ONDARRUKO 3.

maila

BERBETI Geografia
Euskara
Natura

At aza honet an
Ondarroako euskara
oinarri, euskalkiei buruz
egingo dugu berba: zer
dakigun, zelan ulertzen
ditugun, dagokigun
euskalkia ikasteko
asmorik dugun...

Horret arako:

a. “Belar txarrak” testua

e n t z u n g o d i t u g u , et a
entzundako euskalkia
et a gainerakoak
ulertzeko et a ikasteko
arazoez berba
egingo dugu.

b. “Belar txarrak”
testua batuaz
berridatziko dugu.

c. Euskalkien beharra
et a geroaren inguruan
ezt abaida sortuko dugu.
 ATAZAK

PROZEDURA:

A. ataza: ondarruko berbeti

Atazaurrea: Ondarroako euskarazko hitzen esanahia asmatu
Ikasleei "Zer esan nahi du?" ariketa emango diegu (3. or.) eta, bikoteka, Ondarroako hizkeraz idatzita dauden
hitzen esanahia asmatu eta batuaz emango dituzte.

Ataza: testua entzun eta esaten denaz berba egin

"Belar txarrak" testua1 entzungo dugu (karpeta konpartituen biltegian eta wegunean) (10. or.), eta ikasleek, bakar-
ka, "Baietz zerbait ulertu" ariketako galderei erantzungo diete (3. or.).
Taldetxoetan bilduko dira, erantzunak alderatuko dituzte, eta adosten saiatuko dira.
Testua berriro entzungo dugu, eta taldeotan, aurretik emandako erantzunak birplanteatuko ditugu.

Feedbacka: erantzun egokiak jaso

Erantzunak guztion artean komentatuko ditugu, eta irakasleak benetako erantzunak eskainiko ditu.

Atazaostea: testua bera eta euskalkiak ulertzeko arazoez berba egin

Ikasleek, bikoteka, "Erraza ete da?" testaren galderei erantzungo diete (4. or.), eta erantzunak guztion artean
komentatuko ditugu.
Hurbilen zaigun euskalkia hartuta, guztion artean horretaz dakiguna aipatuko dugu (ezaugarri bereziren bat,
zenbateraino erabiltzen den...).

B. ataza: “belar txarrak” batuaz

Ataza: "Belar txarrak" testua batuaz berridatzi
Hiru talde egingo dugu, talde bakoitzari "Belar txarrak" ariketaren orri bana emango diogu (5.-7. orr.), eta falta
den zatia batuaz berridatziko dute.

Feedbacka: berridatzitako testuak zuzendu

Talde bakoitzak berridatzi duen atala ozen irakurriko du, eta ikaskideek behar diren zuzenketak egingo dizkiote.

Gramatika eta diskurtsoa: bokale armonia izeneko fonetika kontuari erreparatu

"Bat ala bet" ariketa egingo dugu bikoteka, eta erantzunak guztion artean alderatuko ditugu (8. or.).
Benetako erantzuna jasotzeko, "Bokale harmonia" orria emango diegu ikasleei, eta atal bakoitzean adibideren
bat gehiago jartzen ahaleginduko dira (9. or.).

C. ataza: euskalkien geroa

Ataza: euskalkien etorkizunaz eztabaidatu
Ikasleak taldeka banatuko ditugu: batzuk euskalkiak zaintzearen eta gordetzearen aldeko argudioak prestatuko
dituzte, eta besteek euskalkiak bazterrean uzteko argudioak.
Talde bakoitzak prestatu dituen argudioak aurkeztuko ditu, eta guztion artean eztabaida egingo dugu.

Feedbacka: argudiorik onenak aukeratu

Ikasleak bikoteka jarriko dira eta, entzundako argudioen artean euskalkien alde eta kontra egiteko pisutsuenak
aukeratuko dituzte (bat alde egiteko eta beste bat kontra egiteko).
Bikoteetako aukerak guztion artean komentatuko ditugu.

(1) Testua nahiko ulergaitz egin dakioke ikasle askori. Beraz, komenigarria izan daiteke hasi aurretik testua laburra dela azpimarratzea, zailtasunaz ohartzea,
edozelako hipotesiak egiten animatzea, eta amaieran hobeto ulertzeko transkripzioa ikusiko dugula gogoratzea.

2
ZER ESAN NAHI DU?

Ondarroako euskarak "euskara berezi" fama dauka bertakook ez garen gehienon artean. Horren berezia izango
ote da? Orain ikusiko dugu. Hango lagun batzuk berbetan entzungo ditugu segidan, baina, entzun aurretik, testutik
atera ditugun esaldi batzuk irakurriko ditugu. Gehiena batuaz dago, azpimarratuta dagoena salbu... Zer esan nahi
ote du horrek?

1. Ba hori azaldu egin be ostesu. ...........................................................

2. ...eta orduan esta oten beste erremediorik. ........................................
3. Eta, granorik ataten espada, alferrik izaten da. ..................................
4. Hango aldea belarrez bete-bete iñde da. ............................................
5. Hori oso guerixe da gure herrian. ........................................................
6. Horrek neguan estau itten biarrik. ......................................................
7. Orduan, guztien artean txarrena axe da, ezta?.....................................

BAIETZ ZERBAIT ULERTU

Bai, ezta? Zerbait ulertu duzue? Ulertu, imajinatu,... edo bestela asmatu, baina ideiaren bat seguru egin
duzuela. Ikus dezagun:

1. Badakizu zenbat lagun ibili diren hitz egiten?

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

2. Eta zein izan da gaia?

.........................................................................................................................
......................................................................................................................

3. Lekeitio aipatu dute solaskideek. Zer esan dute Lekeitiori buruz?

......................................................................................................................
...............................................................................................................................

4. Eta Frantziako Lourdesi buruz?

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

5. Zerbait gehiago aipatuko zenukete?

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

3
ERRAZA ETE DA?

Ondarrutar batzuen solasaldia entzun dugu. Erraza izan da ulertzea? Eta gure inguruko euskaldun zaharrekin
topo egiten dugunean? Horretaz hitz egiteko inkestatxo bat prestadu dugu. Hona hemen:

1. Ondarroako lagun batzuk belar txarrei buruz berbetan entzun dituzu. Arazorik izan duzu esan dutena
ulertzeko?

a. Inolako arazorik ez. Etxekoak balira bezala ulertu diet .....................

b. Hitz bitxi batzuk alde batera utzita, nahiko ondo ulertu dut dena .....
c. Ideia nagusiak ulertu ditut, baina kostata ..........................................
d. Zer diozu? Euskaraz aritu direla? Nork esango luke ........................
e. ............................................................................................................

2. Batuaz ez dakiten euskaldun zaharrekin aritzen zarenean. Zelan konpontzen zara?

a. Ederto. Seguru ez direla ohartzen euskaldun berria naizela .................

b. Ez diet den-dena ulertzen, baina oso ondo konpondu naiz ..................
c. Zelan edo halan elkar ulertzea lortzen dut, baina ahalegin handiak eginda.
d. Auskalo zer esaten didaten. Nik, bada ez bada, denari baietz .............
e. ................................................................................................................

3. Zure inguruko euskalkia ikasteko esperantzarik baduzu?

a. Azkenean euskaldun zaharren moduan hitz egingo dut .................

b. Bertako euskara arazo barik ulertu, eta apur bat berba egiteko gai
izatea espero dut...............................................................................
c. Inguruko jendeari neke handirik gabe ulertzen badiot poz-pozik .....
d. Euskalkia ikasi? Jesukristok esandakoa gogoratzen duzue, ezta?
"Errazagoa izango da gamelu bat jostorratz baten zulotxotik igarotzea,
bla, bla, bla ...". Ba, nire kasuan ere, horrelako zerbait....................
e. ............................................................................................................

4
BELAR TXARRAK (A)

Hemen duzue, lehenengo zutabean idatzita, gure lagun ondarrutarrek kontatu digutena. Eta bigarrenean gauza
bera batuaz. Baina zertxobait itzultzea falta dugu oraindik. Amaituko duzue lana?

ONDARROAKO HIZKERAZ BATUAZ

INK. - A ber, nik es dakit ser dan askixe, da suk esplikau - Ea bada, nik ez dakit zer den askia, eta zuk azaldu
in be ostesu. egin behar didazu
1. LEk. - Askixe da bedar txar bat. Berak produktoik eser - Askia da belar txar bat. Berak produkturik ezer ez
estau emoten. Da solu etten dau sikiñddu bakarrik, du ematen. Eta soroa zikindu egiten du bakarrik,
eta hantxe berak artu. Ori goraka asko urteten eta hantxe berak hartu. Hori goraka asko irteten
barau esta eoten beste erremdixoik, goldias bada ez da egoten beste erremediorik, goldeaz
bueltau te labrantzi ipiñi barrixe. Beorrek txupau bueltatu eta labrantza berria ipini. Berorrek
etten dau, ta beorrek produtoik ez. xurgatu egiten du, eta berorrek produkturik ez.
INK. - Orreri, askixeri, entzundosu iños mugitie-edo - Horreri, askiari, entzun duzu inoiz mugita-edo
deitzen? deitzen?
1. LEK. - Au askixe da ta besti, mugitti, beste familixaku. - Hau askia da eta bestea, mugita, beste familiakoa.
INK. - Se diferentzi dekie askixek eta mugitiek? - Zein alde daukate askiak eta mugitak?
1. LEK. - Bixok diz txarrak. Mugittiek dakusanak granuk - Biok dira txarrak. Mugitak dauzkanak granoak
ettettuz, errosaxu morukuk. egiten ditu, arrosario modukoak.
1. LEK. - Beste bedar txar bat bada, ba. - Beste belar txar bat bada, ba.
INK. - Bai? Zein? - Bai? Zein?
1. LEK. - Lekitxoko bedarra. - Lekeitio belarra.
2. LEK. - Amen bai, ori esaten da, baine ortik sir, or Gernika - Hemen bai, hori esaten da, baina hortik zehar, hor
ta Mungixan, estotze... Gernika eta Mungian, ez diote...
1. LEK. - Bermio bedarra-edo. Bermio bedarra. - Bermeo belarra-edo. Bermeo belarra.
INK. - Da arek be arrosario moduko granuek dekos, ala - Eta hark ere arrosario moduko granoak dauzka, ala
es? ez?
2. LEK. - Bai, bai, baauke granu. Da granu ataten espada - Bai, bai, badauzka granoak. Eta granorik ateratzen
alperrik ixaten da orrixe ta adarra kentzi, bardin ez bada alferrik izaten da orria eta adarra kentzea,
urteten dau onek. berdin irteten da hori.
1. LEK. - Bardin, bardin. - Berdin, berdin
2. LEK. - Baña ori leku gustixetan da, e? Ni, or Lurdesea jun - ............................................................................
nintzanin, dala iru lau urte, Frantziñ or eon giñen ...............................................................................
begire. Eta an Lekitxo bedarra bete-bete iñde da. ...............................................................................
INK. - Bai, bai, bai. - ...............................................................................
2. LEK. - Asi ke guerixe da. Dena gueritzen da. - ................................................................................
INK. - Bai, e? - ................................................................................
1. LEK. - Bai, bai. - ................................................................................
2. LEK. - Gero, negun, estau etten biarrik, baine udan bai. - .................................................................................
Udan txarra da ortuarixentzako. ...............................................................................
INK. - Axe da txarrena orduen, Lekeitio bedarra? - ...............................................................................
2. LEK. - Bai, bai. - ...................................
1. LEK. - Dauenik txarrena. - ...................................
2. LEK. - Uden bai. - ...................................

5
BELAR TXARRAK (B)

Hemen duzue, lehenengo zutabean idatzita, gure lagun ondarrutarrek kontatu digutena. Eta bigarrenean gauza
bera batuaz. Baina zertxobait itzultzea falta dugu oraindik. Amaituko duzue lana?

ONDARROAKO HIZKERAZ BATUAZ

INK. - A ber, nik es dakit ser dan askixe, da suk esplikau - Ea bada, nik ez dakit zer den askae, eta zuk azaldu
in be ostesu. egin behar didazu
1. LEk. - Askixe da bedar txar bat. Berak produktoik eser - Askia da belar txar bat. Berak produkturik ezer ez du
estau emoten. Da solu etten dau sikiñddu bakarrik, ematen. Eta soroa zikindu egiten du bakarrik, eta
eta hantxe berak artu. Ori goraka asko urteten hantxe berak hartu. Hori goraka asko irteten bada ez
barau esta eoten beste erremdixoik, goldias da egoten beste erremediorik, goldeaz bueltatu eta
bueltau te labrantzi ipiñi barrixe. Beorrek txupau labrantza berria ipini. Berorrek xurgatu egiten du,
etten dau, ta beorrek produtoik ez. eta berorrek produkturik ez.
INK. - Orreri, askixeri, entzundosu iños mugitie-edo - Horreri, askiari, entzun duzu inoiz mugita-edo
deitzen? deitzen?
1. LEK. - Au askixe da ta besti, mugitti, beste familixaku. - Hau askia da eta bestea, mugita, beste familiakoa.
INK. - Se diferentzi dekie askixek eta mugitiek? - Zein alde daukate askixek eta mugitak?
1. LEK. - Bixok diz txarrak. Mugittiek dakusanak granuk - Biok dira txarrak. Mugitak dauzkanak granoak egiten
ettettuz, errosaxu morukuk. ditu, arrosario modukoak.
1. LEK. - Beste bedar txar bat bada, ba. - ...................................................................................
INK. - Bai? Zein? - ...................................................................................
1. LEK. - Lekitxoko bedarra. - ...................................................................................
2. LEK. - Amen bai, ori esaten da, baine ortik sir, or Gernika - ...................................................................................
ta Mungixan, estotze... ...................................................................................
1. LEK. - Bermio bedarra-edo. Bermio bedarra. - ...................................................................................
INK. - Da arek be arrosario moduko granuek dekos, ala - ...................................................................................
es? ...................................................................................
2. LEK. - Bai, bai, baauke granu. Da granu ataten espada - ..................................................................................
alperrik ixaten da orrixe ta adarra kentzi, bardin ...................................................................................
urteten dau onek. ...................................................................................
1. LEK. - Bardin, bardin. - ...................................................................................
2. LEK. - Baña ori leku gustixetan da, e? Ni, or Lurdesea jun - Baina hori leku guztietan da, e? Ni, hor Lourdesera joan
nintzanin, dala iru lau urte, Frantziñ or eon giñen nintzenean, duela hiru lau urte, Frantzian hor egon ginen
begire. Eta an Lekitxo bedarra bete-bete iñde da. begira. Eta han Lekeitio belarra bete-bete eginda da.
INK. - Bai, bai, bai. - Bai, bai, bai.
2. LEK. - Asi ke guerixe da. Dena gueritzen da. - Beraz, ugaria da. Dena ugaltzen da.
INK. - Bai, e? - Bai, e?
1. LEK. - Bai, bai. - Bai, bai.
2. LEK. - Gero, negun, estau etten biarrik, baine udan bai. - Gero, neguan ez du egiten lanik, baina udan bai.
Udan txarra da ortuarixentzako. Udan txarra da ortuarientzat.
INK. - Axe da txarrena orduen, Lekeitio bedarra? - Huraxe da txarrena orduan, Lekeitio belarra?
2. LEK. - Bai, bai. - Bai, bai.
1. LEK. - Dauenik txarrena. - Dagoenik txarrena.
2. LEK. - Uden bai. - Udan bai.

6
BELAR TXARRAK (C)
Hemen duzue, lehenengo zutabean idatzita, gure lagun ondarrutarrek kontatu digutena. Eta bigarrenean gauza
bera batuaz. Baina zertxobait itzultzea falta dugu oraindik. Amaituko duzue lana?

ONDARROAKO HIZKERAZ BATUAZ

INK. - A ber, nik es dakit ser dan askixe, da suk esplikau - ...................................................................................
in be ostesu. ...................................................................................
1. LEk. - Askixe da bedar txar bat. Berak produktoik eser - ...................................................................................
estau emoten. Da solu etten dau sikiñddu bakarrik, ...................................................................................
eta hantxe berak artu. Ori goraka asko urteten ...................................................................................
barau esta eoten beste erremdixoik, goldias ...................................................................................
bueltau te labrantzi ipiñi barrixe. Beorrek txupau ...................................................................................
etten dau, ta beorrek produtoik ez. ...................................................................................
INK. - Orreri, askixeri, entzundosu iños mugitie-edo - ...................................................................................
deitzen? ...................................................................................
1. LEK. - Au askixe da ta besti, mugitti, beste familixaku. - ...................................................................................
INK. - Se diferentzi dekie askixek eta mugitiek? - ...................................................................................
1. LEK. - Bixok diz txarrak. Mugittiek dakusanak granuk - ...................................................................................
ettettuz, errosaxu morukuk. ...................................................................................
1. LEK. - Beste bedar txar bat bada, ba. - Beste belar txar bat bada, ba.
INK. - Bai? Zein? - Bai? Zein?
1. LEK. - Lekitxoko bedarra. - Lekeitio belarra.
2. LEK. - Amen bai, ori esaten da, baine ortik sir, or Gernika - Hemen bai, hori esaten da, baina hortik zehar, hor
ta Mungixan, estotze... Gernika eta Mungian, ez diote...
1. LEK. - Bermio bedarra-edo. Bermio bedarra. - Bermeo belarra-edo. Bermeo belarra.
INK. - Da arek be arrosario moduko granuek dekos, ala - Eta hark ere arrosario moduko granoak dauzka, ala
es? ez?
2. LEK. - Bai, bai, baauke granu. Da granu ataten espada - Bai, bai, badauzka granoak. Eta granorik ateratzen
alperrik ixaten da orrixe ta adarra kentzi, bardin ez bada alferrik izaten da orria eta adarra kentzea,
urteten dau onek. berdin irteten da hori.
1. LEK. - Bardin, bardin. - Berdin, berdin
2. LEK. - Baña ori leku gustixetan da, e? Ni, or Lurdesea jun - Baina hori leku guztietan da, e? Ni, hor Lourdesera joan
nintzanin, dala iru lau urte, Frantziñ or eon giñen nintzenean, duela hiru lau urte, Frantzian hor egon ginen
begire. Eta an Lekitxo bedarra bete-bete iñde da. begira. Eta han Lekeitio belarra bete-bete eginda da.
INK. - Bai, bai, bai. - Bai, bai, bai.
2. LEK. - Asi ke guerixe da. Dena gueritzen da. - Beraz, ugaria da. Dena ugaltzen da.
INK. - Bai, e? - Bai, e?
1. LEK. - Bai, bai. - Bai, bai.
2. LEK. - Gero, negun, estau etten biarrik, baine udan bai. - Gero, neguan ez du egiten lanik, baina udan bai.
Udan txarra da ortuarixentzako. Udan txarra da ortuarientzat.
INK. - Axe da txarrena orduen, Lekeitio bedarra? - Huraxe da txarrena orduan, Lekeitio belarra?
2. LEK. - Bai, bai. - Bai, bai.
1. LEK. - Dauenik txarrena. - Dagoenik txarrena.
2. LEK. - Uden bai. - Udan bai.

7
BAT ALA BET?
Ondarroan, eta Bizkaia gehienean ere, orain ikusiko dugun bezalako kontu bitxia gertatzen da. "1" zenbakia
adierazteko batzuetan BAT entzungo dugu eta besteetan BET. Esate baterako:

UR BOTILA BAT ARDAU BET

TILA BAT EBAKI BET
LAGUN MALTZUR BET
LAGUN ZINTZO BAT B AINA
BAT NESKA BAT MUTIL BET
DEABRU BET
BET
JAINKOSA BAT

BAT
BET
Zergatik batzuetan bata eta besteetan bestea? Horren logika
aurkitzeko gai zarete? Ba ote du logikarik bizkaierak?

...................................................................................
...................................................................................
BAT ...................................................................................
BET
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................

Araua aurkitu baduzue, jarriko dituzue ereduen antzeko

adibide gahiago?

BAT ............................ bat ............................ bet BET

............................ bat
............................ bat
............................ bat
............................ bat
............................ bat
............................ bet
............................ bet
............................ bet
............................ bet
............................ bet

BAT
BET
8
BOKALE HARMONIA

Fenomeno hau, hots "i" eta "u"ren ostean "a" "e" bihurtzea Mundaka, Lekeitio, Ermua eta Elorrion izan ezean, orokorra
da Bizkai osoan; hiru ingurumen fonetiko ezberdinetan eman daiteke: hitz barruan, hitz amaieran eta hitzetik kanpo.
Ikus itzazu adibideak, eta ea atal bakoitzean bestelako baten bat bururatzen zaizun.

HITZ BARRUAN

Ikatza Iketza
B USTENA Ikasi Ikesi
Iñarrea Iñerrea
Bularra Bulerra
Buztana Bustena
............ ..........
............ ...........

I KESI

HITZ AMAIERAN
ESKUE Mutila Mutile
O GIE
Ogia Ogie
Herrira Herrire
Nigaz Nigez
Eskua Eskue
Barrura Barrure
Hartuta Hartute
............ ..........
............ ...........

HITZETIK KANPO
T XORI BET Txori bat Txori bet T XAKUR BET
Mutil bat Mutil bet
Gezur bat Gezur bet
Apur bat Apur bet
Txakur bat Txakur bet
Zuri bat Zuri bet
............ ..........
............ ...........

"IZAN" ADITZAREKIN HEGO URIBE

ETA ARRATIAN BATEZ ERE -E TORRI NEZ

Ni naz Ni nez
Etorri naz Etorri nez
Ekarri da Ekarri de
Hartu da Hartu de
............ ..........
............ ...........
-B AI ?
-N I NEZ .
9
BIDEO PASARTEAK ETA ENTZUNGAIAK

1.ENTZUNGAIA:BELARTXARRAK
(KARPETA KONPARTITUEN BILTEGIAN ETA HELBIDE HONETAN:
HTTP://WWW.HOBEKUNTZA.AEK.ORG/DIDAKTIKA/FILEBROWSER/IKASMATERIALAK/ENTZUNGAIAK/ATAZAK)

INK. - A ber, nik es dakit ser dan askixe, da suk esplikau in be ostesu.
1. LEk. - Askixe da bedar txar bat. Berak produktoik eser estau emoten. Da solu etten dau sikiñddu
bakarrik, eta hantxe berak artu. Ori goraka asko urteten barau esta eoten beste
erremdixoik, goldias bueltau te labrantzi ipiñi barrixe. Beorrek txupau etten dau, ta beorrek
produtoik es.
INK. - Orreri, askixeri, entzundosu iños mugitie-edo deitzen?
1. LEK. - Au askixe da ta besti, mugitti, beste familixaku.
INK. - Se diferentzi dekie askixek eta mugitiek?
1. LEK. - Bixok diz txarrak. Mugittiek dakusanak granuk ettettuz, errosaxu morukuk.
(...)
1. LEK. - Beste bedar txar bat bada, ba.
INK. - Bai? Zein?
1. LEK. - Lekitxoko bedarra.
2. LEK. - Amen bai, ori esaten da, baine ortik sir, or Gernika ta Mungixan, estotze...
1. LEK. - Bermio bedarra-edo. Bermio bedarra.
INK. - Da arek be arrosario moduko granuek dekos, ala es?
2. LEK. - Bai, bai, baauke granu. Da granu ataten espada alperrik ixaten da orrixe ta adarra kentzi,
bardin urteten dau onek.
1. LEK. - Bardin, bardin.
2. LEK. - Baña ori leku gustixetan da, e? Ni, or Lurdesea jun nintzanin, dala iru lau urte, Frantziñ
or eon giñen begire. Eta an Lekitxo bedarra bete-bete iñde da.
INK. - Bai, bai, bai.
2. LEK. - Asi ke guerixe da. Dena gueritzen da.
INK. - Bai, e?
1. LEK. - Bai, bai.
2. LEK. - Gero, negun, estau etten biarrik, baine udan bai. Udan txarra da ortuarixentzako.
INK. - Axe da txarrena orduen, Lekeitio bedarra?
2. LEK. - Bai, bai.
1. LEK. - Dauenik txarrena.
2. LEK. - Uden bai.

10
ZUZENKETA ORRIA

ZER ESAN NAHI DU?

Erantzunak:

1. Ba hori azaldu egin be ostesu (behar didazu)

2. ...eta orduan esta oten (ez da egoten) beste erremediorik.
3. Eta, granorik ataten espada (ateratzen ez bada), alferrik izaten da.
4. Hango aldea belarrez bete-bete iñde da (eginda dago).
5. Hori oso guerixe (ugaria) da gure herrian.
6. Horrek neguan estau itten biarrik (ez du egiten beharrik / lanik)
7. Orduan, guztien artean txarrena axe da (huraxe da), ezta?

11