserat : Infame,
fugiebat, et ideonon absque fame esse poterat. E: inquit, et siti, etc. Quare ergo in his gloriatur.cum
quid esset quod dixerat In fame el sili, eubjunxit;
: in eisdem nihil videatur esse gloriosura,sed totum
In jejuniis (7e72) mullis, sive voluntariis, sive ne- flebile ? At vero, si diligenter attendas,valde glorio-
cessaris. In frigore cl nuditate. Habes exemplum sum est in his gloriari.quibusperennis restatrerau-
in Actibus aposlolorum, ubi legitur,quianavigante neratio vita:.

Paulo [^ct. x.>iviii, 1, 2), cum venisset Meli- Sequitur : Dcus et Pater Domini nostri, etc. Ma-
tam (773) insulam, propter frigus, dum focum gna quippe de se erat dicturus ; et idcirco afCrma-
faceret ex sarmentis vitium, vipera invasit manum tionem prasmisit, Ea naraque dicturus erat, qu»
ejus, D incredibilia videri poterant. Quis enim crederet ei

Prxter illa, etc. IUa dicil extrinsecus, quaesupc- quod principesgentium simulcum Judaeis adversus
rius numeraverat. Et ut leviora ostendat. dixit eum insurrexissent, et evaderepotuisset ? Siveideo
Instantia quia quo crebrius adversitates eveniunt, jurando afflrmationem praBmisit, quatenus illi, qui
eo levius toleranlur : Quotidiana sollicitudo, etc. minoris auctoritatis eum esse putabant, facilius
Unde haacconsuetudodescendit ?Ex antiqua utique dictis ipsius fidem accommodarent.
traditione Patrum. Nam ipsi monebant auditores Sequitur: Damasci prsepositus gentis Aretse (774)
sine intermissione monendos esse debere et ideo ; regis, etc. Istequoque prffipositus Damasci,quia in-

iste tantam sollicitudinem exercebat. Uicit enim tellexerat Judaeos conspirasse ut occiderent Pau-
beatus Gregorius : Quis valet viscera pietatis Pauli lum, quaerebat comprehendere eum.ut quod illi cu-

(772) Autog. in rigiliis, quam repetitionem uti (775) Autog. Miletum.

mendosam vitandum censui, juxla Vulg agendo (774) Aratx.
in jejuniis.
m RXPOSITIO IN RPISTOLAS 1'AIIFJ. — IN EIMST. II .\l) COIt. m
pieliant implcro por maliliam, isto iniplrro.t por po- \ Hcip potoHliites, cl Huncturiim anim.-i- ciijns cliam
tentium; sivo ut Judicis favorct, vol corte ut quo introittis liilroiiwilivit (775-7(1). Illi ilaquo.qui flirii-

pacis porturbatorom exstinguerot, eo studiosiorom (liinl celeliratn resurreclione corpora egse posse in
jn ollicio sibi conimisso osso nionstraret. ca;lo, vel in parafliso, audiant quia Apostolua se nc-

Sciiuitur :
/.'/ per fcnexlram in sporla diniisxiis siim scirc dicil, utrum in corporc, an extra corpus fuerit,
perniiinwi, elc. Undiciuo periculis imminentilms sic qiii ilum so ignorure assorit, essc possc ostendit,
fuorat conclusus, ut Jam nulliis peno invcniretur ArcdiKi vcriia secrola dicit qux nnn licel homini
:

evadendi locus; et idco a fratribus por foncstram loqui : vel non licot, quia non potest; vel certe, si
dimissus est, et in sporta, ut vel sic oiriigorcl por- potesl, non ost las. lilud quoque solcrter est attcn-
sequentium raanus.Undo dicit beatus papaGrego- dendum quoraodo vorum esso potost quod Dominus
rius : Quajril forto aliqiiis quQmodo isto Justus, qui dicit : Non cnitn videliil mc Iwmn (Kxod. xxxiii, 20),
sic studiose persequentiuin rabicm, mortcmque de- etc; et si cui adhuc mortalium cjusdem visio
clinut? Sod omnino justus, quod ideo mortcm dc- concedatur, sed penitus vcrum est, quia qui vide-
clinavit, quia in ea nullum fructura esse futurum runt eum, mundo quidem mortui sunt. Beatissi-
intellexit. Declinavit quippe mortom, non tamen ut mu8 vero Augustinus dicit Qua?ri potest quid se :

sibi vitam servaret. sod potius ut aliis vilam submi- _ dicat Apostolus nescire, vcl quid scire. Sed faciu

nistraret. Quod ita sit ipsc
sblum Jerusalom paralus suin, scd ctiain
alligari in
morl {.icl. XX, 22); et quod Romam passurus vcnit.
Hinc etiara dicit idem praedictus papa, quia omnia
nostra quai agimus, suh magno discretionis mode-
ramine agenda sunt. Multuin namquc nccossc est
solertcr attcndere. Si niagnitudii fructum pnece-
dat, non, inquam, potest absque periculo sui decli-
nare laboies; si vero magnitudo praecedat laboris,
ostoudit qui dioil : Non miis connexioncm vcrboruni, ut forlc ex ea agno-
scere valcamus quid soiat, vcl quid ncscial. Talis
ergo est ordo verborum; quia hominem raptum
ad ccelum, vel in paradisum, hoo se scire dicit,
sive in corpore, sive extra corpus, hoc sc dicit
noscire.Quoniam verum cst qiiod dicit, aut utrum-
que sciebiit, aut utrumque nesciobat (777). Sed
sciendura quia corporeus fuit paradisus, aut coe-
lura, quod ei ostensum est ergo corporalibus :

absque sui periculo potest mortis declinare labores. oculis vidit, quoniam res corporalis corporalibus,
Hoc enim considerahat Apostolus; et ideo mortein spiritalis vero spiritalibus oculis solet videri. Si
studiose declinabat. Egit quiiipc, ut niiles fortissi- vero spiritalis res corporalibus oculis videlur, non
mus, qui undique obsidione conclusus campum jam illo cirectu, nec illa visione qua corporales
certaminis petit, ut sacrao lideiadversarios sua pra;- corporalibus, spiritales autem videntur spiritali-
dicatione substerneret plures. Attamen sciendum bus; sed potius quadam speciali visione, quae om-
quia ille absque sui periculo declinat labores, qui C nes alias transcendit; verbi gratia, spiritalis res
aliorum patienter tolerat mores. spiritalibus vidoiur oculis, ut est justitia, et simi-
(Cap. XII.) Sequitur 5i glonari : oporlet. Pro- lia. Quis onirn qusrit in justitia, quid sapiat. quid

pterea taraen, quia effugit manus eorura. Non la- oleat, et similia? Nemo hoc requirit, et spiritalis
men e.vpedit; quia non prodest, quouiara Deus est |778). i\Ioyees vero loquebatur cum Deo facie ad
non propitiatur gloriatione, sed hurailiatione. faciem; sed tamen intelligebat non hocesseDeum,
Sequitur : Veniam autem ad visiones, etc. Nota quod videbat, eo quod esset incorporeus; et ideo,
quia sibi infirmitates, Doniino ascribit revela- quod erat, videre requirebat. Dicit quoque beatis-
tiones. siraus Augustinus, quia forte hoc nesciebat Paulus,
Sequitur : Scio homincm quwrebat, utrum ad tempus mortuo
in Cliristo ante aiinos (jua- et hos scire
tuordecim, etc.Nota quia magna anima quoque evocata hoc viderit, an certe
necessitate coactus corpore,
ea manifestavit, qus per quatuordecim annos si- raanens in corpore, sicut prophet.-e, in exstasi men-
lcntio texit. Animadverte etiam quia hominem di- tis agnoverit. Attamen sciendum quia, si certum,

cit, ne phantasia putaretur. In Christo dicit, ne a et si soiidum fuit, quod ei ostensnra est, quod ve-

diabolo factum crederetur. Quod autem dicit Tcr- rissime credendum est, illa.utique visione, quod
:

tium ccelum, non illud intelligere debemus, ubi luna n dictum est vidit, quae alias omnes transcendit.
sita est, sed usque adtertium dicit, ut ostendat su- Sequitur : Pro ejusmodi glonahor (subauditur,
pra omnem
creaturam et omnia elementa. Goelum homiiie) pro ; me autem
nihil. Ideo hoe dicit, quia sic
ergo spiritale intelligendum est flrmaraentum, et locutus est, quasi de altera persona. Sequitnr Nam :

supernum soliuni. Hiuo quoque revelatio quia bis etsi vctucro ytonari, non ero insipiens. Quare non ?
facta est, ideoque subjunxit : Et scio hujusmodi ho- Veritatem enim dicam. Hicjam aperte ostendit quare
minem, etc. Paradisura quippe coelestem appellat supra dixerat AV qnis me putet insipientem. Sane
:

Jerusalem, quae est mater nostra, et ubi sunt ange- sciendum quia qui dona sibi coelitus collata mani-

(775-76) Fortasse introitum latro adicit. Sensus rat; nam ergo scivit se corpore adfuisse :
si vidit,
scilicet satis clarus est, quamvis ia verbis error vel utrumque
nescivit, id est falsum est eura quid-
irrepserit. quam vidisse cui objectioni ex absurdo respon-
:

(777) Verba
haec objectionem sapiunt, et ita so- dere aggreditur iis verbis. .S^rf sciendum.
nare videntur. Si verum est quod dicit Apostolus (778) Fortasse res etenim spiritalis est.
se vidisse, uti verissiraum, utrumque soire debue-
 : :

483 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 484

festat, non est insipiens, et qui occultat ea, non A. ex vipereo veneno? Datus est enim buic stimulus
est imprudens. Sequitur Parco autem. Notandum : concupiscentiae, ut expelleretur elationis tumor,
quia multo majora noverat Aposiolus, quae, ne datus est Satanas, ut superaretur Satanas. Ac per
extolli videretur, noluit ostendere; et ideo dicit : hoc sic perforata est maxilla Behemoth (782),
Parco aulem, tioc est, celo. Quare"? Ne quis me exis- quod est diaboH : nam, sicut dicit beatus papa
timet supru id quod videt me ^779), videlicet in ope- Gregorius, unde conterit, inde salvat; quia unde
ratione, aut audit aliquid ex me, scilicet in praedi- tentat sanctos, ut perdat volens, inde probatos sal-
catione. Beatus papa Gregorius dicit, quia sub vat nolens.
magna providentia {"'SO) suam temperavit prsdi- Sequitur : Propler quod ter Doniinuni rogavi, elc.
cationem : nam qusdam dixit propter suos audi- Si enim rogavit, et non est exauditus, ubi est, quod
tores,quaedam tacuit, ne ipsis extolli videretur; Dominus ait : Antequam me invocelis, dicam vobis :
quaedam dixit, ut suis vitam tribueret, qusdam Adsum, etc, {Isa. lviii, 9) et item Quodcunque pe-
; :

vero tacuit, ut sibi suam salvaret. tieritis, dabo vobis ? (Matlh. xxi, 22; Joan. xiv, 13.)
Sequitur : iVe magtiiludo rcvelatiovuni c.vtollat Nunquid non praesens erat, dum non exaudiebat?
me, etc. Notandum quoniam non dicit, quia ma- Eral utique, veluti medicus, qui resecat vulnus
gnitudo revelationum extulit me, sed, ne extollat; _ infirmi, cum infirmus sub manibus ejus clamet,
quoniam non ideo dalus est, ut culpa, qus iuerat, magis praesens adest non parcendo, quam si par-
tergeretur, sed, quae inesse poterat, prrecaveretur. cepet; similiter etDominus magia praesens adfuit
lllud autem sciendum quia, sicut dicit beatus non exaudiendo, quam si exaudiret nam si non :

papa Gregorius, Deus sub provida dispcnsatione pxaudivit ad votum, exaudivit tamen ad salutem.
corda suorum disponit sanctoruni. liuque sic eos iJagis enim exaudivit istum, quam daemones, quos
multiplicibus suis donis ditat, et multorum vitio- dimisit ire in porcos (Matih. viu, 30; Marc. v, 11 ;

rum victores esse donat, ut aliqua in eis sinat, Luc. viii, 32).

contra quiE pugnare sentiant, et experiantur, qua- Sequitur : Sufficit tibi gralia mea, quasi dixisset
tenus dum parva superare nequeunt, agnoscant se Tu laboras, tu baesitas, tu times ne pereas; sed
non suis viribus magna superasse, instar populi sufficit tibi gratia mea, id est sufficit tibi vocatio, ac

Israel, qui multis gentibus exterminatis, Philis- praedestinatio mea : pra;destinatus es, perire non
tiim exterminare neijuiverunt; unde scriptum est poteris (783); et ideo noli timere : liam virtus in in-
Relicti sunt Philistiim, ul experiretur hracl (Judic. firmitale perficilur; hoc est, quia quo magis homo
III, 4). Et boc sciendum quia quinque modis fla- persecutionibus atteritur, eo magis revelatur (784).
gellat Deus homineni, quod in hoc loco monstra- Sequitur : Libenler igilur gloriabor; ac si dixisset;

tur. C quia audire promerui quoniam virtus in inflrmitate

Sequitur Datus : cst mihi stimulus carnis mex, etc. perficitur, gloriahor ego libe^iter in infirmitatibus
In hoc locodiversi diversa sentiunt, alii per stimu- meis. Quare? Ul inhahitet in me virtus Christi. Pro-
lum pressuras, alii capitis dolores, nonnulli vero ptei' quod placeo mihi, etc. Dixerat superius : Liben-
carnis inteliigunt concupiscentiam. Beatissimus ter gloriabor, etc; ideo subjunxit : Propter quod, id
vero Augustinus, qui inter cunctos RomanK elo- est propter hoc, quod virtus in infirmitate perfi-
quentiffi doctores facundior exstitit, sic ait : Paulus citur, placeo mihi, Animadvertendum quia
etc.

discipulus Ghristi, non Pelagius discipuhis anti- multa dixerat superius quaedam etiam dicturus;

christi, dicit sibi inesse. malum concupiscentiae, et erat in sequentibus, sed tam illa, quae superius,
apertissimis verbisconcupiscentiaemaium ostendit: quam quae in sequentibus, praevalent inlirmitati. Et
et cum incenuvum, et sibi civile bellum
sucE carnis quia illa, quae superius dixerat, attinere ad laudem
inesse agnosceret, nullum inveniens locum evaden- illius videri poterant, idcirco oculos mentis in in-
di, nisi gratia Dei exclamavit, dicens : lnfelix ego firmitatem infixit, cujus nomine infirmitatis omnia

{Rom. VII, 24), etc. Ecce iste intellexit se nonnisi prffidicta comprehendit. 1n contumeliis, id est iion
gratia Dei liberari. Pelagius vero suis viribus se et in honore ; in necessilatibus, id est non in divitiis;
malum deserere, et ad bonum consurgere posse n in persecutionibus, id est non in requie, vel refrige-
credit. AV magnitudo revelationem, etc. Dicit idem rio ; in angustiis, id estnon elatione vel altitudine;
ipse Augustinus : terror et tremor! quis jam non pro Christo, id est non pro flagitiis, vel peccatis
timeat extolli, si talis, ct tantus timet ne cxtolla- ista sustineo, quemadinodum latrones baeretici pa-
tur. Sequitur Datus est mihi slimulus, etc. Antido-
: tiuntur. Unde Dominus Beali, qui persecutionem :

tum salutare, quo superatur venenum, et quod di- patiunlur (785), etc.
cam hoc esse nisi theriacum (781), quod conficitur Cum enim infirmor, etc. Iste euim, quo verberi-

(779) Vulg. in me. nomine intelligunt.

(780) Forte prudentia. Valde notanda verba, quae prsdestinationis
(783)
(781) In autog. Sisidriacum. vim tam clare demonstrant.
(782) Job XL, 10 et seq. Behemoth animal grande (784) Autog. revelalur.
sive elephantem, sive aliud, generice Hebraice si- {'Sbj Matth. V, 10, ubi de perseculione propter
gmficat. Patres tamen diabolum communiter hoc juslitiam agitur,
185 liXPOSlTlO IN EIMSTOLAS PAUM. — IN KPIST. II AD COIl. 486
bii3 iiritigeliatiir, co roliorabutur ;
qiiia in siinotis, \ (loapoatoli, qu.n vcstra sunt qu.-crunt, noiitc (lili-

(|uo mugis extcrior homo aHicitur.co intcrior robo- gcro ; ogo qui voa, quod majus cst, mo dili-

ratur. Ilinc (.'st quod sancti martyres adco Ibrtcs in git(>. Nec enim dehent fitii. Ilis verbis ostendit so
tribuliUionibus cxi.^stobant.Fartiw sum insipictis^eic. osse patrcm ;
quantiim onim ad huinanum attinet
Notn i|ui,i inaii)iiMiteiii ec dicit el coartiiin, quia usuiii, parentos Ihcsuurizant filii^, iion (ilii pa-
causa neccsaitiitis, id cst suorum auditoruni causa rontibus, sed siljimet, vcl liliis; in gpiritualibus
snlutis sc laudaverat ct idoo dicit Vos me roaji-
; : voro e contra lilii piiroiitibus, non parentcs (iliis,

'!ts. El scicnduin quia stultorum estsponto gloriari, scd filii parentibus, qiiia neccssaria subministrant
iion sanctorum.Ad hoc attinct quod subjungit :£<;() Et(|uia talis cst usiis, ideo hoc dicebat, quasi
iii(/('m (lehui a vobis commciulari , quasi diccrcl : diccret : Cum talis sit consuctudo tam in carna-
l'seudoapostolis,qui inoi sunl-obtrcctatorcs, ct por- tibus, quam in spiritulibus, ego contraria egi,
socutorcs,resislere debuistis. Nihil cniin minu.t ha- quia nil acccpi, scd alias Ecclcsitis exspoiiavi {II
/;iii (780),etc. Quasi diccrot: Nihil minus h.ibui Gor. XI, 8), ut vobis pr-dicarom.
Et ad hoc atti-
l'etro, Andrea quiaplus omnibus labo-
etcaiteris ;
net quod subjungit Egnaulcin libentissime,id est, :

ravi. Nam si ad doctrinam referas, non uliud do- devolissime impendam, id est, quidquid possum
CHcrunt quam ego si ad palrationem miraculorum
; ab illis Ecclesiis accipere, ut vobis prasdicare sufii-
non inajorasimiiitcr :iiani etsi minorsum toiiiporo, ciaiu. El '!iipcriinj)cii(lar, id est, ub aliis inorti
non tamen dignitatc,vel mcrito. llis verbis ostcn- trfidar pro vestra salulc. Ilac charitate nulla major
ditquod sint praiferendi majores lempore illis, Unde Dominus : Majorcm charilatem (Joan. kv, 13),
qui majores sunt merito verbi gratia.nunquid non : elc. Licetvos plus diligens, etc, ex superioribus
Joannes ante prsedicavit.quara Christus? Vel nuu- pendet. Dixerat superius Superimpendar et idoo : ;

quid Chrislus Joannem,ct nonJoannes Ghristum ba- subjunxit: Licct vos,cic., plusquum alios meos,vel
ptizavit '/Sodnonoli hoc major.El nunquid non .\n- plusquam ulii a caetcris apostolis, minus diligar
dreas ante Chriatum secutus,qiiam Petrus?,Sed ta- a vohis quam a Cceteris meis, vel quam alii a suis.
men et Petro Ecclesiam commisit, dicendo : Tu es Sed esto : ego vos gravavi, etc. ; id est prssen-
l>etrus,etc. Habes etiam exemplum in Veteri Testa- tialiter censu non gravavi : Sei/ cum essein a.'!tulus,

mento. Moyses eniin minor fuit a;tate Aaron, sed ei etc. ;

quasi dicerel: Non ideo non accepi, ut ma-
tamen Deus apparuit in rubo,dicens Egosnm Dcus : gis acoipere vellem dolus dicitur fraus, sive ; nam
.ihraham {Exod. iii, 6), etc. ; maxime cum ille elo- simulatio;ille nainque dolosus est, qui aliud nionte
quentior [Exod. iv, 10), etc. Hoc ipsum etiam cano- cogitat, aliud extrinsecus agil. Tunc ergo Apo-
niea auctoritas monet,quod illi, qui majores sunt stolus eos dolo capere vellet, si propler magnum
sapientia et merito^praeferendi sint raajoribus tem- C minus accipere nollet.
pore ; similiter iste. Tainclsi nihil suin, etc.Itaenim Nunguid per aliqucin corum, eto. : quasi diceret :

se humiliat, ut erigat ; et ideo cum dixisset : Nihil NuUus ox his quos misi vobis, dixit pecuniara :

sum, subjun.xit : Signa tamen .ipostoli{'87). Et nota dignam personffi tribuite, si illum peccatum ha-
quia in oinni paticntia dicit. llac patientia tolerave- bere vultis non poteritis eum pacatum habere,
:

rat ille Corinthios, et medicamento prodigiorum et nisi dignam pecuniamdederitis etsi aliquis dixis- ;

signorum eorum corrc.\erat errores quasi diceret: ;

set Paulo, peccavi, torquerot.
In eo quod homo sum, nihil siim in eo quod apo- ; r,ogavi Tituin, etc. ;
quasi diceret : Xon circura-
stolus, aliquid sum. venit vos Titus, quia nihil vobis qu.-esivit, quem-
Quid est enimt etc. quasi diceret Non magis ;
: admodum nec cgo ;
quiaquorum una est devotio,
csterae Ecclesije aliquid acceperunt a Petro, vel etiam una voluntas.Et ideo subjunxit: Nonne eodem
.\ndrea, quam vos a me, nisi forte unum, id est, spirilu amhulavimus ? Id est, eadem doctrina, et

quod non gravavi eos, sumptum accipiendo. Sed iisdcm vestigiis, quia nihil accepimus.
si hoo ipsum peccatum fuit, ignoscite mihi id ;
Oliin puta-itis, etc, ;
quasi diceret : Jamdudum
est, donaie mihi lianc iiijuriam. Sciendum enim est quod vos putastis nolle nos accipere munus
quia stultorum est opus dignum laude reprehen- p, propter munus, et non (789) simplicis esse in
disse. Ostendit eos esse stultos. Et ne illi puta tentionis. Sed hunc errorem pseudoapostoli infe
rentquod ille in primordio sucb pra;dicationis, qui rebant, dicentes Ideo nolit accipero parva, qua- :

non acceperat, postmodum accipere vellet, ideo tenus accipiat magna. Et ob hoc subjungit ille
subjtinxit : Ecce tertio, etc; (788) quusi diceret:Ne af(irmationeni jurationis, dicens coram Deo, etc. :
;

puletis me accipere volle, qui hactenus non acce- quasi diceret Quod non accipio, non causa ma-
:

pi : Non enim quasro qux vestra sunt, etc His ver- joris lucri, sed vestrae salutis ;
sive vestra; salu-
bis provocat eos ad amorem sui, ut illi audientes tis (790) rigorem mes praedicationis non (lecto,

se quajrere, diligerent eum ; quasi diceret : Pseu- quia multum prodest illi qui increpatur, si noa

(786) Vulg. nihil enim minus fui ab iis. nullibi autem cap. X.XV, XXVI et XXVII.
(787) Vulg. apostolatus. (7S9) Autog. nos.
(788) In autog. marg. hic legitur cap. X.WlU ;
(790) Subinteliigitur forte causa.
487 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 488

accipiiit ab eo magister ; nam dum non accipit, A. Sequitur : Ne iterum, cum venero, liumiliet tne

cum non pacatum habere posse,nisi emendet Deus apud vos, etc. Ostendit enim in hoc loco,
credit
Sequilur Timeo enim ne forle cum venero, etc.
:
cum dicit, el lugeam muUos, quod jam nonnulli
Oitendil quoquD his verbis, quoniam adhuc multi pffinitudine correcti ad sanctaj Ecclesiae societatem

erant inlereos incorrecli el ideo dixit timorem,

;
luerant revocati. Verumtamen multi adhuc mane-

quo eos terreret, ne forte, cum veniret, inve- bant incorrecti, pro quiljus timebat humiliari.Quis
niret eos taies, quales non vellet, hoc est, in- enim pater non laetetur in dilectis filiis, vel quis
correctos.et ideo suae auctoritatis dominalionem non Iristetur de malis ? Et ideo illis direxit timo-
in eis uxerceret, et ipsi invenirent eum talem rem, ut corrigerentur, ne forte veniens, si eos
qualem non vellent, hoc est, rigidum ao severum. inemendatos inveniret, humiliaretur et lugeret,
In quo facto monentur prajdicatores, ut si qua quia non eijcrunl pivnilenliam, quam si egissent,

de sibi subjectis plebibus reprehensibilia audiunl, veniam consecuti fuissent. Facit et adversus No-
prius limorem dirigant, ut corrigantur, ne forte vatianos, qui, poslquam in fornicationis malura

veniant, el incorrectos invenientes dominalionora labitur, negant eura per pcEuitentiam resurgere

suae auctoritatis in illis exerceant. posse. Frustra nerape pcenitentia injungeretur,nisi

Sequitur : Ne forte conlentiones, xmulationes, _ veniaj fructus sequeretur. Et hoc sciendum, quia
etc. Quare timeret, his vcrbis manifestavlt, sci tria dicit, jornicationem, immundiiiam et impudici-

licet, ne haec quie sequuntur in illis invenireutur. liam sed his omnibus impudicitia est deterior,
;

hoc est contentiones, quae dicuntur quasi ab omni quoniam impudicitia esse dicitur quasi monstruosa
inlentione, eo quod juxta intentionem suam, non immunditia, quae agitur in incertis, vel in his

studio veritatem discendi, sed ioV.:.2 vincendi, iji;e fiunt contra naturam, sicut ille qui uxorem
aliquid bomo defendat. /Emulaliones qmppe. sunt pLtlris duxerat (/ Cor. v,l). Pudicus quidem dioitur

invidenliae. Verumtaraen, sicut dicit beatus Augu- verecundus, impudicus autem inverecundus hoc ;

stinus, distal inter aemuktionem et invidcntiam. cst,qui amisso pudore versatur in detestandis stu-

.^mula id est,cum homo dolore torquetur pro pris.Immunditia dicitur quidquid contrarium est
re aliquR, quam alter adeptus est, et ipse non mundiliae. Fornicatio autem in hoc loco illa in-
adipiscitur, et hujuscemodi est ipsa res, quaa non- tolligenda est, qu» in corpore agitur, immundi-

nisi al) uno possideri possit : invidentia vero est, tia veroetiara illaintelligi potest quae agitur cor-
quandci quis dolore torquetur pro alteiius felici- poris deleclatione vel mentis deliberatione.

tate, et dolet pro aliqua re, quam alter

acqui- (Cap. XIII. ) Sequitur : Ecce tertio hoc veniam
rit, et ipse etiam non desiderat eam. Animosi- (791-92) ad vos. Dis venerat, et nunc terlio se

tates (luippe sunt anxietates quoniara animosusdi-

: C venire promittit,quia panlo superius se dixerat pa-
cilur anxiosus, vel suspiciosus, hoc esl zeloty- ratura. Sed qu«ri potest quare suo adventui legis

pus. Dissensiones vero sunt divisiones, dissidia, testimoniumjunxorit.Videlicet quiasecundum legis

atque divorlia. Detractiones quidem dicuntur,quasi pra;ceptum aliquis sub duobus aut tribus testibus
retractiones.quoniam ille detractor est, qui alte- vel justilicatur, vel condemnatur {Deut. xvii, 6).

rius bonum dicit esse malum, vel certe magnura Verum quia his eos admonuit,ut corrigerentur,ideo
dicitparvura nam, dum hoo agit, bonara fratris
; hoc protulit testimonium,quatenus si non se corri-
famara obscurarecontendil, et quasi a corde alte- gcrent, sibi jain non ultraparcendum intelligerent
rius retrahit, ut non eum talem credat, qualera Unde et mos suhjunxit enim, ut yrx-
: Prccdixi
prius crediderat. Siisurrationes autem, vel susur- dico, etc. Prajdixit pra^.swis quidem, et absens iis qui
rones, a sono aurium dicuntur, quoniara ille su- afite peccaverunt,et ciiteris omnibus; iilis qui necdum

surro, est,qui non in facie, sed in aure loqnendo, ad integrum se correxerunt, vel certe, ii venero
detrahit. Inflationes quoque dicuntur tumores, quia ilerum, non parcam. Parcit enim .\postoIus quasi
inQatiis dicitur quasi ventosus quoniam.quemad-
; non parcendo,quoniam ideo prasmittit timorem, ne
modum uter vento extenditur, ila et mens ejus forte inveniat unde dominationem exerccat.
amaritudine, vel indignatione, vel certe aliqua p Sequitur An expcrimentum quxritis ejus qui in
:

elatione, quasi vento,inflatur, Sequitur. Seditiones. me loquitur Cliristus '?

Et est sensus Experiraen- :

Sciendum quia distat inter seditionem, et bcllum, tovultis probare si possim, et ideo non vultis
atquc incentivum Seditio quidem attinet ad cives, vosmetipsos corrigere; C.iristi namque loquentisin
bellum ad hostes,incentivum vero refertur ad pu- me probationem.utrum per mepossitim-
quffiritis

gnam, quaj excitatur proprioB carnis ardore. Haec plere quod dico, qualenus si implevorit, deinceps
quoque omnia licet diversa sint, tamen ad unum timeatis, et si non impleverit, securi maneatis. In
tendunt finem, hoc est, ad charilatis divisicnem. eo vero quod ait, qui in me loquitur, ostendit suam
Quapropter quia ipsi divisi (uerant,ne denuo essent loquelam atque doctrinam Christi esse.
ideo illis Apostolus timorem direxit, quatenus ab Sequitur Qui in vobis non inlirmatur,eie. Et est
:

his omnibus se caverent. sensus :Si in vobis non inlirmatur,multo minusin

(791-92) Vulg. venio.

489 KXPOSITK) IN EPISTdLAS l'AULI. IN liPIST. II AU COK. 490
(79:!). Christus quippc
nobis, cl in nobia potens erit A quilur : yon ul nos probati appareanius. Tunc cnim
non est inrirmatus, quia inlor cos pcr aposto-
in illis probatus appareret, si illos incorrectos inveniret,
los nuiltu lcccral signa, quoniam viilcrant cecos lioc est, tales ut in eis suftm dominalionem posect
illuminatos, leprosos mundutos, etc. Quusi dixisset cxercere. Sed hoc nolebat Apostolus ; ct ideo sub-
Apostolus Si non ost inlirniutus Chrislus in vobis,
: junxil : Vos quml lionum est, facialis. Nof: autem
quarccrgo non timeiis, (luoniain potest implerequod reprohi siinus Scd quid est quod illos optat
(7U()).

dico ? Quoninm poterat ad h,rc ;iliqiiis responderc, faccro bonum,autem reprobum essc ? Nunquid
sc
ac dicere : Quomodo non est iulirmatus, cum sit malum sc optat? Non. Scd reprobum se dicit, id
oruoifixus? subjunxit, atque ait : Nam etsi cruci- est, humilem. Tunc enim reprobus esset Aposlolus,

fij:us est ex infirmitate nostra (79i), etc. Quasi id est, humilis.si cosemendatosinveniret, quia suam
diccret Ex inlirmitate nostr* carnis crucifixus est,
: dominalionem in eis cxercere non posset. Unde et
passns, mortuus, ct ascendens in cojIos, aditum quasi exponcndo subjunxit rion : eniin possumus
regni coelestis patefcoit, quatenus ab hac vita mi- aliquid adversus verilatcm; quasi dixisset : Si
grantes absque ulla dilatione, ejusdem regni intel- vosmetipsos correxcrilis, nostram dominationem
lige (~9t'>), ielicitatcm subire possini. Quod vero pxercere non possumus, quianihil adversus verita-
dicit, ea; virtule Dei, sive Patris, sive ejusdem Filii. t. tem possumus, quia in vobis esl veritas. Si autem
Sequitur: Namelnos infirmisumus in illo. Hsc enim vos non corrigatis, possumus advcrsus vos domina-
vox apostolorum est, et perfectorum tantummodo tionem nostram exercere, quia pro veritate dimica-
virorum. inlirwi mmus in illo, hoc est, pro illo mus, pro vobis lamen.
pressuras patimur, et affligimur. i>ed viveinus cum Sequitur Faudemus : taincn quando (797) nos
eo e.r virtute Dei in nobis. Quasi dixisset : Nosinfir- infirmi sumus, vos aulem potentes estis. Ostendit his
mamur apud infideles, quia quo majora nos pati verbis /^po^tolus se de eorum bonis operibus gau-
faciunl, eo infirmiorcs pulanl in vobis vivimus,
; dere, ac si dixissef : Si fortiter ac potenter vitiis
quia eo fortiores intelligitis,quo majorapali videtis. resistalis, nos quidem gaudemus, quia tunc infirmi,
Secundum hoc vero quod legitur, vivemus, talis est id est, liumiles sumus ; si vero vos vitiis non resista-
sensus, quia si commorimur, et conregnabimus tis,nos potentes sumus, vos autem infirmi, quia
{Rom. viii, 17). super vos dominationem nostrae auctoritatis exer-
Sequitur : Vosmetipsos tentate, ctc, hoc est, in cere possumus.
alterutrum vos discutite, nec non et tentationum Debent etiam et nunc pra^dicatores hoc agere,
pericula ante oculos revocate, et cujus estis fidei hoc est, si eorum auditores potentes sunt, debent
atque virtutis considerate. Sane sciendum quia est esse infirmi et si auditores infirmi, illi debent esse :

tentatio probationis, est et deceptionis sed proba- C potentes. Sequitur Hoc et oramus, id est, ut vos
: :

lionis a Deo, deceplionis vero a diabolo, utraque sitis (798). Et hoc est quod sequitur Vestram con- :

tamen ab homine. Sed hic probationis intelligenda summalionem, id est perfectionem.

est tenlatio. Et hoc sciendum quia ipsa alterna pro- Sequitur: Ideo tixc ahtens scribo, ut non prxsens
batio atque discussio plurimum valet, juxta illud durius agam. Incussit enim his verbis timorem, ut
Salomonis, Ferrum ferro acuitur [Prov. xxvii, corrigerentur, ne forte veuiens durius ageret, hoc
17). etc. Sequitur : An non cognoscitis quia Christus est, sui apostolatus potestatem severiter in illis

in vohis est ? Quasi diceret : si tenlationum pericula exerceret. Et hoc est, quod sequitur: Secundum
ante oculos revocetis, et ciijus eslis fidei seu virtutis potestatem, quam Dominus dedit milii in sedifxcatio-
agnoscetis, utrum Christus in vobis sit, an non, et nem, et non in deslruciionem. Ecce dicit se habere
agnoscere potestis? Verumtamen si hoc non fece- potestatem acceptam. Et pulchre quidem, in sedifi-
ritis, non agnoscetis quod est reprobum esse et : ; cationem, quia praedicatoresad hocpotestatemacci-
ideo dicit : yisi forle reprobi estis. piunt, ut corrigendo salvent, non ut non corrigendo
Sequitur Spero autein quod cognoscetis, etc. His
: perdant.
verbis provocat eos ad fidei et sanctae conversatio- Finita commendatione suse personae, quam coepe-
nis soliditatem: quasi dixisset : Si agnoveritis J) ral
commendare ab eo loco ubi finem fecerat de col-
quemadmodumdixiChristumvobis inesse, agnosce- inquacommendationeplurimumlaboraverat,
lectis,
tis eliam quia et nos non sumus reprobi, hoc est, du- duabus pro causis, hoc est, ut vel non rainoris au-
plicis intentionis. Quae senlentia ad hoc respicit, ctoritatis quam csteri se esse monstrHret, vel eerte
qjod superius ait, olim putalis, etc. utcrimen cupiditatis ab se abstergeret, nunc vero
Sequitur ; Oramus autein Deum, etc. More solito aliud aggreditu,- hoc est, subjunxit exhortationem
Apostolus orat pro suis, ut nihil mali faciant. Se- pariter et narrationem.

quam lectionem,
(1^3) Auiog. eliamnobis potuerit, Forte legendum integre.
(795)
uti sensu, meo judicio, carentem, ex Vulg. emen- Vulg. nos autem ut reprobi simus.
(796)
dandam censui ut sensus nempe is sit Qui in vo-
; : Vulg. quoniam.
(797)
bis iwn iiifirmalur; sed potens esf in vobis, et in no- Id est, polentes, vel infirmi, ut supra expo-
(798)
bis potens erit. suit, ju.xta opportunitatem ; vel legendum, ut vot
(794) Nostra in Vulg. non legitur, scitis,

Patroi. CXXXIV.
 491 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 492
(799j Decxtero, inquil, hoc de reliquo autem, A. ctionia etsatisfactionis est indicium. Quaproplerab
est,

praeterea, fralres, gaudele : perfecli estole ; exhorla Apostolo osculum quod commendatur sempercum
mmi, hoc est, in alterutrum vos monete ; hac enim additione ponitur.
exhortatione, qua spe futurorum superantur vitia, Sequitur : Salutant vos sancli omnes. Ac si dixis-
nascitur perfectio, ex perfectione autem gaudium set : Non potenles, non principes, sed sancti omnea
quia nemo gaudere potest et perfectus esse non valet, Hoc autera animadvertendum est, quare illis sancto-
nisi vitia superet. Sequitur : Iclem sapite. Tangit rum dixerit salutem. Videlicet, ut illos ad bonum
enim hoc. quia et in prima commemoraverat, ubi quatenus qui salutabantura
sanctitatis provocarel,
ait :Obsecro, ut ipsum dicatis {I Cor. i, 10). Et sanctis vel certe ut eos invitaret ad invicem red-
;

hoc est quod hic dicit, idem sapite, id est, non dendam, quatenus qui salutabantur a sanctis salu-
diversum de me, vel in me, sive in fide, et opere, tarent sanctos. Et nota quia non tantum ait iarecti,
Sequitur : Paam habete. Commendat illis pacera, sed addidit omnes, quoniam sanctorum est velle
propter eos videlicet, qui fraudem et injuriam fra- omnes esse salvos. Ergo qui omnium salutem non
tribus ingerebant, et ob hoc ad infidelium judicia optat, se quoque in hac salutatione non compre-
pertrahebant, ut ait in prima : jed vos injuriam fa- hendi intelligat.
citis, el fraudatis {I Cor. vi, 8), etc. Sequitur Et : -n Sequitur: Gralia Domini nosiri Jesu Christi, etc.
Deus pacis et dilectionis erit vobisciim. Terminata Finita quoque salutatione, subjunxit orationem,
exhortatione, aubjunxit narrationem. Deus, inquit, Cralia, inquit, Domini, eto. Illud sane notandum
pacis, etc. Deus pacis dicitur, quia ipse est auotor quia in fine hujus Epistolae unitatis charitas com-
pacis, juxta illud ejusdem Apostoli Christuspax no- : mendatur. Et pulchre quidem in fide, quia summa
ilra, qui fecit ulraque unum (Ephes. ii, 14). Et Do- perlectio in Unitatis Trinitate consistit. Charitas
minus Pacem relinquo vohis, pacem meam do voliis
: namque Patris nobis Salvatorem direxit, id est,
[Joan. XIV, 27). Dilectionis Deus est, juxta illud : Jesum. cujus gratia sumus redempti. Quob charitas
Mandatum novum do vobis, ul diligatis invicem atquegratiasanctiquoqueSpirituscommunicatione
{Joan. XIII, 34), etc; et item In hoc cognoscent om- : nobisservatur, quippe dilectosa Patreacredemptos
nes, quiamei estisdiscipvli, si dilectionem kabueritis a Filio Spiritus sanctus perpetuo tuetur ac defendit.
ad invicem {Ibid., 35). Et est sensus Si pacem et : Facit etiara hiclocus adversus Arium, qui ideo
dilectionem habueritis, auctorem pacis perpetuo etiam dicebat Filium minorem Patre, eo quod ubi-
possidebitis. Hsec enim est pax certa atque secura, cumque Patris et Filii fieret mentio, semper Pater
quamimpii haberenonpossunt undeest illud .Non praeponeretur. Est etiam notandum quia non aittan-
;

eslpax impiis, dicit Dominus {Isai. lvii, 2a). Verum tum vobiscura, sed cum omnibus, videlicet ut osten-
tamen etsi habent pacem mali, longe quidem distat C deret quam dilectionem haberet, cum non solum
ab ista quam Dominus discernit, dum non talem, correctis, sed etiam incorrectis gratiam optaret.

qualem mundus dat, ait Mandalum novum do vobis

: Quasi dixisset In hoc cognoscere potestis quantum :

ut diligatis invicem {Joan. xiv, 27j. In eo etiam, vos diligam, cum non solum correctis, sed etiara
quod ait Deus pacis, etc, voluit Apostolus subin-
: nec dum correctis gratiam optem. Sive ideo dioit
telligi quia si odia et rixas haberent, auctor odii et cuni omnibus, ut non exciperetur sexus, aetas, condi-

rixc-B, hoc est diabolus, perpetuo eos possideret. tio, lingua ; sed sicut sanguis Christi omnes rede-
Sequitur : Salutale invicem in osculo sanclo. Sa- mit, sic et oranes Christi gratiam possiderent.
lutatio nempe indicium atque optatio est salutis. Amen vero sermo est confirmationis, qui confirmat

Hsec salutatio et hoc osculum ait sanctum osculum, omnia.

sed illorura osculura corruptionis, et quasi refe- Finis, Deo gralias.

(796) Hic in autog. marg. legitur cap. XXIX.

INCIPIT
EXPOSITIO IN EPISTOLAM AD GALATAS.

ARGUMENTUM. D prophetarum verba ad homines proferuntur, vela-

Animadvertile quod sicut in novis temporibus, mine teguntur. naraque caro valeamen erat, hic
Ibi

cura Verbum Dei ex Marije virginis carne indutum littera : et sicut sub carnia velamine latebat divini-
processitinmundum,aspectus,humanitatisomnibu8 tatis, sic et sub velamine litterae lateret spirilalis
patebat, perpaucis autem, hoc est, solummodo ele- inlelligentia : et sicut beati oculi, qui in carne agno-

Ctis divinitatis dabatur cognitio, ita cum legis et scebant latere diviqitatem, ita et illi beatii qui in
4U3 EXPUSITIO IN KPISTOLAS HAULI.— IN KPIST. AD GAL. 494
in littora Bpiritaiem cognoscunt latcre intelligen- A rogio Galliagrajcia. Vorurntamen pristinum nomen
tiam. viguit et vigol, ut vocarentur ipsi Galats, ol ipBO-
Hosquippe Ijoatos oculog ininime lialiobanl iii.qiii ruin icgioGalatia |HO:j).Attamen contrarium videri
ex circumciaiono crcdidcrant, ita lamon.ut a car- non debet,sioccidontalium parliumhomines.multis
nalis Ipgis non recederent observationo, et se ope- inlcrpositia rcgnis.ad partes transicrunt oricntalea,
ribus ejus jiigtificari crcdercnt, quippe ctiam .'\po- et sedes obtinuerunt, cum Orientis et Grajcia) exa-
stolum reprelipudcbant, dicenlis oum non esac mina peno ultimum Occidontis pervene-
iisquo ad
vorum apostoium, eo c|uod carno Dominiim non runt.Nam, sicut ait Marcus Varro.Marsilia a PhoB-
fuerit sccutua, ot cunlraria cajteris docerel apo- nicibus (804) condila est, quos ot trilinguea eeae
stolis. dicit. Rhudum etiam, a quo et Uhodoani sunt, a
Hac nempe calliditato versuliaque subvertorant Rhodiorum conditum est colonis. Et quid inirum,
Galatas.qui etiam apirilales oculos non habobant, cum ctipsa Italia a Grfficis occupata,major Graecia
quia circumcisionis,:iul H;ibbati,aut csGterarum ob- sit vocatu? Ipsos cliain Ilomanos ex stirpo .tnoffi
servationumiegalium niysteriaminiinepenetrabant. Asiani hominis ortosconstat fuisse.Illud etiam ani-
Hi namque, ai quibus Verbi co-
oculos haberent, madvertandum dico quodApostolus singulas in suis
gnoscitur divinitas, carnaleni sibi suadentibua ob- n Epistolis provincias ex propria qualitate dcnotat, in
servantiam responderent,quodSusanna presbyteris quibus hoc ipsum facile agnosci potest. Verumta-
trahentibua ee ad stuprum Si hoc inquit, eijero, : men earumdem provinciarum vestigia virtutum,
mors mihi est .ii nutem non egero, non ej]uyiam seu vitiorum usque hodio permanent : in singulis
manus veslra [lian. xiii, 22). Sic quoque et isti Romanorum namque fidem plurimum laudat : Gra-
dicerent ; si hoc egerimu3,id carnalem est,si legein tias, meo (liom. vi, 17), etc quas
inquit enim, Deo :

gratise prsetulerimus, mortem animae incurremus, etenim gen3facilioradcredendum?vel qui populus

alioquinmanus vestrajobtrectationisnonevademus. devotior in ecclesiastico cultu ? Attamen denotat
Sed melius est catholice vivendo, et li-gcm et pro- eos Huperbia; vitio esse detentos : .Vy;!,inquit, a//um
phetas spiritaliter intelligendo, in gratiae liberfate sapere {Pwm. xi, 20), etc. ; et item Non plus sa-
manere quam ab ea recedentes cum vestra gratia pere {Rotn. xii, 3), etc. ; hoo quippe vestigium in
olTensam Dei incurrere. Quapropter rogandus est illis usque hodie manet. Corinthios vero multum
Deus et vitiorum omniura caliginem cunctarumque denolat reprehendit quippe eorum diversas con-
:

sordium nebulam ab oculis cordis nostri repellat, suetudines pravas, videlicet qui et feminae eorum
qua sepae ipsi solent obcKcari, quatenus mysteria non velataj orabant [I Cor. xi, 5;, et quod in eccle-
legis et prophetarum, et quod nunc pernecessa- siis convivia celebrabant (//)i(/. 22) :quodque hu-
rium e3t,iatentionem hujus ."Vpostoli penetrare va- C mana sapientia inflati carnis resurrectionem nega-
leamus. bant. Quisque enim Corinthum novit, scit nunc
Sciendumautem quiaGalliprimumacandore cor- usque hoc manere. Macedones autem similiter lau-
porumdictisunt.quoniam^a/aGraece^Latine dicitur dibus praefert,quia multum devoti exstiterunt erga
/ac . unde sibylla tu)ic lactea colla auro nectentes gratiam hospitalitatis et eleemosynarum largita-
(800) candida dicere potuit.sed proprietatem ser-
; tem ; unde etiam dicit : Dc charilate aulem fralemi-
monis servare voluit. Montes quippe et rigor cceii tatis [l Thess. iv, 9), etc Verumtamen reprebendit
solis ardorem excludunt,et ideo corporum color de- eos, quia nonnuli eorum otiosi discurrebant : Au-
colorari non potest. Habet quoque Gailorum pro- divtmus enim quosdam inler vos inquiete ambulare
vincia ab oriente juga montium a septenlrione ; {II Thess. iii, 11) ; et item : Cum essemus apud vos,
Rheni fluenta, et Germaniam ; a Meridie praerupta hoc denuntiabamus vobis {Ibid., 20j. Galatas vero, de
Pyrenaei culminis (801) ; ab Occidente mare Ocea- quibus nunc agitur, notat esse plurimum stultos,
num cujus initium est Belgica, finis vero Aquita- quod in illis nunc usque manet; unde dicit Uiero-
nia:illienim vocati a rege Bythi8e(802) in auxi- nymus ;
quisquis novit mecum normam meorum
lium, peracta victoria diviserunt cum eo regnum,et metropolim, scit profecto Galatas esse stultos, et
sic admisti Grascis Galligraeci vocati sunt,eteorum n diversis erroribus deceptos (805). Sciendum eat

(800) Virg., ^neid. lib. viii, v, 660 et 661, auro Veronensi editione nullibi inveni.IIIud certum est,
innectuntur. et libet observare errorem irrepsisse in hujusce
(801) Autog. Pirinei fluminis. textus, cujuseunque is tandein sit, transcriptione.
1802) Fortasse Bithynix, quae Galatiae affinis est. Ea scilicet verba, quisquis novit mecum normam meo-
(803) Qus nunc Chiani/are. De Galatis, sive de rum mf/TOpo/im,cumnullumsensum apteexhibeant,
Gallis per universam Asiam ea aetate palantibus, aliter legenda tortasse rectius quisquis novil me-
: :

vide secundum Machabaeorum viii. 20: ubi Mace- cum normam eorum mrtropolis, scilicet Ancyrx. Re-
doniis sociis ha^sitantibus^sex millia tantum ex Ju- vera qu» unice huic textui convenire ex divo Hie-
daeis in Babylonia centum viginti millia tlalatarum ronymo possunt, in ejus commentariis in hanc Epi-
peremerunt, auxilio ipsis de coelo dato. stolam lib.ii.c.S, pag. 430,tomi VII, prasfatae editio-
(804) Phocaeos appellat Hieronymus, sive Pho- nis Veronensisleguntur ut infra quod Galalx slulti :

censes, justa Justinum, lib. xliii. Vid. Pompon. et vecordes pronuntiali siiit,scit mecum qui vidit Ancy-
Mel. lib. II, De situ orbis; Strab. lib. iv Geographiae; ratnmel.ropolimGalatiaicivitatem,quodnuncusqueschi-
Aul. Gel. lib. x. smat:bus dilacerala si( giwt dogmatum varietqlHmi
^805) Textum huno ad litteram in diyi Hieronymi comtuprala,
493 ATTONIS VEHCELLENSIS EPISCOPI 4961

etiam quia est Apostoli intentio in hac Epistola, ei A ecclesiasticos adipisci gradus ; item suat,qui neque|

in illa ad Romanos, manifestare videlicet et legis a Deo, neque ab hominibus, neque per homines;
abolilionem et grati^i^ dignitatem. Sed in hoc dif- mittuntur, sed sua veniunt causa.videlicet terreni^
lucri, et ventris,aut human» laudis,ut fueruntom-
fert, quia in illa subtilioribus utitur argumentis,

quia ipsi prudentes erant ; in hac vero apertioribus nes falsi apostoli. Apostolus autem, ut se de excel-j
verbis loquitur, quia stulti erant et non tam (806) :
lentiore gradu monstraret, ait iVoji ab homuiibui, :

eos alloquitur dooendo,quam potius increpando,ut

hoc est,non ab apostolisordinatus Apostolus:apo-
quos non suadebat ratio revocaret auctoritas. Et stolos quippe ordinabant apostoli ad confirmandas

quanquam in omnibus ejus Epistolis,et lcgis abo- Ecclesias, sicut contra semulatores legis dirigebant

Htio, et gratise dignitas manifestetur, verumtamen suos ad destruendam fidcm Ecclesife. Unde ipse
maxime in his duabus. Et hoc sciendum quia non dicii Neque per hominem, hoc est neque per Ju-
:

603 alloquitur Apostolus, qui ex circumcisionecre- daeum vel Judseos^malus apostolus ordinatus. Sanc
diderant, et a libertate gratioe ad legis servitutem sciendum quia quibusdam videntur esse superbie
transierant decepti a falsis apostolis, qui Pauium verba verumtamen non sunt, sed potius necessita-
;

maxime quia tis: necessitate namque coactus hoc dicebat, vide-

non verum Apostolum esse dicebant,
doceret gentes licct ut pseudoapostolis locum non daret, et sui
aliter ageret Jerosolymis, et aliter t,
---'-'-'
apostolatus
»--:x..
auctoritatem raonstraret. Quibus facil
agere debere, et quod legem caeteri viri apostoli ,
.

servarent, ipse destrueret. Egerant enim Galat® adversua eos,qui eum non esse verum Apostolunc
sicul ille,qui liberatus de manu gladiatoris se tradit dicebant.et ei CKteros apostolos praiferebant.Vorua:
lanistfe. lllorum namque simulatione dccoptns cst ne defensores legis haberont locum dicendi, quie
ctiam Petrus apostolus,quod in hac Epistola mani- non est verus Apostolus, quoniam aliter,quam Pe-
festat prajfatus Apostolus {Gal. ii, H). trus, et reliqui docet, ait ipsc yoa ab hominibus :

(Cap. Paulus Apostolus. Magna; auctoritatis est,

I.)
etc. ac si dixisset
; ab illo didici Evangelium, t:

quodPaulus in fronteEpistolarum suarum se Christi quo et et ideo non sum iliis

Petrus, et reliqui ;

apostolum nuncupat. Nam, sicut judices terreni inferior. Est notandum quare dicat Nequt
eliam :

principum et regum, quorum familiaritate fruun- per hominem. Nunquid negat Christum hominem'
tur nomina assumunt in epistolis, ut majori vene- Non, inquam,sed purum hominem negat sive ne- ;

ratione habeantur et majus obsequium illis impen- gat hominem, quia etsi homo erat, ut Deus tamet
datur.sic et Paulus Christi se Apostolum nomina- praecepta dabat.

vit,ut cujus esset auctoritatis demonstraretur, ct Sequitur : Sed per Jesum. Christum, etc, Scien-

majori veneratione haberetur, et omnes Christiani dum quia Apostolus in hoc loco Arii, Manichae
in fronte Epistolarum suarum terrerentur. Ilinc est <-. atque Photini pariter destruit crrores. Ubi etian:
quod in principio Epistols ad Haebrcos non se notandum, quia a Patre dicitur resuscitari Act. iii

apostolum nominat, cum in omnibus Epistolis i5), sicut et in Actibus apostolorum legitur ; ei

hoc faciat; quia in sequentibus Christum ma- tamen a se resuscitari narratur. Cujus quaestionis

gnum esse pontificem et apostolum descripturus patet expositio.

erat. Apostolus enim Groece, Latine missus, Hebraice Sequitur : Et qui mecum sunt fratres omnes. Sanc

dicitur silas, cui etiam nomen a mittendo imponi- notandum, quia cum in cwteris epistolis nunc So-
tur.Sciendumautem quia Hebraei apostolos et pro- stenen, nunc Sylvanum, nonnunquam vero Timo-

phetas esse dicunt, ad quos verbum missionis diri- theumsibi conjungat.in hac quoqueEpistola omnei
gitur, sicut fuit Moyses, cui dictum est: Veni, et fratres sibi sociat. Quod ideo egit, quia major tunt

miUam le (Exod. m, iO), etc. : et ipse ait : Obsecro, auctoritas necessaria erat, quatenus dum omniurr

Domine, mitle (E.tod. iv, i3), etc. ; et sicut fuit fratrum salutationem audirent omnes adversus sf
Isaias, qui ait Ecce ego milte me {Isa. vi, 8) et
: ;
sollicitatos et commotos intelligerent, et imman^
ca;teri propheta; recte etiam Joannes Baptista apo-
:
facinus se commisisse agnoscerent, et ad emenda-

stolus et propheta dicitur, quia de illo scriptum tionem confugerent; quoniam multum valet con-
est : Fuit homu tyiissus a Deo [Joan. i, 6.). J)
sensus plurimorum ad corrigendum facinus malo-
Sequitur Non ah homimibus. Sciendum est autem
:
rum nam quo quisque a piuribus reprehcnditur.
:

quia quatuor sunt genera apostolorum. Sunt enim eo se et gravius deliquisse cognoscit, el faciliu£

qui neque ab hominibus, neque per hominem mit- cmendatur.

tuntur,sed a Deo.sicut Moyses,et prophetK omnes, Sequitur : Ecclesiis Galatix. Notandum quia non
item sunt, qui mittuntur a Deo, sed dicit Ecclesiae,sed Ecclesiis, ut ostenderet se non
et apostoli ;

per homines, ul Josue ; item sunt, qui non a Deo, minus urbisplebijSedtotius provinciaehabitatoribus
sed per hominera (807) niittuntur,ut illi,quos vide- scripsisse. Nota quia illas Ecclesias dicit, quas in

mus in Ecclesia, datis muneribus ob vulgi favorem, sequentibus variis erroribus notat deceptas : unde

(806) Autog. notam. mento scripta leguntur.et ex divi Hieronymi Gom-

(807) Verba, ut... hominem, in superiori margine raentariorum lib. i initio excerpta videntur
Codicis, eodem charactere, sed minus nigro atra-
 497 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULT.— IN EPIST. AD GAL. m
monslratur qula ost pcrfecta Ecclcsia non habens \ dips anguslias et pressuraa nppellavit, quibus fue-
ncquo rugnm
maculiiiii ct est ; iiiiperfpcta quaj, rat voxatus.
necduni consunnuatis virtutibus, in nominotamen Apostulus vero, ut traditionem Eilii ratam ct

Jcsu C(ingro(;ala (SOS), aliquo dcpravala crrore. Si- dignain oatondoret, ct eamdem conllrmarct, ideo
militcr ct sapicns bifaric dicitur. Kst pcrlecte sa- secunduui l'utris voluntatem factani esso di.^it Se- ;

picns, ut ilii, do quil^us Dominus ait: Ecce ego cundumvolunlatcm, inquit, £>('i; ubi ostendit qula
mUtam ad vos Sdpicnles {ilnllli. xxiii, 3i): est et noc Filius sine voluntato Patris, nec Pater cum t.-a-
imperfecte sapiens (800) ; unde Salomon : Argiie didit sinoipsius quoniam sicut unaesloorum na-
;

sapitnlcm, cl amabil le {Prov. viii, "J). Profecto non tura, sic ot una volunlascloperatio. Ostendil etiam
indigct rcdargutione (810). Et quod dc sapionlia, quia idem Patris voluntalcm in oninibus iraplevit
hoc do castitatc, et fortitudincr et ca?teris potest quod ipseapcrtius manifcstat cum dicit: Non veni
intelligi virtutibus ;
quia nonnulli in earuin inve- /accrc volu7ilalem meam [Joan. vi, 38), etc. Nam et
niuntur calce, nonnulli vero in provcctu. hoc non solum Filius, sed Apostolus egit : ut non,
Sequitur : Gratia vnliix, ct pa.i-, etc.Scipiuluni cst ipscait, se honiinibus placere {(M. i, 10), etc. Qua-
autem qu.apiofundiori consilio.ctsubtiliori ingcnio propter ncmo auam voluntatem, sed illiusimplere,
in hac Kpistoia, (luam in aiiis.his sermonibus utitur „ ct nemo suam, sed illius gloriair. qu;crere studeat.

.\postolus. Gnitiam quippe illis imprecabatur, ut Scquitur: Cui est gloria; etc. Inlinitis beneficiia
ostenderet quia nun logis operibus, sed Dei gratia infiniloc laudes debentur. Infinitum quippe benefi-

juslificari pnsscnt nam si legis operibus justifica-

: cium fuit, quod Patcr non angelum, nonarchange-
rcntur, gratia j.im non csset gratia. Optabat et pa- lum, sod proprium Filium pro peccatis hominum
rcm, utmoneret eos in co^pta libcrtute debcre ma- tradidit et ideo infinitas laudes reddens dicit Cui
;
:

mre, quia ubi non est pax, nec liberlas ulla. Gratia cH gloria in sxcula sicculorum. Sajcula saeculorum
vr 10 est, qua relaxantur peccata, etc. dicunlur, sicut Cantica canticoruin, et Rexrcgum.
Scquitur : ()i(! rfcrfii scm-^tipsum pro pcccalis no- Sunt namquesa3cula,qua3 multorum saculorum col-

In'! Multum quippc vaiet ad ejus intentionem,quod lectione dicuntur sKCula sajculorum. Et 'quod ait
ait : Qiii iledit, etc. : nam idcirco hoc ait, ut dum Insxcida .v.rcJi/orMm, pro infinito posuit. Ponitur
illi audirent Christum pro peccatis traditum,intclli- etiam pro finito, ut illud : Eril tibi servus in sxcu
L^.rcnt se operibus legis justificari non posse ;
quia, lim {F..TCod. XXI, 6) : in quibusdam excmplaribus
,-i logis operibus justificarentur, frustra sc Chrislus invenitur, in sempilernum, ubi saeculum, jubila:um
]vo peccatis tradidisset. Oflicium namque legis fuit nam, sicut (812) finis saeculi ter-
iinnura appellal :

peccata manil'cstare,nontamen aboiere;Christivero niinuserilcausarumetrerumomniumtemporalium,

miseralionis, dignitatis, atque potestatis fuit, mani- C sii; et jubilieus tolius erat flnis emptionis, vcnditio-
-lare pariter, et abolere peccata. Ideoque tradidit nis et commutalionis. Hinc et Psalmista : In sxcu-

pietas ut nos ab impietate, et justitia ab injusti- lum misericordia ejus {Psal. cv, 1 cvi, 2). Amen ;

lii, et aequitas ab iniquitate liberaret. Unde mox vero Hebraeus sermo est interprelaturautem, vere, ;

ilijungens ait : Ut criperet nos de prxsenti sseculo fiilcliler,si\-e fiat. Hoc enim sermone confirmavit

, i(u»i. Oua;ri autem polestquare ssculum nequam Apostolus suam prafationem, quo et Dominus illas
licut. Sa;culum quidem cursus est solis,et lunae.et conlirmavitsententias, quasarctius voluitinculcare
volubilitas annorum. Hac enim omnia a Deo creata in suorum cordibus auditorum.
sunt, et bona sunt. Ergo sic dicitur nequam sa;cu- (813) Miror quod tam cito, etc. Finita praefatione,

lum, sicut mala bonitas et civitas, etinfamatus ; aggreditur textura Epistols qui textus ab increpa- ;

«altus, eo quod sanguis ibi elTundatur, et sicut dies tione inchoat, dicendo: il/d>or, elc. Notandum est
\\\;\ix\d,ekpos\.o\\is:hcdimentestetnpus {Ephesv, quia verbum translationis in bono et in maloponi-

, etc. ; et Jacob Pharaoni : Dies vilx mex centum tur in bono (81-i), Enoch translatus a Deo
ut
liijinli (811) annorum siint parvi et mali, etc. ; ubi {Eciii. sLiv, 16) ; iumalo, ut Achab a Jezabele (815).
S08) .Autog. conrjrcgati. Videtur mihi desiderari Sed super hoc consule Hiero-
Levit. XXV, 10 et 11.
hic verbum cst,\e\ aliud ajquipollens. n nymi vindicias a qusstionum Hieronymianarum
(809) In autog. cst eniin pcrjccle sapicin, quod -ib., a Vallartio in nota positas inferiori, pag. 378
1
emendandum censui tum es bis qufe sequuntur, : tomi VU sancti Hieronymi operum.
ubi de redargutione agitur,qua sapiens non indiget, i813) In autog. marg. hic legitur cap II.
(81 i) Verba in bono, quae in autog. desiderantur,
I

si pertecte sapiens sit.tum ex citato te.xtubanc par-

tera distinctionis comprobante. Divus Hieronymus
enim, qui initio Commentariorum hujus EpistoL-e
hanc prodit distinctionem, ita habet de perfectis
dicitur : Mittam in vos sapientes Luc si, 49 de insi-
pientibus: .\rgue sapientem, el diligei le Prov. ix,
8. Qui plena; consummataeque virtutis est, corre-
ad'len(la judicavi.
(81.5) In autog. Acaph a Zexabclc, quod, tanquam
: mendara,einendandum censui;cum nullibi insacro
; textu horum nominum mentio: de Achabautem non
translato sed perlato in Samariam post mortem,
cu us sanguinem canes linserunt. Vid. lll Reg. xxii,
j

ptione non indiget. 3,S Num autcm a Jezabelc uxore ejus translatum
(810) Scilicet p«r/"ee/i<.5sa;'iens,cujus redargutioui, fuerit ejus corpus, silet sacer texlus. Divus yero
de qua Saloraon citato textu.locus non est. Ilieronymus hanc translationem de praevaricatione
(811) Gen. SLVii, 9, ubi non centum viginti, sed Achab a Jezabcle ipsi suasa, cum scilicet a vero
cenlum iriginta legitur. culluad idoiolatriam descivit III Reg. xxi,26, inter-
(.812) Jubilaeus vero annus erat quinquagesimvs, pretatur.

II
 :

493 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 496

etiam quia est Apostoli intentio in hac Epistola, et A. ecclesiasticos adipisci gradus item sunt.qui neque ;

in illa adRomanos, manifestare videlicet et legis
abolitionem et gratiM dignitatem. Sed in hoc dif-
fert,quia in illa subtilioribus utitur argumentis,
quia ipsi prudentes erant in hac vero apertioribus
;
a Deo, neque ab hominibus, neque per homines
mittuntur, sed sua veniunt causa.videlicet terreni
lucri, et ventris.aut humanas laudis,ut fueruntom-
nes Apostolus autem, ut se de excel-
falsi apostoli.

verbis loquitur, quia stulti erant et non tam (806) :

lentiore gradu monstraret, ait : Non ab hominibus,

eos alloquitur docendo,quam potius increpando.ut hoc est.non ab apostolisordinatus Apostolus:apo-

quos non suadebat ratio revocaret auctoritas. Et stolos quippe ordinabant apostoli ad confirmandas

quanquam in omnibus ejus Epistolis.et legis abo- Ecclesias, sicut contra aemulatores legis dirigebant

litio, et gratite dignilas manifestetur, verumtamen suos ad destruendam fidem Ecclesiae. Unde ipse
maxime duabus. Et hoc sciendum quia non
in his dicit : Neque per hominem, hoc est neque per Ju-
eo3 alloquitur Apostolus, qui ex circumcisionecre- daeum vel Judaeo3,malus apostolus ordinatus. Sane
diderant, et a libertate gratia? ad legis servitutem sciendum quia quibusdam videntur esse superbise
falsis apostolis, qui Pauium
transierant decepti a verba verumtamen non sunt, sed potius necessita-
;

non verum Apostolum esse dicebant, maxime quia tis necessitate namque coactus hoc dicebat, vide-
:

aliter ageret Jerosolymis, et aliter doceret gentes -n licet ut pseudoapostolis locum non daret, et sui

agere debere, et quod legem caeteri viri apostoli apostolatus auctoritatem monslraret. Quibus facit
servarent, ipse destrueret. Egerant enim Galatae adversus eos,qui eum non esse verum Apostolum
sicut ille,qui liberatus de manu gladiatoris se tradit dicebant.et ei caiteros apostolos praeferebant.Verum

lanistae. lllorum namque simulatione deceptus cst ne defensores legis haberent locum dicendi, quia
etiam Petrus apostolus.quod in hac Epistola mani- non est verus Apostolus, quoniam aliter,quam Pe-
festat praefatus Apostolus [Gal. ii, 11). trus, et reliqui docet, ait ipse : Noa ab hominibut,
(Cap. I.) Paulus Apostolus. Magnae auctoritatis est, etc. ; ac si dixisset : ab illo didici Evangelium, a
quodPaulus in fronteEpistolarum suarum se Christi quo et Petrus, et reliqui ; et ideo non sum iliis

apostolum nuncupat. Nam, sicut judices terreni inferior. Est notandum quare dicat Neque
etiam :

principum et regum, quorum familiaritate fruun- per hominem. Nunquid negat Christum hominem?
tur nomina assumunt in epistolis, ut majori vene- Non, inquam,sed purum hominem negat sive ne- ;

ratione habeantur et majus obsequium illis impen- gathominem, quia etsi homo erat, ut Deus tamea
datur,sic et Paulus Christi se Apostolum nomina' praecepta dabat.
vit,ut cujus esset auctoritatis demonstraretur, ct Sequitur Sed per Jesum Christum, eto, Scien-
:

majori veneratione haberetur, et omnes Christiani dum quia Apostolus in hoc loco Arii, Manichaei
in fronte Epistolarum suarum terrerentur. Hinc est
C atque Photini pariter destruit errores. Ubi etiam

quod in principio Epistolae ad Haebreos non se notandum, quia a Patre dicitur resuscitari Acl. m,
apostolum nominat, cum in omnibns Epistolis 15), sicut et in Actibus
apostolorum legitur et ;

hoc faciat; quia in sequentibus Christum ma- tamen a se resuscitari narratur. Cujus quaestionis
gnum esse pontificem et apostolum descripturus patet expositio.

erat. Apostolus enim Graece, Latine missus, Hebraice Sequitur : Et qui mecum sunt fratres omnes. Sane
dicitur silas, cui etiam nomen a mittendo imponi- - notandum, quia cum in cseteris epistolis nunc So-
tur.Sciendumautem quia Hebraei apostolos et pro- stenen, nunc Sylvanum, nonnunquam vero Timo-

phetas esse dicunt, ad quos verbura missionis diri- theumsibi conjungat.in hac quoqueEpistola omnes
gilur, sicut fuit Moyses, cui dictum est Veni, et : fratres sibi sociat. Quod ideo egit, quia major tunc

mittam le (Exod. iii, 10), etc. : et ipse ait : Obsecro, auctoritas necessaria erat, quatenus dum omnium
Domine, mitte {Exod. iv, 13), etc. ; et sicut fuit fratrum salutationem audirent omnes adversus se
Isaias, qui ait : Ecce ego mitte me {Isa. vi, 8) et ; Rollicitatos et commolos intelligerent, et immane
csteri prophetffi :recte etiam Joannes Baptista apo- facinus se commisisse agnoscerent, et ad emenda-
stolus et propheta dicitur, quia de illo scriptum tionem confugerent; quoniam multum valet con-
est Fuit homo missus a Deo [Joan. i, 6.).
: J)
sensus plurimorum ad corrigendum facinus malo-
Sequitur Non ah homimibus. Sciendum est autem
:
rum nam quo quisque a pluribiis reprehenditur,
:

quia quatuor sunt genera apostolorum. Sunt enim eo se et gravius deliquisse cognoscit, et facilius

qui neque ab hominibus, neque per hominem mit- emendatur.

tuntur.sed a Deo,sicut Moyses,et prophetae omnes, Sequitur : Ecctesiis Gatatia^. Notandum quia non
et apostoli item sunt, qui mittuntur a Deo, sed
;
dicit Ecclesiae,sed Ecclesiis, ut ostenderet se non

per homines, ut Josue ; item sunt, qui oon a Deo, minus urbisplebi,sedtotius provinciaehabitaloribus
sed per hominem (807j mittuntur.ut illi,quos vide- scripsisse. Nota quia illas Ecclesias dicit, quas in
mus in Ecclesia, datis muneribus ob vulgi favorem. sequentibus variis erroribus notat deceptas : unde

(806) Autog. notam. mento scripta leguntur,et ex divi Hieronymi Com-

(807) Verba, ul... hominem, in superiori margine mentarjorum lib. i initio excerpta videntur
codicis, eodem charactere, sed minus nigro atra-
A07 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULT.— IN EPIST. AD GAL. 498

monstratiir qiiiii ost pcrfccta Ecclcsin non hiibcns \ dics anguslias ct prcssuras appeliavit, quibus fuo-
niaculam lugam ct cst impeiTocta qu.e,
nrciiic ; ral voxatus.
aeodum consummalis virtutibns, in nomino tamcn Apostolus vcro, ul traditionem rilii ratam et

Jesu congrpgala (80S), aliquo dcpravata orroro. Si- dii^nara ostcndorct, ct eamdem contirmaret, ideo
militer et sapicns bifario dicitur. Est pcrlecte sa- secundum l'tttri8 volunlatcra fHClam essedi.^it : Se-
picns, ut illi, dc quihus Dominus a\i : Ecce ego cundumvolutildlem, imiuit, ZJci ; ubi oslendit qula
miltain acl vos sniiicnlcs {Mallli. xxiii, 3'i) : ost et ncc 1'llius sine voluntate Patris, nec Pater cura tra-
imperfecte sapicns (809) ; undo Sulomon : Argne didit sineipsius; quoniam sicut una est eorum na-
sapientcm, et amabil te {Prov.'\\u, U). Profccto non tura, sic etuna volunlas et operatio. Ostondit etiam
indigel redargutione (810). Et quod do sapiontia, quia idera Patris voluntatem in omnibus implevit
hoc de castilate, et forlitudine, et ca-toris potest quod ipseapcrtius nianifcstat cum dicit: Non veni
intelligi virtutibus ;
quia nonnulli in oaiuin invc- (acerc volunUUem meam {Joan. vi, 38), etc. Nam et
niuntur calce, nnnnulli vero in provcctu. hoc non solnm Filius. scd Apostolus egit ut iion, :

Sequitur : Gratia vobis, ct pa.v, etc.Scioiidum cst ipseait, sc Iwmiiiihus jilacere (Gal. i, 10), etc. Qua-
autoin qu.aprofundiori consilio,etsubtiliori ingcnio propter nemo suara voluntalem, sediiiiusimplere,
in hac Epistola, quam in aliis,his sermonibus utitur „ et nemo suam, sed illius gloriam qua;rere studeat.
Apostolus. Gnitiani quippe illis imprecabatur, ut Scquitur : Cui est gloria; etc. Infinitis beneficiis

ostenderet quia non Ipgis operibus, scd Dei gratia inlinitx laudcs debentur. Infinitum quippe benefi-
justificari possent : nam si legis operibus justifica- cium fuit, quod Pater non angeluiri, non archange-
rcntur, gratia jam non csset gratia. Optabat el pa- lum, sed proprium Filium pro peccatis hominum
cem, ut moneret eos in cocpta libertato dcbere ina- tradidit; et ideoinfinitas laudes reddens dicit : Cui
nere, quia ubi non est pax, nec libertas ulla. Gratia cxt gloria in sxcula sxculortm. Sa:cula sfflculorum
vero est, qua rclaxantur peccata, etc. dicunlur, sicut Cantica canticorura, et Ilexregum.
Sequitur : Qiii dedit sem-itipsum pro peccatis no- Sunt namqucsa;cula,qua; multorum sKculorum col-
tris Multum quippe valet ad ejus intentionem,quod lectione dicuntur sfecula sa;culorum. Et 'quod ait
ait : Qui dedit, etc. : nam idcirco hoc ait, ut dum In sxcuta sxculorum, pro infinito posuit. Ponitur
illi audirent Christum pro peccatis traditum,intelli- etiara pro Cnito, ut illud : Erit tibi servus in ssecu
gcrent se operibuslegisjustificari non posse ;
quia, luin [Exod. X.XI, 0) : in quibusdam exemplaribus
si legis operibus justificarentur, frustra so Christus invenitur, in sempiternuin, ubi saeculum, jubilaeum
pro peccatis tradidisset. Oflicium namque legis fuit annum appellat nam, sicut (812) finis saeculi ter-
:

peccata manilcslarc,nontamenabolere;Christi vero miQUseritcausarumetrerumomniumtemporalium,

miserationis, dignitatis, atque potestalis fuit, mani- C sii; et jubilreus totius erat finis emptionis, venditio-
festarc pariter, et abolere peccata. Ideoque tradidit nis et commutationis. Hinc et Psalmista : In saecu-

se pietas ut nos ab impietate, et justitia ab injusti- lum misericordia cjus {Psal. cv, 1 cvi, 2). Amen ;

tia, et aequitas ab iniquitate liberaret. Unde mox vero Hebraeussermoest; interpretaturautem, vere,
subjungens ait Ut criperet nos de prxsenti sxculo
: fideliter, sive fiat. Hoc enim sermone confirmavit

nequam.Qtisri autem potestquare SECulum nequam Apostolus suam praifationem, quo et Dominus illas
dicat. Sacculum quidem cursus esl solis,et lunae,et confirmavitsententias, quas arctius voluitinculcare
volubilitas annorum. Haec enim omnia a Deo creata in suorum cordibus auditorum.
sunt, et bona sunt. Ergo sic dicitur nequam sa^cu- ^813) Miror quod tam cito, etc. Finita prsefatione,

lum, sicut mala bonitas et civitas, et infamatus ; aggreditur te.^tum Epistobe ; qui textus ab increpa-
saltus, eo quod sanguis ibi elTundatur, et sicul dies tione inchoat, dicendo Miror, etc. Notandum est :

mali; undeApostolus liedimentes tempus (Ephes v, : quia vcrbum translationis in bono et in maloponi-
16). etc. ; et Jacob Pharaoni : Dies vitse nieSE ce.ntum lur in bono (814), ut Enoch translatus a Deo
viginti (811) annorum sunt parvi cl mali, etc. ; ubi {Eccli. xLiv, IG) iu malo, ut Achab a Jezabele (815).
;

Autog. congregali. Videtur mihi desiderari

(.808)
hic verbum cst,\e\ aliud eequipoUens.
(809) In autog. est eniin pcrjccle sapicns, quod
enendandum censui tum ex his qus sequuntur,
ubi de redargutione agitur.qua sapiens non indiget,
si perfecte sapiens sit.tum ex citato textuhane par-
tem distinctionia comprobante. Divus Uieronymus
enim, qui initio Commentarioruni hujus Epistolae
hanc prodit distinctionem, ita habet de perfectis
Levit. XXV, 10 et 11. Sed super hoc consule Hiero-
n nymi vindicias a quEestionum Hieronymianarura
lib., a Vallartio in nota positas inferiori, pag. 378
: tomi Vll sancti Hieronymi operum.
i813) In autog. marg. hic legitur cap H.
(81 i) Verba in bono, qu» in autog. desiderantur,
adHenda judicavi.
f81.5) (u autoc. Acaph a Zeiabele, quod,
tanquam
mendum,emendandum censui;cum nullibi insacro
:

dicitur : Mittain in vos sapientcs Luc xi, 'lO de insi- textu horum nominum mcntio: deAcbabautem non ;

pientibus: .irgue sapientem, et diliget te Prov. ix, translato sed perlato in Samariam post mortem,
8. Qui plena; consummataeque virtutis est, corre- cujus sanguinem canes linxerunt. Vid. 111 Reg. xxii,
ptione nnn indiget. Num autem a Jezabele uxore ejus translatum
'

fuerit ejus corpus, silet sacer textus. Divus yero

(810) Scilicct ;)«r/Vc/«-s5a;ii>nj,cujusredargutioTii,
de qua Saloraon cilato textu, locus non est. Hieronymus hanc translationem de praevaricatione
(811) Gen. XLVii, 9, ubi non centum viytnli, sed Achab aJezabele ipsi suasa, cum scilicet a vero
centum iriginta legitur. cultu ad idololatriam descivit III Reg. xxi,26, inter-
(812) Jubilseus vero annus erat quinquagesimvs. pretatur.
 :

499 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 500

Sed illi qui a Deo transferuntur, non inveniuntur, A. loquena dicebat hoc, quasi dioeret Si fieri posset :

ut de Enoch legitur translatus est, et non invenie-

: ut ego,aut angelus,decoelo aliud praedicasset quam
batur {Gen. v, 25 Hebr. xi, 5) illi vero, qui a dia-
; prffidicavi, quod fleri non poterat, nequaquam ab
;

bolo, ab inimiois inveniuntur : eo namque translati boc quod semel suscepistis, recedere debueratis.
fuerant GalatiB, de quorum translatione docet (816) Imprecatur (819) enim Apostolus sibi anathema, ut
Apostolus, et miratur. Est etiam alia translatio, illud crimen a se repelleret, quod quidam ei infere-
secundum opinionem humanarura litterarum. Cum bant, dicentes eum aliter Jerosolymis agere, aliter
enim quis ab uno dogmate ad aliud transit, ille uti- gentes docere agere debere. Imprecatur et angeio,
quetranslatusdicitur:velutidequ(idamlegitur(817), ut non (820) magni penderetur praBdicatio Petri, et
qui necdum expertus doloris dicebat eumdem nihil cffiterorum apostolorum.si aliter praBdicassent.Quo-
esse, fatigatusvero afflictionibus, summum malum niam, si angelus, qui majorisauctoritatis est, aliter

dixerat esse dolorem.Miratur enim Apostolustrans- praedicando, anathema incurrisset. multo magis
lationem Galatarum, et quod tam cito quia non ;
apostoli.Imprecatur etiam Apostolussibianathema,
eequa culpa est illorum qui coacte et qui sponte quia, 31 aliquid segnius ageret, commutari poterat,
transferunlur, sicut non «qua est illorum, qui di- secundum quod ipse dicit Ne forte,cum aliis prss-
:

versistribulationibus afflicti,et qui nullis adversita- . dicaverim, ipse reprobus efficiar (I Cor. ix, 27). Im-
"

tibu8fatigati,Deum negant. Sivecitotranslatierant, precatur et angelo ;

quia etipse mutari poterat,quia,
quia non longe erat tempus, quo illi crediderant, r,t relictodomicilio suo,inhancaerumnosam vitam pro-
a praedicatione apostolica recesserant. jectus in diversas solet species permutari. Et hoc
Qui t!OS vocavit, etc. Per hyperbaton iste locus sciendum quia se et angelum nominatim exprimit,
accipitur hoc modo : miror quod sic tam cito trans- caeteros vero sub generalitate manifestat (821), ne
ferimini a Christo Jesu, qui vos vocavit in gralmm videretur eos reprehendere velle ; tamen latenter
5!iam. Gratiam dicit.non meritum quiagratiadivina ; eos ostendit.
abinfidelitatead fldem tracti fuerant;undeDominu3: Anathemaenimin veteribuslibrisreperitur. Legi-
f^on vcni vocare juslos, sed peccatores {Marc. n, 17). turenim,quiacumcecidissetJericho,omniaillius Jo-
In aliui Evangelium,etc. Quaerendum est si aliud suesubanathematis nomine constituit (822) Posuit
estEvangelium,quomodo non a/n/d.Notandumenim (823)etiamPaulushocinsuisEpistolis.Utituretiamin
quia illa res, quse est, subsistit et quia Evangelium ; canonibus institutis, ut qui hoc vel illud fecerit,
veraciter est, et veritas ibidem continelur : idcirco anathema sit. Anathema enim et HebrKus scrmo est
nonaliudesl. vero res, quaa veraCiter non sunt,
Illae (824), et interpretatur Latine perdilio sive alicnalio.
nihil sunt. Et quod ita sit, habes exempla Ne Ira- Sicut prxdiximus, etc. Ut nonnulli volunt, pradi-
:

das, Domine, sceptrumtmtm his, quinon sunt (Esther C xerat Apostolus, cum adesset corporali prssentia.
XIV. 11). Et idem Paulus Dico enim omnibus, qui
: Dicit etiam per hanc Epistolam, et iterum dicit in
sunl inter vos IRom. xii, 3) illos alloquebatur, qui :eadem, ut arctius ea, quae dixerat, in eorum cordi-
inter illos erant (818). bus inculcaret. Quia non est sacrs Scripturae fre-
Nisi sunt alii/iti, quivos conlurbant, etc. Nota quia, quenti iteratione repetere, quaa arctius cupit in-
cumdixisset: Qui vos conturbant, non subjunxit: culcare.
Convertunt Evangelium ideo quia ipsi poterant; Sed non debet videri contrarium,si ille patientis-
conturbari, natura vero Evangelii nequaquam con- simus,quicommotorumhominum cordatranquilla-
verti poterat, quoniam immutabilis est. bat, indignatur et storaacbatur advorsus Galatas,
Sed licet nos, hyperbo-
aut angelus de cado, etc; quoniamideohocagebat quia veluti pater de filiis,
;

lice iste locus intelligitur. Non enim ideo hoc dice- ita et iste de Galatarum trangressione dolebat
bat Aposlolus, ut ipse commutaretur, aut aliquid quibus etiam convenit interpretatio provinciae ipso-
aliud angelua praedicasset, sed per exaggerationem rum nam Galatia translationem sonat (825).
:

(816) Fortasse dicit, vel dolet. vocabuli usus ; Num.xxi, 3; Deut. vii, 20, et xiii,
(817) DionysiumdivusHieronymusappellat.quem n 17, et alibi pluries.
Metatbemenum,sivetranspositorem,veltranslatum, (823) Autog. ponat, fortasse ponit, vel ponebat.
quiaaStoicis adCyrenaicosdefeoerit,cognominatum
ridet Hieronymus. (824) Ita et divus lIieronymus,qui in hoc verbum
(818) ScilicetauctornostervultApostolum aliquos
ilahabet porro aviOta». veVbum proprie Jurireorum
:

tantum intor illos tanquam

existentes respexisse, et est. Re autem vera co sensu, quo nunc utimur, vox
allocutum fuisse,CKteris,tanquamnon existentibus, haec Graeca est.qua? redditur, segregatus,separatus,
neglectis. devotus nobis autem a communione fidelium avul-
;

(81it) Autog. inrrepatur. sum denolat. Significat etiam destinationem rei

(820) Addita est particula »iOH.quee legiturin textu
divi Hieronymi, a quo noster desumptus vidotur.
scilicet ubi in haec verba ait UC non magna Petri,
cujuscuni|ne in destructionem. Vox eliam haec.quae
et Hebraice Cherem, usurpaturin sacro textu pro re
[)eo consecrata. uec in usus profanos convertenda.
:

et Joaniiis puturelur auctoritits, cum nec sibi liceret, Levit. xxvii, 28 et 29.
qui eos nnte docuerat, nec angelo aliter prsedicare, (825) Ita et divus Hieronymus, ubi notat Vallar-
qvam semet didicerant. tius ;utique juxtatuncvulgoreceptaslibri nominum
(821) Autog. manifestare. etymologias, exI ad Cor. Caeterum nemonon sentit,

(822) Josuevii, \ .Alibietiamin sacro textu hujus Galatiam Graecum esse vocabulum, non Hebraeum.
801 EXPOSITIO IN RPISTOLAS PAULI. IN RPIST. AD GAL. S02

(820 Mndo enim hominihus, ctc. Nolandum oniiii A MiilluiiiquidempotiiitdalalishfficprodcasenaiTatio'

quia Deo nullus sumlero potest, (|uoniam omnium iiiultumqiii: in ca ipsi pntiicrunt proflccre, dum au-
occulla corriiuin iliifunt manilcsta; hominibus vero diorunt quia quiquondam fueratlegiscarnalisaimu-
suadore potest. Hic tamen rectehominibus suttdnt, lator, ct non quilibet, sod sicvus {KVJ.) ndelium per-
quia (H27) ita hoMiinibus piacet, ut eos ad Uei per- secutor, jam conversusEvangeliiexistcbat pnedica-
trahat Bervituttmi ; illc vero non recte suadct, qui cator, inquo ot illi magis admirari potorant. In hao
ita hominibus placet, ut finom plarendi in ipsis vero narratione pondus verborum, et gravitas con-
constituat. Ucniquc non puteiiius Apostolum iii his sidoranda cst. Audislis, inquit (f<:j3), conversationem
docere humana judicia essc conlemnenda: quod si mcam, non gratiam, aliquando, non nunc, in Ju-
ageret, sibi contrarius esset, quoniam alibi ait : daismo, non in lege Dci quoniam supra modum, non ;

Scienles autem Hmorem Dei honiinihus suademus utciinquo, Ecclesiam Dei dicit, ut non credebatur
{11 Cor. V, 11) ; ct iterum : Sine oj]ensione eslole Ju- (83i), non Christi, ut jam putabatur, quia qui tunc
dseis el fienlihus (I Cor. x, 32), etc. Monel ut sic despicicbatur,nunc Deus creditur(835),(?.rp«gna6am,
quisquo hominibus piaceat, ut Deo non displiceat, hoc est, ut saevus grassator devastabam.
alioquin soli Deo piacere studeant quia longe aliud ;
Et proficiebam in Judaismo. Nota quia profectum
88t hominibus et Deo, ct aliud, solis horainibus n non legi divinae ascribit. sed Judaismo. .S«pra»i«i<os
placere. Modo vero dicit, quia quondaiii placuerat. dixit, non omnes, el coietaneos, non senes, ut et ze-
Unde subjungit Si hominibus placcrem, id est, Ju-
: lum, quem habebat in lege, raonstraret, etjactan-
daeis, Clirisli sercus non essem ; quia qui illis placct, tiam declinaret. Sequitur Ahundantius uimulator :

Christo displicet. Hsc est intentio. Attamengenera- exsistens, etc. In hoc enim major csse poterat ad-
jiter potest referri ad omnes, quoniam qui proali- miratio quia qui abundantiuscarnalis legis, etpa-
;

qua hominibus placct, Deo displicet.

re injusta ternarum tradilionum eemulator, et saevus persecutor
(828) Scquitur. Nolum vobis facio, fralres, Evan- fuerat, conversus factus est Evangelii praedicator.
gelium, etc. Jamjamqueostendit quare seApostoIus Per quod voluit ostendere Galatis suum verumesse
factum non ab hominibus, neque per hominem di- Evangelium, quatenus intelligerent quod de tanto
xerit, sed per Jesum Christum, cum ait Nolum : Judaismo, et legis zelo, non suis meritis, nisi gratia
vobis facio, etc. ac si diceret Si ignoratis quo
; : divina mutari potuisset.
(829) didicerim Evangelium, ego vobis nolum esse Sequitur Cmn aulem placuii ei qui me segrega-
:

volo, quia non esl secundum hominem, etc. Quibus vit. etc. Segregalus legiturnon solum hic, sed etiam

verbis non ncgat Apostolus Christum hominem,sed in Epistola ad Romanos [Rom. i, 1). Et Jeremias
negat eum purum hominem : quia plus erat quam agnitus est in utero {Jer. i, 5). Et de Domino, ut
horao, hoc est Deus et homo. Intentio namqueApo- '-'
quidam dicunt, scriptum est •.Devenirematrismex
stoli hsc est : ostendere videlicet Galatis quod non (836), etc. Est et uterus etventermalus undescri- :

abapostolisdidicerit Evangelium, sed ab illo didice- ptum est : In iniquitatibus conceptus sum {Psal. i.,

rii, a quo et Petrus, etc. Istcergo si ab homine non 7), etc. Et iterum : Alieuali sunl peccatores ab utero
accepit, a quo Galatae acceperunt: nunquid non ab (857). Segregalioergo et in bono et in malo poni-
homine, quando (830) a Paulo ? Nunquid non Ec- tur. Quapropter de utero matriE segregantur a Deo,
clesia ab hominibus, cumabapostolis accepit Evan- qui a carnalium parentum consuetudinem divina
gelium?Non, inquam, quia dii erant; unde scri- gratia subtrahuntur, ut hic Apostolus. Sivesegre-
ptum est Ego Dixi, dii estif {Psal. lxxxi, 6), etc.
: gatum se dicit prsscientia Dei, quia non solum de
Quicunque Spiritus Dei habet, dicitur Deus. Beve- utero,sedanteniundiconstitutionemsegregatusest.
lationem\ero illam, quae factaest in via, cum perge- Ergo quod praescivit Deus futurum, tunc implevit,
ret Damascum {Acl. ix, 2). cum ei pergenti Damascum in via apparuit (838).
(831) Sequitur : Audistis conversationom meam,elc. Itcm potest et maler synagoga intelligi, qus eum

nihilque sonare aliud quam Galatarum regionem, nempe ab ipsoPaulo.cum eam persequebatur,non cre
quorum i-o toO Yi)-3tx-:oc a /nc<cducituretymoIogia. debaturEcclesia, qusChristitantumabipsoputaba-
(826) Hic in autog. marg. legiturcap. III. tur.
f827) Fortasse qui, ut ex sequentium relatione. (835) Expungendam censui partic. non, quas ia
(828) In autog. marg, hic legitur cap. IV. cod.noslroperperam \crhum expugnabam praecedit.
(829) Fortasse a quo, vel quomodo. (836) Psal. XXI.. 11. Divus Hieronymus Deutero :

(830) In autog. sic legitur q)~ida.
(831) In autog. marg. legitur cap. V.
(832) Autog. servos,
emendandum censui.
(833) In codice, inquid.
(834) In codice creiiafwr. Sedemendandum censui
ex textu divi Hieronymi, a quo hic desumptus est:
nec ait, Ecclesiam Chrisli, ut tunc pulabat quem
ducebat coniemptui, quem persequebatur sedut hunc
credit, Ecclesiam Dei. Scilicet auctor noster, divo
Hieronymo, cujus est citatus textus, inhcerendo,
ait Ecclesiam Dei dicit, ut non credebatur, qualis
; tur ex ulero
matris mcx; sajpe in textus lectione abeoinnostro
cod. diversitas aliquo.
quod, tanquam mendam, (837) Psal. Lvii, 4, Divus Hieronymus, loco ab
ulcro, legit a vulva, ut in Vulg. nostra ab ipso cor-
recta habetur.Saepissime animadverti poterunthaec
dillerentice.
(838) Adnotare hic lubet Attonem nostrum, qui in
: hac Epistola usque nunc religiose divi Hieronymi
: vestigia secutus est, noluisse hic ejus opinioni suf-
Iragari, ubi ait, boc ex Dei prwscientia evenire, ut
qucm scit justum futurum, prius diligat,quamoria-
et quem peccatorem, oderit antequam
:

I
 ; :

503 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI

imperfectum genuit. Qui tunc de utero matris est A tres anno3 vocat, ascendit Jerosolymam videre Pe-
604;;
1
segregatus, cum a Judaismo,cujusfuerat£emulator, trum.
est separatus (839). Sed forte dicit aliquis Quid mihi prodeat haec
:

Sequitur : Ut revelaret Filium suuni in me. Quod apostolica narratio, qua isse et redisse sedicit?
Sed
autem dicit, in me, ut nonnulli volunt hoc est mihi ne vacare videatur, id cogit nos mysterium quae-
ut alii, per me. Sive quia liomo sapacis est naturE rere. Cum in sequentibus [Galat. iv, 24-26) per Ara-
ad hanc traditionem intelligendam,altamen latet in biam, et montem Sina, et Jerusalem, Vetus Testa-
eo quod habet ; si vero divina miserationeei quod mentura interpretetur; ergo illuminatus Apostolus,
occultum est manifestetur, ut quae sunt Dei intelli- agnoscens Christum per revelationem, abiit in Ara-
gat, Filius Dei ei revelatur. Quod et Paulo accidisae biam (quae interpretatur humilis, siveorc(rfua), hoo
monstratur. est, Legem et Prophetas,qui inde-
reversus est ad
Sequitur : Continuo non acquievi carnielsanguini. fectu erant,quatenus invesligaret si et ibi Christum
Per carnem et sanguinem nonnulli apostolos intel- praedictum agnosceret. Agnito ibi, Christo, reversus
ligunt. Unde Porphyrius Illuminatus Apostolus: est Damascum (quae interpretatur sanguis populi
(8'i0]dedignatus est transire ad homines, ut ab eis hoc est, reversus est ad passionia
vel osculi) (34i);
aliquid disceret. Sed dicit Hieronymus absit ut : „ mysterium. Corroboratus autem, petiit locum pacis
Petrum, ut Andream, aut caeteros, homines di- et visionis.
cam, quia dii erant. Sed de illis dictum estde qui- (842) Sequitur : Deinde post annos tres, etc. No-
1
bus scriptum est Non permanebii spiritus nieus in
: tandum quia Jerosolymam venisse.non ut
dicit se
homine, etc. [Gen. vi, 3), et item : Et caro et san- disceret Evangelium, quod per tres annos prasdi-
guis non revelavit tihi [Matth. xvi, 17). Et esl sen- cavit, sed ut videret Petrum. Petrum autem videre
sua Non acquievi carni et satiguini, hoc est, non
: non vanitatis causa venit, hoc est (843) si esset
consenti carnalibus, necmisi margaritasmeas ante calvus, an crinitus, macer, an pinguis,sed spiritali
porcos, etc. (Matth. vii, 6). Unde melius habetur in intentione, videlicet, ut principiapostolorum defer-
^l'
Graeco, id est contuli. Et est sensus : yon acquievi ret honorem.
carni et sanguini, hoc est, non carnalibus aliquid Sequitur : El mansi apud eum diebus quindecim.
contuli, quia nonme sociavi, sedipsa mea praedica- Multum valet ad ejus intentiouem. Studiosi nume-
tione ad fidem trahere curavi. Et quia poteratquis rorum dicunt hunc numerum sacratum esse, et ple-
dicere Si tunc non, acquievisti postea, \Aeoconti-
: nam scientiam ac perfectam designare doctrinam.
nuo jungendqm est superioribus. Nam si per car- Quindecim sunt psalmorum (844), qui atribulatione
nem sanguinera apostoli essent intelligendi fru-
et domus Domini, quae
inchoant, pertingentes ad atria
stra subderet Neque veni Jerosolijmam, etc. .•\tten-
: C etiam quindecim habet gradus. Solemnitas etiam
dendum est autem quia laaec narratio contraria vi- Dominia quinto decimo die inchoat {Exod. xii,14).
detur Lucae narrationi. Refert enim {Act. ix, 5, 26 Et regi Ezechi» quindecim ancti sunt anni {Isai.

seq.] quia postquam illuminatus nducialiter egit in Quibus exemplis sacratus monstratur.
xxxviii, 5).
Damasco, reversus est in Jerusalem, ettentabatse Ergo hocnumerodierum, quibusmanait apud prin-
discipulis jungere, et ca;tera quae de eo ibi legun- cipem Apostolus, pertecta ipsius monstratur do-
tur. Verum ne contrarium videatur, fieripotuit ut, ctrina.
cum illuminatusinaDmascofiducialiter egisset,orta Verum ne diceret aliquis quia, si non didicit a
adversus eumpersecutione, reversus fuisset Jerusa- Petro, didicit tamen ab aliis, ideo mox adjunxit
lem, non ut videret apostolos, sed ut vitaret inimi- Alium upostolorum vidi neminem. At vero non quia
corum impetum, quasi ad aliam confugiens civita- contemptui eos habuit, minime vidit, sed quia cau-
tem. Sive,orta persecutione, relinquens Damascum, sa evangelizandi jam dispersi erant. Causa autem
abiit in Arabiam sed cum ibi nihil dignum sui
;
videndi Jacobumhaecfuit, quiaab Apostoloordina-
apostolatus egisset (propter quod et Lucas narrare tus erat episcopus Jerosoiymis. Fratrem Domini,
omisit), reversus sitDamascum. Quod autem nihil non secundum hffireticos filium Joseph postnatum
dignum in Arabiaegit, non pigritiae fuit, sed divi- r. Dominum ex Maria, xel ex altera uxore genitum
najdispensationis, quod prohibitus est,quemadmo- intelligere debemus, sed more Scripturarum con-
dum cum vellet pergere Asiam {Act. xvi, 6, 7). sanguinem ipsius Domini. Et caeteridiscipuli, fra-
Deinde multis diebus peractis in Damasco, quos hic tres Domini (8i.5). Unde ipse Ile, dicile fratribus
;

peccet (quod tameu theologi Augustinianae senten- hoc ad sanguinem et passionem Chrisli. Credunt
esl,
tiae consentaneum probantj, ne scilicet vel mini- aliqui juxta hanc urbem Abel a fratre occisum,
mum a divi Augustini, quam in prcecedentibus Epi- quare ex sanguine .Abel loco nomen impositum Da-
stolis omnino amplexus est, sententia descire vide- mascum quod in Hebraeo Dam-sacb saccum san-
:

retur. guinis referat.Quae tamen rei fides, caeteri viderint.

(830) Auiog. confugerat xmulator etseparatus.
(840 Divus Hieronymus hoc exeinplum adducens,
ait Ptisl revetntionem Christi
; fortasse legendum
illuminalus Apostolus, ob revelationem Cbristi. In
codice compendiose legitur .\ph. Videsis lector.
(841) Divus Hieronymus reversus est Damuscum,
(842i In aulog. marg. hic legitur cap. VI.
(8423; Interpretalionem hanc a divo Hieronymo
: : desumpsit auctor noster.
(844) Desideratur carmina, quod vocabulura in
divi Hieronymi interpretatione prostat.
: )845) Subintellige appellantur.
SOti EXPOSITIO IN EPJf5Tni,AS PAULI. - IN KPIST. AD GAL. 806

meis (846) et : mrraho tiomen fratrihus meis {Psal.

;
A nisae Jerosolymam, studio videndi Petrura. Hio vero
XXI, 2.'} Hcbr. II, 1;M. Sod Ibrto iHoo isto IViitcr [)o-
; dicit se post quatunrdociin nnnns venisso Jcrosoly-
raini speciaiiter dicitnr, quia tam luit sanoti- mam, Kvungolium. Sed orlo mo-
cniisa conlcrendi
tatis, lantique otiam rumori.'?, ut certatim quique vetur quaro post tot curricula annorum
aliqiiis,

llmbriam vestimenti ojus tangoro curarent (8'i7). venisspl. Scd hanc mojionem ipsosolvit,cum8ubdit:
Iste projeclus de pinna templi occisus pst a Judicis: Sm/nrfum rfi'(;/<i/(()»i(?m.Tunc cnim desccndit, quan-
cui successit Simeon, qui etiara pro Doniino 1'uit do ci fuorat revclalum, id cst, quando pxpcdiebat,
orucilixug ab eis (8-48). Scd quarc lucral revelatum oi ? Idco quiu altercatio
Qute (lutfm scribo vohis, "jtc. IToc enim quod dicit et dissensio jani orta fuerat in Ecclcsiis. Jum enim
tam ad euperiora quam ad inferiora ct omnia quai Galata! ad .'icrvitutem legis transicranf; et idco ro-
soribit referri potest. Sienim simpliciter altendas, velatuni illi, quatonus coUatio Evangclii unum esse
heeo verbajurandi (849) sunl, ut oninia vera esse suum cl cajterorum upostolorum ostendcret, ol eos
oatendat quio di.veral. Non cnim monticbatur, quia a servituto legis revocarel. El notu qiiia liarnabam
non orut ollioiuni illius inentiendi. Scd sciendum et Tilum sibi sociat, ut in oro duorum, vol trium
quia non appclit Apostolus juramentum quasi sum- tcstium staret omne verbum. Islos utique secum
muni bonum nec etiam facit contra illud Domini p
; assumore voluit, ut si aliqua ortafuisset qujestio,
pra:ceptura dicentis : Sit autern senno vester : Est huberot testes, quibus sensus et sententias subb in-
est, non no7i [Matth. v, 37) : quia causa tarditatis tcntionis manilestaret (851). Etanimadvcrlo quia
guorum auditorum hocagitur. Si vero altius inspi- non Evangclinm ab illis.sed ronluli, ut
dicit, Didici

sensus, quasi diceret

cias, talis est Omnia qu» : ostcnderet se non minoris auctorilatis. Nam con-
ecribodivino conspectudignasunt,quia omniajusta ferre,ffiqualiumest;discerevero,minorum. Seorsum
ct vera sunt. Quod ipse manifestat dicendo, quin aulem. etc, ad superiora refertur, ubi dlxerat :

noH menlior, quoniam scriplum est : Ocuii Domini ro?;fii//. Sed forte dicet aliquis : Quare seorsum ?
snperjustos(Psut. xxxiii, 16 ; obtutus ejus exoludi- Mentilus fuerat in publico volcbat verum dicere ;

tur a peccatoribus. seorsuui Sed non est ita. Non enim ministeriutn
'?

Deinde veni, etc. Venit ergo in partes Syrias; stu- illius mentiri unde etiam se magistrum pentium
;

dio fundandi Ecclesias, quia illuminatus noluit dicit esse in fide et veritate (/ Tim. ii, 7 ; // Tim..
otiosus cunsistere. Syria etenim interpretatur ex- VII, 11). Sed quod profundius et subtilius dicturus
ceisa, sive sublimis. Venit ergo in partes Syriae, ut erat qund illi capere non poterant, quibus fuerat
illain qu88 erat dpjecta sua prffidicatione redderet publice locutns, ut illud : Non polui vohis loqui
e.xcelsara, et quaj humilis sublimem. Gilicia autem guasi spirilualihun. l Cor. iii, 1), etc. ; idcirco cum
interpretatur«!(rii;)/rt,sive wcniio /f(m(;nto6!7is. Venit C istis seorsum contulit, quia capere poterant. Sed
igitur in Ciliciam, ut sua priedicatione eam assu- quid fuit illud profundius ? Abolitio legis et dignitas
meret, quae assumptio esse non polest absque la- gratias.
mentatione pcenitudinis. Eram autem ignotus, etc. Nc forte in vacuum currerem, etc. Certus enim
Notus enim erat facie EcclesiisSyriae, et Cilicia;, et erat Apostulus se non in vacuum currere sed pro- ;

Arabi.-B, quia gentiles erant, et ipse officium praedi- pteralios,quierantincerti, Evangeliumconferre vo-
calionis in gentibus aceeperat.Ecclesiisvero Judaeae, luit, ut certi redderentur ei non in vacuum currere
non facie notus, sed rumore, sicut ipse dicit Tan- : (8.52) aut cucurrisse.
tum autem auditum habchanr (Gal. i, 23). Et nota Sed neque Titus, etc. Talis est intentio, quasi di-
quia Ecclesiisdieil,ideo quia non solum in Jeroso- ceret Si nos compulsi non (853) sumus, qui era-
:

lymis erant credente.s, sed in ceeteris locis, adeo ut mus in egregia civitate inter apostolos et eemulato-
Ecclesias facerent, et gentibus nollent conjungi. res legis, et inter eos qui nostrum sanguinem sitie-
Et in mc glorilicahant(S50)Deu)n. Quidvelul Apo- bant, ut circumcideretur Titus : quarevos,o Galataj,
stolus his verbisostendere? Vnlt manifestare suam cum nulliusviolenliam sustulissetis ^S5'i,!,alibertata
doctrinam, el se verum esse Apostolum ;
quoniam gratiae ad servitutem legis transitis? &«i proptcr
ipsinequaquam Deum glorificarent in ipso,quorura n subinlroduclos falsos Jratres. Falsos fratres appellat
persecutor exstiterat, nisi suojudicio doctrinam illos. qui ita crediderant, ut a carnali observatione
illius veram esse cognoscerent. non recederent, quos etiam in sequentibus explora-
(851)(Gap. II.) Deinde post annos quatuordecitn, tores nominat. Exploratoris namque est, aliud in
etc. Dixerat enim superius se post annos tres ve- facie praBtendere, et aliud mente cogitare. Liberta-

(852) Verba sed... currere, in imo raargine cod.

(846) Joan. xx, 17, ubi non ite, dicite, sed vade, leguntur.
(,853) Partic. non addidimus, quam et sensus
el dic.

(847) Hujusrei auctordivusHieronymus, in hanc ipse auctoris nostri, et sequentia exposcere vi-
Epist. dentur.
(848) Vid. Joseph Antiq. Jud. lib. xx, c. 16 (85'i) In cod. legitur inlulislisse. Quod inlulisietis
(849) Fortasse jurantis. referre videtur. Cum autem passionem violentiae,
(858) Vulg. ctariftrabant. non actioncm cxprimere voluisse videatur auotor
l(85l) Autog. manifestabat. noster ; ideo hanc lectionein prsetuli.
 ; ;

507 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI S08

tem suam dicit eos explorare velle ; quoniam vole- A.pit, sed indifferenter omnes ad gratiam salvationis
bant agnoscpre utrum carnalis legis servatores fts- vocat. Et ideo mea
hoo est, mea au-
nihil interest,
sent. Et quare manifestat Ut rios in servilutem : re- ctoritas atque doctrina non distat ab illorum, quia
digcrent, id est. escitata persecutione,
nos ad servi- unus est magister, qui me Verumta-
etillos docuit.
tutem legis traherent. Quibus neque (855) ad lioram men non me illis praefero, non reprehendo quales
cessimua. nuobus modis iste locus legllur. In veris fuerint ;
quia heus perso7>am hominis nonaccipit, nec
namque Grscis cxempjaribus habetur : veque ad pra!terita judicat, nec attendit qualisquisquefuerit,
/loram ; in quibusdam Latinis Quibus ad horam : sed qualissit.Quisenim accusabitquem ipseelegit?
cessimus. Sed si secundum Grsecos legas, talis est Aut quiscondemnabit quos ipse justificat? {Rom.
sensus.quasidiceret: vos, Galatae, si nos cessis- viu, 33, 34.) Verumtamen qui illos idiotas, et sine
semus(856i ut Titus circumeideretur,haberetia vos legis gloria potuil doctos et gloriosos facere, potuit
occasionem dicendi Apostole, quare cogis nos a : et me peritum, et in legegloriosum, eodem spiritu
circumcisione, et csteris observationibus recedcre, sim etin hac
replere, ut sicut fui gloriosus in lege,
cumtu tuumdilectumacircumcisioneprohiberenon parte.Sunt qui intelligunt non de apostolis dictura
potuisti ? Et quare non subdendo manife-
cessisset, quales fuerint, sed de his, qui apud eos clari et
stat. Vt verilas Evangelii maneat apud vos. Si vero -n magnce erant auctoritatis, semulatores tamen legis
legassecundum Lsii\nos,cessimus,T\on intelligendum esistentes ; et ideo dicat nihil mea interest, hoc est,
est de circumcisione, sed depersecutionequa; facta non mihi curaB est quales fuerint, quia nunc male
est ab Antiochia Jerosolymis super hac qua;stione, sentiunt.
Fertur enim Antiochenses di.xisse salvari non posse Sequitur : Mihi autem qui videbantw esse aliquid,
absquelegis observatione. Et ideo cessisset Aposlo- hoc est, qui magnae erant aucto-
nihil contulerunt,
lus, ut pro re certa et necessaria mitteretur, qua- insinuarepotuerunt.Attamennotandum
ritatis,nihil
tenus haec ratio majorum judicio firmaretur i857:. quia supra dixit Conlulit, et nunc dicit ^ihil con-
: :

Et ideo cessit, ut veritas Evangelii maneret apud tulcrunt. Vult forte his verbis ostendere se aliqua
Galatas. Quod si de circumcisione intelligas, talis magna illis contulisse, quae egerat, vel docuerat, et
est sensus Gessimus ad horam utcircumcideretur
: ipsi ea ignorabant ; illos autem nihil sibi contulisse
Titus, non tamen ea intentione, qua illi volebant, quod eum lateret.
sed proclamantes circumcisionem nihil valere. Et Sed contra (859) cum vidissent quod credilum esl
ideo cessimus, quiainstabat periculum, imminebat mihi Evangeliim , etc. Cognoverunt enim Apostoli
mors et si nos interfecti essemus,veritas Evangelii
; quod unus idemque esset Dominus et magister, qui
non maneret apud il!os,quoniam non esset qui nun- illos, et Paulum docuit, et quod ab illo didicerit
tiaret. Dicitenim beatus Hieronymus Ista conjun- : Paulus Evangelium, a quo et Petrus et ideo non :

ctio, quae est aiUem, superflua est /858;quoniam;

esset dispar: verumtamen divina actum esset dis-
nonhabet quod ei respondeat, vel quod eam conclu- pensatione, utduoessent: unus eorum in circum-
dat ; et ideo ita
est legendum
Sed neque Titus, etc. : cisione, alter in prasputio, ne tarditas fierel fldei.
Propler subintroductos, inquit, falsos fraires. Osten- Nam si gentes provectae statis, signo non profuturae
dit enim his verbis, aquibus compulsus fueratcir- circumcisionis cruciarentur,et a cibis consuelis pro-
cunmcidi. hiberentur, ad fidem venire tardarentur. Similiter
Sequitur : Ab his autem, qui videbanfur esse ali- Judsi, si a circumcisione et antiqua Patrum con-
7Wi(/, etc. Tale Hieronymus, quasi
est, sicut dicit suetudine, per quam se gloriosos jactabant et quse
dixisset : Quanquam Petrus Jacobus et Joannes a illis quasi secunda erat natura,prohiberentur, certe
Domino fueriiit assumpti, et clariflcatum eum vide- credere tardarentur.Et ideo Petrus speciale officium
super illos fundamenta Ecclesia; jecerit
rint, et praedicationis in circumcisione, Paulus vero accipit
mihi tamen nihil interest, quia non adversus eos in praeputio, quatenus quicunque ex Judais crede-
loquor, qui Dominum in carne fuerunt secuti, sed rent, haberent Petrum (860) quem sequerentur
adversus eos, qui legem gratiee prreferunt. Non de- similiter et credentes ex gentibus,Paulum. Ac per
traho prscessoribus, neque accuso majores, sed fi-
j) hoc super varia observatione non dispar, sed unum
ducialiter dico quia Deus personam honwiis non acci- esset Evangelium.

1^855) Verbum neque supraverbum ad, eodem ta- sensum accipere debemus, ut ad horam cessio, non
men caracterepositum inspicitur. Videbitur per ea, arcumcidcndi Titi, sed eundi Jerosolymam fuerit.
quae sequentur, auctorem nostrura pluribus lectio- Quo scilicet idcirco subjectioni cesserxnl Pautus et
nibus, potissinium scilicet et Latina veteri, quam Barnabas cundi Jerosolymam, sedilione ob legem An-
italicam vocant, et ea, quae ex Grascis codicibus et tiochix concitata, ut per Epistolam apostolorum, sua
Latinis verior, et Hieronyraiana appellatur, usum sententia firmaretur, et maneret apud Galatas Evan-
fuisse huic aulera potius se accomraodasse.
: gelii verilas, qux non essel in littera, sed in spiritu ;
Loco certi essemus legendum censui
(856) ces- : non in carnali i^ensu, sed in inteUigentia spirituali,
sissemus ut paucos post versus, ubi idem verbum, nec in manifesto Judaismo, sed in occulto.
eademque occasione repetitur, arguere est. (858) Divus Hieron. in hanc Epist. ii, 3, 4, 5,
(857) Divus llieronyraus in hanc Epist., a quo edit. Vallars., tom. VII colum. 401.
desumpta haec interpretatio. itahabet: AutsiLatini (859) Vulg. sed econlra.
e.vemflaris alicui ficles placet, sccundum superiorem (860) Autog. prxvium.
ftoe EXPOSITIO IN EPI-^TOI.AS PAULI. — IN EPIST. AD GAL. 510

Sequilur : Qui opcmlus esl Pelro. Et est sensu-i :

\ raus (802), qui a c-ontril)ulibu8 suis oxsecrahantur,
Meaauctoritas iumi tist 'n!'erior illius,et iiicuin Kvan- quia in hominem crucilixum crrdiderunt; sive illos,
goliuin non cst (lispar, sod ununi ;
quia unus ost de (|uibus Uominus : Ueati puupcres spirilu {Muttlt.
magistpr, qui nosdocuit nam al) ipso acccpinpo- : V, ;?), etc; vcl certc paupercs virtutibus, ut dicit
stolatuin in gontibus, opud quein illc in circumci- Origcnos, de quibus sollicitus existens aiebal .St :

sione; quia qui illi operatus est, operatus ost et pneoccupntu.i fuerit homo {Gal.w, l),etc. Sollicitum
mihi. Totius vcro Inijus narralionis fruclu3,ct uti- autom so pro pauperibus non solum in hac Episto-
litasconsitlcranrta est.Nam boc ideomunitcstat .Apo- Itt. sed et iii iiliis inanifestat.
8tolusGalati8,quateiuis tani ipsi.qiinmque cl oinncs (Se3) Sequitur : Cum vcnissel Petrus (86i) .-intio-

prsescnics sou fuluri agnoscerent sub varia obscr- chiam, adhuc intentiono pcrsevcrat,
cte. In ccepta

vationo non dispar, sed unum esse Evangelium. ostendens non dispar, sed ununi esso Evangclium.
Quteri etiam potost quid Petrus, si nliqucm inveni- Reprehendit enim Petrum, quia consuetudines ser-
ret gentilcm,vel Pauhis l'aceret,si aliqucm Judanim vabal Jud:eorum, quia gentes judaizare cogebat :

inveniret. !?ed rosponderc possumus quia, licet Pe- reprehendit ctiam cum non tain pro se,quam potius
trus specialo pr;edicationis ofllcium in circumcisio- pro illis.iiuorum timore inductus est in simulatio-
ne.et Paulus acceperit in prsputio^eorum tamen in- nera, ut duin viderent corrigi apostolorum princi-
differens fuit studium ; et ideo undecunque,et quos- '

pem, corrigerentur et ipsi. Et nota quia susponse

ounque possent, ad fidem traherc curabant. posuit, i-eprehensibilis; quia non tam a Paulo repre-
Sequitur El cum cognovissenl gralium, qux data
: hensibilis erat.quam potius ab illis,qui scandalizari
esl mihi, etc.Notandum quatenus dixerat siipcrius: poterant, dura eum se subtrahere videbant. Ab Ja-
Qui videbantur ali</uid, quod nunc manifestat, cum cobo dicit quosdam venire (865), quia ipse Jeroso-
dicit, columnx. Isti enim column.i! dicebantur,quia lymis eral episcopus ordinatus, apud quem, et in
eodem diea nomino fuerant assumpti,tam in clari- qua civitate multi erant credentes, (emulatores ta-
ficatione quam et iu filisB resuscitatione: etuniro- men qui priusquam vsnirent,Petrus
carnalis legis :

rum Dominus Ttbi dabo, inquit, claves

: rcyni ccelo- ciinigontibus edebat, postquam veniebant,sc sub-
rum [yiatth. xvi, 19); alteri vcro Qui : viccrit, in- trahebat. Qui adeo susceptus est hac siinulatione,
quit^/iicKim illum columnam in templo Dei mei [.\poc. ut cccteri fratres ei consentirent, et Barnabas hac
iii, 12): Jacob autem el ipse magna^ fuit auctoritatis, simulatione duceretur.
multa lecfuntur.Queeri etiam potest quare
sicut de eo Sequitur Sed cum viderem (866) quod non recte
;

isti cum Ecclesia dicatur colunina; unde

columnse, incedcrcid,e\.c,. Liicit beatus Augustinusquiasic age-

idem Paulus Vi scias quoniani oporteat te in domo

: bat Petrus, velut homo.qui utroque pede sano.uno
Dei conversari [l Tim. iii, 15), etc.Non est contra- C so claudicare siiaulabat. Sciendura quia inevitabili
rium ; quia et corpus est membrorum, et membra syllogismo conclusit eum, dicens : Si iu, cum sis

corporis. .luilxus, etc; ac si dixisset : Si tu natura Judaeus

Notandum quianarrat Petrum accepisse praedica- judaizandum inlelligis, qiiare te gentibus sociasti?
tionis officium in circumcisione; cui etiamconjun- Et si non judaizandum intelligis, cur te a gentibus
git egregios viros, et se accepisse in gentibus, et subtrahis"/ Quia et gentes ei objicere poterant, et
sibi sociatum Barnabam solum tamen Apostolus scandalizari,arbitrantes sola fide,sinelegisoperibu3
(861) sibi reservavit.Quaerit forte aliquis cureinon juslilicari non posse. Quaeri potest quare in facie

est conjunctus Titus; videlicet, quia non fuit tan- euin reprehendii.cum scriptum sit : .irgue eum inter

tae auctoritatis uttam raagnisviris vir tamen egre- te, el ipsum [Luc. xvii, 3). Sed quod publice redar-
gius conjungeretur. guendus erat, maxime tamen propter eos, quorum
Sequitur : Oextras dederunt mihi el Barnabse, vi- timoreinduotus fuerat in simulationem.ltem quajrit
delicet societatis et consensionis, agnoscentes non aliquis quareeum reprehendit,cum hoc ipsum age-
dispar, eed unum esse Evangelium. ret : Judxis tanquam Judecus
Factus sum, inquit,
17 nos in gentes,ipsiin circumcisionem, etc. Scien- (I Sed responderi potest ad hsec,
Cor. IX, 20), elc.
dum quia directis apostolis ad praedicandum, hoc rv quia Petrus et Pauius non una intentione hoc age-
praeceptum est, ut sanctorum pauperum meriiores bant nam Petrus simulatione, Paulus vero non
:

essent, maxime tamen Paulo,qui gentibus estdesti- mentientis astu,sed compatientis affectu.Itera non-
natus. Pauperes autem illos intelligere debemus, nulli (8l")7) dixerunt quod iste Petrus, quem Paulus
qui Jerosolymis erant, vel certe illos, ut Hierony- reprehendit, non fuerit ille apostolus. Sed isti mi-

(861) In autog. leg. tam apostolatus. turquodam vere, vcnire legenduin esse.Saepissimua
(862) Verba, vel Hieronymus leguntur , in enim in vetuslis hisce codicibus syllabaruin defec-
marg. inferiori cod. tus vel transpositio.
(863) In autog. marg. hic leg. cap. VII. (866) Vulg. sed cum vidisseni quod non recte am-
(864) Hic, ut in aliquot lectionibus, et in divi bularenl. Divus Hieronymus in h. Ep. sed cum vi- :

Hieronymi comraentariis legiturPefrMs,non Cephas, disaem quod non recto pede incedunt.
sicut in Vulgata. (867) Sanctus Clemens .\lexaiidrinus quinle hy-
(865; Logitur in cod. vcre, quod venire legendum potyposeon libro, Eusebio Pamphili lib. eccles.
censui juxta textum Epistols : cum enim ibi lega- Hisl. i, 12.Hi3 subscripsil saeculo quarto Dorotheus
tur : Quidam venirent, sat clarum est hic, ubi legi- Tyrius.qui Cepham a Paulo rcdargutum, noninter
Sll

nus considerate hoc dicunt, non attendentes supe-

ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI m
A poterat. Quod(871) etiam nec «mulatores legis, llli
piniia hujus
riora IT!niut/-,laa iiV.i nW
Vinine Epistolffi.ubi /^..^' ^^^^„t ^.j r».* _: ;_? j:j »
ait Qui .
operatus est Petrn
:
;
qui ex circumcisione crediderant, audebant con-
i » .

in apostnlalus,operatus esl et nuhi,etc.Up,m suntqui fiteri. His coarctatus atque constrictus, in voce
dicunt illam Epistolam,quce dicitur Petri secunda, omnium dicit Apostolus Absit. :

in qua laudibus praetulit Paulum (// Pelr. in,l5,l6), Si enim quod (782) dcxtruxi, etc.
Nunquid Paulus
nonessee)usdem,affirmantesquod nequaquameum fidem destruxerat? Quara destruere laboravcrat.ite-
ita laudibus prffiferret, a quo tam acriter fuerat in- rum eam volebat reaedificare, ut priEvaricator exi-
crepatus. Qui similiter minus considerant verha steret? Non Quia fides destrui nequaquam potest,
ipsius Epistolffi. Nam in eadem Delapsu, inquit, ad
: quemadmodura nec Evangelium, quoniam veritas
eum voce a manifica gloria; hie est Filius meus{m%), est;unde superius Volunt converti (873) Evange-
:

etc; quo exempio ipsius esse monstratur. lium.Qmi ergo destruxerat?Superbiara Judaeorum
Sequitur Nos natura /(«/a^/.etc.Hoc enim nomen,
: in semetipso, quam habebant in lege. Et si hoc
id est,peccatoris, Judaei gentibus imposucrunttom- vellet reffidificare (87'i), prsevaricatorem se consti-
nes enim gentiles, peccatores vocabant. Et est sen- tuere.t. Nam qui contra veritatem destruendam di-
sus : Nos natura sumus, peccatores,sed non
Judffii micat,et agnoscit se destruere posse,et ad eamdem
ex i]lis,quos peccatores vocamus ergo in legis ope- : revertitur, ut ffidificetur in ea, non se praevaricato-
ribus justificari non quimus;unde et mox subjunxit: B
rem constituet.f^o enim per legem, ete. Quis erat
Sciejites qiiod non justifieahitur homo e.v operibus le- iste, qui hoc loquebatur? Judaeus erat. Et quid lo-
gis, etc. Etcstsensus Quod scimusqund non ope-
: quebatur? Per legem, legi morluus sum. Quam ?
ribus legis justificari possimus.nisi per fidem Chri- Per legem namque spiritalem mortuus fuerat legi
sti, idcirco in Christum credidimus, ut carnali.Pedagogus namque ei fuerat lex, quousque
per fidem
justificaremur. Et hoc est, quod adjungit Etnos in : divina gratia subtraheretur : ut abstractus est,
Christo Jesu credimtis, etc; id est, nos, qui natura mortuus est legicarnaliperlegem spiritalem,quem-
Judiei sumus. admodum puer nutritus uberibus,cum uberadese-
Sequitur : Propter quod e.v operibus legis nonjus- ritjdicitur mori uberibus et, si alicui juvat,navi3,
:

iificabitur oninis caro. Sciendum quia, siout quidam quosque perveniat ad patriam-,cum vero venerit,di-
intelligunt.ideo dixit : Omnis carn; eo quod sola gens citur illi mortuam esse navem. Vt Deo vivatn. Veccn-
illa, quffi in Palsstina provincia monstrabatur.legis tor namque sub lege vivit; justus vero sub Deo. Et
operibus justificaretur; nunc vero, jam dilatata Ec- quasi interrogasset aliquis Quoraodo mortuus es :

clesia per orbem terrarum, non una caro, id est, legi? Respondit Chr!Sto{815i) confi.Tus sutn cruci, id
:

gens.sed omnis justificatur.Secundum propriam ve- est, pariter cum illo crucifixus.Ille enim,qui cruci-
rointentionem,omnis(raro dixit, id est, nulla, quia figitur, nuUum malum desiderat,nil terrenum con-
lex neminem ad perfectum adduxit {Hebr. vii, ly). cupiscit. Similiter et iste cum illo orucifixus ; ut
(869) Quod si quserentesjustificari, etc. Hoc enim, idem : Qui autem Christi sunt, carnem suum crucifi-
quod dicit Apostolus, tale est,quasi dicat : Si qua;- .xerunt {Gal.v, 2i), etc.Ad exemplum namque illius
rentessumus justiflcati per fidem Jesu Christi,et non egerat,qui dicebat mementomei,Domine (Luc. xxiii,
:

exoperibuslegis,peccatores sumus inventi,quoniam 42)etc., qui meruit audiri Mecum eris in paradiso ;
:

frustra quaesissemus,si justi essemus.Alio vero sen- etenim esse, est cum Christo regnare.
su:Si credidimusnosjustificari operibus legis.el ju- fivo autem non ego. Contraria sunt hsc verba,
stificati quaerimus justificari per fidem Christi,pec- id est, vivo el non vivo; sed non vivebat ssvusper-
catores suraus inventi, quouiam aliud quaerimus secjtor, sed vivebat pius praedicator. Unde divus
quam exquirendum nam justus qui aliud qua^rit
: Gregorius : Non memetipso exstinctus
vivo, in
quam exquirendum, peccator invenitur. Si enim sum,sed vivo; quia essentialiter mortuus non sum;
gentes(870)solafide Cbristi justificari non possunt, nec vivebat per malitiam, sed vivebat per essen-
minister peccati Christus est. Et ideo subjunxit : tiam. Et quare non vivat, subdit : Vivit vero Chri-
Nunquid Christus peccati minister estt Coarctatenim stus in me, id est, pietas, justitia, boniias, etc-;
Apostolus atque confringit eos,ut aut conflteantur J)
quia omnia ista Christus est, et per hoc habilat
sola flde Christi justificari posse,aut Christum confi- in electis.
teantur ministrum esse pe.ccati : quemadmodum et Quod auiemnunc vivo jremme. Animadvertendum
lex; quia lex peccataostenderepoteral.abolere non quia aliud est esse in carne, et aliud vivere in

apostolus.sed inter septuagintadiscipulos recenset; memoriam renovat. Matth. xvii, 5, seseque ejus
divus Chrysostomus tom. V, homil. &'t divus Hie- ; testem versic. sequenti, scilicet 18, asserit, ut cit.
ronymus in hanc Epist., et sanctus Gregorius Ma- cap. Matth. i.
gnus in Ezech. homil. 18, et alii quaraplur,Contra- (869) In autog. marg. hic leg. cap. Vfll.
rium vero Latini plerique,Cyprianus, Tertullianus, (870) Autog. soli.
Hilarus diaconus, Gregorius Magnus, Thomas, ac (871) Autog. quid. .

sequiores magno numero interpretes, ipseque Au- 872) Vulg qux.

gustinus, scilicet Pctrum et Cepham unura eum- (873) llac Ep. i, 7, ubi conx^erlere, nonjconverli.
demque esse censuerunt. (8741 Autog. vel cerle xdificare.
(858) Epist. Petri I. i, 17. Ubi trausflgurationis (875) Autog. Christus.
»i;< EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. IN EPIST. AD GAL. 514
carno. Malomm namquc esse in carnoest; bono- \ cnim adhuc tencri eranl.ct lacle.ct non solido nu-
rum vero viverc incarno. Et quod malorum sit in triebanlur cibo. Et ideo dicit : Quis vos fascinavit f

carne esse, idem Apostolus : lli, (]ui in canie sunl, Ac si diceret Parvuli adhuc ct teneri ruislis^cl idco
:

Deo plarerc }ion possunl {liom. viii, 8) ; ot bonis di- forlo fascinatione nociti estis. Knscinuin nuiem
cebat : Vos nulem non eslis in carne, sed in spirilu utrum vuleat seciindum vulfri
.Bsliiiiationem, De
[Ihid., 'J). istc vcro, qui in (nrne non erat, in carne soiius est nosst-.Attnmonnon est diflidondumquod
vivebat ;
quia aiiima illiusin flauntro carnis consi- sint quicdam daimonum gcnera ud hoc oflicium de-
stebat ; sod tamen mentc Ueo militabat, ut ipse : pututa (nam diversa sunt eorum gonera) qui parvos
Nostra autem conversatio{Pkilipp. lu, 20), etc. Et corpore et mente conturbent.
ut ostenderet ubi viverct, subdit In fide, etc. ; id : Sequitur.^nte quorum ofulo.t Cltristus Jesus prx-
:

est, in bonis spiritalibus atquo perpetuis ;

quia smptus Non parva laus est Galaturum, quod
est.

Deus non temporaiia sed porpetua suis promittit, Christus antp oculos eorum dicitur pra!3criptus,hoc
ut in illis,in quibus nunc regnat per gratiam,post- est, prsnuntiatus, quoniam ipsi studiose legendo

modum apertius et in quibus nunc per spem, : Veteris Testamenti Scripturas.agnoverunt Christum
postmodum perrem. non solum cruciligendum.sed et omnia qua; erga
Et volons ostendere in cujus solum lide viveret, r> eum gesta sunt passnrum.Ergo ante omnium ocu
subjun.xit (Ju! (/i/wiOnf, etc. Miranda (^t ineffa-
: los prffiscriptus dicitur Jesus.quibus nota est scries
bilis est hasc dilectio ut Deus pro homine, creator : Veteris Testamenti. Sciendum quia in quibusdam
pro crealura moreretur. Et in eo, quod dicit tra- : oxemplaribus legitur, proscripius ; (889) proscri-
didit, etc, ostendit se esse peccatorem, quomodo ptus enim dicitur alienatus sive dejectus. Illi enim
Christus pro peccatoribus mortuus est.Unde Dorai- quibusplacetlegere /);w(;/7p(Mi sic int(?lligunt:Ante
nus : yon reni vocarc juslos {Marc. u, 17 ; Luc. v, oculos eorum proscriptusest Jesus.quia a libertale
32 ; }lalth. i.\, 13), etc. ; frustra enim traderet se gratioc reccdentes.ad legis transierunt servitutem.
pro justo, nisi peccator esset, et quia tradidit se Verum quantum ad proprietatem attinet Galatarum
ipsum pro me, non abjicio gratiam Dei.Duohus mo- prior scnsus magis conveniens est,quianon studio,
dis quis abjioit : aut certe cum a libertate gratise sad ignorantia, peccaverunt. Ergo quoties aiiquem
cum, percepta re-
transit ad servitutem legis,aut studio peccare videmus,uti hoc versiculo possumus.
missione peccatorum per sacramentum baptismi, 'Sie.(\u'\'niT : Moc solum volo a vobis discere, etc. ;

eisdom vitiis sordidatur. Si enim per legcm jusfiLia ac si diceret :De raultis interrogari poteratis, per
etc; quasi diceret Si per legem esset justiDcatio, : qus cogeremini gratiam legi prsferre ;sed quiain-
gratis
o Christus moreretur.Assumpsit enim Aposto sensatos vos d\x\, non multa, neque
~--i-- Iprofunda. ---
Sed
r '

lus hanc particulam syllogismi, cui addendum est ^ unde interrogat E.r operibus, inquit, leyis spiritum
:

membrum,ut perfectus reddatur.hoc modo : Chri- accepislis'! etc Sciendum vero quia in primordio
stus non mortuus
est gratis conclusio vero talis ; Ecclesiffi erat consueludo ut credentes baptizati
est : Per justitiam legis non justiflcabitur homo. apertissime aliquod donum Spiritus sancti accipe-
(876) (Cap. 111.) Sequitur : inseiisati Galatas. rent, per quod monstrarentur gratiam ejusdem
Duabus pro rebusvocat eos insensatos : vel quia a Spiritus sancti in baptismale accepisse, sicut illi

spiritu ad carnem redierant, vel certe notat eos ex duodecim quorum mentio fit in Actibus apostolo-
propria qualitate provinciae (877), Sequitur : Quis rum .ilii namque linguis loquehant\ir,alii propheta-
:

Nota quianon alloquitur eos profun-

vos lascinavil'1 bant [Act. xix, 67 etc Docente namque Paulo ,

dioribus argumentis, ut Romanos, sed potius vul- acceperant similiter Galataj hujuscemodi sancti Spi-
gari fascinationis verbo, ut stultos. Hoc enim ver- ritus dona.Et ideo interrogantur utrum ex operi-
bum inveniturinScripturis divinis; in libro quoque bus legis an ex auditu Iidei.Spiritum sanctum ac-
qui Sapientia Salomonis dicitur, scriptum est : Fa- ceperint. Ac si diceret : Si Spiritus sanctus e.t ope-
scinatio nugacitatis ohscurat bona {Sap. iv, 12) ribus legis daretur, non erat consequens ut aliis
Vulgo quippo fascinum dicitur noscere parvulis,qui daretur, nisi circumcisis vos ergo qui,me docen- ;

adhuc rectis gressibus incedere nequeunt unde D ; te,credidistis,et Spiritum sanctum accepistis, ma-
Virgilms : nentes adhuc in praputio, quare ad carnis circum-
cisionem transistis?
Nescio quis teDeros, etc. (878)
Sequitur Sic stulti e.His, etc. Et est sensus
: :

Haec autem opinio versabatur erga Galatas : ipsi Egregius ordo est a nranoribus ad majora conscen-

(876) In Autog. marg. hic leg. cap. l.\. tem hujus textus immediate ei supposita semper
(877) Vid. qucEde Galatis proloquitur Atto ad habet prxscripius.Cui dissensioni recte adnotandum
initium hujus Ep. censuit Vallartius placeret Martiano legi praescri-
:

(878) Ecclog. 3, v. 103: /)<!/s,quemadmodum et in subnexa expositione Hie-

Nescio quis leneros oculus mihi fascinat agnos. ronymus prasfert, et in suis ille codicibus se aitin-
E.templura tranpositionissyllabarum frequentissi- venisse. Nostri e contrario hic impressam lectio-
mae in nostro cod. iste est textus, ubi loco teneros nem asserunt, quae nec re ipsadissentit ab Hiero-
legitur terenos. nymiana acceptione, nec a Gra;co textu, -poi-;pi(fT).
(879)Divi Jeronymi textussupra cit.editionis Val- vlctorius continuo proscriptos legit. Vulg.' priescri-
lartianse habet proscriptus. In interpretatione au- ptus.
 :

513 ATTONIS VERCELLENSIS EPlSGOri 516

dere ;
perversus autem, a minora majoribus ad ^ nus non cognovislis, his testimoniis prolatis agno-
desoendere. Vos autem tam stulti estis,ut a majo- scere potestis quia quicunque in prEputio credunt,
ribus, hoc est, aposlolica gratia, ad minusculum. et fldem Abrahae imitantur, procul dubio lilii exsi-

id est,ad carnalem intelligentiam transeuntes assu- stunt.

raamini.Ubi moraliter monstratur quia quincunque Providens crgo Scriptura, eic. Scriptura vero,non
ama.joribus ad minora descenduntj consumun- atramentum, non characteres, neque membranae,
tur ^880). sed Spiritus sanrtus, aute.jusdem Scripturae virtus
Sequitur: Tanta pcissi esfis sine causa. eto. Scien- intelligenda est. Providens crgo Scriptura gentes in

dum primordio Qdei, ut

quia erat consuetudo in praeputio credituras, et fldem Abrahae imitaturas
credentes ab incredulis multa paterentur secun- : prienuntiavit, eis dicens : Quia benedicenlur in te

dum quam consuetudinem Galat» in amore fldei et omnes gentes {(ien. xii, 3 ; Eccli. xliv, 20). In te

charitatis permancntes multa passi sunt et ideo ;

vero, id est, non in Isaac, non in Jacob, sed in
dicit : Mulla passi eslis, etc. Si tamcn vero hic non Christo : ergo in Abraham, quia ex semine ejus
est sermo dubitantis, sed affirmantis.ut sit sensus: Christus.
Si tamen sine causa, hoc est, certe sine causa, quia SequiluT : Igitur qui ex fide sunt, etc. Nota quia
decepti estis. Nam
quod hic sermo pro certitudine non dicitej; circumcisione. Et est sensus Abra- :

ponatur, manifestat idem Apostolus Sed non, in- " ham in praeputio crcdens, priusquam signum cir-
;

qu\l, [SSi) justum est apui Deum retribuere tribu- cumcisionis agnoverit, benedici promeruit. Vob
lationem his qui vos Iribulant, etc. Nomulli vero in- ergo in prfeputio credentes, filii Abrahae facti estis,
telligunt quod more solito dubitantiF 'it sermo et (! benedici proraeruistis quare ergo ad carnis ;

sit sensus Si tamen sine causa,\d est, si perman-

: ciicuracisionem transistis,cum non circumcisi filii
seritis.sine causa passi estis. sint AbrahaB ?

Sequitur : Qui ergo tribuit vobis Spiritiim, etc. (883) Sequitur Imitamur fidem (884) ; et totum
:

Tribuit.hoc est, administrat, et est priesenlis tem- ad hoc valet,ut oslendat non magis habere circura-
poris.et prwsentis temporis est verbum quod sequi- cisum quam praeputiatum. Quicunque €nim,etc., ex
tur.Quibus verbis ostendit Apostolus quod omnibus superioribus pendet. Dixerat enim superius : Pro-
temporibus, diebus, horis atque momentis Spiritus videns autem scriptura, etc, et ex eo sermone prae-
sancti gratia fidelibus detur.ut proficiant. Ostendit dixerat ille ; benedicetur, aumpserat occasionem
etiam quia Galats accepcrnnt dona sancti Spiritus, dicendi Quicunque enim, quasi diceret
: vos :

el gratiarum varietates, quie in Epistola ad Corin- Galatae,quure a pra;putio ad circumcisionem trans-

thios numerantur : Alii, inquit, datur per Spi ire vultis, cuin illi qui in praeputio credunt imi-
ritum sermo sapientisB [l Cor. xii, 4 seqq.), etc. C tando Abraham benedicuntur, et qui sub lege sunt
Sed quia discretionem spirituum non acceperant, sub maledicto sunt,q\i'\a, lex carnaliter imperare non
qua spiritum apostoli a falsorum apostolorum dis- potest ; et ob hoc sub maledicto? Unde Petrus : Ut
ccrnerent, ideo decepli sunt. Sed quia adhuc ea- quid dcnuo vutlis imponere juguml elc.{Act. xv, 10.)

dem varietas gratiarum in ipsis manebal, ideo Et quia magnum (885; dixerat superius, volens hoc
interrogantur : Ex operibus, inquit, legis Spiritum. ipsum testimonium confirmare, subjunxit : Sicu^
afc-e/jjs/!»- ? Quasidiceret : Non ex legis operibus, scriptum est : Maledictus (Deut. xxvii, 26), etc. In
sed fidei auditu ; sicut et Abraham in prfeputio cre- quibusdam exemplaribus inveniturom?!f.s,et in om-
didit et justifioari promeruit iGen xv, 6 ; Rom. nibus (886);in quibusdam non.Sed unusest sensus ;

IV, 5 Jac. ii, 23).

;
nam intentio luit Moysi terrorem incutere suis au-
Sequitur Et reputatum
: est illi ad justttiam quia ditoribus, similiter etPauli terrere Galatas.
;

in promissione ornnes gentes in haBreditatem acce- (887) Quoniam autcm in lege, etc. In eo quod dicit
pit,id est.ut quicunque in prsputio crederent, et tjemo, ostenditurquia sunt qui (888)non justifican-
fldes ejus imitatores exsisterent, fllii ejus essent. tur,ut transgressores legis et sunt qui justifican- ;

Sequitur : Cognoscitis (882) ergo quia qui e.v fide tur, sed non apud Deum, veluti cbservatores legis.
sunt, Id sunt filii Abrahx. Et est sensus: Si hacte- p cura timore legera custodiant. Nam lex ita dicit

(880) In Cod. legitur duobus consummuntur m ;

fide,elc. vel ex capite xiii, 7, ubi ait: Prsbposttorum
:

fortasse legendum, juxta textum, cujux interprcta- vestrorum... imilamini fideni.

ti.ini inservit, consummanlur. (885) Mendam irreptam hic esse suspicor,et looo
(881) II Thess.
i, 0, ubi legitur Si tamen ju- :
magnum, quod nuliibi superius legitur, legendum
stum etc, non vero, ut in autog. Sed non ju-
est, :
maledictum, quod immediate pauca «nte verba.For-
stum est, etc.,quam lectionem autographi, vitiatam tasse etiam magnum legendum, id est, magnam
forte puspicari tas esl. rem.
(882) Vul^;. cognoscite. Divus Hieronyraus in hanc (886)In hanc controversiam consule divum Hiero-
Epist. cognoscitis. nymum hancEp. ad haec verba.
in
(883) In auto;;. marg. hic leg. cap. X. (887) In autog. marg. hic leg. cap. XI.
(88'i) Verba imitair.ur fidem tanquam textum Epi- (888)Verbum qui desideralur in cod., sed luce
stolae citat auctor nosfer, cum tamen nullibi verba clariusex reiatiune secundi raerabri periodi ad pri-
heec adinveniantur,nisi ex Epistola ad Hebraeos vi, mum hoc membrum addendqm fui?se.
i2j hsBC hauserit, ubi ait ; Imilatores eorum qui
SI7 EXPOSITIO IN RPISTOLAS PAOLI. IN ICPIST. AU OAL. 518
Qui lioc vel illud loeerll, marlo moriatur (88'.l) ; et :
A ci(ur lior.el alio, illud.ciiinmailmclum.iliterdiciUir
Qui coieril cum masculo sommo fcmineo, morte mo- lingua mombrum, quod inovclur in capite, etaliter
rm/i/r (8'.)0). iit sunl ilcrura qui justilicnntur, sed linfiun Urnica, llebraia, et sicut aliter inanus mem-
apud Dcuni, id est, illi qui, creiiondo in illuiii.nihil bruni corporis, ct aliter scriplin, ul si dixeriin :

aliud requirunl pr*tor ipsura. Kt volcns oalendere AfTcr manuin luain, vcl; Ua mihi manum tuam,
quis esaet justus apud Ueum,8ubjun.xit : Manifesta- lit quia duruin vidcbaturquod dixprat, volens hoc
tum (891) est, etc. Uoc etenim in Habacuc legitur testiraonio conlirmaro, subjunxit : Malediclus omnis
(Habac. ii) ; excmplaribus se-
sed in quiliuaiJum {Deut. XXI, 215), etc. Nota qiiia non dicil : Quilihet
cunduin Septuuginta invonitur: ex fide mea: Aquila islc, vel nec etiain nbsolute, sed omnis ; unde
ille,

vero ejus dicit, subauditur, /)ei (802). In eo namque dicit Augustiniis: Rtinmne Christum? (897) Etiam
quod dicit : Ex fidc vivit juslus, ostendit quia ille prorsus, qnia omnis, Dicit etiam ipse : hreretici,
justus qui (893) non habet fidem, non vivit, quem- nonminuspr.-cviditMoyses sanctosin cruce futuros,
admodum Paulus.- ipse namquejustus erat, quia sed bene priBvidit haoreticos Ghristi martem nega-
sine querela vivebat in iege sed tamen non vivebat ; turos ;
quasi diceret: U h.-cretici, quare l&boratis,
ex lide,quianon habebat illum qui dixit: Er/o .s'nm quare conanimi eum nogarc malcdictum, quom m;-
vita {Joan. xiv. 61. Ita autem dicitur : Juslu.'^ e.v fide j,
que .Moyses praeviderat moriturum ? In quibusd
.. _. j j...,j;„:__, i.r>_.i 1. l» u..: .If^l-J-..
.

quemadmodum
vivit, dici potest Castus, prudens, :
1

exemplaribusinvenilur:Ma/erf2Wus r> ,c,r

omnis Deo (898).
temperans, ex Cde vivit, nam potest quis ista om- Nec hoc est contrarium,quoniam nisi mori habuis-
nia habcre sine fide. Potest et aliter distingui: set (899) peccata, et mortem nostram, nequaquam
Juslus ex fide vivil ; id est, ille qui ex iide est, ille Filium suum direxisset morlem nostram suscipere
vivit. ut nos a (lebito mortis liberaret. Quod vero dicit
omnis, subauditur moriens, qui pendet. Confitere
Lex autem non est ex fide. Notandum enim quia
homo perfidera spiritaliabonapraestolatur^quoniam ergo, maledictum quiasi negas male-
ha;retice, ;

fides illarum rerum est quae non videntur in lege

dicium,negnsmortuum. Etquare maledictum (900),
;

subdit Ut in genlihus bencdidio Ahrahx, etc. id

vero non est fides, quia suis observatoribus, vel
: ;

contemporibus, quod tribuit, temporale est et est, ut gentes credendo in prceputio per fidem
visi-
Christi benedicerentur. Ut pollirilationem Sjnritus,
bile. Nam si poenam infert contemptoribus.visibilis
vero observatoribus donum, femporale etc, id est, utquod illi servabant per timorem, hoc
est ; si est.
amorem. Spiritus dicit, quia ista gra- nos per fidei
Serf (894): Qui fecerit eam (895), etc. Nota quia
tia proniissionis per ipsum facta est.
cum dixisset eam, subjunxit, non in eam, sed in (901) Sequitur. Fralres {secundum hominem dico).
illis, ut ostendat legem positam pro prseeptis. Et C
Hoc est, non secundum Deum, neque secundum
bene dicit i'U'e/ quia observatores legis protelatio reconditam sapientiam, aut solidum cibi, sed se-
nem observando percipiunt vitae.
cundum teneritudinem illius qui propter stomachi
(896) Et quia dixerat, superiuseos sub maledicto infirmitatem lacte et rore pascitur (902).
legis esse, volens ostendere quo erulifuissent, sub- Sequitur Tamen hominis (903) confirmatum
: te-
junxit : Christus nos redemit, etc. ;
quasi diceret statnentam nemo spernit, etc. Terrenam posuit simi-
Jam quia ad libertatem transistis, quasi denuo ad litudinem, et ideo, ut nonnulli aiunt, praamisit :

servitutem transire voluistis? Ut ostenderet qualiler Secundum hominem dico. Unde dicit Hieronymus:
redempti, subjunxit Fuctus pro nobis maledicium.: Et propter hoc, quia illi dicunt (904), prsemisit se-
Notandum quiaeo modo diciturmaledictum,quem- cii»(/i(m /iomwe/Ji; maxime tamen propterhoc quod
admodumdiciturpeccatum, sed aliomodopeccatum dicit in sequentibus, in seminibus ; lotum quippe,
ipsa transgressio cui debetur pcona, et alio modo inquit (905). Vetus et novum Testamentum per-
dicitur peccatum mors, id est, poena peccati. Et in agravi, et neque in bono neque in malo semina
hoc ostenditur quia transgrediendo peccamus, mo- pluraliter posita inveni sive, quia non pactum ;

riendo vero non peccamus : ita enim alio modo di- (906), sed testamentum posuit. Nam verbum He-

D
(889) In Exod. et Levit. pluries quam ut citari (898) Vide in hanc rem divum Hieronym. in com-
textus debeat. raent, hujus Ep.
(890) Levit. xx, 13. Vulg. habet ; Qui dormierit (889) Uesiderater forte hic particula aliqua, puta
cum masculo coitu femineo. ob, ut sensus perfectus evadat.
(891) Vulg. manifeslum. (900) Verba, quia... malcdictum, in superiori
(892) Consulatur in hunc textum Vallartii in marg. cod. leguntur.
hanc Epist. super divi Hieronymi commentaria ad- (901) In autog. marg. hic leg. cap. XIII.
notatio, pag. 431, tomi VII Op. divi Hieronymi. (902) Divus Hieron.j a quo desumpto haec compa-
Verbum qui addendum sensus gratia censui.
(893) ratio, lectio Vallartiana habet, lacteo rore.
(894)Levit. xxiu,b, cuslodite leges meas, atqueju- (903) Autog omnis.
dicia, qux faciens homo, vivet in eis. Illi, scilicet, qui putant divum Paulum de
(904)
(895) Vulg. qui fecerit ea. Et ita divinus Hierony- testamentohoraini3dixisse:5ec«nrf«m/iom2»m dico.
mus. Augustinus in hanc Epistolam.
et (905) Non verba quidem, sed sententia divi Hie-
f896| In autog. marg. hic leg. XII. ronyrai refertur.
(897) In hano Epistolam Operum tom .III, p.954, (906) Per errorem hic fictum, ei paulo infra fa-
519 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 320
brseum quod dicitur berilk non(907)homini8 lesta- A annorum, genuit Joseph (911) centesimo vero tri-
;

mentum, sed pactum (908) sonat. Nullus etenim gesimo anno.qui fuittrigesimusnonus (912) Joseph,
interprea aliter transtulit. Verum quia non profun- ingressus est in /£gyptum His omnibus junctis,
dioribus, sed quasi vulgaribus eos verbis alleque- fiunt ducenti quindecim. Totidem etiam annis mo-
batur, ideo praemisit secundum hominem. Sane scien- rati sunt filii Israel in ^^Jgypto quod probarietiam
:

dum quia, quandiu homo vivit cum testamento, hoc modo, potest. Post ingressum namque Jacob in
potest sperni atquecorrumpi si vero moriatur, ; /Egyptum vixit Joseph annos septuagintaet unum.
non corrumpi nequp mutari valet. (913) Inter mortem namque Joseph et Moysi nati-
(909; Sequitur: Abraluv didse sunt promissionts, vitatem fuerunt anni sexaginta et quatuor (914);
etc. Sciendum quia quod mors agit in confirmatione Moyses autem octogenarius erat, quando Pharaoni
tcstamenti, hoc agitinviolabilis Dei promissio, quia apparuit :his oranibus junctis fiunt ducenti quinde-
si illudcorrumpi non potest, hoc verbo multo mi- cim : ac per hoc vera esse monstratur apostolica
nus. Sive quia morte hominis testamentum confir- sententia, qua lex post quadringentos et triginta

matur, potest sic intelligi, ut morte Domini Jesu Sed huic, narrationi, qua filii
annos lacta dicitur.
impletae sint promissiones atque con(irmat«, Illud Israel niorati dicuntur annis ducentis quindecim in
autem sciendum, quia cum promissiones pluraliter „ jEgypto, videtur illud contrarium, quod Dominus
posuisset semen vero singulariter posuit idcirco, ait Abraham Scito prxnoscens quia peregrinum :

quia non eequaliter illi qui spiritaliter vivunt cum erit semen tuum in terra non sua, et affligent eum
hisquicarnales sunt benedicentur. Namquicumque annis quadringentis [Gen. xv, 13). Quod autem qua-
vult benedici necesseestut ChristoconJMngatur.Ora- ilringentis annis peregrinum esse dicitur, non est
nesenim justiilli conjunguntur,et ommesilliussunt cuntrarium, si et illam intelligas peregrinationem,
membra, quorum etiam ipse estet caput. Nam solet quain terra Chanaan, peregrinati sunt, quia terra
Apostolus caput et mcmbraunum assererecorpus. Chanaan non illorum fuit, nisi postquam eam Josue
Uoc autem dico tcslamenlum confirmatum a Deo. sortiente acceperunt {Josue xiii). Illud etiara non
Et est sensus ? Illas promissiones quae ad Abraham est contrarium, quod legitur, affligent eum annis
factce sunt, Testamentum dico a Deo conflrmatum. quadringenlis, quia per hyperbaton accipi potest,
Testamentum namque hominis conUrmatum Dei ut sit sensus : Peregrinum erit seraen tuum in terra
promissionibus assimilavit. non suaannisquadringentis,etaffligenteum (subau-
Sequitur : Qux post quadringentos et triginta an- ditur, in extrema parte annorum). Quod etiam Scri-
nos. Sed a paucis est inventum (910). Verumtamen ptura manifestat, qufe dicit quia quandiu vixit Jo-
sciendum quia facile potest agnosci hoc modo. Se- seph, et illi qui noverunt eum non iunt afflicti filii
ptuaginta namqueet quinque erat annorum Abram, C Israel (E.vod. i, 7) refert eitam quia Moyses, qui in :

quando jubente Ueo egreasus est de Ur Chaldseorum principio afflictionia natus est, octoginta annorum
[Gen. x,i, -i post hfec vicesimo quinto anno, qui
: erat quando apparuit Pharaoni (Exod.vn, 7). Vide-
fuitejusdem centesimus.accepit Isaac [Gen. xxi,5); tur et illud nihilorainus contrarium, quod Moyses
Isaac vero, cum esset sexaginta annorum, genuit ait : Fuit autem inansio fiHorum Israel, qua man-
Jacob [Gen. quibus junctis llunt octoginta
x.\v, 20) : serunl in j£gypio,quadringentorum iriginta anno?-um
quinque : Jacobvero, cum essetnonaginta et unius (915), etc. Sed non est contrarium, quia per tropum,

ctum, legitur. Ast nec fictum, nec facttim, sed pn- dandum tum sensus, tum supputationis veritas,
clum, utrobique legi debere probat divi Hieronymi tum quK sequuntur suasere.
interpretatio inhunc locum, ubi Hebrceum verbum (913J Gen. l, 22 et25, ubi legitur mortuum fuisse
bcntli, paclum, non tcslamentum sonare asserit. Joseph centesimo decimo anno aetatis suae si enim ;

(907) Partic. negativam, quae deerat, ut sensui subtrahantur triginta novem anni ffitatis Joseph,
et divo Hieronymo satisfaciam, addendum reor. quos jara expleverat, ut supra dictum est, cum pa-
ter ad eum venit, supererunt septuaginta supra
(908) Autog. factum. Pactum legendumexhis quee
dicta superius sunt.
annum, ad complendam setatem ejus, centum de-
cem annorum.
(909) In autog. marg. hic legitur : Dominica 13
(914) In cod. legitur lx et vi, quod tamen sexa-
post Pent.
Divus Hieronyraus de hac annorum suppu-
D ginta quatuor ex supputatione sequenti legendum
(910)
censui. Scilicet lacillimuserror fuit loco iv,scriber9
tatione ita Non enim parva res est, et a multis
:

VI. Septuagintaigitur supra annumwtatis Josph ab

quxsila, nescio an ab aliquo sit inventa.
adventu patris partem supputationis certissimam
(911) Ut patet ex Gen. xlvii, 9. Joseph enim tri- praebent. Octoginta statis Moysi, cum Moyses corara
gesiraum annum agebat, cum stetit coram Pharao- Pharaone stetit, asseruntur, Exod. vii, 7: quae duo
ne; Fen. xli, '16. Jam septem anni ubertatis et duo spalia circulum componunt centum quinquaginta
famis jEgyptiacs elapsi erant, cum Jacob cum filiis supra unura annum. Probandurn remaneretspatium
in -Egyptum vcnisset Gen. xlv. 6 et 11. Trigesi-
;
sexaginta quatuor annorum, quod superesset mor-
mum nonura ergo annum agebat Joseph, cum Ja- tem inter Josephi et nativitateni Moysi, et de quo
cob ad eum venit, et se cenlissimum trigesimura tot opiniones quot capita. Vide Josephum Flavium
annum agere coram rege aiebat eit. cap. xlvii, 9. antiq. Jud. cap. xiii. Mihi certe arridet eorum opi-
Si subtrtihantur a centum triginta annis Jacobceta-
nio qui longius tempus assumunt, uti mirae Juds-
tis Joseph triginta noveni anni, nonagesimo primo
orum multiplicationi satis aptius.
suo anno constabit Jacob genuisse Joseph. Exod. XII, 40, ubi tum juxta Hebrjeum tex-
(915)
(912) Loeo nonus in cod. Iegitur)iai«s,quodemen- tum, tum Septuaginta, tum juxla codicem Samsiri-
5SI RXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUU.— IN EPIST. AD GAL. m
qui synccdocbc, intclligoniiura ohI. Pars
ilicitur A poiiulisunura populum in sua (irlo conjungalV IbIo
namquo numcri totum numerum capit. Hocc nnm quippo modiator hoc agit intcr dantem et accipien-
que lcx, qu.li post lol annorum spatia dala esl,non tcm, quod lex agobat inter promisBioncm et imple-
vulot promissionos cvacuare, quia non valel cas tioncm.
iraplere. l'aulo superius, ne viderolurlox otiosa, objiciens
Sequilur : iVam, si e.r lcijc hxrcdilat, etc. Et ost sibi qu.Tslionem, dixit : Qnid legitur /e.c? id est,

•onsus : Si lox promissionem iinploro posset, pro- qiiarc data est? Propter Iransgressiones, inquit. Sio
misaio evacuorelur, et por leg«ui haeroditasilaretur. etiam nunc objiciens sibi Lct ergo, inquit,nrfi'er-
:

Sed non cst ita, quia Abrali.v, inquit, /ler /rpromii- siis, promissa Dei? Quasi dicoret : Nunquid ab illo

tionem dtindvit Deus. Vcrum quia novit Apostolus per quem factae sunt promissiones talis lex dari
quod sibi Galutse objicero posscnt ac dicere : O Apo- potuit, qua! oontraria esscl proniissionibus? Non,
stole, si ita est ut asseris, ergo oticsa est les, ideo inquam. Duobus namque modis monstratur lex non
prfovenil cos : Qiiid iijitiir, \nq\i\l,lex? etc. Hoc est, esse contraria promissionibus. Si enim lanta ac
quare dala est ? lalis csset, qua3 posset implere promissiones, con-

(916) Ipse inquit : Propler transgressiom s posita traria esset omnino; sive non cst conlraria, quia
adversa.Nam sicut baptisma Joannis noa
est.Sane sciendum quia cum omnes (917) per libe- B "°" '^^'^^^

rum arbitrium noluissenl Deo obedire, et illud pa- fuit contrarium baptismati, sed potius praeparatio,
tienter exspectare tempus, quo per fidem Jesu sic lex non fuit contraria gratias, sed potius ejus-

Christi juslilicarenlur, data est lex, qua; eos coer- dem fuit priTparatio.

ceret; posl fabricalionem quippe vituli,('l ejus im- (919) Scquitur : Si enim data esset Icj:, etc. Se-
molationom, et murmurationem, el diversas alias cundum priorem prajcedentis sententiae sensum po-
transgressiones, data est lex. test intelligi quod sequitur : si cnim dataesset lex,

Sequilur : Quoiisque/ Donec venirel, inquit, seiHtVi etc; hoc est, si tanta ac talis esset lex qux possel

hoc est, Christus, per cujus fidem vivificare,\A est, filios Dei facere(quia lunc filii Dei
cui promiseral ;

justificarentur. Sequitur ; Ordinata per wigelos.Euic efiicorentur, si vivificarentur), oranino f.i' /eiyees.^ei

concors est et illa sententia, qua ait Stephanus :

justitia, quia per legem promissio impleretur.
Qui fuit in sotitudine in Ecclesia Dei cum angelo <iui Scquitur : Sed conclusil scriptura omnia sub pec-
toquehalur sibi {.icl. vii, 38). Sed contrarium vide- cato.Quid est quod dicit, conclusit, cum Scriptura
tur quod Lex data est per Deum.Sicenim
legitur : non possit concludere? Concludere ergo est mani-
legitur quia desccndil Dominus in motitem Sinai festare. Uomines itaque peccatis cfficali, dum se
{E.Tod. xix, 20) et item Loquebutur Dominus cum Q peccatores non agnoscerent, ne se justos atque vi-
; :

Moijse (E.Tod. n, 10) et multa alia. Attamen non :dentes jactarent, ac medicum minime requirerent,
est contrarium. Deus enim cum sit invisibilis et nec ab eo salutem peterent, ideo data est lex, quee
incorporeus, videri non potest, sed neque loqui,et omnes manifestaret peccatores, quatenus, dum se
ideoper subjectam loquebatur creaturam.Cui etiam omnes peccatores agnoscerent, ad medicum confu-
non contrarium quod ipse dicit Dimitle me, ut gerent. Et hoc est, quod sequitur Ut promissio ex
: :

irascatur furor meus {Exod. xxxii, 10); aut Fac fide Jesu Christi, ete. :

mihi tabernaculum {Exod. xxv, 8, 9) aut aliquid ;

Sequitur : Prius autem quam veniret fides, videli-
tale, quia angelus in persona Dei loquebatur, sicut cet Jesu Christi, hoc est, notitia ipsius, sub lege
lector, cum legendo dicit : Ego sum Deus .Ibrahain, custodiebuniur conclusi; hoc est, quasi carcora-
etc. riis (9i0)quidem vinculis constringebamur.Illud ta-
Sequitur : In manu men notandum, quia lex, qua malos constringebat,
medialoris; id est, in potesta-
te Filii, qui mediator non ideo auctor malierat, quoniam ejus erat officii
fuit, sed non Dei, et homi-
num, donec suscepit carnem nostraa mortalitatis. malum ostendere, non tamen abolere sicut judes, :

Qui, ne propter hoc separari vidcretur a Patris di- qui malos in carcerem retrudit.non auctor est mali.
vinitate, subjunxit Mediator unius no7i est, Deus n sed ejus officii malos retrudere,utostendat eos reos;
:

"

est et potentiae eosdem absolvere. Similiter et Dei

'

autem unus est, quia etsi non est unus in persona, '

unus est lamen in divinitatis substantia.In eo vero fuit per legem manifestare, ejusdemque potentiae

quod dicit unius, subauditur partis (918); et facit per fidem unigeniti Filii sui eosdem absolvere. Et
adversus Galataa, quasi diceret Quare vos omnes hoc est quod dicit, in eamdem (921) fidem, hoc est
:

unum esse vultis populum,id est,circumcisos,cum donec veniremus ad eam fidcm qux revelanda erat.
mediator non sit unius parti8,sed potius e duobus Nam cum dioit revelanda, osienAii quia fuit occulta.

tanum,qui hos 430 annos a peregrinatione Abrahas (917) Fortasse homines.

numerandos exprimunt, tum juxta omnes fere Pa- (918) In autog. Palris. Legendum autem partis,
tres et Apostolum ipsum,hoc loco legendum eruditi quae sequuntur satis probant.
putant Percgrinatio autem filiorum lsrael,qui (non,
: (919) In autog. marg. hic legitur cap. XV.
qua manserant in £gijplo, fuerat 4'30 annorum. (920) Autog. carceraribus.
(916) In autog. marg. hic legitur cap. XIV, (921) Vulg. eatn (idem.

PATliOL. CXXXIV. i7
523 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 524
Sequitur Ilaque lex pxdagogus noster fuit. Pce- A. est quod nobis necessarium est in hac vita, quasi
:

dagogus (922) Graecum verbum est compositum ex in via, et aliud est nobis necessarium, ad quod vel i

duobus, videlicet eo quod pueros agat. Restringit per quod veniamus ad regnum. In hac quoque vita ,

namque lascivientem aetatem.ut puer ab hissequi- necessariac sunt discretiones, et idcirco specialia ,

buscunque abstineat qufficupitjdonec ad perfectam dederunt prascepta, ne nomen Christi,aut Caesaris,

BBtatem perveniat. Quapropter bene lex paedagogo doctrina blasphemaretur. Hinc est quod Dominus
aasimilatur, quia ideo data est, ut malos restinge- ait Petro Ne autem scandatizemus eos, vade ad,
:
\

retjlascivientes frenaret, donec veniremus ad Chri- niare, etc. [Malth. svii, 26), et item : Reddite qux i

stum. Et hoc est quod dicit, m Christo, id est, ad sunt Caesaris Cxsari [Mutth. .xxii, 21 ; Marc. xii,

Christum,ut e.x_fide ejus justificaremur.Adveniente 17; Luc. XX, 25); et Petrus : Subditi, inquit, eslole,
namque Christo, recedentes a pcedagogo, ad liber- etc. (/ Pelr. ii, 18); et idem Pauius : Omnis, in-
tatem transivimus gratice. Et hoc est quod sequi- quit, anima potestatibus suhlimioribus subditasit,eXc:
tur : At ubi venit ftdes, etc. {liom. XIII, 1.) Quare nuUa sit divisio in Ghrislo,
Sequitur : Omnes enim estis filii Dei, etc. Et est ostendit, dum subjungit : Omnes enim vos unum
sensus : sub paedagogo fuimua
GalataB,si nos,qui cstis in Christo ; hoc est, unura corpus, quoniam
donec adveniret Christus, illo adveniente, receden
en- p mater Ecclesia omnes in unam parit infantiam.
tes a p»dagogo,credidimus in Dominum Jesum et , (925) Sequitur ; Si autem vos Christi, etc. Et est
per fidem ejus justificati, filii facti snmus, quare sensus : Si vos, o Galatae, qui in praeputio credidi-
vos, qui in praeputio credentes, omnes filii Dei fa- stis, baptizati Chrislum induistis, et filii ejus estis:
cti estis, sub paedagogo esse vuitis? crcjo Abrahae semen quia et ipse ex AbrahaB
estis;
(923) Sequitur Quicunque enim in Chrislo bapii-
: seraine. Quicunque enim suscepto evangelicaa prae-
xati eslis, etc, quasi diceret : Et si vos, o Galats, dicationis semine in Christum credunt,dum bapti-
per gratiam sancti Spiritus,et aquam baptismatis zati Christum induunt, ejus profecto et AbrahcB fi-
renati Christum indui»tis, quare a libertate gratioe lii, hoc est, semen de seraine efficiuntur. Illud au-

ad legis servitutem transire vultis? Quibus verbis tem aciendum, quia Christusquoties Filius dicitur
ostendit Apostolus quod Christus omnium fidelium Abrahae, carnaliter intelligendus est; quoties vero
sit indumentum, et non solum hic, sed etiam ubi Galat», vel caeteri gentiles credentes filii ejus di-
ait : Induimini Dominum Jesuhi Christum (/{om. cuntur, non carnaliter, sed spiritaliterintelligi de-
XIII, 14). Vult etiam Apostolus latenter ostendere bent.Hlud etiam notandum, quia promissiones,
quia si illiqui baptizantur Christum induuntur, cum ad Christum factae dicuntur, pluraliterponun-
ergo qui non bantizantur Christum non indui
illi tur; unde supra Abrahfe dictse sunt, etc.;cumau-
:

merentur. C tem ad fideles, singulariter promissio ponitur. Et

Quare qui in Christo baptizantur Christum in- pulchre quidem a plurali numero transitur ad sin-
duant aperit, cum subjungit Non est Judxus, ne- gularem, quia ecclesiasticus populus ex diversis
:

que Graecus. Ostendit enim quod non magis habeat gentibus, sexibus atque aetatibus collectus est.
circumcisus quam
tantum si credat
praeputiatus, (926) (Cap. IV.) Sequitur : Dico autem : quanto
in Christum et baptizetur. Hinc est quod alibi ait: tempore hseres parvulus est, etc. Hac similitudo no-
Neque circumcisio, neque prxputium aliquid valct, tissima esse poterat Galatis,nec non et omnibus.Pa-
etc. (/ Cor. VII, 19). ter enim,cum vel in longinquam regionem profici-
Sequitur : Non est servus, neque liber ; vxAeWc&i scitur,unde vel credendum,velcertenon esse ventu-
quia non discernuntur conditione, sed fidei merito rum,aut certe,cura raors ei appropriat, filium suum
atque ratione.Hincest quod saepe magis aliquidha- tutoribus atque actoribus committit.et tempus etiam
bet servus quam dominus. Sequitur fion cst ma- : constituit; qui,quandiu sub tutoribus est,niiiil dif-
sculus, neque femina.Sciendum quia maiculus et fert a servo, quia simul convivantur, simul etiam
fem.ina discernuntur sexu atque fragilitate, verum- jocantur, atque sub una disciplina tenentur,cum sit

tamen non dividuntur in flde, quia fides interioris lominus omr?mw (subauditur futurus), quoad usque
hominis est, et ibi est fides, ubi nullus est sexus. n yeniaijprxfinitum tempus apatre. Cum autem tem-
Hinc est quod saepe viri trahunlur ad salutem per pus constitutum advenit, ipse trabsit ad libertatem,
mulieres, et econtra mulieres per viros quod la- manente servo in servitute.Hanc etenim similitudi-
:

tius in Epistola ad Corinthios docet {Ibicl., 14). nem ipse exponit Apostolus, oum dicit Ita etnos, :

Quapropter quasri potest quare dicat (924) quod
neque Judsus neque Graecus sit divisus inChristo,
etc, cum tam ipse quam et ceeteri apostolispecia-
lia monita dederint Judsis et gentibus, servis ac
dominis. Sed hoc non est contrarium, quia aliud
cum essemus parvuli, sensu videlicet et intellectu,
(927) suh elemenlis mundi eramus. Elementa autem
nonnulli prophetas.alii augelos.quia angelorumof-
ficiohomines reguntur;unde Domm\xs:.ingelieo7-um
semper vident faciem Patris mei. eic. [Malth. xviii,

(922) Scilicet naloiY'»'^^? a '^i^ puer, et ovioyo;, dicis leguntur.

dux. (925) In autog. marg. hic legitur cap. XVII.
(923) In autog. marg. hic legitur cap. .XVI. (926i In autog. raarg. hic legitur cap. XVIII.
i924) Verba, Quapropter... dical, in ima ora co- (927) In autog. raarg. hic legitur cap. XIX,
525 EXPOSITK) IN KPISTOLAS PAIJLI. — IN EPIST. AD GAL. 526

10), alii liltcratn lo.gis.nonnullicjusdcm intelligunl A nias legis nonnullo8 inlelligcre di.ximus, quiu, eic-
oaramonias, hoc est, circuracisionem, ct sabbato- ut in cultu idolorum servitus crat, sic et in ritu
rum custodiam, eto. Sod litteram lcfjis intelliga- lcg.Tlium c(crenioniarum.
mus elcmcnta,quiu el lilterae elemcnla dicuntur. Si autom hicc similitudo,sicutet superior,ad Ju-
Quaeri potest quare dicat mi(H(//, Mundi dicit, quia dajos rclcratur.maxime quia de circumcisione lo-
fiunt in mundo. Nani niundus sn?pe solet poni pro quobalur, ne lorte viderentur genliles exclu8i,8ub-
his quffl fiunt in mundo unde est illud Non veni
; : jun.xit : Quoniam autem
omnes (931) filii ; quasi
estis
ut judicem muridum [Joan. xii, 47) et item Mun- ; : subelementis mundi
diceret: Sicut nos,oGalala;,qui
dus eum non coijnovil (Joiin. i,-40). eramus servientcs, quia recessimus ab eis, et cre-
At ubi venit plcniludotemporis.PlenUud\nem tem- dendo factisumus lilii Dci sic ol vos in priEputio
;

poris pr.-efixum tempus a Patre voca;,quo prsedei- credentes, omnes lilii Dei cUecti cstis. Quare ergo
tinaverat Filium suum pro saluto generis humani ad legis scrvitutem transirc vultis ?

de coelis railterc ad terras. Oualiter facti fuerint (llii ostendit, cum aubjun-
(928) Sequitur: Wmi7 D,us Fi/mm juum. Missio git : Ni.iit Spiritum Filii sui, elc. Sane sciendum
ista incarnatio cst intellipenda : nam quo; sit mani- quia consucludo erat in primordio Ecclesia; ut cre-
feslat.cum ait : Factuni e.r mulicre. Fiictum dicit, „ dentibus manifestissime darelur aliquod speciale
,..,1.,.. «
propter ^t
;
carnis nostrae r :i:*-* *_ :_
fra<;ilitatem.Et nota quia
t.-»!
non
^ donum sancti o_:_:*
i it__ j -i 1;i;_
Spiritus. Hoc dono et gratia compes-
dicit permulierem.propter haereticos (1129), sed ex cuit beatus Petrus fratres murmurantes quare ad
muliere, hoc est, ex substantia et scmine mulieris. virum praeputium habentem introierit: £^o, in-
Mulieremsexumquidcm intellipe noncorruptionem. quit, ^MW crani, qui possem prohibere Deum {.ict. xi,

Hebraica; quoque lingux proprietas est mulierem 17), ut non baptizarentur hi qui Spiritum sanctum
vocare propter sexus discrelionem, sicut Eva, mox acceperant? Ilis auditis, lacucrunt, e,\.c.{lbid. 18). Ft-
ut est creata, mulier est vocata {Gen. ii, 22). lii Spiritum dicit adversus ha;reticos, ut ostendat
Sequitur: Factnm sub lcge. Sub lege factus est, quia sicut a Patre procedit, sic etiam a Filio. Cla-
quia circumcisus et legalia munerapro eooblata,ct mantem dicit,id est clamare facientem. Abba sermo
ceteras legales cieremonias sorvavit : parentibus Hebraeus est, atque Syrus pater vero Graecus at- ;

etiam usque ad tricesimumaetatis suae annum sub- que Latinus. Ideoque utrumque posuit Apostolus,
dituslegitur(iuf. II, 51). Sed hxc omnia, maxime quia praevidebat omnes gentes credituras, ut una-
instante lempore suiE passionis, quiagratiaeratma- qusque proprietatemlinguEagnosceret,etin eadera
nifestanda, destruxit.Quare sub lege factus sit, os- Deum laudaret.
tendit: Ut eos, qui sub lege erant, redimeret. Quid Sequitur : Itaque jam non est servus, sed Filius.
mirum, si factus est sub legc, ut rediraeret qui C Quasi diceret : Spiritum sanctum
Galatae, quia
sub lege erant, cura factus sit mortalis, ut nos a accepistis, et iilii Dei effecti estis, quare a liberta-
morte liberaret? te ad servitutem transire vultis ? Qui etiam,3i fi-
Sequitur : Ut adoptionem [itiorum reciperemus. His lii estis et hsredes, quia filiis debetur haereditas.
verbis nostram dignitatem ab illius distinguit,quia Sed ut omnia excluderet Apostolus, excepta gra-
illeFilius proprius quidem.nos autem adoptivi ille ; tia, addidit per Deum ; quasi diceret : Non vestria
natura, nos gratia. Et nola quia non dicit accipere- meritis, neqae vestro conatu, neque per legem,
mus,sed reciperemus. Accipit enim homo quod non sed per gratiam Dei.
habet, recipit quod amisit. Ergo reciperemus dicit, Sed tunc quidem, etc. Quasi diceret : Cum vos
illam scilicet dignitatem quam in Adam amisimus. ignorantes Deum esseti3,idolis serviebalis, et idcir-
8i autem haec similitudo referatur ad gentiles, est co tunc facile indulgentiam promerebaniini. Atro-
Paulo superius legem assimilavit poc-
alter exitus. cius illi punientur, qui scienter peccant,quam qui
dagogo.deinde tutores et actores mundi elementis. ignoranier. Et tale cst hoc quale et illud Abirae-
l8tecrgominorpopulus,idestecclesiasticus,quianon lech accipientis Saram uxorera Abrahae, cujus vul-
ex uno.sed ex duobus, collectus est populus, ideo vam domus eum percussisset Deus^932),ait .Vum, :

propter Judaeoslegem paedagogo,proptergentiIestu- n Domine, yen/m juslam et ignorantem inferficies '/

tore3assimilavitelemenlis,quia elementis deservie- (Gen. X.X, 4.) Quasi diceret; Si ignoranter peccavi,
rant, id est soli et lunae, et caeteris. Verum si hsc quae justitia est, ut indulgentiam non promerear?
ad gentiles referatur, non debet videri contrarium Quod non solum de hac, de unaquaque re intelli-
quod dicit, ita et nos, quia ipse doctor et magister gendum est.
suam personam personis sociavit auditorum. Nec Quomodo convertimini iterum, etc. Superius di-
debet etiam illud videri contrarium, quod nomine serat : Elemenla, et subjun.xerat ; Mundi ; nunc vero
elementorum mundi (930) litteram aut caeremo- vacua dicit : ob hoc, quiu primum ignorantes Deum

(928) In autog. raarg. hic legitur cap. XX. tia censuimus.

(929) Marcionem scilicet et alios, qui volebant (931) Verbum omnes in Vulg. non legitur.
pntativam Christi carnem fuisse, quorum haereses (932) Gen. xx, 18, fortasse legendum perclu-
pr«venire forte voluit Apostolus. sisset. Concluserat habet Vulg. Sed et ita recte.
^939) Verba, quod... mundi, addenda sensus gra-
 : ;

327 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 5281

idolis serviebant, postmodum vero notitiam Dei A. tentatio esse Galatis dicentibus. Qubb vis, vel qui

habentes, ad pristinos errores revertebantur. Imo fruclus in tali doctrina, cum ipsius praedicator tot
cogniti sitis i933;, etc. Hoc enim, quod dicit, non cruciatibus afQigatur? /?! carne mea, quod dicit,

intelligendum est Deum ex improviso, vel subito, talis est sensus, quasi dicat : Huraitis, despectus,
aut per tempora aliquid cognovisse : sed eo modo et conlemptibilis, nihil sciens, nisi Christum Jesum ,

dicitur,qaoioa.^nts.I)HigamusDeum[]oan.iy, 19), (/ Cor. II, 2), cum

essem, non respuisiis sed sicut ;

non quia dileximuseura,sed quia ipse prior dilexit angelum Dei, id est,nuntium donorum coelestium,
nos. Cognitienim sumuspriusquamcognovissemus, e.rcepi.<:tis : etnon sohim ila, sed ut Christum Jesum.

quoniam ab ipso tracti fuimus Joan. vi, 44). Et nota quia Christum 937) praefert angelo, cum
Dies ohservaiis ; id est, Sabbatorum ; et nwnses, econtra Psalmista angclum Christo, ut illud : Mi-
neomeniarum, hoc est, nOva; lunae : nam mensesa nuisti eum paulo minus (Psal. viii,6) ; sed ibi propter i

luna computabant ; et tempora ; id est, tria anni, humanitatem, hic causa divinitatis. <

(934) in quibus diversas observationes celebrabant Vhi est ergo healitudo vestra? Quasi diceret : Ubi
(Exod. XXIII, 17 quando etiam praiceptum erat, ut
,
est devotio, religiositas, et affectus charitatis erga :

omme masculinum appareret in conspectu Domini me, quem habuistis ? Ut eis pudorem incuteret
eiannos, id est, septimus, hoc est sabbatum sabba- audientes quales fuerint,etse reprehensibiles agno-
torum, et jubilaBum. scentes ; taliter loquebatur. In quo facto monentur '

Timeo vos, etc. Vide quam temperate loquitur. praedicalores, ut taliter agere studeant erga suos. i

Non enim dixit : sine causa laboravi, ne forte fun- Testimonium enim perhibeo vobis, etc. Hyperbolice :

ditus eos abjiceret ; sed dixit : .Ve forte sine causa ; enim isto locus intelligendus est : nam exaggeratio-
quoniam nec funditus eos abjicere voluit, noc etiam nem charitatis vult ostendere in primordio praedica-
manere quoniam, si funditus, despe-
incorrectos ;
tionisGalatarum ;ideotaliterloquitur, quasidiceret:
rassent, si incorrectos (935), aliis exemplum per- Adeo me dilexistis, ut si recompensationem Evan-
cundi tribuissent. Ostendit enim his verbis se de luminibus voluis-
gelio tribuere potuissetis, veslris
illorum conversione non dubitare : etiam eos resi- vestrum damnum meum lucrum de-
setis privari,et
piscere velle. putare. Quid enim charius membrorum oculo in
Estote sicut e/ ego, Quasi diceret : Rogo vos fra- capite? Nullum. Quare ergo hoc dicit? Iste enim
tres omnes, legales observationes relinquite, et verus prKdicator, et discipulus veritatis mentiri
imitatores mei estote quoniam ego, qui quondam
: nequaquam potest. Sed, ut disimus,ad exaggeran-
aemulator eram legis,et defensor paternarum tradi- dam charitatem ita loquitur.
tionum, omnia illa, quasi purgamenta, etstercora. Ergo itiimicus vohis factus sum etc. Nonnulli ."

atque quisquilias deputavi. Qnia et ego sicut vos, id C interrogative quidam etiam narrative proferri :

est, sicut vos homines, ita et ego homo ab his volunt hunc locum: sed, siinterrogative, hoc modo,
egressus, et vos egredi poteritis. quasi diceret Quare inimicus vobis factus sum, :

(936) Fratres obsecro vos, etc. Post multas cor- verum dicendo ? Narrative vero ita Inimicus factus :

rectiones et increpationes, pristina bona ad me- sum, verum dicendo vobis.

moriam revocat, dicens : Sihii mc Isesistis, etc. \938) jEmulanlxir vos, etc. ; id est, invidentiam
Quasidicat: Recotite quiain primordiomeee praedi- habent, quia absque circumcisione ad notitiam
cationis, cum minoris essetis intelligentiae, nihil me Christi transitis obhoc, quia illis promissus (939),
;

laesistis;quarenunc,cummagisintelligatis?Et hoc illis prsdicavit, es ipsis etiam oarnem accepit. Et

ideo, ut ipsi, pristinabona audientes, non despe- quareno?! fcene, ipse exponit. £.r<;/Mrf^?'e vos voltmt,
rarent. In quo facto monentur praedicatores.ut cum xmidemini ; id est, imitemini.
ut illos
suos increpant, pristina bona ad memoriam revo- Bonum autem xmidamini in bono, id est, bona
cent, ne ipsi, desperando, abundantiori tristitia intentione,et non ad tempus, sed scmper.ln singulis
absorbeantur. namque verbis percutit Galatas,quiimitatijam fue-
Scitis autem, etc. InDrmitatem namque carnis rant bona intentione, sed tamen non semper, quia
eorum parvura appellat intellectum : quasi dicat : rv recesserat. Et hoc est, quod subdit : Et non tnntum,
Non profundiorapraedicavi vobis,sed eaqufe capere cum prxsens sum apud vos : quasi diceret : Non
Tpoinistis. Ettentalionem veslram, etc. Quod dicit, tantum me imitamini cum adsum sed etiam cum
tentationem,Qoiaindum quiain primordiosuaeprKdi- desum.
cationis .•^postolus multas pertulit adversitates, 1^940) Sequitur : Filioli mei, quos iterum parturio,
multisque tribulationibus estafflictus : qua poterat etc. Sane notandum quia non dicit : Quos parturio :

(933) Per errorem loco cogniti sitis legitur cogno- 936* Hic in autog. marg. legitur cap. .XXI.
vistU, ut ex inferioribus patebit. Ex sequentibus luce ctarius apparet loco
,937)
(934; Exod. xxiii, 14, et seqq., scilicet solemni- spiritum, ut in autog. legendum Christum,uli emen-
tatem .Azymorum, et messis primitivorum, et con- davimus.
summationis in exitu anni. 1^9381 In autog. marg. hic legitur cap. .XXII.
(935) Fortasse si incorrccti mansissent, vel post (9391 Christus videlicet.
incorrectos subaudiendum, religuisset. (940) In autog. marg. hic legit^r cap. XXIU.
 899 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. AD QAL. 830

sed, iterum quoniam docente ApostoIoGalalao cre- A aut nunc hxc, nuno cxaggcrando proferro. Et
illa

didernut, ao suscoplo evangelices prtrdicationis ideo dicebat : KW/fiW! modo apud voi;
atttem esie
semino conceptus est Christus in eorum cordibus: quasi diceret : Nequeo tanta scribere,quanta mere-
8ed (''il) (]uia non luit corroLioratus, idco facile mini audirc, et, nisi vinculis confcssionis (942)
falsorum pnudicationc apostoliruni exstinctus : strictus tenercr, optarem esse apud
vos, ct mutare
quspropter laborabat, ut denuo reformaret exstin- vocem meam. Mutme dicit, ut qui eos filios vo-
otum. Notandum etiam, quia qui patris suscepit oaverat, ne duris increpationibus soandalizati
effectum, dicendo : Per Evar^geluim ego vos genui deteriorea fierent, si ipse adversus eos vocem inore-
{I Cor IV, 15), ipso matris assumit, cum dicit: pationis assumeret, ostendens illos non esse di-
Parturio quippe, ut so suorum demonstrarct pa- gnos tanto honore, ut cjus filii vocarentur. Quare
trem, et matrcm audltorum, utriusquo parenlis mutarot vocem ostendit Quoniam confundor in :

suscepit affectum. Verumtamen quis verbis paren- vobis. Parentum quippe imprudentes filios repel-
tum explicare valet alTectum ? Unde Origenes Hu- : lere, ne confundantur hoc modo dicit Conjundor : : :

mana naturanon est horrenda sed veneranda quis : in Graecis exemplaribus, invenitur ejewisum [945]
eoim comprehendere potest quod studium,vel quis sed idem sensus est.Confusionempc erat Apostolo,
8itlaborparentibus,dumvelgignitpater,velconcipit n quia ejus doctrina non abundabat in illis, sed
ac parturit mater? Quibusetiam nonminusest stu- potius egebat.
dium in nutriendo sicut enim semen seritur,
: Sequitur : Dicitc miki qui sub lege vultis esse, etc.
sulco suscipitur, tcrra operitur, gorminat, orescit- Magna erat dicturus, ac legem interpretaturus et :

que in herbas culmos, et usque ad fructum sic

ct ; ideo pr.Tmisit : Dicite mihi, etc.quasi diceret : Vos,
et hominis semen vulva seritur, dein concipitur, o Galata;, qui sub lege vultis esse, quare non legi-
hoc a proprio humore exsiccatum compaginatur, et stis legem? Aul si legistis, quare non attendistis
formatur,donec diffundaturinlucem ;difrusumvero quid lex dicat? Nam quasi dixisset aliquis profer
nutritur : semen verbi Dei in corde se-
similiter et legem, ipse inquit Sciptum est enim, etc. [Gen.
:

rilur, et sic Christus in mente concipitur,acdeinde XVI, 15] nota quia historiam libri Genesis legem
:

formatur. Hunc namque parentum aCfectum latius appellat et hoc adversus eos qui legem esse di-
:

expenit beatus papa Gregorius in eo loco, ubi ait cunt soIummodo,ubi aliquid jubetur vel prohibe-
Dorainus ad Job : Nunquid nosti lempus partus tur. Et quid mirum, si historiam libri Genesis le-
ibicum in pelris, etc. {Job xxxix,l).Apostolus autem gem appellavit.oum totiusVeterisTestamenti series
cerva Dei erat, et incurvabatur, ut pareret. Illud lex dicatur ?
autemsciendumquiadifficultasconceptusvelpartus Sequitur Sed pui de ancilla secundum carnen :

aliquando ex causa viri,aliquando ex mulieris,non- ^ natus esl, hoc est, secundum carnalem coosuetudi-
nunquamexntriusquepartis simijiter etcongruen- nem, et conjunctionem,videIicet maris et feminae;
;

tia, sic etiam etin prsedicatoribushocipsumagitur. et ideo filius carnis vocatur. Sequitur : Qui autem
Iste etenim idoneus erat prasdicator, et Galatae ido- de libera.per re/iromm!or;em,videlicetetexanuetste-
nei auditores : verumtamen ignorantia decepti fue- rili natusest; et ideo fllius promissionis est appel-

rant. Illud etiam notandum quia donec tener est latus cui contrarium non est iIlud,quod scriptum
;

partus, facile exstingui potest non fuerat

: et quia est : Quia angelus, cum Agar in solitu-
invenisset
Christus in cordibus Galatarum,ut dictum est, cor- dine, dixit ei : Paries filium, nomen ejus
et vocabis

roboratus, idcirco facile est exstinctus ; ideoque Ismael, etc. [Gen. xvi.U]. Quare ergo non et Ismael
multum studebat Apostolus posse eumdem denuo filius promissionis?Videlicet quia longe distat pro-
reformare. In quo facto monentur praedicatores^ut, missio Dei a promissione angeli oriente namque :

si viderint in aliquo suorum auditorum quamlibet sole, obtenebratur luna. Sed huic solutioni potest
exstinctam virtutem, non minus sint studiosi, ut illudvidericontrarium,quodipseDominuspromisit
recreent eam, quam fuerunt ad creandum. Abrahs. Ait illi Et super Ismael exaudivi te ; mul-
:

Sequitur : Yetlem autem esse apud vos modo, el tiplicans mulliplicabo vehementer, etc, {Gen. xvii.
mutare vocem quoque Apostolus Scri-
»!<!am. Sciebat J) 20). Quod ne contrarium videatur, sciendum est
I pturas prodesse, cum leguntur, sed multo magis aliud esse loqui de concepto,vel nato ; et aliud pro-
prodesse, cum aliquid viva voce commendatur ; vi- miltere concipiendum, sive aliud est multiplicare
delicet quia Scripturarum dolorem cor-
non est vis vehementer, et temporalibus bonis ditare. et aliud
dis manifestare,aut vocem increpationis assumere, cum aliquo testamento statuere (944).

(941) In cod. legitur seq., quod sequilur signifi- tas a falsis fratribus deceptos. Vincuta igitur con-
care vellet, et tanquam errorem emendavi. jessionis quid sibi velint obscurum, nisi debi-
(942) Fortasse Grscorum codicum subscriptioni tum praedicationisofCcium pro hisce vinculis intel-
adhaesit Atto,quae Roma missam vult hane episto- ligere voluerit, vel confusioins loco confessionis le-
lam ; quod minus verisimile est,cum in hac vincu- gamus, exhis, qucB inferius confundor in vobis. :

lorum mentionem non faciat, quorum in caeteris (943) Cr.necum enim verbum 'A-Ojoofxat indigen-
epistolis meminit, quas Roma e vinculis scripsit. tiam, seu inopiam potius.quam confusionem signi-
Verisimilius autem, el communiter ab auctoribus ficat, quae v.T/Wr^ sive zj-f/^ii::, dicitur.
Epheso scripta censetur,cumibi inschola cujusdam i9 4j Gen. xaii, 22, ubipac/«7n legitur,scilicet ab
tyranni per bienniummoraretur.etrescivissetGala- Hebraico Berith, quod divus Hieronymus,in sua in
 :

S31 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 332

Sequitur sunl per allegoriam dicla, etc,Hoc A. gendum sit, vos. Et hoc non est contrarium, quia
: Qux
loco ostendit allegorizandi et (iguras requirendi Apostolus spiritu prophetico praeviderat Galatas ad
exemplum. Per matrea namque, et filios earum pristinam fidem reversuros ; maxime quianon stu-
ostendit intelligidebereduo testamenta,et duospo- dio, sed ignorantia peccaverunt.
pulos : in quo omnes consentiunt auctores, quan- Sequitur : Sei/ quomodo tunc secundum car-
quam Apostolus non aperte interpretetur, sed tan- nem natus fuerat, Hoc non legitur in historia
etc.

tum vestigium interprelandi ostendat. libri Genesi.4 ; videlicet quod Ismael perseculus sit
Sequitur : Sina enim mons esl in Arabia, etc. Isaac : verumtamen legitur, quod, cum luderent
Quantum ad historiam pertinet,Arabicimontes con- ambo simul. graviter hoc accepit Sara, et dixit-
juncti sunt Jerosolymitanis.Mysticevero, per diver- Ejice ancillam et filium ejus etc. {Gen. xxi, 10)-
sitatem locoru.n ostendit distantiamduorum testa- Illum namque lusum .Apostolus perseculionem ap-
mentorum. Pulchre namque lex transitura per Agar pellat sed videndum est quare. Videlicet legis
;

designatur, et Agar interpretatur incolalus, seu pe- doctor erat secus pedes Gamalielis iegem didice-
regrinalio (945).Quis enim ignorat quod peregrina- rat ; et quia intellexit vim legis ipsum lusum non
tiolonge distat a perpetua haereditate ? Reote etiam fuisse simplicem ideoque persecutionem vocavit.
;

ipsa lex in Sina et in Arabia datur quia Sina lcn- Sara quoque intellexit quod fortevellet eum trahere
P ;

talio. Arabiavero occidua interpretatur.Ideo autem ad scurrilitatem ut similis sibi fleret, et in haeredi-
dicit Conjunclus est ei, qux nunc Jerusalem
: tate praeferri posset aut certe vellet eum trahere ad ; ;

quia ille populus, qui circa Sinam legem ac- idolum aut, quod magis doctoressuspicantur (949) ;

cepit, habitator terrestris Jerusalem postmodum primogenita sibi vellet vindicare et ideo gra- :

exstitit. viter accepit. Verum quod ait : Ita et nunc, po-

Sequitur: Illa autem, quae sursum esl, Jerusalem, test referri ad Galatas, et legis ffimulatores,
libera est etc. Distinguit terrestrem Jerusalem,quae nec non ad totam Ecclesiam et omnes car-
servit cum filiis suis, ab illa cociesti : namqueJeru- nales.
salem sancta Ecclesia est intelligenda, quae partim Sequitur; Sed quiddicit Scripturat Deterrentis

peregrinatur in terra,partimcum Deo regnal in cce- est sermo. Ad deterrendos quippe Galatas hoc sub-
lis : et lioet in terra habitet.ocelestis est,tamen,quia junxit exemplum quasi diceret Vos ; qui filii an-
;
:

ejus conversatio in ccelis est : om-

quae eliam bene cillas esse vultis, quare non altenditis quid dicat
nium fidelium maler dicitur^quiaomnesper aquam Scriptura? Quatenus, audirent ancillam dum illi

baptismatisin unam infantiam parturit.Et quiadua- ejectam,et filium ejus, terrerentur el timerent ne a
rum malrum fecerat mentionem, voluit exHmplo perpetua haereditate excluderentur.Illud sanescien-
suam confirmare narrationem ideoque subjunxit: C dum ; quia, quanquam iniquitas sublevetur, quan-
Scriptum est (in Isaia sciliceti ; Lsetare, sterilis. etc. quam haeretici, aut potentes adversus humiles, et
{Isai. Liv, 1) Hortantisest sermo.Hortabatur quippe pauperes inflentur, verumtamen servi sunt, et an-
propheta, ut laetaretur, et erumperet, et clamaret cillae filii.

Quia multi filii desertse, etc, Desertse dicit, a primo Itaque, fratres,non suynus ancillx filii, Vel de
homine peccante, qui mox ut peccavit, su-
scilicet se, suisque similibus
dicit, ut supra (950) vel certe
pernorum civium consortiumdeseruit.Sive descrtse, suani personam Galatis conjungit, quia praevidebat
quia tempus pariendi non habebat synagoga vero ; eos reversuros. Et ut ostenderet a quo, vel per
habuit virum,et pariendi tempus,et multos sanctos quem facta fuisset ipsa libertas. excludens omnia
peperit.Nam sciendum quia donec Abraham nonge- practer gratiam, subjunxit Qua libertate nos Chri- :

nuit Isaac, id est Deus Pater pro humani generis slus liberavit quasi diceret,- Non merita, non lex,
;

saluie Filium suum ad lerras nnn misit, synagoga neque circumcisio, sed Christus, hoc est, quod
fecunda adveniente vero illo,quae erat sterilis,
fuit ; ipse ait ; .Si filius vos liberavit, elc. {Joan,
facta est fecunda. quia per fidem Ghristo inhaesit: VIII, 36).

illa vero, quee erat fecunda. infirmata est,quia per Quia non ex toto ceciderant. Et
(Cap. V.) State
infidelitatem a Christo recessit, et virtutum propo- n ideo, quoties sermo.vel admonitioad bonos fit, isto
situm amisit ; unde propheta : Exspectanlibus me utatur sermone ad malos vero. surgere. Et quod ;

mullis diebus (946], etc. Hinc est quod ait Anna : stare ad bonos, propheta Vivit Dominus, in cujus :

Sterilis peperit septem (947), etc. conspectu stc {IV Deg. v, 16) et Dominus ai Moy- ;

Sequitur : Nos autem fratres, etc. De se (948), sen : S/a luhic mecum {Deut. iii, 31) ; et Stepha-
suisque similibus dicit.Origenes vero dicit quod !e- nus : Vtdeo Jesem stantem {/ict. vii, 35) ;
quia sta-

hanc Epistolamexpositione,hunc te.xtum adducens, tamen tum textus ipse, tum divus Hieronymus in
testamentum vocat. hunc texturo mihi suaserunt.
(945) Graece Tiapoivla. (949) Supino errore in cod legitur suscipian-
(946) Ose, III, 3, dies multos expectabis me. tur.
(947) I Reg. II. 5 ; Jer. xv, 9, numerus seplem le- (950) Vt supra legendum ceosui compendiose scri-
gitur in Jer. in textu cit. Reg. autem loco septem ptas litteras i(ip..- potissimum cum paulo supe-
legitur plurimos. rius de filio ancillae, et liberas, et de inter-
(948) Pronomen«intextu non legitur Addendum pretatione sui, suorumque similium sermo sit.
 538 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD GAL. S34

bat, stantem videbat ; et Psalmiata : Statuit supra A erant .omulatores legis.cogentes Galatas ad circum'

\
ptlram pedes meos (Psat. xxxix, 3) ; id cst gressus cisionem transire. Quasi diceret Si ad circumci- :

me(B intcntionis in Chriatum collocavit ; et : Qui se sionem transitis, caeteras etiam observationes qui
existimat slare, viileat ne cadnl (l Cor. x, 1.) ; el varc debetis. I''acit etiam advcrsus Ebionitas ser-
Slate iii \lCor. xvi, l!i). llis omnibus
[ide, eto. dicebunt nil prodcssc circumcisionem sine nde(955)
I
exemplia maniCestat, quia bonorum ost stnre.malo. et qui eum voruni apostolum esse ncgebant,
rura vero.atquo non crcdenlium, jaecre. Unde pro- diccntes cum alitcr cum Judais agere.aliter gentes
pheta non credentibus Surge, illuminarejerusalem : docere agere dcbere. Quasi diceret : Si hoc unum
(Isai. L.X, 1) ; et : E.vsurge, qui dormis (Ephes. servatis, et ca;tera servare debetis ;
quoniam qui
V, 14) ; et : llora est jam nos de somno sunjere hoc unum dedit, ipse ctiam castcra tribuit. Sed po-
(Rom. xm, 11). terant illi respondere : Ea quaB posssibilia suntse-
Et nolite : ex superioribus pendct. Dixerat supe- quamur, impossihilia vero relinquamus. Scd tamen
rius : iVcn sumMS /i/ii, etc. Et ob hoc subjungit : non est taiis sensus Apostoli quoniam omnia eos ;

Nolite, etc. ;
quasi diceret : Galatee, quia liberi servare vult.
facti estis, quare iterum scrvituli vos subdere Evacuati esti.i a Christo, id est alienati, dcjecti et
vultis ? Et sciendum quia iiie, qui carnaliter (951) separati : qui in lege justilicamini, etc. ; id est qui a
legem inlelligit, ct CKrnaliter vivit.vcl qui spiritali- superioribus (956) legis creditis vos justilicari,aiie-
ter {952), carnaliter tamen vivil, sub servilute nati estis a gralia, id est Beparati. Nos autem (957)
'
detinetur. Ilerum dicit, quia superius dixerat spiiitu, ctc. Spirifum dicit adversum litteram :

eos elementis mundi fuisse servientes ; et ite- spem.justitiam, Christum appellat. Et est sensus :

rum volunt elementis litterae iegis deservire. Nos autera (9.58) per fidem Spiritus exspectamus
^'1.53) Ecce ego Pauius, etc. Dominns enim dicit : Dominum Christum,in cujus adventu non erit mise-
Qui vos atidil, me audit (954 1. Et Paulus : /1« experi- ricordia,sed justitia enim omnis virtus. Hunc
: ipse
mentum quxritis ejus ? [II Cor. xiii, 3.) Et ideo etenim adventum praestolabatur Apostoluscum suia
cum dixisset : Cxterisego dico, non Dominus (I Cor. similibus diccndo Advenial regnum tuum
: ut cum :

XII, 12), ne illius dicta contemnerentur, subjun- tradiderit regnum Deo et Patri, sit Deus omnia in
lit : Pulo quodet ego Spiritum Dci hahco (Ibid., 40). omnibus, ut quomodo specialiter nunc regnat
Ac per hoc ostenditur quia qui Paulum audit, in singulis, postmodum generaliter in omnibus.
Christum audit.Etideo non niinus sunt verbaillius (959) Nam in Ckrislo Jesu, etc. Circumcisionem
servanda,quam illorum,qui dicebant: Ilsec dicil Do- valere propter Galatas transeuntes. Et dicit nil
'mJniis.Quare dicit:£cce eg&'.c\im superius se aposto quare pr»putium, cum neminem lateat non pro-
lumostendisset,auctoritatem suam vultmanifestare C desse ? Sed propter illos.qui ex oleastroin bonam
quasi diceret Ego Paulus dico.quimea auctoritale
: olivam fuerant inserti (Rom.w, 17), ne gloriarentur
assero, et evacuandam esse legem.el nihil prodesse adversum circumcisos, dicentes se majoris digni-
circumcisionem,et qui meum dilectum discipulum tatis esse.quia Abraham praeputiatus credidit. Et
circumcidere prscepi Timotheum,non ut ostende- ideo utrorumque periculum vitans, dixit circumci-
rem prodesse circumcisionem, sed causa salutis sionem et prffiputium nil valere.
aliorum. yuoniom si circumcidamini, etc. Sed quare Sed fides, etc. Magna virtus est fidei, quae per
hic dicit nihil prodesse circumcisionem, cum ad charitalem operalur. Et quod magna sit, manifestat
Romanos : Circumcisio prodesl, si legem observes Dominus pcr similitudinem loquens de homine,qui
ifiom. II, 25) ; et alibi : Quid amplius est Judxo,aut debebat denarios quingentos (Luc. vii,41) ubi sub- ;

qux utilitas circumcisionis ? Multum pcr omnem mo- jungit de muliere Rcmitluntur ei peccata multa
:

dum(Rom. iii, 1, 2). Sed intentio est inspicienda. quoniam dile.vil muttum (Ihid., 47), et : Fides tua
Ibi monere,ut illi qui credide-
namijue intentio fuit tc salvatn fecit (Ihid., 50). Ubi ostenditur quod Deo
rant ex circumcisione, non cogerentur ad praepu- magna sit,quod per eamdem veniam suorum pec-
tium et, qui ex prsputio^ad circumcisionem hic
; : catorum quisconsequi potest.
vero monet Galatas ad circumcisionem nolle trans- (968) Sequitur Currebatis bene, etc. lucem ve-
D : ;

ire, quoniam nihil prodest. ritatis, non umbramlegis sequendo. Quis vas im-
Testificor aulem, etc. Hoc adversus illos, qu pedivit ? Id est, a quo perverso doctore decepti

(951) Verba, legem... carnaliter,\n inferiori marg cisionc quia talis erat Ebionitarum error, qui
:

codicis habentur. vellent Novum

et Vetus Testamentum, scilicet
(652) Subauditur forte intclligit. Evangelii simplicitatem cum legalibusobservationi-
(053) In autog. marg. hic legitur cap. XXIV. bus copulare.
(954) Luc. X, 17. In cod. legitur qui vos odit, : (956) Fortasse quia superstitionibus.
me odit. Sed praeterquam quod nullibi textus iste, (957) Vulg. enim.
illud etiam huic emendationi astipulari visum cst i957) In cod. loco nos autem legituraut.quae cum
quod textus, qui vos odit, nihil ad rem nostram, repitio texlus sit emendandam
censui.
alter autem qui vos audil, plurimum facere vi- (959) In autog. marg. hic legitur cap. XXV.
detur, ut cx sequenti textu et interpretatione. (960) In autog. marg. hic legitur cap. .XXVI.
(955) Legendum potius videtur fidemsine circum-
 535 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI
536
estis ? Potestquisutihoc versiculo,si viderit quem-
A mino. Quod vero subjungit:5a;«-.«.,
". subaudiendum
'""iuuienQum
piam a sanctis
sanctismoribusad
moribus ad rp.nmhn«mn^a=
reprobos mores t^«„=;„„
transire ._. _...j- ,...,, °. z'
est, quod in Epistola legitur. Et his
<^

verbis donat
et dicere Beue currebas quis te impedivit? Dicit
:
;
iilis spem resipiscendi.Ubi
beatus Hieronymus
monentur prffidicatores,
Superfluum est veritati non
:
ut, cum suos redarguunt, spem
resipiscendi tri-
obedire, quemadmodum superiu3,ubi dicit : in- buant.
sensati Galatx, etc.
Qid autem conturbat vos, etc. Nonnulli
dicunt de
Persuasio, etc. Exeo, quod dicit, ex Deo, Petro dixisse, quia pauio superius
vel e.x reprehensibilem
aliquodootoreintelligendum est, id est, ex illis, eum esse dixerat. Sed non est consequens,ut prin-
qui vocant vos non ex eo, qui cipem apostolorum.jam perturbatis
revocat. Nonnulli tam
Ecclesiis,
interpretum decepti dixerunt, ex eo, id est, acriter increpasset, maxime cum
ex Deo ipse, non causa
tantummodo (961). dis3ensionis,sed pacis insimulatione fuisset
indu-
Modicum fennentum, etc. Et quia poterant ctus.Sed consequens est iit intelligatur aliquis
illi di- ma-
cere Apostole, quare tam duriter et acriter gns auctoritatis fuisse inter apostolos, vel
Jeroso-
;
nos
increpas, cum non omnes decepti simus lymis.qui magna; aucloritatis haberetur
? Ad hoc apud Ga-
respondit : Micum/cmeH/am, etc.quasi diceret-
latas ; et ideo Apostolus, taeendo

P®''^^"*"! °o'at.
- nomen.ex officio
-

Quod vero dicit Conlurbat, talis

—
Galatffi, quanquam pauci fuissent illi qui ex Je B :

rosolymis descenderunt, tamen ^^' sensus

est ^ensus :
Tnrh«H Pr.nt isti,
Turbati erant „.„•
,•=« quia „:...,.
nonnulli vole-
non contemnatis
eos; quia modicum fermentum,id bant prsferre litteram spiritui quidam
est, paucitas il-
vero me- ;

lorum,totam vestram regionem conturbare liorem legem gratia nonnulli autem

potest. (963}gratiam
:

Poterant etiam dicere volatilem, et falsam, nullisque veritatis

nos : Tam acriter et dure radicibus
increpas.cum nos solummodo ad unum veram esse flrmabant. Porlabit judicium, eto. sive
prfeceptum :

id est ad circumcisionem hac in prcesenti vita, sive in futura nam magnum

transissemus. Ad hoc :

respondit Modicum fermentum, quasi malum est occasionem peccandi tribuere.Quod Do-
:
dicat Ga- :

latffi, illud unum

praBceptum totam massam veslrae
minus manifestat, cum dicit Qui autem scandali- :

fidei corrumpere potest. Latius Origenes

uwerit unum
de ptisitlis,(eic. [Marc. ix, 41.) Hli.
hunc lo-
cum traotat. Dicit enim qui majoris criminis rei habebantur.tali
Sicut scintilla
corruens, : poena ple-
domus,mffini8, civitates incendit, latos saltus ctebantur (965).Et quia Galatae pusilli erantin
fide,
(962)
percurrit, et unum membrura totum oorpus inficit et iste oocasionem scandalizandi tribuerat, judi-
et una totum gregem commaculat ita et
ovis cium portare debebat.
unum ;

prfficeptum implendo, totam massam (966) Ego autem fratres, etc. Hic quarendum
fldei vestrae est
corrumpit, nisi abscindatur quaresedicat
'^"^'^^s '^''=at Apostolus oircumcisionem
circumcisionem prsdicare
quemadmodum scin- r :

tilla, nisi exstinguatur, et

membrum nisi absoin- f*"" P®''*°'*'" EP'sto'am ad destructionem ejusdem
membrum,
datur,et ovis.nisi excludatur. laboraverit. Sed sciendum,quianon
Dicit enim praedicat cir-
Hiero-
nymus(963) Scintilla fuitArius,
cumcisionem sed ille, de quo superius dixerat
:
qu« si exstincta
;
:

fuisset,nequaquam tam mundi partes Seminaverat hoc, dicens : Non vera vobis Paulus
peragrasset.
Invenituriste sermo in Epistola ad aperit quoniam Petrus, Jacobus
; et Joannes, cir-
Corinthios{/Cor.
V, 6) sed ibi pro aliquo parvo vitio, hic cumcisionem prfedicant et servant,similiter et Pau-
;
vero vel
pro ciroumcisione,vel pro illis, qui lus ;
nam et suum discipulum Timotheum circum-
ex Jerosolymis
descenderant. cidit, et cum Judais se in templo purificavit. Et
ideo dicebat Et ego, : si circumcisionem prxdico,
Ego confido, etc. Iste enim egregius prccdicator etc, quasi diceret Si : ita est, sicut ille dicit.quare
prffividerat prophetico spiritu
Galatas ad pristinam persecutionempatiorlQna.s\ diceret:Non patior
fidem reversuros et ideo dicebat per-
oum ;
abjeotione seoutionem, quia natum et passum Christum
nommis Domini, pree-
confido. Si enim humano ingenio, dioo,sed quia evacuandam esse circumeisionem
vel sensu agnovisset,nequaquam diceret
: In Do- doceo.

(961) Divus Hieronymus in hunc textum •

Mehus ait Augustinus in hanc Epistolam ait .Hxc enim suasio

igitur,et versus sic legitur Persuasio
vestra :
carnaljs est.
non est ex eo,qui vocavit vos. Aliud quippe
Dei opus (962) In cod. altos attius legitur.
esl,aliud hominum. Sensus hio
aliquando obsourior^
Mendam corri-
ex citalo tamen divi Hieronymi gendam censui,
textu
apparet huno' hunc textum hujus Epistolae.
(663) In
esse Attonissensum quod dioit divus
Paulus per-
:
Hoc adverbium ita legitur All. posset leei
(964,1
suasionem hanc non esse exeo, intelligendum
ae Deo, vel de doctoribus, seu
est, a/« a/(/e/-«//f3onVf.Vinesis,Iector, quce tibi
apostolis,qui vooant maeis
arrideat.Spiritu pene di.xerim prophetico
vos,Don vero de his, qui revooant, gratiam
id est, pseudo- volatiIem,sive ut aiunt moderni theologi,
apostohs.quorum e oontrario erat revera versa-
persuasio tilem prcBvidit auctor noster, eamque
tiaec, Ueceptos autem prceventive
nonnuUos ait Atto,qui iWuAcx e.xsibilare contendit,ac sategit.Vibe
eo.non ex doctoribus sed ex Ueo quee de gratia
taiitunimodo in- Irequenter in Kpistoh^ ad Ilom. expositione.
terprola sunt veritus fortasse ne vacua et fru-
1
:

stranea Dei vocatio videretur (964) Scilicet uf in Evangelio per impositionem

evadere in Galatis mola; asinaruB collo rei.et dejectionem in
desciverant, si illud ex eo qui vocat mare.
r/ M°n''-'°'^^
vos, de Dei vocatione lantum (966) [n autog. marg. hic legitur cap. XXVII.
intelligeretur. Divus
537 EXPOSITIO IN EPI^TuLAS PAULI. — IN EPIST. AD GAL. 538

F.rgo evaeftatum ((•)67) est sratnlalum. clc. Namquo \ similitor. Kl (|uiu jam una penrtet o\ altera, qunre
prirdicnbat Apootolus Chri.stuni Jesum (Tucifixuni, non prnponitnr dilertio Dei ! Oh hoc, quia probabi-
quod Jiid.ris (/uidein scnndalum crut, gfnliluis aiilem lior rodditiir homo dilectione proxiini, quam Dei.

sttUlitia (/ Cor. non credenlibus. Et ideo di-

i, 23), Nam potcst quis dicerc : Diligo Deum ; et, si non
eit : Ergo evacuatum est, eto. Quia si circumcisio diligit, ignoratur ; si vero proximo dixerit, racilius
non satvat, Iruslra praadico^circumcisionem pro- probari potcst, quoniam, si mala quaj potestirro-

detse. gat, et bona qua; potest non impertitur, aperte se

lltittam et ahscidaiilur, etc. Sed quare isle disci- manifestnt non diligere proximum. Et ideo dilectio-
pulus verilalis illius, qui dixerat : Oralo pro perse- nem proximi posuit, non Dei.
quentibus et eaiiimniaiitihus vos {Malth. v, 44) ;
Quod in invieem mordetis, etc. Ex diversis nam-
et idem Apostolus : Benedicitc perscquenlihus vos que disputationibus, aliis dicentihus meliorem esse
(Rom. \u, 14) ; et : Neque malcdici regnum Dci pns- legem gratia, aliis meliorem esse litteram spiritu,
sidebunl {I Cor. quare imprecalur istos
vi, iii)
;
aliis moliorem apertum Judaismum, aliis meliorem

abscidi ? Sed solvitur. enim lieri ut rondo-

Potuil occultum, etc, varirc oricbantur contrarietates. Sed
lens Galatas deceptos, qui pretioso sanguine Chri- jam nonnulli ideo sc circumcidebant, ut aliis prffi-

sti fuerant redempti, stomachatus et indignatus p ferrontur, et hoc faciendo invidebant, et alios ad
diceret Utinam absi<lantur ; id est, utinam perde-
: invidentiamtrahebant,ethocfaciendoconsumeban-
rcntur, qui vos conturbant, de medio vestri, utvos tur. Et ideohocdicebatApostolus. .Alio sensu :Quod
salvaremini. Alio sonsu : Utinam aliscidantur ; id si invicem mordctis : id est, si ad carnalem circurn-
est, si aliqua salvatio est in circumcisione, ulinam cisionem legis transieritis, invicem niordetis, quia
abscideretur illud membrum, in quo est salvalio, ut vindictam exigetis. Nam lex dicit Oculuin pro :

eunuchizati redderentur; unde Dominus /V/e/i»s : oculo, etc. (Levit. sxiv, 20, ; et dum vindictam ex-
est cum uiw oculo, etc. {Mattli. xviii, 9 ; Marc. consumemini, quoniam non jam unus, sed
pelitis,

IX, 46). duo pereunt. Sed quomodo poterant JudsBi ab his

Vvs eniin in liberlatem vocali estis, etc. ;
quasi omnibus pr£edictis se eruere, nisi spiritaliter vi-
diceret : Qui ad libertatem trHnsitis, videte ne verent?
propter libfrtatera secundum libitum vestrmn viva- (971) Et ideo subjungit: Spirilu ambulate. lUe
tis. Sive quia ad libertatem transitis, videte ne enim spiritu ambr.lat, qui opera carnis non perficit
libere adcircumcisionem transeatis, (968), et et ille carne non ambiilat, qui opera arnis non per- pseu- i

doapostolis pareatis, ut illis subdamini nam illi ficit, reluctante spiritu. Item tunc opera carnis non
;

ideo voluot vos ad circumcisionem transire, ut illis perficiuntur, cum reluctatur spiritus et tunc opera ;

subdamini, quatenusquod impenditis pertimorem, C spiritus perficiuntur, cum nullus motus reluctans
impendatis peramorem. Et ideo subjungit Sed per carnis in nobis invenitur. Quod enim hic dicit
:

charitatem, etc. Desideria carnis noii perficietis, tale est quale et illud
(969) Dicit enim bcHtus Gregorius : Tunc nos in Epistola ad Romanos, ubi dicit Nam velle adja- :

charitas a jugo servitutis perfectos reddit, quoties cet mihi, perficere autein bomim non invcnio {Boin.
nos nostro vicissim per amorem servitio subdit sive ; VII, 18). Sicut enim ibi de bonis, ita et hic loquitur
tunc nos a jugo servitutis perfectos reddit, quoties de malis.
nos nostra bona aliis impertimus,et aliorum nostra Sed notandum quia aliud est facere bonuin, et
deputamus. aliud perficere. Facere namque bonum est concu-
Omnis eniin rex, etc. Quasi diceret. Galatee, piscentiis resistere ;
perficere. non concupiscere.
quare ad legales observationes transire vultis, cum Sicul aliud est non peccare, et aliud absque peccato
omnia uno sermone compleantur? Et quis sit ille esse. Non peccare possumus, id est concupiscentiis
sermo, subjungit: Diligespro.timuin tuum, etc. Sicut resistere absque peccato esse non possumus, quia
-,

enim in Epistola ad Romanos dicit: Dileclio pro.ri-
mi maluin iwn operatur {Rom. xiii, 10) et Pleni-
tudo legis est dilectio {Id., lifW.) ita et hic. Sed
quaro solummodo in diiectione proximi plenitudi-
nem dicat esse legis, cum dicat Evangelium (970)
concupiscimus. Similiter et hic aliud est habere
; : deaideria carnis, et aliud non perficere. Desideria
;
]j namquecarnisnon habere non possumus, quiacon-
cupiscimus; sed tamen non perficimus, qniaconcu-
piscentiis resistimus sed tunc perfecte, cwm absor-
;

Lex pendei, el prophetx? Ideo, quia una ex altera pta fuerit mors in victoria (/ Cor. xv, 54), et cum.
pendet, et una sine altera esse non potest. Ac per mortale hoc indueril immortatitalem {Id., ibid.).

hoc qui diligit proximum, Deum diligit, quia prs- Caro eiiiin concupiscit, etc. Quae nolumus, ea faci-
ceptum ejus diligit. Praeceptum namque Dei est di- mus [Rom. vii, 16), et concupiscimus. Isto etenim
ligere proximum : et qui Deum diligit, proximum modo generaliter doctores ad confirmationem sui
(967) In cod. evacuanduin quod justa omnes ;
i969) In autog. marg. hic legitur cap. X.XVIII.
textus, lum Grsecos, tum Latinos emendandum (970) Addenda censuimus verba dicat Evangelium,
censui. Matthsi scilicet xxii, 40, iii his duobus mandatis,
(968) .4 circumciiione habet codex quod ut emen- ;
proximi, etc.
scilioet in dilectione Dei et
davimus legendum quce immediate sequuntur pro- (971) Hic in autog. marg. legitur cap. XXIX et
bant. Dominica XIV post Pent.
 : :

539 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 540

hoc exemplum tranere eolent. Sed valde laboran- A non est contrarium quod dicit vobis
venissel. Et
dum, ne videatur Apostolus a coepta inlentione re quia omnibus Ecclesiis suas scripsit Epistolas.
cessisse insolite. Nam solet ille pra;libando causam Fructas autem spiritus, eic. Nota quia vitia opera
tangere, quam
sequentibus exacgerat. Sed talis
in carnis appellat, spiritus (976), virtutes, quia illa de-
est intentio. Coeperat destruere carnales legis obser- strui possunt, ista vero proficiunt. Adversus kujus-
vationes ; adhuc in intentione perseverans, dicit modi non est lex, non dicit adversus hac, ne videan-
spiritu atnbulate ; legem intelligite,
id est, spiritaliter tur cffitera exclusa. Adversus hujusmodi non estlex,
quiasi feceritis, desideria carnis non perficietis, id dicit, quia illi qui in talibus morantur non sunt sub
est vindictam non exigetis. Caro concupiscit. i-i est lege, quialexnon est positajustis, sed injustis, sive
carneus sensus adversus spiritalem, et spiritalis spiritalibus et spiritaliterviventibusnonest lex.Sed
adversus carnalem. Et si contigerit ut carnalis su- sciendum quia superius praeposuit vitia, dcinde vir-
peretur (972) a spiritali, totus homo dicitur spirita- tutes. Et necesse est ut primum vitia destruantur,
lis ; similiter et alterne. Quod non solum in duobus deinde bona peragantur, ut Psalmista : Declina a
horainibus, sed in uno ; nam solel evenire ut ali- malo, etc. {Psal. xxxvi, 27) et Jeremias Posui ie :

quando praferat (973) spiritalis carnali, et carnalis ut evellas, etc. (Joh i, 10) et ; Jacobus Propter quod
:

spiritali. Non quxcunque vultis, etc; id est, vindi- n abjicienles omnem immunditiam (Jac. i, 21).
ctam non expetatis. Plura posuit vitia quam virtutes, quia plura sunt.
Quod si spiritu ducimini, etc, id est, si Spiritu Sed quis non animadvertat singula vitia singulis de-
Dei agitamini et movemini, non eslis sub lege ; quia strui virtutibus ? Fornicatio namque quid aliud est,
lexnon est posita justis ; sive Spiritu Dei agitamini, nisi adulterinacogitatioquae hominesseparataDeo?
si legem intelligatis, non estis suh lege,
spiritaliter Sed nulla virtute melius destruitur virtute cbarita-
quia ultionem non exquiretis, nam caro afficta quid tis. Immunditia, etimpudicitia, etcaetera, quaepudet
aliud desiderat, nisi vindictam ? Sed spiritaliter in- apostolos nominare (Eplies. v, 3 ; Coloss. iii, 5), ut
telligatis, non expetatis. pudentes verecundos facerent (977)
illi filios Israel,
Matiifesta autem sunt opera carnis, etc Sed qufe- non melius destruuntur quam gladio spiritali.
rendum est quare dicat Apostolus ista omnia carnis Qui autem sunt Christi, etc Origenes enim hoc
esse, cum qusedam spiritus esse videautur, id est modo hunc locum superiori conjungit : Advtrsus
aemulationes, inflationes, etc. Sed haec quasstio sol- hujusmodi non est lex, qui camem Christi cruciflKe-
vitur per tropum quo pars partem comprehendit, ut runl. Notandum enim quia Verbum Dei, sumendo
caro pro toto homine accipiatur, quatenus talis sit carnem, nos sibi sociavit : nam caro nostra illius
sensus Manifesla sunt opera cirnis, id est cujusvis
: est, et membra nostra illius. Ergo cum nllo crucifixi .

hominis. Sed nonnulli dicunt carnem esse incenti- ^ sumus ; debemus inhasrere, sed
ergo non terrenis
vum et originem omnium vitiorum. Sed dicit beatus spiritalibusimmorari, adexemplum illiusquidixit
Augustinus : Illi qui hoc dixerunt, non ordinem na- Memento mei, Domine, etc (Luc. xxiii, 42), si vero
turae intellexerunt ; nam non caro corruptibilis ani- separatim dicas Carnem suam, etc, non Christi
:

mam fecit esse peccatricem, sed anima exstitit au- est intelligendum, sed alterius ; quasi diceret : O vos
ctrix peccati carnis corruptibilis, qus est pcena Galatae, cum vos jam cruciflxistis, quare ad circum-
peccati. Tamen habet caro fastum gravitatis, cisionem transire vultis, cum nihil prosit circum-
quo anima gravetur, ut aliud Corpus quod
(974) : cisio crucifixis ?
corrumpitur, aggravat animam, etc. (Sap. ix, 15.) (978) Si vivimus spiritu, etc. Quid est quod dicit,
Dicit enim ipse Ascribenda sunt haec vitia animae,
: vel quis dicit hoc ? Interior homo, quasi oontigerit
ne videatur diabolus carens carne ab his omnibus ut ille homo separetur : a spiritu dicitur spiritualis,
excludi. Nam diciluradulter, homicida, ob hoc, quia sicut a carne carnalis. Potest quis uti isto versiculo,
auctor et incentor est omnium, et his similia. Non si viderit aliquem carnaliter conversari.
enim dicit haec (975), ne videantur illa excludi, quae Non officiamur, etc, ex superioribus pendet, quia
homines a regno separant. dixerat Si vivimus spiritu, et ambulemut spiritu.
:

Quse prxdico vobis. Praedixit, cum adesset corpo- J) non efficiamur inanis glorise, etc. Provocantes nam-
rali prffisentia, et prsdicit per hanc Epistolam ; sive que et individentes erant, aliis dicentibus meliorem
praedixerat in Epistola ad Corinthios, ubi ista dinu- esse legem quam gratiam, et caetera, sicut superius,
merat, quia potuit fien ut ad manus ipsorum per- et hoc faciebant qui invidebant. De isto etenim ser-

(972) In autog. separetur. (975) Id est, non enim dicit hxc, id est non opera
(963) Autog. rcjerat. tantum carnis intelligendus est divus Paulus com-
(974) In autog. legitur Habet caro fastum gravi- : memorare, ne videantur ilia excludi, id est peccata
talis, quibifi anima gravetur. Loco quibus legendum spiritus, superius commemorata, qum homines, ne-
duximus quo ; quid autem pro /ai/u intelligendum, que ac illa, a regno Dei separanl.
non valie obvium, nisi cum Alino ex Latinis faslum (986) Verbum spirilus desideratur, et addendum
facere pro injuriam irrogare intelligamus, ut sensus censui.
sit Habcl caro fastum, id est patUur caro injurias
:
(977) Facite quod loco facerent legitur in col., ita
gravilatis quod ex textu inferius citato comprobari emendadum censui. An recte, videsis, lector.
videtur. (978) In autog. marg. hic legitur cap. XXX.
841 RXPOSITIO IN ElMsTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD GAL. 542

mone, quo Gst {itoria, nuilti lil)ri exstant gentlliuin. A est, una cum Dei adjutorio ('M^) ; tenlaro vero,non
Invenitur etiam et in divinis. Sed ponitur in bono tcntati, sed teslantis est in potestate.
et in iiialo ; in Ommii cperasua
malo, ul ost illuii : Sed furte dicit aliquis.jam longo scnio confectus,
laciaiil iil f/loritireiilur, (U79) in bono (i/i lioiniiiibus ; sod idoo timot acritor corrigerc (9H3) ego jam in ;

utestilluii Qiii gloriutur,in Domino (jloridur (l Cor.

: portu tran^iuillitatis consisto,acriter corrigere, pos-
1, 31, U Cor. X, 17); et Ego gtoriam mnim non : sum.Scd si ille timct, no tentotur,acriter corrigcre,
qwero (Joan. viii, 50). Et ideo quia et in bono et in multo magis iste facit quia cogniscit per quot et
:

malo ponitur, cum adjectione posuil inanis ; debe- quanta peric ula ad tranquillitatis portum pervenire
mus namque csso cupidi, sed non inanis glori.-c. potuil . /Vdit quis martyriuin, el evadit, et vidct ali-

Verbi gratia facil aliquis eleemosynam si studio : quom divorsis cruciatibus afflictum negare : non
placendi hominibus, inanem si Heo, solidam glo- ; miratur quod illo ncgavit, scd quomodo evadere
riam qucerit.Adit quis martyrium si deo, ut mem- : potuit.
bra illius venerationi habeanlur, et ut illo martyr .\ltcr alterius. Salutaris esl ha;c admonitio.Tunc
dicatur, isle inanem gloriam qua;rit. Unde ubi nos etonim onera portamus, cum nostra firmitate alte-
dicimus : Si trailideroeorpus meum, ut ardcam^l Gor. rius infirmitatem, et sapicntia insijjientiam susten-
xiii, 3). melius in Graeco habetur, in (^/orw 1^980) : si r) tamus. Et sic adiiiiptebitis, elc. Legem Cliri.tti ap-
vero, ut a Deo retributionem accipiat, ille solidam pcllat pr.-Eceptum Chrisli, illud utique, unde ipse
gloriam quaerit. dicit : llocest prieceplnm meum, ut diligatis invicem
prxoccupatus fuerit
(981) (Cap. VI.) Fratre.i, el si IJoan. XV, 12), Quod prsceptum in exaggerat, ut in
ftomo,elc.Fratresappenatspiritales:hominemappel- scquentibus dicat (984) : In lioc cognoscent omnes,
latfragilem,elin ipsonomineostendit illum veniam quia mei disciputi estis, etc.

et indulgentiam promereri. Nam hominem dicit,id iVum si quis, etc. Verbi gratia vidct aliquis quem-
est, fragilera et peccatorem. Et nota quia prwoccu- piam insipientem, ex illius insipiontia vult esse sa-
patus dicit. Ille praeoccupatur, qui non studio, non piens ; similiter injustum, etc. Cum ille atiquid xsti-
meditatione, non deliberatione peccat, sed casu.Et mat se essc, ct nihil est, seducit sc : potcst referri
nota, quia non dicit In multis, sed in ali(iuo ; quia
: ad superiora,ut sit sensns :Si quis existimat aliquid
ille, qui prseoccupatur in aliquo in spiri/u tenitatis esse in circumcisione, cum sit nihil, seducit se. Ad
corrigi debet. superioraatlinelquodsubdit: Dpusautem suum,cic.;
Vos qui spiritales estis ; id est, vos, qui ultra quasi diceret si interiora sua perscrutatus fuerit,
:

homines estis, instruite in .yiiritu lcnitatis, id est, agnoscere potest, cognoscere valet in se, si habet
mansuetudinis, ut non sis rigidus, S8evus,crudelis unde glorietur.Xam nullus ei vicinior est ipso, et ;

quia si severus et crudelis existas, non es imita- C ideo si scrutatus fuerit, non suas vires alterius viri-
tor illius,qui de ccelo descendit ad terras pro salute bus metietur.
humani generis.Sed oritur qucestio quare dicat in Unusquisque, etc. Contrarium est hoc superiori
spiritu lenitanis corrigi, cum
Epistolaad Gorin- in loco, ubi dixerat : Alter altcrius, etc. Sed non est
thios dicat : In virga veniam ad vos, etc. (/ Cor iv, contrarium, quia ibi de operibus pietatis et casti-

21). Sed facile solvitur. Quiailli,qui studio, medi- tatis loquebatur, hic vero de merito, ut sit sensus :

tatione et deliberatione peccant, necesse est virga Unusquisgue onus suum portabit ; id est, unusquis-
severitatis corrigantur ; illi vero,qui casu,in spiritu que secundum proprium meritum accipiet retri-
lenitatis. Potest referri ad superiora,ut sit sensus : butionem. Potest referri ubi dicit, altcr allerius,
Si aliquis tardus ex gentilitate vel ex Judaismo ve- ut sit sensus : Tu quis 8S?non dubilas alterius
nerit ad fidem, tolerandus est, quousque proficiat. infirmitatem sustentare, quianon vice illius inqui-
Et quaredixerat : Inspirilu lenitalis, subdit: Consi. naberis, quoniam unusr/uisque onus suum portabit.
darans te ipsum, etc, quasi diceret. Gonsidera te Potesl referri ad hoc quod dicit in allero, ut sit
hominem esse fragilem, peccare posse, et potuisse. sensus: Non laudibus alterius extollaris, ut talem
Et nota quia, non dicit: Setucadas, sed, ne tu ten- tu esse credas qualis diceris,quia et tu tuum, et
teris. Nam cadere,vel non cadere nostrae potestatis j) ille suum onus portabit.

(979) Vulg. videantur. Ipse autem divus Hierony- cum Dei adjutorio.
mus in hanc Epistolam, hunc Matheei textura alle- Sensus hic aliquantum obscurior. Videtur
(985)
gans, legit gloriftcentur. mihitalis esse ordo verborum,etsensus: Dicitaliquis
(980) Non in gloria, sed glorier habet Gr.i?cus senio confectus; ideo timet .-/postotus acritcr corrigere,
textus, facile autem fuit zajOri joixai et /ofjyr^Touioc. quia tcnlari timcl : cgo aulem jam in portu consisto
quorum alterum ardeam, glorier alterum sighificat, possuiii igilur acriter corrigere, respondet auctor
et quae unatantum littera distinguit, unum pro al- noster sed illc timet, multo magis isle, senex vide-
:

tero accipere. licet, quia cognoscit, etc. vide divura Hieronymum;

(981) Hic in autog. marg. legitur cap. XXXI. in hunc textum.

(982) Vide qua cautela hauserit textum huno (98i) Scilicet in sequentibus non textus citati,
auctor noster vere Augustunianus a divo Hieronymo sed huio similis, xiii, 34: scilicet mandatum novum
in hujus Epistols^et capitis expositione ubi enim : do vobis, ut diligatis invicem. Ciii adhajret vers. 35
divus Hieronymus ait : Vinciquippe, vel vincere non- immediate, scqiienti textus infra citatus in hoc co-
nunquam in nostra est potestate, addit Atto una : gnoscent, etc.
 .

843 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 844

-
(985) Communicet autem, etc. Hactenus allocutus A ut sit sensus:Qui pro amore Spiritus sancti aliquid
fuerat fortes, qui patienter aliorum infirmitatem dederit, ab illo accipiet retributionem. Potest re-
poterant tolerare. Fiinc alloquitur subjectos, qua- ferri ad superiora, ul sit sensus : Qui seminat in
liter erga suos prasdicatores consistere debeant. carne sua, idest, qui carnaliter legem intelligit,

NaiTi solet evenire ut, dum prsedicationi operam metet corruptionem, quia quae lex promittit tem-
dant, inopiam patiantur.Et ideo rconentur ab Apo- poralia sunt qui autem seminat in spiritu, id est,
;

stolo, ut communicent se auditores praedicatoribus qui spiritaliter intelligit, vitam aeternam metet.
in omnibus bonis, id est, victum et vestimentum Bonum autem (acientes, etc. Salutaris est doctrina
tribuant. Quod idem Apostolus alibi Habentes :
apostolica : nam bis verbis hortaturnos ad bonum
victum el veslimentum his contenli sumus (986). perseverantiae- Noverat nonnullos inchoare, et ille

Sed sciendum quia bona temporalia idem Apo- non perseverante fide complere ideo taliter dicit. ;

stolus, secundum humanam consuetudinera, bona Et quia sunt nonnulli, qui de bono quod agunt
esse dicit. Et quid mirum cum etiain Dominus hic retribufionem exspectant, ideo subjunxit : tem-
necdum perfeclis discipulis ad calcem pervenien- pore enim suo metemus, etc. ;
quasi dicat : Aliud
tibus (987) dicat : Si ergo, cum S2tis mali, etc. esttempus sationis, et aliud messis, non enim
(Maltli. VII, 11) ?Et forte Job bona dixerat esse bona t» uno tempore seminamus et metimus. Simililer et
temporalia ad intentionem suae uxoris dicentis : nunc debemus operari bonum, postmodum vero
Beveflic Deo et morcre [Job, ii, 9); respondens :
retributionem percipere. Nam ille qui hic perci-
Si hona suscepimus, Bona dixerat
etc. {Ibid., 10). pit, in futuro mercede privatur. Unde Dominus :

panis. Erant mala qua; sustinebat. Cognoverat enim Beceperunl mercedem suam [Matth. vi, 5, 16) ; et
ille vir Dei, et Deo plenus, bona dici non posse, Salomon Hxreditas ad quam festinatur, etc. {Prov.
:

nisi virtutes, quae nos beatos reddunt, et mala, XX, 21). Et nota quia non deficiamus dicit, el non
quae miseros. Sed secundum humanam consuetu- deficientes, quia illi qui indeficienter bona ope-
dinem loquebafur. Nam quando sacra Scriptura rantur, indeficienter retributionem percipient.
secundum suum modum et linguam loquitur, vir- (989) Quia dixerat superius : Qu3e enim semina-
tutes aut vitia, bona vel mala esse confirmat. verit homo, etc, usque : Non dejicientes, ideo sub-
yolite errare, etc. Et quia poterat aliquis respon- junxit : Ergo dum lempus habemus, etc. quasi ;

dere et dicere : Apostole, hoc agere non possum, diceret : Si tunc debemus recipere, modo seminare
quoniam ager meus hoc anno siccitate aruit ; vi- debemus, sed in pingui arvo, secundum quod pro-
neam meam grando consumpsit; censum tributa pheta : Novate novale, etc,, et circumdite prse-

regia exhauserunt ; hoc, quod dicis, agere non putium. etc. (Jerem, iv, 3 ; Ose. x, 12). Oi7ines, id
possum ; ad hoc respondit : JSolite errare (988), »- estjtam paganos quam Judaeos,quoniamomniatem-
quasi diceret: Nolite hoc dicere, quoniam dicendo poralia communiter concessit. Maxime autem, id est,
erras, quia in hominem fallis, Deum fallere non quiuniussuntreligionisdevotionisetfideinobiscum,
potes. Novit enim ipse horreum, celiarium. omnem ct tuam familiam, et unumquemque in suo ordine.
supellectilem tuam. Haec enim doctrina apostolica nonest parvipenden-
Et ne ille putaret se perdere quod dedisset, ideo da, sed summopere appetenda. Debet enim unus-
subjunxit: Qiwe enim seminaverit h,omo. etc, quasi quisque sollicitus esse laborare, ne tempus indul-
diceret Ne putes te amittere quod concedis, quo-
: tum atque a Deo concessum perdat, vacans otio.
niam retributionem percipies. Et sciendum quia Nam adeo studiosi fuerunt quidam paganorum, ut
duo sunt agri est spiritalis, est carnalis
: cum ;
doluissent se unum perdidisse diem. Fertur enim
spiritalia agimus.in spiritali agro ; et cum carnalia, Titus Vespasiani filius,JerosoIymis subversis.vlctor
in carnali seminamus. Romam revertens, quadam nocte dixisse suis in
Et quia dat similitudinem seminantis.vult eam- coena : ille qui paganus
amici, perdidi diem, Si
dem dilucidare. Subjunxit: Quoniam qui seminat erat, non habens legem neque prophetas, dolebat
in carne sua, etc. In carne seminant, qui suis se perdidisse diem in quo non aliquid pro stabi-
carnalibus delectationibus satisfaciunt, id est, li- litate regni aut gente laborasset, qua fronte tu,
j)
bidines, elc. Metunt corruptionem ; id est, sup- qui Christianuses '?Fertur etiam quodJoannesIongo
plicium aeternae damnatioa:s. Qui aulem seminant senio confectus, noa valens sermonem facere ad
in spiritu. Illi in spiritu seminant, qui virtutes collectam, dicebat, cum a manibus.deferretur suo-
seminant et seminando virluies, metent vitam xter-
; rum : Filioli diligite vos alterulrum ;
qui cum inter-
nam.Et nota quia cum adjectione dicit carnem suam, rogaretur quare hunc diceret sermonem, congruum
absolute vero spiritu ; ideo, quia nostris conatibus dedit responsum : Filioli, quia praeceptum Domini
peccare possumus, bonum vero agere nequaquam. hoc solummodo sufficit, si impleatur.
Nonnulli voluerunt intelligere Spiritum sanctum. (990) Videte qualibus litteris, etc. Ab hoo enim
(985) In autog. marg. legitur cap. XXXII. perfectionis apicem divus Hieronymus in hano
(686) I Tim. vi, 8, ubi Habentes autem alimenta, : Epistolam allegorice interpretatur.
el quibus iegamur his, etc. (988) In autog. marg. hic legitur cap. XXXIII.
(987) Scilicet montis, in cujus culmine sistebat, In aulog, marg. hiclegitur cap. XXXIV.
(989J
et docebat Jesus Christus, cujus mentis culmen, (990) In autog. marg. hic legitur cap. .XXXV.
S45 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. .'540

looo usque ad finom suis manibus scripsit oa inton- A mundo, et mortuus cst illis mundus. De talibus erat
tione, quia nonnulii erant qui dicebant num non Apostolus.
verum esse apostolura, quia Petrus, Jacobus ct In Chrislo enim Jcsu. In hoc loco aperte suam
Jcunnescarnalitercircumoisionein pr.Tdicantct ser- oslendil intentionem, quasi dicorct Ego Paulus,
:

vant, et Paulus suuin discipuluni circumcidit, ct qui superius diclaiido, altero .'^cibcnto, dixi, ipse
cum Judicis se in templo purilicavit. Isto enim munibus mris scribo, ut cognoscatis me meos obtre-
uno fuerunt illi deccpti ;^et hoc crimen volens ctutores non timere. Quod vero dicit Neque cir- :

ille manibus suis scribil et maxime

tergere, ; illia cumcisio vatet, etc, sicut superius novam creulu- ;

scribebat manibus suis, inter quos noverat esse ram appellat ecclesiaslicum populum persucramen-
talea qui contra veritaleni el doctrinam illius di- tumbaptismi ronovatum. Sed tunc vulet h;cc rcno-
micarenl. Sive ideo, ul suam auctoritatcm osten- vatio, si quod promiscrit servat nani si reccsscrit, ;

deret et manirostarct se suos obtrectatores non in hac renovatione non continctur.

timere, quasi diceret : vos Galatao, in hoc co- Et quicunque lianc reyulam, etc. Nota quia Aposto-
gnoscere potestis quia ergo meos obtrectatores non regulam dirigit, ut si aliquid tortuosum
lus totum ad
timco, cum manibus meis perversum f'uerit,auferat.Nam rcgulam appellat
litteras scripsi. vcl
Quicunquc colunt, etc. In carnc, quam dicit, vel „ doctrinam apostolicam et in hoc magu.-n auctorila ;

carnales Judaeos, vel quemlibet carnalcm, vcl etiam tis esse ostendilur, cum dicit Qui luinc doclrinam :

carnalia vitia (991) intelligere possumus. Tantum ut fuerinl secuii, sit auper illos pax, etc Pax est, qua
crucii Christi, etc. Notandum quia Caius (992) CBsar reconciliamurDeo;misericordia est,quapeccatare-
et Octavianus Augustus,et successor illiusTiberius, \ax&niur. Supcr ls)-ael Dei dicit,g.d distinotionem car-
publicis legibus instituerunt ut in toto orbe Romano nalis Israel, nam est Israel, non Uei ; unde in Apo-
Juda;i propriis legibus uterentur ; et ideo credentes calypsi : Qui dicunt se Judseos csse, etc. {.{poc. ii, 9).
nonnulli ad circumcisionem transibant, ne scanda- De cxtero, etc quasi diceret
(995) Manilesta
;
:

lum crucis paterentur. Neque enim qui circumeidun- veritate,nullus me ad disputationem provocet.Et tale
tur, etc, quasi diceret : Non ideo circumcidunt sc, est hoc quale in Epistola ad Corinthios Si quis con- :

ut legem custodiant, quia lex carnaliter impleri non tentiosus c^t inter vos [ICor. xi, 16). Unde etiam meliua
potest ; spiritaliter auteni nolunt intelligere, ut im- in GrKCo habetur JSemo mihi laborcm inijcrat.
:

pleant. Sed votunt vos circumcidi, etc. Quasi diceret Ego cvim stiijmata, etc. Nota quia slijmata dicit,
Ideo cogunt vos circumcidi, ut de signo circumci- non circumcisionem; etJesu dicit,non legis stigmata,
sionis in pudendis membris glorientur. Et tale est namque sunt notce (993) poenarum, quibus servi
hoc quale ad Romanos, ubi legitur Quo-
in Epistola : denolantur. Stigmata in corpore suo appellat peri-
rujn Deus venter est, etc, (993) Gaudebant enim isti C cula carcerum, lapidationes, et naufragia, et csetera
se multos habere discipulos. Nam qua aviditate illi qua; in catalogo virtutis illius narrantur.
vellentad circumcisionem trahere, Dominus mani- Gralia, etc Non legis dicit, sed Domiui ; et non
festat, dicens Vx vobis, Scrihx et Pharisxi, qui
: cum carne, sed cum spiritu dicit et non qui- ;

circuitis mare et aridam, ut faciatis tmum prosely- buscunque, sed fratribus et non aliis, sed veris ; ;

tum, etc [Matth. xxni, 15). Et si habebant aviditatem quod esl amen ; nam amen interpretalur vere, sive
unum trahendi, multo magis totam provinciam Ga- fideliter. Isto sermone Apostolus suam narrationem
latiam. conlirmavit, veluti Dominus in Veteri Testamento :

(99i) Milii autem absit, etc Distinguit enim Apo- Vivo ego, dicit Dominus {Num. xiv, 28) et in Novo ; :

stolus suam gloriationem et illorum his verbis, Amem amen dico vobis {Joan. i, 51). Similiter et iste.
quasi diceret Illi in circumcisione gloriantur, ego
: Et quod pro vere ponatur, in Epistola ad Corinthios
in crucc ut illud Ibant gaudentes (.ict. v, 41), etc.
;
: ibi (997) dicit Quomodo dicet amen super tuam :

Et in cujus cruce manifestat dicens In cruce Do- : benedictionem '!

mini. Notandum enim quia sunt qui moriuntur E.xplicil Epistola ad Galatas.

(991) Legitur in cod. : carnalibus vitiis. Dedilum, serviunt, sed suo ventri.
vel deditos addendum putassem, nisi jam carnales, D (99-i) In autog. marg. hic legitur cap. XX.XVI.
hoc, ut reor, sensu nominasset. Quapropter emen- (995) In autog. marg. hic legitur cap. X.XXVII.
dandum censui. (996) In cod. legitur: nodi pxnanim, quibus scrvi
(992) Divus Hieron., Caius. denodantur. Beatus Augustinus vero in hanc Epist.
(993) Textus hic non in Epist. ad Rom., sed in ait Stigmata cnim dicunlur notie quxdam pcenarum
:

illa ad Philipp. legitur iii, 19. Similis autem huic, servilium,elc. ideoque textum in cod. nostroemen-
;

et ad rem nostram a;que faciens habetur in Epist. dandum censuimus.

ad Rom. xvi, 18, ibi : Christo Domino nostro non (997) Fortasse idem, vel id. I Cor. xiv, 16,

INCIPIT IN EPISTOLAM AD EPHESIOS

ARGUMENTUM. perstiterunt in fide. Hos collaudat Apostolus, scri-
Ephesii aunt Asiani. Hi, accepto verbo veritatia, bena eia Roma de carcere. Ferunt nonnulli, quod
 ;

B47 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 548

ab alio prsdicati ab Apostolo sunt roborati. Non A locusistedupliciter legi potest, ut jamadCorinthios
deerunt qui dicant, quod ab Apostoio verbum fidei dictum est.

primum perceperint. Sed quomodo res se habeat? Sequitur Qui benedixit nos, eto. Cs eo, quod non
:

Verumtamen sciendum, quod tam ex Judeeis, quam in una, sed in omni id est, non aliquantis, sed in
;

ex gentibus erediderant. Unde primum Judsos allo- ornnibus nec in terrenis, sed in spiritalibus. Est
;

quitur, exponens eis Christi sacramenta, id est, in- terrena benedictio. Benedictio terrena est habere
carnationis,etreliqua. Deindeconvertituradgentes, fllios, abundare divitiis, sanitate, et honore gaudere
et hortatur eos, ne tantis beneficiis sinl ingrati. (Levit. XXVI, 9), qu^ in libro Levitico cultoribus
Postmodum communiter eis tradit moralitatis (998) legis promittuntur ; id est, externis gentibus fene-
prKcepta, quaj non solum illis, sed etiam omnibus rare, plena esse horrea frumento, etc. Tales benedi-
congruunt Ghristianis. Inter quae docet, quid domi- ctiones non sunt spiritales , unde non has habue-
nos et servos, patres et J^ilios, viros et feminas runt, qui in melotis, in pellibus caprinis erraverunt
oporteat agere. Summa vero in principio ista est, in egestale. in speluncis, persecutorum impetus de-
ut QStendat Christum ante munduni fuissc, et in clinantes (Hebr. xi, 37). Spiritaliter ergo accipienda
ipso spem esse locandam. De admonitione, quoniam sunt omnia, et spiritalia non in terrenis, sed in
omnis, qui proficit sensu, dehet et amore proficere, g coelestibus sunt exspectanda.
secundum illud Qui apponif icientiam, apponit do-
:
Sequitur Sicut : elegit nos in ipso, etc. Augustinus.
lorem i999j quem dolorem ? L'ti sibimet indigne-
:
Quis, inquam, haec audiat diligenter et intelligen-
tur, seque coerceat, atque doleat quod in periculis ter, et audeat de hac, quam defendimus, tam clara
ssculi detinetur. Cum h*c necessaria sinl homi- V' ritate dubitare? Elegit enim Deus ante mundi
nibusChristianis,maximetamen coiigiuunt myste- coiistitutionem in Christo membra ipsius prsdesti-
ria Scripturarum perquirentibus. nando (1002). Non, ut Pelagius ait, quia praescivit
INCIPIT TEXTUS. sanctos futuros, ideo elegit (1003), sed, ut essent,
(Cap. I.) Paulns aposlolus Christi Jesu. De eo elegit. Sic enim .\postolus clamat : Ut essemus : cum
quod Christum in-
(1000) tale facit exordium, ut et enim nos opus suum praescivit, quo
pr.vdeslinavil,
sinuet.et eumse evangelizare manifestet,nota quod
nos sanctos et immaculatos facit. Ut quid nos prae-
ad Romanoa scribit Paulus servus Christi Jesu.
scivit ? In adoptionem (iliorum. Quos ? Nos, qui era-
:

C&nter ista, invenies illius esse eum apostolum cu- mus longe Quare ? In laudem (jlorisp.. Secundum
jus est servus. Per vohmtatem Dei dicit, sicut et ad proposiium voluntatis dicit, ne in tanto beneficio
Galatas, ut ostendat, se uon sua, sed Dei volnntate gratiae, de meritis gloriemur voluntatis nostrae. In
mutatum neque enim nostro Loudiu,conatu, seu
sed ubi mi-
Dei uii-
: 1

^jj^ yjjqjjg voluntate graiificavit nos. Sic diclum,

seratione salvantur. Sed quare dicit sanctis et fideh- ^ gralificavil, a gratia sicut justificavit, a justitia , id
hus, nisi quia sunt fideles, qui non sunt sancti, vel-
est, gratos fecit. In quo ? Id est, in Christo : liahe-
uti catechumeni, qui fidem habent, sed non sunt mus rcdemptionem : haec est enim gratia, ut in Chri-
renati ? Aliter : Non omnibus scribit, sed sancti-
sto per sanguinem habeamus redemplionem et
ejus
tatem in fide servantibus. Potest et gentilis esse
remissionem peccatorum. Redemptos enim a carna-
fidelis, si reddat commendatum (1001), si secretum
libus operibus et cupiditatibus fecit nos sibi ser-
non prodat; et tamen non sanctus, quianon credit
vire quod est, spiritaliter vivere.
;

in Christum. Aliter : Ligavit illos ad certam reli-

Sequitur : Secunilum dxvilias gralisc ejus. In tan-
gionem, oum eos sanctos et fideles dicit esse in
tum abundavit, ut non solum a raorte redimeret, sed
Christo, ne novum aliud, quod non conveniat Chri-
etiam tintam sapientiam nobis donaret, ut mysteria
sto, suscipiant. Quoniam qui in Christo sanctus est,
e.jus nosceremus.
nihil, nisi Christum, debet amare atque diligere.
Sequitur In omni sapientia et prudentia. Stoici
De eo quod gratiam illis dicil, et pacem ;
quoniam :

cum mittit Filium suum ad terras sapientiam esse divinarum,humanarumque rerum,

gratia Patris est,
Filii,cum per ipsum redempti conciliamur
prudentiam vero dicunt rerum solummodo huma-
pax vfti-o

Patri, de eo quod Trinitas in solutione mon-

narum.
Deo
stratur, quoniam Spiritus sanctus gratias picisque Sequitur ; Ijt notum faceret nobis sacramentum
nominedesignatur.quoniamipsedonumDeidicitur. volunlatis sux. Intelleximus voluntatem sacramenti
Sequitur Benediclus Deus, etc. Aucto ingenio
:
Dei, id est, redemptionis nostrae, illo revelante. Se-

ad laudem Dei provocat suos auditores. De eo quod cundum placitum suum : non secundum honam vo-

(998) Autog. morlalilatis. Erroreni tam manifes- comppndiose enim scriptum est comdatu.
tum emendandum censui. (1002) En .'Xugustinianam de priedestinatione sen-
(999) Eccl. I, 18 qui addil scientiam, addit et
:
tentiara a divo Paulo evidentissirae assertam, tan-
laborem. quam clarissimam veritatem.de qua dubitare nemo
(1000) Dc eo quod. Ad haec vide qua adnotavimus audere valeat.
in cap. III hu.jus Epistols in ea verba de exemplis (1003) Jungantur ha;c iis quae in Epist. ad Rom.
istorum, not. 1037. saepissime, et in caeteriis de prsdestinatione ha-
(1001) Scilicet rem commcndalam, ut habet divus bentur.
Hieron. hoc loco sive legendum, commodatum ;
:
549 KXPOSITIO IN EPISTOLAS PATJLI. — IN EPIST. AD EPHES. .130

liintalPm noslram, qiiaj bona cssn non possel, nisi \ alicujus CReat, scd quo ipsius laudatoribus prosil"
ut bona essot, ipsc subvcnirot (lOlli). jlOOT) Proptercact ego audicns, etc.Du eo specia-
liKlixpftisdtioneDi vcro temporuin dicil, iniia sta- lilcr dcscendit ad cxhortationem Ephesiorum. Au-
tutuui t'uit,(iuan(lo I'atcr liuc l''iiium suum mitterct (litH, inquit, fide veslra,diligo vos ;au(lita dilcctione,
unde ipse alibi .Ctim autem venit plenitwiolemporis et ego operam dabo, ut Deo gratias agam pro vo-
{Gal. IV, '0, Sequitur : liistaurare omnia (1805). bis. Omnis oratio aut pro acccptis, aut pro acci-
NonnuUi per coelum animam, el per terram intelli- piendis est ; et aut pro nobis, aut pro aliis cst. Iloc
gunt corpus. Alii per coelum Judicos, per terram de pr.eteritis. Sequitur de 1'uturis : (7 Deus Domini
genliles : alii per coclum non angclos, sed eorum noslriJesu Cliristi. Dco, eo quod ita dicilur: Pater
scientiam cx Christi lcmpore protecisse, qui tan- gloriit : veluti verbi, sapicntia;, vel pacis, Christus
quam Quis csl iste lie.t glo-
ignari interrogabant : estgloria, ul illud : E.tsurge, gloria mca iPsal. cvii,
rix ?' Sed mclius ipsorum nuinerum
(Psal. xxiii, 8.) 3) ; et : Apparuit gloria Domini, super tabernaculum
per salutem hominum dicamusimpletum. (Levit. IX, 2.5) : qua; gloria fabricata est sibi lem-
Sequitur In quo etiam sorte vocali sumus : id est
: plum ex utero virginali. Cujus templi Pater gloria;
ante praecogniti ; sed primum oxes perditae (1006), efficitur Deus. Iste igitur Deus assumpti hominis,
deinde gentes. Qui omnia operatur, etc. Non quod Patcr vero glorise, sapientiic et veritatis, det sanctis
B
omnia secundum voluntatem Dei fiant, quas fiuntin quod sequitur : Det vobis Spirilum sapienlix, etc.
mundo, sed quod universa qua; facit, consilio etvo- Quomodo Ephesiis optat sapientiam, qui Corinthiis
luntate facit. Alioquin et mala poterant Dco as- dicit, quod indat (/ Cor. viii, 1) ? Sed ibi carnalem
cribi. notat ; hic vero spiritalem commendat, quam qui
Vt sumusin laudem glorix ejus ; id est si in ipso habuerit,humilidri potius poterit, quam inflari. Sed
credimus, atque spiritales efficimur,sequendo Ghri- quomodo agnitionem illis Dei esse orat, quos supra
stum, erimus in laudem gloriffi ipsius Dei ; ut per laudaverat ? Orat, ut perfectius cognoscant, quod
signa, qus lacimus, laudetur gloria Dei. Sequitur: Dei gratia, non suo merito sunt salvati ; et quod
yos, qui anle .<:peravimus : nos, apostoli, vel Judeei, Deum nihil potest latere quoniam qui hoc per-
;

qui priores credidimus. fecte cognoscit, peccare non potest. DeilOOS) filiis
et vos, etc. Descenditad Ephe-
Sequitur: In quo Eli. Sequitur : llluminatos, etc. Deo, eo quod inte-
sios,ne aliorum videretur beneficium istud,etnon rior homo habet membra de sua, et oculos suos,
eorum, quibus scribebat Epistolam, hoc, inquit, quibus et Fsalmista Illumma oculos meos, ne un- :

etiam vestrum est, nam et vos in hoc estis. In quo guani ohdormiam in morte [Psal. xii, 4) et item: ;

el credentcs, etc. ; idest Evangelio, sive Christo si- Sapientis oculi in capite ejus {Eccle. ii, 14), De eo,
gnatur, qui audierit verbum veritatis, et crediderit : C quod notio estin his, quae antenescivimus: agnilio
quia multi sunt qui audiunt et non credunt et ideo ; in his qus obliti recordamur.
signaculum sancti Spiritus non accipiunt. Signacu-j (1009) Sequitur : Vt sciatis, ete. Ac si dicat : Si
lum Dei ut quomodo primus horao ad imaginem
: scientes ad quam spem vocati estis, omnem spem
Dei conditur, sic in secunda regeneratione quicun- saeculi facilecontemnetis et si divitias hsreditatis ;

que Spiritum sanctum acceperit, signetur abeo. Dei videritis, omnis terrena hajreditas vobis sorde-
Sequitur Qui est pignus luereditatis : idest ipsum
: bit quia nemo cum opibus ejus operans, curatas
;

pignus dedit, ut de hsreditate securi simus. In re- sunt, ut plumbum possideret 1 1040). Et bene in
demptionem id est ut redimamurab istis terrenis et
; non in omnibus horainibus. Quisenim
sanclis dicit,
corporalibus malis, etacquisiti simus filii adoptivi; potestcomprehendere magnitudinem bonitatis Dei,
et heec in laudem glorix ipsius non quo Deus laude ; quam credentibus ex Judaeis, et gentibus contulit,
(lOOil En gratiam praevenientem. opus sensus redderetur, spes autem ge-
erat, ut
(1005) Divus Ilieronjmus in hanc Epist. aliter nuioK phrasis divinandce valde incertaerat. Tutio-
quam Latini, loco instaurare legit recapitulare a rem autem emendationera evadere mihi poUiceor,
grfflco 'A'iij(j.o'xl'xi6(u, quod colligo capita, seu sum- si fontem hujus interpretationis in medium profe-
mos repeto, significat, a quo \\-'OLyfz.ilt' •- ram a quo de verbo fere ad verbum desumpta est.
aclio in summam, seu recapitulatio. uivo Hieronymo D Commentarium illud est,quod falso divo Hieronymo
assentit TertuIIianus, lib. v, contra Marcionem, ascriptum, verius Pelagio ex divi Augustini testi-
cap. 17, et sancti Irensi interpres, lib. i, cap. 1. monio, cum alibi, tum lib. iii de Peccatorum me-
(1006) Scilicet Judiei. ritis, et remissione, cap. 1, et ex Mario Mercatore,
(1007) In autog. marg. hic legitur cap. II. et Cassiodoro, et auctore Praedestinati, eruditi qui-
(1008) Imperfectam ibi esempli, quod adducere que attribuunt, ubi legitur Si sciretis ad quantam :

voluit, sensum reliquisse videtur auctor noster, vel spem vocati estis, omnem spem sxculi facile contem-
ejus amanuensis. Illud tamen in mente habuissepu- neretis et si divitias hsercditatis Dei videretis, omnis
tarem, quod I Reg. ii, 12, legitur filios Eli, filios Be- terrena vohis horrehit hxredilas. yemo enim regnum
lial. nescicntes Dorainum,a sacerdotis officio ita de- cum opibus suis sperans curator esse et mediocrem
clinasse, et peccatum grande nimis coram Doraino substantiam possidere dignalur. In cujustotius textus
perpretrasse ob hancmet Dei ignorantiara. serie vix unius, vel alterius verbi differentia. Ab
(1009) Hanc distinctionem et divus Hieronymus hoc etiam commentario paulo superius exemplum
in hanc Epistolam,uti aliquibusprobatam,adducit. filiorum Eli desumpserat auctor noster. Quse omnia
(1010) Error certissime hic irrepsit, quem ideo simul valde prie oculis hoccum ca;teris commenta-
eniendare nolui, quia nimia verborum immutatione riis habuisse Attonem nostrum probant.
 551 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 552
. ut fierent lilii adoptati et membra
A Hoc vero quod ait
Christi. Et Qui omnia in bene debet tntelligi. :

dicil Secundtm operalionem (1011) virlulis ejus,

: omnibus adimpletur non ita, utsonat, accipiendum :

qux (1012) operatus est in Christo; quia ad haec co- est. Non enim ait, adimplet, sed, adimpletur. Sequi-
gnoscenda ea indigemus virlute, qua etiam in Filio dem aliud agentis, aliud patientisestverbum. Sicut
suo usus est Deus eura buscitando, quem non sus- ergo adimpleturimperator,cum ei populi subduntur,
citavit semel, sed semper a mortuis, et fecit eum ita Christus, cum in eum horaines credunt, ipse

in mortis liberum, nulla mortis contagione ma- adimpletur in omnibus sic taraen, ut omnia adim- :

culatura. Quotidie resurgit Christus ex mortuis in pleatur omnibus id est, ut credentes in eum cun- ;

poenitentibus. De eo quod haereditas banctorura ctis sint pleni virtutibus, et faciant eum proficere

ipse Deus est, ut illud de filiis Levi Ecjo Dominus aetate, el sapientia, et gratia coram Deo, et homini-
:

pars corum \!\'um. xviii, 20 Josue xiii, 1-4) item , bus (Uic. II, 52). Aliter Qui nunc per partes est
; : :

Dominus hxreditas eorum est (Deul. xviii, 2) et in singulis, id est, in alio justitia, in alio castitas, ; :

Pars mea Dominus (PmI. lxxii, 26) et Tu es pars in alio sapientia (1015), quia difticile est, ut haec
:

hasreditatis mex, etc. (Psal. xv, 5). aliquisomnia habeat; in fine vero, cum ei fuerint
Sequitur Suscitans eum id est secundum quod
: ;
omniasubjecta,adiraplebitur » omniain oranibus;)'
mori potuit. De eo quod dcxtera ponitur, pro ho- _ ut, juxta quod Deus est cunctis virtutibus plenus,
nore, in Deo nihil sinistrum est, quia non est cor- omnia in omnibus (1016) adimpleatur, et sint om-
poreus. Nam et Pater a dextris Filii est, ut illud : nia in omnibus.
Dominus a dtxtris luis, confregit, etc. ((Psal. cix,5). (1017) (Cap. II.) Sequitur : El vos, cutn esse-
De eo, quod Apostblus ex traditione Hebrsorum tis, etc. Et est ordo ; Vos cum essetis mortui deli-
didicerat h.icc nomina ; aut certe iegcui spiritaliter clis et peccatis vestris, convivificavit in Christo
quod de re-
intelligens, aliquid sublimius sensit, et beus in misericordia propter multara charitatem
gibus, ducibus, tribunis etcenturimibus in Nume- suara, qua dilexit nos. Et cum essemus mortui deli-
ris atque Regum libris legebat, cognovit, quod sic- ctis, in quihus aliquando, etc, usque convivificavit
ut in ccelestibus sint diversae dignitates, necesse in Christo. Conjunctio vero causalis, atUem, aut ab
est subjectos ettiraentes se habeant. Nam si homo indoctis addita est, aut ab Apostolo, quieratimpe-
cito in pulverera resolvendus rexeligatur.habet haec ritus sermone(1018). Deeoquod mors duplex intel-
quanto magis Rexregum diversa
otficia, officia di- ligitur in Scripturis. Sed anim;e mortem dicit. quae
gnitatum habet ? fit delictis, id est, delectationibus : nara peccata di-
Sed quomodo dicit ei orania subjecta, cum alibi non am-
cuntur operum. Pulchre dicit amhulaslis,

dicat ipse : ISecdum videmus ei omnia subjecta ? bulatis. Secundum sxculum mundi ; id est, secun-

Oportet eum rcguare, etc. (1013). Sed aut secundum C duni sajculares homines vel certe saBCuIum est ;

praeseientiam hoc dicit, aut, si de praeterito, tunc spiritus malus, qui operatur in infidelibus ; nam in
sciendum est quaedam voluntate, ut bona, qusdam his, qui fideles suut, operari non potest. Filii dilfi-
necessitate, ut mala, eisubjecla; veluti sunt Jud;ei. dentiae dicuntur, veluti filii gehennae et filiiiras.

pagani daemones, qui aDeo boni creati sunt

et ipsi Sequitur : In quibus non solum vos gen-
; id est,

facti mali, inviti sunt subjecti. Aliter Omnia, non : tes, sed el nos Judaei, in dcsideriis carnis, non solum

ad universitatem forle respicit, utillud Omnis ci- : desiderantes, sed et facientes quaecunque mala co-
vilas clamavil (1014) et ipse Apostolus ;
Omncs, : gitalio suggessisset.

quse sua sunl, quxrunl (Philipp. ii, 21) ; item : Om- Sequitur : El eramus natura filii irse ; id est,

nes me dereliquerunt (II Tim. iv, 16) ; et in psal- natura depravata vitio, Inhac
non ut recta creata.
mo Omnes
: deelinaverunt (Psal. xiii, 3) : itera : Om- ira cum homines essent per originale peccatum,
nishomo menda.v (Coloss. iii, 16) ; item : Docentes tanto gravius et perniciosius, quanto majora, vel
omnem hominem iPsal. cxv, 2). In his testimoniis plurainsuper addiderunt, necessarius erat media-
para intelligitur, id est, omnes, de quibus loquitur. tor, hoc est, reconciliator, qui hanc iram singulari

De eo quod sicut caput habet sibisubjectamem- sacrilicio, cujus tyrapum sacrificia illa gestabant,
bra, alia sana, alia infirma, it:i Christus, qui caput n placaret. De ira Dei (1019).

est, habet in Ecclesia inalos, et bonos ; sed sancti (1020) Sequitur : Deus autem, qui dives est inmi-
voluntate, mali vero sunt subjecti necessitate. In sericordia, nimiam charitatem suam qua
propter
hoc loco Ecclesia non solum hominum, sed et ange- dile.rii nos, etc. (1021.) Non solum in virtute, sed in

lorum, cunctarumque rationabilium creaturarum misericordia dives est, ut illud Misereris omnium :

'

(1011) Vulg. addit potenlise. leguntur.

(1012) Loco qux, Vulg. habet quam. (lOn) In autog marg. hic legitur cap. III.
(1013) I Cor. XV, 2.5 et seqq., ubi negativa parti- (1018) Sed non scicntia, ut ait divus Hieronym.,
cula necdum, quamvis a divo Hieronymo in hujus cujus est hsc interpretatio.
Epistolae interpretationero hunc textum citante ad- (1019) Scilicet oratio habeatur de ira Dei. Vide
mittatur, minime legitur. qu« inlra ad cap. III hujus Epistolffi not 1037.
'(1014) Reg. XIV, 20,omnispopulits.
I (1020) In autog. raarg. hic legiturcap. IV.
(1015) Verba, in alio... sapientia, in laterali marg. (1021) Verba, qui... nos, in laterali marg. cod
leguntur. leguntur.
^1016) Et heec verba, ut... omnibus, in marg.
 ssa K.XPOSITKt IN KIMSTOLAH l'AUI.I. — IN KPIST. AIJ KlMIIiS. r>4

(.S'(i;). XI, 2i), etc. De en qiind iiiniiu clmrilas Ciiit \ driiiioda dlvisioiie (•ircuincisionis (10'i6). (Jui dici-
Kiliiim tnidere pro srrvi reileiii|jlii)ne. mini pr:vpuliHm.\ini\e ? .ib ea qu;c dicitur cirrumci-
Scquitur :
/;'/ cum essemus morlui. Moriui non .w miinufitcla. Nnn quod vcru sit circumcisio, nisi
soluin originali.sed et actuali peccato convivifira- spinlalis, 8i'd iilacuit hoc noniine vocure carnis
:

vitnos, Christo pc." baptismiim.Non Hp.spfremus in

oxspoliutioncm. Ad comparationein circumcisionis

quod fuctum cet in capitc. Consid»reniu3 in

manufuctii- dicitur alia non manufacla hoc est,api-
nobis,
ritalis. Nolu quod ait Spem non hubentes, id cst,
capite, iionduin in nobis, sed jiun in illo, in spe ;

ccrtujain fuctuin esse. quain JudxM ct, sine Dco nam quia diverso8,non
; :

hubebunt sed absquo Deo vero erunt. Jn niundo

Sequitur : Ul osteiidcrel in sxculis supervrnieiiti-
dicit, quitt in preeacientia Dei nou erant sine
lus atiunt/iinles divilias gralix suw, ctc. Quaiita sit Deo,
sed in inundo.
benclicii magnitudo^quasnosdcppriculismulliseri-
(1027) Sequitur Vos qui aliquando,olc.Cam Deus
:
puit.liino inaxime c!crlaratiir,quod in fuluris s;«cu-
ubique est et totus ubique, ut illud Ego Deus e
li3,non uni,ged omnibus suam rutionabilibus crea-
: :

vicino et non Ivnginquo [Jer. xxiii, 23)

e.
et item
turis supcr nos ostensurus est gloriam. Aliud au- ; :

St asccndero in cwliim {Psal. cxxxviii, 8), etc. Quo-

tem, quod ait Vt ostenderet in sxculis, ud illam
:

modo dicuntnr, longe

a Deo gentes ? Videlicet
intelligentiam refert, quod non simus merito no- B :

Longe a peccatoribus salus {Psal. cxviii, 155).

esl
stro, sod grulia ejus salvati. Et niajor cliarilas
Ergo prope est justis.Nota quod absque sanguine
inonslratur pro peccatoribus quaiii projustismori.
Domini nemo Ueo appropinquat. Nota etiam quod
(1022) Sequitur : Gratia estis salvati, etc, id esl, ita est pax nostra, sicut justitia autveritas nostra.
ideo bonilatis sua; divitias ostensurus est, insuper Sicut jusiiiia nos justificat, ita pux nos pacatoa
venturis sa^culis quia gratia estis sulvati. Et quod reddit, ut illud Prtcem
: relinquo vobis Joan. xiv,
dixit : l'er (idem, non ex vobis, sed Dci donum est, 27), etc: adeo ut dicamus Cum
: his, qui oderunt
ipsa (ides : de lide Cornelii (1023).Et bene subjun- pacem (Psat. cxix, 7), etc Si Ghristus pax est ele-
git : yon ex operihus, ne forte cogitatio occulta ctoruiu; r|ni sine pace sunt.consequenter Christum
subreperet non per opera, certe fide nostra
: et si
non habent. Verum quod ait superius Alienati a :

salvati genere nostrum est, quod

sumus, et alio
conversalione Israel, sciendum est ideo dixisse,quia
salvaraur. Fides non est ex nobis, ne in nobis, sed vera conversatio est, si secundum Spiritum sentia-
iii Deo gloriemur.Quodetiam apertiusostendit,cum
mus, et secundum Spiritum vivamus, et Christo
(licit Iphius enim jactura sumus. Tuoc elficimur
:
circumcidamur a carnalibus desideriis [Jer. iv, 4).
bene liberi, cum Deus nos fingit, format et creat, Hospites etiam testamenti dixit.quia si etiam aliqui
non ut homines, quod jam fecit,sed ut boni simus C ex gentibus credidissenl, proselyti,
id est, pere-
sccundum quod dictum est Cor mundum rrca in grini apud illos dicebantur.De eo quod Augustinus
:

me Deus {Psal. l, 11). Iste vero in Chrislo, id est, dicit sub nomine pacisChristum esse taxatum.quia
in baptismo eiin operibus bonis sive opera prs-
;
nec scindi, nec distrahi potest, nec ullo modo du-
;

scita, sed nunc collocata sunt sanctis (1024) ergo plicari, Jam vero qui facit utraque unum, niulto :

fiducialiter ainhulcmus in illis.

niagis est cum Patre et Spiritu sancto unum ; etsi
(1025) Sequitur : Propter quod mcmores. Com- non divisus, ergo unura cum Patre et Spiritu
memorat de quanta ignobilitate ad nobilitatem sunt sancto est.Haec igitur tribus scribiturlitteris (1028)
perducti, ut non sunt iograti beneficiis Dei.et sub- nec pluralem recipit numerum. .Estima ergo Pa-
dit : Quod aliquando vos gentes id est, carnaliter trem dici p ulpha Filium nuncupari quia sicut a ;

sentiebatis, ideoque oarnaliter vivebatis. Et nota priinum est elementum, ita Christus principium
quod sn ca)-ne, non in spiritu dicit gcnte9,De quu- dicitur : nam cum esset interrogatus.dicit se esse

1022) In autog. marg. hic legitur cap. V. Ibique versic « Quadrifariam igitur Jud.-ei dividuntur et
legitur Verccllinus diaconus cum aliquot verbis,
: gentes. Alii sunt in carne circumcisi et in spiritu,
qua; ab imo margine partim pra?cisa,partini tempo- qualis fuit Moysos, et Aaron apostoli, et Natha-
ris upera oblitterata legi nequeunt. Legitur tamen pv nael.cnjus occultura Jndaismura Dominus intuens
aliquot post verba de manu sua. : ait [Joan. i, 47) Ecce vere hracliles, in qiio dolus
_:

(1022) Scilicet de fide Cornelii intelligit auctor n07i est. Alii, qui nec carde nec spiritu circumcisi
noster, qui angeli visioni acquievit, et Petrnni ac sunt, qualis luit Nabuchodonosor.et Pharao,et ho-
cersivit Act. x, 1, 2 et seqq., et uti paulo infra
: die barbararuni et Koraanarum gentium multitudo,
monebimus.exemplum hoc innuit tantum servand» quse non credunt in lieum. Tertii, qui tantum in
mcmoriae gratia cuni hasce Epistolas sibi, vel aliis carne sunt circumcisi et spiritum incircumcisum
: 'lanare conligerit. habent, ad quos propheta dicit {Jer. iv, 4) Cir- :

10241 Ad perlectionem sensns hic uliquid desi- cumcidimini Deo vcstro,et nolite tircumcidere carnem
atur, vpI rerte emendandum est fortusse post : prcppulii ve.<:tri ; et alibi {Jer. ix, 26) Omnes genles :

liiiini prt^Excila legendum commemorat, intellujit, incircunicUi carne'; domus vero l.srael incircumcisi
vel aliud tale verbum videturenim perha?c opera
: sunt corde. Extremi de quibus nunc dicilur Quia :

prsescita illud interpretari voluisse.quod Apostolus aliquando vos genies in carne qtii dicebamini prxpu-
in hoc versic. ait : In operilnis bonis, qux prsepnra- tium nbea qu:r dicilur circumcisio in carne manu-
vil Dpus, ut in illis umhulemus. facta, qualis hodie universa esl turba credentium
(Iii25i Hic in autog. marg. legitur cap. \l ettolus e gcntibus mundus est plcnus. n
(1026) Dehac qua<irimoda divisione Juda;os inler (1027) Hic in autog. marg. legitur cap. VII.
et gentes, ita divus Hieron. in hanc Epist., et hunc (1028) Pax scilicet.

Pathoi.. GXXXIV. 18
553 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 536
principium (Joati. viii, 25) Verum hsc syllaba A. venerunt. Et pulchre subJit Per crucem interfi- :

longa esl et priina. Quod longa esi, feterQit.ilem, ciens inimicilias in semelipso. Per crucem interfecit
non temporalilatem Christi signiticat:quod oyllaba Christus inimicilias, id est, omnia adversa animae.
quia in Patre est Filius, et Pater in Filio, et hoc Et ubi ? In semetipso, id est, in carne sua, id est,
unum est: quod vero prima est; quiaFilius secun- per carnem vicit carnem, et carnalis legis obser-
dus non est ; ut illud : Ego sum a. et ta primus cl vantias. Et venit, annuntiavil (1031), etc. Hoc ideo;
novissimus {Apoc. i, 8) : novissimus quia nasci et quia longegentes erantidola colendo^Judaei prope,
mori voluil :
y auleui tertia est ad iinem lilteru, prupter legis notitiam.
significal Spintum sacctum non ad fidem (1029) Sequitur : Quoniam per ipsum,elc.Utrique (1032),
tendere,sed in superna majestate semper praecellcre. id est, Judspi et gentes ;
per ipsum, id est per
Ideo Apostolus dicit : Qux sursum sunt sapile [Co- Ghristum ; accensum in uno spiritu, id est per
loss. III, 2). El idcirco monemur, ut quotidie sur- amorem sancti Spiritus, in quo clamamus : Pater
sum cor habeamus. Non enim dubito ut in hnjus nosler, qui es m ccelis [Rom. viii, 15).

excellentissima gloria Apostolus inhabitans ita lo-

(1033) Sequitur Jam non estis hospites, etc, ij
;

queretur : Unum aulem, (jux relro sunt olilivisccns, est extranei, et peregrini, ac proselyti. Neo enim
ineaqux ante sunt, exlensus. sequor, «r"«dum g geparavit vos Dominus a populo suo dicente Isaia:
intentionem, ad palniam supernse vocationis Dei Et non dicat filius advenx, dicens : Separatione di-
(1038). Ut igitur fiat pai, ad p conjungitur a vo- videt me Dominus lvi 5j. De eo,
a poyulo suo (Isa.
calis.ne j5 mota remaneat, quia Pater voci, et quod ad id.quod supra dixerat:Perejr»M' testamen-
et verbo suo semperadnectitur sed ut pax sit,ad- :
torum, nunc respondit Jam non eslis tiospites, etc.
:

ditur a;,qu duplex ponitur pro duabus consonan-

c
Et ad illud, quod praemiserat Alienati a conversa- :

tibus littera, quia participatur Patri, et Filio, et tione Israel, modo redit : Sed estis cives sanctorum,
Spiritui saucto. Distant a se appcllationibus hie Clc. De eo quod in unam civitatem ccelestem con-
litterae et personis. Quare ? Quia illud p, hoc a, veniuut, ideo dicuntur cives. Quoniam in eadem
istud X dicitur. F autem littera est,sed substantia- civitate rector, et princeps est Dominus ideo do- :

liter : similiter a littera substantialiter,et x littera mestici Dei. de eo quod sancti sunt, qui Deum
substantialiter. Ita Pater, Drus naturaliter, etc. idiquo modo, id est, aut mente.sicut Abraham,aut
Sicut pax tribus litteris scribitur,ita Deus Trinitas mento et corpore, sicut apostoli, viderunt. Qui
est ; et sicut pax, ita Deus singularem obtinet nu- autem sine aliquo horum credunt, civea sanclo-
mer.um Deilatis.ln hac igitur copulatione litlerarum rum, et domestici Dei non sunt.
trium divisio non admittitur, ut pax implcalur si :

Sequitur : Superxdificati, etc, De eo quod his

enim vel unum subtraxcris, nec Trinilas, nex pax
verbis aperte oslendit alios esse sanctos,alios cives.
erit. Sequitur : Qui fecit utruque unum, id est,
Siquidem superaedificatos dicit istos super funda-
Judaeos et gentes ; ut illud ; El alias ovcs liabeo
menlum apostolorum, id est, ut pra?cepta, ob-
[loan. X, 16), etc.
sorvent Christi, quae pr<Rcepta fundamenta sunt
Sequitur : Et medium parietcm, etc. Medius pa- apostolorum, quae fundamenta superaedificatio-
ries, etmaceria utrumque populumdividens,unera nem habenl ex vita, ex moribus, ex diciplina.
legis fuerunt quae gentes deterrebat, ne Israelitis De eo quod primum fundamentum est in Christum
jungerentur. Ipse paries, hoc est.legis littera, in credere, et in illo spem habere. Unde sequitur;
hoc loco ininiicitia nominatur, leyem mandatorum Ipso summo angulari, etc. Fundan.entum Christus
decrelis evucuans, id est, circumcisionis, et simili- est : qui ideo lapis angidaris dicitur, quia duos in
lium, quae, non Dei tani voluntas,quam populi du- sua fide populos suscipit ; ideo autem fundamentum
ritia exigebat. Has inimicitia tulit Uominus, eva- et summum, quia in ipso et lundatur et consum-
cuans legis litteram.Dominus enim Sabbaii obser- maturEcclesia in quo dicitomnem aedificationem
;

vationem tiilit Sabbati corporalis. crescere. De eo quod in lemplo sanclo non possunt
Ut diios coyjdat id est, duos recipiat populos in apides non sancti poni, ad comparalionem templi
sua fide /n unum novum hominem. sunt duo
Isti " Salomonis:si aediUcatio compaginata cre,?ciY ?>; im-
parietes, ex diverso venientes ad lapidcm angula- plum sa«ctom,studeamus esse,la/iides vivi volvuniur
rem, ut essent unum fide et noinine, in est, chris- «H/;er /cmiOT (183'i).Nam cum vivi et politi fueri-

tiani, Unum parielem angelus, id est pastores luus jedificabimur in templum sanctum, eritquein
{Luc. 11,9), alterum stella,id est.magos {il/(i///i.ii,l) nobis arca, cherubim, et propitiatorium, et omnia
ad Christum adduxit. Isti e longe, illi e proximo sacramenta coelestia.

(1029) In autog. fidem, quod sicut mendam cor- (1032) Vulg, ambo. Divus Hieron. in hanc Epist.
rigendum curavi. uteri/uc.
(1030) Philipp. III, 3. Viilg. ita habet unum, : (1033) In autog. marg. hic legitur, cap. VIII.
aulcm, qux quident relrn sunt obliviscens,ad eavero (1034) Scilicel sicut illi lapides, de qiiibus dicit
qux sunt prwra c.ctcndens me ipsum (vcrs. 1-41 ud Zacharias ix.lG Lapidcs sancti cltvantur supcr ter-
:

deslmatum per.^c^uor,ad bravium supernu: vocationis ram, divus Hieron. taineii,qui in huiic vcrsic. hu-
Dei in Ckrislo Jcru. jusce l.piit. huncco tcxtum Zacnariae adducit, loco
[i.0'6\) Vulg, el Viuiens evanyelimvil. elevanUr, aeque ao auctor noster, legit volvwitur.
587 EXPUSITIU IN EIMSTULAS PAULI. — LN lilMST. AU EPllliS. mn
Seqiiitur : In quo et vos, elc. Oe ea quod niugDa A Jesu, ct vinclus pro vobis, qni eslis ex gentibus,
modnralioiiead Ephcsinse.xhortaliontm prolert.por ciignovi myjtcrium, ut illud quoquc vobia Iradcrem,
quum hortatur, utsiippleunt quuil ipsis decrut, cor- sicut in hac eadern Epistolu anlepaululum sum lo-
rectique ad intcgrum teiiipluiy lianl Dei. De eo quod cutus. Debetisautem audire dlspensationem grati<e
hic destruilur error illoruni, qui diversas iiaturas Oei, qua;dala est raihi in vobis, qui estis gentes,
asscrunt, cum Aposlolus, quos dixerat esae sinc pro quibus et vinclus sum. Potuit enim dicere:
Deo, raonet ut fiant tcmplum Dci. De eo quod sunt, llujus rei grutia ego Paulus vinctus Jesu Cbristi
qui per aidilicationem conslructam non sclos homi- pro vobis gentibua cognovi mysterium, sicut prae-
nes sed et angelos intelligunt, quia angelorum bo- dixi in modico, etc. Oe eo quod, si quis superiora
runi cl animarnm sanclarum una est Ecclesia. hujus Epistola; attendat, videbil ea revelata myste-
101^5) (Cap. III.) Scquitur : //n/M«re« p;'fl/(a, etc, ria, quorum partem modicamjam dixit.Verum non

id est, hujus, quatn supra cotnnieraoravi, quod quantum potui, scd quanturn capere illi possent,
Filius Dei gentesel JudiEos, salvaverit, unuinquele- dixi: Quoniam uulla Epistola tam reconditos sen-
lit, non ipsoruin meritis, sed gratia sua. De eo sus, quam ista, habet, quos se Apostolus nosse
quod vinctum se dicit, aut calenis, aut Christi gloriatur, et nobis ostendit breviter indicatos, ut
amore aut sarcina corporis; quia gentiutn amore t» attentius, quae scripta sunt, requiraraus.
hic tenebatur.cum cn^^&vei dinolvi el esse cum CUri- Sequilur: Quod aliis ijenerutionittus non fuit no-
sto {Philipp. I, 3). De eo quod, cum vinctum se
'
tum, etc. Xuniquiil Abraham, Jacob, .Moyses, et Da-
dicit,conlirmatEvangeliumChrisliostendensquanta vid,et lsaias,et csteri prophetaj illud ignoraverunt?
« '
spes ejus, qijandotalia sustinet, qui poterat esse De exemplis istorum (1037). De eo quod aut secun-
riosus apudJudseos, ct doctoris honore gaudere. dum Montanum diceraus prophelasignorasso,quod
Quid est: Si lamen, etc. : usque (1036), nisi lir- dixeruut,aut videndumquare hoc Apostolusdixerit:
miler tenetis in vobis, seeundum dispensationem nota quod non omnibus de liliis bominum dixit
iii

divinam, non secundum humanam doctrinam me absconditum, est, non illis, qui sunt dii, sed
id
dicere Judaeos et gentes unum esse in Christo? carnalibus (1038). Quod si violentus iste sensus
Aliud nihil,quod respondeatur, possumus invenire aliqui videtur, dicendum est non definite, et gene- :

Neque enim dixit : Hujus rei gratia, hoc vel hoc raliter di.xit ignotum, sed sic, quomodo nunc re-
feci, illud vel illud docui, sed suspensa ratione velatum est Apostolis quia aliud est in spiritu
;

transivit ad alia. Nlsi forte ignoscentes, ei, quod ventura cognoscere,aliud viderecompleta. Pro hac
et ipse conlessus est, dicens : Et si imperitus ser- re dicitur Joannes plusquara propheta {Luc. vii,
mone {II sensuum in eo magis
Cor. xi, 6], etc. ; 26). Et Salvator dicit MulLi prophelx (1039), etc.
:

qusramus ordinem quam vcrborum qui sic reddi C ;

Quod esl hoc sacramentum? Uiique gentes essc
potest : Hujus rei gralia, ego Paulus vinctus Christi colixredes et concorporales. De eo quod gentea
In autog. marg. bic legilur cap. IX.
,103.5) brium Christi arbitratus est {Exod. xi, Isai. vii,
.1030;Detieit tortasse, ete., vel ai/ ^/iem, vel aiiud 14): Ecce, inquit, eirgo in utero concipiel et pariet
lale, ita ui legi deberet usijuead finem, usque, etc.,
: el alibi : Eril virga Ji sse, et qui surget ad rcgnundum
vel alio simili modo. gentiims ; in ipso gentes sperabunt {ha. xi, 10] Et
1037; Abhocincisoimperfeetumsensum reddente
, ne longum liat, pauoa de psalmis dixisse sufliciat
occasionemsumemus sspeinhac Eplst. imperfectos (Psal. XXI, 28) : Et adoiubunl in couspeclu ejus om-
hosce sensus, et interruptas propositiones, imo et nes 1'amilix gentium ; el iterura (/'sii/. xvii, 11) :
adveroium illud, de eo quod adinveniri, qua; nun- Omnes gentes servient ei. Et adhuc uianilestius de
quain vel sane perraro in caeLeris anterloribus Epi- populo Israel, et de Domino salvatore [Psal. lxx,
stoIis,Scilicel brevitatis causa summarium exposi- 15, 16) .Visita vineam itiam, et perfice eam, quam
tionis, potiusque expositiouem texere voluit Atto plantavit dexleia tua,el super filium, quem conlirmu-
noster, easane intentioue, ut concionatores, vcl alii, sti tibi.Cujus eliam corporis dispensatio in conse-
qui in Epistolisdivi Pauli pro se. vel pro aliis medi- quenlibus indicrttus \^Ibid., 18): Fiat munus lua su-
tari, vel eas exponere cuperent,incompendio ea in- per viruiii de.vlerx tux, et super lilium liominis quem
dicata reperirent, quae a sanctis Patribus prolixius confirmasti tibi.
exarata fuerant. Scilicet quoties ait, quod el saepe (1038) En aliumeximperfectissensibus,quaesuper
nimium, deeo quod, subinlelligendum videtur; vi- D adnotavimus. Scilicet per illud rfeco ^uoi/ ad divum
de divum Hieronymum. Augustinum, vel alios Hieronymura miltit loco cit, ubi ait .A.ut igitur, : (c

vel etiam intelligendum nolu, /ojut-rc. aut similla:

: juxta Montanum.patriarchas et prophetas in exstasi
Hujus assertloais argumentum praebebunt exetn- iocutos accipiendum, ef. nescisse quae dixerint aut ;

pla.quae sequenlur a divo Hieron. allata, qu» innuit si hoc impium est (spiritus quippe propbetarum
auctor nostcr in adnotata imperleila propositione : prophetis subjectus est) inteliexerunt ulique qu;e
Av ctemjilis istorum. Divus enim Hieroniimus hoc ioeuli sunt. Et si intelleseruiit, qusrltur quomodo
loco lia habet « Utrumne Abraham, Jacou, et Moy-
: nunc Paulus,dlcut,quod alilsgeperallonibusnonluit
ses, Isaias, et Cieteri prophet* lllud ignoraverint. nolum luisseChrlsti aposlolis revelalum. Aut igitur
an non A quibusesse prsedictumadventum Chrisli
"?
illud est respondendum,quod cautePaulus s gnan-
et vocatlonem gentium, Scriptura commcraorat. terque testatus sit, liliia homlnum ignotura luisse
Abraham quifipe vidit diem ejus, et laetatus est, et mysterium, oon liliis Del, ad quos lojjuitur [Psal.
dicilur ei [Joan. viii.oG: Gen. xxii, 18) lientdicen- : xviii, 6; Ego di.vi, dii estis^ et /i//j lixcetsi onmes :
:

tur m
semine tuo omnes gente^. Et Jacob de eo. qui quod scilicet hi, qui. spiritum aduptionis accepe-
oriunlus esset ex JuJa, prophetice loquitur [Gen. rint, de quibus pulriarchie et piophe a; lmirinl,Dei
xu.\, 10: Et ipse eril e.t>pectatio gtnlium. Mo\>es Ecierint sacramentum. >>

quoque majores divitias .lEgypti thesauris, oppro- (1039) Luc. X, 4, mul li yro'ili..s: t. ic(;(4,(div
 ::

559 ATTONIS VERGELLEiNSIS EPISCOPI 560i

cohaeredes sunt Israeli, etmelius Christo, ut haere- A. sacramenturn est ei revelatiim, ut non solum genti-
ditas nostra dicitur, sinl et coha^rcdes Christi (Deiit. bus sed et principalibus et potestatibas pcr Ecclesiam\
xviii, 2 Psal. xv, 5), ut illud
;
llxredes quidem D;i manifesta lleret multiplex sapienlia L)ei, quae jux-'
:

[Rom. De exeinplis hEeredilatis (1040).

VIII, 17). etc. ta propositum veterum saeculorura alim deslinata,
Item de exemplo membrorutn, ad hoc, quod ait nunc consummata videtur in Christo. Mulliplex
Concorporales (1041). De eo quod in duobus poterat quoque Dei sapientia per Ecclesiam Dei nunc et
aliquid in uno corpore diversum suspicari : in eo principatibus el potestatibus revelata est, quam
quod subdit, et omnis diversitas
comi>arlicipes, olim Deus futurara in suh rnente decreverat,et nunc
ablata est. Ubi comparticipatio est, omnia commu- esse perfectam, ex eo, quod videmus, cognoscimus.
nia sunt. De eo quod dicendo. Per Evangelium, elc, De eo quod crux non solum nobis, sed et angelisi
superbiam excludit: quod enim sic, non sibi, sed mysterium. quod ignorabant, aperuit unde rever-' ;

Dei gratia; ascribit. Non onim humilitatis discipulus tente cum corpore ad coelum dicunt: Quis est iste,'

poterat superbirede scientia, qui sc Christi perse- qui venit de Edom? (Isa. lxiii, 1), etc. De eo quod
culorem et Ecclesia vastatorem commemorat.Nam multiplex est, et multa varietate dislincta haec sa-
sunt qui euin reprehendunt, qui dixit sibi revela- pientia ( 1045). Vide cunas Christi ; vide pariter coe-
tum, quod prophetas latuit. lum. Vagientem in pra;sepe vide audi angelos lau- ;

Sequitur Mihi minimn omnium, elc. Et recte

:
dantes [Luc. u, 13, 14).Herodes persequitur (il/(((//j.
humiliato dataest haec gratia, quoniam omnis, qui II, 3) ; magus adorat, Pharisffii ignorant quem stcl-

se humiliat, cxaltabitur [Matlh. xxin, 12; Luc. xiv, la manifestat (Matth. n, 3). Baptizatur a servo, sed

11). r)e 60 quod, si invesfigabiles (1042), quomodo a Patre Aquis mergitur, sed columba
laudatur.
evangeliianiur, et absconditum quomodo.profertur, descendit; imo Spiritus in columba. Ad passionem
Quod duobus raodis solvifur sive quiaante Christi : venit, et timet pati, vult calieem transire (Matth.

adventum erant investigabiles et absconditse, sed x.xvi, 39), et Petrum increpat, quia calicem timet.

post Doraini adventum sunt revelatse sive quae na- : Quid hac stulitia prudentius, varietate distinctius,
tura sua homini investigabiles erant, ha;, Dpo re- sapientia obscurius, quam fecit in Christo Jesu Do-
velante, sunt congnitae. Quiaaliud est ad secretum mino nostro.*' Sunt qui istam juncturam sermonis
proprio ingenio pervenire,quod,postquam inventum Ecclesiae factam intelligunt (1046).

sit, desinit esse investigabile aliud, quod per se :

inveniri non potest, Deo revelante, cognoscere ;

Sequitur: In quo hahemus fiduciam, etc. Nihil est

quod, cum scieris, et aliis dixeris, nihilominus in- unde inagis, quam de pura conscientia conlidere
vestigabile perrnanet : sicut fuit tibi, quosque co- possimus, ul illud : Si cor nostrum non reprehendit
gnosceres. Unde Psalmista : Quiam magna muUitudo C nos (/ Joan. iii, 21), etc. Magnum est habere lidu-
xxx, 20), etc. Potest et ita inLel-
dulcedinis {Psat. ciam ; sed (1047) in confidentia, ut firmior sit ac-
ligi quod ipsa sascula illud ignoraverint, id est,
:
accedentes aliquid de ejus majestate as-I
cessus, ut

bomines in saeculo rntionales ac spiritales. De oumamus, quasi de radio solis calorem atquel
exemplis Seeculi (1043). splendorem. De eo, quod qui sapientiam habet,J
Sequitur Ut innotescerel nunc (1044),
: etc. Juxta intelligat in Christo sapienliam, similiter de justi-

donum gratiae Dei, quK data eat Apostolo, ut evan- tia, veritate, pace et castitate potest intellifi

elizaret divitias investigabiles Christi.Idcircoipsam (1048).

(1049) Sequitur : Propter quod pet o, etc. De ea
Hieron. loco reges in hanc epist. legit, justi) voliie-
runl vidcre qux vos videtis, et nou viderunt ; ct au- (1043) Divus Hieronymus in hanc Ep. « Saeculum :

dire qux auditis, et non uudierunt. quippe frequenter pro his,qua3 in saeculo versantur,
(1040) Scil. vide divum Hieronym,in hanc. Epist. accipitur. Sicut Paulus ad Galatas loquitur dieens
in supracitatos textus, scdicel, Deut. xviw, Psat. xv, {Gal. i, 4): Ut eriperet nos de prsesenti sxculo ne-
Rom VIII. quum. » Et in alio loco (Ephes. ii, 7) Ul ostenderet :

(1041 Ita divus Hierony m.: « Concorporales autem in veiituris sxculis, pro eo quod est, his omnibus,
illud significat, ut (luemadmodum in uno corpore qus in supervenientilius so^culis futura erant.
plura sunt meuibra verbi causa, oculi, iiiaiius,
: D (1044) Vulg., ut iniiotescitt. Uivus autera Hicro-
aurcs, pcdes venter et genua et cum in uno sint : nym, in hanc Ep. ul innolesceret.
corpore, habeant dilTorentias suas,et pro se invicem {10i5) Vide scil. divum Uieroiiymura, a quo ox-
laelentur et doleant sic licct diversas habeant gra-
: cerpta, et in compendium redacta haec explanalio.
tias, hi qui in Ghristi credidere, in uno tamen sint (1046) Divus Hieron. in hanc. k Licet enim a :

Ecclesimcorpore conglobati. Et insuperieribus qui- plerisque seoundum ordinem, jiincturamque ser-

dem duobus verbis, id est, in eo quod ait, colixre- monis, et Ecclesia facta intelligi possit, et •jtpoBs-'..-,
des et concorporales, puterat in uiio corpore iliver- id est, proposilio, qi.am nos genere naturali in
sum aliquid suspicari. Ex eo aut-em quod addidit Latino sermone projiositum habemus expressam :

et comparticipes promissionis in Christo Jesu, omnis tamen sapientia inagis in Christo facta potest roso-
penitus diversitas amputata est. Ubi enim una coin- nare quamcelerce: Fuluum i/uippe Dei sapienlius est
partici|jatio est, uiiiversa communia siint. » hmniiiibus (l Cor. i, 25). Vide rol contra Arianos. »
(lui2) Ila Vulg. divus tamnn Uifroiiymus inres-
; (1017) Scil. sed et habere jiducium in confidcn-
ligabilcs, quod melius negatioiiom sunat naiii in- : tia. elc. '

vesligabiles 0. veTho invesliijo, res, qu« iuveniri, po- (10i8) Vide divum Hieron. hoc loco.
tiusquam ess, qufe nnn inveniriqueunt, expriraere (104!>) In autog. inarg. hic legitur. oap. X.
vidctur,
p
561 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. AD EPHES. 562

quod, ne deficiam, et, ticdefiiialis legi pntesl, pro- A Ecclesia monetur,fit genua nectat(I053). De quarta?
r scrmnnis ambi^iiitateni. Sod si iie ilefi
Gripci qualilatibus De eo quod
genullectiunis (105'i).

:iii Irgeris, erit sensus Video iiri pr.Tidiciilionem : qu.-ndam exemplaria habent solummodo ad Patrem
im mundunn venireiid (ideru el idoloruin tempKi ut non solum Christi^sed omnium crealurarum ra-
S(|iialore repleri.ot ob hoc diaboli insidins adversiim tionabilium Patcr sit; nota quod non dicit Omnis :

me excitatas, ut tcntationibus lassalus pra^dicare paternilas nala, aut creata w<, sed, «omina/ur; quo-
dtfsinam (iO.iO). ideo niaL'noperc peto ne succum- niam aliud est nomen paternitatis mereri, aliud
banKct hoc pro vobis; quia quod patior.qtiod ailli- naturocconsortiumhabere.Nota.quod sicut essentiae
gor.vestra; salutis causa lit. Quro tribulationes sunt nomcn, ut illud : Qui est, misil me [Exod. ui, 14),
gloria vestra; quia in Judaismo gloriosus esse pote- vel bonilatis, ut illud : ^emo bonus, nisi solus Deus
ram nequaquam talia paterer, nisi certus remu-
: (Luc. xviii, 19), dat hominibus, ut esse dicantur, et
neratione essem. Si vero, iie ilefuiulis, legeris, hic boni, ita et paternitas, ut illud Qui fuit Selh, qui
:

erit sensus : Peto ne deliciatis in tribulalionibus juil .idam, qui fuil /)fi(1055).Sed quomodo in coelis f

meis.id est.no meis tribulatinnibus scandalum lidei Sicut enim nos dicimus Abrahara, et prophetas
patiamini.Magis timet in discipulis vulnera mentis, patres nostros, ita angeli gaudent dicere arohange-
quam in se vulnera carnis.Hinc Galatis dicit: Ten- n los patres. Non enim virtutes, dominationes et po-
tiitionem veslnim in carne mea non sprerislis {Gal. iv, testates dicerentur, nisi subjectos alios haberenl.
11. Nunquid non hac re iiioventur? Unde Psal- Sequitur : Vi det vobis secundum divitias, etc. Ac
mi^ta Mei aulem pene moli sunt pedes [Psal. lxxi,
: si Propterea curvo genua mea, ut det vobis
dical :

1 etc., usquequo
, Ergo sine causa justilicavi.T^a.m
: seoundum divitias gloriee suae virtutem, id est con-
quoii pro Ephesiis(1051) passus sit multa, ipse ma- sortium majestatis suae, vosque confirmet per Spi-
•stal, ubi ait Si secunditm hominem ad hestias
: lum ejus, sed in interiore homine; quia frequenter
(.i)r. XV, 32), etc. Item. iVo/o vos ignorare de iri- expedit, ut exterior affligatur.Et habeatis ChriBtum
hidatione nostra, (/ua' fucta est in Asia (1052), etc. hdbitatorem in cordibus vestris, et hoc per fidem,
Pi rlecte petit, ne Ephesii deficiant in tribulationi- sed fides chariiate solidetur, hoc est, radicali et

liiis, qua» pro ipsis patiebatur; quia eis Evange- fundati; ut illud : Dei agricullura, Dei xdificalio
liuin praedicabat. Quc-e pressuraB,apud infideles pce- estis (/ Cor. iii, 9).

n.e.apud credentes gloria atrjue victoria erant,quia Quia tunc incipientes (1056) comprehendere cum
vinoit, qui adversariis non cedit. omnihus sanclis, etc. Et cum hssc fuerint impletj,
Sequitur : I'i-opter quod curro, etc. Sicut ociili.ita lunc impleamiui in omni pleniludine De!(1057).Forte
sunt genua interioris hominis, ut illud : Conforla- potest dici longiludo cceli et terrae, ab occidente
nnni manus dissoluta^, et genua debilia [isa. xxxv, '-'
usque ad orientem, a meridie usque ad septentrio-
.1 ; et : In noinine Jesu omne geiiu (Pliilipp. ii, 10), nem.Sed quia dicitur coelum juxta Ecclesiastem ro-
elc. Non quod angeli, vel animse corporea genua tundum(£rY/tf.i,6!,et in sphaereae modo volvi, rotun-
habeant, sed per geniculationem mentia subjectio ditas non habel latitudinem vel altitudinem, quia

intelligenda est. De eo quod qui Deo servit, genu ex oranibus partibus aequalis est.Qnid ergo per alti-
flPLtit Deo, ita qui servit libidini, avaritiae et iroe, ludinem, nisi angelos; ct per profundum, nisi ds-
genua fleotit diabolo ; ut illud : Religui mihi septem mones, et longitudinem et latitudinem, nisi quae
millia virorum {111 lieg.wx, 18), etc. Sed his dictis media sunt,deberaus accipere?Qui enim ad meliora
ncin evacuatur geniculatio corporis, quia et Apos- proficiunt, habent longitudinem, qui vero, carnali-
tiilus fixis genibus oravit in littore {.ict. xxi, 5); et ter vivendo ad ima tendunt, habent latitudinem,

1050) Verbum r/wi>mj?! desideratur. Divi autem

' prorsum ignorare fateor.Divus enim Hieronym.qua-
Ilioronymi auctoritate sulTultus illud addere ausus tuorin mediura profert exempla genuflectionis.quae
iLim. diabolo fit per peccatum per libidinera scilicet,:

1051) Autog. loco pro Epkesiis babel professus,
quod divo Hieronymo inihi astimulante, uti supi-
nura errorem emendare visum est.
(1H52) Verba, llein... .Uia; in imo margine le- l^
guntur.
il053}Ita in Veteri Testamento orationem, et
adorationem (ierisaepiuslegimus.quam Mardocheus
lacere renuit coram Aman [Esther.m, 2) quara tri-
bus temporibus in die genua suaflectenscorarn vero
per iram, per avaritiam et gulam.
(1055) Luc. III, 38. Ad intelligentiam hujusce
-^
expositinnis adeaturdivus.Hieronyraus in hanc Ep.,
qui ail Ueum.sicut essentiae su» nomen.atquesub-
stantiaj etiam eaeteris irapertit elementis, ut ipsa
quoque esse dicantur,non quod secundum naturam
sint(tuit enim tempus,quandouniversanon fuerunt,
et rursum, si voluerit, in nihilum revertentur) sed
ut esse dicantiir, bonitate sua largitus est sic pa- :

Deo Daniel faciebat.DaH. vi, 10). Et iu novo pluries ternitatis nomen ex semetipso donasse. (Juod de
corara Jesu Christo hanc ila adorationem factam paternitate et essentia, idem et de bonitate intel-
legimus, et ab ipso demura Filio Uei coram Patre, iige, quae natura soli E)eo, participatione autem, et
[Luc. XXII. 41) ibi El positis ijenibus orubat : ubi
: caeteris creaturis attribui potest.
orationis riivinum illum lypum tradidit in ea ver- (1056) Vulg. lU possitis. Fortasse legendum incv
ba Pater, si vis, tran^fer calirem islum a me; ve-
:
picfis.
TUmtamen non mea volunlas, >ed tua fiat. (1056) Vulg. in omnem pleniludinem. Divo autem
[ 054) Dequatuor potius legendum putarem, si liieron. in hac Ep. consentit tejtus noster; quam-
ad divum Uierrn., uti mos est, auctor noster )ec- vis alii juxta Vulg. legant.
torem mittere voluerit: vel certe ejus sensum me
563 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 564
quia lala et spaliosa via est, qux ducit ad mortein A Sequitur Ut digne ambuletis,etc.T)e eo quoddigne
(Matth. VII, 13j. Item habuit Christus profundum, ambulat, nni ingreditur per eum, qui dicit Bgo :

ad inferna descendendo, altitudinem, coelos pene- sam vin (Joan. xiv,

6; Isa. xxx, 21; Prov. iv, 27;
trando (Psal. lxvii, 19), latitudinem et longitudi- Psal.\\xvi,23], etc, et qui non declinat ad dexte-
nem,apostolos ad omnes gentes mittendo ut illud: ram neque ad sinistram,et avertit pedem suum ab
In omnem terram (Rom. x, 18; Psal. xviii, 5), etc. omni via mala (Psal. cxviii, 101), et in quo perfici-

De eo quod his verbis crucis,et status et mysleriuni tur, a Uoraino gressus hominis dirigentur (Psal.wi,
ostenditur de quojam sjepe dictum est. Post hcEC 5). Et bene subdit Cum nmni, non cum aliqua,
:

curemus dicere non eminentem solummodo chari- humititate, c\x\Qmam qui se terram cineremque con-
ta.\,em,sedsupereminenlem scien.iix cliaritatemChristi siderat, nunquam
superbia elevabitur, et qui Dei
In quo attendendum quod grandem et immensam Kternitate perspecta brevitatem hujus vitae conside-
Christus scientiE habeat cbaritatem, id est, eorum rat.semper ante oculos habebit interitum sempiter-
qui se scire desiderant,qui in legeejus raeditantur nura, Pritque humilis atque dejectus. Mansuctudo
die ac nocte (Psal.i, 2), qui verba vertunt in opera. est, qu» nulla passione furbatur, cui proraittitur
Et qui talis est, ut dignus sit per scientiam suam possessio terrcE (P.sal. xxxvi. ll).Isti etiam suppor-
supereminentem Ghristi charitatem habere, iste „ tant invieem in charitale. Supportant se philosophi,
nihil, praiter scientiam, debet cogitare. Atque ita sed non in charitate. De eo quod hoc praecepto non
implebitur in omni plenitudine Dei, non sulum in indigent perfecti (1063), quia non habent quod suf-
praBsenti Sf-Gculo sed etiam in futuro.hic inteliigen- ferant.Sed in tanta plebe erant aliqui supporlandi.
do, ibi plenius fruendo. Sensus hujus loci supra diclus est, ubi ait : Alter

(1058) Sequitur : Ei aulem, etc. Ordo talis est. alterius portate (Gal. vi, 2) : quod et dc corporali-
i gloria in Christo, et gloria in Ecclesia, et in bus et de spiritalibus infirmitatibus sentiendum
omnes generationes gloria, qui super id,quod peti- monstravimus (Rom. xv, 1).

mus, vel monemus.potuerit operari operahitur se- : Sollicili servare, etc. De eo quod illi, qui aliquid
cunduni virtutem, qux operatur in nobis, scilicet habet, sollicitudo servandi injungitur; ei vero, qui
Christi, secunduni quam operor. Aliter : Potest hoc non habet, acquirendi datur praeceptum. Et ideo .

ad Deumtotum referri.Sciens Apostolus quia secun- Ephesiis ista dicit,quia jam Spiritus sancti donura
dum id, quod oportet,orare ncscimus,sc;ens Deum acceperant.Facit iste locus adversus haeretico3,qui,
plus tribuere quam rogatur, et quam intelligerc pacis vinculo dissipato.dicunt se unitatem Spiritus
possumus, dioit Ei autem (1059), etc. Dabit autem
: tenere. Sed quomodo multae gratiae (/?om. xii, 3;
secundum virtutem, qux operatur in nohis,\d est, ut / Cor. XII, 4; Ephes. iv, 7), si unitas est Spiritus?
quomodo nunc vota nosfra excedit, et merita, tri- Sed variae donationes Spiritus sunt; sedidera Domi-
buendo majora, quam petimus, ita caetera tribuat, nus. Unumcorpus sumus, id est, vel EcclesiaB, veL
quae nec (1060) mens potest cogitare. Ipsi Deo sit ex virgine suraptum, ne toties incarnatum crede-
gloria in Ecclesia^qum non habet maculam deinde : res,quotiesapparuisse legiturin VeteriTestamento.
in Chiisto, in quo habitat omnis plenitudo divini- Sive, unumcorpus ad opera unus Spirilus refertur
:

tatis quaj gloria non in prssenli extendatur, et

: ad scienlia; contemplationem. Quaeritur quoraodo
in tutnris saecuHs terrainetur, sed in omnes genera- una spes vocationis, si in domo Patris multse man-
tiones sit sxculorum. De eo quod hactenus de inys- siones sunt (Joan. xiv, 2). Sed una spes est unius
terio incarnationis Christi, et de conjunctione duo- domus, regni, ubi potest esse varietas meritorum.
rum locutus populorum, abhinc moralitatis incipit Sive una Sjies vocalionis, id est, resurrectionis,futu-
trariere praecepta. rae iramutationis. I)e eo quod in hoc loco sunt, qui
(1061)(Cap. IV.)Scquitur : Obsecrovos, eto. De eo non Spiritum sanctum intelligunt, sed efToctum
quod catena et carcere, sive Christi charitate potest mentis nomine spiritus, ut illud Multitudinis cre- :

intelligi vinctus,ut illud : Colligata esl anima David denlium erat cor unum et anima una (Act. iv, 32);"*
cuni anima .Jonatlix (1062). Potest et vinctus dici et de vidua : Ut sit sancta corpore ct spiritu (l Cor,

quoniam qui cupiebat dissolvi et

carnis fragilitale, j) vi , 34). Unitatem spiritus servat, qui non rapitur
esse cum Christo, manebat in corpore corruptibili omni vento doctrinae (Ephes.iv, 14), nec ir.utatur.ut
propter auditorum salutera. Videamus cum quanta luna (Eccli. xxvii, 12), nunc Deo, nunc diabolo ser-
humilitate debent loqui auditores, cum niagister viendo. Sed habet iinum corpus bonorum (1064), et
gentium dicat : Obsecro vos. Sed quid obsecrat? carnem suam Deo templum exhibet:et«reu«i spm-

(1058) Hic in autog. niarg. legitur cap. XII, XI et aeiera tribttat, qux nec mens potest cogilare.
autera nuUibi. (1061) In autog. raarg. hic legitur rap. XIII.
(10.59)l.oco el autem in codice legitur erravil, qiiod (106'i) Reg. xviii, 1, ubi non colligatn, ut hic,
i

cum nullibi in texlu.et nuilum sensura apte reddcre etindivi Hieronymi expositione in hanc Epist.,
valeat, muUamque litleralem aUinitatem cimi his sed conglulinala legitur.
verbis textus,f/ (i»(<'m, habeat,uti crassum errorem, (1063) Divus Hieronyraus, a quo hcec interpreta-
emeiidandum juilicavi. tio loco perfecli habet sancti. '

(10-0) Autog. in eo quod nec legendum, juxta di- (1064) Juxtadivum Hieronyinum addendum c;)«-
vum llieron., qui haec ipsamet verbahabet ibi :ita rum.
r)65 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. f566

lum; eaHcm sentiens in una spe : voratifliiix ; nequa- A exompln confirmare voluit. Christus namque asren-
quam de promissis duhidins. dens in altumcaplivavit captivitatcm quia noa, qui ;

(106.^) Sequilur .1'iius DomiMii.s.ntc.Deeoquod ha;- captivi tcnchamur, liberavit, etdiaholumcaptivavit;

relici putant quod Filius dicijeheat Dominus, non naui ipsis, quos liheravit, diversas gralias tribuit;
Pater; f[ ileni : Piiler Dcup, non Filius. Sed ahsit, ut itlud Dedit dnna liominihii.i sive, arce/iil (1072).
: ;

ut auldominatio alisquc dcitale, aul dcitas sit ahs- Psaimi.^tadicit: .lrrc/iiY,quia lulurum crat Paulus; ;

que dominationc. Uiui ilirilur fftea quiii ffii|ualiter ;

Deilit ; quia piieterita nariut. Nam utrniiiquo fuit,
inPalrem.el Filium.etSpiritunisanctum credimus; quiadeditde ctclo, et acccpit in tcrra dcdit per hoc, ;

et uHum baplisma, i\w& non \n nominibus, scd in Y quod capul accepil per hoc, quod corpus est unde
•
;

nomine Trinitalis huplizamiir (lOGG;. Facit isto io- esl iiiud Sinile (Aef. ix, -5), eto.
: item Quandiu; :

cusadversus Ariuni, quidicitnon esseunum sacra- uni de liis minimis {!\laltli. xxv, -iO), etc. De eo quod
menliim, scd disparem essc Trinitatis naturam. eaintentioncAposlolus narrat,utquia dixerat: Suffe-
Destruit Vaienlinum, qui dicit duo baptismala. De rentes invicem{Eplies. iv,2), etc. , usque pacis{Iliid.,3,)
eo quod varisB propositiones, super, pt'r et mdistin- duccrct Ecclesiam in diversis donis esse conc ordem
ctionem faciunt scnsuum, uisuper om/iia (1067) di- et non scissam propter diversitatem donorum ;
catur Paler, quia auctor est omnium : per omnia, -n quia sicutunus Dominus, ita unum corpusEcclesia.
Filius.quia per ipsum facta sunt omnia, et discurrit Scquitur: Quod aulem ascendit, etc, id est, per
percuncta (lOG8): ih 0W!»i7iHsSpiritussanctus ;quia hoc, quod descendil, ascendit. Inferiora terra» vocat
ipse daturcredentibus, sine quonihil lit. Quod vero infernum, ad quem dcscendit Christus in anima, ut
dicitur : Deus, et Paler, non ideo dicitur omnium inde electorum animas liheraret. Unde illo resur-
Ilcus, et Puter ;
quoniam Pater rationabilium est, gentemultacorporasanctorum leguntur resurrexis-
qui Deus oninium. Verbi gratia si sint uni de-
est : sa{Matth xxvii, 521. Quod dicit .Implereomnia, Bub-
cem 1069), quinque lilii, et quinque servi.et dicas
(
auditur, quK scripta erant in lege. et prophetis, et
Istnrum oranium unus est Dominus et Pater, cum alias occultas dispensationes, quas ipsesoluscum
essetfiliis quinqiie Patcr, et servis quinqiie Domi- Patre(l073) : non enim scire possumus qualiter et
nus,id est ajiis Pater, aliis Dominus. angelis, ct his, qui ininferno erant, sanguis Christi
1 1070)Sequitur : f/NiouiV/He fli//em, etc, id est, tamen quia profuit nescire non possu-
profuerit, et
licct Dcus sit ,5!t/)cr omnes, el per omnia, et in om- mus. Descendit, et ascendit. utquae vacua erant, re-
nihus, gra.l\oitamenjuxtamensuram credentibus da- plerentur. Dcstruuntur hoc in loco, qui dixerunt
tur, non quod ipso Spintus mensurari possit.dequo Christum non fuisse ante IMariam.
juxta capacitatem suam quisque accipiat. De simili Sequitur Et ipse dedit, etc. Dum enim hic narrat :

tudine maris.et diversitate vasculorurti (1071). Nota C Filium dedisse qu<EinEpistola prima ad Corinthios
quod hKC gratiado!in(!0»M Ctirisli dicitur. Unde se- dicit Patrem dedisse, haereticos destruit (1074), qui

quitur: Propter qmd dicit: Ascendens in altiim dixerunt Patris, et Filii personas non esse unius
{Psal. Lxvi. 19). De co quod narrationem suam natur.-e, vel operationis (1075). De eo quod in pri-

(1095) In autog. marg. hic legitur cap. XlV. (1070) In autog. marg. hic legitur cap. XV.
Majorem lucem huic expositioni prffbebit, il07lj MasruloTum in autog. legitur, quod juxta
(1066)
divi llieronyroi textum, quem tum ad imperfecti
quod divus Hieron. in hac Ep. ait ibi " Et bapti- :

snia unum eodfm enim modo, Patrem, et in et
FMIiiim, et in Spiritum sunctum baptizamur. Et ter
mergimur. ut Trinilalis ununi apparcat saciamcn-
tum. Et non baptizaniurin nominibus Patris.cl Filii,
et Spiritus sancti, sed in uno nomine, quod inlelli-
gitur Deus. ht miror qua conscqucntia in uno voea-
bulo, eodem opere, et eodem sacramentonaturse di-
m hujussensus intelligentiam, tum ad correclionisne-
ccssitatem ccmprobandam addueendum duximus,
emondandum.judicavimus? En divi Hieronymi tex-
tum. « Quod lit manifestius fiat imperfectum, licet
clnonimplcns similitudinem, tamen perquodpossit
inleiligi quod dicitur, sumamus exemplum. Mare
certe immensum est.etcapacitas ejus Deo soli nota :

versitatem Arius, Maccdonius, ct Eunomius suspi- ex hoc si quis velit multis hominihus secundum id
eentur (concordante in impietate disconiiai, cl quod ptstare queunttradere, necesseest,ut ad men-
creatur;pin Filio, et Spiritu sancto ccenosum fi^ntem suram unicuique tribuat, et partes ejusmensuram
tenentes. divertos hajreseos rivulos duxerint. rnum D rccipiunt, cujus soliduni immensurabile est. Ita et
baptisma. et contra Valentinum facit.qui duo bapti- Spirilus saiictus inimcnsusquidemest, elnullofine
smata esse contendit, et contra omnes hareticos :
concludilar :tanienunicuiquedatursccundumquod
ut pciant non halicre se baptismata, scd in una expcdit. » »

Chrisli Ecclesia fontem esse vilalem. Potest unum (^1072) Ut in cit. psal., accepisti.
haptisma ct ita dici, quod licet terVjaptizf niur, pro- (1073) Subanditur novit.
pter mysterium Trinitatis taaer unum baplisma ;
(l07i) Ebioncm scilicet et Photinum.
reputetur. Unum quoque baptisma cst in aqua, in ;i075) Divus Hieronymus. a quo desunipta est
spiritu et in igne. Et dc quo Dcminus loquitur istha^c expositio, ita habet: « Et ex hoc loco mani-
{Luc. XII, 50) Bdptismii Imbco ba]ti:ari. Et
: alibi
fcftissime comprobaturPatris,et Filii una divinitas-
[)larc. s, 39) : Dailiimate mco buplixuinini. »
Siqi.idcm hoc, quod nunc Christus tribuisse descri-
bitur, in pvinia Epislola ad Corinthios Deus Pater
(1067) Vulg. super omnes. dfdisse narralur / Cor. xii, 28): Atios enwi,a.\i,
(1068) Joan. i, 3. Divus autem Hieron. ita hanc posuil Deiis in Eccltsia, priwo. aposlolos. sccundopro-
distinctionera, quoad Filium, exponit />er cnines :
jlirlus. tirtio doctores, ileinde virluies. ei diiia sani-
Filius,(juia cwicta Iranscurrit. iudiKjve jer oihniii. tathin.of ilulutiinis, gnleinalicnis genira Iwijvunim.
(1069) Scil homines, uthabet divus Hieron. Quod Sabellius nonmtelligens, Patrem confundit, e
 :

561 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 368

mordioEcclesiaefuerunt hfficomnia, idest, apostoli A Sequitur Ex quo toium corpus, etc. De eo quod,
:

et prophetae; non illi, qui ante Christi adventum cura in fineDominum (1081) viderimus, et in men-
fuerunt, sed qualis Agabus(l076), et nuncsuntevan- suramBelatisplenitudinisChrislipervenerimuSjtunc
gelistffi, quorum pedes beati sunt {Isa. i,ii,7). Sunt totum corpus ejus, quod nunc divulsum etdiluce-
et modo doctores et pastores. Qui doctores (1077), ratum videtur, suam compagem, juncturamque
in
ipsi sunt pastores quiaille veraciterpascit, quido-
;
redigetur. Exemplum hominis divisi per partes: et
cet.Inprimordio omnes docebant vel baptizabant; nec os ossi jungatur, eta medico, priusquamsane-
quod nuncnon licet, nevilescant Ecclesiffi mysti ria. tur, membra suis in locis ponanlur (1082). llem
Ad quid sunt diversa ol'Rc\a ? Ad xdificutionem cor- similitudodeparvulo, cujus, tenon vidente, implen-
poris Christi. Sedquousque? Sequitur: DonBc oc- tur rnembra, et perficitur a;tas (1083;. Ita Christus
curramus, etc. : quos owne^, credentes?Et est
nisi medicus omniputens ut perflciatur corpus, pedes
sensus : HcBC officia sunt necessaria, donec totaEc- pedibus,oculosoculisjungit ;et membra omniainse
clesia in mensuram aHuiis plcniludinis Chrisli perve- charitate junguntur.
niat : quod et in hac vita partim impletur;spd in
flne perficitur. Hic impletur, cum, ita solidamur in (1084) Sequitur: Hoc ergo dico, etc. De eo quod
fide et charitate, ut non moveamur omni venlo do- t» in ccepta intentione, id est, erga moralitatis prae-
ctrinso. Perficitur, cum totum corpus impletur. Sed cepta perseverat, etquos superius obsecraverat,
quare parvulum se dicit Apostolus? Humilitatp,an nunc invocationenominiadominiconstringit. Et est
quia ex parte videt. et ex parte prophetat ? (/ Cor. sensus : Dico vobis, o Ephesii, et adjuro, ut, quia
xni, 9.) Nam in comparatione Judaismi perfeotus occursurieslisin mensuram.netatisplenitudinisChri-
erat, ut illud : Cum essem parculus(lbid., ll), etc. ;
sti, non ambuletis, sicut ambuiant gentes, id est, in
in comparatione futuraeintelligeutiaeparvulus, quia vanitate scyisus sui ; quia non sunt de populo gravi,
ex parte scit. llle vero, qui dicit eum non huniili- in quo Deus landatur : et ob hoc obscurati mente,
tate, sed de conscientia illum hoc protuiisse, dicit id est caeci, facli sunt ;quia percreaturam poterant
Apostolus acris (1078) ingenii, pugnabat adversus agnoscere Creatorem, etquia r\o\u.ni,alienali a vita

errores, et quasi in puppi stans, gubernaculum te- Dei: non estenim vita, nisi in Deo, a quo recedentes
nens, spumantes haereseon fluctus Cdei securitate ad non esao tenduul, propler ignorantiam,quce est iyi

frangebat non tamen securus, etintrepidusprospi-

; illis. Nota quod cscitas mentis contemptum Dei ,

ciebat (1079) ventos hinc inde proflantes; sed non generat. Nota quod indoctus et caecus non dicitur,
erat illi secura victoria. Sperabat tamen ut, Dei nisi qui scire el videre potest. Unde nec indoctum
auxilio, de mente ejus repulsa dubitatione firmiter animal brutum, nec CKCum lapidem dicimus.Gen-
crederet veritati, et augereteam in dilectioneChri- C tium veronatura fuit Ueum cognoscere posse. Sed
sti, quem sciebat et sui et totius Ecclesiae caput. utinam suffieeret peccasse vel seroagerent pceni- ;

Sciendum est quod hic locus in Graeco manifestior
fit quia dum verbum e verbo transfertur, sensus
; (1085), id est, qui desperantde vita futura, vel qui
obscuratur (1080).
Filium, dum eamdem operationem esse non putat
diversorum. "
(1076) Unus e septuaginta, juxta Grscos, Jesu
Cbristi dicipulis, qui famom in tota terra fuluram
prffidixit Act. xi, 23), quam Clandio imperante,
'
quaito ipsius regni, et Christi 44 annoevenisse te-
statur sanctus Lucas loco cit., et de qua inter pro-
tentiam. Sed quid dicit ?Qui desperantes semetipsos
malorum supplicia non esse credunt(1086). Ideo se
jungatur ad nervum : separatim oculi jaceant.seor-
suin nares, manusalium locum teneant,aliopro|ecti
sint peiles, et reliqua membra in hunc niodum inter
se dispersa sint et divisa. Finge aliquem venire
tantae scientia? medicum, qui juxta fabulas ethnico-
rum, ^Esculapium possit imitari, et in novam ligu-
ram, novunique nomen, Virbium suscitare hic ne- :

fanos Suetonius iu Claudio cap. l8, Joseph Antiq.
lib. XX, cap. 2
(1077) In imo marg. leguntur verba ha;c el
doctorcs.
(1078) In cod. legitur sacri.
cesse habebit unumquodque membrum suo loco re-
stilucre, et compagem copulare compagi, et quodam
: . . glutine partibus rcstitutis, unuin corpus efficere »
(1083) < Parvulus crescat, et occulto mvo in per-
Sed tum frequenlia, lectam adolescatEtatem suum manus augmentum ;

tum divi Hicroyini in hunc textum verba, recliorem , haliebit, sua pedcssentient incrementa; venter, dum
Viino leotionem
hanc C11 ucoPA
l^n^i.inoTn suasere i-' n .k; c m c impletur
niscimus,i m ri lof ii humeri,
ii n ii m o n duiii
i H n ii f'n lliin+ii»» /(^nli
falluntur
r*
oculi, t
;

(1079) lisdem supradictis de cSiUsis prospiciebat dilatantur, et oniiiiamcmbraper partes juxta men-
loco projiciebat legendum putavimus. suram suam sic crescunt, ut tamen non sibi, sed
(IO8O1 Quia ;i;-:ociop'.y.(o;; dicunlur in Graeco. Et corpori videantur augeri » ita divus Hieron. ibi. :

omnis metaphora, si de una in aliam linguam trans- (1084) In autog. inarg. hic legitur cap. XVI
feratur, quandoque sensum, fere semper tamen (1085) Juxta divium Hieron. desperanles minus
vim, et venuslatem amittit. recteaCraecMi-r.XcYoOvrs; Ea'jTO'j;in Latinum reddi-
fl081) In cod. Domini. tuni pst (/«/)f?'nM/cs quippe Graece aTTr,)cY^jOvxi.;ap-
:

(1082) Ad intelligenliam hujus vix indicalie et pellantur arr.XYoOv-E;autom hi sunt, qui postquam
;

imperfectae similitudinis divi Hieronymi lextum af- peccaverint, nijn dolent qninpiiuaquam sentientes ;

ferre juval, qui ita in hunc locum habel « Tolas
rationabilescreatiiras subunius rationabilis anima-
lisikt^lligamus cxemplo, et quodcunque de hujus
miaibns dixerinius, et parlibus, hoc 'sciainus esse
refercuduiii ad ununii|uainqup rationabileni ciealu-
ram. I^utemus hoc animal ita perartus, venas car-
nesque laceratura, ut nec os ossi hffireat, nec nervus
: ruina'!i suam, fcrunturin pronum,ettanquam bestiae
lerrum videntes, in mortem ruunt, scilicetindolen-
tr-s, sive indolorii. Nain et quidam philosophorum,
scilicet Dionysiuscognomenfo Metathemenus ivaX-
Y7;T!av, id est,indoloriam pra;dicavit.
(1086) Divinatione pene dixerim hisce verbis i'n-
telligendis, rectaeque lectioni reddendis opus fuit :
369 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. AD EPHES. 870

tradunt immunditifB.facientes quirtriuid corpus yo- A. in 9olo Jesu : alii enim ex parte cognoscebant.
luerit, caro ilesidornvoril et liliido su(.'RCs?erit. Fa- (/ ror. XIII, 9i. In solo Jesii apparuit veritas, qui
ciunt hoc in arariliam, dum nunquam luxuriando conlidenter dicil : E<jo sum verilas {Joim. xiv,G).De
gaturantur, nec eorum voluptas terminum habet ;
co quod islaverilas non in valle, sed in monte, et
quia ultra cuncessum viri art rcminam conjunctio- cum lex, et prophetia intelligitur, videlur unde ;

Dem, ad majora consccndiiiit.masculi in masculos Moyses ettlias in monte, ciarilicato Domino, vi-

turpitudinem operantes, et mercedcm erroris sui dentur ( Matth. xvit, Jl.

recipientes in semetipsis. Ue eo quod operntionem Seqiiitur: Deponere vos, ctc. Et est ordo verbo-
immunditiiB oinnis, in avariiia, non ad avaritiam.ut rum : Vosaulem noiiitadiilicislis Christuin,si tamen
ponat, simpliciter pertinere, sed ad lihidinem, ad illum auditlis, uut in ilto edocti estis lieponere, etc,
Thessalonicenses scribens, demonstrat Aposlolus- usque, crrom :et subdere: Sicut eslveritas in Jetu.
Ait enim : H^c esl eiiim votuiilas l)ei (/ T/iess. vi.S;, Ul sit sensus Quomodo est verilas in Jesu, sic erit
:

etc, usque : El ne ijuis supernrcdialur, iieque cir- in vobis, qui didicistis Christuin, el docti eslis depo-

cumveniat in negotio [ratrum suiim (1807!.Qua enim nere secwnrfwm. Nota quo conversatio, non nalura
'insequcntia.vel hic,vel ibi.de immunditia loquens deponenda id est, mala veteris hominis vita, qui
;

iliito rte avarilia disputaret ? „ quolidie corrumpilur, et ad pejora tsndit. Notaquod

(10881 Sequitur : Vos aiitein, etc. Nam si omnes hffic corruptio non est illa, de quadicitur : Etsi ex-

audirent,aut discerentCbristum, qui audire viden. terior hoino nosler corrumpitur {\(M)), etc
tur, non diceret,.?( tamen.eic. Novit enim Christum, Sequitur liemivamini aulem spiritu menlis (1091),
:

qui novitsapientiam.prudentiam atquejustitiam, et elc De eo quod nec mente absque spirilu.nec spi-
veritatem.lste taiis non potest ambulare in vanitate ritu absque menterenovamur. Sicutoramusspiritu,

cordis, nec Cfpcitatem habere. quia lumen videt ;

oramuset mente. Itarenovamurspiritu mentis,cum
non se tradit impudiritiai, quia amatorem vidct niens raunda fuerit tunc ei jungitur spiritus, et
;

munditia;. Discamus Christum ; idest, veniamus ad induimus novumhominem. Quid enim in Salvatore
eum, qui An e.rperimentum
veraciter dicere potest :
nonestnovum ?Conceptus (1092), nativitas, parlus,

(i089), etc. quia in ipso audimus Christum. Nam

: doctrina, vita, crux, resurrectio, et ad coelos ascen-
et per ocultam inspirationem, quando vult, docet. sio.Hicest in juslitia, etc. Qui veroillam imitatur,
Sicut esl veritas in Jesu Hoc nomen aliquando : iste novum hominemindutus est. Deeo quodcreatio
hominem, ut illuc Vocahis nomen ejus Jesum (Luc.
: in Laetino signficat generalionnem, sive nativitatem.

j, 31) ; aliijuando Verbuni, ut iliud : iSoliis aulem in Gra?co autem, facluram (1093) Unde non intel-
:

unus Dominiis Jesus ex quo omnia (/ Cor. viii, 6), ligitur a mullis, quod Sapientia dicit Doininus in :

eignilicat. Potest autem et ita intelligi Sicut : est C principio creavit me[Prov. viii, 22; tccti. xxiv, 14).
veritas in Jesu, quod in nullo patriarcharum, vel De eo quo creatio atque conditio, nonnisi in ma-
prophetarum, in nullo apostolorumveritas fuit, nisi gnis rebus ponuntur (1094). Aliter Renovamini :

nam in codice ita exarataprostant :matorum supjili- tributa iiiterpretiitio in hanc Epist. spiritus enim :

cationes se credunt. Scopom aUiger\m, an non, 1p- menlis legilur utrobique. At divus Hieronymus in
ctorumjudicio libenler relinquam. Ulud solum ad- spiritu sensiis legitin textu, etjuxta eam lectionem
dara ; nihil meo arbitrio iis lormandis verbisinges- pergit interprelari. Aitenim « Nec in sensu rens- :

tum, przeter litteram i inter duas lilteras c a verbi vamur absque spiritu, necinspiritu absque sensu;
suppliciiiqucdsupplicascriplum est particula enim : sed renovamuri-onjuncte in spiritu sensus nostri, ut
negativaHO«iramediatesubsequens, quamvis potius quumodo psallirausspirilu. psalliraus et sensu.ora-
Jion videaturreferre^cumtampnnu II umpunctum su- luus spiritu, oramus et sensu sic in spiritu sensus:

perlitteram hic.nec alibi fereunquam appareal; et

i nostrirenovemur: ut cum sensus mundus fuerit
dua; litterae i ! parvulie Iineae sunerioris, quaelitte- atque purgatus, et ab omni macula aordidee concre-
ram tsecaresolet.ope.junclasint hoc modo n'; abs- tionis alienus, tunc ei jungatur et spiritus, et ita
que dilficuUate luco lion ila legi posse videlur. quodam inter se unitatis glutine copulentur, ut ne-
(1087) I Tbess. iv, 6. Divus etiam Hieron. ita quaquam simpl-^x spiritus, sed spiritus sensus esse
hunc textuin interpn^tatur, ut divi Pauli intentio dicatur. Cum
autem renovali fuerinius in spiritu,
fuerit uos ad castitatem provocare, et eos, qui uxores qui nostri sensus est spiritus, tunc induemur no-
habent, monere, ut sua contenti, fratris uxore D vum hominem, qui secundum Deum creatus est. »
abuti, et alieno thalamo sese immiscere non au-
(1092) Ita, ut divo Hieronymo hujus expositjonis
deant. Lubel hic divi Hieronymi animadversionem auctori faraularer, hunc textum emendavi, quia ila
de hac Epist. referre, quamptin principio ejusdem jacet in cod. Const- noviis cept., scilicel verbum
habet, scilicet, inier omnes Pauli Epistolas,hunc vel conceplus in duas partes scissum, et inter ulranque,
maxime el verhis et sensibus involulain. loco nalivitns, per errorem lortasse scriptum fuit
(1088) In autog. marg. hiclegitur cap. XVK. novus.
(1089) Cor. XIII. 3, an e.viierimenlum quxritis
I

ejus, qui in me toquitur Chrislus/

(1093) Sanctus Augustinus vero lib. i, contra ad-
vers. leg.. et proph. cap. 23, aequefactum, et crea-
(1090) 11 Cor. IV, 16 £/.5! cxl^rior noster homo
corrumpilur ; sed is.qui inleriorest. renovatur dedie tumin Scripturis dici asserit indiCfprenter, sive de
rebus, quai ox raateria aliqua, sive de hi^, quce ex
in diem. « Corruplio e;iim,ait divus Hieron., exte-
rioris hominis, interioris hominis renovatio esl et
nulla prodierunt. Hoc et pluries a profanis aucto-
;

ribus usu commendatum. Divo autem Hieronymo

contra interioris bominis corruptio, exterioris est
instauratio. » assentit aui-tor noster.

(1091) Vulg. lectioniconsentit testus,et expositio (1094)ItadivusUieron.:»Munduscreatusest; urba

subsequenB. Consentitet eaPelagii divo Hieronymo condiladicitur; domusvero,quamvismagna, potius
 ;

371 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 572

xpiritu meiilisnon quod aViud spiritus sit, aliud
; \ mala valet quis facere, quae vix possit lacpymis
mens, sed quia non omnis spiritus est mens. Deus expiare diebus vitae suee. Est ergo sensus : Non sit
dicitur spirilus, et vox dicitur spiritus,et ventus, et tanta ira, qu« solem in vobis justitia;et veritatis
vita jumentoruni; sic ei rorpus carnis, ut illud : /n ex?tinguat. Deexemplis folis (1098).
exspolialione corporis cands
non quod
{Coloss. ii, 11 ;) Sequitur .Nolite, etc. Diubohis Graece, Latine cri-
alia caro, quam corpus, sed quia non omne eorpus minator, Hebraice Satan dicitur. De eo quod sicut
caro, quoniam sunt corpora coelestia, etc. Quod ait: Christus stat ad ostium, et pulsat, et si quis ape-
Exuite i'Os velerem, etc, usque veriUitis, hoc est, rucrit ei, intrat et cccnat cum illod (Apoc. iii, 20)
quod alibi dicit : Exspoliantes vos kominem veterem ita diaboluspulsat,sicutleo rugiens, quaerens quem
cum uctibus suis, induile novuin, qui renovatur devoret (/ Pcir. V, 8.1, et cum lorum ei dederis, in-
in agnittone Dei secundum iinacjinem ejus ; qui greditur. Sed solet praemittere tentationnem, quasi
creavit eum (109.5). Ista verba oonferenda sunt. nuntium, quamsi susceperis, et nutritus fueris, et
Quffi renovatio sit in mente, in qua est imago Dci. ipsc ingreditur. Exemplum de Juda (1099). Nolite
Sane ista renovatio non est unius momenti, sicut locum dare, ut illud : Si spiritus poleslatem habens
illa in baptismo. ascenderit .mper lc, locum tuum ne demiseris (HOO).
Sequilur: Propter quod ctc. Menducium est falsa „ Sequitur : Qui furahatur, etc. Furtum est quid-
signilicatio cum voluntate fallendi (1096), id est, quid cum damno allerius acquiritur. Unde nihil
deponenlesmendacium litterarum sa;culi, lejris Dei tulius, nihil securius, quam opere manuumvivere,
loquimini veritatem.Quod dicit : Cum proximo, om- et alios adjuvare, quia negotia absque peccato esse
nem hominem vult intelligi. Non udullerabis uxo- non possunt. Sunt, qui ad hoc tantum laborant. ut
rem proximi lui (Exod. xx, (7). bi proximi suntnoti, non egeant sed non implent hoc praeceptum quia
:
;

aulcredentes: ergo aliorum uxores appetend.esunt. non ait Labora. ut non egeas, sed ut habcas, unde
:

Cum omnes proximi sint, qui ex Adani nati sunt, tribuas necessitalem paiientibus. Aiiter. Est furtum
non attendas in incredulo quod est, sed quod esse spiritale, ut illud : Furatur unusguisque sermones a
eum vis. Nam
parabola de saucio (Luc. x, 30), qui proximo suo (Jer. xxiii, 30) ; et : quotquot extra me
incidit in latrones,proximun manifestal. GKterum, venerunt (1101), etc. Qui furabatur sacra eloquia,
quod sequitur Quoniam sumus invicem memljra,
: laborel agrum mentis suae,ut non solum ipseabun-
monstratur quort mysteria credentibus, et capere det, sed etiam valeat conservis dare cibaria intem-
volentibus, sunt pandenda quia non est sanctum ; pore suo. Hoc propterea putant(1102) ; quia bonum
dandum canibus (j1/n(//(. vii, 6). Item, sicut menbra non dicitur temporale. Sunt, qui defurto consuunt
non se invicem laniant, ita nec hi, qui in corpore cervicalia sibi, cum Domini tunica sit inconsuti-
sunt, se Isdunt. C lis (H03).
(1097) Sequitur : quod du-
Irascimini, etc. De eo (1104) SequiturOmnis sermomalus, etc. Bonus
:

plex est ira, id motus, et voluntas

eat, naluralis sermo quando virtutesdocentursequendae ma-
est, ;

vindicandi. Irascimini vestris vel aliorum vitis, el lus e contra sermo est, quando ad vitia aliquispro-
nolite peccare. vocatur. De gratia, et de tempore, et qualitate lo-
Sequitur : Sol non occidat, etc. Nonsimplioiterde quendi (1105). Sequitur: Et nolite contrislari, etc.
isto sole dicit : Quiaa mane usque vesperum tanta De eo quod istffi passiones in nobis proprias sunt,

ta iedificata, seu facta dicitur, quam condita, vel miserabilis non fovisset, nunquam post intinctum
creata. » panem in paropside, intrasset in iilum Satanas.
(1095) Coloss. III, 9, ubi in Vulg. post verbum Simulque hoc diligenter attendite, quod ncn inve-
agnitione non legitur Dei. nerit diabolus locum introeundi inJudam, cujus
(1096) En brevem,aptissimamque mendacii defini- pectus jam ante percusserat, nisi in convivio Sal-
lionem. vatoris. Quia tunc vel maxime in potestatem eida
(1097) Hic in autog. marg. legitur cap. .XVIII. mur, quando nec humanitate, nec clementia, nec
(1098) Divi Hieronymi juval textum alferre, ut mansuetudineejus vincimur.quem odimusindigne »
suppleatur hic nosler. nQuiaigitur verussol, sicut (1100) Eccle. x, -4. Ita etVuIg. divus autem Hie-
occidit super malos prophetas, juxta illud, quod • ron. Ne dederis ci.
:

scriptum est (Ainos wui,9) : Occidit sol supcr pro- (1101) Juan. x,8 Omnes quotquot venerunt, fiircs
:

plielas vestros wzer^di^/itaetiam super omnesoccidit sunt, etc, ubi exlra me. neque, ante me, ut divus
peccatores, nequaquam eis ortus sui lumen indul- Hieron. habet, legitur.
gens: praecipit nunc Apostolus, ne talia laciamus (1102) Scil. interpretes, inter quos divus Hieron.
furore superati, per quae nobis sol occidat, et prin- (1103) Scil., ut ait divus Hieron,qui Scriptura-
cipale cordis, tenebris involvatur.Quidam putant sic rum pannos hinc inde coll!gunt,ut tunicam laciant
accipiendum hoc esse siinpliciter^quomodo etillud conscissam, quae deorsum est, non desursum. Tu-
quarti psalmi, un.le idipsum sumptum videtur niea onim Ecclesii-e, boc est, corpus Christi, desu-
(vers. 5) Qux iliritis in cordibus
: vestns et in ciibili- per contexta est, el nulla ex parte consutilis, quae
bus veslris comjningimini, id est, qua;cunque in die nec ab ininucis scindi potest.
vel opere, vel>.ermone, vel cogilalionepeccatis ,liaec, (1104) Hic in aulog. marg. legitur cap. XIX.
succedente pwnitentia, purgate per noctem et ira : Hieronymi verba
(1105) Cogiinur hic etiam divi
sit brevis, nec in diem crastmum dilleratur. » Sunt autem hiec « Pro eo autpm quodnos
referre. :

(1099) Kn oxeniplum adivo tlieroii. de3iim|)lum: posuimus, ad xdi/icalionem opportunittitis. hoc est
Denique iii Jud.e Iscariol cor priiiiam jecil sagit-
)) quoddiciturCrfece, rr^cxpeia;., in Latinit codicibus
tam, ut traderetSalvatorem, quamsiexceptamillc propter euphoniam mutavit interpres, etposuit,orf
873 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. ."574

quia etiam nolenles eas pnlimur; in Dcuui vero non .\ Detu (1112) dilexit nos. Tule eat hoc praeceptum, ut
cadunl, idonqu^^ trunshitive in co dicuntur. Si enirn in illoomnia impleantur. In hoc vero, quod ait Et :

aliquis Spiritus siincti ilomuni sor(Ji(lavcrit,non do- tradidil scmetipsiim pro nohis, nos monemur, ut si-
lcndo sibi sed coniiolondo illi recedii.Alitcr ; Dolet mus pur.iti mori pro frutre.De eo quod multis mo-
Spiritus, quundo dole<it illi, qui charitatcm habent dis lejj;itur traditus, pro variis intentionibus. I)e eo
dc pcccatis miilorum.Sio dicitur contrislari.el irasci, quod, quia conlra aereas venerat Ibrtiludines dimi-
et pu^nilcre, et clamaro gcmitibus (1101)). Sinmivit care, ideo hostia ; et (juia viclor rediit ad Patrem,
|1I07), di.vit: (Juiii per Spiritum sanclum recipilur oblutio faclus esl ChrisLUS. I)e eo quod in odorem
imago, et simililudo Doi. Acf hoc cnim hoc Spiritu suuvilutis: quia illa sacrificia,qu;e in Veteri Tosta-
signantur, ut quod ille est pcr naturam, ipsi esse mento in oHorem suavitatis olTerebantur,istud maxi-
studeant iraitando, et nullo raodo corrumpantur. me figurabant (1113).
Sequitur : Oninis amariludo ctc. aulem, etc. De eo
Amariludo con- (1114) Sequitur: Fornicalio
trariii cst dulcedini. Fiiror ill07) est quod imitatores Dei sumus, si his abjeetis, mentis
incipiens ira.
Ira est molio menlis. Clamor, verba contumeliae. puritatem servamus unde ipse dicit Sancli eitote, ; :

Blasphemia pejor esl, quam perjurium, quia ibi in quia ego sancliis sum ILevil. xi, 44). De eo quod
falsa re Deus testis invocatur, hic Deus blasphe- n immunditiam fornicationi non jungeret, nisi fuisset
matur.Sed quid prodesset hfpc cohibere, si radix quidam philosophorum (1115), qui doceret carnis
remaupret ? Ideo subdit Cumomni miilitia. Sequi- : tilillutionem, et fluxura seminisnon esse declinan-
tur Estote autem itiviccin, etc. ista opponuntur
: dum. Acaritia vero non pecuniffi sed libidinis, est
contra amaritudinem. Donanles vobismeiipsis (11U9) hoc in loco inteUigenda. Per hoc vero, quod dicit :

dicit quia qui alteri tribuit, sibi masjis quam illi

;
Sicul dccel sunctos, ostendit non esse sanctos, qui
miseretur. Aliter : Si relicta amariiudine, etc, ad extra fornicationem in aliqua immunditiainvenitur.
mansuetudinem transivimus,hoc a Deo nobisdona- De eo quod inter stultiloquium et scurrilitatem hoc
tum est. Aliter : Praecipit ut alterius peccata dirait- distat, quia stulliloquium esl nihil honestatis habens
tamus, sicut a Deo nobis nostru dimissa sunt.De eo in se ; scurrilitas vero ex prudenti mente descendit,
quod peccata debita sunt, exemplum de duobus de- per verba rustica facta, id est, jocularilatem, ad
bitoribiis : et illud : Dimilte nobis debita noslra risum homines provocans.Et haca sunctis viris pe-
(1110). nitus sunt declinanda, quibus magis convenit flere
(1111) (Cap. V.) Sequitur : Estote imilatores Dei^ atque lugere, uf in Hebraico Evangelio (1116) legi-
etc.Nota quod Corinthiis dicit : Imilatores mci (/ tur Dominum dixisse apostolis Et ntinquam Ixti :

Cor. IV, 18) ob vidclicet, quia

: iili carnales non sitis nisi cum fratrem vestrum in charitale vi-
statim poterant Dei imitatores fieri, sicut hi, qui C dcritis.

spiritales erant, quam discretionem debent praedi- Sed quid est quod ait sed magis graliarum actio ?
:

catores servare.De eo quod imitatores Dei sumus, Sciendum quod hic gratiarum actio non illa est, se-
si donamus aliis, sicut Deus douavit nobis et hoc ; cundum qu m gratias agimus Deo sed illa, secun- ;

est, quod ait: Et ambulate in dilectione sicut et dum quam salsi (1118), et gratiosi,et amabiles, et

SPdificationem fidei. Quotiescunqueexsermonenostro alius dcbebat quingentos denarios,et alius quinqua-

aliquis prolicit et juxla opportunitalem loci, lera-
: ginta, quos utrisque concesserit, et ad interoga-
poris, et persona; sdilicat audientes, boiius de ore tioneni Salvatoris ille, qui interrogatus fuerat, re-
nostro sermo proressit.Quoties vero loquimur, aut sponderit. majorem gratiam illum habere,cui plus
non in tempore, aut imporluno loco, aut non ut donatum sit.Dicitur et in oratione Dorainica (Matth.
convenit audientibus, toties sermo mahis procedit VI, 1. 12) Dimitte nobis debita nostra. sicut et nos
:

de ore nostro.ad destruclionem corura, qui audiunt. dimittimus debitoribus nostrts. Deus aulem nobis do-
Consideremus itaque quid loquaraur,quia pro omni navitin Christo, non extra positu, sed habitans in
otiosoverboreddituri sumus rationem ia diejudicii. eo quia Pater in Filio, etFilius in Patre. Nec sla-
;

Et etiamsinonla?daniUs,non tamena8dificemu3,mali tim ille, in quo donatur, rainor est ab eo, qui in se
vcrbi nobis luenda sit pesna. » donat quia et .\postolus dicit (// Cor. ii, 10) Et
;
:

(1106) Phrases, quibus referta sunt sacra eloquia. eijo si quid dvnavi vobis in facie ('hristi et Dei. »
(1107) Vulg. signati. n (1111) In autog. marg. hic legitur cap. .X.X.

(1108) Furor Wuig. non habet.Habet tamen divus
Hieron.
(1109) Vulg. loco vobismetipsis habet iuvicem. Le-
git autem auclor noster cum divo Hieron. Quod el
sequenti expositioni apliorem viani pandit.
(1110) .\d divum Hieron. miltit, qui in hune lo-
cura ita ait: « .\lius vero boc quod ait, donaides
vobismetipsis, simpliciter accipiet, ut quoraodo su-
pra dicitur Estote autem invicem suavcs : sic et
: (1116) llebraicum Evangelium Nazarenor.
nunc dicatur: Donantes vobismetipsis pro eo quod
est, donantes vobisinvioem, ut fjuoraod') Deus vobis
in Christo nostrapecoatadonavit; sic etiam non cis,
qu\ in no3 peccaverint, dimittaiuus. Et ad proban-
dum quod diraissio peccalorum in Scripturis dona-
tio nuncupetur, illud suraet excmplum, quod in
Luca scribitur {Luc. vii, 41), ubi uni creditori
(1112) Vulg. dhrislus.
(1113)In bis nempe periodis, brevitatis causa,
fortasseauclor noster praedicatoribus, et quibus-
cunque verbum Dei exponere habentibiis innuere
tanlum inlendit dicendi fontes, quos hinc haurire
valerent.
(1114) Hic inautog. marg. legitur cap. XXI.
(1115) Ex Cynicis videl.
: (1117) Fa/«; legitur in cod., quod emendandum
duximus juxtaemendationemtextusdivillieronymi,
ubi hoc idom verbura,quodet varielegebatur,emen-
daturn fuit.Quani emendationem et ea,quae sequun-
tur, collaudant.
Juvat in etiam divi Hieronymi in hujus opiQionis
confirmationem afferre verba ibi » Et quia non es :
S7S ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 376
dulces apud homines Buiiius. Non enim decet A. superbit, et non compungitur. Et bene dicit ; Pro-
Christianum esse scurram.autstultiioquum,sedser- pter ttxn, vel opera vel verba, venisse iru/ii Dei, id
monem habere sale conditum ut gratiam pra?stet est, diluvium, sive ignem super Sodomam. hi filios
audientibus. diffidentix (1119) id est diaboli quasi diceret : Fi-
;

Sequitur: Hoc autem scitole, etc.Nota quod de lios ir«, mortis, gehennae, etc. Et est sensus. Ex
sex nominatis vitiis tria repetit. qnibus quicunque praeteritis futura cognoscite. Si peccatoribus tem-
obnoxius fuerit, non habebit sortem in regno Dei. pore diluvii, et Sodomitis pepercit, parcet et vo-
Si enim stultiloquus, et scurra.ut illi, alieni essent bis (1129).
a regno Dei, videretur erudelis Dei esse sententia, Sequitur : Nolite ergo efftci parlicipes eorum, id
cum etiam per jocum prolata damnaret. Tamen si est, si fueritis participes in peccatis, erilis socii et
quis in his. absque majoribus, fuerit, non habebit in poenis, de eo quud hic hferetici destruuntur,qui
illum locum, quem haberet, si scurra, aut stultilo- dicunt duas naturas, cum Apostolus eos, qui fue-
quus non fuisset. De eo quod turpido est, cum in- rant tenebrx, conversos dicit esse lurem ; quoniam
flamraatursensuaad libidinem,etcarnislitiliationi- qui diabolum imitantur filii sunt tenebrarum el filii

bus ignis accenditur, sed Dei timore, et mortis re- noctis ;

qui vero sequuntur Christum,qui dicit, eqo
cordatione, et mentis judicio refrenatur, atque ex- sum lu.x luciis sunt. Deus enim
{Joan. viii, 12), filli

stinguitur. Et ideo non debuit cum illis nominari, lux est, qui mei {Joan. xiii, 33). Nota
dicit, filioll
quibus excluduntur homines a regno Dei.Nota quod quod qui per se fuerant tenebrae, non in se, sed in
illi, qui avaritiam pro immunditia positam intelli- Domino fiunt lux. De exemplo in nocte ambulan-
gunt dicunt quod non erat consequens, ut subito, tis (1121). Et quasi diceret aliquis in quibus vir- :

de immunditia disputans, transiret inorditate ad tutibus ambulandum est? respoMH : Fructiis lucis
aliud ; econtra, qui avaritiam amorem pecuniae in- est in omni boniiate, etc. Qui enim in bonitate justi-
telligunt.dicuntideoApostolumjungeretornicationi lia et veritale ambulat, filius lucis est. Nam qui in
avaritiam voluisse, ut quam raagnum esset malum malitia, in injustitia et falsitate, filius est tenebra-
avaritia monstraretur. De eo quod recte, qui amore rum. Nam hi tales nesciunt quid sit benejflticitum
pecunia; recedit a Deo, idololatres dicitur; quia, Deo. Nota quod ait : Probantes. Non enim facile
sicut voracium est deus venter, sic pecunia avaro- invenitur, ideo dicit : Probanles quod valent potis-
rum. Et hsc est generalis fornicatio, ut illud : For- simum spiritales, et qui die ac nocte in lege Domini
picali sunl fUii Israel post deos alienos (/ Par. v, meditantur. Exemplum de trapezita,qui, visopom-
25 ; Osee iv, 12). Nota distinctionem non substantiai, dere et tinnitu, nummum cognoscit (1122). De eo
sed personarum in eo,quod ait : Christi et Dei. Nam quod confusus ordo videtur, qui ita solvi potest.
unum regnum esl Christi Filii et Dei Patres. Aliter : C Nolite ergo cffici participes eorum, prohanles quid
Dei et Patris uria persona est.ut ibi : Cuni tradide- sil beneplacitum Deo, elsi enim eralis aliquando le-
ril regnum Deo et Patri (i Cor. xv, 24), non erit nebrx. etc, usque veritate.
Paler, sed Deus omnia in omnibus (Ibid., 28). Ubi Sequitur : Et nolite communicare, etc. Nota quod,
autem Deus tam Pater,quam Filiusintelligi po-
est, per ea quae dixit agenda, convertiturad ea quaj non
test. Sunt, qui dicunt propter Arium,tam Christum sunt agenda. Dixerat enim fructum lucis nunc di- ;

nominasse, q:iam Patrem. cit, operibus infructuosis. Ita et ad Galatas nomen

(1118) Sequitur: Nemo vos seducat, e.tc. Nota, fructus in bonis, nomen carnis in vitiis posuit, ob
quod verba, qua; seducunt, inania sunt quae vero ;
hoc videlicet quod nullus fructus est in vitiis. Et
sedificant, plena atque conferta. Verba enim inania quia non sufficit malum non agere, nisi et corriga-
proferunt, qui dicuntnon esse infernum,nec aliam tur, subdit: Magis aulem et redarguite. De eo quod
vitam, vel levigant poenas, dicendo non esse extrin- liberae conscientiae est redarguere malum, id est.cui
secus poenam, sed pcecati conscieniiam, veluti fe- dici non potesl: IIiipocrita,ejice primumtrabem [Luc.
brisintrinsecuscorripien9,punire.Quoniam de nulla VI, 42) de eo quod communicat malis subjectorum
;

re ita irascitur Deus, sicut de hoc, quod peccator praBlatus, si non redarguat et emendet.

consuetudinis. nisi inter doctos quosque apud Groe- D quod ad aclionem pertinet gratiarum. »
cos, £u-/ap!!j-'.o('/, ad distinctionem eucharistiae di- (1110) In autog. raarg. hic legitur cap. XXIl.
cere, hoc est, graliosum esse, et ^gere gratias ; (1119) Sive insuasibilitatis aTr/Jozi enim magis a :

propterea pulo Apostolum, quasi IJebrKum ex lle- suasione, quam a fiducia e diverso, juxta divum
bricis, verbo usum esse vulgato, et sensum suum Hieron. intelligi potest.
alterius significatione verbi explicare voluisse : (1120) Hsc quasi per ironiam dicta de verbo ad
maxime cum apud Ilebraeos gratiosus, et gratias verbumhausit auctor noster aPelagii commcntario,
agens uno, ut aiunt, sermoue dicatur. Unde el in divo Hieronymo tributa,ubi illud parcet vobis inter-
Proverbiis piito ita scriptum {Pruv. xi, 10.) -cjv/j : rogativum est.
fjy_ip::j-:'ii z-iilp^: ivov. 8'jf7.v, mulier i/rata suscitat (1121) Scilicet Joan. iii, 20: Poptiltis sedens in te-
viro gloriam. pro eo quod est graliosa : videremur nebris el nihil videns.
vim facereScriplunp, et gratias agentem mulierem (1122) Exemplum hocdivi Hieronymi est, qui ait
pro gratiosa audaoter arcipere, nisi et caetera' edi- facere nos debere uti prudentissimus trapezita, qui
tiones noftr.T opinioui congrueient. Aquila enim.et sculptumnumismanon solunioculo, sed'et pondere
Theodotio, et Symmachus i'.a posuerunt Y'J''''i yi- et tinnitu probat.
^itTo;, id est, mulier (jratiosa, et non ;'j-^ip'.r:o;,
877 Exposrrio in eimstolas paui.i. — i.\ eimst. au ephes. 578
Seqnitur: Qii.c ciiim orciitte fiiiiil nticix etc. Do A sunt, Ricut Lazarus. Dc eo quod Hipronymus flicit
eo quod supnrioiiluis jungitur, id esl, lilii dlHidoii- queriuliiiii in populo oxposuisse, quor) jileo dictiim
tia;, quoniiim qiiiu occulto in domibus vclculjiculis sit hoc, (|uia Cliristus super sppiilcrum AfiiBcruci-
faciunt dillidcnliie, turpo cst dicere. Prope dixit, lixus Tuit Ktsicut morluiis Elisfniis inortuum susci-
cum ait : Titrpe el ilir^re. tavit. ita nunc Christus Aflam illuminnhit, ifl est,
Scquitur: Oiniiia iiutcin a tiice rcdargttta mani/c- nnn (ll2(j), orii^tiir lilii Chrislus, sed, contingpt te
staiiliir (ll'''A}. (JiuD uiiuiia, nisiquio occultc liuiit? Chri.^tu? : et dicit quod interpretatio non conveniat
Ub hoc nainquo rcdarguunlur utagnoscantur ct re- huic loco.
liiiquantur. Qiwd enim manijeslatur, lumen esC. Et quia monuerat redarguere, ideo monetut vi-
Sunt enim qui magna scelera, aul parva, aut nulla deant quuliter, dicendo Viiiele, etc. Quia Runt:

judicant. 8ed cum raanifestantur redarguta, agno- porsonoc crga lidem devota;, sunt aspera; qua3 ai- ;

scuntur, et qui prius luerant tenebr«,incipiunt esse redarguta; luurint, perseculionom excitnnt in Eccle-
lux. Propter quod dicit : Sicrge qui donnis. Ue sia, et idoo subdit Non qiiasi inaiinentes, etc. Sa-
:

eo quod suntnonnulli,quiexlsaia sumptum putant. picntumest enim considerare,cui, qnantum,etqua-

ubi dicitur (112'0: Surye iltuminare, etc. eo quod ; liter sit loquendum. Aliter : Ephesii transierant de
mos fut apostolis non tara verba,quam sensum ex p inlidelitatis tenebris ad lumen fjdei. Hortatur eos
Scripturis assumere. Itein sunt.qui dicunt ex apo ut caute ambuiont. De eo quod caute ambiilal, qui
cryphis sumptum, non apocrypba apprubet,
iiuod incedit in lcge Domini, quiquedicit: Perftce gressus
sicul nec gentilium l'abulas,ex quorura libris exem- meos, utnon declinent (Psat. xvi, 5), etc.
pla sumil. Sic etiam Judas ex libro. qui dicitur (,\.l'Z7) Seqmiur : Redimentes lempus, etc. Omnei
Enoch [Jud xiv). Sed illorum est haec legere, qui isti dies ynuli sunt ; ergo redimamus patientia ac
Spiritu sancto pleni possunt discernere vera a fal- longanimitato tempora mala, ut tempus, quod ad-
ais. Sed quare dicit qni dormis; el a mortuis:
;
versuin est, nonsit. Aliter Ephesii,quide somno :

Sunt qui putant ob hoc, quod aniniaj moriuntur. surrcxistis, videte ut caute et sapienter ambuletis.
Nam spiritus non dicitur mori (1125). Sunt cfui di- De eoquod Joseph unum devariis sibi redemittem-
cunt doriiiire apud Deummalos,qui suscitandi sunt pus; similiteret Job (1128).
qui, quantum ad hominum judiciapertinet,mortui Seqaitur :
Propterea,notite fieri impruientes, id
(123) Ita et divus Hieroymus,
Vulg. autem nium hoc, inquiens ad Alam dicitur in loco Calva-
omniaqux arijiiwititr a tiimine manilestanlur. ris sepultum, ubi crucilixuscst Dominus. Qui Cal-
(1124) Qua;rul aliquis,alt divuo Ilieronymus quis- varis idcirco appellatus est, quod ibi antiqui homi-
nam sit isto. qui dicat .Surge qui dorinis, etc. aut
: nis csset conditum caput illo ergo tempore, quo :

cujus testimonia Apostolus sit ahusus? Et quidem p crucifixus Dominns, super ejus pendebat (6)sepul-
qui siinplici responsione contenlus est (a) dlcet in
reconditis eum prophotis, et his.quae vocaiiturapo-
crypba, h;cclecta in niedium protuiisse (sicut in aliis
quoque locisillum fecisso manifestumest) non quod
apocrypha comprobarot, sed quo et Arali. et Epi-
menidis,et Menai.dri versibus sit abususad euqu;e,
volueratin tempore comprobanda. Nec tamen tota,
quse hi scripsere, sunt sancta, quia eos vere ali-
quid dixisse testatus esl.
(112.5) Ita divus liieronymus: Igiturquiu et spiri-
tus est hominis, quem semper in bonam partein scri-
ptum meminimus, et aniina, cujus inlinmtates et
crum. ha>c prnphetia completa est, dicens: Sunje,
.idain i/uidormis, et e.v.surgc a mortuis ; et non ut
legimus i-r;ici-jisi: ao! Xp;<rro; id est, orte/ur, tihi
Ckristus. sed ijTitJ/ajasi id esl, continyet te Christus,
Quia videlicet tactu sanguinis ipsius, et corporis
dependentis, vivilicetur, atque consurgat: et tunc
typum quoqup illum veritate eompleri. quando Eli-
SEUS mortuus mortuum suscitavit [IV. Keg. xiii).
Haec utrum vera sint, necne, lectoris arbitrio dere-
linquo. Certe tunc in populo dicta placuerunt, et
quodam plansu, ac tripudio sunt excepta. Unum
quod scio, loquor cum loci istius interpretatione, :

mortes legimus peccalorum, id qitod nunc dicititr :
Surge qui dormis, r«/(T(i<Hr «(/ spiritum ; et quod
sequitur: e.vsurge a morluis, anim.-c coaptetur.
Anima enim, qu;c pcccavcrit, ipsa morietiir : spiritus
atilem mortem nunqitam oiniiino legiinus.
(1126) Parliculaiu non addendaim ensuijuxta cit,
textuin divi llieronvmi, quein afferre lubet, ut te.x-;-
tus nosler clariori luce perfundatur: « Scio me au - D numtuffiore^^igyptiffipotestatisunquamimmutatum
disse quemdam de hoc loco in Ecclesia dispulan-
tem, qui in theatrale miraculum,nunquam anle vi-
sam forinam populo exhibuit. ut placeret, teslimo-
(ai Nlmirum, ait divus Hieroiiyuins commenlator in
Veronensi ediiioue, px aijocryplio Elire lauilari hoix-e
tt^stmiouium opinalus est saucttisEpiphaoius.Hajres 42,
pan. 'il2. Gcorjiiiis vi;ro Sincellus iii CUrouographia,
atqiie contextu sensus iste non convenit. »
(1127) Hio in auto^. marg. legitur:cap XXIII.
(1128) Scilicet ut ait divus Hieronymus, Joseph
unum habuit propositum, placere Deo, quod nulla
varietate tempuris, vel casuum, nec fratrnm invidia,
nec cenditione servitutis, nec ffitalis illecebris, nec
domin.-B repromissis, nec squalore oarceris, nec de-
fuit. llncidera de Job sentiendum. Hi arabotempus
sibi redeinerunt, et malos in honos vertere dies.
Quod et nobis faciendum monct .\postolus.
aescioijuemnotariab Hieronvmo iu cap. Matthaei, xivir,
33. Ac sane cum ad oreaiuium vulgo miraculum excogi-
tata opiualioea sit. .Vdain iuCalcari.-B IO(;o sepoltum ubi
erurili.xus estOhristus tum idplaue paradoium, ab ipso :

pag. 21.EXT0J lp£;ii:oCX£Yoasvuva-o)tpu3(i)v ex apocryphis prolata istb;ei; ad Adamiim verba: ^urge qui dnrmis, etc.
Jeremiie ascriplis.E coutruiio iii anl heiiticis librisilliiLl iu Caeterum et sauclus Ambrosius iu (omment in hac. Ep.,
vpuire sc possH alli pulant. Sauctus Tliomas ex illo ile- et Aujiusliiius. in psal. \n.\<iann\.:et contingent te,q\\am
ducit Isais lo''0 c. LX.Surgeilluuiiuare Jcrusalem, quia lectioucm Hieronyuius probat. Erasmus. quem Victorius
veuil Uimen tuum. .\lii uialiint lsai;e quiilcm. sed se(iuitur, in tlroeco ex inppDio fei:crunt 6»a'ii-ai pro
c. iivi, 19, albuii verba Viveut aiurtui tui iuterfecti £-.'^ij(;£'.. Chrysostomiis homil.
:
; 18. in hiiuc locuiu :

niei resurgeut... quia

ros liiiMS ros tuus aiit ileuique : 0; ;j.lvsiji; Kiis-'ii-j3£;;TO'jXp'.3ToCi. oioL-jiiiv; i-:-i^<7s:
illa IX, 2, ambulaliatiu teuebris.vidit liiiera
popiilus ciui (7o; tiXp;5T6;. [iaXXov 6e toOto It;. Alii qiiidam dicunt,
majjnam, habitautibus iuref<ioue umbr» mortis luxorla et tanges < hristum; Rlii vero dicunt, e; iUuminabit te
eis. Adito lociejus iuterpretes. 6'/icis(Ms;etmagi3ita est.
(b.' Vidimus et supraiait citetus commentariua, buuo
583 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 584

mini vero monendi sunt, quia sl contra Deum de A Ammonilas, Moabitas, et ChanKnaeos, quasi dice-
munere ejus superbiunt, si eos, quos perconditio ret : Ephesii, quae de praeliis Israel adversus na-

nem tenent subditos, squales sibi per naturae con- tiones legistis, videntur sonare carnem noslram,
sortium nos recognoscunt, etc. Istis dicitur.ut sint etc, ut ex illis intelligamus non esse nobis adver-
obedientes, illis imperatur,ut remittant minas quia ;
sus carnem,id est homines sed adversus daemones
uno sunt pretio redempti,et ad unam palriiim ten- esse certamen (1146). In ctelestihus vero dicit pro

dunt. Magna sunt jura, coelestia ; unde et Ecclesia aere, unde aves coeli nominamus ;
quia iste aer

servos, et liberos, doctos, et stultos, magnos, et plenus est immundis spirltibus.

parvos aequaliter recipit.Omnes Ecclesia filios novit; Sequitur : Propterea accipite, etc. Iterum repetit
unde sanctissimi viri tam primee, quam secundas quia dllicilis est victoria, ut induant se arma Dei,
nativitatis exordia recolentes, famulos suos nun- Ut quid ? Vt possUis resislere in die malo, id est in
quam servos nominant, sed fratres, et ad osculum die tentationis, sive in die prssentis temporis ; ut
vocant : horrent enim nomen, quod non natura, illud : Dies mali sunt (Eplies. v, 16) : sive in futuro,
sed iniquitas facit. Servi enim non a Cham, cujus ut illud : Ut quid vobis dies Domini ? Dies Domini
maledictio in Chanansis impleta est {Deiit. vii, 2), tencbr.v et non Iikv {Amos. v. 18). Item : Dies irx
ex quo reges orti sunt (1143;, sed ab injustitia, etdtes illa {Soiihon. i, 15), etc. Quod vero dicit Et :

mundl inlquitate facti sunt. Quid magis habet do- B in omnibiis perfecti stare, subaudiendum est, in
minus a servo, aut servus minus a domino ? Non omnlbus, qucB superius monuL.
nisi nomine discernuntur. Neque pro servis et do- Sequitur State ergo, etc, id est, veluti ille, qui :

minis, sed pro bonis el malis Dominus judicium dirpbat Stntuit supra pctram pedes meos {Psal.
;

celebravlt. Nam servus bonus, flllus,et amicus Dei xxxix: 3), etc.Bonum
stantem,non jacentem,
est, ut
est dominus vero malus, (ilius, et servus est dla-
;
et non discinctum, sed accinctum te inimicus tuus
boli, et pejor omni servitute. inveniat. De eo quod interior homo habet lumbos
(il44) Sequitur De cxlero, etc. De eo quod,
:
suos unde Domlnus
; ^int lumbi vestri prsecincti
:

postquam monuit speciallter quosdam, mox gene- [Luc. XII, 35), eto. Sequltur Induti loricam justi- :

ralem admonitionem subdens, ait Confortamini, :

tix. Bene justitlH loricae nomine deslgnatur; qula
non in vobls, sed in Domino ; non in vestra, sed in sicut illa multis circulis, ita ista multis virtutlbus
ejus poteniia. De eo quod, more ducis armantis mi- consuramatur.
litesad praelium, suos armat, et dirigit ad speciale El ealceali pedes.lsii sunt animae pedes,quos cal-
certamen Apostolus audltores. Alt enim Induite :
ceare. id est, munlre debemus sanctorum Patrum
vos armaturam Dej.Quare L>el? Qula,sicut qui contra exemplig,ut intrepide prsdicemus Evangelium ut ;

visibiles hostes dimicat, visibllia arma acclplt ;

ita C illud : Quam piikhri pedes evangeliianlium pacem
arma invislbilla sunt necessaria contra invisiblies (Isa. Lii, 7; yalium. i, 15; Rom. x, 15). De eo
hosles. Nlhllest dicere,induile vos armaturam Dei, quod finem scutum vocat ;
quia,sicut scuto omnia
nisi : iuduite vos Dominum Jesum Chrislum {Rom. jacula exstinguuntur, ita omnia adver9a,fide supe-
XIII, 14), id est, verltatem, justitiam, pietatem, et rantur. Dc eo quod galea salulis munit caput,id est,
caelera, quae intelliguntur in Chrlsto. inlerloris hominis sensus.Nam si his omnlbusfueris
Sequitur Non est nohis colluclatio (\ii5), elc,
: indutus, el non habeas yladium, teutcunque [jotes
id est, adversus homines, qui ex carne conataut et defendere, sed inimicum tuum non vales exslin-
sanguine ; sed advcrsus principes, et potestates, id guere.ldeo subdit: Et g ladium spiritus ; unde alibl:

est,qui slbi principatum in malis hominibus vlndi- Vivus est erdm sermo Dei enim verbi (1147), etc. Si
cant advcrsus mundi rectores, id est, tenebrarum,
;
glartium non habueris, haeretlcorum versutias non
non cceli, et terrae dajmones enim rectores sunt, : facile siiperabls; sicut miles sine gladio non accedit

noa mundi, sed mundi amatorum. ad bcllum, ita omnls justitia intuti est sine verbo.
Sed gratias Deo, qui erult nos de tenebris. Ma- Sequitur : Per omnem orationem, etc. De eo quod
neamus ergo inluce ac Ilbertate. Unde et ipsis di- distantla est inter orationem et obsecrallonem. Dl-
citur : Fuisti uliquando tcnebrx {Ephcs. v, 8), etc. D cunt enira quod obsecratio fit pro pcccatis prater-
Quaerit forte aliquis,unde Apostolus sumpsit occa- itis, vel prajsentiljus ; oratlo pro adipiscendls quae
sionem ista dicendl. Forle de praellis,quae in histo- speramus. Et quia magno Dei egemus adjutoriu ad
riis veteribus riarrantur gesta a filiis Israeladversus devlncendas hostls antiqui versutias; idcirco sub-

(1143) In Palaestina scil. et Syria, Sidonla, et (1146)Hoec expositio a divo Hieronymo desumpta.
Phmnlcia.ex ipsis scll.erant Jebu^^.-nis, Ammorrha^is, Ubl lliud niistram, videtur potius cmendandum, et
Hevaeis.et quamplurimls aliis nalionlbus rege?,qui legendum nationem.vel eanim.
aJosueju.\ta Domlnl praeceplum per Noe maledi- (1147; Hebr. iv, 12 Vivus cst cnim sermo Dei, el
:

ctum prolatura exlerminatl sunt. efftcax, et penetrubilior omni glalio ancipili : el per-
(1144' In autog. marg. hio log. cap. X\X, et divisioiipm aninix,ac spirilus, com-
tiiigrtis u^oitie ail
paulo post Dominica xxiii post Penl. paguin qihfpie, iic inedulluruin, et discretor cogita-
(1145) Conculcatio legitur in cod., quod juxta tionum, et intcnlionum cordis.
omnes lectiones emendatum censui.
5H5 lOXPOSlTIO IN EPISTOF.AS PAULI.— IN EPIST. Al) PIIILIPI' i8(i

jun.xit; Oraiites omiii tcmporc in spiritu. Et bcno iw A commcndat fitiani prolcdionom. Cum dicit Cliaris-
spiritu dicit, ut non diounius vcibu iueditata, vol .v(/;(i(4/";Y(/(;;-,iiiHgui ineriti monsti'atur,uuin cluirissi-
scripta; sed inlorior homo, id est, spiritus, pleno mus esso dicitur Pauli. Sed undc charissiinus?
desidcrio oret, el omiii /einpore orol. Notaquod ait .
Nunquid quia illius erut minislcr ? Aitenim : Mini-
Per ommin. Multiplcx est cnim oratio nune pro
: .stcr in noniino ; id cvt, in pr.ndicando.
nobis, nunc pro aliis, iKinc pro his, qua3 ad futu- Sequilur : Ut coijnoscatis qux circa nos sunl, elc.
ram (lUH), nunc pro his, qua; ad pnesentem vitam id est, quas pccnas et quas cateaas patimur. Ul
perlinent. Nota quod cessantibus ^1149) verbis spiri- consolctur corda veslra, ne de mea cura, ct sollici-
tus debet orare ; ct qualiter ostendit, cum dicit : ludine laboretis. De eo iiuod grandis oonsolatio esse
Oin'ii lcmporc. Et quia subaudiri polcrat ccrtum potcrat audire Paulum Rom;o in domina urbium.et
tempus, id est, dios ad operandum (ll."iO) data ho- in arcc Rornani imperii dc caroere, ol de vinculis
niini : ideo suhjunxit: £/. in ipso vifjilanlcs in omni triumphanlom ; et iilco Tychicum (11.53) esse mis-
ne videliccl, veluii dorraientes, lecta, vel
instantia, sura, ut vitam et conversationemPauli eis nunlia-
commendata dicamus. i^icut cnim dormicns ignorat ret. Magna quidcm consolatio csse poteral imilari
quiid dicit ; ita ille, qui ita loquitur orando, uL aliud volentium, nnsse omnia qu.-c ah Apostolo gore-
cogitft.Nota quoil monet pro xanclis orare, ct pro t> bantur
se. Et homines tumidi, etsuperbi dospiciunt ora- Sequitur: Pa.r, clc. De eo quod ullima pars
tiones sanclorum requirere. Nota quod etipscorat epistola; precatio csl. Precatur et optat pacem
pro Ephesiis, et rogat, ut ctipsi orent pro ipso. Ubi fralribus.dcinde charitatem,postraodum fidera.Haec
discimus quod et pra.'lati pro subditis, et subditi pro sunt, qua; pcrfectum faciunt Ghristianum, sed cha-
prcelatis debent orare. Sed vide quod noii pro sospi- ritas major est pace (/ Cor. xm, 13) quiasuntqui ;

t:Uc carnali, aut pro temporalibus quibusquc rebus tolerant, quos non diligunt. Nota quod sine fidc re-
IMi^it oraro, scd ut detur ei sermo id est, ut sermo ; liqua inutilitcr habcntur; ut illud: Omne, quod non
:iliundet, et os apertius loquatur cum fiducia sine est c.c fide, peccuium est (lioin. xiv, 13). Nola ctiam

iiliqua trepidalione. Nota quod hoc ipsura eis pro- quod ipsa fides cuni reliquis virtulibus a Domino
sset, quos monct, ut orent. Ubi discimus orare
'

datur. -

.0 his quos doccmus in Domino. Sequitur : Graiia aulem ciim omnibus, etc. [)e eo
Sequitur :
/>ro i/MO, etc. ; id cst, Evangelio. Le- quod corruptam habent fideni hairetici, qui deChri-
gatus Christi, licet in catena sit, tamen ofncium sto non recte sentiunt corruptam etiam, qui non
;

evangelizandi peragit. Scd orat, utnon dolore vinoa- recta intentione ei serviunt corruptam et illi,qui in
;

lur ;
quia omnes legati verbi talia sustinere debent. hac tantum vita sunt sperantes in Christo.Non de-
Unde sequitur: Quid enim aliud C fuerunt qui intellexerunt corruptos, qui concubitus
Ila el in ipso, etc.
inter advcrsa, et adversus panas debuit orare,ni.=;i experientiam capiunt, qui vulgo corrupli dicuntur.
ut fiducia sibi daretur ad manifestandum Evan- Sed quomodo ab hac gratia conjugia sanota exclu-
gelium ? Nota quod tunc major liducia est, quando duntur? Quaproptcrcorrupliodiciturcujuslibetpec-
copiosc et rationabilitcr dicitur. cati dominatio. Diligere vero Doininum ia incorru-

lH51) Sequitur (/« autein vos sciatis, etc. tioU

: plionc est, non regnare peccatum in nostro mortali
qundduodicit,idest,quaecircamesunt,etquidagam. corpore, etc. .imcn autem quasi ad confirmationem
(lirca ipsum quid eraiit, nisi catenae ? El quid age- oranium, quas superius scripta sunt, in fine posuit;
bat, nisi instanter docebat? De his nil per episto- per quem HebrcEorum sermonem vcra et fidelia
lam pandit sed omnia per missum, id est, Tychi-
; esse, quffi scripta sunt, deinonstrantur.
cum (1152) mandat. Cujus enim ostendit personam. E.vplicit epistolat ad Ephesios.

(1118) Verba h.TC, nunc, futurum, in marg. oremus.

leguntur. (11.50) FortaKse ad orandum.
1149) Fortasse incessantibus,utTel'eT&tuT ad illud, (1151) In autog. marg. hic leg. cap. .XXXI.
!;; omni tempore, in omni instantia: vel etiam ut (11.52) In cod. Titicum.
jacet, scil. ut mente etiara, cessantibus verbis. (1153) Et hic denuo Titicum.

INGIPIT EPISTOLA AD PHILIPPENSES.

Philippensibus Apostolus verbum fidei praedicavit
iu visione admonitus, sicut in Actibus apostolorum
legitur, ut accederet ad
eorum ad audiendum verbum Dei {Act. xvi, 19).
Mansit enim apud illos diebus multis, quousque
D pleniter eos instruxit et solidavit in fide. Et quia
post ejus abscessura non sunt translati ad aliud,
eos, et aperiret aures sicut Galatc-e, laudantur ab Apostoio. Laus quoque
istorum, vituperatio est aliorum, id est Corinthio-
rum. Hi enim, cum Apostolo pradicante credidis-

Patroi. CXXXIV, 19
 :

58' ATTONIS VEKCELLENSIS ICPISCOPI 388

sent, tanlum in lide et scientia profecerunt ut A. pis civitas est Macedonice. Hi accepto verbo verita-
litiam livangelium pra;dicarent alque defendereat tis perstiterunt in IJde, nec receperunt falsos
a pseudoapostolis impugnatum. Propter hoc ab his apostolos. Hos collaudat, scribens eis Roma de car-
etiam accipit sumptus, ut aliis prcedicare sufllceret. cere per Epaphroditum. Cum vero dieit, episcopis et
Hos vero collaudans, monet eos, ne passionibus diaconibus, non pontifices, sed presbyteros,nomine
illius terreantur, quibusnon destruiturEvangelium episcoporum, vult intelligi. Non enim erat ratio ut
Christi, sed confirmatur, quia pro re falsa vel dubia in una civitate plures essent episcopi. Hlo enim
tanta perferre non posset. Sed quamvis laudentur, tempore presbyteri episcopi vocabantur.
erant inter eos imperfecti. Et noQ mirum ;
quia Quid vero sanctis optat, ostendit, cum subdit
sancta Ecclesia permista est, quia area est, quia Gratia vuhis, et pax a Deo. Et pulchre, quia sancto-
tandiu erunt grana mista cum paleis, quousque ven- rum memoria cum gratiarum actione celebratur.
tilabrojustidiscriminispcrmundetur.Quoddesigna- Gratia enim est, qua relaxantur peccata pas :

batur per hoc,quod Jebuscei habitaverunt cum Ju- vero, qua reconciliantur Deo. Huc usque salu-
dajis in Jerusalem [Jiidic. i, 21). Quid enim per tatio.

Jerusalem, quce visio dicitur pacis, nisi Ecclesia? Sequitur Gratias ago Deo meo, etc. Nota quod a
:

Et quid per Jebusaeos, qui conculcantes interpretan- t> gratiarum actione inchoat. Nota etiam quod dile-
tur, nisi mali designantur?MoraIiter. Quid est aai- clionem suam erga eos ostendit, pro quibus indesi-
ma sancta, nisiJerusalem? Qucg, quamvis habeat nenter Attende quod instruit, ut non pro
orat.
pietatis ac sanctitatis opera, nunquid funditus nostro, aut nostrorum solum, sed pro omnium
oaret malo? Quia ergo in aninia sancta sunt Jebu- profectu laudemus. Et quia justi erant, ideo dicit,
ssei, id est affectiones contraria;, ad hoc laboret cum gaudio dcprecationcm faciens : quoniam aliter

necesse est,utquiaconcupiscit, concupiscentis non orat pro Galatis, aliter pro Philippensibus. In illis

consentittt, quatenus etsi a tergo murmurat, in erat mffiror, quia recesserant ; in istis gaudium,
lacie non resistat. Taliter necesse est, dico, vivat, quia stabant. Et nos cum gaudio oramus pro bonis,
qui cum Philippensibus laudari et sensum Apostoli cum mcerore vero pro malis. Nota quod gaudium
penetrare desiderat. De eo quod Philippenses, Ma- hoc dicat spiritale, non corporale. Unde vero gra-
cedones iidem Graeci sunt quae provincia, ab Ema-
: tias agat, exponit cum dicit : super communicalione
te Emathia, deinde a Macedoae rege Macedonia vcstra : id est mecum, Evange-
quia communicatis
dicta est. Ipsi sunt Jones a Jaban filio Japhet nun- lium prajdicando. Quod vero dicit, a primo dic,
cupati. De eo quod positio hujus provinciaj talis intelligcndum est, a tempore, ex quo credidi-
est. Habet ab oriente mare iEgseum ad oc- ; stis ac si diceret
; In bono, quod coepistis, per-
:

casu Dalmatiam a meridie Asiam

; ab aquilone C severatis.;

Mysiam. (1154) Quia securus de Dei miseratione confidit

INCIPIT TE.XTUS. illos perseveraturos, ideo dicit Confidens hoc ip- :

(Cap. I.) Paultis et Timotheus. Per hoc quod Apos- sum, quia qui ccepit in vohis opus, etc. Nota quod
lus aliorum secum nomina jungit, monstratur quod hic destruit illos, qui dicunt a nobis inchoare bo-
per multorum ora Spirilus sanctus unum exprimit num.Ecce dXcii^qui capil: et Dominus Sine menildl :

sensum, unam format doctrinam. Nec mirum, quia potestis [Joan. xv, 5) : et Psalmista : Misericordia
muUitudinis credentium erat cor unum {Acl. iv, 32). me [Psal. lviii,1) et Misericordia tim
ejus Tprxveniet ; :

Ut hinc discant prcEdicatores uno ore laudare subsequatur me iPsal, xxii, 6). Ipse enim prcEvenit ut
Deum. De eo quod nomen suum more regum in velimus, et ipse subsequitur ne inaniter velimus
principio ponit epistolarum, ut dignitatem sul apo- (1155), nota quod diem Christi\'oadX,\(A obitum cujus-
stolatus ostendat. De eo quod aposlolum se tacet, que,veldiemjudicii.Nota etiam quod hisverbiseos
quia illis scribebat qui de illo rccta sentlebant. De adperseverantiamprovocat.Et nota quodjuitewdi-
morali instructione. De eo quod conditionem osten- cit hoc se senlirc, eo quod habeat illos in corde et in

dit, cum subdit, scrvi ; non vitiorum, sed, Jesu vinculis ;

quasi dicat : adeo vos diligo, ut nec vincu-
Cliristi. Haec conditio nobilior est omni dignitate,
j)
la, vel flagella possint memoriam vestri auferre a
quia servus Christi, servus est justitiaj, sapientiac, corde meo. In defensione vero, et confirmatione
castilatis, et his similia. Nam qula Paulus et Ti- Evangelii dicit illos sibi socios, secundum hoc quod
motheus scribunt, videndum est quibus ait, san- superius dixerat, super commicnicatiunevestra.'Hot&
ctis omnibus: non Philippensibus omnibus sed ; quod in duobus praefert Philippenses Ephesiis, id
sanclis, ne mittant maryaritas, etc. [Matth. vii, 0); est, in hoc quod certus est de perseverantia ipso-
nec quibuslibet sanctis, sed in Chrsito Jesu. Hcere- rum, et quod quotidlc lectioni vacabant. Et
tici non sunt in Christo sancti, quia non recte sen- pulchre dicit socios gaudii, quasi diceret : sio-
tiunt de Christo. ut socii estis laboris et doctrina!, eritis gaudii
Sequitur : Qui sunl Philippis. De eo quod Philip- socii.

(115'i) Inautog. marg. hic leg. c. II.

(1153) Vidc ccuteras Epistolas, potissimum ad Rom., nbi de gratia divina agit.
389 EXPOSITIU IN EPISTOLAS PAULI. — IN RPIST. AD PHILIPP. 590
Soquilur : Textis enim. elc. : id cst, incorpnrii- A liPin roplontem, inujorpm ci invidiam cumularnnt.
ri, (lloti) ut iUuil. Qui mamiuad ciinicm nifam, {Joaii. NdI.-i (|uod (lii duabus contrariis op-
I' rpocics biin.c
Ti, 57) etc. ; 8ivo ita vos diligo, (luasi viscera Chri- ponunlur ad primam onim rcspondct sccunda, bona
;

3ti(ll57). Cum Drum tcstoni invocut, non contra enim voiunlas contraria est invidenli.o tertia vero ;

prfcccplumDoniini facit, quia neccssitale jurat; vult adversa esl quarla;, quoniam charitas erga Ghri-
cnim ut illi fidemaocommodent,et diligant diligcn- stum, vel Paulum non potost proptor pcrsecutionem
tem, ct ament amantem se. Dcsiderat eos non Pauli pncdicare Cliristum. Mali f/M,7? $ua .sunt pracdi-
carnali, sed spiritali amore (1158). cando (lu.vrunt, non qu;e Jesu Christi {Philipp. ii, 21)

Scquitur : lCt hoc oro, etc. : Nota quod non aolum sed boni lidclcs non qucmlibct hominum,sed ipsum
prfflcipit quo! laciant, sed orat ut faoiant; quia non Dominum obedionter audiunt, qui ait : qux dicunt
suflicil nosse quod agondum est, nisi adsit gralia lacilc, etc. [Matlli. xxiii, 3). Ideo audiunt utiliter
juvans ut perlici possit. etiam quae utiliternon aguntur; suaenim quErere
studcnt sed sua docere non audent.
;
Soquitur : In xcientia, (.tc. Nola quod scientibus
scientiam orat dari, quia sinc scientia nemo potest Sequitur Quid cnim? etc. Et est sensus Quid
: :

sinceritatem, id cst integritatem habere, nec polio- cnim, aut quare movear, aut quarc in tribulationem
'•(I, id est utiliora probare, et fructu bonorum abun- p miltar,cum omninogaudeam quodomni modo nun-
dare. Et ad quid hoc ? Nunquid ut hoc laudotur? tiatur Christus? Occasio enim est quando non pro
Non. Sed ad laiidem Dci, sccundum illud videant : se, sed propler aliud Ghristus prsdicatur veritas :

opcra vesfra bona, eto. {Mallh. v, 10). vero ost quando pro se ipso diligitur Christus. Sed
1159) Sequiiur : Scire autem vos volo, fralres, modo, ideo gaudere se
sive illo, sive isto nuntietur

tli'. Ilis vcrbis consolatur eos de tribulationibus dicit,quiaChristus nominatur, Christus nuntiatur.
siiis. Et est scusus : Non solum non obsunt, sed Ideo Paulus gaudebat, quia per fallaces verum prae-
etiam prosunt, duin non pro crimine, sed pro Chri- dicabatur, et per malorum ora Christus annuntia-
slo patior. batur. Multis enim prosunt docendo quse non fa-
ciunt : sed longe pluribus prodessent, si ex animo
Soquitur : ]ta ut vincula, etc. Magna laus vincu-
latum esse pro Christo in omni prxtorio
diligerent quae dooebant. Primum gaudium est in
ct in csete-
bona voluntate secundum
fratribus, qui ; in his, qui
ris omnibus, id est, ante reges et in csteris locis,
mala voluntate Christum prffidicant.
ubi judices resident. Prastorium dioitur quasi pra;-
ceptorium, eo quod Quare gaudeat, cxponit, cum subdit
ibi praitor sedeat ad disoutien- Scio enim :

dum. Pr.Tetores dicti, quasi prajceptores, eo mihi proveniet, etc. Et est sensus
quod Quod ijuia lioc :

prKoepta dant, id est, pra;fecti, quasi praepositores. C i'l' causa interitus mei pronuntiant, scio quod ad
lllCO) Sequitur Ut plures, etc, quasi dicat
:
salutem mihi proveniet sed operante Cbristo, qui
:
;

.Miilti fratres exemplo vinculorum meorum, abjecto

ad meam salutem omnia gubernat, et adversa vertit
tiniore, libere prsedicent Christum. Et quia variis in prosperum. Etiamsi tali causa nuntiant Christum

intentiouibus homincs pr;edicant Christum, ideo ut ego patiar et crucier, tamen spes mea in Chri-

subdit quidam quidem, etc. De eo quod qualuor

:
sto, quia de his omnibus exspecto mercedem, et ut

personas,quoeChristum pr«dicant,hic ostendit.Sed convertantur suslineo. Hoc loco non est aocipien-
prima et ultima ex malignitate praedicant ; duK me- dum, ut quidam putant, priedicationem Christi hce-

diic ex bono animo. Sed videndum quid inter se di- reticis ab Apostolo esse conoessam, ut qu(»modo
stent. Prima est de malignitate propter invidiara, volunt Christum prajdicent sed quia eo tempore, ;

quia dolent, ut solus sibi vindicet soientiam prasdi- quo Apostolus docebat, erant qui ideo Ghristum
candi prxdicant ut auferant gloriam, quam habet praidicarent, utmajorem persecutionem adversus
;

apud credentes invident onim, ; quiasentiunt eum a Aposlolum excitarent, dioit se gaudere, sive quia
Dec electum postrema de malo est, quia non ca-
:
Christus quoque modo nuntiatur, sive quia tribula-

ste, non sanctc Christum pronuntiant, sed ut Apo-

tionibus merces augetur.

stolo noceant. Cum enim aperte negarentChristum, q Sequitur Quia in nullo confundar, etc, id est,
:

fingebant Ghristum prajdicare, ut tribulationem et in nullo genere, quo Christus nuntiatur nunquam :

majorem dolorem Apostolus habuisset. Sive ea in- enim erubesca.m, sed in utroque gaudebo. Qui et
tentione pra;dicabant, ut gravarent Apostolum, qua- niuic, et semper, dicit magniflcare Ghristum in cor-
si plures disoipulos facientem, et doctrina sua or- pore suo, quiacum corpus ipsiuspoenis afficeretur.

^1156) In legitur incorporali. Visum est

autog. (1157) Hic div. Hieronymi, seu potius Pelagii
,Iegere. incorporari scilicet ut aptior expositio et
; Commentaria prae oculis habuit.
menti .\postoli accommodatior redderetur. Ait enim magis magisque
(1158) Hacc, quajrepetita forent,
Apostolus Testis mihi est Ueus quomodo cupiam
: comprobant legendum superius incorporari loco in-
omnes vos in visccribus Jesu Chrixti : quod totum corporali, ne scilicet inanibus repetitionibus, quibus
verbo incorporari, scilicet Christo, exprimere auctor omnino caret interpres noster, locus detur.
noster fortassc voluit. Hocque collaudare videtur (11.59) In autog. inarg. hic leg. oap. III.
infra cit. textus. (1160) In autog. marg. hic leg. cap. IV,
5'JI ATTONIS VEKCELLIWSIS KPiSCOPl 592

ille pnedicaro Christuin non desislebat. Et lioc est A maiicho: vere ut pater, vere ut famulus Dei, de
quod subdit sive per vitam, sive pcr mortcm; ac si
:
duabus cupiditatibus arctatus elegit manerc pro
dicat : Si tolerando pcenas vixero, pr.-edicabitur aliis. Permaiicbo, inquit ; id est, usque ad perfectio-

Christus, et si poenis mortuus fuero, magis praedi- nem manebo ; id est, causa vestri profectus, per
cabitur Christus (1161) ; cum viderint me nec poenis priBsentiam meam denuo apud vos ; id est, ut ego

detritum, (1162), nec morte revooatum ; sed in pra?- prfesens sentiam, quemadmodum gloria vestra
dicatione perseverasse. exsultet, c£ abundetin Christo; quod Christum dili-
Sequitur : Mihi enim vivere Christus cst, etc. Et gitis ;
quod Christo servitis ;
quod Ghristi vos servi
est sensus : Nulla mihi voluntas est hic vivendi, nisi gaudetis.
ut corpus asdificem exemplo meo. Mortem non ti- Sequitur : Tantum digne Evangelio Christi conuer-

meo, quia lucrum est mihi mori. Vivere autem mihi samini. Dignam vult eos habere conversationem, ne
Christus est, quia qui in illo sperat, semper vivit, et pceniteat eum voluisse remanere in carne. Digne
nunc, ct postmodum. Nihil ergo illud est, quod illi conversatur Evangelio, qui secundum ejus praBcepta
agunt. Sive occidant, sive pcenis lacerent, mihi nil vivit, qui spem suam in illo collocat. Quam conver-

horum nocet, quia mihi vivere, ctc. Quod si vivere, sationem cxponit dicendo JJt sive cum venero. Uno :

etc.Quia superius dixerat Mihi vivere Christus est; : enim spiritu stare, unanimiter laborare, digne con

et incertum erat de qua vita dixisset, an de ista, an versari est Evangelio. Et est ordo. Conversaroini di-
de futura, ideo adjecit, de ista, quac in carne est. gne, ut digne de vobis audiam, quia statis in uno
Cum, inquit, in carne sum, friictus mihi operis est. spiritu; audiam aiitem absens, vel videam praesens.
Qui fructus? Ut prffidicem Christum, ut salventur Et quasi interrogasset eum aliquis, quare tam
multi, et illuminetur mundus. Isti sunt fructus in magnopere commendas unitatem spiritus et laboris,
carne viventis. ipse aperit, cum subdit : Vl in nullo terreamini. De
Sequitur Et quid eligam, ignoro. Et est sensus
: : eo quod quasi dux docet suos ut sint unanimes, non
Si morior, lucrum habeo, quia ad illum vado, quem divisi, ut victoriam capiant, et non terreantur ab
diligo rursum, si hic vivo, fructura operis habeo,
;
adversariis. Quare? Quia eis qui proChristo tribu-
evangehzando Christum, et ad fidem adducendo lantur ad salutem proflcit : illis vero qui tribulant,
multos. Ideo, inquit, nescio utrum mortem appe- ad perniciem. Et quia multiplex est iste conflictus,

tam, an adhuc in vita maneam. ideo dicit : In nullo terreamini ; id est, nec callidis

Sequitur : Coarclor autein c duohus, etc. De eo disputationibus, neque passionibus, neque opprn-
quod beatus Augustinus dicit incertum esse utrum, briis. De eo quod iste locus et martyres, et membra
duobus concupiieenliam (1163) hahcns, an coarctor Christi inter membra diaboli decertantia corrobo-
autem e duobus : ut illud adjungatur Conciipiscen- : rat.

tiam habens dissolvi et esse cum Christo, sed quo- Sequitur : Et hoc a Deo, etc. : id est, a Deo hoc
niam ita subdit, multo enim magis opti^num (1164), operatur, ut quod aliis est perditio, vobis sit salva-

ista particula, id est, enim, solvit hanc ambiguita- tio. In quibus hoc operatur? In vobis, quibus dona-
tem. Interpretes vero, qui hanc abstulerunt, illa du- tum est, etc. Quanquam studiose Apostolus Dei gra-
ctisunt sententia, ut non solum compelli e duobus, tiam omnibus extollat, ad laudem tamen Philip-
in

sed etiam duorum habere concupiscentiam videre- pensium pertinet, quod dicit, a Deo Patre ipsia i

tur. Sic ergo distinguendum est : Quod eligam, donatum ut credant et paliantur pro Christo non :
|

ignoro ; coarctor autem e duobus. Quam distinctio- enim hoc concedit aut donat,nisi amatoribusChristi, |

nem sequitur : Concupiscentiam habcns dissolvi et quos ipse amare se fecit. Nam multi habent fidem,
esse cum Christo. Et tanquam quaerentur, quare sed non tantam ut possent pati pro Christo. Et quia
hujus habeat concupiscentiam, multo magis opti-
rei dixerateisdatamutpatianturproChristo,subjunxit,
mum, inquit. Cur ergo e duobus coarctaris ? Quia ccrtamen.
est manendi necessitas in carne. Ecce, cum duobus Sequitur : Idem cerlamen, etc. : id est, nolo hunc
coarctetur, habet cupiditatem moriendi, habet et ignorotis agonem ; ipse est quem vidistis in me,
necessitatem in carnemanendi.Oquantum affectum p vel audistis es me ; id est, carcer, catens, flagra,

dilectionis habuit iste erga creilenles I Qui pro aliis, et caetera talia. De eo quod alia viderant, id est

non quod sibi optimum, sed quod necessarium erat apud se, et alia audierant, id est, quffi vel Jeroso-
aliis, elegit, dicendo : el hoc confidens, etc. Quis non lymis vel Roma2 pertulerat.
tertii coeli cupidus despiceret terrena? Quis avidus (C.\p. II.) Sequitur : Si qua ergo consolatio, eto.
paradisi uon haec omnia sperneret? Quis arcanorum Deeoquod petiturusbeneficium.utgaudiumsuum
verborum memor non contemneret humanum elo- impleatur, quod est, idem sapiant, et in nullo ab in-
quium? Quis in tot persecutionibus desudans non vicem discrepent, quasi rationem meritorum prae-
eligeret requiem ? Sed quia charitem anteposuit, mittit, quibus impetret quod poscit. Rationes vero

hoc elegit, quod proficeret aliis, dicendo : scio quia meritorum sunt quia advocati in Christo consolan-
;

(116l)Verba, et si... Christus, in imo marg. (1163) Quod dcsidcriinit in \'i:l!;. leg.
'
lepiintnr. (116''i) Vuig. midlo minjis mclius.
(1162) Vel forto detcrritum.
 m EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD PIIILIPP. rm
tnr, sl solatium chantatix habont, elc Egregius A SequiturQui cuir, in forma Dei, etc.De co quod
:

ordo. Prinium credpndo advoranlur el ronsolantur in forma Dci u;qualis Patri. in forma servi (1168)
in Christo : doindo restut ut halipant solatiuni cha- non amitteret Ibrmam Oei. L'num cnim id^mque
ritalis, post pcr flileclionom acquiritur xociclas sjii- est in forma Dei ct in forma servi.Et idco in forma
riliis ; et ita (lcniuni simt viscera unius corporis, et Dei niajor seipso in forma vero servi minor goipso:
:

habcnt miserationes, et est sensus : S» qua est con- (1150) ut illud Ego et Pater unum sumus {Joan.
:

solatio in Chrislo, impletc gamlium meum.El ad sin- x, :W) itera

; Palcr major me est (Jjan. xiv, 28).
:

gula ita subandicndntn est;quasi dicat: Si istasunt Uinc Auguslinus dicit: Est ergo Dci Filius Deo Pa-
in vobis, implete (jaudium meum, ut idem sapialis. tri naturaasqualis in forma Dei informaservi mi- ;

Ubi ? Kamdem charilalem hahentcs, unanimes. 11,-cc, nor Patre. Ergo quia forma Dei accepil formam
qu!B enumerat superius, tunc vora erunt, si ista servi, ulrumque Deus, utrumque est homo scd ;

quic infra commendat, impleverint. Nota quod sic utrumque Deus propteraccipientem Deum.ntrum-
eos constringit, ut si htcc non custodierin, ncc in quc homo propter acceptumhomincm nequeenim :

cetcris probati videantur, ul,quiaab illis nolebant illa susceptione altcrum in alternm mutatum est ;

videri extranei, ista servarent, ut esscnt perfecti. id est, nec deitas in humanitatem, nec humanitas
Et quia erant conlensiosi inter eos, quia in donio in deitatem.
B
magna sunt vasa aurea,sunt et lignea; ideosubdit; Sequilur : yon rapinam arbilratus est, etc. Xon
nihit per contentionem (liQo), elc. Do eo quod alii fuit oecesse accipere per rapinam, quod babebat
haheni,contendendi necessilatcm, alii volunlalem. Et per naturam.
quia vitiosum est,utrumque prohibet Apostohis.Et Sequitur Sed semetispsum exinanivit, non sub-
:

quia nonnulli causajactantia; contendunt,ideo sub- stantiam evacuans, scd honorcm abscondens.
dit : Xeque per inanem tjloriam. Plena gloria est Sequitur : Formam servi accipiens,non amittendo
placere Deo velle ; inanis et vacua gloria est homi- quod erat (1170), sed assumendo quod non erat,
num favorem appetere ;
quod Christianum non de- adeo ul pedcs lavaret discipulis U.rm. xiii, 5).
cet. Nunc vcro secundfe speciei suhjunxitcontraria. Sequitur In simililudinctn hominum faclus,
: etc-

Sequitur : Sed in humilitalc, etc. Vera humilitas Augustinus Multis modisdicimus habitum,id
: est,
cst, si alium tibi credis habitum animi, sicut est alicujus artis perceptio
potiorem ; et tunc poteris :

servare patienliam.veluti servus aut filius.quia po- vel habilumcorporis,secundumquoddicimus alium

liorcm sciunt dominum et patrem.Et ut hoc possis alio luculentiorem et validiorem, qua; magis proprie
implere,eogita quod in illo qui malus est.forte latet habitudo (1171) dici solet vel habitum eorum,qu;B ;

honum, pro quo tibi possit praferri aut in tc forte membris nostris accommodantur, unde dicimus
latet malum, quod tu non cognoscis item, forte C vestitum, calceatum,armatum
; sed inhisomnibus ;

iile de malo convertetur ad bonum, et tu de bono ab eo verbo, quod est habere, dicitur habitus.Faiz-
ad malum. /h.5 ergo dicitur in ea re,qu8B accidit ul haberi possit
Sequitur : iYon 71«« sua sunlqu3erentes{i\^),ete, et sine qua esse possumus.Verumtatem hoc inter-
Si de nobis tantum cogitcmus, idest, dc nostra li- est quod qusedain mutant, sed non mutantur, ut
bcratione,prodesse nobis possumus.Sed hoc parum sapientia qucedam mutant et mutantur, ut cibus
:
;

est. Tunc enim de nobis vere agimus, si alios ad- sumptuscnimnonhabeteamdemspeciem,etsumen3

juvamus ; cum enim unum corpus sumus, veluti fit de invalido validus sunt quse mutantur etnon ;

membra pro toto ccrpore, laborare debemus. mutant, ut vestis exuta namque non habet eam- ;

(11P7) Hoc, quod monet,confirmat exemplo.cum dem pulchritudinem, quam induta cst quartum ;

subdit : Hoc enim sentile in coftrs, etc.Et est sensus: genus, quod nec mutat nec mutatur, ut annulus ;

Sic non qua;ratis qu« vestra sunt,sed quK aliorum quod genus, si diligenter attendas,aut nullum est,
sicut nec Christus Qui,cum esset Verbum,a;qua-
: aut rarissimum. Iste habitus non est ex primo ge-
lis Patri,non solum homo propterhomines fieri,sed nere, quia natura hominis non mutavit naturam
etiam peccata eorum in se suscipere voluit.Quanto deitatis nec ex secundo,quia nec deitasin huma- ;

magistu homo portaredebes inlirmitatem hominis n nitatem, nec humanitas translata est in deitatem ;
tam mentis quam et corporis,quia et tu inlirmari, sed potius ex tertio sic enim assumptus est, ut :

quasi homo, potes. Et ideoexhibe iili quod tibi vis commutareturin melius,etab eo formaretur inefTa-
impendi,sicut et iste fecit,quidicit Omnibu-s omnia biliter escellentius atque conjunctius, quam vestis
:

faclus sum, ctc. (/ Cor. ix, 22). ab homino cuminduitur.Hoc erstonomine habitum

(1165) Divus Ambrosius habet, nihil secundum mant.

irritidicnem. (1169) Verba, in... seipso ejusdem tamen chara-
(1166) Vulg., et Pelagius, sub divi Hieronymi no- cteris. in marg. inferiori posita leguntur.
mme, considerantes ; divus .\m\iTesm%,contcmplan- (1170) Enquod magis magisque probat emendan-
tes. dum fuisse paulo superius quod legebatur, «<«»m7-
(1167) In autog. marg. hic leg. cap, V. lcret formam Dci, et loco ut lcgendum non.
(1168) Loco non in cod. legitur ut : quod emen- (1171) Habiludo mihi visum est legere loco hahi-
dandum, tanquam supinum errorem ab aucloris latio, ut sensus reddcrelur.
mente prorsus alicnum omnia quae sequuntur cla-
 :

593 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 596

ostendit Aposlolus, quod hominem, veluti vestem, A ad corpus.Sed quare magis ac magis?Nisi quiadiea
induit ;
quem uniens (1172)atque conformans
sibi mortis appropiat, ve! quia in absentia magistimi-
immortalitati,a3ternitatique sociavit.Nam illum ha- dus est qui monet ?De eo quod intente debemus au-
bitum, qui est in perceptione sapientiae, GrKci dire hujus loci mysterium:id est,quod consulenfes
exin, (1173) vocanthunc autem.secundum quod di-
; aliis, et curam de aliis gerentes,nobis magis salu-

cimus calceatum,armatum,veptitum, 5fem«m (1174) tem operamur,deinde quod in nobis sit potestas no-
vocant. Unde intelligimus de isto locutum Apo- bis operari salutem.Sic enim dixii :salutemves(ram
stolum, quia ubi nos habitum, illi scema habent ; operamini. Sed ne superbia oriretur,statim subdit
quo nomine oportet intelligi non mutatum esse Ver- Deus enim est, qui operatur ; etc, ne daretur locus
bum susceptione hominis, sicut nec vestemembra haereticis. qui dicunt a nobis ipsis operari bonum
mutanlur, quanquam illa suiceptio ineffabiliter posse. Deum namque dicit operari, et nos. Bonum
susceptum suscipienti copulaverit. Sed tanquam quidem opus et Dei est,et nostrum,Deus enim ope-
verba humanarebus ineffabilibus coaptari possunt ratur velle, inspirando ac suadendo.et prKmiapro-
ne mutatus intelligatur Deus humanitatisassump- mittendo ; et perficere, dicendo : qui perseveraverit
tor, electum est, ut Gr»ce scema, et Latine hahilus etc. [Mailh. x, 22 1.

dicereturilla suscoptio. Vt homo dicit, id est, ha- T> Sequitur : Omnia facile sine murmuratione, etc.
bendo hominem, inventus ut homo est, sive ul lio- His namque verbis docet,si ad superiora hoc refe-
mo ; ut media scilicet significatione monstretur ras ut cum aliorum saiutem qua^rentes fatigamus,
plusquam homo. non valentes implere quod cupimus,non murmure-
Sequitur HumiUavit semelipsum,^\.cX)e, eo quod
:
mus, nec de mercede dubitemus, Aliter : Qui hac-
multa sunt genera mortuorum, idco addit, crucis. tenus monuerat aliorum salutem quKrendam,nuno
Nam de hac morte dicunt impii Uoi'te turpissima :
docet ut prascepta legalia prophetica et evangelica
condemuemus eum [Sap. u, 20). Valet ad hoc, quod volentes implere,de gravitate querelando non mur-
supramoDuerat utsua non queererent.Ecce moritur muremus; quia t^eati sunt miVes {Matlh.\,i) ; neque
immortalis pro mortalibus.In hocquod ille prono- cum dubitatione, guia cappillus capitis non peribil
bis omnia pertulit, ostendit non qufe nostra sunt (Luc. xii, 7).
sed quae aliorum quairenda, et quia humilitatem, Sequitur : Vt sitis sine querela ; id est, sine re-
obedientiam et CKtera talia intelligimus in Chri- prehensione ; et simplices filii quia simplex divina
sto, studeamus ita vivere, ut eadem sentiamus in natura simplices vultcultores,utillud :S(inc<r estote.
nobis. quia, etc. [Levit. xi, 4-4 / Petr.\,i&), sine criminis
;

Sequitur : Propler quod Deus illum cxaltuvit. etc. reprehensionB.

Divinitas non exaltatur, quianec humiliari potuit Sequitur : In medio nationis, etc. Cum in hac vi-
sed secundum humanam naturam debet intelligi. ta sumus,studendum est ut malorum conversatio-
Sequitur : nomen, elc, quod com-
Et donavil illi
nem bene vivendo transcendamus, facientes sine
parari possit cum
nomine. Hoc nomen dedit
Filii reprehensione et tunc lucebitis sicut luminaria in
Pater assumpto homini, ut sit proprius, et natura nundo sicut sol sicut solis splendore obscurantur
;

Filius. stelloe^ifa clara nostra vita obscurabitur conversatio

Sequitur ; Vt in nomiiie Jesu, etc.In quo nomine malorum. Vcrhum vitx dicit quia habent mali verba
nisi Christi Jesu omue genu flectit.coclestium.ange- mortua, ei co7itinentes,id est,amantes quod dicunt.
lorum, terrestrium, hominum,infernorum, da>mo- Et bene addit, ad gloriam quiagloria magistrorum
num? Pergeniculationemquaedam mentis subjectio profectus discipulorum est. Sed quando ? In dicm
intelligi debet quia angeli incorporei sunt.
; Christi.id est,judicii quia tunc audiet praedicator
:

Sequitur El omnis tinyua confileatur,e\c.: id est,

:
bonus Esto supra decem,vcl quinque civitates (Luc.
:

ejusdem glori». Nota quemadmodum eumdem ho- XIX, 17): ettunc manifestabimur quod non in vacuum
minem, quem Deum commendat, ut persona una laboraverint, modo vero videntur apud infideles in
sit ut Deus trinitas s!t,non quaternitas sicut : enim vanum laborare, sed tunc ostendetur quod multos
non duplicatur persona, cum anima jungitur car- Domino prsdicando acquisierinf. Nota quod gene-
ni ifa non augefur numcruspersonarum,cum ho-
;
rale nomcn csf, lahoravi, speciale, cucurrl.
mo acccdit Verbo, ut sit unus Chrisfus. Sequitur : Sed ct si immolor, efc.Quasi dicat: Si
(1175) llaquc, cliarissinii, etc. Postquam monuif, occidar, quia sacrificium et ohscquium fidei veslne
quse sunt aliorum qua^renda esse.et hoc ipsumDo- obtuli Deo, tristitiam mese mortis vincit gaudium
minico confirmavit exemplo, subjungit exhorfatio- vestre salvafionis, eo quod, me prrcdicante, credi-
nem ut se invicem diligant. Nota quod charistimi, distis, ideoque et vos idipsum cangaudete et congru-
quia obedientes. tulamini mihi qualem ego de vobis, talem
; id est,
Sed quare cum metu et limore ac iremorc Sunt '!
vos dc nobis habetote curam.
qui pui.int timorem ad animam,tremorem perfinere (1176) Sequifur.Spero autem in Domino Jesu, efc.

(1172) In aufogr. veniens. (1175) In autogr. marg. hic leg. cap. VL

(1173) A Cra3co 'E;'?, habilus, E/oi, habeo. (1176) In autogr. marg. hic leg. cap. VII.
(1175) Grsece j/T.jjtot.
 897 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD PllILlPP. S98

Nota quoii post Epiatolam promiltat se Timothcuni A ''''.' Oominu.t aulem miserlus esl ejus. Ecce mon-
iiiittere, inquo monslralur, quod mafcnam (ie iiis stratur benolicium Dci,si in vita servamur; dcindo
linbeat curam.Nota cum quanta gravitate promillat. qiiia ad mortem festinare non dcbemus. Omno

.\it enim Spero in Domiito.ht quare niittiit.aperit,

: enim, quod ad vitam hic agimus, bonc ugimus, ai
dicendo : (7 el rijo lioHo^animo .<:im : iJ est, ul g.iu- nobis et aliis prosumus.
denm, oum vestrum audicro profectum. quare l<]t Sequitur : AV Irislitiam, clc; id cst, nc tristilia
islum mitlat, exponit, cum dicit : Nemmem enim carceris augeret tristitiam dcsolationis. Nota quod
liabeo lam unanimem; id est, qui eamdcm mentem discrcvit missioncs. Scd quarc misit? Vt viso co
gerat.l'jcce habcs unam causam.IIabos altoram Qui :
iterum,cic.; idest,pro cujus absentia trlstabamini.
sinrera alfeclione pro vohis .'^ollicilus si t : id esl ille FA ego siin sine Irislilia, qui vestric causa tristitioc
miltendus est, qui et mihi charus est, sed ct pro fueram Iristis, sive, qui potui trislis esse de ejus
vobis sollicitudinem habeat. absentia, sim lcetus ex vestra consolatione. Nota
Sequitur : Omnes qux suo, sunt quwrunt, non qu:v quod rogare debemus pro illorum vita, per quos
Jcsu Chrisli : id est, vel commoda, vel quietem, alii adjuvantur.
noientcs tribulationcm sustincre pro aliorum saluto. Scquitur : FestinanHus, etc. Sed qua^ril aliquis
Erant mulli, qui curain aliorum^abebaTit,sed con- g quando potuerit infirmari apud illum, qui mortuos
tif;erat ut tempore, quando Timotheum misit,
illo suscitabat. Sed noverit quod signa non sunt pro
alibi osscnt directi, et non nisi mercenarios secum fidelihus, sed pro infulelihus [l Cor. xiv, 22). Item
habcret, id est, sua qua^rentes. quc-erit aliquis quomodo se dicit pro infirmitate di-
Sequitur : E.rperiinentum autem cjus, etc. Quasi scipuli tristcm, qui alios monet ne contristenturde
A\ca.i : Servivit mcntm Timotheus in Evangelium dormienlibus (/ Thess. iv, 12). Sed noverit aliam
sed breviterostendit qualiter.id est, sicut-lilius palri esse tristitiam desperationis, aliam desolationis.
iii charitate, et devoto amore. Nota quod non ideo Sequilur : E.rcipit aulem illum, dc. Dicitbocsive
charissimus, quia servivit illi in catenis et in car-
ut ardentiores sint erga illum, sive propter illos
ccre, sed quia cum illo servivit prajdicando.
qui minus erant spiritales. In Domino; id est vos,
Hunc igitur spero me mit ere ad vos.
Sequitur : qui Dominiestis, ministrum cjus suscipite, et ama-
Nuta quod, postquam commendavit personam, et te cum omni gratulatione.
airectum, et diligentiam, dicit talem se mittere,sed Sequitur : Et liujusmodi rum honore hahetate ; i<i
cum praemissa gravitate : verumtamen non statim, est, nun solum talem,sed et omnes qui hujus sunt
sed cum viderit quae circa se sunt. meriti.
Sequitur : Spero {[{Ti)aulein. etc. Magno afTcctu, C Sed quare cum honore/ Sequitur : Quoniam pro-
et magna adventum pro-
dilectione post Timothei pter opus Christi, etc; id est, adeo laboravit in prae-
mittit se venturum, quoniam adventus ejus nonest dicatione, ut infirmitatem iucurreret. Aliter : Tra-
otiosus. didit animam suam mihi inhserens ac serviens in
( 1178)Sequitur:iVece55rtnumaMiem, eto. Licet pro- vinculis; sive liberaliter prsdicans : Animam sua7n
miserit Timothei adventum, tamen quia mora erat, ad morlein, secundum illud : Qui perdiderit animam
interim mittit Epaphrodilum, eujus personam com- suam, etc. (Marc. viii, 35; Matth. xvi, 25; Liic.
mendat commendatio enim persons ost .fratrem
:
XVII, 33).
inquit, et cominililonem meum; fratrein in fide et
Sequitur Ul iinplerct id quod vobis, etc. Ac si
:

lege, commililonemin castris.sivedoctrinis. Vestrum

dicat Quiaego in aliis occupatus fui, ille comple-
:

vero apostolum dixit, id est, ad vos missum, quia

vit quod meo defuit obsequio. Aliter Ipse mihi :

alii ad alios fuerant missi.Omnis namque, qui pro-

pro vobis servivit.
pter Evangelium mittitur, apostolus dicitur. Sub-
junxit vero causara, quare ipsum mittat; quoniain (1179) (Gap. III.) Sequitur : De cxlero, fralres,

quidein omnes vos desiderahat. Et hac ideo dicit, ut

gaudete in Domino; id est, non in mundo.
amplius ab eis ipse diligeretur.
j^
Sequitur : Kadem mihi scribcre, etc. Id est,eadem
Sequitur : El moistiis erat, etc : id est,causa ve- quae docui mihi non est pigrum scribere; quia vobis
strs tristiti;e moestus erat, eo quod vos nimium intelligo necessarium propter falsospra;dicatores,de
Iristatos audierat pro infirmitate sua. lloc taedio quibus et subditur.
loborabat, et nimium vos videre desiderabat. (1180) Sequitur : \'idete eanes, etc. His verbis
Sequitur : Nain infirmatus est usque ad mortem, monet ut a Jud^is «mulatoribus legisse temperent;
etc.Ostendit enim hic cur tiBdiabatur et mccsta- eo quod sint operarii iniquitatis nam quod apostoli :

batur.quoniam in tali wgrotatione magnasunt desi- ijedificabant, quia salutem in operibus legis credc-
deria et vehementia. Ad mortem, inquit, xgrola- bant, ipsi destruere (1181) conabantur.

(1177) Vulg. confido. (1181) Iloe verbum, ipsi... destruere, quod sensus
Ill78) In aut. marg. hic leg. cap. VIIL omnino exposcebat, autog. desideratur, etiam
et in
(1179) In autog. marg. hic leg. cap. I.\. temeritatis nota: periculo,addere ausus sum quia a :

(1180) In autog. marg. hic leg. cap. X. divo Hieron.,seu potius Pelagii commentario expo
 ;

50!) ATTONIS VERCELLEN?IS EPISCOPI 600

Sequitur Fidele conchionem (1182). Quid est con A.
: Sequitur Si quo modo occurram, etc. : ad per- :

cisio,nisi praBcisio? Eos enirn designat, qui invi- fectorum resurrectionem dicit, non malorum so-
dentes gentibus, pravitate eloquiorum suorumper- cietatem. Docct enim quod si in vita socii passio-
verterant Galatas, suadentes circumcisionem.Quos nis fuerimus,in resurrectione obvii Domino erimus
bene canes voeat, qui primum latrant, deinde mor- (// Cor. 1, 7; ITness.iv, 16).
su stevo lacerant carnem. Sequitur Hon quod jam acccperim, etc. Quan-
:

Sequitur Nos cnimsumuscircumcisio,quispiritui

: tum ad quam in hac vita habent
perfectionem,
Dei (1183) servimus. De eo quod Christi famuli sancti, pertinet, perfectus erat Paulus quantum ;

circumcidunt omnes sensus suos. Ac si dicat Cir- : ad futuram perfectionem, imperfectus. Nam quia
cumcidimus enim omne malum a cordibus nostris: laudaverat Philippenses, ne illi aut superbirent,
illi autem unius membri auferunt pellem. aut pigri remanerent, dicit se imperfectum, ut
Sequitur Et gloriamur. Nunquid in lege? Non.
: cum hoc audirent, dicerent Si Apostolus non est :

Sed in Christo Jesu, et non in carne fiduciani ha- perfectus, quis hominum potest in hac vita esse
bejites:id est,non habemus spem in carnali circum- perfectus ?

cisione, sicut illi, qui in ea salvationem suam col- Et ideo sequitur : Sequor autem, si comprehendam,
locant. Et ne viderentur ob hoc dic.ere, quasi ipse etc. Iste ecclesiam Christi devastans comprehen-
p
non habuisset causam gloriandi, subjunxit : Quan- sus est, quando in via apparuit ei Jesus (Ar^. ix,3).
quam et ego, etc. : id est, possum et in carne glo- Nota quod non omnibus passionibus suis Christus
riari, si volo. liberavit omnes sequentes, et quodammodo com-
(1184) Sequitur : Si quis alius vidctur in rarne,ego prehendit universos se sequentes. IUe ergo, qui
magis.Ecce docet, quare in carnc fiduciam habet : sequitur Christum, et comprehendere vult Chris-
scilicet, quia Judseus est circumcisione, genere, tum, omnibus passionibus suis sequi illum de-
in
tribu, gente, lege, administratione in lege studio bet, ut comprehendat Christum in eo, in quo et
etiam et vitae ; et tanien haec omnia damnum sib comprehensus est a Christo.
esse dieit propter Christum. (1186) Sequituf Ego me non arbitror, etc. De
:

Sequitur : Circumcisus octava die, etc. De eo quod eo quod superius dicit se non accepisse, nec per-
his manifestat verbis, quare in carne magis quam fectum esse, et nunc non comprehendisse; quia
caeteri potuerit gIoriari:qui,ut ostenderet quantum quantum ad perfectionem futurs vitae attinet, im-
studium erga Judaisraum habuerit, dicit se Eccle- perfectus erat,quantum ad comparationem aliorum
siam Dei persecutum, et tine querela in lege con- in carne viventium respicit, perfectus erat. Sed
versatum. Sed quM prius lucrum credidi, damnum dicitse ad exemplum saggitiarii ad propositum et ad
mihi facere intellexi et cjuia illahoc tempore non C signum jacula dirigere,ne sagittaad alterampartem
:

valere recognovi, idco tanquam delrimenta habeo declinans imperitum ostendat sagittarium. Asserit
omniailla vilia propter Christum, quibus putabam se prffiteritorum oblivisci, et ad priora (1187)
me vitam acquirere : hajc propter Christum, tan- extendi ;
per qufe docet prsterita negligenda, et
quam impedimenta, abjeci ; el arbilror ut stercora, lutura quocrenda : ut quod hodie perfectum puta-
ut Christum lucrifariam. Quid est, detrimentum fe- vit ;
proficiendo,cras inveniatur imperfectum; qua-
ci, nisi detriraentis offectus (1185) sum? tenus non in slatione, sed in cursu permanentes,
Sequitur : El inveniar in illo, id est, in Christo, ad perfectam justitiam veniamus.
non kabens meam justitiaw., id est, legis; quasi De 60 quod haec audientes Philippenses poterant
dicat : Justitia mea erat cum meo conatu;per dicere adhuc Apostolus imperfectum se dicit,
: Si
opera legis Deo me posse placere credebam. quanto magis nos sumus imperfecti? Ideo se dicit
Sequitur Sed eam, qux ex fide est Jesu Christl
: multis tribulationibus afflictum non comprehendis-
hanc justitiam, qus ex fide est Christi, non quse se,quia adhuc vivebat; quoniam magnaparticipatio
ex operibias legis. est passionum, mori pro Christo; et quia vivit, di-
Ad quid haec justitia? Sequitiir: Ad agnoscendum cit se non comprehendisse. De eo quod per unum
illum, et virlutem resurrectionis ejus; id est, ut j) infelligenda sunt temporalia cuncta, ei per [utura,
agnoscam pertecte beneficium ejus, ct vim resur- appetitio aeternorum.Quoniam retro est omno,quod
rectionis, qui ideo resurrexit, ut nos resurgamus, transit; futurum cst, quod vcniens permanet.
et societatem passionum itlius. Virtus resurrcctionis, Sequitur Ad ea vero, qux tunt priora, crtcndens
:

est societas passionum. Et quia meritum passio- meipsum, etc. Ac si dicat . Scio quia in domo Dei
num est resurrectio,ideo forte prffimissa est resur- quotidie proficio, et praeteritum laborem non com-
rectio. putans, ad priora festino. Est enim quMrentis in-

sitionem hanc desumptam,in haec verba scW. ,videte
malos rperarios, ita legi qui quod nos hene constru-
.ximus desirurre conanlur.
(1182) Ambros. habet circumcisionem.
(1183) Vulg. Spirilu Deo.
(118i) la tiut. marg. hic leg. cap. XI.
(1185' Fortasse cj]ertus sttm, scilicel detrimenta
: in corpore sustinui.AIiter obscurior evaderet inter-
pretatio quam textus.
(1186) In aut. niarg. hic leg. cap. X-II.
(1187 Vulg. priora, et meliore lectione. Quod et
interior repetitio textus probabit.
^Ol EXPnslTlO IN KPISTni,\S PAU Ll. — IN KPIST. AD PHILIPP. 602

tonlio, doncc appiolicndulur illud, quo lendimus. A qui cruoiutum corporis in ppulas etluxurium con-
8ed ea osl rccla intontio, quic proliciscitur (118H; vorterunt.
ad lideni. Cerlam cnim lidcs inchoat cognitioncm, Sequitur: ^unc au'em ct flens dico, ctc. Nola
qvx non in hac, scd in iih» vita pcrticiolur, iiuaiuh quanta in eo crat dilectio. Non solum suos instruit,

Cor. \\u, l:.'). Hoc crgo siipiamus,

viilchiinu!!, elc. (/ sed oxtruncos donot. A cujusaollicitudino longe di-

utnovorimus tutiorem essc eirectum vera quajrcndi, stant, qui suis pereuntibus, gaudent.
i|uam incognita pro cognilis proesumendi. Sicergo Quos deflct cxponit : inimicos, inquit, crucis Cliri-
qua^ramus quasi inventuri, et sic inveniamus quasi .iti. Ili, qui secundum Evangelium, Christum oas-
qua'situri cum cniin consuramuvcrit homo, tunc
: sibilom, et impassiliilcm, incircumscriplum ct lo-
incipit. calcrn.aHcrnum et temporalcm non intelligunt. Ali-
Sequitur : Quicimfiue cnjo iierfccti, elc. Quid scn- ter : Inimicos crucis Christi, qui aut mortuum
tire dcbcinus, nisi imperleclos nos essse, el ncc- eum non credunt, aut purum homineni eum pu-
duni comprehondisse ? Sed die, Paule, quomodo tantes esse, cnicem ejus derident, quae salus facta
perfectus et imperfcctus sis? Haec est enim vera cst hominis.
sapicnlia hominis, imperCectum se essenosse nam : Scquitur : Quorum finis interilus: id esl, falsorum
cunctorum sanctorum in carne imperlccta perlectio apostolorum, etquia sancto Spiritu
haBreticorum ;

cst quia in ista vila perfecta perfectio essc non

B erat repletus, ideo noverat illos perscveraturos in
;

potest, iu qua concupiscit caro adversus spiritum. malo, quod aliis nosse non datur ideoque occulta ;

Hic prfeceptum est ut desideriispeccati non obedia- non judiceraus.

mus ibi erit ut desideria peccati non habeamus.
: Scquitur : Quorum Deus vcnier. Quare Deus ven-
lllam vcro pcrfcclum perlectioncm siliens dicit se tcr? Quia propter cibum prsdicabant ; sive quia
impcrfectum et rursum sciens sc non habcre vo-
; Deum ciborum mundorum perccptione
deleclari in
luntatem peccandi, quamvis peccet nolens, dicit se credebant. Gloriam vero dicimus in confumne,
perfeclum. Perfectus est qui suam non erubescit quia in pudendis mcmbris gloriabantur, et de his,
imperfectionem. qui teriena sapiunt, ideoque in carnali circumci-
Sequitur : Et siquid aliter sapitis, etc. ; id est, si sione confidunt.
aliquiil alia ratione Deus vobis revelavit, ul ad cul- Scquitur : Nostra aulem conversatio, etc. Ac si di-

tum melioris conversationis pertinens cogitetis Dei ; cat : Philippenses, tanta; cautela; fuistis, ut non
cogitate donum, ne inflemini. sitis a falsisseducti, sed nobiscum convcrscmini in
Et nc hic oriretur praesumptio, et putaretur a ca/w.Nota quod in carne est, qui se dieit habitare in
Deo revelatum quod non erat ideo subjecil Ve- ccelis, quoniam aliubi detinebatur carne, aliubi erat
:

rumtamen ad quod vcnimus, ut idem sapiamus. Hoc C mente. Notaquod pax (1191) ista non est malorum ;

est, non estra regulam disciplina; sapere in con- ideo videndum est uttaIiafaoiamus,Ioquamur et co-
versatione fidei sed hoc sapere, quod commune
; gitemus, qua; illi congruant.
sit, et honestum, in Evangelii veritate. Aliter Sequitur Unde etiam, etc, id est, de ccelo. Ibi : :

Et si est aliquid de hoc ipso, quod nos diximus, enim ascendit. Inde venturum eum credimus ad
quod vos aliter accipiatis, sapiatis, et intelligatis exemplum popuIi,quiexspectabat sacerdotem,uteg-
concedi vobis. Ergo qui perfecti estis, etiamsi redereturdcsanctissanctorum. Quem ?Quireforma-
quid minus perfecle sapitis, humiliter exspectate, hit, ctc. Idest,quiresurgendospemdeditresurgendi,

et a Deo poscite ipse eaim potest revelare ambu-

: quoniam quod habemusin spe.celebrataresurrectio-
lantibus. Et ideo subdit f^crumtamen ad id quod nehabebimusinre: quando mortale induetimmorlali-
:

pervenimus, ut idein sapiamus. Quid est ad quod talem,etc. (/ Cor. xv, 53). Et ne diffideres de pulvero
pervenimus ? Scilicet, ut qua; rctro sunt oblivi- hominem resurrecturum, a.diec\t Secundum opcra- :

scentes, ad priora tendamus. Hoc enim hic repclit tionem,qua potuit {l[9'2) sibi subjicerc omnia. Tunc
dicendo In eo ambulemus. Itaambulantibus quod
: enim erit conliguratio, quando similes eflecti vide-
deest revelatur. bimus eum sicuti est (/ Joan. iii, 2).

(1089) Sequitur : Imitatores mei estote, id est, Sequitur (Gap. mei charissimi,
IV.): Itaque, fratres
jj
illorum, quE ago, vel doceo. etc.Deeoquod hisverbiscommonet, utineadem fide
Sequitur : Et observatc eos, etc. De eo quod du- maneant;quodflerinonpotest,nisiunamcharitatem
pliciter dicitur observare ; vel ad iaiitandum, ut habeant.O Philippenses, si hoc feeeritis, critis gloria
hic ; vel ad cavendum, nt ad Romanos : Observate etcoronamea; gloria in pra3senti; coronainfuturo.
eos qui dissensiones, ct o/fendicula faciunt {liom. In bonorum namque auditorum provectu gaudium
.XVII, 17). est prKdicatorum.
Sequitur : Multi enim ambulanl, etc. De eo quod Euclwdiam 1 193) rogo, etc. De eo quod
Sequitur.- 1

falsoshicapostolos notat.Notanturethcerelici (1190). mulieres erantscientiamhabentes,quas ad majorem

(1 188) Fortasse proficit. voce pro sermone utitur auctor noster. Nullibi enim
[(1189) In autog. marg. hic legitur cap. XIII. de pacc mentio.
t(1190) Joviniauus scil.potiss. (1172) Vulg. loco potuit habet eiiam possit.
|(1191) Fortasse vo.v, id est, sermo saepe enim :
(1 193) Vulg. Evodiam alibi Euhodiam. Vir ne
:
603 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 604
prudentiaminvitat.utsicutinoperibusEvangeliipro- \ exhortatio. Cum enim immineat finis cujusque, et
fecerant, profioerent et in scientia, et bene dicit diesjudicii, debet nobisesseproperatio, utbonismo-
idipsum sapere in Domino, id est, qute circaChri- ribus magnaque modestia vivamus : sive quia Do-
stum scripta sunt, recte sentiant et intelligant. minus prope est omnibus invocanlibus se in veritale
Sje(]u\tur : Rogo LHiam De eo quod Cerma-
te, etc. non debetis esse solliciti derebus
{Psal. cvLiv, 18),
Tius (ll.T») proprium nomen erat, compar vero di- mundanis, quia et omnia necessaria vobis procurat
Epaphroditus dicitur commilito Pauli.
gnitatis, sicut Deus, et meliora in illa vita, qua; futuraestaeterna:
Notiiquod non dicit, impero. Ubiinstruuntur docto- sive, nolite timere persequentes, quia /M.i'/a est Do-
res, ut bonosauditoros alloquendo magis quam im- miiius his qui bntulalo sunt corde (Psal. xxxni,
perando doceant. Etbene dicit qux mecum lahora-; 19).
verunt in Evangelio, operando, vel docendo
vel : Sequitur Sed in omni oralione, etc. Oratio est
:

decendo videlicet non in viris, sed in feminis non ; pro adipiscendis, quaesperamus; obsecrationes,pro
in Ecclcsia, sed in domo. Ciim Clemcnte et cxteris peccatis pr«teritis,vel pra;sentibus : graliarum sunt
adjutoribus meis. Clemens iste ex philosopho magnae actiones, laudes pro collatis benTiQciis, qua; omnia
doctrin» vir quique Romanff" EcolesiaB pree-
fuit, in missae olficio continentur.
tuit (119.5). Et bene dicit: Quorum nomina sunt in Sequitur : Petiiiones vestrx, etc, id est, qui petit
libro viix, ut neo referat(il96) quod non sintscripta talia petat, qus fidelem petere decet jam quia nota
;

in bac Epistola.De eoquod hujus libriiWoyses(ii.eorf. sunt Deo quEe agimus ; et innotescenda tali modo,
XVII, 14), et David (Psal. xxxix, 8; lxviii. 29) fa- ut diximus, talia sint quae fldeli et justo conveniant
ciunt mentionem, et Salvator in Evangelio {.loan. viro.
XX, 30 XXI, 25)
; qui enim se et olios moneiido
;
Sequitur : Pax Dei, etc. De eo quod vehementer
salvant, adjutores apostoli sunt. et acute hoc positum est. Cum enim pax Dei venerit
(1197) De spiritali vero commendatione transit in nos, Deum intelligemus ; et cum Deum intelle-
ad generalem admonitionem, cum dicit Gaudelein : xerimus, nihil dissonum, vel pravum, sicut antea,
Domino, etc. De eo quod Istus apostolus In operi- faciemus, sed ita erunt omnia pacata, utnobiscum
bu?,et fide eorum ad (1108) cumulum gaudii monct, omnis nostersitlntellectus. Pax enim estjam quies-
ut gaudeant et ipsi. Sed ubi ? /?( Domino id est, : cere et securitatem habere. Quam pacem Deus no-
non ili mundo, et non per (1199) intervalla tempo- bis tribuit, cumjamomnis intellectusnobisoum est.
rum, ut quidam sed semper, id est, in prosperis, et
; Qui enim Deum intelligit, omnia intelligit; et om-
in adversis, et in caeteris quffi dici solent. nia intelligendo, pacem Dei habet, per quam cor
de his
Scquitur : De eo quod mo-
Modcslia vcstra, etc. et omnia cordis interiora custodiuntur. Nota quod
destia dicitur, eo quod teneat modum. Valde enim C ail Pctitiones vestrse innotescant. Hsc notitia assi-
:

ad meritum futura; vita3 pertinet, si modeste viva- duitate flt et vigilantia orationis. Tunc demum
mus. Et in omnilms dicit, id est, tam Jud.Tis quam munitionibuspacis sucE, quEe omnem superent men-
gentilibus persequenlibus, ut modestia vestra con- tem, ait, custodiet corda vestra. Hoc dicit, quia qui
vertantur. hahet cum Deo pacem (1200), non timet omnem
Sequitur Dominus propeest, elc. Magnaest haec
: mentem adversam.

esset, an femina, ambigitur nam queedam manu-

; Romanam Ecclesiam fidisse scribunt.
pis institutis
scripla habont Evodium nomine musculino iin- : Ruflnus imo apostolum Petrum sibi hunc elegissc
pressa venr, ct forc omnia manuscripta Evodiam successorem tradit. InConstitutionibus, 1. vii, '10,10-
habent feminino nomino.lvjojoiav.Alii volunt Synti- gimus sanctum Linum a sancto Paulo ordinatura.
chen virum fuisse, uxureui Evodiain. Attamen in Sanctus Epiphanius vero hunc putat a Petro in epi-
Martyrologio in numero sanotarum mulierum, die scopum Romanum eleotum, sponte hanc dimisisse
XXII Julii, Syntiche recensetur. Quare duas leminas dignitatem. quam
post sanctorum Lini et Anacleti
fuisse cominunior est opinio. mortem resumere ooactus est. Hko opinio vulgo a
(1194) Communiter tamen non majusculalittera, scriptoribus amplectitur, ut sancto Petro Linus,
quK proprium nonien designat, impressum videmus Lino Anacletus, Anaoleto Clemens suecesserit, anno
germani nomen. Christi 91, Domitiani 10; Iren. 1. iii. 3; Euseb. 1.
(1195) De hoc sancto plura dicenda essent quam III, 3, 'i, 'li, llist. Ecol. Vide Calmet. dict. sac.
ad nos attineat. Non abs re tamen erit dicere me- Clementem. Hujus sanoti Clementis libri
Soript. in
lioreni partem Patrum et interpretum voluisse de eo Rccognitionum exemplar in antiquissimo codice
Clemente hic agi, qui post sanctos Linum et Cletum prostat in Vercellensis Eusebiani capituli tabu-
Romana; Eoclesia; prajfuit. GrotiusClementem hunc lario.
merum Philippensis Ecclesias presbyterum censet. (1190) In ood. ita legitur ut nec referant Forlasse
Qua3 de illo in Vita ipsius, in libro Recognitionum, scT\h\ deheat ut n segre ferant : iuxia. pluries cita-
et in apostoloruniConslitutionibus referuntur.plura lam expositionem divo Hieronymo tributam, qu»
sunt sed de istorum librorum auctoritate satis a
; ita Pie molcste Jerrcnt sua nomina, etc.
:

criticis. ^anctus Chrysostomus,homil. 1 iuTimoth. (1197) In autog. marg. hic legitur cap.XIV.
1, vult Clementem hunc jugera .\postolo sooium (1198) Partic. ad desideratur eam autem adden- ;

fuisse. Sanctus lren;eus, sanctus Clemens Alexan- dam suasit divi Ambrosii, seu Ililariidiaconi saepius
drinus,Origencs, aliiqueveteres diseipulum aposlo- citata expositio, ubi ad cumulandum, eic.
lerum teslautur. Sanctus Epiphanius, sanctus Hie- (11'j9) Ha30 etiam praepositio dosider&tur, quam
ronyinus, lUilinus, Beda, alique Petrum etPaulum, omnino uddendam textus ipse suasit.
itineribusoccupatos, huio, Lino et Anacleto episco- (1200) Heec vox paeem desideralur camque ad- :
 m EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD PHILIPP. 606

(1201) Dt! r.r<e/'o /rafrw, etc. Quid est de cietero? A nnn cst nisi corum, nuus uhundantia non cor-
Nisi, postqiiani cognili estis, sic scntite, ut qunrcun- rumpil.
que sunl vera, ha^c iiecipialis, vl coijitclis'! Qua; sunt Sequitur Omnia possum, etc. Nou sc sui causa
:

illa vera? Qua? ulique in Evangolio dicta sunt. Con- hoc eorum opere gaudere, sed in profectu eorum
gequcns vcro est, ut v^ra sint casln, non enim cor- gaudere testatur. Uicit bealus papa Gregorius, quod
rumpitur vcrum et lioc castum est, quod non ror-; nisi ars esset nosse abundare, ct esurire, et cictcra

rumpilur doinde quo) vcrii, et casta sunl, et iusla

: taiia,non niagnopere diceret Apostolus, .vio,.vcl
sunt. Deindo enuinerat amabHiu, ct honx fanuv, didici.Nota qiiod hasc non sibi, sed Domino ascri-
quamvis non amet secundum bonum, quod de eo bat. Omnia, inquit, jiossum; non qusdam in eo, :

loquatur. Item qusB bonx fanne sunt, non halient qui me conforlat; non in me. De eo quod iste mo-
invidiam ex quibus omnibus, superiora ad ipsam
; dus et fidelibus servandus est, id est, ut suum
virtutem, ha^c ad 1'ructum virtutis pcrtinent. Virtus posse in divina forlitudine colloccnl.
cnim est amare vo-a, casta, justa, sancla, ct Iructus Sequitur Vcrumtamcn bene fecislis,
: id est par-
virtutis est, amabilia el bonae jamx. Ideo hccc duo ticipes fuistis, vel subvenistis mihi in tribulatione,
subjungit: Si qua virtus,si qua laus; sed sicut non quianon debuit moaKquanimilas vestram impedire
numero,
a nobis virtus, ita nec
P mercedem. Nota quod non erat de iilorum
nostra laus, sed Dei. Hasc
iiitale : utiquo qu.T illasint, i/Ha; (/i(/!<:!s7is, me do- qui ca quie sua sunl qua;runt; dicit cniin non se
ntc. Scquitur Et acccpistis : rursus unde accc-
: qua^rere dalum, sed requirere fructum. Qui possunt
pislis, audistis ct vidistis/ Id est audislis ex me, istura imitari, gaudeant qui vero non possunt, de :

vidistis in ine. lisac dicit, quia non tantum monitor, lacte ovium suarum suam sustentent necessitatem :

s(>d exemplum fuit totius boni. Sequitur llxc sed non negligant ovium infirmitatem.
:

afiite. Superius dixcrat Cogitate; non enim suffioit : (1206) Sequitur Scitis aulem et vos, etc. De no :

bona cogitatio absque actione (t'202). quod hic aperte exposuit, quod supra dictum est,
Sequitur Deus pacis erit vobiscum. Nota quod
:
/•.'/ trihulationi mex communicaslis, id est, auxilium
hoc praemium Philippensibus maxime necessarium pra^slitistis, prsebendo necessaria. Quod vero dicit,
crat, id est, ut omnes unum sentirent, ac per hoc in ratione dati et accepti, noo ita aecipiendum est,
Deum pacis amalorem atque doctorem secum ha- ut ipse aliquid dederit qui accepit; sed cum mu-
berent. nus datur, ratio dati est et accepti. Quam enim pe-
(1203) Sequitur : Gavisus sum aulcm in Domino cuniam Paulus daret? Sed quoniara ratio dati et
vchementer, etc; id est, rcjloruislis flore boni ope- accepti est in pecunia, sequitur : Quia et Thessalo-
ris, quem non oblivio arefecerat, sed occupatio im- nicam, etc. Ecce ostendit se scire quam devoti in
pedierat; et ideo subdit : Occupati enim eratis. G ministrando fuerint, id est ut non solum apud suos
Sequitur : Non quasi propter penuriam, etc. Sub- Apostolo prKdicanti, sed longe posito ministrave-
auditur : ut ea, quaj mihi sunt necessaria, mittatis. rint.

l-^t est Non ideo dico,

sensus : inquit, propter pcnu- Et ne videretur hoc ideo dicere, ut accipere vel-
riam; non enim volo pro me quod et sentiatis id letaliquid ab illis, subjunxit Non quia qusro da-
:

ante sentiebatis, ut mihi railteretis; aut quod nunc tim, sed requiro jructum.. Non ego, inquit, neque
volo, ut miltatis, propter penuriam dico. Sic enim ista necessaria requiro sed fructum benevolentiae
:

postea ait Non quia quxro datum. sed requiro

: vestr.T. Datum dicit in re, fructum in devotione.
f ructum abundantem in oratione (1204) vcstra {In- Unde et subdit : Ilabeo autem omnia, et ahundo, id
fra IV, 17). Non ergo propter inopiam istud est ideonon requiro datum, quia omnia habeo. Et
quccro, sed ut fructus sit abundans in oratione multi habent omnia, sed non abundant.
vestra. Denique prosequitur, ut ostendat abundantiam :

Sequitiir : Ego enim didici, in quihus sim suffi- Repletus sum acceptis ab Epaphrodilo. Ne illud,quod
cicns : enim ego, ut contentus sim his, qua;
Didici abundat. alienumsit, dicit et ipsorum essc, qui rai-

habeo,et quibussim mihimctipsisufficiens(1205).

in sum, inquit, cum accepi ea quaj
serunt. lieplctns
Non enira ad sumptum tantum hoc referendum J) per Epaphroditum misistis. Sicut supra nihil requi-
est, sed ad omnia, quae ab alio exhiberi alteri pos- rit, nisi fructum, ita et hic, cum repletum se dicit,
sunt. Denique non ad pecunias tantum, sed ad ne- non in his qu» missasunt gaudet, sed in devotione
cessaria qusque posuit etiam hoc. mitlentium. Et odor suavilatis non in re est oblata,
Sequitur : Scio huyniliari, scio ct ahundare : ubi- sed in mentis dcvotione, sicut sacrificium Noc in
quc, etc. quorumcunque hominum
Penuriam pati, odcre suavitatis dicitur If.en. viii, 21), cum Deus
est, magnorum. Sic et
sed scire penuriam pati, non delectetur in carnc et sanguine pecorum. De
abundare quisque potest; scire autem abundare, eo quod non otiose hwc dicit, nisi aut negligentius,

dendam suasit divi Ambrosii expositio, cujus sunt (1203) In autog. marg. hic legilur cap. XVI.
verba hiec. (1204) Vulg. ralionc, et sic alibi.
(1201) In autog. marg. hic legitur cap. XV. (1205) Verba didici.... sufjiciens in laterali marg.
(1202) Verba, sequitur... actionc, in marg. late- leguntur.
rali leguntur. (1206) In autog. marg. hic legitur cap. XVII.
607 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 608
aut miniis copiose, sicut solitum erat ab eis fieri. ^ a criminibus alienos, non a peccatis (1209). Sequi-
factum vidcbatur, ut reminiscentes priorum ope- tur : Salutant vos omnes fratres, qui mecum sunt,
rum scirent se ininus fecisse quam cceperant. Nola carne, vobiscum mente. Salutant vos etiam sancti
quod eleemosyna hostia vocatur; et sicut a sanclis eminentioris meriti, sed ma.vime qui de domo Cx-
oblata accipitur, ita a malis oblata respuitur. Fi- saris sunt. Quare istos sptcialiter notat'? Quia vole-
nita narratione de eleemosyna, orat pro illis. bat illos ostendere devotiores; et ut illi audientes
(1207) Sequitur Dcus aiitem meus. Nota quod
: potentes credidisse, lastiores fierent, ac si diceret :

justorum est vo.^ ista,quorum Deu? est per graliam. Nolite timere Evangelium prsdicare, in quo tanta
Desiderium veslrum dicit, quorum noverat bona esse vis est, ut hi etiam, qui superbire poterant, de-
corda. Secundum divilias suas dicit, non mundi. Dei posita mundi elatione, humile Christi jugum sus-
divitiffi spiritales sunt. Et in gloria, et in Christu, in ceperint.
quo Eunt omnes thesauri sapientias, et scientia; re- Gralia Domini nostri Jesu Chrisli, etc. Quia di-
conditi. Nota quod haec benedictiu non est mferior versiB quaestiones erant de Christo, ad confirman-
benedictionibus patriarcharum. dam soliditatem Christi divinitatis, magnopere po-
Sequitur : Deo aulem, et Palri, etc. Deo Patri scit gratiam ejus esse cum ipsorum spi?-itu. Ue eo
gloria, et in Christo Jesu sit illi glorin ajterna, quae quod gratia est, qua relaxantur peccata quam cum
gloria ambabus personis una cum Spiritu sancto, spiritueorum esse optat, quia nobilior est interior,
qui est unus Deus, debetur. De eo quod, finita epi- quam homo.
exterior
stola in laude, transit ad salutationem. .{men confirmat omnia quae superius dixerat;
(1208) Sequilur : Salutate omncm sanclum. Terri- quia ajnen dicitur verum valde enim impium est
:

bile, quod non nisi sanctos salutat. Sanctos vocal de tanti Doctoris dictis in aliquo dubitare.

(1207) In autog. marg. hic legitur cap. .WIII. tum, sivo peccati concupiscentiam, quam alibi
(1208) In autog. marg. hic legitur cap. .\IX. etiam constituit.
(1209) En differfcntiam inter crimen et pecca-

INGIPIT GAPITULATIO AD GOLOSSENSES ('^'°).

1. Quia orat pro eis, collaudans fidem eorum, (

A. Si mortui estis ab elementis, quid adhuc tan-
dignoa eos factos in partem sortis sanctorum in quam viventes decernitis? Et, quae sursum sunt
Christo, in quo condita sunt omnia, sive thro- sapite. Et, mortificanda membra, quae sunt super
ni, etc. terram. Et, induendum novum horainem ubi non :

2. Quia, cum essent inimici, reconciliati sunt est gentilis et Judasus.

Deo in ministerium, quod absconditum fuit a sae- 5. Ut si quis habet aliquid adversus aliquem,
culis, et docentes omnem hominem ; et quia in hymnis (1211). Et, in
dimittat. Et, in psalmis, et
Christo absconditi sunt omnes thesauri. uomine Uomini omnia facienda. Et, mulieres sub-
3.Ut non decipiantur pro philosophia, qui Chri- ditc-e sint viris, et viri uxores diligant, lilii et servi

sto consepulti sunt in baptismo. Delens quod ad- obediant.

versum nos erat, chirographum. Et nemo judicet 6. Orationi instandum pro se : et in sapientia
in cibo, aut in potu. Et ne seducantur, in humili- ambulandum ad eos, qui foris sunt, et, sermo sale
tate angelorum. sit conditus. Et, de his, quos salutat.

(1212) QUUS SANGTORUM COMMEMORET APOSTOLUS PAULUS IN EPISTOLA

AD COLOSSENSES.

Epaphram, quemque fidelem ministrum ex ipsis rint mandata. Et Jesum, qui dicitur justus. Hi ex
esse,et Tychicum, quem charissimum fratrem circumcisione adjutores.
vocat. Lucam medicum charissimum. Et Deman Nym-
Onesimum fratrem charissimumet fldelem,quem pham,et quasin domo ejus Ecclesias. Archippum,
ex ipsis fuisse dicit. Aristarchum, quem concapti- quem commonet ut videat ministerium, quod acce-
vum vocat. pit.

Marcura consobrinum Barnabae, de quo accepe-

(1210) Titulus hic litteris, ut aiunt capitalibus (1212) Omnes tituli, qui sequuntur, hujus Epi-
partim, parlim in ventre contentis scriptus legitur. stolffi, litteris, ut aiunt, uncialibus habentur in
(1211) Quod Vmnis scriptum legitur. autog.
609 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. - IN ICPIST. AD COLOSS. 610

ARGUMENTUM AU DlLOSSKNSES.
Colossenses siint, et hi,siout Laodicensos, Asiani. A. Ai-chippo, qui cl iiiinisleiiuir. iii fos uccepit. Krgo
£t ipsi pra;vcnti (I2i:<) erant a pseudoapostolis. Apostolus jara ligatus scrihil cis ul» Ephoso (12li).
Nec ad eos acccssit ipse Apostolus ; sed hos pcr Kpi- F..ri>lirit ad Colossenses scripia de Homa. lUibd
stolam recorrigit. Audicrant enim verbum ab vcrsus C. C. VII I.

(1213) In cod. nrxbendi. de hac peculiariter legitur pauca post verba in cod.
(121 Loco Epheso legendum fortassc ah Oncsimo.
\) nostro ibi scripta de Hcma. Quod nullo inodo eum
:

sciiicpt per queni, ct 'rychicum niissa cst Epistola. his verbis, ab Kplieso concilinri possct. Id vcro cla-
Vel, quod voritati magis consentuneum est.loco «6, rius elucebitex hisqu.u paulo infcrius habonturin
legonduin ct : ut lcgalur scribit cis, ct fipltcso : du.T
: ea verba Epistol.T, his (jni suiit Culossin , ubi mcn-
enim b<v Epistola;, alterave ad Philippenscs Roma, dosc in argumentis Epistolaruiii s'Tiptiuii nh Eplicso
ct in vinculis script.T, et miss.TB censentur: sicuti adinvpniri asseritur.

INGIPIT EPISTOLA AD GOLOSSENSES.

ARGUMEXTUM. B cere. Et in primisfidem eorum magnam audissese

Colossenses pseudoapostoli everlere nitebantur, laudat. Deinde admonet eosne perphilosophiam vel
ut post pr.-edicationcm Epuphra; sive Archippi,phi- logis c.Tremonias seducantur.
losophicis disputationibus irretirent simplicitatem Sanctis et fidelibus fratribus in Christo Jcsu Grct-
montis corum. Admonet Apostolus ne sperent in tia vobis el pa.v a Deo Patre nostro. Non omnis fi-

rationibus elementorum, quibus quasi gubernatur delis est sanctus, quia possunt etiam catechumeni,
vita humana. hlcirco hoc .Vpostolus per Epistolam ex 00 quod Christo credunt, fideles dici, non tamcn
hortatur et admonet, ne alicubi pr»ter Ghristum sancti sunt perbaptismum sanctificati.Quod tamen
aliquam spem esse putarent,et deciperentur (1215). intelligi et aliter melius potest, id est ut sanctos di-

cat saccrdotes, et ministros Ecclesiae, fidclcs vero

(Cap. 1.) Paulus aposlolus Chrisli Jesu per voluii-
CKteram fidelium multitudinem. Gratias agimus
tatem Dei et T:»iothcus frater. In aliis Epislolis
Deo et Palri Domini noslri Jesu Chrisli, sempcr pro
Sosthenes et Sylvanus, interdum et Timotheus, as-
vobis orantes. A laudibus Dei incipit, quod talia eis
sumitur. In quatuor lantum Timotheus, quia vel
donaverit, qu;e inferius continentur.
eodem tempore, vel praesente Timotheo caeterae
.iudientes fidem vestram in Christo Jesu. Et hoc
quoque dictatee sunt.Quod diipliciex causa factum
ad dislinctionem diligentissime positum est sunl :

ponitur, ut et Epistola majorem haberet auctorita- C

quippe plures fideles, sed non in Christo Jesu. Et
tem, qua; non ab uno scribebatur, et quia nulla
dileclionem, quani habetis in sanclos omnes. Notan-
aemulatio erat in Apostolo,si quid forte illo dictante
dum sane quod. sicut Corinthios subliter de tena-
aliis Spiritus sanctus suggessisset, absque ulla tri-
citale reprehendit,ita et isto de largitate dilectionis
stitia addebat Puulus in litteris, quas dictabat, se-
collaudat: probatio quippe dilectionis exhibitio
cundum id, quod ipse Cnrinthiis praecepit,ut si alio
operis est.
prophetante alii fuerit revelatum (l Cor. xiv, 30),
Propter spemqux rcposila est vobis in ccelis. Ac
taceat ille qui prius prophetabat.Ita etipsequoque
si dicatQuanto enim amplius Deum diligitis de
:

pracceptum suura opere complebat: et propter pau-

coelis, tanto amplius proximis bona impenditis in
ca, quae alii addiderant, suggerentes ut sua.ita alte-
terris, eo quod illic vos thesaurizare nostis, ubi
rius quoque verba praescribcbat.
tinea non corrumpit et ubi fures non eljodiunt, nec
His, (jui sunt Colofsis. Colossenses, sicut et Lao- furantur {Matth. vi, 20).

dicenses, sunt .\siani..-\udieranl enim verbum Evan- Quam audistis in cerho verilalis Evangelii. Quod
gelii ab .\rchippo, qui et ministerium in eis acce- prius di.xerat verbum veritatis, hoc post repetiit,
pit. Ncc ad hos accesserat ipse apostolus, sed scri- Evangelii. Quia revera nulla alia prajdicatio vera
psit cis non ab Epheso, ut mendose in argumentis D est, nisi quae fulcitur Evangelii auctoritate.
;

Epistolarumssriptum invenitur, seda Roma de car- Quod pervenit ad vos sicut el in universo mundo

(1215) Hoc argumentum (utunicuique suura tra- rum, legitur Admouet Apostolus nec sperent in
:

damus) adivo Ambrosio.sivedeHilariofere deverbo
ad verbum desumptum est. Fere dicimus, quia in
aliquot verbis ditrerentia est
itahabet te.xtus divi Ambrosii irrelirent simplicita-
tcm mentis eorum, ne spcrnercnt rationes elemento-
rum quibus quasi gubernator, etc. quo in textu
vidctur hoc, ne spemerent raliones, ctc, tanquam
pseuduapostolorum monitum protulissc.ln te\lu au-
tem nostro post ea verba, simpUcilatem mentis co-
oraliones etementoram, quibus qua.^ii, etc. Ubimoni-
tum ne spercnt Apostoli cst. Emendandum autem
: scilicet in his qua; visum est illud nec, et legendum ne. decoris scilicet
: sernionis gratia. lUud etiam, in oralioncs, legendum
censuimus, in rationibus. Quid enim orationes ele-
: mentorum ? Quae in eis spes ? Atqui dc rationibus
clcincr.torum tum testus Epistolac, tuni divi.\mbro-
sii eitatum argumentum mentioncni facit.
611 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI G12

esl, et (rudificat, et crescil sicut et in. vobis. Quam- A In omni sapienlia,et intellectu spiritali. Orat pro
vis Evangelium nondum mundura tenebat univcr- Colos.sensibus, sicuti ct pro omnibus Eoclesiis, ut
sum ; sed fruotiflcare illud in universo mundo dixit, impleantur agnitione voluntatis ejus in omni sa-
et crescere, ut quousque fuisset
ita signifioaret pientia et intellectu spiritali, Exposuit quod ob-
fructificando, et crescendoventurum. Si ergo latet scure dicebat : Quomodo Deus det velle, et adjuvet,
quando, Ecclesia fructifioante atque crescente,uni- atque eonfirmet, et et docendo
spirando sapien- ;

versus omnino a mari usque ad mare orbis imple- tiam et intellectum donando per gratiam Euam,Ii-
bitur procul dubio latet quando finis erit, ante
;
bertatem arbitrii reparando et confirmando per
quippe non erit,Ideo enim ad exemplum ceeterarum assiduam gratiam suam.
gentium (1216) hos orescere, et fructum vitalem Ui ambulelis digne Deo per omnia placentes ; ini
faoere alacri sermone prosequitur, ut ex eo quod omni opere bono fructificanles, el crescentes in scien- •

Dei gratiam perceperunt, profioerent, et numero.et tia Dei ; in omni virtutc confortati secundum poten-

opere adjungentes fidei sua3,qui fierent fratre.? eo- tiam cliiritalii ejus in omin pulicntia el longanimitate
rum in Cbristo attracti bonorum operum illorum cum gaudio. Ecce quomodo gradatim eos magister
exemplo. bonus ad altiora sustoIlit,ut ambulareut digne Deo,
Ex qua die audislis el cognovistis gralium Uei in r. per omnia ei placentes, id est in omni opere bono
i>c/-i7a/e.llipUei gratiamin veritatecognoscit,quigra- perseverantes deinde fructificantes germine virtu-
:

tiaj Dei non existit ingratus : qui suis meritis nihil tum, ct orescentes, non in forma corporis, sed ia
tribuit, si aliquid dignum agit,sed illi dat gloriam, pcientia Dei. Post h;eo addit In omni virtute con- :

cujus donum
quidquid in hominil, iis boni est.
est /' rlati secundum poleidiam claritatis ejus in omnipa-

Sicut didicitis ab Epaphra charissimo conservo licntia, ei longanimilate cum yaudio. Haec autem om-

nostro qui est fidelis pro vobis minislcr Chrisli Jau. nia virtutum culmina. et prsmia invitarent quem
Epaphras iste ipse est.qui in Epistola ad Philippen- deterrere possent adversitates. Incrementum enim
ses Epapbroditus nominatur (1217); qui eis rnini- operum eorum scientia vult fieri, ut non ignorent
stravitgratiam Christi vice Apostoli, cujus oom- fidei sua; spem. Tuno enim flrmi, et stabiles sunt, si

mendat personam, laudandoetdicendo Charissimo : advertant quee per fidem promissa sunt, et quanta
converso noslro. Postea subjungit et causam Qui : sit potentia glorit-e majestatis Dei in patientia, ut
eU fidetis pro vohis ministcr Cliristi Jesu. jongacxspectationesustineathumanum genus,quod
Qui eliam manifestavil nobis dileclionem vestram irreverL-ntia sua non solum neglexit Creatorem,ve-
Laudateos peromnia, quod miscricordes
iiispiriiu. rum pcrsequatur amantes eura, ut et ipsi similiter
essent erga eos qui ex circumoisione pro nomine patientes sint, ut supportent probra ct maledicta,
Domini Jesu Christi profecti sunt ad evangelizan- C si fuerit pressura, exspectantes judicium Dei, nec
dum de gente in gente,et de regno in populo altero. dubitantes de eo, magis autem gaudentes in pro-
Unde et sequitur : missa vita cum gratiarum actionibus Deo, sicut
Ideo et nos e.v qua die audivimus, nun cessamus dicit :

pro vobis oranles el poslulantes ut, impleamini atjni- Unde, et quare ? Ipse
Gralias agcnles Deo Palri.
Audiens Apostolus devotam,ac
tione voluntalisejus. cxponendo addidit Quidignos nos fecil in parte sor-
:

promptam voluntatem illorum circa fidem Christi, tis sanctorum in lumine. Ac Qui dignatus si dicat :

orat pro eis, ut propensius, agnita voluntate Dei, est advocare et inducere gentes in promissione Ju-
rationabili opere explerent devotionem, quam, au- dffiorum, qu;e est lumen aeternum, id est veritas
dita lide Christl, didioerant, ne tam mentis fida perpetua. Solet aliquando Apostolus tenebras infi-
aedificatio (1218), et robur lidei, dum inconsulte delitatem,et luoera iidem denuntiare; sicut alio loco
aliquid atque imperite conficeret, laboris sui fru- dicit Fuistis aliquando lcnebrx ; nunc aulem lu.v in
:

ctum amitterel. Hoc enim libenter acoepto fertur Domino (Ephes. v, 8) id est fuislis aliquando infi-
;

quod devoto fit animo, et prudenter. deles nunc autem fideles estis per Dominum. Sor-
;

(1210) Juxta divi Ambrosii textum, a quo hffic stolos, sive 72 discipulos, nec non inter episcopos
expositio mutuata est, e.tcmptum cxlerarum gentium [) Andriaca;, sive Andraca; recensetur. Ut silentio
hos cresccre legere existimavi cum in autog. le- : prcetereamus Epapbroditum TarracinK episcopum,
geretur tantura ideo enim cseterarum (jcnlium hos
: a sancto Paulo initiatum, quem eumdem cum hoc
rrescere, elc. esse non constaf de quo in sermono quodam Me-
:

taphrasti inscripto, ct in Martyrol. Romano die 22

(1217) Philipp. II, 25, ct iv, 18. Nescio quo ra-
tionis momento adduotus auctor noster Epaphram Martii.
cum Epaphrodito confuderit, unamque ex duabus Epaphras autem hic Golossensis
erat, uti ex Ep.

personam conflaverit. Epaphroditus namque juxta ad ColosR. apparet manifestissime. Imo et

Theodoretum Philippensium episcopus, sive ut
illum sanetus Paulus nominat ad Philipp. ii, 2.5,
Philippensium apostolus fuit fortasse etiam ex il-
lis saltem vero illis valde notus et charus, ut ex
;
vers. 26 ejusdem cap. videre est, et eorum apud
Apostolum quandoque Iegatus,utexcjusdem Ep. iv,
18, colligimus, et Epistola3 apostolicffi lator. Ejus
festum UrfEcis ootava, sivc nona die Dccembris, in-
guper 29 et 30 Marti celebratur, atque inter apo-
IV, 12,
eorum primumepisoopum,utcrediturfuisse,arguen-
di looum datApostolus tum oit. oap., tum cap.i,7
:
ejusdem Ep. De hoo etiam mentio in Ep. ad Phile-
monem xxiii, et in Martjrologiis ad diem 19 Julii,
ubi martyrium Colossis obtinuisse narratur.
(1218) In cod. legitur nec tammtis fida dicalione,
et robur, ctc. Quam mendam opcre divi Ambrosii,
seu Hilarii, cujus cst versus hic, ad rectam lectio-
nem redegi.
ci: EXPOSITIO IN KPISTOLAS 1'AIJLI IN EPIST. AU COLOSS. 614
toin, hffirodiUlom dici in Scriptiirissanctis froqucn- A Irriago, quia flo illo exprcssa ost. Eat enim necessa-
tur invenimus (1211)). ria similitudo, non tamen
.Tequalilas, quia multa
^MJ eriiiuit no? dii poteslate tenebraj-um. Liberati dosunl (122.")} imagini, qu.i; insunt illi rei. dc qua
enim de conditionc tcnebrarum, hoc est, cruti dc uxprossu est Ubi n;qualitus, continuo siiuililudo,
potcstate immundorum spirituum el sooictale ini- non conlinuo imago, velut in duobus ovis paribus,
quoruni, a (luibus detinebamur ex proprio delicto quia incsta3qualitas,incst et similitudo; quajcunque
Ad;c (1220), qui est pater oranium peccantium, enim adsunt uni, adsunt et alteri ; imago tamen non
translati sumus per ndeni in rcgnum cccleste rilii cst, quiu neutrum de allero cxpressum cst. Ubi

Dei, sicut consequenter adjungit. similitudo,non continuo imago,non continuo ajqua-

Et transiulit nos iu reijnura Filii cliaritalis (1221) litas; onine quippe ovum omni ovo, in quantum

sux. Ut ostendcret nobis quo amore diligit nos ovum est, simile est, sed ovum perdicis, quamvis
Deus, quando attoliens nos de irao tartari, indu.^cit inquantum ovura est, similc sit ovo gallina;, nec
in cffilos eum vero Filio suo. Jam enim omnes crc- imago lamcn cjus cst, quia non de iilo expressum
dentcs, qui Cxa mcnte dcvoli sunt, oxeuntes de est; nec ajqualc, (|uia ct brcve cst, el alterius gc-
sajculo,duce dextr.-c partis augelo, inducantur in neris animantium.Polest ergo essc aliqua imago.in
Cffilum, quod ante victam raortem concessum non qua sit etiam aiqualitas, ut in parentibus, et filiis

erat.Non dixit, Filii sui quod si diceret, verissime

; invenitur imago, in qua sit et ajqualitas, ct siraili-

diceret; quemadmodum quia sape dixit, verissirae tudo, si intervallum temporis defuisset; nam et de

dixit, sed ait : Filii charititis sux. Filius ergo est parento expressa est sirailitudo niii,ut rccte imago
etiani Spiritus sanctus, si non cst in illa Trinitate dicatur, et potest esse tanta, ut rocteetiara dicatur
charitas Dei, nisi Spiritus sanctus ; quod si absur- a;qualitus, nisi quod parens tempore prajcedit. Ex
dissimus est, restat, ut non solus ibi sit charitas quo intelligitur a;qualitatera aliquando non solum
Spiritus sanctus, sed propter illa, de quibus satis similitudinem habere,sed etiam imaginem,quod in
disserui il222), proprie sic vocetur. Quod autem supcriore exemplo raanirestatum est. Potest etiam
dictum esl, Filii charilatis .wja,',nihil aliud intelliga- uliquandoesEesimilitudo et eequalitas,quamvis non

tur,quam Filii sui,postrerao (1223) substantia; sui-e. sit imago, ut de ovis paribus diximus. Potestetsi-
Charitas quippe Patris,qu3e in natura ejus estinef- militudo,et imago,quamvis non sit aequalitas,ut in
fabilitcr simplici, nihil est aliud, quam ejus ipsa speculo ostendimus.Potest et similitudo,ubi a;qoa-
natura atque substantia, ut saepe jam dixiraus, et litas,et iraago sit,sicut de filiis commemoruvimus,
saepe iterarenon piget. Ac per hoc Filius charitalis escepto tempore,quo prKcedunt parentes; sicenim
ejus nullus est alius, quam qui dc substantia ejus a^qualcm syllabam syllabs dicimus, quamvis altera
est genitus. C prjecedat, altera subsequatur. In Deo autem, quia
In quo habemus redemptionem (1224), remissioncm conditio temporis vacat ; non enim potest recte videri
peccatorum. In hac rederaptione tanquam pretiura Deus in terapore generasse Filium; per quem con-
pro nobis datus est sanguis Christi, quo accepto didit tempora; consequeos est, ut non solum ima-
diabolus non ditatus est.sed ligatus.ut nos ab e.jus go ejus sit, quia de illo est, et similitudo.quia iraa-
nexibus solveremur. Remissio enim peccatorum go est, scd etiam asqualitas tanta, ut nec teraporis
iiberos nos lacit, ut liberati debitis, obnoxii teneri intervallum irapedimento sit.
non possimus: nam sine lide Ghristi nullus est sal- Primocjenilus omnis creaturx. Ante omnem crea-
vatus. turam genitum Filium, non creatum testatur, ut
Qui i'st imaijo Dci invisibilis. Imago, et Equalitas, secerneret nativitatem ejus a crcatura; factura. Et
et similitudo distingucnda sunt, quia ubi iraago,ut ut hoc penitus clarescat, subjecit.
est in speculo, continuo similitudo, noa continuo Quia in ipso condita sunt univcrsa in ccelis et in
icqualitas, ut est in ovis paribus. Ubi aequalitas, terra, visibilia et invisibilia. Hoc est quod evange-
continuo similitudo, non continuo imago.Ubi simi- Joannes in principio Evaogelii sui, iv, 3,testa
lista
litudo.non continuo imago, non continuo fequalitas, Omnia per ipsum facta suiit,et sine ipso
tur, dicens :

ut est in ovis divcrsi generis, ut in speculo est n /Vic/m»! e.si Ki/iiV.Si enira nihil creatururum sineipso

(1219) Uti inter caetera pluriraa,ubi Josue terrum terpietatione intelligatur, Filii suhstanlix sux ; guia
divisit in sortem. charit 5 Palris, et caetera, qua; sequuntur.
1,1220) Tam e.r Adx, qui
proprio, ijuam ex delicto (1224) liedemptionem pcr sanguincm cjus habet
est pn/('c, etc.,habetdivus hunc te.xtum.
.Vmbrosius in Vulg.In teitu tamen per sanguinem cjus non legitur,
\JnAe, \e\ e.v proprio et delicto \dx legendum, vel quamvis de sanguine Christi in textus espositione
tantum de peccato originali, quod in omnes homi- liat mentio. Divus Ambrosius etiam divus Chrysos-
nes transivit, et propriura uniuscujusque factum tomus,etHieronymus,sive Pehgius in textu illud per
est. idooque nos (iiaboio subegit, loqui tantum vo- sanguinem ejus non habent. Ubi illud etiam divi
luisse expositorem nostrum existimare deberaus. Chrysostomi observare lubet in Graeco, non tantum
(1221) Ita divus Ambrosius. Vulg. vero loco cha- XjTsaiTiv, redemptionem, sed a-/.oXj7pioj'.->, plenam
ritatis, habet dHectionis. scilicet, et pcrfectam redempticncm, ne amplius
(1222) Nempo in anterioribus Kp., ubi de Trini- corriiaiiuis, ne jue mortalcs efliciamur legi.
tate, poiissimum autem ad Kom. (1225) In autog. loco rtesunt legebatui ii<«/, quod
^1223) Postremo, id est, pro Onali et veriori in- eraendandum sensus suasit.
613 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 616

facluiii csL, patel profecto, quia ipse creatura non A pium.per quod facta sunt omnia, primogenitus ia
est, per quem omnis creatura facta est. Sert scicn- gratia, pro eo quod ante omnes sanctos resurrexit
dum quia quidquid per illum factum creditur, per a mortuis, et devicta morte jam regnat in ccelis.
iilum regitur etcontinelur.Secundum carnemomni Quorum fratrum recte primogenitus appellatur.
rationabili oreaturaeprimus rffectusest. Primogeni- quia omnes adoptionis filios etiam illos qui incar-
tus, inquit, non primo creatus.ut genitus pernatu- nationis ejus tempora nascendo, prscesserunt di-

ram, et primus perpetuitate credatur. Vel cerce gnitate prcegreditur.

primogenilus ex mortuis {lnfra,i8),quia. primus ipse Ut sit in omnibus ipse primatiim tenens. Quia vide-
resurrexit. Et ut apertius tradat, qu£e, et quanta sit licet, sicut per divinitatem principium,et caput est
polentia Filii secundum divinitatem, oslendit quaj angelorum, ita et per susceptionem carnis capu'
per ipsum sint; id est, ihroni, dominationes, prin- est omnium hominum electorum.
cipatus, omnia per ipsum, et in ipso
poteslates : Quia in omnium pleniludincm
ipso complacuit
creaia sunt : et ipse est ante omnes, et omnia in ipso eum reconcitiare omnia in ipsum.
inhabitare, et per
constant Ut proinde omnino minus nihil in eo cre-
.
Plenus quippe erat Dominus Spiritu sancto,plenu3
datur esse, quam est in Putre. El ipsecstante onines. gratia et veritate {Joan. i, 14) : de cujus plenitu-
Si est, quia hic solus de Patre Deo natus ost, dc T> dine nos omnesjuxta modum nostroe capacitatis ac-

ingenita utique suljstantia Dei. Il;cc autem virtute cepimus quia unicuique noslrum data est yrulia,
:

ejus, quae generationem habet, id est, cseterae crea- secundum mensuram donationis Christi{Ephes. iv, 7).
turffi a Patre substiterunt, non ut communio eis De solo namque mediatore Dei et hominum homine
substantia; sit cum eo,sed e.x nihilo,ni!tu lici Patris, J 'su Christo dici potuit : Et requiescet super eum
Filiocffiperunt.Thronienira agmina suntvocata, illa Si-n-itus Doniini; Spirilus Sapientix et intellcctus,

quibusad exercendum judicium semper Dcus onini- Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientix
potens pr«sidct.Quia enim thronos Latino sermone cl pietatis, et rcplevit eum Spiritus timoris Domini
dicimus sedes, throni dicti sunt hi, qui tanta divi- {[sa. II, 2, 3). Omnes vero sancti non plenitudinem
nitatis gratia replentur, ut in eis Dominus sedeat, Spiritus ejus, sed de plenitudine ejus, quantumille
et per eos sua judicia decernat. llnde ct Psalmista donat, accipiunt. Quia alii pcr Spirilum dalur scrmo
dicit : Seites super throuum, qui jwlicas ;equitatcm sapicntix, alii sermo scienlix secundum eumdem
[Psal. IX, 5). Quod vero ait.c/ omnia in ipso comtant Spirilum, altcri fules in codem Spiritu, alii yratia

ita intelligendum estquia sine eo nihil sunt, nisi

: sanitatcm in uno Spirilu, alii opcraiio virlutum, alii
enim huic fucrint subdita, errore devia quasi per- prophetia, alii discretio spirituum,alii genera lingua-
ditioni fient obnoxia rum, alii inlerprelatio sermonum : Hmc autem omnia
Et ipsc cst caput corporis Ecclesix. Ecclesiie caput C oporalur umis alquc idein Sp^ritus, dividcns sinyulis
est Christus, si lamen omnes unum sentiant cffiles- prout vult {I Cor. xii, 8-11). Quia ergo de plenitu-
tes, et terreni, ut sint Ecclesia, hoc est,unius fidci. dine conditoris nostri non quiddam,sed omne quid-
Siquominns truncati capile, hoc est, omnium cor- quid boni habemus, accepimus,curandum summo-
porum, totius corporis (1226), id est a creatore suo pere est, ne quispiam de sua se bona actione, vel
sejuncti, amentia quadam et vanitate bacchantur, cogitatione incautus extollat, ne, si ingratus largi-
Quomodo enirn caput plurima sibi habet membra tori remanserit, perdat bonum quod accepit.

subjecta,ita et Dorniuus noster Jesus Ghristus,cum Pacificans pcr sanguinem crucis ejus, siva qux in

sit caput EcclesiK, habet membraeos omncs qui In terris, sice qux in cadis sunt. Pacilicantur quippe
Ecclesia congregantur. quic in ccclis sunl.cura id, quod in angelis lapsum
Qui csl principium, primogenilus ex morluis. Id est, ex hominibus redditur. Instaurantur autem
est, per ipsum denuo negligentia quadam facta ca- qua3 in terris sunt, cum ipsi homines, qui praide-
duca relbrmanda fuerunt,ne ad injuriam ejus perti- gtinati sunt in ajternam vitam, a corruptionis ve-
neretjSi opus ejus per alterum instauratum fuisset; tustate innovantur.Ac sic per illud singulara sacri-
ut quomodo ante omnesnatus est, sic iteriim ante licium, in quo Mediator est immolatus,quod unum
omnes primus esset ex resurrectione rnortuorum j) in lege multaj victimae figurabant, paoincantur
reddita pristina vita.Ante omnia enim natus estde ccclestia cum terrestribus,et terrestria oum coelesti-

Deo, ut cuncta crearet, qua; non erant. Iterum ao- bus. Quoniam, sicut idem Apostolus dicit, in ipso

oepta oarne de Virgine natusest,ut peccatum,quod complacuit, omnem plenitudincni inhahitarc, ct per

ex virgine Eva intraveral in mundum, aboleret. eum rcconciliare omnia in ipsum, pacificans per
Natus ergo, mortuus resurrexit, ut quae primum
et sanguinem crucis ejus, sive quse in terris sunt, sive

fecerat, postea iterum recrearet, quia per errorem qux in cxlis. Pax ista prajcellit, sicut soriptum est

fuerantvelut mortua, ut semper in omni vita sit {Philip. IV, 7), omnem intellectum, ncque sciri a

primus et princeps. Ecce duas taxatas (1227) na- nobis,nisi cum ad eam venerimus, potest.Quomodo
turas in una persona Domini Jesu Christi. Princi- enim paoilicantur coelestia, nisi nobis id est, con-

(1226) Vel perperam addita,vel desideranda quas- eluceat.

dam orationi olliciunt.quamvis niens auctoris satia (1227) Id est, significalas.
 617 EXPOSITK) IN EPISTOLAS 1'AULI. — IN KPIST, AD COLOSS. (ilK

cordando nobisciim ? Nam ilti scmpcr csl pax, el A. vcl cxempla non dcciperent, sed firmiter qu.Te ab
inlor so univcrsis inlcllcclualiluis crcnturis, et cum Apnstolo audicrant, fuluia credcrent
1
6U0 cpcatore ; ([u.t pax pnvcellil, ul dictum est. .1 .<pc Erunt/elii, quod nudistis. Spcm Evangelii,
, omnem intclleclum ; scd utiquc nostrum, non eo- nisi qui secundum ipsum vivunt, hubere non pos-

rum, qui sciiipor vidcnJ, raciem Patrls {Mdllh. x iii, sunt :Fi^cundum quod alio loco idcm Apostolus
10). Nobis autcm quantuscuiKiuc sit intcllcctus dicit enim complanlali fuerimu.s similitudini
: .S'i

huinanus, cx parte scimus, cl videmus per specu- simuUt resurrecttonis erimus{liom.\i,5).

mortis cjus,
lum in «nigmate (/ Cor. xiii, i'2]. Cum vcro ajqua-
: Quod prxdicalum esl in universa creatura, qux
;
les angelis Dci fuerimus, tunc,quemadmodum ipsi, sub ewlo est. Omnis creaturae nomiue potest, et
I. videbimus facie ad facicm{lbid.) : tantamciuc pacem debet omnis natio gentium Ante enim designari.
habcbiraus erga cos, quantam etipsi erga nos, quia dictum fucrat a Domino apostolis.nein viagentium
tantum eos dilecluri sumns.quantuinab cis dilige- irent {Mattli. x, .5). Postea vero jussum est ut prae-
niur. Itaquo pax eorum nota nobis crit, quia et dicarent Evangelium omni creatura; {Mae. xvi,i5).
I
nostra talis, ac tanta erit, necprajcellet tuneinlel- Cujus factus su7n ego Apostolus (1228), el mini-
; lectum nostrum. Dei voro pax, qu.T illic est crga ster, nunc gaudeo in passionibus pro vobis.
qui
eos, et nostrum et illoruni intcllcctum sine dubita- Fn Iribulationibus, quas patjpbatur, exultare se
I

P
I
tinnc pr.Tcellil ; de ipso quippe bcata cst rationa- fatetur, quia profectum suum vidct in lide creden-
\ bilis creatiira, quKOunquc beata est non ipse de ; lium. Non est enim inanis tribulatio, quando eum,

I
illa. Unde secundum hou melius accipitur quod pro quo patitur, acquirit ad vitam. Quas passiones
scriptum est, pa.r D^i, (jun' prwcelit omnem intel- Christo dicit inferri, cujusutique doctrinam perse-
lectum, ut in co quod dixit, omnwi, nec ipse intel- quuntur, ut pertidos gravet irapietatis sua; (1259)
lectus sanctorum angelorum esse possit exceptus, crudelit.ilc, et fidelibus Dei pra;dicet charitutem,
i sed Dei solius, nequc enim et ipsius intellectum cujus Filius nunc usqueinjurias patitur pro nobis.
pax ejus excellit. /-7 qux desunt passionum Clirisli in
adimplco ea,

El vos eiun aliquando alienali, inimici

carne mea, pro corpore ejus, quod est Ecclesia.
es.^ietis cl

operibus malis; nunc autem reconciiiavit

Et est sensus Christus a solis Juda>is adductusad
:
\ sensu in
raortem est ego pro Ecclesia ejus, et a Jud.-ei3, et
[
in corpore carnis ejus per morlem. Qualo donum ;

a gentibus. Christus inchoavit passioncm, non im-

\ Dei sit erga gentes, memorat, ut ostendat eos debi-
plevit sed in corpore suo, id est, in Kcclesianunc
esse multum in gratiarum actionibus Deo
;
tores
qui cum alienati et inimici esscmus, consilio suo,
adimpletur, dumprovobis patimur, ut vossdifice-

per quoddecrevit visitaregenushumanum, visitavit

mus, sicut et ille, qui prior passus est, relinquens

corpore carnis ejus

C nobis excmplum, ut sequamur vestigia ejus.
et reconciliavit in ; et idsoista
Cujus faclus .Wim. ego minister scciindum dispensa-
orania pr.Tstitit, nc ejus beneficiuni irritum facia-
mus, etiterum simus inimici, sicut quondam,cum x dala est milii in vobis. Ministrum
tionem Dei, qu
factum esse se Evangelii inter gentes a Deo per
in idolis etinoperibus iniquis fuerant. Adoraverunt
Cbristum cum fiducia loquitur, ut mysterium ca;-
enim opera sua qu» fecerunt. Misericordiii autem,
et providentia liei requisivit eos, ut gratuito Dei
plum a Domino,
per idoneum efficacem servum

gratiam consequerentur, redeuntesad eum iu con-

possitirapleri, quod ignotumfuit a sseculis.Etmini-
strura se sacri Evangelii factumdicit, non qualeu;-
acientia munda, utin die jiidicii, dum nihilerroris
veteris inveniretur in his,adcorporarentur creatori cunque, seddequibus Dominusdixcrat •.Quis,putas,
est fidelis servus, etprudens, quem constiluit Dominus
:juo, qui, ut prodesset humano generi, incarnatus
•lomo factus est, ut in carne sua vinceret mortem.
siiper familiam suam, ut det illis in lempore tritici

mensuram {Luc xii, 42). Et notandum quod occulte

Exhibere vos sanctos, et immacutatos, et irrepre- suggillat eos, quiex circumcisione veniebant, quos
'lensibiles coi-am ipos. Ecce in quibus virtutibus Dominus ad hoc non elegerat opus. Sed ipsi lurpe
/ult eos esse conspicuos gentium praedicator. San-
lucrum sectantes Chrisfo Domino non serviebant,
ititas relertur ad castitatem iminaculatio ad inte- :
sed suo ve.ntri, et per dulces sermones, et falsaa
jrilatem irreprehensibilitas ad prudentiam ut
; ;
benedictiones pervertebant corda innocentium.
issent irrprehensibiles in medio nationis pravfe
Ut impleam verbum Dei. In isto verbo inulta pro-
itque perversae, et lucerent inter eos opere virtu-
phetica continentur verba de vocatione gentium.et
um, sicut luminariain (irmamentocceli.Nolandum reprobatione populi Judworum, ut est illud : Remi-
|uod alienatos a Deo in operibus malis ahquando nisecntur, cl coiiverlcntur ad Dominum univcrsi fines
:sse dixerit, non jam tunc quando ista scribebat.
lerrx, et aaorabunt eitm omncs familix gentium
tamen pcrmanetis in fide fundati, et stabiles,
Si {Psal.xw, 2-). Vobis enim credentibus, verbumDei
1 immobiles. Ut scirent tunc prodesse sibi passio- irapletur, quandoprophetica dictairapleta videntur.
lem Christi, si in accepta tide manerent et tunc : Unde et sequitur :

mmaculatilierent, siilloshominumprava doctrina, Mjisterium, quod abscondilum fuit a sxculis et

(lv28) Vulg. ego Paulus minister, et sic in ceete- (1229) Ambrosius, sive .\mbrosiaster eredulitate.
is lectionibus.

Pathoi. CXXXIV. 2Q
 ;

619 ATruNIS VEH<;ELL['.NS1S ECISI.UPI 620

generationibus. Conaiderandamquod mysterium vo- X in virlute. Caius rei ccrtamen contra perfidoahabere
cationisgentiumnondixeritApostolusoccullumesse se loquitur, adjuvantibussignisvirtutura,ut
perhac
filiis Dei, id est, patriarchis et prophelis sed sjeculis comprimatur.Qui enim verbis sub-
victa infidelitas
el generationibus, id est, philosophis etsapientibus tilitate quadam diabolicae versutis ausus est con-

mundi. Nam
sancti prophet^B bene ea noverunt, et tradicere, pudore correptus necesse est cedat vir-
in nobisimplenda pradixerunt. Unde el sequitur. tuti. Et ne ingratus divinae gratis existeret prsdi-
Nuncauiem manifestum est sayictis ejus. Non enim cator, quidquid supra de se dixit, modo ad eum
quando apostoli ad gentes venerunt, sedillievange- retulit, a quo aceepit, dicendo, secundum opera-
lizando effecti sunt sancti. Utestillud in Evangelio tionem ejus. Usque nunc communiter de omnibus
(ii, 52) secundum Joannem : Quia Jesus moriturus disputavitrmodotamenipsisColossensibus loquitur,
erat pro gente, et non tantum pro gente, sed ut filios et dicit :

Dei, qui erant dispersi, congregarel in unum. Nec II.) Volo

(Cap. enim vos scire qualem sollicilu-
dumerantfiliiDei,nisiinpraedestinatione,sed unicus dinem liabeam pro vobis, et pro his, qui sunt Lao-
Dei Fiiius pro eis passus, ex filiis ira fecit filios ado- dicix, (1230) ct quicunque non viderunt laciem rneam
ptionis pro quibus et adjungit. incarne, utconsolentur corda ipsorum. Non se minus
Quibut votuit Deus notas facere divitias glorix sa- solliciluin pro his, quos in carne minime viderat,
cramenti liujus in genlihus, quod estChristus in vobis. quam de illis erat, quibus prssens praedicabat,
Mysterium quod latuit a saeculis, modo reveiatum testatur, ut scirent non minori atfectu diligi se ab
asserit, id est, tempore apostolorum ostensum,quia eo, quia eos non viderat, quam Cfeteros, apud quos
et gentesadmittendrB essent sinecircumcisionecar- erat,diligebat,ut foveret animoseorum in charitate,
nis ad fidem Christi, qui promissus erat Juda;is. et prompti fierent per epistolam agnitionem acci-
Priusenimanteprajdicationemfidei circumcidiman- pere sacrameati Deiin Christo. Cum enim comme-
datum est gentiles,sivoluissent ad legem accedere. morasset et commendasset Apostolusquantum cer-
Nunc autem misericordia Dei, ita ut sunt, suscipi tamen pro eis haberet, et pro bis qui Laodiciae
jussi sunt ad fidem. Quod indignum putabaturJu- (1231) fuerant, et quicunque non viderant faciem
deeis, ut Christus, in quospeseratJudaBorum,etiam eju8 in carne, ut cordibus consolarentur, adjunsit.
- gentes participes facoret gloris su«. Instructi in charitate, et in omnes divitias plcnitu-
Spes glorix, quem nos annuntiamus. Spes gloriaB dinis intellecius, agniiionem mysterii Dei Putris,
iii

Christusdicitur,proeoquodpereum gloriamadeptu- et Clirisli Jesu. Advertentes has esse sapientis, et

T\%mii:T6de.t\\.cs\ne,\xm..Corripii'.niesoynnemhominem, scientic-e divitias, si agnoscatur Christus in deitatis
et docentes omnsm hominem in onini adorandus.Omneigitur mysterium
sapentia, ul ex- suae plenitudine
liibeamus in Christo Jesu, C sacramentiDei in Christo est. Hic est enim unus.in
omnem liominem perfectum
idest,JudKumetGrfficum,servum etliberum proeo quo omnis creatura nisi speraverit, perihit, ut om-
;

quod non est personarum acceptio apudDeum(£p/ies. nium potentia in eo sit, ut qui cognoscit istum,
VI, 9) sed in omni genle, qui timent Dominum elope-
: cunctorum quajcunque sunt, coguitionem videatur
ranlur juslitiam, acceptum est illi {.lct. x, 35).Hanc habere. Nec colendus alius, prster hunc requi-
enim. dicit veramessesapientiam, quaeest indisDi- ratur, quia omnium potentiarum virtus in eo est.Ex
plina Dominica, cum agnoscitur Christus. Quod se ipso enim habent omnes.Unus enim cum sit,omnia
ipsum Apostolus magnacum cura agere testaturut potest.Quareet caputomnium dicitur,ut peripsum
erudiensomnem hominemin hacsapientiaconsum- omnes sul sistere videantur. Quibus enim ista scri-
matum eum exhibeat Deo in intellfectumChristi, ut psit, metuebat eos seduci umbris rerum dulci no-
mysterium nativitatisex Deo,et nativitalis exMuria, mine scientia, et averti a luce veritatis, quae est
et totius operis ejuscoelestium, etterrestrium asse- in Christo Jesu Domino Ab hac autem sub
nostro.
quatur. Et hoc notandum quod omnes vult exhibere nomine sapientia;, vel scientiae cura vanarum, su-
perfectos secundum illam perfectionem, qua alibi pernuarumobservationum,etde superstilione genti-
dicit : Quolquot enim sumus perfecli, lioc sapiamus litatis, maxime ab eis, qui philosophi nuncupati
{Phil. III, 15), cum rctro dixerit : Eyo me 7ion arbi- n sunt, ct a Judaismo cavendum esse cernebat, ubi
tror comprehendisse {Ibid., 13). Est enim quaedam erantumbraefuturorumremovendae,quoniamlumen
imperlecta perfectio, ut sciat se homo in hac vita earum jam Christus advenerat-
non posse esse perfcctum. In quo sunt omnes thesauri sapientix, et scienlix
In quo cl lahoro cerlando. Sicut cnim supra duas Digne ergo omnes thesauri sapienticeet
abscondili.
res proposuit, correptionem et doctrinam.ita et hic scientiajineodicunturabsconditi.Omnisenim scien-
duas, laborem et certamen. Correptio enim pertinet tiae ratio totius creaturae superns et terrenae in eo
adimprobos ; doclrina ad bumiles. Ita ethic,Iabor sit oportet, quia omnium eorum caput est;sive an-
ad opus prffidicationis; certamen vero contra obsi- gelorum, vel omnium, omnis scientiae peritia in
stentes. auctore illorum est, ut qui hunc agnoscit, nihil

Secundum operationem ejus, quam operalur in me ultra requirat, nec sapientiam, nec virtutem,

(1230) In cod. Laudocix : alibi Laodicex et ila

: GraEcemeni|io Aa'jO'.x:!a. '

Ulirysostomus, ot H.croiiyuius, sive Pelagius (1231) Iterum in cod Luudocix.

 im i:XP()SlT10 IN KWSTULAS 1'AIILI. — IN EPIST. AD COLOSS. G-22

qiiia agnovit oiini, iii qno iicrrcrla virtua, pcrfc- A Ciijus vagalioncra mclius cognoscimus, si ejua afi-

ctsquc su|ii(MUiu cst. (Juidquid enim alilii sc pnta- hnciid Corinthioi vcrba pcnsaiiins. Ail cnim : Ve-
verit invenirc, [licne in hoc, et nlnindo inveniol. niam iid vos,ciiin ilacc.louiarn perlransiero ; nam Na-
Nam i]nid sHpicnlius Salumone? (Juid piudcntins ccdimuim }>crtransiiio. Apud vos fursilum manebo, vel
Daniclo? (Jui bus idirco Deus pra; cn^teris sajien- etidtn liiemabo [€or. xvi, 5).
tiam dedit, nt uutum fa"ccrct infiddibus toliua se Siciit ergo accepistis Chrislum Jesum Dominum
sapientifP csse auclorcm. DcnirincNabuchodonosor nostnim, in ipso ambtilale radicali, cl supenrdificali
dicil t):inicli adniirans snpcr sapientiuni cjus Vere : in ipso, et jam tirmati fidc, ticut el didicislis, abun-
Dcus irsler ijisi- rst Diiis viviis et, apcrieas mijsleria dantes in ilto iii graliarum aciionc. Iloc monet, et
{Dan. II, -i?).Quod quidem onini^m incredulum hortatur, nc dovotio euruni niinueretur, el recede-
latct in Christo omneni esso sapicntiam quia nou ;
rent a lide, quam fuerant assccuti,etpravis fabulis
legunt in Evangoliis •islrologiam, nun in Apostolo Christum accipercnt.quam didicerant.
eversi aliter
geomelriam, non iu prophola arilhmcticam neo Multi cnim corrnptores (idei circumibanl ad sedu-
musicam qnaMdcirco dcspecla suntanostris.quia
: cendos simpliccs, dolose, et cuni simulatione an-
ad salutcm non perlincnt, scd niagis niitlunt in nuntiantes Chrislum.quosevitari monet magnacau-
.. revocant a Deo, ut
errorcni,, et , dum his student ra- supra
„ stabiles,, ctfirmi -^j.
tela,, ut fundamentum Trini-
tiocinationum disputalionihus, curam anim.B suaa tatis spe futurorum gratias ubcres agerent super
nnii habeant. Quae enim tam vera sapienlia est, misericordia Dei. Nutrit enim eos, ut capaces ossent
n:si cognovisse quod prusit, quod
et despexisse participandorum thesauroruni scientice et sapien-
obsit? Obest enini, quiaimpedit animaj, nc cnram tia\ qui sunt absconditi inChristo.nc tanquamnon
sui agat. Non inimerito ergoqui Christum agnovit, sintadha:c idonei, ct vorisimili sormonc capientur,
invenit thcsauruin sapientia; et scientia; : agnovit et a veritatis itinere dcvient ; ideo adjungit:
enim quid ci sit utile, ut omneni sermonera vel Videte ne quis vos decipiat per philosophiam, el

sensum, qui prastcr illum cst, non solum non mi- inaneni faUaciam, secundam Iraditionem hominum,
reuiini, sed etiam stultitiam deputetis. scciindum eknicnta miindi,etnonsci'undum Chnstum.
Iloc aiitcin dico, iit nemo vos decipiat in sublimi- Philosophiara dicit terronam, per quam solent se-
tale sermonum Hoc dico, inquit, ut nemo vos cir- duci qui cupiunt prudentesjudicari in mundo. Haec
ruinveniat inverisimilisermone; quiaveritatisamo- argumentis et subtilitate minutiarum quorumdam
roducobantur, verisimilitudine illos timuit.ne deci- eomponitur, quasiphysicas investigaverit rationes,
pereutur; et idco comraendavit in Christo, quem quiedamhabcnsudmista, qua; hortamentasint bon£e
dulcissimum habebant thosaurum, scilicet sapien- vilcB vcl documcnta aliquandode mensuris, nec-
:

ti» ct scientia; cujus nomino ct promissione induci (] nondenumeris, aliquandode elementornm qualita-
poterant in errorem. Commonet enim ne in malo- tibus ct quantitatibus ordinata.In cujus disputatio-
rura colloquiis, etastutia iniquitatis sensus eorum nibus qui inciderit, vix, et raro evadet. Detinetur
transducerctur quia sapientesraundiarte quadara,
;
enim verisimilibus causis, et comraentitiis rebus,
et minutiis disputalionum irretire gestiunt simpli- nihi! tam veruma;stimans, quam conspicitur et in-
cium animas, ut rationo mundanarum rerura abs- telligitur in elementis. Et quiaqua; adpra;senssunt,
trahant eos a spe, qua! est in Christo. et cernuntur oculis, suavia ot oblectabilia videntur,
i\am etsi corpore absenssum, sed spiritu vobiscum. aliquantos seducunt,qui spiritalem rationemdespi-
Idco deillistimebat.quoniam quideisadhucdeesset ciendam, et ridendara putant desperatione futuri,
videbat. Unde et sequitur : Gaudcnsct videns ordinem omnein vim rationi ob-
astris assignanles carnali
vcslrum ; et supplens id quod deest utilitati ( 232) noxii, negravia eredcnda sintsustolli posseincoolo.
fidei vestroi. Ccrnebat utiquc quamdam fabricam neve levia venire ad terras, aut aliquid corporeum
spiritalem, sicutalibidocit .Dcixdificalio eslis{lCor.sinererum adinistionegenerari, repugnantes poten
ui,9); etin eacernebatutrumque, etunde gauderet, tife ac providentia; Dei.Sciunt cnira legi in divinis

et unde satageret. Gaudebat ex eo quod jam a;di(i- veteribus Hebraeorum voluminibus multa gesta per
debat, salagebat cxeo quod usquead culmen „ Moysen, quas humana ratio non eapit ;siinili modo
.'_•.. 11 .-,.].-.: 1- _ o D _. „ r_ _i_ _ :_ ^ „..i „i„l^..
I. . . :i ., .,
perfectionis adhuc ledilieandum essesentiebat. Ecce et in novis libris lacta a Domino, aut pcr apostolos,
1 . 1 i

quomodo sancto desiderioquasi vagatur.Hic corporo qUiE tractatus carnalis prohibetcrcdi. t)icunt 1233) 1

tenetur ; illuo spiritu ducitur. Etpaterni amoris exnihilo fieri nihilposse; et animam ant initium
aCTectum istis praesintibus cxhibet ; illis absentibus non habere, aut esse mortalem et virginera parere ;

ostendit. Coram positis impcndit opera ; audienti- non posse, ant si peperit, ul aiunt, virgo non est ;

buscxprimit vota: eflicaciter praisens eis cumqui-
,
bus crat; neclatem illisahsens,cumquibusnonerut.
(1232) Vulg. non
gaudens,et videns or-
ita,
dinem vestrum, et, firmamentum ejus qux in Christo
est /!(/('i vestnv. Vulg. consentit (jrasca lectio divi
Chrysostomi. Huiic autem textum a divo Ambro-
sio, seu Hilario transcripsit auctor noster, una
Deumqueex homine nasci, raori, atque resurgere
stultum esse crcdereautumant. Hanc ergo traditio-
sed : (1233) In cod. legitur dicenles ; quod cum rela-
tione careret, et ordine, eraendandum censuimus.
Quauivis illud dicenlcs cum aliquot sequentibus
versibus de verho ad verbum legantur in siepius
cit, Pelagii comraent. ubi dicentes veiert a.i philo-
;

cum magna expositionis lipistolae parte. sophes ejus temporis,

 62'! ATT0N1S VEHCELLENPIS FPISfiOPI 624

nem vel philosophiam.fallacem el inanem appellat, A Abnndantia divinitatis, quam elementa non ha-
quia non a potentia Dei ordinata est, sed abimbe- benf. Denique in credentibus Spiritus sanctus in-
cillitate ratiocinationis bumanas, quae potentiamDei habitat, quod elementis concedi non potest quia ;

inlra scientiam suam coarctat, ne aliter credatur indignum eratet incongruum,ut invisibilis habita-
facere,quam carnalis se continetratio,quasingu]is ret in substantia visibili, et incorporens in his,quae
elementisdivinitatisdiversitatemdeputant adcultu- sensibilia sunt. Audiant ergo, et veniant cultores
ram,ut obiigentanimosimperitorum, ne'sead Deum eorum, et credant in Christo, ut fiant majorea
verumextendant. Quaraobrem cavendammonettra- eorum, quos nunc colunt.
ditionem istam,quia mundi cultrix est, nonDei,qui Uinc jam Jud;eos etpseudoapostolos sugillat, ne
unus est,nec ad Christum, sed a Christo abstrahit. ab ipsis seducantur, et dicit In quo et circumcisi
:

Quia in ipso habilat omnis plenitudo Divinitatis estis circumsicione non manu facta Hinc jam ae um-

corporaliier. Neque enim divinitascorporea est; sed bris Judaicis seducantur, adjungit In quo etiam :

quia sacramenta Veteris Testamenti appellat urn- circumcisi estis circumcision^non maniifarta ,id est,
bram futurorum propter umbrarum comparatio-
;
per quam totum veterem hominem exspoliastis. Hi
nem,corporaliterdixit habitare in Christo plenitudi- circumcidentur in christo,qui amputata totius tra-
nemdivinitatis,eo quod in illo impleantur omnia, •n ditionis humanae cultura, Ghristo junguntur, corde
quae illis umbris figurata sunt. Ac sic quodammodo non carne circumcisi,id est,in spiritu,non in carne
umbrarum illarum ipse sit corpus :hoc estflgurarum servientes, ut a terrenis ad coilestia, ab humanis
et significationum illarum ipsesitveritas. Sed verbo ad divina, et ab errore convertantnr ad veritatem
translato Apostolus usus est, tanquam in templo In exspoliutione corporis carnis.. Non duas utique
manufacto, non corporaliter, sed umbraliter habita- res intelligi voluit, quasi aliud sit caro, aliud cor-
verit, id est, prajfigurantibus signis. Nan illas om- pus carnis ; sed quia corpus multarum rerum no-
nes observationes, umbras futurorum vocat etiam men est, quarum una caro est. Nam multa sunt,
ipso translato vocabulo (6'oioM. ii,17):summus enim exccpta carne, corpora caelestia et corpora terres-
Deus. sicut scripfum est, non in manufaotis templis tria. Corpus, carnis dixit, eo quod hoc loco cor-
habitat [Act. xvii, 24; Isai. lxvi, 1). Aut certe cor- pus, carneminteltigi voluit. Unde et sequitur :

poraliter dictum est, quia et in Christi corpore, ConsepuUi in baptismo, in quo ct resurrexistis per
quod assumpsit ex virgine, tanquam in templo ha- fidem operationis Dci, qui suscitavit illum a mortuis.
bitat Deus, Hinc estenim quod Judsis signum pe- Resurrexerunt autem per fldera Dei de quo cre- :

tentibus cum dixisset Soivite templnm hoc, et post

: duni.quod exemplo Christi resucitabit illos ex mor-
tridu-im suscilabo illud {Joan. ii, 19), evangelista tuis. lllic enim homo vetus deponitur, et novus

quid hoc esset consequenter exponens, ait Illeau- C assumitur ; peccatis moritur (1233), ut vivat justi-
:

tem dicebat de templo corporis sui (1234). Hoc ergo ciae, ut Christo societur, resurectionis futurae te-
interesse arbitramur intercaput et Cfelera membra, nens pignus exemplo Savaltoris, qui resurrexit ex
quod in quolibet quamvis praecipuo membro, velut morluis. Resurrexistis,inquit, innovam vitam,cre-
in aliquo magno propheta, aut apostolo, quantum- dentes et intelligentes illius esse operationem.
vis divinitatis habitet,non tamen sicut in capite, Vide quemadmodum et hic corpus Christi eis os-

quod est Ghristus, omnis plenitudo divinitatis; tendit, utistacontemnant, cohaerentes tanto capiti
quia et iu nostro corpore inest sensus singulis suo, mediatori Dei et hominum, Christo Jesu, et
membris, sed non tantus quantus in capite. nullum falsum, vel invalidum medium, per quod
tt esli in illo repleti, qui est caput omnis princi- Deo cohaereant, requirentes. Haic igitur commonet,
patus et polestatis. Gaput autem oninium Christum ut perseveret in abrenuntiatione pompae^et prssti-
principium omnium voluit intelligi, sicut ipse ait, giis(1236) Satanas qui idcircoelementorum suadet
:

cum ei dictum esset Tu quis es ^{Joan. viii 25.)

: culturam, ut a Deo avocet, participes apostasioe
Respondit enim Principium, quod et loquor vobis.
: suaj valens efflcere homines. Quia enini sub nomine
Omnia enim per ipsum facta sunt et sine ipso fa- suo culluram suadere non potest (horretur enim
;

ctum eslnihil(Joan. 1, 3). Mirabiliter autem vult Q ipsius nomine) sub alterius noraine suam volun-
esse horum velut mirabilium contemptores, cum tatcm conatur implere.
eos ostendit corpus factos illius capitis, dicendo : Et vos, cum essetis mortui in dcliclis, et prxputio
Et estis in illo repleti, qui est capul omnis pnncipa- carnis vestrx convivificavit cum
Mortuos dicit
illo.

tus etpotestatis. Etest sensus, vel ordo verborum : genliles fuisse primum quidem, quia legem Moy-
:

Si lllius scientiaerudimini, qui dedit initium etiam si, quae ad testimonium data est Creatoris, et ad vi-

quid vobis conferent qui nihil

invisibili creaturse, tia condemnanda, recipere noluerunt;deinde pecca-

amplius intelligunt, quam quod vident ? Plus signi- torum suorum causa,indJgni erantvita; ideoque
licatcredentibusduri,quam potest ia elementis de- discrevit hos a Judaeis, quasi qui fuerint inimici
prehendi quia qui in Chrislo est, repletus est
: Dei unius. Judaei vero in unius Dei confessione

(1234) Textus hic,per amanuensis fortasse obli- (1233) Verba, et novus,.. moritur, in imo marg.
vionem, ita in cod. desidcralur, ut illum adden- legontur.
cium viiic scrupulo ausi simus. (4236) Forlasse melius priestigiorum.
p
625 KXPOSITIO IN EP1ST0L\S PAULI — IN EPIST. AI) COLOSS.
logentes, adveniente Christoaddiscunt mysteriiini A innoccns cnini (jui occiditur, rens illos facit,a qui-
Doi, quod exspcrtabant ad justilicationcm suan),ut bus occiditur. VX quantum cst delere, subjicit, di
in eo, quod suliroptum illis t'iicral,(iuia inipossihilo cens :

cst esso sine peccato, aocipcrcnt remissioncm pec- Ee ipsiim tulit de medio, affigens illud cruci : se
catorum, per fidem Jcshi Christi, ct gratiam Novi ofTerendo morti pro peccatoribus, non solum pec-
Testamonli. Ideo inducil et Jud.T50s,direns : Donans cata moitificavit in cruce,8ed etiam immortalitalis
(I2I!7) nohis omnia dclicta, ut post specialcm subji- pr.oraia donavit per indebitam mortcm.
ceret et generaloni, quia cunctis donavit omnia de- E.cspoliaiis priiicipalus ct potcstales, traduxit con-
licta. Sed quia, sieut dicit Dominus Cui : ptiis do- fidenler palam triumphans illos in semelipso. Alii

natum litcril, amplius dcbel diligere (Luc. vii, 42), codices habenl : E.tuens se carne, principatus el
gentcs non solum propler peccata, sed etiam cir- potestates e.vempluvit jiducialiter, iriumphans eos in
cumcisionem, parittT morti .-etern.-c obnoxii erant scmetipso : noxi utique bonos, sed malos principalus,
prajputium vocavit delictu carnalia, quihus exspo- ct malas potestates,diabolicas scilicel,et dEmonia-
liandi sumus) ; et dura dupliciter rei essent, lilio- cas e.xeraplavit, id est exemplum de iilisdedit, ut
rura sunt consortes etlecti (1238). Idcirco enim quemadmodum ipse se exuit carne,sic suos osten-
commonet gente3,utconsiderantes causas malorum t, deretexuendoscarnalibusvitiis,perqua;eis domina
suorum, et qualem gratiam acceperit a Deo in bantur. Per hanc enim mortalitateni carnis sunl
Chrislo,tota devotione solliciti sint circa obsequium victa; invidi* diabolica; potestates.qua; dominaban-
ejus, aquo a divorsa mortis pccna sunt liberati. tur nobis, quia viotiB a Salvatore exspolianlur ani-
Donans vohis omnia delicta, id est. aufcrendo raabus, quas tenebant (1243). Gura auloritate enim
(Musas morlis atque peccata. Delens quod adversum eas tenebant,quia peccaverant. Inventi suntet ipsi
nos eral chirographum (1239) decreti, qiiod erat con- amplius iniqui, dura illum,qui illos non peccando
'r.irium nobis. Sic crgo delevit,cum tulit de medio. vicerat,occiderunt,el sic juste exspo'.'andi sunt, sic-
Su- autem de medio tulit, cura affi.ril, ait, cruci. ut dixit, publice, id est, in cruco, qaod est, palam
lliii- dixit esse spoliare principes (1240},et potestates detriumphati sunta Christo.Quas traduxisse dictus
publice, et detriumphare illos in semetipso. Hoc, est,non occidendo, sed raoriendo nec vim infe- ;

sicut videtur, obscura sunt ac per hoc adhibita : rendo,sive sustinendo,ut nobis, confracta omni su-
curadilucidanda sunt.Hoc est prcesidium, quod per perbia, vincendi daret exeraplum. Quia in se ipso
jnificantiam diversarum causarum exponit Apo- caput nostrum.sicut jara dictura est,pra3buit exem-
- -'lus.Multa enira acta raeraorat,ut genus huminum plum quod in toto ejus corpore, quod esl Ecclesia
ad indulgentiam perveniret. ut non solum propria ex diaboli potestate liberanda, in ultima resurre-
remitteret nobis delicta, sed et illud tolleret pecca- G tione complebitur.
lam,quod ex Adas erat praevaricatione,quod appel- Nemo ergo vos jttdicet in cibo,aul polu, aulinparie
lavit chirographum decreti, quod nos a morluis diei fesli, aut neomenve, aul sahbatorum . Loquitur
rosurgere non sinebat quia reos lex faciebat,qua!
: antem universe eontra eos,qui credentes ex Judaeis
subinlraverat, ut abundaret delictura (Rom. v, 20). in Dorainum Salvatorcra Judaicas caeremonias ob-
Chirographumquidamdicuntessequasiscripturam: servare cupiebant, super qua re et in actibus apo-
(•;/(• (^"-41) enim Grajce manus graphia (l'2-42) scri- stolorum non parva quaestio concitata est. Unde et
l'lura dicitur. cldrographitin Graece manus
Et ideo sequitur Nemo vos judicet, de his, qui magistros
:

Unde hoc loco .^postolus peccatum

.u-riptio dicitur. legis esse se jactant, in cibo et potu, quod alia
huraani generis chiographum vocat, quasi scriptu- munda sint,alia imniunda,aut iu parte diei t'esti,ut
ram quaradara apud Deum,memoriani peccatorura. alios dies festos putent,aliosnon festos.Nobis enim,
1'nde ipsi dicit in Cantico : Nonne hasc condita sunt qui Christum ciedimus resurgentem, jugis,et eeter-

apud mc, et signala iii Ihesauris meis na festivitas est. Aut in parte neomenix, hoc est,
.' (Deut. xxxii,
34.) Ha}c orania deleta sunt in cruce,dimittendo pec- Kalendarum,et mensis novi,quandodecrescensluna
cata, et abolendo memoriam delictorura..Ouod qui- finitur, et noctis umbris tegitur.Christianorum lu-
dem lieri mioime potuisset,nisi peccatura allixisset D men eeternum est,et semper solisjustiti.-c radiis il-
cruci. Dum enim non peccando Salvator vincit pec- lustratur. Aut in part€ sabhatorum, ut non faciant
catum.quod horainem tenebat obuoxium insuper servile opus,et onera non portent
;
quia nos Christi :

et occiditur ab eo innocens sic crucifigitur pecca-

: sumus libertate donati,etonera peccatorum gestare
tum.Devictum euim peccatum^mortiHcatum dicitur. desivimus.H,TC,inquit,omnia umbrusunt juturorum,
Crux enim non Salvatoris inors est, sed peccati. et imagines ventur.-c felieitatis : utin quibus Judaji

(1237) In 'Vulg. vobis : divus Ambrosius habet ut Pauli, et ejus expositores.

in autog. nobis. (1141) Graece yy.^.
(1238) Sensus hic aliquanto obscurior. Sed quia (1242) voa(pr,.
emcndatio ab auctoris mente aliena esse poterat, ( 243) Hic textus in autog. ita jacet : Per hanc
ideo fideliter lectioni inha;rere, eamque lectoris enim mortalitalem carnis invidie diaboliex voteslatis
judicio committere satius nobis visum est. dominabantiir nobis^qiiia i-!f(i,etc.Videat lectornuni
(1239) Chijrographum in cod. bene emendavimus.
(1240) Principatus legi deberet, juxta text. divi
G^il ATTONIS VEIICELLENSIS EPISCOPI 628
juxta litteram hssitant, et teneniur in lerra,nos A non reddita : roagnus videtur, quia e*
et loco sibi

juxta Spiritum transeamus ad Ghristum, qui ad contigit quorumdam sacrorum videro secreta. Sed
distinctionemumbrarum nunc corpus appellatur, planior sensus est, qux non vidit inculcans, frusLra
quomodoenim in corpore veritas est,et in corporis inflalus menle carnis sua.Mirabiliter enim dixit ibi
umbra mendacium sic in spirituli intelligentia
; inflalum mente carnis suaB,ubi thelohumilem supra
mundus omnis,et cibus, et potus.ettota festivilas, dixerat. Fit enim miris modia in anima hominis,ut
et perpctuaj Kalends.et .'Bterna requies exspectanda falsa humilitate magis inflelur, quam si apertius
est. Turpe est, inquit. et nimis ineongruum, et a superbiret.Qua in re notandum est quod in dispu-
generositate vestroe libertatis alienum, ut cum sitis tatione sua prsdicator egregiua auperstitioni humi-
corpus Christi, seducamini umbris, et convinci vi- litatis speciem jungit; quia dum plus quamnecesse
deamini, veluti peccantes, si hsec observare ne- est per abslinentiam caro atterilur, humilitas foris
gligitis. ostenditur; sed de hac ipsahumilitate graviterinte-
Qux sitnt umhra ttilworum : corpus aiitem Christi, riussuperbitur.Et nisi mens plerumqueex abstinen-
Sic data sunt per Moysen, ut umbra essent, vel Ci- tias virtute tumesceret, nequaquam hanc velut in-
gura futurorum,ut apparente veritate.figura eessa- ter magna merita pharisKus arrogans studiose
ret. Sicut enim, absente imperatore,imago ejus ha- -n enumeraret dicens Jcjuno bis in Sabbato {Luc.
bet auctoritatem, prssente non habet, ita et hsc xtiii, 12).

ante adventum Domini tempore suo observanda I

Sequitur : Et noji tenens caput, ex quo tolum cor-
fuerunt, prssente autem carent auctoritate.
pus connexum est, et conjunctione subminislralum,
Nemo vos seducat, volens in hwnilitate et religioiie
el constructum crescit in augmentum Dci. Quod su-
angelorum, qux noii vidit ambulans, frustra in-
perius sub nomine pbilosophia.'
cavendum monuit,
flatus iensu carnis suse. Grjeci codices non habent,
nunc apertius docet observandum ab his qui terre-
nemo vos seducat, sed, nemo vos convincat (1144).
nee sapientias studentes, hoc colenda asserunt,quaB
Et ubi nos ha.h6mn&,amhulans,fruslra inflatus sensu
obtutibus adjacent, vel apparent, ut horum cultu-
carnis sux, ilii habent, inculcans (1245). Quierimus
ris detentae animiE sub firmamento obligatstenean-
quid dicere voluerit in humilitate et religione ange-
tur,nese supra firmamentum tendant ad superiores
lorum. Vere enim humilis sensua, et miseranda su-
ccelosad Deum omnium adorandum. Quod opera
spicio. Deum credere hircorum atque taurorum
efficitur inimici,ut semper animas super terras hu-
sanguine delectari, et in odore thymiamalis quem
miliatas detineat,ubi se scit semper de CQ;lis deje-
SKpe horaines declinamus. Corpus ergo Chrisli.Ncmo
ctum futurum justo judicioDei religionemsimilanB,
vos conviiicat, volcns in liumilitate cordis. Hoc si per
, „ ,. , .,.. r
., .

cum sit maxmium sacrilegium. Inilanturenim mo-

.,.,„.
verbum urscum diceretur, eliam in Latina con- ^ „ „
tum pervidentes „.,n„
,,,_^ „„„,,:j„„t „
stellarum,quas „
angelos vocat,non i

suetudine populari sonaret usitatius. Sic enim et

auctoritate divina, sed superstitionehumana, quae
vulgo dicitur qui divitem afrpctat,thelodives(1246),
ad nihilum prolicit,nisi ad damnum,nolentes tenere
et qui sapientem,thelosapiens,et caHera hujusmodi,
fidem Christi.qui omnium Crcator etDominus est.
ergo et hic, thelohumilis, id est, volens humilis,
Ex ipso enim omnes originem hahent. Quia enim
afrectanshumilitatem;quodinlelligitur,volensvideri
membris a capite usque ad pedes membra jungun-
humilis,affectans humilifatem. Hoc enim in talibus
tur,quicunque ergo Christo uon credens capiti om-
observationibus agit cor hominis,velutreligioni hu-
nium saQctorum, et est extra hoc corpus, etquan-
milereddatur.Addiditautemetculturamangelorum,
tumvis se jactet, non vivit : sicut membra non ha-
vel sicut quidam codices habent, rcltgione ange-
bent vitam, nisi in capite.
lorum, qua; Grffce theresheia (1247) dicitur ange- :

losvolens intelligi Principalus, quos elementorum Sequitur : Si mortiii estis cum Christo ab elementts
mundi bujus praepositos in his observationibusco- hujus mundi, quid adhuc tanquam vivenles in mundo\
lendos esse arbilrantur. Nemo ergo vos,inquit,con- descernitis ? Id est, si baptizati estis cum Christo.et
viucat.cum sitis corpus Christi,volens videri humi- cum Christo in baptisniate mortui ab elementis
lis corde in cultura Bngelorum, qux iwn viilit incul- ]) mundi.cur mecum nom dicitis : Milii ahsit gloriari,
cans. Aut enim sio dicere voluit,^»* non vidit incul- nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, pcr quem
homines suspicionibus et opinioni-
cans, quia ista mihi mundus cruc.ifi.vus est, et ego mundo? (Gal. vi,
bus agunt, non quod viderint ita esse facienda,aut 14.) Omnis qui baptizatur in Christo, moritur
certe, qux vidi inculcans : ideo magna existimans, mundo.Cunctisenimsuperstitionum erroribusabre-
quia vidit ea quibusdam locis observariab homini- nuniiat, ut solam colat fidem Christi amotis enim ;

bus,quorum aucloritati haberet fidem etiamratione qua^naturali justitiaiaccedunt,relinquiturdisciplina

(1244) Nec unum, nec alterum divus Chrysosto- in humililate animi,el superstitione angelorum ca qux
mus in textu habet. Divus Ambrosius habet -.Nemo videt, exlolleus se frusira, inflatus menle cai^nis suse
vos decipiat. etc.
Sed nec hic unun;,vel alterum in tc.xtu divi
(lai.^) (1246) Scilicet a Gr.-Hco OiXc.jv, volens, a verba
Chryso'tomi; divus Ambrosius loco am/)K/as ha- eeXoj, volo. ,
bet exliUcns se. Non abs re erit divi Ambrosii le- (1247) ©pviTXica : ila divus Chrysostomus.
Ctioneai in mediuin afferre Piemo vos decipiiU volens
:
 629 RXPOSITIO IN KPISTOLAS PAULI. — I.N KPIST. AD CULOSS. 630
dataa Dco, por qimni vivitur Dco per spctn, quii- A hu.jus plementii, nnturam(|uc rerum ratio qnxrlam
-t in l'.hristo. Moriliirnnlem his, quibus subjcctus sapienliii- rcddi videatur. L'nde etiam dicit: Cavete
.iiiTal pnr errorem, iluni ncgat illos, quos (1248) nc quis vus dfcipial pcr phHosophium {supra, 8); et
|iriesumpserat essc. Et ita (it, ut per inimiciliam tamen non ait, hujus mundi. Rt quid cst pbilusopbia
alirenuntiationisinvicemsibimortuidicanlurhomo, Laline, nisi sluilium sa]iienlix. Sunt ergo, inquit,
et elementorum cultura. Mnndiim cnini iliccns, cr- ista rulinncm quidem hahcnlia sapienlix, id
est, de
rorcni carnis signilicat. Omno enim quorl vidclur, quibus aliqua roddalur secnndum elemenla hujiis
oarni flepulatnr. Hinc est undcet Joanncs apostolus, mundi, ot principatus ac potcstates in ubsen<alioni- ;

Imnc rnundum, nequc ea qute

Notile, inquit diligere et in humililatc cordis. Id enim agunt isla> supcrsti-
in lioc mundo sunt {I Jnan. ii, L5), iil est, ncque tioncsjUtvilin cor hnmilielur. Vidcnturigiturobser-
eli^menta, quibus conipaotus niundus est,neque er- vationes. Judaicajapud impcritos.el vilcni plebecu-
res, quos huniana adinvenit traditio, diligamus, lam imaginem baberc rationis humana:que sapien-
- I solum Chrislum,qui mortuus est pro nobis, ut tioe, eo quod humilia scnliunt.

corpori suo nns sociaret ex perditis.Qui ergo conso- Sequitur :iVo« ad parcendumcorpori,dum fraudan-
pulti sunt Christo, niortui sunt elementis, ut nihil tur istis escis, qiiibus corapelluntur abstinere.Non
uient ex his. Superna enim didicerunt tenenda, j^ enim parcunt Jud.ti corporibussuis in assumptione
quae possunt vilam dare prislinam (1249). Hkc enini ciborum, contemnentes interdum quae habent, et
noc pra-sentemdant.etinipediunt ne apprehendatur qu:i'rentes qua; non habent.ex qua necessitate debi-
fulura. Oui nutein post baplismum ambigel de ali- litates interdum,etmorboscontrahunt,nechonorant
quibus, putans qua;dam e veteribus veneranda, vi- semctipsos, cum omnia munda sint mundis (liom.
vore se ostendit elementis.quae decernit colenda,aut XIV, 20 Tit. I, 15), nihilque possit esse poUutum,
;

dubitat conleninenda remanebit inlra circulos

; ita quod cum gratiarum actione percipitur,ct idcirco a
niundi, alienus a Deo, quia veteri indutus homine Domino sit creatum, ul saturitate et adimpletione
carnalia transire non poterit. His dictis inserit verba carnis humanos artus vegetet atque sustontet. Ele-
eorum,qui dicernunt de hoc niundo per has obser- nienlaautem raundi a quibus, imo quibus Okortui
viliones quasi rationabiles.elfecti vanitate humilita- sumus, Lex Moysi, et omne vetus instrumentum
tis inflati, et econtrario quasi vivenle^ in mundo intelligcndum quibus quasi clementis et reli-
est,

di'cernunt,dicentes : I\'e teligcritis, neque gustaveri- gionis exordiis Deum

discimus, et ab elementis lit-
lis, idest. ne tetigeritis corpus hominis morlui,nec ters, quoe destruitur, transire faciunt ad spiritum
vestimenlum, ct scabellum, in quo sederit mulier vivificantem. Qui ergo mundo, et elementis ejus
nipnslruata, neque gustaveritis suillam carncm.et mortui sumus, non debemus ea observare, quae
lcporem, murenam, et anguillam, et sepiam (12.50), C mundi sunt, quia in altero initium, in altero per-
et universos pisces, qu'. squamas, et pinnulas non fectio est.
habent {Lev. u Dcid. xiv). ; Sequitur .Yo« iii hor.ore aliquo ad saluritatcm :

Qux sunl omnia m

inlerilu ipso usu, id est, h«c carnis. Non quod honoratius illo magis, quara illo
oinnia in corruptione in interitu sunt, et sumendi cibo caro satietur, cum ad ejus necessitatem non
'-II in stercore digeruntur. Secundum prxcepta ct pertineat, nisi quolibet valetudini apto alimento
trinas hominum.^&ecvinAvtm pr.'6cepta,etdoctrina3 refici atque lulciri.

hominum videlicet. de quibus Dominus phffiricaeos (Cap. Ul.) lyitur si consurre.vislis cum Christo, qux
corripit, diccns : Irrilum fecistis mandatum Dei sursum sunt qu^rrilc.ubiChristusest in dextera Dei se-
I
ropter Iradilioncm veslram [Matlh. xv, 6 ; Marc. dens; qux sursum iunt sapite, non qux super terram.
vu, 9). Et ideo nihil terrenum ambiatis,nihil transitorium,
Qux sunt quidem raiionem habentia sapientix. Cur vel mortale quseratis, sed coelestem sectamini sa-
dicit rationem habere sapientis Apostolus, quas pientiam, non terrenam. Resurrectio tamen duas
reprehendit?Dicamuslamcnquod in ipsius Apostoli habet formas.utprimo animo de terris resurgat ad
dictis possumus advertere s«pe sapientiam positani CQ>los,deindereceptocorporeresurgatraptusobviam
eliam in rebus mundi hujus, quam dicit expressius j) Christo (/ Tliess. iv, 16J.
sapientiam hujus mundi (/Co/'. iii, 19). Necinoveat Moriui enim eslis el vita vtslra abscondita est cum
quod hic non addidit, mundi: non enim et alio Chrislo in Deo. Vita vestra, id est beatitudo vestra,
loco, cum ait : Ubi .wpiens, ubiscriba 1 ij Cor. i, 20.) absconilita est, non ut non videatur, sed ut conser-
Addidit,hujU9 mundi,ul diceret : tbi sapiens hujus vetur, sicut scriptum est : Cum dcdirit dilcctis suis

miindi ? Et tamen hoc inlelligitur. Sic est ista ratio soinnum, ccce hxreditas Domini ^Psal. cxxvi, i). Hic
sapientiae. Nihil enim ab eis dicitur in hujusmodi enim labor exigitur, sed in futuro praemium reser-
superstitiosis observationibus, ubi (1251) in mundi vatur. Pro eo quod scquitur :

operum divi Ambrosii

(1248^ Maurini in editione (12i9) Pcrpetuam habet textus divi Ambrosii,
post verbum quos addiderunt deos es pluribus, ut a quo desumpta ha;c expositio.
aiunt, codicibus in nostroautem textu, quamquaui
; (1250) In cod. sipiam.
exposilio hujus versiculi exinde desumpta sit, ver- (1251) Loco «6j legeretur fortasae melius quamvis
bum ileos non legitur.
631 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 632
Cum aulem Christus apparueril viia vedra, lunc A. creatdris Dei, lignis,et lapidibus, vel aliis metallis
et vos apparebilis cum illo in gloria. Vita nostra honorificentise ejus nomen tribuere, cum ipsi non
Christus quia videlicet ipse est verus Ueus, et
est, patiantur, ut servus nomine Domini nuncupetur,
vita a?terna, sine cujus gratia quisquis se vivere quem non naturautique,sedquaBdam conditio subji-
credit, vivens mortuus est. Et ideo oranes fideles cit servituti ? Aliud contracrimen est avaritiaB, non
non debent modo hic quaerere gloriam suam,eo quod dispar malitia, sed diversura in nomine. Unde ad
illi Dei sint, et tamen nondum apparet quid esse Timotheum I, enim omnium ma-
vi, 10 ait ; liadi.v

debent. Quid est enim dicere, cum. C/iristus appa- lonim est avaritia (ii52). Omnium enim capax est
ruerit vita vestra^ tunc el vos upparcbilis cum illo in delictorum, ut aviditatis sus, quod impossibile est,
gloria, nisi quod elJoannes evangelistaejus coapo- impleat desiderium, semper bibens et sempcr si-
stolus in sua epistola fidclibus scripsil, dicens : Cha- tiens. Non immcrito ergo sub uno nomine utrum-
rissimi, nunc /ilii Dei sumus, el nondum apparcl que malum ostendit. Pene enim uno explentur
quid erimus ; scimus enim quia, cnm appurucrit, Gpere,quia sicut idololatria uni Deo auferre nititur
simites ei erimus, quoniam videbimus eum siculi est '! gloriam, ne quod ejus peculiare est, solus audiat
(l Joan. iii, 2.) nomen deitatis sibi soli condignum ; ita et avaritia

Morlificate ergo membra vestra, quxsunt super ter- „ in Dei se resextendit, ut si potest fieri, unus solus
ram. Quoniam omnia simul peccata corpus esse in creaturam ejus sibi usurpet, quam Deus omnibus
epistola ad Romanos significat (/fom. vi, 0). Idcirco Unde dicit Dcus per
fecit. prophetam Meum est :

singula delicta describens, membra ea appellat, ut aurum el mcum est argentum (Agg.Utraque ii 9).

post acceptam,ac servatam Evangelicam de Salva- igitur Deo est inimioa ; ambaj enim Deo abnegant
toris plenitudiue rationem, bonEevitam operamda- qu;e ejus sunl.
rent, abstinentes se abomni turpitudine,ct deside- Propler qux xenit ira Dei in filios difp.dentiw,
rio malo, quo possint peritiae divinae fructum non Sive, ut alii codices habent, supcr filios increduli-
amittere.Per tropum loquitur, per elficientem id tatis (1253). Filios incredulitatis appellat Sodomi-
quod efficitur.quia non statum cordoris jubetinte- tas et eos, qui in diluvio perierunt, sive eos qui
rimi. nec membra dcstrui, quffi sunt organa anima; Dei verbo incredulifueruntin deserto. Malorum me-
ad agendum opus bonum,membrorumenim inalum moratorum causa venturum judicium Dei, ut dicit
usum, sicut solet,nominat membra.Nam de corpore vindicetur in hos, qui contempto Deo et lege ejus,
nostro idem Aposlolus alio loco dicit Nemo enim :
interdicta sequi malueruat. Et est sensus vel ordo
unquum odio halniit carnemsuam,sed nutrit, et fovel verborura. Ex prteteritis lutura timenda sunt. quia
eam (Ephes. v, 29). Ad cujusergo fonnam proximos quorura imitatores fueritis, eorura recte et fllii vo-
diligere juberaur, si nobismetipsis iniqui exstiteri- C cabimini.
mus? Quid enim mortiflcare jubeat Apostolus,con-
Sequitur : /n quibus et vos amhulustis aliquando
sequenter abjungit, dicens :
rum viverelis in illis Cum autem rlixit : cum vivere-
Formcationeir, immundiliam, libidinem. Haec sunt.
tis in illis. ostendit illos diu male vixisse, et quasi
qUiB Apostolus niortincari jubet, nonstatum corpo-
dicat : Nolite nunc Jam ita vivere, ne frustra videa-
ris, bene regatur, si adjutorium nobis est.
qui si
mini credidisse.Quantum illis beneficium prasstiterit
Vitiorum quippe consuetudo, vel appetitus est re- gratia Dei per Jesum Christum, non tacet, ut gra-
primendus, non corpus ncoandum. Omuis enim tulentur evasisse se iram, qum vonturaest repente
incontinentia, immunditia dici potest atque libido super inlidclcs totius terrae, et tales semetipsos
FA concupisccniiam malam. Non enim diceret
prffibeant, ut parere possint praecoptis ejus, a quo
Apostolus, et conciipiscenliam malam, nisi esset et
secunda sunt
a raortc liberati.
bona, sicut ipse de se tcstatur, dicens : Cupio dis-
Nunc autem deponile ct vos omnem iram, indi-
solvi, et esseeum Christo {Philip. i, 23). Ubi enim in
gnalionem, mnlitim, hlaspbcmiam, iurpem sermo-
malo est, vitfum est ; ubi vero in bono, non est vi-
ncm de orc ws/ro.Nunc ab his prohibet quae rainora
tium, sed affectio.
poccata videntur, ne forte quia superius quae gra-
Sequitur : est simulacronim
Et avaritium, qux [)
viora sunt, mortificandaraandavit: hscadraittenda,
servilus. Recte comparatur, quia
avaritia idolis
aut quasi non pnriculo.=a non fugienda putarentur.
dum metallis auri et argenti, de quibus fiunt si- Hffic inrJisciplinatio nec filiis hominum bene edoctis
mulacra, homines immoderate serviunt,aurum pro
convcnit : quanto magis filiis Dci ?
Deo venerantur. Avaritiam tamen idololatriffi com-
paravit.ut nihil illa scelestius deraonstraret. Sub Nolitc mcntiri invicem. Non enim oportet mentiri

unonomineduopessima et impia genera designavit, filios verilatis, cum omne mcndacium de diabolo
sit, qui homicida iuit ab initio, et in veritate non
quM omni ratione monet fugienda. Primum enim
stetit,
et pergrave crimen idololatria est. Quid enim tam
peruiciosum, tamque funestum, quam ad injuriam Sequitur : E.vspoliantes vos velcrem Iwminem cum

(18.02 Ita et divus Ambrosius : Vulg. vero ciipi- in versione incredulitns reddita esl ; facile sci-
ditas. licel fuit unura pro altero Graece scriliere, cum diffi-
(1255) Ita divus Chrysot. Scilicel iizMt:^, quae dontia i-n-.lTt Grasce scribatur.
633 FAPOSITIO IN liPi31\.LAS PAULI.— IN EPIST. AD COLOSS. 634

actihus .utis, ct iinluile (12.5'i) novum, eum, qni rcno- A. sub septontrione Irigoribus rigens, moribus barba-
vaiur in agnilione Dei, secundum imagineni ejus, ijui ra. Hicc ex causa Scylhas lcrlur osse vocatos.
creavit eum.Tam verbo quam nctu, ad Epbesios Sequitur : Induile ergo vos sicul elecli Dei (1255),
quoquc aperliiis hanc imagincm nominavit, scili- henignilalem, humililalem,mo-
vtscerti miscrirordt;e.

cet aliis verhis iilipsun» pr.rcipiens : E.vspoliantat destiam.palicntiam.\sb\ enim haberc,atquo iinplere,
vo.<, ini]uil, vclerrm homincm cum aclihus ejus, in- est doponerc vetereni hominem cum actibus suis,
duitenovwn, ijui renovalur in agnitione Dei, se- pt novura, eum. qui renovatur in agni-
induere
cundum imaginem ejus, qui creavit cum iCol. iii, 9, tione, secundum imaginem ejus, qui crcavit eum.
10). Quod ergo ibi lepitur, induite vovum tiominem, Ad hfcc eos facienda hortatur, qua; meritum collo-
qut secundum Dcum creatus esl, hoc isto loco. tn- cant npud Deum. A peccatis autcm abstincre timor
duitc novum komincm, qui ren o> olur.tccundum ima- l'acit:vprcturcnim nc mala lacicns po^nis subdatur.
gincm cjus, qui creavil ciim. Ibi autem ait, scundum Hsc auteni.iiuaE nunc lacienda monet.ad proroctuin
Deum ; hic vcro, secitndum imaijinem ejus, qui pcrtinent meritorum : ex volunlate enim liunt.non
creavit eum. Pro eo vero, quod ibi posuit, jtisii- m e.K necessitate.Qui ergo ab illicitis se abstinet.habet

tia et sanclitate verilalis; hoc posuit hic in agni- laudem ; (jui vern a licitis teraperat, ct hiudem ha-
lione Dei. Fil ergo ista renovatio, reformatioque ., bet, ct praimium.
mentis, secundum Deum vel secundum imaginem Siipporlantes invicem. exemplo Christi, qui infir-
Dei. Sed ideo dicitur tecundum Deum, ne secun- mitates nostras portavittam spiritales quam etiam
dam aliara creaturam fieri putetur; ideo secundum corporales. Et donantes vohismelipsis, id est, indul-
imaginem Dei, ut in ea re intelligatur fieri haic gentes, et dimittentes alterulrum, sicut et Christua
renovatio, ubi est imago Dei, id est, in mente. omnibus indulsit, eliam et persRcutoribus suis.
Quemadmodum dicimus secundum corpus, mor- Si quis alversus nliquem hahct querelam, sicut et
tuum.non secunduiii spiritum.qui dc corpore lide- Domtnus donavtt vobis. Ac si dicat Si ille indulget, :

lis et justus abscedit. Quid enim dicimus seeun- qui potest vindicare, et parcit, in quo non potest
dum corpus,mortuum, nisi corpore, vel in corpore, inveniri peccatum quanto magis vos, qui non po-
;

non anima, vel in anima mortuum? Sane isla re-
novatio n'in raomento uno fit ipsius conversatio-'.
nis, sicut momento uno lit illa in baptismo reno-
vatio, remissione omniura peccatorum. Si ergo
spiritum mentis nostra renovamiis, et ipse est
novus homo, qui renovatur in agnitione Dei,secun-
dum imaginem ejus, qui creavit eura, nulli du-
bium est, non secundum corpus, neque secundum
quamlibet animaj partem,sed secundum rationalem
mentem, ubi potest esse agnitio
factum ad iraaginem ejus, qui creavit eura.Secun-
dum hanc autem renovationem efficimur etiam
testis vivcre sine peccato.quorum vindictaaut par-
va aut nulla cst? Nolite ergo exigere parva a con-
servis, ne vobis indulta multa peccati debita re-
quirantur.
Super omnia aulemhxc charilalcm habentes. Quia
enim omnium majorest charitas, huic magis stu-
^-i dendum hortatur.Tunc enim omnia.qua5 supra ser"
vanda mandavit, ad effectuin pra3iniorum poterunt
deduci, si duce- charitate iter ambulent legis. Tota
Dei, hominem enim mente operatur.qui de ainore aliquid facit.Hy-
pocrisis et simulatio non est in charitate,sicut Joan-
nes ait Timor, inquit, non est iii charilate (/ Joan
:

Filii Dei per baptismum Cbri.^li, et induentes no- IV, 18) qui enim timct perfectus non est; perfecta
:

horainem, Christum utique induiinus per V enim dileclio foras millit timorera.Unde et Dominus
fidem. Quis est ergo, qui ab hoc consortio ferainas amari se inaluit, quam timeri. Haec est enini, qu.is
alienas, cum sint nobiscum gratia cohaeredes, et complectitur unitatem; haec quas omnes unumcor-
alio loco idem Apostolus dicat Omnes enim Filii
: pus facit ha>c est, qune veram habet pacem, quam
;

Dei estis per fidem in Christo Jesu. Quicunque enim corde puro custodit. Potest enim pax dici, et non
m Christo hapliiati eslis, Chrishtm induislis. i\on haberc charitatem. Charitas enim seraper serum
est Judwus, neqite Grxcus, non est servus neqite habet pacem.
liber : non est maculus neque femina. Omnes eniin Quod est vinculum perfectionis. Perfectionis enim
vos unuin estis in Christo Jesu? (G«/. iii, 26, 27.) J) vinculum charitas dicitur; quia omne bonura,quod
Munquidnara igitur fideles feminae sexum corporis agitur, nimirum per illam.ne pereat.Iigatur : a ten-
amiserunt ? Sed quia ibi renovatur ad imaginem tatore namque cilius, et quodlibet opus eveUitur,si
Dei, ubi sexus nullus est, hoc est, in spiritu mcn- solutum a vinculo charitatis invenitur. Si autem
tis suaB. mens, Dei ac proximi dilectione constringitur, cum
Uhi non est genlitis, et Jiidxits, circumcisio, e' tentationum motus qu.Tlibet ei injusta suggesserint
prxpultum, Barharus, et Scytha, servits, et liber, sed obicem se illis ipsa dilcctio opponit, et persuasio-
omnta. et in omnihus Chrt.^lus. Ac si patenter dicat nis, undas virtutum ostiis, ac vecte intimi amoris
Apud Deum non praejudicat sexus, vel conditioi frangit.
aut genus, vel provincia, sed sola conversatio cum Et pa.v Chrisli e.vsullet in cordibus veslris. Pax
fide recta requiritur. Scythia est provincia remota Christi talis est.qualem ille habuit cun: seipso, qui

(125i)Codex noster cum Ambrosiastro induile (1255) Sancli, et ililccli iasuper bdihent aliae lec-
Vulg. cuni Uieronymo, seu Pelagio induenles. tiones.
 ;

635 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 636

nulliim hahiiit in seipso peccatum, quara qui in A davit Deus inter cajtera dicens ad raulierem : E< nrf
seipso huhuerit, quanto profectius habuerit, tanto virum luum conversaiio tua, et ipse lui dominabitur
araplius in mundo pressuram sustinehit, siculipse {Gcu. III, 16) ; ut ipso ritu et disciplina timcat vi-
DoTiinus discipulis suis testatus est, dicens : IIxc rum suum quasi dominum,ex quo ccepit esse.Time-
loculus sumvohis,ul in me pacem kabeatis{Joan.xvi, bat enim,ne cessante in plerisque carnis olficio.aut
33). In mundo autem pressuram habebitis. Pax in mulieribus subjectio, aut in viris cessaret chari-
enim Christi bellum estmundi. tatis affectus.Qualem enim habet principatum Chri"
In qua et vocati estis iii uno co>-pore; et ^ratia[i'lo&] tus in Ecclesia, ad hanc formam vir, et uxor con-
estoie,hoc est.nnlite esse veteris legis a?m\ilatorps, stringitur. Post haec transit ad viros, ut pari modo
qu;e vicem rcddit injuriaj,sed «mulatores estote sjra- prseciperet viris quid agendum sit cum uxoribus.
tise Evangelii.quae non solum ignoscit inimicis.sed Sequitur enim, et dicit : Viri diligite uxores vestras
,

etiam, ut eis dimittatur, pro illis exorat. (1257). Ecce discipulus uxorem diligendam praedi-
Verhum Christi habilel in vobis abundnnter in omni cat, cum magister dicat Qui uxorem non odit, non
:

saj>ientia.\erbum Christi evangelica sunt niandatn, potest meus esse discipuius (Luc. xiv, 26). Nunquid
quffl non solura sulficienter, sed et abundanter ha- aliud judex nuntiat, aliud prsco claraat?An simu}
bere debent non solum sacerdotes, sed etiam fide- -p ct odisse possumus,et diligerc? Sed si vim prajcept'
les laici. Et invicem semetipsos debent monero et perpendimus,utruraque agere per discrelionem va-
docere : pro eo quod sequitur : lemus, ut eos, qui nobis carnis cognatione juncti
Docentes, et commonentes vosmetipsos psalmis sunt, et quos proximos novimus.diligamus, et quos
hymnis ct canlicis spirilatibus.Mixc meditanda monet adversarios in via Dei patimur,odiendo,et fugiendo
semper,quce sonent Ghristum. Haec in corde haben. nesciamus.Quasi enim per odium diligitur,qui car-
da, quK Deo semper gratias relerant, ut vox
Patri naliter sapiens, dum prava nobis ingerit, non au-
canora illi serviat,illum laudet psalmus,hymnus e.x" ditur. Ut autem Dominus demonstraret hoc erga
tollat. Et huic soli notura sit, qui occulta pervide' proximos odiura non de aflectione procedere,sed de
raentis,a quo sp^ratur etpramium psulmis Davidi"
: charitate, addit protinus dicens : Adhuc autem et
cis,rrt)i/;c!.v Moysi, et omnium prophptarum liijm- ; animam suom. Odisse itaque prsecipitur proximos,
nis, sicut fuerunt melodiae in camino triuin puero- odisse et aniraara nostram : constal ergo quia
rum.Ideo ista dicimus,ut «dificatio Ecclesias sapien- amando debetodisse proximum,qui sic eumodit,sic-
ter a vobis, et rationabilitor proferatur. De psalmis ut soraetipsum.Tunc etenim bene nostram animam
aulera, hyranis et canticis, quid inter se distant odimus,cum ejus carnalibus desideriisnon acquie-
{Ephes v, 10), in pra?cedento jam epistola ad Ephe, scimus.cum ejus oppetitus frangimus, et voluptati-
sios disputatum est. L bus reluctamur.Quae ergo contemptaad melius du-
Sequitur : In grulia r.uniantes in cordibus vesfris citur.quasi per odium amatur.Sic nimirum exhibere
Deo, id est, non solum ore, sed etiam corde canite, proximis nostris odii discretionem debemus, ut in
ut cor cum voce concordet, ut intelligere valeatis eis, et diligaraus quod sunt,et habearaus odio quod
quod canitis. In cordibus enim cantari mandavit, in [)ei nobis itinere obsistunt.Absit ut fidelis homo
ne favore hominum fieret, et strnctum amitteret. cum audit ab Apostolo: D!7!(ji!'(e uxores vestras,con-
Omne quodcunque facilis in verbo, aut in opere, cupiscentiam carnis diligat in uxore, quam nec in
omnia in nomine Domini nostri Jesu Chrisli. Sive seipso debet diligere, audiens alterum Apostolum
enira docetis, sive aliquid boni operamini, nihil ad dicentem : Nolite diliyere mundum, nec ea qux in
vestram gloriam, sed ad Domini faciatis. Quod su- mundo sunt; quoniam st quis dilexil hunc muncluni,
pra in corde Deum Iaudari,et illi gratias referri pree- non cst charitas Palris in eo {l Joan. u, 15).
cepit,nunc tam in verbo,quam in opere totiuscon- Et notile umari esse ad illas. Nunquam rem natu-
versationis nostrae nomen Domini Jesu laudari, et ralera hortaretur novae vitaj praidicator, nisl con-
exaltari hortatur ut cum verba nostra carent re-
: tinentes esse ccepissent,quod ipsa nalura poscebat
prehensione, et opera no8tra,bona sunt, magnifice- sicut ad Ephesios jam plenius adnotatum a nobis
tur Dominus JcsuSjCujus magislerio invituperabiles J)
est.
sunt discipuli.Tuno enim verasgratias agimus Deo, Filii, obcdile parentibus vestrisper omnia:hoc enim
gi per ipsum modum pra:eeptorum ejus custodia- placilum est in D()?n;>?o.Praeparat eos disciplinK, pro
mus. eo quod parentibus secundum Deum praecipit
illos a
Gratias agentes Deo et Patri per ipsum, id est, erudiri, mutuam vicem dilectionis exhibeant.
ut
gratias Deo referentcs, qui Filium suum ad haec in- Tunc enim possunt filii Deum habere propitium,si
spiranda,et docenda desLinare dignalus csi.Mulieres debitam honorificentiam rependant parentibus circa
siibdit:c estnte viris, ficut oportel,ia Domino. Ita pra;- obscquium illorum.
cidit mulieres Bubditas debere esse viris,sicut raan- Patres, nolite ad indignationem provocare filios

(1256) Variae hic lectiones. Graeca enim div. Chry-
sost. scilicet. illaque div. Ambros., nec non Vulg.,
neqiie prffilermitienda illa divi IIieronynii,scu Pela-
gii, habfnt grati olnle.ln expositione aulem novis-
ime citata divua llieron. sic habetur In nonuullis
gxemplaribus habet, gratia eslote.hh his igiturtex-
tum- desumpsit Atto noster, qui legit gratia com-
pendiose scil. grd estote, Cui lectioni et expositio
respondet.
(1257) En a divo Gregorio homil. 37, in Evangelia
: desumptam explanationem.
637 EXPOSITK) IN HPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. AD COLOSS. 638

|i«/ro«.Sicut igitiiriii niiis()bse(iuiuin,ct siibjoctio- \ prohalum sit etacceptum.sic illos vult olisequi.sic-

nis merces Ost (ienionslrala ita in parentibus mo-

;
ut Doinino, a quo mercedem cxspectant. At si

deiatum Jubolur imperium.ul nonqunsi servis.sed inique ogerit, non solum hominem olTendit, sed et

quasi tiiiis piioesso se noverint. Nec hoc pr;ccopli Doum.quem in adniissafrauds carnalisdomini con-
line contentus pst serl adjungit
; Modeslos enim : tcmpsit.Si autem bcne egorit,non erit ajiud Doum
prcipit purenles debere esse liiiis, ne coarclati ub servus hominis quasi dcspectior.sed remuncrabitur
cis deiini|uant in illos, et Deum ; quod
oirendunt quasi liber inter hoinines, servus autem Christi,
nolunt : ira eniiii inconsiderata rcs est, intantum quod dignitatis cst nomen.
ut ali(]uando noe silii paroat qui irascitur. Oebent Doinino Chrislo servile .Mimuno cniin Christo ser-
cniin recordari patros i|uia rocnint et ipsi lilii ; con- NitqniciHKiuo proptorilliusaniorem lididitor homini
siderare uutem lilii.quia Cuturisunt patres.ut aqui- servit. Qui euin injuriam jacit, recipicl id.quod ini-

librato consilio utrius((ue partis,etfiliisubjecti sint que gessit; el non est per.ionarum accept\o apud Deuin
et patres niodesli. enim servus, qui dominum contempserit.sive Sive
Ut nonpusillo (iiiimo fianl, id est, dominus qui servuin inique tractaverit, sciat apud
ne exasperati
Dant iracundi, sed vestro somper exeniplo discant Deum inultam non esse hujuscemodi injuriani.
esse patientes. Servi,obediti' per omnia dominis car- n (Cap. iV.) Doinini, quod justum, est, et xquura
nalibiis. Pra3vidit sane hic Apostolus, ne doctrina servis prasstate, id est,patres vos debent magis sen-
Salvatoris nostri in aliquo blasphemaretur, si cre- tire. quam domines quia idcirco antiqua consue- ;

dentos servi inutiles suis dominis exstitissent et tiido est, ut boni domini patres familias appellen-
;

qui Ibrte pormissurus erat etiam alios servos suos tur.

lieri Cbristianos,de ipsis jam factis inciperet poeni- Scieentes quoniam et vos Dominuvi liabelisin cfrlo:
tere. Si vero videret eos in melius profecisse. et ex apud quem usque adeo unum estis, iit squalitor
infidelibus fideles elTeclos, non solum alios suos emptisiti8,etunautrisque sit h.i^reditasrepromissa;
optaret credere famulos, sed etiam ipse per fidem et ideo qualem erga vosDominum esse vultis.tales
similiter salvaretur. estote circa conservos vestros, potiusquam sorvos.
iVi)« wi orulitin servientes,quasi /lominibus placen- Ne domini temporales superbia extollantur,pr?esu-
tes. Non ad oculum servientes, ut hi faciunt, qui mentes de dominatu, mitigat et cohibetanimos
hominibiis! placere desiderant : sed ut necessitatem illorum.ut adhibita consideratione humani generis
vertatis in voluntatem,et ex humana servltute mer- animadvertant auctorem Deum non servos et libe-
cedem apud Dominum acquiratis; maxitne cum do- ros.sod omnes ingenuos condidisse.Sed hoc mundl
rainus carnis a Creatore,et Domino diversa non im- iniquitate factum,ut dum alter alterius lines invadit

peret. Quoniam Deo aliter serviri non potest,quam G tunc captivos ducit ingenuos ; unde et manucapti
puro corde ; animorum :3ic
occulta enim pervidet dictisunt a veteribiis, inde mancipia. Ilic casus et
et hominibus debere servireprsecepit. Qui enim ad conditio etiam nunc apparet. Alii redimunlur, alii
oculum servit,in occulto aliud facit qui snim ani- ;
remanent servi. Apud Deum autem hic servus ha-
mo, talis est foris, qualis et intus. Si ergo in hoc tur.qui percaverit.Denique peccati causaCham ser-

obsequio fuerit fidelis, promerchitur Dominum Id- vus audivit. Cui sententiK veteres assensere, ita iit
circo in domini carnalis causa justum vult esseser- deliniredt omnes prudentes esse llberos;stultos au-
vum et obsequentem, ut possit et in Dei rebus et tera omnes eese servos quia prudens abstinet a;

lidelis esse et obsequens.Si enim in prssenti ideo- peccatis, ut his ingenuus sit, qui recta sequitur ;

neus fuerit,ubi scit nullaesse nisi corruptibilia prae servusautem,qui per stultitiae imprudentiam subji-
mia,quanto magis propensior erit in Dei devotione cit se peccato. Unde et Cham propter stultitiam,
quem scit fidelibus immortalia daturum prsraia ? quia risit nuditatem patris stulte Gcn. ix,22) ser-
Sed in timplicitate cordisjimentes Doininum : qui vus est appellatus. Ostendit ergo dominis,quia non
ubique semper videt,et oditomnem simulationem; vere sunt domini,sed quasi per imaginem corpo- :

humanus enim oculus falli potest. Et ideo vos sic rum enim, non animorumsunt domini.Solus enim
agite,utnecessitatemconditionisvoluiitatemfaciatis {)
Dominus.et auctor rerum invisibilis Deu3,tam cor-
religionis ut per vestra bona opera Domino gratiae poribus quam animis dominatur, ut h;ec conside-
referantur, cum vos viderunt ex Christianitatis rantes, justa ab eis exigant servitia ;
talia utique,

tempore omnes in melius profecisse. qualiaet aseexigi volunt a Domino communi.Nam

Quodcunquc facitis ex animo operamini ; cum cum ipsi non ut dignum est, Deo serviant, quem
omni humilitate,deposita priore superbia et simu- non ncgant omnium potestatem habere, ejusque
latione. quotidianadona, ministeria creaturse humanae usi-
Sicut Domino, el non lioininibus. Domino et non bus e.xhiberi a paribu.s suis, non dicam fratribus
;

hominibus exhibemusquidquid inejusamoreliomi- tam gravia exigunt servilia ut ferri non possint,
nibus exhibemus. Scientes quod a Domino accipietis non ponentes in animo, quia et ip:i, velint nolint,

relribulionem hxreditatis, apud quem non est pcrsc servi sunt, et viderint cujus meriti.
naruin acceplioXl proraptos ilios in obsequio, et Orationi insiate, vigilanles in ea. Ideo dicil, vigi-
fidc faciat, mercedem illos bonorum operum acce- lantes in ea, quia torpens, et negligens petitio neo
pturos promittit a Deo in regno Christi. Quod.ut ab hominealiquidpotestimpetrare; quanto magis
639 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 640
apud Deum jam credentibus mysterium Do-
(1258) A. bonum.Perstrepentibus tamen,el animosia ad con-
raini Christi in evitandis vitiis peccatorum orationi vitia semper cedendum. Vincis enim cum cedis.
instandum ostendit, ut rneritis crescant^deficienti- Sermo vester seniper in gratia sale sil condilus ; id
bus tentntionibus adversarii.Quos iutantum dignos est, sapientiae rationem in vobis seniper habete,ne
habet, ut judicet eos etiam se posse precibus aju- religio nostra a philosophis, et gentibus stultitia
vare asserendum audacterEvangelium,ad quod ma- quomodo oporteat vos unicuique
!P.s\.\meim.Ut scialis
nifestandum legationem acceperat. respondere. Hocest,quod et beatusPetrus apostolus
In qralianim adume id est, pro omnibus, quaj in epistola sua fidelibus scripsit, dicens Parati :

vobis sunt concessa.vel etiam in adversis,qu8e ipso semper ad satisfaclionem omni poscenli vos i-aiionem
dispensante eveniunt. Orantes simul et pro nobis,ul de ea, qitx in vobis est, spe (/ Petr. iii, 15), sed ta-
Domiritis apcriat nohis osliiim sermonis ad loquendum men aliter paganis, aliter Judaeis, aliter hBereticis,
mysterium Christi. Quomodo aperiturostium verbi, atque aliter philosophis,vel caeteris infidelibus est
nisi cum scnsus aperitur audientis, ut credat ex respondendurn.
initio fidei lacto, et ea, qua? ad aedificandam salu- Quie circa me sunl,omnia vohis nota facit Tychi-
brem doctrinam pradicantur et disputantur, ad- cus charissitnus frater, tt fidelis minisler, el conser-
mittat, ne per infidelitatem ea, quae diountur, im- t> vus in Domino ; f?'ater,\n lege ;
fidelis minister, sa.cri
probet ac repellat ? Quid est enim dicere, orantes Evangelii ; consei-vus, in labore.
simul etpro nobis ut Deus aperiat nobisostium verhi Quem misi ad vos ad hoc ipsum, ut cognoscal quas
nisi apertissima demonstratio etiam ipsuni initium rirca vos sunt, el consolelur cordaveslra, cum Onc-
fidei esse donum Dei ? Non enim orando peterctur simo charissimo el fideli fratre, qtii est ex vobis, et
ab eo nisi ab ipso tribui crederetur. Hoc donum omnia, qux hic aguntur, nota laciet vobis. Hinc col-
ccelestis gratire in illam purpurariam descenderat, ligere possumus, quod has quatuor epistolas scri-
cui sicut Scriptura dicit in Actibus apostolorum, pserit Roma de carcere, ad Ephesios, ad Phi-
Deus aperueratsensum,etintendebat in ea (.4c/.xvi, lippenses, ad Colsssenses et ad Philemonem. Ad
1-5), qua? a Paulo dicebantur sic enirii vooabatar,
; Ephesios, pro eo quod ait : Ut atUem et vos sriaiis
ut crederet.Agit quippe Deus quod vultin cordibus qux c.irca me sunt, quid agam : omnia nola vobis
hominum vel adjuvandn, vel judicando, vel inspi- faciet Tychtcus, charLisimus frater,et fidelis minister
rando, ut etiam pereosimpleatur quod manus ejus in Domino : quem misi ad vos in lioc ipsum ut cogno-
et concilium prajdestinavit fieri (1259). scatis qtias circa nos sunt et consolettir corda vestra
Propter quod etiam vinctus sum ( ttl manifcstem autem iste, qui ad
{Ephes. VI, 21, 22). Tychicus
illud itaut oportel me loqui).\A est,ut ipse det quid, Ephesios missus est,et ad Colossensescum Onesimo
cui, et quando rationabiliter debeam praedicare C miltitur. Eo tempore Onesimum habuit oomitem
;

quia in nobis ad aurem, pra;dicantibus, ille in cor- quand i Onesimus ad Philemonem pro se familiares
de intus operatur. littoras perferebat (Philem. 10). Ad Philippenses
In sapienlia amhulale ad eos qui joris sunt, tempus autem, pro eo quod ait Saiutattt vos omnes sancti
:

redimenfes,Quoniam necesseestambulare nosinter maxivie autem qtn de Cxsaris domo sunt {Phillipp.w,
fideles (12G0),et colloquia miscere causa conversa- 22). lUud autem proprie habet in hac Epistola ad
tionis mundana?, hoc est, quod commonet, ut cum Colossenses,quod Onesimus,qui Phiicmoni suodo-
sapientia sit ipsa conversatio propter scandaluna mino per epistolam commendatur {Pliilem. 10),pcr-
gentilium,ne occasionempernosaccipiant blasphe- lator quoque hujus Epistolae fuit pro eo quod in
mandi, et incitentur ad persequendum. Quid enim consequentibus ait : Quas circa me sunt,omnia vobis
opus cst loqui cum eo, quem sciant intractabilem. nota facicl Tychicus cha7'issimus frater, et fidelis mi-
et obstinata? mentis, paratum ad contumcliam fa- nister ct conservus in Domino : qucm misi ad vos ad
ciendam ? Ideo hsc monet,ut opportuno etloco,et hoc, ut cognoscat qux circa vos stint, et consolclur
tempore, magistra medestia, religionis verba pro- corda vesira cum Onesimo charissimo,et ftdcli fralre,
mantur ; aut si persona talisin medio est.quae per- qui est ex vobis. Si autem Philemon, ad quem illa
screpat, reticendum. Aliter enim cum potentibus J)
Epistola scripta est, Onesimi dominus fuit, imo
mundi, aliter cum mediocribus,etaliter cum humi- frater esse coepit ex domino {Philem. 16), et ad Co-
libus agendum est. Aliter iterum cum mansuetis, lossenses dicitur quod Onesimus es eis sit : ratio

aliter cum iracundis quibus cedere (12(51) oportet. nos ipsa, et ordo instruit,quod et Philemon Colos-
Hoc est redimere tempus. Cum eniminsidianli Do- sensis fuerit ; et eotemporecommunero adomnem
minicis verbis, et furenti temporis audaciffi cedis. Ecclesiam Onesimus Epistolam tulorit.quandopri-
injurias infesti temporis lucrilacis. Nam si caput vatas, et sui commendatrices ad dominum litteras
id est, rex assentit, corpori est libertas loquendi sumpserat (1262). Est etaliudindicium, quod in hac
verba Dei cum mansuetudine, ut provocentur ad Epistola et Archippus nominatur,cui hic cum Phile-

(1258) In autog. prudentibus. (1260) Fideles habemus in cod.. quod divo Am-
(1259) Valde notanda sententia de pra?dc5tina- brosio duce emendandum censuimus.
tione, et gratia, jungenda his, qua? saepssime in (1261) In aut. cedi.
Epistolffi ad Rom. expositione leguntur. (162) Pulcherrimum argumentum, quo haec, et
i;'ti KXPOSITIO IN EPISTOI.AS PAIJM. — IN F.PIST. AD COLO.SS. 642
mono scribitur : Dicite, inquit, Archippo : f^idc mi- A ot aliml.privatam nd nnum hominRm.aliud ad pu.
<<tT(iim, quod actrpiili in Domino, ut illud impleas blic:im,ct univcrsam tlcclesiam epistolam dirigore.
l'hHem. II, 17). Salutat vos Epaphras, qui e.t vobis est, servus Chri-
Salulat !'('« Anstwchus concaiiliviis meus, n\ est, .iti A-Mi. yui sit autem Kpaphras, qui
in epistola
i)ui nieeum lenctur in^vinculis.ct computitur mihi Pauli Phileaioni dirccta scribilur, concaplivus (Phi-
cbaritatis afTectu. Isle Arislarchus iion.i: conversu- lem. 23) Pauli ex eo quod ibi additum esl In Chri-
: :

tionis ac mcriti videtur,
particeps,et socius laborum .Vposloli designalur.Ef
Marcus consohrinus llaniab,v {Acl. xv, 3G). Marcum
autem, ut commendet quid sil, non tacct, ut cum
laudubilis viri Barnabie affinis addiscitur, honora-
bilis hnbeatur,quem piitamus fuisse Evangelii scri-
qui devotione Dnminica sto JwM.possumus suspicari eadem cum Roma;
pro
Christo vincula sustinuisse quc-e Paulus; et vinctum
Christi, ctconcaptivum quoque ejus potuisse dici.
Aut certoita, quod nobilis nt ipse sit in apostolis,
ut Andronicus, et Julia,de quibus scribitur ad Tlo-
miinos Salutale .{ndronicum, cl Juliam {\'2i'>r>) co-
:

ptorem (i'.'03}. Sobrini dicuiitur, quasi sororini, id nnntos, et concaptivos mcos, qui sunt nolnles in cipo-
est, qui dc singulis sororibus nascunlur. qui et anle me fuerunt in Chrislo.Uxc de Epa-
stolis,

Si venerit ad vos, e.tcijiitc illum. Idcirto praicipit phra.CieterumcooperatorcsEvangelii,etvinculorum

Colossensibus, ut benignc susciperent Marcuin, et suorura, cum ad Philemonem quoque Epistolam
non eura repudiarent.pro co quod •jum noverant ab scriberet {Pliilem. 2'i), Marcum pon'l, qucm, sicut
eo per inobedientiam discessisse. puto Evangelii scriptorom,Ai-istarchum,cujus
di.vi,

Et Jesus, qui dicilur justus, qui sunl c.t: circumci- supra fecimus mentionem et Dcmam,de quo in alio
sione. Ac si dicat : Hi soli modo mecum sunt : sivc loco dicit, Demas me dereliquil (11 Tim iv, 7), et

hi soli ex circumcisione moi sunl adjutores in Novo Lucam medicum,qui Evangelium.et Artus aposto-
Testamcnto, per quod pervenitur ad Dei regnum. lorum Ecclcsiis scribendo tradidit. Chariorcm facit
Jesuin istum.quem justum nomine vocari.appellat, illis Epistolam, quando eis qui ex ipsis est, testi-
quibus solis testimonium perhibet, quia hi ex cir- monium reddit.
cumcisione adjutorio fuerunt ei, assentienles, et Servus Chridi Jesu semper sollicilus pro vobis in
participes senlentije ejus,ul jam circumcidi ulterius orationtbus. Ilie vero servus Christi comprobatur,
non deberc prsdicarent. Ideo participes illos dicit qui pro ejus corpore semper sollicitus invenitur.
suos in regno Dei. Circumcidundum autem esse.et Tam salutaria se illis exoptare testatur, ut illum
Sabbata, et neomenias servandas praedicare, non qui civisillorumest, etaffectu unanimitatis charis-
spiritale esi. sed terrenum (t261).Id quod superius simus, participem suoe defensionis in profectu eo-
dicebamu3,quoniam ad Oolossenses Epistola eodem rum ostendat.
tempore,et per eumdem esset scripta bajulum litte- C Uf stetis perfecli,et pleri in omni volunlatc Oei.
rarum, quando ad Philemonem quoque scriptaest, Quid est ut stetis, nisi ut perseveretis ? Unde di-
etiam eorum,qui salutanlur,nomina docent.Pro eo ctum est de diabolo./n veritate non stelit {Joan.\iu,
quid ita scribitur Snlutat vos .iri.^itarchus concapli-
: 54), quia fuit ibi, sed non permansit. Nam utique
vus metis, et Marcus consohrinus Uarnahx et Epa- isii iu lidcjam stabant.Xec aliud oramus,cum ora-

phras, qui est ex vobis.servus Chrisli;et paulo inlc- mus ul qui stat stet, nisi ut perseveret.
rius : Salutal vos Lucas medicus charissimus, et De- Tcstimonium enim perhibeo illi, quod liabel mul-
mas ; ct : Dicilc Archippo
: Vide minislcrium, quod tum laborcmpro vobis, et pro his, qui sunt Laodicias,
accepisti inDomino, ut illud impleas ; et Memores : et qni llicrapoli. Laodicia ct llierapolis civitates
estote vinculorum mcorum. Si autem ex eo aliquis sunt Asia; ininoi-is. Quia enira sollicitus erat pro
nonputat pariterscriptas,quodadColossenses pauca Ecclesia,ideo servus Christi Jesu scribitur : et ma-
sint nomina,qu<e Philemoni non lerantur ascripta, gnum testimonium ejusApostolusdeeoconcelebrat:
sciatnon omnes omnibusat amicos esse,aut notos; Teslinumium perhibco illi, quod habet multum labo-
ad Philemonem Epistola una tempore,eta vinculis caque Ecclesia agit 27 Septembris. Bibli in Phs-
Romw scripta probantur. nicia,episcopus l'uissedicilur,et a Gra;cis apostolus
(1263) Uic de illo Marco sermo est, qui et Joannes ri appellatur. L'bi vel qua morte obieril, valde incer-
Marcus, Act. xii, 12, cognominatus est filius vero tum fortasse Ephesi,ubi celeberriruum sepulcrum
:

fidelis cujusdam mulieris.Marise nomine, in cujus ejus colebalur. Vide Euseb. I. ni, cap. 39. et I. vii,
domum fideles.apostolique convenire solebant^divi cap. 25 Chrysost. orat. 67, p. 504. 6.
;

Barnabae discipulus.et consobrimus fuit, .\ct.xv,37. Uinc parum fundata videtur opinio non auctoris
Hic sanctis Paulo et Barnaba; adhssit, cum .\ntio- nostri tantum, sed et aliorum, quae nunc jam pene
chiani redirent, Act. xii, 25, eosque etiam Pergen exsolevit,scilicet eumdem hunc csse Joannem .Mar-
Pamphilia^ comitatusesl. Hunc.eum Pauluset Bar- cum cumsancto Marco evangelista,Petri discipulo,
nabas invisendarum Ecclesiarum causa in Asiam socio el lilio, I Petr. v, 13, de quo nirais longum,
regreai instituissent.itineris comitem, repugnante et a proposito costro alienum foret, a tot scripto-
Paulo, assuinere, volente Barnaba, Paulus solus in ribus tum antiquis, tum modernis dicta referre.
.\siam se contulit.a Barnaba.et Joanne isto Marco- Vide Calmel, Diction. histor. sacrum ad verbum
qui ad Cyprium insulam se coiitulere, se dividens. Marcus.
Hic insuper opem Paulo in carcere detento pluri- (1204) 'Verba in imo marg, leguntur.
maio contulit. In .\sia Timotbeo laboranti adba;sit (1265) Rom. xvi, 7. Vulg. Juniam,
(// Tim., IV, 11). Hujus diem festum Latiaa, Grre-
 639 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 640
apud Deum jam credentibus mysterium Do-
(1258) A. bonum.Perstrepentibus tamen,el animosis ad con-
mini Ghristi in evitandis vitiis peccatorum orationi vitia semper oedendum. Vincis enim cum cedis.
instandum ostendit, ut meritis crescant,dencienti- Sermo vester semper in gratia sale sil conditus ; id .

bus tentationibus adversarii.Quos intantum dignos est, sapientiae rationem in vobis semper habete,nQj
habet, ut judieet eos etiam se posse precibus aju- religio nostra a philosophis, et gentibus stultitia
vareasserendum audaoterEvangelium,ad quod ma- ffistimetur.t//i«a/tsquomodo oporteat vos unicuiqne '

nifestandum legationem aceeperat. respondere. Hocest,quod et beatusPetrus apostolus

In rjraliariim adUme id est, pro omnibus, ([uas in epistola sua fidelibus scripsit, dicens Parati :

vobis sunt concessa,vel etiam in adversis.qute ipso semper ad satisfaclionem omni poscenti vos rationem
dispensante eveniunt. Orantes simul et pro nobis,vt de ea, qux in vohis est, spe (I Petr. ni, 15), sed ta-
Domiims apcriat nohis ostimn sermonis ad loquenclum men aliter paganis, aliter Judsis, aliter haereticis,
mysterium Chrisli. Quomodo aperiturostium verbi, atque aliter philosophis,vel cseteris infidelibus est
nisi cum sensus aperitur audientis, ut oredat ex respondendurn.
initio fidei facto, et ea, quaj ad ffidificandam salu- Quw circa me sunt,omnia vobis nota facit Tychi-
brem dootrinam prsdicantur ot disputantur, ad- cus cliarissimus frater, t,t fidelis minister, et conser-
mittat, ne per infidelitatem ea, quae dicuntur, im- T» vus in Domino ; fraler,\a lege •,fidelis fnHzj5to',sacri
probet ao repellat ? Quid est enim dicere, orantes Evangelii ; conservus, in labore.
simut etpro nobis ut Deus aperiat nohisostium verhi Quem misi ad vos ad hoc ipsum, ut cognoscal qiix
nisi apertissima demonstratio etiam ipsum initium circa vos sunt, et consolelur corda vestra, cum Onc-
fidei esse donum Dei "? Non enim orando peteretur simo cliarissimo el fideli fralre, qui est ex vobis, el

ab eo nisi ab ipso tribui crederetur. Hoo donum omnia, quie hic agwitur, nota laciet vobis. Hinc col-
ccelestis grati.ne in illam purpurariara descenderat, ligere possumus, quod has quatuor epistolas scri-
cui sicut Scriptura dicit in Aotibus apostolorura, pserit Roma de carcere, ad Epbesios, ad Phi-
Deus aperuerat sensum,et intendebat in ea [Act.xvi, lippenses, ad Colsssenses et adPhilemonem. Ad
14), quae a Paulo dicebantur sic enim vocabatar,
; Ephesios, pro eo quod ait Ut autem et vos sriiitis
:

ut crederet.Agit quippe Deus quod vult in cordibus qux circa me sunt, quid agam : omnia nota vobis
honiinum vel adjuvando, vel judioando, vel inspi- faciet Tychicus, charissimus frater,et fidelis minister
rando, ut etiam pereosimpleatur quod manus ejus in Dommo quem misi
: ad vos in hoc ipsum ut cogno-
et conoilium prasdestinavit fieri (1259). scatis qux circa nos sunt et consoletur corda vestra
Propter quod etiam vincius sum ( ut manifestem (Ephes. VI, 21, 22). Tychicus autem iste, qui ad
illud itant oporlet me loqui).\A est,ut ipse det quid, Ephesios missus est,et ad Colossensescum Onesimo
cui, et quando rationabilitcr debeam praedioarc ;
L' mittitur. Eo tempore Onesimum habuit comitem
quia in nobis ad aurem, prffidioantibus, ille in cor- quand i Onesimus ad Philemonem pro se familiares
de intus operatur. litteras perferebat {Philem. 10). Ad Philippenses
In sapientia ambulate ad eos qui foris sunt, tempus autem, pro eo quod ait Salutant vos omnes sancti
:

redimentes, Quoniam necesseestambulare nosinter mascime autem qui de Cxsaris domo sunt (Phillipp.w,
fideles (1260), et colloquia miscere causa conversa- 22). IUud autem proprie habet in hac Epistola ad
tionis mundana;, hoo est, quod commonet, ut cum Colossenses,quod Onesimus,qui Philemoni suo do-
sapientia sit ipsa conversalio propter scandalum mino per epistolam commendatur (P/n7m. 10),per-
gentiliura.ne occasionemper nosaccipiant blasphe- lator quoque hujus Epistolae fuit pro eo quod in
mandi, et incitentur ad persequendum. Quid enim consequenlibus ait Quas circa me sunt,omnia vobis :

opus est loqui cum eo, quem sciant intractabilem. nota facicl Tychicus charissimus frater, et fidelis mi-
et obstinatoe mentis, paratum ad contumcliam fa- nister et conservus in Domino : qucm misi ad vos ad
ciendam ? Ideo hcBC monet.ut opportuno etloco,ct hoc, ut coynoscat quas circa vos sunt, et consoletur
tempore, magistra medestia, religionis verba pro- corda vestra cum Onesimo charissimo,et fidcli fratre,
mantur aut si persona talisin medio est,qu;e per-
; qui est ex vobis. Si autem Philemon, ad quem illa
screpat, reticendum. Aliter onim cum potentibus D Epistola scripta est, Onesimi dominus fuit, imo
mundi, aliler cum mediocribus.etaliter cura humi- frater esse coepit ex domino (Pliilcm. 16), et ad Co-
libus agendum est. ,\liter iterum cum mansuetis, lossonses dicitur quod Onesimus ex cis sit ratio :

aliter cum iracundis quibus cedere (1261) oportet. nos ipsa, et ordo instruit,quod et Phllemon Colos-
Hoc est redimere tempus. Cum eniminsidianti Do- sensis fuerit et eotempore communem ad omnem ;

minicis verbis, et furenti temporis audaciae cedis. Ecclesiam Onesimus Epistolam tulerit.quandopri-
injurias infesti temporis lucritacis. Nara si caput vatas, et sui oommendatrices ad dominum litteras
id est, rex assentit, corpori est libertas loquendi sumpserat (1262). Est etaliudindicium, quod in hac
verba Dei oum mansuetudine, ut provooentur ad Epistola etArchippus nominatur.cui hic cum Phile-

(1258) In autog. prudentibas. (1260) Fideles habemus in cod., quod divo Am-
(12.59)Valde nolanda sententia de pra?destina- brosio duce emendandum censuimus.
tione, et gratia, jungenda his, qua! sa3pssime in (1261) In ^ui.cedi.
Epistolae ad Rom. expositione leguntur. (162) Pulcherrimum argumentum, quo hsc, et
ilU EXPOSITK) IN RIMSTOLAS PAOM. — IN KPIST. AD fiOLOSS. 642
mono scriliitur : Diciie, inquit, Archippfl : yidc mi- \ rt .•iliud.privntam ad unum
hominfim,aliud ad pii.
nixteritim, ijuoil accepiili iii Dmniiw. iil illiid impleas blicum.ct universam licclesiam cpistolam dirigere.
{Philem. ii, 17). Sahilai vos Epaphras, ijui e.t volns est, servus Chri-
Saliitat vos Arislurchiis concnpliviis meu.i, id cst, sti Jc^n.(Jui sit autem Kpaphras, qui in epistola
qui mccunn lenctur in^vinculis.et computitur mihi Pauli Pliilemoni dirccta scribilur, conca/jtivu.^ (Phi-
charitatis alTectu. Iste Arislarchus lionas conversa- lem. 23) Pauli ex. eo quod ibi additum cst In Cliri-
: :

tionis ac nieriti vidctur, qui devotione nniiiinica sto M-H.possuimis suspicari eadem rum Roma? pro
parliccps.et socius laliorum Apostoli dcsignatur.yt^ Ghristo vincula sustinuisse qu.-E Paulus; et vinctuin
Marciis consohriiiii.t [ianiakv (Acl. xv, 30). Marcum concaplivum quoquecjus potuisse dici.
Christi, ct
autem, ut commeiulct quid sit, non tacct, ut cura Aut quod nobilis ot ipse sit in apostolis,
certeita,
laudabilis viri Harnabie affinis addiscitur, honora- ut Andronicus, et Julia.de quibus scriliitur ad Ilo-
bilis habeatur,qurm putamus fuissc Evaiigelii scri- manos : Salulale Andronicum, el Juliam {126.5) co-
ptorem (1203). Sobriiii dicuiilur, quusi sarorini, id nnrdos, el roncaplivos mcos, qiii sunl nohiles in apo-
est, qui dc singulis sororibus nascuntur. anle me fucrunt in Chri.^Ho.U^c de Kpa-
stolis, ijui et

Si vcncril ad vos, e.iripile illum. Idcirco praocipit phra.C:et('ruincooperatorcsEvangelii,etvinculoruin

Colossensibus, ut benigno susciperent Marcuin, et _ suorum, cum ad Philemonem quoque Epistolam
non eum repudiarcnt.pro co quod eum novcrant ab scriberet [Philem. 24), Marcum pon't, quoni, sicut
eo per inobedienliam discessissc. dixi,puto Evangelii scriptorem,Aristarcliuiii,ciijus
Et Jesus, qui diritur juslus, qui sunt c.v circumci- supra fecimus mentionem et Demam,de quo inalio
sione.Ac si dicat : lli soli modo mecum sunl : sivc Inco dicit, Demas me dcreliquil III Tiin iv, 7), et
hi soli Novo
excircumcisione mci sunl adjutores in l.ucam niedicum,qui Evangelium,et Arlus aposlo-
Testamento, per quod pervenitur ad Dei regnum. loruui Ecclcsiisscribendo tradidit. Chariorem facit
Jesum istum.quem justum nomine vocari,appellat, illis Epistolam, quando eis qui ex ipsis est, testi-
quibus solis teslimonium perhibet, quia hi ex cir- monium reddit.
cumcisione adjutorio fuerunt ei, assenlienles, et Servus Chrisii Jesu semper sollicitus pro vobis in
participes sentenliw ejus,ut jam circumcidi ulterius orationibus. Ille vero servus Christi comprobatur,
non dcberc prcedicarent. Ideo participes illos dicit qui pro ejus corpore semper sollicitus invenitur.
suos in regno Dei. Circumcidundum autem esse,et Tam salutaria se illis exoptare testatur, ut illum
Sabbata, et neomenias servandas praedicare, non qui civisillorum est, etaffectu unanimitatis charis-
spiritale esi. sed terrenum (t201).Id quod superius simus, participem suae defensionis in profectu eo-
dicebamus,quoniam ad Colossenses Epistola eodem rum ostendat.
tempore.et per cumdem esset scripta bajulum litte- C Uf stelis perfecli,ct pleri in omni volunlate Uei.
rarum, quando ad Philemonem quoque scripta est, Quid est ut stetis, nisi ut perseveretis ? Unde di-
etiam eorum,qui salutanlur.noinina docent.Pro eo ctum est de diabolo./n vcritate non stelit [Joun.wn,
quid ita scribitur Salulat vas Arislarchus concopii-
: i'i), quia fuit ibi, sed non perrnansit. Nam utique

vus meiis, cl Marciis consobrinus Uurnabx et Epa- isli iu lidcjam stabant.Nec aliud oramus,cum ora-

phras, c/i(i est ex vobis.servus Chrisli; et paulo inlc- mus ut qui stat stet, nisi ut perseveret.
rius : Salulat vos Lueas medicus ckarissimus, el De- Teslimonium enim perhibeo illi, quod liabet ?nul-
mas ; ct : Dicito Archippo
: Vide minisia'ium, quod tum laborempro vobis. et pro his, qui sunt Laodicise,
accepisti inDomino, ut illud impleas ; et Meniorcs : el qai Ilicrapoli. Laodicia ct llierapolis civitates
eslote vinculorum mconim. Si autem ex eo aliquis sunt Asiai minoris. Quia enim sollicilus erat pro
nonputat pariterscriplas,quodadColossensos pauca Ecclesia,ideo servus Christi Jesu scribitur et ma- :

sint nomina,qua; Philemoni uon lerantur ascripta, gnum testimoniumejusApostolusdeeoconcelebrat:

sciatnon omnes omnibusat amicos esse,aut notos; Tesliiiwnium perhibco illi, quod habet multum labo-
ad Philemonem Epistola una tempore,eta vinculis caque Ecclesia agit 27 Septembris. Bibli in Phae-
Roma; scripta probantur nieia.episcopus fuissedicitur,et a Grcecis apostolus
(1203) Uic de illo Marco sermo est, qui et Joannes rv appellatur. Ubi vel qua morte obierit, valdo incer-
Marcus, Act. xii, 12, cognominatus esl fllius vero tum fortasse Ephesi,ubi celeberrirnum sepulcrum
:

fidelis cujusdain mulieris..\!ari« nomine, in cujus ejus colebatur. Vide Euseb. 1. iii, cap. 3'J. et I. vii,
domum (ideles,apostolique convenire solebant,divi cap. 25 Chrysost. orat. 67, p. 504. (i.
;

Barnabaj discipulus,et consobrimus fuit, Act.xv,37. liinc parum fundata videlur opinio non auctoris
Hic sanctis Paulo et Barnabai adhaisit, eum .\nlio- nostri tantum, sed et alioruui, quae nunc jam pene
chiam redirent, Act. xn, 25, eosque etiam Pergen exsolevit,scilicet eumdem hunc esse Joannem .Mar-
Pamphilia? comitatusest. Hunc,cum Pauluset Bar- cum cumsancto Marco evangelista,Petri discipulo,
nabas invisendarum Ecclesiarum causa in Asiam socio et lilio, I Petr. v, 13, de quo niinis longum,
regredi inslituissent.itineris comitem, repugnante et a proposito nostro alienum foret, a tot scripto-
Paulo, assuinere, volente Barnaba, Paulus solus in ribus tum antiquis, tum modernis dicta referre.
.*\siam se contulit.a Barnaba.et Joanne isto Marco- Vide Calmel, Diction. histor. sacrum ad verbum
qui ad Cyprium insulam se coutulere, se dividens. Marcus.
Hicirsuper opf^m Paulo in careere detento pluri- (1204) Verba in irao marg. leguntur.
niaiii coiitulit. In Asia Timotheo laboranti adha^sit (1265) liom. XVI, 7. Vulg. Juniam,
(// Tim., IV, 11). Uujus diem festum Latina, Gr.-e-
 :

643 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOri 644

rem pro vobis, sicut et de se testatur,quori in IrLo- A. '" Lnodicensium Eccle^ila letjalnr,el eam, rjutv Laodi-
riijusmultiis fuorit.Ut soUicitoseos salutationis suie censium est lcgatis. Quia generales sunt inslructio-
faciat, aliorum vigilantiaquanta sit pro his, osten- nes Apost(di, et ad omnium profectum scriptaj epi-
dit. Sollicitior enim quis sit,puto, quanrlo in causa stolae : idcirco etiam Laodicensibus Epistolam hanc
sua alterum viderit labore. legi praecepit, ut per hanc quid agendum sibi esset
Et dicile Arcldppo : f^ide minisleriim^qiwd uccepi- addiscerent et ; Colossenses,ut eorum legerent juxta
sti in Domino, ut illiid impteas. Quod est ministe- sensum suppradictum.
riuni,quod Archi|:i|jus accepit a Doraino ad plebem Et dicite Archippo : P'ide minislerium, quod acce-
Legimus alio loco : El Arckippo commililoni noslro; pisli inDomino utillud im/j/mi.Prfepositum illorum
et Ecclesix, qux in domo tua esl {Philem. 2) ; ex per eos ipsos cammonet, ut sit sollicitus de salute
quo pulamus aut episcopum eum fuisse Ecclesiae ipsorum. Et quia plebia solius causa scribitur fcpi-
Colossensis, cui admonetur studiose diligenterque stola, ideo non ad rectorem ipsorum,sed ad Eccle-
pra?esse, aut Evangelii praedicatorem.Aut si ila non siam. Post enim Epaphram, qui illos imbuit, hic
est illud mihi in praesentiarum sufficit, (juod et accepit regendam eorum Ecclesiam.
Philemon, et Archippus, et Onesimus ipse, qui lit- Salutatio mia manu Pauti. Omnes, quas manu
teras perferebat, fuerint Colossenses et eodem propria non scribebat epistolas.ne a falsis fratribua
:
p
tempore quatuor, ut ante diximns, epistolaj Roma corrumperentur, proprio signo hebraicis litteris in
direclK sint. fme subsoribendo roborabat. Unde alio loco dicit
Salufat vos Lucas medicus charissimus, et Demas. Sflulatio mea manu Pauli ; quod est siynum in omni
Vere charissimus Apostolo fuit Luoas, quia omnia epi :nla {II Tlicss. iii, 17).
postponens, Apostolum secutus est semper, qui et Memores vinculorum meorum. Dicit memo-
estote
Evangelium et Actus apostolorum scripsisse perhi- rans, ut in mente habeant exitus ejus, quos patie-
betur. batur pro salute gentium, et tales se praeberent ut
Saiutale, fralres, qui sunt Laodicise, et Niimpham, non fegre ferret pati pro his injurias. Ac si dicat :

et qua; in domo ejns est, l.cclesiam. Quoniam simili Quia enim veslri causa haic patior, et vos imita-
modo,el pro his qui Laodiciee sunt, sollicitiis erat, mini exemplum mcum.
in eorum epistola hos salutandos commonet Nym- Gratia Domini Je.m vobiscum. Amen. Gratia dici-
pham chariorem existimans, cujus et domum salu- tur quasi gralis data : cum illis enim vere est gra-
tat. Tam enim devota videtur fuisse, ut omnis do- tia.qui cum eam acceperint,et in ea permanserint,
mus ejus signo titulata esset crucis. de propriis meritis non extoUuntur.
Et cum tecta fueril apud vos Epistola,fticile, ul et Uoo gratias. Amen

EPISTOLA I AD THESSALONICENSES.

aRGUMENTUM (1266). (\ et verbasolius Apostoli sunt.Quia enim cum magno

Ut horum, id est, Thessalonicensium excmplo gaudio exsultant in profectu illorum, ex consensu
alios exhorteturad luiei incrementa,istos laudat eo ad plebem Epistola scribitur in exultatione Doi Pa-
quod in accepta gratia pcrmanentes, ad profectum tris et Domini nostri Jesu Christi,pacem et graliam
pr;emii aucli sunt meliora sectando,ut el ad perfe- his exoptans.
ctum tenderent, eorum virtutibus quKsita dignitas GrcUias agimus Deo semper pro omnibus vobis me-
caeteros provocaret. Tanta; enim fldei imbiberant moriarn veslri facienle.i in orationibus noslris sine in-
spiritum, ut spe futurorum etiam civium suorum termissione memores operis fidei vestrx, et laborumi

Macedonum,persecutionesillataspronomineChristi charilatis,{i.268) ct e.rpeclationis (1269) Domini no-\

devoto animo paterentur. Ut horum ergo meritum, stri Jesu Cliri^ti coram Deo, el Patre nostro (1270).
et suam ex eorum profectu lajtitiam litteris signet, Quoniam omnia bona a Deo sunt,idcirco ei primuraj
ita scribit ad eos (1267). gratias referunt in profectu illorum.qui dignatus estl
nonsolumdonumsuum darehorainibussub peccatol
(Cap. L) Paulus, et Silvaniis, et Timollicus Ecclc- constitutiSjSed et in filios hos adoptare,simul adju-J
six Thessalonicensiitm, in Deo Patrc, et in Domino vans eos id orania exitia toleranda, ut dignioresi
Jesu Chrislo. Graiia vobis et pax. Triuni quidem Quaraobrem merainisse horum dicunt sc ini
fiant.

episcoporum nomina littera; continent. Sed sensus ^ orationibus suis, eo quod crebrescerent in operaj

(1266) Titulus hic in codice desideratur. (1260) Vulg. loco e.rspertationis, habct, et iusti-
(1207) Htrc argumentum divi Ambrosii, seu Hi- nentix sjtci.Tecium cum divo Ambrosio legit inter-J
larii diaconi esl, imo et integra Epislolaj expositio. pros noster.
(1268) Vulg. laboris et churitulis. (1370) Vulg. ante Dcum ct Patrem nostrum.
uVt KXPUSITIO IN KPiSTOLAS PaULI. — I.N 1'PIST. I .\D THKS.S. 646
liiloi cajteris Ecclesiis, iit luitii Doi perficercnt opiis A agrpsserticunt famiim introitiissui.etconversalionis
i|)tiiiii, prompli iii etuiiio ctiaritatis et pationtio;, coruiu cum prffidicatione Evaiigelii, ut non csset
1 spei Rilvontiis Dominl ante Dcum, qui dign.itus est necesso ea dicerc. Suprrlluuiii est enim ea luri, qii;e
r iliuin suum incarnaro pro salutc huiuana.Placilum nota siiit. Ad omnes cnira iu circiiilu pervenerat,
cniin Dci ost, si prolici^itur in C.hrislo. ila ut et annuutiarenlcajleris qua di;volione suscc-

Scientes, fratres dilcdi a Deo, elcclionem vcstram pprant apostolos. Et quia ad oa.nia, qua; audierant
qtiia Evanyelium nostrum uon fuil ad vos in verho lueiant proinptlorcs, reilnqucntes deos mor-
al) eis,

(1271) sotum, scd et in virtute.ct in Spiriiu sanito,el Chrlstum de coells, quem

tuos, c.xspeclarcnt autiMii
in pleniludine mulla, sicut scilis qualcs fuciimus in luunanic saiutis causa niortuum audierant, et resur-
vobis vestri causa (11^72). IJumiles se fuissc intereos rexisse devicta morlo, et cuni carne assumptum in
signilicant, ut illis formam darent mansuetudinis, coelos, mlnistra nube, ad confusioncm prudentium
non quod defuerlnt quaa ad lidem iilos hortarentur niundi,qul considerutioneliabita mundanorum,car-
magnalla, quia ductrina; lCvangclic* roliur virtus nis iiaturam, qua; gravls est, putant non posse lieri,
praBstabat signoruni, el proiiigiorum in Spiritu san- ut sustollatur in coilis. Hoceffectu lit Spirilus san-
cto, id est, non in phantasia, sed in verltate plenitu- ctl, ut erubescanl terrigena; prudentes.
dinis, ut nulli necessitali dcesset auxilium, sed su- „ (Cap. II.) lpsienimscilis,fratres, inlroitum nostrum
perabundans gratia videretur et in doctrina, et in ad vos, ijuia non inanis fuit, sed anle passi, et ciintu-
conversalione, et in Kgris curandis, ut perfectum mcliis afflicti, sicul scitis, in Philippis, e.veria liber-
opusSpiritussancti apparcret inThessalunicensium tate ausi sunius in Domino noslro, loqucndo ad vos
Ecclesiiis, ut in nuUominoresvldentesJud;corum
se Ecanjctium Dei in magno cerlamme. Hanc pressu-
Eccclesiis, gaudcrent indonoDei.qui participcs illos ram, quam nunc memorat, p&ssus est in Philippis
facere dignatus est promissionis Abraha;. cum Silea (1277), propter spiritum Pythonem, quem
Et vos imilatores nostri facti estis, el ipsius (1273) a puella pjeoerat [Act. .xvi, 18) quod jam suo loco :

Domini, suscipientcs vcrbum in pressura multa (1274), dlclura cst Cui pressura? non cessit, sed fortior in-
cum gaudio Spirilus sancli, ita ul fuerilis vos exem- ventus est, dum audet praedicare, nec loqul tiiuet,
plum omnibus (1275; crcdentibus in Maccdonia el in spe utlque promissi praeroil, ut et hi securi essent
Achaia. Gupidi credulitatis probra et injurias a ci- in persecutionibus,gaudentes propter futuram mer-
vibus suis passi tolerarunt fiducia futurorum. Uude cedem. Signum ergo devoti et fidelis prsdicatnris
et a;muli dlcunlur apostolorum et ipsius Dominl, dlcit esse, si in pressura loqui verbiim Dei non ti-
quia et Doniinus eadem a Juda;ls passus est, et apo- meat, Inanem illum signiflcans.qui terrore pra;senli
stoll sequentes lidem Dei, persecutioncs passi sunt, 'ormidinem patitur prasdicandi. Qui enlm securus
gaudentcs, quia digni liabiti sunt pro nomine Domint C est de promissa spe, non cedit, ut coronetur.
contumelias pali{Acl. v, 41), scientes pro bis magna Nam exhortatio noslra non ex fallacia, neque in
fore proemia repromissa. Idoneus enim servus pro- immmunditia,neque in dolo,sed sicut piobati suniiis a
batur, quando pro nomine domini sui inlmicos ejus Dco, ut crcderctur tiobis Lvangelium, ita toquimur,
offcndit.Cujus rei memores jjavisl sunt spe promls- non ut liominibus ptacentes, sed Deo, ei qui probal
sionis in pressura. Itaque magna exhortatio est ad corda nostra. Uoc propter pseudoapostolos dicit,
prolectum, cum similes illos factos dicit et Ghristi qui dolo, et fallacia praedicabant non missi, ut cir-
et Apostoli (1276;, ad formam prasbendam coeteris cumvenirent gentes ad serviendum legl factorum.
credentibus illls in locis, quibus fama illorum am- Iste autem electum se, et missum pra;Jicare multis
bulabat. probat rebus, quia et in pressuris fortior inventua

A vobis enim iiffamalus est scrmo Domini, non so- est, et conversatione irreprehensibilis, ut nihll
in

lum ia Macedonia, et in Achaia, sed in omni loco fides esset in hoc, quod minus Deo dignum videretur,
vestra, qux est ad Deum, processit. Tale est hoc, prosequentibus signis. Quidem enim, quasstus cau-
quale et illud ad Roraanos, i, 8, cum dicit quiu fulcs : sa, Christum prasdicabant, favori hominum servien-
vestra prxdicalur in universo miindo. Sed his am- tes, quia et iu arguendo remissiores erant, quippe
plius, quia non solum fides, scd opus fidei illorum i) cum nec auctoritas esset, et in tribulatione inlirmi.
pervenit in omnem locum. qula non ex corde, sed in fallacia erat sermo eorum.
non necesse habeamus nos alirjuid eloqui.
Ila ui Omnis enim, qui sine spe agit, orta trlbulatione suc-
Ipsi enim de nobis annuntianl qualcm introitum lia- cumbit.
buerimus ad vos, et quomodo conversi estis ad Deum ab Meque enim unqiiam in verbo adulalionis convcr-
idolis, ad iervienduin Deo vivo et vero, el ad cxspe- salisumus, sicut scUis, neque in occasione avarilise:
ctandum Filium cjus de ciilis, quem suscitavit e.v mor- Dcus tcstis est. Xunc aperlt quod supra slgiiiUcavit,
luis Jesum, qui eripuit nos ab ira veniente. Sic per- cum diclt : non in occasione avaritla; : Deum dans

(1271) Vulg. in sermone. (1275) Vulg. ita ut facti sitis forma. Sulficiat una
(1272) Loco vestri causu. Vulg. habet propler vos. vice dixisse textum episfola; hujus Hlvi .'Vrabroisii
^127;!) ^uli^. ipsins non habpl. lexuii in omnlbus ad apiceui coosentire.
(i-:7i; \'ulg. cxcipicntes verbum in tribulatione ^1270j Ambrosiaster, aposiolcrum,
milta, in gaudio, etc. (1277) Sive Silit.
647 ATTONIS VEKGE[iLENSlS EPISGOPI 648

quiaislud et corde faciebat, non hypocrisi,

testerki, A Dei, suscepislis non ut verhum hominum, sed, sicul
quasi contemnens pauca,ut forte plura offerrentur. est vere, vcrhum Dei, quod et operatur in vobis, qui
Undeet ipsos convenit, scientes ac probantes, quia credidisiis. Deo gratias referunt, quia aperuit sen-

nulli fuerat adulatus. Pseudo enim apostoli fnnnam sumillorum ad recipiendumEvangelium suum.Glo-
optabant, ut ipsa occasione, dum
avaritiae dari sibi ria enim prcedieanlium est, cum .audientes facile

veros aposloios omriia illata vident accipore, credunt. Tanta enim devotione receperunt ver-
possint ipsi sine invidia simpliciorcs homines de- bum, ut probarent se intellexisse Dei doctri-
preedari. nam.
TSe quxrenlesex omnibus (1278) t)loriain, neque a Vos enim, fralres, imitatores facti eslis Ecctesia-

vohis neque ah aliis, cum possemns onen csse, ut rum Dei, qux sunt in Judxa, qux sunt in Christo

C/irw/i ((;)05<o/;.Intantumgravatpseudoapostolorum Jesu, quia eadem passi estis el vos a conlribulibus

causam, ut sejibnuere dicat, cum liceret illi obse- vestris, sicut et ipsi a Judxis, qui el Uominuin inter-

quia requirere, ad comprimendos eos, quibus neo emerunt Jesum et prophetai,, et nos pcrsecuti sunt, et
facultas erat, nec pador, et tamen honorem sibi Deo non placuerunt, et omnibwi hominibus adversan-
posceliant. Se enim potius quam Dei doctrinacom- tur, prohilientes nos gentibus loqui,ut salvenlur, ad tioc

mendari volebant. Apostolus autem, qui gloriam „ ut suppieunt peccatn sua semper ; sed pervenit ira Dei
non ad pr»sens, sed in futuro quairebat, se supcr eos usque ad finem. De impietate atque incredu-
humilecc faciebat, ut Uei pnedicatio e.\alta- litatequeriturdit'lidentiumJudaeorum,quinonsolum
retur. suffi salutis inimici sunt, verum etiam aliorum, pro-
Sed fuimus parvuli in medio vcstram, tanquam si 1 'bentes ne credant, ne salvi fiant, ab initio parrici-

nutrix foveat filios suos ; ita desideranles vns, cupi- d. . Vel Domino enim communi parcere debuerant,
mus impettire vobis non sotum Evanqelium Dei, sed qui conservis et priBpositis sais non pepercerunt. Ut

etiam animas noslras, qui carissinii nohis farli estis. repleantur pcccata eorum in tantum, ne aliquando
Tantum alTectum habere se circa illos ostcndit, misericordiam consequi mereantur. Ideo Thessalo-
quem, quia verus est, non verbis magis quam rebus, nicenses a civibus suis eadem passos dicit imitatos

probatum vult vi^eri. Polest enim in verbis latere patientiam sanctorum , Domini
nostri Jesu
et

fallacia, ut his exhortationibus provocati, om- Christi : cujus sceleris auctores inducit Judsos, ut
nem scnsum suum in dilcctione haberent Apo- et quanta gloria digni sint, qui pro nomine Domini
sloli. patiuntur, et qu<E ultio infestis, inlidis praeparata

Meministis enim, fralrcs, lahorem nostrim, el fa- sit; dignoscatur.

tigationem; nocte ac die operantes ad hoc, ne guem iVos autem, fratres, desolali a vobis ud tempus
(iw/ntm (/raiiaremus. Hoc est, qund dicit in Actis apo- C /lor.^E, facie, non corde, ahundantius festinavimus

stolorum xx, 34 Omnia, inquit, qux milii et Itis

: faaem vestram videre in mullo desiderio. Quapropter

qui sunt mecum /uerunt necessaria, laboraverunt ma- voluimus venire ad vos, ego quidem Paulus et semel
nus islx- Unde etin alia epistula dicit: Qui non labo- et iterum, et impcdivit nos Satanas. Non animo, sed
rat, nec manducel {11 Tkcss. iii, 10). Et hoc contra corpore divulsos se dicunt ab eis. Charitas enim
pseudoapostolos,qui,ut otiosi manducarent,praedi- non dividitur, nec separatur, sed propter majorem
catores esse se lingebant. Ut ergo e.xemplum daret, instructionem etiam faciem eorum cuperese dicunt
quemadmodum gubernanda sit vita Christiana, et videre. In rebus enim divinis deficiunt articuli com-

simulatores proderet, labori insistebat humano, prehendere quio possunt dici. Nec enim sufficit dies

offuscans pseudoapostolos prajterea quia qui la-

;
stylo his, qua3 una hora possunt depromi, ut non
bori insistunt, a raalis cogitationibus declinant dicam quaadam esse mystica religionis noslrae, quae
occupantes animum suum, et a periculis prohi- propter carnalem sensum, ne scandalum patiantur,
bentes. facile publicari non debeant, quia non omnibus

Prsedicavimus vobis Evangelium Dei. Vos testes dicenda sunt omnia, sed pro uniuscujusqne captu
estis, et Deus, quam sancle, et justc el sinc querela moderanda sunt dicta ; aliter rudilius, et aliter fun-

vobis, qui i.reditis, lacli sumus, sicut scitis, quomodo j)

datis. Idcirco prajsontia corporis requiritur, quia sic

iinumquemque vestrum, ut pater filios, obsecrantes perficitur veritas charitatis.Quamvis enim charitas
vos et consulentes (1279) ad hoc, ut ambuletis digne non dividatur, desiderium tamen facit absentia cor-
Deo, qui vocat vos in suum regnum et gloriam. poris. Denique osculis, et amplexu animorum exple-

Manifesta sunt ha3C. Commonet enim illos quomodo Inr volnntas. Cui rei impedimento fuisse ass3rit

crediderint se prsdicante, et qualem eum fuerint Satanan, quia etiam apostolis manus obvias tcnde-
experti et quae pracepta dederii eis, ut digni fle- bat, ne veritatis ratio hominibus pinderetur.
rent Deo, qui illos vocavit de terris in coclos, ut Accendebat enim perfidorum mentes, ut eos verbe-
exsuscitet laetitiara illorum. ribus ac vinculis delinerent, ne loquerentur verbum
Ideoque el nos gratias aghr.us Dco sine intermis- Dei. Dixerunt enim raajores Judsorum apostolis :

sione, quod cum accepissetis a nobis verbum aitditus Nonne prscipientes denuntiavimus vobis, ne loque-
(1278) Ex hominibus legit. Vulg., et divus Am- (1279) Vulg. et divus Ambrosius et divus Chryso-
brosius. stomus, coHSolantes.
 61» EXPOSITU) IN EPISTOLAS PAULI. — IN EIMST. I AD THESS. 650
iiiini nomine Jesu ulli hominum {Acl. v. 28)?
in A enim nuntio venienle, ot (irmitatem devotionia il-

Sed quia quod non cst a Deo, stare non [loleat Inrum in (idc, ct dileglione Apnstoli declarantcla;-
(/*,), (lissolvuntur impedimcnta Satanoc. tiis farlus dc communi concordia scribitad eos.se-
Qux esl enim uostra spcs, aiU iiauilium,aul coroiia curuni habens fructum fidei et bona; conversatio-
glon,v f Sonne vos coram Domino noslro Jcsu in nis eoruin.
advcnluejus* Vos enim estis gloria nostra et gau- Quam enim graliarum actionem possumus referre
dium. Maniiestum est,quia perfctio discipulorum, Deo de vobis super omni gaudio, quo yaudemus pro-
gaudium et corona unigislri est. ili enim suut qui pter vos coram Deo nostro, nocte, dieque ahundantis-
laboros Iructum suorum eriiluri sunt.Fructus enim .H>ne ornntcs, ut vidcamusjaciemvcstram,el supplea-
ma.tfistri discipulus est obedicui?, cujus duni bona miis ijux lcsunt jidei veslr;c'/ Nihil dicit tain dignum,
conversalio prolicit magistro.lructus sui edat labo- quod suflicere possit ad compensationem acquisitse
rcm. Labor enim discipuli in opere bono coronam salutis gentium. Et quoniara prove.^erant se perse-
dat magistro jndice C.hristo. vcrantia fidei.et actu vita; melioris, magisetmagis
Idcirco jam non tolcranic-, optimum Jii.vimus, iit cupit cos vidcre,ut ad perfectionem illorum
ea,qu;i,'

.Uhenis soli relinqueremur; cl misimus Timotheum pertincnt, ediscant.sacrameuta scilicet rerum spiri-
(1280) fratrem nostrum, el parlicipem opcris Dei in ti talium,qu8e facile publicari non debent, ut scirent
Eeuiigelio Cliristi, ad hoc, ut el vos confirmet, el de quis, et quam iinmensus est,quem judicem spera-
precetur pro fidc vesira, ne quis moveatur in liis bant.AIiud est enim fidem accipere,et aliud exposi-
pressuris; ipsi enim scitis, quia ad hoc positi sumus. tionem Cdei. Altera enim disputatio est de natura
IVam et cum apud vos cramus, priedicavimus vobis Patris et Filii, et alia de personis. Pater ingenitus
pa,<suros nos pressuram, sicitt et factum est,et scitts. est, Filius vero gnnitus.Quantum ad personas per-
Desiderii supra men^orati causas expressit. Idcirco tinet, diversum videtur, cum sit individua unitas
enim priBsentes esse apud eos volebant, ut animos natursB.Unitas enira noa in persona est,3ed in sub-
eorum tirmarent, ne quis ex his scandalum patere- stantia. Spiritus autem sanctus non degener pute-
tur de pressuris apostolorum, iit qui tanta signa Qui ergo dc secunda per-
tur, qiiia tertius ponitur.
lacerent, aliquando inlinuarentur, ita humiliali,ut sona non ambigit, admittit et tertiam.
verberibus et vinculis subjacerentur. Adquamrem Ipse aiUem Deus, et Pa/er nosier, et Dominus no-
excusandam. Timotheum (1281) missum testatur, ster Jesus Christus dirigat viam nosiram ad vos.
'
idoneum doctorem, qui ostenderet hinc merita Integro ordine iter suum disponi postulat primum ;

crescere Christianis, si pro nomine Domini passi a Deo Palre, quia ab ipso sunt omnia, deinde a
gratias agant,a quo hujus rei mercedem exspectant Domino Jesu Christo, per quem sunt omnia, ut
simulque preces Deo funderent, ut stabiles essent. C virtus, atque providentia Patris et Filii adventum
Quam persecutionem idcirco se passuros praedica- ejus commendet.ut et acceptabilis fiat audientibus
verant, ut per id, quod prsescientiam hujus rei ha- se, et impedimenta diaboli solverenlurad dirigen-
bere se protestarentur, posse se elfugere et decli- dum iter cjus. Vos autem Dominus multiplicet et
nare has injurias approbarent.Sed quia spes magna alundare faciat charitatem in invicem et in vos, el
in his est, ideo illatas sufferre dicit (1282) quidem in omnes, sicul ei nos in vos, ad confirmanda corda
libenter. Jdeo et ego uon tolerans amplius, misi ad coram Deo ct Patre
vcstra irrcprehensa in sanctimonia
hoc, iit cognoscerem fidem vestram, ne guo modo at- nostro, in adventu Domini noslri Jesu Christi citm
lentaverit itle tentator,et inanis liat labor noster.\s\.\iA omnibus sanciis suis. Ut gaudium suum, quo de eis
propter quosdam dicit, qui possint seduci astutia gaudet,curaulet,in omnibus bonis mulliplicariillos
Satanae. Quia in omni plebe est pars firraa, et in- exoptat.ut veniens ad eos plus inveniat in eis,quod
rirma, quorum causa sollicitus erat, ne amitteret laude dignum sit, quam a Timotheo audicrat, ut
fructum credulitalis eorum. Et quia diutius passus irreprehensibiles inveniantur cum sanctis in chari-
noa est nescire se quid certius ageretur circa illos, tate Dei Patris, et adventu Domini nostri Jesu
misit (1283) Timotheum episoopum a se creatum, Christi.cum coeperir, ante tribunal ejus examinatio
a quo posset certum scire. n singulos approbare. Deum vocat propter terrorem
Modo autcm ciim vcnisset Timcthcus ad nosavolns, majestatis ejus; Patrem vero propterbenignitatem,
et annunliasset nobis fidem, ct cbaritatem veslram, et quadignatur credentes sibi adoplare in filios.quod
quoniam memoriam nostri habelis bonam, semper in adventu Domini manifestabitur.
desiderantes 7ios videre, sicut et nos vos; ideo conso- (Cap. IV). Quod superest itaque, fratres, rogamus
lalionem siimus adepti, fratres,in nobis super omnem vos, et obsecramus in Domino Jesu, ul quemadmo-
necessitatem, et pressuram nostram per vestram dum acccpistis a nobis qualiler oporleat vos ambulare

fidem, quia niinc vivimus, si vos steterilis in Christo.

'
-
el placere Deo, sicut et ambulatis (1284), abundeiis
Declaravit cur alacri sermone scribat ad eos. Ideo

(1280) In cod. Titum : quod juxta omnes lectiones mus.

enjtndandum fuil. (1283) Iterum clare Timotheum.
(1281) Hic clare icgitur Timotheuni. (1284) Vulg. sic et ambulelis.
(1282) Verbum dicit ex Ambrosiastro addidi-

P^T.-i. CXXXIV. 21
651 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 652
miifjis. Hoc est.qund supra dixi, quia ad cumulan- \ non habent.Nam si credimns quoil Jesus mortuus est,

dum gaudium suum, crescere illos vult bouisope- et resurrexit, sic et Deus illos, gui dormierunl per
ribus secundum mandata apostolica. Jesum, adducet cum eo. Manifesta est ratio, quia si
Scitis enim quse prxcepta dederim vobis per Domi- resurrectio creditur mortuorum
non sunt futura,
num nostrum .lesum Cltristum. Nam hxcestvolun- lugendi quicum signocrucisexeunt.Lugendi autem
tas Dei, sanclificalio veslra; abstinerc vos a fornica- veresuntinfideles.quihinc transeunt in gehennam,
calione; scire unumquemfiue vesLrum suum vaspossi- ut ediscant verum esse quod credere noluerunt.
dere in sanctimoniaet in honore, non in passione de- Fideles autem resurgendi ad gloriam, ii sunt, qui
siderii, sicut et genies, rjux ignorant Deum, ut ne per Jesum.id es* sub spe fldei hujus exeuntes, ad-
quis supergrediaAur neque circumveniat in negoLio
, ducentur cum eo in adventum ejus, ui ab omnibus
fralrem suum, quoniam vindex est Dominus de his videantur. Cum ipse tamen defuncti excessum lu~
omnibus, sicut ei prxdicavimus vobis et testijicati gendum prohibeat, alibi dicit : ne tristiLiam habe-
sumus.Cam laudet eosin tota Epistola, tamen com- rem (1287). Sed etiam suo loco solutum esi.{Philip.
monetnealiqua subreptione ad illicita deducantur, II, 27).
et incurrant vindictam, quam ultricem malorura Iloc enim vobis dicimus in verbo Domini,quia nos.
didicerant, scientes hoc Deo placere,si corpora sua t) (lui vivimus,qui subrelicli sumus in adventum Domini,
incontaminata custodiant; sed et cum fratribus nonprxveniemus eos, quidormierunt; quia ipseDo-
simpliciter agant.ne similes gentibus invonti,adop- minus in jussu, in vocc archangeli, et tuba Domi-
tionisnomine abdicontur. ni descendet de ca'lo,et hi qui mortui sunt in Chrislo,
Non enim vocavit vos Deus in immundilia, sed resurgent primi. Deindc nos, qui vivimus, una cum
in sanclimonia. Quapropter qui spernit hxc, non hn- illisrapiemur in nubibus obviam Domino Christo in
minem Deum, qui dedit Spiritum san-
spernil. sed aera, et sic semper cum Domino erimus. Quare con-
ctum Ut fortius astringat ad ea qiiae
in vos (128.5). solamini vos inviccm in his verhi^. Sensu Domini loqui
docet,Dei interponit personam, dicens Nonhomi- : se prolitetur,cum dicit Hoc vobis dicinius in verbo
:

nem spernitqui pra:terit prt-eceptajSed Deum.Quem Domini.Utenim fidam spem etratam gloriam resur-
ideo dicit Spiritum sanclum nobis dedisse, ut san- rectionis sanctis promiss£edemonstret,ordinem ip-
cte vivamus, quia in corpore subdito peccati non sum quomodo futura sit.esponit, nutu judicis Ghri-
habilat Spiritus sanctus {Sap. i, 4, 5). sti,sancto Spiritu mtimante, ut ipsa spe, qui charos
De ajjecLione auLeni fraternitntis non habonus ne- suos prasmiserunt, non doleant, addiscentes quia in
cessitalem scribendi vobis. Ipsi enim vos a Deo docti adventu Dominipriores resurgent,quiinChristomo-
estis ad hoc, ut vos invicem diligatis. Nam ct facitis riuntur.Ipse enim Christus Dominus voluntate Pa-
illud in omnes fratres per unirersam Macedoniam. ^ tris,quasiprimus angeluscum exercitu coBlesti,sicut
Etiam hoc cum facere illos laudat, commonet ta- continetur in Apocalypsi Joannisapostoli,descendet
men ut propensius hoc agant. Quos enim ab ipso de ccelo ad gerendum bellum nomine Domini contra
Deo doctos dicit, proinptiores esse debere in fra- Anlichristum. Quo exstincto, jussu ejus resurgent
terna charitate significat. Propter multam enim mortui.Hoc est ergo in tuba Dei descendere, nomine
charitatem Deus misertus est nostri, cujus imita- Dei bellum gerere. Est enim, ut ipse dixit ad Jesum
tores effecti non immerito adoptatos nos ostendi- filium Nave (Jos. v, 14), dux et princeps exercitus
mus a Deo filios. Domini, propter quod archangelus dicitur.Cum au-
Hortamur auLem vos, fralres, nbundare mngis, et tem in tuba Dei descondet, Deus est, quia ulrumque
eniti quicscerc, el vesLrum negotium agere, opernri continent Scriptura;, sicul et in Exodo.quem ange-
manibus vesiris, sicut votis prxcepimus, uL honesle lum(1288jin flamma apparuisse Moysi legimus, sta-
ambuletis ad eos qui foris sunt,et nullius desiderium lim ipsura in subjectis esse Deum agnoscimus, Fi-
sit vobis. Iterum eadem hortatur, ut data opera liura Dei,dicenteeademScriptura(/i.,6).Etacceden3,
abundent bonis actibus. Ut enim significaret vere inquiljMoyses avertit se.quia non potuitconsiderare
hoc esse (1286), quod placet Deo, frequenter in faciem Dei. Deus ergo est.quia Filius Dei verus
hoc monet. Justiti» enim via tenenda est, ut ad [) est. Dux autem, et princeps ideo, quia caput or
misericordiam jure veniatur: ut qui inferioressunt niumest,quia per ipsum omnia.Resurgentibuaergo
substantia, manibus laborent, ut ipsa intentione primis, qui in Ghristo mortui sunt, deinde nos, qui
tollantur a vulgari inquietudine.ut et a prava cogi- vivimus rapiemuruna cum illis,bajulis nubibus ob-
tatione, ut disciplina eorum etiam ab infidelibus viam Christo in aera,ut cum Domino omnes veniant
laudetur, et possint provocari ad fidem. ad praelium, ut quos occiderat, videat vivos. Quia
Nolumus autem vos ignorare, fratres, de his, qui sicut Domino famulatce sunt nubes, ita ethis,quos
dormiunt,ne contristcmini, sicut et cxteri qui spem fratres suos dignatus est appellare. Et .'.ic semper

(1285 Vulg. in nobis, ita et Ambrosiaster etHie-

1
(1288) Vulg. loc.) angelus habet Dominus.Sed vide
ronymiaster. Act. VII, 39; ubi Stephanus narrans quae Moysi ac-
(1286) Ambrosiast. Significat, etvere hoc csse. In ciderunl, inquit .Apparuit illi in deserto montis Si-
:

autog. vero Signijical vere.

: na angelus in igne flammx rubi.
(1287) Scil. in expositione cit. tex. ad Philipp.
 i,:i.{ EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AD TllESS. G54
ctiinUomiuo enmux. Iii ipsocnini rnptii morsprovn- A id ost,moriamur, unacum illn .ptornu vitafruamur.
niel, et (iimsi por soporem, ut cgrossu uiiimuiii iiio- Iloc est quoil .^iiprudixit, quiu lidoles in adveutu Do-
mento recldalur. Cuin onim toUenlur morientur, ut inini, tam mortui, quam vivi, obviam loilenlur Do-
pcrvenientes ad Doniinum, prtescntiu Domini reci- iiiinn, et^scmpor viventeum 00. In hoc moditandum
piant animiis, quia eum Douiiiio mortiii esso non docet, ul invicem so in eo .•cdificent sensu.
ossuiit. llur spo consolHri se invicoiii jubel cos.qui Roijainus autemvos, fratres, ut cognoscatis eos qtii
adhiic moro genlili cliarorum -uorum exocssum laborant in nobis in Domiiio, el nionent vos, ul illis

putabant lugendiim. summitm honorcni habeatis in charitate propter opera,

^Cai'. V.) De lemporilius (lulcm el momenti.%, fratrcs, ijisorum. Pacem habete inter vos. Hoo est, quod dicit
non esl necesse vobis srrilii. Ipsi enim diligenter sci- ct in uliaEpistola Tzm. v, 17), presbyteros du-
(/

lis, quia dics Doiniiii, ut furnoilu, sic veiiiet. Elcum plici honorc honorandos.qui laborant in vcrbo et in

dicit :
pa.r, et [irmilas, tuuc rcpentinus illi supcrveniel doctrina.Potosteninipigerccura,qui inopiumputitur
intcrilus, ijiienmitmodum dolor partu.'; pr.Tgnaiili, et exercitium facere, quod prosit audicntibus. Quid
non effwjicnl. lloc est, quod in Evangeiio Dominus enim prodcst honorem sine fructu habere"? Aut quid
locutusest, dicens: Vigilalc, quia nescilis horiim,<nia magnumest offerro eicarnalia,qui tribuit spiritalia?
Dominus vester veniet {Matfi. xxiv, '»2; Marc. xiii, „ Siout enim divitia; negligentiani pariunt salutis, ita
33; ti/c. XII, 37.) Et ilerum : Si quis vnliis dixerit : egestas.dum saturari qu;orit,a justitia declinat.llinc
I ecce hic Cltrislus, autecce illic,nolite crcdcre {Malth. Salomon ncc nimis divitem se petit lieri, nec egcsto-
j
XXIV,23; Luc. xvii, 21). Subito enim, et ex inspe- sum {Prov. xxx, 9). Hoo ipsum tamen in charitate
ratoapparebit.sicutoorruscatioapparet ab orientein fieri debere, ut honorificentia non de sacerdotls
occidentem.habenssecummilitiam exercitusDei Pa- timoremagissit.seddeainore, utctiamilli proficiat,
tris, .id pcrditionem Anticbristi fit satelliliim ejus. qui facil. Ros enim, quni sponte non fit, ad ofioctum
Cumenimsecuri fuerintperPidi deregnodiaboli,inter non pervcnit. Quamvis ad pr.-esens proliciat sumenti,
fcctis sanctis, id est,Enoch, et Elia,ct beti de vicloria nihil tamen proderit in futuro danti. Et quia dissen-
iiivicem sibi mittentes munera.sicut dicit Apocalyp- sio multa generat mala, pacificos eos esse hortatur.
bis, tuncillis subito veniet repentinus interitus. In Piogamus autem vos, fralres, corripile inquietos,
adventu enim suo Christus hos omnes disperdet, consolamini pasiUanimes, opitulamini infirmis, pa-
ut videntes sancti, qui evaserint, glorientur. tienles estote ad omnes. Videte ne quis malum pro
Vos autem, fratres,non estis in lenehris, utdiesillc maio alicui rcddat; scd scmper quod bonum est sec-
rii.N" tanquam fur coinprehendat : Omnes cnim vos filii tainini in invicem, ct in oinnes. Semper gaudete in

luminis estis, et filii Dei ; non eslis noctis, neque tcne- Domino. Sine intermissione orate. lii omnibics gralias
brarum. In tenebris ignorantiam significat et men- C agile. Rxc est enim voluntas Dei in Christo Jesu in
daciuin : indie autera,scientiam et veritatem.Idcirco !'oiw. Quoniam necesseest quosdam Rsse in plebe
Christianos non in tBuebris dicit geiitiles autem,
; immodestos, quosdam autem pusillanimes, hoc est,
vclincredulos Jud.-BOS, lllios tenebrarum, quia cul- timidos, quosdam vero fideinfirmos ideo hos, qui :

tores sunt mendacii. Quamobrein lldeles securos modesti sunt, et magnanimes, et fidefundati.horta-
csse debere significat, quia non ignorant futurum tur oum prece, ut his consulant, ut possint proficere
adventum Domini,sed exspectant solliciti ut veniat. sufferentes eos, ne si retributiofit malorum,pejores
Qui autcm ignorant dilfidentes de eo, repente illos quam bonum sectandum
sefiant. Idcirco nihil aliud
comprehendet improvidos, et interficiet. hortatur non solum in causa fratrum,sed in omnium
Iijitur non clormianus, sicut et ca'teri,sed vigilemus, Pnssunt enim bonis operibus attrahi infideles ad
et sobrii simus : Hi enim, qui dormiunt, noctc dor- eredulitatem, ex qua semper gaudeaturinDomino,
miunt : etqui inebriantur, noctesuntebrii. Nosaulem hoc est, inbonum. Orandum autem sine intermis-
qui diei suinus, sobrii simus, indiiti tlioracem fidei, ct sione. Seduls enim precesprovocant animum judi-
charitatis, ct gateain, spem salulis ; qiiia non posiiil cis ad dandam misericordiam. In omnibus vcroacti-
nos Deus in iram, sed in acquisitioncm salutis per bus bonis Deo gratiasagenda3,qui hanctribuit doc-
Dominum nostrum Jesuin Christum. qui mortuus est n trinam in Christo Jesu Domino nostro.
pro nobis. Ut, sive dcrmiamus, sive vigilemus, simul Spiritum nolite e.vstiiiguere. Prophetias nnlite sper-
cum eo vivamus. Propler quod e.vhorlamini invicem,et nere. Omnia autem probate quod bonum est ;
tenete.

Apertura est quod

ledificate alterutrum.sicut etfacilis. .li omni spccie mala abstinete vos. Hocdicit, ut non
dicit.Commonet enim nesecuridenomineSalvatoris facile alicui per Spiritum loquenti interdicatur.
negligenter agamus ; ideoque tribus nos propugna- Exstinguitur enim, siincipienlis loqui fervor contra-
culis muniri debere, id est, fidei, et spei, et chari- non intelligentes dici ab
dictione sopitur, nc forte
tatis. Dum enim fides manet, spem excitat ; spes eo injuriam faciant Spiritui sanclo, et
spiritalia
autem necessario sollicita est de promissione, nec pecccnt per ignorantiam neque aliquem, qui quasi
;

dormit ; charitas autem devotum offert Domino.Ni- Scripturas revelet, non audiri patienter debere, sed
hilcnim adversum admittit charita?. Idcirco enim omnia dicta examinari, et sic judicari, ne forte
morluus est pro nobis IJominus Jesiis, et resurrexit, gratiam datam fratri dum respuunt, auclori repu-
ut sive vigilemus, hocest vivamus,sivedormiamus, gnent. Omniaergo, quae dicuntur, probandamonet,
655 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 656

etquidquid sobrio, et bene dictum fuerit, retinen- A. strum dirigatin perfectione, ut integer sit epiritus

dum. Qufficunque enim aposioloruin, et ipsius Do- datus nobis. Tuno enim integer est, si bons vitae
mini dictis congruunt, en benedicla habenda sunt, studeamus. animam habentes mundam, et corpus
et retinenda ;ab his autem,iiueB inimica fidei viden- sine querela,ut totus homo
perfeolus.Potest enim
sit

tur, abslinendum. Solent enim spiritus mundi falla- corpus mundum anima inquinari per
esse, Pt

citer quasi per imitationcm dicere bona, et inter malum cogitatum ideoque totum in homine
;

haec subinduoere prava, ut per h»o, qua; bona sunt, mundum dioit esse debere. Si autem mala vita,
acccpto feranlur ct mala ut quia unius spiritus
: vel cogitatio inlercedal, non erit integer spiri-

dicta putantur, non discernanturab invicem,sed per tus, quia deserit hominem peccatis obno.Kiura.Dum
id, quod licitum commendetur illicitum, aucto-
est, enim dissentit anima, et corpus.quamvis sine sensu
ritate nominis, non ratione virtutis. Solent enim sit, alieni ab illo efflciuntur, et velut perdens eos
subapostolorum nomine,etipsiusDomini,etnefanda nonerit integer spiritus. Ad hoo enim datur homi-
docere, et advorsa. Ideoque omiiia probanda monet, ni, ut maneat, et sit quasi caput cjus. Integer ergo
quia non possunt eloquia Domini esse diversa. Hinc non erit, quia perdit membra, dum recedit ab eo
est unde et Joannis apostoli Epistola Nolite, in- : homo, ea agens, quae odit Spiritus sanctus.
qmt, oninispiritui credere, sed probate spit-ilu.t, si ^ Fidelis est Dcus, qui vocavit vos, qui el faciet.
ex Dco siuit (7 Joaii. iv, 1) quia si multa bona dicat;
;
Fratre.s, orate pro 7iobis. Fide\em Deum dioit in pro-
in aliquo autem, quod fidei adversum est, promat, niissis suis, ut securi de prffimio recte versentur. Et
sciaturnon esse Spiritus sanctus. Nihil enim erro- quia qui reote, juxta Evangelium, vivunt, faoile po-

ris in sancto Spiritu poterit reperiri. Sed aut per terunt impetrare quae postulant; idcirco orare eos
exercitium eloquii qua;dam spiritalia, quasdam vero pro se hortatur. Faoile enim multi impetrant quod
carnalia, quia omnis error carni deputatur, aut desiderant.
cerlecommento quodam astutice bona fingit, ut his Salutate fralres omnes in oscuto sancto. Sanota
inserat mala, sicut supra raemoravi : quemadmo- osoula sunt in salutatione Christiana ; Ccetera carna-
dumin Montano, etPriscilla, et Maximilla prophe- lia sunt, quia quidquid sine Christo fit, carnale est,
tisGataphrygarumspiritusmundiimitationequadam ac per hoo mortale. Qui enim auctorem vitae oon-
boni simulavit, ut per mulla verisimilia, neo non temnit, in morte est.
et vera, mentiretur se esse Spiritum sanctum. Adjuro vos pcr Dominum, ut iegatur Epistota hxc
Ipse autem Deus pacis sandiftcct vos per omnia omnibus fratribus. Astringil eos ut soliiciti sint ad
perfectos, ut inleger spirilus vcster, et anima, et ror- legendamEpistolascunctisfratribus,utoognoscantet
pus sine querela in adventu Domini nostri Jesu Cliri- 'laudes, et admonitiones suas, per quas fiant perfeoti
sti servelur. Deus pacis Ghristus est. Ait eniin Pa C Gratia Domini nostri Jesu Christi vobiscum. Sic
:

cem meam do vobis, pacem meani relinquo vobis illosin bonis operibus vult proficere, ut gratia Do-
(Joan. .XIV, 27). Quippe oum omnia,quffi habet Pater, mini nostriJesu Christi maneatineis in aeternum.
Filii sint, sanctificare nos optat Apostolus, ut nos

illustret pietate elemcntia sua, et omne votum no- Finil, Deo gratias. Amen.

EPISTOLA II AD THESSALONICENSES (^^so).

Quoniam prima Epistola ad Thessalonicenses D

in Gratias agere debemus Deo semper de vobis, fra-
data, inter coetera etiam de adventu Domini quae- tres, sicut dignum est, quomam superexcrescit ftdes

dam scripsit, et de resurrectione sanetorum nunc vestra,etmulliplicalur charitas uniuscujusque omnium

:

aliam soribitadeos, in qua significat, licetobscure, vestrum in vos invicem. Deo se debitores de horum
neque enim posset aperte soribere, de abolitione profectu gratiarum actione profitentur. Et ut non
regni Romani.et do Antichristi apparentia.etdam- qualeounque esse debitum ostenderet,sicMf dignum
nationo, et de quorumdam fratrum inquietudine. csJ, ait:Ut pro tam infinito dono satia grandes
(Cap. I.) Paulus, et Silvanus, et Timotheus Eccle- gratias referendas Deo testarentur. Post acceptam
six Thessalonicensium in Deo Patre nostro, et Do- enim primam Epistolam, meliores esse, quam fue-

mmo Jesu Christo. Cralia vobis el pa.v a Deo Patrc rant, perstiterunt ; ita ut in co copiosi et abundan-
Domino Jesu Christo. Solemnibus verbis
nostro, et tes vidcrentur, quod post Doraini et Dei devotio-
enim more sermonum caput
scribit ad eos. Solito nem habemus mandatum, ut diligamus nos in-

continetur Epistolae et idem ipsi tres sunl, quo-

: vicem.
rum nominoscribitur, sicut et prima Epistola. Ita ut nos ipsi in vos gloriemur in Ecclesiis Dei pro

(1289) Cujus argumentum, et expositio a;que, ac sen Hilarii diaooni est. Titulum autern,qui desidera-
primae ad Thessalonicenses eosdem. divi Ambrosii, tur incodice, addendura judicavimus.
657 EXPOSITIO IN EPKSTOLAS PAULl. IN EPIST. 11 AU THKSSAL. 658
patienCia vestra, et fide iii amnibus persemtionilmx f^ striJesu Cliristt. V,ai\r\\n addit et precos, ut quia
iislris, et pressuris,iiuiis susliiwtis in exetnphim jiisli dovoti suMl, dignetur Dous ad.juvarc eos, ut perfi-
judicii Dei, inltoc, ut digni luibeamini rcijno Dei,pru ciiint opus coiptum ad claritatem Domini nostri
quo et putimini. Gloriam esso suum in horura con- Jesu Ghristi, ut perscveranti discipiilorum testi-
versiUione, et porsi^culhjne tolerandii toslantur, in monium sitmngistri ad gloriam. Auctoritas enim
lantuni, ut apud c;cteras Ecclcsias exempla corum niagislri in discipulorum est nducia.cum se in ac-
proforantur, ut iinitatione ipsorum crescant in de- cepta gratia faciunt digniores.
votione paasionuni pro Christo, ei mercantur con- (Cav. ll.jHogamus aittcm vos, fralres, per adven-
aequi quae promissa sunt sanctis in die justijudicii tityn Domini nostri Jesu Cnristi, et nostrx congrega-
Dci.cujus amore mundum spernere non dubitarunt. tionis in ipsum,nc facile moveamini a sensu vestro,
Ips.-Ecnim pressunecxcmpla sunt futuroruni meri- neque ronturlwmini, neque pcr spirilum, neque per
lorum in his qui patiuntur ad gloriam in iliis ; verlutm, nequc pcr Epistolujn, tanquam a noliis mis-
autem, qni perscquntur, ad perdilioncni. sam, quasi instcl dies Domini. Xe quis vos seducat
Siquidem (1290) justum apud Deum retril)ucre eis, ullo modo ; quia, nisi venerit defeclio primum, et
qui vos deprimtint, pressuram ; etvobis, (lui pressu- revelalus fuerit homoille jieccati, filitis pcrditionis.
ram sttsiinetis, requiem nohiscum in revelatione Do- _ gui adversalur el extollttur .itiper omne, quod dicilur
mini Je.su de cwlo cum ani/clis virtutis ejus in iyne Dcus, aul qttod colitur, ita ut in tcniplo Dei sedeat
flamnve dantis vindiclam iii eos, qui non noverunt ostendcns sc ijisum, quasi .tit Deus Obsccrat cos ne
lh'um, et in eos qui non obidiunt Evangclio Doinini leviter et facilc dc adventu quasi imminenti Do-
uo.^ilri Jesu Cltristi qui pmias so'.veiit in interitiim
: mini opinionem reciperent : et talia dat mandata,
:iicrnam a facie Domini cl gloria viriutis ejus. Quo- ut etiamsi per spiritumaliquis vehit prophetafuerit
niam exemplum justi judicii Dei apparere dicitsive ei non debeat nequc si per tracta-
locutus, credi ;

in bonos, sivet in malos, idcirco tum, aut per epistolam nomine forte apostolorum
subseciitus ait:

Siquidem justum apud Deuni, ut reddat unicuique scriptam,assensum tribuendum.Solentenim tergi-

secundum opera sua. Quid tam justum, ut qui in versatores,ut fallant, sub nomine clari alicujusviri
sa;culo bonos deprimunt, et e.xtorres faciunt perse- epistolam fingere, ut auctoritas nominis possit
cutionibus, in futuro cadem patiantur, quee fd- commendare, quod per ipsum recipi non possit.
ciunt illi auteni, ut sirit in requie cum capteris
; Hoc ider), ne ipsa perturbatione, dum incauti inve-
sanctis.qui de magnatribulatione vcnientes regnum nirentnr, possint seduci ad adorandum diabolum
accipient aeternum in adventu Domini de coelo,eum qui idciro baec jactabit, ut sub Salvatoris nomine
cceperit venire cum ccelesti exercitu et ministro apparens ac falens sanctos, velit se adorari, utde-
igne ad dandam vindictam in paganos.qui ignorant C cipiat credentes in Christum. Sed et locum, aut
DeumPatrem esse Christi Jesu, et Jud;eos, qui di- occasionem fallcndi, quam se putat habere. non
centes se Deum scire, non credunt Evangclio Chri- habeat impudentissimus Satanas, tempus et signa
sti, quod dedit illi Pater Deus, ut traderet servis adventus Domini designavit quia non prius veniet ;

suis ? Quos omnes preesenlia Domini, et gloriei ma- Dominus quam regni Romani defectioflat,et appa-
jestatis ejus ignis exuret, ut debitasreddant poenas reat Antichristus,qui interficiel sanctos, redditaRo-
interilus inffiternum, semper sentientes, non ta- manis libertate, sub suo tamen nomine. Sciens
men penitus dcficientes, ut ipsa pcena illos quo- enim vcnturnm Dominura ad se comprimendum,
dammodo generet scmper, quo consumantur. nomcn cjus sibi usurpabit,utet regnum ejus verum
Cumvcneritclarificariin sanctis suis,ct mirificariin videatur.et trahatsecum qui simul cum eo pereant,
omnibus, qui crediderunt, quia fidcm habuit testimo- ut in sede Domini,in sede sedeat Christi ut ipsum ;

nium nostrum super vos in dic illa adventus Domini. Dcum se asserat, non Filium Dei. Undein Evarge-
Duplicem sensum (1291) continet. Adveniet enira lio ad Judajos Dominus ait: Ego veni in nominePa-

puuire malos,et glorificare bonos. Ipse cnim clarus tris mci, ct non me recepistis ct alius vencrit in no- :

et mirabilis mine suOjillum rccipietis IJoan. v, 45). Quamobrem

videbitur in eos, qui credunt exeinplo
et fidei apostolorum, cum fuerint coronati,testimo- q cx circumcisione, aut circumcisum venire illum,
nium reddente eis Evangelio in dieDomini. Severus sperandum est, ut sit Judaeis credenli illi fiducia.
autem apparebit in incredulos, cum a-ternis pccnis Itaque cum Thessalonicensibus scribit Apostolus,
co?perint coarctari. Corona enim discipulorura ma- docet omnes in re hujuscemodi caulosesse debere.

gistri est gloria, et veritas ejus incrcdulorum est ISon memiimlis quod me adhuc apwt vos agende
poena, quia quod pra^dicabatur, non crediderunt. lixc dicebantur vohis? Et nunc quid detincat, scitis,
/)i quo et oramus semper pro vobis, ut vos dignos ad lioc, ut rcveletur ille in suo tempore. Uoc super-
habeat vocalione sua Deus noster, et impleat oinni esse dicit, ut reveletur ille, qui ante Dominum
plucilo bonitatis, ct opcre fidei in virtule ; ita ut clii- venturus est,ut jam spereturet Dominusventurus,
rificetur nomen Domiiii nostri Jesu Chnsti in vobis, quod supra, quasi sub velamiue fatus est, dicens :

et vos in ipso secunduin grutiam Dci cl Domini no- Msi prius vcncrit de/ectio, quam regui Roniuni abo-
(1290) Vulg. habet, si tatein : unde forte.'!! qui- (1291) Verbum continet supplevimus ex operibus
dem legendum. divi Ambrosii.
659 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 660 ;{

litionera superius intelligendum memoravi ;ut cum A Nos vero dehemus gratias agere Deo semper de
defecerit et venerit Antichristus, tunc adventus vobis,fratres,dilecti a Domino, quia assumpsit Deus
Domini imminere credatur. a principio ad saluleni iu sanctificationem spiritus, et
Nam mysterium jam operatur initjuitatis ; tantum fidem verilatis, in qiuimet vocavil vos per Evange-

ut qui nunc tenel, teneat, (juousijuc dc medio /ia^My- lium nostrum in acquisitionem qlorix Dpmini nostri
sterium iniquitatis et a Nerone cceptum est, qui Jesu Ghristi.Hoc loco prcEScientia Dei personat, qui
zelo idolorum, et apostolos interfecit, instigante scit omnium mentes ante nativitatem eorum. Nec
patre suo diabolo, usque ad Diocletianum,et novis- enim illum qui credituri sunt. Idcirco hos a
latet

sine Julianum,qui arle quadam et subtilitate coe- principioscit fideles fore.qui credentes augmentum
ptam persecutionem implere non potuit, quia de- fidei laoiunt,non detrimentum : sanctificati cnim
super ooncessum non luerat. Uis enim ministris per fidem. veritatisEvangelii Filii Dei, acquirunlur
utitur Satanas.ut interim sub turba deorum ad se- ad augmentum gloriae corporis Christi.sicut in alia
ducendos homines unius veri Dei manifestationem Epistola ait : Ut crescant, inquil, omnia in incre-
illudat,quandiu steterit regnum Romanum.lloc est mentum Dei {Ephcs. iv, 15 ; Coloss. ii, 19.) Qui-
quod di.vit : Donec de mcdio fnil. cunque enim deserto diabolo confugiunt ad fidem
Et luiic revelabitur ille iniquus (Isn. xi, 'i), quem t> Christi.augmentum faciunt Deo in corporc Christi,
Dominus Jcsus interficiet spiritu oris sui ,et destruet qui prius fecerant detrimentum
illuminatione prssentiae suae. Cujus est adventus se- Iteque, fratres,stale, el tenete traditiones noslras,
cunduin operalionem Salajix in omni polestate, et si- quas didicistis sive per
, verbum,sive per Epistolamno-
gnis, et prodigiis mendacii. Post defectum regni Ro- stram. Ut praescientia Dei maneat
salutem il- in
mani appariturum Antiohristum dicit,sicut rnemo- lorum, idoirco standum, ac
in traditione Evangelii
ratum est.Novissimn enim tempore sriens diabolus perseverandum monet,ut solliciti sint ne desidia et
imminere sibi interitum.deficiente autem regno Ko- otio torpentes in operibus Dei,non impleant quod
mano,et illc de coelismittelur deorsum projectus in coeperunt. Sio enim praescitur credere et posse
terram,sicut dictum est in Apocalypsi Joannis apo- manere, si crebra admonitione pulsentur.
stoli, subornabit sibi, in quo, et per quem signa Ipse uutem Dominus nosler Jesus Christus, ct Deus
quaedam virtutis permissu jujti Dei faciens,secora- Pater noster, qui dilcxit nos et dedit consolationem
mendet, ut adoretur quasi sit Deus. Imitabitur xternam,ct spein bonam iji gratiam, consoletur corda
enim, utsicut Filius Dei divinitatem suam homo vestra, ct stabiliat in omni opere et verbo bono. Quo-
natus vel factus,signis ac virtutibus demonstravit, niam Pater, et Filius una virtus. unaque divinitas,
ita et Satanasin horaine apparcbit, ut virtutibus et scienta (1293) est ideo non dubitavit primum ;

mendaoii ostendatse Deum,sicut supra dictum est, G Dominura noslrum Jesum Christum nominare, de-
Revelatio vero mysterii iniquitatis ha;o est. Cum inde Deum Patrem nostrum dignatione ejus, non
apparuerif Antichristus.cognoscetur ipseessequasi veritate naturae : qui in tanlum dilcxit nos, ut Fi-
eorum Deus,quos prius nutu ejus, ut deos coluit lium suum daret pro nobis, Deum pro hominibus,
vu!gus,quorum sit ipse primus, aut summus,quod pro servis Dominum, pro adoptivis Filium vernm,
signorum virtutibus faciet credibilc. Ideo mendacii ut inors ejus vita nostra sit, et resurrectio ejus
portenta di.\it,quia hocse vult oredi per signa,quod justificatio nostra, secundus advenlu^ ejus requies
non est,ut decipiat quos circumventurus est. Quod vitae nostrae et gloria in a;ternura, ut ista spes
sonetis ideo praedictum est.ut sciant quid caveant. consolatio sit prssentium pressurarum, per quam
lii omni fallacia iniquitatis his qui pereunt, pro eo fundati bonis operibus crescerent, et doctrina.
quod diiectionem vcritatis non susceperunt ad hoc, ut (Cap. III.) Quod reliquum est, fratres, orale pro
salvi fierent.WisAmi fallaciam iniquitatis prodi- nobis,ut vcrbum Domini currat, ct clarificelur, sicilt
giorum ejus proficcre.qui pcrituri sunt. Quiaenim et upud vos et lihcrcmur ab iniquis el nequain ho-
veritatem spreverunt, (ler quam salvari poleraut, minibus. Non enim omnium est jides.Ut dignetur
apostolis praedicantibus, traditi sunt diabolo. No- Deusdoctrinam suaiii infatigabili cursu dirigero,et
lentes enim salvari, deseruntur a Deo. £) trausfundere per os .4posloli sui in aures audien-
Et idcirco mittit illis Dcus opcrationem crroris in tium, et ut compesreret, et sedaret malorum bo-
hoc, ut credant mcndacio, qualenus judicenlur omncs, miniim,seditiones, qui diffidunt veritati,et loquendi
qui non crediderunt veritali,scd consenserunt iniqui- fiducia cresceret Apostolo ad ejus fructum, ct ad
iafj.Operatio erroris est falsis fidem committere,ut conversionem multorum.
qui claritatem luminis diem esse consentire nolue- Fidelis autem Deus, qui stabiliel vos et custodiet:
runt,putent tenebras diem dici debere ut possint a malo. Quoniam Deus fidelibus et bonae vita; auxi-
propensiori delicto rei faoti sine contradictione lium suum non dcfutururain necessitate proniisit,
damnari.veritatis inimici, 1'actores (1592) autem ad confirmationem illorum hi autem tam in fide ;

iniqiiitatis. quumin opereKrauli erant bonorura,idcircofidelem

(1292) Frt«(oreslegitur in impressis divi Ambrosii scicnlia legitur suhstantia, forte esseiitia legendum
expositionibus. erit in cod.
(1293) Inoperibus divi Ambros. impressis loco
601 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. II AD TIIESSAL. 662

Deuni dieitin promissis ejus, quia providrnlia ejus \ Salomon : Uaro, inquit, inferes pedem ad amicum
cssel circa eoa. tuum ; no saluratus tui oderil te {l'rov. xxv, 17). Qui
Cu»li(iiinusaiiWm in Domino dc vobis.quod ea,qu.r enim frequenter ad alicnam mcnsam cunvenit, olio
pnecipinius^el faricis, cl facictis. Propler quoii rao- dedilus adulctur necessc est pascenti sc, cum reli-

reri iilos, ut Dei dofelisionc tutos pi-ipstari conll- gio nostra ad libertatcm homines advocet. Idcoquc
deret, idcirco ea, qu;c illts pnccipiebat in nomino si quis, inquit, manducare spcrnit, cnsset a Inbore

Domini rteri ah illis, ct futura esse non dubitabat. ut quia nullus sinc cibo potcst vivcre, dct opcram
Dominus autem dirigal corda veslra in dilcclionc laborandi, ut arbitrio suo vivcns, Deum possit ha-
Dei el exspectalione Christi. Hoc illis exoptat a Deo, bere propitium.
quod non ambigit posse pracstari, ut in Dci chari- Audivimus enim quo.fdam ambulare intcr vos in-
tate cor corum proliceret ad exspectanduni advcn- temperunler, niUil nperantes, sedcuriose agentes. Qui
lum Komini, ut condcmnato (129 i) s.tcuIo desido- otiosi cssc dcsidcrant, id agunt, quatenus occasio
retur adventus ejus quisaeculum vicit. nascatur, qua introitum suum desiderabilem faciant
Denunliamus aulem vobis, fratres, in nomine Do- domibus divitum, ambulantes, etopiniones verbo-
mini nostri Jcsu Cliristi seccrnerc vos ab omni fra- rum subtilitcrcolIigunt,scientesquid de quo velint
trc inicmperanler awbulaute, el non sccundum tradi- rt audire, ut libenter et requisili pascantur. Quod
tioncm, quam accepcrunl a nohis. Quoniam in omni factum valde adhorret a disciplina Dominica. Ho-
plebc non omnes obedientes sunt verbo ductrina:", ruiu cniin venter Deus est, qui fa^da cura necessa-
non legis, sed suum placitum etconsilium sequen- ria provident.
les. hoc deciinandum ab his
propter pra;cipit, ut llis igitur hujusmodi denuntiamus, et c.vhortamtir

cognoscant semetipsos errare. in Domino Jesu Chrislo, ut cum quiete operantes,

Ipsi enim scilis quemadmodum dehcalis imitari suum pancm manducent. Ut eis facilius suadeat, in-
nos ; quia nonintemperanlcr vi.rimus inter vos, neque terpositonomineDo[iiiniJesuChristi,exhorlatureos,
'jralis panem edimus a quoguam, scd in labore, et ut obaudiant quid eis sit utile.
ne gravcs
faligationc, nocle, dieque operantcs ab hoc, Vos autem, fralres, nolite deficere benefaciendo.
esscmus cuiquam veslrum, non quia non hahuerimus Qufld si quis non obaudit verbo nostro per Epistotam,
potestatcm, sed ut nosmetipsos formam darcmus vobis hunc notale, el nolite cum eo versari, ut reverenlia
ad imitandum uos. Non illos ignaros dicit operis et confundatur. Non vclul inimicum existimclis, scd mo-
laboris sui, quem sedulo esitu operabatur. ncpane nete consiliis, ut fratrem. Propter quod superius
indigeret alieno, utexemplum dareteis ad imitan- unumquemque suum panem manducare prscepit,
dum illum.Neque enim reprehensibile esset, si pa- ne forte quidam illorum occasionem parcitatis et
nem ab hisacciperet ab corporis curam, qui animis C inhumanitatis captarent, ideo statim subjecit Vos :

illorum escam spiritalem pra^bebat, quaeetiam cor- autem, m(\\x\i,fratres, nolile defatigari benefacientes
pori immortalitatem cum gloria procuraret. Tunc (Gal. VI, 9). Neque enim in reprehensionem venit,
etenini exerta potest esse libertas, si semetipsum qui humaiius in largiendo est sed hic, qui cum ;

quis ventris causa aut pecuniae nulli subjiciat, suo possit laborem ferre, otio vult vitam agere. Quem si
pane contentus maxime, quod ad laudem magis
; Epistolae auctoritas nnn corrigit, notandum hunc,
prollcit, si cum liceat,et sit sumendi potestas, con- nec conversandum cum eo praecipit^utconfusus qui
tineat. Hic talfs prodesse potest audientibus se. abomQibusevitatur,subjiceretsepraeceptisApostoli.
Reverentiam enim habebunt rigoris hujus, et ea, Quod tamen sineiracundiaet contumelia vult fleri,

qus ab hoc mandantur, pra^termitli non pote- ut patienter declinetur ab eo ; ita tamen, ut si res
runt. attulerit loqui cum eo, monendum illum, ut patia-
Nam cum essemus apud vos^ livc prxcipiebamus tur se corripi, nec ultrapr«c3pta Apostoli contem-
wbis, quod si quis non vult opcruri. nec manducet. nenda: familiaritatem quoque tandiu cum eo non
Non solum verbisdocebat, sed hortabaturet 1'actis. habere, quandiu obaudiens tiat. Nam si ad iracun-
Idonei enimmagistri est, si ea, quEeverbis doceat, diam contumeliis lacessitur, pejor flet. Incitatur
operibus expleat. Tuno etenim addiscentes vera n enim ad contcntionem, et incipiet erratum suum
esse sciunt quae audiunt, sinegiigi illa non viderint velle dcfendere possit autem erubescere emendare
;

a doctore. Quamvis enim manifeste vcra esse non
ignorentur qufe docentur tamen si negligi cceperint
; tur.
a magistro, difficile proficiunt audientibus. .Magis
enim opera suadent, quam verba. Quamobrem ma-
gis prfflmiis remunerandi sunt, qui, negligentibus
magistris, de solis verbis proficiunt, tam in opere,
quam in sensu.Forma enimerathis qui mediocris,
vel tenuis erant substantite in
quatenus libertatem suam non amitterent. Undeet
plebe, ut discerent
se, ne quod prius excusabat, postea fateri videa-
Ipsc aulcm Dcus pacis del vobis pacem scinper in
omni loco. Dominus cum omnibus vobis semper. Quod
suum est, bono voto illos prosequilur quasicharis-
simos filios, optans semper cum eis pacem habere,
quae dux ad vitain sternain, cum his enira Do-
minus se esse promisit, qui fuerint paciflci.
Ipsa salutatio mea manu Pauli; quod est signum

(1294) Contempto habent impressi cod.

663 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 664
in omni epistola; in scribo Propter interpolatores A Oratia Domini nodri Jesit Christi cum omnibus.
et adulteratores scripturarum semper se manu sua Hsec salutatio manu Apostoli conscripta est, qua
in omni epistola sua salutationem subdescribere gratiam Domini nostri Jesu Christi optat esse cum
testatur, ut sub nomine ejus Epistola acceplo ferri eis. Amen.
non possit, quee non fuerit maiiu ejus subscripta. Finis Epittolx secunise ad Thessalonicenses.

EPISTOLA I AD TIMOTHEUM (1295,

ARGUMENTUM. rentur ad hsccolenda, quffi carnaliterdatafuerant i

Timotheus filius fuit mulieris Judrp* fidelis,patre Quid enim opus est, generationum, quas constat
Gr«co, cujus causaparvulus circumcidi non potuit. esse infinitas per traducem, facere mentionem e ;

Qui studio matris suae sacras litteras didioit.quibus quid.et quatenus factum est sub unoquoque eorum,
operam dans bonam sibi vitam instituit. Hunc Apo- et non potius compendio per fidem salutem qua;-
stolus cum voluisset assumere, sciens idoneum fore rere ? Inde enim qusestiones oriuntur, cum quid,
dispensatoremevangelicaeveritatis,causa JudKorum B et quando, et quomodo, et quare factum est, tracta-
compujsus est circumcidere eum ,instantibus eis,ut tur : quaB res impedit salutem.
qui matre Judaea natus esset, incircumcisus assumi Finis autcm prxcepli esl charitas de corde puro,
non deberet ad magisterium propter testimonium et conscicnlia bcna, et fide non simidatn : a quibus
generis. Hunc ergojam crcatum episcopum instruit quidam errantcs conversi sunt in vaniloquium, volen-
per Epistolamquomodo deberetEcclesiamordinare. non intelligenles, neque qux
tes esse legis doclores,
(Cap. I.) Pnulus Apostolus Chrisli Jesu secundum dicuitt,neque de quibus affirmant. Quoniam omnium
imperium Dci Salvatori.'! nostri Jesu Chrisli spei no- major hanc finem esse dixit, id est,
est charitas,
strse, Timolhco germano filio in /ide, grntia, miseri- perfectionis, consummationem ornnium praecepto-
cordia, pax a Deo Patre el Christo jesu Domino no- rum, si tamen ex corde puro sit et bona conscien-
stro. Patris, et Filii imperio Apostolum se factum tia. Vera enim charitas non potest malam vitam

ostendit, ut in Deo Patre salutem, et Christo Filio habere, nec simulatam fidem, in quibus omnis lex
ejus spem praedicaret, utquia nemo negatsalutem impletur, et propheta;. Quidam autcm Judaeorum
esse in Deo, nec quisquam dubitaret spem esse in (j mysterium legis ignorantes, et prophetarum, quia
Christo Jesu. quem a mortuis excitatum,exemplum usque ad Christiim servanda sunt tradita, errave-
hujus spei dedisse cognosceret. Hoc modo scribit runt,praBdicato Christo, et legem factorum in neo-
Timotheo, ut securus esset de sua ordinatione, quia meniis, et circumcisione, et escis discernendis ser-
imperio Patris, et Filii electus est ad docendum. vari debere. Idcirco in vaniloquium dicit eos esse
Quem verum Filium appellat, sed in fide, sicut dicit conversos, quia volebant docere quae ignorabant.
ad Corinthios In Cliristo enim
: Jesu, inquit, per Scimus nuteni qtiia hona est lex, si quisea legitime
Evangelium eijo vot tjcnui (/ Cor. iv, 15). Hac vera idaticr : cerlum habens hoc, quod juslo lex non esl
etfirma generatio est, qute nescit occasum, nescit posila ; injustis vero et inobsequentibus impiis et
morbos, et pestilentiam, et quae ignorat famem et peccatoribus, scelestis et profanis, parricidis et ma-
sitim. Dicit autem in regno Dei nullius egere, quia triciiis et fornicatoribus, homicidis, masculorum
futura est domo Dei immortalitas gloriosK in re;^'no concubitorHius, plagiariis, mendacibus, perjuris, et

Dei et Christi, quorum gratiam, et misericordiam, si quid aliud sanii^doctrinx adservatur, qu3S est se-
et pacem exoptat cum isto mancro. cundum Evanrjelium glorix heoli Dei, quod crcditum
tiicut rogavi te subremancre Ephesi, cum irem in esl mihi. Bonam qus per Moysen data
esse legem,
Macedoniam, ut denunties quibusdam ne aliter do- est, non negat ita taraen, ut sensus ejua sciatur,
;

ceant, neve inlendant fabulis, et qenealogiis infmitis, et quoraodo data est, recipiatur. Hic enim scit le-
quip qiaestiones prxslant, magis quam aedipcatinnem gem, et qiia causa data sit, qui praedicatio Christo
Dei, qux est in fide. Filius a Patre rogari non debuit, deserit illam ex parte, qua lex factorum appellatur ;

sed propter charitatis alfectum, et ut illi formam circa dileclionem autPiii Dei utaturea, asserens.ct
humilitatis ostenderet, obsecrat episcopus coepisco- affirmans quae a Salvatore dicta sunt, a lege et
pum suum, ne pateretur Judaeos aliter populum, prophetis. Hicenim legitimo utiturlege, quipotest
quam ab Apostolo tradebatur, docere, nec oblecta- discernere ea, quae ad tempus data sunt, ab his
rcntur fabulis, quas narrare consueti sunt Juda^i rie quK perpetua sunt et quae ad Christi pertinent sa-
;

generatione suaruin originum de Abraham.et Isaac, cramentum, servari jam in futurum non oportere,
etca?lpris patriarchis, et de circumcisione, et his, quasi venturus credatiir qui jam venit. Si ergo
quae po^^tea tradita sunt a Moyse, ne circumveni- omnia locis su!s accipiantur, bona sunt si quo ;

(1295)Hujus Epistolaj, ut et duarum superiorum argumentum et expositio llilarii diaconi est.

 665 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUI.I. — IN KPIST. I AD TIMOTHEUM. G66

minus, mala priint nsserenti perverso. Pcccare est \ muni I

r2'.i7) grntiarum actione suscipiat.Dcum au-
pnim unnqua,'(]un mininic loeis suis cxponcre.Pr.TC- ctnrem hnjus pr.elerens, ct colliiudans in Christo ?

teren quia justi!» Icgn non opns est, iil cst, hisqui, Qui ut hominem peccatis abluerct, de cocleslibus
acceptn reniissione peccatorum, justilicali sunt, ne ad terrena dcsoondcns, carncm peccali acccpit.ter-
jam vivant sub lege, a qua liberati sunt dono Dei renis se admiscuit,ut eum cojlestcm einceret, mori
per fidem Christi, ut de CiTtero servata lego naturae, se passus est, ut illummorteerutum paradiso red-
qua; Crealoris cognitionem recopit, et non pcccari doret immortalem. Quishsc beneficia non in infi-
hortatur judicii diem cxpeclent, in qun justi rc-
; nitum extollat, quoe Deus praistitit homini, Domi-
munerandi sunt cuslodientes legem naturaletn, nus servo, Conditor creatura; , ut plus adhuc csset
quam si humanura genus ducem habuisset, lex in in beneficiishumamis, quara cum fccit quaj non
litteris per Moyscn data non Cuisset. Sed quia eon- erant, posteaquam fecit? Etcnim derelictus ab his,
temptui ducta est, quasi nullius esset auctoritatis, et conternptus, et contumelis appetitus, addit ad
Scripturallrmataest,utscirelurquod scrvandaessct, beneficia non requisitus, ut gracior esset, et plus
et propter tempus praesens, et qnia requisiturus proeferendus dum fecit,ut osten- rcparat quam cum
est in fulnrum qui illam firmavit, a quibus neglecta, deret unum se esse, qui ha?c omnia possit. Igitur
et a quibus servata est. Itaque non solum propter n sic Christus prwsidium tulit homini, ut puritalem
malos aclus et vitia corporis iegem datam dicit, suam non violaret, nec admitteret potestatem. Ho-
sed propter perfidiam, qua spernebanl Creatorem, minem enim nasci se voluit.pro certo habens carnis
ut bene vivere nddiscerent et gratias agerent Con- contactu se minime violari. Conversationi huma-
dltori. n» se miscuit, sciens peccatis se corrumpi non
Et gratias ngo ei,qui me confortaml in Christo Jesu posse. Occidi se passus est, non nescius mortem
Domino nostro, (/uod fidelcm me exixtimavil. ponens sibi dominari non posse,sed eam suaopprimere po-
in ministerium, qui prius crnm hlaKphemus, et perse- tostate. Hc-ec orgo gcssit, ut omnia se posse doceret.
cutor, ei contumetiosus ; seil mjscricordiam conseculus Humilitas enim ista non ad diminutionem ejus
sum, quia iiinorans feci nondum credens. .Supcrabun- prolicit, sed ad gloriam, ct non solum ejus. verum
davil aulem gratia Domini nostri cum fide et dile- etiam in ipsum credentium. Dignilasest enim ser-
ctione, quu est in Christo Jesu. Propter quod oninis vum esse potentis. Cum ante Apostolum multi uti-
incredulus infirmitatem animi patitur, constrictus qno credidissent Judasorum ex his, qui Dominum
carnali ratione ne credat spiritali ; idcirco Christo ipsum occiderunt.Apostolus tamon,ut se humiliet,
•
se gratias dicit a£;ere, quia apparentia majestatis adhuc dolens de sua incredulitate,primum se om-
suas inbecillitatem mentis ejus roboravil ;
quia im- nium peccantium vocat.Quoniam enim prae caeteris
possibile putabat esse quod deDonfMni potestate,et »^ sacramento se imbuit Salvatoris,propius ad cogro-
gemina nativitate,et resurrectione, et spe pra;dica- scenda raagnificentiam ejus accedens, accusat
batur. Confirmatus auteni talis visus est,qui dignus se magis.qui tantum booi tarde agnovit, nec ultro,
esset ac posset dispensator esse sacranienti Domi- scd misericordia ejus praeventus.ut ipse testis esset,
nici, ut ea vera per legem firmaret, qus prius divinitatis ejus,quem prius ut hominem mortuum
amore legis incredibilia judicabat, et in persecutio- cpstimabat. Hmc accusatio ejus est, laus vero Sal-
nibus gauderet, quas prius quasi juste credentibus vatoris qui ad exemplum ca?terorum credontium
inferebat,dolens quiafecerat, laetus quia patiebatur. persequentem se vocavit ad gratiam, ut per patien-
Tantam enim spem didicerat in eo, quem ante ne- tiam suam, magnanimitatem in eo ostenderet caete-
gabat, ut plus gauderet in patiendo, quam prius ris, qui inimico tam benevolus exstitit,
qualis essct
exsultaverat in persequendo.Non enim malitia hoc futurus ad sc decurrentibus.
agebat, sed errore, cui facile potest, cum recipi- liegi aittem sxculorum immorlali, invisibili, soti

scit (1296), ignosci. Qui autem scit vera esse quae Deo honor et gloria in ssecula sxculorum. Haec ad
negat, hie. non crrore hoc agit, sed malevolentia. Doi Patris personam pertinent, quem immortalem
Hujus insanabile vulnus est. Invidia enim compelli- ideo solum, et invisibilem appellat.quia omnis im-
tur falsum appellare quod scit verum. j)
mortalitas ab ipso est, ut ipsl soli magis competat
in verilato, quia quisque immortalis est, non a
Humanus sermo, et omni acceptione dignus quia sc

Chrislus Jesus venit in hune mundum peccatores hanc habet, sed ab illo. Simili modo et in Evange-
saivos facere, quorum primus ego sum. Sed ideo mi- lio legitur dicente Domino : Quia nemo esl, inquit
sericordiam consecutus sum, tit in me ostendcrct honus, nisi unus Devs {aiarc. x. 18). Et iterum
Chrislus Jesus omnem magnanimitatem. et patien- ipse dicit : Bonus homo de bono tliesauro profert
tiam, ad exemplum eorum qui credituri sunt illi in bona [Mtttlh. sii, 35). Nemo tameD,nisi unus Deus,
vitam selernam. Qaid tam gratum, tamque jucun- bonus est, quia Ipse fons bonitatis est.ex quo cae-
dum, quam peccatoribus indulgentiam praedicare teri potantur, ut boni sint. Ipseest et invisibilis so-
Quis enim sine peccato est, ut hoc munus non com- lus Deus, quia nuUi sunquam visus est. Omnia enim

(1"296) Emendatum legitur in Ambrosiastri Operi- (1297) In impressis divi Ambrosi Operibus non
bus. In marg. ita : potuit, cum resipuit. cum omni.
 .

667 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 668

agit per Filiutn, quem
idcirco visum dicimus. ut A stica est tradita a magistro gentium, qua iituntur
licet aliter quam apparuisse (1293, tamen illum
est, saeerdotes nostri, ut pro omnibus supplicent,depre-
signilicemus. Honorilicentiam ergo,et gloriam Deo cantes pro regibus hujus saeculi, ut subjectas ha-
Patri in veritate pronuntiat, cujus pietate ac pro- beant gentes, ut in pace positi, in tranquilitate
videntia Christus liberavit peccatores ex morte. mentis, et quiete Domino nostro servire possimus.
Ilor pi-cTceplmn cominenilo libi, fiii Tomothee, se- Orantes etiam pro his, quibus sublimis potestas est
cundum praxedentes super te prophetias,ut milites in credita, ut in justitia, et veritate gubernent rem-
iltis honam militiam, hahens fidem, et bonam con- publicam.suppeditante rerum abundantia,ulamota
scientiam, quamquidam repellentes, circa fidem nau- perturbatione seditionis, succedat lajtitia. Panis
tragaverunt, ex quibus est Hymenxus, et Alexander, enim confirmat cor, et vinum laetificat mentem
quos tradidi Satans, ut discant non blasphenMre. {Psat. ciii, 14). Postulantes vero pro his, qui in ne-
Postquam Dei Patris, et Christi Filii ejus, quae et cessitate varia sunt, ut eruti, et liberati Deumcol-
quanta beneHcia sint circa peccatores homines, laudent incolumitatis auctorem. Referentes quoque
memoravit ;
qui cum essent puniendi, non solum gratiarum actiones pro his quaa nobis quotidie Dei
ignovit eis, sed et justificavit^et in filios sibi adop- providentia praestantur advitam.ut in hisomnibus
quo ordine populum disciplina ecclesiastica
tavit, Pater collaudetur Deus, ex quo sunt omnia,et Filiua
P
inibueret in subjectis ostendit,commonens,ut me-
; ejus, per quem sunt omnia. Ut sopitis omnibus, I

mor eleclionis sum sanctus Timotheus id, ad quod quae huic imperio infesta,et inimica sunt,in affectu
destinatus est, impleat. Prsdestinatus est enim, pietatis, et castitatis Deo servire possimus. Pertur-
quando ad hoc ab Apostolo assumptus est, ut or- batio enim, et captivitas nec pietatem servat, nec
dinaretur, dignus judicatus futurus episcopus, ut castitatem. Unde enim nudus est? Et unde
pius, qui
impleret militiam evangelicam in fide et pura con- castitas, ubi potestatis sus non cst ? Ut ergo h<EC
scientia. Qui enim fideliterdocet^non potest malam servari possint, quies necessaria esi, ut placita Deo
habere conscientiam. Tunc enim fidem exhibet reddantur obsequia, qui omnes homines salvos vult
praedicationi, si se abstineat a contrariis omnibus, Hxc, inquit, vita
fieri, et cognoscere veritatem.
quia exemplo bonorum operum multos lacessit ad solum et verum Deum, et
seterna, ut cognoscant te

credelitatem, fldentes de spe praedicationis. Nam
qui fidem spernit, procul dubio mals est conscien-
tiee. Aut enim hypocrita prsedicator, aut apertus
blasphemus, sicut erant Hymena;us, et Alexander,
qui deferentes fidem naufragi facti sunt, id est,
quem misisti, Jesum Ghristum {Joan. xvii, 3). Si
Deus utique, qui omnipotens dicitur omnes homi-
nes salvos vult fieri, cur non impletur ejus volun-
tas? Sed in omni locutione sensus et conditio latet.
Unde dicit Petrus apostolus {U Petr.. i, 20) Omnis :

nudi veritate, aut privati vila. Quid est enim veri- C scripluraindiiietinterpretatione{i'iQQ).\n\\.&mm Deus
tas, nisi vita ? Quos tradidisse se dicit Satanse, ut omnessalvos fieri, sedsiacoedant ad eum.Non enim
emundarentur (1209) causa blasphenia;. Traditio sic vult, ut nolentes salventur,sed vult illos salvari,
autem hjec est, quiacommotus Apostolus blasphe- si et ipsi velint. Nam utique qui legem omnibus
raiis eorum sententiam protulitin eos.Diabolus au- dedit nullum excepit a sajute. Nunquid non medi-
tem, qui ad hoc paratus est, ut aversus a Deo ac- eus idcirco proponit in pubIico,ut omnes se osten-
cipiat in potestatem, audita sententia, corripit eos, dat velle salvare, si tamen ab aegris requiratur ? Non
ut intelligerent hac causa se poBnis adstringi, quia est enim vera salus, si nolenti tribuatur, nec gau-
blasphemaverant. Hinc est, quod in Evangelio di- dere potest in percepta salute, qui invitus, si tamen
ctum est inter caetera Jam noli peccure, ne quid tibi
: potest fleri, aeoipit medicinam,ut non dicam quia
deterius conlingat [Joan. \, 14). Ostendens causa medicincB efTectum habere non pote3t,nisi ad illam
peccati aliquando infirmitates inferri corporibus, aeger animum commodaverit. Quia haBC medicina
Et quia ministro diabolo fiunt, declaravit Dominus, non est corporalis, sed spiritalis,quae neque dubiis
dicens inter multa ILvc aulem cum sit filia Abrahx,
: proflcit, neque invidis. Fides enim est,quae dat sa-
quam alliijaverat Satanas decem et octo annis, non lutem, quam nisi mens tota susceperit voluntate,
oportuit solvi a vinculo dic Sabbati ? [Luc. xiir, 16). n non solum nihil proderit, sed et oberit. Fidei ete-
Cap. II.) Exhortare ergo primum omnium fieri nim gratia hanc habet potestatem, ut devotis sibi
deprecationes, orationes, prostulationes, gratiarum divinam infundat medelam, indevotis vero conferat
actiones pro hominibus, pro regibus, et pro omnibus morbum, per quem totus homo intereat.
qui in sublimiori loco positi sunt, itt placitam, et Lnus envn Deus, imus mediator Dei et hominum,
quietam vitam degamus in omni pietate, et castitate. homo Chrislus Jesus. Dei, et Christi unam signiflcat
Hoc enim bonum est, ei acceptum coram Salvatore essevoluntateminsalvandishominibus: undeDeum
nostro Deo, qui omnes liomines vult salvos fieri, et Patrem, quia ab ipso est omnis auctoritas, unum
in agnilionem veritatis venire. Hsec regula ecclesia- esse fatetur, et unum mediatorem Dei, ethominum

(298) Ita etiam in impresso a Maurinis Ambro- C1299) In Ambrosiast. emcndarentur

siastro, ubi adnotarunt editores apparaissel minus (1300) Vulg. Omnis prophetica Scr:iptura; propria
recte in aliquibus manuscriptis legi. In nostro co- interpretalione non fi,l.
(iice recte legitur apparuisse.
 669 EXPOSITK) IN EPISTOT.A? PAULI. — IN EPIST. I AD TIMOTHEUM. 670

Chnatum .IPsum.Missuscnim a Pntre,factu9arbitcr, A profossioni rongruit ut possit non aliud .Tstimari

reconciliavil Dptiin et homines, i-olbrmando oos ad quain cornitur. autem in domo Dci cum pom-
(Juai

agnitionem ejus.Qnia enim unus est Pater ct Filiiis, pa sc mavult vidcri, non utiquc proptcr Deum,scd
j non persona, sed in^ifTerenti natura, ut arbiter proptcr homincs consoquitur quod vult,ut gloriosa
esset Dei et hominum, [•'iiius Dei assumpta carnc, vidoatur, nihil consccutura a Deo, nisi maculam.
honio natus cst.ut Moiiiator Dei et horainum homo Quanto enim honiinibus splendida videtur, tanto
essct Christns .iesus, id est, non sine divinitate, magis dospicitur a Deo.
quia in Dco homo erat, et Deus in homine; et ut Mulier in silentio discat in omni subjertione. Do-
ex utroque esset Modiator, et utrumque reconci- cere autem mulieri non permillitur, ncque dominari
liaret, in so primum hoc lecit. Non cnim polerat Non solum habitum humi-
viro, sed esse in sitentio.
unitatem Dei custodien3,Mediator Doi et hominum
lem habero debere mulierem, verum etiam aucto-
vocari, qiuisi alius csset Deus.qui dissidentom ho- ritatem ei denegandam, et subjiriendam pr«ecipit
minem a Dco in gratiam rcvocarct, scd homo, qui viro, ut tam habitu, quam obsequiis sub potestate
legcm datum non prKtcriret, factus est arbiter in- sit viri, ex quotrahit originom.Adam enim primus

ter eum qui peccavit, et inter illum qui peccare creatus est, deinde Eva,et Adam non est seductus ;

ignorat, ut hic ignosccret,et homo de cietero in Dei n mulier autem seducta factaestinpra^varicationem.
fide maneret. Salva aulcm crit per ftliorwn generationem, si

Qui dedit semetipsum redemptionem pro omnibiis. man.<:crint fl301) iii fide, et in dilcctinne, cl sancti-

Cujus teslimoiiium tempnribus suis datum esl ; in qun monin cum pudirilia. Prmhrl virum mulieri,propter
positvs sum eqo prxdicntor et aposlolus (veritatem quod primus creatus est; ut inferior sit mulier,
dico, non menlior), mnaixter yentium in fide et veri- quia post virum, et es viro creata est. Accedit et
tate.Quoniam homo jam reconciliatus Deo.obnoxius aliud.quia diabolus non virum seduxit, sed mulie-
erat morti infernse, ne ad eum, cui reconciliatus rem vir autem per mulierem deceptus est,ac per
;

erat, possit ascendero; Salvator,ut arbitrium suuni hoc nulla illi concedenda audacia est, sed esse debet
ad effectum perduceret,mori s-e passus est, contra in humilitate, quia per illam mors inlravit in mun-
jus.ut descendens ad inferos mortem de impietate, dum. Salva autem erit,inquit, per flliorum genera-
quamin eo gesserat, damnaret, auferens ei quos tionem, si tamen in fide manserint, ct charilale et
tenebat.ut de CKtero quisque signum ejus haheret, pura vita. Hos enim filios dicit, qui regenerantur
ab ea teneri non posset. Cujus rei testimonium, per fidem Christi,quia si in generatione sua perse-
tempore quo surrexit, ostendit. Destructio enim veraverint, cum his liberabiter resurgens ex mor-
mortis,resurrcctio mortuorum est.Quam spem mis- tuis, non quod ab illis liberalitur, sed per illorum
sus est hic Apostolus gentilms prasdicare, ut ab eo C generationem, cum credunt qui destinati sunt in
discorent quare spes esset in Christo. Hinc enim vitam ccternam, pervenitur ad resurreotionem ex
datus est magister, ut fidem doccret et voritatem. mortuis, et fiet salva credentibus illis, et vitam ca-
Volo itaque orare viros in omni loco, levantes •
stam agentibus (1302). Tandiu enim resurrectio
sanclas manus sine ira el disceptatione. Paciticum suspensa est, quandiu omnes credant prsdestinati
animum in oratione esse debere, ut ad effectuni ad salutem.
deducatur oratio.Sancta? enim manus sunt quando (Cap. III.) Humatius senno est : Si quis episco-
cor mundum tamen in omni loco orandum
est.Sic paium de.^iderat, bonum opus desidernt. Quoniam
prcecipit,ut competens locus intelligatur,non utiquc episcopum bonas vitaj esse oportet; idcirco qui epi-
importune, aut sordido loco,quippe cum prohibeat scopatum cupit, bonum opus desidorat; hoc enim
Dominus vulgo orare [Matth. vi, 6) : sed hoc mo- cupiens, bonam vitam appetere videtur, si tamen
net, ne in sola Ecclesia putarent orandum. non ab his declinet, quee in sub.jectis habentur, ne
Simililer et mulicres in halntu ornato cum vcrc- ambitione et desiderio peeuniae hoc egisse videatur.
cundia, cl pudicitia, omantcs semetipsas non torlis Qportel ergo episccpum irrcprchensibilem esse.
crinibus.aut auro, aut margaritis, aut vcsle pretiosa : Qualis episcopus debeat esse, describit, ut nemo
sed [quod decet muliercs) pro/ilentes ptetalem per J)
episcopatum appetat, nisi fldus fuerit, qui ab om-
opei'a bona.Humili habitu mulieres orare debere, nibus contrariis abstinere se potest,ut non indignus
non in jactantia. Qui enim vult audiri,ini;linare sc sit sua professione.
debet.amota a se pompa, ut misericordiam Deipro- Unius u.voris virum. Quamvis secundam numero
vocet. Habitus enim superbus nec impetrat, nec uxorem non sit habere prohibitum, ut tamen quis

recta de se facit crcdi. Quis enim prudentium ja- dignus ad episcopatum sit.etiam licita debet sper-
ctanter ornatam mulierem non horreat ? Quanto nere propter sublimitatem ipsius ordinis, quiacas-
magis auctorDeus,qui corpusase liberum factum, teris melior debel esse,qui cupidus est sedis iljius.
obligatummetallisvidet?Nam humilishabitus bona; Sobrium, pudicum, ornatum, Iwspitalem, docibilem,

(1301) Vulg. permanserii : in Grscis editionihus nem.quod est praeoipuum mulierum munus; quod
autem habetur si permanserint, quibus nostracon- sinegligant, salvae tieri nequount. Non negandum
sentit. tamen obscuram esse hujus loci interpretationem.
(1302) Id est, propter educationem et institutio-
671 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 672
non obnoxium vino,non verberalorevi sedmodestum, A constat ministros esse sacerdotum.quales vult esse
non Uiiijiosum, non asperum, domum suum bene re- episcopos, nisi, sicut ipse ait, irreprehensibiles?
genlcm, filios habtntem subditos cum omni (1303) Negotia tamen publica, turpia, vilia non habentes.
charitale. Talem horninem, qui haec custodiat, qucB Scitenim ideo negotiari.ut eapiant lucra, nec aliud
enumerat,bona,creari debere dicit episcopum.HEEC profitetur,quam gerit. Turpis enim deprehenditur,
enim signa sunt dignitatis episcopalis. Si quis au- cum se purum ostendit. Post episoopum tamen,
tem potiora sectatus, et corpus el animam suam diaoonatus ordinationem subjeoit.Quare? Nisi quia
Deo dicaverit, ne se copulet matrimonio,tanto ma- una ordinatio e&t. Uterque
episcopi et presbyteri
gis dignus fiet. Ideo enim inferiorem posuit, ut de
enim sacerdos est. Sed episcopus primus est ut :

notiore nemo dubitaret.
Si quis autcm domui sua; prxesse nescil, quomodo
Ecclesise Dei diligentiam habebit? Manifestum est,
quia tunc potest idoneus rector futurus probari, si
prius domum suam recte gubernaverit Qui enim
omnis episcopus presbyter sit, non tamen omnis
presbyter episcopus. Hic enim episcopus est, qui
inter presbyteros primus est.Denique Timotheum
presbyterum ordinatum significaL; sed quia ante se
alterum non habebat,episcopus erat.Unde et quem-
:

in minimis pdelis est, et ininmgnis (Luc. xvi, 10). admodum episcopum ordinet,ostendit.Neque enim
Non ncophijlum, ne in superbiam etatus in judi-
p fas erat, aut licebat ut inferior ordinaret majorem.
cium incidat diaboli. Verum est, quin rudesin fide Nemo enim tribuit quod non accepit.
solent extolli superbia, maxime si aocipiant ordi- Mulieres similiter pudicas, non sludenles disror-
ncm. Novitate enim ct potestate inflatur, arbitrans dix. sed sobrias, fhlctes in omnibus. Quia sanctum
se pras casteris digniorcm.Videns enim primo anno Episoopum,adaequeet diaconum,non
prfficepitcreari
nativitatis collatum in se honorem, putat non ma- utiqoe disparem vult esse plebem, quippe cum di-
gis ad suum,sed ad aliorum profectum se vocatum cat Dominus : Sancii estote, quia ega sanclus sum
quasi bencficium religioni det magis quam acci- [Lev, XIX, 2).Ideoque etiam mulieres, quae inferio-
piat ab ea; per quam rem elatus incurrit laqueum res videntur, sine crimine vult esse, ut munda sit
diaboli. Inventa enim occasione superbiae illius,Sa- Eoclesia Dei. Sed Gataphrygae occasionem erroris
tanas prsecipitat eum. Ideoque in Salomoiie legi- captantes,propter quod postdiaconos mulieres allo-
tur : Superbis Deus renslit [Prov. xv, 21; Sap. xv, quitur, etiam ipsas diaoonas debere ordinari vana
14; Eccli. X, 21). Unde in alia Epistola idem Apo- praesumptione defendunt,cum soiant apostolos sep-
stolus ait Qui se putat esse aliquid, se ipsum se-
: tem diaconos elegisse. Nunquid nulla mulier tunc
ducit (Gal. vi, 3). Et Dominus Qui se, inquit, : idonca inventa est, cum inter undecim apostolos
exaltaveril humilitabilur (Luc. xiv, 11). sanctas mulieres fuisse legamus? Sed ut hairetici
Oporlcl aulem eum et ieslimonium liabere bonum C animum suum verbis, non sensu legis astruere vi-
ab his gui foris sunt. Sensum Dominicum secutus, deantur, Apostoli verbis contra sensum nituntur
ait oportere futurum episcopum, testimonium bo- Apostoli, ut cum ille mulierem in Ecclesia in si-
num habere ab extraneis quia qui minimis fide- lentio esse debere pracipiat, illi eoontra etiam au-
:

lis est, et in magnis, sicut dicit Dominus (Luc. xvi, ctoritatem in Ecclesia vindicent ministerii.
10). Si in alieno mammona fideles non fuistis, quod Diaconos sint unius uxoris viri, filios bene regcn-
vestrum est, quis dabil vobis? {Ibid. 11). Ut hic, qui tes, et domos proprias. Qui enim bene minisirave-
in mundanis rebus, et conversatione humanafide- rint,gradum bonum sibi acquirunt, et multum fidu-
lisminime invenitur, dubium non sit.quia et in di- ciam in fide, qux est in Christo ,Jesu. Ea, quce mi-
vinis rebus idoneus non erit. Si aulem hominibus nus dixerat de ordinatione diaconatus,nunc subje-
fidem exhibuerit, multo magis Deo.Si timorem Dei cit.Ostendit etiam istos unius uxoris viros esse de-
ante oculos non habuerit episcopus,tempori magis bere, ut hi ad ministerium Dei eligantur, qui non
secommendans, hunc quasi infidelem et pseudo- Homini enim unam
sint egressi constitutum Dei.
prophetHm deserit Deus,et deformis videturomni- uxorem decrcvit Deus.cum quabenedicatur. Nemo
bus et maculosus, quia aliter facit quam prsedicat, enim cum secundaibenedicitur.Qui si filios benegu-
verbis suis ipse se accusans, quia depulatus est q bernaverint, et domos suas, id est vernaculos, aut
gregi Satanffi.Tunc enim vera se probat praedioare, domesticos,poterunt digni fieri sacerdotio, et fidu-
si ea conetur et gerere. Magna ergo cura eligendus ciam habere apud Deum, ut sciant se posse irape-
est qui domum Dei regendam accipiat.Si enim ter- trare quod postulant,jam de csetero se ab usu femi-
restrium rcrum dispensatores idonei qusrendi nae cohibentes. Veteribus enim idcirco concessum
sunt,quanto magis ca:lestium ? est Ievitis,aut sacerdotibus uxores ad usum habere,
Disconos pari modo publicos, no7i bitingues, non quia multum tempus vacabant a ministerio aut
otio
vino multo deditos, non iurpibus iucris vacantes, ha- saoerdotio.Multitudo enim erat sacerdotum et ma-
bentes myslerium fidei in conscientia pura; ct hi au- gna copia levitarum,et unusquisque certo tempore
lem probenlur primum,et sic minislrent sine crimtne. serviebat divinis cferemoniis secundum institutum
Qui tanta cura diaconos eligendos prscipit, quos David. Hic enim viginti et quatuor classes consti-

(1303) Vulg. et Ambrosiast. castitate.

i;73 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. I AU TIMOTllEUM. «74
sacerdotum, ut vicibus deservirent. Unde Abias
tiiit A. remissione pcccalorum, quani hic in prxsenti lar-
iifliivam ciassom hubuit; cujus vire Zacharias fun- gitur.
i^cliatursacerdolio, sicut continctur in Paralipomc- Quo I declaratum est m carne, justilicatum est in
non II, xiii : ita ul tcmporo, quo non illosconlingc- spirilu, visum est angclis, pr.vdicatum est genlibus.
bat deservire altari, doniorum suarum agerent cu- crcdilum mundo, assumj^tum esl in gloria.
csl in lioc

r.im. At ubi autem tempus immincbat ministerii, Sacramentnm mystorii Dei, quod est Christus in
purificali aliquantis diebus accedcbant ad teinplum carne, dicit manilestatum qiiod latobat in spiritu.
olVerre Deo. Nunc autem septem diaconos esse Natus cnini homo l'ilius Dci, qui in secrclo erat
oportet, aliquanlos prpsbyteros, ut bini sint per apud Dcum, opere, ct pr.-cdicatione declaravit se
Kcclesias,ut unus in civitate Episcopus; ac pcr hoc creatura;. El hoc est jiistincaluin esse in spiritu,
omnes a conventu feminai abstinere debere, quia operibus et virtute claruisse eum, qui eral in carne,
necesse est eos quotidio prassto esse in Rcclesia, nec quis esset; deinde apparuissc angelis, non jam in
liuboro dilationeni, ut posl conventum legitimc pu- form^c huniiiitatc, sed in potcstiite. Tandiu cnim
rilicentur, siciit vcteres. Oinni eniin hobdomada aspcclu huiiiilis visus cst per carncm, quandiu de-
tiffcrenduin est, etiamsi non quotidic peregrinis, victa morto resurgerot a morluis et videretur ma-
incolis tamen vel bis in hebdomada; et non dcsunt *, jestas ejus, qui natus ut bnmo, non erat, totus ho-
((uiprope quotidie baplizentur ••egri. Nam veteribus mo ut agnoscentes angcli mysterium, quod prius
:

idco concessum cst, quia multo tempore in templo hituit.declaratum in carne.genu illi flcctcntcs iiuasi
non videbantur, sed erant ut privati. Si cniin ple- Doo gratias aganl,quia didicerunt vcritatoin, qus
bis hominihus orationis eausa ad tempus abstinere gentibus pr.-edicata est, ut ab errorc liberaientur;
s?, prcecipit, ut vacent orationi qiianto magis lcvi-
: in quo mundus proficit, ut non damnetur. Ideo
tis, aut sacerdotibus oportet orare? Mundiores er- eniin creditum est mundo Dei sacramentum, ut
po esse debent cajteris, quia aclores Dei sunt. perlidiaejus veniam erroris mereri non possit; si-
//*(" tibi scribfl, sperans me citc venire ad le. Si cut dicit Doniinus de Jud;cis Si non vcnissem, et :

aulem tardavero. ut scias qucmadmodum oporteat le locutus ris fuissem, pcccatum non habcrenl. Nuncau-
in domo Dei conversari, qux est Ecclesia Dei vivi, tem excusalioncm non habenl de peccato suo [Joan. xv,
cotumna, el firmamentttm veritatis. Quantum ad 22) quia quod velut infirmum et deforme contemp-
:

scientiam ejus pertinebat, hoc erat in eo quod ci- serunt, assumptum est in gloria. Post cniecm raa-
tius illum visurus esset. Sed quia solet aliud Deo nifesta persona et virtute sua, Salvator palam la-
placere, cujus providentia ipsi soli cognita est, id- mulantibus nubibus asccndit gloriosus in ccclos.

circo ne forte, inquit, tardem, scribo tibi, ut scias (Cap. IV.) Spiritus autem manifeste dicit, quia in
quomodo Ecclesiam ordines, qu£e est domus Dei, ut ^ novissimis temporibus recedent quidam a fide, atten-
cum totus mundus Dei sit Ecclesia, tamen domus dentes spiritus fatlaces, doclrinas d.rmoniorum in
ejus dicatur,cujus hodie rector est Damasus (1.30 'i). simulaiione falsiloquorum, cauleritatam habentiwn
Mundus enim in praevaricatione est diverso turba- conscientiam suam, prohihenlium nuhcre, abstinere a
tus errore. Ideo illic necesse est dicatur esse do- cihis, quos Deus creavit ad percipiendum cum gratia-
mus Dei, et veritas, ubt secundum voluntatem suam rum actione fidelibus, et his qui cognoverunt verita-
timetur, hoc profitentibus de eo servis, quod ipse tem; quia omnis creatura Dei bona, et niliil rcjicien-
dignatus est edocere. Ne ibrte verba ejus esse nega- dum, quOd cum gratiarum aclione percipitur. Sancti-
renlur. virtutibus haec signavit, qua a nullo alio ficatur enim pcr vcrbum Dci et orationem. Qua; sibi
fieri possunt, ut his infidelitas accusata inexcu- Spiritus sanctus .''atura revelaverit ad instructionem
sabilis pereat. Firmamentum enim veritatis hujus Ecclesiarura et eautclam, non tacet, ut prsemonitae
signa sunt et prodigia. Ecclesiae sollicita» sint, ne ab hujusmodi possint
Et quidem omnium conlessione magnum est hujus circumveniri hominibus. Quid enim tam clarum,
pietatis mysterium. Nullura fidelium admirari ncgat tamque apertum ad evitanilos, aut raagis condera-
sacramentum veritatis in Ecclesia prtedicat», quam nandos doctrins hujus mani-
pertiferas viros, potuit
pietatem appellat. Magnanimilate enim et clementia D festa voce prdefari, nisi eorum,
ut asseverationem
sua cognoscentibus se divina tribuit dona, e.xcepta lallacem ac simulatam doctrinam daemoniorum nun-

(1304) Anno Christi .366 creatus fuit papa Dama- tione, probant ceteras epistolas, hisce ad Thessa-
sus. Obiit anno 38i. Divus .\mbrosius episcopus lonicenses duabus, duabusque ad Timotheum ex-
creatus fuil anno 374. mortuus vero anno 397. Hi- ceptis, longe po?t Hilariura et divum .\mbrosium
larius diaconus anno 362. Luciferi jam socius lega- expositas esse in primis scilioet ad Romanos,
:

tionis ad Constanlium imperatorem Luciferiano ad Corinthios, ad Galatas, ctc, usque ad illam ad

schismati adhassit usque ad rebaptizationem eorum, Pliilippenses longe est expositio haec ab illa Am-
qui ab .^rianis baptizati erant. Quod scbisraa cum brosiastri quid dicamus de his Epistolis ad
:

ipso Hilario cito periit auctore Fleurio hist. eccles.
lib. XV, num. 29. Hic autem tanquam vivens ponti-
fex asseritur Damasus. Frequens citatio divi Gre-
gorii, et infinita alia argumenta, quae nimis longum
esset, et abs re hic referre, et quas fusius in praefa-
Thessalonicenses et Timotheum, valde incerti su-
mus, mentio hic de Damaso cocevum redolet. Pos-
set tamen haec esse ex iis interpolationibus, quae
sajpissime fieri solebant ab expositoribus. Vide de
hac re praefationem.
671 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 672
non obmxium vino,non verberalorem sedmodestum, A constat ministros esse sacerdotum.quales vult esse
non liliijiosum, non aspenim, domum suum bene re- episcopos, nisi, sicut ipse ait, irreprehensibiles?
genlem, fitios cum omni (1303)
liabtntem subditos Negotia tamen publica, turpia, non habentes.
vilia
chariiale. Talem hominem, qui h«o custodiat, quoa Scitenim ideo negotiari.ut capiant lucra, nec aliud
enumerat,bona,creari debere dicit episcopum.Ha;c profitetur,quam gerit. Turpis enim deprehenditur,
enim signa sunt dignitatis episcopalis. Si quis au- cum se purum ostendit. Post episcopum lamen,
tem potiora sectatus, et corpus et aniraam suam diaconatus ordinationem subjecit.Quare? Nisi quia
Deo dicaverit, ne se copulet matrimonio,tanto ma- episcopi et presbyteri una ordinatio eti. Uterque
gis dignus fiet. Ideo enim inferioreni posuit, ut de enim sacerdos est. Sed episcopus primus est ut :

notiore nemo dubitaret. omnis episcopus presbyter sit, non tamen omnis
Si quis autcm domui sux prxesse nescil, quomodo presbyter episcopus. Hic enim episcopus est, qui
Ecclesise Dei diliyentiam kabebit? IManifestum est, inter presbyteros primus est.Denique Timotheum
quia tunc potest idoneus rector futurus probari.si presbyterum ordinatum significat; sed quia ante se
prius domum suam recte gubernaverit Qui enim : alterum non habebat,episcopus erat.Unde et quem-
in minimis fidelis est, el vumagnis (Luc. xvi, 10). admodum episcopum ordinet,ostendit. Neque enim
Non neophijium, ne in superbiam elatus in judi- fas erat, aut licebat ut inferior ordinaret majorem.
cium incidat B
diaboli.Verum est, quin rudesin fide Nemo enim tribuit quod non accepit.
solent e.xtolli superbia, maxime si accipiant ordi- Mulieres similiter pudicas, non sludenles discor-
nem. Novitate enim ct potestate inflatur, arbitrans dix. sed sohrias, fiileles in omnibus. Quia sanctum
se prse Cceteris digniorcm.Vidensenim primo anno prscepit creariEpiscopum,adaEqueetdiaconum,non
nativitatis collatum in sehonorem, putat non ma- utiqoe disparem vult esse pleliem, quippe cum di-
gis ad suum,sed ad aliorum profeclum se vocatum cat Dominus : Sancti estote, quia ega sanctus sum
quasi beneficium religioni det magis quam acci- {Lev, XIX, 2). Ideoque etiam mulieres, qus inferio-
piat ab ca; per quam rem elatus incurrit laqueum res videntur, sine crimine vult esse, ut munda sit
diaboli. Inventaenim occasione superbiae illius,Sa- Ecclesia Dei. Sed Cataphrygae occasionem erroris
taoas prscipitat eum. Ideoque in Salomone legi- captantes,propter quodpostdiaconos mulieres allo-
tur : Superbis Deus resistit [Pi-ov. xv, 21 ; Sap. xv, quitur, etiam ipsas diaconas debere ordinari vana
14; Eccli. X, 21). Unde in alia Epistola idem Apo- praesumptione defendunt,cum sciant apostolos sep-
stolus ait : Qui se putat esse aliquid, se ipsum se- tem diaconos elegisse. Nunquid nulla mulier tunc
ducit (Gal. vi, .3). Et Dominus : Qni se, inquil, idonoa inventa est, cum inter undecim apostolos
exaltaveril humilitabilur (Luc. xiv, 11). sanctas mulieres fuisse legamus? Sed ut haretici
Oporlcl aulem eum et teslimonium habere bonum C animum suum verbis, non sensu legis astruere vi
ab his gui foris sunt. Sensum Dominicum secutus, deantur, Apostoli verbis contra sensum nituntur
ait oportere futurum episcopum, testimonium bo- Apostoli, ut cum ille mulierem in Ecclesia in si-
num habere ab estraneis quia qui minimis fide- lentio esse debere prscipiat, illi econtra etiam au-
:

lis est, et in 7nagnis, sicut dicit Dominus {Luc. xvi, ctoritatem in Ecclesia vindicent ministerii.
lOj. Si in alieno mammona jideles non fuislis, quod Diaconos sint unius uxoris viri, filios bene regcn-
vestrum est, quis dabit vobis? {Ibid. 11). Ut hic, qui tes, et domos proprias. Qui enim bene ministrave-
in mundanis rebus, et conversatione humanafide- rint, gradvm bonum sibi acquirunt, et multum fidu-
lisminime invenitur, dubium non sit.quia et in di- ciam in fule, qu,v esl in Christo Jesu. Ea, quoe mi-
vinis rebus idoneus non erit. Si autem hominibus nus dixerat de ordinatione diaconatus,nunc subje-
fidem exhibuerit, multo magis Deo.Si timorem Dei cit.Ostendil etiam istos unius uxoris virosessede-
ante oculos non habuerit episcopus,tempori magis bere, ut hi ad ministerium Dei eligantur, qui non
se commendans, hunc quasi infldelem et pseudo- sint egressi constitutum Dei. Homini enim unam
prophetam deserit Deus, et deformis videturomni- uxorem decrevit Deus,cum quabenedicatur. Nemo
bus et maculosus, quia aliter facit quam prEedicat, enim cum secundajbenedicitur.Qui si filios bene gu-
verbis suis ipse se accusans, quia deputatus est j) bernaverint, et domos suas, id est vernaculos, aut
gregi Satana>.Tunc enim vera se probat praedicare, domesticos,poterunt digni fieri sacerdotio, et fidu-
si ea conetur et gerere. Magna ergo cura eligendus ciam habere apud Deum, ut sciant se posse irnpe-
est qui domum
Dei regendam accipiat.Si enim ter- trare quod postulant,jam de caetero se ab usu femi-
restrium rerum dispensatores idonei quaerendi nae cohibentes. Veteribus enim idcirco concessum
sunt, quanto magis coelestium ? est levitis,aut sacerdotibus uxores ad usum habere,
Disconos pari modo publicos, non bilingues, non quia raultum tempus otio vacabant a ministerio aut
vino mulio deditos, non turpibus iucris vacanles, iia- sacerdotio.Multitudo enim erat sacerdotum et ma-
bentes mijsterium fidei in contcientia pura; et hi au- gna copia levitarum,et unusquisque certo tempore
tem probentur primum,ct sic ministrent sine crimine. serviebat divinis caeremoniis secundum institutum
Qui tanta cura diaconos eligendos preecipit, quos David. Hic enim viginti et quatuor classes consti-

(1303) Vulg. et Ambrosiast. caslitate.

073 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. I AD TIMOTIIEUM. 074
tuit sacerdotum, ut vicibus deservirent. Unde Abias A rcmissione pcccatorum, quam hic in pra:senli lar-
liivam classcm hiibuit; cujus vire Zacliarias Tun- gitur.
lintur SRceriiotio, siiuil continetur in I^uralipomc- Quo I dcclaralum csl m carnc, JHsti[icatum cst in
iKin Il,xiii:ita ut tcmporo, quo non illoscontinge- spiritu, visum esl prwdicatum
angclis, esi gentibus.
bat doservire altari, doiiiorum suarum agerenl cu- crediluni est in hoc mundo, nssum^itum est in gloria.
r.im. At ubi autem tempus imminebat ministerii, Sacramontnm niyslerii Dei, quod est Christus in
purificati aliquantisdiebus accedebant ad templum carne, dicit nianilestatum quod latebat in spiritu.
ollerre Ueo. Nunc aulem septem diaconns esse Natus enini homo Filius Dci, qui in secrcto crat
oportet, aliquanlos presbyteros, ut bini sint per apud Dcum, opere, et projdicatione dcclaravil sc
Kcclesias, ut unus in civitate Episcopus ; ac per hoo creatui-ffi. Et hoc est juslificatuin esse in spiritu,
omnes a conventu feminoo abstinere debere, quia operibus et virtute claruisse eum, qui erat in carne,
necesse est eos quotidie prtesto esse in Ecclesia, nec quis esaet; deindc apparuissc angelis, non jam in
habere dilntionem, ut posl conventum legitimc pu- Ibrmifi huinilitatp, sed in potestate. Tandiu cnim
i-ilicentur, sicut vetercs. Oinni cnim hebdomada aspectu humilis visus est per carnorn, quandiu de-
offcrenduin est, etiamsi non quotidic peregrinis. victa morte resurgeret a mortuis et videretur ma-
incolis tamen vel bis in hebdomada; et non dosunt jestas ejus, qui natus ut hnmo, non erat, totus ho-
qui prope quotidie baptizentur mgri. Nam veteribus mo : ut agnoscentes angeli mysterium, quod prius
ideo concessum est, quia multo tempore in templo latuit.declaratum in carne.genu illi nectontes quasi
non videbantur, sed erant ut privati. Si oniin ple- Deo gratias aganl, quia didicerunt vGritatPiii, quoe
liis hominihus orationis causa ad tempus abstinere gentibus pra;dicata cst, ut ab errore liberarentur;
s?. prscipit, ut vacent orationi quanto magis levi-
: in quo mundus proficit, ut non damnetur. Ideo
tis, aut sacerdotibus oportet orare? Mundiores er- enim creditum cst mundo Dei sacramentum, ut
w;o esse debent c«teris, quia actores Dei sunt. perlidia ejus veniam erroris mereri non possit; si-

W*c tibi scrihfl, sperans me cilo venire ad le. Si cut dicit Dominus de Jud;eis .S; non rcnissern, el:

auiem iardavero. ut scias quemadmodum oporteat le loculus cis fuissem, pcccalum non habcrcnl. Nuncau-
in domo Dei conversari, quas est Ecclesia Dei vivi, lem exeusalioncm non hahenl de peccato suo [Joan. xv,
cotumna, el firmamcnttim veritatis. Quantum ad 22) quia quod velut infirmum et deforme contemp-
:

scientiam ejus pertinebat, hoc erat in eo quod ci- serunt, assumptum est in gloria. Post crucem ma-
tius illum visurus esset. Sed quia solet aliud Deo nifesta persona et virtute sua,
Salvator palam (a-
placere, cujus providentia ipsi soli cognita est, id- mulantibus nubibus asccndit gloriosus in coelos.
circo ne forte, inquit, tardem, scribo tibi, ut scias (Cap. IV.) Spiritus aulem manifeste dicil, quia in
quomodo ICcclesiam ordines, quae est domus Dei, ut ^ novissimis tempcribus recedent quidain a fide, atten-
cum totus mundus Dei sit Ecclesia, tamen domus denles spiritus fullaces, doctrinas d.vinoniorum in
ejus dicatur.cujus hodie rector est Damasus (ISOi). simulationc fahiloquoruin, cauteritalam habentium
Mundus enim in prcevaricationc est diverso turba- conscientiam suam, prohibenlium nubcre, abstinere a
tus errore. Ideo illic necesse est dicatur esse do- cihis, quos Deus creavit ad percipiendum cum gratia-
mus Dei, et veritas, ubt secundum voluntatem suam rum actione fidelibus, et his qui cognoverunt verita-
timetur, hoc profitentibus de eo servis, quod ipse tem; quia omnis creatura Dei hona, et nihil rcjicien-
dignatus est edocere. Ne tbrte verba ejus esse nega- dum, qudd cum gratiarum aclione percipilur. Sancti-
rentur. virtutibus h«c signavit, qua3 a nullo alio ficalur enim pcr vcrhum Dei et orationem. Quk sibi
fieri possunt, ut his infidelitas accusata inexcu- Spiritus sanctus futura revelaverit ad instructionem
sabilis pereat. Firmamentum enim veritatis hujus Ecclesiarum cautelam, non tacet, ut prsmonitae
et
signa sunt et prodigia. Ecclesiae ne ab hujusmodi possint
sollicitce sint,
Et quidem omnium confessione magnum est hujus circumveniri hominibus. Quid enim tam clarum,
pietatis mijsterium. NuIIura fidelium admirari ncgat tamque apertum ad evitandos, aut magis condem-
saeramentum veritatis in Ecclesia priedicatK, quam nandos doctrin» hujus mani-
pertiferas viros, potuit
pietatem appellat. Magnanimitate enim et clementia D festa voce prajfari, nisi eorum,
ut asseverationem
sua cognoscentibus se divina tribuit dona, e.itcepta lallacem ac simulatam doctrinam daemoniorum nun-

(130i) Anno Christi 360 creatus fuit papa Dama- tione, probant c.-eteras epistolas, hisce ad Thessa-
sus. Obiit anno 38'i. Divus .\mbrosius episcopus lonicenses duabus, duabusque ad Timotheum ex-
creatus fuit anno 374. mortuus vero anno 397. Hi- ceptis, longe post Hilarium et divum .\mbrosium
larius diaconus anno 3(vJ. Luciferi jam socius lega- expositas esse in primis scilicet ad Romanos,
:

tionis ad Gonstantium imperatorem l.uciferiano ad Corinthios, ad Galatas, etc., usque ad illam ad

schismati adhaesitusque ad rebaptizationem eorum, Pliilippenscs longe est expositio hffic ab illa Am-
qui ab .\rianis baptizati erant. Quod .schisma cura brosiastri quid dicaraus de his Epistolis ad
:

ipso Hilario cito periit auctore Fleurio hist. ecclcs.
lib. XV, num. 29. Hic autem tanquam vivens ponti-
fex asseritur Damasus. Frequens citatio divi Gre-
gorii, et inflnita alia argumenta, quaa nimis longum
esset, et abs re hic referre, ot quoe fusius in prsfa-
Thessalonicenses et Timotheum, valde incerti su-
mus, mentio hic de Damaso coajvum redolet. Pos-
set tamen haec esse ex iis interpolationibus, qum
saspissime fieri solebant ab espositoribus. Vide de
hac re praefationem.
675 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 676
cuparet, ul cum hujus asseveralionis sermones au- A in disputationes hujusmodi. Pietati autem operam
diuntur, a diabolo composita esse doctrina hi-eo dandara commonet,quiagrandem habet profectum.
sciretur, quara praediserat Spiritus sanotus, quaj de Qui enim misericordi» student senioribus, vicera
incarnatione Salvatoris asserit falsa, quae nunc in reddentes parentibus, et in prajsenti vita auxilia Dei
Marcionitis, quamvis psne defecerinl, vel Patritia- non deerunt illis, et in futuro iramortalitatem ha-
nis (1305), aut maxirae in Manichasis denotatur? Hi bebunt cum gloria. Esercitium autem corporale ad
enim et Christum natura negant, et nuptias prohi- modicura utile dicit. Jejunare enim, et abstinere a
bent, et abstinendura a cibis tradunt. Quorum cau- cibis, manente auctoritate Creatoris, non multum
teriatam dicit conscientiam, hoc est simuiatione prodest, nisi ut detur huic pietas, cujus opera mul-
corruptam, quia sicut cauterium corium corrumpit torum precibus adjuvatur ad Dominum promeren-
et notam infligit, ita et fallacia conscientiam, quae dum. Denique illos, qui fratribus largi sunt, et
dolomalevolentis aliud scit, et aliud profitetur, de- variis titulis obsequentes, in vilara aeternara profl-
notat ad perditionem. Jam enira immutari hos ne- cere Evangelicus sermo testatur; dissentientes au-
gat, utsalventur.quiasicut cauterium immutari non tem ab hoc opere, in a;ternum ignem. Corporis au-
potest, ita nec eorum animus emendari nihil enim ; tem exeicitium nihil aliud quam earnis frena sunt.
pejus simulatione. Tales enim bi sunt, quales et n Si quis ergo, quia miaericordia magna res est, lu-
Judai illi, qui intelligentes Christum Uei virtute bricum tamen carnis patiatur, hujusmodi quid fiet?
operari, in Beelzebub haecab eo fieri dicebant(.V««/i. Sine dubio vapulabit, quia illud oportet fieri, et hoc
XX, 24; Marc. lu, 22; Luc. xi, 15). Ut enim Fabricato- minime prietermitti. Si autem solum corporis ha-
rem hominis male tractent, cum natos se non do- liuit exercitium, perennes pcenas patietur, sicut in
leant, nuptias tamen prohibent, et Christo carnem L.angelio Dominus repromisit.Omnis enim summa
subtrahunt, et ut ad ejus injuriam proficiant, ab disciplinas nostrae in misericordia et pietate est.
his,quae usibus nostris inetituit, abstinendum do- Aliud tamen exercitium corporis habent carnales,
cent, ut per id quod dcspiciuntur, mala esse et et aliud spiritales. Carnales enim sagina et pastibus
malo auctore inventa videantur. Hinc est unde nutriunt corpora sua, ut celeri motu proflciant ad
Apostolus omnia a Deo bona facta esse ostendit, si perditionem spiritales autem jejunis et abstinentia
;

tamen cum gratiarum actione sumantur. Immunda temperant corpora sua, ut pigra facta circa desi-
enim erunt ei qui non laudat in his Creatorem. deria, possint digna esse futura resurrectione. Hic
Non enim possunt bene illi proficere, qui sic illa enim propter spem futurara > aatigat corpus; ille
sumit, ut male tractet Auctorem eorum. vero propter desperationem
futuri fovet, curam
Hxc igiiur proponetis fratrilius, honuseris minister e.jus agens ad tempus, ut moveatur citius ad pec-
Chrisli Jesu, enutritus vevbis fidei, elbonse doclrinx, C candum.
quom Quid tam verum, quid tam cla-
assecutus es. Fidelis senno et omni accepiione dignus. Ad hoc
rum, ac providum, nisi ut disciplina Christiana in- cnim laboramus, et persecutiones patitnur, quia spe-
corrupta tradatur, ut fructus ejus in area Uominica rnmui in Deum vivum, qui esl sahitaris omnium ho-
fertilis ac flrmus coUaudetur? Hoc est, ut in die minum, maxirae fidelium. Dignum est plane, et ac-
judicii non reprobus, et igni comburendus censea- cepto ferendum pro spe, quee est in Deo, pati perse-
tur.Hoc boni doctoris est atque idonei ministri cutiones, quia in praesenti vita spes caduca est, in
Domini Jesu Christi, quippe cum enutritum hunc promissione autem Dei, firma atque stabilis. Ipsa

dicat verbis lidei, et bonae doclrinae, quam ab in- est enim salus omnium, quiaex ipso, et per ipsum
fantia asseculuin hunc asserit. Qui enim integris vivunt, quantura ad praesentem vitam pertinet, om-
oranibus HebrKorura libris imbutus erat, accepta nes; quantum vero ad promissam salutem, lideles.
fide perfectum fecit doctorem. Cognoscentibus enim se, post hanc vitam, quse
Profanos aulem, et aniles fabulas abnue, e.vercens morte linitur, aliam daturam promisit, quae immor-
temetipsum ad pietatem. Corporalis enim exercitatio talitate vigebit. Ideo ergo ait, maxime fidelium.
ad modicum xdilis est; pialus aulem ad omnia utilis Prxcipe luec, cl doce. i\emo juvenlulem tuam con-
est, promissionem habens vilx prxsentis et futune. n lemnat, sed forma esto fidelium, in verbo, in conver-
Profana verba, adversa intelliguntur; aniles autem satiune, in caritate, in fide, in caslitate. Timothaeus,
fabul», deliramenta sunt quaedam. Hkc quorum- quantum ad aetatem pertinet, juvenis erat; quan-
dam perstrepentium vocibus solent in contentionem tum ad mores et conversationem, senior et gravis.
deduci,utquasi tractatus habeatur rei inanis.cujus Quera ideo sic monet, ut profectus ejus per omnia
effectus nullus est, nisi vanitatis. .\h his ergo, quae esemplum esset bonorum operum, ut in adole-
contrariasunt, declinandum monet:simili modo et scenie mirabilis videretur et gravis disciplina, ut
ab illis, qus aniiia sunt, vanitate quadam compo- actus ejus excusarent astatem, et non quasi juvenis,
sita. Sunt enim aliqui, qui calore animi mittunt se sed quasi senior haberetur, et erubescerent majores

(1305; Hi ultra sasculum quintum non perve- rum ad Thessalonicenses, et ad Timotheum e.s-
nere, teste Phylaslrio et Augustino. qui hujus positiones vel ab Ambrosiastro desumptas, vel in-
seclas supcrstituin mentioneni faciunt. Ha;c cum ter|jolationibus refertas es aliis antiqutoribus. Vide
aliis quamplurimis probant has quatuor Epistola- prajfationem.
(uT HXPOSITIO IN EPISTOLAS PAIILI. — IN FPIST. I AU TIMOTHIiUM. 678
iiiiii, uisi se cxhibuisscnt, juxla Ibrmain luijiis, A "isi lurlc iloctoruin desidiu, aut iiiugis auperbia,
ciinvorsaliono et morilnis gruvcs; junvcnc» aiitom dum snji vohint uliqiiid videri. Juniorcs quasi fra-
cooBVum suiim haberenl niagistrum. Miraliilis ado- ti'os ccnsot admonendos cuin airocln dilcctionis, ut
iescnns sanclissimus Timotlieus, cujus exeinplo in- vidontosamoris causa secommonpri.raciiius secor-
disciplinata cocrrcnda^juvontus est, et senioriim rigant quippccum videant non discrepare opera
;

irrevercntia punicnda. ejus a pra?dicatione. Anus vero qunsi matres, cum

Dtim vemo, attendv leclionem, cxhortalionem , ac iiiiti .'crmono doccri so vidont,non aspere uccipiant,
liortriiiam. Noli ne.jligerc gratiam, qux est in te, quia honorilicp proliciunt. Aspcruni est enim se-
qiiT dala est lihi per propheliam cum iniposiUone iiibiis, cum corripiuntiira junioribus, (|und tompe-
nianuum presbiiterii. Intontum hune vultcsse et de- ramento quodam lcniri vult, ut pruloclus sitet di-
ditume.xenntiolRctionis, ut omnioura diligentiaque centi, et audienti. Adolescentuias, ut sorores admo-
hoc enitatur, ut exhortetur et doceat. Exhortatio net edocendas, ut prompte possint bona; conversa-
i^st, cum provocamus ad honum
miti verbo aliquos lionissusciporo disciplinam. Quaniloenim non ciiin
ripus.Docere voro, quando oa qu.i? latcnt intimainus imporio insiniiari sihi vidct, qii.n ad bonam perti-
inontibuB audientium. Si enim rectorpopuli ub his nent vitain, consentit, humilom so pnebens admo-
dissimulat,negligitgratiamdatam sibi.Adhocenim „ nonti. Blanditiis enim solent obtineri, quaj nuctori-
creatur dux populo ut hujus salutis sollicitudinem tate non possunt. Nam animalia qnando meinbra
gerat, admodum, docendo, ut 1'ructum habeat or- sua zelantur, blanditiis tamen ccdunt.
dinatio ;qucni ad hoc utique Dous constituit, ut pro- Viduas lionora, qux vire ridute sunt. Has viduas
liciat saluti plebis su<e. Qui ergo in hac aucloritato dicit honorandas, qua3 data operavidu» sunt. Qui-e,
positusindiligens l'uerit,Dei contemptorhabebitur, cum possent nubore, ut meliores essent et dignoe
minimus in regno Dei vocSitus [Malth. v, 19.)N'cque Deo, secundas nuptias respuerunt, scientes semel
onim poterit 1'acere, qui nec docere dignatur. Gra- benedici conjugium, aemula; 9anctisimas.\nnce,quae
tiam tamen dari,ordinari gignilicat per prophotiam jejuniis et obsecrationibus Deo serviebat noctu die-
et manuum qua eli-
imposilionem. Prophetia est, que, unius viri experta coneubituni [Luc. ii, 36, 37)
gitur quasi doctor futurus idoneus, manusimposi- .S; qua aulcm viduo filios, vel nepoles habet, discat
tiones vero, verba sunt mystica, quibus conlirnia- primum domum suam pie tractare, et muluam vicem
tur ad hoc opus electus, accipiens auctoritatem, yratiarum reddere parentibus. Hoc enim acceplum cst
leste conscientia sua, ut audeat vice Domini sacri- coram. Deo. 'Viduam prius in hac vita et conver-
licium Deo otTerre. satione dicit probandam, ut tuncdemum digna sit
HiTC meditore, in his esto, ut profeclus luus mnni vidua Ecclesia3 nuncupari, quae non quajstus causa,
lcstus sit omnibus. Al/ende tibi, et doctrinx ; insta C quam defensionis, ecclesiasticas
succumbat disci
illis.Hoc enim faciendo, te ipsum salvum facies, et plinae. Prceire enim debent merita,ut nccedenti de-
eos qui tc audiunl. Ut Ibrma sit omnibua non solum bitus honor tribui videatur. Quae enim affectos suog
in bonis operibus, verum etiam in doctrinx exerci- pie tractavit, etdomum bene gubernavit, Dei legem
tio adinonet. .\pparerc enim debere sit;niricat exer- servavit, digna effecta renumeratione Ecclesicc.
citiiprofectum non in doctrina duntaxat, sed et in Nam qux vere vidua est, et desolata, sperat in
gestis. Bona enim arbor honos facit fructus{il/aWft. Deo, et instat orationibas nocludieque. Viduam filios
vii, 17) : similiter et bonadoctrina mala opera ha- aut nepotes habentem non facile admittendam ad
bere non potest. Ut cum visa fuerint bona opera, stipendia Ecclesia;, quia si pie et sollicite domura
divini magisterii fructus esseintelligantur, et audi- suamgubernavit, necesse est reddi illi vicem a suis
tores possint prolicere.Tunc vera enim et metuenda sicut et illa reddiditpropinquis. Si autem, ut asso-
csse intelligunt, quae dicuntur, quando ab eo ipso let, impietas fuerit operata, ut anus despiciatur a

qui docet, magna veneratione observari videntur suis.quos pia tractaverit,dignum esse hanc suscipi
;

quod rectori plebis duobusprolicit modis,et suorum ab Ecclesia.quiain Domini lege fideliter conversata
enim bonorum operum, et audientium mercedem est. Vidua igitur desolata, aut a suis conterapta,
accipiet quomodo, si negligens fuerit, tam pro se n sperat in Deo. Videns enim ex nulla partese habe-
;

quam pro eis redditurus est rationem? re suffragium, toto animo devota est Deo, de quo
Seniorem ne increpaveris, sed e.vhortare,
(Cap. V.) solo auxilium vitae salutisque expectat.
ut patrem juniores, ut fralres ; anus, ut malres
; Nam qu3e ia deliciis, est vivens morlua est. Vi-
adolescentulas, ut sorores in omni castitate. Propler duam, propter quod vidua dicitur, talem esse de-
honorilicentiamsetatis,majorem natu cum mansue- bere significat, u ad Dominum promerendum ora-
tudine ad bonum opus provocandum, ut facilius su- tionibus vacet. Deo serviens noctu dieque, ut osten-
scipiat admonitionem.Potest enim vereri commoni- dat idcirco se nuptias secundascontempsisse,ut in-
tus, ne postea corripiatur, quod turpe est seniori. staret disciplinaj. Si enim sub nomine viduee deliciis
Nam apud omnesutique gentes honorabilis est se- vacet, aut luxuriae, vivens mortua habenda est, quia
nectus. Unde et Synagoga, el postea Ecclesia se- impobturK genus est aliud agere, et aliud profiten,
niores habuit, quorum sine consilio nihil agebatur non obsequia ct devotionem Dei, sed honorem vi-
in Ecclesia.Quod qua negligentia obsoleverit,nescio, dua; volentes habere :cura Dominis ipsius profeosio
 —

679 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 680

hoc indicit, quia sprelo viro Deum elegil, cui ser- A nec ad veniam debet pertinere, quia primordio in-
viat tota rnente propter vitam promissam. El hxc fidelisinventus est.
prsecipc, ut irreprehensibilcs .viiiLTantum diligentiara Simiu aulem ,1308;, et oliosx, dUcunt circum-
actuum ac morum viduam vult habere, ut repre- !re domos, non solum aulem oliosx, sed et ver-

Amota enim a spe mundanjE con-

hendi non possit. bosx et curiosae, loquentes qux non oporlet. Quae
versationis, ct corporis curandi ofncio, proplerhoc dam virgines et viduae, commendante professione
se ad Deum contulit, ut probabilem agat vitam. (gloriosum est enim hujus rei vocabulum)accepta-
Sublatis enim occasionibus, qua aditus solenl ape- biles suntdomibus divitum; quas id agunt, ut pa-
riro peccatis, potest bona conversatio incolumis reant voluntatibus erum, ambulantes et quasrentes
permanere. qua3 perferantad illos.quibus delectentur, ulotiosae
St quis aulemsuornm el maxime domesticorum cu- muneribus afiiciantur, et maio more plus quaerant
ram mn habet, fiUem negavit, et esl infideli delerior. fabulis quam qucE operantur manibus, ut elats
Hanc viduam,quoe negligensfuit circasuosairectos, procedant et corapositK, contra professionem suam
ut educaret eosin disciplinam etcorreptionern Do- agenles. Quae res solent illis etiam in bac vita
mini,inhonorandam(i306)dicit, quiasicut perlidi esse coiitrari(e. Revelatur enim id quod semper

^ Dei
le^i non obedivit. Ut pejor habeatur necesse _ occullum putant. Quid est enim, ut ea loquantur
. T-i." ..,-.,^»„„ A> ,^. xT .- ^_. I

quae non oportet Nuptiarum enim sunt proximas,

;„„ .

est, qui sub lege et timore Dei agens contemptor

. . , .
!

est, quamqui non subjectus est legi. Hic enim nes-
cit ;ille autem conteranit.
Vidua eliijalur annorum non minus sexaginta,
unius viri uxor (1307), in aperibits bonis leslimo-
multorum secretorum partieipes, adulatrices, ser-
vorum querulce.
Volo itaque juniores nubere, litios procreare, ma
sfamilias esse.Eoc estenim rcgere domum (1309),
l,

nium habens, si filios enutrivit, si hospitio recepit, Nuilam occasionemdare adversario maledicti gratia.
si sanclorum pedes lavit, si pressuram patientibus Jam enim quxdam deerraverunt post Salanam : Quo-
subminislravit, si omne opiit bonum subsccula cst. Si niam, qu.e supra dixit de hujusraodi, contraria et
praerogativa praeleritorum operuni vidua comuien- illicitasunt, perducent eas ad mortera. Idcirco con-

datur, eligendam hanc docet- Domini enini judici- silium dat et praecipit ealieri quae licila sunt. Melius
cio ascribitur nomen ejus ecclesiasticis mouu- est enim domus su» curam gerere quam in aliena

mentis, quam dignam vetus vita declarat. Imbuta domo adulari. Et multum expedit nubere quara sub
enim divinis obsequiis el in vitam atterens, sus- bona et pia professione nobiliter incedere. PIus
cipienda est in sinu Ecclesiffi qui olim se vovit le- autem est cum pudore manibus victum quaerere
gitimis servitiis quam inverecunde curn otio aliena ulensilia ex-
Juniores aulem viduus dcvila. Ciim cnim in de- C spectare. Sic enim invenit occasionem Satanas quo-
liciis egerint, Christo nubere volunt. Prohibet
in modo subvertat animas inconsultas, cum pia pro-

adolescentulas viduas in hac suscipi professione. fitentps injuste versantur. Mhil enim tam pericu-
Lubricaj enim ffitati fides facile haberi non debet, losuni quam si professioni gesta repugnent.
est

quippe cum quarumdam exempla prajcedant, quae .Apertum enim motum non zelatur Satanas, quia
post professionem vita;, deliciarum oblectatioue, gaudet iu illo isturn vero, quem videt fallere, id
;

nomen, non opera viduitatis habent, et conversae aget ut manifestet illum suum filium esse, non
nuptiis sollicitantur. Qui enim putat se in Christo Dei : quod factum non displicet Deo.

deliciis vitam agere, minime innocens perseverat. Si guis fidelis, vel si qua fideli^ habet viduas,

Luxuria enim trahit illum ad sua membra, ut sub- suffwienlcr subminislret non gravetur Eccle-
illis, ut

jiciatur peecato. Delici» enim janua sunt peccati. sia, ut veris viduis sufficiat. Quid mirum si aposto-

Non enim quo tendat ignoratur, qui fluidam amat lica potestas futura potuit praevidere ? Xam apparet

vitam. quod dixit, quia fidelium viduae nuncmultum gra-

Habentes damnalionem, quia primam fidem wri- vant Ecclesiam, et eorum, qui locupletes videntur
tam jererunl. Quid maneat tales, ostendit, ne fa- mundi, et per senectutis causam desistentes eas
cile audeant, quod implere difficile est, aut si p ab opere lanificii, retrahunt eis et vestimontum et

animus est huic devotioni deditus apud se inte- victura, non totura tamen ex parte, ut illffi ipsa

rim teneat, quia didicit temerarium esse profiteri, inopia ad Ecclesiam convertantur ut vivant. Quos
quod adhuc juvenili aetati credi non debet. Dam- oportebat nonsolum suisindigentibuslargiri,verura
nationi enim fit obnoxius, qui ab hoc declinat, eliara alias inopes pascere et contegere quod raul- ;

quod recte fecerat. Quantum enim laudabile esl, tum obest. Cum enim minus
his datur, csteris aut

si impleat quod ultra vires ejus creditur, tanlo aut non datur, quibus magis dandum est, quae
magis puniendus crit, si hoc audeat sibi imponere dignaj sunt Ecclcsiae sumptibus ministrari. Sic au-
praesumptione temeritatis, quod ferre non possil, tem gravatur, cum cogitur vestire multos, quae

(1300). Verbum dicit, quod in codice desideratur, (1308). In cod. Simidaias,nh\ nos legimus, simul
addendum scnsus et Anibrosiastn Jlaurina editio aiiiem.
suasere. (1309; Verba, hocest enim regere domum, Amhro-
(1507) Subauditur ut in Vulg. qux fuerit. siaster non habet.
UHI EXPOSITIO IN KPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. I Al) TIMOTIlliUM. 082
deborel vostiro paucos, ct plcbs, (iiur libcnlnr' ct \ diii.iliir viliin rl (li'lirti<i rjus. Si orRO (nnnino lu-
fpoqiicnlcr pnssit inini.^itraro paucis, cngiuir pliiros liiilia Minl ililicla, iiiiiniiiiis orit rcctor, quiu ron-
dimiltcro, ut aut niiirrnurel uul tardius occurral. scionlia ojus llbera est. .Suspicio enim trepidum
Nam cum pra-cipiat unius viri u.xorem oligi viiluani, facil. Ccccat enim, si non prnbat, ct sic ordinat.
nunc invoniunlur intcr eas non taniuni duura, aut Melior cnim oeleris debet probari qui ordinandua
trium maritorum uxores, sed et qua) turpius vi- est.Non enim sufllcit si sine crimine sit, quia
xcrint.Quod aliquandopernegligiiitiamlit.aliiinan- mciita cjus dchent prieire bonoruin operuin ut di-
do potestatc insinuante. gnus habeatur ad ordinationcin. Iliec episcopus cu-
Qui bene prxf^unt preslnjlen, duplici honorc lia- stodiciis, castum se exhibebit religioni, cujus rei
beantur digni, miuime qni laborant in verbo cl in futuro pr;cmium consequatur.

doctrina. Boni dispensatores ac fideles, non solum

Jam noli bibere aqtiam, scd vino modico uten
honore sublimi digni debent judicari, scd et ter-
propler slomachiim, et crebras tuas infirmitales. Nunc
reno, ut non contri.^tcnlur indigentia suniptuura,
specialc consilium dal, nt scipsum salubri regat
sed magis gaudeanl lidc .^ui et doctrina. Instan-
doctrina. Prudcnter enim Deus sibi serviri vult, non
tior enim fit, si non humiliotur inopia, et crescit
ut niraietate sua debilcs fiant, et postea medicorum
in illo aucloritas, cum videt se etiam in prajsenti
[] sulfragia rcquirant. Tempcrandum est enim, ut si
laboris sui rructuni perciperc, non ut abundet, sed
fieri cceptum obscquiuni gradatiin proveha-
potcst,
ut non dellciat.
tur, quam perinconsidcrantiani minuatur. Inlempo-
Dicit enim Scnpliiru : non infremabis bovem iri-
rantia etam ipsara animam inquictam facit, ut cum
turanlem {Deul. xxv, 1 : / Cor. ix, "J) Diynus est
;

de infirraitate sollicitaest, non tautum dedita sitdi-

operarius mercede sua {Maltli. x, 10; Luc. x, 1).
vinis servitiis. Damnum ergo affert improvidentia.
Tanta merces debet esse evaugelizantis regnum Dei,
Anima i>niin in tranquillilatc posita, totum cor ex-
qua neque contristetur neque extoUatur.
tollit ad Deum, inlegro consilio obsecrans qua; pe-
Adversum presbylerum accusafionem nc receperis.
tenda sunt.
Quoniam hujus ordinis sublimis honor eet hujus- ;

modi enira vicarii Christi sunt idcirco non lacile :

Quorumdam hominum peccatu manifesla sunt prx-
redenlia in judicium, ijuosdam vero el subsequunlur.
dc hac persona accusatio debet admitti. liicredl-
bile enim debet videri istum, qui Dei anlisles est,
l'ari modo cl opera bona manijcsta suni ; cl qux
scenicum esse turpissiraum (1310). aliter sc habcnt, abscondi non possunl. Nuliara excu-
Delinquenies aiitcm coram omnibus arr/ue, ul cx- sationem vult intelligi foreeorum,qui hisad.iaBrent,
teri meliim liabcaiit. Quomodo non facile crodi debet
quorum peccata propalara sunt, ut cura evitandi
depresbytere crimcn, si probetur tamcn, aut sit C sint, inagis honori sint. Hoc ergo significat ut homo
manifestum quia irrevcrenter versatus est, pu- Dei ab his sccernatur, maxime dispensator Ghristi.
,

blice prcBcipit arguendum, ut caeteri terreantur. qui eliam corripiendi eos habet auctoritatem qui, ;

Quod non solum ordinatis prolicit, sed et plebi. si emendare promittunt, retinendi sunt. .\lios
se

Quando enim vident dignitosum virum erroris causa vero subsequi mala opera illorum ostendit, quia

corripi, neccsse est ut sibi caveant. cura viventcs ffistimantur boni, mortui deteguntur,

Testor coram Deo, et Christo Jesu, et electis an- ulqui priusostendebant se idoneos, postmodum de-
gelis, ttt hxc ctcslodtas sine prxjudicio, nihil fa- clarentur impostoros. Superiore ratione, sicut mala,
ciens in partem aliam declinans. Manus cilo nemini ita et facta bona manifesta sunt. Bona eniravitaet
impostieris, neque communicnveris peccatis alicnis. actus modesti abscondi non possunt adhibita pie-
Temeiipsum castum cuslodi. Contestationem depro- tate faciunt perfectos. Sed sicut quasdam mala oc-
mit apud Deum Palrem, et Christum ^''iliura ejus, culta ad prKseus sunt, ita et bona. Nemo enim om-
et electos angelos, quos Dominus in Evangelio san-
nia in hoininibus potest scire ; sed es his, quae vi-

clos appellat. Hi ergo electi sunt, quia sunt alii det et audit, prcbat et judicat. Pcrpendit enim an
reprobi, qui sunt non Dei angeli, sed diaboli; as ea qua; dicuntur conveniant ei de quo dicuntur, sive
sentientes apostasias ejus. Sub testatione ergo ea, r^
l>ona, sive mala. Qua autera occulta fuerint homi-

qu;c ad ordinationem Ecclesiae mandat custodiri, nibus, in die judicii palam fient. Propter hoc ergo

prsecipit nihil fieri sine praijudicio, ne facile ali- dicta sunt, ulscianlhujusmodigravioremsecausam
hubere jiraj cateris. Pejor est enim qui sc, cum sit
quis accipiat ecclesiasticam dignitatem, nisi prius
de vita cjus et moribus fuerit disputatura, ut di- maius, bonum ostendat, quam ille qui aperte est

gnus approbatus minister, aut sacerdos constitua- malus.

tur, ut non postea, si reprehensibilis videatur, (Cap. VI.) Quotquot (1311) sunt sub jugo servi,
poeniteat forte principera populi non ad liquidura dominos suos omni honorc dignos arbitrentur, ne
prsejudicasse quid mereretur, quera improbabiliter nomcn Domini el doctrina biasphcmetiir. Servorum
ordiaavit ; nec illum, cujus peccata ad suspicio- obsequiis dominos Deo gratias vult referre. Cum
nem veniunt ordinandum, ne commaculetur or- enim per Dei disciplinam fidelia illis eshibuerint
(1310) In Ambrosiastri oper. impress. post ea sicut credibile esl scenicuin, etc.
verba, Dei anlistes est, legitur, criminose versatnm, (1311) Vulg. quicunque.

Patrol. CXXXIV.
683 ATTONIS VKIVCELLENSIS KPLSCOPI 084

servilia, forte ctiam ipsi huic se subjiciant di- X qualis venit. Quod etiam scripsit Job, et in sua pas-
sciplinse. sione fatetur, dicens: Nudus evivi de utero matris
Qui vero /ideles habenl dominos, non contemnant, mex, nudus oportet ut eam in terram. Sit nomen Do-
guia fralres sunt ; sed magis servianl, quia fideles sunt mini benedictum (Job i, 21). Quod si avari non reti-
et dilecti qui beneficium rccipiunt. Si profanis domi- nerent in perniciem suam, pauci conderent quod
nis serviendum tota soliicitudine imperat, quaDto pluribus posset sufficere cum eorum ipsorum emo-
magis fidelibus ? Tunc enim probat se timori Dei lumento.
subjectum, si fideli et temporali domino toto animo Sam qui volunl divites ficri, incidunt in tentatio-
fuerit obsecutus. Nec contemnendum putet, quia ncm, et laqueum. et desidcria multa, et inulilia, et no-
frater dicitur causa communis fidei quia magis civa quas dcmcrguni homincs in e.vitium et interitum.
corripiendus erit qui fidelem Dominum^contemnen- fladixenim sxnium malorum est avantia, et quam qui-
dum putaverit. dam appetentes erraverunl a fide, el inseruerunt se do-
Haec doce, et exhortare. Doctrinam Dominicam loribusmultis. Nihil tam asperum, tamquepernicio-
manifestari vult, ut obtrectatores studeant, quia sum est quam si ecclesiasticus maxime qui sublin)is
non est quod reprehendatur in ea, considerantes loci est. divitiis hujussKCulistudeat, quianon solum
pariter qua3 in sacris eorum sint occulta turpia, et Contrariam enim for-
g sibi ipsi, sed et d-cteris obcst.
erubescant per quod inexcusabiles erunt. mam dat hominibus ; necesse est enim multos imi-
Si quis aliter doccl noii acquiescil sanis sermombtis tatores ejus existere ad perditionem. Quanto enim
Domini nostri Jesu Christi, et huic, quas secundum hoDorificentior ordine est, tanto magis suadet imi-
pietatem est, doctrinx, supcrbit aiitem, et nihil sciens, tandum se, maxime in hac re, qucein ista vita pro-
sed languens circa quxslioncs el puijnas verlwrum, ex clivis est. Avaritia enim omnia mala potest admilte-
quibus fit invidia, contenliones, tilasjjhemi.v, mspi- re. Ideo radix omnium malorum est, quia, utdesi-
ciones maix, conflictioncs lioniinum, qui cornipti deria sua expleut, quod impossibile est, et malefi-
sunt menle et veritate caruerunt, existimanles qux- cia, et homicidia, et obscenitatem, et quidquid sce-
stum esse pietatem et Dei culturam discede ah hu- :
leris est perpetrat, nec ad prffisens secura, quia
jusmodi. Discrepantes a discipiina catholica sper- semper cupida et in futuro damnata.
nendos pra;cipit, maxime qui convicti et correpti ac-
Tuautcm, liomo Dei, hxc fuge. Abscindere se ho-
quiescere nolunt perturbatione raentis pravoe, qui
minem Dei ab hac hortatur et prajcipit, ut et hic
contentionibusdelectanturetpascuntur.Elatusenim
securus sit et in futuro pra^miis remuneretur divi-
vinci se non patitur quippe cum ad favorem qure-
:

nis. Non enim immerito coronandus est qui hanc

renduminconflictumprorumpat;quodamansuetis,
/1 spernit qua; multis suadet.
et bonis viris vitandum est. Contentio enim nun-
parum Sequere autem justiliam, pietatem, fidem, charita-
quam est sine lite, et esset, si lis sola orire-
tur, sed blasphemiae et inimicitiae quod a Dei servis tem, paticntiam, tranquillilatem animi. Certa bonum
;

Ab autem qui, corrupli meiite ve- certamin fidei, adprehende vilam xternam ad quam
alienum est. his
ritate privati sunt, utile judicatur. Dei enim cultu- vocatus es, et confessus es bonain confessionem coram
ram et pietatem quaestum existimant, non de fuluro muliis testibus. Quoniam avaritia res iniqua est,

aliquid sperantes, sed quomodo in prKs^nti se tran- hominem Dei ut ab hac dissentiat, justitiam sequi

sigant providentes sicut et mundana sectae, quas jubet, atque pietatem et alia quae memorat. Non
constat propter prajsentia lucra inventas. Non ne- enim poterit hanc evitare, nisi his adhcEserit quae

hac vita quod avarilijE adversa sunt. Qui enim Ueri potest, ut ava-
scii quosdam hoc libenter audire, in
rus fidelis sit, qui operibus negat, quod vcrbis fa-
fiorendum sit ; ideo desistendum ab hujusmodi.
Est autcm qiuestus maijnus, pietas cum sufHcientia.
videtur?Unde autem amatorfraternitatis, cujus
teri

Magnas divitias, et acquisitionem in eo dicit si quis manus sunt arida>? Quomodo vero patiens, qui sem-
fidelis suo contentus sit. Pius enim in semetipso et
per ad aliena se tendit ? ,A.ut quatenus quietem ani-
mi possit habere, qui die noctuque aviditate cupidi-
caeteris est, qui misericordiam Dei acquisiturus ad
tatis incenditur ? Sed quia ab homine Dei Timotheo
futuram vitam, ad praesens sufficere sibi putat quod n
" iniquitas h.-eo aliena erat, bonum certamen fidei ag-
habet, non dubitans ex eo ipso largiri. Omnis enim
gredi jubetur. Fidei enim victoria est, cum omnia
avarus impius est, et sibi et Cc-cteris nocens.
vitia, et crimina subjugantur, ut ad sternae vitse
Nihit enim intulimus in hunc mundum. Verum
pra;mia veniatur, cujus confessio inter ipsa rudi-
quia nec auferre possumus quidquam. llabentes au-
menta fidei teste interrogante (1312), et respon-
tem alimentum, his conlcnti sumus. Frustra mortales
dente monumentis ecclesiasticis continetur.
homines copiae illudere etlocupletesfierivelleaperta
voce declarat, cum sciant nihil se proprium habcre Prxcipio tibi in conspectu Dei, qui vivificat oinnia,
in mnndo. Cui rei proficit humana cupiditas, nisi et Chrisio Jcsu, qui testatus est sub Pontio Pilato
quia ipsa sibiinimica existit? Nihil enim intulit bonam coiifcssioncm, maudutum immacu-
ut scrves
mundo ; nihil auferre poterit. Qui sibi incutit solli- latum, irrepreliensibile usque in adventum Domini
citudinem et quaerit congregare, talis hinc exiet nostri Jcsu Christi, quem suis temporibus osietide

(1312) A caeteris codic, supplevimus verbum hoc, iiiterrogante, quod in cod. nostro desideratur.
 683 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. - IN EPIST. II AD TIM. r,H6
beatusUle sotns
el potens (1313). liex reyiim, cl ^ nm. ut apprehendaul veram vitam. Vera vila illa
[.omiiius dominaiilium, qui habet immorlalita-
solu.'! cst quam sperainus futuraiii, i]iia; iion occasu,non
tem, et tumcn habitat (131i) inaccssibile, quem lempurihus lcrminatur./liferna ost cnim, el inertto
vidit nemo Iwminum, nec videre poicsl : cui lionor, vera appellatur. IIa;c enini prnisens, imago vita:
et jhMas tVtenia. .linei!. Magna vigilantia, atquc est, non veritas. Et quia imago non omnino inani-
providontia praicepta dat rectori Ecclesioi.ln hujus tas est.in hac vita illa acquirilur : et ut ad illam fe-
eniin persona totius populi salus consistit.Non sol-
stinaretur,ex imagine.quam prfficcliat veritas,addi-
licitus de cura Timothei, tam circunispectus
est, scitur, quas nequc superbia, neque spo divitiarum
sed propter successores ejus, ut exempio Tiraothei
attingilur, sed humilitate, et speDei,qui hancpro-
EcclesiKordinationem custodirent.Deniquc ut ser- misit. In ipso enim sperandum est, quia ipse
ves, inquit, mandatum immaculatum usque ad ad-
prsestat qua; usibus sunt necessaria, non ipsis
ventum Domini nostriJesu Christi.Quod sic aslrin- copiis, sed in auctore earum.Quae enim spes vide-
git, utcoram Deo.et Christohoc se mandareteste- lur in re caduca, atque incerta ? Quippe cum ali-
tur.Ut terrorem inculial.passionem Christi memo-
quanti e.\ his discedant
qui autem in his manere
:

rat. Cujus passionis rcus necesse est fiat, qui

hoc videntur.nullum lucrumexhis capiunt in futurum
spemit.propterquod passus estChristus.Ncc diem sed damnum, nisi cum indigentibus partiantur
judicii
iudicii tacuit, quod praideslinato
tacuit. niind nr.T-HpQlinnhi )oTnr>n..o
tempore (•..t„„,.r„
futurum " m :_, _.
Neque enim . .....
seterna sunt, ut futurae vitae preepo-
nutu quem soluin beatum,et potentem,et
est Dei :
nantur.Sic superbos faoiunt,quasi immortalitatem
regem regum, et Dominum pronuntiat. Solus est polliceantur.Resurrectionis exemplum habemusin
enira ipse, qui proprium, et anullobabel acceptam
Christo et a multis non sic diligitur Ghristus, sicut
beatitudinem, atque potentiam, dominatum, et re- divitiae, quarum nullura exeniplum videtur, quod
gnum necnonimmortalitatem.HaicomniahabetPa- aliquera a morte liberaverint.Christus nos redemit
ter.similiteretFilius a Palre.Lumen auteminacces- non divitiae. Ipse enim futura; vitse iter ostendit.ut
sibile soliua Patris est,quia nulli unquam apparuit. his omnibus spretis ipsum sequamur,ut ad inimor
Denique subjecit: Quem
nemo hominum,nccvi-
vidit tales, et ca;lestes divitias veniamus. Quare hoc
dere potest ; non quia aliud iumen Filii sit, quippe
inniti dcbemus, ut bunis factis divitessimus, et de
cum in psalmo scriptum sit; Et in Iwmne tuo vtde- his terrenis copiis spiritales divitias acquiramus.
bimns lumen IPsal.xxxv, 10) hoc est.lumen Patrts Seminemus
;
in terra, ut metamus in coelis,ubi the-
esse in Filio sed quia nemo vidit Patrem, ac per
:
saurus collocatur aeternus.
hoc inaccessibile habitat lumen.Non est enira ordo Timolhee, (1316) commendatuin custodi, devi-
alicui videndi Patrem, nisi Chri3to,qui
^ -vw,.^^. uo
' Deo osi
de ijou est . lans
uui!, piuianab vocum novuaics
profanas vucuin novitates et
ei opposuioncs
oppositioncs (1317)
(1.31/J
hic videt Deum.Filius autem,quia omnia ipse C
agit, fallaccs nominis scientix, guom guidum promittentcs
etnnnflrprfl
et apparere Hif.ilnp
dicitur, ot videri. 111....1
et \':.ln..: lllud ergo peculiare ... 1.* ... .. , ^ .. . ,, ,
circa fidein excidcrunt. Gralia tecum. Eadem admo-
Patris est, quod supra dictum est, cui bonor,
et net ut ea, quae supra dicta sunt, serventur, con-
potestas ajterna, Amen, hoc est. verum.
traria autem religioni evitanda,quae nomen tantum
Divitibus hujus sxculi prwcide non (1315) superbe
scientiae usurpant, fallaces in professione, ut deci-
sapere, neque sperare in inceiio divitiarum, sed in
piant simplices. Fidem enim simulant, a qua exci-
Deo vivo, qui prxstat nobis omnia ahundanter ad derunt, ut perlidiam inferant. Et manu propria
fruendum, in voluntate operum bonorum divites esse subscripsit, dicens : Grutia tecuin. Amen.
factis bonis, faciles ad impertiendum, communicato-
res, thesauriiare sibi fundamenlum bonum in futu- Finis Epistolx primse ad Timotheum.

(13131 In cod. pontife.v.

(1316) Vulg, depositum.
(13141 Verbum habitat desideratur.
(1317) Vulg. fatsi.
(1315) Vulg. sublime.

EPISTOLA II AD TIMOTHEUM.
ARGUMENTUIM (1218). (Cap. I.) Paulus apostolus Christi Jesu per vo-
(I

luntatem Dei secundum promissionem vitae,qu«eest

Aliam Epistolam scribit ad Tiraotheum, ut jam in Christo Jesu, Timotheo dilecto filio. « Hujusrei
eruditum ecclesiastica disciplina, et qua; spes sit gratia Apostolum se Christi JesuDei voluntate ap-
promissionis,suo exemplo ad marlyrium provocet, pellatum significat, ut quaB,et quanta promissio in
et quia futurum est, ut quidam a
sanadoctrina,eo futuro in fide Christi sit, edoceret.ut praedicatione
quod dura illis videatur, ad fabulas convertantur, ejus crementum faciat in salvandis disciplina Do-
id est, ad humana commenta. minica.Idonei enim servi sunt,qui instantia sua,et
(1318i Argumentum.et e.\positio hujus Epistols ,
ejusdem auctoris sunt kc trium superiorum; scilicet
Ambrosiastri.

I
 j

687 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCUPI 688

fido, negolia dorainorum suoruin exaggerant.Quod A ptum per ordinationem prosbyterii : dum animum
ideo huic quasi charissimo filio scribit,ut hujusrei suum confovet mentis alacritate,gaudens in semet-
imitiitor existat eadem ceeteris tradens, ut per tra- ipso, picut in novitate ordinationis gaudctur. Deni-
ducem indeflciens sil idoneus doctor, per quemas- que subjecit : nec enim, inquit, dedit nobis spiri-
serta veritas multos acquirat ad vitam promissam. tum timoris, sed virtutis.Innovatus enim hcmo exit
de timore,accipiens spiritum laetitiae propter justifi-
i< Gratia, misericordia, pax a Deo Patre, et Chri-
cationem, quia omnis injustus in timore est, non
sto Jesu Uomino nostro. » Gratiam huic Patris in
fortis, sed infirmus, non in dilectione, sedin odio,
miseratione exoptal,ut adsit ei, et Christi Jesu l)o-
noc in mentis sobrietate, sed errore saucius. Si
mini nostri, quia Deus gratiam suam per Christum
autem his caruerit per fidem,et forte3,et dilectus,
largitur, ut una gratia sit utriusque
et sobrius erit.
Gratiam habco Deo meo,cui servio a proavis in
«
« Noli itaque erubescere in testiraonium Domini
conscientia pura, quod indeficientem habeam tui nostri, neque in me vincto 'ejus.» Gonstantiam ha-
memoriam in precibus meis,nocte dieque mullum bendam doccl,nec trepidari debere in professione.
desideranste vidofe, memor lacrymarum tuarum.ut Non est enim unde erubescatur in ea,quia sibomo
gaudio replear, recordationcm accipiens ejus, qu» visus est Christus.gestis lamen apparuit Deus; et si
habitavit primum in
P
est in te, sinceree tidei, quae crucifixus est,resurrexit lamen a mortuis,et multis
aviatua Loide,et matre tuaEunice certum autem :
viJentibus, suscipiente eum nube,iu coelum ascen-
habeo quod et in te. » Quoniam dignum est memi- dit. Non est ergo infirmitatis causa,sed potestatis ;

nisse bonoruna, idcirco Deo gratias agit, quia me- quia ubi putatur irabecillitas,ibi apparet potentia.
mor erat Timothei viri mirabilis, ut etiam hoc Itaque slulte inlirmatus dicitur, qui vicisse proba-
ipsum Dei donum sit. Non enim sine merito est,qui tur. Hoc modo nec in Apostolo est quod ad rubo-
cogitat de bonis viris. Et quia idem Deus Christia- rempertineat quia si pressuris,etcaedibus humilia-
;

norum est qui erat Juda30rum,ei se Deo gratias re- tus dicitur, ex illa parte confundit obtrectatores
lerre testatur, cui a proavis famulatus est. Quando suos, quia in signis, ac prodigiis nutu mirabilis
enim hoc sperabant progenitores ejus.quod hic coe- (1320) pervidetur: ut intelligalur noninfirmitatehus
peret praedicare, una earum fides est.Et quia^in pa- miliari, sedvoIuntate,ad quemdam meritorum pro-
rentum successit servitia,et quia in his erat adhuc, fectum.ldcirco enim Deusservossuosab iniquishu-
cum illi Deo servirent,recte ait Cui a proavis ser- :
miliari permittit.ne illis injuste praemia dare videa-
vivi, et servio. Quomodo ? In conscientia pura, tur.
inquit. Sic enim aliquando persecutus est. Eccle- « Scd collaborain Evangeliosecundum virtutem
siam,ut ut Dei amore hoc ageret,non malevolentia. C Dei, qui nos salvos fecit. » Quoniam virtute Dei
Nam simili modo et in Epistola ad HebraBOS scriptum victa est mors. ut nos salvi esse possimus juxta :

est, quia Levi, qui deeimas accepit {Uebr. vii, 9), hoc ergoconvenit vicem nos es aliquapartereddere
decimas dedit Malechisedech quia in Abrahs, ;
Redemptori. Quia enim ad omnia ei beneficia re-
inquit, lumbis erat Levi {Ihid., 10),quando decimas spondere non possumu3,veI legationem ejus fideli- j

oblulit Melchisedech (1319).lta et hic a proavis Dco ter et instanter agamus.

se dicit servisse, quia et Levi in proavo decimas « Et vocavit vocatione sancta. » Vocatio sanctaj
dicitur obtulisse. Est enim pater Levi Jacob, avus sunt ad gubernandum populumsan-
est cum electi
Isaac, proavus .\braham. Multum ergo sc memorem ctum Dei. Ad sanctam autem senior vocatur, quij
esse Timolhei profitetur, ol avidc illum desiderare dux eligitur sanctitatis.
propter Iacrymarumejusrecordationem,quasamore « Non secundummerita nostra.» Verum est.quiaj
fuderat Apostoli, sicut intelligitur, recedentis a se. si adliquidumquaeras, nullus hominum dignus po-
Non immerito ergo amanlem se desiderat.ut gaudio test videri vicarius esse Christi.Omnes enim, quos
impleatur ex communi L-ctitia, causa fidei sincerae, elegit, prius fuerant peccatores. Quantum ergo ad
quam et in via ejus, et in matre fuisse siguificat,
comparationem c<fiterorumpertinet,hi digni inventi
certissime et in eo.Omnis itaque hic affectus propter n sunt quantum vero ad rem ipsam, omnes indi-
;

fidem est, quae erat in eis inviolata.

gni sunt.
Qua de causa admoneo te, ut recrees donum
i< Sed secundum propositura suum, et gratiam,
«

Dei,quod estin te per impositionem manuummea- quae data est nobis in christo Jcsu ante tempora
rum. Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sa^cularia.» Quoniam dignatione sua Ueus olim de-
sed virtutis,et diIectionis,et sobrietatis.» Propterea crevit peccatores salvos facere (praescius enim fuit
se parentum ^us sinceritatem fidei significavit me- Deus quid futurumesset in homine, antequam fa-

morasse,ut foitiorem hunc faceret. Quis enim lau- ceret eum et peccaret) quomodo retintegraretur,
dem illorum audiens, quorum in eo ipso particeps quo temporo, et per quos,et qua ra-
praedestinavit,
estjUon crescat, addens animum hujusmodi viri- tione salvari possintut nequemerito suo qui sal-
:

bus ? Sic ergo recreat in se donum gratiai Dei acce- vantur, neque horum, per quos vocantur, sed Dei

(1319) Verba, quia... Malchisedech, in mai-ginein- desiderantur, ex impressis codicibus^ddenda cen-

feriori scripta leguntur. suimus.
(1320) Verba, quia... mirabilis, quae in codice
 680 EXPOSITK) IN RPISTOI.AS l'AULI. — IN KPIST. II AD TIM. G90

gratia istufi donum prsBstnri videalur per lidcm A « Seil cum liii Romai', sollicitemo quaBsivit Ptin-
Chrisli. vcnit. Dct illi Dominus invenirc miscricordiam apud
(( Nunc vcro (locltirata pcr illuminationeni adven- Dominum in illa die. » Romam veniens Apoatolus,
tus Salvatoris Dnniini nostri J(^su Ghristi. » Donum cum appp|lassctCaosarem,amililibuscustodieliatur.
Dei, quod anto tempora s.ecularia hiteliat inmyste- Tunc enimcum Oncsiphorus (I321)charitatis causa
rio,incarnatione et adventu Christi deolaratum tc- ct magisterii, niagna diligentia requisitum invenit
statur, quando c(Eperunt homines remissa peccato- Cujus visitatio tam acceptabilis fuit .Apostolo, ut
rum accipere. cum sic Domino commcndct, ut inveniat miseri-
» Qui destruxit qnideni mortoni, iiliiniinavil au- cordiam apud Dcum in die judicii.ut sicut Aposto-
tem vitam a;tcrnani per Evangclium,inquo posiliis lum requirensinvenit.itael misericordiamqu.Tercns,
sum ego prsedicator, cl Apostolus ct mai;ister gen- invoniat apud judicem.Hoc enim orat.ut praestet ei
tium." Quaratione salvuni (bcitpopulumsuumChri- Dominns Pater rrpliet tcrrae.invenirogratiam apud
stus, ostendit,dicens : Quia mortem destruxit qu.-e Deum humani generis,Filium scilicet.Talo esthoc,
erat hominis inimica ne ab inleria possetresurgere quale et illud in Genesi « Et pluit,» inquit,
: Do- ((

tunc demum vitara illuminavit ;cternitate,ut resur- minus sulphur et ignem super Sodomamet Gomor-
gens a mortuis jani mori non possit.Obscura enirn „ rhani a Deo do cqjIo. iGen. xix, 24)
vita est qu.-e tenipore delinitur.dum fnporatur,dnm Quanta autom Ephesi ministraverit, melius tu
ignorat, dum maleversatur.Et quomodoilluminetur nosti. Quoniam solent quidam personis magis
>'

vila osfendit, quia per Evangelium credentibus da- quam causis servire^volentesgratificari majoribus,
tur aeternitas, magistro gentium pradicante. ideo ApustolusOnesiphori bonum generaleostendit
(( Qam ob tausam et h.-ec patior. » Praidicans ne videretur forte personae se commendasse, dum
Dei donum, diabolum patitur inimicum.ut pressu- Apostolo ministravit. cum constaret illum magna-
ras ei exsuscitet, quia populum do faucibus ejus nimum omnibus fuisse.
eruit. Scd non confundor. » In hoc securus,quia
<( {Cap.I1.) (( Tu ergo mihi confortare in gratia,quae
pro tribulationibus nuigna promissa merces est, est in Christo Jesu,etquae audisti a me per multos
non confunditur, sed gloriatur in pressuris. testes, ha!c commenda hominibus, qui
fidelibus
(( Scio enim cui crediili, et certus sum quia po- idonei rrunt et alios docere. » Constantem hunc.et
tens est depositum meum servare in illa die.» Hoc robustum essepra;cepit indocendo gratiamDei qun?
est quod dicit quiaspeet liducia njagnificenti.-eSal- est in Christo Jesu,ot nonsolumingratia.sed etiam
vatoris securus cst, quia quod commendat illi in in mysteriis qua; sunt de Christo, arcana fidelibus
tuto est. Quid autem illi commendat, nisi salutem ac dignis tradi vult qui alios possint docere, non
suam, ut hic pro illo patiens, salutem inveniat pc- C passim vulgariljus ac negligentibus. Magna enim
nes illum, cum co^perit judicare,ut puniens infide- cura eligendus est doctor.
les, istum dignum Eeterna vita pronuntiet ? (( Labora ut honusmilesChristi.Nemo enim mili-
(( Formam habens sanorum verborum, qu.-eame taos Deo obligat se negotiiss«cularibus,ulp!aceatei
audisti in fide et dilectione,quae est inChristo Jesu cuiseprobavit.»Manifestumestquoddicit,quia)!ejn<j
bonum commendatum ciistodire pcr Spiritum san- potest diiobus domsyiis servire {Matth.\i, 2-i). Negotia
tum qui habitat in nobis.» Pra;oopta soa cum gestis enim s.Tecularia avaritias serviant necesse est,et nisi
formam appellat salutaris doctrins, quam istum fuerint mentiti, transegisse non possunt. Est ergo,
sequi mandat, ut custodiat eu Spiritu sancto fa- sed levepeccatum.Ecclesiasticusautem idcircoDeo
vente. se probat, ut huic devotus officium impleat, quod
« Scis hoc, quod aversati sunt omncs a me, qui spopondit,in Dei rebussollicitus,asaeculari negotio
in Asia sunt, ex quibus est Phygellus et Hermoge- alienus.Non enim convenit unum duplicem profes-
DBS." Hi quos memorat fallacia pleni erant.Siraula- sionem haberc.
bant enim amicitias Apostoli,ut adhaerentes ei ad- « Et nisi certet quis,non coronatur,nisi legitime
discerent unde illi calumniam facerent.aut por alios certaverit. » Dei militom tam exercitatumvult esse
immitterent ;
qui,pasteaquam viderunt manifestos D in Dei oporibus, vcl officio deputato, ut pussit ad
se, recesserunt ab eo. gloriae merituni pervsnire, tota mente viligantem
« Det misericordiam Dominus Onesiphoridomui divinis obsequiis, pra;sentia spernentem, coelestia
quia sa?pe me meani
refrigeravit.et super catenara diligentem. Ad hoc enira se probavit, ut hiclabo-
non erubuit.» Duplici genere refrigerium hocintelli- rans remuneretur in coelis.
gendum est, quia et in necessitate custodis solatio « Laborantem agricolam oportet primum de fru-

suo refrigeravit eum ; et si qua illi opus erant, ctibus percipere.Intellige quae dico.Dabitenim tibi
sive indigentibus rainistravit.Spe enimeorum qu;o Dorainusintellcctuminoranibus. »Tanta3 abstinen-
promissa sunt, non illura puduit accedcre et rc- tiffi fuit sanctus Timotheus,ut etiam a licitis tempe-

quirere hominem positum in custodia. Illi enim, raret. Hoc enim vult intelligi, quia a participatione

quos supra meinorat, quia erubescebant de cruce gazophylacii se abstinebat, cura hoc Dominus de-
Christi, in necessitate deseruerunt Apostolura. creverit ulqui Evangeliumaiinuntiant de Evangelio

(1321) In cod. Onisiphorus.

 687 ATTONIS VRHGELLENSIS EPISGUPI 088

fidc, negolia dominorum suorum exaggerant.Quod A. plum per ordinationem presbyterii ; dum animum
ideo huic quasi charissimo filio scribit,ut hujusrei suum conlbvet mentis alacritate,gaudens in semet-
imitcilor existat eadem cffiteris tradens, ut per tra- ipso, sicut in novitate ordinationis gaudetur. Deni-
ducem inde(iciens sit idoneus doctor, per quemas- que subjecit : nec enim, inquit, dedit nobis spiri-
serta veritas multos acquiratad vitam promissam. tum timoris, sed virtutis.Innovatus enim hcmo exit
de timore,accipien8 spiritum laetitiE propter justifi-
« Gratia, misericordia, pax a Deo Patre, et Chri-
cationem, quia omnis injustus in timore est, non
sto Jesu Uoraino nostro. » Gratiam huic Patris in
fortis, sed infirmus, non in dilectione, sedin odio,
miseratione exoptal,ut adsit ei, et Christi Jesu I)o-
noo in mentis sobrietate, sed errore saucius. Si
mini noatri, quia Deus gratiam suam per Christum
autem his caruerit per fidem,et forte3,et dilectus,
largitur, ut una gratia sit utriusque
et sobrius erit.
« Gratiam habeo Deo meo,cui servio a proavis in <i Noli itaque crubescere in testimonium Domini
conseientia pura, quod indeficientem habeam tui nostri, neque in me vincto 'ejus.» Gonstantiam ha-
memoriam in precibus meis,nocte dieque multum bendam docet,nec trepidari debere in professione.
desideranste videre.memor lacrymarumtuarura,ut Non est enim unde erubescatur in ea,quia sihomo
gaudio replear, recordationem accipiens ejus, qute „ visus est Ghristus,gestis lamen apparuit Deus; et si
est in te, sinceraj lidei, quas habitavit primum in
crucifixus est,rcsurrexit tamen a mortuis.et multis
aviatua Loide,et malre tua Eunice certum autem :
vi lentibus, suscipiente eura nube,in ccBlum ascen-
habeo quod et in te. » Quoniam dignum est raemi- dit. Non est ergo infirmitatis causa,sed potestatis ;

nisse bonorum, idcirco Deo gratias agit, quia me- quia ubi putatur imbecillitas,ibi apparet potenlia.
mor erat Timothei viri mirabilis, ut etiam hoc Itaque stulte inlirmatus dicilur, qui vicisse proba-
ipsum Dei donum Non enim sine merito est,qui
sit.
tur. Hoc raodo neo in Apostolo est quod ad rubo-
cogitat de bonis viris. Et quia idem Deus Christia- rempertineat quia si pressui-is.etccedibus humilia-
;

norum est qui erat Judaeorum,ei se Deo gratias re-

tus dicitur, ex illa parte confundit obtrectatores
ferre testatur, cui a proavis famulatus est. Quando suos, quia in signis, ac prodigiis nutu mirabilis
enim hoc sperabant progeuitores ejus.quod hic coe- (1.320) pervidetur: ut intelligatur non infirmitatehus
peret prsdicare, una earum fides est.Et quiajin pa- miliari, sed voluntate.ad quemdam meritorum pro-
rentum successit 8ervitia,etquia in his erat adhuc, fectura.ldcirco enim Deusservossuosab iniquishu-
cum illi Deo servirent,recte ait Cui a proavis ser- :
miliari permittit.ne illis injuste prsBmia dare videa-
vivi, et servio. Quomodo ? In conscientia pura, tur.
inquit. Sio enim aliquando persecutus est. Eccle- Sod coliaborain Evangeliosecundum virtutera
siam,ut ut Dei amore hoc ageret.noo raalevolentia. Q pgj^ ^^j ^Qg gj^i^.Qs fggit^ „ Quoniam virtute Dei
Nam siraili raodo et in Epistola ad Hebraeos scriptum vicla est mors, ut nos salvi esse possimus juxta :

est, quia Levi, qui decimas accepit (llebr. vii, 9), hoc ergoconvenit vicem nos ex aliquapartereddere
decimas dedit Malcchisedech quia in Abrahae,
-,

Redemptori. Quia enim arl omnia ei beneficia re-

inquit, lumbis erat Levi (Ibid., 10),quando decimas spondere non possumus,veI legationem ejus fideli-
obtulit Melchisedech (13i9).lta et hic a proavisDeo ter et instanter agamus.
se dicit servisse, quia et Levi in proavo decimas c< Et vocavit vocatione sancta. » Vocatio sancta
dicitur obtulisse. enim pater Levi Jacob, avus
Est
est cum electi sunt ad gubernandum populumsan-
Isaac, proavus Abruham. Multum ergo sc memorem ctum Dei. Ad sanctam aulem senior vocatur, qui
esse Timothei prolitetur, et avide illum desiderare dux eligitur sanctitatis.
propter lacryraarumejusrecordationem,quasamore « Non secundummerita nostra.» Verura est.quia
fuderat Apostoli, sicut intelligitur, recedentis a se. si adliquidumquKras, nullus hominum dignus po-
Non immerito ergo amantem se desiderat.ut gaudio tesl videri vicarius esse Christi.Omnes enira, quos
impleatur ex communi Uctitia, causa fidei sincer», elegit, prius fuerant peccatores. Quantum ergo ad
quam et in via ejus, et in matre fuisse sigiiificat,
comparationem cffiterorumpertinet,hi digni inventi
certissirae etin eo.Oranis itaque hic afTectus propter
n sunt quantum vero ad rem ipsam, omnes indi-
;

fidem est, quae erat in eis inviolata. gni sunt.

« Qua de causa admoneo te, ut recrees donum " Sed secundum propositum suum, et gratiam,
Dei,quod estin te per impositionem manuum mea- quK data est nobis in christo Jcsu ante tempora
rum. Non enira dedit nobis Deus spiritum timoris, sa^cularia.» Quoniam dignatione sua Deus olim de-
sed virtutis.et dilectionis,et sobrietatis.» Propterea crevit peccatores salvos facere (prfescius enim fuit
se parentura tyus sinceritatem fidei significavit me- Deus quid futurumesset in horaine, antequam fa-^
morasse,ut foitiorem hunc faceret. Quis enira lau- ceret eum et peccaret) quomodo retintegraretur,^
dem illorum audiens, quorum in eo ipso particeps prKdestinavit, quo temporo, ct per quos,et qua r*
est,non cresoat, addens
bus ? Sic ergo recreat inse

(1319) Verha, quia...

animum hujusmodi
donum gratia^ Dei
Ualchisedech, ia marginein-
viri-
acce-
tione salvari possint ut neque morito suo qui sal
:

vantur, neque horum, per quos vocantur, sed Dei

desiderantur, ex impressis codicibus^ddenda cen
n
feriori scripta leguntur.
(1320J Verba, quia... mirabilis, quee in codice
 680 EXPOSITK) IN EPISTOI-AS PAULI. IN KPIST. II AD TIM. 690

prnlia istii loiuim prajstnri videutiir per (idcm A « Scd cuin fiii Roma!^ sollicitemc quajsivit ptin-
('.hri.sti. venit.Det illiDominus invcnire raiscricordiam apud
« Niiiic voro (locliirnta pcr iliuminiitionciii adven- Dominum in illa dio.» Romam venions Aposlolus,
tus Salvatoris Dnmini nostri Ji^su Gliristi. » Donum cum appellassclCa!sarem,amililibuscu8todiel)atur.
Dei, quod anto tcmpora s.rculrxria liitcliat inmystc- Tunc enimcum Onesiphorus (132l)elinritati3 causa
rio,inearnatione cl adventu Christi doolaralum tc- ct ningisterii, magna diligontia requisitum invonit
statur, qiiando ccrperunt homines romisaa peccato- Cujus tam acceptabilis Tuit .\postoIo, ut
visitatio
rum accipere. cum Domino commendet, ul inveniat miseri-
sic
« Qui destruxit qnidem inortcm, illiiniinavit au- cordiam apud Deum in dic judicii.ut sicut Aposto-
tem vitam (Dlernam pcr Evangelium,in quo positiis lum rcquironsinvenit.itnelmisericordiamqu.Tcrcns,
sum ego prjEdicalor, et Apostolus cl nini;istcr gen- invcnint npiid jiidirem.Hoc enim ornt.ut praistet ci
tium.» Quaralione salvuin lecitpopulumsuiimChri- Dominus I'nter cfpliet torr,Te,inveniro graliam apud
stus, ostendit.dicens : Quia mortem destruxil qum Doum humani generis,Filium scilicnt.Talo esthoc,
erat hominis inimica ne ab inferis possetresurgerc quale et illud in Genesi « Et pluit,» inquit, « Do-
:

tune demum vitam illuminavit :L'ternitate,ut resnr- minus sulphur et ignemsuper Sodoniamet Gomor-
gens a mortnis Jani mori non possit.Obscura enim j, rham a Deo do coelo. (Gcn. xix, 24
vita est quru teiiiparo dolinitur,dum F(iporatur,dnm Ouanta autem Ephesi ministraverit, melius tu
ignorat, dum maleversatur.Et quomodoilluminetur nosti. » Quoniam solent quidam personis magis
vila osfendil, quia per Evangelium credentibus da- quam causis ?ervire,volentesgratificnri majoribus,
tur aeternitas, magistro gentium pra:dicante. ideo ApostolusOnesiphori bonum gcneraleostendit
« Qam ob lausam et hmc patior. » Praidicans ne viderelur forte personaj se commendasse, dum
Dci donum, diaboUim patitur inimicuin.ul pressu- Apostolo ministravit. cum constarel illum magna-
ras ei exsuscitet, quiapopulum de faucibus ejus nimum omnibus fuissc.
eruit. « Sed non confundor. » In hoc sccurus,quia (Cap.I1.) " Tu ergo mihi conforlare in gratia,quffi
pro tribulationibus niagna promissa inerces est, est in Cbrislo Jesu.etquae audisti a me pcr multos
non confunditur, sed gloriatur in pressuris. testes, ha3c commenda hominibus, qui
fidelibus
« Scio enim cui credidi, et certus sum (|uia po- idonei crunl et alios docere. » Constantem hunc,et
tens est dopositum meum servare in illa riic» Hoe rnbustum esseprcccepit indocendo gratiamDei qu.-e
est quod dicit quiaspcel liducia magnirieentiicSal- est in Christo Jesu,et nnnsolumingratia,sed eliam
vatoris securus cst, quia quod commcndat illi in in mysteriis quaj sunt de Christo, areana fldelibus
tuto est. Quid autera illi commendat, nisi salutem ac dignis tradi vult qui alios possint docere, non
suam, ul hic pro illo patiens, salutem inveniat pc- C passim vulgaribus ac negligentibus. Magna enim
nes illum, cum ca;peril judicare,ut puniens infide- cura eligendus est doctor.
les, istum dignum aeterna vita pronuntiet '?
" Laliora ut bonusmilesChristi.Nemo enim mili-

« Formam habens sanorum verborum, quicame tans Ueo obligat se negotiissa;cularibus,utplaceatei

audisti in fide et dilectione.quee esl in Christo Jesu cuiseprobavit.»Manifestumestquoddicit,quianerno
bonura commendalum custodire per Spiritum san- potestduohus domsnis servire (Matth.vi, 2i). Negotia
tum qui habitat in nobis.» PrKcopta sua cum gestis enim sascularia avaritis! serviant necesse est,et nisi
formam appellat salularis doctrins, quam islum fuerint mentiti, transegisse non possunt. Est ergo,
sequi mandat, ut custodiat ea Spiritu sancto fa- sed levepeccatum.Ecclesiaslicusautem idcircoDeo
vente. se probat, ut huic devotus offlcium impleat, quod
« Scis hoc, quod aversati sunt omnes a me, qui spopondit,in Dei rebussollicitus,as«culari negotio
in Asia sunt, cx quibus est Phygellus et Hermogc- alicnus.Non enim convenitunum duplicem profes-
Des.» Hi quos memorat fallacia pleni crant.Siraula- sionem habero.
bant enim amicitias Apostoli,ut adhasrentes ei ad- « El nisi certcl quis, non coronatur,nisi legitime
discerent undeilli calumniam facerent.aut per alios certaverit. » Dei militem tam exercitatumvult esse
immitterent ;
qui,pasleaquam vidcrunt manifoslos D in Dei operibus, vcl officio depulato, ut possit ad
se, recesserunt ab eo. glorise meritum pervsnire, tota mente viligantem
« Det raisericordiam Dominus Onesiphoridomui divinis obsequiis, prajsentia spernentem, cffilestia
quia sa^pe me rcfrigeravit,et super catenam meam diligentcm. Ad hoc cnim se probavit, ut hic lal)0-
non crubuit.» Duplici genere refrigerium hocintelli- rans remuneretur in ccelis.

gendum est, quia et in necessitate custodia; solatio « Laborantem agricolam oportet priraum de fru-
suo refrigeravit eum ; et si qua illi opus erant, ctibus percipere.tntellige qua; dico.Dabitenim tibi
sive indigentibus ministravit.Spe enimeorum quoe Dominusintelleetuminomnibus. »Tantae abstinen-
proraissa sunt, non illum puduit accedcre et re- tia; fuit sanctusTimotheus,ut etiama licitis tempe-

quirere hominem posilum in cuslodia. llli enim, rnret. Hoc cnim vult intelligi, quia a participatione
quos supra memorat, quia erubcscobant de cruce gazophylacii se abstinebat, cum hoc Dominus de-
Christi, in necessitate deseruerunt Apostoluni. creverit utqiii f^vangiiiumannuntiant de Evangelio

(1321) In cod. Onisiphorus.

691 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI
vivant. Ideo Apostolus prius huncsumere praecepit
qui primus est, et slc caeteris distribuere.
« Menior esto Ghristum Jesumsurrexisse a mor-
tuis e.\ seraine David,secimdura Evangeliura meum,
in quolaboro usque ad vincula,quasi latro seil ver-
bum Dei non estalligatum.» Quoniam multi futuri
erant filii diaboli,qui Dei Filium incarnatum nega-
rent, idcirco hoc memorat,quoniam fallaciter sub
nomine apostolorum hoc asseverare nituntur. Sub-
jecit,c'secundumEvangelium meum,» ut excluderet
mal« mentis falsa colloqiiia. Nec enim plus hsre-
ticis credendumeBt deaposlolis quam hisipsis de-
prffidicatione sua testantibus. Quam prajdicationem
cum labore se agerequeritur.Pressuris enim tribu-
labatur et carceribus, eo quod tam Judaos quam
ftentiles ofTenderet^sicut illis videbatur.incredibilia
prKdicando.Iratos enim habebat Judajos propter le-
gem quam cessare docebat.Gentilesautem inimicos
faciebat, quia unum Deum praedioabat in Christo.
Unde quasi latronera hunc tractabant,
claudentef ,si posset tacere,ne8cientes quia verbum
Dei alligare non poterant.Denique saepe clausus non
dispendium fecit, sed lucrum. Neque onim
cui pra;dioaret in carcere, ut quos libere invitare
ad fidem non posset, in vinculis positus pasceret
Dei verbo.
n Ideo omnia suEfero propter clectos, ut
salutem consequantur,qua) est iuChristo Jesu,cum
» Ut prsedicatione sua salvaret ho-
gloria coelesti.
mines praedestinatos ad vitam, exitiis erat subjec-
tus sciens profectura se habiturum qusesite salu-
tis illorum.
« Si enim comraortui sumus, et convivemus si
sustinemus,etconregnabimus.»Sic posseadimmor-
talilatera, et gloriara Christi pervenire significat,si
in forma baptismatis manserimus,ubiomniadelicta
moriuntur.ut innovati ornnia vitia veteraet crimina
fugiamus, ut actoris sccuti vestigia, peccatis mor-
tui videamur.Si veroadditum fuerit ad causam, ut
et tribulationes ac pressuras non eegre pro nomine
I3omini patiaraur, sustinentes haec simul cura illo
regnabimus.Dignum est enim ut qui pro illo oppro-
bria patilur aut esitia, in regno ejus gloriosus ap-
pareat.
« Si negamus, et ille negabit nos. » Verum est
quia si minime confessi illum fuerimus coram ho-
minibus,tunc dicet et ipse nobis in illa
futuri judicii, nescio vos.Haec est punitionis signi-
ficatio.
Si non credimus, ille fidelis perraanet, negare
('
semetipsum non potest.» Nemo potest Doraino au-
ferre quod habet. Quis enira illo fortior est, per
quera omnia extiterunt ? Nec addi potest perfecto,
quia non illi aliquid praeetat, qui credit in illum,
qunmodo nihil aufert, qui non credit ei. Quidquid
ergn agitur ud profectum nostrum pertinet, ne in
ignnranliu maneamus.Nec enim a nobis llrmatur,
cum ipse ex se, et apud sc firmus sit.
692
A « Hkc admone contestans coram Domino. Non
verbis pugnare ad nihil enimutileest,nisi ad sub-
;
versionem audientiura.»Contentiones vitaudas mo-
net. Praecepta autem danda sub Dei timore, et ter-
rore, quia contentio potest adhuc minus stabilitis
;
generare scrupulum. Solent enim in contentione
talia opponi, elimato malevolentiae ferro, ut rao-
veant animos insipientum fratrum.
« Sollicite cura temetipsum, utprobabilem exhi-
beas Deo operarium, non impudoratum, recte tra-
ctantem verbura veritatis. » Quoniam sunt aliqui,
qui contenlionem dicant prodesse,Apostolus autem
sciens magis obesse, hoc mandat ut unusquisque
hoc curet.ut spreta altercatione semetipsumproba-
bilem faciat,etimpudoratos appellans eos qui con-
tcntionibus nituntur.Necesse est enim utcontentio
g
extorqueat aliquid.imo multa qua3 dicantur contra
conscientiara, ut intus in anirao perdat,foris victor
abscedat. Nemo enira patitur se vinci, licet sciat'
vera quae audit. Recte autem tractat et bona con-
alligantes,
scientia qui volentibus loquituret pacificia.Collatio
ergo inter f)ei servos esse debet, non altercatio.
dcruit « vocum novitates devita; pluri-
Profanas autem
m.um enira proficient ad inanitatera. Serrao enira
eorum velut cancer serpit, » Hoc idem adhuc pro-
sequitur, ut contentiones vitentur. Nec enim con-
gruit unius fldei viros habere contentionem, sed in
et ipsi
tractatu patiantur se invicem et consentiant bonis
dictis.Siquid autem improbabile videtur cum pace
dissimuletur.Adversarii enim et dissidentes solent
se invicem provocare,ex quibus unuscatholicus est
C et alter profanus.Hic ergo catholicus,cui Apostolus
mandat ut spernat et declinet a fabulis inanibus,
;
quietus debet esse, ut semper de conscientia verba
emittat,nec patiatur se eoram impia verbadepromi,
Dant enim quibudara occasionem ut in pejus pro-
ficiant. Non enim desunt qui audientes profana,
concipiant cogitatum malum, ideoque obest con-
tentio.
(' Ei quibus est Hymenaeus et Phyletus, qui
deerraverunt a veritate, dicentes resurrectionem
jam factam esse,etlidem quorumdam subvertunt.»
Nuncipsoruni,quorum causa vitandas contentiones
monet. prodidit nomina quos et profanos et impios
desigoavit, errantes a veritate.Hoc enim negabant,
:
quod palmare est Christianorum, ut credant se ia
j. futurum a mortuis resurgere. Hi autem, sicut ex.
necessitate alia Scriptura docemur, in flliis fieri resurrectio-
nem dicebant, quibus non deerat qui assensum
praestaret perversum contra fidem, quam in pri-
mordio fuerat consecutus.
« Firmum tamen fundamentum Dei stat,habensl
hoc sinaculum. Cognovit enim Dominus qui sunt]
ejus, et disccdat ab iniquitate omnis qui nominatj
nomen Domini. » Fundamentum Dei fides est,quae5
continet qus promisit Deus, quae fides non poterit|
infringi perfidorum et hKreticorum commentis.l
Quamvis enim hi ncgentfutura quK credimus,Deus
tamen dabit qua; credimus daturum illum, teste
693 RXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. II AD TIM. 694

promissione ejus. Signaculum itaque promissionis A closiiim, in qua omncs sub unius Doraini sunt
Dei fides nostra csl, qucc firmat Dei verba. In die nominc.
judicii cognoscet Dcus qui liabent signum cjus, « Si quis ergo purgavcrit scmctipsum ab his.erit
disscnticntcs a pcrfidorum, et h.Tjreticoniiii iniqui- vas in honoro sanctilicatum,utiIo Doinino.ad omno
late, qua; Uci promissionein inlirinare sc putat. opus bonum proiparatum. Nunc «lia hacresis fraude
Nihil enim tain iniquum, quam Dei lidei contrairc. suaconvincitur,qua; asseritonimasquasdam natura
Sic et Dathan, et Abiron et Chorc dictum est a esse malas, quoj ad bonum cogi non possint cum :

Moyse, cuni contraUei prieceptumofrorre sacrificia hlc dicat possc mnlos immutari in bonos et sordidns
praesumercnt. Cognovil itaque Dominus qui sunl purificarl. Poterant cnim lly.Ticnaius, et Phyletus
ejus. Quo dicto ostendit,qua! pernicies maneret cos, mundarc sensum suum.si voIuissent,ut fierent vae
qui Dei verba inverterent. sanctlficatum, prKparatum in honorcm.
i< In magna autem domo non solum sunt vasa « Juvenilla autem desideria fuge. » Juvenilia desi-
aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, et qua;- deria adversa sunt. Sunt enlm voluptates mundanae,
dam in honorem,qua?dum autera in contumeliam. „ qu.-E omnibus illccebris mancipata; sunt, ac per hoo
Hoc dicto significavit in Ecclesia diversos csse homi- Dei servo fugienda; sunt.
nes ;
quosdam bonos et summos viros, quos in auro
p « Sectare vero justlliam, fidem, charitatem, pa-
inteliigi vult quosdam bonos tantum, quos
;
in ar- cem cum bls qui invocant Deum de corde puro. »
gento designat ; alios vero non bonos, quos vasa lUec sectanda jubet,quae juvenili aetati devia viden-
ligneaetfictlliaappcllat ;
quodnulliambiguumputo. tur et aspera. Qui enim justitiam elegit, ei nlhil
Nam in Corinfhiorum hoc Ecclesia probat frequens facltcontrarium etqul fidem dillglt servant man-
,

sermo objurgantis Apostoli. Xunc autem in Ecclesia data. Qnl autem charltatem sequitur, omnibus
nostra palam est et in templo .lerosolymis, in quo
; humilis est. Pacis vero custos nullum lacessit ad
typus erat Ecclcsi;c, manifestis lectionibus appro- jurgium.
batur. Krantenim illi Sadductei, ex quorum radice « Stultas autem, et ineruditas quKstiones devita,
eranl Hymen;eus et Phyletus. De quorum prava sciens quia generant lites. » Insensata; qujestiones
sentenlia, cum Apostolus esset locutus, statim hoc partiminfideliurn^partlmhffireticorum sunt,aIiorum
subjecit, ut non esset mirabile in Ecclesia vlderi e.\parteindefidelium,quae modestoshomines cogunt
homines dissentientes. Nam in Gorinthic>rum Ec- ad litem.Immutanturenimnimiacontradictione im-
eclesia, de qua disi, quidam erant, qui dissentientcs pietatis eorum,et irati dicunt aliquid contra propo-
resurrectionem negabant.Insanus tamenNovatianus situm suum. Nam solent quidam hsreticorum pa-
ul errori suo blandiatur, aliter hoc intelligendum tientiam fingere quamvis a catholico non possint
tradit, utdomus magna totus mundus significari C audire aliquid asperum, ut commendent prava sua
credatur, quia habethominum diversitatem, cum colloquia ideo dissimulandum ab his est. ;

constet Apostolum exemplo usum domus divitis et « Servum autem Domini non oportet litigare, sed

opulentis, qus quamvis coplosa sit, (1322) habeat mitem esse ad omnes, docibilem, patientem, mode-
tamen et vitiosos et prava sentlentes, sicut superius stum corrlgentem eos, qui diversa sentiunt, ne
;

memoravi. Quos contumclla dignos ostendlt, non quando det illis Deus (1323) pccnitentiam ad agni-
tamen perituros, sed purgandos per ignera, quia tionem vcritatis, et resipiscant a diaboli laqucis
domui ex aliqua parte necessaria sunt. Novatianus capti ab eo ad ipsius voluntatem. » llaec nulla indi-
autem elatus superbia, ut EccIesiaB suae veritatem, gentinterpretatione: suntenim manifesta,quantum
et sanctitatem generalem defenderet, hoc modo in- tamen prosit raodestia, declaravit. Si enlm hoc in
telllgendum decrevit, quasi Ecclesia penes ipsum quibusdam ha^reticis placitum est,qu>a humlles vi-
sit, et cunotos habeat purificatos propter illas cau- denlur, quanto magis laudabile, et fructuosum erit
sas, quibus nos innocentes accusat. Sed quid opus in cathoIico,si fucrit mitis, in quo et sensus utilis,
erat hoc loco de mundo aliquid dicere,aut ut quid et gravita imitanda perspicitur ?

affirmaret mundum domum magnam siguificare ? (Gap. ni.)«Hocautemscito,quiainnovissimisdie

Namdicit Dominusapostolis n Nonestisde mundo. :
{) bus instabunt tempora periculosa : erunthomines
Ego autem elegi vos {Joan. sv, 19). » Quomodo ergo sui tantuni amatores,avari,insoIentes,superbi, bla-
intra mundum
concludendi sunt, qui negantur de sphemi,parentibus non obsequentes, ingrati, impii,
mundo Et ideo Apostolus
esse ? « Quid inquit, : sinefide,sinedilectione, crlminatores,incontinente3,
mihi dehis, qui foris sunt, judicare? {I Cor.v, 12.) » immitfts, bonorura inimici, proditores, protervi, tu-
Nam in una domo omnes sub uno sunt nomine.Uno midi, voluptatum amatores magis quam Dei, haben-
enlm Domini sui noraine censentur omnes.Mundus tes formam pietalis, virtutem ejus abnegantes. Et
autem diversae protessionis continet homines,ita ut hos devita. » Prophetia est ha?c sancti Apostoli, in
dispares profiteantur se habere deos et dominos. quaprceviditquantamalafuturaessenthasreticorum,
Non ergo domum magnam mundum disit, sed Ec- essent et Judffiorum. In his eoim omnia ista, quae

((32211ncod. impressis post? verbum si<, legitur reliqua, quas sequuntur.

habeiU itimcn vasa tignea et ficlilia. Hoc moilo ct (1323) P(vnilenliam habentomnes lectiones,sed in
Ecclesia, quaquam sancta (Hcattir, habet tamen el , nostro cod. patientiam legitur.
 :
: :

695 ATT0NI3 VEUGELLEMSIS EPISCOPI r96

inimicafldei sunt denotantur. Ipse enim Aposlolus A ctio : et licet inviti, conOtebuntur tamen suam im-
dixit » Quo enim mihi de his, qui foris sunt, judi-
: peritiam in ultimo.
carc? {/ Qui enim male de Deo sen-
Cor. v, 12.) »
" Tu autem assecutuscst doctrinammeam,insti-
tiunt,et non timent.quod ad injuriam ejus pertinet, tutionern, propositum,fidem,longanimitatem,dile-
profiteri,quomodoin conversatione humanapossunt ctionem, patientiam, persecutionem, pasaiones. »
esse benevoli ? Ideo enim dixit habentes ibrmam :
Eorum vuli esse aemulum, qu« enumerat. Haec
pietatis, virtutem autemejus abnegantes, quia pro- enim in ultimo non ad pcenitentiam,sed ad laetitiam
fitentur quidem semetipsosChristianos.cum sint et proficieiit.
ncquissimi operis, et sensus perversi.Non enimin
" Qualia mihi facta sunt Antiochiae,Iconii,Lystris
professione magis, quam in gestis laus Dei, o.tvir-
quales perseeutiones sustinui.et ex omnibus libera-
tus est.
vit me Dominus.Sed et omnes, qui volunt pie vivere
I' Ex his sunt enim qui irrepunt in domos, et
in Christo Jesu, persecutiones patientur. Nequam
captivas ducunt raulierculas oncratas peccatis,qua3
autem homineset deceptoresproficient in pejus, ipsi
ducuntur variis desideriis.semperdiscentes, et nun-
errantes, atque alios erroribua involventes. » Ideo
quara ad scientiam veritatis pervenientes. « Quam-
quanta passus sit memorat, ut auxilia Dei
qu«>, et
vis omnibusba^rctiois boo conveniat,ut subintrantes
B ostendat, quibus defendit, et tutos proestat servos
domos, mulieres subdolis,et versutis verbis capiant,
suos ab imprudentia Satans.ut securos illos faciat,
ut per eas viros decipiant, more patris sui diaboli,
et erigat.ne timeant quae irrogari possunt a perfidis,
qui per Evam Adam circumvenit Manichaeis tamen :

sed in persecutione alacres sint, certi quia omnes,

pra! caeteris congruit. Nulli enim tam importuni,
qui in Christo recte conversantur, odio habentur
tam fallaces, tam captiosi sunt, quam ipsi, quos
eliam a corporis sui membris.Mali autem in dete-
constat aliud colere, et aliud prolileri, aliud intus
rius proficient, dum videntmultos sibi dare assen-
gerere, et loris aliud vindicare. .Nam sauctimoniam
sum, ita ut creteros in errorem mittant.Dum enim
defendunt, et lege sua favent, et turpiter vivunt
sciuntur esse mali, et deceptores, et nihilominus
misericordiam laudant, cuminter seinjusti depre-
ftorere, et prosperari in mundo.attrahunt quosdam,
hendantur munduni spernendum asserunt,et sem-
;

ut imiiatores eorum effioiantur, non solom in pro-

peraccuratiprocedunt; jojuniis inslsteresejactaiitcr
priis erioribus puniendi, verum etiam in horum,
prajdicant (t324), cum omnes saginati videantur,
quos exemplo suo perdunt.
tantum quod arte quadam pallidi cernuntur, ut fal-
< Tu vero persevera in his, quae didicisti, et qu»
lant.Haec ergo Apostolus maxime de his propheta-
tibi eredita sunt sciens a quibus didiceris, et quia :
vit, quos constat apostolorum tempore non fuisse,
ab infantia sacras litteras nosti, quae possunt te
sicutnec Arianos quippe cum Oiocletianus inipera- C
:

erudire ad salutem. » Multum prodesse significat

tor constitutiono sua designct, dicens Sordidam :

Veteris Testamenti habere notitiam. Ipsas enim

hanc, et impuram haeresim, quae nuper, inquit,
sacraslitteras dicit,quK Christipersonaminsinuant,
egressa esl de Persida. Hi inveniunt muliercs pra;
et Incarnationem ejus ad salutem hominum redi-
vanitate novum aliquid desiderantes audire, et per
ea, qua; placida suut suadent illis foeda, et illicita.
menda declarant. Hortatur enim, ut in his profi-
ciat. Antiquitas cnim haec robur est novitatis
Cupidae enini sunl discendi.cum judicium non ha-
sciens quia a quo didicit.firma est auctoritas. Signa
beant probandi hoc est sempcr discere,et veritatis
:

enim, ct prodifiia vidit facta per eum,quibus oranis

scientiam non habere.
« Quemadmodum autem Janneset Mambresresti-
sermo succumbit.
terunt Moysi {Exod. vii, H), ita et hi resistunt ve- " Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad

rilati (,1325) homines corrupti mente.reprobi circa doctrinam, ad correptionem, ad redintegrationem,

fidem,sod non proficient amplius. Ignorantia enim ad eruditiouera, quae cst in ipsa justitia, ut paratus
eorum evidcns erit omnibus.sicut etillorum fuit. » sit homo Dei ad omne opus bonum consummalus. »

Esemplum hoc de apocryphis est (i326). Jannes Manifestum est, quia omnis scriptura, cujus Deus

enim et Mambrcs fratres erant magi, vel vencfici auotor ostenditur, utilis est. Ad hoc enim dataest.
D
^Egyptiorum, qui arte magia; suae, virtuti Dei, quse ut proficiat imperitis, et instauret deformes, attra-

perMoysenagebat,oeraulalionecommonlitiaresistere hens iniquos ad juslitiam, ut homo Dei in omni

se putabant.Sed cum in Moyse virtus in operibus operebono perfectus sit. In nuvo enim hominegra-
cresceret, humiles facti confessi sunt cum dolore dalim proficiens, constituit illum hominem Dei.
vulnerum, Deum in Moysen operatum.Unde simililer (Cap. IV.) « Testor coram Deo, et Christo Jesu.qui
et hosnonamplius proficerein impietate assortionis judicaturus est vivos, ctadventum
mortuos, et
SUU5 dicit,quia imperitia ooruin pahim fiet, etsedu- ipsius et rcgnum cjus: praidiea hoc verbum, insta

(t!!2i! Verba, jejimiis... ]ir:i'licant, in superiori Qui nam isti suiit nuiiji lcnr.o Moysis? Quomodo
maigiii leguntur. autem nomina eoruin nusquam alihi ferunlur '!
Xel
(i'.V'~i] Vei-ba, ilit... rerilnfi, in cod. desiderantur, Irtiiiiiiones mn scriptm snnl, vct spirilU'Puulus hxc
sed ex '. nl.g. et Ambrosiast. addidimus. didiccrii.
(132(>) Divus Chrysosi. in huuc loc. hom. oct. ait
 697 RXPOSITIO IN KPISW.^S PAULl. — IN EPIST. II AD TIM. 698

opportuno, importuno (13'27), nrgue, hortare, in- A Deus justus judcx dabit arapiissima
coronari, quia
crepa, in omni magnaiiimitate et doctrina. » Tam pnpmia diligentibus se, et exspectantibiis Filium
soliieito mandut inviolate prtrdicanrium Dei donum, ejus de cadis.
ul cum lestatioiie Dei ^'atris, ct (ihrisli Filii ojus, i< SoUicitus estoveniread me f|nam primum. De-
hoc moneat curandum, instandunKiue in oo, ut aa- mas cnim me dereliquit, diligcns hoc sECulum, et
sidua prffldicatione, ct crebra olijurgalione cum abiitThessalonicam, Cresccns in Galatiam,Titus in
opportunitate provocet ad aieliorem prolectum. Et Dalmatiam. Lucas est mecum solus. Maroum assu-
ut facilius arguenti assontiant, sine amaritudine me, et adhuc tccum est enim mihi utilis in mini-
:

hoc agendum hortatur. sterio. Tychicum autcm misi Ephesum. » Cum

(1 Krit onim tempus, cum sanam doctrinam non constct omnem instructioncm juris ecclcsiastici in
sustinebunt, sed a sua desideria coacervabunt sibi multam tamen charita-
cpistola continerl, propter
niagistros, prurientes auribus : et a veritate quidam tem prresentiam ejus desiderat: Marco nutem id-
auditum avertent.ad fabulas vero eonvertentur.» Et circo testimoniura perhibct, quia memor est prae-
ha>c simili tnodo prophetia, est sancti .\postoli, qui teritorum ejus laborum.
pr.-escius fulurorum,instandum in doctrina sollicite " Penulam, quam reliqui Troade apud Carpum,
praicepit, ut iirmati in Cdc, et bonis operibus cru- r> veniens a[rer,etlibros,maximeaulcm membranas.»
diti in disciplina sana robusti maneant, ut postremo Apostolus natura Judffius fuit, et nec quidquam ha-
tempore.cum quidam averitatc ad errorem converti buit alienum. Unde ergo illi penula? Sed quia erat
cceperint, immobiles perseverent. Talos enim dicit a Tarso, quos constat in societatem Romanorum
futuros,qui pro desideriis suis doceri se velint, ut a receplos, ut de cstero cives appellBrentur Romani,
magistris constantibus,et veracibus ad hos convcr- idcirco necesse,est eos et curiam habere, in qua
tantur, qui haec illos doeeant, quae libenter audiant, more Romanorum penulati convcniant. Quicunque
quia veritas illis aspera videtur, utrelicta sana do- enim illo temporecum muneribus obviam exissent
etrina fabulis vacent. Nolunt
enim argui maligna Romanis, imrounitate perpetua donati,cives Ro-
opera sua quare tales volunt magistros, qui sor-
: mani, et fratres eorum nuncupabiintur, teste eodem
viant moribus eorum. Pruriunt enim aures eorura, Apostulo. Potest ergo lieri, ut si non suam, quia
ut audiaiif fabulas vanitatum compositas sub no- totum so legi dederat, patris sui haberet penulara.
mine doctrina;,quibus delcctentur. Quod nullis tam « Alexander a;rarius multa mala mihi ostendil.

proprium est,quam Manichsis,qui nescio quaj ha- Reddat (1328) illi Dominus secundum opera sua :

bent diversa commenta iuflatis nominibus nuncu- queni ct tu devita.Valde enim restitit verbis meis.»
pata, cum sint ros frivols, et qusedam deliramenta. Alexander iste, et Demas supradictus collegae fue-
Tu vero sobrius esto, in omnibus patiens, opus ^ runt. Hi prius cum Apostolo erant simulantes ill
<i

fac evangelistffi, ministerium tuum exple. Ego enim amicitiam; et quia fallaces tempore probabantur,
.jam delibor, et tempus solutionis mea; instat.» Ad- ambo ab eii reoesserunt. Hic aulem aerarius, qui
monet et hortatur, ut vigilet, in disciplina ecclesia- audacior erat in malis, sic(1329) ab eo recesslt,
stica viriliter agat, Scripturas explanet, ut pruden- ut et contradictor verborum ejus existeret. Qui
tes, et cruditi inancs fabulas vitent. Apostolus enim ergo Apostolo ausus erat eontradicere, non imme-
sciens passionenr. suam iraminere, exemplum piae rito evitandum hunc admonet, Dei judicio istum
convcrsationis, et san.B doctrinffi in sancto Timo- diraittens.
theo vult relinquere, ut per traducem nunquam « In prima raea defensione nerao mihi adfuit;
deessent doctores idonei. Tamen passionem suara sed omnes me dereliqurrunt. Non illis imputetur.»
delibationera appellat,Deo enim immolatur, qui pro Pressuram, et tribulationes sibi iIIatas,defensionera
justitia ejus patitur. suara nuncupat. Passio enim Christianis vita tst, et
< Certamen bonum certavi, cursum consumraavi persecuito defensio. Pressura enim illata pro justi-
fidem servavi quod reliquum est, reposita est raih'
: tia defendet illum in die judicii, reos constituens
corona quam reddet raihi Dominus in illa
justitioB, perlidos. Interipsa ergo initia illats pressurae dereli-
diejustusjudex. Non solumautem mihi, sed et his, D ctura seconqueritur;etquiaseithancesseconsuetu-
qui diligunt adventura ejus. » Omnia, qu» sibi, et dinem, non illis vult imputari, quia et Dominum a
prospera essent, servasse se me-
Cc-eteris utilia, et Juda;is apprehensura discipuli reliqucrunt : quippe
raorat. Non solum enim verbis, set et in operibus cum scriptum sit in propheta : « Percutiam pasto-
formam se prsbuit audientibus, ut et auctori suo rsra ; et dispergentur oves gregis [Zach. xiii, 7). »
veritate praedicationis fidelis dispensator existcret, « Dorainus autem astitit mihi, et confortavit me,
et contra mundi principes, omni solli-
et potestates ut per me pr.fdicatio impleretur, et audirent om-
citudine,et peritiacolluctatus, exemplum,quoraodo nes gentes. » Propter quod Domini Christi auxiliis
vincerentur, relinquerel; et ut inviolata doctrina, munitum se dicit,et auctum virtutc, ut praedicatio-
et agonis legitimum certamen dignos illos faceret nem impleret in omnibus gentibus; idcirco ignosci

(1327) Verbum imporlune, quod in cod. deest, ex (1329) Verba, liic... sic, ad.jccta luere ex impres-
N ulg., et caeteris restituimus. sis cod.
(1328) Vulg. redd^t.
699 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 700
quibus derelictus est in necessitate, ut
petit eis, a
A. domum. Erastus remansit Corinthi. Trophiinurn
bene acceptus a Deo, vindictam non qucerat. Hac autem reliqui infirmum Mileti. Sollicilus esto ante
enim causa amplius adjutum se eredit a Deo, quia hlemem venire. •> Aquila, et Priscilla hi sunt, apud
derelictus est ab hominibus. quos hospitatus operabatur manibus. Onesiphorua
" Et liberatus sum
de ore leonis. Liberavit me autem hic est, cui testis est in (1330) secunda Epi-
Dominus ab omni opere malo, ct salvum faciet in stola. Quid est tamen, ut praesente Apostolo, qui
regno suo coelesti. Cui gloria in aeternum. Amen. » mortuos excitabat, Trophimus infirmaretur ? Sed
Similiter dicit et Petrus coapostolus ejus, quia signa propter incredulos facta sunt. Et quia ex di-
adversarius noster diabolus circuit, fremens, sicut versis causis meritum collocatur apud Deum, ut
leo, quaerens quem devoret (/ Pelr. v, 8). Sed quia Deo
sive qui in tribulatione, sive qui in aegritudine
in Apostolo occasionem non inveniebat, qua illum gratias agit, nec ab adversa parte suffragium quK-
deciperet, per suos pressuram illi excitabat,
iilios rit, ut proflciat meritis apud Deum. Propter imbres
et pcenas, ut si non quasi peccator. vel quasi ju- autem, et frigora commonuit, ut autumno ad se
stus, de hac tamen tolleretur vita, ne raultos hor- veniret.
taretur ad fidem. Quod cum prope Salutat te Eubolus, et Pudens, et Linus, et
impleret, Dei (<

providentia liberatus Apostolus, insultat illi, inflr- „ Claudia, et omnes fratres. » More consuelo implela
mum illum testilicans, quia de ore ejus ereptus est Epistola salutatione fratrum.
est; quia quod cupivit implere, non potuit. Igitur « Dominus Jesus Christus cum spiritu tuo. Vale.»
Dei auxiliis morti se ereptum gratulatur, et de Haec subscriptio Apostoli est : quod signum esse
providentia Domini tam securus est, ut et de fu- dicit in omni Epistola. Et quia Filius Dei idem fi-
turis tentationihus liberari se credat, et non solum lius hominis est, et Jesus dicitur, et Christus, ut
liberari ad prwsens, verum etiam salvum se futu- et homo significetur, et Deus, duobus nominibus
rum in die judicii, et regnaturum cum Uomino nuncupatur. Utroque tamen nomine dignitas de-
Ghristo in aeterna sfecula. signatur, qua ratione sunt posita nomina.
« Saluta Priscillam, et Aquilam, et Onesiphori Finis Epistolse secundx ad Timotheum.

(1330j In prima legitur in cod.

CAPITULATIO AD TITUM.

1. Titum instruit quales debeat episcopos ordi- C vivamus: et ut cum omni imperio arguat, potesta-
nare : et ut Cretenses increpet dure. tibus subditos esse se et modestos.
2. Quia omnia munda mundis et ut senes, anus, : 4. Quia cramus ct nos aliquando insipientes. Sed
juvenes, adolescentuloe caslitatem servent, et servi benignitas, et humanitas Dei, non ex operibns nos-
dominis obtemperent. tris,salvos nos fecit : et ut stultas quaestiones.et hae-
3. Quia apparuit gratia Dei erudiens nos, ut pie reticum hominem post unam correctionem devitet.

AUGUMENTUM AD TITUM.
Titum commonefacit et instruit de constitutione cis vitandis,qui in scripturis Judaicis creduntscri-
preshyteri, et de spiritali conversatione, et hasreti- bens ei ab urbe Roma.

INGIPIT EPISTOLA AD TITUM.

(Cap. I.) « Paulus servus Dei. " Quid est quod D dum utrumque a Christo dictum est, quomodo in-
Salvator noster ac Dominus apostolis dixerit : telligi debeat, solerter intuendum est.Ex his Domi-
« Jam non dicam vos servos, sed amicos [Joan. xv, ni verbis patet duo esse genera bonas servitutis,
15) : I) et ejusdem magistri discipulus, imo Aposto- unum timoris, aliud dilectionis timentium
; unam
lus, in quo Christus loquebatur, nominavit se ser- servorum,aliud diligentium,et placentium filiorum.
vum? Sed et idem iiominus alio loco ad eosdem Timet enim ancilla, ne flagelletur; timet matrona,
apostolos dixit : « Dicite : Servi inutiles sumus; ne offendat animum viri sui. Sed servitutis tiraor,
quod debuimus facere, fecimus (i,uf. xvn, 10). » Et qui habet poenam, foras mittit perfectam charitatem
70! EXPOSITIO IN EPlsToLAS PAULI. — IN EPIST. AD TIT. 702

(/ Joan. IV, 18). Perlectus aulcin scrvitutis timor, A timetc.-eterarum artium,etoarum,do quibus supra
noD solum non hahet pa>nam, scd ad ipsiim perve- mentionem focimus, juxta vcritatem est (1333).
nitur per la?titiam, Psalmisla hortando tcstante, qui " In spem vita; a;terna!. Hajc igitur veritas, cu- ..

ait : " La'tftiir cor meum, ut timoat nomcn tuum jus agnitio juxta pietatem ost, in spem vitaj ajternse
{Psal.Lxxxv, 11); et~ iteruni « Tiraor Oomini
.. : posita est ;
quia statim ei, qui sc cognoverit, prs-
sanctus permanet in s.neculum saeculi {Paal. xviii, mium tribuit immortalitalis. Absque pietate vero
10). » Hunc namque timorem habent et sancti an- notitia veritatis deleclat ad prsesens, sed in eeterni-
geli, quem profccto habuerant et sancti apostoli, tatc pra^mium non habet.
per adventum scilicct Spiritus sancti, pcr quom de- " Quam
promisit qui non mentitur, Deus (1334). »
Bcendit charitas in rordibus nostris. Idcirco et a Si non mentitur, agnoscite veritalem, et veritas
Domino non dicti sunt servi, sed amici, qui tamen liberabit vos quia veritas Christus est, et non aliud
;

et a semelipsis, et a Domino dicti sunt servi nimi- : exhibet, quam promisit, et justis scilicet, et inju-
rum non cx timore, sed amore Deo placendi. slis.quamvisdurum hoc hominibus videatur(1335).
" Apostolus autem Jesu Christi. » Discrevit servi- Vel sic accipiendum Quod promisit Abrahce, quoJ
:

tutcm ab apostolatu quia non oranis, qui servus,

; bencdioerentur iu ipso omnes gentes, h.TC in Chri-
statim et apostolus, sed quicunque apostolus et
P sto implevil per pra;dicationem apostoli Pauli, et
servus. Sed Paulus ideo apostolus, quia ipsum Je- caeterorum ejus coapostolorum.
sum Christum missus fuerat prfedicare. Et hoc « Ante tempora ssecularia. Manifestavit autem

sciendum, quia si Patcr, et Filius unum sunt, et temporibus suis verbum suum praedicatiooe, quae m
qui crediderit in Filium, credit et in Patrem. Quia credita est mihi (1336). » Ecce dixit quod fuerint
omnis, qui non credit in Filium, nec Patrem habet. tempora eeterna, quae tamen non fuerunt Deo co-
Servitus itaque indifferenter apostoli Pauli, sicut ad aeterna.Siquidem illeante tempora saecularia,id est,
Patrem, ita ad Filium referenda est. aelerna non solum erat, verum etiam promisit vitam
<< Secundum fidem electorumDei; » id est,eorum, aiternam, quam manifestavit temporibus suis, id
qui nontantum vocati sunt, sed et electi. Electorum est, congruis. Quid aliud Verbum suum Ipse est "?

quoque ipsorum magna diversitas est, pro varietate enim vila aiterna. Quomodo autem promisit, cum
temporum, sensuum, atque sermonum. Nec statim hominibus utique promiserit, qui nondum erant,
qui electus Dei est, vel ju.\ta electionem possidet ante tempora seterna, nisi quia in ejus .eternitate,
fidem, vel juxta fidem habet scientiam verilatis. atque in ipso Verbo ejus eidem coKterno, jam in
Sed (1331) secundum eam tidem, quam ipsi infun- praedestinatione fixum erat, quod suo tempore futu-
dit, et facit credentes, quos et in prffiscientia sua rum erat ?
elegit, sicut dicit : « Non vos me elegistis, sed ego ^ « Secundum praeceptum Salvatoris nostri Dei. »
elegi V03 {Joan. xv, 16). » Non hic alius intelligitur Salvator Deus, quam Fi-
" Etagnitionem qusBsecundum pietatem
veritatis, enim unus, idemque cum Patre, et Spiritu
lius. Ipse

est. » (1332) Qu<eritur quare ad id quod ait « Se- : sancto, unus, et verus Salvator et Deus est.
cundum fidem electorum Dei, et agnitionem verita- " Tito dilecto filio. » Titum filium suum vocat,

tis, » Junxerit : « Qus secundum pietatem est. » scilicet doctrina, exemplo, eruditione, atque disci-
utrum nam sit aliqua veritas, quaj non in pietate sit plina, non tamen natura, « secundum communem
posita, et nunc ad distinctionem illius inferatur fidem. »
agnitio veritatis, « quse secundum pietatem est. » ^1337) Utramnam omnium, qui in Ghristo cre-
Est plane veritas, quae non habet pietatem. Si quis debant, communcm dixerit fidem, an communem,
grammaticam artem noverit, vel dialecticam, ut suam tanlum et Titi ? Quod quidem melius videtur
rationem recte loquendi habeat, et inter falsa et apostoli Pauli, etTiti fldem fuisse communem, quam
vera dijudicet. Geometria quoque, et arithmetica, omnium credentium quibus pro varietate men-
; in
et musica habent sua scientia veritatem, sed non
in tium fldes quoque communis esse non poterat, sed
est illa scientia pietatis. Scientia pietatis est
nosss diversa.
legem, intelligere prophetas, Evangelio credere, D « Gratia et pax a Deo Patre, et Jesu Ghristo Sal-
apostolos non ignorare. Et e contrario multi sunt, vatore nostro (1338). » Gratiam Dei commendat, ut
qui habent pietatis veram cognitionem, sed non sta- et in caeteris epistolis, per quam nobis donantur

Huic aententiae eodem scriptoris caractere

(1331) (1334) Ibi in marg. ita adnotatum est, ,1.Y, scili-
in marg. adnotatum legitur a7i. Quid hfe littera; si- cet Augustinus.
jniCcent, viderit lector. Videbitur paulo inferius (1335) Brevis h.-cc expositio, quas Augustino in
itiam divi Hieron. sententiaa adnotari. marginis adnotalione tribuitur, de verbo fere ad
(1332) Ibi inmargine, ut supra adnotatum inspi- verbum in Pelagii divo Hieronymo tributo commen-
litur hoc modo. Ih., scil. Hieronymus, sive Hiero- tario legitur.
lymiaster, cujus est hsc sententia, seu interpre- (1336) Hic in marg. adnotatum est ita ag, idem
atio. scil. August.
(1333) Fortasse perperam adjecta hcec postrema (1337) Ih, scilicet Hieron.
.erba, quae sensum obscurant. (1338) Ag, scilicet August.
 ;

703 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 704

peccata, ut reconciliemurDeo ;
pax autem. qua re- A suura (Act. xx, 28). » Et hic diligentius observan-
conciiiamur Deo. dum, quomodo unius Ephesi presbyteros
civitatis
" llujus rei gratia reliqui te Crette, ut ea, quas vocans, postea eosdem episcopos dixerit.Videamus
desunt,corrigas. ReliquitTitum discipulumCret<T,
• igitur qualis presbyter, sive episcopus ordinandus
ut rudimenta nascentis Ecclesiaj confirmaret et si : sit.
quid videbatiir deesse, corrigeret, ipse pergens ad " Si quis est sine crimine : » hoc enim inter
rursum in
alias actiones, ut eis Christi jaceret fun- peccatum distat, et crimen, quod omne crimen pec-
danientum. Quod autem ait : « Ut ea, quas deerant, catum est, non tamen omne peccatum, crimen ; et
corrigeres, » ostendit nec dum eos ad plenam ve- in hac vita multi sine criniine, nullus vero esse sine
nisse scientiam vcritatis ; et licet ab Apostolo cor- peccatis valet. Unde el praedicator sanctus, cum
recti fuerint, tainen adhuc indigere correciione. virum dignum gratiae sacerdotalis describeret, ne-
n Et constituas per civitates presbyteros, sicut ct quaquam dixit : Si quis sine peccato, sed, c( si quis,
ego tibi disposui (1339). » Diligenter Apostoli at- sine crimine est. Quis vero esse sine peccato va-
»

tendamus verba, dicentis : Ut constituas percivita- leat, cum Joannes dicat « Si dixerimus, quia pec-
:

tes presbyteros, sicut et ego tibi disposui : qui, qua- catum non haberaus, nos ipsos seducimus, et veri-
lis presbyter debeat ordinari, in consequentibus r. tas in nobis non est {I Joan. i, 8). » In qua videli-
j 1 c-: f
disserens, hoc est. .
: « Si quis est, sine
_ •
crimine, unius ^gj peccatorum, et criminum dislinctione pensan-
uxoris vir, » etc, postea intulit Oportet enim : .< dum est, quia nonnulla peccata animam polluunt,
episcopum sine crimine esse, tanquam'Dei dispen- crimina vero exstinguunt. Electus sacerdos Ecde-
satorem. » Idem est ergo presbyter qui episcopus; site non tantum eo tempore, quo ordinandus est,

et antequam diaboli instinctu, studia in leligione sine ullo sit crimine, et prfeteritas maculas nova
fierent, et diceretur in populis « Ego : siiiu Pauli, conversatione deleverit, sed ex co tempore (1341),
ego Apollo, ego autem Ceplia? (I Cor. i, com- 12), » quo in Christo renatus est, nulla peccati conscien-
muni presbyterorum consilio Ecclesiae gubernaban- tia mordeatur. Quomodo enim potest praeses Eccle-
tur. Postquam vero unusquisque eos, quos bapliza- siae auferre malum de medio ejus, qui in delictum
verat, putabat suos, non Christi, in toto orbe de- simile corruerit ? Aut qua libertate corripiat pec-
cretum est, ut unus de presbyteris electus super- cantem, cum tacitus sibi ipse respondeat eadem
poneretur caeteris, ad quem oranis cura EcclesiaB commisisse, quae corripit?
pertineret, et schismatum semina tollerentur. Putat Unius uxoris vir (134-'). » Quod est cibus ad (c

aliquis non Scripturarum, sed nostram esse senten- salutem corporis, hoc est coitus ad salutem generis.
tiam, episcopum et presbyterum unum esse, et Et utrumque non est sine delectatione carnali. Di-
aliud aetatis, aliud esse nomen officii relegat Apo- C versa opera Patrum non faciebat, nisi diversitas ;

stoli ad Philippenses verba, dicenlis « Paulus ct temporum. Sic autem necesse erat ut carnaliter :

Timotheus servi Christi Jesu, omnibus sanctis in
Christo Jesu, qui sunt Philippis, cuiu episcopis et
diaconibus, gratia vobis el pax [Philipp. i, 1, 2), »
etc. Philippis una est urbs Macedonice, et certe in
una civitate plures, ut nunc (1340) putantur, episcopi
csse non potcrant. Sed quia eosdem episcopos illo
in tempore, quos presbyteros appellabant, propterea
indifferenter de episcopis, quasi presbyteris est lo-
coirent etiam non carnales prophets, sicut necesse
erat, ut carnaliter vescerentur etiam non carnales
apostoIi.EccIesiaedispensatorem nonlicereordinari,
nisi uniusuxori3virum,acutiusinteIlexeruntqui nec
eum, qui catechumenus, vel paganus habuerit alte-
ram, ordinandum esse censuerunt (1313). De sacra-
mento cnira agitur, nondepeccato.Nam inbaptismo
peccata omnia dimittuntur propter sacramenti au- :

cutus. Adhuc alicui hoc videatur ambiguum, nisi tem sanctitatem, sicut femina,etiamsi catechumena
altero teslimonio comprobetur. Jn Actibus aposto- fuerit vitiata, non potest post baptismum inter Dei
lorum scriptum est, quod cum venisset apostolus virgines consecrari, ita non absurde visura est, eum,
Paulus Miletum, raiserit Ephesum, et vocaverit qui excesserit uxorum numerum singularera, non
presbyteros ejusdem Ecclesiae, quibus postea inter peccatum aliquod cummisisse, sed normam quam-
caetera sit locutus Attendite vobis, et omni gregi, j^'dam sacraraenti amisisse, non ad vitae bonae meri-
: ((

in quo vosSpiritus sanctus posuitepiscopos pascere tum, sed ad ordinationis ecclesiasticae signaculum
Kcclesiam Doraini, quam acquisivit per sanguinem necessarium.

(1330) Verba, qus sequuntur usque ad textum : Maurini asserunt rectius legi nu/ic puiantur.
si quis cst sinecriminc, divi Hieron. in hanc Episto- (1341) Verba quo... tempore, in imo marg. cod.
lam sunt. Adeantur in hanc quKstionem responsio- scripta sunt.
nes Iheologorum, et canonistarum, quae Aerei ha;re- (1342) Ag.
sim confutant. (1343) Non absurda opinio, et pcr ea, quae infe-
(1340) In cod. et nunc. Quod emendandum cen- rius leguntur, auctori nostro salis probata, a divo
sui, tura sensus gratia, tum juxta leotionem divi Hieronymo minusbeneaudit,qui in hunc locum ait:
Hieronymi in hanc Ep., et hunc locum, cujus est, Multi supcrstitiosiii.f ^nayis, fjunm verius,ctiam eos qui
har sententiu.Quod autcm habet idem divnsllicron., cum gentiles fiierint, el iinam u.xoi-cm habuerint, qua
ul nuncu]iunlur codes noster nunc pjiluntur legit
, amissa, post haptismum Cliristi, alteram duxerint, pu-
addatur igitur codex noster duobus illis, in quibus tant iii sacerdotio non legendos. Vide qus sequuntur.
70;"i EXPOSITIO IN KPISTOLAS PAULl — IN KPIST. AU TIT. 706
1'llios hiibons liilelc.<f mm in accusationc hixu- j\^
IJ.jrrigat ad c;cdonilum iie in os altorius verboran-
;

ria;, aiil iiun nulnlitos (loii). » Primuni itaque duni iusanus eruinpat. I^orcussorcm autoiii episco-
diconilnni est,quoil tani sanctum nomen sit sacer- pum illc condcmnat,qui dorsum posuit ad flagella

dotii,ul nobis etiaiu ca, qua) e.\tra nos suntposita, etmaledictus non remaledixit. Sed melius eat ul
reputcntur, non quo prcpter vitia nostra episcopi non percussorem illumesse dicamus,qui mansuctus
non liamus, scd quo proptcr liliorum incontincn- tempore quid loquendum sit,quid
ct paticns.scit in

tiam ab lioc gradu arccndi simus. Qua enim liber- tacendum,ncc .sermone inutili consciontiam pcrcu-
tate possuraus aliLMios lilios corripere,etdocere (luse lit inlirniorum.
rrcta suut, cum nobis statim possit qui fucrit cor- « Nnn turpis lucri cu|iidnm.» Turpisquoquelucri
irptus, respondere , anto doco tuos? Aut qua
filios appetitus ab eo,qui episcopus luturusest.esse debet
iionto exlraneum corripio Ibrnicantem, cum mihi alienus.Sunt enim multi « docenlcs qu<e non opor-
coiiscicnlia mea ipsa respondeat ; oxha:reda ergo tct,turpislucri gratia; qui totas domos subver-
>,

lilium Ibrnicantom ;abjicc lilios tuos vitiis servien- tunt, ct putantqu;pstum esse pietatem. « Mclior
ti'^ ?tlumautcni ncciuani liiius inuna tccum convi- autem csl, » juxta Salonionem, k modica acceptio
val domo,tu audcs do altcrius oculo lestucam dc- cum justilia,(iuam multa genimina cum iniquitatn
li'ahere,in tuo trabem non videns ? [Matth. vii, ."> (Prov. svi, 8) » et magis oligendum in paupertato
;

/.lu;. VI, 41.) Non itaque justus polluitur ex vitiis " nomen bonum quam in divitiis iiomen pessimum
liliorura; sed libertas ab .\postolo Ecclesia: principi Episcopus,qui imitator Apostoli esso
(l'rov. xxii, 1).

roscrvatur, ut talis liat, qui non timeat proptervitia cupit, habens victum et vcstituni,h!S tantuni debet
liherorum suorum oxtraneos reprehendere delin- esse contentus.Qui altarioscrviunt.deallario (1347)
quontes. vivunt (/ Cor. ix, 13).Vivunt, inquit, et non divites
i.Oportet episcopum sine crimine esse. » (1345) liunt. Undo el ajs nobis excutitor e zona ; et una
Nullus autem in Ecclesia recte posset ordinari mi- tantum lunica induimur (il/a///i. x, 9, 10 Marc,\\, ;

nister, si dixisset Apostolus Si quis sine peccato; : 8, 9), ne do crastino cogitemus {tM(ittli.\i,3i). Tur-

aut sidixisset Nullum peccatnm habentes, sicut

: pislucri uppelitio est plusquam da prajscntibusco-
ail : Nullum crimen habentcs. Multi quippe bapti- gitare.
zati lideles sunt sine crimine sine peccato autem ;
Huc usque quid non debeathabore episcopus,sive
in hac vita neminem dixerim. presbyter,Apostoli sormone prsceptuin est nunc ;

<i Sicut Dei dispensatorem.nSi enim humanarum e conlrario quid habere debeal.explicatur.
legum dispensatores probi(1346)qusruntur, quales " Sed hospitalera. » Ante omnia hospitalitas fu-
esse debent qui divina jura dispensant ?Et non co- turo opiscopo denuntiatur.Si onim omnea illud de
ledens et bibens cum ebriosis,percutiat servos et C Evangelio audire desideranl:» Hospes fni,etsusce-
ancillas, sed incertum Domini exspectet adventum pitis me {Matth. x.xv,35) ;>>quanto magis episcopus,
et det conservis in tempore cibaria. Inter villicum cujus domus omnium communeesse debet hospi-
autem etfamiliam hajc sola dislantia est,quod con- tiuni ? Laicus enim unum. aut duos, aut paucos
servus prcepositus est conservis suis, Sciat utique recipiens.implevithospitalitatisofficium.Episcopus
episcopuset presbytersibipopulum conservum esse nisi omnes receperit,inhumaous est.
non servum. Benignum,» uthospites cum benignitate susci-
«
" Non superbum,
id est, non tumentera et pla- piat.benignus autem dictus,quasi nimium bonus,
centem quod episcopus sit, sed quasi bonum
sibi « Sobrium,» id est, temperatum. « Ca.slum, » ab
villicum acquirentem, quod pluribus prosit. omni crimine. « Justum,»in judicio. « Sanctum, >
« Non iracundum. » Iracundus est qui saspeira- in opcre pcr continentiam.«Continentem.» Uoc di-
scitur, et ad levem responsionis auram atque pec- cit.ne, quia unius uxoris dixerat virum, locum in-
oati, quasi a vento folium, commovetur. Neque continentiasdedisseputaretur.Ouomodoitaqueman-
voro qui aliquando irascilur, iracundus est ; sed suetudo,palientia,sobrietas, moderatio, abstinentia
illo dioitur iracendus, qui crebro bac passione su- alucri appetitione,hospitalitasquoi)ue etbenignitas
peratur. r> pr«cipue esse debent in episcopo,ft inter cunctos
« Non vinolentum.
Prohibot quoque .\postolus» laicos eniinentissime ; sic et castitas proprie, et,ut
episcopum esse vinolentum,ut sensu occupato, vel itadiserim pudicitia sacerdotalis.ut non solum ab
exaltet risum contra gravitatis decorem, et labiis opere se immundo abstineat, sed etiam ab intuitu
dissolutis cachinnet,vel sipaulura tristis cujusdara oculorum,et cogitationis errore, mens Christi cor-
rei fuerit recordatus,inter poculain singulius pro- pus confeclura sitlibera. Justus quoque episcopus
rumpat et lacrymas. esse debot et sanctus,ut justitiam in populis, qui-
« Non percussorcm.» Quod quidem et simpliciter bus praeest. exerceat, reddens unicuique quod me-
intelleetum fedificat audientem, ne facile manum retur,nec accipiat personam in judicio. Inter laici

(1344) Ih. scilicet divus Hieronymus. divo Hicronyir.o tributo,ubi loco probi legitur pre-
(1355) .43. sbyteri.
(1346) Perhanc lectioncm evincitur mendosa le- (1347) Non a//ar!o, sed sacrario.
ctio Vallarsiana hujusloci in comraentario Pelagii
 »

707 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 708 r

autem et episcopi justitiamhoc interest quod laicus A pretari hoc,quoddictum est :« Turpislucri gratia,
potest apparere justus in paucis episcopus vero : ut putemus Apostolum communi verbo usum, quo
in tot debet exercere justitiam, quos et aubditos omnes hasretici, cum perversa docent, se hominum
habet. solent asserere lucratores, cum non lucrum sit, sed
« Amplectentem eum,qui secundum doctrinam perditio, aniroas interficere deceptorum.
est.fidelem sermonem (1548).» Scilicet ut diligat " Dixit quidam ex illis proprius eorum propheta: i

doctrinam,et semper inde loquatur ; nec fabulas Cretensessempermendaces. » Id quodait,"propriu3 .•

vanas et otiosas sectetur. eorum propheta, » nonspecialiter adJudsos, et eos,

IIUt potens sit exhortari in doctrinasana. ->Sana qui de circumcisione sunt, sed ad multos referatur,
doctrina illaest.quae sanat audientes,ut quod dono qui non subditi sunt, et vaniloqui et mentium dece- i

Dei habet, non ei existat ingratus, sibi hoc ascri- plores, qui utique quia in Creta erant, Cretenses )

bendo. fuisse credendi sunt, amantes mendacium, et non

« Et eos,qui contradicunt, redarguere. » Talis quomodo solet incurri, sed semper idem, assidue i

eligendus est Ecclesiae praesul,qui ftshortari possit mendaces (1353).

nutantes, et contradicentes redarguere, hoc est, « Malae bestiae, ventres pigri (1351), » id est i

testimoniisScripturarum convincere.HcBCsententia, „ voratores otiosi, et idcirco ferias, et otia libenter ;

etiamsi sola esset,posset sufficere adversus eos,qui admittunt (1355). Dictum est hoc de quodam Epi- i

dicunt magistris Ecclesiarum innocentiam vitee menide, qui Cretensis fuit,in cujuslibris hocinve- •

posse sufficere absquescientia Scripturarum. niturversuum hexametrum, qui in Graecum pedibus

(1349) « Sunt enira multi,|et non subditi, vanilo- stat, in cujus libris hoc invenitur (1256) quihomo ;

qui et mentium deceptores. .'Qui Ecclesiae futurus iiiter prophetas Dei non invenitur. Nec ad illa
est princeps,habeat eloquentiam cum vita? integri- eloquia Dei pertinet, quae Judaeis dicit esse credita,
tate sociatam,ne opera absque sermone sint lacita, Ideononcommemoravit Apostolus nomenejus.sicut
et dicta factis deficientibus erubescant, maxime commemorare prophetas Dei (1357) in qua est
solet

cum sint non pauci, sed plures nec subditi, sed

, auctoritas Dei.
protervi. Tales bomines doctor Ecclesiae, cui animae « Testimonium hoc verum est » (1358). Non to- •

populorum creditaesunt,Scripturarumdebet ratione tum carmen, dequo testimoniumsumptum est: sed

superare, et silentium illis testimoniorum pondere tantum hoo testimonium, hic versiculus, quo men-
imponere. daces vocantur. Et utique qui in una tantum poe-
«Maxime qui de circumcisione sunt (1350).» Qui matis parte concessit (1359), et cstera confutasse
humanas potius traditiones,quam divina mandata credendus est.

loquuntur. « Quos oportet redargni ; id est, pru- C « Quam ob causam increpa illos dure, ut sani sint
denter Scripturarum testimoniis eos oportet con- in fide. »Quia enim mendaces sunt, et malae bestiae,
vincere. qui falsa persuadent, qui ferarum ritu sanguinem
« Qui universas domos subvertunt » id est, non ; sitiunt deceptorum, idcirco increpa illos, ut sani
unam, aut paucas domos'sed nniversas cum domi- sint in fide ; de qua fidei sanitate in consequentibus
nis famulisque subvertunt. « Docentes quE non loquitur Senes sobrios esse, honestos, pudicos,
:

oportet », de ciborum diirerentiis, de Sabbati jam sanos in lide, et charitate, et patientia ad quam ;

(1351) aboliti otio, de circumcisionis injuria : qus fidei similitudinem, doctrina quoque sanitas appel-

jam superflua sunt temporibus Christi,Cieiemoniae latur.

scllicet Judaeorum. « Non intendentes Judaicis fabulis et mandatis
(1355) « Turpis lucri gratia.»Quia enim deus est hominum, se aversantium a veritate. » Traditioni-
eis venter ipsorum. turpislucri gratia volunt pro- bus humanis, de quibus Judaeiin Evangelio (i)/aU/t.

prios facere discipulos,ut quasi magistri a sectato- XV, 9-14) arguuntur per Isaiam [Isa. xxix,
ribus suis alantur.Possumus autem et aliter inter- 13) : Deum non corde, sed labiis honorantes.

(1348) An. (1355) In marg. Ag.

(1349) lli. -n (1356) Mendam, vel potius mendas, quae in hoc
(1350)^)1.
" textu irrepserunt, coirigere ausus non sum ob
{\.3dVj Abolitione \eg\i\ailaTsi{is in divi Hiero- nimiam verborum alterationem, qua opus fuisset.
nymi exposilione, a quo hsc interpretatio, ubi nos Vide inter opuscula Augustini
contra
divi libr. ii,

legimus aboliti (ino.Meliorem autem lectionem no- advers. Leg.

Prophet., § 13, edit. Paris.,
et
stram probant,qua3 sequuntur in expositione illius tom, 8, col. 588, ubi haec verba desidcrantur,
versiculi MaUe besLix ; ubi, idcirco ferias,
: et oiia quamvis tota in hujus versic. textum ejus sit.
libenler admittunt, legitur. (1357) Divus August. cit. loco post ea verba ita
(1352) Ih. prosequitur Aliquando dicens, sicut et David dicit
:

(1323) Quinam propheta, de quo

fuerit hic (Rom. IV, 6). Isaias autem audet. et dicit [Rom. x,
Apostolus, Callimacusne, an Eplmenides, vide di- 20) siciU et Osee dicil iRom. ix, 25), vel tacitis
vum Hieronyuium in hunc locum cum notis Vallar- eorum nominibus, cum dicit, sicut scriptum esl, et
sianis. ea Scriptura intelligitur, in qua etc, quae et in
(1354) In marg,hujus expositionis adnotatumest nostro textu.
ita i .1'!. Verba autem sunt e commentano sspius (1358j Ih.
citalo Palagii excerpta. (1359) Divus Hieron. consensit.
 709 EXP0SITI9 IN HPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AO TIT. 710
•I Aversantium ae a verituto » A gratia snilicet A doclrinam. > lloc igitur niino Apostoius Tituin li-
Novi Testainciili, iiufi- in ICvangolio rcvoiata ost, et lium iii Chrislo et (liscipuluiii suum docet, ut ealo-
prffldicata vcl iiiuiginibus, sivo dictis et laclis in qualur qua) san.c conveniunt doctrinaj; quia tunc
Vetcri Testaniento. (1360) >< Omnia munda mun- doctrin.^i sit sanitas, cum doctoris doctrina pariter
dis. » Quia supcriua dixcrat. Sunt enim multi « et vita consentiunt.

non subditi, vaniloqui et deceptores, ma.Kime qui (1306) <( Senes, ul sobrii sint. » llic scnes Ecclc-
de circumcisione sunt. » ct dchis, qui ab eis dece- sl.-n seniores appellat, quos necesse estomnibus for-
pti fuerant, consequentor addidcrat, " incrcpa illos mam pr.Tbcre, nc junioribus malum exemplum
acritcr, ut sani siiit iii lidc, non intendentes Jiidai- praibeunt.
cis 1'abulis et mandatis hominum, aversantium ve- " Pudici, prudentes, sani in fide
in dilectione; ;

rilatem, » el quomodo ad daiatas et ad Romanos in patientia (1467). »

Generalitcr Tito ante priEci-
plonissime disputatur, putabant inter cibos esse piens quid ipsc loqui deberet ad cunctos, in eo,
liistantiam, cum uliqui mundi, aliqui vidercntur quod ait < Tii vero loquere quas dccent
:
sanam
immundi; propterea nunc infett, « omnia munda doctrinam. » Nunc per aingulas species.quid unam-
inundis, » his videlicet, qui in Christo crodunl et quamque «tatem exponit primum senibus
deceat ;
;

sciunt omnom creaturcim Dei bonam esse, et nihil

g viris convenientia
deinde anus quid deceat tertio,
; ;

abjiciendum, quod cum gratiarum actione perci- qua? adolescentibus apta sint, tam maribus videlicet
pitur. quam feminis licet in pra;cepto mulierum velula-
;

.1 Coinquinatis aulemct infidelibus nihil est mun- rum de adolescentibus feminis mandata subjecerit,
dum » '1301). Coinquinati sunt, et inlideles, qui ut non tam ipse doceretadolescentulas, quam quid
non credunljugum legis, Christum, doDando fidem, a votulis docerentur exponeret. Extrema de servis,
a oollo credentium abstulisse, id est omnia, qus et pcr singulas aetates, et conditiones sic decenter
temporalaliter in figura fuerant data (1362), illi
prMccpta constituit, ut sermo ejus;vita3 morumque
immunda vocabant. sit reguia.
Sed inquinata; sunteorumet mens, et conscientia
« Anus similiter in habitu sancto (1368) « Id
est
(1363). Propterea etiam qua> munda sunt per natu-
qua; eligebantur ad aliarum exemplum. Est ergo
ram, eis immunda fiunt, non quo immundum flat habitus non sanctus, de quo alibi dicit: n Non
aliquid, sed pro qualitate vcscentium, et mundum
in tortis crinibus, aut veste pretiosa (i/
Tim
mundis et immundum conlaminatis Qat. Alioquin II, 9). ,.

infideles quosque atque pollutos, etiam panis bene-

Non criminatrices, » id est ne vel cognita vel
'<

dictionis, et calix Dominicus non juvat, quia qui

p incognita aliorum peccata, quasi convicia, aliis in
indigne comederit de pane illo et de calice bibe-
facie proferant.
judicium sibi manducat et bibit (/ Cor.
rit, xi, 27).
(< Non vino multo servientes. t Sed modicum
Adventu enim Christi purgata sunt omnia.
ad sobrietatem propter salutera corporis biben-
« Gonfitentur se nosse Deum, factis autem ne-
tes.
gant. i< Nerainem enim, ita ut se, dicunt nosse
« Bene docentes. Docere illas permisit sed fe-
Christum, quibus ex lege promissus
;
est, sed fuctis
minas, et hoc non in Ecclesia, sed privatim in
suo
negant adventum ejus (1364), dum se sine legis
sexu.
auxilio putant justiflcari non posse.
« Adolesoentulas, ut viros suos ament. » Ut non
« Cum sint abominati, etincredibiles, et ad omne alienos, sive quia aliquce continentes erant ne, si
opus bonum reprobi » (1305). Quomodo igitur labiis
non diligerent viros suos, verbum Dei, tamquara
quis honorat Deum, et corde procul recedit, ita
dissidium pradicans, culparetur.
Deum sermone quis confltetur, operibus uegat.
« Prudentes, castas, sobrias, domus curam ha-
Negans autem operibus Deum, confessione simula-
bentes, ne viros suos in aliquo constristent.
.>
ta, recte exsecrabilis et profanus est: et nulla
veritatisratione persuasus, inobediens et incredulus "Benignas, subditas viris suis, ut non blasphe-
appellatur. Unde evenit ut ad omne opus bonum p metur verbum Dei, ne, vel ipsi blasphemarent, si
>.

reprobus sit quo scilicet eliam illa,qu« naturali negligentes essent, vel alii videntes eas pejores effe-
;

bonitate superatus forte bona aliqua fecerit, ctas, quam fuerant ante fidem, detraberent Chri-
non sint bona, dum mentis perversitate sunt re- stianae religioni(1369).

proba. In eo vero, quod superius ait: « Anus similiter»

(Cap. II.) « Tu autem loquerequs decent sanam (1370), hoc est ita ut viri senes inomnibus sobriae

(1360) Ih. nem sque ac ipsi, asserebant nosse Ghristum.

(1361) An: qus espositio Pelagii est. (1365) Ih.
(1362j Deest fortasse, et quse. (1366) AIS.
(1363) Ih. (1367) Ih.
(13Gi) Textus hic Pelagii, seu Hieronymiastri (1368) .in.
est, qui ita habet : Sc inetius Christum dicunt nosse, (1369) In cod. ChrisUanam reliqionem.
ul legc promissum : sed factis, etc. Legendum ita- 1370) Ih.
que,seu potius intelligendura de Judseis, qui nemi-

b
 : :

7H ATTONIS VEHCELLENSIS EPISCOPI 712

honesUc, pudicce, sanfE in fide, et castitate (1371), \ eos(P$aL rv, 8). » Quae gratia omnibus hominibus
et patientia,utnon sint accusatrices, non viQO nnul- ideo apparuit, ut erudiret nos.

to servientes, bene docentes, et in sexu suo hoc (1372) « Ut abnegantesimpietatem, et saecularia

habeant proprium, ut sint in habitu sancto. desideria. » Sfficulare est omne desideriumcarnale,
Juvenes similiter e.vhortare, ut sobrii sint. »
" et omnis ambitiotemporalis, Deo ipsodicente : « At-
Sicut in eo, quod supra praeoeperat, dicens « Anus tendite, ne graventur corda vestra in crapula, et
similiter in habitu sancto, » similitudinem anuum ebrietate, et curis hujus vitae. Sobrie, juste, et pie
dixeramus ad senes esse referendam ; ita nunc in vivamus in hoc saeculo (Luc. xxi, 34). » Admonet nos
eo quod intulit « Juvenes similiter hortare, ut pu-
:
quidem alio loco idem beatus Apostolus. dicens :

juvenum ad anus, et per

dici sint, » similitudinem " Non plus sapere, quam oportet sapere, sed sapere
anu3 ad senes arbitramur aptandam, ut senum ha- ad sobrietatem (llom. xii,3). » Verumtamen in hac
beant sobrietatem, et honesti sint, et pudioi, et tripartita divisione, in qua dicit, ut sobrie,et juste,

sani in Cde, et charitate, et patientia ; ut pudici et pie vivamus, videturmihi, quia ille sobrie vivit,
sint inomnibus, tam scilicet menle, quam corpore, qui non sequiturdelectamenta luxuriae ;
juste vivit,
tar/i opere, quam cogitatione,- ut nulla sil in ado- qui proxiraura nullatenus Isdit, et ei beneficia, in

lescente suspioio lurpitudinis. jj

quantum valet, impendit ;
pie vivit, qui a societate

« In omnibus teipsum praebe e.^cemplum bonorum ecclesiasticffi unitatis nulla ratione discedit ; sed
operum, » Nihil enim prodest aliquem exercitatum intra Ecclesiam positus, ea, quae certissime novit,
esse in dicendo, et adloquendum trivisse linguam, ad scientiam ver« fidei pertinereindubitantertenet;
nisi plusexemplo doouerit, quam verbo. i''a vero, quae ignorat, aut de quibus dubitat, hu-
Servos dominis suis subditos esse. in omnibus
.1
militer, ac patienter explorat, donec, si quid aliter

placentps,non conlradicentes, nou traudantes, scd sapit, Deo sibi revelante cognoscat. Haec autem so-
in omnibus fldem bonam ostendentes, utdoctrinain brietas, justitia,et pietas, quae ounctis debent inesse
Salvatoris nostri Deiornentin omnibus. » Quoniam fldelibus, ita sibi connexte sunt, ut [si una earum
Dominus, et Salvator noster, qui in Evangelio ait defuerit, altera, quasvideturinesse, nullatenus pro-
.'Venitc ad rae omnes, qui laboratis, et onerati sit. Neque enim sobrietas, qua quisque in seipso a

ego reficiam vos [Matlh. xi, 28,i, » nullam

estis. et flagitiis abslinet, nisi pia, et justa fuerit, id est, ut
conditionem, «tatem, sexum, a beatiludine arbi- et in Deum recte credat : nec fructuosa justitia est,

tratur alienum : propterea nunc Apostolus etservis qua unusquisque hoc impendit pro.ximo,quod sibi
prcBcepta constituit, scilicet, ut parli Ecclesiae, delectatur impendi, si sobria, piaque non fuerit
membrisque corporis Christi.Et quomodo superius pietas quoque mortua est, qua in Deum recte cre-

anus, adolescentulas, juvenes, quid Titus crudire C ditur ; si vel murum sobrietas, vel proximi eharitas
debere, edocuit ita nunc servis apta prffitepta con-
; non tcnetur. Tunc igitur animae vera salus acquiri-
stituit: primum ut subditi sintdominis suis in om- tur, si et pietas in flde, et justitia in charitate, ot

nibus autem omnibus, qua; non sunt contra-

; in his sobrietas in castitate, ac parcimonia teneatur.
ria Deo, ut si dominus ea jubet, quiB non sintad- (1373) « Expectantes beatam spem. » Ille fldu-

versa Scripturis sanctis,subjiciatur servus domino; cialiter haec exspectat, qui ita dixerit,sicut superius

si vero contraria pra:cipit, magis obediat spirilus, idem Apostolusdocet. Beata spes nulla melius alia
quam corporisdomino. Diligenterattendite quomo- credenda est, quam illud, quod dicturus est Domi-
do congrua personis praecepta decernat « Servi, : nusin diejudicii his,quiaa dextrisejus erunt: « \q-
inquit dominis suis subditi sint in omnibus. » nite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis

Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri om-

<c regnum a conatitutione mundi (Matth. xxv, 3'i). »
nibushominibus erudiens nos. » Postcatalogumdo- « Et adventum gloriae magni Dei, et Salvatoris

ctrinae adTitum, quid senes, quid anus, quid ado- nostri .lesu Christi. » Magnus Deus Christus est,
lescentulas, etjuvenes, quid ad extremum servos testante Propheta, qui dicit « Magnus Dominus, :

erudire deberet, recte nuncintulit:« Apparuit enim et laudabilis nimis in civitate Dei nostri, in monte

gratia Dei Salvatoris omnibus hominibus.» Non est J)

sancto ejus (Psa/. xLvii, 2). Ipse et Salvator om-
enira ulla differentia liberi, et servi, Grajci, et bar- nium, maxime lidelium. Adventus glorioB ejus non
bari, circumcisi, et habentis praBputium, raulieris, ille intelligendus est,quo invisibiliter quotidie cum
et viri, sed cuncti in Christo unumsumus; universi Patre,non'absqueSpiritu sancto.ad fideles veniunt,
ad Dei regnura vocamur ; omnes post offensam Pa- et impios derelinquunt sed ille intclligendus est,
;

tri nostro reconciliandi sumus, non per merita no- quando in majestate sua, et Patris venturus cst, et

stre, sed per gratiam Salvatoris nostri : vel quod omnes angeli ejus cum eo, et mittet eos ad congre-
Dei Patris vivens, et subsistens gratia ipse sit Chri- gandum summis coelorum,usque ad
electos suos, a
tus, vel quod Christi Dei Salvatoris hsc sit gratia; terminos eorum, congregabunt anteeum omnes
et

etnon noslro merito salvati siraus secundum illud. gentcs, ct segregabit cos ab invicem, sicut pastor
quod in alio loco dicitur « Pro nihilo salvos
: facies segregat oves ab hsdis {Matlh. xxv, 31), etc.

(1371) D. Hieron. charitate. (1373) An.

(1372) An.

I
 71.< EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD TIT. 7V.
,< Qiii dcflil sfimplipsiirn pro nohis. » Pi illi' somct- \ fiior.il, np.^iplu." jiislo infcrvesf-nrot, non afl snhitoni
hoc osl, criicidgenfluin so impionim
ipjiiim floilit, vuiuorata rerlucorct.sed sana vulnerarot. (,;ur;milum
manibus ohliihl, cl ['iilci-puni trafliilil, quia proprio i|uo(]iiciiuiMiliiui joquamur, no, sici, quimijUuferre
Filio non peporcit, scd pro nobis omnibus tradidit non vulet, verbum, vel e.xhortationis, vcliDcrepatio-
illum {Hom. viii, 32) : Hcet ipsa passio prosalutc no- nis longius trahimus, auditorem nostrum ad fasti-
stra facta, solius Filii exslilorit porsonalis, tamen dium pcrducamus.
salus noslra in Patre, ct Filio r um Sptritu sancto (137.5) Nemo te contemnat. » Nolo le talem cx-
.<

communis cst. hibeas, ut possis abaliquo racrito conlcmnui. Ergo

« Utnos redimeret ab omni iniquitatc, «id est, ab quaj nunc ed Titum ponitur, illum sensum habet
oninibusactualibusctoriginallhus pcccatis. Audiant nemo eorum, qui in Ecclesia sunt, j,te segniter
h.TC qiii de propriis meritis c.Ktolluntur quia pro- ;
agente sic vivat, ut se putet esse mcliorem. Qualis
plerea Chrislus pro impiis mortuus est, ut nos ab enim fedificatio crit discipuli, si intoUigil magistro
omni iniquitulfllilinraret. seessemajorem Unde non solum cpiscopi, presby-
?
Et mundaret sibi popi;l',!ni acccptabilcm, secla-
.. leri, et diaconi debent magnopere prajvidere, ut

torum bonorumoperum.» PopulusacceplabilisDeo, cunctum populum,'cui prresideut,conversatione, et

sectator operum bonorum est, qui ex bonis opcribus t» sermone praecedant verum, et inferioris gradus,
;

non extolluntur, sed ex eo, quod bonum agunt, in exorcista;, lectores. aeditui, et omnes omnino, qui
Domino gloriantur, ot non in sc ipsis. domui ncl serviunt. Quia vehementer Ecclesiam
llaic loqucrc, et cxhortare, et argue cum omni
1. Cbristi destruit, meliores laicosesse quam clericos.
impcrio. » Non dominationem potentia3, sedaucto- (Cap. .\dmone illos, principibus, et potesta-
III.) <c

ritatem suadct vita;. Cum omni imperio quippe tibus subditos esse. » Quia dixerat « Admone illos, :

I
docetur, quod prius agitur, quam dicatur. Nam principibus, et potestatibus subditos esse, » poterat
doctrin.i; suhtruhit fiduciam, quando conscientia his, qui tormenta lormidant, occasio ad negandum
prajpedit linguam. Non ergo ei potcstatem elata; lo- dari,dum juxta Apostoli dictum, se assererentprin-
Cutionis.scdboniT' fiduciam insinuavitactionis.Unde cipalibus et potestatibus esse subjectos, ct facere
etiam dc Domino scriptum est:" Erateniin docens, quod juborent propterea subjecit :

\ sicut potcstatem habens {Matlli. vii. 29); Marc. i, 22; « omnes opus bonum paratos
Dicto obedire, ad
>L«('.. IV, 32) ; » non sicut Scribse et PharisKi. Sin- esse. » Obedircad omneopusbonum si bonumest, ;

gulariter namquo ac principaliter solus ex potestate quod preecipit imperator, et prsses, jubentis obse-
bona locutus est, quia ex infirmitate, mala nulla quere voluntati : sin vero malum, et contra Deum
commisit, Ex diviuitatis quippe potentia habuit id. responde ei illud de Actibus apostolorum sapit, :

quod nobis per huinilitatis sua; innocentiam mini- C « Obedire oportet Deo magis, quam hominibus
stravit. Nos cnim, qui infirflii homines sumus, cum {Ad. V, 29). » Hoc ipsum et de servis intelligamus
de Deo hominibus loquimur, debemus primumme- apud dominos, et de uxoribus apud viros, et de filiis
minisse quod sumus, ut ex propriainfirmitate pen- apud parentes: quod in illis tantum debeantdomi-
semus, quo doccndi ordine infirmislratribusconsu- nis, viris, parentibus esse subjecti, qua; contraDei
liunus. Consideremus igitur quia, aut talessumus, mandata non vcniant. Quod verosequitur: « Paratos
quales nonnullos corrigimus aut talcs aliquando esse, » dupliciter legendum, ut vel subaudiatur, ad
luimus, et sijam divina gratia operantenon sumus, omne opus bonum paratosesse; velcertecum su-
ut tanto temperantius corde humili corrigamus, perioribuscopulatohoc, quodait,« obedire adomne
luanto nosmetipsos in iis(137i! quos emendamus. opus bonum, » et huc usque finito, quasi aliud pro-
i-;noscimus. Si autem tales necsumus, nec fuimus, prium el speciale prfficeptura sit. « paratos esse, »
luales adhucaut illisunt, quosemendare cupimus, juxta illud, quod in Levitico
» Hir-scriptum est :

le cor nostrum forte superbiat.etde ipsainnocentia cum qui emittitur, maledicta populi sustinenlem,
ius ruat, quorum mahi corrigimus, alia eorum tradi in manus hominis parali (Levit. xvi, 2l). »
ria nobis ante oculos revoccmus. Pensandum co- « Neminem blasphemare[1376). » Id est, necillos
- quoqueestqualiter loquamur: nam sa?peverba, jj
blasphemare,quiblaspbemari merentur; sed potius
,;ue hune ad salutem revocant, alium vulnerant. illud implere,quod idem .Apostolus alio looopraeci-
nde Paulus quoque aposlolus, qui Titum admonet, pit dicens : « Benedicite persequentibus vos ; bene-
iicens : « Argue cum orani imperio, » Timotheum dicite, et nolite maledicere [Rom. xii, 1-i). »
xhortatur, dicens : « Arguc, obsecra, increpa in « Non litigiosos esse, sed modestos. » Litigiosus
iini patienlia, et doctrina (// Tim. iv, 2).» Quid autem est, qui malum pro malo reddendo, non ex-
-1, quod uniimperium,et alii patientiam praecipit, stinguit, sedprovocat litem.Modestus est, quimitis,
lisi quod unum lenioris, altcrum vero ferventioris ettranquillusin injuriis persistit;et non solum non
pirilus esse conspexit. Leni per auctoritatem im- redditmalum pro malo, sed etiam pro malo bonum,
I
riiinjungenda erat severitas verbi is autem, qui :
« Adomneshoraines. » Nonsolumbonis,sed etiam
)er spiritum fervebat, per patientiam temperandus raalis, ut vincere studeat in bono malos,
(1374) Loco in iis, in autog. uerius. (1376) A .

1375 Ih.

Patrol. CXXXIV. 23

I
 ;:

715 ATTONIS VEUCELLENSIS EPISCOPI 116

Eramus onimnos aliquando insipientes, cl

et A. effudit super nos abundanlor por Jesum Christunx
increduli.» Ne desperarent corr6ctionem,suura pro- Salvatorem nostrum, justiflcavit nos in vitam
ponit exemplum sive quiaet nos lales, inquit, fui-
: aeternam. Salus credentium mysterium Trinitatis
mus, debemus eorum, qui tales sunt, insipientiam est.

ferre patienter. Et notandum quales nos Christus (1379) <c Ut justificati gratia ipsius. » Adverten-
invenerit, vel quales fecerit, utnon de noslris meri- dum quod gratia illius justificamur, non meritis
tis preesumanus, nec de naturae bono gloriemur. nostris.
« Errantes, et servientes desideriis, et voluptati- « Hceredes simus secundum spem vitae aeternae.
bus variis, in malitia, et invidia agentes, odibiles, H;eredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi. »
odientes invicom. » Ecce quales eramus ante gratiam {['lOm. 8, 17). Et notandum quodsecundum gratiam
per liberi arbitrii libertatem. Alii hunc locum ita Dei|justificamur,vel hsredes efficimur vitaa »tern;e
istelligunt, ut non de Paulo et apostolis, sed sub non seoundum carnalem haereditatem, ut Judaei
apostolorum persona de aliis dictum putent ut autumant neque sccundum inerita nostra, qute
: :

quomodo sub persona sua, et Apollo, ct Gephae, de antea bona non habuimus, ut Pelagiani super-
dissensionc,et sehismate, quod arguebat Corinthios, biunt.
est locutus {l Cor. \) ita etiam in prffisenti loco, se, _
;
" Fidelis sermo ost ct de his volo te confir- :

et apostolos nominans, omnos, qui in Christo credi- mare, ut curent bonis operibus praeesse qui credunt
derant, quales fuerint ante regenerationem lavacri Doo. Hoec sunt bona et utilia hominibus. » (1380)
vitalis, ostenderit. Simul autem et humilitas ejus Hoc, quod ait, fldelis sermo, ad superiora jungen-
est admiranda, quod in omnem humilitatem, justi- dum est, in quibus prffimiserat « Ut justificati :

tiamquelegis, quasi quisquilias,etpurgamentacon- ipsius gratia, hajredes efficiamur secundum spem

tempsit, rectese sine Christo vitiis omnibus servisse vitae ajternae. » Dignus enim fide super haeredilate

memorarit. Dei sermo, et super spe vitEC aeternae (1381). Unde

« Cum autem benignitas, et humanitas apparuit oportet de his non dubium, non tiraentem et ipsam
Salvatoris nostriDei inonex operibus justitia;, quK credere, et, ut credant caeteri, conflrmare. Non
fecimusnos(i377).» Quo3 nosJudsi fecimus,quanto flolum autem, sed et hoc cum caeteris his qui volue-

magis gsntiles, qui ligno, et lapidi servierunt. Et rint credere, confirmandum est. Quapropter ait

notandum quod ait Apostolus, quianon ex operibus « Et de his volo te confirmare. » Qui aulem isla

nos fecit quia nullis nostris meritis

justitiae salvos ;
vera esse crediderint, necesse est ut curam habeant
sumus salvati de sola misericordia Redemptoris. bonorum operum, per quae hEereditas Dei, et spes
Conticesoantpraecipitalores, magisquam defensores vitai praeparalur aeternae.
liberi arbitrii. C « Stultas autem quaBstiones, et genealogias, et
Secundum suam misericordiam salvos nos fe-
« contentiones, et pugnas legis devita: sunt enim
cit. Secundum suam misericordiam, quae nos in
)i inutiles et vanae. » Quod autem ait « Genealo- :
|

omni opere bono ct praovenit inspirando, et subse- gias, et contentiones, et rixas, quae veniunt ex lege,
quitur adjuvando, non secundum industriam, vel devita. » proprie pulsat Judaeos, qui in eo se jactant
laborem nostrum. et pulant legis habere notitiam, si nomina teneant
« Per lavacrum regenerationis. » Regeneratione singulorura qua; quia barbara sunt, et etymologias
;

illa de quaDominusdicit « Nisi quis renatus fuerit

: eorum non novimus, plerumque corrupte proferun-
ex aqua et Spiritu sancto, non introibit in regnum tur a nobis. El si forte erravimus in accentu, in

ccelorum {Joan. iii, 3). » extensione, et brevitate syllabae, vel brevia produ-
« Et renovationis Spiritus sancti, » de qua Apo- centes, vel producta breviantes, solent irridere
stolus alio loco dicit : « Renovamini Spiritu mentis nos imperitiae, maxime in aspirationibus, et,

vestrcE, et induite novum hominem, qui secundum quibusdam cum rasura linguse litteris profe-
Deum creatus est [Ephes. iv, 23) » : Ista renovatio . rendis.
non in uno momento fit, sicut in baptismo uno mo- « Haereticum hominem post unam et secundam

mento fit remissio omnium peccatorum.
« Quem effuditin nobis abunde per Jesum Chri-
stumSalvatorem nostrum. » Nomen elTusionislargi-
tatemgratiarum significat in ha3redibusNovi Testa-
menti, plusquam in prioribus justis.
n correptionem devita, sciens quia subversus est qui
ejusmodi est et delinquit, cum sit proprio judicio
condemnatus. » Legitur in codioibus (quod verum
papa quoque Athanasius approbat) « post unam,
et alteram correptionem » quod scilicet non suffl- ;

(1378) Diligentius attendamus, et inveniemus in ciat tantum semel eum corripi, vel commoneri, qui

prffisenti capitulomanifestissimam Trinitatem. Re- aliquo sit depravatus errore, sed et secunda ei sis
nignitas quippe atque clementia Salvatoris nostri adhibenda doctrina, ct in ore duorum, vel trium
Dei, non alterius quam Dei Patris, per lavacrum testium stet omne verbum. Quare autem post pri-
regenerationis,et renovationis Spiritus sancti, quem mam et secundam correptionem devitandus sit,
(1377) A . (1380) Ih.
(1378) Ih. (1381) Verba, Dignus. seternse, in imo marg.
(1379) Aii. xstant,
7i7 EXPUSITIU IN lilMSTULAS l'AULl. — IN EPIST. AD TIT. 718

reddit causas, diccns : << Qiiod subvnri^iis cst cjus- ^ undc Tilo, ut viaticuni non ijabentibus largirctur?
modi et poccat, cum sit semetipsu daninalus. » Solvil banc quasstioncm, et quasi nlhil sibi oppo-
Qui scmcl, bisquo coneplus, uudito crrore
cniiii n.itur, eliilil, diccndo : « Discant aulcm nostris
8U0, non vult corrigi,errare aestimat corrigcnteiu ;
bonis operibus prajesse in necessariis usibus,utnon
et e contrario se ad pngnas, ct jurgia verborum infructuosi sint. " Nostros suos (1382) vocat, quiin
paranSjCuin vult lucrifacere a quo docetur.Propter- Christo credidcrunt, qui quia Christi crant, recte
ea vero a seiiielipso dicelur esse damnatus, quia et Pauli et Titi merebantur. Habes,
appellari
fornicator, adulter, homicida, ct cajlera vitia, per inquit, in discipulos potestatem,doce eos non esse
sacerdolesdeEcclesiapropcllunlur ; h.-cretici autem infructuosos, sed evangelistis et apostolicis viris,

JD seipsos scnlentiam ferunt, suo arbitriode Eccle- qui bonis operibus serviunt, ministrare ; et mini-
sia recedeutes ;
qua; recesio, propri;o conscientije strare, non inquibuscunquo causis,sed in necessa-
videtur esse damnatio.lnlerha;resimet schisraahoc riis : habentes quippe victum et vestimcntum, his
esse arbitrantur, quod li.-erosis pervcrsum dogma contenti suraus (/ Tim. vi, 8) : et qui altario ser-
habeat ;3chisma propler episcopalemdissensionem viunt, de alterio vivunt (/ Cor. ix, 13) ; ct qui par-
ab Ecclesia separetur : quod quidem in priiicipio ticipes spiritalium nostrorum facti sunt, debent
aliqua ex parte intelligi potest. Caelerum nullum nobis sua parlicipare carnalia. Et nc forsilan vel
schisma non sibi aliquam fingit hsresim, ut recte " Epistolam Pauli pr»ceptum Titi facilc con
vel
ab Ecclesia recessissc videalur. temnercnt infructuosos vocat, quicunque evange-
• Cum misero ad te Tychicum,
Arteman, vel listis non ministraverint.

festina ad me venire enim statui

Nieopolim : ibi
« Salutant te qui mecum sunt oranes. » Vel so-
hiemare.)' Quiaergopostfundamentum aliarumEc- lita consuetudine usus est, ut Titum ab ,omnibus,
clesiarum nccessarius erat Titus,qui oediflcium su-
qui secum eraat, diceret salutari, vel certe proprie
perslrueret, scribit ei, ut cum .\rteman, vel Tychi-
in Titum, quod talis esset, ut amorem .eorum,
.uiii, uDum scilicet e duobus, qui secum fuerant,
qui cum Paulo erant, omnium mereretur. Ma-
Oretam misisset,impleturos locum ejus, ipse Nico-
gna veio laus Titi per Paulum ab omnibus salu-
polim veniret, ibi se hiematurum esse contestans.
tari.
Ex quo paternos Pauli in Cretenses probemus alTe-
rtus.NecessariumbabetTitum in Evangelii ministe- « Saluta eos, qni nos amant in fide. » Si omnis,
qui amat, amaret in non essent alii, qui
fide, et
a laraen non eum antc ad sevultvenire,nisiin
;

absque fide diligerent.nunquam Paulus ad amorem

. uin ejus .\rtemas vel Tychicus successor adve-
nerint. Nicopolis ipsa est, quae ob victoriam Au-
fidem apposuisset, dicens « Saluta eos, qui nos :

gusti, quodibiAntoniumCleopatramque superarit, Q amant in lide. » Amant quippe et malres filios,

nomen accepit. ita ut morlem pro eis oppetere sint paratae,sed non

u Zenam legisperitum, et Apollo sollicite pra;-

amant in fide ; usores maritos, quibus frequen-

raitle, ut nihil illis desit. » Iste et Apollo, de quo tissime commoriuntur ; sed amor illi non fidei est.

« Unusquisque vestrum
Sola sanctorum dilectio in fide diligit, in tantum,
et ad Corinthios scribitur :

dicit : Ego sum Pauli, ego Apollo,ego Cephs {lCor. ut etiamsi ille, qui diligitur, infidelis sit, tamen
I, 12). » Fuit autem vir .\lexandrinus es Judaeis,
sanctus in fide cum diligat, secundum illud

.alde eloquens et perfectus in lege episcopus Co-

« Omnia vestra in fide [charilate] fiant (J Cor.

.inthiorum quem propterdissensiones.quee in Co- XVI, 14). » Et alibi : « Diligite inimicos vestros,
;

(Lmc. VI, 32), Diligit sanctus inimicos suos, et ideo

inthio erant,ad vicinam insulam Cretam cum Zena
legis doctore putandum est transfretasse, et Pauli in fide diligit, quia credit in eum, qui pollicitusest

Kpistola, dissensionibus.quae Corinthiortae fuerant se proexpletione mandati retributurum esse merce-

temperatis, rursum Corinthum ravertisse. Zenam dem.
vero legis doctorem, de alio Scripturas loco, quis « Gratia Dei cum omnibus. Amen. » Sciendum
fuerit, non possumus dicere, nisi hoctantum,quod quod in Graecis codicibusita scriptum est » Gratia :

't ipse apostolicus vir, id nperis,quodApollo exer- cumomnibusvobis,» utnec «Domini,»nec «nostri »
;ebat, habuerit, Christi Ecclesias exstruendi. Prae-
D in libris feratur authenticis. In commune itaque
ripit itaque Tito ut, quoniam de Creta ad Graeciam sanctis, atque credentibus, Tito et csBteris,qui cum
iivigaturi erant, non eos faciat sitarciis indi- eo erant, imprecatur gratia. Et quomodo Isaac
-ere, sed habere ea quoe ad viaticum necessaria patriarcha benedisit filium suum Jacob [Gen xxvn,
iunt. 27-29), et ipse Jacob duodecim Patriarchas {Gen.
• Discant autem ot nostris bonis operibus praeesse XLix, 1-28) : Apostoli quoque, domum ingredientes
id usus necessarios, ut non sint infructuosi. » dicebant: «Pax huic domui Malth. x, 15). » Et si
Supra dixerat : « Zenam legis doctorem, et Apollo digna erat domus, requiescebat pas eorum super
soUicite prcemitte, ut nihil Quia ergo illis desit. » eam si vero se exhibebat indignam, revertebatur
;

Joterat suboriri occulta responsio.ut non tamTitus ad eos qui eam fuerant imprecati.lta et nunc in fine
juam quicunque Epistolae lector hoc diceret et ; Epistolaa suae Apostolus gratiam sredentibus impre-

(1382) In autog. uius, sed suos ex divo Hieronymo legendum comperimus.

Hd ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 720

calur ;
quce cum voto habebat efTfictura, et crat in A. ExpliciL ad Tilum, scripia de Sicopoli. Ilabet

potestate credentium.si talemsebenediotus,qualem versus cxvii.

benedicens, prabere voluisset.

INGIPIT EPISTOLA AD PHILEMONEM.

ARGUMENTUM. B Christo.»Adhuc a duobus ad plures scribitur et in ;

Philemoni familiares litteras facit pro Onesimo omnibus pene EpistoHs aequale principium est, ut
servo ejus. Scripsit autemet ab urbe Roma de car- gratiam ei et pacem a Deo Patre et a Christo Do-
cere et hoc ejus principium est
;
: mino imprecetur. Ex quo ossenditur una Filii Pa-
Paulus vinctus Jesu Christi.» In nulla Epistola
(I trisque esse natura, cum id potest Filius praestare

hoccognomine usus est licetin corpore Epistolarum quod Pater ; et id dicitur Pater praestare, quod Fi-
ad Ephesiosvidelicet,etPhilippensesetColossenscs, lius. « autem est, quia nullo merito nec
Gratia »

esse se in vinculis pro confessione testetur; majoris, opere salvamur. « Pax » qua reconciliati JJeo per ,

autem mihi videtur supercilii, « vinctum Jesu Christum suraus. Licet. Paulus et Timotheus pari- r
Christi » se dicere, quam Apostolum.Gloriabantur ter scribant ad Philemonem,Appiam.et Archippum

quippe apostoli,quod « digni habiti sunt pro nomine tamen in sequentibus approbatur Paulum tantum-
Jesu contumeliam pati (Act. v, 1) » sed necessaria ; modo ad Philemonem scribere, et unum cum uno
auctoritas vinculorum.Rogaturus pro Onesimo.talis sermocinari.
rogare debuit, qui posset impetrare quod posceret. <i Gratias ago Deo meo semper, memoriam tui

Felix nimirum, qui non insapientia,non in divitis, faciens in orationibus meis.» Haecjamnon ut Pau-
non in eloquentia, et potentia saeculari, sed in p lus et Thiraotheus, Philemoni et caeteris, sed solus
Christi passionibus gloriatur.Non omnis autem qui Paulus,ad solum Phileraonemloquitur.Hunc autera
vinctus est, vinctus est Christi : sed quicunque pro morem scribendi in aliis Epistolis ejus invenire pos-
Christi nomine
pro ejus confessione vincitur,ille
et sumus quod : cura ad plures,et plures in praefatione
verevinctus dicitur Jesu Christi, et sanguiseffusus ponantur, postea per totum corpus Epistols, unus
ilie fantum martyrem facit qui pro Christis nomine disputans inducatur. Quod vero ait « Gratia ago :

funditur. Deo meo, et semper, memoriam tui facio in ora-

EtTimotheus frater. » Hoc ideo, ut sciamus
« tionibus meis, » ambigue dictumest,utrum gralias
hanc quoque de carcere,et intervincula fuissedicta- agat Deo sempcr, an raeraoriara ejus faciat in ora-
tam, ubi semper Tiraotheus cum illo perseveravit tionibus suis semper.Sed tamenutrumque intelligi
quo tempore videntur ad Philippenses,Colossenses potest : quod ille, qui praecepitaliis ut in omnibus

et ad Epbesios Epistolae esse dictata;. gratias agant Deo, nullis augustiis poterit coarctari,
Philemoni dilecto, et adjutori uostro, et Appiee
« ut gratias semper Deo ipse non referat. Si autem
sorori charissim».» Scribuntigitur I>auluset Timo- pro sanctis,etmelioribus quibusqne Paulus semper
theus Philemoni charissimo etcooperatori,qui ideo orabat (sanctus autem et Philcmon est, tanquam
charissimus dictus est,quod in eodem Christi opere bens in se fidem, et charitatem, ut non solum au-
versetur. Appic-e qucque sorori, qu£B vel soror vel D ditu ei, verum eliam opere nosceretur),et pro Phi-
conjux ejus creditur esse.Inter duos quippe viroset lemone Paulum semper orasse credibile est : quo
apostolicos, inter cooperatorem Pauli et commilito- scilicet fides charitas, quam habebal in Christo,
nem ejus,medium Appiae nomen inseritur,ut taliex et inomnes sanctosejus.percommunicationemfidei
utroquelatere fulta comitatu, non videatur ordinem et operationem agnitionis in omni bono, Christi mi-
sexus habere, scd meriti. sericordia servaretur.
EtArchippocommilitoninostro. nHunc Archip-
« « Audiens charitatem tuam,etfidem,quam habes
pum arbitrandum est cum Paulo el Timotheo contra in Domino Jesu, ct inoranes sanctos.» Quod chari-

adversarios pro Christi noraine dimicantem exstitisse tatera haberet Philemon in Domino,nondifficiIis in-
victorem et propterea nunc commilitonem dici,
;
terpretatio est; quiapostDeum,diligerejubemur et

quod in eodem certamine belloque superaverit. proximos. Et non solum fidem et charitatem in
domo tua. » Scribitur
« Et Ecclesia;, quae est in Deum, etin sanctos ejus sufficere nobis posse cre-
EcclesicB, quae in domo ejus est. Verum hoc ambi- damus sed ; ut id, quod credimus, opere com-
gnumest, utrum ecclesiae quse in domo Archippi sil, pleatur.
an ei quM in domo Pbilemonis.Sed,utcertius,puta- « Ut communicatio lidei tua: evidens fiat in agni-

tur,nonadArchippi, sed ad Philemonis referendum tione omnis boni in Cbristo Jesu. » Quantis gradi-

esse personam,cui ipsa quoqueEpistola deputatur, bus, quantisque profectibus apostolicus in altiora
n Gratia vobis et pax a Deo Patre et Domino Jesu sermo se tendit I Ut quidquid boni in Philemone
721 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULl. — IN EPIST. AD PIIILEM. 722

laudutur, de apostoloruni cxemplo siimitiir, et inde A. Cfflterisquc per I'aulum, plus charilatis meretur,
bonum sit, quia dc Dliristi lonto ducatur. quam odii antc meruerat. rndi! ait :

tiaudium enim magnum habui,etcon8olationom

« " Nunc autem ct tibi ct raihi utilis. » Domino in
in charitate tua quia viscera sanctorum requievc-
;
eo utiiis, quia posset Paulo servire pro domino
runt pcr te, Frater. » flenius inculcat, et edocct, suo Paulo vero in eo utilis, quia illo in carcere,
;

quaro di.vorit : « Gratias ago Deo meo, scmpcr me- vinculisquc dctenlo, posset et in Evangelio mini-
moriam tui facions in orationibus mois. » Dignum strarc.
siquidem eratagcre gratiasDeo seraper pro charitate « Tu autem illum,id est, ut mea viscerasusoipe.

Philemonia, qui internum cordia affectum, et pro- Visccra significant internum cordis alTectum, et
fundos animi sanctorum recessus suscipicndo refri- plenam ex animo voluntatem, cum totum quidquid
geraverat. in nobis est, suscipitur a rogato. Aliter autem, om-
c( Propter quod multam llduciam habcns in Cliri- nes liberi, viscera sunt intelligcnda parentum.
sto Josu imperandi lihi quod ad rcm pertinent: ct « Quem ego volucram mecum retinero, ut pro te
propter charitatcm magis obsecro, cum sis talis, ut mihi ministrarct in vinculis Evangelii. > Idcirco
Paulus sencx, nunc autem et vinctus Jesu Christi. » lilium suum, et filium vinculorum, et ministrum
M ultis Philemonem laudibus ante priomissis, cum „ Evangelii in vinculis constituti, inculcat, atque re
res talis sit, pro qua rogaturus est, qu;D et prsestanti plicat, ut Philemon ille prudenter, et dispensatorie
sil utilis, et roganti, poterat Paulus magis impc- tantum in praBlationc laudatus, non audcret negare,
rarc quam petere. Sed hoc ex fiducia illa veniebat, ne suis laudibus viderctur indignus.
quod qui tanta ob Christum opera perpetrarat, uti- « Sinc consilio autem tuo nihil volui facere : uti

qucimpar sui in caeterisesse non poterat. Sed vult
magis petere, quam jubcre, grandi petenlis auctori-
tatc proposita, per quam
scncx, et vinctus Jesu Christi.Totum autem pro quo
ne velut ex necessitate bonum tuum esset, sed vo-
luntarium. » Potuit itaque apostolus Paulus absqus
ot Apostolus obsecrat, et voluntatePhilcmonisOnesimumsibi in ministerium
retentare sed si hocsine Philemonis voluntate fe-
;

rogat, illud est.Onesiraus servusPhilemonis, fugam cisset, bonum quidem erat ejus, sed non volunta-

furto cumulans, qua?dam rei domesticaj compilarat rium.Quod autem non erat voluntarium,aIiogenere
hic pergens ad Italiara, ne de proximo facilius pos- arguebatur non esse bonum. Nihil quippe bonum
set apprehendi, pecuniam domini per luxuriam pro- dici potest, nisi quod ultroneum est. Ex quo .\po-

degerat. Hoc ne quis putet temere, et ut libet, a stoli consideranda prudentia, qui idcirco fugitivum

nobis tictum, in sequentibus discat. Nunquam enim servum remittit ad dominum, ut possit domino suo
Paulus diceret « Si quid nocuit tibi, aut debet, hoc
: prodesse, qui prodesse non poterat, si domino tene-
mihi imputa ego Paulus scripsi mea manu ego C retur absente.
: ;

reddam » Nec sponsor rei fieret ablala;, nisi esset

: " Forsitan ideodiscessit. » Pulchreautem addens,

id, quod ablatum fuerat, dissipatum. Hic igitur, « forsitan, » scntentiam temporavit. Occulta sunt

cum ob confessionem Christi Paulus RoracB esset in quippc judicia Dei, et temerarium est quasi de certo
carcere, predidit in Dominura Jesum, et ab eo ba- pronuntiare, quod dubium esl. « Forsitan, » inquit,
ptizatus, digna poenitentia maculas vita; prioris abs- " ideo diseessit, » caute, timide,trepidando, et non

tersit in tantum, ut Apostolus conversionis ejus

: totum fixo gradu, ne, si non posuisset, « forsitan, »
testis fieret, qui quondam Petrum increpuerat, non omnibus servis fugiendum esset, ut Apostoli fierent
recto pede in Evangelii veritate gradientem {Gal. ii, discipuli.
11). Quantum igitur ad peccatum, et ad facinus per- Ad horam a te. » Quod autem, " ad horam, »
«

tinet, quod homines veniam non meretur;

laeserit, junxit,horam pro tempore debemus accipere. Ad
quantum vero ad Apostoli testiraonium,qui scit eum comparationem enim ffiternitatis, omne tempus
plene esse conversum, grandi pondere premitur, breve est.

qui rogatur, ut qui de servo fugitivo atque raptore, Ut aeternum illum reciperes jam non sicut ser-
« :

minister Apostoli factus erat. (Quod autem aliud vum, sed pro servo charissimum fratrem. » Nullus
habebat Apostolus ministerium, nisi Evangelii Chri. j) apternus dominus servi sui. Potestas quippe ejus, et
«ti Jesu?) Jam non quasi a Domino, sed quasi a utriusque conditio, morte flnitur. Onesimus vero,
conservo, et coevangelista, ignosceretur ei, qui qui ex fide Christi factus ffiternus est, Kterno Phi-
servus esset Christi similiter, et minister. lemoni, quia in Christum et ipse credidcrat, spiritu
Obseerote pro raeo filio, quem genui in vincu-
« libertatis accepto, jam non servus sed frater coepit
lis, Onesimo. » Volens impetrare quod postulat, jara esse, de servo, frater charissimus, frater ceternus,
non pro servo Philemonis, sed pro filio suo se asse- aeterno et ipsi Apostolo, dorainoque suo, cui Onesi-
rit deprecari, et illo filio, quera genuerat in vincu- mum,ut carnis ante conditio,maIto amplius postea
lis Evangelii, hoc est, quee pro Christi Evangelio spiritus copulabat. Et tunc quidem, quando erat ei
sustinebat. subjectus in carne, nonerat ei junctus in Domino;
« Qui tibi aliquando inutilis fuit. » Tibi, inquit, nunc autem et in earne ei junctus est, et in Doraino.
soli ; non caeteris : nunc e contrario utilitatis com- Ex quo intelligimus scrvum, qui crediderit in Chri-
parationc, qua et ipsi domino, et Paulo utilis est. domino suo lege constringi, ut ei et car-
sto, duplici
723 ATTONIS VERDELLENSIS EPISCOPI 724
nis necessitatejungatur ad tempus, et in c-eternum A Unde et merito Apcistoli vocelau-
(iileclionem Dei,
spirltu copuletur. datur quod mandata ejus opere perpetrarit.
ergohabesme sociumj suscipe illum sicut
" Si Simul autem,et para mihi hospitium. » Hoc id-
«
me. Quod dicit, si me vis habere socium, habeto
» dum eum exspectat Philemon ad se
circo dicil, ut
et Onesimum, quem ego consortem, et filium, et esse venturum, magis faciat quod rogatusest;et ut
viscera mea habeo quem si non suscipere, nec : venturus ad nsvam civitatem, prfedicaturus cruci-
habere volueris, et ipsc intelligis, quod me habere fixuni, et inaudita dogmata dolaturus,sciebat ad se
non possis. plurimos concursuros et necesse erat plurimum,
;

« Si autem aliquid nocuit, aut debet, hoc mihi ut domus in celebri esset urbisloco,ad quani facile
imputa. Imitator Domini sui, et Christum in se
)) conveniretur. Deinde, ul ab omni importunitate
loquentem habens.ea juxta vires suasdebet facere, vaeua, ut ampla, qua; plurimos caperet audientes;
quffi Christus.Si enimille infirmitales nostras por- et ne proxima spectaculorum locis,ne turpi vicinia
tavit, et plagas nostras doluit, juste Apostolus pro delestabilis prostremo,utin plano potius esset sita
;

Onesimo se opponit, et spondet qu<E ille dcbeat.Ut quam in ccenaculo. Ob quam causam eum aestimo
autem supra di.ximus,totumilludest, quod ablatum etiam Romaj in conducto mansisse biennio. Nec
furto et luxuria perditum non polerat absolvi n parva, ut reor, erat mansio, ad quam Judffiorum
:

quodPhilemon grandi pretiocompensabat,dum pro turbae quotidie confliiebant.

servo fugitivo, et pecunia perdita, fratrem charissi- « Spero enim per orationes vestras donari me
mum, et fratrem reciperet ffiternum, et pcr eum sibi vobis. « Fillum patri,Deus rogatus indulget, etfra-
Apostolum facerct debitorem. ter saepe fratris oratione servatur. Apostolus vero
« Ego Paulus scrlpsi mea manu, ego reddam. » totius Ecclesiae precibus conceditur ob eorum, qui
Quod Onesimus furto rapuit, ego me spondeo red- eum audituri sunt, utilitatera. Et hoc donum, non
diturum. Hujus sponsionis.Epistola hffic ct manus tam in eum dicitur esse,qui differtur amartyrioad
testis cst propria quam non solito more dictavi,
: martyrium pranparalus, quam in eos,ad quosApo-
sed mea manu ipsaconscripsi. stohis mittitur.Quodautemcrebro Paulus in carcere
M Et non dicam tibi, quod et te ipsum mihi de- fuerit, et de vinculis liberatus sit, ipse in alio loco
bes, » Propter sermonem enim Christi, quem tibi dicit : i( In carceribus frequenter (// Cor. xi, 23) :»

evangelizavi, per quem et Christianus effectus es, de quibus nonnunquam Domini auxilio,crebroipsi3
mihi ipsum debes, Quod si tu meus, et tua omnia persecutoribus nihil dignum in eo mortisinvcnien-
mea sunt,Onesimus quoque,qui tuus est.meusest. tibus, dimittebatur. Necdum Christianum sangui-
Poteram igitur eo uti ut meo sed voluntati tuc-e ; nem. Noronis gladius dedicaret. Sed pro novitate
relinquo ut mercedem habeas ignoscendo. C prcTsdicationis, sive a Judceis invidentibus, sive ab
« Ita, frater, ego te fruar in Domino.» Si enim his qui sua videbcnt idola destrui ad ;furorem po-
non addidisset» in Domino,» sed,« tofruar,» tantum pulis concitatis missi in carcerem, rursum impetu
dixisset,in eo constituisset spem beatitudinis suae, et furore deposifo, laxabantur, Et hoc ita esse, ut
quanquam etiam vicinissime dicitur, frui. cum di- dicimus, apostolorum Acta testantur, in quibus et
lectione uti. Cum enim adest qui diligitur, eliam Agrippa Irquitur ad Feslum, potuisse dimitti Pau-
delectationem secum necesse est gerat : per quem lum, si non appellasset Cc-esarem {Act. xxv, 32). Et
si transieris,eamquead illud,ubipermanFndumest, quia nullam invenerit causam, praEter quaBStiones
retuleris, uteris ea, et abusive, nonproprie diccris quasdara dereligionepropria,dequodamJesu,quem
frui ; si vero inhcTseris, atque permanseris, flnem Paulus vivere prixdicaret. Ex quo animadvertimus
ea pcnens lcBtitiae tuie, tunc vere, et proprie frui et cicteris judioibus similiter eos potuisse dimitti,
dicendus es quod non faciendum est nisi: illa id agente Domino, ut in toto orbe nova prajdicatio
Trinitate, id est, summo et incommufabili bono. disseminaretur.
(1383) II
Refice viscera mea in Christo. » Sicut Salutatte Epaphrasconcaptivusmeusin Christo
ipse frui vult PhilemoneinDomino:ita viscera sua, Jesu, Marcus, Aristarchus, et Lucas adju- Demas,
Onesimura,quem et superius eodemnomine appel- n torcs moi. » Id, quod
dicebamus.quo-
in principio
lavit, rcfici vult per Philemonem. niam ad ColossensesEpitola eodem tempore,et per
« Confidensin obedientia tua,scripsi tibi : sciens eumdem esset scripta bajulum litterarum, quo ad
quoniam et supcr id, quod dico,facies. » Qui prs- Philemonem quoque scripta est, etiam eorum, qui
sumit de eo, quom rogaturus est, ipsum quodam- salufantur, nomina docent.Nam et in ipsa ita fieri

modo proesumptione prKJudicat,neei negareliceat, scribitur : « Salutat vos Aristarchus concaptivus

quod rogatur. Porro si scit ille, qui postulat plus- meus,et Marcus consobrinus Barnabae,etEpaphras,
quam rogavit,rogatum esse facturum :ideo minora qui pst ex vobis servus Chrisli iColoss. iv, 10), u Et
pctit, ut habeat rogatus volunlariam et majorem paulo infcrius: « Salutatvos Lucasmedicus charis-
prcBstatione mercedem. Si autem Philemonhaec ad simus, et Demas ; et dicite Archippo:Vide ministe-
homiiiis prseccptum facit, quanto niagis faciet ob rium.quod accepisti in Domino,ut illud impleas.Et

(138.3) Ih.
738 EXPOSITIO liN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBn. 726

memores estote vinculorum meorum. » Si aulem ex A vestro. >• Cum enim in spiritu gratia divina fucrit,

eo aliquis non pulat pariter 9criptas,quod ad Colos- totumhominem facit spiritalcm.utadhaireatDomino

senscs pauca sint nomina, qua; hio non lerantur mente et corpore, ct impleatur in eo quod scriptura
ascripta, sciat non omnes omnibus aut amicos esse est : « Qui adhmret Oomino, unus spiritus est
aut notos ; ct nliud pTivntam ad unum hominem, (I Cor. VI, 17;. " Interprctatur autcm sccundum
aliud piiblicam ad univcrsam Ecclesiam Epistolam Hebrajog, Paulu9 admirabilis : Timotheus, bene-
fieri. autcm [''paphras, concaptivus P.iuli,
Qui sit Hcus Philcmon, mire donatus, sive os panis,
:

ox eo quod hic additum est, « in Christo .losu, » ab ore, non ab osse Appia, continens, aut liber- ;

possumus suspicari cadem eum Romas pro Christo tas Archippus, longitudooperis; Onesirau3,respon-
;

vinculasu9tinuisse,qu« Paulus : ot vinctun: Christi, dens Epaphras, frugifer, et, videns, sive, suc-
:

ita captivum quoque ejus potuisse dici. .Vut certe crescens Marcus, sublimis mandato Aristarchus,
; ;

ita quod nobilis et ipse sit in apostolis, ul Andro- mons operis amplioris; Demns, silens Lucas,ipsc ;

nicus et Julia, de quibus ad Romanos » Salutate : consurgens. Qu.e omnia, si juxta intcrpretationem
Andronicum et Juliani cognatos et concaptivos suam voluerimus intelligere, non estdifficilc adrai-

meos, qui sunt nobiles in apostolis, qui et ante me rabilera, atque beneficumprfficipue adeum scribere,
fuerunt in Christo (Hom. xvi, 7). » Hkc de Epaphra. „ cui universa concessa sunt vitia, et os ejus pateat
cooperatores Evangelii, et vineulorum
Cffiterum ad coelestem pancm.Deinde ad continentem, etlibe-
suorum, cum ad Philemonem Epistolam scribe- ram, et ad longitudinem operis; quod nunquam a
rct, Marcum ponit, quem puto Evangelii scripto- sancto labore desistat. Scribat autem pro eo, qui
rem (1384),etAristarchum,cujussuprafecimusmen- respondeat testimonio suo, necnon cum, cui spe-
tionem) et Demam, de quo in alio loco dicit : « De- cialiter Epistola dedicatur, salutari ab ubertate cre-
mas me dereliquit (// 7")»)!. iv, 9^, >i et Lucam medi- scente. Et eo, qui factus sit per mandata sublimior,
cum, qui Evangelium et actus apostolorum Eccle- illoque, qui per majora opera in montem usque suc-
siis scribendo tradidit. Quomodo enim apostoli, e creverit, ab eo quoque.qui posuitcustodiam ori suo,
piscaloribuspiscium.piscatoreshominumfactisunt; et ostium munitum labiis suis qui idcirco forsitan :

ita hic, corporum, in medicum versus

de medico quiaadraodicum Apostolumdereliquerat. Et
tacuit,
est auimarum, de quo et in alio loco dicit « Misi : ad extremum ab eo, qui per se ipse consurgens
cum illo fratreni, cujus laus est in Evangelio per quotidio augeatur, processusque habeat, dum Evan-
omnes Ecclesias (// Cor. vin, 18); » cujus liber gelio ejus orbis impletur, qui toties crescit quoties
quotiescunque legitur in Ecclesia,toties ejus medi- auditus vel lectus fuerit.
cina non cessat. Ejrpticit acl Philemoyiem scripta ab Homa. Habet
' Gratia Domini nostri Jesu Christi cum spiritu C VC7-SUSXSX1V.

(1384) Haeo divi Hieronymi sunt. Vide tamen quK ad Coloss. de hoc Marco, sive Joanne, Marco, alio
ab evangelista adnotavimus.

EPISTOLA AD HEBRiEOS.
INCIPIT CAPITULATIO AD HEBR^OS.
1. Quia in novissimis diebus Pater sit locutus in D jurejurando, quod sicut aachoram habemus: et de

Filio : qui splendor, et figura substantia3 sedit ad Melchisedech.ubi occurrit Abrahae secundum cujus :

dexterara : melior angelis effectus. sacerdotium Jesus innocens impollutus manet in

Observanda qua; audivimus^neforteeffluamus
2. : aeternum.
et quam angeli minoratus est et
quia Jesus modico : 7. Quia nihil ad perfectum adduxit lex : et de ta-
non confundetur fratres vocare, ut per mortem de- bernaculo vero et quod ait Ecce dies veniunt.
: :

strueret diabolum, et fieret fidelis pontifex. 8. De tabernaculo, et quae in ipso fuerunt et :

3. Ut consideremus Apostolum, et Pontificem quia non sanguis hircorum, sed sanguis Jesumun-
Jesum, qui fidelis est, sicut Moyses in domo et : dat credentes, et sine sanguine non Dt remissio.
hodie si vocem ejus audieritis et ut timeamus, ne : 9. Quia non in manufactis introibit Jesus, sed in
forte exacerbando non intremus in requiem. ccelum, consummatione soeculorum et quia in :

4. De requie Sabbati et quia iterum terminat : legalibus hostiis commemoratio fuerit, non emun-
diem et vivus est sermo Deo eiqui Jesus Ponti-
: : datio peccatorum et quod ait Hostiara, et obla-
: :

fex magnus compassus est nobis. tionem noluisti.

5. De Melcbisedech qui perfectorum est solidus
; 10. Quia caro Christi velamen sit et de bapti- :

cibus : et possibile est, eos, qui semel illuminati smo : et quia voluntarie peccantibus, et Filium Dei
sunt, renovari : ct de terra, qua; bibit venicntem conculcantibus terribilis erit exspectatio judicii : et

super se irabrem. de Hebrsis, qui vinctis compassi sunt ; et patientia

fi. DeHebrasis, quod ministraverunt sanctis : et de necessaria est, donec veniat qui venturus est.
 : :;

ATTONIS VEHCELLENSIS EPISCOPl 728

H. De fide sanctorum percgrinantium in terrH,et ^ ad ardentem montern, sed ad Sion eccessimus ; et
exspectantiura civitatem. non contemnamus de coelo loquentem.
12. De tribulationibus, et mortibus sanctorum, 14. Ut regnum immobile suscipiamus, quia Deus
quorum patientiam imitari nos oportet : etutaspi- ignis consumens est:et de charitate.et hospitalitate,
cientes passionem Jesu, in diciplina tanquam filii et toro immaculato et de praepositis,et Jesu Christo
:

perseveremus. heri, et hodie et de escis, qus non prosunt.

:

13. Ut manus remissa erigaraus : pacem, et ^5. De altari, quod habemus: et quia Jesus
sanctimoniam sectantes : et de Esau : et quia non extra castra passus est : et de praepositis.

ARGUMENTUM IN EPISTOLAM AD HEBRiEOS.

Hebrsi proprio gentis suae vocabulo appellaban- in festinatione perterriti, Christianam religionem
tur, qui in Christo crediderunt ex Judaeis ;
quorum ab apostolis deserebant. Hos Pau-
sibi traditam
Ecclesiae ab Apostolo fundatae erant per universam lus apostolus adhortatione
sua roborans ad pri-
Judaeam, de quibus hic idem Paulus ad Galatas stinam revocat fidem scribens eis ab Italia per
scribens, ita dioit : « Eram autem ignotus facie Timotheum, quibus prooBmium solitum de nomine
Ecclesiis JudsEe, quae erant in Christo {Gal. i, suo ideo in hac Epistoia non praemisit, quia ipse
22). » Hi ergo caeterorum, qui Christum non re- specialiter ad gentes missus erat, caeteri vero apo-
ceperunt, Judajorum acerbissima persecutione stoli ad Judsos.

INCIPIT PROLOGUS AD HEBR^OS.

In primis dicendum est,quare apostolusPaulusin B Hoc apud Hebraeos beatus
in ipso exordio scribens
hac Epistola, quam Judasis soripsit, quos Hebraeos, Paulus, bene salis est. Dicendo autem
exortus
et non Israelitas voluit nominare, non servaverit « Multifarie, multisque modis, « ostendit quoniam

morem suum, ut vel vocabulum nominis sui, vel nec ipsi prophet;e gratiam Deum videndi promerue-
ordinis scriberet dignitatem. Haec causa est : quod runt quod nemo illorum vidit, sicut ille est, sicut
:

ad eos scribit, qui ex circumcisione crediderant, alibi dictum est « Ego visiones multiplicavi, et in
:

quasi gentium Apostolus, et non Hebraeorum. manu prophetarum assimulatus (1386) sum » Fi- ;

Sciens quoque eorum superbiam, suamque humili- lium autem unigenitum vidisse, constat esse mani-
tatem ipse demonstrans, meritum officii sui noluit festum. Considera prudenter.Primum ex prophetis
anteferre. Pro eo quod apud Hebrsorum Ecclesias eminentiam nisus est approbare.Deinde veluti hoc
quasi destructor legis falsa suspicione habebatur, concesso, astruit et pronuntiat quoniam illis qui-
voluit tacito nomine de figuris legis, et veritate dem per prophetas locutus est, deinde per angelos ;

Christi reddere rationem, ne odium nominis fronte siquidem et angeli locuti sunt Judasis: ac si dice-
praefati tituli, utilitatem excluderet lectionis. Quod ret:Quid magnum, si. prophetas misit patribus
alii sic quod propterea Paulussolita
intelligunt : nostris ? Nobis enim ipsum proprium Filium unige-
consuetadine nec nomen suum, nec apostoli voca- p nitum misit, et peripsum unigenitum loqui digna-
bulum praeposuisset, quia de Christo erat dicturus: tus est. Nos vero in hoc etiam superiores existi-
« Habentes ergo pontificem, Sacerdotem,et Aposto- mus, et muHo amplius habemus quia nobis quidem
lum confessionis nosircE Jesum » nec luisse con- Dominusest locutus illisaulom, scrvi etconscrvi,
: ;

gruum, ut, ubi Christus Apostolus dicendus erat, hoc est, vel propheta; vel angeli. Dicendo aulem :

ibi etiam Paulus apostolus poneretur.Hanc Episto- « Olim et novissimis diebus, » insinuat nobis,

lam fertur Apostolus ad Hebraeos conscriptam He- multo in medio tempore percurrente, quando jam
braea lingua misisse. Cujus scnsum et ordinem proximi eramusad poenam quando omnia charis- ;

retinens Lucas evangelista, post excessum beati mata quieverunt quando spes salutis nullajam ;

Apostoli Graeco sermone composuit. Et tota ejus erat quando ab omnibus minores esse putabamur ;

intentio in hac Epistola fuit, ut Haebraeos, id est tunc ampliores exijtimus. Animadvertendum quod
gentem suam, ad Christi convocaret fidem et emi- « in praepositio, etiam pro « per » accipitur.Non
: )i

nentiam gratiae, quae per Filium data est, a legali- enim dixit « Christus locutus est, » quamvis ipsum :

bus discerneret umbris, quae angelicis ministratio- locutum constet esse manifestum sed quoniam ;

nibus fuerunt patribus visae. Idcirco primo posuit adhuc unimae eorum, quibus scribebat, debiles
prophetas diversis modis patribus locutos esse,di- erant, et necdum poterant pleniter de Christo per-
cens: D cipere, dixit quod Deus pe.r Filium suum loculus
est nobis. Vide quomodo communem facit hanc
(Cap. I.) « Multifarie, multisque rnodis olim Deus causam, et se ipsum apostolis ordine pari conjun-
loquens patribus nostris ( 385) in prophotis no- : git, dicens Locutus est nobis in
: <c Filio suo. »
vissime diebus istis locutus est nobis in Filio sno. » Filii quippe nomen commune est

(1385) Nostris Vulg. non habet. (1386) Vulg. assimilatus.

729 EXPOSITIO IN EPI5TULAS PAULI. — IN EPIST. AD IlKDIl. 7a6
Ubi ciiiin [Mopiiiis inleligitur l''iliu9,supcrior csl A »'' demonstralionem trium pcrsonarum, qui scili-

et cxceilcnlioi- : « Ouein coiisliluit Iia2icuein uni- ect iii igne, et splendor et calor est. Unde etiam
versoruin, " iii csl, lotius niunili. Non jain portio subjungit :

Oomini tantum Jacob, et pars ejus Israel, sed " Qui est figura substantia! ejus.» Figura quippe
omnes omnino natioaes hoc est, Filiura suum ;
altera est ab co, cujus enuntiat lormam ; altera
Dominum nostrumliicredom constituitunivcrsorum autein, non in omnibus, scd secundum personam.
^icut in .Actibus apostolorum Pctrus ioiiiiitur, di Nam et hic figura a^qualitatis omnino priEbet indi-
icns ; <i Kt Domiiium cum, ot Ghristum Ucus fecit cium ad illud, cujus iigura suspicionem vel pravaj
{Act. II, 30). » IKTrcdis autein utitur nomine, ut dissimilitudinis procul dubio non recipit.Hoc enim
ibi quidem por hoc astruat, ct ostcndal (luod pro- figuram dixit, quod alio loco formam nominat,ubi
prius sit Filius.et quoddominationis illi nullacon- ait « Qui cum in forma Dei esset iPhilipp.n,!). »
:

tingat amissio. Deinde ad altiora sermonem tcndit Forma enim illic, et figura hic unam dcclarates-
dicendo : " Per qucm fecit et SKoula,» ut ostcndo- sentia: a?qualitatem.
ret eumdera novissimis dicbus venisse in mundura « Portansque oinnia verbo virtutis sut-e. « id est,

per quein factusest mundus, magnitudinem ejus gubernanSjSiquidem cadentia,etadnihilumtenden-

0Btendens,quifuit Novi Testamenti lator et auctor t> tiacontinet.Non enim minusest contineremundum
Ubi nunc sunt qui dicunt Erat quando non erat? ; quam creare. Sed, si oportct aliquid audacius
Quod enim evangelista Joannes dicit : ic Omnia per dicere,adhuc amplius est.Nam in faciendo quidcm
ipsum facta sunt (Joan. i, 3), » hoc iste significa- ex nullis cxstantibus, rerum essentiae products
vit, dicendo : « Per quem fecit et ssecula. » Unde sunt ; in contincndo vero, ea qus facta sunt,ne ad
etiam iste et ante omnia sascula, et opificem eum nihilum redeant,continentur.Hic ergo dum regun-
esse declarat. Post h«c, quibusdam gradibus ele- tur, et ad invicem sibi repugnantia coaptantur,
ganter utens, pervenit ad id, quod omnibus istis inagnum etvalde mirabile,plurima!que virtutis indi-
qu!E supra dixit, multo magis est et insonuit, di- cium declaratur. Dicendo autera « portans, » faci-
oens Qui est splendor gloria;, et figura sub-
: « litatem continendi voluit designare.Non enira dixit
ejus,portansque oinnia verbo virtutis sua;,
stantia; gubernans,ex metaphoraeorum qui sine ullolabore
purgation.'iapeccatorum faciens.» Multacnim vcra movent aliquid, vel efficiunt. Quomodo
digito vel
de Deo intelligimus, quae loqui penitus non vale- enim Joannes dixit :» Quod factumest in ipso vita
mus. Multa item loquimur, et ea intelligero non erat {Joan. i, 3), » volens a creaturis distinguere
sumus idonci : verhi gratia quia ubique est Deus, universis : quod cunctorumvitamipsum esse cons-
scimus, quomodo ubique
sit, intellectu non capi- tat sic etiam ipse dicit portans omnia. Non si- ; ;

mus Quoniamest incorporeaqucedam virtus ^ cut pagani, qui eum a conditione rerum et provi
: item:
quffi omnibus est causa bonorum,scimus; quomodo dentia dicunt esso privatum.Dicendo enim « Ver- :

autem, vel qua; ista sit, penitus ignoramus. Ecce bo virtutis sux, » significavit, quod sine labore
dicimus de ea aliquid.et eam intelligcre non vale- cuncta contineat.
mus. Dixi quippe quia ubique est, sed non intelli- Post tantam divinae majestatis in Filio claritatem
go dico, quia sine principio, sed qualiter, sit.non
; jam nunc adhumilitatemincarnationisejusdescen-
intelligo dico quoniam genuit Filium de se ipso,
; dit, dicens « Purgationem peccatorum faciens. :

sed nescio qualitsr hoc intellectu percipiam, ut Postquam dixit superius illa magna valdeque mi-
genitus non sit posterior genitori.Sunt etiam quae- randa, dicit nunc et de cura ejus, ac sollitudine
dara, quee dici nonpossunt,quamvis mentecapian- quam hominibus gerit. Et quamvis illud univer-
tur exempli gratia, intelligit mens sed non valet
: sale sit, quod omnia continet verumtamem hoc !

dicere masime autem ubi de Deo loquitur aliquid

: multo amplius estuniversale, quantum in ipso est,
vel audimus, ita ut etiam ipsum Paulum videas in quod in eum omnes crediderunt. Undeetiam Joannes
quibusdam talibus rebus infirmari,et non pleniter dicit " Vita crsii{lbid.,i) » sed providentiam e.jus : ;

explicare. Quoniam neque ad loquendum lingua manifestans,iterum dicit,quoniam lumenest « Per :

sufficit,nequead percipiendum pra?valetintellectus Q ipsum,» inquit,«luraen.Purgationem faciens pecca-

Et quid dico linguam vel intellectum, cum neque torum » nostrorum ;duo queedam in hoc loco signi
ipsa pars mentis eminentior,quffieismulto superior ficat majora quod de nobis curam gerat,vel qnod
:

est aliquid integre valet comprehendere, quando peccata nostra mundaverit; et quod persemetipsum
aliquid de divinitate disseritur ? S enim pax Dei hoc opus impleverit.Et in raultis locisinvenies cum
transcendit omnem mentem (P/uVi/;. iv, 7), et ea, in hocmaxime gloriantem,non solumquoniam con-
qu£e praeparata sunt diligentibuseum,in cor homi- versi sumus ad Deum, sed etiam in eo quod per
nis non ascendunt (/ Cor. u. 9) : multo amplius Filium fuerit istud cfTectum. Et vere magnum hoo
ipse, qui pascit (1387), Deus, qui omnium est opi- munus est, et majus effectum, dum nobis est per
fexrerum, inKstimabiliter nostrascogitationes ex- Filium contributum.
superat per splendorem quippe gloris divinitatis
; Post haec confestim de resurrectione atque ascen-
declarat essentiam. Sic etiam unam sumpsit rem sione ejus instittuit nos ad ccelestiaerigere.et intueri
(1387) Fortasse pax sit.
 :

ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 728

H. De aanctorum percgrinantium in terrH,et
fide ^ ad ardentem montem, sed ad Sion eccessimus ; et
exspectantium civitatem. non contemnamus de ccelo loquentem.
12. De tribulationibus, et mortibus sanctorum, 14. Ut regnum immobile suscipiaraus, quia Deus
quorum patientiam imitari nos oportet: etutaspi- ignis consumens est:et de charitate,et hospitalitate,
cientes passionem Jesu, in diciplina tanquam filii et toro immaculato et de praepositis,et Jesu Christo
:

perseveremus. heri, et hodie et de eacis, quae non prosunt.

:

13. Ut manus remissa erigaraus pacem, et : io. De altari, quod habemus: et quia Jesus
sanctimoniam sectantes et de Esau et quia non
: : extra castra passus est : et de praepositis.

ARGUMENTUM IN EPISTOLAM AD HEBRiEOS.

Hebraei proprio gentis suie vooabulo appellaban- in festinatione perterriti, Christianam religionem
tur, qui in Christo crediderunt ex Judaeis ;
quorum ab apostolis sibi traditam deserebant. Hos Pau-
Ecclesiae ab Apostolo fundatae erant per universam lus apostolus adhortatione sua roborans ad pri-
Judaeam, de quibus hic idera Paulus ad Galatas stinam revocat fidera scribens eis ab Italia per
scribens, ita dicit : « Eram autem ignotus facie Tiraotheum, quibus prooemium solitumde nomine
Ecclesiis JudaejB, quae erant in Christo {Gal. i, suo ideo in hac Epistola non praemisit, quia ipse
22). » Hi ergo caeterorum, qui Christum non re- specialiter ad gentes missus erat, caeteri vero apo-
ceperunt, Judsorum acerbissima persecutione stoli ad Judfoos.

INCIPIT PROLOGUS AD HEBR.EOS.

In primis dicendum est,quare apostolusPaulusin B Hoc in ipso exordio scribens apud Hebraeos beatus
hac Epistola, quam Judaeis scripsit, quos Hebraeos, Paulus, benc satis exortus est. Dicendo autem :

et non Israelitas voluit nominare, non servaverit « Multifarie, multisque modis, « ostendit quoniam
morem suum, ut vel vocabulum nominis sui, vel nec ipsi prophet;e gratiam Deum videndi proraerue-
ordinis scriberet dignitatem. Hasc causa est : quod runt quod nemo illorum vidit, sicut ille est, sicut
:

ad eos scribit, qui ex circumcisione crediderant, alibi dictum est « Ego visiones raultiplicavi,et in
:

quasi gentium Apostolus, et non HebraBorum. raanu prophetarum assimulatus (1386) sum » Fi- ;

Sciens quoque eorum superbiam, suamque humili- lium autem unigenitura vidisse, constatesse mani-
tatem ipse demonstrans, meritum officii sui noluit festum. Considera prudenter.Primura ex prophetis
anteferre. Pro eo quod apud Hebrsorum Ecclesias eminentiam nisus est approbare.Deinde veluti hoc
quasi destructor legis falsa suspicione habebatur, concesso, astruit et pronuntiat quoniam illis qui-
voluit tacito nomine de figuris legis, et veritate dem per prophetas locutus est, deinde per angelos ;

Christi reddere rationera, ne odiura nominis fronte siquidem et angeli locuti sunt Judaeis: ac si dice-
prsefati tituli, utilitatem excluderet lectionis. Quod ret Quid magnum, si. prophetas misit patribus
:

alii sic intelligunt quod propterea Paulus solita

: nostris ? Nobis enim ipsum proprium Filium unige-
consuetiidine nec nomen suura, nec apostoli voca- p nitum misit, et peripsum unigenitum loqui digna-
bulum prffiposuisset, quia de Christo erat dicturus: tus est. Nos vero in hoc etiam superiores existi-
« Habentes ergo pontificem, Sacerdotem,et Aposto- mus, et multo amplius habemus quia nobis quidem
lum confessionis nostraj Jesum » nec fuisse con- : Dominus est locutus illis aulem, servi et conservi, ;

gruum, ut, ubi Christus Apostolus dicendus erat, hoc est, vel propheta; vel angeli. Dicendo autem :

ibi etiam Paulus apostolus poneretur.Hanc Episto- « Olim et novissimis diebus, » insinuat nobis,
lam fertur Apostolus ad Hebrteos conscriptam He- multo in medio tempore percurrente, quando jam
braea lingua misisse. Cujus scnsum et ordinem proximi eramusad poenam quando orania charis- ;

retinens Lucas evangelista, post excessum beati mata quieverunt quando spes salutis nullajam ;

Apostoli Graeco sermone composuit. Et tota ejus erat; quando ab omnibus rainores esse putabamur;
intentio in hac Epistola fuit, ut Haebraeos, id est tunc ampliores exiilimus. Animadvertendum quod
gentem suam, ad Christi convocaret fidem et emi- « in » praepositio, eliam pro « per » accipitur.Non
:

nentiam gratis, quae per Filium data est, a legali- enim dixit « Christus locutus est, » quamvis ipsum :

bus discerneret umbris, quae angelicis ministratio- locutura constet esse manifeslum sed quoniam ;

nibus fuerunt patribus viss. Idcirco primo posuit
prophetas diversis modis patribus locutos esse,di-
cens:
(Cap. I.) « Multifarie, mullisque modis olim Deus
loquens patribus nostris ( 385) in prophetis no-
adhuc animre eorum, quibus scribebat, debiles
erant, et necdum poterant pleniter de Christo per-
D cipere, dixit quod Deus per Filium suum locutus
est nobis. Vide quomodo communem facit hanc
causam, et se ipsum apostolis ordine pari conjun-
git, dicens « Locutus est nobis in Filio
: suo. » :

vissime diebus istis locutus est nobis in Filio suo. » Filii quippe nomen coramune est

(1385) Nostris Vulg. non habet. (1386) Vulg. assimilatiis.

7S9 EXPOSITIO IN EPISTuLAS PAULI. — IN EPIST. AD IlEBIl. 730
Ubi enim proprius inlpiigilur l''ilius,supcrior cst A art demonstrationem Irium porsonarum, qui scili-

et excellontior : « Oupiii cuiistituit hoorcdoin uni- cet iu igno, et splendor ot calor cst. Uiido etiam
versoruiii, » id ost, lotius niundi. Non juin porlio sul)jungit :

Oomini tantuni Jacob, et pars ejus Israel, sed " Qui est figura substantias ejus.» Tigura quippe
omnes omnino natioaes hoc est, Fiiium suum ;
altcra est ab eo, cujus enuntiat formam ; altera
Dominum nostrum hicrcdom conslituitunivorsorum autem, non in omnibus, sed secundum personam.
-icut in Aclibus apostolorum Pctrus ioquitur, di Nam ot hic flgura .Equalitatis omnino prsebet indi-
I
iis : « 1«^ Dominum cum, Christum Dcus fccit
ct cium ad illud, cujus ligura suspicionem vcl pravaj
(Ad. II, 36). >i lIiTBredis autein utitur nomine, ut dissimilitudinis procul dubio non recipit.Hoc enim
ibi quidem por hoc astruat, ct ostcndat iiuod pro- figuram dixit, quod alio loco formam nominat,ubi
prius sitFilius.et quoddominationis illi nullacon- ait « Qui cum in Ibrma Dei esset [Philipp.n,!]. »
:

fingat amissio. Deinde ad altiora sermoncm tendil Forraa enim illic, et figura hic unam dcclarates-
dicendo : i< Per queni fecit et scecula,» ut ostcndo- sentia; a^qualitatem.
ret eumdcm novissimis diebus venisse in mundura « Porlansquc oinnia verbo virtutis sua3. » id est,

per quem factus est mundus, magnitudinera ejus gubernans,3iquidem cadentia,etadnihilumtenden-

ostendens.qui fuit Novi Tcstamenti lator et auctor t> tiacontinet.Non enim minusest contineremundum
Ubi nunc sunt qui dicunt Erat quando non erat? ; quam crcare. Sed, si oportet aliquid audacius
Quod enim evangelista Joannes dicit « Omnia pcr : dicere,adhuc amplius est.Nam in faciendo quidcm
ipsum tacta sunt [Joan. i, 3), » hoc iste significa- ex nullis exstantibus, rerum essentiaj productt-e
vit, dicendo « Per quera fecit et saecula. » Unde
: sunt ; in continendo vero, ea qua? facta sunt,ne ad
etiam iste et ante omnia saecula, et opificem eum nihilum redeant.continentur. Hic ergo dum regun-
esso dcclarat. Post hcec, quibusdam gradibus ele- tur, et ad invicem sibi repugnantia coaptantur,
ganter utcns, pervcnit ad id, quod oranibus istis inagnum ctvalde mirabile,plurima;que virtutis indi-
qua» supra dixit, mullo magis est et insonuit, di- cium declaratur. Dicendo autera « portans, » faci-
cens « Qui est splendor gloria;, et figura sub-
: litatem continendi voluit dcsignare.Non enim dixit
slantiaj ejus.portansque orania verbo virtutissua, gubernans,ex metaphoraeorura qui sine ullolabore
purgatiou inpeccatorum facicns.» Multacnim vera digito vel movent aliquid, vel efnciunt. Quomodo
de Deo intclligimus, qu£B loqui penitus non vale- enim Joannos dixit :» Quod faclumest in ipso vita
mus. Multa item loquimur, et ea intelligere non erat [Joan. i, 3), » volens a creaturis distinguere
suraus idonei verbi gralia quia ubique est Deus,: universis : quod cunctorumvitamipsum esse cons-
scimus, quomodo ubique sit, intellectu non capi- tat ; sic etiam ipse dicit ;
portans omnia. Non si-
mus : Quoniamest incorporeaqufedam virtus
item: '-' cut pagani, qui eum
rcrum et provl a conditione
quffl omnibus est causa bonorum,scimus; quomodo dentia dicunt esse privatum.Dicendo enim » Ver- :

autem, vcl qua; ista sit, penitus ignorainus. Ecce bo virtutis suaa, » significavit, quod sine labore
dicimus de ea aliquid,et eam intelligere non vale- cuncta contineat.
mus. Dixi quippc quia ubique est, sed non intelli- Post tantam divinaeraajestatis in Filio claritatem
go ; dico, quia sine principio, sed qualiter, sit.non jara nunc adhumilitatemincarnationisejusdcscen-
intelligo ; dico quoniam genuit Filium de se ipso, dit, « Purgationem peccatorum faciens.
dicens :

sed nescio qualitsr hoc percipiam, ut

intellectu Postquam dixit superius illa magna valdeque mi-
genitus non sit posterior genitori.Sunt etiam qua;- randa, dicit nunc et de cura ejus, ac soUitudine
dara, quK
nonpossunt,quamvis mentecapian-
dici quam hominibus gerit. Et quamvis illud univer-
tur : intelligit mens sed non valet
exempli gratia, sale sit, quod omnia continet verumtamem hoc !

dicere maxime autem ubi de Deo loquitur aliquid

: multo amplius estuniversale,quantura in ipso est,
vel audimus, ita ut etiam ipsum Paulum videas in quodineuraomnescrediderunt. Undeetiarn Joannes
quibusdam talibus rebus infirmari.et non pleniter dicit : « Vita erat(/i!V/.,4) ;
» sed providentiam ejus
explicare. Quoniam neque ad loquendum iingua manifestans.iterum dicit,quoniam lumenest : « Per
sufficit,neque ad percipiendum prajvaletintsllectus J) ipsum,» inquit, «lumen.Purgationem faciens pecca-
Et quid dico linguam vel intellectum, cum neque torum » nostrorum ;duo quedara in hoc looo signi-
ipsa pars mentis eminentior,quffi eismulto superior flcat majora : quod de nobis curara gerat.vel quod
est aliquid integre valet comprehendere, quando peccala nostra mundaverit; et quod persemetipsum
aliquid de divimtate disseritur ? S enim pax Dci hoc opus impleverit.Et in raultis locisinvenies cum
transcendit omnera menteni [Philip. iv, 7), et ea, in hocmaxime gloriantem,non solumquoniam con-
quae pra;parata sunt diligentibuseum,in cor homi- versi sumus ad Deum, sed etiam in eo quod per
nis non ascendunt (/ Cor. ii. 9) multo amplius : Filium fuerit istud effectum. Et vere magnum hoo
ipse, qui pascit (1387), Deus, qui omnium est opi- munus est, et majus etfectum, dum nobis est per
fex rerum, inffistimabiliter nostrascogitationes ex- Filium contributum.
superat ;
per splendorem quippeglori» divinitatis Post haec confcstim de resurrcctione atque ascen-
declaral essentiam. Sic etiam unam sumpsit rem sione ejus instittuit nos ad coelestiaerigere,etintueri
(1387) Fortasse pax sit.
731 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 732
inenarrabilem ejus gloriam,Undeetadjungit : « Se- A sed semper prassentia cuncta. Potestenim et secun-
det ad dexteram majestatis in excelsis. » Vide dum carnem hoc accipi dictum, quia sicut caro
qualibus norainibus utitur, quia non potuit rerum communicat allioribus, sic et divinitas humilibus
nomina propria reperire, neque majestatis nomina communicare dignata est.
neque gloriaj, quod desideravit quod supra jam : Et iterum « Ego ero ei in Patrem, et ipse erit
:

di.xi,quod Sffipius quasdam nobis occurrunt, quK mihi in Fillum {II Heg. vii, 14). » Hoc enimabsque
intelligimus quidem.sed indicari non queunt.Nam uUa dubitatione de incarnatione Filii dicitur, ideo
necdum vocabulum index propri^ constatesscntiae verbum futuri temporis posuit « Ero illi in Patrem, :

nec proprium polest illi ullum vocabulum reperiri, et ipse erit mihi in Filium. « Et adjungit : « Et cum
Et quid mirum si in Deo sic est, cum neque in iterum introducit Primogenitum in orbem terra;,
angelo proprium nomen invenies, quod ejus de- dicit : et adorent eum omnes angeli Dei {Psal.
claret essentiam ? Arbitror autem quod neque assumplionera carnis ap-
xcvi, 7). " Introitum ergo,
animse reperta est apta denuntiatio.Nonenim mihi pellat. Quod ergo hic introitum, hoc in Evangelio
videtur hoc nomen,quod integre substantiam ejus exitum nominavit « Ego a Patre exivi, et veni in
:

ostendat nam eamdom rem, et animam, et cor.

; mundum (Joan. xvi, 28). » Et alio loco : « Exiit qui
et mentem isvenies norainari. « Cor, inquit, mun- p seminat,seminare (t«c. viii, 5). «Merito ergo exitum
dum crea in me, Deus {Psal.L,i2).>> Etiam spiritum vocatsuaeincarnationis manifestationem.Forisenim
dictam frequenter invenies. Hic enim de.xtcra pro eramus a Deo egressus est quippe ad nos, hoc est,
;

honore ponitur, non ut Deus corporeus esso cre- carnem sumens collocutus estnobis,cum praecepta
datur.Nara et Patcr a dextris esse scribilur Christi nobis instituit, et sic nos a peccatis emundans ad
« Uo.iiinus,inquil,adextri3 tuis confringet (1388) in Deum convertit.Et idcirco exitum vocat suk incar-
die irae suae reges {Psal. cix,5). » Ambo ergo a dex- nationisadventum;Paulusautemintroilum.Dicendo
tris sunt.quia nihil est in Divinitate sinistrurr.,quia enim « Cum iterum introducit Primogenitum in
:

unum est (1389) jam eura Deo assumptus hoino, orbcm terrarum, » hoc significat, hoc est, cum ei
qui suscitatus est. committit orbem terrarum. Hoc non de substantia
Quid est « in excelsis? » Num in loco altiori Vcrbi, sed de forma servi dictum accipe, in qua
concludit Doum? Absit hoc. Sed,sicut jam dixi.per forma primogenitus est in multis fratribua {Rom.
dexteram non Deum deformavit,sed similitudinem VIII, 29). Si enim in mundo erat, et juxta Joannem
demonstravit honoris. In excelsis ergo dicens, non (i, 10,) Mundus per ipsura factus est,quo alio modo
eum locoeoneluditjsed ostenditomnibusaltioremet introducitur, nisi secundum carnem ? Tunc enim
evidentiorera,hoc est.quia usque ad ipsum pervenit totum orbempossedit, cum abuniversisest agnitus.
solium paternffi olaritatis. Sicut ergo Pater in ex- L' « t;t adorent eum omnes angeli Dei. » Id est,
celsis est, sicet Filius. Consessus enim, hoc est, Christumsecundum carnemDeus Paterjussitacun-
ambarum personarura sedes.nihil demonstrat aliud ctis angelis adorari. Sed quaerat aliquis Nunquid :

nisihonoris squalitatem. Et adhuc excellentiam angeli landura adorare praecepti sunt?Non. Sed
ejusdem Filii ostendere aggressus est dum dicit : omnis creaturu,3icut idemPaulus in alio loco dioit:
« Tanto meliorangeIiseffectus,quaDdo differentius " Ut in nomineJesuoranegenuflectatur, coelestium,
prae illis nomen htereditavit, » In hoc, quod disit, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confl-
« factus,» factumpro suscepto debemusintelligere, leatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est
tanquamsidiceret: Meliusestsusceptus ab angelis. Dei Patris {Philip. ii, 10). »
Et unde hoc asseverat ? Ex ipso nomine, Aniraad- « Et ad angelos quidem dicit Qui facit angelos :

vertis quia solet Filii nomen proprietatem cogni- suos spirituSjetministrossuosflammamignis^Pfa/.

tionis ostendere. Et sane,nisi esset proprius Filius ciii, i). » Ac si dicerot Ipsum, quem praocepit an-:

quod nihil est aliud quam qui de ipso est genitus, gelis adorari^illi deditpotestatem, utquotiescunque
quomodo posses ex hoc araplitudinem honoris asse- vult de spiritibus angelos faciat ; ministros autem
rere ? Si enim in gratiaesset Filius,non solum dif- guos flammam quia qui in conspectu illius
ignis,
ferret a Patre, sed etiara minor angelis esset.Quo- Q quotidie assistunt, in amore illius inflaramantes seu
modo hoc,inquit, dicis ? Quia et homines justi,Dei incendentes Sciendum vero est quod angcli
facit.
fllii appellatisunt.Proinde nomen fllii.nisi proprie- nomen non naturae, qui etiam semper
est offlcii,
tatem ostendat, non valet ostendere qua; diCferen- suntspiritus, sed non semper angeli vocari possunt.
tia inter creaturas et Creatorem. Qu;eris hujus naturaj nomen, spiritus est quaeris ;

« Cuienimaliquando angeIorumdixit:FiIius mcus offlcii, angelus est. Ex eo quod est spiritus est ex ;

es tu, ego hodie genui te? » (P5«/...,7.) Subauditur eo quod ait, angelus est.quia angelus Grffice, Latine
« nuUi. » Quod vero dixit, « Filius meus es tu. » nuntius dicitur, sicut homo nomen est naturie,miles
nihil aliud manifestat,nisi quod ex ipsa essentia Pa- vero nomen officii. Sic enim qui erant jam spiritus
tris est genitus.Ideo pra^senti tempore posuit, «ho- condili a creatore Deo, facit eos angelos, mittendo
die » quia Deo nihil est praeteritum vel futurum,
:
nuntiaro quod jusserit.
(1388) Vulg. confregit.
(1389) Verbs m. . . . est in superiori margine exstant.
733 EXPOSITIO IN EPnTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD IIEBR. 73i

Ad Filiutn autcm : Sedcs tua Deus in Si-eculum A filiis Dei, iterum ad mternitatpm divinitatis in

PiTCuli {Psal. XLiv, 7). » Intuere quomodo dividat, eodcm Filio Dei convertit sc apostolus teslimo-
et cum quanta claritato creaturas a Filio discernat. nium alterius psalmi dicere. Ait enim « et Tu : :

Neque dilTerpnlius nomen appelliibat Filii nomen, in prinripio, Domino, terram lundasti. > Ne forte

si ejusdem esset sigffilicationis. « Sedes, lua, Deus, enim audicns, « cum introducit Primogenitum
in sa^culum sa^culi. » Ecce liabes regni signaculum. in orbcm terriT, » postca illi donalum niunus
" Virga ipquitatis, > inquit, « virga regni tui. <> existimes, ita subjungit • Et Tu in principio,
: :

Ecco habes et aliud signaculum. Virga vero regu- Domine, terram fundasli tPsal. ci, 26). » Non
lam divini'» significat a>quitatis, qu.TB veraciter recta nunc, sed ab initio per divinitatis potentiam, Crea-
(licilur, quia nulla pravitale curvatur. Virga justos tor ante creaturas, sine aliquo initio cognosceris
regit, iinpios pcrcutit; sed li;ecvirga, fortitudo est exstitisse.
invicta, .Tquitas rectissiraa, inflexibilis disciplina. « Et opera manuum tuarum sunt cocli. >> Hic
llanc enim virgam regni, honoris insigne, scep- manus, virtutem jussionis Dei debemus accipere.
trum dicebant antiquitus, designantes in ea virtu- Nam in alio loco dicit : « Quoniam ipse dixit,
tum regem, Dominum Salvatorem. et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt [Psal.
« Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem.» Ipsa -n cxlviii, 5)1.
esl virga dominantium, amare
recta et dominatio Ipsi peribunt. » Pereunt enim ab eo statu,
justitiam et odisse iniquitatem. Nemo enim perfecte in quo nunc sunt, dum mutantur in melius
diligit justitiam, nisi qui actus pessimos abomina- crealurse. « Tu autem permanes. » Ut sicut aeter-
tur, cui veritatis amor odium est falsitatis. nitatem Domini ostendit, antequam crearet omnia,
Sed huic amori bonitatis ct odio iniquitatis, quae sic post coclos mutatos, ipsum dicit in majestatis
pr.-emia sint reddita, subter exponit, dicens :« Pro- suae gloria permanere. • Et omnes ut vestimentum
pterea unxit to Deus, Deus tuus. » Repetitio autem veterascent. • Ipsum veterascit, quod, more vestis,
ista. quod dicit :« Deus, Dcus,» prasconium magnae vetustate consumitur, sicut caro humana mortc :

dilectionis ostendit. Sed quomodo Deus, cujus thro- qua; tamen melius in resurrectione mutabitur.
nus saeculum sEculi. ungitur a Deo nisi
e»t in : Addidit quoque « Et velut amictum mutabis eos,
:

Christns .Icsus, qui ex ipsaunctione Christi nomen et mutabuntur. » Sicut quilibet amictum involvit,
accepit?Chrisma quippe, unctio; Christus, unctus atque permutat, sic et ipsum mundum immutatu-
dicitur. Unctus enira Christus,et regem significat et rus est ii390), et conditionem et transformalio-
8acerdotem,quia dignitates istte sumebantur per sa- nem, qua; sit in melius, tam facile poterit ope-
cratissimas unctiones. Nam et ipsum nomen Chri- rari, sicut quilibet amictum involvat atque per-
sti, sicut jam dictum est, a sancto chrisinate voca- '
mutet.
tur. Sed in illa natura unctus dieitur, in qua per « Tu autem idem ipse es, et anni tui non de-
dispensationem carnis nasci, et mori, et resurgere ficient. » Sicut enim Moysi faraulo suo dixit :

veraciter dicitur Christus. Cselerum deitas ejus « Ego sum qui sum » sic istis tribus versibus
:

nullo munere, nuUo honore indiguit adjuvari. eommutatio creaturae, et aeternitas Domini hoc
" Oleo exsultalionis, » duplici modo unctionem in loco a Propheta admirabili brevitate descripta
illam sanctam provenisse significat. Non oleum vi- est.
sibile, sed Spiritus sancti gratiam invisibilera, de De majestatis divinae aeternitate in Filio, iterum
qua beatusPetrus apostolus in Actibusapostolorum beatus Paulus ad humanitatis ejus glorificationem
(x, 38), testatur, dicens :« Jesum Nazarenum,quem sermonem direxit, dicens « Ad quem autem an- :

unxit Deus Spiritu saneto, et virtute. » Et in pro- gelorum dixit aliquando Sede a dextris meis ? » :

phetia : « Inveni David servum meum, oleo sancto {Psal. cix, 1.) Victori Filio, et per sanctara incarna-
meo unxi cum (Psal. lxxxviii, 2i, » per oleum san- tionem totius mundi triumphatori, post resurrec-
ctum signilicans Spiritum saactum. Sive etiam tionis gloriam honorabilis confessus paterns ma-
oleum L-etitiae illi maculam non habere.
fuit,peccati jestatis otfertur, ut per hunc situm susceptaB hu-
Unde se sanctorum conscientia semper exhilarat, D manitatis gloria declaretur. « Quoad usque ponam
quando nulla recordationis asperitate mordetur. inimicos tuos. » Quod autem a Patre subjiciuntur

Prae participibus tuis.» Ideo autem dictum est, Filio inimici, non infirmitatem Filii, sed unitatem
« prae participibus tuis,» quoniam hanc benedictio- natura;, qua in altero alter operatur, significat.
nem supraomne humanura genus, sive reges, sive Nam et Fllius subjicit inimicos Patri, quia Patrem
sacerdotes in Veteri Testamento, sive etiam apo- clarificat super terram. « Scabellum pedum tuo-
stolos et martyres in Novo, figurabatur accepisse, rum. » Per pedes autem Domini, stabilitas a?terna
et unctus singulariter caeteros ungere, id est, san- significatur, ubi ille, tanquam vestigiis positis,

ctificare debuisset. In ipso enim fons est benedi- omni potentiae suas virtute consistit. His pedibus
ctionis, a quo, prout ipsi visum fuerit, per uni- constat esse subdendos, qui quotidie vitiorum con-
versos electos emanat. trarietate derelicta, revertunlur ad Dominum, ct
Post bumanitatis igitur excellentiae, qua; prsest tanquam scabellum pedibus, ita ejus pradicatio-

(1390) In Cod. inlmaturus est.

735 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 736
nibus inclinantur. Sine dubio de illis inimicis di- A bus verbis explicavit, dicendo :" Si enim qui per
cit, qui conversi ad dexteram collocantur. Non angelos dictus est sermo. » Quidam dicunt quod in
hic adverbium « quousque, » alicujus temporis fi- hoc loco Moysen tangat, eo quod Decalogum legis
dem (1391) designat, sed a;ternitatis potentiam in monte Sinai a Domino acceperit, sicut illic scri-
demonstrat. ptum est Moyses loquebatur, Dominus respon-
: «

" Nonne omnes sunt administratorii spiritus in debat el{E.rod. xix, 19) » et alibi « Lex per Moy-
: :

ministerium missi propter eos, qui hajreditatem sen data est {Joan. i, 17); » sed hic per angelos da-
capiunt salutis?» Ac si diceret Angelos consti- :
tam esse docet Apostolus : nam et in epistola ad
tuit ministros, Filium autem ad desteram sedere Galatas III, 29, simili modo dicit :« Disposita per
fecit, quod nuili unquam angelorum concessit. angolos in nianu Mediatoris. « Et iterum in Actibus
Nam et Filius missus est, sed non sicut minister, apostolorum « Accepistis legem
vii, 53 : in man-
neque perfunctus cujuslibet officiis, sed sicut Filius datis angelorum, non custoditis.» Et ubique per
et
unigenitus; Filius vero, sicut Dominus salvat; isti angelos datam esse plurimis ostenditur locis. Aut
vero, sicut servi, salvatis per fidem deserviunt. Si- quia de omnibus his, quae in, Veteri Testamento
quidera pro nostra salute ministros eonstat effeo- dicta vel facta sunt, aut certe quia Deus crat in
tos,quamvis nobis superiores sint; tamen ad no- T, angelis, « factus est firmus (1393). » Quid est factus
stram salutem ministerium exhibent siquidem : firmus? Videlioet verus, tanquam diueret, fidelis
et functionis officium illud declarat, nam angcli in tenipore opportuno.
Gr£Bce dicuntur, Latine, nuntii. Propter nos ubique « Et omnis prJBvaricatio et inobedientia accepit
mittuntur; propter nos laborant; propter noa de- justam retribulionis mercedem. » Hoc est quia nihil
currunt; nobis suo funguntur officio. Et harum re- remansit inultura, sive quod promisit, sive quae
rum exemplis j.leni sunt libri Veteris et Novi Tes- comminando dixit; euncta, qua; preedicta sunt, ac-
tamenti. Nam et pastoribus angeli evangelizave- cepit justam mercedis retributionem. Quare autem
runt {Luc. ii, 9) : et ad Mariam angelus venit {Luc. dixit, mercedis retributionem, cum merces in bono
I, 28) : et talia multa
legimus Scripturis.
in divinis poni soleat? Sed iste mos est Apostol(),ut non
Siraul etiam et eorum sublevat mentes, ostendens magnam verborum habeat rationem, sed indiffc-
honorem nobis a Deo pluriraum condonatum. In- renler, vel quae in bono dicuntur, vel qua; in malo,
telligite igitur nunc quantus nobis honor existit, pro alterutro ponere; sicut alibi dixit : « In capti-
ut sicut ad amicos, ita ministros angelos suos no- vitate redigentes omnem sensum ad obediendum
bis destinet Deus. Christo (// Cor. x, 5) ; » ita et hic « mercedis retri-
(Cap. II.) His ita butionem. »
introductis de angelorum mini-
sterio, per quos etiam ipsa lux ministrata c?t, mox G Et quomodo nos effugiemus, si tantara neglexo-
subjunxit de excellentia gratia;, quae per Dei Filium rimus salutem? » Per haec verba satis significat,
nobis allata est, dicens « Propterea abundantius : quia non erat tanta salus in Veteri Testamento,
oportet nos observarp ea quae audivimus.» Quare quanta est in gratia, quam Dei Filiusnobis attulit.
« abundantius » dixit? Hoc est quam in lege sole- Non enim nobis nunc sicut illis, terrae divitias, sed
baraus. Sed nomen legis obticuit ; nam in astru- cccli gloriam promittit Deus. Non victoriam de ter-
ctione sua raanifestum hoc facit. Et quare abun- renis hostibus, seJ de spiritualibus concessit. Non
dantius nos oportet observare ea qua; audivimus? vitam pereuntem, sed perpetuam a;ter-
infeliciter
Nonne et illa Dei sunt, et ista? «
Abundantius » ergo naliter doiiavitbeatam. Hffic quippe omnia breviter
dixit, autquani solebant in lege, aut certe, amplius intimavit, dicens « Si tantam neglexerimus salu-
:

non comparens absit (1392). Sed quia per multa tem. » Deinde supereminentiam eorum, qua; per
terapora magnum apud eos aiictoritatis pondus Dei Filium dicta sunt, adjunxit « Qufe, cum ini- :

Vetus habebat Testamentum hsc autem,quia velut
nova illis dicebantur, ne contemptibilia judicarent,
ostendit; ex abundantia,
quoniam ht-ec araplius ob-
servare debemus, quae per Dei Filium audivimus,
quam ea qua; per angelos dictasunt,more suo suani
illisconjungens personam, in eo quod dixit, « audi-
vimus » el inde secutus adjunxit « ne forte per-
: :
effiuaraus,» hoc est,ne forsitan pereamus, ne for-
sitan excidamus, nolens ab auditis per inania ef-
fluere audientium sensum quod etiam sequenti-
(1391) In cod. temporibus fidem. Fortasse /inem,
cui refertur aeternitas, qune sequitur.
(1392) Fortasse
aut certe arnplius : non quod non
: qua; in
comparens etc, id est, ne inducerentur credcre
alisit,
Deiim aliessc. quia amplius non comparet. Sensus
; tium accepisset enarrari per Dominum, » hoc est,
ab ipso fonte haec quee dicimus, habuerunt princi-
pium. Non enim quee dicimus ab hominibus vel
etiam ab angelis illata sunt, sed ipse Filius unige-
D
nitus nobis ea impertivit.
« Ab eis qui audierunt, in nos confirmata est, »
hoc est, qui a Domino audierunt, ipsi nos propriis
confirmaverunt virtutibus. Quod etiam Lucas dixit
in principio Evangelii sui :« Sicut tradiderunt nobis
: qui ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt ser-
tamen interpretandus, qui per angelos diclus est
sermo factus est firmus, aut quia de omnibus his,
Veteri Testaraento dicta, vel facta sunl,
firmum factum fuisse constat, quia ut infra habt-
tur, fideliter verificala sunt aut ccrte,^ quia Deus ;

enim valde obscurior. erat in angelis, firmus factus est.

(1393) Sensus hic aliquanto obscurior. Videtur
737 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD IIEBII. 738
monis {Luc. i. 2). « lnnos,inquit,confirmatiie!<l, >
A VMi, ^]: '< Curnon ipsum nomen Prophel<n ante-
credila est atqiie perlcrln ;
qii.T siiliis, (|u.p nohis pnsHil, scd abscondit '? Facit hoc etiain in aliis testi-
per eunidem Filiuni data est, pcrmanet in ajler- moniis, sicut supra lectum cst. Existimoquod non
num. abscondcntis, sed ostendentisintuitu, ostendenseos
« Ktiam (139'i) conteslante Dco signis ct prodi- muttamhabere scientiamScripturarum.ut nec opus
giis(1305). etvariisvirtutibus. "Quomodo testifica- halierotnomen posuisse dicentis, sed veiuti de re
tu r Deus '.' Non vcrbo neque voce,sed
bus et pro- virtu t i manifesla, ot in promptu constituta induccret testi-
digiis;simul etiamaffluentiamsignilicansgratiarum monia, dicendo « Quid est homo, quod memor es
:

qua; non erant apud antiquos, neque tanta signa, ejus?Quid est homo,» cum despectupronuntiandum
neque tam diversa prodigia, quantu datasunt post- est, id est, fragilis et caducus .Mx sequax, et in
quam glnrificatus est Jesus. Ostendit ergo quia non veteri peccato gencrali pravitato devinctus. Hujus
simpliciter est iliis crcditum, sed persigna cl pro- nicmor Dominus, quandoei peccata dimittitet
cst
digia. Kt post hoc intulit : « Kt Spiritus sancti misoricordi.-e su.-c dona largitur. « Aut Kilius homi-
distributionibus,secundum suum voluntatem. " Di- nis,quoniam visitaseum » llicjam voce surgendum "?

vinajvero voluntatialque consiliocunctacontribuit est,pro eo quod Dominum significatSalvatorcin,qui

divinoqueconsilio, velutsidiceret: Ipse novit quid non ut caeteri mortales, ex duobus hominibus natus
cuique prosil, vel cui quid sit ad commodum, qua- est, sed ex Spiritu sancto ct bcat;c Marise semper
propter ipse gratiam unicuiquo distribuit. Quod virginis utcro,tanquam sponsusdegloriosolhalamo
etiam ad Corinthios facit. dicens : « Deus posuit processit. Etconsidera quod superius dixit: « Me-
unumquemque, sicut voluit
18). » Et (/ Cor. xii, mor es » subjecit autem, « visitas. » Memor fuit,
:

iterum: Unicuiquc datur manifestatio spiritus ad cum patriarchis de ccelo misertus est visitavit, cum :

utilitatem {llnd., 7\ » « Vcrbum caro factura estet habitavit innobis(/oa».

« Secundum voluntatem ejus. Ostendit 'ergo >> I, 14). » Nam visitare dicimus, quando medicus ad
secundum voluntatem Dei dona unicuique dari, ne infirmos ingreditur, quod in adventu Domini revera
in superbiam subleventur, ne influenturventositate conslat impletum.
jaclanti(e,nealtitudomunerisnegligentioresefliciat. « Minuisti eum. » Hinc jam Uomlni Salvatoris
Qui enim compotem se virtutis existimat, non sibi humilitas narratur et gloria. Minoratus est enim,
ex gratia largientis advenisse munus illud arbitra- non necessitate ministratoria, sed pietatis suae
tur, sedexsuorum debito meritorum. Proinde hu- spontanea voluntate sicut Apostolus ait :« Se- :

jusmodihomo inflaturvcntositate superbias. Idcirco metipsum exinanivit, Ibrmam servi accipiens [Plti-
ergo Deus convenienter cuncta dispensat. Quod in lip. II, 7). »
Ecclesia quoque provenire conspicimus, dum alius C Sequitur Paulo minus ab angelis. » Ex ea
: <i

quidem habet facultatem sermonis ad docendum, siquidem parte Creator angelorum minor factus est
alius autem neque os aperire valet. Non contristetur angelis,ex qua crucem pro hominum suscepit.Bene
iste, qui similem non habet gratiam, sciens quia autem dixit, » paulo minus, » quia etsi mortale
unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. corpus assumpsit, tamen peccatum non habuit.
Sienim homo paterfamilias novit cui negotium qua- « Gloria, ethonore coronasti eum. » Honore co-
cunque committere debeat,multo ampliusDeus, qui ronatus est, cum post resurrectionem Deus, in eo
cunctorum novitmenteshominum.etscitomnia an- quod homo factus est, nirais mirahilem mundi cre-
tequam fiant. dulitatem exaltatus accepit. Gloria coronatus est in
« Non enim angelis subjecit Deus orbem terrse resurrectione et ascensione,et honore in concessione
futurum, dequo loquimur. » Nunquidnamdealtero paternae majestatis.
orbe disputat Non. Sed de hoc. Propter hoc etiam
"? « Et constituisti eum super opera manuum tua-
addidit, « de quo loquimur, » ne mentem auditoris rum. » Superius de gloria ejus, et honore narratum
errare permitteret,dum alius qua?reretur. Quomodo est, nuoc ponitur et potestas, ut agnoscaturChristi
ergo eum futurum vocat "?Futurus quippeerat orbis, Domini majestatis perfectissima plenitudo. Dicendo
ut fieret, hoc est, ut crederet. Hunc ergo orbem
Q enim, « super opera manuum tuarum, » omnis illi
futurum, non angelis subdit, sed Christo. Non enim creatura subjecta monstratur, quia sicut a Domini
angelis salulem nostram, qua; novissimo tempore opere nihil est exceptum, ita nec a potestate Christi
facta est in orbe, subjecit, qute a prophetis futura aliquid probalur esse divisum.
esse olim praedicta est, sed Filo suo, ad quem vos « Omnia suhjecisti sub pedibus ejus in eoenim ;

paterna, sicut superius demonstratum est, sonuit, quodomniasubjecit,nihildimisitnonsubjectumei.»

dicens : « Filius meus es tu, ego hodie genui te : Dicendo enim omnia, nec terrena^ideturexcepisse,
Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, nec coelestia. Et quem prius propter humilitatem
et possessionem tuam terminos terrae. » carnis paulo minus ab angelis dixerat esse mino-
Et hoc propheticis confirmat exemplis, diceos : ratum post ascensionem dicit pedibus ejus omnia
« Testatus est in quodam loco quis, dicens P.sa/. fuisse subjecta, ut ista distinctio et dubietatem
(1394)Partic.e^'awin Vulg.nonlegitur.sedintextu (1395) Vulg. portentis.
Ambrosiastri, a quo multa sparsim excerpta sunt.
735 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 736
nibus inclinantur. Sine dubio de illis inimicis di- A bus verbis explicavit, dicendo :» Si enim qui per
cit, qui conversi ad dexteram collocantur. Non angelos dictus est sermo. » Quidam dicunt quod in
hic adverbium a quousque, » alicujus temporis fi- hoc loco Moysen tangat, eo quod Decalogum legis
dem (1391) designat, sed Kternitatis potentiam inmonte Sinai a Domino acceperit, sicut illic scri-
demonstrat. ptum est Moyses loquebatur, Dominus respon-
: «

" Nonne omnes sunt administratorii spiritus in debat el{E.rod. xix, 19) « et alibi « Lex per Moy- : :

ministerium missi propter eos, qui hsreditatem sen data est {Joan. i, 17); » sed hic per angeloa da-
capiunt salutis?» Ac si diceret Angelos consti-
:
tam esse docet Apostolus : nam et in epistola ad
tuil ministros, Filium autem ad dexteram sedere Galatas III, 29, simili modo dicit :« Disposita per
fecit, quod nulli unquam angelorum concessit. angclos in manu Mediatoris. » Et iterum in Actibus
Nam et Filius missus est, sed non sicut minister, apostolorum vii, 53 : « Accepistis legem in man-
neque perfunctus cujuslibet officiis, sed sicut Filius datis angelorum, et non custoditis.» Et ubique per
unigenitus; Filius vero, sicut Dorainus salvat; isti angelos datam esse plurimis ostenditur locis. Aut
vero, sicut servi, saivatis per fidem deserviunt. Si- quia de omnibus his, quae in, Veteri Testamento
quidera pro nostra salute minisfros constat effec- dicta vel facta sunt, aut certe quia Deus crat in
tos,quamvis nobis superiores sint; tamen ad no- r. angelis, « factus est firmus (1393). » Quid est factus
stram salutem ministerium exhibent siquidem : firmus? Videlicet verus, tanquam diceret, fidelis
et functionis officium illud declarat, nam angcli in tempore opportuno.
Gr^ece dicuntur, Latine, nuntii. Propter nos ubique " Et omnis prjevaricatio et inobedientia accepit
mittuntur; propter nos laborant; propter nos de- justam retributionis mercedem. » Hoc est quia nihil
currunt; nobis suo funguntur offlcio. Et harum re- remansit inultura, sive quod promisit, sive qua3
rum exemplis pleni sunt libri Veteris et Novi Tes- comminando dixit; cuncta, qu;e praedicta sunt, ac-
tamenti. Nam et pastoribus angeli evangelizave- cepit justam mercedis retributionem. Quaro autem
runt {Luc. ii, 9) : et ad Mariam angelus venit {Luc. dixit, mercedis retributionem, cum merces in bono
i, 28) : legimus Scripturis.
et talia rnulta in divinis poni soleat? Sed iste mos est Apostolo, ut non
Simul etiam et eorum sublevat mentes, ostendens magnam verborum habeat rationem, sed indilTc-
honorem nobis a Deo pluriraum condonatum. In- renter, vel quae in bono dicuntur, vel quaj in malo,
telligite igitur nunc quantus nobis honor existit, pro alterutro ponere; sicut alibi dixit : « In capli-
ut sicut ad amicos, ita ministros angelos suos no- vitate redigentes omnem sensum ad obediendum
bis destinet Deus. Christo (// Cor. x, 5) ; » ita et hic « mercedis retri-
(Cap. II.) His ita butionem. »
introductis de angelorum mini-
sterio, per quos etiam ipsa lux ministrata e?t, mox C « Et quomodo nos effugiemus, si tantara neglexc-

subjunxit de excellentia gratis, quae per Dei Filium rimus salutem? » Per htec verba satis significat,
nobis allata est, dicens « Propterea abundantius:
oportet nos observarp ea quaj audivimus.» Quare
« abundantius » dixit? Hoc est quam in lege sole-
bamus. Sed nomen legis obticuit nam in astru-
ctione sua manifeslum hoc facit. Et quare abun-
dantius noa oportet observare ea quaj audivimus?
Nonne et illa Dei sunt, et ista? « Abundantius » ergo
aut quam solebant in lege, aut certe, amplius
dixit,
quia non erat tanta salus in Veteri Testamento,
quanta est in gratia, quam Dei Filiusnobis attulit.
Non enim nobis nunc sicut illis, terrs divitias, sed
; cccli gloriam promittit Deus. Non victoriam de ter-
renis hostibus, seJ de spiritualibus concessit. Non
vitam pereuntem, sed perpetuam seter-
infeliciter
naliter donavitbeatam. Ha;c quippe omnia breviter
intimavit, dicens « Si tantam neglexerimus salu-
:

non comparens absit (1392). Sed quia per multa tem. » Deinde supereminentiam eorum, quco per
tempora magnum apud eos aiictoritatis pondus Dei Filium dicta sunt, adjunxit « Quae, cum ini- :

Vetus habebatTestamentum; hac autem,quia velut tium accepisset enarrari per Dominum, hoc est, )i

nova illis dicebantur, ne contemptibilia judicarent, ab ipso fonte heec quae dicimus, habuerunt princi-
ostendit; ex abundantia,
quoniam h.-ec araplius ob- pium. Non enim quae dicircus ab hominibus vel
servare debemus, quaj per Dei Filium audivimus, etiam ab angelis illata sunt, sed ipse Filius unige-
D
quam ea quas per angelos dicta8unt,more suo suam nitus nobis ea impertivit.
conjungens personam, in eo quod dixit, « audi-
illis « Ab eis qui audierunt, in nos confirmata est, »
vimus » et inde secutus adjunxit « ne forte per-
: : hoc est, qui a Domino audierunt, ipsi nos propriis
effluamus,» hoc est, ne forsitan pereamus, ne for- confirmaverunt virtutibus. Quod etiam Lucas dixit
sitan excidamus, nolens ab auditis per inania ef- in principio Evangelii sui :« Sicut tradiderunt nobis
fluere audientium sensum : quod etiam sequenti- qui ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt ser-
(1391) In cod. temporibus fidem. Fortasse finem, tamen interpretandus, qui per angelos dictus est
cui refertur aeternilas, quoe sequitur. sermo facLus est firmus, aut quia de omnibus his,
(1392) Fortasse
aut cerlc amplius : tion quod non
: quac in Veteri Testamento dicta, vel facta sunt,
comparens etc, id est, 7ie inducerentur crcdcre
ahsit, lirmum factum fuisse constat, quia ut infra habe-
Deum afiesse. quia amplius non comparel. Sensus tur, fideliter verificata sunt aut ccrte,^ quia Deus ;

enim valde obscurior. erat in angelis, firmus factus est.

(1393) Sensus hic aliquanto obscurior. Videtur
737 EXPOSITU) IN KPISTOLAS PAIIFJ. — IN EPIST, AD IIEBII. 7:t8

mnnis {l.uc. i. 2). > « Inno9,inqiiit,conlirmatii esl, \ vm, nnr non ipsum nompu Prophctn; unte-
.'^i) ; »
crcdila est atqiir ptTlrrtii ;
qu,r siilnp, (\i\:f nohis piisuil, ?cil abscondit ? I''acil hoceliam in aliis testi-

per eumdcm Filium dalu cst, pcrmanet in aclei'- moniis, sicut supra lcclum cst. E.vistimo quod non
num. ubscondontis, scd ostondentisinluilu, ostendcnscos
« Etiam (130'i) conlestanto Dco signis ot prodi- multamhaberc scicntiamScripturarum.ut ncc opus
giis(1305). etvariisvirtutibus. "Quomodo testilica- hai)crct nomen posuissc dicentis, sed veluti de re
lurDeus?N'on verbonoquevoco.scd virtntibusetpro- manilcsla, ot in pron)plu constituta induceret tcsti-
digiis;simul etiamaniuentiamsignilieansgratiarum monia, diccndo « Onid cst homOj quod memor cs
;

qua) non erant apud antiquos, neque tanta signa, ejus?Quid esthorao,» cum despectupronuntiandum
neque tam diversa prodigia, quantu dalasunt post- est, id est, fragilis et caducus Ada; sequax, et in
quara plnrilicatus ost Jesus. Ostendit orgo quia non veteri peccato gencrali pravitate devinclus. Hujus
simpliciter cst illis oreditum, sod persigna el, pro- n)cmor Dominus, quando ei peccuta din)ittilel
ost
digia. VA post hoc intiilit " Kt Spirilus scmcti
: miscricoi'di,-e su.-edona largitur. « Aut Kilius horni-
dislributionibus,secundun) suam voluntaleui. " Di- iiis,quonian) visitaseum ? » Uicjam voce surgendum
vincevcro voluntatiutque consiliocunctacontribuit esl,pro eo quod Dominum significat Salvutorem,qui
divinoqueconsilio, vclutsi diceret; Ipse novit quid „ non ut ca;terimortales, cx duobus hominibus natu
^.,:
cuique« — :( ..«!....: —
:j.,:t-j„« — ™..j
prosit, vel cui quid sit ad commodum, qua-
t*--! i__c^_:_:i.. i__ii i._ n,
est, sed ex Spiritu sanclo ot bcat;c Mari;o semper
. •

proptor ipse gratiam unicuiquo distribuit. Quod virginis ulero,tanquam sponsusdogloriosolhalamo

etiam ad Corinthios facit, dieens « Deus posuit : proccssit. Elconsidera quod superius dixit; « Me-
unumquemque, sicut voluit
18). » Et (/ Cor. xii, mor es » subjecit autem, « visitas. » Memor fait,
:

iterum: Unicuiquc datur manifestatio spiritus ad cum patriarchis de coelo raiserlus est visitavit, cum :

utilitatera {Ihid., 7).» « Vcrbum earo factum estet habitavit innobis(yoa«.

« Secundum voluntatem ejus. » Ostendit °ergo I, 14). » Nam visitare dicimus, quando medicus ad
secundum voluntatem Dei dona unicuique dari, ne infirmos ingreditur, quod in adventu Doinini revera
in superbiam subleventur, ne inHuenturveiitositate constat in)plctum.
jaelantiK,nealtitudomunerisnegligentioresefficiat. K Minuisti eum. » Hinc jam Domini Salvatoris
Qui onim compotem so virtutis existimat, non sibi humilitas narratur et gloria. Minoratus est enim,
ex gratia largientis advcnisse munus illud arbitra- non necessitate ministratoria, sed pietatis sua
tur, sed exsuorum debilo meritorura. Proinde hu- spo))tanea voluntate sicnt Apostolus ait « Se- : :

jusmodihomo inllaturventositate superbic-e. Idcirco metipsum exinanivit, forQ)am servi accipiens [Pld-
ergo Deus convenienter cuncta dispensat. Quod in lip. n, 7). »
Eeclesia quoque provenire conspicimus, dumalius C Sequitur « Paulo minus ab angelis. » Ex ea :

quidem habet facultatem sermonis ad docendum, siquidem parte Creator angelorum minorfactus est
alius aulem nequeos aperirc valet. Non contristetur angelis,ex qua crucem pro hominum suscepit.Bene
isto, qui similem non habet gratiam, sciens quia autem dixit, « paulo uiinus, » quia elsi mortale
unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. corpus assumpsit, tamen peccatum non habuit.
Sienim homo paterfamilias novit cui negotium qua- « Gloria, et honore coronasti eum. » Honore co-
cunque committere debeat,multo amplius Deus, qui ronatus est, cum post resurreotionem Deus, in eo
cunctorum novit menteshominum.et scitomnia an- quod homo factus est, nlrais mirabilem mundi cre-
tequam fiant. dulitalem exaltatus accepit. Gloria coronatus estin
« Non enim angclis subjecit Deus orbem terrte resurrectione etascensione,et honoreinconcessione
futurum, dequo loquimur. » Nunquidnamdealtero paternas majestatis.
orbe disputat ? Non. Sed de hoc. Propter hoc etiam « Et constituisti eum super opera manuum tua-
addidit, « de quo loquimur, » ne mentem auditoris rum. » Superius de gloria ejus, et honore narratum
errare permitteret,dum alius qusreretur. Quomodo est, nunc ponitur et potestas, ut agnoscatur Christi
ergo eum futurum vocat?Futurus quippeerat orbis, Domini m;ijestatis perfectissima plcnitudo. Dicendo
ut lieret, hoc est, ut erederet. Hunc ergo orbem
q enim, « super opera raanuum tuarum, » omnis illi
futurum, non angelis subdit, sed Christo. Non enim creatura subjecta monstratur, quia sicut a Doraini
angelis salulem nostram, qua) novissimo tempore opere nihil est exceptum, ita nec a potestate Christi
facta est in orbe, subjecit, qu« a prophetis futura aliquid probalur esse divisum.
esseolim praedicta est, sed Eilo suo, ad quem vox « Omnia suhjecisti sub pedibus ejus ; in eoenim
paterna, sicut superius demonstratum est, sonuit, quodomniasubjecit,nihildimisitnonsubjecturaei.»
dicens : « Filius meus es tu, ego hodie genui te : Dicendo enim omnia, nec terrena videturexcepisse,
Postula a me, et dabo tibi gentes hsreditatem tuam, nec ccelestia. Et quem prius propter humilitatem
et possessionem tuara terminos terrae. » carnis paulo minus ab angelis di.xerat esse mino-
Et hoc propheticis confirmat exemplis, diceos : ratum post ascensionem dicit pedibus ejus omnia
V Testatus est in quodam loco quis, dicens Psft/. fuisse subjecta, ut ista distinctio et dubietatem
( Vulg.nonlegitur,sedintextu
139-4) Partic.e«/fl?)iin (1395) Vulg. portentis.
Ambrosiastri, a quo multa sparsim excerpta suat.

I
739 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 740

titubantibus auferret, et gloriana sanctse incarna- A « Propter quam causam non confunditur fratres
tionis osteoderet. Sub pedibus " ait, ut omnis « eos vocare, dicens. » In eo enim, quod dixit, non
creatura merito ipsum colere atque adorare vi- erubescit fratres eos vocare, demonstrat non rei
deatur. natur» esse, sed misericordiae ejus esso tantum, et
Nunc autem necdum videmus omnia subjecta
K humilitalis multse, qui nos fratres elegit sibi. Et
ei. »Hoc ilaque ait de non credentibus in eum, hoc prophetico afflrmattcstimonio, ne quasi novum
quia necdum omnia Evangelica obtinuit prajdicatio. putaretur, et non multo ante praedictum. Ait enim :

Superiusdixit, nihil dimitti sibi non subjectum, et «Nunliabonomentuumfratribusmeis(y'«o/.xxi,23).»

hic astruit,necdum omoia subjecta sibi videri, quia Post sacram passionem et resurrectionem, dicit glo-
universalem, sive voluntariam, si sivenecessa-
illic riam divinitatis toto orbe vulgandam. «Nuntiabo »

riam subjectionem designat;hic tantum volunta- enim dicit, id est narrarefaciam.sicutin Evangelio
riam, qua fideliter (1396, credunt in eum. mulieribus dicit : « Ite, dicite, fratribusmeis {Marc.
" Eumautem,quimodico quam angeli minoratus autem dicuntur, qui diligunt et
XVI, 5}. » Fratres

est, videmus Jesum propterpassionem mortisejus, diliguntur. Etaddidit: « In medio Ecclesislaudabo

gloria,ethonorecoronatum."Hicostenditquiagloria te. 1 In medio sanctorum laus Domini resonat per

et honorcrux est Christi, pro qua modicum mino- eum, qui ait « Conntcor tibi, Pater, Domine coeli
:

ratus est ab angelis,sicut ipse Dominus eum semper et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et pru-
vocat, dicens « Ut gloriQcetur filius hominis Joan.
: i
dentibus et revelasti eaparvulisiLMc. x, 21). » Laus
xvm, 4). « Si ille ea, qua; pro servis passus est, enim Domiui vera, non solum ore, sed etiam corde
gloriam vocat, multo amplius, tu homo. quando pa- ct opere perCcientis prajcepta Domini narratur.
teris, tibi ad gloriam pertinere sempiternam dubi- c< Ego vero fidens in eum (Psal. xviii,
Et iterum :

tare non debes. Et addidit: « Ut gratia Dei, pro 3). »De suscepto homine hoc dictum est, cujuscon-
omnibus gustaret mortem. » Ipsum vero gra- fidentia tota in Deo Patre esse non dubium est si- :

tiam nominavit, qui pro omnium salute gustavit cut in Evangelio ipse ait, pro quibus supplicabat,
mortem. Non enim debebatur nobis, ut Filius Dei dicens: « Volo, Pater, ut ubi ego sum, et isti sint

pro nobis gustaret mortem, sed gratia hoc fecit. mecum {Joan. .xvii, 24). » Quos etiam confidentiam
Ipse quidem pro omnibus mortuus est. Quid autem ut haberent exhortabatur, dicendo : «Conridite,quia
si non omnes credunt? Ille tamen quodsuum erat ego vici mundum Joan.xvi, 23). »

implevit. Proprie dixit : « gustavit mortem : » quia " Et rursum : Ecce ego, etpueri, quos mihi dedit
brevi tempore in illa fuit, ut ea devicta confestim Deus [Isa. viii, 18). » lloc testimonium de Isaia pro-
resurgeret. tulitApostolus,adChristumetad apostolosreferena,
Decebat enim eum, propter quem omnia, et
<i quos propter innocentiam pderos nominavit de qui- :

per quem omnia, qui multos (ilios in gloriam addu- bus ipse Dominus ait « Sinite parvulos venire ad :

xerat, auctorem salutis eorum per passionem con- me,quiataliumestregnumca3lorum(iUa<//!.xix, 11).»

summari ; » id est, perficere omnium salutem. " Quia ergo et pueri comminicaverunt carni et
« Propter quem omnia, » id est, per ejus mortem, sanguiui;etipse similiter participavit eisdem.» At-
sive quae incoelis sunt,sive quse in terris, restaurata tendesimilitudinem ejus, secundum carnem,inqua
sunt, per quem etiam et omnia creata sunt. Vides ipse cum pueris participatus est.Erubescantomnes
quantum est in medio nostrum. Et ipse Filius, et haeretici ; cooperiantur confusione, et verecundia,
nos filii ille proprius, nos adoptivi, sed ille salvat,
: qui pututivedicunteumadvenisse, et non vere. Non
et nos salvamur. Videsquomodo nos etconjungit et enim tantum dixit, quoniam participatus est istiset

discernit. « Multos filios, » inquit,adducens inglo- tacuit,quamvisetsidiceret, sufficienterdixisset: sed

ria, hic conjunxit « Auctorem, » inquit, « salutis
: addidit « eisdem ; » et aliud eum plus constatpo-
eorum ;
» hic discrevit. suisse, hac est proximius, quod non in phantasia,
Qui enim sanctificat et qui sanctificantur, ex
« non in imagine venerit aliorum, sed veram ejus
uno omnes. » Ecce iterum quomodo conjungit, ho- ostendit fraternitatem et humanitatcm in Christo
noranset consolans, etChristi fratreseosnominans, jj non fictam. Quia sicut puericarne etsanguinecon-
secundum quod ex uno eos esse dicit. Deinde mu- slant.similiter et ille participavitcarni etsanguini
niens sermonem suum etostendens,quoniam de eo, uthaberetundegustaretmortempropuerorumsalute
qui secundum carnem est, dixit, intulit Qui enim : Cujus dispensationis aCfatim eausam subjungit,
sanctificat, » hoc est Christus -, « et qui sanctifl- dicendo : « Ut per mortem destrueret eum qui ha-
cantur, » hoc est nos. Intueris quantum interest. bebal mortis imperium, hoc est, diabolum. » Hinc
Ille quidem sanctificat sanctificamur autem nos. ; jam mirabile quiddam demonstrat, quia per quod
Et addidit, « ex uno omnes. » Unus est enim Deus, potestatem habuit diabolus, per hoc et victus esl, et
a quo omnia ; sed ille aliter ; aliter nos : ille quasi arma, quae fuerunt illi fortia adversum mundum, hoc
proprius Filius : nos vero quasi adoptivi attamen : est,mors, per ea illum Christus percussit. Hic ma-
unum habemus Deum Patrem ille quasi proprius : gnitudinem virtutisejus qui vicit insinuat. Intueris
sanctificat; nos sicut adoptivi sanctificaraur. quantum bonum operata est mors. « Ut liberaret
(139G) Fortasse [ideles legendum loco [ideliter.
741 EXPOSITIO IN EIMSTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD ilKBK. 742

609, qui timoromortis per tolamvitam oijnoxii erant A rccil, qui scdct in doxlcra Patris. Istc tantus.cttam
servituti. » Qnaro tremitis, quarc timctia cam qii.T miscrahilis, et tam gloriosus.tantiim nostr;c salutis
jam condomniUii est? Jam lcrribilis non cst, scd curam habuit ut fralcr nostor in omnibus fieret,ct
optabilis, quasi Inliorum linis et ro^iuiei initium.Cur proptcr hoc ungelos quodammodo rcliquit, aliasque
ait : <i Timore mortis ner tolam vitam obnoxii er;int ca^Iorum virtutcs, ut nos apprchondorot, et ovem
servituri ? > Sorvi siquidom fucrunt mortis, quia pcrditam, passione sua invcntam, humcris impoBi-
mortem timebant, ct necdum erant soluti a timorc tfim reportaret ad ccclcstcm patriam {Luc. xv, 'i,^).
morlis, cujus lcgibus lcnebanlur.Nunc itaque sancti IJic vcro tantus, et talis sacerdos noster lieri voluit
deridonl eam.qui agonc transacto.ct mortc devlcla, aiiud Patrem, scipsum offprons pro nobis. Proinde
ad rcgnum transituri sunt. Undo et ipsc Paulus sccutus ot infcrt: Ut " misericors lierot, et fidelis
ait : « Cupio dissoivi, et esse cum Christo (Philip. i, pontifex a Dco, ut repropitiaret dolicla populi. »
23). .. Propter hoc, inquit, carncm assumpsit nostram,
« Nunquam semen
enini angelos apprehendit,sed proptermisericordiamsolam.utpronostrls interpel-
Abralia; approhondit. Undc debuit per omnia fra- laret peccatis. Non est enim magls totius hujus mi-
tribusassimilari. Idcirco namquc Ilcdemptor nos-
.. randa dispcnsationis causa quam ha^c solu. \'idit
ter, non angelus, sed homo taclus ost,quia hoc pro- t> quippe hnmanum gonus in ir.T fumojacens, pecca
...1 .1..1.:. (-,_: j.i ..:i :i ..i .l
cul dubio lieri debuit, quod rodcmit, utet pcrditum
,:i i" tcrum
t „ vinculis
i..: i:„ l: i..™ i:„l,
llgatum,mortiobnoxium,tyrannidem :.i : <

angelum non upprehendondo desereret.et hominem patiens, et misortus est ejus, sicut fidelis pontifex.
insemetipsoapprehendendorepararet.Multamonim Non itaque alia fuit causa illi pcr omnia fratribus
Uei misericordiam volens Apostolus dcmonstrare ct assimilari,nigi ut fidclis pontifcx esset, « Fidells, »
ebaritatem, quam circa genus humanum habuit, dicit, hoc cst, verus et potens. Mlnistcrium quippe

postquam dixit « Quoniam ergo pueri communica-

: saccrdotis est fidclcm essc ut possit eos, quorum
verunt carni et sanguini,et ipse similiter participa- cst sacerdos, liberare a peccatis.
vit eisdem » exsoquiturampliushuncsonsum.un-
: Proinde de ejus potentia subsecutus, abjunxit
de partielparct carnem sanguinem, et ait Non
ct : . In eocnim, in quo passus est ipse, tentatus,
eniin qucmquam angelorum apprchendit, uL una potens est ot els qui tentatur auxiliari. .. In eo, id
persona Doi Filius naturre eorum conjungeretur, est, homine, in quo passus est, potens est vinctos
sed hunc honorem et hanc dignitatem humana! libcrare, tcntatosque adjuvare ne vincantur: quia
naturaa Deus, Dei Filius, attribuit, ut Deus et tentationes nostras non solum sicut Dcus novit,sed
homo una esset persona. Quare non dixit, sus- etiam sicut homo in seipso pcr experimentum co-
cepit? Scilicet isto verbo usus est, hoc est, gnovit. Et licet Deus in sua natura impassibilis,
apprehendit, quia nos quasi lecedentes ab eo, C tamen in nostra, quam assumpsit, idera Filius
et longe fugientes, eramus longe ; insccutus appre- passibilis fuit, atque nostr» naturoc consimilis. In
hendit, et in unam personam nostraj fragilitatis na- ea vero carne, quam suscepit, multa ssva passus
turam sibi contemperavit. Mira conjunctio, dum est. Novit quld sit tribulatio,novitquid sit tentatio ;

seterno et immortali mortalis adunatus est Quan- ! sed per paticntiam vicit. Ipse vero tentatus est.sed
tum festinaverit circa naturam humanam,ostendit non superatus. Quid ergo est quod dicit : Potens
et quoniam multa cura est Deo de illa, sic etiam hic eos, qui tentatur, adjuvare ?Tanquam si diceret :

multo ampliusest,quod ponit ex comparationc.Non Cum multa alacrilate protendit manum ad compa-
enim angelorum quemquam apprehend^t, et revera tiendum.
magnumet mirarabile et stupore plenum est,carnem (Cap. Unde, fratres sancti, vocationis cas-
III.) «

nostram sursum sedere, et adorari ab angelis, et lestis Apostolum, et Ponti-

participes, considerate
archangells, et cherublm, et soraphim. Hoc ergo licem confessionls nostrK Jesum. » Adhuc etiam de
sajpius in mente versandum et laudandum est valde. incarnationis Ghristi loquitur mystcrio. Nam et in
Quia non homines, simpliciter, apprehendit,
dixit, Evangelio ipse testatur se missum non esse, nisi ad
sed « semen Abrahae, » et honorat hic patriarcham, oves perditas domus Israel [Matth. xv, 24). Apo-
atque eos qui de ejus sunt genere, ad quos h^c p stolus igltur Hebraice, Latine dicitur missus. Co-
Epistola scripta est. Commemorat
de beneficiis Del, gnoscite quid est Jesus et qualis, et non habebitis
ct de propinquate carnali ad Christum, et de pro- opus consolatione alia, neque solatio. Pontificem
missione, qu.u dicta est ad Abraham ; « Tibi et se- eum dixit confessionis nostr®, id est fidei nostree,
mini tuo dabo terram hanc [Gen. xn, 7). » Quia cui istepopulus novus est commissus,sicut Moysi
ex uno onmes, id est, ex Abraham Christus secun- prior populus in regimen datus est. Sed huic ma-
dum carnem, et illi, ad quos h»c loquitur. jora, vel longe meliora commissa sunt. Vult enim
Unde debuit per omnia fratrlbus asslmilari. »
« beatusPaulus apostoluserigereanimoslsraelltarum
Quid est, « per omnia » Natus cst, educatus,crevlt, ad excellentiam promisslouum Dei,ut Intente parent
passus est etiam, et mortuus, ut per omnia simills se accipere, quod Deus benlgne illis promisit af-
esset fratribus, qui hujusmodi conditioni subjccti ferre, nominans eos fratres charissimos, ad ccele-
sunt, superius enim dicit splendorem eum glorlae, stia vocatos, participes cum Christo haereditatis
et paternce substantise figuram, per quem seecula Dei, B qui fidelis est ei, » id est, Deo Patri, « qui

I
 ; ;

743 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPl 744

feoit cum. De humanitate dicit ejus,qui factus est
>>
A « Quapropfer sicut dicit Spiritus sanelus : hodie
ex semine David seeundum carnem, non de divini- si vocem ejus audieritis, ne obduretis cordavestra
tate, quae facta non est, sed genita a Patre unius {Psal. xciv, 8-11). » Locutus est beatus Apostolus
substantiae cum eo. de spe in superioribus, quia oportct nos sperare
quae futura sunt. Spes autem quae videtur non est
<' omni domo illius {Num. xii,
Sicut et Moyses in
spes, Historia vero, quam Propheta hio rememorat,
7). » eum Moysi secundum compara-
Praepositurus
tionem in lege sacerdotii, hunc sermonem induxit,
notigsiraa est. Cum enim egressi essent Israelita; de
terra j^gypti {Num. xiv, 1-4), et multam viam per-
asserens eum fidelem esse in domo sua. Fidelera,
ambulassent, et multa indicia virtutis Dei accepis-
id est,devotum, defendehtem ea quae sunt ejus, non
sent in .-Egypto, in mari Rubro, in eremo, consilium
permittentem corrumpi quae domus nos sumus, ;
fecerunt mittere speculatores {A'um. xiii, 1-4), qui
sicut in sequentibus dicit sicut Moyses fidelis fuit ;

deberent inspicere naturam terrie quK promissa est

in domo sua, id est, populo priore, Confestimque
eis. Illi vero pergentes revcrsi sunt, terram quidem
quomodo domus illius esse de-
assecutus oslendit
valde rnirantes, majorum fructuum procreatricem
beamus. Aitenim « Quaedomus sumus nos, si 11-
:

csse dicentes, sed virorum inexpugabilium esse

duclam et gloriam spei usque ad finem firmam reti-
illam provinciam, et fortium. Israelitae vero ingrati,
neamus : » quia, » qui perseveraverit usque in fi-
'

et insensati, quos oportebat ut recordarentur tan-

nem, hic salvus erit {Matth. ?, 22). » Domum enim
torum Dei beneficiorum, et quomodo eos conclusos
dicit pro his, qui in domo habitant; sicut Eccle-
in medio tanti exercitus ^gypliorum eripuit de pe-
siam dicit, non pro lapidibus, vel 6ediliciis,sed pro
riculis, et fluviorum fontes sine defectione donavit,
his,qui convocanturinecclesia.lntulil: » Deidomus
cl manna tribuit, et alia miracula, quae operatus
sumus nos, » id est, fnctura Dei, creati in Christo
ept, et credimus fecissc Deum : illi nec Deum credi-
Jesu. Huc usque comparationem fecit de incarna-
derunt, nec horum aliquid rememorati sunt:sed
tione Christi eum Moyse. Dehinc se ad alliora ejus
timore sunt perterriti, diceutes Revertamur in
:

narranda convertit, dicens Amplioris enirn gloriae :

/Egyptum. Deus igitur iratua eis, quia sic cito obliti

iste prae Moyses dignus habitus est, quanto amplio-
fuerunt beneficiorum Dei, miraculorumque cjus.ju-
rem honorem habet domus, qui fabricavit illam. »
ravit ut non intraret generatio illa in requiem promis-
Non dixit, quanto majorem habet honorem ab ope-
sam olim patribus et sic omnes perierunt in eremo,
;
ribus artifex, sed quanto domus, qui construxit
prsterduos tantummodo homines(iVMr??.xiii, 18-34
eam. Vides quoniam non de templo dicit, sed de
XIV, 5-45). Quare ergo David haec postea dixit, post
omni populo primo de illo, quem Moyses de iEgy-
;
generationem illorum loquens: « tlodiesivocem ejus
pto eduxit, et deinde de eo, quem Christus de dia-
audieritis, ne obdurelis corda vestra, » ne similia
bolica liberavit servitute, sibique in domum acqui-
patiamini, qualia progenitores vestri, ne privemini
sivit.
requie promissa? Quia est qusdam (1398) requies.
Omnis namque dornus fabricatur ab aliquo
1
;
nam si jam acceperant requiem.quK erat in Palse-
qui autem omnia creavit, Deus est. » Hic factorem stina, quare eis iterum dicit ne obduretis corda ve-
:

afacturadiscernit,utriusquedomusauctoremDeum stra, sicut patres vestri ? Quae ergo est alia requies.
esse intelligi volens sed aliter illius, cui Moyses
: nisi regmim coelorum, cujus imago et umbra est
prfcfuit aliter illius, cui Christus dux esse et Do-
; Sabbatum ? Tres itaque requies Apostolus memorat
minuscognoscitur.Ideo subseautusait: « Et Moyses in hac Epistola unam Sabbati, qua Dominus re-
:

quidem fidelis erat in tota domo ejus,tamquam fa- quievit ab operibus suis secundam in Palasstina,
;

mulus, in testimoniuni eorum quae dicenda erant in quam ingressi Israelitaj requieturi erant ex mi-
Christus vero tanquam filius in domo sua ;
quae seria multa el laboribus ; tertiam, quae vera est
domus sumus nos,si fiduciam et gloriam spei usque requies,hoc est, regnum coelorum, quod superius
ad finem firmam retineamus. » Iste autem, id est jam diximus. Ad quam quos pervenire contigerit,
Jesus in paternas res, sicut filius ingreditur : ille revera requiescent a laboribus et afflictionibus suis.
autem, id est Moyses, sicut famulus Dei in domo p de qua Propheta loquiturad veros Israelitas,dicens:
sua. Uic iterum eos hortatur stare fortiter, et non Hodie si vocem ej us audieri tis ne obduretis corda ves-
subrui. Domus quippe Dei erimus.si fiduciam spei, tra. Aliquando enim audierunt patres vestri vocem
et gloriam usque in finem firmam retineamus.Bene illius per Moysen, et obdurali sunt. Ergo tunc per
dixit, Cduciam spei nostrae : quoniam omnia bona praeconem locutus est,cum Deo obdurastis corda ve-
sanctis in hac vita in spe sunt, donec ad speciem stra. Per se nunc loquitur Mollescant corda vestra.
:

perveniant perfectce beatitudinis :u Spe enim salvi Qui prjecones ante mittebat, ipse venire dignatus
factisumus (fiom. viii, 24). » Bona enim,qua; nobis est. Ore suo hic loquitur, qui loquebatur per ora
promissanisi in spe,et illum patienterexspectantes, prophetarum. Ad ejus vocem, qui praecones misit,
usque ad finem flrmam spem retineamus (1397). et nunc per se clamat, nolite claudere corda veslra.

(1397) Verba, spem rcihieamus, qus in ced. desi- (1398) Desiderari vidctur a/ja, ut legalur ; Ijuia
derantur, supplenda ex Ambrosiastri textu cen- est(juxaam alia rcquies, scilicet teterna, et cosleBtis,
suimus. ut infra habetur.
74S liXPOSlTIO IN KPISTOLAS PAULI— IN KPIST. Al) IIEUII. 746
Recordanuni qualitcrobduratisuntpatres VGslri, ot A. lia no oljdurplur quisqiium cx vobia, dccipicnle
quomodo iion uitroioninl in ii;i|uiciii promissiun ;
pcccato inli(l(:litatis.Attciidis(|uiaiiilidclitutp pecca-
sed anmiicali nuiniuirantcs ('ontrii l)oum,poriorunt tuMi fuoit. Sicut enim inlldclitus maligimm vitam
in desorto.Patrcs vcstricraut, quipcrierunt ; nolite procrcat, sic etiam anima, cum in proiundum ma-
imitari eos : et patre9_\'cstri non erunt,qu!inivi8 de lorum venerit, contemnit {Prov. xviii, ,3) contcm- :

eis nati sitis ; scientes quia » Deuspotcns estdola- ncns uutcm, neque credcro patitur, ut so a limorH
pidibus sucitarc filios Abrali d {Matth. xiii, 0). >> mortis perpctuaj liberel.
Quadragintas annis ollensus tui gcnoralioni huic» Doinde inlert Apostolus :(( Participes enim Chri-
Multis moilis eos casligans; ipsitamcn scmpercordo sti cirecti sumus. » Participamur cx co, inquit, id

crravcrunt. Quadragintu dicbus Dominus in doserto cst,unum facti suraus cum illo.Siquidomipse caput
jejunavit, ut triumpbaret de eo, per quera illi qua- est, et nos membra ; cohceredes, et concorporales
dragintaannis murmuraverunt contra Deum in cre. illi, secundum sptrilalcm homincm,qui crcatus cst
nio. Postquara coiisunuii.'itam inpasaionc et rcsur- in ipso.
rectionc totam victoriic giuiiain.quadraginta dicbus « Si taiiicu initium subsptantijc cjus usquc ad fi-

luitcum discipulis,antcquam cajlumasccnderct.Pri- nem firmuin rctincamua. » Quid est initium sub-
niis quadraginta dicbus tcntationem hiijus pcregri- stantiaj? Fidem significat,pcr quam sub8istimus,et
n.itionisostcndit postcrioribusquadraginta dicbus
:
" Dco sumus in filios, et essentialcs filii, ut ita
nati
)nsolationem,quam sanctihabituri sunt in patria. dicam, 1'acti sumus'Quod diligentissime observan-
f.nrpus enim ojus, id est Ecclesia, neccsse est ten-
est, ne cujuslibct doctrina; macula corrumpa-dum
lationes patiatur in lioc sa^culo mur. ; scd non deesl ille

I
iinsolator, qui dixit « Ecce, ego vobiscum sum :Deindc subinfert Apostolus adhuc de hodie » ((

ninnibus diebus,u3que ad consummationcm sa;culi dicerc « cum dicitur, « inquit Hodic si vooem : : ((

i
)latth. xxvu,20.) » Quibus juravi propter infldelita- e.jus audierilia, nolite obdurarecordavestra.quem-

tem suam, non introisse in rcquicra mearn. Loqui admodum in illa exaoerbatione » usque « cx hia
ncum, magnum est quantomagis jurare? Juratio- ; quic audicrunt. » Hic vero Apostolus propheticum
iicin confirmationcm licri voUiit. Pcrqucm Juravit tcstimonium intratexplanare,quodsuperiu3 posuit.
l)eus,nisi pcr seipsum ? Non enim habct majorem Dixit enim « Uodie, » inquit. a si vocem ejua au- :

per quem juret. Seipsum confirroat minas suas. dieritis, ne obduretis corda vestra sicut in amaritu-
Sicut verum estquod promittit,sicccrtuni est quod dine. » Quorum obduratorum mentionem iacit?
ininatur. Juravit, ut non intrarent in requiem ip- Nonne eorum, quorum cadavera prostata sunt in
siiis ct tamcn oportet intrare aliquos in requicm
; deserto ? Quod enim dicit, tale est Audierunt et :

psius. lllis ergo reprobatis, nos intrabimus, quia C illi, inquit, sicut ct nos audivimus scd nihil pro- ,

etsi aliqui ex ramis propterdissimilitudinem et in- fuit illis sermo auditus. Non ergo putetis, quia ex
lidelitatem fracti sunt,nos propter fidcm ct humili- auditu tantum prsdicationis introitus sit ad requiem
tatem inserimur. Scquitur enim exhorlatio aposto- Dei quia et illi audicrunt per Moyaen sed nihil ; ;

lica ad populura de rcquic inlroeunda. ex auditu habuerunt, quoniam non credi-

utilitatis
Dicit enim Vidcte, tVatrcs, nc fortc sit inali-
: (( derunt, nec sermo auditus fide comtempcratus est.
quo vestrum cor malum incredulitatis,discedendi a Discrevit eos, qui crediderunt prcedicationia verbo,
Deo vivo. » Quippe cx duritiainfidelitasnascituret ab illis qui non crediderunt. Ait cnim « Sed non :

sicut obdurata corpora et dura, non obsequitur univcrsi. » Caleb vero,

Josue,qui non consense-
et
verbo Dei (1399). Si enim patres vcstri, inquit, runt infidelibus, effugerunt poGnam quK illis illata
(|uia non spcravcrunt, sicut oportcbat sperare hsec est, nec hoc solum illia donatum cst mortem eva-
passi sunt,qua! leguntur in historia,cujus ante mc- dcre, qua cffiteri perierunt, sed eliam datum est
moravimus,et perieruntin deserto proptcr duritiam illis terram repromissionis intrare, eamque lauda-
cordis multo amplius vobis talia timendasunt.sic-
; biliter pro sua portionc hasreditare. « Hodic, » in-
ut illis acciderunt. Ad illos enim sermo iste factus quit, « si vocem ejus audieritis, nolite obdurare
ost, qui in prffiscnlia fuerunt, vcl futuri sunt. Ideo q corda vestra, » Hodic cnim semper est. Nec obdu-
dicit. » hodie. « Hodie n:imque semper est, donec retur quisquam ex vobis deceptione peccati, aut
constat mundus, deccptionc diaboli. Dcceptio quippe est rcvcra, ut
Intrat enim plus dicere,de « hodie » subjungens : nihil speret de futuro,putando quoniam de actis et
« Sed adhortamini vosmetipsos per singulos dies, de factis nostris,qua3 hic agimus.nullam reddemua
donec hodie coguominatur, ut non obdurclur quis rationem, sivc qnia resurrectio nulla crit,seu quia
ex vobis fallacia peccati. » lloc cst fcdificato invi- si(1400iet fidelcscrant,verunitamenadhuc raultam
cem, corrigite vos ipsos, ne contingant vobis simi- divotionem babebant circa Moysen. In hoo etiam

(1390) Ambrosiaster, a quo cxemplum hoc ita sequcntibus corrigendum putavi. Ibi enim ad eos,
habet et sicul obdurata corpora, el dura non ohxc-
: quns divus Paulus alloipebatur. Hebracos, direcla
quuntur manibua mcdicorum, sic el animx obduratx oralio vidctur, qui, etsi fidelcs erant,adhuc tamen
non obseguunlur verbo Dci. legis nimis tenaces. Fortasse etiam rectius legere-
(1400) In cod. quasi quod tanquam mendam ex tur ; seu qui etsi fideles, etc,

Patbol. CXXXIV.

347 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI
deraoDstrat ne obdnretur corillorunj,sicut iliorum
cor fuit obduratum, de quibusistadicuntur. Dicere
quippe qui jam ? Qui semel peccavi non babeo
: • Si introibunt, » id est, non introibunt. Hic vero
spem recuperandi me ipsum, deceptio est (1401).
Deinde spem illis escitavit, sicut superius disit,
participes facti sumus poense, dicens Quia ila nos
amavit, qui tantum nobis dignatus est,itaut suum
nos faceret corpus non nos despiciet pereuntes.
Intelligamus, inquam. qualibus rebus facti snmus.
Nos et Christus unura sumus. Non ei incredibiles
existamus. Timeamus illorum perditionem, et jus-
tum judicium Dei metuamus.qui reddet unicuique
secundum opera sua. requiem sempiternam fidem
habentibus, eam tamen, quae per dilectionem ope-
ratur; non credentibus itaque,pcBnam perpetuam,
ne forte, relicta poUicitatione quam dedimus Deo
in baptismo, iterum revertentesad opera infidelita-
tis,quae abdicavimus coram multis testibus ;udu3-
quisque pro seipso laboret, ne forte minus dignus
inveniatur introeundi in requiemDei.Etenim nobis
nuntiatumest quoraodo intrare debeamus in re-
quiem DeijSicut et illis,uobis tamen per Filium il-
lis vero per famulum. Vides quomodo facturara et
Factorem discernit quomodo servum, et Filium.
;
Et ille quidem in palerDas res, sicut Dominus in-
greditur : iste autem sicut servus.
(CAP. IV.)Confestimque verba exhortatioois sub-
jungit Apostolus.dicens " Ingredimur io rcquiem,
;
quicrediraus,>' quemadmodumdixit « Sicutjuravi
in ira mea Si iutroibunt in requiem meam. » Nos
:
vero hortatur intrare in requiem, ne forte nobis
dicatur, sicut illis « Si introibunt, i.et id est non
:
introibunt in requiem meam. Festinat enim osten-
dere aliam esse requiem.ad quam vocati sumus.id
est, ccElorum. Nec nos dicit illam, quae in Pelaes-
tina est.intraturos.sed illos non intraturos propter
obdurationem cordis sui.
Addidit itaque de prima requie loqui dicens. « Et
quidem operibus ab institutione mundi factis.Dixit
enim quodam loco de die seplima sic etrequies'it
Deus die septima ab operibus suis [Geii. ii, 2).Elin
isto rursum: Si introibuntin requiem meam. Quo-
niam ergo superestquosdam introirein illam,ethi,
quibus prioribus annuntiatum est,non introierunt
propter incredulitatem. » Confestimque secundara
subjunsit,quae promissa est populoDei.Sicut ille re-
quievit, ila etnobisrequiempoUicitusest.Nonquod D canssicutenimSabbatumabomnibusmalisabstineri
ille aliqua fatigatione laboris requieverit, sed,quia
disit et facta sunt, mandavit, et creata sunt [Psal.
ssxii, 9 ; XIV ; sic nos per sex
Iaborantes,ad requiem usque perducet • et in isto.
inquit, rursum,« si introibuntin requiemmeam.
€ Si, » Yero conjunetio pro affirmatione, pro nega-
tione, pro dubitatione accipi potest. Superius vero
(1401) In cod. decepttonem. quod emendandum
censui.
(1402) Ductor habet Ambrosiaster.
(1403) Qux setcrna non csl habet codex noster,
quodturaexseqq.,tum ex Ambrosiastritextu emen-
» ::
A. pro npgatione pi)sitacst,iibi ait propterincredulila-
tem illorum jurasseDeum nonintroireeos.Addidit ;
potestinlelligi, si introibunt,pro affirmatione.quasi
diceret : Si intribunt benehabebunt.Ideoaddidit :
: <c Quoniam superest quosdam introire in illam. « In
ilLira videlicet, quae in Palaestina fuit.pauci introle
runt, id est, duo tantum, Caleb.et Josue, ex omni-
l.us illis qni de iEgypto perreserunt. Proinde ait
' Et hi, quibus prioiibus annuntiatum est.non in-
troierunt propter incredulitatem. » eos sigDificans _
qui de ,'Egj'pto profecti snnt,quorum cadavera prcH^H
strata sunt in deserto. ^B
Deinde intrat detertiaqnaeChristum credentibus
promissd est,quamvis obscure, disputare. « Item. u
j,
inquit,« terminet diem queradam; hodie.in David
ciieendo,posttantumtemporissicutsupradictumest:
Uodiesivocemejusaudieritis, nolite obdurarecorda
vestra. Nam si eis Jesus requiem prcestitisset,nun-
quam Oaviddealialoqueretur.»Hic ostendit tertiam
quamdam esse requiem,dequaDaviddixit,thodie,»
;
non illamsignificaQS,adquam Jesus populura intro-
dusit, sed aliam quamdam esse multo excellentio-
rem illa, ad quam non tj^picus, sed verus Jesus
introducit eos qui sunt ejus. Audiamus utrum hoc
cerlum sit.Post tantos annos, inquit, dicititerum,
« hodie si vocemejusaudieritis,noliteobdurarecor-
da vestra. » Si enim Jesu Nave veram praestitisset
:
requiempopulo,cujusdoctor(1402) fuit, nequaquam
de alia die loqueretur postea,Certum est ergo, quia
r futurum est quosdam accipere requiem, quae per
illam significata est, quae est in Palaestina,ad quam
verus Jesus ducturus est populum suum.
«Itaque relinquitur sabbatismus populo Dei.Qui
enim ingressus est in requiem ejus, etiam ipse re-
quievit ob operibus suis, sicut a suis Deus. » Re-
quies vero Dei operum perfectio intelligenda est.
dum sexto die, finita primordiali rerum creatione,
et in septimo cessavit a novarum creatione naturarum
:
Perillam vero requiem Dei, quae aeterna est (1483)
nos ad ffiternem studiose provocat requiem
quamsabbatismum non:inavit,quia videlicet Judaeia
locutus est. Non dixit hoc loco requiem,sed sabba-
tismum, proprium nomen, ad quod gaudebaDt, et
concurrebant (1404) sabbatismum regnum Dei vo- :
jubet.et illatamenfieripraecipit, quae ad obsequium
Dei pertinent, qua sacerdotes efficiebant, et quae
aetates mundi animam juvabant, et nihilaliud nectale vult Sab- ;
batum in regno Dei inteiligi,ut iterum quis exinde
revertaturadoperalaboriosa,sicut inSabbatocarnali
fecerunt.Istud veroSabbatum Dei quicunqueintrat,
requiescetperpetuoaboperibussuis.stcutasuisDeus
dandum censuimus.
Post ea verba, repelila, leguntur aliqua
^1404
cum mutatione qua sequuntur saiibatismtis, pro- :
prium nomen, ad quod gaudebant. el Hon concurre-
bant. Quas espungenda visa sunt.
 1A'J KXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUL». IN KPIST. AI) IIKItll. 780
•Volons itaqiic oos do resiirreotiono instruero, cl do \ nuiii,i|iicin judiccm liabituri sumus.Timeaniusejus
rciiuio sciiipitcrna, " liodic, » s.epissimi' inlcrpo- pricsentiam , cujus scienliain nullatenus eirugere
suit, ut nunc|uani dospernrent se iiitraluros, quasi valenuis. Unile et addidit : « Kt est discrelor cogi-
dicerot ; Si quis^iuain pecciivcrit usquequo cst ho- tationum el iiitentionum cordis. » Uistinguit cnim
die, spcni liabeat rovQrlondi. Nuiliis igitur drspe- Dei scrmo compages ct mcdullas, quia discernit
ret, usquoi]uo vivat. cogitationes el intentiones cordis. Per compages
, Sequitur :« rostineinus orgn ingredi in illam rc- quippe ossibus ossa junguntur. Et saepe quicdam
quiein,ut no idipsuniquis i:icidat incrcdiilitatis
in dum recta cogitationc agimus, subito in laudis
exeiiiplum.»Magnaquideui rcs est lidesctsalntaris. amorem declinamus, atque hoc pro laude facimus,
Sine hac non est salvari possibilo alicui, sicut di- quod prius facere pro verilate cceperamus. Et quia
ctum est quia « siiio fide impossibilc est placere
: cogitationescogitationibusadjunguntur,quasiqu«-
Deo [Uebr. xi, 0).» l^roindo ctiani Paulus adnionet dam in spiritu compages liunt. Sed habent ossa,
eos qui in dignalionem niystcriorum suscipi merue- qu;B in compage juncta sunt, ctiam medullas. Quod
runt^llOo), dicens :.. l^^oiinenius ingredi in illuni.» pra^dicator sanctus apertius intulit, cum subjungit:
Feslinemus, inquit, quoniam non sufficit lidcs; sed « Et est discretor cogitationum et intentionum cor-
iict addi etvita ndcicondigna,et multura studium . dis. »Compages enim nostroe cogitationes sunt;
(lebet adhibori, ne fides sit otiosa. Si enim tcrram mcdulhe autem, intentiones. Et sa;pe aliud cogita-
iiitrare ilii non raeruerunt,qui fornicati suiit et niur- muB, atquc aliud 03t quod per cogitationem inten-
iiiiiraverunt contra Deum,quomoclo nos cteluni me- dimus. Num si quis pro munerum prKmio, pupilli
rebiniur intrarc, i'iditferenter vivcntes, sicut gen- vel vidua3 causam defendat, et fortasse Ecclesiam
tes?Opus esl quippe omni volenti coelum possidere, ingrediens, in suis precibus Deo dicat : Tu vides,
fidem operibus bonis ornare. Ncc hoc solum damni quia causam pupilli et viduK defendo; iste procul
habet malc vivens, quod non inlrat in regnum Uei, dubio quod cogitat, scit, sed quo intendat ejus co-
veruiii etiani, quod majoris est terroris, po:n;B per- gitatio, ignorat. Aliud quippe cogitat, acque aliud
petuK mancipalur. Ideo addidit :'< Ut ne in idipsum intendit. Non enim defensionem pupilli vel viduse,
quis incidat incrodulitatis exnmpluni. » Eoruiii in- sed iiiercedem uummorum quajrit. Nam tolle tem-
teritu, qui pcrierunt in deserto, terruit audientes, porale praemium, et pupillum ac viduam non de-
ne in illorum inciderent judicium, quasi dixisset : fendet. Sermo itaque Dei discretor est cogitatio-
Suflicicnter cx parentibusnoslris docemur, ne si in num intentionum cordis; quia non aspicit quod
et
eadem paliamur, qu» illi passi
similia incidanius, apud semetipsum cogitat, sed per meduUam com-
exemplum inlidelitalis.
sunt; hoc est in idipsum pagis, id est, per intentionem cogitationis tctum
Deinde ut majorem peccantibus incuteret lormi- ( penetrat hominem. Nec mirum si totus ubique,
dinem, subjungit « Vivus est enim Dei sermo, et
; totam suam agnoscit creaturam, sive spiritualem,
efficax, et penetrabilior onini gladio ancipiti. » Hic sive corporalem; quia nihil quod factum est, sine
demonstrat quoniam idem ipse operatus est
et illa eo factum est [Joan. i, 3).
elvivit,et nonexstinctus,et ostendit eumdcm ipsum Ideo addidit :«Nec est ulla creatura invisibilis in
nos habere judiceni.qui illos propter incredulitatem conspectu ejus.e Hinc eos maxime terruit, ne forte
eorum damnavit.Dixitenim :«Vivusest sermo Dei.» adhuc, inquit, in fide stantes, non cum integra sa-
Sermo Dei, Filius est Dei, qui de se ipso ait « Si : lisfactione perflcerent fidei opera: quia ipse, quas
quis sermonem meum servaverit, mortem non vide. in corde sunt, discernil : ibi examinat, ubi consi-
bit in «ternum (Joan. viii, 31). » Sicut illi, si serva- derat, reddens unicuique secundum opera sua.
rent sermonem Dei, viverent, lerramque repromis- Omnia autem nuda etapertasunt oculis ejus.»
«

sionis intrarent, sic et nos, si servaverimus sermo- Ssepe in exteriori opere ante oculos hominum inor-
nem ejus, vivemus,requiemque coelestem intrabi- dinati apparere metuimus; ct in interiori cogita-
mus. « Vivus est enim Dei sermo et etlicax, et pene- tione, illiusrespeclum non metuimus, quem viden-
trabilior omni gladio ancipiti. » Gladiusenim potest tem omnia non videmus. Multo enim magis intrin-
membra dividere a corpore, et penetrare secreta et n secus Deo, quam extrinsecus hominibus conspica
abscondita carnis; sed eo multo penetrabilior est biles sumus. Uude sancti omnes loris se, intusque
sermo Dei,« perlingens usque ad divisionem animae circunispiciunt, et vel reprehendendo se exterius,
ac spiritus, compagumque,et medullarum. » Anima vei in quo se inlerius videri invisibiliter limenl. Et
vivimus,spiritu intelligimus,vita nobis carnalis cum quod diciinus de hominibus, ac si angelos dicas,
bestiiscouimunis est ratio spiritalis cum angclis.
; ac si archangelos dicas, ac si Gaerubin, ac si Sera-
Tam efficax est judicium Dei, ut discernat carnalia phim, sicque aliam quamlibet creaturam, omnia
peccata et spiritalia, quis quo agat animo, vel quo revelata sunt oculis iilius, omnia suiit aperta et
desiderio serviat in cordetam penetrabilis est ejus
: manifesta, nec est quod eum possit iatere. « Omnia
intuitus,utomnianostra,quiTe aginiusvel cogitamus, nuda, et aperta oculis ejus suut, ad quem nobis
IUum semper ha-
certius cognosc;it quam. nos ipsi. sermo est :» hoc est, ipsi reddiluri sumus rationem
bemus testiiuonium actuum nostrorum vel cogitatio- actuum nostrorum.
(1405) In Ambrosiastri codicibus haec expositio ita jacet : qui digne ministerium suscipere vieruerunt.
 » :

"347 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPl

demonstrat ne oljdiiretur corillorum,8icul iliorum A pro npgationc posita cst.ubi ;iit propterincreiiulita-
cor fuit obrluralum, lie quibusistadicuntur. Dicere tem illorum jurasseDeum nonintroireeos.Addidit ;

quippe qui jara ? Qui semel pcccavi non habeo

: « Si inlroibunl, » id est, non introibunt. Hic vero
spem recuperandi me ipsum, deceptio est (1401). potest intelligi, si introibunt,pro affirmatione.quasi
Deinde spem illis excitavit, aicut siiperius dixit, diceret : Si intr' ibunt benehabebunt.Ideoaddidit :

parlicipes facti sumus poenre, dicens Quia ila nos : u Quoniam superest quosdara introire in illam. » In
amavit, qui tantum nobis dignatus est,itaut suum illam videlicet, quae in Palaestina fuil.pauci introle
nos laccret corpus non nos despiciel pereunles. runt, id est, duo tantiim, Caleb.et Josue,ex omni-
Intelligamus, inquam. qualibus rebus 1'acti sumus. Iiiis illis qui de ^Egypto perrexerunt. Proinde ait :

Nos et Christus unum sumus. Non ei incredlbiles 'I Et hi, quibus prioribus annuntiatum est.non in-
existamus. Timeamus illorum perditionem, et jus- troierunt propter incredulitatem. » eos significans
tum judicium Dei metuamus.qui reddet unicuique qui de /Egypto profecti sunt,quorum cadaverapro-
secundum opera sua, requiem sempitcrnam fidem strata sunt in deserto.
habentibus, eam tamen, quse per dilcctionem ope-
Deinde intrat detertiaquaBChrislum credentibus
ratur; non credentibus itaque,poenam perpctuam,
. , ,. , ... .^ promissd est,quamvis obscure.disputare. « ,ltem. «
^. j- r.
ne forte, relicta pollicitatione quam dedimus Deo „
j,
, ,• ,. ^, .,
• . • . , , .

., , X j nj 1-i rJ inquit, « terminet diem queradam'.

^ • hodie.m David
in baptismo, itcrum revertentesad opera inlidelita-
ciicendo,posttantumteraporissicutsupradictumest:
tis, qua; abdicavimus coram multis testibus ;unus-
llodiesivocemejusaudieritis, nolite obdurarecorda
quisque pro seipso laboret, ne forte minus dignus
vestra. Nam si eis Jesus requiera pra;stitisset,nun-
inveniatur introeundi in requiemDei.Etenim nobis
quara Daviddealialoqucretiir.nHic ostendit tertiam
nuntiatum est quoraodo intrare debeamus in re-
quamdam esse requiem,dequaDaviddixit,i'hodie,»
quiem Dei,sicut et illis,nobis lamen per Filium il- ;
non illamsignincans,adquam Jesus populura intro-
lis vero per famulum. Vides quomodo facturam et
duxit, sed aliara quaradara csse multo excellentio-
Factorem discernit quoraodo servum, et Filium.
rera illa, ad quam uon typicus, sed verus Jesus
;

Et ille quidem in palernas res, sicut Dominus in-

introdueit eos qui sunt ejus. Audiaraus utrum hoc
greditur iste autem sicut servus.
;
cerlum sit.Post tantos annos, inquit, dicititerura,
(CAP. IV.) Confestiraque verba exhortatiouis sub-
hodie si vocem ejusaudieritis.noliteobdurarecor- II

jungit Apostolus.dicens « Ingredimur in rcquicm, ;

da vestra. » Si enim Jesu Nave verara pra3stitisset
qui credimus,» queraadraoduradixit " Sicutjuravi :

requiempopulo,cuju9doctor(1402) fuit, nequaquam

in ira mea Si introibunt in requiem mearn. » Nos
:

de alia die loqueretur postca,Certum estergo, quia

vero hortatur intrare in requiem, ne forte nobis
,. , •!!• •!,• ..
•u i i i r •futurum est quosdara acoipere requiem, qua; per
•
1
dicatur, sicut iUis « bi introibuut, »et id est non
: .,, -f. ^ i „ *-! • , • , • ,

illara signilicatacst, quse est in Pal.Testina,ad quam

introibunt in requiem meara. Festinat enira osten-
dere aliam esse requiem,ad quam vocati sumus,id
est, cffilorum. Xuc nos dicit illam, qua; in Pelajs-
tina estjintraturoSjSed illos non intraturos propter
obdurationera cordis sui.
Addidil itaque de prima requie loqui dicens. « Et
quidem operibus ab institutione mundi factis.Dixit
enim quodara loco de die seplima sic etrequievit
verus Jesus dusturus est populum suum.
«Itaque relinquitur sabbatismus populo Dei.Qui
enim ingressus est in requiem ejus.etiam ipse re-
quievit ob operibus suis, sicut a suis Deus. » Re-
quies vero Dei operum perfectio intelligenda est.
dum sexto die, finita priraordiali rerum creatione,
etinseptimocessavitanovarumcreationenaturarum
:

Deus die septima ab operibus suis [Gen. ii, 2).Etin
isto rursura: Si introibuntin requiem meam. Quo-
niam ergo superestquosdam introire in illam,ethl,
quibus prioribus annuntiatum est.non introierunt
propter incredulitatem. » Confestiraque secundam
subjunxit,qu£e promissa est populoDei.Sicut iUe re-
Perillam vero requiem Dei, qute oeterna est (1-W3)
nos ad ffiternem studiose provocat requiem
quamsabbatismumnominavit,quia videlicetJudiis
locutus est. Non dixit hoc loco requiem,sed sabba-
tismum, proprium nomen, ad quod gaudebant, et
concurrebant (1404) sabbatismum regnum Dei vo- :

quievit, ita etnobisrequiem pollicituspst.Nonquod D canssicutenimSabbatumaboranibus malisabstincri

ille aliqua fatigatione laboris requieverit, sed,quia jubet,et illatamenfieripraBcipit, qua; ad obsequium
dixit et facta sunt, mandavit, et creata sunt [Psal. Dei pertinent, qua; sacerdotes efficicbant, et quje
sxxii, 9; XIV; sic nos per sex «etates mundi animam juvabant, et nihilaliud ;nectalevult Sab-
laborantes,ad requiera usquepcrducet « etinisto.» batum in regno Dei intelligi,ut iterura quis exinde
inquit, rursum,« si introibunt in requiemmeam. revertaturadoperalaboriosa.sicutinSabbatocarnali
« Si, » vero conjunctio pro affirmatione, pro nega- fecerunt.Istud veroSabbatum Dei quicunqueintrat,
tione, pro dubitatione aceipi potest. Superius vero requiescetperpetuoaboperibussuiSjStcutasuisDeus

(1401) In cod. decepttonem. quod emcndandum dandura censuimus.

censui. (I'i04) Post ea verba, repelila, leguntur aliqua
(1402) Duclor habet Ambrosiaster. cum rautalione quce scquunlur sal^balismus, pro- :

(1403) Qux xterna non csl habet codex nostcr, priiun nomen, ad quod (juudchunt. el non concurre-
quod tumexseqq.,tura ex Ambrosiastritextu emen- bant. Quee expungenda visa sunt.
74!) KXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULf. — IN ICPIST. Al) IIKIIII. 750
•Volens itaquc ros do resurrectiono instrucro, ct do \ niiiii,i|iieni,judiccm huliituri sumus.Timeaniusojus
ro>|uio scmpitcnia, " liodic, » s.cpissinio iiilcrpo- pr.osontiain , oujus scientiain nullatonus olfugcre
suit, ut nun(|iiain dosperarent se intruturos, qunsi valonius. Undo et addiilit : « Kt est discrctor cogi-
diceret : Si quisiiuam peccavcrit usquequo est ho- tntionum el inlentionum cordis. » Uislinguit cnim
die, spem habeat rovylendi. Nulliis igitur dcspe- Dei scrmo compages ct rocdullas, quiu disccrnit
ret, usquequo vivat. cogitaliones et intentionea cordis. Per compages
Soquitur Festincmus orgn ingrcdi in illuin rc-
:" quippe ossibus ossa junguntur. Et saepe qua?dain
quiem, ut nc in idipsum quis i:iciclat incrcdulitatls dum recta cogitatione agimus, suhito in laudis
e.Komplum.i>Mngnaquideni rcs esl tidesetsalutdris. amorem declinaraus, atque hoc pro laude facimus,
8ine huc non est salvari possibilo alicui, sicut di- quod prius facere proverilate cocperamus. Et quia
ctum est quia sine fide impossibile est placere
: <( cogitationescogitationibusadjunguntur,quasiqu!e-
Deo (IJebr. xi, G).» Proindc etiani Paulus admonet dam in spiritu compages liunt. bed habont ossa,
eos qui in dignalioncm niystcriorum suscipi merue- qu;c in corapage juncta sunt, etiam racduilas. Quod
runl^l 105), dicens :» Foi-liiiemus ingredi in illam.» prxdicator sanctus apcrtius intulit, cum subjungit:
Fcslinemus, inquit, quoniam non sulTicit lides; sed « Et est discretor cogitalionum et intentionura cor-
debet addi et vita fidei condigna,et multum studium . dis. » Compuges enim
nostrae cogitationes sunt;
debet adhibori, ne fides enim tcrram
sit otiosa. Si incdullieautem, intentiones. Et sa;pe aliud cogita-
intrare illi non mcruerunt,qui fornicali suiit et mur- niUB, alquc aliud est quod per cogitationein inten-
muraverunt contra Dcum.quomodo nos cojluni me- diinus. Num si quis pro munerum prajmio, pupilli
rebimur inlrurc, inditferenler viventes, sicut gen- vcl vidua; causam dcfendat, et fortasse Ecclesiam
tes? Opus esl quippe omni volenti ccelum possidere, ingrediens, in suis precibus Deo dicat : Tu vides,
fidcm operibus bonis ornare. Nec hoc solum damni quia causam pupilli et vidua; defendo; iste procul
habet malo vivens, quod non inlrat in rognum Uci, dubio quod cogitat, sed quo intendat ejus co-
scit,

veruiii eliam, quod iiiajoris est terroris, poinai per- quippe cogitat, atquc aliud
gitatio, ignorat. Aliud
petum mancipalur. Ideo addidit :( Ut ne in idipsum intendit. Non enim defensionem pupilli vel viduae,
quis incidat incredulitatis cxomplum. » Eorum in- sed iucrcedem nuramorum quasrit. Nam tolle tem-
teritu, qui pcricrunt in deserto, terruit audientes, poraie preemium, et pupillum ac viduam non de-
ne in illorum inciderent judicium, quasi dixisset : fendet. Serrao itaque Dei discretor est cogitatio-
Sufticicntercx parentibus nostris docemur, ne si in num intentionum cordis; quia non aspicit quod
et
siniilia incidamus, eadem patiamur, quffl illi passi apud semetipsum cogitat, sed per medullam com-
sunt; hoc est in idipsum exemplum inlidelitatis. pagis, id est, per intentionem cogitationis tctum
Deinde ut majorem peceantibus incuteret lormi- ( penetrat hominem. Nec mirura si totus ubique,
dinem, subjungit « Vivus est enim Dei sermo, et
; totam suam agnoscit creaturam, sive spiritualem,
efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. » Hic sive corporalem; quia nihil quod factum est, sine
deraonstrat quoniam et illa idem ipse operatus est eo factum est (Joan. i, 3).

el vivit.et non exstinctus,et ostendit eumdcm ipsum Ideo addidit :"Nec est ulla creatura invisibilis in
nos habere judicein.qui illos propterincredulitatein conspectu ejus.n Hinc eos maxime terruit, ne forte
eorum damnavit.Dixit enim :«Vivusest sermo Dei.» adhuc, inquit, in flde stantes, non cum integra sa-
Sermo Dei, Filius est Dei, qui de se ipso ait : « Si tisfactione perficerent fidei opera: quia ipse, qus
quis sermonem meum servaverit, mortem non vide. in corde sunt, discernit ibi examinat, ubi consi-
:

bit in Eeternum (}oan. viii, 31). » Siout illi, si serva- derat, reddens unicuique secundum opera sua.
rent sermonem terramque repromis-
Dei, viverent, « Omnia autem nuda etapertasunt oculis ejus.»
sionis intrarent, sic et nos, si servaverimus sermo- Saepe in exteriori opere ante oculos hominum inor-
nem ejus, vivemus, requiemque ccelestem intrabi- dinati apparere metuiraus; ct in interiori cogita-
mus. « Vivus est enim Dei sermo et eflicax, et pene- respectum non raetuimus, quem viden-
tione, illius
trabilior omni gladio ancipiti. » Gladiusenim potest tem omnia non videmus. Multo enim ma^is intrin-
membra dividere a corpore, et penetrare secreta et rv secus Deo, quam extrinsecus hominibus conspica
abscondita carnis; sed eo multo penetrabilior est biles sumus. Unde sancti omnes Ibris se, intusque
^•"vmo Dei,« perlingens usque ad divisioneiu animaj circumspiciunt, et vel reprehendendo se exterius,
spirilus, compagumque,et meduliarum. » Anima vel iuquo se inlerius videri invisibiliter timent. Et
vivimus,spiritu intelligimus,vita nobis earnalis cum quod dicimus de hominibus, ac si angelos dicas,
bestiis communisest; ralio spiritalis cum angclis. ac si archangelos dioas, ac si Gherubin, ac si Sera-

Tam eflicax est judiciuiu Dei, ut discernat carnalia phim, sicque aliara quamlibet creaturam, omnia
peccata et spiritalia, quis quo agat animo, vel quo revelata sunt oculis illius, omnia suiit aperta et
desiderio serviat in corde tam penetrabilis est ejus
: manifebta, nec est quod eum Omnia
possit latere. «
intuitus,utomnianostra,qua; agimusvel cogitamus, nuda, et aperta oculis ejus suut, ad quem nobis
certius cognoscat quam nos ipsi. Illumsemper ha- sermo est :» hoc est, ipsi reddituri sunius rationem
bemusteslimoniumactuumnostrorumvelcogitatio- actuum nostrorum.
(1405) In Ambrosiastri codicibus haec espositio ita jacet : qui digne ministerium suscipere meruerunt.
 ;

-r^i ATTONIS VRRCELLKNSIS EPISCOPl 752

«Uabenlcs cgo pouliliccui iiiacnum, qui pene- A agnosce et tu similem. Kon indc dissiniilem, unde
travit ccbIos, Jesum Filium Dei. » Paulo enim ante similem, sed alia causa illud, et alia illud. Dum ta-
de divinitate ejus disserens, ait :-< Omnia nuda, ct men utrumque demonstremus. DiHsimilis homini
aperta sunt oculis ejus : » nunc autem, quia de Chri5tus,quia Deus, scriptum estenim de illo.quia
carne loquitur, de pontificc disputat illius, quia est super omnia Deus benedictus in sa>cula |/i'om.
lemetipsum offerebat nostrae cnusa salutis, et quo- IX, 5). Et sirailis homini Christus, quia
homo, quo-
modo primo omnium intrasset in requiem.c< Habe- niam de identidem scriptum est « Mediator
illo :

mus, inquit, pontificem magnum, qui penetravit Dei et hominum homo Christus Jesus {Gal. ni, 19).»
coelos. » Ergn Moyscs ductor populi, cui promissa Dissimilis peccatori Christus, quia semper sanctus
est requies transitoria, non intravit in requiem, et similis peccatori Chiislus, quia Deus Filium
quam socpius populo promisit. Iste vero noster sa- suum misit in similitudiuem carnis peccati, ut de
cerdos melioris promissionis sponsor, viam faciens, peccato damnaret peccatum in carne. Homini ex
eredentibus in se, primus intravit in requiem po- coitu nato dissimilis Christus, in quantum ex Vir-
pulo sibi credito promissam. Ostendit eum magnum gine natus; sed homini nato similis Christus, in
sacerdotem, quia sempiternum habet sacerdotium, quantum et ipse ex femina natus est, cui dictum
semper vivens ad interpellandum pro nobis. Et hunc _ cst Quod nascetur ex te sanctum, vocabitur
: <i

ipsum Filium Dei ostendit, dum dixit :« Jesum Fi- Filius Dei (Matth. i, 20; Luc. i, 35). s Homini pro-
lium Dei :» quod nusquam de Moyse dicerc voluit, pter peccatum suum mortuo dissimilis Christus, ia
sed eum famulum prteferebat, in superioribus tes- quantum sinepeccato,et propria potestate mortuua
sub nomine Jesu, quod nomen angelus
tificans eis rursus homini mortuo similis Christus, in
ost, sed
a Deo directus Virgini annuntiavit Filium Dei esse quantum et ipse vcra morte corporis mortuus est.
verum, et ideo magnum sacerdolem. HcEC esl tentatio, qua tentatus est. Persecutionem
Teneamus confessionem. Qualem confessio-
« » plurimorum passus est, sputu suscepit, accusatus
nem dicit? Quoniam Filius Dei est, quoniam Chris- est,detractionem sustinuit, calumniara passus est,
tus Deus est, quoniam passus est, sepuUus est, repulsus est a propria gente, in fine crucifixus est.
resurrexit tertia die, ascendit in coelum, sedet ad Juxta similitudinera, inquit, sine peccato. Dum di-
dexteram Patris, inde vcnturus judicare vivos et cit, in similitudinem carnis, non hoc dicitj quia si-

mortuos; per quem omnia bona habemus, redemp- militudo putativae carnis fuit in eo, sed quia carnem
tionem, resurrectionem, hferedilatem cum eo sem- suscepit veram. Quare ergo dixit, in similitudine
piternam hsec confiteamur. Quia vero haec vera,
: carnis? Natura vero, quam suscepit, similis est
manifestum ex eo quod pontifex in interioribus carni nostras; peccatum vero nequaquam habuit,
velaminis constitutus est, intrat enim sanguine as- C quod nostra caro de parentibus contraxit. Quia tale
persus, proprio, non alieno, sicut pontificps prio- fuit originale peccatum in earne primi hominis, ut

res, qui sanguine vaccae rubrffi aspergebantur. inde et poena, et remedium fieri potuisset. Poena
« Non enim habemus pontificem, qui non possit et peccatum in omni humano genere, praeler in
compati inflrmitatibus nostris. » Non, inquit, igno- Christo, in quo salus et remedium fuit. Non enim
ratqu» nostra sunt. Venitenim perviam humana? prffijudicata est caro peccatrix, ut inde remedium
eonditionis, per omnia sine peccato, nihil secum non potuisset. Pra;sciebat potentia Dei, quali-
fieri

afferens, unde morti debitor esset, sicut ipse in terexeadem massa, justitia, nequitas, et misericor-
Evangelio testatur, dicens : « Venit enira princeps dia, atque pietas provenire potuisset.
hujus mundi, et in me non habet quidquam (Joan. « Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratias,

XIV, 30). )i Multi pontiCces ignorant eos qui in Iribu- ut misericordiam consequamur, et gratiam invenia-
lationibus constituti sunt, nequc quas sit tribulatio mus in auxilio opportuno. » Adeamus ergo cum
in quolibet sciunt : impossibile quippe est scire fiducia, hoc est adeamus per fidem ad thronum gra-
experimentum affli-
afflicliones afflictorum, ei, qui tiffi ejus. Habeamus flduciam, quamvis peccatores
ctionis non habuit, et sensibiliter omnia non sus- simus,per ejus gratiam reconciliari posse; si tamen
tinuit. Pontifex autem noster competenter primum n fructus dignos fecerimus poenitentia?, et fidem fir
omnia sustinuit, quae fuerunt humanae miseriiE mam usque in finem teneamus. Nunc vero sedet
illata post peccatum primi hominis, et tunc ad pontifex noster Jesus Filius iii throno grati»; para-
intoriora velaminis ad thronum paternaB majestatis tusest indulgere peccatis nostris in opportuno auxi-
ascendit. lio. Opportunum tempus est auxilii, etmisericordiae

« Tentatum autem per omnia pro similitudine illius, sicut iste doctor egregius alio dixit loco :

absque peccato. » Tentatus aulem siquidem diver- « Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies
sis modis, sed non superatus. In tribulationibus salutis (// Cor. vi, 2). » Et prophefa multo anlc hoo
probatus, ubique victor gloriosus. Tentatus est si idem auxilii opportuni lempus significans :« Tem-
quidem pro similitudine carnis absque peccato. Si- pore, inquit, opportuno exaudivi te, et in die salutia
militudine itaque carnis peccati sed lamen caro ; adjuvi te {Isa. xlix, 8). » Et nunc post baptismum
jUius absque omni peccato fuit. Quapropter de scri- peccantes invenire misericordiam, si pcenitentiam
pturis agnosco dissimilem; de scripturis mecum egerint, gratia; est illius qui sedit in throno gratite,
753 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 7S4

Quod vero pontifex factus est pro nobis.mdgnum est A. quomodo quis ad sacerdotium acccdere debeat, « ne
humiiitatis indicium, quam ex noslra suscepit na- quisquam ait, sumatsibi honorem sed qui vocalur
tura, noo sus substantiac, quam habet xternaliter a Dco tanquam Aaron. » Hic etiam percutit sacer-
cum Patre cui nos ndem cum fiducia bonitatis suib
: dotes bonoris cupidos et saeerdolii avido9,non pro
'.'tframus boc opporHIiio tempore, cum sedet in
. salute populi.sed pro ambitione saeculi.lgitur Aaron
: itiae throno, et omnia tribuit, quae nobis ad salu- vocatus est a Deo signo florentis virga;, demonstra-
m provenirent. Modo tempus est donoriim nemo ; tus esl sacerdotem a Deo esse electum, etiam ct in-
;_ se ipso desperet. Timeamus throoum aquitatis cendioeorum.quiejus pontificio inviderevoluerunt.
ejus, cum venerit judicare omnia secundum josti- « Sic et Christum non seraetipsum clarificavit,ut

'
:im ; ettunceritdesperationistempus, nunc nolen- pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum ; Filius

.jUS converti ad sedera gratiae, cum thalamus erit meus es tu, ego hodie genui te. » Hoc est, quod in
elausus, tantumque cum sponso remanebunt, qui Evangelio ipseait : « Non enim a me ipso veni, sed
lucentes boni operis afferent lampadcs. ille me misit Uoan. viii, 42). » Et iterum ; « Si ego
(Cap. V). » Omnis namque pontifex ex hominibus glorifico meipsum. gloria mea nihil est ; est enim
assumptus, prohominibus constituitur in his, quai! Pater,qui glorificat me (]hid., .54). » Notandum est
suntad Deum. • Vult ostendere jam beatus Paulus, n quod glorificare, et honorificare, et clarificare, tria
quoniam multo melius est Testaraentum hoc.quara quidem verba, sed res una est quod, Greece dicilur,
Vetus quia nihil in hoc est imaginarium, ut puta,
;
doxan (1406) sed interpretum varietate aliler, at-
;

non templura corporale, nonvictima; carnales,non quc aliter positum in Latino. Quod in Evangelio
obser\aticnes legales, sed altiora et perfectiora dictum est, « glorifico,« hicApostolus clarificatio-
omnia ; quia totuni quidquid est in spiritalibus, est nem nominat. Clarificatus est ergo Filius a Patre,
hujus Testamenti ratio. Sed quia spiritalia non sic quando super baptizatum vox Patris audita est de
introducunt inUrmos, sicut corporalia, de corpora- coelis « Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi
:

libusenim incipiebat disputare, dicens « Omnis : bene complacui (Matth. iii, 17 Luc. ili, 22). » Quae ;

namque ponlifexex hominibus assumptus, pro ho- clariQcatio quidem,sive glorificatio multo ante per
minibus constituitur.i DeQnitenimprimum quidsit Prophetam,Spiritu sancto inspirante.praedictaest:
pontifes, et demonstrat quae pertineant ad pontifi- « Dominus dixit ad me Filius meus es tu, ego :

cem, et quod sit ejusministerium, et qua? sint signa hodie genui te (Psal. ii, 7). » Dominum significat
pontifioatus, id est, « ut otferrat dona et saciifieia Patrem.-Attendamus autem quod posuit « Dixit ad :

propitiationis, et ut condolere possit his qui iiiao- me Filius meus es tu » quod etiam ei dicturus ;

rant et errant ;
quoniam et ipse circumdatusest in- erat post baptismum : « Hic est Filius meus dilec-
firmitate. « Oportebat enim de e.xcellentibus terre- C tus,in quo mihi complacui. » Hoc itaque, ut Chri-
nis fidera facere, ut ad escellentiora spiritalia per- stumanampersonam sentires.etunigenitum Filium
?enire possent. ut ex consueto sacerdotum more, Dei ad.jecit « Ego hodie genui te. » Hoc jam nihil
;

qui in lege fuit ad altius,id est, Christi sacerdotium habet coramune cum caeteris, qui filii dicuntur.qui
eos perduceret, qui adhuc infirmi fuerunt, et pro- sacerdotes appellantur,de quibus dictum est ; 'Ego
pemodum carnales. Pontificis itaque officium est, disi :Dii estis et filii excelsi omnes (Psal, lsxxi, 6 ;

inter Deum stare et populum, Deum deprecari pro Joan. X, 34) ; » sed totum est unigeniti Filii pro-
populi delictis ; hoc enim Christus fecit, seipsum prium.
offerens pro peccatis nostris.semper vivus ad inter- « Quemadmodum et in alio loco dicit ; Tu esSa-
pellandura pro nobis, semel ex horainibus assum- cerdos in aeternum secundura ordinem Melchise-
ptus, sed semperpro hominibus interpellans.Ponit dech iPsal. cis, 4). » Ad quem dictum est hoc Qui :

hic.-\postolusqucedamcommuniaChristocumsacer- est secundum ordinem Melchisedech?Nulli alii.nisi

dotibus, quaedam vero altiora. Quol itaqne ait tantura pontifici nostro.id est, Christo.Oranes enira,
«Omnisnamquepontifexeshorainibusassumptus,» qui tunc erant, sacerdotes quando hoc vaticinatum
hoc communeest, «prohominibusconstituitur, » et fuit, sub lege erant. .\postolus scribens ad Hebraeos
hoc, « ut offerat dona et sacrificia pro peccatis, » et J) hanc interposuit disputationem. Nullum poterunt
hoc, sed non totum.Reliqua vero non sunt commu- alium quemquam ostendere,nisi pontificem nostrum
nia, M qui potest condolere his qui ignoranterpec- id est,Christum. Melchisedech, secundum legalia
eant. » Hic jam excellentia est, de qua superius in- mandatanonfuitsacerdos.sed secundum cujusdam
priori sententia latius disputavit, et ideo abjunxit singularis sacerdotii dignitatem, panera offerens
« quemadmodum pro populo,
Et propterea debet, Deo, et vinura, non brutorum animalium sangui-
itaetiam pro semetipso offerre pro peccatis. « Hoc nem ad cujus ordinem sacerdotii Christus factus
:

vero ad sacerdotes legales magis pertinet, quam ad est sacerdos, nonlemporalis,sedseternus,ad quem
Christum, nisi forte quis dicat unum esse corpus hoc dictum est : Tu es sacerdos in aeternum se-
<•

Christi et Eeclesiae, et dum offert pro Ecclcsia, pro cundum ordinem Melehisedech. » Omnes enim sub
Buis etiam membris offerat.Sed hsc violenta inter- lec;e erantsacerdotes ; iste solus secundum ordinem
pretatio videri poterit. Deinde disputare aggreditur Melchisedech, ex eo quod natus est de utero virgi-
(1406) Verbo, oo^i^ofjta; glorificor, et, oo^a gloria.
 : :

753 ATTONIS VEHCELLENSIS EPISCUPI 156

nali ante liicifenim,non secundum id quod nalus
est ex Patre Deus apud Patrpm,co<Eternus gignenti,
et substantialis, sed sacerdos propter carnem
assumptam,propter victimam quam pro nobis oiTe-
A. ostenderet in seipso humanitatis nostrs naturam.
Beatus Paulus hic dicit preces eum et supplicatio-
nesfundere,nonlimore mortis,sed nostrcB causa sa-
Unde et in alio loco etiam dicit sanguinemChris-
lutis.

rebat a nobis acceptam, id est, carnem et sangui- timelius claraasse pro nobis, quam sanguinem.
nem suum de qua victima ipse in Evangelio ait
: Abel,qui ad accusandum fraternum scelus de terra
«Nisimanducaveritis carnem Fiiii hominis, et bibe- clamat ad Patrem.
ritis ejus sanguinem, nonhabebitis vilam in vobis <i !^t quidem, cum esset Filius Dei.didicit ex his,
{.lonn. VI, 54). »Sed in ista carne,ac sanguine, nil qu;c passus est, obedientiam, et consummatus, la-
cruentum, nil corruptibilemens liumano cnncipiat, ctusest omnibus obtemperantibus sibi causa salutis
sicut dicit Apostolus « Oui enim corpus Domini
: ceterna;,appellatus a Deo Pontifex juxta ordinem
indigne manducat, judicium sibi manducat (/ Cor. Melchisedech. »De similitudine pontilicatus Melchi-
XI, 29), » sed viviticatricem subslantiam, atque sa- sedech snperius satis dictum arbitror. Nunc videa-
lutarem in pane et vino, per quaj, si digne sumitur, mus quid vult intelligi Apostolus in eo quod ait
nobis est peccatorum rcmissio et regni Dei posses- Qui, cum esset Filius Dei, didicit ex his,qu8e pas-
sio collata.Hujus ordinem sacriflcii per mysticam p sus est, obedientiam. » Uanc obedientiam,quam hic
«: — :i:*.,j:
similitudinem, ii*-„l„u:-„j-„i- ;.._a:__:
Melchisedech :-„i:
justissimus rex insti-
" .i;-i:_; r^..- tt»..|..._ . j......
didicisse Dei Filiuni dicit, hoc est voiuntarie susce-
i . . i

tuit; quando Domino panis et vini fructus obtulit. pisse, alio quoque loco ostendit, ubi ait : « Faclus
Constat enim pecudum victimas periisse, quffi fue- est obediens, » Patri, « usque ad mortem, mortem
runtordinis Aaron. non Melchisedech sed hoc ma- ; autem crucis propter quod et Deus illum exaltavit
:

nere potius institutum, quod toto orbe in sacra- (PhiUp. II, 8). » In eo quod ait, « et consummatus,
mentorum erogatione celebratur. Sacerdos autem factusestomnibus obtemperautibus sibi causa salu-
prfficipue dicitur Ghristus, qui
semel se pro nobis tis asternaB »; consummatus, id est, perfectus :

obtulitimmolandum,sicut semel deMelchisedechin osfendit quantum lucrura sit ejus passionis, qu«
sancta legilur Scriptura,et ejus sacerdotio. In t-eter- omnibus credentibus sulficit ad salutem sempiter-
num vero cum dicitur, ipse significalur Dominus nam. Igitur si obedientia Filii causa et salutis hu-
Christus, qui permanet in gloria sempiterua. mana?,quanta nobis necessitas est obedire Deo, ut
Qui in diebus carnis suce preces, supplicatio-
« quam nobis per Fi-
digni inveniamur ejus salutis,
nesque ad eum, qui posset salvum illum a morte fa- lium proprium donavit?
cere, cum clamore valido, et lacrymis offerens, « De quo grandis nobis sermo est, et interpreta-
exauditus est pro sua reverentia. » Quid vero in sa- bilis ad dicendum Quoniamimbecillesfacli estis ad :

cerdotio noster pontiiex egisset,certius hio exprimit C audiendum. » Causa enim reddit cur essct, quod
Apostolus, dicens « Qui in diebus carnis suas. »
: de Filio incarnato instituit, difficilead interpretan-
Dies quippe carnis Domini nostri Jesu Christi dies dum, id est, quia illi imbecilles erant et fragili sensu
snnt, in quibus carnem assumpsit, in quibus tenta- ad intelligendum profunda Dei mysteria.Qui etiam
tus est, passus est, in quibus preoes supplicatio- pro lempore magistri debuerunt esse facti sunt qui-
nesque ad eum qui posset salvum facere a morte bus lacte opus est, non solido cibo. Diflicultas inter-
olTerebat. Totura vero quidquid egit Christus ia pretandi in illorum fuit tarditate, non in Apostolica
earne, preces sunt et supplicationes pro peccatis hu- sapientia, cui revelata sunt mysteria a seeculis abs-
maui generis.Sancta vero sanguinis ejus effusio cla- condita, sicut in Epistola ad Ephesios plenissime
mor validus est,in quo exauditus est aDeo Patre,pro demoustrat.
reverentiaejusdempassionissuaBquamsinepeccato, Deinde subjunxit : « Etenim cum deberctis magi-
nostrE salutis causa, perpessus est qui nulluiu ha- ;
stri esse propter tempus, rursum indigetis ut vos
bens peccatum,peccatum pronobis factus est,idest, doceamini quae sunt elomenta exordii sermonum
oblatio pro peccatis nostris. Hoc enim totum magna Dei, et facti estis quibus lacte opus sit, non solido
reverentiaetperfectissimacharitateperegitqui prior cibo. » Ad eos itaque loquitur qui exercitalum sen-
dile.xitnosettradiditsemetipsura pro nobis hostiam D sum, per legem et prophetas de adveutu Christi et
Deo acreptabilem,qui ideo exauditus a Dco,quia ho- gratia, quse per eum credentibus allata est, habere
sliamacceptabilcmobtulitDeOjidestseipsum.Simile debuerunt ;
qui etiam magisterio aliis,per mystoria
est itaque, quod hic dicitur, « qui preces supplica- Dei quaj data sunt illis, poterant esse,si credidissent,
tionesque ad eum qui possetsalvum illum a morte Nunc autem quibus
tales facti sunt, sicut infantes,
facere, cum clamore valido et lacryniis olTerens, » piima elementa litterarum *radunturad legendum.
eo quod in Evangelio legitur eum dixisse : « Pater, Dumillorumfuitfortesesseinlide,et alacresin scien-
si tieri potest, transfer a me calicem istum.Verum- tia,solitum sapientiaj cibuin ad percipiendum,qui est
tamennon mea voluntas.sod tua flat iVa/Z/i.xxvi, 39; perl'eciorum,nunc autem facti sunt quibus est lacte
Marc. XIV. 36 ; Luc. xxii, 42). » Quia non venit fa- opus.Lac enimhnmilemscrmoneravocat,quoeosin-
cere voluutatem suam, sed voluntatem ejus qui diguisse testatur, quietiaiiiad altiora mysteriorum
misit illum (,/oan.v, 30). Voluntatcm pateniajdispen- Dei secrota ascendui-e non puterant.E.\empli gralia,
sationis piu-posuit volunlati cai-ni.; suae, ut veram qui non potest inlelligcre quod in Evangelio ait :
757 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBH. 758
• Vorbum raro factum est(Jo(in.i,l i),»quomodo po- A. ol opera mortis per pconitentiam purgaro et sic ac-
test adaltitudinem ojus sermonis pervenirc.ubi ait codcre ad Doum.
:

« In principio erat Verbum, apud

et Vorbum erat " Baptismatumdoctrinarum.impositionis quoque
Deum,ett)euseratVerbura ?>(//)(</. ,l.)"Omnisenim, manuum, ac resurrectionis mortuorum etjudicii
qui laclisest particepe.experscst sermonis justiti;^ ;
;eterni. » Non enira sunicit pccnitentiflB raundos fa-
parvulus onim est. Perfectorum autem ost soiidus cere peccatores, nisi confestim ba|itizentur,sicut in
oibus eorum qui pro consuetudine exercitatos tia- .\ctibus apostolorumbealumPctrumpopuIorcspon-
bent sonsus ad discretionem boni ac mali. » Palatum disso logitur: « Pffinitentiam agite fratres, et ba-
enim sapores discernit ciborum unima vero vuria- ;
ptizetur unusquisque vestrum in nomine Domini
rum probat sermones doctrinarum.de qiiibns in se- [Acl. II, 3H}, • quia quod irapossibilc est operari
quentibus hujus EpistoiiC dicit : « Doclrinis variis hominein pcr sc, hoc per Dei gratiam in baptismato
nolite abdtici (Hchr., xvi, 0). Sicut enim parvulus accipcrc potcst.Quid ost namquc baptismatum do-
inter cibum et cibum discerncre nescit, ct srcpe ctrina?Nontanquammultoruin baptismatum debetv'
noxiis sumens periclitatur, si non prohibetur a se- intelligi, sed unius, quia sicut una fidos est, ita

nioro,ita indoctus quisque, discretioneni doctrina- unum baptisma est [Ephes. iv, 5) : sed pro varic-
rum nesciens, facile decipiturct in via crroris peri- p, tate accipientium,baptismatum dixit : Impositionis
rlitatur. Quod in lacte et in solido cibo, hoc in in- quoquo manuum, per quam Spiritus sanctus accipi
ilocto ct sapiente dilTert. Sicut lac parvulis congruit creditur quod post baptismum ad conlirmationem
:

't solidus cibus aetate perfectis, itaindoctis humilis unitatis in Ecclesia Christi a pontificibus fieri solet.
strmo ctsapientibus arcanum Dei mysterium nosse His igitur perfectc in Ecclesia perceplis, fides re-
convenit, qui exercitatos habcre videntur sensus. surrectionis et judicii futuri habenda est. Vivere
Quomodo igitur poterunt sensus nostri exercitati quippo sicut angeli, et nuUo ogere corum, qua; in
csse"? Utique cx usu el frcquenti leclione sanctarum £unt,hujus vitiB promissio nobis facta cst
ista vita
Scripturarum. Unde beatum virum Psalmistadicit per Spiritum sanctum. Fructus autom hujus est
esso, qui in lege Doinini mcditabitur die ac nocte promissionis,ejusdem praesentia vitee qu«; duo, ij ;

{Psal. I, 2). judicium, semel baptizato restant, non

est.fides et
(Cap. VI,) « Quapropter intermittentes inchoatio- iterum baptizari. « Et hoc faciemus.si quidem per-
nis Christi sermonem, ad perfectionein (14U7) fera- miscrit Deus. » In hac quippe fide baptismatis.re-
mur. » Quapropter.id est,quia excrcitatos sensus in surrectionis et judicii futuri, vos, Deo permittente,
\("^eDomini decet vos habere, intermittamus in- pleniter instruemus.
choationia Ghristi sermonem. Qui est sermo inchoa- Ne vero ullatenus quis secundum, vel tertium aesti-
tionis Christi, nisi lidei inilium ? Sicut enim eum, L marctpostpeccata possefieri baptisma,moxsuIijun-
qui ad doctrinam litterarum adducitur, elementa git, diccns: « Impossibile est enim eos, qui seinel

primum oportet audire, sic et Christianus primo suntilluminati.gustaveruntetiam donumccelosteet

oinnium fido catholica erudiri debet, quod est fun- participessuntfactiSpiritussancti,gU3taveruntnihi-
damenlum salutis nostrae. Si autem opus habet de lominus bonum Dei verbum virtutesquo ssculi ven-
fide doceri, necdum fundamentum habet. Firmum rursus ad poeniten-
turi, et prolapsi sunt, renovari

enim oportet fixum esse hoo fundamenluin in

et tianirursumcrucifigentessibimetipsis FiliumDei,et
corde Christiani, ut inde dignus fiat ad perlectio- ostontuihabentes. »Impossibileest,inquit,nondiffi-
nem aliarum transferri virtutum. Si autem quis- cile. Impossibile est,inquit,in desperationeeos mi-
quam verbum veritatis audivit et baptizatus est, et sit,secundo baptizari posse quia impossibileest quod
post annos aliquot de fide iterum audire opus habet, fieri non potest ; difficile vero,quod quamvis cum
quia credere oportet eum de fide, et resurrectione labore, fieri tamen potest. Semel,inquit, illuminati
et. futuro sajculo, necdum fundamentum habet,rur- eslis per gratiam sancti Spiritus,et gustastis do-
sum initium Christianitatis quserit. Quia enini Cdes num joeleste, hoc est, remissionem peccatorum
fundamentum est, coetera vero, superaedificationes, accepistis, et participes facti estis Spiritus sancti
quod beatus Apostolus sequentibus verbis osiendit, n in distributione donorum Dei, qu» in Epistola
dicendo : « Xon rursum.jacentes fundamentum ptE- prima, xii, 8-10, ad Corinthios idem beatusPaulus
nitentiae ab operibus mortuis, et fidei ad Deum. » enumerat, ol bonum gustatis verbum Dei. Hic
Perfectum enim illum vocamus, qui cum fide vitam doctrinam dicit evangelicam ; et virtutes venturi
habet rectam. Si autem horum unum quodlibet de- sa;culi cognovistis. Quae est virtus futuri saeculi,
erit perlectus non erit. Si vero ambo desunt, me- nisi resurrectio et vita beata quse sanctis promitti-
ritoparvulus dici potest ; etquasi infans litteris,sic tur? Haeo omnia in doctrina fidei, in gratia Dei.
etiam iste in fide iterum erudiendus est. Lateuter per baptismum illuminati accepistis et cognovistis.
autem legcm inflrmari vult et ad gratiam Christi Scitotc certissime, si in peccata iterum cadetis,
suos vocarc auditores. Qui autem ad virtutem itu- impossibile esse vos renovari iterum ad pceniten-
rus est.primum malitiam dcbet culparum abjicere. tiain. Ad pfflnitentiam dixit, hoc est, pcr pocnilen-

(li07) Vulg. perfectiora.

 :

159 ATTONIS VKHCELLENSIS EPLSCOPI 760

tiara.Quid orgo ? Exclusa est pcenitentla post baptis- A Fructiferse terrae co^lestibus imbribus irrigat* ad-
mum ? Absit. Sed renovatio per sacri baptismatis aequavit proficientem animain infloribus sanctorum
lavacrum secunda vice fieri non poterit. Renovari germinum, dicens " Terra enim sspe venientem
:

dixit hoc est, novum fieri. Novum quippe facere super se imbrem bibens. » Hic declarat quod hi, ad
hominem sacri baptismatis est, de quo Propheta- quos ei sermo fuit, susceperunt et combiberunt
ait : « Renovabitur sicut aquilaj juventus tiia {Psal. verbum coelestis doctrinas, et sfepius perlegera,
cii, 5). » Cujus virtus, id est, baptismatis sacri, per prophetas perceperunt, et nec si prompti facti
in cruce et sepultura Christi constat. Proinde sunl germina fidei proferre. Adhuc addidit de bona
subjunxit: « Rursum cruciflgentes sibimetipsis tcrra, in quam cecidit semen verbi Dei. « Germi-
Filium Dei, et ostentui habentes. « Hoc est, vetus nans, ait, herbam opportunam. » Nihil sic op-
homo noster simul crucifixus est cum Christo :
portunum, sicut fides in Filio Dei, et vita optima.
sicut alio ait loco : « Conformes enim facti sumus Haec vero talis terra accipit benedictionem a Deo,
mortis ejus {Rom. viii, 29). » Et iterum : « Conse- ut ferat tricesimum, sexagesimum, etiam et cente-
pulti enim baptisma in mortem {Col. ii,
estis ei per simum fructum [Matlh. xiii, 23). Et hoc notandum
12). enim impossibile est secundo crucifigi
» Sicut est quod omnis abundantiain frugibus terra; et in
Christum (hoc enim est ostentui eum habere), qui fructibus arborum, non aliter, nisi per Dei bene-
g
secundo sebaptizari posse putat, secundoChristum dictionem, cultoribus ad voluntatem proficere po-
cruoifigi requirit, qui semel crucifixus est, et raor- terit.Neque enim agrieolarum fuit terram excitare
tuus, et victor mortis resurrexit, atque
pho gloriic codIos ascendit. Sicut
cum
enim semel Chri-
trium- ad Iructus, sed imperium Dei sicut alibi idom Pau-
lus ait : « Ego plantavi Apollo rigavit sed incre-
; ;
i
stus mortuus est carne in cruoe,sic nos semel mori- mcntum Dcus dedit (/ Cor. iii, 6). » Hoc de
mur in baptismate, non carne, sed peccato. .\tque anima florente in virtutibus, et Dei benedictione
sicut illemori non polerit, ita nec nos baptizari digne protulit exemplum. Moxque subjunxit aliud
possumus, nisi fortassis lacrymis pcenitentiffi, non paradigma (l.ia;8) de ea, qui suam negligit salu-
lavacri regeneratione. Ergo inquis, non est pceni- tem, dicens « Proferens autem spinas ac tribulos,
:

tentia ? Kst. Sed baptisma aliud non est. Pcenitentia reproba est et maledicto proxima,cujus consumma-
vero est, et multam habet fortitudinem, etiam in tio in combustionem. » Quis namque est ab istis
eum qui peccatis valde dimersus est. Si voluerit, spinis mundus? Ac si essemus mundi, neque sic
potest liberari ab onere peccatorum et periclitan- pra^sumptuosos nos oporteret esse, sed timere et
tem in tuto constituere, etiamsi ad ipsum fundum tremere, ne forte pullulent in nobis spins peccato-
iniquitatis pervenerit. Et hoo ex multis manifestum rum. Quomodo anima, vel caro spinis plena super-
est testimoniis. Nunquid enim qui cadit,non resur- ^ bire poterit? Nunquid non majori sollicitudine
git?(P5o/.xL,9.) Autquiavertitur, non revertetur? exstirpare eos opus haberet ? Quae sunt spinas ?
(Psal. xiii, 7). Quale ergo est istud medicamentum Audiamus Christum de spinis dicentera, quia cura
poenitentiffl, aut qualiter conficitur ? Primum excul- sseculi hujus et deceptio divitiarura prsfocant ver-
pando propria peccata. Iniquitatem, inquit meam bum, et infructuosum efficiunt {Matth. xiii, 29).
non celavi.et pronuntiabo adversus me iniquitatem Proferens, dixit spinas, nongenerans.maledictioni
Domino. et tu abstulisti impietatem cordis mei. proxima est. quantam habet consolationem hic
Secundo, multa hurailitate plangere peccata sua, sermo Maledictioni, inquit, proxima non male-
!

fructusque dignos exinde facere pQjnitentiae qua- :

dicta Quia autem necdum in maledictionem incidit,
tenus nullatenusin eademiterum corruat peccata. sed proximitatem, »:t longe fieri poterit ; et nec so-
Deinde multis eleemosynis redimere se incipiat, lum consolatus est, sed etiam in eo quod sequitur.
qui sfficuli habet potestatem sicut scriptum est :
Non enim dixit Reproba, et malediotioni proxima
:

« redemptio animee illius sunt {Prov.

Divitiae viri, comburetur sed quid ? « Cujus consummatio in
:

XIII, 8). » Postremo opus est nulli irasci, neque combustioneni. Heec combustio non erit, nisi quis-
(c

malum pro malo reddere, omnibus dimittere que usque iii finem permaneat in peccatis suis.
peccantibus in se, dicente ipsa veritate Dimit- D Q'"'* 'D quBCunque die conversus fuerit peccator,
tite, ct dimittetur vobis (Luc. vi, 37). » « vita vivet, et non morietur {Etech. xviii, 21). »

« Terra enim sfepe venientem super se imbrem
bibens, et generans herbam opiiortunam illis, a
quibus colitur; accipit benediclionem a Ueo. Profe-
rens autem spinas, et tribulos, reproba est et
maledicto proxima, cujus consummatio in combus-
Si vero abscindamusspinas, per poenitentiam pote-
rimus mille bonis poifrui, et fieri probabiles et
benediclionis Dei participes.Postquam autem incre-
pavil eos suilicienter, et terruit et percussit, curat
eos iterum, ne desperatos faoiat neque in omnibus ;

tionem. » Cum
tremore autem audiamus sermones adulatur, neque in omnibus percutit. Nec hoc di-
Dei. Non sunt ha» minae Pauli, non sunt hominis ciuius veluti putantes vos spinis plenos, sed timen-
verba Spiritus sancti sunt, Christi sunt loquentis
; tes ne tales efficiamini. Melius est enim verbis vos
in Paulu. Comparationem hic^fecit de proficiente terrere, ne rebus ipsis doleatis.
aniina in rtoctrina Dei, et ncgligente salulem suam. « Confidimus autem, dileclissimi, de vobis me-
(1408) Greoca vox : scil. e.\emplar.
761 EXPOSITIO IN EPIPTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. Ttt

tamctsi ita loquimur. » adeptus ost promissionem. » Mira sapientia; beati

liora, et viciniora saluli, A.
Ouia bealus Paulus non habuit unde eos, ad quos Pauli. Per vices laudibus extollit eos, ad quoa
scripsit, do pra3sentibiis laudarct, incipiteosdespo scribit ;
pcr vices terroribus antecedonlis historiaB
futuru pr.-cdicaro, dicens Confidimus, fralres, do : terrcl eos, ne infideies essent, et minus creduli

vobis mcliora, et vicinTbra saluti, quamvis ita dica- promissioni Dci por vices vero eorumexomplis hor-
;

nius; quasi dixisset : Optimaqu.-eque de vobis con- tatur ad patientiani et (idnm, et nt indubitanter
fidimus, el qua: saluti vestrae proliciant ; non uti- credant, non solum Dco dicenti, verum eliam ju-
que, quod superius di.xidereproba terra et combu- ranti per semetipsum. Etdum ei mullasuppeterent
stioni proximn, de vobishoc diximus, quia meliora exempla sanctorum, qui per patientiam hceredita-
dc vobis crodimus. runt pnunissioncs Dei, pr;ccipue fidclis Abraham,
Adduxit quoquecis in mcmoriam prieterita, ut ex propter dignitalcm persona; sua;, et propter quod
prajteritis eos allicerot ad bona quxque. Ideo sub- maximc in eo istud contigerit, qui longanimitcr
junxit : « Non enim injustus Dcus, ut obliviscatur ferens adcplus est in filiis proraissiones non modo
operis vestri et dilectionis, quam ostendistis, in tempori3,quae in populo Dei impletse sunt,
prffiteriti

nomine ipsius, qui ministratis sanctis, et ininistra- 9cd magis eliam in futurum, promissiones in (ilios.
tis. » Ecce quomodo recrcavit animaa corum et
j^
quos bonitasDei de lapidibus gentium suscilavit, et
confortavit, antiqua eis in mentem revocans : et fecit cos in fide cpge lilios Abrahs. Promissionem

fecit eos, ut non a;stiraarent obiivisci Deurn, et enim, dico, operata est longaniraitas audicntis, cl
Necesse est enim
prseterita ojus beneficia in eos. exspectantishaereditatempromissam,quam pusilla-
eum peccare, cui spcs deerit futurorum. Deinde nimes et increduli verbo Dei non fuerunt adepli,
hortatur eos in omnibussperarefutura. Euraenim, sicutplurima illorum in deserto periit multitudo.
qui desperat de prajsentibus beneficiis Dei, quod a Quam impium est Deo juranti non credere Juravit !

Deo non habeat, de futuris conlortarequis potcrit? enim Deus per semelipsum, quia nerainera habuit
Simile quid Gaiatis v,7, improperat, dicens: «Gur- majorem, per quem juraret. Potesthic persona, in
rebatii bene. Quisnam vos fascinavit ? » Atqueite- hoc juramento, Dei Patris intelligi, qui de Filio suo
rura : « Tanta passi estis sine causa? » {Gnl. iv, 4.) eidem patriarch<-B promisit, dicens : Et in seraine
Ut tamcn raitigarct eamdem sententiara, mox tuo benedicentur oranes gentes terraj [Gen. xxii,
suljjungit : « Si tamen sine causa. » Sio etiam 18). » Non dicit « in seminibus, » ut beatus Paulus
hoc loco temperavit sententiam suam, dicens: in alia demonstrat Epistola {Gal. iii, 16) : sed, « in

Non enim injustus Deu», ut obliviscatur Jurat enim et

ope- semine tuo, » hoc est, in Christo.

ris vestri, dum tantam charitatem ostendistis in idem Christus in Evangelio, dicens « Amen araen :

sanctis. Voluraus enira vos imitatores eorum esse, ^ dicovobis; u et ipse per semetipsum, quia nec ipse
qui per fidem et patientiam haereditati (1409) sunt habuitmajorera per querajuraret. « Bonedicens be-
promissiones. ncdicam te, » hoc in stellis coeli, per quas sancti

Quare vero desiderium haberet de saluteeorum, designautur de ejus seraine futuri, intelligi potest
sequenti ostendit allegatione, dicens « Cupimus : dictum. « Multiplicans multiplicabo le, " et hoc in
enim unumquemque vestrura earadem ostentare arena maris, per quam peccatores populi illius
sollicitudinera ad expletionern spei usque in finem, designari possunt ; utraque enim Dominum dixisse

ut non segnes efliciamini.» Desideraraus vero, in- legitur, ubi ait : « Et erit semen tuum sicut stells

quit, non tantum circa verba, sedetiam in virtuti- coeli, et sicut arena quae est in littore raaris [Gen.

bus conversari, non quasi priora vestra culpantes, XXII; 17). »

sed ut de futuris solliciti sitis admonentes, hoc est « Homines enim per majorera suum jurant, et

quales fuistis primum, tales vos cupimus et modo omnis conlroversia; eorum finis ad confirmationera
esse et in futurum. Et non dixit, volo, quod est est juramentum. » Si igitur hominibus in futurum
auctoritatis doctrinae; sed quod erat paternae dile- credendura est, de quibus dicitur per Prophetam :

ctionis. Hoc est, cupimu« unumquemque vestrura « Omnis homo mendax {Psal. cxv, 2) » : quanto
eamdem, quam olim habuistis, sollicitudinera ad D magis Dei juraraento credi debet, qui est veritas.
expletionera spei, idest, haberedebetis in aeternam qui nec falli, nec raentiri potest? Horaines per ma-

resurrectionem. « Vcrum imitatores eorum, qui jorem sui jurant et omnis controversiae eorura finis
;

fide et patientia haereditabunt promissiones.» Hor- ad confirmationem est juraraentura, prout si dicc-
tatur enim auditores suos, ut fide non ficta et rel:Ex hoc solvitur totius controversia discepta
patientia perfccta exspectent promissiones Doi et non uniuscujuslibet, sed totius. Oportebat qui-
tio,

hsreditates quas sanctis suis proraisit. dem sine juramento credere Deo, sedjurare Deum
Et hoc firmius exemplis corroborare nititur, di- dicit.
cens Abrahae namquepromittens Deus, quoniam
: « « quo abundantius volens Deus ostenderepol-
In
neminem habuit, per quemjuraret, majorem, jura- licitationeshsredibus, immobilitatemque consilii
vit per semetipsum, dicens: Benedicam te,et mul- sui. » Propterea etiam hujus promissionis mentio-
tiplicans multiplicabote. Etsic longanimiter fercns. nem facit, qua; ad nos communis facta est « In :

(1409) Ex sequent., et Ambrosiastri textu, legendum esset hsereditaturi.

 »

763 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 764

terposuitjusjurandum, «quoniam enim apudhomi- A tifex factus est sccundum ordinem Melchisedech.
nes hoc videtur fidele esse. cum juramentum inter- Oportet itaque et illos, quorum Pontifex est, me-
eorum. Non tamen asquale est
fuerit controversiis liores esse ; et quantum est inter Aaron et Chri-
hominem per se .jurare, et Deum. Homo enim sui stum, tantum est quodammodo inter Judaeos
potestatem non habel Deus autem poteslatem ; et Christianos Superiora etiam et sacrificia. Talia
habet omnium quse sunt. Sed quia incredulum est videlicet ofTeramus, quas in illosanctuario ccelesli,
humanum genus, condescendit ad nos. Sicutenim offorri possunt non jam pecudes et boves, non san-
.jurat propter nos, quamvis indignum ei sit non guinem et adipem. Omnia hcec solutasunt, et pro
credi, sic superius dictumest "Etdidicitexhis quae : eis iutroductum est ratiouabile obsequium {liom.
passus est » quoniam homines hoc putant maxime
: xii, 1)Quod autem est rationabile obsequium?
esse dignum fide, ut per experimentum qui trans- etiam quod'peranimam,quod per spiritum offertur
eat ad fidem. Oeo. Spiritus est, inquit, Deus, et eos, qui

t
c< c. <c

" Ut per duas res immobiles, quibusimpossibile adorant eum, in spiritu et veritate oportet ado-
est mentiriDeum.fcrtissimum solatium habeamus, raro iJoan. iv, 2'i). » Quid est, Oeum in spiritu
qui confugimusad tenendampropositam spem quam adorare, nisi in charitate, et flde perfecta, et spe
sicutanchoram habemus animcEtutamac firmani.» Tj indubia et sanclis anima; virtutibus, quasApostolus
Duas res dicit, significans Doi Il*tris promissiones alio loco abundauter enumerat ?

de Filio suo et adventum Filii in hunc mundum pro (Cap. VIF.) « Hic enim Melchisedecb, » Melchi,
salute nostra. Proposita vero spes veritas est re- rex : sedech vero justitix interpretatur. Et quid
rum gestarum, quK patriarchis promissffi sunt, et aliud est, rex justitias, nisi Dominus noster Je-
redditae, ut ex transactis futura credamus. Quam sus Christus, de quo jam supra dictum est: « Di-
spem sicut anchoram, inquit, habeamus auimae tu- lexisti justitiam, el odisli iniquitatem (Psal. xliv,
tam ac firmam. Sicut enim anchora jactata navim 8). » Rex Salem. Et hoc vocabulum sortitus est ex
non permittit circumferri, licet venti commoveant civitate quam inhabitavit. Nam salem, hoc est
eam, sed jactata firmam navim; sic et fides facit pacis, quod iterum pertinet ad Christum. Ipse
spe roborata introducit nos in rerum speciem namque nosjustos efflcit; ipse pacificavit quae in
quam modo fide et spe tenemus. ccelis, et quae in terris sunt; qui est pax nostra et
Ideo addidit, dicens « Et incedentem usque ad
: fecit utraque unum [Ephes. ii, 14). « Sacerdos Dei
interiora velaminis. » Tempestas enim, et multus sumrni. » Sacerdos Dei summi essedicitur Melcbi-
imber commovet ratem anchora autem non per- ; sedech ad distinctionem aliorumdeorum, ut sacer-
mitlit eam demergi. Sic etiam nostra spes, quam dos Dei Creatoris, non idolorum esse crederetur.
habemus fixam in interiora velaminis,nullainfideli- ^ » Qui obviavit Abrahae regresso a caede regum. »
tate mergipoterit, si cum Propheta veraciter dica- Tradunt Hebraei hunc esse Sem filium Noe, et eo
mus « Jacta in Deum curam tuam, et ipsc te enu- tempore, quo ortus est Abraham, habuisse aetatis
:

triet (Psal. uv, 23), » et non habentes, omnino annos trecentos nonaginta duos (1410), et eo tcm-
demersi eramus, non tantum in spirilalibus, scd pore, quo mortuusAbraham,habuisseaetatis annos
etiam in carnalibus, quia, « qui arat, » inquit Apo- quingentos sexaginta quinque, et ita supervixisse
stoius, cc in spe arat ; et omnis labor noster spe Abraham annos quadraginta quinque,quibusexple-
mercedis cujuslibet consolatur (/ Cor. ix. 10). » tis, facti sunt omnes dies vitas ejus sexcenti. Nec
Spes vero penetrat interiora velaminis, dum cwlc- esse mirum, si Melcbisedech victori Abraham ob-
stia absqueulladubitatioiiecredit.et speratet amat, viam processerit, et in refectionem, lam ipsius,
operibus pstenditquid amet, et quid credatetquid quampugnatorum ejus,panem vinumqueobtulerit,
speret. et benedixerit ei, quod abnepotisuo jure paternita-
Et utflrmiorem nobis spem adderet, subjunxit: tis deberet, et decimaas praedae atque victoriae ab
« Ubi prfficursor pro nobis inlroiit Jesus, secundum ipso acceperit. Sedde hoc ad litteram longius labo-'
ordinem MelchisedechPontifexfactusin aternum. rarenecesse non est, quia in commentariis libri Ge-
Prfficursor autem quorumdam est prajcursor, sicuti neseos, quos de spiritu el littera antealiquot scripsij
J)
Joannes Christi. Non enim di.xit simpliciter, « m- annos, sulficienter expositum est (1411). « Et bene-
troiit, .. sed, cc ubi prajcursor pro nobis introiit, » dixit ei. »Qui enim benedicit major est quam quil
ubiabsquedubionosoporteat prosequipraecursorem benedicitur. Unde et sacerdotes ex semine Abrahaa'
nostrum. Prscursorem siquidem, ct consequeutcm nati, fratres suos benedicebant, id est, filioslsrael
in eadem etiam via esse convenit. Hoc autem de eo, quibus isti decimas dabant,secundum legis manda-
qui secundumcarnem est, dicitur, qui gemetipsum tum vere ut majoribus et eminentioribus sibi.
obtulit sacrificium Deo in odorem suavitalis. Pon- « Cui decimas omnium divisit Abraham. » Nullo

(1410) Ambrosiasterduccnto.s nonarjinta. Hic obi- ubi omnes fere opiniones, earumque auctores hac in
terobservabimushancopinionem Melchisedech,sci- re invenies.
li^et eumdem essc a.^ Sem, multos etiam cx modcr- (1411) Asicrit seinin librumGcneseogcommenta-
nis fautorcs habere.Si plura desideies, adi dicliona- riu scripsissc. Utinam tanto potiremurthesauro.
rium hist. bibl. P. Galmet ad vocab. Melchisedech,
 7b8 EXPOSITIO IN EPISTULAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 766

modoenim dpfiissel Abraham alionigpn.t! Melchise- A esset : « Cujus autem generatio non annumeratur in
dech saccriloti incircumeisodGcitnas, nisi ejus pUi- eis, » id est, in liliis Levi Melchisodech, ut superius
;

rimus honor csset. ait, « sinc matre, et sine jjencalogia » : significativo

Deiudo. nlteram diUeronliam introducit, dicens : autem modo, Christi generatio pcr divinitatem non
« Sine patre, sine mirtre, sino genealopia. » In eo annumeratur,juxta illud «Generationem ojusquis :

enini quod subito nomen ejus inducitur, et ex qua enarrabit? » Dcciuias sumpsit Abrah.-o, ct hunc, qui
slirpesit procroatusnequaquam ponitur,necindica- habebat repromissiones, benedixit. Sine ulla autem
tur de iniliovitic ejus vel luic, nec anlc, nec post- contradictione, quod minua est, a meliore benedici-
modum quidquani rcfertur, ideo adjungit « Ncque : tur [l.iai. i.iii, 8). Ilis autem duobus niodis Melchi-
initium dicrLim, ncqiie linem vit;e habens. » Quo- scdocli .sacerdoliiim toto Veteris Testamenti sacer-
modo nec initium dierum, neque linem habuit? dolio prajcellit : primum, quia decimas ab Abraham
Quomodo, nisi quia non narrat, sicut superius jam omnium sacerdotum patre accipere meruit, et quia
diximus, Scriptura ejus genealogiam? Sicul et Ctiri- hunc, qui repromissiones acceperat, bcnedixit. Hoc
stus ipsa natura sine initio ot flne est. Sicutenim modo in Vcteri Testamento Christum aportius prae-

istius noscinnis neque initium diorum, neque finem ligurare non potuit, quam Melchisedcch. Quod
vita;, propter quod non est scriptum,ita nescimus T. vero patriarcha magnus decimas oranis substantis
Filii Dei initium, vel finem. Ipse est enim solus de suae Melchisedech sacerdoti post benedictionom de-
Patre sine matre genitus per divinitatcm ipse de ; dit, sciens spiritaliter, ut diximus, melius sacerdo-
Matre sine patre per humanitatem ipse quoque ; tium futurum in populo genlium, quam leviticum,
Sacerdos ajlernus, ad quem dicitur « Tu es sacer- : quod in Israel de ipso erat nasciturum, futurum-
dos in ioternum secundum ordinem Melchisedech. que, ut sacerdotium EcclesirD habens prKputium
Assimilatus est autem Filio Dei. » Similitudo hoc in benediceret in Abraham circumciso sacerdotium
loco nou pro «qualitate, sed pro figura posita est. synagogcB.
Sicut enim in imaginibus, aliquid simile, aliquid « A meliore benedicetur, » id est, a majore. Be-
dissimile ponitur; similitudo est in positione colo- nedictio abundantia; est. Ideo autem nemo bene-
rum.el sic differentia manifesta monstratur, et quoe- dicere potest, nisi qui major est, ct nemo bene-
dam quaedam autem dissimilis, ita
quideiii similis, dici potest, nisi qui minor est. Vides quantum
umbraet veritas, figura et quod significatur. « Ma- inlerest interAbraham et Melchisedech, qui fi-

net Sacerdos in perpetuum. » Hoc de Christo Do- guram gerebat Salvatoris nostri. Approbatur hic
mino, non de Melchisedech intelligi vult Apostolus : melior Melchisedech esse, quam Abraham, et sa-
quia iste mortuus,et non fuit sacerdos in a;ternum ;
cerdotium ejus, quam levitarum. Approbatur Chri-
figura tamen ejus vivit in Christo in perpetuum. C stus melior Melchisedech, et omnibus prophetis,
Unde et sequitur « intuemini autem quantus sit
: sive patriarchis, vel omnibus sanctis. Isti sancti
hic, cui et decimas dedit de prascipuis Abraham pa- sicul homines, ille sicut Deus, et homo ;
isti sicut
triarcha. » Quod vero patriarcha magnus Abraham filii ut proprius Filius. Et hanc diffe-
adoptivi, ille

decimassubstantiajsuajMelchisedech sacerdoti post rentiam per totum textum Epistolae hujus disse-
benedictionem dedit, sciens qualiter melius sacer- minat,et jaculalur, volens demonstrare quantum in-
dotium futuruminpopuIogentium,quamLeviticum, tersit inter Christum, et patriarchas, vel prophetas.
quod in Israel de ipso erat nasciturum futurumque, Et propter hoc assumpsit Melchisedech, quia, sicut
nt sacerdotium Ecclesiae habens prceputium benedi- jam diximus, plus apertius, et manifestius gerebat
ceretinAbraham circumcisosacerdotiumSynagogai. liguram Salvatoris nostri, et ut ipse approbat,
Et hoc apostolus Paulus Judaeis, ad quos hanc Epi- « sine ulla contradictione, quod minus est, » Abra-
stolam destinavit, inculcat et dicit Aspicite, et in-
: ham, « a meliore benedicetur, » id est, Melchi-
telligite quam magnus hic sacerdos Melchisedech sedech. Abraham quippe decimas dedit, quod per-
est, qui figuram Christi gestabat ; cui tam magnus tinet ad sacerdotem Melchisedech.Melchisedech ite-
patriarcha Abraham decimas dedit de praecipuis, id rum benedicit, quod est melioris excellentiae.
est, de melioribus lebus qua? habebat. n Istud scribens Apostolus, et examinans, fortiter
K Kt quidem de filiis Levi sacerdotium accipien- condemnavit, et exclusit Judaicas rationes. Pro-
tes, mandatum habent decimas sumere a populo se- pterea dicebat : « Quia imbecilies facti estis [Hebr.

cundum legem,id suis,quanquam et

est,a fratribus V, 11) ; » quia hoc evertere volebat, ne gloriarentur
ipsi exierint de lumbis Abrahse. » Tanta quippe est, in eis. Talis est enim sapientia Pauli apostoli.
inquit, sacerdotii excellentia, ut etiam qui similes Perstrepit primum, et tunc ingreditur ad ea, quae
essent progenitoribus, et eumdem haberent proge- vult ostendere, et dicit : " Et hic quidem, decimas
nitorem,tamenmultoampliusmeliores essejudicati morientes hominesaccipiunt. n Morientes homines,

suut, a quibus accipiunt. Et quamvis a fratribus Aaron sacerdotes dc tribu Levi dicit,
id est, filios
suis sacerdotes de tribu Levi decimas sumant, ta- quia mortales erant, « ibi autem contestatur, quia
men hic sacerdos de tribu Levi non erat, qui deci- vivit. » Ibi, id est, in loco, qiio dicitur, sacerdotio
mas ab Abraham sumpsit. rroinde nullo modo de- Mclchisedcch contestatur, quia vivit, dum dixit :

disselalieuigenajdecimas.nisi ejus plurimushonor « Tu es sacerdos in aeternum, » etc. « Et (ut ila di-

L
 ;

767 ATTONIS VERCELLENSIS EPIPCOPI 768

ctum per Abrahain, et Levi, qui decimas ac-
sit) A id est, eorporis et sanguinis ejus sacramentum in
cepit, decimatiis est. » Decimas accepit, sacrincium ofTeramus.
id est,
Levi de fratribus suis « dpcimatus est, hoc est, >: « Et amplius adhuc manifestum est, si secundum

• inlumbis Abrahae, » quia Abraham Melchisedech similitudinem Melchisedech exsurget alius sacer-
decimas dedit. « Adhuc enim in lumbis patris erat, dos. » Et amplius adhuc, hoc est, non solum de alia
cum obviavit ei Melchisedech.» Quoraodo in lumbis tribu, sed excellentioris honoris, et secundum or-
adhuc erat, cum ei obviavit Melchisedech ?
Hoc dinem Melchisedech manifeste exsurget, facta sa-
est, in eo erat Levi, quanquara natus non esset. cerdotiicomparatione, Melchisedech esse melio-
(1412) « Si ergo consummatio per sacerdotium rem, quam Levi, qui in imaginem pontificatus,
leviticum erat (populus enim sub ipso legem quem in seternum suscepturus erat Christus, ante
ac-
cepiti. » nicjam incipit ditTerentiam ostendere inter praecessit. « Qui non secundum legem mandati car-
legem et legem. et sacerdotium et sacerdotiiim, nalis factus est, sed secundum virtutem vitje in-
hoc est, legera Moysi, et legem Evangelil,
et sa- solubili.s. n Factus est, inquit, sacerdos Chrislus,
cerdotium Aaron, et sacerdotium Christi. Astruit, non secundum legera pr«cepti carnalis. Lex uuippe
siquidem omnia, quie ille populus acceperat, si- ex multa parte carnalis erat. Quid est, « praecepti
gnificativo modo data sunt. Siquidem et taberna- g carnalis ? » Circumcidite, inquit, carnem ; lava car-
culum, et sacrificia, et ca;tera alia omnia Apo- nem ; munda carnem. Promissiones erant, multum
Btolus figurallter inhujus textu Episfolae intelli- vivere, lac et mel, pa.x. Ex hac lege sacerdo-
git. Quod voro dicit « Populus tium suscepit Aaron. Christus, inquit, secundum
:snb ipso legem
accepit, » id est, sub suis nepotibus virtutem vits insolubilis. Secundum virtutem
Moyse. et dicit,
Aaron, qui in quarta generatione futuri erant. non secundum legem. In lege enim infirmitas fuit
« Quid adhuc necessarium fuit, secundum or.linem Veteris Testamenti, quia umbra erat, et ideo in
Melchisedech alium surgere sacerdotem, et non se- ea virtus stare non potuit. Haec autem vita inso-
cundum ordinem Aaron dici ? » lubilis est, quia non Et figura, sed veritas est.
" Translato enim sacerdotio, necesse est, ut et ideo in Evangelio non infirmitas, sed virtus esse
legis translatio fiat. » Translatum sacerdotium constat, et insolubilitas secundum virtutera.
di-
cit, id est, Levi et Aaron ad Christum ; hoc est, enim Quoniam tu es sacerdos in
« Gontestatur :

exclusit sacerdotium Aaron nequaquam enim se-

: 8eternum,secundum ordinemMelchisedech. »In hoc
cundumordinemMelchisedechdiceretsurgerenobis ordine Melchisedech Ghristus sacerdos in seternum
saccrdotem, si illud sacerdotium melius esset. Si nuncupatur, quia ille carnales victiraas non offe-
igitur sacerdotium introduci illud oportet, rebat, nisi panem vinum Christus obla-
necesse et : sic et
est, ut et legis translatio fiat. Neque tionera panis el vini offerens Deo Patri, id
enira potest est,
sacerdos sine testamento esse, et sine lege, et sine corpus et sanguinem suum : quam oblationem quo-
prfficeptis. Translatum est sacerdotium ; ergo et tidie offerimussuper altare, et sumimus.
lex translata est. « Reprobatio quidem fit prwcedentis mandati,
» In quo enim ha>c dicuntur, de alia propter infirmifatem ejus et inutilitatem. Nihil enim-
tribu est,
de qua nullus altario prssto fuit. Manifestum est ad perfectum adduxit lex. » Reprobatio illa est,
enim, quod ex Juda ortus sit Dominus nosfer :
de qua Isaias dicit : « Ne ofTeratis uitra sacrificium
in qua tribu nihil de sacerdotibus Moyses frustra incensum abominabile est mihi. Neome-
locutus :

est. » In quo enim ha;c dicuntur, id est, in Christo niam, et Sabbatum, et festivitates alias non ferara ;

translata et lex, sicut jam dixit, translatam dicit iniqui sunt caetus vestri : Calendas vestras et so-
esse et tribura. Oportebat quippe ut etiam tribus lemnitates vestras odivit anima mea (Isai. i, 13). »
mutaretur. Et quomodo translatum est sacerdo- Hic contendunt aliqui, quod dixit : « Propter infir-
tium ? Ex tribu ad tribum, de sacerdotali ad re- raitatem ejus : » nam et alibi ostendit infirmitatem
galem, ut eadem ipsa sit et regalis, et sacerdo- ejus, cum dicit : « In quo infirmabatur per car-
talis. Et intuere mysterium. Primo fuit regalis nem (fiom. vin, .3) : » non ergo ipsa infirmata est,
postea facta est sacerdotalis. Sic etiam Christus et quia nec obedientera per
D sed nihil perfecit lex ;

rex erat seraper sacerdos autem factus est, quando

; fectum facere poterat sed nec peccatum tollere, :

carnem suscepit, sine aliqua etiam sacerdotali ge- nec mortem vincere prsevalebat. Sed quare ira-
nealogia, homo exstitit ex hominibus utpote non ; plere non possit, in quo infirmabatur percarnem :

ex tribu Levi, sed ex tribu Juda ortus, ex qua
tribu nibil de sacerdotali prfficepto accepit utique
propter mysterium sacramenti, quod Chrisfianis
celebrare^prfficeptum est, ut non secundum Aaron
pecudum victimas, sed oblatiouem panis, et vini.
jubendo enira infirraum, et non adjuvando, infir-
: mafur; quia per carnem, id est, per concupi-
scentias carnia ex peccato venientes, quas solo libero
arbitrio horao vincere non potest, nisi cura prae-
cedente gratia, legis factor esse non poterit (1413).

(Iil2) Hic initio hujus lines legitur, ledio arbitrio dicuntur, his quae saepius
septi- de iisdem in
ma, cum tamcn nullibi aliaj sex adnotatae sint. expositione Epistolae ad Romanos.
(1413) Jungenda hsc, qus de gratia et libero
760 EXPOSITK) IN KPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. AlJ IIEBU. 770
Et hoc est.quod idcto Aposloliis subjunpcns.uit ; ^ Jcsus ;
» quia saoerdotium ejus pcrpetuum manet,
M L(ix ciiini,» dicit," niliil nd pcrrectuin aililuxit. » et ipso inlcrpellul pro nobis.
SulinuiliUir, perlectio in Chrislo conpunimuta est, « Et alii quidciii plurcsfucti sunt siicerdotes ; id-
Potcatquiitomctalitorintclligi,qnomo(lo ilicitlcgom circo quod morte prohiberentur permunere. » Hic
inlirmani esso.neminem ad porloetiiiu adduxisse, ostendil non sacerdotiuin secundum ordinem Levi
dum dileclio Dei et proximi ibi mandatur, .juxta manere. Quumodo enini salvat,qui non semper vi-
quod in Evanpclio lpp;inius Doniinum respcndissead vit? Adlempussiquidein illud,ln quovilam agcbat,
legisperitos : « Msndatum primum cst Diliges Do- orubat pro eis,sicut inullos legiinus fecisse.sicutde
minum Deum tiiuni.Secundiim autcin siinile huic ;
Saimiel. 1'oslea vero siquidem moriebantur.
Diliges proximuintuumsicuttcipsuro.Inhis duobus llio aulein eo quod maneat in aeternum,3empi- •>

mandatis tota lex pendet, et prophet:c(.Mrt;^/i. xxn, ternum habet sacordotium.Undo et salvare in per-
37 ^Marc. xii. 20).» Si enimcontincntur hic omnia petuum potestaccedentesporsemolipsum ad Deum ;

quomodo pcrrectioibi non erat ? Ouiadilectio inimi- semper vivens ad intcrpellandum pro eis.» Ilic au-
corum in ca constitula nnn inveniebatnr. llndc Do- tem non ita,scd salvuL in perpctuuin tUiristienim :

minusdieit: Non veni solverc lcgem, scd adim- sacerdotium perpetuum est, sulutem huniani ge-
plere {Malth. v, 17), » Et in subseqnentibus n neris dans ideo salvare in perpetuum potest,dum
:
;

V Uiligite inimicos vestros, et benefacite his qui ipse ajternus est.Sed tamen « acoedentes, » non re-
vos oderunt {llnd., 14). » Et ideo perfectio non in cedentes, « per ipsum ad Deum ; » id est, nomo
ea, sed in Novo Testamento reperitur. venit ad l'atrem,nisi perme.« Ad interpellundum,»
Introductio vero melioris spei, per quam proxi- non ad judicandum,. pro cis » id esl, pro illisqui ;

manus ad Deum. » llabebant quippe et illi spem, accedunt, interpellat, siquidem non voce,sed pr«-
Bed non talem. Sperabant enim promissione car- sentia.
nales ; id est beneplacentes possidere ferram, nihil « Talis enim decebat, ut nobis esset pontifex,

mali pati autem spcramus, quia placentes

: hic sanctus. innocens, inipolluLus, segregatus a pecca,
Christo, non terrara possidebiraus, sed crclum. Ma- toribus, et cxcelsior cffilis factus. » Talis enim de-
gis autem est, ut vitam percipiamus illam, quam cebat. Non per hoc nostram sanctitatera commen-
juxta illius Pauli vocem « Nec oeulus vidit, nec :
dat, sed uimiam iniquitatem, quam nemo potuit
auris audivit,necin cor hominis ascendit.qus pr£e- curare, nisi ille. Laus eaim est medici, gravis in-
paravit Deus diligentibus se (1 Cnr. ii, 9), » magis flrraitas sanati. « Sanctus. » interiore homine..<in-
Deo consistere, ad ipsum paternum solium perve- nocens » manibus, « impollutus » corpore ; quia
nire, ministrare cum angelis. sine ulla contrarietate peccati, et absque semine
« Et quantum est, non sine jurejurando. » Et C viri « segregatus a peccatoribus, id : est, a con-
quantum est, istud sacerdotium Christi' sive intro- sensione peccali quia peccatum non ; habuit, nec
ductio,veI spes nostra.non sine jurejurando ?lllud invcntus est dolus in ore ipsius « excelsior coelis :

vero sacerdotium, vel ilia orania, qusante pr;eoes- factus » quia super omnes cieIos ascendit, super
;

serunt, promissa sunt istud vero sacerdotium cum ;

omnem creaLuram prajsidet, regendo, et susti-
juramentomagnum sacerdotiumraanetinseternum- nendo, gubernando, et dominando.
Dum vero Scriptur testatur, verbo Dei manente, «Quinonhabetquolidienecessitatem,qu6madmo-
ccElum et terra transire ^.)/((/(/j.sxiv, .35 quanto
;
dum sacerdoles,prius pro suis delictishostiasolfer-
magis, dum juramentum addit? re,deinde pro popuJo. » Sacerdotes quippe Veteris
« Alii quidem
sine jurejurando sacerdotes facti Testamentijpropter facinora sua necesse habebant
sunt : » el ideo
sacerdotium eorumnon in perpe- otferrehostias.Primum enim pro semetipsis,deinde
tuum manet.Sicut enim multi sacerdotes sunt.qui pro populo offerebant (Leuj/.xvi.O) hic vero semet- ;

mortales sunt, sic unus est immortalis.Per Christi ipsum hostiam feeit pro nostris delictis n Hoc :

enim sccerdotiura spes melior inventa est. lecit semel offerendo, » non quolidie, quemadmo-
« Hic autem cum jurejurando per eum.qui dixit dura sacerdotes supradicti faciebant, sed semel ut
ad illum Juravit Dominus et non poenitebit eum
: cruce positus"pro delicto populi se hostiam obtulit
; ])
tu es saoerdos in feternum. » Hoc dicens, ostendit Patri.
sacerdotium Christi in cneternum manere. Et ideo « Lex enira horaines constituit infirraitatera ha-
dicit,cumjurejurcndo,ut facilius humanitas nostra bentes sermo autemjurisjurandi,qui potest legem
:

credere possit quae dicuntur.Quasritur quomodo Filium

in aeternum perfectum
di- est, Ac si diceret r,

cit:<.Juravit Dominus.et non pa?nitebiteum », dum Quandiu enim dehominibus sacerdote eligebantur
alibi dicit n Poenitetme hominem sine inflrmitate esse non potuerunt, id est, sine
: fecissein terra
[Gen. vi,7) : » et : « Pisnitet me Saul elegisse inre- peccato ;
nam peccatores, et transgressores erant,
gem.?» (//ie9.xv,ll.)NonquodDeumaliquidpffini- quia «nihilad pcrfectum adduxit lex.Sermo i>quip-
teat, sed illos fecit pffinitere,qui mandata ejus non pe, de quo dixit, de Christo intelligendus est ;unde
irapIent;sicutillipi:enituerunt,quiNoeindiIuvionon dicit Propheta: Juravit Dominus, et non poenite-
audierunt. Vel non pa;nitebit, » id est,non mutabit bit eum tu es sacerdos in seternum {PsaU cix, 4),->
;

« lu tantum melioristestamenti sponsorfactusest » Postlegem » quippe, id est,postdationem legis

 771 ATTONIS VEKCELLENSIS EPISCOPI 772

Filium autemin o;ternum perfectum » non nunc ; A. f|ua Psalmista ait « Quoniam abscondit me in ta-
:

solum sine peccato.sed semper nunquam peccavit : bernaculo suo in diemalorum {Psal. xxvi,3).» Va-
iii sacerdotium electus
ille sine peccato fuit quia : riisigiturspeciebusinstruiturtabernaculum.partim
peccatum non habuit.necinventus est dolus in ore pretiosis, partim vilioribus : per quod demonstratur
ejus {Psal. XXXI, 2). alios sanctos, alios esse peccatores in Ecclesia, C-

(Cap. VIII.) Capitulum autem supereaqus di-

<c deles autem omnes, et intra corpus Ecclesiae con-
cuntur.Talem habemus Pontiflcem.» Capitulumdi- stitutos.

minutivum est accipite dictum id est, de capite

: ;
« Nunc autem melius sortilus est minislerium »

recapitulandum est, quae supra diximus. Talem, quanto et melioris testamenti mediator e3t,quod in
inquit, habemus pontiflcem, qualem scilicet illum melioribus repromissionibus sanitum est. » Melius
supra ostendit hoc est secumdura ordinem Melchi- minislarium sorlitus est Christus, quod Mojses
sedech : " qui consedit in dextera sedis magiiitu- ministrabat. Vides, inquit, quanto melior ha3C
dinis in coelis, sanctorum minister, et taberculi illa colebratione siquidem illud exemplar, et for-
;

veri, quod Deus, et non homo. » In dcxtere

fixit ma, igta vero veritas. Tanto, inquit,melioris testa-
Igitur sedere, quod dicit, prosperitas a;ternae vits menti mediatorquanto meliussortitus est ministe-
intelligitur " saiictorum minister, "
: unde ipse „ rium, testamenti novi,ubi peccata.nostra remittun-
Dominus dicit « Filius hominis non venit mini-
: tur, etvita aeterna promitlitur. Melius.quia in lege

strari, sed ministrare (Mallh. xx, 23). » Taberna- veteri requiescebant,sed ad tempus, et peccata non
culum hoc in loco, coclum dicit, quod fixitDeus, ut remiltebantur ; sed ut auditores plus laetificaret ,di-

scriptum est : « In principio creavit Deus coclumet cit : « Quod in melioribus repromissionibus sani-

terr.im (Jera. i,, 1). » Et ideo veruiu lubernaculum, Lum (1115) est. » Unde hoo certum est ex illis ;

quia Dominus illud fixit, el non figuraliter, sicut (|uoniam illud quidem exclusum est, istud autem
iilud. quod Moysi manibus operalum est ct ideo ; pro illo inlroductum est. Propterea cnim cminet,
dicitur veri quia flgura non fuit. quia melius est, « Sanctum est, » inquit ; hoc esl,

« Omnis enim pontifex ad offeranda munera et sanclius illo testamcnto, et melior illa repromissio
hostias conslituitur. » De sacerdotio levitico dicit, qua3 vitam feternam promittit quam quae boca ter-
quia hostias carnalespro suis et populi delictis of- rena promittit.
ferebant. « Nam si aliud prius culpa vacasset, non utique
« Unde necesse est et hunc habere aliquid,quod secundi locus inquireretur. » Si lex veteris testa-
offerat. » Unde necesse est Christum habere ali- menti culpas noslras sanasset,non secunda lex re-
quid, quod offerat, hoc est, corpus suum, el san- quirerelur, sicut hic dicit propheta :

guinem per membra su<i offerendo quotidie,in qui- C « Vituperans enim eos, dicit Ecce dics veniunt, :

bus,ut sit saoerdos nobis necesse est. dioitDominu9,et coasummabo superdomum Israel,
» Si ergo esset super terram,nec esset sacerdos et super domum Juda testamentum novum {Jer.
;

cum essent qui otferrentsecundumlegem munera. » XXXI, 31). » Propter veteris enim hominis noxam,
Si Dominus carnaliter et visibiliter hic in terra quae perlitteram jubentem, et minantem minime
modo habitaret, necesse esset carnaliter secundum sanabatur.dicitur illud testamentum vetus hoc au- :

legem sacerdotes esse. Non autcm poterant auferri tem novum propter novitatem spiritus, quae hoini-
signilicanlia sacriflcia.priusquam illud sacriflcium nem novum sanat a vitio vetustatis.
Sanctum sanctorum, quod corpus ejus est, fuisset Dcnique attende quod sequitur « Non secundum :

oblatum. Nondum enim obtulerat in passione holo- testamenlum, quod pepigi cum patribus eorum,
caustum suum. Non autem oportebat umbram au- {Jer. xxxiv, 13.) » Quia illud vetus erat, hoc novum

ferri, priusquam illud, quod signilicabatur, confir- est. Quomodo igitur illud vetus, hoc novum, cum

matum essct contestatione apostolorum praedican- lex eadcm impleatur per testamenlum novum,quaa
tium et flde crcdentium populorum. dixit in Veteri « Non concup\ces {Exod. xx, 17; :

«Qui exemplari et umbrae deserviunt coelestium Deut. V, 27),» nisi quia quod ibi prnhibuit, hic
Sicut responsum est Moysi, cum consummaret ta- n implevit?
bernaculum : Vide, inquit, omnia facito secun- In die, qua apprehendi manum illorum,ut edu-
dum quod tibi osteneum est in monle {E.vod. xxv, oereni illos dc terra .«Egypli. » Deflnivit qiiip[)C

40). » Omnia siquidem, sive sacerdolium, sive ta- te"'piis, quod tcstamentura dicat. Non onim dixit,
bernaculum, sive sacrilicia, umbr;e fuerunt, et testamentum, quod feci patribus eorum, ne forte
exemplaria: ooelestium figuram ostendebant, ccule- illud, quod adAbraham aut Noe factum est.ipsum
tium quippe deserviunt (14 14) id est, Novi Testa- ; esse aestimarent. Ideo intulit « In die qua appre- :

raenti opera, quae Ecclesiae ccclestia nuncupantur heiidi manum illorum, ut educerem illos de terra
opera, quia ex ea ccelestia promerentur. Ad exem- ^^igypti. » Ergo illud vetus erat, quia hoc novum
plum quippe tabernaouli Ecclesia constructa est, est. Unde igitur illud vetus, hoc novum, cum lex
quiasicut tabernaculum in eremo institutum cst ;
eadeni impleaturpei-testamentum novum,qua; dixit
ila Ecclesia in hujus vita; eremo est constiluta,de in Velcri : « Non concupisces? Quia ipsi, » inquit,

(l414)Scilicet umbrce. (1415) Vulg.sowciium : kmhvosmziQV smcliHcatum

773 EXPOSITIO IN RPISTf)LAS PAULI. — IN EPIST. AD nKBIl. 774
$ non persovoravorunt in toslamonlo mco, r.t ego A Tollntiir impiu;*, ot non vidcat Kioriam Domini
negli'xi 009, flicit Duminus. » Krgo proplcr vetoris {Isrii. xviii 20), c|uoniam ibunt sinistri in ignem
hominis noxiuii, qnaj por litternm jubonlem cl mi- a;tornum ;
justl autcm in vitam ffiternam (Matlh.
nantcm miniino sanuliatur, dicitur illuil testiimen- XXV, 40;. Qua) vita a;terna, sicut comincmoravi, de-
tuni vetus ; hoc aulcin novum, proptoi' novitnteni tinitaest oa esse, ut cognoscant unumverum Ueura.
spiritus, qua> homincTn novum sanat a vitio votu- Hine dicit etJoannes: Dileclissimi, filii Dei su-
onim ctolum novnm dicitur, cum idem
statis. Sic mus, ct nondumapparuit quidcrimus.Scimus quia,
ipsum deliot permancrc;scd proptorqnod in aliquo cuiii apparuerit, similcsci erimus, (|uoniam videbi-
debotcxcludi, in aliquo pcrmaiiero, ideo dicitur nius oum sicuti cslf/ Joan. iii, 2). « Hoec similitudo
novum. Ac si diccrct: pcrrcctioncin faciam, ubi nunc incipit relbrmari, quandiu homo interius re-
non ligura, sed ipsa vcritaa ostenditur. Manum, novatur de die in diem, secundum imaginem ejus
quod dicitur, apprchcndcrc, potestalom suam, et qui creavlt eum. Sed ad illius eminenti;c perlectio-
illorum adjutoriumdemonstrat. «Quoniam ipsi non nem, qut-e tunc futura
quid hoc, aut quantum est,
permanserunt in lestamonlo meo, et ego neglexi osf? Siquidem Apostolus ad illa ineirabilia, quale-
eos, dicit Uominus. Neglcxi eos, quod dicit, ac si cunque adhiben.s de notis rcbus exemulum, parvu-
dicat Reliqui cos sccundum dcsidcria cordis eo-
:
T» lam ajtatem virili comparavit aetati cum essem, :

rum. inquit, parvulus, quasi parvulus loquebar, quasi

« Quia hoc testamentum, quod disponam domui parvulussapiebam,quasiparvuluscogitabam ;cum
Israel post dies illos, dicit Uominus dando leges : autem factus sum vir, qus parvuli erant, deposui
meas in mcntc eoruni, ctin cordoeorum supcrscri- (/ Cor.wn, 11). Cur autem hoc dixerit, consequen-

bam eas. Lcgcs enim suas scribot in cordibus eo- ter ostcndens, « vidomus, inquit, nunc per specu-
rum, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis lurn in ajnigmato tunc autem facle ad faciem.
:

caroalibus. Nam
quia veteris testamenti promissa Nunc scio ex parte tunc autem cognoscam, sicut :

terrena sunt, licet, exceptis sacramentis, quc-e um- cognitus sum {Ibid. 121: » proindc etiam per huno
bra crant futurorum, sicut est circuincisio, et Sab- prophetam, cujus tcstimonium pertractamus, hoc
batum, et alia;dierum observationes.etquaruindam additur, ut in eo merces, in eo (inis, in eo perfectio
escarum, ca;remoni;B, et multiplcx sacrificiorum, in eo bcatae aeternajque vitae summa
fclicitatis,

sacrorumque ritus, quaj vetustati, carnali legi, ju- consistat. Cum enim dixisset : « Et ero illis in
goque servili congrucbant, talia quippe contineat Doum, et ipsi erunt mihi populus, continuo addi-
praecepta justitiae, qualia nunc quoque observare dit : Et non docebitunusquisque proximum suum,
(•

praecipimus, quae maxime duabusillis tabulis, sine et unusquisque fratrem suum, dicens Cognosce :

flgura adumbratffi significalionis,expressasunt, si- C Dominum. » Nunccertejam tompusest testamenti

cutiest" Non adulterabis, non homicidium facies, novi, cui est facta promissio per ha3c verba, quaeex
non concupisces, » et si quidem est aliud manda- illa prophetia commemoravimus.Gur hoc adhuc
tum, qued in hoc sermone recapitulatur Diliges : dicit,unusquisque proximo suo et fratri suo :

proximum tuum tanquam teipsum. tamen qui in « Cognosce Dominum? » An forte non dicitur,cum

eo, dixi, promissa terrena et temporalia rccitantur, Evangelium pradicatur, et ejus ipsa Ut praedicatio,
quse bona sunt hujus corruptibilis carnis, quamvis ut hoc ubique dicatur? Nam unde se Apostolus
eis sempiterna atque cccleslia, ad novum scilioet gentium dicit esse doctorem, nisi quiahocOt, quod
testamentum pertinentia, figurarentur nunc ipsius : ipse ait » Quomodo invocabunt,
: inquem non cre-
cordis bonura promittitur, spiritus bonus mentis, diderunt? Aut qnomodo credent, quem non audie-
hoc est, intelligibile bonum, cum dicitur " Dans : runt? Quomodo audient sine pra^dicante \Rom. x,
leges meas in mente eorum, et in cordibus eorum IVi? » Cum ergo nunc istapra;dicatio usquequaque
scribam eas. » Unde significavit eos non forinsecus crebrescat, quomodo tempus est testamenti novi, da
habere, sed ipsam legis justitiam dilecturos. quo propheta dixit : (( Et non docebit unusquisqne
Deindo addidit et mercedem. « Et ero cis in proximum suum, et unusquisquo fratrem suum,
Deum, et ipsi erunt mibi in populuin. >• Quid hoc j)
dicens Gognosce Dominum, quia omnes cogno-
:

bono melius, quid hac felicitate felicius ? Vivere scent me a minorc usque ad majorcm eorum: »
Deo, vivcre de Deo, apud quem est fons vitas et in nisi quia ejusdem testamenti novi aeternam merce-
cujus lumine videbimus lucem De hac vita dicit
! dem,idcstipsius Dei beatissimam contemplationem
ipse Dominus « Haec est autem vita asterna, ut
: promittenrto conjunxit? Quid ergo est, omnes a
cognoscant te unum verum Deum {Joan. xvu, 3). » minore usque ad majorem eorum, nisi omnes per-
Hoc enim et ipse promittit dilectoribus suis, di- tinentes spiritaliter ad domum Israel, et ad domum
eens « Qui diligit me, mandata mea custodit et
: ; Juda, hoo est, ad lilios Isaac, ad semen Abrahas?
qui diligit me, diligetur a Patre meo, et ego dili- Ipsa est enim promissio, de qua ei dictura est : « la
gam eum, et ostendam me ipsum illi {Joan. xiv, Isaac vocabitur tibi semen [Gen. xxi, 12). » Noa
21) »
: utique in forma Dei, in qua aequalis est cnim qui fllii carnis, hi filii Dei, sed filii promis-
Patri, non in forma servi, in qua se et impiis sionisdeputanturin seraen. ((Quoniam omnesscient
ostendebat. Tunc eni[u fiet quod scriptum est a minoreusque ad majoren) eorum. » Omnis Israel,
775 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 776

etdomus Juda; neque enim omnes, qui ex Israel, A duerat,et tabulae testamenti,super quae etiam Che-
hi sunt Israel, sed omnes, quibus diciturin psalmo: rubim gloriae obumbrantia propitiatorium. » Hcec
«Pro susceptione raatutina (P«a/. xxi,l), » hoc est, signa erant mundi. Omnia enim venerabilia erant
pro luce nova testamenti, scilicet novi, « univer- et clara magnitudinis indicia,et munimenta (lii?),
sum semen Jacob magniflcate eum, timeat eum et tabula5,inquit,testamenti ; fregerat quippe eas ;

omne semen Israel {Psal. sxiv, 25). » Universum et nianna : murmuraverunt enim.et ut deduceretur
semen prorsus. Non omne semen, semen promisso- ad posteros memoria.imperavit illud in urna aurea
rum atque vocatorum, « sed eorum qui secundum servari. Et virga Aaron, inquit, quae floruerat.
propositum vocati sunt. » Quos enim prKdestina- Multifaria quippe Christi EcclesiaeMoyses typice
vit, ilios et vocavit quos autem vocavit, illos et
; sacramenta monstrabat -.quaetamen non aperte po-
justiflcabit quos autem justificavit, illos etglorilica-
; puIo,quem erudiebat.proferre valebat sed potius ;

bit (fiom. VIII, 28, 29). » Ideo ex fide, ut secundum per figuram et opus candelabri ac vasorum ejus
gratiam flrroa sit promissio omni semini, non ei signahat,donec veniret ipse Dominusac Redemptor
tanlum quod ex lege est, id est, quod es vetcri noster in carne, qui interiorem ejusdem figurae
testamenlo venit ad novum, sed ei. quod ex fide sensura EcclesiaB,data sancti Spiritus gratia, rese-
est, non sibi promissa lege ex fide autem Abra- g raret ut et moriendo in cruce velum templi scin-
:
;

ham, id est, imitatoresfilii Abraham,qui est pater deret, atque ea, quae tecta fuerant, arcana sancto-
omnium nostrum, sicut scriptum est « qui patrem :
rum patefaceret,et post resurrectionem discipulis
multarum gentium posui te (Gen. xvii, 5). nOmnes apparens,aperiret illls sensum, ut et haec, et alia
ergo hi prsdestinati, vocati, justificnfi, glorifieati, Scripturarum secreta spiritaliter revelatis oculis
cognoscent Dominum gratiatestamenti novi, a mi- mentiSjConspicere possent. Tabernaculum quippe
nore usque ad majorem eorum. figurabat Ecclesiam Dei, de qua Psalmista ait :

M Quia propitius ero iniquitatibus eorura, et pec-
catorum illorum jam non memorabor. » Iniquita-
tes eorum, quod dicit, propitiari modo in novotea-
tamento, et peccata illorum jam non memoravi,
diest, de idololatria, quod ante cohierunt et deos
alienos adoraverunt.
« Dicendo autem novum, antiquavit prius. Quod
autem antiquatur et senescit, propeinteritum est.»
In eo quoddixit novum, velustum ostenditprimnm ".''
p nibus deficiant, impendit. Quae mensa, id est
Vide quomodo honoravit legem, et noluit eam ''
cere vetustam nominatim. Verjmtamen hoc dixit:
" Quoniam abscondit me iu tabernaculosuo, in die
malorum (Psal. xxvi, 5). » Candelabrum, taberna-
culum,sicut et men8a,univ';r3alem praasentis tem-
poris Ecclesiam designat. Ideo namque sunt ante
velum coram arca testamenti posita,quia necdum ad
visionemin ccelissui Redemptorismeruit intromitti.
Sic mensa,est,qua his,qui esuriuntet sitiunt justi-
tiam, victum quotidie ccelestem, ne in tentatio-
Scriptura sacra, de lignis Setim facta perhi-
betur ( Exod. xxv, 23 ) id est, de fortibus ;

Si enim illud in novum esset, nequaquam etiam is-

sanctorum Patrum verbis, actibusque compacta,
tud testamentum postea novum vocaret.
ad cujus unitatem ex toto orbe vocibus apo-
(Cap. IX.) "Habuit quidem et prius .justificationes
stolicis Dei populus congregatur. Candelabrum est
culturfe et sanctum saculare.» Ostendit etsaserdo-
praBdicatio sancta.quia lucem errantibus ostendit.
tium ettestamentum, quia finem habiturum erat
Mensa pariter et candelabrum est, quia sanctis
illud, et ipsumtabernaculum et sancta sanctorum,
edoctalitteris,et animam esurientem saliare bonis
Omnia siquidem figurata esse demonstrat. Priora
et sedentibusin tenebris atque umbra mortis lucer-
fueruntjudicia(1416) temporis,ubiperhoslia3omnia
faciebant.Quidergohabuit?Habuitquidemprimum. nam verbi subministrare didicit ;cui lucernae dum
Quid estteslamenlum? Scilicet justificationes cul- sese humiliter aubjecit,ad agenda videlicet quae Dei

turffi.Quid suntjustificationcs? Significationes, qune sermone praRcipiuntur,a suis se voluptatibus cohi-

tunc erant^qu.-Enunc^inquit^non habentur.Ostendit
illud cessasse.Sanctum s.-ecularedicit, qucniam om-
nibuslicebatintrare;etmanifestuserat ille locus in
J)
bons.ad speranda ac diligende qure promisit a visi-
bilibussegaudiissustollens,quasi candelabrumejus
efficitur.quiasuisperomnia voluntatibusimperium

illo tabernaculo, ubi sacerdotes stabant, ubiJudsi, coeleste praeponit seseque humilians.clari tatem verbi

ubi proselyti, et gentiles, etNazarcei, quoniam ergo Dei omnibus,et praedicando et faciendo praemon-
etgentibusaccesaibile erat,s«eulare lllud appellat. strat. Proposito panum corpus Domini, quod in

« Tabernaculum enimfactum est primum,in quo ministerio quotidie accipiendum est.Tabernaculum

erant candelabra, et mensa et propositio panum, primum, sicut diximus,statum sanctae universalis
quae dicitur sancta. Post velamentum autem secun- Ecclesiae designat, quae partim jam cura Domino
dum, tabernaculum.quod dicitursanctasanctorum regnat in coelis,partim adhuc vita decedentibus ac
aureum habens thuribulum, et arcam testamenti succedentibus sibimembris suis peregrinatur aDo-
circumtectam ex omni parte, auro in qua urna ;
mino.Secundum tabernaculum.ccelestemJerusalem
aurea babens manna, et virga Aaron quae fron- possumusiotelligere.Dicit autem sancta sanctorum

(1416) Fortasse indicia. (1417) Fortasse monumenta.

T77 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN KPIST. AD IIEBIl. 778
essccoclum (Ikhr. xii, 24), el velumcntiim cieIuiii, \ .Ne oiiiin dicerent quoraodo unum est 9acri(iciurn ?
el carnera iiitruiUoin in interiora vflaminis [llelir. Ostendil illuil jam inde ah initio, siquidcm quod
VI, hoc est vclamentum carnis ejus {llebr. x,
19), sanclius erat, unum erat. Tunc onim pontifex, in-
Sf)). Aureum tburibulum, idem ipsc Christus cst. quit, seiufl olTorebat, et
semel credimus Mediatorem
Arca tcstamcnti non incongrue ipsam Domini est nostrum in passionc oblatum. Kt bene dixit, « non
Salvatoris nostri incarnationom designat, in quo sine sanguine » id est, non sinepaesione Salvatoria
:

8unt umnes thesnuri sapienlitB et scientia; abscon- nostri redempti suraus.

diti. Circuuitecta ex omni parto uuro mundissimo, " Hoc signilicante Spiritu sancto, » subauditur, a
quiaassumpta a hurauna natura, et intus
Filio Uei
Moyse, quod Christus semel pateretur pro genere
virtute sancti Spiritus plena erat, et loris homiuibus humano « Nondum propalatam esse sanctorum
:

apcrtc sancti Spiritus opera praenionstrabat. Urnam viam Exod. xxx, 10: Lev. xvi, 2). » Idcirco adhuo
quoqueaurcam, hocest, carnem intelligimusChristi illa manebant, quia necdiim ista apparebant, qua
puramalquesinceram, quajreconditumin seraanna per illas imagines umbraticas significabantur.
perpelua5divinitatiscousor\a!,et angeliciilliuspanis
" Adhuc priore tabcrnaculo habentestatura. Qua>
perennemcoelestemgeritdulcedinem. Necnon etiam
•
, . • , . • parabola est temporis instantis. » Iliud cuiua
enim taber-
i.auci
virgam Aaron, id est, eiusdem sunimi verique pon- r> ,
'
„ .

,:r.„:^ :-: >,_,:-:' ..: /.u.:..: Li..,._.

tificis, non nisi Uomini nostri Jesu Christi saluture
i " naculum figura fuit tempons instantis, id est, prae-
sentis ecclesiae, quae nunc in novo testamento est.
vexillum,etimmortulismemorix»semperviriditatem
frondentem. Tabula; quoque lapideaj non incongrue «Juxtaquam munera, et hostiae offeruntur, qum
duplicistestamenliperpetuumfirmitatemdesignant. non possunt juxta conscientiam perfectura facere
Propitiatorium quippe non aliud quam Dominum servientem, golummodo in cibis, et in potibus, et

Salvatorera, scilicet specialius in eo viscerapietatis usque ad teinpus

variis baptisrais, et justitiis carnis

designat de quo dicit Apostolus

; n yuein propo-
suitDeus propitiationem per fidera in sanguine ipsius
(Bom. iii, 25). » Nam et ideo desuper posuit, quia
:
correctionis impositis. » Attende quod nihil ad per-
fectum adduxil lex. Per veteres quippe hostias non
potucrunt emundari non enim sordes aniraae de-
;

superexaltatur raisericordia judicio : unde et Psal- mittebantur, sed tantum circa corpus erant, secun-
mista : « Dominus universis, et mi-
Suavis, inquit. dum legem mandati carnalis. Non enim adulterium,
serationes ejus super omnia opera ejus^R<a/. cxliv, non horaicidium dimiltere poterat. Hoc enim age-
9). " Cujus a dextris, et a sinistris duo cherubim bat hoc coraede illud non comedas. « Solumraodo
: ;

consistunt, quod est plenitudo scienti<e, id est, dile- differentia in cibis et in potibus. » Hoc potare, in-

clio Dei et proxiini per quod Dominus ostenditur.

;
quit hoc non licet. « Et variis baptismis et justitiis
;

Nemo enim potest pervenire ad Dominum, nisi per carnis. » Haec enim erat justitia carnis. In hoc de-
charitatem. Plenitudo enim legis dilectio est. Alii jicit illa sacramenta, ostendens quia nullam habe-

eadem duo cherubim, duo intelligunt testamenta, bant virtutem. Et, quousque ad tempus corrigeren-
quaR propitiatorium Del, id est, Christi sacramenta tur, usque dum transirent vetera umbraB etfigurae ;

obumbrant, testante propheta : « In medio duorum qu* fuerunt ; et venissent nova.

animaliura cognosceris {Isai. i 3). » « Christus autem assistens pontifex futurorum

«Dequibus non estmododiceiidurapersingula; » bonorum, per amplius et perfectius tabernaculum

lortassis, quia raulto sermone opus habebant ideo non manufactum id est, non hujus creationis
; ;

dixit « De quibus non est modo dicendum persin-

: neque per sanguinem hircorum, aut vitulorum, sed
gula. » Quoniam non h®c sola erant, quae videban- per proprium sanguinem introivit semel in sancla,
tur, sed aenigmata. Ad quos nos, in quantum ille ffiterna redemptione inventa. » Christus, inquit,
dedit qui os rautorura aperuit et linguas infan- quibusdam codicibus habetur, assistens, sive ut in
tium facit disertas [Sap. x, 21), accedere procura- adveniens (1418), hoc est, ad hoc ipsum veniens,
vimus. non aliis succedens. Non primo advenit, et tuno
« His vero corapositis, in priori quidera taberna- factus est, sed siraul venit. Et non dixit, adveniens
culo seraper introibant sacerdotes, sacrificiorum D pontifex hostiarum, sed bonorum; veluti non valena
officia consummantes. » His ita praeordinatis, sicut sermone universum exprimere. Tabernaculum non
superius Apostolus narravit;in priori quidem taber- manufactum, ipsam carnem pontificis nostri dicit,
naculo semper intrabant sacerdotes, donec veniret et vere non hujus creationis, quia tota Trinitas ope-
Mediator Dei, qui semel introiit. Erant quidem ista, rata est in ea. Neque ex his creaturis est, sed spiri-
sed non fruebatur eis populus non enim videbat talis ex Spiritu sancto. Ac per hoc est, amplius et
:

illud quod praefigurabant. Proinde non illis ma-
gis erant constituta quam illis, quibus propheta-
bantur.
secundo autem semelin anno soluspontifex,
« In
non sine sanguine, quem offert pro sua et populi
ignorantia. » Intueris jam formas ante praemissas,
(1418) Vel etiam ut in aliis, accedens.
per.^ectius, quia cuncta sancti Spiritus operatio ha-
bitat in ea, quia in ipso habital omnis plenitudo
divinitatis. Corporaliter « per proprium,inquit,san-
guinemintroivitseraelinsancta,a8ternaredemptione
inventa. » Quandodicit, « inventa, » ostendit eorum
esse, qui non inveniebantur. Alii sacerdotes frequen-

Patrol. CXXXIV. 23
 : ;

779 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 780

ter intrando non invenerunt ; iste per unum in- A lege, unam Christi mortem, quae pro nobis gratuita
pietate peracta est, significabant, ut illius morte
gressum aeternam redemptionem invenit.
« Sancta » hoc in loco, ccelum appellat, in quo inl«rcedente abluerentur culpae conscientiarum no-
introivit. Intuerequomodotabernaculum,etvelamen strarum, quae persanguinemirrationabilium emun-
el coelum illud Dominicum corpus vocat. Quareergo dari non poterant. Idcirco Dominua et Salvator
hocfacil?Secundumaliam,etalianisignificalionem. noster novi testamenti mediator factus est, ut per
Ut puta veluti, quod dico velamen, coelum est. Sicut suam mortem umbrae pariter legis, et
indebit'im

enim muro quodam discernit sancta per velamon, culpaehominum fiuirentur. « In redemptionem
sic et caro abscondens divinitatem. Tabernaculura earumdem prffivaricationum, qure erant sub priori
velamen et ccelum, quidquid intus reti- tPstamento, » id est, per gratiam Christi accipiant
quippe, et
nent, foris non apparet, ita caro abscondens, sicut remissionem peccatorum, quam habere sub priori
diximus, divinitatem. testamento, jubente, et non adjuvante percipere non
H Si enim sanguis hircorum, et taurorum, el cinis poluerunt, et repromissionem acoipiant aBtern»
aspersus inquinatos sanctilicat ad emunda-
vitulae (lUO) hiereditatis, id est, percipiant in Ecclesia

tionem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui pcr per Christum quod lex ostendit, sed sectaloribus
Spiritumsanclumsemetipsumobtulitimmaculatum suis dare non potuit
Ubi enim testamentum est, mors necesse est
Deo, emundabit conscientiam nostram ab operibus
mortuis, ad serviendum Deo viventi ? » Si enim car- intercedat teslatoris. Testamenlum enim in mortuis
nem, inquit, potest mundare sanguis taurorum, confirmatum est, alioqui nondum valet, dum vivit

multo amplius sordem diluit sanguis Christi.

animffi qui testatur. » Fortassis enim possent multi, qui
Hic ostendit utriusque mundationis difTerentiam, infirmius afficiebantur, ex eo, quod mortuus est
quomodo autem istaexclcsa sit, illa autem humilis. Christus, maxime non crederepromissionibus ejus.
Merito siquidera, quia mundatio, sanguis tau-
illa Hoc Apostolus exponit, exempla ex communi assu-
rorum ista
;
autem Christi. Et nou ei sufficit nomine mens consuetudine. Quale autom hoc e8t?Propteroa
tantum hoc signareiponitetiammododifferentiam igilur oportet, inquit, confidere, quia non viventibus

(Iqui per Spiritum, » inquit, « sanctum, seipsum testatoribus, sed raortuis, tunc firmata sunt tcsta-

obtulit iramaculatum Deo ;

» hoc est, sacrificium, mentaet fortitudinem accipiunt. Testamentumtuuc
immaculatum erat, mundum a peccatis; hocenim tirmum eritpostquam homo de hoc s»culo migra-
per Spiritum sanctum, non per ignem, neque per verit ; vivens vero, quoties voluerit, mutabit. Ita
vituli sanguinera. « Et mundabit, » inquit, « con- mors Christi novum testameutum confirmavit. Pro-
scientiamnostramaboperibusmortuis.»Benedixit, pterea pro nobis in Cbristo novum testamentum fir-
ab operibus mortuis. Hic, si quis tetigerit opus G matum esse asserit, cujus similitudo vetus testa
.--i-.--:
mortuum,contaminatur ;ibi, siquis tangebatmor- mentum erat, '
in quo mors testatoris per victimas
'
'

tuum, polluebatur, « Ad serviendum, » inquit, " Deo praefigurabatur. Si ergo qusratur quoraodo simus
viventi. » Viventem quippe dicit, propter distin- secundumverbaejusdem ApostolicohaeredesChrisfi,
ctionem deorum murtuorum. Hicmanifestal, quia et filii atque hceredes Dei IRorn. viii, 17), cum etiam
opera mortua habentes non possunt servire Deo vivo hrereditas morte decessoris firma teneatur, nec ullo

et vero. Nullus igitur opera mortua habens, ingredi alio modo haareditas possit intelligi, respondetur ipso
potesl ad Patrem. Si er.im eum, qui corpus mortuum quidem mortuo factos nos esse haeredes, quoniam
tangebat, non oportebat intrare intemplum, quanto filii pjus et jam dictisumus: «nonjejunant, »inquit,

magis eum, qui opera mortua habet? Pollutio quippe (I filii sponsi,quandiucumillisest sponsus (Marc.u,
qu;evilam Uffiredesergoejusdicimur, quia reliquit nobis
est pessima. Mortua quippe opera sunt
19). »

non habent,qua!forisnonoperantur.Sicutenimmor- pacis ecclesiastica3 possessionem, per fidem dispen-

tuum corpus ad nullum sensum estutile, verum e- sationis temporalis, quam in hac vila possidemus,
tiamcontristatappropinquantes;sicetpeccaturacon quomodo teslatus est dicens : < Pacem do vobis,

festirarationalenostrumperculit,etnonpermittitne pacera meam relinquo vobis {Joan. xiv, 27). » In

offensione quippe eramus; mori nos oportebat
queintelligentiamipsamquiescere,sedperturbat,et
commovet, etcontinuoin animam insilit.Non vides
£j
morluus
'
est pro nobis, et.<---.
' --~j .---
fecit nos d ignos testamento-;
'
-
eos,quimorboaffioiuntur,quomodoturaorequodam sed quia indigni facti sumus, non jam testamento

occupanlur, quomodo vertunt se atque revertunt, opus erat, sed poena. Quidigitur gloriarisin Jege?
quomodofoetoribussuntrepletiquomodoturpessunt {[iom. 11,23 Intantum peccatum quippe nos con-
)

siituit, ul salvari non possemus alioquin, nisi Domi-

eorum facies, quomodo per totum immundi sunt?
Tale3quippesunletiampeccantes,etsinonvidentur. nus pro nobis rnoreretur. Cohaeredes autem ejus

«Elideo novi leslamenti Medialor est, ut morte efficimur, cum in fine ssculi absorbebitur mors in

intercedente, in redemptionem earumdem praevari- victoria (i Cor xv, 54). « Tunc enim similes ei eri-

calionuru, qus eraut sub priori testamento repro- mus, quoniam videbimus eum sicuti est (/ Joan.

missionem accipianl, qui vocati sunt Eeternce h«re- 111,2). »Quam haereditatem nonejuspatrismorteadi-
ditatis.» Diversaaenim victimas.quEeoccidebanturin piscimur, qui morinonpotest;quoniam quidemipse

(1419) Inter xternx et hseredilatis legitur lcctio nona.

781 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AU IIEDR. 782

Bit hajredilasnoslrn.seoundum illud.quod scrlptum ^ saaguinem Christi prmfigurabat; quia pro peccatis
est : « Dominua pars husrcditatis mcx iPsul.w,ii). ><
nostrisoljjalus esl.Aqua baplismum pra>figurabat.
Sed quuniam,cnmi vocati suinus, adhuc parvuli et I.ana coccliiea.cbaritatem Christi qua pro nobis
ad spintaliaconteraplanda minus idonei, usquc ad passus est ; hyssopus vero, humilitatom Christi^seu
humilliraas nostras cogitationes sc misericordia di- pocnilentiam signat liber ipsam sacrarn Scriptu-
;

vina porrexit.ut quomotrbcunquecernerc niteremur, ram. Hic sanguis, inquit, teslamenti, quod man-
«

quod non cvidenteralque perspicue cerncbamus.ld davit ad vos Deus.>ilste sanguis preeGgurabat iilum
ipsum moritur.quod a;nigraate c^Tnebamus, cum sanguinem,qui de latere Christi in cruce manavit.
facio ad faciem cernere ca-periinus. Convenientrr Hoc nos sanguine Christus aspersit, pcr verbum,
enim dicitur raoriturum esse,quod aulertur "Cum : quo dictura est: « Ilic estsanguis novi testamcnti
Butem veneritquod perfectura cst, auferetur quod in remissionem peccatorum (Mallh. xxvi, 28; Marc.
exparte est(/ 6'or.xiu, 10],»Ita nobis quodammodo xiv, 24 Luc. xxii, 20 Joan. lv, 56). » Hic sermo
; ;

moritur pater inxnigmate, ut idem ipse sit bxrc- per hyssopum sanguine infeclus aspergit. Et illic
dita3,cum facie ad faciem possidebitur {Ibid., 12). quidem corpus extrinsecus mundabatur,corporali3
Non quia ipsc nioritur ; sedimperfecta in eum no- quippe erat mundatio hic autem, quia spiritalis :

Btra visio perfecla visionc periraetur. Et tamcn nisi „ est mundatio.in animam ingre(litur,et mundat non
:ii- !-_ i_:^i..,i..i: .,1^..:.^^: «i«..; *^_: i:-:i-_ i... i. _*/.__
illa prior nos nutriat,ad aliam plenissimam et evi simpliciter aspersus,sed vclut fons emanans in ma-
dentissimam non efliceremur idonei.Quod si etiam nibus nostris. siquidem sangnine, qui linitus
Illo

de Domino Jesu Christo, non secundum Verbum, erat.iterum diluebatur aspersus non enim cruen- ;

in principio L'eum upul Deum,sed secundum pue-
rum,qui proliciebata;tate et sapientia, pius intel-
lectus admiltitur. Propria illa suseeptione
quxcommunis ei cum caeteris hominibusnonest,ma-
nifesturac3teumjustam,quara certepossideathsere-
ditatem;uonenuu nos cohieredes ejus esse possu-
mus,ni3i et ipsehceres sit.Si aulera pietas non ad-
mittitur(l I20]prirao exparte videretur horao Do-
minicus.deinde extoto.quamquamin sapientiapro-
ficcre dictus sit,corpore suo intelligatur hieres, id
est Ecclesia, cujus coha3redes sumus, quamvis ex
nobis constet.Sed rursum quaeripotest, cujus morte
aimus etiam nos htereditas Uei, secundum illud, C
« Dabo tibi genteshaereditatem tuara {Psal. ii, 8), »
nisi fortehujus mundi, qua prius tanquam domi-
inante tenebamur.Post autem cum dicimus :« Mihi
tus semper deambulubat;in anima vero non ita est,
sed ipsi essentia; commiscetur sanguiSjfortem illam
servata, faciens ct mundam,et ad inenarrabilem pulchritu-
dincm perducens. Ostendit autem deinde mortem
non firmitatis causa esse solum,sed etiam munda-
tionis quoniam mors polluta res esse videbatur, et
maxinie quae per crucem fiebat, dicit,quia hoc ma-
gis mundavit,et mundat,quas pretiosa mundatio est
et majoribus habetur. Propterea sacrificia anteces-
serunt,propter istum sanguinera. Propterea agni,
et cuncta propter hoc ficbant. Tabernaculum enim
illi intelligendi sunt, de quibus propheta dicit ;
« quoniam inhabitabo in illis.et inambulabo [Lev.
XXVI, 12 ; // Cor. vi, 16). > Vasa vero diversa, tur-
bae fidelium, quie oranes per Christum mundantur,
Xam inde est quod sequitur :

mundus crucilixus est.el ego mundo (Gn/. vi, 14),» Momnes (1421) pene in sanguine mundantur
Et
possidet nosChristus,mortuoillo,qi)inospossidebat, secundum legeni.et sinesanguinis effusioue nonfit
cum ei renuntiamus morimurque iUi.et ipse nobis. remissio. » Quare hoc dixit,pene "?Quare illud sic
Unde necprimum quidem sine sanguine dedi-
« expressit ? Quoniam in illis nun erat perfecta mun-
catum est. » Quid est, dedicatum est? Firmum datio,neque remissio perfecta, sed mundatio, et
factum est.roboratum est;et illic siquidem sanguis, remissio perfecta in sanguine Christi est, qui pro
aicut ctiam hic sanguis. Si auteni illic non erat nobis elTusus estin remissioneni peccatorum,et sine
Christi sanguis.non mireris.Typus enim erat:unde illo sanguine,id est Christi,redempti non sumus.

dixit: « Neque primum sine sanguine dedicatum « Necesse est ergo esemplariu verorum, quae in
est. » Proptereaoportebat testamenti solemnitatem ccelis sunt;per hoc mundari ipsa autem coelestia :

compleri eliam per niortem. melioribus sacrificiis, quam istis.» Sive.ut transla
«Lectoenimomni mandatolegis aMoyseuniverso J) tione nostra lcgitur : « Necesse est ergo exempla-
populo,accipiens sanguinem vitulorum et hircorum ria quidem ccelestium his mundari;ipsa autem cce-
cum aqua.et lana coccinea et hyssopo, ipsum quo- lestia melioribus hostiis quam istis(1432). » Quo-
que librum et omnem populum aspersit,dicens:Hic modo exempla sunt coelestium ? Nunquid ipsum
singuis testamenti, quod mandavit ad vos Deus ceelum, aut angelos vocat ccelestia ? Nihil tale, sed
Exod. XXIV, 8). Etiam tabcrnaculum et omnia vasa ipsam mundationem Christi,coElcstis namque est,
similiter aspersit. » Cur fcrgo,dic mihi, liber tesla- quamvis in terra celebretur.Necesse enim fuit per
menti aspergitur et populus.nisi pretiosus sanguis hanc hostiam spiritalem mundum mundari.Ergosi
jam ab iaitio de illo schemate praenuntiabatur^San- bruta animalia propter rationale animal.id est, ho-
guis vituli sanguis est Christi, quem sacrificium minem.dignae victimae non fuerunt ;requirendaerat
obtulit pro nobis.Hircorum vero sanguis idipsum, coelestis hostia, id est, homo, qui pro hominibus
,1420) Sensus est valde cbscurus. ^1422) VerbaiiVe... islis eodera charactere in imo
1421) la Nulgata Et omnia. : marg, scripta leguatur.
783 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 784

offerri debui9set,ut pro rationali peccante rationa- A. in ingressu rera venerabilem ostendit,«ut appareat
Il8 iiostia mactarelur. Sed quiahomo sine peccato vultui Dei pro nobia. » Quid est, pro nobis ? Cum
inveniri non poterat,et oblatapro nobis hostia tunc sacrificio ascendit,inquit,propitiare Patrera [Rom.
nos a peocato mundare potuisset.si ipsa peccati con- m, 25) :sicut in Epistola sua Joannes dicit:«Advcca-
tagione careret,inquinataquippeinquinatosmunda- tum habemus apud Patrem Jesum Christum,et ipse
re non posset;ergout rationabilisesset hostia, homo est propitiatio pro peccatis nostris (/ Joan.ii, 1,2).»

fuerat otfercndus,ut veroa peccatis mundaret ho- Quid jam miraris.si interpellat,cum eum constituit
minem,homo sine peccato. Si ex peccati commi- veluli sacerdotera, sicut in consequentibus dicit?

stione descenderet, perditos non salvaret. Proinde « Neque ut siepeofferat semetipsum,quemadmo-

venitpropter nos in uterura Virginis Filius Dei.Ibi dum pontifex intrat in sanctapersingulos annos in]

pro nobis factus est homo.Sumpta est ab illo natura sanguine alieno,alioquin oportebateum frequenter
non culpa.Fecit pro nobis sacrificium corpus suura. pati ab origine mundi. » Ipse ergo et saorificium»^

Exhibuit pro pecoatoribus viotimam sine peccato, sacerdos et hostia.Si enim non hoc esset, multa
quce ex humanitate mori,et es sua justitia mundare etiam oportebat sacrificia offerri.Saepius oportebat
potuisset.Huncergo cum post baptisma vidit anti- crucifigi. « Alioquin oportebat eum,inquit,frequen-

quus hostis,moxtentationibus impetiit,ctper diver- _ ter pali ab origine mundi. »

sos aditus ad interiora ejus molituscst irrumpere. « Nunc autem semel in consumraatione saeculo-

Victus est,atque ipsainexpugnabili mentis ejus in- rum.ad destitutionem peccati, per hostiam suara
tegritate prostratus.Sed quia interiora non valuit, apparuit.Etquemadmodumslatuturn esthominibus
ad eju8 se exteriora convertit,ut, quia mentis vir- semel mori,post boc autera judicium.» Frequen-
tute victus est,eutn.quem decipere tentatione non tius oportuerat eum pati,quia necessarium fnerat,
valuit, carnis saltem viderelur morte superare. ut si voluisset,ab Abel,dum per singulas genera-
Atque,ut ante anobisdictum est.permissua est in tionespeccaverunt,etpassus fuisset,semperhabuis-
illo,quod ex nobis mortalibus Mediator acceperat. set quod redimeret.Sed noluit, nisi tantum semel
Sed ubi potuit aliquid facere,ibi ex omni parte de- mori.quia una raorte redemptio lacta est. Semel
«

victus est et unde accepit exterius potestatem Do-

: inquit.inconsummatione saeculorum. » Quare in
minicfle carnis occidends.inde interior potestas ejus consummatione sEeculorum ?Post multa peccata.Si
qua nos tenebat, occisa est. Ipse namque interius enim a priniMpio fieret,deinde nullus crederet; non
victus est,dum quasi vioienter egit cxterius : et qui oportebat autem secundo eum mori, infructuosa
nos jure debitores morlis tenuit,juste in nobis jus essent omnia,quia veropostea passusest postquam
mortis amisit, quia per satellites suos ejus carnera multa erant peccata, merito tunc apparuit. Quod
periraendam appetiit, in qua nihil ex culpae debito C etiam alibidicit: « Ut ostenderet in saeculis super-
invenit.Dominus ergo nosterpro nobis mortem sol- venientibus divitias gratiae suae (/iom.ix,23; Ephes.
vit indebitam, ut nobis raors debita non noceret. 11,7). »Et hoc semel in consummalione saeculorum.

Bene itaque dictum est « Prudentiapercussit su-

: per proprium sanguinera.non per alienum.Alienus
perbum {Job xxvi, 12). » sanguis peccata explorare(1424} tantum potuit,sal-
« Non enim in manufactis Jesus introivit (1423) vare non potuit : Christi autem sanguis proprius
exemplaria verorum.sed in ipsum coelum,ut appa- est,non alienus.qui nec hircorum, nec agnorum,
reat nunc vultui Dei pro nobis.» Sicut enim supe- sicut in lege praeceptum erat;qui non solum peccata
rius Apostolus per raortem Christi oranera munda- arguero,sed salvare potest.Constitutum est, inquit,
tionera oppoBuit,sive redemptionera ; sic etiara et semel mori honiinibus.Quid ergo? Jam non rnori-
hic ccelum instartempliopponit.«Nonenim,inquit, raur?Morte ilia raoriraur,sed non manemus in illa
in manufactis sanctis Jesus introiit,exemplaria ve- quod etiam neque mori est.Mortis enim tyrannis,
rorum.i) Igitur sunt vera hoc autem,esempla-
illa ; et raorsreveraillaest.quando nunquampcrmittitur

ria. Etenim.templum ita constitutum est, sicut mortuis ad vitara reverti.Quando vero post raortera
ccelum.Deus enim jusserat cum honestamento raul- vivendum erit et vita meliore,non est raors illased
to fierijUt magis oculis corporalibus altraherentur Q dormilio.Quoniam ergo omnes retentura eratmora
Introire enim dicimus Jesum, secundum id quod propterea mortuus est utnos liberaret.«Post autem
homo est.;Nam secundum idquodDeus est,ubique judicium :»id est,quia recipiet unusquisque prout
et oraniaimplet)etnon introiit in manufactis homi- gessit in corpore sive bonum sive raalum.

num,sed ipsum coBlum jussione Domini creatum. « Sic et Christus serael oblatus est ad multorum

Et non hanc solam dilferentiam ostendit.sed etiam exhaurienda peccata.»A quo oblatus est ? Manife-
pontificem proximum factum: «ut appareat,inquit, stum est quod a semetipso. Hic neque sacerdotem
vultui Dei. » Nonenim per'signaquaedam,sicutalii eum dicit solum.sed et victimam et sacrificium per
sacerdotes, intrando in sancta, sed ipsum Deum se oblatura.n Semel, inquit, oblatus est ad mul-
videt illic.Proinde non ex cceIo tantura, sed etiam torum auferenda (1424) peccata,» id est, tollenda.

Vulg. Non enim tn manufacla sancla

(l'i23) In non remiltebantur.
Jesus inlroivit^exemplaria vcrorum. (1424) Fortasse legendum exhaurienda, repetit
(142-4) Fortasse expiarc, ut in initio expositionis enimtextum superiorem,
iid cap. X ubi, expiabaniurfXnc^uM^peccata adtempus
ns EXPOSITId IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 786

Quare multorum.ot non oninium ? Qiua. non omnes A offerri, proptcr inlirmitatem, et ut raemoria pecca-
eredidernnt. Non aulem omnium pecriita abstulit, torum ficrct. Quicl ergo nos? Nonno pcr singuioa
propter qiiod credere noluerunt. diesoCfcrimus ?Oirerinnis quidcm, sod ad rccorda-
« Secundo sine pecciito apparebil exspectantibus tionem facicntesniortis cjus,et una est ha;c hostia,
seinsalutem. »Quia,sicutnecesscest unumquemque non multaj. Quomodo una est, et non multee ? Et

nostrum post mortem recipere juxta opera sua, ita quia semel oblata est ; illa oblata est in sancto san-
justum est, utChristus, dcvicta morte et adcplo re- clorura, hoc autem sacrificium exomplar est illius ;

gno.secundo appareatexspectantibusse.in salutem, ad ipsum 1 i-(Vi semperofrerimus;nec nunc quidem

etjuste vindicet suos, qui injusto passus est ab alie- aliud minus, aliud hodie, aliud cras, semper ad
nis. Melior est ha;c apparitio exspectanlibus se, in ipsum (1427) proinde unum est hoc sacrincium.
:

salutem, quam coinmunis visio, de qua dicitur: Alioquin hac ratione, quoniam a multis offertur,
« Videbit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt multiChristi sunt. Ncquaquam,sed unusubiqueest,
{Apoc. I, 7). » Quod vero ait, secundo sine peccato et hic plenus existens, cl illicplenus, unura corpus.
apparebit.quomodo secundo sinepeecato?Nunquid- Sicut enira qui ubiquc offertur, unum eorpus est, et
nam in primo venit cura peccato, de quo scriptum non raulta corpora, ita etiam et unura sacrificium.
est Qui peccalumnon fecit,ncc inventus est dolus
: Ti Pontifex autem noster illeest, qui hostiam mundaa-
in oreejus^^P^a/. XXXI, 2). Et ipse de se dicit Ve- : tem nosobtulit. Ipsam offerimus et nunc, quie tunc
nitenim princeps hujus mundi, et in me nihil inve- est oblata. Oblata quidem consumi non potest. Hoc
niet {Joan. xiv, 30). Hoc est ergo, secundo apparere autem, quod nos iacimus, in comraemoralionem fit
sine peccato, jam non vidcri in similitudine carnis ejus quod factum est. " Hoc cnim facite, inquit,
peccati, sed nec aliorum peccata portantem in cor- in meam commemorationem (Lmc. .xxii, 10; / Cor.

pore suo super lignun), sicut in primo adventu fccit, 11, «Nonaliud sacriticium,sicut pontifex (1428),
24).
nec intervenire jam amplius pro peccdtis, sed vindi- sed ipsum semper facimus. Magis autem recordatio-
ctam exercere in peccantes. nem sacrificii operamur.
(Cap. X.) " Umbram enim habens lex bonorum (1 Ideo ingredicns mundura dicit Hostiam, el ob-:

fuluroruni non ipsam imaginem rerum,per singulos lationein noluisti, corpus autem aptasti mihi: holo-
annos eisdem ipsis hostiis, quas offerunt indesinen- caustomata, et pro peccato non tibi placuit [Psal.
ter, nunquam potest accedentes perfectos facere, XXIX, 7)(1429). Tunc dixi Ecce venio : in capite :

alioquin cessassent offerri ; ideo quod nullam habe- libri scriptum estde rae, ut faciara, Deus, volunta-

rent ultra consrientiam peccati,cultores semel mun- temtuam. Superius dicens : quia hostias, et obla-
dati.sed in ipsiscommeraoratiopeccatorum persin- tiones, ct holocaustomata, et pro peccato noluisti,
gulosannos fit. Irapossibile enimestsanguinetauro- ^ nec placita sunt tibi quae secundumlegem offerun-
rum et hircorum auferri peccata. » Exeraplar tan- tur, tunc dixi Ecce venio, ut faciam voluntatem :

tum, ostendit, non virtutem, sicut in imaginibus, tuam, Deus. Aufert primura, ut sequens statuat. In
exemplar hominis habet imago,non etiara virtutera, quavoluntale sanctificatisumusperoblationemCor-
Umbra enim fuit, non ipsa veritas. Multifariasacra- poris Jesu Christi (1430\ » .^nteriores quidem os-
mentaChristi et Ecclesi» per umbrara, id est, per tendit inutiles esse hostias ad integram raundatio-
figurara ostendebat, donec veniret ipsa veritas, quae nem, et formam masiis eas esse, nec esse accepta-
interioremejusdemfigura»sensumEcclesia;suaedata biles. Nec illi placuerunt ab initio, sicut per Jere-
Spiritus sancti gratia patefaceret, et moriendo in miam prophetara vi, 20 dicit: Holocauslomata
cruce omnia illa sacramenta revelaret. Expiabantur vestra non sunt accepta, et victimae vestra; non pla-
peccata ad tempus, non remittebanlur. Nunquam cuerunt mihi (ha. i, 11 Amos v, 21). Sed si ilfi ;

enim potuit accedenles perfectos facere, alioquin non placuerunt, nec voluntas illius fuit quomodo :

cessassent ultra offerri. Qua ratione eisdem sacrifi- ergo imperavit ut offerri debuisseot?Talimodo Apo-
ciis sempercurabanturauferri?Sienim ab omnibus stolus, creatura Creatorem sequens peregit Volo :

essent liberati peccatis, nequaquam ppr singulos omnes homines esse, sicut meipsum (/ Cor. vii, 7),

dies offerrentur sacriticia pro omni populo ve- in fonscientia et iterum Volo, inquit, juvenes
et in D ;
:

spere et in die. Proinde accusatio peccatorum fuit nubere, fiiiosprocreare (/ iVim. v. 14). Ecce duas
quod fiebat, non solutio, accusatio infirmitatis, non voluntates constituit, sed non ambae ejus sunt;
virtutis ostensio. Quoniamquippeprimo hostianihil primum dicens Volo omnes homines : essesicut me-
valebat, etiam secundo offerebatur, qusetiamnihil ipsum secundo Volo juvenes nubere sic etiam
; : :

proficiebat. Ineo eniraquod o£rerebantur,redargutio hic non eratejus voluntas ut pra^cedentia sacrificia
peccatorura erat in eo quod semper, redargutio
; fierent, sed, sicut superius dixit, quia non solum
infirmitatis. Propter boc imperavit, inquit, semper non voluit, sed nec desideravit hoc : ergo pro-

(1426) Fortasse idipsum. (1429) In cit. Psal. Iwlocauslum et pio peccato

:

(1427) Fortasse ut sup., hic etiam legendum, id- postutasli ; Vulg.autem in hac Ep. x, 6, ita ha-
11011
ipsum. bet holocautomata pro peccato non libi placuenint.
:

(1428) Id est, sicut alius non est pontifex. (1430) Vulg. post ea verba addit, semel.
 ;

^787 ATTONIS VEEtCELLENSIS EPISCOPl 788

pter (1^31) voluntatem Dei sacrificabantur. Redar- A sed, « ut ponantur sub pedibus ejus. » Non igitur
gutahasc reserat, nullam habens virlutem, sed in- efficiamur e.xnumero inimicorum. Non enimilli aoli
fructuosaB, et inutilea erant ; formas quippe erant iuimici, qui infidelessunt, sed etiam qui vita im-
futurorum Christi, et Ecciesia! ; ofTerebant quippe munda Prudentiaautemcarnis inimica
pleni sunt.«
ea, ne sine sacrificio sedentes, in cultum deorum est Deo {Piom. viii,6); legi autem Dei non subji-
alienorum, dum vidissent alios offerre, incideront. cilur. Una enim oblatione consummavit id est.ad
ic
;

Impositum enim illis erat in servilutem, nonjustifi- ilios post dies illos dicit Dominus : Dando legea
<i

cationem. Proinde sacrificare non est voluntas meas in cordibus eorum, et in mentibns eorum su-
Dei (1432). Et dum illi illa non placuerunt, statim perscribam eas et peccatorum, ; et iniquitatum eo-
advenit, sicut scriplum est : « Tunc dm:Ecce ve- rum jam non recordabor amplius. Ubi autem horum
nio : » quod de nullo aliu, nisi de Christo dictum remiasio:jam non oblatio pro peocato (./«. xxxi,
est. Sed, si forma;erant, quomodo veritate veniente 33).»Quod testatur quidemSpiritus sanclusperpro-
non cessi'runt, neque discesserunt ? Non enim po- phetam, adimpletum est. Illa; statim discesserunt
terant prius auferri,quam illud sacrificium sanctum quia veniente veritate, umbra discessit. « Ubi autem
sanctorum, quod corpus est, fuisset oblatum. Nam horum remissio, » inquit Apostolus, « jam non
qui postea illa sacriflcia sacrificaverunt, semper r> oblatio pro peccato. » Et hoc nou tantum sine scri
Spiritui sanclo restiterunt. Nec enim placita sunt ptis.sedeliamcumscriptisargumentatusest Aposto-
illi, qufe secundum legem oiTeruntur « Nec hostia, : lus et dictum propheticum adhibuit dicens » Sa-
; :

nec oblatio, nec holocaustomata et pro peccato illi crificium et oblationem iioluisti (Psnl. xxxix, 7) » ;

placuit. » Et hoc non ex novo iterum testamento, et in hoc loco Hoc testamentum.quod testabor ad
:

sed ex prophetis oslendit, ex superioribus tempori- illos post dies illos, dicit Dominus : Dando leges
bus proferens testimonium, quia cessura erant.ldeo meas in cordibus eorum, et in mentibus eorum su-
quippe hostias jam dictas offerre jussit, quia in perscribam eas, non in tabulis lapideis, sicut in
figuraerant ad hostiara veram.qua; totum mundum populo veteri, sed in tabulis cordis carnalibus.
de peccato solveret : et propterea reprobantur, quia « Et peccatorum, iniquilatum eorum non recorda-

jam vera hoslia appropinquabat. Et dicit Propheta: bor amplius. » Ac si diceret: Ubi recordatio pec-
« Ecce venio in capite libri scriptum est de me
; catorum non est, jam necesse non est ut hostia
{Psat. xxxix, 7): » id est, Levitici, qui liberhostias offeratur. Unde ct in consequentibus adjungit:
imperat, et narrat. Dum autem sura principalis,et « Ubi autem horum remissio, jam non oblalio pro

sola sufficiens hostia ; ideo in capite, id est, in prin- peccato. »

cipio libri hostiarum de me scriptum est ut:

Habentes itaque, fratres, fiduciam in inlroitu
a In «
principio fccit Dens ccelumi et terram (Gen. i, i). » ^ sanctorum in sanguino Chrisli, quam initiavit nobis
Quid est, « ut faciam volunlatem tuam ? » Memel- viam novara, et viventem per velamen, id est, i;ar-
ipsum tradere, hoc est Dei voluntas, « in qua volun- nem suam, et sacerdotem magnum super domum
tate sanctificati sumus. » An etiam aliuddixit: Quo- Dei. » Ostendens usque nunc pontificis, et hostia-
niam non sacrificiahomines mundant, sed voluntas rum, et tabernaculi, et testamenti, et repromissio-
Dei ? « Aufert primum, ut sequens statuat » ac si nis distantiam, et multam differentiam siquidem,
; :

dicat Reprobat vetus, el affirmat novum.

: inquit, illatemporalia hcec autem eeterna illa qui- ;

« Et oranis quidem sacerdos pra;sto est quotidie dera de proximo parentia, haec permanentia illa ;

ministrans, et easdem SEpe offerens hostias, quts qnidcm infirma, ha;c autem perfecta illa quidem ;

nunquam possunt auferre peccata. Hicautem (l-i33) forma.hfflc veritas : non enim juxta tale mandatum,
propeccatisofrerrenshostiam,in sempiternumsedet inquit, carnale, sed juxta virtutem vitee insolubilis
in dexteraDei, decffitero exspectans donec ponantur sacerdos factus est Jesus {ffebr. vii, 16). Et iterum :

inimici ejus scabellum pedum ejus {Psal. cix. 2). c<Tu es sacerdosin feternum {Ibid., 17) ecce per- ;

Una enim oblatione consummavit in sempiternuin petuitas sacerdotis. Et de testamento illo dixit,
sanctificatos.»Ministraresignumestministrationis: quod vetustum est : quod autem veterascit, et se-
ergosederesignumest, utei ministretur. Illi multas J) proximum est interitui. Hoc testamentun
nescit,
hostias quotidie offerendo, non potuerunt auferre novum, remissionem peccatorum habens, illudau-
peccata. Hic autem semetipsum pro nobis obtulit.in tera nihil bujusmodi nihil enim perfecit \e,\{Ibid.,
;

sempiternum sedit in dextera Dei. Sedere in des- 19;. Illud quidem sanguinem hircorum, non Chri-
tera, judicium suum demonstrat. « De cstero sti habe bat hoc autem, proprium sanguinem Chri-
;

exspectans. Qua causa ista dilatio Ut ponantur .' sti.llludquidemmanufactum habebdttabernaculum

inimiciejusscabellum pedum ejus. Inimiciejussunt hoc autem non manufactum non enim, inquit, in ;

Judaei, et haeretici, vel omnesinfideles, qui ponendi manufactis sanctis Jesus introivit {Hebr. ix, 24).
sunt sub potestate illius. Hic nimietatem, et potcii- Quoniam igitur cuncta illa minora affirmat, hffic
tiam sulcjeciionis signifieans,nondixit,subjicianlur, autem majora; propterea, inquil, plushabemus fi-
n43l) .Iptius fortasse legi \\iieretur prastcr. prxter voluntatem.
(\i'&j lin quod maxime probat quod paulo su- (1 i33) Vulg., /«cau/m unam pro peccalis, etc.
perius diximus. loco propter voluntalem, legendura
789 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 7!lO

diieinm per snnpiiinem Chrisli mundari, qunm illi, A mundamur. Quid ost enim, accedamus cum veraci
qui riirnnliter hnslias oirerebnnt. In tanlum cnim cnrde? Iloc eat, sine. sirnulutinnc. V.t! enim pecca-
mnjnrom liduciam hnbemus, in qunnlum ningis tori duabna vii,'^. Nihii sit.inquit, f.ilsum
inprcdienti
colKuredoselVRcti sumus.et tanlii dilectinno fruimur, in vobis.Non alin quidem dicnmua, nlia vorn cogi-
Introitum sanctorum, quod dicil, rcElum, sive ac- temus. Hoc est ctiam non veri cordis. lloc enim
cessum ad spiritalia inteliigerc debemus.. Nullus mendaciumnequissimum,pusillanimisest;noncre-
enim ad dona Spiritus sancti perveniro valebit, nisi dendo enim piisilhmimitas efficilur. Hoc est enim,
per lidem. « Qunm initiavit, inquit, viam novam » : pcr fidem aspergcre corda. « Fidolis cnim est qui
hocest, initium ulondi dodit. Viam nnvam dicit, pcr rcpromisit et consideremus invincm in provoca-
:

quem ipse perrexit, tribucndo nnbis cxcmplum hu- tiono charitatia et bonorum opcrum. » iMdelis, quia
militatis non sequi Cicrcmonias legis, sed satisfa-
: non fallit; unde in alio loco dicit « 1'idelis est :

ctionem spei. Uicendo autera, « novam, » conatur Deus, per quera vocati estis {l Cor. i, 9; Thess. v,
ostcnderc cuncta niajora nos habore, siquidem 24). » Quoninm oportet ire illuc, et intrare in re-
nunc apcrln; sunt port.T cocli :quod nequc Abraham gnum. Nihil igitur seruteris, neque rationes cxspe-
contigit. Sed viventem illn vncavit, hoc est perle- ctes fide opus bnbent nnstrse causa;
; :

ctam, permanentem per velamen (1 'i3'0,id est, car- y,

Consideremus invicem in provocatione charita-
«

nera suam. Hrec quippe caro secavit primo viam tis. »Quid est, consideremus? Id est intelligamus

autem dedicavit enm. Dodicavit autem

illam. Ipse quod in quibusdam codicibusita legitur. Ac si dice-
quoniam ipse in eam perrexit.
illam hac ratione : ret Siquisest virtute prffditus, hunc imitetur;in
:

Velamentum autem merito vocavit, quia celatdivi- eum intendamus, utdiligamuset deligamur ex di- ;

nitatem cnm enim elevatus est in ccolum, tunc

: lectione auippe bonaopera fiunt. Quidest.ad provo-
apparuerunt ccelestia. cationem charitatis ? Amplius diligTe et diligi. « Et
<i Accedamus cum vero corde in plenitudine bonorum operum:» ut in hochiibeantaBmulationem.
fidei, aspersi corda a conscientia mala, et ab- Facere cnim quam dicere.majoris virtutisest. Quan-
luti corpus aqua munda, teneamus spei no- tum ad doctrinam pertinet.multos habctis etiam vos
stra; confessionem indeclinabilem (lidelis enim doctores in vestra multitudine per opera ipsa hoc
est qui repromisit), et consideremus invirem in pro- facientes.
vocatione charitatis, et bonorum operum. » In quo « NoQ deserentes collectionem nostram, sicut est

accedamus"? Snnctitate fidei, spiritali culturain ve- consuetudinis quibusdam, sedconsolantes, ettanto
raci corde, in plenitudine fidei, quia nihil est visi- magis, quanto viderilis appropinquantcm diem. »
bile horum, neque sacerdos, sicut in veteri legc. Aliquos in hoc loco nonsolum admonuit, scd etiam
quanquamnecsacerdosingressusestinsancta. Sed C tacite culpavit. Charitas incrementatur pcr cnngrc-
etiara quianos intravimus,proptereain satisfactione gationem unde Dominusait: « Ubi fuerint duo vel ;

fldei non cum hassitatione (quales suntnuncplu-

; tres congregati in noraine meo, ibi sura in medio
rirai dicentes, quoniam quorumdam erit resurre- eorum (Matth. xviii, 20) ; » et Ecclesiastes : « Frater
ctio, quorumdam autem nonj hoc est, non fidei, quippe a fratreadjutus, quasi civitas raunita(Proii.
inquit ; sic nos oportet credcre de invisibilibus, et xviii, 19). »Magnum quippe bonum est congregatio.

adhuc amplius. Hic quideni sensu percipimus illic
autem spiritu. « Aspersi cordaa conscientia mala. »
Ostendit quia non fidessola, sedetiam vitacum vir-
tute quffiritur, et ut nihil sibi quisque conscius sit
malignitatis.Non enim suscipiunt
fidei sancta ii, qui non ita atficiunlur. Nulhis enim
ingrediebatur in sancta, si Intus
lus profanus ingrediturin illam coelestem visionem.
nisi prius per poenitentiam lotus fuerit. autem
corpus aspergebant, nos conscientiam. Quare non
: Ipsam namquecbaritatemoperaturfcrventiorem ;ex
ea cuncta optima generantur. Nihil namque bonum
est, quod non per charitatem fit. Istam igitur confir-
memusinvicera. Plenitudo legis charitas. Non enim
cum plenitudine labore opus habemus,aut sudoribus. Si dilexerimus
invicem, spontaneanobi? viaprosterniturducensad
non fuisset. Et nul- virtutem. Appropinquantcm diem, quod dicit, illud
est, quodinalioIocoidemApostolusdicit: «Dominus
Illi prope est,nihil sollicite sitis [Phiti/)p.iv,5. 6) » nunc
J)
autem propinquus nobis est (1436) salutis tempus ;

dixit,mundati, et aspersi ^Differenliam aspersionis jam nbbrevintum est {[tom. ix, 25'.
volens ostendere, ideo protulit, « aspersi. » Aliud « Voluntarie enim peccantibus nobis posl acce-
quidem esse Dei ; autem nostrum. Abluere
aliud ptam nolitiara veritatis.jam non relinquiturpro pec-
quippe, et aspergere, Dei est cum veritate autem
;
» Non enira esthostia serunda.Uic ite-
catis hoslia.
recedere, et plenitudine fidei, cura gratia illius no- rum exsurgunt,qui poenitentiamauferunt.Quoniam
strum « Et abluti, » inquit, « corpus aqua
est. in hoc non pcenitentiam excludit, Bcquepropitiatio-
munda. Lavacrum baptisraatis in hoc loco dicit
» ncm, qua; fil per poenitentiam.nequerepeIIit,et de-
quia foris lavamur aqua, intus vero Spiritu sancto jicit per desperationem deiinquentes. Nonenimita

(1434) In cod. ita perceptam, per velamen: imme- ptum per velamen.
diate autem supra eaverba^fr velamen, Icgitur per- ^1435) Rom. xiii, 11, nunc enim propior est noslra
manenlem. Yovi&ist transpositio verborum aptiorem salus, quam tum creclidimu».
sensum redderet, hoc modo permanentem, perce- :
tn ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 792

est inimicus salutis nostraB. Sed quid? Secundum A. totum aedificium subvertat necesse est. Propterea
excludit lavacrum. Non non est ultra
enira dixit, hoc dicit Hebrsis, quia ex Novo Testamento ad sa-
poenitentia, neque dixit, ultra non est remissio, sed cerdotium vetusdeclinasse videbantur.«Ideoque re-
hostia, inquit, non est hoc est, crux ultra secunda
; mittentes, inquit, initii Christi verbum, in con-
non est. Hostiam quippe hanc vocat. Una namque summationem respiciamus, ne iterum jacientes
perficit in perpetuum eos, qui sanctificantur Hefcr.
i
fundamenlum pcenilentiae a mortuis operibus, etfi-
X, 14). Non sicut Judaicae. lllud quod hac Epistola
in dei inDeum,lavacridoctrinae,impositionismanuum,
qui diligentius pertractant, sic intelligunt, ut non resurrectionis etiam mortuorum, et judicii aeterni
de sacrificio contribulati per poenitenliam cordis (Hebr. vi, 1, 2). n Ista omniain baptismo traduntur,
accipiendum sit quod dictum est, non adhuc pro qus negat esse repetenda, utique in consecrandia
peccatis relinquitur sacrificium ; sed de sacrificio, fidelibus : nam in verbi Dei tractatione, atque do-
do quo tuncloquebatur Apostohis, id est holocausto ctrina non iterum tantum, sed saepius dicenda sunt,
Dominicas passionis.quod eo tempore olTert quisque sicut rerum, de quibus disseritur, opportunitas fla-
pro peccatis, quo ejusdem passionis fide dedicatur, gitat. « Terribilisautem qucedam est exspectatio ju-
etChristianorumfldelium nomine baptizatusimbui- dicii, et ignis aamulatio, qus consumptura estad-
tur. Et hoc significat Apostolus non posse dein- p versarios. « Hocin loco Apostolus extremum judicii
ceps,dumpeccaverit,iterumbaptizandopurgari.Quo diem, sive ignemperpetuum manifeslissimedecla-
intellectu non intercluditur pcenitendi lociis.Ita sane, rat.«Quaeconsiimpturaestadversarios.»Adversarios
ut eos, qui nondum nondum ple-
baptizati sunt, enim non infideles dicit tantum,sed etiam contraria
nam scientiam veritatis accepisse.ut et jam baptiza- virtuti agentes, dasmones videlicet, seu haereticos,
tus,intelligatur (1436). Non autem omnisbaptizatus, vel omnes male agentes concremabit, sive, quia et
etiamscientiamveritatisaccepit.propterquorumdam domesticos et lamiliares, idem ipsc ignis accipiat
posteriorem provectum, vel miserabilem ncgligen- etiam contrarios.
tiam. Et tamen illud sacrificium de quo loquebatur, (1438) Irritam qui faciet legem Moysi, sine ulla
c<

id est, holocaustum Domini, quod tunc pro unoquo- miseratione duobus, vel tribus testibus moritur
queD£ferturquodammodo,eumejusnominebaptizan (Deut. XVII, 6\ » Sine miseratione, iaquit, ut nulla
do signatur, iterum,si peccav"erit,offerrinon potest. sit venia, nulla sit misericordia; quanquam Moysis

Non enim possunt denuo baptizari, qui semel bapti- esset illa lex, plurima namque ipse disposuerat.
zati sunt.quamviseliam postbaptismum perignoran Quid sst, coram duobus, vel trilius? Si duo, vel
tiam veritatis psccaverint. (1437) Ita fit, ut quoniam tres testificati fuerint, confestim judicium dant. Si
sinebaptismonemo rectedicituraccepissescientiam igitur in Veteri Testamento, ubi lexMoysi irrita fit.
veritatis, sic licet quia omnis qui accepit eam, non C homines peccatores tanto ac tali suppliciocondem-
relinquatur pro peccatis sacrificiura hoc est non; nabantur « Quanto magis putatis deterioramereri
:

possit denuo baptizari, nec tamen omnis, qui non supplicia, qui Filium Dei conculcaverit, et sangui-
accipit per doctrinam scientiam verilatis. sic debeat nem testamenti poUutum du.Keiit, in quo sanctifica-
arbilrari posse pro se illud ofl^erre sacrificium. « Si tus est, et Spiritui gratiie contumeliam fecerit? »
jam ablutus est id est, in se jam ejusdem veritatis
: Quomodo conculcatquisque Fiiium Dei? Cum enim
per baptismum sacramenta percepit, non posseite- indigne ex eo participat quisque per sacramenta,
rum baptizari. Tan([uam si diceremus omnem ho- nonne peccata committit nonne illum conculcat, ;

minem non esse quadrupedem non ideo tamen

; nonne ipsum contemnit? Sicutea quae conculcamus
omne animal, quod homo non est, quadrupes debet nullius momenti pendimus, sic et qui peccant,
esse, etc. Eos enim, qui jam baptizati fuerint, cu- christum nullius momenti existimant. Faetus es
rari melius dicimus, quam per poenitentiam reno- corpus Christi, et tradis teipsum diabolo ut concul-
vari quia renovatio in baptismo est, ubi quidem
;
ces Christum. » Et sanguinem, » inquit, « testa-
operatur pccnitentia, sed tanquam fundamento ma- mentipolluturaduxerit »sive, utin Graeco habetur, :

nente. Itaque a fundamento recurari a-dfficium po- « cnmmunem judicas. )iCommunequidem,immun-

test si autem fundamentum iterare quis voluerit, [j duin, sive quod nihil amplius a caeteris habeat. llii

(14oG) Sensus hic tanto verborum invulucro tegi-
tur, ut eum ut inintelligibilem pene reliquerimus,
siautemdivinari fas sit.videtur nobisita legendum
ita yane, nt illud: noruhim piermtn srienliamverititlis
accepit, ile nondutn hapti~ato inlelligatur, qui non ut
ille, qui jam baitliialus est, liabere vnlet. Cnde loco
ul eliam, ui et jam legendum censuimus. Qiiod sc-
quitur vero. 7wn autem, significare videtur, non
omnes baptizatos omnem scientiam veritatis possi-
dere, vel propter quoruiudani profcctum, qui addit,
vel jti liiicr quorumdam negligentiam, quae vel im-
pedit, vpldelet in eis scienliam. Crcterum patienfi,
et acutiuris ingenii lcctori rem libenter relinqui-
mus.
(1436) Quae sequuntur, non minus obscura. Ita
tamen videntur intelligenda, si lucusconjecturaesit:
: ita fil, ul (quoniam siiie bapiistno nemo recie dicitur
ucccpisse sciennam veriiatis) omnis qui eam accepit,
idco qiirit eatti accepit, non possii denuo baptizari.
.Yfc tamen otnnis, qui iion accipit per docirinam
scieniiam veriiuiis, sic debeul arbiirari possepro se,
etc. Sensus auctoris, et coha?rentiorem superius
dictus arripuisse, ut mihi blandior, videtur. Videat
kxtor.
1438; Hic in marg. legitur eap. X.XVI, quin
superius ca^tera capita numero sighata appa-
reant.
793 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI. — IN EPIST. AD HRBR. 794

quippe SRnpuinem Chiisti polliiiint,qui hiErotieam A f1occns,et nliis tcstimnniii? amplius hocafnrmans.et
doctriniiin in so rocipiunt.el nonC.hrisli.pcr pecca- diccns mctuenduiTi csse inciiicre in manus Dei
ta eorum Cliristum <\e se ejiciunt, Spiritui gralia! vivenlis.proinde no multo limorpdospcrnntcm ani-
contumeliam laciunt^qui non credunt quod in mam absorbcri facerct.consolaturcos perlaudeset
Eoclesia fit remisaio peccatorum utdictum est : : orationes, et immolationem domesticam ei profe-
« Qui in Spiritu sancto blasphcmaverit, non remit- rens : « Rcmcmnrainini, inquit, pristinos dics,

tetur ci, ne(iue in hoc saiculo, neque in futuro in quibus illuminnti magiuim rcrtamen susti-
{Ltic. XII. 111 ; Mnllli. xii, 32 ; Marc. iii, 20).» Siqui- nuistis. » Ac si diceret : (|uoninm intriniucti ostis,

dem contumelium lacit qui

et ille Spiritui gratiiB qui non in ordine discipulorumpratis,tantainalacri-
quod iUe tribuit, non exercet. Qui enim beneficium talemdemonstratis.tantamfortitudinem nuncper ;

non suscipit, injuriat bene facicntem. Fecit te remomorationem rogo ut in ipsa perscveretis, ut
filium: tu autem visliori servus ? Venit ail habitan- pordurantcs in tribulationibus, possitisaffcctui esse
duni apud te;tu autoin adducis ei cogitationcs ma- unicuique. Dividit qualiter sustinnant tcntationes,
lignas ? Christus vult solidari apud te tu autcm ; scu certamina, quod est maximus titulus laudum.
eum conculcas per crapulam, per ebrietatetn. Au- Deinde exsequitur minutatim dilatans sermonem
diamus qui indigne sacramenta participamus. n suum, et laudes plurimas proferens.Qumodo hoc?
Audiamus qui indigne ad mensam illam accedimus i< Nunc quideni, inquit, opprobriis et tribulatio-
quid sequatur : nibus speetaculum facti. » Gravis quippo res est
B Scimus enini quid dixit Mihi vindictam. et : opprobrium,et idoneaad animam subvertendam, et
ego relrlbuam. Etiterum quia judicabit Dominus : ad exc.-ccandam mentem.Nam audi quod dixitPro-
populum suuni (Deut. xxxn,35 Eccli. xxxviii, 1).» ; pheta : u Cum dicunt mihi inquit. per singulos
De inimicis hoc dictum est, qni male faciunt, non dies Ubi est Deus tuus ? » {Psal. xli, 4.) Et ite-
:

de male patiuntur.Hieautem et consolatur

his, qui rum Si inimicus exprobraret mihi, sustinerem
: «i

eos, diccns « Ego retribuam. » Permanet enim in

: (1430).« Quoniam valdenppetens estgloriam genus
sempiternuni Deus, et vivit proindeetsi nunc non : humannum proptcrea etiam opprobriis facile capti-
recipiunt,postea recepturi sunt.IUos oportet conge- vatur. Et non simpliciter dixit, opprobriis, sed
iniscere, non nos. Nos enim in illorum incidimus etiam hic augmentum fecit,dicens : etspectaculum
manus ; illi autem in manus Dei. Neque enim fucti. Cum enim quis secreto exprobratur, contri-
qui patitur, aliquod malum patitur, sed qui staturquidem sed multo amplius, cum coram
facit. omnibus quantum erat malum, discedentes ab
;

"< Horrendum est incidere in manus Dei viventis infirmitate Judaicaet adoptimam vitam transeun-
Incidunt in manus Domini, qui judicia hominum C tes, etpaternas traditiones contemnentes, ut ab
contremiscenles. judicia Dei parvipendunt. Sed et ipsis domesticis paterentur multa mala, a nullo
tu quicunque peccator es, non pcenitueris, in si haberent defensionem. Non habeo, inquit, quid
manus Domini enim metuendum est
incides. lllud dicam, quia hoc passi quidem estis, ct forte do-

id est judicium Dei,hoc autem nihil est,id est judi- luistis, imo magis gaudebatis. Non solum, inquit
cium hominum. Cum viderimus igitur quemquam in propriis passionibus non erubuistis.quin etiam
hic puniri,non tremiscamus ad prssentia,sed con- aliis taliter patientibus socii facti estis quod de ;

tremiseamus futura Dei judicia.Secundum miseri- apnstolis dictum esse arbitror. « In altero autem
cordiam enim ejus,et indignatio ejusest, et scmper socii taliter conversantium cfTecti. » Ac si dicat :

super peccatores requiescit furor ejus in eos qui Vos, qui illis minislratis, sooii estis ipsorum in
incidunt in raanus ejus. remuneratione.
« Rememoramini autem pristinos dies, quibus « Nam et vinctis compassi estis, et rapinam bo-
illuminati, magnum certamen sustinuistis passio- norum vrstrorum cum gaudio suscepistis, cogno-
nura, et in altero quidem opprobriis et tribulatio- scentes voshnbere meliorem et manentem substan-
nibus spectaculum facli.» Optimi medicorum cum tiam. « Vides quia de ipso dicit, etdealiis vinctis.
malitiam secaverint et per incisionem fecerint J)
Non enim putastis vincula esse illa vincula, sed
doloris augmentum, solatium statim afferunt, et sicut athletae, fortes sic stetistis : qui non solum
remedium illi loco, ubi dolorinest, et pertubatam vestris opus non habuistis hortatione vel consola-

refovent animam postquam autem recreaverint,

;
tione, verum etiam aliis hortatio et consolatiofacti

alteram jam non adjiciunt sectionem quin etiam : estis. « Et rapinam substantiarum vestrarum cum
illam, quse facta est,medicaminibus milioribuset gaudio suscepistis. » Rapinam, qtind dicit, cum
valentibus amplitudinem mitigaredoloris confovent gaudio suscepistis, id esl qui res illorum ab illis

Hoc etiam Apostolus fecit.Postquam concnssit ani- abstraxerant, cum gaudio susceperant, propter
mas eorum et compunxit mentione gehennce, et remunerationem aeternam. Mirabiliter satisfacit et

fidem faciens, quia omnibus modis oportet perire comprobat. Nam rapina illa fortassis violentis
injuriantem Dei gratiam, et hoc ex lege Moysi raptorum ascribitur. Nullus enim posset violentos

(1439) Psnl. Liv i3 : Inimicus maledixisset mihi, sustinuissem utique.

•79S ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 796
forsitan prohibere, possetis quippe, si velletis non A et ipse sifrnificavit, dicens : « Adhue modicum ali-
j

esse rapinam, abnegantes fldeni. Sed quod isto quantulom : qui venturus est, veniet et non tarda-
multo amplius est, hoc fecistis.ut cum gaudio ista bit (Habac. ii, 4). » Qui venturus est, aon tarda-
toleretiaquod erat totum apostolicum opus, et
; bit, id est, Christus. Et ne forte dicerent : Quando
dignum illis fortibus animabus ut flagellatisgaude- veniet ? ex Scripturis eos conaolatur. Etenina quia
rent.Reiiiuneraban1ur(14'iOteniminquit,afaciecon- prope est salus nostra (fiom. xiii, 11), consolatur
ciliigaudentes, quia digni facti erant pro nomine eos : tanquam parvum
tempus.quod remaneat. sit
Jesus inhonorari {Act. v,41). Qui enim cum gaudio Hoc non ex se ipso dicit, sed ex Scripturis. « Ju-j
fert, ostendit quia habet mercedem. Qucid dixit stus autem meus ex fide vivit (Habac. n,4 Rom. i, ;

« suscepistis," ultroneani eorum patientiam decla- 17 Gal. 111,11).» Quod si subtraxerit se.non place-
;

ravit. Quoniam suscepistis, inqnit, cognoscentes bit animtE meae. Nos autem non sumus subtractio-
habere vos meliorem substantiam in coelis et per- nis filii in perditionem, sed fidei in acquisitionem
manentem et possidere lirraam et stabilem, et quffi anima;. » Justus ex fide vivit, quia vita corporis
perire non possit, sicut ista terrcna perit. tui est anima tua vit;e animae tuae est fides tua,
;

(1441) Noliteitaqueammittereconfidentiam ve-

» a qua qui se abstra.xerit,non placebit Oeo. Labora-
stram qus magnam habet remunerationem.Patien- t> stis, inquit,certamina plurima sustinuistis : exspe
:« «„;™ ..^u:„ :„
tia enim vobis necessaria
„-t ..i _.„l.._i„i t-i„; ^ _i_i_ _i __!:<._ t_:_ _..
ut voluntatem Dei
est, ctate
i.
beatam spem
.

; nolite hic qusrere qus spera-

facientes, reportetis promissionem.» Non enim di- stis, quia justus ex fide vivit.
xit,quia amisistis, sed nolite amittere. Quod enim (Cap. XI.) « Est autem
fides sperandarum sub-
amittitur ut iterum acquiratur, labore multo indi- stantia rerum, argumentum non apparentium. In
get ;
quod autem tenetur,et formidinem habet,for- hac enim testimonium consecuti sunt senes. » Fi-
titudinem necesse est habeat.Nolite deficere in tri- des igitur, visio est, inquit, non apparentium, et
bulationibus, quia magna ost remuneratio. Horta- ad eamdem satisfactionem ducens, tanquam qu«
turenim eos, ut fortiores? faceret, et stabilem ac videntur. Proinde neque circa ca qua videntur
flrmam fidem haberent. Aliter cnim Galatis loqui- credulitas vel incredulitas d'ci potest.neque iterum
tur, aliter liebr^is, illis, ut Christus firmareturin fides dici potest, nisi cum circa ea quae non viden-
eis ; 'stis, ut stabilitas firma fieret ; illis dicit : tur satisfactionem quisquam habuerit. Cum enim
« Filioli mei, quos iterum parturio,donec reforme- qujB sunt in spe,sine substantia esse putantur fides ;

tur Christus in vobis (Gat. iv, 10), » Et merito. Illi eis tribuit substantiam puram.Resurrectio necdum
enim superius propterea opus illis
affioiebantur, facta est, et necdum est in substantia, sed spes fa-
erat increpalivo sermone; isti autem aliquantulum cit eam subsistere in anima nostra. Hoc est quod
frigidiores,unde mitioremagis sermone opus habe- ^ dixit, substantia.Si igitur argumentum est non ap-
bant. Nolite itaque amittere, inquit, confidentiam parentium, quid est quod eam vultis .jam videre,ut
Apparet ergoquiainconfidentiamultaerantadDeum excidatis a facie sanitatis ? Profecto liquet quia
QuiB magnam, inquit, habet remuncrationem. Pro- fides illarum rerum argumentum est,qu8e apparere
pterea antecessit eorum cogitationem pene, dicens non possunt. Quae cnim apparent, jam fidem non
si in coelis ihtelligitis vos habere substantiam me- habent, sed agnitionem. Dum ergo vidit Thomas,
liorem, nihil requiratis, sed tantum hic patientia dum palpavit, cur ei dicitur « Vidisti me, cre- :

opus est, et non ut cadatis, sed ut in eisdem ipsis didisti? » Uoan. xx, 29.) Sed aliud vidit, aliud cre-
permaneatis ut non abjiciatisquod vobis imperti-
; didit;a mortali quippe homine divinitas videri non
tum est, nihil vobis aliud opus est, nisi ut stetis, potuit.Ilominem igitur vidit, et Deum confeasus
sicut stetistis utadfinem venientesportetis repro-
: est, « Deus meus, et Dominus meus. » Vi-
dicens :

missionem.uno opus habetis tantum ut persevere- dendo ergocredidit,qui considerando verum homi-
tis et exspectetis futura, non ut iterum certetis. ncm Deum, quem videre non poterat, exclama-
Ad ipsam jam coronam proximi facti estis certa- ; vit.
mina cuncta sustinuistis, vincula, tribulationes. Laetificat valde quod sequitur : « Beati qui non
est,quam
substantiffi vestrce direptaesuntjQuid ergo [) viderunt, ct crediderunt qua nimirum (Ibid.). » In
nisi de caatero ad hoc stetis, ut coronemini ? Hoc sententia nos specialiter signati sumus, qui eum,
solum pra;stolamini, adventum coronae. quanta quem carne non vidimus, mente retinemus. Noa
magnitudo hortationis et consolationis ! Veluti si signati 8umuF,si fidem nostram operibus sequimur.
qui athletae hoc diceret.quid cunctos superasset et Jlle enim vere credit, qui exercet operando quod

nullum relictum habcretqui gibi certaret,et deinde credit. Quod contra de his,qui fidem nomine tenus
in futuru ut coronetur tempus dilalaretur, dum ar- retinent,Paulus dicit :« Confitentur se nosse Deum
biter certaminis adveniret, qui coronam daret. Ille factis autem negant (Til. i, 16). »

autem inpatientcr ferens,vellet exire et fugere,non <( Fide intelligimus aptata esse saicula verbo
tolerans sic,timens flammas ;cstualionis. Hoc igitur Dei, utex invisibilibus visibilia fierent,» fides forti

(1440) Loco remunerabanlur videtur legendum tato.

revertebantur, vel aliud simile, utex textu infra ci- 1.1441) In marg. cod. hic legitur cap. XXVII.
 797 EXPOSITIO IN EPISTOLaS PAUM. — IN EPIST. AD HEBR. 798

animo, et virili opus hnbct, omnia suporRrfidientc A Dominus super Aliol, et supcr sacrificium c.jus; aeu

sensibilia, et inlirmilntem rationum hominum in- pcr illainI)ominisententiam,iiuod a prinio martyre,

transeunto. Non enim polest oliter quisquam fitlc- qiii luit nsquc ad cxtremum rcmemoratus esl L)eus,

lis lieri,nisi seipsurnj consuetudine communiab- vindicari super his, qui faciunt vindictam in servis
ducat. Quia crgo anima; llebraorum debiies erant, suis : ut in Evangclio legimus {Mattli. xxm, 35;
et a (ido quiilom initium siinipseranl, cx passioni- Imc. II, 51 1
:« A sanguinc Abel justi usque ad san-
busautemtribulationum pLisillanimesotliciebantur, guincm Zacharifc (// /'(im/.xxiv, L'2), filii Harachia;,

et minus patienter forebant, et concutiebantur; quem oecidcruiit inter tcmpluni, et altarc. Et per
primo eos e\ seipsis adhortatus est, dicens « Re- :
illam defunctus adhuc loquitur, » ut dicitur:San-
memoramini dies pristinos, » deinde ex Scriptura guis Abel clamat ad me de terra {Gen. iv, 10), seu
divinadiccnte : « Justus ex fide vivit : » deindeex adhiic loquitur; hoc cst, intcremit quidem eum,
ratiocinationibus, dicens « Fides est speranda-
:
scd non cum eo interemit ejus gloriam. Ac si dice-
rum sub?tantin rerum, convictio earuin,qu;e non
>< ret, non ille mortuus est, ergo nec vos moricmini.
videntur; nunc autem et gcnitoribus incipit loqui Omnia hipc egit Apostolus, ut capacioces eos red-
magnis viris,et mirabilitcrillos proponens nobis in deret in fide et lirmiores ad tolerandum.Proinde tot
exemplum, quia, sicut illi omnes per fidem salvati p signa, tot miracula, tot consolationes multiplicat.
sunt, ita et nos per fidem omnes salvamur. r.um Quanto quis acrius passus fuerit, tanto magis glo-
eniminvenerit animain eisdem passionibus sociiim> ria procrescit.Quando adhuc loquitur, hoc enim in-
requiescit et respirat. Hoc et in fide, hoc ct in tri- dicium est.quod vivit,qiiod in ore omnium versatur,
bulatione solet accidere.Proinde sit in vobis couso- quod omnes eum admirantur et beatificant. Qui
latio, inquit.per mutuam fidem.Valde enim Iragile enim admonet alios ut justi sint loquitur.Non enim
est genus humanum et nimium hajsitans in cogita' tantum proficit sermo, quantum passio illius.

tione. Apostolus ergo ex patribus eos horlatur. Sicut ccclum tantum apparens loquitur, siu et

Et primoex communi inteliectu.initio manifestum, ille, dum in memoriam venit. Nunquam enim in

inquit.est, quia non exstantibus, qua; sunt, Deus tanta esset admiratione, si mille linguas haberet,
efficit : sed ex invisibilibus visibilia, ex non exi- si viveret, in quanta nunc admiratione cst. Hajc
stentibus fubsistentia.Et undehoc"? Quia vcrbo hoc gloria non acquiritur sine periculis.
fecit.Raliocinatio quidem in hoc nihil nobis sulfra- « Fide Henoch translatus est ne videret mortem,

gatur. Undo quidem habemus, quia Deus hoc et non inveniebatur, quia Iranstulit illum Deus,
fecit, ratio non sufTragatur. Aliquis, quando fie- ante translationera enim testimonium habuit pla-
bant, non aderat. Unde ergo certum est? Manife cuisse Deo.Sine fide autoni impossibile est placcre
stum est, quod fidei res est. » Fide intelligimus, C Deo. Credere enim oportet accedenlem ad Deum
inquit, aptata esse saecula verbo Dei. » Fide quia est, et inquirentibus se remunerator sit.»Non
quippe credimus aptata, id est, perlecta, seu facta: enim dixit apud seipsum Henoih, quod opus est
quia non ex visibilibus, sed ex invisibilibus facta laborcs et pcricula sustinere.Ecce Abel mortuus pro
sunt quw vidontur. Hoc autem est fidei. Invisibilia amore Dei,et necdum resurrcctionem adeptus est
quippe erant, quoniam tenebrae erant super abys- sed desiderium quidem ejus manifestum est,et quse
sum {Gen. i, 2). Visibilia facta sunt, quoniam om- ab illo fieri debebant, facta sunt. Quae vero donari
nia formara acceperunt. sperantur, necdum illi collatasunt.Sed nec parri-
(1-4-42) « Fide plurimam hostiam .\bel,quara Cain cida suscepit contritionem. Minatur quidem ab eo,
obtulit Deo, per quam testiraonium consecutus est sed necdum ei retribuit. Quid illi ex hoc proderit?
esse justus.testimonium perhibente muneribus ejus sed ah hujusmodi cunctatione pertransiens intelle-
Deo.et perillanidefunctus adhuc loquitur.»Priraura xit.quoniam si est Ueus, omnimodo retributio erit.
penit eura,qui mala passus est, et hoc et a fratre. Et vos igitur.inquit, attendite vos et si videtis nihil ;

Proprium illorum posuit exemplum etenim vos, : vos hic perciperc, non perturbemini. Si illi sio pla-
inquit,eadem passi estis a contribulibus vestris. cuerunl Deo, qui nulla exempla, qus intenderent,
Hortatur enim eos, ut, sicut ille injuste occisus est habuerunt,quanto magis nos debemus placere,qui-
a fratre, et non recusavit persecutionem, ita illi bus tot stellse micantes emicuerunt, donec veniret
non recusarent,si injustepaterentura cont.-ibulibus verus Sol? Fide, inquit, translatus est Henoch.
eorum. Pluriraam quippe hostiara Abel,quam Cain Henoch per fidem placuit neo, ut quomodo patres
obtulit, non quod illa hostia in rehus carnalibus superinres ante adventum, illum non viderunt ct
major exstitisset, sed quidquid optiraum habebat crediderunt, ila et nos scientes credere debemus
Abel,Deo per fidera benevolo animo proferebat. Et quod non videmus, ut accipiamus sicut illi accepe-
exinde ei sua multiplicata fuerunt. Et intelligimus runt, ut dicitur : « Quierite Dominum, et conforta-
ipsum per hoo placuisse Deo. Testiraonium enim raini, qu.srite faciem ejus semper {Psal. civ, 4). »
consecutus est esse justus; sive quod ignisdescen- Ut enim transferretur, causa fuit per quod placue-
dit de coelo,ut in Tfaeodotion legitur inflammavit rat. Sed ut Hcnoch placeret Deo, causa erat fides.

(1442) Hic in cod. marg. legitur eap. XXVIII.

1
799 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 800
Nisi enim sciret quia redditurus est relributionem,
l^ Exemplum enim Henoch fidei tantum fuit. Exem-
quomodo placeret Deo'?«Sine fide enim impossibile plum hoc Noe, et fidei et inlidelitatis. Hsc est per-
est placere Deo.»Quomodo haec credebal? Credebat fecta consolatio et exhortatio : quando non solum
enim quia, si quis crediderit esse Deum, etiam re- qui orediderunt inveniuntur approbati esse, sed
tributioneni habebit. Unde ergo placet Deo? Crede- etiam infideles contraria passi.
re, inquit, opus est quia est. Nunquid est? Si autem, ci Fide qui vocatur Abraham obedivit in locum
quia est fides,non ratiocinatione opus habet, ita neo exire, quem acceplurus erat in hajreditatem et ;

quid sit, ratione comprehendi poterit. Sic, quia exivit nescieus quo iret. Id est et ipse Abraham
»

retribulor mercedis est,fide opus habet, et non ra- per fidem placuit Deo.Nesciens enim quo iret,quia
tiocinationibus.Quomodo ea quae ad essentiam ejus ignolus erat habitationis locus illius terrae.Inquan-
attinent,ratiocinatione poteruntcomprehendi? Qua- tum enim ambulavit, per lidem ambulavit. Seu ne-
lis enim est ratiocinatiOjquae poterit ad ista pertin- sciens quo iret.quia quem imitaretur.nullum habe-
gere? Multi aulem quaerunt quo translatus est He- bat. Dictum enim erat tibi dabo terram hanc et
:

noch, et quare translatus sit, et quare non fuerit
mortuus.neque neque Eiias; si adhuc vivunt,
ipse,
et quomodo vivunt? et in quali habitu?Sed super-
vacuum csl ista requirere. Quia vero franslatus est
iste.et assumptus esl ille, Scripturse dixerunt; ubi
autem sint.et quomodo.non addiderunt.Aiunt enim
ad hoc factum esse,utin ipsis initiis
tur Henoch,ut anima humana spem acciperet,quia
solvitur mors, et damnaretur diabolica tyrannis.
Primum per Abel permittit fieri mortem, terrore
seraini tuo.Vidit filium ibi ut peregrinum habitan-
tem, vidit nepotem, vidit seipsum in aliena terra
peregrinantem,et nihil turbabatur. Ideo enim circa
Abraham sic actum est,ut postea repromissio per-
ducenda esset in prolem ejus, quanquam etiam ad
ipsum dictum esset, quia tibi dabo et semini luo,
statim referre- non semper tibi,sed tibi et semini tuo.Et tamen ne-
queipse,nequelsaac,nequeJaoobpotitisunt hac pro-
missione.sed successio illorum.Et ideodicit,fide qui
vocatur Abraham non enim sic vocabatur,quando
;

volens ostendere quia revera permanet firma sen- obedivit Deo:ideo dictum est.qui vocatur Abraham.
tentia, quia tcrra es, et in terram ibis : neconfiden- <i Fide demoratus est in terra repromissionis,
tes pigri efficerentur. Per Abel quidem perterrens, tanquam in aliena, in casulis habitando cum Isaac
per Henoch autem excitans ad aemulationem pla- et Jacob, coh»redibus repromissionis cjusdem. »
cendi sibi. fnquirenlibus namque opera bona, et Fides Abrahae duplicatur pro magnitudine fidei ;

per inteliectum mercedis retributor efficitur.
n Fide Noe, responso accepto de his, quse adhuc
non videbantur, metuens aptavit arcam in salutem
domus suae, per quam damnavit mundum; etjus- C
titiae, quae per fidem pst, haeres est institutus.
his, qus adhuc non videbantur inquit, hoc est, de
imbribus, meluens construxit arcam.fer ralionem
quippe nihil in hac vita suggessit.Nubebant,inquit,
alii, ut Dominus ait in Evangelio,et nuptui dabant
(Matlh. XXIV, 38); aer aerenus.et signa nulla erant.
unde caput Ddei dicitur. Sicut enim fide exivit, ne-
scicns quo iret, sio fide mansit in terra sua. Casa
domus est; casuIis,quod dicit diminutivum est, id
est, in tentoriis cum Isaao et Jacob habitando.Ipse
» De enim eos docuit fidem.K Gohferedibus repromissio-
nis ejus. » Ea repromissio facta est ad Abraham,
quae ad Isaac, et ea ad Isaac.quao ad Jacob. Omnes
siraul coh.-eredes in ropromissionibus Abrahae si-
mul h8Dredes,quia omnibus promissum est,sicut ad
Abraham. Abrahaa enim dictum est In te benedi- :

Verumtamen ille timuit, atque per fidem de his, centur universaj cognationes terrae,et Isaac vocabi-
qucB adhuo non vidobantur, timens, construxit ar- tur tibi semen ad Isaac autem Complens jura-
; :

cam ad saiutem domus sua3, per quam, id est, per mentura,quod spopondi Abraham patri tuo,et mul-
fidem damnavit mundum,id est,condemnavit com- tiplicabo seraen tuum, sicut stellas coeii, daboque
paratione sua, dum mundus fidem non habuit.Per posteris tuis universas regiones has,et benedicentur
fidera, non per legem hasres est, dum ipse solus (i- in semine tuo omnes gentes terraa; ad Jacobautem
dem patrum tenuit, et ab illo caeteri disoodebant. dictura est Ego Deus omnipotens; crescere, mul-
:

Ostendit enim eos dignos hoc supplicio, qui neque tiplicare gentes,et populi, nationesque erunt ex te,
per illam construotionem corrigebantur.» Et justi- n reges de lumbis tuis egredientur, terramque,quam
tiae, quffi per fidem est, h«res est institutus. » dediAbraham,etIsaac,dabotibi,etseminituopostte.
Haeres regni coelorum.vel haeres raundi dicitur,quia Exspectabant enim fundamenta habentera ci-
i<

de suo semine fuit reparatio mundi. Ex hoc enim vitatem, cujus artifex, et conditor Deus. » Contem-
apparuit justus,ex eo quod credidit Deo. Hoc enim plare quia lias reoeperunt repromissiones, hoc est,
anima; est,quae se germane habet ad Deum,et ver- exspectando,et confidendo.Si igitur confidere^acci-
bisillius nihil felicius judicat,sicutetiaminfidelitas, pere est, possumus nos accipere. Isti enim, si nihil

eum conlra se habet. Fides autem certum est.quia horum possidebant,tamendesideriointuebanturea.

juslitiam operatur.Sicut nos responsum accepimus Illi quidein repromissiones in terra factas non atten-
de gehenna <Eterna,sio et Noe de darnnatione mun- debant. Sed futuram quietem requirebant. Erube-
di.Tametsi irridebaLur,semper prophelabat. Et est scamus enim nos,qui terrena requirimus.Ostende-
sensus : Vos si persecutionem patimini, tolerare runt enim se ipsos majoribus esse dignos.Noneos,
debotis, ne vos dies ille, sicut fur, comprehendaU permisit hoc accipere, sed illa majora eis tribuit.
801 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUU. — IN EPIST. AD HEBIl. 802
volena nobisostendere, quia majoribiis digni sunt. j^ aiini, nnn
l)eo Deo aulem, nco arenaterrcB. Si in
;

Nolentes alligari ad ists torrena, cum lanto studio bac vila talcs repromissiones Dei sic facile irnplen-
abducebant aninios suos a terra, neque qua; dal)an- tur, ita mirabilia sunt ct gloriosa, ita magnilica,
tur, aecipiebant. Etenini proplerca nepotes eorum qualia crunt illa, quorum isla adilitamenta sunt?
acocperunt. Illi quippB erant lerra digni, non illius, Quid igitur adipiscentibus beatius, aut non adipi-
cujus civitatis artifex, et conditor Deus est. scentibus infelicius? Si enim patria quisexpulsus ab
(1443) « Fide et ipsa Sara sterills virtutem (144'i) hoininibus, miserabilisjudicatiir, etquisquis ha;re-
inconceptionem seminis accepit, etiam pr.Ttcrtem- ditatem amiserit. videtur omnibus esse doiendus ;

pu3 iclatis; quoniam lidciem tradidit esse eum, qui qui coilo privalur, quid illi rcputes boni?quantis
rcpromiscrat. jPropter quod et ab uno orti sunt (et lacryinis iste plangcndus est? Cum enim ex propria
boc mortuo) tanquam sidera coeli in multitudine, et voluntate semctipsum quisquam infigit, non solum
sicut arena, qune est ad oram maris innumcrabilis.» lacryrais dignus est, sed etiam lamcntationibus.
Fortassis dicit ali(]uis : Quomodo fide, quao risit? 11 Juxta ndem defuncti sunt omnes isti, non acce-
[Gen. iviii, 12.!iHisus enim ille otiamsi gaudii fuit, ptis repromissionibus, sedalonge eas aspicientc8,et
plena: fidei non fuit. Post ab eodem angelo in lide salutantes,etconlidentes(l446),quiaperegrini,etho-
etiam confirmata est proinde evacuata dubitationis
; spitessuntsuperterram.Quienimhocdicunt,signifi-
causa, introducta est fides. " Virtutem in conceptio- cantsepatriam inquirere. Et si quidem illius memi-
nem seminis accepit. » Jammortificata erat, sterilis; nissent, de quaexierant, habebant utiqueternpiis re-
duplex enim erat prcBclusio ; una temporis : senue- vertendi;nuncautemmelioremappetunt,idest,ccele-
rat quippe jam alia vero ex natura sterilis enim
; : slem. » Duo quaedam esthic dignum quaerere. Cum

erat. Sed ad suscipiendum et retinendum semen enim supradixisset, translatus estHenoch,etnon in-
accepit virtutem. Mulieres namque ex duabus rebus venicbatur, ne videret mortera, hic dicit, sccundum
steriles esse solent; sive quando in vulva virtutem fidem mortui sunt oranes isti. Et cum iterum dixis-
non habet semen, quod in senectute evenit, cum set, non acceptis repromissionibus, sed a longeeas
deficiunt mulinbria; vel quando vulva concluditur aspicientes, superiusdixitde Abel,quiatestimonium
etiam non perveniat semen ad loca
in juventute, ul consecutus est esse justus, et per illam defunctus
conceptionis: contra quK, id est, sterilitatem et adhuc loquitur ; de Henoch
quia translatus
et dicit,
senectutem, dedit Deus virtulem. .\d locum statim est de Noe, quia salvatus estde condemnatione
; et
conceptionis semen pervenit, et postquam pervenit, mundi.et ha^res mundi factus. Videtur enim mihi
dedit partus solidilatem mulieri. Fidei namquesoli- ita solvere. Juxta fidem omnes mortui sunt. In hoc

ditate uteri insolida confortantur, ut omnia possi- loco, omnes dicit Non quia omnes mortui sunt, :

bilia sint credendi (iVarc. ix, 22). Propter quod, C sed quiapropterillumsolum omnesistimortuigunt,
inquit, et abuno orti sunt ei id est, ab uno Isaac ; quos scimus mortuos fuisse. Quod autem dixit, non
orti suntduo filii, seu innumerabilis postea mul-
ei acceptis repromissionibus, verum est quiain qui-
;

titudo populi vel ab uno corpore Abraham et Sars

; busdam rebus acceperunt. Accepit Henoch, ne vi-
orti sunt innumerabiles populi (1445). Idcirco etiam deret mortem accepit Noe, ut salvaretur accepe-
; ;

ex uno geniti sunt omnes, non hoc solum volens runtque alii plurimi, sed ha>c quidem illis libamina
tantorum
significare, quia genuit, sed etiam, quia quaedam erant, et primae degustationes futurorura.
mater effecta est, quantorum neque fecunds. Et Deusenim,non solumquaefuturasuntnobislargitur,
boc emortuo, inquit, vel emortua. Non enim vita, sed etiara qua; hujus vitae sunt, nobis pra?stat, sicut
sed femina; mortuus fuit. Senex enim homo semen discipulis suis dicebat : u Primura qu.^erite regnura
tantum fundere potest sed tamen seminis solidi- : f)ei cl justitiam ejus, et ha;c omnia adjicientur vobis
tate, ut procreare possit filios, caret, nisi forsitan (Malth. VI, 33 ; Lmc. xii, 31). » Delonge aspicientes,
de adolescentula, utalii ferunt. Sicutsidera, inquit id est, promissiones, quas veniens Christus praedi-
coeli, vel arena maris. Hyperbolice dictum est cavit, quia si quis dimiserit doraos, aut fratres, aut
Per sidera quippe cceli, boni intelligendi sunt ;
per sorores, autpatrem,autmatrera,centuplum recipiet.
areuamveroraaris,maIi reputanlur. Intantumenim rj et vitam aeternam [Matth. xix, 29). Vel de suo ad-
crevit illius gentis unius multitudo, quae secundum ventu, salutantes, id est, optantes, sicut Dominus
carnera nata est ex Abrahara per ejus nepotera Ja- ait Quoniara multi reges et pro-
in Evangelio : «
cob, ut pene omnes partes orbis irapleverit, et ideo phetaB voluerunt videre quaa vos videtis, et non vide-
potuit et ipsi, secundum hyperbolem, arenae multi- runt, et audire quae vos auditis, et non audierunt
dini comparari quia haec sola innumera est ho-
; [Luc. X, 24). » Ita confitebantur de illis, ut etiam sa-

(1443) Hic in marg. legitur cap. X.XIX. daicum, et Novura, populumque Christianum, qui
(1444) Inter ea verba virlutem, elin conceptionem, prirao emortuo successit, fortasse per duos illos po-
legitur in cod. lectio xii. tuisset Apostolus significare velle. Ausui nostro be-
(1445) Vel etiam, si liceatnobis aliquid de nostro nigne ignoscat .Apostolus, cujus divinos sensus pro-
addere quod non sine timore, et reverentia faci-
, strata fronte miramur, veneramurque.
mus ; ab uno orti sunt, et hoc emortuo, tanquam (1446) Vulg. confitcnlcs. Imo ita legendum, qua;
sideru coeli, et Vetus Testamentum, populumque Ju- inferius in hunctextum habentur, satis probant,
 803 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 804

lularent eo?. Ex metaphora navigantium lioc dixit, A. 'i actis nofandorum. Sed illi ita erant clari, ita con-
quia a longc prospiciunt desideratas civitates, quas fidentia pleni.ut non confunderetur.cum eorum vo-
antequam ingrediantur, salutatione pneveniunt, et caretur Deus. Diciturenim Deus terr», et Deus cceli,
eas sibi lamiliares efficiunt.Aspiciebantin (ide, con- siquidem et Deus gentium, etnon solum gentium,
fitebantur in sermonibus, quia peregnni.et hospites sed totius mundi, quia ipse condidit, et construxit
erant, ut scriptum est ; Peregrinus sum, siout omnes omnia sanctorum vero illorum non sic dicitur, scd
;

patres mei (/ Par. xxi.x, 15 ; Gen. xxiii, 4 ; Psal. sicut amicus. Dicitur et nunc Uominus, Deus Chri-
XXXVIII, 13). Ubi autem confitetur Abraham quod stianorum, et taraen excedit hocnomcn dignitatem
peregrinus, et hospes sit, necesse est inquirere ;
nostram.
fortassisenim etiam ipsum hocconfessum esse re- " Fide obtulit Abraham Isaac, cum tentaretur, et
periemus. Confessus tamenestDavid,sicut diximus; unigenitura otferebat, qui susceperat repromissio-
quia percgrinus, inquit, sunt, gicut omnes patres nes; ad quemdictumest Quiain Isaacvocabiturtibi :

inei peregrinus a peregre proficiscendo dictus. Pe-

;
semen, arbitrans quia et a mortuis suscitare potens
ragraro enim, perambulare diciraus quia in taher- est DeiJiJ. 1 Siquidem in uno eodemque facto beati
;

naoulis habitabant, qui sepulcra pecuniis compara- Abraham, Jacob opcrumejusmagnificentiam(1448).

bant. Gertum est quoniam peregrini erant, ut etiam Paulua fidei constantiam laudavit, nec tamen dispa
_- __l: i; 1 u„u r\.,:.l ..^* o O — ^ J: „ T„„„i „4..l;i t-i„..i..~ *.._
nec ubi sepelirent suos haberent. Quid ost ergo ? rem, diversamque a Jaoobo protulit Paulus senten-
. I.

Nunquid illius terrae, in qua Palaestini erant, dioe- tiam. Scicbant namque ambo quod .Abraham et fide,
bant se peregrinos esse Nequaquam sed totius'? eloperibus erat perfoclus; et ideoquisque illorum il-
;

' ra magis in
mundi. Et raerito. Nihil quippe conspiciebant in eo eo virtutem praedicavit^qua suos audito- I

eorum, quae volebant,sed orania peiegruia, et aliena ri.samplius indigere prospexit. Quia enim Jacobus
illis erant, qui virtutera Dci colere desiderabant. illis Fcribebat,qui liderasine operibusotiosara tene-
Quomodo, inquit, peregrini erant? Non erat dili- bant, opportune illud protulit excmplum, in quoilla

gentia eorum oirca eu, qu.B hujus inundi sunt: et pi-cEcipua fidesAbraba;,qu8eet prius,Scripturateste,

hoc non verbis solum, sed etiam rebus ipsis, ct laudata est, appareret, quia non otiosa ejus in corde
operibus demonstrabant. Dixit Deus Abrahffl Exi : torpuisset, sed ad obediendum divinis imperiisjam
de terra tua, qus putabatur esse patria. Statira ex- prompta flagrasset. Quia vero Paulus instruebat,
ivit, et non est retentus amore propriorum, sed qui sino gratia fidei de suis se extollebant operibus,
sicut peregrinus egressus est, sed venit ad alienara ostendit quia sine fide impossibile est Deo plaoere.
terram. Dixit ei Otfer mihi filiuin tuura. Sio eum
: Atque ad redarguendam, corrigendamque eorum
obtulittanquamsinonhabuissethumanam naturam temeritatern, collectis omniura patriarcharum exem-
« Qui enim hocdicunt, signifioant se patriara inqui- C rh^) manifestcedocuit quiaoranes testimonio fidei

rere ; » id est, coelestem. Et ne quis dioeret patriam probati sunt. Unde et specialiter de Abraham intulit

esse terram Chaldsorum, addidil « Et si quidem : quia fide offerret Isaac, arbitrans, inquit, quia et

illius meminissent,dequa exiorant, habebantulique mortuos susoitare potens est Deus. Conjunxit ergo
tempus reveriendi » id est, habebant spatium re-
: opus lidei, qui ideo filium mox offerre voluit, quia
vertendi in Chaldaeam, unde et fuerunt, sed raelio- Deuin hunc continuo resuscitaturum esse credebat;
rera appetunt, id est, coeleslem Jerusalem. Prima ideo autem hunc post morlem a Deo resuscitandum
virtus est, peregrinum esse raundi hujus, et hospi- esse credebat, quia verum credebat esse quod au-
tem, et nihil commune habere cum regibus hujus dierat, quia in Isaac vocabitur tibi semen. Siout
saiculi, removeri ab eis,siout peregrinus. Isle autem enim credidit non per rationem humanam, quiaex
egregius praedicator non peregrinum seipsum dixit, vulva mortua, et seue, licel inepta jam facta ad ge-
sed mortuum mundo. « Mundus, inquit, mihi cru- uerandum, donare potuisset filium ita etiam ipsa ;

cifixus est, et ego mundo {Gal. vi, 14). flde occisum resuscitarecredidit. Sciebatcertissime
« Ideo non confunditur Deus vocari Deus illoruin; Deum falli non posse, et, licet puer occideretur,
paravit eniin illis civitalem sanctam (1447). » Ma- promissionem tamen Dei salvam permanere. Unde
gnura hoc est, et vere raagnura, et mult;e beatitu- rv et hio Apostolus per spiritum Dei didicerat quod

dinis indicium. Laudemus ergo ineffablliterejus es- animo habuisset Abraham intrase, dum fidem ejus
sentiam, et amemus misericordiam, quod dignatus laudando, dicit Fides Abraham non haesitavit,
:

est habere nomen miserioordiae, dicendo Ego sum : cum unicum offerret, in quo acceperat repromissio-
Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob, cum nes, cogitans quia eta mortuis eum resuscitare po-
sit nomen ejus ajternum. Confusio quippe illi est, tens est Deus. Vere magna erat fides Abrabne. In
quando malignorum hominuraDeus vocatur, etcon- Abel quippe,et Enoch, et Noe ratiocinatio erat in ;

funditillosetiamipse,sicutenimglorificatur,quando Abraliam autem ratiocinationesexcedere videbatur.

benignorura, et optimorum hominum vocatur Deus, Nam priEcepta quippe Dei cum praeceptis litigare vi-
et colentiura virtutem, sic e contrario oonfunditur debantur et fides fidei repugnabat et mandatum
; ;

(1447) Epilhetum sanctam Vulg. non habet. ubiprimum opera, vers. scilicet 21 ; deinde fides
(1448) Jaoobi scilicet apostoli laus Abraham tri- vers. 23, laudantur.
bula innuitur in ejus Epistola catholica ii, 21 et 23|
805 EXPOSITIO IN EP18T0LAS l'AULI. — IN EPIST. AU IlliUIl. 806
Dei erat repromissioni contrariuni, ut putii, vcluti i^ pntcst, i[uiirii ai ([uia lilium unicuiii, (liieclissiinum-
quod (li.xit, i]uoni,im in Isaiic vorabitur til)i seiiicu, (Iiie suuiii S(uiex co^atur occidero? (Juoniudo uutem
et credidil : ut ilcruiu dicil : Saerilicu illuiu milii, c.\ tiinicam, vcl nscus suas pro divino amore paupori-
cujus semiae mundus totus erat replendus. Intuere bus dare dilTcrt, qui fiiium, quem sene.x accoperat
litom prfficeptorum, promissionum. Contraria
fil hriTedem, ad jussionem Doinini, statini inorti daro
(luippo repromissionibus imperubat. Et neque sic non distulit ? Illiid cniiii quod dictuiii ost, arliitrans
obstupuit justus ille, nciiuo dcccptuin sc diccbal.
quia et a inortuis rosusciture polens ost iJcus, po-
Non (sniui posset quisquani dicere Quia habuit test accipi proplor illoi diotuin csse, quos volcbat
:

alium liliuiii, e.\ illo sperubat repromissionem iin- ad spem rcsurrectionis adducere, et qui dicere au-
plere, el proplerea conlidens istum oblulit. Etiam debant quia post niorlein nobis bona promisit; ;

unigenitum, inquit, olTuj-ebat, qui repromissiones fortassi8enim,inquiunt,tercllitnos.Ostcn(iitquippe,

acceperat, quanluin ad rationeni attinet repromis- quia e.K mortuis suscitare potens cst Deus si au- ;

sionis ;
proptcrca itddidit Apostolus, unigenilum, tein ex inortiiis susiilnri! potons cst Dnus, utique

volens ostcndere propterea unigenitum csse. qui in cuncta restitucl qiM! promisil.
illo susceperat rcpromissiones, sicut scriptum est, Unde et in parabola accepit eum. » Acccpit cum
'1 uia in Isaac vocabitur tibi semen. Deinde ne quis „ in parabolam quia ariete occiso iste salvatus est ;

putaret quonium desperans hoo

'
'"~ ''"''^
' fecit, et per^ ""
hoc (Cw. xxii, 13). Occisus est Isaac, quaiitiim ad vo-
'

praiccplum lideiii illius rcproraissionis ainiserat, luntatem illius pertinuit; deindeillum redonavit pa-
cognoscat revera omnis,quia et illam habuit fidem, triarcha; in parabola, id cst, in similitudine et
licct videretur huic rcpugnare(sednon repugnabat: figura passionisChristi. In simiiitudinem enim erant
non enim humanis ratiocinalionibus virtutem Doi omnia quae tamen agebantur in Abruham, tormse ;

pensabat, sed fide cuncta gerebat) propterea non qua^dam erant, quiB pro nobis verus Abraham, id
;

veretur dicere Apostolus, quia ct ex mortuis susci-
tare potens est Deus. Vos enim, inquit, vos non po-
tcstis hoc dicere quia rcqiiicm vobis in futuro, et
;
in mundo tribulationem promisit. In mundo, inquit,
est DeusPaler, in tino sa;culi agero debebal. Abra-
hani (|uippe figuram Dci Patris gestabat, Isaac vcro
liguram Christi. Nam sicut .-Vbraham unicum, el di-
lcctuiii lilium Deo victimam obtulit ita Deus Pater ;

tribulationem habebitis {Malth. xxiv, 9) et Qui unicum Filium suum pro nobis omnibus tradidit. Et
; :

non acceperit crucem suam, et secutus me fuerit, sicut Isaac ipse sibi ligna portabat, quibus crut im-
non est me dignus {Matth. x, 38; Marc. viii, 34; ponendus;itaetChristusgestabatinhumerislignum
l.uc. IX, 23) et iterum
; Ante principes, et praesides
: crucis, in quo erat cruciligendus. Arics est caro
inducent vos propler me {Matth. x, 18 Marc, xiii, ;
Christi. Isaac oblatus est, et non est interfectus, sed
Abrah» veroecontrafactumest,et contra quippe
'J). C arios tanlum ;
ita et Christus in
passione oblatus
pnomissionem imperabatur ut faceret, et neque
ei est, sed divinitas impassibilis mansit.
sic turbatus est, nequo obstupuit, nec se deceptum « Fide et de futuris benedixit Isaac, Jacob et
arbitrabatur. Vos autem nihil extra proinissionem Esau. » Futuris, non futurum sieculuin signillcans,
patiniini, et conturbamini. Ille vero contraria repro- sed futura hujus seeculi, de quo Dominus dicit in
missioni audiebat ab eodem ipso, qui illa prorai- Evangelio : Quod « niulti prophet», et reges volue-
serat, et non conturbabatur. Fide, inquit, obtulit runt videre quae vos videtis, et non viderunt, et
AbrahamIsaac.Quidergo?IgnorabatDeusquiaforti3 audire qucB auditis, et non audierunt (Luc. x, 24). »
erat lile vir,et probabilis?Quareergo eum tentabat? Si eniin proptorea non revclabatur Filius quibus-

Xon ut ipse cognoscerot, sed ut aliis deraonstraret, dam, propter infirmitatem corum, qui oum non po-
ct manifeslam ejus fortitudinem constitueret uni- tcrant excipere, verumlainen illis qui virtutis cha-
versis. In hoc loco etiam ostendit oausara lentatio- ritate fulgebant, revelabatur. Et hoc etiam Aposto-
num, ne putarent tanquara derelictas a Deo ille se lus dicit, quia per fidera eos benedixit futura prjc-
perpeli. Si igitur ita probatos tentationes reddunt, videns quia et Jacob figurara Christi, sive populi
;

ut eliam non existente causa, Deus tamen exerceat Chrisliani geslabat, Esau vero Judaici (14i9).
suos athletas, multo magis vos ob rem ouncta opor- n « Fide Jacob raoriens, singulos liliorum Joseph

tet fortiter tolerare. Eleganter exemplum bonae fi- benedixit. et adoravit fasligium virg;c ejus. » Irao et
dei ab ipso patriarcha monuit esse discendura, pro- ipse Jacob per fidem benedixit singulos filiorum Jo-
vocans videlicet eos, qui de Judaeis crediderant, ut seph, Ephraim, ot Manassera, id est, duos tantum.
quasi bonae soboles primi et raaximi sui parentis Ideo singuli dicuntur, quia de duo-unumquemque
actus sequerentur. Et quoniam eos, ne in tenlatio- hus seorsim bonedixit. Nam por majorem, id est
nibus delicerent, et ut fidem suam per opera pro- per Manassen, prcBligurare voluit populum Judaeo-
barent, adraonebat, elegans de patriarcha posuit rura per minorera vero, populum Christianorum.
;

exeraplum, per quod eos in utraque virtute posset Duorum enim flliorum benedictionem prius comme-
instituere. Quse enim tentatio major, exceptis his, morare voluit.ut per fastigium virgs adorandafides
qucB ad proprii corporis pertinent plagas, aocidere ejus, et prophetia ostenderetur. la virga enim illa,

(1419) En
qua; expositionem nostram in ea verba vers. l:i hujus cap., pivpter quod et ab uno orti swt,
6t superius traditam maxime fulciunt.
 ; ,

807 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 808

quam adoravit Jacob, et summitate illius, quam ^ neque, cum posset filius regis esse, contempsit, sic-
osculatus est, regnumGhristi,quod prc-escivit in spi- ut Moyses non solum contempsit, sed
fecit ; et

ritu, quod ia (ine saeculi erat luturum, adoravit etiam abnegavit. Coelo quippe praiposito, noluit ad-
quod per verum Joseph, id est, Dominum Christum mirari iEgyptiaci regni pulchritudinem, magis eli-
regi preevidebat. Seu prtcscivit, quod de eodem ge- gens cum populo quam pecoati habere
Dei affligi,

nere qui virgam regni susceperunt, postea Christus jucunditatem. Non cum aliis, hoc peccatum
affligi

nasciturus erat. Vel sicut alii intelligunt, quod nobis esse putavit. Si igitur ille non affligi alacriter cum
abs re esse videtur, quoniam resurrecturus erat ex caeteris, peccatum essejudicavit,quantum cumulum

Ephraem (1450) rex, qui postea super decem tribu peccati habituri erunt, qui congregationem dese-
bus regnavit ;
propterea adorasset fastigium virgac runt? Vos enim pro vobis ipsis patimini ille autem ;

Joseph. non solum pro se solo aspiciens in remuneiatio-

<< Fide Joseph moriens, de profectione filiorum nem, sed etiam pro aliis hoc elegit, ut cumulus
Israel memoratus est,et de ossibus suis mandavit.» mercedis amplius cresceret ; et ultro se projecit in

Non enim dixit Joseph, quia me vivente hiinc ter- tanta pericula, cum ei liocret et pie vivere, et sae-
ram non dedit patri meo, neque avo meo, quorum cularibus bonis perfrui. Majores, inquit, divitias
virtutem magni pendebat.Num istos dignos facturus existimans thesauro jEgyptiorum, improperium
est,ut percipiant quae illidigni sunt facti percipero? " Christi. Pro Ghristo (1452) enim improperium sus-
Nihil horum dixit, sed cuncta speravit, quia per tinere melius judicavit, quam
in deliciis esse. Quid

fidem praBvidit quce futura erant. Unde et ipse dicit : est Hoc est, quale Christus
iraproperium Christi ?

Visitabit vos Ueus post multos dies, ferte ossa mea s':stinuit improperium,quaIe vos nuncsustineti3,et

vobiscum {Gen. l, 23 Exod. xiii, liJ;. Jdinc nun-

; qudd pro Christo sustinuit Moyses, improperium.
quara enim de suis ossibus mandaret, nisi plena Respuendo enim paternos errores, improperium
fide speraret reddilum eorum in terram repromis- sustinemus, sicut etiam Moyses improperium susli-
sionis.Non enim.jusli curamgerebantsepulcrorum. nebat, quaudo audiebat « Nunquid interimere me
:

Non enim debemus pusillaniraes fieri, ubicunque vis, sicut interfeoisti heri ^^Egyptium? » [Exod. ii,

sepeliamur, maxime cum plurimorum fortium san- 14.) improperium Christi,quando quisquam
Hoc est
ctorum nesciamus ubi corpora eorum jaceant hu- a domesticis, quando quisquam ab eis quibus be-
mata quanto minus nos debemus de hac re curam
;
neficium praestat, sustinet improperium, sicut ipse
gerere ? Christus ab eis audiebat, pro quibus crucifigebatur,
(1451) « Fide Moyses natus, occultalus est men- dicendo : « Si Filius Dei es,descende de cruce(it/a«/t.

sibus tribus a parentibus suis, eo quod vidissent xxvii, 40). » Etenim Moyses pro beneUcio suo hcBC
elegantem infantem, et non timuerunt regis edi- C patiebatur, sicut et Christus. Hinc enim eos excita-
ctum. » Si non timuerunt, quomodo custodierunt? vit, ostendens, quia et Moyses eadem passus est,

Ac si non timuissent, ita illis reputatur. Unde ergo sicut et (^hristus. Patiebatur enim Christus, cunota
isti speraverunt ut salvarent puerum, nisi per forebat, illis moventibus capita sua. Sed neque ful-
fidem?Siquidem abinitioexipsisincunabulis multa gura eraittebat, neque seipsum voluit ulcisci, ut no-
erat justo illi infusa gratia, non natura hsc ope- bis exemplum humilitatis monstraret.
raDte,quodgenitusest honestus infantulus.sed gra- « Fide reliquit .(Egyptum, non veritus animosita-
tia divina, qua etiam barbaram illam mulierem tem regis : invisibile enim, tanquam videns susti-
iEgyptiam excitavit, ut amaret, ut sumuret, ut ar- nuit. » Proinde etiam quod in fugam versus est, fidei

riperet. In istis enim fides non habuit idoneum ar- fuit.Quod ergo non permansit,inquit, ne se in aper-
gumentum. Quod ergo, et quantum erat, ut in ipso tura praecipitaret periculum quia hoc jam tentantis ;

vultu crederent? Sed vos, inquit, tot habentes fidei esset insilire in medio periculi, et dicere, Videamus
pignora, ex ipsis rebus auditis credite, ut cum gau- si me liberet Deus hoc etiam Chriato dixit diabo-
:

dio rapinain rerum suscipiatis.quamvis fides vestra lus « Mitte te deorsum {Matth. iv, 6 Luc. iv, 9). »
: ;

per mulla tempora tendat, sicut et Abraham, quia
et isti per iidem non timuerunt regis edictum.
« Fide Moyses grandis factus negavit se esse
filium filiae Pharaonis, magis eligens affligi cum po-
puIoDei,quam teraporalis peccatihabere jucundita-
tem, majores divitias aestimans thesauro /Egyptio-
rum, improperiura Christi aspiciebat enim in re-
;
munerationcm. » Tanquain si diceret ad eos, quibus
haec scribebat Nullus vestrum dimisit aulam rega-
: Plurima idem Apostolus, inter ipsa quae loquitur,
lem, et amplam, et claram, neque tales thesauros,
Intuerisquia hoc diabolicum est, ut supervaoue ao
n superflue si quisquam se in periculum jaciat, tentare
Deura si salvet.Etenim essejara illis ad regimen eo-
rum non poterat, ita ingrate afflictis illis, quibus
tanfa praestiterat. Stultum quippe erat, et insensa-
tum permanere illic.
« Fide celebravit Pasoha ex sanguinis effusione
(1453), ne qui vastabat primitiva, tangeret eos. »
solet argumentari, et densus est in sententiis talis :

quippe est Spiritus sancti gratia. Non abundantia

(1450) Idem ac Eiihtiiim, Psal. lxxvii, 9.
(1451) Hii! igitur lectio xiii. pulo, ex quo Christus nasciturus erat, vel pro Ghri-
(1452) IdesliraproperiumsimiIeimproperio,quod eto venturo, in quem sperabant justi.
Christus suatinuit vel pro Cfiristo, scilicet pro po-
; (1453) Vulg. el sanguinis elfusionem.
809 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. AD IIEBR. 810
verborum paucus continot sententias, scd in hrevi- \ ((uid lubis insonaret. Sed lidcs omnia vaiet. Ncquc
tate vcrborum mugnum habet,ot (iliirimum inlel- conscqucntia rcrum, neque naturie lege omnia
iilla

lectum. Ac si illis dicerel Si ^uncuis ugninus in

: poriiiuluri, sed propter speiii cuncta lieri. 1'ioinde
mcdio .Kgyptioruin, et in tantadcvustulione illccsos etiam liic propter spera cuacta fiunt. Conlirmat
rvavilJudiTeos (E.wit. xii,7), multo aniplius sul- cnim .\postoius3ursum atque deorsum,quia oportet
\.iliit nos; non postes, sed animas nostras. Timuit credere spc futuris. Proinde tam longum istum ser-
enim illum sanguinem angelus sciebat cnim cujus : monem monuit ostendena quod non nunc, sed ex
erat typus; pertimuit, Dominicun morlcm intelli- initio omnia miracula per fidem impetrata sunt, et
gens propterea non tetigit postcs, quamvis quod
: perfecta. Figuraliter Jericho mundum signilicat. Je-
fiebat, non csset.sed quod perillud prajQguratpatur, richoautem per interprctationem luna dicitur. Luna
magnum erat. Quod cnim fiebat, sanguinis erat vero mundi hujus speciem tenet; quia sicut luna
eCTusio; quod autem prfeligurabatur, salus, et con- raenstruis corapletionibus deficit, ita hic mundus
clusio, et probibitio perditionis, scilicet cducens nos ad conflationem temporum currens, quotidianis de-
de .Egypto, hoc cst, u^ncl.ris idololatri.-e. Vos autem fectibus cadct. In arca vero Ecclesia figuratur; in
ipsius ajrni babentes sanguinem, non confundimini. tubis autem a?reis, praedicatores fortes accipiuntur.
Induainur enim arma (/lom. xiii, 12), hoc cst, illo t. Hanc ergo urbem Jericho diebus septem ferentes
sacrificio; quia qui vastat,in profundanocte circuit. arcara Israelitae, ajneis tubis clangentibus clrcuunt,
Intuere igitur quomodo disputans, volens eos sub ct muri ejus per arcse praesentiam, atque aerearum
occasione hortationis instruere, sanguis cujus figu- tubarum sonitu cadunt, quia in hoc tempore,quod
ram, et typum haijuissct. Sanguine agni illiniuntur septem dierum vicissitudine volvitur, dura fertur
Israelitarura postes, ne vastator angelus audeat in- arca, id est, dum orbem terrarum circuiens move-
ferre peruiciem; signantur signo Dominicae passio- turEcclesia, ad praedicantium voces, quasiad tuba-
nis in frontibus fideles populi ad tutelam salutis, ut rum Eouitum, muri Jericho, id est, elata mundi, ac
hi soli ab interitu liberentur, qui cruore Dorainicas superba infidelitatis obstacula corruunt, donec in
passionis corde, et fronte signati sunt, qui etiam fine temporum mors novissiraa inimica destruatur.
ore loquuntur : « Signatum est supcr nos lumen Deinde augraentum facit consolationis, et exhorta-
vultus tui, Domine {Psol. iv, 7).» Unde et appellalur tionia suas; ad personas infirraas deponens oratio-
ipsa solemnitas phase, quod nos transitum possu- nem. Ut enim adrairabiles personffi haec fortiter pa-
mus vocare, eo quod de pejoribus ad meliora per- terentur, mirum satis non est; quia vero meretrix
gentes, tenebrosara --Egyptura derelinquamus. mulier ila fideliter credidit, in hoc vobis mirabile
« Fide transicrunt mare Rubrum, tanquam per exemplum monstratum est. Sequitur :

aridam terram quod experti .Egyplii, devorati

: C « Fide Rahab meratrix non periit cum incredulis,
sunt. t Contemplamini quia ubique fides ratioeina- excipiens exploratores cura pace (/oiueii, 3). » Ac

tiones humanas excedit.et infirmitatem, atque hu- si patenter dicat Turpe est enim, si meretrice in-
:

militatem horainum superat. Credendo enim eliam fideliores estis. Illa tantum horaines audivit nun-
Ex hoc enira manifeste ap-
supplicia declinaverunt. tiantes, et confeslim credidit; vos autem non solum
paruit aquam csse.quia illi venientes absorpti sunt. horaines auditis, sed etiam voces prophetarum.quae
Ex hoc apparuit non esse phantasia, sed rerum ve- per omne Sabbatura leguntur. Nam
etiam in Rahab
ritas, quia experti .Ej,'ypti, devorati sunt. Ac si illis eCfectus Cdei consecutus est omnibus quippe pe-
;

diceret,quibus hoc scribebat : In tantum enira lidem reuntibus sola salvata est. Non dixit apud se ipsam,
tenere debemus, ut quando in desperatione aliqua nec per rationem ratiocinata est Quia cum pluri-
:

animus noster Ductuat, tunc quoque simus, ut lidei bus ero, num
ego ipsis prudentior esse possum sa-
liberemur ac si : usque ad mortem veniamus, ac .si pientibus viris,qui noncredunt, et ego credam'?Non
de nobis ab oranibus desperetur, tunc fidem plus taliter cogitavit, sed credidit dictis eorum,quod pos-
firmiter tenearaus. Quaenam spes polerat esse illis? sent illa contingere. Rahab vero typum tenetEccle-
Circumdati enira undique, si vellent fugere, aut in sia?, quae de e.Ktraneis, atque alienis gentibus con-
mare erant perituri, aut in manus ^f^gyptias inci- n gregata est; qua^ anlea vivens in desideriis carnis,
derent, sed per fidem cuncta vicerunt. Id ipsum fornicabatur in idolis, ad quam Dominus Jesus
mare istis est oblitum naturae suae, illis armatum Christus, ad scrutandos morcs hominum duo Testa-
Typice autem, quid per marc Ru-
est adversus eos. menta direxit Nam ideo, ut credentium fidem, aut
brum, nisi baptismum est Christi sanguine conse- rebellium pervicaciam plenius comprobarel, ante
cratum? Hostes sequentes cura rege, qui a tergo adventum judicii sui, quasi exploratores duos, le-
moriuntur, peccata sunt pra;terila, quae dclentur, gem, et Evangeliura destinavit.
et diabolus, qui in spiritali baptismo suffocatur. Huc usque narravit de legislatore, et de patribus
Premunt quidem .Egyptii urgent, instant peccata,
; antiquis, et de succeasore Moysi Jesu Nave. Nuno
sed usque ad aquam. dicturus est de judicibus Israel, nomina commemo-
« Fide muri Jericho corruerunt circuitu dierum rans propter brevitatem sermonis, qui per fidem
'septem {Josue vi, 20). » N'on enim tubarum sonitus pugnaverunt, et gentes plurimas vicerunt.
murorum saxa dejecil, ac si per decem millia annos « Et quid adhuc dicam ? Deficiet enim me tempus
Patrol. CXXXIV. 2Q
 811 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 8t

enarranten. » Delicit enim me tempus destinatum A fuit ante te. » Quod jam in Christo impletum ea

ad scribendam epistolam hoc, quod in corde pro- : cernimus.

posui, seu historiam narrando de operibus eorum, Obturaverunt ora leonum, exstinxerunt impi
ic

sed finem faciens in meretricem, et in verecundiam tum ignis. »

eis excitans qualitatem persona), non jam delecta- « Obturaverunt ora leonum » per fidem, ut Di

tur historiarum commemoratione. Ne videatur ser- niel XIV, 39, Samson {Jud. xiv, 6), et David (/ fle(

monem suum protelare tamen non ea explanat, sed XVII, .34-37).

percurrit, sapienter valde utrumque faciens, et tem- <c Exstinxerunt impetum ignis, » per fidem,
pus fugiens, et densitatem sentenliarum non aufe- tres pueri in camino ignis {Dan. iii, 93). Haec
rens. Neque enim omnino tacuit, neque dicens fides, ut cum res nobis in contrarium exeunt, tur
molestus effectusest; utrumqueenim facit.Qui jam credamus, quia nihil contrarium factum est, se

credenti longitudine sermonis molestus esse volue- cuncta consequentia ordinata.

rit, opinionem ambitionis incurrit; oportet enim » Effugaverunt aciem gladii, convaluerunt de ir

utilitati prospicere et coaptari. firmitate, fortes facti sunt in bello.castra verterur

De Gedeon, Barach, Samson, Jephte, David,
<c
Samuel et prophetis, qui per fldem vicerunt regna.»
Quod omnes in commune narrantur, illud est quod
singulorum opera eadem fide acta sunt, qua et isti
per fidem similiter vicerunt. Regnavit Gedeon,
signum accipiendo in vellere ad prosternendum
Zebee et Salmana {Jud. viii, 40). Barach, ad conte-
rendum Sisaram, et omnes currus ejus {Jud. :v, 6,
15, 16, 21). Samson plures interficiendo moriens,
quam ante vivus occiderat {Jud. xvi, 30). Jephte,
pugnando contra filios
offerendo (Jud. David, occidendo Philis-
xi, 30).
thseum, et in repromissionem accipiendo de Chri-
sto (/ Reg. xvii, 50). Samuel, in occidendo Agag
exterorum. » EITugaverunt aciem gladii per fiden
B id est, supra jam dicti David, seu Gedeon, se
alii plurimi, quod longum est enumerare, quos sci
mus per fldem furtes fuisse in bello, et castr
Ammon, et filiam suam
vertisse de exteris gentibus. Gonvaluerunt de infii
mitate per fidem, sicut Ezechias [iV Reg. xx, 5, 6
Fortes facti sunt in bello, ut Judas et fratres eju
(1455). ' Acceperunt mulieres de resurrection
mortuos suos. » Ea commemorat Apostolus, qu;
per Eliam et Eliseum venerunt, qui per fidem ro
gati sunt, ut Apostolus meminit, ab illis mulieri
bus, ut suscitarent mortuos eorum. Elias enin
suscitavit filium vidus Jonam (1456) in Sarept.
Sidoniee, et detulit illum matri suae; et ElisKus fi

regem Amalech (/ Reg. xv, 33). lium Sunamitem {IV Reg. iv, 35).
« Operati sunt justitiam » quia quod credi- :

« Alii autem distenti sunt, non suscipientei

derunt, opere compleverunt « adepli enim sunt :

r redemptionem ut meliorem invenirent resurrectio

repromissiones, » quia meruerunt illis promitti.
nem. > Distenti, id est, extensi, hoc est, in ligm
Seu, adepti sunt repromissiones, quia cum ju-
ut dicunt
crucis per fines extensi ; seu, alii
rejurando responsum accepisset David, quod ex
incurvantes summitatem arborum, et ossa mar-
ipso secundum carnem Christus futurus esset, non
tyrum distendentes (ic disrumpentes, quia ips
dubitavit, sed credidit. Sic enim scriptum est :

prffisentia despexerunt et redemptionem aiteriian

« Juravit Dominus David veritatem, et non pceni-
concupierunt.
tebit eum : ex fructu ventris tui ponam super
« Alii vero Indibria, et verbera experli, insupei
sedem meam (145'i). » Et alibi :« Semel juravi
et vincula et carceres. » Hffic aliquanta in Jere-
in sancto meo, si David mentiar semen ejus in :

manebit. Et sedes sicut

mia et in Amos legimus adimpleta. Ita de his
aeternum ejus, sol in
seu de aliis taliter scribens Apostolus, qualite:
conspcctu meo {Psal. lxxxviii, 36, 37). » Et in
solent de aliis accidere, quibus mala infliguntur.
Paralipomenon I, xvii, 11-13 : « Et erit, inquit,
Prius enim deludent eos, unde et delubria dicta,
cum completl fucrint dies tui, et dormieris cum
et postquam verberati fuerint, ul Micha^as a Se-
patribus tuis, suscitabo semen tuum post te,
decia (;// Beg. .xxii, 24), sequuntur vincula et car-
quod egredietur de utero tuo, et firmabo regnum
'^'^'^^^ ^'^'^'
ejus : ipse sdificabit mihi domum, et firmabo D
reguum ejus in sempiternum. Ego ero ei in pa- Lapidati sunt, secti sunt, tentati sunt, in occi-
siono gladii mortui sunt. » Lapidati sunt, ut Jere-
tre, et ipse erit inihi in filio : et miserioordiam
meam noa auferam ab eo, sicut abstuli ab eo, qui mias (1457), Naboth (/// Reg. xxi, 13), seu Za-

bum Domini in ore tuo vcrum est. Filius enim Ama-

(1454) Psal. cxxxi, 11 : Juravit Dominus Davidve-
rilatem, et non [/•usirahitur cam; de fnictu ventris thi Jonas dicitur; Amath vero Hebraice verilatem
tui ponam super sedem tuam. Quie repromissio sonat. De hac opinione vide divura Hieronymum,
// Reg. VII, 12 potissimum legitur, et sequentibus pra;fat. in Jonam, pseudo epiph., et Doroth. de
versic. morte et vita proph., qusest. ad Antioch. q. 65, inter
(1455) Mtwhab. iii, cum caeteris capitibus ejus, opera sancti Athanasii. At Jonas sub Joas, et Jero-
et fralrum virtutem narrantibus. boamo secundo Israelis regibus floruit. Quoniodo
(145(3) /// Reg. xvii, 17; opinio hxc Jonam vi- ergo lilius vidufe illius esse potuerit, cum Elias
duse Sareptana; fllium faciens, a Rahbinis aliquot sexaginta annis anle Joas regnum raptus fuerit?
diu obtinuit, ob id quod legitur eodem c. v, 24 ;
(1157) Opinio est Jeremiam lapidatura fuisse, et
Nunc in isto coynovi, quoniam vir Dei es tu, et ver- de eo Apostolum hic loqui voluisse pluribus antiquig
 813 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI,— IN EPIST. AD HEBIl. 814
cliarias (1458). Secli sunt, ut luit Isaias (1439). A lunciset incavernis terra;. » Eliam dioit, seu csete-
Tentalisunt, i(l est.probati, ut AbrulKiin, ot Jacob. ros alios qui per de8erta,et sub terra ct incaverais
In OKcisione ^ladii mortui suiit, ut IJrias (// lieg. terra: luerunt.
II, 24), et Josiiis {IV- Hei). xxui, 20 ; /] 1'araL Et hi omues testimooio fidei probati, non acce-
(.

XXXV, 23). Kl hajc oninia per fidem passi despicien- pcrunl repromissionem, Ueo pro nobis molius ali-
t«3prae8entia,utadsupernaelevarenlur. Duo quippe quid providente, ne sine nobis consummarentur. »
8unt miraoula fidoi : quia et imperat miigna et pa- Qui omnes, nisi superius memorati, quoram tam
tilur magna, et nihil reputat pati. clara et laudabilis fides commemorata est, id est,
11 Circumierunt in melotis, et in pcllibuscaprinis, Abel, Ilcnoch, .Noe, Abraha;, Saraj, Isaac, Jacob,
I
egentes, angustiati, affiicti. » In hoc loco Eliara dc- Joseph, Moysis, Israelitarura mare transountium,
bomus intelligere. Ipsum quippe insinuat : et non Josue, Rahab, Barach, Samson, Jephte, David, Sa-
solum illum, sed ot alios. qui taliter egerunt, qui muel et prophetarum, qui fuerunt filii Dei, lux
undiquo pcnurii?, et tribulationibus an-
afflicti mundi, sal terraB, stelL-e firmamenti, terreni homi-
gusliati, egentes inopia, ui ad desideriuin ater- nes et ccelestes angeli, vivi lapides et splendidae
nonim potuissent per Me-
aftliclionem pertingcre. margaritK, quorum opera quae egerunt, fidem eo-
,
lotes dicunt aliqui. qui uno latere tantiimmodo ri rura testantur.quia absque fideimpossibile erat eos
"' t-v.. o o.j ^ l^.- i__.
pendeat, ox pellibus factus, ut monachi in /Egypto placere Deo ? Sed taraen probati tantummodo, re-
1. utebantur (1460), qualem Elias quoque legitur ha- promissionera non acceperunt. Dicet ergo aliquis :

biiisse [IV lieg. i, >*). Quid ois profuit servisse hactenus sine
Deo, si

Quibus dignus non erat mundus. » Mundum

>< prsemio perinanent? Absit. Auferathoc a menlibus
^
namque hoc
in loco dicit homines mundi amore Christianorum Dorainus Deus noster, ut credamus
j deceptos, atque
inhajrendo creaturs ab agnoscenda eos sinepraemio permanere.quiadhucmortali carne
j Creatoris sui majestate reOexos. De quo alio loco circumdati magnum prfBmium perceperunt videndi
i.dicit « Nuncprinceps hiijusmundi ejicietur foras
: et cognoscendi Deum. Dcnique audi quid de illis in
j
(JoKH.xii, 31). » Ostendit enim diabolum principem Apocalypsi vi, 9-11 scriptum sit.- Vidi sub altare
><

i esse peccatorum honiinum, non creaturarum Dei. animas interfectorum propter verbura Dei, et cla-
^ Et quotiescunque mundi figura in mala significa- mabant voce magna, dicentes ;Usquequo, Domine,
itione ponitur, ostendit mundi istius amatores, et [sanctus et verus] non judicas, et vindicas sangui-
non Dei. Absitenim, ut credamus eum principom nem nostrum de his qui babitant in terra? Et datae
iBSse cocli, et terrs et creaturarum omnium, quae sunt illis datum (1461; est
singuk-e stols albs, et
igeneralitermundinomine appellantur. Tolus itaque illis tempus adhuc modicum, do-
ut requiescerent
i^undus servit suo Creatori, non deceptori Re- ; nec impleatur numerus conservorum et fratrum
demptori, non interemptori, et regitur dispensa- eorum. » Singulas modo stolas habent animffi san-
done divina, non inimici versutia subvertitur, ctorum de sua beata immortalitate gaudentes; rc-
propter homines partis illius, qui propria voluntate, surgenlibus corporibus, juxta Isaiam, in terra sua
ncn necessitate aliqua se subjiciuntdiabolo. Undc duplicia possidebunt {Isai. lxi, 7). Modo vero non

i
;t idera Apostolus alio loco ait : « Non est nobis desiderium resurrectionis eis abnuitur, sed excoUi-
t olluctatio adversus carnem et sanguinem, sed gendorum fratrum augmento differtur.Nam etipsa
j mundi hujus potestates, et rectores tene-
idversus animarum lajtitia potest stolis albis figurari, cum
!Tarum harum (Ephes. vi, 1 ); » id est, peccatorum, Domino revelante didicerint et impios in finem
jui in tenebris manent iniquitatis. Recle talibus damnandos,etusque adfinem sa^culi multos suonu-
' lon pst dignus mundus. Ilinc est quod Doraiuus mcro per martyrium esse sociandos. Atque in aeter-
llicit in Evangelio: « Si mundus vos odit, scitate na charitate profusi, maluerunt hac consolatione
. (uiame priorem vobis odio habuit. Quia vero contenti pro supplendo fratrum numero, hactenus
le mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, sua difTere gaudia.
iropterea odit vos mundus Tales
1462) Cap. XII.) « Ideoque et nos tantam ba-
ijoan. xv, 181. »
nim mnndus, homines mundi non possunt p bentesimpositam nubem testium.deponentes omne
id est,
ccipere, quia digni non sunt. Inimicusnon potest pondus, et circumstans nos peccatum, per patien-
uscipere conciliatum,damnatus salvatum,inquina- tiam curramus ad propositum nobis certamen. »
Lis mundatum. Testes hic patriarchas et prophetas, velfideles san-
" In solitudinibus errantes, in montibus, etspe- ctos appellat, pro altitudine et multitudinemerito-

robata, et Hebrajorum traditione suflulta. V. Tert. (14591 Opinio et traditio Hebraeorum,Christiano-

dv. Gnost. c. 8, Hieron. contr. Jovin. lib. ii ; Epiph. rumqueest,Isaiaminitioregni Manassis regis Judje,
e Vita et morte propbetarum ; Doroth. in sy- dissectum. serra obiisse. V. Origenem in c. xxiii,
opsi. Matt. et .\ugustin. lib. xviii, de Civ. c. 24, et alios
(1458i De hoc Zacharia notissima quaestio et pro- quamplures.
xior, quam ut de ea opus sit verba facere. V. (1460) Casian. de Habitu monachor. c. 11.
liction. Ilist. bibl. ad verbum Zacharias, ubi et (1461) Yulg. dictum.
uaestio et auctores eam pertractantes suppeditan- 1462 In marg. cod. hic leg. lectio xiv, et
ur. 'oap. XXX.
 ;

811 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI J

enarranlen. i> Deficit enim me tempus destinatum A fuit ante te. » Quod jam in Christo impletum es

ad scribendam epistolara hoc, quod in corde pro- : oernimus.

posui, seu historiam narrando de operibus eorum, « Obturaverunt ora leonum, exstinxerunt impi
sed finem faciens in meretricem, et in verecundiam tum ignis. »

eis excitans qualitatem personae, non jam delecta- ' Obturaverunt ora leonura » per fidem, ut D;
tur historiarum commemoratione. Ne videatur ser- niel XIV, 39, Samson {Jiid. xiv, 6), et David (/ Re^

monem suum protelare tamen non ea explanat, sed XVII, 34-37).

percurrit, sapienter valde utrumque faoiens, et tem- « Exstinxerunt impetum ignis, » per fidem, 1
pus fugiens, et densitatem sentenliarum non aufe- tres pueri in camino ignis [Dan. iii, 93). Haec 61

rens. Neque enim omnino tacuit, neque dicens tldes, ut cum res nobia in contrariuin exeunt, tuE
molestuB effectus est utrumque enim faoit. Qui jam
; credamus, quia nihil contrarium faotum est, se
credenti longitudine sermonis molestus esse volue- cuncta consequentia ordinata.
rit, opinionem ambitionis incurrit; oportet enim » Effugaverunt aciem gladii, convaluerunt de inj
utilitati prospicere et coaptari. firmitate, fortes facti sunt in bello^castra verterurj
« De Gedeon, Barach, Samson, Jephte, David,
exterorum. » EfTugaverunt aciem gladii per fideni
Samuel et prophetis, qui per fldem vicerunt regna.» id est, supra jam dicti David, seu Gedeon, sei
B
Quod omnes in commune narrantur, illud est quod alii plurimi, quod longum est enumerare, quos scil
singulorum opera eadem fide acta sunt, qua et isti mu9 per fidem fortes fuisse in bello, et castr-
per fidem similiter vicerunt. Regnavit Gedeun, vertisse de exteris gentibus. Gonvaluerunt de infir
signum accipiendo in vellere ad prosternendum mitate per fidem, sicut Ezechias {IV Reg. xx, 5, 6;
Zebee et Salmana {Jud. vui, 40). liarach, ad conle- Fortes facti sunt in bello, ut Judas et fratres eju
rendum Sisaram, et omnes currus ejus {Jud. iv, 6, Aocepcrunt mulieres de resurrectioni
(1455). '
15, 16, 21). Samson plures interficiendo moriens,
mortuos suos. Ea commemorat Apostolus, qua
>•

quam ante vivus occiderat {Jud. xvi, 30). Jephte,

per Eliam et Eliseum venerunt, qui per fidem ro
pugnando conlra filios Ammon, et filiam suam gati sunt, ut Apostolus meminit, ab illis mulieriii
offerendo {Jud. xi, 30). David, occidendo Philis-
bus, ut susoitarent mortuos eorum. Elias eninrt
thaeum, et in repromissionem acoipiendo de Chri- susoitavit filium viduae Jonam (1456) in SarepteJ
sto (/ Reg. xvii, 50). Samuel, in ocoidendo Agag Sidoniae, et detulit illum matri sua;; et Elis£eu3 fi-l
regem Amaleoh (i Reg. xv, 33).
liura Sunamitem {IV Reg. iv, 35).
« Operati sunt justitiam « : quia quod credi-
« Alii autem distenti sunt, non susoipientes
derunt, opere compleverunt : « adepti enim sunt
r rederaptionem ut meliorem invenirent resurrectio^
repromissiones, » quia meruerunt illis promitti.
nem. » Distenti, id est, extensi, hoc eat, in lignc'
Seu, adepti sunt repromissiones, quia cum ju-
crucis per fines extensi ; seu, ut alii dicuntj
rejurando responsum accepisset David, quod ex
incurvantes summitatem arborum, et ossa mar-i
ipso seoundum carnem Chrislus futurus esset, noii
tyrum distendentes iic disrumpentes, quia ips:'
dubitavit, sed credidit. Sic enim scriptum est :

praesentia despexerunt et redemptionem ffiternam,

« Juravit Dominus David veritatem, et non pceni-
concupierunt.
tebit eum : ex fruclu ventris tui ponam super
« Alii vero Indibria, et verbera experti, insuper
sedem meam (1454). » Et alibi : « Semel juravi
in sancto meo, si David mentiar : semen ejus in
et vincula et caroeres. » Hsc aliquanta in Jere-

ceternum manebit. Et sedes ejus, sicut sol in

mia et in Amos legimus adimpleta. Ita de his,
aeu de aliis taliter soribens Apostolus, qualiter'
conspeotu meo {Psal. lxxxviii, 36, 37). » Et in
Paralipomenon 11-13 Et solent de aliis aocidere, quibus mala infliguntur.
I, xvii, : « erit, inquit,
Prius enim deludent eos, unde et delubria dicta,
cum completi fuerint dies tui, et dormieris cuni
el postquam verberati fuerint, ut MichKas a Se-
patribus tuis, suscitabo semen tuum post te,
decia (/// Reg. xxii, 24), sequuntur vincula et car-
quod egredietur de utero tuo, et firmabo regnum
''^'"''^ [loid
ejus : ipse mihi domum, et firmabo
aedificabit D
reguum ejus in sempiternum. Ego ero ei in pa- Lapidati sunt, secti sunt, tentati sunt, in occi-
tre, et ipse erit inihi in filio et miserioordiam :
siono gladii mortui sunt. » Lapidati sunt, ut Jere-
meam noa auferam ab eo, sicut abstuli ab eo, qui mias (1457), Naboth (/// Reg. xxi, 13), seu Za-

(1454) Psal. cxxxi, 11 : Juravit Dominus David ve- hum Domini in ore luo verum est. Filiua enim Ama-
ritatem, et non frusirnbilur eam; de fruclu vcittris thi Jonas dicitur; Amath vero Hebraice veritatem
tui ponam snper sedem tuam. Qua; repromissio sonat. De hao opinione vide divura Hieronymum,
// Rerj. VII, 12 potissimum legitur, et sequentibus pr«fat. in Jonam, pseudo epiph., et Doroth. de
versic. morle et vita proph., qurest. ad Anlioch. q. 65, inter
(1455) Machub. iii, cum celeris capitibus cjus, opera sancti Athanasii. At Jonas sub Joas, et Jero-
et fratrura virtutem narrantibus. boamo secundo Israelis rcgibus floruit. Quomodo
(1456)/// Reg.-s.vn, 17; opinio hxc Jonam vi- ergo filius viduae illius esse potuerit, cum Elias
duffi Sareptana! filiura faciens, a Rabbinis aliquot sexaginta annis ante Joas regnum r^ptus fucrit?
diu obtinuit, ob id quod legitur eodem c. v, 24 (1157) Opinio est Jeremiam lapidatum fuisse, et
Nmc in islo coynovi, quoniam vir Dei es lu, et ver- de eo Apostolum hic loqui voluisse pluribus antiquis
 813 EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.- IN EPIST. AD HEHIl 8i4
' If !:,
';':^::;!
Tentalisunt, ::\yLn-
idest.probati.ulAbraliara,
'^'^ '«''- ^!'"')-
et Jacob.
A -cis et in cavemis terr.. „ Elian
ros alios qui per deserta, et
1 dicit, seu ceete-
In oocisione gladii
sub terra et incavernis
mortui sunt, ut Uriaa (// Iteg. tcrra; lucrunt.
n, 24), et Josias <^V lieQ. xxm, 2'J /; l>uinl.
;
" Kt hi omnes testimonio fidei probati, non acce-
XXXV, 23). Et hMc omnia per fidem
passi dcspicien- peruntrepromissionem, Deo pro nobis melius ali-
te9pra>senti!i,utadsiipcrnaeiev:irentur. Uuoquippo quid providente, no sine nobis
sunt miracula consummarentur. ..
(idci : quia et imperatmagna et pa- Oiii omnes, nisi superius
tilur magna, memorati, quoram tam
et nihil reputat pati.
clara et laudabilis fides
.. Circumierunt in raelotis, et in pellibuscaprinis,
commemorata est id est
Abel, Henoch, .\oe, Abrah».
--entes, angustiati, afdicti. » In Sarje, Isaac, Jaoob,'
>

hoc loco Eliam de- Joseph, Moysis, Israelitarum mare

bemus intolligerc. Ipsura quippe insinuat: et non transeuntium
Josue, Rahab, Barach, Samson,
solum illum, sed ot alios, qui taliter Jephte, David, Sa-
egerunt, qui muel et prophetarum, qui fuerunt filii
afnicti undique penuriis, Dei,' lux
et tribulationibus an- mundi, sal terrm, stellce firmamenti,
gustiali, egentes inopia, ut terreni homi-
ad desiderium a^ter- nes et coolestes angeli, vivi lapides
norum potuissent per amictionem et splendidae
perlingere. Me- margaritiE, quorum opera quK egerunt,
lotes dicunt aliqui, qui uno atere tantummodo fidem eo-
1
rura testantur.quia absque fideimpossibile
pendeat, ex pellibus factus, ut monachi in g erat eos
.Egypto
.Egynto nlacere Deo
placere Dfin ? Sed (amc„
? SpH „„^k„(; »„_.
tamen probati ,

utebantur (1460), qualem Elias quoque legitur tantummodo, re-

ha- promissionem non acceperunt. Dicet ergo
buisse {IV Reg. i, 8). aliquis :

Ouid eis profuit servisse Deo, si hactenus

Quibus dignus non erat mundus.
« sine
Mundum ..
pra;mio permanent? Absit. Auferathoc
a menlibus
namque hoc in loco dioit homines mundi amore
Christianorum Dominus Deus noster,
deceptos, atque inha;rendo creatur» ab utcredamus
agnoscenda eossinepraemiopermanere,quiadhucmortalicarne
Creatoris sui majestate reflexos. De quo alio loco circumdati raagnum prffimiura perceperunt
dicit Nuncprinceps hujusmundi ejicietur foras
: «
videndi
et cognoscendi Deura. Denique audi quid
(yoan. XII, 31). de illis in
Ostendit enim diabolum principem
>.
Apocalypsi vi, 9-11 scriptum sit « Vidi
esse peccatorum hominum, non creaturarum
.•
sub altare
Dei. animas interfectorum propter verbum
Et quotiescunque mundi figura in mala Dei, et cla-
significa- mabant voce raagna, dicentes Usquequo,
tione ponitur, ostendit mundi istius amatores, et
:
Doraine
[sanctus et verus] non judicas, et
non Dei. Absitenim, ut credamus eum principom vindicas sangui-
nera nostrum de his qui babitant in
esse coeli, et terrs et creaturarum terra? Et data;
omnium, quae sunt illis singulas stolas alb«, et datum
generalitermundinomine appellantur. Totus (1461) est
"'^.'^ itaque
....uo.ta^uc in.s ut requiescerent
illis requiesccrent tempus adhuc modicum,
mnnH„= o» •*
mundusservitsuo n
Creaton,
modicum do- dn-
non deceptori Re- C nec impleatur numerus conservorum
=><^i^uium ei
e
;
fralrum
iratrum
demptori, non interemptori,
interemntoH et m regitur
rpait,,,. ^;=,,„„.„
dispensa eorum. o:_._ ,
Singulas modo stolas hubent anims ..
, _

tione divina, non inimici versutia san-

subverlitur, ctorum de sua beata i.Timortalitate
propter bomines partis illius, qui propria gaudentes; ro-
voluntate' surgenlibus corporibus, juxta Isaiam,
non necessitate aliqua se subjiciuntdiabolo. in terrasua
Unde duphcia possidebunt (Isai. lxi, 7). Modo
et idem Apostolus alio loco vero non
ait « Non est nobis desideriura resurrectionis eis abnuitur,sed
:

coUuctatio adversus carnem et sanguinem, excolli-

sed gendorum fratrum augmento differtur.Nam
adversus mundi hujus potestates, et rectores etipsa
tene- animarum Istitia potest stolis albis
brarura harum (Ephes. vi, „ id est,
figurari, cum
1 ;,
;
peccatorum, Domino revelante didicerint
qui in tenebris
et impios in 'finem
manent iniquitatis. Recte talibus damnandos,etusque adfinem sasculi multos
non pst dignus mundus. Hinc est quod Domiuus suonu-
mcro per martyriura esse sociandos.
dicit in Evangelio: Atque in «.ter-
« Si mundus vos odit, scitate na charilate profusi, maluerunt hac
quia me
priorem vobis odio habuit. Quia vero consolatione
contenti pro supplendo fratrum
de raundo non estis, sed ego elegi numero, hactenus
vos de mundo, sua differe gaudia.
propterea odit vos mundus [Joan. xv, 18). » Tales (1462) Cap. XII.) « Ideoque et nos tantam
:;-r ii-rrr=s==:
accipere, quia digni
suscipere conciliatum,damnatus
non sunt. Inimicusnon potest
salvaLum,inquina-
^:f^=^^^^^^
pondus, et circumstans nos peccatum,
tiam curramus ad propositum
per patien-
ha-

tus mundatum. nobis certamen. ..

Testes hic patriarchas et prophetas,

« In solitudinibus errantes, in velfideles san-
raontibus, etspe- ctos appellat, pro altitudine et
multitudinemerito-
probata, et Hebraeorum traditione
sulTulta V Tert (1459) Opinio et traditio Hebraorum,Christiano-
adv.Gnost. c.8, Hieron. contr. Jovin.lib.
ii ; Epinh' ruraque est,Isaiara initio regni Manassis
ae\itaet morte prophetarum Doroth regis Judffi
; in sv-
J dissectum. serra obiisse. V. Origenem
nopsi. in r \yt7i'
Matt. et Augustin.Iib.xvni, de°Civ
(1458) De hoc Zacharia notissima qusstio et pro-
^. 24 et aHos
iixior, quara ut de ea opus
quamplures. '

verba faceref V sit

(14601 Casian. de Habitu monachor.
Uiction. liist. bibl. ad verbum Zachanas, ubi et c 11
quastio et
(iibi)\u\g. dictum. '
'

auctores eam pertractantes suppeditan-

 8H ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI J
enarranlen. » Deficit enim me tempus destinatum A fuit ante te. » Quod jam in Christo impletum ess

ad soribendam epistolam hoc, quod in corde pro- : cernimus.

posui, seu historiam narrando de operibus eorum, M Obturaverunt ora leonum, exstinxerunt impe
sed flnem faciens in meretricem, et in verecundiam tum ignis. »

eis excitansqualitatem personae, non jam delecta- » Obturaverunt ora leonum » per fidem, ut Da
tur historiarum commemoratione. Ne videatur ser- niel XIV, 39, Samson {Jud. xiv, 6), et David (/ Heg
monem suum tamen non ea explanat, sed
protelare XVII, 34-37).

utrumque faciens, et tem-

percurrit, sapienter valde i< Exstinxerunt impctum ignis, » per fidem, u
pus fugiens, et densitatem sententiarum non aufe- tres pueri in camino ignis (Dan. iii, 93). Haec es
rens. Neque enira omnino tacuit, neque dicens fides, ut cum res nobis in contrarium exeunt, tum '

molestuB elTectus est utrumque enim facit. Qui jam

; credamus, quia nihil contrarium factum est, sec

credenti longitudine sermonis molestus esse volue- cuncta consequentia ordinata.

rit, opinionem ambitionis incurrit; oportet enim » Effugaverunt aciem gladii, convaluerunt de in-
utilitati prospicere et coaptari. firmitate, fortes facti sunt in bello^castra verterunl
« De Gedeon, Barach, Samson, Jephte, David,
exterorum. » Effugaverunt aciem gladii per fidem,
Samuel et prophetis, qui per fldem vioerunt regna.» est, supra jam dicti David, seu Gedeon, seu
B id
Quod omnes in commune narrantur, illud estquod alii plurimi, quod longum est enumerare, quos sci-1
singulorum opera eadem fide acta sunt, qua et isti mus per fidem fortes fuisse in bello, et castra
per fidem similiter vicerunt. Regnavit Gedeon, vertisse de exteris gentibus. Gonvaluerunt de infir-
signum accipiendo in vellere ad prosternendum mitate per fldem, sicut Ezechias {tV Recj. xx, 5, 6).
Zebee et Salmana {Jud. viii, 40). Barach, ad conte-
Fortes facti sunt in bello, ut Judas et fratres ejus
rendum Sisaram, et omnes currus ejus {Jud. :v, G,
(1455). « Acceperunt mulieres de resurrectione
15, 16, 21). Sarason plures interficiendo moriens, mortuos suos. » Ea commemorat Apostolus, quae
quam ante vivus occiderat (Jud. xvi, 30). Jephte,
per Eliam et Eliseum venerunt, qui per fidem ro-
pugnando conlra filios Amraon, et filiam suam gati sunt, ut Apostolus meminit, ab illis mulieri-
offerendo {Jud. xi, 30). David, occidendo Philis- mortuos eorum. Elias enim
bus, ut suscitarent
thaeura, et in repromissionem accipiendo de Chri- suscitavit filium viduae Jonam (1456) in Sarepta
sto (/ Reg. xvii, 50). Samuel, in occidendo Agag Sidoniee, et detulit illum matri su£e; el Elisa:u3 fi-

regem Amalech (/Reg. xv, 33).

lium Sunamitem {IV Hefj. iv, 35).
" Operati sunt justitiam « quia : quod oredi-
« Alii autem distenti sunt, non suscipientes
derunt, opere compleverunt : <• adepti enim sunt
r redemptionem ut meliorem invenirent resurrectio-
repromissiones, » quia meruerunt illis promitti.
nem. > Distenli, id est, extensi, hoc est, in ligno
Seu, adepti sunt repromissiones, quia cum ju-
crucis per flnes extensi seu, ut alii dicunt, ;

rejurando responsum accepisset David, quod ex

incurvantes summitatem arborum, et ossa mar-i
ipso secundum carnera Christus futurus esset, non
tyrum distendentes uc disrumpentes, quia ipsi
dubitavit, sed credidit. Sic enim scriptum est :

praesentia despexerunt et redemptionem aeternam ,

« Juravit Dominus David veritatem, et non pceni-

concupierunt.
tebit eum : ex fructu ventris tui ponam super |

« Alii vero Indibria, et verbera experti, insuper

sedem meam (1454). » Et alibi : " Semel juravi
et vincula et carceres. » Hsec aliquanta in Jere-
ia sancto meo, si David mentiar : semen ejus in
seternum manebit. Et sedes ejus, sicut sol in
mia et in Amos legimus adimpleta. Ita de his,
seu de aliis taliter scribens Apostolus, qualiter ;

conspectu meo {Psal. lxxxviii, 36, 37). » Et in

solent de aliis accidere, quibus mala infliguntur.
Paralipomenon
,

I, xvii, 11-13 : « Et erit, inquit,

Prius cnim deludent eos, unde et delubria dicta,
cum completi fuerint dies tui, et dormieris cum
et postquam verberati fuerint, ut Michsas a Se-
patribus tuis, suscitabo semen tuum post te,
decia (/// Beg. xxii, 24), sequuntur vincula et car-
quod egredietur de utero tuo, et firmabo regnum
'^^^^^ {IbtU
ejus : ipse aedificabit mihi domum, et firmabo D
reguum ejus in sempiternum. Ego ero ei in pa- « Lapidati sunt, secti sunt, tentati sunt, in occi-
tre, et ipse erit inihi in filio : et misericordiam siono gladii mortui gunt. » Lapidati sunt, ut Jere-

meam non auferam ab eo, sicut abstuli ab eo, qui mias (1457), Naboth (/// Reg. xxi, 13), seu Za-

(1454) Psal. cxxxi, 11 : Juravit Dominus David ve- bum Domini in ore tuo vcriim est. Filius enim Ama-
rilatem, d non frusirabilur eam; de fniclu vcniris thi Jonas dicitur; Araath vero Hcbraice verilatem
iui ponam sedem tuam. Quk repromissio
siiper sonat. De hac opinione vide divum Hieronymum,
// Reg. VII, 12 potissimum legitur, et sequentibus prsfat. m
Jonam, pseudo epiph., et Doroth. de
versic. morte et vita proph., qua;st. ad Antioch. q. 65, inter
(1455) Mucliub.III, cura Cr-eteris capitibus ejus, opera sancti Athanasii. At Jonas sub Joas, et Jero-
et fratrum virlutem narrantibus. boamo SBCundo Israelis regibus floruit. Quomodo
(14.56) /// Reg. xvii, 17; opinio hixc Jonam vi- ergo filius viduc-e illius esse potuerit, cum Elias
duae Sareptan.-c fllium faciens, a Rahbinis aliquot sexaginta .innis anle Joas regnum raptus fuerit?
diu obtinuit, ob id quod legitur eodem c. v, 24 ;
(ilo7} Opinio est Jeremiam lapidatum fuisse, et
Nunc in islu coynovi, quoniam vir Dei es lu, et ver- de 80 Apostolum hic loqui voluisse pluribus antiquie
 813 EXrOSITIO IN EPISTOLAS PAULI.— IN EPIST. AD HEBll. 81^!

charias (1458). Socti sunt, iit luit Isaias (1-439). A lunciset in cavernis terra;. » Eliam dicit, seu CKte-
Tentalisunt, i(l est.probati, ut AbralKini, ot .lacob. ros alios (lui i)cr desert8,ot aub terra ct incavernis
In occisione nMn morlui sunt, ut Urias (// /1^3. torr.-c fuerunt.
i[, 24), et Josifts (TV lieg. xxiii, 29; 11 1'aral. Rt hi oranes testimonio fidei probati, non acce-
"

XXXV, 2,3). Et hooc omniaper fidem passi despicien- porunt repromissionora, Deo pro nobis melius ali-
tespra-sentia^utadsuperna elev;ircntur. Uuo quippe quid providcnte, no sinc nobis consummarentur. »
sunt niiracula (Idoi : quia et imperat miigna et pa- Qui oranes, nisi superius memorati, quoram tam
titur magna, et nihil reputat pati. clara et laudabilis fides commemorata est, id est,
Circumierunt in raelotie, el in pellibuseaprinis, Abel, Hcnoch, Noe, Abrahae, Sarje, Isaac, Jacob,
i._,outes, angustiati, afflicti. » In hoc loco Eliam dc- Joseph, Moysis, Israelitarum mare transeuntium,
bemus intelligere. Ipsum quippe insinuat: et non Josue, Rahab, Barach, Samson, Jephte, David, Sa-
solum illum, sed ot alios, qui taliter egerunt, qui muel et prophetarum, qui fuerunt filii Dei, lux
undique
afflicti pcnurii-:, ct tribulationibus an- mundi, sal tcrrje, stcllt-e firmamenti, terreni homi-
gustiati, egentes inopia, ut ad desiderium a;ler- nes et c(Elestes angeli, vivi lapides et splendidaa
norum potuissent per afllictionem pertingere. Me- margaritae, quorum opera quae egerunt, fidem eo-
.. lotes dicunt aliqui, qui uno latere tantummodo n rum testantur.quia absque fideimpossibile erat 60S
pendeat, ex pellibus factus, ut monachi in ^gypto placere Deo"? Sed tamen probati tantumraodo, re-
utebantur (1460), qualem Elias quoque legitur ha- promissionem non acceperunt. Dicet ergo aliquis
buisse [IV lieg. i, >^). yuid eis profuit servisse Deo, si hactenus sine
« Quibus dignus non eratmundus. » Mundum pra;mio perraanent? Absit. Auferat hoc a mentibus
namque hoc homines mundi amore
in loco dicit Christianorura Dominus Deus noster, utcredamus
deceptos, atque inha;rendo creaturs ab agnoscenda eos sine praeraio permanere,quiadhucmortali carne
Creatoris sui majestate reflexos. De quo alio loco circumdati magnura prsmium perceperunt videndi
dicit « Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras
: etcognoscendi Deum. Denique audi quid de illis in
(Joan.xu, 31). » Ostendit enim diabolum principem Apocalypsi vi, 9-11 scriptum sit.- « Vidi sub altare
esse peccatorum hominum, non creaturarum Dei. animas interfectorura propter verbum Dei, et cla-
Et quotiescunque mundi figura in mala significa- raabant voce raagna, dicentes ;Usquequo, Domine,
..tione ponitur, ostendit mundi istius amatores, et [sanctus et verus] non judicas, et vindicas sangui-
non Dei. .\bsitenim, ut credamus eum principem nera nostrurade his qui babitant in terra? Et datae
esse cccli, et terrae et creaturarum omnium, quae sunt illis singula; stolffi albs, et datum (1461) est
generalitermundinomine appellantur. Totus itaque illis ut requiescerent tempus adhuc modicum, do-

mundus servit suo Creatori, non deceptori Re- C nec impleatur numerus conservorum et fratrum ;

'.
demptori, non interemptori, et regitur dispensa- eorum. " Singulas modo stolas hubent aniraae san-
tione divina, non iniraici versutia subvertitur, ctorum de sua beata i.T,mortalitate gaudentes; ro-
propter horaines partis illius, qui propria voluntate, surgentibus corporibus, juxta Isaiam, in terra sua
non necessitate aliqua se subjiciuntdiabolo. Unde duplicia possidebunt {Isai. lxi, 7). Modo vero non
et idem Apostolus alio loco ait « Non est nobis -. desiderium resurrectionis eis abnuitur, sed excolli-
colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed gendorum fratrum augmento differtur.Nam et ipsa
adversus mundi hujus potestates, et rectores tene- animarum loetitia potest stolis albis figurari, cum
brarum harum {Ephcs. vi, 1 » id est, peccatorura, )
; Domino revelante didicerint et irapios in finem
qui in tenebris manent
Recle talibusiniquitatis. damnandos,etusque adfinem sosculi multos suonu-
non dignus raundus. Hinc est quod Domiuus
pst mcro per martyrium esse sociandos. Atque in ster-
dicit in Evangelio: « Si raundus vos odit, scitate na charilate profusi, maluerunt hac consolatione
quia me priorem vobis odio habuit. Quia vero contenti pro supplendo fratrum numero, hactenus
de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, sua ditfere gaudia.
propterea odit vos mundus iJoan. xv, 181. » Tales (1462) C.\p. XII.) « Ideoque et nos tantam ha-
enim mnndus, homines mundi non possunt p bentesimpositara nubera testiura,deponente3 orane
id est,
accipere, quia digni non sunt. Inimicusnon potest pondus, et circumstans nos peccatum, per patien-
suscipere conciliatum,damnatus salvatum,inquina- tiam curramus ad propositum nobis certamen. »
tus mundatum. Testeshic patriarchas et prophetas, velfideles san-
« In solitudinibus errantes, in monlibus, et spe- ctos appellat, pro altitudine et multitudinemerito-

probata, et Hebrceorum traditione suflulta. V.Tert. (1459) Opinio et traditio HebrEeorum.Christiano-

adv. Gnosl. c. 8, Hieron. i-ontr. Jovin.Iib. ii Epiph. ; rumqueest,Isaiaminitioregni Manassis regis JudcP,
de Vita et morte prophetarum Doroth. in sy- ; dissectura. serra obiisse. V. Origenem in c. sxiii,
nopsi. Matt. et .\ugustin. lib. xviii, de Civ. c. 24, et alios
(1458; De hoc Zacharia notissima qucBstio et pro- quamplures.
lixior, quam ut de ea opus sit verba facere. V. (1460, Casian. de Habitu monachor. c. 11.
Diction. liist. bibl. ad verbum Zacluirias, ubi et (1401) Vulg. dictum.
quastio et auctores eam pertractantes suppeditan- In marg. cod. hic leg. lectio .xiv, et
(1462J
tur. 'jap, XXX,
819 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 820
illiquidemintemporepaucorumdictum,secundum A matum fuerit,reddet fructum justitis id est prs-
voluntatem suam erudiebantnos hicautem ad id ; mium. Qui enira seminant in lacrymis, in exsulta-
quod utile est in recipiendo sanctificationem ejus. » tione metent {Psal. cxxv, 5). Pacatissimum fru-
Si enim patres carnales filii reverentur, quomodo ctu m, hoc est, gratissimum. Proinde oportet sperare
Patrem coelestem non revereamini? Non enim dis- meliora in finem nam et in arboribus cortex pene
:

cretione persons inter eos tantum est differentia, seraper amarus, et asper est : fructus tamen ipsi,
quod isti terreni, iile ccclestis est, sed etiam ipsa suavitate jucundi sunt. Et qui
amara bibunt anti-
causa.Non enim in eamdem causam,vel ad res ipsas dota.patienterferuntquamdamprimum molestiam,
spiritales erudiebant, sed ad quod eia videbatur et tunc sensurapercipiuntsospitatis. Si igiturtalia
;

hoc est, voluntatem suam, desideriumque complen- sperare competit, quod doletis, quod tristitiam tole-
tes. Illi autem ideo vos, inquit.erudiebant.ut ipsis
ratis ;
circa meliora deficitis, quee vos convenit
essetis utiles, aliquando fortassis etiam sine causa sustinere.
; Sustinere enim debetis. Non enim
non enim in omnibus voluntas illorura utilis erat. oportet ciroa tribulationera ita mollescere, sed for-
Iste autem ad utilia nos instituit, erudit, castigat, ut titer tolerare. Inde est enim, quod in sequentibus
nos efflciat suorum receptabiles muoerum. Dum narrat.
enim parentes carnales ad tempus breve nos eru- •g « Propter quod remissas manus, et soluta (1466)
diunt, quanto magis Greator noster ad id, quod genua erigite, et gressus rectos facite pedibus ve-
utile, et perfectum est, ut recipiamus sanctificatio- stris, ut non claudicans quis erret, magis autem
nem hoo est, munditiam ejus, ut dignos nos
ejus, sanetur. Propter quod,id est.quia propter disci-
»
sibi efficiat? Disciplinaergo participatio sanctitatis
plinam meroedis prKmium redditur, et gaudiura
est ; e.xcluditenim sscularium rerum mores (1465), subsequitur, debemus gressus reotos facere, et so-
spiritalem ad segratiam pertrahit. Si considereraus luta genua erigere. In hoc loco haesitationes eorum
justos, cuncti per tribulationes claruerunt. tangit : et ideo tangit, ut sine illis haesitationibus
« Omnis autem disciplina, in pr<Bsenti quidem perseverarent. Si enim ad dilectionem pertinet di-
videturnon esse gaudii, sed mceroris : postea autem sciplina, ut supra ostendit Apostolus, tam ex re-
fructum pacatissimum exeroitatis per eam, reddit bus, quam ex verbis et si in flne recepit melio-
:

justitiaj. » Omnis, inquit, disciplina, et huraana, et

rem quare dissolvimini ? Quare non rectos
(1467),
spiritalis, tunc quando agitur, non videtur gaudii
gressus pedibus vestris facitis ? Hoc enim illi patie-
esse, sed mceroris. Ideo autem hano omnem et spi- bantur, qui desperalione deflciebant,et spe futuro-
ritalem, et huraanam disciplinam vocat, quia quid- rum nulla solidabantur. Recte, inquit, ambulate,
quid dicitur, disciplinavocatur; videturenim e con- nec clauilicalio plus accrescat, sed potius ad statura
trario illud non esse disciplina, quod gaudentis, et C prjstinura revocetur.
Remissas manus, et soluta
malignantis animo fit. In disciplina enim spiritali genua mandat erigere, ut Isaias ait « Confortate :

prius tristitiaest, ut L-etitia sequatur: in iniquitatis

manus dissolutas, et genua debilia roborate {Isai.
vero scelere, prius gaudium est, et deinde sequilur sxxv, 3). » Gressus rectos,id est, sensus: unde dicit
tristitia. In ista prima est voluptas,et sequitur a;gri-
Propheta « Beati immaculati in via, qui arabulant :

tudo in illa, prima est mxstitia, et tuncjucunditas

:
in lege Domini {Psal. » cxvui, 1). Non clau-
procreatur. Sed illa est sectanda, cum primum a)i- dicans, ut alio loco dicit Quid claudicatis inter : «
quis contristatur, et postea gaudio perfruitur : et me. et Baal? « (III Reg. xvin, 21.) Magis autem sa-
illa rejicienda, cum prirao gaudetur, postea in moe- netur ac si dicat Qui non credit recte, melius
: :

rorem inoiditur. In spiritali enim disciplina, sera- est, ut firmius, et

tenacius credat ut omnibus :

per jucunditas est de serapiterno gaudio, quamvis modis consequaraini medicinara.

tribulatione affligatur sicut in alio loco idem « Pacom sequimini cum omnibus, et sanctimo-
:

egregius prasdicatorait « Gloriamur in tribulalio-

:
niam, sine qua nemo videbit Deum. » Plurima qui-
nibus {Rom. v, 3). » In ista enim timor futurae tristi- dem sunt,quae formam,discretionemque Christiani-
tise gaudium devenustat. Inilla enim spes
praasens
tatis ostendunt sed plus omnibus, ac melius.
:

futurs jucunditatis detrahit prssenti tristiliam,

q charitalis mutu<E affectus, et pax, qua. hominum
Noli enim tristari, si cum ipsa disciplina injuria corda consociat. Propterea etiam Christus dixit :

sit fructustamen reddet dulciores posteaautem,

: ;
« Paoem meam do vobis {Joan. xiv, 27). » Et ite-
inquit, fructum pacatissimum exercitatis per eam,
rum « In hoc cognoscent omnes, quia discipuli
:

reddet justitiffi non fructum, sed fructuura abun-

:
mei estis si dilexeritis invicem {Joan. xiii, 35). »
:

dantiam numerosam. Qui per eam exercitantur. Propterea etiam Apostolus Pacem, inquit, secta- ;

Bene enim dixit, qui peream exercitantur, hoo est, mini cum omnibus, et sanctimoniam (// Go)\ xiii,
qui tolerant plurimo tempore patientcr. Postea 11), hoc est, corpore, et spiritu, ut, « beati mundo
autem fructum accipient, idest, postquam consura- corde, quoniamipsi Deum -videhunt {Matlli. v, 8). »

M465) Fortasse amores. (1467) Fortasse reciptet meliorem, id est, /ruc-

(1466) In eod. insohita, quod ex sequentibus tiim.
emendandum censuimus.
82 i EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUF>I. — IN EPIST. AD HEBR. 822

Sinc qua, id est, sino paco et sanclimonia, nomo A pcr palicnliam cxstitil priraus, illc vero por nogli-
vidoliit Deum. gcntiam postrcmus. Et ifino, quanlum ad pncfigu-
Contemplantcs-nc quis dcsitgratiie Doi ;»sicut
.. rationom portinet, primitiva noslra sunt, non Ju-
in codicibus habetur (liCS). Sed ne
(luibusdam da;orum. Vidotur enim mitii quia eignificat aliquos
qiiis desit gratife Dei,sic cum eIsloquitur,tanquam inter illos qui sub hoc vilio fornicationis jacobant,
Bum his qui cum numero et comitatu viatorum quo9 tamen publicc nolebat arguere sed fingit igno- ;

longn itiuera pormeant ;veluti si diccrcl: Altcndite rantia, postca vero, si perstitissent, tunc jam con-
voliis ne quis vestrum remaneat. Non lioc tantum venirot mcroparc. Inde ost onim quod in scquontia
requiro, ut vos soli perveniatis.scd etiam ut inspi- hujus KpistolK [llehr. xiii, 'i) dicit : Fornicatores
Matis et ciBteros, ne quis,inquit,vcstrum detit gra- enim, adulteros judicabit Deus. Et in capito hujus
i Dei. Gratiam Dei dicit lidem,spem,charitatem, sententia:: Parem sequimini ct sanctimoniam.Esau
[ ii|itimam conversationeni.Seu gratia Dei cst qua vcro idco fornicaforem commemorat Apostolus,
loliis donantur pcccata, ut reconciliemur Deo, pax quia contra voluntatem patris uxorcs alienigenas
lutcm qua reconciliamur Deo (1 ifi9).0mnia quippo duxit.
ii'i sunt gratioe. Nec dicas quia unus cst qui <i Scitoto enim quoniam ot postea cupiens hmre-
leriit. Etenim propter unum mortuus est. Tu ditare benedictionem,reprobatu3 est ; non cnim in-
B quanquam cum laorymis
•v^'^ negligis, propler quem Christus dignatus cst venit pcpiiitentiEB locum,
ih'ri. inquisissot eam. » Superius demonstrat cur beno-

« Contemplantes, » inquit, hoc est, diligenter dictionem hffireditare cupiens reprobatus 8it,et cur
icrutantes, et visitantos, et agnoscentcs, « noqua locum non invenisset, ut Jacob frater suus quan- ;

•adix amaritudinis sursum germinans impediat, et quam onim cum lacrymis inquisisset eam, jam ad
ler illam inquinentur multi. » J^on enim dixit, illum locum benedictionis nonpotuit pervenire, ut
•adix amara, sed.amaritudinis. Radix enim amara frater suus. Non enim hic pceniteiiliam excludit.
jotest fructus dulces effioere araaritudinis autem ; Alioquin si quomodo su-
prcnitentiam damnasset,
•adix, vel fons, vel propositum, nunquam potest perius segnesadmoneret etadhortaretur ? Quomodo
iliquid dulce propagare,quia omnia ibi amara sunt, claudos etfectos.et remissos,atque solutos,quod est
jmnia molesta,omnia scelere et abominatione pes- ruinae principium, ut erigantur invitaret? Sic enim
}ima : nihil suavitatis vel jucunditatis apportant. culpavitsemelipsum.Si gomitibusmagnisingemuit,
3t pcr illara, inquit, inquinentur multi,quia .< mo- cur pffinilentiae locum non meruit invenire? Quo-
iicum fermentum totam massam corrumpit(/ Cor. niam non erat pccnitentice illa salutaris,sicut et tri-
I, 6 ; Gfl/.v,9).» Non propter illum solum hoc volo. Cain non ex poenitentia descondebat. Et hic
stitia

n quo iniquitas noterit inveniri,sed etiara propter G enim occasio fratris apparuit (1471). Quid ergo di-
sesionem qus potorit ex illius propagine pullulare, cimus, nisi quia non poenituit ut convenit?HEc
aoc est, ut si aliqua talis fuerit radix,nullum ex ea enim pojnilentia (1472) ut congruenter geratur.La-
jermittatis germen exsurgere, sed recidatur ante- cryma; quippe non erant pcenitentiai.sed animi
ilke

]uam alios poUuat.Merito eniin amarum dixit esse violenti, et quod ex ejus operibus
indignationis,
jeccatum. Vere enim petcato nihil amarius Et hoc aperitur. Qui exstimant impunita remanere pec-
lorunt qui post admissum peccatum conscientiae cata,considerent et attendant cur Esau veniam non
macerantur.et dira satis amaritudine con-
oQccrore potuit adipisci. Quia videlicet non poenituit ut de-
iumuntur. Amaritudo quippe delicti ipsum intel- buit. Vis videre integram pcenitentiam, adverte
ectum rationemque aliquoties subvertit, sicut in Petrum, qualiter poenituerit, postquam negaverat
;onsequentibus de Esau legimus factum. Christum. Narrans namque nobis evangelista ejus
<• Ne quis fornicator, aut profanus, ut Esau, qui historiam Et exiens,inquit,ploravit amare [Matlh.
:

Dropter unam escam vendidit primogonita sua^Gen. XXVI, 75 Luc. xxii, 62). Idcirco illi remissum est
;

t.xv, Profanus dicitur castri margus (1470),

33). » tam grande peccatum, quia sicut debuit pocniten-
inutili vendidit. Per propriam
seu et qui utilo pro tiam egit. Potest quidem et ideo ab Apostolo esse
3nim negligentiam etcupiditatem vendidit honorem j) dictum, ut aliqui autumant, ut sub gravi timore
juem a Deo perceperat, et pro parva libidine ma- deprimeret eos, ne ulterius caderent in lapsum fa-
gnum honorem et magnam gloriam pordidit. Pru oinoris veluti si diceret:quia qui ceciderit.nuUam
;

iilectione enim temporalium rerum usque ad ven- consolationem mereri jam poterit.
ienda primitiva sua pervenit. Ideo primus postre- (1473) « Non enim accessistis ad tractabilem
tnus elTectus est, et secundus exstitit primus. Iste (1474) et accessibilem [Vulg., accensibiletn] ignem,

(1468) Ita Vulg. torem voluerit significare Esau fuisse.

(1469) Definitio h.ec gratia; et
pacis pluries in (1471) Fortasse legendum ; Ec hic enim,Caan soi-
comment.cseterarum Epistolarum, maxime vero ad licet, occisioiiem frntris aperuit, id est non negavit.
Romanos. (1-472) Addenda tlrtasse hic verba necesse esl, vel
(1470) Quid hoc sibi velit, fateor, ignoro,nisi for- oportct, vel similia.
tasse legendum, loco castri marf/tis, quasi margus, (1473) Hic in cod. legitur lectio xv.
seu grsce ixipyoi, quod stolidum, insanum,seu ve- (1474) Yulg. fractabilem montem. In cod. vero
aordem [xip-^o; referat, ut ibi pene stolidum vendi-
 I
819 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 820
illiquidemin tempore pauoorum dictum,secundum A matum fuerit, reddet fructum justitiae, id est, prae-

voluntstem suam erudiebantnos hicautem ad id,
quod utile est in recipiendo sanctiflcationem ejus. «
Si enim patres carnales filii reverentur, quomodo
Patrem coelestem non revereamini ? Non enim dis-
; mium. Qui enim seminant in lacrymis, in exsulta-
tione metent [Psnl.cxxv, 5). Pacatissimum fru-
ctum,hoc e8t,gratissimum.Proinde oportet sperare
meliora in linem nam et in arboribus cortex pene
:

cretione personse inter eos tantum est differentia, semper amarus, et asper est fructus tamen ipsi, :

quod isti terreni, ille coelestis est, sed etiam ipsa suavitate jucundi sunt. Et qui amara bibunt anti-
causa.Non enim in eamdem causam,vel ad res ipsas dota.patienterferunt quamdamprimum raolestiam,
spiritales erudiebant, sed ad quod eis videbatur ; et tunc sensum percipiunt sospitatis. Si igiturtalla

hoc est, voluntatem suam, desideriumque complen- sperare competit, quod doletis, quod tristitiam tole-
tes. Illi autem ideo vos, inquit,erudiebant,ut ipsis ratis ; circa meliora deficitis, quae vos convenit
essetis utiles, aliquando fortassis etiam sine causa ; sustinere. Sustinere enim debetis. Non enira
non enim in omnibus voluntas illorum utilis erat. oportet circa tribulationem ita mollescere, sed for-
Isteautem ad uf ilia nos instituit, erudit, castigat, ut titer tolerare. Inde est enira, quod in sequentibus
nos efficiat suorum receptabiles muoerum. Dum narrat.
enim parentes carnales ad tempus breve nos eru- t. « Propter quod remissas manus, et soluta (1466)
diunt, quanto magis Creator noster ad id, quod genua erigite, et gressus rectos facite pedibus ve-
utile, et perfectum est, ut recipiamus sanctificatio- stris, ut non claudicans quis erret, magis autem
nem hoc est, munditiam ejus, ut dignos nos
ejus, sanetur. » Propter quod,id est.quia propter disci-
sibi efficiat? Disciplinaergo participatio sanctitatis plinam mercedis prsemium redditur, et gaudium
est ; enim saecularium rerum mores (1465),
excludit subsequitur, debemus gressus rectos facere, et so-
spiritalem ad segratiam pertrahit. Si consideremus luta genua erigere. In hoc loco haesitationes eorum
justos, cuncti per tribulationes claruerunt. tangit : et ideo tangit, ul sine illis haesitationibus
« Omnis autem disciplina, in prffisenti quidem perseverarent. Si enim ad dilectionem pertinet di-
videtur non esse gaudii, sed mosroris postea autem : sciplina, ut supra ostendit Apostolus, tam ex re-

fructum pacatissimum exercitatis per eam, reddit bus, quam es verbis : et si in fine recepit melio-
justitiae. » Omnis, inquit, disciplina, et humana, et rem (1467), quare dissolvimini .' Quare non rectos
spiritalis, tunc quando agitur, non videtur gaudii gressus pedibus vestris facitis ? Hoc enim illi patie-
esse, sed moeroris. Ideo autem hanc omnem et spi- bantur, qui desperatione deficiebant,et spe futuro-
ritalem, et humanam
disciplinam vocat, quia quid- rum nuUa solidabantur. Recte, inquit, ambulate,
quid dicitur, disciplina vocatur; videturenim e con- neo clauiiicatio plus accrescat,sed potius ad statura
trario illud non esse disciplina, quod gaudentis, et L pristinum revocetur. Remissas manus, et soluta
malignantis animo fit. In disciplinaenim spiritali, genua raandat erigere, ut Isaias ait « Confortate :

prius tristitiaest,ut sequatur:in iniquitatis

leetilia manus dissolutas, et genua debilia roborate {Isai.

vero scelere, prius gaudium est, et deinde sequitur xxxv, »Gressus rectos,id est, sensus: undedicit
3).
tristitia. In isla prima est voluptas,et sequitur aegri- Propheta « Beati immaculati in via, qui arabulant
:

tudo : in illa, prima est mistitia, et tuncjucunditas in lege Domini {Psal. cxvui, 1). » Non clau-
procreatur. Sed illa est sectanda, cum primum ali- dicans, ut alio loco dicit « Quid claudicatis inter :

quis contristatur, et postea gaudio perfruitur et : me. et Baal? (/;/ Reg. xviii, 21.) Magis autem sa-
->

illa rejicienda, cum primo gaudetur, posteainmoc- netur ac si dicat Qui non credit recte, melius
; :

rorera inciditur. In spiritali sem-

enim disciplina, est, ut firmius, et tenacius credat ; ut omnibus
per jucunditas est de sempiterno gaudio, quamvis modis consequamini medicinara.
tribulatione affiigalur sicut in alio loco idem
: « Pacem sequimini cum oranibus, et sanctirao-
egregius praedicator ait « Gloriamur in tribulatio-
:
niara, sine qua nemo videbit Deum. » Plurima qui-
nibus {Rom. v, 3). » In ista enim timor futurae tristi- dem sunt,quaB formam,discretioneraque Christiani-
liae praesens gaudium devenustat. In illa enim spes tatis ostendunl sed plus omnibus, ac melius.
:

futurae jucunditatis detrahit praesenti Iristitiam, jj charitatis mutu» atfectus, et pax, quae hominum
Noli enim tristari, si cum ipsa disciplina injuria corda consociat. Propterea etiam Christus dixit :

sit : tamen reddet dulciores postea autem,

fructus : « Pacera meam do vobis [Joan. xiv, 27). » Et ite-
inquit, fructum pacatissimum exercitatis per eam, rum « In hoc cognoscent omnes, quia discipuli
:

reddel justitia3 non fructum, sed fructuum abun-

: mei estis : si dilexeritis invicem {Joan. xiii, 35). »

dantiam numerosam. Qui per eam exercitantur. Propterea etiam Apostolus Pacem, inquit, secta-
:

Bene enim dixit, qui per eam exercitantur, hoc est, mini cura omnibus, et sanctimoniam (7/ Cor. xin,
qui tolerant plurimo tempore paticnter. Postea 11), hoc est, corpore, et spiritu, ut, « beati mundo
autem fructum accipient, idest, postquara consum- corde, quoniam ipsi Deum videbuut {Mattli. v, 8). »

(1465) Fortasse atnores. (1467) Fortasse reciptet meliorem, fd est, tritc-

(1466) In eod. insolufa, quod ex sequentibus tum.

emendandum censuimus.
H.M EXPOSITIO IN EPISTOLAS PAUIJ. — IN EPIST. AD HEBR. 822

Sinc qua, id est, sino pace et sanctimonia, ncmo A per palicnliam cxstitit primiis, ilic vcro per ncgii-
videliil Deum. i^ontiam poslrcmus. Et iflco, quantum ad pr<cfigu-

Contcmplantca^ne quis dcsit gratiic Dei ;»sicut

.< rationcm portinct, [irimiliva nostra sunt, non Ju-
in quibusdam codicibus habetur (1468). Sed nc dooorum. Vidctur onim mihi quia significat aliquos
quis desit gratitB Dei,sic cum elsloquitur.lanquam sub hoc vitio fornicationis jaccbant,
inter illos qui
cum his qui cum numero ct comitatu viatorum quo3 tamen publice nolebat arguero sed fingit igno- ;

longa itinera permeant ;veluti si diceret Atlendite

: rantia, postea vero, si perstitissent, tunc jam con-
v.»liis ne quis vestrum remaneat. Non hoc tantum venirct increpare. Inde cst enim quod in sequcntia

rriiuiro, ut vos soli perveniatis,scd etiam ut inspi- hujus Epistola; [llebr. xui, 'i) dicit : Fornicatores
ciatis et caeferos, ne quis,inquit,vestrura detit gra- enim, adultero3,judicabit Deus. Et in capite hujus
ti.r Dei. Gratiam Dei dicit lidera,spom,charitatem, sententiaj: Pacem sequiraini et sanctimoniam.Esau
ot o[)timam conversationem.Seu gratia Dci cst qua vero ideo fornicatorem commemorat Apostolus,
noliis donantur pcccata, ut reconciliemur Dco, pax quia contra voluntateni patris uxores alienigenas

autein qua reconciiiamur Deo (1 it)9).0mnia quippc duxit.

Ivi sunt gratia;. Nec dicas quia unus est qui II Scitote enim quoniam et postea cupiens hsore-
iit. Etenim propter unum mortuus est. Tu ditarc benedictionem,reprobatus est non enimin-
•

p ;

' negligis, propter quem Christus dignatus cst venit pffiuitentiaB locum, quanquam cum lacrymis
;iii>ri. inquisisset eam. » Superius demonstrat cur bene-

« Contemplantes, » inquit, hoc est, diligenter dictionem hffireditarc cupiens reprobatus 8it,et cur
« ne qua
scrutantes, et visitantes, et agnoscenfcs, locum non invenisset, ut Jacob frater suus quan- ;

radix amaritudinis sursum germinans impediaf, et quam enim cum lacrymis inquisisset eam, jam ad
per illam inquinentur multi. » Won enim dixit, illum locum benedictionis nonpotuit pervenire, ut
radix amara, sed,amaritudinis. Radix enim amara frater suus. Non enim hic pcenileiitiam exeludit.

potest frucfus dulces efficere amaritudinis autem ;

Alioquin si quomodo su-
pconitentiam damnasset,
radix, vel fons, vel propositum, nunquam potest pcrius segnesadmoneret etadhortaretur ? Quomodo
aliquid dulce propagare,quia omnia ibi amara sunf, claudos effectos.et remissos,atque solutos,quod est
oninia molesta,omnia scelere et abominatione pes- ruinae principium, ut erigantur invitaret? Sic enim
sima : nihil suavitatis vel jucunditatis apportant. culpavitsemetipsum.Si gemitibusmagnisingemuit,
Ef per illam, inquif, inquinentur multi.quia •< mo- cur psnitentia; locum non meruit invcnire? Quo-
dicum lermentum totam massam corrumpif (/ Cor. niam non erat pojnitentii-e illa salularis,sicut et tri-
V, 6 Ga/.v,9)." Non propfer illum solum hoc volo,
;
stitia Cain non ex poenitentia descendebat. Et hic

in quo iniquifas noterit inveniri,sed etiam propter C enim occasio fratris apparuit (1471). Quid ergo di-
leesionem quse poterit exillius propagine pullulare, cimus, nisi quia non pcenituit ut convenit ? Uaec
hoc esf, ut si aliqua talis fuerif radix,nullum ex ea enim poenitentia (1472) ut congruenter geratur.La-
permiffafisgermen exsurgere, sed recidatur ante- crym.-B quippe non erant pcenitentia;,sed animi
ilUc

quam alios poUuaf.Merito enim amarum dixif esse violenti, et quod ex ejus operibus
indignationis,
peccatum. Vere enira pefccato nihil amarius Et hoc aperitur. Qui exstimant impunita remanere pec-
norunt qui post admissum peccatum conscientiae cata,considerent et attendant cur Esau veniam non
mcBrore macerantur,et dira satis amaritudine con- potuit adipisci. Quia videlicet non poenituit ut de-
sumuntur. Amaritudo quippe delicti ipsum intel- buit. Vis videre integram poenitentiam, adverte
lectum rafionemque aliquofics subvertit, sicut in Petrum, qualiter pcenituerit, por;tquam negaverat
consequenfibus de Esau legimus factum. Christum. Narrans namque nobis evangelista ejus
II Ne quis fornicafor, aut profanus, ut Esau, qui historiam : Et exiens,inquit,pIoravit amare {Matlh.
propter unara escam vendidit primogenifa sua(Gen. XXVI, 75 Luc. xxii, 62). Idcirco illi remissum est
;

I.XV, 33). Profanus dicitur castri margus (1470),

» tam grande peccatura, quia sicut debuit poeniten-
seu et qui utilo pro inutili vendidit. Per propriam tiam egit. Potest quidem et ideo ab Apostolo esse
enim negligentiam ef cupidifatcm vendidit honorem j) dictum, ut aliqui aufumanf, ut sub gravi timore
quem a Deo perceperat, et pro parva libidine ma- deprimeret eos, ne ulferius caderent in lapsum fa-
gnum hoQorem et magnam gloriam perdidit. Pru cinoris veluti si diceret:quia qui ceciderit,nullam
;

dilectione enim temporalium rerum usque ad ven- consolationem mereri jam poterit.
denda primitiva sua pervenif. Idco primus posfre- (1473) « Non enim accessisfis ad tractabilem
mus effectus est, et secundus exstitit primus. Iste (1474) ef accessibilem [Vulg., accensibilem] ignem,

(1468) Ita Vulg. torem voluerit significare Esau fuisse.

(1469) Definitio h.cc grati<T3 et pacis pluries in (1471) Fortasse legendum ; El hic (nim,Cain sci-
comment.csterarum Episfolarum, maxime vero ad licef, occisionem fntlris aperuit, id est non negavit.
Romanos. (1472) Addenda fLrfasse hic verba necesse est, vel
(1470) Quid hoc sibi velit, fafeor, ignoro,nisi for- oportct, vel similia.
tasse legendum, loco castri margus, quasi margus, (1473) Hic in cod. legitur lecfio xv.
seu graece it.i^-(oi, quod stolidum, insanum,seu ve- (1474) Vulg. fractabdem montem. In cod. vero
cordem \>.ip-{oi referat, ut ibi pene stolidum vendi-
 823 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 824
et turbinem, et caliginem, et procellam, et tubae A tu, quoniam ipsorum estregnum ccelorum (Malth-
sonum, et vocem verborum ; quam qui audierunt, V, 3 ; Luc. VI, 20),» et aliorum multorum quae plus
excusaverunt se, ne et cis fieret verbum.Non enim clariora sunt quam sol ? Illic ponitur Moyses, hic
portabant quod dicebatur;et si bestia tetigerit Jesus ; illic nomina plebium, hic milia angelorum.
mortem [Vulg., monlem], lapidabitur. Et ita terri- Primitivos autem fideleseosdicit qui primitua credi-
bile erat quod videbatur. Moyses dixit Exterritus : derunt,qui scripti sunt in ccelis.'<Et judicem Deum
sum et tremebundus. Sed accessistis ad Sion mon- omnium » ac si diceret
; Non tantum Judaeorum, :

tem, et civitatem Dei viventis,Jerugalem coelestem, neque fidelium,sed totius videlicet mundi.Spiritum
et multorum millium angeiorum frequentiam.et Ec- justorum perfectorumque dicit accessisse,id e&t,ad
clesiam primitivorum,qui conscripti sunt in coslis, Spiritum sanctum, quem acceperunt in baptismo ;

et judicem omnium Deum.et spirituum [Vulg. ,.<;;;'- seuspiritum justorum perfectorumdicit animasqua;
riliis] justorum (1475) et Testamenti Novi mcdiato- apud Deura probabiles exstiterunt. Sanguinem as-
rem Jesum,etsanguinis aspersionem meliusloquen- persionis passionemChristi dicit,loqueQtem melius
tem quam Abel. » Id est non ad visibile et palpa- quam Abel, quia sanguis Abel accusat, sanguis vi-
bile lumen accessistis, ut in veteri legimus populo delicet Christi excusat, ut in Evangelio : « Ut ve-
Judaico, sed ad invisibilem et incomprchensibilem T. niat super vos omnis sanguis justus.qui effusus est
Dominum. Hasc in Sina monte facta referuntur super terram, a sanguine Abel justi.usque ad san-
{Exod. XIX, 9, 18) : ignis, tenebraj, caligo, procella, guinem Zachari» filii Barachiae, quem occidistisin-
visus est, inquit, Deus in monte Sina. Novum vero ter templum et aItare(3/a;(/i.xxiii,35).iiMeIius enim
Tcstamentum non estcum aliquolali nobisexhibi- loquitur sanguis Jesu quam Abel,quia sanguis Abel
tum, sed tantum simplici Christi serinone contri- mortem fratricidae fratris petiit, sanguis autem Do-
butum.Intuere igitur qualiter comparationemfacial mini vilam persccutnribus imperavit.Ut ergo nobis
tam islorum quam illorum,et qualiterin postremis sacramentum Dominicffi passionis non sit otiosum,
eam posuerit,ut astenderet quam subliraior gratia debemus iraitari quod sumimus, et prffidicare cae-
est in Novo Testamento, et ipsam gratiam per ve- teris quod veneramur.
tu9 Testamentum annuntiatam.Qui enim compara- « Videte ne recusetis loquentem.Sl enim illi non
tiones faciunt, alteram partem deprimunt, ut res effugerunt,recusantes eum qui superterram loque-
alterius partis emineat sic et hic .Apostolus ex
; batur, multo magis nos, qui de coelis loquentem
comparatione illorum nostra majora declarat, et nobis avertimus. » Cavete ne recusetis doctrinam
meliora, et mansuetiora, et miratione plenissima. Christi,quia in dextera Dei Patris sedet.Cum Judffii
Dupliciter namque mcliora sunt, quoniam et ma- recusantes.perterriti Deum,qui in terra cum Moyse
jora simul et clariora sunt.Ibi enim umbra requie- C loquebalur, dicentes Loquere tu nobiscum,ne lo-
;

scebat, hic veritas tenetur et panditur. Proinde no- quatur nobis Deus, ne forte moriamur (E.wd. xx,
stra plus existunt accessibiliora et clariora. Hoc 10) quanto magis, si nos nobis avertimus de ccelo
;

etiam in Epistola ad Corinthios scribens, dicit : loquentem, majore ultione peroutiemur?

« Nos autem revelata facie gloriam Doraini specu- « Cujus vox movit terram tunc, nuno autem re-
lantes (II non sicut Moyses pone-
Cor. iii,18) ; » et promittit, dicens (Agg. n,7) adhuc semel ego mo- :

bat velamen super faciem suara.Non enim merue- vebo non solum terram, sed et ccelum.» Ipse enim
runt, inquit illi talia percipere, qualia nobis con- qui tunc movit terram et legem dedit Moysi, ipse
tributa noscuntur.Quid enira
illi videre meruerunt, nunc repromittit, ut moveat serael non solum ter-
nisi tenebras et caliginem
Audierunt quidem et ? ram, sed et coelum. Et ideo quanto raajora opera
vocem; sed et tu audisti vocem, non per ne- fieri promittit, tanto magis timendus est. Dicendo
bulam venientem, sed per carnem Cbristi. Non autem,semel,ostenriit quia nunquam iterum mnve
es tumultuatus neque perturbatus, sed stetisti buntur.
et locutus es Mediatori. Tunc INIoyses timuit, « Quod autem, adhuc Jsemel dicit, mo-
declarat
nunc autem nullus metuit et tune plebs stetit tota
; bilium translationem tanquam factorum, ut ma-
deorsum, nunc tamen, ut filii patrem, audivimus J) neant ea quas sunt immobilia. » Declaratenim mo-
Christum loquentem et veluti si diceret: Terribilia
; bilium translationcm.juxta quod David ait « Initio :

quidem illa sunt et tremenda,quK nec auditus ferre tu terrain fundasti,Dominp, et opera manuum tua-
poterat, neque bestia illuc auderet accedere, ve- rum Ipsi peribunt, tu autem permanes,
sunt cadi :

rumtamen non erant talia qualia gesta sunt. Quid et omnia vestimcnlum veterescent. Et sicut
sicul
est enim mons Siiia in comparatione cali "?Quid est opertorium mutabis eos, et mutabuntur (P.«U. ci,
ignis tractabilis ad infractabilem ?Deus enim, in- 26). » Constat namque profecto quia in die judicii
quit propbeta, ignis consumens est {Dcut. iv, 2i). mundi coniliiioucin mutaturus et transformaturus
Quid tubarum sonitus, in compara-
est procella et est iu mclius, et lam facile erit sicut quilibet
tione ino-um Domini verborum quae in raonte do- opcitoriuin involvat atqne permutet. Sed si ista
cuit discjpulos suos,dicc'ns :a Beati pauperes spiri- perniutel,et potestas,et virlus, et regnum,et virtus
vwnkm desidi;raiur,de quo tamen in processu expo- (1475) Vulg. addit perfeclorum.
sitionis ssepius mentio.
825 EXPOSITIO IN EPIoTGLAS PAULI.— IN EPIST. AD HEBR. 826

ejus pcrmanebit in sanclis Biiis immobilis. Haco A « Mementolo vinctorum.tanquam simul viDOti,et

omnia sciamus quod quanto snimus mobi-

dixit ut laboranlium,tanquam etipsiin corpore raorantes;»
lia cssc quoD sunt, immobilia nppctere debcmus, ut acsi dicoret Ita mementote de illis, quasi et vos
:

dixit. vincti cum ipsi sitis ; et laborantium, inquit, tan-

«1 llaquc rei^nuni imniobilc suscipienlcs, habemus quam etipsi in corpore, id est, quasi et ipsi vos

graliain, per (|U!im serviamus placonles Dco, cum longo tempore morantes,ut ipsi sustinuerunt,ita et
metu et reverentia ;
» ac si diceret : Habemus gra- vos sustineatis.
tiam, id est, datam in novo Testamcnto,
gratis (I llonorabile connubium in omnibus.et torus im-
unde Deo placero possumus. Cum melu, inquit, ot maculatus. Honorabileconjugium pra)cepit,ut bea-
reverentia, id est, c«m metu timoris et revercntia tus Petrus dicit: « Quasi inlirmiori vasoulo muliebri
charitatis gratiam Dei hahel, qui Deosimul servire impertientes honorcm {l Petr. iii, 7).» Connubium

et placere potest. Regnum immobile, regnum Chri- dicitur, quia connubunt. » Secundum scicntiam »
sti, id est, Ecclesiam, dicit. autem (Ibid.), ut noverint quid desideret Deus, et
« Etenim Deus noster ignis consuraens est (Dew/. tribuant honorem connubio,seu,ut beatus Petrus
iv,2'i.)» Dous quippe ignis dicitur, quia pcr hunc dicit.vasculo muliebri. Si enim abstinemus nos a
peccatorum rubigoconsumitur.Xonmatcriaincpiam u coiiu,honorcm tribuiraus, sed si(l'i70) non absti
fecit, consumit, sed quod extrinsecus peccati tra nemus.perspicuum esthonori contrarium esse con-
ximuscomburit. Non enim illud consumit quod ipse cubitum,ut idem apostolus Paulus alio loco ait :

fecit, sed quod malitia hominum intulit. De hoc igne « Nolite fraudare invicem,nisi forteex consensu ad

Veritas dicit « Ignem veni mittere in terram, et

: tempu3,ut vacetis orationi (/ Cor. vii, 5). » Nuu-
quid volo, nisi ut ardeat ? » (tiir. xii, 49.) Terra quam ergo mihi semper conjugio serviendum est,
enim vocata sunt corda tcrrena, quae dum semper ne ab oratione, cui scmper insistere jubeor, sicut
infirmas in se cogitationes congerunt, a malignis alio loco praecepit Apostolus,ulla hora praepediar.
spiritibus conoulcantur.Sed ignem Dominusin ter- Et torus inquit, immaculatus, hoc est, legitimus
ramraisit.cum afllatu sanctiSpiritus cor carnalium recubitus.absque fornicationis causa. Torum im-
incendit;et terra ardet cum cor carnale, in suis maculatum esse non putabant Judsi^qui pollutum
pravis vuluntatibus frigidum, relinquit concupi- (1479) putabant conjugale concubitum. Dicebant
scentias prsesentis steculi, et incenditur ad aniorcm enim px lecto conjugii surgentem mundum non
Dei. posse constare. Non est igitur pollutum, quod ex
(Cap. .XHI.) « maneat in
Charitas fraternitatis natura conceditur, o ingratissime.et insensatissime
vobis. Et hospitalitatera nolite oblivisei. Per hanc Judaee.sed quod ex prava voluntate descendit.Nam
enim plaeuerunt [Vulg., latuerunt] quidam, angelis C" si honorabiles quidem sunt nuptiae, munda; etiam

hospitio receptis (1476). » Non enim dixit, eflici- sunt. Cur itaque ex eis pollutionem fieri existi-
mini amatores fratrum, sed, permaneat charitas mas ?

fratcrnitatis. Et iterum non dixit, hospitales eltici- u Fornicatoresenim et adulterosjudicabitDeus.»

mini, tanquam si non essent, sed, hospitalitatem Primo enim posuit : ic Honorabile connubium et

nolite oblivisci ; ac si dicat : Perseverantia sit cha- torus immaculatu3,»deinde intulit : cc Fornicatores
ritatis et hospitalitatis, quod utique propter tribu- et adulteros judicabit Deus. » Ostendit enim quia
lationes fortasse oblivisci poterant; et non tantum juste judicantur fornicatores et adulteri. Si enim
hospitalitatem, sed etiam amorem hospitalitatis, connubium concessum estjuste fornicator suppli-
quod in Graeco distinctius invenitur. Non posuit puniuntur adulteri. Fornicatio
ciis afficitur,juste
^£vooox'Iav (1577), quod significat hospitalitatem, sed quippe solum cum mulieribus, sed et in ado-
ncjn
philo, quod amorem hospitalitatis insinuat; tan- rando idola intelligitur. Adulteri vero non solum
quam si diceret : Nolite simpliciter hospites suspi- cum extranea fornicantes.sed etiam haeretici, quia
pere ; sed cum amore et charitate hocperficite.sicut adulteratores sunt verborum Dei.
beatus Petrus dicit : » Hospitales invicem,sine mur- ' Sint moressine avaritia,contentipr£esentibus.»
muratione (i Petr. iv, 9). » Per hanc enim, inquit, J) Non enim dixit, nolite possidere, sed sint mores
placuerunt, seu, ut in Graeco habetur, latuerunt, sine avaritia.Avarus quippe dicitur qui tenax est
quidam, angelos in hospitio recipientes. Attendite in Iargiendo,et eupidus in accipiendo. Hoc enim
quantus honor, quantum lucrum sit, per susceptio- quidam sapiens admonuit, dicens : cc Non sit por-
nem hominum ad susceptionem evangelicam perve- rectamanus tua ad accipiendum, et ad dandum
nire. Quid est, latuerunt? Hoc est, nescientes eos collecta {Eccli. ix, 36). » Fortassis enim post exina-
angelos esse, in hospitio receperunt, sicut legimus nitionem substantiarum cupiebant, sub obtentu
Lot fecisse, quod etiam ipsum in hoc loco commc- eleemosinffi,iterum congregare divitias. Puto pro- ;

moratur ab Apostolo. pterea admonuit Apostolus, ut mores sine avaritia

(1475) Gen. xvni, 3 xix, 2. Abraham scil. et Lot. ; sensus expetit,et ideo addidimus.
(1477) HivoooyiTov. seu /.iTaXujxa, id est diverso- (1479) In cod. collutum. Quud sequentia emen-
rium, non ait, sed cp'A', seu tpt^.o^ivstoa. dandum probant.
1478) Particulam si, qua3 iri autog. desideratur,
 :

'-
827 ATTONIS VERCBLLENSIS EPISCOPI 828
fuissent,utnecessariispraBsentibustantum contenti A Bonuni est, inquit, gratia Novi
Testamenti, quae
essent, sicut ipse in alio loco dicit : « Habentes nobis data est,stabiliri cor. Melius est enim fideet
autem alimenta, et quibus tegamur, his contenti opere retinere,quam escis Veteris Testamenti, in
sumus '/ Tim. v , 8). >> quibus hi,qui ambulaverunt,nihil habuerunt utili-
Et ne forte dicerent Quid facturi erimus, si ne- : tatis. Una namque est observantia,abstinere videli-
cessaria nobis contingat deesse suffragia ?Protinus cet a peccatis.Nihil enim prodest abstinere a cibis.
consolationem addidit, adhibens testimonium de Licet enim gererent illi studium circahujuscemodi

libro Jesu Nave i, 5 " Ipse enim Deus(1480) dixit:

: observationes,verumtamen quia fidem non habue-
Non te deseram,neque derelinquam.» Nulla ratione runt,nihil illis profuit escarum illa custodia.Inhoc
menlitur.si in illo spem nostram ponamus.Proinde enim quod custodiebant legem, prol^uit in hoc ;

cum confidentianos oportetdicere:» Dominus mihi quod esca non vescebantur, nihil profuit. Totum
adjutorest ;non timebo quid faciat mihi homo(P.?a/ enim in fide constat.si ipsa firmetur in vobis cor ;

cxvii, 8).»Horao dicitur caro, vel antiquus advcrsa- quippe munitum erit,si fides cuncta confirmaverit.
homo appellatus est
rius,seu aliqua infestatio. Qui « Habemus altare, de quo edere non habeut po-
ut ait Propheta:« Eripe me. Domine, ab homine testatem qui tabernaculo deserviunt. » Habemus
malo {Psal.cKxxix, 2) » homo quippe : dicitur, quia g altare.id est,coelum,ubi Jesus quotidie semetipsum
horainem decepit. Oportet enim nos in universis ostendit Patri pro nobis : vel altare, id est, (1481)
tentationibus.seu tribulationibus, hunc versiculum sanctas EoclesiE, ubi (1482) quotidie sanguinem et
Psalmographi seu Apostoli eTclamare,ut Deum ha- corpus Christi rainisteriosumiraus;unde suniere
in
bentes propitium,huraana orania irrideamus. Sicut potestatem non habent, qui tabernaculo, id est
enim, Deo indignante, non nobis proderit, etsi corpori suo deserviunt. Dixerat enim superius :

cuncta agmina consistant nobiscura.sio etiara, nos « Gratia debet stabiliri cor,non esci3,quce non pro-
Deo diligente, nulla nobis erit necessitas, nullalae- fuerunt ambulantibus in eis » ne putaretur illa
;

sio, etsi non cuncti hostiliter insequantur. destruere,ideo dixit habemus nos altare et taber-
:

« Meraentote pra;positorum vestrorum,qui vobis naculum:hoc enim illud praeflgurabat quod nos,in
locuti snnt verbum Dei,quorum intuentes exitum tenemus.Nos enira,inquit,talia custodimus
veritate
conversationis, imitamini fldem. » Pro ipsis enim in veritate.quale illud pr»figurabatur in figura.
sacras hostias Deo otrerentesraementotesemper,qui « Quorum enim animalium infertur sanguis pro
vobis locuti sunt verbura Dei, et eorum exitum peccato in sancta per pontificem, horum corpora
semper intuentes, hoo est, animo versantes, et cremantur extra castra.» Extra castra corpora cre-
vosmetipsos examinantes subtiliter, discutientes mantur,si in opprobrio coramomnibus manemus.
ipsorum conversationis exitum, hoc est, perseve- ^ Nos sumus animalia,si nostra corpora in opprobriis
rantiam usque in finem,quoniam finera bonura ha- et persecutionibus inferimus, Doraini exemplum
buit eorumconversatio,ideoimitaminifidem.Fidem iraitantes, cui dictum est : « Ave,rex Judaeorura,»
enim,firraitatem,seu perseverantiam illorum dicit, et caetera alia multa. Seu extra castra
cremantur,
quas ex vita munda processit,id est, exempla illo- cum extra hominum conversationem
saecularium
rum teraentes, et usque in finem perdurantes. concremantur per amorera divinum. Et sanguis
I' Jesus Christus heri,et hodie ;ipseet in sscula.» noster per pontifiocm,id est, per Jesum Christum;
Nolite putare,quia tunc tantum faciebat, nuncau- infertur enim hoc est, in coelis. Infertur
in sancta,
tera non facit ; vel tunc fuit, nunc non est. Idem enim sanguisper Jesum,sicut dicit Joannes:«Advo-
enim, qui fuit heri, ipse etiam hodie, ipse et in catum habemus apud Patrem Jesum Christum jus-
saeculum.Heri.praeteritum significat tempus ;hodie, tum,et ipse est propitiatio pro peccatis nostris {/
praesens sscula vero.futurum sine termino. Tan-
; Joan.u, 1).» Hoc enim praefigurabant illaanimalia,
quam si Ante saecula,et in sscula, et post
diceret : quorum sanguis pro peccato inferebatur in sancta.
saeculum semper permanebit, ut Propheta de illo Typus enim erant istorum, quoniam illa non erant
testatur « Tu autem idem ipse es, et anni tui non
: simpliciter inslituta, sed dispensatio hujus erant
deficient (Psal. ci, 28.») D significationis.
« Doctrinis variia et peregrinis nolite abduci. » « Propter quod et Jesus.ut sanctificaretpopulum
Doctrinis,inquit,variis, et novis non circumfera- persuum sanguinem extraportam passus est.»HaBC
mini.Novas dicit doctrinas,qua8 ab illis non audie- supra dicta in figuris facta noscuntur ;quod Jesus
rant.Non enim firmum possidebant,sed erantdiffe- Salvator noster, et de ipso et de suis raembris
rentiarum varietate multiplices.Hoc enim prscepto deinceps in veritale ostendit factum. Ut redimeret
illoa suggillat,qui escarum introducebant observa- persuum sanguinem populum, extraportam pas-
tiones ;quodin consequentibusapertiusmanifestat, sus Jerusalem crucifixus est.
est, id est, foris
cura dicit " Exearaus igitur ad eum extra castra, imprope-
« Optimum enim eat gratia stabilire cor, non rium ejus portantes.» Egrediamur igitur ad eum,
escis, quae non profuerunt ambulantibus in eis. » despicientes prssentia, amantes futura, contem-
(1480) Deus Vulg. nonhabet. (1482) In cod.unum; quod tanquam mendam cor-
(1481) In cod. fidem. rigendum putavimus.
829 EXPOSITIO IN EPIPTOL.VS PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 830
nentes visibilia, ut Apostolus alio loco ait : « Quik A dire enim debemus prosceptis majorum nostrorum.
videntur tempornlia sunt qusc autcm non videntur, ;
Si enim maligni exstiterint, non faciamua qualiter
reternasunt(// Cor. 'i, 18). i I\>rtantcsimproperium, agiint, sed qualiter dicunt [Matth. xxiii, 3). Nisi in
inquit, ejus ^lioc C3t, participantes cum eo, ut sicut fide contrarii cxstiterint, non solum vitandi sunt,
ipse sustinuit improporinm.sic ctiam nos sulistinoa- sed etiam fugiendi. Si cnim in moribus discrepa-
mus. Comniuniccmuscum co.participeinua cum eo, Christum dicentem « Super cathedram
verint,au(li :

eadem ipsa patientes: improperium enim iilud.non Moysi sederunt scribaj, et pharisaei. Omnia ergo
improperium cst, sanclificatio. Impcrium enim quaccunque dixerunt vobis scrvate, etfacite:Be-
ejus est,signum ejus, quod portamus in fronte.seu cundum opera eorum nolite facere dicunt cnim,et :

in mente : ipso Cliristo dicento : « Qui vult post me non faciunt (Ibid., 2, 3). » Ac si diceret Vere non :

venire.abncget semctipsum ; ct tollat crucem suam, ad vitam eorum, sed ad sermones intendite. Quan-
et sequatur mc (Mnlth. xvi, 24 Luc, ix, 23). ; tum enim ad mores attinet, nullus poterit laedi.
Siepiusenim horaincs erubescentes, a multis absti- Qua ratione hoc ? Quia manifesta sunt omnibus
nemus bonis operibus et iterum s.Tpe homines ; opera {Gal. v, 19
illius / Tim. v, 24). In causa
;

crubescentes, a multis abstinemus pravis operibus. enim non est manifestum omnibus,quod doce-
fidei,
« Non enim habemusmanentem civitatcm, hic jj tur.Neque malignus dubitat docere contraria. Sanis
sed futuram inquirimus. Non habemus hic habita- » tamen fide obediendum est, sicut preecepit Aposto-
cuhim terrenum.Ideo exeamus foras post Dominum lus, quia ipsi pervigilant, rationem pro animabus
in opprobria, pro illo, ut futuram civitatem habite- nostris reddentes. Non solum enim vigilant, sed
mu3(l'ig3), id cst,ccElestem Jerusalem. «Peripsum etiam pervigilant. Pervigilant enim,qui sine inter-
ergo olTeramus hostiam laudis semper Deo, » Per missione vigilant. Ideo subditi sitis.ut cum gaudio
ipsum,id est, per Christum debemus ofTerre laudis hoc faciant, ct non gementes. quantum periculum
sacrificium Deo ;
u id est,fructum labiorum confiten- infelicibus illis et miseris,qui semetipsos, ad alios
tium nomini ejus, « ut Propheta dicit : « Immola Deo regendos praecipitant, et se in tantorum supplicio-
sacrificium laudis [Psal. xlix, 15). » llli offerebant rum abyssum jactant,quorum omnium subjectorum
pecudes,vitulo3, et dabant pontifici : nos autem ni- reddituri sunt rationem 1 Post tantam enim commi-
hil horum offerimus.sed solamgratiarum actionem. nationem, quam negligentiae videmus illatam, plu-
Hanc labia nostragerminent. Talibus inquit, sacri- rimis, qui concurrunt et praecipitant semetipsos,
ficiis placatur Deus. Nihil blasphemiae vox nostraquanta moles,quantae dilDcuitates regiminis (1487) I

resonet, non propter vim (l'i8-4), non contumax, Si enim qui necessitate compelluntur,nuIlum pote-
nihil arrogans. Demua illi hostiam,ut ipse eam of- runt habere refugium, neque ullam excusationem
ferat Patri. Aliter autem non offertur, nisi per Fi- C reperire, quando res male tractaverint, et quando
lium ; roajus autem etiam per mentem contritam. negligentersuamadministrationemgesjerint;quan-
« Beneficientiae autem et communionis nolite obli- to ergo amplius qui cum studio et ambitione petunt
visci talibus enim hostiis promeretur Deus. » Si
; principatus,et semetipsos pracipitant,severiu3 pu-
alii vestras rapuere substantias, tamen exeis, quae nientur Hujusmodi enim homo multo amplius sibi I

habetis, eleemosynas dare nolite oblivisci, ut Pro- locum venis claudit. Nam et Saul, qui regimen
pheta dicit « Beatus qui intelligit super egenum et
: prius recusaverat, postquam recusavit, in pericula
pauperem [Psal. xl, 2). » Ne eum putes accipere, incidit quanto magis ille, qui in ambitione prin- :

cujus manum vides ille enim accipit,qui jussit ut

; cipatus semetipsum praecipitat '?Oportet ergo timere,
dares. Tu das panem in terra,Deus recipit in ccelo. et propter conscientiam, et propter molem ac ma-
Das ei, qui consumat accipit ille, qui reddat. Ncc
; gnitudinem curs et neque, dum ad principatum ;

hoc redditurus est quod accepit. Terram dedisti, trahitur,recusare neque, dum non trahitur quis- ;

ccelum recipies temporalia dedisli, seterna merca-

; quam semetipsum praecipitare. Sed considerantes
beris. Panis, quem dedisti, consumptus est panis, tantam dignitatis amplitudinem, oportet effugere
; ;

quem ille dabit, reflciet et non deficiet. comprehendentcsautem,obsequiumet reverentiam

(1485) « Obedite prcepositis vestris, et subjacete j) oportet ostendere. Nihil immoderate faciendum
eis. Ipsi enim pervigilant,quasi rationem pro omni- est (1488).
bus vobis (1486) reddituri, ut cum gaudio hoc fa- « Oratepronobis ;confundimusenim,quiabonam

ciant, et non gementes. » Prsecepit enim Apostolus (X)nscientiam habemus in omnibus bene volentes
ut eorum praepositis aurem accommodarent. Obe- conversari. » Veluti si diceret Nolo ut mihi accu- :

(1483) In autog. /iafc«»iui,quod senaus emendan- (1467) Textum hunc aliquanto emendandum
dum suasit. judicavi. Ita enimjacebat: Post tantam communica-
(l^^^) Fortasse non impropenum, vel non propter tionem, quam negligenlix videmus illatam, plurimis
luum, juxta illud Apostoli / ad Cor. xiii, 5, et Philip. quiconcurrunt, et prxcipitant semctipsos tantie molis,
II, 21, ubi non sua qujcrere monet nam verba haeo ; tantx difficultatis regiminis. Quod nullum aptum
ita jacent nonpropt iium. Vel forte non prolervum referre videbatur sensum.
legere praestabit. (1488) Vere aurea admonitio, tantoque praesule
(1485) In autog. marg. hic legitur cap. XX.XVII, digna I

(1486) Vulg. pro animabtis vestris.

 »
:

831 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 832

saliones aliquas proferatis. Conscientia, inquit.no-
A mine et subtiliter liniunt, nisi (1489) repleti multo
stra nos in nullo condemnat, neque nobis aiiquid medicamine, infirmitatem stomachi roborantes,
conscii sumus. Confidimus,inquit,quoniam bonam infirmum non relevent, sed opprimentes aggravent.
conscientiam habemus in omnibus, non in gentibus Tanta tamen scribens Apostolus, parva illa esse
tantum, sed etiam et in vobis. Nihil negotiationis di.xit,in comparatione scilicet eorum, quae dicturus
gratia facimus nihil cum confictione protulimus
; : erat: secundum quod alibi dixit « Sicut scripsi :

non sicut inimici, inquit neque sicut hostis, sed vobis in modico, secundum quod potestis legentes
sicut amicus haec scribo. Deprecatio enim in hoc intelligere prudentiam meam in ministerio (1490)
loco apparet, tanquam ad contristatos scribens ad Christi (Ephes. iii, 3, 4). »
eos, qui circa eum, veluti circa prsvaricatorem Cognoscitefratremnostrum Timotheum dimis-
«

afficiebantur, non ferentes neque nomen ejus au- sum » (subauditur, a nobis, seu dimissum dicit ab
dire. El hoc etiam ex his, quie sequuntur, osten- Athenis) , cum quo, si celerius venerit, videbo
ditur Amplius autem deprecor vos hoc facere,
: « vos. » Hoc enim idoneum erat, ut eos mansuetiores
quo celerius restituar vobis. » Hoc etiam nimium efficeret,quod se paratum dixit ad eos venire. Sa- <c

amantis est sic orare non simpliciter, sed cum tota

; lutateomnes praeposilos vestros,et omnessanctos.
intentione, et omni prorsus studio. Ut cito, inquit, Hortabiliter tractat, siquidem ad illos per illos scri
g
ad vos veniam. Hoc animi est nihil sibi conscii, bebat. « Salutant vos de Italia (1491). » Manifeste
festinare ut ad eos velociter adveniret. Exhortatur ostendit quod in Roma hanc Epistolam scripserit.
illos orare pro se. Ut hoc ei concederetur, primum « cum omnibus vobis. Amen. » Gratiam fidei
Gratia
ab eis postulat orationis auxilium, tunc etiam et dicit,quam in baptismo accepimus, vel pcenitentias,
ipse pro eisomnia bona deprecatur. « Deus pacis, aut perseverantia; gratiam optat quod est omnium ;

qui eduxit de mortuis pastorem magnum ovium,in commune. Gratia enim est remissio peccatorum,
sanguine testamenti a3terni,Dominum nostrum Je- per quam,illo praestanle, mereamur purgari.Gratiae
sum Ghristum. » Nolite igitur dissentire a nobis,si tuae gratias agere non solum ego (1492) sed neque
vultis Deum pacis habere propitium, a quo omnis ulla sufficit agere creatura, aeterne Deus,sine initio
paxejusprocedit, sicutipse dicit: «Pacem relinquo et fine : per quem omnia facta Bunt quae in coelo
vobis, pacem meam do vobis (Joan. xiv, 27). » sursum, deorsum. Non qusdam vis et
et in terra
Pastor magnus ipse est.sicut ipse dicit in Evange- facis,qUcBdam vis et non facis sed omnia quaecun- ;

lio : « Ego sum pastor bonus.et cognosco meas oves, que vis et facis. Cujus admiranda sunt opera,terri-
et cognoscuntme meaj (Joan. ii, 14). » bilia judicia, credenda promissa qui te vocari vo- ;

Aptet vos in omni bono, ut faciatis voluntatem

« luisti, Deus Abraham, Isaac et Jacob, et dixisti
ejus, faciens in vobis quod placuit coram se per hoc mihi nomen in aeternum, et memoriale in ge-
Jesum Christum.cui est gloria in saecula saaculorum. neratione, et generatione sine qualitate bonus,
;

Amen. » Faciat aptos vos esse in omni opere bono sine quantitate magnus,sine indigentia creator,sine
et sermone, utvitam videlicet et dogmata recta ha- situ prssens, sine loco ubique totus. sine tempore
beatis secundum voluntatem ejus. Faciens, inquit, sempiternus, sine mutabilitate mutabilia faciens,
in vobis ut placeat coram se.Hoc enim in alio loco nihilque patiens, solus rex bonus, solus praestans,
dicit: «Deus est enim, qui operatur in vobis velle solus justus, oranipotens, et aeternus : qui miseris
et proficere pro
bona voluntate (Plalip. ii, 13). » Et condemnas,et
gratuita pietate,et indebita bonitate ;

hoc per Jesum Ghristum, cui gloria in saecula sa3- obduras peccatores per veritatem, absque ullaini-
culorum. Amen. « Rogo autera vos,fratres,ut sutTe- quitale,et tamen perindebitam misericordiam tuam
ratis verbum solatii. Etenim perpaucis scripsi vo- miseris hominibus, quia potens es, et dissimulas
bis. » Non dixit, rogo vos, ut sufferatis verbum peccata hominum propter pcenitentiam, et facis
admonitionis, sed verbum solatii, hoc est, verbum mundum immundo conceptum de semine, et deles
consolationis, verbum adhortationis. Non potest ut nubem iniquitates, et quasi nebulam peccata ;

quisquam, inquit, longitudinem sermonis abnuere. cujus bonitas circa indignos, et dignos, non tena-
nisi impatientia. Hoc quippe erat, quod eis nolebat sed largiter esuberat. Tu dedisti in corde
J) citer,
oslendere, sed latenter hoc dixit tanquam si dice- meo, ut propter gustum, et suavitatem hujus vitae,
ret Kt si pusillaraines estis talium enim est non
: sanctae Scripturae,gentem patriamque relinquerem.
ferresermonis longitudinem. Sed tamen infirmis ut ejus suavitatem aliquantulum degustarem.etper
prscipue congruit,ut pauca quidera, et quaj capere hoc te cognoscere potuissera quia revera lucerna :

prsvalent, audiant, et quae eorum mentem poeni- pedibus meis verbum tuum, et lumen semitisraeis.
tentis dolore compungant. Nam si eis in uno tera- Sed tua indeficiens pietas, larga olementia, nimia
pore exhortationis serino fuent multipliciter dictus, misericordia, et bonitas sempiterna. Plus dedisti
quia multaretinere non valent, simul amittuntom- quam petii, et plus praestitisti quam postulavi qui :

nia. Unde
medici corporum pannos, quos infir-
et mihi panem coelestem non solum,quem ipse coine-
mantibus stomachis ponunt, apto quidem medica- derem, prtestitisti : sed etiam per inutilem servum
(1489) Fortasse ne si. (1391) Vulg. addit fratres.
(1490) Vulg. myslerio. (1492) In cod. ergo.
833 SFJIMONES. 834
tuis lidelibus sorvis erogare fecisti. I'rii fiiiu rc pelo A saltom iii imi) vcibo iiostularo non (iedignonliir ;

scrvus iiuitilis scrvos utilo?, in iiuoi'uincuiu|uc3 iiia- uli (|U!iiulu juslis a pio judico reddita fiierit jir.cmii

nibus lulioris mei opusculu venerint, quidquid opti- coroiiu, tnilii peccatori iiidebita Uei misericordia
mum invenerint, ad auctorem relbrant Ocum ;
quid- quuntulumcunque veniam tribuere dignetur.
quid vero minus, mihi ignoscant. Et hoc rogo, ut Deo rjralias. Amen.
pro facinoribus mois Dei indebitam misericordiam

ATTONIS
VERCELLENSIS EPISGOPI
SERMONES.
[Ex codice Vaticano, apud Mai, Scriplorum velerum CoUectio nova, tom. VI, p. ii, p. 11.

SERMO PRIMUS I {Psul. c.KLiv, 18). Cum enim ubique esse probetur
IN ADVENTU DOMINI NOSTRI JESU CHBISTI (1493). Dominus, illis tamen procul dubio proximus dici-
Ad celebrandam nativitatem Domini nostri Jesu tur, quibus propitius esse dignatur, scilicet qui
Christi, fratres charissimi, jam nunc corda vestra iavocunt cum in verilate. Illi quidem in veritaie eum
pra;parate,morescomponitp(i494),vitHm dirigite,ut invocanl, qui ea quae expediunt digne rogant qui :

non nos veniens de negligentiajiidicet,sed de (1495) vero supervacua (1499) ab eo queerere praesumunt,
dignis operibus remunerare dignetur. BeatusPaulus vel qui ea quaa postulant non intimis mentibus
clamat apostolus /lora est jam nos de sommo sur-
: rogant ; ipsi profecto in veritate eum non invocant,
gere {Rorn. xiii, H). Somnum itaque negligentiam nec prope habere merentur, ut illud : Longe est
appcUat, quam escutientes a cordibus, bonorum a pcccatoribus salus [Psal. cxviii. 155). Nam qui
operum instantiam nobis convenit frequentare llcte Deum quajrit, nunquam eura invenire [cod.
(1490). . . studiose acquirere (1497). . . digna. . inveniri] merebitur. Hinc scriptum est Spirilus :

aliquid negligenter offender. . . ipsis eum placaret. sanctus efjugiet ftctum {Sap. i, 5). Quod bene quo-
Ecce nempe coelorum. specialiter . . quodammodo que per angelos Dorainicam nativitatera pastoribus
ad visitandum venit. Cujus advcntum nobis raulto nuntiantes declaratura est dicentes [cod. dicenti-
magis [salutari] convenit providentia exspectare, bus] : Gloria in excelsis Deo, et in terra pax homi-
jejuniis, vigiliis, orationibus, continentiis, eleemo- nibus bonx voluntatis {Luc. ii, 14). Bona voluntas
synis, caeterisque virtutibus prjeteritaB culpae ma- est non solura mala non agere, sed etiam nec
culas a nostrffi mentis dorao sedule abluamus, velle. Jure ergo talibus Ghristi pa.x nuntiatur. Qui
nec ad easdem iterum redire intendamus. Mi- vero homicidia, odia, adulteria (1500), furta, per-
nirae quidem suflicit, aliqua interveniente festi- juria, seu cstera vitia sic ad tempus siraulant de-
vitate, nostram deponere iniquitatem, si, ea trans- clinare, ut ad hcEC eadem iteruro reverti jara corde
acta, rursus ad eamdera recurrere consideremus. conceperint, ii profecto bonae voluntatis non sunt,
Hospes namque venturus sic de fuluris (1498) nec Christi eis (1501) conceditur pax. Nam miles
quemadmodura de prajsentibus, sic de occultis arma deponit, corpus raembra refovet, ut
reficit,

quemadmodum et de manifestis judicare volet. tempore opportuno resumptis viribus eisdem armis
Denique Psalmista ait: Prope est Dominus omiiibus rursus valeat diraicare. Non sio .. induere mere...
invocanlibus cum, qui invocant eum in veriiatc pertingere (1502) gaudeamus.

(1493) Hunc sermonem, cum aliis quatuor, de (1495) Mansius, e.v.

Pentecoste, de S. Eusebio, de Assuraptione B. Vir- (1496) Summa
codicis ora huraiditate exlabuit,
ginis, de Nativitate Pra!Cursoris, edidit V. cl. Jo. \ perieruntque in singulis paginis versus ferme duo ;
Dominicus Mansius in appendice tomi II Miscella- ex qua regula metiri sequentes lacunas disoant le-
neorum Baluzii Lucs, an. 1761, es hoc eodera ctores.
vetere et perraro codice Vaticano sed enim festi- ; {Ii97) M. male alque fere.
natione perturbatus, vir cteteroquin doctissimus, (1498) M. falso prseteritis.
permultos turpesque errores contra codicis fidem (1499) M. supervacanea.
scripsit et incautissiuie edidit, quos ego nunc cor- (1500) M. omisit hoc vocabulura.
rigam. ?1501) M. perperam ei.
(1494) Mansius pervertit hfiec oola. (1502) M. male perstringere.
835 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 836
SERMO II. A observare : qui etiam adeo a se charitatis gratiam
IN NATALI EJUSDEM. expellunt, ut neminem suam domum eodem die
Gaudeamus omnes, fratres charissimi, Iffitenlur et primum ingredi velint, nisi qui cumulatus oblatio-
exsultent omnes gentes. Istum diem non tantum nibus advenerit : aliquem autem hospitio se sus-
visibiiis sol, sed ejus invisibilis Crealor potius illu- cipere abnegant, et nihil penitus de sua dorao dare
minavit. In hac siquidem die, Deus homo factus est, aut commodare desiderant (1504). infidelis et
coelestia terrenis famulantur, angeli et homines erroneel Melius tibi esset in domo tua Christum
ad concordiam revocantur. Cum enim in principio inhospitemsuscipere paupereSjquam ruslicos a
vel

esset Deus, sicut evangelica vobis lectio narrat, te tuisque oppressos atque sic instructos, apopho-

Omnia per ipsum facta swit (Joun. i, 3) sed ini- : reta vel cenophora bajulantes. Idem quippe Dominus
micus humani generis adversus Creatorem suum ait Quandiu feciflis uui ex minimis istis, mihi fe-
:

insurgere tentavit dicens Ponarn sedem meam ad

: cislis {Matlh. xxv, 40). Et item : Dale eleemosynam,
aquilonem, et ero similis Allissimo {Isai. omnia munda sunt vobis {Luv. ii, 41). Similiter
xiv, 14). el

Ob quam superbiam tam ipse quam omnes se- etiam Kalendis Martiis hujusmodi homines multis
quaces ejus, qui incommode tentaverunt ascen- solent debacchare {ita cod.) prcestigiis prae cunctis ;

dere, divino judicio sunt dejecti. Ad quorum casus p autem anni diebus, in his diabolus adhuc suam
reparationem Dominus homines in paradiso consli- exercet coloniam.Quod unde processisse credimus,
tuit. Angeli quoque, restaurationem sui ordinis ab vobis indicare curamus. Mars namque et Janus
ipsis exspectantes, in magno eos gaudio multoque homines perversi et infelices fuerunt,quorum unus
receperunt amore. At vero, post pr.-pvaricationem liomicida et adulter, alter in tuntum fuit vanus et
Adas primi hominis, in tantum discordiae odium dcraens,ut etiam se ipsum flammis cremaret. Post
pene prislinae dilectionis radix per-
crevit, ut nulla quorum interitum,paganorurn illis more fabricatae
maneret. Nec jam nobis se consortes esse angeli sunt statuffi.in quibusob eorum scelerum imm.ani-
aestimabant, quia Deo ullo absque delicto servie- tatem daemonibus placuit habitare ; et ut facilius
bant. Quoties quippe hominibus apparebant, adorari homines deciperent, praadictorum sibi nomina
se quasi a subjecta creatura permittebant. Christus placuit fingere.sicque se vivere, et deos essejacta-
itaque Deua ante tempora, homo ut nos redimeret fa- bant; duorumque mensium {ita cod. hic et alibi)
ctus in tempore, formam servi suscipiens, ccelos et principia sibi sacranda dicebant,atque suo nomine
terram, angelos et homines pacificavit. Post cujus eosdem menses, scilicet Martium et Januarium, a
incarnationem,angelu3 se ab homine adorari prohi- Marte et Jano appellari jubebant; et qualiter per
buit dicens Vide ne feceris, conservus enim tuus sum
: singulas ipsas Kalendas solemnia colerent, quales-
etfratrum tuorum {Apoc. xix.lOj.Haec est dies illa,in C que cultus peragerent edocebant.Qui error in tan-
qua naturae jura mutantur virgo concepit, virgo
: tum frequentando crevif, ut pene ab omnibus co-
peperit, et Verum caro faclum est {Joan. i, 14). Nam leretur subversis. El inde esse existimo quod ho-
quem immensitas coeli capere non potest, prcesepis dieque durat in rusticis.Mensium autem nomina...
angustia collocatur. Hodie angeli pastoribus appa- solu... quoque signorum sicut ab antiquissimis
ruerunt, eosque deDomini nativitate instruxerunt, et paganis diversis composita sunt figmentis adhuc
et ne timerent confortaverunt, eisque gaudium permanere in quibusdam cognovimus, ut Aries,
magnum nuntiaverunt, et gloria in excelsis Deo Taurus, et cretera. Quorum nomina, si diligenter
primum decantaverunt (Luc. ii, 8-15). Quibus ideo inquirantur, falsa esse noscuntur, quia animalium
nativitatem Domini angeli primura iiuntiaverunt, species nunquam in sideribus videntur, sed curio-
quia pastores prae Cieteris videre sublimia merentur, sitaspaganorumhfficdeliramentasecundumvolunta-
qui fidelibus gregibus prseesse sollicite sciunt. Gau- tem laudem numinum et potius d»monum suo-
vel
deamus ergo hodie, fratres charissimi. . . rum Quod ex paucis possumus
curavit pertractare.
SERMO III. approbare; nerape quod paganorum philosophi Arc-
IN FESTO OCTAV.E DOMINI. ton,idestUrsam,appellaverunt,atqueaJoveinter as-
Hunc diem semper Kalendis Januariis [cod. Ja-
q tra depositam scripserunt; hoc nostri rustici plaus-
nuariarum]sicutnostis,charissimi,celebramu3.Sed trum denominaverunt. Quod autem ipsi caput tauri
nobis hoc tacere non convenit, quod quidam falsi asserunt, hoc etiam isti gallinam dicunt. Sed quod
Ghristiani tanti diei solcmnitatem sacrilega com- balteum Orionis notant,hoc noslri falcem sectoriam
mistione perturbant, ita ut divina officia in ec- clamant.Nec ideoinferioreshosdijudicet quisquam,
clesiis videantur celebrare, et variis maleficiis quasi pejus assimilaverint nefas.Denique nec ipy.xoi;
domi non desinant inservire (1503). Insuper Jania- [cod. Arcton] melius Ursam quam plaustrum osten-
nas traditiones gentiliumque ritus non metuunt tat; nec illud aliud signum potiuscaput tauri.quam

(1503) De superstitionibus in Italia medio ievo (1504) Memorantur similes his superstitiones in
proserpentibus legatur Muratorii dissertatio .59 in opusculo Martini Bracarensis,quod ego nuper mul-
Ann. medii aevi, t. V., qu;e certe cumulatior fuis- to omendatius et cuin inedito exordio in tertio vo-
set, si Attonis hic ineditus sermo Muratorio inno- lumine classicorura Auctorum p. 379, edidi.
tuisset.
837 SERMONES. 838
gallinam dcsignal. Quod autem bulteum Orionis \ fccit iti cwlo et in terra, in mari et in omnibus ahys-
dicitur, oninilnis pntct quia mclius quasi fulci secto- sis {Psal. c:x.\xiv, G). Et Paulus apostolus : Votunlati
riajquam balteo ussimilalur. Nos igilur taliadicere enitn ejtts qtds resistil {Uotn. ix, 19)? Ergo, fratres
cogimur, quia multos perverao dogmate scductos mei, liquido patet quia hecc talia mullum obesse
hxc supra modum observaro cognovimus.Nam Dcus suis possunt cultoribus : et ideo sic a vestris era-
omnipotons ideo sidora constituit in coilis ut bomi- dicate mentibu3,acsi nunquam fuerint in auribus :

nibus deservirent in terris. Hasc quidem caliginem sed sccunduiu beatum Paulum apostolum, quid-
tcmperant, distinctionem borarum insinuant, ite- quid agendum fueril, semper liut in nomine Uo-
rantibus vel navigantibus mundi partes designant. mini {Col. iii, G). Quod si quis contempserit, a
Suntetiam quoRdam in quibusimbriuni tranquillita- calholicorum sorte separatum qui mathesia . . .

lumve tempora aliquando prospicere possumus. vinculis irretiti filiorum tuorum aggregari me-
. . .

Hanc illis legem Creator omnium iu priucipio po- reantur.

suil, nec ultra aubvenire vel nocero valent : quam- SERMO IV.
vis sint mathematici, qui b.Tc nasccntibus prajesse, IN EPIPIIANIA.
conjugiis dominare [ita cod.], arcbitectis doceant EpiphanicB festum [cod., festam] celebrantibus
observare. Sed quod de nativitate asserunt, satis „ quid Epiphania innotescere curamus. Epiphania
sit

in Epiphaniarumhomelii3destruitur(1505).Nos vero namque Graece, Latine superapparitio dicitur. Nato

quid de conjugiis sentiamus interim adnotemus. elenim Domiiio nostro Jesu Ghristo, diversorio ia
Innumeros nenipe homines mares ao feminas ste- quo ipse cum matro morabatur sidus superapparuit,
riles persjepe vidimus, et licet variis temporum in- quod magos de remotis partibusad Dominum ado-
dagationibus, vel studiosissimis signorum . . . ex raudum invitavit, hujusquediei tale nomen exinde
diversis conjugibus procreasse. De fedificiis autem, consecravit. Denique licet Dominus huno diem va-
ex priesenti saltem Papiensi incendio {150G) possu- riis miraculis perornaverit, istud tamen in nomine
mus colligere veritatem. Qua; enim civitas in hoc prMcipuum locum obtinuit, sive quia primum, sive
regno fuerat, quoe pulchrioribus, ut vidistis, ruti- quia omniuin fuit maximum. Nam hoc sidus pri-
laret structuris? nec ulla poterat ab antiquis seu mitias gentium Christo Dornino excitavit, atque ad
a modernis siderum computatio reperiri, sub qua credendum compulit, ad adorandum edocuit. De
domus fabrica in ea non creverit; una tamen die, quorum multitudine diversa nunc jam per omnem
instar divini judicii, ab igne consumpta est. Qui pene mundum una vocatur Ecclesia. Caetera vero
ergo dicunt aliqua siderum ubservatione prolem miracula, qus Dominus revolventibus annis per ea-
suscipi, vel negligentia fraudari; vel qui domos in dem anniversaria operare [ita cod.] dignatus est.
ortu quorumdam siderum erectas ab igne cre- C omnia ad islud.quemadmodum ad principium,sive
mari, in quorumdam autem permanere illssas as- caput respiciunt, sicut Scripturarum quoque decla-
truunt, aut ab ipsorum veneratione aliquid
qui rat series. Eodem anni termino D(>minus in Jordane
provenire contendunt, his testimoniis fallaces esse baptizatus est, a Spiritu sancto in columbae specie
monstrantur. Sed inimicus humani generie diver- declaratus est, ab aquis admiratns est, et a Joanne
sas sentiens infirmitates hominum, diversis nos- digito etiam ostensus est : Ecce Agnus Dei, ecce qui
met nititur insidiis expugnare : sicut enim poten- loUii peccala mutidi {Joan. i, 29). Deinde aquam
tibus rapinam, callidis suggerit fraudem, delicio- vinum fecit ad nuptias {Joan. ii, 8); sicutpostmo-
sis libidinem, robustis superbiam ; sic stultis et dum de quinque panibuset duobus psscibus satiavit
rusticis incredulitatisvulnus obdurat, superstitio- quinque millia hominum {Matth. xiv, 21). Quae om-
num venenadiCfundit, usus defendit, duritiam mu- nia quid aliud fuerunt, quam stella, quae corda ho-
nit. Et licet de superioribus quoquo modo se ex- minum in remotis partibus vacantia ad agnitionem
cusent vitiis, his tamen prosternuntur jaculis. Igi- veri Dei Domini nostri Jesu Christi perduceret?
turquKrendum est a taiibus, si credulitatis (1507) Sicut vero pr<evio lumine per noctis tenebras quae
symbolum vel semel percantent, intendant, vel co- obscura sunt perscrutamur, sic homines visis mira-
gitent quod si respuunt, a nostro collegio usque ad
: culis Deum in efligie hominis latentem facilius in-
emendationem sequestrentur. Si vero hoc se perhi- telligebant. Igitur si de praedictis miraculis subtilius
bent frequentare, dicant quo ore vel corde credere intendamus, haec omnia in ipsis magis praefigurata
Deum omnipotentem asserunt, cujus voluntati talia intellegimus, qus Dominus postmndum uptus
. . .

impedire creduntur. De talibus namque Dominus . . . dum cceleslis Regis Filium sibi per incarnationis
per prophetam ait Popttltis hic lahiis tne hottorat, cor
: mysterium inibi intellexerant sociasse. Rursus cum
antein eortim longe est a me [Isa. Omnipo-
xxix, 13). a Judaeis quinque librorum (1508) portitoribus in-
tens vero non est, nisi qui omnia potest de quo : dicium aliquod sumunt Dominicae nativitatis, quasi
Psalmista ait : Omnia qtisecunque vnluit Domittus quinque panes inveniunt sed dum in itinere labo- :

(1505) Pula Augustini. Edit. Patrol.

fl506) Narrat hoc incendium Muratorius in An- (1507) Creduliias pro fides vulgo legitur apud ve-
nalibus Italicis, anno Cbristi 1004. Quod Buron- — teres Patres.
tius intelligitde vetustiore alio Papife incendio, cu- (1508) Scilioet Pentateuchi.
jus ad annum 924 mentionem facit Luitprandus.
 839 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 840

rando ad eum perveniunt, ejusque pra3sentia per- ^ Iraxit ad culpam, nunc afflicta reducat ad veniam.
fruuntur, quasi quinque panes frangendo crescunt, Quod cura magna diligentia inchoandum est, ut
ac suis [cod. suis eos] deliciis saturantur. Duos au- ejus ad finem inoffense pervenire mereamur. Nam
tem pisciculos psalmorum et prophetarum libros res quae bene inchouta non fuerit, perfectum exi-
testantur auctores, qui etiam bene per istos come- tum vix habebit. Quapropter, charissimi, mundana
duntur, quia quaedam eorum sententiae in istis con- postponentes seria. ecclesias fre;|uentare, peccato-
summantur. Nam Psalmista ait Reges Tharsis et : rum vestrorum lacrymosam Deo et sacerdotibus
insulx munera offerent, reges Arabum et Saba dona confessionem facere, et per totum eumdem diem
adducent (Psal. lxxi, 10). Isaias quoque dixit : Om- in Dei servitio lahorare satagite, ut plenius discere

nes de Saba venienl, aurum et thus deferentes, el lau- possitis, quemadmodum coeptum
opus, Deo opitu-
dem Domino annuniiantes (Isa. lx, 6). Sanctum de- Sed quia non omnibus
lante, salubriter expleatis.

nique baptismum in eis per hoc designatum est, unus est propositus, vita clericorum a laicorum
quod sancts Trinitatis confessionem in ipso suo debet esse conversatione remota. Et qui secundum
suorumque munerum numero suscipere priusquam beatum papam Telesphorum anticipare debent je-
Dominum adorarent meruerunt sive quia Deum, junio (1509), sua quoque primum delicta pceniten-
:

regem, hominem mortalem, eisdem muneribus de- _ do abstergere non omittant, ut populum statuto
claraverunt, quod nuUi aliter confitenti gratia e=t die dignius puriflcare queant poUutis nempe quis :

tribuenda baptismi seu (|uod post adorationem

: tangendo, coinquinare potius quam eraendare so-
admoniti sunt ne redirent ad Herodem, sed per let. Et ideo ante orania nanus nostras lavemus,
aliam viam reverterentur in regionem suam (Matth. Fcilicet facta reproba studio bonae conversationis
II, 12).Nam baptismum nobis inno-
hase adoratio e lendemus : et sic per divinam ministrationem

tuit [ita cod.] quodammodo. Regio enim nostra pa- aliorum culps maculas diluere laboremus, auxi-
radisus est, a qua per culpam primi hominis liante Domino nostro Jesu Christo cujus san- ,

ejecti, diu in regione Herodis, id est in potestate guine sumus redempti et providenlia gubernati,
diaboli, errando deguimus. Sed postquam Deum Amen.
catholice confitemur, eumque ad adorandum fonte SERMO VI.
baptismatis caput immergimus, ne redeamus ad ITEM IX CAPITE JEJUNII.
Herodem cunctis sancta; Scriptur» dogmatibus ad- ... congrue est per... qua^rit... cu... quadragesi-
monemur. Herodes namque diabolum signiticat, mum vel potius...cesimum seu alicujus alterius nu-
sicut ejus interpretatio nominis clarificat. Unde et meri magis... jejunium,quod facile patef, si prsefata
per aliam viam nostram repedare patriam divinis terapora velsi consideremus auctores.Quatuor... ad-
admonitionibus suaderaur, ut qui devia vitiorum ( - huc numeri sumraam attingunl. Bene ergo Moyses,
sectando cecidimus, per virtutum tramitem ascen- legem Decalogi accipiens, quater decies jejunavit,
dere summo. . . .
ut per boc ostenderet, in Decalogo nullara esse per-
SERMO V. fectionem, nisi sancti Evangelii gratia illustrarelur,
IN CAPITE JEJUNII. quod quadrifario stylo describitur. Elioe quoque hoc
Quoties, fratres charissimi, . . . apparatus fre- jejunium concessura est prophetae, quia et Veteris
quentia etiam entibus
. . cognoscit
. exi . . . . . . . . . exsti tit Testaraenti prajdicator et testis,et Novi etiam

qui pretiosioribus vestimenlis, vel deliciosioribus adhuc reservatus occurret. Dominus autem noster
cibis et potionibus opulentiusabundare appe- . . . Jesus Christus hoc etiam jejunium ideo celebrare
titus miseros, contemptus vero felices potius red- dignatus est, quia» sicut ipse ait, noa veni solvere
dat. Multo magis ergo nunc, dilectissimi el ob- . . . legem sed adirapIere(jVflH/t.v,7);» seu ut se ostende-
servantiae imminet tempus, congrua nos oportet om- ret eumdem Veteris et Novi Testamenti auctorera,

nimodis devotione pra;parari. Sed quia secundum quia sancta quatuor Evangelia Decalogum non de-
beatum Apostolum : Alius judicat inlerdiem et diem, Etruunt, sed magis stabilire contendunt; sive quia
alius vero omnem diem{Rom. xiv, 5); qui absolutis eumdem Decalogum prius apud Judaeos signatum
diebus avidius fruuntur deliciis, his quadragesi- J)
et inclusura idera Dominus solvere, et per quatuor

malibus acrius convenit anima, abstinere. Nam mundi partes venerat prsdicare. Talibus denique
quae pro ciborum moritur affluentia, interdum per parentes exemplis atque doclrinis, devota mente,
jejunii resurgit observantiam. Cibus dcnique su- puro corde, et pio affectu, hujuscemodi jejunium
mendus est sola uecessitate, jejuniura araplecten- omnes Christianos venerari oportet, quod nullo
dum est summa utilitate. Scitote ergo nunc, di- tempure congruentius constituitur, quam confine
lectissimi, quia prcesenlis hebdomadoe quarta feria atque corjtiguum Dominicaj resurrectioni. Per istos
sacri jejunii caput, annuente Christi misericordia, etenim quadraginta dies tolum activE vitae terapus
devote celebraturi suraus, ut caro qua lceta nos signiflcatur, cui opus est continentia, ut ab istius

(1509) Ex sancti Telesphori conslitutione sumit editione nihil ejusmodi dicitur) in chrtinico. Atta-
hffic Atto, quam videsis in ed. Rom. 1. 1, p. 79. Kei men Baronius ad an. 151, sapienter annotat jeju-
mentio est etiam apud Anastasium in Vitia PP. RR., nium quadragesiraale non a Telesphoro, sed ab
et apud Hieronymum (non Eusebium, in cujus pura apostolis initium sumpsisse,
 841 SEUMONES. Si^
inundi jcjunemus illecebris, sola qu.-D Dei sunt me- A vcl oliosis vcrbis remoti, quia qua) aliis dicbus
ditantes ac divina pabula ruminantos, ut ad con- ctiain liccnt, istis pro
crimino habcntur. Ecclesias
tcmplativam vitam, quK per paschalc ),'audium in- insupcr frcquentatc, infirmos et in carcerem visi-
telligitur, pcrvcnirc mcreamur ovantes. Nam dena- tate, debilores solvite, mcestoa consolatc, pauperi-
rius perfcctionem beatitudinis, (]uaternarius autem bug erogate....
plenitudinem ostendit. Totus cnim mundus a qua- SERMO VII.
tuor ventis delinitur, etquatuor clementis erigilur; IN' DIE PALMARUM.
quatuor etiam temporibus anni viccs variantur. Promissione Domini nostri Jesu Christi, fratres
Dccem ergo quater ducta, quadraginta consequun- charissimi.confidimus^quia de gloriosa ejusresur-
tur. Quo numero ostenditur ab omni temporali do- rectionc nullus terror vestrum cor oppressit, nec
clationehicabstinendum acjejunandumabsqueulla dubietds menti irrepsit nam p.ivor aposlolorum
;

controversia esse, ut ccvl,'stes delicias consequi caiterorumqucejustemporissanctorumincrudclita-

valeamus ;
quod plane Dominus in Judseorum signi- tis caligine alebatur. Sed illorum infirmitas nostrs

licavit eductione,qui in bujusmodi annos numeri per fuit perfectionisaugmentum.Igitur quae,istis tran-
desertum eduoti sunt, solius pcne alimonio mann.t; sactis diebus, quasi es opacis frondibus radios emit-
sustentati, ut ad repromissionis patriam perveni- tebant, nunc jam clara voce prajdicantur. Ilinc
rent. Sed qui pro deserti... ergo, fratres charis- namquecolligerepotestisquiaquanto magisDomini
simi,... studiosissimo custodiri. Qu.t si scxta tan- annuntiamus passionem, eoocius ad ejus celebran-
turamodo ante Paschainchoeturhebdomada... patet dam appropinquatis resurrectionem. Sex denique
quia quadragesima non erit sex enim hebdomada
; dies usqufi ad illius festi gaudium numerantur :

sunt dies quadraginta et duo. Subtractis totidem sexta etiam hebdomada transacta est, postquam
Dominicis diebus,non amplius in abstinentia quam caput jejunii indiximus. Vel in his ergo sex feriis,
triginta et sex superesse novimus, qui quaternis fratres dilectissimi, recuperare satagite, si aliquid
a pr.-Eocnti numero Quatuor ergo dies
deticiunt. fortasse in sex praeteritis hebdomadibus defecistis.
htijus antecedentis hebdomad.TB sumuntur, ut ad Quamvis sint quidam qui aliquos hujus hebdomadffi
prmdictam summam numerus crescat. Est igitur quintam feriam et Sabbatum.absolutio-
die3,scilicet
hujus caput jejunii hodie, quod cst septima» quarta res prre CT^teris quadragesimalibus esse dijudicent,
feria hebdomada!: a quausque ad sanctam Domini quod contra canonum est statuta, nec ullii:s sacrse
resurrectionem.exceptis tantummodo diebus Domi- Scripturs confirmatur auctoritate, nobis quoque
nicis, districtum convenit per omnia celebrarejeju-
rectum minime esse videtur. Quanto etenim vicinio-
nium,quod,si solvatur in aliquo, jam quadragesiraa respaschaligaudioaccedimus.tantopurioresnosmet
non erit. Si autem sacra Scriptura illos increpat, G ipsos prsparare debemus, jejuniis, orationibus, vi-
qui etiam quodammodo absolutis diebus, deliciis giliis,seuomnibusmisericordiarumoperibus,etjugi
et voluptatibus fruuntur, quam diramilli recipient insuper fletu praterita delicta lavare. Sed et si quis
sententiam, qui sallem istos neglexerinf? aut cum sua flenda non spcrat esse facinora, saltem Domini
qua conscientia ad immaculati .\gni esum paschali eum compungat his diebus injuria.Nam cum esset
festivitateimpudens accedere praesumet"? qualiter Deus ante sa;cula, in formam servi veniens, sputa,
communicare Dominico poterit corpori, qui suum flagra ab impiis suscipiens, pro nostra ipsorumque
neglexerit bonis moribus vel ad tempus ornare, etiam salute hujuscemodi in tempore animam po-
cum audiat Qui indijne manducat et bibil, judicium
: nere non despexit. Compatiatur ergo unusquisque,
sihi manducat et bibit ? [l Cor. ii, 29.) Abstineamus fratres mei, portantes opprobria, etdefleat inferen-
ergo nos a lucris et negotiis saecularibus, abstinea- tium c.-ecitatem. Ipse denique dixit in Evangelio :

mus nos a carnalibus delectationis adversus ani- Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur [Matlh.
mam militantibus (/ Pelr. ii, 11), et dignum Deo v, 5). Commodus est enim nunc aliquantulum lu-
nostris mentibus habitaculum praeparemus. Ante ctus, ut liberius in
sancta resurrectione latemur.
omnia dilectissimi, de prsteritis malis confessio- Psalmista quoque ait Quid retribuam Domino pro
:

nem veram Deo sacerdotibus facite (loiO), ei

et
j^
omnibus qtijs retribuit miJii/ Calicem salutaris acci-
dignam poenitentiam agite, quia multum obest lu- piam, et nomen Domini invocabo (Psal. cxv, 12, 13).
culenta aedificia caducis fundamentis coaptari. Con- Calix vero et aperta persecutio et occultus potest
siderate etiam scrpentis prudentiam, qui nullo intelligi gemitus, qui quoquo modo ab omni tamen
modo fontis lympham potare prssumit, donec omne convenit Christiano potari. Praepareraus ergo nos
venenum effundat. Vulneri quoquenon proficitme- ad futurum festum (1511), charissimi, ad quod di-
dicamentum,si adhuc ferrum insit. Estote ergo,fra- gne pervenire... Dominus. Exsultemus... nec deli-
prompti, in ora-
tres, in ofticiis assidui, in vigiliis ciarum cibi, sed opera prsemittendasunt justitiae et
tionibus continui, in cibo parci, in potu sobrii, in aequitatis. Aptius estenim ut... tresmediocres prae-
eleemosynis largi, in castitate honesli, ab ipso pares tunicas, unde et pauperes Christi vestire
te et
etiam conjugali toro suspensi, ab omnibus iudis valeas, quam ut unam solumtibi pretiosam acqui-

(1510) In marg. faciamus, itemque mox agamus. ad quam, sine emendatione. Recole serm. 4 init.
(1511) God., prima manu, futuram festam, et infra itali nunc dicimus la fesla.

Pathol. CXXXIV. 27
843 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 844

raa. Et melius esttibi simplicem acquirereviclum, A runt periculum, nisi per Iranailnm maris Rubri.sic
unde plures egenos ad tuam susciperc nicnsam va- et nos nullatenus possumus diaboli vitare laqueos,

leas, quam deliciosis cibis multam impendens pecu- nisi per lavacrum baptismi. Et sicut omnes inimici

niam, cum soladomo tua ebriosevescaris,et paupe- eorum submersi perierunt, ita omnia vitia quas in
res Christi fame vel nuditateaftlicti pereant te prae- nobis suutexstinguuntur in baptismate.Celebremus
sente. Aitenimbealus Joannesapostolus Qui habue- ergo, dilectissimi,veruni Pascha,transeamus avitiia
:

rit substantiam Inijus mundi, cl viderit frairem suum ad virtules, oreraus Dominum ut liberet nos de
necessitatem liabere, et clauseril viscera sua ah eo, manu Pharaonis, id cst a potestate diaboli : resur-
quomodo charitas Dei manel in eo? (/ Joan. iii, 17.) gamus a morte ad vitam, scilicet a peccato ad jus-
Ergo fugite avaritiam et diligite charitatem, sine titiam : festinemus ad sanctam Ecclesiam, qusest
qua nemo Deum videre merebitur [Hebr. xii, 14). civitas sancta Hierusalem, ut mereamur habere
Charitas, pax et gaudium vobiscum in aeternum. partem cum ipsis qui resurrexerunt cum illo, et

Quod ipse praestare dignetur, cujus regnum. apparuerunt in sanctam civitalcm multis (Matth.
XXVII, 73). In ipso ergo gaudeamus et exsultemus,
SERMO
VIII.
IN DIE SANCT.E RESURRECTIONIS. qui cum Patre et Spiritu sancto.

Hodie,fratres charissimi,diem Dominics colimus ]} SERMO IX.

resurrectionis,inquaDominusnosterJesusGhristus, ITRM IN ALBIS.

destructo mortisimperioresurrexita mortuis,quam Laudale Dominum,omnes gentes, et collaudate eum,

etiam Pascha vocamus. Pascha igitur sermo est omnes populi (Psal. cxvi, i). Dignum et justum est ut
Hebryius, Latine dicitur/;'«nsi7ui ; quod multo ante Dominusanobis3emperlaudetur,Psalmistatestante,
incarnationem Domini nostri Jesu Christi praesigna- qui ait Benedicam Dominumin omni tempore ; sem-
:

tum est. Nam, cum filii Israel .Egyptiaca preraeren- per laus ejtis in ore nieo (Psal. xxxiii, 1). Semper vero
tur servitute, ciamaverunl ad Dominum ut eoscri- laudes Domini nostro ori conveniunt, sed in hac
peret de manu Pharaonis, id est regis ./Egyptiorum. priecipue tanta festivitate : Regi enim qui infernum
Ad quem prophetaMoyses destinatus est^ex Domini confregit, captivos reduxit, vitam reddidit, mortem
eum admonens sententia nepopulum ejusafQigeret, ademit,jure canlicum novumdebetur, ejusquelau-
sed soli Deo eos servire dimitteret, et quo proficisci dationem decet prKclaram concrepare. Eia nunc,
vellent ne contradiceret. Quod quiafratres cbarissimi, cum Prophcta cautale Domino
renuit, visitavit

Deus jEgyptios plagis maximis, in multis signis et canticumnovum,laus ejus in ecclesia sanctorum (Psal,
variis portentis. Qui nec ideo vocem Domini audie- cxLix, i) non aereis cymbalis, non canticulis pla- :

runt, et populum non dimiserunt, sed amplius affli- p tearum, non tubarum strepitu, sed novo cantico.id
p
xerunt. At illi magis magisque ad Dominuni clama- est Novi Testamenti, Dominum collaudare oportet.
bant, ut eos demanu opprimentium liberarot; quo- Itaque, subditur E.vsuilabunt sancti (IHd., 5) : . . .

rumvocesascenderuntinconspectuDomini.Dederat 1« Domino glorietur (II Cor. x, 17). gaudio, quia, . .

autem eis Dominus in signum ut in omni domo sua ipso testante apostolo, Iransit mundus et concupiscen-
agnum mactarent,omnesque postes suos ejus san- tia cjus (I Joan. ii, 17). in Deo scilicet, profecto . .

guine assignarent nam se per medium [ita cod.)

: in cubilibus suis laetabuntur, id estin pura sua con-
iEgyptum transiturum designavit, et omnia primo- scientia et mundo corde, quo Deum cernere mere-
genitaejuspercutiendaannunliavit;eosque quorum buntur. Non laetanturin theatris.ut scenici ; non in

postes taliter assignatos invenisset, salvare et ab epithalamiis et cantilenis, ut mimi non

; in saltatio-

hostibusliberare promisit. Quibus etiam prscepit ut nibus et circo, ul histriones vel idolorum cultores,
singulis annis . . . mare Rubrum, in crastin . . . quos, heu ! quidamChristianiadhuc in multis imi-
has. yEgyptiorum, ut eos persequerentur. Filii
. . lantur.Quid enim miserabiliussenibus.quid turpius
autcm Israel vidcnteseos.timueruntvalde.Dominus juvenibus, quid perniciosius adolescentulis, quam
tamen aperuit illis mare, et apparuil arida, et fact» slupravirginum et libidines meretricum tuipi gestu
sunt aquaea dextriseorum et sinistris quasi murus, et blanda voce cantare, ut spectatores suos talibus
ctambulaverunt per siccum in medio maris : ini- D insidiisadsuas provocentcorruptiones? ei quiadhuc
mici autem eorum persequentes submersi sunt, nec aut divina gratia cusloditi non ceciderunt, aut mi-
unus superfuil e.v eis {Exod. xiv, 28). H.nec ilaque seratione per pcanitentiam surrexcrunt.luxuriae pos-
omniatypus et figura erant, quod nunc cernitis in sint irapingere volutabris? Meretricem namqneSa-
veritate perfecta. Pascha,inquo ille agnus
Narn illud lomon insinuans ait : Mulier garrula ct vaga, quietis
mactatuse3t,istudsignilicabat,in quo verusAgnus, impaliens, nec valens suis pedibus in domo consistere,

id est Dominus nosler JesusChristus occisus est:de nunc joris, nunc in plateis, mmc juxta angulos insi-

cujus sanguinenisi postes nostri,id est ora nostra dians (Prov. vii,hujuscemodi muita,
10-12), ot alia
signentur, salvi esse non possumus. Sicut ergo per qua? pro magnitudine enumcrari non possunt. Dina
illius agni inactationem et sanguinem lilii Israel ab quoque Lanti patris Jacob liliii, dum ad videndum
iEgyptiaca sunt servitute liberati, nos per istius ita mulieres regionis graditur, stuprum 'perpessa est.
veri Agni a servitute diabolica sumus redempti. Multas etiam alias simili modo amissam irrecupera-
Quod autem illi hostium nullo modo evadere potue- bilem virginitatem gravilfir flevisse et legimus et au-
845 SEKMONES. 846
divimus. Nam ludus scenicus oaslitatis ost raplor. A. ad immortalem et coelestem gloriam, sicul promi-
Cirri denii]uo liidi Libcrum et Vonercin famospimos scrut,cunulein scqui non diflidobant,ad quam eum
diDmones lcgiinus liiisso auclorcs. Kugiut orgo om- .jampcrvcnisscgaudcbant.Spirilumqiioquesanctum
nis Christianua^obscquium, quorum non vult imi- tanto fidclius exspectabant, quanto niagis cstera
tari raerituui maxiine istis testis diebus, quia pa-
; cuneta, qune praidixerat, implcta videbant. Sane
rum proficit hoc quadragesimBli lcmpore noslras quod subditur, in voceluhx, fragorem angelici intel-
deplorasso ruinas, si nunc ilcruui ad oasdem pas- ligimus pracconiijVelut tubar, tonantis dum diceret:
chale fostum poUuendo dilabimur. Unde difficilc Viri Gnlilxi, quid admiramini aspicicnles in cxlwn.
poterimus evadere, nisi mentcm iiostrara a talibus llic Jesus qui assumplus ed a vobis in coelum, sic ve-
curemus abstergere, quia, secundum Apostolum, nicl quemadmodum vidistis eum eunlem iii cmlum
corrumpunt mores botios colloquia mala (/ Gor. xv, (Act. I, 11). Quod ideo est denuntiatum, ne aliquis
33). Ilinc Salomon ait mors pcr fencstras
: Iiitravit mooror remaneret apostolis,cum vidcrent Dominum
{Jer. IX, 21). Kenestr;c enim nostra;, quinque scn- per corporalera pra;sentiam ablatum:sive nedubi-
sus corporis sunt, per quos mors anim.TB sc nobis tarent ad ca>lum ire.cui videbant angelos deservire.
quasi per fenestras ingerit a qua nos liberare di-
: Ergo, fratres charissimi, quia nosjam ab .'Egyptica
gnetur, cujus regnum. „ sorvitute eruti mare Rubrum transivimu3,etin Do-
SERMO .\. mini morte consepulti dudum consurreximus (per
IN ASCENSIONE DOMI.NI (1512). hiBc enim lalia figuratur baptismi gratia), nunc in-
Dominus et Salvator noster, fratres charissimi, stanter oremus,ut positi in hac mortalis vita) soli-
postquamrcsurrexit a mortuis,per quadragintadies tudine,sic nos Evangelii et Decalogi mandatis,qu8e
cum suis voluit in terris convcrsari discipulis, ut quadraginta anni vel dies significant, dignetur in-
tristitiam illarum quadraginta horarum, quibus in struere,utad coelestem Hierusalem destructis vitiis
sepulero quievcrat, illorum abstergeret cordibus; l.ctimereamur atlingere.Sicque sanctorum aposto-
vel quia sicutdc .Egyptiaca servitute et de profundo lorumintercessione,DoministudeamusaBcensionem
maris Itubri (ilios israel liberavit, eosque per qua- celebrure, ut dona Spiritus, qua; ipsi acceperunt,
dragintaannos per desertum eduxit,atque de taber- valeamus exspectare, sicut scriptum est Ascendens :

naculi institutione,hostiarum immolationeca;remo- in allum Dominus captivam diucit captivitalem, dedit

niarumque observationeinterim edocuil,et sic,post- dona hominibus{Ephcs.iu, 8). Captivam autem duxit
modum destructis superbis gentibus,ad terrestrem caplivitalem,quai-ndo devicta morte.infernalem aufe-
Hierusalem,qure terra repromissionis dicitur,intro- rens prKdara,triumphan3 perduxit ad aethera. Dona
duxit; sic et resurgens a mortuis, de tenebris in- autem hominihus dedil, quando Spiritum sanctum
ferni eos qui indebite detinebantur, ad lucem eri- C apostolis tradidit; et non tantum apostolis, verura
gena suosque discipulos de incredulitatis caligine etiam cseteris justis.Quod nobis summa veneratione
ad vcri luminis agnitionem perducens.per quadra- conveuit exorare, ut digni simus talia impetrare et
ginta dies conversaretur cum ipsis, ut de sancta! impetratajugiterobservare; etquod percontinuum
Ecclesiae constitutione,acsanctarum Scripturarum tempus implere omisimus,saltemin hac futura de-
cognitione interim eos pbjnius edoceret, et postmo- cade observemus, pravi cordis maculas abluamus,
dum ad sanctam Hicrusalem ccelestem destructis cunctas nequitias repellaraus; sicque in hac festi-

cunctis aereis potestatibus.praBvius ascenderet,qu=e vitate vivamus, ut futurum Pentecosten laeti susci-
etiam terra repromissionis dicitur, quam repromisit perc valeanius quia si Spiritus sanctus nos pu-
:

diligeiHibus se {Jac. i, 12) : sicut Psalmista ait : rificatos invenerit, procul dubio sibiraet in nobis
Credo videre bona Domini in terra vivenlium {''sal. maosionem parabit quod ipse ;
prajstare dignetur,
XXVI, 13). Bene ergo quadraginta anni et hos
illi cujus regnum et imperium.
quadraginta dies possunt signiflcare, de quibus tan- SERMO xr.
tam similitudinem possumus explicare. Hodie qui- IN PENTECOSTE,
dem Dominus peractis in terra mysteriis.multis vi- Pentecosten, fratres charissimi, diem festum co-
dentibus imo et gaudentibus,triumphator ascendit j)
quem a Dominica resurreclione quinquage-
limus,
ad coelos.sicut scriptum est .isceiidil Deus injubilo,
: simum numeraraus.Pentecosten enim Gr<ece.Latine,
el Dominus in voce tubx {Psnl. xlvi, 6). Jubilum est quinquagenarium intelligimus; nara quinquedeca-
cum tanta Istitia corde concipitur.quanta sermonis des hunc numerura consequuntur.Qui dies ideo ce-
efficacia non expletur.Quod idco dixit.quia apostoli ebcrrimus inter anni ferias habetur, quia in eo Spi -
videntes tale rairaculum,ineffabili K-etitia cordis re- ritus sanctuSjScilicet Paracletus e ccelo veniens apo-
pleti sunt,quia Redemptorem nostrum, quem mor- tolos adeo confirraarc dignatus est, nt omnem me-
tuum jam resurrexisse veraciter credebant, illuc tum,quo prius clausis januis sub silentio detineban-
corporaliter ascendere videbant. Unde cmnia, quae tur,eorum cordibus excutieus, mox eadem claustra
ipsis promiserat, dari posse non dubitabant, atque respuentes llbera voce Christum palam omnibus

(1512) Hunc sermonem edidit ex codice Vercel- coarguere aulem, sicubi peccat editor, sine Vercel-
lensi Burontius, p. 310, plurimis tamen diversita- lensrcodice haud queo. Igitur Vaticani tantummo-
tibus varium,quas adnotarc operosum nimis foret; do codicis lectionem fideiiter exhibeo,
847 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 848
gentibus variis linguis pra;dicarent {Act. ii,4). Bene A ostendit Moyses,cum post datam legem descendena
autem ejus adventus a paschali gloria tanlis distat de monte, rediret ad populum. Certe cum invenisset
diebus, quia hujus Spiritus septem sunt dona : se- peccasse populum in vituli aurei adoratione,dixit :

ptemenim septiesmultiplicataeorum,quiinterpunt, ((HtEc dicit Uominus Deus Israel; ponite unusquis-

dierum numerum oomprehendunt. Sed hic unus, que gladium suum super femur suum, et occidat
scilicet quinquagesimus, rite additus prsponitur, unusquisque fratrem suum, et unusquisque proxi-
quia etsi diversa sinl dona.unus tamen atque idem mum suum, et unusquisque afQnem suum (Exod.
est Spiritus (/ Cor. xii, 11), cujus ideo festum per XXXII, 27. Beatus vero Petrus, princeps apostolorum,

septem dies deducimus,quia unicuique dono singu- cum reliquis post(1518)adventum sancti Spiritus il-
los dies mos ecclesiasticus dedicavit.Nec defuerunt lisetiam qui ipsum Dominum crucifixeruntconstan-
haeretici, qui dicerent hunc Spiritum, non a Patre terait:((Pmnitentiamagite,etbaptizeturunusquisque
simul et Filio, sed a Patre prodiisse tantummodo, vestrum in nomine Jesu Christiin remissionem pec-
quibus ex ipsius Veritatis congruenter possumus oc- catorum, et accipietis donum Spiritus sancti {^cl.
curreretestimoniis(l,513).Aitenim suis in Evangelio 11,38).» Redemptor namque nosterVeteris Legis du-
apostolis:oGum venerit ParacletuB,quemegoraittam ritiam temperans,amarum potum sua incarnatione
vobis a Patre Uoan. xv, 26). Et iterum « Si ego non
:
j,
fecit esse potabilem. Dcnique in Veteri Testamento
abiero,Paracletus non veniet;si autem abiero mittam scriptum est : (( Anima qu» fecerit quidquam de
eum ad vos {Joan. xvi, 7)»...» Quibus" verbis satis abominationibus (1519) istis,peribit de populo suo,
aperte((demonstratur»Spiritum« aon lantum» a Pa- dicit Dominus {Lev. xviii, 29). » In Novo reperi-
trc.sedetiamaFiliopariter processisse.Sed quiahae- mus « Gaudium erit in cojlo super uno peccatore
:

reticorumciperohoc funditus evacuatur perfidia, non
adjamccepta3festivitatisintendamus(1514)praeconia.
Quinquagesimus enim numerus remissionem
ficatquod ex Veteri possumusTcstamentocolligere.
Nam quinquagesimo anno,qui jubileus(1515),id est
remissionis, vocabatur, debita debitoribus, servis
pcenitentiam agente,quam super nonaginta novem
justis non indigentibus poenitentiara [/ia cod.] {Luc.
signi- XVIII, 7). »Videte, fratres, ne perdamus pcenitendi
tempus, quod tanta (1520) est indulgentia conces-
sum.Nam poenitentia; fructumdicimusquidquid pro
delicti satisfactione boni operis ad divinam reconci-

etiam ad libertatem tendentibus servitia ultro remit- liationem tendendo peragimus(1521), jejunia, vigi-
tebantur. Bene ergo et hic quinquagesimus dies ju- lias, continentias, orationes, opera misencordiae,
bileu3dicipotest,quia Spiritussanctussuperveniens seu CKteras virtutes. Multas quippe nobis Ghristus
apostolis remissionem illis omnium tribuit peccato- semitas praeparavit (1522), per quas perditionis fo-
rum, eosque veas declinare valemus (1523) : sed quanto plura
liberos a fragilitate reddidit pristinae
contagionis. Qui etiam in Veteri Testamento festus C sunt evadendi consilia, tanto miseriores sunt qui
colebatur,atquc in eo primum apudeospsnesde no- descendunt in lacum. Licet igitur his (1524) trans-
vis frugibus in teinplo annue ministrabantur.Mysti- actis diebus quasi in nuptiis pro continua aolemni-
ce enim apud nos (1516) ipso die panes de novis fru- tate in deliciis vixerimus, stantesque orationis vota

gibus, id est novae virtutes sancti Spiritus, quibus Uomino persol verimus,nunc autem abhinc terra pro-
nutrimur vivimus,primum perapostolos traditae
et lacrymasfundamus,jejuniis etvigiliis operam
strati

sunt gentibus. Nec deest a ratione, quod quinqua-
gesimo die, postquam Dominus /Egyplum in pri-
mogenitis percussit,ejusque principum potestatem
destruxit, atque filios Israel de eorum servitute, et
demus, p^rnitentiae sarcinam (1525) suscipere festi-
nemus. Ait enim Dominus in Evangelio :(( Non pos-
sunt filii (1526) sponsi jejunare, donec cum illis est
sponsus veniet hora cum auferetur ab eis,ettunc
:

maris Rubri profundo liberavit, legem per Moysen jejunabunt in illis diebus {Matth.ix, 15).»Transacto
quam populis prcedicaret,dare decrevit; etquinqua- quoque tempore quodammodo nobiscum quasi per
gesimo die postquam infernumin suis primitiisper- corporalem Dominum habuimus praesentiam sed ;

cussit, ejusque principum potestatem destruxit, et
omnes (1517), qui illic indebite detinebantur, de
profundo moriis eduxit, per Spiritum sanctum
apostolis qualiter agerent, seu alios instituerent,
declarare curavit. Scd divina providentia, alteram
Israeliticopopulo per Moysen,alleramnobis persan-
nunc jam cffilos ascendit,ad dexteram sedet Patris,
promissum Spiritum cordibus fidelium infudit; qul
£)
eos indesinenter orare, jejunare, seu caetera bona
opera agere monet, ut quem corporaliter jam nunc
attingere nequeunt,ejusubique valeant sentire sola-
tium. Sed qui tale donum recipere meruerunt, sic

ctos apostolos legemvoluit comraendare.Illa mina- vivant necesse est, ut ab eo non separentur in
turinteritum; haicjugiterpoenitentiam docet : quod ffivum, quorum (1527) nobis peccatoribus in omni-

(1513) Notemus Attonis refutationem erroris Grae- (1520) Mansiu s perperam /o/um et mox indw/jento.
eorum. (1521) M. vitiose pergimus.
(1514) Mansius vitiose incedamus. (1522) M. perperam prxponil.
(1515) M. jubilxus. (1523) M.valeamus.
(1516) M. perperam eos. (1524) M. sine his.
(1517) M. male omnimn. (1525) M. mendose sacramenlum.
(1518) M. maleper. (1526) M. ridicule filia,;
(1519) Sequuntur lacun» apud Mansium. (1527) M. piorum.
849 SERMONES. 850

bus convenitasquipedurc vestigia: talesque nosmct- A ti.iQi temperans, amarum potum sua incarnationo
ipsos proeparare oportet, ut si necdum Spiritus focit esse potabilem. Donique in Veteri Tcstamenlo
mcruimus, vel perceptam
sancli gratiain percipere scriptum est : .Inima qux fccerit quidqunm de abo-
peccando repnrimus, ad suspiciendum (lo^K) vel minationilms istis, peribil de poputo suo, dicil Domi-
etiani recipiendiim pariterqiie nuslodiendiim inve- nus {Lev. xviii, 29). In novo rcperimus : Gaudium
niamur idonei. Ipsunique Salvatnremomnium pura erit in cato super uno peccalore pcenitenliam agente,
mente, devoto ore, dignis operibus rogitare cure- quam .super nonarjinta novem justis non indiQentihus
mus (1529), ut nobiscum usque(1530) in seternum, pn'nitcntiam (Luc. xv, 7). Videte, fratres, ne perda-
elsi non corporaliter, persuffragia maneredignetur, mus pccnitendi tempus, quod tanta est indulgentia
ipso pra;stante qui cumPatre et Spiritu sancto vivit concosbum. Nam fructum dicimus quid-
pa>nitentiff!
etgioriaturDeusperomniasKculasaecuiorum. Amon quid pro delicti satisfactionc boni operis ad divinam
XU.Idcm senno abbreviatus,ne vulgares fiisliiUarcniur. reconeiliationem tendendo peragimus, jejunia, vigi-
Pentecosten, tratres charissimi, diom sanctum lias, continentias, orationes, opera miscricordia;,

colimus,queni a Dominica resurrectione quinqua- seu caeteras virtutes. Multas quippe nobis Christus
gesimum numeramus. IUv:r,y.cj-:r;v enim Gr.-cce, La- semilas proponit, per quas perditionis foveas decli-
tine quinquagenarium intelligimus nam quinque ; r, nare valemus. Scd quanto plura sunt evadendi
decades hunc numerum consequuntur: qui dies ideo consilia, tanto miserabiliores sunt quidescendunt
ceieberrimus inter anni ferias habelur, quia in eo in lacum. Licet igitur his transactis diebus quasi
Spiritus sanctus, scilicet Paracletus e ccelo veniens nuptiis pro continua solemnitate in deliciis vixeri-
apostolos adeo confirmare dignatus est, ul omnem mus, stanlesque orationis vota Domino persolveri-
metum quo prius ciausis januis sub silentio detine- mus, nunc autem abhinc terra prostrati lacrymas
bantur,suis cordibuse.xcutientes, moxeadem clau- fundamus, jejuniis et vigiliis operara demus, pceni-
strarespuentes.liceravocoChristumpalara omnibus tentiK sarcinara suscipere festineraus. Ait enim
gentibus prjedicarent: qui etiam in Veteri Testa- Dominus in Evangelio : Non possunt filii sponsi jeju-
mento festus colebatur, atque in eo primum apud nare, donec cum illis est sponsus ; vcniet hora eum
eospanes de novis frugibus in templo ministraban- auferelur ab eis, el tunc jejunubunt in illis diebus
tur. Mystice autem apud nos ipso die panes de novis (Matth. IX, 15). Transactoquoque tempore quodam-
frugibus, id est nova; virtutes sancti Spiritus per a- modo nobiscura per corporalem Dominus adfuit
postolos traditae suntgentibus. Necdeest aratione, prffisentiam : sed nunc jam ccelos ascendit, ad dex-
quod quinquagesimo die postquam Dominus .Egy- terara sedet patris. Unde pura mente, devoto ore,
ptum in primogenitis percussit, ejusqueprincipum dignis operibus eum rogitare curenius, ut nobis-
potestatem destruxit, atque filios Israel de eorum C cum usque in a^ternura, etsi non corporaliter, per
servilute et maris Rubri profundo liberavit, legem suffragiaraanere.dignetur, ipso prrestante, qui cum
per Moysenquam populis pr«dicarel,daredecrevit; Patre et Spiritu sancto vivit et gloriatur Deus, per
et quinquagesimo die postquam infernum in suis omnia s^cula ssculorura Amen.
primitiis percussit, ejusque principum potestatem SERMO XIII.
destruxit, et omnes qui illic indebite detinebantur, I.N ANNUNTIATIONE BEATI PR.ECURS0RIS ET MARTi"RIS
de profundo mortis eduxit, per Spiritum sanctum DOMINI NOSTBI JESU CHISTI, JOANNIS BAPTIST.E.
apostolisqualiteragerent,seualiosinstruerentdecla- Post(1531) evangelicam lectioncm, fratres charis-
rare curavit. Sed divina providentia alteram Israeli- sirai, beatissimi Joannis praecursoris Domini nostri

ticopopulo per Moysen, alteram nobis per sanctos Jesu Christi nobis est denuntiata nativitas, de cujus
apostoloslegem voluitcommendare: illa minaturin- edocendum esse vi-
prasparatione aliquid nunc jara
teritumhtcc jugiterpoenitentiamdocet.Quodostendit omnimodis cavendum est ne vulgus
detur, quia
Moysescum postdatamlegemdescendens de monte polluat ignorantia, quod summa observare cogit
rediret ad populum. Certe cum invenisset peccasse obedientia; si autem nescientesdeliquerint in tali-
populum in vituli aurei adoratione, dixit Hxcdicit bus, una nos cum illis involvet sententia: si vero
:

Dominus Deus Israel : Ponite imusquisque gladium n qua; docuerimus contempserint, sic alienum defle-
suum super (emur suuni, et occidat ucusquisquc fra- bimus,ut nostrum exinde non timeamusperieulum.
Irem suum, et unusquisque pro.vimum suum {E.roc/. Cognoscat igitur prudentia vestra malara de tam
xxxii, 27). Beatusvero Petrusprincepsapostolorum gloriosa soleranilate crebris in locis inolevisse con-
cum reliquis post adventum sancti Spiritus, illis suetitudinem, ut quaedara raeretriculae ecclesias et
etiam qui ipsum Dominum crucifj.xerant,constanter divina officia dereiinquant, et passira (1.532) per
ait Pccniteniiam agite, et baplizelur unusquisque
: plateas et corapita, fontes etiam et rura pernoctan-
vestrum jn nomine Jesu Christi in remissionem pec- tes, choros statuant, canticula (1533) coraponant,
catorum, et domum Spirilus sancti {Act.u,
accipietis sortes deducant, et quidquid alicui evenire debeat
38). Redemptor namque noster veleris legis duri- in talibus simulent augurari. Quarum superstitio

(1528) Mansius suscipiendimi contra codicis (idem. (1531) Mansius per.

(1529) M. mendose instemus. (1532) M. partim.
(1530) M. sinc usque. (1533) M. cantiunculas.
851 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 852
adeo gignit insaniam, ut herbas vel frondes bapti- A elaustra desoendendo : qui etiam adeo ab eo magni.
zare prEesumant, et exinde compalres vel corama- fioatus est, ut ipsius testimonio clarificari et plus-
tres audeant vocitare, suisque domibus suspensas quam prophetam appellari.mereretur.Ad cujus quo-
diu in postmodum quasi religionis causa studeant que exaggerandam gloriam insuper adjiciens ait :

conservare. Nam beatus Joannes ideo Baptista dic- A diebus Joannis usque nunc regnum ccelorum vim
tus est, quiaipse primum baptismum remissionis patiiur, et violenti rapiunt illud (Matlh. xi, 12). Re-
hominibus praedicaverat, et baptizandi ministerium gmim tcelorum vim patitur et violenti rapiunt illud,
sumpserat. Auctoremque omnium suo meruit lavare cum quis pravus perversa longo tempore... poenas
baptismate. Gaeterarum... Beatissimi quoque Petri quas malevivendopromeruit, misericorditer evadit,
principis apostolorum festivitatsm hujusmodi so- atque... sublima... coelorum mox intrat ovanter.
lent nsniis commaculare quarum aliie maleficio-
: Bene autem a diebus Joannis, quia ipse primum
rum, alise stupri causa, talibus vanitatibus inser- baptismum praedicavit per quem peccata dimittun-
viunt (1532). Considerate ergo, fratres charissimi, tur, et januffi regni ccelestis pandantur : ubi nos
quantumdedecustales nobisprioribus,quantumque pius Dominus meritis et intercessionibus ipsius
sibi inferant detrimentum, et sic unusquisque sal- beatissimi prscursoris et martyris sui recipere di-
tem (1535) domum suam a talibuspurgeterroribus. , gnetur; cujus regnum et imperium.
Partiamur onus (1536), partiamur et (1537) pr»- SERMO XV.
mium debet enim unusquisque vestrum (1538)
: IN FESTIVITATE SANCTOBUM APOSTOLORUM PETRI
domui suas praeesse episcopus, quia episcopus su- ET PAULI.
perinspeotor dicitur ab unoquoque enini quantum
:
Hodierna solemnitas, fratres charissimi, nos ad-
creditur, tantum exigetur (1539). Videte quia nul- monet beatissimorum apostolorum Petri et Pauli
lus est, cui aliquid non credatur, et a quo aliquid ardenter amplecti vestigia, qui semet abnegantes,
non exigatur. Ad cultum ergo tantffifestivitatis vi- mundumquoomnen contemnentes, judiciariam ejus
cissim nos invitare curemus, abstergamus errores, adepti sunt potestatem :qui etiam, quia mundo suc-
cunctas ha^reses repellamus; jejuniis, vigiliis, ora- cumbere noluerunt, ccelo praelati sunt, cujus Petrus
tionibus prKcurramus, ul devote tam praeciari mar claviger, Paulus faetus est introductor. quam di-

festum (1540) celebrare mereamur, praestante

tyris gnum et magnum, ut Petrus claviger sit cffilorum,

Domino nostro Jesu Christo. et Lucifer carcerem sentiat inferorura! Homo surre-
SERMO XIV. xitad aeternam gloriam, angelus cecidit ad poenam
IN NATIVITATE EJUSDEM. perpetuam: iste in se multum pr^Iatus et erectus,
Illius hodie nativitas, fratres charissimi, celebra- ommium a Deo creaturam factus est infimus; ille
quo Doroinus ait in Evangelio Inler
tur, de : natos C humilis et abjectus, etiam apostolorum factus est
mulierum non surrexit major Joanne Baptista (Luc. primus : illum prostravit superbia, hunc humilitas
VII, 28). Natos mulierum^naios ex moUitia concupi- sublimavit. Quam bene Simon dictus est, quia Si-
scentiae appellat;mulier namque e mollitia dicta est, mon interpretatur obediens jquem sodalis Paulus
!

eo quod hic sexus facile moliatur ad culpam. No- non longe suo quoque secutus est nomine nam :

tandum sane quia suam Dominus nativitalem hoo Paulum parum dicimus videtur enim mult^ obe-
:

testimoniononcomprehendit,cujusIVIateretsinatura dientiaa esse nomem, cum vir tanta divinitate per-

dicta sit mulier, virilis tamen fuit in eontinentia, Iustratus,tantisqueccclestibus dogmatibusimbutus,
quae sine humana ut ab ipso Domino vas electionis adportandum no-
concupiscentia genuit prolem et
mundo autem sanctissi-
edidit Salvatorem. Csteris men suum vocari mereretur (Act. ix, 15), ipse se
mis et summishominibusjvirili soilicet semine pro- parvulum aestimaret nominandum. Magnus itaque
creatis, nullus beatum Joannem per omniadubilet dici potuit, quem Dorainus post, ascensionem ad
coa?quandum catholicus cujus nativitas in templo
; ccelos per semetipsum vocavit et docuit, quem sibi
ab angelo nunliata, qua maler slorilis et jam anus apostolum consecravit (Gal. i, 1). qui usque ad
feeundata, in qua et muta patris lingua absoluta est tertiura raptus est coclum, qui etiam divinum roeruit
a quo necdum nato Uomini mater agnita, Ghristi n aiidirc secrctum (// Cor. xii, 3). Uterque igitur pos-
quoque est praesentia deloctata, qui etiam per pro- sident gloriam claritatis, quia utriaquo adfuit hu-
phetam longo ante tempore meruit proclamari, de militas charitatis. Uterque vivunt cuni Christo,
quo dictum est Ecur millo angehim meuni anle fa-
: quia mori non timuerunt pro ipso. Petrusnon du-
cioa ticam, qui prxparahit viam luam ante te (Mal. bitavit crucem gyratam, Paulus manum non expa-
111,1). Considerate ergo, dilectissimi, quanto honore vit armatam. lile caput declinavit ad terrani, ut

dignus sit, qui missus a Deo Patre,FiIii raeruit prai- ad coelum erigeret; hiccapite truncatus est, ut po-
currere adventum ex quo etiam ministerio,pra'cur-
: tius cresceret.Jure tanta consecuti sunt preBmia,qui
soris sumpsit vocabulum prrevenit enim Dominum
: talia pertulerunt tormenta.Horum acta.fratres cha-
nascendo, prffidicando, moriendo, atquead iufcrni rissimi, sa?pissime pertractemus, nt in quantum

(i53/i^M. inlersunl. (1,538) M. jwstrum.

(1535) M. fiagitiose omnes. •
(1539) M. cvigitur.
(153G) M. sine el. (1540) Cod fcstam, ut non semel alibi.
(1537) M. statim.
883 SEHMONES. 854

possumus imitari curemus. Respuamus lerrena et A tum. At pastor egregius signo crucis omnia con-
caducn, ampleclamur coBlestia et mansuru, quia frcgit,quiad8anctamTrinitatempra!dicandum(1549)
niliil prodcst lipniini si lotura lucretur, animaj suio libera voco venit ; etqui Filium Dei Kqualem Patri
detrinientum patiatur [italtli. xvi, JG). llumilitate non metuit, cjus Matris jaiiuas sese pan-
testificari
gaudeannis, suporliiam lugianius, quia omnt!; qni se dentes (1550) intrare meruit. Cedunt Ariani tanlo
exaltat Itumiliabttur, el qui sc liumiUal ej:altahilur pavore perculsi, atque ad crudelissimum properant
{Luc. XVIII, 14)... est, qui amat... cio in vitam eeter- imperatoremconfusi.NamCcnstantiusillius tempo-
nam recipieteam. Unde omni nisu omnique... vos ris imperator perniciosius erat cathoIica3 fideisup-
virossatagamus exposcerc ; ut quod nostra nonsup- plantator, ot quiasciebanthajreticum, libercaccusa-
petil fragilitas, eorum pro nobis obtincat sanctitas, bantcatholicum. Adsynodummoxcunctosepiscopos
atquo iliuo suis orationibus inlroducant, quo nicritis Mediolanum convocat fraudulcntor, ut sanctam
pr»cesserunt, pra;stante Domino noslro Jcsu fidem sic exstinguat latenter (1551). Ad quam bea-
Christo. tus Eusebius ire (1552) distulerat, qucm quid
SERMO .\V1. agendumeratminimelatuerat.Chirographuminsua
IN DEPOSITIONE BEATISSIMI EUSEUII VEnCELLENSIS fide ab hcercticis factum imperator laudabat, quod
EPiscopi (1541). _ Filium rainorem Patri (1553) per omnia prKdicabat.
Dc pra^cipuis fratres cliarissimi, solemnitatibus Contra quod catholici prima fronte contende-
semper nobis aliquid dicendum est vulgaribus, ut runt (1554), novissimo aulcm perterriti omnes qui
nostro discere valeant sermone quod celebrare con- adfuerantsubscripserunt. Quodcumaudissetbeatus
tendunt es more . sed in hac festivitate nil eis pro- Eusebius, inenarrabiles corde profudit yciiiitus. Neo
nuntiare possumus aptius, quam si nostri patroni se jam potuit continere, quin ad meraoratum
gesta disseramus artius (15i2) [cod. 1, manu fes- iret(1555) concilium pro fide contendere (1556).
tam]. Igitur beatissimus Eusebius, cujus hodie fes- Sancti evangelii ^1557) chara depoitans pignora,
tum cclimus, Sardinije provincia ortum ( 15'i3)cogno- festinus ad flumen mox pervenit Siccidam (1558)
vimus : Roma; tamon unda baptismatis ablui, ct ab navis (1559), per quam transiri (1560) consueverat,
ipso summo pontilico sacro de fonte suscipi, ejusque ad ripam tunc morabalur alteram ; quam ut vocavit,
nomen meruit adipisci. Quod nomen bene allusit sola ad eum venerat, susceptum undam et trans-
ad gratiam nam pius fuit ab ipsa infantia Euse-
; : Indeprogressusad urbem metropolim
vexit validam.
bius enim pni^interpretatur, sicut a Graecis inter- ingentem luctum planxit cum catholicis. Exter-
pretibus declaratur. Sed qui regeneratus est per gens(1561)Iuctum,Iocutusestprudentiam,fratribus
beatum papam Eusebium, antistesordinatusestper cunctis dedit indulgentiam, si ejus deinde seque-
ejussuccessorum Julium (154i).Eo quoquetempore, C rentur vestigia. Imperator eum suscipiens magnam
Vercellensis civitas magna totius Italia; pene erat finxit humilitatein, ut ejus adsacrilegium taliterse-
heeresiarcha (1545). Ad hanc quidem destinatus est duceretsanctitatem (1562), dicens:Subscribe (1563),
Eusebius, qui fide, verbo, et opere cunctis fuerat frater, quod subscripsimus confirma tu, quod nos ;

praeditus.Hunc frendens contio (1546) Arianorum omnesjamdudumfirmavimus.AtprudensPater(1564

adeo spernebat, quem ver» fidei assertorem esse se hoc facere detestabat quippe priorem omnibus
:

cernebat. Et quia non timuerunt blasphemare chirographi inscriptione se supponere denegabat:

Redemptorem, ausi sunt etiam refutare pasto- illud destruere, et aliud fieri proclamat (1565),
rem Concludunt se beata; Dei genitricis ec-
(1547). in quo se prior subscribere jam valeat. Sic divino
clesiffi januis, quam piae memoriae Constantinus nutu tyrannum deludere potuit, quem callide tyran-
erexerat a fundamentis vectibus et seris munierunt
: nus decipere voluit. Nec mora ipsum concessum :

aditum, ut vel sic pastoris repellerent (1548) adven- est cremari, et aliud jussumest (1566) simile praj-

(1541) Hunc sermonem edidit Mansius cxcod. (1552) M. sic pro ire.
Vat., an. 1761, eumdemqueut adhuc ineditum pro- (1553) Sic alibi loquitur Atto At. M. Palre.
tulit Burontius in suaeditioneanni 1768. Burnntium (1554) Sequentia aliquol verba, qua? in lacuna co-
sane ignorasse Mansii curas ad Altoneni, constat ex D dicis Vat.perierant,exBurontiieditionesumo, cujus
illius editione, in qua ex Mansio nihil protulit tum : tamenegoin boc serraone varietates negligo, quia
vero ipse Burontius p. xxv, hunc de S. Eusebio Vercollensem codicem procul habeo.
sermonem nominatim dicit (etsi falso) ineditura. (1555) M. flagitiose ad memoriam revocaret.
(1542) Mansius vitiose redius. (1556) M. conlenderet.
(15-43) Ita cod. atM. nalum. (1557) lutellige faraosum Evangeliorum adhuc
(1544) M. infideliter sanclum Julium. conservatum Vercellis codicem.
(1545) M. hxresi victa, contra codicis scripturam. (1558) M. Sicidem, et male ante inlerpungit.
(1546) M. perperam catus. (15.59) M. Jiavisque.
(1547) M. infideliter prxconem. (1560) M. transirc.
(1548) Mansius perverso ordine repcllerent pa- (1561) M. exstinguens.
Storis. (1562) M. secwitalem.
(1549) M. prxdicandam. (1563) M. scribc.
fl5.j0) Codex cum M. pandeniilm;. (1564) M. perperam frater.
(1551) Fo?de M. ut saiicti Pctris sic exstinguat la- (1365) Mansius prxclamabal.
ientis. (1566) M. pessime non ejus ^to jussum csl.
 ; ;

85S ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 8S6

parari, quod taliter compositum (1567) est penitus A SERMO XVII.
quemadmodum beatus dictaverat Eusebius. In hoo IN' ASSUMPTIONE BEAT.E GENITRICIS
DEI SEMPER VIR-
catholici consenserunt : uno omnes animo post eum GINIS MARI.B.
subscripserunt.Hancfidempromiseruntcontendere, Assumptiooem gloriosas Maris semper Virginis
hanc pro ipsa mortis injuria polliciti sunt non ne- hodie celebramus, quam in ccslesti throno colloca-
gare. Videns imperator horum non posse dissolvi tam devotis mentibus (1.578) adoramus. Nam ipso
constantiam, omnem fere in beatum Eusebium con- Deus et Dominus, cujus cam (1579) Genitricem co-
torsit (1568) insaniam. Tunc vario (1569) censuit limus ait in Evangelio : Si quis mihi minislral (1580),
eum affligi periculo (1570) insuper tandem jubel me sequatur ; et ubi sum ego, illic et minisler meus
longo deportari exsilio : carceres et compedes acer- tril {Joan. xii, 26). Prae cunctis enim morlalibus
bas (1S71) pertulit, fame et siti longo tempore labo- sancta Dei Genitris Christo Doniino ministravit
ravit ; signis et virtutibus ibidem declaratus est quem adeo est secuta, ut cumtristante tristarctur,
angelicis consolationibus saepe confortatus est. Nec cum patiente pateretur de cujus tamen passione ei :

in tantis etiam (1572) contitutus periculis, sui bonus praedictum est Et tuatn ipsius animam pertransibil
:

pastor immemor factus est gregis ; nam litteris eum gladius [Luc. ii, 25). Vere ergo cum ipso manet in
de longinquis partibus instanter visitabat. et de ca- t> coelis, cui sedulo servivit in terris. Item discipulis
tholicae fidei perseverantiajugitercorroborabat. Sed suis ipse alibi ait : In illo die cognoscelis qma cgo
jamjam pene cedebant catholici ; nam diu eos per- sum in Falre meo, et i'os in me, etego in vobis {Joan.
sequebantur haretici. Tandem misertus (1573) xiv, 20). Item : Sicut ego et Pater unum sumus
Dominus tyrannum exstinxit improbum, etbeatum {Joan. X, 30), sic vos (1-581) et ego unum manebi-
Eusebium solum reduxit ad proprium. In quo mus ;
quod enim hoc sentiendum cst
ait apostolis,
illi (1574) itinere ostendit visionem, unde sui cor- et de Quid ergo mirum qui (1882) in
caateris justis.
poris cognosceret resolutionem. In verlice montis eo sunt, si in ccelis consistunt ? Aut quid etiam ma-
per visum se slare putabat, et altius ad quoddam gnum, si beata Maria coelestis esse meruit, cum
palatium sole praeclarius pennis evolare credebat. beatus Apostolus de omnibus justis dixerit Qualis :

Intellexit illico se de praesentis (1575) vita; alta ccelestis (1583), tates et caslestes ? (/ Cor. xv, 48.)
conversatione ad aeterna^ glorias ascensurum remu- Coelestis enim Christus est, qui de ccbIo descen-
nerationem. IntereaVercellasrediens,magnogaudio dit, quem eliam imitando (1.584) ejus partici-
a suis et sumrao receptus est honore, eisquefidera patione caeteri quoque justi coelestes esse meren-
Christi constanti prKdicabat sermone se mox mi- tur (1585). Nec videatur conlrarium quod Dominus
:

graturum de multa post se

sa^culo asserebat, illos ait in Evangelio Neyno ascendit in coelum, nisi qui :

passuros et (157G)prsdicebat patienter tamenhiec ^ de ccelo descendit ftlius hominis {Joan. iii, 13). Deus
:

tolerandamonebat, suaeque constantiaj et passionis enim Christus est Dci Filius et hominis, quisolusde
exempla proponebat, et insuperseterna; reinunera- ccelo descendit, imo qui et solus ascendit. Ca;-
tionis gaudia promittebat. Nec defuit seditio Ariana teri (1586) autem qui in ipso sunt, unum sunt, et

quin martyrem compelleret ad coronam, fustibus et jam diversi non sunt, sed ejus membra sunt. Et
gladiis super cura insurgere, et lapidibus non ti- ideo solus ascendil, dum ea qua; in se sunt, vel
muerunt obruere. Iclibus ilJorum fracto cerebro quae. habitare in coelo. Nam apostatae angeli,
. .

occubuit, et sanclam Deo taliter animam reddidil. qui in ca;lo fuerunt, qui a Deo recesserunt inde. . .

In ea autem a suis discipulis ecclesia estsopultus, homines si ('1587) Doo adhaeserint (1588) in coe-
quam ipse olim in honorem martyris Theonesti (1577) lum 1589), sublimabuntur quod imo debeata Maria
( ;

construxerat divino amore compulsus, ubi mulla dicendum est, quod pra cunctis mortalibus in ea
beneflciapraestanturomnibus.quibeatumEusebium mansit Dominus. Et ideo in ipso eam manere nullo
puris exorantprecibus.Nos quoquesuisorationibus raodo diffidimus ; de cujus etiam (1590) corpore
ab aeterno liberet supplicio, qui hodie, quod est Kal. corpus assumere dignatus est, eam sibi membrum
Aug., de carnis ereptus est ergastulo. coaptasse non dubium est ; et cui prae omnibus ad-
n haesit in terris, ipsam sibi prae cunctis applicavit in
Corporis vero ejus (1591) jam factam resur-
coelis.

rectionem affirmars minime audemus, quia neo a

sanctis Patribus hoc declaratum esse cognosci-
(1567) M. compertum. (1579) M. onmes pro eam.
(1568) M. convcrtit. (1580) M. ministraveril.
(1569) M. flagitiose ratio. (1581) M. 7ws.
(1570) Sex verba sequentia omisit Mansius. (1582) M. quod.
(1671) M. acerbos. (1583) M. addit est.
(1572) M. tamen. (1584) M. in dando flagitiose.
(1573) M. miserans. (1585) M. meruerunt.
(1574) M. Ille. (1.586) Mansius lacunam hic friistra faeit.
(1.575) Complura verba sequentia, propter lacu- (1.587) Mansius in pro si.
nam ((.iiicis Vat., e,\ Burontio accersivi. (1588) M. adluvserunl.
(1576,1 Ita cod. Vat. (1.589) M. in cmlo.
(1.577) Mansius
Theonecti. (1.590) M. tantum. )
(1578) M. infideliter, precibus. (1591) M. sui.
837 SERMONES. 838
mus(1592). Denique invuUe Josephatejus scpulturae \ novi te : cl antcqiiam exires de venlre, sanctificavi le,

manet lamen ejus non reperilur corpus.

locus, ubi et prophetam in gentibus dedi te (ler. \, 5). Quam
Seil qui de ea inelTabiiiler carnem cduxit, ipse sanctificationem tanta custodierat abstinentia, ut
quid (159:!) de~cju3 sit corporo novit. Tamen sivein nulla penc vit.Te ejus adhasreret peccati macula :

corpore, sivc extra corpus, super choros angelorum
in ctvlis exaltatani
omnes justos resurrecturoscum propriis corporibus
quandoque credirnus, eosque in aera occursuros
Deo, et sic semper postmodum cum ipso mansuros
confidimus.secundumquodbeatusPaulusaitaposto-
lus (/ Thcss. IV, 10) ;
dammiserationiseffeclumDominusanlicipandoprK-
stitit, quod omnibus in nne s.^eculi sanctis donabit.
namvinumetsiceram non bibit.etomne immundum
conGtemur : si eniin veraciter non manducavit. Elegerat insuper habitare deser-
lum, ne ejus vitam populi saltem pullueret conven-
tus. Verbum Domini advenientibus continue praedi-
cabat, quibus recedentibus jugi orationi vacabat
cujus cullus humillimus, vestitus asperrimus,cibus
quidmirum si Matri perquem- vilissimus declaratur. I.egimus enim in Evangelio
quod habebat vestimentum de pilis camelorum, et
zonam pelliceam circa lumbos suos esca autem :

cum mortalia corpora immortalitate induerit ? Deni- ejus erant locustae et mel silvestre, et erat in de-
quescriptum est : Aliaclaritas solis, alia luna:, alia serto pra;dicans baptismum ptEnitenti.-e (Marc. i,6):
stellarum [l Cor.xv, 11): per claritatem namque qui suae praedicationis gratia, mira ususest obser-
solis resurrectionem Apostolus docuit Salvatoris, de
B
vantia ut quod praedicabat ipse prorsus ageret, et
:

quo scriptum est : yohis qui timeiis Deum,orietur Sol

quod jubebat impleret. Baptismum prajdicabat, et ad
justitix [Malach. iv, 2). Perlunaeintelligerepossumus
se venientesbaptizabat. Pcenitentiam docebat,cujus
etiamMatrissuae :namsicutlunaasolepra3cipueinter in se normam ostendebat. quantus vir iste, qui
sidera illuminatur, sic et ipsa a Domino inter cste-
angelo nuntiante conceptus est, et ab ipso matris
ros justos divino procul dubio lumine potius illu- qui semper deguit in abs-
utero sanctificatus est !

stratur. Cum vero stellarum subju,nxit, casterorum

tinentia, et aliorum quasi propria flebat scelera ;

sanctorum resurrectionem innotuit (159'i). Sequitur

qui viam Domino praedicando non cessaverat prs-
Sicut stella a stella di/fert in claritate, sic et restir-
parare, et pro veritatis praeconio caput non est
rectio mortuorum (/ Cor. xv, 41, 42) : Nam discre-
cunctatusaraittere cujus etiamintantum sanctitas
;

tio vitae varietatem gignit resurrectionis. Poterat

crevit, ut a compluribus Christus esse crederetur
forte resurrectio Dei Genitricis prsecedere aliorum
quod humilitatis custos adeo refugit, veluti si ei ve-
anticipando, quos per meritum vitae in terris pra;-
nenum propinaretur mortis. Se vocemconfessus est
cesserat vivendo. De morte quoque ipsius nullam
clamantis Christum post se venturum esse praedi- :

fingamus dubietatem, quam et in sui filii cognovi-

cavit, quem tantce praedixerat auctoritatis, cujus
mus humanitate.Morti tamen succumbere diu non C
calceamenticorrigiamse adsolvendum non ajstima-
meruit, quam, es ea sumpta caro (1595) jam resur-
ret idoneura (Harc. i, 7). Assertor veri, quem nec
gendo devicit nempe cujus filius offilos ascendit
:

humanaelaudis jactantia compulerat proferre men-

per majestatem, matrem illuc ^1596) assumere po-
dacium, nec tyrannicus pavor averitatis poterat re-
teratper pietatem. Nec dubium est ei (1597) suam
torquere testimonio, nec regin.^ adulatio fecerat
impertissegloriam,eamque totiusmundiconstituis-
se dominam. Nam qui patrem et matrem. im- . .
palpare flagitium. Herodem afraternisthalamis pro-

Scripturarum exemplis possumus (1598) hibendo, ita ipsius . . . adulter . . . non licet tibi
plere . . .

ut habeas uxorem fratris tui adulteram \}larc.\\,

approbare igitur sancta Virgo adepta est di-
. . .

gnitatem, dum Dei meruit effici Mater. Virgo pe- 18). Hinc diro retrusus est carcere . . . talis fama
perit puerum, mulier genuit Deum, Spiritu sancto cessaret. Christitamen athletam quanto magis affli-
gravidata est, auctore mundi fecunda (1599) est, gebant vincula, tanto magis detestabat illicita. No-
superchoros angelorum in ccslestibus (1600) exal- vissimetandem capitetruncatus, migravitad Domi-
tata est, quo nos pius (1601) Dominus,ejusdem Vir- num, qui veritatis non passus esl celare testimo-
ginis interventu, perducere dignetur, cujus etc. nium. Veritas enim Deus est, quemadmodum ipse
SERSIO XVIII. T\ ait in Evangelio Ego sum via, veritas el vita (Joan.
;

IN DECOLLATIONE BEATISSIMI PR.ECDRS0RIS CHRISTI XIV, 6). Qui enim veritatem non metuit celare,
J0AXNI8. Deum quodammodo nititur occultare ; et qui pro
Magnificum Joannem praacursorem et martyrem ejus testimonio hic affligitur, ab ipsaquod Deusest
Domini nostri Jesu Christi, cujus natalem diem ho- in aeternum coronabitur. Fugiamus itaque, charis-
die celebrat orbis, sanctum elTudit uterus matris ;
simi, mendacium, ejusque simul patrem diabolum.
sicut scriptum est Priusquam le formarem in ulero,
: Veritatem imitemur, quam a Deo processisse confi-
(1592) Intellige antiquos Patres nam paulo re- ; (1594) Sic p. 17, V. ult.
centiores, veluti Gregorius Turonensis, Idelfonsus (1595) Mansius carne.
Toletanus, Fulbertus,Petru3 Damianus, Petrus Ble- (1596) M. ilUus.
sensis, Andreas Cretensis, Joannes Damascenus id (1597) M. sine ei.
affirmarunt, uti observat Benedictus XIV in tractatu (1598) M. possum.
de festo Assumptionis B. M. V., cap. 8, 15. l'er- (1599) M. fecundala.
git ibidem Benedictus docte more suo remaliis locis (1600) M. omisit in cwlestiliiif:.
tneologicis confirmare. (1601) Deest pius apud M.
(1593) M. quod.
^9 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 860
temur. Ipsius meritis et intercessionibus hoc im- A pariter celebramus, praestante Domino nostro Jesu
petrare vaieamus, oujus hodie feslivitatem omnes Christo.

IN OPUS SUBSIiOUENS MAII MOMIUM.

Vl omnia Attonis, qux sunlin codice Yaiicano. inedita scripta divulgarem, resiattat Polypticum bts ab
auctore scripium, primo quidem obscurissime, ne videlicct ab aijiJr,TO'.? intelligeretur ; iterum paulo plunius,
gusr secunda scriptio abs Joanne Mansio ex tioc eodem codice excitala fuit. Prior scriplio nullis in codice de-
claralionitius illustratur ; altera glossis scholiisque stipatur, qux partun Mansius luce donavit. Ego vero prio-
rem nunc editurus, glossas etiam et scholia e postcriorc sumpsi, sine quibus inutilis mea forel edilio, quia
nihil prorsus liceret intelligere. Causa autem obscurilatis non una est ; nam et barbura alque almormia. insunt
vocabuia, et metrum ssepe poelicum impolila ralione cuni prosa miscetur. Sednihil xquehoc scriptum ofluscat
et obruit, quam perversa diciionum positio, quas auctor sponte extra omnem loquendi regulam solet disjicere.
Vnum pono exempium ex capilulo extremo: hanc unde congruit Augusti caveat qui potiri censu-
ram ut nomine parat.Qjmm perversionem in Polijptici scriptione aitera sic auclor emendavit unde congruit, :

ut qui parat potiri nomine Augusti, caveat haLnccensuTam.PorroAtlonernmirariliceretstyioadmiraculum

obscuro nunc utentem, qui in aliis lucubrationibus tam est perspicuus, nisi nos Virgilius grammaiicus, a me
nuper ex Ncapoliiano codice editus, commode doceret, unum hoc esse ex duodecim laiinitatis generibus, qux
ipsc enumernl in suis e/jitoinis, el in didaclicis quoque episwiis non semel commemorat. Hoc autem ab eo di-
citur inusitatura et mysticum lalinitalis genus ct quidem in secundo Epitomarum capitulo, iibi de scin-
:

denda oratione disserit, compiura auctorum e.vempla profert, quorum prorsus instiiutum Aiio noster secutus
est. Causas quoque scinderationis, ut ipse loquilur, scribit Virgilius, quas tnfer illam potissimam, ne mystica
quae solis gnaris pandi debent ab infimis ac slultis lacile reperiantur. Sed jam lectorem meum ad prxdicti
grammatici iibrum abiego, juxta qucm aliud quoque vctus opusculum arcana latinitate compositum, cui titulus
Hisperica Famina, typis vuigavi ^1601'). —Est Attonis poiyptictm salyra quxdam seu censura suortim tempo-
rum, prxsertim adversus principes, quorum ambilioncm et cxtera vitia late casligat.

(1601*) Opusculum de quo hic agitur recusum exstat in tomo XC Patrologise, in append. ad Venerabilem
Bedam. Edit.

ATTONIS
VERGELLENSIS EPISGOPI
POLYPTICOM '^'^.

QUOD APPELLATUR PERPENDICULUM

CDM ANTIQUI GLOSSIS ET SCHOLIIS.

(Apud Mai, Veterum Scriptorum Collectio nova, tom. VI, part. ii, pag. 42.)

INCIPIT EPISTOLA. B vividus es ; mortuus, sed vivusimmo (1604). Hujus

Reverendo in me Fulano (1603) valde prcesuli.
' labyrinthi (1605) iter currentes, aut qua insistendo
Fulanus ^ cupiens me sic beatum instar lelicis- vitari voraginem edoce, aut quo salubres sublati
simi opilionis Silvestri summi exitum. Murtuus ali- adtingere possint delitias. Qu£e sentio in hoc cernes.
quibus, sed mihi nec emortuus, vivus immo mihi Sed sic ego qua et tu comparantur (1606) canta-

GLOSSiE.
' Quantum ad me, id est in mea conscientia. - Scilioet ego.

SGHOLIA ET NOT.E.
(1602) Polypticum est multorum descriptio, Non tione.At Mansiusinfideliter m
nze. Reliquos Mansii
enim specialiter tantum de unoloquitur, sed piuri- multos errores et a codicediscrepantiasredarguere
morum corripit vitiuni. non vacat. Mai.
(1603) Fulimus apud llispanos loco uniuscujus- (1605) Labyrinthum hoc loco istud ssculum ap-
que proprii ponilur nominis, cum nomen delicit. pellat.
(1604) Sio Atto etiam in secunda polyptici edi- (1696) Comparantur, aBstimantur, Intantum qui-
861 POLYPTICUM. 862

bries (1007) iit pollini (1608). En quas pgo, lu qum ^ Nequitiaj membra '» nunc jam preclibalm " in prom-
felicitcr reritlc '. Amcn. Explicil episitola. plu est ccnsere,sficundum quod rura perlambens^',
AllC.UMENTUM. reprffisentaverit hypocondria stilo --.
explicanl sophistiB bomliinaro (1609)
Non chaos 2. Taie quod resolvimus^discrimine trino scan-
IsBvura exsequar assiduum orbi, non ocia hoc ca- quidam ct adjiciunt assem (161.5).
ditur fastigium :

laino concussa pislico, ncc osilla pinsabunt.Fossus Nuniinum aut cum pra^ses '*, claris quem nutibus
jam hinc perpentliculum (ICiIO) ponam.non aciare* signat " omnium vox vel oum
provehere, calat :

cujus vocem conpesccre potcrit,nec attica (1611) in eadem unum, aut cum parentis valido jure faa
rumine (1()12) zema. Explicit argumentum. cst perfrui throno, improbus aut labor, et

1. Ilujus iBvi langor est, et qua;ritur ;

peslis est, cum vaesana triumphis proclia conveniunt pro-
et omnimodis ambitur;qua!arridolin accessu cum ;
pere trucibus alteri insurgere, quem jam cantave-
serpit, delectat : in cujus adhulesccntia labor in- rat praeco, profanis dum conjurati manibus exe-
gens est cum intumucrit.prostcrnit; et cutn reces.
; crabiles favent. Quid ? Pocnitus exinanitur a^mulus,
serit, blasphemalur.Solet enira clicntes suos,igno- cujus beneficio primi ditantur veliles.Nec intemera-
biles spcrnentes autcm sn reddere gloriosos. Nam
; bile fcedus poscunt(1616;,in quoherilia capiatdulce-
hoc mirum,quia cum hactenus p«ne omnibussese n dinem somnus. Sed interini remissum Juvat tra-
appetentibus ruina extiterit, nec arrogantes adhuc ducere tempus, et potiri placito adeptis jocundos,
deficiunt, nec elevandi acerbitas moderatur. Pra;- ambo per adversas principes terreantur -^ ut lites
stantiores se quidem veteribus fallentes-^^.qwos pro- ",audeant ne milites contra exippitare -' potenter,
vida censura adeo segniores accusat. Horum igitur vel negare-'quicquam miserabili '" rostat nomine,
fasccssicnuclearigradatiminitientur,dignumjudico ut tantum vigeant principes, ut sint potius immo
praenotandos,quos rigentes sertce ^ exhibent redimi- nec privatae rei conpotes. Secreta tum has sociis
Num
tos. chronici fraudant ' hoc, qui prsesertim ruminant strophas " rependerc aedulo cura. Neo
summum ipsorum omne concrepant oche"?
vae ',ot taedet quapropter olivis ^* clanculo sese frequen-
Haud agmenioperstrepuntjqui perplexum gradiendo tare ramis (1617), per veredarios (1618) muciant
perrecta callem rubrica (1613) induxerint sequaces. '^ cautos, qui ne fribole quid, soUertes per quod

Eorum quamvis inextricabilem pingant tesseram", milites prima instigentur indagine fulti externos ;

qui durantcs nec vixere superstites, nec jocun-

'-, etiam duces, et conibentia rogant, et xeniis cu-
dantur miselli (1614). Sed nec gestorum nunc fa- mulant, propere et mocta deponunt "•. Cur nec-
cies ",nec eos adnotare privatim " autumo since- dum extorta pollicetur extimis fortuna potentum,
rum '\musta "^ nunc etiam quoniam a^tate pupilli''' quam praelibare sequestres ^^, vel strictim hii ge-
clara vident, ei a suis patribus ructata frequenter ^ stiunt auxilia (1619) suos ferveant ut eorum secum
hauserant haec, et certius inculcata restrigunt ". edomare superbos, desides vel si torpeant sua tunc

GLOSS.E.
- Restitue, meo responde. ' Ferrum durum. ' Mentientes. ' Coronae. ' Negant»
videlicet libello
' Calamitatem. » Jocunditatem. '" Multitudinem. " Scribant numerum. '- Asperrime viventes-
" Qualitates. " Nominatim. '» Jocundum vel prosperum. '« Nova. " Pueri. '* Memoriter tenent-
'» Species. *> Prffldicta;. ='
Cogitatio percurrens. " Pra!Cordia reduxerit descriptioni. ^' Disserimus
" Rector potestatum. -'= Vocat. -« Intcrminentur. " Inimicitias. ^s id est hiare, os aperire. Et
tractum est ab avibus. " Velare. ^" Vili. " praudes. ^^ Namque oliva signum pacis est. '' Su-
surrent. '* Magis aucta promittunt. •'=
Internuntii.
SCHOLIA ET NOT^
dem eum doctiorem se vult ostendere, ut suum tantum vitam, vivere dicebant lugubrem vero,du- ;

scire, illius comparatum sapientia;, suum nullius rare. Sic defuncti tempora recensentes scribebant,
utilitatis dijudicetur esse. qui vixit tot, duravit tot.
(1607) Cantabries sunt tenuissima purgamenta, (1615) Assem, unum, quod est etiam et
id est
squamarum similia,de superficie humanae cutis cum quartum discrimen.Tribus enim si unum adjicias,
pruritu exsurgentia in locis pilosis.et magis in ca- profccto jam quartum erit. Quod supponens, ideo
pite, qua; sine aliqua exulceratione defiuunt. ait quidaiu, quia hic quartus ascensionis modus
(1608) PoUinis species est farinae tenuissima et D plurimum displicet sapientibus
praecandida bovino corio setacta.Dicitur autem pol- (1616i Quaerunt inducias, ut securi aliquantulum
linis eo quod ceteris speciebus farina; pra?polleat. a militia vacent.
(1609) Duorum sequentium versuum perieruntin enim principes, suos admodum
(1617) Videntes
codice glossK et scholis. Mai. sibi dominari.eliguntse potius quoque mo-
velle
(1610) Perpendiculum hune vult appellare libcl- do pacisci, quam subjectorum injuriis taliter tri-
lum, in quo noxia redarguere, et honeata sancire bulari. Et quamvis mutua ad comprimendum eos
disponit. auxilia sperent sufficere, sed tamen externa quae-
(161l)Atlicazema,graecicasorbitiuncula.Graeciasi- runt sibi sulfragia sociare.ne illi postmodum suum
quidemhabundatpigmentis,quibuszemasaporatur. valeant in auxilium invitare.
(1612) In gutture.Rumen enim pars gutturis est, (1618) Veredarios, legatos, Veredarii siquidem
unde et ruminare. sunt lcgati aliquid portantes, a vehendo dioti.
Linea rubeo colore pertincta. Id est qui
(16i:^) (1619) Solatia. Auxilium. praesidium, et subsi-
sic sapienter in ssculari honore feliciter vixissent, dium, hoo inter se diflerunt auxilium cst iiuod :

ut suo exemplo postoros intruendo beatificassent. ab exteria datur preesidium quod loco utili po-
:

(1614) Miselli, mortui. Antiqui enim felicem nitur subsidium quod postea supervenit.
:
863 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 864
ssivire pftr arma, subsidia oppressis denegent.nam A. ut sit incursio nequa, terreat quae ipsos, sed me-
saevient ipsi.Specimen prccterea restat doli, quo ditata tranquille reddere cuilibet valeant inibi.Au-
eliduntur affusi in irao tribuni ^e.
Horum milites matia (1G22) in qua statuunt et tristega conpo-
auras cum regias captant blandas,indeque onustis nunt.At postquam labentes perfixerint solide plan-
ad propria redeunt humeris, muniatores dictati ", tas, jurgia tum percerum animos inter digesta
arbitros ipsorum dominos, nec etiam in largiendo rcponunt, adversantium seque utrorum adfirmant
ferent beneficia primo sarta sint, si se duces an esse socios. Quod quoque perverse fungantur in-
larga praeponent. Faenerant inmunes et a proprio ^" fidos ei, et aemulis eemulos, accusant plagiatores
alterius sibique fidos detrimento provehunt. Qui (1623) semotos arguunt crimine tanto, pharetra
sumunt per quos praeferunt, sed non a quibus ^'. (1624) ne pandatur iniqua, mordeat et quemquam
Hos separat si fors, aut in unum ipsi ab alterutro fore indifferenter ingratum ". Accitos canunt prae-
melius, qus donec in alterutrum prolata silerent. clues,discidiumque perdurant contestando sacris",
Quos explorare quidem statuuut et instruere sese. ne simul ad pristinum (1625) redeant cum ipsis,
Singulas e quibus per domos velut semina spargunt donec in imo versentur. Non sequestiantur el ipsi
nugas, unde saepe melunt, expedientiaque prajsci- indices «"^, haud secus et hos revolvere nitentes.
scunt. Hinc milites primam diluunt *° dominis,fir- Tunc crinibus " plaudit Alecto.
mant jam servare sccundam, quae deerit princi-
B 4. Versutas atvaferhas si quis prasenserit curas,
pibus fidem. Tum se infamia notant, supplantant susurret deserta fuerint haec si et infecta valebit,
dominos.nec dejerare supernum respuunt.Sic fceda non insontes luant, quos nec censura *' fatigat.
cupidine inleeti, levia *' prEstare mastis " quan- Premitur tum horrore bronchus *', et exilis ad au-
doque sperantur, periculi quicquam fors ut cum- ras stridentibus evadit vox postibus ^"y lividisque
que si differt ingcrunt ex proprio, et cumulando " pupillis, praestigiis urguens politis " edicta fulcire.
prosternunt. Stigmate hic veri rabido notatur adsertor, ut dis-
3.Scabrosa par exesum addunt igitur principes, cerpenda quantocius praeda. Mastrugati (1626) in-
vadosaque munire cuncta riG^O), ut queat ignotum tentant cum scorpiis tragelaphos (1627), quomodo
quis nil traducere sibi. Prfevalidaque cui muni- Parthi, pravius et gradiens leti captaverit auras,
mina extant, obsidibus aut premunt, aut eximere agmina se ducetunc pecudum contorquens per aera
nituntur.Inflde sifortequorum fundum credas com- quod cui prostrati quis-
fugat, imputat arcitenens,
mittere tuum, ut servent tibi,aut hominum si titu- que fuissent non omnes,bla8phemat imprecans so-
lum ipsorum cures imponere ullum heredibu8,hunc lum quem et conpescere fatigat, valet si ducum
propriis elogium (1621) tenent metiri .jani indedo- cognoscere fraudes protulerit in medium,
sic qui
tatum e cunctis utile sibi vindicant, quicquid
; est, C Abscidibus et camuris consonos mandant plastis
neque dispergere ponunt partem in eos, qui sal- Cffilare coruseis, martisiis (1628) intritisque (1629)
tim paraverant olim. Concilii quin arces struunt, frequenter, et hemistibus (1630) advocant, ut sese

GLOSS.«.
25Defecti majores. Regis consiliarii frequenter vocati. ^' Immunes a proprio, id est a suo, quia
^'

de alterius detrimento eos fenerant, id est munerant. ^^ Idest a dominis. Dissipant vel evacuant. '•"

" Prospera. *' Tristibus dominis. '^ Implendo scilicet periculum. " Exosum. " Jurando per sacra.
"^ Auctores. " Serpentinis crinibus. '« Lex. *' Bronchus eminentior pars gutturis. ^" Dentibus.
Postes vero oris, dentes sunt. " Affectatis.
SCHOLIA ET NOT^.
(1620) Statuunt quidem caslra in prftsruptis mon- ferarum habitum transformari videantur. Apta ve-
tium,sive transitibus fluminum custodes etiam con- natoribus, et maxime sagittariis nam ferae tali :

stituunt, ut nulli.se incognito, transmeandi pateat specie deceptfe, facile ab ipsis propinquantur.
accessus. (1627) Tragelaphus idem est, quod et platace-
(1621) Elogia dicuntur ignominia sive notaj cri- ron in Deuteronomio animal iatis cornibus, ea-
;

minum. Alogia vero dicuntur convivia bene, quia ; dem pffine specie ut cervi, villosos tamen habet
antiqui silentes et quieti prandebant. Moderni vino armos, mentum prolixum, barbam hirsutam. Hsc
in conviviis utentes, cum quo non cst fas custo- etenim animalia juxta Phasidem sunt. Latine hir-
dire silentiumjquKrunt inter pocula quod dia poe- D cocervus.
mata narrent. Ante inventionem etenim vini nemi- (1628) Martisium est cibus in mortario factum,
nem legimus in prandiis luisse locutum. unde et nomen adsumpsit.
(1622) Aumatia loca sunt secreta in theatro. (In- (1629) Intrituro siquidem similiter cibus est, ex
fideliter Mansius humatia. Mai.) pane arte cocinaria prceparatum. Panis quidem in
(1623) Deceptores. Plagiator aufem dicitur «7:0 aqua mittitur, et illic aliquantulum donec totus
To\i TyXaYtov, id est ab obliquo, quod non certa via inlusus sit, relinquitur. Postea vero ex aqua sum-
gradiatur, sed pellicendo dolis. ptus, in mortario pilo resolvitur : et sic oleo et
(1624) Pharetram nunc dicit dolosam mentem va- modico melle pigmentisque permixtus, in lebete
riarum bajulam insidiarum. igni adponitur.donec debitum perducaturad usum.
fl625) Ad priorem amicitiam revertantur. Dicitur autem infritum quasi contritum.
(1626) Mastrugis vestiti. Mastruga namquo ve- (1630) Hemistes vasa sunt, qnga uno tantum spi-
stis est ex pellibus ferarum el dicta mastruga
; ritu bibuntur.
quasi monstruosa, eo quod qui eam induunt, m
865 POLYPTICUM. 86G
condito dum sunt, resolvant : ollatira '- ot qui- ^ Rralacuiquc dum
quaeque manent auferenda tenon-
bus insuper horridulis " student discludcro
'•

tur.lclicior proditus qui jam extasset inmunis. Ba-

duellem, dum sibi talcnta de cruore trahunt, aul sia rcpudiant '*,nec verentur frustrari '"natos exu-
qu8B quos pessumdant rclinquunt.llis provectum '''^
lea hinc alii.Perstringunt luridaquidcm etalii visce-
donec,sed ahorum do jactura.minislrant. Ex qui- ra pascematc(lG33).Sunt ct inhertes piramydis, et
bus Ibrtunain sunt etiam sibi ((ui .Tinulimtur alio- speloeon iconis «» lacunaeve spectanies nodum. Re-
rum indeptam, laligant his cassaro eos praestigiis, stant el quibus frauilatur aspectus titanis,vel quos
inlices " ostentunt luctus, quod et lixissent", de- parentis prKcisum nomen impubes scrvare vide-
promunt a;rumnas principes illi3,qui auxerant ipsos tur ''".Adimitur pars sensus quae expers "
'o
aliis
excludcre quos et dignum produnt.et h.TC vindicare bajulat quattuor :alium etrevulsa conpescit (1634),
rcpulsant.disserunl et validum°'.llli dumhoc perpe- Hic sic sopita premuntur odia.perscquuntur quic-
trare nituntur,ex(iuirunlmodos tales potius utam- quid de germine resUt.Morito nam quidam persol-
phifarii dictant.Si nactum expectent qui elidcre, vunt pQ;nas,sed luribunda cupido dum fruitur son-
duces jam unde valeant.Quaerunt tum inde provcn- tibus,nequem donat excipiendum nefas SEevit in
tu.Sin sapide cautos ipsis ponunt reducere sese. Et abruptum probos ecfrenaperipsos.Insignes et post-
socios exponunt machinas quibusque resolvunt.Ab quam hiare diruti conpendio '- frenant, dcrisorea
aliis et docent in his primum, et mox se refugisse eorum implicaverunttcediis.Etqui ipsosirrita quon-
vocatos.ut proderentad eos, sibique adtribui fidis dam abdicavernnt flde,tum seductasquajrunt dex-
exposcunt,qu,Te possidere rebelles, proditionis ma- tras.quas prius jocunde proeditis committerunt do-
neant dotes,ut et perjuria fraudis. Prospectant in- minis,fcBdera si prima servassent,prcediis jam nul-
terea duces,cedunt tunc quae et revellere prisca, lis facultatibusve dotandas.Eugenes hos et si origo
dum abras» '9 dimersis subpediae *" fuerunt pro- protulerit.nequitic-o continui ni pareant orsi nau-
cinclis, ct his qui sollertia vigent : tum detrimenta fpcigos ire post se cogunt cilbispedibus(lG.S5),etciu-
luunt ct ii,tristique successu extorres efficiuntur santur dediticii '^ut vel inviti suppleant.spoponde-
a commodis,nec vegetanturab ullo. Vicissim eju- rant quod fcenerati ".
lant.titulus nec deerit facinoris, quo instigetur 6. Arbitri" quid oligant ? quos nec spectata re-

aerumna ut caeteris,heu pro dolor ambrones (1631) ferre,nec spectare juvat tomisinserta vetustis. He-
quem propalavere rapaces. riles inductos intentant nutus, et sic jura concin-

5. Tunc etiam
objicitur Cccterorum his nex atque nantnumismate infecta^justitic-e utneminem facete
ruina fomenta scelerum accusant,duces hos fece-
: lanxexsquatatrutinet.Indiciturnecomnibus eadem
rant, et qui foida per omnes pudet,sed neque redi lex sed quamvis feriat quem diligunt, ipse exiet
:

gere conantur traductos " haeo tantum odia sed C

: indemnis,excuset et exodiunt si quem, fortunamve
ut injicere possint. Acerbam fama diducit avem tenontem insidiis aut vi fractus subcumbetabaclus.
quandam,quae gliscente calore dum genitali pipliat, Nec una saepeduranscensurarespondit sententiain
aliisque remissa blanditur,subvenitgeneris imparis idem,arguit qus nunc,iteram mox laudibus inflat.
ei non conjux.Quo patrante f(Btam se ut
naturiTe profanaque rursus eadem insuperet deteriora pro-
gaudens dis-
praesenserit ales^insequitur dotata^-, clamat.AduK ast arcis proterve conditor, quin ''^

solvere viscera sponsi.Sic duces crassantur in exu- laureatus solio nixuselevatur opimo, fcetatur "'' et
viisClGSs) ut surgant in alterutrum inhiant, ne
: rudibus residuara eludere syllogismis cohortem "'
vanaimpediaturlibido ad omnequod appetit facinus julal summa si quos eximit dies,dum caducarius'»

Dum diversa trahuni inpacati custodes *^ inter se intret : etquae superstant ab ipsis viduis, nec optio
exosi.nec unum sentiunt bini, nec resistere pos- datur maneant si sic,aut quibus ni
redimaut sese
sunt singuli vittati quocumque procedunt,acoiat ** biviras prsparent :quorum ab inmeritis conubia,
quem urna^^ tantum est expectare.Quemquam spi- aut mercantur egentes, aut, erigunt regis inepta
ritum superas pudet ipsum vibrare per auras ; in- D clientes.dubitant qui nec obfuscare '"
privignosnec
GLOSS.-E.
'2 Minutatim. ^^ " Impertire.
Turpibus. Auctionem. Inductos, vel fictos. *" Firmo animo
-'' ^'
Evacuatce '^" Auxilia. "' Publicalos revocare. '- Coitu copulata
stabilissent. Possibile. dos nam- ;

que mutarum animalium coitus est. '^ Provisores nam custodes ducum proceres esse solent. '• Ad;

vocet. ^' Sors. ''' Conjuges respuunt.^" Frustrari nati videntur, cum a superstitibus parentibus quasi
orphani relinquuntur. *' Saxum concdvum,quod ad vocem clamantis imaginem reddit.^i Abscisum voca-
bulum patris videtur relinere imberbes. "" Gaput. "' Expcriens, probans.In capite etenim autadproban-
tur aut reprobantur. "- Utilitate. "^ Obligati. "' Munerati. " Indices. "^ Revera. "'' Suis perversis
cogitationibus adimpletur. 's Populum superstitem. '^ Eventicius heres. '" Dehonestare.
SCHOLIA ET NOT.E.
(1631) Anthropophagi.Propter nimiara crudelita- (163!) Reprimit. Dicit namque alios relictis uxo-
tem isti etiam ambrones appellantur. ribus et liberis exulare: alios, postposita sfeculari
(1632) In spoliis.Sicut enim prsedicta avis conju- vita, monachicam eligere;alios carcerum suppliciis
gis foecundata semine.ejus quaerit saturari visce- coUa submittere.Plerisque lumina adimuntur, aliis
ribus; sic duces procerum magnificati.juvamine,il- virilia absciduntur,interdum etiam capila ampu-
lorum quoque cupiunt juvari substantiiis. tantur,qus quattuor sensus bajulant et revulsa :

(1633)Pascema panis est ,Egyptius permodicus, quintum, id est tactum,mortificant.

quo ipsius loci monciohi gustentantur. (1635) Aut discaluiatis, au t albo corio contectis,
 867 ATTONIS VERGELLBNSIS EPISGOPI 868

prodigasexcluder8matrea(1636).Turpibusinterdum A nis animos,quos artius implicat terror, procacem

aumet insignitas litostratara'" (iguris et dux usibus revolvunt dominum, praedecessoresque retractant
in aulam.Deinde privatim degere qui superant con- exconsuleSjSpeculantur et quae subegere pervasa,et
sules.et caBteroscogitproductos explodit indige-
: exire '- metuunt,mutuis unde poscunt se sodales
nas,dapsiles nam sibi sperat egenos,curulibus ad- (1642) minaci perficitur :diutina dum jam secu-
venas et jactat electis.Et sacra vel civos tantum ma- ritas lapsuni pr>eparat incaute, ut didascala flngit

mona sequestrante si buccos''.Obsequia celebrent, series.Exlucidant conpacta nec, dum in glomere

nt potius pareant et jussis per omne. Magnalia nec cogant ad unum inductos milites,ut sit ne exul et

jacent haec nobis genuina prosapia fudit. Qui plau- qucerat qui obsistere nequis.Una prorum-cum faoie
dunt attoniti, rutilet ignari per trabeam, sed quid punt incusare ducem, indulgent cui, caetam et si
nec praetexta docuit. Obsius (1637) hos fallit, et recedere licet servant fidem.Lentiginem ^^ obponat
quem a nilro expulit cauma licorom (1638) solent populo,si forte vel inmurmuret vincilibus '*, quem
pra;terre lapillis indicis Caucasique.et dum chiliar- etiam compensare suum silere conpellent,obducunt
tica" tollunt insignia, noscunt nec coaptare secun- vel luci moleste,et acerbum experire cogunt iter.
de»K et ignola lustrare(1643)soBCula.Hinc animis efluunt
7.Hos cumque plebs consulit, barbaricas fren- P prostrati.eveniunt compoles dum caducarii regis.
dentes premunt rudere *^ sequellas *'. Fastidiunt Galtudias '° undesspe colunt ostentando superba,
quid reboent leges, suique fragore barritus per- et alogiis nibara"'' sese carchesia libare condu-
'"'

territant subditos; successibus et primum ignotis runt ^' ;calbaB^' et ad invicem tribuunt, et aemi-

gaudent traducere pompam. Ut vcro furtunae cce- t! ictia reddunt sabaea bullis gravatacoruscis.lnge-
perint inspicere mores, foris '^ licet perendinent ** minant rursus fide se vincire novella. Alterna sibi-
curas,sed inspicatur *' sub pectore vulnus. Ful- met mutuo dant prosapia nymphas,et pignora vicis-
cribus '" sic poslquam altis se dedcre quieti, si- slm delubro '"" excipiunt,elientela servanda arrha-
lentii fructum summi nee capescere datur.Slepha- bone tali,utvel conpacta persistant.Cffiteri spiritum
dium (1639) suspiciunt,tum et sub divo frequen- dominum,fidissimorumquejurandoejus testiumper
tantque clepsydras (lS40) lucubro °', etsi metiri urnas(1644)polito calatas in ofaz _"". Igitur inter
fallantur (1641). Fluctuant bis animi, dum in- se patriam gentemque distingunt,evertunt inopes,
nunc opes,nunc et ruinam
suete rimantur,fbrtuitffi et temerari sacra quaelibet haud odiunt.
expavent de gralia, ut prae.cedentes docucre tran- 8. Hericin» autolops (1643) fama est,cum coepe-

quillam dum credcrent principis. Neo veniabile du- rit elidere comamimplicare neci.et tandem propria

cunt quod prasterire,nec ullus excusat modus,dum se prodere voce. Evenit sic illis sacra qui violare
ipsisab inmeritis vilicis ut servitus excutitur quas- '

2 praasumunt.Punitio interea neo cessat, quamvis

que.Auctoritassuo excusat neminem et sedis inde oblittcrata credantur,dudum moleste quae tulerant,
respectu,lugat necconturaeliam doxa,dignita3 quos vel non si inpetrata fuerint qua; jusserant, in ipsis
contra priscorumqueretardantcffilataj catalogiseu- vindicat opportunitas. .Tripliciter insuper addunt
Parant obducere dedit si origo nBBVum, et
logiae. qnibusolim repellere
perlicere noxas,niixerant pro
emicare suscepta de dignitate solum.Hocstiraulant ducera.Prsda supellex et quibus est de qua rarus
sese : sed dum conscientia vexat degeneris propagl proclamat curiam, curn sit qui de curia muciat
GLOSS^.
" Parvulis crustis ac variis tesselis elaboratam. '- Carrulos et stultos. *^ Millenarius qui mille mili-
tibus praeest. " Copulare ordinate. *' Inutiliter loqui. lludere proprie asinorum est. "' Mores. *' Pa-
lam. "' Procrastinent. ^'^ Pungit inspicare enim proprie est faces infindere. '» Ornamentis lectorum.
;

^' Candela qus lucet in uinbra. °- Scilicet ab honore. ''^

Maculam. "* Vinculis. '' Dies festos.
s' Gonviviis. ^" Splendida.'*
Invitant, ^^ Armillas. '* Ex sacro fonte, '^' Auro.

Calciamentaquippe nobilium de denigratis
fieri solent.
(1636) Postquam omnem substantiam,tam suam ^ somnum capere non possunt,ha8c tamen inquirere
quam etiam filiorum in proprium usumexpenderint
lum eas abjiciunt ut alias.si fieii potest, nobiliores
vel pulchriores aut etiam diliores duoant uxores
(1637) Genus est lapidis translucidum, et rcd-
dens imagines.
(1638) 'Tradunt qui de vitrinatura scripserunt,
quod ex cocto nitro barena, ejus sit re-
et littorea
perta materies.Dicit eos novitate honoris adhucin-
cogniti.nec vilia contemnere, nec eligere pretiosa.
(|639) Stephadium signum esl in coelo, quod
rustici prycsepe dicunt.El dioitur slephadium quasi
stipadium; sic enim pra^sege prius dicebatur.a sti-
pitibus ex quibus liebat.
(lOiO; Vasa aqaurum, qua; judices habOQt pro
horis nocturnis metiendis.
iSGHOLIA ET NOT^.
coriis (1641) Decipiantur.Qnamvis etenim spatia hora-
rum in his discornere nesciant, sed quia mffisticia
illissaltim tranquillitas est.
Desunt pauca verba-
(1642)
Circumspicere. Haec quippe orania peri-
(1643)
phrasis suntmortis.Denique si suam considerans
culpara.exilium subeat, fortasse quiescent perse-
quentes.Quod si ipsis coepcrit crimen innectere,vel
si murmuraverit,aut carceri mancipatur, aut etiam
ioterficitur.
(1634)DicileosIaborare utin inttrse inviolabilem
possint Drraare amicitiam.alii per nuptias, aliiper
comparatic;i, alii vero quod superest jurejurando
per Deura et sanctorum corpora.
(1645) Animal acerrimum nimis, habens cornua
longa,serrae figuram habentia.
86'J POLYPTICUM. 870
ncmo. Ops (Id-iO) longo considcrat, nec partem go- A promiasaque requirunt, ut surgat in adversos et
cum in liis pnispeclal (lij'i7) butcuncs "" quos neo- <loccnt. Quid faciet? Potcritno utrasque vilare rui-
terici stipant, quorum ptaudenle caterva mucisso- nas(165t))?Sed nec ingenia suffraganlur incpto.He-
nera "" auiiios vclit si opipuro cuin ipsis, obsoieta stat ut osores elfugiat^vacetque privatus.Ignavum si
voritate profcrre. tonipora qua; celebrom protra- vero se primum propalaverit arte, eluceat, et pro-
tiitis ad judiccm nullum,insistantotsi rustici! Husti- tinus prudontiadiademate in quo lavente odia per-
ceta '"' recolo,sed non quales istos propeaso librare territi clanculo tum sopirc procurant, rursus et in

prospiciunt rebus consules qui sic cuncta secundis. unum se reducere nui.s9ant, hujusce pacto quoant
Symposia dum prutrahunt, rcsonat inflata per ur- hcrilcm ut iterum reti^xore pestem, quc-e (le.ol) co-
bem.et repercussa modulis fidibusque pulsata pro- gnilione clara nec potcrunt delitescere duci quag :

duclii musica vox inde canora suppeditat; dat

: abftlerenugas paratciim nugacibus una.Quemetiam
Istria (1618) saltus. Invigilant porpetim defecata adversiE solioet ipsi gcstiunt excludere ab aucto "°.
confundere pincernse vina simul nectare, et ca;- Impediunt quos plurimum qu» praecedentia (1652)
liam (1649) siceramque ministrant, ut fugent par- ducem informant, arbitrentur ac si verenda haecet
cos, et temulenta resolvant corpora.Prodentium "" duntnxat semet opinentur deficero in ipsis (1653).
hinc heu nefas cachinnis qui (luoquo potulcis pers- „ Tunc quoque gazas dirignnt heroes eminus condu-
t *
trepunt.lascivas1 «..t ..,^ :«^t;
: 1^ p.,
et muluo instigant se jaculando fa
..« t» » _!i,
: i,- . _
i „ ..
:
cere sibi.llinc augenda tenent solatia '". Extimum
_ , _ . . . ,

bellas. Stupera tunc inlecebr® suggerunt incesta- quin ctiam atque rabustum inde promovere parant
que. Et servi dominis circumquaque bacchantes in ducem, et submittnrd colla Tum quidem (1654)...
his morigorando pernoctant. sulfragia, et primum per vicarios si non fuorit fas
9. Sed noc diu perfrui his alicujus sine zelo po- celebrare conventus, quibus digesta differantur si
teruntjCum sint ordinc parcs caeteris, et tanta di- hiEC imperfeeta paulisper deficient.
gnitate prtBpolleant. Nam labor concordiam, disci- 10. PrKsidis interius nec cessabit praesentis con-
dium insolentia parat. Accelerant semotiin pariter, cursus saivire furor, torpebitque depascere sontes.
et se unire minores, majorum in injuria, sibique Perpetilores"-in supernum agetenixius hostire '",
deberi causantur plurima qua; retinent, et ex- subversis. Et si subvenire parent his nlim prodi-
aequanda castigant '"^. Hii superant agmnibus, et cere "* quos stepe salutando tentabantjhoc primum
toto fervet robore virtus.Maturior illis sensus viget, labentis ut fams sibilum per3enserint,immo decli-
excelluntqueopibus,et mceniumsublimitate firman- nant, vigentis referunt et ducis ad aures ipsius,
tur.Sed tamen con3iderant,quod ebullit extinguere quod a propriis
fuerit militibus pestis ad ipsos ex-
invalidum '"' esse, ni statuant principem, sub quo quisita nimis, quorum animus poterit persuadere
sed se statuere recusant.Consilium ineunt tandem C nullus, et caritate relicta inficiunt qus metus de-
prKponere sibi stolidum, perficiant quoe suntcom- luerat. Talibusque flgmentis foinora "^ expectant
modaper quem,inquirere nec quicquam illos, qui ejusalatere, quamvis praerogativas dudumhispro-
vel recusare praesumat. Uivina cogunt etiam quem ceres infidi promiserint, quae sunt dejerando mer-
haec testare persacra.Incassum; fueritnam cumque cati. Porrigitsed pauca providus quibus dux,arguit-
prffilatus.si hebes perstiterit, luclamen deluet nul- que modestus,maturius hsc nobis vestra si pande-
lura..\djicient quin etiam juvenes priscis jam dero- rentur a parte dum c;eca laterent, juvaret; quorum
gare potenter. Nec dominum excipiunt "", ni se- et invalidosdespectatartusoordaque tabida subsan-
gregetur ab illis. Qui contra facundi rudibus ""in- nat. Externi sunt etiam alterius principes militum
figere deteriora minantur, et exercent dominum. qui cum lamenta per lalores hauserint ad gratiam

GLOSS.E.
""Juvenes. '<" A mutire seu mulire Mai. '°* Sepulcra majorum qute nunc ipsis mortuis posuit.
"" Manifestantium. ""^ Monent. '"" Impossibile. "" Excusant, scilicet a minis vel a derogationibus.
[Cod. e.upitnit.] '"Muvenibus vel imperitis. "" Sublimi. '" Auxilia magnificanda. '" foleratores,
qui sunt et potentiores. Majoribus vero fulti praasidiis magis prasvalent adversa tolerarc "^ ^Equare.
"* Promovere. "^ Lucra.

SCHOLIA ET NOT/E.
(1646) Ops dicitur misericors, eo quod libenter D serat in omnibus pareat.Minores quoque in aliqui
opem ferat bus superant, majores vero in quibusdam excel-

(1647J
Speculatur; nullam namquepartem in his lunt.
prospicit,quam in se recognoscat,cum illos crude- (1651) Quae neutrum absolutum est, id est quae
les, se misericordem intelligat. res.Dicit enim. quia si ante adsumptum honorem,
(1648) Locum pro habitatoribus posuit; ex ea stultum se princeps simulaverit, et potestatem
enim provincia sunt homines nimiae atque incredi- adeptus suam ostenderit sapientiam. cuncti prooe-
bilis velocitatis. res ejus pavore claru ad concordiam revocantur,ut
(1649) Cslia est potio ex succo tritici per artem ejus a se jugum facilius simul e.xcutere valeant;
confecta. non enim volunt imperantem habere dominum,sed
(1550) Pernicies ab utrisque partibus pollicitas. potius obsequentem.
Minores minantur principi ni segregetur a majori- (1652) Prioris principis dejectio.
bus, et suis consiliis adquiescat: at contra majores (1653) Scilicet in dominica expulsione.
admonent ut ia minores saeviat, sibique ut promi- (1654) Desunt verba aliquot.
871 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 872

prisci seductos ne quando redeant ducis illico fir- A. tant,sed potiora conpilarc qusque, ut prostibuloque
mare deposcunt subvenire quibus,et pari moxra-
: matronas addere in sacris (1555). Depopulatamque
tione confirmant.Legatos ad quorum caute dirigunt ut patriam persenserint, non statio traducitur '--,

tum et citissime regem,pandere quee milites,sed non diu nam inexternis invalidum est continere pbalan-
quae firmaverant ipsi, ut dona praestet lepida "*, ges.Nec lanto convenit a legione remotum suaqui-
jam quae sunt et firmata cassentur : saevint inque dem degere duci,exili cum ipsisquorum oppido de
suos.nec eoim sustinere valebunt requiem in ipsis. fide veretur. Ad proprium redit, quod gaudet revi-

Et si cumulare procuret quos ad eorum exitium sere solum.Deducere "' proponant quem induxe-
volebit concitare bostes,dum credantur solari; tunc rant, qui eum si forte soUempne exilium eligant lu-
nectum foedera prolato talione, si espediat. Sunt gubre jugi confusione manente, ruin» sin potius
invadere iterum altenus qui dum principatus ro- ignominiosae linquntur. Milibus inferior praesentis,
"-'
gantur,rugiunt fremuntque et rigida jactant, acce- interea patriae duxexulatvel profunde mcenibus
lerant incinctumarmis duccm et incursarelatenter. obstrusus prsvalide vel residens ejulat urbis. Sed
Sed postquam ultra margines "" subierint ejus,sti- cum optatam diem discessum noverit hostis, in
patum cernanl eum si jam radiante caterva, subsi- aciem disclusos convocat, clara quos signaverat
stunt.ab animis frigescuntque,et subfugia captant, fides. Primipilos instruit, et debita conferre dispo-
inde referrepedem. At extare suum licet conspiciant " nit cuique l;eta fidelis et acerba sinistris. Summe
agmen,tranquillos dux illis eminus si angelos gra- qui tyrannum accierant prs se, multatio his, et
vatos xeniis indicere procuret, disputant inclusi, l'Ena adicitur supplicium inde. Nec solum exosor
sese querelantque seductos, et perGdos declamant dus agmina figunt odia, pertulerant
est, sed et

consules sibi qui conduserant ipsos, innectuntque quae contumelia, tantum nec illis, sed et ipsorum
fraudes, ques et deserunt, letoque distingunt "". conantur pariter egestare '"* minores, hoc totum
Tum et reducere gressum pertemptant incolumes, gradatim aetas donec demoliatur in annis.

et adepla solo perferre privato "'. 12. Et superest hos funus si lorte praecidat in
li.Est raro sed inductus nudo est artgreditur pec- istis, labenli ut cevo valeant nec gratulari futuro.
tore qui ducem expugnaredicatum,nec donec desis- Non deperit quaprupter vitium. Insurgunt ab'i, et

tit adeptus sit orcumve palmamve, aut cum altero rursus rotantur in hisdem.Sed quia sunt,qui neque
belli per cladem dividat, partibusque contenti, in fuerant cirrati (1056) laciniam nec prae fulgore vel
unum coeant foedus,sua quis edomare securus. Pro- carbasi (1656) poterant pertingere sopbiae; si duces
ficientquiprovocaverant quid milites bunc?Siindi- nihil est et quibus sandapila deferanturad urnam,
scrimine tali supremum efflet, ptens hos expetet '^" ut eis indemnem liceat domoitionem "° perferre
superstes.Evaserit et eos si compos,ad id tunc coget C manubiis refertis. Inluderis erronee a sffculis prs
et isdem '-', nec Ibronum extare sibi jam inteme- te "' singillata -'
confundere sutelis '-'. Exercita
rabile ponit, hujusmodi quae fuerant recolens, ni fuerint vel si effusa, quae promispendenda,
flocci

auctoritate priventur. Provinciae sunt quibus praesi- natura et sterilis sua tunc munera linquat.Summa-
det nnus princeps, summo tenus et laeserit si quos, ti '^' et lixse statum poteris si fingere eundem aethe-

hyperiphania turgescunt ruraina si quidem,veren- ris, et arids "", Cocj-tique unum '" prospicere

dum et adeunt protinusdiadematetrino,incitant au- quibis. Officiis quid derogas praesidum? Vales an
ferre ,impar quibus potitur dux. Explicent sin po- offuscare quas ipse legerat summe potens habentem
terint, recursum ne habere ad propria et quamvis subpetias '^- orbem? Non malachim '^^
ut fulciret
perfecerint, tandem conpetentia ferent. Diversas confiteris '^'? Aut minime plaudis, cui concentus
nationum acies sibi praeminens, verbaque diffusa decem milium virginum dat hostium ipsetrophaeum?
conducet in obsequium.nec vivere parce qui-e nosci- Non potius hoc,quam hecaton per phoneuma(1658)
GLOSS/E.
"8 Honesta. '" Fines. '" Destinant. "* Terra propria.
"^ "" Expetet ad poenara. '" Ipse. '^' Pro-

longatur. '^^ Deducere proprie est amicum abeuntem prosequi. '" In qua ista aguntur. '^** Ad eges-

tatem perducere. Domum ire. '" Extra te. Non poteris namque adprobare quae nisus es i;onfirma-
re. '-' Separata. '^' Astutiis, quasi subtilibus telis. '"Summates. '"' Terrae. '" Eundem statum.
'^*
Retro subpedias '" Libros regum. '" Testaris.

SCHOLIA ET NOT.^.
(1655) Etiam in sacratis locis, hoc est in eccle- J) (1657) Carbasus genus veli tenuissimi et perspi-
siis.Pro nimia enim multitudine hostium quia cas-
tra vel urbes raro defendendi adsumunt fiduciam,
cui es lino. Bene sophia carbaso tegitur, quia nec
ex toto latet sapientibus, nec omnino nuda cons-
I
nobiles feminae contemptis omnibus ad ecclesias picitur. Stultis vero nec ad ipsius etiam veli per-
confugiunt,ut saltim pudicitiam inibi religionis va- scrutationcm patet accessus, quia ejus disciplinffl
leant reverentia custodire.Sed nefandissimus hostis non susceperunt intellectum.
non eas tantum extrahere, sed inibi etiam comma- (1658) Hecaton per phoneuma genus est sacrifi-
culare praesumit. quis centum hostes interfecisset, Marti de
cii. Si
_(16')6i Cirrati sunt scholastici a cirris capillorum homine sacrificabat; et dicebatur hoo sacrificium
dicti. Nam antiquitus scholares pueri usque ad per phoneuma (a 'vovcvto).
ftdolescentiam non tondebantur.
873 POLYPTICUM. 874
ndsumis.' Bis qiiinis an oiii titan oculis gradibus \ coeteroo si sint, etsospitcm monstrunt. Cujus etiarn
rovocavcrat cursum ? Procanum '"^ nec rofors lom rufsussi sit pro funcrc squalent. Disccdata propris,
pli coholeth, qui et abominanda dctersit ? Nunc suas sed si cunctsB serias linquunt, cum quo hes-
testamcntum subcat, et ut ordine novum, lIolenrD ternas piget eus nec inquirore sedes. Sedulo et calo
liliuni trophicTs streiuium armis, pancratiari '•'*
prolicit nompe sub duco popcllus,quo sine legio ex-
christicolis qui reniovons ofllcii jura iirmuvit.Hiijus inanitur instructa.
ncc dux oremagnusduceris tuntis oTheodosi trium- nunc C(Eptos,et sensibus utere nostris.
13. Desine
phis, qui respuens hajreses barbara tu telafudisti, Sic fabre nunc cos suggilare juvat pecuatos '" me-
otfanadosiruens tutulos "" et deleri sanxisti.rcsla- mot. quos sat cst vestris efTusa distraherc herai-
rethypogffium daemonis saltim ne in quo lateret re- cadiis (lOGi) Quorsum ? Ut positis fore vel symbo-
!

siduum ex sacro quiddam uno sed cuncta militarent lones '•'' magnatum. Dumtaxat nug.-e quorum in
uuctori. Nepotem sequivocum hujus nec extare su- talione '•' redduntur delenifici vester pleumon non
lilimem reputas inducte ''",prunas pruna qui tem- durat, dum angitur panegyrica vidctur tuccetis "'
pcruns pruinas iteruni pruiia (1059),et dogmate l'u exprimere solum. Ilelluoncs, cdulio "" conclave vos
rorem libidinem domavit, et karitati "" (idus nec si suspendat ab uno, mox catillando '" procul jen-

extiterat segnis trislitiT; aut cedens subindius "" r. taculum vel insectari, temetum exteriusque libare,
ffiternosupplicansquem triumphavcrat armis.Perfi- ferculum et inde gyrando, vcl obolam '^' in ganea
citplebeiaquid manus ?Singulaneo ipsa subsistet deficiat, si hoo parare curatis, abscessus remota si
ducibus eshausta, quod prima saecula signant non praada sit, vcl auctoritate privetur. Non orapula dif-
tamen facile, et esl hinc apponerc curae. Seminibus fertur, utcumque prsegravidus acerbum reppellat
Ada3 primis validi excreverant artus, ot ffficunda dum aqualiculus fascem. Fraternitas in vobis arva-
proles turbas paravit opimas.succossibus crebris et quo sola est, fatetur a vobis. Jam quibus sar-
lis,

raro crescens exessu Sed prsses intructus de-

'•'.
fuit rudes erudire cohortes,discrimen undantis lym-
pha; unde vitarent. Abramicus ipse populus, Dei
plebs,est actus Iriumphis, dum stitiosis "^ deguit
sub ducibus supplex, quoniam exhorbitatus "^ con-
ciam ''-, staret ut ne ferendis, sed vergitur quod
poctore vulnus haeo in tenui licore consumens.hinc
fcEtare '^' bilem non desinit atrum (1662). Sarcopha-
ga polinctos '^' quam hunc o tantum caperent vos
subgrundaria '" prius Et silicernios obtat in istis !

tempsit,exulat a limine procul, stirps et inutilis ex- si pegaso (1663) vos protrahi,ad usque non capulum

tat hoc, cujus neo solum est sed cuique terrigens spectat tum sed ora jocunda vispillones et neque
restat, et quid homines notantur tantum, quorum sublustral. Manalibus(1664)namlicetvalidumessct
quod proecipuum racnte est, cum Deo (1600) esse csli vobis faciem, non viri est infioere sensum.
fatemur. Exigufe sunt etiam volucres «t providae, C Riotibus bacchantes quod trislibus cassareminami-
quc-e soUertia vigent, eeditur pcrhenne quibus et cx- ni verum ad levem semula ducentes valgias "^ et ora

libatum ferre per auras, stratilatem "' qua; in se baubatum '»". .'\retina '»' cacabant '" ut humida
colunt, stratilati et debita reddunt. Alacres quem cum hauserint ignem,sictemulentiastulti3 stitiatin
GLOSStE.
"5 Procanusestornatoraedificiorum. "^ Omnimodis pati. '''Tutulosdioebantsacerdotesbreviumtemplo-
rum. '^» Seducte. '^' Deo qui karitas est. '^''Sffipius. '*' Exessu,morte. [Malim e.ctYWu.] '" Modera-
tis. Stitiosi siquidem dicuntur institutu servantes unde et superstitiosi qui super instituta observant.
:

'•^ Deviatus. '" Magistrum militiae. '" Stultos. '*•*

Symbolones a Symbola,qua3 vulgo dioitur confersa.
'" Vicissitudine quae vobis redditur. '*' Tuccetai dicuntur escae principum. '*'J Edulium est prfegusta-
tiva comeslio. '°° Catillare est alienas domos infrontate gyrare. '^' Confertam. '" Sarcia est super-
fluuracarnisincrementum, quoultra modumcorporasaginantur. '»'Implore. "•'P^unerisobsequioperun-
'^^ Sepulchrainfantiumnullaobsequia promerentium. '"^ Valgiasunt labellorum
ctos. obtorsiones in su-
pinatione tractae. ''' Latratum,et est proprie canum.Baubare tamen nunc eos dicit supervacua et vilia lo-
qui. "*" Vasa fictilia dicta ab Arelio civitate, in qua plurima fiunt. '" Fervendo sonant. Gacabare enim a
SGHOLIA ET NOT.E.
(1659) Haec omnia per hexegesin subsequen-in Q mohumore,idest, meIancholiconascuntur.(Theodo
tibusinveniensexplanata.Namprunaignisestadhuc sii senioris vitia hajc, verene an potius falso ? notat
ardens, unde etiam a pruritu dioitur, id est ab Eunapius ethnicus in excerptis vaticanis script. vel
ardore, vel i~6 toj -jpd;, cujus vis diversas in T. II. p. 281. Editor.)
soripturis habet signiUcationos aliquando enim si-
:
(1660) Ideo montera hominis cum Doo esse dici-
gnificat doctrinam, aliquando iram, aliquando libi- mus, quia inter omnes mortales solus de divinis no-
dinem, aliquando praaceptum caritatis et cetera. verit cogitare.
Pruina est Irigus, cujusnomen ab igne est.sicut et (1661) Hemicadium est vas olearium dicitur:

prunae, quiapsneunum etfoctura habent: uritnam-
que ignis,urit et frigus quod etiam quamvis varias
;
autem hemicadium eo quod non plenum oadum
contineat cadus quippe Gra;ce amphora est.
;

habeat significationes, sacpius tamen in nialo poni-
tur. Fere ergo Theodosius prunas pruna tempera-
vit, quia per doctrinam, quam didicerat, iram et
libidinem devicit. Uursus pruna pruinas edoraavit,
quiaperignem caritatissegnitieraetaccidium supe-
ravit. Haec siquidem duo vitia bene pruina; compa-
rantur, quia prudentiae ignem minime capiunt na-
turaliter etiam in corporibus hominum ex frigidissi-
^1062) Ad augmentura quidem suae invidi8e,quic-
quid comedunt, in felle destillat.
(1663) Pegaso homo jocularis aut vilis persona,
el declinatur pegaso pegasonis. Pegasus vero apud
paganos fingitur equus fuisse pennatus.
(1664) Manales dicebantur petrae,quas antiqui in
modum cylindri per limites verrere solebant pro
pluviae commutanda inopia.

Patrol. CXXXIV. 25
873 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPl 876

ipsis. Quid taciti respuo nictent,qiiorum et frigul- A. potens igitur quem suis vult ostentare dignum,vel
tire coDtemno, garrireque nauci pono.Non diobola- procerum una qua;rit omnium promovere conven-
ris ad nainias lingua est miiii detluens quaque inju- tus, juvat et quem patrius amor ad id decorus, va-
riam stilo vestra meo, sed si syngraphia raoveant, cantem fas est ascendere thronum.cum antestat.Sed
ad semnion "° paginae slat ut nostrae ducantur.Mea caveat quod populo ne dividis crescant, ejus sed
quam nec obelus signabit, merebitur (1665)... cera ascensus, justitium et si sit removeat omne. Ad re-
unus ease sedula turrix "^' cuspidis ne inhffireat no- gnum evaserint qui tali satione, felicem poterunt
cuum sigim. beando diem forsitan patriam obtinere supremum.
etiam populis blaterando lioet quos
14. Dedistis Tyrannidis exuti luent pcenam caeteri,quara et pro-
'""
nunc sedare rumores. Futilibus si deinde pullulent traxerunt tensndo, pandecten reserare poterit,
sed harpagantibus '^^ ullis, urbanum in ipsis dudum ramenta ''' haec ingymnasia vobis millenas etfa-
;

jam erit tunc promissa tueri. Num lusciniorum "^, cies "- cujus si revolvere placet, non obicem oppo-
et acies flosculum si sit perpendiculi pra^lorcs pote- net meis testibus, sed scriptis ipse succurret.
runt prospicere sudo ? Erucaj quEerunt sed amrodere 15. At ut ad ipsos redeat, quos praenotare curatis
more, non quod in ore sapor sit, sed ut devorando in faciem '''
stilus,Isai,o pelingna '" cohors,proles
pessum dent, horticola repagulis ego quos obstans an prcespiraverat usque in scipionem (1666) mutare
B pedum,videntis dum oratione mystici quaesita chri-
excludere curo. Myropolam adeant, collyria dele-
gant, et aluoinaria '"comant, ut lucidumpost opa- smatis in vertice sit virtule prffilata?Ezechiam, Jo-
cumque secernant. Non ego letargum passus officia siainque genitali prodiisse populo recolo favente re-
praesidum pellere praBSumo, sed non temeranda ca- gum a sanguine reges. Helena non ejus genitrix an
stigo. Ineptequod retuli jam quia grave est comicii regnifueratgenitorcujusinsedesopitus?consedere
scandere summum, captivam ct subigere patriam, dum ageret sibi voluit quod providentia natum (1667)
alterumque frustari solio. Pornia *°° et prada quis militibus Hispanis claris est et Theodosius ortus,
hoc etsi deneget erit pellere priraatum potius am-
;
auxilio tutum primi a barbaris qui reddiditnuminis
plesum est quam auferre jugaiem ducere inelegum orbem. Indiciis primum ad suuima cum intenderat
An levius a proprio non fert exulat qui limine tra- se quoque levari, Meletio (1668), inquam, a probo
ctus.premitur in ipso,ut labor "**, quaai qui rusticus in oramate se cernens imperii iridutum chlamyde,
alterius inibi condensare promos '^', quos struxe- stemmaque ferente impositum invisum sibi inda- ;

rat sibi ne mordeat inde cujus absque jure parum- gine potuit ante qua noscere eundem,nullo indice,
per ? Vadatusve nummellis "^', et abslemius, sint cum quandoque ejusconspiceret vultum (1669). Qui
dum diruta cuncta. Saviis qui propriam cernit mul- mox promotus ab imperatore Gratiano consors efll-
cere matronam, et suae nepotem familia; vi sentiat citur, visio quod ipsa monebat. Urgucntibus interea
corrurapere hymenaeum, earum quinetiam et delu- bellis.quae isque sedavit, asquivocum et inde suura
dere procos spe clientelas seducta Arguat aliqui dif- nepotemmeritisequipedantem tranquille patris avi-
licile, si htc est, invadere regnum. Polenum "•'
que decuit subsedere thronum. Provenit alicui hac
quod hinc est, cui oriendum delectat oppetet iuterea si in norma regalesolium,et si sedeat, hunc jam non

fortc, barathroque decedet. Inhiat descriptos caete- culpa tenebit, ad raajestatis semet tantae censeat si
ris sed qui parare maerores, Avernum aut ignorat, sufficere nomen minime pro quo sed.jubilet adhuc
;

impavidus aut expectat. Quem ipse omnium sator so manere securum. Auspicia supplent solo non
volvet in scntentiam,ul ab hoc discedal;evo ignobi- prffibere felicem, sed increm.enta quajrunt, digna
lis subeatque futuri supplicium.Prognosticis omni- licet existant.

GLOSSiE.

qualitate soni dicitur. '^" Semnio Grecee, Latine conventiculum honestorum dicitur. '*' Herierunt inl

lacuna glossa^. '"- Excolensibus. "^' Luseinii dicuntur in die parum videntes. "' Vasa somniaria et|
obscura, conopeis simiiia. Dicuntur autem alucinaria quasi a luce alia.id estluce privata. ""^ Fornicatio.
166 Fortis mercenarius. '" Ita cod. At Mansius pnmos. Mai. "^' Vincula quibus quadrupedes alligan-
tur. "*5 Bellurn. '" Pandecte, liber Vetus ctNovumTestamentum continens. "' Ramentum dici volue-
rant antiqui quasi quoddam projeticium purgamentum. '"^ Folia. Specialiter. '"' Stulta.

SCHOLIA ET NOT.E.

(16S5) Perierunt verba aliquot. Mai. J)

(1666) Scipio virga regalis est. Romani siquidem
scipioncm vocabantvirgamquamtriumphanlescum
sceptro in manu gerebant, ad imitationem victoriae
Scipionis.
^
(1G67) Constans enira iraperator
Constantinum favore populi etiam secum regnare
compulit.
(1668) Meletius quidem episcopus fuit Sebastes
AsmeniK civitatis, qui merito sanctitatis maximus
abomnibnsdicebatur. Postea etiamadAntiochenain]
translatus est ecolesiam.
(1669) Theodosius cum a Gratiano imperatore di-
rectus coutra barbaros triumphassct, vidit se in
somnis a Meletio episcopo imperiali niore ornatum ;
fllium suum et non longe post ab eodem Cratiano^ad imperii su-
sceptus est culmen. Sed posteacum synodum Con-
stantinopolim centum quinquaginta cpiscopnrum
congregare fecisset, nullo prodente, interonineset
sola sui somnii memoria eundem cognovit Meletium.
877 POr.YPTlCUM. 878
Irt. Undo pasta '' mihi poncrc nunc dogmata li- X tilhclis quin rccusare appendit tunc mulgata '"
bet. \6-i>\>
x'jp'oj Saiil Isra6l de parva esl ut lueretur crucntis almc ''-'
nupcr. .lesum confilerctur jam si

traduce lcvatus. liinc pal.cslinos Irudit sui ciclcras (|uis,S(.'ctoribus primum dcstinnbat, et indc lanislis.
el perduelles cgperat in tirocinio regni per gyrum Cum mox el Bromio bacchare donavit, simulque
naliones levibus exinanire triunr.phis. Quem pleo- Cynthiocomplicibus corumet Incubo tenus omnes.
nexia "' ut velitis inhiare cocgit, a pugna teretes Prffiterea romphseam principem erexeratcontra tum
mox cjus cesserant torpendo laccrti. Terribola '" Constantinum, a quo stipulatus in regno est, etiam
mens etiam hostis aciem cujus noii spectarc prrcsu- conglorium ejus et cognationis adtinxit. Ilico tra-
mens semet tolo proprio impegit xtnrcas poenas. ducta '''
sed ci ut sunt ha!c ipsa refragans a nu-
''*
Eudo.Kus et regem Manasscn rcdivivo (1070) tu- mine '** exemit eum, tcrsa quin et jura firmavil
lerat desanguine princeps.Succedens extingui inte- (1677).
rim (1671) censuit genitor in throao, cui qu«3 ipsc 17. Digna qiiidem species a torpido vix pullulat
flagrare, et qurc subsiciva (1672) prodit, his suppli- vel nequando gencre. Nec qua; eliani ab expecta-
canda sancivit theuschian impugnans, dcemon's ct bili "^ cxtat, indiffereoter provenit, scd subinde

orgia fanaque reducens. Collega Licinius doncc pr«cipuo delluit agermine, neque ut prjetaxata "*
quippe militum in agmine tendit, scytalis (1673) „ lonant ad sceptra, et est inde ruere crimen. Sed
eorum ad usquc obtinuit inlicere mentes, favoribus quemquam perficiet, nec sola dicatio magnum
ut eum urguerent calculo (1674 inepte potiri im- squa, minoribus dignatem imbutis quoque proten-
perii,se concinant impune sub et quo silero. Augu- dat honestus, quoadinaeternum valeat conscendere
stum inluserat quocl sedulum ("157.5), ut falciat ct regnum. Redimiis (1678) debentur hae omnibus et
ipse. Quem etiam applicuit (1676) insodem, suam phylacterise '" Christi. In mensura vitae cuique
deQans '"'• haul jugare germanam ejus thaiamis. propria servare modestum. Accidiam ambire ponat
Toga qui lantisper lum rudi te obduxerat pellax, cxtra, sit et abrogans "', sit neque congerro "'.
hortodoxis secunda spirans, et dfcmonoiatria ruens. Sat cui sint beneficia juste ei qua; liquerant anti-
Auxerat "" lum dclphicos, et tugularia '*' prcssit gena;, impendit et herilis liberalitas quae inlibato
prorsus abjurabat niechanicac "- acceptatores '*^
et falumatu rogente, jure et exacta de proprio quae
artis, archontes '"' adlexerant prisci quos et adse- rusticatio fundit, ars et injuncta quse rite depromit.
'^^ idoneis ut atta-
clas sibi et spiculatores cimilia Officia delegant et sedulosi forte majores, suppleat
minarent cum ipsis et artaverat is. Anna '"^ jam non pompam hic sed gestiendo perhennem. Emolu-
non auspicata caluisset "', auctorata "' fuerat per mentum quaa si referant, laudes ffiterno rependat,
climata "'. Sed ul praesentia "" cujus desipuit, an- et pariterobsequia. Deliquiumet quamvis patiatur,

GLOSS.E.
»'° ''^
Praeclara : unde
pastophoria dicimus.
et Avaritia. '""^
Formidolosa. ''* Boiiae gloriae rex.
'" Despicien^. "" Suppresserat. "' Venelicia, quae super tegulas sacrificabantur. "- Fraudulentia;.
'" Auctores. '* Principes. '" Vasa sacra. '*''
Interjectio est deprecantis, quasi diceret utinam, vel
obsecro. "" Numquam inchoata evacuasset. "' Auctoritate majorum firmata. '" Per partes mundi.
"« Dominatio. "' Prolata. '^- Sancte. '" Publicata. '»• Potestate. "5 Xobili. '^^ Praedicta. '"
Observationes. '" Humilis. "^ Congerrones dicuntur qui aliena bonasibi congerunt, id est congregant.

SCHOLIA ET N-OT.E.
(1670) Reviviscente postquam enim Deus quin-
:
Q componebant.Dicitur etiam calculus adeptio culmi-
decim annos Ezechiae auxit ad vitam, postea iste nis vel victoriae, quia quotiens ad millenarium cre-
natus est Manasses. scebat numerus, millesimum sibi computatores ad-
(1671) Interim, donec. Interim autem dixit pro- sumebantcaIculum,dicebantquesetotadeptosfuisse
pteripsiusultimam conversalionem.Notandumsane calculos, quot et milia numerassent. Et ideo quia
quod horum trium regum exemplus satis, ad hoc millcnarius numerus summus est, et ultra jam nu-
quod proposuerat explicandum sufficere credidit. merari non potest. siquis summam alicujus rei ad-
Nam hii legitime sumentes imperium nefandissime quisisset, ipsum dicebant calculum obtinuisse.
fiostmodum conversati sunt quorum Manasses so-; (1675) Sedulum Augustum, fidelem, absque do-
us cgit pcenitentiam ceteri vero in id perdurantes
: lo. Constantinum siquidem dicit, quodetinsequen-
ad infelicem pervenerunt exitura. In quibus os- tibus indicabit.
tendit nullum debere pro rectitudine>;ssesecurum, (16761 .\dumpsit. Audiens quidem Constantinus
vel pro criminibus desperare. eum tantum laudari a militibus, secum adscivit in
(1672) Abicienda. Subsiciva proprie suut quae impeno, suamque illi germanam in matrimonium
autor de materia praecidens quasi supervacua am- tradidit qui inlio regni ficte se modestum reddi-
;

putat. dit novissime vero ad omnia facinora delapsus, in-

;

(1673) Scytalis genus est serpentis, quse tanta super et eisdem bellum indicens, ab eo de imperio
prffifulget tergi varietate, ut notarum gratia aspi- ilico est abjectus.
cientes retardet reptando pigrior est, qund
: et qui (1677) Dejecit ejus abominandas leges, et dignas
adsequi non valet, miraculo sui stupentes capit. n posuit observandas.
Bene ergo, Licinius scytalis vocatur, quia fraudu- (1678) Redimiae sunt quas ab hostibus pervasa, a
lenta simulatiene adoo sibi aiiorum favorem adsci- propriis dominisrcdimuntur. Redimiaeergo Christi
vit, ut sponte sibi subponercnt cujus venenosis : omnes sunt christiani, quos a diabolica pervasione
fraudibus plurimi postmodumdeperirent. suo sanguine redimere etsibi reconciliaredignatug
(1574) Antiqui lapillos in manu tenentes numeros est.
 879 ATTONIS VERGELLENSIS EPISCOPI 880

eundem non expes flagitare deserat, nec in egesta- A figulus ipse plastis (1683). Formulam et si p>erflci

te blasphemet, ignarusqua sit senlentia taclus"". per humanam quodfateatur, almusinea manet qui
Inopinatce nequeunt num succedere vices ? Prae spiritiis id tamen ministrat, pure si cui famuletur
se ^'" cenodosus inhiet egratus ^<", nam si auctio- in «vum, ab illa devenient prosperea quaaque Gant.
nari ^"^ erinis -"' hic elisus poterit, ereboque re- Sceleribus inde citus et fugiet si commulgaverit
trudi. ^'* semet. Actibus deserta tunc ilico cum suis quas
18. Patagine (1679) profusus hem (1680), sed una peribit, ni se ab ipsis eruderet, et ut ante con-

quid ego, prseconis instar emphatici, explicare ss- sistat.

culi diEetam ^"^ liquentis, diserta cujus nec glossa Hanc unde congruit Augusti caveat qui po-
19.

suffert conicere morbos? Sed languit deterius quon- tiri censuram ut nomine paral. Inlatum communi
dam dum clinicuscaenoque depressus,congeminans suscipiat voto sic quoque vivat adepto ne temerave-
threnos defreta '"' jam salute tabebat. Cui super rit ipsum.Nutibusinquose divis agat, suumque '"^
-"' frustretur [1684). Inlustres sint adhuc, qui superant
astabat morsibus etiam protocleptes demoliri
virosis. Inlerim adtrito respiciens subvenit, vola arbitri ^'* et qui jam praecesserant hinc, et diathe-

sedquiconlinierat ipsum, excussit aboreejusdem. cam 2" ponat speculum quod callidus nec reluat
et eum quem etiam edentavit ^os evirans -°', „ kaupo(1685).ImpIoret quapropter Dominumjugiter
solu-
tumque resolidans mundum, tum et stare Grmavit adiciatque non comperendinaredevotus. Hoc etiam
elumbera. Innotuit vitanda cujus pariter et utenda supplere ^" ne seducatur '""
ab ipso cunctus debi-
saluti. Quod quia transgressus, noxiis communioat, tum est ut populus instet. Crscipui quoniam testa-
salutariaque recusat, hinc recidivare totiens conspi- menti vim abolere luctatur pro ope qui sui stolidus
citur. Ponit sed et ipse medelam ingratis opifex neglegit flagitare patroni. Praesto sum indiffe-

medicus salutisetauctor. Antidotisimpensis pariter rens -*", orate vobis ut fiat. Adae in lingua (1686)
et lixopyritis *"' tensis persspe jam. Nunc instanter nuncjamut fiat vobisrespondebo,etsimavultisaus-
oremus, se manum retrabat, vel chirurgiampremat spicare me. a majestate vestrum ante sum-
. .

adhuc furore motus, sed delegat unguenta a sum- ma (1687). utplacido deluat luraine noxam de
. . .

mis dynamidiis (1681) iufundat et liniat, quibus et me, fingat et quem tibi gratum, precesque funden-
repellat labifica , chirurgiae venerit sacio -" his ut das acceptet, inlex '^"
quas nec primus valeat im-
cum modicum diiata exurere inveniat, quod vel piare molestus, hiantis mutilare linguam, nec ea
secare prfesumat. Ne Christi dicata thalamo (1582) inspirante poIitam,necfacile qua3 etiam meumalibi
defleat pr»segmina-'-, mysticaqus mnasiterna^" subferat cor inquam diIabi,sedexaudiripio merear
lavit. Quibit medicinas capax nuUus esse peritus, a pietatis auctore. Auxilio quo fretus, supplices,
physicam intente ne rationem scrutetur. Intellegit C oriar tum dependere voces. Hebraicus confirmet
flgmenti nequis et, ut qui finxerat ipsum. Quis vester quaset unadictionesuccentus, ejus et extre-
ergo poterit mundum salute tueri, haud dicam mo- mis coronis aptetur in oris.

narchiam vel proportionem in ipsa ejus primae, ni

GLOSSiE.

-"" Judicio pulsatus. ^"i Ultra modum. ^"^ Qui grates non reddit. -"^ Augmentari. 2»*Miseriis,quod
etiam nomen furiae esse dicunt. Uic3'/-!(>?iH(.5. Mai.
^os jjgguiam. -<"5
Desperata. -"" Diabolus. ^'"Absque
-^" Cataplasmata, Antidota.et lixopyrita, opera misericordiee vocat.
dedtibus fecit. -•"•
Exinaniens.
=" Tempus. -'- Prassegmina sunt partes eorporis reciss. -'^ Aquae urna. '" Coinquinaverit. ^is pj.o.
priura. -'" Judices qui vivunt. -'"
Librura duorum testamentorum Veteris etNovi. "* Implere. *''Se-
paretur. --° Paratus sum ad respondendum, nil morans. "' Deceptor.

SCHOLIA ET NOV^.

(1679) Inter pataginem et patagium hoc differt.
Patago est exulccratio oris, quod cum ir.tumuerit,
paeneelingnem lacit. Patagium vero est pallium ex
auro perpuraquc variatum.
(1680) Hemquando cum aspiratione scribitur, in-
(1683) nullum esse medicum, nisi fuerit
Dicit
physicus. Rursus nullum tam plene intelligere
physicam rationem uniuscujusque rei, quam qui
eandem composuit. Restat ergo nullum posse tue-
ri mundum salute, nisi ipse qui eum plasmave-

terjectio est dolentis, quasi heu me. Quando vero rit

sineinspirationeadverbinmostendentis.quasienme. 1684) Non tantum quac illi solum bona viden-
(1681) Libris medicinalibus. Dynamis dicitur po- tur agere praesumat, sed auctoritate praeceden-
testasetvis herbarum unde etiam dynamidiadi-
;
tium doctorum et consilio honestorum potius ad-
cuntur, ubi earum medicinae vel curationes scribun- quiescat.
tur. Merito nunc pro dynamidia divinas intelligi- (1685) Fraudulentus tabernarius aquam vino
mus miserationes. miscens quod refertur etiam ad falsos doctores,
:

(1682) Ecclesia. Fovit namque omnes sacri fontis qui vera falsis inflcientes, noxias solent propinare
unda ablutos, corpus esse sancta matris Ecclesiae, doctrinas.
spons.i> Christi. Et ideo orat ut nullus christianus (16S7) Innuitne preces psalmorumliebraicorum?
ab ejus divellatur corpore, ne ipsa in aliquo mutila Mai.
ad luctum videatur promoveri. (16S7) Desunt aliquot vocabula. Mai.
881 POLYPTICUM. — TEXTUS ALTER. 882

POLYPTICI TEXTUS ALTER

Edilus a Joanne Dominico Mansi, iu Misceltaneis sacris Baluui, edil. Luc, p. 5C0.

INCIPIT POLYPTICUM OUOD APPFXLATUR PERPENDICULUM.

INC11>!T EPISTOLA. A reprajsentaverit ipocondria stilo. Tale quod resolvi-

Reverendo in me Fulano valde prfesuli. mus discrimine trino scanditur fastigium, quidam
• Fulanus cupiens me sic beatum exitum instat l'e- adjiciunt assem aut cum procses nominatim signat
licissimiOpilionisSilvcstrisuminimortuisaliquibus, quem clarisnutibus vcl cum eadem vox omnium
sed mihi nec emortuus vivus immo mihi vividus es calat. Vel cum cadem unum, aut cum parentis va-
mortuus sed vivus in mc. Hujus laberinthi iter cur- lido.jure fas est perfrui throno. Improbus aut labor
rentes, autqua insistendo vitare voraginem edoce, etcum vesana triumphis prielia conveniunt propere
aut quo salubres sublati adtingerc possint delicias. trucibusalteri insurgere quem jam cantaverat pra;co
Qua; sentio in hoc cernes sed sic ego qu» et tu
; prophanisnonconjurati manibusexecrabilesfavent.
comparantur. Contabres ut pollini. En qua; ego tu Quid ? Exinanitur a;mulus pcnitus, cujus beneficio
qua3 fteliciter redde. Amen. ditantur prirai velites nec poscunt intemerabile fcc-

ExpHcit epislola. dus in quo herilis somnus capiat dulcedinem.

INCIPIT ARGUMENTOM. Sed juvat interim jocundms traducere remissum
Non chaos explicant sophistae, bombinare rerum tempus et placito potiri adeptis ut ambo principes
exequar assiduum orbi. Non ocia hoc calamo con- tcrreantur per adversHS nec audeant potentes
lites

cussa pistico, nec osilla pinsabunt. Fessus jamhinc T. exippitare. Contra milites vel negare quidquam re-
perpendiculum ponam. Cujus vocem non poterit tantum miserabili nomine
stat ut vigeant principes
compescerc aciare, nec Attica Rema inrumine E. ut potiusneccompotes sint immo privatae rei com-
A. J. P. potes. Tum sedulo ruminant et secreta cura repen-
Explicit Argiimentum. dere sociis has strophas. Quapropter nec ta;det
IJ(CIPITPOLYPTICUMQUODAPPELL.\TURPERPENDICULUM. clanculo frequentare sese divis ramis per cautos re-
Fragilis pompa hujus languor est et qutcritur,
<Evi veredarios qui nec nunciasse frivole piis solertes
pestis, est et omnimodis ambitur. Quae arridet in per quod milites prima instigentur indagine fulti.

accessu, cum serpit delectat, in cujus adolescentia Externos etiam duceset conniventiarogantetxeniis
esl ingens labor, cum intumescit proslernit, et cum cumulant et properemacta deponunt. Curpollicetur
recesserit blasphematur, quia solet clientes suos extimis fortuna potentum necdum extorta quam ii

reddere ignobiles, spernentes autem se reddere glo- sequestres gestiunt praelibaro vel strictim, ut auxilia
riosos, eorum ferveant edomare superbos secum, vel si desi-
Non haec mirum quiacum hactenusextiteritruina des torpeant tunc saevirepersuaarmadenegentsub-
pene omnibus sese appetentibus, nec arrogantes de- sulia oppressis nam ipsi sajvient. Specimen propter-
ficiunt adhuc, nec acerbitas se elevandi moderatur. earestatdoli quo alfecti tribuni cliduntur in imo,
Fallcntes se quidem pr8estantioresveteribus,quos ^ cum horum milites captant blandas regias auras et ;

provida censura accusat segniores. Horum igitur fa- dictati muniatores redeunt inde ad propria onustis
sces si enucleati gradatim initientur, dignumjudico hnmeris nec ferent duces dominos ipsorum priraos
prsnotandos quos rigentes serto exhibentreniiditos. arbitros etiam in largiendo beneliciaseseprsponent
Num Chronici 1'raudant hoc qui prajsertim sum- si sint arcta an larga.
mum Vfe, et ipsorum omne concrepant ohe ? Haud Et fcenerant immunes a proprio, et vehunt sibi
perstrepunt agmeneorum,qui gradiendo perplexum fidos detriraendo alterius. Qui praeferunt per quos
coUem induxerunt sequentesperrectarubricaquam- sumunt, sed non a quibus. Si fors sparat hos, ipsi
vis pingant inextricabilem tesseram, qui durantes ministrabuntdonecdiscantab alterutroperlatainal-
nec superstites vixere, nec miselli jocundantur. Sed terutrum,qu8e meliussilerent.Quos statuunt quidem
nec autumo sincerum nunc privatim adnotarefacies esplorare, et instruere se se. E quibus spargunt per
gestorum, nec eos quoniam pupilli mustastate vi- singulas domos velut semina, unde sa^pe metunt nu-
dent nunc etiam hic clara et hauserant frequenter gas, et saepe prsciscunt expedientia. Hinc milites
diluunt primam tidem dominis, lirmant servare se-
recitata a suis patribus, et reslringunt certiusincul-
cata. Nuncjam inpromptuestcenseremembrapra> D cundam principibus,qucejam deerit. Tuncnotantse
libalae nequitiee secundum quod cura perlambens infamia, supplantant dominos, nec respuunt dene-

%
 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 884
gare supremum. Sic illecti focda cupidine, quando- A derent, et exposcunt attribui sibi fidis qufe posse-
que sperant mcestis prastare levia si fors differt dere rebelles, ut mancant dotes proditionis ; spe-
quicquam periculi utcumque ingerit ex proprio et ctant revellere quae tunc cedunt, et prisca dum sub-
communando prosternunt. pedia; fuerint abrasK dimersis procintis et diraersis
addunt munire scabrosa et cuncta
Igitur Principes iis qui vigent solertia ; tum et hi luunt detrimenta
radosa per esesum ut nil queat quis traducere sibi et tristi successu efficiuntur extorres a commodis
ignotum. Et cuiextantpraevalidamuniminaautpre- nec vegetant ab ullo. Vicissim ejulant ; nec deerit
munt obsidibus, aut nitunlur eximere. In quorum titulus faciiioris, quo instigetur cerumma, ut caete-
fide, si forie credas, committere luum fundum, ut ris quae heu, proh dolor rapaces ambrones pro-
!

ferventtibi, aut si cures imponere ulJum titulum palaverunt.

tum metiri propriis hreredibus elogium quidquid Tunc etiam nex atque ruina ca3terorum objicitur
utileestcunctissibi vindicant, nequeponuntdisper- bis, et duces qui fecerunt foeda per omnes accusant
gere saltem partem in his, quas olim paraverant. hos fomenta scelerum. Pudet se, nec conantur tra-
Quis struunt arces concilii, ut ne qua incursio sit, ductos redigere. Sed h»c tantum ut possint inji-
qua3 terreat ipsos, sed tranquille, valeant mihi red- cere odia, farna diducit quamdam acerbam avem.
dere meditata cuilibet. In qua statuunt humatia et ••> quae dum pipliat giicescente genitali caloreetblan
componunttristega. At postquam solide prEefixerint ditur remissa alis subvenit conjus imparis generis
labentes plantas, tum diponunt digesta jurgia inter non naturse. Quo patrante ales praesenserit se foe-
animos procerum, et afflrmant se esse socios utro- tam insequitur, gaudens dissolvere dotata viscera
rum adversantium, ct plagiatores accusant a^mulis sponsi. Sic duces crassantur in exuviis, inhiant ut
aemulos infidos, quod fungantur, ei quoque perversi surgant in alterutrum, ne vana libido impediatur ad
ut Semotos arguunttanto crimine, nepandatur
illis. omne facinus quod appetit. Dumimpacaticustodes
iniqua pharetra, et ne mordeat quemquam indiffe- trahunt diversa exosi inter se, nec bini sentiunt
renter fore ingratum. Accitos canunt perclues et unum, nec singuli possunt resistere vittatim proce-
perdurant dissidium, conlestando sacris ne simul dunt quocunque tantum est expectare qua; actiat
redeant cum ipsis ad pristinum, donec vorsentur in urna.
imo et ipsi indices non sequestrantur nitentes Pudet quemquam vibrare ipsum spiritum per su-
has versutas curas et susurret valebit si haec fue-
; peras auras, quaeque manent ingrata cuique dum
rint deserta infecta. Non lavant insontes, quos nec tenetur auferenda felicior jam proditus, qui immu-
censura fatigat. Tum Bronchus premitur horroreet nis exlasset. Hinc alii exules repudiant basia nec
vox urgens fulcire edicta politis pra^stigiis exilii verentur frustrari natos. Et alii quidem perstrin-
evadit adaulas stridentibuspostibusel lividispupil- C gunt lurida viscera paschemate. Et suntinertesspe-
lis. Hic assertor veri notatur rabido stigmate, ut ctantes nodum pyramidis et speleon yconis vel la-
praeda quantocius discerpenda. Quomodo cum ma- cuna3. Et restant quibus fraudatur aspectus tyran-
strugati Pharti intentant Tragelaphos Scorpus et nis vel quos praecisum nomen parentis, videtur
praevius gradiens captaveritauras lethi, tum se duce servare impubes.
contorquens agmina pecudum fugat per aera, cui Aliis adimitur pars quae experiens bajulat quatuor
imputatquisquearcitenens.quodnonfuissentomnes sensus et revulsa compescit alium.
prostrati quem eliam solum imprecans blasphe-
;
Nec sic odia premunt sopita, sed persequuntur
mat, et fatigat compescere. Sic qui valet cognoscere quidquid restat de germine, sed furibunda cupido
fraudes ducum si protulerit in medium. At consonos dumfruitursontibus,nequae donat excipiendumne-
mandat caelare coruscis plastis et frequenter advo- abruptum per ipsos probos. Et
faseffraena saevii in
cant martisus et in tristis et emistibus, ul resolvant postquam insignes diruti compendio fra^nant hiare
sese condito dum suntquibus et horridulis offatim eorum derisores implicanturtaediis.Etquiquondam
insuper student discluderc de cruore abdicaverunt ipsos irrita tide tum quaeruntseductas
autquaa relinquunt quos pessundant. Ministranthis dextras jam nullis praediis vel facultatil)us dotan-
proveclum donec. Sed de aliorum jactura. Ex qui- j) das, quas jucundx prius committerent praedictis
bus sunt etiam quidam, quidum aeinulant Ibrtunam dominis si servassent prima foedera. Et si origo
aliorum sibi indeptam faligant eos cassare his prae- protulcrit hos eugenes niortii continui pareant ne-
stigiis ostendant inlices luctus, et depromunt quod Post cogunt se ire naufragos abiis pedibus
quiti,-c.

Principes, qui auxerant ipsos fixissentillis aerumnas etcausantur dediticii, ut vel inviti suppleant quod
quos et produnt dignum exludere, et repulsant vin- spoponderant foenerati munerati. Arbitri qui deli-
dicare hsec, et dissorunt validum. Illi dum nituntur gantur? quos nec juvat referre spectata, necjuvat
hoo perpetraro exquirunt modos potius, ut dictant spcctaro inserta vetustis tomis. Intentant heeriles
tales amphifari, qui si aspectent jam nactum unde nulus inductos et sic conciunant jura infecta numi-
valeant elidere duces.tuncquaeruntindeproventum. smate, ut exequata lanx justitiaj nemincm trutinet
Sin poiiunt sese cautos quibus et exponunt socios faccto. Nec omnibus indicelur diligant, indemnis
et resolvunt machinas. Etdocent primum se voca- exiel ipse, et quamvis excuset quem exodiunt, vel
tos in his ab aliis et mox rclugiisse ad eos ut pro- tenentem fortunam succumbet aut fraclus vi aut
 88S POI.YPTICUM. — TEXTUS ALTER. 88G

abactus insidiis. Nec censuradurans in idcm sa?pe A suum moleste obducunt luci et cogunt
silere, vel
respondet una sententia, queo nunc arguit, mox cxperirc acerbum ilcr, et lustrare ignota s.-BCuia.
iterum inflat laiidibus, ct rursus proclamat eadem Hinrefnuunt animis dum compotes caducarii eve-
prophana insuper et detcriora. niunt prostrati regis. Unde sicpe colunt caltudias
Ast conditorardu.-c arcis quin laurontus solio ni- ostcndendo superba, et conducunt so alogiis libare
xus elevatur opimo, et rcrtatur eluderc rcsiduam nibaria carc.-esia et tribuunt calbas ad invicem et
cohortem rudibussyllogismis.jubilatsi quoseximet reddunt sabisa semicintia gravata coruscis bullis.
summa dies duni intret caducarius et viduis, quae Rursus ingeminant se vincire novella lide alternas
superstant ab ipsis, non datur optio si sic maneant sibimet niutuo dante prosapia nymphas, etvicissim
autquibus pr.tparontse bivitasniredimant quorum excipiunt sibi pignora delubro... servanda cliente-
inepta connubia aut mercantur ab irameritis aut la, ct vel tali atrabone persistant compacta. Cajteri

erigunt egentes clientes regis, qui nec dubitant jurando perDominum spirituum,et per urnas ejus
otfuscare privignos nec excluderc prodigas matres. fidissimorum testium celatas in polito opho. Igitur
Et dux interdum sumet insignitas llguris in Lyto- distinguunt inter se gentem et patriam, et evertunt
stratam aulam turpibus usibus. Deinde cogit priva- inopes, et haud odiunt temerarii qua;libet sacra.
tim degere ccleros productos indigenas etjaceat Faraa est cum .\utolops coeperit elidere comam
P
egenos advenas electis aurilibus quia dapsyles spe- hericinK implicat se neci, et tandem et tandem
rat eos sibi. Et si vel cives tantura buccos seque- prodere se propria voce. Sic evenit illis qui prs-
straatesacra mammona ; ut potiuscelebrentobse- sumunf violare sacra. Interea nec cessat punitio,
quia, et pareant jussis per omne. Nec jactent hsc : quamvis credantur obliterata, qu.-o dudum tulerant
magnalia fudit nobis genuina prosapia.Quia altoniti moleste, vcl si non fuerint impelrata qu.-c jusserant,
plaudunt sed ignari quid rutilet per trabeam, nec opportunitas vindicat in ipsis. Insuper tripliciter
docuit pr.TJtexia. Obsius lallit hos et licorem quem addunt perficcre noxos pro quibus olim fmxerant
cauma expulit antro, solent pra»ferre lapillisindicis repellere lucem. Quibus pr.-Bda est supellex, de qua
et caucasi. Et dum tollunt ciliartica insignia, nec rursus proclaraatcuriam. cum nemo sit qui mutiat
noscunt secunde coaptare. Cumque pleb? consulit de curia. Ops considerat longe nec prophetat in
hos frendentes premunt rudere barbaricas sequelns. his partem secum quos stipant Neotherii;i buteones,
Fastidiunt quid reboent leges,etfrigore suibarritus quorum plaudente caterva,mucissonem audies velit
perterritant subditos. Et primumgaudent traducere si opipare cum ipsis obsoleta veritate proferre.
pompam ignotis successibus, ut vero cceperint in- tempora quae nullum celebrera protrahitis ad judi-
spicere mores fortan.B licet foris perendinent curas, cem et insistant rustici. Recolo Busticeta, sed non
sed vulnus inspiciatur sub pectore. Sie postquam C propense consulcs, quales istos qui sic prospiciunt
se dedere quieti allis fulcribus tunc et suscipiunt euncta librare sccundis rebus.dumpertrahunt sym-
stephadiura sub dio et frequentantclypsidras lucu- phosias musica per urbem moduli^ inflata, et reper-
bre et si fallant metiri. Animi fluctant his dum in- cussa, et pulsata proruptis tidibus, inde sudpeditat
suetee rimantur, furtuitae nunc opes, nunc et rui- canora vox. Istria dat saltus pincernse invigilant
nam expavent degra Principis, ut docuere praece- perpetim simul confundere defscata vina nectare,
dentes dum crederent tranquillam. Quod nec du- et ministrant c.xliam, et sicerara ut fugent parcos,
cunt veniabile, nec ullus modus excusat praeterire et resolvant temulenta corpora heu prodentium
;

dumquasque servitusescutiturabipsis ut ab imme- hinc nefas. Qui perstrepunt quoquo petulcis ca-
ritis villicis, et neminem excusat inde auctoritas chinnis, et mutuo instigant sese jaculando lascivas
sedis suo respectu, nec doxa fugat contumeliam fabellas. Tunc illecebr.Te suggerunt stupra et ince-

quos dignitas et eulogia; priscorumca?lata;cathalo- sta ; et servi morigerando dorainis pernoctant in

gis retardant. Si origo dedit na?vum parant obdu- his circumquaque bacchantes.
cere et emicare solum de suscepta dignitate. Hoc Sed nec poterunt diuperfrui his sine zelo alicujus
stimulant sese. Sed dum conscientia vexat animos cum sint pares caetei-is ordine.et tanta dignitate prae-
degeneris propaginis quos arctius implicat terror polleant; namlabor concordiam, dissidium insolen-
Q
revolvunt procacem dominum, et retractant pr.-ede- tiam parat,et minores semotim accelerant unire se
cessores et consules et speculantur pervasa qup pariteriQJuriamajorum,etcausanturdeberisibiplu-
subegeruntet metuunt exireunde poscuntse soda- ra.quae retinent et castigant exequanda.Hi superant
les... minaci perficitur. Dum jam diutina securitas agminibus.etfervetvirtustotorobore.IUis viget ma-
I incaute pr.T?parant lapsum, ut fingit didascala se- turior sensus, et exeellunt opibus et Crmantur subli-
ries. Nec exclucidant compacta dum ad unum co- mitate mcenium. Sed tamen considerant invalidura
gant in glomere inductos milites, ut sit ne quis esse extinguere quod ebullit ni statuant Principem
qui^rat obsistere ne esulet. sub quo, sed recusant se statuere. Tandem ineunt
Tum una facie prorumpunt incusare decem cui consiliuna proponeresibi stolidum,per quem perfl-
indulgent.etcastam lidem servant si licet recedere. ciant quae sunt commoda, qui nec praesumat illos

yuem enim si forte opponat lentiginem populo, vel quicquam inquirerevel recu3are,quem eliamcogunt
si immurmuret vincilibus compellent compensare haec textare per divina sacra incassum. Nam, cum-
887 ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI 888
que fuerit Prslatus, si hebes perstiterit nullum A si jam radiante caterva subsistunt et frigescunt
luctum deluet. Quin etiam juvenes polenter jam animis, et suffugia captant
referre inde pedem.
:

adjieient derogare priscis.Nec excipiunt dominum At licet conspiciant suum agmen extare. Si dux
nisi segregetur ab illis. Qui facundi contra minantur eminus procuret indicere illis tranquillos angelos
rudibus infigere deteriora et exercent dominum et gravatos xeniis inclusi.disputant, et querelantur se
requiruntur promissa, ut surgant in adversos, et seductos,et declamant consules qui ipsos conduxe-
docent. Quid faciet? poterit ne utrasque vitare rui- rant sibi perfldos,et innectunt fraudes, quos et de-
nas? sed nec ingenia suffragantur inepto. Restatut serunt et distinguunt laetho, et tunc pertentant
effugiat osores, el vacet privatus. Si vero primus incolumes reducere gressum,et perferre adepta pri-
propalaverit se ignavum arte in quo et protinus vato solo.
eluceatprudentia favente diademate tum perterriti : Raro est, sed est qui inductus aggrepitur expu-
elanculo procurant sopire odia. Et rursus mussant gnare dicatum ducem nudo pectore, nec desistit,
reducere in unum, ut iterum queant retexere hx- donec adeptus sit orcum vel palmam aut per cla-
rilem pestem hujusce pacto, quae nec poterit de- dem belli dividat cum altero et contenti partibus
litescere ducijam clara sui cognitione. Quas nugas coeant in unum foedus securus quis edomare sua.
parat abolere una cum nugacibus, quem etiam el n Quid proficicient milites,qui hunc provocaverant?si
ipsi adversus se gestiunt excludere ab aucto solio. in tali discrimine efflet supremum superstes expectet
Quos primum impediunt prMcedentia, qua2 infor- hos pcenae, et si compos evaserit, tum et isdem.
mant ducem. At si arbitrenturhaec verenda, etopi- compellat ad id necponitjam extare sibi intemera-
nentur dumtaxat semet deficere in ipsis, tunc quo- bile thronum hujusmodi quae iuerant recolens, ni
que eminus dirigunt gazas conducere sibi heroes. auctoritate priventur. Sunt quibus praesidet Prin-
Hinc tenent augenda solatia, quin etiam et parant ceps unius Provinciae quos etsi summo tenus laese-

inde promovere extimum atque robustum ducem, ritturgescunt siquidem rumina yperifania, et pro-
et submittere colla. Tum quidem suffragia et
. . . tinus adeunt verendum trino diademate et incitant
primum per vicarios si non fuerit fas celebrarc con- auferre quibus potitur impar dux. Sin explicent,
ventus. Quibussi h.-ec digestapaulisperdifferantur, poterint ne habere recursum ad propriaPet quamvis
deficient imperfecta. An interim cessabit ssevire perfecerint,ferent tandem competentia. Praeminens
concussus furor praesentis Praesidis, et torpebit de- conducet sibi in obsequium diversas acies natio-
pascere fontes? Num insuper exinius aget hostire num et diffusa verba qufe nesciant vivere parce,
perpetitores subversis. Et si parent subvenire his scd compilare quceque potiora, et in sacris addere
quos saape salutando olim lentabant producere ut matronas ut postribulo.Et ut persenserint depopu-
primum persenserit hoc sybilum labentis famae, C latamPatriamnon traduciturstatim,quia invalidum
immo declinant et uferunt ad aures vigentis ducis est diu continere phalanges in externis, nec con-
quod ipsi utpestis nimis fuerit exquisita ad ipsos a venit tanto duci remotum a sua legione degere qui-
propriis militibus, quorum animis nullus potuit dem cuni ipsis de quorum exili fide oppido veretur.
persuadere et charitate inficiunt relicta quae metus Redit ad proprium solum quod gaudet revisere.
deluerat, et talibus figmentis exspectant fcenora a Quem si forle proponant deducere qui eum solemne
latere ejus quamvis infidi proceres ; dudum pra;- induxerant,eligant lugubre exilium jugi confusione
miserint his prarogativas quae aunt mercati dege- manente ruinaesin potius ignominiosae linquuntur.
nerando quibus sed pro viduis dux pauca porrigit Interea dux pra;sentis Patrife inferior milibus vel
et modestus arguit, si hEc maturius panderentur exulat profunde, vel residens obtrusus mmnibus
nobis vera apertc dum ca;ca latenter juvaret. Quo- Sed eum noverit discessum
prffivalide urbis ejulat.
rum et invalldos despcctat artus cordaque rabida hostis optatam diem convocat disclusos quos signa-
subsannat. Externi sunt eliam Principes, qui cum verat clara fides in aciem. Et instruit primipilos, et
hauserint lamentaalterius militum perlatoresillico disponit conferre cuique debita fidis laeta, et sini-

deposcunt seductos firmare nequando redeant ad stris acerba.Summe his qui accierant tyrannum per
gratiam prisci ducis quibus et mox pari ratione con- se addicitur muletatio et poena et inde supplicium.
J)
firmant subvenire.Ad quorum Regem tunc caute et Nec solum dux est exosor,sed et agmina qua; per-
citissime dirigunt legatospandere qua; firmaverant tulerant contumelias infigunt odia nec tantum,sed ;

milites, sed non quae ipsi ut prsstet lepida dona,
et cassentur qua;jam sunt firmata,etsa;viatinsuos,
quia nec valcbunt sustinere requiem in ipsis.Quos
etsi procurel cumulare, valebit concitare hostes ad
exitium eorum,dum credantur solari.Tunc nectunt
foedera prolato talione si expediat.
qui ropantur invadere alterius Principatus rugiunt
et fremunt, et jactant rigida,et latenter accelerant
incursarc armis incintum ducem. Sed postquam
subierint ultra ejus margines stipatum cernant cum,
et pariterconantur egeslare minores ipsorum,donec
aetas gradatim demoliatur hoc totum in annis et si
forte funus prsecidat hos in istis superest.ut nec va-
leant gratulari labenti aevo nec futuro. Quapropter
non deperit vitium.
Sunt ilerum, Rursus iasurgeut alii et rotantur iisdem.
Sed quia sunt qui neque fuerant Cyrratj nec pote-
rant pertingere vel laciniam carbasi pra; fulgore
sophia; et quibus nihil est si duus deferantur ad ur-
nam sandapila.ut liceat eis perferre indemnem do-
889 POLYPI ;M. — TEXTDS ALTER. 890
moictionem refertis manubiis ii stimulant memet A duntur delcnefici videtur pleumon dum angitur tuc-
sio lacessere erronea! induloris Prete si tuleris con- cetisnon durat exprimcre solum panegyrica.Elluo-
fundoro sipillata lias sepuii si fucrint exercita vel nes sicut clavc suspendat vos ab uno edulio, mox
etfusa qUi-B^promis lloccipeiulenda tunc ct nalura cantilando curatis procul inseclari vcl lentaculum
muncrasi potorislingcrcoumdem
sterilislinquiitsua et exterius libare tementum
et inde gyrando parare
statum summati et li\;i', quibus prospicero unum ferculum, vel hoc deliciat obolam insanca si
si

h.-etcris et aridae et Cocyti quid derogas ofliciis Pra?-
sidumPanvalesobfuscaresuppctias.quasipsesumme
potcns legerat ut falciret Inbantem orbem.Non oon-
llteris Mahichim aut miiiime plaudis rui cnncentus
virginum dat trophereum decem millium hostium?
pra^da sit remota abcessu vel si privetur auctori-
tato.Non dilfertur crapula utcumquc, dum proegra-
vidus aqualiculus repellat accrbum fascem.
Fratornitas qu;p in vobis faletur a vobis sola ar-
valis cst quibus jam starct sarchiam ut ne ferendis ;

non potius assumis lioc quam hajcaton propho- sed vergilur quod pectore vulnus consumens hsec
neuma occulis gradibus revocaveras cursum nec rc- intcnui liquore ;nondesinit hin foetareatrumbilem.
fers procanum templi cohelccta; qui et detersit abo- O prius caperent vos tantum subgrundaria quam
minanda'?et ut nunc subeant novum testamentum nunc polynctos sarcophaga. Et si Pegaso optat vos
in ordine Holenas filium strenuum strophicis armis „ protrahi in istis usque ad siliccrnias non spectat tum
qui removens panoratiarii Chrislicolis lirmavit jura capulum scd jucunda ora.nequo sublustrat vispillo-
ofticii.O Dux Theodosi magnus tantis triumphis nec nes, nam licct validum esset vobis inficere faciem
duceris ore hujus tu qui respuens hcereses fudisti coeli manalibus non est inficere sensum viri quod

barbara tela et destruens phana sancxisti dcleri bacchantes trislibus rictibus minamini cassare ve-
titulos nc restaret saltem hypog<Eum in quo lateret rum ducentes ajmulaoraad Valgiaset ad levembau-
quoddamresiduum exsacroDaemonis,sedcunctami- batum ?ut cacabant humida aritina.Cum hauserint
litarent uno auctori. inducle ne reputas Kqiiivo- ignem sic slitiant teraulentia in ipsis stuItis.Respuo
cum nepotem hujus extare sublimem, qui tempe- quod nictent taciti quorum et frigullire contemno et
rans prunas pruna, atque iterum pruinas pruna garrire nauci pono. Non est mihi diobolaris lingua
domavit libidinem el furorem dogmate et lidus defluens quaquead na3nias,sed si vestra syngrapha
charitali, nrc extiterat segnis aut cadens tristitise moveant injuriam meo stylo stat ut nostra; paginae
et subindius triumphaveratsupplicans iBterno quam ducantur ad sennion.
armis. !Mea quam nec obelus signabit merebitur ne
Quid proficit plebeia manus ? neo ipsa subsistet inhaereat nocuum sigim. Licet nunc etiam sedare
singula exhausta ducibus,quod prima seculasignat rumores quosblaterando dedistispopulisse sideinde
notamus facile et est hinc apponere cur». Validi C pululent arphagantibus ullis futilibus tunc urbanum
armis artubus excreverant prirais seminibus Adaj erit tueri in ipsis jamdukim proniissa. Prajtores
et fcecunda proles paravit opimas turbas, crescens nunc acies luscinorum poterunt perspicere sudo ul-
crebris successibus et raro exexu. Sed Praeses in- lumflosculumperpendiculi etsi sit? Sederucae more
struclus defuit erudire rudes cohortes, unde evita- quaerunt ammordere non quod sit sapor in ore,sed
rent discrimen undantis limphfe.Ipse Abrahamicus ut pessundent devorando quos ego horticola ostans
populus plebs Dei est auctus triumphis dum sup- repaguIiscuroexcIudere.AdeantrairopoIamdelegant
plex deguit substitiosis,quod quia exorbitatus con- coUiria et comant allucinaria,ut post secernant luci-
tempsit, exulat procul a limine et extat inutilis dum et opacum.Non ego passus loetargum prcEsumo
strips {sic). pellereofficia prfflsidum; sed castigo non temeranda.
Cujus nec hoc solum cst, sed cnique terrigena; Quia quod jam retuli graveest inepte scandere sum-
restat. Et quod notanlur tantum homines quorum mumconniti,etsubigerecaptivampatriamet frustari
mentem quod prscipuum est fatemur esse cum alterum soIio.Pormia et prsda erit hoc, et si dene-
Deo ? Sunt etiam exiguje volucres et providoe quK get quis, potius est ducere pellere primatum quam
vigent solertia et quibus ceditur ferre perenne cce- auferre. An levius a proprio non fert exulat qui li-

libatum per auras, qure colunt Stratilaten in se, et

j)
mine tractus premitur in ipso ut baro quam qui ru-
reddunt debita Stralitati. Quem et ceteree mon- sticus alterius inibi condensare primos quos sibi

strant sospitem si sint alaeres. Pro cujus etiam struxerat absque cujus jure ne parum perraordeat
funere si sit, rursus squalent. Sed si discedat a inde vel qui vadutus numellis et absteniis dum sint

propriis cunctae linquunt serias cum quo externas cuncta diruta cernit mulcere propriam raatronam
piget eas nec inquirere sedes. Nempe popellus pro- saviis,et sentiat nepotem vi corrumpere himenaeum
ficit sub sedulo et Cato duce sine quo instructa regio suffi familiae, quin etiam ct deludere proces earum

exinanitur. seducta spe clientelas.

Desine nunc cceptos et utere nostris sensibus. Difficile estalicui invadere regnum si h»c arguat
Juvat memet nunc fabre pequatos
suggillare eos quem delectat pilemum quid hinc est oriendum ?
{sic). quos sat est distrahere effusa vestris emi- forte interea oppetet et decedet barathro sed qu ;

cadiis. Quorsum ut possitis fore vel symbolones

1 inhiat descriptos moerores parare caeteris aut ignorat
magnatum.In quorum talione.Dumtasat nugae red- avernum, aut impavidus expectat. Quem ipse sator
 )1 ATTONIS VERCELLENSIS EPISGOPI 892
omnium volvet in sententiam, ut ignobilis discedat A. culo imperii sub quo et concinant se impune silere.
ab hocaevo etsubeat supplicium futuri.Igitur quem Quod sedulum Augustum utetipse fulciret
illuserat
Omnipotens vult ostentare dignum suis prognosticis quem etiam applicuit in sodem haud deflans jugare
velquem una quasrit promovere conventui omnium suam germanam obauxerat se tunc
procerum,et quem juvat.ad id deeorus patrius amor tantisper rudi toga spirans orthodoxis secunda et
fas est ascendere vacantem thronum. Sed cuin an- ruens demolatria.Tum anxerat Delphicos et pressit
testat, sed caveat quod populo ne dividis crescant, tegularia,et prorsus abjurabat aoceptatores metha-
sed ejus ascensus removeat omnejustitium e.t si sit- nicae artis.et instauraverat asseclas.et spiculatores
Qui tali sanctioiie evaserint ad regnum lor.sitan quos prisci arcontes adlexerantsibi ut attaminarent
beandopatriam poteriintobtinere felicem supremum cimilia cum ipsis idoneis. Anna non jam caluisset
diem,caeleri exuti luerunt pcenani tyrannidis,quam inchoata. Sed cujus praesentia ut fuerat auctorata
et tenendo protraxerunt ramenta Pandecten poterit per climata desipuit, quin appendit tunc recusare
reservare vobis hcec in gymnasio cujus millenas
; alme mulgatanuper cruentis antitethis.Jam si quis
facies et si placet resolvere non opponet obicem confiteretur Jesum priraum destinabat eum sectori-
meis scriptis, sed ipso succurret testibus at ut stylus bus, et inde lanystis.
redeatad ipsosquos opelignacohorscurastis praeno- Et mox donavit omnes bacare Bromio et simul
B
tare in faciem ante proles Ysai perspiraverat mutare Chinthio,etcompIicibus eorum cubo tenus.Praeterea
pedum in scipione,usque dum quaesita oratione vi- erexerat tunc romphEam contra PrincipemConstan-
dentis sit prolata virlutemystioicrysmatisinvertice? tinum, a quo est stipulatus in regno, et adtinxit
Recolo Exechiam et Josiam a genitali sanguine Re- etiam conglorium ejus cognationis. Sed illico ut
gum prodiisse Reges favente popuIo.An non fuerat ha3C sunt ei traducta refragans ipsa exemit eum a
ejus genitor sopitus in sede regni,cujus genetrix He- numinequin etfirmavittersajura.Dignaquidemspe-
lena?qui dum ageret providentia voluit sibi conse- ties vix puUulat, vel nequando genere.Neque cxtat
dere natum.Et Theodosius ortus est claris militibus etiam ab expectabili inditferenter provenit ad per-
Hispania3.AuxiIio primi a barbaris qui reddidit tu- fectura venit, sed subinde defluit nequam a prffici-
tum orbem ;cujus quoque indiciis primum intende- puo gcnere. Et inde est crimen ruere ad seeptra ut
rat se lavari ad summa.Inquam.Cernens se in oro- tonant praetaxata.
mato indutum clamyde imperii,et ferentem stegma Sed nec sola squa dicatio perficiet queraquam
impositum. Qua indagine potuit noscere eumdem magnum,ni honestus prajtendat quoque dignitatem
ante invisum sibi nullo indicecum quandoque con- imbutis moribus quoad valeat conscendere in eeter-
spiceret ejus vultum. Qui mox promotus ab Impe num regnum. Et hfe fllacteria! debentur omnes re-
ratore Gratiano efflcitur tonsors,quod manebat ipsa C dimiis Christi. Cuique servare modestum vitaj in
visio urgentibus bellis, qus is sedavit interea. Et propria mensura. Ambire extra ponat accidiam,et
inde decuit suum aequivocum nepotem aequipedan- sit abrogans neque sit congerro cui sat sint benefi-

tem meritis tranquille subsedere thronum patris et cia,quae juste liquerant ei antigen8e,et quae impen-
avi.Si in hac norma alicui regale solium hunc jam dit herilis liberalitas, cogente illibato fainulatu, et
non tenebit culpa et si sedent si censeat semet suffl- quffi fundit exacta rusticatio de proprio jure,et quee

cere ad ncmen tanlK majestatis pro quo sed minime rite depromit injuncta ars.
jubilet adhuc se manere securum.Solo auspicialicet Et siforte majoressedule deIegantofficia,suppIeat
existant digna.tamen non supplent praebere felicem, non gestiendo hic pompam, sed perennem. Quac si
sed quaeruntur incrementa. Bnde libet mihi nunc referant emolumentum, rependat pariter laudes et
ponere pasta dogmata Xoyw K^jv.Ncj Saul levatus est obsequiaaeterno.Etquamvispatiatur deliquium non
de parva traduce ut tueretur Israel. Hinc Pala?stinos expers deserat flagitare eumdem nec blasphemat in
trudit in principio sui regni et osBperat pergyrum exi- egestate ignarus qua sententia sit tactus. Num ne-
nanire cKterasperduellesnationeslevibustriumphis. queunt succcdere inopinatas vices ? Nam si Caeno-
Quem ut Pleonexagia coegit inhiare vetitis mox ejus doxus inhiet e gratus auctionari prae se poterit hic
teretes lacerti torpendo cessarant a pugna. Cujus n elisus erinis,et retrudi crebo.EnlSed quid ego pro-
etiom terribolamens non praesumensspectareaciem fusus patagine,instaremphatici praeconis enitor ex-
hostis proprio telo impegit semet in etneas pcenas. plicare digestamlinquenti3s;eculi,cujus morbosnec
Et Eudoxius princeps tulerat regem Manassen de disertaglossasuffertconjicere Scd delerius languit
?

redivivo sanguine;postquam enim Deus quindecim quondam dum CIinicus,et depressus cocno congemi-
annos Ezechiam auxit ad vitam postea iste natus est nans trenos tabebat jam defreta salute cui etiam ;

Manasses. Cui succedens in throno censuit interim protoclectessuperastabatdemolirivirosis morsibus.

extingui quae genitor flagrare et qucC ipse prodit sub- Sed respiciens interim qui conlinierat ipsum vola
cisivaissancivitsuppIicandaimpugnansTheusebiam subvenit adtrito, et excussit eum ab ore ejusdem.
et reducens orgia D;cmonis et phana. quem evitans etiam adentavit ; et resolidans tunc
Licinius quippe donec tendit collega in agmine solutum,et clumbem mundum firmavitstare.Cujus
militum scilalis adusque obtinuit illicere mentes aaluti pariter innotuit vitanda et utenda.Quod quia
eorum ut urgerent cum favoribus ineple potiri cal- transgressus communicat nosiis, et recusat saluta-
893 TlfiSTAMENTUM. b94

ria,hinc recidivaro tolies conspicitur. Sed et ipse A adhuc superant.et qui jam praecesserant hinc et

opifexinedicus elauctorsululisingralis ponilmcdo- diathecamponatspeculum,quod necreluat callidus

lam,nunc inslunter oreiiuis,ne adhuc molus lurore caupolraudolenlustabernariusaquam vinomiscens
jampersaepo impcnsis anlidotiset parilertcnsislixo- quod rcfertur eliam ad lalsos doctores, qui vera
pirilis rolrahal inanuni vel premul chirurgiam, sed lalsis inficieDles noxias solent propinare doctrinas;
delegat unguenta a suinmis dinuinidiis iiiliindutet hi doniquc non secundum rei veritatem vel aucto-

liniat quihuset repeilal tabilicu.ul cum vcnerit sa- ruiii dolinitioncm,sed propria adinvenlione sacras
tio clrurgia; dilata his modicum quod pra:-
inveniat quuirunttractarescripturasutpotentiussibigratiara
sumat exurere vei secare nedicata Ihalumo Christi et populi inde lavorera concilient. Quapropter.jugi-
delleat prjesetomina^qu.^e lavit myslica inna-siierna. ter devotus implorelDominum,et non adjiciatcom-
Nullus tam capax tiiiibit esse porilus medicina; ni pcrendinare.liebilum est eliam ut cunctus populus
intentescrutetur physicam rationcm.El ne quis in- instct hoc supplere ne seducatur ab ipso, quoniam
telligil figmenti.ut((ui ipsum llnxeral.Quis crgo po- vim pra3cipui lcstamenti luctatur abolere.qui stoli-
terit tueri mundumsalute?haud dicam Monarcham dus negligit Qagitare pro ope sui patroni. Praesto
vel portionem in ipsa ni ipsc figulus ejus sum indifferens, orate nunc, jam respondebo vobis
prim.-c
plaslis? Et si faleatur explici quodve pcrhumanain n in lingua Ada; ul fiat et si mavultis auspicareme
;

forraulam tamen almus Spiritus manet in ea quie a summa majestate, ut deluat noxara
ministratinde,cuisi purc lamuletur.in a;vuin abilla deme placido lumine,quem et fingat sibi gratum,
devenient prospera qua:que fiant. Sceleribus inde et acceptet fundendas preces,quas nec valeat im-
commulgaverit.Qua; deserta illieo
citus etfugiet si piare molcstus inlex,nec mutilare linguam hiantis
peribit tanccum suis actibus ni eruderet seab ipsis poiitam ea inspirante,quK etiam nec suCferat alibi
et consistut ul ante. Unde congruit, ut qui parat dilabi meum cor inquam tacile,sed merear exaudiri
potiri nomine .\ugusti caveat hanc censuram,inla- a pio auctore pietatis.Quo auxilio frelus oriar tunc
tum communi quoque vivat ade-
reto suseipiat ;sic dependere supplices voces quas confirmet vester
pto ne temeraverit ipsum. In quo agat se divis nu- Hebraicus succentus una dictione, et exlremis ejus
tibus,et Irustretur suum sint arbitri illustres, qui oris apetur chronis.

ATTONIS TESTAMENTUM^*^^^'.
(Apud Mai, Seriptorum veterum Collectio nova, tom. VI, ex codise Vaticano.)

Innomine sanctaeet individuaeTrinitatis Patriset C nensis ,Vigintimiliensi3, Placentinus, Parmensis,

Filii et Spiritus sancti,cui sil gloria in sempiterna Mutinensis, et quampluresalii episcopi,abbates,sa-
saeculasa;culorum,amen.RegnantibusdomoHugone cerdotes,et clerici,una cum Vidone comite elquam-
et domno Hlotario piissimis regibus, regni domni pluresillustres regni proceres.
Hugonis vigesimo.et domni Hlotarii decimo quinto, Completa liturgia,antequam dissolveretur syno-
pontificante venerabile patre et domino domino Ma- dus, surrexit domnus Atto sanctae VercellensisEc-
rinosanclissimopapa universalis Ecclesiae Dei anno clesia;episcopus, qui petiit reverenter facultatem
tertio,indiclione 3,ldibus Maii,constiluta synodo a loquendi, qua ei largita, dominus archiepiscopus
venerabili patre domo Olderico archiepiscopo san- eumsedere fecit,quo facto dixit :Venerablles Patres
ctaj MediolanensisEcclesiaein basilica gloriosissirai et illustresviri.cum dixisset Deusin sancto Evan-
ponliCcis ct confessoris snncti Ambrosii ante ejus gelio ubi duo vel tres in nomine meo congregati
sanctumcorpus;astantantibusdomnoHugonelegato sunt.ibi et ego in medioeorum sum ideodubitare;

misso dominorum qui supra regum, et venerabili nondeberaus,Deum in medionostrorum esse.Quam

patre domno Rogerio episcopo Perusino legatosan- ob rem cum sim in bona senectute constitutus, et
ctissimi domini papae.In ipsa synodo erat venera- Deus nos admonuisset dicens Eslotc parati, quia
:

biliepater dominus archiepiseopus sanctae Mediola- r, nescitis diem neque horamquando Dominus veniet,
nensis Ecclesiffi,et venerabiles episcopi Vercellcnsis propterea si vultis mihi complacore,vellem coram
Papiensis.Novariensis, Brixiensis, Laudensis, lier- Deo et vobis bona mea ordinaread salutem animae
gomensis,Terdonensis, Cremonensis, Astonsis, Cu- meae,parentumquemeorumet omnium fideliumde-
riensis,Taurinensis,Eporediensis, Augustensis, Al- funclorum,ut post mortem meam habeam qui pro
bensis, Aquensis, Savonensis, Januensis, Albingau- anima mea Deum exorent,ut a peccatis solvatur.

(1688)Burontiusinpra3fationedonationemAltonis Atto legat;majoris vero testamenti in Mediolanensi

Vercellarum canonicis factam recitat. Deinde breve synodoante triennium editi, quod exhibemus,nul-
testamontum Mediolani anno 9JS scriptum profert lam Burontius mentionem facit. Mai.
quo bonorum suorum partem Mediolanensi clero
m§ ATTONIS VERCELLENSIS EPISCOPI §96'

Quibus auditis,omne3 dixerunt Fiat per venera- :

A. meo arhipresbytero sanctsMediolanensisEcclesise,
bilem domnum Attonem quidquid vult. El ipse sic et cardinalibus et presbyteris decumanis, et clero
dicere coepit : dictfe Ecclesi£B,qui modo sunt et in futuro erunt,
In Jesu Christi nomine, ego Atto, sanctae Vercel- illas quatuor vallesjuris mei,qui supra Attonis epi-
lensis Ecclesiae humilis episcopus.cogitans infalli- scopi, quae vocantur Bellaniam, Leventinam, Bia-
verba Doraini,videlicet thesaurizate vobis
bilia esse scam,etlntrascam,cum omnibus capellis, casis et
theauros in ca;lo,et date pauperibus,quoniam cen- terriSjCujuscunquespeciei sint,cum famulis et al-
tuplum accipietis et vitam ajternam possidebitis ;
diis utriusque sexus in integrum, ita ut perpetuo
ideo fcgo qui supra Atto episcopus volojudico, seu sint in potestate cleri dictae sanctae Mediolanensis
per hoc meum judicatum statuo una cum Hugone Ecclesiae, cujus fui indignusarchidiaconus.Quorum
marchione, ac Brucardo comite advocatis meis, proventus dominus archipresbyter
sic dividatur :

quod omnia quas statuero perpetuis temporibus in- tantum habeat, quam duo cardinales presbyteri et ;

violata permaneant :et in primis judico et lego sta- cardinales presbyteri cum primicerio decumanorum
tim post mortem meam palatium meum Stazone tantura habeant per unumquemque,quamduo pre-
cum ejus pomerio et silva et annexis in integrura sbyteri decumani; et diaconi cardinales et subdia-
vobis venerabili patri,et domine domine archiepi-
P coni quantumunuspresbyter decumanus.Eam vero
scope Mediolani, et iis qui post vos Ecclesiam Me- partem,quae cardinalibus presbyteris spectat, divi-
diolanensem episcopabunt.ita ut perpeluis tempori- dat archipresbyter;ea quae cardinalibus diaconis et
bus permaneatsineimminulione inpotestate archi- subdiaconis,dividatur per archidiaoonum; et decu-
episcoporura Mediolani pro quo rogo eos semel in
: manis dividatur per eorum primicerium ad ejus
anno sacra 1'acere pro requie animes meae.Item lego mansionem.Et hceoomniacum conditione ut inper-
et judico Ecclesiae sancti Eusebii seu episcopatui petuum omni primo die luna; Quadragesimae majo-
ejus,unde sum indigne episcopus casales quatuor rispraedictiarchipresbyteret cardinales primicerius
jurismei in valle Augustae, et alios duos in Ver- et decumani, qui pro tempore erunt, veniant cum
denzo.omnia curasuis aedificiiset terris ct juribus Iitaniig,etcrucibus ad hano basilicam,ubi ante cor-
mihi. qui supra Attoni episcopo spectantibus,cum pora sanctorum Ambrosii,Protasii,et Gervasii, sa-
servis et aldiis utriusque sexus in integrum;ita ut crum celebrent pro animabus, mea, et bonae me-
qui post me praeerunt dictKEcclesiae^usufructuario moriffi domni Desiderii regis, et ducis Ermenulfi
nomine tantum,cunctis diebus suis faciant exfruo- ejuspatris.etAsprandietEberardi ejus fratrisabavi
ctibus eorum rjuidquid voluerint.absquetamcn alie- mei(lG89),qui supra Attonisepiscopiejusfiliiet alio-
natione fundi.Quod si rum filiorum ejus.Et item in die lunae sequenti idem
aliquid alienaverint,pr«dicta
omnia perveniant in potestatem sanctae Eporedien- G fiat ante corpus sancti Satyri in requiem animae
Bis EcclesitBiqui omnes mei sucoessores teneantur meae ct bonae memoriee Vuidonis comitis qui fuit
semel in mense sacrum facere,ut Deus misereatur proavus meus;et Attonis qui et Anscarius, qui fuit
animae meae pro ignorantiis in regimine Ecclesiae marohio,ejus filii.qui sunttumulatiin eademeccle-
mihi oommissae. sia.Iterum idem fiat tertio die luna3 sequenti,ut su-
Item judico et lego oanonicis pra;dictae sanctc-e pra,et ibi ante corpus sancta; Marcellinae virginis
Ecclesiee curtem regiam cum curtioella, quae sunt saorum pro animabus, mea,et bonae memoriae
fiat

juris mei, qui supra Attonis episcopi, cum
aedificiis,terris et juribus,vivis et mortuis
grum,ut de eorum proventibusin Dorainica oliva-
rum unitim sumant refectionem,et residuum divi-
daturin octava Penteoostis a;quis portionibus inlcr
eorura Aldigerii (1690), aliasErmenulfi patris mei, et fra-
in inte- trum suorum in eadem ecclesia quiescentium. Et
prima die recedendo ab ipsa ecclesia inlrent eccle-
siam sancti Naboris ;secunda verovadantad basili-
cam trium regum ct tertia pergantad ecoleBiam
;

eos.quo die anniversarium faoiunt pro omnibus sancti Georgii, ibi ubi dioitur ad palatium, et ibi

episcopis ejus sancts VercellensisEcclesiae, et pro- faciant kyrie et rogationespro salutehujus civitatis
hibeo eis omnem alienationem et si alienaverint.; et omnium habitantum in ea,et iu flne dicant re-

omniaproveniant in potestatem Ecclesia; Taurinen- j)

quiem pro omnibus defunctis.Qui vero ad istas tres

sis.Item volo quod statim post meum decessum,in litaniasnonerit,nihil penitus habeat,salvosiaegro-
honorem duodecira apostolorura liberentur duode- taret,et tamen teneatur idem facere in alio die.

cim servi mei, qui supra Attonis episcopi, ita ut Item judico et lego venerabili domno Rupaldo
cum uxoribus suis et filiis, cum omnibus eorum abbati monasterii prope earadem basilioam,et ejus
substantiis sintliberi, prout nuno,pro tuno,manu- monasterio,ourtemraeamdeDeliciano,cura capella,
mitto et libero. et casi3,et terris.et juribus ejus, et faraulis mihi

ItemjudicoetlegodomnoAIdemanoconsanguineo qui supra Attoniepiscopospectantibus,inintegrum;

(1689) Noteraus regiara Attonis originem, Buron-
tio incognitam,qui ct ex longinqua gente Veroellas
delatum Attonem(quem unicum agnoscit)somniatur
(1690)In aliacharta annil02T,apudidemarchium
S.MauritiimajorisMediol., cujusitem apographum
in praedicto vaticano codice extat, verba leguntur
ha;c : concedimus nostras ecclesias seu capellas qux,
eic. ,sanctis maiiyribus noslris Nai-ario ct Celso con-
seci-atcV fuerunt,et dotatas ab religioso viro Attone
episcopo vercetlensi domni Algerii filio.
897 TESTAMEMTUM, 898
cum bac tamen conditione, ut ipse abbas cum mo- A minorum regum ct domini papx intcrponentea,
nachis suis, dum cardinales at decumani pra;t'ati h.TBc omnia convalidaverunt et confirmare facere
erunt in ecclcsia sancli Ambrosii, yadant cum lita- promiserunt. idem dominus Atto epi-
Ilis peractis,
niiii suis ad ecclcsiam sanctae Maria: Mtyoris sitam scopus una cum Hugone marchione et Brucardo
inlra civnatera Mediolani, ubi dicitur intus vincam. comite advocatis suis dixit : II.t;c est mea libra vo-
et ibi sacra faciant pro anima mca, et bona; mcmo- luntas et ullimum meum judicatum. Sic me Ueus
ria;doranx Mario: tnatris, ac domnae Imildae sororis, adjuvet, amen. Actum in basilica sancti .\rabrosii
mearum ibi buraatarum altera die idem faciant
: pontificis et confessoris, ubi ejus sanctura requie-
pro animabus bonae memorias comitissffi Felindx Ecit corpus.
aviffi mea;,et filiarura ejus; et dic tertio Ego Rogerius hurnilis episcopus legatus mis-
etiam ita t
Oat pro aniraabus Rodelinda: proaviae meae, et om- sus sanctissimi patris veneraliilis Marini papa hoc
niumdefunctorum meorum quod si non fiet.omnia
: judicatum laudavi, confirmavi, et subscripsi.
praidicta eis legata sint domnx Bertradae abbatissae t Ego Hugo comes legatus missus dorainorum
dicti monasterii sancta; Mariae Majoris. Item judico Hugonis et Lotharii regum piissimorum hoc judi-
et lego dicl£B venerabili domnae abbatissae Berlrada catum laudavi, confirmavi, et manu mea subscripsi.
fratruas meae cum ejus monialibus et monasterio suo n t Ego Olricus (1691' sanctae Mediolanensis Eccle-
mansa quinque terra juris mei, qui supra Attonis si.T; archiepiscopus omnibus, quae supra interfui,

episcopi, in curte Cerdati, cum ffidificiis, sers-is, al- laudavi, confirniavi. et propria manu subscripsi.
diis et eorum familiis utriusque sesus spectanlibus, f Ego Atto sacra; Vercellensis Ecclesiae indignus
inintegrum, ut commodius possint Deo servire, et episcopus ad confirmandum hoc meum judicatum
semel in mense recordentur orare ut anima mea a manu mea subscripsi.
peccatis solvatur. t Ego Lincfredus Papiensis episcopus laudavi et
Et ha;c omnia ego qui supra Atto episcopus judi- confirmavi.
co et facio cum conditione, quod praedicti oranes qui t Notinghus Brixiensis episcopus subscripsi :

supra cardinales, decumani, abbas, monachi, abba- t Gezzo sanctae Dertonensis Ecclesiae episcopuB
tissa, et moniales, ac eorum successores, vel suc- manu propria subscripsi.
cetrices, unitum vel separatim, in totum vel in t Ego Bruningus Astensis episcopus subscripsi.
partem, dictas valles, curtes, cassdes, terras, servos, t Ego Ricullus episcopus Taurinensis laudavi et
famulos, aldios utriusque sexus, non possint quovis subscripsi.
modo alienare aut invasere, quia mea flrma volun- t GriCfo Augustanus episcopus subscripsit.
tas est,quod omnia praedicta perpetuis temporibus t Ego .•Vdalgisus sanctae Aquensis Ecclesiae epi-
permaneant dd cultumdivinumin requiem omnium '-'
scopus me subscripsi
defunctorum meorum. Ideo reverenterrogo vos.ve- t Mildo VingintimiliensisEcclesiae episcopus fir-

nerabiles, pater domine archiepiscope, et omnes re- mavit.

sidentes in-hac sanctasynodo, ut ponatis excomrau- t Ego SigifredusParmensis episcopus subscripsi.
nicationem et anathema superomnes qui hoc meum t Joannes Massanensis episcopus firmavit.
judicatum in toto vel in parte violaverint. t Ego Alderaanus sanctae Mediolanensis Ecclesiae
Hoc audito, dominus archiepiscopus et omnis sy- archipresbyter laudavi, et ad firmandum manus
nodus ex parte Dei et omnium sanctorum anatheraa- pnsui.
tizavit quicunque per qualecunque ingenium hoc t Daipertus episcopus sanctae Cremonensis Eccle-
judicatum venerabilis patris domini Attonis sanctae sise manu sua iirmavit.
Vercellensis Ecclesiae episcopi violaverit; et qui fe- t Ego Baldo Curiensis episcopus eubscripsi.
cerit, partem habeat cura Juda traditore ac Simone t Asmundus Eporediensis episcopus manu mea
mago in gehennam aeternam, una cum Satana et firmavi.
diabolis ejus. Et dixerunt omnes : Fiat, fiat, fiat. t Ego Daibertus episcopus Albensis subscri-
Quo facto, ipse .\tto episcopus disit : Audite, omnes psi.
venerabiles Patres ; hic disposui, qute judicare et t Ingulfus Albengaunensis episcopus firmavit.
J)
disponere potui pro conscientia mea; reliquas vero f Ego Boso episcopus Placenlinus subscripsi.
meas substantias, qus mihi raodo pertinere viden- t Ego Vuido Mutinensis episcopus laudavi et
tur, judico et legu propinquioribus meis, ut de eis subscripsi.
faciant quidquid voluerint, justa dispositionem ma- t Lotherius Marianensis Ecclesiae episcopus sub-
jorum eorum, et lex Longobarda disponit. Item rogo scripsi.
sanctum patrem venerabilem papara, et clementis- t Ego Hupaldus humilis abbas landan et sub-
simos dominos reges suis litteris hoc meum judi- scripsi.
catum conDrmare dignentur. Signa **
(1692) manuum Hugonis marchionis, et
Quibus audilis, dominus Hugo comes et dominus Brucardi comitis adv.jcali praefati venerabilis patris
Rogerius episcopus missi pra;dicti,auctoritatem do- domini Attonis episcopi, qui hoc judicatum lauda-
(1691) Supra, Oldericus. (1692) Astericos posui ; at in codice sunt lineols directae et transversae,
cratis ritu.
 899 APPENDIX AD ATTONEM. 900
verunt, ot ad connrmandum manus suas posue- A gatus a venerabili domino Ambrosio dicto de Vico-
''unt. raercato abbate monasterii sancti Ambropii, ubi ejus
******
Signa manuum .4riperti, Olderici, Joannis, sanctum requiescit corpus; instante etiam domna
Asprandi, Burli, Canonis testium, et quampluri-
et Columba abbatissa monasterii Majoris Mediolani :

mae alias personae qu.-e ad hoc vocati [ita cod.) et hoc de mandato domni Joannis dicti de Rusca
sunt. honorabilis potestatis civitatis et communis Medio-
Ego Vualpertus humilis archidiaconus et cancel- lani, prffisentibus dicto Bonafide, T. Senago, Jo.
larius sanctas Mediolanensis Ecclesiaj et prKsentis Coalia, J. Canova, A. Lomatio, notariis, atque Tho-
sacri dla cod.) synodi de mandato suprascriptorum ma dicto Crasso, et Ruflno Corbo juris peritis.ac
Patrum hoc judicatum venerabilis patris domini Ossa de Ossis, Petro dicto Bellabucca, Comasino de
Attonis episcopi Vercellarum scripsi, tradidi, et Cremis, Joanne Marcellino, Vidone vicecomite, tes-
subscripsi. tibus et quia concordare inveni, praeter litteras
:

Ego Lamberlus notarius sacri palatii et missus plus minusve, mea manu subscripsi.
dominorum Hugonis et Lotharii piissimorum re- Ego Tebaldus, qui dicor de Sunago, notarius
gum, una cum suprascripto domino archidiacono hoc transumptum quia fidele inveni rae sub-
tradidi atque subscripsi. scripsi.
,

Ego Petrus, qui dicor Rabbus, notarius domini Ego Joannes, qui dicor Coalia, notarius sacri
Henrici imperatoris suprascriptum judicatum do- transumpto interfui, et quia con-
palatii prasdicto
mini Attonis episcopi Vercellarum ab eo pronun- cordare inveni, ut supra, de mandato me sub-
tiatum in synodo Mediolanensi et subscriptum, ut sf^ripsi.
supra exemplatum per infrasLriptum Ro-
fideliter
r.s,o Joannes, qui dicor de Canova, imperialis
gerium Bonafidem notarium ab originale praidicti nolarius hoc transumptum fideliter concordavi, et
judicatus, quod apparet fuisse tribus sigillis mu- cum
[quia] uniforme originaie inveni, me sub-
nitum, primum quorum eratdominorum regum,al- scripsi.
terum cum sanctis Petro et Paulo, et tertium cum Ego Ansblarus, qui dicor de Lamatio, notarius
sancto Ambrosio sed antiquitate quasi consum- cum supradictis notariis hoc transumptura exa-
ptum, cum ipso origioale, ut plurimum marcido, ut minavi, et quia concordare inveni, me sub-
vix diniculler legi possit, diligenter concordavi, ro- scripsi.

APPENDIX AD ATTONEM.
FRAGMENTUM VETERUM PRECATIONUM, IN FORMA LITANIARUM, IN HONOREM
S. EUSEBII.
(Ek cod. Othonis.)

factus est Eusebius, et Christianae Xavis, quae erat ad alteram ripam ad eum sola
legis masimus.
E.\audi nos. quia jusserat. Exaudi, etc.
Omnes sacro sibi suscepit, et prssul fac- Ut tacto celere it Mediolanum ad confligendum
tus Vercelles directus est. Exaudi, etc. cum tyranno. Exaudi, etc.
.... Hffiresiarca quae cum esset eivitas dure Nec suasionibus cessit, tunc vinclus
pastorem orthodoxum spreverat. Exaudi, ete. conditur exilio. Exaudi, etc.
In S. Templo Miriaj se obstruunt, doctor ad eos . . Tyrannus sed postquam est mortuus, pas-
.

ne intret calholicus. Exaudi, etc. tor ad caulas reversus est proprius. Exaudi, etc.
Charus sed Deo signo crucis fregerat vectes et . .Avidos invenit Ariani dogmatis, ut jam cum
.

seras, ct intravit januas. Exaudi, etc. paucis degeret catholicus. Exaudi, etc.
. . de lui;e consubstanlialiter prcedicans mui-
. . Verum cohors ruit in pontificem; morlem dede-
tos instruxit fideliter. Exaudi, etc. runt praedicandi vivere. Exaudi, etc.
Mox sed tyrannus callide Constantius synodum . .Sic sanctam tunc reddidit animam, hic se-
.

dictat in urbe metropoli. Exaudi, etc. pulturaj locus manet celeber. Exaudi, etc.
.... Minorem in qua Patris Filium temere pul- . - Sesultat et pollet miraculis, tristes levan-
.

sat scribere catholicos. Etaudi, etc. tur et languentes inibi. E.xaudi, ete.
Occurrere praesul et ad fluminis mora- . .Hunc rogare pariter ut intercedat pro no-
.

tur ora cum unda. Sicidae. Exaudi. etc.

. . bis ad Oominum. Exaudi, elc.

NOMINA PLEBIUM EPISCOPATUS S. EUSEBII.

(God. Vatic. 4322, ad calcem epistolae Attonis ad Waldonem.

t Prodobio, Cozzo, Martyri, Mediolano, S. Eva- Montigio Pini, Duperia, monte Calano.
sii, Rusciniano, seu Cassiani, Castello Turris, Balzola, Tridino, CornelsB, Medm, Palaciolo,
901 DIATRIBA DE ATTONIBUS. 902
Palazzo , Fennerno Salucra , Ciciliano , Scc- A '&• Cossat.r, DilTellen^a, Badalauco.
voli... Uulj^uri, Blandcnda;, Albano, Sente, Radi .

Sancls Abalhie, S. Secundi, S. Porcgrini, Bugel- Nivola.

DE ATTONIBUS DIATiUBA.
Auclore erudito sxcuUxvm viro,

(Apud Mai, Veterum Scriplorum Collectio nova ex codice Vuticano).

I. Cum multa sunt quap Tacile inducere in errorem B Aczo, Aclo; » et postea(1698)de bisavo comitissae
prudentes eliam et acutissimos viros poluere, tum Mathildis Adalberto seu Alberto « Era anco detto
:

maximeejusdem nominis inpluribusbominibus ite-
ratio. Huic malo, ut reraedium aliquod aderrelur,
fuere qui disquisitiones,dissertaliones,diatribas,vel
simile aliquid scriberentde cognominibus viris.Quo
in genere celebres sunt viri eruditissimi Joanuis
Alberti Fabricii in bibliolheca proDscrtim Graeca
elenchi illi sui,et viri pariter docti Lconis Allatii de
Simeonibus de Pscllis diatriba;. Alque ulinam alias,
quas paraverat his similes, vel ad umbilicum illc
perduxisset; vel perductas evulgasset? (1G93) quod
nunc a viro siinilis doctrinaj, et ejusdom patriae
avide exspectamus (1091). Mihi Attonum diverso-
rum capitularia vulganli constitutumestct si laudem
illoruiu non possum,consiliura tamen imitari et de
Attonibus pluribus, ut lux aliqua edendis monu-
mentis accedat, diatribam scribere
II. Et primo quidem de nomine ipso dicendum
est, quod varie multum atferri solet. Nam « Uatto, r
Haddo, Hctto. Haylo, Haydo, Haitho, Otto » idem
nomen est, ut adnotavit quem modo laudavi Joan-
nes Albertus Fabricius (1694'), et alibi (i69i-) quo- sermo.
queadjunxit pronuntiationesejusdem nominisalias
con sccundo nome Attone, che e lo stesso chc Az-
zone,e Azzo « quanquam (1699) conlra Leibinitium
negat idem nomen fuisse Adelbertum et Azzo-
ncm (1700). Nihilominus celeberrini auctores anna-
lium Camaldulensium admonet (1701) sequioribus
aelatibus promiscua fuissenomina Azonis et Arnal-
di, ul Cononis et Conradi. Illud autem est verissi-
mum, quod Papebrochius arldebat, ex idiomalum
diversitate atque ex unius idiomatis alia apud aliam
gentem pronuntiatione multiplex hoc nomen esse
faelum,idemque inaliis nominibuscontigisse.Nam,
e. g., comrautationem litterrarum tt et ild, quam
polosthicauimadvertere,inaliiseliamnorainibusvi-
debis. atque observavit alibi (1902) Muratorius.
Addasex Mabillonio( 703) varietatem aliam Heido,
et ex Francisco Zacharia in catalogo abbatum Val-
lisumbrosae Acto (1784). Nescio vero an idem ac
Halto sit Hatta nomen monachi Blandiniensis apud
Gandavum, et abbatis Nobiliacensis,de quo Mabil-
lonius (1705). Idem est Hetti, de quo infra erit
111. Utilis est haec nominis ejusdem in scribendo

«Ahytho, Haito, Heito, Haido,llatto,itemque (169i^)
Adto,Atto.^ Papebrochius (1694*;, de sancto Attone
Vallisumbrosoe olim abbate loquens.admonet aoti-
quioribus scriptoribus dici « Attus, Actus, Actius
vel prouuntiando dissimilitudo, ne ad diversos ho-
ininesdistingueodosbocquasiindicioseuargumento
ulamur. Exempli causa, auctor Germanice sacra;,
Marcus Hansizius (1706 ut probet Attonem Pata-
; ,

ex sui temporis.ait, Latino usu aliis vero ex vul-

; viensem episcopum alium esse ab Attone Frisin-
garis linguae Italicc-e torma Atto, Sive Attho.» Vel- gensi.ci Nam, inquit,Frisingensi3 in tabulis Frisin-
lem dixisset vulgatislingua; formam id tulissc po- gensibus non appellatur llatto, sed Atlo. » Miror
tius, ut Azzo diccretur : quod celebre sit Italis hoc etiam virum eruditum, et in mss. codicibus tra-
nomen ut vel in una Estensi familia Muratorius
; ctandis vcrsatissimum, Lucam Dacherium (1709),
(169-5^) novem sic nuncupatos principes numerave- postquam de Ahytone (ut ipse vocat) Basileensi
rit, quorum non nemo dictus etiam Azzolinus. Et dixit u Qui aliis Halto,Heito, Haido nuncupatur,»
:

fortasse non aliud nomen est Azzo, quod legitur in scribere paulo post in chronico Sancligallensi :

veteri charia apud Edmundum Martenium (169.5). Hatto, corrupto nomine, appellatur pro Haito vel
Esse vero idem nomen Attus, seu Atto, et Azzo, Hcito. Per.Eque enim illa nomina a veteribus usur-
vel etiam Actis, Actius etc, monuit quem modo r, pantur. CiEterum facileeritin codem Attone Frisin-
laudavi Muratorius ad chartam Azzonis episcopi gensierrarenon attendentibusaliteratquealiter hoc
Pisani anni 1017 (1696), qui (1697) de marchione nomen etferri in unius Anaslasii rodice. Nam in
Alberto Estensi ait « Chiamato ancora con altro
: Vita Leonis III «et post aliqu;»ntos dies,ait,tidelibus
nome, o sopranome Azzo, Ato, Atto, Azo, Atho, missis, qui cum eo venerunt in pontificale obse-

(1693) Leonis Allatii diatribae trcs ineditae de Antiquit. med. aev.,tom. III, col. 1073.
(i696)
Nicetts, de Philonibus, et de Theodoris, a me vul- AA. Estens. sub. init.
(1697)
gabuntur ex codice mihi extra Vaticanam bibliothe- Cap. 21, pag. 197.
(1698)
cam cognito. A. Maius. Dissert. xii, tom. 3, col. 728.
(1699)
(1694) lntelligit,puto, auctor N. Vernatiam,Grae- V. eumdem annal., ad A. 365.
(1700)
cum lingufe patris in bibliotheca Vaticana scripto- Ad A. 109.
(1701)
rem, ad quem multa Allatii scripta pervenerant..\ Antiq. med. aev., tom. 3, col. 1073.
(1702)
Maius. Ib., dissert. 33,V. addix-Mre
(1703)
(1694') Biblioth. med. latin., V. Hatto. (i70'i) Anecd. med. cEv., pag. 176.
(1694^j Ib., V. Ahytho. (1705) AA. Bened- ad A. 672, num. 20, et Act.
1694') Ib., V. Adto. SS. sffic. II. part. 2. pag. 985, ct sa;c. iii, par. I,
(1694*) Ad. d. 22 maii, tom. V, pag. 194, edit. pag. 472.
Antuerp. (1706) Tom. I, pag. 153.
(1694^) Antichitd Estensi tom. I, II. (1707) Iq praef. tom. VI, Spic,
(1695) Tom. I, Thesaur. anecd., pag. 5.
903 APPENDIX AD ATTONEM. 904

quium, videlicet Haldivaldo et Arno, reverendis- A monumenta testatur celeber editor opeaum Attonis
simis arcliiepiscopis, et Cuniberto Bernhardo, Hat- Vercellentis. (Fictitium existimo hunc Attonem.
tone et Jesse reverendiss., et sanctissimis epi- Mai.
scopis, »tc. Ita prima Anastasii editio Velseriana, 769. Atto, abbas Bauzani, cui Tassilo Bajoariae
necnon Fabrotiana (1708), Blancbiniana (1709), dux cum Roma rediret, magnum terr» tractum
Muratorii (1710). At in editione Vignolii (1711) Ca- concessit«in aediQcationem monasterii atque ipsius
nipertc, Bernardo, Ottone, et Jesse aliosque mss.
; servitium, » ut Tassilo ipse loquitur in diplomate
codd. allegat, ubi litto et Jesse. Magis etiam in suo apud Mabilonium (1723) qui an idem sit cum
;

eodem erratum a Cl. Cointio, qui Attonem hunc
esse Palaviensem episcopum censuit, qui, eo anno
799, nondum erat episcopus est vero Atto Frisin-
; terluit ex monumentis veteribus, a Velsero colle-
gensis, ut recte Pagius statuit (1712), et Hansizius.
etc. (1713), Non erit ergo sine ullo fructu Attones
saltem celebriores recensere.
IV. Praitereo martyres duos, .\ttonem diaconum,
de quo BoUandiani in .4ctis sanctorum (I7l4),et .\t-
tonem raartyrem Alexandrinum, de quo pariler
iidem Bollandiani (1715). Primum in his occurere
videtur bocnomen saeculo circiteriv.Sedacta eorum
incerta sunt.Profecto multo frequentius factum est,
consequentibus sa;culis,in saecularibus virisvel ec-
clesiasticis. Ex prioribus illis celebris maxime est
episcopo Frisigensi sollicite disquirit (1724).
772. Atto abbas concilio apud Dingalvingam in-
ctis (1725).
784. Atto, episcopus Ratisponensis, ex annalibus
Ratisponensibua (1726).
787. Atto diaconus. Adrianus PP. memoeat,inter
missos Caroli Beneventum, » Attonem, religiosum
diaconum » qui,fugiens intus in ecclesiam Salerni,
pr.TRstimore ejusdem ecclesiffi altare tenuit fl727).
799. Atto,episcopus unus ex missis Carolimagni,
g qui qusstionem habuerunt de aggressoribus Leo-
nis III (l728).Fuithic Frisigensis episcopus,de quo
Hansizius (1729) sedomnium uberrime in historia
;

Atto ille, Attici ducis filius, qui monasterium con-
didit Attoni3,ab eodictum,dequoMabilloiiius(l7l5).
Attonem,vicecomitem Odonis ducis Toln=,Tni narrat
idem Mabillonius (I7l7j. Hoc recenlior, alius Atto
vicecomes in veteri charta apud Martenium (1718);
item altus Atto apud eumdem (17l9;,Hernardi vice-
comitis Biterrensis pater. Atto comes, qui bellavit
apud Tarentum cum Saracenis anno 99l,nominatur
in chronico Cavensi. Sed nihil hi ad propositum no-
strum faciunt.et Attones.viri laici nobiles tam multi
suntjUt inunomonument» plures quandoque occur-
rant.ltaque de ecclesiasticis duntaxat viris agemus:
quod ut lacilius fieri possit, elenchum eorum,quos
celebriores invenimus,hic atlexemus.quem quidem
a saeculo viii ordimur. Nam ante Gothorum.et Lon-
gobardonura lempora difticile est reperire qui ita
nominarentur.Itaque barbara; originis videri posset
noraen Atto, pr;nsertim cum prima syllaba in plu-
ribus eorum gentium nominibus aliis reperialur
li vero barbarorum lingua habitationem designare
aiunt sed ludere in voculis non placet.
:
V. Anno 740,Atto abbas sancti Vincentii ad Vul-
Frisigensi (1730,,. Carolus Meichelbeck, eique suc-
r^ssit Hitto. la carmine de episcopis Frisigensibus.
a. ud Mabilloniura (1731) Hatto hic quintus episco-
porum Frisigensium recensetur.
810. Ilatto monachus, de quo in indice abbatum
Fuldensium (1732)« Ratgarius...Harbanum etHat-
tonem Turonis direxit ad Alb:nummagistrum,gra-
tia liberales discendi artes. »
SII.Atto, episcopus Basileensis, legatione fun-
ctus jussu Caroli magni ad Nicephorum imperato-
rem (1733).Fuit episcopus Basileae, et abbas Angiaj.
De eo nos postea.
Hatto,episcopus Augustensis,raemoratur fn chro-
nico Saxonico (1734).
817, Aatto, Pataviensis episcopus, hoc anno rao-
r> ritur (l735i,Episcoporum acceperat anno806,(l736)
8l8,Atto,episcopus Cremonensis,hoc anno suffec-
:
tus dicitur Valfredo (1757),Idem,anno 842,nomina-
tur in placito apud Muratorium (1738).
Trevirensis (1749) interfuit concilio
821. Hetto,
apud Theodonis villam memoratur etiam in fra-
:

turnum successor Tatonis ex Mabillonio (1720'. gmento de episcopis Trevirensibus (I748),ubi voca-
Hunc aStephano II missumlegatum ad .4istulphum tur Hetti. E.vstant ejus epistolffl ad Frotarium Tul-
constat ex iisdem Annalibus Mabillonii, aliisquc.
lensem episcopum (1741).
75 i. Hatto, Strasburgensis episcopus,nominatur
830..Ato,episcopus SantonensiS;in diplomate apud
in epistola Zacharia! PP. in Vita sancti Bonifacii
Mabillonium, (1742) ubi illum Ludovicus Pius
apud Mabillonium (1721); ab aliis vocatur Heddo.
760. Ante annum 7l>l, quo Rodulphus.Vercellen-
« parentem suum » vocat.
sis episcopus,concilio Romano interfuitsubPaulo I 833. Atto. Nannetensis episcopus, in diplomate
ponitur ab Ughello (1722) .-Vtto I, Vereellensis epi- apud eumdem Mabillonium (1743) subscripsit con-
scopus ex Cortinello de (juo tamen uulla exstare
: ventui Wormatiensi, anno 833 (1744).

(1708) Pag. -125. (1728) Ex Anastas. ap. Baron. ad h, A., nu-

1709) Tom. I, pag. 281. mer. 8.
(niO) Tom. III, part. I, pag. 190. (1729) In episc.
(171 i) Num. 20. tom. II, pag. 251. 730) Part. 1, Lalisb. in Arnon., pag. 84.
(
1

(1712) Ad. A. 799, num. 5. (1731) Tom. IV,, Analect., pag. 526.
(1713) Tom. I, Cierm. sacr., pag. 152. (1732) Ap. Baronium.
(1714) Ad. d. 27 Aprilis, tom. Hl, pag. 488. (1733) A A. Pithajani, et Baronius, ad A. 812,
1715) Ad d. 10 Jul. tom. III, pag. 33. num. 12 ,14.
(1716) AA. Bened., ad A. 667, num. 61. (1734) V. Mabillon,
1717) Ib., ad. A. 840, num. 26. (1735) Hansizius, Germ. sacr, lom, II, pag. 122.
(1718) Tom. I, Thesaur. anecd., pag. 149. (1736) Id., tom. 1, pag. 1,52.
(1719) Ib., pag. 335. (1737) Ap. Zachar., de- epp. Cremonens.,pag. 62-
(1720) In AA. Bened., ad A. 740, num. 52. (1738) Dissert. 31, tom. U
Antiquit. raed. aev. ;
(1721) Ssc. IV, part. 2. pag. 63. pag, 97
(1722) In Epp. Vercellens., tom. IV, Ital. sacr., (1739) Collect. Hard.. tom. IV, col. 1237.
num. 25. (1740) Mabill., saec. iii, Ben. part 2, pag, 613.
(1723) In Annal., ad A. 769. num. I. '1741) Tom. VII, CC. Isabbe, col. 1865.
(1724) Ib.. ad A 723, ii, 41. (1742 Saec. IV. Ben. part. i. p. 431.
(1725) Ap. Baronium, ad A.722. (1743) Ib., pag. 578.
(1726) Ap. Mabillon., tom. IV. Anecd. (1744) Tom. IV., coll. Hard., col. 1373.
1737) Y.X cpist. C, Caroli 90 et 91. col. 92. ct 83.
905 DIATIUUA Uli
!^40. Antc hunc annuni, quo lloruisse ponilur,
Banclus Adclgisiua, Novarionsem Ecclesiam rcxit
Atto_(17't5).
^
856. Atto Fuidensis, alibas Honosu» dictus, lioc
anno doce^sit (17it)). Exstat ad eum Lupi Ferrarien-
sis epistora lxxxvi.
85',). Allo \'irduncnsis inlcrruit concilio Tullensi
(17i7i, et, scquenli annn, rnpitula pacis inlerreges
Francoruni cxcussit qu;u Atto l.iicus conlirniavit
; 907. Atto, Senogalliensis episcopus, interfuit con-
(17iiS). Anno HiV.', legatus llomam mittitur (1749).
Ilic est de quo mola quiestion quod obiatione regu-
lari in monasteriosanclidcrmani Antisiodorensium
cxstiterit, ct. contra rcgulas occlosiasticas inde dis-
ccdcns, ad ordincm cpiscopalcm pervencrit » ut
narrat synodus TuUensis ad Saponarias lioc anno
congregata. Ab anno 859 ad 870 sedit ejus epita-
; locaqua;dam ditionis suce Magdeburgensi subjicit:
phium protulitMabilloiiius (.1750) qui dc eo Tussc in
annalibu3(1751). Invenlio corporis.et translatio nar-
ratur in Vita B. Richardi abbatis (17.5'i).
87(3. .\tlo, Kporediensis episcopus (1763).
877. Azzio Regiensis subscripsil concilio Ravenna-
tensi sic « Azzio Uegiensis episcopus subscripsi
: (1778), cx commentis recentiorum, qui ejus claris-
(1754). » Quare corrigendus Ughellus, qui Azium
(ut vocat) Regii Lopidi opiscopum .\aroni decessori
suffectum dicit anne 890. In diplomate Berengarii
rcgis apud eumdem Ughellum, anno 898 vocatur
11Azzo, venerabilis, sancts; Regien. Ecclesia; pra;-
sul, » nominatur ab Adelardo, qui diu post ei suc-
cessit, in placito apud Muratorium (1755), anno
944.
890. Sunzoni archiepiscopo Moguntino suffectus
Hatto .\ugiensis abbas, cujus ingenium describit
Mabillonius (17.56), et mortem (1757) de eodem ex
Regione Baronius (1758) Triburiensi concilio subs-
criptus invenitur (1759) et archiepiscopatus Magde-
burgeasisinconcilio Ravennatensiinstitutioni(17C0'
HaLeturetiam ejusdem, et suffraraneorum epistola
ad Joannera IX (1761).
903. Azo, diaconus sanctac Ravennatis Ecclesiae,
et abbas praepositus sancti Vitalis (1762).
912. Ahyto, archiepiscopusMediolanensis, in ve-
teri charta apud Muratorium (17G3).
927. Cluniacensis monasterii fundationi aWillel-
mo comite facta; subscriptus invenitur « Atto pecca-
tor,episcopus » quin sedes exprimatur (1764).
933. Azzo, cpiscopus Cumanus seu Comensis, a-
pud quem Ratherius exsul detentus, narrante Ma-
billonio (1765).
935. Atto Vercellensis nominatur in placito apud
(1745) Ughell. in ep)). novar., num. 31.
(1746) Mabillon. ad h. A., num. 5.
(1747) Collect. Hard., tom. V., col. 490.
(1748) Baron. ad A. 860, num. 14.
(1749) Id., ib., num. 23.
(1750)Anatect., tom. 11.
(1751)Ad h. A.. num. 567.
(1752 Saec. IV, Ben., pag. 522, 541.
(1753 Collect. Hard., tom. VI, col. 159.
(1754 Id.,ib., tom. IV, cal, 192.
1755 .\A. med. aev., diss. 62, col. 203, tom. V.
(1756) AA. Bened., ad. A. 890, num. 57.
1757) Ib., ad A. 912, num, 71.
(1758) Ad. A. 891, num. 8.
(17.59) Collect. Hard., tom. V, col, 436.
(1760) Ib., coL 654.
(1761) Ib.. col. 481.
1762) In diplom. apud Murator., tom. III, col.
143.
(1763) Dissert. 72., A.\. med, sv., tom. VI, pag.
193.
(1764) Ap. Mabillon. skc. v., Bened., pag. 80.
1765) AA. ad h. A., num. 40.
(1766) Diss. 31, tom. II Antiquit. med. aev. , pag.
5,
Patroi,. CXXXIV,
ATTONIBUS. »06
\ Muratorium hocanno (1766), at in placito alioanni
912(1707). Ileminalioanni 948 (1768). DecoUghel-
Ims 1766). \'ide Burontium, editorcm ejus opcrum,
(
anno I7li8.
9i5. Azzo, S. R. E. scriniarius, in diplomate apud
Mabillonium 1770).
9(54. Atlo, Ausonensia episcopus, de quo Mabil-
lonius (1771).
cilio Romano (1772).
Azzo, abbas montis Aventini Romas (1771).
968. Atto abbas Fuldensis, ab Oltonc Uomum
anno 902 pra;missus(l774) ejus diplomati pro Eccle-
siaRomanasubscripsit(l775);postcaarchiepi8copu3
Moguntinus subscribit concilio l\avennatensi, ct
Ego llatlo sanctae MoguntinaiEcclesia: archi(;pisco-
II
pus manu propria conhrmavi, et subscripsi (1776).»
Fuerat abbas Fuldensis factus anno 956, (1777) et
p anno 968, archiepiscopus Mogontinus altero anno ;
extinctus « parum secunda lama, ait Mabillonius
simo nomini perperam illuserunt. »
970. Atto, Tudcrtinus episcopus, apud Ughellum
(1779), qui hocanno Otlonis imperatoris legato con-
stanlissime rcstitit, ne corpus sancti Fortunati epi-
scopi deportaret in Gallias.
972. Atto, abbas sancti Basoli (1780), subscribit
decreto Adalberonis archiepiscopi Rhemensis.
Atto, rcclusus, cujus mentio in Vita sancti Udal-
rici, cui moriens vestium partem donavit (1781).
976. Atlo, episoopus Brixiensis (1782).
989. Atto, abbas coenobii Ticinensis in Ccelo au-
reo, cujus mentio in placito apud Muratorium
(1783).
996. Azzo, episcopus Ostiensis S. R. E. card. no-
minatur inter eos qui subscripsere Gregorii V. di-
plomati, dato Roms vi Kal. Jun. pontif.A. I., mona-
chis cffinobii Amiatini contra Arialdum, seu Esval-
p
dum episcopum Clusinum.
Atto, episcopus Senogalliensis, ex veteri charta
apud Muratorium (1784).
(000. Azolinus, Laudunensis episcopus,ad quem
exstat epistola Silvestri II (1785) aliis autem As-
:
celinus.
(010. Atto, abbas sancti Victoris de ClusisO. Ca-
maldulensis in veteri charta (1786).
1012. Azo, coepiscopus Arretinus (1787).
1014. .Mto, primus Bobiensis episcopus (1788).
(1767) Ib., pag. 942.
(1768) Diss. 56, tom. V, pag. 539.
(|769) tn. epp. Vercetlens., dum. 44.
(1770) AA. Bened., ad h. A., num. 56.
i-l77() Ib., ad h. A., num. 86.
(1772J Mansius, tom.1, supplem., col. 1155.
1773) Cl. P. GaltetL Gab., pag. 49.
(1774) Baronius, ad A, 961, num. 1.
J
(1975) Cottect. Hard., tom. VI, parL i, col. 626,
(1776) Mansius, tom. I, supptera., col. 1157.
(1777) Mabitlon, ad h. A., num. 97.
1778) Ad A. 968.
(1779) In epp. Tudert., num. 19.
(1780) Collect. Hard., tom. VI, cod. 690.
(1781) Mabillon., in AA. Bened., ad h. A., num.
81.
(1782) Ughellus ex Fayno.
(17831 AA. med. aev., tom. VI, pag. 349.
1784) In AA. Estens.
(1785) Collect. Hard., tom. VI, col. 759.
(1786) Apud. annat. Camald., pag. 196, V. ibid.
pag. 225.
(1787) Vid. annat, Camal., ad h. A., p. 344.
(1788) Ugheltus. tora, IV,
ai)
907 APPENDIX AD ATTONEM. 908

cujus mentio habetur in privilegio Coriradi

A. impe quadam Ecclesia; Reatinaj faota. episoopusAtto,
rBtoris Bobicnsi Ecolcsise.
Rcalinus, cum Atlone Novariensi subscripus inve-
1015. Azzo, Givitatisnovae episcopus syaodo Aqui- nitur concilio Romano sub Gregorio VII, anno 1081.
leiensi interfuit ()789).
Suspiotr ergo conoilia ista duo Romana confusa,
1017. Azzo, episcopus Pisanus ex charta apud et subscriptiones ab uno ad aliud translatas.
Muralorium M790),memuratur etiam in diplomate, 1001. Atto, Bergomensis episcopus, hoc anno
eleotus archiepiscopus Mediolanensis (1807).
anno 1188, Clementis 111 (1701).
1026. Acto II, abbab saneti Victoris de Clusis 1063. Azo,presbyter et monachus atqueabbas mo-
nasterii sanctae Rcparuts Ganaldulensis (1808).
(1792).
1028. Atho seu Azo, monachus Vallisumbrosee, 1067. Atto sive Panzo, Adriensis episcopus, Me-
sanctitate insignis (1793). diolanensis, cui cathedrale templum absolvit, e vi-
1032. Azo, monachus alter, de quo Petrus Da- vis exemplus anno 1078 (1809).
mianus (1794). 1870. Atto diaconus interfuit synodo Volaterra-
1037. Aoto, episoopus Florentinus, cujus exstanl na; (1810).
diplomata plura vel pro cano- 1071. Atto, archiepiscopus Mediolanensis qui in
apud Ughellum ( 179.1)
niois suis, qui communiter vivcbant, vel pro mo- summa ejus Ecclesiae perturbatlone, cum Guidone
nasterio sancti Miniati hoc anno subscribit conci-
;
archiepisoopo mortuo ab Henrico imperatore intru
iio Romano (1796). sus esset, Gothofredus studio Erlambandi Ecclesiae
Atto, episcopus Centumcellen3is,interfuit eidem defensoris canonioe electus est, ejusque electio a
conoilio Romano (1797). •D Romano Pontifioo probata. Quia tamen nunquam
1039. Azzo, abbas Farfensis (1798). episoopalem ordinationem accepit, locura non inve-
1049. Aotius, episcopus Firmanus. cujus permu- nit in catalogo archiepisooporum Mediolanensium

tationem bonorurn hoo anno factam oum Adelberto apud Papebroohium (1811).
1075. Atto, episoopus Lucerinus, interfuit concilio
Arduino refert Ughellus. Hic videtur esse Azzo,
cujus mentio in veteri charta apud auctores Anna-
Beneventano, eiquesubsoripsit « Ego Azzo Luceri-
:

lium Camaldulensium (1799). nus episcopus (1812). ..

1050. Atto, episcopusCamerinensis (1078. AttOjCardinalis Mediolanensis apud Marte-

Atto, episcopus Marsicanus. nium (1813).
Atto, episcopus Fulinensis [al.
Fulgmensis] una 1079. Azo monaohus, in monumentis celebris Pa-
tris, abbatis GalJetti (1814).
cum Attone Gentumeellensi subscribunt concilio
RomanoSubLeone IX (18001. 1081. Atto, cardinalis ab Alexandro II creatus, de
1056. Actus vel Acto, ad qucm scribit Nicolaus quo Ciaconius (1815. (Hic est cujus ego nuc capi-
servorum tulare seu canonum breviarium in lucem extuli.
11(1801): » Nicolaus episcopus, servua
Alternensi Ec- Mai.)
Dei, dilecto confratri Actoni, sanctoe
- '
clesiffi episcopo.
•
Exstal hujus narratio « de Pas- Attoepiscopus Novariensis,et Atto episcopus Rea-
tinus concilio Romano interfuerunt (1816).
sione imaginis Christi Donimi acta in ;ivitate
1088. Azo, abbas sancta; FlorcB de Arretio (1817).
Altcrnensi anno 1062... Eam Ugihellus edidit (1802).
1090. Azo, arohipresbyter Florentinus (1818).
De hoc episcopo olerus quoque Mazzucchellus.
1058. Azo, episcopus Arretinus, ecolesiam
Camal- 1092. Azzo, exsubdiacono S. R. E. diaoonus, car-