KRONK KARACER HASTALIKLARINDA BESLENME Prof. Dr.

Sema AYDODU Ege niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Bilim Dal retim yesi (ocuk Mide, Barsak, Karacier Hastalklar ve Beslenme Uzman) SALIKLI YAAMDA KARACERN ROL Karacier, 1.5-2 kiloya varan arl ile vcudumuzun en byk organdr. Kan kimyasnn dzenlenmesi ve vcut beslenme dengesinin kurulmasnda birincil role sahiptir. Yediimiz gdalarn ince barsaklarda sindirim ve emiliminden sonra kan yoluyla dorudan ulat organdr. ADETA BR BYOLOJK kolesterol, ekerimizin FABRKA vitamin gibi OLARAK mamul ALIIR. Barsaklardan ve bu gelen hammaddelerden salkl yaayabilmek iin gerekli olan protein, eker, maddeleri retir maddelerin her trl metabolizmasnda (vcutta dolam ve kullanmnda) merkezi rol oynar. Kan dmemesi, vcudumuzun srekli yenilenmesi, hastaln tamiri karacier sayesinde olmaktadr. KARACER AYRICA VCUDUMUZUN NEML BR TEMZLEME VE BOALTIM ORGANIDIR. Vcutta oluan veya dardan alnan zehirli maddeler, ilalar veya eitli kimyasallarn temizlenmesinde byk rol oynamaktadr. Bu organn yllarca sren hastalklar (kronik hepatit) ve nihai sonucu olan siroz vcutta ciddi bir ekonomik ve temizlenme krizine yol aar. Hastaln arlna gre kan kimyamzda eitli bozukluklar ortaya kar. Vcudun protein, eker, kolesterol, vitamin, tuz gibi kimyasal dengeleri bozulur. Bu bozukluklarn dzeltilmesinde eitli ilalar ve zaman zaman cerrahi tedaviler kullanlr. Ancak bu tedavi yntemlerinin baarsnda hastada beslenme bozukluunun olmamas ve hastaln tipine gre beslenmenin byk nemi vardr. Karacier hastal olan bir kii artk bilindik tarzda deil, hastalna gre beslenmek zorundadr. Bu noktada hekimler ve diyetisyenler birlikte alarak her hastaya zel beslenme reeteleri hazrlamak zorundadr. Bu nedenlerle bir karacier hastasnn doru ve etkin tedavisi, her koulda, ila reetelerine beslenme reetesinin de eklenmesini gerektirmektedir.

KRONK KARACER HASTALIKLARI ve BESLENME DURUMU Kronik karacier hastalkl ocuk ve erikinlerde, hastaln sresi ve iddeti ile ilikili olarak, %50-80 orannda (hastalarn en az yarsnda) beslenme bozukluu grlr. Bu durumun en nemli nedenleri:

9. Kronik karacier hastalarnda metabolizmann hzlanmas ile enerji ve

protein gereksiniminin artmas

10.Temel hastaln yaratt itahszlk ve yetersiz gda alm

11.nce barsaklarda sindirim ve emilimin bozulmas sonucunda dk ile kayplar 12.drar yoluyla inko, magnezyum gibi elementlerin kayb

13.Sk enfeksiyon geirme sonucunda protein ve enerjinin byk ksmnn

enfeksiyonlar iin harcanmas

14.Yemek borusundaki varislerin kanamas ile gizli veya ak protein ve

kan kayb

15.Karnda su toplanmas (asit) ile mide kapasitesinin azalmas ve buna

bal itahszlk

16.Asit ve dem varlnda idrar sktrc (diretik) kullanlmasna bal

kan kimyasnda, vcut tuz dengesinde bozukluklar ve buna bal itahszlk

17.Asit ve dem varlnda tuz kstlamasna bal itahszlk

Tm bu nedenlerle kar gre karacier kalori ve hastalarn almal proteinleri izleyen ve hekimler diyet beslenme ve listeleri

bozukluuna hastalklarna

nceden

nlem

hastalara

yalarna

hesaplanm

hazrlamaldrlar. Aksi takdirde beslenme bozukluu nedeni ile hastalk hzlanr, ok eitli yan etkiler ortaya kar ve beklenen mr ksalr. Dier yandan uygulanan ilalar ve karacier naklinin de dahil olduu cerrahi tedavi yntemleri de yeterince baarl olmayabilir. Bu nedenlerle karacier hastalar dengeli beslenmeye zen gstermeli, hekimlerinden hastalklarna uygun diyet reeteleri istemelidirler. KRONK KARACER HASTALIKLARI ve METABOLK DEKLKLER eker Metabolizmas

Hastalnn iddeti ile ilikili olarak hastalarn yarsndan fazlasnda eker metabolizmas bozulur. te birinde diyabet (eker hastal) ortaya kar. Baz hastalarda ise karacierin kan ekeri depolar azalr ve alkta kan ekerinde dmeler (hipoglisemi) grlebilir. Hipoglisemi midede kaznma hissi, halsizlik, ellerde titreme ve hatta havale geirme gibi durumlara yol aar. eker kimyasndaki bozukluklar baz hastalarda toklukta dahi kan ekerinde dmeye neden olabilir. Protein Metabolizmas eker yetersizlii karsnda enerji ihtiyacmz protein ve ya depolarndan salanmaya allr. Bu durumda hastann kaslarnda, zellikle baldr kaslarnda, erime balar. Giderek kol ve bacaklar incelmi, karacier, dalak bykl ve asit nedeni ile karn imi hasta grnm ortaya kar. Proteinlerin yklmas ile oluan azotlu maddeler karacier tarafndan yeterince reye evrilemez, idrarla atlamaz ve vcutta birikirler. Sonuta ncelikle beyin ilevleri bozulur ve hastalarn alglama, hatrlama, renme gibi yetenekleri azalr. Olayn giderek arlamas karacier komasna neden olur. Yemek borusundaki varisler belirgin kanamalarn yan sra gzle grlmeyen kan kayplarna da yol aar. Bu esnada vcuttan protein ve demir kayb oluur, albmin dkl ve kanszlk ortaya kar. Vcut Kanama Durumu Karacier ayn zamanda vcudumuzu kanamadan koruyucu ilevlere sahiptir. Ar hastalarda karacierde kanamay engelleyen faktrlerin yapm azalr ve kanamaya eilim artar. Sk burun kanamas grlr, kendiliinden veya arpma ile kolayca morluklar oluur. Ayrca siroza bal dalak bymesi ile kan hcreleri yutulur ve kanszlk, kanama eilimi daha da artar. Ya Metabolizmas Yediimiz yalarn sindirim ve emilimi karacierde yaplan safrann barsaa ulamas ile olanakldr. Safrann yeterince barsaa geemedii durumlarda yal gdalarn ve A, D, E, K gibi yada eriyen vitaminlerin emilimi azalr. Vcudumuzun en nemli enerji kayna yalar emilmeden dk ile atlr. Cvk, ak renkli ve parlak dklama grlr. Alafranga tuvaletlerde sifon ekilince suyun stnde yal bir tabaka oluur. Uzun sreli ya kayb zayflama, beslenme bozukluu ve ocuklarda boy ksalna neden olur.

Bunun yan sra yada eriyen vitaminlerin de eksiklii ortaya kar. A vitamini eksiklii gzde kurulua, gece krlne, D vitamini eksiklii kemik erimesine, E vitamini eksiklii sinir sisteminde bozuklua ve K vitamini eksiklii eitli kanamalara neden olur. Bu noktada ya sindirim ve emilim bozukluunun olabildiince azaltlmas, eksikliklerin tamamlanmas uygun bir beslenme program (diyet) ile salanabilir. Tm bu nedenlerle karacier hastalarnn uygun bir diyetle beslenmesi ve gerekirse ek destek salanmas mrn uzatlmas ve daha konforlu bir yaamn salanmasnda nemli rol oynamaktadr. KRONK KARACER HASTALIKLARI ve SROZDA DYETN ZELLKLER Kronik Hepatit Sreci (siroz ncesi) ve Beslenme Karacier hastal kronik hepatit srecinde ise, dier bir deyile henz siroz gelimemise bilindik ve dengeli beslenme yeterli olacaktr. Bu srete ncelikle hastann yana uygun protein ve kalori almas gereklidir. Erikin hastalar gnde 0.8-1 gr/arlk protein (hastann arl 70 kg ise gnde 70 gr protein), 30-35 kalori/arlk enerji (hastann arl 70 kg ise gnde 23002500 kalori enerji) almalar gereklidir. ocuk hastalarda ise diyet yana gre ayarlanmaldr. On kiloluk bir ocuk gnde 10 gr protein, 1100 kalori enerji alrken, 20 kiloluk bir ocuk gnde 20 gr protein ve 1500-1700 kalori enerji almaldr. Bu deerlerin altnda beslenme ile ksa srede beslenme bozukluu ortaya kar. Bunun yan sra bu hastalar gereksiz ila kullanmndan ve zellikle alkolden uzak durmak zorundadr. Kontrolsz ve reetesiz ila kullanm, zellikle ar kesiciler, depresyon ve havale ilalar, baz antibiyotikler ve kanser ilalar karacierde ilaca bal hepatit (toksik hepatit) hastalna neden olurlar. Veya baka bir nedene bal karacier hastaln daha da arlatrrlar. Bu nedenle hekim kontrol ve reetesi olmadan asla ila kullanlmamaldr. Gnde yarm kk rakdan daha fazlasnn iilmesi alkole bal hepatit nedenidir. Bu ekilde imenin 10 yl boyunca srdrlmesi hepatitin siroza dnmesine neden olur. Alkoln derhal braklmas karacierin hzla toparlanmasna ve yaam sresinin uzamasna neden olacaktr. Ayrca baka nedenli karacier hastal olanlarda da alkol tketimi karacier hastaln arlatrr. Bu nedenle kronik hepatit tans alan tm hastalar alkol hayatlarndan karmaldr. Ar kilolu ve obez kiilerde

ok zel ve nlenebilir bir hastalk olarak imanla bal karacier yalanmas ve hepatit geliebilir. Veya baka nedenli kronik karacier hastal olan ar iman kiilerde olaya karacier yalanmas da eklenir ve hastalk daha da arlar. Her iki durumda da programl ve yava tempolu kilo verme karacieri rahatlatacak ve hepatitin siroza dnmesini engelleyecektir. Ayda 3-5 kilodan daha fazla hzla kilo yitimi karacierin daha da yalanmasna ve var olan hastaln daha da hzlanmasna neden olur. Bu nedenle her koul altnda kilo verme hz abartlmamal, kontroll ve istikrarl bir programla normal kiloya dnmeye allmaldr. Aksi takdirde fatura daha pahalya mal olacaktr. zetle; kronik karacier hastal olan bireyler kontrolsz ve reetesiz ila kullanm ve alkolden kesinlikle uzak durmal, asla iman olmamal, imansa kontroll kilo vermeye almaldrlar. Siroz Sreci ve Beslenme Sirozlu hastalarn tansiyonu dk, kalp hzlar yksektir. El ve ayaklar dier insanlara gre daha scaktr. Bunlar sirozda metabolizmann (kan kimyasnn) hzlandnn gstergeleridir. Bu nedenle sirozlu hastalarn enerji gereksinimi salkl insanlardan %50 orannda daha fazladr. Dier bir deyile salkl bir erikin gnde 1500-2000 kalori alrken sirozlu bir erikin 2300-3000 kalori almaldr. Protein Alm: Eski yllarda ilerlemi karacier hastalnda komaya neden olaca korkusuyla protein alm ciddi ekilde kstlanrd. Ancak gnmzde bu dnce tamamen deimitir. nk; biliyoruz ki sirozda protein ykm artmaktadr. Yenilen et, st gibi gdalarn byk ksm vcutta oluan ekonomik krizi dzeltmeye harcanmaktadr. Bu nedenle normalden daha fazla protein alnmas gereklidir. Aksi takdirde kstlamalar nedeni ile beslenme bozukluu ve zayflama kanlmaz olur. Sirozlu hastalar, hastalnn arlna gre ve hekiminin kontrolnde, gnlk protein almn 0.8-1 gr/arlktan 1.2-1.5 gr/arla karmaldrlar. Dier bir deyile gnde 70 gr yerine 80-100 gr protein almalar gereklidir. Protein almnda artn en nemli nedenleri enfeksiyon, karnda su toplanmas (asit varl), yemek borusu (zofagus) varisleri gibi sirozun yan etkileridir. Azdan destein yeterince salanamad koullarda, hastane ortamnda damardan

beslenmeleri adeta zorunluluktur. nk beslenme yetersizlii her koulda temel sorunun zmn zora sokacaktr. ocuklarda, erikinlerden farkl olarak bymenin devamll da nemli olduundan normalin 3-4 katna kadar protein alnmas gereklidir. Burada nemli olan hastann kaldrabildii kadar proteinin verilmesidir. Protein kstlamas gnde 1 gr/arlk yerine 0.5 gr/arlk protein, dier bir deyile 70 kiloluk bir hastann gnde 70 gr yerine 35 gr protein almas demektir. Bu kstlama sadece karacier komasna girmi hastalara uygulanmaldr. Kstlama uygulanan hastalar: daha nce herhangi bir karacier hastal olmamasna ramen aniden (akut) gelien karacier yetmezlii ve bilin bozukluu olanlar veya yllarca karacier hastas olarak izlenip giderek bilinci bozulanlardr. Bu koullarda bile protein sfrlanmaz, asgari bir miktarn (gnde 30-35 gr) verilmesi gereklidir. Bu noktada ok nemli bir dier yanl sarlkl kiilere yumurtann yasaklanmasdr. Sarlkl bir kiide bulant, kusma, bilin bozukluu gibi rahatszlklar olumuyorsa yumurta yenmesinde saknca yoktur. stelik yumurta yaralanma oran et ve stten daha yksek, bir o kadar da ucuz bir protein kaynadr. Hekim gnlk proteini snrlamsa ve hasta yumurta yemek istiyorsa etin 6 gram kslp (bir yumurta 6 gr protein demektir) yerine yumurta yenebilir. Ancak i veya rafadan tketilmemelidir. En fazla 8 dakika halanarak kat pimi olarak yenmesi daha yararldr. Ya Tketimi: Sarlkl hastalarda ya emilimi yeterli olmadndan, eski bilgilerin aksine, ya kstlanmamaldr. nk yalar en fazla enerji salayan gdalardr. Gnlk asgari enerjinin karlanmas iin mutlak alnmalar gereklidir. Ancak alnan yan tipi deitirilebilir. Gndelik tkettiimiz yalar uzun zincirli ya zelliindedir ve safra olmadan emilemezler. Bu durumda diyete safra olmadan da emilebilen ve henz lkemizde bulunmayan orta zincirli yalar (MCT) eklenmelidir. Yalardan gelen enerjinin yars orta zincirli yalara ayrlmaldr. Bylece enerji gereksinimi karlanrken, yal dklama da bir lde nlenebilir. Bu noktada en nemli sorunlar bu yalarn yurt dndan getirilme zorunluluu ve masraflarn hasta tarafndan salanmasndadr. Gnlk Enerji Dalm: Bir karacier hastasna gerekli gnlk toplam enerji; yars karbonhidrat olarak adlandrdmz basit ve bileik ekerlerden,

te

biri

yalardan

ve

geri

kalan

proteinlerden

gelecek

ekilde

hesaplanmaldr. Ancak bu ekilde dengeli ve yeterli bir beslenme salanr ve beslenme bozukluu engellenebilir. Gnlk enerji ve protein itahszlk nedeni ile yeterince alnamyorsa, 100 gram gibi az bir miktarda yksek enerji (200300 kalori) ve protein (6- gram) ieren beslenme destekleri gndeme gelir. Halk arasnda mama olarak adlandrlan bu rnler azalm mide kapasitesi nedeni ile az miktarda daha fazla protein ve enerji alnmasn salarlar. Bu rnlerin ocuklar ve erikinlerde kullanlan farkl tipleri vardr. Su ve Tuz Kstlamas: Karnda su toplanmas (asit), yaygn ilikler (dem) ve kanda tuz miktarnn (sodyum) azalmas durumlarnda uygulanr. Bu tr yaknmalar olan hastalar ciddi karacier yetmezliine girmi demektir. Hastaneye bamldrlar ve dzenli idrar sktrc kullanmalar, ayaktan poliklinik kontrollerine gelmeleri gereklidir. Bu nedenle bir kii karacier hastas tans ald andan itibaren tuz tketimini azaltmal ve gnde en fazla 1-2 gram tuz almaldr. Ancak Trk mutfa tuzdan zengindir ve salkl kiilerde gnlk alnmas gereken 6 gram tuzun 3-4 kat alnmaktadr. Ayrca hazr ve konserve gdalar da tuzdan zengindir. Karacier hastalar, bu nedenle, itah azalmad srece ek tuz almamaya zen gstermelidir. nk et, st, yumurta, sebze, baklagiller gibi gdalar doal olarak tuz ierirler. Ekmek ve yemeklerimiz tuzsuz olsa bile gnde 1 gram tuz alm oluruz. ocuk hastalarda bymenin srdrlmesi ve itahn ok abuk etkilenmesinden dolay bir miktar tuza gereksinim vardr. Genellikle tuzsuz ekmek nerilir ve erikinlerden farkl olarak, tuzsuz pimi yemee hafif serpme eklindeki tuza izin verilir. ENGNAR: Yazl ve grsel (TV) basnda hakknda ok eyler sylenen ve mucizevi olarak tanmlanan otsu bir bitkidir. A ve B vitaminlerinden zengindir. drar sktrc ve barsak boaltc zellikleri vardr. Dier nemli bir zellii de E ve C vitaminlerinde olduu gibi antioksidan olmasdr. Son yllarda yalanma, kanser geliimi ve eitli hastalklarn oluumunda vcutta oluan oksidasyonun (paslanmann) nemli olduu anlalmtr. Kronik hepatitli veya sirozlu hastalarda normalden daha fazla paslanmaya rastlanmaktadr. Bu durumun engellenmesi karacier hastalnn ilerlemesini yavalatr. Son yllarda paslanmann nlenmesinde antioksidan (paslanmaya engel olan)

ilalarn kullanmnn nemli olduu anlalmtr. Bu anlamda vitamin E ve Cnin yan sra enginar veya enginar tabletleri kullanlabilir. Ancak temeldeki hastal tmden geri evirebilecekleri dnlmemelidir. Sadece var olan hastaln biraz olsun hz kesmesinde yardmc olabilirler. Vitamin ve Mineral Destekleri Kronik karacier hastal olan tm kiilere suda eriyen B, C vitaminleri ve yada eriyen A, D, E, K vitamin destekleri uygulanmaldr. zellikle sarlkl hastalarda yada eriyen vitamin destekleri normalin 3-10 katna kadar klabilir. Azdan destekler, emilim bozukluu nedeni ile yeterli deilse ine formlar kullanlmaldr. Bu hastalara ayrca inko bata olmak zere demir, kalsiyum, magnezyum ve selenyum gibi mineral ve eser element destekleri de salanmaldr. MODERN GIDA TEKNOLOJSNN TUZAKLARI VE KARACER

HASTALARI AISINDAN DKKAT EDLMES GEREKEN DURUMLAR Tketilen ekerin Tipi ve Karacier Hastal Asndan nemi Kronik karacier hastalar ay ekeri, ikolata, bal, reel, kola, gazoz, ekerli her trl market rn gibi basit ekerli olarak adlandrdmz gdalar az tketmelidir. Basit ekerler kan ekerinin 15-20 dakika gibi ksa srede ykselip, dmesine ve vcut eker dengesinin daha da bozulmasna neden olurlar. Bu noktada zm bileik ekerli dediimiz gdalarn tketilmesi ile salanr. nk bu tr gdalar kan ekerinde lml bir ykselmeye neden olurlar ve kan ekerinin uzun bir sre istenen dzeylerde kalmasn salarlar. Ayrca hipoglisemi dediimiz kan eker dklne de engel olurlar. Bu nedenlerle karacier hastalar basit ekerler yerine makarna, bulgur, yarma, sebzeler ve baklagiller gibi bileik eker ieren gdalar tercih etmelidirler. Baklava, kalbura bast gibi hamurlu tatllar yerine stla, muhallebi, tavuk gs gibi stl tatllar semelidirler. Ayrca kan ekerini hzla ykselten pirin pilav yerine bulgur pilav ve makarnay tercih etmelidirler. Ancak bunlarda ok piirilmemeli, diri olarak yenmelidir (talyan usul makarna, in usul pirin gibi). Ayn ekilde sebze yemekleri de fazla piirilmemeli, hamur kvamnda deil, diri olarak ve renklerini fazla kaybetmeden yenmelidir. Bu ekilde hi istemediimiz kan ekerinin ani ykselme ve dmelerine engel olabiliriz. Ayrca havu, zm, karpuz, halanm patatesinde kan ekerini

hzla ykselten gdalar olduu unutulmamal ve az tketilmelidir. Kronik Karacier Hastalar ve Hazr Market rnleri, Ayakst Gdalar Tm hazr market rnleri ve ayakst (fast-food) gdalar ya, eker ve tuzdan ar zengindir. Hamburger, pizza gibi gdalarn sadece tuzdan deil, eker ve yadan da ok zengin olduu, tadn yksek oranlarda bir arada bulunduu hatrlanmaldr. tadn bir arada bulunmas lezzeti artrarak daha fazla miktarlarda yenmesine ve bamlla neden olmaktadr. Bu tr gdalar ayn zamanda vcuda ve karaciere zararl, kanserojen zellik gsteren katk maddeleri ve doada bulunmayan sentetik yalar (trans yalar) iermektedir. Tm bu veriler hazr gdalarn mmkn olduunca az ve hatta hi tketilmemesini gerektirmektedir. Ekmek Tketimi: Ekmek B vitaminleri ve posadan zengin olmas nedeni ile salkl beslenmenin vazgeilmez elerinden biridir. Kan ekerinin salkl dzeyde tutulmasnda da nemli rol vardr. Ancak bu zellikler gnmzn ar beyazlatlm ekmeklerinde ne yazk ki yoktur. Salkl bireylerde olduu gibi karacier hastalar da beyaz ekmekten ok avdar ekmei, kepekli veya tam buday ekmeini (ky ekmei) tercih etmelidirler. Beyazlatma ekmein besleyici deerini drrken, baz kanserojen maddeleri de yememize neden olur. Katk maddeleri nedeni bu ekmekler akmakla tutuabilir zelliktedir. Ancak srekli ve fazla miktarda kepekli ekmek tketmenin de kanszla neden olabilecei unutulmamaldr. ay Tketimi: ay, yediimiz gdalara, zellikle yumurta gibi demirden zengin olanlara zararl etkilerinden dolay, alkanlklarmzn aksine, kahvaltda ve yemeklerin yannda iilmemelidir. Yemeklerden 1-2 saat sonra ak, limonlu ve ekersiz olarak iilmelidir. Kahvaltda, aldmz gdalardan yksek oranda yararlanmak iin, bir ay barda taze sklm meyve suyu veya meyvenin kendisi tketilmelidir. Salkl bireyler iin geerli olan bu bilgi karacier hastalar asndan daha da nem tamaktadr. Sosis, Salam ve Sucuk Tketimi: Tm salkl bireyler ve karacier hastalar sosis, salam gibi sadece %2-5i et, geri kalan patates, soya, kat ya gibi dolgu maddelerinden oluan hazr, teknolojik gdalardan uzak durmaldr.

Bu rnler retim teknikleri nedeni ile vcuda zararl ve

kanserojen ok

sayda katk maddeleri (nitrit, nitrat vb.) ierirler. Protein ierikleri ok dk olduu iin et yerine saylamazlar. Sucuk ise kat yadan (kuyruk ya, margarin) zengin olmasna karn, %60 orannda et iermesi nedeni ile sosis ve salamdan daha iyi bir gdadr. Ancak sucuunda retim teknolojisine dikkat edilmelidir. Marketlerimizde ok yaygn olarak satlan halanm, katk maddeli sucuklar olabildiince az tketilmelidir. Bunun yerine geleneksel, fermente edilmi (kasaplk) sucuk tercih edilmelidir. Tm bu nedenlerle market rnlerinde etiketler iyi okunmal, uygun olmayan gdalar satn alnmamaldr. zellikle etiketinde hidrojenize bitkisel ya yazan gdalarn trans ya ierdii bilinmeli ve tketiminden zenle kanlmaldr. Kronik Karacier Hastasna Gnlk Beslenme rnei (2200 kalori, 73 gram protein) Kahvalt 1 su barda (200 cc) st + 1 tatl ka eker

Veya 1 kibrit kutusu peynir veya 1 yumurta (st, peynir ve yumurta ayn gnde tketilirse gnlk protein miktar artar) 3 dilim ekmek 5 adet zeytin veya 2 tane ceviz veya 1 tatl ka tereya Kuluk 1 porsiyon meyve (1 orta boy elma, armut, portakal, eftali, 2 kk mandalina, 15 adet zm, 3 adet taze kays, 4 adet kuru kays, 1 kuru incir, 1 yemek ka kuru zm, bir yerli muz veya 1 ithal muzun yars vb.) le yemei 1 kase orba

2 yumurta byklnde et 2 dilim ekmek veya 4 yemek ka makarna, pirin veya bulgur pilav 6 yemek ka (taneli ksmndan)sebze yemei (suyu hesaplama ddr) 1 ay barda yourt 1 adet meyve kindi brek) 1 su barda meyve suyu + 2 biskvi (bir kibrit kutusu kek veya Veya 1 kase stl tatl

(st gnlk protein miktarn artrr, bu durumda peynir veya 1 n yourt veya st azaltlr) Akam Gece l ve eit olarak le yemeinin ayns 1 su barda st + 1 tatl ka eker + 2 biskvi

BESLENME HUSUSLAR:

PRATNDE

DKKAT

EDLMES

GEREKEN

TEMEL

Byle bir beslenme rneinde kii deiimleri renmeli, o gn en ok ne yemek istiyorsa karlk gelenlerden azaltarak gnlk kalori ve protein deerlerini dengelemelidir. Et Grubu: Etli gdalarda 1 yumurta byklnde et, bir yumurta ve 4 yemek ka bakliyat (taneli ksmndan) e deerdir. Deiim bu dengeler gzetilerek yaplmaldr. St Grubu: Stl gdalarda 1 su barda st, bir su barda yourt, bir kibrit kutusu peynir ve 2/3 kibrit kutusu kaar peyniri e deerdir. O gn yourt ok yenmek isteniyorsa karlk gelen st veya peynir azaltlmaldr. Krem peynir, ok yal olduundan fazla nerilmez. Tahl Grubu: Tahllarda 2 dilim ekmek, 4 yemek ka az pimi (5-6 dakika) makarna, pirin pilav (10 dakika) ve bulgur pilav edeerdir. Makarna piirilirken halama suyu dklmemeli, ektirilmelidir. Halama suyunun miktar bu duruma gre ayarlanmaldr. Sebze Grubu: Patates, bezelye, havu gibi niastadan zengin sebzeler etli veya yumurtal yaplmal, kan ekerini hzl ykseltici etkileri (yksek glisemik indeks) azaltlmaldr. Bu durumda dier nlerin et miktar azaltlmaldr. Sebzeler az piirilmeli, mmknse i tketilmelidir. Hamur gibi piirilerek ldrlmemelidir. Meyve Grubu: Kabuklu meyveler retim (narenciye aamasnda grubu hari) kabuklar

soyulmadan

tketilmelidir.

eklenen

hormonlardan

korunmak iin satn alndktan 3-4 gn sonra ve iyice ykanarak tketilmelidir

Baklagiller: Bakliyatlardan yksek yararlanma iin et veya erite, ehriye gibi tahllarla piirilmelidir. Soya fasulyesinin etin 2 misli protein ierdii unutulmamaldr. Yalar: Tek tip ya deil, zeytinya, tereya, iek ya farkl yalar tketilmelidir. Yalarn paslanmasna (oksitlenmesine) neden olduundan kzartmalardan kanlmaldr. Eer kzartma yaplacaksa msrz ya kesinlikle kullanlmamal ve zeytinya eilmelidir. SONU OLARAK; kronik karacier hastalar ve zellikle sirozlu hastalar zel beslenme program gerektiren kiilerdir. Bir yandan yeterli, dengeli ve hastala zel beslenmeleri, dier yandan da modern gda teknolojisinin tuzaklarndan korunmalar gereklidir. Salkl bireylere gre bir, bir buuk misli daha fazla protein ve enerji gereksinimleri vardr. Azdan almn yeterli olmad koullarda zel beslenme rnleri veya damardan beslenme ile desteklenmeleri zorunludur. Aksi takdirde ok ksa srede beslenme yetersizliine girerler ve temeldeki hastalklar daha da hzl ilerler, beklenen mr ksalr. Bu sebeplerle hangi nedenle olursa olsun kronik karacier hastalar ve sirozlu hastalar ilalarnn yan sra beslenme da zen gstermeli ve hekimlerini bu noktada zorlamaldrlar. Her kronik hepatitli ve sirozlu hastann zel beslenme programna gereksinimi vardr. BU DURUM ASLA UNUTULMAMALI ve ERTELENMEMELDR